________________
પુત્ર અને રાણીને ઉપદેશ કરનારો થજે. (૪૩) સર્વ જીવોની સઘળીય પ્રવૃત્તિઓ સુખ માટે હોય છે અને તે સુખ ધર્મ વિના મળતું નથી, તેથી હે પુત્ર! ધર્મપરાયણ બનજે. (૪૪) તથા હે પુત્ર ! તું “મારા રાત્રિ-દિવસે કયા ગુણમાં (ક્યી કમાણીમાં) પસાર થાય છે.” એમ વિચારતે) સદા સ્થિર બુદ્ધિવાળો જે થઈશ, તે ઉભય લેકમાં પણ દુઃખી થઈશ નહિ. (૫) હે પુત્ર ! નિત્ય સદાચાર(શીલ)થી જેઓ મોટા (અધિક) હોય, તેઓની સાથે સંવાસ (પરિચય), ( વિદગ્ધ=)ચતુર પુરુષે પાસે સમ્યક્ કથા (શ્રવણ) અને નિર્લોભ બુદ્ધિવાળા સાથે પ્રીતિ કરજે. (૪૯૬) હે પુત્ર ! સત્યરૂષોએ નિંદેલી એવી અધમ આત્મપ્રશંસા, કે જે વિષમૂચ્છની જેમ પુરુષને વિવેકરહિત કરે છે, તેનો ત્યાગ કરજે. (૪૭) માણસ આત્મપ્રશંસા કરે છે, તે નિચે તેના નિર્ગુણપણાની નિશાની છે, ( કારણ કે–) જે તેનામાં ગુણે હેત, તો નિચે અન્ય જને સ્વયં તેની પ્રશંસા કરત. (૪૯૮) સ્વજનને કે પરજનને પણ પરંપરિવાદ (નિંદા) વિશેષ કરીને વર્જવાયોગ્ય છે. આત્મહિતની અભિલાષાવાળો તું સદા પરના ગુણને જેનાર (ગુણાનુરાગી) થજે. (૯) હે પુત્ર ! પરગુણપ્રતિ માત્સર્ય, સ્વગુણની પ્રશંસા, અન્યને પ્રાર્થના કરવી અને અવિનીતપણું, આ દોષે મોટા(મહાત્મા)ને પણ હલકો બનાવી દે છે. (૫૦૦) પરનિંદાને ત્યાગ, સ્વપ્રશંસાની (સાંભળતાં પણ) લજજાળુતા, (સંકટમાં પણ) અ પ્રાર્થના અને સુવિનીતપણું, એ (ગુણે) નાનાને પણ મહાન બનાવે છે. (૧૦૧) પરગુણગ્રહણ, પરની ઈચ્છાને અનુસરવું, હિતકર અને મૃદુ વચન બેલવું તથા અતિ પ્રસન્ન સ્વભાવ, એ મૂળ અને મંત્ર વિનાનું વશીકરણ છે. (૫૦૨) વળી હે પુત્ર ! તારે તેમ કરવું, કે જેથી વૃદ્ધાવસ્થા પ્રથમ મનને અને પછી શરીરને સ્પશે (અર્થાત્ વૃદ્ધ થતાં પૂવે ભેગાદિમાં સંતોષી–તૃપ્ત થજે ), તથા હે વત્સ ! જેણે અતિ ગહન યૌવનને અપવાદ વિના (નિર્દોષ) પસાર કર્યું, તેણે દેશના ભંડાર એવા પણ આ જન્મમાં કયું ફળ પ્રાપ્ત ન કર્યું ? ( અર્થાત્ પૂર્ણ સફળ કર્યું.) (૫૦૩–૫૦૪) કે ધન્ય પુરુષની જ આવી ઘોષણા (ઢંઢેરે ) સર્વર ભમે છે કે આ સારા સ્વભાવવાળો છે, આ શાસ્ત્ર-અર્થને જાણ છે, આ ક્ષમાવંત છે અને આ ગુણી છે.” વગેરે. (૫૦૫) તથા હે વત્સ ! ગુણોના સમૂહને પિતાના (જીવનમાં) તે રીતે સ્થિર કરવા, કે જેથી દુઃખે દૂર કરી શકાય તેવા પણ દોષોને રહેવાને અવકાશ જ ન રહે. (૫૦૬) પથ્ય અને પ્રમાણપત ભેજનને તું એ ભેગી બનજે, કે વૈદ્યો તારી ચિકિત્સા ન કરે, માત્ર રાજ્યનીતિના કારણે તેમને તું પાસે રાખજે. (૫૦૭) વધારે કહેવાથી શું? હે પુત્ર ! તું ઘણા (ધર્મ) એને પ્રગટ કરનારે, સુપાત્ર(પુરુષ)ની પરંપરાને (સમૂહને) પાસે રાખનારે, સારા વાંસની જેવો અને પ્રકૃતિએ સરળ એ (દૂરે= ) ચિરકાળ સુધી વર્ત જે. (વાંસપક્ષમાં ૫=ગાંઠવાળો, સુપત્ત=સારાં પત્ર-પાંદડાંવાળો અને પ્રકૃતિથી સરળ-સીધે, એમ સમજવું.) તાત્પર્ય કે—ધર્મપનો આરાધક, સંતપુરુષને આદર કરનાર અને પ્રકૃતિએ અનાગ્રહી થજે. (૫૦૮) સૌમ્યતાથી પ્રજાનાં નેત્રને આનંદદાયી, કળાનું ઘર અને પ્રતિદિન (ગુણેથી) વધતે, એ તું “ચંદ્ર જેમ સમુદ્રની વૃદ્ધિ
