________________
હરિદત્ત મુનિને પ્રબંધ
૨૭ આયુષ્યને ઈચ્છે છે, તે કલ્પવૃક્ષની મેટી લતા જેવી જીવદયાને પાળે છે.(૪૭૭૬)ઉત્તમ મુનિએ કહે છતાં અને વિશિષ્ટ યુક્તિવાળો છતાં ને ધર્મ જીવદયારહિત હોય, તેને ભયંકર સર્ષની જેમ દૂરથી તો જોઈએ. (૪૭૭૭) આચાર્યો એમ કહે છતે રાજાએ કમળના પત્ર સરખી નજર યજ્ઞક્રિયાના પ્રરૂપક પુરોહિત ઉપર ફેકી. (ક૭૭૮) તે પછી અંતરમાં વધી રહેલા તીવ્ર રોષવાળા પુરહિતે કહ્યું કે હે મુનિવર ! તમારું અતિ વિદ્યાપણું (અહો !=) આશ્ચર્યકારક છે કે-વેદના અર્થને નહિ જાણતા અને પુરાણશાના લેશ પણ રહસ્યને નહિ જાણતાં પણ તમે અમારા યજ્ઞને નિદો છે. (૪૭૭૯-૮૦) ગુરુએ કહ્યું કે-હે ભદ્ર! શેષને વશ થયેલે તું “તમે વેદપુરાણના પરમાર્થને નથી જ જાણતા” એમ કેમ બેલે છે? (૮૭૮૧) હે ભદ્ર ! શું પૂર્વ મુનિઓએ રચેલાં તારા શાસ્ત્રોમાં સર્વત્ર જીવદયા નથી કહી ? અથવા શું તે શાસ્ત્રનું આ વચન તે નથી સાંભળ્યું (૪૭૮૨) કે-“જે હજારે ગાયને અને સેંકડો અશ્વોને આપે, તે દાનને, સર્વ પ્રાણીઓને દીધેલું અભયદાન ઉલ્લંઘી જાય છે !” (૪૭૮૩) સર્વ અવયવોવાળા (સ્વસ્થ છતાં) જીવહિંસા કરવામાં તત્પર એવા મનુષ્યોને જોઈને હું તેઓને પાંગળા, હાથ કપાયેલા અને કોઢીઆ ઈચ્છું છું. (૪૭૮૪) જે કપિલ (વર્ણવાળી) હજાર ગાયે બ્રાહ્મણને આપે છે, તે એક જીવને જીવન આપે, તેની સોળમી કળાને પણ યોગ્ય નથી. (૪૭૮૫) ભયભીત પ્રાણીઓને જે અભયનું દાન આપવું, તેનાથી અતિ મોટો બીજે ધર્મ પૃથ્વીતળમાં નથી. (૪૭૮૬) એક પ્રાણીને પણ અભયની દક્ષિણ દેવી તે શ્રેષ્ઠ છે, પણ શણગારેલી એક હજાર ગાયે હજાર બ્રાહ્મણોને આપવી તે શ્રેષ્ઠ નથી. (૪૭૮૭) જે દયાળુ સર્વ પ્રાણુઓને અભયદાન આપે છે, તે શરીરમુક્ત થએલાને (પરભવે) કેઈથી પણ ભય થતો નથી. (૪૭૮૮) પૃથ્વીમાં સેનાનું, ગાયનું અને ભૂમિનું દાન કરનારા સુલભ છે, પણ જે પ્રાણીઓને અભયદાન આપે છે, તે પુરુષ લેકમાં દુર્લભ છે. (૪૭૮૯) મોટાં પણ દાનેનું ફળ કાળક્રમે ક્ષીણ થાય છે, પણ ભયભીતને કરેલા અભય. દાનના ફળને ક્ષય થતું જ નથી. (૪૭૯૦) આપેલું ઈચ્છિત, તપેલું તપ, તીર્થસેવા અને (ભણેલું) શ્રત, એ સર્વે મળીને પણ અભયદાનની સેળમી કળાને પણ પામતાં નથી. (૪૭૯૧) જેમ મને મરણ પ્રિય નથી, તેમ સર્વ જીવોને (પણ પ્રિય નથી), તેથી મરણના ભયથી ત્રાસેલા પ્રાણીઓની પંડિતોએ રક્ષા કરવી જોઈએ. (૪૭૯૨) એક બાજુ સર્વ યજ્ઞો, (તથા) સમગ્ર શ્રેષ્ઠ દક્ષિણ અને બીજી બાજુ ભયભીત પ્રાણીના પ્રાણનું રક્ષણ (શ્રેષ્ઠ) છે. (૪૭૩) સર્વ પ્રાણુઓને જે દાન કરવું અને એક પ્રાણીની દયા કરવી, (તેમાં) સર્વ પ્રાણીઓને કરેલા દાનથી, એકની (પણ) દયા જ પ્રશંસનીય છે. (૪૭૯૪) સર્વ વેદો, શાસકથન પ્રમાણે (કરેલા) સર્વ યજ્ઞો અને સર્વ તીર્થોનું સ્નાન પણ તે સહિત) ન કરે, કે પ્રાણુઓની દયા જે (હિતને) કરે. (૪૭૯૫)
એમ હે મહાયશ! તું તારા શાસ્ત્રાર્થનું પણ કેમ અરણ કરતું નથી ! કે જેથી
