________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श.४३.१-८.१ देवसम्बन्धिविमानादिस्वरूपनिरूपणम् ८९९ शक्रलोकपालतुल्यं स्वयमूहनीयम् , 'नवरं' केवलं विशेषस्तु 'ठिईए' स्थित्याम् 'नाणत्तं' नानात्वम् विभिन्नत्वं भवति, 'आदिदुय' आयौ द्वौ सोमयमो 'तिभागृणा पलिया' त्रिभागोन (ल्योपमो सोमयमयोः तृतीयभागन्युनं पल्योपमं स्थितिः 'धणदस्स होति दोचेव' धनदस्य वैश्रवणस्य भवतो द्वे चैव पत्योपमे स्थितिः 'दो सतिभागा वरुणे' दे सत्रिभागे पल्योपमस्य, तृतीयभागाधिके द्वे एल्योपमे स्थितिः वरुणस्य, अर्थात् सोमविमानार्थः प्रथमोद्देशकः, यम-वरुण और वैश्रमणके विमानों का वर्णन किया गया है सो उसी वर्णनके अनुसार ईशानके इन सोम, यम, आदि चारों लोकपालोंके सुमन आदिचारों विमानोंका भी वर्णन जानना चाहिये । 'नवरं ठिईए नाणत्तं' विशेपता यदि है तो वह स्थिति की अपेक्षा से ही है और वह यहां इस प्रकारसे है 'आदिद्वय तिभागूणा पलिया धणयस्स होति दोचेव, दो सतिभागा वरुणे पलिय महावच्चदेवाणं' सोम और यम इन दोनोंको स्थिति तृतीयभाग कम एक पल्योपमकी है तथा वैश्रमणकी दो पल्योपमकी और वरुणकी तृतीयभाग अधिक दो पल्योपमकी स्थिति है । तात्पर्य यह है शक्रके जो चार लोकपाल हैं उनमें सोमलोकपालकी स्थिति तीन भाग सहित एक पल्योपमकी है । यमकी भी स्थिति इतनी ही है । वरुणकी कुछ अधिक दो पल्योपमकी और वैश्रमणकी केवल दो ही पल्योपमकी स्थिति है । तब कि यहां जो ईशानके लोकपाल सोम और यम हैं उनकी स्थिति तृतीयभागन्यून १ पल्योपमकी है । वैश्रमणकी दो पल्योपमकी ત્રીજા શતકમાં શક્રના લોકપાલો સેમ-યમવરુણ અને વૈશ્રમણ)નાં વિમાનનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. ઈશાનેન્દ્રના ચારે કપાલનાં સુમન આદિ વિમાનનું પણ એ જ प्रभारी सभाg. 'नवरं ठिईए नाणतं' स्थितिनी अपेक्षाये तमामा थाही विशिष्टता छ. ते विशेषता मा प्रभारी छ- 'आदि दुय तिभाग्णा पलिया धणयस्स होति दो चेत्र, दो सतिभागावरुणे पलियमहावच्चदेवाणं ' सोम मने यमनी સ્થિતિ એક પલ્યોપમ કરતાં વિભાગ ન્યૂન છે, વિશ્રમણની બે પલ્યોપમની, વરુણની બે પલ્યોપમ કરતાં ત્રિભાગ અધિક અને તેમના પુત્રસ્થાનીય દેવોની એક પલ્યોપમની સ્થિતિ છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે શક્રના જે ચાર લોકપાલે છે તેમાંના તેમની સ્થિતિ ત્રિભાગ સહિત એક પોપમની છે, ચમની સ્થિતિ પણ એટલી જ છે, વરુણની સ્થિતિ બે પપમથી ડી અધિક અને વૈશ્રમણની સ્થિતિ બે પલ્યોપમની
