Book Title: Agam 35 Chhed 02 Bruhatkalpa Sutra Part 02
Author(s): Bhadrabahuswami, Chaturvijay, Punyavijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002511/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // zrI AtmAnanda-jaina-grantharatamAlA-ratam 83 niyukti-laghubhASya-vRttyupetaM bRhat kalpasUtram dvitIyo vibhAgaH pIThikA b m prakAzaka : zrI AtmAnanda jaina sabhA khArageTa, bhAvanagara (sau.) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AtmAnanda- jainagrantharatnamAlAyAH tryazItitamaM ratnam (83 ) sthavira- AryabhadrabAhusvAmipraNItasvopajJaniryuktyupetaM bRhat kalpasUtram / zrI saGghadAsagaNikSamAzramaNasaGkalita bhASyopabRMhitam / jainAgama - prakaraNAdyanekagranthAtigUDhArthaprakaTanaprauDhaTIkAvidhAnasamupalabdha 'samarthaTIkAkAre 'tikhyAtibhiH zrImadbhirmalayagirisUribhiH prArabdhayA vRddhapozAlikatapAgacchIyaiH zrIkSemakIrtyAcAryaiH pUrNIkRtayA ca vRttyA samalaGkRtam / tasyAyaM dvitIya vibhAgaH prathama uddezaH / [ pralambaprakRta-mAsakalpaprakRtAtmakaH / ] 2 tatsampAdakau sakalAgamaparamArthaprapaJcapravINa- bRhattapAgacchAntargatasaMvignazAkhIya-AdyAcAryanyAyAmbhonidhi-zrImadvijayAnandasUrIza ( prasiddhanAma zrI AtmArAmajI mahArAja ) ziSyaratnapravarttaka - zrImatkAntivijayamunipuGgavAnAM ziSya-praziSyau caturavijaya-puNyavijayau / prakAzaM prApayitrI - bhAvanagarasthA zrIjaina - AtmAnandasabhA | prathama AvRtti : vIra saMvata 2463, IsvIsana dvitIya AvRtti : vIra saMvata 2528, IsvIsana 1936, vikrama saMvata 1992, AtmasaMvata 40, prata 500 2002, vikrama saMvata 2058, AtmasaMvata 105, prata 600 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka : bRhat kalpasUtram / mUlya : rU.200/ prakAzaka : " pramodakAMta khImacaMda zAha - pramukha zrI jaina AtmAnaMda sabhA bhAvanagara - 364001.0 dhanya bhakti dhanya dAtA dAdara jaina pauSadhazAlA TrasTa ArAdhanA bhavana, dAdara, muMbaI * zrI hIrasUrIzvarajI jagadguru zve. mU. pU. tapa. jaina saMgha TrasTa, malADa, muMbaI mahuvA jaina saMgha, mahuvA, ji. bhAvanagara * zAhIbAga gIradharanagara jaina saMgha, ahamadAbAda bhUtIbena jaina upAzraya, zAhIbAga, ahamadAbAda * zrI jaina zve. mU. pU. saMgha, ziva, muMbaI * PRINTERS Tejas Printers 403, Vimal Vihar Apartment, 22, Saraswati Society, Nr. Jain Merchant Society, Paldi, AHMEDABAD - 380 007. Ph.: (079) 6601045 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (arpaNa) jaina cheda AgamonA prakAzananI ___mahattAne samajanAra ane e AgamonA gambhIra rahasyone ukelanAra vidvAn munigaNanA karakamalamAM li. muni caturavijaya tathA muni punyavijaya Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandana je mahApuruSatuM jIvana zAMta sAgaranI jema sadA ekadhArI zAMtithI paripUrNa cha, zAntinA icchuka MAL tarIke jaina saMghamAM jemanu advitIya sthAna ane mAna che, jemaNe prAcIna jaina jJAnabhaMDAro ane prAcIna samagra sAhityano jIrNoddhAra ane punaruddhAra karavA-karAvavA dvArA bhAratIya prAcIna sAhityanI ane te sAthe jaina dharmanI apUrva sevA karavAmAM ja jIvananI sArthakatA mAnelI hatI temaja jemanI zItala chAyAmAM vasI ame jJAnalava prApta karavA uparAMta jaina vAGmayanI alpa-svalpa sevA karavAnuM sAmarthya, yogyatA ane saubhAgya meLavI zakyA chIe; te zAntinA akhaMDa dhAmasamA, samadarzI, pavitra, vrata-jJAnasthavira, dIrghajIvI, anekAnekaguNavibhUSita, prAtaHsmaraNIya, paramagurudeva pravartaka zrI 1008 zrI kAntivijayajI mahArAjazrI nA pavitra karakamalamA bRhat kalpasUtra nA A dvitIya vibhAgane sAdara arpaNa karI ame kRtakRtya thaie chIe. . caraNopAsaka zizuo muni caturavijaya ane muni puNyavijaya Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhattapAgacchAntargata saMvignazAkhIya AdyAcArya nyAyAmmonidhi zrI 1008 zrI vijayAnandasUri ziSya pravara pravartaka VIE :janma : vikrama saMvat 1907 vaDodarA. :dIkSAH vikrama saMvat 1935ambAlA. zrI 1008 zrI kAntivijayajI mahArAja. pravarttakapadaH vikrama saMvat 1957 pATaNa. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ punaguNAtI zivamastu sarvajagataH carama tIrthapati zrI mahAvIrasvAmine namaH zrI Atma-vallabhasUrIzvarajI sadgurubhyo namaH pU. pravartaka munirAja zrI kAMtivijayajI ma. sAhebanAM ziSya praziSya pU. munirAja zrI caturavijayajI ma. tathA pU. munirAja zrI puNyavijayajI mahArAje AjathI 60 varSa pahelAM pUrNa kALajIthI saMpAdana karela bRhatkalpasUtranAM bhAga 1 thI 6 amArI saMsthAe chapAvela te ghaNAM vakhatathI aprApya hatA. tenuM punarmudraNa pUjyonI kRpAthI aneka saMghonAM sahakArathI ame karI rahyAM chIe teno amane apUrva AnaMda che. prathama AvRti pragaTa thayA pachI Agama prabhAkara muni zrI puNyavijayajIe anya hastapratonA AdhAre chApelI nakalamAM ja aneka sthaLoe zuddhivRddhi karI hatI te nakalo amadAvAda sthita lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM surakSita che tenA AdhAre ahIM zuddhi patraka umeravAmAM AvyuM che. tethI jijJAsuone adhyayanamAM saraLatA raheze. zuddhivRddhiyukta nakalo upalabdha karAvI ApavA badala ame upayukta saMsthAnA AbhArI chIe. A graMthanAM vAcanathI pUjyo saMyamamArganAM vadhu jANakAra banI ane muktipaMthamAM AgaLa vadhe eja prArthanA. - zrI AtmAnaMda sabhA bhAvanagara Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtrasaMzodhanakRte saGgahItAnAM pratInAM sngketaaH| le. kAM0 bhA0 pattanasthabhAbhApATakasatkacitkozIyA pratiH / ta0 pattanIyatapAgacchIyajJAnakozasatkA pratiH / De0 amadAvAdaDelAupAzrayabhANDAgArasatkA pratiH / mo0 pattanAntargatamoMkAmodIbhANDAgArasatkA pratiH / pattanasAgaragacchopAzrayagataleheruvakIlasatkajJAnakozagatA pratiH / pravartakazrImatkAntivijayasatkA pratiH / tA0 tADapatrIyA mUlasUtrapratiH bhApyapratirvA / ( sUtrapAThAntarasthAne sUtrapratiH, bhApyapAThAntarasthAne bhApyapratiriti jJeyam / ) pra0 pratyantare (TIppaNImadhyoddhRtacUrNipAThAntaH vRttakoSThakagatapAThena saha yatra pra0 iti syAt tatra pratyantare iti jJeyam , dRzyatAM pRSTha 2 paMkti 27-32 ityAdi / ) mudyamANe'smin granthe'smAbhirye'zuddhAH pAThAH pratiSUpalabdhAste'smatkalpanayA saMzodhya ( ) etAdRvRttakoSThakAntaH sthApitAH santi, dRzyatAM pRSTha 10 pati 26, pR0 17 paM0 30, pR0 25 paM0 12, pR0 31 paM0 17, pR0 40 paM0 24 ityAdi / ye cAsmAbhirgalitAH pAThAH sambhAvitAste [ ] etAdRkcaturasrakoSThakAntaH paripUritAH santi, dRzyatAM pRSTha 3 paMkti 9, pR0 15506, pR0 28 paM0 5, pR0 49 paM0 26 ityAdi / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkAkRtA'smAbhirvA nirdiSTAnAmavataraNAnAM sthAnadarzakAH sngketaaH| anuyo0 AcA0 zru0 a0 u0 Ava0 hAri0 vRttau Ava0ni0 gA0 / Ava0 niyu0 gA0 Ava0 mU0 bhA0 gA0 u0 sU0 utta0 a0 gA0 . opani0 gA0 kalpavRhadbhASya gA0 cUrNi jIta0 bhA0 gA0 tattvArtha daza0 a0 u0 gA0 daza0 a0 gA0 / dazavai0 a0 gA0 daza0 cU0 gA0 devendra0 gA0 paJcava0 gA0 piNDani0 gA0 prajJA0 pada prazama0 A0 mala0 mahAni0 a0 vize0 gA0 vizeSacUrNi vya0 bhA0 pI0 gA0 vyava0 u0 bhA0 gA0 anuyogadvArasUtra AcArAGgasUtra zrutaskandha adhyayana uddeza AvazyakasUtra-hAribhadrIya-vRttI AvazyakasUtra niyukti gAthA AvazyakasUtra mUlabhApya gAthA uddeza sUtra uttarAdhyayanasUtra adhyayana gAthA oghaniyukti gAthA vRhatkalpavRhadbhApya gAthA bRhatkalpacUrNi jItakalpabhApya gAthA tattvArthAdhigamasUtrANi dazavaikAlikasUtra adhyayana uddeza gAthA dazavaikAlikasUtra adhyayana gAthA dazavaikAlikasUtra cUlikA gAthA devendra-narakendraprakaraNagata devendraprakaraNa gAthA paJcavastuka gAthA piNDaniyukti gAthA prajJApanopAGgasaTIka pada prazamarati AryA malayagirIyA TIkA mahAnizIthasUtra adhyayana vizeSAvazyakamahAbhApya gAthA bRhatkalpavizeSacUrNi vyavahArasUtra bhApya pIThikA gAthA vyavahArasUtra uddeza bhApya gAthA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ za0 u0 zataka uddeza zru0 a0 u0 zrutaskandha adhyayana uddeza si0 / siddhahemazabdAnuzAsana siddha si0 he0 au0 sU siddhahemazabdAnuzAsana auNAdika sUtra haimAne0 dvisva0 haimAnekArthasaGgraha dvistarakANDa yatra TIkAkRdbhigranthAbhidhAnAdikaM nirdiSTaM syAt tatrAsmAbhirullikhitaM zrutamkandha-adhyayana-uddeza-gAthAdikaM sthAnaM tattadgranthasatkaM jJeyam , yathA pRSTha 15 paM0 9 ityAdi / yatra ca tannollikhitaM bhavet tatra sUcitamuddezAdikaM sthAnametanmudyamANabRhatkalpagranthasatkameva jJeyam , yathA pRSTha 2 paMkti 2.3-4, pR0 5 paM0 3, pR0 8 paM0 27, pR0 11 paM0 27, pR0 67 paM0 12 ityAdi / pramANatvenoddhRtAnAM pramANAnAM sthAnadarzaka granthAnAM prtikRtyH| zeTha devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaMDa surata / ratalAma zrIRSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA / zeTha devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaNDa surata / Agamodaya samiti / ratalAma zrIRSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA / Agamodaya samiti / anuyogadvArasUtraanuyogadvArasUtra cUrNIanuyogadvArasUtra saTIka) maladhArIyA TIkA AcArAGgasUtra saTIkaAvazyakasUtra cUrNIAvazyakasUtra saTIka (zrImalayagirikRta ttiikaa)| AvazyakasUtra saTIka (AcArya zrIharibhadrakRta ttiikaa)| Avazyaka niyuktioghaniyukti saTIkakalpacUrNikalpabRhadbhApyakalpavizeSacUrNikalpa-vyavahAra-nizIthasUtrANi--- Agamodaya samiti / Agamodaya samiti prakAzita hAribhadrIya TIkAgata / Agamodaya samiti hastalikhita / jainasAhityasaMzodhaka samiti / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvAjIvAbhigamasUtra saTIkadazavaikAlika niyukti TIkA sahadazAzrutaskandha aSTamAdhyayana / (kalpasUtra) devendranarakendra prakaraNa saTIkanandIsUtra saTIka / (malayagirikRta ttiikaa)| nizIthacUrNipiNDaniyuktiprajJApanopAGga saTIkabRhatkarmavipAkamahAnizIthasUtrarAjapraznIya saTIkavipAkasUtra saTIkavizeSaNavatIvizeSAvazyaka saTIkavyavahArasUtraniyukti bhASya TIkAsiddhaprAbhRta saTIkasiddhahemazabdAnuzAsanasiddhAntavicArasUtrakRtAGga saTIkasthAnAGgasUtra saTIka Agamodaya samiti / zeTha devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaNDa surata / zeTha devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaMDa surata / zrIjaina AtmAnanda sabhA bhAvanagara / Agamodaya samiti / hastalikhita / zeTha devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaMDa surata / Agamodaya samiti / zrIjaina AtmAnanda sabhA bhAvanagara / hastalikhita / Agamodaya samiti / ratalAma zrIRSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA / zrIyazovijaya jaina pAThazAlA banArasa / zrImANekamunijI sampAdita / zrIjaina AtmAnanda sabhA bhAvanagara / zeTha manasukhabhAI bhagubhAI amadAvAda / hastalikhita / Agamodaya samiti / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 prAsaMgika nivedana / xeccccecor . prastuta niyukti-bhAgya-vRttisahita vRhatkalpasUtranA vIjA vibhAganA saMzodhanamATe ame te ja ane teTalI ja hastalikhita pratio kAme lIdhI che je ane jeTalI pratio pIThikA vibhAganA saMzodhanamAM kAme lIdhI che / e prationo vistRta paricaya pIThikA vibhAgamA (mudrita prathama vibhAgamAM) ApyA pachI A vibhAgamA punaH e prationo paricaya ApavAnI AvazyakatA rahetI nathI / mAtra pIThikAvibhAganA 'likhita prationo paricaya'mAM niyukti-bhAgya-vRttisahita bRhakalpasUtranA khaMDo-vibhAgonA saMbaMdhamAM ame jaNAvyuM che ke "pATaNa khaMbhAta lIMbaDI jesalamera AdinA bhaMDAromAMnI tADapatra upara lakhAela pratio traNa khaMDamAM ane kAgaLa upara lakhAela pratio cAra khaMDamAM lakhAela najare paDe cha" A saMbaMdhamAM amAre ahIM mAtra eTaluM ja umeravAnuM che ke cAlu bRhatkalpasUtranI tADapatrIya prationI jema keTalIka vAra kAgaLanI pratio paNa traNa khaMDamAM lakhAelI jovAmAM Ave che ane e rIte amArA pAse pATaNa-bhAbhAnA pADAnA bhaMDAranI kAgaLanI je prati che e traNa khaMDamAM lakhAelI che / __ prationA khaMDo keTalIka vAra pustaka lakhanAra-lakhAvanAranI gaphalatane lIdhe aniyata rIte lakhAelA jovAmAM Ave che / dAkhalA tarIke dareka hastalikhita pratomA prathamakhaMDanI samApti mAsakalpaprakRtanI pUrNatA thAya che tyAM thAya che jyAre bhAbhAnA pADAnI pratimA 2050 gAthAnA avataraNa pachI thAya che (juo mudrita vibhAga patra 593 paMkti 2 ane TippaNI 1) / A ThekANe khaMDanI samAti thavI e mAtra lakhanAra-lakhAvanAranI gaphalatanuM ja pariNAma che / kAraNa ke te pachI thoDe ja aMtare mAsakalpaprakRtanI samApti thAya che / mudrita prathama vibhAgamA pIThikAno samAveza karavAmAM Avyo che ane te pachInA A vIjA vibhAgamA prathama uddezanI zaruAta thAya che / e uddezanAM ve prakRtono-prakaraNono arthAt 'pralaMbaprakRta' ane 'mAsakalpaprakRta'no A vibhAgamA samAveza thAya che / prathama uddezanAM ekaMdara pacAsa sUtro che e. paikInAM nava sUtrono ja mAtra A vibhAgamA samAveza thayo che / A pachInA mudrita trIjA vibhAgamA prathama uddeza samAna thai cUkyo che / ___A vibhAgamA pralaMbaprakRta ane mAsakalpaprakRta e ve vibhAgo pADavAmAM AvyA che e ame pADyA nathI paraMtu bhASyakAra-cUrNIkAranA jamAnAnA e vibhAgo ch| prationI samaviSamatA-pIThikAvibhAgamA prationo paricaya ApatAM ame jaNAvyuM che ke "kAM0 prati mo0 le0 prationI sAthe samAnatA dharAve che" paraMtu ame jema jema Agala cAlyA tema tema kAM0 prati ghaNI kharI vAra vadhIye pratiothI judI paDI gaI che / amane lAge che ke kAM0 pratino Adarza je prati uparathI thayo che temAM game teNe Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsaMgika nivedana / 11 game tyAre ane game te kAraNe keTalIka vAra bahuja pheraphAra kayoM cha / A pheraphAra keTalIka vAra saMgata ane ThIka paNa hoya che ane keTalIka vAra taddana sAdhAraNa paNa hoya che / keTalIka vAra navo pheraphAra karatAM bhUlathI pahelAnA pATho kADhI nAkhavA rahI gayA che teve ThekANe navA-junA pATonuM khIcar3e thatAM goTALo paNa thai gayo che / astu e game tema ho paNa evA pATho jotAM ApaNane khAtrI thAya che ke A jAnano sudhAro vadhAro koie pAchaLI irAdA pUrvaka karyA cha / kAM0 prati ghaNI kharI vAra bhA0 pratinA pAThabheda sAthe aMta sudhI maLatI paNa rahI che / kAM0 bhA0 pratinA khAsa khAsa pAThabhedone ame TippaNamAM ja noMdhyA che ane mo0 le0 ta0 De0 pratinA pAThone ja mukhyatve karIne mULamAM rAkhyA cha / khAsa karI cAlI zake tyAMsudhI mo0 le0 pratinA pAThone ja mULamA rAkhavA yatna kayoM che| prastuta prakAzananA saMzodhana mATe niyukti-bhASya-vRttisahita bRhatkalpasUtra prathamakhaMDanI ekaMdara ame je cha prato bhegI karI che temAM mo0 le, pratino eka varga che, ta. De0 no bIjo varga che, kAM0 trIjo varga che ane bhA0 no cotho varga che / A cAre vargamAM keTalIye vAra evaM vanyuM che ke amuka upayogI pATa amuka eka ja vargamAM hoya ane vIjA varganI pratiomAM e pATha sadaMtara par3I ja gayo hoya; Ave sthaLe ghaNI kharI vAra ame te te upayogI pATane A>> AvA cihnanA vacamAM mULamAM ApI, kaI kaI pratomA e pATha, nathI athavA kaI pratamA e pATha che e ame nIce TippaNImA jaNAvyuM che / prastuta vibhAganA saMzodhanamA tema ja pAThAntara vagairenI noMdha karavAmAM ame guru-ziSye ati sAvadhanatA rAkhI che chatAM e saMbaMdhamAM je svalanAo thaI hoya te badala ame 'mithyAduSkRta' daie chIe / je mahAzayo amArI skhalanAo tarapha amAraM dhyAna kheMcaze teno yathAyogya sAbhAra svIkAra karIzuM eTalaM kahI viramIe chIe / nivedaka-guru-ziSya muni caturavijaya-puNyavijaya Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 // aham // vRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / prathama uddesh| gAthA patra 255-340 255 256-315 256-57 257-60 257-58 viSaya 806-1085 1 pralambaprakRta sUtra 1-5 anugamadvAra 806-1000 pralambasUtra 1 laM nirgrantha-nirmAomATe tAla ane pralaMba lebAno niSedha pralambasUtrano saMhitA, pada Adi vidhithI zabdArtha prathama pralambasUtranI saMkSipta vyAkhyA 'no' zabda ane 'nimrantha' zabdanI vyAkhyA [gAthA 807-tAlapralambane aMge apavAda.] 809-14 prathama pralambasUtra 'no'zabdathI zaru thatuM hoI amaM galarUpa hovAne kAraNe prastuta sampUrNa zAstra paNa amaMgalarUpa thaI jAya che e prakAranI ziSyanI zaMkA ane tenuM samAdhAna 815-62 pralambasUtranI vistRta vyAkhyA 815 pralambasUtranI vyAkhyAmATe dvAragAthA 816-22 1 AdinakAra dvAra 'a'kAra 'mA'kAra 'na'kAra ane 'no'kAra dvArA padArthano niSedha karavAmAM arthano pharaka, e pharaka batAvavAmATenAM udAharaNo ane prastuta prathama prala mbasUtramA rahelA 'no' padanA arthanI saMgati 823-38 2 granthadvAra 823-24 'grantha' padanI vyAkhyA 825-30 kSetra 1 vAstu 2 dhana 3 dhAnya 4 saMcaya 5 mitra jJAtisaMyoga 6 yAna 7 zayana-Asana 8 dAsI-dAsa 9 kupya 10 e daza prakArano bAhya grantha ane tenuM svarUpa 258-60 261-75 261 261-62 263-67 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / 13 gAthA patra 831 264 832-38 267-70 839-46 270-72 847-48 272 272-75 . 0 849-57 849 850 851-52 853-57 viSaya [gAthA 828 TIkA-sattara prakAranAM dhAnya] krodha, mAna, mAyA, lobha Adi cauda prakAranA abhyantara grantha- svarUpa [ TIkAmAM-mithyAtvanA prakAro, nayavAda, parasamaya ane mithyAtvanI saMkhyAnI samAnatA] 'nirgrantha' padanuM svarUpa [834-35-upazamazreNi ane kSapakazreNirnu varNana] 3 AmadvAra 'Ama'padanA nikSepo 4 tAladvAra 'tAla'padanA nikSepo 5 pralambadvAra 'pralamba'padanA nikSepo tAla ane pralambano artha mUlapralamba ane agrapralambanuM svarUpa 'pralamba' pada sUtramA mUkavAthI utpanna thatI zaMkA ane tenuM samAdhAna 6 bhinnadvAra 'bhinna' padanA nikSepo, dravyabhinna bhAvabhinnapadanI caturbhaGgI ane tene lagatAM prAyazcitto pralambagrahaNane lagatAM prAyazcitto pralambagrahaNane laganAM prAyazcittonI dvAragAthA pralambagrahaNane AzrI anyatragrahaNanA prakAro ane tene lagatAM praayshcitto| anyatrapralambagrahaNanA arthAta je sthAnamAM tADa AdinAM vRkSo hoya te karatAM bIjA sthAnamA rahela pralambAdine grahaNa karavAne lagatA prakAro dravya, kSetra, kAla ane bhAvane AzrI vastIvALA pradezamA rahela pralambAdinA grahaNane lagatAM prAyazcitto 273-75 858-62 275 276-12 863-923 863 864-89 276-83 276 865-71 276-79 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 gAthA 872-76 877-80 881-84 885-89 890-923 890 891 892-94 895-906 907 908-23 errepasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya ratni rahe pralambAdinA grahaNane AzrI divasarAtri, mArga-unmArga, upayukta anupayukta ane sAlambanirAlamba pado dvArA 16 bhAMgAo ane te bhAMgAono zuddhAzuddha vibhAga aTavImAM rahela pralambAdinA grahaNanimitte batAvela 16 bhAMgAomAM yathAyogya prAyazvittonuM nirUpaNa aTavImA rahela pralambAdinA grahaNadvArA ekAkI bhikSune tI AtmavirAdhanA -tene potAne thanAM nuka zAno ane tene lagatAM prAyazcitto aTavImA rahela pralambAdinA grahaNa nimitte janAra bhikSunA sahAyakonA prakAze ane tene lagatAM prAyazcitto tatra pralamvagrahaNaM svarUpa talambagrahaNa arthAt je sthAnamAM tADa AdinAM vRkSo hoya tyAM jaine potAnI meLe paDelAM acitta pralambAdine grahaNa karavAne lagatAM prAyazcitta vagerenI bhalAmaNa je sthAnamA tADa AdinAM jhADo hoya tyAM jaI sacitta pralambAdinA grahaNane lagatI pratipAdanIya vastuno nirdeza deva, manuSya ane tiryacanI mAlakIvAlA pralambAdinuM svarUpa deva, manuSya vageree svAdhIna karela potAnI meLe paDela acitta pralambAdine tenA svAmInI sammati sivAya levAthI bhadra-prAnta - sajjana - durjana manuSyAdidvArA ubhA thatA doSo, e doSonuM svarUpa ane tene aMgenAM prAyazcitto sacitta pralambAdinA tatragrahaNane aMge pratipAdanIya viSayanI bhalAmaNa ane vadhArAnA viSayano nirdeza sacitta pralambAdinA tatragrahaNane lakSI prakSepaNa, ArohaNa ane patananuM temaja te dvArA thatI AtmasaMyamAdi viSayaka virAdhanAnuM svarUpa ane prAyazcitto patra 279-80 280-81 281-82 282-83 283-92 283 284 284-85 285-87 288 288-92 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 924-35 924-27 936-50 951-1000 951-57 958 959-60 961-1000 961-66 961-63 964 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama | viSaya pralambAdinA grahaNI lAgatA AjJAbhaMga, anavasthA, mithyAtva ane Atma-saMyamavirAdhanA e cAra doponuM vistRta varNana aparAdha karanAra karatAM AjJAbhaMga karanAra vadhAre doSapAtra che e viSaye 'rAjamAnya cha puruSonI rakSAmATe rAjAnI ghoSaNA nuM udAharaNa pralambAdinA grahaNane aMge batAvela vidha vidha prakAnAM prAyazcitto AcAryAdi gItArtha agItArtha paikI kone kone lakSIne che ? enuM kathana [ gAthA 936 TIkAmAM- AcAryaviSayaka abhaMgI gAthA 937 - 39 - gacchanI saMbhALa nahi lenAra AcAryano ajJAna ane vyasanI rAjAnI jema tyAga gAthA 940 - sAta vyasano gAthA 941 - AcArya viSayaka catubhaMgI ] gItArthanA viziSTa guNo-lakSaNo gItArthanA viziSTa guNonuM svarUpa gItArthane prAyazcitta nahi lAgavAnAM kAraNo 'kRtayogI' padanI vyAkhyA utsarga apavAdanA balAbalane vicArI apavAdane sevanAra gItArthaM yogipaNuM ane te gItArthanI tIrthakara sAthai sarakhAmaNI gItArthI tIrthakara sAtha sarakhAmaNI 1 zrutakevalI gItArthanI kevalI sAthai samAnatA dravya, kSetra, kAla ane bhAvaviSayaka, tema ja sacitta, acitta, mizra, ananta vanaspati, pratyeka vanaspati Adi prajJApanIya-varNavI zakAya tevA padArthono tenAM viziSTa lakSaNo dvArA nirNaya karavAnI apekSAe zrutakevalI gItArtha ane kevalajJAnInuM sarakhApa prajJApanIya aprajJApanIya padArthonuM pramANa patra 15 292-95 295 - 300 300-15 300-2 302 302-3 303-15 303-5 303 304 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 gAthA 965 966 967-80 981 982-84 985-1000 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya zrutakevalinAM vRddhi hAninAM padasthAno padArthonA nirvacana - nirUpaNanA prakAranI apekSAe gItArtha ane kevalinuM samAnatva 2 caturvidha jJAnadvAra dravya, kSetra, kAla ane bhAva e caturvidha jJAnanI apekSAe pratyeka ane ananta vanaspatinAM lakSaNo ane tenA sacitta, acitta, mizra vibhAganuM nirUpaNa [ gAthA 973-75 - lavaNa, haritAla, maNasila, khajUra, drAkSA vagerenA sacitta-acittapaNAno vibhAga, tenAM kAraNo ane tenuM AcIrNa-anAcIrNapaNuM ] 3 grahaNadvAra pralambanA grahaNa ane prakSepaka - bhakSaNaviSayaka catubhaMgI ane tene lagatAM prAyazcitto 4 tulye rAga-dveSAbhAve dvAra prAyazcitto ApavAmAM sAmAnya rIte dekhAtI viSamatAne aMge AcArya upara rAga-dveSapaNAno AkSepa ane tenuM samAdhAna 5. anantakAyavarjanAdvAra anantakAyano niSedha, tenAM kAraNo, acitta pratyeka vanaspati ane ananta vanaspatinA grahaNamAM ajIvatva samAna hovA chatAM prAyazcittamAM bheda pADavAnuM kAraNa vagere bAvatonuM udAharaNa sAthe nirUpaNa [ gAthA 988-94 - ikSukaraNa, maharddhika, dArubhara, sthalI, pizitavarjaka ane madyapanAM dRSTAnto gAthA 995-99 - guruoe AcarelA mArga paikI yogya mArgonuM ja anusaraNa karavAnI AjJA ane te prasaMge bhagavAn mahAvIre anAcIrNa gaNela acitta talanAM gADai, drahanuM acitta pANI ane acita sthaNDilabhUmInA prasaMganI yAdagArI ] 15 patra 304 305 305-8 308 308-9 309-15 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpamatra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / 17 gAthA viSaya patra 315-25 315 315-16 1001-2 1003-11 316-18 1012-17 318-20 320-21 1018-22 1023-33 pralambasUtra 2 ju nirgrandha-nirgrAomATa bhAgelA tAla-pralambane grahaNa karavA viSayaka apavAda bIjA pralambasUtranI vyAkhyA vIjA pralambasUtranuM ApavAdika sUtra tarIke samarthana dRSTAnta dvArA vIjA pralambasUtranA ApavAdika samarthana sAme ziSyano virodha ane teno parihAra [gAthA 1005-vipopabhoganuM dRSTAMta ] vIjA pralambasUtranuM ApavAdika sUtra tarIke mahattva sthApita karavA mATe cAra marukanuM dRSTAnta ane teno upanaya adhyadvAra nimrantha-nirgranthIomATe dezAntara gamananAM kAraNo ane teno vidhi glAnadvAra roga ane AtaMkano bheda glAnaavasthA-mAMdagImATe vidhi glAnamATe yatanAo [gAthA 1028-ATha prakAranA vaidyo gA0 1030-bhaMDI ane potanAM udAharaNo] trIjuM cothu pAMcamuM pralambasUtra nirgrantha-nirgranthIomAde pakkatADapralaMbagrahaNa-niSedha viSayaka sUtro 'pakka' padanA nikSepo bhinna ane abhinna padanI vyAkhyA, tadviSayaka SaDbhaGgI ane tene lagatAM prAyazcitto 'abhinna' par3hanA sambandhamA nirgranthIne AzrI vistRta vyAkhyA [gA0 1051-devInu-rAjarANInuM dRSTAnta ] avidhibhinna ane vidhibhinna tAlapralaMba 321-24 321-22 322 322-24 1025-26 1027-33 1034-85 325-40 325 1034-35 1036-44 326-27 1045-54 327-30 1055-58 330-31 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 gAthA patra 1059-67 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya nimrantha-nirgranthIone vidhibhinna ane avidhibhinna tADapralaMba je prakAranA deza kALamAM je rIte kalpanIya akalpanIya che, tene aMge je je guNa, doSa ane prAyazcitto cha e AdinuM vistRta varNana nirgrantha-nirgranthIone dukAla AdinA samayamA eka bIjAnA avagRhIta-anujJAta kSetramA rahevAno vidhi, tenA 144 bhAMgAo ane tene lagatAM prAyazcitto 331-34 1068-85 334-36 341-610 341-588 341 341 342-43 343 343-48 1086-2114 2 mAsakalpaprakRta sUtra-6-9 1086-2033 mAsakalpaviSayaka prathama sUtra .1086-87 pralaMbaprakRta sAthe mAsakalpaprakRtano saMbaMdha mAsakalpaviSayaka prathama sUtrano saMkSipta artha mAsakalpaviSayaka prathama sUtranI vistRta vyAkhyA grAma, nagara, kheDa, kabaMTaka, maDamba, pattana, Akara, droNamukha, nigama, rAjadhAnI, Azrama, niveza, saMbAdha, ghoSa, aMzikA, puTabhedana, zaMkara Adi prathama sUtrAntargata padonI vyAkhyA 1094 grAmapadanA nikSepo 1095-1111 grAmapadano dravyanikSepa ane tenI nayo dvArA vicAraNA [gAthA 1103-8 uttAnakamallaka, avAGmukhamalaka, saMpuTakamallaka, uttAnakakhaMDamallaka, avAGmukhakhaNDamallaka, sampuTakakhaNDamallaka, bhitti, paDAli, valabhI, akSATaka, rucaka, kAzyapaka Adi gAmanA prakAro ane tenuM svarUpa] 1112-13 pU0 bhUtaprAma, AtodyaprAma, indriyagrAma, pitRgrAma ane mAtRprAma nikSepo 1113 u0-19 bhAvaprAma nikSepa 1120 nagara, kheDa, karbaTaka Adi padonA nikSeponI bhalAmaNa 1121-25 parikSepapadanA nikSepo 1126-30 mAsapadanA nikSepo [1128-30-nakSatramAsa, caMdramAsa, RtumAsa, AdityamAsa ane abhivardhitamAsatuM svarUpa] 348-50 350-51 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA patra: 353-426 353-57 357-65 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya 1131 mAsakalpa vihArIo 1132-1424 jinakalpikanuM kharUpa 1132-42 1jinakalpikanI dIkSA dharma, dharmopadezaka, dharmopadezane lAyaka bhavasiddhikAdi jIvo ane dharmopadezano vidhi-krama ane e kramanA bhaGgathI thatA doSa AdinuM nirUpaNa [gAthA 1141 -vIrazunikAnuM dRSTAnta ] 1143-1218 2 jinakalpikanI zikSA 1143-61. dIkSA lenAre saMyamamArga- ArAdhana jatuM karI zAmATe abhyAsa karavo e saMbaMdhamA AcArya ane ziSyano saMvAda ane eka bIjAe svapakSanA samarthanamATe ApelAM gajanAna, zlIpadI, Atura, andhasthavira (somila brAhmaNa) ane yavarAjarSinAM dRSTAnto ane aMtamAM zAstrAbhyAsanI AvazyakatAnuM samarthana 1162-71 zAstrAbhyAsathI thatA Atmahita, parijJA-vastusvarUpanI oLakha, bhAvasaMvara-tAttvikatyAga, saMvega-vairAgya, saMyamamArgamAM niSkampatA, svAdhyAyarUpa tAttvika tapanI vRddhi, nirjarA, paratArakapaNuM Adi guNo 1172 jinakalpika kyAre hoya ? 1173-75 sthavira Adine choDI tIrthakaranI pAse zAstrAbhyAsa mATe rahevAmA doSo 1976-1217 samavasaraNanI vaktavyatA jaina tIrthakarone dharmopadeza ApavAmATenuM vyAsapITha 357-62 362-64 364 364-65 365-77 1176 1177-94 1977-80 366-71 samavasaraNavaktavyatAviSayaka dvAragAthA 1 samavasaraNadvAra vaimAnika, jyotiSka, bhavanapati, vyaMtara Adi devo ekIsAthe ekatra maLyA hoya tyAre samavasaraNanI jamIna sApha karavI, sugaMdhI pANI phUla Adino varasAda varasAvavo, samavasaraNanA prAkAra, kAMgarA, daravAjA, patAkA, dhvaja, toraNa, citra, caityavRkSa, Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA 367 - 367-68 368-69 viSaya pIThikA, devacchaMdaka, Asana, chatra, cAmara AdinI racanA vyavasthA vagere koNa ane kevA prakAre kare ? tenuM varNana 1181 indra vagere maharddhika devo ekale hAthe paNa samavasa raNanI racanA kare 1182-84 samavasaraNamAM tIrthakaro kyAre, kaI dizAthI ane kevI rIte praveza kare ? temaja kaI dizAmA mukha rAkhI upadeza Ape ? mukhya gaNadhara kyA bese ? bIjI dizAomAM bhagavAnanAM pratibiMvo kevAM hoya ? vagere 1185-88 gaNadhara, kevalI, atizayavAn sAdhu, sAdhvI, deva, devI, manuSya vagere parSadAo samavasaraNamAM kyAM vese athavA ubhI rahe ? tenuM varNana 1989 samavasaraNamAM dharmazravaNamATe ekatra thayelA deva, manuSya, tiryaMca vagerenI maryAdA temaja pArasparika IrSA vairavRtti vagereno tyAga 1190 samavasaraNamAM vIjA trIjA prAkAramA temaja bahAranA bhAgamAM zuM zuM hoya tenuM varNana 1191-92 tIrthakaranI amogha dezanA ane temanuM amUDhalakSya 1193-94 dharmopadezanI AdimAM tIrthakarodvArA tIrthane namaskAra ane tenAM kAraNo 1195 2 kevaiyAdvAra samavasaraNamAM zramaNe keTale dUrathI Avaq joie 1196-1200 3 rUpadvAra tIrthakara, gaNadhara, AhArakazarIrI, anuttara deva Adi devo, cakravartI, baladeva, vAsudeva AdinA rUparnu tathA temanA saMghayaNa, saMThANa, varNa, gati, sattva, ucchvAsa AdinuM temaja zubhAzubha prakRtionuM kharUpa 1201 4 pRcchAdvAra tIrthakaratuM rUpa sarvotkRSTa hobArnu kAraNa 369 370-71 371 371 371-72 372 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1202-3 1204-6 1207 - 10 1211-12 1213-14 1215-17 * 1218 1219-22 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama | viSaya 5 vyAkaraNadvAra tIrthakaro zrotAnA saMzayonuM samAdhAna kaI rIte kare ? 6 zrotRpariNAmadvAra tIrthakaranI eka rUpe bolAtI bhASA bhinna bhinna bhASAbhASI zrotAone kevA rUpe pariName ? temaja temanI vANI sAMbhaLavAmAM zrotAnI rasavRtti kevI rahe ? tenuM varNana ane te viSe kiDhivANijadAsInuM udAharaNa 7 dAnadvAra tIrthakaranA Agamanane lagatA samAcAra nivedana kara - nArane cakravartti, baladeva, vAsudeva Adi taraphathI apAtuM prItidAna ane tethI thatA guNo 8 devamAlya - balidvAra samavasaraNamAM tIrthakara sAme uchALAtI balimAde akSata-cokhA vagere koNa taiyAra kare ? 9 devamAlyAnayanadvAra samavasaraNamAM baline kyAre lAvavAmAM Ave ? tene kevI rIte uchALavAmAM Ave ? te baline zepa tarIke koNa koNa laI jAya ? ane e zeSane levAthI thatA phAyadAonuM varNana 10 uparitIrthadvAra tIrthakara dharmopadeza ApI devacchaMdAmAM jAya te pachI gaNadhara upadeza Ape, gaNadharonA upadeza ApavAdhI thatA lAbho ane temanA jJAnAdi guNonuM varNana * jinakalpikanI zAstraviSayaka zikSA 88 $3 jinakalpikanI zAstranA arthaviSayaka zikSA [gAthA 1219 - -vRpabha ane zAlikaraNanAM dRSTAnto gAthA 1221 - saMjJAsUtra, svasamayasUtra, parasamayasUtra, utsargasUtra, apavAdasUtra, hInAkSarasUtra, adhi 21 patra 372-73 373-74 374-75 8 375 376 376-77 377 377 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 gAthA 1223-40 1241-79 1241-49 1250-79 1280 - 1371 1281-84 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama | viSaya kAkSarasUtra jinakalpikasUtra, sthavirakalpikasUtra, AryAsUtra, kAlasUtra, vacanasUtra Adi sUtronA prakAro] 4. jinakalpikano aniyatavAsa bhAvI AcAryane dezadarzananI AvazyakatA ane tethI thatA lAbho 5 jinakalpikanI niSpatti jinakalpike kalpa svIkAravA pahelAM taiyAra karelo ziSyasamudAya dezadarzanamATe nIkaLelA bhAvI AcAryanA guNonI khyAti sAMbhaLI temanI pAse anya samudAyanA zramaNonI jJAnAdimATe upasaMpadA upasaMpadA svIkAravAne lagatI sAmAcArI upasaMpadAnA prakAro, upasaMpadA svIkAranAra ane ApanAranI sthiratA - sahanazIlatA - sAmarthya, upasaMpadA lenArane AlocanA ane sAmAcArInuM kathana, upasaMpadA svIkAranArano svIkAra ane temane vAcanA, je nimitte upasampadA lIdhI hoya te viSayamAM pramAda karanAra ziSyone Ardra chagaNa - lIluM chANa, ghaTTanA, ruJcanA, patrajJAta, duSTa azva, ane cakSurogI rAjAnAM dRSTAnto dvArA temanI pharajanuM bhAna karAva ane prAyazcitto [ gA0 1243-49 - bhAvI AcAryanI temanA guNo dvArA prasiddhi gA0 1259-60 - sruSA - putravadhUnuM dRSTAnta ] 6 jinakalpikano vihAra jinakalpa svIkAravA pahelAM jinakalpikanI Atmazreya mATe vicAraNA jinakalpa svIkAravAmATe vidhi ane tenAM upakaraNo 1285 1286 - 1357 jinakalpikanI bhAvanAo patra 381-84 384-95 384-86 386-95 395-416 395-96 396 397-98 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA viSaya 1286-92 jinakalpikanI bhAvanAo, tenA prazasta, aprazasta ve prakAra ane tenA vyAkhyAnano krama / 398 x 398-406 399 399-400 401-2 404-5 1293-1327 aprazasta bhAvanAo 1293-94 aprazasta bhAvanAo ane tenuM phaLa 1295-1301 1 kAndI bhAvanA kaMdarpa, kautkucya, dravazIla, hAsyakara, paravismA paka padonI vyAkhyA 1302-7 2 devakilviSikI bhAvanA jJAnAvarNavAda, kevalyavarNavAda, dharmAcAryAvarNavAda, sAdhvavarNavAda, mAyI padonuM vyAkhyAna 1308-14 3 AbhiyogI bhAvanA kautuka, bhUtikarma, prazna, praznAprazna, nimitta padonI vyAkhyA 1315-20 4 AsurI bhAvanA anubaddhavigraha, saMsaktatapAH, nimittAdezI, niSkRpa, niranukaMpa padonuM svarUpa 1321-26 5 sAmmohI bhAvanA unmArgadezanA, mArgadUSaNA, mArgavipratipatti, moha, paramohaka padonuM svarUpa 1327 aprazasta bhAvanAoD phaLa 1328-57 prazasta bhAvanAo 1328 prazasta bhAvanAonA prakAra 1329-32 1 tapobhAvanA 1333-39 2 sattvabhAvanA ane nenA abhyAsamATe pAMca pratimAo 1340-44 3 sUtrabhAvanA 1345-52 4 ekatvabhAvanA ane te vipe puSpacUla anagAranuM dRSTAnta 1353-57 - 5 balabhAvanA 405-6 407-12 407 408-1 410-11 411-12 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya patra 413-14 417-23 1358-65 jinakalpaviSayaka vadhArAno vidhi jinakalpa svIkAravA pUrva jinakalpanI tulanAabhyAsa jinakalpa svIkAratI veLAno vidhi jinakalpa svIkAranAra AcArye kalpa svIkAratI bakhate gacchapAlanamATe navIna AcAryanI sthApanA, gaccha tathA navIna AcAryane zikhAmaNa ane gaccha, saMgha vagere sAthe khAmaNAM Adi 1378-1412 7 jinakalpikanI sAmAcArI 1378-81 jinakalpikanI dazavidha cakravAla sAmAcArI paikInI sAmAcArIo 1382-1412 zruna, saMhanana, upasarga, AtaMka, vedanA, katijanAH, sthaNDila, vasati, kiyaJcira, uccAra, prazravaNa, avakAza, tRNaphalaka, saMrakSaNatA, saMsthApanatA, prAbhRtikA, agni, dIpa, avadhAna, vatsyatha kati janAH, bhikSAcaryA, pAnaka, lepAlepa, alepa, AcAmla, pratimA, mAsakalpa e 27 dvAravaDe jinakalpikanI sAmAcArInuM vistArathI varNana 1413-24 8 jinakalpikanI sthiti-vidyamAnatA kSetra, kAla, cAritra, tIrtha, paryAya, Agama, veda, kalpa, liGga, lezyA, dhyAna, gaNanA, abhigraha, pravAjanA, muNDApanA, prAyazcitta, kAraNa, niSpratikarma, bhakta-paMtha e 19 dvAro vaDe jinakalpikanI vidyamA natAnuM varNana 1425-37 parihAravizuddhikanuM svarUpa 1438-45 yathAlandikakalpanuM svarUpa 1446-1955 gacchavAsIo ane temano mAsakalpa viSayaka vidhi 1446 gacchavAsIomATe pravrajyA 1 zikSApada 2 artha grahaNa 3 aniyatavAsa 4 ane niSpatti 5 e pAMca dvAronI jinakalpikanI jema bhalAmaNa 417-23 423-26 427-29 429-31 431-87 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA patra 1447 432 432 1447-49 1450-63 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano vipayAnukrama / viSaya 6 gacchavAsIono vihAra gacchavAsIonA vihArano samaya ane maryAdA vihAra karavA agAu gacchanA nivAsa ane nirvAha yogya kSetrane paDilehavAno-tapAsavAno vidhi ane kSetranI paDilehaNAmATe kSetrapratyupekSakone mokalavA pahelA AkhA gacchane tenI yogya sammati temaja salAha levAmATe bolAvavAno vidhi utsarga ane apavAdadhI yogya-ayogya kSetrapratyupekSako arthAt gacchane-sAdhusamudAyane rahevA lAyaka temaja nahi rahevA lAyaka kSetranA guNa-doponI paDile. haNA-parIkSA karanArAo gacchane vasavA yogya kSetranI paDilehaNAmATe javAno vidhi ane kSetramA tapAsa karavA yogya vAvato kSetranI paDilehaNA mATe keTalA jaNa jAya ane kevI rIte jAya ? 432-35 1464-70 436-37 1471 437 1472 437 438-39 1473-78 gamanadvAra, nodakapRcchAdvAra Adi dvAro kSetra paDilehaNAmATe janAra kSetrapratyupekSakoe vihAranA mArgA, rastAmA sthaMDilabhUmi, pANI, visAmAnAM sthAna, bhikSA, rahevAmATe vasati-upAzraya, cora jaMgalI prANI vagereno upadrava AdinI tapAsa karavI Adi 1479-93 paDilehaNA karavA yogya kSetramA praveza karavAno vidhi ane bhikSAcaryA dvArA kSetranI arthAt tyAMnA nivAsI lokonI manovRtti, bhikSA aupadha vagare vastunI sulabhatA-durlabhatA, nirdoSa vasati-upAzraya AdinI paDilehaNA-tapAsa 1494-1504 gacchavAsIonA nivAsayogya upAzrayo ane tenI paDilehaNAno vidhi 1505-10 mahAsthaMDilanI paDilehaNA ane tenA guNa-doSo 1511-12 gacchavAsI yathAlaMdikomATe kSetranI paDilehaNA 439-42 442-45 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA patra 447-48 1513-20 1521-30 449-51 1531-42 451-54 1545-46 455 455-56 1547-50 1551 456 1552-53 viSaya pratilikhita kSetranI anujJAno vidhi kSetrapratyupekSakoe AcAryAdi samakSa kSetranA guNadoSone nivedana karavAno ane javA lAyaka kSetrano nirNaya karavAno vidhi vihAra karavA agAu jenI vasatimA rahyA hoya tene pUchavAno vidhi. avidhithI pUchavAmAM doSa ane prAyazcitto. vihAra karavA pahelA vidhipUrvaka vasatinA svAmIne upadeza ApavA pUrvaka vihAranA samayanu sUcana gacchavAsIoe vihAra karatI veLAe zubha divasa ane zubha zakuna jovAnAM kAraNo zubha zakuna ane apazakuno vihAra karatI veLAe AcArya zayyAtara-vasatinA mAlIkane upadeza devo Adi vihAra karatI veLAe AcArya, bALasAdhu AdinA upadhine koNa kevI rIte upADe ? ananujJAta kSetramA nivAsa viSayaka praayshcitto| gacchavAsIono paDilehelA kSetramA praveza ane zubhAzubha zakunonuM jovU AcArye vasatimA praveza karavAno vidhi vasatimA praveza karyA pachI gacchavAsIonI maryAdA ane sthApanAkulonI vyavasthA vasatimA praveza karyA pachI jhoLI-pAtrAM lIdhela amuka sAdhuone sAthe laI AcArya AdinuM jinacaityavaMdanAH nIkaLavU ane jhoLI-pAtrAM sAthe levAnAM kAraNo jinacaityonA vaMdana nimitta jatAM gharajinamaMdiranA darzanArthe javu ane dAnazraddhAlu, dharmazraddhAlu, IrSyAlu, dharmaparAGmukha Adi zrAddhakulo, oLakhaq sthApanAkulAdinI vyavasthA, tenAM kAraNo ane vIrazunikAnuM dRSTAnta cAra prakAranA prAghUrNaka-prAhuNA sAdhuo 456-57 457-59 1555-61 1562-68 459-60 460-61 1569-72 1573-76 461-62 1577-78 462 1579 463 1580-88 1589-90 465-66 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / 27 gAthA patra 467-69 viSaya 1591 . sthApanAkulomAM javAno vidhi ane ekAMtare beAMtare sthApanAkulomAM nahi javAmAM dopo temaja te upara vasukI gaelI gAya ane ArAma-bagIcAnAM dRSTAMto 1592-1601 sthApanAkulomAM javA lAyaka athavA mokalavA lAyaka vaiyAvRtyakaro-gacchanI sevA karanAra sAdhuo ane temanA guNa-doSo 1602-8 vaiyAvRtya karanAranA guNonI tapAsa karavAnAM kAraNo ane zrAvakone gaucaracaryAnA doSo samajAvavAthI thatA lAmo [gAthA 1607-lubdhakanuM dRSTAnta ] 1609-10 sthApanAkulomAMthI vidhipUrvaka yogya dravyonuM leQ 1611-14 je kSetramA eka ja gaccha rahelo hoya temane AzrI sthApanAkulomAMthI bhikSA levAnI sAmAcArI 1615-22 je kSetramA ve traNa Adi gaccho eka vasatimAM athavA judI judI vasatiomAM rahyA hoya temane AzrI bhikSA levA AdinI sAmAcArI 469-71 472 472-73 474-76 1623-33 476-79 7 gacchavAsIonI sAmAcArI sthavirakalpiko-gacchavAsIonI cakravAla sAmAcArI temaja zruta, saMhanana, upasarga, AtaMka, vedanA, katijanAH, sthaMDila, vasati, uccAra, prasravaNa, avakAza, tRNaphalaka, saMrakSaNatA, saMsthApanatA, prAbhRtikA, agni, dIpa, bhikSAcaryA, pAnaka, lepAlepa, AcAmla Adi dvArone lakSIne sAmAcArI 8 sthavirakalpikonI sthiti sthavirakalpikonI arthAt gacchavAsIonI kSetra, kAla, cAritra, tIrtha, paryAya, Agama, veda, kalpa, liMga, lezyA, dhyAna, gaNanA, abhigraha, pratrAjana, muMDApana, kAraNa, pratikarma Adi dvArone AzrI sthiti-vidyamAnatA 476-79 479-87 1634-55 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA viSaya patra [gAthA 1639-46-lejhyA, dhyAna, ciMtA, dhyAnAntarikA, dravyalezyA, bhAvalezyA vagerenuM svarUpa gAthA 1647-sthavirakalpikonA dravya, kSetra, kAla ane bhAvaviSayaka abhigrahornu svarUpa] 487-588 487 488-92 492 493-97 1656-2033 gacchavAsInI vadhArAnI sAmAcArI 1656-59 gacchavAsIonI vadhArAnI sAmAcArIne lagatAM dvAro 1660-69 1 pratilekhanAdvAra vastrAdinI paDilehaNAno kALa, prAbhAtika pratilekhanAnA samayane lagatA vividha Adezo, pratilekhanAnA dopo ane prAyazcitto, pratilekhanAmAM apavAda ane te vipe aMgAragarttapatita putranuM udAharaNa 1670-73 2 niSkramaNadvAra gacchavAsI Adie upAzrayanI vahAra kyAre ane keTalI vAra nIkaLavU ? 1674-91 3 prAbhRtikAdvAra sUkSma ane vAdara prAbhRtikAnuM varNana, gRhasthAdinA nimitta taiyAra karAela, liMpAela temaja chApalaM caLAela ghara, vasati AdimAM rahevA na rahevAne lagato vidhi ane prAyazcitto 1692-1704 4 bhikSAdvAra 1692-95 jinakalpika Adi sAta piMDaiSaNA-pAnaipaNA paikI kaI kaI epaNAdhI piMDa Adi grahaNa kare ? 1696-1704 gacchavAsIono bhikSAne lagato vidhi| gacchavAsIoe keTalI vAra ane kaye vakhate bhikSAmATe jaq ? saMghATakarUpe-sAdhuyugala maLIne bhikSAmATe javU, ekalA bhikSAcaryAe javAmATenAM kalpita kAraNo ane tene lagatAM prAyazcitto, bhikSA mATenAM upakaraNo vagere 1705-475 kalpakaraNadvAra 497-504 497-98 498-504 504-15 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1705 - 13 1714- 16 1717-47 1748-67 1768-1815 1768-70 X 1771-1815 1771-72 1773 1774-77 1778 -83 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama | viSaya reebAsI sAdhu Adine lagato pAtrAM dhovA vipayaka vidhi lepakRta alepakRta dravyo [ vikRti avikRtinuM svarUpa ] pAtrAno lepa-raMga saphAidAra hovAthI thatA phAyadAo ane te viSe eka zramaNanuM dRSTAnta pAtrAMne kalpakaravAnAM dhovAnAM kAraNo ane tene lagatI praznottarI 6 gacchazatikAdidvAra sAta prakAranI sauvIriNIo, tenA saiMkaDo avAMtara bheda-prabhedo ane e bheda-prabheda paikInI vizodhi avizodhi koTio vagere 7 pariharaNA anuyAnadvAra tIrthakara AdinA jamAnAmAM jyAre seMkaDo gaccho ekIsAthai vidyamAna hoya tyAre AdhAkarmikAdi piMDa vagere levAdhI kema bacAtuM haze ? e prakAranI ziSyanI zaMkA ane tenA samAdhAnamATe anuyAna eTale rathayAtrAdi prasaMganuM varNana X X X anuyAna - rathayAtrAmAM javAno vidhi rathayAtrA je nagaramAM hoya tyAM tene jovAmATe jatAM rastAmA lAgatA dopo je nagaramAM rathayAtrAnA ThAThamATha bharyA meLAo bharAtA hoya tyAM pahoMcyA pachI lAgatA doponuM varNana karavA mATenI dvAragAthA 1 caityadvAra sAdharmikacaitya, maMgalacaitya, zAzvatacaitya ane bhakticaitya e cAra prakAranAM caityonuM svarUpa 2 AdhAkarmadvAra rathayAtrAnA melAmAM janAra sAdhune lAgato AdhAkarmika dopa 29 patra 504-6 506 507-15 515-21 521 521-23 X 523-34 523 523 523-24 525-26 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 gAthA 1784 1785 1786 1787 1788-89 1790-1801 1790 1791-1801 kalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama | viSaya [ tIrthakara temaja sAdhuo tIrthakara ane temanI pratimAne nimitte karAyela saMvarttakamegha, puSpavRSTi Adi prAbhRtikAno upabhoga kare ke nahi ? ane kare to tenuM kAraNa ] 3-4 udgamadoSadvAra ane zaikSadvAra rathayAtrAnA meLAmAM javAdhI sAdhuone lAgato umadIpa ane navadIkSitonuM bhraSTa thayuM 5-6 strIdvAra ane nATakadvAra rathayAtrAmA janAra sAdhune strI, nATaka AdinA jovAthI lAgatA doSo 7 saMsparzanadvAra rathayAtrAnA meLAmAM sAdhune strI AdinA sparzathI lAgatA doSo 8 tantudvAra rathayAtrAnA meLAmAM janAra sAdhune maMdira vagere sthaLomAM bAjhelAM karoLiyAnAM jALAM, paMkhInA mALA, bhamarInAM ghara Adine kheravavAnuM kahevA na kahevAne aMge lAgatA dopo 9-10 kSullakadvAra ane nirdharmakAryadvAra rathayAtrAnA meLAmAM javAthI pArzvastha AdinA kSullaka ziSyone alaMkRtavibhUSita joI kSullaka zramaNo patita thai jAya temaja te melAmAM janAra sAdhuone pArzvastha sAdhuonA Apasa ApasanA jhaghaDAo patAvavAnAM kAryo karavAM paDe tene lagatA dopo rathayAtrAmAM javAmAdenAM AgADhakhAsa kAraNo rathayAtrAnA melAmAM zramaNone avazya javA lAyaka kAraNonI sUcaka dvAra gAthA 1 caityapUjAdvAra 2 rAjanimaMtraNadvAra 3 saMjJidvAra 4 vAdidvAra 5 kSapakadvAra 6 kathikadvAra 7 zaGkitadvAra 8 pAtra patra 526 527 527 527 527-28 528-30 528 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano vipayAnukrama / 31 gAthA 528-30 viSaya dvAra 9 prabhAvanAdvAra 10 pravRttidvAra 11 kAryadvAra ane 12 uDDAhadvAra caityanI pUjA nimitte, rAjA ane zrAvakanA nimaMtra. NathI temanI zraddhAmAM vadhAro karavAmATe, rathayAtrAnA utsavamAM bhaMgANa pADanAra vAdInA parAjayamATe, taparnu ane te dvArA dharmanuM mAhAtmya vadhAravAmATe, dharmakathA vyAkhyAnAdidvArA dharmanI unnati karavAmATe, zaMkita ke bhUlAi gayela sUtrArthane pUchavAmATe, gacchane AdhArabhUta yogya ziSya AdinI tapAsa karavAmATe, tIrthanI prabhAvanAmATe, AcArya-upAdhyAya Adi temaja rAjyanA upadrava Adine lagatA samAcAra meLavavAmATe, kula-gaNa-saMgha Adine lagatAM kAryomATe tathA dharmanA uDDAhanI ra mATe sAdhuoe rathayAtrAnA samArohabharyA-ThA kA meLAmAM avazya jaq joiye. . [gAthA 1798 TIkAmAM-ATha prabhAvako] . rathayAtrAnA meLAmAM yatanAo caityapUjA, rAjA vagairenI vinaMtI Adi kAraNone laI rathayAtrAnA meLAmAM janAra sAdhuoe upAzraya vagairenI paDilehaNA kema karavI ? upadeza kyA ane kevI rIte Apavo ? bhikSAcaryA kema levI ? strI nATaka vagerenA darzana prasaMge kema vartavU ? maMdira AdimAM karoLiyAnAM jALAM, paMkhInA mALA, bhamarInAM ghara vagere hoya tenI yatanA kema karavI ? kSullaka ziSyo bhraSTa na thAya temATe temaja pArzvastha sAdhuonA jamIna Adine lagatA vivAdo patAvavA zuM karavU ? ityAdine lagatI jayaNAo [gAthA 1812-urabhradRSTAnta ] 1802-15 531-34 x x 1816-69 1816 8 puraskarmadvAra puraHkarmanuM svarUpa varNavavAmATe dvAragAthA 534-46 534 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA 1817-20 patra 534-35 1821-29 535-37 1830 538 viSaya 1 dviAra puraHkarma eTale zuM ? 2 kasyadvAra puraHkarmadoSa kone lAge ?, kyAre lAge ?, puraHkarmadoSaviSayaka aSTabhaMgI, puraHkarma zAmATe karavAmAM Ave ?, puraHkarma karyA pachI je jyAM je rIte kalpI zake tenuM nirUpaNa, puraHkarma ane udakAdopamA pharaka 3 AropaNAdvAra puraHkarma levAne lagatAM prAyazcitto 4 pariharaNAdvAra pura: levAnA niSedhane lagatA avidhiniSedho amaH tISedho ArujiranA avidhiniSedho | puraHkarma levAnA niSedhane lagatA sAta prakAranA ziSyonA sAta avidhiniSedharUpa Adezo-prakAro puraHkarma levAne lagatA ATha vidhiniSedho [gAthA 1856-puraHkarma viSe brahmahatyAnuM laukika dRSTAnta ] 1831-69 538-46 1831-40 538-39 1841-69 540-46 547-82 1870-2013 9 glAnyadvAra 1870-73 glAna sAdhunA samAcAra maLatAM sAdhuoe te glAna sAdhunI khabara levA jadUM joie 1874 glAnadvAranI vaktavyatAne lagatI dvAragAthA 547 1875-76 548 1 zuddhadvAra glAna sAdhunI khabara paDatAM tyAM jaI te sAdhunI sevA karanAra Adi che ke nahi tenI tapAsa karavI. tapAsa nahi karanArane prAyazcitta 2 zraddhAvAnadvAra 1877- 82 548-49 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1883-84 1885 1886-87 1888-89 1890-19 1900- 2 :: 1900-6 1907 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / viSaya glAna sAdhunI sevA karavAthI mahA nirjarA thAya che e prakAranI zraddhAthI sevA karavA AvanAra mATe sevAnA prakAro 3 icchAkAradvAra glAna sAdhunI sevAmATe sAmA sAdhunI bhalAmaNa ke vinaMtInI apekSA rAkhanArane prAyazcittAdi ane te viSe maharddhika rAjAnuM dRSTAnta 4 azaktadvAra glAnanI sevA karavAmAM azakti jAhera karanArane zikhAmaNa 5 sukhitadvAra glAna sAdhunI sevA karavA jatAM duHkha mAnanArane prAyazcitto 6 avamAnadvAra 'lAnanI sevA karavA jatAM ugama Adi doSo lAgavAnI vAtane AgaLa dharanArane prAyazcitta 7 lubdhadvAra glAna sAdhunI sevAne bahAne gRhasthone tyAMthI utkRSTa padArtha, vastra, pAtra Adi lAvanArane temaja kSetrAtikrAnta, kAlAtikrAnta Adi doSo sevanArane tathA te lobhI sAdhune nimitte thatI glAna sAdhu temaja te kSetramAM vasatA gRhasthonI herAnagatine kAraNe lAgatA dopo ane prAyazcitto 8 ' anuvarttanA glAnasya' dvAra * 1 glAnAnuvarttanA glAna sAdhumATe pathyApathya kema lAvavuM ? kyAMdhI lAvuM ? kyAM rAkhavaM ? ane te meLavavAmATe gaveSaNA - zodha keMma karavI ? 2 vaidyAnuvarttanA patra 33 :: 550 551 551 551 552-54 554-75 554-56 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA 1907-10 556-57 557 1912 viSaya glAna sAdhumATe vizoSaNasAdhya rogamATe upavAsanI cikitsA ATha prakAranA vaidyo anyAcAryanI mAnyatA mujaba prakArAntare ATha prakA. ranA vaidyo glAna sAdhu mATe vaidya lAvavAmAM ATha prakAranA vaidyo paikI kramabhaMga karanArane prAyazcitto glAna sAdhumATe vaidya pAse javAno vidhi 558 1913 1914-31 558 559-63 1914 559 1919-20 560 1921 560 glAna sAdhumATe vaidya pAse javAnA vidhine lagatI dvAragAthA 1 nodakapRcchAdvAra vaidya pAse glAna sAdhune lai javo ? ke glAna sAdhu pAse vaidyane lAvavo ? [gAthA 1916-prAbhRtikAno artha ] 2 gamanadvAra glAna sAdhumATe vaidya pAse kevo sAdhu jAya ? 3-4 pramANadvAra ane upakaraNadvAra glAna sAdhumATe vaidya pAse keTalA sAdhu jAya ? ane temaNe paherelA kapaDAM kevAM hoya ? 5 zakunadvAra vaidya pAse jatAM kevA zakuna jovA ? 6 vyApAradvAra vaidya pAse janAra sAdhue vaidyane kayAM kayAM kAma karato hoya tyAre glAnane mATe pUchavU ? ane kayAM kayAM kAma karato hoya tyAre na pUchayU~ ? 7 saMgAradvAra vaidya pAse janAra sAdhue vaidyane ghera AvavA zrAvakane saMketa karavo vaidya pAse jaIne glAna sAdhunI tabIatanA samAcAra kevA kramathI kahevA ? 1922-24 560-61 1925 561 1926-27 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / 35 gAthA patra 562 1928-29 1930-31 viSaya 8 upadezadvAra glAna sAdhumATe vaidyanI bhalAmaNa 9 tulanAdvAra glAna sAdhumAde vaidye kahelAM pathyApathya Adi labhya che ke nahi enI vicAraNA ane labhya na hoya to vaidyane zuM kahe ? 562-63 1932 glAna sAdhumATe vaidyanuM upAzrayamA Avadyu 1933-47 ___ upAzrayamA AvelA vaidya sAthe kema vartavU teno vidhi 563 563-67 1933 1934-36 563-64 upAzrayamAM AvelA vaidya sAthe kevo vartAva rAkhavo ? ene lagatI dvAragAthA 1-2-3 abhyutthAnadvAra AsanadvAra ane darzanAdvAra vaidya upAzrayamA Ave tyAre AcArya Adie uThavAno, vaidyane Asana ApavAno ane glAna sAdhune dekhADavAno vidhi. avidhithI uThavA nahi uThavAmAM temaja vaidyane Asana ApavA nahi ApavAmAM dopo ane prAyazcitto 4 bhadrakadvAra glAna sAdhumATe auSadhAdino prabaMdha koNa karaze e mATe bhadraka vaidyano prazna 5-6-7 bhRtidvAra, AhAradvAra ane __ glAnAhAradvAra dharmabhAvanA rahita vaidyamATe bhojanAdinI temaja tenA aupadha AdinA mUlyanI vyavasthA karavAno vidhi 564 1938-47 565-67 1948-61 vahAragAmathI vaidyane volAvavAno vidhi ane tenA khAnapAnanI vyavasthAno viziSTa vidhi 567-71 1962 glAna sAdhu ane vaidyanI sevA karavAnAM kAraNo Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1963 571 1964 571-72 1965-70 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAganI viSayAnukrama / vipaya glAna sAdhunI zarIrazuzrUpAne lagatA vidhinI bhalAmaNa glAnavipayaka ane vaidyaviSayaka anuvartanAne lagatA vanavyanI vizAlatA vAstavya temaja bahAra gAmI bolAvela vaidyane aupadha AdinuM mUlya ApavA-apAvavAnA viziSTa prakAro [gAthA 1965-RyikanuM dRSTAnta ] glAnane temaja tenI sevA karanArane apavAda sevavA Adi kAraNe prAyazcitta glAnaviSayaka temaja vaidyaviSayaka anuvarttanAno upasaMhAra 572-74 1971 574 1972 pU0 575-77 577-78 1972 u0-80 9-10 cAlanAdvAra ane saMkrAmaNadvAra glAna sAdhune sthAnAMtaramA lai javAnAM kAraNo tathA eka vIjA samudAyanA glAna sAdhunI sevAmATe phera badalI 1981-88 glAna sAdhunI upekSA karanAra sAdhuone glAnanI sevA karavAmATe zikhAmaNa nahi ApanAra AcAryane prAyazcitta 1989-97 je AcArya Adi nirdayapaNe mlAna sAdhune saMvigna, asaMvigna, gItArtha, agItArtha vagere je je jAtanA zramaNonI nizrAmA temaja upAzrayamAM, serImAM, gAmanI vacamAM vagere jude jude ThekANe paDatA mUkI cAlatA thAya temane sthAna vagerene lakSIne vidhavidha prakAranAM prAyazcitto 1998-2001 eka gaccha, glAna sAdhunI sevA keTalA vakhata sudhI kare ane te pachI te glAna sAdhune kyA rAkhe-sope ene lagatI saMgha vyavasthA 2002-13 kevA prakAranAM AgADha kAraNone prasaMge, keTalA vivekapUrvaka, kevA prakAranA glAna sAdhune paDato 578-79 579-80 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA vRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano vipayAnukrama / viSaya mUkabo tenuM nirUpaNa ane tema karavAthI glAna sAdhu ane tenI sevA karanArane thatA lAbho 580-82 2014-22 583-85 2023-27 585-86 10 gacchaprativaddhayathAlaMdika dvAra vAcanA Adine kAraNe gaccha sAthe saMbaMdha rAkhatA yathAlaMdikakalpadhAriono vandanAdi vyavahAra ane temanA mAsakalpanI maryAdA 11 uparidoSadvAra Rtubaddha zeSa kALamAM eka kSetramA eka mahinA karatAM vadhAre rahevAthI lAgatA dopo 12 apavAdadvAra Rtubaddha kALamAM eka kSetramA eka mAsakalpa karatAM padhAre rahevAne lagatAM ApavAdika kAraNo ane te kSetramA rahevAno temaja bhikSAcaryA levAno vidhi 2028-33 587-88 588-92 2034-46 7 mAsakalpaviSayaka bIjuM sUtra gAma nagara Adi, killAnI aMdara ane bahAra ema ve vibhAgamA vasatAM hoya to Rtubaddha kALamAM aMdara ane vahAra maLI ve mAsa eka kSetramA nirgranthothI rahI zakAya 2034-46 gAya nagarAdinI bahAra vIjo mAsakalpa karatA tyAM tRNa phalaka Adi lai javAno vidhi avidhithI lai javAmAM dopa ane prAyazcitta Adi 2047-2105 8 mAsakalpaviSayaka trIjuM sUtra nirghandhInA mAsakalpanI maryAdA 2047 nirgranthIviSayaka vaktavyatAnI nirgranthanI mAphaka bhalAmaNa ane vihAradvAramA je vizeSa che tenA kathananI pratijJA 2048-2105 vihAradvAra nirgranthInA vihAranuM varNana 588-92 592-606 592-606 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAgano viSayAnukrama / gAthA patra 593 593 594 594 595-96 596-97 viSaya 2048-49 nirgranthInA vihAradvAranA vaktavyane lagatI dvAragAthA 2050-51 1 gaNadharaprarUpaNAdvAra nirgranthIonA samudAyatuM pAlana karanAra gaNadhara ane tenA guNo 2052-57 2 kSetramArgaNAdvAra 2052 sAdhvIne rahevA lAyaka kSetranI paDilehaNA gaNadhara kare 2053-55 sAdhvIo pote potAne rahevA lAyaka kSetranI paDi lehaNA kema na kare tenAM kAraNo ane bharucamAM bauddha zrAvaka sAdhvIone upADI gayAnA prasaM garnu varNana 2056-57 sAdhvIone rahevA yogya kSetranA guNo 2058-62 3 vasatidvAra sAdhvIone rahevA lAyaka vasatio-upAzrayo ane tenA mAlIko 2063-68 4 vicAradvAra nirgranthIone yogya ane ayogya sthaMDilabhUmIo 2069-71 5 saMyatIgacchAnayanadvAra zramaNIone temane rahevA lAyaka kSetramA lai javAno vidhi 2072-75 6 vArakadvAra 2076-82 7 bhaktArthanAvidhidvAra sAdhvIono AhAra vaheMcavAno ane AhAra karavAno vidhi 2083-86 8pratyanIkadvAra vidharmI Adi taraphathI sAdhvIone thatA upadravono bacAva 2087-2102 9 bhikSAnirgamadvAra vRddha, juvAna sAdhvIo paikI keTalI sAdhvIo bhikSAmATe jAya ? ane teNIo kyAM kayA kramI ubhI rahe ? sAdhvIoe samUharUpe baMdhAine bhikSAcaryAmATe javAnAM kAraNo ane yatanAo vagere 597-98 598-99 599-600 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra dvitIya vibhAganoM viSayAnukrama / gAthA 2103-5 2106-8 6. 8 viSaya 10 dvimAsadvAra sAdhvIo Rtubaddha zeSa kALamAM eka kSetramA ve mahinA rahI zake tenAM kAraNo 9 mAsakalpaviSayaka cothu sUtra gAma nagara Adi, killAnI aMdara ane bahAra ema ve vibhAgamA vasatAM hoya to RtubaddhakALamAM aMdara ane bahAra maLI cAra mAsa eka kSetramA sAdhvIothI rahI zakAya. tethI vadhAre rahevAmAM prAyazcitta ane doSo. ApavAdika kAraNe rahevAmATenI yatanAo gacchavAsI ane jinakalpika e bemAM maharddhika koNa ernu kathana ane te viSe guhAsiMha, ve strIo ane be govarga-ve gAyonA ToLAnAM dRSTAMto 2109-24 607-10 D Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 // arham // pUjyazrIbhadrabAhusvAmivinirmitasvopajJaniyuktyupetaM bRhat kalpasUtram / zrIsaGghadAsagaNikSamAzramaNasUtritena laghubhASyeNa bhUSitam / AcAryazrImalayagiripAdaviracitayA'rdhapIThikAvRttyA tapAzrIkSemakI - cAryavarAnusandhitayA zeSasamagravRttyA samalaGkRtam / prathama uddezaH / [ pralambaprakRta-mAsakalpaprakRtAtmakaH dvitIyo vibhAgaH ] Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D // Namo tthu NaM aNuogamahattarANaM suyaharANaM // pUjyazrIbhadravAhusvAmisaMdRbdhasvopajJaniryuktisametaM bRhatkalpasUtram / zrIsaGghadAsagaNikSamAzramaNasUtritena laghubhASyeNa bhUSitam / tapAzrIkSemakIrttyAcArya vihitayA vRttyA samalaGkRtam / prathama uddezaH / [ pralamba sU trAdhikAraH / ] athAnugamadvAram / sa cAnugamo dvidhA - niyuktyanugamaH sUtrAnugamazca / niryuktyanugamastrividhaH - nikSepaniryuktyanugama upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniryuktyanugamazca / tatra nikSepaniryuktyanugamobhihitaH, oghanippanne nikSepe'dhyayanapadasya nAmanippanne ca kalpapadasya nikSiptatvAd vakSyate ca sUtrAlApakanippanne sUtrapadAnAM nikSepsyamAnatvAt 1 / upodghAtaniryuktyanugamaH purAbhya dvAragAthAbhyAmanugantavyaH / tadyathA-- use nise, ya nigame khetta kAla purise ya / kAraNa paccaya lakkhaNa, nae samoyAraNA'Numae // ( Ava0 ni0 gA0 140 ) kiM vihaM kasa kahiM, kesu kahaM kecciraM havai kAlaM / kai saMtaramavirahiyaM, bhavA''garisa phAsaNaniruttI || ( Ava0 ni0 gA0 141 ) anayorartho mUlAvazyakAdiTIkAto'vasAtavyaH 2 / sUtrasparzikaniryuktyanugamaH sUtrapadavyA - 10 khyAnarUpaH, sa cAvasaraprApto'pi nAbhidhIyate; kutaH ? iti cet, ucyate-- sUtrameva tAvadadyApi na prApyate, ataH sUtrAbhAvAt kasya sparzanaM karotyasau ? iti, ataH kramaprApte sUtrAnugame yadA sUtra vakSyate tadaiva lAghavArthaM sUtrasparzikaniryuktimapi vakSyAma iti / nanu yadi iyamatra prAptAvasarA'pi nocyate tataH karamAtrAvasare paThyate : ucyate - ( granthAgram - 2000 ) niyuktimAtrasAmyA - dasAvatrAbhidhIyata ityadoSaH 3 / atha sUtrAnugamaH sa cedAnImavasaraprApta evetyatra sUtrAnugame sUtra - 15 muccAraNIyam, tataH sUtrAlApakanikSepeNa nikSepaNIyam, tato'pi sUtrasparzikaniryuktyA tadeva vistAraNIyam / atra ca sUtrAnugamAdInAmitthaM vipayavibhAgavyavasthA dRSTavyA - - padacchedasahi 5 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 tayA sahitayA sUtramuccArya sUtrAnugamaH kRtArthoM bhavati, nAmAdinikSepaviniyogaM vidhAya sUtrAlApakaniSpannanikSepaH, padArtha-padavigraha-cAlanA-pratyavasthAnalakSaNavyAkhyAcatuSTaye kRte sUtrasparzika niyuktiH / naigamAdayo nayA api prAyaH sUtragatapadArthAdigocarA iti tattvato nayalakSaNaM caturthamanuyogadvAramapi sUtrasparzikaniyuktyantaHpAti pratipattavyam / 5 tathA cAha zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapUjyaH hoi kayattho vottuM, sapayaccheyaM suyaM suyANugamo / suttAlAvaganAso, nAmAinnAsaviNiogaM // (vize0 gA0 1009) suttapphAsiyanijjuttiniogo sesao payatthAI / pAyaM so cciya negamanayAdimayagoaro hoi // (vize0 gA0 1010) 10 ete ca sUtrAnugamAdayaH sUtreNa samakameva vrajanti / yata uktam - suttaM suttANugamo, suttAlAvagakao ya nikkhevo| suttapphAsiyanijuttI, nayA ya vaccaMti samagaM tu / / tatra prathamaM sUtrAnugame sUtramuccAraNIyam , taccAhInAkSarAdi guNopetam / tadyathA-ahInAkSaram anatyakSaram avyAviddhAkSaraM askhalitam amilitam avyatyAneDitaM pratipUrNa pratipUrNaghoSaM 15 kaNThauSThavipramuktaM guruvAcanopagatam / evaM ca sUtre samuccArite sati keSAzcid bhagavatAmudghaTitajJAnAM kecidarthAdhikArA adhigatA bhavanti, kecit punaranadhigatAH, tato'nadhigatArthAdhigamanAya vyAkhyA pravartate / atrAntare "nikkheve" (gAthA 149) ityAdi mUlagAthAsUcitaM sUtrArthadvAraM samApatitam / taccedaM sUtram---- no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA Ame tAlapalaMve 20 abhinne paDigAhittae // [sUtram 1] asya ca vyAkhyA SoDhA / tadyathA saMhitA ca padaM caiva, padArthaH padavigrahaH / cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SaDvidhA / tatra saMhitA-no kalpate nimranthAnAM vA nirgranthInAM vA AmaM tAlapralambamabhinnaM pratigrahItum 1 / 25 atha padamiti padavicchedaH karttavyaH / sa cAyam --no iti padaM kalpate iti padaM nimra.nthAnAmiti padaM vA iti padaM nimranthInAmiti padaM vA iti padam Amamiti padaM tAla iti padaM pralambamiti padaM abhinnamiti padaM pratigrahItumiti padamiti gataH padavicchedaH 2 / / atha padArtha ucyate sa ca caturkI, tadyathA-kArakaviSayaH samAsaviSayaH taddhitaviSayo niruktaviSayazca / tatra kArakaviSayaH pacatIti pAcakaH, paThatIti pAThakaH, bhujyata iti bhoja30 nam , svAti jano'neneti snAnIyaM cUrNam , dIyate'smai iti dAnIyo'tithiH, bibheti jano'smAditi bhImaH, zerate'syAmiti zayyA ityAdi / samAsaviSayo yathA-ArUDho vAnaro yaM vRkSaM sa ArUDhavAnaro vRkSa iti bahuvrIhiH 1, gaGga yAH samIpamupagaGgamityavyayIbhAvaH 2, rAjJaH puruSo 1deglakSaNaM turyAnuyo bhA0 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthA 806-7] prathama uddezaH / 257 rAjapuruSa iti tatpuruSaH 3, nIlaM ca tadutvalaM ca nIlotpalamiti karmadhArayaH 4, caturNI ma sAnAM samAhArazcaturmAsI iti dviguH 5, dhavazca khadirazca palAzazca dhava-khadira-palAzA iti dvandvaH 6 ityAdi / taddhitaviSayaH--nAbherapatyaM nAbheyaH, jino devatA'syeti jainaH, bhadrabAhuNA proktaM zAstraM bhAdravAhavamityAdi / niruktaviSayaH-bhramati ca rauti ceti bhramaraH, mahyAM zete mahiSaH, jIvanasya-jalasya mUtaH-puTabandho jImUna ityAdi, kRtaM vistareNa / eSa caturvidho'pi padArthaH / samasto vyasto vA yo yatra sUtre sambhavati sa tatra yojanIya iti / samprati prakRtasUtrasya padArtha ucyate---nozabdaH pratiSedhe, "kRpauGa sAmathrye' ityasya dhAtorvarttamAnAvibhaktarAtmanepadIyAnyadathaikavacanAntasya kalpate iti rUpam , tatazca 'no kalpate' no samarthIbhavati, na yujyate ityarthaH / evaM sarvatra prakRti-pratyayavibhAgaH zabdazAstrAnusAreNa svadhiyA yojanIyaH / tathA granthaH-parigrahaH, sa ca bAhyA-''bhyantarabhedAd dvidhA, bAhyaH kSetra-vAmtvAdiH, AbhyantaraH krodhAdiH, tato nirgatA 10 granthAditi nirgranthAH-sAdhavasteSAm / evaM nirgranthInAM' sAdhvInAm / vAzabdAvubhayasyApi vargasya pralambakalpyatApratiSedhamadhikRtya tulyakakSatAsUcakau / 'Amam' apakvam / tala:-vRkSavizeSastatra bhavaM tAlaM-tAlaphalam , prakarSeNa lambate iti pralambaM-mUlam , tAlaM ca pralambaM ca tAlapalambaM samAhAradvandvaH / 'abhinnaM' dravyato avidAritaM bhAvato'vyapagatajIvam / kim ? ityAha-'pratigrahItum' AdAtumiti padArthaH 3 / padavigrahastu yAni samAsabhAJji padAni teSu, padArthamadhya evaM varNita iti 4 / cAlanA-pratyavasthAne tu bhApyagAthAbhireva savistaraM bhAvayipyete iti sUtrasamAsArthaH // aMtha bhApyakAraH pratipadameva sUtraM vyAcikhyAsuH prathamato nokArapadaM nirgranthapadaM ca vyAkhyAnayati-- aMkAra-nakAra-makArA, paDisehA hoti evamAIyA / sahirannago sagaMtho, ahiranna-suvanagA samaNA // 806 // 20 akAra-nakAra-makArA evamAdayaH zabdAH, atrA''digrahaNAd nokAro gRhyate, ete pratiSedhavAcakA draSTavyAH, 'akaraNIyaM na karopi, mA kArSIH, no kuruSe' ityAdipvamISAM pratiSedhavAcinAM prayogadarzanAt / tathA sahiraNyakaH sagrantha ucyate, atra hiraNyagrahaNaM bAhyA-''bhyantaraparigrahopalakSaNam , tato yaH saparigrahaH sa sagranthaH / zramaNAH punarahiraNya-suvarNakA ato nirgrnthaaH| hiraNyaM rUpyaM suvarNa-kanakam / atra ca "kalpate" iti padaM sugamatvAd bhApyakRtA na 25 vyAkhyAtam , nirgranthIzabdavyutpattirapi nirgranthazabdavad draSTavyA, liGgamAtrakRtabhedatvAdanayoriti // 806 // atha nokArazabdasyaiva bhAvanAM karoti nokAro khalu desaM, paDisehayaI kayAi kappijjA / AmaM ca aNaNNatte, talo ya khalu ussae hoi // 807 // nozabdaH prAyo dezapratiSedhe varttate, yathA "noghaTaH' ityukte ghaTaikadezaH kapAlAdikaH pratIyate, 30 evamatrApi nokAro dezaM pratiSedhayati / tatazcedamuktaM bhavati-kadAcit kalpeta tAlapralambam , utsargapadarUpe deze tAvanna kalpate Atyantike punarapavAdapade kalpate'pIti bhAvaH / 'AmaM ca' 1 atha sUtrasparzikaniyuktivistareNa pratideg bhA0 // 2 Akara-NakAra-makarA tA0 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 1 Amazabdazca 'ananyatve' ananyabhAve varttate / kimuktaM bhavati?-pUrvakAlabhAvinImapakkAvasthAmapekSya taduttarakAlabhAvinI pakvAvasthA anyA-aparA'bhidhIyate, tadabhAvarUpe'nanyatve apakkAvasthAyAmAmazabdo varttate / talazabdazvocchye bhavati, drAghIyaHskandharUpeNocchyeNocchito yo vRkSavizeSaH sa talaH-tAlavRkSa iti bhAvaH; tatra bhavaM tAlaM-tAlavRkSaphalam // 807 // 5 atha pralambAdipadAni vyAcaSTe paDilaMbaNA palaM, avidAriya mo vayaMti u abhinnaM / ahavA vi davva bhAve, taMpaigahaNaM nivArei // 808 // 'pratilambanAt' prati-prakarSeNa lambata iti 'pralambam' tasyaiva talavRkSasya mUlam / tathA yada avidAritaM 'mo' iti pAdapUraNe tad vadanti zrutavedino abhinnam / athavA abhinnaM dvidhA10 dravyato bhAvatazca / tatra dravyato yad avidAritam , bhAvataH punaravyapagatajIvam / 'tatpratigrahaNaM' tasya-AmatAlapalambasyAbhinnasyAdAnaM nivArayati nokAra iti / eSa sUtrapadArthaH // 808 // atha cAlanA-pratyavasthAne abhidhIyate / tatra sUtragocaramarthagocaraM vA dUSaNaM cAlyate-AkSipyate yayA vacanapaddhatyA sA cAlanA / tathA prati iti-paroktadUSaNaprAtikUlyenAvasthIyate antarbhUtaNya rthatvAdavasthApyate yuktipurassaraM nirdoSametaditi zipyavuddhAvAropyate yena tat pratyavasthAna-prati15 vacanam / atra tAvadiyaM cAlanA-nanu ca sarvANyapi zAstrANi mAGgalikAbhidhAnapurassarANi prava rtante, idaM tu sUtraM bhavadbhiH pratiSedhakatvAt prathamata evAmAGgalikamArabdham / tathA cAtra prayogaHamAGgalikametat sUtram, pratiSedharUpatvAt , iha yad yat pratiSedharUpaM tat tada amAGgalikam , yathA gantuM prasthitasya kasyApi puruSasya 'mA yAsIH' ityAdi vacanam , pratiSedharUpaM cedaM sUtram , tasmAdamAGgalikam ; evaM pareNokte sati sUriH pratyavasthAnamAha jaM gAlayate pAvaM, maM lAiva kahamamaMgalaM taM te / jA ya aNuNNA savvA, kahamicchasi maMgalaM taM tu // 809 // iha maGgalazabdasya niruktaM pUrvasUribhiritthamabhidhIyate--mAM 'lAti' durgatau patantaM gRhNAti pApaM ca gAlayatIti maGgalam / etacca niruktamatrApi ghaTate, yata Aha yadidaM "no kappai" ityAdi sUtraM tat pApaM sacittavanaspatigrahaNarUpaM gAlayati, tathA mAmiti-AtmadravyaM narakAdau 25 patantaM lAti-dhArayati tad evaMvidhamapi kathaM nAma 'te' tavAmaGgalaM bhaNitumucitam ? na kathazcidityarthaH / kiJca-yadi pratiSedhamAtramevAmaGgalaM bhavata iSTam tato yA kAcidanujJA pApasya dharmasya vA sA sarvA'pi bhavato maGgalaM prApnoti / yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAha-'kathaM' kena prakAreNa 'to' sarvAmapyanujJA maGgalamicchasi / kimuktaM bhavati-yadi pApAnujJA'pi pratiSedhaviSayavidveSamAtrAdeva bhavatA maGgalamabhyupagamyate tarhi dharma-pApAnujJayoH saGkaradoSaH prasajyeta, ubha30 yorapi maGgalarUpatvAt ; tatazcAdharmasyApi maGgalarUpatayA karaNIyatApattiH syAt ; na caitad dRSTamiSTaM vA, tato na sarvA'pyanujJA maGgalam na vA pratiSedhaH sarvo'pyamaGgalam , kintu yA dharmasyAnujJA yazca pApasya pratiSedha etau dvAvapi maGgalam , taditarAvanujJA-pratiSedhAvamaGgalamiti // 809 // amumevArtha draDhayannAha 20 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mApyagAthAH 808-13] prathama uddezaH / 259 pAzaNaM samaNuNNA, na ceva sabammiM atthi smymmi| taM jai amaMgalaM te, kayaraM Nu hu maMgalaM tujhaM // 810 // 'pApAnAM' prANivadhAdInAM samanujJA naivAsti sarvasminnapi 'samaye' siddhAnte, na kevalamatraiva sUtre ityapizabdArthaH, kintu sarvatrApi pratiSedha eva; tato yadi te 'tat' tathAvidhamapi pApapratiSedhakaM sUtramamaGgalam tataH katarad 'nuH' iti vitarke 'huH' nizcaye tava maGgalaM bhaviSyati ?, ma5 kimapItyarthaH / / 810 // kiJca pAvaM amaMgalaM ti ya, tappaDiseho hu maMgalaM niymaa| nikkheve vA vuttaM, jaMvA navamammi puvammi // 811 // pApaM niyamAdamaGgalam , tatpratiSedhaH punarniyamAd maGgalam , yata evaM tato mAGgalikametat sUtramiti / tathA cAtra prayogaH-mAGgalikaM "no kappai niggaMthANa vA nimagaMthINa vA" (u0 1 10 sU0 1) ityAdi sUtram , pApapratiSedhakatvAt , iha yad yat pApapratiSedhakaM tat tad mAGgalikam , yathA "savve jIvA na haMtavvA' ityAdi vacanam , pApapratiSedhakaM cedaM sUtram , tasmAd mAGgalikam / athavA 'nikSepe' nAmanippannalakSaNe "chabiha 1 sattavihe yA 2, dasaviha 3 vIsaivihe ya 4 bAyAlA 5 / " (gA0 274) iti paJcavidhabhAvakalpasambandhAyAtasya paJcakalpasyAdau vaMdAmi bhaddabAhuM, pAINaM carimasayalasuyanANiM / 16 suttassa kAragamisiM, dasANa kappe ya vavahAre // (gA0 1) ityadhikRtasUtrakAranamaskArarUpaM yad maGgalamuktam , yadvA 'navame pUrve' pratyAkhyAnanAmake prathamaprArambhe yad maGgalAbhidhAnaM kRtaM tenaivAsya sUtrasya mAGgalikatvaM mantavyamiti // 811 // arthatthamapi sthApitaM sUtrasya mAGgalikatvaM khAgrahAbhinivezAdapratipadyamAnaM paramupalabhya sUriridamAhaaddAgasamo sAhU, evaM suttaM pi jo jahA vayai / 20 taha hoi maMgalamamaMgalaM va kallANadesissa // 812 // "addAga"tti AdarzaH-darpaNastatsamaH-tatsadRzaH sAdhuH / kimuktaM bhavati ?--yathA darpaNe kharUpato nirmale'pi tattadupAdhivazataH sundarA-'sundararUpANi pratirUpANi vilokyante tathA sAdhumapi paramamaGgalabhUtaM dRSTvA maGgalabuddhiM kurvataH prazastacetovRtterbhavyasya maGgalaM bhavati, taditarasya saMkliSTakarmaNo dUrabhavyAderamaGgalabuddhiM kurvANasyAmaGgalaM bhavati / 'evam' Adarza-sAdhudRSTAntena 25 sUtramapi svarUpataH paramamaGgalabhUtaM yo yathA vadati tasya tathaiva 'maGgalamamaGgalaM vA bhavati' maGgalabuddhyA parigRhyamANaM maGgalam amaGgalabuddhyA tu parigRhyamANamamaGgalaM bhavatItyarthaH / evaM ca mAGgalike'pi sUtre yadi tvamamaGgalabuddhiM karoSi bhavatu tarhi kalyANadveSiNo bhavato'maGgalam // 812 // kiJcAnyat jai vA savvaniseho, haveja to kappaNA bhave esA / naMdI ya bhAvamaMgala, vuttaM tatto aNanamidaM // 813 // vAzabdaH pratyavasthAnasya prakArAntaropadarzanArthaH / yadyatra sUtre 'sarvaniSedhaH' sarvathaiva pratiSedhaH 1 atra TIkAkRdabhiprAyeNa degmmi va'sthi iti pAThaH syAt, na cAsauM kvacid dRzyata iti // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 syAt tato bhavet tAkInA pratiSedhakatvAdamaGgalamityeSA kalpanA / yasmAt punaratra nozabdo dezapratiSedha eva vartate ataH pariphalguriyaM bhavadIyA kalpaneti / yadvA 'nandI ca' paJcaprakArajJAnarUpA bhAvamaGgalamucyate, tacca. "naMdI ya maMgalaTTA' (gA0 3) ityAdinA granthena pIThikAyAM prokta meva / yadi nAma proktaM tataH kimAyAtam ? ityAha--'tasmAcca' nandIrUpAd bhAvamaGgalAt 'ana5 nyat' apRthagbhUtamidaM sUtram , asyApi zrutatvAt zrutasya ca jJAnapaJcakAntargatatvAditi bhAva iti; ato'pi mAGgalikamidam // 813 // tadevaM sthApitamanekadhA bhApyakRtA sUtrasya mAGgalikatvam / saMmprati niyuktikRd nozabdAbhidheyasya pratiSedhasya nikSepamanantaroktamarthaM ca sUcayannAha paDisehammi u chakaM, amaMgalaM so tti te bhave buddhI / pAvANaM jadakaraNaM, tadeva khalu maMgalaM paramaM // 814 // 10 'pratiSedhe' pratiSedhaviSayaM 'SaTkaM' nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kAla-bhAvalakSaNaM nikSepaNIyam / tatra nAmnaH pratiSedhaH 'na vaktavyamamukaM nAma' itilakSaNaH, yathA-- ajjae pajjae vA vi, vappo cullapiu ti ya / mAulo bhAyaNija tti, puttA nattuNiya tti ya // (daza0 a0 7 gA0 18) he ho hale tti anne tti, bhaTTA sAmiya gomiya / 15 hola gola vasula tti, purisaM nevamAlave // (daza0 a0 7 gA0 19) ityAdi / sthApanA AkAro mUrtiriti paryAyAH, tasyAH pratiSedho yathAvitahaM pi tahAmuttiM, jo nahA bhAsae nro| so vi tA puTTo pAveNaM, kiM puNaM jo musaM vae? // (daza0 a0 7 gA0 5) dravyapratiSedho jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaH punarayam - no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA Ame tAlapalaMve abhinne paDigAhittae tti / kSetrapratiSedho yathA--no kappai niggaMdhANa vA niggaMthINa vA [ rAto vA viyAle vA ] addhANagamaNaM ettae (u0 1 sU0 47) / kAlapratiSedho yathA atthaMgayammi Aicce, puratthA ya aNuggae / AhAramaiyaM savaM, maNasA vi na patthae // (daza0 a0 8 gA0 28) bhAvapratiSedha audayikabhAvanivAraNarUpo yathA--- kohaM mANaM ca mAyaM ca, lobhaM ca pAvavaDaNaM / vame cattAri dose u, icchaMto hiyamappaNo // (daza0 a0 8 gA0 37) ityaadi| atra ca sUtre dravyapratiSedhenAdhikAraH / tathA 'sa iti' pratiSedho'maGgalamiti 'te' tava buddhi30 bhavet sA cAyuktA, yataH pApAnAM yadakaraNaM tadeva khalu paramaM bhaGgalaM jJAtavyamiti pUrvameva bhAvi 1"athedAnImenamevArtha sUtrasparzikaniyuktyA vistArayati' iti cUrNau // 2 "bhAvapratiSedhenehAdhikAraH, zeSAstadanuSaGgeNa vyAkhyAtAH / bhAvapratiSedhe'pi ekendriyavanaspatipratiSedhenAdhikAraH" iti cuurnnikaaraaH|| 25 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 814-18 ] prathama uddezaH / 261 tam // 814 || tadevamuktaH saGkSepataH sUtrArthaH / samprati vistarArthaM sUtrasparzika niyuktyA pratipAdayitumAha AinakAre gaMthe, Ame tAle tahA palaMbe ya / bhinnassa vi nikkhevo, caukkao hoi ekkeke // / 815 / / Adau nakAra AdikAraH sa vicAraNIyaH / tathA granthapadasya Amapadasya tAlapadasya pala - 5 mbapadasya bhinnapadasyApi ca nikSepaH 'catuSkaH' nAma- sthApanA - dravya bhAvarUpaH karttavyo bhavati 'ekai - kaismin' ekaikapadaviSayaH // 815 // tatrA''dinakArapadaM vitriyate / ziSyaH praznayati-- yo'yamAdau pratiSedhaH sa nakAreNa bhavatu mA nokAreNa, tadyathA - "na kappai nimgaMthANa vA nimgaMthINa vA Ame tAlapalaMbe abhinne paDigAhittae" / evaM ca kriyamANe sUtraM laghu bhavati, "mAtrayA'pi ca sUtrasya lAghavaM mahAnutsavaH" iti vidvatpravAdaH, nozabdena punaH pratiSedhe vidhIyamAne sUtragauravaM bhavati / atrAcAryaH prativakti -- bhadra ! kAraNamatrAsti yato nokAreNa pratiSedhaH kriyate / Aha-- kiM punastat kAraNam ? ucyatepaDiseho u akAro, mokAro no a taha nakAro a / tabhAva duvihakAle, dese saMjogamAIsu || 816 // pratiSidhyate'neneti 'pratiSedhaH ' pratiSedhako varNaH, sa caturdhA --akAro mAkAro nokArastathA nakArazca / tatrA'kArastadbhAvapratiSedhaM karoti / mAkAraH punardvividhakAlaviSayaM pratiSedham, tadyathA-- pratyutpannaviSayam anAgataviSayaM ca / nokAro dezapratiSedham / nakAraH punaH 'saMyogAdiSu ' saMyoga- samavAya-sAmAnya-vizeSacatuSTayapratiSedhaM karoti // 816 // tatrAkAra-mAkAra- nokArANAmudAharaNAnyAha - : saMjoge samavAe, sAmane khalu tahA visese a / kAlatie paDiseho, jatthuvaogo nakArassa / / 818 // .10 1 yaH / " gaMdhe" tti granthasya bhedA vaktavyAH / tathA Amapadasya bhA0 // 2 kaH' iti ekaikapadadeg bhA0 // 3 sUtralAghavaM bhava' bhA0 // 4 sUtre gau0 bhA0 // 5 makara- nokAra taha tA0 // 6- etacihnAntargataH pAThaH bhA0 ta0 De0 nAsti // 7degvyaM dravyAdikam mo0 le0 kAM0 // . 15 nidarisaNaM aghaDo'yaM mA ya ghaDaM bhiMda mA ya bhiMdihisi / no u ghaDo ghaDadeso, tavvivarIyaM ca jaM davvaM // 817 // - nirderzanamiti jAtAvekavacanam, tato'mISAM pratiSedhakavarNAnAM yathAkramaM nidarzanAni / akArasya tadbhAvapratiSedhe nidarzanaM yathA -- aghaTo'yamiti, na ghaTo aghaTaH, ghaTavyatiriktaH paTAdikaH padArtha ityarthaH / mAkAro vartamAnA - 'nAgatakAlapratiSedhako yathA-- mA ghaTaM bhinddhi, mA. ghaTaM bhetsyasi, cakArau samuccayArthI / nokAro dezapratiSedhakastadanyabhAvasUcako vA yathA-- noghaTaityukte ghaTaikadezaH kapAlAdiko'vayavaH, tadviparItaM vA anyad dravyaM paTAdikam // 817 // atha saMyogAdiviSayaM nakArapratiSedhaM bhAvayati 20 30 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 saniryukti-laghubhApya vRttike vRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 1 saMyoge samavAye sAmAnye vizeSe ceti caturdhA pratiSedho nakArasya bhavati / sa ca pratyekamatItA-'nAgata-varttamAnalakSaNakAlatrikaviSayatvAdekaikastrividha iti sarvasaGkhyayA dvAdazavidho nakArapratiSedhaH / yatra ca kvApi nakArasyopayogo bhavati tatrAmISAM dvAdazAnAM bhedAnAmanyatamaH pratiSedhaH pratipattavya iti // 818 // atha saMyogAdiSu yathAkramaM pratiSedhamudAharati- natthi ghare jiNadatto, puvvapasiddhANa tesi donhaM pi / saMjogo paDisijjhai, na savvaso tesi atthitaM // 819 // samavAe kharasiMgaM, sAmane natthi caMdimA anno / natthi ya ghaDappamANA, visesao hoMti muttAo / / 820 // 'nAsti gRhe jinadattaH' ityatra prayoge pUrvaprasiddhayostayorgRha - jinadattayordvayorapi 'saMyogaH ' 10 sambandhamAtraM pratiSidhyate na punaH sarvathaiva tayorastitvamiti saMyogapratiSedhaH // 819 // samavAyapratiSedhe tu kharazRGgamudAharaNam -- kharo'pyasti zRGgamapyasti paraM kharazirasi zrRGgaM nAstIti 'samavAya: ' ekatra saMzleSa ubhayorapi pratiSidhyate iti samavAyapratiSedhaH / sAmAnyaprati - Sedho yathA--- nAstyasmin sthAne'nya IdRzazcandramA iti / vizeSamAzritya punarayaM pratiSedhaH na santi ghaTapramANAH 'muktAH' muktAphalAnItyarthaH, santi muktAphalAni paraM na ghaTapramANAnIti ghaTa15 pramANatvalakSaNasya vizeSasya pratiSidhyamAnatvAd vizeSapratiSedhaH // 820 // 5 bhAvitaH saMyogAdicatuSTayaviSayaH pratiSedhaH / samprati kAlatrayaviSayaM tameva bhAvayati-dassi na bhavissa, neva ghaDo atthi iti tihA kAle / paDisehei nakAro, sajjaM tu akAra - nokArA / / 821 // naivAsIt na bhaviSyati naivAsti ghaTa iti yathAkramamatItA - 'nAgata - varttamAnabhedAt tridhA kAla20 viSayaM vastu nakAraH pratiSedhayati / akAra - nokArau tu 'sadyaH' varttamAnakAlameva prAyaH pratiSedhayataH, yathA -- aMkaroSi tvam, no kalpate tAlapralambaM pratigrahItumityAdi / mAkArasya dvidhakAlapratiSedhakatvaM pUrvamuktameveti na punarucyate // 821 // itthaM saprapaJcaM pratiSedhamupavarNya prastutArtha yojanAmAha 25 jamhA khalu paDisehaM, nokAreNaM kareti Na'NoNaM / tamhA u hoja gahaNaM, kayAi avavAyamAsajja // 822 // yasmAt khalu pratiSedhaM nokAreNaiva kurvanti bhagavantaH sUtrakRto nAnyena nakArAdinA tata eva jJAyate--bhaved grahaNaM kadAcit tAlapralambasyApavAdapadamAsAdyeti // 822 // vyAkhyAtamAdinakArapadam / atha granthapadam -- tasya ca nAmAdibhedAccaturdhA nikSepaH / tatra nAma-sthApane gatArthe / dravyagranthastridhA - sacittA - 'citta - mizrabhedAt / tatra sacittazcampakamAle30 tyAdi, acitta ekAvalihArAdikaH, mizraH zuSkapatramizritA prasUnamAlA / bhAvagranthastu sa 1 pasya pradeg mo0 le0 kAM0 // 2 "Aha mAkArasya kAlopadezaH kRtaH, yathA - dvividhakAlapratiSedhaka iti, na tu zeSANAm, tasmAducyatAM zeSANAM kAlaniyama uccate ? Na vA ?" ityavataraNaM cUrNo // 3 akAroSi De0 bho0 le0 // 4 'mAdinokA' mo0 le // 5 degtyAdimAlA | aci mo0 0 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAyagAthAH 819-27] prathama uddezaH / 263 ucyate yena kSetra-vAstvAdinA krodhAdinA vA amI jantavaH karmaNA sahA''tmAnaM granthayanti / taM ca bhApyakAra eva savistaraM vyAkhyAnayati so vi ya gaMtho duviho, bajjho abhitaro abodhvyo| ___aMto a coddasaviho, dasahA puNa bAhiro gaMtho // 823 // so'pi ca bhAvagrantho dvividhaH, tadyathA-bAhyo'bhyantarazca boddhavyaH / tatrAbhyantaro granthazca-5 turdazavidho vakSyamANaH / vAhyaH punargrantho 'dazadhA' dazaprakAro vakSyamANa eva // 823 // yadi nAmaivaM dvividho granthastato nirgrantha iti kimuktaM bhavati ? ityAha sahirannago sagaMtho, natthi se gaMtho tti teNa niggaMtho / ahavA nirA'vakarise, avaciyagaMtho va niggaMtho // 824 // sahiraNyaka iti "ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNam" iti nyAyAd hiraNya-suvarNAdibAhyagranthasahita 10 upalakSaNatvAd Antaragranthayuktazca sagrantha ucyate / 'nAsti' na vidyate "se" tasya tathAvidho dvividho'pi granthaH sa nirgranthaH / athavA nirgrantha ityatra yo nizabdaH saH 'apakarSe' apacaye vartate, tatazcApacitaH-pratanUkRto grantho bAhya Abhyantarazca yena sa nirgrantha ucyate // 824 // atha yaduktaM "bAhyo grantho dazadhA" ( gA0 823) iti tad vivarISurAhakhettaM 1 vatthu 2 dhaNa.3 dhanna 4 saMcao 5 mitta-NAi-saMjogo 6 / 15 dazadhA bAhyo jANa 7 sayaNA-''saNANi ya 8, dAsI-dAsaM ca 9 kuviyaM ca 10 // 825 // 'kSetraM' dhAnyanippattisthAnam 1, 'vAstu' bhUmigRhAdi 2, 'dhanaM' suvarNAdi 3, 'dhAnyaM' bIjAtiH 4, 'saJcayaH' tRNa-kASThAdisaGgrahaH 5, mitrANi-suhRdo jJAtayaH-khajanAH saMyogaHzvasurakulasambandha iti tribhirapyeka eva granthaH 6, 'yAnAni' vAhanAni 7, 'zayanA-''sanAni ca' palyaka-pIThakAdIni 8, dAsyazca dAsAzca dAsI-dAsam 9, 'kupyaM ca' upaskararUpam 10 iti / 20 eSa dazavidho granthaH // 825 / / athainameva pratibhedaM yathAkramaM vyAcaSTe khettaM seuM keuM, seyarahaTTAi keu variseNaM / bhUmighara vatthu seuM, keuM pAsAya-gihamAI // 826 // kSetraM dvidhA-setu ketu ca / tatra "seya'rahaTTAi"tti arahaTTAdinA sicyamAnaM yad niSpadyate tat setu, atrA''dizabdAt taDAgAdiparigrahaH / yat punaH 'varSeNa' meghavRSTyA nippadyate 25 tat ketu / vAstvapi setu-ketubhedAd dvidhA / bhUmigRhaM setu, prAsAda-gRhAdikaM ketu / tatra narendrAdhyAsitaH saptabhUmAdirAvAsavizeSaH prAsAdaH, gRhaM zeSajanAdhiSThitamekabhUmAdikam , AdigrahaNAt kuTI-maNDapA-upavarakAdikaM parigRhyate // 826 // tivihaM ca bhave vatthu, khAyaM taha UsiyaM ca ubhayaM ca / bhUmigharaM pAsAo, saMbaddhagharaM bhave ubhayaM // 827 // 30 athavA vAstu trividhaM bhavet , tadyathA-khAtaM tathA ucchritaM ca 'ubhayaM ca' khAtocchita1 dAso dAsI ya kudeg tA0 // 2 bhA0 kAM0 vinA'nyatra-bIjajAti 4 De. ta. le| bIjAdi 4 mo0 // 3 degpavArikAmo0 le. kAM // granthaH Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -10 264 saniyukti laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 1 mityarthaH / trividhamapi krameNodAharati--"bhUmighara''mityAdi / khAtaM bhUmigRham / ucchritaM prAsAdaH, upalakSaNatvAdanyadapyekabhUma-dvibhUmAdikaM gRhamucchruitam / yat punaH prAsAda-gRhAdikaM bhUmigRheNa sambaddhaM tad bhavet 'ubhayaM' khAtocchritam // 827 // ghaDieyaraM khalu dhaNaM, saNasattarasA viyA bhave dhannaM / taNa-kaTThantella-ghaya-madhu-vatthAI saMcao vahuhA // 828 // __yad ghaTitam 'itarad vA' aghaTitaM suvarNAdikaM tad dhanamucyate / tathA zaNaM saptadazaM yeSAM tAni zaNasaptadazAni vIjAni dhAnyaM bhavediti / tAni cAmUni-- dhAnyasapta vrIhiryavo masUro, godhUmo mudga-mASa-tila-caNakAH / / dazakam / aNavaH priyaGgu-kodravamakuSThakAH zAlirADhakyaH // kiJca kalAya-kulatthI, zaNasaptadazAni bIjAni / iti / tathA tRNa-kASTha-taila-ghRta-madhu-vastrAdInAm AdizabdAd busa-palAlAdInAM saGghaharUpaH saJcayo bahudhA draSTavya iti // 828 // sahajAyagAi mittA, nAI mAyA-piIhiM saMbaddhA / sasurakulaM saMjogo, tiNi vi mittAdayo chaTTho // 829 // 15 sahajAtakAdayaH suhRdo mitrANi, AdigrahaNAt sahavarddhitakAH sahapAMzukrIDitakAH sahadAra darzinazceti / jJAtayo mAtR-pitRsambaddhAH, mAtRkulasambaddhAH pitRkulasambaddhAzcetyarthaH / tatra mAtRkulasambaddhAH mAtula-mAtAmahAdayaH, pitRkulasambaddhAH pitRvya-pitAmahAdayaH / zvasurakulaM saMyogo'bhidhIyate, kimuktaM bhavati?-zvasurakulapAkSikA ye kecit zvasura-zvazrU-zAlakAdayasteSAM sambandhaH saMyoga ucyate / ete mitrAdayastrayo'pi pakSAH SaSTho granthaH / / 829 // 20 jANaM tu AsamAI, pallaMkaga-pIDhigAi atttthmo| dAsAi navama dasamo, lohAiuvakkharo kuppaM // 830 // yAnamiti jAtAvekavacanam , tato'yamarthaH-yAnAni punaravAdIni, AdizabdAd gajavRSabha-ratha-zibikAdIni / tathA palyaGkAdIni zayanAni, pIThikAdIni ca AsanAni, epa zaya nA-''sanarUpo'STamo granthaH / dAsAdikaH sarvo'pyanujIvivargo navamo granthaH / tathA lohAdika 25 upaskaraH kupyamucyate / tatra lohopaskaro lohamayakavallI-kuddAlikA-kuThArAdikaH / AdizavdAd mArtikopaskaro ghaTAdikaH, kAMsyopaskaraH sthAla-kaccolakAdika ityAdikaH sarvo'pi parigRhyate / eSa dazamo granthaH / / 830 // prarUpito dazavidho'pi bAhyagranthaH, samprati caturdazavidhamabhyantaraM granthamAhacaza- koho 1 mANo 2 mAyA 3, lobho 4 pejaM 5 taheva doso a6| prakAro- 30micchatta 7 veda 8 arai 9, rai 10 hAsa 11 sogo 12 bhaya 13 duguMchA 14 // 831 // [u.ni.241] krodho mAno mAyA lobhazceti catvAro'pi pratItAH 4 / premazabdenAbhipvaGgalakSaNo rAgo'bhidhIyate 5 / doSazabdena tvaprItikalakSaNo dveSaH 6 / 'mithyAtvam' arhatpraNItatattvaviparItAva1 tU rahamAI tA0 // 2 degTArikAdi 30 // 'bhyantaragranthaH Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyarathAH 828-33] prathama uddezaH / 265 bodharUpam / tacca dvividhaM vA triSaSTyadhikazatatrayabhedaM vA aparimitabhedaM vA / tatrAnAbhigrahikamAbhina hekaM ceti dvividham / anAbhigrahikaM pRthivyAdInAm / AbhigrahikaM tu SaDvidham natthi na nicco na kuNai, kayaM na veei natthi nivvANaM / natthi ya mokkhovAo, chabiha micchatta'bhiggahiyaM // ( kalpabRhadbhApye) tripaSTayadhikazatatrayavidhaM punaridam asiyasayaM kiriyANaM, akiriyavAINa hoi culasII / aNNANI sattaTTI, veNaiyANaM ca battIsA // ( sUtrakR0 ni0 gA0 119) aparimitabhedaM tu jAvaiyA nayavAyA, tAvaiyA ceva hoMti parasamayA / jAvaiyA parasamayA, tAvaiyA ceva micchattA // ___10 evamanekavikalpamapi sAmAnyato mithyAtvazabdena gRhyate iti saptamo bhedaH 7 / vedastrividhaH strI-puM-napuMsakabhedAt / tatra yat striyAH pittodaye madhurAbhilASa iva puMsyabhilASo jAyate sa strIvedaH, yat punaH puMsaH zlepmodayAdamlAbhilASavat striyAmabhilASo bhavati sa puMvedaH, yattu paNDakasya pitta-zlepmodaye majikAbhilASavadrubhayorapi strI-puMsayorabhilASaH samudeti sa napuMsakaveda iti trayo'pyeka eva bhedaH 8 / tathA yadamanojJepu zabdAdiviSayeSu saMyame vA jIvasya citto-15 dvegaH sA aratiH 9 / yat punastepveva manojJeSu arsayame vA ramaNaM sA ratiH 10 / yattu sanimittamanimittaM vA hasati tad hAsyam 11 / priyaviprayogAdivihvalacetovRttirAkrandanAdikaM yat karoti sa zokaH 12 / sanimittamanimittaM vA yad bibheti tad bhayam 13 / yat punarasnAnA-'dantapavana-maNDalIbhojanAdikamaparaM vA mRtakalevara-viSTAdikaM jugupsate sA jugupsA 14 / eSa caturdazavidho'pyAbhyantaragrantha ucyate // 831 // prastutayojanAmAha 20 sAvajeNa vimukkA, sabhitara-bAhireNa gaMtheNa / [u.ni. 2 43] niggahaparamA ya vidU, teNeva ya hoMti niggaMthA / / 832 // sAvadyaH-sapApaH karmopAdAnanibandhanatvAd yo granthastena sAbhyantara-bAhyena ye muktAste nirgranthA ucyante, ye'pi cA''ntaragranthena na sarvathA muktAste'pi; yena vidvAMsaH krodhAdidoSavedinastathA 'nigrahaparamAH' tannirjayapradhAnAH, tenaiva kAraNena te nimranthA bhavanti // 832 // 25 athA''ntaragranthamadhikRtya ye muktA ye cAmuktAstadetadabhidhitsurAha keI savyavimukkA, kohAIehi kei bhaiyavvA / seDhidugaM viraettA, jANasu jo niggao jatto // 833 // 'krodhAdibhiH' AntaragranthaiH kecit 'sarvavimuktAH' sarvairapi vipramuktAH, kecit punaH 'bhaktavyAH' vikalpanIyAH, kaizcid muktAH kaizcidapi na muktA ityabhiprAyaH / atra zipyaH 30 prAha-kathaM nu nAmedaM jJAsyate 'amI sarvathA muktA amI ca na muktAH' ? iti, ucyate'zreNidvikam' upazamazreNi-kSapaka zreNilakSaNaM 'viracayya' yathoktaparipATyA sthApayitvA tato jAnIhi 1degnyazabdena mo0 le0 // 2 sAvajagaMthamukkA tA0 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upazamazreNiH 266 saniyukti-laghubhApya-vRttike vRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 yaH 'yataH krodhAdernirgato anirgato veti // 833 // atha keyamupazamazreNiH 1 kA vA kSapakazreNiH ? ityAzaGkApanodAya prathamata upazamazreNimAha aNa daMsa napuMsi-sthIveya cchakaM ca purisaveyaM ca / do do egaMtarie, sarise sarisaM uvasamei / / 834 // 5 ihopazamazreNeH prArambhako'pramattasaMyataH, samAptau punaH pramattasaMyato'viratasamyagdRSTirvA bhavet / yata uktam uvasAmagaseDhIe, paTThavao appamattavirao u| pajjavasANe so vA, hoi pamatto avirao vA // (vize0 gA0 1285) avirata-dezavirata-pramattA-'pramattasaMyatAnAmanyatamaH pratipadyate ityeke / pratipattikramazvAyam ---- 10"aNa"ti prathamato yugapadantarmuhUrtenAnantAnubandhinaH krodha-mAna-mAyA-lobhAnupazamayati / tataH 'darzana' mithyAtva-samyagmithyAtva-samyagdarzanabhedAt trividhamapi yugapadupazamayati / sarvatra yugapadupazamanakAlo'ntarmuhUrtapramANo draSTavyaH / tato yadi puruSaH prArambhakastataH prathamaM napuMsakavedam , pazcAt strIvedam , tato hAsya-ratya-'rati-zoka-bhaya-jugupsASaTkam , tataH puruSavedam ; atha strI prArambhikA tataH prathamaM napuMsakavedam , pazcAt puruSavedam , tato hAsyAdiSaTkam , tataH strIvedam ; 15 atha napuMsaka eva prArambhakastataH prathamaM strIvedam , pazcAt puruSavedam , tataH paTakam , tato napuMsakavedam / tathA 'dvau dvau' apratyAkhyAna-pratyAkhyAnarUpau krodhAdiko 'ekAntaritau' sajjvalanakrodhAdyantaritau 'sadRzau' tulyAvupazamayya sadRzamevopazamayati / iyamatra bhAvanA-apratyAstyAna-pratyAkhyAnau krodhau krodhatvena parasparaM sadRzau yugapadupazamayati, tataH saJjavalanakrodhamekAki nameva; tato'pratyAkhyAna-pratyAkhyAnau mAnau, tataH sajjvalanamAnam ; tato'pratyAkhyAna-pratyAkhyAne 20 mAye, tataH sajvalanamAyAm ; tato'pyapratyAkhyAna-pratyAkhyAnau lobhau, tataH sajvalanalobham / taM copazamayastridhA karoti, Adyau dvau bhAgau yugapadupazamayati, tRtIyaM bhAgaM saddhyeyAni khaNDAni karoti, tAnyapi pRthak pRthak kAlabhedenopazamayati, punaH saGkhyeyakhaNDAnAM caramakhaNDamasaGkhyeyAni khaNDAni karoti, tataH samaye samaye ekaikaM khaNDamupazamayati / iha ca darzanasaptake upazAnte sati nivRttibAdaraH, tata UrddhamanivRttibAdaro yAvad lobhasya dvicaramaM saGkhyeyakhaNDam , 25 caramasaGkhyeyakhaNDasya punarasahoyakhaNDAnyupazamayan sUkSmasamparAya ucyate / sthApanA 1 "tato apaccakkhANaM ca lobhaM paccakkhANAvaraNaM ca lobhaM jugavaM uvasAmeti, tato saMjalaNaM lobhaM saMkhejANi khaMDANi karoti, paDhamellaM ca khaMDaM pauvasAmito bAdarasaMparAyo ya uvasAmao labbhati, egegaM khaMDaM uvasAto jAdhe saMkhejatimaM aMtillaM khaMDaM patto bhavati tAdhe te asaMkhejANi khaMDANi karoti, paDhamilaM ca khaMDayaM ca pauvasAmito suhamasaMparAo ya uvasAmao labbhati, mamae samae ekkevaM khaMDaM uvasAmeti, jadA taM aMtihaM asaMkhejjatimaM khaMDaM uvasAmiyaM bhavati tadA uvasAmiyaNiyaMTho bhavati" iti cuurnniH|| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 834-35 ] | saM0 lobha | | apra0 lobha | pra0 lobha apra0 mAyA | pra0 bhAyA saM0 mAna evaM samApitopazama zreNIka upazAntamohavItarAga guNasthAnakamanubhavan yathAkhyAtacAritrI bhavati / sa ca yadi baddhAyuH pratipadyate tadavasthazca mriyate tato niyamAdanuttaravimAnavAsiSUpapadyate, zreNipracyutasya punaraniyamaH / 5 athAvaddhAyustato jaghanyenaikasamayamutkarSato'ntamuhUrttamupazamakanirgrantho bhUtvA niyamataH kApi vastuni lubdhaH punarapyuditakaSAyaH zreNipratilomamAvarttya dezapratipAtena sarvapratipAtena vA pratipatati, yato nAsau jaghanyato'pi tadbhava 10 puMve 0 hAsya | rati | arati bhaya | zoka | jugupsA strI0 na0 ve0 mi0 | mizra sa0 ana0 krodha | ana0 mAna | ana0 mAyA | ana0 lobha | eva niHzreyasapadamaznute, utkarSataH punardezonApArddhapudgalaparAvarttaM saMsAraM saMsarati / yata uktam tami bhave nivANaM, na lahai ukkosao vi saMsAraM / prathama uddezaH / apra0 mAna pra0 mAna | saM0 krodha apra0 krodha / pra0 krodha 267 poggalapariyadRddhaM deNaM koi hiMDejjA // ( vize0 gA0 1308 ) asyAM copazamazreNyAM praviSTena yena yad anantAnubandhyAdikamupazamitaM sa upazamanAM pratItya 15 tena vipramukta ucyate // 834 // prarUpitA upazamazreNiH / kSapaka zreNimAhaaNa 4 miccha 5 mIsa 6 samma 7, aTTha 15 napuMsi 16 tthiveya 17 chakaM ca 23 / maveyaM ca 24 khaveI, kohAIe a saMjalaNe 28 // / 835 // iha kSapakazreNimavirata- dezavirata-pramattA-'pramattasaMyatAnAmanyatama uttamasaMhananaH prazastadhyAnopagatamAnasaH pratipadyate / taduktaM kSapakazreNiprakrame-- 20 paDivattIe aviraya-desa-pamattA - 'pamattavirayANaM / annayaro paDivajjai, suddhajjhANovagayacitto // ( vize0 gA0 1314 ) tatra pUrvavidapramattaH zukladhyAnopagato'pi pratipadyate, zeSAstu dharmadhyAnopagatA eveti / pratipattikramazcAyam - prathamamantarmuhUrtenAnantAnubandhinaH krodhAdIMzcatvAro'pi yugapat kSapayati / tadnantabhAgaM tu mithyAtve prakSipya tena saha mithyAtvaM kSapayati / tasyApyanantabhAgaM samyagmithyAtve 25 prakSipya tadapi sAvazeSaM kSapayati / Aha kiM punaH kAraNaM sAvazeSaM kSapayati ? iti ucyateyathA khalvatisambhRto dAvAnalo daradagdhendhana evendhanAntaramAsAdyobhayamapi dahati evamasAvapi kSapakastItrazubhapariNAmatvAt prAktane karmaNyeniHzeSita evAparaM kSapayitumArabhate evaM samyagmithyAtvasyAvazeSaM samyaktve prakSipya tena saha samyaktvaM niravazeSameva kSapayati / yadAha cUrNikRt - jaM taM sesaM taM sammatte chubhittA niravasesaM khavei tti / 30 etacca baddhAyuSkApekSaM sambhAvyate, AvazyakAdau tamevAdhikRtya samyaktvaniravazeSakSapaNasyoktatvAt / iha ca yadi vaddhAyuH pratipadyate anantAnubandhikSaye ca vyuparamate tato mithyAdarzanoda 1 yaduktaM De0 ta0 // 2 Nyalpaze De0 ta0 // 3 hAribhadrIyaTIkA patra 84 - 1 // kSapaka zreNiH Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram ? yatastAn punarapyanucinoti, mithyAtve tadvIjasambhavAt ; kSINamithyAtvastu nopacinoti, mUlAbhAvAt ; tadavasthazca mRto'vazyameva tridazeSUpapadyate / kSINadarzanasaptako'pyapratipatitapariNAmo mriyamANaH suragatAvevopapadyate / pratipatitapariNAmastu nAnAmatitvAt sarvagatibhAga bhavati / tathA coktam baddhAU paDivanno, paDhamakasAyakkhae jai marijjA / to micchattodayao, ciNijja bhujjo na khINammi // (vize0 gA0 1316) tammi mao jAi divaM, tappariNAmo ya sattae khINe / uvarayapariNAmo puNa, pacchA nANAmai-gaIo // ( vize0 gA0 1317 ) sa ca yadi baddhAyuH pratipadyate tato niyamAd darzanasaptake kSINe satyuparamate / abaddhAyupkaH 10 punaranuparata eva samastAM zreNiM samApayati / sa ca khalpasamyagdarzanAvazeSa evApratyAkhyAna-pratyA khyAnAvaraNakaSAyASTakaM kSapayituM yugapadArabhate / eteSAM ca saGkhyeyatamaM bhAgaM kSapayan etAH poDaza prakRtIH kSapayati / tadyathA-nairayikagatinAma tiryaggatinAma ekendriyajAtinAma dvIndriyajAtinAma trIndriyajAtinAma caturindriyajAtinAma narakAnupUrvInAma tiryagAnupUrvInAma aprazasta vihAyogatinAma sthAvaranAma sUkSmanAma aparyAptanAma sAdhAraNanAma nidrAnidrAM pracalApracalAM 15 styAnagRddhimiti / tato'STAnAM kaSAyANAmavazeSa kSapayati / tato napuMsakavedam / tataH strIvedam / tato hAsyAdi SaTkam / tataH puruSavedaM tridhA kRtvA khaNDadvayaM yugapat kSapayati, tRtIyaM tu khaNDaM saJvalanakrodhe prakSipati, puruSe pratipattaryayaM kramaH / strI-napuMsakayoH pratipatrorupazamazreNinyAyo vaktavyaH / krodhAdIMzca sajvalanAn pratyekamantarmuhUrttanAnenaiva khaNDatrayaracanAnyAyena kSapayati / zreNiparisamAptikAlo'pyantarmuhUrtapramANa eva draSTavyaH / kevalaM bRhattaramatrAntarmuhUrtam , antarmu20 hU nAmasaGkhyeyamedatvAt / lobhacaramakhaNDaM tu saGkhyeyAni khaNDAni kRtvA pRthak pRthak kSapayati / caramasaGkhyeyakhaNDaM punarasaGkhyeyAni khaNDAni karoti / teSAmapi samaye samaye ekaikaM kSapayati / iha ca kSINadarzanasaptako nivRttivAdarasamparAya ucyate, tata UrdhvamanivRttibAdarasamparAyo yAvat sajvalanalobhasya dvicaramasaGkhyeyakhaNDam , caramasaGkhyeyakhaNDasya punarasaGkhyeyAni khaNDAni kSapayan sUkSmasamparAya ucyate, tata Urddha kSINamohacchadmasthavItarAgo yathAkhyAtacAritrI bhavati / tato yathA 25 kazcid mahApuruSo bAhubhyAmapAragambhIrAM mahAnadIM tI| stAghamAsAdya kSaNamekaM vizrAmamAdatte evamayamapi dustaraM mohasAgaraM tIrkhA saJjAtaparizramo vizrAmyatIti / tatazchadmasthavItarAgatvasambandhini samayadvaye'vaziSyamANe prathame samaye nidrAM 1 pracalA 2 devagati 3 devAnupUrvI 4 vaikriyazarIranAmakarma 5 varSabhanArAcasaMhananaM muktvA zeSANi saMhananAni 10 SaSNAM saMsthAnAnAM madhye yasmin vyavasthitastadekaM muktvA zeSANi saMsthAnAni 15 AhArakazarIranAma 16 yadyatI30 rthakaraH pratipattA tatastIrthakaranAmakarmApi 17 ityevaM saptadaza prakRtIH kSapayati / tato dvitIye samaye paJcaprakAraM jJAnAvaraNaM caturvidhaM darzanAvaraNaM paJcavidhamantarAyaM ca kSapayitvA vimalakevalazriyamavApnotIti / sthApanA ceyam--- Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhApyagAthAH 836-37] prathama uddezaH / 269 saM0 lobha saM0 mAyA / saM0 mAna |saM0 krodha pu. veda hAsya rati arati bhaya zoka jugupsA strIveda / na0 veda | apra0 krodha | pra. krodha | apra0 mAna | pra0 mAna apra0 mAyA | pra. mAyA | agra0 lobha pra0 lobha | samyakla mizra mithyAla / | ana0 krodha ana0 mAna ana0 mAyA | ana0 lobha | enAM ca kSapakazreNimadhyAsInena yena yadanantAnubandhyAdikaM kSapitaM sa tena mukta ityavasAtavyam / ye'pi zreNidvayamadyApi na pratipadyante kintu sAmAyika-cchedopasthApanIya-parihAravizuddhikAnAmanyatamasmin saMyame vartante te'pi sajvalanacatuSTayavarjIdazabhiH kapAyairmuktA ityavagantavyam / yata uktam bArasavihe kasAe, khavie utsAmie va jogehiM / labhai carittalaMbho, tassa visesA ime paMca // ( Ava0ni0 gA0 113 ) // 835 // tatazca je vi a na savvagaMthehiM niggayA hoMti kei niggaMthA / te vi ya niggahaparamA, havaMti tesiM khaujjuttA // 836 // ye'pi ca sarAgasaMyamavartinaH sarvebhya Antaragranthebhyo na nirgatAH te'pi 'teSAM sajvalanaka-10 pAyAdInAM 'kSayodyuktAH' udayanirodhodayaprAptaviphalIkaraNAbhyAM kSayakaraNAyodyatAH santaH 'nigrahaparamAH' AntaragranthanigrahapradhAnA bhavanti ityato nirgranthA ucyante / / 836 // api ca kalusaphaleNa na jujjai, kiM cittaM tattha jaM vigyraago| saMte vi jo kasAe, nigiNhaI so vi tattullo / / 837 // kaluSayanti-sahajanirmalaM jIvaM karmarajasA malinayantIti "ac" (siddha0 5-1-49) 15 iti acpratyaye kaluSAH-kaSAyAsteSAM yat phalaM-paruSabhASaNa-nayanamukhavikAra-raudradhyAnAnubandhAdikaM tena saha yad "na yujyate' na samvandhamupayAti 'vigatarAgaH' vizeSeNa-apunarbhAvena gato rAgo yasmAt sa vigatarAgaH, kSINamoha ityarthaH / tatra 'kiM citram ?' kimAzcaryam ? kaSAyalakSaNakAraNAbhAvAd na kiJcidityarthaH / yastu 'sato'pi' vidyamAnAnapi kaSAyAn 'nigRhAti' udIyamAnAneva prathamato niruNaddhi kathaJcidudayaprAptAn vA vikalIkaroti so'pi 'tattulyaH' 20 vItarAga iva nikaSAyo mantavyaH, satAmapi kaSAyANAmasatkalpatAkaraNAt / ataH sarAgasaMyato'pi nirgrantho'bhidhIyate iti / / 837 // atha paraH praznayati Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 1 jai abhitaramukkA, bAhiragaMtheNa mukyA kiha nnu| giNhaMtA uvagaraNaM, jamhA amamattayA tesu // 838 // yadyanantaroktaprakAreNA'bhyantaragranthamuktAstato vastra-pAtrAdikamupakaraNaM gRhNantaH kathaM 'nuH' iti vita bAhyagranthena muktA ucyeran ?, vastrAderapi grantharUpatvAdityabhiprAyaH / sUrirAha--yasmAt 5 'teSu' vastra-pAtrAdiSu na vidyate mamatvaM-mUrchA yeSAM te 'amamatvakAH' "zeSAdvA" (siddha0 7 3-175) iti kacpratyayaH mUrchArahitAstena bAhyagranthamuktA apyabhidhIyante / iyamatra bhAvanAmUrchA parigraho gIyate na tUpakaraNAdidhAraNamAtram , "mucchA pariggaho vutto" (dazavai0 a0 6 gA0 21) iti vacanAt / ataH saMyamopaSTambhAdinimittamupakaraNaM dhArayannapi vizuddhacetovRttiraparigraha eva jJAtavyaH / taduktaM paramagurubhiH-- ajjhatthavisohIe, uvagaraNaM vAhiraM pariharaMto / __ apariggaho tti bhaNio, jiNehi~ telokkdNsiihiN||(oghni0 gA0 745) // 838 // gataM granthapadam / athA''mapadaM vivarISurAha---- nAmaM ThavaNA AmaM, davvAmaM ceva hoi bhAvAmaM / usseima saMseima, uvaksaDaM ceva paliyAmaM // 839 // [ni. 4708-22 // 15 AmaM caturdhA, tadyathA--nAmAmaM sthApanAmaM dravyAmaM bhAvAmam / tatra nAma-sthApane gatArthe / dravyAmaM punazcaturdhA, tadeva darzayati----"usseima' ityAdi / ut-UrdU nirgacchatA bAppeNa yaH khedaH sa utsvedaH, utkhedena nivRttamutsvedimam , "bhAvAdimaH" (siddha0 6-4-21) iti sUtreNa imapratyayaH, utkhedimaM ca tadAmaM ca utsvedimAmam 1 / sam-ekIbhAvena khedaH saMvedaH, tena nivRttaM saMkhedimam, tadevAmaM saMkhedimAmam 2 / tathopaskRtA-rAddhA ye valla-caNakAdayaH, 20 teSAM madhye yadAmaM tadupaskRtAmam 3 / paryAyaH-svAbhAvika aupAdhiko vA phalAnAM pAkapariNAmaH, tasmin prApte'pi yadAmaM tat paryAyAmam 4 // 839 // athotsvedimAdicatuSTayameva vyAcaSTe usseima piTAI, tilAi saMseimaM tu NegavihaM / kaMkaDayAi uvakkhaDa, avipakkarasaM tu paliyAmaM // 840 // utkhedimaM 'piSTAdi' piSTaM-sUkSmatandulAdicUrNanippannam , taddhi vastrAntaritamadhaHsthitasyo25 pNodakasya bAppeNotvidyamAnaM pacyate, tatra yadAmaM tad utsvedimAmam , AdigrahaNAd bharolAdiparigrahaH / saMkhedimaM punastilAdikamanekavidham , iha kvacit piTharAdau pAnIyaM tApayitvA piTharikAyAM prakSiptAstilAstenopNodakena sicyante tataste tilAH saMvidyante, teSAM saMkhinnAnAM madhye ye AmAstat saMkhedimAmam , AdigrahaNena yadanyadapyetena krameNa saMkhidyate tat saMkhedimAmam / tathA caNaka mudgAdInAmupaskRtAnAM ye kaGkaTukAdaya AmAste upamkRtAmam / paryAyAma punaravipakkararsa 30 phalAdikamucyate // 840 // taccaturvidham , tadyathA--- iMdhaNa dhUme gaMdhe, vacchappaliyAmae a AmavihI / eso khalu AmavihI, neyabo ANupubIe // 841 // 1 sidhyante I0 ta0 kA .. || Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 838 - 45 ] prathama uddezaH / 271 indhanaparyAyAmaM dhUmaparyAyAmaM gandhaparyAyAmaM vRkSaparyAyAmamityevaM paryAyAne AmavivizcatuHprakAraH / eSa khalu AmavidhirjJAtavyaH 'AnupUrvyA' yathoktayA paripATyA / yadvA AnupUrvI nAma vakSyamANalakSaNA palAlaveSTana - garttAkhanana - karISaprakSepaNAdikA yathAyogamAmaphalapAcanAya racanA tayA jJAtavya Amavidhiriti // 841 // athendhana - dhUmaparyAyAme vivRNoti kovapalAlabhAI, dhUmeNaM tiMdugAi pacate / majjha'gaDA'gaNi peraMta hiMduyA chiddadhUmeNaM / / 842 // 5 kodravapalAlAdikamindhanamucyate, AdigrahaNena zAlipalAlaparigrahaH, tena cA''mraphalAdIni phalAni veSTayitvA pAcyante, tatra yAnyapakkAni phalAni tad indhanaparyAyAmam / tathA dhUmena tindukAdIni phalAni pAcyante, kathaM pAcyante : ityAha - " majjha'gaDAi " ci prathamato garttAyA madhye karISaH prakSipyate, tasyAzca garttAyAH pArzveSvaparA garttAH khanyante, tAsu ca gartAsu tindu- 10 kAdIni phalAni prakSipya madhyamAyAM karISagarttAyAM "agaNi"tti agnirdIyate, tAsAM ca "peraMta" tti paryantagarttAnAM zrotAMsi madhyamagarttayA saha mIlitAni kriyante, tatastasyAH karISagarttAyAH sakAzAd dhUmastaiH zrotobhiH paryantagarttAsu pravizati, tatastacchidrasambandhinA dhUmena prasaratA tAni phalAni pAcyanta iti, teSAM madhye yadAmaM tad dhUmaparyAyAmam // 842 // atha gandha-vRkSaparyAyAme bhAvayati 15 aMga-cibhiDamAI, gaMdheNaM jaM ca uvari rukkhassa / kAlappatta na paccara, vatthappaliyAmagaM taM tu // 843 // Amraka-cirbhaTAdIni AdizabdAd bIjapUrakAdIni yAnyapakkAni phalAni teSAM madhye pakkAni prakSipyante, teSAM gandhena prAktanAnyAmakAni pacyante, tatra yad apakkaM phalaM tad gandhaparyAyAmam / tathA "jaM ca "tti cazabdasya punararthatvAd yat punarvRkSasyopari zAkhAyAM varttamAnaM kAle -- vasantA - 20 dilakSaNe pAkasamaye prApte'pi paripakkeSvapyaparaphaleSu na pacyate tad vRkSaparyAyAmam // 843 // vyAkhyAtaM caturvidhamapi paryAyAmam / tadvyAkhyAne ca samarthitaM dravyAmam / atha bhAvAmasvarUpaM nirUpayati copayuktaH, upayogasya bhAvarUpatvAd jJAnasya cAgamarUpatvAt // 845 // tadevAha -- bhAvApi yaduvihaM, vayaNAmaM caiva no ya vayaNAmaM / vayaNAma aNumayatthe, AmaM ti hi jo vade vakaM // 844 // novayaNAmaM duvihaM, Agamato ceva no a Agamato / AgameM nANuvautto, noAgamao imaM hoi / / 845 // bhAvAmamapi dvividham---vacanAmaM caiva novacanAmaM ca / vacanarUpamAmaM vacanAmam, anumatArthe 'Am' iti yaH 'vAkyaM' vacanaM vadet tad vacanAmam / yathA-- ko'pi sAdhurgurUNAM kAryeNa gacchannapareNa pRSTaH - Arya ! kiM gurukAryeNa gamyate ?, sa pratyAha -- Amam, evametadityarthaH // 844 // 30 novacanAmaM dvividham-Agamatazcaiva noAgamatazca / tatrAgamata AmapadArthajJAnayuktastatra noAgamato bhAvAmamidaM bhavati 25 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 1 uggamadosAIyA, bhAvatoM assaMjamo a AmavihI / anno vi ya Aeso, jo varisasayaM na pUrei / / 846 // udgamadoSAH-AdhAkarmAdayaH, AdigrahaNAd utpAdanAdoSA eSaNAdoSAzca, etad bhAvAmaM pratipattavyam / tathA ca AcArAGgasUtram savAmagaMdhaM parinnAya nirAmagaMdho parivae (zru0 1 a0 2 u0 5) / 'asaMyamazca' pRthivyAdhupamardalakSaNo bhAvataH Amavidhireva jJAtavyaH, cAritrApakatAkaraNAt / yadvA'nyo'pi 'AdezaH' prakAro bhaNyate-yo varSazatAyuH puruSa AyupkopakrameNa varSazatamapUrayitvA mriyate so'pi bhAvata AmaH, AyuSaH paripAkamantareNa maraNAt / atra ca dravyAmeNAdhi kAraH, tatrApi vRkSaparyAyAmeNa, zeSANAmuccAritasadRzatayA vineyavyutpAdanArthaM prasaGgataH prarUpita10 tvAt // 846 // vyAkhyAtamAmapadam / atha tAlapadaM vivRNoti nAmaM ThavaNI davie, tAlo bhAve ya hoi nAyavyo / jo bhavio so tAlo, dabve mUluttaraguNesu // 847 // nAmatAlaH sthApanAtAlo dravyatAlo bhAvatAlazca bhavati jJAtavyaH / tatra nAma-sthApane kSuNNe / dravyatAlaH punarayam-"jo bhaviu" ti yaH khalu 'bhavyaH' bhAvitAlaparyAyaH / sa ca tridhA* 15 ekabhaviko baddhAyupko'bhimukhanAma-gotrazca / tatraikabhaviko nAma yo vivakSitabhavAnantaraM tAlatve notpatsyate, baddhAyupko yena tAlotpattiprAyogyamAyuHkarma baddham , abhimukhanAma-gotraH punarvipAkodayAbhimukhatAlasambandhinAma-gotrakarmA tAlatvenotpitsayA vikSiptajIvapradezaH / yadvA dravyatAlo dvividhaH-mUlaguNanirvartita uttaraguNanirvartitazca / tatra khAyuSaH parikSayAdapagatajIvo yaH skandhAdirUpastAlaH sa mUlaguNanirvartitaH, yastu kASTha-citrakarmAdipvAlikhitaH sa uttaraguNani20vartitaH / eSa dravyatAlaH // 847 // samprati bhAvatAlamAha bhAvammi hoti jIvA, je tassa pariggahe smkkhaayaa| biio vi ya Adeso, jo tassa vijANao puriso // 848 // 'bhAve' bhAvaviSayastAlo ye jIvAH 'tasya' tAlasya parigrahe mUla-kandAdigatAste sarve'pi samuditAH santo bhAvatAla iti samAkhyAtAH, noAgamata iti bhAvaH / dvitIyo'pyatrAdezo'sti25 yaH tasya' tAlasya 'vijJAyakaH' upayuktaH puruSaH so'pi bhAvatAla ucyate, Agamata ityarthaH / atra ca noAgamato bhAvatAlenAdhikAraH, tasya sambandhi yat phalaM tadiha tAlazabdena pratyetavyam / / 848 // gataM tAlapadam / atha pralambapadaM vivRNoti nAma ThavaNa palaMba, davve bhAve a hoi bodhavvaM / aTTaviha kammagaMThI, jIvo u palaMbae jeNaM // 849 // 30 nAmapralambaM sthApanApralamba dravyapralambaM bhAvapralamyaM ca bhavati boddhavyam / nAma-sthApane sugame / dravyapralambamekabhavika-baddhAyuSkA-'bhimukhanAmagotrabhedabhinnaM mUlottaraguNabhedabhinnaM ca dravyatAlavad bhAvapralambaM ca bhAvatAlavad vaktavyam / yadvA aSTavidhaH karmagranthi vapralambamucyate / kutaH ? 1degNAtAlo danne bhAve tA0 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASyagAthAH 846-54 ] prathama uddezaH / 273 ityAha---yena karmaNA jIvaH tuzabdaH saMsArIti vizeSaNArthaH 'pralambate' nairayikAdikAM gatiM gati prati lambata iti tad bhAvataH pralambam // 849 // atra paraH prAha tAlaM talo palaMba, tAlaM tu phalaM talo havai rukkho / palaM ca hoi mUlaM, jhijhirimAI muNeyavvaM // 850 // kimidaM tAlam ? ko vA talaH ? kiM vA pralambam ? / atra sUrirAha--tAlaM tAvat phalaM tala-5 vRkSasambandhi, taccAgrapralambamucyate / tala: punastadAdhArabhUto vRkSaH / pralamba punarmUlaM bhavati, pralambazabdeneha mUlapralamba gRhItamiti bhAvaH / tacca 'jhijjhiryAdikaM' jhijjhiriprabhRtivRkSasambandhi "muNeyavaM" jJAtavyam // 850 // tadeva mUlapralambamAha jhijhiri surabhipalaMbe, tAlapalaMve a sallaipalaMbe / etaM mUlapalaMba, neyavvaM ANupuvIe // 851 // 10 jhijhirI-vallIpalAzakaH surabhiH-siggukaH tayoH pralamba-mUlam / evaM tAlapralambaM ca sallakIpralambam , cazabdAdanyadapi mUlaM yad lokasyopabhogamAyAti tadetad mUlapralambaM jJAtavyamAnupUrvyA // 851 // athAgrapralamba vivRNoti __ tala nAliera laue, kaviTTha aMbADa aMbae cev|| eaM aggapalaMba, neyavvaM ANupuvIe // 852 // talaphalaM nAlikeraphalaM lakucaphalaM kapitthaphalam AmrAtakaphalam AmraphalaM cazabdasyAnuktasamuccayArthatvAd anyadapi kadalIphala-vIjapUrAdikam etadaapralamba jJAtavyamAnupUA // 852 // atha paraH prAha jai mUla-'ggapalaMbA, paDisiddhA na hu iyANi kaMdAI / kappaMti na vA jIvA, ko va viseso tadaggahaNe // 853 // 20 yadi mUlapralambA-'apralambe pratiSiddhe na punaH 'idAnIm' asmin sUtre 'kandAdayaH' kandaskandha-tvak-zAkhA-pravAla-patra-puSpa-bIjAni pratiSiddhAni, yatazcaiteSAM pratiSedhaM na karoti sUtraM tato madIyAyAM matau pratibhAsate-avazyamete kandAdayaH kalpante pratigrahItuM jIvA api santaH, athavA tattvato nA'mI jIvA bhavanti, yadi hi jIvA bhaveyustataH pratiSedho'pyamISAmasmin sUtre kRtaH syAt ; athetthaM bhaNipyanti bhavantaH--jIvA evAmI na ca kalpante tataH sUtraM 25 durvaddham ; atha bravIdhvam-jIvA amI na ca kalpante sUtraM ca subaddham, tataH ko vA vizeSahetusteSAM-kandAdInAmagrahaNe yena te na gRhItAH ? iti // 853 / / atra sUriH prativacanamAha coyaga! kannasuhehiM, saddehi~ amucchito visaha phAse / majjhammi aTTa visayA, gahiyA evaSTa kaMdAI // 854 // he nodaka ! yathA dazavaikAlike1degdanyadapyevaMvidhametad mUlapralamba jJAtavyamAnupUrvyA / Aha kimanyeSAM sahakArAdInAM mUlAni na bhavanti yenaitAnyevAbhidhIyante ? ucyate-bhavanti, parameteSAmeva .bAhulyena lokasya bhakSaNopayogitetyetAnyevopAttAnIti // 851 // athAma bhA0 // __30 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 274 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 kaNNasokkhehi~ saddehiM, pemaM nAbhinivesae / dAruNaM kakkasaM phAsaM, kAraNa ahiyAsae // (a0 8 gA0 26) . ityasmin zloke "karNasukhaiH' suzravaiH zabdaramUchito bhavet" iti zabdaviSayo rAgaH pratiSiddhaH, "viSaheta sparza dAruNam" ityanena tu sparzaviSayo dveSa iti zabda-rUpa-rasa-gandha-sparzAnAmiSTA5 niSTarUpatayA dazavidhAnAM madhyAdiSTazabdA-'niSTasparzayorAdyantayoreva sUtralAghavArtha grahaNaM kRtam , anyathA hyevamabhidhAtavyaM syAt kannasokkhahi~ saddehi, pemaM nAbhinivesae / dAruNaM kakkasaM saiM, soeNa ahiyAsae // cakkhusokkhehiM rUvehiM, pemaM nAbhinivesae / 10 dAruNaM kakkasaM rUvaM, cakkhuNA ahiyAsae // ityAdi, param "AdyantagrahaNe madhyasyApi grahaNam" iti nyAyAdaSTAvapi madhyavartino'niSTazabdAdyA iSTasparzAntA viSayA gRhItA bhavanti; evamatrApi 'sUtraM bRhattaraM mA bhUt' iti hetorAdyAntyayoragramUlapalambayorgrahaNe madhyavartinaH kandAdayo'STAvapi gRhItA draSTavyAH / eteSAM mUla-kandAdInAM dazAnAmapi medAnAM sukhapratipattyarthamiyaM gAthA likhyate mUle kaMde khaMdhe, tayA ya sAle pavAla patte ya / pupphe phale ya bIe, palaMbasuttammi dasa bheyA // // 854 // prakArAntareNa prativacanamAha ahavA egaggahaNe, gahaNaM tajAtiyANa svversi| teNa'ggapalaMbeNaM, tu sUiyA sesagapalaMbA // 855 // 20 athavA "ekAhaNe tajjAtIyAnAM sarveSAM praNaM bhavati" iti nyAyo yataH samasti tenAgrapralambagrahaNena tuzabdAd mUlapalambagrahaNena ca zeSANi-kandAdIni pralambAni sUcitAni // 855 // atha punarapi paraH prAha talagahaNAu talassA, na kappeM sesANa kappaI nAma / egaggahaNA gahaNaM, diTuMto hoi sAlINaM // 856 // 25 'talagrahaNAt' iti upalakSaNatvAt tAlapralambagrahaNAt tAlasyaiva sambandhIni mUla-kandAdIni prala mbAni na kalpante zeSANAM punaH' AmrAdInAM pralambAni kalpanta ityarthAdApannam / 'nAma' iti sambhAvanAyAm , sambhAvyate ayamartha iti bhAvaH / sUrirAha-ekagrahaNAt tajjAtIyAnAM sarveSAM grahaNaM bhavati, dRSTAntaH zAlisambandhI atra bhavati / yathA 'niSpannaH zAliH' ityukte naika eva zAli kaNo nippannaH pratIyate kintu zAlijAtiH, tathA'trApi tAlapalambagrahaNena na kevalasyaiva tAlasya 30 kintu sarveSAM vRkSajAtIyAnAM pralambAnyupAttAni pratipattavyAni // 856 // atha punarapi praznayati ko niyamo u taleNaM, gahaNaM annesi jeNa na kayaM tu / 1degyoretatsUtra ta0 De0 // 2degdyAntayo' mo0 le0 vinA // 3 degvyAH / mUlAdInAM dazAnAmapi sukhAvabodhAya iyaM saGgrahagAthA-mUle bhA0 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhApyagAthAH 855-62] prathama uddezaH / ubhayamavi ei bhogaM, paritta sAuM ca to gahaNaM // 7 // ko nAma niyamastalena yena tasyaiva grahaNaM kRtaM nAnyeSAM vRkSANAm ? / sUrirAha-tAlasya sambandhi mUlA-'apralambarUpamubhayamapi 'bhogam' upayogameti, tathA 'parIttaM' pratyekazarIraM 'khAdu ca' madhuraM tad bhavati, atastasya pratiSedhe sutarAmanantakAyikAdInAM pratiSedhaH kRto bhavati, tatastAlasya grahaNaM kRtamiti // 857 // gataM pralamvapadam / atha bhinnapadaM vyAcikhyAsurAha-5 nAmaM ThavaNA (granthAnam-2500) bhinaM, davve bhAve a hoi nAyavvaM / davvammi ghaDa-paDAI, jIvajaDhaM bhAvato minnaM // 858 // [ni. 4719-4860) nAmabhinna sthApanAbhinnaM dravyabhinnaM bhAvabhinnaM ca bhavati boddhavyam / nAma-sthApane kssunnnne| dravyabhinnaM ghaTa-paTAdikaM vastu yad bhinna-vidAritam / bhAvato bhinnaM tu yad jIvena jaDhaM-parityataM tad mantavyam / / 858 / / atra caturbhaGgImAha bhAveNa ya davveNa ya, minnA-minne caukkabhayaNA u / paDhamaM dohi abhinnaM, viiyaM puNa davvato minnaM // 859 // taiyaM bhAvatoM minnaM, dohi vibhinnaM cautthagaM hoi / eersi pacchittaM, vocchAmi ahANupuvIe // 860 // bhAvena ca dravyeNa ca bhinnA-'bhinnayoH 'catuSkabhajanA' caturbhaGgIracanA kartavyA / tatra 'prathama' 15 prathamabhaGgavarti pralambaM 'dvAbhyAmapi' bhAvena dravyeNa ca abhinnam / dvitIyaM punardravyato bhinnaM bhAvatastvabhinnam // 859 // tRtIyaM bhAvato bhinnaM dravyataH punarabhinnam / caturtha 'dvAbhyAmapi' bhAvato dravyatazca bhinnaM bhavati / eteSAM' caturNAmapi prAyazcittaM 'yathA''nupUrvyA' yathoktaparipATyA 'vakSyAmi' bhaNiSyAmi // 860 // pratijJAtameva nirvAhayati lahugA ya dosu dosu ya, lahuo paDhamammi dohi vI gurugaa| tavagurua kAlaguruo, dohi vi lahuo cauttho u // 861 // prathama-dvitIyayordvayorbhaGgayozcatvAro laghukAH, mAvato'bhinnatayA sacetanatvAt / 'dvayostu' tRtIya-caturthayormAsalaghu / tathA prathame bhaGge ye catvAro laghukAste dvAbhyAmapi guravaH tapasA kAlena ca / dvitIye bhaGge ye catvAro laghavaste tapasA guravaH kAlena laghavaH / tRtIyabhaGge yad mAsalaghu 25 tat kAlena guru tapasA laghu / caturthastu bhaGgo dvAbhyAmapi laghukaH tapasA kAlena ca / laghukaM tatra ( tvatra ) mAsalaghu draSTavyamityarthaH // 861 // ugghAiyA paritte, hoti aNugyAiyA aNaMtammi / ANA'Navattha micchA, virAhaNA kamma'gIyatthe / / 862 // etAni prAyazcittAni 'udghAtikAni' laghukAni 'parItta' pratyekapralambe bhaNitAni / 'anante' 30 anantakAye punaretAnyeva 'anuddhAtikAni' gurukANi jJAtavyAni, prathama-dvitIyayozcatvAro gurukAH tRtIya-caturthayostu bhaGgayormAsaguru prAyazcittaM tapaH-kAlavizeSitaM pUrvavad vaktavyamiti bhAvaH / . 1degvati jJAtavyam bhA0 // 20 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 1 tathA pralambaM gRhNatA tIrthakRtAmAjJAbhaGgaH kRto bhavati, anavasthA mithyAtvaM virAdhanA ca saMyamA''tmaviSayA kRtA bhavati / zipyaH pRcchati-kasyaitat prAyazcittamAjJAdayazca doSAH ? / guru-. rAha-agItArthasya bhikSoriti / etaca saprapaJcamupariSTAd bhAvayipyate // 862 // atha pralambagrahaNe vistareNa prAyazcittaM varNayitukAma imAM dvAragAthAmAha annattha-tatthagahaNe, paDite accittameva sacitte / chubhaNA''ruhaNA paDaNe, uvahI tatto ya uDDAho // 863 // pralambagrahaNaM dvidhA-anyatragrahaNaM tatragrahaNaM ca / vRkSAdanyatra-anyasmin pradeze grahaNam anyatragrahaNam , tatraiva-vRkSapradeze grahaNaM tatragrahaNam / tathA patitaM vRkSasyAdhastAd yad gRhNAti tad dvidhA-acittaM sacittaM ca / tasya patitasyAprAptau vRkSoparisthitapralamvapAtanAya "chubhaNa"ni 10 kASThAdeH prakSepaNam / tathA'pyaprAptI "AmhaNa" tti tasmin vRkSe ArohaNaM karoti / ArUDhasya ca kadAcit patanaM bhavet / pralambaM gRhNantaM dRSTvA ca prAntena kenacidupadhirapahiyeta / tatazcoDDAhaH saJjAyeteti dvAragAthAsamAsArthaH // 863 / / vistarArthaM pratidvAraM vibhaNiSuH prathamato'nyatragrahaNaM vivRNoti aNNagahaNaM tu duvihaM, vasamANe'Davi vasaMti aMtoM nahiM / aMtA''vaNa tavbaje, racchA giha aMtoM pAse vA // 864 // anyatragrahaNaM dvividham , tadyathA-vasati aTanyAM ca / tatra yad vasati pradeze tad dvidhA--- grAmAdInAmanto bahizca / yad grAmAdInAmantantat punardvividham ----ApaNe tadvarje ca / ApaNaHhaTTaH, tatra sthitasya pralambasya yad grahaNaM tad ApaNaviSayam / yat punarApaNavarje gRhe vA rathyAyAM vA gRhNAti tat tadvarjaviSayam / tatra yad ApaNaviSayaM tad ApaNasyAntarvA bhavet pArzvato vA / yat 20 tadvarjaviSayaM tadapi rathyAyA gRhasya vA antarvA bhavet pArzvato veti / etacca sarvamapi dvidhA aparigrahaM saparigrahaM ca / tatrApaNe tadvarje vA aparigrahe gRhNAnasya dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedAt caturvidhaM prAyazcittam // 864 // tatra dravyatamtAvadAha kabaTThadiDhe lahuo, aTuppattIya lahuga te ceva / parivaDDamANadose, diTThAI annagahaNammi // 865 // OM kalpasthaH samayaparibhASayA bAlaka ucyate, tena pralambamacittaM gRhNAno yadi dRSTastadA mAsalaghu / atha saMyataM pralamba gRhNantaM dRSTvA kalpasthakamyArthaH-prayojanaM tasyotpattiH-'ahamapi gRhNAmi' ityevaMlakSaNA bhavati tatazcaturlaghavaH / atha na kalpasthena kintu mahatA puruSeNa pralambaM gRhNAno dRSTastadA "te ceva" ti ta evaM catvAro laghavaH / atha tasyApyarthotpattiH-'ahamapi gRhNAmi' itilakSaNA jAyate tato'pi catvAro laghavaH / atra ca ye dRSTAdayaH parivarddhamAnA doSA anyatragrahaNe 30 bhavanti tAnanantaragAthayA vakSyamANAn zRNuta // 865 // tAnevAha didve saMkA bhoiya-ghADi-niA-''rakkhi seTTi-rAINaM / cattAri chacca lahu guru, chedo mUlaM taha dugaM ca // 866 // 1 vasaMte tA0 // 2 aMta pA tA0 // 3 iti tato bhA0 ta. De0 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 863 - 68 ] prathama uddezaH / 277 yuvAdinA mahatA puruSeNa pralambAni gRhNan dRSTaH caturlaghu / tatastasya zaGkA jAyate ' kiM suvarNAdikaM gRhItam ? uta pralambam ?' tadA'pi caturlaghu / niHzaGkite catvAro guravaH / athAsau "bhoiya" tti bhojayati bharttAramiti bhojikA - bhAryA tasyAH kathayati -- "priye ! mayA saMyataH phalAni gRhNAno dRSTaH' ityukte yadi tayA pratihataH ' maivaM vAdIH, na sambhavatyevedRzaM mahAtmani sAdho' iti tatazcaturgurukameva / atha tayA na pratihatastataH SaD laghavaH / AsannataraH sambandha iti 5 kRtvA prathamaM bhojikAyA agre kathayatIti, evaM mitrAdiSvapi mantavyam / tataH " ghADi" tti ghATaH saGghAH sauhRda mityekosrthaH, sa vidyate'syeti 'ghATI' sahajAtakAdiH vayasya ityarthaH, tasyAgre tathaiva kathayati, tenApi yadi pratihatastadA SaD laghava eva / atha na pratihatastataH SaD guravaH / tato nijAH - mAtA- pitrAdayasteSAM kathayati, taiH pratihataH SaD gurava eva / apratihate punazchedaH / tata ArakSikeNa ArakSikapuruSairvA tasya sakAzAdanyato vA pralambagrahaNavRttAnte zrute tataH pratihate 10 cheda eva / apratihate punarmUlam / tataH zreSThinaH zrIdevatAdhyAsitasauvarNapaTTavibhUSitottamAGgasya tato'nyato vA vRttAntazravaNe tena ca pratihate mUlameva / apratihate'navasthApyam / tato rAjJA upalakSaNatvAd amAtyena ca jJAte tataH pratihate'navasthApyam / apratihate pArAJcikam / pazcArddhe yathAkramamamISAmeva prAyazcittAnyabhihitAni tAni ca bhAvitAnyeva / navaraM "dugaM" ti anavasthApya - pArAJcikadvayam // 866 // 15 evaM tA aduguchie~, duchie lasuNamAi emeva / navariM puNa caulahugA, pariggahe giNhaNAdIyA || 867 // evaM tAvad 'ajugupsite' AmrAdau pralambe gRhyamANe prAyazcittaM dRSTavyam / jugupsite punaridaM nAnAtvam / jugupsitaM dvidhA - jAtijugupsitaM sthAnajugupsitaM ca / tatra jAtijugupsitaM lazunAdi, AdigrahaNena pANDuprabhRtiparigrahaH / sthAnajugupsitaM punarazucisthAne kardamAdau 20 patitam / dvividhe'pi jugupsite 'evameva ' ajugupsitavat prAyazcittaM vaktavyam / 'navaraM' kevalaM punaH kalpasthakadRSTaM jugupsitaM gRhNAnasya caturlaghavo'tra jJAtavyAH / ajugupsite punaH "kabbaTTadi haiN| lahuo" ( gA0 865 ) tti laghumAsa evokta iti vizeSaH / etacca sarvamapyaparigrahamadhikRtyotam / "pariggahe giNhaNAdIya" ti yat punaH pralambaM kasyApi parigrahe varttate tasmin jugupsite vA ajugupsite vA prAyazcittaM tathaiva vaktavyam, paraM yasya zreSThyAdeH parigrahe tAni pralambAni 25 varttante tatkRtA grahaNA -''karSaNa-vyavahArAdayo doSA atrAdhikA bhavantIti // 867 // gataM dravyataH prAyazcittam / atha kSetrataH kAlatazca prarUpayati * khette nivesaNAI, jA sImA lahugamAi jA carimaM / siMcI viati, kAle dina me sapadaM // 868 // kSetrato nivezanamAdau kRtvA yAvad grAmasya sImA eteSu sthAneSu gRhNAnasya laghukAdikaM yAvat 30 'carimaM' pArAJcikam / kimuktaM bhavati ? - nivezane - mahAgRhaparivArabhUta gRhasamudAyarUpe gRhNAti 1 degdevyadhyAdeg De. // 2 gAtheyaM cUrNo "bhAva'TTavAra sapadaM0" 870 gAthA'nantaraM vyAkhyAtA'sti // 3 Adizabdena palA kAM0 // 4 khettato nideg tA0 // 5 aTThahiM sapadeg tA0 cUrNi vinA // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 saniyaMkti-laghubhApya vRttike bRhatkalpamutre [ pralamvAdhikAre sUtram 1 catvAro laghavaH, pATake gRhNAti catvAro guravaH, sAhikAyAM - gRhapAkarUpAyAM gRhNAti SaD laghavaH, evaM grAmamadhye SaD guravaH, grAmadvAre cchedaH, grAmasya bahirmUlam udyAne'navasthApyam, grAmasImAyAM pArAJcikam / keSAJcidAcAryANAM matena 'viparItam uktavipayasta prAyazcittam / tadyathA--sImAyAmanyagrAme vA gRhNAti caturlaghu udyAne ca caturguru, grAmacAhaH SaDlaghu, grAmadvAre SaDguru, 5 grAmamadhye cchedaH, sAhikAyAM mUlam, pATake'navasthApyama nivajhane pArAJcikamiti / tathA 'kAle' kAlaviSayaM prAyazcittamaSTame dine 'khapadaM' pArAJcikam / iyamatra bhAvanA - - pralambAni gRhNataH prathame divase catvAro laghavaH, dvitIye catvAro guravaH tRtIye SaD laghavaH, caturthe SaDguravaH, paJcame cchedaH, SaSThe mUlam, saptame'navasthApyam, aSTame pArAJcikam // 868 // atha prakArAntareNa kSetrata eva prAyazcittamAha- nivesaNa vADaga sAhI, gAmamajjhe a gAmadAra a / jANe sImAe, annaggAme ya khettammi || 869 // kSetre prakArAntareNa prAyazcittamidam -- nivezane caturlaghu, pATake caturguru, sAhikAyAM SaDlaghu, grAmamadhye SaDguru, grAmadvAre cchedaH, udyAne mUlam, sImAyAmanavasthApyam, anyagrAme pArA - Jcikam // 869 || atha bhAvataH prAyazcittamAha 10 4 15 bhAvavAra sapadaM, lahugAI mIsa dasahi~ carimaM tu / emeva ya bahiyA vI, satthe jattAiThANesu || 870 // bhAve aSTAbhirvArai: 'khapadaM' pArAJcikam / kimuktaM bhavati ? - ekaM vAraM pralambAni gRhNAti catvAro laghavaH, dvitIyaM vAraM catvAro guravaH, tRtIyaM vAraM SaD laghavaH, caturthaM vAraM SaD guravaH, paJcamaM vAraM chedaH, SaSThaM vAraM mUlam, saptamaM vAramanavasthApyam, aSTamaM vAraM gRhNataH pAJcikam / 20 etacca sarvamapi sacittapralambaviSayaM bhaNitam / mizrapralambe tu gRhyamANe laghumAsAdikaM dazabhiH sthAnaiH 'caramaM' pArAJcikam / tadyathA - mizrapralambaM gRhNAne kalpasthakena dRSTe mAsalaghu, mahatA puruSeNa dRSTe zaGkAyAM mAsalaghu, niHzaGke mAsaguru, bhojikAyAH kathane caturlaghu, ghATino nivedane caturguru, jJAtInAM jJApane SaDlaghu, ArakSikANAM nivedane paDguru, sArthavAhajJAte cchedaH zreSThikathane mUlam, amAtyanivedite anavasthApyam rAjJo jJApite pArAJcikam / etad dravyataH prAyazcittam, 25 kSetrataH punaridam -- nivezane mAsalaghu, pATake mAsaguru, sAhikAyAM caturlaghu grAmamadhye caturguru, grAmadvAre SaDlaghu, grAmabahiH SaDguru, udyAne cchedaH, udyAnasImnorantare mUlam, sImAyAmanavasthApyam, sImAyAH parato'nyagrAmAdau pArAJcikam / kAlataH punaH prathame divase mAsalavu, dvitIye mAsaguru, evaM yAvad dazabhirdivasaiH pArAJcikam / bhAvataH prathamaM vAraM gRhNato mAsalaghu, dvitIyaM mAsaguru, evaM yAvad dazabhivaraiH pArAJcikam / gatamApaNa - tadvarja bhedAd dvividhamapi grAmAntarva30SayaM grahaNam / atha grAmabahirbhAvagrahaNamAha - "emeva ya" ityAdi pazcArddham / evameva bahirapi grAmasya grahaNaM bhaNitavyam / tat punarvahirgrahaNaM "satthe" tti sArthAvAsasthAne vA bhaved yAtrAdisthAne vA / yAtrAsthAnaM yatra loka udyAnikAdiyAtrayA gacchati, AdizabdAdanyasyApyevaMvivasthAnasya parigrahaH || 870 || atha bahirgrahaNe prAyazcittamatidizannAha Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 869-74 ] prathama uddezaH / 279 aMto AvaNamAIgahaNe jA vaNiyA savitthArA / bahiyA u annagahaNe, paDiyammi u hoi sa cceva // 871 // grAmAdInAm 'antaH' madhye ApaNAdau-ApaNe ApaNavarje vA jugupsite'jugupsite vA saparigrahe'parigrahe vA grahaNe yA savistarA "diTTe saMkA bhoiya' ( gA0 866 ) ityAdilakSaNaprapaJcasahitA varNitA zodhirityupaskAraH saiva grAmAdInAM bahiH patitapralambaviSaye'nyatragrahaNe cha niravazeSA draSTavyA // 871 // uktaM bahirgrahaNam , tadbhaNane ca samarthitaM vasatpradezaviSayaM grahaNam / athATavIviSayamAha koTTagamAI ranne, emeva jaNo u jattha puMjei / tahiyaM puNa vaccaMte, caupayabhayaNA u chaddasiyA // 872 // 'janaH' lokaH pracuraphalAyAmaTavyAM gatvA phalAni yAvatparyAptaM gRhItvA yatra gatvA zoSayati, 10 pazcAd gantrI-poTTalakAdibhirAnIya nagarAdau vikrINAti tat koTTakamucyate / tatazcAraNye koTTakAdau pradeze yatra janaH phalAni zoSaNArtha 'puJjayati' puJjIkaroti tatra pralambagrahaNe 'evameva' yathA vasime "diTTe saMkA bhoiya' ( gA0 866) ityAdikamuktaM tathaiva prAyazcittamavasAtavyam / vizeSaH punarayam-"tahiyaM puNa" ityAdi / 'tatra punaH' koTTakAdau vrajataH caturbhiH padaiH 'bhajanA' bhaGgakaracanA 'SaDdazikA' SoDazabhaGgapramANA kartavyA / / 872 // katham ? iti ced ucyate- 15 vaccaMtassa ya dosA, diyA ya rAto ya paMtha uppaMthe / uvautta aNuvautte, sAlaMba tahA nirAlaMbe // 873 // tatra vrajato bahavo doSA bhavanti, te copariSTAd bhaNipyante / divA ca rAtrizca panthA utpathazca upayukta anupayuktaH sAlambastathA nirAlambazceti akSarayojanA / atha bhAvArtha ucyate-divA gacchati pathA upayuktaH sAlambaH 1 divA gacchati pathA upayukto nirAlambaH 2 divA gacchati 20 pathA anupayuktaH sAlambaH 3 divA gacchati pathA anupayukto nirAlambaH 4, evamutpathapadenApi catvAro bhaGgAH prApyante, jAtA aSTau bhaGgAH 8, ete divApadamamuJcatA labdhAH, evaM rAtripadamamuJcatA'pyaSTau bhaGgA labhyante, sarvasaGkhyayA SoDaza bhaGgAH // 873 // amISAM racanopAyamAha aTThaga caukka duga ekagaM ca lahugA ya hoti gurugA ya / suddhA egaMtariyA, paDhamarahiya sesagA tiNNi // 874 // 25 ihAkSANAM catasraH patayaH sthApyante / tatra prathamapatau prathamamaSTau laghukAstato'pyaSTau gurukA ityevaM SoDazAkSA nikSepaNIyAH, dvitIyapatau catvAraH prathamaM laghukAstatazcatvAro gurukAH punazcatvAro laghukAstadanu catvAro gurukAH, tRtIyapatAvapi SoDazAkSA dvau laghukau dvau gurukAvitya 1 "kohagaM NAma jattha bhillA logo vA aDavIe pauraphalAe gaMtuM phalANi puMjeti" iti cuurnniH|| 20pyante / ekaikasyAM ca patI SoDaza Sor3azAkSAH sthApyAH / tatra ca prathamapatau divA. grahaNaM kurvadbhiragho'dho'kSAn nikSipadbhiraSTau laghukA akSAH sthApanIyAH teSAmagho rAtri vANairaSTau gurukA akSA nikssepnniiyaaH| dvitIdeg bhaa0|| 3degyapI dvau laghukau dvI guruko punadvau laghukau dvau gurukAvityanena krameNa SoDazAkSA nikssepyaaH| caturtha bhaa0|| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 nena krameNa nikSepyAH, caturthapaGkAveko laghuka eko guruka ityekAntaritalaghu-gururUpAH SoDazaivAkSAH sthApayitavyAH / evamanyatrApi bhaGgakaprastAre yatra yAvanto bhaGgakAstatra tAvadAyAmaH caramapakAvekAntaritAnAm aktinapatiSu punardviguNadviguNAnAM laghu gurUNAmakSANAM nikSepaH kartavyaH / uktaJca bhaMgapamANAyAmo, lahuo guruo ya akkhanikkhevo / AraoM duguNA duguNo, patthAre hoi nikvevo // (kalpabRhadbhASye) eteSveva zuddhA-'zuddhasvarUpaM darzayati--"suddhA egaMtariyA" ityAdi / prathame bhaGgakASTake prathamabhaGgarahitAH zeSa strayo bhaGgakA ekAntaritAH zuddhAH / idamuktaM bhavati-prathamo bhaGgakazcatu vapi padeSu niravadyatvAdekAntena zuddha iti na kAcit tadIyA vicAraNA, taM muktvA ye pratha10 mASTake zeSA bhaGgakaste ekAntaritAstRtIya-paJcama-saptamarUpa.strayaH kacidutpathAdau pade'zuddhA api sAlambanatvAcchuddhAH pratipatavyAH / arthAdApannaM dvitIya-caturtha-SaSThA-'STamA bhaGgakA divAdau pade zuddhA api nirAlambanatvAdazuddhAH / evaM dvitIyASTake'pi prathamo bhaGgaH zuddhaH zeSAstrayaH ekAntaritAH zuddhAH, sAlambanatvAt // 874 // ata evAha paDhamo ettha u suddho, carimo puNa sabahA asuddho u / avasesA vi ya caudasa, bhaMgA bhaiyadhagA hoti // 875 // prathamo bhagaH 'atra' eSAM SoDazAnAM bhaGgAnAM madhye 'zuddhaH' sarvathA nirdoSaH, caramazca bhaGgaH sarvathA azuddhaH, avazeSAzcaturdaza bhaGgAH 'bhaktavyAH' vikalpayitavyA bhavanti, kecit zuddhAH kecit punarazuddhA iti bhAvaH // 875 // katham ? iti ced ucyate AgAdammi u kaje, sesa asuddho vi sujjhae bhNgo| 20 na visujjheM aNAgADhe, sesapadehi jai vi suddho // 876 / / 'AgADhe kArye' puSTe Alambane gacchataH 'zeSaiH' rAvyutpathAnupayuktalakSaNaiH padairazuddho'pi bhaGgaH zudhyati / 'anAgADhe' AlambanAbhAve zeSaiH-divApathopayuktalakSaNaiH padairyadyapi zuddhastathApi na vizudhyati / / 876 // atha kiM kutra prAyazcittaM bhavati ? ityucyate-- lahugA ya nirAlaMbe, divasatoM rattiM havaMti caugurugA / lahugo ya uppaheNaM, rIyAdI ceva'Nuva utte // 877 // yatra yatra nirAlambastatra tatra divasato gacchataH catvAro laghukAH, rAtrau catvAro gurukAH / yatra yatra divasata utpathena gacchati tatra tatra mAsalaghu / yatra yatra divasata IryAprabhRtisamitipvanupayukto gacchati tatra tatra mAsalaghu / rAtrAvutpathagamane'nupayuktagamane ca mAsaguru // 877 // 1degvyaaH| "suddhA egaMtariyA" itya dinA pazcAddhena bhaGgakAnAM zuddhA-'zuddhasvarUpaM nirdhAritam / tathAhi-prathame bhaGga kATake bhA0 // 2 etad thAnantaraM cUrNikRdbhiH "idANiM etesi pacchitaM bhaNNati" ityavatIrtha "diva-rAto lahu-gurugA." 