________________
ક્રાધ અને ઉપશમમાં પ્રસન્નચ
નચંદ્રના પ્રાધ
૩૩૩
થાય છે. (૫૯૧૫) જે કાયને ઉપશમવાળા સિદ્ધ કરે છે, તે કાર્ય ને દાધી કદાપિ કરી શકતા નથી, કારણ કે–કાય કરવામાં દક્ષ એવી (નિમ ળ ) તે બુદ્ધિ ક્રોધીને કયાંથી (હાય) ? (૫૯૧૬) અને વળી–
મહા પાપી ક્રોધ ઉદ્વેગકારી છે, પ્રિય ખંધવાના નાશ કરનાર છે, સંતાપકારક છે અને સદૂગતિને શકનાર છે. (૫૯૧૭) તેથી વિવેકી પુરુષા કદિ પણ હજારે પક્તિપુરુષોએ નિર્દેલા સ્વભાવે જ પાપાચારી એવા ક્રોધને વશ પડતા નથી. (૫૯૧૮) (જીવ) ક્રોધથી પ્રાણીઓને (અથવા પ્રાણેાને) હણે છે, મૃષાવચન મેલે છે, અદત્તગ્રહણ કરે છે, બ્રહ્મચર્ય - વ્રતને ભાંગે છે, મહા આરંભ અને પરિગ્રહ પણ થાય છે. બહુ કહેવાથી શુ? ક્રેાધથી સ પાપસ્થાના સેવાય છે. (પ૯૧૯-૨૦)તેમાં નિરપેક્ષ (તું) ક્ષમારૂપી તીક્ષ્ણ ખડૂગથી મહા પ્રતિમલ એવા કાધને ચતુરાઈથી હણીને ઉપશમરૂપી વિજયલક્ષ્મીને પ્રા'ત કર !(૫૯૨૧) ક્રોધ દુ;ખનુ' નિમિત્ત છે અને એક માત્ર તેનેા ઉપશમ સુખનેા હેતુ છે. તે બન્ને પણ આત્માને આધીન છે, તેથી તેને ઉપશમ કરવા તે જ શ્રેષ્ઠ ( અતિ ચેાગ્ય ) છે. (૫૯૨૨) મનથી પણ કરેલેા ક્રોધ નરકનુ કારણ બને છે અને ( મનથી કરેલા ) તેના ઉપશમ મેાક્ષ માટે થાય છે. અહી અને વિષયમાં પ્રસન્નચદ્રરાષિ`દૃષ્ટન્તભૂત છે. (૧૯૨૩) તે આ પ્રમાણે
જ
કાણ અને ઉપરામ વિષે મનચદ્રરાજર્ષિના પ્રમધ-પેાતનપુરને રાજા પ્રસન્નચંદ્ર ઉગ્ર ઝેરવાળા થી ભરેલા ઘર જેવા રાજ્યને છેડીને શ્રી વીરપ્રભુ પાસે દીક્ષિત થયા. પછી જગદ્ગુરુની સાથે વિચરતા તે રાજગૃહીમાં આવ્યા અને ત્યાં પરિઘ જેવી એ ભુજાઓને સમ્યગ્ લબાનીને કાઉસગ્ગમાં રહ્યા. (૫૯૨૪-૨૫) ( પછી ) શ્રી જિનવંદન માટે જતા શ્રેણિક રાજાના સૈન્યના એ અગ્રેસરા દુર્મુ`ખ અને સુમુખ નામના એ પુરુષાએ તેને જોયા. પછી સુમુખે કહ્યું કે—મા જયવ'તા છે અને આમનુ જીવન સફળ છે, કારણ કે-જેણે તેવા ( શ્રેષ્ટ ) રાજ્યને તજીને આ રીતે પ્રત્રયાને સ્વીકારી છે. (પ૯૨૬ -૨૭) તે સાંભળીને દુર્મુખે કહ્યું કે-ભદ્ર! એની પ્રશંસાથી સચુ', ( કારણ કે– ) સ્વયં નપુસક, નિર્મળ પુત્રને રાજ્ય ઉપર બેસાડીને, શત્રુઓના ભયથી પાખડ સ્વીકારીને તે આ રીતે અહી' રહ્યો છે અને રાજ્ય, પુત્ર તથા પ્રજા પણ શત્રુએથી પીડાય છે. (૫૯૨૮ -૨૯) એ પ્રમાણે સાંભળીને તત્કાળ ધર્મ ધ્યાનની (પડિબંધ=) મર્યાદાને વિસરી ગએલા, કુપિત થએલા પ્રસન્નચંદ્ર મુનિ વિચારવા લાગ્યા કે−હું જીવતે છતાં મારા પુત્રને અને રાજ્યને કેણુ ઉપદ્રવ કરનાર છે? હું માનુ છું કે–સીમાડાના રાજાઓનુ આ દુષ્ટ વિલસિત ( કાવતરુ' ) છે. (૫૯૩૦-૩૧) તેથી તેનેા નાશ કરીને (રાજ્યને) સ્વસ્થ કરુ, એમ કાઉસ્સગ્ગમાં રહેલા પણ ( મનથી ) પૂની રીતિથી તેઓની સાથે યુદ્ધમાં પડયા, (૫૯૩૨) પછી તેને ધર્મ ધ્યાનમાં સ્થિર હેાય તેવા જોઈ ને શ્રેણિકરાજા · મહે ! આ મહાત્મા કેવી રીતે (ધ્યાનમાં) રહ્યા છે? એમ આશ્ચરસથી આકુલ (વિસ્મિત ) થએલા અને
