________________
५३०
भगवतीब
आत्मा अनेनेति अधिकरणम् अनुष्ठानविशेषः, चक्ररथखड्गादिवाएं वस्तु वा, तत्र भवा तेन यानि इति-आधिकरणिकी, माद्वेषिकी मपो मत्सरः ईर्ष्या, तत्र गवा, तेन वा निता, स एन वा मापिकी, पारितापनिकी - परितापनं परितापः परपीडनम्, तत्र भवा, तेन वा निर्टता, तदेव वा पारितापनिकी दुःखदानेनेयं भवति, माणातिपातक्रिया - दशविधमाणानां वियोजिकरणम् प्राणातिपातः तद्विपयीभूता क्रिया माणातिपातक्रिया, तत्र मण्डितपुत्रः कायिकी क्रियाभेदं पृच्छति - 'काइयाणं भंते !" इत्यादि । हे मदन्त ! कायिकी खलु 'किरिया' क्रिया कविद्या पण्णत्ता कतिविधा मनप्ता ? भगवानाह
"
ܕ
क्रिया है । जिसके द्वारा आत्मा नरक आदि दुर्गति में जाने का अधिकारी बनता है उसका नाम अधिकरण है यह अधिकरण. अनुष्ठान विशेषरूप होता है । अथचा चक्र, रथ, खङ्ग आदि जो पाद्यवस्तुएँ हैं ये अधिकरण हैं। अधिकरण में हुई या अधिकरण द्वारा हुई जो क्रिया है वह आधिकरणिकी किया है । देपको निमित्त करके कीगई क्रिया माद्वेषिकी क्रिया है । दूसरोंको पीड़ा देना इसका नाम परितापन है - इस परितापको लेकर अथवा परिताप के द्वारा जो क्रिया की जाती है वह परितापनिकी क्रिया है । यह क्रिया दुःख देने से होती है । दश प्रकारके प्राणों का वियोग करना इसका नाम प्राणातिपात है । इस प्राणातिपात को विषय करनेवाली जो किया है वह प्राणातिपात क्रिया है ।
1
अब मण्डितपुत्र कायिकी क्रिया के भेद को पूछते हैं- 'भते । અધિકારી બને છે તેનું નામ અધિકરણુ છે. તે અધિકરણ અનુષ્ઠાન વશેષરૂપ હોય છે. અથવા ચક્ર, રથ, ખડગ આદિ મા વસ્તુએાને અધિકરણ કહે છે આ પ્રકારના કાઈ પણ અધિકરણ દ્વારા થયેલી ક્રિયાને ધિકરણુિકી ક્રિયા કહે છે દ્વેષને કારણે જે ક્રિયા કરાયું છે તેને પ્રાદેષિકી ક્રિયા કહે છે. પરિતાપન એટલે અન્યને પીડા પહેાંચાડવી. અન્યને પીડા કરવાના હેતુથી જે ક્રિયા થાય છે તેને પારિતાપનિકી ક્રિયા કહે છે. આ ક્રિયા કેઈને દુઃખ દેવાથી થાય છે. પ્રાણાતિપાત એટલે દસ પ્રકારના પ્રાણાના વિયેગ કરાવવા. જે ક્રિયા દ્વારા પ્રાણાના વિયાગ કરાવવામાં આવે છે તે ક્રિયાને પ્રાણાતિપાત દયા કહે છે, કારણ કે પ્રાણાતિપાતના હેતુથી જ તે ક્રિયા કરવામાં આવે છે.
હવે તે પાંચ ક્રિયાઓના ઉપભેદે જાણવા માટે મહિતપુત્ર અણુગાર નીચેના પ્રશ્નો પૂછે છે અને મહાવીર પ્રભુ તે પ્રશ્નાના જવાખ આપે છે.
अन- 'भंते! काइयाणं किरिया कइविहा पण्णचा ? हे सहन्त ठायिडी