878 gAthA khIkRtA'sti, tadanantaram "asya vyAkhyA" ityullisyaitadgAthAvyAkhyAnarUpeNa "lahugA ya NirAlaMbe0" 877 gAthA vyAkhyAtA vartate / / 3:vase ga ta* De0 // 25 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 bhASyagAthAH 875-82 / prathama uddezaH / atha prakArAntareNa prAyazcittamAha---- diya-rAo lahu-gurugA, ANA cau guruga lahuga lahugA ya / saMjama-AyavirAhaNa, saMjameM ArovaNA iNamo / / 878 / / azuddheSu bhaGgeSu sarvepvapi divasato gacchatazcatvAro laghukAH, rAtrau punazcatvAro gurukAH / tIrthakarANAmAjJAbhaGge caturgurukAH / anavasthAyAM catvAro laghukAH 1 mithyAtve'pi catvAro / laghukAH / atra cAnavasthA-mithyAtve prakramAd draSTavye / virAdhanA dvividhA-saMyame Atmani ca / tatra saMyamavirAdhanAyAm 'iyaM' vakSyamANA 'AropaNA' prAyazcittam // 878 / / tAmevAha chakkAya causu lahugA, paritta lahugA ya guruga sAhAre / saMghaTTaNa paritAvaNa, lahu guruga'tivAyaNe mUlaM // 879 // 'SaTkAyAH' pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasarUpAH / teSAM madhye 'caturyu' pRthivyaptejovAyuSu saGgha-10 dRnAdau laghukaparyantaM prAyazcittam / 'parItte' pratyekavanaspatikAye'pi laghukAntam / 'sAdhAraNe' anantavanaspatau gurukAntam / tathA dvIndriyAdInAM saGghaTTane paritApane ca yathAyogaM laghukA gurukAzca prAyazcittam , 'atipAtane' vinAzane mUlam / iyamatra bhAvanA-pRthivIkAyaM saGghaTTayati mAsalaghu, paritApayati mAsaguru, apadrAvayati caturlaghu; evamapkAye tejaHkAye vAyukAye pratyekavanaspatikAye ca draSTavyam ; anantavanaspatiM yadi saGghaTTayati tadA mAsaguru, parita payati caturlaghu, 15 apadrAvayati caturguru; dvIndriyaM saGghaTTayati caturlaghu, paritApayati caturguru, jIvitAd vyaparopayati SaDlaghu; trIndriyaM saGghayatazcaturguru, paritApayataH SaDlaghu, jIvita.d vyaparopayataH SaDguru; caturindriyaM saGghayataH SaDlaghu, paritApayataH SaDguru, jIvita d vyaparopayataH chedaH; paJcendriyaM saTTayataH SaDguru, paritApayato laghumAsikacchedaH, apadrAvayato mUlam // 879 // athaitadeva prAyazcittaM rAtrI vizeSayannAha - jahi~ lahugA tahiM gurugA, jahi~ gurugA kAlaguruga tahi~ tthaanne| chedo ya lahuya guruo, kAesA''rovaNA rattiM // 880 // yatra divasataH 'laghukAni' mAsalaghu-caturlaghu-SaDalaghurUpANi tatra rAtrAvetAnyeva 'gurukANi' mAsaguru-caturguru-SaDgururUpANi karttavyAni / yatra punaragre'pi gurukANi mAsAdIni tatra sthAne tAnyeva kAlagurukANi dAtavyAni / yatra ca cchedo laghukastatra sa eva gurukaH kartavyaH / 'kAye' 25 kAyaviSayA eSA AropaNA rAtrau jJAtavyA // 880 // athA''tmavirAdhanAmAha kaMTa-TTi khANu vijala, visama darI ninna muccha-mUla-vise / vAla-'cchabhalla-kole, sIha-viga-varAha-mecchitthI / / 881 // teNe deva-maNusse, paDiNIe ekamAi aayaae| mAsa cau chacca lahu guru, chedo mUlaM taha dugaM ca // 882 // sa sAdhuH koTTakAdau vrajan kaNTakena vA asnA vA sthANunA vA padayoH paritApyeta / 'vijalaM' pakilam 'viSamaM' ninonnatam 'darI' kusArAdikA 'nimnaM' gambhIrA gA; eteSu patitasya mUrchA vA bhavet , zUlaM vA anudhAveta, "visaM" ti viSakaNTakena vA vidhyeta, viSaphalaM vA bhakSayet , tathA 20 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 1. vyAlena-sarpAdinA acchabhallena vA-RkSeNa kolena vA-mahAzUkareNa siMhena vA vRkeNa vA varAheNa vA upadrUyeta, mlecchaH puruSaH prAntatayA prahArAdikaM dadyAt , strI vA taM sAdhumupasargayet , athavA mlecchastrI-pulindIprabhRtikA tamupasargayet, tannimittaM mlecchaH kupito vadha-bandhAdi kuryaat||881 // 5 steno dvividhaH-zarIrastena upadhistenazca, tenopadravaH kriyeta, devatA vA prAntA taM sAdhu pramattaM dRSTvA cchalayet , aparo vA ko'pi pratyanIko manuSyo vijanamaraNyaM matvA mAraNAdi kuryAt , evamAdikA Atmani virAdhanA bhavati / tatredaM prAyazcittam-- "mAsa cau' ityAdi pazcArddham / kaNTakAdibhiranAgADhaM paritApyate caturlaghu, AgADhaM paritApyate caturguru, atha mahAduHkhamutpadyate tataH SaDlaghu, mUrchAmULe SaDguru, kRcchramANe cchedaH, kRcchocchAse mUlam , mAraNAntikasamuddhAte'10 navasthApyam , kAlagate pArAJcikam / / 882 // athA''tmavirAdhanAyAmeva sAmAnyataH prAyazcittamAha kaMTa-TTimAiehiM, divasatoM savvattha caugurU hoti / ratiM puNa kAlagurU, jattha va annattha Ayavaho // 883 // kaNTakA-'sthikAdibhiH paritApanAyAM sarvatra divasatazcaturguravo bhavanti / rAtrau punasta eva caturguravaH kAlaguravo jJAtavyAH / anyatrApi yatra 'AtmavadhaH' AtmavirAdhanA bhavati tatra sarvatrApi 15 caturguravaH prAyazcittam // 883 // tathA porisinAsaNa paritAva ThAvaNaM teNa deha uvahigataM / paMtAdevayachalaNaM, maNussapaDiNIyavahaNaM ca // 884 // kaNTakAdinA pIDitaH san sUtrapauruSIM na karoti mAsalaghu, arthapauruSIM na karoti mAsaguru, sUtraM nAzayati caturlaghu, artha nAzayati caturguru / "paritAva" tti anAgADhaparitApe caturlaghu, 20 AgADhaparitApe caturguru / "ThAvaNa" tti anAhAraM sthApayati caturlaghu, AhAraM sthApayati caturguru, parIttaM sthApayati caturlaghu, anantaM sthApayati caturguru, asnehaM sthApayati caturlaghu, sasnehaM sthApayati caturguru / tathA "teNa" ti upadhistenAH, taiH upadhau hriyamANe upadhigataM jaghanyamadhyamoskRSTopadhiniSpannaM prAyazcittam / "deha" tti dehastenAH-zarIrApahAriNastairekaH sAdhuH hriyate mUlam , dvayohiyamANayoranavasthApyam , triSu hriyamANeSu pArAJcikam / prAntayA devatayA yadi cchalanaM 25 kriyate tatazcaturguru / pratyanIkamanuSyeNa puruSeNa striyA napuMsakena vA hanyeta catvAro guravaH // 884 // atha prakRtamarthamupasaMharannAntaramupanyasyannAha evaM tA asahAe, sahAyasahie ime bhave bhedaa| jaya ajaya itthi paMDe, assaMjai saMjaIhiM ca // 885 // evaM tAvat 'asahAyasya' ekAkino vrajato doSA uktAH / sahAyasahite vrajati vicAryamANe 30 ete sahAyasya bhedA bhavanti / tadyathA-'yatAH' saMyatAH 'ayatAH' asaMyatAH "itthi" ti pASaNDistriyaH 'paNDakAH' napuMsakAH 'asaMyatyaH' gRhasthastriyaH 'saMyatyaH' sAdhvyaH, etaiH sArdhaM gacchati // 885 // idameva vyAcaSTe1 gAtheyaM cUrNau nAstyAdRtA // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 883-90] prathama uddezaH / 283 saMviggA'saMviggA, gIyA te ceva hoMti aggIyA / lahugA dohi visiTThA, tehiM samaM ratti gurugA u // 886 // saMvimA gItArthAH, asaMvignA gItArthAH, saMvignA agItArthAH, asaMvinA agItArthAH; etaiH samaM gacchataH 'dvAbhyAM' tapaH-kAlAbhyAM viziSTA laghukAH prAyazcittam / tadyathA-saMvinItAthaiH samaM vrajati catvAro laghavastapasA kAlena ca laghukAH, asaMvignairgItArthaiH samaM gacchati caturlaghavaH / tapasA laghukAH kAlena gurukAH, saMvignairagItArtheH sArddha yAti caturlaghu kAlena laghu tapasA guru, asaMvigairagItArthaiH samaM brajati caturlaghu tapasA kAlena ca guru / etad divasato jJAtavyam / rAtrau taiH samaM vrajataH evameva tapaH-kAlavizeSitAzcaturgurukAH // 886 // assaMjaya-liMgIhi~ u, purisAgiipaMDaehi~ ya divA u / assoya soya challahu, te ceva u ratti gurugA u // 887 // 10 asaMyatA dvividhAH-gRhiNo liGginazca / liGgameSAM vidyata iti liGginaH-anyapASaNDina ityarthaH / tathA puruSAkRtayaH-puruSanepathyadhAriNaH paNDakAH / ete trayo'pi pratyekaM dvividhAHzaucavAdino'zaucavAdinazca / tatrAzaucavAdibhirgRhibhiH samaM vrajati SaDlaghu ubhayalaghukam , zaucavAdibhiH samaM vrajati SaDlaghu kAlagurukam / anyaliGgibhirazaucavAdibhiH sArddha brajati SaDlaghu kAlagurukam , zaucavAdibhiH samaM vrajati SaDlaghu tapogurukam / puruSAkRtibhiH paNDakairazauca-16 vAdibhiH samaM brajati SaDlaghu tapogurukam , zaucavAdibhiH samaM vrajati SaDlaghu tapasA kAlena ca gurukam / etad divasataH prAyazcittamuktam / rAtrau tu 'ta eva' SaNmAsAH gurukAH, SaD guravastapaHkAlavizeSitA evameva dAtavyA iti bhAvaH // 887 // pAsaMDiNitthi paMDe, itthIvesesu divasato chedo| tehiM ciya nisi mUlaM, diya-ratti dugaM tu samaNIhi // 888 // 20 tApasI-paritrAjikAdibhiH pApaNDinIbhiH "itthi" tti gRhasthastrIbhiH strIveSadhAribhizca paNDakairazaucavAdibhiH saha divasato gacchato laghukazchedaH zaucavAdibhiH saha gurukazchedaH / taireva saha 'nizi' rAtrau gacchato mUlam / zramaNIbhiH samaM divA gacchato'navasthApyam / rAtrau zramaNIbhiH saha gacchati pArAJcikam // 888 // prakArAntareNAtraiva prAyazcittamAha___ahavA samaNA-'saMjaya-assaMjai-saMjaIhi~ diyraao| 25 cattAri chacca lahu guru, cheo mUlaM taha dugaM ca // 889 // 'athavA' iti prakArAntaradyotane / 'zramaNAH' saMyatAstaiH sArddha divA gacchati caturlaghu, rAtrau gacchati caturguru / asaMyataiH sArddha divA gacchati SaDlaghu, rAtrau gacchati SaDguru / asaMyatIbhiH samaM divA vrajati cchedaH, rAtrau gacchati mUlam / saMyatIbhiH saha divasato gacchati anavasthApyam , rAtrau gacchati pArAJcikam // 889 // tadevamuktamaTavIviSayaM grahaNam / taduktau cAvasita-30 manyatragrahaNam / atha tatragrahaNaM bibhAvayiSuruktArthasadRzaM vidhimatidizannAha jaha ceva annagahaNe'raNNe gamaNAi vaNiyaM eyaM / tatthagahaNe vi evaM, paDiyaM jaM hoi acittaM // 890 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 15 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 1 yathaivAnyatragrahaNe'raNyaviSayaM SoDazabhaGgaracanayA gamanam AdizabdAt saMyamA-''tmavirAdhanAsamutthaM doSajAlaM prAyazcittaM ca 'etad' anantarameva varNitaM 'tatragrahaNe'pi' vivakSitapralambAdhArabhUtavRkSasyAdhaHpatitaM yadacittaM pralambaM tad gRhNAnasyApyevameva niravazeSaM varNanIyaM yAvat zramaNIbhiH saha gamanamiti // 890 // yastu vizeSastamupadidarzayiSurAha---- tatthaggahaNaM duvihaM, pariggahamapariggahaM duvihabheyaM / diTThAdapariggahie, parigahie~ aNuggahaM koi // 891 // tatragrahaNaM dvividham , tadyathA--saparigrahamaparigrahaM ca / yad devatAdibhiH parigRhItaM vRkSAdi tadviSayaM saparigraham , tadviparItamaparigraham / tadubhayamapi 'dvividhabhedaM' dvividhena-sacittA-'citta bhedadvayena bhedaH-pArthakyaM yasya tad dvividhabhedam , sacittA-'cittabhedabhinnamiti bhAvaH / 10 tatra yadaparigRhItamacittaM tad gRhNAnasya "diTThAi" tti "diTTe saMkA bhoiya" (gA0 866) ityAdikA AropaNA sarvA'pi prAgvad draSTavyA / yat punaH parigRhItamacittaM tad gRhNataH kazcid bhadrakaH parigrahItA anugrahaM manyeta / etadagrato bhAvayiSyate (gA0 895) // 891 // artha saparigrahasyaiva kharUpaM nirUpayati tiviha pariggaha divbe, caulahu cauguruga challahukose / __ ahavA challahuga ciya, aMta gurU tiviha divyammi / / 892 // saparigrahaM trividham , tadyathA-devaparigRhItaM manuSyaparigRhItaM tiryakArigRhItaM [ca] / tatra yad divyaM-devaparigRhItaM tad trividham-jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca / vyantaraparigRhItaM jaghanyam , bhavanapati-jyotiSkaparigRhItaM madhyamam , vaimAnikaparigRhItamutkRSTam / tatra jaghanyaparigRhItaM pralamba gRhNAti catvAro laghavaH, madhyamaparigRhItaM gRhNAti catvAro guravaH, utkRSTaparigRhItaM gRhNAti SaD 20 laghavaH / athavA triSvapi jaghanya-madhyamotkRSTeSu SaD laghava eva prAyazcittam , kevalaM tapaH-kAlavizeSitam-jaghanye tapolaghu kAlagurukam , madhyame kAlalaghu tapogurukam , 'antye ca' utkRSTa dvAbhyAmapi gurukaM karttavyamiti trividhadivyaviSayaM prAyazcittam // 892 / / gataM devaparigRhItam / atha manuSyaparigRhItamAha sammetara samma duhA, samme liMgi lahu guruoM gihiesuM / micchA liMgi gihI vA, pAgaya-liMgIsu caulahugA // 893 // gurugA puNa koDube, challahugA hoMti daMDiyArAme / / manuSyaparigRhItaM dvidhA-samyagdRSTiparigRhItaM "iyara" tti mithyAdRSTiparigRhItaM ca / tatra yat samyagdRSTiparigRhItaM tad dvidhA-pArzvasthAdiliGgasthaparigRhItaM gRhasthaparigRhItaM ca / liGgasthapari gRhIte mAsalaghu, gRhibhiH samyagdRSTibhiH parigRhIte mAsaguru / yat punarmithyAdRSTiparigrahItaM tada 30 dvividham --"liMgi" tti anyapASaNDiparigRhItaM gRhasthaparigRhItaM ca / tatra gRhasthaparigRhItaM 1 dhamedvAbhyAM vidhAbhyAM-saccittA-'cittarUpAbhyAM bhedaH bhaa0|| 2degmAMcattaM pacittaM vA tada bhA0 // 3vyA / navaraM sacitte kAyaprAyazcittam / tatra pratyekasaJcitte caturlaghu, anantasacitte caturguru / yat punaH parigRhItaM saccittamacitta vA tatra kazcid bhA0 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 891-98] prathama uddezaH / 285 tridhA-prAkRtaparigRhItaM kauTumbikaparigRhItaM daNDikaparigRhItaM ca / tatra prAkRtaparigRhIte liGgiparigRhIte ca caturlaghukAH // 893 // kauTumbikaparigRhIte punazcatvAro gurukAH / 'daNDikArAme' daNDikaparigRhIte udyAne SaD laghukAH / gataM manuSyaparigRhItam / atha tiryakparigRhItaM bhAvyate tiriyA ya dugu- duTThA, duDhe gurugAire(geyare) lahugA // 894 // 5 tiryaJcazca dvividhAH-duSTA aduSTAzca / duSTAH hasti-zunakAdayaH, aduSTAH rojh-hrinnaadyH| duSTatiryakaparigRhIte caturgurukAH, 'itaraiH' aduSTaiH parigRhIte caturlaghukAH // 894 // gataM tiryakparigRhItam / atha yaduktam "parigahie aNuggahaM koI" (gA0 891) tti tadetad bhAvayati bhadetara sura-maNuyA, bhado pippaMti daTTaNaM bhnni| ane vi sAhu ! giNhasu, paMto chaNhegayara kujA // 895 // 10 yasya surasya manujasya vA parigrahe sa arAmo vartate sa bhadro vA bhavet 'itaro vA' prAntaH / / tatra bhadraH pralambaM gRhyamANaM dRSTvA taM sAdhu bhaNati-sAdhu tvayA kRtam , tAritA vayaM saMsArasAgarAt , anyAnyapi he sAdho ! paryAptAni gRhANa ityAdi / prAntaH punaH SaNNAM prakArANAmekataraM kuryAt // 895 // atha ka ete SaT prakArAH ? ucyate-- paDihaNA kharaMTaNa, ubalabha paMtAraNA ya ubahimmi / giNhaNa-kaDhaNa-vavahAra-pacchakaDuDDAha-nidhisae // 896 // pratiSedhanaM pratiSedhanA-nivAraNetyarthaH 1 'kharaNTanA' khara-paruSabacanairnirbhartsanA 2 'upAlambhaH' sapipAsavacanaiH zikSA 3 'prAntApanA' yaSTi-muzyAdi bhasta,DanA 4 "uvahimmi" ti upadhiharaNam 5 iti paJca bhedAH, grahaNAkarSaNavyavahArapazcAtkRtoDDAhanirveSaya ityaka eva SaSTho bhedaH 6 iti saGgrahagAthAsamAsArthaH // 896 // athainAmeva vivarISurAha jaM gahiyaM taM gahiyaM, biiyaM mA giNha harai vA gahiyaM / jAyasu mamaM va kajje, mA giNha sayaM tu paDiseho // 897 // __ 'yad gRhItaM pralambaM tad gRhItaM nAma, dvitIyaM punarvAraM mA grahIH' iti vacanaM yad vakti, yadvA gRhItaM sat pralambaM tasya pravrajitasya hastAda 'harati' uddAlayati, bhaNati vA 'kArye samApatite mAmeva yAcasva, svayaM punarmA gRhANa' ityeSa sarvo'pi pratiSedha ucyate // 897 // atha kharaNTanAmAha dhI muMDito durappA, dhiratthu te erisassa dhammassa / annattha vA vi labbhisi, mukko si kharaMTaNA esA // 898 // dhig muNDito durAtmA / dhigastu 'te' tava sambandhina IdRzasya dharmasya, yatra caurya kriyata iti bhAvaH / yadvA mayA mukto'si paramanyatrApi tvamIdRzazceSTiteviDambanA lapsyase / eSA niSpi-30 pAsanirbhartsanA kharaNTanA bhaNyate // 898 // upAlambhamAha 1deggAi itare lahugA u tA0 // 2degpAH zunAla-hari' mo0 le. vinA // 3 ucyanta mo. le. kaaN.|| 4 ulaMbha taa0|| 20 25 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 AmaphalANi na kappaMti tumha mA sesae vi dUsehiM / mA ya sakaje mujjhasu, emAI houvAlaMbho // 899 // AmaphalAni yuSmAkaM grahItuM na kalpante, ataH zeSAnapi sAdhUna 'mA dUSaya' nijaduzcaritena mA kalaGkitAn kuru, mA ca 'svakArye' niravadyapravRttyAtmake cAritre muhaH, evamAdikaH sapipAsa5 zikSArUpa upAlambho bhavati // 899 // prAntApanopadhiharaNe bhAvayati kara-pAya-daMDamAisu, paMtAvaNagADhamAi jA carimaM / appo a ahAjAo, savvo duviho vijaM ca viNA // 900 // kara-pAda-daNDAdibhiH AdizabdAd latAdibhizca tADanaM prAntApanA / tasyAM cAnAgADhapari10 tApAdiSu 'caramaM pArAJcikaM yAvat prAyazcittam / alpaM vA bahuM vA sa upadhiM haret / alpo nAma yathAjAtaH, niSadyAdvayopetaM rajoharaNaM mukhavastrikA colapaTTakazcetyarthaH / bahuH punaH 'sarvaH' catudezavidha upadhiH / athavA 'dvividhaH' audhikaupagrahikarUpaH / yacca tRNagrahaNAdikamupadhiM vinA bhavet tannippannaM prAyazcittam // 900 // sampratyanugrahAdipadeSu prAyazcittamAha lahugA aNuggahammI, appattiya guruga tIsa ThANesu / paMtAvaNe caugurugA, appa bahummI hie mUlaM // 901 // yasya sambandhI sa ArAmaH sa yadi cintayati 'anugraho me yad madIyAni pralambAni sAdhavo gRhNanti' ityanugrahe manyamAne caturlaghavaH / athAprItikaM karoti tUSNIkazca tiSThati tatazcaturgurukAH / athAprItikavazAt pratiSedhaM kharaNTanAmupAlambhaM vA kuryAt tatastripvapi sthAneSu pratyekaM caturguravaH / prAntApane'pi caturgurukAH / alpe vA bahI vA upadhau hRte mUlam / yadvopadhinippannam , tadyathA-- 20 utkRSTa upadhau caturlaghavaH, madhyame mAsalaghu, jaghanye rAtrindivapaJcakam / Aha kathamekatraiva mUlam ? upadhinippannaM vA ? ucyate-pramAdataH pralambAni gRhNata upadhiharaNe upadhiniSpannam , darpatastu pralambAni gRhNAnasyopakaraNApahAre mUlam // 901 // atha "paMtAvaNagADhamAi carimaM pi (jA carimaM)" (gA0 900) padaM vyAcaSTe paritAvaNAi porisi, ThavaNA mahaya muccha kiccha kAlagae / mAsa cau chacca lahu guru, cheo mUlaM taha dugaM ca // 902 // prAntApitasya sato'nAgADhA paritApanA bhavati caturlaghu, AgADhA bhavati caturguru, paritApanAbhibhUtaH san sUtrapauruSIM na karoti mAsalaghu, arthapauruSIM na karoti mAsaguru, sUtraM nAzayati caturlaghu, artha nAzayati caturguru, prAzukaM sthApayati caturlaghu, aprAzukaM sthApayati caturguru, pratye kasthApane caturladhu, anantasthApane caturguru ityAdi prAgvad vaktavyam / "mahaya" tti mahAduHkhe SaD30 laghu, mUrchAya SaDguru, kRcchramANe cchedaH, kRcchrocchAse mUlam , samavahate'navasthApyam , kAlagate pArAJcikam / / 202 // atha "yacca tRNagrahaNAdikamupadhinA vinA bhavet" (gA0 900) iti padaM vivRNoti 1 pratApanA mo. le0 // 25 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / taNagahaNe siretara, aggI saTThANa abhinave jaM ca / esapellaNa gahaNe, kAyA suta maraNa ohANe // 903 // varSAkalpAdAvupakaraNe hRte zItabhibhUtAstRNAni gRhNanti - sevante / tatra zuSiratRNasevane catulaghu, azuSiratRNasevane mAsalaghu / agniM sevante tatra svasthAnaprAyazcittam, caturlaghu ityarthaH athAbhinavamagniM janayanti mUlam, yaccAgnisamArambhe'nyeSAM jIvAnAM virAdhanaM tanniSpannamapi prAya-5 zcittam / athopakaraNAbhAve udgamAdidoSaduSTaM vastrAdi gRhNanta eSaNAM prerayanti tatastannippannam ; "gahaNe" tti zItAdibhiH paritApyamAnA gRhasthairadaittamapi vastrAdi gRhNIyustannippannam / nizIthacUrNikRtA tu "gamaNe" tti pATho gRhItaH, tatra copadhiM vinA zItAdiparISahamaviSahamANo yadyanyatIrthikeSvekaH sAdhurgacchati mUlam, dvayorgacchatoranavasthApyam, triSu pArAJcikam / "kAya" tti agniM sevamAnA eSaNAM prerayanto vA yat pRthivyAdikAyAn virAdhayanti tanniSpannam / 10 "suta" tti 'zrutaM' sUtraM tasya pauruSIM na kurvanti, upalakSaNatvAd arthapauruSIM na kurvanti sUtraM nAzayanti artha nAzayanti tannippannam / "maraNa" tti upakaraNaM vinA yadyeko'pi mriyate tathApi pArAJcikam, "ohANa" tti yadyekaH sAdhuravadhAvati mUlam, dvayoranavasthApyam, triSu pArAJcikam // 903 // atha grahaNAkarSaNAdirUpaM SaSThaM prakAraM bhAvayati bhApyagAthAH 899-906 ] 287 gehaNa gurugA chammAsa kaDhaNe chedoM hoi vavahAre / pacchAkaDammi mUlaM, uDDahaNa viraMgaNe navamaM / / 904 // uddavaNe nivvisae, egamaNege padosa pAraMcI / avaTuppo dosu ya, dosu ya pAraMcio hoi // 905 // lambAni gRhNAno yadi pralambakhAminA dRSTvA gRhItastato grahaNe caturgurukAH / atha tenopakaraNe haste vA gRhItvA rAjakulAbhimukhamAkRSTastata AkarSaNe SaNmAsA guravaH / atha kAraNikAnAM 20 samIpe vyavahAraM kArayitumArabdhaH tatazchedaH / vyavahAre vidhIyamAne yadi pazcAtkRtaH' parAjitastato mUlam / atha catuSka- catvarAdiSu 'eSa pralambacauraH' itighoSaNApurassaramuddagdhaH hasta-pAdAdau vA avayave vyaGgitastata evamuddahane "viruMgaNe" tti vyaGgane vA 'navamam' anavasthApyam // 904 // athAnyAyodIrNakopAnalena rAjAdinA apadrAvito nirviSayo vA AjJaptastato'padrAvaNe nirviSaye vA kRte pArAJcikam / athavA ekasyAnekeSAM vA sAdhUnAmupari pradveSaM yadi vrajati tadA pArAJci - 25 kam / atra ca 'dvayoH' uddahana-vyaGganayoranavasthApyo bhavati, 'dvayozva' apadrAvaNa-nirviSayayoH pArAcika iti // 905 // atha parigrahavizeSeNa prAyazcittavizeSamAha - ArAma mollakIe, paratitthiya bhoieNa gAmeNa / vaNi-ghaDa-kuTuMbi-rAulapariggahe caiva bhadditarA // 906 // sssrAmaH kazcidAdita evA''tmIyo vA bhaved mUlyena krIto vA / yo mUlyena krItaH sa 30 kena krIto bhavet ? ucyate - paratIrthikena vA 1 bhogikena vA 2 grAmeNa vA 3 vaNijA vA 4 ghaTyA vA goSThyetyarthaH 5 kauTumbikena vA 6 ArakSikeNa vA 7 rAjJA vA 8 etad dvayamapi rAja - 1 'tAdibhirabhibhUdeg mo0 le0 // 2 'hane (ne) SaNAM prerayati bhA0 // 3 'dattAni vastrAdIni gRha tani bhA0 // 4 degyanto yAvat pR' ta0De0 kAM0 // 15 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 kulazabdena gRhItam / eteSAM parigrahe vartamAnAdArAmAt pralambAni gRhRto yathAkramaM prAyazcittaM caturlaghu 1 caturguru 2 SaDlaghu 3 SaDguru 4 chedaH 5 mUlaM 6 anavasthApyaM 7 pArAzcikam 8 / atrApi ta eva 'bhadretarAH' bhadraka-prAntakRtA anugraha-pratiSedhAdayo doSA vaktavyAH / etat sarvamayAcite pralambe draSTavyam / yAcite tu grahaNA-''karSaNAdidoSAn vinA zeSamiti // 906 // 5 etAvatA vRkSasyAdhaHprapatitamacittaM vyAkhyAtam / atha sacittAdidvAracatuSTayamabhidhitsurAha emeva ya sacitte, chumaNA ArohaNA ya paDaNA ya / jaM itthaM nANataM, tamahaM vocchaM samAseNaM // 907 // yathA acitte "diDhe saMkA bhoiya" (gA0 866) ita Arabhya "ArAma mollakIe" (gA0 906) iti paryantaM bhaNitam evameva sacitte'pi draSTavyam / prakSepaNamArohaNaM patanamityetAnyapi 10 dvArANi tathaiva vaktavyAni / yat punaratra 'nAnAtvaM' vizeSastadahaM vakSye samAsena // 907 // tatra sacitte tAvad vizeSamAha taM saccittaM duvihaM, paDiyA'paDiyaM puNo parittiyaraM / paDita'sati apAvaMte, chubhaI kaTThAie uvariM // 908 // tat punaH sacittaM dvividham-patitamapatitaM ca / punarekaikaM dvidhA-'parIttaM' pratyekam 'ita15 rad' anantaM ca / tatra patitasya 'asati' abhAve vRkSapratiSThite'pi hastAdinA aprApyamANe tataH pralambapAtanArtha kASThAdInyupari kSipati // 908 // tatra yad vRkSoparisthitaM bhUmisthito hastena gRhNAti tatra prAyazcittamAha sajiyapayaTTie~ lahugo, sajie lahugA ya jattiyA gAhA / gurugA hoti aNaMte, hatthappattaM tu geNhate // 909 // 20 sajIvavRkSapratiSThitamacittaphalaM gRhNAti mAsalaghu / atra ca yAvato grAhAn karoti tAvanti mAsalaghukAni / atha sajIvaM sacittavRkSapratiSThitaM gRhNAti caturlaghu, saccittapratiSThitapratyayaM ca mAsalaghu, tatrApi yAvato grAhAn karoti tAvanti caturlaghUni mAsalaghUni ca / etat pratyeke bhaNitam / anante punaretAnyeva prAyazcittAni 'gurukANi' mAsaguru-caturgurukharUpANi bhavanti / evaM bhUmisthitasya vRkSasthitaM hastaprAptaM pralambaM gRhNataH prAyazcittamuktam // 909 // 25 atha yaduktam "chubhaI kaTThAie uvariM" (gA0 908) ti tadetad vivarISurAha chubhamANa paMcakirie, puDhavImAI tasesu tisu carimaM / taM kAya paricayaI, AvaDaNe appagaM ceva // 910 // pralambapAtanAtha kASTha-leSThu-zuSkagomayAdikaM gaveSayati caturlaghu / kASThAdikaM labdhvA vRkSAbhimukhaM kSipati caturlaghava eva / sa ca kSipanneva 'paJcakriyaH' paJcabhiH kriyAbhiH spRSTaH, tadyathA30 kAyikyA 1 AdhikaraNikyA 2 prAdveSikyA 3 pAritApanikyA 4 prANAtipAtakriyayA 5 ceti / pRthivyAdiSu ca jIveSu saGghaTanA-paritApanA-'padrAvaNairla ghumAsAdikaM prAyazcittaM yathAsthAnaM jJAtavyam / "tasesu tisu carimaM" ti triSu paJcendriyarUpeSu traseSu vyaparopiteSu 'caramaM' pArAJcikam / tathA 1 "puDhavikAyAdisu tasAvasANesu jIvesu saMghaTTaNAe pariyAvaNAe uddavaNAe etesu tisu ThANesu mAsAdI ADhattaM carimaM pAvati" iti cUrNikArAH // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 907-14 ] prathama uddezaH / 289 kASThAdikaM kSipan 'taM kAyaM' vanaspatilakSaNaM niyamAdeva parityajati / sa ca laguDAdirurddhaM kSiptaH zAkhAdau pratiskhalya nivRttastasyaiva zarIrAbhimukhamApatati, tasyApatane AtmAnaM ca parityajatIti // 910 // kathaM punaH pRthivyAdikAyAnAM virAdhako bhavati ? ityucyate---- pAvaMte pattammiya, puNopaDaMte a bhUmipatte a / raya-vAsa - vijayAI, vAya-phale macchigAi tase // 911 // 5 tat kASThAdikaM hastAt cyutaM sad yAvad vRkSenAsssphalati tAvat prApnuvad bhaNyate tasmin prAmuvati, tathA vRkSaM prApte punaHpatati ca bhUmiprApte ca SaTkAyavirAdhanA jJAtavyA / katham ? ced ityAha - "raya" ityAdi / AdizabdaH pratyekaM sambadhyate, tatazca rajaHprabhRtikaM pRthivIkAyaM varSodakAdikamapkAyaM vidyudAdikaM tejaHkAyaM 'vAtaM ca' tatraiva vAtaM phalAni tasyaiva vRkSasya satkAni upalakSaNatvAt patrAdInyapi makSikAdIMzca trasAn virAdhayati // 999 // idameva spaSTayannAha - khola tayAI rao, mahi-vAsossAi aggi daradaDe | tattheva'nila vaNassai, tasA u kimi - kIDa - sauNAI / / 912 / / 10 " "khollaM" ti dezIzabdatvAt koTaram tvak pratItA, tadAdiSu sthAneSu vRkSe rajaH sambhavet tataH pRthivIkAyavirAdhanA / mahikAyAM nipatantyAM varSe avazyAye vA nipatati AdigrahaNena haratanukAdisambhave'pkAyavirAdhanA / vanadavAdinA daradagdhe vRkSe upalakSaNatvAd vidyuti vA'gnikAya - 15 virAdhanA / tatraivAbhau niyamAd 'anila' vAyuH sambhavatIti vAyukAyavirAdhanA / vanaspatiH sa eva pralambalakSaNaH patra-puSpAdirvA / trasAstu kRmi - kITa- zakunAdikA virAdhyante / kRmayaH - viSThAdisamudbhavAH, kITakAH- dhuNAdayaH, zakunAH - kAka - kapotAdayaH, AdigrahaNena saraTAdiparigrahaH / evaM vRkSamaprApte kASThAdau SaTkAyavirAdhanA / evameva prApte punaH patati bhUmiprApte'pi jJAtavyam // 912 // 20 yata Aha--- appatte jo ugamo, so ceva gamo puNopaDaMtammi / so caiva ya paDiyammi vi, nikaMpe ceva bhomAI // 913 / / evAprApte 'gamaH' prakAraH sa eva gamaH punaH patati upalakSaNatvAt prApte'pi, bhUyo gamazabdoccAraNaM SaTkAyavirAdhanAM pratItyA''tyantikatulyatAkhyApanArtham sa eva bhUmau patite'pi kASThAdau prakAraH pratipattavyaH / kevalaM "nikkaMpe ceva bhomAi" tti tat kASThAdikaM mahatA bhAragau-25 raveNa 'niSkampaM' nissahaM pRthivyAM yad nipatati tena 'bhaumAdInAM' pRthivyAdInAM mahatI virAdhaneti cUrNikRdabhiprAyaH / nizIthacUrNikArAbhiprAyeNa tu "nikaMpe ceva bhUmIe" iti pAThaH vyAkhyA - yasyAM bhUmau sthitaH kASThAdikSepaNAya viziSTaM sthAnabandhamadhyAste tatrApi pAdayorniSkampatvena SaNNAM kAyAnAM virAdhako bhavati // 993 // asya evaM davvatoM chaNhaM, virAdhao bhAvao u iharA vi / cija hu ghaNaM kammaM, kiriyaragahaNaM bhayanimittaM // 914 // 1 "NikaMpe ceva bhomAdi" tti jattha taM kaTThAdi NikaMpeNaM ti NijjAmeNa paDati tattha bhomAdi chakkAyAM birAdhejjA, evaM taM kAtaM paricayati" iti cUrNiH // 30 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 15 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 'evam' etena prakAreNa caturvapyaprAptAdipadeSu dravyataH SaNNAM kAyAnAM virAdhakaH pratipattavyaH / bhAvatastu 'itarathA'pi' dravyato virAdhanAM vinA'pyasau SaTkAyavirAdhako labhyate, saMyamaM prati nirapekSatayA tasya bhAvataH prANAtipAtasadbhAvAt / bhAvaprANAtipAtena ca yathA 'dhana' nibiDaM karma cIyate na tathA dravyaprANAtipAtena / Aha yaduktaM "paJcabhiH kriyAbhiH spRSTaH" (gA0 910) 5 tat kathaM saMvAdamaznute ? yAvatA yadi na virAdhayati tadA kAyikI AdhikaraNikI ca kriye sambhavataH pAritApanika-prANAtipAtikakriyayostu kutaH sambhavaH ?, atha virAdhayati tadetAzvatasro'pi bhaveyuH prAdveSikI punaH kathaM bhavet / sUrirAha-kriyAgrahaNaM 'bhayanimittaM' bhayajananArtha kriyate, yena sAdhavaH kriyApaJcakApattidoSamItA mUlata eva pralambagrahaNe na pravartante; yadvA dRSTivAdanayAbhiprAyanaipuNyAd yatraikA kriyA tatra paJcApi kriyAH sambhavantIti na doSaH / 10 yadAha nizIthacUrNikada ahavA jattha egA kiriyA tattha diTTivAyanayasuhumattaNato paJca kiriyAo bhavaMti, ato paMcakiriyamgahaNe na doso| [ni.bhA. 4773 ca.] // 914 // evaM tAvat saMyamavirAdhanA bhAvitA / athA''tmavirAdhanAM bhAvayati. kuvaNaya patthara leTTa, puvvacchUDhe phale va pavaDate / paJcupphiDaNe AyA, accAyAme ya hatthAI // 915 // anyena kenacit pralambArthinA pUrva "kuvaNau' tti laguDaH kSiptaH, sa tatraiva vRkSazAkhAyAM vilamaH san vAyuprayogeNa vivakSitasAdhukSiptakASThAdiprayogeNa vA saJcAlitastasyaiva sAdhorupari nipatan virAdhanAM kuryAt / evaM 'prastaraH' pASANaH 'leSThuH' iSTakAzakalaM mRttikApiNDo vA pUrva kSiptaH patet, phalaM vRntacyutaM vRkSAt prapatet / tasyaiva kASThAdeH pratinivRttya skhasammukhaM pratyAsphalane -20 AtmavirAdhanA bhavet / 'atyAyAmena ca' atIvahastasamucchyaNena kASThAdau kSipyamANe hastAdeH paritApanA bhavediti // 915 // gataM kSepaNAdvAram / athA''rohaNadvAramAha khivaNe vi apAvaMto, duruhai tahiM kNtt-vicch-ahimaaii| pakkhi-taracchAivaho, devayakhettAikaraNaM ca // 916 / / tattheva ya niTThavaNaM, aMgehi~ samohaehi~ chakkAyA / / ArovaNa sa cceva ya, gilANaparitAvaNAIyA // 917 // kASThAdeH kSepaNe kRte'pi yadA pralambAni na patanti tadA'dhaHsthitastAni 'aprAmuvan' alabhamAnastaM vRkSaM "duruhai" tti Arohati / sa ca yAvadbhirbAhukSepakairArohati tAvanti caturlaghukAni, anante punazcaturgurukANi / 'tatra' vRkSe Arohan yat kaNTakairvidhyate, yacca vRzcikenA'hinA vA AdizabdAd nakulAdinA vA dazyate, yacca pakSibhiH-zyenAdibhiH tarakSAdibhizca-ATavyajIvairvadho 30 bhavati, yayA vA devatayA adhiSThito'sau vRkSastayA yadasau sAdhuH kSiptacittaH kriyate, AdigrahaNenAparayA kayAcid viDambanayA viDambyate // 916 // yadvA sA devatA khAdhiSThitavRkSArohaNakupitA tatraiva 'niSThApanam' AyuSaH samApanaM tasya yat 1 yadi nivArayati ta. De0 kAM0 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 915 - 21] prathama uddezaH / mAgagara kuryAt, athavA taM sAdhumArohantameva yat pAtayed eSA sarvA'pyAtmavirAdhanA / pAtitasya ca tasyAGgAni 'samavahanyante' bhajyanta ityarthaH, tairaGgairhasta pAdAdibhiH samavahatairyatra bhUmAvasau patati tatra SaT kAyA virAdhyante / teSAM ca saGghaTTanAdibhirAropaNA saiva draSTavyA yA "chakkAya causu lahugA" ityAdi ( 879 ) gAthAyAmuktA / AtmavirAdhanAyAM ca glAnaviSayA paritApanAdinipannA yA AropaNA sA'pi prAgvadavasAtavyA // 997 // gatamArohaNadvAram / atha patanadvAramAha - 5 maraNa- gilANAIyA, je dosA hoMti dUhamANassa / te caiva ya sAruvaNA, pavaDate hoMti dosA u / / 918 // kadAcidasau taM vRkSamArohan patet, tatazca maraNa - glAnatvAdikA ye doSA Arohato bhavanti prapatato'pi ta eva doSAH 'sAropaNAH' saprAyazcittA niravazeSA vaktavyAH / " pavaDaMte hoMti savisesA" iti nizIthacUrNilikhitaH pAThaH, tatrAyamarthaH -- Arohato doSANAM sambhava eva bhaNitaH, 10 patataH punaravazyambhAvino gAtrabhaGgAdayo doSA iti savizeSagrahaNam // 998 // gataM patanadvAram / athopadhidvAraM vivRNoti taMmUla uvahigahaNaM, paMto sAhUNa koi savvesiM / taNa-aggigahaNa paritAvaNA ya gelana paDigamaNaM / / 919 / / yasya parigrahe tAni pralambAni saH 'tanmUlaM' pralambagrahaNanimittaM tasyaiva sAdhorupadhigrahaNaM kuryAt, 15 yadvA kazcit prAntaH sarveSAM sAdhUnAmupadhiM gRhNIyAt / tatra yathAjAte rajoharaNAdike upadhau hRte mUlam, zeSe punarutkRSTe caturlaghu, madhyame mAsalaghu, jaghanye paJcakam / upadhiM vinA tRNAni gRhNIyAt, agrahaNaM vA kuryAt, agniM seveteti bhAvaH, athAgniM na sevate tataH zItena paritApanA tasya bhavet, zItena vA bhukte ajIryamANe glAnatvaM bhavet, zItAbhibhUtA vA sAdhavaH pArzvasthAdiSu pratigamanaM kuryuH // 999 // sampratyatraiva prAyazcittamAha taNagahaNa aggisevaNa, lahugA gelanne hoi taM caiva / mUlaM aNavaTuppo, duga tiga pAraMcio hoi / / 920 // azuSiratRNAni gRhNAti mAsalaghu, zuSiratRNAni gRhNAti caturlaghu / parakRtamamiM sevate caturlaghu, abhinavamagniM janayati mUlam, agnizakaTikAyAM vA tApayan yAvato vArAn hastaM vA pAdaM vA saJcAlayati tAvanti caturlaghUni / yastu dharmazraddhAluramiM na sevate sa zItena glAnaH saJjAyate, 25 glAnatve cAnAgADhaparitApanAdau tadeva prAyazcittam / atha zItaparISahamasahiSNuH pArzvasthAdiSu jati caturlaghu, yathAcchandeSu vrajati caturguru / yadyeko'vadhAvate anyatIrthikeSu vA yAti tato mUlam, dvayoranavasthApyam, triSu pArAJcikam // 920 // gatamupadhidvAram / athoDDAhadvAraM vivRNoti - apariggahiya palaMbe, alabhaMto samaNajogamukkadhuro | rasagehI paDibaddho, itare giNhaMtoM gahio ya / / 921 // " 30 aparigRhItAni pralambAnyalabhamAnaH 'zramaNayogamuktadhuraH ' parityaktazramaNavyApArabhAra iMti bhAvaH, rasagRddhipratibaddhaH 'itarANi' parigRhItapralambAni gRhNan pralambakhAminA dRSTvA gRhItaH // 929 // 1 gRhNIyAt catu ta0 // 20 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 tatazca mahajaNajANaNayA puNa, siMghADaga-tiga-caukka-gAmesu / uDDahiUNa visajiteM, mahajaNaNAe tato mUlaM // 922 // tena pralambakhAminA gRhItvA zRGgATaka-trika-catuSkasthAneSu grAmeSu vA bahuSu nItvA mahAjanasya5 paura-jAnapadarUpasya jJApanA kRtA, yathA 'etena madIyAni pralambAni coritAni' ityAdi mahAjanasya purata uddahya 'visarjitaH' muktaH tata evaM mahAjanajJAte sati mUlaM nAma prAyazcittam // 922 // kathamuddagdhaH ? ityAha esa u palaMbahArI, sahoDha gahio palaMbaThANesu / sesANa vi chAdhAo, savihoDha vilaMbie hoi // 923 // 10 yenA''rAmAdhipatinA sa pralambAni gRhNAno gRhItaH sa [taM] rAsabhAropitaM zRGgATaka-trika-catupkAdiSu sarvataH paribhrAmayannevamudghoSayati---'bho bhoH paurAH ! zrUyatAmasya pravajitakasya duzcaritam-eSaH 'pralambahArI' madIyArAmasatkapralambacauraH 'sahoDhaH' salopto gRhIto mayA durAtmA 'pralambasthAneSu' ArAmapradezeSu ityAdighoSaNApurassaramitazcetazca nIyamAno mahAjanena sakheda mavalokyamAnaH khakRtena karmaNA viDambyate / tatazca 'savihoDhaM' sajugupsanIyaM yathA bhavatyevaM 15 viDambite tasmin zeSANAmapi sAdhUnAM 'chAyAghAtaH' 'sarve'pyamI evaMvidhA eva' iti prabhApariaMzo bhavatIti // 923 // vyAkhyAtamuDDAhadvAram / tadvyAkhyAne ca samarthitA "annattha-tatthagahaNe" (863 ) ityAdidvAragAthA / atha yaduktamadhastAt "ANA'Navattha micchA, virAhaNA kassa'gIyatthe" (gA0 862) tadidAnI prAptAvasaraM vyAkhyAyate / tatra AjJeti dvAram-bhagavatA pratiSiddhaM yat 20 "pralambaM na kalpate" tadbrahaNaM kurvatA bhagavatAmAjJAbhaGgaH kRto bhavati, tasmaeNizcAjJAbhaGge caturgurukAH / atra paraH prAha __ avarAhe lahugataro, ANAbhaMgammi gurutaro kiha Nu / ANAe cciya caraNaM, tabbhaMge kiM na bhaggaM tu // 924 // 'aparAdhe' cAritrAticAre laghutaro daNDo bhavadbhiH pUrvaM bhaNitaH; tathAhi-acitte pralambe 25 mAsalaghu, sacitte tu caturladhu; iha punarAjJAbhaGge caturgurukamiti gurutaro daNDaH 'kathaM' kasmAt ?, 'nuH' iti vitarke; api ca aparAdhe jIvopaghAto dRzyate tena tatra gurutaro daNDo yuktiyuktaH, AjJAyAM punarnAsti jIvopaghAta iti laghutara evAtra bhaNitumucita iti / AcAryaH prAha-AjJAyAmeve bhAgavatyAM 'caraNaM' cAritraM vyavasthitam , ataH 'tadbhaGge' tasyAH-AjJAyA maine 'kim ? iti pariprazne AcAryaH ziSyaM praznayati--kiM tad mUlottaraguNAdikaM vastu samasti yadAjJAbhaGge 30 na bhanam ? api tu sarvamapi bhamamiti, ata AjJAyAM gurutaro daNDa ucyate // 924 // 1degghu ityetAvadeva prAyazcittamuktam, ato laghutara eva tatra daNDaH; iha bhA0 // 2degva bhagavatAM tIrthakRtAM sambandhinyAM 'caraNaM' bhA0 // 3 bhaGge kiM tad mUlottaraguNAdikaM vastu [yad] na bhannam ? api tu ta0 De0 kA0 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 922 - 28 ] prathama uddezaH / 293 asyaivArthasya prasAdhanArthaM dRSTAntamAha soUNa ya ghosaNayaM, apariharaMtA viNAsa jaha pattA / evaM apariharaMtA, hiyasavvassA u saMsAre / / 925 // rAjJAkAritAM ghoSaNAM zrutvA ghoSaNayA ca nivAritamarthamapariharanto yathA dravyApahAralakSaNaM vinAzaM prAptAH, evaM tIrthakaraniSiddhaM pralambagrahaNamapariharantaH 'hRtasarvakhAH' apahRtasaMyamarUpa - 5 sarvasArAH saMsAre duHkhamavApnuvanti / eSA zrIbhadrabAhukhAmiviracitA gAthA // 925 // athAsyA eva bhASyakAro vyAkhyAnaM karoti chappurisA majjha pure, jo AsAdeja te ajANato / taM daMDemi akaMDe, surNetu paurA ! jaNavayA ! ya // 926 // ' Agamiya pariharaMtA, niddosA sesagA na niddosA / jiNaANAgamacAri, adosa iyare bhave daMDo // 927 // jaha koi naravaI, so chahiM purisehiM annatare kajje tosito imeNa'ttheNa ghosaNaM kArei'ime cha ppurisA majjha pure appaNo icchAe viharamANA mahAjaNeNaM adiTThapuvA aNuvaddhavibhavanevatthA acchaMti, jo te chivai vA pIDei vA mArei vA tassa umgaM daMDa keremi, haMdi suNaMtu eaM paurA ! ya jaNavayA ! ya' tti / eyaM ghosaNayaM soUNa te paurA jaNavayA ya daMDabhItA te purise 15 payateNa vanna ruvAIhiM ciMdhehiM AgamiUNaM pIDAparihArakayabuddhI tesiM chaNhaM purisANaM pIDaM pariharati te niddosA / je puNa aNAyAramaMtA na pariharaMti te rannA sabassAvahAradaMDeNaM daMDiyA / esa dito / ayamatthovaNao --rAyatthANIyA titthayarA / puratthANIo logo / chappurisatthANIyA chakkAyA / ghosaNatthANIyA chakkAyarakkhaNaparUvaNaparA chajjIvaNiyAdao AgamA / chivaNAitthANIyA saMghaTTaNAdI / paura - jaNavayatthANIyA sAhU | daMDatthANIo saMsAro / tattha je payatteNa 20 chahaM kAyANaM sarUvaM rakkhaNovAyaM ca AgameUNa jahuttavihIe pIDaM pariharaMti te kammabaMdhadaMDeNaM na daMDijjaMti, iyare puNa saMsAre puNo puNo sArIra - mANasehiM dukkhasayasahassehiM daMDijjaMti ti // athAkSaragamanikA - " SaT puruSA mama pure varttante, yastAnajAnannapi 'AzAtayet' sparzAdinA'pi pIDayet tamahaM daNDayAmi 'akANDe' akAle, zRNvantu etat 'paurAH !' puravAsinaH ! 'jAnapadAzca' grAmavAsino lokAH !" iti rAjJA kAritAM ghoSaNAM zrutvA tAn puruSAn 'Agamya' upalakSya 25 pariharantaH santo nirdoSAH, ( granthAgram - 3000) 'zeSAH' punarye pIDAM na pariharanti te na nirdoSA iti daNDitAH / evamatrApi jinAjJayA yaH SaTkAyAnAmAgamaH - parijJAnaM tatpUrvaka - cAriNaH-saMyamAdhvagAminaH santo'doSAH, itareSAM 'bhave' saMsAre zArIra mAnasikaduH khalakSaNo daNDaH // 926 // 927 // gatamAjJAdvAram / athAnavasthAdvAramAha egeNa kayamakajaM, karei tappaccayA puNo anno / sAyAbahula paraMpara, vocchedo saMjamai tavANaM / / 928 // 1 bhA0 pustake etaddvAthAnantaraM granthAnam 3000 iti vartate // 2 karemi / ' eyaM ghosaNayaM bhA0 vinA // 3 bhaguNANaM tA0 // 10 30 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 1 iha prAyaH sarve'pi prANinaH karmagurukatayA dRSTamAtrasukhAbhilASiNaH, na dIrghasukhadarzinaH, tataH sAtalampaTatayA >> 'ekena' kenacidAcAryAdinA kimapi 'akArya' pramAdasthAnaM 'kRtaM' pratisevitaM tato'nyo'pi tatpratyayAd 'eSa AcAryAdiH zrutadharo'pyevaM karoti nUnaM nAstyatra doSaH' iti tadevAkArya karoti, tato'paro'pi tathaiva karoti, tadanyo'pi tathaiva ityevaM 'sAtabahulAnAM' sAta5 gauravapratibaddhAnAM prANinAM paramparayA pramAdasthAnamAsevamAnAnAM saMyama-tapasorvyavacchedaH prApnoti / yaddhi saMyamasthAnaM tapaHsthAnaM vA pUrvAcAryeNa sAtagauravagRnutayA varjitaM tat pAzcAtyairadRSTamiti kRtvA vyavacchinnameveti // 928 // gatamanavasthAdvAram / atha mithyAtvadvAraM vivRNoti micchatte saMkAI, jaheya mosaM taheva sesaM pi|| micchattathirIkaraNaM, abbhuvagama vAraNamasAraM // 929 // 10 mithyAtve vicAryamANe zaGkAdayo doSA vaktavyAH / zaGkA nAma-kiM manye amI yathAvAdinastathAkAriNo na bhavanti yena pralambAni gRhNanti ?, AdizabdAt kADAdayo doSAH / tathA yathaitad mRSA tathaiva 'zeSam' anyadapyeteSAM mithyArUpameveti cittaviplutiH syAt / mithyAtvAd vA calitabhAvasya samyaktvAbhimukhasya pralambagrahaNadarzanAt punarapi mithyAtve sthirIkaraNaM bhavati / abhyupagamaM vA pravrajyAyA aNuvratAnAM samyagdarzanasya vA kartukAmasyAparaH kazcid vAraNaM kuryAt15 mA eteSAM samIpe pratipadyaskha, 'asAraM' nissAramamISAM pravacanam , mayeda ceda ca dRSTamiti // 929 // * gataM mithyAtvadvAram / atha virAdhanA, sA ca dvividhA-saMyame Atmani ca / dve api prAgeva saprapaJcaM bhAvite, tathApi vizeSamupadarzayitumAha taM kAya paricayaI, nANaM taha daMsaNaM carittaM ca / bIyAIpaDisevaga, logo jaha tehiM so puttttho|| 930 // 20 pralambaM gRhNan 'taM kAyaM' vanaspatilakSaNaM parityajati, tathA jJAnaM darzanaM cAritraM ceti / bIjAdipratisevako loko yathA asaMyamena spRSTastathA so'pi sAdhustaiH pralambairAsevitairasaMyamena spRSTa iti niyuktigAthAkSarArthaH // 930 // athainAmeva vivarISurAha kAyaM pariccayaMto, sese kAe vae vi so cyii| __NANe NANuvadese, avaTTamANo u annANI // 931 // 25 pralambAni gRhAno vanaspatikAyaM parityajati, taM ca parityajan zeSAnapi kAyAnasau bhAvataH parityajati, tatparityAge ca prathamavrataparityAgaH, prathamavrataparityAge ca zeSavrataparityAgo'pyupajAyata iti "natAnyapyasau parityajati" ityuktam / tathA 'jJAne' jJAnaviSaye parityAge cintyamAne jJAnopadeze kriyAdvAreNA'varcamAno'sau jJAnyapi ajJAnI mantavyaH // 931 // ...... saNa-caraNA mUDhassa natthi samayA va natthi sammaM tu / viraIlakkhaNa caraNaM, tadabhAve natthi vA taM tu // 932 // jJAnAbhAvAdasau mUDho bhavati, mUDhasya darzana-cAritre na staH / yadvA pralambagrahaNAdasya jIveSu samatA na vidyate / samatAyA abhAvAca samyaktvamapi nAsti, tasyApi sAmAyikabhedatayA samatA 1 etacihAntargataH pAThaH mo0 le pustakayoreva vidyate // 30 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mApyagAthAH 929-36 ] prathama uddezaH / 295 rUpatvAt / viratilakSaNaM caraNaM bhaNitam, taca lakSaNaM pralambAni gRhNato na vidyate / ' tadabhAve ' lakSaNAbhAve ' tattu' tat punazcAritraM nAsti / vAzabdaH prakArAntaradyotakaH // 932 // atha "vIyAI " ( gA0 930 ) ityAdi vyAkhyAyate - phalAdU bIjaM bhavatIti kRtvA bIja - grahaNam, AdizabdAt phala- puppa - patra - pravAla- zAkhA - tvak-skandha-kanda-mUlAni gRhyante / ziSyaH prAha --- sarve'pi vanaspatayastAvad mUlAdaya eva bhavanti ataH "mUlAIpaDisevaga " iti kartu - 5 mucitam kimiti "bIyAIpaDisevaga " tti kRtam ? sUrirAha pAeNa bIyabhoI, coyaga ! pacchANupuvvi vA aivaM / joNigyA va hataM, tadAdi vA hoi vaNakAo // 933 // lokaH prAyeNa bIjabhojI, tena kAraNena bIjamAdau kRtam / yadvA he nodaka ! khasamaye trivi - dhA''nupUrvI prarUpyate, tadyathA- - pUrvAnupUrvI pazcAnupUrvI anAnupUrvI ca / trividhA'pi ca yathAvasaraM 10 vyAkhyAGgamityatra pazcAnupUrvI gRhItA / athavA bIjaM vanaspatInAM yoniH - utpattisthAnam atastasya ghAte - vinAze sarvamapi mUlAdikaM nirapekSatayA hataM bhavati / yadi vA tadAdirvanaspatikAyo bhavati / tad - bIjamAdiryasya sa tadAdiH, sarveSAmapi vanaspatInAM tata eva prasUteH / ato bIjAdigrahaNaM kRtam // 933 // tatazca viraisabhAvaM caraNaM, bIyAsevI hu sesaghAtI vi / assaMjameNa logo, puTTho jaha so vi hu taheva // 934 // yo bIjAsevI sa niyamAt ' zeSANAM ' mUlAdInAmapi ghAnI vijJeyaH / yazca mUlAdIni ghAta - yati tasya viratisvabhAvaM yat 'caraNaM' cAritraM tanna bhavati / yathA ca bIjAdipratisevako loko'saMyamena spRSTastathaivAsAvapi taiH pralambairAsevitairasaMyamena spRSTa iti // 934 // gatA saMyamavirAdhanA / athA''tmavirAdhanAmAha - taM caiva abhihaNejA, AvaDiyaM ahava jIhalolupatA ( yayA) / bahugAI bhuMjittA, visUcikAIhi Ayavaho / / 935 // 15 1 eNaM sA0 // 2 'yati - kasya 'etat' pUrvoktaM prAyazcittaM bhavati ? bhA0 / "kassetaM * gAdhA / aha kassetaM pacchittaM ? ucyate - gaNiNo gacchaM asAveMtassa" iti cUrNiH // 20 tad laguDAdikaM kSiptaM punarApatitaM sat 'tameva' sAdhumabhihanyAt / idaM ca prAguktamapi sthAnAzUnyAmopAttamiti na punaruktadoSaH / athavA jihvAlolupatayA bahukAni pralambAni bhuktvA visU'cikAdibhiH AdizabdAd jvarA - 'tIsArAdibhI rogairutpannairAtmavadho bhavati // 935 // uktA''tmavirAdhanA / taduktau ca vyAkhyAtA AjJAdayazcatvAro'pi doSAH / atha "ka agIyatthe" ( gA0 862 ) ti padaM vyAcikhyAsurAha kasseyaM pacchittaM, gaNiNo gacchaM asAraviMtassa / avA vi agIyatthassa bhikkhuNo visayalolassa / / 936 // ziSyaH praznayeti - yad 'etad' anyatragrahaNAdAvanekadhA prAyazcittamuktaM tat kasya bhavati ? | 30 sUrirAha - 'gaNinaH ' AcAryasya gaccham asArayataH sataH / asAraNA nAma agaveSaNA - kaH 25 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 1 kutra gataH ? ko vA mAmApRcchya gataH ? ko vA anApRcchayA ? yadvA pralambaM gRhItvA AgatyA - locite'nyena vA nivedite yat prAyazcittaM tanna dadAti, dattvA vA na kArayati, na vA nodanAdinA kharaNTayati; eSA sarvA'pyasAraNA'bhidhIyate / Aha kiM kAraNamAcAryasya SaTkAyAnavirAdhayato'piH prAyazcittam ? ucyate - svasAdhUnutpathe pravarttamAnAnasAsyannasau gacchasya virAdha5 nAyAM varttate / tathA coktamidameva sahetukaM bRhadbhASye kiM kAraNaM tu gaNiNo, asAraveMtassa hoi pacchittaM ? | kRti jeNa gaNaharo, virAhaNAe u gacchassaM // hi puNa virAhaNAe, gacchassa gaNI u vaTTatI sa khalu ? / bhannai suNasu jaha gaNI, virAhao hoi gacchassa // jaha saraNamuvagayANaM, jIviyavavarovaNaM Naro kuNai | evaM sAraNiyANaM, AyarioM asArao gacche // hi saraNamuvagayA puNa?, pakkhe pakkhammi jaM uvaThTheti / icchAmi khamAsamaNo !, katakitikammA u jaM amhe // ata AcAryasya sarvametat prAyazcittam / athavA yo bhikSuragItArthaH apizabdAd gItArtho15 'pi viSayalolaH-sukhAdurasAkhAdalampaTo bhUtvA pralambAni gRhNAti tasyaitat prAyazcittam / atra cAsscAryaviSayA aSTau bhaGgAH - agItArtha AcAryo gacchaM na sArayati viSayalolazca 1 agItArtha AcAryo gacchaM na sArayati viSayanispRhazca 2 ityAdi / atra cAntimo bhaGgaH zuddhaH, zeSAH sapta parityaktavyAH // 936 // yata Aha deso va sovasaggo, vasaNI va jahA ajANaganariMdo / rajaM viluttasAraM, jaha taha gaccho vi nissAro // 937 // 10 20 25 30 bhaGgasaptakavartI AcAryo deza iva sopasargo vyasanI vA yathA ajJAyakanarendraH parityajyate tathA parityAjyaH / yathA ca rAjJA acintyamAnaM rAjyaM viluptasAraM bhavati tathA gaccho'pyAcAyeNA'sAryamANo nissAro bhavatIti pariharaNIya iti saGgrahagAthAkSarArthaH // 937 // athainAmeva vivarISuH prathamato "deso va sovasaggo" iti padaM vyAcaSTe omodariyA ya jahiM, asivaM ca na tattha hoi gaMtavvaM / upapanneM na vasiyavvaM, emeva gaNI asAraNIo // 938 // yatra deze'vamaudarikA azivaM ca upalakSaNatvAd aparo'pyupadravo bhavati tatra gantavyaM na bhavati, atha tatra deze vasatAmevA'vamaudaryAdikamutpannaM tata utpanne sati tatra na vastavyam, evameva 'gaNI' AcAryaH 'asAraNikaH' gacchasAraNAvikalo nAnugantavyaH // 938 // atha "vasaNI va jahA ajANaganariMdo" ( gA0 937 ) ti vyAkhyAti - -- sattaNhaM vasaNANaM, annayarajuto na jANaI rajaM / aMteure va acchara, kajAi~ sayaM na sIlei / / 939 // 1 ciTThati yeNa ta0 De0 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 bhASyagAthAH 937-42] prathama uddezaH / yathA saptAnAM vyasanAnAmanyatareNa vyasanena yuto rAjA rAjyaM pAlayituM na jAnAti, yo vA zeSavyasanairanabhibhUto'pi viSayalolupatayA nityamantaHpure Aste so'pi 'kAryANi' vyavahArAdIni khayamAtmanA 'nazIlayati' nAvalokata ityuktaM bhavati, tatazca yathecchamucchRGkhalAH prajAH snyjaaynte| evamAcAryo'pyagItArtho gItArtho vA sAtagauravAdivyasanopahatatayA yadi khagacchaM na sArayati tadA gacchaH sarvo'pi niraGkuzaH saJjAyate / yatazcaivamato'sAraNika AcAryoM dUraMdUreNa pariharttavyaH / // 939 // atha vyasanasaptakamAha--- __ itthI jUyaM majaM, migavva vayaNe tahA pharusayA ya / daMDapharusattamatthassa dUsaNaM satta vasaNAI // 940 // yad rAjA antaHpurastrISu nityamAsaktastiSThati tat strIvyasanam / yattu dyUtavinodenAnavarataM dIvyati tad dyUtavyasanam / yat punarmadyapAnakena nityaM mUchita ivA''ste tad madyavyasanam / yattu 10 mRgayA-AkheTakastatrAnekeSAM mRgAdijantUnAM vadhaM karoti tad mRgayAvyasanam / eteSu caturvapyAsakto rAjyakAryANi na zIlayati / tathA yat khara-paruSavacanaiH sarvAnapi janAn nirvizeSamAkrozati tad kcanaparuSatAvyasanam , atra vacanadoSeNa duradhigamanIyo bhavati / yat punaranaparAdhe khalpe vA'parAdhe atyugraM daNDaM nivartayati tad daNDapArupyavyasanam , atra ca paura-jAnapadAnAmatyugradaNDabhayena nazyatAM krameNa ca prajAyA abhAve kIdRzaM rAjyam ? iti / arthotpattihetavo ye sAmAdhupAya-15 catuSTayaprabhRtayaH prakArAsteSAM yad dUSaNaM tad arthadUSaNavyasanam, atra cArthotpattihetUn dUSayato na tathAvidho'rtha utpadyate, arthotpattyabhAve cAcirAdeva kozaH parihIyate, parihINakozasya ca vinaSTameva rAjyam / etAni sapta vyasanAni // 940 // atha prakArAntareNa bhaGgAnAha ahavA vi agIyattho, gacchaM na sArei ittha cubhNgo| biie agIyadoso, taitoM na sAretaro suddho // 941 // athavA agItArtho gacchaM na sArayatItyatra cturbhnggii| gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAt / sA ceyam-agItArthoM gacchaM na sArayati 1 agItArtho gacchaM sArayati 2 gItArthoM gacchaM na sArayati 3 gItArtho gacchaM sArayati 4 / atra prathamasya dvau doSau agItArthatvadoSaH asAraNAdoSazca / dvitIyasya punareka evAgItArthatvadoSaH / tRtIyastu yanna sArayati sa ekastasyA'sAraNAdoSaH / 'itaraH' caturtho bhaGgaH zuddhaH // 941 // AdyAnAM trayANAM bhaGgAnAM bhAvanAmAha- 25 deso va sovasaggo, paDhamo taio tu hoi vasaNI vaa| biio ajANatullo, sAro duviho duhekeko // 942 // prathamaH' prathamabhaGgavartI AcAryaH sopasargadeza iva parityaktavyaH / 'tRtIyaH' gItArtho'pyasAraNikatvAd vyasanIva rAjA pariharttavyaH / dvitIyaH' sAraNiko'pyagItArthatvAdajJanarendratulya iti kRtvA parihArya iti cUrNyabhiprAyaH / 1 yadvA bhA0 // 2 Aste, yastu rAjyanIterazAyako narendraH saH 'kAryANi' bhA0 // 3 parityaktavyaH ta0 De0 // 4 yadyapi vRttidbhiH "cUrNyabhiprAyaH" ityAveditaM tathApi cau~ kila nizIthacUrNyabhiprAyAnusAriNyeva vyAkhyA varIyatyate / tathAhi cUrNipAThaH-"tattha jo paDhamo agItattho 20 30 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 298 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 atha nizIthacUrNyabhiprAyeNa vyAkhyAyate--prathamaH sopasargadeza iva parihAryaH / dvitIyaH punaragItArthaH paraM sAraNikaH sa ca vyasanIva jJAtavyaH / kimuktaM bhavati ?--so'gItArthaH san yat kimapi vazipyAn nodayati sA nodanA tasya vyasanamiva draSTavyam , ato vyasanAbhibhUtabhUpati vadasau parihAryaH / tRtIyaH punarasAraNikatvAd gItArtho'pyajJanRpatulya iti kRtvA parityAjyaH / 5 AsmiMzca vyAkhyAne "deso va sovasamgo, paDhamo biio u hoi vasaNI vA / taio ajANatullo" tti pATho draSTavyaH / pustakeSvapi bahuSvayameva dRzyata iti / yaduktaM "rajaM viluttasAraM, jaha taha gaccho vi nissAro" (gA0 937) tti tadetad bhAvayati-"sAro duviho duhekkeko" sAro dvividhaH-laukiko lokottarikazca / punarekaiko dvidhA-~-bAhya Abhyantarazca // 942 // etadeva vyAcaSTe--- go-maMDala-dhannAI, bajjho kaNagAi aMtoM logmmi| loguttario sAro, aMto bahi nANa-vatthAI // 943 // gozabdena gAvo balIvardAzcocyante, upalakSaNatvAd hastyazvAdInAmapi parigrahaH; maNDalamiti dezakhaNDam , yathA--SaNNavatimaNDalAni surASTrAdezaH; athavA gomaNDalaM nAma govargaH, upalakSa NatvAd mahiSyAdivargo'pi; dhAnyAni zAliprabhRtIni, AdizabdAd vAstu-kupyAdiparigrahaH; eSa 13 laukiko bAhyaH sAraH / kanakaM-suvarNam , AdigrahaNena rUpya-ratnAdIni; eSaH 'antaH' iti AbhyantaraH sAraH 'loke' lokaviSayo mantavyaH / etena dviprakAreNApi sAreNa rAjyaM pArthivenAscintyamAnaM nissAraM bhavati / lokottarikaH sAro dvidhA-antarbahizca / tatrAntaHsAro jJAnam , AdizabdAd darzana-cAritre ca / bahiHsAro vastrAdikaH, AdigrahaNena zayyA pAtrAdIni gRhyante / anena ca dvividhenApi lokottarikasAreNA''cAryeNA'sAryamANo gaccho nissAro bhavatIti prakR20 tam / tasmAd gaNino gacchamasArayata etat prAyazcittam / athavA yo bhikSuragItArtho gurUNAmanupadezena pralambAni gRhNAti tasya sarvametat prAyazcittam / gItArthopadezamantareNa vA'gItArthasya khayameva kAryeSu pravarttamAnasyA'yaM doSo bhavati // 943 // suhasAhagaM pi kajaM, karaNavihUNamaNuvAyasaMjuttaM / annAya'desa-kAle, vivattimuvajAti sehassa // 944 // 25 sukhena sAdhaH-sAdhanaM yasya tat sukhasAdhakam , "zeSAdvA" (siddha0 7-3-175 ) iti kacpratyayaH, sukhasAdhyamityarthaH / tadapi kArya karaNam-ArambhaiH prayatna ityeko'rthastadvihInam , tathA yasya kAryasya yaH sAdhanopAyastadviparItenAnupAyena saMyuktam , "annAya" ti yad yasya kAryamajJAtaM tat tenA''rabhyamANam , 'adeza-kAle ca' anavasare vidhIyamAnaM zaikSasyA'jJasya vipattimupayAti / vipattizabdena kAryasyA'siddhiratrAbhidhIyate / taduktamgacchaM Na sAreti so deso va sovasaggo caitavyo / biio jo agItatyo gacchaM sAreti so vasaNIva rAtA caitavvo / tatio jo gItattho gacchaM Na sAreti so ajANagaNariMdo bva citvvo|" ityAdi / 1deglya eveti / asmiMzca bhA0 // 2 "maMDalaM jadhA-NAvotayamaMDalaM baMbhANamaMDalaM kottttymNddlmityaadi| adhavA gomaMDalaM goulaM, AdiggahaNeNaM kuviyaM" iti cUrNau // 3degmbhaH tadvi mo* le* vinA / / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 943-48] prathama uddezaH / 299 samprAptizca vipattizca, kAryANAM dvividhA smRtA / samprAptiH siddhirartheSu, vipattizca viparyaye // tato na nippadyata ityuktaM bhavati // 944 // atraiva nidarzanamAha-.. nakkheNAvi hu chiai, pAsAe abhinavudvito rukkho| dacchejo vaDhato, so ciya vatthussa bhedAya // 945 // jo ya aNuvAyachinno, tassai mUlAI vatyubhedAya / ahinava uvAyachinno, vatthussa na hoi medAya // 946 // prAsAde vaTa-pippalAdivRkSaH 'abhinavotthitaH' adhunodgataH san nakhenA'pi 'huH' nizcitaM 'chidyate' chettuM zakyate iti, anena kAryasya sukhasAdhyatoktA / sa eva vRkSaH 'vardhamAnaH' zAkhAprazAkhAbhiH prasaran duzchedyo bhavati, kuThAreNApi cchettuM na zakyata iti bhAvaH / aparaM ca 'vAstunaH' 10 prAsAdasya bhedAya jAyate // 945 // yazcAnupAyena-mUloddharaNalakSaNopAyamantareNa cchinnaH tasyApi mUlAnyanuddhatAni vAstubhedAya jAyante / etena cAnArambhe adeza-kAlArambhe'nupAyArambhe ca sukhasAdhyasyApi kAryasya vipattiH klezasAdhyatA coktA / atha deza-kAle upAyena vidhIyamAnasya yathA niSpattirbhavati tathA nidarzayati-"ahinava" ityAdi uttarArddham / yastu vRkSaH 'abhinavaH' udgatamAtra upAyena-prayatnapUrvakaM 15 chinno mUlAnyapi tasyoddhRtya karISAminA dagdhAni sa vAstuno bhedAya na bhavati // 946 // eSa dRSTAntaH / ayamasyaivopanayaH paDisiddha tti tigicchA, jo u na kArei abhinave roge| kiriyaM so u na muJcai, pacchA jatteNa vi karato // 947 // sahasuppaiammi jare, aTThama kAUNa jo vi pArei / sIyala-aMbadavANI, na hu pauNai so vi aNuvAyA // 948 // yasya sAdhorAdiko roga utpannaH sa yadi "tegicchaM nAbhinaMdejA, saMcikkha'ttagavesae / evaM khu tassa sAmannaM, jaM na kujjA na kArave // " (utta0 a0 2 gA0 33) iti sUtramanuzritya "pratiSiddhA cikitsA" iti kRtvA abhinave roge 'kriyAM' cikitsAM na kAra-25 yati sa pazcAt tasmin roge pravarSite sati 'yalenApi' mahatA'pyAdareNa kriyAM kurvANo na mucyate rogAt / yadi punaradhunotthita eva roge kriyAmakArayiSyat tato nIrugabhaviSyat // 947 // yo vA anupAyena kriyAM karoti so'pi na praguNIbhavati, yathA sahasotpanne jvare'nyasmin vA ajIrNaprabhave roge "sahasuppanna roga, aTThameNa nivArae" iti vacanAdaSTamaM kRtvA yo'pi na kevalaM kriyAyA akAraka ityapizabdArthaH "sIyalaaMbadavANi" tti zItalakUrA-'mladravAdIni pArayati 30 'mA peyA kAraNIyA bhavatu' iti kRtvA so'pi na praguNIbhavati 'anupAyAt' upAyAbhAvAt , pratyuta tena zItalakUrAdinA sa rogastasya gADhataraM prakupyati / yadi punastena peyAdinopAyenA'pAra1degvANi u na tA0 // 2 pravRddhi gate sati De0 ta0 // 20 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 300 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 yipyat tataH paTurabhaviSyat , yaccAneSaNIyapAraNakasamutthaM pApaM tat pazcAt prAyazcittenA'zodhayiSyad ityupAyA-'nupAyasvarUpamagItArtho na jAnAti / tatazca "ajJAtamadezakAle vA kAryaM kurvatastasya zaikSasya vipattimupayAti" (gA0 944) iti prakRtam // 948 // atraiva tAtparyamAha saMpattI ya vipattI, ya hoja kajesu kAragaM pappa / aNuvAyato vivattI, saMpattI kAluvAehi // 949 // samprAptizca vipattizca kAryeSu 'kArakaM' kartAraM prApya bhavati / yadi ajJaH kartA tatastenA'deza-kAle anupAyata Arabdhasya kAryasya vipattirbhavati / athAsau jJastatastena kAlopAyAbhyAM dezakAle upAyena cArabdhasya kAryasya 'samprAptiH' siddhirbhavati // 949 // upasaMharannAha---- iya dosA u agIe, gIyammi u kAlahINakArimmi / 10 gIyatthassa guNA puNa, hoti ime kAlakArissa // 950 // "iya" evamagItArthe kAryakartari doSA bhavanti / gItArthe'pi kAlahInakAriNi hIne vA adhike vA kAle kAryakAriNi eta eva doSAH / yaH punargItArtha upAyenA'nyUnAtirikta kAle kArya karoti tasya gItArthasya kAlakAriNa ime guNA bhavanti // 950 // tAnevAha __ AyaM kAraNa gADhaM, vatthu juttaM sasatti jayaNaM ca / savvaM ca sapaDivakkhaM, phalaM ca vidhivaM viyANAi // 951 // 'Aya' lAbhaM 'kAraNam' AlambanaM 'gADham' AgADhaglAnatvaM 'vastu' dravyaM dalikamityanarthAntaraM 'yuktaM' yogyaM 'sazaktikaM samartha 'yatanAM' triHparibhramaNAdilakSaNAm ; etadAyAdikaM sarvamapi sapratipakSaM gItArtho vijAnAti / tatrA''yasya pratipakSo'nAyaH, kAraNasyA'kAraNam , AgADhasyA'nA gADham , vastuno'vastu, yuktasyA'yuktam , sazaktikasyA'zaktikaH, yatanAyA ayataneti yathAkrama 20 pratipakSAH / tathA phalaM caihikAdikaM vidhivAn' gItArtho vijAnAtIti niyuktigAthAsamAsArthaH // 951 // atha pratipadaM vistarArthamAha suMkAdIparisuddhe, sai lAbhe kuNai vANio cilu / emeva ya gIyattho, AyaM daTuM samAyarai // 952 // zulkaM-rAjadeyaM dravyam , AdizabdAda bhATaka-karmakaravRttyAdiparigrahaH, yathA zulkAdibhirdra25 vyopakSayahetubhiH parizuddhaH-nirvaTito yadi ko'pi lAbha uttiSThate tata evaM zulkAdiparizuddhe lAme sati vANijo dezAntaraM gatvA vANijyaceSTAM 'karoti' Arabhate, atha lAbhamuttiSThamAnaM na pazyati tato nArabhate / evameva ca gItArtho'pi jJAnAdikam 'Aya' lAbhaM dRSTvA pralambAyakalpapratisevAM samAcarati nAnyathA // 952 // idameva spaSTayannAha asivAIsuMphatthANiesu kiMcikhaliyassa to pcchaa| vAyaNa veyAvacce, lAbho tava-saMjama-'jjhayaNe // 953 // ___ 1. phalaM ca vidhivaM aihikAdikaM gItArtho vijAnAtIti samAsArthaH bhA0 / "phalaM ca vividhaM biyANAi" iti pAThAnusAreNeyaM TIkA, na cAso pAThaH kasmiMzcidapi pustaka upalabhyate / "vidhivAniti gItArthaH" iti cUrNau // 30 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 bhASyamAthAH 949-56] prathama uddezaH / / sa hi gItArthaH pralambAdikaM pratisevamAna evaM cintayati-azivAdiSu zulkasthAnIyeSu akalpyapratisevayA kebhyo'pi saMyamasthAnebhyaH skhalitasyApi mama 'tataH pazcAt' azivAdiSu vyatIteSu vAcanAM dadata AcAryAdInAM vaiyAvRttye tapaH-saMyamA-'dhyayaneSu vA udyamaM kurvANasya bhUyAnanyo lAbho bhaviSyati, akalpyapratisevAjanitaM cAtIcAraM prAyazcittena zodhayiSyAmi-iti bahutaraM lAbhamalpataraM vyayaM paribhAjya gItArthaH samAcarati / agItArthaH punaretadAya-vyayakharUpaM na jAnA-5 tIti // 953 // gatamAyadvAram / atha kAraNA-''gADhadvAradvayamAha nANAitigassaTThA, kAraNa nikAraNaM tu tavvajaM / ahiDaka visa visUiya, sajjakkhayamUlamAgADhaM // 954 // gItArthaH kAraNa eva pratisevate nAkAraNe / Aha kimidaM kAraNam ? kiM vA akAraNam ? ityAha-'jJAnAditrayasya' jJAna-darzana-cAritrarUpasyA'rthAya yat pratisevate tat kAraNam , 'tadvarja' 10 jJAnAditrayavarja sevamAnasya niSkAraNamucyate / tathA gItArthoM yAdRzamAgADhe pratisevyaM tAdRzamAgADha eva yAdRzaM punaranAgADhe tAdRzamanAgADha eva pratisevate / atha kimidamAgADham ? kiM vA anAgADham ? ucyate-ahinA-sarpaNa daSTaH kazcit sAdhuH, viSaM vA kenacid bhaktAdimizritaM dattam , visUcikA vA kasyApi jAtA, sadyaHkSayakAri vA kasyApi zUlamutpannam , evamAdikamAzuSAti sarvamapyAgADham ; etadviparItaM tu ciraghAti kuSThAdirogAtmakamanAgADham // 954 // 15 atha vastu-yuktadvAre vyAcaSTe AyariyAI vatthu, tesiM ciya jutta hoi jaM joggaM / gIya pariNAmagA vA, vatthu iyare puNa avatthu // 955 // AcAryAdiH pradhAnapuruSo yadvA gItArthaH sAmAnyato vastu bhaNyate, pariNAmakA vA sAdhavo vastu / etAdRzamAtmAnaM paraM vA vastubhUtaM jJAtvA pratisevate pratisevApyate vA / 'itare' pratipakSa-20 bhUtAH punaranAcAryAdiragItArtho vA apariNAmakA-'tipariNAmakA vA sarve'pyavastu bhaNyante / eteSAmevAcAryAdInAM yad yogyaM bhakta-pAnauSadhAdikaM tad yuktam , tadviparItaM punarayuktam / etad yuktA'yuktakharUpaM gItArtha eva jAnAti netara iti // 955 // atha sazaktika-yatanAdvAradvayamAha ghii sArIrA sattI, Aya-paragatA u taM na hAveti / jayaNA khalu tiparirayA, alaMmeM pacchA paNagahANI // .956 // 25 zaktidveSA, dhRti-saMhananabhedAt / tatra dhRtirUpAM zArIrAM ca saMhananarUpAmAtmagatAM pasgatAM ca zaktiM jJAtvA AcAryo'nyo vA gItArthastAM na hApayatItyatra caturbhaGgI sUcitA / sA ceyamAtmagatA zaktirvidyate na paragatA 1 paragatA nAtmagatA 2 AtmagatA'pi paragatA'pi 3 nAtmagatA na paragatA 4 / tatra prathamabhaGge AcArya AtmanaH zakti na hApayati, parasya punarazaktatvAda yathAyogaM pratisevanAmanujAnIte / dvitIyabhaGge azaktatvAdAtmanA pratisevate, parasya tu samarthatvAda 30 nAnujAnAti / tRtIyabhane ubhayorapi zaktisadbhAvAdAtmanA'pi na pratisevate parasyApi na vitrti| caturthabhane punarubhayorapyazaktatvAdAtmanA'pi pratisevate pareNApi pratisevApayati / tathA yatanA 1degNyate bhA0 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 saniyukti-laghubhApya vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 1 khalu triparirayA draSTavyA, "rI gatau" pari-samantAda rayaNaM parirayaH-paribhramaNamityarthaH, trayaH parirayA yasyAM sA triparirayA / kimuktaM bhavati ?-eSaNIyAhArAnveSaNArtha svagrAmAdau tisro vArAH sarvataH paryaTya yadyeSaNIyaM na labhate tataH pazcAd 'alAbhe' aprAptau paJcakaparihANyA yatate // 956 // atha phaladvAram-gItArthaH prathamameva kArya prArabhamANaH paribhAvayati-evamanu5 tiSThato mamAnyasya vA phalaM bhaviSyati ? na vA ? / tacca phalaM dvividham / tadevAha iha-paraloge ya phalaM, iha AhArAi ikkamekkassa / siddhI sagga sukulatA, phalaM tu paraloiyaM eyaM // 957 // ihalokaphalaM paralokaphalaM ceti phalaM dvidhA / tatrehalokaphalamAhArAdi, AdizabdAd vastrapAtrAdi / tathA siddhigamanaM svargagamanaM sukulotpattizca etat pAralaukikaM phalam / 'etada' dvayamapi 10 'ekaikasya' AtmanaH parasya ca parasparopakAreNa yathA bhavati tathA gItArthaH samAcarati / yacca gItArtho'rakta-dviSTaH pratisevate tatra niyamAdaprAyazcittI bhavati // 957 // Aha kena punaH kAraNenAprAyazcittI ? ucyate khettoyaM kAloyaM, karaNamiNaM sAhao uvAo'yaM / katta tti ya jogi tti ya, iya kaDajogI viyAAhi // 958 // 15 yo na rAge na dveSe kintu tulA daNDavad dvayorapi madhye vartate sa ojA bhaNyate / kSetre adhvAdau ojAH kSetraujAH, kAle-avamaudaryAdau ojAH kAlaujAH, kSetre kAle ca pratisevamAno na rAga-dveSAbhyAM dUpyate ityarthaH / katham ? ityAha-yataH sa gItArthaH 'karaNamidaM' 'samyakkriyeyam , evaM kriyamANe mahatI karmanirjarA bhavati' iti vimRzati / tathA jJAna-darzana-cAritrANi sAdhanIyAni, teSAM ca sAdhako'yamupAyaH, yad asaMstaraNe yatanayA pralambasevanam / tathA 'kRtayogI' 20 gItArthaH sa karteti ca yogIti ca bhaNyate, "iya" evaM vijAnIhi iti niyuktigAthAsamAsArthaH // 958 // athainAmeva vivRNoti oyambhUto khitte, kAle bhAve ya jaM samAyarai / kattA u so akoppo, jogIva jahA mahAvejo // 959 // yaH 'ojobhUtaH' rAga-dveSavirahito gItArthaH 'kSetre' adhvAdau 'kAle' durbhikSAdau 'bhAve ca' 25 glAnatvAdau pralambAdipratisevArUpaM yat kimapi samAcarati saH 'samyakkriyeyam , sAdhako'yamupAyaH' ityAlocyakArI kartA 'akopyaH' akopanIyaH, adUSaNIya ityuktaM bhavati / ka iva ? ityAha-'yogIva yathA mahAvaidyaH' iti, 'yathA' iti dRSTAntopanyAse, 'yogI' dhanvantariH, tena ca vibhaGgajJAnabalenA''gAmini kAle prAcuryeNa rogasambhavaM dRSTvA aSTAGgAyurvedarUpaM vaidyakazAstraM cakre, tacca yathAmnAyaM yenAdhItaM sa mahAvaidya ucyate / sa ca AyurvedaprAmANyena kriyAM kurvANo 'yogIva' 30 dhanvantaririva na dUSaNabhAg bhavati, yathoktakriyAkAriNazca tasya tat cikitsAkarma sidhyati; 1 "rIz gati-reSaNayoH" iti haimadhAtupAThe // 2degNAti tA0 // 3 lambAdipratisevanam / 'karteti ca yogIti ca' itizabdau svarUpaparAmarza evamarthe vA, 'iti' amunA prakAreNa 'kRtayogI' gItArtho bhavati 'iti' evaM vijAnIhi iti gAthAsa bhA0 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 957-63] prathama uddezaH / evamatrApi yogI tIrthakaraH, tadupadezAnusAreNotsargA-'pavAdAbhyAM yathoktA kriyAM kurvan gItArtho'pi na vAcyatAmarhati // 959 // atha "katta tti ya jogi tti ya" (gA0 958) padadvayameva prakArAntareNa vyAkhyAti ahavaNa kattA satthA, na teNa kovijatI kayaM kiMci / kattA iva so kattA, evaM jogI vi nAyavvo // 960 // "ahavaNa" tti akhaNDamavyayaM athavArthe vartate / kartA 'zAstA' tIrthakara ucyate / yathA 'tena' tIrthakareNa kRtaM kArya kizcidapi na kopyate evamasAvapi gItArtho vidhinA kriyAM kurvan 'kartA iva' tIrthakara ivAkopanIyatvAt kartA draSTavyaH / evaM yogyapi jJAtavyaH / kimuktaM bhavati ?yathA tIrthakaraH prazastamanovAkkAyayogaM prayuJjAno yogI bhaNyate, evaM gItArtho'pyutsargA-'pavAdabalavettA apavAdakriyAM kurvANo'pi prazastamanovAkkAyayogaM prayuJjAno yogIva jJAtavyaH // 960 // 10 evamAcAryeNokte zipyaH prAha kiM gIyattho kevali, cauvihe jANaNe ya gahaNe ya / tule'rAga-dose, aNaMtakAyassa vajaNayA // 961 // kiM gItArthaH kevalI yena tIrthakRta iva tasya vacanaM karaNaM cAkopanIyam ? / sUrirAhaomiti brUmaH / tathAhi-dravyAdibhedAd yat caturvidhaM jJAnaM tad yathA kevalinastathA gItArtha-15 syApi; tathA yat pralambAnAmekAnekagrahaNaviSayaM viSamaprAyazcittapradAnam , yazca tatra tulye'pi jIvatve rAga-dveSAbhAvaH, yA cA'nantakAyasya varjanA etAni yathA kevalI prarUpayati tathA gItArtho'pIti dvAragAthAsamAsArthaH // 961 // , vistarArthaM pratipadaM bibhaNiSurAha-- savvaM neyaM cauhA, taM vei jiNo jahA tahA gIto / cittamacittaM mIsaM, paritta'NaMtaM ca lakkhaNato // 962 // 'sarvamapi' jagatrayagataM jJeyaM caturdhA / tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / 'tat' catuvidhamapi yathA 'jinaH' kevalI brUte tathA gItArtho'pi / yadvA "taM vei" ti 'tat' caturvidhaM jJeyaM yathA jinaH 'vetti' jAnAti tathA gItArtho'pi zrutajJAnI jAnAtyeva / tathAhi-yathA kevalI sacittamacittaM mizraM parIttamanantaM ca lakSaNato jAnAti prajJApayati vA tathA zrutadharo'pi zrutAnusAreNaiva sacittalakSaNena sacittaM evamacitta-mizra-parIttA-'nantAnyapi svaskhalakSaNAvaiparItyena jAnAti prarU-25 payati ceti kevalIva draSTavyaH // 962 // Aha kevalI samastavastustomavedI, zrutakevalI punaH kevalajJAnAnantatamabhAgamAtrajJAnavAn tataH kathamiva kevalitulyo bhavitumarhati ? ityAha kAmaM khalu savvannU, nANeNahio duvaalsNgiito| pannattIi u tullo, kevalanANaM jao mUyaM // 963 // kAmamanumataM khalvasmAkaM 'sarvajJaH' kevalI 'dvAdazAGginaH' zrutakevalinaH sakAzAd jJAnenAs-30 1degSayaM tulye jIvatve'jIvatve vA viSamaprAyazcittapradAnam, yazca tatra rAga-dveSA bhaa0|| 2tullA bhaa0|| 3"kAmaM khalu0 gAdhA kaNThyA / kAmamatrAvadhRtArthe, kAmAbhidhAnasarthadvaye bhavati-kAmAye'vadhRtArthe ca / tatra kAmArthe yathA-kAmaM jAnAmi te mUlaM, saGkalpAtU kila jaayse|n lAM saGkalpayiSyAmi. 20 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 304 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 dhikaH paraM 'prajJaptyA' prajJApanayA zrutakelinaH kevalI 'tulyaH' sadRzavAkparyAyaH / kutaH ? ityAhayataH kevalajJAnaM 'mUkaM' amukharam / kimuktaM bhavati ?-yAvataH padArthAn zrutakevalI bhASate tAvata eva kevalyapi, ye tu zrutajJAnasyA'viSayabhUtA bhAvAH kevalinA'vagamyante teSAmaprajJApanIyatayA kevalinA'pi vaktumazakyatvAt // 963 // Aha kiyantaH prajJApanIyAH ? kiyantovA 5 aprajJApanIyA bhAvAH ? iti tAvad vayaM jijJAsAmahe ato nirucyatAmetad bhagavadbhirityAzaGkayAha panavaNijA bhAvA, aNaMtabhAgo u aNabhilappANaM / pannavaNijANaM puNa, aNaMtabhAgo sua nibaddho // 964 // ye prajJApayituM-vaktuM zakyante te prajJApanIyAH abhilApyA ityeko'rthaH, te ca bhU-bhUdharavimAna-graha-nakSatrAdayaH / etadviparItA aprajJApanIyAH / dvAvapi ca rAzI anantau, paraM mahAn para10 sparaM vizeSaH / tathAhi-prajJApanIyA bhAvAH sarve'pi samuditAH santo'nabhilApyAnAM bhAvAnAmanantabhAgo bhavati, anantatame bhAge vartanta iti bhAvaH / teSAmapi prajJApanIyAnAM bhAvAnAmanantatama eva bhAgaH 'zrute' dvAdazAGgalakSaNe sUtraracanayA nibaddhaH, anantakasyA'nantabhedabhinnatvAdityabhiprAyaH // 964 // Aha kathametat pratIyate yathA 'prajJApanIyAnAmanantabhAgaH zrute nibaddhaH' ? ucyate jaM caudasapuvvadharA, chaTThANagayA paropparaM hoti / / teNa u aNaMtabhAgo, panavaNijANa jaM suttaM // 965 // 'yad' yasmAt caturdazapUrvadharAH 'SaTsthAnagatAH' anantabhAgAdiSaTsthAnavartinaH parasparaM bhavanti / katham ? iti ced ucyate-iha caturdazapUrvI caturdazapUrviNaH kiM tulyaH ? kiM vA hInaH ? kiM vA'bhyadhikaH ? iti cintAyAM nirvacanaM tulyo vA hIno vA abhyadhiko vA / yadi tulyastadA tulyatvAdeva nAsti vizeSaH / atha hInastato yadapekSayA hInastamuddizyA'nantabhAgahIno vA asa20 hayeyabhAgahIno vA saGkhyeyabhAgahIno vA saGkhyeyaguNahIno vA asaGkhyeyaguNahIno vA anantaguNa hIno vA / athAbhyadhikastato yadapekSayA'bhyadhikastaM pratItyA'nantabhAgAbhyadhiko vA asaGkhyeyabhAgAbhyadhiko vA saGkhyeyabhAgAbhyadhiko vA saGkhyeyaguNAbhyadhiko vA asaGkhyeyaguNAbhyadhiko vA anantaguNAbhyadhiko vA / Aha samAne sarveSAmapyakSaralAbhe SaTsthAnapatitatvameva kathaM jAghaTIti ? ucyate-ekasmAt sUtrAdanantA-'saGkhyeya-saGkhyeyagamyArthagocarA ye mativizeSAH zrutajJAnAbhyantara25 vartinastaiH parasparaM SaTsthAnapatitatvaM na virudhyate / taduktam akkharalaMmeNa samA, UNahiyA huMti maivisesehiM / ni.bhA. gA. 4825] te puNa maIvisese, suyanANabhaMtare jANa // (vize0 gA0 143) tato me na bhaviSyati // 1 // avadhRtArthe tu yad niyataM nizcitaM vA tadapi kAmamityucyate / iha lavadhRtArthe dRSTavyaH // " iti cUrNiH // 1degvali kevalinau parasparaM dvAvapi tulyau / kutaH? ityAha-yataH kevalajJAnaM 'mUkaM' svakharUpapratipAdane'pyamukharaM zrutajJAnaM tu svaparakharUpapratyAyanapaTIya iti kRtvA yAvataH padArthAn zrutakevalI bhASate tAvata eva kevalIti / ye tu bhA0 // 2 degntatama eva bhAgo bhA0 // 3degga eva kSu bhA0 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 964-69] prathama uddezaH / .305 evaMvidhaM ca SaTsthAnapatitatvaM prajJApanIyAnAmanantatamabhAgamAtra eva zrutanibaddhe ghaTamAnakaM bhavati / yadi hi sarva eva prajJApanIyA bhAvAH zrute nibaddhA bhaveyustarhi caturdazapUrviNo'pi parasparaM tulyA eva bhaveyurna SaTsthAnapatitA iti / ata evAha-'tena' kAraNena yat kimapi 'zrutaM' caturdazapUrvarUpaM tat prajJApanIyAnAmanantatamo bhAgo varttate iti // 965 / / atha yaduktaM "prajJApanayA dvAvapi tulyau" (gA0 963) tadbhAvanAmAha kevala vinneyatthe, suyanANeNaM jiNo pagAsei / suyanANakevalI vi hu, teNeva'tthe pagAsei // 966 // kevalena vijJeyA ye'rthAstAna yAvataH zrutajJAnena 'jinaH' kevalI prakAzayati / iha ca kevalinaH sambandhI vAgyoga eva zrotRNAM bhAvazrutakAraNatvAt kAraNe kAryopacArAt zrutajJAnamucyate, na punastasya bhagavataH kimapyaparaM kevalajJAnavyatiriktaM zrutajJAnaM vidyate, "naTThammi u chAumathie 10 nANe" ( Ava0 ni0 gA0 539) iti vacanAt / zrutajJAnakevalyapi tAneva tAvataH 'tenaiva' zrutajJAnena 'arthAn' jIvAdIn prakAzayati / ataH "zrutakevali-kevalinau dvAvapi prajJApanayA tulyau" iti sthitam / tadevaM yathA kevalI dravya-kSetra-kAla-bhAvairvastu jAnAti tathA gItArtho'pi jAnIte // 966 // atra punaH pralambAdhikArAd dravyataH parIttamanantaM vA yena lakSaNena jAnAti tadabhidhitsurAha 15 gUDhachirAgaM pattaM, sacchIraM jaM ca hoi nicchIraM / [A.ni. 140] jaM pi ya paNadvasaMdhi, aNaMtajIvaM viyANAhi // 967 // yat patraM sakSIraM niHkSIraM vA 'gUDhazirAkaM bhavati' gUDhAH-guptA anupalakSyAH zirAH-snAyavo yasya tad gUDhazirAkam , tathA yadapi ca 'pranaSTasandhikaM' sarvathA'nupalakSyamANapatrAdvayasandhi, tadevaMvidhaM patram 'anantajIvam' anantakAyikaM vijAnIhIti // 967 // 20 __ atha mUla-skandhAdInAM sarveSAmapyanantakAyatve lakSaNamAha cakkAgaM bhajamANassa, gaMThI cuNNaghaNo bhave / (A.ni. 139] puDhavisariseNa bheeNaM, aNaMtajIvaM viyANAhi // 968 // ___ yasya mUlAderbhajyamAnasya cakrAkAro bhaGgo bhavati sama ityarthaH / tathA 'granthiH' parva sAmAnyato bhaGgasthAnaM vA sa yasya cUrNaghano bhavati / ko'rthaH ?--yasya bhajyamAnasya anrghanazcUrNa uDDI-25 yamAno dRzyate / pRthivI nAma kedArAdyuparivartinI zuSkakoppaTikA zlakSNakhaTikAnirmitA vA, yathA tasyA bhidyamAnAyAH samo bhedo bhavati evaM samabhedena bhidyamAnaM tadevaMvidhaM mUlAdikamanantajIvaM vijAnIhi // 968 // idameva spaSTayannAha jassa mUlassa bhaggassa, samo bhaMgo padIsaI / aNaMtajIve u se mUle, je yA'vagne tahAvihe // 969 // 30 1degn prajJApanAyogyAn zrutadeg bhA0 // 2 deglyapi 'huH' nizcitaM tenaiva' bhA0 // 3degtyarthaH / yasya cAkAdigranthikasya bhidyamAnasya cUrNaghano medo bhavati, cUrNaghano nAma dhanIkRto lolIkRto yastandulAdInAM cUrNastatsamAno bhedo bhavatIti; yadvA 'granthiH' bhA0 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 yasya mUlasya bhagnasya samo bhaGgaH pradRzyate anantajIvaM tu tad mUlam / yazca 'anyo'pi' skandhAdikastathAvidhaH samabhaGgena bhajyate so'pyanantajIvo jJAtavya iti // 969 // jassa mUlassa bhaggassa, hIro bhaMge pdisse| parittajIve u se mUle, je yA'va'nne tahAvihe // 970 // / yasya mUlasya bhagnasya 'hIraH' tantukavizeSo bhaGge vaMzasyeva pradRzyate parIttajIvaM tu tad mUlam / yazca 'anyo'pi' skandhAdikastathAvidho bhaGge dRzyamAnahIraH so'pi pratyekajIva iti // 970 // jassa mUlassa kaTThAto, challI bahalatarI bhave / aNaMtajIvA u sA challI, jA yA'va'nnA tahAvihA // 971 // yasya mUlasya sambandhinaH 'kASThAt' sArAt 'challI' bAhyA tvak 'bahalatarA' sthUlatarA bhavet , 10 vathA zatAvaryAH, anantajIvA tu sA challI / yA cAnyA'pi tathAvidhA / kASThamapi tasyAnantajIvaM draSTavyam // 971 // jassa mUlassa kaTThAto, challI taNuyatarI bhave / parittajIvA tu sA challI, jA yAJca'NNA tahAvihA // 972 // yasya mUlasya kASThAt challI 'tanukatarA' zlakSNatarA bhavet parIttajIvA tu sA challI, yathA 15 sahakArAdeH, yA cAnyA'pi tathAvidhA // 972 // gataM dravyato lakSaNam / atha kSetrata Aha joaNasayaM tu gaMtA, aNahAreNaM tu bhNddsNkNtii| vAyA-'gaNi-dhUmeNa ya, viddhatthaM hoi loNAI // 973 // lavaNAdikaM khasthAnAd gacchat pratidivasaM bahubahutarAdikrameNa vidhvasyamAnaM yojanazatAt parato matvA sarvathaiva 'vidhvastam' acittaM bhavati / Aha zastrAbhAve yojanazatagamanamAtreNaiva kathamacittI20 bhavati ? ityAha- anAhAreNa, yasya yad utpattidezAdikaM sAdhAraNaM tat tato vyavacchinnaM khopaSTambhakAhAravyavacchedAd vidhvasyate / tacca lavaNAdikaM bhANDasaGkrAntyA pUrvasmAt pUrvasmAd bhAjanAdaparAparabhAjaneSu, yadvA pUrvasyA bhANDazAlAyA aparasyAM bhANDazAlAyAM saGkamyamANaM vidhvaspate / tathA vAtena vA agminA vA mahAnasAdau dhUmena vA lavaNAdikaM vidhvastaM bhavati // 973 // ___"loNAI" ityatra AdizabdAdamI draSTavyAH25 hariyAla maNosila pippalI ya khajUra muddiyA abhayA / AinnamaNAinnA, te vihu emeva nAyavvA // 974 // haritAlaM manaHzilA pippalI ca kharjUraH ete pratItAH, 'muMdrikA' drAkSA 'amayA' harItakI / ete'pi 'evameva' lavaNavad yojanazatagamanAdibhiH kAraNairacittIbhavanto jJAtavyAH / parameke'trAcIrNA apare'nAcIrNAH / tatra pippalI-harItakIprabhRtaya AcIrNA iti kRtvA gRhyante / khajUra-mudri30 kAdayaH punaranAcIrNA iti na gRhyante // 974 // atha sarveSAM sAmAnyena pariNamanakAraNamAha 1 "vAyA-''yava-dhUmeNa ya" iti pAThaH cUrNikRto'bhimataH, bhA0 pustake'pyetadanusAreNaiva TIkA vartate, (dRzyatAM TippaNI 2), na cAyaM pATho'smatpArzvasthAdarzeSu kvacid dRzyate // 2 vA Atapena vA agni bhA0 / "vAyA-''tava-dhUmeNa ya viddhatthaM bhavati loNAdI" iti cUrNau // 3 'mRddhIkA' mo0 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 970-79] prathama uddezaH / AruhaNe oruhaNe, nisiyaNa goNAdiNaM ca gAumhA / bhummAhAracchede, uvakkameNaM ca pariNAmo // 975 // zakaTe gavAdipRSTheSu ca lavaNAdInAM yad bhUyo bhUya ArohaNamavarohaNaM ca, tathA yat tasmin zakaTAdau lavaNAdibharopari manuSyA niSIdanti, teSAM gavAdInAM ca yaH ko'pi pRSThAdigAtroSmA tena ca pariNAmo bhavati / tathA yo yasya bhaumAdikaH-pRthivyAdika AhArastavyavacchede tasya cha 'pariNAmaH' upakramaH zastram , upakramyante jIvAnAmAyUMSi aneneti vyutpatteH / tacca zastraM tridhAkhakAyazastraM parakAyazastraM tadubhayazastraM ceti / tatra khakAyazastraM yathA-lavaNodakaM madhurodakasya, kRSNabhUmaM vA pANDubhUmasyeti / parakAyazastraM yathA-agnirudakasya, udakaM vA agneriti / tadubhayazastraM yathA-udakamRttikA zuddhodakasyetyAdi / evamAdIni sacittavastUnAM pariNamanakAraNAni mantavyAni // 975 // coeI vaNakAe, pagae loNAdiyANa kiM gahaNaM / AhAreNa higAro, tassuvakArI ato gahaNaM // 976 / / ziSyo nodayati-'vanaspatikAye' pralambalakSaNe prakRte lavaNAdInAM pRthivIkAyikAnAM kimarthamatra grahaNaM kriyate ? iti / sUrirAha-AhAreNa tAvadatra sUtre'dhikAraH, tasya cAhArasya lavaNamatizayenopakAri, tadvirahitasyA''hArasya nIrasatvAt , atastadrahaNamiti // 976 // 15 yadyevaM tataH chahi~ nipphajai so U, tamhA khalu ANupunvi kiM na kyaa| pAhanaM bahuyatta, nipphatti suhaM ca to na kamo // 977 // 'SaDbhiH' pRthivIkAyAdibhiH 'saH' AhAro nippadyate ataH SaDapi kAyAH kiM nAnupUrtyA sUtre 'kRtAH' gRhItAH ?, yathA-"no kappai niggaMthANa vA nimgaMthINa vA puDhavikAie giNhittae" 20 ityAdi / AcAryaH prAha-tasminnAhAre vanaspateH prAdhAnyam , mukhyatayA tasyaivA''haraNIyatvAt / tathA 'bahutvam' upayogabAhulyaM vanaspatirAgacchati / vanaspatikAyena ca yathA sukhamAhArasya niSpatirna tathA pRthivyAdibhiH kAyaiH / tata ebhiH kAraNairna 'kramaH' pRthivyAdInAmAnupUrvIgrahaNalakSaNaH kRtaH, kintu kevalasyaiva vanaspateH sUtre grahaNaM kRtamiti / / 977 / / gataM kSetrato lakSaNam / atha kAlata Aha uppala-paumAI puNa, uNhe dinnAi~ jAma na dharitI / moggaraga-jUhiyAo, uNhe chUDhA ciraM hoti // 978 // magadaMtiyapupphAI, udae chUDhAi~ jAma na dharitI / uppala-paumAiM puNa, udae chUDhA ciraM hoMti // 979 // utpalAni padmAni ca 'upNe' Atape dattAni 'yAma' praharamAnaM kAlaM 'na dhriyante' nAvati-30 1degna vA pari ta. De0 vinA // 2 degmane kA mo0 le0 // 3degkAyikAdibhiH mo.|| 4 mo* le* vinA'nyatra-ca udakayonikatvAt 'uSNe' bhA0 ta0 De0 / ca zItayonikatvAt 'unne'kaaN0|| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 308 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 1 SThante kintu praharAdarvAgevAcittIbhavanti / 'mudgarakANi' magadantikApuSpANi yUthikApuSpANi copNayonikatvAd upNe kSiptAni ciramapi kAlaM bhavanti, sacittAnyeva tiSThantIti bhAvaH // 978 // madantikAppANi udake kSiptAni 'yAmaM' praharamapi na priyante / utpala - padmAni punarudake kSiptAni ciramapi bhavanti, udakayonikatvAt // 979 // gataM kAlato lakSaNam / atha bhAvata Aha-- pattANaM pupphANaM, saraDuphalANaM taheva hariyANaM / viTammi milANammI, nAyavvaM jIvavippajanaM // 980 // patrANAM puSpANAM 'sairaDuphalAnAm' abaddhAsthikaphalAnAM tathaiva 'haritAnAM' vAstulAdInAM sAmAnyatastaruNavanaspatInAM vA 'vRnte' mUlanAle mlAne sati jJAtavyam, yathA - jIvavipramuktametat 10 patrAdikam // 980 // uktaM bhAvato'pi lakSaNam / taduktau ca samarthitaM caturvidhajJAnadvAram / atha grahaNadvAramAha 25 caumaMgoM gahaNa pakkhevae a egammi mAsiyaM lahuyaM / gaNe pakkhevammi, hoMti aNegA aNegesu / / 981 / / caturbhaGgI grahaNe prakSepake ca draSTavyA / tadyathA - ekaM grahaNaM ekaH prakSepakaH 1 ekaM grahaNama15 neke prakSepakAH 2 anekAni grahaNAni ekaH prakSepakaH 3 anekAni grahaNAni aneke prakSepakAH 4 / atra ca hastena yat pralambAnAmAdAnaM tad grahaNam, yat punarmukhe pravezanaM sa prakSepakaH / tatra prathamabhaGge ekasmin grahaNe prakSepake ca pratyekaM mAsalaghu / dvitIyabhaGge ekasmin grahaNe mAsalaghu, prakSepasthAne yAvataH prakSepakAn karoti tAvanti mAsalaghUni / tRtIyabhaGge tu yAvanti grahaNAni tAvanti mAsalaghukAni, prakSepaviSayastveko laghumAsaH / caturthabhaGge'nekeSu grahaNepyanekeSu prakSepa20 keSu cAnekAnyeva mAsalaghukAni / etaccAsAmAcArInippannaM mantavyam / yat punarjIvaghAtanippannaM caturlaghukAdikaM tat sthitameva / etacca grahaNa - prakSepakanippannaM prAyazcittaM yathA kevalI jAnAti tathA gItArtho'pIti // 981 // gataM grahaNadvAram / atha tulye rAga-dveSAbhAva iti dvAram / tatra ziSyaH prAha paDisiddhA khalu lIlA, viie carime ya tulladavvesu / niyatA vihu evaM, bahudhAe egapacchitaM / / 982 // aho ! bhagavanto rAga-dveSAdhyAsitamanasaH / tathAhi --- 'tulyadravyeSu' samAne'pi pralambadravyANAM jIvatve ityarthaH dvitIyabhaGge ekaphalasya caramabhaGge tu bahUnAM phalAnAM bahUn vArAn prakSepaM karotIti bahUni mAsikAni dattha, tRtIyabhaGge tu bahUni vanaphalAni gRhItvA chittvA vA ekaH prakSepaka iti kRtvaikaM mAsikaM dadadhve, tad mama manasi pratibhAsate nUnaM lIlayaiva yuSmAbhiH pratiSiddhA na 30 punarjIvopaghAtaH / evaM ca bhagavatAM dvitIyabhaGge pralambajIvAnAmupari rAgo bahumAsikadAnAt tRtI - yabhaGge tu dveSaH ekasyaiva mAsikasya dAnAt; yadvA dvitIyabhaGge gRhNatAM ziSyANAmupari dveSaH, tRtIye 1 mo0 le0 vinA'nyatra - 'vantIti // gataM bhA0 / 'vanti // gataM ta0 De0 kAM* // 2 " saraDuphalANi NAma jANi AmayANi taruNagANi avaddhadvigANi" iti cUrNau // 3' kAni mA0 bhA0 // 4 tu yad vadeg bhA0 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 980-86] prathama uddezaH / tu rAgaH, kAraNaM prAgvadeva / kiJca yupmAkamevaM 'bahudhAte' yugapada bahUnAM mukhe prakSipya bhakSaNe ekameva mAsikaM [prAyazcittaM] dadatAM nirdayatA bhavati // 982 // atha rAga-dveSAbhAvaM samarthayan sUriH parihAramAha coyaga! niyataM ciya, NecchaMtA viDasaNaM pi necchAmo / niva miccha chagala surakuDa, matA-'matA''liMpa bhakkhaNatA // 983 / / / he nodaka! nirdayatAmevAnicchanto vayaM vidazanamapi necchAmaH, vividhaM dazanaM-bhakSaNaM vidazanaM lIlA ityarthaH / atra cAcAryA mlecchayadRSTAntaM varNayanti jahA egassa ranno do micchA olaggagA / teNa rannA tesiM micchANaM tuTTeNa do surakuDA do ya chagalA dinnaa| te tehiM gahiyA / tattha egeNaM chagalo egappahAreNaM mAritUNa khaio dohiM tihiM vA diNehiM / bitio ekkekaM aMga chettuM khAyati, taM pi so chedathAmaM loNeNaM AsurIhiM vA chaga-10 NeNa vA liMpai / evaM tassa chagalassa jIvaMtamseva gAtANi chettuM khaiyANi, mato ya / paDhamassa egappahAreNa eko vadho / bitiyassa jattiehiM chedehiM marati tattiyA vadhA, loge ya pAvo gaNijjati / evaM jeNa palaMbassa ekko pakkhevo kao tassa ekkaM mAsiyaM, jo viDasaMto khAyati tassa tattiyA pacchittA, ghaNacikkaNAe ya pAritAvaNiyAe kiriyAe vati / viDasaNA NAma AsAdeMto thovaM thovaM khAyai // 15 ___ ata evAha-"niva meccha" ityAdi / kasyacida nRpasya dvau mlecchAvavalagako / tena tuSThena tayoH chagalako surAkuTau ca dattau / tatraikena cchagalakasya mRtasya dvitIyena punaramRtasyaivaikaikamaGgaM chittvA lavaNAdibhirAlimpya bhakSaNaM kRtamiti / / 983 // kiJca acitte vi viDasaNA, paDisiddhA kimu saceyaNe davve / kAraNe pakkhevammi u, paDhamo taio a jayaNAe / 984 // 20 acitte'pi dravye vidazanA pratiSiddhA kiM punaH sacetane dravye ?, sacittaM pralamba sutarAM vidazanayA na bhakSaNIyamiti bhAvaH / yatra punaH kAraNe sacittaM mukhe prakSipati tatrApi 'prathamabhaGgaH' ekagrahaNaikaprakSeparUpaH 'tRtIyabhaGgazca' anekagrahaNaikaprakSeparUpo yatanayA sevitavyaH // 984 // athAnantakAyasya varjaneti dvAram / tatra prathamato dvAragAthAmAha pAyacchitte pucchA, ucchukaraNa mahiDDhi dAru thalI ya diluto| 25 cautthapadaM ca vikaDubhaM palimaMtho ceva'NAinnaM / / 985 // prathamaM prAyazcitte pRcchA karttavyA / tataH 'ikSukaraNena' ikSuvATena 'maharddhikena' rAjJA "dAru" tti dArubhAreNa 'sthalyA ca' devadroNyA dRSTAntaH karttavyaH / caturthaM ca-dravyato'pi bhAvato'pi bhinnamiti yat padaM tatra trINi dvArANi-vikaTubhaM parimanthaH anAcIrNamiti samAsArthaH // 985 // atha vistarArthamAha 30 coei ajIvatte, tulle kIsa gurugo aNaMtammi / kIsa ya aceyaNammI, pacchittaM dijae davve // 986 // ziSyo nodayati-bhAvato bhinnaM dravyato'bhinnaM bhAvato bhinnaM dravyato'pi bhinnamiti tRtI Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 saniryukti-laghubhApya vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 1 ya-caturdhayorbhaGgayoH parItte anante ca ajIvatve tulye'pi kasmAd anante gurumAsaH parItte laghumAso dIyate ? kasmAccAcetane dravye parItte'nante vA jIvopaghAtaM vinA'pi prAyazcittaM dIyate ? | aparaM ca rAga-dveSavanto bhavantaH, yadacetane parItte mAsalaghu anante'cetane'pi mAsaguru prayacchata // 986 // tatra yat tAvad noditam " kasmAt parItte mAsalaghu anante mAsaguru ?" tadvi5 SayaM samAdhAnamAha sAU jiNapaDikuTTo, anaMtajIvANa gAyanippanno / hI pasaMgadosA, anaMtakAe ato gurugo / / 987 // parIttAd anantakAyaH khAduH svAdutaraH / tathA jinaiH - tIrthakaraiH pratikuSTaH, 'kAraNe'pi parIttaM grahItavyaM nAnantam' iti jinopadezAt / anantAnAM ca jIvAnAM gAtreNa sa niSpannaH / sukhAdu10 tvAccAdhikatarA tatra gRddhirbhavati / tasyAzca prasaGgenAneSaNIyamapi gRhNIyAdityAdayo bahavo doSAH, ato'nantakAye'citte'pi guruko mAsaH prAyazcittam / evaM ca dravyAnurUpaM prAyazcittaM dadatAmasmAkaM rAga-dveSAvapi dUrApAstaprasarAviti // 987 // yoktam " kasmAdacitte prAyazcittaM prayacchata ?" ( gA0 986 ) iti tatrApi samAdhIyateanavasthAprasaGganivAraNArthaM sajIvagrahaNaparihArArthaM cAcitte'pi prAyazcittapradAnamupapannameva / tathA 15 cAtrAcAryA ikSukaraNadRSTAntamupadarzayanti navikhAiyaM na vivaI, na goNa-pahiyAie nivArei / iti karaNabhaI chinno, vivarIya pasatthuvaNao ya // 988 // - egeNa kuTuMbiNA ucchukaraNaM roviyaM / tassa pariperaMteNa teNa na vi khAiyA kayA, na vi vaIe phalihiyaM, na vi goNAI nivArei, nAvi pahie khAyaMte vArei / tAheM tehiM goNAIhiM avAri20 jjamANehiM taM sarvvaM ucchAiyaM / evaMkarito so kammakarANa bhaIe chinno / jaM ca parAyayaM khettaM vAciMteNaM vRttaM 'ettiyaM te dAhaM' ti taM pi dAyavaM / evaM so ucchukaraNe viNaTTe mUlacchinne jaM jassa deyaM taM adeto baddho viNaTTo ya / esa appasattho || 1 avi ucchukaraNaM kayaM / so vivarIo bhANiyo / khAiyAdi savaM kayaM / je ya goNAI patita tahA utrAsayati jahA anne vi na dukkaMti / esa pasattho || athAkSarArthaH----kazcit kuTumbI ikSukaraNaM ropayitvA nApi khAtikAM nApi vRtiM kRtavAn, na yA go-pathakAdAn khAdato nivArayati / 'iti' evaM kurvan ikSukaraNasya sambandhinI yA bhRtiH - karmakarAdideyaM dravyaM tayA 'chinnaH ' truTitaH san vinaSTaH / etadviparItazca prazastadRSTAnto vaktavyaH / upanayazca dvayorapa dRSTAntayorbhavati // 988 // sa cAyam ko dosoM dohiM bhinne, pasaMgadoseNa aNaruI bhatte / bhinnAbhinnaggahaNe, na tarai sajie vi parihariuM // 989 // kazcida nirdharmA pralambAni grahItukAmaH " ko doSaH syAt 'dvAbhyAM' dravya-bhAvAbhyAM bhinne pralambe gRhyamANe ?" iti paribhAvya dravya-bhAvabhinnAni pralambAnyAnItavAn / yadi ca tasya prAyazcittaM na dIyate tadA sa nirvizaGkaM bhUyo bhUyastAni gRhNAti / tatazca labdhapralambarasAsvAdasya prasaGgadoSeNa 25 30 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 987-92] prathama uddezaH / 311 taiH pralambairalabhyamAnaistasya bhakte 'aruciH' arocako bhavati / tato yAni bhAvato bhinnAni dravyato'bhinnAni teSAM grahaNe pravartate / yadA tAnyapi na labhate tadA'sau pralambarasagRddhaH sajIvAnyapi pralambAni na zaknoti parihartumiti / vizeSayojanA tvevam-kuTumbisthAnIyaH sAdhuH, ikSukaraNasthAnIyaM cAritram , parikhAsthAnIyA acittapralambAdinivRttiH, vRtisthAnIyA gurvAjJA, go-pathikAdisthAnIyA rasagauravAdayaH, tairupadyamANaM pralambagrAhiNazcAritramacirAdeva vinazyati, 5 yathA cAsau karSaka ekabhavikaM maraNaM prAptastathA'yamapyanekAni janma-maraNAni prAmotItyeSa aprazasta upanayaH / prazastaH punarayam--yathA tena dvitIyakarSakeNa kRtaM sarvamapi parikhAdikam , utrAsitA gavAdayaH, rakSitaM khakSetram , saJjAto'sAvaihikAnAM kAmabhogAnAmAbhAgI; evamatrApi kenApi sAdhunA dravyabhAvabhinnaM pralambamAnItamAcAryANAmAlocitam , tairAcAryaH sa sAdhuratyarthaM kharaNTitaH // 989 // tatazca chaDDAviya-kayadaMDe, na kameti matI puNo vi taM ghettuM / na ya se baDDai gehI, emeva aNaMtakAe vi // 990 // sa sAdhurAcAryaiH pralambAni cchardApitaH-tyAjitaH prAyazcittadaNDazca tasya kRtaH, tatazca cchardApita-kRtadaNDasya punarapi. 'tat' pralambajAtaM grahItuM matiH 'na kramate' notsahate, 'na ca' naiva "se" tasya pralambe gRddhirvardhate, tatazcAsau viratirUpayA parikhayA gurvAjJArUpayA vRtyA parikSiptamikSuka-15 raNakalpaM cAritraM rasagauravAdigo-pathikairupadrUyamANaM samyak paripAlayitumISTe, jAyate caihikA''muSmikakalyANaparamparAyA bhAjanam / evaM tAvat pratyeke bhaNitam , anantakAye'pyevameva draSTavyamiti // 990 // atha maharddhika-dArubharadRSTAntadvayamAha kannatepura oloyaNeNa anivAriyaM viNaTuM tu / dArubharo ya vilutto, nagaraddAre avAriMto // 991 // bitieNoloyaMtI, savvA piMDittu tAlitA purato / bhayajaNaNaM sesANa vi, emeva ya dAruhArI vi // 992 // mahiDDio rAyA bhaNNai / tassa kannatepuraM vAyAyaNehiM oloei taM na ko vi vArei / tAhe teNa pasaMgeNaM niggaMtumADhattAo taha vi Na koti vArei / pacchA viDaputtehiM samaM AlAvaM kaaumaaddhttaao| evaM avArijaMtIo viNaTThAo // dArubharadiTuMto egassa seTThissa dArubhariyA bhaMDI pavisati / NagaradAre egaM dAru sayaM paDiyaM taM ceDarUveNa gahitaM / taM pAsittA 'na vAriyaM' ti (granthAnam-3500 ) kAuM aNNeNa ceDarUveNa bhaMDIo ceva gahiyaM / taM avArijjamANaM pAsittA sabo dArubharo viluto logeNaM / ete apasatthA / ___ime pasatthA-bitieNaM aMtepuravAlageNa egA oloyaMtI diTThA, tAhe teNa sabAo piMDittA 30 tAsiM purao sA taalitaa| tAhe sesiyAo vi bhIyAo Na paloeMti / evaM aMteuraM rakkhiyaM // evaM paDhamadAruhArI vi piTTittA dArubharo vi rakkhito // athAkSaragamanikA-kanyAntaHpuram 'avalokanena' vAtAyanenA'valokamAnamanivAritaM sat Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 krameNa viTaputraiH sArddhamAlApakaraNAd vinaSTam / evaM dArubharo'pi nagaradvAre dArUNi gRhanti ceTarUpANyavArayati zAkaTike sarvo'pi 'viluptaH' muSitaH / dvitIyena punarantaHpurapAlakenaikA kanyakA avalokamAnA dRSTA, tataH sarvA api kanyakAH piNDIkRtya tAsAM purataH tADitA, yathA zeSANAmapi bhayajananaM bhavati / evameva ca dAruhAryapi prathamaH kuTTito yathA zeSA bibhyatIti // 991 // 5992 // sthalIdRSTAntamAha thali goNi sayaM muya bhakkhaNeNa laddhapasarA thaliM tu puNo / ghAtesuM vitiehi~ u, koTTaga baMdiggaha niyattI // 993 // thalI nAma devadroNI / tato gAvINaM goyaraM gayANaM ekA jaraggavI mayA / sA puliMdehiM 'sayaM maya' tti khaiyA / kahiyaM govAlaehiM devadroNIparicAragANaM / te bhaNaMti-jai khaMiyA 10 khaiyA nAma / pacchA te pasaMgaNaM avArijaMtA appaNA ceva mAreumAraddhA / pacchA tehiM laddhapa sarehiM thalI ceva ghAtitA / esa apasattho // ___ imo pasattho-taheva gAvINaM goyaraM gayANaM ekA mayA / sA puliMdehiM khaiyA / govAlehiM siTTha paricAragANaM / tehiM gaMtUNaM biiyadivase taM koTheM bhaggaM 'mA pasaMgaM kAhinti' ti kAuM / tattha baMdiggaho ko|| 15 athAkSarArthaH-sthalIsambandhinInAM gavAM gocaragatAnAmekA jaradvI svayaM mRtA / tasyA bhakSaNena labdhaprasarAH pulindAH punaH khayamevAgamya sthalI ghAtitavantaH / dvitIyaiH punardevadroNIparicArakaiH 'koTTakaM' pulindapallI tad gatvA bhagnaM 'mA bhUt prasaGgaH' iti kRtvA, teSAM pulindAnAM bandigRhe nivRttiH kRtA / upanayayojanA "ko dosoM dohi~ bhinne, pasaMgadoseNa aNaI bhatte" (gA0 989) ityAdi prAguktAnusAreNa sarvatrApi draSTavyA // 993 / / 20 atha vikaDubha-palimanthadvAre vyAkhyAnayati vikaDubhamaggaNe dIhaM, ca goyaraM esaNaM ca pillijjA / nippisiya soMDa nAyaM, muggachivADIeN palimaMtho // 994 // iha pralambarasabhinnadADhatayA pralambairvinA kevalaH kUro yadA na pratibhAsate, tato'nyasmin bhaktapAne labdhe'pi vikaTubhaM-zAlanakaM tad mArgayan alabhamAno dIrgha gocaraM karoti, eSaNIyaM vA ala25 bhamAno'neSaNIyaM vikaTubhaM gRhNanneSaNAM prerayet / / atra ce 'niSpizitaH pizitavarjI 'zauNDaH' madyapaH 'jJAtam' udAharaNamjahA ego amaMsabhakkhI puriso / tassa ya majjapAehiM saha saMsamgI / annayA tehiM bhaNio-maje NijjIve ko doso ? / tehiM ya so savahaM gAhito / tao lajjamANo egate pareNa ANiyaM pibai / pacchA laddhapasaro bahujaNamajjhe vIhIe vi cattalajjo pAumADhatto / tesiM puNa maMsaM 30 vilaMko upadaMza ityarthaH / iyarassa puNa cibbhiDa-caNaya-pappaDagAINi / tANi ya sabakAlaM na 1degcaraM gatA bhA0 // 2 atha "vikaDubhaM palimaMtho ceva" (gA0985)tti vyAkhyAnayati bhA0 // 3 nivvissa soMDa bhA0 tA0 / bhA0 pustake etatpAThAnusAreNaiva TIkA vartate, dRzyatAM . TippaNI 5 // 4 prerayati / atra mo0 le0 ||5c "nirvinaH' vilaM-mAMsaM tadvarjI bhA0 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 993-95] prathama uddezaH / 313 bhavaMti / puNo tehiM bhaNiyaM-kerisaM majjapANaM viNA vilaMkeNaM ? paramArie ya maMse ko doso ? khAyasu imaM / tattha vi so savahaM gaahito| 'paramArie natthi doso' tti khAyai / pacchA laddharaso kaDhiNacittIbhUto niddhaMdhasapariNAmo appaNA vi mAreuM khAyai / nissUgo jaao| / uktaM ca karotyAdau tAvat saghRNahRdayaH kiJcidazubhaM dvitIyaM sApekSo vimRzati ca kAryaM ca kurute / tRtIyaM niHzaGko vigataghRNamanyat prakurute tataH pApAbhyAsAt satatamazubheSu praramate // >> jahA so soMDao vilaMkeNa viNA na sakei acchiuM, evaM tassa 'vi palaMbehiM viNA kUro na paDihAi / tassa erisI gehI tesu jAyai jIe egadiNamavi tehiM viNA na sakei acchiuM / 10 pacchA saNiyaM sayaM ceva rukkhehito giNhai ti // ___tathA muggachivADI-komalA mudgaphalI, upalakSaNatvAd ikSukhaNDa-tindukAdikamanyadapi yat tucchauSadhirUpaM tasmin bhakSyamANe 'parimanthaH' sUtrArthavyAghAto bhavati, na punaH kAcit tRptimAtrA saJjAyate / api ca kadAcidAtmavirAdhanA'pi bhavet / tathA cAtra dRSTAntaH ekA aviraiyA muggakhette komalAo muggaphaliyAo khAyaMtI rannA AheDaeNaM vacaMteNa diTTA, 15 eteNa vi diTTA sA taheva / tassa kouyaM jAyaM 'kettiyAo puNa khatiyA hoja ?' ci poTTe se phADiyaM / jAva navaraM diTuM pheNaraso / evaM virAhaNA hojjA // // 994 // gate vikaTubha-parimanthadvAre / athAnAcIrNadvAramAha avi ya hu savva palaMbA, jinn-gnnhrmaaieh'nnaainaa| louttariyA dhammA, aNuguruNo teNe te vajA // 995 // 'api ca' iti dUSaNAbhyuccaye, pUrvoktA doSAstAvat sthitA eva dUSaNAntaramapyastIti bhAvaH / 'huH' nizcitaM 'sarvANi' sacittA-'cittAdibhedabhinnAni mUla-kandAdibhedAd dazavidhAni vA pralambAni jinaiH-tIrthakaraiH gaNadharaizca-gautamAdibhiH AdigrahaNena jambU-prabhava-zayyambhavAdibhiH sthavirairapi 'anAcIrNAni' anAsevitAni / lokottarikAzca ye kecana 'dharmAH' samAcArAste sarve'pi 'anuguravaH' yad yathA pUrvagurubhirAcaritaM tat tathaiva pAzcAtyairapyAcaraNIyamiti, gurupAramparyavyava-25 sthayA vyavaharaNIyA iti bhAvaH / yenaivaM tena 'tAni' malambAni 'vAni' pariharcavyAnIti // 995 // atra paraH prAha-yadi yad yat prAcInagurubhirAcIrNa tat tat pAzcAtyairapyAcaritavyaM tarhi tIrthakaraiH prAkAratraya-cchatratrayaprabhRtikA prAbhRtikA teSAmevArthAya surairviracitA yathA samupajIvitA tathA vayamapyasmannimittakRtaM kiM nopajIvAmaH ? / sUrirAha 1 etacihnAntargataH pAThaH ta0 De0 kAM0 pustakAdarzeSu na vidyate // 2 vi palaMbe khAyaMtassa pacchA giddhassa palaMdeg bhA0 / "so palaMbe khAyaMto pacchA tehiM giddhassa palaMbeNa viNA kUro Na paDibhAti" itiM cUrNau // 3degghAtalakSaNaHna punaH bhA0 // 4 degyA sunnakhette mo0 le. ||5degnn vajA u tA0 // 6 tada [va] yama bhA0 vinA // 30 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 314 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 1 kAmaM khalu aNuguruNo, dhammA taha vi huna savvasAhammA / guruNo jaMtu aisae, pAhuDiyAI samupajIve // 996 // _ 'kAmam' anumataM khalvasmAkaM yad anugurakho dharmAH, tathApi na sarvasAdhAt cintyate kintu dezasAdhAdeva / tathAhi-'guravaH' tIrthakarAH 'yat tu' yat punaH 'atizayAn' prAbhRtikAdIn 6 prAbhRtikA surendrAdikRtA samavasaraNaracanA AdizabdAdavasthitanakha-romA-'dhomukhakaNTakAdisurakRtAtizayaparigrahaH tAn samupajIvanti 'sa tIrthakarajItakalpaH' iti kRtvA na tatrAnudharmatA cintanIyA / yatra punastIrthakRtAmitareSAM ca sAdhUnAM sAmAnyadharmatvaM tatraivAnudharmatA cintyate // 996 / / sA ceyamanAcIrNeti daya'te sagaDa-daha-samabhome, avi ya viseseNa virahiyatarAgaM / taha vi khalu aNAinna, esa'Nudhammo pavayaNassa // 997 // yadA bhagavAn zrImanmahAvIrasvAmI rAjagRhanagarAd udAyananarendrapravrAjanAtha sindhusauvIradezavataMsaM vItabhayaM nagaraM prasthitastadA kilA'pAntarAle bahavaH sAdhavaH kSudhAstRiSArditAH saMjJAbAdhitAzca babhUvuH / yatra ca bhagavAnAvAsitastatra tilabhRtAni zakaTAni pAnIyapUrNazca hRdaH 'samabhaumaM ca' gartI-bilAdivarjitaM sthaNDilamabhavat / api ca vizeSeNa tat tilodakasthaNDila15 jAtaM 'virahitataraM' atizayenA''gantukaistadutthaizca jIvairvarjitamityarthaH tathApi khalu bhagavatA 'anAcIrNa' nAnujJAtam / eSo'nudharmaH 'pravacanasya' tIrthasya, sarvairapi pravacanamadhyamadhyAsInairazastropahataparihAralakSaNa eSa eva dharmo'nugantavya iti bhAvaH // 997 // athaitadeva vivRNoti vakaMtajoNi thaMDila, atasA dinnA ThiI avi chuhAe / taha vi na geNDiMsu jiNo, mA hu pasaMgo asatthahae // 998 / / yatra bhagavAnAvAsitastatra bahUni tilazakaTAnyAvAsitAnyAsan / teSu ca tilAH 'vyutkrAntayonikAH' azastropahatA apyAyuHkSayeNAcittIbhUtAH / te ca yadyasthaNDile sthitA bhaveyustato na kalperannityata Aha-sthaNDile sthitAH / evaMvidhA api trasaiH saMsaktA bhaviSyantItyAha'atrasAH' tadudbhavA-''gantukatrasavirahitAH / tilazakaTasvAmibhizca gRhasthairdattAH, etena cAdattA25 dAnadoSo'pi teSu nAstItyuktaM bhavati / api ca te sAdhavaH kSudhA pIDitA AyuSaH sthitikSayamakAryuH tathApi 'jinaH' varddhamAnakhAmI nA'grahIt , 'mA bhUdazastrahate prasaGgaH, 'tIrthakareNApi gRhItam' iti madIyamAlambanaM kRtvA matsantAnavartinaH zipyA azastropahataM mA grAhiSuH' iti bhAvAt , vyavahAranayabalIyastvakhyApanAya bhagavatA na gRhItA iti hRdayam ; yuktiyuktaM caitat pramANasthapuruSANAm / yata uktam pamANAni pramANasthai, rakSaNIyAni yatnataH / viSIdanti pramANAni, pramANasthairvisaMsthulaiH // // 998 // 1 mo0 le. vinA'nyatra-iti paribhAvya vyavahAranayabalIyastvakhyApanAya bhagavatA nAnukSAtA iti hRdayam, yukti bhA0 / iti bhAvaH, yukti ta0 De0 kAM0 // 30 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 996-1002] prathama uddezaH / 315 emeva ya niJjIve, dahammi tasavajie dae dine / samabhomme ya avi ThitI, jimitA sannA na yA'NunnA // 999 // evameva ca hRde 'nirjIve' yathAyupkakSayAdacittIbhUte'cittapRthivyAM ca sthite trasavarjite ca 'dake' pAnIye hRdakhAminA ca datte tRSArditAnAM ca sAdhUnAM sthitikSayakaraNe'pi bhagavAnnAnujAnIte sma 'mA bhUt prasaGgaH' iti / tathA svAmI tRtIyapaurupyAM jimitamAtraiH sAdhubhiH sArdha-5 mekAmaTavIM prapannaH, "sanna"tti saMjJAyA AbAdhA, yadvA "Asanna"tti bhAvAsannatA sAdhUnAM samajani, tatra ca samabhaumaM gartA-goppada-bilAdivarjitaM yathAsthitikSayavyutkrAntayonikapRthivIkaM trasaprANavirahitaM sthaNDilaM vartate, aparaM ca zastropahataM sthaNDilaM nAsti na vA prApyate, api ca te sAdhavaH saMjJAbAdhitAH sthitikSayaM kurvanti tathApi bhagavAn nAnujJAM karoti yathA 'atra vyutsRjata' iti, 'mA bhUdazastrahate prasaGgaH' iti / eSa anudharmaH pravacanasyeti sarvatra yojyam // 999 // 10 eSa sarvo'pi vidhirnirgranthAnAzrityoktaH / atha nimranthIradhikRtyAmumevAtidizannAha eseva gamo niyamA, niggaMthINaM pi hoi nAyavyo / savisesatarA dosA, tAsiM puNa giNhamANINaM // 1000 // eSa eva sarvo'pi 'gamaH' prakAro nimranthInAmapi bhavati jJAtavyaH / tAsAM punargrahatInAM pralambena hastakarmakaraNAdinA savizeSatarA doSA vaktavyA iti // 1000 // sUtram kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA Ame tAlapalaMbe bhinne paDigAhittae 2 // asya vyAkhyA prAgvat / navaraM 'bhinnaM' bhAvato vyapagatajIvam dravyato bhinnamabhinnaM vA, tRtIya-caturthabhagavartItyarthaH / evaM ca sUtreNAnujJAtam , yathA-AmaM bhinnaM kalpate, arthataH punaH 20 pratiSedhayati-na kalpate // - Aha yadi na kalpate tataH kiM sUtre nibaddhaM "kalpate" iti ? ucyate jai vi nibaMdho sutte, taha vi jaINaM na kappaI AmaM / jai giNhai laggati so, purimapadanivArie dose // 1001 // yadyapi sUtre nibandhaH "kalpate bhinnam" itilakSaNastathApi yatInAM na kalpate AmaM bhinnamapi, 25 yadi gRhNAti tataH sa pUrvapade-pUrvasUtre nivAritA ye doSAstAna 'lagati' prAmoti // 1001 // Aha yadi sUtre'nujJAtamapi na kalpate tarhi sUtraM nirarthakam , sUrirAha suttaM tU kAraNiyaM, gelana-'ddhANa-omamAIsu / / jaha nAma cautthapade, iyare gahaNaM kahaM hojA // 1002 // sUtraM kAraNikam / tAni ca kAraNAnyamUni-lAnatvam adhvA avamaudaryam , evamAdiSu kAra-30 geSu kalpate / tatra prathamatazcaturthabhane tadalAbhe tRtIya-dvitIya-prathamabhaGgeSvapi / Aha yathA 1 suttaM NiratthayaM kAraNiyaM tA0 / "suttaM NiratthayaM0 gAhA / kadhaM puNa suttaM NiratyayaM ? ucyatepuvamabhinnA0 gAdhA" iti cUrNau // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 2 nAma 'caturthapade' caturthabhaGge grahaNaM tathA 'itarasmin' bhaGgatraye kathaM grahaNaM bhavet ? ucyatetatrApi kAraNato grahaNaM bhavatyeva / yathA ca bhavati tathottaratrAbhidhAsyate // 1002 // atha punarapyAha punvamabhinnA bhinnA, ya vAriyA kahamiyANi kappaMti / suNa AharaNaM coyaga!, na kamati savvattha diTuMto // 1003 // pUrvasUtre bhavadbhirabhinnAni bhinnAni ca 'vAritAni' pratiSiddhAni, katham 'idAnIm' asmin sUtre "kalpante" iti bhaNata ? na yuktaM pUrvAparavyAhatamIdRzaM vaktumiti bhAvaH / atrAcAryaH prAha'zRNu' nizamaya 'AharaNaM' dRSTAntaM he nodaka ! yathA kalpante / atra nodako guruvacanamanAkarNya durvidagdhatAdadhmAtaH prativakti-AcArya ! na sarvatrApyarthe dRSTAntaH kramate, dRSTAntamantareNApya10 rthapratipatteH // 1003 // tathAhi jai diTuMtA siddhI, evamasiddhI u ANagejjhANaM / aha te tesi pasiddhI, pasAhae kinnu didruto // 1004 / / yadi dRSTAntAdarthAnAM siddhistarhi 'AjJAgrAhyANAM' nigoda-bhavyA-'bhavyAdInAmarthAnAmasiddhiH prasajyeta / atha 'te' tava AjJayA teSAM prasiddhistataH 'kinnu' iti vitarke 'huH' evamarthe kimevaM 15 dRSTAntato'rthasiddhiH kriyate ? // 1004 // kiJcAnyat kappammi akappammi ya, diTuMtA jeNa hoti aviruddhaa| tamhA na tesi siddhI, vihi-avihivisovabhoga iva // 1005 // dRSTAntena yad yad Atmana iSTaM tat tat sarvaM yadRcchayA prasAdhyate, yathA-kalpate hiMsA kartuM vidhineti pratijJA 1, niSpratyapAyatvAditi hetuH 2, yathA vidhinA viSopabhoga iti 20 dRSTAntaH, asya ca bhAvanA-yathA vidhinA mantraparigRhItaM viSaM khAdyamAnamadoSAya bhavati, avidhinA punaH khAdyamAnaM mahAntamanarthamupaDhaukayati 3, evaM hiMsA'pi vidhinA vidhIyamAnA na durgatigamanAya prabhavati, avidhinA tu vidhIyamAnA durgatigamanAyopatiSThate 4, yatazcaivamato nippratyapAyatvAt kalpate kattuM hiMseti nigamanam 5 / evaM kalpye'kalpye ca yena kAraNena dRSTAntA avi ruddhA bhavanti, kalpyamapyakalpyam akalpyamapi kalpyaM yadRcchayA dRSTAntabalena kriyata iti bhAvaH, 25 tasmAd naitebhyo dRSTAntebhyo'rthAnAM siddhirbhavati / gAthAyAM paJcamyarthe SaSThI / vidhinA avidhinA ca viSopabhoga iveti // 1005 // itthaM nodakena vapakSe sthApite sati sUrirAha asiddhI jai nAeNaM, nAyaM kimiha ucyate / aha te nAyato siddhI, nAyaM kiM paDisijjhatI // 1006 // yadi 'jJAtena' dRSTAntenArthAnAmasiddhistatastvayA 'jJAtaM' viSadRSTAntaH iha 'kimucyate' kime30 bamabhidhIyate ? / atha 'te' tava 'jJAtataH' dRSTAntataH siddhiH tato'smAbhirucyamAnaM jJAtaM kiM pratiSidhyate ? // 1006 // kiJca 1 "kIrai hu kinnu didvaitA" iti pAThAnusAreNa vRttikRtA vRttivihitA, nAso pATaH kasmiMzcidapi pustakAdazeM labhyata iti // 2uccate tA0 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASyagAthAH 1003-10] prathama uddezaH / aMdhakAro padIveNa, vajae na u annhaa| tahA diTuMtio bhAvo, teNeva u visujjhaI // 1007 // andhakArazabdasya punapuMsakaliGgatvAd yathA'ndhakAro rAtrau pradIpenaiva 'vaya'te' vizodhyate 'na tu' naivAnyathA, vizodhite ca tasmin ghaTAdikaM vastu parisphuTamupalabhyate; tathA'trApi 'dAgantikaH' dRSTAntagrAhyaH 'bhAvaH' padArtho'ndhakAravadatigahano'pi 'tenaiva' dRSTAntena pradIpakalpena 5 'vizudhyate' nirmalIbhavati, vizuddha ca tasmin parisphuTA vivakSitArthapratipattirbhavatIti dRSTAntopadarzanamatra kriyate / kiJca saumya ! prINitA vayaM khavAkyenaiva bhavatA yad dRSTAntenArthaprasAdhanamabhyupagatam / asmAkamapi tvadIya eva dRSTAntaH sUtrasya sArthakatvaM prasAdhayiSyati // 1007 // katham ? iti ced ucyate-- eseva ya diluto, vihi-avihIe jahA visamadosa / hoi sadosaM ca tathA, kajitara jayA-'jaya phalAI // 1008 // 'eSa eva' tvadukto dRSTAnto'smAbhiH prastutasUtrArthe'vatAryate-yathA vidhinA viSamupabhujyamAnamadoSam , avidhinA bhujyamAnaM tadeva sadoSam ; tathA kArye yatanayA phalAdIni AsevyamAnAni na doSAyopatiSThante, "iyare" tti itarasmin-akArye yatanayA vA ayatanayA vA''sevyamAnAni doSAyopakalpante // 1008 // api ca Ayuhe dunnisammi , pareNa balasA hie / vetAla iva dujutto, hoi pacaMgirAkaro // 1009 // yathA kenApi zArIrabaladoddhatena paravadhAyA''yudhaM nisRSTaM-muktam , taca durnisRSTaM kRtaM yena tadeva pareNa 'hRtaM' gRhItam , yadvA anisRSTamevAyudhaM pareNa "balasa" ti chAndasatvAd balAtkAreNa hRtam , tatastasminnAyudhe durnisRSTe pareNa balAtkAreNa vA hRte sati tasyaiva tena pratighAtaH kriyate / 20 evaM tvayA'pyasmadabhipretadRSTAntapratighAtAya viSadRSTAnta upanyastaH, asmAbhistu tenaiva dRSTAntena "na sarvatra dRSTAntaH kramate" (gA0 1003) iti bhavatpratijJAyAH pratighAtaH kRtaH, khAbhipretazvArthaH prasAdhita iti / tathA kenacid mantravAdinA homa-jApAdibhirvetAla AhUta Agatazca, sa ca vetAlaH kizcit tadIyaskhalitaM dRSTvA 'duryuktaH' duHsAdhito na kevalaM tasya sAdhakasyAbhISTamartha na sAdhayati kintu kupitaH san 'pratyaGgirAkaraH' pratyuta tasyaiva sAdhakasyonmattatAdilakSaNApakAra-25 kArI bhavati; evaM bhavatA'pi khapakSasAdhanArthaM viSadRSTAnta upAttaH sa ca duHprayuktatvAt pratyuta bhavata eva pratijJopaghAtalakSaNamapakAramAdadhAti smeti // 1009 // kiJca nirutassa vikaDubhogo, apatthao kAraNe ya avihIe / iya dappeNa palaMbA, ahiyA kajje ya avihIe // 1010 // yathA nIrujasya vizeSeNa kaTukaM vikaTukam-auSadhamityarthaH tasya yo bhogaH-upayogaH, tathA 30 'kAraNe ca' rogAdau yastasyaivA'vidhinA bhogaH, sa ubhayo'pi 'apathyaH' ahitaH-vinAzakAraNaM jAyate / 'iti' evaM 'darpaNa' kAraNAbhAvenA''sevyamAnAni pralambAni 'ahitAni' saMsAravarddhanAni . 1 cUrNikRdbhirneyaM gAthA''TatA // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 318 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 2 bhavanti, 'kArye ca' avamaudaryAdau 'avidhinA' ayatanayA gRhItAnIha paratra cAhitAni jAyante // 1010 // atha dRSTAntameva samarthayannAha--- jai kusalakappitAo, uvamAoM na hoja jIvalogammi / chinnabbhaM piva gagaNe, bhamija logo niruvamAo // 1011 // 5 kuzalai:--paNDitaiH kalpitA:-teSu teSu grantheSu viracitAH 'upamAH' dRSTAntA asmin jIvaloke yadi na bhaveyustarhi 'chinnAbhramiva' chinnaM-vyavacchinnamekIbhUtaM yad anaM tad yathA pracaNDapavanena gagane itastato bhrAmyate evamayamapi lokaH 'nirupamAkaH' tattadarthaprasAdhakadRSTAntavikalo dolAyamAnamAnasaH saMzayAdibhiritastato bhrAmyeta, na kasyApyarthasya nirNayaM kuryAditi bhAvaH / uktaM ca10 tAvadeva calatyartho, maMnturviSayamAgataH / yAvannottambhaneneva, dRSTAntenAvalambyate // // 1011 // evaM ca bahubhiH prakArairvyavasthApitaM dRSTAntaM pramANayan ziSyaH prAha-bhagavan ! yadyevaM tataH kriyatAM dRSTAntaH / ucyate, kurmaH, AkarNyatAM dattakarNena bhavatA-- maruehi ya diTuMto, kAyavyo cauhi~ ANupuvIe / evamihaM addhANe, gelA taheva omammi // 1012 // _ 'marukaiH' brAhmaNaizcaturbhidRSTAntaH karttavya AnupUrvyA / 'evaM' marukadRSTAntAnusAreNa iha adhvani glAnatve tathaivAvame dvitIyapadaM draSTavyamiti niyuktigAthAsamAsArthaH // 1012 // atha pUrvAddhaM tAvad vyAkhyAti caumaruga videsaM sAhapArae suNaga rana satthavahe / tatiyadiNa pUtimudagaM, pAragoM suNayaM haNiya khAmo // 1013 // pariNAmao'ttha ego, do apariNayA tu aMtimo atIva / pariNAmo saddahatI, kanna'pariNamatoM mato vitito||1014|| taio eyamakiccaM, dukkhaM mariuM ti taM samAraddho / kiM eccirassa siTuM, aipariNAmo'hiyaM kuNati // 1015 // pacchittaM khu vahijaha, paDhamoM ahAlahusa dhADito tito| cautho a atipasaMgA, jAo sovAgacaMDAlo // 1016 // jahA cattAri maruA 'ajjhAissAmo' tti kAuM videsaM patthitA / tehi ya ego sAhApArao diTTho, pucchio-kattha vaccasi ? / so bhaNai-jattheva tunbhe / tAhe te egammi paccaMte addhANa sIsae satthaM paDicchaMti, so ya / sattho milai / sAhApArago eMgaM suNagaM sAravei / tehiM 30bhaNiyaM-kiM tubbhaM eeNaM / so bhaNai-ahameyaM jANAmi kAraNaM / tao te sattheNa samaM aDaviM paviTTA / tesiM tattha raNNe pavannANaM so sattho muTTo disodisiM palAto / itare vi maruyA paMca 1 "manasA'pyavadhAritaH" cUrNipravantare // 2 "yAvannopaSTambhakena" cUrNipratyantare // 3 "dRSTAntena prasAdhyate" cUrNipratyantare // 20 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 bhASyagAthAH 1011-17] prathama uddezaH, / jaNA suNagachaTTA ekato paTTitA atIvatisiya-bhukkhiyA taiyadiNe pecchaMti pUimudagaM mayagakalevarAulaM / tattha te sAhApArageNa bhaNitA-eyaM suNagaM mAre khAmo, eyaM ca saruhiraM pANiyaM pibAmo, aNNahA vivajjAmo, eyaM ca vedarahassaM AvatIe bhaNiyaM ceva, na doso / evaM teNa te bhaNitA / tesiM maruyANaM eko pariNAmato, do apariNAmagA, cautthato atipariNAmao / tattha jo so pariNAmago teNa taM sAhApAragavayaNaM saddahiyaM abbhuvagayaM ca / je te do apariNAmagA: tesiM ekkeNa sAhApAravayaNaM souM kaNNA ThaiyA 'aho ! akajaM, kaNNA vi meM suNaMti' so apariNAmago tisiya-bhukkhio mao / jo so bitio apariNAmago so bhaNai-'eyaM eyavasthAe vi akiccaM, kiM puNa dukkhaM marijjati ?' tti kAuM khaIyaM NeNa / jo so atipariNAmo so bhaNati-kiha ciramsa siTuM ? vaMciyA mo atIte kAle ja Na khautiyaM / so aNNANi vi gAvi-gaddabhamaMsANi khAdiumADhatto, majaM ca pAuM / tattha jehiM khatiyaM te sAhApArageNa bhaNitA-10 ito NitthinnA samANA pacchittaM vahejaha / tattha jo so pariNAmago teNa appasAgAriyaM egassa ajjhAvagassa AloiyaM / teNa 'suddho tti bhaNiya, paMcagavaM vA dinnaM / tattha jo so apariNAmao so NitthiNNo samANo saiMNagakattiM sire kAuM mAhaNe melittA cAuvejassa pAdehiM paDittA sAhai, so cAuvejeNa 'dhiddhi'kato NicchUDho / jo so aipariNAmago 'Natthi kiMci abhakkhaM apeyaM vA' atipariNAmapasaMgeNa so mAyaMgacaMDAlo jAo // 15 athAkSarArthaH- catvAro marukA videzaM prasthitAH / tataH 'zAkhApAragaH' vedAdhyayanapAragato marukasteSAM militaH, tena ca zunakaH sArddha gRhItaH / araNye ca gatAnAM sArthasya vadhaH-moSaNaM / tatastairmarukairekAM dizaM gRhItvA palAyitaiH tRtIyadine 'pUti' kuthitaM mRtakaDevarAkIrNamudakaM dRSTam / zAkhApArago vakti-enaM zunakaM hatvA bhakSayAmaH / atra caikaH pariNAmakaH, dvau 'apariNatau' apariNAmako, 'antimaH' caturtho'tIvapariNAmakaH / tatra pariNAmakaH zAkhApAragavacanaM zraddhatte / 20 'dvitIyaH punaH' apariNataH karNo sthagitavAn 'na zRNumaH enAM vArtAmapi' iti kRtvA mRtaH / tRtIyo'pyapariNatatvAt cintayati- 'etad etasyAmapyavasthAyAmakRtyam , paraM kiM kriyate ? duHkha mattum iti 'tat' zunakabhakSaNaM kartuM samArabdhaH / caturthastvatipariNAmakaH kimiyataH kAlAt 'ziSTaM' kathitam ? ityuktvA 'adhikaM karoti' go-gardabhAdimAMsAnyapi bhakSayatIti / zAkhApArageNa ca te bhANitAH-aTavyA uttIrNAH prAyazcittaM vahadhvam / tatra yaH prathamaH pariNAmakaH sa 25 yathAlaghukaprAyazcittena zuddhaH / dvitIyastu mRta eva / tRtIyo nirdhATitazcAturvidyaiH, paGkerbahiHkRta ityarthaH / caturthazcAtiprasaGgAt 'nAsti kiJcidabhakSyamapeyaM ca' iti zvapAkarUpazcaNDAlo jAta iti // 1013 // 1014 // 1015 // 1016 // athopanayayojanAmAha jaha pArago taha gaNI, jaha marugA eva gcchvaasiio| 1 me Na su bhA0 ta0 De0 // 2 iyaM teNa mo0 le0 // 3 khAtiyaM / evaM tehiM phADittA khaio / tattha jehiM khatiyaM bhA0 vinA / "jo so atipariNAmao so 'ecirassa siTuM? vaMcitA mo atItaM kAlaM' ti bhaNati / evaM tehiM phADiuM khatio,taM ca asuti pANiyaM pIyaM / sAhApArageNa" ityAdi 4 suNagakattiM zunakakRttiM zvacarma ityarthaH // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 2 suNagasarisA palaMbA, maDatoyasamaM dagamaphAsuM // 1017 // yathA zAkhApAragastathA 'gaNI' AcAryaH / yathA catvAro marukAH 'evam' amunA prakAreNa 'gacchavAsinaH' sAdhavaH / zunakasadRzAni atra pralambAni, vikRSTAdhvAdikAraNaM vinA saadhuunaambhkssnniiytvaat| 'mRtatoyasamaM' mRtakaDevarAkulodakatulyamaprAzukodakaM jJAtavyam , apeyatvAt // 1017 // 5 atha yaduktaM "evamihaM addhANe, gelanne taheva omammi / " ( gA0 1012 ) tatrAdhvadvAraM vivRNoti uddaddare subhikkhe, addhANapavajaNaM tu dappeNa / lahugA puNa suddhapade, jaM vA AvajatI tattha // 1018 // UrdhvaM darAH pUryante yatra kAle tad Urddhadaram , prAkRtazailyA uddaddaram / te ca darA dvividhAH10 dhAnyadarA udaradarAzca / dhAnyAnAmAdhArabhUtA darA dhAnyadarAH kaTa-palyAdayaH, udarANyeva darA udaradarAH; te ubhaye'pi yatra pUryante tad Urddhadaram / tathA subhikSaM-bhikSAcaraiH sulabhabhikSam / atra caturbhaGgI-UrddhadaraM subhikSaM ca 1 UrddhadaraM na subhikSaM 2 subhikSaM norddhadaraM 3 norddhadaraM na subhikSam 4 / tetra prathamabhaGge tRtIyabhaGge vA yadyadhvAnaM darpaNa pratipadyate tadA yadyapi na mUlottaraguNavirAdhanAdikaM kimapyApadyate tadA'pi zuddhapade catvAro laghukAH prAyazcittam , kasmAt ? darpaNAdhvAnaM 15 pratipadyate iti hetoH / 'yad vA' AtmavirAdhanAdikaM yatrApadyate tatra tanniSpannaM prAyazcittam / arthAdApannam-zeSabhaGgadvaye durbhikSatvAdadhvagamanaM pratipattavyamiti / prathama-tRtIyayorapi bhaGgayoH kAraNato bhavedadhvagamanam // 1018 // Aha kiM tat kAraNam ? ucyate asive omoyarie, rAyaDuDhe bhae va AgADhe / gelana uttimaDhe, nANe taha daMsaNa caritte // 1019 // eehi kAraNehiM, AgADhehiM tu gammamANehiM / uvagaraNapuvvapaDilehieNa sattheNa gaMtavvaM // 1020 // vivakSitadeze AgADhamazivamavamaudarya rAjadviSTaM bhayaM vA pratyanIkAdisamuttham , AgADhazabdaH pratyekamabhisambadhyate, tathA tatra vasatAM glAnatvaM bhUyobhUya utpadyate, yadvA dezAntare glAnatvaM kasyApi samutpannaM tasya pratijAgaraNaM karttavyam , uttamArtha vA ko'pi pratipannastasya niryApana 25 kAryam / tathA vivakSite deze jJAnaM vA darzanaM vA cAritraM vA notsarpati // 1019 // 1 jattha tA0 // 2 tatra prathamabhaGge yadyadhvAnaM darpaNa pratipadyate tadA yadyapi zuddhaM zuddhana gacchati na mUlottaraguNavirAdhanAdikaM kimapyApadyate tadA'pi zuddhapade catvAro laghukAH prAyazcittam , kasmAt ? darpaNa adhvAnaM pratipadyata iti hetoH| 'yadvA' anyadApadyate 'yatra' mUlottaraguNavirAdhanAdau tatra taniSpanna prAyazcittam / arthAdApannam-zeSabhaGgatraye'dhvagamanaM pratipattavyamiti cUrNyabhiprAyaH / nizIthacUrNyabhiprAyeNa tu tRtIye'pi bhaGge'. dhvAnaM yadi pratipadyate tatastadeva prAyazcittam, subhikSatvAt / dvitIya-caturthayostu bhaGgayordurbhikSatvAddhvAnaM pratipadyate / prathama-sRtIyayorapi bhaGgayoH kAraNato bhaved adhvagamanam // 1018 // iti bhA0 pustake paatthH| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1018-23 ] prathama uddezaH / 321 'etaiH' anantaroktaiH kAraNairAgAdairutpannaiH sadbhirgamyate / gacchadbhizvAdhvaprAyogyamupakaraNaM guli - kAdikaM gRhItvA sArthaH pUrvameva pratyupekSaNIyaH, tena pUrvapratyupekSitena sArthena sArddhaM gantavyam // 1020 // atra vidhimAha - addhANaM pavisaMto, jANaganIsAe gAhae gacchaM / aha tattha na gAhejA, cAummAsA bhave gurugA / / 1021 // adhvAnaM pravizannAcAryo jJAyakaH - gItArthastannizrayA gacchaM sakalamapyadhvakalpasthitiM grAhayati / atha 'tatra' adhvapraveze'dhvakalpasthitimAcAryA na grAhayeyustatazcaturmAsA guravaH prAyazcittaM bhaveyuH || 1021 // syAnmatiH - kaH kathaM vA gacchamadhvakalpaM grAhayati ? iti ucyategIyattheNa sayaM vA, gAhai char3itoM paccayanimittaM / sAraMti taM sutthA, pasaMga appaccao iharA // / 1022 // yadyAcArya AtmanA kenApi kAryeNa vyApRtastato'nyenopAdhyAyAdinA gItArthena, atha na vyATatastataH 'svayam' AtmanaivAnyagItArthAn purataH kRtvA adhvakalpasAmAcArIM gacchaM grAhayati / sa ca kathako grAhayannantarA'ntarA arthapadajAtaM ' chardayan parityajan kathayati / tato ye te 'zrutArthAH ' gItArthAste 'tad' arthapadajAtaM tyaktaM sat smArayanti, yathA-- vismRtaM bhavatAmetaccaitaccArthapadamiti / kiMnimittamevaM kriyate ? ityAha- agItArthAnAM pratyayanimittam, yathA sarve'pyete 15 yadenAM sAmAcArImitthameva jAnanti tannUnaM satyaiveyamiti / ' itarathA' yadyevaM na kriyate tatasteSAmagItArthAnAM madhye ye'tipariNatAste adhvana uttIrNA api tatraiva prasaGgaM kuryuH, ye tvapariNAmakAsteSAmapratyayo bhavet, yathA-1 - ete idAnImeva khabuddhikalpanAzilpanirmitAmevaMvidhAM sthitiM kurvantIti // 1022 // zipyaH prAha -- yA kAcidadhvani mailambagrahaNe sAmAcArI tAmidAnImeva bhaNata / gururAha 20 addhANe jayaNAe, parUvaNaM vakkhatI uvari sutte / aisgari aoccha, rogA''yaMkesimA jayaNA 5 "ettha paDhamabhaMge jati vi muddhaM muddheNa gacchati, aNAvajaMta ityarthaH, to vi hR ( eka ) / kIsa ? dappeNa addhANaM pavajjati / jaM vA aNNaM mUlaguNa-uttaraguNANaM virAdhaNaM kareti taNNippaNNaM pacchittaM / arthAt prAptamsesehiM tihiM bhaMgehiM pavajjitavvaM / bhave kAraNaM paDhameNa vi bhaMgeNa gamejA // kiM taM kAraNaM ? ucyate - ative0 gadhA // " iti cUrNiH // 1 dvANa pavisamANo tA0 // 2 gItArthAste tAnyarthapadAni tyaktAni santi smArayanti bhA0 // 3-4 ubhayatrApi bhA0 pustake pralambagrahaNe iti nAsti // 10 1023 // adhvani gacchatAM yA prailambagrahaNe yatanA - sAmAcArI tasyAH prarUpaNamupari adhvasUtre ihaivodezake vakSyati / avame'pi yaH ko'pi vidhiH sa sarvo'pyupari ihaiva pralambaprakRte vakSyate / atra punaryad glAnatvadvAraM tad abhidhIyate / tacca glAnatvaM dvidhA - roga AtaGkazca / tayo rogA- 25 ssaGkayordvayorapi 'iyaM' vakSyamANalakSaNA yatanA // 1023 // tatra tiSThatu tAvad yatanA, rogAsstaGkayoreva kaH parasparaM vizeSa: : ucyate- Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 saniyukti-ladhubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 2 gaMDI-koDha-khayAI, rogo kAsAigo u AyaMko / dIharuyA vA rogo, AtaMko AsughAtI u||1024 / / gaNDI-gaNDamAlAdikaH, kuSThaM-pANDurogo galatkoSThaM vA, kSayaH-rAjayakSmA, AdizabdAt zlIpada-zvayathu-gulmAdikaH sarvo'pi roga iti vyapadizyate / kAsAdikastu AtaGkaH, Adigraha5Nena zvAsa-zUla-hikkA-jvarA-'tIsArAdiparigrahaH / athavA dIrghakAlabhAvinI sarvA'pi rug roga ucyate / yastu AzudhAtI visUcikAdikaH sa AtaGkaH // 1024 // ___ atha sAmAnyato glAnatve vidhimAha gelannaM pi ya duvihaM, AgADhaM ceva no ya AgADhaM / AgADhe kamakaraNe, gurugA lahugA aNAgADhe // 1025 // 10 glAnatvamapi dvividham --AgADhaM caiva noAgADhaM ca anAgADhamityarthaH / AgADhe yadi krameNapaJcakaparihANyA karoti tatazcatvAro guravaH, anAgADhe tu yadyAgADhakaraNIyaM karoti tadA catvAro laghavaH // 1025 / / etadeva spaSTayannAha AgADhamaNAgADhaM, puvyuttaM khippagahaNamAgADhe / phAsugamaphAsugaM vA, caupariyaE ta'NAgADhe // 1026 // 15 AgADhamanAgADhaM ca 'pUrvoktam' "ahiDaka visa visUiya" (gA0 954) ityAdinA pUrvameva vyA khyAtam / tatrAgADhe zUla-visUcikAdau glAnatve samutpanne prAzukamaprAzukaM vA eSaNIyamaneSaNIyaM vA kSiprameva grahItavyam / athAgADhe triHparivartanarUpayA paJcakaparihANirUpayA vA yatanayA krameNa gRhNAti tatazcatvAro guravaH / anAgADhe punasvikRtvaH parivartane kRte'pi yadi zuddhaM na prApyate tatazcaturthe parivarte paJcakAdiyatanayA aneSaNIyaM gRhNAti / athAnAgADhe triHparivartanaM paJcakaparihANiM 20 vA na karoti tatazcaturlaghavaH / / 1026 // atha glAnatvaviSayAM yatanAmAha vije pucchaNa jayaNA, purise liMge ya davvagahaNe ya / piTThamapiDhe AloyaNA ya patravaNa jayaNA ya / / 1027 / / prathamato vaidyakharUpaM vaktavyam / tatastasya pArzve yathA pracchane yatanA kriyate tathA vAcyam / 'puruSaH' AcAryAdiko'bhidhAtavyaH / "liMge ya" tti khaliGgenA'nyaliGgena vA yathA pralambagrahaNaM 25 bhavati tathA vaktavyam / 'dravyagrahaNaM vA' lepAdidravyopAdAnamabhidhAnIyam / piSTasyApiSTasya ca pralambasya grahaNe vidhirvaktavyaH / tata AlocanA prajJApanA yatanA cAbhidhAtavyeti niyuktigAthAsamAsArthaH // 1027 // athAsyA eva bhASyakRd vyAkhyAnamAha vejahaga egadgAdipucchaNe jA cukkuveso| iha puNa davveM palaMbA, tini ya purisA''yariyamAI // 1028 // 30 'vaidyASTakam' aSTau vaidyAH saMvigga 1 masaMviggA 2, liMgI 3 taha sAvae 4 ahAbhadde 5 / aNabhiggahamicche 6 tara 7, aTThamae annatitthI ya 8 // iti gAthoktAH praSTavyAH / ete ca mAsakalpaprakRte glAnadvAre vyAkhyAsyante / eteSAM ca pracchane Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1024-30 ] prathama uddezaH / 323 iyaM yatanA - vaidyasya samIpe ekaH pracchako na gacchati, mA 'yamadaNDa AgataH' iti nimittaM grahIt ; dvAvapi na vrajataH, 'yamadUtAvetau' iti mananAt ; AdizabdAt catvAro'pi na vrajanti, 'nIharaNakAriNa ete' iti kRtvA ; yata evaM tatastrayaH paJca vA gacchanti ityAdiko vidhistAvad jJeyo yAvat 'kimasmin roge pratikartavyam ?' iti pRSTaH san sa vaidyazcatuSkopadezaM dadyAt / tadyathA-- dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / ete ca glAnadvAra eva vyAkhyAsyante / iha punardravyataH pralambAni, puruSAzca trayaH 'AcAryAdayaH' AcAryopAdhyAya - bhikSurUpA draSTavyA iti / taMtra vaidyaH pRSTaH kadAcidevamabhidadhyAt - yAdRzaM rogaM yUyaM kathayata IdRzasyopazamanArthamidaM vanaspatijAtaM glAnasya dAtavyam // 1028 // sa ca vanaspatiryo yasya rogasyopazamanAya prabhavati tadviSayaM tamabhidhitsurAha - paumuppaleM mAuliMge, eraMDe caiva niMbapatte ya / pittudaya sannivAe, vAyakkove ya siMbhe yaM / / 1029 // pittodaye padmotpalamauSadham, sannipAte 'mAtuliGgaM' bIjapUrakam, vAtaprakope eraNDapatrANi "siMbhe "tti zleSmodaye nimbapatrANi // / 1029 // atha yaduktaM "tinni ya purisA''yariyamAi " ( gA0 1028 ) ti tadetad bhAvayati -- gaNi-vasabha-gIta- pariNAmagA ya jANaMti jaM jahA davvaM / iyare siM vAulaNA, nAyammi ya bhaMDi - pouvamA / / 1030 / / yo'sau glAnaH sa gaNI - AcAryo vRSabhaH - upAdhyAyo bhikSuzceti trayaH puruSAH / atra bhikSudvidhA - gItArtho'gItArthazca pariNAmako'pariNAmako vA / tatra gaNi vRSabha-gItArthabhikSUNAM trayANAM puruSANAM prAzukepaNIyena dravyeNA''lepanAdi karttavyam ; yadA prAzukameSaNIyaM vA na prApyate tadA taditareNApi karttavyam / eteSAM ca yad yathA gRhItaM tat tathaiva nivedyate, nivedite ca te 20 tathaivAgamaprAmANyena sacittamacittaM vA zuddhamazuddhaM vA dravyaM yad yasminnavasare kalpate tad yathAvad jAnanti / yastvagItArthaH paraM pAriNAmikaH so'pi yad yathA kriyate tat tathaiva pariNAmakatvAt kathitaM sad jAnIte | 'itare' apariNAmakAH santo ye'gItArthAsteSAM na kathyate, yathA 'aprAzukamaneSaNIyaM vA gRhItam' kintu teSAM vyAkulanA kriyate, yathA 'amukagRhAdAtmArthaM kRtamAnItamidam' / atha kathamapi tairjJAtaM yathA 'etadaprAzukamaneSaNIyaM vA' tato jJAte sati bhaNDI - gantrI 25 potaH - pravahaNaM tadupamA karttavyA / yathA jA egadese adadA u maMDI, sIlappae sA u kareti kajjaM / jA dubbalA sIlaviyA vi saMtI, na taM tu sIleMti visinnadAruM // [ni.bhA.4893 ] (kalpabRhadbhASye ) 'zIlApyate' samAracyate ityarthaH / tathA-- jo gadese adaDho u poto, sIlappae so u karei kajjaM / 10 1 etazca bhA0 // 2 syate bhA0 // 3 sa ca vai bhA0 // 4 'trANi / etAni caturSvapi rogeSu yathAsaGkhyamauSadhAni // 1029 // bhA0 // 15 30 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 2 jo dubbalo sIlavio vi saMto, na taM tu sIleMti visinnadAruM // __ (kalpabRhadbhASye) evaM tvamapi yadi jAnISe-- 'ahaM praguNIbhaviSyAmi, praguNIbhUtazca prAyazcittaM voDhAsmi, aparaM ca khAdhyAya-vaiyAvRtya-tapaHprabhRtibhiradhikaM lAbhamupArjayiSyAmi' iti tata idaM pratisevakha 5 akalpanIyam ; arthateSAmasamarthastato mA pratisevakheti // 1030 // gataM vaidyapracchana-yatanApuruSalakSaNaM dvAratrayam / atha liGgAdIni sarvANyapi dvArANi gAthAdvayena bhAvayati so puNa Alevo vA, haveja AhArimaM va missiyaraM / / puvvaM tu piTThagahaNaM, vigaraNa jaM puvvachinnaM vA // 1031 // bhAviyakulesu gahaNaM, tesa'sati saliMgeM gennhnnaa'vnno|| 10 vikaraNakaraNAloyaNa, amugagihe paccao gIte // 1032 // yo vanaspatibhedo vraNAdau pittodayAdau vA upayujyate sa punarAlepo vA syAt , bahiH piNDIpradAnAdika ityarthaH, 'AhArimaM vA' bIjapUrAdikam / taccobhayamapi prathamato'cittam , tadalAbhe mizram , tasyApyabhAve 'itarat' sacittam / athavA 'mitha' nAma yad Alepa AhArayitavyaM ca bhavati, 'itarat' nAma yannAlepo nAhArayitavyam / tacca sparzena sparzanIyaM vA syAt padmotpalavada, 15 nAsikayA AghrAtavyaM vA bhavet puppAdivat / etAvatA dravyagrahaNadvAraM vyAkhyAtam / atha piSTApiSTa dvAram-tatrA''lepAdikaM sarvamapi yat pUrvapiSTaM labhyate tasya grahaNaM karttavyam , pUrvapiSTasyAlAbhe tRtIyenApi bhaGgena, tasyApyalAbhe dvitIyena, tasyApyasati prathamabhaGgena yat pUrvacchinnaM tad vikaraNaM kRtvA grAhyam , vividham-anekaprakAraM karaNaM-khaNDanaM yasya tad vikaraNam , tat tAdRzaM cAnIya peSaNIyam / etena ca yadadhastAduktaM "iyare gahaNaM kahaM hojA' (gA0 1002) 20 iti tad evaM bhavediti pratipattavyam // 1031 // ___atha pUrvacchinnaM na labhyate tata AtmanA'pi cchindanti / tacca pUrvacchinnaM bhAvitakuleSu grahItavyam / tatra yAni zrAddhakulAni mAtA-pitRsamAnAni sAdhUnAmapavAdapade'prAzukAdikaM gRhNatAmanuDDAhakArINi tAni bhAvitakulAnyucyante / teSAmasati yadyabhAvitakuleSu valiGgena gRhNAti tato mahAnavoM bhavati, atastepvanyaliGgena grahItavyamiti liGgadvAramapi vyAkhyAtam / athavA bhAvi25 takulAnAmabhAve yAni suprajJApanIyAni kulAni tAni prajJApya mArgayati gRhNAti ca, eSA prajJApanA mantavyA / etAni punaH prathama-dvitIyabhaGgavartIni pralambAni yatra gRhItAni tatraiva vikaraNAni kRtvA AnIya gurusamIpe Alocayati agItArthapratyayanimittam , yathA-amukasya gRhe svArtha kRtAni mayA labdhAnItyeSA AlocanA / yatanA tu sarvathA pUrvacchinnAnAmalAme khayamapi cchettavyAni, tAni ca prathamaM parIttAni, tato'nantAnyapi, pUrva svaliGgena, tata itareNApi 30 // 1032 // etacca nirgranthAnAzritya bhaNitam / atha nimranthInAM vidhimatidizannAha eseva gamo niyamA, niggaMthINaM pi navari cha bhNgaa| Ame bhinnAbhinne, jAva u paumuppalAINi // 1033 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mASyagAthAH 1031--35 ] prathama uddezaH / 325 eSa eva gamo niyamAd nirgranthInAmapi jJAtavyo yAvat padmotpalAdIni "paumuppala mAu - liMge" ( gA0 1029 ) ityAdigAthAM yAvat / etacca niryuktimaGgIkRtyoktam, bhASyamAzritya tu -- "amugagihe paccao gIe" ( gA0 1032) tti paryantaM draSTavyam | navaraM tAsAmA pralambe bhinnA-'bhinnapadAbhyAM vidhibhinnA'vidhibhinnapadasahitAbhyAM SaD bhaGgAH karttavyAH, te cAnantarasUtre svasthAna eva bhAvayiSyante || 1033 || sUtram atus niggaMthANaM pakke tAlapalaMbe bhinne vA abhinne vA paDigAhittae 3 // tathA- no kaous niggaMthINaM pakke tAlapalaMbe abhinne paDigAhittae 4 // atus niggaMthINaM pakke tAlapalaMbe bhinne paDigAhittae, se viya vihibhinne no ceva NaM avihnibhinne 5 // nAThavaNA pakaM, davve bhAve ya hoi nAyavvaM / [ ni. 4898-4948 ] usseimAi taM ciya, pakkiMdhaNajogato pakkaM / / 1034 // nAmapakkaM sthApanApakaM dravyapakkaM bhAvapakkaM ca bhavati jJAtavyam / tatra nAma - sthApane gatArthe / dravyapakkaM tadevotkhedimAdikaM yad AmaM bhaNitam / kimuktaM bhavati ? - yad dravyAmaM utkhedimasaMkhedimopaskRtaparyAyAmabhedAt caturddhA bhaNitam tadeva yadA indhanasaMyogAt pakkamupajAyate tadA dravyapakaM mantavyam // 1034 // gataM dravyapakvam / bhAvapakamAha tAni trINi sUtrANi samakameva vyAkhyAyante ---- kalpate nirgranthAnAM pakkaM tAlapralambaM dravyato bhinnaM vA abhinnaM vA pratigrahItum 3 / no kalpate nirgranthInAM pakkaM tAlapralambamabhinnaM pratigrahI - 15 tuma 4 / kalpate nirgranthInAM pakkaM tAlapralamvaM dravyato bhinnaM pratigrahItum, tadapi ca 'vidhibhinnaM' vidhinA - vakSyamANalakSaNena bhinnaM vidAritam, naiva 'NaM' vAkyAlaGkAre avidhibhinnamiti sUtrArthaH 5 || atha niryuktivistaraH saMjama - carittajogA, uggamasohI ya bhAvapakaM tu / anno vi ya Aeso, niruvakamajIva maraNaM tu // 1035 / / saMyamayogAH -pratyupekSaNAdayazcAritraM ca mUlottaraguNarUpaM suvizuddhaM bhAvapakamucyate / gAthAyAM bandhAnulomyena cAritrazabdasya vyatyAsena nirdezaH / yadvA yA udmAdInAM doSANAM zuddhistad bhAva 5 tti 1 " eseva0 gAthA | jathA NiggaMthANaM tathA NiggaMthINa vi jAva 'jAva upamuppalAdINi' ( gA0 1033 ) ti purAtanA gAthA, sAmprata punarvibhASAgAthAbhiyAvat jataNA yatti sammattA ||" iti cUrNiH // 2 "etaM sutte egaThThe ceva bhaNNati / muttattho puvvavaNNito / Nijjuttiattho imo - NAmaM0 gAdhA" iti cUrNo // 3 vA bhA0 vinA // 4 'nulomyAttu cA' bhA0 // 10 20 25 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 3-5 pakkam / anyo'pyAdezo varttate--yena yad AyuSkaM nirvartitaM tat sarvamanupAlya priyamANasya nirupakramAyurjIvasya yada maraNaM tad bhAvapakkam / atra ca dravyapakkeNAdhikAraH, tatrApi paryAyapakkeNa, tatrApi vRkSaparyAyapakkeNeti // 1035 // gataM pakkapadam / atha bhinnA-'bhinnapade vyAcaSTe pakke bhinnA-bhinne, samaNANa vi dosoM kiM tu samaNINaM / samaNe lahuo mAso, vikaDumAI ya te ceva // 1036 // 'pakvaM' yad nirjIvaM tad dravyato bhinnaM vA syAdabhinnaM vA, tatrobhaye'pi zramaNAnAmapi doSo bhavati 'kiM tu kiM punaH zramaNInAm ? / zramaNA yadi gRhNanti tato mAsalaghu dvAbhyAmapi tapaH-kAlAbhyAM laghukam , vikaTubha-palimanthAdayazca ta eva doSAH // 1036 // idameva sphuTataramAha10 ANAdi rasapasaMgA, dosA te ceva je paDhamasutte / iha puNa suttanivAo, tatiya-cautthesu bhaMgesu // 1037 // AjJAdayo rasaprasaGgAdayazca doSAsta eva pakkapralambagrahaNe'pi bhavanti ye prathamasUtre abhihitAH / yadyevaM tataH sUtramapArthakamityAha-iha punaH sUtranipAtastRtIya-caturthayorbhaGgayorbhavati, bhAvato bhinnamiti kRtvA tRtIya-caturtharUpaM bhaGgadvayamadhikRtya sUtraM pravRttamiti bhAvaH // 1037 // emeva saMjaINa vi, vikaDubha-palimaMthamAiyA dosaa| kammAIyA ya tahA, avibhinne avihibhinne ya // 1038 // - evameva saMyatInAmapi vikaTubha-palimanthAdayo doSAH / tathA avibhinne'vidhibhinne ca pralambe hastakarmAdayaH savizeSA doSA mantavyAH, atastAsAM vidhibhinnameva kalpate nAvidhibhinnam / / 1038 // ___atra ca SaDbhaGgImAha- . vihi-avihIbhinnammi ya, samaNINaM hoMtime u cha bhNgaa| paDhamaM dohi abhinnaM, avihi-vihI davya vii-taie // 1039 // emeva bhAvato vi ya, bhinne tatthekka davvaoM abhinna / paMcama-chaTTe dohi vi, navaraM puNa paMcame avihI // 1040 // "se vi ya vihibhinne no ceva NaM avihibhinne" ( u0 1 sU0 5) ityatra zramaNInAM 25 sUtre ime SaD bhaGgA bhavanti / "paDhamaM" ityAdi, prathamaM 'dvAbhyAmapi' bhAvato'pi dravyato'pyabhinnam , dvitIyaM bhAvato'bhinnaM dravyato'vidhibhinnam , tRtIyaM bhAvato'bhinnaM dravyato vidhibhinnam // 1039 // ____ evameva bhAvato bhinne'pi bhaGgatrayam / tatraikaM caturtha bhAvato bhinnaM dravyato'bhinnam , paJcamaSaSThau bhaGgo dvAbhyAmapi bhinnau, 'navaraM' kevalaM paJcame'vidhibhinnam , bhAvato bhinnaM dravyato'vidhibhinnamiti bhAvaH / arthAdApannaM SaSThe bhAvato bhinnaM dravyato vidhibhinnamiti // 1040 // 30 artha SaTkhapi bhaneSu yathAkramaM prAyazcittamAha lahugA tIsu paritte, lahuo mAso u tIsu bhaMgesu / gurugA hoti aNaMte, pacchittA saMjaINaM tu // 1041 // 1ya cha maMgA hoMtime u samaNINaM tA0 // 2 ya taa0|| 20 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1036-45] prathama uddezaH / 327 AyeSu triSu bhaGgeSu parIttavanaspatau catvAro laghukAH prAgvat tapaH-kAlavizeSitAH, bhAvato'bhinnatvAt / uttareSu triSu bhaGgeSu parIttavanaspatAveva laghuko mAsastapaH-kAlavizeSitaH prAgvat , bhAvato bhinnatvAt / anantavanaspatau tu ta eva gurukAH kartavyAH, catvAro guravo gurumAsAzceti bhAvaH / itthaM paTkhapi bhaGgeSu saMyatInAM prAyazcittAni draSTavyAni // 1041 // atha hastakarmasambhavA-'sambhavau cetasi vyavasthApya prakArAntareNAtraiva prAyazcittamAha- 5 ahavA gurugA gurugA, lahugA gurugA ya paMcame gurugA / chaTThammi havati lahuto, lahugatthANe gurU'Nate // 1042 // athavA prathame bhane gurukAH, abhinnatvAt / dvitIye'pi gurukAH, avidhibhinnatvAt / tRtIye laghukAH, vidhibhinnatvAt / caturthe gurukAH, abhinnatvAt / paJcame'pi gurukAH, avidhibhinnatvAt / SaSThe laghuko mAsaH, vidhibhinnatvAd acittatvAcca / etacca parItte bhaNitam / anante tu laghuka-10 sthAne gurukam , yatra caturlaghavastatra caturguravo yatra laghumAsastatra gurumAsa ityarthaH // 1042 // AyarioM pavattiNIe, pavittiNI bhikkhUNINa na khei| gurugA lahugA lahuo, tattha vi ANAiNo dosA // 1043 // geNhaMtINaM gurugA, pavattiNIe pavattiNI jai vA / na suNetI gurugAtI, mAsalahU bhikkhuNI jAva // 1044 // 18 etat pralambasUtramAcAryaH pravarttinyA na kathayati catvAro guravaH / pravartinI bhikSuNInAM na kathayati catvAro laghavaH / yadi bhikSuNyo na zRNvanti tato laghumAsaH / 'tatrApi' akathane'zravaNe vA AjJAdayo doSAH // 1043 // yadi bhikSuNInAM pralambaM gRhNatInAM pravartinI sAraNAdikaM na karoti tadA pravartinyAzcatvAro guravaH / pravartinI yadyAcAryANAM kathayatAM na zRNoti tadA catvAro guravaH / pravarttinyAH pArzve 20 gaNAvacchedinI na zRNoti catvAro laghavaH / abhiSekA na zRNoti mAsaguru / bhikSuNI na zRNoti mAsalaghu // 1044 // atha nimranthIradhikRtya dvAragAthAmAha abhinne mahavvayapucchA, micchatta virAhaNA ya devIe / / kiM puNa tA duvihAo, bhuttabhogI abhuttA ya // 1045 // abhinne mahAvratapRcchA kartavyA / tathA aGgAdAnasadRzamabhinnaM pralambaM gRhNatI nirgranthIM dRSTvA 25 kazcid mithyAtvaM vrajet--yadeSA aGgAdAnAkAramevaMvidhaM phalaM gRhNAti tad nUnameteSAM tIrthakRtA naiSa doSo dRSTaH, asarvajJa evAmISAM gururityAdi / virAdhanA bhavet / tatra ca devyA dRSTAnto vaktavyaH / yadi ca tasyA api devyAH pratisevanAkautukaM samajani kiM punaH zramaNInAm ? iti vaktavyam / tAzca zramaNyo dvividhAH-bhuktabhoginyo'bhuktabhoginyazceti samAsArthaH // 1045 // ___ atha vistarArtho'bhidhIyate-tatra prathamamabhinne mahAvratapRcchAdvAram , ziSyaH pRcchati--30 nimranthAnAM bhinnamabhinnaM vA pakkaM kalpate, nirgranthInAM punarbhinnameva kalpate nAbhinnam tadapi vidhibhinnamityatra yathA bhedastathA kimevaM mahAvrateSvapi tAsAM bhedaH ?; yathA kila taccannikAnAM mate mithUNAmarddhatRtIyAni zikSApadazatAni bhikSuNInAM paJca zikSApadazatAni, evaM kiM nimranthI Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 328 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 3-5 nAmapi SaNmahAvratAni daza vA yenaivamabhidhIyate ? ucyate __na vi chammahavvayA neva duguNiyA jaha u bhikkhuNIvagge / ____ baMbhavayarakkhaNaTThA, na kappatI taM tu samaNINaM // 1046 // nApi nirgranthInAM SaD mahAvratAni, naiva sAdhUnAM sambandhibhyaH paJca mahAvratebhyaH 'dviguNi5 tAni' dazetyarthaH, yathA saugatAnAM mate bhikSuNIvarge dviguNAni zikSApadAni bhavanti na tathA'tra kintu paJcaiveti bhAvaH / yadyevaM tarhi kimarthamatra nirgranthInAmabhinnaM na kalpate ? ucyate-brahmavratarakSaNArtha 'tattu' abhinnaM zramaNInAM na kalpate, mA karakarmAdikamanena kAryuriti kRtvA // 1046 // na kevalamatraiva pralambe zramaNInAM vizeSaH kintvanyatrApIti darzayati annattha vi jattha bhave, egayare mehuNubbhavo taM tu / / tasseva u paDikuTuM, viiyassa'nneNa doseNaM // 1047 // anyatrApi yatra bhukte spRSTe vA "egayare" iti SaSThI-saptamyorartha pratyabhedAt 'ekatarasya' sAdhupakSasya sAdhvIpakSasya vA maithunodbhavo bhavati tattu' vastu tasyaiva' vivakSitapakSasya, tuzabdo maithunodbhavadoSaparihArArthamityasyArthasya sUcanArthaH, 'pratikruSTaM' pratiSiddham / dvitIyasya tu pakSasya tadeva 'anyena' asaMyamalakSaNena doSeNa pratiSidhyate // 1047 // nidarzanamAha nilloma-saloma'jiNe, dArugadaMDe saveMTa pAe y| baMbhavayarakkhaNaTThA, vIsuM vIsuM kayA suttA // 1048 // yathA nimranthAnAM nirlomAjinaM smRtikaraNa-kautukAdidoSaparihArArthaM pratiSiddham , nimranthInAM punaH prANidayAnimittamatiriktopadhibhAraparihArArthaM ca tadeva pratiSidhyate; evaM salomAjinaM nimranthInAM smRtikaraNAdidoSanivAraNArtham , nirgranthAnAM punastadeva prANidayAnimittaM pratiSiddham / 20 dArudaNDakaM pAdaproJchanaM savRntapAtraM ca nirgranthInAM brahmavratAnupAlanArthaM nirgranthAnAM punaratiriktopadhidoSapariharaNArthaM nAnujJAtam / evaM brahmavratarakSaNArthaM nirgranthAnAM nirgranthInAM ca 'vipvag viSvak' pRthak pRthak sUtrANi kRtAni // 1048 // Aha karmodayAdeva prANinAM maithunodbhavo bhavati, tataH kimevaM salomAdiparihAraH kriyate ? ucyate natthi anidANao hoi ubbhavo teNa parihara nidANaM / te puNa tullA-'tullA, mohanidANA dupakkhe vi // 1049 // nidAnaM kAraNamityeko'rthaH, tacceheSTazabda-rUpa-rasa-gandha-sparzAtmakaM yat pratItya puruSavedAdimohanIyamudayamAsAdayati / taduktam dabaM khettaM kAlaM, bhAvaM ca bhavaM tahA samAsajja / tassa samAsuddiTTo, udao kammassa paMcaviho / 30 tatazca 'nAsti' na vidyate etad yad 'anidAnakaH' nidAnamantareNa mohanIyodbhavo bhavati, 'tena' kAraNena parihara 'nidAnam' iSTazabdAdirUpam / 'te punaH' zabdAdayo mohanidAnabhUtA 1 bhA0 vinA'nyatra-tattu 'tasyai ta / tattatra vastu mo0 le0 kAM0 // 2degyAdini bhA0 // 3 bhavaM ca bhAvaM tahA mo0 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 bhASyagAthAH 1046-51] prathama uddezaH / dvayoH pakSayoH samAhAro dvipakSaM-strI-puruSavargadvayaM tasmin dvipakSe'pi mohodbhavaM prati kecit tulyAH kecit tvatulyAH // 1049 // tAnevAha rasa-gaMdhA tahiM tullA, saddAI sesa bhaya dupakkhe vi| sarise vi hoi doso, kiM puNa tA visama vatthummi / / 1050 // strINAM puruSANAM ca 'tatra' mohodbhave rasa-gandhAstulyAH / kimuktaM bhavati?--yathA snigdha-5 madhurAdirasaiH sak-candanAdigandhaizca puruSANAmindriyANi mohodrekabhAJji bhavanti tathA strINAmapIti mohodbhavaM prati rasa-gandhAstulyAH / 'zeSAn' zabda-rUpa-sparzAn 'bhaja' vikalpaya 'dvipakSe'pi' ubhayapakSayorapi / yataH puruSasya puruSasambandhini zabde zrute rUpe dRSTe sparze ca spRSTe mohodayo bhaved vA na vA, yadi bhavenna tAdRzastItraH, strIsambandhini tu prAyo bhavatyeva tItrazca jAyate; striyAstu strIsambandhiSu zabda-rUpa-sparzepu gocaramupAgateSu mohoDeko bhaved vA na vA, yadi bhavenna 10 tAdRzastItraH, puruSasambandhiSu tu prAyo bhavatyeva tIvrazca bhavati / tadevaM sadRze'pi sparzAdau vastuni doSo bhavati, kiM punastAvad 'viSame' visadRze vastuni ? iti / yatazcaivamataH saloma-nirlomAdInyatulyanidAnAni vizeSataH parihiyante; ata eva cAtrAbhinnamavidhibhinnaM ca na klpte||1050|| gatamabhinne mahAvratapRccheti dvAram / mithyAtvaMdvAraM tu subodhatvAd bhASyakRtA na bhAvitam / atha virAdhanAdvAram-abhinnaM gRhNatInAM nirgranthInAmAtmano brahmavratasya vA virAdhanA bhavet / 15 atra ca devyA dRSTAntaH / tamevAha cIyatta kakkaDI kou kaMTaka visappa samiya satthe ya / puNaravi nivesa phoDaNa, kimu samaNi niroha bhuttitarA // 1051 // egassa ranno mahAdevI / tIse kakkaDiyAo piyAo / tAo a ego Niuttapuriso diNe diNe ANeti / aNNayA teNa puriseNa ahApavittIe aMgAdANasaMThiyA kakaDiyA ANitA / 20 tIse devIe taM kakkaDiyaM pAsettA kotuyaM jAyaM--pecchAmi tAva keriso phAso tti eyAe paDiseviyAe ? / tAhe tAe sA kakkaDiyA pAde baMdhiuM sAgAriyaTThANaM paDiseviumADhattA / tIse kakkaDiyAe kaMTao AsI, so tammi sAgArie laggo / visappiyaM ca taM / tAhe vejjassa siDheM / tAhe vejjeNaM samiyA maddiyA, tattha nivesAviyA, uTThavettA susiyappadesaM ciMdhiyaM / tammi padese tIe apecchamANIe satthayaM upparAmuhadhAra khohiyaM / puNo teNevAgAreNa NivesAviyA / phoDiyaM / 25 pUeNa samaM niggao kaMTao / pauNA jAyA / jati tAva tIse devIe daMDieNa paDisevijamANIe kouyaM jAyaM, kimaMga puNa samaNINaM NiccaNiruddhANa bhuttabhogINaM abhuttabhogINa y?