Book Title: Suyagadanga Sutram Part_1
Author(s): Buddhisagar Gani
Publisher: Devchand Lalbhai Pustakoddhar Fund
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600139/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 00 zreSThi- devacandra lAlabhAI - jainapustakoddhAre granthAGkaH 109 paJcama gaNabhRcchrImatsudharma svAmipraNItaM kharataragacchagaganAGgaNa bhAskara pAThakapravara zrI matsaraGgagaNisaGkalitathA dIpikA samalaGkRtaM zrIsUyagaDAGgasUtram / ( AdyazrutaskandhAtmakaH prathamo vibhAgaH ) sampAdakaH-kriyoddhArakazrImanmohanalAlajImunivaravineya vineya-sva0 anuyogAcArya - zrImatkezaramunijIgaNivaravineyo buddhisAgaro gaNiH / prakAzaka:- surata vAstavya zreSThi devacandralAlabhAI jainapustakodvArakozasya kAryavAhako motIcaMda maganabhAI cokasI vIrAbdAH 2485 vikramAbdA 2015 zAke 1881 prathamaM saMskaraNam cop Ja - niSkrayaM rUpyakatrayam 700 7 khristAbdAH 1959 prataya: 500 tny200 62 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryagaDhAGga sU dIpikAnvitam / // 1 // Jain Education Inter idaM pustakaM zreSThi-devacandra- lAlabhAI - jaina - pustakoddhArasaMsthAyAH kAryavAhaka motIcaMda - maganabhAI -cokasI ityanena bhAvanagare mahodaya mudraNa- mandire zA. gulAbacaMda lallubhAI dvArA mudrApitam / asya punarmudraNAdyAH sarve'dhikArA etad bhANDAgArakAryavAha kairAyattIkRtAH / All Rights. Reserved by the Trustess of the fund. Printed by Himatlal D. Patel. at the Mahodaya Printing Prees, Danapitha-Bhavnagar (Saurashtra ). Published for Sheth Devchand Lalbhai Jain Pustakoddhar Fund, at Sheth Devchand Lalbhai | Jain Boarding House, Badekhan Chakla, Gopipura-Surat. by Hon. Trustee Motichand Maganbhai Choksi. // 1 // Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Si , Yang zreSThI devacanda lAlabhAI jahverI janma 1909 vaikramAbde niryANam 1962 vaikramAbde al kArtika zuklaikAdazyAM (devadIpAvalI-somavAsare) pauSakRSNa tRtIyAyAma(makarasaMkrAnti maMdavAsare) sUryapUre. mohamayInagaryAm. The Late Sheth Devchand Lalbhai Javeri. MIA (IL Born 22nd Nov. 1852 A. D. Surat, Died 13th January 1906 A.D. Bombay IMM E Im MA IN Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sheth Devchand Lalbhai Jain Pustakodhar Fund, Series No. 109. Shree Suyagadang Suttra. (First Part ) FIRST SHRUTSKANDH By, Shreemad Sudharmaswami Commentary By Shree Sadhurang Gani. Vir Samvat. 2485 Vikrama, 2015 Price Rs. 3-0-0. Jain Education inten For Private & Personal use only w.jainelibrary.org Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUyagaDAGga rIrikanitA The Board of Trustees : saMsthAnuM drasTImaMDaLa: + 2 1 Nemchand Gulabchand Devchand Zaveri 2 Talakchand Motichand 3 Babubhai Premchand 14 Amichand Zaverchand 5 Kesbrichand Hirachand 6 Motichand Maganbhai Choksi 1 zrI nemacaMda gulAbacaMda devacaMda jhaverI 2 , talakacaMda metIcaMda 3 , bAbubhAI premacaMda , amIcaMda jhaveracaMda 5 kezarIcaMda hIrAcaMda 6 ,motIcaMda maganabhAI cokasI. Hon. Managing Trustee. mAnada menejIga TrasTI J | 2 | Jan Education L Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education prakAzakIya nivedana Agama vibhAganA apragaTa graMthAnI amArI prakAzana yeAjanAmAM A tRtIya prakAzana pragaTa karatAM anahada Ana Mda cAya che. A graMthane be bhAgamAM prakAzana karavAnuM vicAryuM" che, kAraNa ke graMtha AkhA taiyAra karavAmAM ghaNA samaya thAya, jethI prathama zrutaskaMdha prakAzita karIe chIe. pharmA 27 che. A graMthanuM nAma prAkRtamAM sUyagaDAMga ane saMskRstamAM sUtrakRtAMga che. graMthane aMge sAmAnya mAhitI jANavI jarUrI che, je ApavI yeAgya gaNAze. agIAra aMgasUtramAM sUyagaDAMganuM sthAna bIjA sUtra tarIke che. sUtrakRtAMga sUtra mUlanA karyAM sudharmAsvAmI gaNadhara. bhASA prAkRta (ardhamAgadhI), kSeAkasaMkhyA 2100 temAM e zrutaska Mdha, pahelAmAM 16 ane bIjAmAM 7 maLI 23 adhyayana che. sUtrakRtAMga sUtramAM svadarzana (jainadarzana)nu N sthApana ane paradarzana (kriyAvAdI, akriyAvAdI, ajJAnavAdI, jagatkartRtvavAdI ADhivAdIe)nu nirAkaraNa che. sUtrakRtAMga sUtranI niyukti gAthA 205-208nI che, zlAkasaMkhyA 265 thAya, kartA bhadrabAhusvAmI che. A sUtra upara bhASya nathI. A sutra upara sRSTi zleAkasaMkhyA 9900 prAkRta sa MskRtamAM che, tenA kartA jinadAsaNa mahattara che, cInu' prakAzana AgamaprabhAkara zrIpuNyavijayajI mahArAja karI rahyA che. (je agAu RSabhadevajI kezarImalajInI peDhI ratalAma taraphathI prakAzita thaI che); TIkA-A sUtra upara zrIzIlAMkAcAryanI TIkA che saMskRtamAM. jenI zleAkasaMkhyA 12850 che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TV sUyagaDA-IN sUtraM diipikaavitam sUtrakatAMga sUtra mULa, niyukti ane TIkA-zrIAgamedaya samiti taraphathI prathama prasiddha thaI che, bAda zrIge pArzvanAthajInI rAnasamiti muMbaI taraphathI be bhAgamAM prasiddha thaI che. prathamanA saMzodhaka AcArya AnaMdasAgarasUrijI che ane bIjI AvRttinA saMzodhaka AcArya caMdrasAgarasUrijI che. dIpikA-uparanA sUtranI dIpikAnuM nAma sabhyatvadIpikA paNa che. te sivAya A sUtra upara AcArya hemavimaLasUrinA ziSya harSa kula gaNie saM. 1583mAM lokasaMkhyA 6600-7000 pramANunI racI che je bAbu dhanapatasiMhajI taraphathI mudrita thaI che. tema A sUtra para bALAvabodha pArdhacaMdrasUrie karela che jene samAveza paNa temAM karavAmAM Avyo che. bIjI dIpikA zrIsAdhuraMgopAdhyAye racI che je ame A sAthe prakAzita karI rahyA chIe. A dIpikA zrIgeDIjI taraphathI prakAzita thavAnI hatI paNa sagavaza bAkI rahI gaI ane tenI presakopI gaNi zrI buddhimunijI taraphathI maLI, je ame prakAzita karI zakayA chIe. sUtrane Taba (bALAbedha) gujarAtI bhASAMtara muni zrImANekasUrijI vagere taraphathI prakAzita thayA che. aMgrejImAM harmana jekebI taraphathI bhASAMtara thayuM che. viSaya svasiddhAnta parasidvAna, sva ane para siddhAnta jIva, ajIva, jIvAjIva, leka, aloka, lokAloka, puNya, pApa, Azrava, saMvara, nirjarA, baMdha ane mekSa sudhInA padArtho, bIjA dharmothI mohita thaelA saMdigdha dazAmAM thatA navadIkSitenI buddhinI zuddhi mATe 180 kriyAvAdinA mata, 84 akriyAvAdinA mata, 67 ajJAnavAdinA mata, ane 32 vinayavAdInA mata kulle 363 anya daSTiena (parapAkhaMDIonA) mata ke jeo zrImahAvIra prabhunA samayamAM astitva dharAvatA hatA tenI niyamAvalInI tulanA karI che. ane aMtamAM batAvyuM che ke ahiMsA dharmanA mULarUpa dhama zreSTha dharma che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jevI rIte sAdhuone mana dharma pratye daDha vizvAsI bane tevI rIte batAvyuM che, te sivAya jJAna tathA vinayAdinA guNe ane vividha dharmAcAronuM varNana che. jAtimadAdi ATha prakAranA madane tirarakArI kADhavAmAM AvyA che. vinaya e dharmanuM bhUSaNa che. paMcamahAbhUtavAdi, AtmAtavAdi, tajajIva-tazarIravAdI, akriyAvAda, AtmavAdi, paMcakadhavAdi, aphaLAdi, anyadhI, paurANika vinayavAdI Adi paratathInA deraSadarzana lekavAda vigere batAvavAmAM AvyA che. A vRttimAM pAMca anaMtaryAM pApa viSe vicAraNA karAI che. vaLI A vRttimAM brAhmaNane DoDa ane vaNikane kirATa kahyA che. vizeSamAM A vRttimAM e hAlara apAyuM che. zrIvIravijayajI mahArAja AgamapUjAmAM nIce pramANe jaNAve che-- sUtrakRtAMge bhAva jIvAdi, jANaze merUkavAdI re, adhyayana te trevIza che, bIje avara pUrava para lIje re, dhanapatasiMhajI taraphathI prasiddha thaelA sUyagaDAMgasUtra dIpikAmAM teone nIce pramANe aMjalI ApavAmAM AvI che. sakalA kIna naradeha, dhanya dhanapatasiMha jagameM. amara ApakA nAma, rahe nija dharmagraMtha meM, A graMthanI presakepI taiyAra karI saMzodhana karI ApavA mATe gaNi zrIbuddhi munine ame upakAra mAnIe chIe.' temanA taraphathI upAdhyAya sAdhuraMganI bAbatanuM kiMcit prAsaMgika temaja upAdhyAya zrIkavandra sAgarajI taraphathI prastAvanArUpe abhimata vivaraNa maLyuM che te paNa sAthe rajU karIe chIe. saMvata 2015 metIcaMda maganabhAI cekasI vigere vIrajanma vAMcanadina 6 sTI e zrAvaNa vada 0)) gurU zeTha de. lA. pu. phaMDa, surata www.n ary.org Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDAGga afar Tai jinaratnakeSamAM prephesara velanakara, nIce pramANe sUvatAMgane khyAla Ape che je jainetara samAjane vaNe upayogI che. It is a second Aagma Cram 2100 of the Jain Agam. It is published with Niryukti and Silankas Commentary in Agmoday Samiti Series No. 18 in the year 1917. And with Commentary of Silanka & Harsakul by Dhanpatsihji. It is Translated into Engish by H. Jaicobi in S. B. E. Vol. 45 It consists of two parts, the second being probably yonger than the first and mainly devoted to the refutation of the rival phylosophical systems. (1) Niryukti Consists of 208 gathas of Bhadrabahu. (2) Churni - (gra 10000 about ) Bhand Jindasganji. (3) Tika Composed in 933 by Silanka gram 12850. (4) Dipika Composed in Sam 1588 by Harskul pupil of Hemvimal Suri of Tapa gacohs gram 6600. (5) Another Dipika Composed in Sam. 1599 gram. 13416 by Sadhuranga Upadhayay of Khartar gaccba. ( 6 ) Dipika annonymas Agra. No. 27. (7) Balavbodh by Parsvachandra, pupil of Sadhuratna and the founder of Parsvachandra gaccha Sam. 1572. Jain Education For Privale & Personal use only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education In (8) Paryaya or explanation of diffieutwords. (9) Vratti-annoymous. (10) Tika by Abhayadev.. jinaratnakAyanA kartAe paryAya vRttinA kartAnA nirdeza nathI karyAM temaja abhayadevanI TIkAne nirdeza karyA che je tapAsavAnI jarUra che. bIjA sUyagaDAMga sUtra aMgenA graMthAnA khyAla nathI. eka dIpikA paNa kartAnA nirdeza vinAnI jaNAvI che jenI paNa tapAsa jarUrI che, je AgarAmAM che ema jaNAve che. AcAryazrI AnaMdasAgarasUrijInI preraNAthI zrIpAlItANAnA AgamamaMdiramAM A sUtra zilArUDha temaja suratanA tAmrapatrAgamamadiramAM tAmrapatrArUDha karAvavAmAM AvyuM che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDA satra dIpikAnvitam / ___ aha~ namaH / vande vIraM sukhodadhim / * a-bhi - ma - t| nirgrantha-pravacanameM jaina darzanakI sAMskRtika paramparA akSuNNarUpase aGkita milatI hai| nimrantha-pravacanako jainasAhityarUpase mAnA jAtA hai| maulika jaina-sAhityarUpameM aMga-upAMga-Avazyaka Adi sUtroMko "Agama" nAmase prasiddhi prApta hai| ___ aMga sUtroM meM pahilA zrIAcArAMga hai, to dUsarA hamAre hAthameM rahA yaha zrIsUyagaDAMga sUtra hai| isameM do zrutaskandha haiM, aura teIsa adhyayana / isa para caudaha pUrvadhArI zrutakevalI zrIbhadrabAhusvAmIjIne niyuktikI racanA kI hai, aura zrIzIlAMkasUrijI mahArAjane vistRta aura vizada saMskRta vyAkhyA kI hai / jo zrIAgamodaya samitidvArA prakAzita abhI aprApya hai| isameM anyAnya darzanoMke siddhAMtoMkA suvizada vizleSaNa huA dIkhatA hai, jo jainadarzanake abhyAsiyoMke liye adbhuta haiN| bauddha piTaka granthoMkI bhASA jahAM pAlI hotI hai, vahAM jainaAgamoMkI bhASA ardhamAgadhI / isameM bihAra-baMgAlakI prAkRta bhASAkA mUla rUpa pracura mAtrAmeM milatA hai| sAdhAraNa jana jo ardhamAgadhIko nahIM jAnate, ve use (ardhamAgadhIko) prAkRta hI batA dete haiN| para aisA ekAntika nahIM hai| kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya mahArAja siddhahaima aSTamAdhyAyake cauthe. pAdameM sUtra naMbara 287 meM svopajJa vRttimeM "porANamaddhamAgahamAsAniyayaM suttaM"-arthAt prAcIna sUtra ardhamAgadhI bhASAmeM niyata-nirUpita haiN| aisA sUcana karate hue ve hI vahIM "prAyo'syaiva vidhAnAta"-likha kara mAgadhIke samAna hI ardhamAgadhI Jain Education Intel For Private Personal Use Only Tww.jainelibrary.org Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | kA vidhAna karate hai / isase spaSTa hotA hai ki-ardhamAgadhIke rUpa prAkRtase bhinna hote hai / jo svayaM unhIne apane siddhahemameM "ata etsau puMsI maagdhyaaN"| 8-4-287 sUtrameM aura usake bAdake 8-4-301 sUtra takameM pratipAdana karate haiN| o Agamodaya samitidvArA prakAzita zrIzIlAMkamUrikRta TIkAvAle zrIsUyagaDAMgasUtra meM aura isa dIpikA TIkAvAle sUyagaDAMga. sUtrameM isa prakAra bhASAbheda dekhA jAtA hai-"bujhijati tiuTTijA-kimAha baMdhaNaM viiro"| zrIzIlAMkari vRttivAlI pratimeM aisA pATha hai| taba dIpikAvRttivAlI pratimeM-" bujjheja tiuTTejA-kimAha baMdhaNaM vIre" isa prakAra donoM pratiyoMkI pahilI hI gAthAmeM kitanA rUpAntara hai| pUrva pradarzita pATha jahAM prAkRtameM praveza karatA hai to anantara dIpikA sUcita pATha ardhamAgadhIke rUpoMko surakSita karatA hai| yahAM yadi sAre sUtrakI gAthAoMke pAThabhedake udAharaNa likhe jAyeM to eka lambAsA prakaraNa bana sakatA hai| Agama prakAzana karanevAle mahAnubhAvoMne prAkRta aura mAgadhImeM jo bheda thA usakI ora gajanimIlikA nyAya svIkAra kiyA dIkhatA hai| zrIzIlAMkasUrivAlI pratimeM prathamAke eka vacanagata-'vIre-ko vIro' kara diyA hai| za-kA to prayoga hI kahIM nahIM dIkhatA, jo mAgadhImeM honA cAhiye / vIro-prayoga galata to nahIM kahA jA sakatA para bhASAke itihAsakI dRSTise khedajanaka jarUra huA hai| prAkRta bhASAke sAtha saurasenI-paizAcI-mAgadhI Adi bhASAoMke liyebhI kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryane-jainavidvAn paNDita zrIcaNDane-aidaMyugIna sthAnakavAsI svargIya zatAvadhAnI santa zrIratnacaMdrajI svAmIne-paNDita vecaradAsajIne-paNDita prabhudAsabhAIne evaM jainAcArya zrImad vijayavijJAnasUrijIke ziSyaratna zrIvijayakastUrasUrijIne vizeSa NI 2 prayatna kiye dikhAI dete haiN| Jan Education international For Private & Personal use only warww.sainelibrary.org Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 6 // Jain Education In jaina sAdhu sAdhvI saMskRta bhASAke adhikatara abhyAsI dekhe jAte haiM, para saMskRta se ati sarala jainatvakI mAtRbhASA kahI jAnevAlI prAkRta aura ardhamAgadhI ke abhyAsameM udAsIna dekhe jAte haiM, abhyAsa pravRtti bar3hanI cAhiye / sarakAra kI orase calanevAlI yunivarsiTiyoMmeM saMskRta - pAlIke liye jahAM DigriyAM dI jAtI haiM, vahAM prAkRta mAgadhI kI pravRtti nagaNya hai| jisake liye vicAravAna jainasaMghane prayatnazIla honA cAhiye, astu / bhASAzAstriyoMkI khojase unake abhimata se patA calatA hai ki zvetAmbara jaina AgamoMkI bhASA Aja se 2500 varSa prAcIna mAnI jAtI hai| ardhamAgadhI bhASA thoDA dhyAna dekara paDhI jAya to baDI sarala mAlUma detI hai / sthAnakavAsI samAjakI orase jaina AgamoM para apane sAmpradAyika DhaMgase naI 2 TIkAoMkA nirmANa ho rahA hai| yadi usake nirmAtA sAmpradAyika durAgrahase rahita hoM, to adhika vAMcchanIya hotA / isa dIpikAvRttike sAtha jo sUyagaDAMga mUla chapA hai usameM mAgadhI prayoga surakSita dIkhate haiM, jo abhyAsIke liye dhyAna denekI vastu hai / zIlAMkasUrikI vRtti vistRtarUpase vastusvarUpakI carcA karatI hai, vahAM yaha dIpikA ati saMkSipta rUpase siddhAntoM kA pratipAdana karatI hai / donoM vistRta aura saMkSipta TIkAoMko gurugamase paDhanevAle hI jaina darzanakI sarvodaya bhAvI sarvatomukhI syAdvAda zailikA sahI mUlyAMkana kara skeNge| isake sampAdana karanevAle evaM prakAzana karanevAle dhanyavAdake pAtra hai| isake paThana-pAThanase vastusvarUpakI heya jJeya upAdeya vizeSatAko yathAyogya DhaMgase AtmapariNata kare yahI prArthanIya / sabakA kalyANa ho / upAdhyAya kavIndrasAgara // 6 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kinycitpraastaavikm| vijJapAThakAnAM karakamale samaya'te sAnandameSaH sUtrakRtAkadIpikAyA AdyazrutaskandhAtmakaH prathamo vibhAgaH / saGkalayitAro | hyasyA dIpikAyAH sugRhItanAmadheyA vidvajjanavariSThAH shriimtsaadhurnggopaadhyaayprvraaH| ete pAThakapravarAH kadA katamaM viSayaM jJAti kulaM vA grAma nagaraM pAvayA mAsuH svajanuSA ? ityArekAyAH samAdhAne nAvAptA kApi sAdhanasAmayadyayAvanmayA ato na nirNatuM zakyate, yadi ca samprApsyate'taH paraM kizcitsAdhana tarhi nivedayiSyate dvitIye vibhAge / yA yAH pratikRtayo'syA saMzodhane upayuktA mayA tAsAM paricayo'pi tatraiva dAsyate / saGkalanasamayAdikastvasyAH svayaM dIpikAkAramahAnubhAvarevollikhitamasya zrutaskadhasya prAnte, yathA " zrIjinadevamUrINA-mAdezena cirAyuSAm / upajIvya bRhavRtti, kRtvA nAmAntaraM punH||1||" "zrIsAdhuraGgopAdhyAyai-dvitIyAGgasya dIpikA / saMkSeparUcijIvAnAM, hitAya sukhabodhinI // 2 // " "lilikhe varalUgrAme, nidhinandAraka (1599) vatsare +(saumye)| __ + anuSTubhAM lakSaNAnusAreNAtraikasya 'ka' varNasyaiva dhruTirabhUtparaM mudraNasamaye naitatsphuritamata AryAyAH pUryuddezena likhitA etacihnAntargatAH zabdAH, VI kintu tRtIyacaraNAnte ekasyaiva 'ka' varNasya vardhanAjAyate zokapUrtistadyathA ___ "lilikhe varalUgrAme, nidhinandazaraika( ke1599 ) / vatsare kArtike mAse, caturmAsakaparvaNi // 3 // " etadeva samIcInamAbhAti / Jain Education Interational Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAja dIpikA'nvitam / kArtike (hi zume) mAse, (mudA)caturmAsakaparvaNi // 3 // " vibhirvizeSakam / parijJAyate'nena padyatrayeNa, yaduta-kharataragacchAcAryazrImajinadevamUrINAmAdezataH zrImatsAdhuraGgopAdhyAyapravarairvikramAnavanavatyadhikAyAM paJcadazazatAbdyAM kArtikacAturmAsikAhi saGkaliteyaM dIpikA marudharIyavaralyAma iti / yadyapi zrutaskandhadvikasya saMlagnameva prakAzanecchA'bhUtprAk, paraM bahukAlopAdikAraNavazAdayaM prathama eva zrutaskandhaH prakAzyate'dhunA, dvitIyo'pi svalpenaiva samayena prakAzameSyatIti dhartavyA dhIrimA tAvatkAlaM dhIdhanaiH pAThakaiH / kRte'pyAyAse prUphasaMzodhane chadmasthamulabhA anAbhogAdijanyA yAH kAzcana skhalanAstruTayo vA dRSTipathamavatareyustAH sammAjanIyAH sahajakRpAhRdayaiH sajjanairityabhyarthayate SoDazAdhike dvisahasre vaikrame / pAdaliptapure-kalyANabhabane / svargIyAnuyogAcArya paMnyAsapravara zrImatkezaramunijidgaNivara ___ caraNAjamadhukaro buddhisAgaro gaNiH / Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a aha taM pavejja bajjha0 / ahiyappA ahiyappannANe0 / annANiyANa vImaMsA0 / aMdho aMdha pahuM nito0 / ahAvaraM purakkhAyaM 0 / amaNunnamupAyaM / asaMvuDa aNAdIyaM / anaMte nitie loe0 / aparimANaM viyANAi0 / 13 13 15 16 17 21 23 25 25 pariziSTa naM. 1 mUlasUtrANAmakArAdyanukramaH / aha pAsa vivegamuTThite 0 / anne anehiM mucchiyA / ahigaraNakaDassa bhikkhuNo0 / aNi sahite susaMkuDe0 / agaM vaNiehiM AhiyaM0 / adakkhuva ! dakkhu AhitaM0 / abhAgamitaMmi vA duhe0 / abhavi purA vi bhikkhavo0 / appege khudhitaM bhikkhu0 appege paDibhAsaMti0 / 29 32 37 39 41 42 44 44 47 47 appege paliyaMtaMsi0 / ahime sumA saMgA0 / appege nAtagA dissa0 / ahime saMti AvaTTA0 / acayaMtA va lUheNaM0 / aha te paribhAsejjA0 / abhuMjiyA namI videhI 0 / aNAgayamapassaMtA0 / aha tattha puNo namayaMti 0 / aha se'NutappatI pacchA0 / 48 49 49 51 52 55 58 60 64 64 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikA nvitam / // 8 // avi dhUyarAhiM suhAhiM0 / aduAiNaM ca suhINaM vA0 / avi hatthapAyachedAya0 / adu kaNNanAsacchenaM0 / annaM maNeNa cititi0 / adu sAviyApavANaM / aha taM tu bhedamAvanaM0 / aha NaM se hoi uvaladdho0 / adu aMjaNi alaMkAraM0 / asUriyaM nAma mahAhitAvaM0 / appeNa appaM iha vaMcaitA0 / ahAvaraM sAsayadukkhadhammaM0 / ayaM va tattaM jaliyaM sajoyaM0 / 64 65 66 67 67 68 69 69 70 76 79 80 81 83 84 88 90 90 abhijuMjiyA ruddaasA hukammA0 / aNAsiyA nAma mAsiyAlA0 / aNuttaraM dhammamiNaM jiNANaM0 / aNuttaraM dhammamuIraittA0 / aNuttaragaM paramaM mahesI0 / asi ca loe aduvA paratthA0 / 95 aparikkha diTTha Na hue va siddhI0 / 100 annassa pANasthihaloiyassa0 / 102 annAyapiMDeNa'hiyAsa ejA0 / 102 avi hammamANo phalagAva taThThA0 / 103 aNu mANaM ca mAyaM ca0 / 106 107 atikamati vAyAe0 / apapiMDAsa pANAsi0 / 108 aTThAvayaM na sikkhijjA0 / akusIle sayA bhikkhU0 / aNu urAle0 / agiddhe saddaphAsesu0 / aimANaM ca mAyaM ca0 / ahAkaDaM caiva nikAmamINe0 / ahAkaDaM vA na nikAmaejA0 / araI raI ca abhibhUya bhikkhU0 / 120-146 aNupuveNa mahAghoraM0 / atariMsu tariMtege0 | ahAvare tasA pANA0 / atimANaM ca mAyaM ca0 / 112 114 115 116 116 118 119 124 124 124 129 4 // 8 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 / 160 aha NaM vymaavnN| 130 | akubao NavaM nathi0 / annANiyA tA kusalAvi saMtA0 / 131 aNusAsaNaM puDho paannii| aNovasaMkhA iti te udaahu0| 132 aNelisamma kheyane / attANa jo jANai jo ya loga0 / 139 aMtANi dhIrA se vNti| aTTho vi sattANa viuTTaNaM c0| 139 aMtaM kariti dukkhANa / ahAtahiyaM tu pveyissN| 140 aNuttare ya se tthaanne| aho ya rAo ya samuTThiehi 0 / 140 abhavisu puga dhiiraaH| aha teNa mUdeNa amuuddhgss0| 152 ahAha bhagavaM-evaM se dNte| assi suThiccA tiviheNa taayii0| 153 A aNugacchamANe vitahaM viyANe / 155 AgAramAvasaMtA bi0| ahA buiyAI susikkhejjaa| 156 AghAyaM puNa egesiN0| alsae no pcchnnbhaasii0| 156 aaydNddsmaayaaraa0| aMtae vitigicchaae| 157 | Ahesu mahApurisA0 / 158 | Asile devile ceva / AmaMtiya osaviyA / AsaMdiyaM ca navasutaM0 / AyataTuM suAdAya0 / AghAya kiJcamAheyaM / zrAsUNimakkhirAga ca0 / AsaMdI paliyaMke y0| 113 163 AghaM maImamaNuvIya dhmm0| 116 AdINavittI vi phareti paavN0| 118 AyaM na kujjA iha jIviyaTThI0 / 119 AukkhayaM ceva abujjhmaanne0| 121 Ayagutte sayA dNte| 128 58 | AhAtahiyaM tu pveyissN0| 140 Jan Education intentional For Private & Personal use only wow.jainelibrary.org Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUpagaDAGga AhattahIyaM samupehamANe / satra dIpikAnvitam / izcayAhiM ditttthiihiN| iNamannaM tu annaann| iha saMvuDe muNI jaae| ihalogaduhAvahaM viduu0| iha jIviyameva paashaa| iNameva khaNaM viyaanniyaa| izceva NaM susehaMtiH / icchevaM pddilehNti| imaM ca dhammamAdAya0 / ihamege u bhaasNti0| icchevamAhu se viire| 148 | iMgAlarAsiM jaliyaM sjoti0| 75 | uTThiyamaNagAramesaNaM0 / ihegamUDhA pavayaMti mokkh0| 98 uvaNIyatarassa taainno0| itthIma yA ArayamehuNA 0 / 120 usinnodgtttbhoinno0| imaM ca dhmmmaadaayk| uttara maNuyANa AhiyA0 / itthIo je Na sevNti0| 159 uttarA mhurullaavaa| io viddhsmaannss| sahamahe tiriyaM vA061-107 iti virae shpaavkmmehi| 163 / uI aheyaM tiriya disaasu0| 87 ujAlao paanntivaatejjaa0| 95 / IsareNa kaDe loe| 20 udaeNa je siddhimudaahrNti0| 98 udayaM jai kammamalaM hrijjaa| uccAvayANi gcchNtaa0| uddesiyaM kIyagaDaM0 / udagassa pbhaavennN0| 19 | uccAraM paasvnnN.| 73 | urAlaM jagato jogaM / 25 | ur3e ahe tiriyaM c0| 99 512 orn // 9 // Jain Education Intematonal For Privale & Personal use only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM tu samaNA ege| 19-20 | ee bho ! kasiNA phAsA0 / UsiyAvi isthiposesu0| eyANuciMti medhaavii| 22 ehi tAya ! gharaM jAmo0 / ete jiyA bho! na saraNaM0 / ete saMgA mnnuusaann| ee gaMthe viukkamma0 / evaM khu nANiNo saarN0| evaM nimaMtaNaM ldd'e| ee paMca mhnbhuuyaa| etehiM tihiM ThANehiM / evaM tu samaNA ege| evamegetti jaMpatiH / ege care tthaannmaasnne| evaM samuTThie bhikkhuu0| evameyANi jNpNtaa0| evaM logammi taainnaa0| evaM tubbhe sraagtthaa0| evamege u paastthaa0| 12-59- evaM mattA mhNtrN0| erisA bho ! baI esA0 / evamannANiyA NANaM / evaM kAmesaNaM viuu0| ete pubva mhaapurisaa| evamege niyaagtttthii| evaM se udAhu aNuttaranANI0 / ee oghaM tarissaMti0 evamege viyavAhika evaM sehe vi apuddhe0| evaM bahUhi kayaM puvvN0| evaM tatkAi saahiNtaa0| | ete sadde acaaytaa| evaM khu tAsu vinnappaM0 / eeca tau aayaannaa0| 18 | evaM vipaDivannege / / evaM bhayaM Na seyAya0 / Jain Education Inten fallow.jainelibrary.org Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkhagaDAGga sUtraM dIpikA gvitam / // 10 // Jain Education In evaM mae puTThe mahANubhAve0 / eyAI phAsAI phusaMti bAle0 / eyANi socA NaragANi dhIre0 / evaM tirikkhe maNuMgrAmaresuM0 / eyAI kAyAI paveditAI0 / eyaM sakammaviriyaM0 / evamAdAya mehAvI0 / eyamahaM sapehAe0 / etehi chahiM kAhiM0 / evaM udAhu nigrgaye / ete vAle ya pakucamANe0 / egattameyaM abhipattharajjA0 / eyaM khu nANiNo sAraM0 / 73 85 85 86 94 105 105 110 111 113 117 119 125 128-129 143 evaM tu samaNA ege0 egatakuDeNa use paleti 0 / evaM Na se hoi samAhipatte0 / etAiM mayAI vigiMca dhIre0 / evaM tu sepi apuTudhammaM0 / 145 146 149 evaM tu sehe vi adhamme0 / 152 ettha vi samaNe aNirisate aniyANe 0 164 ettha vi bhikkhu anna viNIe0 / 164 ettha vi niggaMthe ege egaviU buddhe0 | 164 o oe sadA na rajjennA0 / 69 osANamicche maNue samAhi0 / 149 ka kuvvaM ca kArayaM caiva0 / kaDesu ghAsa mesijjA0 / kAmehi ya saMthavehi ya0 / kujae aparAjie jahA0 / ko jANai ? vivAtaM0 / kuvaMti saMthavaM tAhi0 / kuti pAvagaM kammaM0 / 75 kuTTu agaraM tagaraM ca0 / kI lehi vijyaMti asAddakammA0 / kesiM ca baMdhita gale silAo0 / 76 kaMdUsu pakhippa paryaMti bAlaM0 / 81 6 24 28 38 54 65 68 70 // 10 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahaM ca NANaM kaha daMsaNaM se0| 86 kohaM ca mANaM ca taheva maay0| 92 / kheyannae se kusale mhesii0| 87 cittamaMtamacittaM vaa0| kiriyAkiriyaM vinnyaannuvaayN0| 93 ciraM duijjmaannss0| kammaM parinnAya dagaMsi dhiire0| 101 gAraM pi ya Avase nre| coiyA bhikkhucriyaae| kulAI je dhAvai saaugaaii| 101 gaMtu tAya ! puNo gcche0| 50 caMdALagaM ca karagaM c0| kammamege pvediti0| 103 girIvare vA nisahAyayANaM0 / 90 cattAri agaNIo samArabhittA0 / 76 kaDaM ca kajjamANaM c0| 107 gabbhAi mijaMti buyaa'buvaannaa0| 97 ciyA mahaMtIu smaarbhittaa0| 82 kayare dhamme akkhAe ? / 109 gaMdhamallaM siNANaM ca / ciccA vittaM ca putte ya0 / 110 kayare magge akkhAe ? / 123 gihe diivmpaasNtaa0| 115 | cattAri samosaraNANimANi / 131 kesiMci takkAi abujjha bhaavN0| 147 gutto vaIe ya smaahiptto0|| kammaM ca chaMdaM ca vigica dhIre / 147 gaMthaM vihAya iha sikkhamANe0 149 | chaMdeNa pale imA payA0 / kAleNa pucche samiyaM pyaasu0| 153 channaM ca pasaMsa No kre| | kuto kayAi medhAvI / 161 | ghaDigaM ca saDiMDimayaM c0| 71 | chiditi bAlAtha khureNa nakaM0 / 0. 120 Del For Privale & Personal use only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga ja [ yayaM ]itaM (?) viharAhi jogvN0|29 | jo tume niyamo ciNNo0 / sUtraM trA jassi kule smuppnne| jai kAluNiyANi kaasiyaa0| 31 / jahA sNgaamkaalmmi| dIpikA- jahA ya puDhavI thuume| jai vi[ya] kAmehi lAviyA0 / 31 je u saMgAmakAlammi / nvitam / je te u vAiNo evN0| jo paribhavai paraM jaNaM / jahA gaMDaM pilAgaM vaa| javiNo migA jahA sNtaa| jeyAvi aNAyage siyA. jahA maMdhAda(Ne)e (?) nAma / je eyaM nAbhijANaMti0 / jattha'thamie annaaule0| jahA vihaMgamA piNgaa| jANaM kaarnn'nnaauttttii| je eyaM caraMti AhiyaM0 / jehiM kAle parikaMtaM0 / jahA assAviNI naavN0| je iha vinavaNAhi ajosiyA0 / 10 jahA naI veyrnnii| jaM kiMci u puutikddN| je iha sAtANugA nraa| jehiM nArINa sNjogaa| je kei tasA paannaa| je iha aarNbhnissiyaa| je mAyaraM ca piyaraM ca / jamiNaM jagatI puDho jgaa| jayA hemNtmaasmmi| je eyaM uMchaM aNugiddhA0 / jeyAvi bahussute siyA0 / jaM ki ci aNagaM taat!| juvatI samaNaM buuyaa| bhAjada vi ya nagiNe kise cre| 29 / jahA rukkhaM vaNe jAyaM0 / 50 / jaukuMbhe joi uvagUDhe / // 11 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000 jai kesi[yAtANaM mae bhikkhu0 ! 69 | je mAyaraM ca piyaraM ca hicaa0| 101 | jahA DhaMkA ya kaMkA ya0 / NI jAe phale samuppanne / 72 jaM kiMcuvakkama jANe / jahA AsAviNi naavN| 129 je kei bAlA iha jiiviychii0| 74 jahA kumme saNgaaii| je ya buddhA atiktaa| a jai te suyA veyrnnii'bhidugN0| 75 je abuddhA mhaabhaagaa0| jahA hi aMdhe saha jotiNA vi0| 134 jaMsi guhAe jalaNAivaDhe / 76 je ya buddhA mahAbhAgA0 / je rakkhasA vA jamaloiyA ya0 / 137 jai te sutA lohitpuuypaaii| 79 jasa kiti siloyaM c0| 113 | jamAhu ohaM salilaM apAragaM0 / 137 jaM jArisaM putvamakAsi kmm0| 85 jeNehaM nivahe bhikkhuu0| 113 je Ayao parao vAvi NaccA0 / 139 | jahA sayaMbhU udahINa seTe / 91 je kei logaMmi akiriyaayaa| 120 je Avi puTThA pliuNcyNtiH| 141 johesu NAe jaha viissenne0| 92 | jahAhi vittaM pasavo ya sve0| 121 je kohaNe hoti jgtttthbhaasii0| 142 jAtIpahaM annuprivttttmaanne0| 94 jai No kei pucchejaa| je viggahIe anAyabhAsI / 142 je mAyaraM vA piyaraM ca hicaa0| 95 jai vo kei pucchejaa| 124 | je Avi appaM vasumaMti mttaa0| 143 jAtiM ca buddhiM ca viNAsayaMte / 97 jesiM taM uvkppNti| 127 | je mAhaNe khattiyajAyara vaa0| 144 je dhammaladdhaM viNihAya bhuNje0| 10. je ya dANaM pasaMsaMtiH / 127 / je bhAsavaM bhikkhu musaahuvaadii0| 144 A Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikA nvitam / // 12 // Jain Education In jahA diyApotamapattajAyaM0 / je ThANao ya sayaNAsaNe ya0 jamatItaM paDuppanne0 / jIvitaM piTuo kiJcA0 / je dhammaM suddha makkhati0 // jaM mayaM sabasAhUNaM0 / jha jhANajogaM samAhaTTu0 / 5 ThittINa siTThA lvsttm| vA0 / ThANI viviThANANi0 / Da DaharA buDDhA ya pAsaha0 / 149 150 157 159 161 162 108 92 105 27 Dahare ya pANe buDe ya pANe0 / DahareNa vuDheNa'NusAsito u0 / Na jo piche NAvapaMgure0 / No kAhaeN hoja saMjae0 / 138 151 35 39 40 42 134 haNUna purA aNutaM / Naya saMkhagamAhu jIviyaM0 / ico upati Na attha me ti 0 / Na te kujjhe Na ya pavajA0 / NetA jahA aMdhakAraMsi rAo0 / 152 No chAyae No vi ya lUsapajjA0 / 154 Na mijjai mahAvIre0 / 159 151 ta tejAvi saMdhi NacA NaM / ( gAthA 20 thI 25 ) / 10 19 24 32 32 36 45 48 51 61 54 tameva aviyANaMtA0 / taM ca bhikkhU parinAya0 / tamhA davi ikkha paMDie0 / tavasaM va jahA se rayaM0 / tiriyA maNuyA ya divbagA0 / tiviheNa vipANa mA haNe 0 tattha daMDeNa saMvIte0 / taM ca bhikkhu parinnAya0 / [11] " 95 tamege paribhAsaMtiH / 55 // 12 // rww.jainelibrary.org Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte tumme bhuMjaha pApa0 / taseNa aNusiddhA te0 / tattha maMdA visIyaMti 0 / tanhA u vajjae itthI 0 / tahiM ca te lolaNasaMpagADhe0 / te hammamANA narage paDaMti0 / te tiSyamANe talasaMpuDhavya0 / se saMpagAdaMsi pavajjamANA0 / tikkhAhiM sUlA hi'bhitAvayaMti0 / tesipi tavo asuddho0 / tatthimA tatiyA bhAsA0 / taM maggaM zuttaraM suddhaM0 / tahA giraM samArambha0 / 55 56 58 64 77 78 97 81 82 108 114 tameva avijANaMtA0 / te ya bIodagaM ceva0 / te evamakkhati abujjhamANA0 / te evamakvaMti samica logaM0 / te evamakkhaMti sami[kha]ca logaM / te caklogaMsiha jAyagA u0 / astIyamutpannamaNAgayAI0 / te va kuvaMti na kAraviMti0 / ti i u mehAvI0 / 128 128 134 135 136 136 138 138 158 tha 123 91 yaNiyaM va sakSaNa aNuttare 40 / 126 | dhaNaMti luppaMti tasati kammI0 / 100 da duhao te Na viNassaMti0 / devA gaMdhavvarakkhasA0 / dUraM aNupassiyA muNI0 / dukkhI mohe puNo puNo0 / dArUNi sAgapAgAe0 / dANANa seTuM abhayappayANaM0 / duhAveyaM sukkhAyaM0 / davi dhaNumuk0 / dANyA ya je pANA0 / duhao vi te na bhAsaMti0 / dha dhammapadmavaNA jA sA0 / 8 28 33 41 70 92 103 105 126 127 14 Sy Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.30ur 6 sUyagaDAkA dhuNiyA kuliyaM va levvN0| dhammassa ya pArae muNI / dIpikA dhammapannavaNA esaa0| nvitam / ghoyaNaM rayaNaM cev| // 13 // nasthi pugne va pAve vaa| nANAvihAI dukkhaaii| na taM sayaM kaDaM dukkhN0| na sayaM kaDaM na annehi| navi tA ahametra luppe| no abhikaMkheja jIviyaM0 / na ya saMkhayamAhu jIviyaM0 / To no tAsu cakkhaM sNdhijaa| 30 | nIvArameyaM bujhijjaa| 68 | nisamma se bhikkhusamIhiyaRs / 153 | bInaNagAIpAharAhilA . nIvAre va Na liiejjaa| nizcaM tase pANiNo thAvare y0| 74 | niTThiyaTThA va devA vaa0| no ceva te tattha masI bhvNti0| 77 na kuvatI mahAvIre0 / nikkhamma dINe parabhoyaNammi0 / 101 neyAuyaM suakkhAya0 / 105 | patteyaM kasiNe AyA / nannatya aMtarAe / 114 paMca khaMdhe vyNtege| nikkhamma gehAu nirAvakakhI. 