________________
પાંચેય ઇન્દ્રિઓના વિષયની વિષમતાનાં દષ્ટા
૫૦૩ તે (કન્યા) આપી અને તે પર. (૦૪૮) પછી તેના રૂપથી, યૌવનથી અને સૌભાગ્યથી હરાયેલા હૃદયવાળો (વશ થયેલો) સેનાપતિ પત્નીમાં જ અત્યંત એકચિત્ત (પરવશ) થયો. (૯૦૪૯) દિવસો જતાં એક અવસરે રાજા સુભટના સમૂહથી પરિવરેલ, હાથીની ખાંધે બેઠેલે, સુંદર ચામરોના સમૂહથી વીજાતો અને ઉપર ધરેલા વેત છત્રવાળો તે સેનાપતિની સાથે રવાડીએ (ફરવા માટે) નીકળે. (૯૦૫૦-૫૧) ત્યારે તે સેનાપતિની ભાર્યાએ વિચાર્યું કે-અપલક્ષણ છુંએમ માની રાજાએ મને કેમ તજી દીધી? (માટે) મારે આવી રહેલા તેનું દર્શન કરવું. (૦૫૨) એમ વિચારીને નિર્મળ બહુમૂલ્ય રેશમી વસ્ત્રો ધારણ કરીને રાજાના દર્શન માટે પ્રાસાદે ચઢીને ઉભી રહી. ૯૦૫૩) રાજા પણ બહાર શ્રેષ્ઠ ઘોડા, હાથી અને રથી એક ક્ષણ પરિશ્રમ (કીડા) કરીને પોતાના ઘેર જવાના ઉદ્દેશથી આવવા લાગ્યા (પાછો ફર્યો) (૯૦૫૪) અને આવતા રાજાની (નિસ્સÉ=) નીકળેલી વિકાસી કમલના પત્રતુલ્ય દીર્ધદષ્ટિ કઈ રીતે તે રીતે જોવા માટે) ઊભેલી તેણીની ઉપર પડી. ૯૦૫૫) તેથી તેમાં એક મનવાળો બનેલે રાજા, શું રતિ છે? શું રંભા છે? અથવા શું પાતાલકન્યા છે, કે શું તેજલક્ષ્મી છે? એમ ચિંતવતે એક ક્ષણ ઊભો રહીને જેમ દુષ્ટ અને લગામથી કબજે કરે, તેમ ચક્ષુને લજજારૂપી લગામથી અત્યંત વાળીને મહા મુશીબતે પિતાના મહેલમાં પાઇ ગયો (પ ). (૯૦૫૬-૫૭) અને સઘળા મંત્રીઓને, સામતને તથા સુભટવર્ગને સ્વસ્વ સ્થાને મેકલીને, બીજી સર્વ પ્રવૃત્તિ છેડીને, મુશીબતે શખ્યામાં બેઠો. (૯૦૫૮)પછી તેણીના (પાઠાં. પંચગચંગિમા=) અંગની અને ઉપાંગની સુંદરતા જેવાથી મનથી વ્યાકૂલિત થએલા તે રાજાના અંગને કામ અતિ પીડવા લાગે. (૯૦૫૯) તેથી કમળ સમાન નેત્રવાળી તેને જ સર્વત્ર જેતે, તન્મય ચિત્તવાળે, રાજા ચિત્રથી ચિતર્યો હોય તેમ સ્થિર થઈ ગયે. (૬૦) અને નિયત અવસરે સેનાપતિ આવ્યા ત્યારે રાજાએ પૂછ્યું કે-તે અવસરે તારા ઘર ઉપર કયી દેવી હતી? (૯૦૬૧) તેણે કહ્યું કે–દેવ ! એ તે હતી, કે જે સાર્થવાહની કન્યાને તમે તજી દીધી, હવે તે મારી પત્ની હોવાથી પરાયી થઈ. (૯૦૬૨) પછી અહાહા ! નિર્દોષ પણ તે અને દેષિત જણાવનારા પાપી તે (કારકિર) અધિકારી (પણ મારા) પુરુષોએ મને કેમ ઠ? (૯૦૬૩) એમ અતિ ચિંતાતુર રાજા લાંબે નસાસો નાખીને દુઃસહ (વિસમરસીલી મુહસિહિ8) કામાગ્નિથી આકરા સંતાપને પામ્યો. ૯૦૬૪) (રાજાના દુઃખનું રહસ્ય જાણીને સેનાપતિએ પ્રસંગ પામીને (કહ્યું) કે-સ્વામિન ! કૃપા કરો! તે મારી ભાર્યાને સ્વીકારો ! (કારણ કે-) સેવકેનું જીવિત (પ્રાણ) પણ નિચે સ્વામીને સ્વાધીન હોય છે, તે પછી બાધારૂપ એવા ધન, પરિજન, મકાન (વગેરે) વિસ્તારનું શું કહેવું? (૯૦૬૫-૬૬) એમ સાંભળીને રાજા હૃદયમાં વિચારવા લાગ્યા કે-(એક બાજુ) કામાગ્નિ અત્યંત દુસહ છે, (બીજી બાજુ) કુળને (ગંજણુંક) કલંક (પણ) મોટું છે. (૦૬૭) યાવચંદ્ર કાળા અપયશની સ્પર્શનારૂપ અને નીતિના અત્યંત ઘાતરૂપ પરસ્ત્રીસેવન મારા જેવાને મરણાન્ત પણ ગ્ય નથી. (૬૮) એમ નિશ્ચય કરીને રાજાએ
