________________
૩૦
શ્રી સવેગ રગશાળા ગ્રંથના ગુજરાતી અનુવાદ : દ્વાર પહેલ
દીક્ષા લેવાની બુદ્ધિ પ્રગટી છે, તેથી મેં' (આધિપત્ય ) સત્તાના મદથી કે અજ્ઞાનથી જે કાંઈ તમારા અપકારરૂપ વન કોઈ પ્રકારે કર્યું' હોય, તે સર્વે તમાએ ખમવુ. ( મને ક્ષમા આપવી) અને આ રાજ્યની (નીતિની ) વૃદ્ધિ કરવી. (૪૪૭-૪૪૮) એમ તેને શિખામણ આપીને, જ્યારે શુભ મુહૂત્ત પ્રાપ્ત થયું, ત્યા પવિત્ર દિવસે મેટી વિભૂતિ(મહેાત્સવ ) પૂર્ણાંક જયસેન પુત્રને રાજ્ય ઉપર સ્થાપ્યા. (૪૪૯) પછી સામત, મ ંત્રીમ`ડળ વગેરે મુખ્ય પરિજન સહિત પોતે સ્નેહથી તે નવા રાજાને બે હાથની અંજલિથી પ્રણામ કરીને હિતશિક્ષા આપી કે– (૪૫૦)
મહસેન રાજાએ પુત્રને આપેલી હિતશિક્ષા :-સ્વભાવે જ સદાચારથી શાભતા હે વત્સ ! જો કે તને કાંઈ પણ શીખવાડવા યેાગ્ય નથી, તે પણ હું કાંઈક માત્ર કહું છું. (૪૫૧) હે પુત્ર ! સ્વામી (રાજા), મંત્રી, રાષ્ટ્ર ( દેશ ), યુગ્ય (વાહના ), કેાષ ( ભંડાર ), ખળ લશ્કર ) અને સુહૃદ્ધ (મિત્રો) એ સાતેયના પરસ્પર ઉપકારથી આ રાજ્ય સપ્તાંગ ( શ્રેષ્ઠ) બને છે. (૪પર) માટે સત્ત્વ કેળવીને અને બુદ્ધિથી જેમ ઔચિત્ય સચવાય તેમ વિચારીને, આ સાતેય અંગાની પ્રાપ્તિ માટે તું યત્ન કરજે. (૪પર-૪૫૩) તેમાં પ્રથમ તે તુ પેાતાના આત્માને વિનયમાં બ્રેડ, તે પછી અમાત્યાને, તે પછી નોકરોને તથા પુત્રને અને તે પછી પ્રજાને વિનયમાં જેજે. (૪૫૪) હે વત્સ ! ઉત્તમ કુળમાં જન્મ, સ્ત્રીઓના મનનું હરણ કરવામાં ચાર જેવું રૂપ, શાસ્રપરિકમિ ત બુદ્ધિ અને ભુજામળ, વળી વર્તમાનમાં વિવેકરૂપી સૂર્યને (ગુંડણુ=) આચ્છાદિત કરવામાં પ્રચંડ શક્તિવાળા, મેહરૂપી મહા વાદળાના અતિ ઘનસમૂહ સરખા, આ ખીલી રહેલા યૌવનરૂપી અધકાર, વળી પડિતાને શ્લાધ્ય એવી પ્રકૃતિ અને પ્રજા વડે શિશમાન્ય કરાતી આજ્ઞા ( પ્રભુત્વ ). આમાંથી એક એક પણ નિશ્ચે દુય છે ( એના ગવથી બચવુ... દુષ્કર છે), તેા પુન: બધાનો સમૂહ તે। અતિ દુય બને જ. (૪૫૫ થી ૪૫૭) વળી હું પુત્ર ! જગતમાં ભય'કર મનાતા લક્ષ્મીનો મઢ પણ પુરુષને (ગરુચ=) અતિ (વિહલઘુત્તણુ=) વિકળ અંગપણું ( મદાંધ ) કરીને શીઘ્ર હલકટ બનાવી દે છે. (૪૫૮) વળી લક્ષ્મી મનુષ્યાને શ્રુતિ, વાચા અને દૃષ્ટિરહિત (બહેરા, બેબડા અને આંધળા ) કરી દે તેમાં વિસંવાદ શું છે ? ( અર્થાત્ તે તેનું કાય છે. ) વળી તે આશ્ચય છે કે–(સમુદ્રમાંથી દેવાએ ઝેર અને લક્ષ્મી વગેરે સાત રત્નાને કાચાં, તેથી સમુદ્રમાંથી જન્મેલી ) ઝેરની તે મ્હેન છતાં મનુષ્યનુ` મરણ નથી કરતી ! (૪૫૯)
વિનયના મહિમાઃ–વળી પૂર્વે કરેલા પુર્ણાંકના પરિપાકથી વૈભવ, શ્રેષ્ઠ કુળ, શ્રેષ્ઠ રૂપ અને શ્રેષ્ઠ રાજ્ય પણ મળે છે, કિન્તુ સઘળાં ગુણાનુ કારણ વિનય મળતા નથી. (૪૬૦) માટે ગ॰ને તજીને વિનયને શીખજે, પણ મને ભજીશ નહિ. (કારણ કે-) હે પુત્ર ! વિનયથી નમ્ર આત્મામાં મહા કી'મતી ગુા પ્રગટે છે. (૪૬૧) ભુવનતળમાં વિદ્વાનોએ મુખરૂપી (કાણુ=) વીણા વગાડવાના દંડ તેના દ્વારા વગાડેલા (વિનયનો )
