________________
મરણકાળ જાણવાના ઉપાય
૧૭૩ છે. તેમાં પ્રશસ્ત દિવસે, મનુષ્યને સુવાને સમય થયે છતે, ગુરુપરંપરાએ આવેલા અને આચાર્ય સહિત ગણ(ગ૭)ના મનને આનંદ ઉપજાવનારા એવા (સૂરિ) મંત્ર વડે, આચાર્ય ઉપગપૂર્વક બે કાનને મંત્રીને અથવા પંચનમસ્કાર વડે પણ દેવ-ગુરુને પ્રણામ કરીને, સુગંધી અક્ષત હાથમાં લઈને,વેત વસ્ત્રનું ઉત્તરાસંગ કરીને, આયુષ્યનાં પ્રમાણને જાણવા માટે નિશ્ચય કરીને, અનન્ય (એકાગ્ર) ચિત્તવાળા તે બંને કાનનાં દ્વારને બંધ કરીને, પિતાના સ્થાનથી નીકળીને, પ્રશસ્ત ઉત્તર-ઈશાનદિશા સન્મુખ કમથી અથવા પગે ચાલતા જઈને, ચંડાલ-વેશ્યા (અથવા વેશ્ય) કે શિલ્પીના (કારીગરના) મહેલલામાં, ચૌરમાં, ત્રણ માર્ગવાળા ચોકમાં કે ( -) તટ(કાંઠા)માં, વગેરે પ્રદેશમાં, સુગંધથી મનહર એવા અક્ષતને ફેંકીને, તે પછી ઉપકૃતિના (જે સંભળાય તે) શબ્દનું સમ્યગ અવધારણ (ધારણા) કરે. તે શબ્દ બે પ્રકારને હેય. (૩૦૮૮ થી ૯૪) એક અન્ય પદાર્થના વ્યપદેશવાળે અને બીજે તેના જ સ્વરૂપવાળો. તેમાં પહેલે ચિંતન દ્વારા સમજાય તેવું અને બીજે સ્પષ્ટ અર્થને જણાવનાર (હાય). (૩૦૯૫) જેમ કે-આ ઘરને થંભે આટલા દિવસે કે અમુક પખવાડિયા પછી કે અમુક માસ પછી અથવા અમુક વર્ષ પછી નિચ્ચે ભાંગશે કે નહિ ભાંગે, અથવા અસુંદર થશે, અથવા લાગેલે (અથડાયેલ) આ શીધ્ર ભાંગશે વગેરે. અથવા તે (આ) દી દીર્ઘકાળ રહેશે કે ટકરાએ શીધ્ર નંદાશે. (એમ પુલિંગ પદાર્થો અંગે શબ્દ સાંભળે, તે પુરુષને લાભ-હાનિકર્તા સમજવા.) (૩૦૯૯-૭) તથા પિઠિકા, દીવાની શિખા, કાષ્ટની પાત્રી વગેરે સ્ત્રીલિંગ પદાર્થો અંગેના શબ્દો અને લાભ-હાનિકારક જાણવા. ઈત્યાદિ અન્ય પદાર્થના વ્યપદેશવાળે ઉપથતિ શબ્દ સમજ. (૩૦૯૮) અને આ પુરુષ અથવા સ્ત્રી આ સ્થાનેથી જશે જ નહિ કે અમે જવા દઈશું નહિ, આ (પુરુષ) પણ જવાની ઈચ્છાવાળે નથી, (૩૯) અથવા તે બે-ત્રણ-ચાર દિવસમાં કે તે પછી અમુક આટલા દિવસે, પખવાડિયું, મહિને કે વર્ષ પછી અથવા તે પહેલાં (જશે અગર નહિ જાય) વગેરે, (૩૧૦૦) અથવા આ પુરુષ આજે જ ગમન કરશે, અથવા આ મોડા આદરથી વારંવાર રેકવા છતાં પણ જલ્દી જશે, કાશે નહિ, (૩૧૦૧) આજે જ રાત્રે અથવા કાલે કે પરમ દિવસે, નિચે આ જવાને ઉત્સુક છે, અમે પણ જલ્દી મેકલવાની ઈચ્છાવાળા છીએ, (૩૧૦૨) તેથી શીઘ જશે જ, વગેરે તસ્વરૂપવાળે ઉપકૃતિને બીજા પ્રકારને શબ્દ જાણ. એમ બંને પ્રકારના શબ્દને સાંભળીને (૩૧૦૩) તેને અનુરૂપ નિર્ધામક મુનિવર, અથવા તેણે મેકલેલે બીજે કઈ પણ તે ગ્લાનને ઉદ્દેશીને (તે પ્રસંગને) ઉચિત કાર્ય કરે. અથવા (બંધ કરેલા) કાનને ઉઘાડતાં તુર્ત જે કંઈ સાંભળે, તેનાથી પણ મરણકાળ નજીકમાં છે કે દૂર? એ કળાકુશળે (ઉપકૃતિના જાણ) સમજી શકે. (૩૧૦૪-૫) આ ઉપકૃતિદ્વાર કહ્યું. હવે છાયાતારમાં છાયાના ઘણા પ્રકારો છે, તે પણ અહીં સામાન્યથી જ કહુ છું. (૩૧૦૬).
૪. છાયાદ્વાર–આયુષ્યના જ્ઞાન માટે નિષ્ઠ. (સ્થિર)મન-વચનકાયાવાળો પુરુષ નિશે
