________________
સંસાર ભાવના અને તાપસશેઠનો પ્રબંધ
૪૦ ચિતવતા મેં પ્રતિજ્ઞા કરી કે જે આ વેદનાથી મુક્ત થઈશ, તે સર્વ સંબંધને તજીને સાધુધર્મને સવીકારીશ! (૮૬૧૫-૧૬) એવી પ્રતિજ્ઞા કરેલા મને રાત્રિએ નિદ્રા આવી, વેદના ક્ષય પામી અને હું પુનઃ સ્વસ્થ શરીરવાળો (સા) થયે. (૮૬૧૭) તે પછી પ્રભાતસમયે સ્વજનવર્ગની સંમતિ મેળવીને શ્રી સર્વજ્ઞભગવંતે કહેલી દીક્ષાને મેં શરણરૂપે સ્વીકારી છે. (૮૬૧૮) તેથી હે નરવર ! આવાં દુઃખના સમૂહથી ઘેરાએલા ને શ્રી જિનેશ્વરના ધર્મ સિવાય બીજાથી રક્ષણ કે શરણ નથી. (૮૬૧૯) એમ સાંભળીને, રાજા તેવું જ છે–એમ સ્વીકારીને, પ્રણામ કરીને પિતાના સ્થાને ગયા અને સાધુ પણ ત્યાંથી નીકળે. (૮૬૨૦) એમ છે પક! સંસારજન્ય સમસ્ત વસ્તુમાંથી રાગબુદ્ધિને તજીને એકાગ્ર ચિત્તવાળો તું અશરણભાવનાને સમ્યગૂ વિચાર-ચિંતવ! (૮૬૨૧)હવે જે નિચે પ્રત્યેક પણ વસ્તુને વિચારતાં પ્રાણીઓને આ સંસારમાં કોઈ પણ શરણભૂત નથી, તો તે કારણે જ “સંસાર અતિ વિષમ છે એમ જ! (સમજ !) (૮૯૨૨)
૩. સંસાર ભાવના-આ સંસારમાં શ્રી જિનવચનથી રહિત, (તેથી જ) મોહના મહા અંધકારના સમૂહથી પરાભવ પામેલે અને ફેલાએલી વિકારની વેદનાથી વિવશ સર્વ અંગે વાળે જીવ એકેન્દ્રિય, વિલેન્દ્રિય, જળચર, સ્થળચર, ખેચર વગેરે વિવિધ તિર્યંચવિનિઓમાં તથા સઘળી દેવાની અને મનુષ્યની યોનિઓમાં તથા (સાતેય) નરકોમાં બહુ વાર ભમે. (૮૬૨૩-૨૪) ત્યાં એક એક જાતિમાં ઘણીવાર વિવિધ પ્રકારના વધ, બંધન, ધનહરણ, અપમાન, મહાગ, શેક અને સંતાપને પામે. (૮૬ર૫) ઊર્ધ્વ, તિચ્છ અને અધોલકમાં પણ તેવો કઈ એક (આકાશ) પ્રદેશ નથી, કે જ્યાં (વે) ઘણીવાર જન્મ-જરા-મરણ વગેરે પ્રાપ્ત ન કર્યા હેય. (૮૬૨૬) ભેગસામગ્રીન, શરીરપણાના અને વધ-બંધનાદિને કારણ તરીકે બહુ-અહુ વાર સઘળાય રૂપી (જડ) દ્રવ્યોને પણ પૂર્વે * પ્રાપ્ત કર્યા (ભગવ્યાં) (૮૬ર૭) અને સંસારમાં ભમતા જીવને અન્ય સર્વ જી સ્વજન, મિત્ર, સ્વામી, સેવક અને શત્રુપણે અનેકવાર પરિણમ્યા (સંબંધમાં આવ્યા) છે. (૮૬૨૮) હા ધિફ! ઉગકારક એવા સંસારને ! કે જ્યાં પિતાની માતા પણ મરીને પુત્રી અને પિતા પણ મરીને પુનઃ પુત્ર થાય છે. (૮દર) (જમિ=જે સંસારમાં સૌભાગ્ય અને રૂપના ગર્વને કરતા યુવાન પણ મરીને ત્યાં પિતાના શરીરમાં જ કૃમિયા તરીકે ઉપજે છે (૮૬૩૦) અને (જ્યાં) માતા પણ (પશુ વગેરે) અન્ય જન્મને પામેલા (પિતાના પૂર્વ) પુત્રનું માંસ પણ ખાય છે, હી! દુષ્ટ સંસારમાં આથી પણ બીજું (માટુ) કષ્ટ કયું છે? (૮૬૩૧) સ્વામી (પણ) ચાકર, ચાકર પણ સ્વામી, નિજપુત્ર પણ પિતા થાય છે અને (જ્યાં) પિતા પણ વૈરભાવથી હણાય છે, તે સંસારસ્વરૂપને ધિક્કાર થાઓ ! (૮૬૩ર) એમ વિવિધ આશ્ચર્યોના ભંડાર એવા આ સંસાર અંગે કેટલું કહેવું?, કે જ્યાં જીવો તાપસશેઠની જેમ ચિરકાળ દુઃખી થાય છે! (૮૬૩૩) તે આ પ્રમાણે
સંસાર ભાવના વિષે તાપસ શેઠને પ્રબંધ-કૌશામ્બી નગરીમાં સદ્ધર્મથી
