________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श.३ उ.२ सू. ११ शनचमरयोतिनिरूपणम् ४८३ को विपयोऽल्पो पहुः, तुल्यो विशेषाधिको वा अस्तीति प्रश्नाशयः । भगवानाह 'गायमा' सवयोवं' इत्यादि । गौतम ! सर्वस्तोकं सर्वतोऽल्पम् , 'खेत्त क्षेत्रम 'सक्के देविंदे देवराया' शक्रः देवेन्द्रः देवराजः 'अहे ओवयइ' अधोऽवपतति 'एक्के णं समएणं' एकेन रामयेन 'तिरियं संखेज्जेभागे गच्छई' तिर्यसंख्येयान् भागान् स्वामी ने प्रभु से ऐसा पूछा है-कि हे भदन्त ! वह इन्द्र ऊपर के अधिक क्षेत्र में जाता है या नीचे के अधिक क्षेत्र में जाता है या तिरछे के अधिक क्षेत्र में जाता है । इस तरह इन्द्र के द्वारा एक समय में गन्तव्य क्षेत्र कौन किसकी अपेक्षा अधिक है कौन किसकी अपेक्षा अल्प है कौन किसकी अपेक्षा तुल्य है और कौन किसकी अपेक्षा विशेपाधिक है यह प्रश्न स्वभावतः आजाता है अतः इसका उत्तर देते हुए प्रभु श्रमण भगवान महावीर गौतम को संबोधित कर कहते हैं 'गोयमा' हे गौतम 'सव्वत्यो' इत्यादि-'देविंदं देवराया सक्के' देवेन्द्र देवराज शक्र 'अहे' नीचे के 'खेत्त क्षेत्र में 'सव्वत्थोवं' सबसे कम 'एक्केणं समएणं' एक समय में 'ओवयइ' गच्छति-जाता हैअर्थात् इन्द्र एक समय में जितने अधिक क्षेत्र में ऊपर में जाता है-उसकी अपेक्षा वह नीचे के क्षेत्र में एक समय में जाता है 'तिरिय संखेज्जे भागे गच्छई' यदि वह तिर्यक् क्षेत्र में जाना चाहे तो एक समय में वह संख्यात भागतक जा सकता है-इससे अधिक જાય છે અને તિર્યગ્ર અસંખ્યાત દ્વીપસમુદ્રો પર્યન્ત પણ જાય છે. ગૌતમસ્વામી એ જાણવા માગે છે કે શક્રેન્દ્ર એક સમયમાં ઉર્ધ્વગમન વધારે કરી શકે છે, કે અગમન વધારે કરી શકે છે કે તિર્યગૂ ગમન વધારે કરી શકે છે? ગૌતમસ્વામી એ જાણવા માગે છે કે શક્રેન્દ્ર દ્વારા ઉર્વ, અધે અને તિર્યગૂ ગમનમાં એક સમયમાં જેટલું ક્ષેત્ર કાપવામાં આવે છે એટલા ક્ષેત્રની તુલના કરવામાં આવે છે તે ત્રણેમાંથી કયું ક્ષેત્ર કયા ક્ષેત્રથી અલ્પ છે? કશ્ય ક્ષેત્ર કયા ક્ષેત્રથી અધિક છે? કયુ ક્ષેત્ર કયા ક્ષેત્રની બરાબર છે? અને કય ક્ષેત્ર કયા ક્ષેત્ર કરતાં વિશેષાધિક છે? મહાવીર પ્રભુ ગૌતમ स्वाभान मा प्रभाव वाण मा छ- 'गोयमा! गीतम! 'सव्वत्थोवं देविदं देवरायो सक्के अहे खेत्तं सव्वत्थो एक्केणं समएणं ओषयई' हेवेन्द्र १२४ શક્ર એક સમયમાં સૌથી ઓછા ક્ષેત્ર સુધીનું અાગમન કરે છે. એટલે કે તે એક સમયમાં જેટલે ઊંચે જઈ શકે છે, તેથી અ૫ ક્ષેત્ર પર્યત તે એક સમયમાં નીચે ४६ छे. 'तिरियं संखेज्जेमागे तय नय तो तनाया सभ्यात भाग પ્રમાણ ક્ષેત્ર પર્યન્ત જઈ શકે છે. આ રીતે અાગમનના ક્ષેત્ર કરતાં તિય ગમનનું