|| atha gAthAkSarArtha:---rAjJaH kasyacid devyAH karkaTikAH "cIyattA" iti prItikarAH, rucyA ityarthaH / aGgAdAnAkArAM ca karkaTikAM dRSTvA kautukamutpannam / tataH pratisevamAnAyAstasyAH kaNTakaH sAgArike lagnaH / visarpitaM ca tat sAgArikam / tato vaidyena 'samitA' kaNikA tasyAM 30 marditAyAM nivezitA / tataH zuSkapradeze zastrakaM prakSiptam / tataH punarapi tathaiva nivezya tena zastrakeNa sAgArikasya pATane kRte pUyena samaM kaNTake nirgate praguNIkRtA / yadi tasyA apyevaM1phoDaNa tA. vinA // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 10 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 3-5 vidhaM kautukamajaniSTa, kiM punaH zramaNInAM nityanirodhAnAM bhuktAnAm 'itarAsAM vA' abhuktAnAm // 1051 // idameva spaSTayannAha kasiNAvihibhinnammi ya, gurugA bhuttANa hoi saikaraNaM / iyarAsi kougAI, dhippaMte jaM ca uDDAho // 1052 // 5 kRtsnam-abhinnaM tatra avidhibhinne ca zramaNInAM catvAro gurukAH, bhuktabhoginInAM smRtikara Nam itarAsAM kautukAdayo doSA bhavanti / tasmiMzcAGgAdAnAkAre gRhyamANe yazcoDDAho bhavati yathA 'nUnametenaiSA pAdakarma kariSyati' tanniSpannamapi prAyazcittam // 1052 // tena ca pralambena sA pAdakarma kRtvA cintayati jai tAva palaMbANaM, sahatthaNunANa eriso phAso / kiM puNa gADhAliMgaNa, iyarammi u niddaocchuddhe // 1053 // yadi tAvat pralambAnAM khahastena nunnAnAM-"gudaMt preraNe" preritAnAmityarthaH IdRzaH sparzaH, kiM punargADhAliGganena 'itarasmin' aGgAdAne puruSeNa "niddaocchuddhe" ti nirdayaM yathA bhavatyevam ut-prAbalyena kSipte sati sparzo bhaviSyati ? iti // 1053 // tatazcetthaM vicintyodIrNaprabalamohanIyakarmA sA idaM kuryAt15 __ paDigamaNamannatithiga, siMddhe saMjaya saliMga hatthe ya / vehANasa ohANe, emeva abhuttabhogI vi // 1054 // kAcit pArzvasthAdibhyaH samAgatA bhavet sA'pi tatraiva pratigacchet , anyatIrthikena vA siddhaputreNa vA''tmAnaM pratisevayet , saMyataM vA upasargayet , etAni khaliGge sthitA kuryAt / hastakarma vA bhUyobhUyaH kuryAt , yadvA 'maiyA vratAni bhagnAni' iti kRtvA 'kathaGkAraM vA drAdhIyaHkAlapari20 pAlitaM zIlaratnamahaM bhaGkhyAmi ?' iti nirvedadUnamAnasA vaihAyasaM maraNaM vidadhyAt, athavA prabalamohaparavazA avadhAvanaM vidadhyAt / etAni padAni bhuktabhoginI kuryAt / abhuktabhoginyapyevameva kuryAt // 1054 // ziSyaH praznayati-na jAnImahe vayaM kIdRzamavidhibhinnam ? kIdRzaM vA vidhibhinnam ! iti / sUrirAha bhinnassa parUvaNayA, ujuta taha cakkalI visamakoTTe / te ceva avihiminne, abhineM je vanniyA dosA / / 1055 // asaMyamadoSanivarttanArthamavidhinA vidhinA ca bhinnasya prarUpaNA kriyate / tatra yat cirbhaTAdikaM vidArya Urddha phAlirUpAH pezyaH kRtaM tad Rjukabhinnam , yat punastiryag bRhatyaH kattalikAH kRtaM tat cakkalikAbhinnam , ete dve apyavidhibhinne mantavye / yat tu pezyaH kRtvA punaH zlakSNazlakSNata rAdibhiH khaNDairanekazazchittvA tathA kRtaM yathA bhUyastadAkAraM kartuM na pAryate tadevaMvidhaM viSamakuTTa30bhinnamucyate, viSamaiH-punastathAkartumazakyaiH kuTTaiH-zlakSNakhaNDairbhinnamiti vyutpatteH / etacca vidhi bhinnam / atra cAvidhibhinne ta eva doSA draSTavyA ye'bhinne devIdRSTAntena varNitAH // 1055 // ___ katham ? iti ced ucyate 1phariso mo0 le0 // 2 "vayANi me bhaggANi tti kAuM 'kahaM vA uDAhaM kAhaM ?' ti vehANasaM karejjA, udandhanamityarthaH / 'khaMDitavvatA mi' tti kAuM ohAijA, uppavvaeja tti bhaNitaM hoti" 25 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1052-60] prathama uddezaH / 331 kadveNa va sutteNa va, saMdANite avihibhinna te ceva / savisesatara vva bhave, veuvviyabhuttaitthIMNaM / / 1056 // 'kASThena vA' zalAkAdinA 'sUtreNa vA' davarakAdinA 'sandAnite' saGghAtite pUrvAkAraM sthApite ityarthaH, avidhibhinne ta eva doSA jJAtavyA ye'bhinne bhaNitAH / savizeSatarA vA bhaveyuH, katham ? ityAha-'vikurvitaM' beNTakAdyAbharaNenAlaGkRtaM yadaGgAdAnaM tena yAH striyo bhuktapUrvAstAsAM pratra-5 jitAnAM tatra kASThAdisandAnitapralambe vikurvitAGgAdAnakalpe dRSTe samadhikatarA doSA upaDhaukante (granthAnam-4000) // 1056 // athArthataH kAraNikaM sUtramupadarzayannAha vihibhinnaM pi na kappai, lahuo mAso u dosa ANAI / taM kappatI na kappai, niratthagaM kAraNaM kiM taM // 1057 // yadapi sUtre vidhibhinnamanujJAtaM tadapi na kalpate / yadi gRhanti tato mAsalaghu AjJAdayazca 10 doSAH / Aha nanu sUtre bhaNitaM 'tad' vidhibhinnaM kalpate ? gururAha-yadyapi sUtre anujJAtaM tathApi na kalpate / yadyevaM tarhi nirarthakaM sUtram , naivam , kAraNikaM sUtram / Aha kiM punaH tat kAraNaM yadadyApi nAbhidhIyate // 1057 // ucyate, brUmaH gelannaddhANome, tivihaM puNa kAraNaM samAseNaM / gelanne punbuttaM, addhANuvari imaM ome // 1058 // 15 mlAnatvam adhvA avamaudaryam , etat 'samAsena' saGkepeNa trividhaM kAraNam / tatra glAnatve ihaiva pralambaprakRte "vije pucchaNa jayaNA" (gA0 1027) ityAdi pUrvoktaM draSTavyam / adhvani tu 'upari' adhvasUtre ihaivoddezake bhaNiSyate / 'idam' anantarameva vakSyamANam avame draSTavyam // 1058 // niggaMthINaM bhinaM, niggaMthANaM ca bhinna bhinnaM tu / 20 jaha kappai doNhaM pI, tamahaM vocchaM samAseNaM // 1059 // nirgranthInAM niyamAd vidhinA SaSThe bhaGge bhinnam , nimranthAnAM ca caturtha-tRtIyayorbhaGgayobhinnamabhinnaM vA, yathA dvayorapi vargayoH kalpate tadahaM vakSye samAsena // 1059 // yathApratijJAtameva nirvAhayati-- omammi tosalIe, doNha vi vaggANa dosu khettesu / jayaNaTTiyANa gahaNaM, bhinnAbhinna va jayaNAe // 1060 // avamakAle sAdhavaH sAdhvyazca tosaliviSayaM gatvA sthitAH / tatra dvAvapi vargoM dvayoH kSetrayoH sthitau, ekasmin kSetre saMyatA dvitIyasmin saMyatya ityarthaH / tathA yadutsargata ekatra kSetre milito nAvatiSThete eSaiva yatanA tayA sthitau yatanAsthitau, yadvA sAdhu-sAdhvIprAyogyaM vidhiM grAhayitvA yau sthitau tau yatanAsthitau, tayorevaMsthitayoH 'yatanayA' vakSyamANayA bhinnasyAbhinnasya vA grahaNaM 30 kalpate // 1060 // Aha ko'yaM niyamo yena tosalereva grahaNaM kRtam ? ucyate __ ANuga jaMgala dese, vAseNa viNA vi tosaliggahaNaM / . 1degdaryam iti 'samA mo0 // 25 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 3-5 pAyaM ca tattha vAsati, paurapalaMbo u anno vi / / 1061 // dezo dvighA - anUpo jaGgalazca / nadyAdipAnIyabahulo'nUpaH, tadviparIto jaGgalaH nirjala ityarthaH / yadvA anUpo ajaGgala iti paryAyau / tatrAyaM tosalidezo yato'nUpo yatazcAsmin deze varSeNa vinA'pi sAraNIpAnIyaiH sasyanippattiH; aparaM ca 'tatra' tosalideze 'prAyaH ' bAhulyena varSati tato'tipAnIyena vinaSTeSu sasyeSu pralambopabhogo bhavati; anyacca tosaliH pracurapralambaH, tata etaiH kAraNaistosaligrahaNaM kRtam / anyo'pi ya IdRzaH pracurapralambastatrApyeSa eva vidhiH // 1061 // puccha sahu-bhIyaparise, caubhaMge paDhamae aNunnAo / sesa tie nANunnA, gurugA pariyaTTaNe jaM ca // 1062 // "puccha" ti ziSyaH pRcchati -- yaduktaM bhavadbhiH 'dvayorvargayoH kSetradvaye sthitayoH ' ( gA0 10 1060 ) ityAdi tatra saMyatInAM pRthak kSetre sthitAnAM vyApAro voDhuM duHzako bhavati, doSadarzinazca yUyaM pRthakSetre sthApayatha, yatazca doSAH samutpadyante tat prekSAvatAM nopAdAtumucitam, pravacane ca tatra tatra pradeze saMyatyaH pratrAjanIyA uktA eva, ataH paryanuyujyate kiM parivarttayitavyAH saMyatyaH ? uta na ? iti / gururAha- - nAstyatra kospi niyamo yadavazyameva parivarttayitavyA na veti, yadi punaH pravrAjya nyAyataH parivartayati tato mahatIM karmanirjarAmAsAdayati, athAnyAyataH pari16 varttayati tato mahAmohamupacitya dIrghasaMsArasampAtabhAg bhavati / tarhi kIdRzena parivarttayitavyAH ? ucyate-- " sahu - mIyaparise" tti sahiSNurbhItaparSaditi padadvayena caturbhaGgI, sA ceyam - sahiSNurapi mItaparSadapi 1, sahiSNurna mItapariSat 2, asahiSNuH paraM bhItapariSad 3, asahiSNurabhItapariSacceti 4 / tatrendriyanigrahasamarthaH saMyatIprAyogya kSetra-vastra- pAtrAdInAmutpAdanAyAM prabhaviSNuH sahiSNurucyate / yasya tu sarvo'pi sAdhu-sAdhvIvargo bhayAnna kAmapyakriyAM karoti sa bhItapari20 Sat / tatra prathamabhaGge varttamAnaH parivartanAyAmanujJAtaH, zeSeSu triSu bhaGgeSu varttamAno nAnujJAtaH, yadi parivarttayati tadA catvAro gurukAH / "jaM ca " ti dvitIye bhane AtmanA sahiSNuH paramabhItapariSattayA svacchandapracArAH satyo yat kimapi tAH kariSyanti tat sarvamayameva prApnoti / tRtIyabhaGge tu svayamasahiSNutayA tAsAmaGgapratyaGgAdIni dRSTvA yadAcarati tannippannam / caturthe bhane dvitIyatRtIyabhaGgadoSAnavApnotIti // 1062 // prathamabhaGgavarttinamuddizyAha 25 --- jai puNa pavvAvetI, jAvajIvAeN tAu pAleha | annAsati kappe vi hu, gurugA jaM nijarA viulA / / 1063 // yadItyabhyupagame, tatazcAyamarthaH: -- tAH prathamato'pi yatastataH pratrAjayituM na kalpante / yadi punaH pravrAjayati tato yathoktavidhinA yAvajjIvaM tAH pAlayati, yogakSemavidhAnena samyag nirvAyatItyarthaH / sa prathamabhaGgavartI yadi jinakalpaM pratipitsuH aparaM cA''ryikA : parivarttayitavyAH 30 tataH kiM karotu ? iti cintAyAM yadyasti tadIye gacche ko'pyAryikANAM vidhinA varttApakastatastasya samarpya nikalpaM pratipadyatAm, atha nAstyanyo varttApakastarhi mA jinakalpapratipattiM karotu kintvAryikA eva parivartayatu / kutaH ? ityAha- anyasya varttApakasya asati - abhAve jinakalpespi pratipadyamAne 'huH' nizvaye catvAro gurukAH / Aha sakalakarmakSayAkSUNakAraNe jinakalpe'pi Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1061-66] prathama uddezaH / 333 pratipadyamAne kimevaM prAyazcittam ? ityAha-'yad' yasmAt kAraNAd jinakalpaM pratipannasya yA nirjarA tasyAH sakAzAd vipulA nirjarA yathAvat saMyatIH paripAlayato bhavatIti yuktiyuktameva prAyazcittam // 1063 // atha "jayaNaTThiyANa gahaNaM" ti (gA0 1060) yaduktaM tatra yayA yatanayA sthitAstAmAha ubhayagaNI peheGa, jahi~ suddhaM tattha saMjatI Neti / / __ asatI va jahiM bhinnA, abhinna avihI imA jayaNA // 1064 // ubhayaH-sAdhu-sAdhvIvargadvayarUpo gaNo'syAstItyubhayagaNI, sa AcAryo'vamakAle tosaliprabhRtike pracurapralambe deze gatvA gItArthenA''tmanA vA kSetradvayaM pratyupekSya yayoH zuddhaM bhaktaM labhyate na pralambamizritamityarthaH tayoH kSetrayoH pRthag dvAvapi vargau sthApayati / yadi dve kSetre IdRze na stastato yatra zuddhaM bhaktaM prApyate tatra saMyatIH 'nayati' sthApayati, yatra punaH pralambamizritaM tatrA-10 ''cAryA AtmanA tiSThanti / atha nAsti sarvathA nirmizrabhaktakSetraM tato yatra pralambamizritaM bhaktaM labhyate tatra sAdhvIH sthApayanti, khayaM tu nirmizrapralambakSetre tiSThanti / atha sarveSvapi kSetreSu nirmizrapralambAni prApyante tataH "asaI" ti pralambamizrasyAbhAve yatra vidhibhinnAni prApyante tatra saMyatyaH sthApanIyAH, khayaM punarabhinnA-'vidhibhinnakSetre tiSThanti / atha sarveSvapi kSetrevabhinnAnyavidhibhinnAni vA prApyante lata iyaM yatanA kartavyA // 1064 // tAmevAha 15 bhinnANi deha bhittUNa vA vi asati purato si bhiMdati / ThAviti tAheM samaNI, tA ceva jayaMti tesa'satI // 1065 // yatra kSetre saMyatIH sthApayitukAmAstat kSetraM sAdhavaH pUrvamevetthaM bhAvayanti-yadA gRhasthaiH pralambAnyAnItAni bhavanti tadA sAdhavo bhaNanti--yAni bhinnAni tAnyasmabhyaM datta / atha na santi bhinnAni, santi vA paraM stokAni, taizca saMstaraNaM na bhavatIti paribhAvya sAdhavo bhaNanti-20 asmabhyametAni bhittvA prayacchata, na kalpante'smAkamIdRzAnIti / atha te gRhasthAH 'yadi rocate tata IzAnyeva gRhNIta' ityuktvA abhinnAnyeva prayacchanti tataH 'asati' abhAve "siM" ti teSAM gRhasthAnAM puratastAni pralambAni bhindanti bhittvA ca gRhNanti / evaMvidhIyamAne gRhasthAnAM cetasi gADhataraM nizcaya utpadyate, yathA-nUnaM na kalpante amISAmabhinnAnIti, tataste bhinnAnyeva prayacchantIti / evaM yadA tat kSetraM bhAvitaM bhavati tadA tatra zramaNIH sthApayanti / 'teSAM' saMya- 25 tAnAm 'asati' abhAve vyApteSu vA teSu kvApi prayojanAntare 'tA eva' saMyatyo yAstatra sthavi. rAstA evameva yatante // 1065 // bhinnAsati velAtikame va gehaMti theriyA minne / dAre bhittu atiMti va, ThANAsati bhiMdatI gaNiNI // 1066 // vidhinA bhinnAnAmasati, yAvad vA gRhasthairbhedayanti AtmanA vA yAvat tatra bhindanti tAvad 30 velAtikramo bhavati, tato yAH sthavirAstA abhinnAni avidhibhinnAni vA yAstu taruNyastA vidhibhinnAni gRhNanti / tataH pratinivRttAH sthavirA abhinnA-pravidhibhinnAnyupAzrayadvAre bhittvA 1 bhaviSyatIti De0 ta0 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 3-5 vidhibhinnAni kRtvA vasatim 'atiyAnti' pravizantItyarthaH / atha bahiH sthAnaM nAsti tataH sthAnasya 'asati' abhAve 'gaNinI' pravarttinI tasyAstAni samarpyante, tataH sA gaNinI tAni ' bhinatti ' vidhibhinnAni karotItyarthaH, kRtvA ca taruNInAM samuddeSTuM dadAti // 1066 || Aha kiM kAraNaM taruNInAM pratigrahItuM samuddeSTuM vA abhinnA - vidhibhinnAni na dIyante ! ucyatekakkhaMtarukkhavegacchiyAisa mA hu NUmae taruNI / 5 'to bhinnaM chubhati paDiggahesu na ya dijae sayalaM / / 1067 / / kakSAyA antaraM kakSAntaram, "ukkho" tti paridhAnavastraikadezaH, Aha ca nizIthacUrNikRt -- paridhANavatthassa abbhitaracUlAe uvarikaNNo nAbhiTTA ukkho bhaNai / / vaikakSikI-saMyatInAmupakaraNavizeSaH, eteSu AdizabdAdanyasminnapi vastrAntare taruNI "mA 10 NUmae" tti "chaderNerNuma-NUma 0 " ( siddha0 8-4-21 ) iti prAkRtalakSaNAd mA cchAdayet / tato bhikSAgrahaNakAle tasyAH pratigraheSu bhinnaM prakSipyate, na ca 'sakalam' abhinnamavidhibhinnaM vA tasyA bhojanakAle dIyate // 1067 // evaM esA jayaNA, apariggahie hoi khetesu / tivihehiM pariggahie, imA u jayaNA tahiM hoi // 1068 / / 15 evam 'eSA' anantaroktA yatanA aparigRhIteSu kSetreSu karttavyA bhavati / 'trividhaiH ' saMyatasaMyalI- tadubhayaiH parigRhIte "imA" vakSyamANA yatanA tatra kSetre bhavati // 1068 // 20 idameva sphuTataramAha puvvohi khete, tiviheNa gaNeNa jai gaNo tiviho / jAhi tayaM khettaM, ome jayaNA tahiM kA NU // 1069 / / 'trividhena' saMyata- saMyatI - tadubhayarUpeNa gaNena trividhasya vA'nyatareNa pUrvamavagRhIte kSetre yadi trividha eva gaNo avamakAle asaMstaran takaM kSetram 'eyAt' Agacchet, tatasteSAmAgatAnAM sthAtavye vAstavyAnAM vA avagrahe dAtavye kA 'nuH' iti vitarke yatanA ? ||1069 // ata Aha-- Ayariya-vasabha-abhisega - bhikkhuNo pella laMbhe na ya deMti / gurugA dohi visiTThA, caugurugAi vva jA lahugo / / 1070 // yat saMyataparigRhItaM kSetraM tadeSAmanyatareNa parigRhItaM bhavet / tadyathA - AcAryeNa vA vRSabheNa vA abhiSekeNa vA bhikSuNA vA / ye AgantukAste'pyevameva catvAro draSTavyAH / saMyatyo'pi vAstavyAH AgantukAzcaivameva caturvidhAH / navaramAcAryasthAne pravarttinI vRSabhasthAne gaNAvacchedinI vaktavyA / atra cA''cAryaH prasiddhaH / upAdhyAyo vRSabhAnuga iti kRtvA vRSabha ucyate / yaH 25 - 1 tAsiM na chubhaMti paDi bhA0 / etatpAThAnusAreNaiva bhA0 pustake vRttirvarttate / dRzyatAM TippaNI 2 // 2 taruNyaH " mA NUmae" tti "chaderNeNuma-NUma0 " ( siddha0 8-4-21 ) iti prAkRtalakSaNAd mAcchAdayeyuH tata etena kAraNena bhikSAgrahaNakAle 'tAsAM' taruNInAM pratigraheSu 'saMkalam' abhinnamavidhibhinnaM vA na kSipanti na vA tAsAM bhojanakAle dIyate bhA0 pustake // 3 'hesu parideg tA0 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1067-71 ] prathama uddezaH / 335 punaritvarAbhiSekeNA''cAryapade'bhiSiktaH sa ihAbhiSekaH, athavA gaNAvacchedaka ihAbhiSekaH / zeSAH sAmAnyasAdhavo bhikSavaH / eteSAM ceyaM cAraNikA - AcAryaparigRhIte kSetre yadanya AcArya Agato yadi ca sa vAstavya AcAryaH kSetre pUryamANe bhakta pAne vA labhyamAne Agantukasya sthAtuM na dadAti tadA catvAro guravaH, atha na pUryate kSetraM sa cAgantuko balAt prerya tiSThati tasyApa caturgurukAH, etacca prAyazcittaM tapasA kAlena ca dvAbhyAmapi gurukam ; sa eva vAstavyaka AcAryo vRSabhasyAgantukasya na dadAti vRSabho vA balAt tiSThati ubhayorapi catvAro gurukAH tapasA guravaH kAlena laghavaH; sa eva vAstavya AcAryo'bhiSekasyAgatasya sthAnaM na dadAti sa vA abhiSeko vAstavyamAcAryamavagaNayya tiSThati ubhayatrApi caturguru tapasA laghu kAlena gurukam ; sa eva vAstavya AcArya Agantukasya bhikSoravasthAtuM na prayacchati sa vA bhikSutrastavyamAcAryaM balAdavajJAya tiSThati dvayorapi ca catvAro guravastapasA kAlena ca laghavaH / evamAcArye pUrvasthite bhaNitam / evaM vRSabhA - 10 'bhiSeka-bhikSubhirapi pUrvasthitaiH pratyekaM catvAro gamAH karttavyAH, prAyazcittamapyevameva tapaH-kAlavizeSitam / evamete sarvasaGkhyayA SoDaza gamAH / athavaiteSveva SoDazasu gameSu prAyazcittaprarUpaNAyAmayamAdezaH ----"caugurugAdi va jA lahugo " tti asya bhAvanA - AcArya AcAryasyAgatasya sthAtuM na dadAti Agantuko vA prerayati dvayorapi catvAro guravaH ubhayagurukAH / AcAryo vRSabhasya na prayacchati vRpabho vA balAt tiSThati caturlavavaH tapasA gurukAH / AcArya evAbhiSekasya 15 na dadAti abhiSeko vA balAt prerayati mAsaguru kAlena guru / AcAryaH sAmAnyabhikSorAyAtasya sthAtuM nAnujAnIte Agantuko vA bhikSurvalAdevAvatiSThate mAsalaghu ubhayalaghukam / evaM zeSeSvapi dvAdazasu gameSu caturgurukAdikaM laghumAsAntaM tapaH - kAlavizeSitamevameva prAyazcittam // 1070 // tadevaM saMyatAnAM saMyataiH saha cAraNikayA SoDaza vikalpA uktAH / atha zeSavikalpapradarzanAyAhaemeva ya bhayaNA vI, solasiyA ekameka pakkhammi | ubhayammi vinAyavvA, pelamadete va jaM pAve // 1071 // evamevaikaikasmin pakSe SoDazikA 'bhajanA' bhaGgaracanA karttavyA / yastadubhayarUpo gaNo na bhavati kintu kevala eva saMyatapakSaH saMyatIpakSo vA sa ekaikapakSo'bhidhIyate / tatra saMyatAnAM saMyataiH saha prathamA SoDazabhaGgI, sA ca saprapaJcaM bhAvitA / atha saMyatIbhiH parigRhIte kSetre aparAH saMyatyaH samAgacchanti tatrApi pravarttinI - gaNAvacchedinyabhiSekA bhikSuNIbhiH pUrvasthatAbhiH saha pratyekamA - 25 gantukapravarttinI-gaNAvacchedinyabhiSekA bhikSuNIrUpANAM caturNAM padAnAM cAraNikAM kurvANairevameva SoDaza bhaGgA racayitavyAH, prAyazcittaM cAdezadvayenApi tapaH- kAlavizeSitaM tathaiva vaktavyam / eSA dvitIyA SoDazabhaGgI / evaM saMyatAnAM caturvidhAnAM pUrva sthatAnAM saMyatIbhiH caturvidhAbhirAgacchantIbhirevameva tRtIyA SoDazabhaGgI / saMyatInAM caturvidhAnAM pUrva sthitAnAM saMyataizcaturvidhairevAgacchadbhirevameva turIyA SoDazabhaGgI / sarvasaGkhyayA jAtA bhaGgAnAM catuHSaSTiH / ete ca kevalasaMyata- 30 saMyatIpakSacAraNikayA labdhAH / athobhayapakSamadhikRtyAha --- "ubhayammi vi nAyava" ti ubhaya-zabdenobhayagaNAdhipatiH parigRhyate, tatrApyevameva bhaGgaracanA jJAtavyA / tathAhi - caturvidhobhayagaNAdhipatibhiH parigRhIte kSetre caturvidhairevAgantukasaMyatairAgacchadbhiH pUrvoktanItyaiva SoDaza bhaGgAH, 20 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [pralambAdhikAre sUtram 3-5 tathA taireva parigRhIte pravarttinyAdibhedAt caturvidhAH saMyatyo yadyAgaccheyustadA'pi SoDaza bhaGgAH, caturvidheSu tadubhayagaNAdhipatiSu pUrvasthiteSu caturvidhAnAmevobhayagaNAdhipatInAmAgamane'pyevamapi SoDaza bhaGgAH, caturvidhasaMyateSu pUrvasthiteSu caturvidhA ubhayagaNAdhipataya AgaccheyuH atrApi SoDaza bhaGgAH, evaM caturvidhasaMyatISu caturvidhAnAmevobhayagaNAdhipatInAmAgamane SoDaza bhaGgAH / evametAH 5 paJca SoDazabhaGgyaH saJjAtAH, paJcabhizca SoDazabhaGgIbhirlabdhA bhaGgAnAmazItiH / eSA cobhayagaNaviSayA bhaGgakAnAmazItiH pUrvoktayaikaikapakSaviSayayA bhaGgakacatuHSaSTyA saha mIlyate jAtaM catuzcatvAriMzaM zataM bhaGgAnAm / prAyazcittaM ca sarvatra prAgvad draSTavyam / "pellamadiMte ya ja pAve" ti etat padaM sarvabhaGgAnupAti pratipattavyam / apUryamANe kSetre AgantukA yadi balAt prerya tiSThanti tato vAstavyA nirgacchanto avamaudaryasamutthAmAtma-saMyamavirAdhanAM yat prApnuvanti tannippannaM prAyazcitta10 mAgantukAnAm / atha vAstavyAH pUryamANe kSetre AgantukAnAM sthAtuM na dadati tato yad AgantukA bahiHparyaTanto bhaktAdikamalabhamAnA virAdhanAM prApnuvanti tannippannaM vAstavyAnAmApadyate // 1071 // Aha yadyevaMkurvatAmetAvat prAyazcittakadambakamupaDhaukate tarhi sAmprataM svapakSasya dUra dUreNaiva sthAtuM yuktam , atrocyate cauvaggo vi hu acchau, asaMtharA''gaMtugA ya vacaMtu / 15 vatthavvA va asaMthare, mottu gilANassa saMghADaM // 1072 // 'caturvargaH' nAma vAstavyAH saMyatAH saMyatyazca AgantukoH saMyatAH saMyatyazca / ete catvAro'pi vargA ekasmin kSetre yadi saMstaranti tarhi tiSThantu na ko'pi parasparaM matsaraH karttavyaH / yadi saMstaraNaM na bhavati tata AgantukA vajantu / athAgantukabhadrakaM tat kSetramAgantukA vA adezikA akhedajJA vA tato vAstavyA AtmanasteSAM vA asaMstaraNe nirgacchanti / evamAgantukA vAstavyA 20vA ye nirgacchanti teSAM yadi kazcid glAno bhavet tato glAnaH sasaGghATakastiSThati, taM muktvA zeSAH sarve'pi gacchanti // 1072 // emeva saMjaINaM, vuDDI-taruNINa juNgitkmaaii| pAyAdivigala taruNI, ya acchae vuDDio pese // 1073 // 'evameva' saMyatavat saMyatInAM nirgamanavidhirabhidhAtavyaH, paramatra dvikabhedaH kartavyaH / katham ? 25 ityAha-vRddhAnAM taruNInAM ca madhye yadi nippatyapAyaM tatastaruNyo gacchanti vRddhA Asate / tathA juGgitAnAmajuGgitAnAM ca juGgitAstiSThanti ajuGgitA brajanti / juGgitA dvividhAH---jAtijuGgitAH zarIrajuGgitAzca / tatra jAtijuGgitA gacchanti zarIrajuGgitAH pAdAdivikalAstatraivA''sate / taruNyo'pi yadi sapratyapAyaM mArgAdau tatastatraivA''sate vRddhAstu preSayet // 1073 // evaM tesi ThiyANaM, pattegaM vA vi ahava missANaM / omammi asaMtharaNe, imA u jayaNA jahiM pagayaM // 1074 // 'evam' anantaroktaprakAreNa 'teSAm' AcAryAdInAM tatra kSetre 'pratyekaM vA' ekataravargarUpeNa 1 kA api saMdeg mo0 // 30 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 337 bhASyagAthAH 1072-77] prathama uddezaH / 'mizrANAM vA' dvivarga-trivarga-caturvargarUpatayA sthitAnAM avamakAle asaMstaraNe iyaM yatanA yasyAmidaM pralambasUtraM prakRtam // 1074 // tAmevAha-- oyaNa-mIse-nimmIsuvakkhaDe pakka-Ama-pattege / sAdhAraNa saggAme, paragAme bhAvao vi bhae // 1075 / / odanaM 1 mizroSaskRtaM 2 nirmizropaskRtaM 3 pakkaM 4 AmaM 5 pratyekaM 6 sAdhAraNaM 7, etAni / saptApi yathAkramaM prathamaM svagrAme tataH paragrAme grahItavyAni / bhAvato'pi yAnyabhinnAni tAnyapi yatanAparipATiprAptAni 'bhajet' seveta gRhNIyAdityartha iti dvAragAthAsamAsArthaH // 1075 // atha pratidvAraM vistarArthamabhidhitsurodanadvAramAha. battIsAI jA eka ghAsa khavaNaM va na vi ya se hANI / AvAsaesu acchau, jA chammAse na ya palaMve // 1076 // 10 odanasya dvAtriMzat kavalAH puruSasya pramANaprApta AhAraH / yadi te ekena kavalena nyUnAH prApyante tatastaireva tiSThatu, yadi 'se' tasya sAdhoH 'Avazyakepu' avazyakRtyayogeSu hAniH 'nApi' naiva bhavati na ca pralambAni gRhNAtu / evaM dvAbhyAM kavalAbhyAM nyUnA dvAtriMzat kavalA labhyante taistiSThatu yadi tasyAvazyakayogA na parihIyante / evamekaikaM kavalaM parihApayatA tAvad vaktavyaM yAvad yadyekaH 'grAsaH' kavalaH prApyate tatastenaivAstAm , yadi tasyAvazyakayogA na parihIyante mA 15 ca pralambAni gRhNAtu / athaiko'pi kavalo na prApyate tata eka divasaM 'kSapaNam' upavAsaM kRtvA AstAm , dvitIye divase dvAtriMzatkavalaiH pArayatu / yadi tAvanto na labhyante tata ekaikakavalaparihANyA tAvad vaktavyaM yAvad yadyeko'pi kavalo na labdhastataH SaSThaM kRtvA samAdhisaudhamadhyAstAm , SaSThasya ca pAraNake pramANaprAptamAhAramupAdattAm / atha na labhyate tataH pUrvoktayuktyA yAvadeko'pi kavalo na labhyate tato'STamaM kRtvA tiSThatu mA ca pralambAnyAdadIta / evamanayaiva dizA 20 dazamAdikamuttarottarakSapaNaM varddhayatA tAvad netavyaM yAvat SaNmAsakSapaNam / atha SaNmAsakSapaNe dharmAvazyakayogAH parihIyante tata ekadinanyUnaM SaNmAsakSapaNaM karotu / tadapi na zaknoti nirvoDhuM tata ekaikaM kSapaNaM parihApayatA tAvad vaktavyaM yAvadekamapi kSapaNaM kartuM na zaknoti // 1076 // tataH kiM karoti ? ityAha jAvaiyaM vA labbhai, saggAme suddha sesa paragAme / mIsaM ca uvakkhaDiyaM, suddhajjhavapUragaM geNhe // 1077 / / vAzabdaH pAtanAyAm , sA ca kRtaiveti / yAvat zuddhodanaM khagrAme labhyate yadi tAvatA na saMstarati tato yAvatA nyUnaM tAvat paragrAmAt 'zeSa' zuddhodanamAnayati / gatamodanadvAram / atha mizropaskRtadvAramAha-"mIsaM ca" ityAdi / yadA svagrAma-paragrAmayoH paryAptaM zuddhodanaM na prApyate tadA yada odanaM pralambairmizramupaskRtaM tat zuddhodanasyAdhyavapUrakaM gRhNAti // 1077 / / 30 idameva vizeSayannAha tattha vi paDhamaM jaM mIsuvakkhaDaM davva-bhAvato bhinnaM / 1degyante, na ca pralambAni gRhItAm / eva bhA0 // 2 ko lambanaH kavalaH bhA0 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniryukti-laghubhApya-vRtti ke bRhatkalpasUtra [ pralambAdhikAre sUtram 3-5 davvAbhinnavibhistaM, tassa'sati uvaksaDaM tAhe // 1078 // 'tatrApi' mizropaskRte gRhyamANe prathamaM yad dravyato bhAvatazca bhinnaiH pralambairmizramupaskRtaM tat svagrAma-paragrAmayorgRhNAti / tasyApi 'asati' alAbhe yad odanaM dravyato'bhitrairbhAvato bhinnaiH pralambairvimizramupaskRtaM tat tadA zuddhodanasyAdhyavapUrakaM prathamaM svagrAme tataH paragrAme gRhNAti // 1078 // gataM mizropaskRtam / atha nirmizropaskRtamAha 5 15 338 yeSu sUkSmaprAbhRtikAdidoSeSu paJcakaprAyazcittaM teSu AdizabdAd dazarAtrindivAdisthAneSu ca yatitvA yadA bhinnamAsamatikrAnto laghumAsaM ca prApto bhavati tadA yad dravyato bhAvatazca bhinnaM 10 nirmizraM pralambajAtamupaskRtaM tat zuddhodanasya mizropaskRtasya cAdhyavapUrakaM svagrAma - paragrAmayorgRhNAti / yadA caramabhaGge na labhyate tadA nirmizroparakRtameva tRtIyabhaGge dravyato'bhinnaM gRhNAti // 1079 // gataM nirmizropaskRtam / atha pakamAmaM ca vyAkhyAnayati -- 25 emeva pauliyA'paulie ya carima- taiyA bhave bhaMgA | osa hi - phalamAIsuM, jaM cA''InaM tagaM neyaM // / 1080 // evameva pakkA-'pakayozcarama-tRtIyo bhaGgau bhavataH / pakkaM nAma yad aminA saMskRtam, yathA iGgudIbIja - bilvAdi / apakkaM yad agninA'nyena vA indhana - dhUmAdinA prakAreNa na pakkaM paraM nirjIvAvastham, yathA paripakkakadalIphala -trapuSAdi / tatra nirmizropaskRtasyAlAbhe prathamaM pakkaM caturthabhaGge tatastRtIyabhaGge, tato'pakkamapi caturtha- tRtIyabhaGgayoH / evameva adhyavapUrakaM gRhNAti / atra cauSadhiphalAdiSu yacca pUrvasAdhubhiravamAdikAraNaM vinA'pyAcIrNaM tad 'neyaM' nayanIyaM grahItavyamityarthaH, 20 yadvA tad 'jJeyaM' jJAtavyam / tatrauSadhayo dhAnyAni, tepvAcIrNaM yathA caNakA mASA vA, phaleSu AcIrNa yathA triphalAdi, AdizabdAd mUla- kandAdipvapi yathAyogamAcIrNA 'nAcIrNavyavasthA'nusarttavyA || 1080 // atrauSadhiSu yad AcI tad vyAcaSTe - paNagAi mAsapatto, tAhe nimmIsutrakkhaDaM bhinnaM / nimmIsa uvakkhaDiyaM, giNhati tAhe tatiyabhaMge / / 1079 / / 30 sagalA - sagalAine, mIsotrakkhaDiya natthi hANI u / jaiuM amissagrahaNaM, carimadue jaM aNAinaM / / 1081 // caNaka- mASAdiSu pUrvAcAryairAcIrNeSu sakalepvasakaleSu vA mizreSu nirmizreSu vA upaskRteSu nAsti paJcakaparihANiH / yacca pUrvAcAryairanAcIrNaM tatra paJcakaparihANyA yatitvA laghumAsaM prAptaH 'caramadvaye ' caturtha-tRtIyabhaGgayoramizrasya nirmizropaskRtasya grahaNaM kAryaM nArvAgiti / 1081 // Aha yad nirjIvaM tat kathamanAcIrNam ? ucyate jar3a tAva pihugamAI, satthovahayA vi hoMta'NAiNNA / kiM puNa asatvahayA, pesI pavvAyasaraDU ya // / 1082 // iha ye vrIhayaH paripakkAH 1 abhAve yad mo0 le0 // santo bhraSTrAdau bhRjyante, tataH sphaTitA apanItatvacaH pRthukA 2. jaM na AinaM tA0 // 3 sphuTitAH ta0] de0 kAM0 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 bhApyagAthAH 1078-84 ] prathama uddezaH / ityucyante, AdigrahaNenAnyadapi yadevaM niSpadyate tatparigrahaH / yadi tAvat pRthukAdayo'gnizastroyahatA apyanAcIrNA bhavanti kiM punarazastropahatAH 'pezyaH' pralambAnAmUrddhAyatAH phAlayaH * ? tathA pramlAnAni - mlAnavRntAni yAni 'saraDUni' avaddhAsthikaphalAni ?, tAnyazastropahatAni kathamAcI - rNAni bhaviSyantItyarthaH / etat sarvamapi parIttaviSayamuktam || 1082 // gataM parIttadvAram / atha sAdhAraNadvAramAha sAdhAraNe vi evaM mIsA-mIse vi hoMti bhaMgAo / paNa gAdI gurupatto, savvavisohIya jaya tAhe // / 1083 // sAdhAraNam-anantaM tatrApi ' evaM ' pratyekavad mizropaskRte nirmizropaskRte ca caturtha-tRtIyau bhaGgau bhavataH / navaraM yadA tRtIyabhaGge pratyeka pralambaM nirmizropaskRtaM na labhyate tadA mAsalaghukAdupari yatromAdau laghupaJcarAtrindivAnyabhyadhikAnyApadyante tat svagrAme vA paragrAme vA gRhNAti 110 evaM yadA paJcakAdihAnyA gurumAsaM prApto bhavati tadA sAdhAraNaM nirmizropaskRtaM prathamaM caturthabhaGge tadalAbhe tRtIyabhaGge svagrAma paragrAmayogRhNAti / yadA tRtIyabhaGgenApi na prApyate tadA sarveSu vizodhikoTidoSeSu ' yatasva ' prayatnaM kuru / tatrA''dhAkarmikamauddezikatrika- AhArapUtikarma-mizrajAtAntyadvika - bAdaraprAbhRtikA - adhyavapUrakacaramadvikarUpAn avizodhikoTidoSAn muktvA zeSAH sarve'pyoghauddezikAdaya udgamadoSA vizodhikoTayaH / teSvapi guru - lAghavAlocanato yad yadM 15 alpadoSataraM tat tat pUrvaM pUrvaM pratisevamAnastAvad yatate yAvat caturlaghusthAnAni // 1083 // teSvapi yadA na labhyate tadA caturlaghukAdupari paJcakaparihANyA yatitvA yadA caturguruprApto bhavati tadA kimAdhAkarma gRhNAtu ? uta prathamadvitIyabhaGgau ? iti, atrocyate kamme AdesadugaM, mUluttareM tAhe vi kali pattege / dAvara kalI aNate, tAhe jayaNAeN juttassa / / 1084 // atrAdhakarmaNi prApte AdezadvikaM vaktavyam / tadyathA-- AdhAkarmaNi catvAro guravaH, pratyekaprathamadvitIyayorbhaGgayozcatvAro laghavaH / evaM ca prAyazcittAnulomyenAdhAkarma gurukam, vratAnulomyena tu prathamadvitIyabhaGga gurukau tayoH pratisevyamAnayoH prANAtipAtatratasya lopasadbhAvAditi / athavA AdhAkarma uttaraguNopaghAtitvAd laghutaram, prathama- dvitIyabhaGgau mUlaguNopaghAtitvAd gurutarau / evamAdezadvaye kRte'pyAdhAkarmaiva prathamato grahItavyaM na prathama dvitIyabhaGgau / kutaH ? iti ced 25 ucyate -- AdhAkarmaNi jIvAH pareNa vyaparopitA iti tatra gRhyamANe na tAdRzI niHzUkatopajAte yAzI prathama dvitIyayorbhaGgayoradhyakSavIkSyamANAnAM jIvAnAmAtmanaiva mukhe prakSipya bhakSyamA - NAnAM vyaparopaNe bhavati, ata AdhAkarmaiva prathamato grAhyaM na prathama dvitIyabhaGgAviti sthitam / " tAhe vikali pattegi" tti yadA AdhAkarmApi na labhyate tadA pratyekadvitIyabhaGge grahItavyam, tadabhAve 'kaliH' prathamo bhaGgaH tatrApi grAhyam / "drAvara kalI aNaMte" tti yadA pratyekasyApi prathamo 30 bho na prApyate tadA 'dvApara : ' iti samayaparibhASayA dvitIyaH, 'kaliH' iti tu prathama ucyate / 1 tasya godhUma-dhAnAdeH parideg bhA0 // 2 vAvara tA0 // 2) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pralambAdhikAre sUtram 3-5 tatazca prathamamanantakAyike dvitIyena bhaGgena, tadabhAve prathamenApi grahItavyam / yadA anantasyApi prathamo bhaGgo na prApyate tadA yatanayA yuktasya yatra yatrAlpataraH karmabandho bhavati tat tad gRhNAnasyAzaThapariNAmasya saMyama eva bhavatIti vAkyazeSaH // 1084 // evaM tAvat saMyatAnadhikRtya yatanoktA / atha saMyatIruddizyAha emeva saMjaINa vi, vihi avihI navari tattha nANataM / / savvattha vi saggAme, paragAme bhAvao vi bhae // 1085 // yathA saMyatAnAM khagrAma-paraprAmAdivibhASApurassaraM bhinnA-'bhinnayoryatanA bhaNitA evameva saMyatInAmapi vaktavyA / navaraM tAsAM 'nAnAtvaM' vizeSo vidhibhinnAni avidhibhinnAni ca bhavanti / vidhibhinnAni mukhyapade sarvatrApi gRhyante svagrAma-paragrAmayozca / prathamaM SaSTho bhaGgaH, tadabhAve 10 paJcamaH, tasyApyalAbhe caturthaH, tasyApyaprAptau bhAvato'pyabhinnAni tRtIya-dvitIya-prathamabhaGgavartIni yathAkramaM 'bhajet' pratiseveta, na kazciddoSaH // 1085 // // iti kalpaTIkAyAM pralambaprakRtaM samAptam // durgasthAnabahutvamIrukatayA mandA'pi dAtuM padA nyetacUrNi-nizIthacUrNisuvacaHzreNIsuyaSTyA bhRzam / prerya prerya pade pade nijagavI kSiprapracAraM mayA kalpe yat prakRtaM pralambaviSayaM tadgocare cAritA / / 1 janmApUrvabhuvo'valokanavazAnmandA'pi bhA0 // 2degcUrNiyugalIyaSTidvayIdarzanAt ta0 De0 kAM0 // 3degSTyA sphuTam bhA0 // 4 deggavI mugdhA'pi samyaga mayA bhA0 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ mA sakalpa pra kRtam ] sUtram se gAmaMsi vA nagaraMsi vA kheDaMsi vA kabbaDaMsi vA maDaMbaMsi vA paTTaNaMsi vA AgaraMsi vA doNamuhaMsi vA nigamaMsi vA rAyahANisi vA AsamaMsi vA nivesaMsi vA saMbAhaMsi vA ghosaMsi vA aMsiyaMsi vA puDabheyaNaMsi vA saMkaraMsi vA > saparikkhevaMsi re abAhiriyaMsi kappai niggaMthANaM hemaMta gimhAsu egaM mAsaM vatthae 1 - 6 // evamagretanamapi sUtratrayamuccAraNIyam / athAsya sUtracatuSTayasya kaH sambandha ityAhato khalu AhAro, iyANi vasahIvihiM tu vanne / so vA katthuvabhuja, AhAro esa saMbaMdho // / 1086 // uktaH khalvanantarasUtre AhAraH / ' idAnIM tu' asmin sUtre vasatervidhiM bhagavAn bhadrabAhukhAmI varNayati / yadvA sa AhAro gRhItaH san va grAmAdau upabhujyate ? iti nirUpaNArthamidamArabhyate eSa dvitIyaprakAreNa sambandhaH || 1086 // bhUyo'pi sambandhamAha--- tesu sapariggahesuM, khette sAhuvirahiesuM vA / kiccirakAlaM kappara, vasiuM ahavA vikappo u // / 1087 // teSu kSetreSu 'saparigraheSu' sAdhuparigRhIteSu sAdhuvirahiteSu vA kiyantaM kAlaM nirmanthAnAM vA nirgranthInAM vA vastuM kalpate ? ityasmin sUtre cintyate, ayaM sambandhasyAparo vikalpa iti // 1087 // 5 10 15 aeNmIbhiH sambandhairAyAtasyAsya vyAkhyA - atra ca saMhitAdikrameNa pratisUtraM vyAkhyAne mahad 20 granthagauravamiti kRtvA padArthAdimAtramevAbhidhAsyate, saMhitAdicarcastu pUrvavad vaktavya iti / sezabdo mAgadhadeze prasiddhaH athazabdArthe, athazabdazca prakriyAdiSvartheSu varttate / yata uktam"atha prakriyA-praznA-S'nantarya - maGgalopanyAsa-prativacana - samuccayeSu" iti / 25 ihopanyAsArthe draSTavyaH, tatazca yathA sAdhUnAmekatra kSetre vastuM kalpate tathA upanyasyate ityarthaH / grAme vA nagare vA kheTe vA karbaTe vA maDambe vA pattane vA Akare vA droNamukhe vA nigame vA rAjadhAnyAM vA Azrame vA niveze vA sambAdhe vA ghoSe vA aMzikAyAM vA puTabhedane vA 'saparietavihAntargato' yaM pAThaH AcAryAntaramatena jJeyaH / dRzyatAM gAthA 1093 // 3 degyam / tacca yathAsthAnamevoccArayiSyate / athA' De0 // 4 anena samba ndhenAyAta bhA0 / " ebhiH sambandhairAyAtasyAsya sUtrasya padavibhAgaM kRtvA padArthamabhidhAsyAmaH" iti cUrNau vizeSacUrNau ca // 1 vA sannive tA0 mu0 // 2 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 maniyukti-laghubhApya-vRttika bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRta sUtram 1 kSepe vRtyAdirUpaparikSepayukte 'abAhirike' bahirbhavA bAhirikA "adhyAtmAdibhya ikaN" (siddha0 6-3-78 ) iti ikaNpratyayaH, prAkArabahirvattinI gRhapaddhatirityarthaH, na vidyate vAhirikA yatra tad abAhirikaM tasmin kalpate nirgranthAnAM 'hemanta-grIpmeSu' RtubaddhakAlasambandhiSu aSTasu mAsepvityarthaH, ekaM mAsaM 'vastum' avasthAtum / vAzabdAH sarve'pi vikalpArthAH khagatAnekabheda5 sUcakA vA draSTavyA iti sUtrasamAsArthaH // atha vistarArthaM pratipadaM bhASyakRdAha AdipadaM nidese, vA u vibhAsA samuccaye vA vi / gammo gamaNijjo vA, karANa gasae va buddhAdI // 1088 // "se" ityetad AdipadaM 'nirdeze' upanyAse vartate / vAzabdo vibhASAyAM svagatAnAmaneka10 bhedAnAM samuccayArthe vA / gamyo gamanIyo vA aSTAdazAnAM karANAmiti vyutpattyA grasate vA buddhyAdIn guNAniti vyutpattyA vA pRSodarAditvAd niruktavidhinA grAma ucyate // 1088 // natthettha karo naMgaraM, kheDaM puNa hoi dhUlipAgAraM / kabbaDagaM tu kunagaraM, maDaMbagaM savvato chinnaM // 1089 // 'nAsti' na vidyate'trASTAdazakarANAmeko'pi kara iti nakaram , nakhAditvAd naJo'kArA15 bhAvaH / kheTaM punadhUlIprAkAraparikSiptam / karvaTaM tu kunagaramucyate / maDambaM nAma yat 'sarvataH' sarvAsu dikSu 'chinnam' arddhatRtIyagavyUtamaryAdAyAmavidyamAnagrAmAdikamiti bhAvaH / anye tu vyAcakSate---yasya pArzvato'rddhatRtIyayojanAntAmAdikaM na prApyate tad maDambam // 1089 // jalapaTTaNaM ca thalapaTTaNaM ca iti paTTaNaM bhave duvihaM / / ayamAi AgarA khalu, doNamuhaM jala-thalapaheNaM // 1090 // 20 pattanaM dvidhA---jalapattanaM ca sthalapattanaM ca / yatra jalapathena nAvAdivAhanArUDhaM bhANDamupaiti tad jalapattanaM, yathA dvIpam / yatra tu sthalapathena zakaTAdau sthApitaM bhANDamAyAti tat sthalapattanam , yathA Anandapuram / ayaH-lohaM tadAdaya AkarA ucyante / yatra pASANadha,tudhamanAdinA lohamutpAdyate sa ayaAkaraH, AdizabdAt tAmra-rUpyAdyAkaraparigrahaH / yasya tu jalapathena sthalapathena ca dvAbhyAmapi prakArAbhyAM bhANDamAgacchati tad dvayoH pathormukhamiti nirutyA droNa25 mukhamucyate, tacca bhRgukacchaM tAmraliptI vA // 1090 // nigama negamavaggo, vasai jahiM rAyahANi jahiM rAyA / __ tAvasamAI Asama, nivesoM satthAijattA vA // 1091 / / __nigamaM nAma yatra naigamAH-vANijakavizeSAsteSAM vargaH-samUho vasati, ata eva nigame bhavA naigamA iti vyapadizyante / yatra nagarAdau rAjA parivasati sA rAjadhAnI / Azramo yaH pratha30 matastApasAdibhirAvAsitaH, pazcAdaparo'pi lokastatra gatvA vasati / nivezo nAma yatra sArtha AvAsitaH, AdigrahaNena grAmo vA anyatra prasthitaH san yatrAntarAvAsamadhivasati; yAtrAyAM vA gato loko yatra tiSThati eSa sarvo'pi niveza ucyate // 1091 // .1 "jattAe vA jattha logo gato, jadhA sarassatIe" iti cUrNI vizeSacUrNI ca // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1088-95] prathama uddezaH / 343 saMvAho saMvoDhuM, vasati jahiM pavvayAivisamesu / ghoso u goulaM aMsiyA u gAmaddhamAIyA // 1092 // sambAdho nAma yatra kRSIvalaloko'nyatra karSaNaM kRtvA vaNigvargoM vA vANijyaM kRtvA'nyatra parvatAdiSu viSameSu sthAneSu 'saMvoDhum' iti kaNAdikaM samuhya koSThAgArAdau ca prakSipya vasati / tathA 'ghoSastu' gokulamabhidhIyate / 'aMzikA tu' yatra grAmasyArdham AdizabdAt tribhAgo vA caturbhAgo vA gatvA sthitaH sA grAmasyAMza evAMzikA // 1092 // nANAdisAgayANaM, mijaMti puDA u jattha bhaMDANaM / puDabheyaNaM tagaM saMkaro ya kesiMci kAyavvo // 1093 // nAnAprakArAbhyo digbhya AgatAnAM 'bhANDAnAM' kuGkumAdInAM puTA yatra vikrayArtha bhidyante tat puTabhedanamucyate / keSAJcidAcAryANAM matena saGkarazca kartavyaH, "saMkaraMsi vA" ityadhikaM padaM 10 paThitavyamityarthaH / saGkaro nAma-kiJcid grAmo'pi kheTamapi Azramo'pItyAdi // 1093 // eSa sUtrArthaH / atha niyuktivistaraH / tatra grAmapadanikSepamAha nAmaM ThavaNAgAmo, davvaggAmo ya bhUtagAmo ya / AujiMdiyagAmo, piu-mAU-bhAvagAmo ya // 1094 // . nAmagrAmaH sthApanAgrAmo dravyagrAmazca bhUtagrAmazca AtodyagrAma indriyagrAmaH pitRprAmo mAtRprAmo 16 bhAvagrAmazceti gAthAsamudayArthaH // 1094 // athAvayavArthamabhidhitsurnAma-sthApane kSuNNatvAdanAdRtya dravyagrAmaM vyAcaSTe jIvA-'jIvasamudao, gAmo ko kaM nao kahaM icche / AdiNayo'Negaviho, tivikappo aMtimanaoM u // 1095 // jIvAnAM-go-mahiSI-manuSyAdInAm ajIvAnAM ca-gRhAdInAM yaH samudayaH sa dravyagrAma 20 ucyate / iha ca sarvajJopajJapravacane prAyaH sarvamapi sUtramarthazca nayairvicAryate / yata uktam natthi naehi vihaNaM, suttaM attho ya jiNamae kiMci / ___Asaja u soyAraM, nae nayavisArao bUyA // (Ava0ni0 gA0 761) ata eSo'pi dravyagrAmo nayairvicAryate-ko nAma nayaH kaM dravyagrAmaM kathamicchati ? iti, tatra nayAH sAmAnyataH sapta naigama-saGgraha-vyavahAra-RjusUtra-zabda-samabhirudaivambhUtabhedAt ; iha tu 25 samabhirUdaivambhUtayoH zabdaprAdhAnyAbhyupagamaparatayA zabdanaya evAntarbhAvo vivakSyate / tatazca 'AdinayaH' naigamaH so'vizuddha-vizuddha-vizuddhatarAdibhedAd anekavidhaH / 'antimanayastu' zabdaH saH [ 'trivikalpaH' ] trividhaH zabda-samabhirUdaivambhUtabhedAt // 1095 // 1 "kei ghosaM paDhaMti, ghoso goulaM / aNNe aMsitaMsi vA paDhaMti, aMsiyA jattha gAmassa addhaM tibhAgo caubhAgo vA tthito| puDabhedaNaM pi keyi paDhaMti // tattha-NANAdi0 gAdhA kaNThyA // saMkaro NAma.etesi gAmAdINaM kaMci gAmo vi kheDaM pi Asamo vi ityAdi jadhAsaMbhavaM vaktavyam / saha parikkheveNa sprikkhe| nA'sya bAhirikA vidyata ityabAhirikama // esa suttattho, idANI NijuttIe vitthAreti / tatya gAmonAmaM0 gAhA / " iti cuurnnikRtH| vizeSacUrNI prAya etattulya eva pAThaH // 2 karo'pi kadeg bhA0 // 3degmAuya-bhAva taa.|| Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 tatrAnekavidhanagamAnAmanyo'nyanirapekSANi yAni vaktavyAni tAni nAmagrAhaM safalannAha gAvo taNAti sImA, ArAmudapANa ceDarUvANi / vADI ya vANamaMtara, uggaha tatto ya AhipatI // 1096 // gAvaH 1 "taNAi" tti upalakSaNatvAt tRNahArakAdayaH 2 sImA 3 ArAmaH 4 'udapAnaM' kUpaH 55 ceDarUpANi 6 'vATiH' vRtiH 7 'vAnamantaraM devakulaM 8 avagrahaH 9 tatazcAdhipatiH 10 iti niyuktigAthAkSarArthaH // 1096 // atha bhAvArtha ucyate, prathamanaigamaH prAha-yAvantaM bhUbhAgaM gAvazcarituM vrajanti tAvAn sarvo'pi grAma iti vyapadezaM labhate 1 // tato vizuddhanaigamaH pratibhaNati gAvo vayaMti dUraM, pi jaM tu taNa-kaTThahAragAdIyA / 10 sUruTTie gatA eMti atthamaMte tato gAmo // 1097 // paristhUramate ! gAvaH 'dUramapi' paragrAmamapi carituM vrajanti tataH kimevaM so'pyeka eva grAmo bhavatu ?, api ca evaMbruvato bhavato bhUyasAmapi parasparamatidavIyasAM grAmANAmekapAmataiva prasajati, na caitadupapannam , tasmAd naitAvAn grAmaH kintu 'yattu' yAvanmAnaM kSetraM tRNahAraka-kASThahArakAdayaH sUrye utthite tRNAdyarthaM gatAH santaH sUrye astamayati tRNAdibhArakaM baddhvA punarAyAnti etAvat 15 kSetraM grAmaH 2 // 1097 // parasImaM pivayaMti hu, suddhatase bhaNati jA sasImA tu / ujANa avacA vA, ukIlaMtA u suddhyro|| 1098 // zuddhataro naigamo bhaNati-yadyapi gavAM gocarakSetrAdAsannataraM bhUbhAgaM tRNa-kASThahArakA vrajanti khathApi te kadAcit parasImAnamapi brajanti tasmAd naitAvAn grAma upapadyate, ahaM bravImi20 yAvat svA-AtmIyA sImA etAvAn grAmaH 3 / tato'pi vizuddhataraH prAha--maivamatipracuraM kSetraM grAma iti vocaH, kintu yAvat tasyaiva grAmasya 'udyAnam' ArAmastAvad grAma iti bhaNyate 4 / vizuddhatamaH pratibhaNati-etadapi bhUyastaraM kSetram , na prAmasaMjJA labdhumarhati, ahaM bhaNAmiyAvad 'udapAnaM' tasyaiva grAmasya sambandhI kUpaH tAcad grAma iti 5 / tato'pi vizuddhataro brUte idamapyatiprabhUtaM kSetram ato yAvat kSetraM 'avyaktAni' ceTarUpANi ramamANAni gacchanti tAvad 25 grAmaH 6 / tato'pi vizuddhataraH prativakti-etadapyatiriktatayA na samIcInamAbhAti tato yAvantaM bhUbhAgamatilaghIyAMso bAlakAH 'utkrIDantaH' riGgantaH prayAnti tAvAn grAma iti 7 // 1098 // evaM visuddhanigamassa vaiparikkhevaparivuDo gAmo / vavahArassa vi evaM, saMgahoM jahi~ gAmasamavAo // 1099 // 'evaM vicitrAbhiprAyANAM pUrvanaigamAnAM sarvA api pratipattILapohya sarvavizuddhanaigamasya yAvAn 1 tRNAdi 2 sImA 3 bhA0 // 2 iti saGgrahagAthA bhA0 // 3 udite mo0 le0 // 4 deglaMto u bhA0 / bhA pustake etatpAThAnusAreNaiva TIkA varttate / dRzyatA TippaNI 6 ||5degm ityucyate 6 / tato bhaa0||6 laghIyAn bAlakaH 'utkrIDan' riGgana prayAti tAvAn bhA0 // 7 evaM tu suddha tA0 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1096-1103] prathama uddezaH / 345 vRtiparikSepaparivRto bhUbhAgastAvAn grAma ucyate / atha saGgrahaM vyatikramya lAghavArthamatraiva vyavahAramatamatidizati-"vavahArassa vi evaM" ti yathA naigamasyAneke pratipattiprakArAH prarUpitAstathA vyavahArasyApyevameva prarUpaNIyAH, tasya vyavahArAbhyupagamaparAyaNatvAd bAla-gopAlAdinA ca lokena sarveSAmapyanantaroktabhedAnAM yathAvasaraM grAmatayA vyavaharaNIyatvAt / saGgrahastu sAmAnyagrAhitvAd yatra grAmasya-grAmavAstavyalokasya samavAyaH-ekatra mIlanaM bhavati tad vAnamantaradeva-5 kulAdikaM grAma iti brUte // 1099 // idameva prakArAntareNAha jaM vA paDhama kAuM, sesaga gAmo nivissai sa gAmo / taM deulaM sabhA vA, majjhima goTTo pavA vA vi // 1100 // yad vA prathamaM 'kRtvA' nivezya zeSaH sarvo'pi grAmo nivizate sa saGgrahanayAbhiprAyeNa grAmaH / tacca devakulaM vA bhavet sabhA vA grAmamadhyavartI vA goSThaH prapA vA // 1100 // 10 athAvagrahapadaM vivRNvan RjusUtranayamatamAha ujjusuyassa nioo, patteyagharaM tu hoi ekekaM / uddeti vasati va vaseNa jassa sadassa so gAmo // 1101 // RjusUtrasya khakIyArthagrAhakatvAt parakIyasya ca sato'pyanabhyupagamAd yasya yat pratyekamA.tmIyAvagraharUpamekaikaM gRhaM tad niyoga iti pratipattavyam / niyoga iti prAma iti caiko'rthaH / 15 Aha ca vizeSacUrNikRt gAmo tti vA niou tti vA egaTuM / "tatto ya AhivaI" (gA0 1096) iti vyAkhyAnayan zabdanayamatamAha- "udveti" ityaadi| 'zabdasya' zabdAkhyanayasya yasya kasyApi vazena grAmaH 'uttiSThate' udvasIbhavati 'vasati vA' bhUyo'pyavasthAnaM karoti sa grAmasyAdhipatirgama iti zabdamudroDhumarhati, ye tu tatra tadanuvartinaH 20 zeSAste'zeSA apyupasarjanIbhUtatvAnne grAmasaMjJAM labhanta iti bhAvaH // 1101 // cintitaM nayamArgaNayA grAmakharUpam / atha grAmasyaiva nayaiH saMsthAnacintAM cikIrSurAha tasseva u gAmassA, ko kaM saMThANamicchati nao u / tattha ime saMThANA, havaMti khalu mallagAdIyA / / 1102 // tasyaiva grAmasya saMsthAna ko nayaH kimicchati ? iti cintyate / tatra tAvad imAni mallakA-25 dIvi grAmasya saMsthAnAni bhavanti // 1102 // tAnyevAha . uttANaga omaMthiya, saMpuDae khaMDamallae tivihe / bhittI paDAli valabhI, akkhADaga ruyaga kAsavae // 1103 // asti grAma uttAnakamallakAkAraH, asti grAmo'vADmukhamallakAkAraH, evaM smputtkmllkaakaarH| khaNDamallakamami trividhaM vAcyam / tadyathA-uttAnakakhaNDamallakasaMsthitaH avAmukhakhaNDamalla- 30 1 tasyApi vyavadeg bhA0 // 2degthAyogaM grAma bhA0 // 3tvAditi bhaavH| saGga bhA0 // 4degzate tat sadeg bhaa0|| 5na mukhyato grAma bhA0 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 kasaMsthitaH sampuTakakhaNDamallakasaMsthitazca / tathA bhittisaMsthitaH paDAlikAsaMsthitaH valabhIsaMsthitaH akSapATakasaMsthitaH rucakasaMsthitaH kAzyapasaMsthitazceti // 1103 // athaiSAmeva saMsthAnAnAM yathAkramaM vyAkhyAnamAha - majjhe gAmassagaDo, buddhicchedA tato u rto| nikkhamma mUlapAde, giNhatIo vaI pattA // 1104 // ___ iha yasya grAmasya madhyabhAge 'agaDaH' kUpastasya buddhyA pUrvAdiSu dikSu cchedaH parikalpyate, tatazca kUpasyAdhastanatalAd buddhicchedena rajjavo dikSu vidikSu ca niSkrAmya gRhANAM mUlapAdAn upari kRtvA gRhatyastiryak tAvad vistAryante yAvad grAmaparyantavartinI vRtiM prAptA bhavanti, tata uparyabhimukhIbhUya tAvad gatA yAvad ucchyeNa harmyatalAnAM samIbhUtAH tatra ca paTahacchedenoparatAH, 10 eSa IdRza uttAnamallakasaMsthito grAma ucyate, UrdhAbhimukhasya zarAvasyaivamAkAratvAt // 1104 // omaMthie vi evaM, deula rukkho va jassa majjhammi / kUvassuvari rukkho, aha saMpuDamallao nAma // 1105 // avADmukhamallakAkAre'pyevameva vAcyam , navaraM yasya grAmasya madhye devakulaM vRkSo vA uccaistarastasya devakulAdeH zikharAd rajjavo'vatArya tiryak tAvad nIyante yAvad vRtiM prAptAH, tato'dho15 mukhIbhUya gRhANAM mUlapAdAn gRhItvA paTahacchedenoparatAH, eSo'vAGmukhamallakasaMsthitaH / tathA yasya grAmasya madhyabhAge kUpaH, tasya coparyuccataro vRkSaH, tataH kUpasyAdhastalAda rajjavo nirgatya mUlapAdAnadho'dhastAvad gatA yAvad vRtiM prAptAH, tata UrdhAbhimukhIbhUya gatvA harmyatalAnAM samazreNIbhUtAH, vRkSazikharAdapyavatIrya rajjavastathaiva tiryag vRtiM prApnuvanti, tato'dhomukhIbhUya kUpasambandhinInAM rajjUnAmagrabhAgaiH samaM saGghaTante, athaiSa sampuTakamallakAkAro nAma grAmaH // 1105 // jai kUvAI pAsammi hoti to khaMDamallao hoi| . puvvAvararukkhehiM, samaseDhIhiM bhave mittI // 1106 // yadi 'kUpAdIni' kUpa-vRkSa-tadubhayAni 'pArzve' ekasyAM dizi bhavanti tataH khaNDamallakAkArastrividho'pi grAmo yathAkramaM mantavyaH / tatra yasya grAmasya bahirekasyAM dizi kUpaH tAmevaikAM dizaM muktvA zeSAsu saptasu dikSu rajjavo nirgatya tiryag vRtiM prApyopari harmyatalAnyAsAdya paTahacchede25 noparamante, eSa uttAnakakhaNDamallakAkAraH / avAGmukhakhaNDamallakAkAro'pyevameva, navaraM yasyaikasyAM dizi devakulamuccaistaro vA vRkSaH / sampuTakakhaNDamallakAkArastu yasyaikasyAM dizi kUpastadupariSTAca vRkSaH, zeSaM prAgvat / "puvAvara" ityAdi, pUrvasyAmaparasyAM ca dizi samazreNivyavasthitairvRkSaimittisaMsthito grAmo bhavet // 1106 // . pAsahie paDAlI, valabhI caukoNa Isi dIhA u| caukoNesu jai dumA, havaMti akkhADato tamhA // 1107 // paDAlikAsaMsthito'pyevameva, navaramekasmin pArzve vRkSayugalaM samazreNyA vyavasthitam / tathA yasya grAmasya caturvapi koNeSu ISaddIrghA vRkSA vyavasthitAH sa valabhIsaMsthitaH / 'akSavATaH' mallAnAM yuddhAbhyAsasthAnam , tad yathA samacaturasraM bhavati evaM yadi grAmasyApi caturSu koNeSu drumA bhavanti 30 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhApyagAthAH 1104-11] prathama uddezaH / 347 tato'sau caturvidigvartibhivRkSaiH samacaturasratayA paricchidyamAnatvAdakSapATakasaMsthitaH // 1107 // vaTTAgAraThiehiM, ruyago puNa veDhio truvrehi| tikoNo kAsavao, churagharagaM kAsavaM vitI // 1108 // yadyapi grAmaH svayaM na samastathApi yadi rucakavalayazailavad vRttAkAralyavasthitairvRkSaveSTitastadA rucakasaMsthitaH / yastu grAma eva trikoNatayA niviSTo vRkSA vA trayo yasya bahinyasrAH sthitAH / ekato dvAvanyatastveka ityarthaH, eSa ubhayathA'pi kAzyapasaMsthitaH / kAzyapaM punarnApitasya sambandhi kSuragRhaM bruvate, tad yathA vyasraM bhavatyevamayamapi grAma iti // 1108 // bhAvitAni sarvANyapi saMsthAnAni / atha ko nayaH kiM saMsthAnamicchati ? iti bhAvyate paDhamettha paDahachedaM, A kAsava kaDaga-koTTimaM tio| nANiM AhipatiM vA, saddanayA tini icchaMti // 1109 // 10 prathamo'tra naigamanayaH, sa paTahacchedalakSaNaM saMsthAnaM pratipadyate / saGgraho'pyevameva manyata ityatraivAntarbhAvyate / vyavahArastu bhittisaMsthAnAdArabhya A kAzyapasaMsthAnaM manyate / 'tRtIyaH' RjusUtraH, saH kaTakAnAM-tRNAdimayAnAM kuTTimAnAM vA-pASANAdibaddhabhUmikAnAM yat saMsthAnaM tad manyate / 'trayastu' zabdanayA jJAninamadhipatiM vA grAmasaMsthAnasvAmitvenecchanti // 1109 // enAmeva niyuktigAthA vyaktIkurvannAha saMgahiyamasaMgahio, saMgahio tiviha mallayaM niymaa| . bhittAdI jo kAsavoM, asaMgaho beti saMThANaM // 1110 // naigamo dvidhA-sAGgrahiko'sAGgrahikazca / saGgrahaNaM saGgrahaH-sAmAnyamityarthaH, sa prayojanamasyeti sAGghahikaH, sAmAnyAbhyupagamapara ityarthaH / tadviparIto'sAvahikaH / tatra yaH sAvahikaH . sa niyamAt 'trividham' uttAnakA-'vAGmukha-sampuTakabhedabhinnaM sampUrNa vA khaNDaM vA mallakaM tasya 20 yat paTahacchedalakSaNaM saMsthAnaM taid manyate / asAmahikastu bhittisaMsthAnamAdau kRtvA. yAvat kAzyapasaMsthAnam etAni sarvANyapi 'brUte' pratipadyata ityarthaH / saGgraha-vyavahArau tu sAmahikA'sAvahikayoreva naigamayoryathAsaGkhyamantarbhAvanIyAviti na pRthak pa~paJcyete iti // 1110 // nimmA ghara vai dhUbhiya, taio duhaNA vi jAva pAvaMti / nANissAhipaissa va, jaM saMThANaM tu saddassa // 1111 // 25 'tRtIyaH' sUtrakramaprAmANyena RjusUtraH, saH "nimma" ti mUlapAdAnAM "ghara vai" ti gRhANAM ghRtervA stUpikAnAM vA upalakSaNatvAt kaTakAnAM kuTTimAnAM vA yat saMsthAnaM mAle vA bhUmikAdAyasampAdanArthamavakuTyamAne 'drughaNAH' mudrA UrddhamutkSipyamANA yAvad AkAzatalaM prAmuvanti tAvanmaryAdIkRtya yat saMsthAnametat sarvamapi pratyekaM RjusUtro manyate / tathA 'jJAninaH' grAmapa 1 etadeva vyaktI bhA0 // 2 jA kasavo tA0 // 3 tadeva manyate na bhittyAdikaM saMsthAnam / asAna bhA0 // 4 prapadyete bhA0 vinA // 5 degnyate / trayaH zabdanayA: 'zAninaH' prAmapadArthazasya grAmAdhipatervA yat saMsthAnaM tadeva pratipadyante, na zeSam , ativizuddhatamatvAdeSAmiti bhA0 / "tinni saddaNayA gAmatyAdhiyArajANayassa gAmAhipayassa vA je saMThANaM taM icchati" iti cUrNo vizeSacUrNau ca / "jaM saMThANaM tu saddaNayA" iti pAThAnusAreNeyaM vyAkhyA, na cAsau pATho'satpArzvasthAdarzaSu kvacidapIkSyate // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 dArthajJasya grAmAdhipatervA yat saMsthAnaM tadeva zabdanayasya grAmasaMsthAnatayA'bhipretamiti // 1111 // gataM dravyagrAmadvAram / atha bhUtAdiprAmabhedAn bhAvayati caudasaviho puNa bhave, bhUtaggAmo tihA u aatojo| sotAdidiyagAmo, tivihA purisA piuggAmo // 1112 // B bhUtAH-prANinasteSAM grAmaH-samUho bhUtagrAmaH, sa caturdazavidhaH / tathA cAha egidiya suhumiyarA, sanniyara paNiMdiyA ya sabi-ti-caU / pajjattA'pajjattA, bheeNaM caudasa ggAmA // ekendriyA dvividhAH-sUkSmA bAdarAzca / sUkSmanAmakarmodayavartinaH sUkSmAH / bAdaranAmakarmodayavartino bAdarAH / dvIndriyAH-kRmyAdayaH / trIndriyAH-kunthu-pipIlikAdayaH / caturindriyA 10 bhramarAdayaH / paJcendriyA dvividhAH-saMjJino'saMjJinazca / saMjJinaH-garbhajatiryaG-manuSyA deva-nAra kAzca / asaMjJinaH sammUcchimAstiryaG-manuSyAH / ete ca khayogyaparyAptibhiH paryAptA vA syuraparyAptA vA / paryApti ma zaktiH, sA cAhAra-zarIrendriya-prANApAna-bhASA-manaHparyAptibhedAt poDhA / tatra yayA zaktyA karaNabhUtayA bhuktamAhAraM khala-rasarUpatayA karoti sA AhAraparyAptiH / yayA tu rasIbhUtamAhAraM dhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyAptiH / yayA dhAturUpatayA pariNamitAdAhA15 rAdindriyaprAyomyadravyANyupAdAyaikadvitryAdIndriyarUpatayA pariNamayya sparzAdiviSayaparijJAnasamarthoM bhavati sA indriyaparyAptiH / yayA punarucchAsa-bhASA-manaHprAyogyANi dalikAnyAdAya yathAkramamucchvAsarUpatayA bhASAtvena manastvena vA pariNamayyA''lambya ca muJcati sA krameNa prANApAnaparyApti SAparyAptirmanaHparyAptiH / etAzca yathAkramamekendriyANAM catasraH, dvIndriyAdInAM sammUcchimatiyA-manuSyAntAnAM paJca, saMjJipaJcendriyANAM ca SaD bhavanti / evaM ca pUrvoktAH saptApi bhedAH 20 paryAptAparyAptabhedAd dvidhA bhidyamAnAzcaturdaza bhavanti / eSa caturdazavidho bhUtagrAmaH // AtodyanAmastu vidhA--SaDjagrAmo madhyamagrAmo gandhAragrAmazca / eteSAM ca kharUpamanuyogadvArazAstrAd avaseyam (patra 130-1) / indriyagrAmaH zrotrAdInAmindriyANAM samudAyaH, sa ca paJcendriyANAM sampUrNaH, catustriokendriyANAM yathAkramamekadvitricatuHsaddhyairindriyai,na iti / pitRgrAmastu trividhAH puruSAH / tadyathA-tiryagyonikapuruSA manuSyapuruSA devapuruSAzceti // 1112 // tiriyA-'mara-naraitthI, mAuggAmaM pi tivihamicchaMti / nANAitigaM bhAve, jao va tesiM samuppattI // 1113 // tiryamyonikastriyo'marAH-devAsteSAM striyo narAH-manuSyAsteSAM ca striya iti mAtRprAmamapi trividhamicchanti pUrvasUrayaH / Aha kimevaM strI-puruSANAM mAtR-pitRprAmasaMjJA vidhIyate ? ucyatesaMjJAsUtropayogArtham / tathA cA''cAraprakalpAdhyayane SaSThoddezake sUtram30 "je bhikkhU mAuggAmaM mehuNavaDiyAe viNNavei" (sUtram 1) ityAdi / tathA-"jA bhikkhuNI piuggAmaM viSNavei" ityAdi / bhAvanAmastu no AgamataH 'jJAnAditrikaM' jJAna-darzana-cAritrasamavAyarUpam ; yato vA 'teSAM' jJAnAdInAmutpattirbhavati te bhAvagrAmatayA jJAtavyAH // 1113 // ke punaste ? ucyate Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / titthagarA jiNa caudasa, dasa bhinne saMvigga taha asaMvigge / sArUviya vaya daMsaNa, paDimAo bhAvagAmo u // 1114 'tIrthakarAH' arhantaH, 'jinAH ' sAmAnyakevalinaH avadhi - manaH paryAyajinA vA, caturdazapUrviNo dazapUrviNazca pratItAH, "bhinne" tti asampUrNadazapUrvaghAriNaH, 'saMvignAH ' udyatavihAriNaH, 'asaMvignAH' tadviparItAH, 'sArUpikAH nAma' zvetavAsasaH kSuramuNDitaziraso bhikSATanopajIvinaH pazcAtkRtavizeSAH, "vaya" tti pratipannANuvratAH zrAvakAH, "daMsaNa" tti darzana zrAvakAH - avirata - samyagdRSTaya ityarthaH, 'pratimAH' arhadvimbAni / eSa sarvo'pi bhAvagrAmaH, eteSAM darzanAdinA jJAnAdiprasUtisadbhAvAt / atra paraH prAha - nanu yuktaM tIrthakarAdInAM jJAnAdiratnatrayasampatsamanvitAyAM bhAvaprAmatvam, ye punarasaMvignAdayasteSAM kathamiva bhAvagrAmatvamupapadyate ? naiSa doSa:, teSAmapi yathAvasthitaprarUpaNAkAriNAM pArzvato yathoktaM dharmamAkarNya samyagdarzanAdilAbha udayate, atasteSAmapi 10 bhAvagrAmatvamupapadyata eveti kRtaM prasaGgena / / 1114 // tIrthakarA iti padaM vizeSato bhAvayati - caraNa- karaNasaMpannA, parIsahaparAyagA mahAbhAgA / titthagarA bhagavaMto, bhAveNa u esa gAmavihI // 1115 // caraNa-karaNasampannAH parISahaparAjetAro mahAbhAgAstIrthakarA bhagavanto darzanamAtrAdeva bhavyAnAM samyagdarzanAdibodhibIjaprasUtihetavo bhAvagrAmatayA pratipattavyAH / evaM jinAdiSvapi bhAvanIyam / 15 eSa sarvo'pi bhovagrAmavidhirmantavyaH // 1115 / / pratimA adhikRtya bhAvanAmAha-jA sammabhAviyAo, paDimA iyarA na bhAvagAmo u / bhAvo jai natthi tarhi, naNu kAraNa kajjauvayAro // / 1116 // yAH 'samyagbhAvitAH' samyagdRSTiparigRhItAH pratimAstA bhAvagrAma ucyate, na 'itarAH ' mithyAdRSTiparigRhItAH / Aha samyambhAvitA api pratimAstAva [ d] jJAnAdibhAvazUnyAH, tato yadi 20 jJAnAdirUpo bhAvastatra nAsti tatastAH kathaM bhAvagrAmo bhavitumarhanti : ucyate-tA api dRSTvA bhavyajIvasyA''rdrakakumArAderiva samyagdarzanAdyudIyamAnamupalabhyate tato nanu kAraNe kAryopacAra iti kRtvA tA api bhAvagrAmo bhaNyante // 1116 / / atra paraH prAha evaM khu bhAvagAmo, NiNhagamAI vi jaha mayaM tubbhaM / amavaccaM ko Nu hu, avvivarIto vadijAhiM / / 1117 // yathA samyagbhAvitapratimAnAM kAraNe kAryopacArAd bhAvagrAmatvaM yuSmAkaM 'matam' abhipretam, evameva nihnavAdayo'pi bhAvagrAma eva bhavatAM prApnuvanti teSAmapi darzanena kasyacit samyagdarzanotpAdAt / sUrirAha - 'etat' tvaduktamavAcyavacanaM bhavantamasamaJjasapralApinaM vinA ko nu bhApyagAthAH 1112-17] 349 1 yadA samyagdarzanAdilAbha udayate tadA teSAmapi bhA0 // 2 "jA samma0 gAhA / sammabhAviyAto ya paDimAo Na vi itarIo | Aha kahaM micchaddiIpariggahitAo paDimAto bhAvagAmo ga bhavati ? ucyate--tatra jJAnAdibhAvo nAsti / Ah nanu kAraNe kAryavadupacAra iti kRtvA tAo vida kassai sammuppAto hojA to kathaM tAo bhAvagAmo Na bhavanti ? / Ayario bhaNati -- evaM khu bhAva0 gAdhAdvayaM kaNThyam // " iti cUrNau / vizeSacUrNAvapi prAya etatsama eva pAThaH // 3 eva khalu bhA tA0 // 25 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 'aviparItaH' samyagvastutattvavedI vadet ? api tu naivetyabhiprAyaH // 1117 // kutaH ? ityAha jai vi hu sammuppAo, kAsai dadguNa niNhae hojA / micchattahayasaIyA, tahAvi te vajaNijjA u // 1118 // yadyapi hi nihnavAnapi dRSTvA kasyacit samyagdarzanotpAdo bhavet tathApi te mithyAtvam-atattve 5 tattvAbhinivezaH tena hatA-dUSitA smRtiH-sarvajJavacanasaMskAralakSaNA durvAtena sasyavad yeSAM te mithyAtvahatasmRtikA (granthAnam-4500) evaMvidhAzca bahvIbhirasadbhAvodbhAvanAbhirastokalokacetAMsi vipariNAmayantaH pUrvalabdhamapi bodhibIjamAtmano'pareSAM copananto dUraMdUreNa varjanIyA iti / yatazcaivamato naite bhAvagrAmatayA bhavitumarhantIti prakRtam // 1118 // ___ athAtra katareNa grAmeNAdhikAraH ? ucyate10 AhAra-uvahi-sayaNA-''saNovabhogesu jo u pAuggo / eyaM vayaMti gAma, jeNa'higAro ihaM sutte // 1119 // AhAropadhI pratItau, zayanaM-saMstArakaH, AsanaM-pIThAdi, eteSAmupabhogeSu yaH prAyogyaH / kimuktaM bhavati ?-etAni yatra kalpyAni prApyante tamenaM grAmaM vadanti' prarUpayanti sUrayaH, yena 'atra' sUtre 'adhikAraH' prakRtamiti // 1119 // 15 vyAkhyAtaM grAmapadam / atha nagarAdipadAnyatidizannAha __emeva ya nagarAdI, neyavyA hoMti ANupuvIe / jaM jaM jujai jattha u, joeavvaM tagaM tattha // 1120 // yathA grAmapadaM prarUpitam evameva nagarAdInyapi padAnyAnupUrvyA netavyAni / etadeva vyAcaSTeyad yad nAma-sthApanA-dravya-bhAvAdikaM yatra nagarAdau yujyate tat tatra yojayitavyamiti // 1120 // 20 atha parikSepapadaM nikSipannAha nAmaM ThavaNA davie, khitte kAle taheva bhAve ya / eso u parikkheve, nikkhevo chavviho hoi // 1121 // nAmaparikSepaH sthApanAparikSepo dravyaparikSepaH kSetraparikSepaH kAlaparikSepo bhAvaparikSepaH / eSa parikSepe nikSepaH SaDvidho bhavati // 1121 // 25 tatra nAma-sthApane gatArthe / dravyaparikSepaM pratipAdayati sacittAdI davve, saJcitto dupayamAyago tiviho / mIso desaciyAdI, acitto hoimo tattha // 1122 // dravyaparikSepastrividhaH----'saccittAdiH' saccitto'citto mizrazcetyarthaH / saccittastrividho dvipadacatuSpadA-'padabhedAt / tatra grAma-nagarAderyad manuSyaiH pariveSTanaM sa dvipadaparikSepaH, yattu turaGgama30 hastyAdibhiH sa catuppadaparikSepaH, yat punarvRkSaiH so'padaparikSepaH / mizro'pyevameva trividhaH, paraM "desacitAdi" tti deze-ekadeze upacitaH-sacetanaH, AdizabdAd deze apacitaH-vyapagatacaitanyaH / kimuktaM bhavati ?-yatraike manuSyA-'zva-hamtyAdayo jIvanti, apare tu mRtAH paraM 1kalpAni mo* vinA // 2 degnyapyAnudeg mo0 le. kAM0 // 3 degsavi. kAM0 ta0 vinA // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 bhASyagAthAH 1118-1127] prathama uddezaH / 351 grAmAdikaM parikSipya vyavasthitAH, sa mizraparikSepaH / acittaparikSepastvayaM bhavati // 1122 // tamevAha pAsANidRga-maTTiya-khoDa-kaDaga-kaMTigA bhave davve / khAiya-sara-nai-gaDDA-pavyaya-duggANi khettammi // 1123 / / pASANamayaH prAkAro yathA dvArikAyAm , iSTakAmayaH prAkAro yayA''nandapura, mRttikAmayo 5 yathA sumanomukhanagare, "khoDa' tti kASThamayaH prAkAraH kasyApi nagarAderbhavati, kaTakAH-vaMzadalAdimayAH kaNTikAH-bubbUlAdisambandhinyaH tanmayo vA parikSepo grAmAderbhavati, eSa sarvo'pi dravyaparikSepaH / kSetraparikSepamtu khatikA vA saro vA nadI vA gartA vA parvato vA durgANi vA-jaladurgAdIni parvatA eva durgANi vA, etAni nagarAdikaM parikSipya vyavasthitAni kSetraparikSepa ucyate // 1123 // kAlaparikSepamAha vAsAratte aipANiyaM ti gimhe apANiyaM ncaa| kAleNa parikkhittaM, teNa tamanne pariharaMti // 1124 // varSArAtre'tipAnIyamiti kRtvA 'grIme' upNakAle apAnIyamiti kRtvA roddhaM na zakyata iti jJAtvA tena kAraNena tad nagarAdikam 'anye' pararASTrarAjAnaH pariharanti tat kAlaparikSiptam // 1124 // bhAvaparikSepamAha----- nacA naravaiNo satta-sAra-buddhI-parakamavisese / bhAveNa parikkhittaM, teNa tamanne pariharaMti // 1125 // sattvaM-dhairyam ; sAro dvidhA--bAhya Abhyantarazca, bAhyo bala-vAhanAdiH, Abhyantaro ratna-suvarNAdiH; buddhirautpattikyAdibhedAccaturvidhA yathA abhayakumArasya; parAkramaH-aurasabalAtmakaH, etAn sattva-sAra-buddhi-parAkramavizeSAn vivakSitanarapateH sambandhino jJAtvA 'yadyanena sArddha vigra-20 hamArapsyAmahe tata utkhaniSyante saputragotrANAmasmAkamanena kandAH' iti paribhAvya tadIyaM nagaraM yad 'anye' rAjAnaH pariharanti tat tadIyena sattva-sArAdinA bhAvena parikSiptaM pratipattavyam // 1125 // vyAkhyAtaM parikSepapadam / atra dravyaparikSepeNa prakRtam / atha mAsapadanikSepamAha nAma ThavaNA davie, khitte kAle taheva bhAve ya / [sa.ni. 143] mAsapamAsassa parUvaNayA, pagayaM puNa kAlamAseNaM // 1126 // paNam nAmamAsaH sthApanAmAso dravyamAsaH kSetramAsaH kAlamAso bhAvamAsazceti SaDDidhA mAsasya prarUpaNA karttavyA / prakRtaM punaratra sUtre kAlamAsena // 1126 // tatra nAma-sthApane kSuNNatvAd vyudasya dravyamAsamAha davve bhavito nivvattio u khettaM tu jammi vaNNaNayA / kAlo jahi vaNijai, nakkhattAdI va paMcaviho // 1127 // 30 1 nada ta* kAM0 // 2 degmasya bhava bhA0 // . 3 khAtikA-pAnIyaparipUrNA parikhA, saronadI-gartAH pratItAH, parvatA eva durArohatayA durgANi-viSamasthAnAni, etAni bhA0 // 4 roDhuM na bhA. mo0 le0 // 25danirU Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakSatra candramAsAdInAM nirUpaNam saniryukti-laghubhAgya vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 dravyamAsaH "bhaviu " ti mASatvena ya utpatsyate, sa caikabhaviko baddhAyupko'bhimukhanAmagotrazceti tridhA, eSa trividho'pi prAkRtazailyA dravyamAso bhaNyate, evamuttaratrApi / athavA dravya - mAso dvidhA mUlottaraguNanirvarttitabhedAt / tatra yo jIvavipramukto mASaH sa mUlaguNanirvartitaH, yastu citrakarmAdau mASastamba AlikhitaH sa uttaraguNanirvartitaH / kSetramAsastu yasmin kSetre mAsaB kailpasya varNanA kriyate mASo vA vApyate / kAlamAsaH punaryasmin kAle mASo vApyate mAsakalpo vA varNyate / athavA kAlamAsaH zrAvaNAdiH / yadvA kAlamAso nakSatrAdikaH paJcavidhaH / tadyathAnakSatramAsazcandramAsaH RtumAsaH AdityamAsaH abhivarddhitamAsaH // 1127 // amISAmeva parimANamAha nakkhato khalu mAso, sattAvIsaM haivaMta'horattA / bhAgA ya ekavIsaM, sattaTThikaraNa eNaM / / 1128 // aNattIsaM caMdo, visaTThi bhAgA ya huMti battIsA / kammo tIsaidivaso, tIsA addhaM ca Aico // 1129 // abhivaDhi ikatIsA, cauvIsaM bhAgasayaM ca tigahINaM / bhAve mUlAijuo, pagayaM puNa kammamAseNaM / / 1130 // 15 nakSatreSu bhavo nAkSatraH, sa khalu mAsaH saptaviMzatirahorAtrANi saptaSaSTIkRtena cchedena cchinnasyAhorAtrasyaikaviMzatiH saptaSaSTA bhAgAH / tathAhi-- candrasya bharaNyAdrI - zleSA-svAti jyeSThA-zatabhiSagnAmAni SaD nakSatrANi paJcadazamuhUrttabhogIni, tisra uttarAH punarvasU rohiNI vizAkhA i SaT paJcacatvAriMzanmuhUrttabhogIni, zeSANi tu paJcadaza nakSatrANi triMzanmuhUrttAnIti jAtAni sarvasaGkhyayA muhUrttAnAmaSTa zatAni dazottarANi; eteSAM ca triMzanmuhUrterahorAtramiti kRtvA triMzatA 20bhAgo hriyate labdhAni saptaviMzatirahorAtrANi, abhijidbhogazcaikaviMzatiH saptaSaSTA bhAgA iti tairamyadhikAni saptaviMzati rahorAtrANi sakalanakSatramaNDalopabhogakAlo nakSatramAsa ucyate 1 // 1128 // candre bhavazcAndraH kRSNapakSapratipada Arabhya yAvat paurNamAsI parisamAptistAvatkAlamAnaH; sa ca ekonatriMzadahorAtrANi dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya 2 / karmamAsaH RtumAsa ityeko'rthaH, triMzadivasapramANaH 3 / AdityamAsa striMzadahorAtrANi rAtrindivasya cArddham, dakSiNAyanasyo25 sarAyaNasya vA SaSThabhAgamAna ityarthaH 4 // 1129 // 10 352 30 abhivarddhito nAma mukhyataH trayodazacandramAsapramANaH saMvatsaraH paraM tadvAdazabhAgapramANo mAso'pyavayave samudAyopacArAd abhivarddhitaH, sa caikatriMzadahorAtrANi caturviMzatyuttarazatabhAgI - kRtasya cAhorAtrasya trikahInaM caturviMzaM zataM bhAgAnAM bhavati, ekaviMza[ zata]miti bhAvaH 5 / eteSAM cAnayanAya iyaM karaNagAthA -- jugamAsehi~u bhaie, jugammi laddhaM havijja nAyavvaM / mAsANaM paMcaha vi, eyaM iMdiyapamANaM // iha sUryasya dakSiNamuttaraM vA ayanaM tryazItyadhikadinazatAtmakam / dve ayane varSamiti kRtvA 1 kalpaH kriyate varNyate vA / kAla bhA0 // 2 havaMti aho' De0 tA0 vinA // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1128-33] prathama uddezaH / . . 353 varSe SaTSaSTyadhikAni trINi zatAni bhavanti / paJca saMvatsarA yugamiti kRtvA tAni paJcabhirguNyante jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzAni divasAnAm / eteSAM nakSatramAsadivasAnayanAya saptaSaSTiyuge nakSatramAsA iti saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhAH saptaviMzatirahorAtrA ekaviMzatirahorAtrasya saptaSaSTibhAgAH 1 / tathA candramAsadivasAnayanAya dvASaSTiyuge candramAsA iti dvASaSTyA tasyaiva yugadinarAzerbhAgo hiyate, labdhAnyekonatriMzadahorAtrANi dvAtriMzacca dvASaSTibhAgAH 2 / evaM yuga-5 divasAnAmevaikaSaSTiyuge karmamAsA ityekaSaSTyA bhAge hRte labdhAni karmamAsasya nizadinAni 3 / tathA yuge SaSTiH sUryamAsA iti SaSTyA yugadinAnAM bhAge hRte labdhAH sUryamAsadivasAstriMzadahorAtrasyAddhaM ca 4 / tathA yugadivasA eva abhivarddhitamAsadivasAnayanAya trayodazaguNAH kriyante jAtAni trayoviMzatisahasrANi sapta zatAni navatyadhikAni, eSAM catuzcatvAriMzaiH saptabhiH zatairbhAgo hriyate labdhA ekatriMzadivasAH, zeSANyavatiSThante SaDviMzatyadhikAni saptazatAni catuzcatvA-10 riMzasaptazatabhAgAnAm, 31 436 naMta ubhayeSAmapyAnAM pajhirapavartanA kriyate jAtamekaviMzaM zataM caturvizatyuttarazatabhAgAnAmiti 5 // uktAH paJcApi kAlamAsAH / bhAvamAso noAgamataH 'mUlAdiyutaH' mUla-kanda-skandhAdirUpatayA mASaprAyogyANi karmANi vedayan mASajIvo'vagantavyaH / prakRtaM punaratra 'karmamAsena' RtumAsenetyarthaH / tataH "abAhiriyaMsi kappai niggaMthANaM ekaM mAsaM vatthae" ti (sU0 6) 15 kimuktaM bhavati ?--triMzadahorAtramAnamekaM RtumAsaM kalpate vastumiti // 1130 // prarUpitaM mAsapadama / atha yeSAM mAsakalpena vihAro bhavati tAn nAmagrAhaM gRhItvA tadvidhimabhidhitsurAha, jiNa suddha ahAlaMde. gacche mAso taheva ajANaM / eesiM nANattaM, vocchAmi ahANupubIe // 1131 / / pavihAjinakalpikAnAM zuddhaparihArakANAM yathAlandakalpikAnAM 'gacchavAsinAM sthavirakalpikAnA- 20 mityarthaH / tathaiva 'AryANAM' sAdhvInAM yathA yeSAM mAsakalpo bhavati tathaiteSAM sarveSAmapi nAnAtvaM vakSyAmi 'yathAnupUrvyA yathoddiSTaparipATyA // 1131 // tatra prathamaM jinakalpikAnAzrityAhapavvajA sikkhApayamatthaggahaNaM ca aniyao vaaso|| jinakaniSphattI ya vihAro, sAmAyArI ThiI ceva // 1132 // lpikAH prathamaM pravrajyA vaktavyA, kathamasau jinakalpikaH pravrajitaH ? iti / tataH 'zikSApadaM' graha-25 NA-''sevanAviSayam / tato grahaNazikSayA'dhItasUtrasyArthagrahaNam / tato nAnAdezadarzanaM kurvato yathA aniyato vAso bhavati / tataH ziSyANAM niSpattiH / tadanantaraM vihAraH / tato jinakalpaM pratipannasya sAmAcArI / tatastasyaiva 'sthitiH' kSetra-kAlAdikA'bhidhAtavyeti gAthAsamudAyArthaH // 1132 // avayavArtha pratidvAramabhidhitsuH prathamataH pratrajyAdvAramAhasocA'bhisamecA vA, pavyajjA abhisamAgamo tattha / 30janakajAissaraNAIo, sanimittamanimittao vA vi // 1133 // hipakAnAM 'zrutvA tIrthakara-gaNadharAdInAM dharmadezanAM nizamya 'abhisametya vA' saha sanmatyAdinA svaya- atrajyA 1 bhAgo hriyate bhA0 // 2 zatsapta bhA0 binA // 3 tanAma bhA. vinA // mAraka riNaH Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 saniyukti-laghubhApya-vRttike vRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 mevAvabudhya pravrajyA bhavet / tatrAlpavaktavyatvAt prathamamabhisamAgama ucyate-so abhisamAgamo jAtismaraNAdikaH sanimittako'nimittako vA draSTavyaH / tatra yad bAhyaM nimittamuddizya jAtismaraNamupajAyate tat sanimittakam , yathA valkalacIriprabhRtInAm / yat punarevameva tadAvArakakarmaNAM kSayopazamenotpadyate tadanimittakam , yathA khayambuddha-kapilAdInAm / etena jAtismaraNena 5 AdigrahaNAt zrAvakamya guNapratyayaprabhaveNAvadhijJAnena anyatIrthikasya vA vibhaGgajJAnena pravrajyApratipattiH sambhavati // 1133 // gatamabhisametyadvAram / atha zrutveti dvAraM vivarISurAha socA u hoi dhammaM, sa keriso keNa vA kheyvyo| ke tassa guNA vuttA, dosA aNuvAyakahaNAe // 1134 // dharmamAcAryAdInAmantike zrutvA pravrajyA bhavati / atra zipyaH pRcchati-sa dharmaH kIdRzaH ? 10 kena vA kathayitavyaH ? ke vA tasyopAyakathane guNAH proktAH ? ke vA anupAyakathane doSAH ? iti // 1134 // tatra kIdRzaH ? kena vA kathayitavyaH ? iti prazne nirvacanamAhaupadeSTavyo saMsAradukkhamahaNo, viyohao bhaviyapuMDarIyANaM / dharmaH dharmopadezAdhi dhammo jiNapannatto, pagappajaiNA kaheyavyo / 1135 // kAriNazca ____ saMsAra eva janma-jarA-maraNAdiduHkhanibandhanatvAd duHkhaM saMsArasya vA duHkhAni-zArIra-mAna 15 sikalakSaNAni tasya teSAM vA mathanaH-vinAzakaH, tathA bhavyA eva vinayAdivimalaguNaparimala yogAd jJAnAdilakSmInivAsayogyatayA ca puNDarIkANi-zvetasaroruhANi teSAM vizeSeNa mithyAtvAdinidrAvidrAvaNalakSaNena bodhakaH-samyagdarzanAdivikAzakArI, IdRzo jinaprajJapto dharmaH 'prakalpayatinA' nizIthAdhyayanasUtrArthadhAriNA sAdhunA kathayitavyaH / sa hi saMvimagItArthatayotsa rgA-'pavAdapadAni svasthAne svasthAne viniyuJjAno na viparItaprarUpaNayA''tmAnaM paraM vA dIrghabhava20 bhramaNabhAjanamAtanotIti // 1135 // ____ paraH prAha-kimevaMvidho'pi bhAgavato dharma upadizyamAnaH keSAJcid bodhaM na janayati yenaivamabhidhIyate "bhavyapuNDarIkANAM vibodhakaH' ? iti, atrocyate jaha sUrassa pabhAvaM, daRs varakamalapoMDarIyAI / bujhaMti udayakAle, tattha u kumudA na cujhaMti // 1136 // evaM bhavasiddhIyA, jiNavarasUrassutippabhAveNaM / bujhaMti bhaviyakamalA, abhaviyakumudA na bujhaMti // 1137 // yathA sUryasya 'prabhAvaM' prabhApaTalarUpaM dRSTvA sarasi sthitAni varakamalapuNDarIkANi 'udayakAle' prabhAte budhyante / tatraiva ca sarasi kumudAnyapi santi paraM tAni na budhyante // 1136 // 'evam' anenaiva dRSTAntena jinavarasUryasya yA zrutiH-AgamaH prabhApaTalakalpastatprabhAvena 30 bhavyakamalAni 'budhyante' samyaktvAdivikAzamAsAdayanti / tAni ca ___"bhavyA vi te aNaMtA, je muttisuhaM na pAvaMti / " iti vacanAdasambhAvanIyasiddhigamanAnyapi bhaveyurityatastadvyavacchedArthamAha-bhavA-bhAvinI siddhi 1 dharma tIrthakagadInAmantike bhA0 // 2 deglajanitaM dR' bhA0 // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1134-40] prathama uddezaH / 355 ryeSAM tAni bhavasiddhikAni / yasmiMzca jIvalokasarasi bhagavataH prabhAvena bhavyakamalAni bodhamanuvate tasmin abhavyakumudAnyapi kAlasaukarikaprabhRtIni santi paraM tAni na pratibudhyante, tathAkhAbhAvyAt / yadavAdi vAdimukhyena saddharmabIjavapanAnaghakauzalasya, yallokabAndhava ! tavApi khilAnyabhUvan / tannAdbhutaM khagakulepviha tAmaseSu, sUryAMzavo madhukarIcaraNAvadAtAH // (siddhasenIyA dvitIyA dvAtriMzikA zloka 13 ) // 1137 // atra paraH prAha puvva tu hoi kahao, pacchA dhammo u ukkamo kinnu / teNa vi puvaM dhammo, suo u tamhA kamo emo // 1138 // pUrvaM tAvat 'kathakaH' dharmopadeSTA bhavati, pazcAt tadupadezaM zrutvA dharma utpadyate, ataH 10 kimevaM 'sa kIdRzaH' iti prathamaM dharmakharUpamuddizya 'kena vA kathayitavyaH' iti kathakakharUpaM pazcAduddizadbhirutkramaH kriyate ? / gururAha-tenApi kathakena pUrva gurUNAM samIpe dharmaH zruta evaM tasmAt krama eSaH notkama iti // 1138 // ayaM ca dharma upAyenaiva kathayitavyo nAnupAyena / Aha ke doSA anupAyakathane ? ucyatejaidharma akahettA, aNu duvidhaM samma maMsaviraiM vA / / 15 avidhinA aNuvAsae kahiMte, caujamalA kAlagA cauro // 1139 // dharmakathane doSAH yaH khalu mithyApTiranupAsakastatprathamatayA dharmazravaNArthamupatiSThate tasya yatidharmaH kathayitavyaH / yadi yatidharmamakathayitvA zrAvakasambandhinamaNudharma kathayati tadA catvAro guravaH tapasA kAlena ca dvAbhyAmapi gurukAH / yadA yatidharma pratipattuM notsahate tadA mUlottaraguNabhedAd dvividhaH zrAddhadharmaH kathanIyaH, samyaktvamUlAni dvAdaza vratAnItyarthaH / yadi zrAddhadharmamakathayitvA samyagdarzanamAtraM katha- 20 yati tadA'pi catvAro guravaH tapasA guravaH kAlena laghavaH / yadA zrAddhadharmaM grahItuM na zaknoti tadA yadi samyagdarzanamanupadizya madya-mAMsaviratiM kathayati tadA catvAro guravaH tapasA laghavaH kAlena guravaH / yadA samyagdarzanamapyaGgIkartuM na zakSyate tadA yadi madya-mAMsaviratimaprarUpyahikamAmupmikaM vA tadviratiphalaM kathayati tadA'pi catvAro guravaH tapasA kAlena ca laghavaH / "caujamalA kAlagA caTaro" ti catvAri yamalAni tapaH-kAlayugalalakSaNAni yeSu te caturyamalAH, 25 catvAraH kAlakAzcatvArazcaturgurukA ityarthaH, AjJAbhaGgAdayazca doSAH // 1139 // api ca-- jIvA abbhuTTitA, avihIkahaNAi raMjiyA sNtaa| abhisaMchDhA hotI, saMsAramahanavaM teNaM // 1140 // te jIvAH pravrajyAyAmabhyuttiSThanto'pi tadIyayA avidhikathanayA raJjitAH santazcintayanti- yadi zrAvakadharmeNApi kAmabhogAn bhuJjAnaiH sugatiravApyate tataH kimanayA sikatAkavalanirAkhAdayA 30 pratrajyayA ?, evaM yadi samyagdarzanamAtreNApi sugatirAsAdyate tarhi ko nAmAtmAnaM viratizRGkhalAyAM 1 neyaM gAthA vizeSacUrNikRtA''hatA // 2degdhaM majamaMsa tA0 // 3degdho'NudharmaH bhA0 // 4 mate mo. De0 vinA // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 prakSepsyati ? ityAdi evaM te vipariNAmitAH pravrajyAmagRhNantaH SaT kAyAn virAdhayeyuH, ataH 'tena' kathakena saMsAramahArNavam abhi-Abhimukhyena prakSiptA bhavanti, cireNa muktipadaprApteH // 1140 // eseva ya nUNa kamo, veraggagao na royae taM ca / duhato ya niraNukaMpA, suNi-payasa-taracchaaTThavamA // 1141 // 5. te jIvA itthaM cintayeyuH-nUnameSa evAtra 'kramaH' paripATiH yat pUrva zrAvakadharma spRSTyA pazcAd yatidharmaH pratipadyate, athavA pUrva samyagdarzanamAtramurarIkRtya tato dezaviratirupAdIyate, yadvA madya-mAMsaviratiM spRSTvA pazcAt samyaktvaM gRhyate iti / sa cArambhabahulatayA gRhavAsasyopari vairAgyamupagataH pravrajyAM pratipattumAyAtaH, sa ca dharmakI zrAddhadharma prarUpayituM lamaH, taM cAsau vairAgyAdhirUDhamAnasatvAd na rocayati, tato vipariNamya taccannikAdiSu gacchet / te caivamavidhinA 10 dharma kathayantaH 'dvidhA'pi niranukampAH' SaNNAM kAyAnAM tasya coparyanukampArahitAH / "suNi" tti vIrazunikAdRSTAntaH-yathA sA vIrazUnikA pUrvamAlamAlaiH parikheditA pazcAt sadbhUtamapi necchati, evamatrApi pUrva zrAddhadharme kathite pazcAd yatnato'bhidhIyamAnamapi zramaNadharmamasau na pratipadyate / tathA "payasa" ti yathA kasyApi prAghUrNakasya pUrva vAsitabhaktaM dattaM tataH sa udarapUra tad bhuktavAn , pazcAd ghRta-madhusaMyuktaM pAyasamapi dIyamAnaM tasya na rocate / "taraccha aDhuvama" 15 tti yathA tarakSaH-vyAghravizeSaH sa pUrvamamnAM dhrANaH pazcAdAmiSamapi na rocayati, evamasyApi zrAvakadharmadhrANasya yatidharmo na pratibhAsate / yata ete doSA ato vidhinaiva kathanIyam // 1141 / / ke punarvidhikathane guNAH ? ucyatevidhinA titthANusajaNAe, AyahiyAe paraM samuddharani / dharmopadezadAne maggappabhAvaNAe, jaidhammakahA ao paDhamaM / / 1142 // guNAH 20 yatidharmakathA prathamataH kriyamANA tIrthasyAnusajanAyai bhavati, bahUnAM jantUnAM pravrajyApratipatteH / tIrthAnuSajanA ca kRtA AtmahitAya jAyate / paraM ca pravrajyApradAnena saMsArasAgarAdasau samuddharaiti / ata eva mArgasya-samyagdarzanAdeH prabhAvanAyai sA prabhavati / yata ete guNA ato yatidharmakathA prathamaM varUpato guNatazca karttavyA / tatra svarUpato yathA-"khaMtI ya maddava'java, muttI0" (dazavai0 10 a0 ni0 gA0 248) ityAdi / guNato yathA no duSkarmaprayAso na kuyuvati-suta-svAmidurvAkyaduHkhaM, rAjAdau na praNAmo'zana-vasana-dhana-sthAnacintA na caiva / jJAnAptilokapUjA prazamasukharasaH pretya mokSAdyavAptiH, zrAmaNye'mI guNAH syustadiha sumatayaH ! kiM na yanaM kurudhvam ? // ityAdi / 1degdharma prati bhA0 vinA // 2 "jahA sA vIrasuNiyA alikamalikehi niratthIkayA pacchA santayaM pi necchati, ciMtei-alikkayaM eyaM; uvasaMghAro vaktavyaH / 'payasa' tti jahA vA kassati pAhuNayassa puJvaM dosINo diNNo, pacchA ghaya-mahasaMjutto pAyaso, so se na royati; uvasaMhAro vaktavyaH / ahavA 'suNipayasa' tti jahA cammagAramuNiyA paliccheyANaM kayA pacchA pAyasaM pi necchati; uvasaMhAro vaktavyaH / ahavA jahA 'taraccha" iti cUrNau // 3 ucyante mo0 le0 kAM0 ta0 // 4 rati / evaM ca bhagavadupadarzitasya mArgamya-samyagdarzanarUpamya prabhAvanAyai bhavati / yata bhaa0|| 25 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 02 // bhASyagAthAH 1141-47] prathama uddezaH / 357 yadA yatidharmamaGgIkartuM na zaknoti tadA samyaktvamUlaH zrAddhadharmaH kathayitavyaH, yadA tamapi na pratipadyate tadA samyagdarzanam , tasyApyapratipattau madya-mAMsaviratiH / evaM cAnupAsakasya purato dharmakathAyAM vidhiH / upAsakasya tu yathAvaruci dharmakathAM karotu, na kazciddoSaH // 1142 // gataM pravajyAdvAram / atha zikSApadadvAramAhapavvaiyassa ya sikkhA, gayohAya silIpatI ya dittuNto| jinaka lpikAnAM taiyaM ca AurammI, cautthagaM aMdhale there // 1143 // zikSA pravrajitasya ca sato'sya zikSA dAtavyA / sA ca dvidhA---grahaNazikSA AsevanazikSA ca / tatra grahaNazikSA sUtrAdhyayanarUpA, AsevanAzikSA pratyupekSaNAdikA / tatra ko'pi pravajitaH san AsevanAzikSA samyagabhyasyati na punargrahaNazikSAm / tatrAcAryaiH snAtena gajena zlIpadinA ca dRSTAntaH kriyate, tRtIyaM codAharaNamAturaviSayaM caturthamandhasthaviraviSayaM karttavyamiti gAthAsamA- 10 sArthaH // 1143 // atha vistarArtho'bhidhIyate-tatrAsau gurubhirAdiSTaH-saumya ! gRhANa tvamenAM grahaNazikSAm , adhIpva vidhivada yathAkramamA''cArAdizrutam / sa prAha-- pavvaio'haM samaNo, nikkhittapariggaho niraarNbho| iti dikkhiyamekamaNo, dhammadhurAe daDho homi // 1144 // samitIsu bhAvaNAsu ya, guttI-paDileha-viNayamAIsu / 15 logaviruddhesu ya bahuvihesu loguttaresuM ca // // 1145 // jutta virayassa sayayaM, saMjamajogesu ujayamaissa / kiM majjhaM paDhieNaM, bhaNNai suNa tA ime nAe // 1146 // bhadanta ! pravrajito'haM 'zramaNaH' tapasvI nikSiptaparigraho nirAraMmbhazca saJjAta ityataH 'dIkSite' dIkSAyAM makAro'lAkSaNikaH ekAgramanA 'dharmadhurAyAM' dharmacintAyAM 'dRDhaH' niSkampo bhavAmi 20 // 1144 // kiJca-- 'samitiSu' IryAdiSu 'bhAvanAsu' dvAdazasu paJcaviMzatisaGkhyAkAsu vA 'guptipu' manoguptyAdiSu pratyupekSaNAyAM pratItAyAM 'vinaye' abhyutthAnAdirUpe AdizabdAd vaiyAvRttyAdiSu vyApAreSu 'yuktasya' prayatnavataH, tathA 'lokaviruddheSu' jugupsitakulabhikSAgrahaNAdiSu 'bahuvidheSu' nAnAprakAreSu 'lokottaraviruddheSu' navanIta-calitAnnagrahaNAdiSu cazabdAd ubhayaviruddheSu madyAdiSu 'viratasya' 25 pratinivRttasya 'saMyamayogeSu ca' AvazyakavyApAreSu udyatamateH evaMvidhasya kiM mama 'paThitena' pAThena kAryam ? na kiJciditi bhAvaH / bhaNyate gurubhiratrottaram -vatsa ! yadarthaM bhavAn pravajitaH sa evArtho na setsyatIti / tathA cAtra zRNu tAvadamU 'jJAte' dve nidarzane // 1145 // 1146 // te eva yathAkramamAha jaha NhAuttiNNa gao, bahuataraM reNuyaM chubhai aNge| suTTa vi uJjamamANo, taha aNNANI malaM ciNai // 1147 // 1deghuttaraM bhA0 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gajarAta Atura saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtra [mAsakalpaprakRte sUtram 1 jaM silipaI nidAyati, taM lAeti calaNehi bhUmIe / zlIpadidRSTAntI evamasaMjamapaMke, caraNasaI lAi amurNito // 1148 // yathA gajaH saro-nadyAdau malApanayanArtha snAtvottIrNaH san bahutarAM reNuM kareNa gRhItvA svakIye'Gge kSipati, tathAsvAbhAvyAt ; tathA 'suSTupi' atizayenApi 'udyacchamAnaH' udyama kurvANaH ajJAnI 5 jIvaH 'malaM' karmarajolakSaNaM cinoti / evaM tvamapi karmamalanirghAtanArthaM pravajitaH paraM zrutAdhyayana. mantareNa pravacanaviruddhAni samAcaran pratyuta bhUyastareNa karmarajasA''tmAnaM guNDayipyasi // 1147 // tathA zlIpadanAmnA rogeNa yasya pAdau zUnau-zilAvad mahApramANau bhavataH sa evaMvidhaH zlIpadI yathA kSetraM 'nidAyati' nidiNatItyarthaH, sa ca yadalpamAtraM sasyaM nidAyati tada bhUyastaraM 'calanAbhyAM' pAdAbhyAmAkramya bhUmau lagayati mardayati ca / evaM zrutapAThaM vinA "amuNaMto" ajAnan 10 "caraNasayaM" ti caraNasasyam 'asaMyamapaGke' pRthivyAdhupamardakardame lagayati, lagayitvA ca sakalamapi mardayati // 1148 // evamAcAryairukte zipya AturadRSTAntamAha bhaNai jahA rogatto, pucchati vejaM na saMghiyaM paDhai / dRSTAntaH iya kammAmayaveje, pucchiya tujjhe karissAmi // 1149 / / sa zipyo bhaNati-bhagavan ! yathA rogAtaH puruSo vaidyameva pRcchati na punarvaidyakasaMhitA 15 paThati, evamahamapi yupmAn 'karmAmayavaidyAn' karmarogacikitsakAn pRSTvA sarvAmapi kriyAM karipyAmi, na punaH zrutaM paThipyAmIti // 1149 // gururAha--- bhaNNai na so sayaM ciya, kareti kiriyaM apucchiu~ rogI / nAyaco ahigAro, tumaM pi nAuM tahA kuNasu // 1150 // bhaNyate atrottaram-yadyapi nAsau rogI vaidyamapRSTvA svayameva kriyAM karoti tathA'pi tasya 20 'jJAtavye' kriyAyAH parijJAne'dhikAro'sti yathA sa vaidyo bhUyo bhUyaH praSTavyo na bhavati / evaM yadyapi tvamasmAn pRSTvA sarvAmapi kriyAM kariSyasi tathApi sUtramadhItya SaTkAyarakSaNavidhi jAnIhi, jJAtvA ca tathA kuru yathA bahuzaH praSTavyaM na bhavati // 1150 // zipyaH pratibhaNati dUre tassa tigicchI, AurapucchA u jujae teNaM / / sArehiMti sahINA, gurumAdi jato na hijjAmi // 1151 // 25 'tasya' Aturasya 'dUre' dUravartI saH 'cikitsI' vaidyaH ata Aturasya kriyAyA aparijJAne vaidyAntike pRcchA yujyate, mama punargurava AdizabdAd upAdhyAyAdayaH khAdhInA eva, ato jJAsyanti te bhagavantaH khayameva madIyaM mukhalitam , jJAtvA ca samyag mAM sArayipyanti, yata evamata evAhaM 'nAdhIye' na paThAmIti // 1151 // sUrirAha AgADhakAraNehiM, gurumAdI te jayA na hohiMti / taiyA kahaM nu kAhisi, jahA va so aMdhalo thero // 1152 // AgAdvaiH kulAdibhiH kAraNairyadA 'te' gurvAdayastava svAdhInA na bhaviSyanti tadA kathaM nAma tvaM kariSyasi ? yathA vA'sAvandhaH sthaviraH // 1152 // tathAhi.. 1 vati, atastvamapi sUtramadhIya padeg bhA0 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1148-56] prathama uddezaH / 359 somilaaTTa suya thera aMdhallagattaNaM atthi me bahU acchI / syAndhastha__ appaddaNNa palitte, DahaNaM apasatthaga pasatthe // 1153 // virasyodAujjeNI nAma nagarI / tattha somilo nAma baMbhaNo parivasai, so ya aMdhalIbhUo / tassa haraNam ya aTTha puttA, tesiM aTTa bhajjAo / so puttehiM bhannati-acchINaM kiriyA kIrau / so paDibhaNai--tubha aTTaNhaM puttANaM solasa acchINi, suNhANa vi solasa, baMbhaNIe donni, ete. cauttIsaM, annassa ya pariyaNassa jANi acchINi tANi savANi mama, ete ceva pabhUyA / annayA gharaM palittaM / tattha tehiM appaddannehiM so na catio nINi tattheva raDaMto daDDo / esa apasattho diTuMto / mA evaM Dajjhihisi saMsAre asubhakammehiM // ___ imo pasattho-tattheva aMdhalayathero / navaraM teNa kAriyA kiriyA / so maNussANaM bhogANaM dvitIyamaAbhAgI jAo / evaM tuma pi paDhittA kajjAkajaM viyANittA saMsArAto nittharihisi // 10ndhasyAha raNam ___ atha gAthAkSarArtha:-somilasthavirasyASTau sutAH / paraM tasyAndhatvaM babhUva / gAthAyAmandhazabdAd "vidyutpatrapItAndhAlaH" (siddha0 8-2-173) iti prAkRte svArthiko lapratyayaH / sa ca putraizcakSuzcikitsAkAraNArthamuktaH san vakti-santi me putrAdInAM bahUnyakSINi, taireva madIyaM kArya setsyati / anyadA ca gRhe pradIpanakaM lagnaM tataste putrAdayaH "appaddanna" tti AtmarakSaNaparAstvaritaM praNaSTAH / sthavirAndhasya pradIpte gRhe dahanam / eSo'prazasto dRSTAntaH / praza- 15 stastu viparItaH, sa copadarzita eva / upanayayojanA'pi kRtaiveti // 1153 / / itthamapyukto'sau na pratipadyate zrutAdhyayanam , ato bhUyo'pi' karuNAparItacetasaH sUrayaH prAhuH mA evamasaggAhaM, giNhasu giNhasu suyaM taiyacakTuM / . kiM vA tume'nilasuto, na ssuyapuvo javo rAyA // 1154 // saumya ! maivamasadAhaM gRhANa, gRhANa sUkSma-vyavahitAdiSvatIndriyArtheSu tRtIyacakSuHkalpaM 20 zrutam / kiM vA tvayA na zrutapUrvo'nilanarendrasuto yavo rAjA ? // 1154 // kaH punaryavaH ? ityAhajava rAya dIhapaTTho, sacivo putto ya gaddabho tassa / yavarAjarSi dhUtA aDoliyA gaddameNa chUDhA ya agaDammi // 1155 // kathAnakam pavyayaNaM ca nariMde, puNarAgama'DolikhelaNaM ceddaa| javapatthaNaM kharassA, uvassao pharusasAlAe // 1156 // yavo nAma rAjA / tasya dIrghapRSThaH sacivaH / gardabhazca putraH / duhitA aDolikA / sA ca gardabheNa tIvrarAgAdhyupapannena 'agaDe' bhUmigRhe viSayasevArtha kSiptA // 1155 // tacca jJAtvA vairAgyottaraGgitamanaso narendrasya pravrajanam / putrasnehAca tasyojayinyAM punaH punarAgamanam / anyadA ca ceTarUpANAmaDolikayA krIDanaM kharasya ca yavaprArthanam / tatazcopAzrayaH 30 paruSaH-kumbhakArastasya zAlAyAmityakSarArthaH // 1156 // bhAvArthaH punarayam ujeNI nagarI / tattha anilasuo javo nAma rAyA / tassa putto gaddabho nAma juvraayaa| 1degpi paramakaruNA mo0 le0 // 25 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 tassa dhUyA gaddabhassa juvaranno bhaiNI aDoliyA NAma, sA ya atIvarUvavatI / tassa ya juvaranno dIhapaTTho amacco / tAhe so juvarAyA taM aDoliyaM bhagiNiM pAsittA ajjhovavanno dubbalIbhavati / amacceNa pucchio / nibbaMdhe siDheM / amacceNa bhannati--sAgAriyaM bhavissati to esA bhUmighare chubbhati, tattha bhuMjAhi tAe samaM bhoe, logo jANissati 'sA kahiM pi vintttthaa'| 5 'evaM hou' tti kayaM / annayA so rAyA taM' kajaM nAuM nibedeNa pavatio / gaddabho rAyA jaato| so ya javo necchati paDhiuM, puttaneheNa ya puNo puNo ujjeNiM eti / annayA so ujeNIe adUrasAmaMte javakhettaM, tassa samIve vIsamati / taM ca javakhettaM ego khettapAlao rakkhati / io ya ego gaddabho taM javakhettaM cariuM icchati tAhe teNa khettapAlaeNa so gaddabho bhannati AdhAvasI padhAvasI, mamaM vA vi nirikkhsii| lakkhio te mayA bhAvo, javaM patthesi gddbhaa!||1157 // ayaM bhASyAntargataH zlokaH kathAnakasamAptyanantaraM vyAkhyAsyate, evamuttarAvapi zlokau / teNa sAhuNA so silogo gahio / tattha ya ceDarUvANi ramaMti aDoliyAe, uMdoiyAe ti bhaNiyaM hoi / sA ya tesiM ramaMtANaM aDoliyA naTThA bile paDiyA / pacchA tANi ceDarUvANi io io ya maggaMti taM aDoliyaM, na pAsaMti / pacchA egeNa ceDarUveNa taM bilaM pAsittA 15 NAyaM-jA ettha na dIsati sA nUNaM eyammi bilammi paDiyA / tAhe teNaM bhannati io gayA io gayA, maggijaMtI na dIsati / ahameyaM viyANAmi, agaDe chUDhA aDoliyA // 1158 // so vi NeNaM silogo paDhio / pacchA teNa sAhuNA ujjeNiM pavisittA kuMbhakArasAlAe uvassao gahio / so ya dIhapaTTho amacco teNaM javasAhuNA rAyatte virAhio / tAhe 20 amaJco ciMteti-'kahaM eyassa veraM nijAemi?' tti kAuM gaddabharAyaM bhaNati-esa parI sahaparAtio Agao rajaM pelleukAmo, jati na pattiyasi pecchaha se uvassae AuhANi / teNa ya amacceNa putvaM ceva tANi AuhANi tammi uvassae nUmiyANi pattiyAvaNanimittaM / rannA diTTANi / pattijio / tIe a kuMbhakArasAlAe uMduro dukkiuM DhukiGa osarati bhaeNaM / tAhe teNaM kuMbhakAreNaM bhannati sukumAlaga! bhaddalayA!, rattiM hiNddnnsiilyaa| bhayaM te natthi maMmUlA, dIhapaTThAo te bhayaM // 1159 // so vi NeNa silogo gahio / tAhe so rAyA taM piyaraM mAreukAmo rahaM maggai / 'pagAse uDDAho hohi' tti kAuM amacceNa samaM ratiM pharusasAlaM allINo acchati / tattha teNa sAhuNA paDhio paDhamo silogo 1taM akajaM De0 // 2 jAsi esi puNo ceva, pAsesu TiriTillasi / lakkhito te mayA bhAvo iti rUpA gAthA cUrNau / osakasi ya aisakasi ya, bahuso ya jaM paloesi / lakkhio te mayA bhAvo iti rUpA gAthA vizeSacUrNI // 3 bile paDitA aDoliyA iti cUrNikRdvizeSacUrNikRdAdRtaH pAThaH // 4 dIhapaTussa vImehi, Natthi te mamato bhayaM iti cUrNI vizepacUrNau ca pAThaH // 25 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 5 bhASyagAthAH 1157-61] prathama uddezaH / AdhAvasI padhAvasI, mamaM vA vi NirikkhasI / lakkhio te mayA bhAvo, javaM patthesi gaddabhA! / / (gA0 1157) rannA nAyaM-vetiyA mo, dhuvaM atisesI esa sAdhU / tao bitio paDhio io gatA io gatA, maggijaMtI Na dIsaI / ahameyaM vijANAmi, agaDe chUDhA aDoliyA // (gA0 1158) taM piNeNaM parigayaM, jahA-nAtayaM eteNa / tao tatio paDhio sukumAlaga! bhaddalayA !, rattiM hiNddnnsiilgaa!| bhayaM te Natthi maMmUlA, dIhapaTTAo te bhayaM // (gA0 1159) tAhe jANati-esa amacco mamaM ceva mAreukAmo, kao mamaM pitA rAtA houM saMte bhoe pariccaittA puNo te ceva pattheti ?, esa amacco maM mAreukAmo evaM jataM karei / tAhe rAyA 10 amaccassa sIsaM chettuM sAhussa uvagaMtuM savvaM kahei khAmei ya // atha zlokatrayasyAkSarArthaH-A-ISad Abhimukhyena vA dhAvasi AdhAvasi, prakarSeNa pRSThato vA dhAvasi pradhAvasi, mAmapi ca nirIkSase, lakSitaste mayA 'bhAvaH' abhiprAyo yathA 'yavaM' yavadhAnyaM carituM prArthayasi bho gaIbha ! / dvitIyapakSe yavanAmAnaM rAjAnaM mArayituM bho gardabhanRpate ! prArthayasIti prathamazlokaH // 1157 // 15 ito gatA ito gatA, mRgyamANA na dRzyate, ahametad vijAnAmi 'agaDe' bhUmigRhe gartayAM vA kSiptA 'aDolikA' undoyikA nRpatiduhitA vA / dvitIyazlokaH // 1158 // mUSakasya rAjJazca zarIrasaukumAryabhAvAt sukumAraka ! ityAmantraNam , "bhaddalaga" tti bhadrAkRte !, rAtrau hiNDanazIla ! mUSakasya divA mAnuSAvalokanacakitatayA rAjJastu vIracaryayA rAtrau paryaTanazIlatvAt , bhayaM 'te' tava nAsti 'manmUlAt' mannimittAt kintu 'dIrghapRSThAt' ekatra sarpAt aparatra 20 tu amAtyAt 'te' tava bhayamiti tRtIyazlokaH // 1159 // tataH sa rAjarSizcintayati sikkhiyavvaM maNaseNaM, avi jaaristaarisN| peccha muddhasilorohiM, jIviyaM parirakkhiyaM // 1160 // zikSitavyaM manuSyeNa api yAdRzatAdRzam , pazya mugdhairapi zlokairjIvitaM parirakSitam // 1160 // tathA putvavirAhiyasacive, sAmacchaNa ratti Agamo gunnnnaa| nAo mi sacivaghAyaNa, khAmaNa gamaNaM gurusagAse // 1161 // pUrva virAdhito yaH sacivastasya rAjJA saha 'sAmacchaNaM' paryAlocanam / tatastayo rAtrau tatrAgamaH / tasya ca rAjarSestadAnIM pUrvapaThitazlokatrayasya guNanA / tataH 'jJAto'smyaham , nUnamatizayajJAnI madIyaH pitA, kuto vA eSa mahAtmA paTaprAntalagnatRNavad lIlayaiva rAjyaM parityajya bhUya-30 stadaGgIkAraM kurute ? tadeSa sarvo'pyasyaivA'mAtyasya kUTaracanAprapaJcaH' iti paribhAvya sacivaghAtanaM kRtvA khapituH kSAmaNaM kRtavAn / tatastasya rAjarSeH 'aho! te bhagavanto mAmanekazo bhaNanti 1 nAyaM mo0 le0 // 2 rAyA houM mo0 le0 // 3-4 etadgAthAdvikaM vizeSacUrNI na dRzyate // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 362 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 sma--Arya ! adhISvAdhISva sUtram , paramahamAtmavairikatayA nApAThiSam , yadi nAma IdRzAnAmapi mugdhazlokAnAM paThitAnAmIdRzaM phalamAvirabhUt kiM punaH sarvajJopajJazrutasya bhaviSyati ?' iti vicintya gurusakAze gamanam / tato mithyAduSkRtaM dattvA samyak paThituM lama iti // 1161 // kiJca zrutAdhyayane'mI. abhyadhikA guNAHzrutAdhya Ayahiya pariNNA bhAvasaMvaro navanavo a sNvego| yane guNAH nikaMpayA tavo nijarA ya paradesiyattaM ca // 1162 // AtmahitaM 1 parijJA 2 bhAvasaMvaraH 3 navanavazva saMvegaH 4 niSkampatA 5 tapaH 6 nirjarA ca 7 paradezikatvaM ca 8 iti dvAragAthAsamAsArthaH // 1162 // atha vistarArthamAha AyahiyamajANaMto, mujjhati mUDho samAdiati kammaM / kammeNa teNa jaMtU, parIti bhavasAgaramaNaMtaM // 1163 // anadhItazrutaH san Atmano hitam-iha-paralokapathyamajAnan muhyati, hite'pyahitabuddhim ahite'pi hitabuddhiM karotIti bhAvaH / mUDhazca 'karma' jJAnAvaraNIyAdikaM nibiDataraM samAdatte / tena ca karmaNA jantuH 'paryeti' paribhramati bhavasAgaramanantam // 1163 // athAtmahite parijJAte ko guNaH ? ityAha15 AyahiyaM jANaMto, ahiyanivittIeN hiyapavittIe / havai jato so tamhA, AyahiyaM AgameyavvaM // 1164 // AtmahitaM jAnAnaH ahitAd-Atma-saMyama-pravacanopaghAtakAd nivRttau hite-saMyamAdyupakAriNi pravRttau yataH prayatnavAnasau bhavati, tasmAd Atmahitam 'Agamayitavyam' AgamanaM AgamaHparijJAnaM tadgocaramAnetavyamiti // 1164 // gatamAtmahitadvAram / atha parijJAdvAramAha sajjhAyaM jANaMto, paMciMdiyasaMvuDo tigutto y|| hoi ya ekkaggamaNo, viNaeNa samAhio sAhU // 1165 // 'svAdhyAya' zrutaM jAnAnaH sAdhuH paJcakhindriyeSu iSTA-'niSTaviSayarAga-dveSaparihAreNa saMvRtaH paJcendriyasaMvRtaH, triSu-manovAkkAyayogeSu guptastriguptaH, bhavati ca 'ekAgramanAH' zubhadhyAnaikamAnasaH 'vinayena' gurvAdiSu zironamanA-'JjalibandhAdilakSaNena 'samAhitaH' samyagupayukta iti / atra ca 25 "sajjhAyaM jANaMto' ityanena jJaparijJA "paMciMdiyasaMvuDo" ityAdinA tu pratyAkhyAnaparijJA'bhihiteti draSTavyam // 1165 // gataM parijJAdvAram / atha bhAvasaMvaramAha nANeNa savvabhAvA, najaMte je jahiM jinnkkhaayaa| - nANI carittagutto, bhAveNa u saMvaro hoi // 1166 // 30 jJAnena sarve'pi-azeSA hitA-hitarUpA bhAvA jJAyante ye yatropayogino jinairAkhyAtAH / ata eva jJAnI cAritraguptaH 'bhAvena' tattvavRttyA saMvaro bhavati / guNa-guNinorabhedavivakSaNAdevaM nirdezaH // 1166 // atha "navanavo ya saMvego" (gA0 1162) iti vyAkhyAnayannAha1degSkRtaM kRtvA samyadeg bhA0 // 20 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 15 bhASyagAthAH 1162-70] prathama uddezaH / jaha jaha suyamogAhai, aisayarasapasarasaMjuyamapuvvaM / / taha taha palhAi muNI, navanavasaMvegasaddhAo // 1167 // yathA yathA 'zrutam' AgamamapUrvamavagAhate, kathambhUtam ? 'atizayarasaprasarasaMyutam' atizayAH-arthavizeSAsteSu yo rasaH zrotRNAmAkSepakArI guNavizeSastasya yaH prasaraH-atirekastena saMyutaM-yuktam / yadvA zravaNaM zrutam , tat kathambhUtam ? atizayasya-arthasya rasaH-AsvAdanaM tatra yaH prasaraH-gamanaM tena saMyutam / apUrva yathA yathA'vagAhate tathA tathA muniH 'prahAdate' zubhabhAvasukhAsikayA modate / kathambhUtaH ? ityAha-navanavaH-apUrvApUrvo yaH saMvegaH-vairAgyaM tadgarbhA zraddhA-muktimArgAbhilASalakSaNA yasya sa navanavasaMvegazraddhAka iti // 1167 // gataM navanavasaMvegadvAram / atha niSkampatAdvAramAha__NANANattIeN puNo, daMsaNatavaniyamasaMjame tthiccaa| viharai visujjhamANo, jAvajIvaM pi nikaMpo // 1168 // jJAnasya yA AjJaptiH-AdezaH "jAe saddhAe nikkhaMto tamevamaNupAlae" ( AcArAGga zru0 1 a0 1 u0 3) ityAdikastayA darzanapradhAne taponiyamarUpe saMyame sthitvA karmamalena vizudhyamAnaH san yAvajjIvamapi 'niSkampaH' sthiracittavRttiH 'viharati' saMyamAdhvani gacchatIti // 1168 // gataM niSkampatAdvAram / atha tapodvAramAha bArasavihammi vi tave, sabhitarabAhire kusaladiTe / [daza.ni. 187] na vi atthi na vi a hohI, sajjhAyasamaM tavokammaM // 1169 // dvAdazavidhe'pi tapasi 'sAbhyantarabArbI' sahA''bhyantareNa yad bAhyaM tat sAbhyantarabAhyam / tatrAbhyantaraM tapaH poDhAprAyazcitta-dhyAne, vaiyAvRttya-vinayAvathotsargaH / ____20 'khAdhyAya iti tapaH SaTprakAramAbhyantaraM bhavati // (prazama0 A0 176) bAhyamapi boDhA anazanamUnodaratA, vRtteH saGkepaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInateti bAhyaM tapaH proktam // (prazama0 A0 175) tathA kuzAH-dravyato darbhAdayo bhAvataH karmANi tAn karmarUpAn kuzAn lunanti-samUlAnutpATa-25 yantIti kuzalAH, "pRSodarAdayaH" (siddha03-2-155) iti rUpaniSpattiH, tIrthakarA ityarthaH; tairdaSTe-karmakSapaNakAraNatayA kevaladRSTyA vIkSite, paraM vAcanAdirUpo yaH svAdhyAyastatsamaM tattulyaM tapaHkarma nAsti nApi bhaviSyati cazabdAd na cAbhUt , prabhUtatarakarmakSapaNahetutvAditi // 1169 // gataM tapodvAram / atha nirjarAdvAramAha jaM annANI kammaM, khavei bahuyAhi~ vAsakoDIhiM / taM nANI tihiM gutto. khaver3a UsAsamatteNa / / 1170 // [patra. samu. pada. Ava. niyu. paMcavastuka] __ yad ajJAnI jIvo nairayikAdibhaveSu vartamAno bahIbhirvarSakoTIbhiH karma kSapayati 'tat' karma 1 paravAca ta* he. kaaN0|| 30 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 jJAnI 'triSu' manovAkkAyeSu guptaH san ucchAsamAtreNApi kAlena kSapayati // 1170 // gataM nirjarAdvAram / atha paradezakatvadvAramAha Aya-parasamuttAro, ANA vacchalla dIvaNA bhttii| hoti paradesiyatte, avvocchittI ya titthassa // 1171 // / paThitaH san pareSAM dezakatvaM mArgadezitvaM karoti, tasmin AtmanaH parasya ca samuttAro bhavati / tathAhi--sa sAdhuradhItazrutaH san aparAn sAdhUna adhyApayan Atmano jJAnAvaraNIyaM karma upahanti, te ca sAdhavo jJAnopadezenA'cirAdevApArasaMsAramahodadheruttaranti / evaM ca kurvatA tIrthakRtAmAjJA adhyApyamAnasAdhUnAM ca vAtsalyaM tathA dIpanA-prabhAvanA bhaktizca pAramezvarapravacanasya etAni kRtAni bhavanti, tIrthasya cA'vyavacchittirAsUtritA bhavati / ete guNAH paradezakatve 10 bhavantIti // 1171 // gataM paradezakatvadvAram / tatazcAvasitA "Ayahiya" (gA0 1162) ityAdi dvAragAthA / atha prakRtayojanAM kurvannAha jiNakappieNa pagayaM, jiNakAle so u kevalINaM vA / so bhaNai eva bhaNito, kattha ahIyaM bhayaMtehiM // 1172 // atra jinakalpikena prakRtam / 'sa tu' jinakalpiko niyamAd jinasya-tIrthakarasya kAle vA 15 syAd apareSAM vA gaNadharAdInAM kevalinAM kAle / tataH 'saH' ziSyaH 'evaM' hetu-dRSTAntaiH 'bhaNitaH' prajJApito bhaNati-bhagavan ! yadyevaM tataH paThAmyaham paramAcakSatAM pUjyAH-kutra 'bhadantaiH' bhagavadbhiradhItaM yasmAdasau zipyo jinakalpiko bhaviSyati sa ca jinakAle vA bhavet kevalikAle vA ? // 1172 // ataH sa AcAryaH pratibrUyAt.-- aMtaramaNaMtare vA, iti udie dhUlinAyamAhaMsu / 20 cikkhalleNa ya nAyaM, tamhA u vayAmi jiNamUlaM // 1173 // ____ antaraM-paramparakeNa mayA'dhItam anantaraM vA / tatra yadi sa AcAryoM gaNadharazipyastasyApyArAddhA tataH 'paramparakeNAdhItam' ityabhidadhyAt / athAsau gaNadhara eva tataH 'anantaraM jinasakAza eva mayA'dhItam' iti brUyAt / 'iti' evam 'udite' AcAryeNA'bhihite sa zipyo dhUlijJAtaM dhUlicikkhallajJAte cikkhallajJAtaM cAkhyAtavAn yathA dhUlirekatra sthApayitvA tata uddhRtyAnyatra yatrAstIryate tatrAvazyaM 25 kiJcit parizaTati, tato'pyanyatra prastIryamANA bhUyastarA parizaTati; yathA vA prAsAde lipyamAne manuSyaparamparayA cikkhallaH pratyaryamANo bahuparizaTitaH stokamAtrAvazeSa eva sarvAntimamanuSyasya hastaM prAmoti; evametAvapi sUtrArtho paramparayA gRhyamANau parizaTataH, tasmAttu 'jinamUlaM' tIrthakaropakaNThameva vrajAmi, tatrAvinaSTameva sUtraM bhaviSyatIti // 1173 // kaiH punastat parizaTati ? ityAha30 paya-pAya-makkharehi, mattA-ghosehiM vA vi parihINaM / avi ya ravi-rAya-hatthI, pagAsa sevA payA ceva // 1174 // padaiH pAvarakSarairmAtrayA ghoSairvA apizabdAd bindunA vA parihINaM bhavati paramparayA adhIyamAnaM 1degdhItaH sAdhUna De0 mo0 kAM0 // 2 bhavadbhi bhA0 ta0 De0 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1171-76] prathama uddezaH / 365 zrutamiti prakramaH / 'api ca' ityabhyuccaye, bhagavataH samIpe adhIyamAnAnAM kAraNAntaramapyastIti bhAvaH / kiM yAdRzo rakheH-Adityasya prakAzaH IdRzaH kiM khadyotAdInAM sambhavI ? yAdRzaM vA rAjJaH sevA vidhIyamAnA phalamupaDhaukayati IdRzaM kimamAtyAdInAM sevA sampAdayati ? yAdRzAni vA mahAnti hastinaH padAni IdRzAni kiM kunthUnAM sambhavanti ? evaM yAdRzAni mahArthAni bhagavatastIrthakRto vacanAni IdRzAnyapareSAM kiM kadAcid bhavanti ? ityatastIrthakaropakaNThameva vrajAmi 5 // 1174 // itthaM ziSyeNokte sUrirAha koTThAibuddhiNo atthi saMparya erisANi mA jaMpa / avi ya tahiM vAulaNA, virayANa vi kougAIhiM // 1175 // ___ yathA koSThake dhAnyaM prakSiptaM tadavasthameva ciramapyavatiSThate na kimapi kAlAntare'pi galati, evaM yeSu sUtrA-'au~ nikSiptau tadavasthAveva ciramapyavaitiSThete te koSThabuddhayaH / AdizabdAt padA-10 nusAribuddhayo bIjabuddhayazca gRhyante / tatra ye gurumukhAdekasUtrapadamanusRtya zeSamazrutamapi bhUyastairaM padanikurambamavagAhante te padAnusArikhuddhayaH, ye tvekaM bIjabhUtamarthapadamanusRtya zeSamavitathameva prabhUtataramarthapadanivahamavagAhante te bIjabuddhayaH, evaMvidhAH koSThAdibuddhayaH sAmpratamapi santi yeSu sUtrArtho na parizaTata iti bhAvaH / tad IdRzAni dhUlijJAtAdIni 'mA jalpa' mA brUhi / api ca 'tatra' bhagavataH samIpe adhIyamAnAnAM 'viratAnAmapi' sAdhUnAmapi kautukAdibhiH 'vyAkulanA' 15 vyAkulIkaraNaM bhavati, sakalasyApi lokasya kautukahetutvAt / kautukaM-samavasaraNam , AdigrahaNena bhagavato dharmadezanAzravaNAdiparigrahaH // 1175 // ___ atha kimidaM samavasaraNam ? iti tadvaktavyatAM pratipipAdayiSuragAthAmAhasamavasaraNavaktavyatA samosaraNe kevaiyA, rUva puccha vAgaraNa soyapariNAme / dANaM ca devamalle, mallANayaNe uvari titthaM // 1176 // [Ava ni. 543] samavasaraNaviSayo vidhirvaktavyaH / "kevaiya" ti kiyato bhUbhAgAd apUrvasamavasaraNe adRSTapUrveNa sAdhunA Agantavyam ? / "rUvaM" ti bhagavato rUpaM varNanIyam / "puccha" tti kimutkRSTarUpatayA bhagavataH prayojanam ? iti pRcchA prativacanaM ca vAcyam / "vAgaraNaM" ti vyAkaraNaM bhagavato vaktavyam , yathA yugapadeva saGkhyAtItAnAmapi pRcchatAM vyAkaroti / tathA zrotRSu pari- 25 NAmaH zrotRpariNAmaH sa vaktavyaH, yathA bhAgavatI vANI sarveSAM khakhabhASayA pariNamate / vRttidAnaM prItidAnaM vA kiyat prayacchanti cakravartyAdayastIrthakarapravRttinivedakebhyaH ? / tathA 'devamAlyaM' baliH, devA api tatra gandhAdi prakSipantIti kRtvA tat kaH kathaGkAraM karoti ? iti / "mallANayaNe" tti tasya ca mAlyasyAnayane yo vidhiH / "uvari titthaM" ti upari prathamapauruSyAM vyatItAyAM 'tIrtha' prathamagaNadharo dharmadezanAM karoti / tadetat sarvamabhidhAtavyamiti dvAragAthA-30 saGkepArthaH / / 1176 // athainAmeva pratidvAraM vivarISurAha1degvatiSThate te De0 vinA // 2 degstarapada ta0 De0 kAM0 // 20 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 jattha apuvvosaraNaM, jattha va devo mahiDDio ei / [Ava.ni. 544] vAudaya puppha baddala, pAgAratiyaM ca abhiogA // 1177 // __ 'yatra' kSetre samavasaraNam 'apUrvam'-avRttapUrva yatra vA bhUtapUrvasamavasaraNe'pi devo maharddhiko vanditum 'eti' Agacchati tatra niyamataH samavasaraNaM bhavatIti vAkyazeSaH, arthAdApannam anyatra 5na niyama iti / tacca kathaM kurvanti ? ityAha-"vAudaya" ityAdi / zakAdeH sambandhina AbhiyogyA devAH khakhAmino niyogAd bhagavatA samavasaripyamANAM bhuvamAgamya yojanaparimaNDalaM saMvartakavAtaM vikurvanti, tena ca sarvataH prasarpatA reNu-tRga-kASThAdikaH kacavaranikaraH sarvo'pi bahiH kSipyate, tato bhAvireNusantApopazAntaye udakavardalaM vikuLa teca surabhigandhodakavarSa kurvanti, tataH puSpavardalaM vikuLa jAnudanImadhonikSiptavRntAM puppavRSTiM nisRjanti, tatazcAmI prAkAratrayaM 10 kurvanti // 1177 // katham ? ityAha . abhitara-majjha-bahi, vimANa-joi-bhavaNAhivakayAo / [Ava.ni. 549] pAyArA tini bhave, rayaNe kaNage ya rayae ya // 1178 // Abhyantara-madhyama-bAhyA yathAkramaM vimAna-jyoti-bhavanAdhipakRtAH prAkArAstrayo bhavanti / tatrAbhyantaraH prAkAro ralairnivRttaH 'rAnaH' -ratnamayaH, taM vimAnAdhipatayaH kurvanti / madhyamaH .15 prAkAraH 'kAnakaH' kanakamayaH, taM jyotiSkA devAH kurvanti / bAhyaH prAkAraH 'rAjataH' rUpyamayaH, taM bhavanAdhipatayaH kurvantIti // 1178 // maNi-rayaNa-hemayA vi ya, kavisIsA savvarayaNiyA dArA / [Ava.ni. 550] savvarayaNAmaya cciya, paDAga-jhaya-toraNA cittA // 1179 // AbhyantaraprAkArasya maNimayAni kapizIrSakANi, madhyamaprAkArasya ratnamayAni / atha maNInAM 20 ratnAnAM ca kaH prativizeSaH ? ucyate-candrakAntAdayo maNayaH, indranIlAdIni ratnAni; athavA sthalasamudbhavA maNayaH, jalasamudbhavAni ratnAnyucyante / bAhyaprAkArasya hemamayAni-jAtyasuvarNamayAni kapizIrSakANi / etAni ca yathAkramaM vaimAnika-jyotiSka-bhavanapatayaH khakhaprAkAreSu kurvanti / prAkAratraye'pi pratyekaM sarvaratnamayAni catvAri catvAri dvArANi, tathA sarvaratnamayAnyeva patAkA-dhvajapradhAnAni toraNAni bhavanti / kathambhUtAni ? 'citrANi' candanakalaza-khastika-muktA25 dAmAdibhiranekarUpANi AzcaryakArINi vA // 1179 // vyantarakRtyamAha-- ceiduma peDha chaMdaga, AsaNa chattaM ca cAmarAo ya / [Ava.ni. 553] jaM ca'naM karaNijaM, kariMti taM vANamaMtariyA // 1180 / / 'caityadrumam' azokavRkSamabhyantaraprAkArasya bahumadhyadezabhAge bhagavataH pramANAd dvAdazaguNasamucchyam / tasyAdhastAt pIThaM sarvaratnamayam / tasyApi pIThasyopari caityavRkSasyAdhastAd devacchanda30 kam / tasya devacchandakasyAbhyantare siMhAsanam / tasyopari cchatrAticchatram / 'caH' samuccaye / ubhayapArzvatazcAmare yakSahastagate / cazabdAd bhagavataH purato dharmacakra padmapratiSThitam / yacca 'anyad' 1 "jattha apuvvaM nagaraM gAmo vA jattha vA devo mahiDio vaMdago eti tattha NiyameNa bhavati" iti cUrNau // 2 vikRtya tena mo0 le0 // 3 abhyantarakR. De0 ta0 kaaN0|| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1177-83 ] prathama uddezaH / 367 vAtodakAdikaM 'karaNIyaM' karttavyaM kurvanti tad vAnamantarA devA iti // 1180 // Aha kiM. yad yat samavasaraNaM bhavati tatra tatrAyamitthaM niyogaH ? uta na iti, atrocyatesAhAraNa osaraNe, evaM jatthiDimaM tu osaraI / [Ava. ni. 554 ] ekocci taM savvaM, karei bhayaNA u iyaresiM // / 1181 // sAdhAraNaM - yatra bahavo devendrA Agacchanti tatra samavasaraNe 'evam' anantarokto niyogaH 15 yatra tu 'RddhimAn ' kazcidindrasAmAnikAdiH 'samavasarati' Agacchati tatraika evAsau 'tat' prAkArAdikaM sarvamapi kairoti / " bhayaNA u iyaresiM" ti yadIndrAdayo maharddhikA nAgacchanti tataH 'itare' bhavanavAsyAdayaH kurvanti vA na vA samavasaraNamityevaM bhajanA kAryeti // 1 atra vizeSacUrNAvitthaM vizeSo dRzyate - cAukkoNA tinni pAgArA raijjati cauddArA / abhitarilo lohiyakkhehiM, majjhillo pIyaehiM, bAhirillo seyaehiM / sabo samosaraNabhAgo 10 joyaNaM / abhitara-majjhimANaM pAgArANaM aMtaraM joyaNaM / majjhima - bAhirANaM pAgArANaM ataraM gAu ti // // 1181 // itthaM devaiH samavasaraNe viracite sati yathA bhagavAn tatra pravizati tathA'bhidhAtukAma Aha-- sUrudaya pacchimAra, ogAhiMtIeN puvvao eti / [ Ava.ni. 555 ] dohiM paramehiM pAyA, maggeNa ya hoMti sattane / / 1182 // 'sUryodaye' prathamAyAM paurupyAm aparAhNe tu pazcimAyAm 'avagAhamAnAyAm' AgacchantyAmityarthaH 'pUrvataH' pUrvadvAreNa bhagavAn 'eti' Agacchati pravizatItyarthaH / katham ? ityAha-dvayoH 'padmayoH ' sahasrapatrayordevaparikalpitayoH pAdau sthApayannityupaskAraH / " maggeNa ya" tti prAkRtatvAd vibhaktivyatyaye 'mArgataH' pRSThato bhagavataH saptAnyAni padmAni bhavanti teSAM ca yad yat pAzcAtyaM tat tat pAdanyAsaM kurvato bhagavataH puratastiSThatIti // 1182 // tataH pravizya kiM karoti ? ityAha 15 1 karoti / ata evA''vazyaka cUrNikRtA'bhyadhAyi - asogapAyavaM jiNauccanttAo bArasaguNaM sakko viuvvati ityAdi / "bhayaNA u bhA0 pustake // 2 tthaM paThyate bhA0 // 3 yA jiNavarassa / jeTThadeg tA0 // 4 'dati iti kriyAdhyAhAraH / zeSA bhA0 // 20 AyAhiNa puvvamuho, tidisiM paDirUvayA~ ya devakayA / [ Ava.ni. 556 ] jeTThagaNI anno vA, dAhiNapuvve adUrammi / / 1183 // "AyAhiNa" tti bhagavAn caityadrumasya pradakSiNAM vidhAya pUrvamukhaH siMhAsanamadhyAste / yAsu ca dikSu bhagavato mukhaM na bhavati tAsu tisRSvapi tIrthakarAkAradhArakANi siMhAsana - cAmara - cchatra- 25 dharmacatrAlaMkRtAni pratirUpakANi devakRtAni bhavanti, yathA sarvo'pi loko jAnIte 'bhagavAnasmAkaM purataH kathayati' / bhagavatazca pAdamUlaM jaghanyata ekena gaNinA - gaNadhareNA'virahitaM bhavati, sa ca jyeSTho'nyo vA bhavet, prAyo jyeSTha eva / sa ca jyeSThagaNiranyo vA pUrvadvAreNa pravizya dakSiNapUrve digbhAge 'adUre' pratyAsanna eva bhagavato bhagavantaM praNipatya niSIrdeti / zeSA api gaNadharA evamevAbhivandya jyeSThagaNadharasya mArgataH pArzvatazca niSIdantIti // 1183 // 30 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 Aha bhuvanagururUpasya sakalatribhuvanAtizAyitvAt tridazakRtAnAM pratirUpakANAM tena saha sAmyam ? asAmyaM vA ? ityAzaGkAnirAsArthamAha- je' te devehiM kayA, tidisiM paDirUvagA jiNavarassa / siM pi tappabhAvA, tayANurUvaM havai rUvaM / / 1184 // [ Ava.ni. 557 ] 5 yAni tAni devaiH kRtAni tisRSu dikSu jinavarasya pratirUpakANi teSAmapi 'tatprabhAvAt ' tIrthakaraprabhAvAt 'tadanurUpaM' tIrthakararUpAnurUpaM rUpaM bhavati // 1184 // atha ye yathA bhagavataH samavasaraNe niSIdanti tiSThanti vA tAnabhidhitsuH saGgrahagAthAmAhatitthA'isesasaMjaya, devI vemANiyANa samaNIo / bhavaNa va vANamaMtara - joisiyANaM ca devIo / / 1185 / / [ Ava.ni. 558 ] 'tIrthaM' gaNadharastasmin upaviSTe sati atizAyinaH saMyatA upavizanti, tato devyo vaimAni - kAnAm, tataH zramaNyaH, tathA bhavanapati - vyantara - jyotiSkANAM ca devya iti // 1185 // athaitadeva vivRNoti - 368 15 kevaliNo tiuNa jiNaM, titthapaNAmaM ca maggao tassa / maNamAI vinamaMtA, vayaMti sadvANa saTThANaM / / 1186 / / [ Ava.ni. 559 ] kevalinaH pUrvadvAreNa pravizya jinaM 'triguNaM' triH pradakSiNIkRtya 'namastIrthAya ' iti vacasA tIrthapraNAmaM ca kRtvA 'tasya' tIrthasya - prathamagaNadhararUpasya zeSagaNadharANAM ca 'mArgataH' pRSThato dakSiNapUrvasyAM niSIdanti / tathA "maNamAI vi" tti manaH paryavajJAnina AdizabdAd avadhi jJAninaH caturdazapUrviNo dazapUrviNo navapUrviNa AmarSaiSadhyAdivividhalabdhimantazca prAcyadvAreNa pravizya bhagavantaM triHpradakSiNIkRtya namaskRtya ca 'naeNmastIrthAya namo gaNadharebhyaH, namaH kevalibhyaH' 20ityabhidhAya kevalinAM pRSThata upavizanti / zeSasaMyatA api prAcInadvAreNaiva pravizya bhuvanaguruM pradakSiNIkRtya vanditvA ca 'namaistIrthAya namo gaNabhRdbhyaH, namaH kevalibhyaH, namo'tizayajJAnibhyaH' iti bhaNitvA atizayinAM pRSThato niSIdanti / evaM manaH paryAyajJAnyAdayo'pi namantaH santo vrajanti svasthAnaM svasthAnamiti / tathA vaimAnikAnAM devyaH pUrvadvAreNa pravizya bhuvanabAndhavaM triH pradakSiNIkRtya natvA ca 'namastIrthAya namaH sarvasAdhubhyaH' ityabhidhAya niratizayasAdhUnAM pRSThata25 stiSThanti na niSIdanti / zramaNyo'pi paurastyadvAreNa pravizya tIrthakRtaM pradakSiNIkRtya praNamya ca "tIrthasya sAdhUnAM ca namaskAraM vidhAya vaimAnikadevInAM pRSThatastiSThanti na niSIdanti / ( granthAnaM 5000 AditaH 9600 ) bhavanapatidevyo jyotiSkadevyo vyantaradevyazca dAkSiNAtyadvAreNa 1 gAtheyaM cUrNo vizeSacUrNo ca nAstyAdRtA // 2 "titthAti* gAdhA / jo titthaM so pugvadAreNa pavisittA titthakaraM tikkhutto vaMdittA dAhiNapuratthime disIbhAge NisIyati / sesA gaNadharA evaM caiva kAuM titthassa maggato pAsesu NisIyaMti / " iti cUrNau vizeSacUrNau ca // 3 iti gAthA samudAyArthaH // 1185 // athAvayavArthamAha- bhA0 // 4 " namo titthassa, namo kevalINaM ti bhaNittA" iti cUrNau // 5 'Namo titthassa, Namo atisesiyANaM ti bhaNittA" iti cUrNo // 6deg natilakaM pradadeg mo0 0 // 7" Namo titthassa, Namo aisesiyANaM, namo sAhUNaM ti bhaNitA" iti vizeSacUrNo // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1984-89] prathama uddezaH / pravizya tIrthakarAdInabhivandya dakSiNapazcimadigbhAge yathAkramameva tiSThanti // 11986 // bhavaNavaI joisiyA, bodhavvA vANamaMtarasurA ya / vemANiyA ya maNuyA, payAhiNaM jaM ca nissAe / / 1187 / / [Ava.ni. 560] bhavanapatayo jyotiSkA vAnamantarasurAzca eMte bhagavantamabhivandya yathopanyAsameva pRSThataH pRSThata uttarapazcime digbhAge tiSThantIti boddhavyAH / vaimAnikA devA manuSyAH cazabdAd manuSyastriyazcaM pradakSiNAM kRtvA tIrthakarAdInabhivandyottarapUrve digbhAge yathAkramameva tiSThantIti / "jaM ca nissAe " tti yaH parivAraH 'yaM' devaM manujaM vA 'nizrAya' nizrAM kRtvA AgataH sa tasyaiva pArzve tiSThati // 1187 // atrAntare bhASyAdarzeSu keSucidetA gAthA dRzyante 369 aNagArA vaimANiyavaraMgaNA sAhuNI ya puvveNaM / pavisaMti vivihamaNi-rayaNakiraNanikareNa dAreNaM // 1 // [ pra0 ] joisiya-bhavaNa - vaNayaradayitA lAyanna rUvakaliyAo / pavisaMti dakkhiNaM, paDAya-jhayapaMtikalieNaM // 2 // [ pra0 ] joisiya bhavaNa vaNayara, sasaMbhramA laliyakuMDalAharaNA / pavisaMti pacchimeNaM, vi tuMgadippaMtasihareNaM // 3 // [ pra0 ] samahiMdA kappovagadevA rAyA narA ya nArIo / pavisaMti uttareNaM, pavaramaNimaU oheNaM || 4 || [pra0 ] etAzca dvayorapi cUrNyoragRhItatvAt prakSepagAthAH sambhAvyante / uktArthAH sugamAzceti // abhihitArthopasaGgrahAyAha- 10 15 ekekI disAe, tigaM tigaM hoi sannividdhaM tu / Ai-carime vimissA, yI - purisA sesa patteyaM // 1188 / / [Ava.ni. 561] 20 ekaikasyAM dizi trikaM trikaM 'sanniviSTam' upaviSTamUrdhvasthitaM vA bhavati / tathAhi -- dakSiNapUrvasyAM dizi saMyatA vaimAnikAGganAH saMyatyazceti trayam, aparadakSiNasyAM bhavanapati-jyotiSkavyantaradevInAM trayam, uttarAparasyAM bhavanapati - jyotiSka vyantaradevAnAM trayam, uttarapUrvasyAM vaimAnikadeva-manuSya-manuSyINAM trayamiti / atra cAdye carame ca trike vimizrAH strI-puruSAH, striyaH puruSAzcobhaye'pi bhavantIti bhAvaH / 'zeSayostu' madhyamayordvayostrikayoH striyaH puruSAzca 'pratyekamiti' OM nirmizrA eva bhavantIti // 1188 // teSAM cetthaM sthitAnAM sura-narANAM sthitimAhaiMtaM mahiDDiyaM paNivayaMti Thiyamavi vayaMti paNamaMtA / na vi jaMtaNA na vikahA, na paroSparamaccharo na bhayaM // 1189 / / [Ava.ni. 562] ye'lparddhayaH pUrvaM bhagavataH samavasaraNe sthitAste AgacchantaM maharddhikaM 'praNipatanti' namaskurvanti / atha maharddhikaH prathamaM sthitaH tato ye'lparddhayaH pazcAdAgacchanti te maharddhikaM pUrvasthita - 30 mapi praNamanto vrajanti yathAsthAnam / tathA nApi teSAM tatrasthitAnAM 'yatraNA' 'na gantavyaM bhavatA 1 " ete avaradAreNaM pavisittA" ityadhikaM cUrNau vizeSacUrNau ca // 2 " uttareNaM pavisittA" ityadhikaM cUrNo vizeSa cUrNo ca // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 ataH sthAnAt' iti lakSaNA, na 'vikathA' strIkathAdirUpA sAmAnyato vArtA prabandhAtmakA vA, na parasparaM 'matsaraH' pradveSaH, na 'bhayaM' santrAsaH kuto'pi balavato vairiNaH sakAzAt , pratyuta bhagavataH sAmyasudhAsindhupUreNa plAvitamanasAM teSAM vilIyante virodhAnubandhaviSormaya iti // 1189 // Aha prAkArANAM bAhyayordvayorantarayoH ke tiSThanti ? ityAha-- 5 biiyammi hoMti tiriyA, taie pAgAramaMtare jaannaa| - pAgArajaTa tiriyA, vi hoti patteya missA vA // 1190 // [Ava.ni. 563] dvitIye prAkArAntare bhavanti 'tiryaJcaH' siMha-hastyAdayaH / tRtIye tu prAkArAntare 'yAnAni' vAhanAni bhavanti / 'prAkArajaDhe' prAkArarahite bahirityarthaH tiryazcaH, apizabdAd manuSya-devA api pratyekaM mizrA vA bhavanti // 1190 // evaM samavasaraNe viracite sati kiM bhavati ? ityAha savvaM va desaviraI, samma ghecchai va hoi kahaNA u / iharA amUDhalakkhA , na kahai bharbhAvassai na taM ca // 1191 // [Ava.ni. 564] sarvaviratiM vA dezaviratiM vA samyagdarzanaM vA kazcid grahIpyatIti jJAtvA bhagavataH 'kathanA' dharmadezanA bhavati / 'itarathA' samyaktvagrahaNasyApyabhAve mUDhaM-viparyayamupagataM lakSya-jJeyavastu yasya sa mUDhalakSyo na tathA amUDhalakSyo yathAvasthitavastuvedIti bhAvaH, evaMvidho bhagavAn 'na kathayati' 15 na karoti dharmadezanAm / Aha yadyevaM tarhi samavasaraNakaraNaprayAso vibudhAnAmapArthakaH prApno tItyAha-bhaviSyati na tacca yad bhagavatyapi dharmakathAM kurvANe'nyatamo'pyanyatamat sAmAyikaM na pratipadyate, bhagavataH sAtizayatvAt / bhaviSyatkAlanirdezastrikAlopalakSaNArthaH // 1191 // Aha yadyevaM tarhi kiyanti sAmAyikAni manuSyAdayaH pratipadyante ? ityAha maNue caumannayaraM, tirie tini va duve va paDivaje / 20 jai natthi niyamasA cciya, surasu sammattapaDivattI / / 1192 // [Ava.ni. 565] ___ manuSyazcaturNA sAmAyikAnAM samyaktva-zruta-dezavirati-sarvaviratirUpANAmanyatarat prtipdyte| tiryaJcaH 'trINi vA' samyaktva-zruta-dezaviratirUpANi, dve vA samyaktva-zrutasAmAyike pratipadyante / yadi manuSya-tirazcAM madhye kazcit pratipattA nAsti tato niyamata eva 'sureSu' deveSu kasyApi samyaktvapratipattirbhavati // 1192 // sa ca bhagavAnitthaM dharmamAcaSTe titthapaNAmaM kAuM, kahei sAhAraNeNa saddeNaM / savvesiM sannINaM, joyaNanIhAriNA bhagavaM // 1193 // [Ava.ni. 566] 'namastIrthAya' ityabhidhAya praNAmaM ca kRtvA sarveSAM sura-narAdInAM saMjJinAM jIvAnAM 'sAdhAraNena' khasvabhASApariNamanasamarthena 'yojananIhAriNA' yojanavyApinA zabdena bhagavAn dharma kathayati / kimuktaM bhavati ?--bhagavato divyadhvanirazeSANAmapi samavasaraNavartinAM saMjJijantUnAM jijJAsi30 tArthapratipattinibandhanamupajAyate // 1193 // Aha kRtakRtyo'pi bhagavAn kimiti tIrthapraNAmaM karoti ? iti ucyate tappubbiyA arahayA, pUr3ayapayA ya viNayamUlaM ca / kayakicco vi jaha kaha, kahei namae tahA titthaM // 1194 // [Ava.ni. 567] 25 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1190-97] . prathama uddeshH| 'tIrtha' zrutajJAnaM tatpUrvikA 'arhattA' tIrthakaratA, na khalu bhavAntareSu zrutAbhyAsamantareNa bhagavata evamevA''rhantyalakSmIrupaDhaukate / tathA pUjitasya pUjA pUjitapUjA, sA ca tIrthasya kRtA bhavati, pUjitapUjako hi lokaH, tato yadyahaM tIrthaM pUjayAmi tatastIrthakarasyApi pUjyamidamiti kRtvA loko'pi pUjayiSyati / tathA vinayamUlaM dharma prarUpayiSyAmi, ataH prathamato vinayaM prayuJja, yena lokaH sarvo'pi madvacanaM sutarAM zraddadhIta / athavA kRtakRtyo'pi bhagavAn yathA kathAM / kathayati tathA tIrthamapi namati / Aha nanvetadapyasamIcInaM yat kRtakRtyaH san dharmadezanAM karoti, naivam , abhiprAyAparijJAnAd, bhagavatA hi tIrthakaranAmagotraM karmAvazyavedayitavyam , tasya ca vedane'yamevopAyo yad aglAnyA dharmadezanAdikaraNam, "taM ca kahaM veijjai ? agilAe dhammadesaNAIhiM" ti ( Ava0 ni0 gA0 183) vacanAt // 1194 // . gataM samavasaraNadvAram / atha "kevaiya" ti dvAram / kiyato bhUbhAgAdavazyaM samavasaraNe 10 Agantavyam ? ityAha jattha apurosaraNaM, na diTTapuvvaM va jeNa samaNeNaM / bArasahi~ joyaNehiM, so ei aNAgame lahugA // 1195 // [Aba.ni. 568] - yatra nagarAdau 'apUrva samavasaraNaM' vivakSitatIrthakarApekSayA abhUtapUrvaM yena vA zramaNena na dRSTapUrva sa dvAdazabhyo yojanebhyo niyamataH 'eti' Agacchati / yadi tvavajJayA nAgacchati tadA 15 catvAro laghavaH prAyazcittam // 1195 // atha rUpadvAramAha savvasurA jai rUvaM, aMguTThapamANayaM viuvijaa|| jiNapAyaMguTuM pai, na sohae taM jahiMgAlo // 1196 // [Ava.ni. 569] kIdRg bhagavato rUpam ? ityAha-'sarvasurAH' vaimAnikAdayaH sambhUya yadi sAra-sAratarasAratamAn pudgalAn gRhItvA aGguSThapramANakaM rUpaM vikurveyuH (vikuryuH ) tathApi jinapAdAGguSThaM 20 prati upamIyamAnaM tad na zobhate, yathA'GgAra iti // 1196 // sAmprataM vineyajanAnugrahAya prasaGgato gaNadharAdInAmapi rUpasampadabhidhitsayA''ha gaNahara AhAra aNuttarA ya jAva vaNa-caki-vAsu-balA / maMDaliyA jA hINA, chaTThANagayA bhave sesA // 1197 // [Ava.ni. 570] tIrthakararUpasampadaH sakAzAd anantaguNahInA gaNadharA rUpato bhavanti / gaNadhararUpAd ana-25 ntaguNahInAH khalvAhArakadehAH / AhArakadeharUpAd anantaguNahInA anuttaropapAtinAM dehAH / tato'pyanantaguNahInA uparitanoparitanauveyakadevadehAH / evaM yAvadIzAnakalpadevarUpAd anantaguNahInAH saudharmakalpadevadehAH / tato bhavanapati-jyotiSka-vanacara-cakravarti-vAsudeva-baladevamahAmaNDalikA api. rUpato yathAkramamanantaguNahInA draSTavyAH / tataH zeSarAjAno janapadalokAzca SaTasthAnagatAH parasparaM bhavanti / tadyathA-anantabhAgahInA vA 1 asaGkhyeyabhAgahInA vA 2 30 sadheyabhAgahInA vA 3 saMkhyeyaguNahInA vA 4 asahayeyaguNahInA vA. 5 anantaguNahInA bA 6 1 yadi nAgadeg bhA0 ta0 vinA // 2 gataM kevaiya tti dvAram, atha De0 // 3. upanIyamAnaM bhA0 vinA // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 // 1197 // atha bhagavata eva rUpasaundaryanibandhanaM saMhananAdikaM varNayannAha -- saMghayaNa - rUva-saMThANa - vanna - gai - satta-sAra UsAsA / mAdaNuttarAI, havaMti nAmodayA tassa / / 1198 / / [Ava.ni. 571 ] 'saMhananaM' vajraRSabhanArAcam, 'rUpam' anantaroktarUpam, 'saMsthAnaM' samacaturasram, 'varNaH ' 5 dehacchAyA, 'gatiH' bhadragajendrAnukAriNI sulalitA, 'sattvaM' dhairyam, sAro dvidhA - bAhya Abhyantarazca, bAhyo gurutvam, Abhyantaro jJAna-darzana- cAritrarUpaH, " UsAsa" tti ucchrAsa- niHzvAsasaurabhyam, evamAdIni vastUni tasya bhagavataH 'anuttarANi' ananyasAmAnyAni bhavanti, AdizabdAd gokSIragauraM rudhirA-''miSaM carmacakSuSAmagocarAvAhAra - nIhArau ityAdi / etAni ca ' nAmodayAd' nAmanAmnaH karmaNaH zubharUpasyodayAt 'tasya' bhagavato'nuttarANi bhavanti // 1198 // kiJcapaDaNaM annAsa'vi, pasantha udayA aNuttarA hoMti / khayaravasame viya tahA, khayamma avigappamAhaMsu / / 1199 / / [Ava. ni. 572 ] prakRtInAm 'anyAsAmapi' nAmavyatiriktAnAM gotrAdInAM prazastA udayA uccairgotratvAdayo bhavanti / apizabdAd nAmno'pi ye uktavyatiriktAH saubhAgya-saundarya - yazaH kIrttiprabhRtayaste'pi parigRhyante / ete ca kimitarajanasyeva prazastAH ? uta na ? ityata Aha- 'anuttarAH ' ananyasa15 dRzAH / "khayauvasame vi ya taha" tti karmaNAM kSayopazame'pi sati ye dAna - lAbhAdayaH kAryavizeSAste'pi tathaiva bhagavato'nuttarAH / 'kSaye' kSAyike punarbhAve varttamAnasya bhagavataH kevalajJAnAdikaM guNasamudayam 'avikalpaM' varNanAdivikalpAtItaM sarvottamam " AhaMsu" tti AkhyAtavantaH zrutadharA iti // 1199 || Aha kevalikAle'pyasAtAdyAH prakRtayo nAmno vA yA azubhAstAH kathaM tasya duHkhadA na bhavanti ? iti atrocyate -- 20 10 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 assAyamAiyAo, jA vi ya asuhA havaMti pagaDIo / niMbarasalavu vva pae, na hoMti tA asuhayA tassa || 1200 || [Ava.ni. 573] 'asAtAdyAH' asAtAvedanIyAdayo yA api cAzubhA bhavanti prakRtayastA api nimbarasalava iva 'payasi' dugdhe na bhavanti azubhadA asukhadA vA tasya bhagavata iti // 1200 // atha pRcchAdvAram / Aha utkRSTarUpatayA bhagavataH kiM prayojanam ? iti atrocyatedhammodaeNa rUvaM, kareMti rUvassiNo vi jai dhammaM / gajjhavao ya suruvo, pasaMsimo rUvamevaM tu // 1201 / / [Aya. ni. 574 ] dharmasya-puNyaprakRtirUpasyodayena rUpaM bhavatIti paribhAvya zrotAro'pi dharme pravartante / tathA kurvanti 'rUpasvino'pi' rUpavanto'pi yadi dharmaM tataH zeSaiH sutarAM karttavya iti zrotRbuddhiH pravarttate / 'grAhmavAk ca' AdeyavAkyaH surUpaH puruSo bhavati, cazabdasyAnuktasamuccayArthatvAt zrotRRNAM 30 rUpAdyabhimAnApahArI ca / ataH prazaMsAmo vayaM bhagavato rUpamevamiti // 1201 // gate rUpa-pRcchAdvAre / atha vyAkaraNadvAram / bhagavAn deva-nara-tirazcAM prabhUtasaMzayinAM vyAkaraNaM kurvan kathaM saMzayavyavacchittiM karoti : ityucyate -- yugapadekenaiva nirvacanena / Aha yadyekaike - 1 kasya saMzadeg De0 kAM0 // 25 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1198-1205] prathama uddezaH / 373 syaikaikaM saMzayaM paripATyA vyavacchindyAt tataH ko doSaH syAt ? ityAha kAleNa asaMkheNa vi, saMkhAIyANa saMsaINaM tu / mA saMsayavAMcchittI, na hoja kamavAgaraNadosA / / 1202 / / [Ava.ni. 575] kAlena 'asaGkhyeyenApi' palyopamAdinA saGkhyAtItAnAM saMzayinAM saMzayavyavacchittiH kramavyAkaraNadoSAd na bhavet , aMta etad mA bhUditi bhagavAn yugapad vyAgRNAtIti // 1202 // 5 atha yugapaddhyAkaraNe guNAnAha savvattha avisamattaM, riddhiviseso akAlaharaNaM ca savvannupaccao vi ya, aciMtaguNabhUio jugavaM // 1203 // [Ava.ni. 576] 'sarvatra' sarvasattveSu 'aviSamatvaM' yugapannirvacanena tulyatvaM bhagavato bhavati, rAga-dveSarahitasya tulyakAlasaMzayinAM yugapajijJAsatAM kAlabhedena kathane rAga-dveSagocaracittavRttisambhAvanAprasaGgAt / 10 RddhivizeSazcAyaM bhagavataH, yad yugapat sarvasaMzayinAmazeSasaMzayavyavacchittiM karoti / tathA paripATyA kathane kasyApi saMzayino'nivRttasaMzayasyaiva kAlena-mRtyunA haraNaM syAt , ato'kAlaharaNaM yugapanirvacane bhavati / tathA sarvajJapratyayo'pi ca teSAmitthameva bhavati, kramavyAkaraNe tu kasyacidanapanItasaMzayasya sarvajJapratItirapi na syAt / tathA acintyA-aprameyA guNabhUtiH-guNasampadiyaM bhagavataH, yadekahelayaiva sarveSAmapi saMzayavyapanayanam / etaiH kAraNaibhagavAn yugapat / / kathayatIti // 1203 // gataM vyAkaraNadvAram / atha zrotRpariNAmadvAram / tatra yathA sA pAramezvarI vAg azeSasaMzayonmUlanena pariNamate tathA pratipAdayannAha vAsodagassa va jahA, vannAdI hoti bhAyaNavisesA / savvesi pi sabhAsaM, jiNabhAsA pariName evaM // 1204 // [Ava.ni. 577] 'varSodakasya' vRSTipAnIyasya vAzabdAd anyasya vA yathaikarUpasya sataH 'varNAdayaH' varNa-gandha- 20 rasa sparzAH 'bhAjanavizeSAd' bhUmikAdyAdhAravizeSAd vicitrA bhavanti / yathA kRSNa-surabhimRttikAyAM varSodakaM patitaM svacchaM sugandhaM sarasaM ca bhavati, UparabhUmikAyAM viparItam ; evaM sarveSAmapi zrotRNAM svaskhabhASAM prati 'jinabhASA' jainI vANI pariNamate / uktaJca paramarSibhiH sA vi ya NaM bhagavao addhamAgahA bhAsA bhAsijjamANI tesiM savvesiM AyariyamaNAyariyANaM dupaya-cauppaya-miya-pasu-pakkhi-sirIsivANaM appappaNo bhAsattAe pariNamai // ( samavAyAGge 34 25 smvaaye)|| // 1204 // bhagavadvAca eva saubhAgyaguNapratipAdanAyAhasAhAraNA-'savatte, taovaogo u gAhagagirAe / na ya nivijar3a mAyA, kiADhavANiyadAAsaAharaNA / / 1205 // [Ava.ni. 578] 'sAdhAraNA' sarvasaMjJinAM bhASAsu sAmAnyA; yadvA kSIra-khaNDAdIni madhuradravyANyekatra mIlitAni yathA sukhAdutayA sAdhAraNAni bhavanti evamasAvapyatIvasusvAdutayA sAdhAraNA; narakAdo patato vA 30 jantUn yA samyag dhArayati sAdhAraM-paritrANaM karotIti sAdhAraNA / 'asapatnA' ananyasadRzI, yasyA vA aparavAgbhiAghAto na kriyate / grAhikA-arthaparicchedakAriNI sA cAsau gIzca 1 ato bhaga' bhA0 // 2 degyati sA sAdhAraNA bhA0 ta0 De0 kAM0 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 saniryukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 grAhakagIH / evaMvidhAyAM tasyAmupayogaH - ekAgratA tadupayogaH, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt tadupa yoga eva zroturbhavati, nAnupayogo na cAnyatropayoga iti / upayoge satyapyanyatra nirvedadarzanAt tasyAmapi nirvedaH syAdityAha - na ca nirvidyate zrotA bhAgavatIM vAcaM zRNvan / kutaH khalvayamartho'vagantavyaH ? ityAha--- kiDhivANijadAsyudAharaNAt 5 egassa vANiyagassa kiDhI dAsI kiDhI therI / sA gose kaTTANaM gayA / taNhA - chuhAkilaMtA majjhaNhe AgatA / 'atithevA kaTTA ANiya' tti piTTittA bhukkhiya-tisiyA puNo paTTaviyA / sA ya vaDDuM kaTTabhAraM gahAya ogAhaMtIe pacchimAra porisIe Agacchai / ko kAlo ? jeTThAmUlamAso / aha tAe ya therIe kaTTabhArAo evaM kaTTaM paDiyaM / tAe oNamittA taM gahiyaM / taMsamayaM ca bhagavaM titthagaro dhammaM kahiyAio joyaNanIhAriNA sareNaM / sA therI taM saddaM surNetI 10 taheva oNayA soumAdattA / unhaM khuhaM pivAsaM parissamaM ca na viMdai / sUratthamaNetittharo dhammaM kaheumuTTito / therI gatA // // 1205 // savvAaM pi soyA, jhavija jai hu sayayaM jiNo kahae / sI- uNha-khu-ppivAsA- parissama bhae avigaNito / / 1206 / / [Ava.niM. 579] anenaiva dRSTAntena yadi 'huH' nizcitaM satataM 'jinaH' tIrthaGkaraH kathayet, tataH zrotA 'zItoSNa15 kSutpipAsAparizramabhayAnyavigaNayan' zItaM - himam uSNam - AtapaH kSutpipAse pratIte parizramaHmArgagamanAdisamutthaH bhayaM - pratipakSAdijanitam etAnyavindamAno bhagavato dharmadezanAM zRNvan sarvAyuSkamapi kSapayediti // 1206 // gataM zrotRpariNAmadvAram / atha dAnadvAram / bhagavAn yeSu nagarA - sskarAdiSu viharati tebhyo divasadaivasikIM vArtAM ye khalvAnayanti yathA 'bhagavAn adyAmutra kSetre viharati' iti teSAM yad 20 bhagavatkiMvadantInivedanavRtikalpaM paribhASitaM saMvatsaraniyataM dAnaM dIyate tad vRttidAnam, yat punaH khanagare bhagavadAgamananivedakAya niyuktAyAniyuktAya vA harSaprakarSAdhirUDhamAnasairdIyate tat prItidAnam, etad dvayamapi yathA cakravarttyAdayaH prayacchanti tathA pratipAdayannAha -- vittI u suvannassA, bArasa addhaM ca sayasahassAIM / tAvaiyaM ci koDI, pIIdANaM tu cakkINaM // 1207 / / [Ava.ni. 580] vRttidAnaM suvarNasya 'dvAdaza arddha ca zatasahasrANi' arddhatrayodaza suvarNalakSA ityarthaH / eva' arddhatrayodazapramANA eva suvarNasya koTayaH prItidAnam / keSAm : ityAha - cakravarttinAm // 1207 // 25 etaM caiva pamANaM, navaraM rayayaM tu kesavA diti / maMDaliyANa sahassA, vittI pII sayasahassA / / 1208 / / [ Ava.ni. 581 ] 30 etadeva pramANaM vRtti prItidAnayoH, 'navaraM' kevalaM 'rajataM' rUpyaM 'kezavAH' vAsudevA dadati / 'maNDalikAnAM' rAjJAM sahasrANyarddhatrayodazapramANAni rUpyasya vRttidAnam, prItidAnaM punararddhatrayodazazatasahasrANi iti // 1208 // 1 cakkissa tA0 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1206-12] prathama uddezaH / 375. kimeta eva mahApuruSAH prayacchanti ? Ahozcidanye'pi ? ityAha--- ___ bhatti-vibhavANurUvaM, anne vi ya diti ibbhamAIyA / ___ soUNa jiNAgamaNaM, niuttamanioiesuM vA // 1209 / / Aya.ni. 582] 'bhakti-vibhavAnurUpaM' yAvatI yasya bhagavadviSayA bhaktiH yAvatI ca yasya vibhUtiH sa sadanamAnenetyarthaH, anye'pi ca dadati 'ibhyAdayaH' ibhamarhatIti ibhyaH, yasya satkasuvarNAdidravyapu nAntarito hastyapi na dRzyate saH, abhyadhikadravyo vetyarthaH, AdizabdAd nagara-AmabhogikAdayaH / kadA? ityAha-zrutvA 'jinasya' tIrthakRta AgamanaM niyuktebhyo'niyuktebhyo bA // 12.09 // Aha tepAmitthaM vRtti-prItidAne prayacchatAM ke guNAH ? iti ucyate devANuvitti bhattI, pUyA thirakaraNa sttannukNpaa| sAodaya dANaguNA, pabhAvaNA ceva titthassa // 1290 // [Ava.ni. 583] 10 cakravartyAdibhiritthaM prayacchadbhirdevAnAmanuvRttiH kRtA bhavati, devA api bhagavataH bhUnAM kurvantIti kRtvA bhagavati pUjyamAne teSAmapi mahAn paritoSo bhavatItyarthaH / tathA bhaktibhAvataH kRtA bhavati / tIrthakarapUjAyAM ca sthirIkaraNamabhinavazrAddhAnAM bhavati / sattvAmAM bhagavatmavRttinivedakAnAmanukampA vihitA bhavati / 'sAtodayaM' sAtavedanIyaM karma viziSTadivya-mAnuSyasukhopabhogaphalaM badhyate / ete'nantaroktA dAnaguNAH / prabhAvanA caiva tIrthasya kRtA bhavati-aho !15 amISAM dharmaH zreyAn yatra svadeva-gurubhaktisambhArasubhagamIdRzamaudAryamiti // 1.21.0 // ___ gataM dAnadvAram / atha devamAlyadvAram / bhagavAn prathamAM sampUrNapauruSI dharmamAcaSTe / bhavAntare devamAkhyaM pravizati, balirityarthaH / Aha kastaM karoti ? ityAha rAyA va rAyamacco, tassAsai para jaNacao cA:vi / dubbalikaDiya valichaDiya taMdulANADhagaM kalamA / 1211 // [Ava.ni. 584] 20 __ 'rAjA vA' cakravarti-mANDalikAdiH, 'rAjAmAtyo vA rAjJo mntrii| tasya' rAjJo rAjAmAtyasya yA 'asati' abhAve 'pauraM' nagaranivAsiviziSTalokasamudAyaH 'janapado vA' prAmAdivAstavyajanasamudAyo durbalikayA kaNDitAnAM khaNDIkartumazaktatvAd balavatyA cchaTitAnAM niHzeSatuSAmanayamAna tandulAnAm 'ADhakam' do asaIo pasaI, do pasaIo ya seiA hoi / . causeio u kuDavo, caukuDavo patthao neo / / evaMvidhaizcaturbhiH prasthaireka ADhako nippadyate, evaMparimANaM "kalama" ti ArSavAda vibhaktivyaspaye 'kalamAnAM' zAlivizeSANAM baliM karoti // 1211 // kiMviziSTAnAm ? ityAha __ bhAiyapuNANiyANaM, akhaMDa-'phuDiyANa phalagasariyANaM / kIrai balI surA vi ya, tatthava chuhaMti gaMdhAI // 12:12 / / [Ava.ni. 585] 30 bhAjitAzca te punarAnItAzca bhAjitapunarAnItAsteSAm / tatra bhAjanam-IzvarAdigRhasa sInatArthabharpaNam , tebhyaH pratyAnayanaM punarAnayanam / tathA 'akhaNDA-'sphuTitAnAm' akhaNDAH-sampUrNA1 phalaM tad va bhA // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 vayavAH asphuTitAH-rAjIrahitAH, "phalakasaritANaM" phalakavInitAnAm , evambhUtAnAM tandulAnAM baliH kriyate / surA api ca 'tatraiva' balau prakSipanti gandhAdIniti // 1212 // gataM devamAlyadvAram / atha mAlyAnayanadvAram / tamitthaM tandulADhakaparimANaM siddhaM balimupAdAya rAjAdistridazagaNaparivRto mahatA paTupaTahAditUryaninAdena sakalamapi didhmaNDalamApUrayannAgatya 5 pUrvadvAreNa pravezayati / Aha ca cUrNikRt-- taM ADhagaM taMdulANaM siddhaM devamalaM rAyA va rAyamacco vA pauraM vA gAmo vA jaNavao vA gahAya mahayAtUriyaraveNaM devaparivuDo puracchimilleNaM dAreNaM pavisai tti / ___ tasmiMzca pravezyamAne bhagavAnapi dharmadezanAmupasaMharatIti / Aha ca balipavisaNasamakAlaM, pubaddAreNa ThAi parikahaNA / 10. tiguNaM purao pADaNa, tassaddhaM avaDiyaM devA // 1213 // [Ava.ni. 586) _pUrvadvAreNa balipravezanasamakAlaM tiSThati' uparamate 'parikathanA' dharmakathA / tatazca sa rAjAdiH pravizya balivyagrahasto bhagavantaM triHpradakSiNIkRtya baliM tatpAdAntike purataH pAtayati / tasya cArddhamapatitameva devA gRhNanti // 1213 // addhaddhaM ahivaiNo, tadaddha mo hoi pAgayajaNassa / savvAmayappasamaNI, kuppai na'nno ya chammAse // 1214 // Ava.ni. 587) devagRhItodvaritasyArddhasyArddhamadhipaterbhavati, rAjAderbalikhAmina ityarthaH / tadarddha' caturbhAgalakSaNaM 'mo' pAdapUraNe yad balerAste tad bhavati 'prAkRtajanasya' prakRtiSu bhavaH prAkRto janastasya, itaralokasyetyarthaH / tasya cAyaM prabhAvaH-~-yadi tata ekamapi sitthaM zirasi prakSipyate tataH pUrvotpanno rogaH sapadi vilIyate, apUrvazca SaNmAsAn yAvanna prAdurbhavatIti / Aha ca-'sarvAmayaprazamanaH' 20 sarvarogopazamano'yaM baliH, gAthAyAM prAkRtatvAt strItvam , kupyati na 'anyazca' apUrvo rogaH SaNmAsAn yAvaditi // 1214 // gataM mAlyAnayanadvAram / apare tvanantaroktaM dvAradvayamapyekadvArIkRtya vyAcakSate tathApyavirodhaH / itthaM balau prakSipte bhagavAnutthAya prathamaprAkArAntarAduttaradvAreNa nirgatya pUrvasyAM dizi sphaTikamaye devacchandake yathAsukhaM samAdhinA vyavatiSThate / atha 'upari tIrtham' iti dvAram-bhagavatyu25 tthite upari-dvitIyapaurupyAM tIrtha-prathamagaNadharo'paro vA dharmamAcaSTe / Aha bhagavAneva kimiti nAcaSTe ? kiM tatkathane ke'pi guNAH santi ? ucyate, santIti brUmaH / ke punaste ? ityAha kheyaviNoo sIsaguNadIvaNA paJcao ubhayao vi|| sIsA-''yariyakamo vi ya, gaNaharakahaNe guNA hoti / / 1215 / / [Ava.ni. 588] bhagavataH khedavinodo bhavati, parizramavizrAma ityarthaH / tathA 'aho ! asya bhagavataH zipyA 30 apyevaMvidhavyAkhyAnalabdhimantaH' iti zipyaguNadIpanA kRtA bhavati / pratyayazcobhayato'pi zrotaNAmupajAyate, yathA bhagavatA'bhyadhAyi tathA gaNadharo'pyabhidhatte, na ziSyA-''cAryayoH parasparaM 1 "paccayo ubhayato vi ti gihatthANa ya pavvaiyANa ya, jArisayaM titthayaro kati tArisa sisso vi kadheti: adhavA pacayo ubhayato vi ttina ziSyAcAryayoH parasparaviruddhaM vacanam" iti Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1213-19] prathama uddezaH / 377 vacanavirodha iti; gaNadhare vA tadanantaraM bhagavaduktAnuvAdini pratyayo bhavati bhagavadviSayaH zrotRRNAM yathA nAnyathAvAdIti / tathA ziSyA - sscAryakramo'pi ca darzito bhavati, AcAryAdupa zrutya yogyaziSyeNa taduktArthavyAkhyAnaM karttavyam / ete 'gaNadharakathane' gaNabhRto dharmadezanAyAM guNA bhavantIti // 1215 || Aha sa gaNadharaH ka niSaNNaH kathayati ? ityucyaterAvaNIya sIhAseNovaviTTho va pAyavIDhammi / 5 jo anayaro vA, gaNahAri kahei vIyAe / / 1216 / / [ Ava. ni. 589 ] rAjJA upanIte-Dhaukite siMhAsane vA tadabhAve bhagavataH pAdapIThe vA upaviSTaH 'jyeSThaH' prathama gautamasvAmyAdistadabhAve'nyataro vA gaNaM- sAdhvAdisamudAyaM guNasamudayaM vA dhArayituM zIlamasyeti gaNadhArI kathayati dvitIyAyAM paurupyAmiti // 1216 // Aha sa kathayan kathaM kathayati : ityucyate saMkhAIe vibhave, sAhai jaM vA paro u pucchijA / na ya NaM aNAisemI. viyANaI esa chaumattho / / 121 7 / / [Ava.ni. 590] bhagavAn gaNadharaH saGkhyAtItAnapi bhavAn " sAhai" tti kathayati / idamuktaM bhavatiasaGkhyeyeSu bhaveSu yad babhUva bhaviSyati vA tat sarvamapi kathayati / 'yad vA' vastujAtaM duravagamamapi paraH pRcchet tadazeSamapi kathayatIti, anenA'zeSAbhilApyapadArthapratipAdanazaktimAha / 15 kiM bahunA ? 