________________
આગમપુસ્તકાર તથા સાધુ-સાવીદ્વાર
૧૫૦ કે-) સંયમનિર્વાહમાં બાધા ન થતી હોય, છતાં અશુદ્ધ (દેષિત) વસ્તુનું દાન રોગી અને વૈદ્યની જેમ લેનાર-દેનાર ઉભયનું અહિત કરે છે અને તે જ વસ્તુ સંયમનિર્વાહ ન થત હેય ત્યારે લેનાર-દેનાર બંનેનું હિત કરે છે. (૨૮૪૦) પરંતુ જ્યારે ઉપાધિ(વસ્ત્રાદિ)ને ચોરે ચેરી ગયા હેય, અતિ ગાઢ બિમારી કે દુષ્કાળ હેય ઈત્યાદિ, કે બીજા પણ અપવાદ પ્રસંગે સર્વ પ્રયત્ન કરવા છતાં જે (યથાક્રત= ) નિર્દોષ વસ્ત્ર, આસન વગેરેની અને
ઔષધ, ભેષજ વગેરેની પ્રાપ્તિ ન થતી હોય, તે પિતાની કે બીજાની ધનની શક્તિથી (શીતતારિત્ર) સાધુ માટે ખરીદેલું અથવા કરેલું વગેરે દોષિત પણ આપે, અને બીજાથી પણ તે શક્તિસંભવ ન હોય, તે એવા (તમિ= ) પ્રસંગે તે સાધારણદ્રવ્યથી (પણ) સમ્યગુ આપે. અને (દેષિતને) તજવાની ઈચ્છાવાળા સાધુ પણ તેને અવજ્ઞાથી (અનાદરથી) સ્વીકારે. (૨૮૪૧ થી ૪૪) કારણ કે-મુનિઓને સંયમનિર્વાહ શક્ય હોય ત્યારે ઉત્સર્ગથી જે દ્રવ્યાને લેવાનો નિષેધ છે, તે સર્વ દ્રવ્ય પણ (કોઈ આગાઢ) કારણે (અપવાદે ) લેવાં કપે છે. (૨૮૪૫).
અહી શિષ્ય પ્રશ્ન કરે છે કે જેને (ક) પૂર્વે નિષેધ્યું, તે જ પુનઃ તેને કપે”—એમ કહેવાથી તે અનવસ્થા થાય અને (એથી) ન તીર્થ રહે કે ન તે સત્ય રહે. (૨૮૪૬) એ દર્શન (શાસ્ત્ર) તે નિચે ઉન્મત્ત (ઉન્માદીના) વચન જેવું (મનાય), અકલંપ્ય તે ક (ન વિયત્ર) ન જ થાય, છતાં જે એ રીતે તમારી સિદ્ધિ (થતી) હેય, તે એવી સિદ્ધિ કેને ન થાય ? (૨૮૪૭)
આચાર્ય કહે છે કે-શ્રી જિનેશ્વરેએ (અબ્રહ્મ સિવાય એકાન્ત) કેઈ આજ્ઞા કરી નથી અને (એકાન્ત) કોઈ નિષેધ કર્યો નથી. તેઓની આજ્ઞા આ છે કે–પ્રત્યેક કાર્યમાં સાચા થવું (માયા કરવી નહિ), (૨૮૪૮) વળી રેગીને ઔષધની જેમ જેનાથી દેને (રેગને) રેકી શકાય અને જેનાથી પૂર્વકર્મોને (રેગને) ક્ષય થાય, તે તે મને (આરગ્યને) ઉપાય જાણ. (૨૮૪૯) ઉત્સર્ગ સરલ (રાજ) માર્ગ છે અને અપવાદ તેને જ પ્રતિપક્ષી છે. ઉત્સર્ગથી જે (વિનિવૃત્ત= ) સિદ્ધ ન થાય. તેને અપવાદ ટેકે આપીને ટકાવે. (અર્થાત્ જે ઉત્સર્ગને વિષય ન હોય, તેને અપવાદ ટેકાથી સિદ્ધ કરે છે. (૨૮૫૦) (કારણવશ) માગને જાણ છતાં ઉજાડ માગે દેડનાર શું પગથી ચાલતું નથી ? અથવા તીક્ષણ (કઠોર ) ક્રિયાને સહન નહિ કરનારે મૃદુને કરે, તે શું ક્રિયાને કરતા નથી? ૨૮૫૧) જેમ ઊંચાની અપેક્ષાએ નીચાની અને નીચાની અપેક્ષાએ ઊંચાની પ્રસિદ્ધિ છે, તેમ એક-બીજાથી પ્રસિદ્ધિ પામેલા ઉત્સર્ગ અને અપવાદ બંને પણ તુલ્ય છે. (૨૮૫૨) ( કહ્યું છે કે-) જેટલા ઉત્સર્ગો તેટલા જ અપવાદ છે અને જેટલા અપવાદો તેટલા જ ઉત્સર્ગો છે. (૨૮૫૩) એ (ઉત્સર્ગ–અપવાદ) બંને સ્વસ્વ સ્થાને બળવાન અને હિતકર બને છે અને સ્વસ્થાન-પરસ્થાનને તે વિભાગ, તે તે વસ્તુથી (તે તે દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળભાવ-પુરુષાદિની અપેક્ષાએ) (નિકપત્રક) (નિર્ણિત) થાય છે. (૨૮૫૪) ઉત્સર્ગથી નિર્વાહ
