________________
વિકથાપ્રસાદનું સ્વરૂપ
૪%
છે. અમૃતતુલ્ય શ્રુત નાશ પામતાં તે બળદતુલ્ય બને છે. (૭૩૫૭) તેથી હે દેવાનુપ્રિય ! નિદ્રાઅમાદરૂપ શત્રુસૈન્યને જીતીને (અપડિહયપબોહs) અખંડ જાગરુક તું સ્થિર અભ્યસ્ત સૂત્ર-અર્થવાળે વિચર ! (રહે!) (૭૩૫૮) એમ અહીં ચોથું નિદ્રા નામનું પિટાદ્વાર કહ્યું. હવે પાંચમા વિકથાદ્વારને પણ વિસ્તારથી કહુ છું. (૭૩૫૯)
અનુશાસ્તિના પ્રમાદપેટાદ્વારમાં પાંચમા વિકથાપ્રસાદનું સ્વરૂપ-વિવિધા, વિરૂપા, અથવા સંયમમાં બાધકપણાથી જે વિરુદ્ધકથા તેને પણ વિકથા કહી છે. (૭૩૬૦) અને વિષયની અપેક્ષાએ તેના સ્ત્રીકથા, ભક્તકથા દશકથા તથા રાજસ્થા-એમ ચાર પ્રકારો સિદ્ધાન્તમાં કહૃાા છે. (૭૩૬૧)
- તેમાં ૧-સ્ત્રીકથા એટલે સ્ત્રીઓની, અથવા સ્ત્રીઓ સાથે કથા. તે કથાદ્વારા જે સંયમનો વિરોધ (બાધ) કરે, તે કથાને વિકથા જાણવી. (૭૩૬૨) આ કશા જાતિ, કુળ, રૂપ અને દેશના વિષયથી ચાર પ્રકારની થાય છે. તેમાં પણ ક્ષત્રિયાણી, બ્રાહ્મણ,
ડ્યા અને ક્ષત્રિી–એ ચારમાંથી કોઈ પણ જાતિની સ્ત્રીની જે પ્રશંસા કે નિંદા કરવી, તેને જાતિકથા કહી છે. તેનું સ્વરૂપ એવું છે. જેમ કે બાળવિધવા એવી ક્ષત્રિયાણી, બ્રાહ્મણી અને વૈશ્યની સ્ત્રી જીવતી છતાં મરેલી તથા સર્વ લેકને શંકાપાત્ર હોવાથી તેના જીવનને ધિક્કાર થાઓ ! હું માનું છું કે-જગતમાં એક માત્ર સુદ્રીઓ જ ધન્ય છે, કે જેઓને નવા નવા, અન્ય અન્ય પુરુષો (પતિ) કરવા છતાં દેષ (મનાતે) નથી. (૭૩૬૩ થી ૬૬) ઇતિ જાતિકથા. ઉગ્ર વગેરે ઉત્તમ કે બીજા હલકા કુળમાં જન્મેલી કેઈપણ સ્ત્રીની જે (કુળના કારણે ) પ્રશંસા કે નિંદા કરવી, તેને ફળકથા કહી છે. જેમ કે–ચૌલુક્ય. વંશમાં જન્મેલી સ્ત્રીઓનું જ તેવું સાહસ હોય છે, બીજીમાં હોતું નથી, કે જેઓ પ્રેમરહિત છતાં જ્યારે પતિ મરે ત્યારે (તેની સાથે) અગ્નિમાં પ્રવેશ કરે છે. (૭૩૬૭-૬૮) ઇતિ કુળકથા. પુનઃ અપ્રદેશની (કે આંધળી) વગેરે કોઈના પણ રૂપની જે પ્રશંસા કે નિંદા કરવી, તેને કથાના જાણુપુરુષે રૂપકથા કહે છે. જેમ કે( લીલાર) વિલાસથી નાચતાં નેત્રયુક્ત મુખવાળી અને લાવણ્યરૂપી જળને સમુદ્ર, એવી આન્દ્રદેશની સ્ત્રીઓમાં જ કામ પણ સર્વ અંગે વ્યાપેલે (ફેલાયેલી છે, અથવા શરીર (જેનું) ધૂળથી ખરડાયેલું છે અને (ગળામાં) (જઉમય= ) લાખના મણકા પણ બહુ નથી (ભૂષણ વિનાની છે), તથાપિ (જદીએ=) જાટદેશની સ્ત્રીએ (પિતાના રૂપના અતિશયથી) પથિકને ઊઠ-બેસ કરાવી. (રૂ૫ના આકર્ષણથી નચાવ્યા.) (૭૩૬૯ થી ૭૧) ઇતિ રૂપથા. પુનઃ તેઓના જ કેઈના વેષની જે પ્રશંસા વગેરે કરવી, તેને અહી તેના જ્ઞાતાએ નેપષ)સ્થા કહી છે. જેમ કે વિશિષ્ટ (અણછ7). આકર્ષક વેષથી સારી રીતે ઢાંકેલા અંગોવાળી, વિકસિત નીલકમળતુલ્ય નેત્રોવાળી અને સૌભાગ્યરૂપી જળની વાવડી, એવી સુંદર પણ નારીનાં યૌવનને ધિક્કાર છે !, કે જેના (ટંકાએલા) લાવણ્યરૂપી જળને યુવાનોએ નેત્રોરૂપી અંજલિથી (બાથી) પીધું નથી.
૫૨