'na ca' naiva "NaM" iti taM gaNadharam 'anatizayI' avadhi - manaH paryAyAdyatizayarahito vijAnAti yathA 'eSaH ' gaNadhara : chadmasthaH, kintu niHzeSapraznottaradAnasamarthatayA sarvajJo'yamiti manyata iti bhAvaH // 1217 // evaM tAvat samavasaraNavaktavyatA prasaGgata uktA / atha prakRtayojanAmAhatitthayarassa samIve, vakkhevo tattha evamAIhiM / suragaNaM tAhe, karei so bArasa samAo // 1218 // tIrthakarasya samIpe 'tatra' samavasaraNe evamAdibhiH prakArairadhyayanasya vyAkSepo bhavatItyukte sa ziSyaH prAha - 'bhagavan ! satyamevaitad yad Adizata yUyaM ata ihaiva paThAmi' ityuktvA sUtrayahaNaM dvAdaza 'samAH' varSANi karoti, dvAdazabhirvarSeH sakalasyApi sUtrasyAdhyayanaM vidadhAtItyarthaH // 1218 // gataM zikSApadadvAram / athArthagrahaNadvAraM vivarISurAha - 10 suttammiya gahiyammI, diTThato goNa-sAlikaraNeNaM / uvabhogaphalA sAlI, suttaM puNa atthakaraNaphalaM / / 1219 // sUtre gRhIte sati avazyaM tasyArthaH zrotavyaH / kiM kAraNam ? iti ced ucyate -- dRSTAnto'tra 'gavA' balIvardena 'zAlikaraNena ca' zAlikSetreNa / 20 25 arthagrahaNa dvAram tatra godRSTAnto yathA ---- kazcid balIvardaH sakalamapi divasa vAhayitvA halAd araghaTTAd 30 godRSTAntaH vA muktaH san sundarAmasundarAM vA cAriM yAM prApnoti tAM sarvAmanAvAdrayan caratyeva / pazcAd prAtaH sannupavizya prAk cIrNaM romanthAyate, romanthAyamAnazca tadAsvAdamupalabhate, tato'sau 1 'saNe va viTTho mo0 le0 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAlikaraNa dRSTAntaH saMjJAsUtrAdikAH sUtraprakArAH zAlikaraNadRSTAntaH punarayam -- yathA karSakaH zAlIn mahatA parizrameNa nippAdya tato labana-malana - pavanAdiprakriyApurassaraM koSThAgAre prakSipya yadi taiH zAlibhiH khAdya-peyAdInAmupabhogaM na karoti tataH zAlisaGgrahastasya phala : sampadyate / athAsau karoti taiH zAlibhiH yathAyogamupabhogaM tataH zAlisaGgrahaH saphalo jAyate / evaM dvAdazavArSike sUtrAdhyayanaparizrame kRte'pi 10 yadi tadIyamarthaM na zRNuyAt tadA sa sarvo'pi parizramo niSphala eva bhavet / arthe tu zrute samyagavadhArite ca saphalaH syAt // ata evAha - upabhogaphalAH zAlayaH, sUtraM punaH 'arthakaraNaphalaM' caraNa-karaNAdirUpasUtrArthAvaraNaphalam, tacca sUtroktArthAcaraNaM zruta evArthe bhavati nAnyathA // 1219 // ataH - ja bArasa vAsAI, suttaM gahiyaM suNAhi se ahuNA / bArasa caiva samAo, atthaM to nAhisi na vA NaM / / 1220 / / yadi dvAdaza varSANi tvayA sUtraM gRhItam, ataH 'tasya' sUtrasyArthamadhunA dvAdazaiva 'samAH ' varSANi zRNu / tato'rthaM zRNvan svajJAnAvAskakarmakSayopazamAnusAreNa jJAsyasi vA na vA "NaM" iti 'taM' vivakSitamartham // 1220 // kiJca - 378 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 nIrasa vavaraM parityajati / evamayamapi gRhavAsAraghaTTAd muktaH prathamaM yat kimapi sUtraM cArikalpaM gurusakAzAdadhigacchati tat sarvamarthAkhAdanavirahitaM gRhNAti / tataH sUtre gRhIte'rthagraNaM karoti / yadi punararthaM na gRhNIyAt tadA tat sUtraM nirAkhAdameva sajjAyeta / arthe tu zrute samyak tadarthamavabudhyamAnaH sannasau yathAvadAcaratyupadezam pariharati bindu - mAtrAbhedAdidoSadu5 STAn kacavarakalpAnabhilApAniti // 15 sannAisutta sasamaya, parasamaya ussaggameva avavAe / haNA-hiya jiNa there, ajjA kAle ya vayaNAI / / 1221 / / - iha maunIndrapravacane'nekadhA sUtrANi bhavanti / tatra kiJcit saMjJAsUtram, yathA - "je chee se sAgAriyaM na seve / " (AcA0 zru0 1 a0 5 u0 1) yaH 'cheka : ' paNDitaH saH 'sAgArika" maithunaM na seveta / athavA - "savvAmagaMdhaM parinnAya nirAmagaMdho parivvae / " ( AcA0 zru0 1 a0 2 u0 5 ) Amam - avizodhikoTiH, gandhaM- vizodhikoTiH / tathA -- "AraM 25 dugurNeNaM pAraM egaguNeNaM / " "AraM ' saMsArastaM 'dviguNena' rAga-dveSayugalena 'pAraM' nirvANaM tad 'ekaguNena' rAga-dveSaparihAralakSaNena jIvaH prApnotIti gamyate / AdigrahaNAd dezI bhASAniyataM sUtraM gRhyate, yathA--" - " digiMchAparIsahe" (utta0 a0 2 gadyasUtram ) / ' digiMchA' iti bubhukSA || svasamayasUtraM yathA----" karemi bhaMte! sAmAiyaM" ( sAmAyikAdhyayanam ) ityAdi // 20 30 parasamayasUtraM yathA-- paMca khaMdhe vayaMtege, bAlA u khaNajoiNo / ( sUtrakR0 zru0 1 a0 1 u0 1 ) utsargasUtraM yathA--''abhikkhaNaM nivvigaI gayA ya" ( daza0 cU0 2 gA0 7 ) ityAdi / apavAdasUtraM yathA- tihamannarAgassa, nisijjA jamsa kapaI / jarAe abhibhUyassa, vAhiyassA tavassiNo // ( daza0 a0 6 gA0 59 ) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhApyagAthAH 1220-22] prathama uddezaH / 'hInam' iti hInAkSaraM yairakSarairvinA sUtrasyArtho na pUryate, 'adhikam' ityadhikAkSaram , evaMvidhaM yat pUrvamajAnatA sUtramadhItaM tasyArthaM samyagavagamya hInaM pratipUrayati adhikaM parityajatiH / / jinakalpikasUtraM yathA tegicchaM nAbhinaMdijA, saMcikkha'ttagavesae / evaM khu tamsa sAmannaM, jaM na kujjA na kArave // (utta0 a0 2 gA0 33)5 sthavirakalpikasUtraM yathA- bhikkhU a icchijjA annayariM tegicchi AuMTittae / athavA jinakalpika-sthavirakalpikayoH sAmAnyasUtramidam--- "saMsaTTakappe Na carija bhikkhU" (daza0 cU0 2 gA0 6) / AryAsUtraM yathA--"kappai niggaMthINaM aMtolittaM ghaDimattayaM dhArittae' (u0 1 sU0 16) // "kAli" tti kAlaviSayaM kimapi sUtraM bhavati, yathA anAgataM kAlamaGgIkRtya"na yA labhejA niuNaM sahAyaM, guNAhiyaM vA guNao samaM vA / (daza0 cU0 2 gA0 10) ityaadi| "vayaNAI" ti 'vacanam' eka-dvi-bahuvacanAdikaM poDazadhA yathA pIThikAyAm (gA0 164), tatpratipAdakaM sUtraM yathA AcArAGge bhApAdhyayane egavayaNaM vayamANe egavayaNaM vaejjA, duvayaNaM vayamANe duvayaNaM vaejjA, bahuvayaNaM vayamANe 15 bahuvayaNaM vaejjA, itthIvayaNaM vayamANe irthAvayaNaM vaejjA / (patra 386-1) ityAdi / AdizabdAd bhayasUtrAdiparigrahaH / itthamanekadhA sUtrANAM sambhave tadarthazravaNamantareNa na zakyate "kIdRzam ?' iti vivekaH kartumiti karttavyamarthagrahaNam // 1221 // __ atha te zipyA brUyuH---'yaH kaNThataH sUtre nibaddho'rthastenaiva vayaM tuSTAH kimasmAkaM duradhigamatvAda bahupariklezena "majjaNa nisijja akkhA" (gA0 772) ityAdiprakriyApusssasmartha- 20 grahaNaprayAsena?' iti, te itthaMbruvANAH prajJApayitavyAH / katham ? ityAha je suttaguNA khalu lakkhaNammi kahiyA u suttamAIyA / atthaggahaNamarAlA, tehiM ciya panavinaMti // 1222 // pIThikAyAM lakSaNadvAre ye sUtrasya guNAH "niddosaM sAravaMtaM ca" (gA0 282) ityAdinA kathitAH, yadvA "suttamAIya" ti "sutaM tu muttameva u" (gA0 310) ityAdinA pratipA- 25 ditAH, 'tereva' hetubhirarthagrahaNe marAlAH-alasAH zipyAH prajJApyante / yathA-bho bhadrAH ! nirdopa-sAravada-vizvatomukhAdayaH sUtrasya guNA bhavanti, te ca yathAvidhi gurumukhAdarthe zrUyamANa eva prakaTIbhavanti / kiJca yathA dvAsaptatikalApaNDito manupyaH prasuptaH sanna kiJcit tAsAM kalAnAM jAnIte evaM sUtramapyarthenA'bodhitaM suptamiva draSTavyam / vicitrArthanibaddhAni sopaskArANi ca sUtrANi bhavanti, ato gurusampradAyAdeva yathAvadavasIyante na yatastataH / itthaM yuktiyuktairvacobhiH 30 prajJApitAste vineyAH pratipadyante gurUNAmupadezam , gRhNanti dvAdaza varSANi vidhivadarthamiti // 1222 // gatamarthagrahaNadvAram / athAniyatavAsadvAram-tatrArthagrahaNe samApite sati yo 1degkalpastha ta0 De0 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 vineya AcAryapadayogyaH sa niyamAd dvAdaza varSANi dezadarzanaM kArayitavyaH / ziSyaH pRcchati-tena dvAdaza varSANi sUtragrahaNaM kRtaM dvAdazabhirvarairthaH samagro'pi gRhItaH, ato deza darzanena vinA kimivAsya na sidhyati ? iti ucyate-- aniyata jai vi pagAso'higao, desIbhAsAjuo tahA vi khalu / vAsadvAram / uMduya siyA ya vIsuM, eragamAI ya paccakkhaM // 1223 // yadyapi tena 'prakAzaH' arthaH sUtrasya 'adhigataH' samyag vijJAtastathApi 'khalu nizcayenAso vineyo dezadarzanena dezIbhASAyutaH kartavyaH / kutaH ? ityAha-"uMduya" ityAdi / 'undukam' iti sthAnam / "siya" ti syAtzabdo bhavatyarthe AzaGkAyAM bhajanAyAM vA / tatra bhavatyarthe suprasiddhaH / AzaGkAyAM yathA- "davvathao bhAvathao davvathao bahuguNa tti buddhi siyaa|" (Ava0 10 bhA0 192) bhajanAyAM yathA--"siya tibhAge siya tibhAgatibhAge" (prajJA0pa0 6 patra 216-2) ityAdi / "vIsuM" ti vipvak pRthagityarthaH / 'erakA' gundrA bhadramustaka ityartha ete AdigrahaNAt payaH piccaM nIramityAdayazca zAstraprasiddhAH zabdAsteSu teSu dezeSu lokena tathAtathA vyavahiyamANA dezadarzanaM kurvatA 'pratyakSam' iti pratyakSata upalabhyante // 1223 // Aha yadyasau tAn pratyakSato nopalabheta tataH kA nAma nyUnatA bhavet ? ucyate jo vi pagAso bahuso, guNio paJcakkhao na uvaladdho / ___ jacaMdhassa va caMdo, phuDo vi saMto tahA sa khalu // 1224 // yo'pi 'prakAzaH' arthoM bahuzaH 'guNitaH' svabhyastIkRtaH paraM na pratyakSata upalabdhaH sa jAtyandhasyeva candraH sphuTo'pi san 'khaluH' avadhAraNe tathaivAsphuTa eva mantavyaH / idamatra hRdayam-yathA candraH prakaTo'pi sAkSAddarzanaM vinA jAtyandhasya na parisphuTAkAraH pratibhAsate eva20 masyApi zAstrAnusArataH prakaTA api pratyakSadarzanamantareNa na parisphuTA vyavahAropayogino'rthAH pratibhAsante // 1224 // yatazcaivaM tataH Ayariyattaabhavie, bhayaNA bhavio parIi niyameNaM / appataio jahanne, ubhayaM kiM cA''riyaM khettaM // 1225 // AcAryatvasya-AcAryapadasya abhavyaH-ayogyastasmin 'bhajanA' arthagrahaNAnantaraM dezadarzanaM 25 kAryate vA na vA, yastu 'bhavyaH' AcAryapadayogyaH sa niyamena 'paryeti' dezadarzanAya paryaTati / sa cA''tmatRtIyo jaghanyenAvazyantayA kRtvA preSaNIyaH / kiJca 'ubhayam' iti kiM RtubaddhakAlapAyogyamidaM kSetram ? uta varSAvAsayogyam ? tathA kimetad 'Arya' sArddhapaJcaviMzatijanapadamadhyavarti ? AhozcidanAryam ? etat sarvamapi dezadarzanaM vidadhAno jAnAti // 1225 // atha dezadarzanasyaiva guNAntarAbhidhitsayA dvAragAthAmAha1degkAzaH' sUtrArthaH 'adeg bhA0 // 2 yathA jAtyandhasya cakSuSmadupadezena 'locanAnandadAyI saumyaH zazI bhavati' ityAdikaM svarUpaM jAnato'pi darzanamantareNa na parisphuTAkArazcandraH pratibhAsate evamasyApi gurUpadezAnusArataH zAstrArthamavavudhyamAnasyApi pratyakSadarzanamantareNa bhA0 pustake // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 bhASyagAthAH 1223-30] prathama uddezaH / daMsaNasohI thirakaraNa desa aisesa jnnvypricchaa| kAu suyaM dAyavvaM, aviNIyANaM vivego ya // 1226 // dezadarzane dezadarzanaM kurvato darzanazuddhirAtmanaH sthirIkaraNaM cAnyeSAM bhavati, "desa" ti nAnAdeza- guNAH bhASAsu kauzalam 'atizeSAH' atizayAH janapadaparIkSA ca jAyante / tata etAni darzanazuyAdIni kRtvA vinItebhyaH zrutaM dAtavyam , avinItAnAM 'vivekaH' parityAgaH karttavya iti / dvAragAthAsamAsArthaH // 1226 // atha vistarArthaM vibhaNiSurAha jammaNa-nikkhamaNesu ya, titthayarANaM mahANubhAvANaM / ittha kira jiNavarANaM, AgADhaM daMsaNaM hoi // 1227 // janma-niSkramaNazabdAbhyAM tadAdhArabhUtA bhUmayo gRhyante / janmabhUmiSu ayodhyAdiSu, niSkamaNabhUmiSu ujjayantAdiSu, cazabdAd jJAnotpattibhUmiSu purimatAlAdiSu, nirvANabhUmiSu samme- 10 tazaila-campAdiSu tIrthakarANAM 'mahAnubhAvAnAM' sAtizayA-'cintyaprabhAvANAM sambandhinISu viharataH 'atra kila bhagavatAM jinavarANAM janma jajJe, atra tu bhagavanto dIkSAM pratipannAH, iha kevalajJAnamAsAditavantaH, iha punaH parinivRtAH' evaM bahujanamukhena zrutvA svayaM ca dRSTvA niHzakitatvabhAvAd 'AgADham' atIvavizuddhaM 'darzanaM' samyaktvaM bhavatIti // 1227 // gataM darzanazuddhidvAram / atha sthirIkaraNadvAramAha 15 saMvegaM saMviggANa jaNayae suvihio suvihiyANaM / Autto juttANaM, visuddhaleso sulessANaM // 1228 // 'saMvimAnAM' sAdhUnAM saMvegaM janayati, 'aho ! ayaM bhavyAcAryo'vagAhitasamamtasiddhAntasidhurabhyastacaraNakaraNasAmAcArIka itthaM dezadarzanaM karoti' iti bhAvanayA sthirIkaraNaM karotItyarthaH / svayaM 'suvihitaH' zobhanavihitAnuSThAnasteSAmapi suvihitAnAm , svayam 'AyuktaH' 20 vikathA-nidrAdipramAdairapramattasteSAmapi 'yuktAnAm' apramAdinAm , svayaM vizuddhalezyaH teSAmapi - sulezyAnAmiti // 1228 // ___ gataM sthirIkaraNadvAram / atha dezadvAram / atra ca vizepacUrNikRtA darzanazuddhidvArameva vivRNvateyaM gAthA gRhItA, saMvegasya samyagdarzanalakSaNatvAt saMvegajanane darzanazuddhiH kRtA bhavatIti kRtvA; sthirIkaraNadvAraM tu mUlata eva nopAttam / dvAragAthAyAmapi "dasaNasohI desappavesa 25 aisesa jaNavayaparicchA' ityeSa eva pATho gRhItaH, atastadabhiprAyeNa gataM darzanazuddhidvAram , atha dezapravezadvAraM vyAcaSTe nANAdesIkusalo, nANAdesIkayassa suttassa / abhilAvaatthakusalo, hoi tao NeNa gaMtavvaM // 1229 // kahayati abhAsiyANa vi, abhAsie Avi pavyayAvei / / 30 savve vi tattha pII, baMdhaMti sabhAsio Ne tti // 1230 // 1"saMvegaM saMviggANa gAhA / esa kira Ayariyo hohiti tti to desadasaNaM karei / taM saMjamajuttAyAraM tivvasaddhAsaMpannaM pAsittA annesi pi saMviggANaM tivvataraM saddhaM jaNei // daMsaNasohi tti gayaM / idAthi desapavesi ti dAraM-nANAdesIkusalo gAhAo tinni / " iti vizeSacUrNau // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 382 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 piyadhammadhvajabhIrU, sAhammiyavacchalo asaDhabhAvo / saMviggAvei paraM, paradesapavesaNe sAhU // 1231 // nAnAprakArA-magadha-mAlava-mahArASTra-lATa-karNATa-draviDa-gauDa-vidarbhAdidezabhavA yA dezIbhASA tasyAM kuzalaH san 'nAnAdezIkRtasya nAnAdezabhASAnibaddhasya sUtrasya abhilApe-uccAraNe 5 arthakathane ca kuzalo bhavati, yata evaM tato'nena dezadarzanArtha gantavyam // 1229 // tathA naJaH kutsArthatvAt kutsitA-avyaktavarNavibhAgA bhASA yepAM te'bhASikAsteSAmapyasau dharma kathayati, niHzeSadezabhASAniSNAtatvAt / abhASikA~zcApi taddezabhASayA pratibodhya pravrAjayati / sarve'pi ca ziSyAH 'tatra' AcArye prItiM badhnanti, svabhASikaH 'Ne' asmAkam ayamiti kRtvA // 1230 // tathA10 'priyadharmA' dharmazraddhAluH, avayaM--pApakarma tasmAd bhIruravadyabhIruH, sAdharmikAH-sAdhavasteSAM vatsalo dravyato bhakta-pAnAdinA bhAvatastu mkhalitAdipu sAraNAdinA, 'azaThabhAvaH' mAtRsthAnarahitaH, evaMvidho'sau sAdhuH paradezapravezane vartamAnaH 'param' anyaM saMyamayogeSu sIdantamapi 'saMvignayati' sadupadezadAnAdinA saMvignaM karotIti // 1231 / / gataM dezadvAraM dezapravezadvAraM vA / athAtizayadvAramAha sutta-'tthathirIkaraNaM, aisesANaM ca hoi uvaladdhI / AyariyadaMsaNeNaM, tamhA sevija Ayarie // 1232 // AcAryANAM darzanena sevaneneti yAvat sUtrArthasthirIkaraNamatizayAnAM ca apUrvANAm 'upalabdhiH' prAptirbhavati / yata evaM tasmAt 'seveta' paryupAsItA''cAryAn // 1232 // etadeva vyAkhyAnayati ubhae vi-saMkiyAI, puci jAI si pucchamANassa / hoi jao suttatthe, bahussue sevamANassa // 1233 / / 'ubhaye' sUtre'rthe ca yAni pUrvaM 'se' tasya zakitAni padAni tAni AcAryANAM samIpe pRcchato niHzaGkitAni jAyante / evaM ca bahuzrutAn sevamAnasya 'jayaH' sUtrArthaviSayo'bhyAsAtizayo bhavati, ato bahuzrutaparyupAsanaM vidheyam // 1233 // api ca bhaviyAirio desANa daMsaNaM kuNai esa iya souM / anne vi ujamaMte, viNikkhamaMte ya se pAse // 1234 // ___ 'bhavyAcArya eSa dezAnAM darzanaM karoti' iti zrutvA 'anye'pi' paryupAsyamAnAcAryasambandhinaH zipyAH 'udyacchante' sUtrArthagrahaNAdau udyamaM kurvanti / gRhiNo'pi ca tadguNagrAmaraJjitamanasaH 'viniSkAmanti' dIkSAM pratipadyante 'se' tasya bhaviSyadAcAryasya pArthe iti // 1234 // atizayAnAmupalabdhiH kathaM bhavati ? ityAha suttatthe aisesA, sAmAyArI ya vija jogaaii| vijA jogA ya sue, visaMti duvihA ao hoMti // 1235 // ihAtizayAstrividhAH, tadyathA-sUtrAtizayAH 1 sAmAcAryatizayAH 2 vidyA-yogAH 1degkAramaga De0 ta0 // 2 vijA-jogAi sue tA0 vinA // 25 30 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1231-39] prathama uddezaH / 383 AdizabdAd mantrAzca 3 iti trayo'tizayAH / tatra vidyA strIdevatAdhiSThitA pUrvasevAdiprakriyA - sAdhyA vA, yogAH pAdalepaprabhRtayo gaganagamanAdiphalAH, mantrAH puruSadevatAdhiSThitAH paThitasiddhA vA / yadvA vidyA yogAH cazabdAd mantrAzca zrute eva 'vizanti' antarbhavanti, ato dvividhA atizayA bhavanti - sUtrArthAtizayAH sAmAcAryatizayAzceti / eSAmatizayAnAmupalabdhirapUrvAcArya paryupAsanAyAM bhavati || 1235 || atha sAmAcAryAI atizayaM vibhAvayipurAha--- nikkhamaNe ya pavese, AyariyANaM mahANubhAvANaM / sAmAyA kusalo, a hoi gaNasaMpaveseNaM / / 1236 // sa dezadarzanaM kurvANasteSu teSu nagarAdiSu bahuzrutAnAmAcAryANAM mahAnubhAvAnAM sambandhI yo gaNaH-gacchastanmadhye yaH samyag - ekIbhAvena ekatrAvasthAnalakSaNena pravezastena bahuzo gaNAntareSu niSkramaNe praveze ca sAmAcArIkuzalo bhavati / / 1236 // katham ? ityAhaAgaMtusAhubhAvammi avidie dhannasAlamAiThiyA / uppattiyAu therA, sAmAyArIu ThAviMti / / 1237 // AgantukAH- prAghuNakA upasampannA vA teSAM sAdhUnAM bhAve 'avidite' 'kIdRzenAbhiprAyeNAssgatAH ? ke vA'mI ?' ityaparijJAte kecit 'sthavirA:' AcAryAI dhAnyazAlAyAm AdizabdAd ghRtazAlAdiSu ca sthitAH ''autpattikI:' anutpannapUrvAH sAmAcArI H sthApayanti // 1237 || 15 katham ? ityAha --- 5 10 savve vi paDiggahae, daMseuM nIha piMDavAyaTThA / ahimaramAyAsaMkA, paDileheuM va pavisaMti / / 1238 / / te AcAryAH 'piNDapAtArthaM' bhikSAnimittaM sAdhUn nirgacchato bhaNanti - AryAH ! sarve'pi pratigrahAn darzayitvA nirgacchata, adarzitapratigrahairna gantavyam / kuta itthaM kurvanti : ityAha - 20 'abhimarAdyAzaGkayA' mA kazcidabhimara udAyinRpamArakavat zramaNaveSeNA''gato bhavet, AdigrahaNena cauro vA mA dhAnyAdimoSaNAyA''gato bhavedityAdyAzaGkayA'pUrvI sAmAcArIM sthApayanti / bhikSApratinivRttA api ca gurUNAM purataH sarvaM pratyupekSya tataH pravizanti, tairevAbhimarAdibhiH kAraNairiti // 1238 // gatamatizayadvAram / atha janapadaparIkSAdvAramAha 1 eteSA ta0 De0 mo0 0 // 2 bhAgANaM tA0 // 3 'vAnAM ye gaNAH gacchAsta bhA0 // 4 "uttarApadhe araghahiM" iti cUrNo // 5 etacihnamadhyagataH pAThaH mo0 le0 pustakayoreva dRzyate // abbhe nadI talAe, kube aipUrae ya nAva vaNI / maMsa-phala- pupphabhogI, vitthine kheta kappa vihI // / 1239 / / sa dezadarzanaM kurvan janapadAnAM parIkSAM karoti -- kasmin deze kathaM dhAnyanippattiH ? / tatra kvacid deze'bhraiH sasyaM nippadyate vRSTipAnIyairityarthaH, yathA lATaviSaye / kvApi nadIpAnIyaiH, yathA sindhudeze / kvacittu taDAgajalaiH, yathA draviDaviSaye / kvApi kUpapAnIyaiH, yathA uttarApathe / kacidatipUrakeNa, yathA bannAsAyAM pUrAdavaricyamAnAyAM tatpUrapAnIyabhAvitAyAM kSetrabhUmau 30 dhAnyAni prakIryante; yaithA vA Dimbharela ke mahirAvaNapUreNa dhAnyAni vapanti / "nAva" 25 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 iti yatra nAvamAropya dhAnyamAnItamupabhujyate, yathA kAnanadvIpe / "vaNi" ti yatra vANijyenaiva vRttirupajAyate na karSaNena, yathA mathurAyAm / "maMsa" tti yatra durbhikSe samApatite mAMsena kAlo'tivAhyate / tathA yatra puSpa-phalabhogI prAcuryeNa lokaH, yathA koGkaNAdiSu / tathA kAni vistIrNAni kSetrANi ? kAni vA saGkSiptAni ? / "kappe" tti kasmin kSetre kaH kalpaH ?, yathA sindhuviSaye'nimiSAdyAhAro'garhitaH / "vihi" tti kasmin deze kIdRzaH samAcAraH ? yathA sindhuSu rajakAH sambhojyAH, mahArASTraviSaye kalpapAlA api sambhojyA iti // 1239 // api ca sajjhAya-saMjamahie, dANAisamAule sulbhvittii| kAlubhayahie khette, jANai paDaNIyarahie ya // 1240 // 10 svAdhyAyahitaM yatrAkhaNDe sUtrA'rthapaurupyau bhavataH / saMyamahitaM-strIdoSarahitamalpabIja-haritAdi vA / "dANAi" ti dAnazrAddhaiH AdigrahaNAdabhigamazrAddhairvA samAkulam / ata eva sulabhA-suprApA vRttiH-prANavartanaheturAhArasampattiryatra tat sulabhavRttikam , tathA kimidamAgantukabhadrakam ? uta vAstavyabhadrakam ? ityAdyupalakSaNAd draSTavyam / "kAlubhayahie khete" tti amUni varSAvAsaprAyogyANi amUni RtubaddhakAlayogyAnItyubhayakAlahitAni kSetrANi jAnAti / tathA pratyanIkaH15 sAdhvAdInAmupadravakArI tadrahitAni ca kSetrANi samyag jAnAtIti // 1240 // gataM janapadaparIkSAdvAram / yasmAdete guNAstasmAdavazyaM dezadarzanaM karttavyam / gataM "pabajjA sikkhAvaya" (gA0 1132 ) ityAdimUladvAragAthApratibaddhamaniyatavAsadvAram / atha nippattidvAram / taccAnantarokte'niyatavAsadvAre vakSyamANe vihAradvAre ca sambhavati / tatrAniyatavAsadvAre tAvad daryate-itthaM tena dezadarzanaM kurvatA zipyAH pratIcchakAzca sAmAcAryAM sUtrA'rthagrAhaNAyAM 20 ca niSpAdayitavyA ityatrAntare yaduktaM pratidvAragAthAyAM "kAu suyaM dAyatvaM, aviNIyANaM vivego y|" (gA0 1226) tadidAnImabhidhitsuragAthAmAha--- __uvasaMpaja thirataM, paDicchaNA vAyaNollachagaNe ya / niSpattidvAram ghaTTaNa-ruMcaNa-patte, duhAseM tahiM gae rAyA // 1241 // prathamaM pratIcchakA yathA tamupasampadyante tathA vaktavyam / tata AtmanaH pratIcchakAnAM ca yathA 26 sthiratvaM tulanayA karoti / tatasteSAM pratIcchanA vAcanA ca yathA bhavati / tataH pramAdyatAM AIcchagaNadRSTAnto ghaTTanA ruJcanA patradRSTAntAzca yathA'bhidhIyante / duSTAzvaviSayaM dRSTAntaM yathA sAdhava AcAryAnuddizya darzayanti / "tahiM gae" tti yatrA''cAryAstiSThanti tatra gatAnAM yathA rAjadRSTAntaH sUribhirudAhiyate / tadetat sarvaM vaktavyamiti dvAragAthAsamAsArthaH // 1241 // . 1 "maMsa tti jattha maMseNa dubhikkhe laMghijjati kAlo, jadhA siMdhUe subhikkhe vi / puppha tti jadhA pupphavikkaeNaM vittI bhavati, evaM phalavikkaeNa vi; adhavA pupphaphalabhoyaNaM jattha, jadhA tosali-koGkaNesu" iti cUrNau // 2 "vihi tti kammi dese keriso AyAro ? jadhA siMdhUe NillevagA saMbhoiyA" iti cUrNau / "vihi tti jammi dese jo jArilo AyAro, jadhA siMdhuvisae viyaDabhAyaNesu pANayaM agarahitaM bhavati, kacchavisae gihatyasaMsaTTe vi uvasmae vasaMtANaM natthi doso" iti vizepacUrNau // 3 deglA asambhodeg bhA0 mo0 le0 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1240-45 ] prathama uddezaH / atha vistarArthaM vibhaNiSuH prathamadvAramadhikRtyAha - kAhii avvocchittiM, sutta -tthANaM ti 'so tadaTThAe / abhigammai pegehiM, paDicchaehiM viharamANo // / 1242 // eSa mahAbhAgaH sUtrArthayoravyavacchittiM kariSyatIti buddhyA 'saH' bhavyAcAryaH 'tadarthaM ' sUtrArtha - grahaNanimittamabhigamyate'nekaiH pratIcchakaiH 'viharamANa:' dezadarzanaM kurvanniti // 1242 // 5 Aha kimasau DiNDimADambareNa ghoSayati yathA 'ahaM bahuzruto'haM bahuzrutaH' iti yadeva - manekaiH pratIcchakairabhigamyate ?, naivam, na khalu sadvivekasudhAdhArAdhautacetasaH santaH santaH kadAcanApi svaguNavikatthane pravRttimAtanvate, mithyAbhimAnAkhyaprabalatamatamastiraskRtasajjJAnalocanaprasarANAmitarajantUnAmeva tatra pravRttisambhavAt / uktaJca mohasya tadapi vilasitamabhimAno yaH parapraNItAyAH / tat tamaso'pi tamisraM, yA''tmastutirAtmanA kriyate // yadyevaM tataH kathamivAsAvevameva prasiddhimArohati ? iti ucyatevAsAvajavihArI, jar3a vi ya na vikaMthae guNe niyae / abhaNato vi muNija, pagai cciya sA guNagaNANaM / / 1243 // varSAvarjavihArI, varSAsu caturo mAsAnekatrasthAyI anyadA punaraniyatavihArItyuktaM bhavati / sa 15 evaMvidho yadyapi na vikatthate 'nijakAn' AtmIyAn guNAn tathApi 'abhaNannapi' khaguNAn akIrttayannapi jJAyate / kutaH ? ityAha- prakRtireva sA 'guNagaNAnAM' jJAnAdiguNasamUhAnAm / taduktam - 385 abhaNatA vihu najaMti supurisA guNagaNehiM niyaehiM / kiM bolaMta maNIo, jAo lakkhehiM dhippaMti ? // etadevAnyoktidRSTAntena draDhayati upasampat 10 // 1243 // 27 bhamarehiM mahuyarIhiM ya, sahaja appaNo ya gaMdheNaM / pAusa kAlakalaMbo, jai vi nigUDho vaNaniguMje // / 1244 // iha kila kadambakavRkSAH prAvRSi jaladharadhArAbhihatAH puSpanti / tataH prAvRTkAle yaH kadambaH sa yadyapi vananikuJje 'nigUDha : ' guptastiSThati tathApi bhramarairmadhukarIbhizcAtmanaH sambandhinA gandhena 25 'ca prasaratA 'sUcyate' jJApyate yathA 'atra kadambavRkSastiSThati' / evamayamapi bhramara - madhukarIkalpAbhiH sAdhu-sAdhvIbhiH parimalakalpena ca nijaguNanikurambena prasarpatA kadambavad udyAnAdAvatyantanigUDho'pi tiSThan sUcyate // 1244 // yadi vA 30 kattha va na jalai aggI, kattha va caMdo na pAyaDo hoi / kattha varalakkhaNadharA, na pAyaDA hoMti sappurisA / / 1245 / / kutra vA 'na jvalati' na dIpyate'gniH ? kutra vA candra udayaprAptaH prakaTo na bhavati ? kutra vA varANi- uttamAni lakSaNAni - abhyantarato jJAnAdIni bAhyataH zarIrasaundaryAdIni zaGkha-cakrAdIni 1 so ya uTThAe ? tA0 // bhaviSyadAcAryasya prasiddhiH Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasampadaH prakArAH 10 386 saniyukti-laghubhAnya-vRttike vRhatkalpasUtre vA dhArayantIti varalakSaNadharAH satpuruSAH prakaTA na bhavanti ? || 1245 // atra paro'nupapattimudbhAvayannAha udae na jala aggI, anbhacchanno na dIsaI caMdro / mukkhe mahAbhAgA, vijApuramA na bhAyaMti / / 1246 // 5 udake na jvalatyagniH kintu vidhyAyati, abhracchannazcandro na dRzyate, 'mUrkheSu' mUrkhANAM purato mahAbhAgA vidyApradhAnAH puruSA vidyApuruSAste'pi 'na bhAnti' na zobhante; tataH "kattha va na jalai aggI" (gA0 1245 ) ityAdi nopapadyate, tadayuktam, abhiprAyAparijJAnAt, iha hi svaviSaya evAgni-candra-satpuruSANAM jvalanAdi sAmarthyaM cintyate na tvaviSaye / / 1246 // kaH punaramISAM svaviSayaH ? ityAha sukiMdhaNammi dippar3a, aggI meharahio sasI bhAi / vhijaNeya niuNe, vijApurimA vi bhAyaMti / / 1247 / / 'zundhane' zuSkakASThA dIpyate'gniH, 'megharahitaH ' zaradAdikAle'bhairacchannaH zazI 'bhAti' prakAzate, 'tadvidhajane ca ' tAdRze sahRdayaloke 'nipuNe' vyAkaraNa- pramANAdizAstrakuzale vidyApuruSA api 'bhAnti' zobhAM labhante / eSa trayANAmapyamISAM svaviSayaH, atra ca sarvatrApyamI 15 dIpyante, ato na kiJcidanupapannam // 1247 // atraivAparaM dRSTAntamAhakumuoyararasamuddhA, kiM na vivohiMti puMDarIyAI / sUrakiraNA sassiva, kumuyANi apaMkayarasannA / / 1248 // na ya apagAsagattaM, caMdA -''iccANa savisae hoi / iya dippaMti guNaDDA, mukkhesu hasijamANA vi / / 1249 // kumudAnAmudarANi kumudodarANi teSu rasaH - makarandaH tasmin mugdhAH - anabhijJAH, tadAnIM teSAmaprabuddhatvAd IdRzo'mISAM makaranda iti na vidantItyarthaH ; evaMvidhAH sUryakiraNA yadyaviSayatvAt kumudAni na vibodhayanti tataH kiM svaviSayabhUtAni puNDarIkANi na vibodhayanti ? bodhayantyeva / zazino vA kiraNA yadi 'apaGkajarasajJAH paGkajarasAkhAdamugdhAstataH kiM svaviSayabhUtAni kumudAni nabodhayanti ? / tatazca 'na ca' 'naivA'prakAzakatvaM candrA - ''dityayoH svaviSaye bhavati kintu 25 prakAzakatvameva, 'iti' amunaiva prakAreNa guNaiH- jJAnAdibhirADhyAH - samRddhAH 'mUrkheSu' pazuprAyeSu hasyamAnA api 'dIpyante' sahRdayahRdayeSu prakAzante / / 1248 / / 1249 // uktamAnuSaGgikam / prakRtamanusandhIyate 20 [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 so caraNasuTThiyappA, nANaparo sahao a sAhUhiM / uvasaMpayA ya tesiM, paDicchaNA ceva sAhUNaM // 1250 / / 30 'saH' iti bhaviSyadAcAryaH caraNasusthitAtmA tathA 'jJAnapara : ' sUtrA - 'rdhapaurupIkaraNaM prati udyuktaH parAM niSThAM prApto vA, darzanAvinAbhAvitvAd jJAnasya darzanapara ityapi draSTavyam, saca sAdhubhiH svaparivAravarttibhirapareSAM sAdhUnAM purataH 'sUcitaH ' zlAghitaH tatasteSAM sAdhUnAM tasyAntike 1 tataH 'kim' iti kAkvA prazne, kiM svadeg bhA0 // 2 'mUrkhe:' pazuprAyaiH hasya bhA0 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAyagAthAH 1246-53] prathama uddezaH / 387 upasampad bhavati, tena ca teSAM yathAvidhi pratIcchanA karttavyA iti / eSa eka upasampadaH prakAra uktaH // 1250 // atha dvitIyaM prakAramAha hANAi samosaraNe, pariyatiM suNittu so sAhuM / atti paDicoyaNa, uvasaMpaya dIvaNA atthe / / 1251 / / 1 snAnAdau AdizabdAd rathayAtrAdo 'samavasaraNe' sAdhumIlake "aDDe loe" iti vyaJjana-5 dadUSitaM sUtraM parivarttayantaM sAdhuM kamapi zrutvA sa pratinodanAM karoti - " aTTe loe" ( AcArAMga zru0 1 0 1 u0 2 ) iti paTha / sa prAha- - kim ? iti / gItArtho brUte - " aTTe" iti artho na milati / itaraH prAha - kim asyArtho'pyasti ? / [ gItArthaH prAha - ] bADham namaskAramAdiM kRtvA sarvasyApi zrutasyArtho vidyate / sa Aha-- yadyevaM tarhi "aTTi" tti padasya ko'rthaH ? ucyate - 'ArttazcaturddhA nAma-sthApanA- dravya bhAvabhedAt, nAma-sthApane sugame, dravyataH 10 sacittAdidravyairaprAptaiH prAptaviyuktairvA ya AtaH sa dravyAtaH, kodhAdibhirabhibhUto bhAvArttaH, evaM prakAradvayenAyaM loka Artto varttate / ' ityAkarNya pramuditaH sa sAdhuzcintayati - 'aho ! asya sUtralavasyApIdRg hRdayaGgamo'rthastato yadi sarvasyAdhItasyArthamavabudhye tataH sundaraM bhavati' ityabhisandhAyA'rdhagrahaNArthaM tasyaiva pArzve upasampadaM pratipadyate / tato'sau vidhinA tasyArthe dIpanaM karoti, arthaM kathayatItyarthaH / eSa dvitIyaH prakAraH || 1251 / / atha tRtIyamapi prakAramAhahavA vi gurusamIvaM, uvAgae desadaMsaNammi kae / uvasaMpaya sAhUNaM, hoi kayammI disAbaMdhe / / 1252 / / athavA dezadarzane kRte sati yadA'sau gurUNAM samIpamupAgato bhavati tadA gurubhirAcAryapade pratiSThApya digbandhe 'kRte' anujJAte sati vihAraM kurvato'sya pArzve pratIcchakasAdhUnAmupasampad bhavatIti // 1252 // vyAkhyAtaM tribhiH prakArairupasampadvAram / atha sthiratvadvAramabhidhAtukAma AhaAyaparobhayatulaNA, caunvihA suttasAraNittariyA / 15 20 tiuesDA saMvigge, iyare caraNeharA necche / / 1253 // tatrAsAvAtmaparobhayaviSayAM tulanAM karoti / sA ca pratyekaM caturvidhA vaktavyA / tathA ye kecit tadguNAvarjitA agAriNaH pravrajanti teSAmupasampannAnAM cAsau sUtrasAraNAM karoti, sUtraM pAThayatItyarthaH; upalakSaNaM caitat, tenA''sevanAzikSAmapi grAhayati / tathA teSAmubhayeSAmapyasau 25 itvarAM dizaM badhnAti, yathA- - yAvadAcAryANAM sakAzaM vrajAmastAvadahamevAcAryo'hamevopAdhyAyaH, tatragatAnAmAcAryA jJAyakA iti / "tiNhaTTA saMviggi" tti ye saMvignAH sAdhavaste ' trayANAM ' jJAnadarzanacAritrANAmarthAya upasampadyamAnAH pratyeSTavyAH / " iyare caraNi" tti itare' pArzvasthAdayo yadi caraNArthamupasampadyante tataste'pi saGgrAhyAH, "iharA necche" tti itarathA jJAna- darzananimittam, sUtrArthagrahaNa-darzanaprabhAvakazAstrAdhyayanArthamiti bhAvaH, yadyupasampadyante tataH 'necchet' nopasampadaM 30 mAhayedityarthaH // 1253 // atha yaduktam "AtmaparobhayatulanA caturvidhA " iti tatrAtmatulanAM tAvad bhAvayati - 1 'syArthadI' ta0 De0 kAM0 // 2 puNaravi gurussamIvaM tA0 / cUrNikRtA'yameva pATha AdRtaH // upasampanAnAM sthiratvam Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 AhArAI dave, uppAeuM sayaM jai samattho / upasampanAnAM kha khettaoM vihArajoggA, khettA vihatAraNAIyA // 1254 // parasAma kAlammi omamAI, bhAve ataraMtamAipAuggaM / rthyAvedanam kohAiniggahaM vA, jaM kAraNa sAraNA vA vi // 1255 // 5 ihA''tmatulanA caturvidhA- (granthAnam-5500) dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / tatra dravyata eSAmupasampannAnAM yadyeSaNIyAnyAhArAdIni khayamutpAdayituM samarthaH, AdigrahaNAd upadhizayyAparigrahaH / kSetrata RtubaddhavihArayogyAni varSAvAsayogyAni vA kSetrANyutpAdayituM zaknomi na vA, "vihaM" ityadhvA tasmAt tAraNaM-pAranayanam , AdizabdAd rAjadviSTAditAraNAni kartu mahaM samartho na veti // 1254 // 10 kAle avamaM-durbhikSaM tatra AdigrahaNAd aziva-bhayAdau nirvAhayituM zakto'smi na veti / bhAve "ataraMta" tti glAnIbhUtAnAm AdizabdAd bAla-vRddhAdInAM vA eSAM prAyogyamutpAdayituM samartho'haM na veti, athavA zaknomi krodhanigrahaM kartuM na veti AdigrahaNAd mAna-mAyA-lobhanigrahaparigrahaH, yadvA yat 'kAraNaM' jJAnAdikaM nimittamuddizyaite upasampadyante tasyAhaM sAraNAM kartumIzo na veti / / 1255 // 15 gatamAtmatulanAdvAram / atha paratulanAdvAramAha-- AhArAi aniyao, laMbho so virasamAi nijUDho / unbhAmaga khulakhettA, ariuhiyAo a vasahIo // 1256 // UNAiritta vAso, akAla bhikkha purimaDDa omAI / bhAve kasAyaniggaha, coyaNa na ya porusI niyayA // 1257 // 20 te pratIcchakAH prathamamevocyante-dravyata AhArAdInAM lAbhaH 'aniyataH' kadAcid bhavati kadAcinneti, yo'pi bhavati so'pi virasaH-purANaudanAdiH, AdizabdAd arasasya higvAdyasaMskRtasya rUkSasya ca valla-caNakAdergrahaNam , so'pi 'niyUMDhaH' ujjhitaprAyaH / kSetrata udbhAmakabhikSAcaryayA gantavyam , bahiAmeSu bhikSArthaM yat paryaTanaM sA uddhAmakabhikSAcaryA; tathA 'khula kSetrANi' nAma yatrAlpo loko bhikSApradAtA, so'pi ca stokameva dadAti tatra viharttavyam ; aR25 tuhitAzca prAyo vasatayaH prApyante, yo yadA Rturvartate tasya tadA'nanukUlA ityarthaH // 1256 // kAlataH kadAcida mAsakalpasthAne varSAvAsasthAne vA UnamatiriktaM vA kAlaM kAraNe vAsaHavasthAnaM bhavet , kApi kSetre 'akAle' sUtrapaurupyA arthapaurupyA vA velAyAM bhikSA prApyeta, tataH sUtrArthahAnirapi bhAvinI, kutrApi pUrvArddha'pi pUrNe avamaM-khodarapUrakAhAramAtrAyA nyUna labhyeta, AdigrahaNAt pAnamapi sampadyeta / 'bhAve' bhAvataH kaSAyanigrahaH kharaparupanodanAyAmapi 30 kartavyaH / na ca 'niyatA' avazyambhAvinI sUtrArthayoH paurupI, kadAcidasmAkaM dharmakathAdivya gratayA sUtrArthayoAghAto'pi bhavatAM bhavedityarthaH / tadetat sarvamapi yadyaGgIkarttamutsahatha tataH pratipadyadhvamupasampadamiti // 1257 // 1degcaryAyAM gantadeg bhA0 vinA // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 389 bhASyagAthAH 1254-61] prathama uddezaH / attaNi ya pare cevaM, tulaNA ubhaya thirakAraNe vuttaa| paDivajaMte' sav, kariMti suhAe didvaMtaM // 1258 // AtmaviSayA paravipayA ca tulanA ubhayorapi 'sthiratAkAraNe' sthirIkaraNArthamevamuktA / gataM sthiratvadvAram , atha pratIcchanAdvAramAha-'paDivajaMte" ityAdyuttarArddham / 'sarvam' anantaroktamartha yadi pratIcchakAH pratipadyante tadA 'suSayA' vadhyA dRSTAntamAcAryAH kurvanti // 1258 // tamevAha Asa-rahAI oloyaNAi bhIyA-''ule a pehaMtI / sakulagharaparicaeNaM, vArijai samuramAIhiM // 1259 // khisijai hammai vA, nINijai vA gharA aThAitI / nIyA puNa se dose, chAyaMti na nicchubhaMte ya // 1260 // 10 yathA kAcid vadhUH khakulagRhasya-khakIyapitRgRhasya sambandhI yaH paricayaH-ramaNIyavastudarzanahevAkastena azva-rathAn AdigrahaNena hamtyAdIn , avalokanaM-gavAkSastena AdizabdAd apareNa vA jAlakAdinA bhItAn AkulA~zca janAn prekSamANA satI 'vAryate' 'putri ! mA'valokiSThAH' iti pratiniSidhyate zvasurAdibhiH, mA bhUd asyAH prasaGgataH parapuruSaviSayo'pyavalokanahevAka iti // 1259 // 15 __ yadi vAritA satI noparamate tataH "khisijjai" ti nindyate 'AH kulapAMsane ! kimevaM karoSi ?' ityAdi / tathApi yadi na nivartate tataH 'hanyate' kazAdibhistADyate / evamapi yadi na tiSThati tato'tiSThantI gRhAnniSkAzyate, mA bhUdaparAsAmapi gRhamahelAnAmasyAH prasaGgajanita evaMvidha eva kuhevAka iti kRtvA / ye tu tasyAH 'nijakAH' pitRgRhasambaddhAH khajanAste 'se' tasyA doSA~ chAdayanti, kathaJcidupAlambhapradAnAdinA'nAcchAdayanto'pi na gRhAd niSkAzayanti, 20 gauravArhatvAt tatra tasyAH // 1260 // epa snuSAdRSTAntaH / athArthopanayamAha __marisijai appo vA, sagaNe daMDo na yAvi nicchubhaNaM / amhe puNa na sahAmo, sasurakulaM ceva suNhAe // 1261 // te AcAryA bhaNanti-AyaryAH ! pitRgRhasthAnIyo yupmAkaM khagacchaH, zvasurakulasthAnIyA vayam , azva-rathAdyavalokanasthAnIyaM pramAdAsevanam , gavAkSAdisthAnIyAnyapuSTAlambanAni; tato yupmAkaM 25 'khagaNe' vagacche pramAdAsevanaM kRtamapi 'mRpyate' kSamyate, alyo vA 'daNDaH' prAyazcittalakSaNaH pramAdapratyayo bhavatAM tatra dIyate, na ca mahatyapyaparAdhe gacchAnnipkAsanaM gauravArhatayA bhavatAM bhavati vayaM punaH svalpamapyaparAdhaM bhavatAM na sahAmaH zvasurakulamiva 'suSAyAH' vadhvAH sambandhinamaparAdham ityukte yadi te pratIcchakA bhaNeyuH---'evametad yadAdizanti bhagavantaH' tataste pratIcchayante / ete ca dvidhA-pArzvasthAdayo vA bhaveyuH saMvimA vA / tatra ye pArzvasthAdayaste pArzvasthAdimuNDitA 30 vA saMvinamuNDitA vA / ye'pi saMvinAste'pi samanojJA vA amanojJA vA // 1261 // 1 te cevaM kadeg tA. vinA // 2 paJcaeNaM tA0 // 3 mA vilo mo0 le. kAM0 // 4 vA'pi samanobhA. vinA // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnAmA. 10 390 saniyukti-laghubhApya-vRttike dRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 sarveSAmapyeSAM vidhimAhaupasampa pAsatthAImuMDie~, AloyaNa hoi dikkhpbhiiio| locanA saMviggapurANe puNa, jappabhiI ceva osanno // 1262 // khasAmA samaNunnamasamaNunne, jappabhiI ceva niggao gcchaa| cArIkathanaM ca sohiM paDicchiUNaM, sAmAyAriM payaMsaMti // 1263 // yaH pArzvasthAdiH pArzvasthAdibhireva muNDitastasya 'dIkSAprabhRti' dIkSAdinAdArabhya AlocanA bhavati / yastu saMvinamuNDitatvAt pUrvaM saMvignaH pazcAd avasannIbhUtaH sa purANasaMvigna ucyate, gAthAyAM prAkRtatvAd vyatyAsena pUrvAparanipAtaH, saH 'yatprabhRti' yaddinAdArabhyA'vasannaH saJjAtastatprabhRtyevAlocanAM dApyate // 1262 // 10 yantu saMvignaH sa dvidhA--'samanojJaH' sAmbhogikaH 'asamanojJaH' asAmbhogikaH / sa dvividho'pi yatprabhRti khagacchAnnirgatastata eva dinAdArabhyAlocanAM dApayitavyaH / tataH 'zodhim' AlocanAM pratIcchaya yo yat tapaH chedaM mUlaM vA prAyazcittamApannastasya tad dattvA khakIyAM sAmAcArImAcAryAH pradarzayanti // 1263 // kiM kAraNam ? iti cedityAha avi gIya-suyaharANaM, coijaMtANa mA hu aciyattaM / merAsu ya patteyaM, mA'saMkhaDa puvakaraNeNaM // 1264 // __ ye gItArthAH zrutadharAH, bahuzrutA gaNi-vAcakAdizabdAbhidheyA ityarthaH, teSAmapi, kiM punaritareSAm ? ityapizabdArthaH, vitathasAmAcArIkaraNe nodyamAnAnAM 'maivaM sAmAcArImanyathAkAraM kArSIH' ityAdivacanairmA bhRd "aciyattaM' aprItikam , yato'nyo'nyaM gacchAnAM kAzcidanIdRzyaH sAmA cAryastataH 'pratyekaM' pRthak pRthag 'maryAdAsu' sAmAcArISu vartamAnAsu pravAhataH pUrvAbhyastAyA evaM 20 sAmAcAryAH karaNena pratinoditAnAM mA 'asaMkhaDaM' kalaho bhavedityAtmIyA cakravAlasAmAcArI kathayitavyA // 1264 // Aha kathaM punarabhidhIyamAne'prItikaM bhaved ? ucyate-- gacchai viyArabhUmAi vAyao deha kappiyAraM se / tamhA u cakkavAlaM, kahiMti aNahiMDiya nisiM vA // 1265 // ayaM vAcako vicArabhUbhyAm AdizabdAda bhakta-pAnagrahaNAdI gacchati ato dadata 'kalpitAraM' 25 kamapi kalpikaM sAdhu 'se' tasya vAcakasya yena sa sAmAcArI darzayati / tata evamabhidhIyamAne tasya vAcakasya mahadaprItikaM bhavati, yathA-aho ! svagaNaM vimucya paragaNamupasampannA vayamapyevaM paribhUyAmahe iti / yata evaM tasmAt cakravAlasAmAcArI-pratidinakriyAkalAparUpAM teSAM purata AcAryAH kathayanti yathA te kalpikA bhavanti / yAvacca sA teSAM prarUpyate tAvat "ahiMDaya" ti te mikSArthaM na hiNDApyante, mA bhUt teSAM sAmAcArIzikSaNavyAghAtaH / atha na saMstarati tataH 30 'nizi' rAtrI te sAmAcArI grAhayitavyA iti / / 1265 // gataM pratIcchanAdvAram / atha vAcanAdvAram / teSAM gRhItasAmAcArIkANAM sUtrArthavAcanA dAtavyA / vAcyamAnAnAM ca teSAM sAmAcArIkaraNe pramAdyatAM yo vidhistamabhidhitsura zlokamAha 1 pUrvaparadeg ta0 de0 // 2 pucapatteNaM tA0 // 3 raNenodyacchamAnA ta0 De0 / / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1262-69] prathama uddezaH / 391 uvaeso sAraNA ceva, naiyA paDisAraNA / ___ chaMde avaTTamANaM, appachaMdeNa vajejjA // 1266 // upadezaH smAraNA caiva tRtIyA pratismAraNA, tataH 'chande' upadeze'vartamAnaM vineyaM gururapi 'Atmacchandena' AtmAbhiprAyeNa 'varjayet' parityajediti niyuktizlokasamAsArthaH // 1266 // atha vistarArthaH, tatra gurubhistAn prati vaktavyam --asmAkameSA sAmAcArI yad nidrA-5 vikathAdayaH pramAdAH pariharttavyAH, eSa upadezaH / atha smAraNAmAha nidApamAyamAisu, saI tu khaliyassa sAraNA hoi / naNu kahiya te pamAyA, mA sIyasu tesu jANato // 1267 // nidrava pramAdo nidrApramAdaH, AdizabdAd apratyupekSita-duSpratyupekSitAdiparigrahaH, teSu 'sakRda' ekavAraM skhalitasya smAraNA kartavyA bhavati / yathA-bho mahAbhAga ! nanvete pUrvamevAsmAbhistava 10 pramAdAH kathitAH tato jAnannapi 'teSu' pramAdeSu mA sIdetyeSA smAraNA // 1267 // atha pratismAraNAmAha phuDa-rukkhe aciyatta, goNo tudio va mA hu pellejaa| sajaM ao na bhannai, dhuva sAraNa taM vayaM bhaNimo // 1268 // sphuTaM nAma-yastena pramAdaH kRtaH sa parisphuTaM nAbhidhIyate kintvanyavyapadezena bhaNitavyam , 15 lakSaM nAma-nippipAsam , yathA---'nirdharma ! nirakSara ! niHzuka !' ityAdi tadapi na vaktavyam , yataH sphuTa-rUkSe'bhidhIyamAne'prItikaM bhavati / atra ca godRSTAntaH-yathA 'gauH' balIvo mahatA bhAreNa lahito halaM vA vahamAnaH pratAdenA'titoditaH san kUrdayitvA bhAraM pAtayati halaM vA bhanakti; evamayamapi sphuTAkSaraM rUkSabhaNityA vA bhaNitaH kaSAyitatvAd asaGkhaDaM kRtvA gacchAnirgacchet / ata: evAha-gauriva, vAzabdasyopamAnArthasyA'tra sambandhAd . asAvapi 'tuditaH' khara-paruSabhaNanapratodena vyathitaH san mA 'huH' nizcitaM 'prerayet' saMyamabhAraM balAdapahastya pAtayet, mata eva ca 'sadyaH' tatkAlaM yadA pramAdaH kRtastadaiva na bhaNyate / "dhuva sAraNa" ti sa ktavya:vatsa! dhruvA-avazyaM kartavyA saMyamayogeSu sIdatAM sAraNA, tathA ca maunIndravacanam rUsau vA paro mA vA, visaM vA pariyattau / / bhAsiyacA hiyA bhAsA, sapakkhaguNakAriyA // ( mahAni0 a0 2) // 'tat' tasmAd jinAjJArAdhanAya vayaM bhavantamevaM bhaNAmaH, na punarmatsara-pradveSAdinA // 1268 // ' atha "sajaM ato na bhannai" ti padavyAkhyAnArthamAha tadivasaM viie vA, sIyaMto vuccae puNo taiyaM / ego'varAho te soDho, vIyaM puNa te na visahAmo // 1269 // 1 "taH "aciyattaM " sphuTa bhA0 // 2' t / ato madhura-gambhIrabhaNityA sAnunayamevAmi ghIyate / ata evAha bhA0 / "evaM phuDakkharaM bhaNio kasAio asaMkhaDitA nAsijjA, tamhA phuDasakvaM na bhANiyavvo, sANuNayaM bhANiyavo jahA na kasAijai" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // 26 25 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 'sIdan' sAmAcAryAM pramAdyan tasminneva divase'nyasyAM velAyAM dvitIye vA divase punarbhUyo'pyucyate 'tRtIyA' pratismAraNA, eka upadezo dvitIyA smAraNA tRtIyA pratismAraNeti kRtvA / katham ? ityAha-ekaste mahAnaparAdhaH 'soDhaH' titikSito'smAbhiH, yadi punardvitIyaM khalpamapyaparAdhaM kariSyasi tato vayaM te "na visahAmo" na sahipyAmaH // 1269 // / tathA cAtrArdracchagaNakadRSTAntaH kriyate goNAiharaNagahio, mukko ya puNo sahoDha gahio u / ullollachagaNahArI, na muccae jAyamANo vi // 1270 // yathA kazcit cauro gavAdiharaNaM kurvannArakSakairgRhItaH tataH, 'muJcata mAmekavAram , nAhaM bhUyaH svalpamapi cauryaM karipyAmi' ityukte dayAlutvAd aparoparodhAdvA tairmuktaH punardvitIyavelAyAM 10 pUrvAbhyAsavazAd yadyArdracchagaNahArI bhavati, svalpacauryakArIti bhAvaH, tathApi 'sahoDhaH' salopto gRhItaH san yAcamAno'pi mokSaNaM na mucyate / evaM bhavato'pyekavAraM mahadapi pramAdapadaM titikSitamasmAbhiH, ita Urddha tu stokamapi na titikSAmahe / itthamukto'pi yadi pramAdyati tadA mAsalaghu daNDaM dattvA dvitIyaM ghaTTanAdRSTAntaM kurvanti // 1270 // tamevAha ghaTTijaMtaM vucchaM, iti udie daMDaNA puNo viiyaM / 15 pAsANo saMvutto, airuciya kuMkumaM taie // 1271 // __ yathA dugdhamAdrahitaM sad ghaTyamAnaM cAlyamAnamapi "vucchaM" ti dezIpadatvAd avadagdhaM vinaSTamiti yAvad , evaM bhavAnapyasmAbhiritthaM smAraNAdinA ghaTyamAno'pi pramAdamevA''sevitavAn , 'iti' evam 'udite' kathite sati yadi bhUyaH pramAdyati tadA punarapi 'daNDanA' mAsalaghuprAyazcittarUpA kartavyA / "vIyaM" ti etad dvitIyamudAharaNam / itthaM daNDito'pi yadi pramAdAda 20 noparamate tadA ruzcanAdRSTAnto vaktavyaH- "pAsANo" ityAdi / ati-atIva ruJcitaM-piSTaM kuGkumaM kiM pASANaH saMvRttaH ? / evaM bhavAnapi mahatA prayAsena pratinodyamAnaH kimapramattaH ( kima pramattaH ) saMvRttaH ? iti / etat tRtIyamudAharaNaM kRtvA tathaiva mAsalaghu dIyate // 1271 // __ atha yaduktaM prAk "aviNIyANaM vivego ya" tti (gA0 1226) tadidAnIM bhAvyate avinItA nAma ye bahuzo'pi pratinodyamAnAH pramAdyanti, te ca cchandevartamAnA bhaNyante, tA~zca 25 sUraya Atmacchandena varjayeyuH / kaH punarAtmIyacchando yena te parihiyante ? iti ucyate teNa paraM nicchubhaNA, AuTTo puNa sayaM parehiM vA / taMvolapattanAyaM, nAsehisi majjha anne vi // 1272 // 1degtIyAM' pratismAraNAm , eka mo0 le0 / tIyAm' iti pratismAraNAm, eka bhA0 // 2degma iti // 1269 // anena sambandhenAyAtamAcchagaNadRSTAntamAha-goNAi bhA0 // 3degti pratismAraNAnantaramidaM ghaTTanAdRSTAntalakSaNaM dvitIyaM padaM prayoktavyam / itthaM bhA0 / "bIyaM ti paDisAraNAto bIyaM pyN| evaM daMDio puNo vi jai pamAei tAhe bhaNNai ruMcaNa ti" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // 4 pAsANo pacchaddhaM aipIsijjamANaM kuMkumaM kiM pAsANIbhUtaM ?, evaM kiM tumaM pi paDibohijamANo ceva pamAesi ? / iti cUrNI vizeSacUrNau ca // 5etat pratismAraNAtazcintyamAnaM tRtIyapadamiti // 1271 // atha bhA0 / "paDisAraNAo eyaM tatiyaM" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1270-75 ] prathama uddezaH / 3.93 'tataH paraM' vAratrayAdUrddhaM yadi na nivarttate tadA niSkAzanA karttavyA, nirgaccha madIyagacchAditi / athAsau svayaM pareNa vA prajJApitaH san 'AvRttaH pramAdAt pratinivRttaH pratibhaNati 'bhagavan ! kSamadhvaM madIyamaparAdhanikurambam na punarevaM kariSyAmi' iti, tato yad dvAragAthAyAM patrajJAtaM sUcitaM tadupavarNyate -- " taMbolapattanAyaM " ti, yathA tambolapatraM kuthitaM sad yadi na parityajyate tataH zeSANyapi patrANi kothayati / evaM tvamapi svayaM vinaSTo mamA'nyAnapi sAdhUn 5 vinAzayiSyasIti kRtvA niSkAzito'smAbhiH / sampratyapramattena bhavitavyaM mAsaguru ca te prAyazcittam // 1272 // atha niSkAzanasyaiva vidhimAha- suhamego nicchubhar3a, NegA bhaNiyA u jar3a na vaccaMti / annAvaesa uvahiM, jaggAvaNa sArikaha gamaNaM // 1273 // punaH pramAdyanta ko vA'neke vA / yadyekastataH sukhenaiva 'nirgaccha madgacchAt' ityabhidhAya 10 niSkAzyate / athAne ke - bahavastataste yadi 'nirgacchata' iti bhaNitA api 'vayaM bahavastiSThAmaH' ityavaSTambhaM kRtvA na vrajanti tataH zeSasAdhUn rahasyaM jJApayitvA'nyena kenApi apadezena - miSeNa yathA na teSAM zaGkA bhavati tathopadhiM vihArayogyaM kArayitvA anyavyapadezenaiva te rAtrau ciraM jAgaraNaM kArApaNIyA yathA na prAtaH zIghramuttiSThanti / "sArikaha" tti sAgArikaH - zayyAtarastasyAgrato rahasi kathanIyam, yathA -- vayaM prebhAta evAmukaM grAmaM vajiSyAmaH, yadi ko'pi mahatA 15 nirbandhena yuSmAn praznayet, yathA - AcAryAH kva gatAH ? iti tato bhavadbhistasya yathAvad nive - danIyam / "gamaNaM" ti tato gamanaM karttavyam // 1273 / / gateSu cAcAryeSu yadi te brUyuHmukA mo daMDaruNo, bhaNaMti ii je na tesu ahigAro / sejAra nibaMdhe, kahiyA''gaya na viNae hANI / / 1274 // 'aho ! sundaraM samajani yad ' daNDaruceH' ugradaNDavyasanina AcAryAd muktA vayam' iti ye 20 bhaNanti na teSvadhikAraH / ye punaH parityaktAH santo gADhaM paritapyante 'A ! kaSTam, ujjhitA vayaM varAkA niHsambandhabandhubhistairbhagavadbhiH, ataH kathamiva bhaviSyAmaH ?' iti te zayyAtaraM mahatA nirbandhena pRcchanti --- kathaya kutrAsmAn vimucya gatAH kSamAzramaNAH / sa prAha- amukaM grAmam / tatastena kathite tvaritamAgatAnAM teSAM na vinayahAniH karttavyA, kintu prAgvadevA'bhyu - tthAnaM daNDakAdigrahaNaM ca karttavyam / tataste baddhAJjalipuTAH pAdapatitAzchinnamuktAvaliprakAzAnya- 25 zrUNi vimuJcanto vijJapayanti -- bhagavan ! kSamadhvamasmadIyamaparAdham, vilokayatA'smAn prasAdamantharayA dRzA, pratipadyadhvaM bhUyaH khapratIcchakatayA, kurutAnugrahaM smAraNAdinA, praNipAtaparyavasitaprakopA hi bhavanti mahAtmAnaH, ita Urddha vayaM pramAdaM prayatnataH parihariSyAma iti / tato gacchasatkAH sAdhavaH sUrIn kRtAJjalayaH prasAdayanti // 1274 // gukho bruvate - AryAH ! alaM mama duSTAzvasArathitvakalpenAmUn prati AcAryakakaraNena, evamukte sAdhavo bhaNantiko nAma sArahINaM, sa hoi jo bhaddavAiNo damae / 30 duTThe viu jo Ase, damei taM AsiyaM viMti / / 1275 // 1 evaM bhavAnapi bhA0 // 2 prAtarevA bhA0 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 saniyukti-laghubhAgya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 ___ko nAma sArathInAM madhye sa bhavati yaH 'bhadravAjinaH' vinItAzvAn damayet ? na kazcidasau, asArathirevetyarthaH / 'duSTAn' avinItAnapi yo'zvAn 'damayati' zikSA grAhayati tam 'Azvikam' azvadamaM bruvate laukikAH // 1275 // api ca hoti hu pamAya-khaliyA, pubavbhAsA ya duccayA bhaMte ! / na ciraM ca jaMtaNeyaM, hiyA ya acaMtiyaM aMte // 1276 // ___ 'bhadanta !' paramakalyANayogin ! 'pUrvAbhyAsAd' anAdibhavAbhyastatayA dustyajAni pramAda-skhalitAni bhavanti prAyo jantUnAm / pramAdAH-nidrA-vikathAdayaH, skhalitAni-anupayuktagamanabhASaNAdIni / na ceyaM smAraNAdirUpA yantraNA 'ciraM' cirakAlaM bhAvinI, sAtmIbhAvamupagate hyamISAmapramAde ko nAma smAraNAdikaM karipyati ? iti bhAvaH / na ceyamApAtavat pariNAme'pi 10 dussahA kintu 'hitA ca' pathyA 'Atyantikam' atizayena 'ante' avasAne pariNAme ityarthaH / yaca pariNAmasundaraM tadApAtakaTukamapyupAdeyam // 1276 // atrAntare sUrayasteSAM pramAdisAdhUnAM tIvrataraM saMvegamavagamya tAneva sthirIkartuM rAjadRSTAntaM kurvanti acchiruyAlu nariMdo, AgaMtuavijaguliyasaMsaNayA / visahAmi tti ya bhaNie, aMjaNa viyaNA suhaM pacchA / / 1277 // 18 ego rAyA / tassa acchiruyA jAyA / vatthavavijehiM na sakio tigicchiuM / anno a AgaMtuo vijjo AgaMtuM bhaNai-mama atthi guliyAo acchisUlapasamaNIo, tAhiM aMjiesu acchIsu tivatarA durahiyAsA veyaNA bhavai muhuttaM, jai na vi me mAraNAe saMdisAhi to aMjemi te acchINi / 'na mAremi' ti anbhuyagae aMjiesu acchIsu tibatarA veyaNA jaayaa| tAhe rannA bhaNiyaM-acchINi me paDiyANi, mAreha taM vejaM / tehiM abbhuvagaMtuM na maario| 20 muhuttaMtareNa uvasaMtA veyaNA / porANANi acchINi jAyANi / vijo pUio // atha gAthAkSarArthaH-akSNaH-cakSuSo yA rug-rogastadvAn kazcinnarendraH / tasya cAgantukavaidyena guTikAnAM zaMsanA-svarUpakathanA / tato rAjJA 'viSahAmyahaM vedanAm' iti bhaNite vaidyena cakSuSorguTikAbhiraJjanam / tato vedanA / pazcAt krameNa sukhaM saJjAtam , praguNIbhUte akSiNI iti / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH---yathA tasya rAjJastatkAladussahamapi guTikAJjanaM krameNa cakSuSoH pragu25 NIkaraNAt pariNAmasundaraM samajani, evaM bhavatAmapi smAraNAdikaM khara-paruSatvAd yadyapyApAtakaTukaM tathApi pariNAmasundarameva draSTavyam , iha paratra ca sakalakalyANaparamparAkAraNatvAditi // 1277 // uktAnuktavidhisaGgrahamAha iya aviNIyavivego, vigiMciyANaM ca saMgaho bhUo / je u nisaggaviNIyA, sAraNayA kevalaM tesiM // 1278 // 30 "iya" evamavinItAnAM vivekaH-parityAgaH / "vigiMciyANaM ca" ti parityaktAnAM punarA vRttAnAM bhUyaH saGgraho vidheyaH / ye tu nisargeNa-khabhAvena vinItAsteSAM smAraNeva kevalaM kartavyA, yathA 'idamitthaM karttavyam' iti // 1278 // upasaMharannAha evaM paDicchiUNaM, nipphattiM kuNai bArasa samAo / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 vihAraH bhASyagAthAH 1276-83] prathama uddezaH / 395 emo ceva vihAro, sIse nipphAyayaMtassa // 1279 // 'evaM dezadarzana kurvan ziSya-pratIcchakAn pratIcchya niSpattiM sUtrArthagrAhaNAdinA dvAdaza 'samAH' saMvatsarANi karoti / gataM nippattidvAram / atha vihAradvAre vyAkhyAyate-"eso ceva" ityAdi / eSa eva vihAraH zipyAn nippAdayato veditavyaH / iyamatra bhAvanA-tasya dezadarzanaM kRtvA gurupAdamUlamAgatasya gurubhirAcAryapadamadhyAropya digbandhAnujJAyAM vihitAyAM nava-5 kalpavidhinA viharato yaH ziSyaniSpAdanavidhiH se evameva dvAdaza varSANi yAvad vijJeyaH, tulyavaktavyatvAditi // 1279 // athaitadeva vihAradvAramAvRttyA jinakalpikamAzritya vyAcikhyAsuragAthAmAhaabbocchittI maNa paMcatulaNa uvagaraNameva parikamme / jinaka lpikAnAM tavasattasuegatte, uvasaggasahe ya vaDarukkhe // 1280 // avyavacchittiviSayaM manaH prayute / paJcAnAm-AcAryAdInAM tulanA-khayogyatAviSayA bhavati, upakaraNaM jinakalpocitameva gRhNAti / 'parikarma' indriyAdijayarUpaM kroti| tapaH-sattva-zrutaikatvAni upasargasahazceti paJca bhAvanA bhavanti / 'vaTavRkSe' iti jinakalpaM tIrthakarAdInAmabhAve vaTavRkSasyAdhastAt pratipadyate iti dvAragAthAsamAsArthaH // 1280 // athainAmeva vivarISurAha aNupAlio ya dIho, pariyAo vAyaNA vi me dinnaa| 16 niphAiyA ya sIsA, seyaM khu maha'ppaNo kaauN|| 1281 // tenAcAryeNa sUtrArthayoravyavacchittiM kRtvA paryante-pUrvApararAtrakAlasamaye dharmajAgarikAM jAgratetthaM cintanIyam , yathA-anupAlito mayA dIrghaH 'paryAyaH' pravrajyArUpaH, vAcanA'pi mayA dattA ucitebhyaH pratIcchakAdibhyaH, nippAditAzca bhUyAMsaH ziSyAH, tadevaM kRtA tIrthasyAvyavacchittiH, tatkaraNena vihitamAtmanaH RNamokSaNam , ata UrdU 'zreyaH' prazasyataraM mamAtmano hitaM kartum 10 // 1281 // kiM nAma hitam ? iti ced ucyate kinnu vihAreNa'bbhuJjaeNa viharAma'NuttaraguNeNaM / Ao abbhujjayasAsaNeNa vihiNA aNumarAmi // 1282 // 'kinnu' iti vitarke, 'abhyudyatavihAreNa' jinakalpAdinA 'anuttaraguNena' anuttarAH-ananyasAmAnyA guNAH-nirmamatvAdayo yasmin sa tathA tena ahaM viharAmi ? "Au" tti utAho 25 "abbhujjayasAsaNeNaM' ti sUcakatvAt sUtrasyA'bhyudyatamaraNaviSayeNa zAsanoktena vidhinA 'anuniye' anu-pazcAt saMlekhanAdyuttarakAlaM maraNaM pratipadye'ham ? iti // 1282 / / abhyudyatavihAra-maraNayoH kharUpamAha jiNa suddha ahAlaMde, tiviho abbhuJjao aha vihaaro| abbhujayamaraNaM puNa, pAovaga-iMgiNi-parinnA // 1283 // jinakalpaH zuddhaparihArakalpo yathAlandakalpazceti trividho'bhyudyato'thaiSa vihAro mantavyaH / 1deggrahaNA mo0 le. vinA // 2 saH 'eSa eva' anantarokto vijJeyaH, tulya bhA0 / 3 degkalpamapavAdato vaTadeg bhA0 // 30 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sayameva AukAlaM, nAuM pocchittu vA bahuM sesaM / subahuguNalAbhakakhI, vihAramabhujayaM bhajai / 1284 // svayamevAyuHkAlaM sAtizayazrutopayogAd 'bahu' dIrghaM 'zeSam ' avaziSyamANaM jJAtvA pRSTvA vA'nyaM zrutAdyatizayayuktamAcAryaM bahuzeSamavabudhya tataH subahuguNalAbhakAGkSI san vihAramabhyudyataM 'bhajati' pratipadyata ityarthaH / iha cAyaM vidhiH - yadi stokamevAyuravazipyate tataH pAdapopagamAdInAmekataramabhyudyatamaraNaM pratipadyate, atha pracuramAyuH paraM jaGghAbalaparikSINastato vRddhAvAsa10 madhyAste, athA''yurdIrghaM na ca jaGghAbalaparikSINastadA'bhyudyatavihAraM pratipadyata iti // 1284 // gatamavyavacchittimanodvAram / atha paJcatulaneti dvAram - paJcAnAm - AcAryopAdhyAya- pravarttakasthavira-gaNAvacchedakAnAM tulanA bhavati, yathA -- trayANAmabhyudyata [ maraNa-vRddhAvAsA 'bhyudyata ] vihArANAM kataraM pratipadyAmahe ? / iha caita eva prAyo'bhyudyatavihArasyAdhikAriNa iti kRtvA paceti saGkSayAniyamaH kRtaH / itthamAtmAnaM tolayitvA yadi jinakalpaM pratipitsustata itthaM vidhiM karotigaNanikkhevitta rio, gaNissa jo va Thavio jahiM ThANe / uvahiM ca ahAgaDayaM, giNhai jAva'nna NuppAe // / 1285 // 'gaNinaH' AcAryasya gaNanikSepaH 'itvaraH' parimitakAlIno bhavati, yo vA upAdhyAyAdiryatra 'sthAne' pade sthApitaH sa tatpadamAtmatulyaguNe sAdhAvitvaranikSepeNa nikSipati / Aha kimarthamasAvitvaraM gaNAdinikSepaM vidadhAti ? na yAvajjIvikam ? ucyate - iha cASTakavivaragAminA 20 zilImukhena vAmalocane putrikAyA vedhanamiva duSkaraM gaNAdyanupAlanam, ataH pazyAmastAvat'ete'bhinavAcAryaprabhRtayaH kimasya gaNAderanupAlanaM kartuM yathAvadIzate vA ? na vA ?, yadi nezate tato mayA na pratipattavyo jinakalpaH, yato jinakalpAnupAlanAdapi zreSThataramitarasya tathAvidhasyAbhAve sUtroktanItyA gaNAdyanupAlanam, bahutaranirjarAlAbhakAraNatvAt na ca bahuguNaparityAgena svalpaguNopAdAnaM viduSAM kartumucitam, supratiSThitakAryArambhakatvAt teSAm' ityabhisandhAya sa 25 bhagavAnitvaraM gaNAdinikSepaM vidadhAtIti / 396 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 abhyudyatamaraNaM punastrividham - pAdapopagamanam iGginImaraNaM 'parijJA' iti bhaktapratyAkhyAnam // 1283 // syAd buddhiH - dve apyete abhyudyatarUpatayA zreyasI, ataH kataradanayoH pratipattavyam ? ucyate-- 15 30 5 uktaJca paJcavastukazAstre ihaiva prakrame zrIharibhadrasUripUjyaiHpicchAmu tAva ee, kerisagA hoMti assa ThANassa ? | jogA vi pAeNaM, nivahaNaM dukkaraM hoI || ( gA0 1380 ) naya bahuguNacAeNaM, thevaguNapasAhaNaM hajaNANaM / ikAi kajjaM, kusalA supaiTTiyAraMbhA // ( gA0 1381 ) athopakaraNadvAramAha - " uvahiM ca" ityAdi / yAvad 'anya' jinakalpaprAyomyaM zuddhaiSaNAyuktaM pramANopetaM ca 'upadhiM' vastrAdi notpAdayati tAvad yathAkRtameva gRhNAti / tataH svakarUpa1 pataropAdA bhA0 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 bhASyagAthAH 1284-89] prathama uddezaH / 397 prAyogye upakaraNe labdhe sati prAktanamupakaraNaM vyutsRjatIti // 1285 // gatamupakaraNadvAram / atha parikarmadvAram-parikarmeti vA bhAvaneti vA ekArtham / tato'yamAtmAnaM bhAvanAbhiH samyag bhAvayati / Aha sarve'pi sAdhavastAvad bhAvitAntarAtmAno bhavanti ataH kiM punarbhAvayitavyam ? ucyate--- iMdiya-kasAya-jogA, viNiyamiyA jai vi savvasAhUhi~ / taha vijao kAyavvo, tajjayasiddhiM gaNiteNaM // 1286 // yadyapi sarvasAdhubhirindriya-kaSAya-yogA vividhaiH prakArairniyamitAH-jitAstathApi jinakalpaM pratipattukAmena punareteSAM jayaH kartavyaH / tatraihikA-''mupmikApAyaparibhAvanAdinA indriyANAM jayastathA kartavyo yatheSTA-'niSTaviSayeSu gocaramupAgateSu rAga-dveSayorutpattireva na bhavati / kaSAyANAmapi jaye tathA yatna Astheyo yathA durvacanazravaNAdi bAhyaM kAraNamavApyApi teSAmudaya eva 10 nAvirbhavati / yogAnAmapi manaHprabhRtInAM jaye tathA yatitavyaM yathA teSAmArtadhyAnAdikaM duSpaNidhAnameva nodayamAsAdayati / atha kimarthamitthamindriya-kaSAya-yogAnAM jayaH karttavyaH ? ityAhateSAm-indriyAdInAM jayastajayaH tajjayena siddhiH-jinakalpapAraprAptistAM 'gaNayatA' manyamAnenendriyAdInAM jayaH karaNIyaH / / 1286 // atraiva vizeSamAha jogidiehiM na tahA, ahigAro nijiehiM na hu taaii| kalusehi~ virahiyAI, dukkhsiiviiybhuuyaaii|| 1287 // yogairindriyaizca nirjitairna tathA 'adhikAraH' prayojanam , yato naiva 'tAni' yogendriyANi 'kaluSaiH' kaSAyairvirahitAni duHkhasasyabIjabhUtAni bhavanti kintu kaSAyA eva duHkhaparamparAyA mUlabIjamiti bhAvaH // 1287 // Aha yadyevaM yogA indriyANi ca na jetavyAni, teSAM kaSAyavirahitAnAM duHkhahetutvAyogAt , ucyate jeNa u AyANehiM, na viNA kalusANa hoi uppattI / to tajayaM vavasimo, kalusajayaM ceva icchaMtA // 1288 // AdIyante-gRhyante zabdAdayo'rthA ebhirityAdAnAni-indriyANyucyante taiH, upalakSaNasvAd yogaizca vinA yena hetunA 'kaluSANAM' kaSAyANAmutpattirna bhavati / katham ? iti ced ucyateiha mAyA-lobhau rAgaH krodha-mAnau tu dveSa ityabhidhIyate, tau ca rAga-dveSAviSTA-'niSTaviSayAn 25 prApya saJjAyete, te ca viSayA indriyagocarA iti kRtvA indriyairvinA na kaSAyANAmutpattirAvirasti / yogAnapi manovAkkAyarUpAnantareNa na kvApi kaSAyA udIyamAnA dRzyanta iti tairapi saha kaSAyANAmavinAbhAvo draSTavyaH / yatazcaivamataH 'tajjayam' indriya-yogajayaM 'vyavasyAmaH' icchAmaH 'kaluSajayaM' kaSAyajayameva icchanta iti // 1288 // Aha ke punarguNA bhAvanAbhAvitAntarAtmano bhavanti ? iti ucyate kheyaviNoo sAhasajao ya lahuyA tavo asaMgo a / saddhAjaNaNaM ca pare, kAlannANaM ca na'nnatto // 1289 // 1 sAhase jayo bhavati / sAhasaM NAma bhayaM taMNa uppajjati / i 20 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 398 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 tapobhAvanAbhAvitasya 'khedavinodaH' parizramajayo bhavati, caturthAditapasA na parizrAmyatItyarthaH / sattvabhAvanAbhAvitasya sAdhvasaM-bhayaM tasya jayo bhavati / ekatvabhAvanAbhAvitasya 'laghutA' 'eka evAham' itivuddhyA laghubhAvo bhavati / zrutabhAvanAbhAvitasya tapo bhavati, "na vi atthi na vi ya hohI, sajjhAyasamaM tavokammaM / " ( gA0 1169) iti vacanAt / dhRtibhAvanAbhAvitasya vajanAdiSu 'asaGgaH' nirmamatvaM bhavati / anyacca zrutabhAvanAM bhAvayan anyeSAmapi zraddhAjananaM karoti, yathA--vayamapyevaM kadA vidhAsyAmaH ? iti / kAlajJAnaM ca pauruSyAdiSu nAnyataH sakAzAdavagantavyaM bhavati kintu zrutaparAvarttanAnusAreNa svayamevocchrAsAdikAlakalAkalanataH paurupyAdimAnaM jAnAti / yata ete guNAstato bhAvanIya AtmA bhAvanayA // 1289 / / ___ sA ca dvidhA-dravyato bhAvatazca / tatra dravyatastAvadAha saraveha-Asa-hatthI-pavagAIyA u bhAvaNA dagve / abbhAsa bhAvaNa tti ya, egahU~ tatthimA bhAve // 1290 // iha dhAnuko yad abhyAsavizeSAt prathamaM sthUladravyaM tato vAlabaddhAM kapardikAM tataH sunitiH khareNApi lakSyasya vedhaM karoti, yaccA'zvaH zIghraM zIghrataraM dhAvamAnaH zikSAvizeSAd mahadapi gAdikaM laGghayati, hastI vA ziSyamANaH prathamaM kASThAni tataH kSullakAn pASANAn tato 15 golikAM tadanu badarANi tadanantaraM siddhArthAnapyabhyAsAtizayAda gRhNAti, plavako vA prathamaM vaMze vilagnaH san plavate tataH pazcAdabhyasyan AkAze'pi tAni tAni karaNAni karoti, AdizabdAcitrakarAdiparigrahaH / etAH sarvA api dravyabhAvanAH / abhyAsa iti vA bhAvaneti vA ekArtham / tatraitA vakSyamANalakSaNAH 'bhAve' bhAvato bhAvanA mantavyAH // 1290 // tA evAha duvihAoM bhAvaNAo, asaMkiliTThA ya saMkiliTThA ya / muttUNa saMkiliTThA, asaMkiliGkAhi bhAvaMti // 1291 // dvividhAzca bhAvato bhAvanAH / 'asaMkliSTAH' zubhAH 'saMkliSTAzca' azubhAH / tatra muktvA saMkliSTabhAvanA asaMkliSTAbhirbhAvanAbhirbhAvayanti jinakalpaM pratipitsava iti / / 1291 / / atha kAstAH saMkliSTabhAvanAH ? ityAzaGkApanodAya tatvarUpamabhidhitsurAha saMkhA ya parUvaNayA, hoi vivego ya appasatthAsu / emeva pasatthAsu vi, jattha vivego guNA tattha // 1292 // aprazastabhAvanAnAM saGkhyA paJceti lakSaNA nirUpaNIyA / prarUpaNA ca tAsAM kartavyA / tAsAM cAprazastAnAM 'vivekaH' parihAro bhavati / evameva 'prazastAkhapi' tapaHprabhRtibhAvanAsu saGkhyA prarUpaNA ca vaktavyA / navaraM "jattha vivego" ti yatra viveka iti padaM tatrAprazastA eva bhAvanA draSTayoH; tA vivektavyAH-parityAjyA iti bhAvaH / "guNA tattha" ti yAstu prazastA bhAvanAH 1degnAtIti bhAvaH / yata bhA0 // 2 degSAt padbhyAM bhuvamaspRzan mahadeg bhA0 // 3 degnaaH| atha bhAvaneti ko'rthaH ? ityAha-abhyAsa bhA0 // 4 degvyA na prazastA iti / 'tatra' iti prazastabhAvanAsu bhAvyamAnAsu guNA bhavanti, te ca "khedaviNoo" (gA0 1289 ) ityAdinA prAgeva bhAvitA iti cUrNyabhiprAyeNa vyAkhyAnam / atha vizeSacUrNyabhiprAyeNa vyAkhyAyate-"jattha vivego" tti yatra prazaste'pi vastuni bhaa0|| saMkliSTabhAvanA nAM phalam Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanAH bhASyagAthAH 1290-96] prathama uddezaH / tAsu bhAvyamAnAsu guNAH-kheda-vinodAdayaH prAguktA bhavantIti curNyabhiprAyeNa vyAkhyAnam / vizeSacUrNyabhiprAyaH punarayam-yatraM ca prazaste'pi vastuni vivekaH parityAgo'sya ghaTate tatra guNA eva bhavanti / yathA--AcAryAdInAmavarNabhASaNa-zravaNe audAsInyamavalambamAnasyApyasya guNa eva bhavati, na punaH sthavirakalpikasyeva yathAzakti tannivAraNamakurvato doSa iti // 1292 // athAprazastabhAvanAnAM nAmagrAhaM gRhItvA saGkhyAmAhakaMdappa devakivvisa, abhiogA AsurA ya smmohaa|| aprazastA . esA ya saMkiliTThA, paMcavihA bhAvaNA maNiyA // 1293 // kandarpaH-kAmastatpradhAnAH piGgaprAyA devavizeSAH kandI ucyante teSAmiyaM kAndI / evaM devAnAM madhye kilmiSAH-pApA ata evAspRzyAdidharmANazcaNDAlaprAyAsteSAmiyaM daivakilbipI / A-samantAda Abhimukhyena vA] yujyante-preSyakarmaNi vyApAryanta ityAbhiyogyAH-kiGkarasthAnIyA 10 devavizeSAsteSAmiyamAbhiyogI / asurAH-bhavanapatidevavizeSAsteSAmiyamAsurI / sammuhyantIti sammohAH-mUDhAtmAno devavizeSAsteSAmiyaM sAmmohI / gAthAyAM prAkRtatvAd AppratyayaH / eSA aprazastA paJcavighA bhAvanA tattatvabhAvAbhyAsarUpA bhaNitA // 1293 // athAsAmeva phalamAha aprazastajo saMjao vi eAsu appasatthAsu bhAvaNaM kuNai / bhAvanAso tabihesu gacchai, suresu bhaio caraNahINo // 1294 // 15 nAM phalam yaH 'saMyato'pi' vyavahArataH sAdhurapyetAbhiraprazastAbhirbhAvanAbhiH, gAthAyAM tRtIyArthe saptamI, 'bhAvanam' Atmano vAsanaM karoti saH 'tadvidheSu' tAdRzeSu kAndarpikAdiSu sureSu gacchati / yastu 'ceraNarahitaH' sarvathA cAritrasattAvikalo dravyacaraNahIno vA saH 'bhAjyaH' tadvidheSu vA deveSUtpadyate naraka-tiryaG-manuSyeSu vA // 1294 // athAsAmeva prarUpaNAM cikIrSuH prathamataH kandarpabhAvanAM prarUpayati kaMdappe kukkuie, davasIle yAvi hAsaNakare ya / vimhAvito ya paraM, kaMdappaM bhAvaNaM kuNai // 1295 // iha kandarpazabdena kandarpavAnucyate, evaM kautkucyavAn dravazIlazcApi hAsanakarazca vismApayazca paraM kAndI bhAvanAM karotIti saGghahagAthAsamAsArthaH // 1295 // atha vistarArthamAhakahakahakahassa hasaNaM, kaMdappo anihuyA ya saMlAvA / 25 kandarpaH kaMdappakahAkahaNaM, kaMdappuvaesa saMsA ya // 1296 // 1 "pazca iti saGkhyA ekAdiSaTrAdipratiSedhArtham / tAo bhAvaNAo jANittA appasatthANaM vivego kAtavyo, parivarjanamityarthaH / evameva avadhAraNe / kimavadhArayitavyam ? ucyate-'saMkhA ta parUvaNatA' jadhA appasatthANaM tadhA pasatthANa vi / NavaraM 'jattha vivego' ti vAkyaM appasatthANaM, 'guNA tattha' ti pasatthANaM ghettavyA iti vAkyazeSaH / te ca guNAstapaH-sattvAdayaH / " iti cUrNau // 2 "prazastasyApi viveka eva kAryaH, yathA AcAryAdInAmavarNabhASaNa-zravaNe mAdhyasthyaM bhAvayato guNa eva bhavati, na sthavirakalpavad dossH|" iti vizeSacau~ / 3 u taa0|| 4 'tadviSayeSu' tAhadeg bhA0 vinA // 5 TIkAkRtA "caraNarahio" itipAThAnusAreNa vyAkhyAtam , na cAsau pAThaH kacanApyupalabhyate / cUrNI vizeSacUrNau ca "caraNahINo" iti pATha Ahato'sti / tathAhi-"caraNahINo ti jo caraNavihUNo so" iti // 6degti niyuktigAthA mo0 le0 // 20 kandarpa. bhAvanA Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -10 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 __ "kahakahakahassa" ti tRtIyArthe SaSThI, 'kahakahakahena' uccaiHsvareNa vivRtavadanasya yad hasanam-aTTahAsa ityarthaH, yazca 'kandarpaH' svAnurUpeNa saha parihAsaH, ye ca 'anibhRtAH' nimuravakrotyAdirUpA gudinA'pi samaM saMlApAH, yacca kandarpakathAyAH-kAmasambaddhAyAH kathAyAH kathanam , yazca kandarpasyopadezaH-'itthamitthaM kuru' iti vidhAnadvAreNa kAmopadezaH, yA ca 'zaMsA' .5 prazaMsA kAmaviSayA, eSa sarvo'pi kandarpa ucyate // 1296 // gataM kandarpadvAram / atha kautkucyadvAramAha bhuma-nayaNa-vayaNa-dasaNacchadehiM kara-pAda-kaNNamAIhiM / kautkucyam taM taM karei jaha hassae paro attaNA ahasaM // 1297 // cAyAkokuio puNa, taM japai jeNa hassae anno / nANAvihajIvarue, kubai muhatUrae ceva // 1298 // kutkucaH-bhaNDaceSTaH tasya bhAvaH kaulkucyaM tad vidyate yasya sa kautkucyavAn / sa ca dvedhA-kAyena vAcA ca / tatra bhrU-nayana-vadana-dazanacchadaiH kara-caraNa-karNAdibhizca dehAvayavaistAM tAM ceSTAmAtmanA ahasanneva karoti yathA paro hasati eSa kAyakaukucyavAnucyate // 1297 // vAcA kautkucyavAn punastat kimapi parihAsapradhAnaM vacanaM jalpati yenA'nyo hasati, nAnA15 vidhAnAM vA mayUra-mArjAra-kokilAdInAM jIvAnAM rutAni-kUjitAni 'mukhatUryANi vA' mukhenAto dyavAdanalakSaNAni tathA karoti yathA parasya hAsyamAyAti // 1298 // atha dravazIlamAhadravazIlaH bhAsai duyaM duyaM gacchae a dariu vya goviso sre| savvaduyaduyakArI, phuTTai va Thio vi dappeNaM // 1299 // 'drutaM drutam' asamIkSya sambhramAvezavazAd yo bhASate / yazca drutaM drutaM gacchati, ka iva ? 20 ityAha-zaradi 'darpita iva' doMddhara iva 'govRSaH' balIvardavizeSaH / zaradi hi pracuracAridhrANatayA makSikAdyupadravarahitatayA ca govRSo madodrekAducchRGkhalaH paryaTatIti, evamasAvapi nirakuzastvaritaM tvaritaM gacchati / yazca 'sarvadrutadrutakArI' pratyupekSaNAdInAM sarvAsAmapi kriyANAmatitvaritakArI / yazca darpaNa tIvrodrekavazAt sphuTatIva 'sthito'pi' khabhAvastho'pi san , gama nAdikriyAmakurvannapItyarthaH / eSa dravazIla ucyate // 1299 // atha hAsakaramAhahAsakaraH 25 vesa-cayaNehi~ hAsaM, jaNayaMto appaNo paresiM ca / vema-yoni aha hAsaNo tti bhannai, ghayaNo vya chale niyacchaMto // 1300 // "ghayaNo " bhANDa iva pareSAM 'chidrANi' virUpaveSa-bhASAviparyayANi "niyacchaMto" tti nirantaramanveSayan tAdRzereva veSa-vacanairvicitrairAtmanaH 'pareSAM ca' prekSakANAM hAsyaM 'janayan' utpAdayan athaiSaH 'hAsanaH' hAsyakara iti bhaNyate // 1300 // atha paravismApakamAha murajAlamAiehiM, tu vimhayaM kuNai tabihajaNasma / tesu na vimhayai sayaM, AhaTTa-kuheDaehiM ca / / 1301 // surajAlam--indrajAlam AdizabdAd aparakautukaparigrahaH taiH, tathA AdartAH-prahelikAH kuheTakAH-vakroktivizeSarUpAstaizca tathAvidhagrAmyalokaprasiddhairyat tadvidhajanasya' tAdRzasya paravismA- 30 pakaH Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanA jJAnAvarNa bhApyagAthAH 1297-1304] prathama uddezaH / 401 bAlizaprAyalokasya 'vismayaM' cittavibhramaM karoti svayaM punasteSu na vismayate eSa paravismApakaH // 1301 // uktA kAndapI bhAvanA / atha devakilvipikI bibhAvayiSurAha-- nANassa kevalINaM, dhammAyariyANa savvasAhUNaM / .. daivakilvi. SikI bhA. . mAI avannavAI, kibisiyaM bhAvaNaM kuNai // 1302 // jJAnasya kevalinAM dharmAcAryANAM sarvasAdhUnAm eteSAmavarNavAdI, tathA 'mAyI' svabhAvanigU-5 hanAdinA mAyAvAn eSa kitviSikI bhAvanAM karotIti niyuktigAthAsamAsArthaH // 1302 / / atha vyAsArthamAha kAyA vayA ya te ciya, te ceva pamAya appamAyA ya / mokkhAhigArigANaM, joisajoNIhi kiM ca puNo // 1303 // . vAdaH iha kecid durvidagdhAH pravacanAzAtanApAtakamagaNayanta itthaM zrutasyAvaNaM bruvate, yathA-SaT-10 jIvanikAyAmapi SaT kAyAH prarUpyante, zastraparijJAyAmapi ta eva, anyeSvapyadhyayaneSu bahuzasta evopavarNyante; evaM vratAnyapi punaH punastAnyeva pratipAdyante; tathA ta eva pramAdA-'pramAdAH punaH punarvarNyante, yathA-uttarAdhyayaneSu AcArAGge vA; evaM ca punaruktadoSaH / kiJca yadi kevalasyaiva mokSasya sAdhanArthamayaM prayAsastarhi 'mokSAdhikAriNAM' sAdhUnAM sUryaprajJaptyAdinA jyotiSazAstreNa yoniprAbhRtena vA kiM punaH kAryam ? na kiJcidityarthaH / teSAmitthaM bruvANAnA- 15 midamuttaram-iha pravacane yata eva kAyAdayo bhUyo bhUyaH prarUpyante tad mahatA yatnenA'mI paripAlanIyAH, idameva dharmarahasyamityAdarAtizayakhyApanArthatvAd na punaruktam / yata uktam anuvAdA-''dara-vIpsA-bhRzArtha-viniyoga-hetvasUyAsu / ISatsambhrama-vismaya-gaNanA-smaraNeSvapunaruktam // - jyotiHzAstrAdi ca zipyapravrAjanAdizubhakAryopayogaphalatvAt paramparayA muktiphalameveti na 20 kazcid doSaH // 1303 // gato jJAnAvarNavAdaH / atha kevalyavarNavAdamAha____egaMtaramuppAe, annonnAvaraNayA duveNhaM pi| . kevalya__kevaladasaNa-NANANamegakAle va egattaM // 1304 // . varNavAdaH .. iha kevalinAmavarNavAdo yathA-kimeSAM jJAna-darzanopayogau krameNa bhavataH ? uta yugapat / yadyAdyaH pakSastato yaM samayaM jAnAti taM samayaM na pazyati yaM samayaM pazyati taM samayaM na jAnAtI-23 tyevamekAntarite utpAde 'dvayorapi' kevalajJAna-darzanayoranyonyAvaraNatA bhavet , jJAnAvaraNa-darzanAvaraNayoH samUlakA kaSitatvAd aparasya cA''vArakasyA'bhAvAt paramparAvArakataivAnayoH prApnotIti bhAvaH / atha yugapaditi. dvitIyaH pakSaH kakSIkriyate so'pi na kSodakSamaH, kutaH ? ityAha--'ekakAle' yugapad upayogadvaye'GgIkriyamANe vAzabdaH pakSAntaradyotanArthaH 'dvayorapi' sAkArA-'nAkAropayogayorekatvaM prAmoti, tulyakAlabhAvitvAditi / atrottaram-iha tathAjIva- 30 khAbhAvyAdeva sarvasyApi kevalina ekasmin samaye ekatara evopayogo bhavati na dvau, "savassa 1 svazaktinigU bhA0 vinA // 2deglviSIM bhAva bhA0 // 3degbhAvitvena parasparaM saMlu litatvAditi bhA0 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdaH 15 402 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 kevalissA, jugavaM do natthi uvaogA" (vize0 gA0 3096) iti vacanAt / yathA cAyameka evaikasamaye upayoga upapadyate tathA vizeSAvazyakAdiSu (gAthA 3088-3134) zrIjinabhadrakSamAzramaNAdibhiH pUrvasUribhiH saprapaJcamupadarzita iti nehopadIte, granthagauravabhayAt / dvitIyapakSAnupapattinodanA tvanabhyupagatopAlambhatvAdAkAzaromanthanamiva kevalaM bhavataH 5 prayAsakAriNIti // 1304 // atha dharmAcAryAvarNavAdamAhadharmAcAryA jacAIhi~ avanaM, bhAsai vaTTai na yAvi uvavAe / varNavAdaH ahito chiddappehI, pagAsavAdI aNaNukUlo // 1305 // jAtyA AdizabdAt kulAdibhizca sadbhirasadbhirvA doSairavaNa bhASate, yathA-naite vizuddhajAti-kulotpannAH, na vA lokavyavahArakuzalAH, nApyete aucityaM vidantItyAdi / na cApi 10 vartate 'upapAte' gurUNAM sevAvRttau, 'ahitaH' anucitavidhAyI, 'chidraprekSI' matsaritayA gurodoSasthAnanirIkSaNazIlaH, 'prakAzavAdI' sarvasamakSaM gurudoSabhApI, 'ananukUlaH' gurUNAmeva pratyanIkaH kUlavAlakavat , eSa dharmAcAryAvarNavAdaH // 1305 // atha sarvasAdhUnAmavarNavAdamAhasAdhvavarNa avisahaNA'turiyagaI, aNANuvattIya avi gurUNaM pi / khaNamittapIi-rosA, gihivacchalakA'isaMcaiA // 1306 // aho ! amI sAdhavaH 'aviSahaNAH' na kasyApi parAbhavaM sahante, api tu khapakSa-parapakSApamAne saJjAte sati dezAntaraM gacchanti, "turiyagai" tti akAraprazleSAd 'atvaritagatayaH' mAyayA lokAvarjanAya mandagAminaH, 'ananuvartinaH' prakRtyaiva niSThurAH 'gurUNAmapi' mahatAmapi, AstAM sAmAnyalokasyetyapizabdArthaH, dvitIyo'pizabdaH sambhAvanAyAm , sambhAvyanta evaMvidhA 20 api sAdhava iti, kSaNamAtraprIti-roSAH' tadaiva ruSTAstadaiva ca tuSTA anavasthitacittA ityarthaH, 'gRhi vatsalAH' taistaizcATuvacanairAtmAnaM gRhasthasya rocayanti, 'atisaJcayinaH' subahuvastra-kambalyAdisaGghahazIlAH lobhabahulA iti bhAvaH / atra nirvacanAni-iha sAdhavaH khapakSAdyapamAne yad dezAntaraM gacchanti tad aprItika-paropatApAdibhIrutayA na parAbhavAsahiSNutayA, atvaritagatayo'pi sthAvara trasajantupIDAparihArArtha na tu lokaraJjanArtham , ananuvartino'pi saMyamabAdhAvidhAyinyA anuvarta25 nAyA akaraNAt na prakRtiniThuratayA, kSaNamAtraprIti-roSA api pratanukaSAyatayA nAnavasthitaci tatayA, gRhivatsalA api 'kathaM nu nAmAmI dharmadezanAdinA yathA'nurUpopAyena dharma pratipadyeran ?' iti buddhyA na punazcATukAritayA, saJcayavanto'pi 'mA bhUd upakaraNAbhAve saMyama-pravacanA-''tmavirAdhanA' iti buddhyA na tu lobhabahulatayeti // 1306 // atha mAyidvAramAha gRhai AyasabhAvaM, ghAei guNe parassa saMte vi| coro vya savvasaMkI, gUDhAyAro vitahabhAsI // 1307 // _ 'gRhati' saMvRNoti 'AtmasvabhAvam' AtmanaH sambandhinaM duSTapariNAma bahirbakavRttyA, tathA parasya sambandhinaH 'guNAn' jJAnAdIn sato'pyabhinivezAdinA ghAtayati, caura iva 'sarvazaGkI' pracchannapApakAritayA 'amuko'mukazca matsamakSamitthaM bhaNiSyati' iti sarvasyApi zaGkAM karoti, mAyI Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kautukam / bhASyagAthAH 1305-12] prathama uddezaH / 403 gUDhaH-mAyAgranthigupila AcAraH-pravRttiryasya sa gUDhAcAraH, 'vitathabhASI' mRSAbhASaNazIlaH, eSa mAyI draSTavya iti / / 1307 / / uktA kailviSI bhAvanA / athAbhiyogImAhakoua bhUI pasiNe, pasiNApasiNe nimittamAjIvI / AbhiyogI bhAvanA iDi-rasa-sAyaguruto, abhiogaM bhAvaNaM kuNai // 1308 // Rddhi-rasa-sAtagurukaH san yaH kautukAjIvI bhUtikarmAjIvI praznAjIvI praznapraznAjIvI nimittAjIvI ca bhavati sa evaMvidha AbhiyogI bhAvanAM karotIti // 1308 // kautukAdipadavyAkhyAnArthamAha viNhavaNa-homa-siraparirayAi khAradahaNAi~ dhUve y| asarisavesaggahaNaM, avayAsaNa-utthumaNa-baMdhA // 1309 // vAlAdInAM rakSAdinimittaM striyA vA sobhAgyAdisampAdanAya yad vizeSeNa snapanaM tad visnapanam, 10 homaH- zAntikAdihetoramihavanam , ziraHparirayaH-karabhramaNAbhimantraNam , AdizabdaH svagatAnekabhedasUcakaH, 'kSAradahanAni' tathAvidhavyAdhizamanAyAnau lavaNaprakSeparUpANi, "dhUve a" ti tathAvidhadravyayogagarbhasya dhUpasya samarpaNam , 'asadRzaveSagrahaNaM' nAma svayamAryaH sannanAryaveSaM karoti puruSo vA khaM rUpamantarhitya strIveSaM vidadhAtItyAdi, "avayAsaNaM" vRkSAdInAmAliGgApanam , avastobhanam-aniSTopazAntaye niSThIvanena thuthukaraNam , bandhaH-kaNDakAdibandhanam , etat sarva-15 mapi kautukamucyate // 1309 // atha bhUtikarma vyAcaSTebhUIeN maTTiyAe~ va, sutteNa va hoi bhUikammaM tu / / bhUtikarma vasahI-sarIra-bhaMDagarakkhAabhiyogamAIyA // 1310 // 'bhUtyA' bhasmarUpayA vidyAbhimantritayA 'mRdA vA' ArdrapAMzulakSaNayA 'sUtreNa vA' tantunA yat parirayaveSTanaM tad bhUtikarmocyate / kimarthamevaM karoti ? ityAha-~-vasati-zarIra-bhANDakAnAM yA 20 stenAdyupadravebhyo rakSA tannimittamabhiyogaH-vazIkaraNam , AdizabdAd jvarAdistambhanaparigrahaH // 1310 // atha praznamAha paNho u hoi pasiNaM, jaM pAsai vA sayaM tu taM pasiNaM / aMguDhacciTTha-paDe, dappaNa-asi-toya-kuDDAI // 1311 // ___ 'praznastu' devatAdipRcchArUpaH pasiNaM bhaNyate; yadvA yat 'vayam' AtmanA tuzabdAdanye'pi 25 tatrasthAH pazyanti tat pasiNaM prAkRtazailyA'bhidhIyate / kiM tat ? ityAha-aGguSThe "uciTTa" ti kaMsArAdibhakSaNenocchiSTe paTe-pratIte darpaNe-Adarza asau-khaDne toye-udake kuDye-bhittau AdizabdAd bAhAdau vA yad devatAdikamavatIrNa pRcchati pazyati vA sa praznaH / yadi vA "kuddhAi" tti pAThaH, tatra ca kruddhaH prazAnto vA yat tathAvidhakalpavizeSAt pazyati sa prazna iti // 1311 // praznapraznamAha pasiNApasiNaM sumiNe, vijAsiTuM kahei annassa / ahavA AiMkhiNiyA, ghaMTiyasiDhe parikahei // 1312 // 1 vRthAbhA mo0 le0 // 2 ca sa edeg ta0 De0 vinA // . praznaH 30 praznApraznaH Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 . yat svapne'vatIrNayA vidyayA-vidyAdhiSThAcyA devatayA ziSTaM-kathitaM sad 'anyasmai' pracchakAya kathayati; athavA "AiMkhiNiyA" DombI tasyAH kuladaivataM ghaNTikayakSo nAma sa pRSTaH san karNe kathayati, sA ca tena ziSTaM-kathitaM sadanyasmai pRcchakAya zubhA-'zubhAdi yat parikathayati epa prabhapraznaH // 1312 // nimittamAhanimittam / tivihaM hoi nimittaM, tIya-paDappanna-'NAgayaM ceva / teNa na viNA u neyaM, najai teNaM nimittaM tu / / 1313 // trividhaM bhavati nimitam / tadyathA--atItaM pratyutpannamanAgataM ca / kAlatrayavartilAbhA'lAbhAdiparijJAnahetuzcUDAmaNiprabhRtikaH zAstravizeSa ityarthaH / kutaH ? ityAha-'tena' vivakSitazAstravizeSeNa vinA 'jJeyaM' lAbhA-'lAbhAdikaM na jJAyata iti lAbhA-'lAbhAdijJAnanimittatvAd 10 nimittamucyate / etAni kautukAdIni ya AjIvati sa tattadAnIvako mantavya iti // 1313 // atha 'Rddhi-rasa-sAtagurukaH' (gA0 1308 ) itipadavyAkhyAnArthamAha eyANi gAravaTThA, kuNamANo AbhiogiyaM baMdhe / vIyaM gAravarahio, kuvvaM ArAhagucaM ca // 1314 // 'etAni' kautukAdIni Rddhi-rasa-sAtagauravArtha 'kurvANaH' prayuJjAnaH san 'AbhiyogikaM' 15 devAdiprepyakarmavyApAraphalaM karma badhnAti / 'dvitIyam' apavAdapadamatra bhavati-gauravarahitaH sannatizayajJAne sati nispRhavRttyA pravacanaprabhAvanArthametAni kautukAdIni kurvannArAdhako bhavati uccairgotraM ca karma badhnAti, tIrthonnatikaraNAditi // 1314 // gatA AbhiyogikI bhAvanA / athA''surImAha - AmurI aNubaddhaviggaho ciya, saMsattato nimittmaaesii| nikkica nirANukaMpo, AsuriyaM bhAvaNaM kuNai // 1315 // ___anubaddhavigrahaH saMsaktatapA nimittAdezI niSkRpo niranukampaH san AsurIM bhAvanAM karotIti niyuktigAthAsamAsArthaH // 1315 // vistarArthamAha - anubaddha nicaM vuggahasIlo, kAUNa ya nANutappae pcchaa| viprahaH na ya khAmio pasIyai, sapakkha-parapakkho Avi / / 1316 // 25 'nityaM satataM 'vigrahazIlaH' kalahakaraNakhabhAvaH / kRtvA ca kalahaM nAnutapyate pazcAt , yathA--hA ! kiM kRtaM mayA pApena ? iti / tathA 'kSAmito'pi' 'kSamyatAM mamAyamaparAdhaH' iti bhaNito'pi khapakSa-parapakSayorapi 'na ca' naiva 'prasIdati' prasannatAM bhajate, tIvrakapAyodayatvAt / atra ca khapakSaH sAdhu-sAdhvIvargaH, parapakSo gRhasthavargaH / epo'nubaddhavigraha ucyate // 1316 // atha saMsaktatapasamAhA saMsakta- 30 AhAra-uvahi-pUyAsu jassa bhAvo u nicasaMsatto / bhAvovahato kuNai a, tavovahANaM tadaTThAe // 1317 // AhAropadhi-pUjAsu yasya bhAvaH' pariNAmaH 'nityasaMsaktaH' sadApratibaddhaH sa evaM rasagauravA1 viggahadeg ta0 De0 tA0 // 2dego vA vi bhA0 vinA / bhAvanA 20 tapAH Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1313-22 ] prathama uddezaH / 405 dinA bhAvenopahataH karoti 'tapaupadhAnam' anazanAdikaM 'tadartham AhArAdyarthaM yaH saMsaktatapA iti // 1317 // nimittAdezinamAha tiviha nimittaM ekeka chavvihaM jaM tu vanniyaM putri / abhimANAbhinivesA, vAgariyaM AsuraM kuNai // 1318 / / 'trividham' atItAdikAlatrayaviSayaM yat pUrvamihaivAbhiyogikabhAvanAyAM ( gAthA 1313 ) 5 varNitaM tad ekaikaM 'SaDidhaM' lAbhA - 'lAbha -sukha-duHkha jIvita-maraNaviSayabhedAt SaTprakAram / Aha AbhiyogikabhAvanAnibandhanatayA pUrvamidamuktam ataH kathamidamihAbhidhIyate ? ityAha - 'abhimAnAbhinivezAd' ahaGkAratItratayA 'vyAkRtaM' prakaTitametad nimittamAsurIM bhAvanAM karoti, anyathA tvAbhiyogikImiti // 1318 // niSkRpamAha - caMkramaNAI satto, sunikkiyo thAvarAisattesu / kAuM ca nANutappar3a, erisao nikivo hor3a // 1319 // sthAvarAdisattveSu caGkramaNaM - gamanaM AdizabdAt sthAna - zayanA - SssanAdikaM 'saktaH ' kacit kAryAntare vyAsaktaH san 'suniSkRpaH ' muSThugataghRNo niHzUkaH karotIti zeSaH / kRtvA ca teSu camaNAdikaM nAnutapyate, kenacid noditaH san pazcAttApapurassaraM mithyAduSkRtaM na dadAtItyarthaH / IdRzo niSkRpo bhavati, idaM niSkRpasya lakSaNamiti bhAvaH // 1319 || niranukampamAha-- 15 jo u paraM kaMpataM, daddUNa na kaMpae kaDhiNabhAvo / eso u niraNukaMpa, aNu pacchAbhAvajoeNaM / / 1320 / / 10 niSkRpaH yastu 'paraM' kRpAspadaM kutazcid bhayAt kampamAnamapi dRSTvA kaThinabhAvaH san na kampate eSa niranukampaH / kutaH ? ityAha- anuzabdena pazcAdbhAvavAcakena yo yogaH - sambandhastena, kimuktaM bhavati ? - anu - pazcAd duHkhitasattvakampanAdanantaraM yat kampanaM sA anukampA, nirgatA anukampA 20 asmAditi niranukampa ucyate // 1320 // uktA AsurI bhAvanA / samprati sAmmohImAhaummaggadesaNA 1 maggadUsaNA 2 maggavippaDIvattI 3 / moheNa ya 4 mohittA 5, sammohaM bhAvaNaM kuNai / / 1321 / / unmArgadezanA 1 mArgadUSaNA 2 mArgavipratipattizca 3 yasya bhavatIti vAkyazeSaH, mohena ca yaH svayaM muhyati 4, evaM kRtvA paraM ca mohayitvA 5 sAmmohIM bhAvanAM karotIti' niryukti - 25 gAthAsamAsArthaH // 1321 // athainAmeva vivarISurAha nANAM adusiMto, tavvivarIyaM tu uvadisaha maggaM / ummara desao esa Aya ahio paresiM ca // 1322 // nimittA dezI 'jJAnAdIni' pAramArthikamArgarUpANyadUSayan 'tadviparItaM' jJAnAdiviparItamevopadizati 'mArga' dharmasambandhinam, eSa unmArgadezakaH / ayaM cAtmanaH pareSAM ca bodhibIjopaghAtAdinA ' ahitaH ' 30 pratikUla ityeSA unmArgadezanA || 1322 // atha mArgadUSaNAmAha 1 degti gAthA bhA0 kAM0 // 2 NAdI dUto tA0 // 3 saNA esa tA0 // niranukampaH sAmmohI bhAvanA unmArga dezanA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 mArgadUSaNA nANAdi tihA maggaM, dUsayae je ya maggapaDivannA / avuho paMDiyamANI, samudvito tassa ghAyAe // 1323 // jJAnAdikaM 'tridhA' trividhaM pAramArthika mArga khamanISikAkalpitairjAtidUSaNairdUSayati, ye ca tasmin mArge pratipannAH sAdhvAdayastAnapi dUSayati, 'abudhaH' tattvaparijJAnavikalaH, 'paNDitamAnI' 5 durvidagdhaH, 'samutthitaH' udyataH 'tasya' pAramArthikamArgasya 'ghAtAya' nirloThanAyeti, eSA mArga dUSaNA / / 1323 // mArgavipratipattimAhamArgavipra jo puNa tameva maggaM, dUseumapaMDio satakkAe / tipattiH ummaggaM paDivAi, akoviappA jamAlIva // 1324 // yaH punaH 'tameva' pAramArthikaM mArgamasadbhirdUSaNairdUSayitvA 'apaNDitaH' sadaddhirahitaH san 10 'khatarkayA' svakIyamithyAvikalpena dezata unmArga pratipadyate 'akovidAtmA' samyak zAstrArthaparijJAnavikalo jamAlivat , yathA'sau bhagavadvacanaM "kriyamANaM kRtam" iti dUSayitvA "kRta meva kRtam" iti pratipannavAn / eSA mArgavipratipattiH // 1324 // atha mohadvAramAhamohaH bhAvovahayamaIo, mujjhai nANa-caraNaMtarAIsu / iDDIo a bahuvihA, daTuM paratitthiyANaM tu // 1325 // 15 bhAvena-zaGkAdipariNAmenopahatA-dUSitA matiryasya sa bhAvopahatamatikaH evaMvidhaH 'muhyati' vaicittyamupayAti jJAna-caraNAntarAdiSu / jJAnAntarANi nAma jJAnavizeSAH, tadviSayo vyAmoho yathA-yadi nAma paramANvAdisakalarUpidravyAvasAnaviSayagrAhakatvena saGkhyAtItarUpANyavadhijJAnAni santi tat kimapareNa manaHparyajJAnena ? iti / caraNAntaravyAmoho yathA-yadi sAmAyika sarvasAvadyaviratirUpaM chedopasthApanIyamapyevaMvidhameva tat ko nAmAnayorvizeSaH ? AdizabdAd 20darzanAntara-matAntara-vAcanAntarAdiparigrahaH / 'RddhIzca bahuvidhAH' anekaprakArAH samRddhIH para tIthikAnAM dRSTvA yad muhyati sa moha ucyate // 1325 // atha paraM mohayitveti vyAcaSTeparamohakaH jo puNa mohei paraM, sambhAveNaM va kaiaveNaM vA / sammohabhAvaNaM so, pakarei abohilAbhAya // 1326 // punaHzabdo vizeSaNe, yaH punaH sanmArgAt 'param' anyaM prANinaM 'mohayati' cittavibhramaM 25 nayati 'sadbhAvena vA' satyenaiva kaitavena vA' parikalpanayA sa sammohabhAvanAM prakaroti 'abodhilAbhAya' ayodhiphaladAyinImityarthaH // 1326 // uktA sAmmohI bhAvanA / athA''sAM bhAvanAnAM sAmAnyataH phalamAha eAoM bhAvaNAo, bhAvitA devaduggaiM jaMti / tatto vi cuyA saMtA, pariMti bhavasAgaramaNaMtaM // 1327 // 30 etA bhAvanAH 'bhAvayitvA' abhyasya 'devadurgatiM 'kAndarpikAdidevagatirUpAM yAnti saMyatA api / 'tato'pi' devadurgatezyutAH santaH paryaTanti 'bhavasAgaraM' saMsArasamudramanantamiti // 1327 // uktA aprazastA bhAvanAH / samprati prazastabhAvanA abhidhisurAha1 dUseto je taa|| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1323-32 ] prathama uddezaH / veNa satteNa sutte, egatteNa baleNa ya / ( granthAgram - 6000 ) tulaNA paMcahA buttA, jiNakappaM paDivajjao // 1328 // tapasA sattvena sUtreNa ekatvena balena ca evaM 'tulanA' bhAvanA paJcadhA proktA jinakalyaM pratipadyamAnasyetiM niryuktigAthAsamAsArthaH || 1328 // atha vistarArthamabhidhitsurAha-- jo jeNa aNagbhattho, porisimAI to u taM tiguNaM / kuNa chuhAvijayaTThA, girinaisIheNa dihaMto / / 1329 // yad yena paurupyAdikaM tapaH 'anabhyastaM ' sAtmIbhAvamanAnItaM tat 'triguNaM' trIn vArAn karoti / yathA--prathamaM pauruSIM vAratrayAsevanena sAtmIbhAvamAnIya tataH pUrvArddhaM tathaivAsevya sAtmIbhAvamAnayati; evaM nirvikRtikAdiSvapi draSTavyam / kimartham ? ityAha- kSudvijayArtham, yathA kSutpaSahasahane sAtmyaM bhavatItyarthaH / 10 atra ca girinadIsiMhena dRSTAntaH - yathA'sau pUrNAM girinadIM taran parataTe cihnaM karoti, yathA- - amukapradeze vRkSAdyupalakSite mayA gantavyamiti, sa ca taran tIkSNenodakavegenApahiyate tato vyAvRttya bhUyaH praguNamevottarati, yadi dviyate tato bhUyastathaivottarati, evaM yAvat sakalAmapi girinadIM praguNamevottarItuM na zaknoti tAvat taduttaraNAbhyAsaM na muJcati / evamayamapi yAvad vivakSitaM tapaH sAtmIbhAvaM na yAti tAvat tadabhyAsaM na muJcati // 1329 // etadevAha - ekaM tAva tavaM, kare jaha teNa kIramANeNaM / 15 hANI na ho jaiA, vi hoja chammAsuvassaggo // 1330 // ekaikaM tapastAvat karoti yathA 'tena' tapasA kriyamANenApi vihitAnuSThAnasya hAnirna bhavati / yadA'pi kathaJcid bhavet SaNmAsAn yAvat ' upasargaH ' devAdikRto'neSaNIyakaraNAdirUpastadA'pi SaNmAsAn yAvadupoSita Aste na punaraneSaNIyamAhAraM gRhNAti // 1330 // tapasa eva guNAntaramAha ------ 407 prazastA bhAvanAH 1 degti samA bhA0 kAM0 // 2 evamekAzana nirvi bhA0 vinA // 3dege vA vi tA0 binA // 4 " tavabhAvaNAe* gAhA / so iMdiyAI vase kAuM, jogA iti vA karaNANi tti vA egaTTha, jo iMdiyassa samA. hijogAo kAuM sakkei so iMdiyajogAyario, so iMdiyassa samAhikaraNANi kAreti / " iti vizeSacUna // 5 tapobhAvanA 20 appAhArassana iMdiyAi~ visaesa saMpavattaMti / neva kilamma tavasA, rasiesu na sajAe~ yAvi // 1331 // tapasA kriyamANenAlpAhArasya sato nendriyANi 'viSayeSu' sparzAdiSu sampravarttante, na ca 'klAmyati' bAdhAmanubhavati tapasA, naiva ca 'rasikeSu' snigdha-madhureSvazanAdiSu 'sajati' saGgaM 25 karoti, teSu paribhogAbhAvenAdarAbhAvAt // 1331 // api ca tavabhAvaNAI paMciMdiyANi daMtANi jassa vasamiti / iMdiyajaggA (gA ) yario, samAhikaraNAi~ kArayae / / 1332 // tapobhAvanayA hetubhUtayA 'paJca' iti paJca saGkhyAkAnIndriyANi dAntAni santi yasya "vaMzam AyattatAmAgacchanti saH 'indriyayogyA (gA)cAryaH' indriyapraguNanakriyAguruH 'samAdhikaraNAni ' 90 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattvabhAvanA 108 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 samAdhivyApArAn kArayati indriyANi, yathA yathA jJAnAdiSu samAdhirutpadyate tathA tathA tAni kArayatItyarthaH // 1332 // uktA tapobhAvanA / atha sattvabhAvanAmAha je vi ya puci nisi niggamesu visahiMsu sAhasa-bhayAI / ahi-takara-govAI, visiMsu ghore ya saMgAme // 1333 // 5 ye'pi ca rAjapatrajitAdayaH pUrvaM gRhavAse 'nizi' rAtrau vIracaryAdinA nirgameSu sAdhvasamahetukabhayarUpaM bhayaM-sahetukaM te ahi-taskara-gopAdisambandhinI 'vyaSahan' viSoDhavantaH, ghore ca saGgrAme sAttvikatayA "visiMsu"tti prAvizan te'pi jinakalpaM pratipitsavaH sattvabhAvanAmavazyaM bhAvayanti // 1333 // katham ? iti ced ucyate-- pAsuttANa tuyaTTa, soyavyaM jaM ca tIsu jAmesu / thovaM thovaM jiNai u, bhayaM ca jaM saMbhavai jattha // 1334 // yat sthavirakalpikAnAM pArthata uttAnakaM vA tvagvartanam , yacca kAraNe tripu 'yAmepu' praharepu 'suptavyaM' zayanam , kAraNAbhAve tu yat tRtIyaprahare suptavyaM tat sarvamapi stokaM stokaM jayati zanaiH zanairityarthaH, 'bhayaM ca' mUSikAdijanitaM yad 'yatra' upAzrayAdiSu sambhavati tat tatra jayati // 1334 // atra ca sattvabhAvanAyAM paJca pratimA bhavanti / tA evAhasattvabhAvanA 15 padamA paDhamA uvassayammI, viiyA bAhi~ taiyA caukkammi / bhyAsArtha sunnagharammi cautthI, taha paMcamiyA susANammi // 1335 // pratimApaJcakam prathamA pratimA upAzraye 1 dvitIyA upAzrayAd bahiH 2 tRtIyA 'catupke' catvare 3 caturthI zUnyagRhe 4 paJcamI zmazAne 5 // 1335 // tatra prathamAM tAvadAha bhogajaDhe gaMbhIre, uvvarae koTThae aliMde vA / . taNusAi jAgaro vA, jhANaTTAe bhayaM jiNai // 1336 // __ "bhogajaDhe" aparibhogye 'gambhIre' sAndhakAre upAzrayasatke'pavarake vA koSThake vA alindake vA 'tanuzAyI' stokanidrAvAn 'jAgradvA' nidrAmakurvan 'dhyAnArtha' zubhAdhyavasAyasthairyahetoH prasuteSu zeSasAdhuSu kAyotsargasthito bhayaM jayati // 1336 // katham ? ityAha chikassa va khaiyassa va, mRsigamAIhi~ vA nisicarehiM / jaha sahasA na vi jAyai, romaMcubbheya cADo vA // 1337 // ___ spRSTasya vA khAditasya vA mUSakaiH AdigrahaNAd mArjArAdibhiH 'nizAcaraiH' rAtriparibhramaNazIlaiH yathA sahasA nApi jAyate 'romAJcodbhedaH' bhayodrekajanito romoddharSaH 'cAMDo' vA palAyanaM tathA sattvabhAvanayA''tmA bhAvayitavyaH // 1337 // uktA prathamA pratimA / atha dvitIyAdikAzcatasro'pyatidizannAha30 savisesatarA vAhi, takara-Ararikha-gAvayAIyA / suNNaghara-susANesu ya, savisesatarA bhave tivihA // 1338 // yAnyupAzrayapratimAyAM bhayAnyuktAni tAnyupAzrayAd bahiH pratimAyAM savizeSatarANi taskarA1degzAnagRhe bhaa0|| 2 "cADo NAsaNaM" iti cUNo vizeSacUrNI ca // 25 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrabhAvanA bhApyagAthAH 1333-44] prathama uddezaH / 409 ''rakSika-zvApadAdibhayasahitAni mantavyAni / zUnyagRha-zmazAnayoH cazabdAt catuSke ca savizeSatarANi 'trividhAni' divya-mAnuSya-tairazvopasargarUpANi bhayAni bhavanti, tAnyapi, samyag jayatIti prakramaH // 1338 // asyA eva bhAvanAyAH phalamAha devehi bhesio vi ya, diyA va rAto va bhImarUvehiM / to sattabhAvaNAe, vahai bharaM nibhao sayalaM // 1339 // tata evaM sattvabhAvanayA svabhyastayA divA vA rAtrau vA bhImarUpairdevairbheSito'pi 'bharaM' jinakalpabhAraM sakalamapi nirbhayaH san vahatIti // 1339 // gatA sattvabhAvanA / atha sUtrabhAvanAmAha jai vi ya sanAmamiva pariciyaM suaM annhiy-ahiinnvnnaaii| kAlaparimANaheuM, tahA vi khalu tajjayaM kuNai // 1340 // yadyapi svanAmeva tasya zrutaM paricitam 'anadhikA-'hInavarNAdi' anatyakSaraM ahInAkSaram 10 AdizabdAd avyAviddhAkSarAdiguNopetaM ca tathApi kAlaparimANahetoH 'tajjayaM' zrutAbhyAsaM karoti // 1340 // katham ? iti ced ucyate ussAsAo pANU, tao ya thotro tao vi ya muhtto| muhattehiM porisIo, jANei nisA ya divasA ya // 1341 // zrutaparAvartanAnusAreNaiva samyagucchAsamAnaM kalayati, tata ucchvAsAt 'prANaH' ucchAsa-15 niHzvAsAtmakaH, tatazca prANAt 'stokaH' saptaprANamAnaH, tato'pi ca stokAd 'muhUrtaH' ghaTikAdvayamAnaH, muhUrtazca pauruSyastena bhagavatA jJAyante, tAbhizca pauruSIbhirnizAzca divasA~zca jAnAti // 1341 // tathA mehAIchannesu vi, ubhaokAlamahavA uvassagge / pehAi bhikkha paMthe, nAhii kAlaM viNA chAyaM // 1342 // 20 meghAdinA cchannepvapi-anupalakSyeSu vibhAgepu 'ubhayakAlaM' kriyANAM prArambha-parisamAptirUpam , athavA 'upasarge' divyAdau divasa-rajanyAdivyatyayakaraNa lakSaNe prekSAdeH--upakaraNapratyupekSAyA AdizabdAdAvazyakakaraNAdeH "bhikkha" ti bhikSAyAH "paMthi" ti mArgasya vihArasyetyarthaH, eteSAM sarveSAmapi yaH kAlastaM chAyAM vinA svayameva jJAsyati // 1342 // atha sUtrabhAvanAMyA eva guNAnAha 25 ____egaggayA sumaha nijarA ya neva miNaNammi plimNtho| na parAhINaM nANaM, kAle jaha mNsckkhuugN.|| 1343 // zrutaparAvartanayA cittasyaikAgratA bhavati, sumahatI ca nirjarA bhavati khAdhyAyavidhAnapratyayA, naiva cchAyAmApane 'palimanthaH' sUtrArthavyAghAtalakSaNaH, na ca 'kAle' paurupyAdikAlaviSayaM 'parAdhInaM' sUryacchAyAyattaM jJAnam yathA anyeSAM 'mAMsacakSuSAM' chamasthAnAM sAdhUnAm // 1343 / / upasaMharannAha - 30 suyabhAvaNAe~ nANaM, daMsaNa tavasaMjamaM ca pariNamai / to uvaogapariNo, suyamavvahito samANei // 1344 // 1 deghutehiM tA0 // 2 degmAnastena jJAyate, muhUrtazca pauruSIvijAnAti, tAbhizca bhA0 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanA 410 saniyukti-laghubhApya-vRttike vRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 __ zrutabhAvanayA AtmAnaM bhAvayan jJAnaM darzanaM tapaHpradhAnaM ca saMyamaM samyak pariNamayati / tataH 'upayogaparijJaH' zrutopayogamAtreNaiva kAlaparijJAtA "sutaM" ti zrutabhAvanAmavyathitaH san samApayatIti // 1344 // gatA sUtrabhAvanA / athaikatvabhAvanAmAhaekala jaha vi ya puvvamamattaM, chinnaM sAhUhi~ dAramAIsu / AyariyAimamattaM, tahA vi saMjAyae pacchA // 1345 // yadyapi ca pUrva-gRhavAsakAlabhAvi mamatvaM sAdhubhiH dArAH-kalatraM teSu AdigrahaNAt putrAdiSu cchinnameva tathApyAcAryAdiviSayaM mamatvaM 'pazcAt' pravrajyAparyAyakAle saJjAyate // 1345 / / __ tacca kathaM parihApayitavyam ? ucyate didvinivAyA''lAye, avaropparakAriyaM sapaDipucchaM / 10 - parihAsa miho ya kahA, puvapavattA parihavei // 1346 // gurvAdiSu ye pUrva dRSTinipAtAH-sasnigdhAvalokanAni ye ca taiH sahA''lApAstAn , tathA 'parasparopakAritA' mitho bhakta-pAnadAna-grahaNAdyupakAram , 'sapratipRcchaM' sUtrArthAdipratipRcchayA sahitaM 'parihArsa' hAsyaM 'mithaH kathAzca' parasparavArtAH pUrvapravRttAH sarvA api parihApayati // 1346 // tatazca15 taNuIkayammi puvvaM, bAhirapemme sahAyamAIsu / AhAre uvahimmi ya, dehe ya na sajjae pacchA // 1347 // saMhAyaH-saGghATikasAdhustadviSaye AdizabdAdAcAryAdiviSaye ca bAhyapremaNi pUrva 'tanukIkRte' parihApite sati tataH pazcAdAhAre upadhau dehe ca 'na sajati' na mamatvaM karoti // 1347 // __ tataH kiM bhavati ? ityAha puci chinnamamatto, uttarakAlaM vaivijamANe vi / sAbhAviya iare vA, khubbhai daTuM na saMgaie // 1348 // pUrva 'chinnamamatvaH' 'sarve'pi jIvA asakRd anantazo vA sarvajantUnAM vajanabhAvena zatrubhAvena ca saJjAtAH, ataH ko'tra khajanaH ? ko vA paraH ?' itibhAvanayA truTitapremabandhaH san 'uttarakAlaM' jinakalpapratipattyanantaraM vyApAdyamAnAnapi 'saGgatikAn' khajanAn svAbhAvikAn 'itarAn 25 vA' vaikriyazaktyA devAdinirmitAn dRSTvA 'na kSubhyati' dhyAnAnna calati // 1348 / / atra dRSTAntamAhaekatvaM. pupphapura pupphakeU, pupphavaI devi juyalayaM pasave / bhAvanAyAM puttaM ca pupphacUlaM, dhUaM ca sanAmi tassa // 1349 // puSpacUlodantam sahavaDDiyA'NurAgo, rAyattaM ceva pupphacUlassa / gharajAmAugadANaM, milai nisiM kevalaM teNaM // 1350 // 1 tanukIkRte sati pUrva bAhyapremaNi 'sahAyAdiSu' sahAyaH-saGghATikAsAdhuH AdizabdAd AcAryAdiparigrahaH, tataH pazcAd AhAre upadhau dehe vA 'na sajati' bhA0 // 2 vahija taa0|| 3 mizra pasave tA0 // 20 30 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1345-53] prathama uddezaH / 411 pavyanjA ya nariMde, aNupavvayaNaM ca bhAvaNegatte / vImaMsA uvasagge, viDehi samuhiM ca kaMdaNayA // 1351 // puSphapuraM nayaraM / tattha pupphakeU rAyA, pupphabaI devI / sA annayA jugalayaM pasUyApupphacUlo dArao pupphacUlA dAriyA / tANi do vi sahavaDDiyANi paropparaM aIva aNurattANi / annayA pupphacUlo rAyA jAo / pupphacUlA rAiNA gharajAmAugamsa dinnA / sA ya divasaM 5 sarva bhAuNA samaM acchai / annayA pupphacUlo rAyA pabaio / aNurAgeNaM puSphacUlA vi. bhagiNI pabaiyA / so ya pupphacUlo annayA jiNakappaM paDivajiukAmo egattabhAvaNAe appANaM bhAvei / io ya egeNaM deveNaM vomaMsaNAnimittaM pupphacUlAe ajAe rUvaM viuviUNaM taM dhuttA dharisiuM pavattA / pupphacUlo ya aNagAro teNaM ogAseNaM volei / tAhe sA pupphacUlA ajjA 'jeTTajja ! saraNaM bhavAhi' tti vAharai / so ya bhagavaM vucchinnapemabaMdhaNo 10 "ego haM nasthi me ko vi, nAhamannassa kassai / " iccAi egattabhAvaNaM bhAviMto gao saTTANaM / evaM egattabhAvaNAe appA bhAveyabo ti // gAthAkSarayojanA tvevam-puppapure puppaketU rAjA / puSpavatI devI yugalaM prasUte / vartamAnanirde- . zastatkAlavivakSayA / putraM ca puSpacUlaM duhitAM ca tasya 'sanAmikA' samAnAbhidhAnAm // tayozca sahavarddhitayoranurAgaH / rAjatvaM caiva puppacUlasya / puSpacUlAyAzca gRhajAmAtre dAnam / sA ca 15* 'tena' bhI samaM kevalaM nizi' rAtrau milati // pravrajyA ca 'narendre' puSpacUlAkhye / tadanu patrajanaM ca puSpacUlAyAH / tato jinakalpaM pratipitsurekatvabhAvanAM bhAvayituM lamaH / 'vimarzaH' parIkSA / tadarthaM devenopasarge kriyamANe viTaiH sammukhIM puppacUlAM kRtvA dharSaNaM kartumArabdham / tataH 'krandanA' Arya ! zaraNaM zaraNamiti // 1349 // 1350 // 1351 // athopasaMhAramAha egattabhAvaNAe, na kAmabhoge gaNe sarIre vaa| sajai veraggagao, phAsei aNuttaraM karaNaM // 1352 // ekatvabhAvanayA bhAvyamAnayA 'kAmabhogeSu' zabdAdiSu 'gaNe' gacche zarIre vA 'na sajati' na saGgaM karoti, kintu vairAgyagataH san 'spRzati' ArAdhayati 'anuttaraM karaNaM' pradhAnayogasAdhanaM jinakalpaparikarmeti // 1352 // gatA ekatvabhAvanA / atha balabhAvanA / tatra balaM dvidhA-25 zArIrabalaM bhAvabalaM ca / tatra bhAvabalamAha bhAvo u abhissaMgo, so u pasattho va appasattho vA / neha-guNao u rAgo, apasattha pasatthao ceva // 1353 // bhAvo nAma abhipvaGgaH / sa tu' sa punarabhiSvaGgo dvidhA-prazasto'prazastazcai / tatrApatya-kalatrAdipu snehajanito yo rAgaH so'prazastaH, yaH punarAcAryopAdhyAyAdiSu guNabahumAnapratyayo rAgaH 30 sa prazastaH / tasya dvividhasyApi bhAvasya yena mAnasAvaSTambhenAsau vyutsarga karoti tad bhAvabalaM 1 pravrajanaM ca narendre, anupravrajanaM ca puSpa bhA0 // 2 tadanurAgeNAnupravraja De0 // 3 degzca / katham ? ityAha-"neha" ityAdi / ihApatyadeg bhA0 // 20 balabhAvanA Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 mantavyam / zArIramapi balaM zeSajanApekSayA jinakalpArhasyAtizAyikamipyate // 1353 // ___ Aha tapo-jJAnaprabhRtibhirbhAvanAbhirbhAvayataH kRzataraM zarIraM bhavati tataH kuto'sya zArIrabalaM bhavati ? iti, ucyate kAmaM tu sarIrabalaM, hAyai tava-nANabhAvaNajuassa / dehAvacae vi satI, jaha hoi dhiI tahA jayai // 1354 // _ 'kAmam' anumataM 'tuH' avadhAraNe anumatamevAsmAkaM yat tapo-jJAnabhAvanAyuktasya zarIrabalaM hIyate, paraM dehApacaye'pi sati yathA 'dhRtiH' mAnasAvaSTambhalakSaNA nizcalA bhavati tathA'sau yatate, dhRtibalena samyagAtmAnaM bhAvayatItyarthaH // 1354 // ____ Aha itthaM dhRtibalena bhAvayataH ko nAma guNaH syAt ? ucyate-- 10 kasiNA parIsahacamU , jai udvijAhi sovasaggA vi / duddharapahakaravegA, bhayajaNaNI appasattANaM // 1355 // dhiidhaNiyabaddhakaccho, johei aNAulo tmvvhio| balabhAvaNAe~ dhIro, saMpuNNamaNoraho hoi // 1356 // 'kRtsnA sampUrNA 'parISahacamUH' mArgAcyavana-nirjarArthaM pariSoDhavyAH parIpahA:-kSudhAdayasta eva 15 teSAM vA camU:-senA sA yadi 'uttiSTheta' sammukhIbhUya paribhavanAya praguNIbhavet 'sopasargA'pi' divyAdhupasagaiH kRtasahAyakA'pi, tathA "duddharapahakaravega" ti durddhara-durvahaM panthAna-samyagdarzanAdirUpaM mokSamArga karotIti durddharapathakarastathAvidho vegaH-prasaro yasyAH sA durddharapathakaravegA, 'bhayajananI' saMtrAsa~karI 'alpasattvAnAM' kApuruSANAm // 1355 // tAmevaMvidhAmapi sa jinakalpaM pratipattukAmo yodhayati / kathambhUtaH ? dhRtireva dhaNiyam20 atyartha baddhA kakSA yena sa tathA 'anAkulaH' autsukyarahitaH 'avyathitaH' nipprakampamanAH sa balabhAvanayA tAM yodhayitvA 'dhIraH' sattvasampannaH san sampUrNamanoratho bhavati, parIpahopasargAn parAjitya svapratijJAM pUrayatItyarthaH // 1356 // api ca - dhii-balapurassarAo, havaMti savvA vi bhAvaNA etaa| __taM tu na vijai sajjhaM, jaM dhiimaMto na sAhei // 1357 // 25 sarvA apyetAstapaHprabhRtayo bhAvanA dhRti-balapurassarA bhavanti, nahi dhRti-balamantareNa pANmAsikatapaHkaraNAdyanuguNAstAH tathA bhAvayituM zakyante / kiJca 'tat tu' tat punaH 'sAdhyaM' kArya jagati na vidyate yad 'dhRtimAn' sAttvikaH puruSo na sAdhayati, "sarva sattve pratiSThitam" iti vacanAt / etena "abocchittI maNa' (gA0 1280) ityAdidvAragAthAyAH "uvasaggasahe" iti yat padaM tad bhAvitaM mantavyam , balabhAvanayA upasargasahatvabhAvAditi // 1357 // 30 gatA balabhAvanA / atha "uvasaggasahe ya" tti ityatra yaH cazabdaH so'nuktasamuccaye varttate, atastadarthalabdhaM vidhizeSamAha 1 zarIramiti tataH mo0 le0 // 2degcaye satyapi yathA bhA0 // 3degsakAriNI 'alpa' mo0 le0 vinA // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1354-62] prathama uddezaH / 413 jiNakappiyapaDirUvI, gacche vasamANa duviha parikammaM / tatiyaM bhikkhAyariyA, paMtaM lUhaM abhigahIyA // 1358 // evamasau paJcabhirbhAvanAbhirbhAvitAntarAtmA jinakalpikasya pratirUpI-tadanurUpo bhUtvA gaccha eva vasan dvividhaM parikarma vakSyamANanItyA karoti / tathA tRtIyasyAM paurupyAM bhikSAcaryA, tatrApi prAntaM rUkSamAhAraM gRhNAti, eSaNA ca 'abhigRhItA' abhigrahayuktA // 1358 // tathA- 5 pariNAma-jogasohI, uvahivivego ya gaNavivego ya / sijjA-saMthAravisohaNaM ca vigaIvivego ya // 1359 // to pacchimammi kAle, sappurisaniseviyaM paramaghoraM / pacchA nicchayapatthaM, uvei jiNakappiyavihAraM // 1360 // pariNAmasya gurvAdimamatvavicchedena yogAnAM cAvazyakavyApArANAM yathAkAlameva karaNena 10 zuddhiH tathA prAktanasyopadheviveko gaNavivekazca zayyA-saMstArasya vizodhanaM ca vikRtivivekazca tadA tena karttavyaH // 1359 // tataH 'pazcime kAle' tIrthAvyavacchittikaraNAnantaraM 'satpuruSaniSevitaM' dhIrapuruSArAdhitaM 'paramaghoraM' atyantaduranucaraM 'pazcAda' Ayatau 'nizcayapathyam' ekAntahitaM jinakalpikavihAramupaiti // 1360 // atha dvividhaM parikarma vyAkhyAnayatipANI paDiggaheNa va, saccela nicelao jahA bhaviyA / dvividha so teNa pagAreNaM, bhAvei aNAgayaM ceva // 1361 // parikarma dvividhaM parikarma, tadyathA--pANiparikarma pratigrahaparikarma ca; athavA sacelaparikarma.acelaparikarma ca / tatra yo yathA pANipAtradhArakaH pratigrahadhArako vA sacelako acelako vA bhavitA sa tenaiva prakAreNa pANipAtrabhojitvAdinA anAgatamevA''tmAnaM bhAvayati // 1361 // 20 prakArAntaramAha AhAre uvahimmi ya, ahavA duvihaM tu hoi parikammaM / paMcasu gaha dosu aggaha, abhiggaho anayariyAe // 1362 // athavA dvividhaM parikarma AhAre upadhau ca / tatrAhAraM tAvadasau tRtIyapauruSyAmavagADhAyAM gRhNAti, taM cAlepakRtameva / tatrApyasaMsRSTAdInAM saptAnAM piNDaiSaNAnAM madhyAd 'dvayoH' Adya- 25 yoreSaNayoH 'agrahaH' sarvathaivAkhIkAraH, uparitanISu 'paJcasu' uddhRtA-'lpalepA-'vagRhItA-pragRhItojjhitadharmikAsu grahaNam / tatrApyabhigraho'nyatarasyAmeSaNAyAm , ekayA bhaktamaparayA pAnakamiti niyajya zeSAbhistisRbhistadivasamagrahaNamityarthaH / upadhau tu vastra-pAtrayoH pratimAcatuSTayaM yat 15 1"AhAre. gaadhaa| AhAraparikammeNaM uvadhiparikammeNa ya / tatthAhAro tatiyAe porusIe / bhatta-pANaM alevADaM geNhiyavvaM / tadapi sattaNhaM piMDesaNa-pANesaNANaM AdilliyAo do mottuM uvarilliyAhiM paMcahiM 'Aggaho' Al maryAdA-'bhiviSyoH A-maryAdayA prahaH AgrahaH / kAyaM dIhA mattA. lakkhaNagAdhA / dohimabhiggaho, tattha vi 'aNNatarIe abhigrahaH' aNNAe bhattaM aNNAe pANayaM geNhati / vatthe uvarilliyAhiM dohiM Aggaho, abhiggahI aNNatariyAMe ||"i Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhApya-vRttike vRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 pIThikAyAmuktaM ( gAthAH 610 prabhRtayaH 655 prabhRtayazca ) tatrAdyadvayavarjamuttarayoreva grahaNam / tatrApyaparasyAmabhigrahaH // 1362 // atha "paMtaM lUhaM"ti vyAcaSTe nipphAva-caNakamAI, aMtaM paMtaM tu hoi vAvaNaM / neharahiyaM tu lUha, jaM vA abalaM sabhAveNaM // 1363 // 5 nippAvAH-vallAzcaNakAH-pratItA AdizabdAt kulmASAdikaM ca Antamityucyate / prAntaM punastadeva 'vyApannaM' vinaSTaM kuthitamityarthaH / yat punaH sneharahitaM tad sakSam , yadvA khabhAvena 'abalaM' rabvAdikaM tadapi rUkSaM mantavyam // 1363 // atraiva vidhivizeSamAha---- ukuDuyAsaNasamuI, karei puDhavIsilAisuvavese / paDivanno puNa niyamA, ukuDuo kei u bhayaMti // 1364 // 10 taM tu na juJjai jamhA, aNaMtaro natthi bhUmiparibhogo / tammi ya hu tassa kAle, ovaggahitovahI natthi // 1365 // utkuTukAsanasya "samuI" ti dezIvacanatvAd abhyAsaM karoti, 'pRthivIzilAdiSu vA' pRthvIzilApaTTake AdizabdAd apareSvapi tathAvidhayathAsaMstRteSu upavizedvA / jinakalpa pratipannaH punarniyamAdutkuTuka eva / kecid 'bhajanti' vikalpaM kurvanti--utkuTako vA tiSThedupavizedvA, tattu 15 na yujyate, yasmAd 'anantaraH' avyavahito nAsti sAdhUnAM tAvad bhUmiparibhogaH, "suddhapuDhavIe na nisie" (dazavai0 a0 8 gA0 5) ti vacanAt ; tasmiMzca jinakalpakAle aupagrahikopadhirnAsti, sadabhAvAcca niSadyA'pi nAstIti gamyate', tatazcArthAdApannaM utkuTaka eva tiSThati // 1364 // 1365 // uktazcazabdasUcito vidhizeSaH / atha vaTavRkSadvAramAhajinakalpa davvAI aNukUle, saMghaM asatI gaNaM samAhUya / pratipatti- 20 jiNa gaNahare ya caudasa, abhinna asatI ya vaDamAI // 1366 // kAlIno jiNa gaNahara vidhiH itthamAtmAnaM parikarmya dravye AdizabdAt kSetre kAle bhAve ca 'anukUle' prazaste saGgha mIlayitvA saGghasya 'asati' abhAve gaNaM khakIyamavazyameva samAhUya tataH prathamaM jinaH-tIrthakarastasyAntike tadabhAve gaNadharasannidhAne tadalAbhe caturdazapUrvadharAntike tadasambhave'bhinnadazapUrvadharapA dhe tasyApyasati vaTavRkSasyAdha AdigrahaNIt tadaprAptAvazokA-'zvatthavRkSAdInAmadhastAd jinakalpaM 25 pratipadyate // 1366 // kena vidhinA ? ityAha gaNi gaNaharaM ThavittA, khAme agaNI u kevalaM khAme / savvaM ca bAla-vuTuM, puvvaviruddhe viseseNaM // 1367 // _ 'gaNI' gacchAdhipAcAryaH sa pUrvamitvaranikSiptagaNaM khaziSyaM gaNadharaM sthApayitvA zramaNasaGgha kSamayati / "agaNi" tti yastu gaNI na bhavati kintu sAmAnyasAdhuH sa kevalaM kSamayati na tu 1 anta mo0 le0 // 2degte, tasyAzcAbhAve zuddhapRthivyAmupavezanasyAkalpanIyatvAdAdA bhA0 / "nAsti tasyaupagrahikamupakaraNam , tena niSadyA nAstIti gamyate, tadabhAvAdupavezanAbhAvaH" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // 3degt kSetra kAla-bhAveSu 'anukUleSu' prazastepu saI bhA0 // 4degNAdazokA bhA0 // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1363-72 ] prathama uddezaH / 415 kamapi sthApayati / kiM punaH kSamayati ? ityAha- 'sarva' sakalamapi saGgha cazabdAt tadabhAve svagacchaM bAla-vRddhAkulam / ye ca ' pUrvaviruddhAH' prAgvirAdhitAstAn vizeSeNa kSamayati // 1367 // kathaM punaH ? ityAha jara kiMci pamAeNaM, na suTTu bhe vaTTiyaM mae purvitra / taM bhe khAmemi ahaM, nissallo nikkasAo a / / 1368 // yadi kiJcit 'pramAdena' anAbhogAdinA na suSThu 'bhe' yuSmAn kSamayAmyahaM niHzalyo niSkaSAyazca // 1368 // itthaM tena kSamite sati zeSasAdhavaH kiM kurvanti ? ityAhaANaMdaaMsupAyaM, kuNamANA te vi bhUmigayasIsA | khAmiti jaharihaM khalu, jahArihaM khAmitA teNaM / / 1369 / / 'te'pi' sAdhava AnandAzrupAtaM kurvANAH 'bhUmigatazIrSAH ' kSitinihitazirasaH santaH kSamayanti 'yathArha' yo yo ratnAdhikaH sa sa prathamamityarthaH, tenAcAryeNa 'yathArhaM' yathAparyAyajyeSThaM kSAmitAH santa iti // 1369 // athetthaM kSAmaNAyAM ke guNAH ? ityAha bhavatAM mayA varttitaM pUrvaM tad "bhe" khAmitassa guNA khala, nissallaya viNaya dIvaNA magge / lAghavayaM gataM, appaDibaMdho a jiNakappe // 1370 // 1 jinakalpe pratipadyamAne sAdhUn kSamayataH khalvete guNAH / tadyathA - ' niH zalyatA' mAyAdizalyAbhAvo bhavati / vinayazca prayukto bhavati / mArgasya dIpanA kRtA bhavati, itthamanyairapi kSAmaNakapurassaraM sarvaM karttavyamiti / 'lAghavam' aparAdhabhArApagamato laghubhAva upajAyate / 'ekatvaM ' 'kSAmitA mayA'mI sAdhavaH, ita Urddhameka evAsmi' ityanudhyAnaM bhavati / 'apratibandhazca' mamatvasya cchinnatvAd bhUyaH ziSyeSu pratibandho na bhavati // 1370 // atha nijapadasthApitasya sUreranuziSTimAha aha te sabAla - buDho, gaccho sAija NaM aparitaMto / eso hu paraMparato, tumaM pi aMte kuNasu evaM / / 1371 // puvvapavittaM viSayaM mA hu pamAehiM viNayajogesu / jo jeNa pagAreNaM, uvavajaha taM ca jANAhiM / / 1372 / / athaiSaH 'te' tava sabAla-vRddho gaccho nisRSTa iti zeSaH, ataH 'aparitAntaH' anirviNNaH "gaM" enaM gacchaM 'sAtayeH' seGgopAyeH, smAraNA-vAraNAdinA samyak pAlayerityarthaH / na ca 'pari - tyakto'hamamIbhiH' ityAdi paribhAvyam, yata eSa eva 'paramparaka : ' ziSyA - sscAryakramo yad avyavacchittikArakaM ziSyaM niSpAdya zaktau satyAmabhyudyatavihAraH pratipattavyaH / tvamapi '' ziSyaniSpAdanAdikAryaparyavasAne evameva kuryAH // 1371 // 1 pAH sA bhA0De0 // 2 'nti te 'yathArha' yathAparyAyajyeSThaM yathArthe tena kSAmi bhA0 // 3 zvArAdhito bhava bhA0 // 4 "egattaM" ti ekatvabhAvanAtmakaM 'kSAmitA mo0 0 // 5 saMyamAtmani khedaM prApayeH, smAM mo0 le0 // 5 10 15 kSAmaNA 20 25 30 navyasthApitAcArya prati gacchasAdhU zva prati prAtanA cAryasya zikSAva ca Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ omo samarAiNio, appatarasuo a mA ya NaM tubbhe / paribhavaha tumha eso, visesao saMpayaM putro / / 1373 // 'avamo'yaM samarAliko'yaM alpatarazruto vA'yamasmadapekSayA, ataH kimarthamasya AjJAnirdezaM vayaM kurmahe ?' iti mA yUyamamuM paribhavata / yata eSa yuSmAkaM sAmpratamasmatsthAnIyatvAd gurutaraguNAdhikatvAcca vizeSataH pUjyaH, na punaravajJAtumucita iti bhAvaH // 1373 // itthamubhayeSAmapyanuziSTiM pradAya kiM karoti ? ityAha pakkhIva pattasahio, sabhaMDago vaccae niravayakkho / etaM jA tar3ayA, tIeN vihAro se nannAsu // 1374 // yathA pakSI patrAbhyAM - pakSAbhyAM sahitaH prAktanasthAnanirapekSaH sthAnAntaraM vrajati, evamayamapi bhagavAn 'sabhANDakaH' pAtrasahitaH 'nirapekSa:' gacchasatkApekSayA rahitaH 'ekAntaM' mAsakalpaprAyogyaM 15 kSetraM vrajati / ayaM ca yAvat tRtIyepaurupI tAvad gacchati, yatastasyAmeva "se" tasya vihAro nAnyAsu pauruSISu, yatra tu caturthI pauruSI bhavati tatra niyamAt tiSThatIti // 1374 // tasmin nirgate sati zeSasAdhavaH kiM kurvanti ? ityAha sIhamma va maMdarakaMdarAoM nIhammie tao tammi / cakkhuvisayaM aigae, ati AnaMdiyA sAhU / / 1375 / / 20 siMhe iva mandarakandarAyAstasminnanagArasiMhe gacchAd "nIhammie " nirgate sati kiyantamapi bhUbhAgamanugamanaM vidhAya tatazcakSurviSayam 'atikrAnte' adarzanIbhUte AyAnti khavasatim 'AnanditAH ' 'aho ! ayaM bhagavAn sukhasevanIyaM sthavirakalpavihAraM vihAyAtiduSkaramabhyudyatavihAramabhyupaiti' iti paribhAvanayA hRSTAH santaH sAdhava iti / / 1375 // idameva savizeSamAhanicela sacele vA, gacchArAmA viNiggae tammi | cakkhuvisayaM aIe, ayaMti AnaMdiyA sAhU 1376 // nizcele vA sacele vA gacchArAmAt sukhasevanIyAd vinirgate tasmi~zcakSurviSayamatIte AyA - ntyAnanditAH sAdhava iti // 1376 // athAsau vivakSitaM kSetraM gatvA kiM karoti : ityAhaAbhoeu khettaM, nivvAghAeNa mAsanivvAhiM / tUNa tattha viharai, esa vihAro samAseNaM // 1377 // 'Abhogya' vijJAya kSetraM 'nirvyAghAtena' vighnAbhAvena 'mAsanirvAhi ' mAsanirvahaNasamarthaM gatvA 'tatra' kSetre 'viharati ' khanItiM paripAlayati / eSa vihAro vizeSAnuSThAnarUpo'sya bhagavataH samAsena pratipAdita iti // 1377 // uktaM vihAradvAram / atha sAmAcArIdvAramAha 1 yA pau bhA0 // 416 saniryukti-laghubhApya vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 ye ca tava bahuzruta-paryAyajyeSThAdayo vinayayogyAH - gauravAhasteSu 'pUrvapravRttaM' yathocitaM vinayaM ' mA pramAdayeH' mA pramAddhena parihApayeH / yazca sAdhuryena tapaH khAdhyAya - vaiyAvRttyAdinA prakAreNa 'upayujyate' nirjarApratyupayogamupayAti 'taM ca jAnIhi ' taM tathaiva pravarttayetyarthaH, // 1372 // atha sAdhUnAmanuziSTiM prayacchati-- 5 10 25 30 ____________ Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / 417 icchA - micchA - tahakAro, Avassi nisIhiyA ya ApucchA / [ u.ni. 485 ] sAmAnyapaDipuccha chaMdaNa nimaMtaNA ya uvasaMpayA caiva // 1378 // rIdvAram 'idaM madIyaM kAryamicchayA kuruta, na balAbhiyogena' ityevamicchAyAH karaNamicchAkAraH / kathaJcit skhalitasya 'mithyA madIyaM duSkRtam' iti bhaNanaM mithyAkAraH / gurvAdiSu bruvANeSu 'yathA''dizata yUyaM tathaiva' iti bhaNanaM tathAkAraH / kvacid bahirgamanakArye samutpanne 'avazyaM 5 gantavyam' iti bhaNanaM AvazyakI / vasatipraveze 'niSiddho'haM gamanakriyAyAH' iti bhaNanaM naiSedhikI / svakAryapravRttAvApracchanamApRcchA / AdiSTasya kAryasya karaNakAle punaH pracchanaM pratipRcchA / pUrvagRhItenAzanAdinA sAdhUnAmabhyarthanA cchandanA / tenaivAgRhItena 'yathAlAbhaM yuSmadyo - gyamamukamAneSye' iti prArthanA nimantraNA / upasampad dvidhA - sAdhuviSayA gRhasthaviSayA ca / jJAnAdihetoryadaparaM gaNaM gatvopasampadyate sA sAdhuviSayA / yat punaravasthAnanimittaM gRhiNAmanu- 10 jJApanaM sA gRhasthaviSayA // 1378 // athaitAsAM madhyAd jinakalpikasya kAH sAmAcAryo bhavanti ? ityucyate Avasa nisIhi micchA, ApucchuvasaMpadaM ca gihie / annA sAmAyArI, na hoMti se sesiyA paMca // 1379 // cakravAla Avazyaka naiSedhika mithyAkAramApRcchAM upasampadaM ca ' gRhiSu' gRhasthaviSayA etAH paJca 15 sAmAcAryaH sAmAcArIrjinakalpikaH prayuGkte / anyAH sAmAcAryo na bhavanti 'se' tasya 'zeSAH paJca' icchAkArAdyAH, prayojanAbhAvAt // 1379 // AdezAntaramAha AvAsiyaM nisIhiyaM, mottuM uvasaMpayaM ca gihie / sesA sAmAyArI, na hoMti jiNakappie satta // 1380 // Avazyaka naiSedhaka muktvA upasampadaM ca ' gRhiSu' gRhasthaviSayA jinakalpikasya 'zeSAH 20 sAmAcAryaH' mithyAkArAdyAH sapta na bhavanti, tadviSayasya skhalitAderabhAvAt // 1380 // ahavA vi cakavAle, sAmAyArI u jassa jA joggA / bhASyagAthAH 1373-84 ] sA savvA vettavvA, suyamAI vA imA merA / / 1381 // athavA'pi 'cakravAle' pratyupekSaNAdau nityakarmaNi yasya jinakalpikAderyA sAmAcArI yogyA sA sarvA atra sAmAcArIdvAre vaktavyA / zrutAdikA vA 'iyaM' vakSyamANA 'merA' maryAdA sAmA- 25 cArI // 1381 // tAmevAbhidhitsurdvAragAthAtrayamAha - suya saMghayaNuvasagge, AtaMke vedaNA kai jaNA ya / thaMDila sahi keccira, uccAre caiva pAsavaNe || 1382 // ovA taNaphalae, sArakkhaNayA ya saMThavaNayA ya / pAhuDa aggI dIve, ohANa vase kai jaNA ya // 1383 // bhikkhAyariyA pANaga, levAleve tahA aleve ya / AyaMbila paDimAo, jiNakappe mAsakappo ya / / 1384 // 1 bodhavvA tA0 // 30 jinaka lpikasya jinaka lpikasya zrutAdikAH sAmAcAryaH Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .418 15 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 zrutaM 1 saMhananaM 2 upasargAH 3 AtaGkaH 4 vedanAH 5 katijanAzca 6 sthaNDilaM 7 vasatiH 8 kiyacciraM 9 uccArazcaiva 10 prazravaNaM 11 avakAzaH 12 tRNaphalakaM 13 saMrakSaNatA ca 14 saMsthApanatA ca 15 prAbhRtikA 16 amiH 17 dIpaH 18 avadhAnaM 19 vatsyatha kati janAzca 20 bhikSAcaryA 21 pAnakaM 22 lepAlepaH 23 tathA alepazca 24 AcAmlaM 25 pratimAH 526 mAsakalpazca 27 "jiNakappe" ti etAni saptaviMzatidvArANi jinakalpaviSayANi vaktavyAnIti dvAragAthAtrayasamudAyArthaH // 1382 // 1383 // 1384 // athAvayavArtha pratidvAraM pratipipAdayiSuH "yathoddezaM nirdezaH" iti nyAyAt prathamataH zrutadvAramAha AyAravatthutaiyaM, jahannayaM hoi navamapuvvassa / .. tahiyaM kAlaNNANaM, dasa ukkoseNa minnAI // 1385 // 10 jinakalpikasya jaghanyakaM zrutaM 'navamapUrvasya' pratyAkhyAnanAmakasyAcArAkhyaM tRtIyaM vastu tasminnadhIte sati kAlajJAnaM bhavatItyatastadarvAkchUtaparyAye vartamAnasya na jinakalpapratipattiH / utkarSato daza pUrvANi bhinnAni zrutaparyAyaH / sampUrNadazapUrvadharaH punaramodhavacanatayA pravacanaprabhAvanAparopakArAdidvAreNaiva bahutaraM nirjarAlAbhamAsAdayati ato nAsau jinakalpaM pratipadyate // 1385 // uktaM zrutadvAram 1 / atha saMhananadvAramAha paDhamillagasaMghayaNA, ghiIeN puNa vjkuddddsaamaannaa| uppajaMti na vA siM, uvasaggA esa pucchA u // 1386 // - jinakalpikAH 'prathamillukasaMhananAH' vajrarSabhanArAcasaMhananopetAH 'dhRtyA' aGgIkRtanirvAhakSamamanaHpraNidhAnarUpayA vajrakuDyasamAnAH 2 / athopasargadvAram-utpadyante na vA amISAmupasargA divyAdayaH ? ityeSA pRcchA // 1386 // atrottaramAha jai vi ya uppajate, sammaM visahati te u uvsgge| rogAtaMkA cevaM, bhaiA jai hoti visahati // 1387 // nAyamekAnto yadavazyameteSAmupasargA utpadyante, paraM yadyutpadyante tathApi samyagadInamanaso viSahante tAnupasargAn 3 / AtaGkadvAramatidizati-rogAzca-kAlasahAH AtaGkAzca-sadyoghAtinaH evameva 'bhAjyAH' utpadyante vA na vA / yadi bhavanti utpadyante tato niyamAd viSa25 hante 4 // 1387 // vedanAdvAramAha abbhovagamA ovakamA ya tesi viyaNA bhave duvihA / . dhuvaloAI paDhamA, jarA-vivAgAi biieko // 1388 / / AbhyupagamikI aupakramikI ca 'teSAM' jinakalpikAnAM dvividhA vedanA bhavati / tatra prathamA 'dhruvalocaudi' dhruvaH-pratidinabhAvI locaH, AdizabdAdAtApanA-tapaHprabhRtiparigrahaH / 'dvitIyA tu' 30 aupakramikI 'jarA-vipAkAdiH' jarA-pratItA vipAkaH-karmaNAmudayastatsamutthA 5 / atha kiyanto janAH ? iti dvAram-"eko' tti eka evAyaM bhagavAn bhavati 6 / yadi vA idaM dvAramupari 1 ti gAthA' mo0 le0 vinA // 2degdvAramAha-AyAradeg bhaa0|| 3degnte, yadyapyutpadya mo0 le0 kAM0 // 4degcAdyA' dhru0 bhA0 vinA // 20 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 419 bhASyagAthAH 1385-94 ] prathama uddezaH / TAd vyAkhyAsyate / / 1388 // atha sthaNDiladvAramAha uccAre pAsavaNe, ussaggaM kuNai thaMDile paDhame / tattheva ya parijuNNe, kayakicco ujjhaI vatthe // 1389 // uccArasya prazravaNasya ca 'utsarga' parityAgaM 'prathame' anApAte asaMloke sthaNDile karoti / 'tatraiva' prathamasthaNDile 'kRtakAryaH' vihitazItatrANAdivastrakArya ujjhati vastrANi // 1389 // 5 ayaM ca saMjJAM vyutsRjya na nirlepayati, kutaH ? iti ceda ucyate____ appamabhinnaM vaccaM, appaM lUhaM ca bhoyaNaM bhaNiyaM / dIhe viu uvasagge, ubhayamavi abhaMDile na kare // 1390 // alpamabhinnaM ca 'varcaH' purISamasya bhavati, kutaH ? ityAha--yato'lpaM rUkSaM ca bhojanamasya bhaNitaM bhagavadbhiH / alpA-'bhinnavarcaskatayA tathAkalpatvAccAsau na nirlepayati / na cAsau 10 'dIrdhe'pi' bahudaivasike upasarge 'ubhayamapi' saMjJA kAyikI ca 'asthaNDile' ApAtAdidoSayukte bhUbhAge karoti 7 // 1390 // vasatidvAramAha amamatta aparikammA, niyamA jiNakappiyANa vshiio| emeva ya therANaM, muttUNa pamajaNaM ekaM / / 1391 // 'amamatvA' mameyamityabhipvaGgarahitA 'aparikarmA' sAdhvarthamupalepanAdiparikarmavarjitA niyamAd / / jinakalpikAnAM vasatiH / sthavirakalpikAnAmapyevameva vasatiramamatvA aparikarmA ca draSTavyA, muktvA pramArjanAmekAmanyat parikarma te'pi na kurvantItyarthaH // 1391 // etadeva spaSTayati 'vile na DhakaMti na khajamANiM, goNAi vAriMti na bhaJjamANiM / dAre na DhakaMti na va'ggaliMti, dappeNa therA bhaiA u kabje // 1392 // ete bhagavanto bilAni dhUlyAdinA na sthagayanti, na vA gavAdibhiH khAdyamAnAM bhajyamAnAM vA 20 vasatiM nivArayanti, dvAre "na DhakaMti" kapATAbhyAM na saMyojayanti, na vA 'argalayanti' nArgalayA niyantrayanti / sthavirakalpikA api 'darpaNa' kAryAbhAve evameva na vasateH parikarma kurvanti, 'kArye tu' puSTAlambane 'bhAjyAH' parikarma kurvantyapAti bhAvaH 8 // 1392 // yiciroccAraprazravaNA-'vakAza-tRNaphalaka-saMrakSaNa-saMsthApanAdvArANi gAthAdvayena bhAvayatikiccirakAlaM vasihiha, ittha ya uccAramAie kuNasu / 25 iha acchasu mA ya ihaM, taNa-phalae gihime mA y|| 1393 / / sArakkhaha goNAI, mA ya paDiMti uvikkhahau bhaMte / annaM vA abhiogaM, necchaMtaciyattaparihArI // 1394 // yasyAM vasatau yAcyamAnAyAM tadIyasvAmina itthaM bhaNanti--kiyacciraM kAlaM vatsyatha yUyam ? 9, yadvA 'atra' pradeze 'uccArAdIni' purISa-prazravaNAdIni kuru, atra tu mA kuru 10-11, 'iha' 30 asminnavakAze AsIthAH, iha meti 12, 'etAni vA' hastasaMjJayA nirdizyamAnAni tRNa-phala 1 yakajo udeg tA0 // 2 dAraM Na Dhakketi tA0 // 3 bile Na ghaTeti na tA0 // 4 'argalanti' mo0 le / "aggalaMti" bhA0 // 5degkAze bhavatA bhAsitavyam, iha neti 12 bhaa0|| Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 kAni gRhNIyAH mA etAnIti 13, saMrakSata vA gavAdIn bahirnirgacchato yUyamasmAkaM kSetrAdau gatAnAM vyAkulAnAM vA 14, mA ca patantIM vasatimupekSadhvaM kintu 'saMsthApanA' punaHsaMskArarUpA vidheyA 15 / "saMThavaNayA ya" tti (gAthA 1383 ) dvAragAthAyAM yazcazabdastena sUcitamanyaM vA khAdhyAyaniSedhAdirUpaM yatra vasatisvAmI 'abhiyogaM' niyantraNAM karoti taM manasA'pi necchanti, 5 sUkSmasyApyaprItikasya parihAriNo'mI bhagavanta iti // 1393 // 1394 // prAbhRtikA-'mi-dIpA-'vadhAnadvArANi vyAcaSTe pAhuDiya dIvao vA, aggi pagAso va jattha na vasanti / jattha ya bhaNaMti ThaMte, ohANaM deha gehe vi // 1395 // yasyAM vasatau 'prAbhRtikA' baliH kriyate 16 dIpako vA yasyAM vidhIyate 18 'agniH' 10 aGgAra-jvAlAdikastasya prakAzo vA yatra bhavati tatra na vasanti 17 / yatra ca tiSThati satyagAriNo bhaNanti asmAkamapi gehe 'avadhAnam' upayogaM dadateti tatrApi nAvatiSThante 19 // 1395 // vatsyatha kati janAH ? iti dvAramAha vasahi aNuNNavito, jai bhaNNai kai jaNa ttha to na vase / suhama pi na so icchai, parassa appattiyaM bhagavaM // 1396 // 15 vasatimanujJApayan yadyasau bhaNyate 'kati janA yUyaM vatsyatha ?' iti tatrApi na vasati, kutaH ? ityAha-sUkSmamapi nAsAvicchati parasyAprItikaM bhagavAn / "kai jaNA u" tti atra yastuzabdastenAnyAmapISadaprItikajananI vasatimasau pariharatIti gamyate 20 / uktaJca pazcavastuke suhumaM pi hu aciyattaM, pariharae so parassa niyameNaM / jaM teNa tusaddAo, vajjai annaM pi tajjaNaNiM // (gA0 1450) // 1396 // 20 bhikSAcaryA-pAnaka-lepAlepa-alepa dvArANi vivRNoti taiyAi bhikkhacariyA, paggahiyA esaNA ya puvvuttaa| emeva pANagassa vi, giNhai a alevaDe do vi // 1397 // tRtIyasyAM paurupyAM bhikSAcaryA, eSaNA ca 'pragRhItA' abhigrahayuktA, sA ca "paMcasu gaha dosa'ggahu" (gA0 1362) ityAdinA pUrvamevoktA 21 / evameva pAnakasyApi tRtIyapauruSyAM 25 pragRhItayA caiSaNayA grahaNaM karoti 22 / atra zipyaH pRcchati-"levAleve" tti kimasau jinakalpiko lepakRtaM gRhNAti ? utAlepakRtam ? 23 / atra sUriH-"aleve" tti padaM vivRNvannuttaramAha-dve api' bhakta-pAne 'alepakRte' valla-caNaka-sauvIrAdirUpe gRhNAti na lepakRte 24 // 1397 // AyAmAmla-pratimAdvAradvayamAha AyaMbilaM na giNhai, jaM ca aNAyaMbilaM pi levADaM / 30 na ya paDimA paDivAi, mAsAI jA ya sesAo / / 1398 // AyAmAmlamasau na gRhNAti, purISabhedAdidoSasambhavAt ; anAyAmAmlamapi yad lepakRtaM tanna gRhNAti 25 / na ca pratimA mAsikyAdikA asau pratipadyate / yAzca 'zeSAH' bhadra-mahAbhadrAdikAH pratimAstA api na pratipadyate, khakalpasthitipratipAlanameva tasya vizeSAbhigraha iti Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1395-1404] prathama uddezaH / 421 bhAvaH 26 // 1398 // atha mAsakalpa iti dvAramabhidhitsurAha- . kappe sutta-'tthavisArayassa saMghayaNa-viriyajuttassa / jiNakappiyassa kappar3a, abhigahiyA esaNA nicaM // 1399 // kalpe jinakalpaviSayau yau sUtrArtho tatra vizAradasya-nipuNasya saMhananaM-zArIrabalaM vIryadhRtistAbhyAM yuktasya jinakalpikasya kalpate 'abhigRhItA' sAbhigrahA eSaNA // 1399 // 5 sA ca mAsakalpasthitimanupAlayato bhavatItyatastasyaiva vidhimAha chanvIhIo gAma, kAuM ekikiyaM tu so aDai / vajeuM hoi suha, aniyayavittissa kammAI // 1400 // yatrAsau mAsakalpaM karoti taM grAmaM 'SaD vIthIH' gRhapatirUpAH kRtvA tataH pratidinamekaikAM vIthImaTati yAvat SaSThe divase SaSThIm / kutaH ? ityAha-aniyatavRtteraparAparavIthISu paryaTataH 10 'karmAdi' AdhAkarma-pUtikarmAdikaM 'sukhaM varjayituM bhavati' sukhenaiva parihartuM zakyata iti bhAvaH // 1400 // kathaM punarAdhAkarmAdisambhavo bhavati ? ityAzaya tatsambhavaM didarzayiSurAha abhiggahe daTuM karaNaM, bhattogAhimaga tini pUIyaM / codaga! egamaNege, kappo tti ya sattame satta // 1401 // nigA.1412] tasya bhagavataH prathamavIthImaTataH kayAcidagAryA zraddhAtirekAd ghRta-madhusaMyuktaM bhaikSamupanItam ,15 tena ca 'na kalpate me lepakRtA bhikSA' iti na gRhItam, tata evamAdInabhigrahAn dRSTyA AdhAkarmaNaH. karaNaM bhavati / tacca bhaktamavagAhimaM vA bhavet / trINi ca divasAni tat pUtikam / nodakaH praznayati-ekaM grAmaM kimanekAn bhAgAn SaDvIthIrUpAn karoti / sUrirAha-kalpa eSo'mISAM yat SaD vIthIH kRtvA saptame divase paryaTanti, sapta ca janA ekasyAM vasatau sambhavantIti samAsArthaH // 1401 // atha vistarArthamAha daTTaNa ya aNagAraM, saDDI saMvegamAgayA kAi / (pi.ni.293] natthi mahaM tArisayaM, annaM jamalajiyA dAhaM // 1402 // tamanagAraM tapaHzoSitamalapaTalajaTilavapuSaM dRSTvA kAcit zrAddhikA paramasaMvegamAgatA satI cintayati-kiM me jIvitena yad IdRzasya mahAtmano bhikSA na dIyate ?, nAsti mama tAdRzaM zobhanamannaM yad ahamalajjitA satI dAsyAmi // 1402 // tataH 26 savvapayatteNa ahaM, kallaM kAUNa moaNaM viulaM / dAhAmi tuTThamaNasA, hohii me puNNalAbho tti // 1403 // sarvaprayatnenAhaM 'kalye' dvitIye'hani bhojanaM vipulaM kRtvA dAsyAmi 'tuSTamanasA' prahRSTena cetasA, tato bhavipyati me mahAn puNyalAbhaH / itthaM vicintya dvitIye divase vipulamazanAdi bhaktamavagAhima vA upaskRtya taM bhagavantaM pratIkSamANA tiSThati // 1403 / / tataH kimabhUt ? ityAha pheDita vIhI tehiM, aNaMtavaranANa-dasaNadharehi / addINa aparitaMtA, viiyaM ca pahiMDiyA tahiyaM // 1404 // 20. 80 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 spheTitA-parihRtA vIthI 'taiH' jinakalpikaiH, kathambhUtaiH ? 'anantavarajJAna-darzanadharaiH' ihAnantajJAnamayatvAdanantAH-tIrthakarAstairupadiSTe vare-uttame jinakalpikAnAM ye jJAna-darzane upalakSaNatvAt cAritraM ca tAni dhArayantItyanantavarajJAna-darzanadharAstaiH / Aha ca cUrNikRt aNaMtaM nANaM jesiM te aNaMtA-titthakarA, tehiM jiNakappiyANaM varaM nANaM daMsaNaM carittaM ca 5 jaM bhaNiyaM taddharehiM ti // tataste 'adInAH' manasA aviSaNNAH 'aparitAntAH' kAyenAnirviNNA dvitIyAM vIthIM kramAgatAM paryaTitAstatra kSetre / ekavacanaprakrame'pi bahuvacanAbhidhAnamanyeSAmapi jinakalpikAnAmevaMvidhavRttAntasambhavakhyApanArtham // 1404 // atra ceyaM vyavasthA paDhamadivasammi kamma, tinni u divasAi~ pUiyaM hoi / pUtIsu tisuna kappar3a, kappai taio jayA kappo // 1405 // prathame divase tad bhaktamupaskRtamAdhAkarma / trINi divasAni yAvad tad gRhaM pUtirbhavati, teSu ca tripu pUtidineSu tasmin gRhe'nyadapi kiJcinna kalpate / yadA tu tRtIyaH kalpo gato bhavati tadA kalpate / kalpazabdeneha divasa ucyate / uktaJca paJcavastukaTIkAyAma kalpate tRtIye 'kalpe' divase gate'parasminnahanIti (gA0 1466) / // 1405 // 15 idameva spaSTayannAha . viiyadivasammi kamma, tini u divasAi~ pUiyaM hoi / tisu kappesuna kappar3a, kappai taM chaTThadivasammi // 1406 // yasmin divase sa jinakalpikaH prathamavIthyAmaTan tayA dRSTastadapekSayA dvitIye divase tad bhaktamAdhAkarma, tadanantaraM trINi divasAni pUtikaM bhavati, teSu triSu 'kalpeSu' divaseSu na kalpate, 20 kintu kalpate tat SaSThe divase // 1406 // athAvagAhimaviSayaM vidhimAha kallaM se dAhAmI, ogAhimagaM na Agato aJja / taiyadivasAitaM hoi pUiyaM kappae chaThe // 1407 // avagAhimaM dinadvayamapi kSamata iti kRtvA sA zrAddhA cintayati-yadarthamayamavagAhimapAko . mayA kRtaH sa muniradya mama gRhAGgaNaM nAgataH, ataH kalye "se" tasyAhaM dAsyAmIdamavagAhimamiti 25 vicintya taddAnArthaM yadi sthApayati tadA tat tRtIye'pi divase karmaiva bhavati / yat punastasmi neva pAkadivase vyavacchinnabhAvA sA AtmArthitaM karoti tadavagAhimamapi bhaktavad mauladivasApekSayA dvitIye divase karma, tRtIyAdiSu tad gRhaM pUtikam , SaSThe tu divase kalpate // 1407 / / etadeva spaSTayati emevogAhimagaM, navaraM taiyadivase vitaM kammaM / tisu pUiyaM na kappai, kappai taM sattame divase // 1408 // 'evameva' bhaktavad avagAhimamapi yat taddivasa evAtmArthIkRtaM tad dvitIye divase karma, tRtIyAdiSu tripu pUti, SaSThe tu kalpate / navaraM yat taddivase nA''tmArthayati tat tRtIye'pi 1deghAmi tA0 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1405-13] prathama uddezaH / 423 divase karma, tatastripu divaseSu tat pUtikaM gRhamiti kRtvA na kalpate, kintu kalpate tad gRhaM saptame divase, ata eva cAsau bhUyaH saptame dine tasyAM vIthyAM paryaTati // 1408 / / __Aha yadyevaM tarhi yadi tasminneva divase taM prathamavIthImaTantaM dRSTvA kazcidAdhAkarmAdi kuryAda modakAdikaM vA tadarthaM kRtvA saptamadivasaM yAvadavyavacchinnabhAvaH sthApayet tadAnImasau kathaM jAnAti ? kathaM vA pariharati ? iti, ucyate coyaga ! taM ceva diNaM, jai vi karijAhi koi kammAI / na hu so taM na viyANai, eso puNa siM ahAkappo // 1409 // he nodaka ! tasminneva dine yadyapi kuryAt kazcit kiJcidAdhAkarmAdi 'na hi' naiva sa tanna vijAnAti, "dvau nau prakRtyarthaM gamayataH" iti vacanAd jAnAtyevAsau zrutopayogabalena / Aha yadyasau zrutopayogaprAmANyAdeva jAnIte tataH kimarthamekaM grAmamanekabhAgAn parikalpya paryaTati ?, 10 ucyate-kalpa eSaH "siM" amISAM bhagavatAM yat saptame divase bhUyaH prathamavIthIM paryaTanti // 1409 // tatazca taM saptame divase prathamavIthImaTantaM dRSTvA sA zrAddhikA brUyAt kiM nAgaya ttha taiyA, asabao me kao tuha nimittaM / ii puTTho so bhagavaM, viiyAese imaM bhaNai // 1410 // 'tadAnIM yUyaM kiM nAgatAH ?, "tha" iti nipAtaH pUraNArthaH, mayA hi tvannimittaM vipulaM 15 bhaktAdikamupaskurvantyA yuSmadanupayogAdasaddhyayaH kRtaH' iti pRSTo'sau bhagavA~stUSNIka Aste iti zeSaH / 'dvitIyAdeze' AdezAntare punaridaM bhaNati // 1410 // kiM tat ? ityAha aniyaMtAo vasahIo, bhamarakulANaM ca gokulANaM ca / samaNANaM sauNANaM, sAraiANaM ca mehANaM // 1411 // aniyatAH 'vasatayaH' avasthAnAni upalakSaNatvAt paribhramaNAni ca / keSAm ? ityAha-20 bhramarakulAnAM ca gokulAnAM ca zramaNAnAM zakunAnAM zAradAnAM ca meghAnAm / itthamaniyatacaryayA bhikSATane zraddhAvatAmapi prANinAM nAdhAkarmAdikaraNe bhUyaH pravRttirupajAyata iti // 1411 // atha "satta" (gA0 1401) tti padaM vivRNoti__ ekkAe vasahIe, ukkoseNaM vasaMti satta jnnaa| avaropparasaMbhAsaM, cayaMti annonnavIhiM ca // 1412 // ekasyAM vasatAvutkarSataH sapta 'janAH' jinakalpikA vasanti / te caikatra vasanto'pi parasparasambhASaNaM 'tyajanti' na kurvantItyarthaH; anyonyavIthIM ca tyajanti, yasmin dine yasyAM vIthyAmekaH paryaTati na tasminneva tasyAmapara ityarthaH // 1412 // gataM sAmAcArIdvAram / atha sthitidvAramabhidhitsurAha khette kAla caritte, titthe pariyAya Agame vee / kappe liMge lesA, jhANe gaNaNA abhigahA ya // 1413 // pavvAvaNa muMDAvaNa, maNasA''vane vi se aNugghAyA / 1deggao ttha tA0 // 2degyattA vasa' tA0 // 25 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 kAraNa nippaDikamme, bhattaM paMtho ya taiyAe // 1414 // kasmin kSetre'mI bhagavanto bhavanti ? 