123 puDhavI AU teU y0| nivANaM paramaM buddhA0 / 127 pariyANi yANi saMketA0 / na kammuNA kamma khati dAlA0 / 13. puttaM piyA smaarbbh0| na tarasa jAtI va kulaM va tANaM0 / 144 purisorama pAvakammuNA0 / niciMcaNe bhikkhumuluhjiivii0| 144 paNNasamatte sayA je| 63 | na pUyaNaM ceva siloykaamii0| 148 / palimaMthamahaM vivANiyA / Jain Education international For Privale & Personal use only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education In payAyA sUrA raNasI se 0 / puTTho gimhA hitAveNa0 / puTTho ya samasa0 / piyA ve therao tAta ! | pANAvAe batA0 / pAse bhisaM NisIyaMti0 / pUyaphalaM ca taMbolaM0 / pulisa kevaliyaM mahesiM0 / pAgabhi pANe bahuNetivAe0 / pANehiNaM pAve viojayaMti0 / pakkhi vAsuM payayaMti bAle0 / pucchi NaM samaNA mAhaNA ya0 / puTTe Nabhe ciTTha bhUmivaTTie0 / 46 46 48 49 59 63 71 73 74 78 79 86 89 92 puDhovame dhuNati vigaya giddhI0 / puDhavI ya AU agaNI va bAU0 / 94 puDhavI vi jIvA AU vi jIvA0 / 96 pAo siNANAdisu Natthi mokkho0 / 98 pAvAi kammAI pakuvato hi0 / 99 pamAyaM kammamAhaMsu0 / 104 107 109 110 111 112 112 121 pANe ya NAtivApajjA0 / pariggadde nividvANaM0 / puDhavI AU agaNI bAU0 / palicaNaM ca bhayaNaM ca0 / pANahAo ya chattaM ca0 / paramate annapANaM / puDho ya chaMdA iha mANavA u0 / puDhavI jIvA puDho sattA0 / pabhU dose nirAkiJcA0 / pUIkammaM na sevejjA0 / paNNAmayaM caiva tatromayaM ca0 / paMDie vIriyaM laddhuM0 / ba bujhejja tiuTTejjA 0 / bahujaNanamaNammi saMbuDe 0 / bahave pANA puDho siyA0 / bahuguNappagappAI / bahave gihAI avahaTTu0 | bAlassa maMdayaM vitiyaM0 / bAhuM pakattaMti samUlato se0 / 124 125 126 145 162 1 34 34 57 65 68 81 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra pagaDAjabAlA balA bhuumimnnukrmtaa0|81-83 | milakkhU amilakkhussa0 maNasA vayasA ceva. 104 maNasA je pussNti0| mAhaNA khattiyA vessaa0| 109 dIpikA- bhaMjati bAlassa baheNa putttthiiN| 83 mAyAhi piyAhi luppatI. mAyA piyA NhusA bhaayaa0| 110 nvitam / bhaMjati gaM pukhamarI srosN0| 81 mahatA paLigovajANiyA0 / musAvAyaM bahiddhaM c0| 111 mArassa jAtA muNi muMjaejjA0 / 102 mA peha purA pnnaame| musaM na yUyA muNi atcagAmI0 / 122 // 14 // bhAsamANo na bhAsejA. 113 mA paccha asaadhutaamve0| mAhaNe tti vA samaNe tti vA0 / 163 bhUyAI ca smaarmbh| 126 mAyara piyaraM pos| bhikkhU muyace taha diTThadhamme0 / 146 muhuttANaM muhuuttss| bhUtAbhisaMkAi duguNchmaanne0| 154 mA eyamavamannaMtA / rAyANo rAya'macA y0| bhUehiM na virujjhejA. 158 maNabaMdhaNehiM NegehiM / raaghosaabhibhuutppaa0| bhAvaNAjogasuddhappA0 158 mahIi majhami Thite nngide| 89 rAo vi uThThiyA sNtaa0| 2 macchA ya kummA ya sirIsivA ya0 / 99 / ruhire puNo vccsmussiyNge0| 7 mAhaNA samaNA ege0| 14-21 | mAiNo kaTTa maayaayo| 1.4 | ukkhesu NAe jaha sAmaLI baa0| 91 // 15 // Jain Education in For Privale & Personal Use Only www.lainelibrary.org Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte logavAyaM nisAmejjA0 / hittA vidyAbhitAveNaM0 / ye kAme Na parathenA0 / va vittaM soyariyA caiva0 / baNe mUDhe jahA jaMtU / busie ya vigayagiddhI 0 / virayA viir| samuTThiyA0 / veyAliyamaggamAgao0 / vittaM pasavo ya nAIo0 / vibaddho nAtisaMgehiM0 / vatthagaMdhamalaMkAraM / 24 55 115 3 15 26 30 32 43 51 52 vatyANi ya me paDilehe hi0 / betAlie nAma mahAbhitAve0 / verAI kuI berI0 / veNugiddhe NicayaM kareti0 / vujjhamANANa pANANaM0 / fare gAmadhammehi0 / visohiyaM te aNukAyaMte 0 / samayAsaTThi0 / varNasi mUDhassa jahA amUDhA0 / sa sayaM vivAya pANe0 / saMti paMca mahanbhUyA0 / sappa viukassa0 / 70 84 104 118 127 129 141 151 151 2 3-7 14 sayaM sayaM pasaMsaMtA / saMti me tara AyANA0 / sayaMbhuNA kaDe loe / sarahiM pariyApa6i0 / suddhe pAvae AyA0 / esae dvA0 / siddhA ya te arogA ya0 / saparigahA ya sAraMbhA0 / bujha kiM na bujha0 / samite u sadA sAhU0 / uNI jaha paMsuguMDiyA0 / sehaMsi ya NaM mamAiNo0 / sama anayaraMmi saMjame0 / 16 17 20 21 21 22 22 24 27 27 30 31 33 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sayagaDA sUtraM dIpikAnvitam / sItodagapaDidugaMchiNo0 / saMvuDakammassa bhikkhunno0| socA bhgvaannumaasnnN| sa naccA ahiTThae / sakhe sykmmkppiyaa| sUraM mannati appANaM0 / sadA dattesaNA dukkhaM0 / saMtattA kesaloeNaM / saMbaddhasamakappA hu| samAhi annujuttiihiN| saMkhAya pesalaM dhmm0| sumeNaM taM prkmm| sayaNAsaNehiM joggehi0| // 15 // | sIhaM jahA va kuNimehi0 / samaNa pi daTThadAsINaM / suddhaM ravai prisaae| sayaM dukkaDaM ca na vdti| sutmeymevmegesiN0| sNloknnijmnngaar| suphaNiM ca saagpaagaae| 48 saMDAsagaM ca phaNihaM c0| suvisuddhalese mehaavii| saMtacchaNaM nAma mahAhitA / / 57- se subaha nagaravahe va she0| 62 | sadA kasiNaM puNa dhmmtthaannN0| 63 / samajiNittA kalusaM aNajjA0 cococococc0m samUsiyaM nAma vidhuumtthaannN0| 82 samUsiyA tattha visuunniyNgaa0| 82 sadA jalaM nAma nihaM mhNt0| 82 sadA kasiNaM puNa dhmmtthaannN.| 83 saMvAhiyA dukkaDiNo thnnNti0| 84 sayAjalA nAma ndiibhiduggaa0| 84 se savvadaMsI abhibhUya naannii0| 87 se bhUtipanne aNie acaarii0| 88 se pannayA akkhayasAgare vaa0| 88 se vIrieNaM pddipunnviirie| 77 | sayaM sahassANa ya joynnaannN0| 89 78 se pavvae sahamahappagAse / 89 80 'mudasaNasseva jaso giriss0| 90 Jain Education inte For Privale & Personal use only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intern 97 102 104 se vAriyA itthi sarAimacaM0 / 93 socA ya dhammaM arihaMtabhAsiya0 / 93 saMbujhaha jaMtabo ! mANusataM0 / savAI saMgAI aica dhIre0 / satthamege u sikkhati0 / saMparAiyaM niyacchaMti 0 / sahasaMmaIe NaJcA0 / sAre itthapAde ya0 / saMpasArI kayakirie0 / sussUsamANo uvAsejjA0 / sukkhAtadhamme vitigincha 104 106 106 112 115 tiSNe0 / 117 sanvidivAbhinivuDe payAsu0 / 117 sabvaM jagaM tU samayANupehI 0 / sIiM jahA khumigA caraMtA0 / saMbujjhamANe u Nare matImaM0 / suddhe siyA jAe na dUsaejjA0 / sAhiM aNujuttI hiM0 / 118 122 122 122 125 125 129 saMgha sAhudhammaM ca0 / 130 saMbuDe se mahApa0 / 130 sacaM asacaM iti ciMtayaMtA | 132 sammisa bhAvaM sagirA gar3Ie0 | 132 saMvaraM suviNaM lakkhaNaM ca0 / 135 saddesu rUve asajjamANe0 / 140 saMvuDe se mahApanne0 / suddhaM maggaM virAhittA0 / se pesale hume purisajAe0 / 143 sayaM samikSA aduvA vi sobA0 | 147 sahANi socA adu bheravANi0 / 150 saMkhAe ghammaM ca viyAgaraMti0 / 153 saMkejja yA'saMkitabhAva bhikkhU0 / 155 samAlavejjA paDipuNNabhAsI0 / 155 se suddhasune uhANavaM ca0 / 156 se hu cakkhU maNusmANaM0 / 160 ha hattha'ssara jANehiM0 / haNa chiMdaha miMdaha NaM daMDeha0 / hatthe hi pAdehi ya baMdhiUNaM0 / itthI erAvaNamADu NAe0 / 52 74 80 91 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUcagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 16 // hariyANi bhUtANi vilaMba gANi0 / 96 hueNa je siddhimudAharati0 / 99 DoLAvAyaM sahIvAyaM 0 / hammamANo na kuppejjA 0 / " pariziSTa naM. 2 dIpikAgata subhASita gadya-padyasaMgrahaH / 99 " jIvo chakkAyaparUvaNA ya tesiM baheNa baMdhoti / " esa khalu gaMdhe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu nirae, itthaM gaDhie loe| " 1 " iyaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANiNo kiyA / patrAMka 1 " pAto paMgulo daDo, ghAvamANo ya aMdhao // 1 // saMjogasiddhI phalaM bayaMti " 114 115 1 1 haNataM nANujANejjA 0 / 126 hA piNo saMghati pAvaghamme0 / 154 "baMdhassa micchu avirai-kasAyajogatti heyavo curo| " "aha tesiM viNAse u, viNAso hoi dehiNaM / " " eka eva hi bhUtAtmA, dehe dehe vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jala candravat // 1 // " 4-5 "acchinImILaNamittaM, natthi suhaM dukkhameva aNubaddhaM / narae neraiyANaM, ahonisi pazcamANANaM // 1 // " " tarhi devA baMtariyA, varavaruNIgIya vAiyaraveNaM / 2 8 8 // 16 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 8 1 nicaM suhiyA pamuiyA, gayaMpi kAlaM na yAti // 2 // " 5/" nainaM chindanti zastrANi, nainaM dahati pAvakaH / " devANaM devaloe, je sukkhaM taM naro subhaNiovi / / na cainaM kledayantyApo, na zoSayati mArutaH // 1 // " na bhaNai vAsasaraNa vi, jassa vi jIhAsayaM hujjA // 3 // " 5 | " acchedyo'yamabhedyo'ya-mavikArI sa ucyate / " tiriyA kasaMkusArA, nivaayvhbNdhmaarnnsyaaii| nityaH satatagaH sthANu-racalo'yaM sanAtanaH // 2 // " neva ihaM pAvaMtA, parattha jai nImiyA huMtA // 4 // " 5 | " tapAMsi yAtanAzcitrAH, saMyamo bhogavazvanA / " kecillakSambharayaH, koTimbharayazca ke'pi ke'pi nraaH| agnihotrAdikaM karma, bAlakrIDeva lakSyate // 1 // " ke'pi ca nAtmambharayA, phalametatsukRtaduSkRtayoH // 5 // " 5" prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, "kaNTakasya ca tIkSNatvaM, mayUrasya vicitrtaa| so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / varNAzca tAmracUDAnAM, svabhAvena bhavanti hi // 1 // " 6 bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, | " akartA nirguNo bhoktA, AtmA sAkSyasya darzane / / nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH // 1 // " prakRterviraho mokSaH, tannAze sa svruuptH||1||" "na devamiti sacitya, tyajedudyamamAtmanaH / " mahAraMbhayAe mahApariggayAe kuNimAhAreNaM, | anudyamena phastailaM, tilebhyaH prAptumarhati // 1 // " paMciviyavaheNaM jIvA neraiyattAe kammaM pakariti / " " udyoginaM puruSasiMhamupaiti lakSmIH / " 12 Jain Education in For Privale & Personal use only w.jainelibrary.org Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryagaDhAGga sUtraM dIpikAnvitam / 1168 11 Jain Education In " kAlo sahAba niyaI, puDhakathaM purisakAraNe paMca 99 17 samavAye sammataM, egaMte hoi micchataM // 1 // " " proNI prANijJAnaM, ghAtacittaM ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayogaH, paJcabhirApadyate hiMsA // 1 // "avi kammAI Ahe, baMdhai pakarei ciNai uvaciNai / kamma bhoI sAhU, jaM bhaNiyaM bhagavaIe phuDaM // 1 // " " AmahI bata ninISati, yuktiM tatra yatra matirasya niviSTA / pakSapAtarahitasya tu yuktiryatra tatra matireti nivezam // 1 // " 23 " parigrahArambhamanA-stArayeyuH kathaM parAn / 19 svayaM daridro na paramIzvarI karttumIzvaraH // 1 // " " kiM tAe paDhiyAe ?, payakoDIe palAlabhUyAe / jatthittiyaM na nAyaM parassa pIDA na kAyavA // 1 // " "jaM ajjiyaM caritaM, desUNAe ya puNvakoDIe / 12 24 26 taM pi kasAiyamito, hArae naro muddateNa // 1 // " " jaM ajjiyaM samIkhallaehiM tavaniyamabaMbha maI ehi / mAhutayaM kalahaMtA, chaDeaha sAgapatterhi // 2 // "pupphaphalANaM ca rasaM, surAe maMsamma mahiliyANaM ca / jANatA je virayA, te dukkarakArae vaMde // 1 // " hA mAtamriyata iti, trAtA naivAsti sAmprataM kazcit / kiM vA zaraNaM me syAdiha duSkRtacaritasya pApasya // 1 // " 42 " riddhI sahAvataralA, rogajarAbhaMguraM iyaM sarIraM / dopi gamaNasIlANaM, kiJciraM hojja saMbaMdho ? // 1 // " 44 " mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca / pratijanmani varttante, kasya mAtA pitA'pi vA 1 ||2||" 44 " svAdhyAya dhyAna kRcchrANi, bhikSAbhramaNa eva ca / prAyaH pauruSahInAnAM, jIvanopAya kauzalam // 1 // " 37 37 40 46 // 17 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " yuddhasya hi gatirdaivI, kastatra jayanizcaya / " 53 | balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra mumati // 1 // " 65 / / " gRhI dAnena zuddhayati" 56 | "jai vina se vayabhaMgo, tahavi kusaMgAo hoi avvaao| " purANaM ( zAstraM ) mAnavo dharmaH, sAGgo vedaishcikitsitm| | dosanihAlaNani uNo, sabyo pAyaM jaNo jeNa // 2 // " 65 AjJAsiddhAni catvAri, na hantavyAni hetubhiH // 1 // " 56 | " muNDaM zirovadanametadaniSTagandha, " akosahaNaNamAraNa-dhammabhaMsANa baalsulbhaannN| bhikSATanena bharaNaM ca hatodarasya / ___ lAbhaM mannai dhIro, jahuttarANaM abhAvammi // 1 // " 57 gAtraM malena malinaM gatasarvazobha, "sarvANi sattvAni sukhe ratAni, sarvANi duHkhAcca smudvijnti| / citraM tathApi manaso madane'sti vAMchA // 1 // " 65 | tasmAtsukhArthI sukhameva dadyAt, sukhapradAtA labhate sukhAni / 159 | " na ya loNaM loNijjai, Na ya tuppijjai ghayaM va tillaM vA / " kIrati jAijubvaNa-maeNa aviyAriUNa kjaaii| kiha sakko ? baMceDa, attA aNuhUya'kallANaM // 1 // " 66 vayapariNAme sariyAI, tAI hiyae khuDukaMti // 1 // "60 | " acchinimelaNamittaM pi, natthi suhaM dukkhameva aNubaddhaM / " hataM muSTibhirAkAzaM, tuSANAM khaNDanaM kRtam / | narae neraIyANa, ahonisaM paJcamANANaM // 1 // " yanmayA prApya mAnuSyaM, sadarthe nAdaraH kRtaH // 2 // " 60 " mayA parijanasyArthe, kRtaM karma sudAruNam / " mAtrA svanA duhitrA vA, na vivikkAsano bhavet / ___ ekAkI tena do'haM, gatAste phachabhoginaH // 2 // " Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakhagaDAGga "diti kasAyA bhavamaNataM / " 85 | " visappe sambo dhAre, bhupaannvinnaasnne| patraM na N" dIyate mriyamANasya, koTiM jIvitameva vaa| | natthi joisame satye, tamhA joiM na dIvae // 3 // " 96 dIpikA dhanakoTi na gRhIyAta , soM jIvitumicchati // 1 // " 92 | " jAyateyaM na icchaMti, pAvagaM jalaittae / gvitm| "rukkhA gucchA gummA, layA ya vallI ya pavvagA ceva / | tikkhamannayaraM satyaM, sabako vi durAsayaM // 1 // " taNavalayahariyaosahi-jalAhakuhaNA ya bodhavvA // 1 // " 94 | " pAINaM paDiNaM vA vi, uDDe aNudinAmavi / " vhbNdhabbhkkhaannaa-daannprkssnnviloynnaaiinnN| ahe dAhiNao vA vi, dahe uttarao vi ya // 2 // " 96 savvajahanno udao, dasaguNio ikkasi kayANaM // 1 // " 95 | " bhUyANaM esamAdhAo, havvavAho na sNso| " tivvayare ya paose, sayaguNio syshsskoddigunno| / taM paIvapayAvaTThA, saMjayA kiMci nArabhe // 3 // " koDAkoDiguNo vA, huja vivAgo bahutaro vA // 2 // " 95 | " tamhA evaM viyANittA, dosaM duggaivavaNaM / " taheva bhattapANesu, payaNe payAvaNesu y| ___ agaNikAyasamAraMbha, jAvajIvAi vajae // 4 // " 9 pANabhUyadayaTThAe, tamhA bhikkhU na pae na payAvae // 1 // " 96 | " so eso jassa guNA, viyaraMti'NivAriyA dsdisaasu| " jalanissiyA jIvA, puDhavIkaTThanissiyA / ___ iharA kahAsu suvvasi, paJcakkhaM aja diTThosi // 1 // " 102 hammati bhattapANesu, tamhA bhikkhU na payAvara // 2 // " 96 |" azAzvatAni sthAnAni, sarvANi divi ceha tat / // 18 // Jain Education in For Privale & Personal use only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 devAsuramanuSyANA - mRddhayazca sukhAni ca // 1 // 66 dharma eko hi zAzvataH / " 105 105 " kaSAyA yasya no chinnA, yasya nAtmavazaM manaH / indriyANi na guptAni pravrajyA tasya jIvanam // 1 // " 108 " kaMsesu kaMsapAe, kuMDamosu vA puNo / bhuMjato asaNapANAI, AyArA paribhassA || 1 || " " gaMbhIravijayA ee, [ pANA duppaDilehagA / Xxx ] goyaraggapaviTTo u, na nisIeja katthaI / " kahUM ca na pabaMdhejjA, ciTTittA Na va saMjae // 1 // " 113 113 113 " timannayarAgassa, nisejjA jassa kapaI / 114 jarAe abhibhUyassa, vAhiyassa tabasiNo // 1 // " " jIveNa bhaMte ! isamANe vA ussuyamANe vA kai kamma pagaDIo baMdhai ?, goyamA ! sattavihabaMdha vA aTThavihabaMdha vA " 115 " jeNa paro dUmijjaha, avarAho hoi jeNa bhaNieNa | appA paDai kilese, taM na hu jaMpati gIyatthA // 1 // " 119 " ego me sAsao appA, nANadaMsaNasaMjuo / sesA me bAhirA bhAvA, savve saMjogalakkhaNA // 1 // 119 " akarttA nirguNo bhoktA, AtmA kApiladarzane / " 121 "kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM smRtam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAtsukhito bhavet // 1 // 121 " ajarAmaravadvAlaH, klizyate dhanakAmyayA / zAzvataM jIvitaM caiva manyamAno dhanAni ca // 1 // " 121 " sAmannamaNucaraMtarasa, kasAyA jassa ukkaDA huMti / mannAmi ucchukaMva, niSphalaM tassa cAricaM // | 1 || " 130 "paDhamaM nANaM tao dayA, evaM ciTThai sabbasaMjae / annANI kiM kAhI ?, kiM vA nAhI ? cheyapAvagaM // 1 // " 136 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - akaagaa alaa sUyagaDAGga sUtra diipikaanvitm| // 19 // - nANassa hoi bhAgI, thirayarao dasaNe carite y| " dagdhe bIje yathA'tyantaM, [prAdurbhavati nAGkaraH / dhannA AvakahAI, gurukulavAsaM na muMcaMti / / 1 // " 139 karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkaraH // 1 // " 161 " pAvaM kAUNa puNo, appANaM suddhameva vaahri| sAmAnya zuddhipatrakam / 142 duguNaM karei pAvaM, bIyaM bAlassa maMdattaM // 1 // " patra pRSTha " brAhmaNaM DoDamiti yAt" tathA " vaNija kirATa"miti 142 paMkti azuddha 4 "jJAnakriyAbhyAM mokSaH" / 2 1 megetti megeti NaccANaM " anyaiH svecchAracitA-narthavizeSAn kAzrameNa vijnyaay|| NacA gaM ___ kRtsnaM vAGgamayamita iti, khAdatyaGgAni darpaNa // 1 // "145 Akosa akkosa " ekaH prakurute karma, bhunaktyekazca tatphalam / 95 2 11 NAINaM ___ jAyate mriyate caika, eko yAti bhavAntaram // 1 // " 146 | 'nAdIni 'nAdInAM " nahi bhavati nirvigopaka-manupAsitagurukulasya vijJAnam / lavaNa vihUNA lavaNavihUNA NI prakaTitapAzcAdbhAga, pazyata nRtyaM mayUrasya // 1 // " 150 sikhaMti sikkhaMti "so attho battavyo, jo bhannai akkharehiM thovehiM / 111 1 7 lasiNANaM haM siNANaM ___ jo puNa bahuakkharehiM so hoi nissAro // 1 // " 155 | 115 1 4 ussUyamANe ussuyamANe eN aNtgaa *NAiNi 19N Jain Education For Private & Personal use only so Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ebagaDA dIpikAnvitam / // 20 // iti zrIpAThakapravarazrImatsAdhuraGgagaNivaravihitayA dIpikayA samalaMkrataH shriisuuygddaaNgsuutr-prthmshrutskndhH| N // 20 // Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education In zreSThi devacaMdralAlabhAI jaina pustakoddhAre granthAGka 109 // OM hrIM ahaM namaH // ve bhUSaNa mahopAdhyAya zrImatsAdhuraGgagaNivaryagumphitayA dIpikayA samalaGkRtaM / paramasuvihitazrI matkharataragacchavibhU sUyagaDAGgasUtram / ->*6504 namaH zrIvarddhamAnAya, svAmine paramAtmane / yadIyadarzanAdeva, parAnando vijRmbhate // 1 // nAnAlabdhipradhAnAya nidhAnAya mahaujasAm / ajJAnadhvAntavidhvaMsa-dakSAya zrutavedhase // 2 // zrIvIrasvAminaH ziSya - rAjAya guNadhAriNe / saMyamazrIpavitrAya, gautamasvAmine namaH || 3 || yugmam || sajjJAnasudhayA hArda, cakSuryairvimalIkRtam / bhavantu guravaste tu suprasannadRzo mayi // 4 // zrIsAghuraGgopAdhyAyai- dvitIyAGgasya dIpikA / saMkSeparucijIvAnAM hitAya sukhabodhinI // 5 // [ viracyata iti zeSaH ] jinapravacanaM naumi, zrImadarhatprakAzitam / yAnapAtrAyitaM yena, jantUnAM bhavasAgare / / 6 / / vaitAn paramAbhISTAn stutvA ca zrutadevatAm / samyaktvadIpikAM kurve, dvitIyAGgasya dIpikAm // 7 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAjha sUtra 1 samayAdhyayane sNbndhniruupnnm| dIpikAnvitam / // 1 // tathAhi bujjheja tiudvejA, baMdhaNaM prijaanniyaa| kimAha ? baMdhaNaM vIre, kiMvA jANaM tiuddaI ? // 1 // vyAkhyA-mUtramidaM sUtrakRtAGgasyAdau vartate, asya zrImadAcArAGgena mahAyaM sambandhaH, zrIAcArAne caitatprarUpitaM"jIvo chakkAyaparUvaNA ya, tesiM vaheNa baMdho "tti / jIvaSaTkAyAnAM ca vadhe'STakarmaNAM bandhaH syAt " esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu nirae, iccatthaM gaDhie loe" iti vacanAt / yadi SaNNAM jIvanikAyAnAM vadhe'STa karmaNAM bandha ityetatsarva buddhyeta, yadi vA keSAzcidvAdinA jJAnAdeva muktiH, apareSAM tu kriyayA muktiH, jainAnAM tUbhAbhyAM niHzreyasAdhigamaH, tatrApi jJAnapUrvikaiva kriyA phalavatI, nahi kevalena jJAnena muktiH kevalayA kriyayA vA muktiH| yatA-" heyaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANiNo kiyaa| pAsaMto paMgulo daDDo, dhAvamANo ya aNdho||1||" tarhi kathaM muktiH syAdasyocaraM-" saMjogasiddhIi phalaM vayaMtI" tyAdivacanaprAmANyAdubhAmyAMjJAnakriyAbhyAmeva muktiH, ityAdi buddhyeta anena jJAnamuktaM, troTayedityanena ca kriyoktA, tatrAyamartho--'buddhyeta' avagacche. dvodhaM vidadhyAt / kiM buddhyeta ? 'baMdhaNaM' bandhanaM jJAnAvaraNAdyaSTaprakAraM karma taddhetavo vA mithyAtvAviratyAdayaH, mithyA 1 eSa khalu grantha eSa khalu moha, eSa khalu mAra eSa khalu niraya, atrArthe gRddho lokaH / 2 hataM jJAnaM kriyAhInaM, hatA | ajJAninaH kriyA / pazyan paGgulo dagdho, dhAvamAnazcAndhakaH // 1 // 3 saMyogasiddhyA phalaM vadanti / / // 1 // Jain Education Tww.jainelibrary.org Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdayo hi catvAro ' hetavaH ' karmabandhakAraNAni / " baMrdhassa micchaaviraha kasAyajogatti heyavo cauro " iti vacanAt parigrahArambhAdayo vA / na ca bodhamAtrAdabhISTArthasiddhiH, ataH kriyAM darzayati-' parijANiyA ' bandhanaM parijJAya viziSTayA kriyayA saMyamAnuSThAnarUpayA troTaye'dapanayet - AtmapradezebhyaH karma pRthakkuryAt / evamukte jambUsvAmyAdiko vineyo bandhAdisvarUpaM pRSTavAn -' kimAha ? baMdhaNaM vIre ' zrIvIro bhagavAn kiM bandhanamuktavAn 1 yena jJAtena bandhanaM troTayati, kimuktaM bhavati ? SaTkAyavadhe bandhaM vijJAya bandhanaM- aSTakarmalakSaNaM parijJAya troTayet / evaM zrIsudharmasvAminA'bhihite zrI jambU provAca- kimAha bandhanaM vIraH 1 yadavagacchatastadbandhanaM troTayatIti gAthArthaH // 1 // bandhanapraznanirvacanAyAhacittamaMtamacittaM vA, parigijjha kisAmavi / annaM vA aNujANAi, evaM dukkhANa muccaI // 2 // vyAkhyA -asmiJjagati jJAnAvaraNIyAdikarmabandhanaM jJeyaM, karmabandhakAraNaM ca ArambhaparigrahAveva tatra pUrva parigrahasvarUpaM darzayati-' cittamaMtamacittaM vA' +sacittamacittaM vA 'kRzamapi ' stokamapi parigrahaM parigRhya annaM vA aNujANAi' karaNakAraNAnumatiprakAraiH parigrahaM ' parigRhya' svIkRtya, evaM duHkhayatIti duHkhaM aSTaprakAraM karma tatphalaM vA asAtodayAdirUpaM, tasmAnna mucyate / kimuktaM bhavati ? sacittAcittarUpaM vA parigrahaM parigRhya anyAnyA grAhayitvA gRhato vA'nyAnanujJAya duHkhAt aSTaprakAra karmarUpAttatphalabhUtAda sAtodayAdirUpAdvA na mucyata iti gAthArthaH // 2 // atha yatra parigrahastatrArambhaH yatrArambhastatra prANAtipAta eva etadeva darzayati 1 bandhasya midhyAtvAviratikaSAyayogA iti hetavazcatvAraH / + dvipadacatuSpadAdi / X kanakaratnAdi / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtra dIpikAnvitam / // 2 // sayaM tivAya pANe, aduvA'nnehiM ghAyae / haNaMtaM vA'NujANAi, veraM vaDai appaNo // 3 // vyAkhyA--sa parigrahavAna santuSTaH san bhUyastadarjana paraH samarjitopadravakAriNi ca dveSamupagataH prANinaH prANAnatipAtayati punaH sa parigrahAgrahI lobhAbhibhUtaH san svayaM vyApAdayati apa[rairapi ]rAnapi (1) ghAtayati, ta[na] tazcAnyAn samanujAnIte, tadevaM kRtakAritAnumatibhirjIvopamardanena janmAntarazatAnyAtmano vairaM varddhayati, tatazca duHkhaparamparArUpabandhanAna mucyate / kimuktaM bhavati ? parigrahArambhanirato janturlobhAbhibhUtaH san svayaM prANinaH atipAtayati, aparairghAtayati nato'nyAn samanujAnIte, tatazca janmAntarazatAnyanubandhi kevalaM vairameva varddhayati, upalakSaNArthatvAnmRSAvAdAdayo'pi bandhahetavo draSTavyA iti gAthArthaH // 3 // punarbandhamevAzrityAha jasi kule samutpanne, jehiM vA saMvase nare / mamAI luppaI bAle, annamannoI mucchite // 4 // vyAkhyA - yasminkule rASTrakUTAdau samutpannaH, yairvA samaM vasati pAMzukrIDAdikaM karoti, evaMvidho 'naze' manuSyaH pitRmAtRbhrAtRbhaginI bhAryAputrAdiSu 'mamatvavAn ' mamatAM kurvan svaparivAre snihyan bAlo'jJo lupyate, mamatvajanitena karmaNA ' lupyate ' vilupyate, kutra ? saMsAre-nArakatiryagmanuSyAmaralakSaNe 'bAdhyate ' pIDayate / idamuktaM bhavati - 'bAlo ''jJo 'naro ' manuSyaH svaparivAramamato'ddhAntacetAH sa~zcAturgatike saMsAre sadasadvivekazUnyaH san paribhramati, tatazca tiryagnarakAdiSu asAtavedanayA pIDayata iti gAthArthaH // 4 // kiM vA jAnan bandhanaM troTayatItyasyottaramAha - Jain Education ional 1 samayA dhyayane bandhanani rUpaNam / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vittaM soyariyA caiva, sabameyaM na tANae / saMkhAya jIviDaM ceva, kammuNA u tiu // 5 // vyAkhyA--- vittaM ' sacittamacittaM vA 'sodaryAH' AtRbhaginyAdayaH saMsArAntargatasyAsumato dussahA- atikaTukAH zArIramAnasA vedanAH samanubhavato na ' trANAya ' rakSaNAya bhavanti iti 'saGkhyAya ' jJAtvA jIvitaM ca mitaM prANinAM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca sacittAcittaparigrahaM prANyupaghAtasvajanasnehAdIni bandhanasthAnAni pratyAkhyAya karmaNaH sakAzAtruTyati - apagacchati - karmaNaH pRthag bhavati, yadi vA 'karmaNA ' kriyayA saMyamAnuSThAnarUpayA bandhanAtruyyati / idamuktaM bhavati jIvasya saMsArasAgarAntabhramato dussahA vedanAH samanubhavato vittaM sodaryAzva trANAya na bhavanti iti jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca sarva dhanasvajanAdisambandhaM pratyAkhyAya karmaNaH pRthagbhavatIti gAthArthaH // 5 // svasamayapratipAdanAnantaraM parasamayapratipAdanAyAha ee gaMthe viukkama, ege samaNamAhaNA / ayANaMtA viussitA, sattA kAmehi mANavA // 6 // vyAkhyA - etAn granthAn arhaduktAn 'vyutkramya' parityajya 'eke' kecana, na sarve, zramaNAH - zAkyAdayo 'brAhmaNA : ' bRha[bAI]spatyamatAnusAriNaH ajAnAnAH 'vividhaM' anekaprakAraM 'ut' prAbalyena 'sitAH ' baddhA: - svasamayeSvabhiniviSTA:svamatakadAgrahagrastAH, evaMvidhA mAnavAH svasvadarzananAnurAgiNa icchAmadanAdike kAme AsaktAssantaH pravarttante / idamuktaM bhavati - arhaduktAn granthAn dayArasamayAn parityajya svamativikalpitagrantheSu AsaktA eke zramaNa brAhmaNAH paravAdinaH Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sayagaDAGga sUtraM samayAdhyayane parasamayeSu caarvaakH| dIpikAnvitam / / paramArthamajAnantaH kevalaM khakadAgrahagrastAH svasvamatAnurAgiNo mAnavAH kAme icchAmadanAkhye pravartanta iti gAthArthaH // 6 // atha granthakArapUrva cArvAkamataM darzayannAhasaMti paMca mahabbhUyA, ihamegesimAhiyA / puDhavI AU teU ya, vAU AgAsapaMcamA // 7 // ___ vyAkhyA-cAkAH evaM pratipAdayanti- santi' vidyante ' iha ' jagati paJca mahAbhUtAni, sarvalokavyApitvAt , iha loke ekeSAM-bhRtavAdinA AkhyAtAni' pratipAditAni tattattIrthakatA tairvA bhUtavAdibhizcArvAkaH 'AkhyAtAni' svayamaGgIkRtyAnyeSAM pratipAditAni / kAni tAni ? 