________________
ભાવનાદ્વારમાં અનિત્ય ભાવના
૪૭૫ પણું બને છે, તેમ ધર્મનાં અંગો જે દાનાદિ, તેઓનું પણ ભાવના વિના વાંછિત ફળદાયકપણું રહેતું નથી. તેથી હે ક્ષપક! તેમાં (ભાવનામાં) ઉદ્યમ કર ! (૮૫૪૧-૪૨) જેમ કે દાન પણ ઘણું આપ્યું, શીયળ પણ ચિરકાળ પાળ્યું અને તપ પણ સારી રીતે ત (કર્યો, પણ ભાવના વિના તે કંઈ પણ (સફળ) નથી થયું. (૮૫૪૩) ભાવશૂન્યદાનમાં અભિનવશ્રેષ્ટિ અને ભાવરહિત શીયળ તથા તપમાં કંડરિક દષ્ટાન્તભૂત છે. (૮૫૪૪) બળદેવને પારણું કરાવવાના મનવાળા હરણે શું દાન દીધું હતું? તથાપિ ભાવનાના પ્રકર્ષથી (તેને) દાન કરનાર જેટલું ફળ મળ્યું. (૮૫૪૫) અથવા તે જીર્ણશ્રેષ્ઠિ દષ્ટાન્તભૂત છે કે-દાનના (માત્ર) પરિણામથી પરિણત તે પણ દાન વિના પણ તેવા પુણ્યના સમૂહને પામે. (૮૫૪૬) તથા શીયલ અને તપના અભાવે પણ સ્વભાવે જ વધતા તીવ્ર સંવેગથી શીયલ-તપના (માત્ર) પરિણામથી પરિણુત થએલાં મરુદેવા માતા સિદ્ધ થયાં. (૮૫૪૭) તથા બે ક્ષક! શીલતપની પરિમિત મુદતવાળા (અલ્પકાળ પત્નશીલવાળા) ભગવંત અવંતિસુકુમાર શુભ ભાવનારૂપ ગુણથી મહદ્ધિક દેવ થયા. (૮૫૪૮) વળી દાનધર્મ નિચે ધનના અસ્તિત્વની અપેક્ષા રાખે છે તથા યાત શીયળ અને તપ પણ વિશિષ્ટ સંઘયણની અપેક્ષાવાળા છે. (૮૫૪૯) પરંતુ આ ભાવના તે નિચે અન્ય કંઈ પણ વસ્તુની અપેક્ષા રાખતી નથી, તે શુભ ચિત્તમાં જ પ્રગટે છે, તેથી એમાં યત્ન કરવો જોઈએ. (૮૫૫૦)
પ્રશ્ન-આ ભાવના પણ અંતરની (દિહીએ=) ધીરજ માટે બાહ્ય કારણુની અપેક્ષા રાખે છે, કારણ કે-ઉદ્વિગ્ન મનવાળે લેશ પણ શુભ ધ્યાનને કરવા સમર્થ નથી. (૮૫૫૧) એથી જ કહેવાય છે કે-મનપસંદ ભજન અને મનપસંદ ઘર હેતે છતે અવિષાદી (અખંડ) મનયેગવાળો મુનિ મનેઝ ધ્યાનને કરી શકે છે. (૮૫૫૨) તેથી અપેક્ષિતકારણ (સામગ્રી) વિના ભાવના પણ પ્રગટે નહિ.
ઉત્તર-આ (તમારું કથન) માત્ર મનના વિરોધમાં અસમર્થ મુનિને ઉદ્દેશીને સત્ય છે. (૮૫૫૩) પરંતુ કષાયને જીતનારા જેઓ અતિ ઘણું વીર્ય અને યોગના સામર્થ્યથી મનના વેગને રોકનારા છે, જેઓ બીજાએ પ્રગટ કરેલી અને ફેલાતી તીવ્ર વેદનાથી શરીરે વ્યાકુલિત છતાં કષાયમુક્ત જેઓ સ્કંદકના શિષ્યની જેમ શુભ ધ્યાનને અલ્પ માત્ર પણ ખંડિત કરતા નથી, તેઓને બાહા નિમિત્તોથી શું? (૮૫૫૪–૫૫)
વળી શુભ અને અશુભ-બને ભાવે સ્વાધીન છે, તે શુભ ભાવ કરે શ્રેષ્ઠ છે. પંડિત એ કેણ સ્વાધીન અમૃતને તજીને ઝેરને સ્વીકારે? (૮૫૫૬) તેથી હે દેવાનુપ્રિય! “મને આ (મોક્ષ) પ્રિય છે–એમ નિશ્ચય કરીને મેક્ષમાં દઢ એક લક્ષ્યવાળો તું સદા ભાવપ્રધાન બન! (૮૫૫૭) આ ભાવના સંસારમાં આ ભવની ભયંકરતાથી ઊભગેલા ઉત્તમ ભવ્ય દ્વારા ભાવિત કરાતી હોવાથી આનું તેઓએ નિર્યુક્તિ (વ્યુત્પત્તિ) સિદ્ધ નામ પણ “ભાવના” એવું કર્યું છે. (૮૫૫૮) નિચે જે એકાન્ત શુભ ભાવ છે