1 evaM kAle 2 cAritre 3 tIrthe 4 paryAye 5 Agame 6 vede 7 kalpe 8 liGge 9 lezyAyAM 10 dhyAne 11 gaNanAyAM 12 abhigrahAzcAmIyAM bhavanti na vA ? 13 pravrAjanAyAM 14 muNDApanAyAM ca kIdRzI sthitiH 15 manasA Apanne 5 aparAdhe "se" tasya 'anuddhAtAH' caturguravaH prAyazcittaM 16 kAraNaM 17 nippratikarma 18 bhaktaM pandhAzca tRtIyasyAM paurupyAm 19 iti dvAragAthAdvayasamAsArthaH // 1413 // 1414 // vyAsArtha pratidvAramabhidhitsuH prathamataH kSetradvAramaGgIkRtyAha jammaNa-saMtIbhAvesu hoja savvAsu kammabhUmIsu / sAharaNe puNa bhaiyaM, kamme va akammabhUme vA // 1415 // 10 kSetraviSayA dvidhA mArgaNA-janmataH sadbhAvatazca / janmato yatra kSetre'yaM prathamata utpadyate, sadbhAvatastu yatra jinakalpaM pratipadyate pratipanno vA'sti, tatra janma-sadbhAvayorubhayorapyayaM 'sarvAsu karmabhUmISu' bharatapaJcakairAvatapaJcaka-videhapaJcakalakSaNAsu bhavet / 'saMharaNe' devAdinA anyatra nayane punaH 'bhAjyaM' bhajanIyam , karmabhUmau vA bhaved akarmabhUmau vA / etacca sadbhAvamAzrityoktam / janmatastu karmabhUmAvevAyaM bhavatIti 1 // 1415 // ukta kSetradvAram / atha kAladvAramAha15 osappiNIi dosuM, jammaNato tIsu saMtibhAveNaM / ussappiNi vivarIyA, jammaNato saMtibhAve ya // 1416 // nosappiNiussappe, bhavaMti palibhAgato cautthammi / kAle palibhAgesu ya, sAharaNe hoMti savvesu // 1417 // avasarpiNyAM janmataH 'dvayoH' suSamaduHSamA-duHSamasuSamayostRtIyacaturthArakayorbhavet ; sadbhA20 vatastu 'triSu' tRtIya-caturtha-paJcamArakeSu, duHSamasuSamAyA ante jAto duHSamAyAM jinakalpaM pratipadyate iti kRtvA / utsarpiNI viparItA janmataH sadbhAvatazca / idamuktaM bhavati-utsarpiNyAM duHSamA duHSamasuSamA-suSamaduHSamAsu tisRSu samAsu janmA'znute, duHSamamuSamA-suSamaduHSamayostu dvayoramuM kalpaM pratipadyate, duHSamAyAM tIrtha nAstIti kRtvA tasyAM jAtasyApi duHSamasuSamAyAmeva kalpapratipattiriti / / 1416 // 25 noavasarpiNyutsarpiNIrUpe avasthitakAle catvAraH pratibhAgAH, tadyathA--suSamasuSamApratibhAgaH suSamApratibhAgaH suSamaduHSamApratibhAgaH duHSamasuSamApratibhAgazceti / tatrAdyo devakurUttarakurupu, dvitIyo harivarSa-ramyakavarSayoH, tRtIyo haimavatairaNyavatayoH, caturthastu mahAvideheSu / tatra caturthe pratibhAge janmataH sadbhAvatazcAmI bhavanti, nAyeSu tripu prtibhaagepu| "kAle" ti yo mahAvidehajo jinakalpikaH sa suSamasuSamAdiSu SaTkhapi kAleSu saMharaNato bhavet / "palibhAgesu a" tti 37 bharatairAvata-mahAvideheSu sambhUtAH saMharaNataH sarveSvapi pratibhAgepu devakurvAdisambandhiSu sambhavantIti 2 // 1417 // cAritradvAramAha 1degsArthamAha bhA0 // 2 degmayorarakayoH sadbhAvatastu 'tisRSu' suSamaduHSamA-duHpamasuSamA. duHpamAsu sthitirbhavati / utsarpiNI vi bhaa0|| Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1414-21] prathama uddezaH / paDhame vA vIye vA, paDivajai saMjamammi jiNakappaM / / pucapaDivannao puNa, annayare saMjame hojA // 1418 // 'prathame vA' sAmAyikAkhye 'dvitIye vA' chedopasthApanIyanAmni saMyame vartamAno jinakalpaM pratipadyate / tatra madhyamatIrthakara-videhatIrthakRttIrthavartI prathame saMyame, pUrva-pazcimatIrthakaratIrthavartI tu dvitIye iti mantavyam / pUrvapratipannaH punarasau jinakalpikaH 'anyatarasmin' sUkSmasa-5 mparAyAdAvapi saMyame upazamazreNyAM vartamAno bhavet 3 // 1418 // tIrtha-paryAyadvAradvayamAha niyamA hoi satitthe, gihipariyAe jahanna gunntiisaa| jaipariyAe vIsA, dosu vi ukkosa demUNA // 1419 // sa jinakalpiko niyamAt tIrthe bhavati, na punarvyavacchinne'nutpanne vA tIrthe 4 / paryAyo dvidhAgRhiparyAyo yatiparyAyazca / taMtra gRhiparyAyo janmaparyAya ityeko'rthaH, tatra jaghanyata ekona-10 triMzad varSANi / yatiparyAye tu jaghanyato viMzativarSANi / utkarSatastu 'dvayorapi' gRhiparyAyayatiparyAyayordezonAM pUrvakoTI yadA prApto bhavati tadA jinakalpaM pratipadyate 5 // 1419 // athA''gama-vedadvAre Aha na kariti AgamaM te, itthIvajo u vedoM iktro| puvapaDivannao puNa, hoja saveo aveo vA / / 1420 // 15 na kurvanti 'te' jinakalpikAH 'Agamam' apUrvazrutAdhyayanam , pUrvAdhItaM tu zrutaM vizrotasikAkSayahetorekAgramanAH samyaganusmarati 6 / vedamaGgIkRtya-pratipattikAle 'strIvarja ekataraH' puruSavedo napuMsakavedo vA asaMklipTastasya bhavet / pUrvapratipannaH punaH savedo'vedo vA bhavet / tatra jinakalpikasya tadbhave kevalotpattipratiSedhAdupazamazreNyAM vede upazamite satyavedatvam / taduktam 20 uvasamaseDhIe khalu, vede uvasAmiyammi u avedo| na u khavie tajjamme, kevalapaDisehabhAvAo / / ( paJcava0 gA0 1498) zeSakAlaM tu saveda iti 7 // 1420 // atha kalpa-liGga-lezyAdvArANyAha ThiyamaTThiyammi kappe, liMge bhayaNA u davvaliMgeNaM / tihi suddhAhi paDhamayA, apaDhamayA hoja savvAsu // 1421 // sthitakalpe-prathamA-'ntimajinasatke asthitakalpe ca-madhyamajina-mahAvidehajinasatke amI bhaveyuH 8 / liGge cintyamAne bhajanA tu dravyaliGgena kAryA / tuzabdo vizeSaNe / kiM vizinaSTi ? prathamataH pratipadyamAno dravya-bhAvaliGgayukta eva bhavati / Urddhamapi bhAvaliGgaM niyamAd bhavati, dravyaliGgaM tu jIrNatvAt caurAdibhirapahRtatvAdvA kadAcinna bhavatyapi / uktaJca iyaraM tu jiNNabhAvAiehi~ sayayaM na hoi vi kyaai|| na ya teNa viNA vi tahA, jAyai se bhAvaparihANI // (paJcava0 gA0 1502) 1degrthakRtAM videhatIrthakRtAM ca prathame, pUrva bhA0 // 2 degnna ugutIsA tA0 // 3 tatra gRhiparyAye janmata Arabhya jaghanyata ekonatriMza bhA0 // 4 tatropazamazreNyAM vede upazAmite satyavedaH / tadu bhA0 // 5degmAdeva bhadeg bhA0 // 30 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 saniryukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 'itarad' iti dravyaliGgam 9 / lezyA aGgIkRtya 'tisRSu prazastalezyAsu' taijasyAdikAsu 'prathamakAH pratipadyamAnakA bhavanti / 'aprathamakAstu' pUrvapratipannAH 'sarvAsvapi' zuddhA 'zuddhAmu lezyAsu bhaveyuH, kevalamazuddhAsu varttamAno nAtyantasaMkliSTAsu varttate na ca bhUyAMsaM kAlamiti 10 // 1421 // dhyAna-gaNanAdvAradvayamAha 5 dhammeNa u paDivajaha, iaresu vi hoja ittha jhANesu / paDivatti sayapuhuttaM, sahasapuhuttaM ca paDivanne / / 1422 // dharmyeNa dhyAnena tuzabdasya vizeSaNArthatvAt pravarddhamAnena satA kalpaM pratipadyate / pUrvapratipannastu 'itareSvapi' ArttAdiSu dhyAneSu karmavaicitryabalAd bhavedapi, kevalaM kuzalapariNAmasyoddAmatvAt tIvrakarmapariNatijanitaH so'pi raudrA''rttabhAvo'sya prAyo niranubandho bhavati / taduktamevaM ca kusalajoge, uddAme tibakammapariNAmA / 10 e-s vibhAvo, imassa pAyaM niraNubaMdho || (paJcava0 gA0 1506) 11 / gaNanAdvAre - 'pratipattiM' pratipadyamAnatAmaGgIkRtyotkarSataH zatapRthaktvamekasmin samaye'mISAM bhagavatAM prApyate / pUrvapratipannakAnAM punarutkarSataH sahasrapRthaktvam, karmabhUmipaJcadazake'pyetAvatAmevotkarSataH prApyamANatvAt / jaghanyatastu pratipadyamAnakA eko dvau trayo vetyAdi / pUrvapratipannAstu 15 jadhanyato'pi sahastrapRthaktavameva, mahAvidehapaJcake sarvadaivaitAvatAmavApyamAnatvAt / [utkRSTapade'pi sahastrapRthaktvameva ] navaramutkRSTapadAjjadhanyapadaM laghutaramiti 12 || 1422 || abhigraha pravrAjanA- muNDApanAdvArANi vyAcaSTe - bhikkhAyariyAIyA, abhiggahA neva so u pavvAve / ---- uvadesaM puNa kuNatI, dhuvapavAvaM viyANittA // 1423 // bhikSAcaryA - RjvI- gatvApratyAgatikAdayo gocaracaryAvizeSAstadAdayo'bhigrahA itvaratvAdasya 20 na bhavanti, jinakalpa eva hi yAvatkathikastasyAbhigrahaH, tatra ca pratiniyatA nirapavAdAzca gocarAdayaH, atastatpAlanamevAsya paramaM vizuddhisthAnam / yadAha eyammi goyarAI, niyayA niyameNa niravavAdA ya / - tappAlaNaM ciya paraM, eyassa visuddhiThANaM tu / / (paJcava0 gA0 1510) 13 / tathA naivAsAvanyaM pravrAjayati, upalakSaNatvAd na ca muNDApayati, kalpasthitiriyamiti kRtvA 35 upadezaM punaH 'karoti' prayacchati 'dhruvapratrAjinam' avazyapratrajanazIlaM vijJAya kaJcana sattvam / taM ca saMvidmagItArthasAdhUnAM samIpe prahiNoti 14-15 // 1423 // 30 atha "maNasA''vanne vi se aNugdhAya" tti dvAram - manasA'pi sUkSmamatIcAramApannasyAsya sarvajaghanyaM caturgurukaM prAyazcittam 16 / atha kAraNa- niSpratikarmadvAre Aha-- nippaDikammasarIrA, na kAraNaM atthi kiMci nANAI | jaMghA lammi khINe, aviharamANo vi nA''vaje // 1424 // niSpratikarmazarIrA amI bhagavanto nAkSimalAdikamapyapanayanti, na vA cikitsAdikaM kArayanti 17 / na ca teSAM 'kAraNam' AlambanaM jJAnAdikaM kiJcid vidyate yadbalAt te dvitIyapadAse1 dharmeNa ta0 De0 kAM0 // 2 vvAviM ti jANi tA0 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1422-28] prathama uddezaH / 427 vanaM vidadhyuH 18 / 'bhaktaM panthAzca tRtIyasyAm' iti dvAram-tRtIyasyAM paurupyAM bhikSAkAlo vihArakAlazcAsya bhavati, zeSAmu tu paurupIpu prAyaH kAyotsargeNA''ste / jaGghAbale parikSINe punaH 'aviharannapi' vihAramakurvannapi nApadyate kamapi doSam , kintvekatraiva kSetre khakalpasthitimanupAlayatIti 19 // 1424 // vyAkhyAtaM sthitidvAram / tavyAsyAne cAbhihito jinakalpavihAraH / atha zuddhaparihArika-yathAlandikavihAraviSayaM vidhimatidizan vizeSaM ca vibhaNiSurAhaesevaM kamo niyamA, suddhe parihArie ahaalNde| parihAranANattI ya jiNehi, paDivajai gaccha gaccho ya // 1425 // vizuddhika yathAlandaeSa eva "pavajjA sikkhAvaya" (gAthA 1132) ityAdikaH kramaH zuddhaparihArike yathA- kalpayolandike ca mantavyaH / navaraM parihArakalpaviSayaM nAnAtvaM 'jinebhyaH' jinakalpikebhyaH sakAzAt , vidhiH kim ? ityAha-pratipadyate "gaccha gaccho ya" ti gacchadvayaM cazabdAt tRtIyazca gacchaH, 10 trayo gacchA jaghanyato'pyamuM kalpaM pratipadyanta ityarthaH // 1425 // tavabhAvaNaNANattaM, karaMti AyaMbileNa parikammaM / ittiriya therakappe, jipakappe AvakahiyAo // 1426 // tapobhAvanAyAM nAnAtva-vizeSaH, kim ? ityAha-kurvantyAyAmAmlena te bhagavantaH 'parikarma' abhyAsam / te ca dvividhAH-itvarA yAvatkaMthikAzca / prastutakalpaparisamAptI ye bhUyaH sthavi-15 rakalpaM pratipadyante te itvarAH, ye tu jinakalpaM te yAvatkathikAH // 1426 // puNNe jiNakappaM vA, aiMti taM ceva vA puNo kappaM / gacchaM vA iMti puNo, tini vihANA siM aviruddhA // 1427 // 'pUrNe' zuddhaparihArakalpe jinakalpaM vA AyAnti, tameva vA parihAravizuddhikaM kalpa pAlayanti, gacchaM vA Agacchanti punaH / evaM trINyapi 'vidhAnAni' prakArAH "siM" teSAM parihAra-30 vizuddhikAnAmaviruddhAni // 1427 // ittariyANuvasaggA, AtaMkA veyaNA ya na bhavaMti / AvakahiyANa bhaiyA, taheva cha ggAmabhAgA u // 1428 // itvarANAM zuddhaparihArakANAmupasargA AtaGkA vedanAzca na bhavanti, tatkalpapramAvAdeva jItametat / yAvatkathikAnAM tu bhAjyA upasargAdayaH, jinakalpasthitAnAM teSAM tatsambhavAt / yathA 25 ca jinakalpikAnAM SaD prAmabhAgA bhikSATanaviSayA uktAstathaivAmISAmapi / evaM sarvA'pi sAmAcArI tathaiva draSTavyA / vizeSaH punarayam-navapuruSapramANo gaNastAkdamuM kalpaM pratipadyate, tatra catvAraH parihArikAH, catvAraH punaranuparihArikAH, ekastu teSAM kalpasthitaH, anuparihArikANAM kalpasthitasya caikaH sambhogaH, parihArikANAM pRthak pRthagityAdikA prakriyA tAvanneyA yAvat SaNmAsAH / (granthAnam-6500 / mUlata evam- 11100) tataH parihArikA anuparihA- 30 rikIbhavanti, anuparihArikAH parihArikatvaM pratipadyante, kalpakhitastu prAktana evetyevamapi SaNmAsAH / tataH kalpasthito'pi SaNmAsAn yAvat parihArikatvaM pratipayate, zeSAstu yathAyogamanu 1degva gamo tA0 // 2 vi ThANA si madeg tA0 // 3deglpaM paripAla' ta.. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 10 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 pArihArikatvaM kalpasthitatvaM cetyaSTAdazabhirmAsairayaM kalpaH samApyata ityalaM prasaGgena / eteSAM hi kharUpamihaiva SaSThoddezake bhASyakRtaiva nyakSeNa vakSyate // 1428 // amISAmeva sthitinAnAtvamabhidhitsuH prAktanameva (gA0 1413-14) dvAragAthAdvayamAha khette kAla caritte, titthe pariyAya Agame vee / kappe liMge lesA, jhANe gaNaNA abhigahA ya // 1429 // pavyAvaNa muMDAvaNa, maNasA''vanne vi se annugghaayaa| kAraNa nippaDikammA, bhattaM paMtho ya taiyAe // 1430 // asya samAsArtho vyAsArthazca jinakalpikadvAra ivAvagantavyaH // 1429 // 1430 // yastu yatra vizeSastatra tamupadarzayati khette bharaheravaesu hoti sAharaNavajiyA niymaa| Thiyakappammi u niyamA, emeva ya duviha liMge vi // 1431 // kSetradvAre pArihArikA bharatairAvatayoreva bhavanti, na videheSu / tatrApi 'saMharaNavarjitAH' amI na kenApi devAdinA'nyatra saMhiyante / etena kAladvAranAnAtvamapyuktaM mannatyam / taccedam kAle utsarpiNyAmavasarpiNyAM vA bhaveyuH, na noavasarpiNyutsapiNyAM supamamupamAdiSu vA pratibhA15 geSu / kalpadvAre--niyamAdamI sthitakalpe bhavanti, prathama-caramatIrthakaratIrthavyatirekeNAmI pAmabhAvAt / liGgadvAre--evameva 'dvividhe'pi' dravya-bhAvarUpe liGge niyamAdamI bhavanti // 1431 // cAritradvAranAnAtvamAha-- tulla jahannA ThANA, saMjamaThANANa paDhama-vitiyANaM / tatto asaMkha loe, gaMtuM parihAriyaTThANA // 1432 // te vi asaMkhA logA, aviruddhA te vi paDhama-viiyANaM / upariM pi tato asaMkhA, saMjamaThANA u doNhaM pi // 1433 // 'prathama-dvitIyayoH' sAmAyika cchedopasthApanIyarUpayoH saMyamasthAnayoH sambandhIni yAni jaghanyasthAnAni tAni parasparaM tulyAni, vizuddhisAmyAt / 'tataH' jaghanyasaMyamasthAnebhyaH parataH 'asaGkhyeyAn lokAn gatvA' asaGkhyeyalokAkAzapradezapramANeSu saMyamasthAneSu vyatItepvityarthaH 25 parihArikasya-parihAravizuddhikasya saMyamasthAnAni bhavanti, tAnyapi 'asaGkhyeyA lokAH' asa yeyalokAkAzapradezapramANAni / etAni ca 'prathama-dvitIyayorapi' sAmAyika cchedopasthApanIyayorvizuddhivizeSasAmyAdaviruddhAni, tayorapi sambandhIni bhavantItyarthaH / tataH' parihArikasaMyamasthAnebhya uparyapi asaGkhyeyAni saMyamasthAnAni 'dvayorapi' sAmAyika-cchedopasthApanIyayorbha. vanti, tataH sAmAyika-cchedopasthApanIye vyavacchidyate / tataH paraM sUkSmasamparAyasyAntarmuhUrtasamaya30 pramANAnyasahayeyAni saMyamasthAnAni bhavanti / tata UrddhamanantaguNamekaM yathAkhyAtacAritrasya saMyamasthAnamiti // 1432 // 1433 // atha prakRtayojanAmAha saTTANe paDivattI, annesu vi hoja puvvpddiynno| anesu vi baTuMto, tIyanayaM buccaI pappa // 1434 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 429 bhASyagAthAH 1429-38] prathama uddezaH / 'khasthAne' kheSu-parihAravizuddhikacAritrasatkeSu saMyamasthAneSu vartamAnaH garahArakalpasya pratipattiM karoti / pUrvapratipannaH 'anyepvapi' sAmAyikAdisaMyamasthAneSu khasayamasthAnApekSayA vizuddhatarepvadhyavasAyavizeSAd bhavet / teSu cAnyepvapi saMyamasthAneSu vartamAno'sAvanubhUtapUrva parihAravizuddhikasaMyamasthAnatvAd 'atItanayam' atItArthAbhyupagamaparaM vyavahAranaya prApya' aGgIkRtya parihAravizuddhika iti procyate, nizcayanayamaGgIkRtya punarnocyate, saMyamasthAnAntarAdhyAsanA-5 diti // 1434 / / gaNanAdvAre nAnAtvamAha gaNao tinneva gaNA, jahanna paDibatti sayasoM ukkosaa| ukosa-jahanneNaM, sataso cciya puvvapaDivannA // 1435 // iha gaNanA dvidhA-gaNapramANataH puruSapramANatazca / tatra yadA kila prastutakalpamya pratipattiH prApyate tadA 'gaNataH' gaNapramANamAzritya traya eva gaNA jaghanyataH pratipattimaGgIkRtya jJAtavyAH / 10 utkarpataH 'zatazaH' zatapRthaktvasaGkhyAkA gaNA amuM kalpaM yugapat pratipadyante / ye tu pUrvapratipanAste utkarpato jaghanyatazca 'zataza eva' zatapRthaktvasaGkhyAkA eva / navaraM jaghanyapadAdutkRSTapadamadhikataram // 1435 // sattAvIsa jahannA, sahassa ukkosato u pddivttii| sayaso sahassaso vA, paDivannA jahanna ukosA / / 1436 // 13 saptA(ptaviMzatiH purupA jaghanyato'sya kalpasya pratipatti kurvanti, tripu navakagaNeSu saptA(pta)viMzatejanAnAM bhAvAt / utkarpataH sahasrapRthaktvam / pUrvapratipannAstu jaghanyataH 'zatazaH' zatapRthattvam , utkarSataH 'sahasrazaH' sahasrapRthattvam / / 1436 // puruSapramANata eva vizeSamAha paDivajamANa bhaiyA, ikko viu hoja UNapakkheve / pucapaDivanayA vi u, bhaiyA iko puhuttaM vA // 1437 // 20 pratipadyamAnakAH puruSAH 'bhaktAH' vikalpitAH / katham ? ityAha-eko'pi bhavedUnaprakSepe, apizabdAd yAdayo'pi / idamuktaM bhavati-pUrNAyAmaSTAdazamAsyAM yadi kecit parihArikAH kAlagatA jinakalpaM vA pratipannA gacchaM vA pratyAgatAH, ye zeSAste tameva parihArakalpamanupAlayitukAmAH, tato yAvadbhiH praviSTairnavako gaNaH pUryate tAvanto'pare pravezanIyA iti kRtvA pratipadyamAnakA eka-yAdisaGkhyAkA api bhaveyuH / pUrvapratipannakA api bhAjyAH / katham ? ityAha-25 eko vA bhavet pRthaktvaM vA / iyamatra bhAvanA--yadi pUrNepvaSTAdazasu mAsepvaSTau parihAravizuddhikAH kalpAntaraM pratipadyante tata ekaH pUrvapratipannaH; yadA tu kecit kalpAntaraM pratipadyante kecittu vyAdisaGkhyAkAstameva kalpamanupAlayanti tadA pRthaktvaM pUrvapratipannakAnAM bhavatIti // 1437 // gataM gaNanAdvAram / zeSadvArANi tu sarvANyapi jinakalpatulyavaktavyAnyevetyuktaM zuddhaparihAranAnAtvam / samprati yathAlandakalpanAnAtvamAha 30 ___ laMdo u hoi kAlo, ukkosagalaMdacAriNo jamhA / taM ciya majjha pamANaM, gaNANa ukkosa purimANaM // 1438 // landantu bhavati kAla:, landazabdena kAla ucyate ityarthaH / sa punanidhA-jaghanya utkRSTo Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 madhyamazca / yAvatA kAlenodakAH karaH zuSyati tAvAn jaghanyaH, utkRSTaH paJca rAtrindivAni, jaghanyAdUrddhamutkRSTAdAk sarvo'pi madhyamaH / iha cotkRSTalandenAdhikAraH / tathA cAha-'utkRSTalandacAriNaH' utkRSTaM landaM-paJcarAtrarUpamekasyAM vIthyAM caraNazIlA yasmAt , tato'mI 'utkRSTalandAnatikramo yathAlandam , tadastyeSAm' iti vyutpattyA yathAlandikA ucyante / tadeva ca' 5 landamAnaM 'madhyama' nikalakSaNamamISAM gaNapramANam , trayo gaNA amuM kalpaM pratipadyanta ityarthaH / 'tadeva ca' landamAnamutkRSTaM paJcakAtmakamekaikasya gaNasya puruSANAM pramANa draSTavyam , ekaikasmin gaNe paJca paJca puruSA bhavantIti bhAvaH // 1438 // jacceva ya jiNakappe, merA sA ceva laMdiyANaM pi / nANattaM puNa sutte, bhikkhAyari mAsakappe ya // 1439 // 10 yaiva ca jinakalpe 'maryAdA' sAmAcArI bhaNitA tulanAdikA saiva yathAlandikAnAmapi mntvyaa| nAnAtvaM punaH sUtre bhikSAcaryAyAM mAsakalpe cazabdAt pramANe ceti // 1439 // ____ tatra sUtre tAvad nAnAtvamabhidhAtumAha paDibaddhA iare vi ya, ikkikkA te jiNA ya therA ya / __ atthassa'u desammI, asamatte tesi paDibaMdho // 1440 // 15 yathAlandikA dvidhA-gacchaprativaddhA itare ca / punarekaike dvividhAH-jinAzca sthavirAzca / tatraM ye prastutakalpaparisamAptau jinakalpaM pratipatsyante te jinAH, ye tu sthavirakalpaM bhUyaH samAzrayipyante te sthavirAH / atha kuto'mISAM gacchaviSayaH prativandhaH ? ityAha---'arthasya [tu]' tuzabdasyAvadhAraNArthatvAdarthasyaiva na sUtrasya dezaH-ekadezo'dyApyasamAptaH-na gurusamIpe gRhIta iti tasmin grahItavye sati teSAM gacche pratibandhaH / Aha tamarthadezaM samApyAmI vivakSita20 kalpaM kiM na pratipadyante ? ucyate-tadAnIM hi lagna-yoga-candrabalAdIni prazastAni vartante, anyAni ca prazastalagnAdIni dUrakAlavartIni, na vA tathAbhavyAni, tato'mI agRhIte'pyarthadeze taM kalpaM pratipadya gurvadhiSThitakSetrAd bahirvyavasthitA viziSTatarAnuSThAnaniratA agRhItamarthazeSa. gRhNanti / atha bhikSAcaryAyAM nAnAtvam-grAmaM SaDvIthIH parikalpyaikaikasyAM vIthyAM paJcarAtrindivAni paryaTanti, evaM pabhirvIthIbhiH paryaTitAbhirmAsakalpaH samApyate / mAsakalpaviSayaM tu nAnA25 tvameSAmuttaratra bhaNipyate / / 1440 // atha sthavirANAM jinAnAM ca yathAlandikAnAM paramparaM kaH prati vizeSaH ? ucyate therANaM nANattaM, ataraMtaM appiNaMti gacchassa / te vi ya se phAsueNaM, kariti savvaM tu paDikammaM // 1441 // ekekapaDiggahagA, sappAuraNA havaMti theraao| 30 je puNa siM jiNakappe, bhaya tesiM vattha-pAyANi // 1442 // sthevirakalpayathAlandikAnAM 'nAnAtvaM' vizeSo'yam-'atarantaM' glAnyA azaknuvantaM nijaM 1degzca / ye jinakalpaM pratipatsyante te jinAH, itare sthavirAH / atha bhA0 // 2 sthavirayathAlandikAnAM 'nAnAtvaM' vizeSo'yam-'atarantaH azaknuvantaM-glAnIbhUtaM svasAdhu Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1439-46] prathama uddezaH / 431 sAdhuM gacchasyArpayanti / 'te'pi ca' gacchavAsinaH "se" tasya yathAlandikaglAnasya prAzukenAnnAdinA sarvameva pratikarma kurvanti / jinakalpayathAlandikAstu nippratikarmANaH, tato glAnIbhUtA api na cikitsAdi kArayanti / tathA ye sthavirA yathAlandikAste 'ekaikapratigrahakAH' pratyekamekapratigrahopetAH 'saprAvaraNAH savastrAzca bhavanti / ye punaramISAM madhye jinakalpe bhaviSyanti teSAM 'bhAjye' vikalpanIye vastra - pAtre, yadi pANipAtrabhojinaH prAvaraNarahitAzca jinakalpikA 5 bhaviSyanti tadA vastra-pAtre na gRhNanti, zeSAstu yathocitaM gRhNanti // 9441 // 1442 // atha pramANanAnAtvaM bhAvayatigaNamANao jahannA, purisapamANe panarasa, sahassaso ceva ukkosA // / 1443 // tini gaNa sayaggaso ya ukkosA / 'gaNamAnataH ' gaNamAnamAzritya jaghanyatastrayo gaNAH, utkarSatastu 'zatAgraza: ' zatapRthaktvaM 10 gaNA amuM kalpaM pratipadyante / puruSapramANe tu jaghanyataH paJcadaza puruSo asya kalpasya pratipadya - mAnakAH, triSu paJcakagaNeSu jaghanyataH pratipadyamAneSu paJcadazajanAnAM bhAvAt / utkarSataH puruSapramANaM 'sahasrazaH' sahasrapRthaktvam || 1443 || atraiva vizeSamAha - pavijamANagA vA, ekAdi haveja UNapakkheve / hoti jahannA ee, sayaggaso ceva ukkosA // / 1444 // pratipadyamAnakA ete jaghanyA ekAdayo vA bhaveyurnyanaprakSepe sati yadA glAnatvAdivazato gacchasya svasAdhusamarpaNAdinA teSAM nyUnatA bhavati tadaikAdayaH sAdhavastatra pravezyante yena paJcako gacchaH pUryata ityarthaH / tathA 'zatAgrazaH' zatasaGkhyAH puruSA nyUnaprakSepe utkarSataH pratipadyamAnakA bhavanti // 1444 // pUrvapratipannAnAM mAnamAha-- puvva paDivanagANa vi, ukkosa - jahannaso parImANaM / kosihutaM bhaNiyaM, hoi ahAlaMdiyANaM tu / / 1445 / / pUrvapratipannAnAmapyutkarpato jaghanyatazca parimANaM koTipRthaktvaM yathAlandikAnAM bhavati, mahAvidehapaJcake jaghanyapadavarttinaH karmabhUmipaJcadazake cotkarSapadavarttinaH koTipRthaktvasyAmISAM prApyamANatvAt / bhaNitaimetad bhagavadbhiriti // 9445 // gato yathAlandakalpavihAraH / atha gacchavAsinAM mAsakalpavidhimabhidhitsuH prastAvanArthaM prAktanImeva ( gA0 1132 ) mUladvAragAthAmAhapavvajjA sikkhApaya, atthaggahaNaM ca aniyao vAso / niSpattI ya vihAro, sAmAyArI ThiI caiva // 9446 // [ vR.bhA. 1132 ] gacchasyArpayanti / 'te'pi ca' gacchavAsinaH "se" tasya glAnasya prAzukenAnnAdinA kurvanti sarvameva 'pratikarma' pratijAgaraNam, jinakalpaM pratipattukAmAstu nAtmIyaM glAnaM gacchasyArpayantIti bhAvaH / tathA ye sthavirA yathA bhA0 // 3 glAnaM gacchasyA ta0 De0 kAM0 // 2degSAH, paJcako hi gaNo'muM kalpaM paJcadaza bhavanti / utkadeg bhA0 / 3 tameva bhadeg bhA0 ta0 vinA // 1 degNAH pratipadyamAnakAH / puruSa mo0 le0 vinA // pratipadyate, gaNAzca jaghanyatastrayaH, tataH paJca tribhirguNitAH 'pAH, triSu paJcakagaNeSu paJcadazajanAnAM ta0 De0 kAM0 // 15 20 -25 gacchavAsinAM mAsakalpavidhiH Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 atra pravrajyAdIni paJca dvArANi yathA jinakalpadvAre tathA'trApi mantavyAni // 1446 // atha vihAradvAraviSayaM vidhimabhiSitsurAha niSphattiM kuNamANA, therA viharaMti tesimA meraa| Ayariya uvajjhAyA, bhikkhU therA ya khuDDA ya // 1447 // 6 ziSyANAM niSpattiM kurvantaH 'sthavirAH' gacchavAsinaH sAdhavaH 'viharanti' apratibaddha vihAraM vidadhati / teSAM cetthaM viharatAmiyaM 'maryAdA' sAmAcArI / tatra gacchavAsinastAvat paJcavidhAH, tadyathA-AcAryA upAdhyAyA bhikSavaH sthavirAH kSullakAzceti // 1447 // dhIrapurisapannatto, sappurisanisevio a mAsavihI / tassa paDilehagA puNa, suttatthavisAragA bhaNiyA // 1448 // 10 dhIrapuruSaiH-tIrthakara-gaNadharaiH prajJaptaH, satpuruSaizca-jambU-prabhavAdibhiniSevitaH-anuSThito mAsa kalpavidhiH / 'tasya punaH' mAsakalpavidheH pratyupekSakAH sUtrArthavizAradAH sAdhavo bhaNitA bhgvdbhiH| sa punarvihAraH zaradAdirbhavati // 1448 // katham ? iti ced ucyate vAsAvAsAtIe, aTThasu cAro ato u saradAI / paDileha-saMkamavihI, Thie a meraM parikahehaM // 1449 // 15 varSAvAse'tIte-atikrAnte 'aSTasu' RtubaddhamAseSu 'cAraH' mAse mAse kSetrAntaragamanalakSaNo vihAro bhavati, ataH zaradAdirayaM mantavyaH / tatra ca kSetrapratyupekSaNavidhi kSetrAntarasaGkramaNavidhi pratyupekSite ca kSetre "Thie" tti sthitAnAM satAM yA kAcid maryAdA tAmahaM parikathayiSyAmi // 1449 // pratijJAtameva yathAkramaM vyAcikhyAsurAha-- kSetrapratyu niggamaNammi u pucchA, pattamapatte aicchie vA vi| vAghAyammi apatte, aicchie tassa asatIe // 1450 // yatra varSAvAsaH kRtastataH kSetrAd nirgamane 'pRcchA' kiM kArtikacaturmAse prApte nirgantavyam ? utAprApte ? AhozcidatikrAnte ? ucyate-yadi ko'pi vyAghAtastadA aprApte vA atikrAnte vA nirgacchanti / 'tasya' vyAghAtasya 'asati' abhAve prApte cAturmAsikadine mArgazIrSapratipadi nirgatya bahirgatvA pArayanti // 1450 // kaH punarvyAghAtaH ? ityAha pattamapatte rikkhaM, asAhagaM puNNamAsiNimaho vA / paDikUla tti ya logo, mA vocchii to aIyammi // 1451 // prApte cAturmAsikadivase aprApte vA yadyAcAryANAm 'RkSaM' nakSatram 'asAdhakam' ananukUlaM paurNamAsImaho vA tadA bhavet kArtikImahotsava ityarthaH, tatra ca loko nirgacchataH sAdhUna dRSTvA amaGgalaM manyamAnaH 'pratikUlAH' 'asmanmahotsavapratipanthino'mI muNDA ye'sminnevaMvidhe mahotsave 30khamukhamasmAkaM darzayanti' ityevaM 'mA vakSyati' mA bhaNipyati, tato'tIte nirgantavyam // 1451 // patte aicchie vA, asAhagaM teNa Niti appatte / / nAuM niggamakAlaM, paDicarae pesaviti tahA // 1452 // atha prApte atikrAnte vA nirgamanakAle nakSatramasAdhakam . upalakSaNatvAd megho vA varSaNAd pekSaNa 25 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / 433 bhASyagAthAH 1447-56 ] noparaMsyate panthAnaH kardamadurgamAzca bhaviSyantItyatizayajJAnavazena parijJAya 'tena' kAraNena 'aprApte' cAturmAsike nirgacchanti / nirgamanakAlaM ca jJAtvA 'praticarakAn ' kSetrapratyupekSakAn tathA preSayanti yathA tepvAyAteSu satsu nirgamanakAla upaDhaukate // 1452 // tacca kSetraM dvidhAdRSTapUrvamadRSTapUrvaM ca, ubhayamapi niyamAt pratyupekSaNIyam, kutaH ? iti ced ucyate-appa DilehiyadosA, vasahI bhikkhaM va dullahaM hojA / 5 bAlAi - gilANANa va, pAuggaM ahava sajjhAo / / 1453 / / [ o. ni. 130 ] apratyupekSite kSetre gacchatAmete doSAH:- sA pUrvadRSTA vasatiH spheTitA patitA vA bhavet, anye vA sAdhavastasyAM sthitA bhaveyuH, bhaikSaM vA durlabhaM bhavet, durbhikSAdibhAvAd bAlAdInAM glAnAnAM vA prAyogyaM durlabhaM bhavet, svAdhyAyo vA durlabhaH syAt, mAMsa-zoNitAdibhirasvAdhyAyikairAkIrNatvAt // 1453 // yatazcaivamataH kiM vidheyam ? ityAha 10 tamhA putri paDilehiUNa pacchA vihIe saMkamaNaM / pese jai aNApucchiuM gaNaM tatthime dosA / / 1454 // [ o.ni. 131 ] tasmAt pUrvaM pratyupekSya kSetraM pazcAd vidhinA saGkramaNaM tatra karttavyam / athApratyupekSite vrajanti tatazcaturlaghu, AjJAbhaGge caturguru, anavasthAyAM caturlaghu, mithyAtve caturlaghu, yad vA saMyamavirAdhanAdikaM prAmuvanti tannippannaM prAyazcittam / yadi punarAcAryaH 'gaNaM' gacchamanApRcchaya kSetrapratyupe - 15 kSakAn preSayati tadA mAsalaghu / 'tatra' gaNamanApRcchya preSaNe ime doSAH // 1454 // teNA sAvaya masagA, oma sive sehaitthi paDiNIe / thaMDila sahi uTThANa evamAI bhave dosA // 1455 / / [ AM. ni. 133 ] stenA dvividhAH - zarIrastenA upadhistenAzca, 'vApadAH' siMha- vyAghrAdayaH 'mazakAH' pratItAH 'avamaM' durbhikSaM 'azivaM' vyantarakRta upadravaH, zaikSasya vA tatra sAgArikaH striyo vA mohodreka - 20 bahulAH sAdhUnupasargayanti, pratyanIko vA ko'pyupadravati, sthaNDilAni vA tatra na vidyante, vasatirvA nAsti, "uDDANe" tti utthitaH udvasitaH sa dezaH, evamAdayastatrApAntarAle pathi gacchatAM doSA bhavanti // 1455 // tatra sthAne prAptAnAM punarime doSAH - paJcaMta tAvasIo, sAvaya dubbhikkha teNapaurAI | niyama paTThANe, pheDaNayA hariyapattI ya / / 1456 / / [o.ni.134] 25 sa grAmaH 'pratyantaH' mlecchAdyupadravopetaH, tApasyo vA tatra pracuramohAH saMyamAt paribhraMzayanti, zvApadubhayaM durbhikSabhayaM stenapracurANi ca tAni kSetrANi, zaikSasyAnyasya vA kasyApi sAdho - statra 'nijakAH' khajanAste tamutpratrAjayanti, 'pradviSTo vA' pratyanIkastatra sAdhU nupadravati, utthito vAsa grAmaH spheTitA vA sA vasatiH, 'spheTitAni vA' vipariNAmitAni tAni kulAni yeSAM nizrayA tatra gamyate / Aha ca cUrNikRt pheDiyANi vA tANi kulANi jesiM nissAe gammaiti / "hairiyapattI ya" ti haritapatrazAkaM bAhulyena tatra bhakSyate / athavA tatra deze keSucid gRheSu 'yamena pradeg De0 // 2 'lAdi vA tatra na vidyate mo0 le0 // 3 " haritapaNNI pikacchAyaM 30 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 rAjJo daNDaM dattvA devatopahArArthamAgantukaH puruSo mAryate, gRhasya copariSTAdArdA vRkSazAkhA cihna kriyate, etena cihenAsmAbhirAkhyAtameva bhavati, ato mAraNe'pyasmAkaM na doSa iti / yata ete doSA ataH sarvamapi gaNamAmantrya kSetrapratyupekSakAH preSaNIyAH // 1456 // ___ yadi punarna sarvamapi gaNamAmantrayate tata ete doSAHkSetrapratyu- 6 sIse jai AmaMte, paDicchagA teNa bAhiraM bhAvaM / pekSaNAyAH prAg gaNasya jai iare to sIsA, te vi samattammi gacchati ||1457||[o.ni.135] sammatiH taruNA bAhirabhAvaM, na ya paDilehovahiM na kiikammaM / mUlagapattasarisagA, paribhUyA vaJcimo therA // 1458 // [o.ni. 136] yadyAcAryaH zipyAn kevalAnAmantrayati 'kasyAM dizi kSetrapratyupekSakAH preSayitumucitAH ?' 10 iti tato mAsalaghu, AjJAdayazca doSAH / pratIcchakAzca 'tena' kAraNena bAhyaM bhAvaM gaccheyu: aho ! khaziSyA evAmISAM sarvakAryeSu pramANaM na vayamiti, ato rAga-dveSadUSitatvAt ko nAmAmISAmupakaNThe sthAsyati ? iti / yadi 'itarAn' pratIcchakAnAmayate tataH ziSyA bahirbhAvaM gaccheyuH-pratIcchakA eva tAvadamISAM prasAdapAtram , ataH kimarthaM vayameva vaiyAvRttyAdiprayAsaM kurmaH ? iti / 'te'pi' pratIcchakAH samApte sUtrArthagrahaNe khagacchaM gacchanti / tatazcAcArya ubha15 yairapi pratIcchaka-ziSyaiH parityaktaH sannekAkI saJjAyeta // 1457 // atha vRddhAnAmantrayate tatastaruNA bahirbhAvaM manyante, 'na ca' naiva gurUNAM kSetrapratyupekSakANAM vA upakaraNaM pratyupekSante, na vA sthavirAdInAmupadhiM vahanti, na ca kRtikarma-bhaktapAnAnayanavizrAmaNAdikaM kurvate, 'vRddhA eva sarvamapi vidhAsyanti, ke'tra vayamasthApitamahattarAH ?' iti / athaitadoSabhayAt taruNAneva pRcchati tataH sthavirAzcintayeyuH-'maulakapatrasadRzAH' maulam-Adya 20 yat parNa paripakkaprAyaM yadi vA mUlakaH-kandavizeSastasya yat patraM nissAraM tatsadRzA vayam ata eva ca 'paribhUtAH' paribhavapadamAyAtA ityato brajAmo vayaM gaNAntaramiti // 1458 // athAkiJcitkaratvAt sthavirANAmanAmantraNe'pi kA nAma hAniH sampadyate ? ucyate junnamaehi vihUNaM, jaM jUhaM hoi suTTa vi mahallaM / taM taruNarahasapoia, mayagummai suhaM haMtuM // 1459 // [o.ni. 137] 25 jIrNAH-pariNatavayaso ye mRgAstairvihInaM yad yUthaM bhavati 'suSTupi' atizayena 'mahat' mahA. samUhAtmakaM tad yUthaM "taruNa" tti bhAvapradhAnatvAd nirdezasya tAruNyena-yauvanavazena yo rabhasaH-- cApalaM gaurigItazravaNAdiviSayaM tena "potitaM" ti dezIvacanatvoditastataH spanditaM 'madgulmipaNaM vA bhujati / adhavA tattha vajjhai AgaMtuo, tAdhe haritasAle ghettuM piyapucchao jaNo eti / adhavA tattha visaM garo vA dijjati jahA aDDagAme bhamo vA udijjati / tAdhe tesu gharesu haritA sAhulayA kIraMti / etehiM ciMdhehiM amhehiM akkhAtameva bhavati, akkhAte ya amhaM na doso visadANe / jamhA ete dosA tamhA savvo gaNo AmaMteyanvo / " iti cUrNI vizeSacUrNI ca // 1ta. De0 vinA'nyatra-NAdivatyantAsaktiriti yAvat tatra poti bhA0 / degNAdikaM tena poti mo0 le0 ||2degtvaad nimagnaM mada bhA0 / tvAt trAsitaM mada kAM0 / "poitA trAsitAH" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1457-63] prathama uddezaH / 435 taM' madena pUrNitacetanaM sat sukhaM 'hantuM' vinAzayitum , sukhena tad vyApAdyata iti bhAvaH / uktaJca atirAgapraNItAnyatirabhasakRtAni ca / tApayanti naraM pazcAt , krodhAdhyavasitAni ca // yatazcaivamataH sarva eva militAH santaH praSTavyAH // 1459 // atraiva prAyazcittamAha AyariyaavAharaNe, mAso vAhitta'NAgame lhuo| vAhittANa ya pucchA, jANagasiDhe tao gamaNaM // 1460 // AcAryA gaNaM na vyAharanti-nAmantrayante mAsalaghu / ziSya-pratIcchaka-taruNa-sthavirANAmanyatamAn vizepyAmantrayante tadA'pi mAsaladhu / te'pi ca vyAhRtAH santo yadi nAgacchanti tadA'pi mAsalaghu / vyAhRtya ca sarvamapi gaNaM pRcchA kartavyA, yathA-katarat kSetraM pratyupekSaNIyam ? |10 tato jJAyakena-kSetrasvarUpajJena ziSTe-kathite sati gamanaM kSetrapratyupekSakaiH kartavyam // 1460 // AmantraNasyaiva vidhimAha thuimaMgalamAmaMtaNa, nAgacchai jo va pucchio na khe| tassuvAriM te dosA, tamhA miliesu pucchijjA ||1461 / / [o.ni. 138] Avazyake samApite 'stutimaGgalaM kRtvA' tisraH stutIrdattveti bhAvaH / sarveSAmapi sAdhUnA-15 mAmantraNaM karttavyam / kRte cAmantraNe yaH kazcid nA''gacchati Agato vA kSetrakharUpaM pRSTaH san na kathayati tadA mAsalaghu, tathA tasyopari 'te doSAH' stenazvApadAdayo bhavanti ye tatra gatAnAM bhaviSyanti / tasmAd militeSu sarveSvapi pRcchet , upalakSaNatvAt sarve'pi ca kathayeyuH // 1461 // atraiva matAntaramupanyasya dUSayannAhakeI bhaNaMti puTvi, paDilehiya evameva gaMtavvaM / / 20 taM tu na jujai vasahIpheDaNa AgaMtu paDiNIe / / 1462 // o.ni.139) kecid bhaNanti--'pUrva' prAk pratyupekSite kSetre evameva gantavyam na punastatra kSetrapratyupekSakAH preSaNIyA iti, tat tu 'na yujyate' na ghaTate / kutaH ? ityAha-vasateH kadAcit spheTanaM kRtaM bhavet , Agantuko vA pratyanIkastatra sambhavet , ataH pUrvadRSTamapi kSetraM pratyupekSaNIyam // 1462 // atha kathaM praSTavyam ? ityAha 25 kayarI disA pasatthA, amugI savvesi aNumae gamaNaM / caudisi ti du ekaM vA, sattaga paNage tiga jahane / / 1463|| o.ni.140] - yadA sarve'pi sAdhavo militA bhavanti tadA guravo bruvate-AryAH ! pUrNo'yamasmAkaM mAsakalpaH, kSetrAntaraM samprati pratyupekSaNIyam , ataH katarA dik sAmprataM prazastA ? / te bruvate'amukA' pUrvAdInAmanyatamA / evaM sarveSAM yadyasau 'anumatA' abhirucitA tadA gamanaM kartavyam / 30 prathamaM catasRSvapi dikSu, atha caturthI ko'pyazivAyupadravastatastisRSu dikSu, tadabhAve dvayordizoH, tadasatyekasyAM dizi gacchanti / te caikaikasyAM dizyutkarSataH sapta vrajanti, saptAnAmabhAve paJca, 1degtalocanaM mo0 le // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utsargataH yogyA ayogyAzca kSetrapratyu pekSakAH 6 10 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 436 jaghanyena tu trayaH sAdhavo niyamAd gacchanti // 1463 // tatra ca ye AbhigrahikAH - kSetrapratyupekSaNArthaM pratipannAbhigrahAste svayameva gurunApRcchaya gacchanti / atha na santyAbhigrahikAstataH ko vidhi: ? ityAha veyAvaccagaraM bAla vuDDu khamayaM vahaMta'gIyatthaM / gaNacche agamaNaM, tassa va asatI ya paDilomaM // 1464 // vaiyAvRttyakaraM 1 bAlaM 2 vRddhaM 3 kSapakaM 4 ' vahantaM' yogavAhinaM 5 agItArthaM 6 etAn na kSetrapratyupekSaNAya vyApArayet, kintu gaNAvacchedakasya gamanaM bhavati / tasya vAzabdAdaparasya vA gItArthasya 'asati' abhAve 'pratilomaM' pratIpakrameNa pazcAnupUrvyetyarthaH, etAnevAgItArthamAdiM kRtvA vyApArayediti saGgrahagAthAsamAsArthaH / / 1464 // 25 athainAmeva vivarISuH prathamataH prAyazcittamAha Aitie caugurugA, lahuo mAso u hoi carimatie / ANAiNo virAhaNa, AyariyAI muNeyavvA / / 1465 'Aditrike' vaiyAvRttyakara - bAla-vRddhalakSaNe vyApAryamANe catvAro gurukAH / ' caramatriketu' kSapaka- yogavAhi-agItArthalakSaNe laghuko mAsaH / AjJAdayazca doSAH, virAdhanA cA''cAryA - 15 dInAM jJAtavyA // 1465 // tAmeva bhAvayati ThavaNakule va na sAhai, siTThA va na diMti jA virAhaNayA / paritAvaNamaNukaMpaNa, tiha samattho bhave khamao // 1466 // / vaiyAvRttyakaraH prepyamANo rupyati / ruSitazca yAnyAcAryAdiprAyogyadAyakAni sthApanAkulAni tAni na kathayati / 'ziSTAni vA' kathitAni paraM tAni tasyaiva dadati nAnyasya, tena bhAvita - '0tvAt teSAm / tato'labhyamAne prAyogye yA kAcidAtmano glAnAdInAM vA virAdhanA tanniSpannamAcAryasya prAyazcittam / atha kSapakaM preSayati tato yadasau zItA -''tapAdinA paritApyate tannippannam, devatA vA kAcit kSapakamanukampamAnA khalu kSetre'pi bhakta - pAnamutpAdayati, loko vA kSapaka iti kRtvA tasyAnukampayA savarmapi dadAti nAnyasya, tapaHkSAmakukSizcAsau tisRNAM gocaracaryANAmasamartha iti // 1466 // bAladvAramAha hIreja va kheleja va, kajjA - kajjaM ne yANaI bAlo / so va aNukaMpaNajo, na diti vA kiMci bAlassa // 1467 // hriyeta vA mlecchAdinA, khelayed vA ceTarUpaiH sArddham, 'kAryA- 'kAryaM ca' kartavyA'karttavyaM na jAnAti bAlaH / 'sa vA' bAlaH svabhAvata evAnukampanIyo bhavati tataH sarvo'pi lokastasya bhakta-pAnaM prayacchati / sa cAgatyAcAryAya kathayati -- yathA sarvamapi prAyogyaM tatra prApyate / 30 tatastadvacanAdAgatastatra gacchaH, yAvanna kiJcid labhyate / na dadati vA kiJcid bAlAya lokAH, parAbhavanIyatayA darzanAt // 1467 // vRddhadvAramAha 1 na jANae bAlo tA0 // ------ Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1464-72 ] 437 prathama uddezaH / buDDo'NukaMpaNijo, cireNa na ya magga thaMDile pehe / ahavA vi bAla- buDDhA, asamatthA goyaratiyassa / / 1468 'vRddha:' pariNatavayA anukampanIyo lokasya bhavati, tatazcAyaM sarvatrApi labhate nAparaH / tathA sa mandaM mandaM gacchan cirakAlenopaiti, na ca 'mArga' panthAnaM sthaNDilAni ca pratyupekSate / athavA bAla-vRddhAvasamarthau 'gocaratrikasya' trikAlabhikSATanasyeti // 1468 // yogavAhidvAramAha- -5 tUraMto va na pehe, guNaNAlobheNa na ya ciraM hiMDe / vigaI paDiseheI, tamhA jogiM na pesijjA / / 1469 // yogavAhI 'zrutaM mama paThitavyaM varttate' iti tvaramANaH sannapAntarAle panthAnaM na pratyupekSate / guNanA - parAvarttanA tasyA lobhena ciramasau bhikSAM na hiNDate / labhyamAnAmapi 'vikRtiM ' ghRtAdikAmasau pratiSedhayati / tasmAd yoginaM na preSayet // 1469 // agItArthadvAramAhapaMthaM ca mAsa vAsaM, uvassayaM eccireNa kAlena / 10 ehAmo tti na yANai, agItoM paDiloma asatI / / 1470 / / agItArthaH ' panthAnaM' mArga 'mAsaM' mAsakalpavidhiM 'vAsa' varSAvAsavidhiM 'upAzrayaM' vasatimetAni parIkSituM na jAnAti / tathA zayyAtareNa pRSTaH 'kadA yUyamAgamiSyatha ?' tato'sau bravIti - 'iyatA kAlena' arddhamAsAdinA vayameSyAma ityevaM vadato yaH khalvavidhibhASaNajanito doSastama - 15 gItArtho na jAnAti / yata evamataH prathamato gaNAvacchedakena gantavyam / tasyAbhAve'paro'pi yo gItArthaH sa vyApAraNIyaH / tasyApi 'asati' abhAve 'pratilomaM' pazcAnupUrvyA etAne vAgItArtha - mAdiM kRtvA preSayet // 1470 // kena vidhinA ? iti ced ucyate tineva gacchavAsI, havaMta'hAlaMdiyANa dona jaNA / gamaNe codagapucchA, thaMDilapaDileha hAlaMde || 1472 // jaghanyatastrayo gacchvAsino janA ekaikasyAM dizi vrajanti / yathAlandikAnAM tu gacchapratibaddhAnAM dvau janAvekasyAM dizi kSetrapratyupekSakau gacchataH / zeSAsu tisRSu dikSu gacchavAsinAmAcAryA Adizanti, yathA -- yathAlandikAnAmapi yogyaM kSetraM pratyupekSaNIyam / teSAM ca gamane sAmAyArimagIe, jogimaNAgADha khamaga pArAve / kSetrapratyu20 pekSAkRte gamana veyAvacce dAyaNa, juyala samatthaM va sahiyaM vA // / 1471 / / [ o. ni. 143 ] agItArthaH oghaniryuktisAmAcArIM kathayitvA preSaNIyaH / tadabhAve ' anAgADhayogI' bAhyayogavAhI yogaM nikSipya prepyate / tasyApyabhAve kSapakaH, taM ca prathamaM 'pArayet' pAraNaM kArayet, tato 'mA kSapaNaM kArSIH' iti zikSAM dattvA prahiNuyAt / tasyApyabhAve vaiyAvRttyakaraH prepyate / "dAyaNa" ti sa vaiyAvRttyakaro vAstatryasAdhUnAM sthApanAkulAni darzayati / tato bAla-vRddhayugalam, kathambhUtam ? 'samarthaM' dRDhazarIram, vAzabdo vikalpArthaH, 'sahitaM vA' vRSabhasAdhusamanvitam / itthamAdiSTaistaiH 25 zeSasAdhUnAM svamupadhiM samarpya parasparaM kSAmaNAM kRtvA gamanakAle bhUyo'pi gurUnApRcchaya gantavyam / yadi nApRcchanti tadA mAsalaghu / te cAvazyikIM kRtvA nirgacchanti // 9471 // kiyantaH ? kathaM ca ? ityAha apavAdataH kSetrapratyu pekSakAH 30 vidhiH pra tyupekSaNI yasya ca nirUpaNA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 prarUpite nodakapRcchA vaktavyA / sthaNDilapratyupekSaNaM yathAlandikAnAM vAcyam // 1472 // tatra gamanadvAraM vivRNoti paMthuccAre udae, ThANe bhikkhaMtarA ya vshiio| teNA sAvaya vAlA, paJcAvAyA ya jANavihI / / 1473 // [o. ni. 144] 5 'panthAnaM' mArga "uccAre" tti uccAra-prazravaNabhUmike, "udae" ti pAnakasthAnAni yeSu bAlAdiyogyaM prAzukaiSaNIyaM pAnakaM labhyate, "ThANe" ti vizrAmasthAnAni, "bhikkha" ti yeSu yeSu pradezeSu bhikSA prApyate na vA, antarA-antarAle vasatayaH-pratizrayAH sulabhA durlabhA vA, stenAH zvApadA vyAlAzca yatra santi na vA, pratyapAyAzca yatra divA rAtrau vA bhavanti, tadetat sarva samyag nirUpayadbhirgantavyam / yAnaM-gamanaM tasya vidhirayaM draSTavya iti // 1473 // 10 idameva vyAcikhyAsurAha vAvAriya sacchaMdANa vA vi tesiM imo vihI gamaNe / davve khece kAle, bhAve paMthaM tu paDilehe // 1474 // 'vyApAritAH' AcAryeNa niyuktAH 'svacchandAH' nAma ye AbhigrahikAH, teSAmubhayeSAmapyayaM gamane vidhiH / tadyathA---dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca panthAnaM pratyupekSante // 1474 / / 15 katham ? ityAha kaMTaga teNA vAlA, paDiNIyA sAvayA ya davvammi / sama visama udaya thaMDila, bhikkhAyariyaMtarA khette // 1475 // diya rAoM paJcavAe, ya jANaI sugama-duggame kAle / bhAve sapakkha-parapakkhapellaNA niNhagAIyA // 1476 // 20 dravyataH kaNTakAH stenA vyAlAH pratyanIkA zvApadAzca pathi pratyupekSaNIyAH / kSetrataH 'samaH' girikandarA-prapAta-ninonnatarahitaH panthAH, 'viSamaH' tadviparItaH, "udaga" ti pAnIyabahulo mArgaH, sthaNDilAni bhikSAcaryA tathA 'antarA' apAntarAle vasatayaH // 1475 // kAlato divA rAtrau vA pratyapAyAn jAnAti, yathA-atra divA pratyapAyA na rAtrau, atra tu rAtrau na diveti; yadvA divA rAtrau vA'yaM panthAH sugamo durgamo vA / bhAvataH khapakSeNa parapakSeNa vA 25 preritaH-AkrAnto'yaM grAmaH panthA vA na veti / atha kaH punaH svapakSaH ko vA parapakSaH ? ityAha "niNhagAIya" ti niva-pArzvasthAdayaH sAdhuliGgadhAriNaH khapakSaH, AdigrahaNAt caraka-parivrAjakAdayaH parapakSaH / evaM pratyupekSamANAstAvad vrajanti yAvad vivakSitakSetraM prAptAH // 1476 // uktaM gamanadvAram / atha nodakapRcchAdvAramAha suttatthANi karite, na va tti vacaMtagAu coei / na kariti mA hu coyaga!, gurUNa niiAiA dosA // 1477 // paro nodayati-kSetrapratyupekSakA vrajantaH kiM sUtrArthI kurvate na vA / gururAha-na kurvanti, mA bhUvan gurUNAM nityavAsAdayo doSAH / ato yadi sUtrapauruSIM kurvanti tadA mAsalaghu, arthapauruSyAM mAsaguru // 1477 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 439 bhASyagAthAH 1473-82] prathama uddezaH / "thaMDilapaDileha'hAlede" ( gA0 1472 ) ti padaM vyAkhyAnayati suttatthaporisIo, aparihavaMtA vyNt'haalNdii| thaMDille uvaogaM, kariti rattiM vasaMti jahiM // 1478 // yathAlandikAH sUtrArthapauruSyAvaparihApayanto vihAraM bhikSAcaryAM ca tRtIyasyAM paurupyAM kurvANA vajanti / yatra ca rAtrau vasanti tatra 'sthaNDile' kAlagrahaNAdiyogye upayogaM kurvanti // 1478 // 5 __ kena vidhinA gacchavAsinastatra kSetre pravizanti ? ityAha suttatthe akaritA, bhikkhaM kAuM aiMti avaraNhe / bIyadiNe sajjhAo, porisi addhAe saMghADo / / 1479 / / o.ni.145] sUtrArthAvakurvantaH prastutakSetrAsanne grAme bhikSAM kRtvA samuddizya aparAhne vicArabhRmisthaNDilAni pratyupekSamANA vivakSita kSetraM "aiMti" tti pravizanti / tato vasatiM gRhItvA tatrAvazyakaM kRtvA 10 kAlaM pratyupekSya prAdoSikaM khAdhyAyaM kRtvA praharadvayaM zerate / ye tu na zerate te'rddharAtrika-vairAtrikakAladvayamapi gRhNanti / tataH prAbhAtikaM kAlaM gRhItvA dvitIyadine svAdhyAyaH karttavyaH / tato'rNIyAM pauruSyAmatikrAntAyAM saGghATako bhikSAmaTati // 1479 // etadevAha vIyAra bhikkhacariyA, vucchANa'ciruggayammi paDilehA / coyaga bhikkhAyariyA, kulAi~ tahuvassayaM ceva // 1480 // 15 vicArabhUmI prathamamevA'parAhne pratyupekSaNIyA / tato rAtrAvuSitAnAmacirodgate sUrye arddhapau. rupyAM bhikSAcaryAyAH pratyupekSaNA bhavati / atra nodakaH praznayati-kimiti prAtarArabhya bhikSAcaryA vidhIyate / sUrirabhidadhAti-evaM bhikSAcaryAM kurvANAH 'kulAni' dAnakulAdIni tathopAzrayaM ca jJAsyantIti samAsArthaH // 1480 // athaitadeva vyAcaSTevAle vuDDhe sehe, Ayariya gilANa khamaga pAhuNae / 20 tinni ya kAle jahiyaM, bhikkhAyariyA u pAuggA // 1481 // SaSThI-saptamyorathaM prati abhedAd bAlasya vRddhasya zaikSasya AcAryasya glAnasya kSapakasya prAghUrNakasya ca 'prAyogyA' tadanukUlaprApyamANabhakta-pAnA 'trInapi' pUrvAhna-madhyAhna-sAyAhnalakSaNAn kAlAn yatra bhikSAcaryA bhavati tat kSetraM gacchasya yogyamiti gamyate // 1481 // . kathaM punastat pratyupekSyate ? ityAha-- khettaM tihA karittA, dosINe nINitammi u vayaMti / annonne bahuladdhe, thovaM dala mA ya rUsijjA // 1482 ||[o.ni.146] kSetraM 'tridhA' trIn bhAgAn kRtvA ekaM vibhAgaM pratyuSasi paryaTanti, dvitIyaM madhyAhe, tRtIyaM sAyAhe / tatra yatra prAtareva bhojanasya dezakAlastatra prathamaM paryaTanti / atha nAsti prAtaH kvApi dezakAlastataH "dosINe" paryuSite AhAre nissArite vadanti, yathA-anyAnyeSu gRheSu 30 paryaTadbhiH bahuH-pracura AhAro labdhastena ca bhRtamidaM bhAjanam ataH stokaM dehi, 'mA ca 1 "jattha ya vasaMti tattha mahAthaMDillassa uvaogaM kareMti" iti vizeSacUrNau // 2degnA evaMvidhA 'triSvapi' pUrvAhva-madhyAhna-sAyAhnalakSaNeSu kAleSu yatra bhA0 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 saniyukti-laghubhASya-vRttikai bRhatkalpasUtre (mAsakalpaprakRte sUtram 1 ruSaH' mA roSa kArSIH 'yadete na gRhNanti' iti / etaccAmI parIkSArthaM kurvanti 'kimayaM dAnazIlo na vA ?' iti // 1482 // ahava na dosINaM ciya, jAyAmo dehi Ne dahiM khIraM / khIre ghaya gula gorasa, thovaM thovaM ca savvattha / / 1483 / / [o.ni.147] 5 athavA na vayaM dosINameva yAcAmaH kintu dehi "Ne" asmabhyaM dadhi kSIraM ca / dhIre labdhe sati ghRtaM guDaM gorasaM ca yAcitvA sarvatra stokaM stokameva gRhNanti / evaM tAvat pratyuSasi yeSu bhikSAyA dezakAlo yAni ca bhadrakakulAni tAni samyagavadhArayanti yathA bAla-vRddha-kSapakAdInAM prathama-dvitIyaparISahArditAnAM samAdhisandhAraNArtha prAtareva teSu peyAdIni yAcitvopanI yante / evamekasya paryAptaM gRhItvA vasatimAgamyAlocanAdividhipurassaraM samuddizya madhyAhe dvitIye 10 vibhAge bhikSA paryaTanti // 1483 // katham ? ityAha majjhaNheM paura bhikkhaM, paritAviya peja jUsa paya kaDhiyaM / obhaTThamaNobhaTuM, labbhai jaM jattha pAuggaM // 1484 // [o.ni. 148] madhyAhne pracuraM bhaikSaM tathA 'paritApitaM' paritalitaM sukumArikAdi pakvAnnaM yadvA 'paritApitaM' kathitaM kaTTarAdikamityarthaH 'peyA' yavAgU: 'yUSaH' mudgarasaH tathA 'payaH' dugdhaM 'kathitaM' tApitam / 15 evameva bhASitamanavabhASitaM vA yad yatra prAyogyamanviSyate tat tatra yadi labhyate tadA prazastaM tat kSetram / atrApyekasya paryAptaM gRhItvA pratinivRttya samuddizya saMjJAbhUmI gatvA vaikAlikI pAtrAdipratyupekSaNAM kRtvA sAyAhe tRtIye vibhAge bhikSAmaTanti // 1484 // katham ? ityAha carime paritAviya peja khIra aaes-atrnntttthaae| ekekagasaMjuttaM, bhattaTuM ekamekassa // 1485 ||[o.ni. 149] 20 carime bhikSAkAle paritApitaM peyA kSIraM ca yeSu prApyate tAni kulAni samyagavadhArayanti / kimartham ? ityAha-AdezAH-prAghUrNakAstadA samAgaccheyuH, ataraNaH-glAnastadAnIM pathyamupayuJjIta tadartham , upalakSaNatvAd bAlAdyartha ca / atrApyekasya paryAptaM gRhItvA pratinivartante / yata Aha-"ekkevaga" ityAdi / ekaikaH sAdhuranyasAdhunA saMyukto yasminnAnayane tadekaikasaM yuktaM 'bhaktArtham' udarapUramAhAramekaikasya sAdhorAyAnayanti / idamuktaM bhavati-prAtauM sAdhU 25 saGghATakena paryaTataH, tRtIyo rakSapAla Aste; dvitIyasyAM velAyAM tayormadhyAdeka Aste, aparaH prathamavyavasthitaM gRhItvA prayAti; tRtIyasyAM tu dvitIyavelArakSapAlaH prathamavyavasthitarakSapAlena saha paryaTati, yastu vAradvayaM paryaTitaH sa tiSThati; evaM trayANAM janAnAM dvau dvau vArau paryaTanaM yoja. nIyam // 1485 // kiJca osaha mesajANi ya, kAle ca kule a dANasaDhAI / 30 saggAme pehitA, pehaMti tao paraggAme // 1486 // [o.ni. 150] 'auSadhAmi harItakmAdIni 'bhaiSajAni' peyAdIni triphalAdIni vA cazabdAt pippalaka. sUcyAdIni ca "kAle ma" tti yeSu kuleSu yatra kAle velA yAni vA dAnazrAddhAdIni kulAni praNAni khagrAme pratyupekSya tataH paragrAme pratyupekSante // 1486 // atra ca cAlanAM kArayati Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / 1487 // coyagavaNaM dIhaM, paNIyagahaNe ya naNu bhave dosA / [ o. ni. 151] juja taM guru- pAhuNa- gilANagaTThA na dappaTThA jai puNa khaddha-paNIe, akAraNe ekkasi pi giNhijA / [ o.ni. 152 ] hi dosA teNa u, akAraNe khaddha-nidrAI // 1488 // nodakaH - prerakastasya vacanaM - cAlanArUpam -- nanu teSAmitthaM dIrghaM bhikSAcaryAM kurvatAM praNI - 5 tasya ca - dadhi- dugdhAdergrahaNe 'doSAH' sUtrArthaparimantha - mohodbhavAdayo bhaveyuH / sUrirAha - bhadra ! yujyate 'tat' praNItagrahaNaM dIrghabhikSATanaM ca guru- prAghUrNaka- glAnArtham, na 'darpArthaM' nAtmano balavarNAdihetoH || 1487 // bhASyagAthAH 1483-91] 441 yadi punaH khaddhaM - pracuraM praNItaM -snigdha- madhuraM te 'akAraNe' gurvAdikAraNAbhAve ekazospi gRhNIyuH tataH 'tasmin ' khaddha-praNItagrahaNe bhaveyurdoSAH / kutaH ? ityAha-- akAraNe AtmArtha 10 yasmAt tena "khaddha- niddhAI" ti pracura - snigdhAni bhakSyanta iti vAkyazeSaH / ato guru-glAnAdihetoH kSetrapratyupekSaNAkAle praNItaM gRhNatAM ciraM ca paryaTatAM na kazcid doSa iti // 1488 // atha "kulAi~ huvasyaM ceva" ( gA0 1480 ) ti padaM vyAkhyAyate - bhikSAmaTantaH kulAni jAnanti / katham ? ityAha dANe abhigama saDDhe, sammatte khalu taheva micchatte / mAmAe aciyatte, kulAi~ jANaMti gIyatthA || 1489 // 'dAnazrAddhAni ' prakRtyaiva dAnarucIni, 'abhigamazrAddhAni ' pratipannANuvratAni zrAvakakulAni, 'samyaktva zrAddhAni ' aviratasamyagdRSTIni tathaiva 'mithyAtve' mithyAdRSTikulAni, 'mAmAkAni ' ' mA madIyaM gRhaM zramaNAH pravizantu' iti pratiSedhakArINi, "aciyatte" tti nAsti prItiH sAdhuSu gRhamupAgateSu yeSAM tAnyaprItikAni, etAni kulAni gItArthA paryaTantaH samyag jAnanti 20 // 1489 // upAzrayA~zca jAnanti / katham ? ityAha 15 jehiM kayA u uvasya, samaNANaM kAraNA vasahiheuM / paripucchiyA sadosA, parihariyavvA payatteNaM // 1490 // iha zramaNAH paJcadhA --- tApasAH zAkyAH parivrAjakA AjIvakA nirgranthAzca / teSAM paJcAnAM nirmanthAnAmeva vA 'kAraNAt' kAraNamuddizyetyarthaH, kAraNameva vyanakti - vasatiH - avasthAnaM 25 taddhetoH - tannimittam, yairgRhibhiH kRtA upAzrayAsteSAM samIpe bhikSAmaTadbhiH ' paripRcchya' upAzrayamUlotpattiM paryanuyujya 'sadoSAH ' sAvadyadoSaduSTAste upAzrayAH prayalena parihartavyAH // / 1490 // tathA -- jehiM kayA u uvassaya, samaNANaM kAraNA vasahiuM / paripucchiya niddosA, paribhottuM je suhaM hoi (hoti ) / / 1491 // 30 yaiH kRtA upAzrayAH 'zramaNAnAM' nirmanthavajanAM zAkyAdInAM kAraNAd vasatihetotA paripRcchya 'nirdoSAH' niravadyAste upAzrayAH paribhoktuM "je" iti nipAtaH pAdapUraNe 'khulaM bhavanti' 1 zrIyAt tataH mo0 le0 vinA // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacchavA 442 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 mukhenaiva saMyamabAdhAmantareNa te paribhujyanta ityarthaH // 1491 // jehiM kayA pAhuDiyA, samaNANaM kAraNA vasahiheuM / paripucchiyA sadosA, parihariyavyA payatteNaM // 1492 // yaiH kRtA 'prAbhRtikA' upAzrayeSu upalepana-dhavalanAdikA 'zramaNAnAM' paJcAnAmapi sAdhUnAmeva 5 vA kAraNAd vasatihetoH tAn paripRcchaya 'sadoSAH' uttaraguNairazuddhatvAt sAvadyAste upAzrayAH prayatnena pariharttavyAH // 1492 // jehiM kayA pAhuDiyA, samaNANaM kAraNA vshihe| paripucchiya nidosA, paribhottuM je suhaM hoi (hoti)|| 1493 // yaiH kRtA prAbhRtikA 'zramaNAnAM' sAdhuvarjitAnAM tApasAdInAM kAraNAd vasatihetostAn pari10 pRcchya nirdoSA iti matvA paribhoktuM "je" iti prAgvat 'sukhaM bhavanti' sukhenaiva paribhujyanta ityarthaH / / 1493 // atha kIdRze sthAne vasatiranveSaNIyA ? ucyate-yAvanmAnaM kSetraM vasimAkrAntaM bhavati tAvanmAnaM pUrvAbhimukhavAmapAzrvopaviSTavRSabhAkAraM vuddhyA parikalpya prazasteSu sthAneSu vasatirgRhyate / atha kutrAvayavasthAne gRhyamANA vasatiH kiMphalA bhavati ? ityucyate siMgakkhoDe kalaho, ThANaM puNa natthi hoi calaNesu / sinAM nivAsayogyA 15 ahiThANe puTTarogo, pucchammi ya pheDaNaM jANe // 1494 // vasatiH muhamUlammi u cArI, sire a kauhe a pUa skaaro| khaMdhe paTThIi bharo, puTTammi u dhAyao vasaho // 1495 / / 'zRGgakhoDe' zRGgapradeze yadi vasatiM karoti tadA nirantaraM sAdhUnAM kalaho bhavati / 'sthAnam' avasthitiH punarnAsti caraNepu' pAdapradezeSu / 'adhiSThAne' apAnapradezeSu "puTTa" ti udaraM tasya 20 rogo bhavati / 'pucche' pucchapradeze 'spheTanam' apanayanaM vasaterjAnIhi // 1494 // mukhamUle yadi vasatiH tadA 'cArI' bhojanasampattiH prazastA / 'zirasi' zRGgayormadhye kakudi ca vasatikaraNe pUjA ca vastra-pAtrAdibhiH satkArazcAbhyutthAnAdinA sAdhUnAM bhavati / skandhapradeze pRSThapradeze ca vasatau satyAM sAdhubhiritastata Agacchadbhirbharo bhavati / 'poTTe' udarapradeze vasatau gRhyamANAyAM 'dhrAtaH' nityatRptaH 'vRSabhaH' vRSabhaparikalpanAgRhItavasatinivAsI sAdhujano bhava25 tIti / evaM parIkSyA'prazastasthAnavyudAsena prazasteSu sthAneSu strI-pazu-paNDakavarjitA vasatiranveSa ___NIyA // 1495 // tadanveSaNe cAyaM vidhiHvasatyanve. deuliyaaNuNNavaNA, aNuNNavieN tammi jaM ca pAuggaM / bhoyaNa kAle kiccira, sAgarasarisA u AyariyA // 1496 // vidhiH devakulikA-yakSAdInAmAyatana tatpArzvavartino vA maThAH / Aha kimartha devakulikAyA 30 nibandhaH? ucyate-sA prAyeNa grAmAdInAM bahirbhavati, sAdhubhizcotsargato bahiH sthAtavyam , deSakulikA ca viviktAvakAzA bhavati, ataH prathamatastasyA anujJApanA karttavyA / atha nAsti devakulikA bahirvA sapratyapAyaM tato grAmAderantaH pratizrayo'nvipyate / yastatra prabhuH prabhusandiSTo 1 "deuliyA NAma jA sabhA pavA vA jaNavimukkA, deuliyAe vA je pAse maDhA" iti vizeSacUrNau // SaNasya Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1492-99] . prathama uddezaH / 443 vA saH 'prAyogya' vakSyamANamanujJApyate / anujJApite sati tasmin yacca tena prAyogyamanujJAtaM tasya paribhogaH kAryaH / athAsau nAnujAnIte prAyogyaM tato bhojanadRSTAntaH kartavyaH / tathA kiyaciraM kAlaM bhavantaH sthAsyanti ? iti pRSTa abhidhAtavyam-yAvad bhavatAM gurUNAM ca pratibhAsate / kiyanto bhavanta ihAvasthAsyante ? iti pRSTe vaktavyam-sAgaraH-samudrastatsadRzA AcAryA bhavantIti saGgrahamAthAsamAsArthaH // 1496 // athainAmeva vyAcikhyAsuH "aNunnavie tammi" iti padaM vivRNoti jaM jaM tu aNunnAyaM, paribhogaM tassa tassa kAhiMti / avidine paribhogaM, jai kAhii tatthimA sohI // 1497 // 'yad yat' tRNa-DagalAdikaM zayyAtareNAnujJAtaM tasya tasya paribhogamabhirucite kSetre samAyAtAH santaH karipyanti / yadi punaH 'avitIrNe' zayyAtareNAnanujJAte dravya-kSetrAdau paribhogaM ko'pi 10 karipyati tatra 'iyaM' vakSyamANA zodhiH // 1497 // tAmevAha-. ikkaDa-kaDhiNe mAso, cAummAso a piiddh-phle| kaTTha-kaliMce paNagaM, chAre taha mallagAIsu // 1498 // ikkaDamaye kaThinamaye ca saMstArake'datte gRhyamANe laghumAsaH / catvAro mAsA laghavaH pIThaphalakeSu / tathA kASTha-kaliJcayoH kSAre mallaka-tRNa-DagalAdiSu ca paJcakam / ataH prAyogyamanujJA- 15 panIyam // 1498 // athAsau brUyAt 'kiM tat prAyogyam ?' tato vaktavyam - devve taNa-DagalAI, acchaNa-bhANAidhovaNA khitte / / kAle uccArAI, bhAvi gilANAi kUruvamA // 1499 // prAyogyaM caturkI-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / tatra 'dravye' dravyatastRNa-DagalAni, AdizabdAt kSAra-mallakAdIni ca / kSetrataH "acchaNaM" ti khAdhyAyAdihetoH prAGgaNAdiprade- 30 ze'vasthAnam , tathA bhAjanAnAm AdigrahaNAdAcAryAdisatkamalinavastrANAM dhAvanaM-prakSAlanaM ca pratizrayAd bahirvidhIyate / kAlato rAtrau divA vA avelAyAmuccArasya prazravaNasya vA vyutsarjanam / bhAvato glAnasyAparasya vA prAghUrNakAdernivAta-pravAtAdyavakAzasthApanena samAdhisampAdanam ityukte yadyanujAnAti tataH sundaram / atha brUyAt -'mayA yupmabhyaM vasatireva dattA, ahamanyad yupmadIyaM prAyogyaM na jAnAmi' tato yaH prAg bhojanadRSTAnta uddiSTaH sa upadaryate-"kUruva-25 meti kUraH-bhaktaM tasyopamA / yathA kenacit kasyApi pArthe kUraH prArthitaH, tena ca dattaH, tatastasya snAnA-''sana-bhAjanopaDhaukanA-'vagAhima-sUpa-nAnAvidhavyaJjanAdInyapi dIyante; evaM bhavatA'pi vasatiM prayacchatA sarvamapi prAyogyaM dattameva bhavati, paraM tathApi vayaM bhavantaM bhUyo'pi tRtIyavratabhAvanAmanuvartayanto'nujJApayAmaH / evamukte sa sarvamapi prAyogyamanujAnIyAt tato yatra yad uccArAdivyutsarjanamanujJAtaM tat tatra vidheyam // 1499 // yata Aha 30 ucAre pAsavaNe, lAuanillevaNe ya acchnne| 1 "kaliMci tti taNapUliyA" iti vizeSacUrNau // 2 gAtheyaM vizeSacUrNikRtA "jaM jaM tu." 1497 gAthAyAH prAga vyAkhyAtA'sti / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 karaNaM tu aNunAe, aNaNunAe bhave lahuo // 1500 // uccArasya prazravaNasya 'alAbunirlepanasya' pAtraprakSAlanasya "acchaNae" ti khAdhyAyAdyarthamavasthAnasya gAthAyAM SaSThyarthe saptamI 'karaNaM' samAcaraNaM zayyAtareNAnujJAte pradeze karttavyam / athAnanujJAte avakAze uccArAdikaM karoti tadA laghuko mAsa iti // 1500 // / gataM bhojanadvAram / atha kiyacciraM kAlamiti dvAram-yadi zayyAtaraH praznayati 'kiyantaM kAlaM yUyaM sthAsyatha ?' tato vaktavyam jAva gurUNa ya tumbha ya, kevaiyA tattha sAgareNuvamA / [o.ni.154] kevai kAleNehiha, sAgAra ThavaMti anne vi // 1501 // yAvad gurUNAM yuSmAkaM ca pratibhAti tAvadavasthAsyAmaH, paraM nirvyAghAte mAsamekaM vyAghAte tu 10 hInamadhikaM vA vayamekatra tiSThAmaH / atha 'mAsameva sthAsyAmaH' iti nirdhAritaM bhaNati tato mAsalaghu / athAsau praznayet 'kiyanto yUyaM tiSThatha ?' tato vaktavyam-"sAgareNuvama" ti sAgaraHsamudrastenopamA-yathA samudraH kadAcit prasarati kadAciccApasarati, evamAcAryA api kadAcid dIkSAmupasampadaM vA pratipadyamAnaiH sAdhubhiH parivArataH prasarpanti kadAcit teSvevAnyatra gateSvapasarpanti, ata iyanta iti saGkhyAnaM kartuM na zakyate / yastu 'etAvanto vayam' iti nizcitaM 15brUte tasya mAsalaghu / athAsau pRcchati kiyatA kAlena 'epyatha' AgamiSyatha ? tataH 'sAkAraM' __ savikalpaM vacanaM 'sthApayanti' bruvate ityarthaH / yathA-anye'pi kSetrapratyupekSakA aparAsu dikSu gatAH santi tatastairnivedite yadA gurUNAM vicAre sameSyati tadA vyAghAtAbhAve iyatsu divaseSu gateSu vyAghAte tu hIne adhike vA kAle vayameSyAma iti / yaH punaH 'iyatA kAlenAgamipyAmaH' iti bravIti tasyaM mAsalaghu // 1501 // punvaddidvevicchai, ahava bhaNijjA havaMtu evaiA / [o.ni. 155] tattha na kappai vAso, asaI khettassa'NunnAo // 1502 // athAsau 'pUrvadRSTAn' yaiH prAg mAsakalpo varSAvAso vA kRta AsIt tAnevecchati nAnyAn , bhaNati ca-ye sAdhavo mayA dRSTapUrvAsteSAmahaM zIlasamAcAraM sarvamapi jAnAmi atasta eveha samAnetavyA na zeSAH; athavA bhaNet-ye vA te vA sAdhavo bhavantu parametAvanta evAtra tiSThantu 25 tatra kiM karttavyam ? ityAha-'tatra' evaM zayyAtareNa nirdhArite sati 'na kalpate vAsaH' na yujyate tasyAM vasatAvavasthAtumiti bhAvaH / atha nAstyaparaM mAsakalpaprAyogyaM kSetraM tata itarasyA vasateralAbhe tasyAmeva vasatau vAso'nujJAtaH // 1502 // . tatra ca vasatAM yadi prAghUrNakaH samAgacchati tataH ko vidhiH ? ityAha sakkAro sammANo, bhikkhaggahaNaM ca hoi pAhuNae / [o.ni. 156] 30 jai vasai jANao tahiM, Avajai mAsiyaM lahugaM // 1503 // __ 'satkAraH' vandanA-'bhyutthAnAdiH 'sammAnaH' vizrAmaNAdiH 'bhikSAgrahaNam' upaviSTasya bhikSAyA Anayanam , etat sarvamapi prAghUrNake Agate sati karttavyam / yadi vasatiryeSAM teSAM vA pari1 brUyAt tasya bhA0 // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prati bhASyagAthAH 1500-8] prathama uddezaH / mitAnAM sAdhUnAM dattA tadA yAvantaH prAghuNakAH samAyAtAstAvato vAstavyAnanyatra visal prAghuNakAH sthApyante / atha nAmagrAhaM gRhItvA niyamitAnAmeva sAdhUnAM sA dattA tataH prAghuNakasya vasatisvarUpaM nivedyate / nivedite ca yadi 'jJo'pi' vasatikharUpaM jAnAno'pi tatra vasati tadA Apadyate mAsikaM laghukam // 1503 // tataH-- kiikamma bhikkhagahaNe, kayammi jANAvio bahiM vasai / / hiya-nadvesuM saMkA, suNhA ubbhAma vocchedo // 1504 // 'kRtikarmaNi' vizrAmaNAdau bhikSAgrahaNe ca kRte sati vasatikharUpaM jJApitaH san rAtrau bahirvasati / yadi jJApito'pi san bahirna vrajati tadA sAgArikasya kenaciccaurAdinA hRte naSTe ca evamevAdRzyamAne kasmiMzcid vastuni zaGkA bhavet-nUnaM yadadyAmukaM vastu na dRzyate tadeteSAM yaH prAghuNako rAtrAvuSitvA pratigataH tena hRtaM bhaviSyati / 'nuSA vA' vadhU rAtrAvudrAmakeNa saha 10 gatA bhavet tatrApi yadi prAghuNakasya zaGkAM sAgArikaH karoti tadA tadravyA-'nyadravyANAM vyavacchedo bhavet // 1504 // evaM vasatau labdhAyAM kiM vidheyam ? ityAha--- paDilehiyaM ca khettaM, thaMDilapaDileha'maMgale pucchaa| mahAstha. gAmassa va nagarassa va, siyANakaraNaM paDhama vatthu // 1505 // NDilasya yadA kSetraM samyak pratyupekSitaM bhavati tadA 'mahAsthaNDilaM' zabapariSThApanabhUmilakSaNaM pratyupekSa-15 lekhanA NIyam / "amaMgale puccha' tti nodakaH pRcchati-bhagavan ! yUyaM tiSThanta eva kimevamamaGgalaM kurutha ? / sUrirAha-prAmasya vA nagarasya vA "siyANakaraNaM" zmazAnasthApanAyogyaM 'prathamam' AdyaM vAstu pratyupekSyata iti vAkyazeSaH / iyamatra bhAvanA-grAma-nagarAdInAM tatprathamatayA nivezyamAnAnAM vAstuvidyAnusAreNa prathamaM zmazAnavAstu nirUpya tataH zeSANi devakula-sabhAsaudhAdivAstUni nirUpyante, loke tathAdRSTatvAt , na ca tadamAGgalikam , evamatrApi mahAstha- 20 NDilaM prathamaM pratyupekSyamANamasmAkaM nAmAGgalikaM bhavatIti // 1505 / / / tacca kasyAM dizi pratyupekSaNIyam ? ucyate disa avaradakSiNA dakkhiNA ya avarA ya dakSiNApuvvA / avaruttarA ya puvvA, uttara puvuttarA ceva // 1506 // prathamato mahAsthaNDilapratyupekSaNaviSayA aparadakSiNA dik / atha tasyAM nadI-kSetrA-''rAmA- 25 diAghAtaH tato dakSiNA / tasyA abhAva aparA / tadalAbhe dakSiNapUrvA / tadasattve aprottraa| tasyA apyaprAptau pUrvA / tasyA asambhave uttarA / uttarasyA abhAve pUrvottarA dig mantavyA // 1506 // athAsAmeva guNa-doSavicAraNAmAha pauranna-pANa paDhamA, bIyAe bhatta-pANa na lahaMti / taiyAi uvahimAI, cautthI sajjhAya na kariti // 1507 // 30 paMcamiyAe~ asaMkhaDa, chaTThIeN gaNassa bheyaNaM jANa / sattamiyA gelanaM, maraNaM puNa aTThamIe u // 1508 // 'prathamA' aparadakSiNA dik pracurAnna-pAnA bhavati, tasyAM pratyupekSyamANAyAM pracuramanna-pAnaM. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 prApyata ityarthaH / yadi tamyAM satyAM 'dvitIyAM' dakSiNAM pratyupekSante tato bhakta-pAnaM na labhante / atha prathamAyAM ko'pi vyAghAtastato dvitIyAmapi pratyupekSamANAH zuddhAH / evamuttarAkhapi dikSu bhAvanIyam / tathA tRtIyasyAM "uvahimAi"tti upadhiH-vastra-pAtrAdikaH tenairapahiyate, tasmaeNizcApahRte tRNagrahaNA-'gnisevanAdayo doSAH / caturthyAM 'svAdhyAyaM na kurvanti' svAdhyAyaH karttavyo na 5 bhavatItyarthaH // 1507 // paJcamyAm 'asaGkhaDaM' kalahaH sAdhUnAM bhavati / SaSThyAM 'gaNasya' gacchasya 'bhedanaM' dvaidhIbhavanaM jAnIhi / saptamI 'glAnyaM' glAnatvaM sAdhUnAM janayati / aSTamyAM punarmaraNamaparasya sAdhorupajAyate // 1508 // amumeva gAthAdvayoktamarthamekagAthayA pratipAdayati samAhI ya bhatta-pANe, uvagaraNe tumaMtumA ya kalaho u / 10 bhedo gelanaM vA, carimA puNa kaDae annaM / / 1509 // prathamAyAM bhakta-pAnalAbhena sAdhUnAM samAdhirAvirbhavati / dvitIyAyAM bhakta-pAnaM na labhante / tRtIyAyAmupakaraNamapahiyate / caturthyAmekaH sAdhuraparaM bhaNati-tvamevamaparAdhaM kRtavAn , aparo brUte-na mayA aparAddhaM tvamevedaM vinAzitavAnityevaM tumaMtumA bhavati, tasyAH karaNena vAdhyAyo na bhavatIti bhAvaH / paJcamyAM 'kalahaH' bhaNDanam / SaSThyAM 'bhedaH' gacchasya dvaidhIbhAvaH / saptamyAM 15 glAnatvam / 'caramA' aSTamI punaranyaM sAdhu 'karSati' paJcatvaM prApayatItyarthaH // 1509 // ekkakammi u ThANe, cauro mAsA havaMta'NugdhAyA / ____ ANAiNo a dosA, virAhaNA jA jahiM bhaNiyA // 1510 // ekaMkasmin sthAne yathoktakramamantareNa dakSiNAdInAM dizAM pratyupekSaNe catvAro mAsA anudAtAH prAyazcittaM bhavanti, AjJAdayazca doSAH, 'virAdhanA' bhakta-pAnAlAbhopadhiharaNAdikA yA 20 yatra bhaNitA sA tatra draSTavyA // 1510 // etena vidhinA yadA kSetraM pratyupekSitaM bhavati tadA kimaparaM bhavati ? ityAha paDilehiyaM ca khettaM, aha ya ahAlaMdiyANa AgamaNaM / / / natthi uvassayavAlo, savvehi vi hoi gaMtavyaM // 1511 // ekato gacchavAsibhiH kSetraM pratyupekSitaM bhavati, athAtrAntare yathAlandikAnAmAgamanaM bhavati, 9 te hi sUtrArthapaurupyAvahApayantastRtIyapaurupyAM vihAraM kurvanto gacchavAsibhiH kSetre pratyupekSite samAyAnti, teSAM ca nAsti tatra kSetre sthApanayogya upAzrayapAle:, janadvayasyaivAgamanAditi kRtvA sarvairapi bhavati gantavyam // 1511 // atha te yathAlandikAH kathaM kSetraM pratyupekSante ? ucyate pucchiya ruiyaM khettaM, gacche paDibaddha bAhi pehiMti / gacchavAsiyathA jaM tesiM pAuggaM, khettavibhAge ya pUriti // 1512 // landakRte 30 ye gacchapratibaddhA yathAlandikAstairgacchavAsinaH pRSTAH-AryAH ! abhirucitaM kSetraM na vA ? kSetrapratyupekSaNam iti / tato gacchavAsinaH prAhu:-abhirucitam / tato yathAlandikA gacchavAsipratyu-( granthA am-7000) pekSitasya kSetrasya "bAhiM" ti sakrozayojanAd bahiH kSetraM pratyupekSante / katham ? 1ptamyAM 'glA bhA0 vinA ||2deglH, ekAkinaH sthAtuM vihartuM vA na kalpata iti kRdeg bhA0 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1509-16] prathama uddezaH / 447 ityAha-yat 'teSAM' yathAlandikAnAM 'prAyogyaM' kalpanIyamalepakRtaM bhakta-pAnaM parikarmarahitA ca vasatistadeva gRhNanti, 'kSetravibhAgAzca' SaDvIthIrUpAstAnapi pUrayanti // 1512 // jaM pi na vaccaMti disiM, tattha vi gacchellagA siM pehaMti / ___ paggahiyaesaNAe, vigaI-levADavajjAI // 1513 // yAmapi dizaM yathAlandikA na vrajanti 'tatrApi' tasyAmapi dizi gacchavAsinaH kSetrapratyupe-5 kSakAH 'teSAM' yathAlandikAnAM yogyaM svapratyupekSitakSetrasya sakrozayojanAd bahiH kSetraM pratyupekSante / katham ? ityAha-pragRhItayA-sAbhigrahayA tRtIyapauruSyAmuparitanaiSaNApaJcakasyAnyatarayaiSaNayA vikRti-lepakRtavarje bhakta-pAne gRhNanti, ghRtAdikA vikRtIstaka-tImanAdikaM drAkSApAnAdikaM ca lepakRtaM varjayantItyarthaH // 1513 // jai tinni savvagamaNaM, ehAmu tti lahuo ya ANAI / [o.ni.157] 10 parikamma kuDDakaraNaM, nIharaNaM kaTThamAINaM / / 1514 // yadi te gacchavAsinatrayo janAstataH sarveSAmapi gurusakAze gamanam / te ca gacchanto yadi sAgArikeNa pRcchyante 'kiM yUyamAgamiSyatha na vA ?' tato yadi 'eSyAmaH' AgamipyAma iti nirvacanamarpayanti tato laghuko mAsaH AjJAdayazca doSAH / zayyAtarazcintayati--'yadete epyAma ityuktvA pratigatAstad nUnamAgamiSyanti' iti paribhAvya 'parikarma' upalepanAdikaM vasateH 15 kuryAt , kuDyasya vA jIrNasyopalakSaNatvAt kapATasya vA karaNaM-saMsthApanaM vidadhyAt , kASThAnAm AdigrahaNAt tRNAnAM dhAnyasya vA 'nIharaNaM' niSkAzanaM kuryAt / / 1514 // yadvA teSAmAcAryANAmaparaM kimapi kSetramabhirucitaM tatastatra gatAH, tatra caM kSetre'pare sAdhavaH samAyAtAH tataH kim ? ityAhaaddhANaniggayAI, asivAi gilANao a jo jattha / 20 hAmo ti ya lahuo, tattha vi ANAiNo dosA // 1515 // adhvA-viprakRSTo mArgastato nirgatAH-niSkAntA azivAdibhirvA kAraNaiH preritAH parizrAntAste sAdhavastatrAyAtAH / tatra cAnyA vasatirnAsti, saiva prAcInasAdhupratyupekSitA vasatistairyAcitA / sAgAriko brUte-mayeyamanyeSAM sAdhUnAM dattA'sti, te'pyeSyAma iti bhaNitvA gatAH santi, ato nAhaM dAtumutsahe / evaM te vasatimalabhamAnAH zvApada-stena-kaNTakaiH zItena vA prAra-25 bhyamANAH pratigamanAdIni kuryuH, glAno vA yasteSAM saha vihAraM kAryamANo yatra yat paritApanAdikaM prApnoti tannippannaM prAyazcittam / yatazcaivamataH 'epyAmaH' iti na vaktavyam / 'na eSyAmaH' ityapi vadatAM mAsalaghu, tatrApyAjJAdayo doSAH // 1515 // apare ceme-: vakkaia vikaeNa va, pheDaNa dhannAichabhaNamAvAse / nINite ahikaraNaM, virAhaNA hANi hiMDate // 1516 // 'nAgamipyanti sAdhavaH' iti kRtvA vikrayitA' vakrayeNa-bhATakena dattA sA vasatiH, vikrayeNa vA dattA vikrItetyarthaH; spheTanaM vA vasateH kRtam , dhAnyasya AdizabdAd bhANDasyAnyasya vA upakaraNajAtasya kSepaNaM tasyAM kRtam , baTuka-cAraNAdayo vA tatra zayyAtareNAvAsitAH, teSAM cAcA 30 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 ryANAM tadeva kSetramabhirucitaM tatastatraiva samAgatAH / sa prAha - yuSmAkaM sAdhubhiriti kathitaM 'vayaM naiSyAmaH' tato mayeyamanyeSAM dattA dhAnyAdInAM vA bhRtA / tato yathAbhadrako'sau sAgArikastAn baTukAdIn niSkAzayati, tatasteSu niSkAzyamAneSu 'adhikaraNaM' pRthivyAdyupamardanam / yacca te pradviSTAH sAgArikasya sAdhUnAM vA kariSyanti tannippannam / vasatiM vA vinA 'hiNDamA - 5 nAnAm ' itastataH paryaTatAM yA saMyamAdivirAdhanA yA ca sUtrArthayoH parihANistanniSpannamapi prAyazcittam / tasmAnna vaktavyaM 'naiSyAmaH' iti // 1516 // kiM punastarhi vaktavyam ? ucyate-jaha amhe taha anne, guru-jeTThamahAjaNassa amhe mo / puvvabhaNiyA u dosA, parihariyA kuDamAIyA || 1517 // " yathA vayamatrA gatAstathA anye'pi sAdhavastisRSu dikSu gatAH santi tato na jAnImaH kIdRzaM 10 kSetraM taiH pratyupekSitamasti ? / asmAkaM tAvadidaM kSetramabhirucitam paraM guravazca - AcAryA jyeSThamahAjanazca - jyeSThAryasAdhusamudAyo guru-jyeSThamahAjanaM tasya vayam 'mo' iti pAdapUraNe paratantrA varttA - mahe iti vAkyazeSaH / tatastatragatAnAM gurUNAM jyeSThAryANAM vA yad vicAre samepyati tad vidhAsyAmaH / evaM bruvANaiH 'pUrvabhaNitAH ' kuDyakaraNAdayo doSAH parihRtAH || 1517 // itthamuktvA sAgArikamApRcchaya te kiM kurvanti ? ityAha 15. jaha paMca tini cattAri chasu sattasu ya paMca acchaMti / coyagapucchA sajjhAyakaraNa vaccaMta -acchaMte / / 1518 // yadi te paJca janAstatastrayastatraivAsate dvau gurusakAzaM gacchataH / atha SaD janAstatazcatvArastiSThanti dvau gurUNAmabhyarNe vrajataH / atha sapta janAH tataH paJca tatraivAsute dvau gurUNAmupakaNThe gacchataH / yadi ca RjuH panthAH savyAghAtastato'paraM panthAnaM pratyupekSante / nodakaH pRcchati20. ye te gurusakAzaM vrajanti ye ca te upAzraye Asate te ubhaye'pi kiM khAdhyAyaM kurvate vA na vA ? // 1518 // ucyate vaccaMtakaraNa acchaMta akaraNe lahuoM mAsoM guruo u / jAvakAlaM guruNo, na iti savvaM akaraNAe / 1519 // ye tAvad janti te yadi sUtrapauruSa kurvanti tato mAsalaghu, arthapauruSIM kurvanti mAsaguru | 25. ye tUpAzraye tiSThanti teSAM sUtrapaurupyA akaraNe laghuko mAsaH, arthapaurupyA akaraNe guruko mAsaH / yAvatkAlaM gurUNAM samIpe 'nAyAnti' na prApnuvanti tAvat " savaM akaraNAe" ti sarvamadhi - sUtramarthaM ca na kurvanti // 1519 // idameva savizeSamAha jai vi anaMtara khettaM, gayAoM taha vi aguNaMtagA eMti / niyayAI mA gacche, itarattha ya sijavAghAo || 1520 // 30 yadyapi 'anantaram' avyavahitameva kSetraM gatAstathApi 'aguNayantaH' sUtrArthAvakurvanta AyAnti / kutaH ? ityAha- nityavAsAdayo doSA gacchasya mA bhUvan, 'itaratra ca ' pratyupekSite kSetre cirakAlaM vilambyAgacchatAM zayyAyAH - upAzrayasya vyAghAto mA bhUt // 1520 // 1 samIpaM bhA0 ta0 De0 // 2 'na yA mo0 le0 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 449 bhApyagAthAH 1517-25] prathama uddezaH / yata evamato'guNayantaH samAgamya te idaM kurvantite patta gurusagAsaM, AloeMtI jahakkama savve / kSetrapratyu pekSakaiH ciMtA vImaMsA yA, AyariyANaM samuppanA // 1521 // pratyupe'te' kSetrapratyupekSakAH prAptAH santo gurusakAzamAlocayanti yathAkramaM sarve'pi kSetrakharUpam / kSitasya tatasteSAmAlocanAM zrutvA 'cintA' 'kasyAM dizi vrajAmaH ?' ityevaMlakSaNA 'mImAMsA ca' ziSyA- kSetrasya AcAryAbhiprAyavicAraNA AcAryANAM samutpannAM // 1521 // athainAmeva gAthAM bhAvayati NAM samakSaM __ gaMtUNa gurusagAsaM, AloettA kahiMti khettaguNe / nivedanam na ya sesakahaNa mA hoja'saMkhaDaM ratti sAhati // 1522 // gatvA gurUNAM sakAzamAlocya gamanAgamanAticAraM kathayanti kSetraguNAn / te cAcAryAn vimucya 'na ca' naiva zeSANAM sAdhUnAM kathayanti / kutaH ? ityAha-mA bhUd asaDaM khasvakSe-10 trapakSapAtasamuttham / yadyanyeSAM kathayanti tadA mAsalaghu / tasmAd rAtrau "sAhati" tti kathayanti // 1522 // katham ? iti ced ucyate-AcAryA AvazyakaM samApya militeSu sarveSvapi sAdhuSu pRcchanti-AryAH ! Alocayata kIdRzAni kSetrANi ? / tata utthAya gurUnabhivandha baddhAJjalayo yathAjyeSThamAlocayanti paDhamAe~ natthi paDhamA, tattha ya ghaya-khIra-kUra-dadhimAI / 15 biiyAe~ bIya taiyAe~ do vi tesiM ca dhuva laMbho // 1523 // obhAsiya dhuva laMbho, pAuggANaM cautthie niymaa| iharA vi jahicchAe, tikAla jogaM ca savvesi // 1524 / / 'prathamAyAM' pUrvasyAM dizi yad asmAbhiH kSetraM pratyupekSitaM tatra 'prathamA' sUtrapauruSI nAsti, tasyAmeva bhikSATanavelAsambhavAt , paraM tatra kSetre ghRta-kSIra-kUra-dadhyAdIni prakAmaM prApyante / 20 dvitIyAH kSetrapratyupekSakA bruvate-dvitIyasyAM dizi 'dvitIyA' arthapauruSI nAsti, tasyAmeva bhikSATanavelAbhAvAt , ghRta-dugdha-dadhyAdIni tu tathaiva labhyante / tRtIyA bruvate-tRtIyasyAM dizi 'dve api' sUtrArthapauruSyo vidyete, madhyAhne bhikSAlAbhasadbhAvAt , teSAM ca ghRta-dugdhAdInAM 'dhruvaH' nizcito lAbha iti // 1523 // tathA--- caturthAH punaritthamAhuH--asmatpratyupekSitAyAM caturthyAM dizi prAyogyANAmavabhASitAnAM 25 'dhruvaH' avazyambhAvI lAbhaH / 'itarathA'pi' avabhASaNamantareNApi 'yadRcchayA' prakAmaM 'trikAlaM' pUrvAhma-madhyAhnA-'parAhmalakSaNe kAlatraye 'sarveSAmapi' bAla-vRddhAdInAM 'yogya' sAmAnyaM bhakta-pAnaM prApyate // 1524 // itthaM sarvairapi svasvakSetrasvarUpe nivedite satyAcAryAzcintayanti-kasyAM dizi gantuM yujyate / tataH svayamevAdyAnAM tisRNAM dizAM sUtrArthahAnyAdidoSajAlaM paribhAvya caturthI dizamanantaroktadoSarahitatvena gantavyatayA vinizcitya kiM kurvanti ? ityAha icchAgahaNaM guruNo, kattha vayAmo ti tattha oariyaa| khuhiyA bhaNaMti paDhama, taM ciya aNuogatattillA // 1525 // 1 tatra yathA te Alocayanti tathA pratipAdayati ityavataraNaM bhA0 pratI // 2 kahi va taa.|| 30 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetrapratyu. kSetreSu 15 450 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 . pekSakaini viiyaM suttaggAhI, ubhayaggAhI ya taiyagaM khettaM / [o.ni. 162] vediteSu Ayario u cautthaM, so u pamANaM havai tattha // 1526 // 'guroH' AcAryasya 'icchAgrahaNaM' zipyANAmabhiprAyaparIkSaNaM bhavati-AryAH ! kathayata 'kutra' gantavyakSetrasya kasyAM dizi vrajAmaH ? iti / tato ye 'audarikAH' khodarabharaNaikacittAste 'kSubhitAH' sambhrAntAH nirNayaH 5santo bhaNanti-prathamAM dizaM vrajAmo yatra prathamapaurupyAmeva prakAmaM bhojanamavApyate / tAmeva dizaM "aNuogatattilla" tti anuyogagrahaNaikaniSThAH zipyA gantumicchanti, yena dvitIyapaurupyAM nirvyAghAtamarthagrahaNaM bhavati // 1525 // ___ ye tu sUtragrAhiNaste bhaNanti--dvitIyAM dizaM gacchAmaH yatra na sUtrapauruSIvyAghAta iti / ye tUbhayagrAhiNaste 'tRtIyaM' tRtIyadigvarti kSetramicchanti, tatra hi dvayorapyAdyapaurupyornirvyAghAtaM 10 sUtrArthagrahaNe bhavataH / AcAryAstu caturtha kSetraM gantumicchanti, yatastatra triSvapi kAleSu bAlavRddhAdyartha sAmAnyabhaktaM prAghUrNakAdyarthaM punaravabhASitaM dugdhAdikaM prAyogyaM prApyate, na ca ko'pi sUtrArthayorvyAghAta iti / sa eva ca' AcAryaH 'tatra' teSAM madhye pramANaM bhavati // 1526 // Aha kiM punaH kAraNaM yenAcAryAzcaturthakSetramicchanti ? iti ata Aha--- mohubbhavo u balie, dubbaladeho na sAhae atthaM / [o.ni.163] to majjhavalA sAhU, duTThasse hoi diTuMto // 1527 // __ prathama-dvitIya-tRtIyeSu kSetreSu pracurasnigdha-madhurAhAraprApteH zarIreNa balavAn bhavati, balavatazcAvazyambhAvI mohodbhavaH / evaM tarhi yatra bhikSA na labhyate tatra gatvA bubhukSAkSAmakukSayastiSThantu, naivam , durbaladehaH sAdhuna sAdhayati 'artha' jJAna-darzana-cAritrarUpam / yata evaM tataH 'madhyabalAH' nAtibalavanto na vA'tidurbalAH sAdhava ipyante / duSTAzvazva bhavatyatra dRSTAntaH-'duSTAzvaH' 20 gardabhaH, sa yathA pracurabhakSaNAduddarpitaH san utplutya kumbhakArAropitAni bhANDAni bhinatti, bhUya stenaiva kumbhakAreNa niruddhAhAraH san bhANDAni voDhuM na zaknoti; sa eva ca gardabho vimadhyamAhArakriyayA praticaryamANaH samyag bhANDAni vahati / evaM sAdhavo'pi yadi snigdha-madhurAbhyavahArataH zarIropacayabhAjo bhavanti, tata utpannadurnivAramohodrekatayA saMyamayogAn balAdupamRdgu(dI)yuH, AhArAbhAve tvatikSAmavapuSaH santaH saMyamayogAn voDhuM na zaknuyuH; madhyamabalopetAstu vyapagatau25 sukyA anudvignapariNAmAH sukhenaiva saMyamayogAn vahantIti matvA kSetratrayaM parihRtyAcAryAzcaturtha kSetraM vrajanti // . 1527 // kiJca paNapannagassa hANI, AreNaM jeNa teNa vA dharai / [o.ni.164] jai taruNA nIrogA, vacaMti cautthagaM tAhe // 1528 // paJcapaJcAzadvArSikasya mAnuSasya viziSTAhAramantareNa 'hAniH' balaparihANirbhavati / "AreNaM" ti 30 paJcapaJcAzato varSebhya ArAd vartamAno yena vA tena vA AhAreNa 'dhriyate' nirvahati / tato yadi te sAdhavastaruNAstathA nIrogAstatazcaturthameva kSetraM vrajanti na zeSANi / / 1528 // jai puNa junnA therA, rogavimukkA va asahuNo taruNA / [o.ni.165] 1degNDakAni mo0 le0 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1526-33] prathama uddezaH / 451 te aNukUlaM khettaM, pesiti na yAvi khaggUDe // 1529 // yadi punaH 'jIrNAH' paJcapaJcAzadvArSikAdaya iti bhAvaH, ke te? 'sthavirAH' vRddhAH, tathA taruNA api ye rogeNa-jvarAdinA muktamAtrA ata eva ca 'asahiSNavaH' na yadapi tadapyAhArajAtaM pariNamayituM samarthAH 'tAn' evaMvidhAn sthavira-taruNAn 'anukUlaM' prAyogyalAbhasambhavena hitaM 'kSetraM' prathamakSetrAdikaM gItArthamekaM sahAyaM samaya' preSayanti sUrayaH, 'na cApi' naiva khaggU-5 DAn / ihAlasAH snigdha-madhurAdyAhAralampaTAH khaggUDA ucyante // 1529 // ___ Aha kiyatA punaH kAlena te vRddhAdayaH puSTiM gRhNanti ? ucyate-paJcabhirdivasaiH / tathA ca vaidyakazAstrArthasUcikAmetadarthaviSayAmeva gAthAmAha ega paNaga'ddhamAsaM, saTThI suNa-maNuye-goNa-hatthINaM / [o.ni. 166] rAidiehi~ u balaM, paNagaM to eka do tinni // 1530 // 10 kSINazarIrasya zunaH popyamANasyaikena rAtrindivena valamupajAyate / evaM manuSyasya rAtrindivapaJcakena, go-balIvardasyArddhamAsena, hastinastu kSINavapuSaH puSTimAropyamANasya SalyA divasairbalamudbhavati / tata ete vRddhAdayaH prathamakSetre popyamANAH paJcakamekaM rAtrindivAnAM vyavasthApyante, tatazcaturthakSetre nIyante / atha paJcakenAmI na valaM gRhItavantaH tato dve paJcake, tathApi balamaphAnAstrINi paJcakAni vyavasthApya caturthakSetre netavyAH // 1530 // evaM te caturthakSetragamanaM 15 nirNIya zayyAtaramApRcchya kSetrAntaraM sAmanti tadviSayaM vidhimabhidhitsurAhasAgAriya ApucchaNa, pAhuDiyA jaha ya vajiyA hoi / kSetrAntarake vacaMte purao, u bhikkhuNo udAhu AyariyA // 1531 // gamanasamaye zayyAtarakSetrAntaraM saGkAmadbhiH sAgArikasyA''pracchannaM karttavyam / yathA ca 'prAbhRtikA' haritaccheda syApRcchA nAdyadhikaraNarUpA varjitA bhavati tathA vidhinA ApracchanIyam / tathA gacchatAM ke purato vrajanti ? 30 tatkAraNAkiM bhikSavaH ? utAho AcAryAH ? iti nirvacanIyam / eSa dvAragAthAsamAsArthaH // 1531 // di athainAmeva vivarISurAha sAgAriaNApucchaNa, lahuo mAso u hoi nAyavyo / ANAiNo ya dosA, virAhaNa imehi~ ThANehiM // 1532 // ___ sAgArikamanApRcchaya yadi gacchanti tadA laghuko mAsaH prAyazcittaM bhavati jJAtavyaH, AjJA- 25 dayazca doSAH / virAdhanA cAmIbhiH sthAnaH pravacanAderbhavati // 1532 // tAnyevAha sAgAriapucchagamaNammi bAhirA micchaMgamaNa kayanAsI / [o.ni.167] annassa vi hiya-naTe, neNagasaMkA ya jaM ca'naM // 1533 // sAgArikamanApRcchaya yadi gacchanti tataH sa sAgArikazcintayet -- "bAhiri 'tti vAhyA lokadharmasyAmI bhikSavaH, yataH ____ ApucchiUNa gammai, kulaM ca sIlaM ca mANisaM hoi| 1degya-gAvi-hadeg tA0 // 2 deggRhatastrI De0 // 3degccha cheda kayanAsI / gihi-sAha. abhidhAraNa, teNagadeg tA0 // 4 degcchaya gamane sAgA bhA0 // dikaM ca 30 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 10 saniryukti-laghubhApya vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 abhijAo ti a bhannai, so vi jaNo mANio hoi // eSa lokadharmaH / tathA "micchagamaNa" tti 'ye lokadharmamapi pratyakSadRSTaM nAvabudhyante te kathamatIndriyamadRSTaM dharmamavabhotsyante ?' iti sAgAriko mithyAtvaM gacchet / tathA 'kRtanAzinaH ' kRtaghnA ete, ekarAtramapi hi yasya gehe sthIyate tamanApRcchya gacchatAM bhavatyau cityaparihANiH, 5 kiM punaramISA miyanti dinAni mama gRhe sthitvA yuktaM mAmanApRcchaya gantum ? iti / tathA 'anyasyai' prAtivezmikasya apizabdAt sAgArikasya vA hRte naSTe vA kasmi~zcid vastuni stenakazaGkA bhavet -- yadamI sAdhavo'nApRcchya gatAstad nUnamebhireva stenitaM tad dravyamiti / "jaM ca'nnaM" ti yacca 'anyad' vasativyavacchedAdi bhavati tadapi draSTavyam || 1533 // tadevAha - vasahIe vocchedo, abhidhAritANa vA vi sAhUNaM / pavvajjAbhimuhANaM, teNehi va saMkaNA hojA / / 1534 // 1 'vipralambhitAstAvadamIbhirekavAram, ata Urddha ye kecana saMyatA iti nAma udvahante tebhyo vasatiM na pradAsyAmi' ityevaM vasatervyavacchedo bhavet / tathA 'abhighArayanto nAma' ye sAdhavastamAcArthaM manasikRtyopasampadaH pratipattyarthaM samAyAtAste sAgArikaM praznayanti - AcAryAH kasmin kSetre vihRtavantaH ?; sAgArikaH prAha -- yaH kathayitvA vrajati sa jJAyate yathA amukatra gata iti, ye 15 tu prathamata eva nApRcchanti te kathaM jJAyante ; tatasteSAmabhidhArayatAM sAdhUnAm 'aho ! lokavyavahArabahirmukhA amI AcAryAH, tataH ko nAmAmISAmupakaNThe upasampatsyate ?' iti vicintya svagacche gaNAntare vA gamanaM bhavediti vAkyAdhyAhAraH / sa cAcAryasteSAM zrutavAcana pradAnAdijanyAyA nirjarAyA anAbhAgI bhavati / pravrajyAbhimukhAnAM vA " teNehi" tti stenaviSayA zaGkA bhavet / kimuktaM bhavati ? - kecidagAriNaH saMsAraprapaJca viraktacetasastadantike pratrajyAM pratipi - 2 : tsavaH samAyAtAH sAgArikaM pRcchanti - ka gatA AcAryAH ; sa prAha - vayaM na jAnImaH tatkharUpamiti, tatasteSAmagAriNAM zaGkA samupajAyate, yathA - nUnaM kimapyasya sAgArikasya corayitvA gatAste, anyathA kimarthameSa parisphuTamAcAryANAM gamanavRttAntaM na nivedayati ? iti / tatazca te pratrajyAmapratipadyamAnA yat SaNNAM jIvanikAyAnAM virAdhanAM kurvanti yacca boTika - nihnavAdiSu vrajanti aparAn vA prabrajato vipariNAmayanti tanniSpannamAcAryANAM prAyazcittam / yataevamataH 25 sAgArikamApRcchaya gantavyam // 1534 // sA ca pRcchA dvividhA - vidhipRcchA avidhipRcchA ca / tatrAvidhipRcchAmabhidhitsuH prAyazcittaM tAvadAha 1 sya' sAgArikavyatiriktasya api bhA0 // 2 kecit saMdeg ta0 De0 // 3 't, tato'dhvanirgatAdayo yadavApsyanti tanniSpannam / 'abhi' bhA0 / "jaM ca addhANaNiggayA sAhU pAvihiMti taNNi phaNNaM" iti cUrNau vizeSacUrNau ca // 4 mo0 le0 vinA'nyatra - iti kRtvA svagacche gaNAntare vA gamanaM bhavet / sa cAcAdeg ta0 De0 kAM0 / iti punarAvRttirbhavet, upasampadamapratipadyaiva bhUyaH svagacchaM gaNAntaraM vA gaccheyuriti bhAvaH / sa cAcA bhA0 // 5 mo0 le0 vinA'nyatra - 'nAdijanyA' ta0 De0 kAM0 / 'nAdipradAnajanyA0 bhA0 // 6 Sa stena viSayA zaGkA bhA0 // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 453 gamanasama pRcchA bhASyagAthAH 1534-39] prathama uddezaH / 453 avihIpucchaNe lahuo, tesiM mAso u dosa ANAI / ye'vidhimicchatta punvabhaNiyaM, virAhaNa imehi~ ThANehiM // 1535 // avidhipracchane 'teSAm' AcAryANAM laghuko mAsaH, doSAzcAjJAdayaH, tathA mithyAtvaM 'pUrvabhaNitaM' prAguktameva mantavyam / virAdhanA ebhiH sthAnairbhavati // 1535 // tAnyevAha sahasA daTuM uggAhieNa sijAyarI u rovijA / / sAgAriyassa saMkA, kalahe ya saejjhikhiMsaNayA // 1536 // avidhipRcchA nAma vastra-pAtrAdyupakaraNaM vihArArthamudrAhya pRcchanti 'vayamidAnI vihAraM kurmahe' tataH 'sahasA' akasmAd udrAhitena upakaraNena prasthitAn dRSTvA zayyAtarI rudiyAt / tad dRSTvA sAgArikasya zaGkA bhavet-mayi pravasati kadAcidapyasyA akSiNI azrupAtaM na kurutaH, amISu tu prasthiteSvitthamazrUNi muJcataH, tato bhavitavyaM kAraNeneti / mithyAtvaM gacchet , tadravyA- 10 'nyadravyavyavacchedAdayazca doSAH / tathA "saijjhiya' tti prAtivezmikI rudantI zayyAtarI dRSTvA pazcAt kalahe samutpanne khiMsanAM kuryAt-kimanyad bhavadIyaM duzcaritamudgIryate yena tadAnImAcAryeSu vihAraM kartumudyateSu bhavatyA ruditam , kiM vA sa AcAryaste pitA bhavati yena rodiSi ? iti // 1536 // athAnAgatameva pRcchanti 'vayamamukadivase gamipyAmaH' tatrApyamI doSAH 15 hariyaccheaNa chappaiathiccaNaM kiccaNaM ca puttANaM / gamaNaM ca amugadivase, saMkhaDikaraNaM virUvaM vA ||1537||[o.ni.169] tAni zayyAtaramAnuSANi 'adya sAdhavo gamipyanti' iti kRtvA kSetrAdI na gacchanti / tato yAni tatra mahAnti tAni dharma zRNuyuH / ceTarUpANi snuSAzca purohaDAdiSu haritacchedanaM yadvA parasparaM SaTpadikAnAM "thecaNaM" upamardanaM "kiccaNaM" ti karttanaM vA vidadhyuH, potAni-vastrANi 20 teSAM prakSAlanaM kurvIran / yadvA 'amukadivase gamanaM kariSyAmaH' ityukte saMyatArtha saGkhaDyAH karaNaM bhavet / tatra yadi gRhNanti tadA''dhAkarmAdayo doSAH, agRhNatAM tu pradveSagamanAdayaH / "virUvaM" ti 'virUpam' anekaprakAraM kuDyadhavalanAdikamaparamapyadhikaraNaM kuryuH / yata ete doSA ato'vidhipRcchA na vidheyA // 1537 // kaH punaH pRcchAyAM vidhiH ? ityAhajatto pAe khettaM, gayA u paDilehagA tato pAe / [o.ni.170] 25 gamanasamaye pRcchAyA sAgAriyassa bhAvaM, taNuiMti gurU imehiM tu // 1538 // 'yataH prage' yato dinAdArabhya kSetrapratyupekSakA gatAH 'tataH prage' tataH prabhRti sAgArikasya 'bhAva' pratibandhaM 'tanUkurvanti' hAni prApayanti 'guravaH' AcAryA ebhirvacanaiH // 1538 // tAnyevAha ucchU boliMti vaI, tuMbIo jAyaputtabhaMDAo [o.ni.171] 30 vasahA jAyatthAmA, gAmA patryAyacikkhallA // 1539 // appodagA ya maggA, vasuhA vi ya pakkamaTTiyA jAyA / 1 tatazca sAyA bhA0 // 2degti, tatazca tadra bhA0 // 3 yadi vA bhA0 // vidhiH Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniryukti-laghubhApya vRtti ke bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 annorkatA paMthA, viharaNakAlo suvihiyANaM / / 1540 / / [ o. ni. 172 ] iha pUrva zaradAdirvihAro bhavatItyuktam, ataH zaratkAlamevAGgIkRtyAbhidhIyate - ikSavaH 'volayanti' vyatikrAmanti 'vRtiM' khaparikSeparUpAm, tumbyazca 'jAtaputrabhANDA: ' samutpannatumbakAH, tathA vRSabhA jAtasthAmAnaH, grAmAH pramlAnacikkhallAH, alpodakAzca mArgAH, vasudhA'pi ca pakka5 mRttikA jAtA, anyaiH- pathikAdibhirutkAntAH - kSuNNAH panthAnaH samprati varttante, ato vihara gamanasamaye 10 zayyAtarasyopadeza dAnam kSetrAntare gamanam 454 25 kAlaH suvihitAnAm / etad gAthAdvayaM zayyAtarasya zRNvato guravazcaGkramaNaM kurvantaH paThanti / tataH zayyAtaro brUyAt-bhagavan ! kimidAnIM yUyaM gamanotsukAH ? / guravaH prAhuH - bADham, gantukAmA vayam, preSitAzcAsmAbhiH kSetrAntaraM pratyupekSituM sAdhavaH / itthamantarA'ntarA prajJApyamAnAnAM zayyAtaramAnuSANAM vyavacchidyate snehAnubandhaH || 1539 | 1540 // tataHAvAsagakaya niyamA, kallaM gacchAmu to u AyariyA / [ o. ni. 174 ] saparijaNaM sAgariyaM, vAheuM diti aNusaTThi || 1541 // AvazyakaM-pratikramaNaM tadevAvazyamanuSTheyatvAd niyamaH sa kRto yaiste kRtAvazyakaniyamAH / gAthAyAM prAkRtatvAdAvazyakazabdasya pUrvanipAtaH / " kallaM gacchAmu" tti " varttamAnAsanne varttamAnA " iti vacanAt 'kalye' prabhAte gamiSyAma iti matvA tata AcAryAH 'saparijanaM' sakuTumbaM sAgA - 15 rikaM vyAhRtya dadati 'anuziSTi' dharmakathAM kurvantItyarthaH // 9541 // tataHpavvaja sAvao vA, daMsaNasaDDo jahannao vasahiM / [ o. ni. 175] jogammi vaTTamANe, agaM velaM gamissAmo / / 1542 / / sa zayyAtaro dharmakathAM zrutvA kadAcit pravrajyAM pratipadyate / atha pravajyAM pratipattumazaktastataH 'zrAvako bhavati' dezaviratiM pratipadyate / atha tAmapyaGgIkartumakSamastataH 'darzanazrAddhaH ' 20 aviratasamyagdRSTirbhavati / atha darzanamapyurarIkartuM notsahate tato jaghanyato'vazyantayA vasatiM sAdhUnAM yathA dadAti tathA prajJApyate / bhUyo'pi dharmakathAM samApyAcAryA bruvate - yo'sau yogo gama - nAyAsmAn prerayati tasmin vartamAne sati " amugaM velaM " ti saptamyarthe dvitIyA amukasyAM velAyAM gamiSyAmaH / itthaM vikAlavelAyAM kathayitvA pratyuSasi vrajanti || 1542 // katham ? ityAhatadubhaya sutaM paDilehaNA ya uggayamaNuggae vA vi / [ o.ni. 176 ] paDicchA higaraNa teNe, naTThe khaggUDa saMgAro // / 1543 // 'tadubhayaM ' sUtrapauruSImarthapauruSIM ca kRtvA vrajanti / atha dUraM kSetraM gantavyaM tataH sUtrapauruSIM kRtvA / atha dUrataraM tataH pAdona prahare pAtrapratyupekSaNAM kRtvA / atha dUratamaM tata udgatamAtre sUrye / athAtidavIyAn mArgo gantavyaH gacchazca tRSAdibhirAkrAnta utsUre na zaknoti gantuM tato'nuga sUrye pracalanti / "paDiccha" ttiM nizi nirgatA upAzrayAd bahiH paramparaM pratIkSante / anyathA ye 30 pazcAnnirgacchanti te na jAnanti 'kenApi mArgeNa gatAH sAdhavaH ?' tato mahatA zabdenAtanAn sAdhUn vyAhareyuH tatazca 'adhikaraNam' apkAyayantravAhana vaNiggrAmAntaragamanAdi bhavati / 1 nAm / itthamukte zayyAtaro brUyAt bhA0 // 2 degtti te sAdhava upAzrayAd bahirni rgatAH parasparaM bhA0 // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1540-47 ] prathama uddezaH / 455 ""teNe naTTe" tti te pAzcAtyasAdhavo'gretanAnAM 'naSTAH' sphiTitAH santaH stenakairupadryeran ataH pratIkSaNIyam / "khaggUDa" tti kazcit khaggUDaH - nidrAluH upalakSaNatvAt kazcidvA dharmazraddhAluridaM brUte - 'na kalpate sAdhUnAM rAtrau vihartum' iti tasya "saMgAro" ti saGketaH kriyate -- tvayA'mukatrAgantavyamiti // 1543 / / athAsyA eva gAthAyAH kAnicit padAni vivRNoti - paDilehaMta cciya veMTiyAu kAuM kuNati sajjhAyaM / caramA uggAuM, socA majjhahi vaccati / / 1544 // te sAdhavaH prabhAte pratyupekSamANA eva vastrANi viSTikAH kurvanti / tato viNTikAH kRtvA svAdhyAyaM kurvanti tAvad yAvat 'caramA' pAdonapauruSI / tataH pAtrakANi pratyupekSaNApUrvaM 'uhA ' granthidAnAdinA sajjIkRtya tato'rthaM zrutvA 'madhyAhne' praharadvayasamaye vrajanti // 9544 // katham ? ityAha 6 10 1 "veNa" tti stenakA vibuddhAH santo moSaNArthamAyAtAH pazcAd vrajanti / "naTTe" ti kadAcit ko'pi sAdhuH mArgAt paribhrazyet / ataH prathamameva pradoSavelAyAM saGketaH kriyate - amutrArddhamArge vRkSAderadhastAd vizrAmaM grahISyAmaH, amukatra vasatiM svIkariSyAma iti / "khaggUDa" tti kazcit kadAgrahI khaggUDa idaM brUte - na ka bhA0 // 2 souM to jaMti majjhaNhe tA0 // tihi karaNammi pasatthe, Nakkhatte ahivaINa aNukUle / ghetUNa Niti vasabhA, akkhe sauNe parikkhaMtA // / 1545 / / tithizca - nandA - bhadrAdikA karaNaM ca - bava-bAlavAdikaM tithi-karaNaM tasmin upalakSaNatvAd vAra-yoga- muhUrttAdiSu prazasteSu nakSatre ca 'adhipatInAm' AcAryANAmanukUle vahamAne sati, kim ? ityAha- 'akSAnU' gurUNAmutkRSTopadhirUpAn gRhItvA 'vRSabhAH ' gItArthasAdhavaH zakunAn parIkSa- 15 mANAH " Niti" nirgacchanti || 1545 || Aha kimarthaM prathamamAcAryA na nirgacchanti ? ucyatevAsassa ya AgamaNaM, avasauNe paTTiyA niyattA ya / ca gamanasamaye prazastadina - zakunAdyava lokanaM tatkAraNAni bhAvaNA evaM, AyariyA maggao tamhA // / 1546 // varSaNaM varSaH - vRSTistasyAgamanaM dRSTvA apazakune vA dRSTe vRSabhAH prasthitAH santo nivRttA api na lokApavAdamAsAdayanti, sAmAnyasAdhutvAt / yadi punarAcAryA vRSTimapazakunAn vA vijJAya 20 nivarttante tata evamapabhrAjanA bhavati, yathA - yadeva jyotiSikANAM vijJAnaM tadapyamI AcAryA na budhyante aparaM kimavabhotsyante / tasmAdAcAryAH 'mArgataH' pRSThato nirgacchanti na punaragrataH / atha purato gacchanti tato mAsalaghu / etena "ke vaccaMte purao u bhikkhuNo udAhu Ayariya" ( gA0 1531 ) tti padaM bhAvitam // / 1546 || Aha 'apazakune dRSTe sati nivarttante' ityuktaM tatra ke zakunAH ? ke vA apazakunAH ? iti atrocyate maila kucele abbhaMgiyallae sANa khuja vaDabhe yA / etu appasatthA, havaMti khittAu tissa / / 1547 // 'malinaH' zarIreNa vastrairvA malImasaH 'kucela: ' jIrNavastraparidhAnaH 'abhyaGgitaH' snehAbhyakta 25 apaza kunAH Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakunAH 10. 456 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 zarIraH zvA vAmapArthAd dakSiNapArzvagAmI 'kujaH' vakrazarIraH 'vaDabhaH' vAmanaH / ete' malinAdrayo'prazastA bhavanti kSetrAnnirgacchataH // 1547 // tathA rattapaDa caraga tAvasa, rogiya vigalA ya AurA vejaa| kAsAyavattha uddhaliyA ya jattaM na sAhaMti // 1548 // / 'raktapaTAH' saugatAH, 'carakAH' ka(kA)NAdA dhATIvAhakA vA, 'tApasAH' sarajaskAH , 'rogiNaH' kuSThAdirogAkrAntAH, 'vikalAH' pANi-pAdAdyavayavavyaGgitAH, 'AturAH' vividhaduHkhopadrutAH, 'vaidyAH' prasiddhAH, 'kASAyavastrAH' kaSAyavastraparidhAnAH, 'uddhUlitAH' bhasmoddhUlitagAtrA dhUlIdhUsarA vA / ete kSetrAnnirgacchadbhidRSTAH santo yAtrA-gamanaM tatpravartakaM kAryamapyupacArAd yAtrA tAM na sAdhayanti // 1548 // uktA apazakunAH / atha zakunAnAha naMdItUraM puNNassa daMsaNaM saMkha-paDahasado ya / bhiMgAra-chatta-cAmara-vAhaNa-jANA pamatthAI / / 1549 // [ogha.bhA.109] samaNaM saMjayaM daMtaM, sumaNA moyagA dadhiM / mINaM ghaMTaM paDAgaM ca, siddhamanthaM viyAgare // 1550 // [ogha.bhA.110] 'nandItUrya' dvAdazavidhatUryasamudAyo yugapad vAdyamAnaH, 'pUrNasya' pUrNakalazamya darzanam , 15 zaGkha-paTahayoH zabdazca zrUyamANaH, bhRGgAra-cchatra-cAmarANi pratItAni, 'vAhana-yAnAni' vAhanAni-hasti-turaGgamAdIni yAnAni-zibikAdIni, etAni 'prazastAni' zubhAvahAni // 1549 // 'zramaNaM' liGgamAtradhAriNam , 'saMyataM' SaTkAyarakSaNe samyagyatam , 'dAntam' indriya-noindriyadamanena, 'sumanasaH' puppANi, modakA dadhi ca pratItam , 'mInaM' matsyam , ghaNTAM patAkAM ca dRSTvA zrutvA vA 'siddhaM nippannam 'artha' prayojanaM vyAgRNIyAditi // 1550 // 20 atha prazasteSu zakunepu saJjAteSu guravaH kiM kurvanti ? ityAha sijAyare'NusAsai, Ayario sesagA cilimiliM tu / kAuM giNhaMtuvahiM, sAraviyapaDissayA puddhi // 1551 // zayyAtarAnanuzAste AcAryaH, yathA-vrajAmo vayam , bhavadbhirdharmakarmaNyapramattaibhavitavyamiti / zeSAstu sAdhavaH cilimilIM 'kRtvA' baddhvA tadantaritAH santa upadhiM 'gRhNanti' saMyantrayantItyarthaH, 25 kathambhUtAH ? sAravitaH-sammArjitaH pratizrayo yaiste sAravitapratizrayAH 'pUrva prathamam // 1551 // atha kaH kiyadupakaraNaM gRhNAti ? ityucyate bAlAIyA uvahi, jaM voDhu taraMti tattiyaM giNhe / jahaNNeNa ahAjAyaM, sesaM taruNA viriMcaMti // 1552 // bAla-vRddha-rAjapravrajitAdayo yAvanmAtramupadhiM voDhuM zaknuvanti tAvanmAtrameva gRhanti / yadi ca 30 sarvathaiva na zaknuvanti tadA 'jaghanyena' sarvastokatayA yathAjAtamupadhiM gRhNanti / 'zeSa' bAlAdisatkamupakaraNaM taruNAH sAdhavaH 'viriJcanti' vibhajya gRhNanti // 1552 // tatra ca yadi 'AbhigrahikAH' 'bAla-vRddhAdInAmupadhirasmAbhirvoDhavyaH' ityevaM pratipannAbhigrahAH 1 zavi bhA0 vinA // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1548-56] prathama uddezaH / 457 santi tataste parasparaM vibhajya gRhNanti / atha na santyAbhigrahikAstataH ko vidhiH ? ityAha Ayariovahi bAlAiyANa giNhaMti sNghynnjuttaa| do sotti uNNi saMthArae ya gahaNekapAseNaM // 1553 // AcAryopadhiM bAlAdInAM copadhiM gRhNanti 'saMhananayuktAH' anAbhigrahikA api santo ye samarthasAdhavaH / katham ? ityAha-dvau sautrikau kalpau eka aurNikaH kalpaH saMstArakaH cazabdAduttara-5 paTTakazca / eteSAmAcAryAdisambandhinAM "gahaNekapAseNaM" ti saptamyarthe tRtIyA 'ekasmin pArthe ekatra skandhe grahaNaM kurvanti / dvitIye tu pArthe AtmIyamupadhiM sthApayanti // 1553 // . atha "khaggUDa" ( gA0 1543 ) tti padaM vivRNoti rattiM na ceva kappai, nIyaduvAre virAhaNA duvihA / paNNavaNa bahutara guNA, aNiccha bIo va uvahI vA // 1554 // 10 kazcida dharmazraddhAlutayA khaggUDatayA vA prAha-rAtrau na caiva kalpate vihartum , yataH "nIyaduvAraM tamasaM, koTTagaM privjje|" (dazavai0 a0 5 gA0 20) tti vacanAd divA'pi tAvad nIcadvAre koSThake prANinAM kaNTakAdInAM cAnupalabhyamAnatayA 'dvividhA' saMyamA-''tmavirAdhanA bhavati iti kRtvA praveSTuM na kalpate, kiM punA rAtrau vihattuM kalpipyate ? / itthaM bruvANasya tasya prajJApanA kartavyA, yathA-vatsa ! dUratamakSetrasya gantavyatayA bahutarA guNAH sabAla-vRddhasya gacchasya / sAmprataM rAtrau gamane bhavanti / itthamapi prajJApito yadi necchati tato'sya 'dvitIyaH' sahAyo dIyate upadhirvA tasya jIrNa upahatazca samarpyate', mA sAratarastadIyopadhiH stenairgRhyeta mA vA rAtrau suptasyopahanyeteti // 1554 // tadevamuktavidhinA tataH kSetrAd nirgatya sUtroktanItyA gacchanti / grAmaM ca prAptAnAM kSetrapratyupekSakA yatra pUrva vasatiH pratyupekSitA AsIt tatra prathamaM vayaM gatvA vasatiM nirUpya tato gacchaM tatra pravezayanti / tatra rAtrAvuSitvA prabhAte nAmAntaraM gacchanti / evaM ca-20 vacaMtehi ya diDo, gAmo rmnnijbhikkh-sjjhaao| jaM kAlamaNunAo, aNaNunAe bhave lahuo // 1555 // vajadbhistaiH sAdhubhiH kazcid grAmo dRSTaH, kathambhUtaH ? ramaNIyaM-sukhaprApyatvena manojJabhaktapAnalAbhena ca bhaikSaM ata eva ramaNIyaH khAdhyAyazca yatra sa ramaNIyabhaikSa-khAdhyAyaH / evaMvidho grAmaH 'yaM' yAvantaM 'kAlam' ekadivasalakSaNaM sthAtavyatvenAnujJAtaH tAvantaM kAlaM vasanto na prAya-25 zcittabhAjo bhavanti / 'ananujJAte' dvitIyAdipu divaseSu vasatAM laghuko mAso bhavet // 1555 // athavA tavasosiya uvyAyA, khula lukkhAhAradubalA vA vi / ega duga tinni divase, vayaMti appAiyA vasiuM // 1556 // tapasA-SaSThA-'STamAdinA ye zoSitA ye vA udvAtAH-atIvaparizrAntAH ye ca "khula" ti 30 1deglpaH tathA saMta. // 2 tu skandhe Adeg bhA0 // 3 te, tadIyaH punaH zobhano gRhyate, mA stenAdayastamekAkinaM dRSTvA zobhanamupadhiM gRhNIyuriti // 1554 // tadeva bhA0 ||4degt| eSa ekA pkssH|| 1555 // athavA bhA0 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 458 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 karkazakSetrAdAyAtAH ye vA rUkSAhArabhojitvAd durbalAH, ete ekaM vA dvau vA trIn vA divasAn tasmin grAme 'uSitvA' sthitvA 'ApyAyitAH' manojJAhAraiH svasthIbhUtAH aparaM grAmaM vrajanti // 1556 // idameva bhAvayati paDhamadiNe samaNuNNA, sohIvuDDI akAraNe prto| tini va (vi) samagunnAyA, tao pareNaM bhave sohI / / 1557 / / prathamadine tatra grAme vasatAM samanujJA, prathamo divasastatrAnujJAta iti bhAvaH / tataH 'parataH' dvitIyAdidivaseSvakAraNe vasatAM zodhiH-prAyazcittaM tasyA vRddhirbhavati / sA cAnantaragAthAyAM vakSyate / atha tapaHzoSitatvAdikamanantaragAthoktaM kAraNaM vartate tatra trINyapi dinAni samanujJAtAni / 'tataH' divasatrayAt parataH 'zodhiH' prAyazcittaM bhavet // 1557 // tAmevAha sattarattaM tavo hoi, tao cheo pahAvaI / / chaeNa'cchinnapariyAe, tao mUlaM tao durga // 1558 // saptarAtraM yAvat tapo bhavati / 'tataH' saptarAtrAnantaraM chedaH pradhAvati / chedenApyacchinnaparyAye sAdhau tato mUlam / tataH 'dvikam' anavasthApya-pArAzcikadvayam // 1558 // idameva vyAkhyAnayati mAso lahuo guruo, cauro lahayA ya hoti gurugA ya / chammAsA lahu gurugA, cheo mUlaM taha dugaM ca / / 1559 // iha prathamadivase vasanto'nujJAtA eva, "paDhamadiNe samaNunna" (gA0 1557 ) ti vacanAt / dvitIye divase yadi manojJAhAralampaTatayA tatra grAme vasanti tadA laghuko mAsaH, tRtIye gurukAH(kaH), caturthe catvAro laghavaH, paJcame caturguravaH, SaSThe SaNmAsA laghavaH, saptame SaNmAsA 20 guravaH, tataH saptarAtrAnantaramaSTame divase cchedaH, navame mUlam , dazame'navasthApyam , ekAdaze pArAJcikamiti / atha tapaHzoSitazarIrAdayaste tatastrINi divasAni vasantaH prAyazcittaM nApadyante, "tini vi samaNunAya' (gA0 1557 ) tti vacanAt / caturthe divase vasatAM laghumAsaH, paJcame gurumAsaH, SaSThe caturlaghavaH, saptame caturguravaH, aSTame SaDlaghavaH, navame SaDguravaH, dazame cchedaH, ekAdaze mUlam , dvAdaze'navasthApyam , trayodaze pArAzcikamiti vizeSacUrNya25 bhiprAyaH / bRhadbhASye punaritthamuktam ___ekveka sattavArA, mAsAIyaM tavaM tu dAUNa / cheo vi sattasattaoM, tinni gamA tassa puvvuttA // 'pUrva' pIThikAyAM (gAthA 706 ) 'tasya' cchedasya ye trayo gamA uktAste'trApi draSTavyAH / tatra yataH sthAnAt tapaH prArabdhaM tata Arabhya cchedo'pi dIyate, laghumAsAdArabhyetyarthaH ityeko 30 gamaH / laghupaJcakAdArabhyeti dvitIyaH / gurupaJcakAdArabhyeti tRtIyaH // 1559 // idaM sAmAnyataH prAyazcittam / atha vizeSata Aha __ aNaNuNNAe nikAraNe va gurumAiNaM cauNhaM pi / 1degva pakSadvayaM bhAdeg bhA0 // 2'raNe etto tA0 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1557-64 ] prathama uddezaH / 459 ____ gurugA lahugA gurugo, lahuo mAso ya acchaMte // 1560 // ananujJAte divasatrayAdUrddha 'niSkAraNe vA' kAraNaM vinA prathamadivasAdUI gurvAdInAM caturNAmapi tiSThatAM yathAkramaM gurukA laghukA guruko laghukazca mAsaH / iyamatra bhAvanA-AcAryasvAnanujJAte niSkAraNe vA tiSThatazcatvAro guravaH, vRSabhasya catvAro laghavaH, abhiSekasya gurumAsaH, bhikSorla ghumAsaH // 1560 // Aha kiMnimittamitthaM prAyazcittamApadyate ? ucyate nehAmu tti ya dosA, je puvvaM vaNiyA kiymaadii| te ceva aNaTThAe, acchate kAraNe jayaNA // 1561 // 'naiSyAmaH' nAgamiSyAma ityukte ye pUrva kriyitAdayaH' vasatermATakasamarpaNa-vikrayaNAdayo doSA varNitAste caiva arthaH-prayojanaM tadabhAvo'nartha tena prayojanamantareNetyarthaH, tatra prAme tiSThatAM doSAH / kimuktaM bhavati ?-tatra grAme rasagauravabahulatayA teSAM tiSThatAM kAlavilambalaganAt 10 cikIrSitamAsakalpe kSetre vasatiM zayyAtaro bhATakena samarpayet vikrINIta vA dhAnyAdinA vA priyeta baTukAdInAM vA dadyAt tatasta evAtmavirAdhanAdayo doSAH / kAraNe tu tiSThatAM yatanA, ekaM dvau trIn vA divasAna sthitvA tathA gantavyaM yathA vilambamantareNa tat kSetraM prApyata iti bhAvaH / evametena vidhinA vajantastAvad gatA yAvad mUlakSetram // 1561 // tataH kim ? ityAha 15 bhattaTThiyA va khamagA, puci pavisaMtu tAva gIyatthA / paripucchiya niddose, pavisaMti gurU guNasamiddhA // 1562 // te hi bhaktArthinaH kSapakA vA santastatra kSetre pravizanti / 'bhaktArthinaH' bhoktukAmAH, 'kSapakAH' upoSitAH / tatra ca pUrvaM tAvad gItArthAH pravizantu / tatastaiH gItArthaiH 'paripRcchaya' zamyAtaraM pRSTvA nirdoSe upAzraye sunizcite sati pravizanti guravo guNasamRddhAH / sAbhiprAyakamidaM vize-17 paNam / te hi bhagavanto guravo guNaiH samRddhAH, ato yadi prathamaM pravizya savyAghAtAM vasatiM matvA pratinivartante tato bhavati mahAnavarNavAdaH, yathA-eteSAmetadapi jJAnaM nAstIti, tataH pazcAt pravizanti // 1562 // athainAmeva gAthAM vivarISurAha bAhiragAme vucchA, ujANe ThANa vasahipaDilehA / [ogha. bhA. 104] iharA u gahiyabhaMDA, vasahIvApAya uDDAho // 1563 // 25. pratyAsanne bAhyagrAme uSitAH pratyuSasi vivakSitakSetrasyodyAnamAgamya tatra sthAnaM kurvanti / yaiH kSetraM pratyupekSitaM te vasatipratyupekSaNArtha preSyante / 'itarathA' yadi vasatimapratyupekSya pravizanti tato mAsalaghu / sA vasatiranyeSAM pradattA bhavet tataH 'gRhItabhANDAH' gRhItopakaraNA vasativyAghAte satyaparAM vasatimanveSayanta itastataH paryaTanti, tathAbhUtAMzca dRSTvA uDAho bhavet, yathA-aho ! nipparigrahA nirgranthA iti // 1563 // tataH kiM vidheyam ! ityAha- 30 tamhA paDilehiya sAhiyammi puvagata asati sAravie / [ogha.bhA.111] phaDDagaphaDDa paveso, kahaNA na ya udda'NAyarie // 1564 // tasmAt cilimilI-daNDakapoJchane gRhItvA vasatiM pratyupekSya yadi sA nAnyeSAM pradacA Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakunAH 460 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1: tadA "sAhiyammi" tti zayyAtarasya 'AcAryA AgatAH santi' iti kathite sati yadi 'pUrvamatAH' pUrvasthitAH kSetrapratyupekSakAstatra santi tadA taiH prAgeva vasatiH pramArjitaiva / atha na santi tataH khayameva "sAravie" ti sammArjite pratizraye dvAre ca cilimilI bar3A dharmakathinamekaM muktvA vyAvRtya gurUNAM nivedayanti / tato vRSabhAstathaivAkSAn gRhItvA zakunAn parIkSamANAH pravizanti / taizca praviSTaiH zeSAH sAdhavaH sparddhakasparddhakaiH pravizanti, na punaH sarve ekatra piNDIbhUyeti bhAvaH / yazca tatra dharmakathikaH sthita Aste sa sAgArikasya dharmakathAM karoti / sa ca "aNAyariya" ti AcArya muktvA zeSasAdhUnAM jyeSThAryANAmapyabhyutthAnaM na karoti 'mA bhUdu dharmakathAyA vyAghAtaH' iti // 1564 // atha vRSabhANAM pravizatAM zakunA-'pazakunavibhAganirUpaNAyAha maila kucele abhaMgiyallae sANa khuja vaDabhe yaa| vasati. eyAi~ appasatthAi~ hoti gAmaM aiMtANaM // 1565 // [ogha. bhA.105] praveze rattapaDa caraga tAvasa, rogiya vigalA ya AurA vejaa| 'pazakuna. kAsAyavattha uddhRliyA ya kajaM na sAhiti // 1566 // [ogha. bhA. 106] naMdItUraM puNNassa daMsaNaM saMkha-paDahasado ya / bhiMgAra-chatta-cAmara-vAhaNa-jANA pasatthAI // 1567 // [ogha.bhA.109] samaNaM saMjayaM daMtaM, sumaNaM moyagA dadhiM / mINaM ghaMTe paDAgaM ca, siddhamatthaM viyAgare // 1568 // [ogha. bhA. 110] catasro'pi gAthAH prAgvat (gAthAH 1547-50) / navaraM zvA dakSiNapArthAd vAmapArzvagAmI gRhyate // 1565 // 1566 // 1567 // 1568 // 20 itthaM vRSabheSu prazastaiH zakunaiH praviSTeSu sUrayaH kSetraM pravizya kiM kurvanti ? ityAhaAcAryasya pavisaMte Ayarie, sAgarioM hoi puvva dtttthvyo| vasati addaTTaNa paviTTho, Avajai mAsiyaM lahuyaM // 1569 // pravezana "pavisaMte Ayarie" tti tRtIyArthe saptamI, vasatiM pravizatA AcAryeNa sAgArikaH pUrvameva vidhiH draSTavyo bhavati / atha sAgArikamadRSTvaiva praviSTa AcAryaH tata Apadyate mAsikaM laghukam 25 // 1569 // athAcAryamAyAntaM dRSTvA dharmakathI kiM karoti ? ityAha AyariyaaNuTThANe, obhAvaNa bAhirA adakkhinnA / [ogha. bhA. 112] kahaNaM tu vaMdaNijjA, aNAlavaMte vi AlAvo // 1570 // dharmakathinA AcAryANAmabhyutthAnaM karttavyam / yadi na karoti tadA 'apabhAvanA' lAghavamAcAryANAM bhavati-nUnaM nAmadhAraka evAyamAcAryaH, nAsya kimapyAjJaizcarya vidyate / yadvA loka30 vyavahArasya bAhyA amI, yataH paJcAnAmapyaGgulInAM tAvadekA jyeSThA bhavati / tathA 'adAkSiNyAH' 'gurUnapi prati eteSAM dAkSiNyaM nAsti' iti zayyAtarazcintayati / "kahaNaM tu" tti zayyAtarasya 1degtra vasanti mo0 // 2 sarve'pi eka De0 // 3 praviSyantaH (pravizantaH) santaH ta.De. kaaN0||. . Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1565-75 ] prathama uddezaH / dharmakathinA kathanIyam, yathA - vandanIyA ete bhagavanta iti / tato gurubhiranAlapato'pi zayyAtarasyAlApaH karttavyaH // 1570 // atha na kurvantyAlapanamAcAryAstata ete doSAH - thaddhA nirovayArA, aggahaNaM lokajatta vocchedo / [ AMgha. bhA. 113 ] . tamhA khalu AlavaNaM, sayameva ya tattha dhammakA // / 1571 // sa. zayyAtarazcintayet -- aho ! 'stabdhAH ' AtmAbhimAnina ete, vacasA'pi nAnyasya gauravaM 5 prayacchanti / 'nirupakArAH kRtamapyupakAraM na bahumanyante, kRtaghnnA ityarthaH / 'agrahaNam' anAdaro mAM pratyamISAm / lokayAtrAmapyete na jAnanti, loke hi yo yasyAzrayadAnAdinopakArI sa tataH snigdhadRTyavalokana - madhurasambhASaNAdikAM mahatIM pratipattimarhatIti / itthaM kaSAyitastadravyasyAnyadravyANAM vA vyavacchedaM kuryAt / yata evaM tasmAt khalvAlapanamAcAryeNa karttavyam, svayameva ca tatrAcAryeNa dharmakathA kAryA // / 1571 // katham ? ityAha 461 vasahiphalaM dhammakahA, kahaNamaladdhIoM sIsa vAvAre / [ ogha. bhA. 114] pacchA aiti vasahiM, tattha ya bhujo imA merA / / 1572 // dharmakathAM kurvantaH sUrayo vasatiphalaM kathayanti / yathArayaNagirisiharasarise, jaMbUgayapavaravei Akalie / muttAjAlagapayaraga-khiMkhiNivarasobhitaviDaMge || veruliya-vayara-viddumakhaMbhasahassovasobhiamudAre / sAhUNa vasahidANA, labhatI eyArise bhavaNe || ( kalpavRhadbhASye ) ityAdi / athAcAryANAM dharmakathane labdhirna bhavati tadA ziSyaM dharmakathAlabdhisampannaM vyApArayeyuH / tataH pazcAdAcAryAH pravizanti vasatim / tatra ca praviSTAnAM 'bhUyaH' punariyaM 'maryAdA' sAmAcArI // / 1572 // tAmevAbhidhitsurAha-- majAyA-ThavaNANaM, pavattagA tattha hoMti AyariyA | jo u amajAilo, Avaja mAsiyaM lahuyaM / / 1573 // maryAdA ca- sAmAcArI sthApanA ca dAnAdikulAnAM tayoH pravarttakAstatra kSetre AcAryA bhavanti / yazca sAdhuH 'amaryAdAvAn ' maryAdAmAcAryaiH sthApitAM na pAlayati sa Apadyate mAsikaM laghukam // 1573 // maryAdAmevAha 1 10 1 'yazca' AcAryaH 'amaryAdAvAn' maryAdAm upalakSaNatvAt sthApanAM ca na pravarttayati sa Apadyate mAsikaM laghukam // 1573 // atha maryAdAM tAvadAha bhA0 // 40 15 20 paDilehaNa saMthAraga, Ayarie tini sesa ekkekaM / viMTiyajvakhavaNayA, pavisai tAhe ya dhammakahI // 1574 // [ ogha.ni.bhA.gA. 115-116] uccAre pAsavaNe, lAuanillevaNe a acchaNae / karaNaM tu aNunAe, aNaNunnAe bhane lahuo / / 1575 / / saMstArakabhUmInAM 'pratyupekSaNAm' avalokanAM kurvate / tatrAcAryasya tisraH saMstArakabhUmayo 33 nirUpaNIyAH, tadyathA ---- ekA nivAtA aparA pravAtA tRtIyA nivaatprvaataa| zeSANAM sAdhUnAme maryAdAsthApanayo. vyavasthA 25, maryAdA Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApanA 462 saniryukti-laghubhApya vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 hari saMstArakabhUmiM yathAralAdhikatayA arpayanti na yathAkathaJciditi / taizca tadAnImAtmIyAtmIyaviNTikAnAmutkSepaNaM karttavyam, yena tAsUtkSiptAsu bhUmibhAgaH pratiniyataparimANacchedenAvagamyate / tadA ca dharmakathI saMstArakagrahaNArthaM dharmakathAmupasaMhRtya pratizrayAbhyantare pravizati / tathA kSetrapratyupekSakAH zayyAtarAnujJAtAM bhuvaM glAnAdyarthaM darzayanti / yathA - iyati pradeze uccArapariSThApana - 5 manujJAtam neta Urddham, evaM "pAsavaNe" tti prazravaNabhUmiM "lAue" ti alAbUni - tumbakAni teSAM kalpakaraNaprAyogyaM pradezaM 'nirlepanaM' putaprakSAlanaM tasya sthAnaM "acchaNae" tti yatra svAdhyAyaM kurvadbhirAsyate, etAni tathaiva darzayanti / tato ya eva zayyAtareNAnujJAto'vakAzastatraivoccArAdInAM karaNaM bhagavadbhirAdiSTam / ananujJAte tvavakAze kurvato mAsalaghu, taddravyA-'nyadravyavyavacchedAdayazca doSAH / 1574 / / 1575 / / ukkA maryAdA / atha sthApanAmabhidhitsuH prastAvanAmAha-bhattaTThiyA va khamagA, amaMgalaM coyaNA jiNAharaNaM / 10 jai khamagA vaMdaMtA, dAiMtiyare vihiM vocchaM / / 1576 / / [ ogha. bhA. 117 ] te hi sAdhavaH kSetraM pravizanto bhaktArthino vA bhaveyuH kSapakA vA / yadi kSapakAH tato nodakasya 'nodanA ' preraNA, yathA- - prathamameva tAvadamaGgalamidaM yadupavAsaM pratyAkhyAya pravizyate / sUrirAha--- ' jinAharaNaM' jinAnAmudAharaNamatra mantavyam / te hi bhagavanto niSkramaNasamaye prAyazca16 turthAdi tapaH kRtvA niSkrAmanti, na ca tat teSAmamaGgalam, evamatrApi bhAvanIyam / tatazca yadi te kSapakAstadA caityAni vandamAnA eva darzayanti sthApanAkulAni kSetrapratyupekSakAH / atha bhaktAthinaste tataH " iyare" tti itareSu bhaktArthiSu yo vidhistaM vakSye || 1576 // tamevAhasabve daTTu uggAhieNa oyariya bhaya samuppaje / tumheka dohi tihiM vA, uggAhiya ceie vaMde // 1577 // [ ogha. bhA. 118 ] caityavandanArthaM gantukAmA yadi sarve'pi pAtrakamudrAhayeyuH tataH sarvAn sAdhUn uAhitena pAtrakeNa dRSTvA 'aho ! audarikA ete' iti zrAvakazcintayati / bhayaM ca tasya samutpadyate, yathAkathametAvatAM mayaikena dAsyate ? iti / tasmAdekena dvAbhyAM tribhirvA sAdhubhirugrahitapAtrakaiH zeSaiH punaranudrAhitapAtraiH sahitAH sUrayazcaityAni vandanti // 1577 // atha yadyekospi sAdhuH pAtrakaM nodrAhayati tataH ko doSaH ? ityAhasAgo'ggAhiyammi ThavaNAiyA bhave domA / gharaceiya Ayarie, kayavayagamaNaM ca gahaNaM ca // 1578 // [ogha. bhA. 119] athAnugrAhite pAtrake prayAnti tatazcaityAni vandamAnAn dRSTvA ko'pi dharmazraddhAvAn bhaktapAnena nimantrayet tadA yadi bhAjanaM nAstIti kRtvA na gRhyate tataH zraddhAbhaGgastasyopajAyate / atha va 'pAtrakaM gRhItvA yAvad vayamAgacchAmastAvadevameva tiSThatu' tataH sthApanAdayo doSA bhaveyuH / 30 tasmAduAhaNIyaM pAtrakam / jinagRheSu ca vRndena sarve'pi caityAni vanditvA gRhacaityavandanArthamAcAryeNa katipayaiH sAdhubhirugrAhitapAtrakaiH samaM gamanaM karttavyam / tatra yadi zrAvakaH prAzukena bhakta-pAnena nimantrayet tato grahaNamapi tasya karttavyam // 1578 // 1 prAyeNopavAsaM kRtvaiva ni0 bhA0 // 2 dante bhA0 // 3 sarvairapi kAM0 // 20 25 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1576-83 ] prathama uddezaH / 463 Aha kAni punaH kulAni caityavandanaM vidadhAnAste darzayanti ? ucyate dANe abhigama saDDhe, sammatte khalu taheva micchatte / (nizIya 1630-64] mAmAe aciyatte, kulAi~ dAIti gIyatthA // 1579 // [ogha. bhA. 121] yathAbhadrako dAnaruciH dAnazrAddhaH / samyagdRSTihItANuvrato'bhigamazrAddhaH / "sammatte" tti aviratasamyagdRSTiH / "micchatte' tti aabhigrhikmithyaadRssttiH| 'mAmAko nAma' IrSyAlutayA he| zramaNa ! mA madIyaM gRhamAyAsIH' iti bravIti / yastvIrSyAlutayaiva sAdhuSu gRhaM pravizatsu mahadaprItikaM khacetasi karoti vAcA na kimapi brUte eSa dezIbhASayA aciyattaH / eteSAM kulAni darzayanti 'gItArthAH' kSetrapratyupekSakAH // 1579 // darzayitvA ca kiM kurvanti ? ityAha dANe abhigama saDDhe, sammatte khalu taheva micchatte / mAmAe aciyatte, kulAi~ ThAviti gIyatthA // 1580 // 10 etAni kulAni sthApayanti gItArthAH, 'amISu praveSTavyam , amISu tu na' iti vyavasthApayantItyarthaH // 1580 // atha na sthApayanti tadA kim ? ityAha dANe abhigama saDDe, sammatte khalu taheva micchatte / mAmAe aciyatte, kulAi~ aThaviMti caugurugA // 1581 // etAni kulAnyasthApayatazcatvAro gurukAH prAyazcittam // 1581 // yata evamataH- 15 ____ kayaussaggA''maMtaNa, apucchaNe akahiegayara dosA / [Agha. bhA. 122] ThavaNakulANa ya ThavaNaM, pavisai giiytthsNghaaddo||1582 // . 'utsarge' caityavandanaM vidhAyAgatAnAmairyApathikIkAyotsarge kRte yadvA "ussagga" ti Avazyake kRte sarve'pi sAdhavo gItArthairAmantraNIyAH-AryAH ! Agacchata, kSamAzramaNAH sthApanAM pravartayiSyanti / itthamukte sarve'pyAgamya gurupadakamalamabhivandya racitAJjalayastiSThanti / tata 20 AcAryaiH kSetrapratyupekSakAH praSTavyAH-kathayata kAni kulAni praveSTavyAni ? kAni vA na ? iti| tatastairapi kSetrapratyupekSakairvidhivat kathanIyam / yadyAcAryAH kSetrapratyupekSakAn na pRcchanti, te vA pRSTAH santo na kathayanti, tatasteSu pravizatAM ye saMyamA-''tmavirAdhanAdayo doSAstAn 'ekatare' sUrayaH kSetrapratyupekSakA vA prAmuvanti / tataH kathite sati yAnyabhigRhItamithyAtva-mAmAkA-'ciyattAni tAni sarvathaiva sthApyAni, yathA--naiteSu kenApi praveSTavyam / yAni tu dAnazrAddhAdIni 25 sthApanAkulAni teSAmapi sthApanaM karttavyam / katham ? ityAha-pravizati eka eva gItArthasavATako gurvAdivaiyAvRttyakarasteSu // 1582 // idameva bhAvayati gacchammi esa kappo, vAsAvAse taheva uDubaddhe / [ogha.bhA. 123) gAma-nagara-nigamesuM, aisesI ThAvae saDI // 1583 // varSAvAse tathaiva Rtubaddhe grAma-nakara-nigameSu sthitAnAM gacche eSa kalpaH / kaH ? ityAha-30 atizeSANi-atizAyIni snigdha-madhuradravyANi prApyante yeSu tAni kulAnyatizeSINi "saDDi" tti dAnazraddhAvanti evaMvidhAni kulAni sthApayet / ekaM gItArthasaGghATakaM muktvA zeSasaGghATakAn na tatra pravezaM kArayet // 1583 // Aha Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 raNam saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 kiM kAraNaM camaDhaNA, davvakhao uggamo vi ya na sujjhe / [Agha.ni.238] gacchammi niyaya kajaM, Ayariya-gilANa-pAhuNae // 1584 // 'kiM kAraNaM' ko hetuH yena sthApanAkulepveka eva saGghATakaH pravizati ? / sUrirAha-"camaDhaNa" ti anyairanyaizca saGghATakaiH pravizadbhistAni kulAnyudvegaM prApyante / tatazca dravyANAM-snigdha5 madhurANAM kSayo bhavati, udgamo'pi ca na zudhyati / gacche ca 'niyataM' nizcitaM prAyogyadravyaiH kAryaM bhavati / kimartham ? ityAha-AcArya-glAna-prAghUrNakAnAM hetoriti niyuktigAthAsamAsArthaH // 1584 // atha bhASyakAra enAmeva vivRNoti pubi pi vIrasuNiyA, bhaNiyA bhaNiyA pahAvae turiyaM / - sA camaDhaNAe~ siggA, nicchai daTuM pi gaMtuM je // 1585 // [ogha. bhA. 124] vIrazuni- 10 jahA kAi vIrasuNiyA keNai pAraddhieNa tittirAINaM gahaNe chichikkAriyA samANI tittirAkodAha- INi giNhai / pacchA so tehiM sAvaeNa viNA vi kADaM haMtUNa chichikkArei / sA vIrasuNiyA ito tao pahAvai jAva na kiMci pecchai / tAhe sA veyAriyA samANI jai so sAvayaM daTuM pacchA chichikkArei tahA vi payaM pi na icchae gaMtuM // atha gAthAkSarayojanA-yaH zunakadvitIyaH zastrAdyapekSArahito mRgayAM karoti sa vIra 15 ucyate, tasya zunikA yathA pUrvamadRSTe'pi zvApade 'bhaNitA bhaNitA' chItkRtA chItkRtA satI tvaritamitastataH pradhAvati / tataH sA 'camaDhaNayA' nirarthakamudvejanayA "siggA" zrAntA satI santamapi zvApadaM dRSTvA padamapi gantuM "je" iti pAdapUraNe necchati // 1585 // eSa dRSTAntaH / arthopanayastvevam evaM saDDhakulAI, camaDhijaMtAi~ annamannehiM / [Agha. bhA. 125] necchaMti kiMci dAuM, saMtaM pi tahiM gilANassa // 1586 // 'evam' amunaiva prakAreNa zrAddhakulAni "camaDhijaMtAI" ti udvejyamAnAni 'anyAnyaiH' kSullaka-sthavira-kSapakAdibhiH / yadvA "annamannehiM" ti anyAnyaiH-pariphalguprAyaiH kAraNaiH / yathA ekaH prAha-glAnasya zIrSa duSyati zarkarAM prayaccha; aparaH prAha-mamodaraM duSyati danaH karambeNa prayojanam / tadaparaH prAha-prAghUrNaka AyAto'sti ghRtAdikaM dehi; anyaH 25 prAha-ahamAcAryasya hetorAyAto'smi dugdhaM sazarkaraM pratilAbhayetyAdi / tatastAni bruvIran-yUyaM sarva eva glAnA ato vayaM kiyatAM prayacchAmaH ? ko vA jAnAti yUyamAcAryAdInAM hetohItha ? AhozcidAtmArtham ? iti / evamudvejyamAnAni necchanti 'sadApi' vidyamAnamapi ghRtAdikaM 'kiJcit' stokamAtramapi glAnasya upalakSaNatvAdAcArya-prAghUrNakAderapyarthAya dAtum / tatazca yat te glAnAdayaH paritApyante tannippannaM prAyazcittam / / 1586 // 30 gataM camaDhaNAdvAram / atha dravyakSayodgamAzuddhidvAradvayamAha anno camaDhaNa doso, davvakhao uggamo vi ya na sujjhe / khINe dullabhadavve, natthi gilANassa pAuggaM // 1587 / / 'anyaH' aparazcamaDhanAyAM doSaH, kaH ? ityAha-dravyasya-avagAhima-ghRtAdeH kAraNamanta Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / 465 bhASyagAthAH 1584-90 ] reNApi dine dine gRhyamANasya kSayo bhavati / tatazca yadyabhinavamavagAhimAdi dravyaM sAdhUnAmarthAya karoti krINAti vA tata udgamo'pi ca na zuddhyati, sadoSatvAt tad utpAditamapi na kalpata iti bhAvaH / tataH 'kSINe' vyavacchinne durlabhadravye prayojane utpanne'pi nAsti glAnasya prAyogyam / tataH paritApa-mahAduHkhAdikA glAnAropaNA draSTavyA, bhadraka - prAntakRtAzca doSA bhavanti // 1587 // tAne vAha 5 dakkhaNa paMto, ittha ghAija kIsa te dinaM / [ ogha. bhA. 126 ] bho haTThapaTTo, kareja annaM pi sAhUNaM / / 1588 // iha kasyApi prAntasya bhAryA zrAddhikA tatastayA'nyAnyasAdhUnAM yAcamAnAnAM prAyogyadravyaM sarvamapi pradattam / tatastasyAH patirbhojanArthamupaviSTaH san brUte - kUraM me pariveSaya / sA prAhasAdhUnAM pradattaH / sa pratibrUyAt -- pUpalikAstarhi pariveSaya / sA prAha - tA api pradattAH / evaM 10 sUpa-dugdha-dadhiprabhRtInyapi sAdhUnAM vitIrNAnIti / itthaM dravyakSayeNa sa prAntaH kupitaH sain 'are re kulapAMsane ! kiM te muNDAstavopapatayo bhavanti yenaivaM madIyaM gRhasarvasvaM dattvA tAn poSayasi ?' ityabhidhAya svAM striyaM 'ghAtayet' kuTTayet, 'kasmAt ' kimarthaM tvayA tebhyaH sarvamapi dattam ? iti kRtvA / atra pAThAntaram - " dakkhaeNa luddho" tti 'lubdhaH ' lobhAbhibhUtaH, zeSaM prAgvat / yastu bhadrako gRhapatiH sa zrAddhikayA sarvasminnapi datte tathaiva ca kathite hRSTaprahRSTo bhavati / hRSTo 15 nAma - manasi paritoSavAn, prahRSTastu - prahasitavadanaH samudbhUtaromaharSo harSAzrUNi vimuJcamAna iti / tatazca kuryAd 'anyadapi ' avagAhimAdikaM sAdhUnAmarthAya kArayedityarthaH / etaddoSapariharaNArthamekaM gItArthasaGghATakaM muktvA zeSAH sthApanAkulAni na nirvizeyuH / prAcUrNake cAyAte sati prAghuNyaM vidheyam, tacca svabhAvAnumataireva bhakta - pAnaiH // 1588 // tathA cAtra dRSTAntamAhajaDDe mahise cArI, Ase goNe ya je ya jAvasiyA / [ ogha ni. 239 ] eesiM paDivakkhe, cattAri u saMjayA hoMti / / 1589 / / 'jaDDu : ' hastI, mahiSAzvau pratItau, 'goNaH' balIvardaH, eteSAM ye 'yAvasikAH' yavasaH - tatprAyogyamudga- mASAdirUpa AhArastena tadvahanena carantIti yAvasikAste anukUlAM cArImAnayanti / eteSAM jaDDAdInAM 'pratipakSe' pratirUpaH pakSaH pratipakSaH - sadRzapakSa ityarthaH, tatra catvAraH prAghUrNakasaMyatA bhavanti / tadyathA -- jaDDusamAno mahiSasamAno'zvasamAno gosamAnazceti // 1589 // 25 athAmISAmeva vyAkhyAnamAha 20 caturdhA jaDDo jaM vA taM vA, sukumAlaM mahisao mahuramAso / [ ogha. bhA. 131 ] goNo sugaMdhidavvaM, icchai emeva sAhU vi / / 1590 / / 'jaDDuH' hastI. saH 'yadvA tadvA' karkaza - kaTukAdikamapyAhArayati / vastu mahiSaH saH 'sukumAraM ' vaMzakarIlAdikamabhilaSati / adhaH 'madhuraM ' mudga - mASAdikamabhikAGkSati / 'gauH' balIvardaH saH 'suga- 33 ndhidravyam' arjunaka-granthiparNAdikamicchati / evameva sAdhavazcatvAraH caturvidhaM bhaktamicchanti 1 ca tasya dravyasya na bhA0 // 2 nAM rikta riktaprayojaneSu yAca bhA0 // 3 san svAM striyaM ta0 De0 kAM // 4 'harSa iti / tata ta0De0 kAM0 // prAghUrNaka sAdhavaH Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApanAkuleSu sAntaramavazyaM gamanam saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte mUtram 1 ___ tattha paDhamo jaDDasamANo pAhuNagasAhU bhaNai-mama jaM dosINaM vA uNhagaM vA kaMjiyaM vA labbhai taM ceva ANehi, navaraM udarapUraM / evaM bhaNie kiM dosINaM ceva ANeyatvaM ? na, viseseNa sohaNaM tassa ANeyavaM / biio pAhuNayasAhU bhaNai---paraM meM neharahiyA vi pUvaliyA sukumAlA hou / taio bhaNai-mahuraM navariM me hou / cauttho bhaNai-annaM vA pANaM vA nippaDigaMdhaM 5me ANeha / evaM tANaM bhaNaMtANaM jaM joggaM taM saDDhayakulehiMto visesiyaM ANijjai / taM ca Thaviesu ceva saDDayakulesu labbhai nAThaviesu / pAhunne ya kIramANe mahaMto nijjarAlAbho sAhukAro ya pAvijjai / ato kAyacaM taM jahAvisahaM sAhUhiM ti // 1590 // __ Aha yadyevaM tarhi zrAddhakuleSu mA ko'pi praveza kArSIt ? yadA prAghUrNakAdikArya samutpannaM bhaviSyati tadA pravezaM kariSyAmaH, tatazca bahutaramutkRSTaM ca lapsyAmahe / sUrirAha-(granthA10 am-7500) evaM ca puNo Thavie, appavisaMte ime bhave dosA / [ogha.bhA. 132] vIsaraNa saMjayANaM, visukkagoNIi ArAme // 1591 / / ___ evaM ca tAvat camaDhanAyAM doSA abhihitAH / punaHzabdo vizeSaNArthaH / yadi punaH sthApanA kulAni sarvathaiva sthApyante tataH "Thavie" tti sarvathaiva sthApiteSu tepvapravizatAM sAdhUnAmete 15 doSA bhaveyuH / tadyathA-vismaraNaM saMyatAnAM bhavati, bhikSA dAtavyeti niyamAbhAvAt / atra ca vizuSkayA gavA ArAmeNa ca dRSTAntaH jahA--egassa vodadhijjAiyassa goNI gheNU / sA ya paosa-paccUsesu kulavaM kulavaM duddhassa godRSTAntaH payacchai / tassa ya dasahiM divasehiM saMkhaDI bhavissai / tAhe so ciMtei.-emA gAvI tAva bahuyaM khIraM dei, tayA ya dullahaM khIraM bhavissai, mama ya tayA avassaM kajaM, to iyANiM na duhAmi, 20 tayA ceva eksarAe duhissAmi, varaM me dasa kulayA hotayA / patte ya saMkhaDidivase mahaMtaM kuMDayaM gahAya goNIduhaNaTThayAe Dhukko jAva visukkA, culuo vi natthi duddhamsa / evaM saMjayA vi aNalliyaMtA tesiM saDDhANaM pamhuTThA na ceva jANaMti-kiM saMjayA asthi ? navA ? / te vi saMjayA jammi divase kajaM tammi gayA jAva na saMti tANi dabANi / tamhA doNha vA tiNha vA diva sANaM avassaM gaMtavaM // 25 ahavA ArAmadiTuMto, jahA---ego aaraamio| so ciMtei-mama ArAme pupphANaM ADhayaM diNe diNe uThei, iMdamahadivase a bahU jaNo pupphANa kAyao bhavissai to mA diNe diNe pupphAiM uccemi, taddivasaM varaM bahUNi pupphANi hoMtANi ti / patte ya iMdamahadivase so pacchiyAo ghettuM gao jAva so ArAmo upphullo, egamavi puppha nasthi / evaM te jaddivasaM kajjamuppannaM taddivasaM paviTThA ThavaNAkulesu / tAhe saDDA bhaNaMti-tubbhe ihaM ciya acchaMtA na muNaha velaM, 30 amhaM pae vattA velA / appavisaMtesu ya na koi daMsaNaM paDivajjai, na vA aNubae, gilANapAuggaM vA natthi // yatazcaivamataH praveSTavyaM sthApanAkuleSu gItArthasaGghATakena // 1591 // . ArAmadRSTAntaH Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1591-95] prathama uddezaH / sa ca kIdRgdoSevirahitaH ? ityata Aha alasaM ghasiraM muviraM, khamagaM koha-mANa-mAya-lohillaM / [ogha.bhA. 133] sthApanAkoUhala paDibaddhaM, veyAvaccaM na kArijA // 1592 // kuleSu pravezA'alasa' nirudyamam , 'grasitAraM' bahubhakSiNam , 'svaptAraM' svapanazIlam , "zIlAdyarthasyeraH" narhAsteSAM (siddha08-2-145) iti prAkRtalakSaNabalAdubhayatrApi tRnpratyayasyarAdezaH, kSapakaM pratI-5 tatra gamane preSaNe vA tam , "koha-mANa-mAya-lohilaM" ti krodhavantaM mAnavantaM mAyAvantaM lobhavantam , sarvatrApi prAyazcittaM bhUmni matupratyayaH, yathA gomAniti, "koUhala" ti matvarthIyapratyayalopAt kutUhalinam , 'pratibaddhaM' doSAzca sUtrArthagrahaNasaktam / etAn vaiyAvRtyamAcAryoM na kArayediti samAsArthaH // 1592 // athainAmeva gAthAM vivarISuH prathamataH prAyazcittamAha tisu lahuo tisu lahuyA, guruo guruyA ya lahuga lahugo y| 10 pesaga-kariMtagANaM, ANAi virAhaNA ceva // 1593 // alasAdIn ya AcAryaH svavaiyAvRttyArtha preSayati-vyApArayatItyarthaH, yazcaibhirdoSairduSTaH svayaM vaiyAvRttyaM karoti, tayoH preSaka-kurvatoH prAyazcittam / tadyathA-'triSu' alasa-bahAzi-nidrAluSu laghuko mAsaH / 'tripu' kSapaka-kopanA-abhimAniSu catvAro laghavaH / mAyAvati guruko mAsaH / lobhavati catvAro gurukAH / kautUhalavati catvAro laghukAH / sUtrArthapratibaddhe laghumAsaH / AjJA-15 dayazca doSA virAdhanA cAtma-saMyamaviSayA // 1593 // tatrAlasa-svapanazIlayoniyojane doSAnAha tA acchai jA phiDio, saikAlo alasa-sovire dosA / gurumAI teNa viNA, virAhaNussaka-ThavaNAdI // 1594 // alasaH svapanazIlazca tAvadupaviSTaH zayAno vA Aste yAvat san-vidyamAnaH kAlaH satkAlo bhikSAyAH 'sphiTitaH' atikrAnto bhavati / yadvA tAvalasa-nidrAlU cintayetAm-20 'samApatitaM tAvadidamasmAkamavazyakaraNIyaM karma, ata etadapi nirvAhitaM bhavatu' iti kRtvA aprApte eva bhikSAkAle paryaTetAm , tato yadvA tadvA bhakta-pAnaM labhete, na prAyogyam , 'tena' prAyogyeNa vinA yA 'gurvAdInAm' AcArya-bAla-vRddha-glAnAdInAM virAdhanA tannippannaM prAyazcittam / yadvA'tikrAntAyAM velAyAmAyAntaM vaiyAvRttyakaraM matvA prAyogyasyotpvapkaNaM zrAddhakAni kuryuH, utsUre tad vidadhyuriti bhAvaH / yadvA tAni tadupaskRtaM prAyogyabhaktaM sthApayeyuH tataH sthApanA- 25 doSaH / AdizabdAt 'sAdhUnAmasaMvibhaktaM bhaktaM kathaM svamukhe prakSipyate ?' iti buddhyA teSAmabhujAnAnAmantarAyamityAdayo doSAH // 1594 // appatte va alaMbho, hANI osakaNA ya aibhadde / aNahiMDaMto ya ciraM, na lahai jaM kiMci vA''Nei // 1595 // 1degto niyoktavyaH ?