________________
प्रमेयचन्द्रिकाठीका श.३ उ. ५०१ विकुर्वणाविशेपवक्तव्यतानिरूपणम् ६८९ 'विकुचिसति वा' विकुर्विप्यति वा, ‘एवं' उक्तरीत्या 'दुहओ पडागं पि' द्विधापताकामपि, 'हस्ते कृत्वा' उभयपार्श्वस्थितध्वजयुक्तपताका धारि वैक्रियपुरुपाकारस्वस्वरूपविषयकोऽपि आलापको ज्ञातव्यः । एतावता 'तद्यथा' नाम कोऽपि पुरुपः द्विधा पताकां कृत्वा गच्छेत्, एवमेव हे भदन्त ! अनगारोऽपि भावितात्मा द्विधा पताकाहस्तेकृत्य गतेन आत्मना ऊर्च विहाय उत्पतेत् किम् ? इति गौतमस्य प्रश्नः, तरहसे ही जानना चाहिये । विकुब्धिस्तु वा, विकुव्यंति, विकुब्बिस्संति वा' तात्पर्यकहने का यह है कि वह भावितात्मा ऐसे अनेक आकारों को बना सकता है कि जिनसे समस्त जंवृद्धीप वह भर सकता है परन्तु ऐसे वैक्रियरूपी को उसने आजतक कभी नहीं किया है न वर्तमान में करता है और न यह भविष्यत् कालमें. ऐसे रूपोंकी विकुर्वणा ही करेगा-यह तो उसकी केवल शक्तिमात्र का प्रदर्शन करनेके लिये कहा गया है । 'एब दुहओ पडागं पि' इसी तरह से दोनों घाजमें पताका को धारणकरने वाले पुरुप के जैसे आकारवाले अपने बैंक्रिय स्वरूप के विषय में भी समझना चाहिये । उस विषयक आलाप इस प्रकार से है-जैसे हे भदन्त ! कोई पुरुप दोनों अपनी बाजुओ में पताका को लेकर चलता है-इसी प्रकार से भावि. तात्मा अनगार भी क्या दोनों अपनी बाजुओं में पताका को धारण करनेवाले पुरुप के आकार जैसा अपना आकार विकुर्वित करके आकाशमें ऊँचे उड सकता है ? तय प्रभु इस प्रश्नके समाधान 'विकुचिस वा, विकुब्वंति वा, विकुन्निस्संति वा ' ४उपार्नु तात्पर्य है ભાવતાત્મા અણુગાર એવાં અનેક પુરુષ આકારનું નિર્માણ કરી શકે છે. અને તે આકાર વડે સમસ્ત જંબુદ્વીપને ભરી દેવાને સમર્થ છે પરંતુ એવાં ક્રિય રૂપનું નિમાં તેણે ભૂતકાળમાં કદી કર્યું નથી, વર્તમાનકાળમાં કરતા નથી, અને ભવિષ્યમાં કરશે પણ નહીં-અહીં, આ જે કથન કર્યું છે તે તેની શકિતનું પ્રદર્શન કરવાના આશયથી જ ४२शयु छ 'एवं दुही पडागं पि' से प्रभार पन्ने मानु , ताजा थि પરૂપના વિષયમાં પણ સમજવું. તેના વિષે આ પ્રકારના પ્રશ્નોત્તરે બનશે– ભદન્ત ! જેવી રીતે કૅઈ પુરુષ પિતાની બન્ને બાજુએ પતાકા ધારણ કરીને ચાલે છે, ધોતે બને બાજુએ પતાકા ધારણ કરી લેય એવા પુરુષરૂપની વિદુર્વા કરીને "ભાવતાત્મા અણુગાર, આકાશમાં ઊંચે ઉડી શકે છે. ઉત્તર-હે ગૌતમ, હિત
