________________
મનને અનુશાસ્તિ
૧૯
(૧૯૨૫-૨૬) ગુરુએ બતાવેલા ઉપાયથી પ્રથમ આલ બનને આધારે ( મન-વચન—કાય ) યેાગેા સઘળા વિઘ્નાથી રહિત થાય તેમ પ્રયત્નપૂર્વક અભ્યાસ કરીને, બાહ્ય વિષયેની ચિંતાનો વ્યાપાર તજીને, પછી જો તું નિરાલ'બન એવા પરમ તત્ત્વમાં લીન અનીશ, તે હૈ ચિત્ત ! તું સ'સાર(ચક્ર)માં ફેરા નહિ જ કરે. (૧૯૨૭–૨૮) હૈ મન ! જો તું પ્રકૃતિએ જ ચલસ્વભાવવાળા, વિષયાભિલાષામાં વેગવાળા, દુર્રાન્ત એવા આ ઇ ન્દ્રિયારૂપ ઘેાડાઓના સમૂહને વિવેક રૂપી લગામથી વશ કરીને સ્વાધીન કરે, તે રાગાદિ શત્રુએ ઉછળે નહિ, અન્યથા સદાય વિસ્તાર પામેલા (નિરંકુશ) તેએથી તુ' પરાભવ પામીશ. (૧૯૨૯-૩૦) જેમ વરસતાં મેઘાવડે અને પ્રવેશ કરતી હજારો નદીરા વડે પણ સમુદ્રમાં (ઉત્કષ) ઉછાળા થત નથી અને જેમ તે મેધ અને નદીએના અભાવે તેમાં ( અપક= ) હાસ પણ થતા નથી, તેમ હું હૃદય ! જો તને પણ સ્વયં પ્રાપ્ત થયેલા પણ ભેગાપભાગના યેાગે ઉત્કષ ( અભિમાન ) ન થાય અને તેના અભાવે અપક ( દીનતા ) પણ ન થાય, તેા તને મેળવવાનુ` મળી ગયુ' તથા ઉત્તમ (બનેલું) તું અતિ કૃતા' થયું. ( કારણ કે−) દુષ્કર ( તપ વગેરે) કરનારા પણ મુનિ ભોગાદિની આશ'સા કરતા (કૃતા' ) નથી. (૧૯૩૧ શ્રી ૩૩) વળી · ચેાગની સાધનાનો રાગી ઘરને તજીને વનમાં મેાક્ષને સાધે છે ’-પેમ જેઓ કહે છે, તે પણ તે મનુષ્યેાનો મેાહ છે, કારણ કે-મેાક્ષ (કેવળ ઘરત્યાગથી નહિ ) સમ્યગ્દ્નાનથી થાય છે. (૧૯૩૪) અને તે ( જ્ઞાન ) તે પુનઃ ઘરમાં અથવા વનમાં પણ (સાથે) હાય છે અને શેષ વિકલ્પાને તજીને તે ( જ્ઞાન ) સ્વસાધ્ય એવા કાને સાધે પણ છે, તેથી હૈ ચિત્ત ! જ્ઞાનનુ' ( જ્ઞાનના મહિમાનુ' ) ચિ'તન કર ! (૧૯૩૫) હૈ મન ! જે તું સમ્યજ્ઞાનરૂપી કિલ્લાથી સુરક્ષિત રહે, તે સંસારમાં ઉપજતા, કવશ આવી મળતા, અતિ રમ્ય પણ પદાર્થોં તને હરણ (લાલ) ન કરે. (૧૯૩૬) કે હૃદય ! જો તુ` સમ્યગ્નાનરૂપી અખંડ નાવડીને કદાપિ છેડે નહિ, તે અવિવેકરૂપી નદીના પ્રવાહથી તું તણાય નહિ. (૧૯૩૭) ઘરમાં દીવાની જેમ ઉત્તમ પાત્રરૂપ જીવમાં રહેલી મેાહના તંતુ રૂપી વાટ (દીવેટ) ના અને (સ્નેહરાગરૂપી) તેલનો નાશ કરતા, મિથ્યાત્વરૂપી અંધકારને દૂર કરતા તથા સકલેશરૂપી કાજળને વમન કરતા સમ્યજ્ઞાનરૂપી દીવો જો તારામાં પ્રગટે, તા હૈ ચિત્ત ! શું ન મળ્યું ? ( સ મળ્યું. ) (૧૯૩૮-૩૯) ગુરુરૂપી પર્યંતની ધારે રહેલુ' ( ગુર્વાધીન ), વિષયેાના વૈરાગ્યરૂપી મધ્ય( સાર–તત્ત્વ)વાળું, ઉંચા થડ(સ્કંધ)વાળું અને ધર્મના અથી જીવનારૂપી પક્ષીઓએ આશ્રય કરેલું, એવું જે પરમ તત્ત્વાપદેશરૂપી વૃક્ષ, તેના ઉપર ઉતાવળા થયા વિના ધીમે ધીમે ( ક્રમશઃ ) ચઢીને જો સભ્યજ્ઞાનરૂપી ફળને ગ્રહણ કરે, તે તું મુક્તિના રસ ચાખી શકે! (૧૯૪૦ -૪૧) ( કારણ કે– ) જેમ વિદ્યાસિદ્ધ (વૈદ્ય) રાંગેાની શાન્તિનો પરમ ઉપદેશ (ઉપાય) આપે, તેમ સદ્ગુરુ બાહ્ય ઉપચાર વિનાનો કંk (રૂપી રાગા)ના ઉપશમ કરવાને પરમ ઉપદેશ (અભ્યંતર ઉપાય) આપે છે. (૧૯૪૨) હે ચિત્ત ! (ગુરુના ઉપદેશરૂપ એ ઔષધથી)