'puDhavI' ityAdi, pRthivI-kAThinyarUpA, Apo-dravalakSaNA, tejauSNarUpaM, vAyuzcalanalakSaNaH, AkAzaM-zupiralakSaNaM, tacca paJcamaM, etAni paJca mahAbhUtAni-na kaizcidapyapahvotuM zakyAni, etAvatA cArvAkA sarvalokavyApitvAt paJca mahAbhUtAni pratipAdayanti iti gAthArthaH // 7 // atha punazcArvAkaH svamatasvarUpaM darzayatiee paMca mahanbhUyA, tebbho egotti aahiyaa| aha tesi viNAse u, viNAso hoi dehiNo // 8 // ___ vyAkhyA-etAnyanantaroktAni pRthivyAdIni paJca mahAbhUtAni, yAni, tebhya:-kAyAkArapariNatebhyaH 'ekaH' kazcicipo bhUtAvyatirikta AtmA bhavati, na bhUtebhyo vyatirikto'paraH kazcidAtmA'sti, yathA'pare vAdinaH prarUpayanti, yathA-dehAd vyatiriktaH pRthagAtmAkhyA padArtho'stIti, na tathA paralokayAyI sukhaduHkhAdibhoktA jIvAkhyaH padArtho'stIti // 3 // Jain Education in For Privale & Personal use only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cArvAkAH pratipAdayanti / atha paravAdI jIvAkhyapadArthapratipAdanaparastatsthApanAya provAca-bho cArvAka ! yadi bhUtavyatirikto'paraH kazcidAtmAkhyaH padArtho na vidyate tarhi kasminnapi mRte ' asau mRta' iti vyapadezaH kuto bhavati ? ityukte | cArvAkaH prAha-'aha tesiM viNAse u, viNAso hoi dehiNo' teSAM paJcamahAbhUtAnAM kAyAkArapariNatAnAM vinAze sati dehino devadattAkhyasya vinAzo bhavati, tato 'mRta' iti vyapadezaH syAnna paraM paJcabhUtebhyaH pRthagbhUtaH kazcidAsmAkhyaH padArtho'stIti bhAvaH, paraM ye evaM pratipAdayanti paralokayAyI sukhaduHkhAdibhoktA jIvAkhyaH padArtho'sti tanmu. gdharaJjanameveti gAthArthaH // 8 // etAvatA pazcabhUtavAdinA svapakSe prarUpite AtmAdvaitavAdI svapakSamAviSkarotijahA ya puDhavIthUbhe, ege nANA ya dIsai / evaM bho ! kasiNe loe, vinnU nANA ya dIsai // 9 // vyAkhyA-pRthivyeva stUpA-pRthivIsaGghAtAkhyo'vayavI, sa caika evAsti, paraM nAnArUpa:-saritsamudraparvatanagarapurasanivezAdyAdhAratayA vicitro dRzyate, nimnonnatamRdukaThinaraktapItazvetAdibhedena vA dRzyate, na ca pRthvItattvAvyabhicarati, bhedena vicitratayA dRzyamAno'pi pRthivyeva kathyate, evaM bho!" iti parAmantraNaM, bho paravAdin ! yathA pRthivIpiNDaH sarvatra eka | eka, tathaivAtmA'pi nAnAprakAro dvipada-catuSpada-bahupadAdirUpeNa dRzyate, paraM bhavanmate yatpratizarIraM AtmA varNyate tanmudhA, yatA-" eka eva hi bhUtAtmA, dehe dehe vyvsthitH| ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jala candravat // 1 // " // 9 // ityAtmA'dveSavAdaH, atha jainaH pratyuttaradAnAyAha Jain Education Internet For Privale & Personal use only a ainelibrary.org Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtra dIpikAnvitam / 1 samayA dhyayane advaitavAdanirasanam / // 4 // | evamegetti japaMti, maMdA aarNbhnissiyaa| ege kiccA sayaM pAvaM, tivaM dukkhaM niyacchai // 10 // vyAkhyA-'evaM ' pUrvoktanyAyena 'eke' kecana paravAdinaH AtmA'dvaitavAdamAzritya 'jalpanti' pratipAdayanti / kimbhRtAste ? ' mandA' jaDA:-samyakparijJAnavikalAH, ata eva 'mandAH' yuktivikalA AtmAdvaitapakSasamAzrayaNAt , tathAhi-yoka evAtmA syAnAtmabahutvaM tato ye savAH' prANinaH kRSivalAH ' Arambhe' prANyupamardanakAriNi vyApAre ni:zritAste svayamevArambhakRtaM pApaphalamanubhavanti, nAnye, yadyAtmA eka eva sarvatra tarhi ekena vihite pApe tatphalaM sarva evAnubhavanti, ekena vihite puNye tacchubhaphalamapi sarve'pyanubhaviSyanti, na caivaM dRzyate, svasvakarmaphalabhujaH sarve'pi prANinaH, yadyeka evAtmA sarvagataH zarIraM zarIraM prati jalacandravatpratibhAsate tarhi eke sukhinaH eke duHkhinaH eke sadhanAH eke ni:svAH eke mUrkhAH eke prAjJAH eke rAjAnaH eke raGkAH eke surUpAH eke kurUpAH, evaM andhA kANAH kubjAH paGgavaH, eke paTuzarIrA ityAdi vyavasthA vyabhicarati, tasmAdyatkiJcidetat / yadivA ekazcauryAdikamasamaJjasaM karoti, sa eva vadhabandhanacchedanabhedanAdikAM viDambanAM sahate, nApare, yadyeka evAtmA syAttarhi ekena jantunA kRte'parAdhe sarve'pi surA mAnavAstiryazco nArakAca sarve'pi sadazAmeva duHkharUpAM viDambanAmanubhavanti, na caivaM dRzyate, yato nArakAH sarvadA'pi duHkharUpAM viDambanAmanubhavanto dRzyante " acchinimIlaNamittaM, natthi suhaM dukkhameva aNubaddhaM / narae neraiyANaM, aho. 1 akSinimIlanamAtraM nAsti sukhaM duHkhamevAnubaddhaM / niraye nairayikANAM aharnizaM pacyamAnAnAm // 1 // naeka rAta datat / yadivAI ekena jantunadRzyate, yato // 4 // Jain Education na For Privale & Personal use only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisiM paJcamANANaM // 1 // " iti vacanAt / devAzca sadA'pi sukhina eva, yataH "tahiM devA vaMtariyA, varataruNIgIyavAiyaraveNaM / nicaM suhiyA pamuiyA, gayaMpi kAlaM na yANaMti // 2 // " evaM vaimAnikA api sukhina: " devANaM devaloe, jaM sukkhaM taM naro subhaNiovi / na bhaNai vAsasaeNa vi, jassa vi jIhAsayaM hujA // 3 // tiryaJcastu du:khina eva "tiriyA ksNkusaaraa-nivaayvhbNdhmaarnnsyaaiN| neva ihaM pAvitA, parattha jaha nImiyA huMtA // 4 // " manuSyAstu kepi sukhinaH kepi dukhinaH " kecillakSambharayaH, koTimbharayazca ke'pi kepi narAH / kepi ca nAtmambharayaH, phalametatsukRtaduSkRtayoH // 5 // " evaM cAturgatikA api prANinaH sukhaduHkhavyavasthayA vyavasthitA vilokyante, yataH "pratyakSa eva vizve'smin , prapazcaH punnypaapyoH| yadvibhinnaM jagatsarve, sukhaduHkhavyavasthayA // 1 // " evaM sthite ye kecana vAdinaH " eka eva hi bhUtAtmA, dehe dehe vyvsthitH| ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat // 1 // " ityAdiprarUpayanti, tatsarva mithyA, kizca-savegatatve Atmano bandhamokSAdyabhAvaH, tathA pratipAdyapratipAdakavivekAbhAvAcchAstrapraNayanAbhAvazca syAditi, tenonmattapralapitamiva bhavaduktaM na saGgatimaGgatIti zrutvA sarvagatAtmavAdI maunamAlambya sthitaH // 10 // atha tajjIvataccharIravAdI prAha 1 tatra devA vyantarikA varataruNIgItavAditaraveNa / nityaM sukhitAH pramuditA gatamapi kAlaM na jAnanti // 2 // 2 devAnAM devalo ke yatsukhaM tannaraH subhaNito'pi / na bhaNati varSazatenApi yasyApi jihvAzataM bhavet / / 2 // 3 tiyazcaH kaSAnuzArAnipAtavadhabandhanamAraNazatAni / naiveha prApnuyuH paratra yadi niyamitA abhUvan // 4 // Jain Education a l Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikA nvitam / // 5 // " , patteyaM kasiNe AyA, je bAlA je ya paMDiyA / saMti peccA Na tesiMti, natthi sattAvavAiyA // 11 // vyAkhyA- tajJjIvataccharIravAdI evaM brUte ' patteyaM kasiNe Aya ' tti, ' pratyekaM zarIraM prati pratyekaM AtmAnaH 'kRtsnAH sarve'pi, zarIraM prati pRthagevAtmA iti bhAvaH, na punaH sarvagata eka evAtmA ' je bAlA je ya paMDiyA ' ye ' bAlA ' mUrkhA ye ca ' paNDitAH ' sadasadvivekajJAste sarve pRthag vyavasthitAH, yadyeka evAtmA sarvavyApakaH syAttasurat bAlaH paNDitazvAsau. nAyaM loke vyavahAraH parisphuTaH syAt, dRzyate cAyaM prasiddho vyavahAraH AbAlagopAlAdiSu ayaM bAlaH ayaM paNDita ityAdi, tarhi jJAyate - zarIraM zarIraM prati pRthagevAtmA, nahi sarvajagadvyApI eka eveti evamAtmano bahutvamAhatAnAmapISTameva ityAzaMkyAha - jainAnAM mate tanmate ca na ko'pi bhedaH syAt, paramayaM vizeSaH - AtmanAM bahutvamasti paraM yAvaccharIraM tAvadevAtmA, zarIravinAze Atmano'pi vinAzaH, zarIrAddhinno gatyantaragAmI AtmA nAstyeva, tadeva darzayati- ' saMti pecA Na tesiM' ti, paralokAnuyAyI zarIrAdbhinnaH svakarmaphalabhoktA na kazcidAtmAravyaH padArthoM'stIti bhAvaH / kimityevamata Aha-' natthi sattovavAiyA' asti zabda ekavacano'pyatra bahuvacanAnto draSTavyaH, tatazca na vidyante ' saccAH prANinaH upapAtena nirvRttAH aupapAtikAH bhavAdbhavAntaragAmino na bhavantIti tAtparyArthaH / atrAha para:- prAgupanyastabhUtavAdino'sya ca taJjIvataccharIravAdinazca mithaH ko vizeSaH 1 ityatrocyate-bhUtavAdinA svevaM prarUpyate - bhUtAnyeva kAyAkArapariNatAni dhAvanavalganAdikAM kriyAM kurvanti, taJjIvataccharIravAdI tvevaM prarUpayati- kAyAkArapariNatebhyo bhUtebhyazcetanAkhya Atmotpadyate abhivyajyate vA tebhyazcAbhinna iti / kAyAkArapariNatebhyo bhUtebhya Atmotpadyate, 1 161 1 samayA dhyayane tajIvata ccharIra vAdaH / // 5 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter teSu vinaSTeSu AtmAspi vinazyati, na paralokayAyI svakarmaphalabhoktA AtmAkhyaH padArtho'stIti bhAvaH // 11 // evaM cAtmano'bhAve puNyapApayorapyabhAva iti darzayitumAha natthi punne va pAve vA, natthi loe io pare / sarIrassa viNAseNaM, viNAso hoi dehiNo // 12 // vyAkhyA - Atmano'bhAve puNyapApayorapyabhAvaH tatra puNyamabhyudayaprAptilakSaNaM tadviparItaM pApaM tata Atmano'bhAve puNyapApayorapyabhAvaH, dharmiNo'bhAve dharmasyApyabhAva iti, Atmano'bhAve'smAllokAtparo'nyo lokastasyApyabhAva eveti / tataH kimuktaM bhavati ? Atmano'bhAve puNyapApayorapyabhAvastatazca paralokasyApyabhAva eveti tatraM, puNyapApAnusAriNI zubhAzubhagatiH prANinAmudayamAyAti paraloke, tata ekasyAtmano'bhAve puNyapApaparalokAnAM ca abhAva eveti / atrArthe bahavo dRSTAntAH santi, tathAhi - yathA jalabududo jalAtirekeNa nApara: kazvidvidyate, jalApagame budabudAnAmapyapagamaH, tathA bhUtavyatirekeNa nAparaH kazcidvidyate Atmeti tathA yathA kadalIstambhasya bahistvagapanayane kriyamANe tvamAtrameva sarve, nAntaH kazcitsAro'sti, evaM bhUtasamudAyavicaTane tAvanmAtraM vihAya nAntaH sArabhUtaH kazcidAtmAkhyaH padArtha upalabhyate, punaryathAssdarze svacchatvAtprativimbito bahistho'pyartho'ntargato lakSyate, na tathAsssmeti / yathA ca grISme bhaumenoSmaNA parispandamAnA marIcayo jalAkAraM vijJAnamutpAdayanti evamanye'pi gandharvanagarAdayaH svasvarUpeNAtathAbhUtA api tathA pratibhAsante, tathA''tmA'pi bhUtasamudAyasya kAyAkArapariNatau satyAM pRthagasanneva tathA bhrAnti w.jainelibrary.org Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 6 // mutpAdayati / atrAha pare:- nanu yadi bhUtavyatiriktaH kazcidAtmA na vidyate na ca puNyApuNyaphalaM na ca paralokastarhi kathaM jagadvaicitryaM ghaTate 1, tathAhi - kazvidIzvaraH paro daridraH eka sukhI eko duHkhI ityevaMprakArA jagadvicitratA kuto jAtA ? ityatrocyate - svabhAvAt, tathAhi - kutracicchilAzakale pratimArUpaM niSpAdyate tacca kuGkumAgarucandanAdivilepanAnubhogamanubhavati, sragdhUpAdyAmodaM ca gRhNAti, anyasmiMstu pASANakhaNDe pAdakSAlanAdi kriyate, na ca tayoH pASANakhaNDayoH zubhAzubhe staH, yadudayAttau - pASANakhaNDau zubhAzubhAvasthAvizeSamanubhavataH, ityevaM svabhAvAjjagadvaicitryaM, yata-" kaNTakasya ca tIkSNasvaM mayUrasya vicitratA / varNAzca tAmracUDAnAM svabhAvena bhavanti hi // 1 // " iti taJjIvataccharIravAdimataM gatam || 12 || atha akartRvAdimatanirUpaNAyAha kuvaM ca kArayaM caiva, sabaM kuvaM na vijaI / evaM akArao appA, evaM te u pagabbhiyA // 13 // vyAkhyAte aka[va] vAdina evaM kathayanti - AtmA amUrto nityaH sarva vyApI ceti, ata eva na svayaM kriyA karoti na cAnyAn kArayati, etAvatA AtmA svayaM kriyAyAM na pravarttate nApyanyaM pravarttayati, yadyapi sthitikriyAM 'mudrApratibimbodaya' nyAyena [japAsphaTikanyAyena cai ] bhujikriyAM karoti tathApi samastakriyAkartRtvaM tasya nAstItyetaddarzayati'savvaM kuvvaM Na vijjaI' sarvAM parispandAdikAM dezAdezAntaraprAptilakSaNAM kriyAM kurvannAtmA na vidyate sarvavyApitvenAmUrttatvenAkAzasyevAtmano niSkriyatvamiti / tathA coktaM-" akarttA nirguNo bhoktA, AtmA sAGkhyasya darzane / 1 svabhAvavAdI / 2 mudrita bRhadvRttau / 1 samayAdhyayane | akartRtva vAdanirU paNam / 11 & 10 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [prakRteviraho mokSaH, tannAze sa svruuptH||1||"+]evmnen prakAreNAtmA akAraka iti sAGkhyA , evaM pragalbhitA: pragalmavanto dhAryavantaH santo-bhUyo bhUyastatra tatra pratipAdayanti, yathA-prakRtiH karoti puruSa upabhuGkte, tathA buddhyadhyavasitamartha puruSazcetayate, ityAdyakArakavAdimatamiti // 13 // sAmprataM tajjIvataccharIrakArakavAdino mataM nirAcikIrSurAhaje te u vAiNo evaM,loe tesiM kuto siyA ? / tamAo te tamaMjaMti, maMdA AraMbhanissiyA // 14 // ___vyAkhyA-tatra ye tAvaccharIrAvyatiriktAtmavAdinaH 'evaM' pUrvoktayA nItyA bhUtAvyatiriktamAtmAnamabhyupagatavantaH, atra ko'rthaH ? bhUtAnyeva kAyAkArapariNatAni dhAvanavalganAdikriyAM kurvanti, na punastavyatiriktaH kazcidAtmAkhyaH padArthoM 'sti, evaM (!) bhUtAvyatiriktAtmavAdina evaM prajJApayanti / atha te nirAkriyante-yadi bhUtAvyatiriktaH kazcidAtmAkhyaH padArtho nAsti tAtmAbhAve yo'yaM lokazcAturgatikasaMsAro bhavAdbhavAntaragatilakSaNaH prAkprasAdhitaH subhagadurbhagasurUpakurUpezvaradAridyAdigatyA jagadvaicitryalakSaNazca, sa evambhUto lokasteSAM kuto bhavet ? kayA yuktyA ghaTeta ? Atmano'namyupagamAnna kathaJcidityarthaH, ataste nAstikAH paralokayAyijIvAnamyupagamena puNyapApayozvAbhAvamAzritya yatkiJcanakAriNo'jJAnarUpAttamasaH sakAzAdanyacamo yAnti bhUyo'pi jJAnAvaraNAdirUpaM mahattaraM tamaH sazcinvanti, yadi vA tamasaH paraM tamo yAntisaptamanarakapRthivyAM raurava-mahAraurava-kAla-mahAkAlA-pratiSThAnAkhyaM narakAvAsaM yaantiityrthH| kimiti ? yataste 'mandA' jaDA-mUrkhAH satyapi sarvajagatprasiddhe yuktyupapanne Atmani mithyAbhinivezAttadabhAvamAdRtya x prANyupamardakAriNi vivekijana + bhANDArakarapratau / - paralokAbhAvaM / Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga 1 samayAdhyayane sUtra prathamo dIpikAnvitam / dezake | AtmaSaSThavAdimatam // 7 // nindite Arambha nizcayena nitarAM vA zritAH-sambaddhAH, kimuktaM bhavati? te cArvAkA mUrkhAH santo bhUtAvyatiriktamAsmAmA manyante, tadabhAve + ca puNyapApayorapyabhAvaH, tatazca paralokAbhAvaH, ityAdimithyAyuktibhirAtmAdyamAvapratipAdanaparA: prANyupamardakAriNi nizzUkatayA mahArambha nilIyante, tatazca "mahAraMbhayAe mahApariggahayAe kuNimAhAreNaM paMciMdiyavaheNaM jIvA neraiyattAe kammaM pakariti" iti vacanAt te mahArambhanimagnAH saptamanarakAvAsepUtpadyante / atra paravAdinirAkaraNaM hetuyuktibhistavRhaTTIkAto'vaseya, atra tu saMkSiptalikhitatvAditi gAthArthaH // 14 // sAmpratamAtmaSaSThavAdimataM pUrvapakSayitumAha| saMti paMca mahabbhUyA, ihamegesi aahiyaa| AyacchaTTho puNo Ahu, AyA loge ya sAsae // 15 // ___vyAkhyA-ekeSAM vAdinAM mate paJca mahAbhUtAni yathA santi tathA AtmA SaSThaH, ko'rthaH ? paJca mahAbhUtAni santi tathA | tebhyaH pRthagbhUtaH SaSThaH AtmAkhyaH padArtho'stIti bhAvaH / etAni cAtmaSaSThAni bhUtAni yathA'nyeSAM vAdinAM mate anityAni tathA nAmISAmiti darzayati-'AyA loge ya sAsae' iti, AtmA lokazca pRthivyAdirUpo'vinAzI, tatrAtmanaH sarvavyApitvAdamUrtatvAcca AkAzasyeva zAzvatatvaM, pRthivyAdInAmapi tadpApracyuteravinazvaratvamiti gAthArthaH // 15 // zAzvatatvameva bhUyaH pratipAdayitumAha+ AtmAbhAve / 1 mahArambhatayA mahAparigrahatayA kuNimA( mAMsA )hAreNa paJcendriyavadhena jIvA nairayikatayA karma prakurvanti / NI in Education For Private & Personal use only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duhao te Na viNassaMti, Neya uppajjae asaM / sabe vi sabayA bhAvA, NiyatIbhAvamAgayA // 16 // ____ vyAkhyA-vinAzo hi dvidhA, sahetuko nirhetukaca, tatra[te ] pRthivyAdayaH padArthA AtmaSaSThA 'ubhayataH' sahetukanirhetukavinAzadvayenApi na vinazyanti, yathA bauddhAnAM svata eva nirhetuko vinAzaH sampadyate padArthAnAM, vaizeSikANAM ca lakuTAdikAraNasAnnidhye vinAzaH sahetukA, eteSAM ca mate ubhayarUpeNApi vinAzena lokAtmanona vinAza iti bhAvArthaH / yadi vA 'duhao'tti dvirUpAdAtmanaH svabhAvAcetanAcetanArUpAnna vinazyantIti, tathAhi-pRthivyAdayo mAvAH svarUpAparityAgena nityAni, pRthivyaptejovAyvAkAzAni na svarUpaparityAga kadAcidapi kurvanti, ata eva nityAni / AtmA'pi nitya eva, akRtakatvAditi / tathA coktaM-" +nainaM chindanti zastrANi, nainaM dahati paavkH| na cainaM kledaya. ntyApo, na zoSayati maarutH||1||acchedyo'ymbhedyo'y-mvikaarii sa ucyte| nityaH satatagaH sthANuracalo'yaM sanAtanaH // 2 // " 'Ne ya uppajjae asaM' evaM ca svabhAvena vastu nAsadutpadyate, asatazcetpadArthasyo tpattiH syAttarhi gaganAravindazazaviSANAdayo'pi mAvA utpadheran , na cotpadyante, tarhi jJAyate-asataH padArthasyotpattireva nAsti, yathA mRtpiNDAdeva ghaTotpattiH, mRtNDei ghaTasadbhAvAt , yadi asadutpattistInyasmAdapi bhAvAt ghaTotpattima'gayatAMza, paraM na ko'pi sakarNaH pumAn asadutpattiM prarUpayati, paTotpattau tantava eva kAraNa, paraM nahi paTotpattau mRtpiNDagaveSaNaM kuryAta | ghaTotpattau ca tantUnAM gaveSaNaM, ataH sati kAraNe kAryamutpadyate, evaM ca kRtvA sarva nAsatpadyate, asati padArthe kArakavyApArA + jIvaM 1 x zAzvataH / * vicArayantu / Jain Education in For Private Personal Use Only Saw.jainelibrary.org Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga dIpikA nvitam / ddezake mAvAt , asadutpattau kartuApAra eva na parisphurati, tatazca sarve'pi bhAvAH sarvadApi niyatibhAvamAzritAH, nityA eva 1 samayAsantIti bhAvaH, asataH padArthasyotpattireva na sambhavati tarhi kathamutpadyate vinazyate ca, AvirbhAvatirobhAvamAtratvAdutpatti dhyayane vinAzayoriti gAthArthaH / / 16 // prathamoityAtmaSaSThavAdimataM nirUpitaM, asyottaraM niyuktikAreNa prAdAyi, taniyuktigAthAvyAkhyAnaM bRhaTTIkAto'baseyaM / atha aphalavAdAdhikAramAvirbhAvayannAhapaMca khaMdhe vayaMtege, bAlA u khnnjoinno| anno aNanno nevAha, heuyaM ca aheuyaM // 17 // bauddhAmi matapazcavyAkhyA-'eke' kecana vAdino bauddhAH paJca skandhAn vadanti, rUpa-vedanA-vijJAna-saMjJA-saMskAroMkhyAH pazcaiva skandhA vidyante, eteSAM paramArthaH SaDdarzanasamuccayAdigranthAntarebhyo'vaseyaH+, bauddhAnAM mate pazca skandhA eva, na caitebhyo svarUpam / + 1-" tatra rUpaskandhaH pRthivIdhAtvAdayo rUpAdayazca" (bRhadvRttiH ) " rUpamiti ragaragAyamANaparamANupracayaH, bauddhamate hi IN sthUlarUpasya jagati vivarttamAnapadArthajAtasya tadarzanopapattibhirnirAkriyamANasvAtparamANava eva taattvikaaH|" (SaDdarzanasamu0) / 2-"sukhA duHkhA aduHkhasukhA ceti vedanA-vedanAskandhaH / " (bRvRttiH), " vedaneti-vedyata iti vedanA, pUrvabhavapuNyapApapariNAmabaddhAH sukhduHkhaanubhvruupaaH| bhikSurbhikSAmada'zcaraNakaNTake lagne prAha-' ita ekanavateH kalpe, zaktyA meM puruSo hataH / tena karmavipAkena, pAde viddho'smi bhikSavaH / // 1 // " (SaDda0) 3-"rUpavijJAnaM rasavijJAnamityAdi vijJAna-vijJAnaskandhaH" (bRhdvRttiH)| " vijJAnamiti viziSTaM jJAnaM sarvakSaNikatvaM, NI // 8 // Jain Education intematonal Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyatiriktaH kazcidAtmAkhyaH padArtho'dhyakSeNAdhyavasIyate, tadanyamicAriliGgagrahaNAbhAvAnApyanumAnena, na ca pratyakSAnumAnavyatiriktamarthAvisaMvAdi pramANAntaramastItyevaM bAlA iva vAlA:-yathAvasthitArthAparijJAnAt , ityevaM bauddhAHpratipAdayanti, tathA ca skandhAH kSaNayoginaH-kSaNamAtrAvasthAyina ityrthH| pUrvavAdibhyo'sAvanyathA prarUpayati, tameva zloka pazcArddhana darzayati-' anno aNanno' ityAdi, te hi bauddhA yathA''tmaSaSThavAdinaH sAGkhyAdayo bhUtavyatiriktamAtmAnama| bhyupagatavantaH, yathA ca cArvAkA: bhUtAbyatiriktaM caitanyAkhyamAtmAnamiSTavantaH, tathA bauddhA naivAhu-na coktavantaH / tathA 'heuyaM ca aheuyaM tathA hetubhyo jAto hetuka:-kAyAkArapariNatabhRtaniSpAdita iti, tathA ahetuko'nAdyaparyavasitatvAnitya yaduktaM-' yatsattatkSaNikaM yathA jaladharaH santazca bhAvA ime, sacAzaktirihArthakarmaNi miteH siddheSu siddhA ca sA / nApyekaivavidhA'nyadA'pi parakRnnaiva kriyA vA bhaved , dvedhA'pi kSaNabhaGgasaGgatirata : sAdhye ca vizrAmyati // 1 // ' iti vijnyaanm"| (SaDda0) 4-"saMjJAskandhaH-saMjJAnimittodgrahaNAtmakaH prtyyH|" (bRhadavRttiH), " saMjJeti saMjJA-nAma, ko'rthaH ? sarvamidaM sAMsArika sacetanAcetanasvarUpavyavaharaNaM saMjJAmAtraM-nAmamAtraM, nAtra kalatraputramitrabhrAtrAdisambandho ghaTapaTAdipadArthasArtho vA pAramArthikaH / tathA ca tatsUtra-tAnImAni bhikSavaH ! saMjJAmAtra-vyavahAramAtraM kalpanAmAtraM saMvRtimAtramatIto'dhvA'nAgato'dhvA sahetuko vinAzaH AkAzaM pudgalA' iti / " (ssdddrshn0)| 5-"saMskAraskandhaH puNyApuNyadharmasamudAya iti / " (bRhadvRttiH) / " saMskAra iti, ihaparabhavaviSayasantAnapadArthanirIkSaNaIMI prabuddhapUrvabhAvAnurUpasaMskArasya pramAtuH sa evAyaM devadattaH saiveyaM dIpakaliketyAdyAkAreNa jJAnotpattiH saMskAraH / " (ssdddrshn)| Jain Education a l For Privale & Personal use only | II Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 9 // iti / evamapyAtmAnaM bauddhA nAbhyupagatavantaH // 17 // tathA pare bauddhavizeSAzcaturddhAtukamidaM jagadAddurityetaddarzayitumAhapuDhavI AU teU ya, tahA bAU ya egao / cattAri dhAuNo rUvaM, evamAhaMsu (jANayA) Avare // 18 // vyAkhyA- pRthivIdhAturApazca dhAtustathA tejo dhAturvAyuzca dhAtuH, ete catvAro'pi padArthA jagato dhArakatvAtpoSakatvAcca dhAtavo'bhidhIyante 'egao'ti catvAro'pyete dhAtavo hokAkArapariNatAH santo jIvavyapadezamanuvate, tathA cocuHcaturddhAtukamidaM zarIraM, na tadvyatirikta AtmA astItyevamAhaMsu Avare'ti apare bauddhavizeSA evamabhihitavanta iti [ kvacid ] ' jANagA ' iti [ pAThaH, tatrApyayamartho - X ] ' jAnakA: ' jJAninaH kila vayamityabhimAnAgnidagdhAH santa evamAhuriti / aphalavAditvaM caiteSAM kriyAkSaNa evaM karttuH sarvAtmanA naSTatvAt yatasteSAM hi mate yatsattatkSaNikaM, kSaNikavAdinaste, ataH kriyAkSaNa eva kartturabhAvaH, kSaNikatvAt prathamakSaNa eva karttA vinaSTaH, puNyapApaphalaM ko sunakti 1 aphalavAditvA kriyAphalena sambandhAbhAvAt, athavA sarve'pyaphalavAdina eva draSTavyAH kaizcidAtmano nityasya avikAriNo abhyupagatatvAt, kaizvicvAtmana evAnabhyupagamAditi gAthArthaH // 18 // atha sUtrakAraH svasvadarzanAbhyupagamena muktiriti darzayitumAha AgAramAvasaMtA vi, ArannA vAvi pavayA / imaM darisaNamAvannA, sabadukkhA vimucaI // 19 // x bRhadvRttau / Jain Education national 1 samayA dhyayane prathamo deza ke caturddhAtu kamidaM zarIramiti bauddhamatam / // 9 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-agAramAvasanto gRhasthAH, AraNyA vA tApasAdayaH, pravajitAH-zAkyAdayaH, evaM pratipAdayanti-yathedamasmadIyaM darzanaM ye samAzritAste sarvaduHkhebhyo vimucyante, tathAhi-pazcabhUta-tajjIvataccharIvAdinAmayamAzayo-yathedamasmadIyaM darzanaM ye samAzritAste gRhasthAH santaH sarvebhyaH zirastuNDamuNDana-daNDAjinajaTAkASAyacIvaradhAraNa-kezolluzcana-nAgnyatapazcaraNa-kAyaklezarUpebhyo duHkhebhyo mucyante, tathA cAhu:-" tapAMsi yAtanAzcitrAH, saMyamo bhogavazcanA / agnihotrAdikaM karma, bAlakrIDaiva lakSyate // 1 // " iti / evaM sAkhyA api vadanti-ye'smadIyaM darzanamakarttatvAtmAdvaitapazcaskandhAdikapratipAdakamApanAH pravajitAste sarvebhyo janmajarAmaraNagarbhaparamparAnekazArIramAnasAtitIvratarAsAtodayarUpebhyo duHkhebhyo vimucyante sakaladvandvavinirmokSaM mokSamAskandantIti // 19 // atha teSAmevAphalavAditvamAviSkurvannAhateNAvi saMdhi NaccANaM, Na te dhammaviU jaNA / je te u vAiNo evaM, na te ohaMtarAhiyA // 20 // vyAkhyA-te paJcabhUtAdiprarUpakA vAdinaH 'sandhi' bhAvasandhirjJAnAvaraNAdikarmavivararUpastaM ajJAtvA te pravRttAH [ yathA AtmakarmaNoH sandhirdvidhA (dravya )bhAvalakSaNA bhavatix] tathA abuddhaiva te varAkAH duHkhavimokSArthamabhyudyatA iti bhAvaH / [yatazcaivaM] ata eva [te] samyagdharmaparicchede kartavye na [vidvAMso] nipuNAH [janA:-] paJcabhUtAstitvAdivAdino lokA iti IY 'je te u vAiNo evaM' ye ca te evamanantaroktaprakAravAdino nAstikAdayo bhavauSa+stattaraNazIlAste na bhavantItyarthaH // 20 // x vRhadvRttau + sNsaarH| Jain Education intamational For Privale & Personal use only ____ Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikA nvitam / // 10 // teNAvi saMdhi cANaM, Na te dhammeviU jaNA / je te uM vAiNo evaM, na te saMsArapAragA // 21 // NAvi saMdhiM cANaM, Na te dhammaviU jaNA / je te u vAiNo evaM, na te gabbhassa pAragA // 22 // taNAva saMdhiM cANaM, Na te dhammaviU jaNA / je te u vAiNo evaM, na te jammassa pAragA // 23 // teNAvi saMdhi NacANaM, Na dhammaviU jaNA / je te u vAiNo evaM, na te dukkhassa pAragA // 24 // teNAvi saMdhi NacANaM, Na dhammaviU jaNA / je te u vAiNo evaM, na te mArassa pAragA // 25 // etAsAM vyAkhyA sugamaiva, ete sarve'pi vAdino mithyAprarUpaNayA saMsAra- garbha - janma - duHkha - mArAdipAragA na bhavantIti, anantazo duHkhaparamparAmanubhaviSyanti, anantazo garbhaprapaJcakalaGkalibhAgino bhaviSyanti, na hi saMsArasamudrAduttIrya pAragAmino bhaviSyanti / / 21-25 // yatpunaste prApnuvanti taddarzayitumAha te vihA dukhAi~, aNuhoMti puNo puNo / saMsAracakkavAlammi, vAhimaccujarAkule // 26 // orror - Xx' nAnAvidhAni bahuprakArANi duHkhAnyasAtodayalakSaNAnyanubhavanti punaH punastathAhi - narakeSu karapatradAraNakumbhIpAka taptAyaH zAlmalI samAliGganAdIni tiryakSu ca zItoSNa-dahana-damanAGkana - tADanA-tibhArAropaNa-kSuttRDAdIni, 1 ajJAtvA / 2 dharmavido janAH / 3 te tu vAdinaH / 4 kAmaH // x vyAdhimRtyujarAbhirAkule - vyApte saMsAracakravAle / 1 samayA sura prathamo deza ke sAMkhyAdya phala vAdimataM / 1120 10 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education In manuSyeSviSTaviyogAniSTasaMprayoga-zokAkrandanAdIni, deveSu cAbhiyeogyerSyAkilviSikatva - cyavanAdInyanekaprakArANi duHkhAni, evambhUtA vAdina: paunaHpunyena samanubhavantIti gAthArthaH // 26 // uccAvayANi gacchaMtA, gabbhamesaMti'NaMtaso / nAyaputte mahAvIre, evamAhu jiNottame timi // 27 // vyAkhyA - uccAvacAnIti adhamottamAni nAnAprakArANi vA [ saM] sthAnAni ' gacchaMtA' iti ' gacchanto ' bhramanto garbhAdgarbhameSyanti - yAsyantyanantazo - nirvicchedamiti, bravImIti sudharmasvAmI jambUsvAminaM pratyAha- ' jJAtaputro' bhagavAn zrImahAvIra evamuktavAn, tatsakAze mayA'pi zrutaM tathA'hamapi bravImi na svamanISikayeti gAthArthaH // 27 // iti samayAkhye prathamAdhyayane prathamoddezakaH samAptaH / uktaH prathamoddezaH sAmprataM dvitIyo'bhidhIyate, tasya cAyamabhisambandhaH - iha prathamodeza ke svasamaya-parasamayaprarUpaNA kRtA, dvitIyodezake'pi saivAbhidhIyate, yadi vA'nantarodeza ke bhUtavAdyAdimatapradarzanena tannirAkaraNaM kRtaM, iha tu niyativAdyAdimidhyAdRSTimatAnyupadarzya nizakriyante / atha dvitIyodeza kasyAdisUtra AghAyaM puNa egesiM, uvavannA puDho jiyA / vedayaMti suhaM dukkhaM, aduvA luppati ThANao // 1 // vyAkhyA- tairniyativAdibhiH punaridamAkhyAtaM - etatprarUpitaM - upapannAH 'pRthak pRthag nArakAdibhaveSu zarIreSu cetyanenA| smA''dvaitavAdanirAso'vaseyaH / upapannAH ke ? ' jIvAH ' prANinaH sukhaduHkhabhoginaH, tathA te jIvAH pRthak pRthak pratyeka deha Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / / | pracyAvyante, nArakAdibhavetpadyante, tatra ca sukhadAsAmyanta ityarthaH / etAvatA nayA | vyavasthitA sukhaduHkhaM vedayantyanubhavanti, na vayaM pratiprANipratItaM sukhaduHkhAnubhavaM ninumahe, anena akartRtvavAdino nirastAH, II 1samayAakartari avikAriNi Atmani sukhaduHkhAnubhavo na syAt / aduvetyathavA te prANinaH sukhaM duHkhaM cAnubhavanto vilupyante' dhyayane ucchidyante-svAyuSaH pracyAvyante, sthAnAtsthAnAntaraM sAmyanta ityrthH| etAvatA niyativAdina evamAkhyAnti dvitIyojIvAH pRthak pRthag nArakAdibhaveSUtpadyante, tatra ca sukhaduHkhAdikamanubhavanti, tatazca svasthAnAdvilupyante-ucchidyante svAyuSaH / ddezakepracyAvyante, sthAnAtsthAnAntaraM saGkAmyanta iti gAthArthaH // 1 // niyatiatha punarapi yattainiyativAdibhirAzriyate tacchlokadvayena darzayitumAha vaadimtm| na taM sayaM kaDaM dukkhaM, katto annakaDaM ca NaM? / sukhaM vA jai vA dukkhaM, sehiyaM vA asehiyaM // 2 // vyAkhyA-yattena jIvena sukhaduHkhAdyanubhUyate, ekasmAtsthAnAtsthAnAntare yadutpattirvidhIyate, tatsarva duHkhAdi nAtmakRtaM na ca kAlezvarasvabhAvAdikRtaM, yadyAtmakRtaM sukhaduHkhAdi nAnubhUyate tInyakRtaM kutaH, yadi svayamAtmanA puruSakAreNa kRtaM sukhaduHkhAdyanubhUyeta tataH sevakavaNikkarSakAdInAM samAne puruSakAre kRte sati phalaprAptivaisAdRzyaM phalAprAptizca na bhaveta / kasyacittu sevAdivyApArAbhAve'pi viziSTaphalAvAptirdRzyate, ityato na puruSakArAtkiJcidAsAdyate, kiM tarhi ? niyaterevetye tacca dvitIyazlokAnte'bhidhAsyate, tathA ca na kAlezvarasvabhAvakRtaM, yadi kAlezvarAdikRtaM sukhaduHkhAdi syAttokAkArameva | syAt , jagadvaicitryaM kutaH 1 subhagadurbhaga-sadhananirdhanAdimedena jagadvaicitryaM dRzyate, tarhi jJAyate-kAlezvarAdikRtamapi na, kintu niyatikRtameva sarva / kiJca-tatsukhaM duHkhaM ca dvidhA-saiddhikaM asaiddhikaM ca, yadi vA saiddhikaM sukhamapavargalakSaNaM duHkha Jain Educatio n al For Privale & Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ masAtodayalakSaNaM, asaiddhikaM [ sukhaM ] sAMsArikaM, atha cobhayamapyetatsukhaM duHkhaM ca sakacandanAApabhogakriyAsiddhI bhavaM sukhaM saiddhika, tathA kazAtADanAGkanAdikriyAsiddhau bhavaM duHkhaM, tathA asaiddhikaM sukhamAntaramAnandarUpaM AkasmikamanavadhAritabAhyanimittaM, evaM duHkhamapi jvaraziro'tizUlAdirUpamaGgotthamasaiddhikamiti gAthArthaH // 2 // yadi kasyApi kRtaM sukhaduHkhAdi na syAttarhi asau sukhI asau duHkhI ityAdi vaicitryaM kutaH 1 tadeva kathayati- / na sayaM kaDaM na annehi, vedayaMti puDho jiyaa| saMgaiyaM taM tahA tesiM, ihamegesimAhiyaM // 3 // ___ vyAkhyA-na svayaM puruSakAreNa kRtaM duHkhaM nApyanyena kenacitkAlAdinA kRtaM vedayantyanubhavanti, pRthag 'jiivaaH| prANina iti, tarhi kutasteSAM sukhaduHkhAdyudayamAyAti ! atra niyativAdI svAbhiprAyaM prakAzayati-saMgaiyaMti, saGgatiniyatistasyAM bhavaM sAGgatikaM, na puruSakArAdikRtaM sukhaduHkhAdi, kevalaM niyatikRtaM sAGgatikamityucyate / iha 'ekeSAM' vAdinA sukhaduHkhAnubhavavAde 'evamAkhyAtaM ' eSA prarUpaNetyarthaH, uktaM ca-"prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vaa| bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne / nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti naashH||1||" ityevaM zlokadvayena niyativAdamatamapanyasyAsyottaradAnAya AhaevameyANi jaMpaMtA, bAlA pNddiymaanninno| NiyayANiyayaM saMtaM, ajANaMtA abuddhiyA // 4 // vyAkhyA-evaM te niyativAdino niyativAdamAzritya jalpanto 'bAlA' ajJAninaH paNDitamAninaH, AtmAnameva Jain Education Intel For Privale & Personal use only w .jainelibrary.org Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga paNDitammanyAH bAlA ucyante / kimiti bAlAH ? yataste kizcitsukhaduHkhAdi jantUnAM niyatikRtaM kizcidaniyatikRtaM na sUtra II manyante, kevalaM bhavitavyatAvazAnniyatikRtameva manyante, ata eva 'ajANagA' ajJAnino buddhirahitAH, jainAstu kizcidIpikA-14 niyatikRtaM manyante tathA kizcidaniyatikRtamapi puruSAkArakAlezvarasvabhAvakarmAdikRtaM manyante, tatra kathazcitsukhaduHkhAdinvitam / puruSAkArasAdhyamapyAzrIyate, yataH phalaM kriyAtaH sambhavati, kriyA ca puruSAkArAyattA vartate, tathA coktaM-" na daivamiti saJcintya, tyjedudymmaatmnH| anudyamena kastailaM, tilebhyaH prAptumarhati // 1 // " kizca-" udyoginaM puru. // 12 // SasiMhamupaiti lakSmI "riti vacanAtpuruSakArakRtaM manyante / AItAstu syAdvAdaprarUpiNaH, na niyativAdivadekAntaprarUpiNaH "kAlo sahAvaniyaI, puvakayaM purisakAraNe paMca / samavAye sammattaM, egaMte hoi micchattaM // 1 // " iti vacanAt / te tu niyativAdina ekAntapakSAzrayaNAnmithyAdRza eveti gAthArthaH // 4 // athaiSAmapAyadarzanAyAhaevamege u pAsatthA, te bhujjo vippgbhiyaa| evaM uvaThiyA saMtA, Na te duHkhavimokkhayA // 5 // vyAkhyA-evameke niyativAdamAzritAH sarvasminnapi vastuni niyatAniyate sati eke niyatamevAvazyaM bhAvyeva, kAlezvarAdinirAkaraNena nirhetukatayA niyativAdamAzritAste pArzvasthAH, yuktikadambakAdahistiSThantIti pArzvasthAH, paralokakriyAto vA pArzvasthAH, te hi paralokasAdhikA kriyAM na manyante, niyatapakSAzrayaNAdyadbhAvyaM tadbhaviSyatIti vacanAttapazvaraNAdikriyAsu parAGmukhAH, yadi vA pAza iva pAzaH-karmabandhanaM, tacca yuktivikalaniyatavAdaprarUpaNaM, tatra sthitAH 1 kAlaH svabhAvo niyatiH, pUrvakRtaM puruSAkAraH kAraNAni paJca / samavAye samyaktvamekAnte bhavati mithyAtvam // 1 // 1 samayAdhyayane dvitIyoddezakeniyativAda nirAkaraNam / bA // 12 // Jain Education Interational Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAzasthAH, anye'pi ye kAlezvarAdikAraNikA ekAntavAdinaste'pi pArzvasthAH pAzasthA vA draSTavyA iti / te kathambhUtAH ? 