________________
તપ્રતિમા, સામાયિકપ્રતિમા અને પૌષધપ્રતિમાનું સ્વરૂપ
૧૫૩
અતિચારોને તજે, તથા પ્રયત્નપૂર્વક (મેમુ= ) આ ‘ધર્મ શ્રવણુ વગેરે ' કાર્યાંમાં સમ્યક્ સવિશેષ પ્રવતે અને તે સદા અનુક'પાભાવથી ભાવિત અંતઃકરણના પરિણામવાળા બને. (૨૭૩૬ થી ૩૮) તે પછી પૂર્વે કહેલા સમ્યક્ત્વાદિ ગુણાથી શે।ભતા અને સમ્યગ્ ઉદાસીનતાદિથી યુક્ત તે મહાત્મા ત્રીજી સામાયિકપ્રતિમાને સ્વીકારે. (૨૭૩૯)
૩. સામાયિકપ્રતિમા-આ પ્રતિમામાં ૧-ઉદાસીનતા, ૨-માધ્યસ્થ્ય, ૩–સકલેશની વિશુદ્ધિ, ૪-અનાકૂળતા અને પ-અસગપણું, એ પાંચ ગુણા ( કહ્યા છે ). (૨૭૪૦) તેમાં–જે તે અને જેવાં તેવાં પણ ભાજન, શયન વગેરેથી ચિત્તમાં જે સતેષ થાય, તેને ઉદાસીનતા કહી છે. (ર૭૪૧) આ ઉદાસીનતા ( સંકલેશની ) વિશુદ્ધિનું કારણ હાવાથી શ્રી જિનેશ્વરાએ તેને સામાયિકનું પ્રથમ (મુખ્ય) અંગ કહ્યું છે. હવે માધ્યસ્થ્યને કહીએ છીએ. (૨૭૪૨) આ મારા ( સ્વજન) છે અથવા આ પરાયા છે, એવી બુદ્ધિ તુચ્છ પ્રકૃતિવાળાને સ્વભાવથી જ હાય છે. રવભાવથી ઉદાર ( મેાટા ) મનવાળાને તે આ સમગ્ર વિશ્વ પણ કુટુંબ છે, (૨૭૪૩) કારણ કે–અનાદિશ્મનંત આ સૌંસારરૂપ મહા સરોવરમાં ભમતા અને ઘણાં સેંકડો ભવનાં ઉપાર્જન કરેલા કસમૂહને વશ પડેલા જીવેાને, આ સસારમાં પરસ્પર કેને કોની સાથે અથવા કયા અનેક પ્રકારના સબધ નથી થયા ? એવી જે ચિંતા ( ભાવના ) તે માધ્યસ્થ્ય છે. (૨૭૪૪-૪૫) જેની સાથે રહે, તેના મને ખીજાના પણ દુનયને (દોષોને) જોવા છતાં ક્રોધ ન કરવા, તે સંકલેશવિશુદ્ધિ જાણવી. (૨૭૪૬) વળી ઉભા રહેવામાં કે ચાલવામાં, સુવામાં કે જાગવામાં— લાભમાં કે હાનિમાં, વગેરેમાં હર્ષોં-વિષાદના અભાવ તે અનાકૂળતા જાણવી, (૨૭૪૭) સોનામાં કે કચરામાં, મિત્રમાં કે શત્રુમાં, સુખમાં કે દુઃખમાં, ખીભત્સ કે દર્શનીય વસ્તુમાં, પ્રશ'સામાં કે નિંદામાં અને ખીજા પણ વિવિધ મનેવિકારનાં ( રાગ-દ્વેષાદિનાં ) કારણેા આવે તે પણ સદા જે સમચિત્તતા, તેને જગદ્ગુરુ અસગપણું કહે છે. (૨૭૪૮-૪૯) આ પાંચ ગુણાને સમુદાય ઉત્કૃષ્ટસામાયિક, અથવા તે સના કારણભૂત એક ઉદાસીનતા એ જ પરમ સામાયિક છે. (૨૭૫૦) વધારે કહેવાથી શુ' ? સાવધ યેાગોના વજ્રનરૂપ અને નિરવદ્ય યાગાના આસેવનરૂપ ઇન્વરિક ( પરિમિત કાળ સુધીનું ) સામાયિક તે ગૃહસ્થનું ઉત્કૃષ્ટ ગુણસ્થાન છે. (૨૭૫૧) એમ ત્રીજી પઢિમામાં (ગૃહસ્થ) સમ્યક્ સામાયિકને પાળે તથા ( તેમાં ) મનેાદુપ્રણિધાન વગેરે અતિચારાને તજે. (૨૭૫૨)
૪. પૌષધપ્રતિમા-ચેાથી પ્રતિમામાં પૂર્વની પ્રતિમાઓનુ પાલન કરતા ગૃહસ્થ, અષ્ટમી વગેરે ( ચાર ) પદિવસોમાં ચારેય પ્રકારના પૌષધને સ્વીકારે. (૨૭૫૩) આ પ્રતિમામાં ‘અપ્રતિલેખિત–દુપ્રતિલેખિત શય્યા—સંસ્તારક ' વગેરે અતિચારોને તજે અને આહાર વગેરેનું સમ્યગ્ અનુપાલન ( અર્થાત્ રાગ, સ્વાદ વગેરે સગવડને−અનુકૂળતાને) ન કરે. (૨૭૫૪)
२०
