________________
३४४ सनियुक्ति-लघुभाष्य-वृत्तिके वृहत्कल्पसूत्रे [ मासकल्पप्रकृते सूत्रम् १ तत्रानेकविधनगमानामन्योऽन्यनिरपेक्षाणि यानि वक्तव्यानि तानि नामग्राहं सफ़लन्नाह
गावो तणाति सीमा, आरामुदपाण चेडरूवाणि ।
वाडी य वाणमंतर, उग्गह तत्तो य आहिपती ॥१०९६ ॥ गावः १ "तणाइ" त्ति उपलक्षणत्वात् तृणहारकादयः २ सीमा ३ आरामः ४ 'उदपानं' कूपः 5५ चेडरूपाणि ६ 'वाटिः' वृतिः ७ 'वानमन्तरं देवकुलं ८ अवग्रहः ९ ततश्चाधिपतिः १० इति नियुक्तिगाथाक्षरार्थः ॥ १०९६ ॥
अथ भावार्थ उच्यते, प्रथमनैगमः प्राह-यावन्तं भूभागं गावश्चरितुं व्रजन्ति तावान् सर्वोऽपि ग्राम इति व्यपदेशं लभते १॥ ततो विशुद्धनैगमः प्रतिभणति
गावो वयंति दूरं, पि जं तु तण-कट्ठहारगादीया । 10 सूरुट्टिए गता एंति अत्थमंते ततो गामो ॥ १०९७ ॥
परिस्थूरमते ! गावः 'दूरमपि' परग्राममपि चरितुं व्रजन्ति ततः किमेवं सोऽप्येक एव ग्रामो भवतु ?, अपि च एवंब्रुवतो भवतो भूयसामपि परस्परमतिदवीयसां ग्रामाणामेकपामतैव प्रसजति, न चैतदुपपन्नम् , तस्माद् नैतावान् ग्रामः किन्तु 'यत्तु' यावन्मानं क्षेत्रं तृणहारक-काष्ठहारकादयः
सूर्ये उत्थिते तृणाद्यर्थं गताः सन्तः सूर्ये अस्तमयति तृणादिभारकं बद्ध्वा पुनरायान्ति एतावत् 15 क्षेत्रं ग्रामः २ ॥ १०९७ ॥
परसीमं पिवयंति हु, सुद्धतसे भणति जा ससीमा तु ।
उजाण अवचा वा, उकीलंता उ सुद्धयरो॥ १०९८ ॥ शुद्धतरो नैगमो भणति-यद्यपि गवां गोचरक्षेत्रादासन्नतरं भूभागं तृण-काष्ठहारका व्रजन्ति खथापि ते कदाचित् परसीमानमपि ब्रजन्ति तस्माद् नैतावान् ग्राम उपपद्यते, अहं ब्रवीमि20 यावत् स्वा-आत्मीया सीमा एतावान् ग्रामः ३ । ततोऽपि विशुद्धतरः प्राह—मैवमतिप्रचुरं क्षेत्रं
ग्राम इति वोचः, किन्तु यावत् तस्यैव ग्रामस्य 'उद्यानम्' आरामस्तावद् ग्राम इति भण्यते ४ । विशुद्धतमः प्रतिभणति-एतदपि भूयस्तरं क्षेत्रम् , न प्रामसंज्ञा लब्धुमर्हति, अहं भणामियावद् ‘उदपानं' तस्यैव ग्रामस्य सम्बन्धी कूपः ताचद् ग्राम इति ५। ततोऽपि विशुद्धतरो ब्रूते
इदमप्यतिप्रभूतं क्षेत्रम् अतो यावत् क्षेत्रं 'अव्यक्तानि' चेटरूपाणि रममाणानि गच्छन्ति तावद् 25 ग्रामः ६ । ततोऽपि विशुद्धतरः प्रतिवक्ति-एतदप्यतिरिक्ततया न समीचीनमाभाति ततो यावन्तं भूभागमतिलघीयांसो बालकाः 'उत्क्रीडन्तः' रिङ्गन्तः प्रयान्ति तावान् ग्राम इति ७ ॥१०९८॥
एवं विसुद्धनिगमस्स वइपरिक्खेवपरिवुडो गामो ।
ववहारस्स वि एवं, संगहों जहिँ गामसमवाओ ॥ १०९९ ॥ 'एवं विचित्राभिप्रायाणां पूर्वनैगमानां सर्वा अपि प्रतिपत्तीळपोह्य सर्वविशुद्धनैगमस्य यावान् १ तृणादि २ सीमा ३ भा० ॥२ इति सङ्ग्रहगाथा भा० ॥ ३ उदिते मो० ले० ॥ ४ °लंतो उ भा० । भा पुस्तके एतत्पाठानुसारेणैव टीका वर्त्तते । दृश्यता टिप्पणी ६ ॥५°म इत्युच्यते ६। ततो भा०॥६ लघीयान् बालकः 'उत्क्रीडन्' रिङ्गन प्रयाति तावान् भा० ॥७ एवं तु सुद्ध ता० ॥