'vipragalibhatAH ' ghArthyAMpetAH paralokasAdhikAsu kriyAsu pravarttamAnA api santo nAtmaduHkhavimokSakAH, asamyakpravRttatvAnnAtmAnaM duHkhAtsaMsArarUpAdvimocayantIti gAthArthaH // 5 // uktA niyatavAdinaH, sAmpratamajJAnimataM dUSayituM dRSTAntamAhajaviNo migA jahA saMtA, parittANeNa vajjiyA / asaMkiyAI saMkaMtI, saMkiyAI asaMkiNo // 6 // vyAkhyA - yathA ' javino' vegavantaH santo mRgAH paritrANena varjitAH - samyagvivekavikalA azaGkanIyAni kUTapAzAdirahitAni sthAnAni zaGkante nirbhayeSu sthAneSu mayaM kurvanti / yAni punaH ' zaGkA'rhANi ' zaGkAyogyAni vAgurAdIni, tatra zaGkAmakurvANAstatra tatra nirbhayatayA paryaTanti, vivekavikalatvAt / azaGkanIyeSu zaGkAM kurvanti, zaGkanIyeSu nirbhayAH paryaTantIti gAthArthaH || 6 || punarapi tamevArthamAviSkaroti pariyANiyANi saMkaMtA, pAsiyANi asaMkiNo / annANabhayasaMviggA, saMpaliMti tahiM tahiM // 7 // vyAkhyA - paritrANayuktAni nirbhayAni sthAnAni teSu zaGkamAnA - mUDhatvAdviparyastamatayastrAtaryapi bhayamutprekSamANAH 'pAzitAni ' anarthotpAdakAni teSu azaGkinaH, ko'rthaH 1 yAni nirbhayAni sthAnAni tebhyo vibhyanti, yAni sabhayAni sthAnAni temyo na zaGkanta ityarthaH / tatazca ajJAnena bhayena ca 'saMvigga'tti samyagvyAptA - vazIkRtAH samyagvivekavikalAH pAzavAgurAdike bandhane samparyaTante, tathaite'pi niyatavAdinaH paritrANArthe'pyanekAntavAde zaGkAM kurvANAH yuktyA aghaTamAnakaM 3 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 13 // anarthabahulamekAntavAdamazaGkanIyatvena gRhNanti ajJAnAvRtAH, tatasteSu karmabandhasthAneSu samparyaTanta iti gAthArthaH // 7 // atha punarapi prAktanadRSTAntamadhikRtyAha aha taM pavejja bajjhaM, ahe bajjhassa vA vae / mucceja payapAsAo, taM tu maMde Na deha // 8 // vyAkhyA - athAsau mRgastat ' bajjhaM 'ti va[ddhyaM ] dvaM - bandhanAkAreNa vyavasthitaM vAgurAdi bajjhamityucyate, tadevambhUtaM kUTapAzAdikaM bandhanaM yadyasau mRga upari plavet-tadbandhanasthAnamadho vimucya upari gacchet tasya vA badhyasyAdho gacchet, tata evaM kriyamANe'sau mRgaH pade pAzaH padapAzo - vAgurAdibandhanaM, tasmAnmucyeta, AdigrahaNAdvaghatADanamAraNAdikAH kriyA gRhyante, evaM santaM anarthapariharaNopAyaM ' mando ' jaDo'jJAnAvRto 'na dehayet ' na pazyatIti gAthArthaH // 8 // kUTapAzAdikaM cApazyan yAmavasthAmavAproti tAM darzayitumAha ahiyappA ahiappannANe, visamaM tennuvaage| sa baddhe payapAseNaM, tattha ghAtaM niyacchaI // 9 // vyAkhyA - sa mRgo ahitAtmA ahitaprajJAnaH san 'vipamAntena kUTapAzAdiyuktena pradezena upAgata AtmAnaM anutApayet, tatra cAsau patito baddhazca tena kuTAdinA padapAzAdI nanarthabahulAnavasthAnavizeSAn prAptastatra ca bandhane 'ghAtaM ' vinAzaM ' niyacchati' prApnoti // 9 // evaM dRSTAntaM pradarzya dArzantikamajJAnavipAkaM darzayitumAhaevaM tu samaNA ege micchaddiTThI aNAriyA / asaMkiyAI saMkaMti, saMkiyAI asaMkiNo // 10 // 1 samayAdhyayane dvitIyo deza ke ajJAnavAdimatavipAkam / // 13 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA evaM te mRgA ajJAnAvRtA anartha manekazaH prApnuvanti, evameva 'zramaNAH' kecana pASaNDavizeSAzritAH, eke, na sarve / kimbhUtAste ? mithyAdRSTayosnAryAH ajJAnAvRtatvAdasadanuSThAyina iti / ajJAnitvaM ca teSAM darzayati- 'azaGkitAni' azaGkanIyAni sudharmAnuSThAnAdIni zaGkante, ko'rthaH 1 sudharmAnuSThAne adharmazaGkAmAnayanti adharme ca dharmabuddhiM kurvantIti gAthArthaH // 10 // punasteSAM darzaninAM viparItamatitvaM darzayati dhammapannavaNA jA sA, taM tu saMkaMti mUDhagA / AraMbhAI Na saMkati, aviyattA akoviyA // 11 // vyAkhyA - dharmasya kSAntyAdidazavidhasya yA prarUpaNA, tatra zaGkante - asaddharmaprarUpaNeyamityevamadhyavasanti, ye punaH pApopAdAnabhUtAH samArambhAstAnna zaGkante, yataste ' avyaktAH ' mugdhAH - vivekavikalAH 'akovidAH ' apaNDitAH - agItArthA iti gAthArthaH // 11 // tathA'jJAnAvRtA yannApnuvanti tadarzanAyAha -- savappagaM viukkassa, savaM NUmaM vihUNiyA / appattiyaM akammaMse, eyamaGkaM mige cue // 12 // vyAkhyA - ' sarvAtmako' lobhastaM vidhUyeti sambandhaH / tathA vividha utkarSo - garvaH vyutkarSo-mAnaH, tathA ' NUmaM 'ti mAyA, tAM vidhUya tathA 'appattiyaM 'ti krodhaM, krodhavidhUnane mohanIyavidhUnanamAveditaM etadvidhUnane akarmAMzo bhavati, akarmAzazca viziSTajJAnAdbhavati, nAjJAnAt / enamarthaM karmA mAvalakSaNaM 'mRgo 'jJAnI' 'cue 'tti tyajedbhazyet kimuktaM bhavati 1 yo jJAnI sa tu kaSAya catuSkavidhUnanena akarmAzo bhavati, paraM yastvajJAnI sa tvetasmAdarthAdbhaSTaH ajJAnitvAdakarmAzo na Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikA nvitam / dezake // 14 // bhavitumalaM, yataH-" paDhamaM nANaM tao dayA, evaM ciTThai savvasaMjae / annANI kiM kAhI ?, kiMvA nAhI? ya | 1 samayAcheyapAvagaM // 1 // " iti gAthArthaH // 12 // punarapyajJAninAM doSadarzanAyAha dhyayane je eyaM nAbhijANaMti, micchahilI annaariyaa| migA vA pAsabaddhA te, ghaaymesNti'nnNtso||13|| dvitIyo vyAkhyA-ye ajJAninaste karmakSapaNopAyaM na jAnanti, AtmIyAsadhagrastAH mithyAdRSTayaH anAryAste mRgA iva pAzabaddhA 'ghAtaM ' vinAzameSyanti anantazo janmajarAmaraNAnyanubhaviSyanti, mRgastvekavArameva mriyate, ajJAnavAdinastvana-I ajJAnantaimaraNairmariSyantIti gAthArthaH // 13 // vAdimataye punarajJAninaH svakadAgrahaM na tyajanti tAnuddizya vizeSamAha niraasH| mAhaNA samaNA ege, save nANaM sayaM vde| save loge'vi je pANA, na te jANaMti kiMcaNa // 14 // vyAkhyA-'eke' kecana brAhmaNAH 'zramaNAH' parivrAjakAH AtmIyAtmIyaM jJAnaM varNayanti, paraM tAni jJAnAni parasparavirodhena pravRttatvAnna satyAni, tasmAdajJAnameva zreyaH / ajJAnavAdina evaM prarUpayanti-vAdinaH sarve'pi svasvamatAnurAgiNaH santaH pRthakpRthagnavInAmeva prarUpaNAM kurvanti, tatazcAsmAdRzAM manasi sandeho jAyate-kA satyA kA cAsatyeti, tatazcAjJAne sati navInAM prarUpaNAM kattuM na zakyate lokAnAM manasi zaMsayo'pi notpadyate, ataH ajJAnameva cAru, 1 prathamaM jJAnaM tato dayA evaM tiSThati sarvasaMyataH / ajJAnI kiM kariSyati ? kiM vA jJAsyati ? cheka[zreyaH]pApakam / NJ // 14 // Jain Education a l For Privale & Personal use only I Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education In sarvasminnapi loke ye prANino na te kiJcana jAnanti yadapi gurupAramparyAgataM teSAM kiJcana jJAnamasti tadapi chinnamUlatvAdavitathaM na bhavatIti gAthArthaH // 14 // etadeva dRSTAntadvAreNa darzayitumAha milakkhU amilakkhussa, jahA vRttANubhAsae / Na heuM se vijANAi, bhAsiaM ta'NubhAsa // 15 // vyAkhyA -yathA kazcinmlecchaH AryabhASAM na vetti, paramamlecchasya- Aryasya bhASitaM tadanubhASate, paraM sa mlecchaH Aryasya tadabhiprAyaM na vetti, yathA'nenAnayA vivakSayA bhASitaM iti na samyagjAnAti, na ca ' hetuM ' nimittaM nizvayenAsau mlecchastadbhASitasya jAnAti, kevalaM paramArthazUnyaM tadbhASitamevAnubhASate iti gAthArtha: / / 15 / / evaM dRSTAntena dArzantikaM yojayati | evamannANiyA NANaM, vayaMtAvi sayaM sayaM / nicchayatthaM na yANaMti, milakkhU va abohiyA // 16 // vyAkhyA - evamiti yathA mleccha: amlecchasya paramArthamajAnAnaH kevalaM tadbhASitamanubhASate, evamajJAnikAH samyagjJAnarahitAH zramaNAH brAhmaNAH svIyaM svIyaM jJAnaM pramANatvena vadanto'pi nizcayArthaM na jAnanti, nizcayArthamajAnAnAH mlecchavadaparoktamanubhASate 'abodhikAH bodhirahitA [ato'jJAnameva zreya: X ] iti gAthArthaH // 16 // athAmISAM (doSa + ) darzanAyAha - annANiyANa vImaMsA, nANeNa viNiyacchati / appaNo ya paraM nAlaM, katto annANubhAsaNaM ? // 17 // * bRhadvRttau / + etacinhAntargata: pATho'smatparivarddhitaH / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yagaDAGgaH sUtraM dIpikAnvitam / ddezake myAkhyA-ye punarevaM prarUpayanti-ajJAnameva zreyaste ajJAnavAdinasteSAmayamupadeza:-yAvAn [ yAvAn ] jJAnAbhyupagama-VI samayAstAvattAvadgurutaradoSasambhavaH, tathAhi-yo'vagacchan pAdena kasyacicchiraH spRzati tasya mahAnaparAdho bhavati, yastvanAbhogena dhyayane spRzati tasmai na kazcidaparAdhyati, ityevaM cAjJAnameva prAdhAnyabhAvamanubhavati, na tu jJAnaM / atha ye ajJAnavAdinasteSAM yA dvitIyo'vImaMsA' jJAtumicchA sA jJAnaviSaye na prabhavati, na nizcayena yacchati-nAvatarati / ko'yamajJAnavAdinAM vimarzaH ? tathAhikimetajjJAnaM satyaM ? utAsatyamiti ? kizca-ajJAnameva zreyo, yathA yathA ca jJAnAtizayasta thA tathA doSAdhikyaM, so'ya ajJAnamevambhUto vimarzasteSAM na budhya[te], evambhUtasya paryAlocanasya jJAnarUpatvAditi / tathA te ajJAnavAdinaH Atmano'pi 'para' vAdinAmapradhAnamajJAnavAdamupadeSTuM 'nAlaM' na samarthAH, ajJAnapakSAzrayaNAditi / kutaH punaste svayamajJAH santo'nyeSAM ziSyatvenopagatAnAM ajJAnavAdamupadeSTuM-samarthA bhaveyuriti gAthArthaH // 17 // tadevaM te tapasvino ajJAninaH AtmanaH pareSAM ca zAsane kartavye yathA na samarthAstathA dRSTAntena darzayati kaaritvm| vaNe mUDhe jahA jaMtU, mUDhe neyANugAmie / dovi ee akoviyA, tivvaM soyaM niyacchaI // 18 // vyAkhyA-yathA vane kazcinmUDho jantu:-dikparijJAne asamarthaH kamapi mRDhamevAgresaraM vidhAya tamanugacchati tatastau dvAvapi samyagmArgAnabhijJau tIvaM zroto-gahanaM niyacchata-nizcayena gacchataH, ajJAnAvRtatvAttau dvAvapi kvApi gahanaM patataH, evamajJAnavAdinaH AtmIyameva zobhanaM mAgaM manyamAnAH parakIyaM cAzobhanaM jAnantaH svayaM mUDhAH parAnapi mohayantIti gaathaarthH||18|| asminnevArthe dRSTAntAntaramAha // 15 // vimarza Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte aMdho aMdhaM pahaM niMto, dUramaddhAnugacchaI / Avajje uppahaM jaMtU, aduvA paMthANugAmi // 19 // vyAkhyA--yathA svayamandhaH aparaM andhaM panthAnaM nayan vivakSitAdadhvanaH parataraM panthAnaM gacchati tathotpathamApadyate [ athavA paraM panthAnamanugacchati X ] iti gAthArthaH // 19 // evamege niyAgaTThI, dhammamArAhagA vayaM / aduvA ahammamAvajje, Na te savajjuyaM vade // 20 // vyAkhyA--evameke bhAvamUDhAH bhAvAndhAzca niyAgaTThI, niyAgo - mokSaH saddharmo vA, tadarthinaH santaH kila vayaM saddharmArAdhakA ityevaM sampradhArya pravrajyAyAmudyatAH santaH padkAyopamardena pacanapAcanAdikriyAsu pravRttAH santastatsvayamanutiSThanti anyeSAM copadizanti, yena mokSAtrAzyanti, athavA adharmamApadyeran, tato'jJAnavAdapravRttAH sarvaiH prakAraiH RjuH praguNo-mokSagamanaM pratyakuTilaH sarvarjuH- saMyamaH sudharmo vA taM sarvarju mArge na bajeyurna prApnuyuriti gAthArthaH // 20 // evamege viyakAhiM, no annaM pjjuvaasiyaa| appaNo ya viyakAhiM, ayamaMjU hi dummaI // 21 // vyAkhyA - evameke ajJAnavAdino 'vitarkAbhiryuktibhiH svotprekSitAbhirasatkalpitAbhiH 'no annaM pajjuvAsiya'tti no'paraM - anyaM ArhatAdikaM jJAnavAdinaM paryupAsate, ko bhAvaH 1 te hyajJAnavAdinaH svAvalepagrastA evaM manyante - vayameva tavajJAnAbhijJAH, nAparaH kazcidvidyate'smin vizve'smatsamaH, tenAbhimAninaH santo nAparaM paryupAsate / tathA 'appaNo ya viya x bRhadvRtau Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGgasUtraM dIpikAnvitam / // 16 // kAhiM 'ti AtmIyairvitakaiH- svamanorucivikalpairevamabhyupagatavanto, yathA'smadIya eva mArgaH zreyAn - ajJAnameva zreyaH, ayameva mArga : ' aMjU 'iti nirdoSatvAtspaSTaH, paravAdibhistiraskartuM na zakyate, RjurvA praguNa:- akuTila:, yathAvasthitArthAbhidhAyitvAt / kimityevaMvidhA ? iti hi yasmAtte ' durmatayo ' viparyastamataya iti gAthArthaH // 21 // evamajJAnavAdinAM jJAnavAdI doSadarzanAyAha evaM takkAi sAhiMtA, dhammAdhamme akoviyA / dukkhaM te nAituhaMti, sauNI paMjaraM jahA // 22 // vyAkhyA--evaM ta[rkayA]rkAbhiH-svamanorucikRta vika[lpanayA ]lpai: ' sAdhayantaH pratipAdayanto dharme kSAntyAdike dazavidhe adharme ca jIvopamardApAdite pApe 'akovidAH ' anipuNAH 'duHkhaM ' duHkhakAraNabhUtaM karma troTayituM nAlaM, karma na troTayantIti yathA paJjarasthaH ' zakuniH ' pakSI paJjaraM troTayituM paJjarabandhanAdAtmAnaM mocayituM nAlaM, evamasAvapyajJAnavAdI saMsArapaJjarAdAtmAnaM mocayituM nAlamiti gAthArthaH // 22 // atha sAmAnyenaikAntavAdimatadUSaNAyAha sayaM sayaM pasaMsaMtA, garahaMtA paraM vayaM / je u tattha viussaMti, saMsAraM te viussiyA // 23 // vyAkhyA - svakIyaM svakIyaM - AtmIyAtmIyaM darzanaM prazaMsantaH parakIyAM vAcaM 'garhanto ' nidantaH (ye tu) ekAntavAdino 'vidvasyante ' vidvAMsa ivAcaranti, tataH saMsAraM vividhamanekaprakAraM utprAbalyena 'zritAH' sambaddhAH, tatra vA saMsAre ' uSitAH ' sthitAH, saMsArAntarvarttinaH sarvadA bhavantItyarthaH // 23 // 1 samayA dhyayane dvitIyo~ deza ke ajJAna vAdinAM viparyasta matitvam / // 16 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturvidhabhikSusamayaH karmacayaM na gacchati tadadhikRtyAhaahAvaraM purakkhAyaM, kiriyAvAdidarisaNaM / kammaciMtApaNaTThANaM, saMsArassa pavaDaNaM // 24 // ___vyAkhyA-athAjJAnavAdamatAnantaraM anyatpurA-pUrvamAkhyAtaM, kiM tat ? kriyAvAdidarzanaM, karmaNi-jJAnAvaraNAdike 'cintA' paryAlocanaM, tataH 'praNaSTA' apagatA:-karmacintApraNaSTAH 'saMsArassa pavaDDaNaM' saMsAravarddhanaM / te hyevaM pratipadyamAnAH saMsArasya vRddhimeva kurvanti, nocchedamiti gAthArthaH // 24 // kA yathA ca te karmacintAto naSTAstathA darzayitumAhajANaM kAeNa'NAuTTI, abuho jaM ca hiMsati / puTTho vedei paraM, aviyattaM khu sAvajaM // 25 // vyAkhyA-yo hi jAnan prANino hinasti kAyena anAkuTTI, kimuktaM bhavati ? yo hi kopAdenimittAtkevalaM manovyApAramAtreNa prANino vyApAdayati, na ca kAyena prANyavayavAnAM chedanamedanAdike vyApAre varttate, na tasyAvacaM, tasya karmopacayo na bhavatItyarthaH, tathA abudho-jAnAnaH kAyavyApAreNa yaM ca hinasti prANinaM tatrApi manovyApArAbhAvAnna karmopacaya iti / atra purA yaduktaM-caturvidhaM karma nopacayati bhikSusamaya iti, tatra parijJopacitaM avijJopacitAkhyaM bhedadvayaM sAkSAdupAtaM, zeSaM vIryApathasvamAntikabhedadvayaM ca zabdAdupAtaM, tatreryApathaM nAma pathi gacchato yathA kathaJcidanabhisandheryapANivyApAdanaM bhavati na tatra karmabandhaH, [tathA 'svamAntika 'miti svama eva lokocyA svamAntaH, sa vidyate yasya tat] Jain Educationis Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yUyagaDAGga-yA svamAntika, tadApa na kamavA svapnAntika, tadapi na karmabandhAya, yathA svapne bhujikriyAyAM na tRptistathA karmabandho'pi na bhavatItyarthaH, tarhi kathaM karma- 1 smyaam| bandhaH? ucyate-" prANI prANijJAna, ghAtakacittaM ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayogaiH, paJcabhirApadyate dhyayane A .IIhiMsA // 1 // " atra paJcAnAM padAnAM dvAtriMzadbhaGgA bhavanti, tatra prathamabhaGge hiMsako'parevekatriMzadbhaGgakeSu ahiMsaka iti / 171 dvitIyonvitam / | kimekAntena parijJopacitAdinA kamopacayo na bhavatyeva bhavati kAcidanyaktamAtreti darzayituM zlokapazcAImAha-'paToti. ddezake tena kevalamanovyApArarUpaparijJopacitena kevalakAyakriyotthena vA avijJopacitena IryApathena svamAntikena ca catarvidhanApi // 17 // sAmAnyeyA pAIpacchataH sana karmasparzamAtreNAsAvanubhavati, na tasyAdhiko vipAko'sti, kuDathApatitasikatAmaSTivatsparzA- naikAntanantarameva parizaTatItyarthaH / yatastatsAvA, khuravadhAraNe, avyaktaM-aspaSTamiti gAthArthaH // 25 // vaadimtm| ___kathaM tarhi karmopacayo bhavatItyAhasaMtime tau AyANA, jehiM kIrai pAvagaM / abhikammA ya pesA ya, maNasA aNujANiyA // 26 // vyAkhyA-'santi' vidyante trINi 'AdAnAni' karmopAdAnakAraNAni, yerAdAnaH kriyate pApaM, tAni cAmaniabhikaramA yati 'abhikramya' Akramya vadhyaM prANinaM tavAtAbhimukhaM mano vidhAya yatra svata eva prANI vyApAdyate, nokaryAdAnaza tathA'paraM prANighAtAya preSyaM samAdizya yatprANivyApAdanaM tadvitIya kodAnaM 2 tathA paraM vyApAdayantaM manasA anujAnIta ityetattRtIyaM karmAdAnaM 3 / // 26 // tadevaM yatra svayaM kRtakAritAnumatayaH prANipAte kriyamANe vidyante kliAdhyavasAyasya prANAtipAtazca, tatraiva karmo- J // 17 // Jain Education a l Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacayo nAnyatreti darzayitumAhapae tara AyANA, jehiM kIrai pAvagaM / evaM bhAvavisohIe, nivANamabhigacchati // 27 // vyAkhyA-etAni pUrvoktAni trINyeva AdAnAni, yairduSTAdhyavasAyasavyapekSaH pApakarma kriyate, tathA yatra punaH prANipAte vINyamani na pravartante bhAvavizuddhizca bhavati, etAvatA rAgadveSau vinA yadyapi manasA kAyena vA prANighAtaH syAttathApi bhAvavizuddhyA karmabandho na bhavati, karmabandhAbhAvAcca nirvANa miti gAthArthaH // 27 / / VI bhAvavizuddhyA karmabandho na bhavatItyatrArthe dRSTAntamAha pattaM piyA samArabbha, AhAreja asNje| bhuMjamANe ya medhAvI, kammuNA NovalippaI // 28 / / | vyAkhyA-kazcitpitA putraM ' samArabhya ' vyApAdya kasyAzcidavasthAyAM - astadviSTaH 'AhAreja 'tti AhAraM karoti 'asaMyato gRhasthaH / medhAvI ' saMyato'pi tamAhAraM bhuJjAnaH karmaNA nopalipyate, etAvatA ' asaMyato' gRhastho bhikSurvA zaddhAzayaH pizitAsyapi karmaNA nopalipyate, atra yathA pituH putraM vyApAdayatastatrAraktadviSTamanasaH karmabandho na syAttathA'. nyasyApyaraktadviSTAntaHkaraNasya prANivadhe satyapi na karmabandha iti gAthAthaiH // 28 // sAmpratametadapaNAyAha-- maNasA je paussaMti, cittaM tarsi Na vijati / aNavajjamatahaM tesiM, Na te saMvuDacAriNo // 29 // x"tathAvidhAyAmApadi taduddharaNArtha" iti bRhRvRttau / Jain Educationin diww.lainelibrary.org LAI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAga sUtra dIpikAnvitam / / // 18 // . vyAkhyA-ye hi kutazcitkAraNAnmanasA 'prAduHSyanti ' pradveSamupayAnti teSAM vadhapariNatAnAM cittaM zuddhaM na vidyate, tadevaM | 1samayAyattairabhihitaM-yathA kevalamanaHpradveSe'pyanavayaM-karmopacayAbhAvaH, tatteSAmatathyaM-asatyaM-mRSA, yato manaso'zuddhatvAt , na te dhyayane saMvRtacAriNa:-na te saMvare pravarttante iti / yataH karmabandhe mukhya kAraNaM mana eva, yadi manovyApAre sati na bandhastayanyatkarma dvitIyobandhakAraNaM kimastIti bhAvaH // 29 // atha kriyAvAdinAmanarthaparamparAM darzayitumAha ddezake icceyAhiM diTThIhiM, sAtAgAravaNissiyA / saraNaM ti mannamANA, sevaMtI pAvagaM jaNA // 30 // ekAntavyAkhyA-ityetAbhiH pUrvoktAbhidRSTibhiH-prarUpaNAbhiste vAdinaH sAtagauravanizritAH-sukhazIlatAyAmAsaktA yatki vAdimatacanakAriNo yathAlabdhabhojinazca saMsAroddharaNArthamasmadIyaM darzanaM zaraNamiva manyamAnAH viparItAnuSThAnina ' avA' pApameva | | dUSaNam / kurvanti vratino'pi santaH janA iva janA:-prAkRtapuruSasadRzAH pAmarA iti gAthArthaH // 30 // ____ asyaivArthasyopadarzakaM dRSTAntamAhajahA assAviNI nAvaM, jAiaMdho durUhiyA / icchaI pAramAgaMtuM, aMtarA ya visIyatI // 31 // / vyAkhyA-yathA asrAviNIM sacchidrAM nAvaM jAtyandhaH samAruhya 'pAraM' taTamAgantuM-prAptumicchatyasau, tasyAzcAsrAviNItvenodakaplutatvAdantarAle-jalamadhye eva viSIdati-vAriNi nimajati iti gAthArthaH / / 31 // sAmprataM dArzantikayojanArthamAha-- // 18 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM tu samaNA ege, micchaddiTThI annaariyaa| saMsArapArakaMkhI te, saMsAraM aNupariyati ||32||tti bomi // ___vyAkhyA-yathA'ndhaH sacchidrAyAM nAvi samArUDhaH pAragamanAya nAlaM, tathA eke zramaNAH zAkyAdayo mithyAdRSTayaH pizitAzanAnumatidAnAdanAryAH svadarzanAnurAgeNa saMsArapArakAMkSiNo-mokSAbhilASukA api santaH saMsArameva-caturgatisaMsaraNarUpamevAnuparyaTanti, bhUyobhyastatraiva janmajarAmaraNadaurgatyAdiklezamanubhavanto'nantamapi kAlamAsate, na vivakSitamokSasukhamApnuvantIti, bravImIti pUrvavaditi gAthArthaH // 32 // dvitIyAle samayAkhyAdhyayanasya dvitIyoddezakaH samAptaH / dvitIyodezakAnantaraM tRtIyaH samArabhyate, dvitIyoddezake svasamayaprarUpaNA katA, ihApi saiva kriyate / tathAhijaM kiMci u pUtikaDaM, saDDimAgaMtumIhitaM / sahassaMtariyaM bhuMje, dupakkhaM ceva sevai // 1 // , ___ vyAkhyA-yatkiJcidityAhArajAtaM stokamapyAstAM prabhUtaM, tadapi pUtikRta-mAdhAkarmikAhArasikthenApyupaspRSTamAstAM tAvadAdhAkarma, tadapi na svayaM kRtaM apitu zraddhAvatA-'nyena bhaktimatA'parAnAgantukAnuddizya IhitaM-ceSTitaM niSpAditaM, tacca sahasrAntaritamapi yo bhuJjItAsau dvipakSaM-gRhasthapakSaM pravajitapakSaM cAsevate, kimpunarya ete zAkyAdayaH svayamevAdhAkarmatayA x niSpAdya svayameva copabhuJjate, te ca sutarAM dvipakSAsevino bhavantItyarthaH, athavA IryApathaM sAmparAyikaM ca karma Adatte, x" svayameva sakalamAhArajAtaM niSpAdya" iti bRhadvRttau / Jain Education in For Privale & Personal use only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayA dhyayane suyagaDAGga-IN sUtraM / dIpikAnvitam / / // 19 // yadvA pUrvabaddhA nikAcitAdyavasthA karmaprakRtirnayanti *apUrvazcAdatte / evamapi dvipakSAsevino bhavantItyAha ca-"ahavi kammAiM ahe, baMdhai pakarei ciNai uvaciNai / kammiyabhoI sAhU, jaM bhaNiyaM bhagavaIe phuDaM // 1 // " atra zrIbhagavatIsatka AlApako vaacyaa+| etAvatA zAkyAdayaH paratIrthikAH svayUthyA vA AdhAkarmopabhuJjAnAH dvipakSamevAsevante iti suutraarthH||1|| ____ athAmISAM sukhaiSiNAM AdhAkarmabhojinAM kaTukavipAkaM darzayannAhatameva aviyANaMtA, visamaMsi akoviyA / macchA vesAliyA ceva, udagassa'bhiyAgame // 2 // udagassa pabhAveNaM, sukaMsi ghAtamiti u / DhaMkehi ya kaMkehi ya, AmisatthIhi te duhI // 3 // vyAkhyA-tamevAdhAkarmopabhogajanitaM doSamajAnAnAH 'visamaMsi 'tti viSamo aSTaprakArakarmabandhazcaturgatikaH saMsAro vA, tasmin akovidA:-kathameSa karmabandho bhavati kathaM vA na bhavati kena vA prakAreNa saMsArArNavastIryata ? ityevaMvidhe * etAdRcihnadvayAntargata: pATho bRhadvRttita uddhRto jnyeyH|| 1 aSTAvapi karmANyadho badhnAti prakaroti cinotyupacinoti / kArmikabhojI sAdhuryadbhaNitaM bhagavatyAM sphuTam // 1 // + sa cAyaM-" AhAkammaM bhuMjamANe samaNe kaikammapayaDIo baMdhai ? goyamA ! aTTha kammapayaDIo baMdhai, siDhilabaMdhaNabaddhAo dhaNiyabaMdhaNabaddhAo karei ciyAo karei uvaciyAo karei hassaTThiiyAo dITThiyAo karei" iti / tRtIyodezake AdhAkarmopa |bhoktuddhi pakSAsevitvam / // 19 // Jain Education Interational For Privale & Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAre akuzalAH saMsAre duHkhino bhavantItyatra dRSTAntamAha-yathA matsyAH 'vaizAlikAH + vizAlajAtyudbhavA:-bRhaccharIrA - udakasyAmyAgame-samudravelAyAM satyAMx, punarvelApagame tasminnudake zuSke tasminneva dhunImukhe vilagnAH avasIdanti, AmiSagRdhnubhirdakai kakaizca pakSibhiH anyaizca mAMsavasArthibhimatsyabandhAdibhirjIvanta eva vilupyamAnA mahAntaM duHkhasamudghAtamanubhavanto azaraNA 'ghAtaM' vinAzaM yAnti, trANAbhAvAdvinAzameva yAntIti zlokadvayArthaH // 2-3 // evaM tu samaNA ege, vaTTamANasuhesiNo / macchA vesAliyA ceva, ghAtamesati'NaMtaso // 4 // ___ vyAkhyA-yathA matsyAstathA zramaNAH zAkyapAzupatAdayaH strayUthyA vA vartamAnameva sukhaM AdhAkarmopabhogajanitameSituM zIlaM yeSAM te vartamAnasukhaiSiNo vaizAlikA matsyA iva 'ghAtaM ' vinAzameSyantyanantazo'raghaTTaghaTInyAyena bhUyobhUyaH saMsArodare nimajjanonmajanaM kurvANA, na te saMsArapAragAmino bhaviSyantItyarthaH // 4 // sAmpratamaparAjJAnimatopadarzanAyAhaiNamannaM tu annANaM, ihamegosa AhiyaM / devautte ayaM loe, baMbhautte ti Avare // 5 // vyAkhyA-idamanyadajJAna-mohavijRmbhitaM, ihAsmilloke ekeSAM, na sarveSAM, AkhyAta-mabhiprAyaH / kimAkhyAtamiti + "vizAla:-samudrastatra bhavA vizAlAkhyajAtibhavA vA vizAlA eva vA vaizAlikA-bRhaccharIrA" iti harSakulagaNiH / x " udakasya prabhAveNa nadImukhamAgatAH" iti harSakulagaNiH / Jese Jain Education in For Privale & Personal use only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtraM | rAyagaDAGga- tadevAha-ayaM loko devopta:-karSakeNeva bIjavapanaM kRtvA devena niSpAdito'yaM loka ityarthaH, 'devagupto' devarakSito vA, ityevamAdikaM sarvamajJAnamiti / tathA brahmaNA upto brahmopta ityayaM loka ityapare, teSAmayamabhyupagama:-'brahmA' jagatpitAmahaH, dIpikA-1 sa caika evAdAvAsIt , tena ca prajApatayaH sRSTAstaizca krameNaitatsakalaM jagaditi gAthArthaH // 5 // nvitam / IsareNa kaDe loe, pahANAi tahAvare / jIvAjIvasamAutte, suhadukkhasamannie // 6 // // 20 // vyAkhyA-eke vadanti IzvarakRto'yaM lokaH, tathA pradhAnAdikato lokaH, [pradhAna-]sattvarajastamasA sAmyAvasthA prakRtistaskRto'yaM lokaH, tathA anye svabhAvaniSpanno'yaM loka iti, yathA-kaNTakAstIkSNAH, citritAH mayUrAH, IkSavo madhurAH, nimbaH kaTukA, lhasaNo durgandhaH, padma sugandhaM, ete padArthA yathA svabhAvaniSpannAstathA loko'pi svabhAvAdeva, na kenApi kRtH| paraM kathambhRto'yaM lokaH jIvAjIvasa[mAyuktaH]manvitaH, tathA sukhamAnandarUpaM duHkhaM svasAtodayarUpaM, tAbhyAM samanvito'yaM loka iti gAthArthaH // 6 // kizvasayaMbhuNA kaDe loe, iti vuttaM mhesinnaa| mAreNa saMthuyA mAyA, teNa loe asAsate // 7 // ___ vyAkhyA-eke vadanti svayambhu-viSNuranyo vA, sa ca eka evAdAvabhUna caikAkI ramate, dvitIyamiSTavAn , tatasta cintAnantaraM dvitIyA zaktiH samutpannA, tadanantaraM jagatsRSTirabhRdityevaM maharSiNoktaM-kathitaM, tataH svayambhuvA lokaM niSpAdya N] ati sambhArabhayAdyamAkhyo mArayatIti mAro vyadhAyi, tena mAreNa mAyA [ saMstutA-] kRtA, tayA mAyayA loko'yaM 1 samayA dhyayane tRtIyoddezake vividhatvamajJAnavA|dinAm / // 20 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mriyate+, tato loko'yamazAzvataH anityo vinAzIti ca gAthArthaH // 7 // apica mAhaNA samaNA ege, Aha aMDakaDe jage / aso tattamakAsI ya, ajANaMtA musaM vade // 8 // - vyAkhyA-eke brAhmaNAH 'zramaNA'stridaNDiprabhRtayaH evamAhu-revamuktavantaH, yathA-aNDakRtaM jagat-aNDAjAtamityarthaH, yadA na kizcidapi vastvAsIt , padArthazUnyo'yaM saMsArastadA brahmA'psvaNDamasRjata, tasmAcca krameNa vRddhAd dvidhAbhAvamupagatAdurdA'dho vibhAgo'bhUt , tanmadhye ca sarvAH prakRtayaH pRthivyaptejovAyvAkAzasamudrasaritparvatamakarAkaranivezAdisaMsthitirabhUditi, evambhUte cAsmiJjagati 'asau' brahmA, tasya bhAvastatvaM-padArthajAtaM tadaNDAdiprakrameNa akArSIt , te ca brAhmaNAdayaH paramArthamajAnAnA [evaM] mRSA vadanti-anyathA'vasthitamanyathA prarUpayantIti gAthArthaH / / 8 // atha devoptAdijagadvAdinAmuttaradAnAyAhasaehiM pariyAehi, loyaM bayA kaDetti ya / tattaM te Na vijANaMti, Na viNAsI kayAivi // 9 // ___vyAkhyA-svakIyaiH svakIyaiH paryAya-rabhiprAyaiyuktivizeSairayaM lokaH kRta ityabruva-nabhihitavantaH, tadyathA-devopto brahmopta IzvarakRtaH pradhAnAdiniSpAditaH svayambhuvA niSpAditaH tathA'NDajazcAyaM loka ityAdi svakIyAbhiyuktibhiH pratipAdayanti, yathA'smaduktameva satyaM, nAnyaditi / te caivaMvAdinaH sarve'pi 'tattvaM' paramArtha-yathAvasthitalokasvabhAvaM na [vijAnanti + " na ca tattvato jIvasya mRtirasti, tena mAyaiSA, " iti ha. Jan Education inte rw.jainelibrary.org Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAla-IVIna samyagvivecayanti, yathA'yaM loko dravyArthatayA na vinAzI nirmUlataH kadAcana, na cAyamAdita Arabhya kenApi kRta | iti zAzvato'yaM lokaH anAthaparyavasAno'yaM loka ityAdiparamArtha na vidanti, tato avimRzya bhASiNa iti gAthArthaH / / 9 // dIpikA- atha teSAmajJAnaphalopadarzanAyAhanvitam / | amaNunnasamuppAyaM, dukkhameva vijANiyA / samuppAyamajANaMtA, kiha nAhiti? saMvare // 10 // // 21 // ___ vyAkhyA-duHkhaM amanojJasamutpAda-amanojJAnuSThAnAdanAcArAduHkhamutpadyate, etAvatA amanojJasamutpAdaM duHkhaM 'vijA nIyAt ' avgcchetpraajnyH| etaduktaM bhavati-svakRtAdasadanuSThAnAdeva duHkhasyodbhavo bhavati, nAnyasmAdityevaM vyavasthite ete [anantaroktavAdino'sadanuSThAnodbhavasya duHkhasya samutpAdaM ajAnAnAH santa IzvarAdeva duHkhotpAdamicchanti, te hi varAkAH IzvaravAdina IzvarakRtameva duHkhaM pratipAdayanti, te caivamicchantaH kathaM duHkhasya saMvaraM-duHkhapratighAtahetuM jJAsyanti ? kAraNocchede kAryocchedaH, yathA-rogotpattinidAnaM jJAtvA tatpratIkArAya yatno vidhIyate, roganidAnamanyattatpratIkArazcAnya eva vidhIyate, kathaM tadupazama: syAt , tathaiva te vAdino'pi duHkhanidAnameva na jAnanti, taccAjAnAnAH kathaM te duHkhocchedAya yatiSyante ? yatnavanto'pi ca na duHkhocchedanamavApsyanti, apitu saMsArAraNye paryaTanto'nantamapi kAlaM saMsthAsyantIti gAthArthaH // 10 // sAmprataM prakArAntareNa kRtavAdimatamupanyasyanAhasuddhe apAvae AyA, iha megesimAhiyaM / puNo kiDDApadoseNaM, so tattha avarajjhai // 11 // 1samayAdhyayane tRtIyo. ddezaka ajJAnavAdinAmajJAnaphalopadarzanam / LO // 21 // Jain Educatio n al For Private Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-iha eke gozAlakamatAnusAriNa evaM vadanti, yathA'yamAtmA manuSyabhava evaM zuddhAcAro bhUtvA apagatAzeSamalakalA sanmokSaM yAti, apApakazca tatra bhavati, idaM ekeSAM AkhyAtaM, iyaM vAcoyuktirekeSAM vAdinAmiti bhaavH| evamayamAtmA zaddhatva-akarmakatvarAzidvayAvastho bhUtvA krIDayA pradveSeNa vA sa tatra mokSAvastha eva 'aparAdhyati' rajasA zliSyate. kisaktaM bhavati? tasya svazAsanapUjAmupalabhya anyazAsanaparAbhavena ca 'krIDA' pramodaH saJjAyate, svazAsanatiraskAradarzanena pradeSastataH zanaiH zanaiH rajasA malinI bhavati, malImasazca karmagauravAdbhUyaH saMsAre avatarati, tadA tRtIyarAzyavastho bhavati / pUrva manuSyabhava eva zuddha ityekA'vasthA, tadanu mokSe'karmaka iti dvitIyAvasthA, punaH strazAsana tiraskAradarzanAdveSeNa saMsAre'vatarati iyaM tRtIyAvasthA iti gAthArthaH // 11 // kiJcaiha saMvuDe muNI jAe, pacchA hoi apAvae / viyaDaMbu jahA bhujo, nIrayaM sarayaM tahA // 12 // vyAkhyA-ha' manuSya bhava evaM pravrajyAmabhyupetya saMvRtAtmA-yamaniyamarato jAtaH, pazcAdapApo bhavati-apagatAzeSamalakalaho jAyate, tato muktAvastho bhavati, tataH punarapi svazAsanapUjAdarzanAnikAropalabdhezca rAgadveSodayAtkaluSitAntarAtmA vikaTAmbuva-dudakavannIrajaskaM [sat] vAtoddhRtareNusampRktaM 'sarajaskaM' malinaM bhavati, evamAtmA'pi pUrva narabhave zuddhaH, mokSe apApako-'karmA, tadanu zAsana[pUjA]tiraskAradarzanena rAgadveSodayAdbhavAvataraNena sarajA, evaM rAzitrayAvastho bhavatyAtmeti gAthArthaH // 12 // adhunaitanmataM SayitumAha AN Jain Education in For Private Personal Use Only ww.jainelibrary.org Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyagaDAGga- 1 samayAdhyayane sUtraM dIpikAnvitam / tRtIyo // 22 // eyANuciMti medhAvI, baMbhacere Na te base / puDho pAvAuyA save, akkhAyAro sayaM sayaM // 13 // ___vyAkhyA-'medhAvI' prAjJaH etAn vAdino'nucintya evamavadhArayeta-naite rAzitrayavAdino devoptAdilokavAdinazca brahmacarye * tadupalakSite * saMyamAnuSThAne vA vaseyuH, apica-sarve'pyete prAvAdukAH svIyaM svIyaM darzanaM svadarzanAnurAgAt zobhanatvena 'akhyAtAraH' prakhyApayitAraH, naca tatra viditatattvenAsthA vidheyeti gAthArthaH // 13 // punaranyathA kRtavAdimatamupadarzayitumAhasae sae uvaTThANe, siddhimeva na annahA / aho !! iheva vasavattI, sabakAmasamappie // 14 // ____ vyAkhyA-te kRtavAdinaH apare'pi svakIye 2 ' upasthAne ' svakIyAnuSThAne dIkSAgurucaraNasuzrUSAdike siddhimabhihitavantaH-sarve'pi vAdinaH svakIyAnuSThAnAdeva siddhi pratipAdayanti, yaH pRcchayate sa evameva vakti-asmadIyAnuSThAnAdeva muktyavAptiH, nAnyena kenApi prakAreNa siddhiravApyate, aho !! 'iheva'tti siddhiprApteravastAtprAgapi yAvadadyApi siddhiprAptina bhavati tAvadihaiva janmani asmadIyadarzanoktAnuSThAnAnubhAvAt 'vasavattI' vazavI-vazendriyo bhavati, na hyasau sAMsArikasvabhAvarabhibhUyate, sarvakAmasamarpito-yAn yAn kAmAn kAmayate te te'sya sarve siddhyanti-siddherAka aSTaguNaizvaryalakSaNA siddhirbhavati paratra cAzeSadvandvoparamalakSaNA siddhirbhavatIti gAthArthaH // 14 // etadeva darzayatisiddhA ya te arogA ya. ihamegosimAhiyaM / siddhimeva puro kAuM, sAsae gaThiyA narA // 15 // ddezake kRtavAdi. mtopdrshnm| // 22 // Jain Education.in a l For Privale & Personal use only T Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - te hi darzaninaH evaM pratipAdayanti ye'smaduktamanuSThAnaM samyaganutiSThanti te'smiJjanmani aSTaguNaizvaryarUpAM siddhimAsAdya punarante zarIratyAgena ' siddhA' azeSadvandvarahitA arogAzca bhavanti / ekeSAM vAdinAM idamAkhyAtaM - bhASitaM, te cavAdinaH siddhimeva puraskRtya - muktimevAGgIkRtya svakIye Azaye - svadarzanarAgeNa ' grathitA: ' sambaddhAstadanukUlA yuktiH pratipAdayanti narA iva - prAkRtapuruSA iva yathA prAkRtapuruSAH - zAstrAvabodhavikalAH svAbhipretArthasAdhanAya yuktiH pratipAdayanti evaM te'pi paNDitammanyAH paramArthamajAnAnAH svAgrahaprasAdhikA yuktirudghoSayanti / tathA coktaM - " AgrahI bata x ninISati, yuktiM tatra yatra matirasya niviSTA / pakSapAtarahitasya tu, yuktiryatra tatra matireti nivezam // 1 // " iti gAthArthaH // 15 // athaitatprarUpiNAM phaladarzanAyAha asaMvuDa aNAdIyaM, bhamihiMti puNo puNo / kappakAlamuvajjati, ThANA asurakibbisiyatti bemi // vyAkhyA - te hi pASaNDino mokSArthino'pi ' asaMvRtA ' asaMyatAH, te hi evaM vadanti - ihAsmAkaM indriyAnurodhena sarvaviSayopabhogAmutra ca muktyavApteH, tadevaM mugdhajanaM pratArayanto anAdikaM saMsArakAntAraM punaH punabhramiSyanti, yA'pi ca teSAM bAlatapo'nuSThAnAdinA svargAvAptiH sA'pyevaMprAyA bhavatIti darzayati- ' kalpakAlaM prabhUtakAlamutpadyante, asurAH nAgakumArAdayastatrApi na pradhAnAH, kiM tarhi 1 'kilviSikAH adhamAH - alparddhayaH alpAyuSaH alpasAmarthyAdyupetAH x iti khede / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGgasUtraM dIpikA nvitam / // 23 // preSyabhUtAzca bhavanti / sudharmasvAmI jambUsvAminamAha, itiradhikArasamAptau bravImIti pUrvavat / / 16 / / iti samayAkhyAdhyayanasya tRtIyodezakaH samAptaH // uktastRtIyodezakaH, adhunA caturthaH prArabhyate / anantarodeza ke svaparasamayavaktavyatoktA, ihApi saivAbhidhIyate, tathAhi -- ete jiyA bho ! na saraNaM, bAlA paMDiyamANiNo / hiccA NaM puvasaMjogaM, siyA kicca vasayA // 1 // vyAkhyA - ete sarve'pi pUrvoktA vAdinaH 'jitA' abhibhUtAH kaiH ? rAgadveSAdibhirviSayairvA, 'bho' iti ziSyAmantraNaM, * evaM evaM gRhANa yathA-* ete kuvAdino mithyopadezapravRttatvAnna kasyaciccharaNaM bhavanti-na kaJcanApi tArayituM samarthAH syuH / kimiti na zaraNaM 1 yato 'bAlA' ajJAninaH, tathA ca paNDitamAninaH, te kathamIdRzAH 1 yataH - 'hitvA tyaktvA pUrvasaMyogaM dhanadhAnyasvajanAdisaMyogaM, nissaGgAH santaH prabrajitAH, punaH 'sitAH' baddhAH parigrahArambheSvAsaktAste gRhasthAsteSAM kRtyaM pacanapAcanakhaNDanapIpaNAdi anyo vA bhUtopamardakArI vyApArastaM gacchantIti sitakRtyopadezagAH prabrajitA api santo gRhasthebhyo na bhidyante, saMrambhasamArambharUpapaJcasUnA + vyApAropetA vA gRhasthA iva kathaM tadupAsakAnAM zaraNaM bhavantIti gAthArthaH // 1 // evambhUteSu tIrthakeSu satsu bhikSuNA kiM karttavyaM 1 taddarzayitumAha + khaNDanI 1 peSaNI 2 culhI 3, udakumbhI 4 pramArjanI 5 / pazUnA gRhasthasya, tena svarge na gacchati // 1 // [ " badhAspade / / 652 // zUnA tAlavyadantyAdiH " iti zabdaratnAkare 3 kANDe ] 1 samayAdhyayane caturthI deza ke kutIrthika saGgavarjanaM sunInAm / // 23 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taM ca bhikkhU parinnAya, vijaM tesu Na mucchae / aNukkase appalINe, majjheNa muNi jAvae // 2 // vyAkhyA-'bhikSuH' sAdhustatparijJAya-jJAtvA, kiM jJAtvA ? yathaite darzanino mithyAdRzo-vivekazUnyA nAtmane na hitAya bhavanti iti bhikSAtvA vidvaoNstepu-kutIthikeSu na mRcche ye-nasaGgati kuryAta, kiM punaH karttavyaM ? 