________________
અસત્યપરિહાર અને અદત્તાદાન ત્યાગ તેનું વર્ણન
૨. અસત્યપરિહારવત-હે સંપક ! ચારેય પ્રકારના અસત્ય વચનને પ્રયત્નપૂર્વક ત્યાગ કર ! કારણ કે-સંયમવાળા પણ ભાષાદેષથી લેપાય (કર્મ બાંધે) છે. (૭૯૨૮) સદ્ભૂત પદાર્થોને નિષેધ કરે. જેમ કે-છો નથી, તે પ્રથમ અસત્ય. બીજું અસત્ય અસભૂત કથા જેમ કે-જી (શ્યકત્તારા=), પંચ ભૂતથી કરેલા (બનેલા) છે. ત્રીજું અસત્ય વચન જીવ (એકાન્ત) નિત્ય છે અથવા અનિત્ય છે. શું અસત્ય અનેક પ્રકારનું સાવદ્ય વચન. (૭૯૨૯-૩૦) જેનાથી હિંસાદિ દે સેવાય તથા અપ્રિય વચન, કે કર્કશ, ચાડી, વગેરેનું વચન તે અહીં સાવદ્ય વચન જાણવું. (૭૯૩૧) અથવા હાસ્યથી, ક્રોધથી, લેભથી કે ભયથી-એમ પણ (ચાર પ્રકારે) તે અસત્ય વચનને તું બેલીશ નહિ. જેને હિતકર, પ્રશસ્ત એવું સત્ય વચન બેલજે. જે મિત, મધુર, અકર્કશ, અનિષ્ફર, છળરહિત-નિર્દોષ, કાર્યકર (સફળ), અસાવદ્ય અને ધમી-અધમી ઊભયને સુખકર તેવું બેલિજે, તથા તેવું જ સાંભળજે. (૭૦ર-૩૩) ઋષિઓ સત્ય બોલે છે, ઋષિઓએ કરેલી (સાધેલી) સર્વ વિદ્યાઓ મ્લેચ્છ પણ સત્યવાદીને નિયમો સિદ્ધ થાય છે. (૭૩૪) સત્યવાદી પુરુષ લેકને માતાની જેમ વિશ્વસનીય, ગુરુની જેમ પૂજ્ય અને સ્વજનની જેમ સર્વને પ્રિય થાય છે. (૭૯૩૫) સત્યમાં તપ, સત્યમાં સંયમ અને તેમાં જ સર્વ ગુણે રહે છે, લેકમાં સંયમી પુરુષ પણ મૃષાવાદથી તૃણતુલ્ય તુચ્છ બને છે. (૭૭૬) સત્યવાદી પુરુષને અગ્નિ બાળ નથી, પાણી પણ ડૂબાવતું નથી અને સત્યના બળવાળા પુરુષને તીર્ણ (પૂરવાળી) પર્વતની નદી પણ તાણ જતી નથી. (૭૯૩૭) સત્યથી પુરુષને દેવો પણ નમે છે અને વશ રહે છે, સત્યથી (દેવે) ગ્રહગ્રહિતને (ગ્રહના વળગાડવાળાને અથવા ગાંડાને) પણ છોડે છે અને રક્ષા કરે છે. (૩૮) લેકના મધ્યે નિર્દોષ સત્યને બોલીને (મનુષ્ય) પરમ પ્રીતિને પામે છે અને જગપ્રસિદ્ધ એવા યશને પામે છે. (૭૯૯) એક અસત્યથી (પણ) પુરુષ માતાને પણ દ્વેષપાત્ર બને છે, તે પુનઃ બીજાઓને તે સર્ષની જેમ અતિ શ્રેષપાત્ર કેમ ન થાય? (૭૯૪૦) અસત્યવાદીને અવિશ્વાસ, અપકીર્તિ, ધિક્કાર, કલહ, વૈર, ભય, શોક, ધનનો નાશ અને વધ-બંધન સમીપવતી હાય (સાથે જ રહે) છે. (૭૯૪૧) મૃષા વાદીને બીજા ભવમાં પ્રયત્નપૂર્વક (મૃષાવાદને) ત્યાગ કરવા છતાં (આ ભવન) એ જ દો અને ચેરી વગેરે બીજા પણ દોષ થાય છે. (૭૯૪૨) મૃષાવચનથી આ લેકપરેકના જે દોષ થાય છે, તે જ દોષે કર્કશ વચન વગેરેથી પણ જાણવા. (૭૯૪૩) અસત્ય બોલનાર એ વગેરે (ઉપર કહેલા) ઘણા દેને પામે છે અને તેને ત્યાગ કરનારે દોષથી વિપરીત ગુણોને પામે છે. (૭૪૪)
૩. અદત્તાદાનત્યાગવત-હે ધીર ! બીજાએ નહિ આપેલું અલ્પ કે ઘણું પરધન લેવાની કે દાંતના આંતરાને શોધનારી (દંતશોધનની) (કિલિંચ=) સળી માત્ર પણ લેવાની ઈચ્છા કરીશ નહિ. (૭૯૪૫) જેમ (ધાએ=) ધરાએલો પણ માંકડો પાકાં
૫૬
