________________
દુકૃત ગહ ચાલુ પડવા દ્વારા કરેલી વિરાધનાને, અપકાયપણાથી તે જીને તેમાં ડૂબાડવા દ્વારા કે હિમ, કરા, વર્ષાની ધારા તથા પાણી છંટકાવ વગેરે આછઠ્ઠનાદિ દ્વારા કરેલી પીડાને, તેઉકાય. પણે વિજળીરૂપે પડવાથી, સળગેલા અગ્નિરૂપે પડવાથી, વનના દાવાનળથી અને દીપક વગેરેથી બેઈન્દ્રિય વગેરેના નાશને,વાયુકાયપણામાં પણ નિચે તે જીવનું શેષણ,(છણુણ) હણવા, ઉડાડવા કે (તેઓનાં અવયવાદિને) ભાગવા-ભરડવા, વગેરેથી કરેલી વિરાધનાને, (અહs) હવે વનસ્પતિપણાથી તેની ઉપર વૃક્ષની ડાળીરૂપે પડવાથી અને તું તેઓની પ્રકૃતિથી વિરુદ્ધ ઝેરરૂપ વનસ્પતિમાં (ઉપળે ત્યારે તેના ભક્ષણથી થએલી તેઓની (પાઠાં. સાક) વિરાધનાને, તથા બેઈન્દ્રિયપણું વગેરેને પણ પામેલા તે એકેન્દ્રિય વગેરે અન્ય જીની કરેલી વિરાધનાને, એમ જે જે વિરાધના તે કરી, તે સર્વને પણ નિચે ત્રિવિધે ખમા ! (૮૩૯૩ થી ૯૮) તે વિરાધનાની ભાવના (સ્વરૂપ) સ્પષ્ટ છે જ. (કારણ કે-) અળસિયા વગેરે દેડકા સુધીના (બેઈન્દ્રિયથી પંચેન્દ્રિય સુધીના) છ મોટા થતાં પ્રથમ શરીરરૂપે પણ પૃથ્વીને ગ્રહણ કરે (વિરાધે) છે. (૮૩૯) તે પછી સતત (ઉફિડણ=) કૂદવું, (ફદણ) હાલવું, ચાલવું, ફરકવું, વગેરે અને વારંવાર (ચમઢણ=) મર્દન અને પાન વગેરે કરવાથી તે જ બીજા અપકાયમાં ઉત્પન્ન થએલાને વિરાધે છે. (૮૪૦૦) વળી-ખારા, કડવા, તિફખા (વગેરે) રસવાળાં તથા કર્કશ સ્પશવાળાં (પિતાના) બેઈન્દ્રિય વગેરેનાં શરીરથી તેઓને) નિચે તેઉકાય-વાયુકાયની પણ વિરાધના સંભવે છે. (૮૪૦૧) વનસ્પતિકાયમાં પણ અંદર (કીટકાદરૂપે) કે બહાર ( વિવિધરૂપે) ઉત્પન્ન થતા બેઈન્દ્રિયાદિ (પંચેન્દ્રિય સુધીના) છ વડે વનસ્પતિકાયની પણ વિરાધના થાય, તેથી તેઓને ખામણાં કરવાં (ખમાવવા) જોઈએ. (૮૪૦૨) વળી બેઈન્દ્રિયપણું વગેરે (તે તે) અવસ્થાને પામેલા તે સ્વ-પર-ઉભય જાતિના બેઈન્દ્રિય વગેરે જેને જ જે કોઈને પણ આ ભવમાં કે અન્ય ભવમાં, સ્વયં કે બીજા દ્વારા વિરાધ્યા હોય, તેઓને પણ ત્રિવિધે-ત્રિવિધે પણ ખમાવ! (કારણ કે-) આ તારો ખામણનો અવસર છે. (૮૪૦૩-૪) (પંચેન્દ્રિય તરીકે) જળચર, સ્થળચર અને ખેચરજાતિપણાને પામેલા તે જે કંઈ સ્વ-પર ઉભય જાતિના જળચર, સ્થળચરે કે ખેચરની જ પરસ્પર પીડા કરી હોય અને આહારના કારણે, ભયથી, આશ્રય માટે, કે અપત્યની રક્ષા વગેરે માટે જે મનુબેની પણ વિરાધના કરી હોય, તેઓને પણ તું ત્રિવિધે ખમાવ! (૮૪૦૫-૬)
એમ તિર્યચપણમાં કરેલી તિર્યંચોની અને મનુષ્યની વિરાધનાને ખમાવીને હવે મનુષ્યપણામાં તે કરેલી તિર્યંચની, મનુષ્યની અને દેવાની પણ તે તે વિરાધનાને ખમાવ! (૮૪૦૭) તેમાં મનુષ્યપણુમાં સૂક્ષમ કે બાદર જે કઈ છને વિરાધ્યા, તે સર્વને પણ ખમાવ ! (કારણ કે-) આ તારો ખામણાને અવસર છે. (૮૪૦૮) દંતાલી અને હળથી ખેડવામાં, કૂવા, વાવ, તળાવને ખોદવામાં અને ઘર-હાટના આરંભ (બાંધવા) વગેરેમાં, સ્વયં અથવા બીજા દ્વારા, આ ભવમાં કે અન્ય ભવમાં, જે પૃથ્વીકાય અને વિરાધ્યા,