'aNakase' samakavAna-utsekarahitaH 'apralIna:' kutIrthikeSu asambaddho munijegatrayavedI madhyasthavRttyA rAgadveSarahita AtmA yApayitavyaH, AtmaprazaMsA paranindAM ca pariharan madhyena-rAgadveSayorantarAle saJcarediti gaathaarthH||2|| kimete kutIthikAstrANAya na bhavantIti darzayitumAhasapariggahA ya sAraMbhA, iha megesimAhiyaM / apariggahA aNAraMbhA, bhikkhU tANaM parivae // 3 // vyAkhyA-te kutIrthikAH ' saparigrahAH' zarIropakaraNAdau mUrchAvanto jIvopamardakA riNa auddezikabhojina, [ 'ca' naH sArambhAH-] ata eva natrANAya, "parigrahArambhamagnA-stArayeyuH kathaM parAn / svayaM darido na prmiivriiktmiishvrH||1||" iti vacanAt / tathA 'iha megesimAhiyaM' iha-paralokacintAyAM ekeSAmetadAkhyAtaMPA etaddhASitaM, yathA-kimanayA zirastuNDamuNDanAdikayA kriyayA ? paraM guroranugrahAtparamAkSarAvAptistaddIkSAvApti | yadi ] bhavati tato mokSo bhavatItyevaM bhASamANAste na trANAya bhavanti / tarhi ke trANAya bhavantIti darzayati-aparigrahAH, dharmopakavATate zarIropabhogAya na svalpo'pi parigraho yeSAM te aparigrahAH, anArambhA:-sAvadyArambharahitAH, te caivambhatAH Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 samayAdhyayane sUyagaDAga sUtraM dIpikAnvitam / caturtho // 24 // karmalaghavaH svayaM yAnapAtrakalpAH saMsAramahodadherjantUttAraNasamarthAstAna , bhikSuH zaraNaM [privrjed-gcchedityrthH||3|| kathaM punastena aparigraheNa anArambheNa ca vartanIyamityetadarzayitumAhakaDesu ghAsamesejjA, viU dattesaNaM cre| agiddho vippamukko a, omANaM parivajae // 4 // | vyAkhyA-gRhasthaiH svArtha niSpAditA odanAdayaste kRtA ucyante, teSu 'kRteSu' parakRtaparaniSThiteSu poDazodgamadoSa| parihAreNa yo grAsa-AhArastamepaye-nmRgayet-yAceta / tathA vidvAn ' saMyamakaraNakanipuNaH / niHzreyasabujhyA dattamityanena SoDazotpAdanA doSAH parihRtA drssttvyaaH| evaMvidhe AhAre sa bhikSuzcare-danutiSThedityanena dazaiSaNAdoSA: parigRhItA iti mantavyam / ' agRddho' rAgadveSarahito bhojane, anena paJca grAsaiSaNAdoSA nirastA mntvyaaH| tathA vipramukto rAgAdibhiH pareSAmapamAna + adhisaheteti, evaMvidho bhikSurbhavatIti gaathaarthH|| 4 // idAnIM paravAdimatamevodezArthAdhikArAbhihitaM, taddarzayannAhalogavAyaM nisAmejA, iha megesimAhiyaM / vivarIyapannasaMbhUyaM, a yANuyaM // 5 // ___ vyAkhyA-lokAnAM pASaNDikAnAM *paurANikAnAM vA vAdo lokavAdaH, yathA svamabhiprAyeNa yo yasyAbhyupagamastaM nizAmaye-TTaNuyA-jAnIyAdityarthaH / ihA-sminsaMsAre 'ekeSAM' keSAzcididamAkhyAta-mayamabhyupagamaH, tadAkhyAtaM-kIdRzaM ? + '-parAvamadarzitvaM parivarjayet-parityajet , na jJAnamadaM tapomadaM ca kuryAditi bhaavH|' iti bRhadvRttiH / ddezake'parigrahA. nArambheNa vartanIyatvaM zramaNAnAm / | // 24 // Jain Education indical For Privale & Personal use only | Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vivarIyapannasaMbhUya'miti viparItaprajJAsambhRta-viparyastabuddhigrathitaM 'annehiM buIyANugaM' anyairavivekibhiryaduktaM tadanugaM-avivekibhiryadbhASitaM punastadanusAreNa pravartitaM, evaMvidhaM viparyastabuddhiracitaM pApaNDilokavAdaM nizAmaye-cchRNuyAditi gAthArthaH / / 5 / / atha tameva lokavAdaM darzayitumAhaaNaMte nitie loe, sAsae Na viNassatI / aMtavaM Nitie loe, iti dhIro'tipAsae // 6 // vyAkhyA-ananto'yaM lokaH, yo yAdRgihabhave sa tAhageva parabhave'pyutpadyate, puruSaH puruSa eva aGganA aGganaiva, athavA 'ananto''parimito-niravadhika iti / tathA 'nityaH' apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvo lokaH / tathA zAzvato na kadAcidvinazyati / tathA 'aMta' anto'syAstIti antavAn "saptadvIpA vasundhare"ti, ito nAdhiko na nyUnaH, sa ca tAdRkpari| mANo nityaH, ityevaM 'dhIraH' kazcitsAhasiko anyathA prarUpaNAvyAsAdirivAtipazyati [iva ] atipazyati / tadevambhUtamanekabhedabhinnaM lokavAdaM nizAmayediti gAthArthaH // 6 // kiJcaaparimANaM viyANAi, ihamegesimAhiyaM / savattha saparimANaM, iti dhIro'tipAsaI // 7 // vyAkhyA-yasya vastunaH kSetrataH kAlatazca 'parimANaM' iyattA na vidyate tadaparimANaM, eke vAdino vadanti-asmAkaM NI tIrthakudaparimANaM jAnAti, paraM na sarvajJaH, iha jagati sarvajJaH ko'pi nAsti, ekeSAM-sarvajJApalavavAdinAmidamAkhyAtaM-idaM Jain Education onal For Privale & Personal use only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAgA bhASitaM + saparimANa kSetrataH kAlatazca tatpazyati dhIrA, tathAhi-te bruvate divyaM varSasahasraM brahmA svapiti, tasyAmavasthAyAM na sUtraM pazyatyasau, tAvanmAtraM ca kAlaM jAgarti, tatra ca pazyatyasAviti // 7 // dIpikA tadevambhUto bahudhA lokavAdaH pravRttastasya cottaradAnAyAhanvitam / je kei tasA pANA, ciTuMti adu thAvarA / pariyAe asthi se u[?]ju, jeNaM te tasathAvarA // 8 // N ___ vyAkhyA-ye kecana prasAH dvIndriyAdayaH 4 sthAvarAH pRthivyAdayaH [te], yadyayaM lokavAdaH satyo bhavedyathA-yo // 25 // yAdagasmiJjanmani manuSyAdiH so'nyasminnapi janmani tAdRgeva bhavatIti, yadIyaM vAcoyuktiH satyA tadA dAnAdhyayanajapaniyamatapo'nuSThAnAdikAH kriyAH sarvA nirarthakAH syuH, na caivaM, tasmAdye kecana prasAH sthAvarAsteSAM svakarmapariNatyA'yaM paryAyo '[aMjU' iti praguNo-'vyabhicArI, sAH sthAvaraparyAyaM labhante sthAvarAzca trasatvaM, paraM ye sAH trasA eva sthAvarAH sthAvarA eva nAyaM niyamaH, paraM ye vadanti-yo yAdRgiha janmani sa parabhave'pi tAgeva tanmithyeti mAthArthaH // 8 // asminnevArtha dRSTAntAbhidhitsayA AhaurAlaM jagato jogaM, vivajjAsaM paliyaMti ya / save akaMtadakkhA ya, ao satve ahiMsiyA // 9 // ____ + " tathA [sarvatra-] sarvakSetramAzritya kAlaM vA paricchedyaM karmatApannamAzritya saha parimANena[vartata iti] saparimANa-sapari0 cchedaM, dhI-buddhistayA rAjata iti dhIra ityevamasAvatIva pazyatItyatipazyati, tathAhi-." iti bRhadvRttau / | "prANA:-prANinaH sattvAH 'tiSThanti' trasatvamanubhavanti, athavA" iti bRhadvattau // samayAdhyayane caturtho dezakevitathatvaM lokvaadsy| // 25 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - , vyAkhyA-audArikajantugrAmasya 'jogaM' vyApAra-avasthAvizeSamityarthaH, audArikazarIriNo hi jantavaH prAktanAvasthAvizeSAdgarbhakalalArbudarUpAdviparyAsabhUtaM bAlakumArayauvanAdikamudAraM yogaM pari-samantAd gacchanti, etaduktaM bhavatiaudArikazarIriNo hi manuSyAdervAlakumArAdikaH kAlAdikRto'vasthAvizeSo'nyathA'nyathA vA bhavatpratyakSeNa lakSyate, na punaryAdRkprAktAgeva sarvadA, nAyaM niyamaH / evaM (sarveSAM) sthAvarajaGgamAnAM jantUnAM viparyAso draSTavyaH / api ca-sarve'pi jantavo duHkhAkAntAH santo'nyathA'vasthAmAjo lakSyante, yadivA sarve'pi jantavo'kAntaduHkhA-apriyaduHkhAH priyasukhAca, atastAn sarvAnna hiMsyAditi gAthArthaH // 9 // kimartha satvAnna hiMsyAdityAha eyaM khu nANiNo sAraM, jaM na hiMsati kiNcnnN| ahiMsAsamayaM ceva, etAvaMtaM vijANiyA // 10 // / vyAkhyA-etadeva 'khu'nizcaye, jJAnino-viziSTavivekavataH 'sAraM nyAyyaM, yatkaJcana prANijAtaM sthAvaraM jaGgamaM vA na hinasti-na paritApayati, upalakSaNaM caitattena mRSA'dacAbrahmaparigrahanizAbhojyAdyapi pariharet ityetadeva jJAninaH sAraM yama karmAzraveSu varcata iti / apica 'ahiMsAsamayaM cevatti ahiMsAsamayameva etAvadeva vijAnIyAt , etAvataiva kAryasiddhe, kimbahunA jJAnAmyAsena palAlaprAyeNa?,+"kiM tAe paDhiyAe ?,payakoDIe plaalbhuuyaae| jasthittiyaM na nAyaM, parassa pIDA na kAyavvA // 1 // " iti gAthArthaH // 10 // uktA mUlaguNA athottaraguNAnAha+ kiM tayA paThitayA ? padakoTyA palAlabhUtayA / yatraitAvanna jJAtaM parasya pIDA na karttavyA // 1 // Jain Education inte For Privale & Personal use only naw.jainelibrary.org Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga satraM dIpikA | nvitam / busie ya vigayagiddhI, AyA[NIyaM]NaM sNrkkhe| cariyAsaNasijjAsu, bhattapANeya aNtso||11|| ____ vyAkhyA-vividha-manekaprakAraM dazavidhacakravAlasAmAcAryAM u[Sito-vyuSitaH / punaH kIdRgbhavati sAdhuH ? vigatagRddhiH-AhArAdau lolyatArahitaH, + AdAnIya-jJAnadarzanacAritra[rUpaM ratna]trayaM samyagrakSati, yathA yathA ratnatrayasya vRddhirbhavati tathA tathA kuryAdityarthaH / kathaM cAritraM pAlitaM bhavati ? tadarzayati-' cariyAsaNasijjAsu'tti, sAdhunA hi sati prayojane yugamAtradRSTinA gantavyaM, tathA supratyupekSite supramArjite cAsane upaveSTavyaM, tathA 'zayyAyAM' vasatau saMstArake vA supratyupekSitapramArjite sthAnAdi vidheyaM, tathA bhakte pAne cAntazaH samyagupayogavatA bhAvyamiti gAthArthaH // 11 // punazcAritrazuddhyarthamuttaraguNAnadhikRtyAhaetehiM tihiM ThANehi, saMjate sayayaM muNI / ukasaM jalaNaM NUma, majjhatthaM ca virgicae // 12 // vyAkhyA-etAni trINi sthAnAni, tadyathA-IryAsamitirityekaM sthAnaM 1, AsanaM zayyetyanenAdAnabhANDamAtranikSepaNAsamitiriti dvitIyaM sthAnaM 2, bhaktapAnamityanenaiSaNAsamitirupAttA, bhaktapAnArthaM ca saMpraviSTasya bhASaNasambhavAdbhASAsamitirAkSiptA bhavati, sati cAhAre uccAraprazravaNAdInAM sadbhAvAt pariSThApanAsamitirapyAyAtetyetacca tRtIya sthAnaM 3, eteSu triSu x samIcIno'yaM pratibhAti pATho vRtti-dIpikAkArayorabhiprAyeNa / + " AdIyate-prApyate mokSo yena tadAdAnIyaM-jJAnAditrayaM, tatsamyagrakSayet / " iti harSakulagaNiH / 1 samayANI dhyayane caturtho dezake cAritrazuddharupadezanam / // 26 // // 26 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAneSu saMyato muniH 'utkarSoM' mAna: +'jvalana' krodhaH 'NUma' ti mAyA 'madhyastho lomaH, etAMzcaturo'pi kaSAyAn muniH sadA 'vigiMcae'tti vivecayedAtmanaH pRthakkuryAditi gAthArthaH // 12 // punaH sAdhuguNAnevAhasamite u sadA sAha, paMcasaMvarasaMvuDe / sitehiM asitebhikkhU, AmokkhAya privejjaasittibmi| ___vyAkhyA-evaMvidhaH sAdhurAmokSAya- parivrajeta , samitibhiH samitaH pazcaprakArasaMvarasaMvRtaH, tathA gRhapAzAdiSu 'sitAH' baddhAH gRhasthAH, teSu 'asito' abaddhaH-gRhiSu mUrchAmakurvANaH, paGkAdhArapaGkajavat "jahA pomaM jale jAyaM, novalippar3a vAriNA" iti vacanAt / evaMvidhaH sAdhuH saMyamAnuSThAnarato bhavestvamiti vine ysyopdeshH| itiradhyayanaparisamAptau, bravImIti gaNadhara evamAha-yathA tIrthakRtoktaM tathaivAhaM bravImi, na svamanISikayeti gAthArthaH // 13 // bh yn qsmt mhmhn bllh wshr`shrym , mhn mn lmHrth qdm 1 [iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNamahopAdhyAya-zrImatsAdhuraGga-gaNivayavihitAyAM] zrIsUtrakRtAGgadIpikAyAM samayAkhyaM prathamamadhyayanaM samAptamiti / iamomenmenomenomenomenonmammomramom Jamom + " nanu krodha evAdau sarvatra sthApyate, atra tu kathaM mAnaH ! iti ceducyate-mAne satyavazyambhAvI krodhaH, krodhe ca sati | mAnaH syAnna vetyarthasya darzanAya kramollaGghanamiti" harSakulagaNiH / x " AmokSAya-azeSakarmApagamalakSaNamokSArtha 'pari' samantAdbrajeH" iti bRhavRttau / Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 27 // AyuSo'nityatvo atha dvitIya vaitAlIyAkhyaM adhyayanam 2 vaitAlI atha dvitIyAdhyayanamArabhyate, * tatreyamAdigAthA yAdhyayane. saMbujjhaha kiM na bujjhaha!, saMvohI khalu pecca dullhaa| No hu uvaNamati rAIo, no sulahaM puNarAvi jiiviyN|| Adyo dezake vyAkhyA-bhagavanAditIrthakaro bharatatiraskArAgatasaMvegAn svaputrAnuddizyedamAha, yadi vA surAsuranaroragatirazcAna / samuddizya provAca, yathA-sambudhyadhvaM yUyaM-jJAnadarzanacAritralakSaNe dharme bodhaM kuruta, yataH-punarevaMvidho'vasaro durApaH, kiM na budhyadhvamityavazyamevaMvidhasAmagyavAptau satyAM sakarNana 4 tucchAn bhogAn parityajya saddharme bodho vidheya iti bhaavH| yo'smina mave dharma na kariSyati tasya parabhave bodhiprAptidurlabhA +, yato'tikrAntArAtriH puna yAti " jA jA vaccai rayaNI, na sA K pdeshH| pddiniyttii|" iti vacanAt / evamatikrAntaM yauvanAdyapi na valati, saMyamajIvitavyamapi na sulamamiti gAthArthaH // 1 // atha sarvajantUnAmAyuranityamiti darzayatiDaharA buDDA ya pAsaha,gabbhatthA vi cayati maannvaa| seNe jaha vaTTayaM hare.evaM AukhayA *" tatra prathamAdhyayane parasamayadoSAH svasamayaguNAzcoktAH, tAMzca jJAtvA yathA karma vidAryate tathA bodho vidheya ityanena sambandhenAgatasyAsyoddezakatrayaM, tatra prathamoddezakasyedamAdisUtra-" iti harSakulagaNiH / x prANinA / + "khalu zabdasyAvadhAraNArthatvAtsudurlabhaiva" iti bR. vR.|| yA yA vrajanti rajanyo na tAH pratinivartante / II // 27 // Jain Education ona For Privale & Personal use only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'DaharA' vAlAH santo mriyante, eke vRddhAH santo garbhasthAzca, pazyata yUyaM, ke ? mAnavAH, mAnavA evo. padezArdA iti mAnavagrahaNaM, evamapAyabAhulyAta sarvAsvapyavasthAsu prANI prANA~styajati + / atraiva dRSTAntamAha-yathA zyenaH pakSivizeSo 'vartakaM ' tittirajAtIyaM ' haret ' vyApAdayet , evaM prANinaH prANAnmRtyurapaharediti gAthArthaH // 2 // tathA camAyAhi piyAhi luppatI, no sulabhA sugatI vipeccu|eyaaiNbhyaaiN pahiyA, AraMbhA virameja subate // 3 // ___ vyAkhyA-kazcidvarAkaH prANI x mAtApitAdisvajanairvilupyate, ko'rthaH ? teSAM mamatAvazAtsaMsAre bhrAmyate, tatazca tanmopagato dharma nodyama karoti, dharmeNa vinA ca sugatirapi na sulamA, tadevametAni 'mayAni' bhayakAraNAni dargatigamanAdIni 'pehiya 'tti prekSya ' ArambhAt ' sAvadyAnuSThAnarUpAdviramet , ko bhAvaH / evaM ca jJAtvA yo vivekI suvrato bhavati sa ArambhAnivartate-Arambhe na ramate iti gAthArthaH // 3 // anivRttasya doSamAhajamiNaM jagatI puDho jagA, kammehiM luppaMti paanninno| sayameva kaDehiM gAhatI, no tassa mucceja putttthvN||4|| vyAkhyA-yadyasmAdanivRttAnAmidaM bhavati-'jagati' pRthivyAM 'puDho 'tti pRthakpRthag yAni narakAdIni sthAnAni santi teSu sAvadyAnuSThAnopacitaiH svakRtaiH karmabhirvilupyante-narakAdiyAtanAsthAneSu bhrAmyante prANinaH svayameva kRtaiH karmabhi + " tathAhi-tripalyopamAyuSkasyApi paryApyanantaramantarmuhUrtenaiva kasyacinmRtyurupatiSThati / " iti bRhavRttau / x " yo mAtApitRmohena dharmodyamaM na kurute sa taireva " iti harSakulagaNiH / Join Education in w.jainelibrary.org IA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyagaDAGga dIpikA nvitam / // 28 // hite narakAdisthAnAni, na ca tasyAzubhAcaritasya karmaNo vipAkena aspRSTo mucyate jantuH, nAmuktaM karma vilIyate, IN2 vaitAlItapovizeSamantareNa dIkSApravezAdinA na tadapagamaM vidhatta iti gAthArthaH // 4 // adhunA sarvasthAnAnityatAM darzayitumAha- yAdhyayane | devA gNdhvrkkhsaa,asuraabhuumicraasriisivaa| rAyA narasidvimAhaNA, ThANAte vi cayati dukkhiyA // 5 // Adyo. ___ vyAkhyA-sugamaiva, x navaramete pUrvoktAH sarve'pi svakIyAni sthAnAni duHkhitAH santastyajanti, yataH sarveSAmapi / | ddezake prANinAM prANaparityAge mahaduHkhaM samutpadyate iti gAthArthaH // 5 // kiJca karmavipAkakAmahi ya saMthavahi ya, kammasahA kAleNa jNtvo| tAle jaha baMdhaNaccute, evaM Aukhayammi tu kaTukatvovyAkhyA-kAmairviSayAdibhiH saMstavairmAtRpitRzvazurAdijanitaH, tatrAsaktAH santaH karmavipAkasahiSNavo bhavanti, ka? pdeshnm| | kAle +, ke ? jantavaH, ko bhAvaH ? viSayAdiSvAsaktAH jantavaH karmavipAkakAle karmavipAkamanubhavanti, paraM na ko'pi | svajanAdirduHkhAtrAyate, yathA ca tAlaphalaM 'bandhanAd ' vRntAcyutaM sadavazyaM patatyeva, evaM asAvapi jantuH svAyuSaH kSaye | 'truTyati ' jIvitAcyavate iti gAthArthaH // 6 // api ca___x " devA-jyotiSkasaudharmAdyA, gandharvarAkSasayorupalakSaNArthatvAdaSTaprakArA vyantarAH, asurA-dazadhA bhavanapatayaH, ye cAnye'pi bhUmicarAH, sarisRpAstiryazcastathA rAjAnazcakriharipramukhA, narA:-sAmAnyamanuSyAH, zreSTina:-puramahattarA brAhmaNAzca / " iti harSa / + saptamyarthe tRtIyA'tra mUle, bRhadvRttikAreNa tu tRtIyaiva vyaakhyaataa| // 28 // Jain Education For Privale & Personal use only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jeyAvi bahussute siyA, dhammiya mAhaNa bhikkhue sitA / abhinUmakaDehiM mucchite, tivaM te kammahiM kiccatI // 7 // vyAkhyA-ye cApi bahuzrutAH dhArmikA brAhmaNAH bhikSAdAH 4 syu-bhaveyuH, te'pi ' abhi' samantAt 'nUma 'tti karma mAyA vA, tatkRtarasadanuSThAnairmRJchitAstItramatyartha karmabhirazubhaizchidya kRtyante-pIDayante jantava iti gAthArthaH // 7 // sAmprataM jJAnadarzanacAritramantareNa nAparo mokSamArgo'stIti darzayannAhaaha pAsa vivegamuTTite, avitiNNe iha bhAsaI dhuvaM / NAhisi ? AraM kao paraM,vehAse kammehiM kicctii|| ___ vyAkhyA-'aha pAsa 'tti + ziSyaM prati gururvakti yathA-bho ziSya ! tvaM pazya-kazcittIrthako 'vivekaM' parigrahaparityAgaM kRtvA * utthitaH' pravrajyAviSaye sAvadhAno'bhUt , paraM samyakparijJAnAbhAvAdavitIrNaH-saMsArasamudrAtsvayaM na tIrNastathApi bhASate-asmadIyAdevAcArAnmuktiriti, tatazcAho !! ziSya ! tanmArga prapannastvaM 'AraM' ihalokaM 'paraM' paralokaM kathaM jJAsyasi ? apitu na jJAsyasi, tatazca ihalokaparalokabhraSTaH san 'hAsa 'tti antarAle sthita eva svakRtairazubhaiH karmabhiH ' kRtyate ' pIDayate iti gAthArthaH // 8 // punaH ziSya Aha-nanu tIthikA api niSparigrahAstatazca tatkathaM na mokSAvAptirityetadAzaMkyAhax bhikSAgrahItumicchakAH / + 'atyanantara'miti bRhadvRttau / Jain Education inte For Privale & Personal use only sw.jainelibrary.org Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyagaDAGga saMtraM dIpikAnvitam / jai vi ya nagiNe kise care, jai vi ya bhuMjai mAsamaMtaso / je iha mAyAi mijjaI, AgaMtA gabbhAya'NaMtaso // 9 // vyAkhyA-yadyapi kazcittApasAdistyaktaparigraho nagnaH kRzazca caret-pravrajyAnuSThAnaM kuryAt / 'jaha vi ya bhuMjaha mAsamaMtaso' yadyapi bhukte mAsena tathApyAntarakaSAyAparityAgAna mucyate, ya iha tIthiko mAyayA mIyate, etAvatA kaSAyairyujyate, sa garbhAdgarbhameSyati 'anantazo' niravadhika kAlaM, agnizarmavatsaMsAre paryaTatIti gAthArthaH // 9 // yato mithyAdRkkRtakaSTAnuSThAne'pi na mokSAvAptiH, ato madukta eva mArge stheyametadgarbhamupadezaM dAtumAha purisorama pAvakammuNA, paliyaMtaM maNuyANa jIviyaM / sannA iha kAmamucchiyA, mohaM jati asaMtuDA narA // 10 // vyAkhyA-he puruSa ! asadanuSThAnAduparama-nivartasva, yataH-puruSANAM jIvitaM subahvapi tripalyopamAntaM, saMyamajIvita palyopamasyAnta-madhye vartate, tadapyUnaM pUrvakoTimitaM, tadapi gatameva jAnIhi, etAvadvijJAya yAvajIvyate tAvatsadanuSThAnena saphalaM kartavyaM, ye punarbhogasnehapaGke magnAH kAmeSu cAdhyupapannAste narA asaMvRttAH santo mohaM yAnti-hitAhitaprAptiparihAre mubantIti gAthArthaH // 10 // yadyevaM tataH kiM karttavyaM ? tadevAha ja[yayaM]itaM (1) viharAhi jogavaM, aNupANA paMthA duruttraa| 2 vaitAlI yAdhyayane Adyoddezake mokSaphalA. nvaapytvmsdnusstthaansy| // 29 // | // 29 // Jain Education intamational For Privale & Personal use only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNusAsaNameva pakkame, vIrehi sammaM paveditaM // 11 // vyAkhyA-svalpaM jIvitavyamavagamya viSayA~zca klezaprAyAnavagamya chitvA gRhapAzavandhanaM ' yatamAno' yatnaM kurvan prANinAmanupatApena 'vihara' udyuktavihArI bhava / kathambhRtaH san ? 'yogavAn' saMyamayogavAn guptaH samitiguptA, kimisyevaM 1 yataH panthAH sUkSmaprANimirAkrAntastatastasmin pathi jIvavirAdhanAmantareNa viharaNaM duSkara, ata everyAsamitiyukto vraja, evamanyAsvapi samitiSu satatopayuktena bhavitavyaM, [ 'anuzAsanameva' ] yathAgamameva-sUtrAnusAreNa saMyama pAlayedetacca sarvairvIre-rahadbhiH samyakpraveditaM // 11 // atha ke te vIrA ? ityAhavirayA vIrA samuTriyA, kohakAyariyAipIsaNA, pANe Na haNati sabaso, pAvAo viratAbhinivvuDA / vyAkhyA-vIrAH ke ucyante ? ye hiMsAdipApebhyo nivRttAH, punaH kIdRzAH? 'samutthitAH' samyagArammaparityAgena samutthitAH krodhakAtarikAdipISaNAH krodhagrahaNAnmAno gRhItaH, mAyA-kAtarikA, tadhaNAllobho gRhItastadapanetAraH, tathA prANAnna ghnanti ' sarvazaH' manovAkAyakarmabhiH, pApAcca sAvadyAnuSThAnarUpAnivRttAH, ata evAminivRttA:-krodhAyupazamena zItIbhUtAH, IdRzA vIrA iti gAthArthaH // 12 // punarapyupadezAntaramAha navi tA ahameva luppae, luppaMtI logAMsa paanninno| evaM sahie ya pAsae, aNihe se puDhe ahiyAsae // 13 // Jain Education Inter jainelibrary.org Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga khatraM dIpikAnvitam / // 30 // | mAdiSva vyAkhyA-parISahopasagairabhidrutaH san evaM vicintayet , na ca tAvat ahamevaikaH parISahopasagai pye-pIDye, api tvasmillo ke INR vaitAlI. anye'pi prANinastiryagmanuSyAdayo'tidussahai?Hkhelapyante-pIDayante, paraM teSAM samyag vivekAmAvAnna kA'pi nirjarA, evaM yAdhyayane [jJAnAdibhiH] sahito vA AtmahitaH san pazyeta-kuzAgrIyayA buddhyA anantaroditaM paryAlocayet / tathA 'aNiha 'tti | AdyokrodhAdibhirapIDitaH san-gajasukumAlAdivanmahAsatvaH parIpahai: spRSTo'pi tAnadhisaheta-manaHpIDAM na vidadhyAditi / athavA ddezake | ' anihe ' iti tapaHsaMyame parISahasahane vA anigUhitabalavIryo bhUyAditi gAthArthaH // 13 // api ca tapassaMyadhuNiyA kuliyaM va levavaM, kisae dehamaNasaNAIhiM+]NAsaNA iha / avihiMsAmeva pavvae, aNudhammo muNiNA pavedito // 14 // nigRhitavyAkhyA-yathA kuDathaM gomayAdilepena salepassan jhADaya[jAghavya]mAnaM lepApagamAtkRzaM bhavati, evaM he mune! balavIyatvamapi 'dhRtvA' vidhUya lepaM kuDayavat dehaM [ anazanAdibhiH ] kRzayed-apacitamAMsazoNitaM vidadhyAttadapacayAca karmaNAma- bhavanopapacayo bhavatIti bhAvaH, tathA [na vihiMsA ] a[vi] hiMsA, tAmeva prakarSaNa baje-dahiMsApradhAno bhUyAdityarthaH / 'annudhmmo'| mokSaM pratyanukUlo dharmoM ' muninA' sarvajJena 'praveditaH' kathita iti gAthArthaH // 14 // kizcasauNIjaha paMsuguMDiyA,vihuNiya dhaMsayatI siyaMrayoM evaM davitovahANavaM,kammaM khavati tvssimaahnne||15/ + harSakulIyadIpikA''darze'yaM pATho yujyate'pi caivaMvidha eva vRttyAdyabhiprAyataH / // 30 // Jain Education iramba "i Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'zakunikA' pakSiNI yathA 'pAMzunA' rajasA avaguNThitA satI aGgaM 'vidhUya' kampayitvA tadrajaH 'sitaM' baddhaM 'dhvaMsayati' apanayati, evaM tapasvI mAhano+'davito' dravyo-bhavyo muktigamanayogyaH ' upadhAnavAn ' tapoyuktaH karma jJAnAvaraNIyAdikaM kSapayati-apanayatIti gAthArthaH // 15 // athAnukUlopasargamAha uTThiyamaNagAramesaNaM, samaNaM ThANaThitaM tavassiNaM / DaharA buDDA ya patthae, avi susse Na ya taM labhe jaNA // 16 // vyAkhyA-'anagAraM' zramaNaM saMyamotthAnena eSaNAM pratyutthitaM-pravRttaM uttarottaraviziSTataponiSTaptadehaM sthAnasthitaM | kadAcit 'DaharA' putranavAdayo 'vRddhAH' mAtRpitRprabhRtayaH 'uniSkrAmayituM' pravrajyAM mocayituM prArthayeyuste taM sAdhumevaM vadeyu:-vayaM bhavatA pratipAlyAH, na tvAmantareNa ko'pi naH pAlayitA, evaM ca te bhaNanto'pi janAH putrAdayaH api 'zuSyeyuH' zramaM gaccheyurna ca taM sAdhaM viditaparamArtha 'lameran ' naivAtmavazaM vidadhyuriti gAthArthaH / / 16 // kiJca jai kAluNiyANi kAsiyA, jai royaMti ya puttkaarnnaa| daviyaM bhikkhuM samuTThiyaM, no labbhati Na saMThavittae // 17 // vyAkhyA-yadyapi te mAtRpiputrakalatrAdayaH ' kAruNyAni' karuNApradhAnAni vacAMsi anuSThAnAni kuryuH 'royaMti'tti + " mA vadhIriti pravRttiryasya sa prAkRtazailyA mAhanaH" iti harSakulagaNiH / Jain Education a l For Privale & Personal use only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM vaitAlIpAdhyayane | prathamo. dIpikAnvitam / ddezake'nu // 31 // | tathA rudanti putranimittaM, yathA-kulavarddhanamekaM putraM samutpAdya tvaM gaccheH, tathApi te bhikSu 'dravyaM' muktiyogya 'samutthitaM saMyamotthAnena na labhante-na zaknuvanti pravrajyAto bhraMzayituM nApi saMsthApayituM-gRhasthamAve, na dravyaliGgAcyAvayitumiti gaathaarthH||17|| api ca jai vi[ya] kAmehi lAviyA, jai NejAhi NaM baMdhiuM gharaM / jati jIvati nAvakaMkhae, no labbhaMti na saMThavittae // 18 // vyAkhyA-yadyapi te sAdhu kAmabhogeobhayanti yadivA banA gRhaM nayanti, evamanukUlapratikUlopasagaiH pIDito'pi jIvitaM na vAJchati, kintu maraNamAdriyate, paraM nAsaMyame pravartate, tathApi te svajanAstaM sAdhu 'no lambhaMti' na labhantena prApnuvantyAtmasAtkattuM nApi gRhasthabhAvena saMsthApayitumalamiti gAthArthaH // 18 // kizca sehaMti ya NaM mamAiNo, mAyA piyA ya suyA ya bhaariyaa| posAhi Ne pAsao tumaM, logaM paraM pi jahAsi posaNe // 19 // vyAkhyA-yadyapi te mAtApitrAdayaH 'mamAiNo' tti mamatvavantaH-snehAlavaH 'Na 'mityalaGkAre 'sehaMti 'tti zikSayanti / kathaM zikSayantItyAha-yathAvasthitArthadarzI tvaM 'pazyaka sUkSmadarzI sazrutikaH pazya no-'smAn atyantaduHkhitAn | poSakAbhAvAt tena naH 'poSaya ' pAlaya, anyathA ihalokaparalokaM jahAsi-ihalokaparalokabhraSTo bhaviSyasi, asmatpAlanena | kulAyupasargeSvapyakSomyatvopadezo munInAm / Jain Education a l bhA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyAvAptireveti gAthArthaH // 19 // evaM tairupasargitAH santaH kecitkAtarAH kadAcidetatkuTuMrityAha anne annahiM mucchiyA, mohaM jaMti narA asaMvuDA / visamaM visamehiM gAhiyA, te pAvahiM puNo paganbhiyA // 20 // vyAkhyA-'anye' alpasacAH kAtarAH prANinaH anyai-rmAtApitrAdibhirmUrcchitAH-mamatvavantaH asaMvRtA narAH, evambhUtA | mohaM yAnti-sadanuSThAne muhyanti, tatazca te viSamai-rasaMyatairgRhasthairviSama-asaMyama prAhitAH santaH punaH pApakarmaNi pravRttAH 'pragalbhitAH' dhRSTatAM gatAH santaH pApaM kurvanto na lajjanta iti gAthArthaH // 20 // tataH kiM karttavyamityAha tamhA davi ikkha paMDie, pAvAto virae abhinivvuDe / paNatA vIrA mahAvIhi, siddhipahaM NeyAuyaM dhuvaM // 21 // vyAkhyA-yato mAtApitrAdimRJchitAH pApakarmasu pragalbhA bhavanti, tasmAttvaM 'paNDitaH' sadasadvivekayuktaH 'dravyabhUto' rAgadveSarahito muktigamanayogyaH san IkSasva-tadvipAkaM paryAlocaya, pApebhyo virata: 'abhinirvRtaH' krodhAdiparityAgAcchItIbhUtaH praNatAH (prAptAH) vIrAH mahAvIthiM 'siddhipathaM 'jJAnAdimokSamArga 'dhruvaM' avyabhicAriNaM avagamya sa eva mArgo'nuSTheyo, nAsadanuSThAnapragalmairbhAvyamiti gAthArthaH // 21 // punarapyupadezadAnapUrvakamupasaMharanAha Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 32 // Jain Education I veyAliyamaggamAgao, maNavayasA kAeNa saMvuDo / cicca vittaM ca NAito, AraMbhaM ca susaMvuDe care // 22 // tti bemi // vyAkhyA - karmavidAraNasamarthaM mArgamAgato bhUtvA tvaM manovAkkAyasaMvRtaH punastyaktvA vittaM jJAtIyAMzca svajanAn sAvadyArambhaM ca susaMvRtaH saMyamAnuSThAnaM carediti gAthArthaH // 22 // bravImIti pUrvavat / [ iti ] vaitAlIyasya prathama, [ uddezakaH ], prathamAnantaraM dvitIyaH prArabhyate prathame uddeza ke bhagavatA zrI RSabhasvAminA svaputrANAM dezanA pratipAditA, ihApi saivAbhidhIyate, tatreyamAdimA gAthAtavasaM va jahAi se rayaM, iti saMkhAya muNI Na majjatI / goyannatare ya mAhaNe, aha'seyakarI annosa iMkhiNI // 1 // vyAkhyA--yathoragaH svAM ' tvacaM ' nirmokaM parityAgAItvAtparityajati na tatra pratibandhaM vidhatte, tathA sAdhurapi raja iva rajo STaprakAraM karma akaSAyitvena parityajati, evaM kaSAyAbhAvAtkarmAbhAva:, iti 'saGkhyAya ' jJAtvA munirna maJjatimadaM na karoti, kathaM ? gotreNa kAzyapAdinA, anyataragrahaNena zeSANyapi madasthAnAni tyajet 'mAhanaH ' sAdhuH, na kevalaM madaM tyajati, azreyaskarI - pApakAriNI [ 'iMkhiNi 'tti ] nindA, sA'pyanyeSAM na kAryeti gAthArthaH // 1 // atha paranindAdoSamadhikRtyAha - 2 vaitAlI yAdhyayane dvitIyo deza ke pratibandhA dityAgo padezo munInAm / // 32 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo avivekI paribhavAdazyaM saMsAye jJAtvA munijAaitha yadvidhayaM ta jo paribhavaI paraM jaNaM, saMsAraM pariyattaI ciraM / adu iMkhiNIyA u pAviyA, iti saMkhAya muNI Na majati // 2 // vyAkhyA-yo hyavivekI paraM janaM parAbhavati-hIlayati sa pUmAn tatkRtena karmaNA ciraM saMsArodadhau 'parivarttate' paribhramati 'adu'tti a[ya]ta: paraparibhavAdavazyaM saMsAre bhramaNaM, ataH 'iMkhiNI' nindA 'pApikava' sadopaiva, athavA 'iMkhiNI' uccasthAnAdadhamasthAne pAtayati, ityevaM 'saGkhyAya ' jJAtvA munirjAtyAdibhiryathA'hamuttamavaMzajaH zrutavA~stapasvI, asau tu matto hIna eveti na mAdyati-na madaM vidhatta iti gAthArthaH // 2 // atha yadvidheyaM tadarzayitumAha jeyAvi aNAyage siyA, jevi ya pesagapesae siyaa| je moNapadaM uvahie, No laje samayaM sayA care // 3 // vyAkhyA-anyastAvattiSThatu, yaH ko'pyanAyakA-yasyAparaH prabhuH ko'pi nAsti, evaMvidhazcakravAdikaH syA-dbhavet , yazcApi preSyasyApi preSya-stasyaiva rAjJaH karmakarasyApi karmakara, so'pi cenmaunapada-saMyamastaM samAzritaH so'pyalaJjamAna utkarSamakurvan sarvAH kriyAH parasparato vandanaprativandanAdikA vidhatte / idamuktaM bhavati-cakravartinA'pi maunIndrapadamupasthitena pUrvaprivrajita]mAtmapreSyamapi vandamAnena lajjA na vidheyA [itareNa cotkarSa], evaM sAmAnyenApi vinayavaiyAvRttyAdikAH sarvAH kriyAH kAryA, evaM samabhAvaM sadA bhikSuzcaret-saMyamodyukto bhavediti gAthArthaH // 3 // Jain Education in Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyagaDAga straM dIpikA nvitam / ka punarvyavasthitena lajAmadau na vidheyAviti darzayitumAha sama annayaraMmi saMjame, saMsuddhe samaNe parivae / je AvakahAsamAhie, davie kAlamakAsi paMDie // 4 // vyAkhyA-yaH zuddhaH zramaNa-stapasvI sAmAyikAdike anyatare +saMyame pravartamAnaH samacittaH lajAmadaparityAgena pravrajyAM yAvajIvaM pratipAlayati, kiyatkAlaM ? yAvatkAlaM kathA zrUyante, maraNaM yAvatsamAdhivAn dravyo' rAgadveSarahito yadi kAlaM karoti [ tadA] sa paNDita iti gAthArthaH // 4 // atha kimAlambyatadvidheyamityacyate daraM aNupassiyA muNI, tItaM dhammamaNAgayaM thaa| puDhe pharasehiM mAhaNe, avihaNNu samayaMsi rIyatI // 5 // vyAkhyA-tathA muniravartitvAdraM-mokSaM anudRzya-yathA na dharma vinA mokSa iti paryAlocayati, tathA atItaM dharmaprabhAvaM jIvAnAM