-alasaM bhA0 / "keriso puNa tesu saDakulesu nijujjaha ? tatra sarvathaiva tAva evaMvidho niyoktavyaH" iti carNA vizeSacau~ ca // 20pi atizAyane matapratyayaH, yathA rUpavatI kanyeti, bhA0 // 3 athavA tA bhA0 // 4 tadA ca paryaTannasau yadvA tadvA bhaktapAnaM labhate ta0 De0 kAM0 // 5 degm / atikrAntAyAM tu velA bhA0 // 6 gyabhakta-pAnaso bhA0 // alasaH nidrAluzca Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasitA 468 saniryukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 atha 'yadetat karmAsmAkaM madhye samApatitaM tad nirvAhitaM bhavatu' iti kRtvA aprApte kAle bhikSAmaTati tadA 'alAbha:' na kimapi prApyate iti bhAvaH / tatazcAcAryAdInAM 'hAni' asaM - staraNaM bhavati / yastu 'atibhadrakaH' atIvadharmazraddhAvAn gRhapatiH saH 'avaSvaSkaNaM' vivakSitakAlAdarvAg bhaktaniSpAdanaM kuryAt / yadvA asAvalasatvAd nidrAlutvAdvA ciramahiNDamAnaH san 5 na kimapi labhate, 'yatkiJcidvA' paryuSitaM vala caNakAdikaM vA Anayati, tena bhuktenA'pazyatayA gurvAdInAM glAnatvaM bhavati, tataH paritApa - mahAduHkhAdikA glAnAropaNA // 1595 // atha "ghasira" tti padaM bhAvayati -- gihAmi apaNo tA, pajattaM to gurUNa ghicchAmi / ghettuM ca tesi ghicchaM, sIyala - osa ka - omAI / / 1596 // 10 yo mahodaraH sa vaiyAvRttye niyukto bhikSAmaTan cintayati - gRhNAmi tAvadAtmano yogyaM paryAptaM tato gurUNAM hetorgrahISyAmi / yadvA teSAM gurUNAM yogyaM gRhItvA tata Atmano'rthAya grahISye / itthaM vicintya yadi prathamaM gurUNAM yogyaM gRhItvA pazcAdAtmArthaM gRhNAti tato yAvatA kAlenAtmanaH paryAptaM pUryate tAvatA tat pUrvaM gRhItaM zItalaM syAt, tacca gurUNAmakArakam, tataH saiva glAnAropaNA / athavA sthApanAkuleSu prathamataH praveze tatrAdyApi velAyA aprAptatvAdavaSvaSka15 NAdayo doSAH / atha prathamamAtmahetorgRhNAti tato yAvatA tat paryAptaM bhavati tAvatA sthApanAkuleSu velAtikramo bhavet / atha velAtikramabhayAd dezakAla eva teSu pravizati tata Atmano'vamaM bhavet, udarapUraNaM na bhavediti bhAvaH / tatazcAvamAhAratayA tasyaivAnAgADhA -''gADhaparitApA - dayo doSAH || 1596 // atha kSapaka-krodhavatordoSAnAha - mAnI mAyI ca kSapakaH krodhI ca 20 paritAvijai khamao, aha giNhai appaNI iyarahANI | avidine kohillo, rUsai kiM vA tumaM desi // / 1597 // yadi kSapako gurUNAM hetoH prAyogyaM gRhNAti nAtmanastataH sa eva paritApyate, athAtmano gRhNAti tata itareSAM - AcAryANAM hAniH - paritApanA / yastu krodhavAn saH 'avitIrNe' adatte sati ruSyati / ruSTazcAgAriNaM bhaNati - yadi bhavAn na dadAti tarhi mA dAt kiM bhavayaM gRhaM dRSTvA'smAbhiH pravrajyA pratipannA ? iti kiM vA tvaM dadAsi yena 'evamahaM dadAmi' iti 25 garvito bhavasi ? ityAdibhirdurvacanaiH zrAddhaM vipariNamayati // 1597 // mAni - mAyinordoSAnAhaUNANuTTamadine, thaddho na ya gacchae puNo jaM ca / mAI bhaddagabhoI, paMteNa va appaNI chAe / / 1598 / / yaH stabdhaH saH 'Une' tucche datte "aNuTTa" tti abhyutthAne vA akRte " adinna" tti sarvathaiva vA adatte sati 'punaH ' bhUyastadIyaM gRhaM na gacchati, bhaNati ca - zrAvakANAmitareSAM ca 30 ko vizeSaH ? yadi dvitaye'pi sAdhUnAmabhyutthAnAdivinayaprakriyAmantareNa bhikSAM prayacchanti tato nAhamamuSya gRhaM bhUyaH pravizAmIti / tataH "jaM ca " tti tadgRhe pravezaM vinA prAyogyasyA - lAbhe yat kiJcidAcAryAdInAM paritApanAdikaM bhavati tanniSpannaM prAyazcittam / yastu mAyI saH 1 ityarthaH / tadeg bhA0 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1596-1603] prathama uddezaH / 'bhadrakabhojI' prAyogyamupAzrayAd bahirmuktvA prAntamAnayatIti bhAvaH, yadvA 'prAntena' valla-caNakAdinA Atmano yogyaM snigdha-madhuradravyaM chAdayati, chAdayitvA ca gurUNAM darzayati // 1598 // lubdhasya doSAnAha 10 15 karasya obhAsai khIrAI, dijaMte vA na vAraI luddho| je'NegavisaNadosA, egassa vi te u luddhassa // 1599 // 5 lobhI yo lubdhaH sa sthApanAkuleSu kSIrAdInyavabhASate / yadvA zraddhAtirekatastairdIyamAnAni snigdhamadhurANi na vArayati / tatazca ye'nekeSu saGghATakeSu sthApanAkulaM pravizalsu camaDhaNAdayo doSA varNitAste sarve'pyekasyApi lubdhasya pravizato draSTavyAH // 1599 // kutUha linaH pratibaddhasya ca doSAnAha naDamAI picchaMto, tA acchai jAva phiTTaI velA / suttatthe paDibaddho, osakka-hisakamAIyA // 1600 // kutUhalI yaH kutUhalI sa naTAdIn prekSamANastAvadAste yAvad velA sphiTati / yastu sUtre'rthe vA pratibaddhazca 'pratibaddhaH' AsaktaH sa gurUNAM dharmakathAdivyagratayA yadaivAntaraM labhate tadaivAprAptakAle'pi bhikSArthamavatarati, velAtikramaM vA kRtvA kAlavelAdAvavatarati, tato'vapvapkaNA-'bhipvapkaNAdayo doSAH // 1600 // yatazcaivamataH kiM karttavyam ? ityAhaeyaddosa vimukkaM, kaDajogiM nAyasIlamAyAraM / ogha bhA. 134] vaiyAvRttyagurubhattimaM viNIyaM, veyAvaccaM tu kArijA // 1601 // guNAH ebhiH-anantaroktairdoSairvimuktaM-varjitam, kiMviziSTam ? ityAha---'kRtayoginaM' gItArthaM 'jJAtazIlA-''cAraM' jJAtaM-samyagavagataM zIlaM-priyadharmatAdirUpamAcArazca-cakravAlasAmAcArIrUpo yasya sa tathA tam , tathA guravaH-AcAryAsteSu bhaktimantam-Antarapratibandhopetam , 'vinItam' 20 abhyutthAnAdibAhyavinayavantam , evaMvidhaM zipyaM vaiyAvRttyamAcAryaH kArayet // 1601 // Aha kimarthaM vaiyAvRttyakarasyeyanto guNA mRgyante ? ucyate sAhaMti ya piyadhammA, esaNadose abhiggahavisese / [opa.bhA 135] evaM tu vihiggahaNe, davvaM vavati gIyatthA // 1602 // priyadharmANa upalakSaNatvAdaparairapyanantaroktaguNairyuktA vaiyAvRttyakarAH "sAhati" tti kathayanti 25 'eSaNAdoSAn' prakSita-nikSiptAdIn / yathA--itthaM prakSitadoSo bhavati, itthaM tu nikSipta ityaadi| etaizca doSairduSTaM sAdhUnAM na dIyate / 'abhigrahavizeSA~zca' jinakalpika-sthavirakalpikasambandhinaH kathayanti / 'evam' uktena vidhinA sthApanAkuleSu grahaNe zraddhAM vardhayanto gItArthAH 'dravyamapi' vaiyAvRttyaghRtAdikaM vardhayanti // 1602 // idameva bhAvayati kareNa zrAdebhya esaNadose va kae, akae vA jaiguNe vikatthitA / eSaNAdikahayaMti asaDhabhAvA, esaNadose guNe ceva // 1603 // doSANA'eSaNAdoSe' mrakSitAdau kRte vA akRte vA 'yatiguNAn' zAnti-mArdavAdIn 'vikatthamAnAH' mabhigRhI. teSaNAdInAM vividhaM zlAghamAnAH 'azaThabhAvAH' kaitavavarjitAH na bhakSaNopAyanimittamiti bhAvaH eSaNA doSAn ca jJApanA Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram ? kathayanti / tathA guNAH-sAdhUnAM prAzukaiSaNIyabhakta-pAnapradAnaprabhavAH pApakarmanirjarAdayastA~ca gItArthAH kathayanti / yathA samaNovAsagamsa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsueNaM esaNijjeNaM asaNa-pANakhAima-sAimeNaM paDilAbhemANamsa kiM kajjai ? goyamA ! egaMtaso nijarA kajjai, natthi ya se 5 kei pAvakamme kajai tti / ( bhagavatI za0 8 u0 6 patra 373-1) // 1603 // athetthaM na kathayeyuH tataH ke doSAH ? ityAha-- bAlAI paricattA, akahiMte'NesaNAigahaNaM vA / na ya kahapabaMdhadosA, aha ya guNA sAhiyA hoti // 1604 // teSu zrAddhakuleSu jinakalpikA bhikSArthamAyAtAH, teSAM paramAnnAdikaM lepakRtamupanItam , taizca 10 bhagavadbhiH pratipiddham , tatastAni zrAddhakAni cintayeyuH--eta eva pradhAnAH sAdhavaH, itare tu nigdha-madhuradravyagrAhiNaH sarve'pi nAmadhArakamAtrAH sAdhvAbhAsA eveti / tataH zraddhAbhaGgabhAJji tAni bhUyaH prAyogyadravyaM nopaDhauMkayeyuH / evamabhigrahavizeSAn akathayadbhirgItArthairbAlAdayaH parityaktA bhavanti / athaiSaNAdoSAn zuddhabhakta-pAnadAnamya ca guNAn na kathayeyuH tatastAni zrAddha kAnyaneSaNAM kuryuH / tatra yadi pratiSidhyate tadA'pi bAlAdayaH parityaktAH, teSAM prAyogyAbhAve 15 saMstaraNAbhAvAt / atha na pratiSidhyate tato'neSaNAdigrahaNaM bhavet , Adizabda eSaNAdoSANAmeva svagatAnekabhedasUcakaH / Aha gocarapraviSTAnAM sAdhUnAM kathAprabandhaH kartuM na kalpate, amI ca sAdhava itthameSaNAdoSAdInAM kathAM prabadhnantaH kathaM na doSabhAjo bhavanti ? ityucyate--'na ca' naivAtra kathApravandhadoSA bhavanti, yadi hi bhakta-pAnalolupatayA kathAM prabandhIyustato bhaveyurdoSAH, taca nAsti, eSaNAzuddhihetoreva teSAmitthaM kathanAt / atha ca pratyutetthaM kathayadbhistairgItArthaH 20 'guNAH' bAla-vRddhAdhupaSTambha-gurubhaktiprabhRtayaH sAdhitA bhavanti // 1604 // (granthAnam-7620 / malayagirikRtagranthAnam-4600 / ubhayagranthAgram-12220 / ) kathaM punaste kathayanti ? ityAha ThANaM gamaNA''gamaNaM, vAvAraM piMDasohimullogaM / jANatANa vi tujhaM, bahuvakkhevANa kahayAmo // 1605 // 25 'sthAna' nAma Atma-pravacana-saMyamopaghAtavarjito bhUbhAgaH / yatra sthitasya gavA-'zva-mahiSAderAha nanAdi na bhavati se AtmopaghAtarvarjitaH / yatra tu nirddhamanAdyazucisthAnavyatirikte pradeze sthitasya lokaH pravacanasyAvarNaM na bRyAt se pravacanopaghAtarjitaH / yatra punaH pRthivyAdikAyAnAM virAdhanA na bhavati sa saMyamopaghAtavarjitaH / IdRze sthAne sAdhunA dAyakena vA sthitvA bhikSA grAhyA deyA veti jJApayanti / 'gamanaM' nAma dAyakena bhikSAdAnArtha gRhamadhye pravizatA SaTakAyAnAmupamardanama30 kurvatA gantavyam / evam 'Agamanamapi' bhikSAM gRhItvA sAdhusammukhamAgacchatA dAyakenopayukte nAgantavyam / vyApAraH-kartana-kaNDana-peSaNAdikaH, taM ca samyag jJApayanti-IdRze vyApAre bhikSA grahItuM kalpate, IdRze tu neti / "piMDasohimulloga" ti piNDazuddheH 'ulloka' lezoddezaM 1-3-6 tat bhA0 // 2-4-7 varjitam bhA0 // 5degvyAdInAM kA bhA0 // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1604-8] prathama uddezaH / 471 kathayanti, 'itthamAdhAkarmAdayo doSA upajAyante, itthamemidoSairaduSTaH piNDaH sAdhUnAM dIyamAnaH zuddho bahuphalazca bhavati ityevaM piNDaniyuktiM lezato jJApayantIti bhAvaH / tathA yadyapi yUyamidaM sAdhudharmasvarUpamagre'pi jAnItha tathApi yuSmAkaM bahuvyAkSepANAmavismaraNArthaM kathayAma iti // 1605 // api ca--- kesiMci abhiggahiyA, aNabhiggahiesaNA u kesiMci / mA hu avaNaM kAhiha, savve vi hu te jiNANAe // 1606 // keSAzcit sAdhUnAmabhigRhItA eSaNA, yathA jinakalpikAnAm / keSAJcit tvanabhigRhItA, yathA gacchavAsinAm , saptakhapi piNDeSaNAsu teSAM bhakta-pAnasya grahaNAt / evaM cAparAparAM bhakta-pAnagrahaNasAmAcArI dRSTvA yUyaM mA avajJAM kariSyatha / kutaH ? ityAha --'sarve'pi te' bhagavanto jinakalpikAH sthavirakalpikAzca jinAjJAyAM vartante, svakhakalpasthitiparipAlanAt , 10 ato na ke'pyavajJAtumarhantIti bhAvaH / / 1606 // kiJca saMviggabhAviyANaM, luddhagadidvaitabhAviyANaM ca / muttUNa khetta-kAle, bhAvaM ca kahiMti suddhaMchaM // 1607 // yeSAM zrAddhAnAM purata eSaNAdoSAH kazyante te dvidhA--saMvimabhAvitA lubdhakadRSTAntabhAvitAzca / saMvigneH-udyatavihAribhirbhAvitA: saMvignabhAvitAH / ye tu pArzvasthAdibhirlubdhakadRSTAntena 15 bhAvitAste lubdhakadRSTAntabhAvitAH / katham ? iti ced ucyate-te pArzvasthAH zrAddhAnityaM prajJApayanti-yathA kamyApi hariNamya pRSThato lubdhako dhAvati, tasya ca hariNasya palAyanaM zreyaH, lubdhakasyApi tatpRSThato'nudhAvanaM zreyaH; evaM sAdhorapyaneSaNIyagrahaNataH palAyitumeva yujyate, zrAvakasyApi tena tenopAyena sAdhoreSaNIyamaneSaNIyaM vA dAtumeva yujyate iti / itthaM dvividhAnAmapi zrAddhAnAM purataH zuddhaM-dvAcatvAriMzaddoSarahitaM yaduJchamivoJchaM stokastokagrahaNAt 'zuddho-20 cham' utsargapadamityarthaH tat kathayanti / kiM sarvadaiva ? na ityAha-'muktvA kSetra-kAlau bhAvaM ca' iti kSetraM-karkazakSetramadhvAnaM vA kAlaM-durbhikSAdikaM 'bhAvaM' glAnatvAdikaM pratItya te zrAddhAH kiJcidapavAdamapi grAhyante // 1607 // api ca idamapi te zrAddhA jJApanIyAH __ saMtharaNammi asuddhaM, doNha vi giNhaMta-ditayANahiyaM / / AuradiTuMteNaM, taM caiva hiyaM asaMtharaNe // 1608 // saMstaraNaM nAma-prAzukameSaNIyaM cAzanAdi paryAptaM prApyate na ca kimapi glAnatvaM vidyate tatra 'azuddham aprAzukamaneSaNIyaM ca gRhNato dadatazca dvayorapi 'ahitam' apathyam , gRhRtaH saMyamabAdhAvidhAyitvAd dadatastu bhavAntare khalpAyurnibandhanakarmopArjanAt / 'tadeva' azuddham 'asaMstaraNe' anirvAhe dIyamAnaM gRhyamANaM ca 'hitaM' pathyaM bhavati / Aha kathaM tadeva kalpyaM tadeva cAkalpyaM bhavitumarhati ? iti ucyate-AturaH-rogI tasya dRSTAntenedaM mantavyam / 1degvaH / idaM ca yUyaM sakalamapi jAnItha bhA0 // 2 "te duvihA-saMviggabhAviyA vA liMgasthabhAviyA vA / luddhagadiluto liMgatyehiM" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // 3degpyakalpanIyama bhA0 // 4 sAdhoH kalpanIyamakalpanIyaM vA bhA0 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhiprahaNam 472 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 yathA hi rogiNaH kAmapyavasthAmAzrityAnnaupadhAdikamapathyaM bhavatiM, kAJcit punaH samAzritya tadeva pathyam, evamihApi bhAvanIyam || 1608 // tadevaM bhAvitaM " sAhaMti ya piyadhammA, esaNadose abhiggahavi se se" ( gA0 1602 ) iti / atha yaduktam " evaM tu vihigahaNe" ( gA0 1602 ) ti tatra vidhigrahaNaM bhAvayati -- saMcayamasaMcayaM, nAUNa asaMcayaM tu givhaMti / 5 saMcayaM puNa kaje, nibbaMdhe caiva saMtariyaM / / 1609 // prAyogyadravyaM dvidhA -- saJcayikamasaJcayikaM ca / 'saJcayikaM' ghRta- guDa - modakAdi, 'asaJcayikaM' tu dugdha-dadhi-zAli sUpadi / tatra yadasaJcayikaM tat sthApanAkuleSu prabhUtaM jJAtvA gRhNanti / saJcayikaM punarlAna- prAghUrNakAdau mahati kArye utpanne gRhNanti / atha zrAddhAnAM mahAn nirbandho 10 bhavati tato'glAnA api gRhNanti paraM 'sAntaritaM' na dine dine iti bhAvaH / eSa saJcayika - grahaNasyApavAda uktaH // 1609 // athApavAdapadasyApyapavAdamAha - sthApanAkulebhyo 20 bhaktAdi grahaNe sAmAcArI ahavaNa saddhA-vibhave, kAlaM bhAvaM ca bAla- buDDhAI | nAu niraMtaragahaNaM, chinnabhAve ya ThAyaMti / / 1610 // " ahavaNa" ci akhaNDamavyayaM prakArAntaradyotanArtham / zrAvakANAM zraddhAM ca - dAnaruciM tIvrAM 15 parijJAya vibhavaM ca vipulaM tadIyagRheSvavagamya 'kAla' durbhikSAdikaM 'bhAvaM ca ' glAnatvAdikaM jJAtvA bAla-vRddhAdayo vA ApyAyitA bhavantviti jJAtvA nirantaragrahaNamapi kurvanti, saJcayika - mapi dine dine gRhNantIti bhAvaH / yAvacca dAyakasya dAnabhAvo na vyavacchidyate tAvadacchinne bhAve 'tiSThanti' dIyamAnaM pratiSedhayantItyarthaH, yathA teSAM bhUyo'pi zraddhA jAyate / / 1610 // atha sthApanAkuleSu bhakta - pAnagrahaNe sAmAcArImabhidhitsurAha-- davvapyamANa gaNaNA, khAriya phoDiya taheva addhA ya / [ ogha. bhA. 136 ] saMvigga eNgaThANe, aNegasAhUsu pannarasa / / 1611 // 1 yathA hi rogiNaH kAmavyavasthAmAzritya padhyamapathyaM bhavati, kAJcit punaH samAzritya apathyamapi pathyam; evamihApi bhAvanIyam / gAbhAva (yathA vA ) viSAdika mauSadhalavamAtramavyupayujyamAnamapazyatayA mahatIM cittaviplutiprabhRtikAM duHkhAsikAM janayati, tadeva sAnnipAtikAdirogA vegavihvalIbhUtasya puruSasya rasabhipagupadezenopayujyamAnaM pathyarUpatayA pariNamati mahatIM ca cetanApATavaprabhRtikAM sukh| sikAM sampAdayati / uktaM ca"sarujasyauSadhaM pathyaM, nIrujasya kimauSadhaiH ? / " evaM saMstaraNe satyazuddhamazanAdikaM viSAdivadapazyatayA dAyaka - grAhakayorubhayorapi mahatImiha paratra ca duHkhaparamparAmupajanayati, tadevAsaMstaraNe dIyamAnamAdIyamAnaM vA paramAmRtavat pariNamati, tatazca krameNAjarAmaratvalakSaNAM mahatIM sukhAsikAmutpAdayatIti || 1608 // bhA0 / "Atura diNaM yathA - 'vyAdhitasyauSadhaM pathyaM, nIrujasya kimauSadhaiH ? / ' jadhA vA khIraM egasya apatyaM egassa patthaM uvaNayo kAtantro / annaM ca kahiMti--aja AyariyANa abhattaTTo, ajja AyaMbilaM nivvIiyaM taddivasaM pariharaMti" iti cUrNau vizeSacUrNau ca // 2 kAdikamavinAzi dravyam, 'asa' bhA0 // 3 pAdikaM vinAzi | tatra bhA0 // 4 eva ThavaNA, aNe tA0 // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1609-14] prathama uddezaH / / 473 dravyaM-zAlyAdi tasya pramANaM jJAtavyam , kiyadatra gRhe rasavatyAM zAli-mudgAdikaM. dine dine pravizati ? / 'gaNanA' nAma kiyanti ghRtapalAnyatra pravizanti ? yadvA kiyanti mAnuSANyatra jemayanti ? / "khAriya" tti kSAraH-lavaNaM tena saMskRtAni 'kSAritAni' lavaNakarIrAdIni vyaJjanAni tAni kiyantyatra pacyante ? iti / "phoDiya" tti 'sphoTitAni' marica-jIrakAdikaTubhANDadhUpitAni zAlanakAni eteSAmapi tathaiva pramANaM jJAtavyam / 'addhA' kAlaH sa jJAtavyaH, 5 kimatra prahare velA ? uta sArddhaprahare ? Ahozcit praharadvaye ? iti / etad dravyapramANAdikaM vijJAya 'saMvimaH' mokSAbhilApI "egaThANe" ti ekaH saGghATakastatra pravizati / yadi punaraneke sAdhavaH sthApanAkuleSu pravizanti tataH 'paJcadaza' AdhAkarmAdayo anisRSTAntA udgamadoSA bhavanti, adhyavapUrakasya mizrajAta evAntarbhAvAt / eSa saGgrahagAthAsamAsArthaH // 1611 // asyA eva bhApyakRd vyAkhyAnamAha 10 asaNAidavbamANe, dasaparimiya egabhattamuvbarai / so egadiNaM kappai, nicaM tu ajjhoyaro iharA // 1612 // azanam-odana-mudgAdi, AdigrahaNAt pAnaka-khAdima-svAdimaparigrahaH, eteSAM dravyANAM parimitAnAmaparimitAnAM vA mAna-pramANaM jJAtavyam / yatra parimitamazanAdi dravyaM pravizati tatra dazAnAM mAnuSANAM hetorupaskriyamANe ekasya-aparasya yogyaM bhaktaM-bhaktArthamudvarati, sa ca bhaktArtha 15 ekasya sAdhoH paripUrNAhAramAtrArUpa eka dinaM grahItuM kalpate / 'itarathA' yadi dvitIyAdiSu divaseSu gRhNanti tadA "nicaM tu" tti sa sAdhubhiH pratidivasagRhyamANo bhaktAoM nityajemanameva taiH zrAddhairgaNyate, tatazca tadarthamadhyavapUrakaH prakSipyeta // 1612 // evaM tAvat parimitamAzrityoktam / athAparimitamadhikRtyAha aparimie AreNa vi, dasaNhamuvbarai egbhttho| vaMjaNa-samiima-piDhe-vesaNamAIsu ya taheva // 1613 // yatra punaraparimitaM rAdhyate tatra dazAnAM mAnuSANAm 'ayaMgapi' navASTAdisaGkhyAkAnAmapi heto rAddhe ekasya yogyo bhaktArtha udvarati, sa ca dine dine kalpata iti / Aha ca cUrNikRt aparimie puNa bhatte dasaNha AreNa vi egamsa bhattaTTo diNe diNe kappai ceva / tathA vyaJjanAni-tImana-vaTikA-bharjikAdIni, "samitima" tti samitA-kaNikkA tayA niSpa-23 nnAH samitimAH-maNDakAH pUpalikA vA, piSTam-uNDerakAdi saktuprabhRti vA, vesaNaM-marica-jIraka-hiGguprabhRtikaM kaTubhANDam , AdigrahaNAd lavaNa-zuNThyAdiparigrahaH / eteSAmapi parimANaM tathaiva draSTavyaM yathA'zanAdInAm !! 1613 // etAvatA "dravyapramANaM gaNanA-kSArita-sphoTitAni" (gA01611) iti gAthAdalaM bhAvitam / atha "addhA ya" (gA0 1611) tti padaM vyAcaSTe satikAladdhaM nAuM, kule kule tAhi tattha pavisaMti / / osakkaNAidosA, alaMmeM bAlAihANI vA // 1614 // 1kAni kiyanmAtrANyatra saMskriyante ? / "addha" tti 'addhA' bhA0 // 2degcaM ciya oyaro tA0 // 30 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhAya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 satkAlAddhA-bhikSAyAH sambandhI yo yatra dezakAlarUpo'ddhA taM jJAtvA kule kule tasmin dezakAle tatra pravizanti / atha dezakAle'tikrAnte'prApte vA pravizanti tato'vaSvaSkaNAdayo doSAH / athAvapvaSkaNAdikaM tAni zrAddhakAnyazuddhadvAnadoSazravaNavyutpannamatIni na kuryuH tataH prAyogyadravyasyAlA bAlAdInAM hAnirbhavediti / / 1614 // evaM yatra kSetra eka eva gaccho bhavet 5 tatra sthApanAkulapraveze sAmAcArI bhaNitA / athAnekagacchaviSayAM tAmevAbhidhitsurAha - ego va hoja gaccho, donniva tinni va ThavaNA asaMvigge / sohI gilANamAI, asaI ya davAi emeva // 1615 // vivakSitakSetre eko vA gaccho bhaved dvau vA trayo vA, taMtrakaM gacchamAzritya vidhiruktaH / atha yAdIn gacchAnadhikRtya vidhirabhidhIyate -- "ThavaNA asaMvigge" tti yeSu asaM vimA: pravi10 zanti teSAM zrAddhakulAnAM sthApanA karttavyA, na teSu praveSTavyam / atha pravizanti tataH paJcadazodgamadoSAnApadyante, "sohi" tti taddoSaniSpannA 'zodhiH prAyazcittam / yadvA " sohi" tti par3ha "gilANamAI" ityuttarapadena saha yojyate, tato'yamarthaH lAna - prAghUrNakAdInAmarthAyAsaMvignabhAviteSvapi kuleSu 'zodhiH' eSaNAzuddhiH tayA zuddhaM bhaktaM gRhyate na kazcid doSaH / " asaI i davAi emeva " tti anyatra 'asati' avidyamAne dravAdikamapi 'evameva' asaMviprabhAvita - 15 kuleSu grahItavyamiti dvAragAthAsamAsArthaH // 1615 // athainAmeva vivarISurAha-- saMviggamaNunAe, ati ahavA kule viriMcaMti / 474 annAuMchaM va sahU, emeva ya saMjaIvagge / / 1616 // iha yaistat kSetraM pratyupekSitaM teSu pUrvasthiteSu ye'nye sAdhavaH samAyAnti te sAmbhogakA asAmbhogikA vA syuH / tatrAsAmbhogikeSu saMvibheSu vidhirucyate - saMvibhairvAstavya sAdhubhiH 'anu20 jJAte' 'yUyaM sthApanAkuleSu pravizata, vayamajJAtoJchaM gaveSayiSyAmaH' ityevamanujJAyAM pradattayA ya AgantukAH saMvignAste sthApanAkuleSu " aiMti" tti pravizanti / vAstavyAstu sthApanA kulavarjeSu . guru- bAla-vRddhAdInAmAtmanazca hetorbhakta-pAnamutpAdayanti / atha vAstavyA asahiSNavastato yAvanto gacchAstAvadbhirbhAgaiH sthApanA kulAni viriJcanti - AryAH ! etAvatsu kuleSu bhavadbhiH praveSTavyam, etAvatsu punarasmAbhiriti / athavA yadyAgantukAH " sahU" iti 'sahiSNavaH' samarthazarIrAstato25 'jJAtoJchaM gaveSayantaH paryaTanti / evameva ca saMyatIvarge'pi draSTavyam, tA api vyAdigacchasadbhAve evaMvidhameva vidhiM kurvantItyarthaH // 1616 // evaM tu annasaMbhoga saMbhoiANa te caiva / jANittA nibbaMdhaM, vatthavveNaM sa u pamANaM / / 1617 / / 1 gAthayaM cUrNikRtA vizeSacUrNikRtA ca purAbanagAthAtvena nirdiSTA || 2 alAbhe dravAdeg // 3 iha ye drayAdayo gacchAH [te] parasparaM sAmbhogikA bhA0 // 4deg ttAyAmiti bhAvaH ' bhA0 // 5 'smAbhirityevaM vibhuJjatIti (vibhajantIti bhAvaH / atha bhA0 / "athavA majjAtaM TaveMti -- evatiehiM kulehiM tubhe pavisejjAdha, evatiehiM amhe pavisissAmo, evaM 'viricaMti 'vibhajantItyarthaH " iti cUrNo vizeSacUrNo ca // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 1615-19] prathama uddezaH / 475 evaM 'tuH punararthe eva punarvidhiranyasAmbhogikAnAmuktaH, ye tu sAmbhogikAH-parasparamekasAmAcArIkAsteSAmAgantukAnAmarthAya ta eva vAstavyAH sthApanAkulebhyo bhakta-pAnamAnIya prayacchanti / atha zrAddhAH prAghUrNakabhadrakA atIva nirbandhaM kuryuH, yathA-prAghUrNakasaGghATako'pya. smadgRhe sthApanIyaH, tato nirbandhaM jJAtvA vAstavyasaGghATikena AgantukasaGghATikaM gRhItvA tatra gantavyam / yadi ca tatra pracuraM prAyogyaM prApyate tata AgantukasaGghATikena gaveSaNA na karttavyA-5 kimityetAvat pracuraM dIyate ? kintu 'sa tu' sa eva vAstavyasaGghATikastatra pramANam , yAvanmAnaM grahItavyaM yadvA kalpanIyaM tadetat sarvamapi sa eva jAnAtIti bhAvaH // 1617 // eSa ekamyAM vasatau sthitAnAM vidhiruktaH / atha pRthagvasativyavasthitAnAmAha asai vamahIeN vIsuM, rAyaNie vasahi bhoyaNA''gamma / asahU apariNayA vA, tAhe vImuM'sahU viyare // 1618 // vistIrNAyA vasateH 'asati' abhAve 'vipvak' pRthag anyasyAM vasatau sthitAnAmAgantuko vAstavyo vA yaH 'ratnAdhikaH' AcAryastasya vasatAvAgamyAvamaratnAdhikena bhojanaM kartavyam / athaikasmin gacche dvayorvA gacchayo: 'asahiSNavaH' glAnA bhaveyuH apariNatA vA zaikSAH parasparaM militAH santo'saGkhaDaM kuryuH tadA "vImuM" ti apariNatAn 'viSvak' pRthag bhojayanti / "sahU. viyare" ti akAraprazleSAd asahiSNUnAM prathamAlikAM 'vitaranti' prayacchanti / tato'pariNatAn / / vasatau sthApayitvA kRtaprathamAlikAn asahiSNUn gRhItvA sarve'pi ratnAdhikavasatau gatvA maNDalyAM muJjate / athavottarArddhamanyathA vyAkhyAyate-'asahU" iti yadyavamaratnAdhika AcAryaH vayamasahiSNurna zaknoti ratnAdhikAcAryasannidhau gantuM na yA tAvatI velAM pratipAlayituM zaktaH 'apariNatA vA' agItArthAstasya zipyAsteSAM nAsti ko'pi sAmAcAryA upadeSTA AlocanAyA vA pratIcchakaH tato viSvagvasatau dvAvapyAcAryoM samuddizataH / "sahU viare" ti 'yA' athavA yadi 20 ratnAdhikaH sahiSNumtataH 'itarasya' avamaratnAdhikasyopAzrayaM gatvA samuddizati // 1618 / / evaM tAvad dvayorgacchayorvidhiruktaH / atha trayo gacchA bhaveyustataH ko vidhiH ? ityAha tihaM ekkeNa samaM, bhattaTuM appaNo avaDhaM tu / / pacchA iyareNa samaM, AgamaNa viregu so ceva // 1619 // yadyeka AcAryo vAstavyo bhavati dvI cAgantuko tata itthaM trayANAmAcAryANAM sambhave dvayo- 25 rAgantukayormadhyAd yo ratnAdhikastasya sambandhI yo vaiyAvRttyakarastenaikena samaM vAstavyAcAryavaiyAvRttyakaraH paryaTana prAghUrNakAcAryamya hetoH 'bhaktArtha' paripUrNAhAramAtrArUpam 'Atmanazca' AtmIyAcAryArtham 'apArddham' arddhadhruvamAnaM zrAddhakulebhyo gRhNAti / pazcAd 'itareNa' AgantukAvamaralAdhikAcAryasambandhinA vaiyAvRttyakRtA samaM paryaTan tathaiva tadyogyaM bhaktArthamAtmanazvArddhadhruvamAnaM gRhNAti / "AgamaNa virego so ceva" tti yadi tri-catuHprabhRtInAmAcAryANAmAgamanaM bhavati 30 tataH sa eva 'virekaH' vibhajanam / kimuktaM bhavati ?-tadIyairapi vaiyAvRttyakaraiH samaM yathAkrama paryaTatA vAstavyasAdhunA''lmIyAcAryArtha tathA byAdibhirbhAgairbhaktArthaM vibhajya bhaktaM grahItavyaM yathA sarvAntimavaiyAvRttyakareNa samaM paryaTannAtmagurUNAM bhakArya paripUrayatIti // 1619 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 atha "gilANamAI asati" (gA0 1615) tti padaM vivRNoti ataraMtassa u jogAsaIe~ iyarehi~ bhAvie visiuM / ___annamahANasuvakkhaDa, jaM vA sannI sayaM bhuMje // 1620 // "ataraMto" glAnaH tasya upalakSaNatvAdAcAryasyApi yad yogyaM-prAyogyaM tasya asati-alAbhe / itare nAma-asaMvimAstai viteSu zrAddhakuleSu pravizya yasmin mahAnase te asaMvimA adhyavapUrakAdidoSaduSTAM bhikSAM gRhNate tad varjayitvA yadanyasmin mahAnase kevalaM gRhArthamevopaskRtaM tato glAnAdyarthaM gRhyate, yad vA bhaktaM pRthagupaskRtaM "sannI" sa gRhakhAmI zrAvakaH svayaM bhute tato vA gRhyate, anyadIyAdvA kuto'pi gRhAd yat praheNakAdikamAyAtaM tad gRhyate // 1620 // ___ atha "davAi emeva" ( gA0 1615) tti padaM vyAkhyAnayati ___ asatIe va davasa va, parisittiya-kaMji-guladavAINi / attaTThiyAi~ giNhai, savvAlaMbhe vimissAiM // 1621 // - yadi glAnasya gacchasya vA yogyaM dravaM-pAnakaM saMvigmabhAviteSu kuleSu na labhyate tadA dravasya 'asati' abhAve'saMvimabhAvitepvapi kuleSu "parisittiya" ti yenopNodakena dadhibhAjanAni nirlepyante tat pariSiktapAnakam , kAJjikam-AranAlam , guladravaM nAma-yasyAM kavallikAyAM guDa 15 utkAlyate tasyAM yat taptamataptaM vA pAnIyaM tad guDopaliptaM dravaM guDadravam , AdigrahaNAt ciJcApAnakAdiparigrahaH / etAni pAnakAni yadi taiH zrAddhakaiH 'AtmArthitAni' prathamamevAtmArtha kRtAni tadA glAnAdyartha gRhNAti / "sabAlaMbhe" tti yadi sarvathaiva glAnasya vA gacchasya vA yogyameSaNIyaM pAnakaM na labhyate tadA "vimIsAiM" ti 'vimizrANi' asaMvimAnAM zrAvakANA yA'yAMyAcittIkRtAni tAnyapi dvitIyapade gRhynte||1621|| atha "asaIi davAdi (gA0 1615) 20 ityatra yo'yamAdizabdastasya saphalatAmupadarzayannAha _. pANaTThA va paviTTho, visuddhamAhAra chaMdio giNhe / addhANAi asaMthari, jAuM emeva jadasuddhaM // 1622 // pAnakArthaM vA praviSTo yadi 'vizuddhana' eSaNIyenAhAreNa gRhapatinA chandyate-nimanyate tatazchanditaH san tamapi gRhNAti / tathA 'addhANAI' tti adhvanirgatAnAM sAdhUnAM hetoH AdizabdA25 davamaudaryA-'zivAdiSu vA asaMstaraNe'saMvigmabhAvitakuleSu 'evameva' glAnoktavidhinA zuddhAnveSaNe 'yatitvA' yatnaM kRtvA tato yad 'azuddham' aneSaNIyaM tadapyAgamoktanItyA gRhNanti // 1622 // ukta sthavirakalpikAnadhikRtya vihAradvAram / athAmUnevAGgIkRtya sAmAcArIdvAramabhidhitsuH prAguktameva ( gA0 1378 gA0 1382-83-84 ca ) dvAragAthAcatuSTayamAhasthavira. icchA micchA tahakkAre, Avassi nisIhiyA ya ApucchA / kalpikA paDipuccha chaMdaNa nimaMtaNA ya uvasaMpayA ceva // 1623 // cAryaH suya saMghayaNuvasagge, AtaMke veyaNA kati jaNA ya / thaMDilla vasahi kiccira, uccAre ceva pAsavaNe // 1624 // 1raNe sati evameva' glAnokavidhinA yatitvA prathamaM zuddhaM tato yad bhA0 // nAM sAmA- 30 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / ovAse aNaphalae, sArakkhaNayA ya saMThavaNayA ya / pAhuDa aggI dIve, ohANa vase kai jaNA ya / / 1625 / / bhikkhAyariyA pANaga, levAleve tahA aleve ya / bhApyagAthAH 1620 - 30 ] 477 AyaMvila paDimAo, gacchammi u mAsakappo u / / 1626 / / AsAmarthaH prAgvad draSTavyaH / / 1623 / / 1624 // 1625 || 1626 // yastu vizeSastamupadidarzayiSurAha oheNa dasavihaM piya, sAmAyAriM na te parihavaMti / pavayaNamAya jahane, savvasuyaM caiva ukkose / / 1627 // 'oghena' sAmAnyato dazavidhAmapi sAmAcArI na 'te' sthavirakalpikAH parihApayanti / AcAryAdipuruSavizeSApekSayA tu yA yasyecchAkArAdikA yujyate yA ca tathAkArAdikA na yujyate sA 10 tathA vaktavyA / zrutadvAramaGgIkRtya jaghanyato gacchavAsinAmaSTau pravacanamAtaraH zrutam / utkarSataH sarvameva zrutam, caturdazapUrvANIti hRdayam // 1627 // savvesu vi saMgha hoMti dhiidubbalA va baliyA vA / AtaMkA uvasaggA, bhaiyA visahaMti va navati // 1628 // sthavirakalpikAH 'sarveSvapi SaTsvapi saMhananeSu bhavanti, dhRtyA'pi - mAnasAvaSTambhalakSaNayA 15 durbalA vA bhaveyurbalino vA / 'AtaGkAH ' rogAH 'upasargAH' divyAdayo yadi samudIryante tadA tAn viSahante vA na veti 'bhaktAH' vikalpitAH, yadi jJAnAdipuSTAlambanaM bhavati tadA cikisAdividhAnAnna sahante itarathA tu samyagadInamanasaH sahanta iti bhAvaH // 1628 // duvihaM piveyaNaM te, nikAraNao sahati bhaiyA vA / amamatta aparikammA, vasahI vi pamajaNaM mottuM // 1629 // 'dvividhAmapi' AbhyupagamikIma pakramikI ca vedanAM 'niSkAraNataH ' kAraNamantareNa sahante 'bhAjyA vA' asahiSNutvaM-tIrthAvyavacchedAdikAraNavazAnna sahante'pIti bhAvaH / tathA vasatirapi teSAm ' amamatvA' mameyamityabhiSvaGgarahitA, 'aparikarmA' upalepanAdiparikarmavarjitA, kiM sarvathaiva : na ityAha-pramArjanAmekAM muktvA / kAraNe tu samamatvA saparikarmA'pi bhavati / tatrApariNatacAritrANAM zaikSAdInAM mameyamityabhiSvaGgavidhAnAt samamatvA, saparikarmA tvaparikarmAyA 25 vasateralAbha draSTavyA / / 1629 // atha kati janAH sthaNDilaM ceti dvAradvayasya vizeSamAha - tigamAIyA gacchA, sahassA battIsaI usaseNe / thaMDilaM pi ya paDhamaM vayaMti sese vi AgADhe // / 1630 // 'trikAdayaH ' tri- catuHprabhRtipuruSaparimANA gacchA bhaveyuH / kimuktaM bhavati : - ekasmin gacche jaghanyatastrayo janA bhavanti, gacchasya sAdhusamudAyarUpatvAt tasya ca trayANAmadhastAda - 30 bhAvAditi / tata Urddha ye catuH paJcaprabhRtipuruSasaGkhyAkA gacchAste madhyamaparimANataH pratipatta - vyAstAvad yAvadutkRSTaM parimANaM na prApnoti / kiM punastat ? iti ced ata Aha-- "sahassa 1 'bhAjyA: ' vikalpanIyAH / yadi bhA0 // 2 tvAdikAraNavazato na sahadeg bhA0 ta0De0 // 1 20 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 battIsaI usabhaseNe" tti dvAtriMzat sahasrANyekasmin gacche utkRSTaM sAdhUnAM parimANam, yathA zrIRSabhasvAmiprathamagaNadharasya bhagavata RSabhasenasyeti / tathA sthaNDilamapi 'prathamam' anApAtamasaMlokamete gacchvAsino vrajanti / 'AgADhe tu bhAvAsannatAdau kAraNe 'zeSANyapi anApAtasaMlokaprabhRtIni sthaNDilAni gacchanti // 1630 || 'kiyacciram ?' iti dvAraM vizeSayannAha - fafer kAlaM vasihi, na ThaMti nikAraNammi iha puTThA / annaM vA maggaMtI, ThaviMti sAhAraNamalaMbhe / / 1631 // kiyacciraM kAlaM yUyamasyAM vasatau vatsyatha ? iti pRSTAH santo niSkAraNe na tiSThanti, kintu kSetrAntaraM gacchanti / atha bahirazivAdIni kAraNAni tatastatraiva kSetre'nyAM vasatiM mArgayanti / atha mRgyamANA'pyanyA na labhyate tataH sAdhAraNaM vacanaM sthApayanti, yathA-1 - nirvyAghAte tAvad 10 vayaM mAsaM yAvadavatiSThAmahe vyAghAte tu hInAdhikam // 1631 // atha lAghavArthaM zeSadvArANi tulyavaktavyatvAdatidizannAha-- 5 emeva sesa vi, kevaiyA vasihiha tti jA neyaM / [ pi.ni. 76 ] nikAraNa paDiseho, kAraNa jayaNaM tu kuvvaMti / / 1632 / / 'evameva' kiyacciradvAravat 'zeSeSvapi' uccAra - prazravaNAdiSu dvAreSu kiyanto vatsyatheti dvAraM 15 yAvanneyam / kim ? ityAha - eteSvapi niSkAraNe pratiSedhaH, na vasantIti bhAvaH kAraNe tu yatanAM kurvanti / kimuktaM bhavati : - yadi tiSThatAmuccAra-prazravaNayoH pariSThApanamakAle phalihakAbhyantarato vA nAnujAnanti tatastatra na tiSThanti / athAzivAdibhiH kAraNaistiSThanti tata uccAraM prazravaNaM vA mAtrakeSu vyutsRjya bahiH pariSThApayanti / evamavakAzAdiSvapi draSTavyam | navaramavakAze yatra pradeze upavezana-bhAjanadhAvanAdi nAnujJAtaM tatra nopavizanti, kamaDhakAdiSu ca bhAja20 nAni dhAvanti / tRNaphalakAnyapi yAni nAnujJAtAni tAni na paribhuJjate / saMrakSaNatA nAma yatra tiSThatAmagAriNo bhaNanti ' gavAdibhirbhajyamAnAM vasatimanyadvA samIpavartti gRhaM saMrakSata' tatrApyazivAdibhiH kAraNaistiSThanto bhaNanti - yadi vayaM tadAnIM drakSyAmastato rakSipyAma iti / saMsthApanatA nAma vasateH saMskArakaraNaM tasyAmapi niyuktA bhaNanti vayamakuzalAH saMsthApanA karmaNi karttavye / saprAbhRtikAyAmapi vasatau kAraNataH sthitA dezataH sarvato vA kriyamANAyAM prAbhRti25 kAyAM khakIyamupakaraNaM prayalena saMrakSanti, yAvat prAbhRtikA kriyate tAvadekasmin pArzve tiSThanti / sadIpAyAM sAmikAyAM vA vasatau kAraNe sthitA AvazyakaM vahiH kurvanti / avadhAnaM nAma yadi gRhasthAH kSetrAdiSu gacchanto bhaNanti - 'asmAkamapi gRheSUpayogo dAtavyaH mA zunaka- stenakAdayaH pravizyopadravaM kArSuH' iti, tatrApi kAraNe sthitAH svayamevAvadhAnaM dadati, anupasthApitarau - kSairvA dApayanti / yatra ca 'kati janA vatsyatha ?' iti pRSTe sati kAraNatastiSThadbhiH parimANani30 yamaH kRto yathA 'etAvadbhiH sthAtavyaM nAdhikaiH' tato yadyanye prAghUrNakAH samAgacchanti tadA teSAmavasthApanAya bhUyo'pyanujJApanIyaH sAgArikaH, yadyanujAnAti tataH sundarameva, atha nAnujA 1 natvAdikaM kimapi kAraNaM vyAghAto vA prathame sthaNDile ko'pi bhavet tataH 'zeSA' bhA0 // 2 'yamanupasthApitAdibhirvA avadhAnaM dadati dApayanti vA / yatra bhA0 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 mASyagAthAH 1631-37] prathama uddezaH / 479 nAti tato'nyasyAM vasatau sthApanImAste. prAghUrNakA iti // 1632 // bhikSAcaryAdInAmavazipyamANadvArANAM vizeSamAha niyatA'niyatA mikkhAyariyA pANa'na levalevADaM / __ aMbilamaNaMbilaM vA, paDimA savvA vi aviruddhA // 1633 // bhikSAcaryA 'niyatA' kadAcidAbhigrahikI 'aniyatA' kadAcidanAbhigrahikI, asaMsRSTA-saMsa-5 TAdyanyatamaiSaNAbhigrahavatI tadvarjitA veti bhAvaH / pAnamannaM ca lepakRtaM vA bhaved alepakRtaM vA / drAkSA-ciccApAnakAdi taka tImanAdikaM ca lepakRtam , sauvIrAdikaM valla-caNakAdikaM cAlepakRtam / AcAmlamanAcAmlaM vA dvayamapi kurvanti / 'pratimAzca' mAsikyAdikA bhadrAdikA vA sarvA apyamISAmaviruddhA iti // 1633 // uktaM sAmAcArIdvAram / atha sthitidvAramabhidhitsurigAthAdvayamAha khitte kAla caritte, titthe pariyAya Agame vee| kappe liMge lesA, jhANe gaNaNA amigahA ya // 1634 // pavAvaNa muMDAvaNa, maNasA''vanne u natthi pacchicaM / kAraNa paDikammammi u, bhattaM paMtho ya bhayaNAe // 1635 // kSetra 1 kAle 2 cAritre 3 tIrthe 4 paryAye 5 Agame 6 vede 7 kalpe 8 liGge 9 lezyAyAM 15 10 dhyAne 11 gaNanAyAM 12 eteSu sthitirvaktavyA, abhigrahAzvAmISAmabhidhAtavyAH 13 // 1634 // evaM prabAjanA 14 muNDApanA 15 manasA''panne tvaparAdhe nAsti prAyazcittaM 16 kAraNaM 17 pratikarmaNi ca sthitiH 18 bhaktaM panthAzca bhajanayA 19 iti gAthAdvayasamudAyArthaH // 1635 // avayavArtha tu pratidvAraM vibhaNiSurAha pannarasakammabhUmisu, khettaddhosappiNIi tisu holaa| tisu dosu ya ussappe, cauro palibhAga sAharaNe // 1636 // kSetradvAre janmataH sadbhAvatazca sthavirakalpikAH 'paJcadazasvapi karmabhUmiSu' bharatairAvata-videhapaJcakalakSaNAsu bhavanti / saMharaNataH paJcadazAnAM karmabhUmInAM triMzatAmakarmabhUmInAmanyatarasyAM bhUmau bhaveyuH / 'addhA' kAlamtamaGgIkRtyAvasarpiNyAM janmataH sadbhAvatazca 'triSu' tRtIya-caturtha-paJcamArakeSu bhaveyuH / "tisu dosu ya umsappe" ti utsarpiNyAM janmataH 'triSu' dvitIya-tRtIya-caturthepvara- 25 keSu sadbhAvatastu 'dvayoH' tRtIya-caturthArakayorbhavanti / noavasarpiNyutsarpiNIkAle janmataH sadbhAvatazca duHSamamuSamApratibhAge bhavanti, saMharaNatastu catvAro'pi pratibhAgA amISAM viSayatayA pratipattavyAH, tadyathA-suSamasuSamApratibhAgaH suSamApratibhAgaH suSamaduHSamApratibhAgaH duHSamasuSamApratibhAgazceti // 1636 // paDhama-biiesu paDivajamANa iyare u savvacaraNesu / 30 niyamA titthe jamma'TTa jahanne koDi ukkose // 1637 / / pavvajAe~ muhutto, jahanamukkosiyA u desUNA / 1 yAdibhireSaNAbhirapratiniyateti bhAvaH bhA0 // 2 jaNA utare tA0 // 20 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyA dhyAnayo vizeSaH bhAvaleiyA 480 saniryukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 AgamakaraNe bhaiyA, Thiyakappe aTThie vA vi / / 1638 // pratipadyamAnakA amI prathame vA - sAmAyikAkhye dvitIye vA chedopasthApanIyAkhye cAritre bhaveyuH / 'itare nAma' pUrvapratipannAste sarveSvapi caraNeSu bhavanti, sAmAyikAdiSu yathAkhyAtaparyanteSviti bhAvaH / tathA niyamAdamI tIrthe bhavanti nAtIrthe / paryAyo dvidhA - gRhiparyAyaH pravrajyAparyA5 yazca / taMtra gRhiparyAyo jaghanyato janmata ArabhyASTau varSANi, utkarSataH pUrvakoTI / pratrajyAparyAyo jaghanyato'ntarmuhUrttam, tadanantaraM maraNAt pratipAtAdvA, utkarSatastu dezonA pUrvakoTI / AgamaH - apUrva zrutAdhyayanaM tasya karaNe 'bhAjyAH' amI kurvanti vA na vA tamiti bhAvaH / kalpadvAre -- sthitakalpe vA asthitakalpe vA bhaveyuH / vedadvAraM sujJAnatvAd bhASyakRtA na bhAvitam / itthaM tu draSTavyam--vedaH strI-puM- napuMsakabhedAt trividho'pyamISAM pratipattikAle bhavet, pUrva10 pratipannakAnAM tvavedakatvamapi bhavatIti // 1637 / / 1638 // 25 bhaiyA udavvaliMge, paDivattI suddhalesa-dhammehiM / puvva paDivanagA puNa, lesA jhANe a annayare // / 1639 / / pratipadyamAnakAH pUrvapratipannakAzca dravyaliGge 'bhaktAH' vikalpitAH, kadAcit tad na bhavatyapIti bhAvaH / bhAvaliGgaM tu niyamAt sarvadaiva bhavaiti / tathA pratipattiH zuddhalezyA - dharmadhyAnayo15 rbhavet / kimuktaM bhavati ? - prathamataH pratipadyamAnakAH zuddhAkheva tisRSu lezyAsu AjJAvica - yAdau ca dharmadhyAne varttamAnAH pratipattavyAH / pUrvapratipannakAH punaH SaNNAM lezyAnAmanyatarasyAM lezyAyAmArttAdInAM ca caturNAM dhyAnAnAmanyatarasmin dhyAne bhaveyuH // 1639 // -atha lezyA dhyAnayoH kaH prativizeSaH ? ucyate--lizyate-rilapyate karmaNA saha yayA jIvaH sA lezyA - kRSNAdidravyasAcivyajanito jIvasya zubhAzubharUpaH pariNAmavizeSaH / uktaJca - kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH pravarttate // 20 sa ca calo vA syAdacalo vA / dhyAnaM punarnizcala evAzubha: zubho vA AtmanaH pariNAmaH / tathA cAha jhANeNa hoi lesA, jhANaMtarao va hor3a annayarI | ajhavasAo udaDho, jhANaM asubho subho vA vi / / 1640 / / leIyA dvividhA - dravyato bhAvatazca / tatra dravyalezyAmupariSTAd vakSyati / bhAvalezyA tvanantarokta eva zubhAzubharUpo jIvapariNAmaH / sA caivaMvidhA zubhAzubhapariNAmarUpA kRSNAdInAmanyatamA 1 "gihatthapariyAgo jahanneNaM aTTha sAyaregAI vAsAI, ukkoseNaM sAyaregA puNvakoDI" iti vizeSacUrNo // 2 t, kimuktaM bhavati ? - pUrva ta0 De0 // 3 'bhAjyA: ' vikalpanIyAH, kadA0 bhA0 // 4 vati / lezyAdvAre dhyAnadvAre ca cintyamAne pratipattiH bhA0 // 5 ata evAha bhA0 // 6 lezyA dvividhA - dravyato bhAvatazca / tatra dravyalezyAmupariSTAd vakSyati / bhAvalezyA tvanantarokta evAtmano mAnasikaH pariNAmaH, sa ca mAnasadhyAnAdananya iti kRtvA'bhidhIyate / 'dhyAnena' ArttAdinA karaNabhUtena 'lezyA' kRSNAdikA bhavati, yadA yAdRzaM praza Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1638-41] prathama uddezaH / 482 "lesa" ti bhAvalezyA dhyAnena vA bhavati dhyAnAntarato vA / dhyAnAntaraM nAma-ahaDhAdhyavasAya dhyAnAnta. rikA rUpA cintA, yadvA dhyAnasya dhyAnasya cAntarikA dhyAnAntaramucyate / dhyAnaM punaH 'dRDhaH' nizcalo'dhyavasAyo'zubho vA zubho vA mantavyam / sa ca nizcalo'dhyavasAyo mAnaso vAcikaH dhyAnam kAyikazceti tridhA draSTavyaH / dRDhazcAdhyavasAyo'ntarmuhUrtamAtrameva kAlaM yAvad draSTavyaH, parato nirantaraM dRDhAdhyavasAyasya kartumazakyatvAt / yazcAdRDho'dhyavasAyaH sa sarvo'pi cintetyabhidhIyate : cintA // 1640 // Aha yadyevaM tarhi cintA-dhyAnayoranyatvamApannam ? ucyate-nAyamekAntaH kintu syAdekatvaM syAdanyatvam / kathaM punaH ? iti ucyatejhANaM niyamA ciMtA, ciMtA bhaiyA u tI ThANesu / / cintAyA jhANe tadaMtarammi u, tabivarIyA va jA kAi // 1641 // dhyAnasya yad manaHsthairyarUpaM dhyAnaM tad niyamAt cintA / cintA tu 'bhaktA' vikalpitA tripu sthAneSu / 10 ca vize tathAhi-kadAcid 'dhyAne' dhyAnaviSayA cintA bhavati yadA dRDhAdhyavasAyena cintayati / "tadaMtarammi u" ti tasya-dhyAnasyAntaraM tadantaraM tasmin vA cintA bhavet , dhyAnAntarikAyAmityarthaH / 'tadviparItA vA' yA kAcid dhyAne dhyAnAntarikAyAM vA nAvatarati kintu viprakIrNA stamaprazastaM vA dhyAnaM bhavati tadA tAgeva prazastA aprazastA vA lezyA'pIti bhAvaH / "jhANaMtarato va" tti dhyAnAntaram-adRDhAdhyavasAyarUpaM cittaM yadvA dhyAnasya dhyAnasya cAntarikA dhyAnAntaramucyate, tatra vA vartamAnasya paNNAM lezyAnAmanyatarA lezyA bhavati / atha dhyAnamiti ko'rthaH ? ityAha-adhyavasAyaH 'dRDhaH' nizcalo'zubho vA zubho vA dhyAnamiti mntvym| dRDhazcAdhyavasAyA'ntamuhUttamAtrameva kAla yAvadadraSTavyaH, paratA nirantaraM dRDhAdhyavasAyasya kartumazakyatvAt / yazcADho'dhyavasAyaH sa sarvo'pi cintetyabhidhIyate na tu dhyAnam // 1640 // Aha yadyevaM tarhi cintA-dhyAnayoranyatvamupapannam ? ucyate-nAyamekAntaH kintu syAdekatvaM syAdanyatvam / kathaM punaH? iti ucyate bhA0 / kRSNAdInAmanyatarA lezyA dhyAnena vA bhaved dhyAnAntarato vA / dhyAnAntaraM nAma adRDhAdhyavasAyarUpA cintA, yadvA dhyAnasya dhyAnasya cAntarikA dhyAnAntaramucyate / dhyAnaM punaH 'dRDhaH' nizcalo'dhyavasAyo'zubho vA zubho vA mantavyam / dRDhazcAdhyavasAyo'ntamuhUrttamAtrameva kAlaM yAvad draSTavyaH, parato nirantaraM dRDhAdhyavasAyasya kartumazakyatvAt // 1640 // Aha yadyevaM tarhi cintA-dhyAnayoranyatvamApanam ? ucyate-nAyamekAntaH kintu syAdekatvaM syAdanyatvam / kathaM punaH ? iti ucyate ta0 De0 kaaN| ___ "lezyA-dhyAnayoH kaH prativizeSaH ? ucyate-lezyA dvividhA-dravyalezyA bhAvalezyA ca / tatra dravyalezyAmupariSTAd vakSyati / bhAvalezyA manoyogopayogaH / tasyA dhyAnAdananyalajJApanArthamidamucyate-jhANeNa. gaadhaa| yasmAda mAnasadhyAnAdananyo manoyogaH ataH siddhaM dhyAnenaiva lezyA bhavati / 'jhANaMtarayo va' tti dhyAnAdanyad dhyAnAntaram-adhyAnam , aDhAdhyavasAya ityarthaH / athavA dhyAnasya cAntarikAyAM vartamAnasya SaNNAmanyatamA lezyA pratyetavyA / dhyAnasya punarlakSaNaM dRDho'dhyavasAyaH AmuhUrtAt , parato nirantaraM dRDho'dhyavasAyo na zakyate kartum / ataH satyapi manoyoge cintetyucyate, na tu dhyAnam // Aha evaM tarhi cintAdhyAnayoranyavamupapannam ? ucyate-nAyamekAntara, smAdekalam syAdanyatvam / kathaM punaH? ucyate" iti yUrNI vizeSacUrNau ca // ...: 1 'bhAjyA' vikalpanIyA triSu bhA0 // 2 degda manazceSTA sA'pi cintA / kimuktaM bha' vati ?-yA dhyAne bhA0 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnAnta 15 482 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 cittaceSTA sA'pi cintA pratipattavyA / ato yadA dRDhAdhyavasAyena cintayati tadA cintA dhyAnayorekatvam , anyadA punaranyatvam / / 1641 // atha dhyAnasyaiva bhedAnAhadhyAnasya kAyAdi tihikikaM, cittaM tivya mauyaM ca majhaM ca / bhedAH jaha sIhassa gatIo, maMdA ya putA duyA ceva // 1642 // 5 tat punaDhAdhyavasAyAtmakaM cittaM tridhA-kAyikaM vAcikaM mAnasikaM ca / kAyikaM nAma yat kAyavyApAreNa vyAkSepAntaraM pariharannupayukto bhaGgakacAraNikAM karoti, kUrmavadvA saMlInAGgopAGgastiSThati / vAcikaM tu 'mayedRzI niravadyA bhASA bhASitavyA, nedRzI sAvadyA' iti vimarzapurassaraM yad bhASate, yadvA vikathAdivyudAsena zrutaparAvartanAdikamupayuktaH karoti tad vAcikam / mAnasaM tvekasmin vastuni cittasyaikAgratA / punarekaikaM trividham-tInaM mRdukaM ca madhyaM ca / tatra tIvram10 utkaTam , mRdukaM ca-mandam , madhyaM ca-nAtitIvaM nAtimRdukamityarthaH / yathA siMhasya gataya. stisro bhavanti / tadyathA-mandA ca plutA ca drutA caiva / tatra mandA-vilambitA, plutA-nAtimandA nAtitvaritA, drutA ca-atizIghravegA // 1642 // syAd buddhiH keyaM punAnAntarikA ? iti ucyate anatarajhANa'tIto, biiyaM jhANaM tu so asaMpatto / rikA ___ jhANaMtarammi baTTai, vipahe va vikuMciyamaIo // 1643 // anyatarasmAd-dravyAdyanyataravastuviSayAd dhyAnAdatItaH-atikrAnto yaH kazcidadyApi dvitIyaM dhyAnaM na samprAmoti sa dvitIyaM dhyAnamasamprAptaH san yad dhyAnAntare vartate sA dhyAnAntarikA bhavatIti zeSaH / iyamatra bhAvanA-dravyAdInAmanyatamaM dhyAtavato yadA cittamutpadyate 'samprati zeSANAM dhyAtavyAnAM katarad dhyAyAmi ?' ityevaMvidho vimoM dhyAnAntariketyucyate / dRSTA20 nto'tra "bipahe va vikuMciyamatIu" ti dvipathaM-mArgadvayasthAnam , tato yathA kaizcidekena pathA gacchan purastAd 'dvipathe' mArgadvaye dRSTe sati 'vikuJcitamatikaH' 'anayormArgayoH katareNa vrajAmi ?' iti vimarzAkulabuddhiH sannapAntarAle vartate, evameSo'pi dhyAnAntare iti // 1643 // atha zubhAzubhadhyAnajJApanArthamidamAhadravyalezyA vaNNa-rasa-gaMdha-phAsA, iTANivA vibhAsiyA sutte / [A.ni. 77] 25 ahikicca dabalesA, tAhi u sAhijaI bhAvo // 1644 // __ 'sUtre' prajJApanAdau kRSNAdInAM lezyAnAM yad varNa-gandha-rasa-mparzA iSTA aniSTAzca 'vibhASitAH' vividham-anekairupamAnairvarNitAH / tatra varNavarNanA yathA 1 jhANaMtaraM asaM tA0 // 2 dravya-kSetrAdInAmanyatarasya vastuno yad dhyAnam-ekAgracintanalakSaNaM tasmAdatItaH-atikrAntaH samApitaprastutadhyAna iti bhAvaH sa dvitIyaM bhyAnamasamprAptaH san dhyAnAntarikAyAM vartate / iyadeg bhA0 // 3 kenacidekena pathA gacchatA purastAd grAmadvayasya dvau panthAnau dRSTau tataH sa vikuJcitamatirupajAyate, vikuzcitA-vimarzana mukulitA matirasyeti vikuJcitamatiH, 'anayorgiyo katareNa vajAmi?' ityevaM dolAyamAnamatirityarthaH // 1643 // bhA0 // Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 1642-46] . prathama uddazaH / kaNhalesA NaM bhaMte ! kerisiyA vaNNeNaM pannattA ? se jahAnAmae jImUte i vA aMjaNe i vA kajale i vA gavale i vA gavalavalae i vA jaMbUphale i vA addAyareTTae i vA parapuDhe i vA bhamare i vA bhamarAvalI i vA gayakalabhe i vA kiNhakesare i vA AgAsathiggale i vA kihAsoe i vA kiNhakaNavIre i vA kiNhabaMdhujIvae i vA bhave eyArUve ? goyamA ! no iNaTTe samajhe, kaNhalesA NaM itto aNiTThatariyA ceva vaNNeNaM pannattA samaNAuso ! ( prajJApanopAGge padam 177 uddezaH 4 patra 360-2) ityAdi / rasavarNanA yathA kaNhalesA NaM bhaMte ! kerisiyA AsAeNaM pannattA ? se jahAnAmae niMbe i vA niMbarae i vA niMbachallI i vA niMbaphANie i vA kuDae i vA kuDagaphalae i vA (prajJApanopAGge padam 17 uddezaH 4 patra 364-1) ityAdi / gandhavarNanA yathA jaha gomaDassa gaMdho, suNagamaDassa va jahA ahimaDamsa / itto vi aNaMtaguNo, lesANaM appasatthANaM // (utta0 a0 34 gA0 16) jaha surabhikusumagaMdho, sugaMdhavAsANa pimsamANANaM / / itto vi aNaMtaguNo, pasatthalesANa tiNhaM pi // (utta0 a0 34 gA0 17) 15 sparzavarNanA yathA jaha karagayamsa phAso, gojibbhAe va sAgapattANaM / etto vi aNaMtaguNo, lesANaM appasatthANaM / / (utta0 a0 34 gA0 18) jaha bUramsa va phAso, navaNIyamsa va sirIsakusumANaM / itto vi aNaMtaguNo, pasatthalesANa tiNhaM pi // (utta0 a0 34 gA0 19) 20 tadetat sarvamapi dravyalezyA adhikRtya pratipattavyam / dravyalezyA nAma-jIvasya zubhAzubhapariNAmarUpAyAM bhAvalezyAyAM pariNamamAnasyopaSTambhajanakAni kRSNAdIni pudgaladravyANi / 'tAbhizca' dravyalezyAbhiH 'bhAvaH' zubhAzubhAdhyavasAyarUpaH sAdhyate // 1644 // idameva bhAvayati patteyaM patteyaM, vaNNAiguNA jahodiyA sutte / tArisao ciya bhAvo, lessAkAle vi lessINaM // 1645 // 25 'pratyekaM pratyeka' kRSNAdInAM madhyAdekaikasyA dravyalezyAyA varNAdayo guNAH 'yathA' yAdRzAH / zubhA azubhAzca 'uditAH' abhihitAH 'sUtre' prajJApanAdau tAdRza eva zubho'zubho vA 'bhAvaH' pariNAmo lezyinAmapi lezyAkAle bhavati / lezyA vidyate yeSAM te lezyinaH, zikhAderAkRtigaNatvAd inpratyayaH, lezyAvanta ityarthaH, teSAmiti // 1645 / / athaitAbhirbhAvalezyAbhirupacitasya karmaNaH kathamudayo bhavati ? ityAha 30 jaM cijae u kamma, jaM lesaM pariNayassa tssudo| asubho subho va gIto, apattha-pattha'tra udao vA // 1646 // 1'ka' ekai mo0 le0 vinA / / Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 484 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 "ja lesaM" ti saptamyarthe dvitIyA, tato'yamarthaH- 'yasyAM' kRSNAdInAmanyatamasyAM lezyAyAM pariNatasya jIvasya yad azubhaM zubhaM vA 'karma' jJAnAvaraNAdi cIyate, karmakarttaryayaM prayogaH, cayaM-bandhamupagacchatItyarthaH, 'tasya' evamazubharUpatayA zubharUpatayA vA baddhasya karmaNa udayAvalikAM prAptasyAzubha: zubho vA yathAnurUpa evodayaH 'gItaH' saMzabditastIrthakaraiH / dRSTAntamAha-- 5 'apathya-pathyAnna udaya iva' yathA apathyAnnaM bhuktavato jvarAdirogadvAreNApathya evodayo bhavati, pathyAnnaM tu bhuktavataH sukhAsikAdidvAreNa pathyaH / evaM karmaNo'pi prazastA-'prazastalezyApariNAmabaddhasya vipAkaH zubhAzubho bhavatIti // 1646 // - uktaM saprapaJcaM dhyAna-lezyAdvAradvayam / atha gaNanAdvAramAha paDivajamANa bhaiyA, ego va sahassaso va ukkosA / koDisahassapuhattaM, jahanna-ukkosapaDivannA // 1647 / / sthavirakalpasya pratipadyamAnakAH 'bhAjyAH' vivakSitakAle bhaveyurvA na vA / yadi bhaveyustata eko dvau vA trayo vA utkarSato yAvat sahasrapRthaktvam / pUrvapratipannA jaghanyato'pi koTisahasapRthaktvam , utkarpato'pi koTisahasrapRthaktvam / navaraM jaghanyapadAdutkRSTapade vizeSAdhikatvam // 1647 // gataM gaNanAdvAram / athAbhigrahadvAraM vyAkhyAyate-te ca caturdA, tadyathA 15 dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / tatra dravyatastAvadAhadravyAbhi levaDamalevaDaM vA, amugaM davvaM ca aja ghicchAmi / amugeNa va davveNaM, aha davyAbhiggaho nAma // 1648 // 'lepakRtaM' jagAriprabhRtikam 'alepakRtaM vA' tadviparItaM valla-caNakAdi 'amukaM vA' nirdiSTanAmakaM maNDakAdidravyamahaM grahISyAmi, 'amukena vA' darvI-kuntAdinA dIyamAnamahaM grahISye, 20 'atha' ayaM 'dravyAbhigraho nAma' bhikSAgrahaNAdiviSayaH pratijJAvizeSa iti // 1648 // . kSetrAbhigrahamAhakSetrAbhi - aTTha u goyarabhUmI, elugavikkhaMbhamittagahaNaM ca / prahaH saggAma paraggAme, evaiya gharA ya khittammi // 1649 // aSTau gocarabhUmayo bhavanti / tAzcaitAH-RjvI 1 gatvApratyAgatikA 2 gomUtrikA 3 25 pataGgavIthikA 4 peDA 5 arddhapeDA 6 abhyantarazambUkA 7 bahiHzambUkA 8 ca / tatra. yasyAmekAM dizamabhigRhyopAzrayAd nirgataH prAJjalenaiva pathA samazreNivyavasthitagRhapatau bhikSAM paribhraman tAvad yAti yAvat patauM caramagRham , tato bhikSAmagRhannevAparyApte'pi prAnjalayaiva gatyA pratinivarttate sA RjvI 1 / yatra punarekasyAM gRhapatau paripATyA bhikSamANaH kSetraparyantaM gatvA pratyAgacchan punardvitIyasyAM gRhapatau bhikSAmaTati sA gatvApratyAgatikA, 'gatvA pratyAgatiryasyAM 30 sA gatvApratyAgatikA' iti vyutpatteH 2 / yasyA tu vAmagRhAd dakSiNagRhe dakSiNagRhAcca vAmagRhe bhikSAM paryaTati sA go:-balIvardasya mUtraNaM gomUtrikA, upacArAt tadAkArA gocarabhUmirapi gomUtrikA 3 / yasyAM tu tricaturAdIni gRhANi vimucyAgrataH paryaTati sA pataGgavIthikA, pataGgaH 1 sA gomUtrAkAratvAd gocara' ta0 De0 kA0 // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 mApyagAthAH 1647-52] prathama uddezaH / zalabhastasyeva yA vIthikA-paryaTanamArgaH sA pataGgavIthikA, pataGgo hi gacchannutplutyotplutyAniyatayA gatyA gacchati evaM gocarabhUmirapi yA pataGgoDDayanAkArA sA pataGgavIthiketi bhAvaH 4 / yasyAM tu sAdhuH kSetraM peTAvat caturasra vibhajya madhyavartIni ca gRhANi muktvA catasRpvapi dikSu sama. zreNyA bhikSAmaTati sA peTA 5 / arddhapeTA'pyevameva, navaramarddhapeTAsazasaMsthAnayordigadvayasambaddhayorgRhazreNyoratra paryaTati 6 / tathA zambUkaH-zaGkhaH tadvad yA vIthiH sA zambUkA / sA dvedhA-3 abhyantarazambUkA bahiHzambUkA ca / yasyAM kSetramadhyabhAgAt zaGkhavad vRttayA paribhramaNabhaGgayA bhikSAM gRhNan kSetrabahirbhAgamAgacchati sA abhyantarazambUkA 7 / yasyAM tu kSetrabahirbhAgAt tathaiva bhikSAmaTana madhyabhAgamAyAti sA bahiHzambUkA 8 / .. Aha ca khopajJapaJcavastukaTIkAyAM zrIharibhadrasUriH abhitarasaMbukkA vAhisaMbukkA . ya saMkhanAhikhettovamA / egIe aMto ADhavai bAhirato 10 .. saMniyaTTai, iyarIe vivajao tti (gA0 299) / __ tathA "elugavikkhaMbhamittagahaNaM ca" tti elukaH-udumbarastasya viSkambhaH-AkramaNaM tanmAtreNa mayA grahaNaM karttavyamiti kasyApyabhigraho bhavati, yathA bhagavataH zrImanmahAvIrasvAminaH / tathA khagrAme vA paragrAme vA etAvanti gRhANi mayA praveSTavyAnItyeSaH 'kSetre' kSetraviSayo'bhigrahaH // 1649 // kAlAbhigrahamAhakAle abhiggaho puNa, AI majjhe taheva avasANe / kAlAbhiappatte sai kAle, AI viio a carimammi // 1650 // prahaH 'kAle' kAlaviSayo'bhigrahaH punarayam -Adau madhye tathaivAvasAne bhikSAvelAyAH / etadeva vyAcaSTe-aprApte bhikSAkAle yat paryaTati saH 'Adau' iti AdyabhikSAkAlaviSayaH prathamo'bhigrahaH / yattu 'saMti' prApte bhikSAkAle carati sa dvitIyo madhyabhikSAkAlaviSayo'bhigrahaH / yat 20 punaH 'carime' atikrAnte bhikSAkAle paryaTati so'vasAnaviSayo'bhigrahaH // 1650 // kAlatraye'pi guNa-doSAnAha diMtaga-paDicchagANaM, havija suhamaM pi mA hu aciyattaM / ia appatte aie, pavattaNaM mA tato majhe // 1651 // __ 'dadat-pratIcchakayoH' iti bhikSAdAturagAriNo bhikSApratIcchakasya ca vanIpakAdermA bhUt / sUkSmamapi 'aciyattam' aprItikaM 'iti' asmAddhetoraprApte'tIte ca bhikSAkAle'TanaM [na] zreya iti gamyate / "pavattaNaM mA tato majjhe" tti aprApte'tIte vA paryaTataH pravarttanaM puraHkarma-pazcAtkarmAdermA bhUt 'tataH' etena hetunA 'madhye' prApte bhikSAkAle paryaTati // 1651 // atha bhAvAbhigrahamAhaukkhittamAicaragA, bhAvajuyA khalu abhiggahA hoti / bhAvAbhigAyaMto va rudaMto, jaM dei nisannamAdI vA // 1652 // 3)prahaH 1degdhurabhigrahavizeSAd grAmAdikSetraM peTA bhA0 // 2 tadvat zaGkhabhUmivad yA bhA0 // 3 "saMkhanAhivittovamA" iti paJcavastukaTIkAyAm // 4degiti prathadeg mo. le0 vinA // 5 yastu ta0 De0 kAM0 // 6 'sati' vidyamAne prApte bhaa0|| 7degdhyaviSa ta. De. kA0 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 486 saniyukti-laghubhAmya-vRttike bRhatkalpasUtre mAsakalpaprakRte sUtram 1 utkSipta-pAkapiTharAt pUrvameva dAyakenoddhRtaM tad ye caranti-gaveSayanti te utkSiptacarakAH, AdizabdAd nikSiptacarakAH saGkhyAdattikA dRSTalAbhikAH pRSTalAbhikA ityAdayo gRhyante / ta ete guNa-guNinoH kathaJcidabhedAd bhAvayutAH khalvabhigrahA bhavanti, bhAvAbhigrahA iti bhAvaH / yadvA gAyan yadi dAsyati tadA mayA grahItavyam , evaM rudan vA niSaNNAdirvA, AdigrahaNAdutthitaH 5 sampasthitazca yad dadAti tadviSayo yo'bhigrahaH sa sarvo'pi bhAvAbhigraha ucyte||1652|| tathA osakkaNa ahimakaNa, parammuhA'laMkieyaro vA vi / bhAvannayareNa juo, aha bhAvAbhiggaho nAma // 1653 // 'avapvapkan' apasaraNaM kurvan 'abhipvapkan' sammukhamAgacchan 'parAGmukhaH' pratItaH, alakRtaH kaTaka-keyUrAdibhiH, 'itaro vA' analaGkRtaH puruSo yadi dAsyati tadA mayA grAhyamiti / 10 eteSAM bhAvAnAmanyatareNa bhAvena yutaH 'atha' ayaM bhAvAbhigraho nAmeti / ete ca dravyAdayazcaturvidhA apyabhigrahAstIrthakarairapi yathAyogamAcIrNatvAd moha-madApanayanapratyalatvAcca gacchavAsinAM tathAvidhasahiSNupuruSavizeSApekSayA mahatyAH karmanirjarAyA nibandhanaM pratipattavyA iti / / 1653 // atha prajAjanA-muNDApanAdvAre bhAvayati saccittadaviyakappaM, chavvihamavi AyaraMti therA u / kAraNao asahU vA, uvaesaM diti anattha // 1654 // pravrAjanA-muNDApanAbhyAmupalakSaNatvAt SaDvidho'pi saJcittadravyakalpo gRhItaH / tadyathApravrAjanA 1 muNDApanA 2 zikSApanA 3 upasthApanA 4 sambhuJjanA 5 saMvAsanA 6 ceti / tamevaMvidhaM Savidhamapi saccittadravyakalpamAcaranti 'sthavirAH' gacchavAsinaH / "kAraNao" ti tathAvidhairanAbhAvyatAdibhiH kAraNaiH 'asahiSNavo vA' svayaM vastra-pAtrAdibhirjJAnAdibhizca ziSyANAM 20 saGgrahopagraho kartumasamarthA upadezam 'anyatra' gacchAntare 'dadati' prayacchanti, amukatra gacche saMvimagItArthA AcAryAH santi teSAM samIpe bhavatA dIkSA pratipattavyeti // 1654 / / atha "manasA''panne nAsti prAyazcittam" (gA0 1635) iti padaM vyAkhyAnayati jIvo pamAyabahulo, paDivakkhe dukkaraM ThaveuM je / [A.va ni.802] kettiyamittaM vojjhiti, pacchittaM duggayariNI vA // 1655 // 25 ayaM 'jIvaH' prANI 'pramAdabahulaH' anAdibhavAbhyastapramAdabhAvanAbhAvitaH, tataH 'pratipakSe' apramAde sthApayituM duSkaraM bhavati, duHkhena apramAdabhAvanAyAM sthApyata ityarthaH / "je" iti nipAtaH pAdapUraNe / ato 'durgataRNika iva' daridrAdhamarNa iva atiprabhUtaM RNaM aticapalacittasambhavAparAdhavazAdayaM pramAdabahulo jIvaH pade pade samApadyamAnaM kiyanmAnaM prAyazcittaM 'vakSyati' 1 ete sarve'pi bhAva bhA0 // 2 'kAraNataH' tathA bhA0 // 3 degla' svabhAvata evAnA bhA0 // 4 yatazcaivamataH kiyanmAtramasau prAyazcittaM vakSyati 'durgataRNika iva' daridradhAraNika iva ? / yathA hi nirdravyatvAdasau kiyanmAtramiva RNaM nirvAhayitumIzaH? tathA'yamapi jIvaH pramAdabahulatayA pade pade samApadyamAnaM kiyadiva prAyazcittaM nirvAhapitumIthe ? iti manasA''pasyApyaparAdhasya nAsti prAyazcittaM sthavirakalpikAnAm // 1655 // bhA0 // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 1653-59] prathama uddezaH / 487 voDhuM zakSyati ? iti manasA''panne'pyaparAdhe nAsti tapaHprAyazcittaM sthavirakalpikAnAm , AlocanA-pratikramaNaprAyazcitte tu tatrApi bhavata iti mantavyam // 1655 // ___ atha "kAraNe paDikammammi ya" (gA0 1635)tti padaM vyAkhyAyate-kAraNam-azivA'vamaudaryAdikaM tatrotpanne dvitIyapadamapyAsevante / tathA niSkAraNe niSpratikarmazarIrAH / kAraNe tu glAnamAcArya vAdinaM dharmakathikaM ca pratItya paaddhaavn-mukhmaarjn-shriirsmbaadhnaadikrnnaat| sapratikarmANa iti / "bhattaM paMtho ya bhayaNAe" ti bhaktaM panthAzca bhajanayA / kimuktaM bhavati ?-- utsargatastAkt tRtIyapaurupyAM bhikSATanaM vihAraM ca kurvanti, apavAdatastu tadAnI bhikSAyA alAbhe kAle vA'pUryamANe zeSAsvapi pauruSIviti / gataM sthitidvAram / athopasaMharannAha- . gacchammi u esa vihI, nAyavyo hoi ANupucIe / jaM etthaM nANattaM, tamahaM vocchaM samAseNaM // 1656 // 'gacche' gacchavAsinAM 'eSaH' anantarokto vidhirjJAtavyaH 'AnupUrvyA' paripATyA / yat punaratra 'nAnAtvaM' vizeSastadahaM vakSye samAsena // 1656 // etadeva savizeSamAhasAmAyArI puNaravi, tesi imA hoi gacchavAsINaM / gacchavAsipaDiseho va jiNANaM, jaM jujai vA tagaM vocchaM // 1657 // nAM sAmA cArI sAmAcArI punarapi teSAM gacchavAsinAM mAsakalpena viharatAm 'eSA' vakSyamANA bhavati / 15 'jinAnAM' jinakalpikAnAmasyA eva sAmAcAryAH pratiSedho vA vaktavyaH / 'yad vA' pratyupekSaNAdikaM teSAmapi yujyate takamapi vakSye // 1657 // pratijJAtameva nirvAhayan dvAragAthAdvayamAha paDilehaNa nikkhamaNe, pAhuDiyA bhikkha kappakaraNe ya / gaccha satie a kappe, aMbila bharie ya Usitte // 1658 // pariharaNA aNujANe, purakamme khalu taheva gelne| gacchapaDibaddhahAlaMdi uvari dosA ya avavAde // 1659 // prathamataH pratyupekSaNA vaktavyA / tato 'niSkramaNaM' kati vArA upAzrayAd nirgantavyamiti, prAbhRtikA sUkSma-bAdarabhedAd dvividhA, 'bhikSA' gocaracaryA, 'kalpakaraNaM ca' bhAjanasya dhAvanavidhilakSaNamityetAni vaktavyAni / "gaccha saie" ti zatikAH-zatasaGkhyapuruSaparimANA ye gacchAsteSu prabhUtena pAnakena prayojanaM bhavet , tacca "kappe aMbila" ti 'kalpyaM' kalpanIyam 25 'amlaM ca' sauvIraM grahItavyam , anena sambandhena sauvIriNIsaptakamabhidhAnIyam / "bharie ya" ti tasyAH sauvIriNyAH saptavidhaM bharaNaM vAcyam / "Usitti" ti utsecanamutsitaM-sauvIrasyolimcanamityarthaH tatkharUpaM ca nirUpaNIyam // 1658 // "pariharaNa" tti nodakaH praznayiSyati--yadi sAmprataM zatikeSvapi gaccheSvitthamAdhAkarmAdayo doSA udbhavanti tataH pUrva sAhasreSu gaccheSu sAdhavaH kathamAdhAkarmAdInAM pariharaNaM kRta-30 cantaH ? iti / atrA''cAryaH prativakSyati- 'anuyAnaM' rathayAtrA upalakSaNatvAt mAtrAderapi-pari 1kSA' pratItA, 'kadeg bhA0 // 2degdhAtavyam / "bharie ya" tti ekaikasyAH sau bhaa0|| 3 'tyarthaH, tadAtmArtha sAdhvartha vA karotIti nirUdeg bhaa0|| 4 hasikeSu maa0|| Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 488 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 grahaH, tato vA samprati rathayAtrAdau samavasaraNe sahasrasaGkhyAkA api sAdhavo militAH santaH AdhAkarmAdikaM pariharanti tathA pUrvamapi parihRtavanta ityanena sambandhenAnuyAnaviSayo vidhirvaktavyaH / tataH puraHkarmakharUpaM nirUpayitavyam / 'khaluH' vAkyAlaGkAre / tathaiva glAnyaviSayo vidhiH pratipAdanIyaH / gacchapratibaddhAnAM yathAlandikAnAM sAmAcArI darzanIyA / tataH 'upari' mAsakalpAdUddha tiSThatAM sthavirakalpikAnAM doSA abhidhAtavyAH / tataH 'apavAdaH' dvitIyapadamupadarzanIyamiti dvAragAthAdvayasamAsArthaH // 1659 // ___ atha vistarArtha pratipadaM pracikaTayiSuH "yathoddezaM nirdezaH" iti vacanaprAmANyAt prathamataH pratyupekSaNAdvAramabhidhAtukAma imAM pratidvAragAthAmAhapratilekha . paDilehaNA u kAle, apaDileha dosa chasu vi kAesu / nAdvAram paDigahanikkhevaNayA, paDilehaNiyA sapaDivakkhA // 1660 // pratilekhanA 'tuH' evakArAthoM bhinnakramazva kAla eva kartavyA nAkAle / "apaDileha" tti apratilekhane prAyazcittam / "dosa" ti doSAH-ArabhaDAdyAstairduSTAM pratyupekSaNAM kurvataH prAyazcittam / "chasu vi kAesu"tti ghaTsu jIvanikAyeSu svayaM pratiSThita upadhirvA pratiSThita iti / pratigrahasya nikSepaNaM varSAsu vidheyam / pratilekhanA 'sapratipakSA' sApavAdA bhavatIti / etAni _ 1 dvArANi vaktavyAnIti samAsArthaH // 1660 // vyAsArtha tu pratidvAramabhidhitsurAhapratilekha sUruggae jiNANaM paDilehaNiyAe~ aaddhvnnkaalo| therANa'NuggayammI, ovahiNA so tuleyavvo // 1661 // sUrye udgate sati jinAnAM jinakalpikAnAm "ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNam" iti vacanAdapareSAmapi gacchanirgatAnAM pratilekhanAyA ArambhaNakAlo mantavyaH / 'sthavirANAM' sthaviraka 20 lpikAnAmanugate sUrye pratyupekSaNAyAH prArambhakAlaH / sa copadhinA tolayitavyaH // prAbhAtika. katham ? iti ced ucyate-iha prAbhAtikapratilekhanAyAM bhUyAMsa AdezAH santi, ata statpratipAdakaH pazcavastukavRtyukto vRddhasampradAyo likhyateviSayakA AdezAH ko paDilehaNAkAlo ? ego bhaNai-jayA~ vAyasA vAsaMti tayA paDilehijau, to paTTa1 "atrAdezAH-anye bruvate-jayA velayA vAyasA AgacchaMti ma pratilekhanikAyAH prArambhakAlaH / anya-hastalekhApradarzanamiti / dvAvapyeto anAdezau / tahA AvazyakaH karttavyaH yathA dazabhiH sthAnaH pratilekhitairAditya ugacchati, sa prArambhakAlaH pratilekhanikAyAH / katare punardaza ? paJca ahAjAtAI, tini ukassayA kappA, tesiM eko sottio do oNNiyA, saMthArao uttarapaTTo / daMDao vA ekArasamo / " iti vizeSo / vRhadbhAye khevamAdezAH "kAe velAe puNa, paDilehaNiyAe~ ADhavaNakAlo ? / keyI bhagati jAdhe, kAgA khalu paraDitA hoti // aruNodayammi keyI, kararehA jAva dIsituM keyiM / ete tu aNAdasA, ke puNa kAle? imaM suNasu // sUrugma jilANaM, paDilehaNiyAe~ bhADavaNakAlo / rANa'NuggayammI, ovadhiNA so tuletavyo / bhavajAta tiNi kappA, saMthAraga paTTa uttaro ceva / DaMDaga ekArasamo, pehiteM jadha sUroM udveti // " 2'ko vRSa sh.|| 3degyA kubuDo vAlA tathA paDilehibau / aco bhA0 // nAyA: kAla: pratilekha- nAkAla sapA Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1660-63] prathama uddezaH / vittA ajjhAijau / anno bhaNai-----aruNe uTThie / avaro bhaNai-jAhe pagAsaM jAyaM / anno puNa-jAhe paDissae paropparaM pavaiyagA dIsaMti / anne bhaNaMti-jAhe hattharehAo dIsati / AyariyA bhaNaMti-ee sabe vi aNAesA, apasiddhAntatvAt , jao aMdhayAre paDissae hattharehAo uTTie vi sUre na dIsaMti, vAyasAiAesesu ya aMdhakAraM ti paDilehaNA na sujjhai, tamhA imo paDilehaNAkAlo-Akssae kae tihiM thuIhiM dinniyAhiM jahA pddilehnnaakaalo| bhavai tahA AvassayaM kAyavaM, imehi ya dasahi paDilehiehiM jahA sUro uTTei muhaputtI rayaharaNaM, dunni nisijjA ya colapaTTo ya / saMthAruttarapaTTo, tinni ya kappA muNeyavA // (255-56-57 gAthAntaH) jIvadayaTuM pehA, eso kAlo imIi tA neo / AvassagathuiaMte, dasapehA uTThae sUro / / (paJcava0 gA0 258) 10 cUrNikRt punarAha-yathA''vazyake kRte ekadvitrizlokastutitraye gRhIte ekAdazabhiH pratilekhitairAditya uttiSThate sa prArambhakAlaH pratilekhanikAyAH / katare punarekAdaza ? paMca ahAjAtAni, tinni kappA, tesiM ego unnio do suttiyA, saMthArapaTTao uttarapaTTao daMDao egArasamo tti // // 1661 // gataM "pratilekhanA tu] kAle" iti dvAram / atha pratyupekSaNAdoSadvAraM vivRNoti- 15 lahugA lahugo paNagaM, ukkosAduvahiapaDilehAe / sadoSa pratyupekSadosehi u pehaMte, lahuo bhinno ya paNagaM ca // 1662 // NAyAM prA. utkRSTAdyupadhInAmapratyupekSaNe prAyazcittaM laghukA laghukaH paJcakaM ceti / utkRSTamupadhiM na pratyupekSate catvAro laghukAH, madhyamaM na pratyupekSate mAsalaghu, jaghanyaM na pratyupekSate paJcakam / atha ArabhaDA-sammA-mosalIprabhRtibhirdoSairduSTaM pratyupekSate tata utkRSTe mAsalaghu, madhyame bhinnamAsaH, 20 jaghanye rAtrindivapaJcakam // . 1662 // atha "SaTsu kAyeSu" (mA0 1660) iti padaM vyAcaSTe kAesu appaNA vA, uvahI va paiDio'ttha caubhamo / mIsa sacitta aNaMtara-paraMparapaiTTie deva // 1663 // pratyupekSamANaH SaTsu kAyepvAtmanA pratiSThita upadhirva teSu pratiSThita ityatra caturmI 125 tadyathA--svayaM kAyeSu pratiSThito nopadhiH 1 upadhiH pratiSThito na khayaM 2 svayamapi pratichita upadhirapi pratiSThitaH 3 khayamapyapratiSThita upadhirapyapratiSThitaH 4 iti / ete ca SaT kAyA mizrA vA bhaveyuH sacittA vA / eteSu sAdhuruSadhirvA anantaraM vA paramparaM vA pratiSThito bhavet / atra ca prAyazcittaM "chakkAya causu lahugA" (gA0 461 gA0 879 vA) ityAdigAthAnusAreNAvagantavyam / yastu dvAbhyAmapyapratiSThitaH sa zuddha iti // 1663 // __ atha doSadvArasya vaktavyatAzeSaM pratigrahanikSaSaNapadaM ca vyAkhyAnayati Ayarie ya parinnA, gilANa sarisakhamae ya cugurumaa| 1 kukuDagAiAedeg bhA0 // 2degi / taM jahA-muhadeg bhA0 // tyu- yazcittama 30 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 uDu adhara'baMdha lahuo, baMdhaNa dharaNe ya vAsAsu // 1664 // "Ayarie" tti SaSThI-saptamyoratha pratyabhedAdAcAryasya "parinna" ti matvarthIyapratyayalopAt 'parijJAvataH' kRtabhaktapratyAkhyAnasya "gilANa sarisakhamae ya" tti glAnasya glAnasadRzazca yaH kSapaka:-vikRSTatapasvI tasya, eteSAM caturNAmupadhiM yadi na pratyupekSate tadA catvAro guravaH / 5 cazabdAt prAghUrNaka-sthavira-zaikSANAmaglAnopamasya ca kSapakasyopadhimapratyupekSamANAnAM caturlaghavaH / "uDu" ityAdi pazvArddham / yadA sarvANyapi vastrANi pratyupekSitAni bhavanti tadA yAnyatiriktAni bhAjanAni tAni pratyupekSyante / pratigrahaM mAtrakaM ca yadi tadAnImeva pratyupekSate tadA mAsalaghu, asAmAcArIniSpannamiti bhAvaH / ataH sUtrapauruSIM kRtvA caturbhAgAvazeSAyAM pauruSyAM pratyupekSya dve api Rtubaddhe kAle dhAraNIye na nikSeptavye / atha Rtubaddhe pratigrahaM mAtrakaM vA 10 na dhArayatyupakaraNaM vA davarakeNa na badhnAti tadA mAsalaghu, agni-stena-daNDikakSobhAdayazca odhaniyuktipratipAditA doSAH / varSAsu punarupadhiM na badhnAti pratigrahaM mAtrakaM ca pratyupekSya nikSipati / athopadhiM badhnAti bhAjane vA dhArayati tadA mAsalaghu / vizeSacUrNikRtA tvasyA ekagAthAyAH sthAne gAthAdvayaM likhitam / yathA guru paccakkhAyA'sahu, gilANa sarisakhamae ya cugurugaa| b pAhuNaga seha bAle, vuDDhe khamae acaulahugA // caubhAgavasesAe, paDiggahaM paJcuvekkha na dharei / uDubaddhe mAsalahuM, vAsAsu dhariMti mAsalahu~ / pratilekha- idaM ca bhAvitArthameva // 1664 // atha "pratilekhanikA saMpratipakSA" (gA0 1660) nAyAmapa- iti padaM bhAvayati asive omoyarie, sAgAra bhae va rAya gelane / [o.ni.112] jo jammi jayA jujjai, paDivakkho taM tahA joe // 1665 // 'pratipakSo nAma' dvitIyapadam , taccedam-'azive' azivagRhItaH sanna zaknoti pratyupekSitum , avamaudarye tu pratyUSa eva bhikSAM hiNDituM prArabdhavantaH ato nAsti pratyupekSaNAyAH kAlaH, ' sAgAriko vA prekSamANo mA taM sAramupadhi drAkSIditi kRtvA, 'bhaye vA' bodhika-stenAdisamba25 ndhini sAropakaraNaharaNabhayAnna pratyupekSante, rAjA vA pratyanIkastadbhayAdaharnizamadhvani vahanto na pratyupekSeran , glAnatve vA vartamAna ekAkI tiSThan na pratyupekSate / etaiH kAraNairna vA pratyupekSeta, anAgate'tIte vA kAle pratyupekSeta, tvaramANo vA ArabhaDAdibhirdoSairduSTAM pratyupekSaNAM kurvIta, asamarthoM vA gurvAdInAmapyupadhiM na pratyupekSeta; evaM yaH 'yatra' azivAdau 'yadA' yasminnavasare 'pratipakSaH' apratyupekSaNA-'kAlapratyupekSaNAdiko yujyate taM tathA tatra yojayediti // 1665 // 30 atha SaTsu kAyeSu pratyupekSamANasya prAyazcittaM bhavatItyarthAt tatra pratyupekSaNA na kartavyeti yaduktaM tadapavadati 1 dRzyatAM "rayatANa bhANa dharaNA0" ityAdi 175-76-77 gAthAtrikamoghaniryuktau bhASyakRtsakam / patra 118-119 // vAdAH 20 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1664-68 ] prathama uddezaH / tasa - vIyarakkhaNaTThA, kAsu vi hoja kAraNe pehA | nadiharaNaputtanAyaM, taNU ya dhUre ya puttammi / / 1666 // jaha se haveja sattI, uttArijA tao duvagge vi / dhUro puNa taNuaMtaraM, avalaMbato vi bolei || 1667 // trasAzva - dvIndriyAdayaH bIjAni ca - zAlyAdIni teSAmasthirasaMhaninAM rakSArthaM 'kAyeSvapi ' 5 pRthivyAdiSu dRDhasaMhananiSu kAraNataH pratyupekSaNA bhavati, na ca prAyazcittam / Aha teSu pratiSThitaH pratyupekSaNaM kurvan saGghaTTanAdibAdhAvidhAnAt kathaM na doSabhAg bhavati ? iti ucyate 491 nadIharaNopalakSitaM putrajJAtamatra bhavati / katham ? ityAha- "taNU ya thUre ya puttammi" tti yathA kazcit puruSaH, tasya dvau putrau tayorekaH tanukaH - kRzazarIraH, dvitIyastu sthUla:atIvapIvaragAtraH / sa cAnyadA tAbhyAM sahitaH kaJcid grAmaM gacchannapAntarAle ekAmapAra - gambhIrAM 10 nadImavatIrNavAn / sa ca nadISNatayA sukhenaiva svayaM tAM tarItuM zaktaH, paraM putrAvadyApi taraNa( granthAgram-500 / sarvagranthAgram - 12720 / ) kalAyAmakovidAviti kRtvA tanuke sthUle ca putre ubhaye'pi tArayituM prApte sati sa kiM karoti ? ityAha yadi "se" tasya pituH 'zakti' sAmarthyaM bhavet tataH " duvagge vi" tti dezIvacanatvAd dvApi putrAvuttArayet, naikamapyupekSeta / atha nAsti tasya tathAvidhaM sAmarthyaM tato yastayoH kRza - 15 zarIrastaM tArayati, laghubhUtazarIratayA tasya sukhenaiva tAraNIyatvAt / yastu 'sthUraH ' zarIrajaDDuH saH 'tanukataraM' stokamAtramapyavalambamAno nijazarIrabhArikatayaivAtmAnaM taM ca nayAM bAta atastamupekSeta / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH - pitRsthAnIyaH sAdhuH, putradvayasthAnIyAH sthirA -'sthirasaMhaninaH pRthivIkAyAdayaH, tataH sAdhunA prathamato nirvizeSaM SaDapi kAyAH sthirasaMhanino'sthirasaMhaninazca rakSaNIyAH / athAnyatareSAM virAdhanAmantareNAdhvagamanAdiSu pratyupekSaNAdInAM pravRtti - 20 reva na ghaTAmaJcati tataH sthirasaMhaninAM pRthivyAdInAM virAdhanAmabhyupetyApyasthirasaMhaninastrasAdayo rakSaNIyA iti // 1666 || 1667 || asyaivArthasya samarthanAya dvitIyaM dRSTAntamAhaaMgArakhaDapaDiyaM, daTThUNa suyaM suyaM biiyamannaM / pavalitte nINito, kiM putte no kuNai pAyaM / / 1668 / / yathA nAma kazcit puruSastasya putradvayam, anyadA ca rAtrau tagRhe pradIpanakaM lagnam, tadbha- 95 yAdekaH putraH palAyamAnaH sahasaivAGgArabhRtAyAM gartAyAM nipatitaH, sa ca gRhapatirdvitIyaM putramAdAya gRhAd nirgato yAvat pazyati purataH khaputramaGgAragarttAyAM patitam, tatazca taM sutaM tathAbhUtaM dRSTvA dvitIyamanyaM sutaM "pavalitte nIrNito " ti paJcamyarthe saptamI pradIptAd gRhAnniSkAzayan nijasahajapAriNAmikamatyA vicArya paricchedakuzalaH san kimaGgAragarttAyAM nipatitapUrve putre pAdaM na karoti ? api tu karotyeva, kRtvA ca tadupari pAdaM sukhenaiva tAM laGghayatIti bhAvaH 30 // 1668 // atha tadupari pAdaM na dadyAt 'skhaputraM kathaM pAdenAkrAmAmi ?' iti kRtvA tataH ko doSaH syAd ? ityAha 1 deg vakavyam / kadeg bhA0 // -- aGgAragarta * patitaputrajJAtam Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSkramaNa dvAram saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 taM vA aNakamaMto, cayai suyaM taM ca appagaM caiva / nitthaNNo hu kadAI, taM pi hu tArija jo par3ioo / / 1669 / / vAzabdaH pAtanAyAm, sA ca kRtaiva / 'taM' garttAnipatitaM putraM pAdenAnAkrAman sa pitA tyajati sutaM 'taM ca' khahastagRhItamAtmAnaM ca, ubhayorapyaGgAragarttApAtena, vinAzasadbhAvAt / api 5 ca sa svayaM nistIrNaH san kadAcit tamapi putraM tArayed yaH pUrvaM garttAyAM nipatita iti / eSa dvitIyo dRSTAntaH / upanayayojanA tu prAguktopanayAnusAreNa karttavyeti // 1669 // gataM pratyupekSaNAdvAram / atha niSkramaNadvAramAha---- 10 15 492 niravekkho taiyAe, gacche nikkAraNammi taha caitra / bahuvakkhevadasavihe, sAvikkhe niggamo bhaio || 1670 / / 'nirapekSaH' jinakalpika-pratimApratipannakAdirgacchasatkApekSArahitaH sa tRtIyasyAmeva pauru - yAmupAzrayAd nirgacchati / 'gacche' gacchavAsino'pi sAdhavo niSkAraNe tathaiva nirgacchanti, tRtIyasyAM pauruSyAmityarthaH / paraM gacche yad AcAryopAdhyAyAdiviSayabhedAd dazavidhaM vaiyAvRttyaM tena yo bahuvidho vyAkSepastena sApekSe gacchavAsini nirgamo bhajanIyaH, kadAcit tRtIyasyAM kadAcit prathama-dvitIya-caturthISu vA pauruSISviti // 1670 // 25 athainAmeva niyuktigAthAM vyAkhyAti - hie bhikkhe bhoktuM, sohiya AvAsa Alayamuveha | nio tarhi ciya, emeva ya khettasaMkamaNe // / 1671 / / nirapekSo bhagavAn tRtIyapauruSyAmupAzrayAnnirgatya bhikSAmaTitvA gRhIte sati bhaikSe anApAte asaMloke ca sthAne bhuktavA 'AvazyakaM ca ' saMjJA- kAyikIlakSaNaM zodhayitvA yasyAmeva pauruSyAM 20 nirgatastasyAmeva bhUyaH 'Alayam' upAzrayamupaiti, tRtIyasyAmityarthaH / evameva ca kSetrasaGkramaNe'pi draSTavyam, kSetrAt kSetrAntaragamanamapi tRtIyasyAM karotIti bhAvaH / sthavirakalpikA api niSkAraNe tRtIyasyAmeva nirgatya bhikSAmaTitvA pratizraye samuddizya saMjJAbhUmiM gatvA tasyAmeva pratyAgacchanti / kSetrasaGkramaNamapyevameva / kAraNatastu na ko'pi pratiniyamaH || 1671 // tathA cAha - ataraMta - bAla- buDDhe, tavassi Aesa mAikajesu / bahuso vi hoja visaNaM, kulAikajesu ya vibhAsA / / 1672 / / uccAra-vihArAdI, saMbhama-bhaya-ceivaMdaNAIyA | Ayaparo bhayaheuM, viNiggamA vaNiyA gacche || 1673 // atarantaH--glAnastasya tathA bAla-vRddhayoH tapakhinaH - kSapakasya Adezasya - prAghUrNakasya AdizabdAdAcAryopAdhyAya - zaikSakA - 'labdhimatprabhRtInAM yAni kAryANi - tatprAyogyabhakta pAnauSadhAdi30 grahaNarUpANi teSu 'bahuzo'pi ' bahUnapi vArAn gRhapatigRheSu pravezanaM gacchasAdhUnAM bhavati / tathA kulAdikAryeSu, AdigrahaNAd gaNa - saGghaparigrahaH / kulaM - nAgendra-candrAdi, gaNaH - kulasa 1 "niravekkho tayAe" tti padaM bhAvayati - bhA0 // 2 tathA kulaM- nAgendra candrAdi, AdizabdAd gaNaH-kula' ta0 De0 kAM0 // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 493 bhASyamAthAH 1669-75] prathama uddezaH / mudAyaH, gaNasamudAyaH saGghaH caturvarNarUpo vA, tatkAryeSu ca vibhASA kartavyA / sA ceyam--- kule gaNe saGgha vA AbhAvyA-'nAbhAvyaviSayaH ko'pi vyavahAraH samupasthitaH tasya yathAvat paricchedanaM karttavyam , pratyanIko vA ko'pi sAdhUnAmupasthitaH tasya zikSaNaM vidheyam , caityadravyaM vA kazcid niHzakaM muSNAti sa zAsitavyo vartata ityAdi // 1672 // tathA uccAraH-purISaM tasya upalakSaNatvAt prazravaNa-khelAdezca vyutsarjanArtha bahirgantavyam / / vihAro nAma-vasatAvasvAdhyAyike samutpanne sati khAdhyAyanimittamanyatra gamanam , AdigrahaNAt pUrvagRhItapIThaphalaka-zayyA-saMstArakapratyarpaNaprabhRtiparigrahaH / sambhramo nAma-udakA-'gni-hastyAdyAgamanasamuttha AkasmikaH saMtrAsaH, bhayaM tu-sAmAnyena duSTastenAdyupadravaprabhavam , caityAnijinabimbAni teSAM vandanam , AdizabdAdapUrvabahuzrutAcAryavandanAdiparigrahaH / evamAdIni yAnyAtmanaH pareSAmubhayasya vA hetoH kAryANi tannimittaM gacche bahuzo'pi pratizrayAd vini-10 rgamAH 'varNitAH' pratipAditA iti // 1673 // gataM niSkramaNadvAram / atha prAbhRtikAdvAraM bibhAvayiSurAha pAhuDiyA vi ye duvihA, bAyara suhumA ya hoi nAyavvA / [pi.ni.285) prAmRtikAekkekA vi ya etto, paMcavihA hoi nAyavyA // 1674 // dvAram 'prAbhRtikA' vasatezchAdana-lepanAdirUpA, sA dvividhA-vAdarA sUkSmA ca bhavati jJAtavyA / 15 ekaikA'pi ceta Urddha paJcavidhA bhavati jJAtavyA // 1674 // tatra bAdarAM paJcavidhAmapi tAvadAha-- viddhaMsaNa chAyaNa levaNe ya, bhUmIkamme paDucca pAhuDiyA / bAdaraosakaNa ahisakkaNa, dese savve ya nAyavvA // 1675 // prAbhRtikA 'vidhvaMsanaM' vasatebhaJjanam / 'chAdanaM' darbhAdibhirAcchAdanam / 'lepanaM' kuDyAnAM kardamena gomayena 20 calepapradAnam / 'bhUmikarma' sama-viSamAyA bhUmeH parikarmaNam / "paDucca" tti 'pratItyakaraNaM' trizAlaM gRhaM kartukAmaH sAdhUn pratItya catuHzAlaM karoti, AtmIyaM vA gRhaM sAdhUnAM dattvA AtmArthamaparaM kArayatItyAdi / eSA paJcavidhA'pi bAdaraprAbhRtikA pratyekaM dvidhA-avaSvaSkaNato'bhipvaSkaNatazca / avaSvaSkaNaM nAma-vivakSitavidhvaMsanAdikAlasya hAsakaraNam , arvAkaraNamityarthaH / abhiSvapkaNaM-tasyaiva vivakSitakAlasya saMvarddhanam , parataH karaNamityarthaH / punarekaike vidhvaMsanA-25 dayo dvidhA dezataH sarvatazca jJAtavyAH // 1675 // tatra dezataH sarvato vA vidhvaMsanamabhiSvakaNato bhAvyate-kenacid gRhapatinA cintitam-yathedaM gRhaM jyeSThamAse bhaktvA tato'bhinavaM kariSyAma iti / itazca jyeSThamAse tatra gRhe sAdhavo mAsakalpena sthitAH, tato'sau cintayati acchaMtu tAva samaNA, gaesu bhaMtUNa paccha kAhAmo / 1sA caiSA-kudeg ta0 De0 kAM0 // 2 tathA uccAra-vihArAdyartha bahirgamanaM bhavati, uccAraH-purISam upalakSaNatvAt prazravaNa-khelAdikamapi gRhyate, tasya pariSThApanaM vidheyam / vihAro bhA0 // 3 hu tA0 // 4 sAdhunimittaM catuHzAlaM karoti, svArtha vA pUrva kAritaM gRhaM sAdhUnAM bhA0 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 494 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 __ obhAsie va saMte, na eMti jA bhaMtuNaM kuNimo // 1676 // idAnIM tAvad 'AsatAM' tiSThantu zramaNAH, gateSu teSu 'pazcAda' ASADhamAse bhaktvA kariSyAma iti, etadabhipvapkaNam / athAvapvapkaNamAha-"obhAsie va" ityAdi / kSetrapratyupekSakairavabhASite pradatte copAzraye sati sa gRhapatizcintayati-jyeSThamAse tAvadatra sAdhavaH sthAsyanti, ato 5 yAvat te nAgacchanti tAvad vaizAkhe mAse bhaktvA kurma iti, etadavapvaSkaNam // 1676 // bhAvitaM vidhvaMsanapadam / atha cchAdanAdInyatidizannAha eseva kamo niyamA, chajje leve ya bhUmikamme ya / tesAla cAusAlaM, paDuccakaraNaM jaInissA // 1677 // eSa evAbhipvapkaNato'vapvaSkaNatazca kramo niyamAd mantavyaH / ka ? ityAha-'chajje' 10 chAdane 'lepe' limpane bhUmikarmaNi ca / tiSThantu tAvadidAnIM zramaNAH, pazcAd gateSu satsu gRhaM chAdayipyAmo lepsyAmo bhUmiM vA parikarmayiSyAma iti, etadabhiSvapkaNam / etAnyeva cchAdanAdIni yadyanAgatameva karoti tadA'vaSvaSkaNam / atha pratItyakaraNaM bhAvyate--"tesAla" ityAdi / trizAlaM gRhaM kartukAmo yatInAM nizrayA tAn pratItyeti bhAvaH catuHzAlaM yat karoti tat pratItyakaraNamucyate // 1677 // athavA puvvagharaM dAUNa va, jaINa anaM kariti sttttaae| kAumaNA vA annaM, hANAisu kAlamosakke // 1678 // ___ 'pUrvagRhaM' khArthaM pUrvaM kRtaM yad gRhaM tad yatInAM dattvA svArtham 'anyad' abhinavaM yadagAriNaH kurvanti tad vA pratItyakaraNam / athavA ke'pi zrAddhAH svArthamanyad gRhaM jyeSThamAse kartuma nasaH paraM tatra vaizAkhamAsi snAnAdikaM jainacaityeSu bhavitA tataste cintayanti-anAgatameva gRhaM 20 kurmoM yena tatra sAdhavo vaizAkhamAsi sAnAdiSu samAyAtAstiSThanti / evaM sAdhUn pratItya kAlamavaSvaSkayeyuH etadavaSvaSkaNataH pratItyakaraNamuktam // 1678 // athAbhiSvapkaNatastadevAha emeva ya hANAisu, sIyalakajaTTa koi ussake / __ maMgalabuddhI so puNa, gaesu tahiyaM vasiukAmo // 1679 // 'evameva' avapvapkaNavat ko'pi zrAddhaH zItakAle gRhaM kartukAmazcintayati-'vaizAkhamAsi 25 sAnaM rathayAtrA veha bhaviSyati, tatra ca sAdhavaH samAgamiSyanti tacca tadAnImeva kRtaM navagRha zItalaM bhavati, zItale ca tasmin sAdhavaH sukhamAsipyante, ataH snAnAdipratyAsanna eva samaye kariSyAmi' iti sAdhUn pratItya snAnAdiSu zItalakAryArtha yat ko'pyutSvaSkate etadabhiSvaSkaNataH pratItyakaraNam / sa punaravapvaSkaNamabhiSvaSkaNaM vA maGgalabuddhyA karoti, yathA--pUrva sAdhavo madIyaM navagRhaM yadi paribhuJjate tataH pavitraM bhavatIti / gateSu ca teSu tatra navagRhe khayameva 30 vastukAma iti // 1679 // athAtraiva prAyazcittamAha savvammi u caulahuyA, desammI bAyarAe~ lahuo u / savvammi mAsiyaM khalu, dese bhinno ya suhamAe // 1680 // 1 vA vAzabdaH prakArAntaratAyAm khA ta0 De0 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1676-83 ] prathama uddezaH / 495 bAdarAyAM prAbhRtikAyAmanantaroktAyAmeva sarvataH kariSyamANAyAM kRtAyAM vA tiSThati catvAro laghavaH / dezataH kariSyamANAyAM kRtAyAM vA tiSThato mAsalaghu / sUkSmAyAM prAbhRtikAyAM vakSyamANAyAM sarvato vidhAsyamAnAyAM vihitAyAM vA tiSThati mAsalaghu / dezatastasyAmeva bhinnamAsaH || 1680 // sA punaH sUkSmaprAbhRtikA paJcavidhA / tAmevAha saMmajaNa AvaraNa, uvalevaNa suhuma dIvae caiva / okaNa ahisakaNa, dese savve ya nAyavvA / / 1681 // 'sammArjanaM' bahukarikayA pramArjanam, 'AvarSaNam' udakena cchaTakapradAnam, 'upalepanaM ' chagaNamRttikayA bhUmikAyA lepanam, "suhume" tti 'sUkSmANi' samayabhASayA puSpANyucyante, tathA ca dazavaikAlikaniryuktau puSpANAmekArthikAni-- pupphAya kusumA ceva, phullA ya pasavA viya / sumaNA caiva suhumA ya, suhumakAiyA viya // tatazca puSpANAM prakararacanetyarthaH / " dIvae ceva" tti dIpakaprajvAlanam / etAni pUrvamAtmArthaM kriyamANAnyeva vidyante / navaraM sAdhUn pratItya dezataH sarvato vA yadavaSvaSkaNamabhiSvaSkaNaM vA kriyate sA sUkSmaprAbhRtikA jJAtavyA // 1681 // athAsyA evAvapvaSkaNA - 'bhiSvaSkaNe bhAvayati 5 sUkSmaprA. mRtikA -1 dazavaikAlikaniryuktau puSpaikArthikagAthA itthaMrUpA varttate purANi ya kusumANi ya, phullANi taheva hoMti pasavANi / sumaNANi ya suhamANi ya, pupphANa ya hoMti egaTThA // 36 // 2 "phulAya pasavA vi ya" iti pAThaH syAt // 3 'dA abhiStra' bhA0 vinA // . 10 15 jAva na maMDalivelA, tAva pamajjAmo hor3a osakkA / uheMtu tAva paDhiuM, ussakaNa eva savvattha / / 1682 // yAvat 'maNDalIvelA' khAdhyAyamaNDalIkAlo nopaDhaukate tAvat pramArjayAma ityevaM vicintyAnAgatameva yadi pramArjayanti tadA'vaSvaSkaNaM bhavati / atha sAdhavaH svAdhyAyaM kurvANAstadAnIM maNDalyAmupaviSTAH santi tatazcintayanti -- uttiSThantu tAvadamI paThitvA tataH pazcAt pramArjayi- 20 pyAma iti vicintya tathaiva yadi kurvate tadA utsvapkaNaM bhavati / evamavaSvaSkaNamabhiSvaSkaNaM ca 'sarvatra' AvarSaNopalepanAdAvapi bhAvanIyam || 1682 // sA punaH sUkSmaprAbhRtikA dvividhA - chinnamachinA kAle, puNo ya niyayA ya aniyayA ceva / niTThiA'niTThiA, pAhuDiyA aTTha bhaMgA u || 1683 // 'kAle' kAlatazchinnA acchinnA vA, chinnakAlikA acchinnakAlikA cetyarthaH / yasyAmupa - 25: lepanAdikaM chinne-pratiniyate mAsAdau kAle kriyate sA chinnakAlikA / yA tu yadA tadA vA kriyate sA acchinnakAlikA / punarekaikA dvidhA - niyatA aniyatA caiva / niyatA nAma - yA pUrvAhNAdAveva velAyAmavazyameva vA kriyate / tadviparItA aniyatA / punarekaikA dvividhA - nirdiSTA anirdiSTA ca / tatra yaH prAbhRtikAkArakaH sa nirdiSTaH - indradattAdinAmnopalakSitaH Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 tena kriyamANA prAbhRtikA api nirdiSTA / tadviparItA anirdiSTA / atra ca tribhiH padairaSTau bhaGgA bhavanti, tadyathA-chinnakAlikA niyatA nirdiSTA 1 chinnakAlikA niyatA anirdiSTA 2 ityAdi // 1683 // atha cchinnakAlikAM vyAkhyAnayati mAse pakkhe dasarAyae ya paNae a egadivase ya / vAghAimapAhuDiyA, hoi pavAyA nivAyA ya // 1684 // yA prAbhRtikA 'mAse' mAsasyAnte 'pakSe' pakSasyAnte 'dazarAtre' dazAnAmahorAtrANAM paryante 'paJcake' paJcarAtrindivAnte 'ekadivase' ekAntarite dine cazabdAd nirantaraM dine dine ityarthaH, evaM pratiniyate kAle yA kriyate sA chinnakAlikA / yA tu na jJAyate kasmin divase vidhIyate sA acchinnakAliketi / vyAghAtimaprAbhRtikA nAma-yA sUtrArthapauruSIvelAyAM kriyate / bhavati 10 pravAtA nivAtA ceti / pravAtA nAma-yA grISmakAle aparAhne upalepanAdikaraNena dharma nAzayati / yAtu zItakAle pUrvAhne upalepanakaraNena rAtrau vyapagataHhA jAyate sA nivAtA bhaNyate // 1684 // __ atha kasyAM prAbhRtikAyAM vastuM kalpate ? kasyAM vA na ? iti ata Aha puvvaNhe avaraNhe, sUrammi aNuggae va atthamie / majjhaMtie va vasahI, sesaM kAlaM paDikuTThA // 1685 // 16 -- pUrvAhne anudgate sUrye, aparAhe tu astamite, 'madhyAnte vA' madhyAhnavelAyAm arthapauruSyA utthiteSu ityarthaH, eteSu kAleSu yasyAM prAbhRtikA kriyate sA vasatiranujJAtA, sUtrArthavyAghAtAbhAvAt / "sesaM kAlaM" ti saptamyarthe dvitIyA, 'zeSe' udgatasUryAdau kAle yasyAM prAbhRtikA vidhIyate sA pratikuSTA, na kalpate tasyAM vastum , sUtrArthavyAghAtasambhavAt // 1685 // ___ atha nirdiSTA-'nirdiSTaprAbhRtike bhAvayati purisajjAo amugo, pAhuDiyAkArao u nidditttto| sesA u aniddiTThA, pAhuDiyA hoi nAyavvA // 1686 // amukaH 'puruSajAtaH' puruSaprakAraH prAbhRtikAkAraka indradattAdinAmnA yasyAM nirdiSTaH sA nirdiSTA / zeSA tu sarvA'pyanirdiSTA prAbhRtikA bhavati jJAtavyA // 1686 // ___ atha pUrvoktabhaGgASTakaviSayaM vidhimAha28 kAUNa mAsakappaM, vayaMti jA kIraI u mAsassa / sA khalu nivyAghAyA, taMvelAreNa niMtANaM // 1687 // iha prathame bhaGge yA mAsasyAnte kriyata iti kRtvA cchinnakAlikA, tatrApyaparAla eva vidhIyamAnatvAd niyatA, amukapuruSakartRkatvena ca nirdiSTA / tasyAM kRtAyAM prathamataH praviSTAstato mAsakalpaM kRtvA yadi vrajanti / katham ? ityAha-"taMvelAreNa niMtANaM' ti tasyAH-prAbhRti30 kAkaraNavelAyA arvAg nirgacchatAM sA prAbhRtikA nirvyAghAtA mantavyA, sUtrArthavyAghAtAbhAvAt , kalpate tasyAM vastumiti bhAvaH / zeSA dvitIyAdayo bhaGgAH kApi kathaJcit savyAghAtA iti kRtvA teSu na kalpate // 1687 // atha pravAtA,nivAteti ca padadvayaM bhAvayati avaraNheM gimha karaNe, pavAya sA jeNa nAsayai ghamma / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1684-92 ] prathama uddezaH / puvvaNhe jA sisire, nivvAya nivAya sA ratiM // 1688 // grISme aparAhNe yadupalepanasya karaNaM sA pravAtA / kutaH ? ityAha-yena sA rAtrau ' nAzayati' vyapanayati 'gharmaM' grIpmartusambhavaM tApam / yA tu 'zizire' zItakAle pUrvA upalepanakaraNena divasasya caturbhiH praharaiH ''nivAtA' zuSkA ityarthaH sA rAtrau nivAtA bhavati / etayoH kAraNatossthAtuM kalpata iti // 1688 // atha nirvyAghAtimAM bhaGgayantareNAha - 497 puNheM apavie, avaraNhe uTThiesu ya pasatthA / - majjhaha niggaesu ya, maMDalisuta - pehavAdhAyA / / 1689 // yA pUrvIle aprasthApite sati svAdhyAye aparAhNe punaH samuddizyotthiteSu satsu sAdhuSu madhyAhne tu bhikSAparyaTanArthaM nirgateSu yA prAbhRtikA kriyate sA prazastA / kutaH ? ityAha --- "maMDelisuya-peha" tti yena zrutamaNDalyA upakaraNaprekSaNAyAzca "vAghAya" tti akAraprazleSAd 'avyA - 10 ghAtA' na vyAghAtavidhAyinI, ata eSA prazastA || 1689 // prarUpitA bAdarA sUkSmA ca paJcavidhA prAbhRtikA, evaMvidhayA sahitAyAM vasatau na sthAtavyam / atha nAsti tathAvidhA aprAbhRtikA vasatiH tataH kAraNataH saprAbhRtikAyAmapi tiSThatAM yatanAmAha - taM vela sAraviMtI, pAhuDiyAkAragaM ca pucchaMti / tUNa carima bhaMgaM, jayaMti emeva sesesu || 1690 // yasyAM velAyAM prAbhRtikA kriyate tAM velAmupakaraNaM 'sArayanti' saGgopayanti, abhivyAptau cAtra dvitIyA, tAM velAmabhivyApyetyarthaH / prAbhRtikAkArakaM ca puruSaM pRcchanti -- kasyAM velAyAM bhavAn sammArjanAdi kariSyati ? iti / evaM 'caramam' aSTamaM bhaGgaM muktvA 'zeSeSu' saptasvapi bhaGgeSu 'yatante' yatanAM kurvanti // 1690 // jiNakappiabhiggahiesaNAe paMcaNhamannatariyAe / [ ni.gA. 1658 ] gacche puNa savvAhiM, sAvekkho jeNa gaccho u // / 1692 / / 5 carame vi hoi jayaNA, vasaMti AuttauvahiNo nicaM / dakkhe ya vasahipAle, Tharviti therA puNitthIsu || 1691 // 'carame'pi' aSTame bhaGge 'acchinnakAlikA aniyatA anirdiSTA ca' ityevaMlakSaNe AgADhe kAraNe tiSThatAM bhavati yatanA / katham ? ityAha - nityamAyuktopadhayo vasanti, upadhAvAyuktAHsAvadhAnA AyuktoSadhayaH, rAjadantAderAkRtigaNatvAd vyatyAsena pUrvAparanipAtaH, mA gomayAdinA ko'pyupadhiM guNDayet prAbhRtikAkaraNavyAjenApaharedveti samyagupadhiviSayamavadhAnaM dadatItyarthaH / 25 dakSA~zca vasatipAlAn sthApayanti / yadi ca te prAbhRtikAkAriNaH puruSA na striyastatastaruNAvasatipAlAH sthApayitavyAH / "therA puNitthIsu" tti yadi striyastato ye sthavirA: paripAkaprAptabrahmacaryAste vasatau sthApanIyA iti // 1699 // gataM prAbhRtikAdvAram / atha bhikSAdvAramabhidhitsurAha - 1 "maMDalita- peha vAghAe tti, muttaDalIe atthamaMDalIe samuddisaNamaMDalIe paDilehaNiyAkAle ya jA kIrati sA vAghAtA // etAsu jataNaM bhaNAta taM vela0 gAdhA" iti cUNoM vizeSacUNa ca // 15 20 30 fare dvAram Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15: 498 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 jinakalpikA abhigRhItayA 'paJcAnAm' uddhRtAdInAmanyatarayA ekayA eSaNayA bhaktam ekayA pAnakaM gRhanti / 'gacche' gacchavAsinaH punaH 'sarvAbhirapi' asaMsRSTAdibhireSaNAbhirbhakta-pAnaM gRhanti / kutaH ? ityAha-'sApekSaH' bAla-vRddhAdyapekSAyuktaH 'yena' kAraNena 'gacchaH' gacchavAsisAdhusamUha iti // 1692 // Aha kimiti gacchavAsinaH sarvAbhirapyeSaNAbhimuhanti ? 5.kiM teSAM nirjarayA na kAryam ? ucyate bAle vuDDhe sehe, agIyatthe nANa-daMsaNappehI / dubbalasaMghayaNammi ya, gacchi painnesaNA bhaNiyA // 1693 // SaSThI-saptamyoratha pratyabhedAda vAlasya vRddhasya zaikSasyAgItArthasya 'jJAna-darzanaprekSiNaH' jJAnArthino darzanaprabhAvakazAstrArthinazcetyarthaH 'durbalasaMhananasya ca' asamarthazarIrasyAnugrahArthaM gacche 10 'prakIrNA' apratiniyatA eSaNA bhaNitA bhagavadbhiriti // 1693 // athaitAnyeva padAni gAthAdvayena bhAvayati tikkhachuhAe pIDA, uDDAha nivAraNammi nikkivayA / iya juvala-sikkhagesuM, paosa bheo ya ekatare // 1694 // sucireNa vi gIyattho, na hohiI na vi suyassa aabhaagii| paggahiesaNacArI, kimahIu ghareu vA abalo // 1695 // ___ abhigRhItayaivaiSaNayA bhakta-pAnagrahaNe pratijJAte tayA cAlabdhe stoke vA labdhe sati bAla-vRddhazaikSakANAM tIkSNayA-duradhisahayA kSudhA upalakSaNatvAt tRSA ca mahatI pIDA bhavati / uDDAho vA bhavet , sa hi bAlAdiritthaM lokapurato brUyAt-ete sAdhavo mAM kSudhA tRSA vA mArayantIti / tathA 'nivAraNe' vivakSitAmekAmeSaNAM vimucya anyAsAM pratiSedhe vidhIyamAne sati bAlAdayazcinta20 yeyu:-aho! niSkRpatA'mISAm ; tataH pradveSaM gaccheyuH / 'bhedo vA ekatare' jIvitasya cAritrasya vA vinAzo'mISAM bhavediti bAla-vRddhayugale zaikSake vA niyantryamANe doSA mntvyaaH||1694|| __ tathA agItArthaH sucireNApi kAlena gItArtho na bhaviSyati, nApi 'zrutasya' AcArAdeH upalakSaNatvAd darzanaprabhAvakazAstrANAM vA AbhAgI / kIdRzaH ? ityAha-'pragRhItaiSaNAcArI' pragRhItA-abhigrahavatI yA eSaNA taccArI-tatparyaTanazIlaH, tathAvidhabhakta-pAnopaSTambhAbhAvAditi 25 bhAvaH / yo vA 'avalaH' durbalasaMhananaH sa praNItAhArAdyupaSTambhAbhAve kiM sUtramartha vA adhItAM dhArayatAM vA ? / ata eteSAmanugrahArthaM gacche prakIrNaiSaNA dRSTA // 1695 // . athAsyA eva vidhimabhidhisuragAthAmAhabhikSAyA pamANe kAle Avassae ya saMghADage ya uvagaraNe / [o.ni. 412] vidhiH mattaga kAussaggo, jassa ya jogo sapaDivakkho / / 1696 / / 30 pramANaM nAma-kati vArAn piNDapAtArthaM gRhapatikuleSu praveSTavyam ? iti / "kAli" tti kasyAM velAyAM bhikSArtha nirgantavyam ? / "Avassaga" tti 'AvazyakaM' saMjJA-kAyikIlakSaNaM tasya zodhanaM 1ca 'pIDA' paritApalakSaNA bhavati / uDDAho vA bhavet , te hi vAlAdayo niyanyamANA itthaM bhaNeyuH-ete bhA0 // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1693-99] prathama uddezaH / 499 1 kRtvA nirgantavyam / "saMghADage" ci saGghATakena - sAdhuyugmena nirgantavyaM naikAkinA / "uvagaraNi" tti sarvopakaraNamAdAya bhikSAyAmavataraNIyam / " mattagi" tti mAtrakaM grahItavyam / "kAusaggo" tti upayoganimittaM kAyotsargaH karttavyaH / " jassa ya jogo' ci 'yasya ca ' sacittasyAcittasya vA 'yogaH' sambandho bhaviSyati lAbha ityarthaH tadapyahaM grahISyAmIti bhaNitvA nirgantavyam / "sapaDivakkho" tti eSa pramANAdiko dvArakalApaH 'sapratipakSaH' sApavAdo vaktavya iti dvAragAthAsamAsArthaH // 1696 // atha vistarArthamabhidhitsuH pramANadvAraM bhAvayatidona aNunnAyAo, tajhyA Avaja mAsiyaM lahuyaM / gurugo u cautthIe, cAummAso purekamme / / 1697 // caturthabhaktikasya dvau bArau gocaracaryAmaTitumanujJAtau / atha tRtIyaM vAramaTati tata Apadyate mAsikaM laghukam / atha caturthaM vAraM paryaTati tadA guruko mAsaH / strItvaM sarvatra prAkRtatvAt / 10 atha tRtIyAdIn vArAn bhikSArthaM pravizati tato gRhiNaH puraHkarma kurvanti tatra catvAro mAsA laghava iti / aiSA niryuktigAthA / / 1697 // athainAmeva bhASyakRd vivRNoti - saimeva uniggamaNaM, cautthabhattissa dotri vi aladdhe / savve goyarakAlA, vigiTTha chaTTha'hame bi-tihiM // 1698 // 1 'sakRdeva' ekavArameva nityabhaktikasya bhaktAya vA pAnAya vA nirgamanaM kalpate / caturthabha- 15 ktikasyApyutsargataH sakRdeva bhikSAmaTituM kalpate / atha tadAnIM paryaTatA'pi tena paripUrNo bhaktArtho na labdhaH tato'labdhe sati tasya dvAvapi gocarakAlAvanujJAtau / - uktaJca dazAzrutaskandhe - kappai cautthabhattiyassa egaM goyarakAlaM gAhAvaikulaM bhattAe vA pANA vA nikkhamittae vA pavisittae vA / se ya no saMtharijjA evaM se kappai duccaM pi gAhAvaikulaM ( adhya0 8 patra 60 ) ityAdi / 20 yastu 'vikRSTabhaktikaH ' dazama- dvAdazamAdikSapakastasya sarve'pi gocarakAlAH kalpante / "chaTTha'TTame bi-tihiM" ti SaSThabhaktikasya dvayorgocarakAlayoraSTamabhaktikasya tu triSu gocarakAleSu bhikSAmaTituM kalpata iti // 1698 // syAnmatiH kimarthaM SaSThAdibhaktikAnAM vyAdigocarakAlAnAmanujJA : ucyatesaMkhunnA jeNaMtA, dugAi chaTThAdiNaM tu to kAlo / bhuttaNubhutte a balaM, jAyai na ya sIyalaM hoi // 1699 // 'saMkSuNNAni ' saGkucitAni 'yena' kAraNena SaSThAditapasA ' antrANi' pratItAni, tataH SaSThAdibhaktikAnAM 'dvikAdikaH' gocaradvayAdikaH kAlo'nujJAtaH / api ca prathamamekavAraM bhuktastato dvitIyAdikaM vAramanubhukto bhuktAnubhuktastasya vyAdIn vArAn bhuktavata ityarthaH 'balaM' bhUyo'pi SaSThAdikaraNe sAmarthyamupajAyate / na cetthaM tad bhaktaM zItalaM bhavati, sadyo gRhItatvAt / yadi 30 hyekameva vAraM paryaTatA yad gRhItaM tanmadhyAt kiJcit samuddizya dvitIyAdivArasamuddezanArthaM zeSaM 1 eSA purAtanA gAthA bhA0 / "doNNi0 gAdhA purAtanA" iti cUrNau vizeSacUrNau ca // etaccidyAntargataH pAThaH mo0 le0 pustakayoreva vidyate // 3 'kamekavAraM bhA0 vinA // 2 25 pramANa dvAram Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 sthApayet tadA tad bhavatyeva zItalam / tacca tasya tapaHkSAmadehasyAkArakamiti kRtvA dhyAdayo gocarakAlA anujJAtA iti||1699|| atra paraH prAha--yadyasau SaSThAdibhaktiko yAvanti bhaktAni cchinatti tAvantyekenaiva divasena pUrayati tataH ko nAma guNastasya bhaktacchedanena ? ucyate bahudevasiyA bhattA, egadiNeNaM tu jai vi bhuNjejaa| taha vi ya cAga-titikkhA-egagga-pabhAvaNAIyA // 1700 // bahudaivasikAni bhaktAni yadyapyasAvekadinenaiva tuzabdasyaivakArArthatvAt SaSThAdibhaktiko bhuJjIta tathApi bhaktacchedane tyAga-titikSaikAgrya-prabhAvanAdayo guNA bhavanti / tyAgo nAma yAdIn divasAn yAvat sarvathaiva bhaktArthaparihAraH, titikSA-kSudhAparIpahasyAdhisahanam , aikAyyaM tu sUtrArthaparAvartanAdau cittasyAnanyopayuktatA, prabhAvanA nAma-aho! amISAM zAsanaM vijayate yatredazAsta10 pakhina iti, AdizabdAdanyeSAmapi tapaHkarmaNi zraddhAjananam , gRhiNAM vA tadarzanAt pravrajyApratipattiriti / ataH SaSThAdibhaktikasya vyAdigocarakAlAnujJAnam / nityabhaktikastu yadi dvitIyaM vAraM bhikSArthamavatarati mAsalaghu, tRtIyavAraM mAsaguru, caturtha caturlaghu, paJcamaM caturguru, SaSThaM SaDlaghu, saptamaM SaDguru, aSTamaM chedaH, navamaM mUlam , dazamamanavasthApyam , ekAdazaM vAraM pArAJcikam // 1700 // caturthabhaktikAdInAmatidezamAha15 jaha esa ettha vuDDI, oaramANassa dasahi sapadaM ca / sesesu vi jaM jujai, tattha vivaDDI u sohIe // 1701 // yathA dvitIyAdivAraM bhikSAmavatarataH 'eSA' laghumAsAdArabhya prAyazcittasya vRddhirbhaNitA 'dazabhizca' dazasaGkhyAkaiH sthAnaiH 'svapadaM' pArAJcikaM nityabhaktikasyoktam , tathA 'zeSeSvapi' caturtha bhaktikAdiSu 'yat' tRtIyavArAdikaM prAyazcittasthAnaM yujyate 'tatra' tadArabhya 'zodheH' prAyazcittasya 20 vivRddhiH kartavyA / tadyathA-- caturthabhaktikastRtIyaM vAraM bhikSAmavatarati mAsalaghu, caturthaM mAsa guru, paJcamaM caturlaghu, SaSThaM caturguru, saptamaM SaDlaghu, aSTamaM SaDguru, navamaM chedaH, dazamaM mUlam , ekAdazamanavasthApyam , dvAdazaM vAraM paryaTataH pArAJcikam / evaM SaSThabhaktikasyApi dvAdazaM vAramavatarataH pArAJcikam / yadAha cUrNikRt chaTThabhattiyassa vi bArasahiM pAvai sapayaM ti / 25 aSTamabhaktikasya tu caturthavArAdArabhya trayodazaM vAraM yAvat paryaTato laghumAsAdikaM pArAzci kAntamiti // 1701 // ___gataM pramANadvAram / atha kAladvAram - kasmin kAle bhikSArtha nirgantavyam ? ucyate-yaH kSapako bAlo vRddho vA paryuSitena prathamAlikAM kartukAmaH sa sUtrapauruSIM kRtvA nirgacchati / atha tAvatI velAM na pratipAlayituM kSamaH tato'rddhapaurupyAM nirgacchati / yadyatiprabhAte paryaTati tadA 30 mAsalaghu, bhadraka-prAntakRtAzca doSA bhavanti / tatra sAdhuratiprabhAta eva kasyApi gRhaM gatvA bhikSAM yAcitavAn , sa ca gRhapatirbhadrakaH suptAmaviratikAmutthApayet tatastasyAmutthitAyAmadhikaraNaM pravartitaM bhavet / yastu prAnto bhavati sa brUyAt-kimunmatto vartase yadevamatiprabhAte paryaTasi ? mukharAtrikaM vA praSTuM samAyAsIH ? iti / yadvA ko'pi nAmAntaraM prasthitaH prathamameva taM sAdhuM dRSTvA kAladvA Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 501 dvAram bhASyagAthAH 1700-3] prathama uddezaH / apazakunaM manyamAnaH pradveSaM yAyAt , pradviSTazcAhananAdi kuryAt / athaitaddoSabhayAdatikrAntAyAM velAyAmaTati tadA'pi mAsalaghu, "akAle carasI bhikkhU" (daza0 a0 5 u0 2 gA05) ityAdigAthoktAzca doSAH / evamuSNasyApi bhaktasyAprApte atikrAnte vA eta eva doSA mntvyaaH|| gataM kAladvAram / athAvazyakadvAram-yadyAvazyakama vi]zodhya nirgacchati tadA mAsalaghu, AvazyakaAjJAdayazca doSA virAdhanA ca pravacanAdInAm / tadyathA-bhikSAmaTataH saMjJA samAgacchet tato 5 dvAram yAdrAhitapAtrakaH pAnakaM vA vinA vyutsRjati tadA pravacanavirAdhanA-aho ! azucayo'mI / athaitaddoSabhayAnna vyutsRjati tata AtmavirAdhanA / atha pratizrayamAgatya pAnakaM gRhItvA saMjJAbhUmau vrajati tato deza-kAle sphiTite sati bhikSAmalabhamAna eSaNAM prerayet , tataH saMyamavirAdhanA / yata evamata AvazyakaM zodhayitvA nirgantavyam // gatamAvazyakadvAram / atha saGghATakadvAraM bhASyakRdeva vyAkhyAnayati 10 egANiyassa dosA, sANe itthI taheva pddinniie| saGghATakabhikkhavisohi mahavvaya, tamhA sabiijjae gamaNaM // 1702 // yadyekAkI paryaTati tadA mAsalaghu / ete ca doSAH-sa ekAkI yadi bhikSAM zodhayati tadA pRSThataH zvAnaH samAgatya taM dazet / atha zvAnamavalokate tata eSaNAM na rakSati / tamekAkinaM dRSTvA kAcit proSitabhartRkA vidhavA vA strI bahiH pracAramalabhamAnA dvAraM pidhAya taM gRhNIyAt / 15 pratyanIko vA tamekAkinaM dRSTvA prAntApanAdi' kuryAt / 'bhikSAvizodhiH' iti ekAkI yadi tripu gRheSu bhikSAM dIyamAnAM gRhNAti tata eSaNAyAmazuddhirbhavati / athaikatraiva gRhe gRhNAti tata itarayordAyakayoH pradveSo bhavet / dvayostu nirgatayoreka ekatra bhikSAmAdadAna evopayogaM dadAti, dvitIyastu zeSagRhadvayAdAnIyamAnaM bhikSAdvayamapi samyagupayuGkte / mahAtratAni vA ekAkI virAdhayet / tathAhi--ekAkI niHzaGkatvAdapkAyamapyApivet 1 kuNTala-viNTalAdi vA prayuJjIta 20 2 hiraNyAdikaM vA vikSiptaM gurukarmatayA stenayet 3 aviratikAM vA rUpavatIM dRSTvA samudIrNamohatayA pratiseveta 4 bhaikSeNa vA samaM patitaM suvarNAdi gRhNIyAd 5 iti / yata ete doSAstasmAt sadvitIyena gamanaM karttavyam , saGghATakenetyarthaH // 1702 // sa punarekAkI kaiH kAraNaiH saGghATika na gRhNAni ? iti ucyate gAravie kAhIe, mAilla alama luddha nimme / dullaha attAhiTThiya, amaNune yA asaMghADo // 1703 // 'gauraviko nAma' 'labdhisampanno'ham' ityevaM garvopetaH / atra ceyaM bhAvanA-saGghATake yo ratnAdhikaH so'labdhimAn avamaratnAdhikastu labdhisampannaH tato'sAvagraNIbhUya bhikSAmutpAdayati, pratizrayamAgatayozca tayo ratnAdhiko maNDalIsthavireNa bhaNyate-'jyeSThAya ! muJca pratigraham' tato'vamaratnAdhikaH skhalabdhigarvitazcintayet-'mayA khalabdhisAmarthenedaM bhakta-pAnamutpAditam , 30 idAnImasya ratnAdhikaH prabhurabhUd yenAsya pArthe pratigraho yAcyate' iti kapAyitaH sannekAkivaM pratipadyate / "kAhIe" ti kathAbhizcaratIti 'kAthikaH' kathAkathanaikaniSThaH, sa gocaraM praviSTaH 1degdi piTTanaM kudeg bhA0 // 25 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 upakaraNa dvAram saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 kathAH kathayan dvitIyena sAdhunA. gurvAdibhirvA vAryamANo'pi noparamate tata ekAkI bhavati / 'mAyAvAn' bhadrakaM bhadrakaM bhuktvA zeSamAnayannekAkI jAyate / 'alasaH' ciragocaracaryAbhramaNabhanaH sannekAkI paryaTati / 'lubdhastu' dadhi-dugdhAdikA vikRtIgvabhApamANaH pRthagevATati / ' nirmA punaH' aneSaNIyaM jighRkSurekatvaM pratipadyate / "dullaha" ti durlabhabhaikSe kAle ekatvamupasampadyate / 5 'attAhiTThiya" tti AtmArthikaH-AtmalabdhikaH saH 'skhalabdhisAmathryenaivotpAditamahaM gRhNAmi' ityekAkI bhavati / 'amanojJo nAma' sarveSAmapyaniSTaH kalahakArakatvAd asAvapyekAkI paryaTatIti / etaiH kAraNaiH 'asaGghATaH' saGghATako na bhavati // 1703 // athaiteSAmekAkitvapratyayaM prAyazcittamAha lahuyA ya dosu guruo, a taiae caugurU ya paMcamae / sesANa mAsalahuo, jaM vA AvajaI jattha // 1704 // 'dvayoH' gauravika-kAthikayozcatvAro laghavaH / 'tRtIyakasya' mAyAvato guruko mAsaH / 'paJcamasya' lubdhasya catvAro guravaH / 'zeSANAm' alasa-nirdharmAdInAM mAsalaghu / 'yad vA' saMyamavirAdhanAdikaM yatrApadyate tannippannaM tatra prAyazcittam // 1704 // ___ gataM saGghATakadvAram / athopakaraNadvAram-sarvamapyupakaraNamAdAya bhikSAyAmaTitavyam / yadi 15 sarvopakaraNaM na gRhNAti tadA mAsalaghu, upadhinippannaM vA / tathA teSAM bhikSAmaTituM gatAnAM sa pratizrayasthApita upadhiragnikAyena dahyeta, daNDikakSobho mAlavastenakSobho vA teSAM bhikSAmaTatAM sahasA samApatita iti kRtvA tata eva te palAyitAH, tato yadupadhi vinA tRNagrahaNAdi kuryuH tanniSpannaM prAyazcittamiti // gatamupakaraNadvAram / atha mAtrakadvAraM vyAkhyAyate--mAtrakamagRhItvA nirgacchati mAsaladhu / 20 AcAryAdInAM prAyogyaM mAtrakaM vinA kutra gRhNAtu ? / yadi 'na gRhNAti tadA yat te anAgADhamAgADhaM vA paritApyante tanniSpannam / atha te anta-prAntaM samuddizeyuH tato glAnyAdayo dossaaH| durlabhadravyasya vA ghRtAdestadivasaM lAbho jAtaH, yadi mAtrakaM nAstIti kRtvA tanna gRhNAti tadA mAsalaghu / saMsaktabhakta-pAnaM vA mAtrakaM vinA ka zodhayatu ? / yadi mAtrakamabhaviSyat tatastatra zodhayitvA pariSThApayet pratigrahe prakSipedvA / yata evamataH karttavyaM mAtrakagrahaNam / / 25 gataM mAtrakadvAram / atha kAyotsargadvAram-kAyotsargamakRtvA vrajati mAsaladhu / doSAzcAtra kazcid yogapratipannastasya taddivasamAcAmlam , sa copayogakAyotsargamakRtvA gato danaH karambaM gRhItvA samAyAtaH, pazcAdaparaiH sAdhubhistasyAcAmlaM smAritam , tataH sa yadi taM samuddizati tadA yogavirAdhanA, atha pariSThApayati tataH saMyamavirAdhanA, tataH kAyotsarga kRtvA nirgacchet / tatra ca kAyotsarge cintayet-yathA adya kiM me AcAmlam ? uta nirvikRtikam ? utAho abhaktA30rtham ? AhozcidekAzanakam ? iti / itthamupayogaM dattvA pratyAkhyAnAnuguNamevAhAraM gRhNAti // gataM kAyotsargadvAram / atha yasya ca yoga iti dvAram-yasya-vastra-pAtra-zaikSAderyogaH-sambandho 1 iti vizeSacUrNito likhitam / ittha bhA0 // mAtrakadvAram kAyotsarga dvAram dvAram Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthA : 1704 ] prathama uddezaH / 503 bhaviSyati tadapi grahISyAmIti yadi na bhaNati tadA'pi mAsalaghu / vastra - pAtrAdikaM ca grahItuM na kalpate // atha sapratipakSa iti dvAram -- eSa dvArakalApaH sapratipakSaH - sApavAdo mantavyaH / tadyathAAcAryAdyarthaM bahUnapi vArAn pravizet / prathama-dvitIyaparISahapIDito yadyapyatiprabhAtaM tadA'pi nirgacchet, yatra ca mAnuSANi vibu - 5 ddhAni tatra gatvA dharmalAbhayet, glAna- prAghUrNakAdInAM hetoratikrAnte'pi nirgacchet / anAbhogato glAnAdiSu vA kAryeSu vyApRtaH sannAvazyakamapya [vi]zodhya nirgacchet / nirgatazca saMjJayA bAdhyamAno yadi pratizrayaH pratyAsannastato nivarttate / atha dUre tato yadi kAlo na pUryate tadA tayorekaH pAtrakANi dhArayati itaraH saMjJAM vyutsRjati / atha sAgArikAstatra pazyanti tataH samanojJAnAM pratizrayaM gatvA vyutsRjati / tadabhAve amanojJAnAM saMvignAnAm / teSAmalAbhe pArzva - 10 . sthAdInAm / teSAmapyabhAve sArUpikANAm / tadasattve siddhaputrakANAm / teSAmaprAptau zrAvakANAM vaidyasya vA gRhe / eteSAmabhAve rAjamArge gRhadvayamadhyabhAge vA gRhasthasatke vA avagrahe kAyikIvarja vyutsRjati / tato yadyasau gRhapatistAM saMjJAM tyAjayati tadA rAjakule vyavahAro labhyate / yathAtreyaH zalyA mahArAja !, asmin dehe pratiSThitAH / vAyu - mUtrapurISANAM prAptaM vegaM na dhArayet || tathA saGghArTakaM vinA'pi nirgacchet / katham ? iti ceT ucyate - yadi durbhikSe ciramapyaditvA paryAptaM labhyate tato dvAveva paryaTatAM na punarekAkI / atha dvayorapyekaiva bhikSA labhyate na ca kAlaH pUryate tata eko'pi paryaTet / yadi sarve'pi khaggUDhatvAdAtmalabdhikA bhavanti tadA pratiSeddhanyAH / atha ko'pi priyadharmA mAtRsthAnavirahita AtmalabdhikatvaM pratipadyate tataH so'nujJAtavyaH / yaH punaramanojJaH sa anyAnyaiH sAdhubhiH samaM saMgojya preSyate / yadi sarve'pi 20 necchanti tataH parityajanIyo'sau / atha sa evaikaH kalahakaraNalakSaNastasya doSaH apare nirlobhatvAdayo bahavo guNA eSaNAzuddhau cAtIva dRDhatA tato na parityaktavya iti / yatra zvAna - gavAdayo duSTA bhavanti gRhaM yadyanAbhogataH praviSTastataH kuDya-kaTanizrayA tiSThati, daNDakena vA tAn vArayati / yadi kAcidaviratikA tamupasargayet tato dharmakathA karttavyA / tayA yadyupazAmyati tataH sundaram, no cedabhidhAtavyam - etAni vratAni gurusamIpe sthApayitvA samAgacchAmIti / 25 yadi pratyanIkagRhamanAbhogataH praviSTastato mahatA zabdena tathA bolaM karoti yathA bhUyA~loko milati / trayANAM gRhANAM madhye sthitaH sannupayogaM kRtvA bhikSAM gRhNIyAt / paJcAnAmapi mahAtratAnAmatikramaM mahatA prayatnena pariharet / sarvopakaraNamapi stena-pratyanIkAdyupadravabhayAd vRddhatvAdadhunotthitaglAnatvAdvA na gRhNIyAt / iyat punaravazyameva grahItavyam - pAtrabhANDakaM colapaTTako rajoharaNaM mukhavastrikA ceti / mAtrakamapyanAbhogAdinA na gRhNIyAt / 1 "tiSNi sallA mahArAya !, assi dehe paiTThiyA / vAyu-mupta-purisANaM, pattaM vegaM na bhArae // 623 // " iti oghaniryuktizlokasamo'yaM zlokaH // 2degTakena vibhA0 // saprati pakSadvAram 15 30 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NadvAram alepa- 10 504 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1. kAyotsargAdInyapi glAnAdikAryeSu tvaramANo na kuryAditi // uktaM sapratipakSadvAram / taduktau ca gataM bhikSAdvAram / atha kalpakaraNadvAramabhidhitsurAhakalpakara bhANassa kappakaraNe, alevaDe natthi kiMci kAyavvaM / tamhA levakaDassa u, kAyavvA maggaNA hoi // 1705 // 5. bhAjanasya kalpakaraNe cintyamAne yadalepakRtaM dravyaM tad yatra prakSiptaM tasya bhAjanasya na kiJcit kartavyam , kalpo na vidheya ityarthaH / lepakRtabhAjanasya tvavazyaM kalpo dAtavya ityato lepakRtasya mArgaNA karttavyA, kIdRzaM lepakRtam ? alepakRtaM vA ? iti cintanIyamityarthaH // 1705 // tatrAlepakRtAni tAvadAha kaMjusiNa-cAulode, saMsaTThA-''yAma-kaTThamUlarase / kaMjiyakaDhie loNe, kuTTA pijjA ya nittuppA // 1706 // kRtAni kaMjiya-udagavilevI, odaNa kummAsa sattue piDhe / maMDaga samiussinne, kaMjiyapatte alevakaDe // 1707 // kAJjikam-AranAlam , uSNodakam-udvattatridaNDam , "cAulodagaM" tanduladhAvanam , saMsRSTaM nAma-gorasasaMsRSTe bhAjane prakSiptaM sad yadudakaM gorasarasena pariNAmitam , 'AyAmam' avazrAvaNam , 15 "kaTThamUlarase" tti kASThamUlaM-caNaka-cavalAdikaM dvidalaM tadIyena rasena yat pariNAmitaM tat kASThamUlarasaM nAma pAnakam , tathA yat kAJjikakkathitam , "loNi" tti salavaNam , yA ca "kuTTA" ciJcanikA, peyA ca' pratItA 'nistuppA' acoppaDA avagdhAritA vA // 1706 // tathA vilepikA dvividhA-ekA kAJjikavilepikA, dvitIyA udakavilepikA / 'odanaH' tandulAdi bhaktam, 'kulmASAH' uDadA rAjamASA vA, 'saktavaH' bhraSTayavakSodarUpAH, 'piSTaM' 20 mudgAdicUrNam , 'maNDakAH' kaNikkAmayAH, 'samitaM' aTTakaH, 'utsvinnam' uNDerakAdi, 'kAJjikapatraM' kAJjikena bAppitaM araNikAdizAkam / etAni kAJjikAdInyalepakRtAni mantavyAni // 1707 // atha lepakRtAni nirUpayatilepakR. vigaI vigaiavayavA, avigaipiMDarasaehi~ jaM mIsaM / tAni gula-dahi-tellAvayave, vigaDammi ya sesaesuM ca // 1708 // 25 dadhi-dugdha-dhRtAdikA yA vikRtayo ye ca vikRtInAmavayavAH-manthuprabhRtayastairya mizraM yaccAvikRtirUpaiH piNDarasaiH-kharjUrAdibhirmizraM etat sarvamapi lepakRtamiti prakramaH / atra ca guDadadhi-tailAnAM ye'vayavAH yazca 'vikeTe' madye'vayavaH 'zeSeSu ca' ghRtAdiSu ye'vayavAste kecid vikRtayaH keciccAvikRtayaH pratipattavyAH // 1708 // athainAmeva niyuktigAthAM vivRNoti 1kaMjiya uNhodaga cAulodae saMsadeg tA0 / cUrNikRtA vizeSacUrNikRtA cAyameva pATha Adato'sti // 2degkaTasya' madyasyAvayavaH "sesaesuMca" tti 'zeSeSu ghRtAdiSu ca ye'va. bhaa0|| 3 atha vikRtInAmeva sAvayava-niravayavatvajJApanArtha te vA avayavAH ke vikRtayaH ? ke vA na vikRtayaH? ityAzaGkApanodArtha ca gAthAtrayamAha-dahi bhA0 / "teSAM ca ke vikRtayaH? ke vA na? iti jJApanArthamidamucyate-dadhi" iti cau~ vizeSacoM c|| Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1705-13] prathama uddezaH / dahiavayava umaMdhU, vigaI takaM na hoi vigaI u / khIraM tu nirAvayavaM navaNIogAhimA caiva / / 1709 // arat puNa vigaI, vIsaMdaNa mo ya ke icchaMti / tela - gulANa avigaI, samAliya-khaMDamAINi // 1710 // mahuNo mayaNamavigaI, kholo massa poggale piuDaM / rasao puNa tadavayavo, so puNa niyamA bhave vigaI / / 1711 / / dadhnaH sambandhI yo manthu iti nAmnA prasiddho'vayavaH sa vikRtiH / yattu takraM tad dadhyavayavarUpamapi vikRtirna bhavati / 'kSIraM tu' dugdhaM punaH 'niravayavam' avayavarahitam, navanItaMkSaNam avagAhimaM - pakAnnam ete api niravayave, etadviSayANAmavayavAnAM pRthagavyavahriyamANatvAditi // 1709 // 10 'ghRtaghaTTaH punaH ' ghRtasya sambandhI yaH kiTTo mahiyADukamityarthaH sa vikRtirvyavahriyate / vispandanaM nAma- arddhanirdagdhaghRtamadhyakSiptatandulaniSpannam / uktaJca paJcavastukaTIkAyAmvIsaMdaNaM addhaniddaDDughayamajjhachUDhataMdulanipphannaM ( gA0 379 ) ti / "mo" iti pAdapUraNe / cazabdo'pizabdArthe / vispandanamapi kecid vikRtimicchanti na punarvayam / yadAha cUrNikRt 15 505 amhANaM puNa vIsaMdaNaM avigai ti / taila-gulayoryathAkramaM yAni sukumArikA -khaNDAdIni tAni 'avikRtiH' vikRtirna bhavatItyarthaH / sukumArikA-tailakiTTa vizeSaH, khaNDaH - pratItaH, AdizabdAt zarkarA - matsyaNDikAdiparigrahaH // 1710 // 'madhunaH' mAkSikAdibhedabhinnasyAvayavo yad madanaM tadavikRtiH / madyasya yaH 'kholaH ' kiTTa - 20 vizeSaH so'pi na vikRtiH / pudgalasya yat 'piTakam' ujjham asthi vA tadapyavikRtiH / 'raisakaH punaH' [ vasA medazca ] yastasya - pudgalasyAvayavaH sa punarniyamAd bhaved vikRtiH // 1711 // atha piNDarasapadaM vyAkhyAnayati aMbADa- kaviTThe, muddIyA mAuliMga kayale ya / khajUra - nAliere, kole ciMcA ya bodhavvA // 1712 // AmraM AmrAtakaM kapitthaM 'mudrikA' drAkSA 'mAtuliGgaM' bIjapUrakaM "kayalaM" kadalIphalaM 'kharjUraM nAlikeram' ubhayamapi suprasiddhaM 'kolaH ' badaracUrNaM 'ciJcA' amlikA cazabdAdanyAnyapyevaMvidhAni piNDaradravyANi boddhavyAni / etAni ca vikRtayo na bhavanti // 1712 // yata AhakhajUra-muddiyA- dADimANa pIlucchu- ciMcamAINaM / piMDarasana ( a ) vigaIo, niyamA puNa hoMti levADA // 1713 // ---- 5 2 degyavarUpaM ya0 bhA0 // 1 '"amhaM vissaMdaNaM nibbItiyaM" iti pATho'smatsamIpasthacUrNi pratiSu dRzyate // 3 "rasao vasA medo ya vigaI" iti cUrNo vizeSacUrNau ca // 4 dhAH piNDarasA jJAtavyAH / ete cAvikRtayaH paraM lepakRtadravyANi mantavyAH // 1712 // bhA0 // 25 30 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 saniyukti-ladhubhApya-vRttike vRhatkalpasUtra [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 kharjUra-mudrikA-dADimAnAM pIla-ikSu-ciJcAdInAM ca sambandhinau yo piNDarasau tau 'avikRtI' vikRtI na bhavataH, niyamAt punarlepakRtau bhavata iti // 1713 // uktAni lepakRtAni / lepakRtaiH saMsRSTasya bhAjanasya kalpaH karaNIyaH / yadi punastasya bhAjanasya lepaH sphaTito bhavati tataH kalpatraye kRte'pi lepakRtameva tad mantavyam / atasta5 doSaparihArArthamAha kuTTimatalasaMkAso, bhisiNIpukkhalapalAsasariso vA / sAmAsa dhuvaNa sukkhAvaNA ya suhame rise hoti // 1714 // yathA kuTTimatalaM nimnonnatapradezarahitaM sarvataH samameva bhavati evaM pAtrakasya lepo'pi kuTTimatalasaGkAzaH sarvataH sama eva kartavyaH / tathA bisinI-padminI tasyA yat puSkalaM-vistIrNa 10 palAzaM-patraM tatra patitaM jalaM yathA nAvatiSThate evaM yatra sUkSmasikthAdyavayavA lagnA api na sthiti kurvanti sa bisinIpuSkalapalAzasadRzaH / IdRze lepe pAtrakasya samAsa-dhAvana-zoSaNAH sukhameva kartuM zakyante / sam iti-samyak pravacanoktena vidhinA AG iti-maryAdayA pAtrakalepamavadhIkRtya yad asanaM-sikthAdyavayavAnAmapanayanaM sa samAsaH, saMlekhanakalpa ityarthaH / dhAvanaM-kalpa trayapradAnam / zoSaNaM-udvApanam / aparazcAyaM guNa IdRze pAtre bhavati15 ego sAhU rukkhamUle samuddisai / teNa sAhuNA disAlogo kao, na puNa uvarimArUDho dhijjAio diTTo / teNa so sAhU darajimio diTTho / tAhe so oarittA gaammigo| tacchaNeNa siTuM gAmillayANaM / teNa puNa sAhuNA so oaraMto diTTho / tAhe so bhagavaM davadavassa Autto samuddisiuM tahA saMlihai jahA najai dhoyaM piva pattaM / pacchA so bhagavaM muhapottiyAe muhaM piheUNa paDhaMto acchai / te AgayA picchaMti sAhuM uvasaMtaM / kao eha ? katto bhikkhaM 20 gahiyaM ? / tao bhaNai-na tAva hiNDAmi, kiM velA jaayaa| te annamannassa muhaM ploiNti| tAhe dhijjAio bhaNai-mae dihro, paloeha se bhAyaNaM ti / picchAmo bhAyaNaM / teNaM dAiyaM / tAhe te dahaNa bhaNaMti-tumaM si pAvo bharugo tti // // 1714 // __ amumevArtha bhASyakRdAha Autto so bhagavaM, cokkhaM suiyaM ca taM kayaM pattaM / nissIla-nivvayANaM, pattassa ya dAyaNA bhaNiyA // 1715 // obhAmio u maruo, patto sAhU jasaM ca kittiM ca / pacchAiA ya dosA, vaNNo ya pabhAvio tahiyaM // 1716 // sa bhagavAn taM dhimjAtIyaM vRkSAdavatarantaM dRSTvA 'AyuktaH' pravacanamAlinyarakSaNAya prayatnaparo babhUva / tatastena saMlekhanAkalpakaraNena cokkhaM zucikaM ca kRtaM tat pAtrakam / tatazca niHzIla30 nimratAnAM ca teSAM grAmeyakANAM pAtrakasya 'darzanA' 'nirIkSadhvamidaM yadi bhavatAmetaddarzane kautuka 1 iti / etaiH piNDarasadravyairyad mizraM tadapi lepakRtameva // 1713 // bhA0 // 2 tatazca tena cokkhaM saMlekhanAkalpakaraNena zucikaM ca kalpapradAnena kRtaM tat pAtrakam / tatazca 'nimzIla-nitAnAM brahmacaryA-'hiMsAdibahiskRtAnAM dhigjAtIyAnAM pAtrakasya bhaa0|| 20 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1714-19] prathama uddezaH / masti' ityevaMlakSaNA bhaNitA // 1715 // __pAtre ca darzite taiH 'marukaH' dhigjAtIyo'pabhAjitaH / yathA-dhig bhavantamasadoSoddhoSaNakAriNaM guNiSu matsariNamiti / sAdhuzca prAptaH 'yazazca' mithyAdRSTimAnamardanaparAkramasamutthaM 'kIrti ca' zucisamAcArarUpasukRtaprabhavAm / pracchAditAzca doSAH pAnakena vinA tumbakeSu vA bhojanakaraNasamutthAH / varNazca prabhAvitaH pravacanasya tatrAvasare tena bhagavatA / eSa guNaH zobhana-5 lepaliptasya pAtrasyeti // 1716 // atha yeSu dravyeSu kalpakaraNamavazyaM karttavyaM tAni darzayati levADa vigai gorasa, kaDhie piMDarasa jahanna ubbhjii| eesiM kAyavvaM, akaraNeM gurugA ya ANAI // 1717 // etAni dravyANi lepakRtAni / tadyathA-'vikRtayaH' dadhi-dugdhAdikAH, 'gorasaM' takrAdi, 10 'kathitaM' tImanAdi, "piNDarasAH' khajUrAdayo yAvajjaghanyataH "unbhaji" tti kodravajAulakam / 'eteSAM' lepakRtAnAM kalpakaraNaM kartavyam / yadi na karoti tadA catvAro gurukAH, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamAdiviSayA // 1717 // tAmeva bhAvayati saMcayapasaMgadosA, nisibhattaM levakucchaNamagaMdhaM / davyaviNAsuDDhAdI, avaNNa saMsajaNA''hAre // 1718 // 15 lepakRtapAtrakasya kalpe'kriyamANe yaH saJcayaH-sUkSmasikthAdyavayavaparivAsanarUpastasya prasaDrena doSA ete bhaveyuH-*nizibhaktaM pratisevitaM bhavati / lepasya ca kothanaM-pUtibhavanam / tatazca 'agandhaM naJaH kutsArthatvAdatIvadurgandhi bhAjanaM bhavati / tAdRze ca bhAjane gRhItasya dravyasya-odanAdervinAzo bhavati / tasmin bhuJjAnasya ca virasagandhAghrANata UrdhAdIni bhavanti / Urddha-vamanam , * AdizabdAdarocaka-mAndyAdiparigrahaH / 'avarNazca' pravacanasyoDDAho bhavati / 20 tathAhi-loko bhikSAM dadAno durgandhi bhAjanaM dRSTvA garhate-IzA evaite azucayaH pApopahatA iti / "saMsajaNA''hAre" ti durgandhinA''hAre panaka-kunthuprabhRtayaH prANinaH sNsjeyuH||1718|| yata evamataH levakaDe kAyavvaM, paravayaNe timi vAra gaMtavvaM / evaM appA ya paro, ya pavayaNaM hoMti cattAI // 1719 // 25 1 zca' pratyanIkamAna bhA0 // 2 ca' 'aho! ayaM mahAtmA zucisamAcAraH' ityevaM khakRtasacaritaprabhavAm / pracchAditAzca doSAstumbakeSu bhoja bhA0 // 3degkA, gorasena kayitaM-rAddhaM yat peyAdidravyam , yadvA gorasameva-takAdikaM yat kathitam, ye ca 'piNDarasAH' mudrikAdayo yAvajaghanyataH "ummeja"tti 'udbhedyA' kodravajAulakaM vAstulaprabhRtizAkabharjikA vA / 'eteSAM bhA0 / "levagaDavigaha0 gAhA // levADA vigaIo goraso ya kaDhiyao, piMDaraso muddiyAI, jahamao levADo 'unbhajjI' viyao surapUviyamegaTuM / eesi levADANaM kappo kAyavo / na karei ::, ANAI dirAhaNA" iti vishessvrnniH| 4 nizi-rAtrau bhakaM bhaa.|| 5bhavet bhA0 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 lepakRtabhAjane karttavyaM kalpakaraNam / atra paraH -prerakastasya vacane trIn vArAn kalpaprAyopAnagrahaNArthaM gRhapatigRhe gantavyamiti / sUrirAha -- evaM kriyamANe AtmA ca parazca pravacanaM ca bhavanti parityaktAnIti' niryuktigAthAsamAsArthaH // 1719 // athainAmeva vivarIpurAha - goula virUvasaMkhaDi, alaMrbhe sAdhAraNaM ca savvesiM / gahiyaM saMtI ya tahiM, takkucchurasAdi laggaTThA || 1720 // 15 508 gacche sAdhavaH subahavo bhaveyuH, taizca bhikSAM hiNDamAnairgokule dugdha-dadhyAdIni prAcuryeNa labdhAni, 'virUpAyAM vA' anekaibhakSya-bhojyaprakArAyAM saGkhaDyAmutkRSTamazanAdidravyaM labhyeta, taizca sAdhubhiH 'alAbhe' anyatra tathAvidhasya durlabhadravyasyAsamprAptau sarveSAM sAdhAraNamupaSTambhakAkamidamiti matvA sarvANyapi bhaktabhAjanAni bhRtvA pAnakapratigraheSvapi gRhItam / tataH prati10 zrayamAgatA yAvat pAnakena vinA na zakyate samuddeSTum AhArasya galake vilaganAt, tataH kiM karttavyam ? ityAha -- santi ca tatra takrekSurasAdIni, AdizabdAd dugdhAdIni ca tAnyapAntarAle Apibet / kimartham ? ityAha - " laggaTTa" tti laganaM lagnam, bhAve ktapratyayaH, AhArasya galake vilaganamuttUhaNaM vA tadartham, tad mA bhUdityarthaH // 1720 // Aha yadyevaM tarhi pAnakAbhAve samuddezanAnantaraM kathaM bhAjanAni kalpayitavyAni ? ityucyate-- maMDalitakI khamae, gurubhANeNaM va ANayaMti davaM / aparIbhoga'tiritte, lahuo'NAjIvibhANe ya / / 1721 // yaH kSapakaH "maNDalitakkI" maNDalyupajIvakastasya bhAjanena gurUNAM bhAjanena vA 'dravaM' pAnakamAnayanti / athAparibhogyeSu bhAjaneSu 'atirikte vA' nandIbhAjane maNDalyanupajIvikSapakabhAjane vA dravamAnayanti tadA laghuko mAsaH // 1721 // 1 20 atha "paravacane trIn vArAn gantavyam" ( gA0 1719 ) iti padaM vyAkhyAnayati--- bhai jai esa doso, to AimakappamANa saMlihiuM / annesi tagaM dAuM, to gacchai viiya-taiyANaM / / 1722 // " 'rbhaMNati' paraH prerayati--yadyeSaH 'doSaH' prAyazcittApattilakSaNastato'haM vidhiM bhaNAmi - pratigrahaM saMlikhya tata ekAkI gRhapatigRhe pravizya 'AdimakalpamAnaM' yAvatA~ sarvasAdhubhirAdimaH kalpaH 25 kriyate tAvanmAtraM dravaM gRhItvA'nyeSAM sAdhUnAM 'tat' pAnakaM dattvA tataH svayaM prathamakalpaM karotu / kRtvA ca tato gacchati dvitIya-tRtIyayoH kalpayoH / idamuktaM bhavati -- dvitIyakalpakaraNArthaM 1 degti gAthA bhA0 // 2 'kaprakA bhA0 // 3 labhyate ta0 De0 // 4 vetyarthaH, tadeg bhA0 // 5 khyAti bhA0 mo0 le0 // 6 " bhaNati * gAdhA || 'paro' tti codago so bhaNati - jati esa pacchitadoso to ardha vidhi bhaNAmi - paDiggahaM saMlihittA egAgI prathamakalpakaraNArtha pavisittA tattiyamettaM davaM geNhatu jeNa paDhamakappaM kAuM bitiyaM vArA vitiyakalpArthaM pavisittA tattiyamettaM davaM gahAya AgaMtu hatthakappaM kAuM bitiyakappaM ca dAuM tatiyaM vAraM pavitittA jattieNaM tatiyakappo kIrati taM ghettuM AgaMtuM tatiyakappaM dAuM bacchA jattieNa sesANi levADANi bhAyaNANi ghovvaMti saNNAbhUmipANagaM ca bhavati tattiyamettaM ghettuM u / " iti cUrNiH vizeSacUrNizca // 7deg tA ekenAdimaH prathamaH kalpaH kri0 bhA0 // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1720-26] prathama uddezaH / dvitIyaM vAraM tatra gRhe pravizya tAvanmAtraM dravaM gRhItvA prAgvadanyasAdhUnAM dattvA dvitIyakalpaM karotu, tataH tRtIyaM vAraM bhUyaH pravizya tAvanmAnaM gRhItvA tathaiva tRtIyaM kalpaM kRtvA yAvanmAtreNa zeSabhAjanAni dhAvyante saMjJAbhUmIpAnakaM ca bhavati tAvanmAnaM gRhItvA samAyAtu // 1722 // ___ AcAryaH prAha-evaMkurvatA AtmA ca parazca pravacanaM ca parityaktAni bhavanti / tatrAtmA kathaM tyakto bhavati ? ityucyate saMdasaNeNa bahuso, saMlAva-'NurAga keli AubhayA / detI Nu kaMjiyaM guM, jaissa iTTo tti ya bhaNaMti // 1723 // tasyaikAkino bhUyo bhUyastadgRhaM pravizato yA'sau kAjikadAtrI aviratikA tasyAH sambandhinA bahuzaH sandarzanena saMlApA-'nurAga-keliprabhRtaya AtmobhayasamutthA doSA bhaveyuH / saMlApaH-saGkathA, anurAgaH-parasparamAtyantikI prItiH, keliH-parihAsaH / tathA yadyeSa pravrajitakaH punaH punareti 10 yAti ca tat kimasya 'dadatI' pAnakadAyikA iSTA ? uta kAJjikam ? ityevamagAriNastamuddizya bhaNanti / nuzabda ubhayatrApi vitrke||1723||prvcnN yathA parityaktaM bhavati tathA darzayati AyaparobhayadosA, cauttha-teNaTThasaMkaNA NIe / docaM Nu cArio guM, karei AyaTTha gahaNAI // 1724 // 'AtmaparobhayadoSAH' AtmanaH-khasmAt parasyAH-kAJjikadAyikAyAstadubhayasmAcca ete doSA 15 bhaveyuH / tadyathA-caturthe-caturthAzravadvAraviSayA stainyArthaviSayA ca zaGkA tasyAH satkainijakaiH kriyate / yathA--'nuH' iti vitarke, kimeSa pravrajitakaH kasyApyuddhAmakasya maithunadautyaM karoti yadevamAyAti yAti ca ? yadvA cAriko bhUtvA caurANAM herikatAM kartumitthamAyAti ? yadvA AtmArthamevAyamitthaM karoti ? svayameva maithunArthI hartukAmo vetyarthaH / itthaM zaGkamAnAste tasya sAdhoHhaNA-''karSaNAdIni kuryuH / tataH pravacanaM parityaktaM bhavati // 1724 // 20 paraH kathaM parityakto bhavati ? ityucyate giNhaMti sijjhiyAo, chidaM jAuga savattiNIo a / suttatthe parihANI, niggamaNe sohivuDDI ya // 1725 // guNanti 'chidraM' dUSaNaM kAJjikadAyikAyAH, kAH ? ityAha -'sijjhikAH' sahavAsinyaH, prAtivezmikastriya ityarthaH, "jAuga" tti 'yAtaraH' jyeSTha-devarajAyAH 'sapalyaH' pratItAH, yathA-25 yadeSa saMyato bhUyo bhUyaH samAyAti tad nUnamasyA ayamudrAmaka iti / tato yadA tayA sahAsaGkhaDamupajAyate tadA tat prAgvikalpitaM dUSaNaM sAkSAt tatpateH purata udgiranti / tathA sUtrArthaviSayA parihANiH punaH punargacchato bhavati / "niggamaNe sohivuDDI ya" tti trIn caturo vA vArAn nirgamane zodhivRddhizca tathaiva draSTavyA yathA bhikSAdvAre prAguktam (gAthA 1697) / yata ete doSA ato naikAkinA bhUyo bhUyo gantavyam / / 1725 // kathaM punastarhi gantavyam ? ityAha-30 saMghADaeNa ego, khamae viiyapaya vuDDamAiNNe / pubuddhi(di)eNa karaNaM, tassa va asaI ya ussitte // 1726 // 1degtvA pratizrayamAgamya dvitI' bhA0 // 2 tathA gR bhA0 // . Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 saGghATakena bhAvitakuleSu pravizya pAnakaM grahItavyam / dvitIyapade eko'pi (granthAnam1000 / sarvagranthAgram-13220 / ) yaH kSapako vRddho vA azaGkanIyaH sa AkIrNeSu bhAvitakuleSu pAnakaM gRhNAti / tacca pAnakaM yat pUrvameva sauvIriNyA uddhRtaM-pRthak sthApitaM tena kalpakaraNaM karttavyam / 'tasya vA' pUrvodvatasya 'asati' abhAve utsecanamutsitaM tadapi kArApaNIyam / 5 eSA purAtanagAthA // 1726 // athainAmeva bhASyakRda vivRNoti bhAvitakulesu dhovittu bhAyaNe ANayaMti sesaTThA / tavihakulANa asaI, aparIbhogAdisu jayaMti // 1727 // bhAvitaMkulAni nAma-yeSu pUrvoktAH zaGkAdayo doSA na syusteSu gatvA gRhasthabhAjane maNDalyupajIvitakSapakabhAjane gurubhAjane vA dravaM gRhItvA khakIyabhAjanAni dhautvA zeSANAM bhAjanAnAM 10 dhAvanArtha saMjJAbhUmigatAnAmAcamanArtha cAparamapi pAnakamAnayanti / tadvidhAnAM bhAvitakulAnAm 'asati' abhAve aparibhogyAdiSu yatante, aparibhogyAni nAma-avyApAryamANabhAjanAni teSu, AdigrahaNAd maNDalyanupajIvinaH kSapakasya bhAjaneSu nandIbhAjane vA, dravaM gRhItvA saMsRSTabhAjanAnAM kalpaM kurvanti / tacca pAnakaM pUrvotsiktameva gRhNanti // 1727 // nanu yadi sauvIriNImuddhRtya dIyamAnaM gRhNanti tataH ko doSaH syAt ? ucyate oattammi vaho, pANANaM teNa puvbaussittaM / asatI vussiMcaNie, jaM pekkhai vA asaMsattaM // 1728 // "oyattammi" tti prAkRtatvAt puMstvanirdezaH, sauvIriNyAm 'udvaya'mAnAyAm' utpATyamAnAyAM ye tatra sauvIragandhena kaMsArikAdayaH prANajAtIyA AyAtAH santi teSAM bAdhA bhavati, tena kAraNena pUrvotsiktaM grahItavyam / atha nAsti pUrvotsitaM tatastasyAsati utsiJcanikayA utsi20JcApya yatanayA gRhNanti / atha nAstyutsiJcanikA tato yat pArzva prANibhirasaMsaktaM prekSante tenodvartya gRhibhAjanaM prAtihArikaM yAcitvA tatra dravaM gRhItvA bhAjanAni klpynti||1728|| Aha ca--- gihisaMti bhANa pehiya, kayakappA sesagaM davaM ghettuM / dhoaNa-piyaNassaTThA, aha thovaM giNhae annaM // 1729 // gRhisatkaM bhAjanaM pratyupekSya yadi nirjIvaM bhavati tadA tatra dravaM gRhItvA 'kRtakalpAH' 25 khakIyabhAjanAni kalpayitvA zeSaM dravamanyeSAM bhAjanAnAM dhAvanArtha bhuktottarakAlaM ca pAnArtham upalakSaNatvAt saMjJAbhUmigamanAtha ca gRhItvA samAyAnti / atha tatra stokameva dravaM labdhaM tato . yAvatA paryAptaM bhavati tAvadanyadapareSu gRheSu gRhNanti // 1729 // 1 cUrNI vizeSacUrNau ca neyaM purAtanagAthAlena nirdiSTA // 2degtakuleSu gatvA gRhasthabhAjane dravaM gRhItvA svakI bhA0 / "bhAvitakudeg gAdhA // bhAvitakulA NAma-saMviggabhAviyA sAvagA adhAbhagA vA, jesi vA logAvAdo gatthi, tesu saMghADago gaMtuM gihatthabhAyaNesu davaM ghettuM kappaM kareti bhAyaNassa / 'sesa?' tti sesabhAyaNANaM lebADANaM dhovaNaThThAe saNNAbhUmipANagaTThAe ya aNNaM pi davaM geNhati / " iti cau~ vizeSacUrNI ca // 3degma-yAni avyApAryamANAni bhA bhA0 // 4degSAM vadho bhadeg bhA0 mo0 le0 // 5pAcana prA bhA0 // Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1727-32] prathama uddezaH / 511 1 atha "ego khamae biiyapaya vuDDamAinne" ( gA0 1726 ) tti padaM vyAkhyAnayati->> jA muMjar3a tA velA, phiTTai to khamaga therao vA''Ne / .. taruNo va nAyasIlo, nIyallaga-bhAviyAdIsu // 1730 // "jA bhuMjai" tti prAkRtatvAdekavacanena nirdezaH, yAvad vA sAdhavo bhuJjate tAvat pAnakasya velA "phiTTati" vyatikrAmati tataH 'kSapakaH' upavAsikaH 'sthaviro vA' vRddho'zaGkanIya iti / kRtvA kalpakaraNArthamekAkyapi "ANe" tti pAnakamAnayet / taruNo vA yaH 'jJAtazIlaH' dRDhadharmA nirvikArazca sa ekAkyapi nijakAnAM-mAtR-pitRpakSIyakhajanAnAM kuleSu bhAvitakuleSu vA AdizabdAdanyepvapi tathAvidhakuleSu pravizya pAnakaM gRhNIyAt // 1730 // athAtraiva kalpakaraNadvAre vidhyantaraM bibhaNipurTAragAthAmAha viIyapaya moya gurugA, ThANa nisIyaNa tuyaTTa dharaNaM vA / 10 gobarapuMchaNa ThavaNA, dhovaNa chaTe ya davvAiM // 1731 // 'dvitIyapade' apavAdAkhye sAdhavo vrajikAM gatA bhaveyuH, tatra ca pAnakaM na labdhamiti kRtvA yadi pAtraM 'mokena' prazravaNenA''camanti tatazcatvAro guravaH / zipyaH prAha-yadi mokenA''camane doSAstato rAtrau sthAnaM niSadanaM tvagvarttanaM vA kurvan saMsRSTapAtrakasya dhAraNaM karotu / sUrirAha-evaMkurvataH saMyamA-''tmavirAdhanA bhavati, tato gobareNa-gomayena pAtrakasya proJchanaM-15 gharSaNaM kRtvA sthApanaM karttavyam / tato dvitIyadivase yadi dravaM grahItavyaM tadA 'dhAvanaM' kalpatrayapradAnaM karttavyam / atha bhaktaM grahItavyaM tato na kalpatrayaM dAtavyam / "chaTe ya dabAI" ti zipyaH prAha-yadyadhaute pAtre bhaktaM gRhyate tato nanu tatra yAnyavayavadravyANi paryuSitAni santi taiH SaSThavratamaticaritaM syAditi niyuktigAthAsaGkepArthaH // 1731 // vistarArthaM tu bibhaNipurAha vaigA addhANe vA, dava asaIe vilaMvi sUre vaa| jai moeNaM dhovai, seha'nnaha bhikkha gaMdhAI // 1732 // bajikA-gokulaM tasyAM kAraNe gatAnAmadhvani vA vahamAnAnAM 'dravasya' pAnakasya 'asati' aprAptau 'vilambini vA' astaGgataprAye sUrye yadi pAnakaM nAsti tataH kathaM kalpaH karaNIyaH ? / atra nodakaH svacchandamatyA prativacanamAha-mokena tadAnIM pAtramAcamanIyam / AcAryaH prAha-evaM te svacchandaprarUpaNAM kurvato yathAcchandatvAt catvAro guravaH prAyazcittam / yazca 23 mokena pAtrakamAcAmati tasyApi caturguravaH / kutaH ? ityAha--yadi mokena dhAvati tadA zaikSANAm anyathAbhAvaH-vipariNamanaM bhavet , vipariNatAzca pratigamanAdIni kuryuH / dvitIye ca divase bhikSArtha pAtrake prasArite sati kAyikyAH kuthito gandhaH samAyAti tato lokaH pravacanAvarNavAdaM kuryAt-aho ! amIbhirasthikApAlikA api nirjitA yadevaM pAtrakaM prazravaNenAca 1N etacihnAntargatamavataraNaM bhA0 pustake eva vartate // 2degto yaH 'kSa bhA0 // 3 ddho bhuktotthito'zadeg bhA0 // 4degkAH-mAtR-pitRpakSapratibaddhAH sambandhinasteSAM kule bhA0 // 5 "biiyapada0 gAhA purAtanA" iti / 6degti dvAragAthA bhA0 // 7degcArya Aha ta. dde0|| Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 512 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 mantIti / AdigrahaNena zrAvakANAM vipariNAmo bhavatItyAdiparigrahaH // 1732 // atha bhUyaH paraH prAha bhaNai jai esa doso, to' ThANa nisiyaNa tuaTTa dharaNaM vA / bhaNNai taM tu na juJjai, du dosa pAde a hANI ya // 1733 // 5 bhaNati paraH-yadi 'eSaH' zaikSavipariNAmAdiko doSa upajAyate tato mA mokenA''cAmatu paraM gRhItenaiva pAtrakeNa sakalAmapi rAtri "ThANa" tti UrddhasthitastiSThatu, tathA yadi na zaknoti sthAtuM tataH "nisiyaNa" ti niSaNNaH pAtrakaM dhArayatu, tathApi yadi na zaknoti tatastvagvarttanaM kurvANaH-tiryagnipannaH san dhArayatu / sUrirAha-bhaNyate atrottaram-he nodaka ! tat tu na yujyate yad bhavatA proktam / kutaH ? ityAha-"du dosa" tti dvau doSAvatra bhavataH, tadyathA10 AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca / tatro sthitasyopaviSTasya vA nidrayA preritasya bhUmau nipa tataH ziro-hasta-pAdAdyupadhAte AtmavirAdhanA; patitaH san SaNNAM kAyAnAmanyatamaM virAdhayediti saMyamavirAdhanA / "pAde a hANi" ti tad vA pAtraM patitaM sad bhajyeta tato yA pAtrakeNa vinA parihANistanniSpannaM prAyazcittam // 1733 // yata ete doSA ato'yaM vidhiH niddhamaniddhaM niddhaM, gobbarapuDhe ThaviMti pehittaa| . jai ya davaM ghettavyaM, viiyadiNe dhoiDaM giNhe // 1734 // lepakRtaM snigdhaM vA bhavedasnigdhaM vA bhavet / yadi snigdhaM tato gobareNa-gomayena "puTuM" proJchitaM sughRSTaM pAtrakaM kRtvA niravayavIbhUtaM sat pratyupekSya rAtrau sthApayanti, na dhArayantIti bhAvaH / athAsnigdhaM tataH saMlekhanakalpena susaMlIDhaM kRtvA sthApyate na punaH karISeNa ghRpyate / yadi ca dvitIye divase dravaM grahItavyaM tataH 'dhAvitvA' triH kalpayitvA gRhyate, atha bhaktaM tato'dhaute'pi 20 gRhyate na kazcid doSaH // 1734 // atra paraH prAha jai odaNo adhoe, dhippar3a to avayavehi~ nisibhattaM / tinni ya na hoMti kappA, tA dhovasu jAva niggaMdhaM // 1735 // tamhA gubbarapuDhe, saMlIDhaM ceva dhoviuM hiMDe / iharA bhe nisibhattaM, oaviaM ceva gurumAdI // 1736 // 25 yadyadhaute pAtre dvitIye'hani odano gRhyate tato nanu tatra sUkSmA avayavAH santi yeSAM gandhastRtIye'pyahani lakSyate, taizcAvayavaistathAsthitaiH sadbhiryadaparaM bhaktaM tatra gRhyate tad bhuJjAnAnAM nizibhaktaM bhavati / yacca yupmAbhileMpakRtasya trayaH kalpAH zuddhikAraNatayA nirdiSTAstadapyasmAkaM manasi na rucipathamiyarti, kalpatraye datte'pi tadIyagandhasyAghrAyamANatvAt / tato'hamitthaM prarUpayAmi-"tA dhovasu jAva niggaMdha" ti 'tAvad dhAva' tAvat prakSAlaya yAvad nirgandhI30 bhavati; na ca bahubhirapi kalpairnirgandhIbhavati tasmAd yad lepakRtaM snigdhaM tad gobareNa-chagaNena proJchitaM kRtvA asnigdhaM tu susaMlIDhaM kRtvA dvitIye divase 'dhAvitvA' kalpayitvA bhikSAM hiNDeta; 'itarathA' kalpakaraNamantareNa "bhe" bhavatAM nizibhaktamApadyate, akRtakalpe ca bhAjane 1 to Thiya nisi tA. vinA // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1733-41] prathama uddezaH / 513 gRhItamaparamapi bhaktam "oaviyaM" ucchiSTaM bhavati, tacca 'gurvAdInAm' AcAryopAdhyAyaprabhRtInAM dIyamAnaM mahatImAzAtanAmupajanayati // 1735 // 1736 // itthaM pareNokte sati sUrirAha bhaNNai na aNNagaMdhA, haNaMti chaTuM jaheva uggaaraa| tinni ya kappA niyamA, jai vi ya gaMdho jahA loe // 1737 // bhaNyate'tra prativacanam-annasya-bhaktasya gandhAH 'SaSThaM rAtriviramaNavrataM na nanti, yathaivo-5 dvArA rAtrau samAgacchanto'pi na SaSThavratamupaghnanti / tathA pAtrake yadyapi gandhaH samAgacchati tathApi niyamAt traya eva kalpA dAtavyA nAdhikA na vA hInAH, tathA bhagavadbhiruktatvAt / yathA loke'pi pratiniyatA bhAjanazodhanAya mRttikAlepA bhavanti // 1737 // tathAhi vArikhalANaM bArasa, maTTIyA cha ca vaannptthaannN| mA ettie bhaNAhI, paDimA bhaNiyA pavayaNammi // 1738 // 10 vArikhalAH-parivrAjakAsteSAM dvAdaza mRttikAlepA bhAjanazodhanakA bhavanti / SaT ca mRttikAlepAH 'vAnaprasthAnAM' tApasAnAM zaucasAdhakAH saJjAyante / evaM loke'pi khaskhasamayapratipAditAni pratiniyatAnyeva zaucAni dRSTAni, ato he nodaka ! etAvataH kalpAn 'mA bhaNa' mA brUhi, tAvad dhautavyaM yAvad nirgandhIbhavatItyapratiniyatAnityarthaH / tathA 'pratimA' iti mokapratimA sA'pi pravacane bhaNitA, tasyAM hi mokamapi pItvA sAdhuH zucireva bhavati // 1738 // 15 etadeva bhAvayati piha soyAiM loe, amhaM pi alevagaM agaMdhaM ca / moeNa vi AyamaNaM, di8 taha moyapaDimAe // 1739 // yathA loke 'pRthag' vibhinnAni zaucAni dRSTAni tathA'smAkamapi tribhiH kalpaiH pradattairalepakamagandhaM ca pAtrakaM bhavatIti / evaM zaucavidhirbhagavadbhidRSTa iti / tathA mokenApyAcamanaM 20 mokapratimAyAM dRSTameva // 1739 // paraH prAha jai nillevamagaMdhaM, paMDikuTuM taM kahaM nu jiNakappe / tesiM ceva avayavA, rukkhAsi jiNA na kuvvaMti // 1740 // . yadi nirlepamagandhaM ca zaucaM dRSTaM tataH kathaM 'nuH' iti vitarke 'tada' nirlepanaM jinakalpe pratipanne sati pratikuSTaM' pratiSiddham ?, "tesiM ceva avayava" tti anirlepite 'teSAM' jinaka-25 lpikAnAM santyeva sUkSmAH purISAdevayavAH yairamISAM zucitvaM na bhavati / sUrirAha-rUkSAzinaH 'jinAH' jinakalpikA bhagavantastato'bhinnavarcaskatayA na santi sUkSmA apyavayavA amISAm , tadabhAvAcca dUrApAstaprasarasteSAM purIpagandha iti hetorna kurvanti nirlepanam // 1740 // Aha yadyabhinnavarcaskatayA jinakalpikAH zaucaM na kurvanti tarhi ye sthavirakalpikA apyabhinnoccArAsteSAmapi saMjJAmutsRjya kiMkAraNamavazyaM zaucakaraNamuktam ? ucyate thaMDillANa aniyamA, abhAvie iDDi juyalamuDDayare / sajjhAe paDiNIe, na te jiNe jaM aNuppehe // 1741 // 1 paDisiddhaM taM tA0 // 30 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 ___ sthavirakalpikAH prathamasthaNDilAbhAve dvitIyatRtIyacaturthInyapi sthaNDilAni gacchanti / tatra ca yadi na nirlepayanti tata ApAtasaMlokasamutthA avarNavAdAdayo doSA bhaveyuriti sthaNDilAnAmaniyamAdavazyantayA zaucaM kurvanti / abhAvito nAma-apariNatajinavacanastasya nilepanAbhAve mA bhUd vipariNAma iti / "iDDi" tti 'RddhimAn' rAjAdInAmanyatamaH prabajitaH sa prAyeNa 5 zaucakaraNabhAvita iti tadartham / tathA 'yugalaM' bAla-vRddhadvayaM tat prAyeNa bhinnavarcaskaM bhavati / 'uDDayaro nAma' yaH samuddizan saMjJAM vA vyutsRjan capalatayA hastAdInyapi lepayati / "sajjhAye" tti anirlepite sthavirakalpikAnAM khAdhyAyo na vartate vAcA kartum / "paDiNIe" ti prathamasthaNDilAbhAve dvitIyAdisthaNDilagatasya zaucakaraNamadRSTvA pratyanIka uDDAhaM kuryAt / "na te jiNe" tti jinakalpike na 'ete' sthaNDilAniyamAdayo doSA bhavanti, "jaM aNuppehe" tti 10 yaccAsau khAdhyAyaM manasaivAnuprekSate na vAcA parivartayati tena na nirlepayati / sthavirakalpikAnAM tu manasA khAdhyAyakaraNe prabhUtenApi kAlena na sUtrArthI parijitau bhavata iti // 1741 // emeva appalevaM, sAmAseuM jiNA na dhovNti| taM pi ya na nirAvayavaM, ahAThiIe u sujhaMti // 1742 // evameva 'alpalepam' alpazabdasyAbhAvavAcakatvAdalepakRtaM bhAjanaM 'samasya' samyak saMlikhya 15 jinakalpikAH 'na dhAvanti' na kalpaM prayacchanti / tacca bhAjanaM yadyapi na niravayavaM saJjAyate tathApi 'yathAsthityaiva' yathAkhakalpAnupAlanAdeva zudhyanti, sthitiriyaM teSAM yadevameva zucayo bhavantIti // 1742 // yadapyuktaM bhavatA prAk "akRtakalpe bhAjane gRhItaM bhaktamucchiSTaM bhavati" (gA0 1736) tadapi pariphalviti darzayati mannato saMsahUM, jaM icchasi dhovaNaM diNe viie / 20 ittha vi suNasu apaMDiya!, jahA tayaM nicchae tucchaM / 1743 // saMsRSTaM manyamAno yad dvitIye dine 'dhAvanaM' kalpakaraNamicchasi atrApyarthe 'zRNu' nizamaya he apaNDita ! yathA 'takat' tvadIyaM vacanaM 'nizcaye' paramArthataH 'tuccham' asAram // 1743 // tadevAha-- savvaM pi ya saMsahUM, natthi asaMsaTThiellayaM kiMci / savvaM pi ya levakaDaM, pANagajAe kahaM sohI // 1744 // ____ yadi gandhamAtreNaiva tvaduktayA nItyA bhaktamucchiSTaM bhavati tataH sarvamapyatra jagati 'saMsRSTam' ucchiSTameva vidyate nAsti kiJcidapyasaMsRSTam / evaM 'sarvamapi' bhaktaM pAnakaM ca lepakRtamucchiSTaM bhavati ataH pAnakajAtena kathaM zuddhirbhaviSyati ? // 1744 // etadeva bhAvayati khIraM vacchucchiTuM, udagaM pi ya maccha-kacchabhucchiTuM / caMdo rAhucchiTTo, pupphANi ya mahuaragaNehiM // 1745 // raMdhaMtIo boTTiti vaMjaNe khala-gule ya tkaarii|| 1 'niravayavaM' sarvathaiva vyapagata niHzepAvayavaM tathA bhA0 // 2degnti, kalpasteSAmayaM yade bhaa0|| Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1742-49] prathama uddezaH / saMsaTTamuhA ya davaM, piyaMti jaiNo kahaM sujjhe // 1746 // kSIraM 'vatsocchiSTaM' vatsena svamAtuH stanyamApivatA saMsRSTam / tathA udakamapi matsya-kacchapocchiSTam / candro rAhUcchiSTaH / puppANi ca madhukaragaNairucchiSTAni // 1745 // tathA aviratikA rAdhnuvantyaH 'vyaJjanAni' zAlanakAni voTTayanti 'kiM niSpannAni ? na vA ?' iti parijJAnArtham / khala-gulAvapi 'tatkAriNaH' tasya-khalAdeH kAriNazcAkrikAdayo / boTTayanti / 'saMsRSTamukhAzca' ucchiSTena mukhena yatayo yad dravamApibanti tadapi saMsRSTam / tena ca saMsRSTena yasya bhAjanasya kalpaH kriyate' tat kathaM zudhyati ? iti / yata evamato na gandhamAtreNaiva bhaktamucchiSTaM bhavatIti sthitam // 1746 // atha kalpakaraNe vitathasAmAcArIniSpannaM prAyazcittamAha ekikkammi u ThANe, vitaha karitassa mAsiyaM lhuaN| 10 tigamAsiya tigapaNagA, ya hoMti kappaM kuNai jattha // 1747 // ekaikasmin sthAne vitathA sAmAcArI kurvANasya mAsikaM laghukam / tadyathA-asaMlIDhe pAtrake prathamaM kalpaM karoti 1 saMlikhya vA prathamaM kalpaM kRtvA taM nApibati 2 dvitIyaM kalpaM pAtrake'prakSipya bahirnirgacchati 3 eteSu triSvapi sthAneSu mAsalaghu / tathA trINi mAsikAni trINi paJcakAni ca bhavanti yatra kalpaM karoti / tadyathA-na pratyupekSate na pramArjayati 1 na 15 pratyupekSate pramArjayati 2 pratyupekSate na pramArjayati 3 eteSu triSu bhaGgeSu pratyekaM tapaHkAlavizeSitaM mAsalaghu / caturthabhaGge pratyupekSate pramArjayati ca, navaraM duHpratyupekSitaM duHpramArjitaM karoti 1 duppatyupekSitaM supramArjitaM 2 supratyupekSitaM duSpramArjitaM karoti 3 eteSu triSu tapaHkAlavizeSitAni paJca rAtrindivAni / supratyupekSitaM supramArjitamiti caturtho bhaGgaH zuddha iti // 1747 // gataM kalpakaraNadvAram / atha "gacchasaie a kappe aMbilabharie a Usitte'' (gA0 20 1658) tti dvAramabhidhitsuH prathamataH sambandhamAha bhutte bhuMtammi ya, jamhA niyamA davassa uvogo| samahiyataro payatto, kAyavyo pANae tamhA // 1748 // [.bhA. 1658] 'bhukte' bhojanAnantaraM pAnArtha saMjJAbhUmigamanArthaM ca bhuJjAnAnAM ca uttUDhalagnarakSaNArthaM yasmAd niyamAd 'dravasya' pAnakasyopayogo bhavati 'tasmAd' bhaktagrahaNaprayatnAt samadhikataraH prayatnaH 25 pAnakagrahaNe kartavya iti, atastadrahaNavidhirucyate // 1748 // __iha zatikepu sahasrapu vA gacchepu prabhUtena pAnakena kArya bhavati, tacca kalpanIyameva grahItavyam , atastadvidhipratibaddhadvArasaGghAhikAmimAM gAthAmAha pANagajAiNiyAe, AhAkammassa hoi uppattI / pUtI ya mIsajAe, kaDe ya bharie ya Usitte // 1749 // 30 1 te tadapi saMsRSTam / evaM sarvamapyucchiSTameva, ataH kathaM yatayaH zudhyeyuH? iti / yata bhaa0|| Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 pAnakasya yAcyAmAdhAkarmaNa utpattirbhavati sA vaktavyAM / tataH "pUi' tti pUtikA "mIsa" ti khagRhayatimizrA khagRhapApaNDimizrA svagRhayAvadarthikamizrA ca "kaDe ya" tti AdhAkRtA krItakRtA AtmArthakRtA ca amlinI vktvyaa| "bharie ya' ti bharaNaM bharitamamlinInAmabhidhAtavyam / "Usitti" ti utsecanamutsitaM tad vaktavyamiti dvAragAthAsamAsArthaH // 1749 // 5 atha vistarArthamAha-- annanna davobhAsaNa, saMdesA puna vei gharasAmI / kallaM Thavehi annaM, mahalla sovIriNiM gehe // 1750 // ko'pi bhadrako gRhapatiranyAnyAn saGghATakAn dravasyAvabhASaNaM kurvANAn dRSTvA teSAM caM madhye keSAJcit saGghATakAnAM 'sandezaM' mutkalanaM-'gRhItamaotanaiH saGghATakaiH pAnakam , nAstIdAnI 10 bhavadyogyam' iti kriyamANaM nirIkSya "puNNe"ti puNyArthaM gRhasvAminI bravIti-dharmapriye ! mA kaJcanApi sAdhu jaGgamaM nidhimiva gRhAGgaNamAyAtaM pratiSedhayeH, kiM bhavatyA dAnadharmakathAyAmayaM zloko nAkarNitaH ?, yathA dAturunnatacittasya, guNayuktasya cArthinaH / durlabhaH khalu saMyogaH, subIja-kSetrayoriva // 15 tataH sA brUyAt-nAstyetAvatAM sAdhUnAM yogyaM kAJjikam / tato'sau gRhapatirbrayAtkalye sthApayAnyAM mahatIM 'sauvIriNIm' amlinI gehe yena sarveSAmapi yogyaM pAnakaM pUryate // 1750 // etaccAkarNya vaktavyam mA kAhisi paDisiddho, jai bUyA kuNasu dANamannesi / te buddivivajI, na yAvi nicaM ahivaDaMti // 1751 // 20 na kalpate evaM vidhIyamAnaM grahItumato mA kArSIH / yadyevaM pratiSiddhaH sa gRhakhAmI brUyAt'priye ! kuryAstvaM tAvadaparAM sauvIriNIm , yatheSa na grahIpyati tato'nyeSAM sAdhUnAM pAnakadAnaM kariSyate' tato vaktavyam-te'pi sAdhavaH 'uddiSTavivarjinaH' sAdharmikamuddizya kRtaM varjayituM zIlaM yeSAM te tathA, nApi ca nityaM pAnakArthamabhipatanti, aniyatabhikSATanazIlatvAdeSAm // 1751 // itthamukte yadyasau gRhakhAmI brUyAt amha vi hohii kajaM, ghicchaMti bahU ya annapAsaMDA / patteyaM paDiseho, sAhAre hoi jayaNA u|| 1752 // asmAkamapi bhaviSyati kArya kAJjikena, grahISyanti ca bahavo'nye'pi yuSmadvyatiriktAH pApaNDina iti / tatra sAdhAraNe yatanA karttavyA, yathA--asmAkaM tAvanna kalpate / "patteyaM paDiseho" tti atha gRhapatirbhaNati-anye'pi nimranthAH pAnakArthamAyAsyanti tebhyo dAsyate / 1degvyA iti / tataH pUtikaM mizrajAtaM 'kRtaM ca' AdhAkRta-krItakRtA-''tmArthakRtabhedabhinnaM vaktavyam / "bhari bhA0 // 2 ca kazcit "saMdesa" tti sandezo visarjana mutkalanamiti paryAyavacanatvAd 'gRhI bhA0 // 3degti visargyamAnAn nirIdeg bhA0 // 4degNyArthasukatopArjananimicaM gRha bhA0 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / 517 bhASyagAthAH 1750-56 ] itthaM pratyekaM nirgranthAnevAzrityAbhidhIyamAne pratiSedhaH kAryaH 'na kalpate sAdhUnAmitthaM vidhIyamAnam' || 1752 // evaM pratiSiddhe'pi ko'pi sapta sauvIriNIH sthApayet, tAzcaitAH - AhAkammiya 1 saghara2pAsaMDamIsae3 jAva4 kI 5 pUI 6 attakaDe7 / ekekammiya satta u, kae ya kArAvie caiva // 1753 // 'AdhAkarmikA' sAdhUnAmevArthAya kAritA 1 'svagRhayatimizrA' gRhasya sAdhUnAM cArthAya 5 nirmAtA 2 'gRhapANDamizrA' gRhasya pASaNDinAM cArthAya kAritA 3 'yAvadarthika mizrA tu' yAvantaH kecanAgAriNaH pASaNDinazcAgamiSyanti tAn svagRhaM coddizya kRtA 4 ' krItakRtA' sAdhvarthaM mUlyena gRhItA 5 ' pUtikarmikA' AdhAkarmikamudhAdinA pUritacchidrA 6 'AtmArthakRtA' svagRhArthameva sthApitA 7 / etAsAM saptAnAM sauvIriNInAmekaikasyAM sapta sapta bharaNAni bhavanti / sapta ca saptabhistADitA ekonapaJcAzad bhavati / eSA ca pratyekaM kRte kArApite ca 10 sambhavati / tato dvAbhyAM guNyate jAtA bhedAnAmaSTAnavatiriti // 1753 // atha sapta bharaNAni darzayati sapta sauvIriNyaH tadbhedAca kamma ghare pAsaMDe, jAvaMtiya kIya- pUi - atakaDe | bharaNaM sattavikappaM, ekkekkIe u rasiNIe / / 1754 // AdhAkarmikaM 1 svagRhayatimizraM 2 svagRhapASaNDimizraM 3 yAvadarthikamizraM 4 krItakRtaM 515 pUtikarmikam 6 AtmArthakRtaM ceti 7 'saptavikalpaM ' saptaprakAraM bharaNamekaikasyAM ' rasinyAM' sauvIriNyAM bhavati // 1754 // atha kiM saptaivAmlinyo bhavanti nAdhikAH ? ityucyatesattatti navari nemmaM, uggamadosA havaMti anne vi / saMjogA kAyavvA, sattahi bharaNehiM rasiNINaM // 1755 / / sapteti yaduktaM tad 'navaraM' kevalaM " nemmaM" cihnam - upalakSaNaM draSTavyam, tena 'udgamadoSAH ' 20 auddezikAdayaH 'anye'pi' yathAsambhavamatra mantavyAH yaiH prakSiptairabhyadhikA apyamlinyo bhavanti / atra ca 'saMyogAH' bhaGgakAH karttavyAH saptabhirbharaNaiH saptAnAmeva rasinInAm / tadyathA-AdhAkarmikA sauvIriNI bharaNamapi tasyAmAdhAkarmikam 1 AdhAkarmikA sauvIriNI bharaNaM khagRhayatimizram 2 evaM sauvIriNI saiva bharaNaM tu pASaNDimizraM 3 yAvadarthikamizra 4 krItakRtaM 5 pUrti - karmikam 6 AtmArthakRtam 7 / evaM svagRhayati mizrAdiSvapi sauvIraNISu pratyekaM sapta sapta 25 bharaNAni yojanIyAni // 1755 // tatazca kiyanto bhaGgakA uttiSThante ? ityAha jAvayA rasiNIo, tAvar3ayA ceva hoMti bharaNA vi / auNApannaM bheyA, sayaggaso yAvi NeyavvA / / 1756 // 'yAvatyaH' yAvatsaGkhyAkA rasinyaH 'tAvantyeva' tAvatsakhyAkAnyeva bhavanti bharaNAni / tatazca yadA saptAmlinyaH sapta ca bharaNAni gRhyante tadA ekonapaJcAzad 'bhedA: ' bhaGgakA bhavanti / 30 athAnyAnapyudgamadoSAn prakSipya bahutarAH sauvIriNyo bahutarANi ca bharaNAni vivakSyante tataH 1 atra vizeSacUrNikRtA " syAnmatiH - jahA aMbilIo sattaNha vi pareNa atthi kimevaM bharaNaM pi na ? ityucyate" ityavatIrya "samaNe ghara pAsaMDe 0 " iti gAthA 1764 vyAkhyAtA'sti // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1. 