________________
१२१
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ३ उ. १ इशानेन्द्रऋद्धिविषये वायुभूतेः प्रश्नः मध्ये भागे पञ्चाऽवतंसकाः सन्ति ईशानाऽवतंसकस्य पूर्वे अङ्कावतंसकः, दक्षिणे स्फटिकावतंसकः, पश्चिमे रत्नावतंसकः उत्तरे जातरूपावतंसकः, एते चत्वारोsवतंसकाः सन्ति, तन्मध्ये सर्वजातीयरत्नमयः मासादीयः दर्शनीयः अभि रूपः प्रतिरूपः ईशानावतंसकोऽस्ति यावद दिव्यान् भोगान् भुञ्जानो विहरति, एतस्य सर्ववर्णनं सौधर्मवत् विज्ञेयम् पुनः कीदृशः- धृतत्रिशूलहस्तः नृपभवाहनः उत्तरार्धलोकाधिपतिः अष्टाविंशतिलक्षविमानस्वामी निर्मलदिव्यवस्त्रधरः शेर्पा लोक के निवासियोंका इन्द्र रहता है । प्रज्ञापनासूत्र में भी कहा हैउनके ठीक मध्य भाग में पांच अवतंसक हैं । ईशानावतंसक के पूर्व में अङ्कावतंसक है । दक्षिण में स्फटिकावतंसक है। पश्चिम में रत्नावतंसक है । उत्तर में जातरूपावतंसक है । इस प्रकार ये चार अवतंसक सर्वजाति के रत्नोंके बने हुए हैं । इनके बीच में सर्वजातीय रत्नमय एक ईशानावतंसक हैं । यह अवतंसक प्रासादीय है, दर्शनीय है, अभिरूप है, और प्रतिरूप है, यहां पर्याप्त और अपर्याप्त ईशानवासी देवोंके स्थान हैं । ये लोक के असंख्यातवे भाग में हैं। बाकी का 'यावत विहरति' तक का वर्णन सौधर्मवासी देवों के समान है । इसी जगह ईशानेन्द्र रहता है । यावत् वह दिव्यभोगोंको भोगता हुआ वहां अपना समय आनन्दोल्लास के साथ व्यतीत करता रहता है। इसका समस्त वर्णन् सौधर्म देवलोक की तरह जानना चाहिये । यह ईशानेन्द्र अपने हाथ में त्रिशूल धारण किये रहता है । बलद - बैल पर इसकी सवारी हैं। यह उत्त
ઇન્દ્ર રહે છે. પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રમા પણ કહ્યું છે કે ઇશાન દેવલેકની ખરાબર મધ્યમાં પાંચ અવત ́સકે! (શ્રેષ્ઠ મહેલે) છે. ઇશાનાવત સકની પૂર્ણાંમાં અંકાવત ́સક છે, દક્ષિણમા સ્ફટિકાવત’સક છે, પશ્ચિમમાં રત્નાવતસક છે, અને ઉત્તરમાં જાતરૂપાવતસક છે. તે ચારે મહાલયા (મવતસકે) સર્વે જાતિનાં રત્નાનાં અનેલાં છે. તે ચારેની વચ્ચે વચ્ચ બધી જાતનાં રત્નાને અનેલે ઇશાનાવતસક છે. તે વત...સક પ્રાસાદીય, દનીય, અભિરૂપ અને પ્રતિરૂપ છે. ત્યાં પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત ઇશાનકલ્પવાસી દેવોનાં સ્થાને छे. ते स्थान। साउना असभ्यातां भागभां आवेला छे. माडीनुं " यावत् विहरति " સુધીનું વર્ણન સૌધ કલ્પવાસી દેવોના જેવું જ છે, ત્યાં ઇશાનેન્દ્ર રહે છે. તે ત્યાં દિવ્ય ભાગે ભેગવતા થકા પોતાના સમય આનંદ અને ઉલ્લાસથી પસાર કરે છે. તે શાનેન્દ્ર તેનાહાથમાં ત્રિશૂળરાખેછે અને વૃષભ (ખળદ)પર સવારી કરેછે. ઉત્તરા લાકના
