________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श. ३उ. २ स. १२ चमरस्य क्षमाप्रार्थनादिनिरूपणम् ५०१
टीका - शक्रवज्रभयात् सुतः चमरः स्वयं भगवन्तम्मति क्षमाप्रार्थनां करोति ' तरणं से' इत्यादि । ततो वज्रभयात्ममोचनानन्तरं खलु स 'चमरे अम्मुरिंदे अनुरराया' चमरः असुरेन्द्रः असुरराजः 'वज्जभयविप्पमुक्के' वज्रभयविमुक्तः वज्रभयात् विममुक्तः सर्वथा शक्रवज्रभयरहितो भूत्वा 'सक्केणं देविदेणं देवरण्णा' शक्रेण देवेन्द्रेण देवराजेन 'महया' महता अत्यधिकेन 'अत्रमाणे अपमानेन तिरस्कारेण 'अवमाणिए समाणे' अपमानितः सन् 'चमरइस चमर की स्थिति एक (१) सागरोपम की है । यह महाविदेह में सिद्ध होगा अर्थात् महाविदेह क्षेत्र में मुक्ति की प्राप्ति करेगा । यावत् समस्त दुःखों का सर्वथा अंत करेगा ।
टीकार्थ-सूत्रकार ने इस सूत्र द्वारा यह प्रकट किया है कि शक्र के भय से निर्मुक्त होकर चमरने प्रभु से क्षमा प्रार्थना की- एवं बत्तीस (३२) प्रकार का नाटक दिखलाकर वह अपने स्थान पर चला गया उसके चले जाने पर प्रभुने गौतम को उसके दिव्य देव ऋद्धि प्राप्त होने के कथन का उपसंहार करते हुए वह कहां से मुक्ति पद प्राप्त करेगा यह समझाया 'तएणं' इन्द्र शक्र द्वारा जब चमर 'वज्जभयविप्पमुक्के' वज्र के भय से निर्मुक्त कर दिया गया उसके बाद भी उसे चित्त में शांति नहीं मिली, क्यों कि उसके अन्तरङ्ग में तो यह खटका बना ही था कि 'देविंदेणं देवराया सक्केणं' देवेन्द्र देवराज शक्र के द्वारा मैं 'महया अवमाणेणं' अत्यधिक अपमान तिरस्कार से 'अवमाणिए' तिरस्कृत किया गया हूं । अतः जब वह जाव अंतं काहिइ) मा यमरनी स्थिति (आयु) मे सागरापभनी छे ते भडाविहेड ક્ષેત્રમાં છેલ્લે ભવ કરીને સિદ્ધ પદ પામશે, સમસ્ત કર્મના ક્ષય કરીને સમસ્ત દુઃખાના અંત લાવશે અને મેક્ષ પ્રાપ્ત કરશે.
ટીકા”—આ સુગમાં સૂત્રકારે એ બતાવ્યું છે કે શુક્રના ભયથી મુક્ત થયેલા અસુરરાજ ચરે શું કર્યું. આ સૂત્રમાં પરાજિત ચમરના મનના ઉદ્વેગ તથા તેનું રક્ષણુ કરનાર ભગવાન મહાવીર તરફની તેની કૃતજ્ઞતા પ્રકટ કરવામાં આવી છે 'तरणं' न्यारे 'वज्जभयविप्पमुक्के' शहेन्द्रना वचना भयथा यभर भुक्त थयो, ત્યારે તેની માનસિક હાલત કેવી હતી તે નીચેનાં સૂત્ર દ્વારા ખતાવવામાં આવે છે ત્યારે તેના મનને શાન્તિ ન હતી. તેના દિલમાં એ વાત ખટકી રહી હતી કે 'देविदेणं देवरण्णा सक्केणं' देवेन्द्र देवरा रा 'महया अवमाणेणं अवमाणिए' મારૂં ઘણું ભારે અપમાન કર્યું. છે. તેથી વજ્રના ભયથી મુક્ત થઈને જ્યારે તે
