________________
૧૦૪
શ્રી સંગરંગશાળા ગ્રંથને ગુજરાતી અનુવાદ: દ્વાર પહેલું નાશ પામશે, તેથી હે મૂઢ હૃદય! તે ગુણેની સ્થિરતા (રક્ષા) માટે તું તેને (આશારૂપ છિદ્રને) ત્યાગ કર! (૧૮૩૭) વળી હે હૃદય ! વિષયેની આશારૂપ વંટોળથી ઊડેલી રજથી ખરડાયેલું અને નિરંકુશ ભમતું, તું (તારી) સાથે જન્મેલી ઇન્દ્રિયના સમૂહથી પણ કેમ લજવાતું નથી ? (૧૮૩૮) હે મનકુંભ ! કામના બાણથી જર્જરિત થયા પછી તારામાં કર્મમેલને નાશ કરનારું અને સંસારના સંતાપને ક્ષય કરનારું એવું સર્વાનાં વચનરૂપી પાણી ટકશે ( સ્થિર થશે) નહિ. (૧૮૩૯) જે તે જિનવચનરૂપી જળ કઈ રીતે પણ તારામાં સ્થિર થાય, તે તે તારા કષાયના દાહને શાન્ત કેમ ન કરે? અથવા આ જે તારી અવિવેકરૂપ મળની ગાંઠ તેને પણ કેમ ન તેડે ? (૧૮૪૦) હે હદયસાગર ! . મોટાં દુઃખના સમૂહરૂપી મેરુપર્વતરૂપ રવૈયાથી તારું મંથન કરવા છતાં પણ તારામાં વિવેકરૂપી રત્ન પ્રગટ ન થયું. (૧૮૪૧) હે ચિત્ત ! અવિવેકરૂપી કાદવથી કલુષિત તારી મતિ ત્યાં સુધી નિર્મળ નહિ થાય, કે જ્યાં સુધી સુવિવેકરૂપી જળથી (તેના) અભિષેકની ક્રિયા નહિ કરાય. (૧૮૪૨) હે હૃદય ! સુંદર પણ શબ્દો, રૂપ, રસના પ્રકારો અને શ્રેષ્ઠ ગધે તથા સ્પર્શે પણ ત્યાં સુધી તને આકર્ષે છે, કે જ્યાં સુધી તત્વાવબે ધરૂપી રત્નોવાળા અને સુખરૂપી પાણીના સમૂહથી પૂર્ણ ભરેલા એવા શ્રુતજ્ઞાનરૂપી અગાધ સમુદ્રને તે અવગાહ્યો (સ્નાન કર્યું) નથી! (૧૮૪૩-૪૪) શબ્દો (નિ= ) નિયમા કાનને સુખ દેનારા, રૂપે ચક્ષુઓને હરણ કરનારા (ચેર), રસ જહાને સુખદાયક, ગધે નાકને આનંદ દેનાર અને સ્પર્શી ચામડીને સુખદાયી છે, તેને સંગ કરતાં (ક્ષણિક) સુખ આપીને પણ પછી વિયાગ થતાં તે તને અતિ (ભયંકર ) અનંતગુણું દુઃખ આપે છે. માટે હે ચિત્ત! તારે તે વિષયેથી સર્યું. (૧૮૪૫-૪૬) અતિ મનોહર હવેલી, શરદને ચંદ્ર, પ્રિય જનને સંગ, પુષ્પ, ચંદનરસ, દક્ષિણ દિશાને પવન અને મદિરા, એ પ્રત્યેક તથા બધાં મળીને પણ સરાગીને જ ક્ષેભ પમાડે છે, પણ તે ચિત્ત ! વિષયના રાગથી વિમુખ થયેલા તને એ શું કરી શકશે? (૧૮૪૭-૪૮) આ સંસારમાં બહુ દાન કરવાથી શું? અથવા બહ તપ તપવાથી શું? ઘણું બાહ્ય કટકિયાઓથી પણ શું? અને ઘણું ભણવાથી પણ શું? હે મન ! જે તું પોતાનું હિત સમજતું હોય, તે રાગ વગેરેનાં (પદે= ) કારણેથી નિવૃત્તિ કર (દૂર રહે)! અને વૈરાગ્યનાં કારણોમાં રમણતા કર! (૧૮૪–૫૦) હે હૃદય ! તું વૈરાગ્યને તજીને વિષયના સંગને ઈચ્છે છે, તે કાળા નાગના બિલ પાસે, ચંદનના કાણોથી, ઘણાં દ્વારોવાળું, સુંદર ઘર કરાવીને (ત્યાં) માલતિનાં અપની શય્યામાં આ સુખ છે–એમ સમજીને, નિદ્રાને લેવાની ઈચ્છા કરવા જેવું છે. (૧૮૫૧-૫૨) હે હૃદય ! જે નિષ્પાપ અને પરિણામે પણ સુંદર, એવું ઐશ્વર્યા ઈચ્છે છે, તે આત્મામાં રહેલા સભ્યજ્ઞાનરૂપી રત્નને ધારણ કર. (૧૮૫૩) જ્યાં સુધી તારી અંદર ઘોર અંધકાર (અજ્ઞાન) છે, ત્યાં સુધી તે તને અંધાપ આપે છે, તેથી તે હૃદય ! તું (જે) આજે પણ જિનમતરૂપી સૂર્યને અંદર પ્રગટાવે, તે પ્રકાશવાળ (દેખતે)