uccAvacagatisthAnalakSaNaM, tathA anAgataM ca dharmasvabhAvaM anAgatabhAvinI dharmaprabhAvAdgatiM ca paryAlocya lajAmadauna vidhatte / kathambhRto muni: ? spRSTaH paruSaH parISahopasaga: 'avihaNNu' tti api mAryamANaH skandakAcAryaziSyagaNavatsamaye saMyame rIyata iti gAthArthaH // 5 // punarapyupadezAntaramAha +"saMyamasthAnAnAM SaTsthAnapatitatvAdanyatarasmin saMyamasthAne, sAmAyikacche dopasthApanIyAdau vA saM." iti harSakulagaNiH / 2 vaitAlI| yAdhyayane dvitIyoddezake tIrthakuddharmopadezakatvaM saadhuunaam| // 33 // // 33 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNNasamatte sayA jae, samatAdhammamudAhare munnii| sahame u sadA alasae. No kujjhe No mANi mAhaNe // 6 // vyAkhyA-'prajJAsamAptaH' paTuprajJaH (athavA ) 'paNhasamatthe' praznaviSaye pratyuttaradAnasamartho vA sAdhuH sadA | jayetkaSAyAdikaM ( tathA) samatayA ahiMsAlakSaNaM dharmamudAhare-tkathayenmuniH 'sUkSme' saMyame sadA 'alUSako' avirAdhako hanyamAno na krudhyet pUjyamAno nApi 'mAnI' garvitaH syAnmAhana iti gAthArthaH // 6 // apica bahajaNanamaNammi saMvuDe, sabaDhe hi nare aNissie / haraeva sayA aNAvile, dhammaM pAdurakAsi kAsavaM // 7 // vyAkhyA-bahujananamano dharmaH, kimucyate ? bahubhijanairAtmIyAtmIyAbhiprAyeNa yathA'bhyupagamaprazaMsayA stUyateprazasyate, yena yAdRzo dharmaH svIkRto'sti sa tameva dharma zlAghate / sarvo'pyAtmAnaM dhArmikaM manyate +, ata eva bahujananamano dharmastasmin 'saMvRtaH' samAhitaH san 'naraH' pumAn sarvabAhyAbhyantaraparigrahe apratibaddhaH san dharma 'prAdurakArSIt ' prkaashyedityrthH| vartamAne bhRta nirdeza'chAndasatvAt / kathambhUtaH hRda iva svacchAmbhasA bhRtaH 'anAvilo' jalacarajIvasaMkSobheNApyakaluSaH, evaMvidhaH sAdhuH kSAntyAdilakSaNaM dazavidhaM 'kAzyapaM' tIrthakarasambandhinaM dharma prakAzayediti gaathaarthH||7|| + atrAbhayakumArakRtaparIkSApuNyapApopari dhavaletarapaTaprAsAdakathA jnyeyaa| a For Privale & Personal Use Only Jain Education Intel w.jainelibrary.org Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikA nvitam / // 34 // Jain Education Inte atha bahujananamane dharme vyavasthito yAdRkSaM dharmaM prakAzayati taddarzayitumAha bahave pANA puDho siyA, patteyaM samayaM samIhiyA / je moNapadaM uvaTThite, viratiM tattha akAsi paMDie // 8 // vyAkhyA - bahavo'nantAH prANinaH pRthak pRthivyAdibhedena sUkSmavAdaraparyAptAparyAptabhedena narakagatyAdibhedena vA saMsAramAzritAH, tataste sarve'pi prANinaH sukhAbhilASiNo duHkhadviSa iti paryAlocya yasteSu samatAM Anayati- AtmasAmyaM gaNayati sa sAdhuH yaH punarmaunIndrapadamupasthitasteSu mAdhyasthyamupasthitastadvadhe viratiM karoti sa paNDita iti gAthArthaH // 8 // api cadhammasya pArae muNI, AraMbhassa ya aMtae tthie| soyaMti ya NaM mamAiNo, No labbhaMti NiyaM pariggahaM // 9 // vyAkhyA - sa pUrvoktaguNayuktaH sAdhurdharmasya zrutacAritrarUpasya pAragaH siddhAntapAragAmI, sa eva siddhAntatazvavettA samyak cAritrAnuSThAyI vA cAritramadhikRtyAha-' Arambhasya ' sAvadyAnuSThAnarUpasya ' ante prAnte sthita iti, ArambhanivRtta iti bhAvaH evaMvidho munirbhavati / ye punanaivaMvidhA bhavanti te akRtasukRtAH santo maraNe duHkhe vA samupasthite AtmAnaM zocanti yadi vA iSTamaraNAdAvarthanAze vA 'mamAiNo 'ti mamedamahamasya svAmItyevamadhyavasAyinaH zocanti tatazca te zocamAnA api gataM mRtaM naSTaM parigrahaM AtmIyamabhISTaM vA na labhante-na prApnuvanti, yadi vA dharmasya pAragaM muniM ArambhanivRttaM svajanA mAtApitrAdayo mamatvayuktAH snehAlavaH zocanti paraM na ca taM sAdhuM nijama-pyAtmIyaparigrahabuddhyA gRhItamapi labhante, nAtmasAtkurvantIti gAthArthaH // 9 // tadevAha - 2 vaitAlIyAdhyayane dvitIyo deza ke svajanAdyabhiSvaGgasya varjanam / // 34 // ww.jainelibrary.org Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha logaduhAvahaM vidU, paraloge ya duhaM duhAvahaM / viddhaMsaNadhammameva taM, iti vijaM ko'gAramAvase ? // 10 // ___ vyAkhyA-ihaloketyAdi, ihaloke paraloke hiraNyasvajanAdimamatotpAditakarmajaM duHkhaM bhavati, tadupAdAne karmo- IN pAdAnaM, tathA hiraNyAdiparigrahabujhyA svIkriyate, paraM vidhvaMsanadharma-na cirAvasthAyi, evaM jAnan kaH sakarNo manuSyaH 'agAravAsaM ' gRhavAsamAvaset ? yataH-" dArAH paribhavakArAH, bandhujano bandhanaM viSaM viSayAH / ko'yaM janasya moho, ye ripavasteSu suhRdAzA // 1 // " iti gAthArthaH // 10 // punarapyupadezAntaramAhamahatA paligovajANiyA, jAviya vaMdaNapUyaNA ihN| suhame salle duruddhare, viumaMtA pajaheja saMthavaM // 11 // ___ vyAkhyA-iha sAdhoH svajanAdyabhiSvaGgo bhAvataH 'paligopo' kardamastatsamo jAnIhi, yathA mahAn paGkaH prANinAM duruttarastathA svajanAdisnehaH, iti jJAtvA rAjAdinikAyasya[yA] vandanApUjanA sA'pi sAdhoH palimanthakarI-svAdhyAyAdivighnakarI mantavyA, tatazca sAdhunA karmopazama phalamityevaM matvA rAjAdivandanapUjanAdau utseko na vidheyaH / kimiti ? yato garvAtmakametaduruddharaM sUkSmaM zalyaM vartate, iti jJAtvA vidvAn sAdhusteSu 'saMstava' paricayaM prajahyAt-tyajediti gAthArthaH // 11 // atra nAgArjunIyA apyevaM paThanti ++ neyaM nimnollikhitA gAthA vyAkhyAtA harSakulagaNibhiH / Jain Education Interational For Privale & Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGgasUtraM dIpikAnvitam / // 35 // palimaMthamahaM viyANiyA, jAviya vaMdaNapUyaNA ihaM / suhumaM salaM duruddharaM, taM pi jiNe eeNa paMDie // 11 // asyA cAyamarthaH- sAdhoH svAdhyAyadhyAnaparasyaikAnta niHspRhasya yo'pi cAyaM parairvandanA pUjanAdikaH satkAraH kriyate, asAvapi sadgateH sadanuSThAnasya vA mahAn ' palimantho' vighnaH, AstAM tAvatsvajanAdiSvabhiSvaGgaH - rAgastamityevaM parijJAya sUkSmaM zalyaM durudvaraM cAtastamapi jaye-dapanayetpaNDita ' etena ' vakSyamANeneti gAthArthaH // 11 // ege care ThANamAsaNe, sayaNe ege samAhie siyA / bhikkhU uvahANavIrie, vaigutte ajjhattasaMbuDe // 12 // vyAkhyA - tathA bhikSureka eva dravyata ekallavihArI bhAvato rAgadveparahitazcaret evaM sthAnAsanazayanAdiSvapyekAkyeva ' samAhito ' dharmAdidhyAnayuktaH syAt, sarvAsvapyavasthAsu rAgadveSavirahAtsamAhita eva syAt / ' upadhAne ' tapasyanigUhitabalavIryo ' vAgguptaH ' suparyAlocitAbhidhAyI ' adhyAtmaM ' manastena saMvRtto bhikSurbhavediti gAthArthaH // 12 // kiJca - No pihe NAvapaMguNe, dAraM sunnagharassa saMjae / puTThe Na udAhare vayaM Na samucche ege saMthare taNaM // 13 // vyAkhyA- tathA bhikSuH kvApi zayanArthI zUnyagRhasthito dvAraM kapATAdinA na sthagayati 'nAvapaMguNe 'ti nodghATayet, tatrastho'nyatra vA sthitaH kenaciddharmAdikaM mArgAdikaM vA pRSTaH san sAvadyAM vAcaM nodAharet na brUyAt, jinakalpikAdividyAmapi na brUyAt, tathA na samucchindyA- tRNAni kacavaraM vA pramArjanena nApanayati, nApi svApArthI kazvidAbhi grahikastRNAdikaM saMstaret-tRNairapi saMstArakaM na kuryAt kiM punaH kambalyAdinA, anyo'pi sAdhuH zuSiratRNaM na saMstarediti vaitAlI - yAdhyayane dvitIyo deza ke trividhopa sarga sahanopadezaH / // 35 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte gAthArthaH // 13 // tathA thatthama aNAle, samavisamAI muNI hiyAsae / ciragA aduvA vibhevA, aduvA tattha sarIsivA siyA // 14 // vyAkhyA - tathA bhikSuryatraiva sUryo'stamupaiti tatraiva tiSThati, tathA ' anAkula: ' parIpahopasagairanAkulo bhavati, muniyathAvasthita saMsArasvarUpajJaH samaviSamANi zayanAsanAdIni anukUla pratikUlAni samyag ' rAgadveSarahitatayA'dhisaheta / tathA ''carakA: ' daMzamazakAdayastathA 'bhairavA' bhayAnakA azivAstathA 'sarIsRpAH' sarpAdayo bhaveyustatkRtAMzcopasargAn parISadAMca samyagadhisa heteti gAthArthaH // 14 // 4 sAmprataM trividhopasargAdhisahanamadhikRtyAha tiriyA maNuyA ya divagA, uvasaggA tivihA'hiyAsiyA / lomAdiyaMpi na harise, sunnAgAragate mahAmunI // 15 // vyAkhyA-tiryaGmanuSyadevakRtAnupasargAnadhisaheta +romodgamamapi na kuryAt, dRSTimukhavikArAdiparigrahaH, kva sthitaH 1 zUnyAgAragataH - zUnyagRhavyavasthitaH, upalakSaNArthatvAtpitRvanAdisthito mahAmunirjina kalpikAdiriti gAthArthaH // 195 // kiJca+ ' lomAdikamapi na harSet bhayena ' / ' AdigrahaNAd dRSTi0 ' iti bRhadvRttau / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga dIpikAnvitam / ra vaitAlIyAdhyayane dvitIyo ddezakekaSAya kRtsAgho. no abhikaMkheja jIviyaM, no vi ya pUyaNapatthae siyA / ajjhatthamurviti bheravA, sunnAgAragayassa bhikkhuNo // 16 // vyAkhyA-sa bhikSustaibhairavairupasargaH pIbyamAno'pi jIvitaM nAbhikAMta, jIvitanirapekSeNopasargAH soDhavyAH, naivopasargasahanadvAreNa pUjAprArthakaH syAt-na pUjAghabhilASI bhavet / evaM jIvitapUjAnirapekSasya te upasargAH abhyastabhAvaM-samIpabhAvamupagaccheyuH, zUnyAgAragatasya sAdhorevaM zItoSNAdijanitA upasargAH susahA bhavantIti gAthArthaH // 16 // punarapyupadezAntaramAha uvaNIyatarassa tAiNo, bhayamANassa vivikkamAsaNaM / sAmAiyamAha tassa jaM, jo appANa bhae Na dasae // 17 // vyAkhyA-yenAtmA jJAnAdAvupanItataraH, etAvatA jJAnAdau AtmA sthApito'sti yena, tasya sAdhotrAyinaH-parAtma| trANaniratasya tArakasya, tathA bhajamAnasya 'viviktaM' strIpazupaNDakAdivarjitamAsanaM-vasatyAdisevamAnasya, tasyaivambhUtasya | sAdhoH sAmAyikaM samabhAvarUpamAhuH srvjnyaaH| yazcAtmAnaM bhaye parIpahopasargajanite na darzayet , tadbhIruna bhavettasya sAmAyika| mAhuriti gAthArthaH // 17 // kiJca usiNodagatattabhoiNo, dhammaTTiyassa muNissa hiimto| zcAritraniSkalatvam / Jain Education in For Privale & Personal Use Only ww.jainelibrary.org Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education saMsaggi asAhu rAihiM, asamAhI u tahAgayassa vi // 18 // vyAkhyA - uSNodakataptabhojinaH sAdho[tridaNDodvRtta] uSNodakapAyinaH, athavA uSNameva pibati, na zItalaM kRtvA pitIti bhAvaH dharme zrutacAritrarUpe sthitasya muneH ' hrImato ' lajjAvataH evaMvivasya sAdho rAjAdika saMsargo'pyasa mAdhaye syAt-dhyAnAdivighnakradeva jAyata iti gAthArthaH // 18 // punarupadezAntaramAha - ahigaraNakassa bhikkhuNo, vayamANassa pasajjha dAruNaM / aTThe parihAyatI bahU, ahigaraNaM na kareja paMDie // 19 // vyAkhyA -' adhikaraNa karasya ' kalahakarasya bhikSoH ' prasahya' prakaTameva ' dAruNAM' karkazAM vAcaM bruvataH ' artho ' saMyama vA sa bahuparihIyate etAvatA kaSAyavataH kalahaM kurvataH karkazAM vAcaM buvataH sAdhoH saMyamArtho hIyatesaMyama dhvaMsamupayAti / bahunA kAlena saJcitaM vikRSTena tapasA yanmahatpuNyaM tatsarvamadhikaraNaM kurvataH sAdhoH kSayamupaiti / " xjaM ajjiyaM caritaM, desUNAe ya pubbakoDIe / taMpi kasAiyamitto, hArae naro muhutteNa // 1 // jaM ajjiyaM x yadarjitaM cAritraM dezonayA ca pUrvakoTyA / tadapi kaSAyitamAtro hArayennaro muhUrtena // 1 // yadarjitaM zamIkhala kaistaponiyamabrahmacaryamayaiH / mA hu tatkalahAyantastyASTa zAkapatraiH // 1 // zamIkhala kairiti " khallo nimne vastrabhede " ityanekArthavacanAdbhedakalpaiH zamIpatrairiti / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pagaDAGgasUtraM dIpikAnvitam / // 37 // samIkhallaehiM tavaniyamacaM bhamaIehiM / mADu tayaM kalahaMtA, chaDDeaha sAgapattehiM // 2 // " iti jJAtvA manAgapyadhikaraNaM na kuryAtpaNDitaH - sAdhuriti gAthArthaH // 19 // sItodgapaDidugaMchiNo, apaDiNNassa lavAvasapiNo / sAmAiyamAhu tassa jaM, jo gihimatte'saNaM na bhuMjatI // 20 // vyAkhyA-- sAdhoH sacittodaka jugupsa kasya-saci todakaparihAriNaH, tathA ' apratijJasya nidAnaM sarvathA'pyakurvataH tathA 'lavAvasarpiNaH ' lavaM karma, tasmAdavasarpiNaH, karmabandhopAdAnakAraNabhUtAdanuSThAnAnnivartitasya sAdhoH sAmAyikamAhuH sarvajJAH / yo ' gRhasthabhAjane ' kAMsyapAtre na mujhe tasya sAmAyikaM kathayanti jinA iti gAthArthaH // 20 // kizvana ya saMkhayamAhu jIviyaM, taha vi ya bAlajaNo pagabbhatI / bAle pAvahiM mijjatI, iti saMkhAya muNI na majjatI // 21 // vyAkhyA--tathA jIvita-mAyuH kAlaparyAyeNa truTitaM satpunaH ' na ya saMkhaya 'miti ' saMskartuM ' tantuvatsandhAtuM na zakyate, tathApi ' bAlo' mUrkho janaH ' pragalbhate ' pApaM kRtvA na lajjate, sa ca bAlaH ' pApaiH pApakarmabhirazobhanakarttavyamayate - zrIyate, ityevaM 'saGkhyAya ' jhAlA munirna mAdyati asadanuSThAnaM kRtvA mayA zobhanaM kRtamiti na pragalbhatena dhRSTo bhavatIti gAthArthaH || 21 || upadezAntaramAha - 2 baitAlI yAdhyayane dvitIyo - deza ke kalahAka raNopadeza: sAdhUnAm / // 37 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaMdeNa pale imA payA, bahumAyA moheNa paauddaa| viyaDeNa paleti mAhaNe, sIuNhaM vayasAhiyAsae // 22 // ___vyAkhyA-'chando''bhiprAyastena svasvAbhiprAyeNa [ imAH prajA:-ayaM ] lokaH 'paleti' tAsu tAsu narakAdigatiSu paryaTati, eke darzaninaH svakadAgrahiNaH ajAdikavadhamapi dharmakAraNa bruvate, tathA dhanadhAnyAdiparigrahe pRthivyAdyArambhe'pi dharmameva jAnate, evaM loko 'bahumAyaH' kapaTapradhAnaH (mAyA) mugdhajanaraJjanAya kapaTAtmikAH kriyAH kurvanti, paraM zrIvItarAgaprarUpitaM mArga sampara na jAnanti, ajJAnAvRttatvAt , tena satyetaravyakti na labhante, iti jJAtvA manirmAhanaH 'vikaTena' prakaTena amAyena karmaNA mokSe saMyame vA prakarSega lIyate-pralIyate, zobhanabhAvayukto bhavatIti bhAvaH, zItoSNAdiparIpahA 'vayasA trikaraNazuddhyA samyagadhisahediti gAthArthaH / / 22 / / apicakujae aparAjie jahA, akkhehiM kuptalehiM dIvayaM / kaDameva gahAya No kaliM, no teyaM no ceva dAvaraM // 23 // - vyAkhyA-'kujayo' dyUtakAraH aparAjito 'dIvyan ' kuzalatvAdanyairna jIyate, akSaH-kapardakaiH ramamANaH 'kaDameva' / catuSkameva gRhAti, tallabdhajayatvAttenaiva catuSkeNa dIvyati, na 'kaliM' ekakaM, nApi traita' trika, nApi 'daavrN| dvikaM gRhAti, catuSkeNaiva labdhajayatvAditi gAthArthaH // 23 // atha dArzantikamAhaevaM logammi tAiNA, buie je dhamme aguttre|tN gila hiyati uttama,kaDameva sesa'vahAya pNddie||24|| vyAkhyA-yathA yutakAra prAptajayatvAtsarvottamaM dIvyazcatuSkameva gRhNAti, evamasmilloke 'tAyinA' sarvakSenokto VI For Private Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMtraM I bayagaDAGga-| yo'yaM dharmaH kSAntyAdilakSaNo'nuttara:-pradhAnastaM svIkuru, yathA itakAraH zeSamekakAdyapahAya 'kaDaM' [kRtayugaM-catuSkaM ] N2 vaitAlI | gRhNAti, evaM 'paNDitaH' sAdhurapi gRhastha-kuprAvanika-pArzvasthAdibhAvamapahAya sampUrNa mahAntaM sarvottamaM [dharma] gRhNIyA- yAdhyayane dIpikA- diti gAthArthaH // 24 // punarapyupadezAntaramAha dvitIyonvitam / uttara maNuyANa AhiyA, gAmadhammA iti me aNussuyaM / ddezake // 38 // jaMsi viratA samuTThiyA, kAsavassa aNudhammacAriNo // 25 // zabdAdivyAkhyA-'uttarAH'pradhAnA:-durjayA 'grAmadharmAH' zabdAdipaJcaviSayAH sarvajJairAkhyAtAH manuSyANAM, ityetanmayA viSayANAM zrutaM, pUrva zrIRSabhasvAminA svaputrebhyaH pratipAditaM, tataH pAzcAtyagaNadharAH sudharmasvAmiprabhRtayaH svaziSyebhyaH pratipAdayanti, heyatvam / yebhyo grAmadharmebhyo viratA: samutthitAH' samyaksaMyamena te 'kAzyapasya' RSamasvAmino varddhamAnasvAmino vA yo dharmastadanucAriNa-stIrthakarapraNItadharmAnuSThAyino bhavantIti gAthArthaH / / 25 / / kizca je eyaM carati AhiyaM, nAyaeNa mahayA mahesiNA / te udviya te samuTThiyA, anno'nnaM sArita dhammato // 26 // ___ vyAkhyA-ye manuSyAH grAmadharmebhyo viratiM kurvanti, AkhyAtaM mahatA maharSiNA-jJAtaputreNa, ye dharma caranti ta eva INI:saMyamotthAnena kutIrthikaparihAreNotthitAsta eva samyakkumArgadezanAparityAgenosthitAH, nAnye, ta eva yathoktadharmAnuSThAyino, INJI|38 // Jain Education in T ww.jainelibrary.org Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyo'nyaM - parasparaM 'dharmataH' dharmamAzritya dharmato vA bhrazyantaM sArayanti, punarapi saddhameM pravarttayantIti gAthArthaH // 26 // kiJca - mAhapurA paNAma, abhikaMkhe uvadhiM dhuNittae / je dUmaNaehiM No NatA, te jANAMti samAhimAhitaM // vyAkhyA - 'purA praNAmakAn ' pUrva bhuktAn zabdAdiviSayAn ' mA prekSasva ' mA smara, teSAM smaraNamapi mahate'narthAya anAgatAMzca nAkAMkSet, abhikA~kSet ' upadhi' mAyAM aSTaprakAraM vA karma, taddhananAya - tadapanayanAyAbhikA~kSe- dabhilaSet tadevAnuSThAnaM kuryAdyena mAyA aSTaprakAraM ca karma apayAti / tathA 'je dUmaNaehiM 'ti duSTamanaHkAri[Na upatApakAri]No vA zabdAdayo viSayAsteSu ye mahAsacvA na natAH, ko'rthaH ? ye paJcavidhaviSayeSu nAsaktAste sanmArgAnuSThAyinaH Atmani AhitaMAtmani vyavasthitaM 'samAdhi' rAgadveSaparityAgarUpaM dharmadhyAnaM jAnanti nAnya iti gAthArthaH // 27 // kAhI hoja saMjae, pAsaNIe Na ya saMpasArae / naccA dhammaM aNuttaraM, kaya kirie Na yAvi mAmae // 28| vyAkhyA - saMyato gocaracaryAyAM bhraman kAthiko na bhavati-na kathAH kathayati, tathA viruddhAM- paizUnyApAdinIM rUpAdivikathAM vA na kuryAt, rAjAdinA praznAdi pRSTaH san praznAdikatha [kaH - prAzni] ko na syAt na ca samprasArako devavRSTipaNyasamardhamaharghAdiartha kANDA disUcakakathAvistArako bhavet / kiM kRtvA ? jJAtvA anuttaraM dharma, samyagjJAtasya dharmasyetAvadeva phalaM, yadvikathAparihAreNa samyakriyAvAn syAt / ' kayakirie 'tti kRtakriyazca + mamedamahamasya svAmItyevaM + " kRtA-svabhyastA ' kriyA' saMyamAnuSThAnarUpA yena sa kRtakriyastathAbhUtazca na cApi mAmako " iti bRhadttau Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyagaDAGga sUtraM I dIpikAnvitam / / // 39 // parigrahAgrahI na bhavediti gAthArthaH / / 28 / kiJca 2 vaitAlIchannaM ca pasaMsaNo kare, na ya ukkospgaasmaahnne| tesiM suvivegamAhite, paNatAjehiM sujositaMdhuyaM ||29/Nyaadhyyne vyAkhyA-sAdhuH 'channaM' mAyAM, prazasyo + lobhastaM na kuryAt , tathA 'utkarSako' mAnaH 'prakAza' krodhastaM ca dvitIyo'mAhanaH' sAdhana kuryAt , yairmahAsAcaiH kaSAyANAM 'vivekaH' parityAga Ahita:-kaSAyaparityAgaH kRtaste dharma prati dezake prnntaaH| tathA ta eva dharma prati praNatAH yairmahAtmabhiH suSThu 'juSTaM' sevitaM 'dhUtaM' x saMyamAnuSThAnaM, yadivA yaiH sadanuSThAyibhiH Atmahi'sujosiyaM' ti suSTu kSiptaM dhUnanArhatvAdbhUtaM karmeti gAthArthaH // 29 // apica tAvA aNihe sahite susaMvuDe, dhammaTThI uvhaannviirie| vihareja samAhiiMdie,AtahitaM suduheNa labbhatI // 30N] sudurlavyAkhyA-'aNihe ' asnehaH-sneharahitaH sAdhuH sahito jJAnAdibhiH, tathA 'susaMvRta' indriyanoindriyavisrotasi. matvam / kaarhitH| 'dhammaTTi' dharmaH zrutacAritrAkhyastadarthI / upadhAna-tapastatra vIryavAn , sa evambhUto viharetsamAhitendriya:saMyatendriyaH / kathamevaM viharet 1 yataH AtmahitaM saMsAre paryaTatA prANinA (muSThu)duHkhena prApyate, akRtadharmAnuSThAnena jantunA AtmahitaM (ati)duHkhena lamyata iti gAthArthaH // 30 // AtmahitaM ca prANibhirna kadAcidavAptapUrvamityetadarzayitumAha+ " prazasyate-sarvairAdriyate iti " / x "dhUyate-kSipyate karma yena tadbhutaM " iti harSakulagaNiH / // 39 // Jain Education a l For Privale & Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NahiNUNa purAaNussutaM, aduvAtaMtaha NosamuTThiyaM / muNiNA sAmAiyAhitaM, nAeNaM jgsbdsinnaa|| | ___vyAkhyA-yadetanmuninA [ jagataH sarvabhAvadarzinA ] jJAtaputrIyeNa sAmAyikAdyAtmahitaM samAkhyAtaM tannUnaM-nizcitaM jantubhirna ca-naiva (purA-prAgbhavAdau) anuzrutaM, tadAtmahita jIvaiH(purA) zrutamapi nAsti, kadAcicchratamasti tathApi yathA'vasthitaM ' nAnuSThitaM ' na pAlitaM, ata eva prANinAmAtmahitaM sudurlabhamiti gAthArthaH // 31 // punarupadezAntaramAzrityAha evaM mattA mahaMtaraM, dhammamiNaM sahitA bahUjaNA / guruNo chaMdANuvattagA, viratA tinnA mahoghamAhitaM // 32 // tibemi // vyAkhyA-evaM AtmahitaM sudurlabhaM 'matvA' jJAtvA ca mahadantaraM dharmavizeSa karmaNo vA vivaraM prApya jJAnAdisahitA bahavo janAH laghukarmANaH sadanuSThAnaM samAzritAH santo gurozchandAnuvartina-stIrthakaroktamArgAnuSThAyino vistAH pApakarmebhyaH santastIrNAH saMsArasAgaraM mahauSa-mapAraM,evamAkhyAtaM mayA bhavatAmaparezvArhadbhiranyeSAM, iti zabdaH parisamAptyarthe, abImIti gaathaarthH||32|| iti vaitAlIyAdhyayanasya dvitIyoddezakaTIkA / ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIyaH samAramyate / ihAnantaroddezake viratA ityuktaM, teSAM viratAnAM ca kadAcitparISahAH samudIryeran , tatazca parIpahAH soDhavyA, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdi sUtram Join Education International Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra zramaNa sUyagaDAsa-IN saMvuDakammassa bhikkhuNo, jaM dukkhaM puDhe abohie| taM saMjamato'vacijaI, maraNaM hecca vayaMti pNddiyaa||1/2 vaitAlIvyAkhyA-'saMvRtAni' rUddhAni karmANi mithyAtvAviratipramAdakapAyayogarUpANi vA yasya bhikSoH, yaduHkha-masadvedya, yAdhyayane dIpikA tadupAdAnarUpaM vA'STaprakAraM karma 'spRSTaM' baddhaspRSTanikAcitaM, tatkarma 'abodhinA' ajJAnenopacitaM sat saMyamataH saptadazabhedato'- dvitIyo. nvitam / pacIyate-pratikSaNaM kSayamupaiti / etaduktaM bhavati-yathA taDAgodarasaMsthitaM vAri niruddhaaprprveshmaaditykrsmptprityhmp||40|| cIyateM, evaM bhikSorapi saMvRtAtmanaH tapasA prAgbhavArjitaM karma kSIyate. tatazca paNDitAH 'hitvA' tyaktvA 'maraNa' jAtijarAmaraNazokarUpaM tyaktvA mokSaM vrajanti, iti gaathaarthH||1|| ye'pi ca tenaiva bhavena mokSamApnuvanti tAnadhikRtyAha dharmasthayoM je vinnavaNAhi ajosiyA, saMtiNNehi samaM viyaahiyaa| tamhA uddhRti pAsahA, adakkhu kAmAi roga gopdeshH| __vyAkhyA-kAmArthibhiH puruSaivijJApyante-prArthyante tAH 'vijJApanAH' striya ucyante, ye mahAsavAH puruSAH vijJApanAbhiH 'ajosiyA' asevitAH, etAvatA ye na strINAM vaze patitAste santINa-muktaiH samaM 'vyAkhyAtA:' kathitAH / ko bhAvaH 1 te atIrNA api santastIrNA evocyante ye yoSidamyo vistAH, yataH-"pupphaphalANaM ca rasaM, murAe maMsassa mahi liyANaM ca / jANaMtA je virayA, te dukarakArae vaMde // 1 // " 'tamhA udduti pAsaha'tti 'tasmAd' yoSi sparityAgAvaM yadbhavati tatpazyata yUyaM, ye ca kAmAn rogavad-vyAdhikalpAna 'adrAkSu-deSTavantaste santINasamA vyAkhyAtAVI 1 puSpaphalAnAM ca rasaM surAyA mAMsasya mahilikAnAM ca / jAnantA ye viratAstAna duSkarakarakAnvande // 1 // // 40 // Jain Education in For Privale & Personal use only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ste atIrNA api saMsArodanvatastaTopAntavartina eveti gAthArthaH // 2 // punarapyupadezAntaramAhaaggaM vaNiehiM AhiyaM, dhAratI rAINiyA ihaM / evaM paramA mahatvayA, akkhAyA u sarAibhoiNo // 3 // vyAkhyA-vaNibhirdezAntarAdAhita-mAnItaM 'agnyaM ' pradhAnaM ratnAbharaNAdikaM daukitaM rAjAnastatkalpA vA pradhAnavaNija eva (iha jagati ) dhArayanti, ko'rthaH 1 [yathA ] vaNijo dezAntarAtsubahumUlyaM ratnAbharaNAdi Anayanti, paraM teSAM pradhAnaratnAnAM rAjAna eva bhAjanaM-rAjAna eva dhArayanti, IzvarA vA bibhrati, tathA AcAryairAnItAnAM pazcamahAvratAnAM rAtribhojana[viramaNa]SaSThAnAM sAdhava eva bhAjanaM, nAnye iti gAthArthaH // 3 // kizca je iha sAtANugA narA, ajjhovavannA kAmehi mucchiyA / kivaNeNa samaM pagabbhiyA, navi jANaMti samAhimAhitaM // 4 // vyAkhyA-ye ihaloke manuSyAH 'sAtAnugAH' sukhazIlAH gAravatra ye'dhyupapannAH-gRddhAstathA kAmeSu zabdAdiSu mRcchitAH 'kapaNA' dInAH varAkAH indriyaiH parAjitAH tatsamA' stadvatkAmAsebane 'pragalbhitAH' dhRSTatAM gatAH, kimanena stokena pramAdena saMyamavirAdhanA bhaviSyatItyevaM pramAdavantaH kartavyeSu samastamapi saMyamaM paTavanmalinIkurvanti, IdRzAzca te vItarAgoktaM samAdhi dharmadhyAnAdikaM na jAnantIti gaathaarthH|| 4 // punarapyupadezAntaramAha| vAheNa jahA va vicchae, abale hoi gavaM pcoie|se aMtaso appathAmae, nAivahai abale visIyatI // 5 Jain Education inte For Private & Personal use only w ww.jainelibrary.org Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 41 // vyAkhyA -' vyAghena ' lubdhakena yathA 'gava 'tti mRgAdiH pazurvividhamanekaprakAreNa kUTapAzAdinA [ kSataH - ] paravazIkRtaH zramaM vA grAhita: ' pratodito'pi ' prerito'pyavalo bhavati, jAtazramatvAdgantumasamartho bhavati, yadi vA vAhaya - tIti vAhaH- zAkaTikastena yathAvadaha vahan gau- vRSabhaH pratodAdinA ' kSataH ' prerito'pi acalo viSamapathAdau gantumasamartho bhavati, sa cAntazo - maraNAntamapi yAvadalpasAmarthyo nAtIva voDhuM zakto bhavati, evambhUtaca abalo bhAraM voDhumasamartha statraiva paGkAdau viSIdatIti gAthArthaH || 5 || dArzantikamAha evaM kAmesaNaM viU, ajja sue payahejja saMthavaM / kAmI kAme Na kAmae, laddhe vA vialaddha kaNhuI // 6 // vyAkhyA-tathA anantaroktayA nItyA kAmabhogaprArthanAsaktaH pumAn avasIdati paraM kAmabhogastyaktuM nAlaM bhavati, IdRzo'pi yadi paramaya vo vA kAmabhogasambandhaM saMstavaM prajahyAt na caihikAmuSmikA pApadarzitayA kAmI bhUtvopanatAnapi kAmAn jambUsvAmiva dvairasvAmivadvA na kAmaye - nAbhilaSet kSullakakumAravadvA labdhAnapi kAmAnmahAsaccatayA alabdhasamAnmanyamAno niHspRho bhavediti gAthArthaH / / 6 / / kimiti kAmaparityAgo vidheya ? ityAzaGkayAha 2 vaitAlIyAdhyayane dvitIyo deza ke kAmAbhi mA paccha asAdhutAbhatre,accehI aNusAsa appagaM / ahiyaM ca asAhu soyatI, se thaNatI paridevatI bahuM // 7 vyAkhyA - mA pazcAnmaraNakAle bhavAntare vA kAmAnuSaGgAdasAdhutA kugatigamanarUpA ' bhavet ' prApnuyAt, iti vicintya viSayebhya AtmAnaM ' atyehi 'tyAjaya, tathA''tmAnaM zikSaya, yathA-re jIva ! asAdhu[-razubha] karmakArI durgatau // 41 // vaGga varjanopadezaH / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patito'dhikaM zocati, tathA ca paramAdhArmikaizcAtyartha kadarthyate, tiryaggatAvapi kSuttaSNAzItoSNAdiduHkhaiH pIbyamAno'tyantaM 'stanati' karuNaM krandati-mazabdaM niHzvasiti 'paridevate' vilapatyAkrandati subahviti-"hA mAtamriyata iti, trAtA naivAsti sAmprataM kazcit / kiM vA zaraNaM me syA-diha duSkRtacaritasya pApasya // 1 // " ityevamAdIni duHkhAni pApakAriNaH prApnuvanti, tena viSayAbhiSvaGgo na vidheya ityAtmAnuzAsanaM kurviti gAthArthaH // 7 // iha jIviyameva pAsahA, taruNa eva vAsasa[yAu]tassa tutI / ittaravAse ya bujjhaha, giddhanarA kAmesu mucchiyA // 8 // vyAkhyA-asminnasAre saMsAre dhanadhAnyAdayo'nye padArthAH dUre tiSThantu, ekaM jIvAnAmAyurapyazAzvataM, yato varSazatapramANamapyAyustaruNatve eva truTyati, tadA''yurvarSazatapramANamapi sAgaropamApekSayA meSonmeSapramANaM vartate, stokakAlAvasthAnaprAyaM vA samasti iti jJAtvA re jIva ! budhyasva, mA muhaH / IdRze'pyAyuSi azAzvate eke avivekinaH 'gRddhAH' kAmabhogeSu mRJchitA eva tiSThanti, tatazca narakAdiSu kadarthanAmApnuvantIti gaathaarthH|| 8 // apicaje iha AraMbhanissiyA, AtadaMDA egNtluusgaa| gaMtA te pAvalogayaM, cirarAyaM AsuriyaM disN||9|| vyAkhyA--'iha' manuSyaloke ye kecana mahAmohAkulitAH puruSA avivekino hiMsA(di)sAvadyAnuSThAne Aramme 'nizritAH' | AsaktAH santi te narA Atmano daNDakA, te caikAntenaiva jantUnAM 'lUpakA' hiMsakAH sadAcArasya vA dhaMsakA, evambhUtAzca Jain Education Inter For Privale & Personal use only jainelibrary.org Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 42 // Jain Education in 'gantArI' yAsyanti, va 1 pApakarmakAriNAM yo loko narakAdistatra virarAtramavasthAsyanti, yadyapi bAlatapazcaraNAdinA tathA vidhadevatvAvAptistathApyAsurIM dizaM yAnti, aparapreSyAH kilviSakA devAdhamA bhavantIti gAthArthaH / / 9 / / kizca saMgamAhujIviyaM, tahavi ya bAlajaNo paganbhatI / paccupapazeNa kAriyaM, ke dahuM para loga mAgate ? | vyAkhyA- 'na ca' naiva 'saMskattuM' sandhAtuM zakyate truTitamAyurjIvitavyaM, evamAhuH - sarvajJAH / evamAyuSi sandhAtumazakye 'bAlo' mUrkho janaH asadanuSThAne pragalbhate, amadAcAre pravarttamAno na lajjate, sa ca bAlo nirvivekatayA pApakarma kurvan kenApi vAritaH san dhRSTatayA alIkapANDityAbhimAnitayA idamuttaramAha - pratyutpannena - varttamAnakAlabhAvinA sukhena me prayojanaM, evaM ca sati ihaloka eva vidyate, na paralokaH kaH paralokaM dRSTvA hahAyAtaH 1 paralokaM dRSTvA kazcidAyAto bhavati tadA tadukthyA jJAyate astyeva paralokaH, tasmAnna vidyate paralokaH // 10 // evaM nAstikenokte sati pratyuttaramAhaakkhu ! dakkhuAhitaM, (taM ) saddahasu adakkhudaMsaNA ! | suniruddhadaMsaNe, mohaNijeNa kaDeNa kammu // 11 // haMdi vyAkhyA - apazyo-'ndhaH, kAryAkAryavivekacakSurvikalatvAdandhastasyAmantraNaM he apazyavat - andhasadRza ! ' pazyena ' sarvajJena 'AhitaM' kathitaM AgamaM 'zraddhasva' pramANIkuru / 'adakhudaMsaNA' avazyako sarvajJastasya darzanaM abhyupagatamAzritaM yena tasyAmantraNaM adakkhudaMsaNA ! tvaM zrIvItarAgabhASitaM zraddhasva, ihalokasukhameva prArthyate 'nAsti paraloka' iti mA vada, baitAlI yAdhyayane dvitIdeza ke nAstika pratyuttaram / // 42 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi pratyutpannaM vinA atItAnAgataM na manyase tarhi pitRpitAmahAdayo'pi nAbhUvan , putrapautrAdisantaterapi vyavacchedaH, atItAnAgatayoranAzrayaNAt ihalokAzrayaNAt pratyutpannameva manyamAnastvaM sarvavyavahAravilopena hanta !! hato'si, asarvajJAbhyupagatadarzanAzrayaNena sarvavyavahArabAhyo'si, ataH asarvajJAnuyAyin ! AtmIyaM kadAgrahaM parityajya savajJokte mArge zraddhAnaM kuru / kimiti sa pumAn sarvokte mArge zraddhAnaM na karoti ? tatrAha-'haMdi hu suniruddhadaMsaNe' sa prANI 'haMdI'ti khede, + mohanIyena karmaNA mithyAdarzanena jJAnAvaraNIyAdikena karmaNA vA ' suniruddhadarzanaH ' sthagitavivekacakSuH, tena sarvajJoktaM mArga na zraddhatte, atastanmArgazraddhAnaM prati protsAhyata iti gAthArthaH // 11 / / punarapyupadezAntaramAha dukkhI mohe puNo puNo, niviMdeja silogapUyaNaM / evaM sahite'hipAsate, AyatulaM pANehiM saMjae // 12 // ___ vyAkhyA- 'duHkhaM ' asAtavedanIyaM, tadasyAstIti duHkhI prANI punaHpunarmohaM yAti-sadasadvivekavikalo bhavati, ko'rthaH ? asAtodayAhuHkhamanubhavannAH san mUDhastattatkaroti yena punaHpunarduHkhI saMsArasAgaramanantaM kAlaM paryaTati / | tadevambhUtaM mohaM parityajya nirvidyeta ' jugupsayetpariharet AtmazlAghAM stutirUpAM tathA pUjanaM vastrAdilAmarUpaM pariharet / evaM parivarcamAnaH 4 sahito-jJAnAdiyukto vA 'saMyataH' prabajito sukhArthibhirAtmatulA-mAtmatulyatAM duHkhApriyatvaM sukhapriyatvarUpAmadhikaM pazyet-AtmatulyAn sarvAnapi prANinaH pAlayediti gAthArthaH // 12 // kizca +" hu zabdo vAkyAlakAre, mohanIyena svakRtena karmaNA"| x" saha hitena vartata iti sahito" iti harSa / Jain Education intamational For Privale & Personal use only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iyagaDAta satra dIpikAnvitam / vaitAlIyAdhyayane tRtIyodezake saadhudhrmopdeshH| // 43 // gAraMpi ya Avase nare, aNupurvi pANehiM saMjae / samatA savattha suvvate, devANaM gacche sa logayaM // 13 // . vyAkhyA-gRhavAse'pi vasannaraH anukrameNa dharma zrutvA vratAdi pratipadya sarvajIveSu dayAluH san sarvatra samatApariNAme vartamAno gRhadharma pAlayanapi-gRhastho'pi ceddevalokaM vrajettarhi yatInAM kimucyate / // 13 // soccA bhagavANusAsaNaM, sacce tattha karijjuvakamaM / savvattha'vaNIyamacchare, uMchaM bhikkhu visuddhmaahre||14|| vyAkhyA-sa sAdhuH bhagavata:' zrIsarvajJasya ' (anuzAsanaM ' AjJA Agama vA zrutvA, tatra Agame saMyame vA, kathambhUte 1[samyo hite-] satye upakramaM kuryAta sarvatra matsaraM apanIya kSetravastropadhizarIranipipAsa: uMcha' bhaikSya 'zuddhaM ' dvicatvAriMzaddoparahitamAhAraM gRhNIyAdabhyavaharediti gAthArthaH // 14 // kizcasavaM naccA ahiTThae, dhammaTThI uvahANavIrie / gutte jutte sadA jae, Ayapare paramAyatadvite // 15 // ___vyAkhyA-sarva heyopAdeyaM jJAtvA sarva saMvararUpaM adhitiSThe-dAzrayet 'dharmArthI' dharmaprayojanavAn ' upadhAnaM ' tapastatra | vIryavAn-anigUhitabalavIryaH, tathA manovAkAyagupto, yukto jJAnAdibhiH sadA yateta Atmani parasmi~zca / kiM viziSTaH san ? ata Aha-' parama ' utkRSTa 'Ayato' dIrghaH sarvakAlabhavanAnmokSastadarthika-stadabhilASI, pUrvoktavizeSaNaviziSTo bhavediti gAthArthaH // 15 // punarupadezamAhavittaM pasavo ya nAIo, taMbAle saraNaMti mnni| ete mama tesuvI ahaM, no tANaM saraNaM nu vijai // 16 // Jan Education For Private Personal use only How.jainelibrary.org Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'vittaM ' dhanadhAnyahiraNyAdi 'pazavo ' gomahiSIturagAdayastathA svajanA-mAtRpitRputrakalatrAdayastadetatsarva'vAlo' mUrkhaH zaraNaM manyate, ete mama sarve paribhoge upayokSyante, ahaM tveteSAmupayoge sameSyAmi, na punarevaM jAnIteyadartha dhanAdi mRgyate tadeva vapurazAzvataM, ka vittAyupayoge sameSyati ? "riddhI sahAvataralA, rogajarAbhaMguraM hayaM sarIraM / / 7 doNhaM pi gamaNasIlANaM, kicciraM hoja saMbaMdho? // 1 // " tathA "mAtApitRsahasrANi, putradArazatAni ca / pratijanmani vartante, kasya mAtA pitA'pi vA // 1 // " 'no' naiva vittAdikaM saMsAre kathamapi trANaM bhavati / narakAdau patitasya rogAdinA vA pIDitasya kacitrANaM (zaraNaM vA) vidyata iti gAthArthaH // 16 // ityetadevAha abbhAgamitaMmi vA duhe, ahavA ukkamite bhavaMtie / egassa gatI ya AgatI, vidumaMtA saraNaM na mannaI // 17 // vyAkhyA-pUrvakRtaduSkarmodaye duHkhamAyAti, taduHkhameka evAnubhavati, tathA maraNe'pyAgate eka eva mriyate, eka eva janmamaraNAdiduHkhamanubhavati, gatirekasya Agatirapyekasyaiva, saMsAre gamanAgamanaM kurvato nAparaH ko'pi sahAyo bhavati, duHkhArcasya vittAdyapi na zaraNaM, evaM jJAtvA [vidvAn ] na kamapi [ tAvad ] vinaikaM dharma zaraNatayA manyata iti gaathaarthH|| 17 // kiJca 1 RddhiH svabhAvataralA rogajarAbhakuraM hatakaM zarIraM / dvayorapi gamanazIlayoH kiyazciraM bhavetsambandhaH 1 // 1 // Jain Education For Privale & Personal Use Only jainelibrary.org Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDAva sUtra dIpikA nvitam / 2 vaitAlI| yAdhyayane tRtIyo. ddezake bhikSuguNo| pdeshH| // 44 // save sayakammakappiyA, aviyatteNa duheNa paanninno| hiMDaMti bhayAulA saDhA, jAijarAmaraNehi'bhidutA // 18 // vyAkhyA-sarve'pi saMsAriNaH prANinaH svakRtena karmaNA 'kalpitA:' sUkSmavAdaraparyAptAparyApta medena vyavasthApitAstenaiva karmaNA avyaktena duHkhena duHkhitAH prANinaH 'hiNDanti' paryaTanti bhayAkulAH zaThakarmakAritvAcchaThAH bhramanti navanavAsu yoniSu janmajarAmaraNAdiduHkhairabhidrutA iti gAthArthaH // 18 // kizca iNameva khaNaM viyANiyA, No sulabhaM bohiM ca AhitaM / evaM sahite'hiyAsae, Aha jiNe iNameva sesagA // 19 // vyAkhyA-idamevAvasaraM jJAtvA yaducitaM tadvidheyaM, tathA[hi-] 'bodhi ca' samyagdarzanAvAptilakSaNAM no sulamA, ityevamavagamya tadavAptau tadanurUpameva kuryAt , no sulabhA bodhi ityevamAkhyAtamavagamya sahito bAnAdibhiH parISahAn udIrNAn adhisaheta, etaccAha 'jino' bhagavAnnAmeyo'STApade sutAnuddizya, tathA'nye'pi zeSakAH jinA abhihitavanta ityetadAha // 19 // tathA ca abhaviMsu purAvi bhikkhavo!, AesA vi bhavaMti suvvtaa| eyAiM guNAI Ahu te, kAsavassa aNudhammacAriNo // 20 // // 44 // Jain Education in For Privale & Personal use only daw.jainelibrary.org Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-sarvajJAH svaziSyAnevamAmantrayanti-bho bhikSavaH ! ye purA jinA abhavan AgamiSyAzca ye bhaviSyanti te | 'suvratAH' zobhanavratA etAnantaroditAn guNAn Ahu-rabhihitavantaH / atra jinAnAM na kazcinmatabhedaH, ataH sarve'pi jinAH sadRzameva bhASante, na jinAnAM vaco vyabhicarati, te ca 'kAzyapasya' RSabhasya varddhamAnasvAmino vA sarve'pyanucIrNadharmacAriNaH, ityanena ca samyagadarzanajJAnacAritrAtmaka evaM mokSamArga iti gAthArthaH // 20 // tiviheNa vi pANa mA haNe, Ayahie aniyANasaMvuDe / evaM siddhA aNaMtaso, saMpai je a aNAgayAvare // 21 // vyAkhyA-trividhena yogena prANino mA hanyAt AtmahitaH 'anidAno' nidAnarahitaH, tathA 'saMvRtaH' trigupta ityarthaH / evambhRtazcAvazyaM siddhimavAmotItyetaddarzayati-evamanantaroktAnuSThAnena anantAH siddhAH vartamAnakAle siyanti anAgate ca kAle setsyanti, nApara: siddhimArgo'stIti bhAvaH, evaM zrIsudharmasvAmI jambUsvAmiprabhRtiziSyebhyaH pratipAdayatIti gAthArthaH // 21 // evaM se udAhu aNuttaranANI, aNuttaradaMsI aNuttaranANadaMsaNadhare / arahA nAyaputte bhagavaM, vesAlie viyAhie tti bemi // 22 // vyAkhyA-evaM sa RSabhasvAmI svaputrAnuddizyodAhRtavAn-anuttarajJAnI [ anuttaradarzI] anuttarajJAnadarzanadharaH aIn Jain Education Interational Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wfy lmjhd fy qsmy fy lsHqyt fy l`lmn wfy lmq`d mHmd lmHmdsm`t yagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 45 // 3 parISahAdhyayane prathamo jJAtaputro varddhamAnasvAmI vizAlyAM nagaryA athavA vizAlakulodbhavo RSabhasvAmI evamudAhRtavAniti gAthArthaH // 22 // iti zrIkharataragaNamaNDanasAdhuraGgagaNivaranirmitAyAM zrIsUtra katAGgadIpikAyAM dvitIye baitAlIyAdhyayane tRtIyodezakaH samAptaH / tatsamAptau ca vaitAlIyAdhyayanaM samAptamiti / Drmommemomenoneamrnsraemomenomrnemomromance uktaM dvitIyamadhyayanaM, sAmprataM tRtIyamArabhyate, saMyama pAlayatAM sAdhUnAM parIpahA utpadyante, te ca samyaksoDhavyAH, ayamadhikAro'sminnadhyayane, tenedaM parIpahAdhyayanaM, tatreyamAdigAthAsUraM mannaMti appANaM, jAva jeyaM na passati / jujhaMtaM daDhadhammANaM, sisupAlova mahArahaM // 1 // vyAkhyA-yathA kazcillaghuprakRtikaH pumAn AtmAnaM zUraM manyate-na matsadRzo'paraH kazcitsubhaTo'stIti AtmazlAghAparo nistoyAmbuda iva vAgbhirvisphUrjana garjati tAvadyAvatsvato'pyadhikataraM niSkozIkRtAsiM puro jetAraM na pazyati, tasmin dRSTe nirmado bhavati / atrArthe dRSTAntamAha-yathA zizupAla AtmazlAghApradhAnaM garjitavAn , pazcAyudhyamAnaM dRDhadharmANaM 'mahArathaM' nArAyaNaM dRSTvA prAggarjA[va] pradhAno'pi kSobhaM gataH, + evamuttaratra dArzantikena yojayiSyate, iti gAthArthaH // 1 // sAmprataM sArvajanInaM dRSTAntamAha+ nirmado jAta iti bhaavH| parISahAjeyatvaM kAtarANAm / // 45 // For Privale & Personal use only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | payAyA sUrA raNasIse, saMgAmammi uvtttthite| mAyAputtaM na yANAi, jeeNa parivicchatte // 2 // vyAkhyA-prakarSeNa vikaTapAdapAtaM ' raNazirasi' saGghAmamUrddhani nAzIratvex yojitAH 'zUrAH' subhttNmnyaaH| kathambhUte raNe ? sarvatrAkulIbhUtatvAnmAtA svakaTIto bhrazyantaM putraM na jAnAti, ityevamamAtAputrIye saGkrAme parAnIkasubhaTena jetrA tIkSNaiArAcaprabhRtibhiH zastairvividhaM 'kSato' hatazchinno vA yathA kazcidalpasaco mAmupayAtIti gAthArthaH // 2 // atha dArzantikamAhaevaM sehe vi apuDhe, bhikkhAyariyA akovie / sUraM mannati appANaM, jAva lUhaM na sevae // 3 // vyAkhyA-yathA yatra mAtA svakaTIto bhrazyantaM stanandhayaM na vetti, evaMvidhe viSame raNazirasi kazcicraMmanyaH parAnIkanikSiptasAyakadhoraNIbhiH vihvalIbhUtaH san bhaGgamupayAti-dInatvaM bhajate, evaM ziSyako'bhinavapravrajitaH parISadaraspRSTaHanutpannaparISahapIDaH pravrajyAyAM kiM duSkaraM ? ityevaM garjan bhikSAcaryAyAmanipuNaH anyasminnapi sAdhvAcAre apravINaH san AtmAnaM zizupAlavat zUraM manyate yAvajetAramiva rUkSa' nirAsvAdaM vAlukAkavalavat saMyama na bhajate, gRhIte tu saMyame parISaherabhidrutA alpasacAH prANino bhaGgamupayAnti, saMyamAdmazyante, kaNDarIkavaditi gAthArthaH // 3 // saMyamarUkSatvapratipAdanAyAhax senaamukhe| For Privale & Personal use only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDAGga-1 IN dIpikAnvitam / / // 46 // II jayA hemaMtamAsammi, sItaM phusai savAyagaM / tattha maMdA visIyaMti, rajahINA va khattiyA // 4 // parISahA___ vyAkhyA-yadA hemantamAse pauSAdau zItaM sahimakaNavAtaM 'spRzati' lagati, tasmin aso zIte lagati sati eke II bhyayane 'mandA' gurukarmANo viSIdanti, rAjyabhraSTAH kSatriyA ica-rAjAna iveti gAthArthaH // 4 // athoSNaparISahamAha prathamo. puTTho gimhAhitAveNaM, vimaNe supivAsie / tattha maMdA visIyAMta, macchA appodae jahA // 5 // ddezake vyAkhyA-'grISme ' uSNattauM 'abhitApena' Atapena vyApto vimanaskastathA 'tRSNayA' udanyayA parAbhUto 'mando'. priiphai| 'lpasavaH saMyamAdbhaGgamupayAti, yathA matsyaH alpodake viSIdati-yathA matsyaH pAnIyavirahe jIvitaM tyajati, tathA sAdhurapi | viSIdanako'pyalpasattvaH saMyamaM tyaktvA dUre bhavatIti gAthArthaH // 5 // atha yAcyAparISahamAha svamalpasadA dattesaNAdukkhaM, jAyaNA duppaNolliyA / kammattA dubbhagA ceva, iccAhaMsu puDhojaNA // 6 // scaanaam| vyAkhyA-yatInAM hi 'sadA sarvakAlaM dantazodhanAdyapi pareNa dattameSaNIyamupabhoktuM kalpate, tatazca kSudhAdivedanArtAnAM yAvajIvaM paradatteSaNAduHkhaM bhavati, kiM ? " lAghavaM yAnA" iti vacanAcatra yAcAparISahe kAtarAH viSIdanti / atha pazcArddhana AkrozaparISahaM darzayati-'prAkRtapuruSA' anAryA evaM bhASante-ya ete yatayaste jallAviladehA luzcitazirasaH kSudhAprastA adattadAnAH pUrvakRtaduSkarmaNAM phalamanubhavanti, yadi vA 'ArtAH' sarvakarmasu 'azaktAH' sarvathA akizcitkarAH, ata eva jaTharapUraNA[ya] asamarthAH santo yatayo jAtAH, yata:-" svAdhyAyadhyAnakRcchrANi, bhikSAbhramaNa eva c|||||46|| Jain Education in For Privale & Personal use only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education it prAyaH pauruSahInAnAM, jIvano pAyakauzalam // 1 // " iti vacanAt / tathA punarete 'durbhagAH ' putradArAdiparityaktAH nirgatikAH santaH pravrajyAM pratipannA iti gAthArthaH // 6 // ete sadde acAyaMtA, gAmesu nagaresu vA / tattha maMdA visIyaMti, saMgAmammiva bhIruNo // 7 // vyAkhyA - etAn AkrozarUpAn zabdAn soDhumazaknuvanto grAmeSu nagareSu araNyAdiSu vA vyavasthitAH, eke yatayo ' mandA ' avivekinastucchaprakRtayo 'viSIdanti ' vimanaskA jAyante, saMyamAdrazyanti yathA bhIravo bhaTAH saGgrAme zastrajhalatkAraM subhaTakolAhalAkarNanena samAkulAH santo bhajyante, pauruSaM parityajyAyazazca puraskRtya nikAH sahAmAtparAGmukhA valanti, ekameke- kecana, na sarve, AkrozazabdAkarNanAdalpasaccA viSIdantIti gAthArthaH // 7 // appe khudhitaM bhikkhu, suNI daMsati lUsae / tattha maMdA visIyaMti, teupuTThA va pANiNo // 8 // vyAkhyA - kazcicchkAdirlUSakaH - prakRtyaiva krUro makSakaH ' kSudhitaM ' bubhukSitaM bhikSAmantaM sAdhuM dazati -aGgAvayavAn vilumpati troTayati / ' tatra ' tasmin zvAdibhakSaNaparISahe udIrNe sati mandA ' viSIdanti ' dainyaM bhajante, yathA ' tejasA ' agninA spRSTA dahyamAnAH prANino 'viSIdanti ' gAtraM saGkocayanti evaM sAdhurapi krUrasancairabhidrutaH saMyamAdbhaGgasupayAti yathA'gninA dahyamAnA: jantavo jIvitaM tyajantIti gAthArthaH // 8 // dussahA grAmakaNTakAH punarapi tAnadhikRtyAha - Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDA parISahAdhyayane prathamo. dIpikAnvitam / / ddezake // 47 // appege paDibhAsaMti, paDipaMthiyamAgatA / paDiyAragatA ete, je ete eva jIviNo // 9 // __vyAkhyA-kecana grAmINA anAryAH pAmarAH sAdhuSu dveSabhAvamupagatAH zatruprAyA evaM niSThuraM bhASante, yathA-ete varAkAH | prAgjanmopArjitamazubhakarmaphalamanubhavanti, ye ime paragRhabhikSayopajIvanti, madhyAhne prasvedamalAvilA rajo'vaguNDitAH paragRheSu bhikSAyai aTanti, ya evaMjIvina iti, luzcitazirasa: adatcadAnAH sarvathA bhogavazcitA duHkhaM jIvantIti gaathaarthH||9|| kiJca appege vaijujuti, nagiNA piNddolgaahmaa| muMDA kaMDaviNaTuMgA, ujjallA asamAhitA // 10 // ___vyAkhyA-api 'eke' kecana anAryA IdRzaM vAcaM 'prayuJjanti' bhASante, ete jinakalpikAH nagnAstathA 'piNDolaga 'ti piNDaprArthakA adhamA malAvilA 'muNDA' muNDitazirasaH kaNDUvinaSTAGgA:-vikRtazarIrAH kuSThina: sanatkumAravadvinaSTadehAH 'ujjallA:' zuSkaprasvedavantaH bImatsAH dRSTA vA jantUnAmasamAdhimutpAdayantIti gAthArthaH // 10 // athaitadbhApakANAM vipAkaM darzayatievaM vippaDivannege, appaNA u ajaannyaa| tamAto te tamaM jaMti, maMdA moheNa pAuDA // 11 // ___vyAkhyA-evameke apuNyakarmANaH ajJAnino 'vipratipannAH' sAdhudveSiNaH svayamAtmanA ajJAninaH anyeSAM vivekinAM va zikSAdAnodyatAnAM vacanaM akurvantastamaso'jJAnarUpAttadutkRSTaM tamo yAnti, athavA adhastAdapyadhastanIM gatiM gacchanti, kimiti ? yataste mandA 'mohena ' ajJAnena 'prAvRtA' AcchAditA mithyAdarzanena vA sthagitAH piGgaprAyAH sAdhu dussahanIyatvaM graamknnttkaanaam| Jain Education Interational Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidveSiNaH IdRzA eva bhavantIti gAthArthaH // 11 // atha daMzamazakaparISahamadhikRtyAhapuTTho ya daMsamasaehi, taNaphAsamacAiyA / na me diTTe pare loe, jai paraM maraNaM siyA // 12 // vyAkhyA-sindhutAmraliptakokaNAdiSu dezeSu prAyo daMzamazakAH syuH, atha sAdhuH kadAcittatra deze gataH san daMzamazakAdimiH 'spRSTo' bhakSitaH, tathA vastraprAvaraNAdirahitastRNeSu zayAnastatparISahaM soDhumazaktassan kadAcittadArtipatita evaM | cintayet-IdRzyo duSkarAH kriyAH paralokAya vidhIyamAnAH santi, idamanuSThAnaM paralokasAdhanAya sAdhubhirvidhIyate, sa tu paralokaH kenApi na dRSTaH, na ko'pi paralokaM dRSTvA AyAtaH, mayA'pi na dRSTaH, ( yadi ) paramanena klezena paraloko na bhaviSyati, paraM daMzamazakaH pIDitasya me maraNaM nizcayena bhaviSyati, anena parIpahopasargeNa maraNa vinA nAnyat kizcitphalamastIti gAthArthaH // 12 // api casaMtattA kesaloeNaM, baMbhaceraparAiyA / tattha maMdA visIyaMti, macchAviTThA va keyaNe // 13 // vyAkhyA:-kecana kAtarAH kezalocena 'santaptAH' pIDitAH sarudhirakezotpATanena mahatI zirasi vyathA jAyate, tayA ca vyathayA vyathitAH santo 'dyante ' bhajyante saMyamAdbhagnacittA jAyante, tathA brahmacaryeNa-bastinirodhena parAjitAH santaH kezotpATanena atidurjayakandarpadarpaNa vA parAjitAH santo 'mandA' jaDAH viSIdanti-saMyame zaithilyaM pratipadyante, yathA 'ketane ' matsyabandhane praviSTAH santo matsyAH nirgatikA jIvitaM tyajanti, evaM te varAkAH kAmakadArthatA: kezotpATana VAN Jain Education in omw.jainelibrary.org Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikA-1 nvitam / // 48 // pIDayA ca pIDitAH saMyamaM tyajantIti gAthArthaH // 13 // kizca 3 parISahAAyadaMDasamAyArA, micchAsaMThiyabhAvaNA / harisappaosamAvannA, kei lUsaMti'NAriyA // 14 // dhyayane __vyAkhyA-tathA kecana anAryAH AtmadaNDasamAcArAH, yenAnuSThAnena mudhA AtmA khaNDyate-dharmAdbhazyate tenAnuSThAnena N| dvitIyosaMyuktAH santo mithyAsaMsthitabhAvanA:-mithyAtvopahatadRSTayaH, tathA 'harSapradveSamApanA' rAgadveSopahatAH, te evambhUtAH sadA dezake cAraM sAdhu krIDayA pradveSeNa vA krUrAH kadarthayanti daNDAdibhirvAgbhirveti gAthArthaH / / 14 // etadeva darzayati | duradhisahaappege paliyaMtaMsi, cAro corotti suvayaM / baMdhati bhikkhuyaM bAlA, kasAyavayaNehi ya // 15 // nIyatvaM ____ vyAkhyA-apyeke anAryAH pUrvagAthoktaguNayuktAH mithyAdazaH rAgadveSavantaH anAryadeze vicarantaM sAdhuM caro'yaM pratipaMthikacauro'yamiti buddhyA 'suvrataM' sadAcAramapi kadarthayanti, cauro'yamiti kRtvA vadhnanti 'bAlAH' ajJAnino vivekavikalA: karkazava'kaSAyavacanaiH' kaTukavacanainibharsayantIti gAthArthaH // 15 // tathA puna: |cnaanaam| tattha daMDeNa saMvIte, muTriNA ada phaleNa vaa| nAtINaM saratI bAle, itthI vA kuddhagAmiNI // 16 // vyAkhyA-tathA anAryadezeSu viharan sAdhuH anArdaNDena vA muSTinA vA 'saMvItaH' prahato'thavA phalena ( mAtu. liGgAdinA ) khagAdinA vA kadarthito bhApito vA apariNato bAlaH jJAtInAM svajanAnAM vA smarati, tadyathA-yadi kazcinmadIyaH svajano bhavati tadA nAhamevaM kadarthanAmavApnuyAmiti, dRSTAntamAha-yathA strI ' kruddhA satI' gRhamAnuSebhyo ruSTA satI bA // 4 Jain Education Interational Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ roSeNa gRhAnirgatA satI nirAzrayA mAMsapezIva sarvaspRhaNIyA sarvato'bhigamanIyA caurAdibhirabhidrutA satI saJjAtapazcAttApA svagRhamAnuSANAM smarati, evaM sAdhurapi anAyaH kadarthitaH jJAtInAM smaratIti gaathaarthH|| 16 // upasaMharabAha ee bho! kasiNA phAsA, pharusA durahiyAsayA / hatthI vA sarasaMvIte, kIvA avasA gayA gihaM tibemi // 17 // vyAkhyA-bho iti ziSyAmantraNaM, ete parISahAH pUrvoktA anAryakRtAH 'kRtsnAH' sampUrNAH 'paruSA' karkazAH alpasattvaduHkhenAdhisahyante, tatazca asahamAnAH lajAM tyaktvA azlAghAmaGgIkRtya punahavAsamAzrayante, raNazirasi zarajAlaiH saMvItAH hastina iva bhaGgamupayAnti 'klIbAH' asamarthA-abazAH karmAyattAH punargRhaM gacchantIti, bravImiti pUrvavat // 17 // ityupasargaparijJAyAH prathamoddezakaH smaaptH| atha dvitIyaH samArabhyate, tathAhi-upasargA dvidhA, anukUlAH pratikUlAca, tatra prathamodezake pratikUlAH pratipAditAH, atha dvitIye anukUlAH pratipAdyante, tatreyamAdigAthAAhime suhumA saMgA, bhikkhUNaM je duruttarA / jattha ege visIyaMti, na cayaMti javittae // 1 // vyAkhyA-atha (1) athAnantaraM ete sUkSmAH saGkAH anukUlAH, yathA pratikUlA: zarIravyathAkAriNaste bAdarA abhidhI | yante, tathA ime AntarAzcetovikArakAriNaH 'saGgA mAtApitAdisambandhAH 'bhikSuNAM' sAdhUnAmapi 'duruttarA durlakathA, prAyo | Jain Education a l Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDA sUtraM dIpikA nvitam / jIvitAntakaH pratikUlopasagaiMrmAdhyasthyamavalamba mahApuruSairavasthAtuM zakyate, paramete tvanukUlAH sAdhUnAmapi dharmAcyAvayanti, | tenaiva duruttarA ityuktaM, ata eteSvanukUlopasargeSu udIrNeSu eke alpasattvAH 'viSIdanti' zItalavihAriNo bhavanti-saMyamA dazyanti, te kAtarA naivAtmanaM saMyame 'yApapituM' vyavasthApayituM zaknuvanti, na saMyame samarthA bhavantIti gAthArthaH // 1 // ___ atha tAneva sUkSmAn saGgAnupadarzayatiappege nAtagA dissa, royaMti privaariyaa| posa Ne tAya! puTThosi, kassa tAta!jahAsi Ne // 2 // vyAkhyA-eke jJAtayo mAtApitrAdayaH pravajitaM pravrajantaM vA dRSTvA 'parivArya' veSTayitvA rudanti evaM [ca] vadanti dInaM, yathA-asmAkaM poSako bhaviSyasIti buddhayA'smAbhirAvAlyAcaM poSitaH, adhunA'Ne' asmAnapi tvaM 'tAta' putra! + 'poSaya' pAlaya, kasya kRte-kena kAraNena asmA~styajasi ? nAsmAkaM tvAM vinA kazcidanyaH pAlako'stIti gAthArthaH // 2 // kizcapiyA te therao tAta!,sasA te khuDDiyA imaa| bhAyaro te sagA tAta!,soyarA kiM cayAsi?Ne // 3 // ___vyAkhyA-putrA evaM vadanti-aho tAta ! taba pitA'sau 'sthaviro' vRddhaH, tathA ' svasA' bhaginI 'laghIyasI' imA puraH sthitA, tathA bhrAtaraste 'svakA' nijAstAta ! sodarA, etAn pAlanAni kimityasmA~styajasIti gAthArthaH // 3 // ___ + tanyate-vistAryate kulasantatiryeneti vyutpattyA " tAto'nukampye pitari ce"ti hemAnekArthavacane nAnukampAItvAputro'pi | tAta'zabdenAtra gRhyate / 3 upasargaH parijJA'dhyayane dvitiiyoddeshkenukuulopsrgaaH| // 49 // MIN49 // Jain Education a l For Privale & Personal use only T w w.jainelibrary.org UIler Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyaraM piyaraM posa, evaM logo bhavistai / evaM khu loiyaM tAta !, je u pAleti mAyaraM // 4 // vyAkhyA-mAtaraM pitaraM 'puSANa' poSaya, evaM ca kRte tavobhayalokasiddhiH, tAta ! idameva laukika-ayameva lokAcIrNaH panthAH, yadbuddhayormAtApitroH pAlanaM, yataH-"succiya jayammi jAo, suciya kulvimlnylmiyNko| jo jaNaNijaNayabaMdhava-gurUNa AsAo pUrei // 1 // " iti vacanAt / [iti] gAthArthaH // 4 // api cauttarA mahurullAvA, puttA te tAta! khuDDayA / bhAriyA te NavA tAta!, mA sA annaM jaNaM game // 5 // vyAkhyA-'uttarA' uttarottarajAtA' madhurollApAH' madhurabhASiNaH, tAta! tava putrAH manmanAlApAH kSullakAste laghavaH, tathA bhAryA te 'navInA' navayauvanA, navoDhA ca mA'sau tvayA parityaktA'nyaM janaM gacche-dunmArgacAriNI mA bhUyAdayaM ca mahA~llokApavAda iti gAthArthaH // 5 // api caehi tAya ! gharaMjAmo, mAtaM kammasahA vayaM / bitiyaM pi tAya! pAsAmo, jAmu tAya ! sayaM gihaM // 6 // ___vyAkhyA-jAnImo vayaM, yathA-tvaM gRhakAryabhIrustathApyehyAgaccha gRhaM yAmo, mA tvaM kimapi karma kathA, apitu samutpanne kArya vayaM sahAyA bhaviSyAmaH, ekavAraM tvaM gRhakAryebhyo bhagnaH paramadhunA dvitIya[mapi]vAraM drakSyAmo yadasmAbhiH sahAyaistava na kiJcidvinakSyati, tadehi gRhaM yAma, etadasmadvacanaM kurviti gaathaarthH||6|| kizca 1 sa eva jagati jAtaH sa eva kulavimalanamastalamRgAGkaH / yo jananIjanakabAndhava-gurUNAM AzAH pUrayati // 1 // Jain Education in For Privale & Personal use only Www.jainelibrary.org Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDAta sUtraM dIpikAnvitam / upasargaparikSA'dhyayane dvitIyo. ddezake // 50 // gaMtuM tAya ! puNo gacche, Na teNAsamaNo siyaa| akAmagaM parikamma, ko te vAreu marihaI ? // 7 // vyAkhyA-he tAta ! gRhaM gatvA punarAgaccheH saMyamAya, ekavAraM gRhagamanena azramaNo na bhaviSyasi 'akAmaka' gRhavyA. pArecchArahitaM svamanorucyA anuSThAnaM kurvantaM kaste vArayitA ? yadivA akAmaga-vRddhAvasthAyAM madanecchArahitaM punaH saMyamAya | gacchantaM kastvAM 'nivArayituM' niSedhayitumarhati ? ko vArayiSyatIti gAthArthaH // 7 // anyacca jaM kiM ci aNagaM tAta !, taM pisavaM samIkataM / hiraNaM vavahArAI, taM pi dAhAmu te vayaM // 8 // | vyAkhyA-'tAta' putra ! yatkimapi tvadIyaM ['aNagaM'ti] 'RNaM' deyadravyamAsIttatsarvamasmAmiH samyagavibhajya samIkRtaM, yadi vA 'samIkRtaM' sudeyatvena vyavasthApitaM, punaryakizcid hiraNyaM vyavahArAdAvupayujyate tatsarva vayaM dAsyAmo, nirddhano'hamiti mA kRthA bhayamiti gAthArthaH // 8 // upasaMhArArthamAha icceva NaM susehati, kAlurNAyaM samuTThiyA / vibaddho nAyasaMgehi, tato'gAraM pahAvaI // 9 // | vyAkhyA-ityevaM pUrvoktayA nItyA mAtApitrAdayaH karuNAmutpAdayantaH svayaM vA dainyapupasthitAstaM prabajitaM-'susehaMti'tti suSThu zikSayanti-vyugrAhayanti, sa cApariNatadharmA'lpasaco jJAtisaGgairvibaddho-mAtRpitRputrakalatrAdimohitaH pravrajyAM parityajya 'agAraM gRhaM prati dhAvatIti gAthArthaH // 9 // kizcAnyatjahA rukkhaM vaNe jAyaM, mAlayA pddibNdhii| evaM NaM paDibaMdhati, NAtayo asmaahinnaa||10|| | 'nukuulo|psrgaaH| Jain Education Interational Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-[yathA] aTavyAM jAtaM vRkSaM 'mAluyA'vallI 'pratibadhnAti' veSTayati, tathA 'jJAtayaH' svajanAstaM yati asamAdhinA pratibadhnanti, te jJAtayastathA tathA kurvanti yathA yathA sAdhorasamAdhirutpadyata + iti gAthArthaH // 10 // vibaddho nAtisaMgehi, hatthI vA vi navaggahe / piTuto parisappaMti, sUyagovva adUrae // 11 // vyAkhyA-'vibaddhobaddhaH-paravazIkRtaH [jJAtisaGgai-rmAtApitrAdisambandhaiH] 'jJAtayaH' sagInAH sarvamanukUlamanutiSThantastathA dhRtimutyAdayanti yathA hastI navInadhRto dhRtyutpAdanArthamikSuzakalairupacaryate, evamasAvapi sAdhuH sarvAnukUlairupAyairupacaryate / dRSTAntAntaramAha-yathA navaprasUtA gaunijavatsakasya snehabaddhA 'adUragA' samIpavartinI satI pRSTata eva 'parisarpati' gacchati, IN tathA te svajanAstamutpravajitaM punarjAtamiva [ manyamAnAH] pRSTato'nusarpantIti gaathaarthH||11|| saGgadopadarzanAyAha| ete saMgA maNUsANaM, pAtAlA va ataarimaa| kIvA jattha ya kissaMti, nAyasaMgehi mucchiyA // 12 // vyAkhyA-ete pUrvoktAH 'saGgAH' svajanasambandhAH karmabandhahetavaH, manuSyANAM 'pAtAlA iva' samudrA iva 'atArimA' dustarAH, alpasatvairduHkhenAtilaGghayante, yeSu saGgeSu 'klIvAH' kAtarAH klezamanubhavanti-saMsAre duHkhabhAgino bhavanti, jJAtisaGgairmUJchitAH-gRddhAH santo na cintayantyAtmAnaM saMsArAntarvArtanamiti gAthArthaH // 12 // api cataM ca bhikkhU parinnAya, save saMgA mahAsavA / jIviyaM nAvakaMkhijA, socA dhammamaNuttaraM // 13 // + " yaduktaM-amitto mittaveseNa, kaMThe ghettUNa royai / mA mittA! soggaI jAha, dovi gacchAma duggaI // 1 // " iti harSa. Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtraM 3 upasargaparijA'dhyayane dvitIyo dezakeNI 'nukUlo bayagaDAGgA vyAkhyA-taM ca' jJAtisaGgaM saMsAraikahetuM bhikSurjJAtvA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA pariharet , kimiti ? yataste saGgAH mahAzravAH-mahAzravadvArANi vartante, tata evaMvidhairanukUlopasargarupasthitaiH asaMyamajIvitaM-gRhavAsaM 'nAmikAkSetra dIpikA- nAbhilaSeta , pratikUlairupasargarjIvitAbhilASI na syAt , kiM kRtvA ? zrutvA dharma anuttaraM' pradhAnaM maunIndra miti nvitam / gAthArthaH // 13 // anyacca ahime saMti AvaTTA, kAsaveNaM paveiyA / buddhA jatthAvasappaMti, sIyaMti abuhA jahiM // 14 // // 51 // vyAkhyA-'atha' ityanantaraM ime pratyakSAH sarvajanaviditAH AvartAH santi, Avartayanti-prANinaM bhrAmayantItyA| vartAH, te ca bhAvAvarttA viSayAbhilASasampAdaka-sampatprArthanAvizeSAH 'kAzyapena' zrImahAvIreNa 'dezitAH' kathitAH, yeSu AvarteSu satsu 'buddhA' jJAtatacA abasarpanti-apramattatayA tAnAvartAn dUratastyajanti, abuddhAH punarnivivekatayA teSvavasIdanti-atyAsaktiM kurvantIti gAthArthaH // 14 // tAnevAvartAna darzayatirAyANo rAyamacA ya, mAhaNA aduva khattiyA / nimaMtayati bhogehi, bhikkhuyaM sAhujIviNaM // 15 // vyAkhyA-rAjAnI rAjamantriNo brAhmaNAH kSatriyAH svAcAravyavasthitaM [bhikSukaM ] bhogeSu nimantrayanti, yathA brahma dattacakravarcinA nAnAvidha gaizcitrasAdhunimantritaH, yadvA zreNikena [anAthi]nirgranthasAdhuoMgeSu nimantritA, evaM rAjAdayo viSayanimantrayanti-bhogopabhogasammukhaM kurvanti, kaM? bhikSukaM sAdhujIvina, sAdhAcAreNa jIvatIti taM sAdhujIvinamiti psrgaaH| || 51 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArthaH // 15 // etadeva darzayitumAhahatthAssarahajANehiM, vihAragamaNehi ya / bhuMja bhoge ime sagghe, maharisI! pUjayAmu taM // 16 // ___ vyAkhyA-hastyazvarathayAnaiH tathA vihAragamanaizca-udyAnAdau krIDayA gamanaiH, cazabdAdanyairapi mano'nukUlaviSayanimantrayantisma, tadyathA-mukSva bhogAn imAn zlAdhyAn' manoharAna maharSe ! vAmetairupakaraNaiH 'pUjayAmaH' satkArayAma iti gAthArthaH // 16 // kizcAnyatvatthagaMdhamalaMkAraM, itthIo sayaNANi ya / bhuMjAhi imAiM bhogAI, Auso ! pUjayAmu taM // 17 // | ___ vyAkhyA-vastrairgandhairalaGkAraiH strIbhiH pratyagrayauvanAbhiH zayyAsanaizca tvaM bhogAna bhujhva, AyuSman !-sAdho ! tvAM - pUjayAma iti gAthArthaH // 17 // jo tame niyamo ciNNo, bhikkhubhAvammi suvyaa!