________________
ક્રોધાદિ નિગ્રહદ્વાર
૩૮૯ તેનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે જાણવું. (૭૦૦૩) (તેમાં બુદ્ધિમદ એટલે) શાને ગ્રહણ કરવા, (ઉદગ્રહણs) બીજાને ભણવાં, નવી નવી કૃતિઓ-શા રચવાં, (અર્થની) વિચારણા અને નિર્ણય કરે, વગેરે અનંત પર્યાયની (અન્યાન્ય જીવોની અપેક્ષાએ) વૃદ્ધિવાળા, બુદ્ધિના વિકલ્પોમાં જેઓ પુરુષમાં સિંહતુલ્ય (થયા તે) પૂર્વના જ્ઞાનીઓના અતિશયવાળા વિજ્ઞાનાદિ અનંત ગુણોને સાંભળીને આજના પુરુષો પિતાની બુદ્ધિના મદને કેવી રીતે કરે ? (અર્થાત્ પૂર્વના જ્ઞાનીઓની અપેક્ષાએ વર્તમાનકાલિન જેની બુદ્ધિ અતિ અ૯૫ હોવાથી મદ કેમ કરી શકે?) (૭૦૦૪-૫) (લોકપ્રિયતાને મદ પણ મિથ્યા છે, કારણ કે-) કૂતરાની જેમ સેંકડો મીઠાં (ચાટુ) વચનેથી પિતે બીજા મનુષ્યને હાલે થવા છતાં ખેદની વાત છે કે-તે રાંક મોટાઈના મરેડને (ગર્વને) કરે છે. (૭૦૦૬) તથા તે ગર્વથી જ તે માને છે કે- હું એક જ આને હાલ છું અને એના ઘરમાં સર્વ કાર્યોમાં હું જ કર્તાહર્તા છું. (૭૦૦૭) પરંતુ તે મૂઢ એમ નથી જાણતા કે-પૂર્વે કરેલાં અતિ ઉત્તમ પુણ્યથી પુણ્યના ભંડાર (બનેલા) એવા આ પુણ્યવાનને હું સર્વ પ્રકારે ચાકર બન્યો છું !” (૭૦૦૮) વળી કોઈ પ્રસંગે પણ તેના તથા પ્રકારના હાલાપણની અવગણના કરીને જે તે (સામે) અપ્રિયતાને દેખાડે, ત્યારે તેને વિષાદરૂપી અગ્નિ બાળે છે. (અર્થાત્ બેદથી તે અગ્નિની જેમ બળે છે.) (૭૦૦૯) તે માટે બે સુંદર ! અંતે (છેલ્લે) વિકાર દેખાડનારું એવા પ્રકારનું વહાલાપણું પામવા છતાં મદને કરવાથી શું લાભ છે? (૭૦૧૦) (અહીં) પૂર્વે કહેલાં ચાણક્ય અને શકડાળ નામના મંત્રીઓનાં કથાનકે સાંભળીને તું વહાલાપણાના મદને કરીશ નહિ. (૭૦૧૧) તેથી હાલાપણાને પામેલે પણ તું “હું આને વહાલો છું.”—એવી વાણીને (મદને) ભયંકર સર્ષની જેમ તજીને આ પ્રમાણે જ વિચારજે. (૭૦૧૨) મારાં કાર્યોની અપેક્ષા તજીને હું આનાં સકળ કાર્યોમાં વતું છું, તેથી આ મારા પ્રત્યે સ્નેહપ્રધાન (નેહભર્યું') વહાલપણું દેખાડે છે. (૭૦૧૩) પરંતુ જે હું નિરપેક્ષ બનું, તે નિરુપકારી હોવાથી નિચે (તેને) અપરાધ કર્યો હોય તેમ હું (તેની) નજર સમક્ષ ઉભે પણ રહેવા ન પામું. (૭૦૧૪) અહીં “મદસ્થાનો આઠ છે -તે ઉપલક્ષણ વચન જે જાણવું. અન્યથા હું વાદી, વક્તા, પરાક્રમી, નીતિમાન ઈત્યાદિ ગુણોના ઉત્કર્ષથી મદસ્થાને અનેક પ્રકારનાં પણ છે. તેથી હે વત્સ! સર્વ ગુણોનો પણ મદ તું કરીશ નહિ. (૭૦૧૫-૧૬) જાતિ, કુળ વગેરેને મદ કરનાર પુરુષને ગુણ થતો નથી, કિન્તુ મદ કરવાથી ભવાન્તરે તે જ જાતિ, કુળ વગેરેની હીનતાને પામે છે. (૭૦૧૭) વળી પિતાના ગુણેથી બીજાની નિંદા (હલકાઈ) કરતો અને તે જ ગુણોથી પોતાને ઉત્કર્ષ (બડાઈ) કરતો જીવ આકરા નીચગોત્રકમને બાંધે છે. (૭૦૧૮) (પછી) તે નિમિત્તે અત્યંત અધમ નિરૂપ મેજાઓનાં (ઉપ્પીલ= ) સમૂહથી ખેંચાતે અપાર સંસારસમુદ્રમાં ભટકે છે (૭૦૧૯) અને આ ભવના સર્વ ગુણસમૂહનો ગર્વ નહિ કરતે (જીવ) જન્માંતરે નિર્મળ સઘળા ગુણનું પાત્ર બને છે. (૭૦૨૦) એમ આઠ મદસ્થાન નામનું બીજું પેટદ્વાર કહ્યું, હવે ક્રોધાદિન નિગ્રહ કરે એ ત્રીજું દ્વાર કહું છું. (૭૦૨૧)