'zatAgrazaH' zatasaGkhyAparicchinnA api bhedA mantavyAH // 1756 // athAdhAkarmikabharaNaM bhAvayati mUlabharaNaM tu vIyA, tahiM chammAsA na kappae jAva / tinni diNA kaDDiyae, cAulaudae tahA''yAme // 1757 // 5 'mUlabharaNaM nAma' prAzukAyAmamlinyAM rAjikAdIni bIjAni saMyatArthaM yat prakSipyante taccAdhAkarmikam / atastatra yadanyat prAzukamapi kSipyate tat paNmAsAn yAvanna kalpate paratastu kalpate / atha tasyA rasinyAH sakAzAt tadAdhAkarmikamAkarSitaM tatamtasminnAkarSite 'cAulodagaM' tanduladhAvanaM tathA 'AyAmam' avasrAvaNaM yat tatra kSipyate tat trIn dinAn na kalpate pUtikarmatvAt , tata UrdU kalpate // 1757 // atha khagRhamizrAdibharaNAnyatidizannAha10 ___ emeva saghara-pAsaMDamIsa jAva kIya-pUDa-attakaDe / kaya kIyakaDe Thavie, taheva vatthAiNaM gahaNaM // 1758 // 'evameva' AdhArmikabharaNavat svagRhamizraM pASaNDamizraM yAvadarthikamizraM krItakRtaM pUtikarma AtmArthakRtaM ca bharaNaM mantavyam / vastrAdiviSayamapyatidezamAha--"kaya" ityAdi pazcArddham / 'kRte' saMyatArtha nippAdite 'krItakRte' mUlyena gRhIte 'sthApite' sAdhvartha nikSipte tathaiva' pAna15 kavad vastrAdInAM grahaNaM bhAvanIyam / etacca pazcArddhamuttaratra bhAvayipyate // 1758 / / athAnantaroktabhaGgakeSu prAyazcittamAha jeNa asuddhA rasiNI, bharaNaM vubhayaM va tattha jA''ruvaNA / suddhabhaya lahUsitte, kammamajIve vi muNibharaNe // 1759 // pUrvoktabhaGgakeSu yatra 'yena' AdhAkarmAdinA doSeNAzuddhA rasinI bharaNaM vA 'ubhayaM vA' 20 sauvIriNI-bharaNayugaM yatra yena doSeNa dUSitaM tatra tadopanippannA yA kAcit pratyekaM saMyogato vA AropaNA sA vakSyamANanItyA vaktavyA / tathA yatra rasinI bharaNaM cobhayamapi zuddhaM paraM saMyatArtha 1 kADhIe, cAulaudae rasavaIe tA0 // 2 yugalaM yatra bhA0 // 3 AropaNA sA sarvA'pi vaktavyA / tatra-AdhAkarmaNi khagRhamithe pASaNDamizre ca caturguru, upakaraNapUtikarmaNi mAsalaghu, AhArapUtikarmaNi mAsaguru, yAvadarthikami) krItakRte ca caturlaghu / tathA "suddhabhaya lahUsitte" tti yatra rasinyapi zuddhA [bharaNamapi ca zuddha ] paraM saMyatArtha pAnakamutsitaM tatra laghumAsaH / "kammamajIve vi muNibharaNe" tti yadajIvamapi-prAzukamapi munInAM hetorbharaNaM kriyate tadAdhAkarmaiva mantavyam / evaM tAvat tasya gRhapaterAdhAkarmAdidoSeSu svayaMkaraNamAzritya vidhiruktaH, athApareNAdhAkarmAdidopAn kArApayata itthameva bhaGgakaracanAdikaH sarvo'pi vidhiH pratipattavya iti // 1759 // athAsAmevAmlinInAM madhye kA vizodhikoTiH? kA vA avizodhikoTiH ? ityAdicintAM cikIrSurAha-saMjayakaDe0 gAthA bhA0 pustake pAThaH / ___ "jeNa asuddhA rasiNI bharaNaM vubhayaM va tattha jA''ruvaNA tamuvayujiuM jANejjAsi / 'suddhabhaya lahussitte' tti jatya rasaNI suddhA bharaNaM pi suddhaM saMjataTTAe ussittitaM tattha * / 'kammamajIve vi muNibharaNe' tti phAsugeNa vi bharaNeNaM saMjataTThAe chUDheNaM AdhAkammiyaM bharaNaM visodhikoDI puNa, evaM tAva kate gihinnaa| appaNA kAravite vi. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1757-62] prathama uddezaH / pAnakamusiktaM tatra laghumAsaH / "kammamajIve vi muNibharaNe" tti yadajIvamapi-prAzukamapi munInAM hetorbharaNaM kriyate tadapyAdhAkarma mantavyaM paraM vizodhikoTiH // 1759 // athAdhAkarmAdibhedepvAropaNAmAha tinneva ya caugurugA, do lahugA guruga aMtimo suddho / emeva ya bharaNe vI, ekkakkIe u rasiNIe // 1760 // AdhAkarmaNi svagRhamizre pASaNDamizre ca pratyekaM caturgurukamiti trayazcaturguravo bhavanti / 'dvayoH' yAvadarthika-krItakRtayozcaturlaghavaH / bhaktapAnapUtike gurumAsaH / upakaraNapUtike laghumAsa ityanuktamapi dRzyam / 'antimaH' AtmArthakRtalakSaNo bhedaH shuddhH| evamekaikasyAM rasinyAmuktam / bharaNe'pyekaikasminnevameva mantavyam / / 1760 // athAsAmevAmlinInAM madhye kA vizodhikoTiH ? kA vA avizodhikoTiH ? ityAdicintAM cikIrSurAha 10 saMjayakaDe ya dese, apphAsuga phAsuge ya bharie a / attakaDe vi ya Thavie, lahugo ANAiNo ceva // 1761 // saMyatAneva kevalAnAzritya kRtaM 'saMyatakRtam' AdhAkarma / "desi" ti 'dezataH' ekadezena saMyatAdInAzritya kRtaM dezakRtam , svagRhamizrAdikamityarthaH / aprAzukena prAzukena vA saMyatArtha yad bharaNaM tadapyAdhAkarma / "attakaDe vi ya Thavie" tti AtmArthakRtAyAmamlinyAM yadAtmA) 15 bharaNaM tadapi yadi zramaNArthamutsicya bahiH sthApayati tadA sthApanAdoSa iti kRtvA na grahItavyam / yadi gRhNAti tadA laghuko mAsa AjJAdayazca doSAH / eSA niyuktigAthA // 1761 // . athainAmeva vyAkhyAnayati desakaDA majjhapadA, AdipadaM aMtimaM ca patteyaM / ___ uggamakoDI va bhave, visohikoDI va jo deso // 1762 // 20 yAni 'madhyapadAni' svagRhamizra-pASaNDamizra-yAvadarthikamizra-krItakRta-pUtikarmalakSaNAni tAni dezakRtAnyucyante, dezataH khagRhAtha dezatastu sAdhvAdyarthamamISAM kriyamANatvAt / yat punaH 'Adipadam' AdhAkarma 'antimapadaM ca' AtmArthakRtaM tad dvitayamapi 'pratyekaM' ekapakSaviSayam , kevalameva sAdhupakSaM khagRhapakSaM coddizya pravRttatvAt / atra ca yaH 'dezaH' dezakRtaH khagRhamizrAdiko doSaH sa udgamakoTirvA bhavet , avizodhikoTirityarthaH, vizodhikoTirvA / tatra 25 khagRhamizraM pASaNDamizraM ca niyamAdavizodhikoTI, pUtikarma yAvadarthikamizraM krItakRtaM ceti evaM ceva // idANiM etesiM aMbilINaM kA uggamakoDI ? kA visodhikoDI ? etaM bhaNNati--saMjatakate ya dese. gAdhA // " iti cUrNo vizeSacUrNI c| bhA0 pustake cUrNau ca "tinneva ya caugurugA." ityeSA 1760 tabhI gAthA "samaNe ghara pAsaMDe." 1764 gAthAnantaraM vyAkhyAtA'sti / dRzyatAM patra 520 TippaNI 1 / vizeSacUrNI punariyaM gAthA " jIvajuyaM bharaNaM." 1763 gAthAnantaraM vyAkhyAtA dRzyate // 1 etaTTIkApAThAntare dRzyatAM patra 520 TippaNI 1 madhye // 2 eSA purAtanA gAthA bhA0 kA / "saMjayakaDe ya0 gAhA purAtanA" iti vishesscuurnnikRtH|| Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 saniyukti laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 trINi vizodhikoTayaH, AdhAkarmikaM punarekAntenAvizodhikoTiH, AtmArthakRtaM tu niravadyameveti // 1762 // jaM jIvajuyaM bharaNaM, tadaphAsuM phAsuyaM tu tadabhAvA / taM pi ya hu hoi kammaM, na kevalaM jIvadhAeNa // 1763 // / yad 'jIvayutaM' rAjikAdibIjasahitaM bharaNaM tadaprAzukam / 'tadabhAvAt' rAjikAdiIjAbhAvAd yad bharaNaM tat prAzukam / tadapi ca nirjIva bharaNaM 'hu' nizcitaM saMyatArtha kriyamANamAdhAkarma bhavati, na kevalaM 'jIvaghAtena' rAjikAdivIjajantUpaghAtena niSpannamiti // 1763 // ____ athotsiktapadaM bhAvayatiutsita. samaNe ghara pAsaMDe, jAvaMtiya attaNo ya muttUNaM / padasyArthaH chaTTho natthi vikappo, ussiMcaNamo jayaTThAe // 1764 // kAJjikasya sauvIriNIto yad niSkAzanaM tad usiktam / tacca paJcadhA-zramaNArthaM sAdhUnAmarthAyetyarthaH 1 khagRhayatimizraM 2 pApaNDimizraM 3 yAvadarthikamizraM 4 AtmArthakRtam 5 / etAn paJca bhedAn muktvA aparaH SaSTho vikalpo nAsti yadarthamutsecanaM bhavet / atra cAtmArtha yad gRhibhirutsitaM tadeva grahItuM kalpate na zeSANIti // 1764 // 15 ukta AhAraviSayo vidhiH / athopadhiviSayaM tamevAha--- tata pAiyaM viyaM pi ya, vatthaM ekkekagassa aTThAe / pAumbhinna nikoriyaM ca jaM jattha vA kamai // 1765 // vastramekaikasyArthAya tataM pAyitaM vitataM ca vaktavyam / tadyathA-saMyatArtha tataM saMyatArtha pAyitaM saMyatArthameva ca vitataM 1 saMyatArtha tataM saMyatArtha pAyitamAtmArtha vitataM 2 saMyatArtha tatamAtmArtha 20 pAyitaM saMyatArtha vitataM 3 saMyatArtha tatamAtmArthaM pAyitaM AtmArthameva vitatam 4, evamAtmArthatatenApi catvAro bhaGgA labhyante, jAtA aSTau bhaGgAH / atra cASTamo bhaGgaH zuddhaH, trayANAmapyAsmArtha kRtatvAt / evaM svagRhamizra-pASaNDamizra-yAvadarthikamizreSvapi draSTavyam , sarvatrApi cASTamo bhaGgaH zuddhaH, zeSAstu sarve'pyazuddhA iti / pAtramapyudbhinnaM niSkIrNaM caivameva vaktavyam / tadyathA-saMyatArthamudbhinnaM saMyatArtha cotkIrNa 1 saMyatArthamudbhinnamAtmArthamutkIrNa 2 AtmArthamu25 dbhinnaM saMyatArthamutkIrNa 3 AtmArthamudbhinnam AtmArthameva cotkIrNam 4 / atra caturtho bhaGgaH 1 etadanantare bhA0 pustake-atha "jeNa asuddhA rasiNI bharaNaM vubhayaM va tattha jA''ruvaNa" (gA0 1759) tti yadatidezena prAyazcittamuktaM tadeva vyaktIkurvannAha-ityavataraNaM vidhAya "tinneva ya caugurugA." iti 1760 gAthA tavRttizca varttate / vRttizcaivam trayazcaturguravaH triSu AdyasthAneSu mantavyAH, tadyathA-AdhAkarmaNi khagRhamizre pApaNDamizre ca / 'dvayoH' yAvadarthika krItakRtayozcaturlaghavaH / bhaktapAnapUtikarmaNi guruko mAsaH / upakaraNapUtikarmaNi tu laghuko mAsa ityanuktamapi draSTavyam / 'antimaH' AtmArthakRtalakSaNo bhedaH 'zuddhaH' niravadyaH / etacca sauvIriNIradhikRtyoktam / evameva ca ekaikasyAM rasinyA yAMni sapta sapta AdhArmikAdIni bharaNAni teSvapyetadeva prAyazcittaM mantavyam // ukta AhAraviSayo vidhiH / athopadhiviSayaM tamevAha-tata pAiyaM0 gaathaa|| . Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 521 bhASyagAthAH 1763-68] prathama uddezaH / zuddhaH, shessaastryo'pyshuddhaaH| 'yad vA' krItakRta-sthApitAdikaM yatra vastre pAtre vA 'kramate' avatarati tat tatra samyagupayujya yojanIyam / atra ca tananaM vitananaM cAvizodhikoTiH pAyanaM vizodhikoTirityAcAryasya matam / parastu bravIti-pAyanamavizodhikoTiH, kandAdijIvopaghAtaniSpannatvAt ; tananaM vitananaM ca vizodhikoTiH, jIvopaghAtasyAdRzyamAnatvAditi / atra sUrirAha-nAsmAkaM jIvopaghAtenaivAdhAkarma kintu zramaNArtha vastrAdeyat paryAyAntaranayanaM tadapyA-5 dhAkarma mantavyam // 1765 // api ca attaTThiyataMtUhi, samaNa tato a pAiya vuto a / kiM so na hoi kammaM, phAsUNa vipajioM jo u // 1766 // jai pajaNaM tu kammaM, itaramakammaM sa kappaU dhoo| aha dhoo vi na kappara, taNaNaM viNaNaM ca to kammaM // 1767 // 10 AtmArthitAH-svArtha niSpAditA ye tantavastaiH zramaNArtha yaH paTaH tataH pAyito vyUtazca saH 'prAzukenApi' khArthamacittIkRtena khalikAdravyasambhAreNa pAyitaH san kimAdhAkarma na bhavati ? tvaduktanItyA bhavatIti bhAvaH // 1766 // tato yadi jIvopaghAtaniSpannatvAt pAyanamAdhAkarma 'itarat' tananaM vitananaM ca 'akarma' na AdhAkarmeti tarhi sa paTo dhautaH san kalpatAM bhavataH, apanItapAyanikAlepatvAt / atha 15 bravIthAH 'dhauto'pyasau na kalpate' tatastananaM vitananaM cArthAdAdhAkarma saMvRttamiti siddhaM naH samIhitam // 1767 // gataM "gacchasaie a kappe aMbilabharie a Usitte" (gA0 1658) iti dvAram / atha "pariharaNA aNujANe" ( gA0 1659)tti dvAraM vyAkhyAnayati coaga jiNakAlammi, kiha pariharaNA jaheva aNujANe / aigamaNammi ya pucchA, nikAraNa kAraNe lahugA // 1768 // 20 nodakaH praznayati-yadi zatikepvapi gaccheSu sAmpratamitthamAdhAkarmAdayo doSA jAyante tarhi jinaH-tIrthakarastasya kAle sAhasreSu gaccheSu sAdhavaH kathamAdhAkarmAdInAM pariharaNaM kRtavantaH ? iti / sUrirAha-yathaiva 'anuyAne' rathayAtrAyAM sAmpratamapi pariharanti tathA pUrvamapi parihRtavantaH / "atigamaNammi ya puccha" ti zipyaH pRcchati-kimanuyAne 'atigamanaM' pravezanaM kartavyam ? uta na ? iti / AcAryaH prAha----"nikAraNa kAraNe lahuga" ti niSkAraNe 25 yadi gacchati tadA catvAro laghavaH, kAraNe yadi na gacchati tadA'pi catvAro laghavaH // 1768 // athaitadeva bhAvayati 1 "ubhinnaM uggamakoDI, nikoritaM visohikoDI" iti cUrNI vizeSacUrNI ca vartate // ___ 2 yadi saMyatArtha jIvopaghAtaniSpannatvAt pAyanamavizodhikoTiriSyate tarhi AtmArthitAH-svArtha niSpAditA ye tantavastaiH zramaNArtha yaH paTaH tataH pAyito vyUtazca, kathaM pAyitaH ? ityAha-'prAzukena' nirjIvena khalikAdravyasambhAreNa pAyitaH, sa kiM AdhAkarma na bhavati ? bhavatyeveti bhAvaH // 1766 // tathA yadi pAyanameva tuzabdasyaivakArArthatvAd AdhAkarma 'itarat bhA0 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 10 pahANA-'NujANa mAisu, jataMti jaha saMpayaM samosariyA / sataso sahaso vA, taha jiNakAle visohiMsu // / 1769 // 'snAnaM ' iha varSAntaH pratiniyatadivasabhAvI bhagavatpratimAyAH snAtraparvavizeSaH, anuyAnaM -rathayAtrI, AdizabdAt kula-gaNa- saGghakAryaparigrahaH, teSu snAnA-'nuyAnAdiSu saGghamIlakeSu sAmpratamapi 5 'zatazaH ' zatasaGkhyAH 'sahasrazaH' sahasrasaGkhyAH sAdhavaH samavasRtAH santo yathA 'yatante' AdhAkarmAdidoSaizodhanAyAM prayatnaM kurvate tathA jinakAle'pi te bhagavantaH 'zodhitavantaH ' eSaNAzuddhiM kRtavanta ityarthaH // 1769 // bhUyo'pi paraH prAha-- nanu ca 'sara iva sAgaraH, khadyota iva pradyotanaH, mRga iva mRgendraH' ityAdivadaidayugInasamavasaraNa satkameSaNAzuddhyupamAnaM tIrthakara - kAlabhAvinImeSaNAzuddhimupamAtumabhidhIyamAnaM hInatvAnna samIcInam, aMta Aha paJcakkheNa parokkhaM, sAhijai neva esa hINuvamA / jaM purisajuge taie, vocchinno siddhimaggo u || 1770 // IM 'pratyakSeNa' upamAnavastunA 'parokSam ' upameyaM vastu sAkSAdanupalabhyamAnamapi sAdhyate iti zAstre loke ca sthitiH / tathAhi - khura - kakuda - lAGgUla-sAsnAdyavayavopalakSitamadhyakSavIkSitaM gavAdi vastu dRSTAntatayopadarzya gavayAdikaM parokSamapi pratItipathamAropyate / evamatrApi pratyakSa15 vIkSyamANena sAmpratakAlInasamavasaraNasatkenaiSaNAzodhanena parokSamapi tIrthakara kAlabhAvisamavasaraMNasAdhUnAmeSaNAzodhanaM sAdhyate iti "neva esa hINuvama" tti na ceyaM sara iva sAgara ityAdi - yad hInopamA, tIrthakarakAle'pi hi sahasrasaGkhyA eva sAdhava ekatra kSetre samavasaranti sma, etAvantazca te sAmpratamapi snAnA - snuyAnAdau parvaNi samavasaranta upalabhyante zodhayantazcaiSaNAm, tato'numIyate tIrthakarakAle'pyevameva doSAn zodhitavanta iti / api ca zrImanmahAvIra - 1 'trA, tadAdiSu kAryeSu sAmprata taM0 De0 kAM0 // 2 't kalyANakaprabhRti parva parigrahaH bhA0 // 3 papariharaNe prabhA0 // 4 Aha hInatvAdayukteyamupamA, tathAhi - yathA 'candramukhI dArikeyam' ityAdau candrAdikamupamAnaM kalaGkAdidUSitatayA hInatvAdayujyamAnamavagamyate, pacamaiyu bhA0 // 5 atrocyate bhA0 // I 6. pratyakSaM cakSuSA vIkSyamANaM yad vastu tena 'parokSaM' sAkSAdanupalabhyamAnamapi 'sAdhyate' samarthyate pratItipathamupanIyate iti yAvat / tathAhi yathA khura-kakudalAGgUlAdyavayavopalakSitaM pratyakSa gavAdi vastu dRSTAntatayopadarzya gavayAdikaM parokSamapi sAdhyate / evamatrApi pratyakSavIkSyamANena sAmpratakAlInasamavasaraNa satkenaiSaNAzodhanena parokSamapi tIrthakarakAlabhAvisamavasaraNasAdhUnAmeSaNAzodhanaM pratItipathamAropyate iti naiveyaM hInopamA, sahasrasaGkhyAnAM sAdhUnAmaidaMyugIne'pi samavasaraNe sambhavAt / api ca zrImanmahAvIrasvAmI varttamAnatIrthasya pravarttakaH prathamaM puruSayugamabhavat, tatastadantevAsI zrIsudharmasvAmI dvitIyam, tadvineyaH zrIjambUsvAmI tRtIyam, etAni trINi puruSa yugAni yAvadanagArANAM nirvANapadavIgamanamabhavat, tRtIye ca puruSayuge nirvRte sati siddhimAgoM vyavacchinnaH, tata Urddha nAnuvRtta iti bhAvaH / iha ca siddhimArgaH - kevalotpattiprabhatikaH parigradyate na panarjJAna mA0 // 7 ca vyavasthitiH. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... 10 bhASyagAthAH 1769-74] prathama uddezaH / . 523 svAmI 1 zrIsudharmasvAmI 2 jambUsvAmI 3 ceti trINi puruSayugAni yAvadanagArANAM nirvANapadavIgamanamabhavat / tRtIye ca puruSayuge nivRte sati 'siddhimArgaH' kSapakazreNi-kevalotpattyAdirUpo' vyavacchinnaH, na punarjJAna-darzana-cAritrarUpaH zAstraparibhASitaH, tasyedAnImapyanuvartamAnatvAt / tatazca yadi teSAM sAdhUnAmuddvamAdidoSazodhanaM nAbhaviSyat tataste siddhimArgamapi nAsAdayiSyan / ato nizcIyate-te'pi bhagavanta itthamevaiSaNAzuddhiM kRtavanta iti // 1770 // 5 athAnuyAnaviSayo vidhirucyateANAiNo ya dosA, virAhaNA hoi sNjmaa-''yaae| anuyAna gamane evaM tA vaccaMte, dosA patte aNegavihA // 1771 // [pi.ni.183] vidhiH niSkAraNe anuyAnaM gacchata AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamA-''tmanobhavati / evaM tAvad vrajato mArge doSAH / tatra prAptAnAM punaranekavidhA doSAH // 1771 // tatra saMyamA-''tmavirAdhanAM bhAvayati mahimAussuyabhUe, rIyAdI na visohe| tattha AyA ya kAyA ya, na suttaM neva pehaNA // 1772 / / . . mahimA nAma-bhagavatpratimAyAH puppAropaNAdipUjAtmakaH sAtizaya utsavastasyA darzanArthamusukabhUta IryAdisamitIna vizodhayati, AdizabdAdeSaNAdiparigrahaH / 'tatra ca' IryAdInAmazodhane 15 AtmA ca kAyAzca virAdhyante / AtmavirAdhanA kaNTaka-sthANvAdyupaghAtena, saMyamavirAdhanA SaNNAM kAyAnAmupamardAdinA / tathA tvaramANatvAdeva na sUtraM guNayati, upalakSaNatvAdarthaM ca nAnuprekSate; naiva pratilekhanAM vastra-pAtrAdeH karoti, akAle'vidhinA vA karoti // 1772 // evamete mArge gacchatAM doSA abhihitAH / atha tatra prAptAnAM ye doSAstAnabhidhitsuAragAthAmAha ceiya AhAkamma, uggamadosA ya seha itthiio| ... 20 nADaga saMphAsaNa taMtu khuDDa niddhammakajA y|| 1773 // caityAnAM svarUpaM prathamato vaktavyam , tata AdhAkarma, tata udgamadoSAH, tataH zaikSANAM pArzvastheSu gamanam , tataH strIdarzanasamutthA doSAH, tato nATakAvalokanaprabhavAH, tataH saMsparzanasamutthAH, tadanantaraM tantavaH-kolikajAlaM tadviSayAH, tadanu "khuDDa" ti pArzvasthAdikSullakadarzanasamutthAH, tato nirdharmaNAM-liGginAM yAni kAryANi tadutthitAzca doSA vaktavyA iti dvAragAthA-25 samAsArthaH // 1773 // athainAmeva vivarISuH prathamatazcaityakharUpaM vyAkhyAtisAhammiyANa aTThA, caunvihe liMgao jaha kuttuNbii| caityadvAram maMgala-sAsaya-bhattIi jaM kayaM tattha Adeso // 1774 // caityAni caturvidhAni, tadyathA--sAdharmikacaityAni maGgalacaityAni zAzvatacaityAni bhakticaityAni ceti / tatra sAdharmikANAmarthAya yat kRtaM tat sAdharmikacaityam / sAdharmikazcAtra dvidhA- 30 1 po gRhyate, na puna mo0 le0 // 2 tadanantaraM nirdharmakAryaprabhavAzca doSA bhA0 // 3degkhyAnayati kA0 // 4 caityaM caturvidham , tadyathA-sAdharmikacaityaM maGgalacaityaM zAzvatacaityaM bhakticaityaM ceti bhA0 kAM // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdharmika caityam maGgala caityam zAzvata caityaM bhakticai saMca 524 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 liGgataH pravacanatazca / tatreha liGgato gRhyate, sa ca yathA kuTumbI, kuTumbI nAma - prabhUtaparicArakalokaparivRto rajoharaNa-mukhapotikAdiliGgadhArI vArattakapraticchandaH / tathA mathurApuryAM gRheSu kRteSu maGgalanimittaM yad nivezyate tad maGgalacaityam / suralokAdo nityasthAyi zAzvatacaityam / yattu bhaktyA manuSyaiH pUjA-vandanAdyarthaM kRtaM kAritamityarthaH tad bhakticaityam / 'tena ca' bhakti' caityena 'AdezaH' adhikAraH, anuyAnAdimahotsavasya tatraiva sambhavAditi / aiSA niryuktigAthA // 1774 // athainAmeva vibhAvayiSuH sAdharmikacaityaM tAvadAha vArattagassa putto, paDimaM kAsI ya cezyaharammi | tattha ya thalI ahesI, sAhammiyaceiyaM taM tu // 1775 // seisserus yogasaGgraheSu "vArattapure abhayaseNa vArate" (ni0 gA0 1303 patra 709) 10 ityatra pradeze pratipAditacarito yo vArataka iti nAmnA maharSiH, tasya putraH khapitari bhakti - bharApUritatayA caityagRhaM kArayitvA tatra rajoharaNa - mukhavastrikA pratigrahAriNIM pituH pratimAmasthApayat, tatra ca ' sthalI' satrazAlA tena pravarttitA AsIt, tadetat sAdharmikacaityam / asya caM sAdharmikacaityasyArthAya kRtamasmAkaM kalpate // 1775 || atha maGgalacaityamAha - arahaMtapaTThAe, mahurAnayarIeN maMgalAI tu / gehesu cacaresu ya, channauIgAmaadve / / 1776 | 15 mathurAnagaryAM gRhe kRte maGgalanimittamuttaraGgeSu prathamamarhatpratimAH pratiSThApyante, anyathA tad gRhaM patati, tAni maGgalacaityAni / tAni ca tasyAM nagaryAM geheSu catvareSu ca bhavanti / na kevalaM tasyAmeva kintu tatpurIpratibaddhA ye SaNNavatisaGkhyAkA grAmArddhAsteSvapi bhavanti / ihottarApathAnAM grAmasya grAmArddha iti saMjJA / Aha ca cUrNikRta 20 gAmaddhesu tti desabhaNitI, channauIgAmesu tti bhaNiyaM hoi, uttarAvahANaM esA bhaNii ti // 1776 // zAzvatacaitya-bhakticaityAni darzayati niyAI suraloe, bhattikayAhaM tu bharahamAIhiM / nissA-nissakayAI, jahi~ Aeso cayasu nissaM / 1777 / / 'nityAni' zAzvatacaityAni 'suraloke' bhavanapati - vyantara - jyotiSka-vaimAnikadevAnAM bhavana25 nagara-vimAneSu, upalakSaNatvAd meruzikhara- vaitADhyAdikUTa- nandIzvara - rucakavarAdiSvapi bhavantIti / tathA bhaktyA bharatAdibhiryAni kAritAni antarbhUtaNyarthatvAd bhaktikRtAni / atra ca "jahi~ Aeso" tti yena bhakticaityena 'Adeza' prakRtam tad dvidhA - nizrAkRtamanizrAkRtaM ca / nizrAkRtaM nAma - gacchapratibaddham, anizrAkRtaM tadviparItam saGghasAdhAraNamityarthaH / " cayasu nissaM" ti yad nizrAkRtaM tat 'tyaja' parihara / anizrAkRtaM tu kalpate // 1777 // gataM caityadvAram / athAdhAkarmadvAramAha 30 1 degndaH, tat sAdharmika caityam / tathA bhA0 // 2 eva purAtanA gAthA bhA0 kAM0 // 3 mo0 le0 vinA'nyatra - cArthAya ta0 De0 kAM0 / ca vAratakatulyasya liGgasAdharmikasyArthAya bhA0 // Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1775-81] prathama uddeshH| . 525 jIvaM udissa kaDaM, kammaM so vi ya jayA u saahmmii| so vi ya taie bhaMge, liMgAdINaM na sesesu // 1778 // jIvamuddizya yat SaTkAyavirAdhanayA kRtaM so'pi ca yadi jIvaH 'sAdharmikaH' samAnadharmA bhavati so'pi ca' sAdharmikaH 'liGgAdInAM' 'liGgataH sAdharmiko na pravacanataH' ityAdInAM caturNA bhaGgAnAM 'tRtIye bhane 'liGgataH pravacanato'pi' ityevaMlakSaNe yadi vartate na zeSeSu tadetadAdhAkarma mantavyam // 1778 // atha tIrthakarapratimArtha yanirvartitaM tat kiM sAdhUnAM kalpate na vA ? ityAzaGkAnirAsArthamAha saMvaTTameha-pupphA, satthanimittaM kayA jai jaINaM / na hu labbhA paDisiddhaM, kiM puNa paDimaTThamAraddhaM // 1779 // zAstA-tIrthakarastasya nimittaM yAni devaiH saMvartakamegha-puSpANi samavasaraNabhUmau kRtAni 10 tAni yatInAM yadi pratiSeddhaM na labhyAni, teSAM tatrAvasthAtuM yadi kalpate iti bhAvaH, tarhi kiM punaH 'pratimArtham' ajIvAnAM pratimAnAM hetorArabdham ?. tat sutarAM na pratiSedhamarhatItyabhiprAyaH // 1779 // Aha yadi tIrthakarArthaM saMvartakamegha-puSpANi kRtAni tarhi tasya bhagavatastAni pratisevamAnasya kathaM na doSo bhavati ? iti ucyate titthayaranAma-goyassa khayahA avi ya dANi saabhvyaa| 15 dhammaM kahei satthA, pUyaM vA sevaI taM tu // 1780 // tIrthakaranAma-gotrasya karmaNaH kSayArtha 'zAstA' bhagavAn dharma kathayati, 'pUjAM ca' mahimAM tAmanantaroktAM saMvartakavAtaprabhRtikAmAsevate / bhagavatA hi tIrthakaranAma-gotraM karmAvazyavedanIyam , vipAkodayAvalikAyAmavatIrNatvAt / tasya ca vedane'yamevopAyaH-~-yadaglAnyA dharmadezanAkaraNaM sadeva-manujA-'suralokaviracitAyAzca pUjAyA upajIvanam / taM ca kahaM veijjai, agilAe dhammadesaNAIhi~ / ( Ava0 ni0 gA0 183-743) tathA udae jassa surA-'sura-naravainivahehi~ pUio loe|| taM titthayaraM nAmaM, tassa vivAgo u kevaliNo // (bRhatkarmavi0 gA0 149) iti vacanaprAmANyAt / 'api ca' ityabhyuccaye / "dANi" ti nipAto vAkyAlaGkAre / sAbhava" 25 tti kho bhAvaH svabhAvaH, yathA--"Apo dravAzcalo vAyuH" ityAdi, tasya bhAvaH khAbhAvyaM tasmAt / tasya hi bhagavataH svabhAvo'yaM yat tathAdharmakathAvidhAnaM pUjAyAzcAsevanam // 1780 // idameva spaSTataramAha-. khINakasAo arihA, kayakicco avi ya jIyamaNuyattI / paDisevaMto vi ao, adosavaM hoi taM pUrya // 1781 // 30 kSINAH-pralayamupagatAH kaSAyAH-krodhAdayo yasya sa kSINakaSAyaH, evaMvidho'rhan tAM pUjAM 1 vatiSThamAnAnAM na pratiSedhaH kartuM zakyate iti bhAvaH, bhA0 // 2 iti / tathA api bhaa0|| 20 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 pratisevamAno'pi na doSavAn / iyamatra bhAvanA-yo hi rAgAdimAn pUjAmupajIvan svAtmanyuskarSa manyate sa dopabhAg bhavati, bhagavatastu kSINakaSAyasya pUjAmupajIvato'pi nAsti khAtmanyukarSagandho'pi, ato dUrApAstaprasarA tasya sadoSateti / tathA kRtAni-samApitAni kRtyAni yena saH >> 'kRtakRtyaH' kevalajJAnalAbhAnniSThitArthaH / tataH kRtakRtyatvAdevAsau pUjAmAsevate na ca 6 doSamApadyate / api ca jItam-'upajIvanIyA surA-'suraviracitA pUjA' ityevaMlakSaNaM kalpamanuvartayituM zIlamasyAsau jItAnuvartI, gAthAyAM makAro'lAkSaNikaH // 1781 // Aha bhavatvevaM paraM tIrthakarasya tatpratimAyA vA nimittaM yat kRtaM tat kena kAraNena yatInAM kalpate ? ucyate sAhammio na satthA, tassa kayaM teNa kappar3a jaINaM / jaM puNa paDimANa kayaM, tassa kahA kA ajIvattA // 1782 // 10 'zAstA' tIrthakaraH sa sAdharmiko liGgataH pravacanato'pi na bhavati / tathAhi-liGgataH sAdharmikaH sa ucyate yo rajoharaNAdiliGgadhArI bhavati, tacca liGgamasya bhagavato nAsti tathAkalpatvAt , ato na liGgataH sAdharmikaH / pravacanato'pi sAdharmikaH so'bhidhIyate yazcaturvarNasAbhyantaravartI bhavati, "paivayaNasaMdhegayare" iti vacanAt ;>> bhagavA~zca tatpravartakatayA na tadabhyantaravartI kintu caturvarNasyApi saGghasyAdhipatiH, tato na pravacanato'pi sAdharmika iti / 15 ataH 'tasya' tIrthakarasyArthAya kRtaM yatInAM kalpate / yat punaH pratimAnAmarthAya kRtaM tasya 'kA kathA ?' kA vArtA ? sutarAM tat kalpate / kutaH ? ityAha-ajIvatvAt , jIvamuddizya hi yat kRtaM tadAdhAkarma bhavati, "jIvaM uddissa kaDaM" (gA0 1778) iti prAgevoktatvAt , tacca jIvatvameva pratimAnAM nAstIti // 1782 // atha vasativiSayamAdhAkarma darzayati ThAimaThAI osaraNa maMDavA saMjayaTTha dese vaa| peDhI bhRmIkamme, nisevato aNumaI dosA // 1783 // "osaraNe" samavasaraNe bahavaH saMyatAH samAgamiSyantIti buddhyA zrAvakA dharmazraddhayA bahUn maNDapAn kuryuH / te ca dvidhA- sthAyino'sthAyinazca / ye samavasaraNaparvaNi vyatIte sati notkIlyante te sthAyinaH, ye punarutkIlyante te'sthAyinaH / punarekaike dvividhAH-saMyatArthakRtA dezakRtA vA / ye AdhAkarmikAste saMyatArthakRtAH, ye tu sAdhUnAmAtmanazvArthAya kRtAste deza25 kRtAH / eteSu tiSThatAM tannippannaM prAyazcittam / tathA 'pIThikA nAma' upavezanAdisthAnavizeSAH, "bhUmikamme" ti 'bhUmikarma' viSamAyA bhUmeH samIkaraNam , upalakSaNaM cedam , tena sammArjanopalepanAdiparigrahaH / etAnyapi pIThikAdIni saMyatArthakRtAni dezakRtAni vA bhaveyuH / etAni maNDapAdIni sadoSAni niSevamANasyAnumatidoSA bhavanti, etepu kriyamANeSu yA SaNNAM jIvani kAyAnAM virAdhanA sA anumoditA bhavatIti bhAvaH // 1783 // 30 gatamAdhAkarmadvAram / athodgamadoSa-zaikSadvAradvayamAha Thaviyaga-saMchobhAdI, dusohayA hoti uggame dosA / 1 vati sa svAtmanyutkarSa manyamAnastatpratyayaM karmabandhamAsAdayan doSadeg bhA0 // 21 etadantargataH pAThaH ta0 De0 kAM0 nAsti // 3 // etadantargataH pAThaH ta. De0 vinA na // Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1782-88] prathama uddezaH / 527 baMdijaMte daTuM, iyare sehA tahiM gacche // 1784 // 'bahavaH saMyatAH samAyAtAH' iti kRtvA dharmazraddhAvAn lokaH saMyatArthaM sthApitaM-bhakta-pAnAdeH sthApanAM kuryAt 'gRhamAgatAnAmakSepeNaiva dAsyAmaH' iti kRtvA, "saMchobha" ti yAni gRhANi sAdhubhiraneSaNIyadAne'zaGkanIyAni teSu zAlyodana-tanduladhAvanAdikaM bhakta-pAnaM modakA-'zokavartiprabhRtIni vA khAdyakavidhAnAni nikSipeyuH 'sAdhUnAmAgatAnAM dAtavyAni' iti, AdizabdAt / krItakRta-prAbhRtikAdiparigrahaH / ete udgamadoSAstatra 'duHzodhyAH' dupparihAryA bhavanti / tathA 'itarAn' pArzvasthAdIn bahujanena vandyamAnAn pUjyamAnA~zca dRSTvA zaikSAH 'tatra' pArzvasthAdiSu gaccheyuH // 1784 // strI-nATakadvAradvayamAha itthI viuvyiyAo, bhuttA-'bhuttANa daTTa dosA u / emeva nADaijA, savibbhamA nacciya-pagIyA // 1785 // strIH 'vikurvitAH' vastra-vilepanAdibhiralaGkatA dRSTvA bhuktA-'bhuktAnAM 'dopAH' smRti-kautukaprabhavA bhavanti / evameva 'nATakIyAH' nATyayoSitaH 'savibhramAH' savilAsA nartita-gItayoH pravRttA vilokya zrutvA ca bhuktA-'bhuktasamutthA doSA vijJeyAH // 1785 // saMmparzanadvAramAha thI-purisANa u phAse, gurugA lahugA saI ya saMghaTTe / AyA-saMjamadosA, obhAvaNa-pacchakammAdI // 1786 // 13 samavasaraNe puppAropaNAdikautukena bhUyAMsaH strI-puruSAH samAyAnti teSAM sammana sparzo bhavati / tataH strINAM sparza catvAro guravaH, puruSANAM sparza catvAro laghavaH / smRtizca saGghaTTe bhuktabhoginAM bhavati, cazavdAdabhuktabhoginAM kautukam / Atma-saMyamavirAdhanAdoSAzca bhavantiAtmavirAdhanA sammaH sati hasta-pAdAdyupaghAtaH, saMyamavirAdhanA sammaH pRthivyAM pratiSThitAH SaT kAyA nAvalokyante na ca parihartuM zakyante / "obhAvaNa-pacchakammAi" tti sAdhunA ko'pi 20 zaucavAdI puruSaH spRSTaH sa sAyAt , taM snAntaM nirIkSyAparaH pRcchati-kimarthaM nAsi ? iti, sa prAha-saMyatena spRSTa iti, evaM paramparayA sAdhUnAM jugupsopajAyate, yathA-aho ! malinA ete, evamapabhAjanA pazcAtkarma ca bhavati, AdizabdAd asaGkhaDAdayo doSAH // 1786 // atha tantudvAramAhalUyA koligajAlaga, kotthalakArIya uvari gehe ya / 25 sADitamasADite, lahugA gurugA abhattIe / 1787 // asammAya'mANe caitye bhagavatpatimAyA upariSTAdetAni bhaveyuH----'lUtA nAma' kolikapuTakAni, 'kolikajAlakAni tu' jAlakAkArAH kolikAnAM lAlAtantusantAnAH, kotthalakArI-bhramarI tasyAH sambandhi gRhamupari bhavet / yadyetAni latAdIni zATayati tadA catvAro laghavaH / atha na zATayati tato bhagavatAM bhaktiH kRtA na bhavati, tasyAM cAbhaktyAM catvAro 30 gurukAH // 1787 // atha kSullakadvAraM nirddharmakAryadvAraM ca vyAkhyAnayati ghaTThAi iyarakhuDDe, daTuM oguMDiyA tahiM gacche / ukuTThaghara-dhaNAIvavahArA ceva liMgINaM // 1788 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 528 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpastre [ mAsakarUpaprakRte mUtram ? chiMdaMtassa aNumaI, amilaMta achiMdao ya uvisavaNA / chidANi ya pehaMtI, neva ya kajesu sAhilaM // 1789 // itare-pArzvasthAsteSAM ye kSullakA ghRSTAH, AdigrahaNAt "maTThA tuppoTThA paMDurapaDapAuraNA" ( anu. yo0 patra 26) ityAdi, tAnitthambhUtAn dRSTvA saMvignakSullakAH 'avaguNDitAH' malAdagdhadehAH pari5 bhagnAH santaH 'tatra' teSAM liGginAmantike gaccheyuH / teSAM ca tatra militAnAM parasparamutkRSTagRhadhanAdiviSayAH 'vyavahArAH' vivAdA upaDhIkante, te ca vyavahAracchedanAya tatra saMvimAnAkArayanti, tato yadi teSAM vyavahArazchidyate tadA bhavati parisphuTasteSAM gRha-dhanAdikaM dadataH sAdhoranumatidoSaH / upalakSaNamidam , tena yeSAM tad gRha-dhanAdikaM na dIyate teSAmaprItika-pradveSagamanAdayo doSAH / atha liGginAmetaddoSabhayAt prathamata eva na milanti na vA vyavahArapariccheda 10 kurvanti tataH 'utkSepaNA' udghATanA sAdhUnAM bhavati, saGghAt bAhyIkaraNamityarthaH / 'chidrANi ca' dUSaNAni te kaSAyitAH santaH sAdhUnAM prekSante / naiva ca te 'kAryeSu' rAjadviSTa-glAnatvAdiSu 'sAhAyyaM' tannistaraNakSamamupaSTambhaM kurvate / yata ete doSA ato niSkAraNe na praveSTavyamanuyAnamiti sthitam / kAraNeSu tu samutpanneSu praveSTavyam / yadi na pravizati tadA catvAro laghavaH // 1788 // 1789 // kAni punastAni ? ityucyate ceiyapUyA rAyAnimaMtaNaM sanni vAi khamaga khii| saMkiya patta pabhAvaNa, pavitti kajAi~ uDDAho // 1790 // anuyAnaM gacchatA caityapUjA- sthirIkRtA bhavati / rAjA vA kazcidanuyAnamahotsavakArakaH sampratinarendrAdivat tasya nimantraNaM bhavati / 'saMjJI' zrAvakaH sa jinapratimAyAH pratiSThApanAM cikIrSati / tathA vAdI kSapako dharmakathI ca tatra prabhAvanArtha gacchati / zaGkitayozca sUtrArtha20 yostatra nirNayaM karoti / pAtraM vA tatrAvyavacchittikArakaM prAmoti / prabhAvanA vA rAjaprabajitAdibhistatragatairbhavati / pravRttizcAcAryAdInAM kuzalavArIrUpA tatra prApyate / kAryANi ca kulAdiviSayANi sAdhayiSyante / uDDAhazca tatragatairnivArayiSyata iti / etaiH kAraNairgantavyamiti dvAragAthAsamAsArthaH // 1790 // atha vistarArthaM vibhaNiSuzcaityapUjA-rAjanimantraNadvAre vivRNoti saddhAvuDDhI ranno, pUyAe~ thirattaNaM pbhaavnnyaa| 25 paDighAto ya aNatthe, atthA ya kayA havai titthe // 1791 // ___ ko'pi rAjA rathayAtrAmahotsavaM kArayitumanAstannimantraNe gacchadbhistasya rAjJaH zraddhAvRddhiH kRtA bhavati / caityapUjAyAM sthiratvaM prabhAvanA ca tIrthasya sampAditA bhavati / yacca jainapravacanapratyanIkAH zAsanAvarNavAda-mahimopaghAtAdikamanartha kurvanti tasya pratighAtaH kRto bhavati / tIrthe ca 'AsthA' svapakSa-parapakSayorAdarabuddhirutpAditA bhavatIti / / 1791 // 30 atha saMjJidvAraM vAdidvAraM cAha emeva ya sannINa vi, jiNANa paDimAsu paDhamapaThThavaNe / mA paravAI vigdhaM, karija vAI ao visai / / 1792 // 1degga dhammakahI bhA0 tA0 // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1889-97] prathama uddezaH / 529 ___ saMjJinaH-zrAvakAH kecid jinAnAM pratimAsu prathamataH "paTThavaNe" ti pratiSThApanaM kartukAmAsteSAmapi 'eyamedha' rAjJa iva zraddhAvRddhyAdikaM kRtaM bhavati / tathA mA paravAdI prastutotsavasya vighnaM kArSId ato vAdI pravizati // 1792 // paravAdinigrahe ca kriyamANe guNAnupadarzayati navadhammANa thirattaM, pabhAvaNA sAsaNe ya bhumaanno| abhigacchaMti ya vidusA, avigya pUyA ya seyAe // 1793 // 5 'navadharmaNAm' abhinavazrAvakANAM 'sthiratvaM' sthirIkaraNam / zAsanasya ca prabhAvanA bhavati, yathA-aho ! pratapati pAramezvaraM pravacanaM yatredRzA vAdalabdhisampannA iti / bahumAnazcAnyeSAmapi zAsane bhavati / tathA taM vAdinaM 'abhigacchanti' abhyAyAnti 'vidvAMsaH' sahRdayAstadvAgmitAkautukAkRSTacittAH, teSAM ca sarvaviratyAdipratipattyA mahA~llAbho bhavati / paravAdinA ca nigRhItena 'avinaM' niHpratyUhaM pUjA kRtA satI svapakSa-parapakSayoriha paratra ca zreyase bhavati // 1793 // 10 atha kSapakadvAramAha-- AyAviti tavassI, obhAvaNayA parappavAINaM / jai erisA vi mahimaM, uviMti kAriMti saDDhA y|| 1794 // tatra 'tapakhinaH' SaSThA-'STamAdikSapakA AtApayanti / tatazca 'apabhAvanA' lAghavaM 'parapravAdinAM' paratIthikAnAM bhavati, teSAM madhye IdRzAnAM tapakhinAmabhAvAt / zrAddhAzca cintayanti ---15 yadi tAvadIzA api bhagavanto'smAbhiH kriyamANAM 'mahimAM' caityapUjAM draSTumAyAnti, tata ita UrdU vizeSata eva tasyAM yatnaM vidhAsyAma iti pravarddhamAnazraddhAkA mahimAM kurvanti kArayanti ca // 1794 // atha kathikadvAramAha Aya-parasamuttAro, titthavivaDDI ya hoi kahayaMte / annonnAbhigameNa ya, pUyA thirayA ya vahumANo // 1795 // 20 kSIrAzravAdilabdhisampanna AkSepaNI-vikSepaNI-saMvejanI-nirvedanIbhedAt caturvidhAM dharmakathAM kathayan dharmakathItyucyate / tasmin dharma kathayati AtmanaH parasya ca saMsArasAgarAt samuttAraHnistaraNaM bhavati / tIrthavivRddhizca bhavati, prabhUtalokasya pravrajyApratipatteH / tathA dezanAdvAreNa pUjAphalamupavarNya 'anyAnyAbhigamena' anyAnyazrAvakabodhanena pUjAyAM sthiratA bahumAnazca (granthAgram-1500 / sarvagranthAnam-13720 / ) kRto bhavati // 1795 // atha zaGkita-pAtradvAre vyAkhyAti nissaMkiyaM ca kAhii, ubhae jaM saMkiyaM suyaharehiM / __ avyocchittikaraM vA, labbhihi pattaM dupakkhAo // 1796 // 'ubhaye' sUtre arthe ca yat tasya zaGkitaM tat tatra zrutadharebhyaH pArthAnniHzaGkitaM karipyati / avyavacchittikArakaM vA pAtraM dvipakSAd lpsyte| dvau pakSau samAhRtau dvipakSam , gRhastha-30 pakSaH saMyatapakSazcetyarthaH / / 1796 // atha prabhAvanAdvAramAha jAi-kula-rUva-dhaNa-balasaMpannA iDDimaMtanikkhaMtA / jayaNAjuttA ya jaI, saneca titthaM pabhAviti // 1797 // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 530 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 jAtiH-mAtRkaH pakSaH, kulaM-paitRkaH pakSaH, rUpam-AkRtiH, dhanaM-gaNima-dharima-meya-pAricchedyabhedAccaturddhA tadatiprabhUtaM gRhasthAvasthAyAmAsIt , valaM-sahasrayodhiprabhRtInAmiva sAtizayaM zArIraM vIryam , etairjAtyAdibhirguNaiH sampannA ye ca 'RddhimanniSkrAntAH' rAjapravrajitAdayo ye ca 'yatanAyuktAH' yathoktasaMyamayogakalitA yatayaste 'sametya' tatrAgatya tIrtha prabhAvayanti // 179 // 5 api ca jo jeNa guNeNa'hio, jeNa viNA vA na sijjhae jaM tu / so teNa tammi kanje, savvatthAmaM na hAvei // 1798 // 'yaH' AcAryAdiH yena' prAvacanikatvAdinA guNena 'adhikaH' sAtizayaH 'yena vA' vidyAsiddhAdinA vinA yat pravacanapratyanIkazikSaNAdikaM kAryaM na sidhyati saH 'tena' guNena tasmin 10 kArye 'sarvasthAma' sakalamapi vIryaM na hApayati kintu sarvayA zaktyA tatra lagitvA pravacana prabhAvayatIti bhAvaH / uktaJca mAvacanI dharmakathI, vAdI naimittikastapasvI ca / jinavacanajJazca kaviH, pravacanamudbhAvayantyate // // 1798 // pravRttidvAramAha sAhammi-vAyagANaM, khema-sivANaM ca lavibhai pavitiM / gacchihiti jahiM tAI, hohiMti na vA vi pucchai vA / / 1799 // tatrAnyeSAM sAdharmikANAM ciradezAntaragatAnAM vAcakAnAM vA-AcAryANAM tatra prAptaH pravRtti lapsyate / tathA kSema-paracanAdyupaplavAbhAvaH zivaM-vyantarakRtopadravAbhAvaH tayoH, upalakSaNatvAt subhikSa-durbhikSAdInAM cAgAmisaMvatsarabhAvinAM pravRttiM tatra naimittikasAdhUnAM sakAzAd lapsyate / 20 yadi vA yatra deze svayaM gamiSyati tatra tAni kSemAdIni bhaviSyanti na vA ? iti sAdharmikAdIn pRcchati // 1799 // kAryoDDAhadvAradvayamAha-- kulamAdIkajAI, sAhissaM liMgiNo ya sAsissaM / je logaviruddhAI, kareMti loguttarAI ca // 1800 // kulAdIni-kula-gaNa-saGghasatkAni kAryANi tatra gataH sAdhayiSyAmi / liGginazca tatra gataH 2 'zAsipyAni' hitopadezadAnAdinA zikSayipyAmi, ye liGgino lokaviruddhAni lokottaraviruddhAni ca pravacanoDDAhakArINi kAryANi kurvantIti // 1800 // Aha yadyetAni kAraNAni bhavanti tataH kiM kartavyam ? ityAha-- eehi~ kAraNehiM, puvvaM paDilehiUNa aigamaNaM / addhANaniggayAdI, laggA suddhA jahA khamao // 1801 // 30 'etaiH' caityapUjAdibhiH kAraNairanuyAnaM praveSTavyamiti nizcitya pUrva pratyupekSya tato'tigamanaM kAryam / athAdhvanirgatAH-te adhvAnamatiladhya sahasaiva tatra prAptAH, AdizabdAdapUrvotsavAdivakSyamANakAraNaparigrahaH, evaMvidhaiH kAraNairapratyupekSite'pi kSetre gatAH santo yathoktAM yatanAM kurvANA api yadi, 'lagnAH' azuddhabhaktAdigrahaNadoSamApannAstathApi zuddhAH / yathA 'kSapakaH' piNDa Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 531 bhASyagAthAH 1798-1805] prathama uddezaH / niyuktau pratipAditacaritaH zuddhaM gaveSayannapi nigUDhabAhyAkArayA tathAvidhazrAddhikayA cchalitaH sannAdhAkarmaNyapi gRhIte zuddhaH, azaThapariNAmatvAditi niyuktigAthAsamAsArthaH / / 1801 // athainAmeva vivRNoti nAUNa ya aigamaNaM, gIe pesiti pehiuM kaje / uvasaya bhikkhAyariyA, bAhiM ubbhAmagAdIyA // 1802 // sabbhAvika iyare vi ya, jANaMtI maMDavAiNo giiyaa| sehAdINa ya therA, vaMdaNajuttiM bahiM kahae // 1803 // caityapUjAdike kArya samutpanne'nuyAnakSetraM pratyupekSituM gItArthAn preSayanti / tato jJAtvA samyak kSetrakharUpamatigamanaM karttavyam / kiM punastatra pratyupekSyam ? ityAha-maulagrAme upAzrayaH, 'bahiH' bAhyagrAmeSu ca udbhAmakAkhyA bhikSAcaryA, AdizabdAt tasyAM gacchatAmapAntarAle vizrA-10 masthAnaM maulagrAme ca bhikSA-vicArabhUmiprabhRtikaM pratyupekSyam / tathA sadbhAvikAnitarA~zca maNDapAdIn gItArthA jAnanti, yathA-amI sadbhAvataH khArtha maNDapAH kRtAH, amI tu saMyatArtha paraM kaitavaprayogeNAsmAnitthaM pratyAyayanti, AdigrahaNAt pIThikAdiparigrahaH / itthaM taiH pratyupekSite sUrayaH savAla-vRddhagacchasahitA anuyAnakSetraM pravizanti / sthavirAzca bahireva vartamAnAH zaikSAdInAM 'vandanayuktiM' pArzvasthAdivandanavidhi kathayanti, mA bhUdanyathA tadvandane teSAM 15 vipariNAma iti // 1802 // 1803 // atha caityavandanavidhimAha nissakaDamanisse vA, vi ceie savvahiM thuI tinni / velaM ca ceiyANi ya, nAuM ekkikiyA vA vi // 1804 // 'nizrAkRte' gacchapratibaddhe 'anizrAkRte vA' tadviparIte caitye sarvatra tisraH stutayo dIyante / atha praticaityaM stutitraye dIyamAne velAyA atikramo bhavati, bhUyAMsi vA tatra caityAni, tato 20 velAM caityAni vA jJAtvA praticaityamekaikA stutirdAtavyeti // 1804 // ___ atha samavasaraNaviSayaM vidhimAha nissakaDe ThAi gurU, kaivayasahieyarA vae vasahiM / jattha puNa anissakaDaM, pUriti tahiM samosaraNaM // 1805 // nizrAkRte caitye 'guruH' AcAryaH katipayaiH pariNatasAdhubhiH sahitazcaityamahimAvalokanArtha 25 tiSThati, 'itare' zaikSAdayaste 'mA pArzvasthAdIn bhUyasA lokena pUjyamAnAn dRSTvA tatra gamanaM kAryuH' iti kRtvA gurubhiranujJAtA vasatiM vrajeyuH / yatra punaH kSetre anizrAkRtaM caityaM tatrAcAryAH samavasaraNaM pUrayanti, sabhAmApUrya dharmakathAM kurvantItyarthaH / / 1805 / / Aha kiM saMvinaistatra dharmakathA kAyaryA ? AhozcidasaMvinairapi ? ucyate-- saMviggehi ya kahaNA, iyarehi~ apaccao na ovasamo / 1 "mAsiyapAraNagaTThA." ityAdi 209-10-11 gAthAtrika patra 74 // 2 athaitadeva bhAvyatenAUNa mo0 le0 vinA // 3 pekSaNIyam ? iti ced ata Aha-[maulagrAme ] upAzrayo . -- -A.wmmarradAmakA. Adeg bhaa0|| Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 saniyukti-laghumASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 padhvajAbhimuhA vi ya, tesu vae sehamAdI vA // 1806 // 'saMvignaiH' udyatavihAribhiH kathanA dharmasya kartavyA / kutaH ? ityAha-itare-asaMvimAstairdharmakathAyAM kriyamANAyAM zrotRNAmapratyayo bhavati, naite yathA vAdinastathA kAriNa iti / na ca teSAm 'upazamaH' samyagdarzanAdipratipattirbhavati / ye'pi ca pravrajyAbhimukhAH zaikSAdayo 5 vA adyApyapariNatajinavacanAste'pi teSu vrajeyuH-zobhanaM khalvete'pi dharma kathayantIti // 1806 // Aha nizrAkRte caitye yadi tadAnImasaMvinA na bhavanti tataH ko vidhiH ? ityAha pUriti samosaraNaM, annAsai nissaceiesuM pi / iharA logaviruddhaM, saddhAbhaMgo ya saDDhANaM // 1807 // 'anyeSAm' asaMvimAnAmasati nizrAkRteSvapi caityeSu samavasaraNaM pUrayanti / itarathA 'loka10 viruddhaM' lokApavAdo bhavati-aho! amI matsariNo yadevamanyadIyaM caityam iti kRtvA nAtropavizya dharmakathAM kurvanti / zraddhAbhaGgazca zrAddhAnAM bhavati, teSAmatyarthamabhyarthayamAnAnAmapi tatra dharmakathAyA akaraNAt // 1807 // atha bhikSAcaryAyAM yatanAmAha puvvapavidvehi samaM, hiMDaMtI tattha te pamANaM tu / sAbhAviabhikkhAo, vidaMta'puvvA ya ThaviyAdI // 1808 // 15 pUrvapraviSTA nAma-pUrvaM ye kSetrapratyupekSaNArtha prahitArataiH samaM bhikSAM hiNDante / tatra ca bhikSA maTatAM ta eva pramANam , nAgantukaistatra zuddhA-zuddhagaveSaNA kartavyA / te ca pUrvapraviSTA idaM vidanti-yadetAH 'khAbhAvikabhikSAH' svArthanippAditAH, etAstu 'apUrvAH' saMyatArtha sthApitanikSiptAdayaH // 1808 // strIsaGkula-nATakadarzanayoryatanAmAha vaMdeNa iMti niMti va, juba majjhe thera ithio teNaM / ThaMti na ya nADaesuM, aha ThaMti na peha rAgAdI // 1809 // ___ strIsaGkule vRndenAyAnti nirgacchanti ca / ye ca yuvAnaste madhye kriyante / yataH striyastena pAvena. 'sthavirAH' vRddhA bhavanti, mA bhUvan bhuktA-bhuktasamutthA doSA iti / yatra nATakAni nirIkSyante tatra na tiSThanti / atha kAraNatastiSThanti tataH "na peha" ti nartakyAdirUpANi na prekSante / sahasA dRSTigocarAgateSu ca teSu rAgAdInna kurvanti, tebhyazca drAg dRSTiM nivartayanti 25 // 1809 // tantujAlAdiSu vidhimAha sIleha maMkhaphalae, iyare coyaMti taMtumAdIsu / abhijoyaMti savittisu, aNicchi pheData'dIsaMtA / / 1810 // 'itare' asaMvinA devakulikA ityarthaH tAn tantujAla-lUtApuTakAdipu satsu te sAdhavo nodayanti / yathA- 'zIlayata' parikarmayata maGkhaphalakAnIva maGkhaphalakAni devakulAni' / maho 30 nAma-citraphalakavyagrahastaH, tasya ca yadi phalakamujvalaM bhavati tato lokaH sarvo'pi taM pUjayati, evaM yadi yUyamapi devakulAni bhUyo bhUyaH sammArjanAdinA samyagujyAlayata tato bhUyAn loko bhavatAM pUjA-satkAraM kuryAt / atha te devakulikAH savRttikAH-caityapratibaddhagRha-kSetrAdivRtti1degni / kimuktaM bhavati ?-yathA nAma kazcinmaGkhaH citradeg bhA0 // 2 hahaTTakAdivR bhA0 // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dRSTAntaH bhASyagAthAH 1806-12] prathama uddezaH / 533 bhoginastatastAn 'abhiyojayanti' gADhaM nirbhartsayanti, yathA---ekaM tAvad devakulAnAM vRttimupajIvatha dvitIyameteSAM sammArjanaudisArAmapi na kurutha / itthamuktA api yadi tantujAlAdInyapanetuM necchanti tato'dRzyamAnAH svayameva 'spheTayanti' apanayantItyarthaH // 1819 // kSullakavipariNAmasambhave yatanAmAha--- ujalavese khuDDe, kariti uvvaTTaNAicokkhe a| na ya muccaMta'sahAe, diti maNunne ya AhAre // 1811 // kSullakAn 'ujvalaveSAn' pANDurapaTa-colapaTTadhAriNaH udvartana-prakSAlanAdinA ca cokSAnzucizarIrAn kurvanti / na ca te kSullakAH 'asahAyAH' ekAkino mucyante / vRSabhAzca teSAM 'manojJAn' snigdha-madhurAnAhArAnAnIya dadati, urabhradRSTAntena ca prajJApayanti // 1811 // tamevAhaAturaciNNAI eyAI, jAI carai nNdio| urabhra. sukkattaNehi jAvehi, eyaM dIhAulakkhaNaM // 1812 // jahA ego UraNago pAhuNayanimittaM posijjai / so ya pINiyasarIro haliddAikayaMgarAo kayakannacUlao suhaMsuheNaM abhiramai / kumAragA vi ya taM nANAvihehiM kIDAvisesehiM kIlAviti / taM ca evaM lAlijjamANaM daTTaNa vacchago mAUe neheNa goviyaM dohaeNa ya tayaNukaMpAe 15 mukkamavi khIraM na pibai roseNaM / tAe pucchio-vaccha ! kiM na dhAvasi / teNa bhaNiyaMammo ! esa naMdiyago iTehiM javasajogAsaNehiM alaMkAravisesehi ya alaMkArio putta iva paripAlijjai, ahaM tu maMdabhaggo sukkANi taNANi kayAi labhAmi, tANi vi na pajjattagANi, evaM pANiyaM pi, na ya maM koi lAlai / tAe bhannai-puta! AuracinnAI eyAI, jahA Auro mariukAmo jaM maggai patthaM vA apatthaM vA taM dijai evameso vi naMdiyao posijjai, 20 jayA mArijihii tayA picchihisi / annayA so vacchago taM naMdiyagaM pAhuNaesu Agaesu vahijjamANaM daLaM tisio vi mAUe thannaM nAbhilasai bhaeNaM / tAe bhannai-kiM putta ! bhayabhIo si neheNa paNhuyaM pi. maM na piyasi ? / teNa bhannai-kato me thannAbhilAso ? naNu so varAo naMdiyao ajja pAhuNaehiM AgaehiM mama aggao viNiggayajIho lolanayaNo vissaraM rasaMto mArio, tabbhayA kao me pAumicchA ? / tAe bhaNNai-naNu puttaya ! tayA 35 ceva te kahiyaM "AuracinnAI eyAI" ti, esa tesiM vivAgo aNupatto ti // athAkSarArthaH--AturaH-cikitsAyA aviSayabhUto rogI, tasya yathA martukAmasya pathyamapathyaM vA dIyate evamayamapi nandiko yAni manojJAhArajAtAni carati tAni AturacIrNAni, ato vatsa ! zuSkatRNaiH 'yApaya' svazarIraM nirvAhaya, yata etad dIrghAyuSo lakSaNam / evamete'pyasaMvimakSullakA yad manojJAhArAdibhirupalAlyante tad nandikapoSaNavad draSTavyam // 1812 / / 30 atha nirddharmakAryeSu yatanAmAha na milaMti liMgikaje, acchaMti va meliyA udAsINA / 1degnAdinA sarvathaiva sA bhA0 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 viti ya nibaMdhammi, karesu tivvaM khu me daMDaM // 1813 // ___ yatra liGginAmAkruSTagRha-dhanAdikAryANyupaDhaukante tatra prathamata eva na milanti / atha tairvalAmoTikayA mIlyante tato melitA apyudAsInA Asate / atha te bravIran-kurutAsmadIyasya vyavahArasya paricchedam / tata evaM nirbandhe taiH kriyamANe sAdhavo bruvate--yadyasmAkaM pArthAd 5 vyavahAraparicchedaM kArayiSyatha tata ubhayeSAmapi bhavatAM 'tInaM daNDam' AgamoktaprAyazcittalakSaNaM 'kurmaH' karipyAma iti // 1813 // "addhANaniggayAdI" ( gA0 1801) iti padaM vyAkhyAnayati___ addhANaniggayAdI, thANuppAiyamahaM va soUNa / gelanna-satthavasagA, mahANadI tattiyA vA vi // 1814 // 10 adhvanirgatAH-adhvAnamatilaGghaya sahasaiva tatra prAptAH, AdizabdAdanyadapyevaMvidhaM kAraNaM gRhAte / sthAnautpAtikamaho nAma-tatrApUrvaH ko'pyutsavavizeSaH sahasaiva zrAddhaiH kartumArabdhaH taM vA zrutvA / yadi vA ye kSetraM pratyupekSituM prepyante te tadAnIM glAnA-'glAnapraticaraNavyApRtA vA / athavA sArthavazagA:-te tatra sArthamantareNa gaMtuM na zakyate / mahAnadI vA kAcidapAntarAle tAmabhIkSNamuttaratAM bahavo doSAH / tAvanmAtrA eva vA te sAdhavo yAvatAM madhyAdekasyApyanyatra 16preSaNaM na saMgacchate / ata etaiH kAraNairapratyupekSite'pi pravizatAM na kazcid doSaH // 1814 // atra yatanAmAha samaNunnA'sai anne, vi pucchiuM dANamAi vajiti / davyAI pehaMtA, jai laggaMtI taha vi suddhA // 1815 // - yadi 'samanojJAH' sAmbhogikAH pUrvapraviSTAH santi tatastaiH saha bhikSAmaTanti / atha na 20 santi samanojJAstataH 'anyAnapi' anyasAmbhogikAnapi pRSTvA dAnazrAddhakulAni varjayanti, teSvAdhAkarmAdidoSasambhavAt / zeSeSu kuleSu paryaTantaH "davvAdI pehaMta" tti dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca zuddhamanveSayanto. yadyapi kamapi sthApanAdikaM doSaM 'laganti' prApnuvanti tathApi zuddhAH, kSapakavadazaThapariNAmatayA zrutajJAnopayogapravRttatvAditi // 1815 // gataM 'pariharaNA anuyAne' iti dvAram / atha puraHkarmadvAramAha purakammammi ya pucchA, kiM kassA''rovaNA ya pariharaNA / eesi tu payANaM, patteyaparUvaNaM vocchaM // 1816 // puraHkarmaNi pRcchA kartavyA / tadyathA-kiM puraHkarma ? kasya vA puraHkarma ? kA vA puraHkamaNyAropaNA? kayaM vA puraHkarmaNaH pariharaNaM kriyate ? eteSAM caturNAmapi padAnAM pratyekamahaM prarUpaNAM vakSye // 1816 // tatra kimiti dvArasya prarUpaNAM cikIrSuH preryamutthApayannAha jai jaM purato kIrai, evaM uTThANa-gamaNamAdINi / hoMti purekammaM te, emeva ya punakamme vi // 1817 // paraH prAha-yadi sAdhobhikSArthino gRhAGgaNamAgatasya yat 'purataH' agrataH kriyate tat 1 "thANuppAiyaM NAma apulvo maho atihimaho vA" iti cUNo vizeSacUrNau ca // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 535 bhASyagAthAH 1813-21] prathama uddezaH / puraHkarmeti vyavahiyate, evaM 'te' tava yAni dAyakasyotthAna-gamanAdIni karmANi sAdhoragrataH kriyamANAni tAni sarvANyapi puraHkarma bhavati / atha pUrvArthavAcakaH puraHzabda ihAdhikriyate tata Aha-evameva ca pUrvakarmaNyapi draSTavyam / kimuktaM bhavati ? -'puraH-sAdhorAgamanAt pUrva karma puraHkarma' ityasyAmapi vyutpattau yAnyutthAnAdIni pUrvaM kRtAni tAni puraHkarma prAmuvanti // 1817 // yadi nAmaivaM tataH kA no hAniH ? iti ceda ucyate evaM phAsumaphAsuM, na vijae na vi ya kAi sohI te / __ haMdi hu bahUNi purato, kIraMti kayANi putvaM ca // 1818 // 'evaM' dvidhA'pi samAse kriyamANe prAzukamaprAzukaM vA 'na vidyate' na jJAyate, sarvasyA apyusthAna-gamanAdiceSTAyAH puraHkarmatvaprApteH / ajJAyamAne ca prAzukA-'prAzukavibhAge zodhirapi kAcinnAsti 'te' tavAbhiprAyeNa, tasyAzcAbhAve cAritrasyApyabhAva iti bhAvaH / 'handi' ityu-10 papradarzane / 'huH' ityAmantraNe / tatazcaivam-he AcAryAH! bahUni purataH kriyante bahUni / ca dAyakena pUrvaM kRtAni tAni sarvANyapi puraHkarma prApnuvanti // 1818 // atra sUriH prativacanamAha kAmaM khalu purasaddo, paJcakkha-parokkhato duhA hoi / taha vi ya na purekammaM, purakammaM codaga! imaM tu // 1819 // 16 'kAmam' anumataM kheluzabdo'vadhAraNe anumatamevAsmAkaM yat puraHzabdaH pratyakSa-parokSayordvidhA bhavati-yadA 'puraH--agrataH karma puraHkarma' iti vyutpattirAzrIyate tadA pratyakSArthavAcakaH puraHzabdaH, yadA tu 'puraH-pUrva karma puraHkarma' tadA parokSArthavAcakaH / evaM puraHzabdasya pratyakSa-parokSArthavAcakatayA yadyapyutthAnAdIni puraHkarma prAmuvanti tathApi tAni puraHkarma na bhavati, kintu puraHkarma he nodaka ! 'idaM' vakSyamANaM bhavati // 1819 // tadevAha hatthaM vA mattaM vA, puTviM sItodaeNa jaM dhove / samaNaTThAe dAyA, purakammaM taM vijANAhi // 1820 // hastaM vA mAtrakaM vA 'pUrva bhikSAdAnAt prathamaM 'zItodakena' saccittajalena yad dAtA zramaNArtha 'dhAvati' prakSAlayati tat puraHkarma vijAnIhi na zeSamutthAna-gamanAdikam , tathAsamayaparibhASayA rUDhatvAt // 1820 // gataM kimiti dvAram / atha kasyeti dvArasya prarUpaNAmAha-25 kassa tti purekammaM, jaiNo taM puNa pabhU sayaM kujA / ahavA pabhusaMdiTTho, so puNa suhi pesa baMdhU vA // 1821 // kasya punaH puraHkarma bhavati ? iti pRcchAyAM nirvacanaM 'yateH' tatparihAriNaH sAdhoH puraHkarma mantavyam , taditareSAM doSatvenAnabhyupagamAt / 'tat punaH' puraHkarma 'prabhuH' gRhakhAmI khayameva kuryAt , athavA 'prabhusandiSTaH' prabhuNA AdiSTaH / 'sa punaH' prabhusandiSTastridhA, tadyathA-30 1tpattau tAnyevotthAnAdIni puraH bhA0 // 2 khalu asmAkaM bhA0 kA0 // 3degthA'suhRt preSyo bandhurvA' suhRd bhA0 // 20 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 'suhRd' mitram , 'preSyaH' dAsI-dAsAdi, 'bandhuH' mAtA-bhaginyAdi // 1821 // atha puraHkarmaNaH sambhavamAha damae pamANapurise, jAe paMtIeN tANa mottUNaM / (ni. 4066-4117] so puriso taM va'naM, taM davvaM annoM annaM vA // 1822 // / saGkhaDyAM patipariveSaNe niyuktaH ko'pi 'dramakaH' karmakaraH, etena prabhusandiSTagrahaNam ; 'pramANapuruSo vA' deyadravyakhAmI, anena ca prabhugrahaNam ; tatazca dAtA prabhurvA prabhusandiSTo vA yasyAM patau puraHkarma kRtavAn tAM muktvA yadyanyAM pAkiM saGkrAmati tadA yadi pariNatahastastataH kalpate / atra cASTau bhaGgA bhavanti-sa puruSastAM paGktimanyAM vA pajhiM tad dravyamanyad dravyaM vA ityanena catvAro bhaGgAH sUcitAH, evamanyaH puruSa ityanenApi catvAro bhaGgAH sUcyante, evamete 10 aSTau bhanAH // 1822 // enAmevASTabhaGgI spaSTayati so taM tAe 1 annAe~ viiao 2 anna tIeN 3 do vagne 4 / / emeva ya atreNa vi, bhaMgA khalu hoMti cattAri // 1823 // . sa puruSastad dravyaM tasyAM patAviti prathamaH 1 / sa puruSastad dravyamanyasyAM paGkAviti dvitIyaH 2 / sa puruSo'nyad dravyaM tasyAM patAviti tRtIyaH 3 / sa puruSo'nyad dravyamanyasyAM 15 pasAviti caturthaH 4, atra ca 'dve api' dravya-pasI anye iti / evameva cAnyapuruSapadenApi catvAro bhaGgA bhavanti / tadyathA----anyaH puruSastad dravyaM tasyAM paGkI 5 anyaH puruSastad dravyamanyasyAM patau 6 anyaH puruSo'nyad dravyaM tasyAM patau 7 anyaH puruSo'nyad dravyamanyasyAM patau 8 // 1823 // eteSAM madhyAd yeSu yathA kalpate tadetad darzayati keppai samesu taha sattamammi taiyammi chinnvaavaare| attaTTiyammi dosuM, savvattha ya bhayasu kara-matte // 1824 // ___'sameSu' dvitIya-caturtha-SaSThA-'STameSu bhaGgeSu grahItuM kalpate / tathAhi-dvitIye tAvadanyasyAM patau saGkrAntatvena tad dravyamapi vakSyamANanItyA caturthe tu dravyAntaratvenAnyasyAM paGkSau dIyamAnatvena ca SaSThe tu puruSAntareNAparasyAM paGkau tad dravyaM dIyata iti hetoH aSTame tu timRNAmapi puruSa-dravya-patInAmanyatvena parisphuTameva kalpata iti / tathA saptame'pi bhaGge kalpata eva, puru25SAntareNAnyadravyasya dIyamAnatvAt / tRtIye tu cchinnavyApAre sati kalpate, yaH sAdhudAnArtha hastamAtrakaprakSAlanavyApAraH kRtaH sa yadA vyApArAntareNa cchinno bhavati tadA tenaiva puruSeNAnyad dravyaM tasyAM patau dIyamAnaM kalpata iti bhAvaH / 'dvayoH' prathama-paJcamayoryadi tad dravyaM tenAtmArthitaM bhavati tataH kalpate nAnyathA / 'sarvatra ca' aSTastrapi bhaGgeSu kara-mAtrake 'bhaja' vikalpaya, yadi hasto vA mAtrakaM vA sasnigdhamudakA vA na bhavati tataH kalpate anyathA tu netyevaM 30 bhajanA kartavyetyarthaH // 1824 // atha kimarthaM puraHkarma karoti ? ityAha ___acusiNa cikkaNe vA, kUre dhuviuM puNo puNo dei / 1degraH 'pramANapuruSo vA' deyadravyasvAmI yasyAM patau bhA0 kAM0 // 2 neyaM gAthA nizeSacUrNau dRzyate // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 537 bhASyagAthAH 1822-29] prathama uddezaH / ___ AyamiU~NaM puvvaM, daijja jaiNaM paDhamayAe // 1825 // pariveSaNaM kurvato yadyatyuSNazcikkaNo vA kUrastata ekatra hastadAhabhayAdaparatra haste vilaganAt kuNDakAdisthitenodakena sa dAtA punaH punaH 'dhautvA' hastamArdIkRtya 'dadAti' pariveSayatItyarthaH, sAdhorapyAgatasya tathaiva yadi bhikSAM dadAti tadA puraHkarma bhavati / yadi vA pUrvam 'Acamya' harataM mAtrakaM vA prakSAlya prathamata eva yatInAM dadyAt tato'nyebhyaH pariveSayet tadA'pi 5 puraHkarma bhavati // 1825 // evaM puraHkarmaNi kRte yad yatra kalpate tadetadaM niyuktigAthayA darzayati dAUNa annadavvaM, koI dijA puNo vi taM ceva / attaTThiya-saMkAmiyagahaNaM gIyatthasaMvigge // 1826 // tad aneSaNAkRtaM dravyaM muktvA anyasyAnyad dravyaM 'dattvA' pariveSya kazcit 'tadeva' ane- 10 SaNAkRtaM dravyaM punarapi tasyAmanyasyAM vA pasau sAdhUnAM dadyAt , evaM chinnavyApAre AtmArthita sat kalpate / athavA "saMkAmiya" ti tadaneSaNAkRtaM dravyaM sa dAtA anyassai pariveSayet sa yadi dadyAt tata evaM sAmitaM sat kalpate / etacca grahaNaM gItArthasyAnujJAtam , yato gItArthastad dravyamitthaM gRhNAno'pi saMvigno bhavati // 1826 // etadevAntyapa~daM bhApyakAro bhAvayatigIyatthaggahaNeNaM, attaTThiyamAi giNhaI giito| 15 saMviggaggahaNeNaM, taM giNhaMto vi saMviggo // 1827 // gItArthagrahaNena kRtenaitada jJApitaM yada AtmArthitam , AdizabdAt saGkrAmitaM ca tad AgamapramANato gItArtha eva gRhNAti nAgItArthaH / saMvimagrahaNena tu 'tad' AtmArthitAdi gRhAno'pi gItArthaH saMvimo bhavati nAsaMvina ityuktaM bhavati // 1827 // itthaM punaH purataH kRtamapi na puraHkarma bhavatIti darzayati__purato vi hu jaM dhoyaM, attaTThAe na taM purekammaM / taM udaullaM sasiNiddhagaM va sukkhe tahiM gahaNaM // 1828 // yat 'purato'pi' sAdhoragrato'pyAtmArtha dhautaM tat puraHkarma na bhavati, kintu tad udakA sasnigdhaM vA mantavyam / 'udakAI bindusahitam , 'sasnigdhaM vindurahitam / tasminnubhaye'pi 'zuSke' pariNate grahaNaM kartavyam // 1828 // puraHkarmodakAyorvizeSamAha tulle vi samAraMbhe, sukke gahaNeka eka paDiseho / annattha chUTa tAviya, attaTe hoi khippaM tu // 1829 // udakA-puraHkarmaNostulye'pyapkAyasamArambhe 'ekasmin' udakAr3heM zuSka sati grahaNaM bhavati 'ekasmin' puraHkarmaNi punaH zuSke'pyanAtmArthite grahaNasya pratiSedhaH / tathAhi-saMyatArtha dvAbhyAM pRthakpRthakpatau puraHkarma kRtam , tacca pariNatam udakAI-sasnigdhau na staH, paraM yenAtmArthitaM 30 tasya hastAt kalpate, yena tu nAtmArthitaM tasya hastAd na kalpate / evaM cirakAlike puraHkarmaNyuktam / yatra tu hasto mAtrakaM vA tatkSaNameva 'anyatra' takrAdau prAzukadravye prakSiptamaminA vA 1UNa ya pu tA0 // 2 'd darza bhA0 // 3degpadaM bhAva bhA0 kA0 // 25 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 tApitaM tatrAtmArthite kSipramapi grahaNaM karttavyam // 1829 // __ gataM kasyeti dvAram / athAropaNAdvAramAha cAummAsukkose, mAsiya majjhe ya paMcaga jahanne / purakamme udaulle, sasiNiddhA''rovaNA bhaNiyA // 1830 // / udakasamArambhe puraHkarmotkRSTamaparAdhapadam , udakAi~ madhyamam , sasnigdhaM jaghanyam / utkRSTa catvAro mAsA laghavaH, madhyame laghumAsikam , jaghanye paJcarAtrindivAni / evaM puraHkarmodakAsasnigdheSu yathAkramamAropaNA bhaNitA // 1830 // atha pariharaNAdvAramAha pariharaNA vi ya duvihA, vihi-avihIe a hoi nAyavvA / paDhamillagassa savvaM, viiyassa ya tammi gacchammi // 1831 // 10 taiyassa jAvajIvaM, cauthassa ya taM na kappae davvaM / taddivasa egagahaNe, niyaTTagahaNe ya sattamae // 1832 // pariharaNA'pi ca dvividhA-vidhipariharaNA avidhipariharaNA ca bhavati jJAtavyA / avidhipariharaNA saptavidhA-tatra prathamasya nodakasya sarvamapi dravyajAtaM khagacche paragacche ca yAva jjIvamakalpanIyam 1, dvitIyasya tu tasminneva gacche yAvajIvam 2, tRtIyasya yAvajjIvaM tasyai10 vaikasya sAdhoH sarvamapi dravyajAtam 3, caturthasya tu tad dravyamekaM yAvajjIvam 4, paJcamasya tu taddivasaM sarvadravyANi 5, SaSThasya tu tasyaivaikadravyasya grahaNaM na kalpate 6, saptamasya nivRttaH san sa eva sAdhuH pariNatena hastena grahaNaM karotItyabhiprAyaH 7 // 1831 // 1832 // athaiteSAmeva parAbhiprAyeNa vyAkhyAnamAha paDhamo jAvajIvaM, savvesiM saMjayANa savvANi / davvANi nivAreI, vIo puNa tammi gacchammi // 1833 // prathamo nodako yasmin gRhe puraHkarma kRtaM tatra yAvadasau puraHkarmakArI dAtA yadartha ca tat puraHkarma kRtaM tau yAvad jIvatastAvat khagaccha-paragacchasatkAnAM sarveSAM saMyatAnAM sarvANi dravyANi nivArayati / dvitIyaH punastasmin gacche sarveSAmapi sAdhUnAM yAvajjIvaM sarvadravyANi nivArayati // 1833 // 25 taio jAvajIvaM, tassevegassa savvadavvAiM / vArei cauttho puNa, tassevegassa taM davvaM // 1834 // tRtIyo bravIti-yadarthaM puraHkarma kRtaM tasyaivaikasya yAvajjIvaM sarvadravyANi na kalpante / caturthastu tadevaikaM dravyaM tasyaivaikasya yAvajjIvaM vArayati // 1834 // savvANi paMcamo taddiNaM tu tasseva chaTThoM taM davvaM / sattamaoM niyaTuMto, giNhai taM pariNayakarammi // 1835 // paJcamo bravIti-tadevaikaM dinaM sarvANi dravyANi tadIyagRhe na kalpante / SaSTho brUte-tadevaikaM dravyaM tasya gRhe taddinaM mA gRhyatAm / saptamaH prAha--'pariNatakare' pariNatApkAye sati haste bhikSAmaTitvA nivartamAnastatraiva gRhe sa eva sAdhuH sarvavyANi gRhAtu na kazcida doSaH // 1835 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 539 bhASyagAthAH 1830-40] prathama uddezaH / ityaM parairukte sati sUrirAha egassa purekammaM, vattaM savve vi tattha vAriMti / davvassa ya dullabhatA, paricattoM gilANao tehiM // 1836 // ___ 'ekasya' sAdhorAya puraHkarma yatra 'vRttaM' saJjAtaM tatra ye sarveSAmekasya vA sarvadravyANi upalakSaNatvAdekamapi dravyaM yAvajjIvaM taddinaM vA vArayanti tairdravyasya glAnaprAyogyasyAnyatra / durlabhatayA glAnaH parityakto mantavyaH // 1836 // etadeva savizeSamAha jesi esuvaeso, AyariyA tehi U pricttaa| khamagA pAhuNagA vi ya, suvvattamajANagA te u // 1837 // 'yeSAM' yathAcchandavAdinAM 'eSaH' sarvadravyagrahaNAdipratiSedharUpa upadezastairAcAryAH kSapakAH prAghUrNakAzca parityaktA draSTavyAH, tatprAyogyasya ghRtAdidravyasyAnyatra durlabhatvAt / te ca 'suvyaktaM' 10 parisphuTam 'ajJAH' mUrkhAH, atattvaveditvAt / khacchandaprarUpaNAniSpannaM cAmISAM caturguru prAyazcittam // 1837 // tatra ye sarvAnapi sAdhUn parihAraM kArayanti te khapakSasAdhanasamartha vidhimAhuH addhANaniggayAI, unbhAmaga khamaga akkhare rikkhA / maggaNa kahaNa paraMpara, suvvattamajANagA te vi // 1838 // yatra gRhe puraHkarma kRtaM tatrAdhvanirgatAdayaH 'uddhAmakA vA' bahirgAme bhikSATanazIlAH 'ajA-15 nanto mA pravikSan' iti kRtvA kSapakastatra sthApyate / atha nAsti kSapakastataH kuDyAdAvakSarANi likhyante, yathA--atra puraHkarma kRtam , na kenApi bhikSA grAhyeti / atha tAvakSarANi likhituM na jAnItastato rekhA kartavyA / atha kRtA'pi sA kenApi bhajyeta tato'pareSAM sAdhUnAM mArgaNaM kRtvA militAnAM kathanIyam-amuSmin gRhe puraHkarma kRtam / te'pi paramparayA sarvasAdhUna jJApayanti / itthaM ye bruvate suvyaktaM te'pyajJA mantavyAH // 1838 // athaitadeva bhAvayati-20 ubbhAmaga-'NubbhAmaga-sagaccha-paragacchajANaNaTTAe / acchai tahiyaM khamao, tassa'sai sa eva saMghADo // 1839 // jai egassa vi dosA, akkhara na u tAi~ savvato rikkhA / jai phusaNa saMkadosA, hiMDaMtA ceva sAhati // 1840 // ujhAmakANAM-bAhyagrAme bhikSATanaM vidhAyAparyApte tatraiva bhikSAmaTatAm anunjhAmakANAM-maula-28 grAme bhikSAparibhramaNazIlAnAM khagacchIyAnAM paragacchIyAnAM ca sarveSAM jJApanArtha kSapakastatra gRhe niSaNNastiSThati / sa ca yo yaH saGghATakastatrAgacchati tasya tasya kathayati-atra puraHkarma kRtaM vartate / atha nAsti kSapakaH pAraNakaM vA tasya taddine tato yadartha puraHkarma kRtaM sa eva saGghATakastatra tiSThati // 1839 / / __ atha tayorekaH prathama-dvitIyaparISahapIDito na zaknoti sthAtum tataH sa pratizrayaM vrajati 30 dvitIyastu tatrAste / athaikasya tasya tiSThataH strIsamutthAdayo doSAH tataH kuDyAdiSu puraHkarmakaraNasUcakAnyakSarANi likhyante / atha 'na tu' naiva 'tAni' akSarANi sarve'pi likhituM jAnate 1 suttarthama dde.|| Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 tataH sAdhujanasAGketikI rekhA karaNIyA / yadi tasyAH 'sparzanA' pAdopaghAtena mardanA tadviSayA AzaGkAdoSA bhaveyuH, bahuvacananirdezAdanyo'pi rekhAM karotItyAdyAzaGkAparigrahaH, tatastAveva sAdhU bhikSAmaTantAvapareSAM sAdhUnAM kathayataH, te'pi hiNDamAnA eva paramparayA sarvasAdhUnAM kathayanti / itthaM yeSAM pariharaNavidhiste suvyaktamajJA mantavyAH // 1840 // upasaMharannAha esA avihI bhaNiyA, sattavihA khalu imA vihI hoi / tatthAI carimadue, attaTThiyamAi gIyassa // 1841 // eSA avidhipariharaNAM saptavidhA bhaNitA / 'iyaM tu' vakSyamANA vidhipariharaNA bhavati / sA cASTavidhA / 'taMtra' aSTAnAM bhaGgAnAM madhyAda yadAdyaM padaM yacca caramam-antima prakAradvayaM teSu triSu bhedeSu AtmArthite AdizabdAt saGkrAmite ca sati gItArthasya grahaNaM bhavati / etacca 10 yathAsthAnaM bhAvayiSyate // 1841 // ke punaste'STau bhedAH ? ucyante egassa bIyagahaNe 1, pasajaNA tattha hoi 2 kabbaTThI 3 / vAraNa laliyAsaNio 4, gaMtUNaM 5 kamma 6 hattha 7 upphose 8 // 1842 // "egasse"ti vibhaktivyatyayAdekena puraHkarmaNi kRte yadi dvitIyo dadAti tadA tasya dvitIyasya hastAda grahaNe vidhirvaktavyaH 1 / tathA "pasajjaNa" tti agItArthAbhiprAyeNa "tattha" 15 ti 'tatra' dvitIye'pi dAyake 'prasajanA' prasaGgadoSo bhavatIti vaktavyam 2 / "kappaTTi" ti 'kalpasthikAH' taruNastriyaH kelipriyatayA abhIkSNaM puraHkarma yathA kurvanti tathA nirUpaNIyam 3 / "vAraNa laliyAsaNio" tti yadi sAdhuH 'tvaM mA dehi eSA dAsyati' ityavidhinA puraHkarmakAriNI vArayati tadA lalitAzanika iti tayA yathA gaNyate tathA vaktavyam 4 / "gaMtUNaM" ti 'gatvA pratinivRttAyAsmai dAsyAmi' iti buddhyA yadi dAtA hastagRhItayA bhikSayA tiSThati tadA na kalpate 20 iti vAcyam 5 / "kamme" tti dravyabhAvabhedabhinnaM puraHkarma yathA bhavati tathA darzanIyam 6 / "hattha" ti tatra puraHkarmaNi kiM haste upaghAtaH ? uta mAtrake ? ityAdi cintanIyam 7 / "upphose" ti utsparzanaM-chandanaM tad vastraviSayaM vaktavyam iti dvAragAthAsamAsArthaH // 1842 // atha vistarArthamabhidhilurAha egeNa samAraddhe, anno puNa jo tahiM sayaM dei / 25 jaya'jANagA bhavaMtI, parihariyavvaM payatteNa // 1843 // 'ekena' dAyakena puraHkarmaNi samArabdhe sAdhunA pratiSiddhe tad dravyaM yadyanyaH svayameva kazcid dadAti tadA te sAdhavo yadi 'ajJAH' agItArthA agItArthamizrA vA bhavanti tataH parihartavyaM prayatnena // 1843 // idamevaM vyatirekeNAha-- 1 tatra yadAdyaM mo0 le0 vinA // 2 yadyanyo dadAti tadA kiM kalpate? na vA? iti vaktavyaM vidhirvaktavyaH / tRtIyo'pi dAtA yadi puraHkarma karoti tadA tatra 'prasajanA' prasaGgadoSo bhavati tAM ca 'kalpasthikAH' taruNastriyaH kurvanti / "vAraNa bhA0 // 3degti gaNyate 4 / "gaMdeg mo0 le0 vinA // 4 te 5 / "kadeg mo0 le0 vinA // 5degkarma bhavati / "ha mo0 le0 vinA // 6degtsuH prathamataH ekena iti dvAraM vivRNoti bhA0 // 7degdA yadi mo0 le0 vinA // 8degva spaSTataramAha bhA0 // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / samaNehiM abhaNato, giribhaNio appaNo va chaMdeNaM / motu ajANaga mIse, givhaMti u jANagA sAhU // 1844 // puraHkarmakAriNi pratiSiddhe 'zramaNaiH ' sAdhubhirabhaNyamAno yadyanyo dAtA gRhiNA kenApi bhaNita Atmano vA 'chandena' abhiprAyeNa dadAti tadA muktvA 'ajJAna' agItArthAn 'mizrA~zca' agItArthamizrAn 'jJAyakAH' gItArthAstad dravyamAtmArthitaM gRhNanti // 1844 // atha kimarthama- 5 gItArtheSu na gRhyate ? iti sambandhAyAtaM prasajanAdvAraM vivRNvan tAvadagItArthAbhiprAyamAhaamhaTThasamAraddhe, taddavva'Na kiha Nu niddosaM / savisannAharaNeNaM, mujjhai evaM ajANato / / 1845 / / asmAkamarthAyApkAye samArabdhe sati dAyakena yad dravyaM gRhItaM tad anyena dIyamAnaM kathaM nu nirdoSam ? sadoSameveti bhAvaH / kutaH ? ityAha - 'saviSAnnAharaNena ' saviSaM yad annaM 10 taddRSTAntena / yathA hi vairiNo'rthAya kenacid viSayuktaM bhaktaM kRtaM tad anyena dIyamAnaM kiM sadoSaM na bhavati ? evamasmadarthamudakasyArambhaM kRtvA yA bhikSA gRhItA tAM yadyanyo dadAti tadA kiM doSo na prasajati ? iti / evamajAnannagItArtho muhyati, na punarbhAvayati, yathA--- -tad anyena dIyamAnaM puraH karmaiva na bhavati / yata evamato'gItArtheSu mizreSu vA pariharttavyam // 1845 // gItArtheSu vidhimAha - 15 egeNa samAraddhe, anno puNa jo tahiM sayaM dei / jai jANagA u sAhU, paribhotuM je suhaM hoi // 1846 // ekena puraH karmaNi samArabdhe yadyanyaH svayaM dadAti yadi ca 'jJAyakAH ' gItArthAH sAdhavastataH paribhoktuM "je" iti pAdapUraNe sukhaM bhavati, paribhoktavyaM taditi bhAvaH || 1846 // athavAgIyatthesu vi bhayaNA, anno annaM va teNa matteNaM / bhASyagAthAH 1841-48] 541 20 vippariNayammi kappara, sasiNidaula paDikuTThA || 1847 // gItArtheSvapi bhajanA kAryA / katham ? ityAha - 'anyaH' puruSo'nyad vA tad vA dravyaM 'tena' puraH karmakRtena mAtrakeNa yadi dadAti tadA vipariNate'pkAye AtmArthite ca sati kalpate / yadi tu sasnigdhamudakA vA dAyakasya pANitalaM bhavati tataH pratikruSTA sA bhikSA, na kalpata ityarthaH // 1847 || atha kalpasthikAdvAraM vyAkhyAti - I 25 taruNI piMDiyAo, kaMdappA jai kare purekammaM / paDhama - viiyAsu mottuM, sese Avaja caulahugA || 1848 // kAzcit 'taruNyaH' yuvatayaH 'piNDitAH ' ekatra militAH sAdhuM samAyAntaM dRSTvA parasparaM jalpanti --'eteSAM tAvadetadarthaM dhautena hastena mAtrakeNa vA dIyamAnaM na kalpate, ataH pazyAmastAvadenam, asmAbhiH khalIkRtaH kimeSa karoti ?' ityekayA tAsAM madhyAdutthAya puraH karma 30 kRtam, tataH sAdhuH pratinivarttituM lamaH; dvitIyA travIti - pratIkSakha bhagavan ! ahaM te dAsyAmi; tato bhUyo'pyAgatasya tasya tayA'pi puraHkarma kRtam ; tataH pratinivarttamAnaM yadi tRtIyA kAci 1 rthA gRhanti || 1844 // gatam " ekena dvitIyagrahaNe " iti dvAram / atha kimartha bhA0 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 542 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 dAkArayati tadA jJAtavyam , yathA-etA mAM khalIkurvanti; ato na pratinivartitavyam / ata evAha--yadi tAH kandarpAt puraHkarma kurvIran tataH prathama-dvitIye taruNyau muktavA zeSAbhirAkAritaH pratinivartamAna Apadyate caturlaghukam // 1848 // atha vAraNalalitAzanikadvAraM vyAcaSTe purakammammi kayammI, jai bhaNNai mA tumaM imA deu / __saMkApadaM va hojA, lalitAsaNio va suvbattaM // 1849 // puraHkarmaNi kRte yadi sAdhunA dAtrI bhaNyate 'mA dAstvam iyaM dadAtu' tataH sA cintayati-ahaM virUpA vRddhA vA ato nAsmai pratibhAmi, iyaM tu surUpA yauvanamadhirUDhA pratibhA sate / zaGkApadaM vA tasyAzcetasi bhavet-kimeSa etayA saha ghaTito yadevamasyAH pArthAd 10 bhikSA grahItumicchati / yadi vA brUyAt-bhavAn suvyaktaM lalitAzaniko lakSyate yadevaM yathAbhilaSitAM pariveSikAmabhikAGkSasi / ata iyaM dadAtu mA tvamiti na vaktavyam // 1849 // __ atha gatvetidvAraM vyAkhyAnayati gaMtUNa paDiniyatto, so vA anno va se tayaM dei / annassa va dijihiI, parihariyavvaM payatteNaM // 1850 // 15 kRtapuraHkarmA dAyako bhikSAM dadAnaH sAdhunA pratiSiddhazcintayati-'yadeSa sAdhurasyAM gRhapatau gatvA pratinivRttaH samAyAsyati tadA dAsyAmi' iti tad dravyaM sa vA anyo vA dAyakaH "se" tasya sAdhordadAti tadA na kalpate / atha yadyeSa na gRhNAti tataH 'anyasya' sAdhordAsyate iti saGkalpayati tatastenApi pariharttavyaM tad bhaktaM prayatnena / eSA niyuktigAthA // 1850 // ... asyA evaM bhASyakAro vyAkhyAnamAha purakammammi kayammI, paDisiddho jai bhaNijja annassa / dAhaM ti paDiniyatte, tassa va annassa va na kappe // 1851 // puraHkarmaNi kRte pratiSiddho dAyako yadi bhaNet-anyasmai sAdhave dAsyAmIti / tataH pratinivRttasya tasya vA anyasya vA na kalpate // 1851 // tathA bhikkhayarassa'nassa va, pucvaM dAUNa jai dae tassa / so dAyA taM velaM, parihariyavyo payatteNaM // 1852 // ___puraHkarmaNi kRte pUrvamanyasya bhikSAcarasya bhikSAM dattvA pazcAdacchinnavyApAraH 'tasya' sAdhomikSAM dadyAt , sa dAtA tasyAM velAyAM prayatnena pariharttavya iti // 1852 // amumevArtha kiJcidvizeSayuktamAha annassa va dAhAmI, aNNassa va saMjayassa na vi kappe / attaTThie va caragAiNaM ca dAhaM ti to kappe // 1853 // anyasmai vA sAdhave dAsyAmIti yadi saGkalpayati tadA anyasyApi saMyatasya naiva kalpate / 1 etadantargataH pAThaH bhA0 ta0 De. nAsti // 2degSA purAtanA gA bhA0 kAM / "gaMtUNa paDiniyatto0 gAhA purAtanA" iti vizeSacUrNau // 3 degva vyA bhA0 kAM0 // 20 30 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1849-56] prathama uddezaH / 543 atha AtmArthayati 'carakAdInAM vA dAsyAmi' iti saGkalpayati tataH pariNate haste mAtrake vA kalpate // 1853 // atha karmeti dvAraM vivRNoti -- davveNa yabhAveNa ya, caukabhayaNA bhave purekamme / [ Ava. ni. 825 ] sAgariya bhAvapariNaya, taio bhAve ya kamme ya / / 1854 // suno cauttha bhaMgo, majjhillA doNi vI paDikuDaTThA / saMpattI vi asatI, gahaNapariNateM purekammaM / / 1855 / / dravyeNa ca bhAvena ca 'catuSkabhajanA' caturbhaGgIracanA puraH karmaNi bhavati / tadyathA -- dravyataH puraH karma na bhAvataH 1 bhAvataH puraH karma na dravyataH 2 dravyato'pi bhAvato'pi puraH karma 3 na dravyato na bhAvataH puraH karma 4 / athAmISAM bhAvanA - "sAgariya" ti ye zaucavAdino'bhAvitAzva gRhasthAste puraH karmaNi kRte yadi na gRhyate tataH 'azucayo'mI' iti manyeran itthaM sAgArika- 10 bhayAt puraHkarmakRtena hastAdinA bhaktAdikaM gRhItvA'pi pariSThApayato dravyataH puraHkarma bhavati na bhAvata iti / "bhAvapariNaya" tti bhikSAmavataran 'puraHkarmakRtamapi bhaktAdikaM grahIpye' iti bhAvena pariNatastathApi puraH karmakRtaM na labdhamiti bhAvataH puraH karma na dravyata iti / "taio bhAve ya kamme ya" ti 'puraH karmakRtaM grahISyAmi iti bhAvapariNato bhikSAmavatIrNaH prAptaM ca tena pura:karmakRtamiti tRtIyabhaGgo draSTavyaH || 1854 // 15 caturthastu [ bhaGgaH ] puraHkarma pratItyobhayathA'pi zUnyaH, ayaM cAtra niravadyaH pratipattavyaH / 'madhyamau' dvitIya-tRtIyabhaGgau dvAvapi 'pratikuSTau' pratiSiddhau, bhAvasya vizuddhatvAt / prathamabhaGgastu zuddha iva mantavyaH, prayojanApekSatvAt / dvitIyabhaGge tu " saMpattIi vi asaI gahaNapariNae pure - kammaM" ti dravyataH samprAptAvasatyAmapi bhAvato grahaNapariNatasya puraH karma bhavati // 1855 // asyaiva niryuktigAthAdvayasya bhAvArthamAkSepa - parihArAbhyAM spaSTayitumAha 5 4degvyaH, yatastatra prayojanApekSatayA dravyataH puraHkarmaNi samprAptAvapi bhAvato na samprAtaH / dvitIyabhaGge tu dravyataH "asa" ti samprAptAva [satyAma]pi bhAvato grahaNapariNatasya puraHkarma bhavati // 1855 // tRtIyabhaGgasya parisphuTataraM vyAkhyAnamAha - bhA0 // 20 kammamma kamI, jai giNhai jai ya tasma taM hoi / evaM khu kammabaMdho, ciTThara loe va baMbhavaho / / 1856 // puraH karmaNi kRte yadi gRhNAti, yadi ca 'tasya' yateH 'tat' puraH karmagrahaNaM prati bhAvo bhavati tadA tRtIyabhaGgo bhavatIti vAkyazeSaH / Aha puraH karmadoSastAvad dAyakasya na bhavati, kRto'pi cAsau prathamabhaGge sAdhogRhNato'pi yadi na bhavati, evaM 'khuH' avadhAraNe puraHkarmakRtaH karmabandho dAyaka- 25 grAhakayorasthitastaTastha eva tiSThati, yathA loke brahmavadha iti / [ ettha ] imaM loiyaM udAharaNaM iMdeNa uDaMkarisipattI ruvavatI dinA / tao ajjhovavantro tIe samaM ahigamaM gato so tamiccheto rikSiNA diTTo / rudveNa risiNA tassa sAvo dinno / jamhA tume agammA risi3 'karmeti tRtIyo bhaGgaH 1deg o davve ya bhAve ya tA0 // 2 bhavet / ta' bho0 le0 // // 1854 // catu mo0 le0 vinA // puraH karma dvAram Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 pattI abhigayA tamhA te baMbhavajjhA uvaTThiyA / so tIe bhIo kurukhettaM pvittttho| sA baMbhavajjhA kurukhettassa pAsao bhamai / so vi tao tabbhayA na nIti / iMdeNa viNA sunnaM iMdaTThANaM / tato satve devA iMdaM maggamANA jANiUNa kurukhette uvaTThiyA bhaNaMti-ehi, saNAhaM kuru devalogaM / so bhaNai-mama io niggacchaMtamsa baMbhavajjhA laggai / tao sA devehiM baMbhavajjhA 5 cauhA vihattA-eko vibhAgo itthINaM riukAle Thio, biio udage kAiyaM nisiraMtamsa, taio baMbhaNassa surApANe, cauttho gurupattIe abhigame / sA baMbhavajjhA eesu ThiyA / iMdo vi devaloga gao / evaM tubhaM pi purekammakao kammabaMdhadoso brahmahatyAvad vegalo bhavati // 1856 // para evAha __ saMpattIi vi asatI, kammaM saMpattio vi ya akammaM / ___ evaM khu purekammaM, ThavaNAmittaM tu coei // 1857 // yadi samprAptAvasatyAmapi dvitIyabhaGge sAdhoH puraHkarma bhavati, samprAptAvapi ca prathamabhaGge yadi 'akarma' puraHkarma na bhavati, tataH evaM 'khuH' avadhAraNe itthameva madIyamanasi pratiSThitaM yadetat puraHkarma tat sthApanAmAtrameva, tuzabdamyaivakArArthatvAt prarUpaNAmAtramevedamiti 'nodayati' prerayati // 1857 // anocyate yat tAvaduktam-"evaM puraHkarmakRtaH karmabandhastaTastha eva 15 tiSThati" (gA0 1856) tatra tiSThatu nAma, ne kAcidasmAkaM kSatirupajAyate, tathA cAtra tvadruktameva dRSTAntamanUdyAsmAbhiH svAbhimatamarthaM sAdhayitumidamucyate iMdeNa baMbhavajjhA, kayA u bhIo a tIeN naasNto| to kurukhetta paviTTho, sA vi bahi paDicchae taM tu // 1858 // niggaya puNo vi giNhe, kurukhetaM eva saMjamo ahaM / jAheM tato nIi jIvo, gheppai to kammabaMdheNaM // 1859 // indreNa brahmahatyA kRtA, tato bhItaH san tasyA nazyan kurukSetraM praviSTaH / sA'pi brahmahatyA 'tam' indraM bahiH pratIkSate / yadyasau kurukSetrAnnirgacchati tato nirgataM tamindraM punarapi brahmahatyA gRhNAti / evamasmAkamapi saMyamaH kurukSetram , karmavandhastu brahmahatyAsadRzaH, tato yadA. saMyamakuru kSetrAd dvitIya-tRtIyabhaGgayorazubhAdhyavasAyapariNato jIvo nirgacchati tato gRhyate'sau karmabandhena 25 brahmahatyAkalpena, anirgatastu prathama-caturthabhaGgayorna gRhyate // 1858 // 1859 // yaccoktam"sthApanAmAtraM puraHkarma" ( 1857 ) tadapi na saGgacchate, kutaH? iti ced ucyate-- je je dosAyayaNA, te te sutte jiNehi~ pddikutttthaa|| te khalu aNAyaraMto, suddho iharA u bhaiyavyo / 1860 // yAni yAni doSANAM-prANAtipAtAdInAmAyatanAni-sthAnAni puraHkarmaprabhRtIni tAni tAni 30sUtre 'jinaiH' bhagavadbhiH 'pratikaSTAni' niSiddhAni / ataH 'tAni khalu' doSAyatanAni anA caran sAdhuH zuddho mantavyaH / 'itarathA tu' samAcaran 'bhaktavyaH' vikalpayitavyaH // 1860 // - 1 bhane evameva puraH bhA0 // 2 na kadAcidadeg bhA0 vinA // 3 degstu na gRhyate, prathama caturthabhaGgayorityarthaH // 1858 // bhA0 / / Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1857-65] prathama uddezaH / paraH prAha kA bhayaNA jai kAraNi, jayaNAe~ akappa kiMci pddiseve| to suddho iharA puNa, na sujjhae dappao sevaM // 1861 // kA punaH 'bhajanA ?' vikalpanA ? / sUrirAha--kAraNe yatanayA puraHkarmAdi kizcidakalpyaM yadi pratiseveta tataH zuddhaH / 'itarathA punaH' ayatanayA darpato vA sevamAno na zudhyati / // 1861 // atha puraHkarmavarjane kAraNamupadarzayati samaNunnAparisaMkI, avi ya pasaMgaM gihINa vAritA / giNhaMti asaDhabhAvA, suvisuddhaM esiyaM samaNA // 1862 // saimanujJA nAma-puraHkarmakRtaM gRhNatAmapkAyavirAdhanAnumatistatparizaGkinaH-taddoSabhItAH puraHkarma pariharanti / api ca yadi puraHkarmakRtAM bhikSAM grahIpyAmastato gRhiNAM bhUyaH puraHkarma-10 karaNe prasaGgo bhavati atastaM 'vArayantaH' tadagrahaNenArthAt pratiSedhayanto'zaThabhAvAH santaH zramaNAH suvizuddhameSaNIyaM gRhNanti // 1862 / / atha hastadvAraM vivRNoti kiM uvaghAto hatthe, matte davve udAhu udagammi / - tini vi ThANA suddhA, udagammi aNesaNA bhaNiyA // 1863 // ziSyaH praznayati-puraHkarmaNi kRte kiM haste 'upaghAtaH' aneSaNIyatA ? uta mAtrake ? 15 Ahozcid dravye ? utAho udake ? / sUrirAha-hasta-mAtraka-dravyANi trINyapi sthAnAni 'zuddhAni' naitAnyaneSaNIyAni, kintUdake'neSaNIyatA bhaNitA // 1863 // atraivopapattimAha jamhA tu hattha-mattehiM kappatI tehiM ceva taM davvaM / attadviya paribhuttaM, pariNata tamhA dagamaNesi // 1864 // yasmAt tAbhyAmeva hasta-mAtrakAbhyAM tadeva dravyamAtmArthitaM sat paribhuktazeSa vA pariNate'-20 pkAye kalpate, tasmAdudakamevAneSaNIyaM na hasta-mAtraka-dravyANIti // 1864 // evamazanAdiviSayo vidhiruktaH / samprati niyuktigAthayA vastraviSayaM tamevAha kiM uvaghAto dhoe, ratte cokkhe suimmi va kymmi| attaTThiya-saMkAmiyagahaNaM gIyatthasaMvigge // 1865 // 'dhotaM' malinaM sat prakSAlitam , raktaM' dhAtuprabhRtibhirdravyai raktIkRtam , 'cokkhaM' rajakapA - 25 datIvojvalaM kAritam , 'zucikam' azucyAdinopaliptaM sat pavitrIkRtam , etAni sAdhvartha vastre kRtAni bhaveyuH / tatazca ziSyaH pRcchati-kiM dhaute upaghAtaH ? uta rakte ? utAho cokkhe ? Ahozcit zucIkRte ? / atrApi tadeva nirvacanam , naiteSAM caturNAmekatarasminnapyupaghAtaH, kintUdaka eva / yata etadapi sAdhunA pratiSiddhaM sad yadyAtmArthitaM sAmitaM vA anyasmai 1 kAraNe puraHkarmAdikamAsevamAnaH zudhyati / niSkAraNe ayatanayA vA sevamAno bhA0 // 2 samanujJAM parizaGkituM zIlameSAM te samanujJAparizakinA, 'mA bhUdasmAkaM puraHkarmakRtaM gRhNatAmanumatidopaH' ityAzaya pariharantIti bhAvaH / tathA yadi purakarmadeg bhA0 // 3degti vastra mo0 le0 vinA // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E 546 saniyukti-laghubhASya-vRtti ke bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 dattaM tato gItArthasaMvimasya grahaNaM bhavati nAnyasya // 1865 // kimarthametad grahaNam ? iti ced ucyate-- gIyattharagahaNeNaM, attaTTiyamAi giNhaI giito| saMdiggaggahaNeNaM, taMgiNhato vi saMdiggo // 1866 // 5 gItArthagrahaNenaitad jJApyate-AtmArthitaM sAmitaM vA gItArtho gRhNAti nAgItArthaH / saMvignapraNena tu-tada' AtmArthitAdikaM gRhNannapi 'saMvinaH' mokSAbhilApyeva asau nAsaMvima iti sUcyate // 1866 // umparzanadvAraM vyAcaSTe emeva ya parimutte, nave ya taMtuggae adhoymmi| uphphasiUNaM dete, anaTTiya sedie gh|| 1867 // 10 yad bana gRhiNA parivAnAdinA parimalitaM tat paribhuktaM bhaNyate, tadviparItaM navaM-tantubhya udgatamAtran / tataH paribhuktaM vA navaM vA tantugatamadhItaM sad vad 'utspRzya' udakenAbhyukSaNaM dattyA dadAti tatrApyevameva draSTavyam, na kalpata ityarthaH / athAtmArthitamAtmanA vA sevitaM-parimuktaM to grahaNaM kartavyam !! 1867 // ara vineyAnugrahArtha prasaGgataH pazcAtkarmaNyapi vidhimAha saMsaTTAmasaMsaddhe, ya sArasese ya niravasese y| hatthe natte dabdhe, suddhamasuddhe tigahANA / / 1868 / / iMha mikSAdAnuH sambandhI hastaH saMsRSTo vA bhavedasaMsRSTo vA, yena ca kAMsthikAdinA mAtrakeNa bhikSAM dadAti tadApi saMsAdhanasaMsRSTaM vA dravyamapi sAvazeSa vA syAnniravazeSa vA; ataH - saMsRSTA-saMsRSTa-mAvazeSa-nirakoSapadairhasta-mAtraka-dravyaviSyairaSTau bhaGgA bhavanti / tadyathA-saMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtrakaM sAvazeSa dravyaM 1 saMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtrakaM niravazeSaM dravyaM 2 saMsRSTo 20 hasto'saMsSTaM mAtrakaM sAkzeSaM dravyaM 3 saMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtrakaM niravazeSa dravyaM 4, evama saMsRSTenApi hastena catvAro bhaGgAH prApyante 8 / etasyAmaSTabhaGgayAM yAni 'trINi sthAnAni' hastamAtraka-dravyarUpANi tairyatra pazcAtkarmadoSo na bhavati te bhaGgakAH zuddhA itare azuddhAH // 1868 / / anumevArtha spaSTapati paDhame bhaMge gahaNaM, sesesu ya jattha sAvasesaM tu / annesu u aggahaNaM, alena sukkhesu U gahaNaM // 1869 / / asthAmaSTamabhayAM yaH prathamo bhaGgastribhirapi padaiH zuddhastatra grahaNaM bhavati / zeSeSvapi bhaGgakeSu yatra sAvazeSaM dravyaM bhavati tatra grahItuM kalpate, pazcAtkarmAsambhavAt / 'anyeSu' niravazeSapadayuktepu bhanakepdagrahaNam , na kalpate grahItumiti bhAvaH / iyamatra bhAvanA--iha hasto mAtrakaM vA dve vA khayogena saMsRSTe vA bhavatAmasaMtRpTe vA na tadvazena pazcAtkarma sambhavati, kiM tarhi ? 30 dravyavazena / tathAhi-yatra dravyaM sAvazeSaM tatraite sAdhvartha kharaNTite api na dAtrI prakSAlayati, bhUyo'pi pariveSaNasambhavAt ; yatra tu niravazeSaM dravyaM tatra sAdhudAnAnantaraM niyamato harataM mAtrakaM 1degm , tadapi na kadeg bho0 le0 // 29 etacihAntargataH pAThaH bhA0 kA nAti // 3 'prathama bhaGga' tribhirapi pardaiH zuddhe mahaNaM bhA0 // Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1866-74] prathama uddezaH / 547 vA prakSAlayati / tato dvitIyAdiSu sameSu bhaGgeSu pazcAtkarmasambhavAnna kalpate, prathamAdiSu tu bhaGgeSu tadasambhavAt kalpate grahItumiti / yadi caiteSvapi yad 'alepakRtaM' saktu-maNDakAdi yacca 'zuSkaM' guDapiNDakAdi tayorniravazeSayorapi grahaNaM kalpate // 1869 // uktaM saprasaGgaM puraHkarmadvAram / atha glAnyadvAraM bibhAvayiSurAha-- saggAme sauvasae, saggAme parauvassae ceva / glAnyakhettaMtoM annagAme, khettabahi sagaccha paragacche // 1870 // dvAram soUNa U gilANaM, ummaggaM gaccha paDivahaM vA vi| maggAo vA maggaM, saMkamaI ANamAINi // 1871 // khagrAme khopAzraye tiSThatA zrutam , yathA--amukatra glAna iti, khagrAme vA pareSAM-sAdhanAmupAzraye kuto'pi prayojanAdAyAtena, yadvA kSetrAntaH' kSetrAbhyantare anyanAme bhikSArcaryA gatena, yadi 10 vA kSetrabahiranyagrAme pathi vA vartamAnena eteSu sthAneSu khagacche vA paragacche vA glAnaH zruto bhavet , zrutvA ca glAnaM yaH 'unmArgam' aTavIgAminaM panthAnaM 'pratipathaM vA' yena pathA AyAtastameva panthAnaM gacchati 'mArgAdvA' vivakSitapathAdanyamArga saGkrAmati sa prApnoti AjJAdIni doSapadAni, AdizabdAdanavasthA-mithyAtva-virAdhanAparigrahaH / evaMkurvANasya cAsya yada glAno'pratijAgaritaH paritApanAdikaM prAmoti tanniSpannaM prAyazcittam // 1870 // 1871 // 18 ata evAha soUNa U gilANaM, paMthe gAme ya bhikkhvelaae| jai turiyaM nAgacchai, laggai garue sa caumAse // 1872 / / zrutvA glAnaM pathi vA gacchan grAme vA praviSTo bhikSAyAM vA paryaTan yadi tvaritaM' tatkSaNAdeva nAgacchati tataH 'lagati' prApnoti sa caturo mAsAn gurukAn // 1872 // yata evamataH-- 20 jaha bhamara-mahuyarigaNA, nivataMtI kusumiyammi cUyavaNe / Iya hoi nivaiavvaM, gelane kaiyavajaDheNaM // 1873 // yathA bhramara-madhukarIgaNAH 'kusumite' mukurite 'cUtavane' sahakAravanakhaNDe makarandapAnalolupatayA nipatanti 'iti' amunaiva prakAreNa bhagavadAjJAmanuvartamAnena karmanirjarAlAbhalipsayA glAnye samutpanne 'kaitavajana' mAyAvipramuktena tvaritaM 'nipatitavyam' AgantavyaM bhavati / evaM- 25 kurvatA sAdharmikavAtsalyaM kRtaM bhavati, AtmA ca nirjarAdvAre niyojito bhavati // 1873 // tasya ca glAnatvasya pratibaddhAmimAM dvAragAthAmAha suddhe saDDI icchakAre, asatta suhiya omANa luddhe ya / aNuattaNA gilANe, cAlaNa saMkAmaNA tatto // 1874 // prathamataH zuddha iti dvAraM vaktavyam / tataH 'zraddhI' zraddhAvAniti dvAram , tata icchAkAra- 30 dvAram , tadanantaramazaktadvAram , tataH sukhitadvAram , tadanu apamAnadvAram , tato'pi lubdhadvAram , 1 uktaM puraH mo0 le vinA // 2 degcaryAgate. bhA0 // 3 mo0 le. kAM. vinA'nyatradegkSAM vA ta* De0 / 'kSAvelAyAM vA bhA0 // 4 taha ho tA0 // Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 518 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 tato'nuvartanA glAnasya upalakSaNatvAd vaidyasya ca vaktavyA, tatazcAlanA saGkrAmaNA ca glAnasyAbhidhAtavyeti dvAragAthAsamudAyArthaH // 1874 // athAvayavArtha pratidvAraM pracikaTayiSuH "yathoddezaM nirdezaH" iti vacanAt prathamataH zuddhadvAraM bhAvayati. soUNa U gilANaM, jo uvayAreNa Agao suddho / jo u uvehaM kujA, laggai gurue savitthAre // 1875 // zrutvA glAnaM yaH' sAdhuH 'upacAreNa' vakSyamANalakSaNena glAnasamIpamAgataH saH 'zuddhaH' na prAyazcittabhAk / yastUpekSAM kuryAt saH 'lagati' prApnoti caturo gurukAn 'savistarAn' glAnAropaNAsaMyuktAn // 1875 // upacArapadaM vyAcaSTe uvacarai ko Natinno, ahavA uvacAramittagaM ei / uvacarai va kajatthI, pacchittaM vA visohei // 1876 // - yatra glAno varttate tatra gatvA pRcchati-"ko Na'tinno" ti dvitIyArthe prathamA, 'nuH' iti prazne, yuSmAkaM madhye 'atinnaM' glAnaM 'ka upacarati ?' kaH pratijAgarti?; yadvA dhAtUnAmanekArthatvAd 'upacarati' pRcchati-ko nu yupmAkaM madhye "atiNNo ?" glAno yenAhaM taM pratijA garmi ? / athavA 'upacAramAnaM' lokopacArameva kevalamanuvartayituM glAnasamIpam 'eti' aagcchti| 15 yadi vA kAryArthI sannupacarati / kimuktaM bhavati ?-kArya kimapi jJAna-darzanAdikaM tatsa mIpAdIhamAnaH pratijAgarti / 'prAyazcittaM vA me bhaviSyati yadi na gamipyAmi' iti vicintyAgatya ca prAyazcittaM vizodhayati / eSa sarvo'pyupacAro draSTavyaH // 1876 // atha zraddhAvAniti dvAramAha soUNa U gilANaM, tUraMto Agao davadavassa / saMdisaha kiM karemI, kammi va aTTe niujAmi // 1877 // paDicarihAmi gilANaM, gelane vAvaDANa vA kAhaM / titthANusajjaNA khalu, bhattI ya kayA havai evaM // 1878 // 'glAnaM pratijApradahaM mahatIM nirjarAmAsAdayipyAmi' ityevaMvidhayA dharmazraddhayA yuktaH zraddhAvAnucyate / sa ca zrutvA glAnaM 'svaramANaH' zravaNAnantaraM zeSakAryANi vihAya panthAnaM pratipannaH OM san "davadavasa" ti drutaM drutaM gacchan jhagiti glAnasamIpamAgatastato glAnapraticArakAnAcA ryAn vA gatvA bhaNati--sandizata bhagavantaH ! kiM karomyahaM ? kasmin vA 'arthe' glAnasambandhini prayojane yuSmAbhirahaM niyojye ?, ahaM tAvadanenAbhiprAyeNAyAtaH, yathA-pratijAgaripyAmi glAnaM glAnavaiyAvRttye vA vyApRtA ye sAdhavasteSAM bhakta-pAnapradAna-vizrAmaNAdinA vaiyA vRttyaM kariSyAmi / evaMkurvatA tIrthasyAnusajanA-anuvartanA kRtA bhavati, bhaktizca bhagavatAM 30 tIrthakRtAM kRtA bhavati, "je gilANaM paDiyarai se mamaM NANeNaM daMsaNeNaM caritteNaM paDivajjai" (bhagavatIsUtra za0 patra ) ityAdibhagavadAjJA''rAdhanAt / itthaM tenokte yadi te khayameva glAnavaiyAvRttyaM kartuM prabhavanti tato bruvate-Arya ! bajatu yathAsthAnaM bhavAn , vayaM glAnasya 1degSuH prathadeg ta. De0 kA0 // 2 degmANena glA ta0 De0 kAM // 90 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 bhASyagAthAH 1875-82] prathama uddezaH / 549 sakalamapi vaiyAvRttyaM kurvANAH sma iti // 1877 // 1878 // __ atha te na prabhavanti yadi vA'sAvevaMvidhaguNopeto vartate 'saMjogadidupADhI, teNuvaladdhA va dvysNjogaa| satthaM va teNa'dhIyaM, vejo vA so purA Asi // 1879 // saMyogAH-auSadhadravyamIlanaprayogAstadviSayo dRSTaH pAThaH-cikitsAzAstrAvayavavizeSo yena sa saMyogadRSTapAThaH, ArSatvAda. gAthAyAminpratyayaH, yadi vA tena dravyasaMyogAH kuto'pi sAtizayajJAnavizeSAdupalabdhAH, 'zAstraM vA' caraka-suzrutAdikaM sakalamapi tenAdhItam , vaidyo vA saH 'purA' pUrva gRhAzrama AsIt , tato na visarjanIyaH // 1879 // atthi ya se yogavAhI, gelannatigicchaNAe~ so kusalo / sIse vAvArettA, tegicchaM teNa kAyavvaM // 1880 // yadi 'tasya' Agantukasya gacche yogavAhinaH santi, sa ca svayaM glAnyacikitsAyAM kuzalaH, tataH ziSyAn sUtrArthapaurupIpradAnAdau vyApArya svayaM tena glAnasya 'caikitsya cikitsAkarma kartavyam / upalakSaNamidam , tena kula-gaNa-saGghaprayojaneSu gurukAryapreSaNe vastra-pAtrAdyutpAdane vA yo yatra yogyastaM tatra vyApArya sarvaprayatnena khayaM glAnasya cikitsAkarma karttavyam // 1880 // sUtrArthapauruSIvyApAraNe vidhimAha dAUNaM vA gacchai, sIseNa va vAyaehi vA vAe / tattha'nattha va kAle, sohie savvuddisai haTe // 1881 // sUtrArthapaurupyau dattvA glAnasya samIpaM gacchati, gatvA ca cikitsAM karoti / atha dUre glAnasya pratizrayastataH sUtrapauruSIM dattvA arthapauruSI ziSyeNa dApayati / atha davIyAn sa pratizrayastato dve api pauruSyau ziSyeNa dApayati / athAtmIyaH ziSyo vAcanAM dAtumazaktastato 20 yeSAM vAcakAnAm-AcAryANAM sa glAnastaiH sUtramartha vA khaziSyAn vAcayati / atha teSAmapi nAsti vAcanApradAne zaktistato yadi te'nAgADhayogavAhinastadA teSAM yogo nikSipyate / (granthAnam-2000 / sarvagranthAnam-14220) athAgADhayogavAhinastato'yaM vidhiH"tattha'nnattha va" ityAdi / yatra kSetre sa glAnastatrAnyatra vA kSetre sthitAste AgADhayogavAhina AcAryeNa vaktavyAH, yathA--AryAH ! kAlaM zodhayata / tatastairyathAvat kAlagrahaNaM kRtvA yAvato 25. divasAn kAlaH zodhitastAvatAM divasAnAmuddezanakAlAn sarvAnapyAcAryo glAne 'hRSTe' praguNIbhUte sati ekadivasenaivoddizati, yAvanti punardinAni kAlagrahaNe pramAdaH kRto gRhyamANe vA kAlo na zuddhaH teSAmuddezanakAlA na uddizyante // 1881 // tatra kSetre saMstaraNAbhAve'nyatra gacchatAM vidhimAha niggamaNe caubhaMgo, addhA savve vi niMti doNhaM pi| bhikkha-casahIi asatI, tassANumae ThavijA u // 1882 // tataH kSetrAd nirgamane caturbhaGgI bhavati / gAthAyAM puMstvanirdezaH prAkRtatvAt / vAstavyAH, 1 gAtheyaM cUrNI vizeSacUrNau ca "atthi ya." gAthAnantaraM vartate // 2 glAnacideg mo0 le0 vinA // 30 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 saMstaranti nAgantukAH 1 AgantukAH saMstaranti na vAstavyAH 2 na vAstavyA na cAgantukAH saMstaranti 3 vAstavyA apyAgantukA api saMstaranti 4 / tatra yatra dvaye'pi saMstaranti tatra vidhiH prAgevoktaH / yatra tu na saMstaranti tatrAyaM vidhiH-prathamabhaGge AgantukAnAM dvitIyabhaGge vAstavyAnAmaDhe vA yAvanto vA na saMstaranti tAvanto nirgacchanti, tRtIyabhaGge dvayorapi vargayorAH 5 sarve vA glAnaM sapraticarakaM muktvA nirgacchanti / evaM bhikSAyA vasatezca 'asati' abhAve nirgamanaM draSTavyam / ke punastatra glAnasannidhau sthApanIyAH ? ityAha-'tasya' glAnasya ye 'anumatAH' abhipretAstAn praticarakAn glAnasya samIpe sthApayet // 1882 // gataM zraddhAvAniti dvAram / athecchAkAradvAramAha abhaNitoM koi na icchai, patte therehi~ houvAlaMbho / diTuMtoM mahiDDIe, savittharArovaNaM kujA // 1883 // bahuso pucchijaMtA, icchAkAraM na te mama kariti / peDimuMDaNA ya dukkhaM, dukkhaM ca salAhiuM appA // 1884 // ko'pi sAdhurvaiyAvRttyakuzalaH, paramanyena 'abhaNitaH' 'Arya ! ehi icchAkAreNa mlAnasya vaiyAvRttyaM kuru' ityanuktaH san necchati vaiyAvRttyaM kartum , sa ca zrutvA'pi glAnaM na tasya samIpa 15 gataH / kula-gaNa-saGghasthavirAzca ye kAraNabhUtAH puruSAH 'kutra sAmAcAryaH sIdanti ? kutra cotsapanti ?' iti praticaraNAya gacchAntareSu paryaTanti te tatra prAptAH, taizca sa pRSTaH-Arya ! utsarpanti te jJAna-darzana-cAritrANi ? santi vA kecit pratyAsannaparisare sAdhavo glAno vA kutrApi bhavatA zrutaH ? iti / sa prAha-itaH pratyAsanna eva grAme santi sAdhavaH, teSAM cAstyeko glAna iti / tatastaistasyopAlambhaH pradattaH--yadi teSAM glAno vartate tatastvaM tasya praticaraNAya 20 kiM na gataH ? / sa prAha--'bahuzaH' bhUyo bhUyaH pRcchyamAnA api te sAdhavaH kadApi mamecchA kAraM na kurvanti, anyacca ahamanabhyarthitastatra gataH, taizca pratimuNDitaH-niSiddhaH, yathA--pUrNa bhavatA vaiyAvRttyakareNeti, evaM pratimuNDanayA mahad mAnasaM duHkhamutpadyate, 'yAdRzaM cAhaM glAnasya vaiyAvRttyaM karomi IdRzamanyaH ko'pi na vetti' evamAtmAnaM zlASituM 'duHkhaM' duSkaraM bhavati, ataH kathamanabhyarthitastatra gacchAmi ? iti / 25 tataH sthaviraistasya purato maharddhiko rAjA tasya dRSTAntaH kRtaH / yathA___ ego rAyA kattiyapunnimAe maruyANaM dANaM dei / ego marugo coddasavijAThANapArago bhoiyAe bhaNio-tuma sabamarugAhivo, vacca rAyasamIvaM, uttamaM te dANaM dAhii tti / so maruo bhaNAi-egaM tAva rAyakivisaM giNhAmi, biiyaM aNimaMtio gacchAmi, jai se piti-pitAmahassa aNuggaheNa paoaNaM to maM AgaMtuM tattha nehii, iha Thiyassa vA me dAhii / bhoiyAe 30 bhaNio-tassa atthi bahU marugA tujjha saricchA aNuggahakAriNo, jai appaNo taddaviNeNa kajaM to gaccha / jahA so maruo abbhatthaNaM maggaMto ihaloiyANaM kAmabhogANaM aNAbhAgI jAo, evaM tuma pi abbhatthaNaM maggaMto nijjarAlAhassa aNAbhAgI bhavissasi // 1degm / ye ca 'tasya' glAnasya 'anu mo0 le0 vinA // 2 pariguMDaNA tA0 // Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1883-89] prathama uddezaH / 551 ityamupAlabhya caturgurukAropaNAM savistarAM' paritApanAdiprAyazcittavistarayuktAM tasya prayacchanti // 1883 // 1884 // gatamicchAkAradvAram / athAzaktadvAramAha kiM kAhAmi varAo, ahaM khu omANakArao hohaM / / ___ evaM tattha bhaNate, cAummAsA bhave gurugA // 1885 // ko'pi sAdhuH kula-gaNa-saGghasthaviraistathaiva pRSTaH prAha-kSamAzramaNAH! loke yaH sarvathA / azaktaH-paGguprAyaH sa varAka ucyate, so'haM varAkastAdRzastatra gataH kiM kariSyAmi ? navaramahaM tatra prApto'vamAnakArako bhavipyAmi / evaM tatra sthavirANAM purato bhaNatastasya caturmAsA gurakho bhavanti / / 1885 // sa ca sthavirairitthamabhidhAtavya: uvvatta-khela-saMthAra-jaggaNe pIsa-bhANadharaNe ya / tassa paDijaggayANa va, paDileheGa pi si asatto // 1886 // 10 Arya ! kiM glAnasyodvartanamapi kartuM na zaknoSi ? evaM khelamallakasya bhasmanA bharaNaM bhasmapariSThApanaM vA saMstArakasya racanaM jAgaraNaM-rAtrI praharakapradAnaM peSaNam-auSadhInAM cUrNanaM bhANadharaNaM-sapAna-bhojanabhAjanAnAM dhAraNaM 'tasya' glAnasya pratijAgarakANAM vA sAdhUnAmupadhimapi pratyupekSitumazaktaH ? yenedaM bravISi-kiM kariSyAmi varAko'ham ? iti // 1886 // atha sukhitadvAramAha 15 suhiyA mo ti ya bhaNatI, acchaha vIsatthayA suhaM savve / 'evaM tattha bhaNaMte, pAyacchittaM bhave tivihaM // 1887 // ekatra kSetre mAsakalpasthitaiH sAdhubhiH zrutam-amukatra glAna iti / tatra ke'pi sAdhavo bhaNanti-glAnaM pratijAgarakA vrajAmo vayam / itaraH ko'pi bhaNati-sukhitAnasmAn duHkhitAn kuruta, yUyamapi sarve 'vizvastAH' nirudvimAH 'sukhaM' sukhena tiSThata, kiM tatra gatvA mudhaiva 20 duHkhasyAtmAnaM prayacchAmaH ? kiM yuSmAkamayaM zloko na karNakoTaramupAgamat ? / yathA-: sarvasya sarvakArI, svArthavighAtI parasya hitkaarii| sarvasya ca vizvAsI, mUryo yo nAma vijJeyaH // evaM tatra tasya bhaNatastrividhaM prAyazcittaM bhavati / tadyathA-yadyAcArya evaM bravIti tatazcaturguru, upAdhyAyo bravIti caturlaghu, bhikSubravIti mAsaguru // 1887 // athAvamAnadvAramAha- 25 bhattAdisaMkileso, avassa amhe vi tattha na tarAmo / kAhiMti kettiyANaM, teNaM ciya tesu addanA // 1888 / / amhehi~ tahiM gaehi, omANaM uggamAiNo dosaa| evaM tattha bhaNate, cAummAsA bhave gurugA / / 1889 // tathaiva glAnaM zrutvA kecid bhaNanti-brajAmo glAnapratijAgaraNArtham / apare bruvate--30 tatrA'nye'pi glAnaM zrutvA bahavaH praticArakAH samAyAtA bhaviSyanti tato mahAn bhakta-pAnAdi 1deglandhe yadi pratyAvartate tadA catudeg bhA0 // 2 degpi jUte-sudeg bhA0 // 3 mUryo yo nAma bhA0 kAM0 cUrNau ca vinA // Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 saMklezo bhavitA, 'avazyam' asandigdhaM vayamapi tatra gatAH 'na tarAmaH' na nirvahAmaH, glAnapraticaraNAthamAgatAnAM kiyatAM vA te vAstavyA vizrAmaNAdi prAghUrNakakarma kariSyanti ? yataH te 'tenaiva' glAnenaM 'teSu' kAryeSu 'addannAH' AkulIbhUtAH // 1888 // tathA___ asmAbhirapi tatra gatairniyamAd 'avamAnam' avamam 'udgamadoSAzca' AdhAkarma-mizrajAta5 prabhRtayaH AdizabdAdeSaNAdoSAzca bhaviSyanti / evaM tatra teSAM bhaNatAM catvAro mAsA gurukA bhaveyuH // 1889 // atha lubdhadvAramAha-~ amhe moM nijaraTThI, acchaha tubbhe vayaM se kAhAmo / atthi ya abhAviyA Ne, te vi ya NAhiMti kAUNa // 1890 // mAsakalpasthitaiH sAdhubhiH zrutam , yathA-amukatra grAme glAnaH saJjAto'sti / tacca kSetraM 10vasati-pAnaka-gorasAdibhiH sarvairapi guNairupetam , tataste lobhAbhibhUtacetasazcintayanti-'glAnamiSamantareNa na zakyate kSetramidaM prerayitum , ato gacchAmo vayam' iti cintayitvA tatra gatvA bhaNanti-vayaM 'nirjarArthinaH' mlAnavaiyAvRttyakaraNena karmakSayamabhilaSamANA ihAyAtAH smaH, ato yUyaM tiSThatha vayaM "se" tasya glAnasya vaiyAvRttyaM kariSyAmaH, santi cAsmAkamabhAvitAH zaikSA ste'pi cAsmAn vaiyAvRttyaM kurvato dRSTvA jJAsyanti // 1890 // sAnAmi 15 evaM gilANalakkheNa saMThiyA pAhuNa tti ukkosaM / SeNa kSetra maggaMtA camaditI, tesiM cArovaNA cauhA // 1891 // prerayatA ___evaM glAnasambandhi yad lakSyaM-miSaM tena tatra saMsthitAH santaH prAghUrNakA iti kRtvA lokAd prAyazcittAni 'utkRSTaM' snigdha-madhuradravyaM labhante, atha na khayaM lokaH prayacchati tataH 'mArgayantaH' 'prAghUrNakA vayam' iti miSeNAvabhASamANAstat kSetraM camaDhayanti, camaDhite ca kSetre glAnaprAyogyaM na labhyate 20 tatasteSAmiyaM caturvidhA''ropaNA kartavyA / tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca // 1891 // tatra dravyatastAvadAha phAsugamaphAsuge vA, acitta citte paritta'NaMte ya / asiNeha-siNehakae, aNahArA-''hAra lhu-gurugaa|| 1892 // kSetrodvejanAdoSeNa glAnaprAyomyamalabhamAnA yadi prAzukamavabhASante parivAsayanti vA tatazca25 tvAro laghukAH / athAprAzukamavabhASante parivAsayanti vA tatazcatvAro gurukAH / iha ca prAzukameSaNIyam aprAzukamaneSaNIyam / sa Aha ca nizIthacUrNikRt iha phAsugaM esaNijaM ti |acitte avabhASyamANe parivAsyamAne vA caturlaghu / sacitte caturguru / evaM parItte caturlaghu / anante caturguru / asnehe caturlaghu / sasnehe caturguru / anAhAre caturlaghu / AhAre caturguru 30 // 1892 // uktaM dravyaniSpannaM prAyazcittam / atha kSetraniSpannamAha luddhassa'bbhaMtarato, cAummAsA havaMti ugdhaataa| bahiyA ya aNugdhAyA, davvAlaMbhe pasajjaNayA // 1893 // 1degna suSchu-atIva addannAH-AkulIkRtAH bhA0 // 21>> etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti / / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1890-97 ] prathama uddezaH / 553 utkRSTadravyalobhena kSetramudvejayato lubdhasya kSetrAbhyantarato glAnaprAyogye'labhyamAne catvAro mAsA uddhAtAH / kSetrasya bahiralabhyamAne ta eva catvAro mAsAH 'anuddhAtAH' guravaH / atra ca glAnaprAyogyasya dravyasyAlAbhe 'prasajanA' prAyazcittasya vRddhiH prApnoti // 1893 // katham ? ityAha khettavahi addhajoaNa, vuDDI duguNeNa jAva battIsA / caugurugAdI carimaM, khette kAle imaM hoi / / 1894 // kSetrAd bahirarddhayojanaM gatvA tato yadi glAnaprAyogyaM dravyamAnayati tadA caturgurava eva / yojanAdAnayati SaD laghavaH / yojanadvayAdAnayati SaD guravaH | yojanacatuSTayAdAnayati cchedaH / yojanASTakAdAnayati mUlam / yojanaSoDazakAdAnayati anavasthApyam / dvAtriMzad yojanAni gatvA glAnaprAyogyamAnayati pArAJcikam / ata evAha -- kSetrabahirarddhayojanAdArabhya dviguNena parimANena 10 kSetrasya vRddhistAvat karttavyA yAvad dvAtriMzad yojanAni / eSu ca caturgurukAdikaM 'caramaM' pArAJcikaM yAvat prAyazcittam / itthaM kSetraviSayaM prAyazcittamuktam / 'kAle' kAlaviSayam ' idaM' bakSyamANaM bhavati // 1894 // tatra tAvat prakArAntareNa kSetraniSpannamevAha aMto bahiM na labbhai, ThavaNA phAsuga mahaya muccha kiccha kAlagae / cattAri cha ca lahu-guru, chedo mUlaM taha dugaM ca / / 1895 // kSetrasyAntarvA bahirvA glAnaprAyobhyaM na labhyata iti kRtvA prAzukasya 'sthApanAM' parivAsanAM karoti caturlaghu / tena parivAsitena bhaktena glAno yadyanAgADhaM paritApyate tatazcaturgurum / mahatIM duHkhAsikAmApnoti SaDlaghu / mUrcchAmUrccha SaDguru / kRcchraprANe cchedaH / kRcchrocchvAse mUlam / samavahate--mAraNAntikasamuddhAtaM kurvANe glAne'navasthApyam / kAlagate pArAJcikam / // 1895 // atha kAlaniSpannamAha 20 paDhamaM rAiThavite, gurugA biiyAdisattahiM carimaM / paritAvaNAi bhAve, aSpattiya- kUvaNAIyA / / 1896 // prathamAM rAtriM parivAsayatazcaturgurukAH / dvitIyAM rAtrimAdau kRtvA saptabhI rAtribhizvaramam / tadyathA -- dvitIyAM rejanIM parivAsayati SaD laghavaH, tRtIyasyAM SaD guravaH, caturthyA chedaH, paJcamyAM - 5 aMto bahiM na labbhaha, paritAvaNa mahaya muccha kiccha kAlagae / cAri cha ca lahu-guru, chedo mUlaM taha dugaM ca // 1897 // kSetrasyAntarbahirvA na labhyate iti kRtvA glAnasyAnAgADhA paritApanA bhavati caturlaghu / 1 rAtriM parideg bhA0 // 15 mUlam, SaSThyAmanavasthApyam saptamyAM pArAJcikam / atha bhAvaniSpannamAha - " paritAvaNAI " 25 ityAdi pazcArddham / paritApanAdi bhAvaniSpannaM mantavyam / tathA sa paritApitaH sannaprItikaM karoti caturlaghu, kUjanaM - sazabdAkandanam, AdigrahaNAd 'anAtho'ham na kimapyamI mahyaM prayacchanti' ityevamuDDAhaM kuryAt tatazcaturgurukam // 1896 // " atha paritApanAdipadaM vyAkhyAnayati- 30 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvarttanA dvAram .5 aMto bahiM na labbhai, saMthAraga mahaya muccha kiccha kAlagae / cattAri chaca lahu-guru, chedo mUlaM taha dugaM ca // aticamaDhite kSetre'ntarvA bahirvA saMstArako na labhyate tato caturlaghukAdikaM tathaiva prAyazcittaM draSTavyam || 1898 // atra paritApanApadaM samuddhAtapadaM ca gAthAyAM sAkSAnnoktam, ato mA bhUd mugdhamativineyavargasya vyAmoha iti kRtvA sAkSAt tadabhidhAnArthamimAM gAthAmAha paritAva mahAdukkhe, mucchAmucche ya kicchapANagate / kicchussA se ya tahA, samughAe ceva kAlagate / / 1899 // gatArthA // 1899 // uktaM lubdhadvAram / athAnuvarttanAdvAramAhaaNuyattaNA gilANe, davvaTThA khalu taheva vijaTThA / asatIi annao vA, ANeuM dohi vI kujA / / 1900 // 15 glAnaprAyogyaM yad bhakta-pAnAdikaM dravyaM sa evArthaH - prayojanaM dravyArthastamutpAdayadbhiglanasyAnuvarttanA karttavyA / " taheva vijjaTTe "ti tathaiva vaidyasyArthamutpAdayadbhirlAnasyAnuvarttanA vidheyA / yadi khagrAme dravya-vaidyayorabhAvastato'nyagrAmAdapi dravya - vaidyAvAnIya dvAbhyAmapyanuvarttanAM kuryAt || 1900 // athainAmeva gAthAM vyAcikhyAsurAha - jAyaMte u apatthaM, bhAMti jAyAmoM taM na labbhai Ne / 10 saniryukti-laghubhApyavRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 AgADhaparitApanAyAM caturguru / duHkhAduHkhe SaDlaghu / mUrcchAmUrccha SaDguru / kRcchraprANe cchedaH / kRcchrocchvAse mUlam / samavahate anavasthApyam / kAlagate pArAJcikam / / 1897 // evaM tAvadAhAraviSayamuktam / athopadhiviSayamabhidhIyate-- 20 554 30 viTTA akAle, jA vela na beMti u na demo // / 1901 // glAno yadyapathyaM dravyaM yAcate tataH sAdhavo bhaNanti -- vayaM yAcAmaH paraM kiM kurmahe ? tad bhavatAmabhipretaM bhUyobhUyaH paryaTadbhirapi na labhyate "Ne" asmAbhiH ; itthaM bhaNadbhirlAno'nuvarttito bhavati / yadvA glAnasyAgrataH pAtrakANyuAsa pratizrayAnnirgatyApAntarAlapathAd 'vinivartanAM' pratyAgamanaM kurvanti, tasya puratazcetthaM bruvate - vayaM gatA abhUma paraM na labdham ; akAle vA 25 gatvA yAcante yena na labhyate / akAle ca yAcamAnaM glAnaM bruvate - yAvad velA bhavati tAvat pratIkSakha, tato vayamAnIya dAsyAma iti, na punarbuvate -- na dadmo vayamiti // 1901 // atha kSetrato glAnasyAnuvarttanAmAha - 1898 // glAnasyAnA gADhaparitApanAdiSu tattheva annagAme, vutthaMtara saMtharaMta jayaNAe / asaMtharaNesaNa mAdI, channaM kaDajogi gIyatthe // / 1902 // prathamatastatraiva grAme glAnaprAyogyamanveSaNIyam / tatra yadi na labhyate tadA'nyagrAme'pi / athAsAvanyagrAmo dUratarastataH " vutthaMtara" ti 'antarA' apAntarAlagrAme uSitvA dvitIye dine Anayanti / athaivamapyasaMstaraNaM bhavati tataH "saMtharaMta jayaNAe " tti akAraprazleSAdasaMstarato 1 paraM tad bhA0 // Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1898-1904] prathama uddezaH / 555 glAnasyArthAya 'yatanayA' paJcakaparihANyA gRhNanti / atha glAnArtha vyApRtAnAM praticarakANAmasaMstaraNaM tataH "esaNamAi" tti eSaNAdoSeSu AdizabdAd udgamAdidoSeSu ca paJcakaparihANyA yatitavyam / atha pratidivasaM glAnaprAyogyaM na labhyate tataH 'channam' aprakaTaM kRtayogI gItArthoM vA tatprAyogyaM dravyaM parivAsayati / iha AkarNitacchedazrutArthaH pratyuccAraNA'samarthaH kRtyogii| yastu cchedazrutArthaM zrutvA pratyuccArayitumIzaH sa gItArtha ucyate / eSa dvAragAthAsamAsArthaH / // 1902 // athainAmeva vivarISurAha. paDileha porusIo, vi akAuM maggaNA u saggAme / khitto tadivasaM, asai viNAse va tattha vase // 1903 // apizabdaH sambhAvanAyAm / yadi sulabhaM dravyaM tataH pratyupekSaNAM sUtrArthapauruSyau ca kRtvA khagrAme'navabhASitasya mArgaNA kartavyA / athaivaM na labhyate tato'rthapauruSI hApayitvA, yadyevamapi 10 na labhyate tataH sUtrapauruSI parihApyotpAdanIyam / atha tathApi na labhyate durlabhaM vA tada dravyaM tataH pratyupekSaNAM dve api ca pauruSyau akRtvA khagrAme'navabhASitaM mArgayanti / atha svagrAme'navabhASitaM na labhyate tataH 'kSetrAntaH' sakrozayojanakSetrAbhyantare paragrAme pauruSIdvayamapi kRtvA anavabhASitamutpAdayanti, atrApyarthapauruSyAdihApanA tathaiva draSTavyA / atha tatrApyanavabhASitaM na labhyate tataH khakSetre khagrAma-paragrAmayoravabhASitamutpAdya taddivasamAnayanti / atha khakSetre 15 taddivasaM na prApyate tataH parakSetrAdapi taddivasamAnetavyam / atha kSetrabahirvartino yato prAmAderAnIyate tad na pratyAsannaM kintu dUrataraM na tadivasaM gatvA tataH pratyAyAtuM zakyate, vinAzi vA tad dravyaM dugdhAdikam ; tataH pratyAsannagrAmasyAsati vinAzini vA dravye grahItavye aparAhe gatvA tatra rAtrau vaset , uSitvA ca sUryodayavelAyAM gRhItvA dvitIye dine tatrAnayanti / atha davIyastaraM tat kSetramavinAzi dravyaM ca grahItavyam tato'pAntarAlagrAme rajanyAmuSitAH sUryodaye 20 tatra gatvA tad dravyaM gRhItvA bhUyaH samAgacchanti // 1903 // etadevAha khittapahiyA va ANe, visohikoDiM vaticchito kADhe / __paidivasamalabhaMte, kammaM samaicchio Thavae // 1904 // kSetrabahirvA gatvA prathamamanavabhASitaM tato'vabhASitaM pUrvaM tadivase tato dvitIye'pi divase'nantaroktayA nItyA yathAyogamAnayet / eSa vidhireSaNIyaviSayo bhaNitaH / athaiSaNIyena nAsau glAnaH 25 saMstarati tataH sakrozayojanakSetrasyAntaH khagrAma-paragrAmayoH paJcakaparihANyA tadaprAptau kSetrabahirapi paJcakaparihANyA taddivasaM glAnaprAyogyamutpAdayanti / evaM yadA prAyazcittAnulomyena krItakRtA'bhyAhRtAdikAM vizodhikoTI vyatikrAnto bhavati tadA "kADhi" ti glAnayogyamauSadhAdikamanyena svayaM vA yatanayA kAthayet / evaM pratidivasamalabhyamAne yadA AdhAkarmApi samatikrAnto bhavati, sadapi pratidivasaM na prApyata ityarthaH, tato vizuddhamavizuddhaM vA mlAnaprAyogyaM dravyamutpAdya 30 1 tataHkSetrAntaH kSetrabahirvA paJcakaparihANyA yadA krItakRtA-'bhyAhRtAdikAM bhA0 kaa0|| 2degkoTImati mo0 le0 vinA // 3degkrAntaH, tada mo0 le0 vinA // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 sthApayet / ye tu glAnasya praticarakAste yadi glAnakAryavyApRtAH parakSetraM vA vajantaH svArthamahiNDamAnA na saMstaranti tata eSaNAdidoSeSu paJcakaparihANiyatanayA gRhNanti // 1904 // yat tad mlAnArtha parivAsyate tat kIdRze sthAne sthApyate ? ityAha-- - uvvaragassa u asatI, cilimiNi ubhayaM ca taM jaha na pAse / tassa'sai purANAdisu, Thaviti taddivasa paDilehA // 1905 // ___ kRtayoginA gItArthena vA tad anyasmin gRhApavarake sthaapniiym| atha nAsti pRthagapavarakastato vasatAveva yo'paribhomyaH koNakastatrai cilimilikayA AvRtya 'ubhaya' glAnA-'gItArthalakSaNaM yathA na pazyati tathA sthApyam / yadi glAnastat pazyati tadA sa yadA tadA tamyAbhyavahAraM kuryAt / agItArthasya tu tad dRSTvA vipariNAmA-'pratyayAdayo doSA bhaveyuH / "tassa'saI" ti 10 'taspa' aparibhogyasthAnasyAbhAve purANaH-pazcAtkRtastasya gRhe AdizabdAd mAtApitRsamAneSu gRheSu sAphyanti / tasya ca tatra sthApitasya tadivasaM pratyupekSaNA karttavyA / taddivasaM nAma pratidinam / yaduktaM dezyAm- tadivasaM aNudiahe (varga 5 gA0 8) iti / // 1905 // atha "ANeuM dohi vI kujjA" (gA0 1900) ityasya vyAkhyAnamAha phAsugamaphAsugeNa va, accittetara paritta'NaMteNaM / 15 AhAra-taddiNetara, siNeha iareNa vA karaNaM // 1906 // prAzukena aprAzukena vA acittena 'itareNa vA' sacittena parIttena anantena vA AhAreNa anAhAreNa vA tadaivasikena 'itareNa vA parivAsitena salehena 'itareNa vA' asnehena glAnasya cikitsAyAH karaNamanujJAtam / / 1906 // gatA mlAnAnuvarttanA / atha vaidyAnuvartanAmabhiSitsuH prastAvanAM racayannAha20 vijaM na ceva pucchaha, jANaMtA viMti tassa uvdeso| daha-pilagAiesu va, ajANagA pucchae vijaM // 1907 // glAno brUyAt-yUyaM vaidyaM naiva pRcchatha, Atmacchandenaiva praticaraNaM kurutha / tato yadi sAdhavo jAnantaH-cikitsAyAM kuzalAstato bruvate--asmAbhivaidyaH prAgeva pRSTastasyaivAyamupadeza iti| yadvA pratizrayAnnirgatya kiyantamapi bhUbhAgaM gatvA muhUrtamAnaM tatra sthitvA samAgatya bruvate25 ayaM vaidyenopadezo datta iti / tathA daSTaM-sarpaDaGkaH pilagaM-gaNDaH AdigrahaNena zItalikA duSTavAto vetyAdiparigrahaH, eteSvapi yadi jJAstataH svayameva kurvanti / athAjJAstato vaidyaM pRcchanti // 1907 // atra ziSyaH pRcchati kiha uppanoM gilANo, aTThama uNhodagAiyA buDDhI / kiMci bahu bhAgamaddhe, ome juttaM pariharaMto // 1908 // 11-parivAsayet / ye ca glA bhA0 kAM0 // 2 ovara tA0 // 3 'tra kaTena cilimilyA vA Adeg bhA0 // 4 hemacandrIyadezInAmamAlAyAmityarthaH // 5 "daTTha ti sappadaTThAdi, pilagA phoDiyA, AdiggahaNeNaM gaMDAdi" iti cUrNI / "da8 tti sampadaTThAi, pilagaM gaMDaM, AdiggahaNeNaM phoDiyA" iti vizeSacUrNau // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1905-11] prathama uddezaH / 'kathaM ?' kena hetunA glAna utpannaH ? iti / sUrirAha---bhUyAMsaH khalu rogAtakA yazAd glAnatvamupajAyate / tatra 1 "zuSyaMtastrINi zuSyanti, cakSUrogo jvaro vraNaH / " iti vaca, nAda - yadi jvarAdiko vizoSaNasAdhyo rogaH tato jaghanyenApyaSTamaM kArayitavyaH / yaca yasya rogasya pathyaM tat tasya kAryam , yathA-vAtarogiNo ghRtAdipAnaM pittarogiNaH zarkarAdhupayojanaM zleSmarogiNo nAgarAdigrahaNamiti / "uNhodagAiyA vuDDi" tti upavAsaM kartumasahiSNuryadi rogeNAmuktaH pArayati tata eSa kramaH-uSNodake prakSipya kUrasikthAni amalitAni ISanmalitAni vA sapta dinAni eka vA dinaM dIyante / tataH "kiMci" ti uSNodake madhurollaNaM svokaM prakSipya tena saha odanaM dvitIye saptake dine vA dIyate / evaM tRtIye "bahu" ti bahutaraM madhurolaNaM uSNodake prakSipya dIyate / "bhAgi" tti caturthe saptake dine vA tribhAgo madhurollaNasya dvau bhAgAvuSNodakasya, "addhe" tti paJcame saptake dine vA arddha madhurollaNasyArddhamuSNodakasya, SaSThe 10 "omi" ti tribhAga uSNodakasya dvau bhAgau madhurollaNasya, saptame saptake dine vA "juttaM" ti 'yuktaM' kiJcinmAtramupNodakaM zeSaM tu sarvamapi madhurollaNamityevaM dIyate / tadanantaraM dvitIyAGgarapi sahApathyAnyavagAhimAdIni pariharan samuddizati yAvat purAtanamAhAraM pariNamayituM samarthaH sampanna iti / sa eSA uSNodakAdikA vRddhidraSTavyA / iha ca sarvatrApyekaM dinaM vizeSacUrNi- bRhadbhASyAbhiprAyeNa dinasaptakaM tu cUrNyabhiprAyeNeti mantavyam ~ // 1908 // 15 atha "aTThama" ti padaM vyAkhyAnayannAha jAva na mukko tA aNasaNaM tu mukke vi U abhttttttho| asahussa aTTha chaTuM, nAUNa ruyaM va jaM joga // 1909 // __yAvadasau jvara-cakSurogAdinA rogeNa na muktastAvad 'anazanam' abhaktArthalakSaNaM karttavyam / muktenApi caikaM divasamabhaktArtho vidheyaH / athAsAvasahiSNustato'STamaM vA SaSThaM vA karoti / 20 jJAtvA vA 'rujaM' rogavizeSaM yad yatra yogyaM zoSaNamazoSaNaM vA tat tatra kAryam // 1909 // ___yadyevaMkurvANAnAmasau roga upazAmyati tataH sundaram , atha nopazAmyati tataH ko vidhiH ? ityAha-. evaM pi kIramANe. vijaM pucche atthaaymaannmmi| vijANa aTTagaM do, aNiDDi iDDI aNiDDiyare // 1910 // evamapi kriyamANe yadi rogo na tiSThati-nopazAmyati tatastasminnatiSThati vaidyaM pRcchati / " atha kiyanto vaidyA bhavanti ? ityAhaM--vaidyAnAM khalvaSTakaM mantavyam / tatra dvau vaidyau niyamAda 'anRddhikau' Rddhirahito, 'itare' SaD vaidyA Rddhimanto anRddhimanto vA // 1910 // tadeva vaidyASTakaM darzayati saMviggamasaMvigge, didvatthe liMgi sAvae snnnnii| assaNNi iDDhi gairAgaI ya kusaleNa tegicchaM // 1911 // 'saMvimaH' udyatavihArI 1 'asaMvimaH' tadviparItaH 2 'liGgI' liGgAvazeSamAtraH 3 'zrAvakaH' 1 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 2 // etadantargataH pAThaH bhA0 kAM nAsti // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 saniyukti-laghubhApya-vRttike vRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 pratipannANuvrataH 4 'saMjI' aviratasamyagdRSTiH 5 'asaMjJI' mithyAdRSTiH, sa ca tridhA-anabhigRhItamithyAdRSTiH 6 abhigRhItamithyAdRSTiH 7 paratIrthikazceti' 8 / "didrutthe" tti dRSTaHupalabdho'rthaH-chedazrutAbhidheyarUpo yena sa dRSTArthoM gItArtha ityarthaH, etat padaM sapratipakSamatra sarvatra yojanIyam / tadyathA-yaH saMvimaH sa gItArtho vA syAdagItArtho vA / evamasaMvima5 liGgastha-zrAvaka-saMziSvapi gItArthatvamagItArthatvaM ca draSTavyam , tathA cUrNikRtA vyAkhyAtatvAt / anabhigRhItAdayastu trayo'pi niyamAdagItArthAH / "iDDi" ti saMvimA-'saMvimau niyamAdanaddhikau, zeSAstu Rddhimanto'nRddhimanto vA bhaveyuH / sarve'pi caite pratyekaM dvidhA-kuzalA akuzalAzca / 'gatyAgatiH' cAraNikA, sA cAmISAM karttavyA / tadyathA-prathamaM saMvimagItA thena cikitsAkarma kArayitavyam , athAsau na labhyate tato'saMvimagItArthena, tadabhAve saMvimA10 gItArthena, tadaprAptAvasaMvimAgItArthenApi / evaM liGgasthAdipvapi saMjJiparyanteSu bhAvanIyam / teSAmaprAptau pUrvamanabhigRhItamithyAdRSTinA, tato'bhigRhItamithyAtvena, tadanantaraM paratIrthikenApi kArayitavyam / ete ca pUrvamanRddhimanto gaveSaNIyAH na RddhimantaH, tadIyagRheSu duHpravezatayA bahudoSasadbhAvAt / ete ca yadi cikitsAkuzalA bhavanti tata itthaM kramaH pratipattavyaH / atha yaH saMvignagItArthaH so'kuzalo yastvasaMvignagItArthaH sa kuzalastataH saMvignagItArtha paritya15 jyAsaMvimagItArthena kArApaNIyam / evaM bahUnapyapAntarAle parityajya yaH kuzalastena caikitsyaM kArayitavyam , eSA gatyAgatiH pratipattavyA / yadvA "iDDi gairAgai" ti Rddhimati gatyAgatI kurvANe mahadadhikaraNaM bhavati, ato'nRddhinA kArayitavyam / sa ne caitat khamanIpikAvijRmbhitam / yata Aha vizeSacUrNikRt ahavA gairAgai tti iDDimaMtANaM iMta-jaMtANaM ahigaraNadosA, tamhA aNiDDiNA kAreyavaM ti / 20 // 1911 // amumevArthamaparAcAryaparipATyA darzayati saMviggetara liMgI, vai avai aNAgADha AgADhe / parautthiya aTThamae, iDDI gairAgaI kusale // 1912 // saMvimaH 1 'itarazca' asaMvinaH 2 liGgI ca 3 iti trayo'pi prAgvat , 'vratI' pratipannAguvrataH 4 'avratI' aviratasamyagdRSTiH 5 'anAgADhaH' anabhigRhItadarzanavizeSaH 6 'AgADhaH' 25 abhigRhItamithyAdarzanaH 7 'parayUthikaH' zAkya-parivrAjakAdiraSTamaH 8 / "iDDI gairAgaI kusale" tti vyAkhyAtArtham // 1912 // anantaroktakamaviparyAse prAyazcittamAha vocatthe caulahugA, agIyatthe cauroM mAsa'NugdhAyA / cauro ya aNugghAyA, akusaleM kusaleNa karaNaM tu // 1913 // saMvimagItArtha muktvA asaMvimagItArthena kArayati evamAdiviparyastakaraNe catvAro laghavaH / 30 gItArtha muktvA agItArthena kArayati catvAro mAsA anuddhAtAH / kuzalaM vihAyAkuzalena kArayati catvAro'nuddhAtA mAsAH / yata evamataH kuzalena cikitsAkaraNamanujJAtam // 1913 / / 1degti 8 / dRSTArtho nAma gItArthaH, etat bhA0 // 2 // etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 3 neyaM gAthA cUrNikRtA vizeSacUrNikRtA bRhadbhASyakRtA vA vyAkhyAtA'sti // Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 15 bhASyagAthAH 1912-18] prathama uddezaH / atha vaidyasamIpaM gacchatAM vidhimabhidhitsurAha glAnArtha coyagapucchA gamaNe, pamANa uvagaraNa sauNa vAbAre / vaidyasamIpe saMgAro ya gihINaM, uvaeso ceva tulaNA ya // 1914 // gamana vidhi: prathamato nodakapRcchA vaktavyA, tato gamanaM vaidyasakAze sAdhUnAm , tatasteSAmeva pramANam, tata upakaraNam , tataH zakunAH, tadanantaraM vaidyasya 'vyApAraH' prazastA-'prazastarUpaH, tataH / 'saGgAraH' saGketo gRhiNAM pazcAtkRtAdInAM yathA kartavyaH, tato vaidyenauSadhAdiviSaya upadezo yathA dIyate, tatastamupadezaM zrutvA yathA svayaM tulanA kartavyA, tadetat sarvamapi vaktavyamiti dvAragAthAsamAsArthaH // 1914 // atha vistarArthaH pratipAdyate-tatra prathamaM nodakapRcchAdvAram , ziSyaH pRcchati-kiM glAno vaidyasamIpaM nIyatAm ? atha vaidya eva glAnasakAzamAnIyatAm ? patra kazcidAcAryadezIyaH prativacanamAha 10 pAhaDiya tti ya ego, neyavyoM gilANao u vijagharaM / ___ evaM tattha bhaNaMte, cAummAsA bhave gurugA // 1915 // 'ekaH' kazcit prAha-vaidye glAnAntikamAnIyamAne 'prAbhRtikA' vakSyamANalakSaNA bhavati, ato glAna eva vaidyagRhaM netavyaH / itthamAcAryadezIyenokne sUrirAha-evaM 'tatra' mlAnanayanaviSaye bhaNato bhavatazcatvAro mAsA gurukA bhavanti // 1915 // keyaM punaH prAbhRtikA ? ityata Aha raha-hatthi-jANa-turae-aNuraMgAIhi~ iMti kAyavaho / AsaNa maTTiya udae, kurukuya saghare u parajogo // 1916 // stha-hastinau-pratItau yAnaM-zivikAdikaM turagaH-prasiddhaH anuraGgA-gantrI etaiH AdizabdAdapareNa vA vicchardena 'AyAti' Agacchati vaidye kAyAnAM-pRthivyAdInAM vadho bhavati / tathA 20 samAyAtasyAsanaM dAtavyam / glAnasya ca zarIre parAmRSTe vraNAdipATane vA kRte kurukucAkArApaNe mRttikAyA udakasya ca vadho bhavati / khagRhe tu parayogo bhavati, paraprayogeNa sarvamapi bhavati na sAdhUnAM kimapyadhikaraNaM bhavatItyarthaH / eSA prAbhRtikA vaidye glAnasamIpamAnIyamAne yato bhavati // 1916 // ataH kim ? ityAha liMgatthamAiyANaM, chaNhaM vejANa gammaU mUlaM / saMviggamasaMvigge, uvassagaM ceva ANejA // 1917 // liGgasthAdInAM SaNNAmapi vaidyAnAM gRhaM glAnaM gRhItvA gamyatAm naite upAzrayamAnetanyAH, adhikaraNadoSabhayAt / saMvigno'saMvignazca etau dvAvapyupAzrayamevAnayet , doSAbhAvAt // 1917 // evaM pareNokta sUrirAha vAtA-''tavaparitAvaNa, mayapucchA suNNa kiM susANakuDI / 30 sacceva ya pAhuDiyA, uvassae phAsuyA sA u // 1918 // glAno vaidyagRhaM nIyamAno yAtena Atapena ca mahatIM paritApanAmanubhavati / "mayapuccha" tti 1 evaM nodakenokte bhaa0|| Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 lokastaM tathAnIyamAnaM dRSTvA pRcchati -- kimeSa mRto yadevaM nIyate ? / "suNNe" ti sa glAno nIyamAno'pAntarAle'padrANastato vaidyena yAvad mukhamudghATitaM tAvat 'zUnyaM' jIvarahitaM zavaM tiSThatIti vijJAya brUyAt -- kiM madIyaM gRhaM zmazAnakuTI yadevaM mRtamAnayata ? / tataH sa vaidyaH 'zabasya spRSTo'ham' iti kRtvA sacelaH svAyAt, phalahakAbhyantare vA chagaNapAnIyaM dApayet, tato nanu 5 saiva prAbhRtikA samadhikatarA bhavet / upAzraye punaH prAzukapAnakAdinA sA kriyeta tato na kAcid virAdhanA bhavatIti // 1998 // gataM nodakapRcchAdvAram / atha gamanadvAramAhauggaha-dhAraNakusale, dakkhe pariNAmae ya piyadhamme / kAlannU desannU, tassANumae a pesijjA / / 1919 // vaidyena dIyamAnamupadezaM ye jhagityevAvabudhyante na ca cirAdapi vismArayanti te'vagraha - dhAra10NAkuzalAstAn tathA 'dakSAn' zIghrakAriNaH 'pariNAmakAn ' yathAsthAnamapavAdapadapariNamanazIlAn 'priyadharmaNaH' dharmazraddhAlUn 'kAlajJAna' vaidyAnti ke pravizatAM yaH kAlaH - prastAvastadvedinaH 'dezajJAna' yatra pradeze vaidya upaviSTastaM prazastamaprazastaM vA ye jAnate tAn tathA 'tasya' glAnasya vaidyasya vA ye'numatAH- abhipretAstAn vaidyasakAzaM preSayet // 1919 // 15 aguNavipamukke, persitassa cauro aNugdhAyA / " yathehi yagamaNaM, gurugA ya imehiM ThANehiM // / 1920 // ete - avagraha-dhAraNAkuzalatvAdayo ye guNAstairvipramuktAn preSayata AcAryasya catvAro'nuddhAtAH prAyazcittam / gItArthaizca tatra gamanaM karttavyam / caturgurukAzca prAyazcittam 'ebhiH ' vakSyamANaiH sthAnaiH kriyamANairmantavyam || 1920 // tAnyevAbhidhitsuH pramANopakaraNadvAradvayamAhaekkaga dugaM caukaM, daMDo dUyA taheva nIhArI / 20 food nIle maile, cola raya nisija muhapattI // / 1921 // yadyekaH sAdhurvaidyasamIpe preSyate tataH sa vaidyaH 'yamadaNDo'yamAgataH' iti durnimittaM gRhNIyAt, atha dvau prepyete tataH 'yamadUtAvetau' iti manyeta, atha catvAraH prepyante tataH 'nIhAriNaH ' zasya skandhadAyino'mI iti minuyAt, etAvatAM ca preSaNe caturgurukam / upakaraNadvAre25 yadi kRSNaM nIlaM malinaM vA upakaraNaM prAvRNvanti tadA caturguru / upakaraNaM ceha colapaTTako rajoharaNaM niSadyAdvayopetaM mukhavastrikA upalakSaNatvAdaurNika - sautrikau ca kalpAviti mantavyam / tataH zuddhaM zvetaM copakaraNaM grahItavyam // 1921 // atha zakunadvAramAha 30 atraiva vyatireke prAyazcittamAha maila kucele abbhaMgiyallae sANa khuja vaDabhe ya / kAsAyavattha uddhUliyA ya kajaM na sAhaMti / / 1922 // naMdItUraM puNNassa, daMsaNaM saMkha - paDahasa ho ya / bhiMgAra chatta cAmara, evamAdI pasatthAI // / 1923 // anayorvyAkhyA prAgvat ( gA0 1547 - 50 ) // 1922 // 1923 // 1 zukena pAnIyAdinA bhA0 // 2 manu' ta0 de0 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1919-27] prathama uddezaH / 561 AvaDaNamAiesuM, cauro mAsA havaMta'NugghAyA / evaM tA vacaMte, patte ya ime bhave dosA // 1924 // 'ApatanaM' dvArAdau ziraso ghaTTanam , AdizabdAt prapatanaM praskhalanaM vA saJjAtam , apareNa vA vastrAdau gRhItvA pazcAnmukha AkRSTaH, 'kutra vA vrajasi ?' ityAdi bhaNitaH, gacchatAmeva vA kenApi kSutam , evamAdipvapazakuneSu jAteSu yadi gacchati tadA catvAro mAsA anuddhAtA 5 bhavanti / evaM tAvad vrajato mantavyam / atha vaidyagRhaM prAptastata ime doSAH pariharttavyA bhavanti // 1924 // tAneva pratipAdayan vyApAradvAramAha sADa-'nbhaMgaNa-ucalaNa-loya-chAru-kuruDe ya chiNd-bhiNdNto| suhaAsaNa rogavihiM, uvaeso vA vi AgamaNaM // 1925 // ekazATakaparidhAno yadA vaidyo bhavati tadA na praSTavyaH / evaM tailAdinA abhyaGganaM kalka-10 lodhAdinA vA udvarttanaM locakarma vA-kUrcamuNDanAdilakSaNaM kArayan , kSArasya-bhasmana utkuruTakasyakacavarapuJjakasya upalakSaNatvAd busAdInAM vA samIpe sthitaH, koSThAdikaM vA rapphakAdinA vA dUSitaM kasyApyaGgaM chindAnaH, ghaTam alAvukaM vA bhindAnaH, zirAyA vA bhedaM kurvANo na pracchanIyaH, atha glAnasyApi kiJcit chettavyaM bhettavyaM tatazchedana-bhedanayorapi praSTavyaH / athAsau zubhAsane upaviSTaH 'rogavidhi' vaidyazAstrapustakaM prasannamukhaH pralokayati, athavA rogavidhiH-cikitsA 15 tAM kasyApi prayuJjAna Aste tato dharmalAbhayitvA praSTavyaH / sa ca vaidyaH pRSTaH sannupadezaM vA dadyAd glAnasamIpe vA AgamanaM kuryAt // 1925 // atha saGgArazca gRhiNAmiti dvAraM vyAkhyAnayati pacchAkaDe ya sannI, desaNahAbhadda dANasaDDe ya / micchaddiTTi saMbaMdhie a paratitthie ceva // 1926 // 'pazcAtkRtaH' cAritraM parityajya gRhavAsaM pratipannaH, 'saMjJI' gRhItANuvrataH, "daMsaNa" ti 20 darzanasampanno'viratasamyagdRSTiH, 'yathAbhadrakaH' samyaktvarahitaH paraM sarvajJazAsane sAdhuSu ca bahumAnavAn , 'dAnazrAddhaH' dAnaruciH, 'mithyAdRSTiH' zAkyAdizAsanasthaH, 'sambandhI' glAnasyaiva khajanaH, 'paratIrthikaH' sarajaska-parivrAjakAdiH paraM bhadrakaH / eteSAM saGketaH kriyate, yathAvaidyasya pArzve vayaM gacchAmaH, bhavadbhistatra sannihitairbhavitavyam , yadasau brUyAt tad yuSmAmiH sarvamapi pratipattavyam // 1926 // ye vaidyasamIpe prasthApitAste vaidyasyedaM kathayanti vAhi niyANa vikAraM, desaM kAlaM vayaM ca dhAtuM ca / AhAra aggi-dhiibala, samuiM ca kahiMti jA jassa // 1927 // 'vyAdhi' jvarAdikaM rogaM 'nidAnaM' rogotthAnakAraNaM 'vikAraM' pravarddhamAnarogavizeSaM 'dezaM' glAnatvotpattinibandhanapravAta-nivAtAdipradezarUpaM 'kAlaM' rogotthAnasamayaM pUrvAhAdikaM 'vayazca' zaizava-tAruNyAdikaM 'dhAtuM ca' vAtAdInAM dhAtUnAmanyatamo yastasyotkaTo varttate taM 'caH' samuccaye 30 1 vA upari avaSTabhya vA sthideg bhA0 // 2 straM vAcayati tataH praSTavyaH / sa ca bhA0 // 3deggotpattikAraNabhUtaM vasantAdikaM rogotthAnasamayaM vA pUrvA bhA0 / 4 mo0 le0 vinA'nyatra'tamo ya utkaTastam 'AhA ta0 De0 kAM0 / tamo dhAturasyotkaTo vartate ityevaM 'AhA bhaa0|| Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 kalamodaNo ya khIraM, sasakaraM tUliyAiyaM davve / bhUmighareTTaga khette, kAle amugIi velAe / / 1928 // icchAnuloma bhAve, na ya tassa'hiyA jahiM bhave visayA / ahavaNa dittAdIsuM, paDilomA jA jahiM kiriyA / / 1929 / / anantaroktaM vyAdhi-nidAnAdikaM zrutvA vaidyaH khagRhasthita eva dravyAdibhedAt caturvidhamupadezaM dadyAt / tadyathA-- dravyataH kalamazAlirodanastathA kSIraM ca sazarkaramasya dAtavyam, tathA tUli - 10 kAyAM zAyayitavyaH, AdizabdAd gozIrSacandanAdinA vilepanIya ityAdi / kSetrato bhUmigRhe pakkeSTakAgRhe vA'yaM sthApanIyaH / kAlato'mukasyAM velAyAM prathamapraharAdau bhojanamayaM kAraNIyaH / bhAvatoM yadasya svakIyAyA icchAyA anulomam-anukUlaM tadeva karttavyam, nAsyAjJA kopanIyeti tathA yatra 'tasya' glAnasya viSayAH 'ahitAH' aniSTAH krandita-vilapitAdirUpA gIta - vAditragocarA vA zabdAdayo na bhavanti tatra sthApanIya iti zeSaH / ' ahavaNa" tti athavA 15 ' dRptAdiSu' dRptacittaprabhRtiSu pratilomA kriyA karttavyA / tatra dRptacittasyApamAnanA, yathA * apamAnAdinA'pahRtacittasya darpAtirekaja unmAdaH zAmyati, kSiptacittasyApamAnAdinopahRtacittasya - sammAnanA; yakSAviSTasya tu yathAyogamapamAnanA sammAnanA vA vidheyA; jvarAdau yA roge vizoSaNAdikA kriyA yA yatra yujyate sA tatra vidheyeti // 1928 // 1929 // atha tulanAdvAramAha bhAvaH, Do 562 saniryukti-laghubhApya-vRttike vRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 'AhAram' alpabhojitvAdilakSaNam agnivalaM- jATharo vahnirasya mandaH prabalo vA ityevaM dhRtibalaMsAttvikaH kAtaro vA'yamityevaM tathA "samuI" ti prakRtiH sA ca yA yasya janmataH prabhRti tAM va kathayanti // 1927 // athopadezadvAramAha 20 apasihaNatA souM, kayajogA'laMbhi tassa kiM demo / jahavibhavA tegicchA, jA laMbho tAva jUrhati // / 1930 // vaidyena dIyamAnamupadezam 'apratighnantaH' tadvacanamavikuTTayantaH zrutvA''tmAnaM tolayanti --- kimetat