________________
૫૦૪
શ્રી સંગરંગશાળા ગ્રંથને ગુજરાતી અનુવાદ : દ્વાર સેનાપતિને કહ્યું કે-હે ભદ્ર! આવું અકાર્ય પુનઃ (કદાપિ) મને કહીશ નહિ! (૯૦૬૯) નરકરૂપ નગરનું એક કાર અને નિર્મળ ગુણમંદિરમાં મસીને ગાઢ કુચડો (કાળું કલંક), એવો પદારાનો ભોગ નીતિના પાલકોથી કેમ કરાય? (૯૦૭૦) ત્યારે સેનાપતિએ કહ્યું કે-હે દેવ! જે પરદાર હોવાથી ન સ્વીકારે, તે દેવમંદિરોમાં (અથવા આપના મહેલમાં) એને નાચનારી વેશ્યા તરીકે આપું. તે પછી વેશ્યા માનીને ભોગવનારા તમે પરસ્ત્રીદેશના પાત્ર નહિ થાઓ ! માટે આ વિષયમાં મને આદેશ આપો! (૯૦૭૧-૭૨) રાજાએ કહ્યું કે-ભલે કંઈ પણ થવાનું) થાઓ! હું મરણે પણ આવું એકાય નહિ કરું! માટે હે સેનાધિપતિ ! બહુ કહેવાનું બંધ કર! ૯૦૭૩) પછી પ્રણામ કરીને સેનાપતિ પિતાના ઘેર ગયે. રાજા પણ તેને જોવાનો અનુરાગરૂપ અગ્નિથી શરીરે અત્યંત બળતે, રાજકાર્યોને છોડીને હૃદયમાં તેવા કેઈ તીવ્ર આઘાતને પામે, કે જેથી આધ્યાનને વશ મરીને તિર્યંચ થયો. ૯૦૭૪-૭૫) એવા પ્રકારના દેનું કારણ જે ચક્ષુરાગ તે કહ્યો. હવે બ્રાણના રાગમાં થતા દેષને સંક્ષેપથી કહું છું. (૯૦૭૬)
ધ્રાણેન્દ્રિયના રાગ વિષે ગપ્રિય પ્રબંધ-અતિ ગંધપ્રિય એક રાજપુત્ર જે જે સુગંધી વસ્તુને દેખે તે તે સર્વને સૂંઘે છે. કોઈ વાર ઘણા મિત્રોથી પરિવરેલો તે નાવડીઓ વડે નદીને પાણીમાં રમે છે. તેને તે રીતે રમત જાણીને, પિતાના પુત્રને રાજ્યની ઇચ્છાવાળી તેની સાવકી માતાએ તેની ગંધપ્રિયતા જાણીને તેને મારવા માટે તીવ્ર મહા ઝેરને અતિ કુશળતાથી (કપટકળાથી) પેટીમાં મૂકયું અને તે પિટીને નદીના પાણીમાં વહેતી મૂકી. પછી (નદીમાં) રમતા તેણે આવતી (પેટીને) કઈ રીતે જોઈ. ૯૦૭૭ થી ૮૦) પછી તેને બહાર કાઢીને જ્યારે ઊઘાડી, ત્યારે તેમાં મૂકેલા એક ડબાને જે, તેને પણ ઊઘાડ્યો, તેમાંથી એક ગાંઠડીને (પટલીને) લીધી અને તેને પણ છેડીને તે ઝેરને સુંઘતે તે ગંધપ્રિય તૂર્ત મરણને પામે. (૯૦૮૧-૮૨) એવાં દુઃખને દેનારી ઘાણેન્દ્રિયને દષ્ટાન્ત સાથે કહી. હવે રસનાના દેષનું ઉદાહરણ લેશ માત્ર કહું છું. (૯૦૮૩)
રસનેન્દ્રિયના રાગ વિષે દાસનો પ્રબંધ-ભૂમિપ્રતિષ્ઠિત નગરમાં અત્યંત માંસપ્રિય એ દાસ નામે રાજા હતા. તેણે એક પ્રસંગે સમગ્ર નગરમાં અમારિની (અહિંસાની) ઉદ્ઘેષણ કરાવી, પણ રાજાને માટે યત્નપૂર્વક (કાળજીથી) માંસને પકાવતા રઈયાનું કઈ કારણે અંતર પામીને (ગેરહાજરી જોઈને) બિલાડાએ (તે માંસનું) હરણ કર્યું, તેથી ભયભીત થએલા રસોઈયાએ કસાઈઓ વગેરેના ઘરમાં બીજું માંસ નહિ મળવાથી એક (કોઈ અજાણ્યા બાળકને એકાન્તમાં હણીને (તેના મસને) ઘણી સારી રીતે સંસ્કારિત (સ્વાદિષ્ટ) બનાવીને ભોજન સમયે રાજાને આપ્યું. ૯૦૮૪ થી ૮૭) તેને ખાઈને પ્રસન્ન થએલા રાજાએ કહ્યું કે હે રસોઈયા! કહે! આ માંસ કયાંથી મળ્યું ? તે રસોઈયાએ જેમ બન્યું હતું તેમ કહ્યું (૯૦૮૮) અને તેને સાંભળીને જીહાદોષથી (રસાસક્તિથી) પીડાતા રાજાએ મનુષ્યના માંસને (મેળવવા)
