________________
प्रमेयचन्द्रिकाटी. श. ३. उ. ३ सू. ६ लवणसमुद्रीयजलोपचयापचय हेतु निरूपणम् ५९३ यन्तमित्यत आह- 'जाव - लोअहिड़' यावत्-लोकस्थितिः, अयम्भावः- हे गौतम! लवणसमुद्रस्य मध्यभागे चतुर्दिक्षु लक्षयोजनममाणाश्चत्वारो महापातालकलशास्सन्ति तेपाञ्चाधस्तने त्रिभागे वायुः, मध्यमे त्रिभागे वायुजले उपरितने त्रिभागे तु जलमिति, एवमन्ये सहस्रयोजनममाणाः क्षुद्रपातालकलशाश्रतुरशीत्यधिकाष्टशतो तर सप्तसहस्रसंख्यकाः वाटवादियुक्त त्रिभागवन्तः सन्ति, तेपाश्च वातविक्षोभादिवशात् चतुर्द्दशी - अष्टम्यादिषु लवणसमुद्रस्य जलवृद्धिः, यदा तु बात विक्षोभाद्यभावस्तदा जलहानि भवति अथ कस्मात् लवणसमुद्रो जम्बूद्वीपं कथन यहां पर भी जानना चाहिये और वह कथन 'लोयट्टिई' लोया
भावे' इस पाठतक ग्रहण करना चाहिये । इसका भाव यह हैहे गौतम! लवणसमुद्र के मध्य भाग में चारों दिशाओं में एक एकलाख योजन प्रमाणवाले चार महापातालकलश हैं। उनके नीचे के तीसरे भाग में केवल वायु है | मध्यके तीसरे भाग में वायु और जल है तथा ऊपर के तीसरे भाग में सिर्फजल ही है। इसी प्रकार से और भी एकहजार योजन प्रमाणवाले क्षुद्रपाताल कलश हैं । इनकी संख्या ७८८४ है । इनका भी नीचे का तीसरे भाग वायु से, बीच का तीसरा भाग वायु और जल से तथाऊपरका तीसरा भाग केवल जल से ही भरा रहता है । चतुर्दशी, अष्टमी आदि तिथियों में जय इन महापाताल कलशों एवं क्षुद्रपाताल कलशो की वायुओं का विक्षोभ आदि होता है तब लवणसमुद्र के जल की वृद्धि होती है । और जब वायुका विक्षोभ आदि नहीं होता है तब जलकी हानि होती है । अब कोइ यहां पर ऐसा
,
ग्रहषु श्वानुं छे. ते उथन या सुधी अड ४२. ' लोयट्ठिई लोयाणुभावे આ સૂત્રપાઠ પર્યન્તનું કથન ગ્રહણ કરવું. તે કથનનેા લાવા નીચે પ્રમાણે છે-હે ગૌતમ ! લવણુસમુદ્રના મધ્યભાગમાં ચારે દિશાઓમાં એક લાખ યેાજનના પ્રમાણુવાળા ચાર મહાપાતાળ કળશ છે. તેમના નીચેના ૐ ભાગમાં વાયુ છે. મધ્યના ભાગમાં, વાયુ અને પાણી છે અને ઉપરના ૩ ભાગમાં પાણી જ છે . એજ પ્રમાણે એક હજાર ચેાજન પ્રમાણવાળા ખીજા પણ ૭૮૮૪ ક્ષુદ્રપાતાળ કળશ છે, તેમને પશુ નીચેના ૐ ભાગ વાયુથી, વચ્ચેના 3 ભાગ વાયુ અને જળથી અને ઉપરના ૐ ભાગ જળથી જ ભરેલે છે. ચૌદશ, આઠમ, આદ્દે તિથિયામાં જ્યારે એ મહાપાતાલ કલશે અને ક્ષુદ્રપાતાળ કળશેના વાયુના વિક્ષેાભ થાય છે ત્યારે લવણુસમુદ્રમાં જળની વૃદ્ધિ થાય છે, અને જ્યારે જળને વિક્ષેાભ થતા નથી ત્યારે જળમાં ઘટાડા થાય છે. કદાચ
