________________
વિનયનું માહાત્મ્ય
૧
ઔપચારિક વિનય કાયિક, વાચિક અને માનસિક-એમ ત્રણ પ્રકારે છે. તે પ્રત્યેક પણ પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ-એમ બે પ્રકારે છે. (૧૫૯૫) તેમાં ગુણવંતાના દન માત્રથી પણ ઊભા થવુ, સાત-આઠ પગલાં આવતાની સામે જવું, વિનયપૂર્ણાંક એ હાથ જોડીને અંજલિ કરવી, તેના પગ પ્રમાજ વા, આસન આપવું અને તેઓ બેઠા પછી ઉચિત સ્થાને પાતે બેસવું, ઈત્યાદિ કાયિકવિનય જાણવેા. અધિક જ્ઞાનીને આશ્રીને ગૌરવવાળાં વચનો કહીને, તેના ગુણગણનું કીર્તન કરનારને . વાચિકવિનય થાય અને તેને આશ્રીને જ જે અકુશળ મનનો નિધ અને કુશળ મનની ઉદીરણા થાય, તે માનસિકવિનય ( જાણુવા ). (૧૫૯૬ થી ૯) તેમાં આસન આપવુ', વગેરે (તેની પ્રત્યક્ષ કરાય તે) પ્રત્યક્ષવિનય અને ગુરુના વિરહમાં પણ તેઓએ કહેલી વિધિ ( ક્રિયા ) જેમાં મુખ્ય વ્હાય એવી પ્રવૃત્તિ કરવાથી તે જ પરોવિનય કહેવાય. (૧૯૦૦) એ પ્રમાણે ઘણા ભેદવાળા વિનયને સારી રીતે જાણીને આરાધનાનો અભિલાષી, ધીર, તે વિનયને સમ્યક્ કરે. કારણ કે-(૧૯૦૧) જેની પાસેથી વિદ્યા શીખે, તે ધમગુરુનો અવિનયથી જે પરાભવ કરે, તેને તે સારી રીતે ગ્રહણ કરેલી પણ વિદ્યા દુઃખપૂર્વક ફળને આપે છે. (૧૬૦૨) વળી જો ગુરુઓએ ઉપદેશેલા વિનયને ( હિતશિક્ષાને ) ભાવથી સ્વીકારે ( આચરે ), તે મનુષ્ય સત્ર વિશ્વાસ, ( તત્ત્વાતત્ત્વનો ) નિણ્ય અને ( વિશિષ્ટ ) બુદ્ધિને મેળવે છે. (૧૬૦૩) કુશળ પુરુષો સાધુના અથવા ગૃહસ્થાના વિનયને જ પ્રશ'સે છે. ( કારણ કે–તે સવ ગુણાનું મૂળ છે..) અવિનીત મનુષ્ય લેકમાં કીર્તિને અને યશને નિયમા નથી પામતા. (૧૬૦૪) કેટલાક વિનયને જાણવા છતાં ક`વિપાકના દોષથી રાગ-દ્વેષને વશ પડેલા, વિનય કરવાને ઇચ્છિતા નથી. (૧૬૦૫) વિનય લક્ષ્મીનું મૂળ છે, વિનય સમસ્ત સુખનું મૂળ છે, વિનય નિશ્ચે ધનુ' મૂળ છે અને વિનય કલ્યાણ ( મેાક્ષ)નુ પણ મૂળ છે. (૧૬૦૬) વિનયરહિતનું સઘળું પણ અનુષ્ઠાન નિરČક છે, વિનયવાળાનું તે સઘળું ( અનુષ્ઠાન ) સફળતાને પામે છે. (૧૬૦૭) તથા વિનયરહિતને (આપેલી) સઘળી પણ શિક્ષા નિરર્થક થાય છે. શિક્ષાનુ ફળ વિનય અને વિનયનુ ફળ સ`માં મુખ્યતા (અગ્રેસરતા) છે. (૧૬૦૮) વિનયથી દોષ પણું ગુણુસ્વરૂપ બને છે, અવિનીતના ગુણા પણુ દોષરૂપ બને છે. સજ્જનોના મનને રંજન કરનારી મૈત્રી પણ વિનયથી થાય છે. (૧૬૦૯) માતા-પિતા પશુ વિનીતમાં સમ્યગ્ ગુરુપણું (તેને ગુરુરૂપે) જુએ છે અને ખેદજનક છે કે-અવિનીતના માતા-પિતા પણ તેને શત્રુરૂપે જુએ છે. (૧૬૧૦) વિનયાપચાર કરવાથી અદૃશ્ય રૂપવાળા (દેવાદિ) પણ દન આપે છે, અવિનયથી રુષ્ટ થએલા પાસે રહેલા પણ (તે) શીઘ્ર દૂર જાય છે. (૧૬૧૧) પ્રસૂત ગાય પોતાના વાછરડાને જોઈ ને જેમ અતિ પ્રસન્ન થાય, તેમ પત્થર જેવા કઠોર હૃદયવાળા અને અસહિષ્ણુ (તેજોદ્વેષી ) પણ ( મનુષ્ય ) વિનયથી શીઘ્ર પ્રસન્ન થાય છે. (૧૬૧૨) વિનયથી વિશ્વાસ, વિનયથી સકળ પ્રયેાજનની સિદ્ધિ અને વિનયથી જ સર્વ વિદ્યા પણ સફળ બને છે. (૧૬૧૩) ગુરુનો પરાભવ કરનારી બુધ્ધિરૂપ દોષથી સુશિક્ષિત પણુ