kalamazAlyAdikaM lapsyAmahe na vA ? iti / yadi vijJAyate 'dhruvaM lapsyAmahe' tato na kimapi bhaNanti / atha na tasya dhruvo lAbhaH tato bhaNanti -- yathA yuSmAbhirupadezo dattastathA 25 vayaM yogaM kariSyAmaH, paraM yadi kRte'pi yoge na labhAmahe tatastasya kiM dadma: ?; api ca vaidyakazAstre 'yathAvibhavA' vibhavAnurUpA cikitsA bhaNitA, yasya yAdRzI vibhUtistasya tadanurUpairauSadhaiH pathyaizca cikitsA kriyate ityarthaH ; ato yUyamapi jAnItha, yathA -- asmAkaM sarvamapi yAcitaM labhyate nAyAcitam, ato yadA kalamazAlyAdikaM yAcyamAnamapi na prApyate tadA kiM dAtavyam ? iti / evaM vaidyopadezamapasarpayantastAvad "jUhaMti " ti dezIzabdatvAd Anayanti yAvad 30 yasya dravyasya kodrava - kUrAderdhrurvaH pratidinabhAvI lAbho bhavatIti // 1930 // etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti || 3 mo0 le0 vinA'nyatra - etadantargataH pAThaH bhA0 pustaka eva vartate // 5 degti " 1 'rayitavyaH / bhA bhA0 // 'sya tasya darpA' ta0 De0 kAM0 // Ana mo0 le0 vinA // 6 'vo lAbho bhavati mo0 le0 vinA // Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 mASyagAthAH 1928-33] prathama uddezaH / 563 atha tulanAmeva prakArAntareNAha niyaehi~ osahehi, koi bhaNejA karema'haM kiriyaM / tassa'ppaNo ya thAma, nAuM bhAvaM ca aNumannA // 1931 // tasya mlAnasya 'ko'pi' sajJAtako vaidyo bhaNet-nijakairauSadhairahaM glAnasya karomi kriyAm , preSayata madIye gRhe glAnamiti / tato gurubhiH pRSTena glAnena tasyAtmanazca 'sthAma' vIrya tola-5 nIyam-kimeSa vaidya auSadhAni pUrayituM samartho na vA ?, ahamapi kiM dhRtyA balavAn ? AhozcidabalavAn ?, bhAvo nAma-kimeSa dharmahetozcikitsAM cikIrSuH khagRhe mAmAkArayati ? utAho unniSkrAmaNAbhiprAyeNa ? iti / yadyasau gRhastha auSadhapUraNe samartho yadi ca svayaM dhRtyA balavAn yadi ca dharmahetoH sajJAtakastamAkArayati tata evaM tasyAtmanazca vIryaM bhAvaM ca jJAtvA gurUNAmanujJAM gRhItvA tatra gantavyaM nAnyatheti // 1931 // athAsau vaidyo brUyAt jArisayaM gelanna, jA ya avasthA u vaTTae tassa / addaTTaNa na sakA, vottuM taM vaccimo tattha // 1932 // yAdRzaM yuSmAbhiH 'glAnyaM' glAnatvamAkhyAtaM 'yA ca' yAdRzI tasyAvasthA varttate tadetadadRSTvA na zakyate kimadhyauSadhAdi 'vaktum' upadezum, tataH 'tatraiva' glAnasamIpe bajAma iti // 1932 // evaM bhaNitvA pratizrayamAgatasya tasya yo vidhiH karttavyastamabhidhitsuragAthAmAha abbhuTThANe AsaNa, dAyaNa bhadde bhatI ya aahaaro| gilANassa ya AhAre, neyavyo ANupunvIe // 1933 // prathamamabhyutthAnaviSayo vidhirvaktavyaH, tata AsanaviSayaH, tato glAnasya darzanA yathA kriyate, tataH "bhadde" ti bhadrako vaidyo yathA cikitsAmevameva karoti, itarasya tu 'bhRtiH' majjanAdikaM cikitsAvetanam AhArazca yathA dAtavyaH, glAnasya ca yathA AhAre yatanA karcavyA 20 sathA sarvo'pi vidhirAnupUrvyA prarUpyamANo jJAtavya iti samudAyArthaH // 1933 // akyavArtha tu pratidvAramabhidhitsurAha abbhuTTANe gurugA, tattha vi ANAiNo bhave dosA / 1 tasya glAnasya ko'pi sakSAtiko bhaNet-nijakairauSadhairahaM glAnasya karomi kriyAm, preSayata madIye gRhe glAnamiti / tataH kiM kartavyam ? ityAha-tasya' gRhasthasya 'sthAma' vIryam-'kimauSadhAni pUrayituM samartho vA? asamarthaH ?' ityevaM jJAtvA, 'Atmano vA' tastha glAnasya sthAma jJAtvA-'kiM dhRtyA balavAn ? AhozcidabalavAn ?' iti, bhAvaM jJAtvA-'kimeSa dharmahetozcikitsAM cikIrSuH svagRhe glAnamAkArayati ? utAho uniSkAmaNAbhiprAyeNa ?' iti / yadyasau gRhastha auSadhapUraNe samartho yadi ca glAno dhRtyA balavAn yadi ca dharmahetoH sajJAtikastamAkArayati tato'nujJA dAtavyA anyathA tu neti // 1931 // iti bhA0 pustake ttiikaa| ___ "adhavA saNNAtao se koi bhaNejjA-NiyagANika gaathaa|| tassa thAmaM-kiM osadhANaM samattho asamattho ? appaNo thAma-kiM ti dhitie balio esa Na vA?, bhAvaM ca tti-kiM heNaM? dhammaheuM vA? adha pariNAmeMtao?, evaM NAtuM aNuNNA // " iti cUrNI / / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sutram 1 micchatta rAyamAdI, virAhaNA kula gaNe saMghe // 1934 // ___ AcAryoM yadi vaidyasyAgatasyAbhyutthAnaM karoti tadA catvAro gurukAH / tatrApyAjJAdayo doSA bhaveyuH / tathA mithyAtvaM rAjAdayo brajeyuH, AdigrahaNena rAjAmAtyAdiparigrahaH / te hi cArapuruSAdimukhAdAcArya vaidyasyAbhyutthitaM zrutvA svayaM vA dRSTvA cintayeyuH-amI zramaNA asmAkamabhyu5 sthAnaM na kurvanti, asmaddhRtyasya tu nIcatarasyetthamabhyuttiSThante, aho ! durdRSTadharmANo'mI iti / pradviSTA vA yat tasyaivAcAryasya yadi vA kulasya gaNasya saGghasya vA virAdhanAM kuryuH tanniSpannaM prAyazcittam // 1934 // aNabbhuTThANe gurugA, tattha vi ANAiNo bhave dosaa| micchatta so va anno, gilANamAdIvirAhaNayA // 1935 // 10 athaitaddoSabhayAdAcAryoM nottiSThati tatrApi caturgurukAH / tatrApyAjJAdayo doSA bhavanti / 'sa vA' vaidyo'nyo vA taM dRSTvA mithyAtvaM gacchet , yathA-aho ! tapasvino'pyamI garvamudvahanti / pradviSTo vA vaidyo glAnasya kriyAM na kuryAd apaprayogaM vA kuryAt , evaM glaanviraadhnaa| AdizabdAdAcAryAdervA rAjavallabhatayA virAdhanAM kuryAt , yadvA 'yuSmAkaM dehe'muko vyAdhirvartate taccikitsArthamamukamauSadhaM bhavatAM dAsyate' iti bhaNitvA viruddhauSadhapradAnenAcArya virAdhayet 16 // 1935 // yata ete doSA ato'yaM vidhiH karttavyaH gIyatthe ANayaNaM, puci udvittu hoi abhilAvo / gilANassa dAvaNaM dhovaNaM ca cunAigaMdhe ya // 1936 // gItAthaidyasya pratizraye AnayanaM kartavyam / yadi te paJca janAstataH saGghATakaH prathamata evAgacchati / atha trayastata ekastanmadhyAt prathamamAgacchati, Agatya ca gurUNAM kathayati-vaidya 20 AgacchatIti / tato guravo dve Asane tatra sAdhubhiH sthApayanti / svayaM tu cakramaNalakSyeNa 'pUrva' vaidyAgamanAt prAgevotthAyo' sthitA Asate / gItArthezca nivedayitavyam 'eSa vaidyaH' iti / AcAryaizca pUrvamanAlapato'pi vaidyasyAbhilApaH karttavyaH, pUrvanyastena cAsanenopanimantraNIyaH / tata AcAryo vaidyazca dvAvapyAsane upavizataH / tato glAnasya darzanA kAryA / katham ! ityAhaglAnasya yad upakaraNe zarIre vA azucinopaliptaM tasya 'dhAvanaM' prakSAlanaM karttavyam , cazabdAt 25 khela-kAyikI-saMjJAmAtrakANyekAnte sthApanIyAni, bhUmikAyA upalepanaM sammArjanaM ca vidheyam , tathApi yadi durgandho bhavati tataH paTavAsAdicUrNAni tatra vikIryante, AdizabdAt karpUrAdibhiH sugandhidravyairazubho gandho'panIyate, tataH prAvRtazuklavAsAH zucIbhUto glAno vaidyasya darzyate / yadi tasya kiJcid vraNAdikaM pATayitavyaM tadA tasmin pATite sati uSNodakAdi prAzukaM hastadhAvanaM dAtavyam / athopNodakamasau necchati tataH pazcAtkRtAdayo mRttikAmudakaM vA prayacchanti 30 // 1936 // gatamabhyutthAnA-''sana-darzanAdvAratrayam / atha bhadrakadvAramAha caupAdA tegicchA, ko bhesajjAi~ dAhiI tubhaM / / tahiyaM ca puvvapattA, bhaNaMti pacchAkaDAda'mhe // 1937 // vaidyo bruyAt-cikitsA catuppAdA bhavati, catvAraH pAdAH-caturthAMzarUpA yasyAM sA catu Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1934-41] prathama uddezaH / 565 ppAdA, tadyathA-AturaH praticarakA vaidyo bheSajAni / na etaizcaturbhivaidyazAstroktaguNopetaizcikitsA niSpadyate, >> ataH ko nAma glAnasya yogyAni bheSajAni yuSmAkaM pradAsyati ? / tatastatra dattasaketatayA pUrvaprAptAH pazcAtkRtAdayo bhaNanti-vayaM dAsyAma iti / evaM tAvad bhadrako vaidyaH kriyAM karoti na cAnyat kimapi spRhayati // 1937 // yastu prAntastamuddizya bhRtidvAramAhAradvAraM cAha koI majaNagavihiM, sayaNaM AhAra uvahi kevaDie / [ni.gA. 3037] gIyatthehi ya jayaNA, ajayaNa gurugA ya ANAI // 1938 // kazcid vaidyo brUyAt-majjanaM-snAnaM tasya vidhiH-prakAraH 'majanavidhiH tailAbhyaGganAdiprakriyApurassaraM snAnamityarthaH, 'zayanaM' palyakAdi, 'AhAraH' bhojanam , 'upaidhiH' vastrAdirUpaH, "kevaDiya" tti rUpakAH, etat sarvaM mama ko nAma dAsyati ? iti / tataH pazcAtkRtAdibhira-10 bhyupagantavyam-vayaM dAsyAmaH / teSAmabhAve gItArthairyatanayA sarvamapyabhyupagantavyam / yadyayatanayA abhyupagacchanti pratiSedhayanti vA tatazcatvAro gurukAH AjJAdayazca doSAH / eSA niyuktigAthA // 1938 // athainAmeva bibhAvayiSurAha eyassa nAma dAhiha, ko majaNagAi dAhiI mjjhN| [ni.gA. 3038] te ceva NaM bhaNaMtI, jaM icchasi amheM taM savyaM // 1939 // 15 'etasya' glAnasya 'nAma' iti sambhAvanAyAM yad yat prAyogyaM bheSajAdi tat tat sarva dAsyatha, mama punarmajjanakAdikaM ko dAsyati ? ityukte 'ta eva' pazcAtkRtAdayaH "Na" iti taM vaidyaM bhaNanti--yad icchasi tat sarvaM vayaM dAsyAma iti // 1939 // jaM ettha amheM savvaM, paDisehe guruga dosa ANAdI / eesiM asaIe, paDisehe guruga ANAdI // 1940 // 20 ye te pUrva pazcAtkRtAdayaH prajJApitAstaiH 'yadatra glAnasya yuSmAkaM copayujyate tat sarva vayaM dAsyAmaH' ityukte sati yaH sAdhustAnadhikaraNabhayAt pratiSedhayati tasya catvAro gurukA AjJAdayazca doSAH / atha na santi pazcAtkRtAdayastata eteSAm 'asati' abhAve yo vaidyaM 'pratiSedhayati' 'na vayaM bhavato majjanAdi dAsyAmaH' iti tasyApi caturgurukA AjJAdayazca doSAH // 1940 // pazcAtkRtAdiSu pratiSidhyamAneSu yada vaidyazcintayati tadAha 25 juttaM sayaM na dAuM, anne dite vi U nivAriti / na karija tassa kiriyaM, avappaogaM ve se dijA // 1941 // yuktamamISAM khayamadAtum aparigrahatvAt , yat punaranyAn dadato nivArayanti tanna yujyate / evaM pradviSTaH san 'tasya' glAnasya kriyAM na kuryAt , 'apaprayogaM vA' viruddhauSadhayoga "se" tasya 'dadyAt' prayuJjIta, tasmAdanyAn na nivArayediti // 1941 // ___ 30 1 etadantargataH pAThaH ta0 De0 kAM0 nAsti // 2degturbhirmilitaizci bhA0 // 3degpadhiH' tUlIprabhRtikaM "ke bhA0 // 4degSA purAtanA gAthA mo0 le0 vinA / "koI majaNagavihi. gAhA purAtanA" iti vizeSacUrNau // 5 ta0 De0 vinA'nyatra-va se deja mo0 le0 / va desijA bhA0 kaaN0|| Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 566 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 1 dAhAmo tti ya gurugA, tattha vi ANAiNo bhave dosA / saMkA va sUyaehiM, hiya naTe teNae vA vi // 1942 // pazcAtkRtAdInAmabhAve yadi sAdhavo bhaNanti 'vayamavazyaM te sarvamapi dAsyAmaH' iti tadA catvAro gurukAH, tatrApyAjJAdayo doSA bhaveyuH / tathA kasyApi hiraNyAdau kenacid hRte'nyathA 5 vA naSTe sati zaGkA bhavati-ahiraNya-suvarNA apyamI yad dAsyAma iti bhaNanti tad nUname taireva gRhItamiti / yadvA 'sUcakaiH' ArakSikAdibhistacchrutvA rAjakule gatvA sUcyate, yathAstenakA ete zramaNAH, yena vaidyasya hiraNyAdikaM dAtavyatayA pratipadyante / tato grahaNA-''karSagAdayo doSAH // 1942 // paDiseha ajayaNAe, dosA jayaNA imehi~ ThANehiM / bhikkhaNa iDDI viiyapada rahiya jaM bhANihisi juttaM // 1943 // pazcAtkRtAdInAmabhAve yadyayatanayA 'pratiSedhayanti' 'na tava bhRtiM vA bhaktaM vA dAsyAmaH' iti tatazcaturgurukA AjJAdayazca doSAH / tasmAd yatanA emiH sthAnaH kartavyA-"mikkhaNa" vi bhikSAM kRtvA vayaM dAsyAmaH, "iDDi" ti RddhimatA vA niSkAmatA yat vApi nikSiptaM tad gRhItvA dAsyAmaH, "biiyapade"ti 'dvitIyapade vA' kvacit kAraNajAte saJjAte sati yadarthajAtaM gRhItaM tad uddharitaM dAsyAmahe / "rahie" tti pazcAtkRtAdirahite evaM bhaNanti--"jaM bhANihisi juttaM " ti yat tvaM bhaNipyasi tad yathAzakti kariSyAmaH, yad vA asmAkaM 'yuktam' ucitaM tad vidhAsyAma iti // 1943 // athAsau vaidyo brUyAt ahiraNNaga ttha bhagavaM!, sakkhI ThAveha je mamaM deMti / dhaMtaM pi duddhakaMkhI, na labhai duddhaM adhennuuto|| 1944 // 20 bhagavan ! ahiraNyakAH stha yUyam ataH sAkSiNaH sthApayata ye mama pazcAt prayacchanti / amumevArtha prativastUpamayA draDhayati--"dhaMtaM pi" ti dezIvacanatvAd atizayenApi dugdhakAsI na labhate dugdhamadhenoH sakAzAt // 1944 // evaM vaidyenokte kiM kartavyam ? ityAha1degNyAdike kena bhA0 // 2 ye vai ta* De0 // 3 degzAt / evaM vaidyenokte sAdhubhirabhighAtavyam-asmAkaM dIkSitAnAmalIkamullapita na kalpate ataH kiM kArya sAkSiNAM sthApanayA? iti / athaivamapi na tiSThati tataH ko'pi gRhI sAkSitvena sthApyate, yathA-vayaM bhikSATanaM kRtvA yathAlabdhametasya dAsyAmaH, baccA smAkaM yuktaM tat kariSyAmaH, atrArthe bhavAn sAkSika iti // 1944 // atha RddhipadaM vyAkhyAti-paMcasayadANagahaNe0 gAthA iti bhA0 pustake pAThaH // __ahiraNa* gAthA kaMThA / 'dhaMtaM pi' tti NirAtaM bhaNiyaM hoti / evaM bhaNite pacchA bhaNNati-amhaM dikkhiyANaM Na kappati aliyaM ullAveuM / evaM pi bhaNite jati Na ThAti to ko vi gihI jataNAe saksI Thavinnati, jadhA-bhikkhaNIyaM kAuM jaM amha juttaM taM amhe dAhAmo, tumaM sakkhI // 'iTTI' ti koI bAiDimaMto pavvaito so tAdhe bhaNati-paMcasatadANa0 gAdhAdvayaM kaNThayam // " iti cUrNau // "ahiraNNaga ttha0 gAhA kaNThyA / NavaraM 'dhaMtaM pi' tti NirAI ti bhaNiyaM hoi // 'iDhi' tti koi ithimaMto pavvaio tAhe so bhaNai-paMcasayadANagahaNe0 gAhA // " iti vizeSacI __ bhA0 pustake cUrNi-vizeSacUrNyanusAriNI TIketi tasmin cUrNi-vizeSacUrNivat "pacchAkaDAi jayaNA0" iti 1945 gAthA na vartate // Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1942-49] prathama uddezaH / 567 pacchAkaDAi jayaNA, dAvaNakajeNa jA bhaNiya puci / saddhA-vibhavavihUNA, ti ciya icchaMtagA sakkhI // 1945 // pazcAtkRtAdiviSayA majjanakAdidApanakAryeNa yA pUrvaM yatanA bhaNitA saiva iha mantavyA / navaraM ye pazcAtkRtAdayaH zraddhayA vibhavena ca vihInAsta eva icchantaH santa iha sAkSiNaH sthApyante, yathA-vayaM bhikSATanaM kRtvA yathAlabdhametasya dAsyAma iti // 1945 // atha te sAkSIbhavituM necchanti tato ya RddhimatpravrajitaH sa idaM brUyAt paMcasayadANa-gahaNe, palAla-khelANa chaDDaNaM va jahA / sahasaM va sayasahassaM, koDI rajaM va amugaM vA // 1946 // evaM tA gihavAse, AsI ya iyANi kiM bhnniihaamo| jaM tubbha'mha ya juttaM, taM uggAdammi kAhAmo // 1947 // 10 yathA palAla-khelayozchardanaM vidhIyate tathA dInA-'nAthAdibhyo vayaM rUpakANAM paJca zatAni helayaiva dAnaM dattavantaH, upArjanAmapi kurvANAH paJcazatAnAM grahaNamevameva kRtavantaH, evaM sahasra zatasahasraM korTi rAjyam 'amukaM vA' anirdiSTaM saGkhyAsthAnaM lIlayaiva vayaM dattavantaH khIkRtavanto vA, evaM tAvadasmAkaM gRhavAse vibhUtirAsIt, idAnIM punarakiJcanAH zramaNAH santaH kiM bhaNiSyAmaH ? kiM kariSyAmaH ? iti bhAvaH, paraM tathApi glAne 'udgADhe' praguNIbhUte sati yat / / tavAsmAkaM ca 'yuktam' anurUpaM tat karipyAma iti // 1946 // 1947 // ___ evaM tAvat khagrAme vaidyaviSayA yatanA bhaNitA / atha khagrAme vaidyo na prApyate tataH paragrAmAdapyAnetavyaH tatra vidhimAhapAhije nANattaM, bAhiM tu bhaIeN esa ceva gamo / paraprAmAd vaidyasyApacchAkaDAiesuM, arahiya rahie u jo bhaNio // 1948 // nayane pAtheyaM nAma-kaNTakamardanavetanaM yat tasya bhaktAdi dIyate tatra 'nAnAtvaM' vizeSaH, vAstavyavaidyasya vidhiH tanna sambhavati asya tu bhavatIti bhAvaH / tatra ca bahirgAmAdAgatasya 'bhRtau' majanAdau vetane eSa eva gamo draSTavyaH, pazcAtkRtAdibhirarahite rahite vA yo'nantarameva bhaNitaH // 1948 // athAtraiva yatanAvizeSamAhamajaNagAdicchaMte, bAhiM abhitare va aNusaTThI / 25 dhammakaha-vija-maMte, nimitta tassaSTa anno vA // 1949 // majjanaM snAnam AdizabdAd abhyaGganodvartanAdikaM 'bahiH' mArge Agacchan 'abhyantare vA' glAnasakAze prApto yadIcchati tataH sarvaM tasya pazcAtkRtAdayaH kurvate / teSAmabhAve'nuziSTiH kriyate, yathA-yatInAM na kalpate gRhiNaH snapanAdi kartum , bhavatazca mudhA kurvato bahu phalaM bhavati / atha tathApi noparamate tato dharmakathA kartavyA / tathApyapratipadyamAne vidyA-mantra-nimicAni 'tasya' 30 vaidyasyAvarjanArtha prayujyante, anyo vA tAni prayujya vazIkriyate, tatastasya vaidyasyAsau majjanAdikaM kArApyate // 1949 // atha dharmakathApadaM bhAvayati taha se kahiMti jaha hoi saMjao sani dANasaTTo vA / Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 bahiyA u aNhAyaMte, kariti khuDDA imaM aMto // 1950 // AkSepaNIprabhRtibhirdharmakathAbhistasya tathA dharma kathayanti yathA'sau saMyato bhavati 'saMjJI vA' gRhItANuvrato'viratasamyagdRSTi; 'dAnazrAddho vA' mudhaiva sAdhUnAmArogyadAnazIlo bhavati / atha dharmakathAlabdhirnAsti tato vidyA-mantrAdayaH prayujyante / teSAmabhAve tasya AmalakAdIni dIyante, 5 bhaNyate cAsau-vahirgatvA taDAgAdiSu snAnaM kuruta / atha bahiH snAtuM necchati tato bahiranAti tasmin kSullakAH 'idaM' vakSyamANam 'antaH' pratizrayasyAbhyantare kurvanti // 1950 // kiM tat ? ityAha usiNe saMsadve vA, bhUmI-phalagAi bhikkha caDDAI / aNusaTThI dhammakahA, vija-nimitte ya aMtoM vahiM // 1951 // 10 'uSNodakena pratItena 'saMsRSTena' gorasarasabhAvitena apareNa vA prAzukena pAnakena kSullakAstaM sapayanti / zayanamAzritya bhUmau phalake AdizabdAt palyaGkAdiSu vA sa zAyyate / bhojanaM pratItya 'bhaikSaM bhikSAparyaTanena labdhamAnIya tasya dAtavyam / "caDDAi" tti 'caDDu' kamaDhakamayaM bhAjanam AdigrahaNAt kAMsyapAcyAdiparigrahaH, eteSu bhojanamasau kArayitavyaH / hiraNyAdikaM draviNajAtaM yAcamAnasya 'antaH' iti vAstavyavaidyasya 'bahiH' ityAgantukavaidyasyobhayasyApyanuziSTi16 dharmakathA-vidyA-nimittAni prayoktavyAnIti' niyuktigAthAsamAsArthaH // 1951 // athainAmeva bhAvayannAha tellubaTTaNa vhAvaNa, khuDDA'sati vasabha annaliMgeNaM / paTTadugAdI bhUmI, aNicchi jA tUli-pallaMke // 1952 // kSullakAstaM vaidyaM tailenAbhyaGgaya kalkenodvayoSNodakAdinA prAzukenaikAnte snapayanti / atha 20 kSullakA na santi sapayituM vA na jAnate tato ye 'vRSabhAH' gacchasya zubhA-'zubhakAraNeSu bhArodvahanasamarthAste 'anyaliGgena' gRhasthAdisambandhinA sAnAdikaM vaidyasya kurvanti / "paTTadugAI" ityAdi, sa vaidyaH zayitukAmaH prathamato bhUmau saMstArapaTTamuttarapaTTakaM ca prastIrya zAyyate / atha nAsau paTTadvaye khaptumicchati tata aurNika-sautriko kalpau prastIryete / tathApi yadi necchati tataH kASThaphalake saMstArottarapaTTakAvAstIrya zayanaM kAryate / tathApyanicchati uttarottaraM tAvannetavyaM yAvat 25 tUlI-palyaGkAvapyAnIya zAyayitavya iti // 1952 // atha bhaikSapadaM bhAvayati samudANiodaNo mattao vaNicchaMti vIsu tavaNA vA / evaM paNicchamANe, hoi alaMbhe imA jayaNA // 1953 // samudAnaM nAma-uccAvacakuleSu bhikSAgrahaNam tatra labdhaH sAmudAnikaH, "adhyAtmAdibhya ikaN" (siddha0 6-3-78) iti ikaNapratyayaH, sa cAsAbodanazca sAmudAnikaudanaH, sa 30prathamato vaidyasya dAtavyaH / athAsau taM bhoktuM necchati tato mAtrakaM vIpanIyam , tatra prAyogya tadartha grahItavyamiti bhAvaH / atha tathApi necchati tataH "vIsu" ti pRzvaga odanaM vyaJjanamapi 1 'caDDukam' aSTakamayaM mo0 le0 vinA // 2 degti saGgrahagA mo0 le. vinA // 3 mApanAM tasya kurvanti / atha mo0 le0 // Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 569 bhASyagAthAH 1950-55] prathama uddezaH / pRthak tadartha grAhyam / atha zItalamiti kRtvA'sau tad necchati tadA "tavaNa" tti tadeva (granthAgram-2500 / sarvagranthAnam-14720) gRhItvA yatanayA tApayitavyam / evamapyanicchati alabhyamAne vA 'iyaM vakSyamANalakSaNA yatanA bhavati // 1953 // tAmevAha tigasaMvacchara tiga duga, egamaNege ya joNighAe a| __saMsaTThamasaMsaDhe, phAsuyamapphAsue jayaNA // 1954 // / yeSAM zAli-vrIhiprabhRtInAM dhAnyAnAM saMvatsaratrayAdUrddhamAgame vidhvastayonikatvamuktaM teSAM sambandhino ye trivArSikAstandulAste "tiga duga ega"nti prathamatastricchaTitA grahItavyAH, tadabhAve dvicchaTitAH, teSAmalAbhe ekacchaTitA api / atha trivArSikA na prApyante tato dvivArSikAH, teSAmalAbhe ekavArSikA api vyutkrAntayonikAH santastriyekacchaTitAH krameNaM grAhyAH / 'aNege ya" tti yeSAM dhAnyAnAm 'anekAni' varSatrayAd bahutarANi varSANi sthitiH pratipA- 10 ditA, yathA-tila-mudga-mASAdInAM paJca varSANi atasI-kaGgu-kodravaprabhRtInAM tu sapta varSANAtyAdi, teSAmapi tandulAH paJcavArSikAH saptavArSikA vA triyekacchaTitAH krameNa grAhyAH / atrApi varSaparihANivyutkrAntayonikatvaM ca tathaiva draSTavyam / iha ca yeSAM yAvatI sthitiruktA te tAvatI sthitiM prAptAH santo niyamAd vyutkrAntayonikAH, ye tvadyApi na paripUrNAM sthitiM prApnuvanti te vyutkrAntayonikA avyutkrAntayonikA vA bhaveyuriti / "joNighAe a" ti vyutkrAntayonikA-15 nAmabhAve'vyutkrAntayonikA api ye 'yonighAtena' jIvotpattisthAnavidhvaMsanena gRhibhiH sAdhvarthamacittIkRtAste'pyevameva vaidyArthaM grhiitvyaaH| tathA pAnakaM punaridaM tasya dAtavyam - "saMsaTTa' ityAdi, dadhyAdibhAjanadhAvanaM saMsRSTapAnakam , uSNodakaM tanduladhAvanAdi vA asaMsRSTapAnakam , ubhayamapi prathamataH prAzukaM tadabhAve'prAzukamapi yatanayA yat trasavirahitaM tat tadarthaM grahItavyam // 1954 // athainAmeva niyuktigAthAM bhAvayati vakaMtajoNiticchaDaduekkachaDaNe vi hoi esa gmo| emeva joNidhAe, tigAi itareNa rahie vA // 1955 // trivArSikAdayo ye vyutkrAntayonikAste tricchaTitA grAhyAH / teSAmabhAve yekacchaTitAnAmapi 'eSa eva gamaH' yatte'pi vyutkrAntayonikA gRhyante / evameva ca yonighAte'pi sAdhvartha kRte "tigAi" tti triddhyekacchaTitAH krameNa grhiitvyaaH| teSAmabhAve trivArSikAdayo yathAkrama kaNDApa-25 niiyaaH| atha nAsti ko'pi kaNDayitA tataH 'itareNa' avyaktaliGgena 'rahite vA' sAgArikavarjite pradeze khayameva kaNDayati / yadvA "rahie" ti pazcAtkRtAdibhirgRhasthai rahite eSA proguktA vakSyamANA cA>> yatanA kartavyA, < yaMtra tu pazcAtkRtAdayo bhAvitagRhasthAH prApyante tatra sarvamapi vaidyasya samAdhAnaM ta evotpAdayantIti bhAvaH // 1955 // te ca tandulAH kathamupaskartavyAH ? ityAha1degNa grahItavyAH / "adeg bhA0 // 2degNistathaiva draSTavyA / atra ca yeSAM bhA0 // 3degti kRtvA dvivArSikAdiSu vyutkrAntayonikatvavizeSaNaM kRtamiti / "jo bhA0 // 4 gRhyante / tathA ta0 De0 kaaN0|| 5-6 etadantargataH pATaH mo, le0 vinA na // Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 puvAutte avaculli culli sukkha-ghaNa-majjhusira-maviddhe / / puvakaya asai dANe, ThavaNA liMge ya kallANe / / 1956 // pUrva-prathamaM gRhibhiH kASThaprakSepaNAdAyuktaH pUrvAyuktastasin 'pUrvAyukte' pUrvatapte'vacullake prathamaM tandulAnupaskaroti / tadabhAve pUrvataptAyAM culyAm / atha culyapi pUrvataptA na prApyate tata 5 IdRzAni dArUNi prakSipyopaskaroti, tadyathA-"sukkhaghaNamajhusiramaviddhi" tti zuSkANinAANi ghanAni-vaMzavad na randhrayuktAni azuSirANi-asphuTitAni vacArahitAni vA aviddhAni-ghuNairakRtacchidrANi / IdRzAni dArUNi vakSyamANapramANopetAni pUrvakRtAni ca grahItavyAni / atha pUrvakRtAni na santi tataH svayamapi teSAM pramANopetatvaM karttavyam / tathA yAcamAnasya vaidyasya "dANe" ti arthajAtadAnaM karttavyam / katham ? iti ata Aha-"ThavaNa" ti zaikSaNa 10 pravrajatA yad nikuJjAdiSu draviNajAtaM sthApitaM tasya dAnaM karttavyam / "liGgi" ti skhaliGgena paraliGgena gRhiliGgena vA arthajAtamutpAdanIyam / "kallANe' tti praguNIbhUtasya glAnasya tatpraticarakANAM ca paJcakalyANakaM dAtavyam // 1956 // atha prakSipyamANadArUNAM pramANAdikamAha hatthaddhamatta dAruga, nicchalliya aghuNiyA ahaakddgaa| asaIi sayaMkaraNaM, aghaTTaNovakkhaDamahAuM // 1957 // 15 hastArddha-dvAdazAGgulAni tanmAtrANi-tAvatpramANadaiopetAni 'nicchallikAni' challIrahitAni _ 'adhuNitAni' ghuNairaviddhAni dArUNi bhavanti / IdRzAni ca yathAkRtAni grahItavyAni / yathAkRtAnAm 'asati' abhAva 'svayaMkaraNam' Atmanaiva hastArddhapramANAni kriyante challizcApanIyate ityarthaH / upaskRte ca bhakte ulmukAnAM ghaTTanA na kartavyA kintu te'mijIvA yathAyuSkamanupAlya khayameva vidhyAyanti // 1957 // atha pAnakayatanAmAha- . 20 kaMjiya-cAulaudae, usiNe saMsaTThametare ceva / vhANa-piyaNAipANaga, pAdAsai vAra daddarae // 1958 // pAnIyaM yAcato vaidyasya kAJjikaM dAtavyam / yadi tad necchati tataH 'cAulodakaM' tanduladhAvanam / tadapyanicchatyuSNodakaM vA saMsRSTapAnakaM vA / "itaraM" ti prAzukamanicchati aprA zukamapi, yAvat karpUravAsitam / evaM snAna-pAnAdiSu kAryeSu pAkaM tasya dAtavyam / tacca 25 prathamataH pAtrake sthApyate / atha nAstyatiriktaM pAtrakaM na vA'sau tatra sthApayituM dadAti tato vArake sthApayitvA 'dardarayati' mukhe ghanena cIvareNa vadhnAti yena kITikAdayaH sattvA nAbhipatanti // 1958 // bhAvitaM bhaikSapadam / atha "caDDAdi" (gA0 1951) tti padaM bhAvayati 1degpaNenAyu bhA0 // 2 degNi pUrvakRtAnyeva pradeg bhA0 // 3 degmapi karttavyAnIti vaakyshessH| tathA bhA0 // 4 tadAnIya dAtavyam bhA0 // 5degpaskurvatA colmakAnAM parasparaM ghaTTanA na kartavyA, upaskRte cAgniryathAyuSkamanupAlya svayameva vidhyAyati, na punaH sAdhunA vidhyApayitavya iti // 1957 // kaMjiya gAthA0 bhA0 / "asatIya." pacchaddhaM / uvakkhaDite Na ghaTTati, sayameva adhAuyaM pAleti // pANagaM ima-" iti cUrNau / "aghaTTaNa" tti jayaNAe avasaMtuati (2), uvakkhaDie tAva Na ghaTTei, jAva sayameva vijjhAto tAhe te ahAuyaM pAleti // pANagaM ima-" iti vi Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1956-63] prathama uddezaH / 571 caDDaga sarAva kaMsiya, taMbaka rayae suvanna maNisele / bhottuM sa eva dhovai, aNicchi kiDhi khuDDa vasabhA vA // 1959 // 'caDDakaM' kamaDhakaM tatrAsau bhojanaM kAryate / atha tatra necchati bhoktuM tataH zarAve / tatrAnicchati kAMsyabhAjane tAmrabhAjane vA / tatrApyanicchati rajatasthAle suvarNasthAle maNizailamaye vA bhAjane bhojayitavyaH / bhuktvA cAsau svayameva tad bhAjanaM dhAvati / atha necchati dhAvituM tataH / 'kiDhI' sthavirazrAvikA sA prakSAlayati / tasyA abhAdhe kSullakAH / kSullakANAmabhAve vRSabhAH // 1959 // ziSyaH pRcchati-kathamasaMyatasya saMsRSTabhAjanaM saMyataH prakSAlayati ? kiM nimittaM vA vaidyasya majjanAdikamiyat parikarma kriyate ? ucyate pUyAINi vi maggai, jaha vijo Aurassa bhogaTThI / taha vije paDikammaM, kariti vasabhA vi mukkhaTTA // 1960 // 10 yathA vaidyaH 'bhogArthI' bhogAGgadravyAbhilASI 'Aturasya rogiNaH 'pUyAdInyapi' pUrva-pakaraktaM tadAdIni AdizabdAt zoNitaprabhRtInyapyazucisthAnAni 'mArgayati' zodhayati tathA vRSabhA api mokSArtha vaidyasya sarvamapi pratikarma' majjanAdikaM kurvanti // 1960 // yastu na kuryAt tasya prAyazcittamAhateicchiyassa icchANulomagaM jo na kuja sai lAme / 16 assaMjamassa bhIto, alasa pamAdI va gurugA se // 1961 // cikitsayA carati jIvati vA caikitsikaH-vaidyastasya yA majjanAdAvicchA tasyAH anulomamanukUlaM pratikarma 'sati lAbhe' lAbhasambhave "assaMjamassa bhIu' tti paJcamyarthe SaSThI 'asaMyamAd' asaMyatavaiyAvRttyakaraNalakSaNAd bhIto'lasaH pramAdI vA yo na kuryAt tasya catvAro gurukAH // 1961 // atha glAna-vaidyayorvaiyAvRttyakAraNAnyupadarzayati logaviruddhaM dupparicao u kayapaDikiI jiNANA ya / ataraMtakAraNete, tadaTTha te ceva vijammi // 1962 // glAnasya yadi vaiyAvRttyaM na kriyate tato lokaviruddhaM bhavati, loko brUyAt---dhigamISAM dharma yatraivaM mAndyasambhave'pIdRzamanAthatvamiti / tathA parasparamekapravacanapratipattyAdinA yaH ko'pi lokottarikaH sambandhaH saH 'dupparityajaH' dupparihara iti glAnasya vaiyAvRttyaM kAryam / kRtaprati-25 kRtizcaivaM kRtA bhavati', yat tena glAnena pUrvaM hRSTena satA yadAtmana upakRtaM tasya pratyupakAraH kRto bhavatIti bhAvaH / 'jinAnAM' tIrthakRtAM yA 'AjJA' 'aglAnyA glAnasya vaiyAvRttyaM kuryAt' ityAdilakSaNA sA kRtA bhavati / etAni a~tarantaH-glAnastasya vaiyAvRttye kAraNAni / 'tadartha glAnArtha yad vaidyasya vaiyAvRttyakaraNaM tatrApi 'tAnyeva' lokaviruddhaparihArAdIni kAraNAni draSTavyAni // 1962 // atha glAnasya majjanAdividhimatidizannAha 30 eseva gilANammi vi, gamo u khalu hoi mjnnaaiio| saviseso kAyavyo, liMgavivegeNa parihINo // 1963 // 1degda aparANyapyazumA0 ||2degti, tenApi glA bhA0 // 3 atarataH-glAnasya vai bhaa0|| 20 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 572 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 ___ eSa eva glAne'pi majjanAdikaH 'gamaH' prakAro bhavati, yathA vaidyaviSaya uktaH / navaraM 'savizeSaH' bhakti-bahumAnAdivizeSasahito liGgavivekena parihInaH sarvo'pi karttavyaH // 1963 // .. atha glAna-vaidyayoranuvartanAyA mahArthatvaM darzayannAha ko vocchii gelanne, duvihaM aNuattaNaM niravasesaM / jaha jAyai so niruo, taha kujA esa saMkhevo // 1964 // glAnye sati yA dvividhA anuvartanA-glAnaviSayA vaidyaviSayA ca tAM 'niravazeSAM' sampUrNAM ko nAma vakSyati ? bahuvaktavyatvAd na ko'pItyabhiprAyaH / ato yathA'sau glAno nIrug jAyate tathA kuryAt / epaH 'saGkepaH' saGgrahaH, upadezasarvakhamiti yAvat // 1964 // atha vaidyasya dAnaM dAtavyaM tatra vidhimAha--- AgaMtu pauNa jAyaNa, dhammAvaNa tattha kaiyadiTuMto / pAsAde kUvAdI, vatthukkuruDe tahA ohI // 1965 // glAne praguNe jAte sati Agantukavaidyo yadA dakSiNAM yAcate tadA tasyAnuziSTirdAtavyAyathA na varttate yatInAM hastAd vetanakaM grahItum , mudhAkRtamamISAM bahuphalaM bhavati, api ca 'dharmApaNaH' dharmavyavaharaNahaTTo'yamasmAkam , ato yadatra sambhavati tadeva grahItavyam / RyikadRSTAntazca tatrocyate / yathA kenacit RyikeNa gAndhikApaNe rUpakAn nikSipya bhaNitam-mamaitaiH kiJcid bhANDajAtaM dadyAH / tataH so'nyadA tatrApaNe madya mArgayituM lagnaH / vaNijA proktaH-mamApaNe gandhapaNyameva vyavahiyate, nAsti mama madyam , atastvaM gandhapaNyaM gRhANeti / evamasmAkamapi dharmApaNAd dharma gRhNAtu bhavAn , nAsti draviNajAtam / / 20 ityukte yadi noparamate tataH zaikSeNa pravrajatA yad nikuJjAdiSu pariSThApitaM tadAnIya dIyate / tasyAbhAve yad utsannakhAmikaM kvApi prAsAde kUpe vA AdizabdAd nirdhamanAdiSu vA nidhAnaM tathA zaTitapatitaM yad vAstu-gRhaM tad utkuruTamiveti kRtvA vAstUtkuruTamucyate tatra vA yad nidhAnaM tad avadhijJAnina upalakSaNatvAd dazapUrviprabhRtInAM vA pArthe pRSTvA tataH prAsAdAdisthAnAdAnIya vaidyasya dAtavyam // 1965 // vAstavyavaidyasya dAnavidhimAha batthavya pauNa jAyaNa, dhammAdANaM puNo aNicchaMte / sa ceva hoi jayaNA, rahie pAsAyamAIyA // 1966 // praguNIbhUte glAne vAstavyavaidyo'pi yadi yAcanaM kurute tatastasyApi dharma evAdAnaM-dravyaM tad dAtavyam / "puNo aNicchaMte" ti 'punaH' bhUyo bhUyaH prajJApyamAno'pi yadi dharmAdAnaM necchati 1 ita Arabhya "vijasma va davyasya va." iti 69.73 gAthAyAvadvarttinyo gAthAH cUrNau etatkrameNa vartante-AgaMtu pauNa. gAthA 1965 / uvahimmi paDaga0 gAthA 1967 / kavaDugamAdI gAthA 1969 / vatthavya pauNa0 gAthA 1966 / vitiyapade. mAthA 1968 / bitiyapade, gAthA 1970 / pauNammi ya. gAthA 1971 / vicasva va dacassa0 gAthA 1973 / vizepacUrgoM punaH TIkAnusArI gAthAkramo vartate // 2 yadA bhRti yA bhA0 // 3 tadA mAyane-'paryApaNA' ta re0 kAM0 / / Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mApyagAthAH 1964-69 / prathama uddazaH / 573. tadA pazcAtkRtAdibhirgRhassai rahite saiva prAsAdAdikA yatanA kartavyA yA anantaragAthAyAmabhihitA // 1966 // dvayorapyAgantuka-vAstavyavaidyayorupadhiM yAcatovidhimAha uvAhemmi paDagasADaga, saMvaraNaM vA vi atthuraNagaM vA / dugabhedAdAhiMDaNaM'Nusahi paraliMga haMsAI / / 1967 // 'upadhau' upakaraNe 'paTazATakaH' paridhAnaM 'saMvaraNaM' pracchadapaTaH 'AstaraNa' prastaraNakaM tUlI 5 vA yadyetAni mArgayati tatastathaiva dharmApaNadRSTAntaH kriyate / atha noparamate tato dvika-sAdhuyugaM tallakSaNo yo bhedaH-prakArastena AdizabdAd vRndena vA hiNDitvA paTazATakAdikamutpAdya vaidyasya prayacchanti / atha sarvathaiva na prApyate tato'nuziSTi-dharmakathAdIni prayoktavyAni / tathA'pyanuparataraya paraliGgaM kRtvA haMsAdiprayogeNotpAdya prayacchanti // 1967 // dvitIyapade na dadyAdapi, yata Aha 10 biiyapade kAlagae, desuTThANe va bohigAIsu / asivAI asaIi va, vavahAra'pamANa adasAI // 1968 // "dvitIyapade vaidya glAne vA kAlagate sati vastrAdikaM na dadyAdapi / yadvA bodhikAH-mlecchAsteSAm AdizabdAt paracakrasya vA bhayena 'dezasyotthAne' udvasIbhavane / azive vA AdigrahaNAd durbhikSe rAjadviSTe vA saJjAte sAMte / 'asati vA' sarvathaiva vastrANAmalAbhe vyavahAraH kriyate, 15 vyavahAreNa ca nirjitasya na prayacchanti, vyavahAreNa vA kAraNikairdApyamAnAH pramANahInAni 'adazAkAni' vastrANi darzayanti-asmAkamIdRzAnyeva svAdhInAni anyAni na santi // 1968 // atha draviNajAtaM mArgayati vaidye vidhimAha kavaDDagamAdI naMve. ruppe pIte taheva kevaDie / hiMDaNa aNusaTThAdI, pUiyaliMge tiviha bhedo // 1969. // 20 . kapardakAdayo mArgayitvA tasya dIyante / tAmramayaM vA nANakaM yad vyavahiyate, yathAdakSiNApathe kAkiNI / rUpamayaM vA nANakaM bhavati, yathA-bhillamAle drammaH / pItaM nAma 1degNa, aNusaTTAI vi paraliMge bhA0 // 2 ta0 De0 kAM0 tAM0 vinA'nyatra-ga hiMsAI mo. le0|| 3 'paTakaH' prAvaraNaM 'zATakaH' pari bhA0 / paDagasADagaM 'saMvaraNaM' suMdaraM pAuraNaM 'atthuraNaM' pattharaNaM vA maggaMte taheva dhammAvaNadiTuMto / " iti vizeSacUrNau // 4degSTiAtavyA / tathApyanupa ta. De. kaaN0|| 5 tvA hiMsA bhA0 mo0 le. / "alaMbhe paraliMgeNa vA gihatthaliMgeNa vA haMsAdi. vibhaasaa|" iti cUrNI vizeSacUrNau ca / "asati pariliMgeNa vA gihiliMgeNa vA sNghaayaadivibhaasaa|" iti cUrNipratyantare pAThaH // 6degdapi, katham ? iti ced ucyate-bhA0 // 7 dvitIyapade sa vaidyo glAno vA kAlagataH, dezasya vA utthAne-udvasIbhavane yodhikAH-mlecchAstadbhayena vA dizodizaM palAyitAH, AdizabdAt paracakrAdibhayaparigrahaH, azivaM vA tatra jAtam , AdizabdAd durbhikSaM rAjadviSTaM vA samajani, 'asati vA' sarvathA alabdhe vyavahAraH kriyate bhA0 / "viiyapade 'kAlagae' vejo kAlagao gilANo vA, deso vA uThThio bohiyAdibhaeNaM, bohiyA-mecchA, asivaM vA jAyaM, AdiggahaNeNaM dubhikkhaM rAyaduTuM vA, alabbhamANe yavahAraM kreNti|" cUrNI vizepacUrNau ca / / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakarUpaprakRte sUtram 1 suvarNa tanmayaM vA nANakaM bhavati, yathA-pUrvadeze dInAraH / kevaDiko nAma' yathA tatraiva pUrvadeze ketarAbhidhAno nANakavizeSaH / eteSAmapyutpAdanaM kurvatA saGghATakena vRndena vA hiNDanaM tathaiva kartavyam / alabdhe'nuziSTyAdIni prayoktavyAni / liGgamiti padaM vyAkhyAyate-pUjitam-arcitaM yalliGgaM tatra trividho bhedaH karttavyaH / kimuktaM bhavati ? tasmin deze yat trayANAM khaliGga-gRhiliGga-kuliGgAnAM madhyAt pUjitaM tena liGgena draviNajAtamutpAdayanti vaidya vA prajJApayanti // 1969 // dvitIyapade draviNajAtamapi na dadyAt , katham ? ityAha biiyapade kAlagae, desuTThANe va bohiyAdIsu / asivAdI asaIi va, vavahAra hiraNNagA samaNA // 1970 // dvitIyapade vaiye glAne vA kAlagate sati, dezasya vA bodhikAdibhayenotthAne udvasane, azi10 vAdau vA saJjAte, 'asattAyAM vA' sarvathaivAlAbhe'rthajAtaM vaidyasya na dadyAt / vyavahAre ca samupasthite bruvate--ahiraNyakAH zramaNA bhavantIti tAvat sarvatrApi supratItam , paraM tathApyetenArabdhairasmAbhistadapi draviNajAtaM gaveSayitumArabdham , tato loko bravIti-na varttate ziSTAnAM yatibhyo hiraNyAdi dAtum / yata uktam ___ gRhasthasyAnnadAnena, vAnaprasthasya gorasAt / 15 yatInAM ca hiraNyena, dAtA kharga na gacchati // iti / evaM vyavahAro labhyate // 1970 // atha kalyANakapadaM vyAkhyAnayati pauNammi ya pacchittaM, dijai kallANagaM duveNhaM pi / bUDhe pAyacchitte, pavisaMtI maMDaliM do vi / / 1971 // glAne praguNIbhUte sati 'dvayorapi' glAna-praticarakavargayoH 'kalyANakaM' prAyazcittaM dIyate / 20 ihaivamavizeSeNokte'pi glAnasya paJcakalyANakaM praticarakANAM tvekakalyANakaM dAtavyam , AdezAntareNa vA dvayorapi paJcakalyANakaM mantavyam / sa Aha ca nizIthacUrNikRt 1 yathA pazcimadeze dI mo0 le0 // 2 degTiprabhRtIni pradeg bhA0 // 3 degyanti dvitIyapade draviNajAtamutpAdayanti vaidyaM vA mo0 le0 // 4 dvitIyapade vaidyo glAno vA kAlagataH, dezo vA udvasitaH, vodhikAdInAM vA bhayamudapAdi, azivAdikaM vA samajani, 'asatA vA' sarvathaiva na labdhaM tato na dadyAd / vyavahAre bhA0 // 5 te / tatraivama bhA0 // 6 etadantargataH pAThaH ta0 De. kAM. nAsti // . 7 mo0 le0 vinA'nyatra-kRt-jAhege gilANo pannatto tAhe se paMcakallANagaM dijada, paDiyaragANaM ekkakallANagaM, AdesaMtareNa vA duNha vi paMcakallANaM ti / tato vyUDhe prAyazcitte 'dvAvapi' glAna-praticarakavargoM maNDalIbhojanAdiSu pravizato nAnyathA // 1971 // gatamanuvataneti mUladvAram / atha cAlanAdvAramAha-vijassa va0 gAthA bhaa0|| ___ "pauNassa ya0 gAthA kaMThA / jehiM vetAvacaM kataM tesiM pAesu paDituM 'icchAmo vetAvaccaM' bhaNati / aNuya. taNa tti dAraM gataM / idANI cAlaNa ti dAraM-vejassa va0 gaadhaa||" iti cau~ / ____ "pauNammi ya pacchittaM0 gAhA kaNThyA / gilANassa paDiyarayassa ya paMcakoNagaM dijjai / bUDhe paMcakallA. Nae maMDaliM pavisaMti / jehiM veyAvacaM kayaM tasiM pAde mu paDi 'icchAmo veyAvaccaM' bhaNai // aNuyattaNa ti dAraM gayaM / idANI cAlaNa tti dAraM, tattha gAhA-vejasva 0 gAhA // " iti vizeSacau~ / ___ bhA0 pustake TIkA cUrNI-vizeSacUrNyanusAriNIti cUrNi-vizeSacUrNIvat tasmin "aNuyattaNA u esA." iti 1972 gAthA nAsti // Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1970-75] prathama uddezaH / AdesantareNa vA duNha vi paMcakallANaM ti / / tato vyUDhe prAyazcitte 'dvAvapi' glAna-praticarakavargau bhojanAdimaNDalI pravizataH // 1971 // athopasaMharannAha aNuyattaNA u esA, davve vije ya vaniyA duvihA / itto cAlaNadAraM, vucchaM saMkAmaNaM cubhao // 1972 // glAnaprAyogyadravyaviSayA vaidyaviSayA caiSA dvividhA'nuvartanA varNitA / ita UrdU cAlanAdvAraM saGkrAmaNAdvAraM ca 'ubhayataH' glAnadvayaviSayaM vakSye // 1972 // vijassa va davyassa va, ahA icchaMteM hoi ukkhevo / paMtho ya puvvadiTTho, ArakkhioM puvvabhaNio u|| 1973 // vaidyasya vA 'dravyasya' auSadhAdilakSaNasya vA arthAya yadi glAna icchati grAmAntaraM gantuM tadA 10 tasya 'utkSepaH' cAlanA karttavyA / yadi rAtrau gantavyaM bhavati tadA panthAH pUrvameva dRSTaH kartavyaH / ArakSikazca pUrvameva 'vayaM rAtrau glAnaM gRhItvA gamiSyAmaH, bhavatA caurAdizajhyA na grahItavyAH' iti bhaNitaH kartavya iti // 1973 // athAsyA evaM niyuktigAthAyAH pUrvArddhaM bhAvayati caupAyA tegicchA, iha vijA natthi na vi ya dvvaaiN| 15 amugattha asthi donni vi, jar3a icchasi tattha vaccAmo // 1974 // kvApi kSetre vaidyA auSadhAni vA nai santi tato glAnaM praticarakA bruvIran-cikitsA catuppAdA pUrvoktanItyA bhavati', tatreha kSetre vaidyA na santi nApi ca 'dravyANi' auSadhAdIni atra santi, amukatra grAme nagare vA dve api vidyete, ato yadi tvamicchasi tatastatra vrajAma iti // 1974 // glAnaH pratibhaNati kiM kAhii me vijo, bhattAi akArayaM ihaM majjhaM / tumbhe vi kilesemi ya, amugattha mahaM haraha khippaM // 1975 // AryAH ! yadi nAma atra vaidyo bhavati tataH kiM mamAsau kariSyati ? 1 upalakSaNamidam , tena yadyauSadhAnyapi bhaveyustAnyapi me kiM karipyanti ? >> yato bhaktAdikamakArakaM mameha vidyate, tasmiMzcAkArake yuSmAnapi mudhaiva pariklezayAmi / ( yata uktam- 25 bheSajena vinA vyAdhiH, pathyAdeva nivartate / na tu pathyavihInasya, bheSajAnAM zatairapi // - tato mAmamukatra grAme nagare vA kSipraM 'harata' nayata, yena me tatra bhaktAdi kArakaM syAt / evaMbruvANo'sau grAmAntaraM prati cAlayitavyaH // 1975 // cAlanAyAmeva kAraNAntaramAhasANuppagabhikkhaTTA, khINe duddhAiyANa vA atttthaa| 30 1 eva pUrvArdU bhA0 kAM0 // 2 na bhaveyuH tato bhA0 // 3degti, paramiha kSetre mo0 le0 vinA // 4deg pyati? / kutaH? ityAha-bhaktA bhA0 // 5 // etadantargataH pAThaH mo* le. pustakayoreva // 6 // etadantargataH pAThaH mo0 le0 pustakayoreva // 20 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 abhitaretarA puNa, gorasasiMbhudaya - pittaTThA / / 1976 // nAgaraM glAnaM sAnuprage - pratyUSavelAyAM labhyate yA bhikSA sA sAnupragabhikSA tadarthaM grAmaM nayanti / nagare hi prAya utsUre bhikSA labhyate, tAvatIM ca velAM pratIkSamANasya glAnasya kAlAtikrAntabhojitvena jATharAgnimAndyamupajAyate, ataH sAnuprege - savArameva bhikSA yadrAme labhyate tadarthaM glAno B grAmaM nIyate / nagare vA dugdhAdIni durlabhadravyANi kSINAni atasteSAmarthAya AbhyantarAH-- nagaravAstavyasAdhavo glAnamanyatra nayanti / 'itare punaH' grAmINaglAnaprati carakA glAnasya gorasena - upalakSaNatvAdanyena tAdRzena zleSmajanakadravyeNa simbhaH - zleSmA tasyodayo jAtaH pittaM vA kSubhitamiti paribhAvya tadupazAmakadravyANAmutpAdanArthaM glAnaM nagaraM nayanti || 1976 // Do 576 10 parihINaM taM davvaM, camaDhijaMtaM tu annamanehiM / kAlAikaMteNa ya, vAhI parivaDio tassa / / 1977 // anyAnyaglAnasaGghATakaiH sthApanAkuleSu camaDhyamAnaM sat parikSINaM 'tad dravyaM' glAnaprAyogyam, athavA vaidyena glAnasyopadiSTam -- savArameva bhavatA bhoktavyam; tadAnIM ca nagare na labhyate tatastena kAlAtikrAntena tasya vyAdhiH suSThutaraM parivarddhitaH // 1977 // evamAdIni kAraNAni vijJAya te parasparaM bhaNanti - 15 athavA nAgaraglAnacAlanAyAmidaM kAraNam ukkhippaU gilANo, annaM gAmaM vayaM tu nehAmo / neUNa annagAmaM, savvapayatteNa kAyavvaM / / 1978 / / utkSipyatAM glAnaH, yatastamanyaM grAmaM vayaM neSyAma ityekavAkyatayA nizcitya savArameva tairni - rgantavyam / yataH pratyuSasi zItalAyAM velAyAM nIyamAno glAno na paritApyate / kiJcapratyuSasi hatA mArgAH, parihAsahatAH striyaH / mandabIjaM hataM kSetraM, hataM sainyamanAyakam // tato nItvA glAnamanyaM grAmaM sarvaprayatnena praticaraNaM karttavyamiti // 1978 // gataM cAlanAdvAram / atha saGkrAmaNAdvAramAha so nijaI gilANa, aMtara sammelaNA ya saMchobho / neUNa annagAmaM, savvapayatteNa kAyavvaM / / 1979 // evamutkSipya yaM grAmaM 'saH' nAgaraglAno nIyate tato grAmAdanyo glAno nagaramAnIyamAno'sti teSAmubhayeSAmapi sAdhUnAm 'antarA' apAntarAle sammilanA bhavati tataH parasparaM vandanaM kRtvA nirAbAdhaM pRSTvA glAnayoH 'saMchomaM' saGkrAmaNaM kurvanti, nAgarA grAmINaglAnaM gRhNanti grAmINAstu nAgaraglAnamityuktaM bhavati / nItvA cAnyaM grAmaM sarvaprayatnena praticaraNamubhayairapi karttavyam 30 // 1979 // kiM punarabhidhAya te glAnasaGkrAmaNAM kurvanti ? iti ucyate--- jArisa davve icchaha, amhe muttUNa te na labbhahiha / 20 25 1 pragabhikSArtha grAmaM nIyate bhA0 // 2etadantargataH pAThaH mo0 le0 pustakayoreva // 3 yAM sukhenaiva mArgo bhUyAnatilaGghayate / uktaM ca- pratyu bhA0 // 4 degyate tatasteSA bhA0 // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 577 bhASyagAthAH 1976-85] prathama uddezaH / iyare vi bhaNaMtevaM, niyattimo neha atarate // 1980 // nAgarA grAmeyakAn bruvate--'yAdRzAni' tikta-kaTukAdIni dravyANi glAnArthamicchata 'tAni' tAdRzAni asmAn 'muktvA' vinA na lapsyadhve / 'itare'pi' grAmeyakA nAgarAn evaM bhaNantiyUyamasmAbhirvinA dugdhAdIni na lapsyadhve / tataste dvaye'pi parasparamabhidadhati-yadyevaM tato nivartAmahe, yUyamamum 'atarantaM' glAnaM nayata, vayaM yuSmadIyaM nayAma iti // 1980 // 5 evaM saGkrAmaNAM kRtvA tatra ca grAme nagare vA nItvA sarvaprayatnena praticaraNA vidheyA / na punarnirdharmatayetthaM cintanIyaM bhaNanIyaM vA devA huNe pasannA, jaM mukkA tassa Ne kayaMtassa / / so hu aitikkharoso, ahigaM vAvAraNAsIlo // 1981 // teNeva sAiyA mo, eyassa vi jIviyammi saMdeho / 10 pauNo vi na esa'mhaM, te vi karijA na va karijA // 1982 // _ 'huH' avadhAraNe, nUnaM "Ne" asmAkaM devAH prasannAH yad muktA vayaM tasmAt kRtAntAt , gAthAyAM paJcamyarthe SaSThI / iha kRtAntazabdena kRtaM-niSpAditaM bahvapi kAryamantaM nayatIti vyutpattyA kRtaghna ucyate, yadvA kRtAntaH-yamastattulyatvAdasAvapi kRtAntaH / ata evAha-sa hi 'atitIkSNaroSaH' punaH punA roSaNazIlo dIrgharoSI vetyarthaH / 'adhikam' atyartha 'vyApAraNAzIla:' 15 kRtAkRteSu kAryeSu bhUyo bhUyo niyuGkte / yadvA tenaiva glAnena 'sAditAH' khedaM prApitA vayamato'sya kartuM na zaknumaH / athavA etasyApi jIvite sandehastataH kiM nirarthakamAtmAnaM pariklezayAmaH ?, praguNIbhUto'pi caiSa nAsmAkaM bhaviSyati, te'pyasmadIyasya kuryurvA na vA, ato vayamapi na kurmahe / evamAdIni bruvANAnAM teSAM nirdharmANAmAcAryeNa zikSA dAtavyA na tUpekSA vidheyA // 1981 // 1982 // yata Aha 20 jo u uvehaM kujA, Ayario keNaI pamAdeNaM / ArovaNA u tassA, kAyavvA putvaniddiTThA // 1983 // 'yastu' yaH punarAcAryaH kenApi pramAdena pramattaH sannupekSAM kuryAt tasyAropaNA pUrvanirdiSTA kartavyA, catvAro gurava ityarthaH // 1983 // athaveyamAropaNA uveha'ppattiya paritAvaNa mahaya muccha kiccha kaalge| cattAri cha ca lahu-guru, chaio mUlaM taha dugaM ca // 1984 // yo glAnasyopekSAM karoti tasya catvAro gurukAH / upekSAyAM kRtAyAM yadyaprItikaM glAnasya jAyate tato'pi catvAro guravaH / anAgADhaparitApe caturlaghu / AgADhaparitApe caturguru / mahAduHkhe SaDlaghu / mUrchAyAM SaDguru / kRcchprANe cchedaH / kRcchocchvAse mUlam / samavahate'navasthApyam / kAlagate pArAJcikam // 1984 // uvehobhAsaNa paritAvaNa mahaya muccha kiccha kAlagae / cattAri cha ca lahu-guru, cheo mUlaM taha dugaM ca // 1985 // upekSAyAM sa glAnaH svayameva gatvA gRhasthAnavabhASate catvAro laghavaH / tasya tatra gacchataH 30 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 zIta-vAtA-''tapaiH parizrameNa vA'nAgADhaparitApanAdIni jAyante tataH prAyazcittamanantaragAthokta nItyA draSTavyam || 1985 // 5 uvehobhAsaNa ThevaNe, paritAvaNa mahaya muccha kiccha kAlagae / cacAri chacca lahu-guru, chedo mUlaM taha dugaM ca // 1986 / / upekSAyAM glAno bhakta-pAnamauSadhaM vA avabhASaNenotpAdya sthApayati na zaknomyahaM dine dine paryaTituM tatazcatvAro guravaH / tena parivAsitena zItalatvAd anAgADhaparitApanAdInyupajAyante prAyazcittayojanA prAgvat // 1986 // 10 15 20 578 uveobhAsaNa karaNe, paritAvaNa mahaya muccha kiccha kAlagae / cattAri cha cca lahu-guru, chedo mUlaM taha dugaM ca // / 1987 // upekSAyAM kRtAyAM yadi glAno'vabhApya svayamevauSadhAdikaM karoti gRhasthairvA kArayati tadA catvAro guravaH / svayaMkurvatazcikitsAdyanabhijJairgRhasthairvA cikitsAM kArayato'nAgADhaparitApAdIni bhavanti / zeSaM prAgvat // 1987 // 1 antra ohANe, saliMgapaDisevaNaM nivArite / gurugA anivArite, carimaM mUlaM ca jaM jattha / / 1988 // apratijAgarito glAno yadi nirvedena vaihAyasaM maraNamabhyupagacchati tatasteSAmapratijAgaraatri 'caramaM' pArAJcikam / atha ' avadhAvanam' utpatrajanaM karoti tato mUlam / khaliGgasthito yadyakalpyapratisevanAM karoti tatazcaturgurukAH / yadi taM tathA pratisevamAnaM nivArayati tadApi caturgurukAH / atha na nivArayati tato yad yatra aprAzuke'neSaNIye vA gRhyamANe prAyazcittaM tat tatra prApnoti // 1988 // atha nirddharmA yeSu sthAneSu glAnaM tyajet tAnyAha - saMviggA gIyatthA saMviggA khalu taheva gIyatthA / saMviggamasaMviggA, navaraM puNa te agIyatthA / / 1989 / / saMvigga saMjaIo, gIyatthA khalu taheva'gIyatthA / gIyattha agIyatthA, navaraM puNa tA asaMviggA || 1990 // saMyatAzcaturddhA, tadyathA-- saMvignA gItArthAH 1 asaMvignA gItArthAH 2 saMvidmA agItArthAH 3 25 asaMvignA agItArthAzva 4 iti / saMyatyo'pi caturvidhAH, tadyathA - saMvignA gItArthAH 1 saMvignA agItArthAH 2 asaMvimA gItArthAH 3 asaMvidmA agItArthAH 4 || 1989 || 1990 // eteSvaSTasu sthAneSu glAnaM parityajataH prAyazcittamAha cauro lahugA gurugA, chammAsA hoMti lahuga gurugA ya / chedo mUlaM ca tahA, aNavaTuppo ya pAraMcI // / 1991 // 30 prathame sthAne glAnaM parityajati catvAro laghukAH / dvitIye catvAro gurukAH / tRtIye SaNmAsA laghavaH / caturthe SaNmAsA guravaH / paJcame cchedaH / SaSThe mUlam / saptame'navasthApyaH / aSTame pArAviko bhavati // / 1991 // yadi vA 1 etadamtargataH pAThaH bhA0 nAsti // Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 1986-98] prathama uddezaH / maMvigga nIyavAsI, kusIla osanna taha ya pAsatthA / saMsattA viMTAyA, ahachaMdA ceva aTThamagA // 1992 // saMvimAH 1 nityavAsinaH 2 kuzIlAH 3 avasannAH 4 pArzvasthAH 5 saMsaktAH 6 veNThakAH 7 yathAcchandAzcaivASTamAH 8 // 1992 // eteSu parityajato yathAsaGkhyamidaM prAyazcittam cauro lahugA gurugA, chammAsA hoti lahuga gurugA y| 5 chedo mUlaM ca tahA, aNavaTuppo ya pAraMcI // 1993 / / catvAro laghukAH 1 catvAro gurukAH 2 SaNmAsA laghukAH 3 SaNmAsA gurukAH 4 chedaH 5 mUlaM ca tathA 6 anavasthApyazca 7 pArAJcikaH 8 // 1993 // athavA saMviggA sijAtara, sAvaga taha daMsaNe ahAbhadde / dANe saDDI paratitthige ya paratitthigI ceva // 1994 // 10 'saMvimAH' pratItAH 1 'zayyAtaraH' pratizrayadAtA 2 'zrAvakaH' gRhItANuvrataH 3 darzanasampannaH-aviratasamyagdRSTiH 4 'yathAbhadrakaH' zAsanabahumAnavAn 5 'dAnazrAddhikaH' dAnaruciH 6 'paratIrthikaH' zAkyAdipuruSaH 7 'paratIrthikI' zAkyAdipASaNDinI 8 // 1994 // eteSu parityajato yathAkramamidaM prAyazcittam - cauro lahugA gurugA, chammAsA hoti lahuga gurugA ya / 10 chedo mUlaM ca tahA, aNavaThThappo ya pAraMcI // 1995 // uktArthA // 1995 // atha kSetrataH prAyazcittamAha uvassaya nivesaNa sAhI, gAmamajjhe ya gAmadAre ya / ujANe sImAe, sImamaikkAmaittANaM // 1996 // cauro lahugA gurugA, chammAsA hoMti lahuga gurugA ya / 20 chedo mUlaM ca tahA, aNavaThThappo ya pAraMcI // 1997 // kSetrAntara saGkrAmannupAzraye glAnaM parityajya yadi gacchati tadA catvAro laghukAH / upAzrayAniSkAzya nivezanaM yAvadAnIya pariharati catvAro gurukAH / sAhikAyAM SaNmAsA laghavaH / grAmamadhye SaNmAsA guravaH / grAmadvAre cchedaH / udyAne mUlam / grAmasImani pariSThApayati anavasthApyam / svagrAmasImAnamatikAmya parityajan pArAJcika iti / yata evamato na parityajanIyaH 25 // 1996 // 1997 // kiyantaM punaH kAlamavazyaM praticaraNIyaH ? ucyate chammAse Ayario, gilANa pariyaTTaI payatteNaM / / jAhe na saMtharejA, kulassa u nivedaNaM kujA // 1998 // yena sa glAnaH pratrAjito yasya vA upasampadaM pratipannaH sa AcAryaH sUtrArthapauruSIpradAnamapi parihRtya prayatnena SaNmAsAn glAnaM 'parivartayati' praticarati / yadA SaTkhapi mAseSu pUrNeSu sa glAnaH 30 'na saMstaret' na praguNIbhavet , yadvA AcArya eva svayamanyAbhirgaNacintAbhirna saMstaret tataH 'kulasya nivedanaM kuryAt' kulasamavAyaM kRtvA tasya samarpayedityarthaH // 1998 // tataH saMvaccharANi tini ya, kulaM pi pariyaI payatteNaM / Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 580 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram ? jAhe na saMtharijA, gaNassa u nivedaNaM kujA // 1999 // trIn saMvatsarAn kulamapi prAyogyabhakta-pAnauSadhAdibhiH prayatnena parivarttayati / tatastriSu varSeSu pUrNeSu yadA na saMstaret tadA gaNasya nivedanaM kuryAt // 1999 // tataH saMvaccharaM gaNo vI, gilANa pariyaTTaI payatteNaM / jAhe na saMthariz2A, saMghassa niveyaNaM kujA // 2000 // ekaM saMvatsaraM yAvad gaNo'pi glAnaM mahatA prayatnena parivartayati / tato yadA na saMstaret tataH saGghasya nivedanaM kuryAt / tataH saGgho yAvajjIvaM taM sarvaprayatnena parivartayati // 2000 / / gAthAtrayoktamarthamekagAthayA saMgRhya pratipAdayati chammAse Ayario, kulaM tu saMvaccharAi~ tinni bhave / saMvaccharaM gaNo vI, jAvajIvAya saMgho u // 2001 // vyAkhyAtArthA // 2001 // etacca yo bhaktavivekaM kartuM na zaknoti tamuddizya draSTavyam / yastu bhaktavivekaM kartuM zaknoti tenASTAdaza mAsAn yAvat prathamatazcikitsA kArayitavyA, viratisahitasya jIvitasya punaH saMsAre durApatvAt / tataH paraM yadi na praguNIbhavati tato bhaktavivekaH karttavya iti / AgADhe kAraNa15 jAte saJjAte sati glAnasya vaiyAvRttyaM na kuryAdapi parityajed vA glAnam / kiM punastat kAraNajAtam ? iti ucyate asive omoyarie, rAyaDuDhe bhaye va gelanne / [da.ni.73] eehi kAraNehiM, ahavA vi kule gaNe saMghe // 2002 // azive samutpanne sati glAnaM parityajed na ca prAyazcittamApnuyAt / evam / avamaudarye 20 rAjadviSTe 'bhaye vA' zarIrastenasamutthe "gelane" tti sarvo vA gaccho glAnIbhUta ityataH kasya kaH praticaraNaM karotu ? etaiH kAraNaiH, athavA kulasya gaNasya saGghasya vA samarpite glAne khayamakurvannapi zuddhaH / parityajane tviyaM yatanA-azive samutpanne dezAntaraM saGkrAman glAnamanyeSAM pratibandhasthitAnAM sAdhUnAmarpayati, teSAmabhAve zayyAtarAdInAM samIpe sAdharmikasthalISu vA deva kulikeSu vA nikSipanti / evamavamaudarye bhaye ca draSTavyam / rAjadviSTe yokasya gacchasya 25 pradveSamApanno rAjA tato'nyeSAM sAdhUnAM samarpayanti, atha sarveSAmapi pradviSTastataH zrAvakAdiSu nikSipya vrajanti / utsargataH punaretairapi kAraNairna nikSipanti kintu skandhe nyasya vahantIti // 2002 // Aha ca eehiM kAraNehi, taha vi vahaMtI na ceva chaDDiMti / asahU vA uvagaraNaM, chaDiMti na ceva u gilANaM // 2003 // 30 etaiH kAraNairyadyapi glAno nikSeptuM kalpate tathApi vahanti naiva parityajyanti / atha 'asahiSNavaH' voDhumasamarthAH tata upakaraNaM parityajanti naiva glAnam // 2003 // ahavA vi so bhaNejA, chaDDeu mamaM tu gacchahA tunbhe| 1 etadantargataH pAThaH mo0 le0 pustakayoreva // 2 degnareteSvapi kAraNeSu na nideg bhA0 // Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 581 bhASyagAthAH 1999-2009] prathama uddezaH / hou tti bhaNiya gurugA, iNamannA AvaI biiyA // 2004 // athavA sa glAno bhaNet-mAM 'chardayitvA' parityajya yUyaM gacchata / evamukta yadi ko'pi sAdhu: 'bhavatvevam' iti bhaNati tadA tasya catvAro gurukAH / 'iyaM' vakSyamANalakSaNA prakArAntareNa 'anyA' dvitIyA Apaducyate // 2004 // tAmevAha paccaMtamilakkhesuM, bohiyateNesu vA vi pddiesu| jaNavaya-desaviNAse, nagaraviNAse ya ghorammi // 2005 // baMdhujaNavippaoge, amAyaputte vi vaTTamANammi / taha vi gilANa suvihiyA, vacaMti vahaMtagA sAhU // 2006 // pratyantAH-pratyantadezavAsino ye mlecchAsteSu tathA bodhikastenA nAma-ye mAnuSANi haranti teSu vA patiteSu satsu yo janapaidasya-magadhAdeH dezasya vA-tadekadezabhUtasya vinAzaH-vidhvaMsasta-10 smin , tathA nagaravinAze ca 'ghore' raudre upasthite, bandhujanAnAM-khajJAtilokAnAM maraNabhayAtirekAt palAyamAnAnAM yaH parasparaM viprayogastasmin , kathambhUte ? 'amAtAputre' svakhajIvitarakSaNAkSaNikatayA yatra mAtA putraM na smarati putro'pi mAtaraM na smarati tadamAtAputram "mayUravyaMsaketyAdayaH" [ siddha0 3-1-116 ] iti samAsaH tasminnapi vartamAne ye 'suvihitAH' zobhanavihitAnuSThAnAste tathApi glAnaM vahanto vrajanti na punaH parityajanti // 2005 // 2006 // 15 tato'sau glAnaH prAha tAreha tAva bhaMte !, appANaM kiM maellayaM vahaha / egAlaMbaNadoseNa mA hu savve viNassihiha / 2007 // tArayata tAva bha'danta ! yUyamAtmAnamasmAdapArAdApatpArAvArAt , kiM mAM mRtamiva mRtam-adyazvInamRtyusambhavatayA zabaprAyaM vahata ? / api ca 'ekAlambanadoSeNa madIyameva yadekamAlambanaM tadeva 20 bahUnAM vinAzakAraNatayA doSastena mA yUyaM sarve vinaGkhyatha // 2007 // evaM ca bhaNiyamette, AyariyA nANa-caraNasaMpannA / acavalamaNaliya hitayaM, saMtANakAra vaimudAsI // 2008 // evaM ca glAnena bhaNitamAtre sati AcAryAH 'jJAna-caraNasampannAH' saMvignagItArtha iti bhAvaH 'acapalAm' atvaritAM tvarAkAraNasya maraNabhayasyAbhAvAt 'analIkAM' satyAM sadbhAvasAratvAt 25 'hitAm' anukUlAM pariNAmasundaratvAt 'santrANakarIM' ArttajanaparitrANakAriNIM vAcamudAhRtavantaH // 2008 // katham ? ityAha savvajagajIvahiyaM, sAhuM na jahAmoM esa dhammo the / jati ya jahAmo sAhuM, jIviyamitteNa kiM amhaM // 2009 // sarvasmin jagati ye jIvAH-trasa-sthAvarabhedabhinnAsteSAmabhayadAyakatayA hitaM sarvajagajjIva-30 1degmANA 'anyA' bhA0 // 2degpadaH-magadhAdiH dezaH-tadvayavastayoH vinA bhA0 // 3 bhagavantaH! AtmAnamassAdApadarNavAt , kiM bhA0 // 4 satrANaM-paritrANaM rakSaNamityeko. 'rthaH tatkarI-tatkAriNI vAcadeg bhA0 // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 hitaM sAdhu 'na prajahimaH' na parityajAmaH, eSo'smAkaM 'dharmaH' samAcAraH / yadi ca sAdhu prajahImastataH kimasmAkaM 'jIvitamAtreNa' sadAcArajIvitavikalena bahiHprANadhAraNamAtreNa prayojanam ? na kiJcidityarthaH // 2009 // taM vayaNaM hiya madhuraM, AsAsaMkurasamubbhavaM synno| samaNavaragaMdhahatthI, vei gilANaM parivahaMto // 2010 // 'tad evaMvidhaM vacanaM 'hitaM' pariNAmapathyaM madhuraM' zrotra-manasAM pralhAdakaM tathA''zvAsa evAGkaraH-prarohastasya samudbhavaH-utpattiryasmAt tad AzvAsAGkarasamudbhavam , glAnasyAzvAsaprarohabIjamiti bhAvaH, svajana iva svajanaH sa AcArya: 'zramaNavaragandhahastI' yathA hi gandhahastI gaja kalabhAnAM yUthAdhipatyapadamudrahamAno girikandarAdiviSamadurgepvapi patito na tatparityAgaM karoti, 10 evamayamapi gaNadharapadamanupAlayan viSamadazAyAmapi zramaNavarAnna parityajatIti zramaNavaragandhahastItyucyate, sa glAnaM 'parivahan' parivartayannevamanantaroktaM bravIti / / 2010 // tata itthaM tadIyavacanaM zrutvA samIpavartinAmagAriNAmitthaM sthirIkaraNamupajAyate jai saMjamo jai tavo, daDhamittittaM jahuttakArittaM / jai baMbhaM jai soyaM, eesu paraM na annesuM / 2011 // 15 yadi 'saMyamaH' paJcAzravaviramaNAdirUpo yadi 'tapaH' anazanAdirUpaM 'dRDhamaitrIkatvaM' nizcala sauhRdaM 'yathoktakAritvaM' bhagavadAjJArAdhakatvaM yadi 'brahma' aSTAdazabhedabhinnaM brahmacarya yadi 'zaucaM' nirupalepatA sadbhAvasAratA vA, etAni yadi parameteSveva sAdhupu prApyante 'nAnyeSu' zAkyAdiparatIrthikeSu, teSAmevaMvidhasya glAnapraticaraNavidherabhAvAt // 2011 // itthaM tAvad viSamAyAmapi dazAyAM glAno na parityaktavya ityuktam / athAtyantike bhaye 20 tamaparityajatAM yadi sarveSAmapi vinAza upaDhaukate tataH ko vidhiH ? ityAha acAgADhe va siyA, nikkhitto jai vi hoja jynnaae| taha viu doNha vi dhammo, rijubhAvavicAriNo jeNaM // 2012 // 'atyAgADhe' pratyantamlecchAdibhaye, vAzabdaH pAtanAyAm , sA ca prAgeva kRtA, 'syAt' kadAcid yatanayA niSpratyapAye pradeze yadyapyasau glAno nikSipto bhavet tathApi 'dvayorapi' 25 glAna-praticarakavargayoH 'dharmaH' "sarva vAkyaM sAvadhAraNaM bhavati" iti nyAyAd dharma eva mntvyH| kutaH ? ityAha--'yena' kAraNena dvAvapi tau RjuH-akuTilo mokSaM prati praguNo yo bhAvaHpariNAmastatra vicarituM zIlamanayoriti RjubhAvavicAriNau, 2 aMzaThapariNAmayuktAviti bhAvaH // 2012 // tatazca patto jaso ya viulo, micchatta virAhaNA ya parihariyA / 30 sAhammiyavacchallaM, uvasaMte taM vimaggaMti // 2013 // tairAcAryaH sAdhubhizca tAdRze'pi bhaye sahasaiva glAnamaparityajadbhiH 'vipulaM' digvidikpracAri yazaH prAptam / gAthAyAM puMstvanirdezaH prAkRtatvAt , evamanyatrApi yathAyogaM liGgavyatyayo mantavyaH / 1-22etadantargataH pAThaH mo0 le0 pustakayoreva // Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 583 bhApyagAthAH 2010-16] prathama uddezaH / tathA 'mithyAtvaM' tatparityAgasamutthamanyeSI gRhasthAnAM glAnasya vA mithyAdarzanagamanaM tat parihRtaM bhavati / virAdhanA ca glAnasya sahAyavirahitasya saMyamA-''tmaviSayA sA ca parihRtA / sAdharmikavAtsalyaM cAnupAlitaM bhavati / yadA ca tadatyAgADhaM bhayamupazAntaM bhavati tadA 'ta' glAnaM 'vimArgayanti' zodhayantItyarthaH // 2013 // gataM glAnadvAram / atha gacchapratibaddhayathAlandikadvAramAha paDibaddhe ko doso, AgamaNegANiyassa vAsAsu / __ muya-saMghayaNAdIo, mo ceva gamo niravaseso // 2014 // prativandhanaM pratibaddhaM gacchaprativaddha ityarthaH tatra kAraNaM yathAlandikAnAM vaktavyam / "ko doso" tti ko nAma doSo bhavati yat te yathAlandikA AcAryAdhiSThite kSetre na tiSThanti ? / "AgamaNegANiyamsa" ti yadyAcAryAH vayaM kSetrabahirgantuM na zaknuvanti tata ekAkino yathAla-10 ndikasyAgamanaM - gurUNAM samIpe / bhavati / "vAsAsu" ti varSAsu upayogaM dattvA yadi jAnAti varSa na patiSyati tata Agacchati ra yathAlandiko gurusamIpe, >> anyathA tu neti / zruta-saMhananAdikastu gamaH sa eva niravazeSo vaktavyaH yo jinakalpikAnAm , yastu vizeSaH sa prAgevoktaH / / 2014 // atha pratibaddhapadaM vyAkhyAti suttattha sAvasese, paDibaMdho tesimo bhave kppo| Ayarie kikammaM, aMtara bahiyA va vasahIe // 2015 // sUtrasyArthastairgRhItaH paramadyApi 'sAvazeSaH' na sampUrNaH eSa teSAM gacchaviSayaH prativandho draSTavyaH / teSAM ca 'ayaM' vakSyamANaH kalpaH, yathA-AcAryasyaiva 'kRtikarma' vandanakaM tairdAtavyaM nAnyeSAM sAdhUnAm / tathA yadyAcAryoM na zaknoti gantuM tato'ntarA vA grAmasya bahirvA vasatau yathAlandikasya vAcanAM dadAti / etaduttaratra bhAvayiSyate // 2015 // atha ko doSa iti 20 dvAram / ziSyaH pRcchati--yadyAcAryAdhiSThite kSetre te tiSTheyustataH ko doSaH syAt ! ucyate namaNaM puvvabbhAsA, aNamaNe dussIla thappagAsaMkA / AyaTTa kukkuDa ti ya, vAto loge ThiI ceva // 2016 // __yathAlandikAnAM na vartate AcArya muktvA anyasya sAghoH praNAmaM kartum , tathAkalpatvAt / tataste kSetrAntastiSThantaH pUrvAbhyAsAd 'namanaM' praNAma sAdhUnAM kuryuH / gacchavAsinazca yathAla-25 ndikAn vandante, te punaryathAlandikAstAn bhUyo na prativandante, tatasteSAmanamane loko brUyA. t-'duHzIlAH' zailastambhakalpA amI, yenAnyeSAmityaM vandamAnAnAmapi na prativandanaM prayacchanti, na vA kamapyAlApaM kurvanti / gacchavAsiSu vA lokasya sthApyakAzakA bhavati, avazyaM sthApyAH-duHzIlatvAdavandanIyAH kRtA amI, anyathA kathaM na prativanyante , AtmArthikA vA amI yenAprativandamAnAnapi vandante, 'kautkuTikA vA' mAtRsthAnakAriNo'mI lokapaktinimi- 30 camitthaM vandante / evaM loke vAda upajAyate / etaiH kAraNaiH kSetrabahiste yathAlandikAkhiSThanti / api ca 'sthitireva' kalpa evAyamamISAm , yat kSetrAbhyantare na tiSThanti // 2016 // . 1degSAM tasya vA mithyA mo* le* vinA // 2-3 - etadantargataH pAThaH mo* * pukhamyorena / - Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 584 athAmISAmeva kalpamAha donivi dAuM gamaNaM, dhAraNakusalassa khettabahi deha | kiikamma colapaTTe, ovaggahiyA nisijA ya || 2017 // AcAryaH sUtrArtha pauruSyau dve api gacchvAsinAM dattvA yathAlandikAnAM samIpe gamanaM karoti / 5 gatvA ca tatra teSAmarthaM kathayati / athAcAryo na zaknoti tatra gantuM tato yasteSAM yathAlandikAnAM madhye dhAraNAkuzala:- avadhAraNAzaktimAn sa kSetravahirantarA pallikAyAH pratyAsanne bhUbhAge samAyAti, tatra ca gatvA AcAryastasyArthaM dadAti / sa ca zrutabhaktihetorAcAryANAM 'kRtikarma' vandanakaM dattvA colapaTTakadvitIya aupagrahikyAM niSadyAyAmupaviSTazcArthaM zRNoti // 2017 // atha "dona vi dAraM gamaNaM" ityapavadannAha - atthaM do va adAeM, vaccai vAyAvara va aneNaM / evaM tA uDubaddhe, vAsAsu ya kAumuvaogaM || 2018 // yadyAcAryo dve api pauruSyau dattvA gantuM na zaknoti tato'rthamadattvA, tathApyazaktau 'dvAvapi ' sUtrArthAvadattvA vrajati, anyena vA ziSyeNa svaziSyAn 'vAcayati' vAcanAM dApayati / athAcAryastatra gantumazaktastato yathAlandika ekaH sUrisamIpamAyAti / evaM tAvad Rtubaddhe draSTa16 vyam / varSAsu cazabdaH punararthe varSAsu punarayaM vizeSaH -- ' upayogaM kRtvA ' 'kiM varSaM patiSyati na vA ?' iti vimRzya yadi jAnAti patiSyati tato nAcAryANAM samIpamAyAti, 1 aMtha jAnAti na patiSyati tataH samAyAti || 2018 || atha guravastatra gatAH kathaM samuddizanti : ityAhasaMghADo maggeNaM, bhattaM pANaM ca nei u gurUNaM / rAvA, to aMtarapallie ei // / 2019 // saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 25 20 'gurUNAM ' yathAlandikasamIpamupagatAnAM yogyaM bhaktaM pAnaM ca gRhItvA saGghATaka : 'mArgeNa ' pRSThato gatvA tatra nayati / atha yAvatA kAlena yathAlandikAnAmupAzrayaM guravo vrajanti tAvatA ' atyuSNam' atIvAtapazcaTati 'sthavirA vA' vArddhakavayaH prAptAste AcAryAstato'ntara pallikAyAmeko yathAlandiko dhAraNAsampannaH samAyAti / tatra guravo'pi gatvA tasya vAcanAM dattvA saGghATakenAnItaM bhakta - pAnaM samuddizya sandhyAsamaye mUlakSetramAyAnti // 2019 // athAntarapallimapi gantumasamarthA guravastataH kim ? ityAha aMtara paDivasabhe vA, biiyaMtara bAhi vasabhagAmassa / annavasahIeN tIe, aparIbhogammi vAei || 2020 // antarapallikA-prativRSabhagrAmayoH 'antarA' apAntarAle gatvA yathAlandikaM vAcayati / tatra gantumazaktau prativRSabhazrAme / atha tatrApi gantuM na zaknoti tataH " biiyaMtara " ci dvitIyaM30 prativRSabha-mUlakSetrayorapAntarAlalakSaNaM yadantaraM tatra gatvA vAcanAM prayacchati / tatrApi gamanAzaktau 'vRSabhagrAmasya' mUlakSetrasya bahirvijane pradeze gatvA vAcayati / yadi tatrApi gantuM na prabhaviSNustato mUlakSetra evAnyasyAM vasatau / tatrApi gantumazaktau tasyAmeva mUlavasatAvaparibho - 1 etadantargataH pAThaH bhA0 pustaka eva vartate // Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2017-25] prathama uddezaH / 585 gye'vakAze vAcayati // 2020 // tatra ceyaM sAmAcArI tassa jaI kiikammaM, kariti so puNa na tesi pakarei / jA paDhai tAva guruNo, karei na karei u pareNaM // 2021 // 'tasya' yathAlandikasya 'yatayaH' gacchavAsinaH sAdhavaH kRtikarma kurvanti, 'sa punaH' yathAlandikaH 'teSAM' gacchavAsinAM paryAyajyeSThAnAmapi kRtikarma na karoti / yAvacca 'paThati' arthaze-5 pamadhIte gurorapi tAvadeva karoti, paratastu na karoti, tathAkalpatvAt // 2021 // amISAmeva mAsakalpavidhimAha___eko vA saviyAro, havaMta'hAlaMdiyANa cha ggaamaa| mAso vibhajamANo, paNageNa u nihio hoi // 2022 // yadi gurvadhiSThitamUlakSetrasya bahireko grAmaH 'savicAraH' savistaro vrtte| sa Iha vicArazabdena 10 vistAra ucyate, tataH saha vicAreNa varttate yaH sa savicAro vistIrNa ityarthaH / / __ Aha ca cUrNikRt-saviyAro tti vitthinno / tatastasmin grAme SaD vIthIH parikalpya yathAlandikA ekaikasyAM vIthyAM paJca paJca divasAn bhikSAmaTanti, tasyAmeva ca vIthyAM vasatimapi gRhNanti / evaM prativIthyAM "paNageNa" rAtrindivapaJcakena mAso vibhajyamAnaH san SabhirahorAtrapaJcakaiH niSThitaH' sampUrNo bhavati / atha nAsti 15 vistIrNo grAmastataH "havaMta'hAlaMdiyANa cha ggAmA" iti mUlakSetrapArthato ye laghutarAH SaD grAmA bhavanti teSu pratyekaM paJca paJca divasAn paryaTatAM yathAlandikAnAM tathaiva SabhirahorAtrapaJcakairmAsaH paripUrNo bhavatIti // 2022 // gataM gacchapratibaddhayathAlandikadvAram / athopari doSA apavAdazceti dvAradvayamAha mAsassuvariM vasatI, pAyacchittaM ca hoMti dosA y| biiyapadaM ca gilANe, vasahI bhikkhaM ca jayaNAe // 2023 // mAsasya upalakSaNatvAt caturNoM vA mAsAnAmupari yadi vasati tadA prAyazcittaM doSAzca bhavanti / dvitIyapadaM ca 'glAne' glAnArtham upalakSaNatvAdazivAdibhizca kAraNairmAsasyorddhamapyavasthAnalakSaNaM bhavati / tatra ca vasatibhaikSaM ca yatanayA grahItavyam // 2023 // athainAmeva niyuktigAthAM vivarISuH prAyazcittApattisthAnAni tAvadAha parisADimaparisADI, saMthArA''hAra duviha uvahimmi / Dagalaga-sarakkha-mallaga-mattagamAdINa pacchittaM // 2024 // ovAse saMthAre, vIyAruccAra vasahi gAme ya / mAsa-caummAsAdhigavasamANe hoimA sohI // 2025 // saMstArako dvidhA-parizATI aparizATI ceN| parizATI-tRNamayaH sa parizaTati-utpAThya-30 4 etadantargataH pAThaH mo0 le. pustakayoreva // 2 mo0 le. vinA'nyatra-athainAmeva vivarISuH ta. De. kA0 / athaitadApattisthAnAni pratipAdayati-pari bhA0 // 3 mo0 le. vinAsnyatra-ca / yasya paribhujyamAnasya kizcit tadantargataM tRNAdi parizaTati sa parizATItRNamayaH saMstArakaH, tadvipadeg bhA0 // 4 // etadantargataH pAThaH ta* De* kAM* naasti.|| Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 1 mAnaH sannavazyaM vizIryate iti vyutpatteH, tadviparIto - aparizATI phalakAdirUpaH / evaM dvividhamapi saMstArakaM yatra mAsakalpaM varSAvAsaM vA kRtavAn tatraiva grAmAdau gRhNataH / evamAhAramapi teSveva kuleSu gRhNataH / aughikaupagrahikabhedAd dvividho ya upadhistasmi~zca tatraiva gRhyamANe / tathA DagalakAni-putaproJchanaleSTukAH sarajaskaH - kSAraH malleka - mAtra ke pratIte teSAmAdizabdAt kASTha5 kiliJcAdInAM ca tatraiva grahaNe prAyazcittaM vakSyamANalakSaNaM bhavati // 2024 // tathA 'avakAzaH' pratizrayaikadezaH 'saMstAraH' saMstArakabhUmiH, etau pUrvaparibhuktAveva paribhuGkte / 'vicAraH' prazravaNam 'uccAraH ' saMjJA, etau tatraiva sthaNDile samAcarati / vasatiM prAkparibhuktAM paribhuGkte / grAmasyopari mamatvaM karoti, yadvA'vakAzAdiSu sarveSvapi mamatvaM karoti / tathA Rtubaddhe mAsAdhikaM varSAvAse caturmAsAdhikaM vasati / eteSu sthAneSu 'iyam' anantarameva vakSya10 mANA zodhiH 2025 / / tAmevAha -- ukkosovahi-phalae, vAsAtIe a hoMti caulahugA / Dagalaga sarakkha mallaga, paNagaM sesesu lahuo u // / 2026 // utkRSTe upadhau - varSAkalpAdike phalake ca tatraiva gRhyamANe varSAtIte catvAro laghavaH / Dagalaka-sarajaska-mallakeSu upalakSaNatvAt kASTha - kiliJcAdau ca rAtrindivapaJcakam / 'zeSeSu' parizA15 TisaMstArakAdiSu sarveSvapi * anantaragAthAdvayokteSu sthAneSu - laghuko mAsaH || 2026 // atha mAsAdyupari tiSThato doSAnAha saMvAse itthidosA, uggamadosA va nehato kujjA | caDhaNa gilANadullabha, vArattisibhAsiyAharaNaM // / 2027 // Rtubaddhe varSAvAse vA yathokta kAlAvadherupari 'saMvAse' ekatrAvasthAne kriyamANe sandarzana20 sambhASaNAdinA strIviSayA AtmaparobhayasamutthA doSA bhaveyuH / prabhUtakAlAvasthAnatazca sAdhUnAmupari bhadrakagRhiNAM gADhataraH sneha upajAyate, tatazca te snehataH 'udgamadoSAn' AdhAkarmAdIn rkuryuH / ye tu prAntA gRhapatayaste tryuH - kiyacciramasmAbhiramISAmadyApi dAtavyaM tiSThati ? iti / aticamaDhaNayA ca kSetraM nIrasaM bhavati, tato glAnasya upalakSaNatvAdAcAryAdInAM ca prAyogyaM durlabhaM bhavet / atra ca vArattakamaharSeH kRtakhalpamAtragRhisaGgasya pradyotanRpeNopahasitasyAhara25 Nam / ata eva tena bhagavatA RSibhASiteSu yat saptaviMzamadhyayanaM viracitaM tatrAdAvevedamupadezasUtramabhANi - na ciraM jaNi saMvase muNI, saMvAseNa sihi vaDaI | bhikkhussa aNiccacAriNo, AyaTThe jamhA uhAyaI // iti / // 2027 // 1 'lakaM mAtrakaM ca pratItam AdizabdAt kASTha-kiliJcAdInAM parigrahaH eteSAM tatraiva bhA0 // 2 'lpAdau phala' mo0 le0 vinA // 30 etadantargataH pAThaH mo0 le0 pustakayoreva // 4 pari tiSThataH 'saMbhA0 // 5 'sthAnaM tatra sandadeg bhA0 // 6 kuryuH / evaM tAvad bhadrakakRtA doSA bhavanti / ye tu prAntA gRhapatayaste pradveSaM gaccheyuH - kiyacciramasmAbhiramISAmadyApi dAtavyamavaziSyate ? iti / ati bhA0 // 7 harSeH sambandhi yad RSibhASitanAmakamadhyayanaM tadudAharaNaM vaktavyam / tena hi bhagavatA bhA0 // Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2026-30] prathama uddezaH / gatamupari doSA iti dvAram / atha dvitIyapadaM bhAvayati bahudose va'tirittaM, jai labbhe veja-osahANi bahiM / / / caubhAga tibhAgaddhe, jayaMta'Nicche alaMbhe vA // 2028 // glAnanimittamatiriktamapi kAlaM vaset / athodgamAdibhirdoSairbahudoSaM tat kSetraM tata utpATya glAnaM bahirgantavyaM yadi vaidyoSadhAni tatra labhyante / atha glAno bahirgantuM necchati vaidyauSadhAni / vA bahirna labhyante tato'nicchati alAbhe vA tatraiva grAme caturbhAgIkRte tribhAgIkRte'rkIkRte vA yathAyogaM vasatau bhikSAyAM ca yatante / iha ca yadyapyutsargatastaM grAmamaSTau bhAgAn kRtvA yatante, tathA cenna saMstarati tataH sapta bhAgAn , evaM yAvadekabhAgamapi kRtvA yatante iti purastAda (gA0 2031) vakSyate, tathApi caturbhAga-tribhAgA-'rddhagrahaNaM "tulAdaNDamadhyagrahaNa". nyAyenASTabhAgAdInAmapi grahaNArtham // 2028 // prakArAntareNa dvitIyapadamAha- 10 omA-'siva-duDhesuM, caubhAgAdi na kariti acchNtaa| porusimAIvuDDI, kariti tavaso asaMtharaNe // 2029 // avamA-'ziva-rAjadviSTeSu bahiH saJjAteSu tatraiva kSetre'tiriktamapi kAlaM tiSThanti yAvad bahiH subhikSAdIni jAyante / tacca kSetraM yadi laghutaraM tatastatra tiSThanto'saMskharaNe sati caturbhAgAdiracanAM na kurvanti, kintu tatra pauruSyAditapaso vakSyamANanItyA vRddhiM kurvanti / 1 atha bRha-15 ttaraM tat kSetra pUryate caturbhAgAdiracanayA'pi kriyamANaM paraM tatrApyavamAdIni samutpannAni, tatrAvamaM tAdRzamutpannaM yAdRze caturbhAgAdiparipATyA paryaTanto na saMstaranti, azive bhAgAd bhAgAntareSu saGkAmatAmazivaM saJcarati, rAjadviSTe'parAparabhAgeSu saJcarantaH prakaTIbhavanti, atastriSvapyavamA-'ziva-rAjadviSTeSu caturbhAgAdiracanAmakurvantaH pauruSyAditapaso vRddhiM kurvanti / tadyathAye pauruSIpratyAkhyAninaste pUrvArddha pratyAcakSate, ye pUrvArddha pratyAkhyAtAraste ekAzanaM pratyAkhyA-20 ntItyAdi // 2029 // atha yatanAmeva spaSTayati mAse mAse vasahI, taNa-DagalAdI ya anna ginnddNti| bhikkhAyariya-viyArA, jahiM ThiyA tattha na'nnAsu // 2030 // mAse mAse vasatiranyA tRNa-DagalAdIni ca pUrvaparibhuktAni parityajya anyAni gRhNanti / yasiMzca bhAge mAsakalpaM sthitAstatraiva bhAge tasmin mAse bhikSAcaryA vicArabhUmiM ca gacchanti 25 'nAnyAsu' bhikSA-vicArabhUmiSu // 2030 // atha bhAgakaraNasyaiva vidhimAha 1 'avamaM' durbhikSam azivaM vA rAjadviSTaM vA bahiH saJjAtaM tatastatraivAtiriktamapi kAlaM tiSThanti yAvad bahiH subhikSAdIni jAyante / tacca kSetraM yadi laghutaraM tatastatra tiSThantazca. turbhAgAdikalpanAM na kurvanti / yadi vA tatraiva kSetre avamamazivaM rAjadviSTaM vA samutpannam, tatra ca glAnAdipratibandhena sthitAstato'avamodarike caturbhAgAdiparipATyA paryaTanto na saMstaranti, azive bhAgAd bhAgAntaraM sAmatAmazivaM saJcarati, rAjadviSTe aparApareSu bhAgeSu saJcarantaH prakaTIbhavanti tataliSvapi caturbhAgAdiracanAM na kurvanti / yatra cAzivaM bhavati tatra yadi caturtha-SaSThAdikaM tapaH kartuM saMstaraNaM-sAmarthya nAsti tataH pauruSyAdiprasyAkhyAnasya vRddhiM kurvanti / tadyathA-bhA0 // 2 etadantargataH pAThaH ta* * kAM* nAsti // 3 mikSAM vi bhaa0|| Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 2 aTThAi jAva ekaM, kariti bhAgaM asaMthare gAma / aTThAi ciya vasahI, jayaMti jA mUlavasahI u // 2031 // kadAcidaSTau RtubaddhamAsAn glAnakAryeNa sthAtavyaM bhaved ato grAmamaSTau bhAgAn kurvanti / sataH prathame'STabhAge vasatiM tRNa-DagalAdIni ca gRhNanti, mAsaM ca yAvat prathama evASTabhAge 5 bhikSAcaryA vicArabhUmigamanaM ca kurvanti / tato yadi madhyemAsaM pUrNe vA mAse glAnaH praguNIbhUtastatastadaiva nirgantavyam / atha na praguNIbhUtastataH pUrNa mAse dvitIye'STabhAge tiSThanti, tatrApyeSa eva vidhimantavyaH / evaM tRtIyamaSTabhAgamAdau kRtvA aSTamamaSTabhAgaM yAvad draSTavyam / athASTabhirbhAgairvibhakte grAme na saMstaranti tataH saptabhAgIkRtya tathaiva yatante / evamapyasaMstaraNe SaD bhAgAnAdau kRtvA yAvadekamapi bhAgaM kurvanti / evaM vasatIrapi prathamataH pRthak pRthag mAsa10 kalpaprAyogyA aSTau gRhanti / tadabhAve sapta-SaT-paJcAdikrameNa yatante, yAvat tasyAmeva mUlabasatau tiSThanti // 2031 // athAtraiva bhaGgakAnAha itthaM puNa saMjogA, ivikkassa u alaMmeM laMbhe ya / NegA vihANaguNiyA, tullA-tullesu ThANesu // 2032 // atra punaH prakrame 'ekaikasya' vasatibhAgasya bhikSAcaryAbhAgasya vA alAbhe lAbhe ca yAni 15 tulyAni-samAnasaGkhyAkAni sthAnAni atulyAni-visadRzasaGkhyAkAni teSu vidhAnena-cAraNi kAvidhinA guNitAH santaH 'aneke' bahavaH 'saMyogAH' bhaGgakA bhavanti / cAraNikAkramazcAyam-aSTau vasatayo'STau bhikSAcaryAH 1 aSTau vasatayaH sapta bhikSAcaryAH 2 evaM SaD bhikSAcaryAH 3 paJca bhikSAcaryAH 4 catasro bhikSAcaryAH 5 tisro bhikSAcaryAH 6 dve bhikSAcarye 7 ekA bhikSAcaryA 8, evaM sapta vasatayo'STau bhikSAcaryAH 1 sapta vasatayaH sapta bhikSAcaryAH 2 20 ityAdicAraNikayA saptAdisaGkhyAkhapi vasativiSayAsu pratyekamaSTAvaSTau bhaGgakAH prApyante, sarvasaGkhyayA labdhA bhaGgakAnAM catuHSaSTiriti // 2032 // athaiteSveva bhaGgakeSu vidhimAha ekkAi vi vasahIe, ThiyA u bhikkhayariyAe~ payataMti / / vasahIsu vi jayaNevaM, avi ekAe vi cariyAe // 2033 // yeSu bhaGgakeSvekaiva vasatiH prApyate teSvekasyAmapi vasatau sthitA bhikSAcaryAyAM prayatante, 23 prathamamaSTau bhAgAn grAmaM vibhajya bhikSAM paryaTanti, asaMstaraNe yAvadekamapi bhAgaM kRtveti bhaavH| apizabdo byAdisaGkhyAkAsu vasatiSu tiSThantaH sutarAM bhikSAcaryAyAM prayatante iti sUcanArthaH / yatra tvekaiva bhikSAcaryA prApyate tatraikasyAmapi bhikSAcaryAyAM paryaTedbhiH evameva vasatipvapi yatanA kartavyA // 2033 // uktamapavAdadvAram / taduktau ca samarthitaM "paDilehaNa nikkhamaNe" (gA0 1658-59) iti dvAragAthAdvayam // sUtram30 se gAmaMsi vA jAva rAyahANisi vA saparikkhevaMsi sabAhiriyaMsi kappai niggaMthANaM hemaMta-gimhAsu do 1degTante eva mo0 le0 vinA // 2 ityAdi dvAdeg bhA0 // Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama uddezaH / mAse vatthae / aMto ikkaM mAsaM, vAhiM ikaM mAsaM / aMto vasamANANaM aMto bhikkhAyariyA, vAhiM vasamANaM vAhiM bhikkhAyariyA 2- 7 // bhAyagAthAH 2031-38 ] asya sambandho vyAkhyA ca prAgvat / navaraM 'savAhirike' prAkArabahirvartigRhapaddhati rUpayA bAhirikayA sahite kalpate nirgranthAnAM hemanta - grISmeSu dvau mAsau vastum / katham ? ityAha -- 'antaH' prAkArAbhyantare ekaM mAsam, 'vahi:' bAhirikAyAmapyekaM mAsam / antarvasatAntarbhikSAcaryA, bahirvasatAM bahirbhikSAcaryeti // atha bhApyavistaraH-- 589 eseva kamo niyamA, saparikkheve sabAhirIyammi | navaraM puNa nANataM, aMto mAso bahiM mAso || 2034 // 'eSa eva' prathamasUtroktaH kramaH saparikSepe savAhirike'pi grAmAdau niyamAd vaktavyaH / navaraM punaH 'nAnAtvaM' vizeSo'yam --' antaH' prAkArAbhyantare mAso bahirapi mAsa ityevaM mAsadvayaM Rtubaddhe sthAtavyam || 2034 // puNNammi mAsakappe, bahiyA saMkamaNa taM pi taha ceva / navaraM puNa nANattaM, taNesu taha caiva phalaesu / / 2035 // Abhyantare mAsakalpe pUrNe 'bahi:' bAhirikAyAM saGkramaNaM karttavyam / tadapi saGkramaNaM 'tathaiva' pUrvasUtravad draSTavyam / navaraM punaratra nAnAtvaM tRNeSu tathA phalakeSu / tatra yadi bAhiri - kAyAmeva tRNa- phalakAni prApyante tatastatraiva grahItavyAni / atha tatra tAni na labhyante 1 tato'nyaM grAmaM vrajantu, atha tatrAzivAdIni kAraNAni tata AbhyantarANyeva tRNa - phalakAni vAhiri - kAyAM netavyAni || 2035 // tatra vidhimAha - 20 annauvassayagamaNe, aNapucchA natthi kiMci neyavva / [ni. 1289-1297] jar3a ne aNApucchA, tattha u dosA ime hoMti / 2036 // dvitIye mAsakalpe bAhirikAyAmanyamupAzrayaM gacchadbhiranApRcchayA nAsti kiJcit tRNa-phalakAditavyam / yadyanApRcchayA nayati tatastatre me doSA bhavanti // / 2036 // tAI taNa- phalagAI, teNAhaDagAi~ appaNo vA vi / nijaMtaya - gahiyAI, siTThAi~ tahA asiTThAI / / 2037 // tAni tRNa- phalakAni yena sAdhUnAM dattAni tasya stenAhRtAni vA bhaveyuH AtmasambandhIni vA / tAni ca pratizrayAntaraM nIyamAnAni - prApyamANAni gRhItAni vA-nItAni santi ziSTAni aziSTAni vA bhaveyuH || 2037 || ziSTA 'ziSTapadadvayaM vyAkhyAnayati kasse aNa - phalagA, siTThe amukassa tassa gahaNAdI | frees va so bhIo, paJcaMgira logamuDDAho / 2038 // 1 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 10 15 25 30 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakarUpaprakRte sUtram 2 stenAhRtAni tRNa-phalakAnyanApRcchayA nIyamAnAni pUrvakhAminA rAjapuruSairvA dRSTAni tataH sAdhuH pRSTaH-kasyaitAni ? sAdhuH prAha-amukasya gRhapateH iti 'ziSTe' kathite sati tasya grahaNA''karSaNAdayo doSA bhavanti / athAsau sAdhuH bhItaH san 'nihute' apalapati na kathayatItyarthaH tato'ziSTe sAdhoH pratyaGgirAdoSo bhavati, tRNa-phalakadAyakasya gRhapateH sambandhI yazcauryakaraNala5 kSaNo doSaH sa parakIyo'pyAtmani lagatItyarthaH / loke coDDAho bhavati-aho! sAdhavo'pi paradravyamapaharanti // 2038 // athAtraiva prAyazcittamAha nayaNe diDhe siDhe, giNhaNa kaDDaNa vavahArameva vavaharie / lahuo lahugA gurugA, chammAsA cheya mUla dugaM / 2039 // stenAhRtatRNAnAmapRcchayA bAhirikAyAM nayanaM karoti laghuko mAsaH / atha tAni nIyamA10 nAni rAjapuruSaidRSTAni tatazcatvAro laghukAH / taiH pRSTe sAdhunA 'ziSTaM' kathitaM yathA (granthAnaM 3000 / sarvagranthAnam-15220) amukasyeti tatazcatvAro gurukAH / atha sa gRhI rAjapuruSairgRhItastato grahaNe'pi catvAro gurukAH / athAsau tai rAjapuruSai rAjakulAbhimukhamAkarSitastataH SaNmAsA laghavaH / atha rAjakulAbhimukhamAkarpatastAn sa gRhasthaH pratilomamAkarSati tataH SaD gurukAH / atha rAjakulaM nItvA vyavahAraM kAritastataH chedaH / vyavahRte sati yadi sa gRhasthaH 15 pazcAtkRtastato mUlam / tato bahulokasamakSamuddagdhe hasta-pAdAdyavayavavyaGgite vA kRte'navasthApyam / apadrAvite nirviSaye vA kRte pArAzcikam / sarvatra saMyatasyaitat prAyazcittam // 2039 / / atha nihavanapaidaM vyAkhyAti ahavA vi asiTThammI, eseva u teNa saMkaNe lhugaa| nIsaMkiyammi gurugA, egamaNege ya gahaNAdI // 2040 // 20 athavA mayA kathite satyeSa tRNaphalakadAtA grahaNA-''karSaNAdikaM prApsyate iti matvA yadi na kathayati tataH 'aziSTe' akathite eSa eva stenaH sambhAvyata ityevaM 'zaGkane' zaGkAyAM rAjapuruSaiH kriyamANAyAM caturlaghukAH / niHzaGkite catvAro guravaH / tatazca tasyaivaikasyAnekeSAM vA sAdhUnAM grahaNAdayo doSA bhavanti // 2040 // tadyathA nayaNe diDhe gahie, kaDDaNa vavahArameva vavaharie / uDDahaNe ya viraMgaNa, uddavaNe ceva nivisae // 2041 // lahuo lahuyA gurugA, challahu chagguruga cheya mUlaM ca / aNavaThThappo dosu a, dosu apAraMcio hoi // 2042 // tRNAni pratizrayAntaramanApRcchayA nayati laghuko mAsaH / rAjapuruSairdRSTeSu catvAro laghavaH / 1 yA pratizrayAntare nayanaM bhA0 // 2 atha tasya tena rAjapuruSAnAnIya grahaNaM kAritaM tathApi catvA bhA0 // 3 atha rAjapuruSairasau 'pUrvasvAminA saha vyavahAraM kuru' iti bhaNitastataH SaNmAsA guravaH / atha vyavahRtaM-kAraNikAnAM purato vyavahAraH kartumArabdhastataH chedaH / vyavahAre kRte sati yadi pazcAtkRtastato mUlam bhA0 // 4 padaM bhAvayati bhA0 // 5 degvaM yadi zaGkitaM bhavati tadA caturlaghukAH bhA0 // 6 degsH| pUrvasvAminA dRSTe bhA0 // Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2039-44] prathama uddezaH / tataH pRSTe sAdhunA ca nikute nRpapumAMsastasya sAdhograhaNaM kurvanti catvAro guravaH / rAjapuruSaiH 'tvaM cauraH' ityuktvA rAjakulAbhimukhamAkarSaNe kRte sati SaNmAsA laghavaH / atha te rAjakulAbhimukhamAkarSanti sAdhuzca tAn pratIpamAkarSati evaM karSaNAkarSaNe SaNmAsA guravaH / vyavahAre prArabdhe chedaH / vyavahRte yadi saMyataH pazcAtkRtastato mUlam / uDDahana-vyaGganayordvayoranavasthApyaH / apadrAvaNa-nirviSayAjJApanayordvayoH pArAJcika iti // 2041 // 2042 // Aha kathaM punastRNAni stenAhRtAni sambhavanti ? ityucyate daMtapure AharaNaM, tenAhaDa babbagAdisu taNesu / chAyaNa mIrAkaraNe, atthiraphalagaM ca caMpAdI // 2043 // stenAhateSu tRNeSu dantapuraviSayamudAharaNaM vaktavyam , yathA Avazyake yogasaGgraheSu "daMtapura daMtacakke0" (ni0 gA0 1280) ityasyAM gAthAyAM yad 'AharaNaM nidarzanamuktam, tatra yathA 'dantAH 10 kenApi na grahItavyAH' iti rAjAjJayA pratiSiddhatvAd dhanamitrasArthavAhamitreNa dRDhamitreNa dantA darbhapUlakairAcchAdya pracchannamAnItAH stenAhRtAH saMvRttAH, evaM rAjJA pratiSiddhAni sambhavanti tRNAnyapi stenAhRtAnIti / taizca babbakAdibhistRNaiAnAdInAM chAdanaM pratizrayasya vA mIrAkaraNaM vidhIyate / mIrAkaraNaM nAma-kaTairAderAcchAdanam , upalakSaNametat , tena prastaraNArthamapi tRNAni gRhyante / phalakaM tu prastaraNArtha mIrAkaraNArtha vA / taccAsthiraphalakaM campakapaTTAdi mantavyam / 15 asthiraphalakaM nAma-upavizatAM yadadho yAtIva, taccaivaMvidhaM campakapaTTAdi // 2043 // astenAhRtatRNAnAM nayane doSAnAha ateNAhaDANa nayaNe, lahuo lahuyA ya hoti siTThammi / appattiyammi gurugA, voccheda pasajjaNA sese / / 2044 // astenAhRtAnAM tRNAnAmanApRcchaya bahirnayane laghuko mAsaH / apareNa kenApi tasya 'ziSTaM 20 kathitaM 'tvadIyAni tRNAni saMyatairvAhirikAyAM nItAni' tadA caturlaghu / kathite yadyasAvanugraha manyate tato'pi caturlaghu / athAprItikaM karoti tadA caturguru / vyavacchedaM vA tadravyasya tasya sAghorbhUyaH pradAne kuryAt / "pasajjaNA sesa" tti 'zeSANAm' anyeSAmapyazana-pAnakAdidravyANAmapareSAM vA sAdhUnAM prasaGgato dAnavyavacchedaM kuryAt // 2044 // 1haNaM-gRhItaM tat kurva mo0 le0 // 2 mo0 le. vinA'nyatra-mAkarSaNaM kRtaM Sa bhA0 / mAkRSTeSa ta* De. kA0 // 3 mo0 le. vinA'nyatra-stenAhRteSu balvajAditRNeSu dantapuraviSayamudAharaNaM vaktavyam, yathA Avazyake yogasaGgraheSu "daMtapura daMtacakke" ityasyAM gAthAyAM pratipAditam / tatra yathA bhA0 / Avazyake yogasaGgraheSu "daMtapura daMtacakke" ityasyAM gAthAyAM yad 'AharaNam' nidarzanamuktam, tatra yathA ta. De. kAM0 // 4ti / tAni ca kimartha sAdhubhirAnIyante ? ityAha-lAnAdInAM hetorupAzrayasya cchAdanArtha pratizrayasya vA. mIrAkaraNArtham / mIrAkaraNaM nAma-kaTaiH pArthANAmAcchAdanamityarthaH, upalakSaNametat, tena prastaraNArthamityapi draSTavyam / phalakaM punaH prastaraNArtha bhA0 // Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 592 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 3 eSa eva 'gamaH' prakAraH phalakeSvapi bhavatyAnupUrvyA yastRNeSu " nayaNe diTTe siTTe" ( gA0 2039) ityAdinA bhaNitaH / navaraM punaratra nAnAtvaM catvAro mAsA jaghanyapade bhavanti / jagha5 nyapadaM nAma - yatra tRNeSu laghumAsikamApadyate taccAnApRcchayA bahirnayanamiti draSTavyam tatra phalakeSu caturlaghu // 2045 || atha mAsadvayAdUrddhamavasthAne doSAn dvitIyapadaM cAha - dohaM uvariM vasatI, pAyacchittaM ca hoMti dosA ya / biiyapadaM ca gilANe, vasahI bhikkhaM ca jayaNAe / 2046 // sabAhirike kSetre dvayormAsayorupari yadi vasati tataH prAyazcittaM prAguktameva mAsalaghukAkhyam, 10 doSAzca ta evAvasAtavyAH ye abAhirike kSetre "saMvAse itthidosA " ( gA0 2027 ) ityAdinA uktAH / dvitIyapadaM ca glAnaviSayaM tadeva vaktavyam / tatra ca tiSThatA vasatirbhaikSaM ca yatanayA grahItavyam // 2046 // sUtram -- se gAmaMsi vA jAva rAyahANiMsi vA saparikkhevaMsi abAhiriyaMsi kappai niggaMthINaM hemaMta - gemhAsu do seva gamo niyamA, phalaesu vi hoi ANuputrIe / navaraM puNa nANattaM, cauro mAsA jahannapade || 2045 // mAsA vatthae 3-8 // asyApi vyAkhyA prAgvat / navaramabAhirike kSetre kalpate nirgranthInAM hemanta - grISmeSu dvau mAsau vastumiti // atha bhASyavistaraH eseva kamo niyamA, niggaMthINaM pi hoi nAyavvo / jaM etthaM nANattaM, tamahaM vocchaM samAseNaM / / 2047 // 25 20 'eSa eva ' nirmanthasUtroktaH "pavajjA sikkhApaya" ( gA0 1132 ) ityAdikaH kramo niyamAd nirgranthInAmapi jJAtavyo bhavati / yat purnaH atra vihAradvAre nAnAtvaM tadahaM vakSye samAsena || 2047 // pratijJAtameva nirvAhayati arieti gaNaharaparUvaNA khettamaggaNA caiva / vasahI viyAra gacchassa ANaNA vArae caiva // / 2048 // bhaTTaNAeN ya vihI, paDiNIe bhikkhaniggame caiva / niggaMthANaM mAso, kamhA tAsiM duve mAsA || 2049 // nirgranthInAM yo gaNadharaH - gacchavarttApakastasya prarUpaNA karttavyA / tataH kSetrasya saMyatIprAyogyasya mArgaNA - pratyupekSaNA vaktavyA / tatastAsAM yogyA vasatirvicArabhUmizca / tataH 'gacchasya' saMyaMtIgaNasya AnayanA / tataH 'vArakaH' ghaTastatkharUpam / tadanantaraM bhaktArthanA - samuddezanaM tasyAH 'vidhiH' 30 vyavasthA / tataH pratyanIkakRtopadravato yathA nivAraNam / tato bhikSAyAM nirgamaH / tato niryanthAnAM kasmAdeko mAsaH ? tAsAM ca kasmAd dvau mAsau ? / etAni dvArANi vaktavyAnIti dvAra 1 'naratra nAnA' bhA0 // Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2045-52] prathama uddezaH / gAthAdvayasamudAyArthaH // 2048 // 2049 // athAvayavArtha pratidvAramAha piyadhamme daDhadhamme, saMvigge'vaja oy-teyssii| saMgahuvaggehakusale, suttatthaviU gaNAhivaI // 2050 // priyaH-iSTo dharmaH-zruta-cAritrarUpo yasya sa priyadharmA / yastu tasminneva dharme dRDho dravya-5 kSetrAdyApadudaye'pi nizcalaH sa dRDhadharmA, rAjadantAditvAd dRDhazabdasya pUrvanipAtaH / saMvimo dvidhA-dravyato bhAvatazca / tatra dravyato mRgaH, sadaiva trastamAnasatvAt / bhAvato yaH saMsArabhayodvignaH san nityaM pUrvarAtrA-'pararAtrakAle samprekSate-kiM mayA kRtam ? kiMvA me kartavyazepam ? kiM vA zakyamapi tapaHkarmAdikamahaM na karomi ? ityAdi / ___ tA............... udvignavAsA na zayaM labhante / evaM vudhA jJAnavizeSabuddhAH, saMsArabhItA na. ratiM labhante // "vajja" ti akAraprazleSAd avayaM-pApaM "sUcanAt sUtram" iti kRtvA tdbhiiru:-avdybhiiruH| ojaH tejazca ubhayamapi vakSyamANalakSaNaM tad vidyate yasya sa ojakhI tejakhI ceti / saGgrahaHdravyato vastrAdibhirbhAvataH sUtrArthAbhyAm , upagrahaH-dravyata auSadhAdibhirbhAvato jJAnAdibhiH, etayoH saMyatIviSayayoH saGgrahopagrahayoH kuzala:-dakSaH / tathA 'sUtrArthavid' gItArthaH / evaM-15 vidhaH 'gaNAdhipatiH' AryikANAM gaNadharaH sthApanIyaH // 2050 // athaujastejasI vyAcaSTe Aroha-parINAhA, ciyamaMso iMdiyA ya paDipuNNA / aha oo teo puNa, hoi aNotappayA dehe // 2051 // Aroho nAma-zarIreNa nAtidairghya nAtihakhatA, pariNAho nAma-nAtisthaulyaM nAtidurbalatA; athavA ArohaH-zarIrocchAyaH, pariNAhaH-bAhvorviSkambhaH, etau dvAvapi tulyau na hInAdhika- 20 pramANau / "ciyamaMso" tti bhAvapradhAnatvAd nirdezasya 'citamAMsatvaM nAma' vapuSi pAMsulikA nAvalokyante / tathA indriyANi ca pratipUrNAni, na cakSuH-zrotrAdyavayavavikalateti bhAvaH / 'atha' etad ArohAdikamoja ucyate, tad yasyAsti sa ojakhI / tejaH punaH 'dehe' zarIre 'anapatrapyatA' alajanIyatA dIptiyuktatvenAparibhUtatvam , tad vidyate yasya sa tejakhI // 2051 // gataM gaNadharaprarUpaNAdvAram / atha kSetramArgaNAdvAramAha khittassa u paDilehA, kAyavvA hoi aannupuvviie| kiM vaccaI gaNaharo, jo caraI so tarNa vahai // 2052 // 'kSetrasya' saMyatIprAyogyasya 'AnupUrvyA' "thuimaMgalamAmaMtaNa" (gA0 1461) ityAdinA pUrvoktakrameNa pratyupekSaNA gaNadhareNa kartavyA / Aha 'kiM' kena hetunA gaNadharaH khayameva kSetrapratyu 1 atra bhA0 pratau 15300 granthAgraM vidyate, prathamakhaNDazcAsyA atra samApyate // 2 gahasuttatthatadubhayavidU tA0 // 3 - etadantargataH pAThaH mo0 le0 puskhakayoreva // 4tti vaya'm akAraprazleSAd avadhaM vA-pApaM bhA0 // 5 "adhavA 'Aroho' uccattaM 'pariNAho' bAhaNaM bikkhaMbho, smcurNssNtthaannmityrthH|" 25 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 saniyukti-laghubhApya-vRttike vRhatkalpasUtre (mAsakalpaprakRte sUtram 3 pekSaNAya vrajati ? ucyate-yo balIvardAdizvAriM carati sa eva tRNabhAraM vahati, evaM yo nimranthIgaNasyAdhipatyamanubhavati sa eva sarvamapi taccintAmAramudvahati / 2052 // Aha saMyatyaH kimarthaM na gacchanti ? ityucyate saMjaigamaNe gurugA, ANAdI sauNi pesi pillnnyaa| [uva]lobhe tucchA AsiyAvaNAiNoM bhave dosA // 2053 // ___ yadi saMyatyaH kSetraM pratyupekSituM gacchanti tata AcAryasya caturgurava AjJAdayazca doSAH / yathA 'zakunikA' pakSiNI zyenasya gamyA bhavati yathA vA "pesi" tti mAMsapezikA AmrapezikA vA sarvasyApyabhilaSaNIyA bhavati tathA etA api; ata eva "pellaNaya" ti viSayArthinA preryante / __ tathA tucchAstAH, tato yena tenApyAhArAdilobhenopapralobhya AsiyAvaNam-apaharaNaM tAsAM kriyte| 10evamAdayo doSA bhavanti // 2053 / / idameva bhAvayati tuccheNa vi lobhijai, bharuyacchAharaNa niyaDisaDDeNaM / NaMtanimaMtaNa vahaNe, ceiya rUDhANa akkhivaNaM // 2054 // tucchenApi AhAra-vastrAdinA strI lobhyate / atra ca bhRgukacchaprAptena nikRtizrAddhenodAharaNam / katham ? ityAha-'NaMta" tti vastrANi tainimantraNaM kRtvA 'vahane' pravahaNe caityavanda15 nArthamArUDhAnAM saMyatInAM tena 'AkSepaNam' apaharaNaM kRtamiti // jahA-bharuacche AgaMtugavANiyao taccaniyasako saMjaIo rUvavaIo daTTaNa kavaDasavattaNaM paDivanno / tAo tassa vIsaMbhiyAo / gamaNakAle pavattiNi vinnavei---vahaNaTThANe maMgalaTThA paDilAhaNaM karemi to saMjaIo paTTaveha, amhe vi aNuggahiyA hojjAmo / tao paTTaviyA / tattha gayA kavaDasaDDeNaM bhaNNaMti-paDhamaM vahaNe ceiyAiM vaMdaha, to paDilAhaNaM karemi tti / 20 tAo jANaMti-aho! viveko / tao ceiyavaMdaNatthamArUDhANaM payaTTiyaM vahaNaM, jAva aasiyaaviyaao|| // 2054 // eehi kAraNehiM, na kappaI saMjaINa paDilehA / [u.ni. 161] gaMtavva gaNahareNaM, vihiNA jo vaNNio puTviM // 2055 / / etaiH kAraNaiH saMyatInAM kSetrapratyupekSA kartuM na kalpate / kena punastarhi pratyupekSaNAya ganta25 vyam ? ityAha-gantavyaM gaNadhareNa vidhinA / kaH punarvidhiH ? ityAha-yaH pUrvamatraiva mAsakalpaprakRte (gA0 1447-1622) sthavirakalpikavihAradvAre. varNitaH // 2055 // Aha kIdRzaM kSetraM tAsAM yogyaM gaNadhareNa >> pratyupekSaNIyam ? ucyate-- jatthAhivaI sUro, samaNANaM so ya jANai visesaM / / etArisammi khette, samaNANaM hoi paDilehA // 2056 // 30 jahiyaM dussIlajaNo, takkara-sAvayabhayaM va jahi natthi / nippaccavAya khette, ajANaM hoi paDilehA / / 2057 // 'yatra' prAmAdau 'adhipatiH' bhogikAdikaH 'zUraH' caura-caraTAdibhiranabhibhavanIya ityarthaH, sa 1degNAyAM gadeg ta0 De0 kAM0 // 2 >> etadantargataH pAThaH mo0 le0 pustakayoreva // Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2053-60] prathama uddezaH / 595 ca 'zramaNAnAM' sAdhUnAM vizeSa jAnAti, yathA-IdRzamamISAM darzane vratam , IdRzazca smaacaarH| etAdRze kSetre sAdhvIyogye zramaNAnAM pratyupekSaNA bhavati, evaMvidhaM kSetraM tAsAM hetoH pratyupekSaNIyamiti bhAvaH / // 2056 // tathA yatra duHzIlajanaH taskara-zvApadabhayaM vA yatra nAsti IdRze niSpatyapAye kSetre AryikANAM prAyogye pratyupekSaNA kartavyA bhavati // 2057 // atha vasatidvAramAha guttA guttaduvArA, kulaputte sattamaMta gaMbhIre / bhIyaparisa maddavie, obhAsaNa ciMtaNA dANe // 2058 // 'guptA' vRtyA kuDyena vA parikSiptA / 'guptadvArA' kapATadvayopetadvArA / yasyAM ca zayyAtaraH kulaputrakaH, kathambhUtaH ? 'sattvavAn' na kenApi kSobhyate, mahadapi ca prayojanaM kartumadhyavasyati / 'gambhIro nAma' saMyatInAM purISAdyAcaraNaM dRSTvA'pi vipariNAmaM na yAti / tathA bhItA-cakitA 10 parSad yasya sa bhItaparSad , AjaikasAratayA yasya bhRkuTimAtramapi dRSTvA parivAraH sarvo'pi bhayena kampamAnastiSThati na ca kvacidanyAye pravRttiM karoti / mArdavam-astabdhatA tad vidyate yasya sa mArdavikaH / evaMvidho yadi kulaputrako bhavati tataH "obhAsaNa" ti saMyatInAmupAzrayasyAvabhASaNaM kartavyam / avabhASite ca yadyasAvupAzrayamanujAnIte- 'anugraho me, tiSThantu bhagavatyo yathA'bhipretaM kAlamatra' iti / tato bhaNyate-"ciMtaNa" tti yathA khakIyAyA duhituH muSAyA vA 15 cintAM karoSi tathA yadyetAsAmapi pratyanIkAdyupasargarakSaNe cintAM kartumutsahase tato'tra sthApayAmaH / sa prAha-vADhaM karomi cintAM paraM kathaM punaramU rakSaNIyAH ? / tato'bhidhAtavyamyathA kilAkSiNI svahastena parahastena vA dUyamAne rakSyete tathaitA api yadyAtmamAnuSairaparamAnuSairvA upadryamANA rakSasi tata etA rakSitA bhavantIti / yadyevaM pratipadyopAzrayasya dAnaM karoti tataH sthApanIyAH / athApratipadyamAne sthApayanti tatazcatvAro gurukAH // 2058 // 20 anyAcAryAbhiprAyeNAmumevArthamAha ghaNakuDDA sakavADA, sAgAriyamAu-bhagiNiperaMtA / nippaJcavAya joggA, vicchinnapurohaDA vasahI // 2059 // 'ghanakuDyA' pakkeSTakAdimayabhittikA, 'sakapATA' kapATopetadvArA, sAgArikasatkAnAM mAtRbhaginInAM gRhANi paryante-pArzvato yasyAH sA sAgArikamAtR-bhaginIgRhaparyantA, gAthAyAmanu-25 kto'pi gRhazabdo'tra draSTavyaH, 'niSpatyapAyA' durjanapravezAdipratyapAyarahitA, vistIrNa purohaDaMgRhapazcAdbhAgo yasyAM sA vistIrNapurohaDA, evaMvidhA vasatiH saMyatInAM yogyA // 2059 // nAsane nAtidUre, vihavApariNayavayANa paDivese / majjhattha-'viyArANaM, akuUhala-bhAviyANaM ca // 2060 // vidhavAzca tAH pariNatavayasazca-sthavirastriyastAsAm tathA madhyasthAnAM-kandAdibhAvavika- 30 lAnAm avikArANAM-gItAdivikArarahitAnAm akutuhalAnAM-'saMyatyo bhojanAdikriyAH kathaM 1 > etadantargataH pAThaH mo0 le0 pustakayoreva // 2 // etadantargataH pAThaH mo0 le0 pustakayoreva / "ajANaM vasahiM dehi / so bhaNai-aNuggaho me / tAhe bhaNNai" iti vizeSacUrNau // Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhosya - mahataragAdI, bahusayaNo pillao kulINo ya / pariNatavao amIrU, aNabhiggahio akutUhalI // / 2061 // kulaputta sattamaMto, bhIyaparisa bhaddao pariNao a / dhammaTThIya viNIo, ajAsejAyaro bhaNio || 2062 // yo bhogika-mahattarAdiH 'bahukhajanaH ' bahupAkSikaH, tathA 'preraka :' SiGgAdInAM svagRhe pravizatAM nivArakaH, kulInaH pariNatavayAzca pratItaH, 'abhIruH' utpanne mahatyapi kArye na bibheti 10 'kathametat karttavyam ?' iti, 'anabhigRhItaH' AbhigrahikamithyAtvarahitaH, 'akutUhalI' saMyatInAM bhojanAdidarzane kautukavarjitaH // 2061 // 5 596 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 3 kurvanti ?' iti kautukavarjitAnAm bhAvitAnAM - sAdhu-sAdhvI sAmAcArIvAsitAnAM sambandhi yat prativezma - pratyAsannagRhaM tatra nAsanne nAtidUre saMyatIpratizrayo grAhyaH || 2060 // athAnyAcAryaparipATyA zayyAtarakharUpamAha-- yastu kulaputrakaH 'sattvavAn' na kenApyabhibhavanIyaH, 'bhItaparSat' prAgvat, 'bhadrakaH ' zAsane bahumAnavAn, pariNato vayasA matyA vA, tathA 'dharmArthI dharmazraddhAluH, 'vinItaH ' vinayavAn, eSa AryikANAM zayyAtaro bhaNitastIrthakaraiH // 2062 // 15 gataM vasatidvAram / atha vicAradvAramAha 30 a~NAvAyamasaMlogA, aNAvAyA ceva hoi saMlogA | AvAyamasaMlogA, AvAyA ceva saMlogA || 2063 // anApAtA aselokA 1 anApAtA saMlokA 2 ApAtA asaMlokA 3 ApAtA saMlokA ceti 4 catasro vicArabhUmayaH || 2063 // etAsu saMyatInAM vidhimAha 20 vIyAre bahi gurugA, aMto vi ya taiyavajji te caiva / taie vi jattha purisA, uveMti vesitthiyAo a // / 2064 // yadi purohaDe vidyamAne saMyatyo grAmAd bahirvicArebhuvaM gacchanti tatazcaturSvapi sthaNDileSu pratyekaM caturgurukAH prAyazcittam / 'antarapi ca ' grAmAbhyantare purohaDAdau ApAtAsaMlokalakSaNaM tRtIyaM sthaNDilaM varjayitvA zeSeSu triSu sthaNDileSu gacchantInAM 'ta eva' catvAro gurukAH 25 'tRtIye'pi ' sthaNDile yatra puruSA vezyAstriyazca 'upayanti' Apatanti tatra catvAro gurukAH / yatra tu kulajAnAM strINAmApAto bhavati tatra gantavyam // 2064 // Aha kiM punaH kAraNaM prathamAdIni sthaNDilAni tAsAM nAnujJAyante : ucyatejatto dussIlA khalu, vesitthi napuMsa heTTha tericchA / sAu disA paDikuTThA, paDhamA biiyA cautthI ya / / 2065 / / " to " ti yasyAM dizi 'duHzIlAH' paradArAbhigAminaH puruSA Apatanti tathA vezyAstriyo - 1 degDio videg tA0 // 2 AryANAM bhA0 // 3-4 aNavA' tA0 // 5 'rabhUmiM gadeg bhA0 // 6 catvAro gurukAH / 'antarapi ca ' grAmAbhyantare'pi tRtIyabhaGgavarje ApAtA bhA0 // 7 kAH / grAmAbhyantare'pi tRtIye sthaNDile tatraivAnujJA yatra kula bhA0 // Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 2061-69] prathama uddezaH / 597 napuMsakAzca "he?" ti adhonApitAH 'tiryaJcazca' vAnarAdaya Apatanti 'sA tu' sA punaH dik prathamA dvitIyA caturthI ca 'pratikruSTA' niSiddhA, prathamAdIni sthaNDilAnItyarthaH // 2065 // athainAmeva niyuktigAthA vyAcaSTe cArabhaDa ghoDa miMThA, solaga taruNA ya je ya dussiilaa| umbhAmitthI vesiya, apumesu u iMti u tadahA // 2066 // 'cArabhaTAH' rAjapuruSAH 'ghoTAH' caTTAH 'miNThAH' gajaparivartakAH 'solAH' turagacintAniyuktAH, evamAdayo ye taruNAH santo duHzIlAste prathama-dvitIyayoH sthaNDilayoranApAtatvAdekAntamiti kRtvA udrAmakastrISu vA vezyAsu vA "apumesu u" ti napuMsakeSu vA pUrvaprApteSu 'tadartha' teSAm-uddhAmakastrIprabhRtInAM pratisevanArthamAyAntIti / caturthe sthaNDile saMlokatvAdete duHzIlAdayaH saMyatIvarga pazyeyuH saMyatIvargeNa vA te dRzyerannityatastadapi niSidhyate // 2066 // 10 heTThauvAsaNaheuM, NegAgamaNammi gahaNa uDDAho / vAnara-mayUra-haMsA, chAlA suNagAdi tericchA // 2067 // adhastAdupAsanam-adholocakarma taddhetoradhonApiteSu pUrvaprApteSu 'anekeSAM' manuSyANAmagholocakarmakArApakANAmAgamane sati yadhudIrNamohAste saMyatIgRhantIti tato grahaNe uDDAho bhavati / tathA vAnara-mayUra-haMsAzchagalAH zunakAdayazca tiryaJcastatrAyAtAH saMyatImupasargayeyuH // 2067 // 16 yata evaM tataH kim ? ityata Aha jai aMto vAdhAo, bahiyA tAsi taiyA annunaayaa| sesA nANunAyA, ajANa viyArabhUmIto // 2068 // yadi 'antaH' grAmAbhyantare 'vyAghAtaH' purohaDAderabhAvastato bahistAsAM tRtIyA vicArabhUmiH' ApAtA'saMlokarUpA'nujJAtA, tatrApi strINAmevApAto grAhyo na puruSANAm / zeSA vicArabhUma-30 yo'nApAtA'saMlokAdyA AryikANAM nAnujJAtAH // 2068 // gataM vicAradvAram / atha saMyatIgacchasyAnayanamiti dvAramAha paDilehiyaM ca khetaM, saMjaivaggassa ANaNA hoi / nikAraNammi maggoM , kAraNe samagaM va purato vA // 2069 // __evaM vasati-vicArabhUmyAdividhinA pratyupekSitaM ca gaMyatIprAyogya kSetram / tataH saMyatIvarga-25 syAnayanaM tatra kSetre bhavati / katham ? ityAha-nikAraNe' nirbhaye nirAbAdhe vA sati sAdhavaH purataH sthitAH saMyatyastu 'mArgataH' pRSThataH sthitA gacchanti / kAraNe tu 'samakaM vA' sAdhUnAM pArzvataH 'purato vA' sAdhUnAmagrataH sthitAH saMyatyo gacchanti // 2069 // 1 athaitadeva vyA bhA0 // 2 tAH, apare ca ye tadeg bhA0 // 3 strIvezyA vA gRhItvA "apumesu u"tti napuMsakeSu tAni vA gRhItvetyarthaH AyAnti / kimartham ? ityAha-'tadarthe' teSAM pratisevanArthamityarthaH // 2066 // mA0 // 4 "NikAraNe purao saMjayA ThAyaMti / aha savvao bhayaM to majjhe taruNIo pAse majjhimAo therIko khur3iyAo therA khuTTagA majjhimA taruNA vasabha tti, kAraNe eyAe vihIe vacaMti" iti vizeSapUrNau // Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniryukti-laghubhApya-vRttike vRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 3 nippaccavAya saMbaMdhi bhAvie gaNahara'ppabira - taio / ne bhae puNa sattheNa saddhi kayakaraNasahito vA / / 2070 / / 'niSpratyapAye' upadravAbhAve saMyatInAM ye 'sambandhinaH ' khajJAtIyAH 'bhAvitAzca' samyakpariNatajinavacanA nirvikArAH saMyatAstaiH saha gaNadhara AtmadvitIya AtmatRtIyo vA saMyatIrvivakSitaM ckSetraM nayati / atha stenAdibhayaM varttate tataH sArthena sArddhaM nayati, yo vA saMyataH kRtakaraNa:iSuzAstre kRtAbhyAsastena sahito'sau saMyatIstatra nayati / sa ca gaNadharaH svayaM purataH sthito gacchati, saMyatyastu mArgataH sthitAH || 2070 || atraiva matAntaramupanyasya dUSayannAha - ubhayaTThAiniviTTaM, mA pelle vaiNi teNa pura ege / taM tu na juJja aviNaya viruddha ubhayaM ca jayaNAe / / 2071 / / 10 eke sUrayo bruvate - ubhayaM - kAyikI - saMjJe tadartham AdizabdAt parasmin vA kvacit prayojane niviSTam - upaviSTaM santaM saMyataM tratinI mA prerayatu ityanena hetunA saMyatyaH purato gacchanti / atrAcAryaH prAha - 'tat tu' taduktaM na yujyate / kutaH ? ityAha - purato gacchantInAM tAsAmavinayaH sAdhuSu saJjAyate, lokaviruddhaM caivaM parisphuTaM bhavati -- aho ! mahelApradhAnamamISAM darzanam / yata evamato mArgataH sthitA eva tA gacchanti / 'ubhayaM ca ' kAyikI - saMjJArUpaM yatanayA 15 kuryAt / kA punaryatanA ? iti ced ucyate - yatraikaH kAyikIM saMjJAM vA vyutsRjati tatra sarve'pi tiSThanti / tathAsthitA~zca tAn dRSTvA saMyatyo'pi nAgrataH samAgaccheyuH, tA api pRSThata eva zarIracintAM kurvantIti // 2071 // gataM gacchasyAnayanamiti dvAram / atha vArakadvAramAhajahiyaM ca agArijaNo, cokkhanbhUto suIsamAyAro / kuDamuhadaddaraeNaM, vAraganikkhevaNA bhaNiyA / / 2072 // 'yasmiMzca' grAmAdau ' agArIjanaH' aviratikAlokazcokSabhUtaH zucisamAcArazca vartate tatra vArakagrahaNaM nirgranthIbhiH karttavyam / atha na kurvanti tatazcatvAro guravaH, yacca pravacanoDDAhAdi - kamupajAyate tanniSpannaM prAyazcittam / yata evamataH kuTamukhe - ghaTakaNThake lakSNacIvaradardarakeNa pihitasya vArakasya - svecchadravabhRtasya - nikSepaNA bhaNitA bhagavadbhiH || 2072 // nAmeva niyuktigAthAM bhAvayati - thIpaDibaddhe uvassae~, ussaggapadeNa saMvasaMtIo / 20 25 598 vaJcati kAibhUmiM mattagahatthA na yA''yamaNaM // / 2073 // utsargapadena saMyatIbhiH strIpratibaddha upAzraye vastavyamiti kRtvA tatra saMvasantyo yadA kAyikIbhUmiM vrajanti tadA 'mAtrakahastA' vArakaM haste gRhItvA vrajanti, yathA tAsAmagArINAM pratyayo jAyate - etAH kAyikIM kRtvA pazcAdAcamanaM kariSyanti, aho ! zucisamAcArA iti / tatra ca 30 gatAstAsAmadarzanIbhUtA AcamanaM na kurvanti, sa ca vArako'ntarliptaH karttavyaH || 2073 // kutaH ? ityata Aha 1 etadantargataH pAThaH mo0 le0 pustakayoreva // 3 iti ced ucyate bhA0 // 2 etadeva bhAva' mo0 le0 vinA // Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 bhASyagAthAH 2070-77] prathama uddezaH / dukkhaM visuyAveuM, paNagassa ya saMbhavo alittammi / saMdaMte tasapANA, AvajaNa takaNAdIyA // 2074 // vArako'liptaH san "visuyAveu" vizoSayituM "dukkhaM" dupkaro bhavati / alipte ca tatra pAnakabhAvitatvAt panakasya 'sambhavaH' sammUrcchanaM bhavati / aliptazca vArakaH pAnake prakSipte sati syandate-parigalati / syandamAne ca 'trasaprANinaH' kITikA-makSikAdayaH samAgaccheyuH / / tataH / kim ? ityata Aha--> "AvajaNa" tti yadanantakAyika-vikalendriyeSu saGghaTanAdikamApadyate tannippannaM prAyazcittam / "takaNAIya" ti tato vArakAt pAnake parigalati makSikAH patanti, tAsAM grasanAtha gRhakokilA dhAvati, tasyA api bhakSaNArtha mArjArItyevaM tarkaNam-anyonyaM prArthanaM tadAdayo doSA bhaveyuH // 2074 // yatra punaH kAyikIbhUmau sAgArikaM bhavati tatreyaM yatanA sAgArie parammuha, dagasadamasaMphusaMtio nittaM / pulaeja mA ya taruNI, tA accha davaM tu jA divaso // 2075 // sAgArike sati parAGmukhIbhUya kAyikI kRtvA 'netraM' bhagamasaMspRzantyaH 'dakazabdaM' pAnakaprakSAlanAnumApakaM kurvanti / tathA 'taruNyaH' striyaH 'kimatrAsti pAnakaM na vA ?' iti jijJAsayA mA pralokantAmiti hetostasmin vArake tAvad 'accham' akaluSaM 'dravaM' pAnakaM prakSiptaM tiSThati yAvad divasaH, tataH sandhyAsamaye tat pAnakaM pariSThApayanti // 2075 // gataM vArakadvAram / atha bhaktArthanAvidhidvAramAha--- maMDaliThANassa'satI, balA va taruNIsu ahivaDaMtIsu / patteya kamaDhabhuMjaNa, maMDalitherI u parivese // 2076 // yadyasAgArikaM tato maNDalyAM samuddizanti / atha maNDalIbhUmiH sAgArikabahulA tato maNDalisthAnasyAsati balAd vA praNayena taruNISvabhipatantISu tatraurNikaM kalpamadhaH prastIrya tasyopari 20 sautrikaM tatrApyalAvupAtrakANi sthApayitvA pratyekaM kamaDhakeSu bhuJjate / pravartinI ca pUrvAbhimukhA dhuri nivizate / tata ekA maNDalisthavirA yamalajananIsahodarA sarvAsAmapi pariveSayet, Atmano'pi yogyamAtmIye kamaDhake prakSipet // 2076 // ogAhimAivigaI, samabhAga karei jattiyA samaNI / tAsiM paccayaheuM, aNahikkhaTTA akalaho a|| 2077 // 25 avagAhimaM-pakvAnnam AdizabdAd ghRtAdikAzca vikRtIH yAvatyaH zramaNyastAvataH samabhAgAn maNDalisthavirA karoti / kimartham ? ityAha--'tAsAM' zramaNInAM pratyayArtham , tathA "aNahikkhaTTa' tti 'anadhikakhAdanArtha' sarvAsAmapyavimasamuddezanArtham , akalahazcaivaM bhavati, asaGkhaDaM na bhavatItyarthaH // 2077 // tAzca samuddeSTumupavizantya itthaM bruvate nivvIiya evaiyA, va vigaio laMbaNA va evaiyA / 1 >> etadantargataH pAThaH mo0 le0 pustakayoreva // 2degpayati, Adeg bhA0 ||3degkssipti bhaa0|| 4degpamaM samuddezanaM yathA bhavatIti bhAvaH, evaM ca vidhIyamAne 'akalahaH' parasparamasahvaDaM na bhavati // 2077 // tAzca samuddizantya itthaM bhA0 // 30 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 3 aNNagilAyabiliyA, aja ahaM deha annAsi // 2078 // ekA brUte--adyAhaM nirvikRtikA / dvitIyA prAha-adya mama 'etAvatyaH' eka-yAdisaGkhyAkA vikRtayo mutkalAH zeSANAM pratyAkhyAnam / aparA bhaNati-adya mamaitAvantaH 'lambanAH' kavalAH tata Urddha niyamaH / anyA'bhidhatte-adyAham 'annaglAnA' glAna-paryuSitamannaM mayA bhoktavyamityevaM 5 pratipannAbhigrahA / tadaparA brUte-adyAham 'AcAmlikA' kRtAcAmlapratyAkhyAnA ata idaM vikRtyAdikamanyAsAM prayacchata / evaM samuddizya khacchapAnakenAcamanaM kurvanti / pravarttinyAH kamaDhakaM kSullikA nilepayati, zeSAstu khaM khaM kamaDhakam / tataH sarvAsvapi samuddiSTAsu maNDalIsthavirA samuddizati // 2078 // evaMvidhaM vidhiM dRSTvA kiM bhavati ? ityAha daTTaNa nihuyavAsaM, soyapayattaM aluddhayattaM ca / iMdiyadamaM ca tAsiM, viNayaM ca jaNo imaM bhaNai // 2079 // 'tAsAM' saMyatInAM 'nibhRtavAsa' vikathAdiviraheNa nirvyApAratayaivAvasthAnam , 'zaucaprayatna' vArakagrahaNAdirUpam , alubdhatvaM ca vikRtyAdipratyAkhyAnAbhigrahazravaNena, 'indriyadamaM ca' zrotrAdIndriyanigraham , 'vinayaM ca' pravartinyAdipvabhyutthAnAdirUpaM dRSTvA 'janaH' loka idaM bravIti // 2079 // saccaM tavo ya sIlaM, aNahikkhAo a egamegassa / 15 jai baMbhaM jai soyaM, eyAsu paraM na annAsu // 2080 // vAhiramalaparichuddhA, sIlasugaMdhA tavoguNavisuddhA / dhannANa kuluppannA, eA avi hoja amhaM pi // 2081 // 'satyaM vAkarmaNoravisaMvAditA, 'tapaH' anazanAdi, 'zIlaM' sukhabhAvatA, 'anadhikakhAdazca' viSamabhojanam 'ekaikasyAH' parasparamamUSAm , tathA yadi 'brahma' brahmacarya yadi 'zauca' zucisamA20 cAratA, etAni satyAdIni yadi param etAsu' saMyatIpu dRzyante 'nAnyAsu' zAkyAdipApaNDinISu / tato yadyapyetA bAhyamalena parikSiptAstathApi zIlena sugandhAH tapoguNaiH-anazanAdibhiH yadvA tapasA-pratItena guNaizca-upazamAdibhirvizuddhAH 'dhanyAnAM kulotpannAH' etA yeSAM kule utpannAste'pi dhanyA iti bhAvaH / 'apiH' sambhAvanAyAm , sambhAvyate kimayamarthaH yadasmAkamapi bhaginI-duhitrAdaya etAdRzyaH-khakulojvAlanakAriNyo bhaveyuH ? // 2080 // 2081 // evaM tattha vasaMtINuvasaMto so ya siM agaarijnno|| giNheti ya sammattaM, micchattaparammuho jAo // 2082 // evaM tatra vasantInAM tAsAM sa agArIjanaH 'upazAntaH' pratibuddhastato mithyAtvaparAGmukho jAtaH san samyaktvaM gRhNAti, cazabdAd dezaviratiM gRhavAsabhagno vA kazcit tadguNagrAmaraJjitamanAH sarvaviratimapi pratipadyate // 2082 // gataM bhikSArthanAvidhidvAram / atha pratyanIkadvAramAha30 taruNINa abhivaNe, saMvarito saMjato nivArei / / taha vi ya aThAyamANe, sAgArioM tatthuvAlabhai // 2083 // taruNInAM saMyatInAmabhidravaNe pratyanIkena vidhIyamAne sati 'saMvRtaH' saMyatIveSAcchAditaH 1 "glAnamannaM annagilAtaM" iti cUNIM // 2 >> etadantargataH pAThaH ta0 de0 kAM0 nAsti // Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2078-88] prathama uddezaH / 601 saMyato nivArayati / tathApi cAtiSThati tasmin 'sAgArikaH' zayyAtaraH 'tatra' upasarge tamupAlabhate // 2083 // enAmeva niyuktigAthAM bhAvayati gaNiNiakahaNe gurugA, sA vi ya na kahei jai gurUNaM pi / siTThammi ya te gaMtuM, aNusaTThI mittamAIhiM // 2084 // kazcit taruNo viSayalolupatayA saMyatInAmupadravaM kuryAt tatastatkSaNAdeva tAbhiH pravartinyAH / kathanIyam / yadi na kathayanti tatazcatvAro guravaH / sA'pi ca pravartinI yadi gurUNAM na kathayati tadApi caturguravaH AjJAdayazca doSAH, tasmAt kathayitavyam / tataH 'ziSTe' kathite 'te' AcAryAstasyAviratakasya pArthaM gatvA sAdhvIzIlabhaGgasya dAruNavipAkatAsUcikAmanuziSTiM dadati / yAparamate tataH sundaram , atha noparamate tato yAni tasya mitrANi AdizabdAd ye vA bhrAtrAdayaH khajanAsteSAM nivedya taiH prajJApyate / yadi sthitastato laSTam // 2084 // 10 taha vi ya aThAyamANe, vasabhA bhesiMti tahavi ya aThaMte / amugatha ghare ejaha, tattha ya vasabhA vatiNivesA // 2085 // tathApyatiSThati tasmin pratyanIke 'vRSabhAH' gacchasya zubhA-'zubhakAryacintAniyuktAstaM pratyanIkaM bhApayanti / tathApyatiSThati yastaruNaH kRtakaraNaH sAdhuH sa saMyatInepathyaM kRtvA tasya saGketaM prayacchati, yathA-amukatra gRhe yUyamAgacchata / tato vRSabhA vratinInAM veSaM paridhAya tena 15 sAdhunA saha tatra gatvA pratyanIkasya zikSAM kurvanti / tathApyanupazAnte tasmin sAgArikasya nivedyate / tenopalabdho yadi sthitastataH sundaram // 2085 // atha nAsti tadAnIM sannihitaH sAgArikastataH kiM kartavyam ? ityAha sAgArie asaMte, kiccakare bhoiyassa va kahiMti / aNNattha ThANa NitI, khettassa'satI Nive ceva // 2086 // 20 sAgArike 'asati' asannihite 'kRtyakarasya' grAmacintAniyuktasya 'bhogikasya vA' grAmakhAminaH kathayanti / tena zAsito'pi yadi noparamate tataH saMyatIranyatra 'sthAne' kSetre nayanti / atha nAsti saMyatIprAyogyamaparaM kSetraM vayaM vA saMyatyo glAnAdikAryavyAmRtA na zaknuvanti kSetrAntaraM gantuM tataH 'nRpasya' daNDikasya nivedyate, sa pratyanIkamupadravantaM nivArayati // 2086 // gataM pratyanIkadvAram / atha bhikSAnirgamadvAramabhighitsurAha 25 do theri taruNi therI, doni ya taruNIu ekiyA trunnii| cauro a aNugghAyA, tattha vi ANAiNo dosA // 2087 // atra guruniyogatazcarNireva likhyate-jati donni therIo niggacchaMti bhikkhassa kA, taruNI therI ya jati kA, do taruNIo jati niggacchaMti ekA, egA therI jati niggacchai ekA, ekkiyA taruNI jati niggacchai ekA, tatrApyAjJAdayo dossaaH||2087|| kutaH ? ityAha-30 caukaNNaM hoja rahaM, saMkA dosA ya theriyANaM pi| kuTTiNisahitA bitie, taiya-cautthIsu dhutti tti // 2088 // 1 idameva bhAva bhA0 kaaN0|| 2tha ceva edeg tA. // 3 atra cUrNiH-jati kAM0 // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 saniryukti-laghubhASya-vRtti ke vRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 3 dohaM therI dose- duve abhinnarahasIo hojjA, saMkA ya-1 - kiM bhane kei dUti kicceNa niuttiyAo ? asaMkaNijjAo tti kAuM / taruNI therI ya logo bhaNejjA - kuTTiNisahiyA hiMDai, "bitie" tti pagAre nimgamassa / do taruNIo dhuttIo saMbhAvijjati / egA vi therI dhutta saMbhAvijjai / egA taruNI takkaNijjA / / 2088 // yasmAdete doSAH tasmAdayaM vidhiHpurato yamaggato yA, therIo majjha hoMti taruNIo / agamaNe niggamaNe, esa vihI hor3a kAyavvo / / 2089 // 5 'purataH' agrataH 'mArgatazca' pRSThataH sthavirA bhavanti, madhyabhAge punastaruNyaH, evaM bahInAM sambhUya paryaTantInAmuktam / jaghanyena tu tisraH sahaiva paryaTanti, tatraikA sthavirA purataH dvitIyA sthaviraiva pRSThataH tRtIyA taruNI tayordvayorapi madhyabhAge sthitA satI paryaTanti / evam 'atiga10 mane' gRhapatigRhapraveze 'nirgamane ca' tata eva nirgame eSa vidhiH kartavyo bhavati // 2089 // kutaH ? iti ced ucyate tigamAda saMkaNijjA, atakkaNijA ya sAga- taruNANaM / annonnarakkhaNesaNa, vIsatthapavesa kiriyA ya / / 2090 // trikAdayaH paryaTantyo'zaGkanIyA bhaveyuH, zvAna - taruNAnAM ca ' atarkaNIyA H ' anabhilaSaNIyA 15 bhavanti, uvadravatsvapi ca zvAna - gavAdiSu triprabhRtayo'nyonyaM parasparaM sukhenaiva rakSaNaM kurvanti, eSaNAM ca samyak zodhayanti, vizvastAzca satyo gRhasthakuleSu praveza nirgamAdikAH kriyAH kurvi || 2090 // yatra koSThako bhavet tatrAyaM vidhiH-- therI koTThagadAre, taruNI puNa hoi tIeN NAdUre / fate kir3hI ThAi bahiM, paccatthiyarakkhaNaDAe || 2091 / / 20 - pratya ekA sthavirA 'koSThakasya' apavarakasya dvAre, taruNI punaH 'tasyAH' sthavirAyA nAtidUre pradeze, yA tu dvitIyA 'kiDhI' sthavirA sA dvArasya bahistiSThati / kimartham ? ityAha - pratyarthI - pra nIkastasya rakSaNArtham, yadi ko'pyupasargaM kuryAt tadA sukhenaiva bolaM kRtvA sa nivAryate // 2091 // 25 jANaMti tabbiha kule, saMbuddhIe carija annonaM / orAla nica loyaM, khuja tatro Aula sahAyA // / 2092 / / dvidhAni - tAdRzAni sambhAvanIyopadravANi kulAni samyag jAnanti, jJAtvA ca prathamata eva pariharanti / 'anyo'nyaM' parasparaM 'sambuddhyA' sammatyA 'cerayuH' bhikSAcaryAM paryaTeyuH, mA bhUvannasammatyA paryaTane parasparamasaGkhaDAdayo doSAH / yA ca 'udArA' rUpAtizayasaMyuktA saMyatI sA nityameva locamAtmanaH karoti, "khujja" tti tasyAH pRSThadeze kubjakaraNI sthApayitavyA, 'tapaH ' 30 caturthAdikaM sA kArApaNIyA, 'Akule' jainAkIrNe bahvIbhizca sahAyAbhiH sahitA sA bhikSAdI 1 madhye | evam mo0 le0 vinA // 2 janAkIrNe sA bhikSAM hiNDApayitavyA, 'sahAyA' dvitIyA tasyA dAtavyA, na sahAyavirahitAyAH pratizrayAnnirgantuM kadAcidapyanujJAtavyamiti bhAvaH // 2092 // Aha kiM punaH kAraNaM yena triprabhRtivRndena tA bhikSAmaTanti ? iti ucyate--tippamii bhA0 // Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 2089-96] prathama uddezaH / 603 hiNDApanIyA // 2092 // atha tAsAM vRndena bhikSATane kAraNAntaramAha tippabhii aDaMtIo, giNhaMta'nannahiM cime tini / / saMjama-davvaviruddhaM, dehaviruddhaM ca jaM davyaM // 2093 // triprabhRtivRndena bhikSAmaTantyaH 'anyo'nyasmin' pRthakpRthagbhAjane cazabdaH prAguktakAraNApekSayA kAraNAntaradyotanArthaH, amUni trINi dravyANi sukhenaiva gRhNanti, tadyathA-saMyamaviruddha dravyaviruddhaM dehaviruddhaM ca yad dravyam // 2093 // etAnyeva yathAkramaM pratipAdayati pAlaMka-laTTasAgA, muggakayaM cA''magorasummIsaM / saMsajjatI u acirA, taM pi ya niyamA dudosAya // 2094 // pAlaGkazAkaM-mahArASTrAdau prasiddham , laTTAzAkaM-kausumbhazAlanakam , ete anyo'nyaM milite sUkSmajantubhiH saMsajyete / yacca mudkRtam , upalakSaNatvAdanyadapi dvidalaM tadapyAmagorasonmizraM 10 sad acirAdeva sUkSmajantubhiH saMsajyate, saMsaktaM ca niyamAd dvau doSau samAhRtau dvidoSaM tasmai dvidopAya bhavati, saMyamopaghAtA-''tmopaghAtarUpaM doSadvayaM karotItyarthaH // 2094 // dahi-telAI ubhayaM, paya-sovIrAu hoti u viruddhaa| dehassa viruddhaM puNa, sI-uNhANaM samAogo // 2095 // dadhi-taile AdizabdAdanyadapi 'ubhayaM' militaM sad yat parasparaviruddham , ye ca 'payaH-15 sauvIre dugdha-kAJjike parasparaM viruddha etad dravyaviruddha mantavyam / dehasya punarviruddhaM yaH zItopNayodravyayoH paramparaM samAyogaH / etAni pRthakpRthagbhAjaneSu gRhyamANAni na saMyamAdyupaghAtIya jAyante // 2095 // api ca natthi ya mAmAgAI, mAuggAmo ya tAsimabbhAse / sI-uNhagiNhaNAe, sArakSaNa ekamekassa // 2096 // 20 naM ca santi tAsAM mAmAkAni kulAni, nahi ko'pi strIjanaM gRhe pravizantamIjyA niSe1 triprabhRtayastA bhikSA bhA0 // 2 cazabdaH kAraNAntaradyodeg bhA0 // 3 pAlaka tA0 // 4 pAlaGkazAkaM mahArASTre gollaviSaye ca prasideg bhA0 / "pAlaka mahara?visae gollavisae ya sAgo jAyai" iti vizeSacUrNau // 5degdalamAmagorasonmizraM sadacirAdeva sUkSmajantubhiH saMsajyate, atastadapi ca niyamAd dvidoSAya bhavati, saMyamA-''tmopadeg bhA0 // 6degllAI dave, payadeg tA0 // 7 dadhi tailaM ca pratItam etadubhayam AdizabdAdaparamapi saMyuktaM sad yat parasparaviruddham , tathA payaH-dugdhaM sauvIraM-kAdhikam ete api parasparaM viruddha bhA0 // 8degtAyopakalpyante bhA0 // 9deggAI bhaa0|| 10 na santi 'tAsAM' saMyatInAM mAmAkAH-'mA madIyaM gRhaM pravizata' ityevamIAlutayA pratiSedhakAH puruSAH, AdizabdAd aprItikRto'pi na santi, 'mAtRgrAmazca' strIvargaH tAsAm 'abhyAse' pratyAsattau varttate striyaH strINAM vizvasantIti bhAvaH, tataH ko'pi pratisevanArthI kayAcidagAryA taruNasaMyatI prajJApayet , etaiH kAraNaiH triprabhRtayaH paryaTanti, 'mA ciraM paryaTitavyaM bhaviSyati' ato doSAnnamapi gRhanti, evaM zItoSNagrahaNena saMrakSa. NamekaikasyAH parasparaM kRtaM bhavati // 2096 // kathaM punaH zItamuSNaM ca gRhNanti? iti ced ucyate-egastha bhaa0|| Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [mAsakalpaprakRte sUtram 3 dhayatIti bhAvaH / mAtRprAmo nAma samayaparibhASayA strIvargaH, cazabda evakArArthaH, tata idamuktaM bhavati-strIvarga eva prAyeNa bhikSAdAyakaH, sa ca tAsAM saMyatInAmabhyAse strItvasambandhamadhikRtya pratyAsattau varttate, atastriprabhRtInAmapi paryaTantInAM sukhenaiva bhakta-pAnaM paryAptaM bhavati / zItoSNagrahaNena ca saMrakSaNamekaikasyAH parasparaM kRtaM bhavati // 2096 // kathaM punaH ? ityata Aha egattha sIyamusiNaM, ca egahiM pANagaM ca egtthaa| dosINassa agahaNe, cirADaNe hojime dosA // 2097 // 'ekatra' pratigrahe 'zItaM' paryuSitaM bhaktaM gRhNanti, ekasminnuSNam , ekatra ca pAnakam , etacca tisRNAmaTantInoM ghaTAmATIkate / atha dve paryaTatastata ekatra pratigrahe uSNaM dvitIyatra tu pAnakaM paraM doSAnnaM kutra gRhantu ? mAtrakaM tu svArtha paribhoktuM na kalpate, athoSNamadhye doSAnnaM gRhNanti 10 tadA dehaviruddhaM bhavati, atha doSAnnaM na gRhNanti tato doSAnnasyAgrahaNe 'cirATane' ciraM paryaTantInAM taruNAdikRtopasargaH strIveda uddiipyet||2097 // tathA cAmumevArtha darzayituM vedatrayasvarUpamAha thI puriso a napuMso, vedo tassa u ime pagArA u / phaMphama-davaggisariso, puradAhasamo, bhave tio|| 2098 // vedastridhA-strIvedaH puruSavedo napuMsakavedazca / tasya tu trividhasyApi yathAkramamamI prakArAH16 strIvedaH phusphukAmisadRzaH-karISAgmitulyaH, yathA karISAgnirantardhagadhagannAste na parisphuTaM prajvalati na vA vidhyAyati cAlitastu tatkSaNAdevoddIpyate evaM strIvedo'pi / puruSavedastu davAmisadRzaH, yathA davAgnirindhanayogataH sahasaiva prajvalya vidhyAyati evaM puruSavedo'pi / tRtIyo napuMsakavedaH sa puradAhasamaH, yathA hi mahAnagaradAhe vahniH prajvalitaH sannA vA zuSke vA sarvatra dIpyate evaM napuMsakavedo'pi striyAM puruSe vA sarvatra dIpyate na copazAmyati // 2098 // 20 itthaM vedatrayakharUpamupadarya prastutayojanAmAha jaha phuphumA hasahasei ghaTTiyA evameva thiivedo| dippai avi kiDhiyANa vi, AliMgaNa-che(cha)daNAIhiM // 2099 // yathA phusphukAgnirghaTTitaH san "hasahasei" tti dedIpyate evameva strIvedo'pyAliGgana-ccheda(cchanda) nAdibhirudIritaH / san "kiDhiyANa vi" tti >> sthavirANAmapi dIpyate, kiM punastaruNI25 nAm ? ityapizavdArthaH // 2099 / / Aha sthavirANAM kathaM vedoddIpanaM bhavati ? iti ucyate na vao ittha pamANaM, na tavassittaM suyaM na priyaao|[aav.ni.715] avi khINammi vi vede, thIliMgaM savvahA rakkhaM // 2100 // . 1. nataH kimukta ta0 30 kA0 // 2 pataJca triprabhRtInAmeva paryaTantInAM bhavati / atha dve paryaTatastata ekatroSNaM dvitIyeca pratigrahe pAnakaM gRhItaM tato doSAnnamutpAditaM tat kutra gRhNAtu ? / atha yasminneva pratigrahe uSNaM gRhItaM tatraiva zItamapi gRhNAti tadA dehaviruddhaM bhavati / atha doSAnaM na gRhanti tato doSAnnasyAgrahaNe cirATanaM-prabhUtAM velAM paryaTanaM bhavati // 2097 // tatra cAmI doSA bhaveyuH-thI puriso bhA0 // 3degnAM bhavati / atha ta. De0 kAM0 // 4 // etadantargataH pAThaH mo0 le. pustakayoreva // Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2097-2104] prathama uddezaH / 605 na 'vayaH' vArddhakAdikam 'atra' vicAre pramANam , na vA 'tapasvitvam' anazanAditapaHkarmakAritA, na vA 'zrutam' AcArAdikaM subahapyavagAhitam , na vA 'paryAyaH' drAghIyaHpravrajyAkAlalakSaNaH, eteSu satkhapi vedodayo bhavedityarthaH / api ca 'kSINe'pi' nirdagdhendhanakalpe kRte'pi >> vede strIliGgaM sarvathA rakSyam , ata eva strIkevalI yathoktAmAryikopakaraNaprAvaraNAdiyatanAM karotIti bhAvaH // 2100 // Aha yadi tAH snAnAdiparikarmarahitAH tataH kiM ko'pi / tAsu rAgaM vrajati yenetthaM yatanA kriyate ? ucyate kAmaM tavassiNIo, haannuvvdRnnvikaarviryaao| ___ taha vi ya supAuANaM, apesaNANaM cimaM hoi // 2101 // 'kAmam' anumataM yathA tapakhinyaH snAnodvartanavikAraviratAstathApi 'suprAvRtAnI' nityameva bahubhirupakaraNairAcchAditAnAm 'apreSaNAnAM ca' avyApArANAm 'idam' anantarameva vakSyamANaM 10 zarIrasaundaryaM bhavati // 2101 // tadevAha rUvaM vanno sukumArayA ya niddhacchavI ya aMgANaM / hoMti kira sannirohe, ajANa tavaM caraMtINaM // 2102 // 'rUpam' AkRtiH 'varNaH' gauratvAdiH 'sukumAratA' komalasparzatA snigdhA ca-kAntimatI chaviH-tvam 'aGgAnAM' zarIrAvayavAnAm / etAni rUpAdIni AryikANAM 'sannirodhe bahUpakara-15 NaprAvaraNAdau dhriyamANAnAM tapaH carantInAmapi bhavanti, tato yuktiyuktA pUrvoktA tAsAM yataneti // 2102 // gataM bhikSAnirgamadvAram / atha nirgranthAnAM mAsaH kasmAt tAsAM dvau mAsAviti dvAram / zipyaH pRcchati-kiM nimranthInAmabhyadhikAni mahAvratAni yena tAsAM dvau mAsau nimranthAnAmekaM mAsamekatra vastumanujJAyate ? sUrirAhajai vi ya mahavyayAI, niggaMthINaM na hoMti ahiyAI / 20 taha vi ya nicavihAre, havaMti dosA ime tAsiM // 2103 // ___ yadyapi ca nirgranthInAM mahAvratAni nAdhikAni bhavanti tathApi 'nityavihAre' mAse mAse kSetrAntarasaGkramaNe ime doSAstAsAM bhavanti // 2103 // maMsAipesisarisI, vasahI khettaM ca dullabhaM joggaM / / eeNa kAraNeNaM, do do mAsA avarisAsu // 2104 // mAMsAdipezIsadRzI saMyatI, sarvasyApyabhilaSaNIyatvAt / tathA tAsAM yogyA vasatirdurlabhA, kSetraM ca tatprAyogyaM durlabham / tato yathoktaguNavikalAyAM vasatau doSaduSTe vA kSetre sthApyamAnAnAM bahavaH pravacanavirAdhanAdayo doSI upaDhaukante / etena kAraNena tAsAm 'avarSAsu' varSAvAsaM 1 etadantargataH pAThaH mo0 le0 pustakayoreva // 2 Aha nanvetadapi cintyamasti yat chadmasthasaMyatyo'pyevaMvidhAM yatanAM kurvanti, yAvatA yadi tAH snAnAdivikArarahitAstataH kimarthamitthaM yatanA kriyate? ucyate bhA0 // 3 nAm' antarnivasanyAdibhirbahu bhA0 // 4 dvAraM vyAkhyAyate / ziSyaH bhA0 ta. he0 // 5degSA bhavanti / edeg bhA0 // Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 4 vimucya dvau dvau mAsAvekatra vastumanujJAyate // 2104 // atha dvayorupari vasantInAM doSAn dvitIyapadaM copadarzayati doNhaM uvari vasaMtI, pAyacchittaM ca hoti dosA y| viiyapayaM ca gilANe, vasahI bhikkhaM ca jayaNAe // 2105 // 5. dvayormAsayorupari vasanti tataH prAyazcittaM doSAzca bhavanti / dvitIyapadaM ca glAne vasatirbhekSaM ca yatanayA grahItavyam / bhAvArtho nigranthAnAmiva draSTavyaH // 2105 // sUtram se gAmaMsi vA jAva rAyahANisi vA saparikkhevaMsi savAhiriyaMsi kappai niggaMthINaM hemaMta-gimhAsu cattAri mAsA vatthae-aMto do mAse, vAhi do 10 mAse / aMto vasamANINaM aMto bhikkhAyariyA, vAhiM vasamANINaM bAhiM bhikkhAyariyA 4-9 // asya vyAkhyA prAgvat / navaraM sabAhirike kSetre'ntau mAsau bahi mAsAvityevaM caturo mAsAn nirgranthInAM vastuM kalpata iti // atha bhASyam eseva kamo niyamA, saparikkheve savAhirIyammi / navaraM puNa nANattaM, aMto bAhiM caummAsA // 2106 // ___ 'eSa eva' pUrvasUtroktaH kramaH sarvo'pi niyamAt saparikSepe sabAhirike kSetre vasantInAM saMyatInAM draSTavyaH / navaraM punaH'nAnAtvaM' vizeSo'yam- 'antaH' abhyantare 'bahiH' vAhirikAyAm evamubhayozcatvAro mAsAH pUraNIyAH // 2106 // cauNhaM uvari vasaMtI, pAyacchittaM ca hoMti dosA ya / nANattaM asaIeN u, aMto vasahI bahiM carai // 2107 // caturNA mAsAnAmupari yadi sabAhirike kSetre saMyatI vasati tadA tadeva prAyazcittaM ta eva ca doSAH dvitIyapadamapi tadeva mantavyam / 'nAnAtvaM' vizeSaH punarayam-bAhirikAyAM vasateH zayyAtarasya vA yathoktaguNasya 'asati' abhAve 'antaH' prAkArAbhyantare "vasahi" ti vasatau pUrvasyAmeva sthitA 'bahiH' bAhirikAyAM 'carati' bhikSAcaryAmaTati // 2107 // 25 idameva spaSTayati joggavasahIi asaI, tattheva ThiyA cariMti bAhiM tu / puvvagahie vigiMciya, tatto ciya mattagAdI vi // 2108 // bahiH saMyatIyogyAyA vasaterabhAve 'tatraiva' abhyantaropAzraye sthitAH santyo vahizcaranti, pUrvagRhItAni mAtraka-tRNa-DagalAdIni 'vivicya' parityajya aparANi 'tata eva' bAhirikAyA 30 mAtrakAdInyapyAnetanyAni, na kevalaM bhikSetyapizavdArthaH, zruta-saMhananAdiviSayA sAmAcArI 1 deghItaM mAtraka-tRNa-DagalAdi 'videg mo0 le. vinA // 15 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 2105-14] prathama uddezaH / 607 kSetra-kAlAdiviSayA ca sthitiH sthavirakalpikAnAmiba draSTavyA // 2108 // tadevamukta AryikANAmapi mAsakalpavidhiH / atha zipyaH praznayati gacche jiNakappammi ya, doNha vi kayaro bhave mhiddddiio| nipphAyaga-nipphannA, doni vi hotI mahiDDIyA // 2109 // gaccha-jinakalpayordvayormadhye kataraH 'maharddhikaH' pradhAnataro bhavet ? / gururAha-niSpAdaka-5 niSpannAviti kRtvA dvAvapi maharddhikau bhavataH / tatra gacchaH sUtrArthagrAhaNAdinA jinakalpikasya niSpAdakaH ato'sau maharddhikaH, jinakalpikastu nippannaH-jJAna-darzana-cAritreSu pariniSThita ityasau maharddhikaH // 2109 // enAmeva niyuktigAthAM bhAvayati daMsaNa-nANa-caritte, jamhA gacchammi hoi privuddddii| eeNa kAraNeNaM, gaccho u bhave mahiDDIo // 2110 // darzana-jJAna-cAritrANAM yasmAd gacche parivRddhirbhavati etena kAraNena gaccho maharddhiko bhavati // 2110 // purato va maggato vA, jamhA katto vi natthi paDibaMdho / eeNa kAraNeNaM, jiNakappIo mahiDDIo // 2111 // 'purato vA' vihariSyamANakSetre 'mArgato vA' pRSThataH pUrvavihRtakSetre yasmAt 'kuto'pi' dravyataH 15 kSetrataH kAlato bhAvato vA pratibandhastasya bhagavato na vidyate etena kAraNena jinakalpiko maharddhikaH // 2111 // atha dvayorapi maharddhikatvaM dRSTAntena darzayati dIvA anno dIvo, paippaI so ya dippai taheva / sIso cciya sikkhaMto, Ayario hoi na'nnatto // 2112 // dIpAda 'anyaH' dvitIyo dIpaH pradIpyate, sa ca maulo dIpastathaiva dIpyate, evaM jina-20 kalpikadIpo'pi gacchadIpAdeva prAdurbhavati, sa ca gacchadIpastathaiva jJAna-darzana-cAritraiH svayaM pradIpyate / yadvA yathA zipya eva zikSamANaH san krameNAcAryo bhavati 'nAnyataH' nAnyena prakAreNa evaM sthavirakalpika eva tapaHprabhRtibhirbhAvanAbhirAtmAnaM bhAvayan krameNa jinakalpiko bhavati nAnyathA / ato dvAvapi maharddhikau // 2112 // asyaivArthasya samarthanAyAparaM dRSTAntatrayaM darzayituM niyuktigAthAmAha diTuMtoM guhAsIhe, donni ya mahilA payA ya apayA ya / gAvINa donni vaggA, sAvekkho ceva niravekkho // 2113 // dRSTAnto'tra guhAsiMhaviSayaH prathamaH / dvitIyo dve mahile--ekA 'prajA' apatyavatI dvitIyA 'aprajA' apatyavikalA / tRtIyo gavAM dvau vargau-ekaH sApekSaH, aparo nirapekSa iti // 2113 // tatra guhAsiMhadRSTAntaM bhAvayati 30 sIhaM pAlei guhA, avihADaM teNa sA mahiDDIyA / tassa puNa jovvaNammi, paoaNaM kiM giriguhAe // 2114 // 1 idameva bhA bho0 le0 vinA // 2 degtrayamAha bhA0 kAM0 // Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 4 "avihADaM" ti dezI bhASayA bAlakaM siMhaM guhA 'pAlayati' vanamahiSa- vyAghrAdibhyo rakSati, tannirgatasya tasya tebhyaH pratyapAyasambhavAt ; tena kAraNena guhA maharddhikA / yadA tu siMho yauvanaM prApto bhavati tadA kiM tasya prayojanaM giriguhayA ? na kiJcidityarthaH khayameva vanamahipAdyupadravAdAtmAnaM pAlayituM pratyalIbhUtatvAt itthaM siMho maharddhikaH / / 2114 // , " athArthopanayamAha - davvAvaimAI, kusIlasaMsaggi- annautthIhiM / rakkha gaNapurogo, gaccho avikoviyaM dhamme // 2115 // gaNI- AcAryaH sa puroga : - purassaro nAyako yasya sa tathAvidho gaccho guhAsthAnIyaH siMhazAvakasthAnIyaM sAdhuM 'dharme' zruta cAritrAtmake 'avikovidam' adyApyaprabuddhaM dravyApadi Adi10 zabdAt kSetra-kAla-bhAvApatsu tathA kuzIlAH - pArzvasthAdayastairanyatIrthikairvA sArddhaM yaH saMsargastatra ca 'rakSati' vizrotasikA-pramAda - mithyAtvAdyupadravAt pAlayati ato gaccho maharddhikaH / yadA tvasau dvividhe'pi dharme vyutpannamatiH kRtaparikarmA jinakalpaM pratipannastadA svayamevAtmAnaM dravyApadAdiSvapi vizrotasikAdivirahitaH samyak paripAlayati ato jinakalpiko maharddhikaH // 2115 // atha mahelAdvayadRSTAntamAha 15 608 ANA - issariyasuhaM, egA aNubhavai jai vi bahutattI / dehassa ya saMThappaM, bhogasuhaM ceva kAlammi / / 2116 // paravAvAravimukkA, sarIrasakkAratapparA niccaM / maMDaNa vakkhittA, bhattaM pi na ceyaI apayA / / 2117 // dvayormahelayormadhye 'ekA' saprasavA yadyapi 'bahutaptiH' apatyastrapanAdibahuvyApAravyApRtA tathApi 20 sA gRhasvAminItvAdAjJaizvarya sukhamanubhavati, 'kAle ca' prastAve dehasya 'saMsthApyaM' saMsthApanAM bhogasukhamapi ca prApnoti // 2116 // 25 yA tu 'aprajA' aprasavA sA 'paravyApAravimuktA' apatyAdicintAvarjitA 'nityaM' sadA zarIrasaMskAre-mukhadhAvanAdau tatparA -parAyaNA 'maNDanake' vilepanA -''bharaNAdau vyAkSiptA satI 'bhaktamapi' bhojanamapi 'na cetayati' na saMsmarati // 2117 // arthopanayamAha - veyAvace coyaNa-vAraNa cAvAraNAsu ya bahusu / mAdIvakkhevA, sayayaM jhANaM na gacchammi / / 2118 // yathA saprasavAyAH striyo bahuvyApAravyagratA bhavati tathA gacche'pi yad AcAryopAdhyAyAdivaiyAvRttyam, yA ca cakravAlasAmAcArI hApayato nodanA, yA cAkRtyapratisevanAM kurvato vAraNA, yAzca bahavo vastra -pAtrAdyutpAdanaviSayA vyApAraNAH tadevamAdiSu yo vyAkSepaH - vyAkulatvaM tasmA30 ddhetoH 'gacche' gacchvAsinAM 'satataM' nirantaraM 'dhyAnam ' ekAgrazubhAdhyavasAyAtmakamAtmano maNDanakalpaM na bhavati / jinakalpikasya tu vaiyAvRttyAdivyAkSeparahitasya nirapatyastriyA Atmano maNDanamiva 'nirantarameva tathA tad upajAyate yathA bhoktumapi spRhA na bhavati // 2118 // Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 2115-24 ] atha govargadvayadRSTAntamAha-- prathama uddezaH / saddUlapoiyAo, nassaMtIo vi va gheNUo / mottUNa taNNagAI, davaMti saparakkamAo vi || 2119 // na vivaccha sarjati vAhio neva vacchamAUsu / sabalamagRhaMtIo, nassaMti bhaeNa vagghassa / / 2120 // ' dhenavaH' abhinavaprasUtA gAvastAH 'zArdUlena' vyAghreNa 'potitAH' trAsitAH satyo nazyatyo'pi 'tarNakAni' vatsarUpANi muktvA 'saparAkramA api' samarthA api 'naiva dravanti' na zIghraM palAyante, apatyasApekSatvAt // 2119 // yAstu "vAhio" baSkayiNyastA nApi vatsakeSu 'sajanti' mamatvaM kurvanti, nApi 'vatsamAtRSu' dhenuSu, kintu khabalamagUhamAnA vyAghrasya bhayena nazyanti, nirapekSatvAt // 2120 // eSa dRSTAntaH / athArthopanayamAha - AyasarIre Ayariya bAla- buDhesu Avi sAvekkhA | kula - gaNa - saMghe sutahA, cehayakajAiesaM ca // 2121 // rayaNAya ugaccho, nipphAdaoM nANa-daMsaNa-carite / eeNa kAraNeNaM, gaccho u bhave mahiDDIo / / 2122 // 609 1deg ghe ya tahA tA0 // mo0 le0 vinA // yathA dhenavastathA gacchcAsino'pyAtmazarIre AcArya bAla-vRddheSu api ca kula-gaNa- saGghakAryeSu caityAdikAryeSu ca sApekSAH, ataH saMsAravyAghrabhayena nazyanto'pi saMhananAdibalopetA api na 15 zIghraM palAyante / jinakalpikAstu bhagavanta AtmazarIrAdinirapekSA adhenugAva iva khavIryamagUhamAnAH saMsAravyAghrAd niH pratyUhaM palAyante / yadyevaM tarhi jinakalpo maharddhikatara ityApannam, maivaM vAdIH, -4 nirjanijanirupamaguNairubhayorapi tulyakakSatvAt / tathAhi -- atyantApramAdaniSpratikarmatAdibhirguNairjinakalpo maharddhikaH, paropakAra - pravacanaprabhAvanAdibhizca guNaiH sthavirakalpiko maharddhika iti // 2121 // api ca Do ratnAkara iva ratnAkaraH- jinakalpikAdiratnAnAmutpattisthAnaM yato gaccho varttate, niSpAdakazca jJAna-darzana- cAritreSu etena kAraNena gaccho maharddhikaH // 2122 // idameva bhAvayatirayaNe bahuvisu, nINiaMtesu neva nIrayaNo / ataro tIrai kAuM, uppattI soya rayaNANaM // 2123 / / iya rayaNasaricchesuM, viNiggaesuM pi neva nIrayaNo / jAyai gaccho kuNai ya, rayaNanbhUte bahU ane // 2124 // // mAsakappo sammatto // 2 etadantargataH pAThaH mo0 le0 pustakayoreva // B 3 yata Aha 10 20 25 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .610 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ mAsakalpaprakRte sUtram 4 na tarItuM zakyata iti 'ataraH' ratnAkaraH, sa yathA bahuvidheSu ratneSu niSkAzyamAneSvapi naiva 'nIratnaH' ratnavirahitaH kartuM zakyate, kutaH ? ityAha-yataH 'utpattiH' Akaro'sau ratnAnAm / "iya" anenaiva prakAreNa gaccharatnAkaro'pi ratnasadRkSepu jinakalpikAdiSu vinirgateSvapi naiva nIratno jAyate, AcAryAdiratnAnAM sarvadaiva tatra sadbhAvAt , karoti ca pazcAdapi vahUnanyAn sAdhUn 5 ratnabhUtAniti gaccho jinakalpikazca ubhAvapi maharddhiko iti // 2123 // 2124 // // mAsakalpaprakRtaM samAptam // cUrNi-zrIbRddhabhASyaprabhRtibahutithagranthasArthAbhirAmA-- ''rAmAdarthaprasUnairucitamavacitaiH sUktisaurabhyasAraiH / cetaHpaTTe nidhAya svaguruzucivacastantusantAnavdhaiH, zrIkalpe mAsakalpaprakRtavivaraNasrag mayA nirmiteyam // // granthAnam- 15600 mUlataH // // iti zrIkalpe prathamaH khaNDaH samAptaH // 1degm / 'iti' amunA prakAdeg bhA0 // 2 deghuvidhana mo0 le. kAM // 3 degmAd vAkyapra' mo. le0||4degnaistvritm ta. De. kAM0 // 5ntubhirgumphiteyaM, mo0 le. vinA // 6degyA bhavyayogyA ta. De0 kAM0 // Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vejas Printers AHMEDABAD PH (079) 6601045