________________
ગ્ય પુત્રને અધિકાર ન સોંપવા વિષે વજ અને કેસરીને પ્રબંધ
૧૫ સ્વમમાં મળ્યું હોય તેવું, ધન વગેરેનું (અનિત્ય) સ્વરૂપ જોઈને અતિ શોકાતુર થયેલે તે વિચારે છે કે-(૨૫૮૫) હું કુસંગરહિત છતાં, (પર) શ્રી તથા જુગારને ત્યાગી છતાં અને ન્યાયમાગે ચાલવા છતાં, મારે (હીક) ખેદજનક છે કે-ધન વગરે સઘળું કેમ ચાલ્યું ગયું? (૨૫૮૬) અથવા વિજળીના પ્રકાશની જેમ ચપળ પ્રકૃતિવાળું રહેવાથી ધન જાય, પણ વિના નિમિત્તે સ્વજને કેમ વિમુખ થયા? (૨૫૮૭) હાં જાણ્યું, નિચે ધન જવાથી (પિતાની) કાર્યસિદ્ધિ ન થાય, તેથી હવે ભિખારી જેવા બિચારા બનેલા મારા પ્રત્યે સ્વજને પણ સ્નેહ કેમ દેખાડે? (૨૫૮૮) મનુષ્યના સ્વજને, બંધુઓ અને મિત્રો
ત્યાં સુધી સંબંધ રાખે છે, કે જ્યાં સુધી કમળપત્રતુલ્ય લાંબા નેત્રોવાળી લક્ષ્મી (રૂપ પત્ની) તેને છોડતી નથી. (૨૫૮૯) હવે ધનરહિત એવા મારે અહીં રહેવું ગ્ય નથી, કારણ કે પૂર્વજોના કમને (વ્યવહારને) તે તે સજજનોને) અતિ મોટી વિડંબના છે. (૨૫૯૦) એમ વિચારીને તેણે અન્યત્ર જવાની ઈચ્છારૂપ પિતાને અભિપ્રાય ક્ષેમિલ નામના મિત્રને કહ્યો. (૨૫૯૧) મિત્રે કહ્યું, તારે દેશાન્તર જવું યોગ્ય જ છે, માત્ર હું પણ તારી સાથે જ આવીશ, (૨૫૯૨) પછી તેઓ બંને પિતાના નગરથી નીકળીને શીધ્ર ગતિએ સુવર્ણભૂમિએ પહોંચ્યા અને ત્યાં ધન મેળવવા માટે અનેકશઃ ઉપાયે શરુ કર્યા, તેથી ભાગ્યવશ અને ક્ષેત્રના પણ મહિમાથી કઈ રીતે કેટલુંય (ઘણું) ધન મેળવ્યું. (૨૫૯૩-૯૪) તે ધનથી શ્રેષ્ઠ મૂલ્યવાળાં આઠ રત્ન ખરીદ્યાં અને ઘરને યાદ કરીને ઘેર જવા માટે ત્યાંથી પિતાના નગર તરફ પાછા ફર્યા. (૫૫) પછી અર્ધમાગે ક્ષેમિલને લેમના વિસ્તારનું અતિ પ્રબળપણું હોવાથી” લેભવશ સઘળાંય રત્ન લેવાની ઈચ્છા પ્રગટી. (૨૫૯૬) તેથી આને કેવી રીતે ઠગવે? અથવા સર્વ રત્નોને કયી રીતે ગ્રહણ કરવાં?–એમ સતત એક જ વિચારવાળે તે ઉપાયને ચિંતવવા લાગે. (૨૫૭) પછી એક દિવસે વજ ગામમાં ગમે ત્યારે અંદર પત્થરના કકડા બાંધીને આડ રત્નની ગાંઠ (પિટલી) જેવડી બીજી (કૃત્રિમ) ગાંઠડી બનાવી અને આ વજને આપીને હું રાત્રિએ ચાલ્યા જઈશ, એમ વિચારીને તે પાપિષ્ઠ ભયથી જ્યારે બે ગાંડડીઓને શીધ્ર બાંધવા લાગે, ત્યારે તુર્ત આવી પહોંચેલા વજે પૂછ્યું, હે મિત્ર ! તું આ શું કરે છે? (૨૫૯૮ થી ૨૬૦૦) એ સાંભળીને શું એણે મને જે ? એમ શંકાશીલ બને, છતાં કપટમાં ચતુર તેણે કહ્યું, હે મિત્ર ! કર્મની ગતિ કુટિલ રૂપવાળી છે. (૨૦૦૧) વિધાતાના સ્વચ્છેદી વિલાસ ચિત્તમાં (ખ્યાલમાં) પણ આવતા નથી, તેથી સ્વમમાં પણ ન દેખાય તેવું પણ કાર્ય બલાત્કારે દેવગે આવી પડે છે. (૨૬૦૨) એમ વિચારીને મેં આ બે રત્ન પિટલીઓ કરી છે, (કારણ કે-) એક સ્થાને મૂકેલું કેઈ કારણે (બધું) હાથમાંથી નાશ ન પામે. (૨૬૦૩) તેથી તારાં ચાર રત્નની એક પિટલી તું તારા હાથમાં રાખ અને બીજી હું રાખ્યું. એમ કરવાથી) સારી રક્ષા થશે. (૨૬૦૪) એમ કહીને મેહમૂહ હૃદયવાળા તેણે (જમથી) સાચાં રત્નની પોટલી વજાના હાથમાં અને બીજી (કૃત્રિમ) પિતાના હાથમાં બાંધી. (૨૬૦૫) તે પછી (બને) ત્યાં જ સૂતા. પછી જ્યારે (રાહ જોતાં) મુશીબતે