| AgAramAvasaMtassa, sabo saMvijjae tahA // 1 // vyAkhyA-yastvayA pUrva bhikSutve 'niyamo' mahAvratAdirUpazcIrNaH, he suvrata! sa sarvo'pyagAraM-gRhaM Avasato gRhasthatve'pi bhavatastathaiva vidyata iti, nahi sucIrNasya sukRtasya nAzo'sti, sucIrNa hi sukRtaM na kApi yAtIti gaathaarthH||18|| kizca dahajamANassa, dosodANiM kuto! tava / icceva NaM nimaMtiti, nIvAreNeva sUyaraM // 19 // vyAkhyA-cirakAlaM saMyamAnuSThAnena 'dUijjamANassa' viharataH sataH gRhavAse'pi sAmprataM na te doSaH, cirakAlaM Jain Education Inter For Privale & Personal use only jainelibrary.org Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGgasUtraM dIpikAnvitam / // 52 // tvayA saMyamamanuSThitaM sAmprataM gRhavAse vasato nAnAvidhairviSayopakaraNairbhogAn bhuktavatastava na kimapi dUSaNaM, evaM sAdhuM bhogairnimantrayanti-bhogabuddhiM kArayanti, yathA ' nIvAreNa ' vrIhivizeSakaNadAnena zUkaraM kUTake + pravezayanti, evaM sAdhumapi pralobhayantIti gAthArthaH / / 19 / / athopasaMhArArthamAha 1 coiyA bhikkhucariyAe, acayaMtA javettae / tattha maMdA visIyaMti, ujjANaMsi va dubbalA // 20 // vyAkhyA -' bhikSucaryA ' dazavidhacakravAlasAmAcArI, tayA sIdantaH- tatkaraNaM prati paunaHpunyena preryante, tataH preritAH santastatpreraNAM dIyamAnAM zikSAM azaknuvantaH karttuM saMyamAnuSThAnena AtmAnaM yApayitumasamarthAH santastatra saMgha me ' mandAH jaDA ' viSIdanti ' zItalavihAriNo bhavanti, saMyamaM tyajantItyarthaH / dRSTAntamAha-'ujjANaMsi 'tti udyAnazirasi -mahAviSame pathi zakaTamAre yotritA durbalA 'ukSANo' vRSabhAH grIvAmadhaH kRtvA nIcaiH patitvA viSThanti, notsahante taM zakaTabhAramudroDhuM tathA sAdhavo'pi paJcamahAvratabhArabhagnA eke kaNDarIkAdivatsaMyamadhuramutsRjya dUre bhavantIti gAthArthaH // 20 // kiJca - acayaMtA va heNaM, uvahANeNa tajjiyA / tattha maMdA visIyaMti, ujjANAMsa jaraggavA // 21 // vyAkhyA- ' rUkSeNa ' saMyamena AtmAnaM nirvAhayitumazaknuvantaH, tathA ' upadhAnena ' bAhyAbhyantarabhedabhinnena tapasA ' tarjitAH ' bAdhitAH parISahaica jitA eke alpasaccAH saMyame viSIdanti / 'udyAnazirasi ' uDDhaGkamastake X durbalo gaurikha, + piJjare / x ativiSamAdhvani / 3 upasarga parijJA sarya me dvitIyo deza 'nukalopasargAH / // 52 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education mahAviSame pathi yUnospi avasIdanaM sambhAvyate, kimpunarjaradgavasya / tathA''vartairupasargitAnAM mandAnAM sAdhUnAmavasIdanaM yuktameveti gAthArthaH // 21 // evaM nimaMtaNaM ladhuM, mucchiyA giddha itthisu / ajjhovavannA kAmehiM, coijjaMtA gayA gihaMti | 22 | tibemi vyAkhyA - evaM pUrvoktaprakAreNa kAmabhogeSu nimantritAH mUrcchitAH dhanakanakAdiSu tathA strISu gRddhAH dattAvadhAnA ramaNIrAgamohitAH kAmeSu abhyupapannAH kAmagatacittAH saMyame'vasIdanto'pareNodyuktavihAriNA ' zikSitA: ' saMyamaM pratiprotsAdyamAnA api kespi gurukarmANaH saMyamaM parityajya alpasaccA gRhaM gatAH-gRhasthIbhUtAH, itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat iti gAthArthaH // 22 // ityupasargaparijJAyAM dvitIyodezakaTIkA samAptA | atha tRtIyodezakaH prArabhyate-- jahA saMgAmakAlammi, piTThato bhIru pehati / valayaM gahaNaM nUmaM, ko jANaI ? parAjayaM // 1 // vyAkhyA- mandamatayo hi dRSTAntaM vinA na buddhayante tena pUrvaM dRSTAntaH pratipAdyate, yathA kazcidbhIruryuddhe samupasthite pUrvameva paritrANAya durgAdikaM viSamasthAnamavalokayati, tadevAha - ' valayaM ' valayAkAreNa udakaveSTitaM tathA ' gahanaM ' dhavAdikaNTakivRkSaiH paricchannaM 'NUmaM 'ti pracchannaM giriguhAdikaM nAzAya Atmano trANabhUtaM tathAvidhaM kiJcitsthAnaM gayepayati, Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 53 // bhagnaH san atra pravakSyAmi, ko jAnAti yuddhe ko jayati kaH parAjayati " yuddhasya hi gatirdevI, kastatra jayana - zrayaH / " iti vacanAt stokaicarhavo jIyante, kAryasiddhayo hi daivAyattA, iti buddhyA bhIruH pUrvameva valayAdikaM vilokyaiva yuddhe pravizatIti gAthArthaH // 1 // kizca - muhuttANaM muhuttassa, muhutto hoi tArisI / parAjiyA'vasappAmo, iti bhIrU uvehatI // 2 // vyAkhyA - muhUrtAnAM madhye ekaH ko'pi tAdRzo muhUrttaH + sameti yatra jayazcintyate tatra parAjayo'pi syAt, tadA bhaGge sati kA gatiH syAt ? iti kAtarastu pUrvameva trANAya viSamaM sthAnaM durgAdikaM vilokayatIti gAthArthaH // 2 // atha dArzantikaM darzayati evaM tu samaNA ege, avalaM naccANa appagaM / aNAgayaM bhayaM dissa, avikappatimaM suyaM // 3 // vyAkhyA - evaM pUrvoktakA taradRSTAntena ko'pi kAtaraH bhramaNaH svaM yAvajjIvaM saMyamabhAraM udvoDhuM abalaM jJAtvA etAvatA saMyamabhArodvahanAya asamarthaH san anAgataM bhayaM dRSTvA, yathA akiJcano'haM mama vRddhAvasthAyAM glAnatve durbhikSe vA AjIvikA bhayaM utprekSya imaM zrutaM vyAkaraNaM jyotiSkaM vaidyakaM mantrAdikaM mamAvasare trANAya bhaviSyatItyevaM kalpayanti-parikalpayanti trANabhUtaM manyante[kAtarAH zramaNAH], etAvatA AjIvikAkRte vyAkaraNajyotiSkAdikaM zAstra zikSayatIti gAthArthaH // 3 // tathA ca-x " ekasya vA muhUrttasya " + " kAlavizeSaH " iti harSa0 / 3 upasarga parijJA'dhyayane tRtIyo deza ke upasarga - bhIrutvaM / // 53 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter kojAi ? vivAtaM, itthIo udagAu vA / coijaMtA pavakkhAmo, Na No asthi pappiyaM // 4 // vyAkhyA - sAdhuH kAtaraH san evaM cintayati, yathA- ko jAnAti ? mama kuto'pi [' vyApAtaH' ] saMyamabhraMzo bhaviSyati, na jAne strItaH sacittodakaparibhogAdvA, karmaNAM vicitrA gatiH, ko jAnAti 1 vyApAtaM saMyamajIvitAze, evaM te varAkAH aanana cintAM prakalpayanti, yathA- pUrvopArjita nAsmAkaM kaJcana dravyajAtamasti yattasyAM velAyAM kArya sameti, anyadvA jyotiSkamantratantrakuNTalaviSTalAdikaM na vidmo yatpareNa pRSTAH santaH prayokSyAmaH - kathayiSyAmaH, iti vicintya sAdhavaH pApazrutAdau pravarttante, na ca tathApi bhAgyahInAnAM kAryasiddhirjAyata iti gAthArthaH // 4 // iccaivaM paDilehAMta, valayappaDilehiNo / vitigicchasamAvannA, paMthANaM va akoviyA // 5 // vyAkhyA - ityevaM yathA bhIravaH saGgrAme pravizantaH valayAdipratyupekSiNo bhavanti, evaM pravrajitA api alpasAH AjIvikA bhayAnmantratantrAdikaM jIvanopAyatvena parikalpayanti, kIdRzAH santaH 1 vicikitsA samApannA, vicikitsAcittaviplutiH, yathA vayamenaM saMyamabhAraM nirvoDhuM samarthA uta neti vikalpaparAH, yathA pAnthAH panthAnaM prati ' akovidAH mArgAnabhijJAH kimayamadhvA vivakSitaM sthAnaM yAsyati na veti cintAparA bhavanti tathA sAdhavo'pi saMyamabhArodvahane asamarthAH kuNTalaviNTalAdikaM AjIvikAkRte abhyasantIti gAthArthaH || 5 | sAmprataM mahApuruSaceSTite dRSTAntamAha-- je u saMgAmakAlammi, nAtA sUrapuraMgamA / no te piTThamuvehiMti, kiM paraM maraNaM siyA ? // 6 // w.jainelibrary.org Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDAGga dIpikAnvitam / vyAkhyA-ye mahAsavAH puruSAH 'jJAtAH' loke prasiddhi prAptAH sarveSAM sUrANAM 'agresarA pradhAnA abhaGgAvirudaM vahantaH saGgrAme pravizanto na parAmukhamavalokante, na nAzayogyaM sthAnamanveSayanti, kevalamevaM cintayanti-maraNAdadhikaM kimma- viSyati ? paraM bhane yazojIvitameva yAti, ato maraNe'pi ya(za eva )zo'pi (1) rakSyAma iti cintayantIti gaathaarthH||6|| evaM samuTThie bhikkhU , vosijjaa'gaarbNdhnnN| AraMbhaM tiriyaM kaTu, attattAe parivae // 7 // _ vyAkhyA-evaM mahAsUrapuruSadRSTAntena sAdhurapi saMyame sAvadhAnaH saMyamayazorakSaNAyodyata agArabandhanaM tyaktvA 'ArammaM ' sAvadyAnuSThAnaM tiryakRtvA vihAyetyarthaH, etAvatA sarva gRhapAzabandhanAdi vyutsRjya 'AtmA' mokSastadarthAya 4 yateta, mokSAya sAvadhAno bhavediti gAthArthaH // 7 // ___ adhyAtmaviSIdanAdhikAro gataH, atha paravAdivacanaM dvitIyamAdhikAramadhikRtyAhatamege paribhAsaMti, bhikkhuyaM sAhajIviNaM / je evaM paribhAsati, aMtae te samAhie // 8 // vyAkhyA-eke asAdhavo'nyatIrthikAstaM bhikSu sAdhujIvinaM-svAcAre pravarttamAnaM paribhASante-sAdhunindAM kurvntiityrthH| ye ca gozAlakamatIyA digambarA vA evaMvidhasya sAdhonindA kurvanti te 'samAdheH' samyaganuSThAnAt mokSAre jeyA iti gAthArthaH // 8 // atha yatte paribhASante tadAha x" bAsmatvAya-zeSakarmarahitatvAya" iti harSa0 / 3 upasaga paritrA| 'dhyayane tRtIyo. dezake kutIthiMka parimApaNam / // 54 // // 54 // Jan Education International Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbaddhasamakappA hu, annamannesu mucchitA / piMDapAtaM gilANassa, jaM sAreha dalAha ya // 9 // __ vyAkhyA-te paratIthikA evaM bhASante, bho bhikSavaH ! yUyaM sambaddhAH' gRhiNastatsamakalpA:-gRhasthasadRzA ityrthH| kathaM ? yathA gRhiNaH parasparamupakAre vartante, yathA mAtA yutraM pAlayati tathA putro'pi mAtaramiti anyonya mUcchitA parasparaM paropakAraniratAstathA bhavanto'pi guruziSyAyupakAriNo gRhivat , yathA gRhiNaH parasparamupakAriNo dAnAdinA, tathA yUyamapIti bhAvaH / tadeva darzayati-piNDapAtaM glAnasya 'sAreha' ti gaveSaya, yathA-glAnopakArAya AhAramAnIya dadadhvaM, evaM parasparaM, gurozca vaiyAvRttyaM kurudhvaM, evaM bhavanto gRhasthasamakaspA iti gAthArthaH // 9 // ___athaitaddhASiSAM doSadarzanAyAha| evaM tubbhe sarAgatthA, annamannamaNuvasA / naTsappahasabbhAvA, saMsArassa apAragA // 10 // __ vyAkhyA-evaM parasparopakAreNa gRhasthA iva sarAgasthA:-sarAgiNaH, tathA anyonyaM 'vanamupAgavAH' parasparAyattA:mitho'dhInAH, yatayo hi na kasyApyadhinA, nissaGgatayA svAdhInA eva bhavanti, ayaM tu gRhiNAmAcAro yatparasparAdhInatvaM, ata eva naSTasatpathasadbhAvA yUyaM sanmArgAnabhijJAH, ato na saMsArapAragAmina iti mAthArthaH // 10 // ayaM pUrvapakSaH, asya dUSaNAyAha-- aha te paribhAsejjA, bhikkhU mokkhavisArae / evaM tunbhe pabhAsaMtA, duppakkhaM ceva svevaha // 11 // Join Education prww.jainelibrary.org Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGgasUtraM dIpikA nvitam / // 55 // vyAkhyA - atha mikSustAna - paratIrthikAn sAdhunindAparAnuddizya ' paribhASeta ' brUyAt kathambhUto bhikSuH 1 'mokSavizAradaH ' mokSamArgasya prarUpakaH / bho tIrthikAH ! evaM sAdhUnnindamAnA yUyaM dvipakSAsevakA - rAgadveSAtmakaM pakSadvayaM sevadhvaM, sadoSasyAtmapakSasya samarthanAdrAgaH sAdhunindayA tu dveSaH, evaM dvipakSAsevakAH, yadvA bIjodakoddiSTa bhojanAdgRhasthA mAtradhArakatvAdvayaM pravrajitAzvetyevaM pakSadvayasevinaH, yadi vA svato'sadanuSThAnaparA aparaM ca sadanuSThAnavatAM ca nindayA dvipakSasevino yUyamiti gAthArthaH // 11 // atha te procuH kathaM vayamasadAcAravantaH 1 iti adhunA teSAmasadAcAraM prakaTayannAha - tubbhe bhuMjaha pAesu, gilANA abhihaDaMmi ya / taM ca bIodagaM bhoccA, tamuddissA ya jaM kaDaM // 12 // vyAkhyA - vayamaparigrahA niSkAzcanA iti buddhyA kAMsyapAtreSu bhuMgdhvaM gRhasthapAtreSu bhuJjAnAstatparigrahAtsaparigrahA jAtA yUyamiti, tathA glAnasya gRhasthapArzvadAhArAdyAnayane abhyAhRtadoSazca bhavatAM prakaTa eva tathA bIjodakabhojina uddezikabhojinazva, evaM prakaTameva bhavatAmasadAcAraparatvamiti gAthArthaH // 12 // littA tivAbhitAtreNaM, ujjhiyA asamAhiyA / nAtikaMDUiyaM seyaM, aruyassAvarajjhatI // 13 // vyAkhyA - bho tIrthikAH ! yUyaM SaDjIva [ni ] kAyavirAdhanArUpeNa sAdhunindArUpeNa ca tIvreNa santApena liptAstha, tathA ' ujjhiyA ' iti vivekazUnyA 'asamAhiyA ' zubhadhyAnarahitA:, yathA'ruSo[arukasya ] vraNasyAtikaNDUyanaM ' na zreyo ' 3 upasaga parijJA 'dhyayane tRtIyo deza ke 'sadAcA ratvaM tIrthAntarI yANAm / / / 55 / / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - na zomanaM, atikaNDUyane hi vraNo gADhataraM doSamAvahati, tathA ati sAdhunindA ca bhavatAM na zreyase iti gAthArthaH // 13 // tatteNa aNusiTThA te, apaDinnaNa jANayA / na esa Niyae magge, asamikkhA vadI kitI // 14 // vyAkhyA-'tatvena' paramArthena yathAvasthitArthaprarUpaNayA ['te' ] gozAlakamatIyA boTikAzca 'anuzAsitAH' zikSA graahitaaH| kathambhUtena sAdhunA ? ' apratijJena' asadapi samarthanIyamityevaM pratijJArahitena, punaH kIdRzena ? 'jAnatA' heyopAdeyArthaparicchedakena / kathaM anuzAsitA ? ityAha-na esa niyae magge' eSa bhavadIyo mArgo na niyato-na yuktisaGgata:-ayukta ityrthH| kathaM ? yadasmAnuddizyoktaM-' yAyaM gRhasthakalpAH' teSA ( 1 bhavatA )masamIkSyAbhihitA aparyAlocyoktaiSA vAga, tathA 'kRtiH' karaNamapi bhavadIyaM kartavyamapi asamIkSitameva-anAlocitameva asambaddhameveti gAthArthaH // 14 // etadeva dRSTAntenAhaerisA bho! vaI esA, aggaveNuva krisitaa| gihiNo abhihaDaM seyaM, bhuMjiuM Nau bhikkhuNaM // 15 // __vyAkhyA-bho vAdinaH ! yeyamIkSA vAg , yathA-yatinA glAnasthAnIya na deyamityeSA agre 'veNuvata' vaMzavatkarSitA 'tanvI' durbaletyarthaH, yuktiM na kSamate / keyaM vAg ? yadbhavatocyate-glAnasya gRhiNA AnItamAhAraM yogyaM kalpate, paraM yatene yatinA AnItaM kalpate, ityeSA vAk ayuktA, vayaM tu evaM jamA-gRhiNA AnItamutsargeNa glAnasya akalpanIyaM, sAdhunA Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 56 // ssnItaM tu kalpate, sAdhorabhAve gRhiNAdhyAnIya deyaM glAnAya, kAraNe na doSaH, sAdhusadbhAve doSa eveti gAthArthaH // 15 // dhammapannavaNA esA, sAraMbhANa visohiyA / Nau eyAhiM diTThIhiM, puvamAsi pagappiyaM // 16 // vyAkhyA-- yA eSA dharmadezanA bhavadIyA yatInAM dAnAdinA gRhiNA upakarttavyaM ityeSA dezanA ' sArambhANAM ' gRhasthAnAM vizodhikA gRhiNA dAnaM deyaM " gRhI dAnena zuddhyati " iti vacanAt / parantu yatinA dAnaM na deyaM yaterdAnAdhikAro nAsti, yatayaH svakIyAnuSThAnena zuddhayanti ityeSA [yA] bhavadIyA dharmadezanA sA na bhavadIya tIrthakareNa prarUpitA, na bhavatIrthakareNa prarUpitamidaM, yadgRhasthenaiva glAnAvasthAyAM yaterupakarttavyaM, na tu yatibhiH parasparamityevaM sarvajJe: pUrva - mAdau prarUpitamAsIdityeSA bhavaddezanA mithyA, yato na sarvajJA IdRzamarthaM prarUpayanti, yathA bhavanta IdRgdharmadezanayA prarUpayanti na tathA sarvajJaiH prarUpitamiti gAthArthaH // 16 // savvAhiM aNujuttIhiM, acayaMtA javittae / tato vAyaM NirAkiccA, te bhujjovi pagabbhiyA // 17 // vyAkhyA - te sarve'pi gozAlakamatIyA boTikAzca sarvAbhirapyanuyuktibhiH svapakSaM yApayituM - AtmAnaM svapakSe sthApayituM 'acayaMtA' azaknuvantaH, tato vAdaM nirAkRtya bhUyo'pi pragatmitAH santo dhRSTatvaM kurvanti, vAdaparityAge'pi dhRSTAH santa evaM bhASante - asmAkaM paramparaiva pramANaM yadasmAkaM guruparamparAgataM tadeva zreyaH pramANaM " purANaM [ zAkhaM] mAnabo dharmaH, x' kAraNe sati zrAva keNAnIta mAhArAdiglAnayateH kalpate ' ityakSaraghaTanA / 3 upasarga parijJA sorr tRtIyo - deza ke rAgadveSAbhi bhUtatvaM tIrthAntarI yANAm / // 4 // 56 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAGgo vedazcikitsitam / AjJAsiddhAni catvAri, na hantavyAni hetubhiH // 1 // ' atra dharmavidhau yuktayo na vistAryante, yuktibhiH kiM prayojanaM 1 iti gAthArthaH // 17 // api ca rAgaddosAbhibhUtappA, micchattreNa abhidutA / Ause saraNaM jaMti, TaMkaNA iva pavvayaM // 18 // vyAkhyA - te'nyatIrthikAH rAgadveSAbhibhUtA midhyAtvena abhidrutAH - sadyuktibhirvAdaM karttuM asamarthAH AkrozavacanAni vate tathA daNDayaSTyAdibhizca nanti, yadA yuktibhiruttaraM dAtumasamarthAstadA AkrozAn daNDayaSTayAdibhizva hananavyApAraM zaraNatayA zrayante, yaSTimuSTiprahAraM kurvantItyarthaH / yathA 'TaGkaNA' mlecchAH zastrAdibhiryuddhaM karttumasamarthAstadA parvataM zaraNaM kurvanti tathA te'pi daNDayaSTayAdinA hananavyApAraM zaraNatayA manyanta iti gAthArthaH // 18 // bahuguNappagappAI, kujjA attsmaahie| jeNa'nne No virujjhejjA, teNa taM taM samAyare // 19 // vyAkhyA - bahavo guNAH svapakSasiddhi - paradoSodbhAvanAdayo mAdhyasthyAdayo vA prakalpante- prAdurbhavanti Atmani yeSu anuSThAneSu tAni bahuguNa prakalpAnyAzrayante sAdhavaH / pratijJAhetudRSTAntopanayanigamanAdIni mAdhyasthyavacanaprakArANi [ vA ] bhASante teSAM bodhArtha, na punarvAkalahAdikaM kurvate AtmasamAdhaye, yathA svaparayozcittasamAdhiH syAttathA vaktavyaM, na paraduHkhotpAdakaM vaco bhASaNIyaM sAdhubhiH, yuktyaiva bodhayantIti bhAvaH, na ca te AkrozaparAnapyAtmanA''kroSTavyAH, evaM ca cintayetadyathA - " Akosa haNaNamAraNa dhamma bhaMsANa bAlasulabhANaM / lAbhaM mannaha dhIro, jahuttarANaM abhAvammi Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ddezake sUyagaDAGga // 1 // " evaM vicintyAtmasamAdhi kurvanti, yena hetudRSTAntenopanyastena AtmasamAdhiH syAt, yena ca bhASitena anye IN3 upasargasUtraM aa tIthikA na viruddhyante-na vidveSaM yAnti, tadvaco bhASaNIyaM taccAnuSThAnaM kuryAditi gAthArthaH // 19 // parijJAdIpikA- tadevaM paramataM nirAkRtya svamatasthApanAyAha 'dhyayane nvitam / / | imaM ca dhammamAdAya, kAsaveNaM paveiyaM / kujA bhikkhU gilANasta, agilAe samAhie // 20 // cturthoN||57|| vyAkhyA-imaM dharma samAdAya 'kAzyapena' zrImahAvIreNa prarUpitaM caitat yathA-sAdhunA glAnasya vaiyAvRttyaM kArya paraM aglAnyA AtmasamAdhinA-yathA Atmano glAnasya ca samAdhirutpadyate tathA vaiyAvRtyaM kAryamityayaM dharmaH zrImahAvIreNa skhalitasya | prarUpita iti gAthArthaH // 20 // prjnyaapnaa| saMkhAya pesalaM dhamma, diTTimaM prinivvudde| uvasaggeniyAmittA, AmokkhAya parivaejAsi ||21||tti bemi ___vyAkhyA-sarvajJapraNItaM dharma 'pezalaM' sukumAraM-manoharaM 'saGkhyAya' jJAtvA 'dRSTimAn' yathAvasthitavastuparicchedavAn upasargAn 'niyamya ' saMyamya-nirukSya ' upasargito'pi' kadarthito'pi nAsamaJjasaM mano vidadhyAdityevaM sAdhurAmokSAya parivrajet-saMyamAnuSThAnoyukto bhavedityahaM bravImIti pUrvavaditi gAthArthaH // 21 // ityupasargaparijJAyAstRtIyoddezakaH samAptaH / uktastRtIyodezakaH, adhunA caturtha Arabhyate, yadyanukUla-pratikUlopasargaH sAdhuH kSomaM yAyAttadA anena prajJApanA 57 // Jain Education on For Privale & Personal use only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S kriyate, anena sambandhenAyAtasyAsyodezakasyAdisUtra AhaMsu mahApurisA, puddhiM ttttvodhnnaa| udaeNa siddhimAvannA, tattha maMde visIyatI // 1 // | vyAkhyA-aviditaparamArthAH kecana evamAhu-ruktavantaH, 'pUrva' pUrvasmin kAle mahApuruSAstArAgaNarSiprabhRtayasta[ptata]podhanA:-paJcAgnyAditapassAdhakA api 'zItodakena' sacittodakaparibhoga-kandamUlaphalAyupabhogena ca 'siddhimApannAH' siddhiGgatAH, ityAkarNya ' mando''jJaH asnAnAdiparISahatarjitaH prAsukodakaparibhogabhagnaH saMyamAnuSThAne viSIdati, aprAsukodakamevAzrayateM, evaM mUrkhAH na vidanti yatkarmaNAM kSayena bharatAdInAM mokSAvAptirjAtA, na tu zItodakaparibhogAditi | | gaathaarthH||1|| kizca abhuMjiyA namI videhI, rAmagutte ya bhujiyA / bAhue udagaM bhoccA, tahA nArAyaNe risI // 2 // ___ vyAkhyA-kecana kutIthikAH sAdhuvipratAraNArthamevaM bhASante-videhadezIyo namIrAjA azanAdikamabhuktvA siddhi gataH, tathA rAmagupto rAjarSi 'bhuktvA' AhArAdiparibhogaM kRtvA siddhiM gtH| tathA bAhukarSiH +nArAyaNapizca, etau dvAvapi zItalodakaparibhogAdeva siddhAviti gAthArthaH // 2 // NI + mUlenArthasAnatyaM tvevamevAsti, paraM zItodakAdiparibhogaM kRtvA tathA nArAyaNo nAma maharSiH pariNatodakAdiparibhogArisaddha iti bRhavRttau / Lel Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGgasUtraM dIpikAnvitam / // 58 // Asile devile ceva, dIvAyaNamahArisI / pArAsare dagaM bhoccA, bIyANi hariyANi ya // 3 // vyAkhyA - ete sarve'pi RSayaH udakena bIjakAya - haritakAyaparibhogAdeva siddhiM prAptA iti gAthArthaH // 3 // ete mahApurisA, AhitA iha saMmayA / bhoccA bIodagaM siddhA, iti meyamaNussuyaM // 4 // vyAkhyA - ete pUrvoktA mahApuruSAH bIja sacittodakaparibhogAtsiddhiM prAptAH, evaM kutIrthikA athavA sukhazIlAH svayUthyAH pArzvasthAdayo bhASante - yathA'smAbhirbhArita purANAdau zrutaM tathA vayamapyevameva siddhiM sAdhayiSyAmaH iti gAthArthaH // 4 // tattha. maMdA visayiMti, vAhacchinnA va gaddabhA / piTThato parisappati, piTThasappI va saMbhame // 5 // vyAkhyA - IdRzaM zrutyupadezaM zrutvA mandA 'viSIdanti saMyame magnacittA jAyante, na punarevaM vidanti - padvIjodakasa cittaparibhogAt siddhinaM jAyate, siddhistu jAtismaraNAdinA samyagjJAnadarzanacAritrAvAsyA ca jAyate, marudevAsvAminI - bharata - pRthvIcandraguNacandra-valkalacI riprabhRtInAmitra, nahi zItodaka- bIjAdyupabhogena jIvopamarda prAyeNAnuSThAnena karmakSayo jAyate / viSIdane dRSTAntamAha-' vAho ' bhArastena ' chinnA ' struTitA rAsabhA iva, yathA rAsabhA arddhapatha eva bhAramutsRjya nipatanti, tathA te'pi saMyamabhAraM vihAya zItalavihAriNo bhavanti / punardRSTAntAntaramAha-yathA bhagnagatayo manuSyA agnyAdisambhrame vyAkulAH nazyatAM mAnavAnAM pRSThaparisarpiNo bhavanti, nAgragAminaH syuH, apitu anyAdisambhrame vinazyanti, evaM te'pi saMyame zithilAH santo mokSaM prati pravRttA api na mokSaGgatayo bhavanti, anantamapi kAlaM saMsAre 3 upasaga parijJA 'dhyayane caturthI deza ke skhalitasya prajJApanA / 1146 11 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryaTantIti gAthArthaH / / 5 / / atha matAntaramAha ihamege u bhAsaMti, sAtaM sAteNa vijjatI / je tattha AriyaM maggaM, paramaM ca samAhiyaM // 6 // vyAkhyA -iha eke zAkyAdayaH svayUthyA vA locAdinA pIDitA evaM bhASante, kiM tadityAha -' sAtaM sukhaM sAtenaiva syAt, etAvatA ko bhAva: : sukhenaiva sukhAvAptirjAyate, yata uktaM-" sarvANi satvAni sukhe ratAni sarvANi -duHkhAca samudvijante / tasmAtsukhArthI sukhameva dadyAt, sukhapradAtA labhate sukhAni // 1 // " yataH kAraNAnurUpaM kAryamutpadyate, yathA zAlivIjAcchAlayaGkaro na yavAGkaraH, tathA sukhAtsukhaM duHkhAdduHkhaM na ca locAdikaSTAnmuktiriti, evaM ye svayUthyAH zAkyAdayo vA bhASante te AryamArga sarvajJabhASitaM pariharanti, tathA paramaM ca samAdhiM jJAnadarzanacAritrAtmakaM ye tyajanti te ajJA - mUDhamatayo mavodadhau paryaTantIti gAthArthaH // 6 // mA eyamavamannaMtA, appeNaM luMpahA bahuM / etassa amokkhAe, aohAriba jhUraha // 7 // vyAkhyA - enamAryamArga sarvajJabhASitaM ' sukhaM sukhenaiva jAyata ' iti bhASamANA mohamohitAH bho tIrthikAH ! yUyaM 'abamanyamAnAH ' sarvajJabhASitaM mArga pariharantaH alpena sAMsArika sukhena bahuM paramArthasukhaM mokSAkhyaM mA lumpatha - mA vidhvaMsatha, evaMvidhasyAsatpakSasya ' amokSe ' aparityAge ayovAhakapuruSavajrayiSyatha, yathA lohavAhakaH apAntarAle rUpya suvarNaratnAdilAbhespi dUramAnItamiti kRtvA lohaM nojjhitavAn pazcAtsvasthAnaM prAptaM aspalAme AtmAnaM pazcAttApena dahyamAno ninanda Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iyagaDarA 3 upasargaparijJA sUtraM dIpikA nvitam / 'dhyayane caturthoMdezake pazcAcApaM kRtavAn , evaM bhavanto'pi dUrayiSyantIti gAthArthaH // 7 // punarapi zAkyAdInAM doSa darzanAyAhapANAivAe vahRtA, musAvAe asNjyaa| adinnAdANe vadaMtA, mehaNe ya pariggahe // 8 // vyAkhyA-eteSu prANAtipAtAdiSu vartamAnAH yUyamekAntena asaMyatA alpena viSayasukhena bahuM mokSasukhaM vilumpatha, tathAhi-pacanapAcanAdikriyAM kurvatAM bhavatAM sAvadhAnuSThAnArambhatayA prANAtipAtApattiH, tathA vayaM pravrajitA iti bruvatAM punargRhasthAcaraNAnmRSAvAda:, trasasthAvarajIvAnAM zarIropabhoge tAni zarIrANi tatsvAmibhiradattAni, ato'dattagrahaNamApanna bhavatAM, gomahiSya[jA]gajoSTrAdiparigrahAttanmaithunAnumodanAdabrahma, dhanadhAnyAdiparigrahAtparigrahaH / ata eva yUyamekAntenA- saMyatA iti gaathaarthH||8|| atha punarapi paramataM dakSayitumAhaevamege u pAsatthA, pannavaMti aNAriyA / itthIvasaM gayA bAlA, jiNasAsaNaparammuhA // 9 // vyAkhyA-evamanena prakAreNa eke pArzvasthAdayaH anAryAH 'prajJApayanti' prarUpayanti strINAM vazaGgatAH-strINAM vazavarjino 'bAlA' ajJAH-vivekavikalAH strIparISahaM soDhumasamarthAH zAsanaparAGmukhAH-jinazAsanavidviSaH evaM bhASante iti gaathaarthH||9|| kiM bhASante / tadevAhajahA gaMDaM pilAgaM vA, paripIleja muhuttagaM / evaM vinnavaNisthIsu, doso tattha kao siyA? // 10 // vyAkhyA-yathA kazcitpuruSo 'gaNDaM ' sphoTakaM samutthitaM jJAtvA tatpIDopazamArtha tapiTakaM paripIDatha prati rudhirAdikaM skhalitasya prjnyaapnaa| // 59 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte nirmAlya muhUrtta sukhito bhavati, na ca ko'pi doSaH samutpadyate, muhUrtamAtraM sukhaM vindati tathA strIvijJApanAyAM - strIsevAyAM gaNDaparipIDana skuto doSaH 1 apitu na ko'pi syAdapi yadi kA'pi pIDotpadyate, na cAsAvihAstIti gAthArthaH // 10 // jahA maMdhAda (Ne) e (?) nAma, thimitaM bhuJjatI dagaM / evaM vinnavaNitthIsu, doso tattha kao siyA ? // 11 // vyAkhyA - nAma iti sambhAvanAyAM yathA [ mandhAdana ] ' madhvAdo' meSaH stimitaM- anAloDayannudakaM pivati na ca udakaM pIDayati AtmAnaM ca punaH prINayati, evaM strI sambandhe na kAcidanyasya pIDA Atmanazca prINanamataH strIsevAyAM kuto doSaH 1 api tu na kospIti gAthArthaH // 11 // dRSTAntAntaramAha jahA vihaMgamA piMgA, thimitaM bhuMjatI dagaM / evaM vinnavaNitthIsu, doso tattha kao siyA ? // 12 // vyAkhyA -yathA 'piGgAH ' kapiJjalA ' vihaGgamAH ' pakSiNI AkAzasthA stimitamudakamApivati, evamatrApi garbhapradAnapUrvikayA putrAdyartha strIsambandhaM kurvato'pi na doSa iti gAthArthaH // 12 // evamege upAsatthA, micchaddiTThI aNAriyA / ajjhovavannA kAmehiM, pUyaNA iva taruNa // 13 // vyAkhyA - evaM gaNDapIDanAdivalena nirdoSaM maithunamiti manyamAnAH eke pArzva sthAdayo mithyAdRSTayo'nAryAH kAmeSu 'abhyupapannA: ' mUrcchitAH viSayaiSiNo mUcchitAH bhavanti, atrArthe dRSTAntamAha-' pUyaNa 'tti + gaDarikA AtmIye'patye + " pUtanA' - DAkinI 'taruNake ' stanandhaye'bhyupapannA " iti bRhadvRttau / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtra dIpikAnvitam / // 6 // mUJchitA bhavati, sarvAsu tiyagjAtiSu gaDarikAyA apatyasneho mahAn bhavati, yathA kila sarvapazUnAmapatyAni nirudake kUpe 3 upasargaapatyasnehaparIkSArtha kSipyante, tatra cAparA mAtaH svakIyastanandhayazabdAkarNane'pi kUpataTasthA rudantyastiSThanti, urabhrI tvapa- parijJAtyasnehenAndhA apAyamanapekSya tatraivAtmAnaM kSiptavatItyato'parapazubhyaH svApatye mUJchitA bhavati, tathA te'pi pAvasthAdayo dhyayane viSayeSu mUJchitA iti gAthArthaH // 13 // caturthoM... atha teSAM doSaM darzayati ddezaka aNAgayamapassaMtA, pccuppnngvesgaa| te pacchA paritappaMtI. khINe Aummi jovaNe // 14 // skhalitasya vyAkhyA-kAmabhogebhyo ye na nivRttAste AgAmini kAle narakAdiSu mahaHkhamapazyantastathA 'pratyutpanna varga- IN prjnyaapnaa| mAnameva vaiSayikaM sukhAbhAsaM gaveSayanto naanaavidhairupaayaibhogaan prArthayanta pazcAd gate yauvane kSINe ca svAyuSi paritapyantepazcAcApaM vidadhati, yatA-"kIrati jAijuvvaNa-maeNa aviyAriUNa kjjaaii| vayapariNAme sariyAI, tAI hiyae khuDakaMti // 1 // " kizca-" hataM muSTibhirAkAzaM, tuSANAM khaNDanaM kRtam / yanmayA prApya mAnuSyaM, sadarthe nAdaraH kRtH||2||" [iti gAthArthaH // 14 // ] ye tu drAkSAmiva bAlatve'pi madhurA vivekinastapazcaraNAdi kurvanti na te pazcAcchocantIti darzayatijehiM kAle parivaMta, na pacchA paritappae / te dhIrA baMdhaNummukkA, nAvakakhaMti jIviyaM // 15 // // 6 // Jain Educational onal Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-yairvivekibhiH 'kAle' dharmArjanAvasare 'parAkrAntaM ' dharmodyamo vihitaste 'pazcAt ' maraNakAle na parita| pyante-na zocante, ye ca bAlyAtprabhRti viSayebhyo nivRttAste dhIrA 'bandhanena' sneharAgeNa muktA asaMyamajIvitaM nA'vakAkSanti, athavA jIvite maraNe vA nispRhAH saMyamodyamamatayo bhavantIti gAthArthaH // 15 // anyaca jahA naI veyaraNI, duttarA iha saMmatA / evaM logasi nArio, duttarA amaImayA // 16 // vyAkhyA-yathA sarvanadIbhyo vaitaraNI dustarA 'sammatA' sarvajagatprasiddhA caiSA vArtA, tathA loke nArI nirvivekibhiH | puruSaiH dustarA-durlaGghanIyA jJAtavyeti gAthArthaH // 16 // jehiM nArINa saMjogA, pUyaNA piTTato katA / sabameyaM nirAkiccA, te ThiyA susamAhie // 17 // vyAkhyA-yamahAsavarnArINAM saMyogAH parityaktAH, tathA tatsaGgArthamAtmanaH pUjanA-vastrAlaGkAramAlyAdibhirvibhUSA 'pRSThataH kRtA' parityaktA 'sarvametat ' strIsaGgavibhUSAdikaM kSutpipAsAdyanukalapratikUlopasargAdikaM ca nirAkRtya, mahApuruSasevitaM panthAnamAdritAH, susamAdhinA-svasthacittavRttirUpeNa vyavasthitA jJeyA iti gAthArthaH // 17 // parIpahajayasya phalamAha__ ee oghaM tarissaMti, samudaM vavahAriNo / jattha pANA visannAsi, kiccaMti sayakammuNA // 18 // vyAkhyA-ete anantaroktaparISahopasargajetAraH 'o' saMsAraM dustaramapi tariSyanti, yathA vyavahAriNo yAnapAtreNa samudraM taranti, 'yatra' bhAvaudhe-saMsArasAgare prANinaH strIviSayasaGgAdviSaNNAH santaH 'kRtyante ' chidyante svakatena Jain Education Interational For Privale & Personal use only ____ Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga- sUtraM dIpikA nvitam / // 61 // pApakarmaNA asAtAvedanIyodayarUpeNeti gAthArthaH // 18 // taM ca bhikkhU parinnAya sunvate samite care / musAvAyaM ca vajjijjA -'dinnAdANaM ca vosire // 19 // vyAkhyA - sa ca bhikSuH saMyamavAn etat pUrvoktaM vaitaraNI nadIvaddustarA nAryo yaiH parityaktAste samAdhisthAH saMsAraM taranti, anye parISahaparAjitAH strakRtena karmaNA pIDyante, ityAdi sarva jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAna parijJayA pariharan caret saMyamAnuSThAnaM vidadhyAt / kathambhUto bhikSuH 1' suvrataH paJca mahAvratayuktaH samitaH paJcasamitibhiH evaMvidhaH saMyamA nuSThAnaM vidadhyAt, mRSAvAdaM varjayet / adattAdAnaM dantazodhanamAtramadhyadattaM na gRhNIyAt / evaM maithunaparigrahAvapi tyajan saMyamAnuSThAnaM kuryAditi gAthArthaH // 19 // athAparavatAnAM vRttikalpatvAdahiMsAyAH prAdhAnyakhyApanArthamAha d tiriyaM vA, je kaI tasthAvarA / savvattha virayaM kujjA, saMtinivANamAhiyaM // 20 // vyAkhyA - Urdhvamavastiryak sarvaloke ye kecana trasAH sthAvarAzca jantavaH santi teSAM sarveSAM viratiM kuryAnmanovAkkAyaiH karaNakAraNAnumatibhizca prANAtipAtaviratiM kuryAt / zAntiriti zAntikarma etadeva nirvANa madhyetadAkhyAtaM yatsarvaprANinAM prANarakSaNamiti gAthArthaH || 20 || samastAdhyayanArthopasaMhArArthamAhaimaM ca dhammamAdAya, kAsaveNa paveiyaM / kujjA bhikkhU gilANassa, agilAe samAhitaM // 21 // vyAkhyA - imaM ' kAzyapena' zrImahAvIreNa 'praveditaM kathitaM dharmamAdAya gRhItvA bhikSuglanasya vaiyAvRtyaM aglA 3 upasargaparijJA 'dhyayane caturthI deza ke 'nukUlopasargAH / / / 61 / / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [natayA]nena (1) kuryAt / AtmanA samAdhi manyamAnaH dhanyo'haM yat sAdhoyAvRtyaM karomi, kRtakRtyo'hamiti manyamAno | vaiyAvRttyaM kuryAditi gAthArthaH // 21 // saMkhAya pesalaM dhamma, didvimaM parinivvuDe / uvasagge'hiyAsittA, AmokkhAe parivvaejAsitti bemi // vyAkhyA-samyak jJAtvA svasaMmatyA jAtismaraNAdinA anyato vA zrutvA 'pezalaM' sukumAraM dharma zrutacAritrAtmaka zrutvA jJAtvA 'dRSTimAn' samyagdarzanI parinirvRtaH-kaSAyaparityAgAcchItIbhUtaH upasargAnadhisahya AmokSaM yAvat parivrajet / saMyamAnuSThAne gaccheditiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat / ws`t smH@ `n lmj`ddhHltHlf m`nh ly`ylhm `n lhdf lhy `n shl`nqd wmHlh GURU iti zrIparamasuvihitakharataraMgacchavibhUSaNamahopAdhyAya-zrImatsAdhuraGga-gaNivaraguSphitAyAM zrIsUtrakRtAGgadIpikAyA mupasargaparijJAyAzcaturthoddezakaH samAptastatsamAptau ca samAptamupasargaparijJAkhyaM tRtIyamadhyayanam / / mamromen romannaronmeonrneomamromamarnama Jain Education Inter For Private & Personal use only jainelibrary.org Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yagaDAGga sUtraM dIpikA nvitam / // 62 // atha strI parijJAkhyaM caturthamArabhyate // prAktane adhyayane anukUlAH pratikUlA upasargAH pratipAditAsteSvapi strIparISaho durjayaH, atastajjayArthamidaM strIparapahAdhyayanaM prArabhyate / tatreyamAdigAthA // je mAyaraM ca piyaraM ca, vippajahAya puvva saMjogaM / ege sahite carissAmi, AratamehuNo vivittesI // 1 // vyAkhyA - yo bhikSurmAtApitrAdInAM pUrvasaMyogaM zvazurAdInAM ca pazcAt saMyogaM tyaktvA, jJAnadarzanacAritra sahitaH saMyamaM pAlayiSye, evaM kRtapratijJaH cariSyAmi kathambhUto bhikSuH - ' Aratamaithuno' viratamaithuna : ' vivattesI ' strIpazupaNDakarahitopAzrayaM gaveSayan vicaratIti gAthArthaH // 1 // evaMvidhasyApi sAdhoravivekikhIjanAdyadbhavati tadAha / FVI suhumeNaM taM parakkamma, channapaNa itthio maMdA / uvAyaM pitAu jANaMsu, jahA lissaMti bhikkhuNo ege // 2 // vyAkhyA -' taM ' mahApuruSaM sAdhuM ' sUkSmeNa ' aparakAryamiSeNa ' channapadena ' chadmanA - kapaTajAlena ' parAkramya ' tatsamamAgatya, striyo nAnAvidhakapaTazatapUritAH sAdhusamIpamAgatya saMyamAddhvaMsayanti / ' mandA' mAyAvinyaH upAyamapi jAnanti yenopAyena sAdhuH saMyamAdbhrazyati / evaMvidhAH striyaH hAvabhAvavibbokavatya upasAdhumAgatya upavizanti, tathA 4 strIparijJA sar prathamo deza ke mAtrAdibhirapyekA ntavAsa varjanam / // 62 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mApante mAyApradhAnA vilAsavacanAni, yathA mAgadhikAvacanaiH kUlavAlakavatsAdhuH saMyamAbhraMzamupayAtIti gAthArthaH // 2 // atha tAneva sUkSmavipratAraNopAyAn darzayitumAha pAbhisaMNisIyati, abhikkhaNaM posavatthaM parihiMti / kAya Ahe vidaMsaMti, bAhumuvantu kakkhamaNuvaje // 3 // vyAkhyA -- vizrambhamutpAdanArtha pArzva samAgatya niSIdanti / sAdhupratAraNArtha + paridhAnaM zithilIkRtya punarnibadhnanti / tathA adhaHkAya mUrvAdikamanaGgoddIpanAya darzayanti - prakaTayanti / tathA ' bAhumuddhRtya ' kakSAmAdarzya anukUlaM sAdhvabhimukhaM vrajediti gAthArthaH // 3 // sayaNAsaNehiM joggehiM, itthIo egayA nimaMtati / etANi cetra se jANe, pAsANi virUvarUvANi // 4 // vyAkhyA-kAcit strI zayanAsanaiH ekadA sasnehavacanairnimantrayati, tadA sa sAdhuH tAni zayanAsanAni ' virUparUpaM ' nAnAprakAraM 'pAza' bandhanasthAnaM jAnAti, yadyatra etadvacanairupaviSTastadA pAze patita eveti cintayatIti gAthArthaH // 4 // no tAsu cakkhuM saMdhijjA, no viya sAhasaM samabhijANe / No sahiyaMpi viharejA, evamappA surakkhio hojA // vyAkhyA- sAdhurno tAsu strISu cakSuH sandhayet-na tAsu sammukhaM vilokayet na taddRSTau dRSTiM nivezayet na ca sAhasama+ abhIkSNaM ' anavarataM poSavatraM ' / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIpikA ayagaDAGga kAryakaraNAdi samanujAnIyAt-akAryakaraNaM na pratipadyate, tathA naiva strIbhiH sArdhaM grAmAdau viharet-na tAbhiH sAddhaM viviktAsano bhavet / evaM strIsaGgavarjanenAtmA sarvApAyasthAnebhyaH surakSito mavatIti gAthArthaH // 5 // AmaMtiya osaviyA, bhikkhuM AyasA nimaMtaMti / etANi ceva se jANe, saddANi virUvarUvANi // 6 // nvitam / aa vyAkhyA-striyaH sAdhumAmantrayanti, yathAhamamukavelAyAmAgamiSyAmi, ityevaM saGketaM grAhayitvA, osaviyatti | saMsthApya-uccAvacairvizrambhajanakairAlApairvizvAsya AtmopabhogAya sAdhuM nimantrayanti / yadi vA sAdhorbhayApaharaNArtha kathayanti, nahi madabhartastvayA kApi zaGkA vidheyA, tatsaMmataivehAgatAsmi, tvayA nirbhIkena bhAvyaM, ityAdivacobhirvizrambhamutpAdayanti, sAtava yatkizcillaghu vA mahadvA kAryamutpadyate tatrAhaM niyojanIyA, sarva sAdhayiSyAmi / evaM pralobhayanti, sa cAvagatatacco mikSaretAna virUparUpAna zabdAdIn viSayAn jJaparijJayA jAnIyAyathete zabdAdayo viSayAH duggetigamanaikahetavA ityevamavabudhya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti gAthArthaH // 6 // tathAmaNabaMdhaNehiM gahi, kaluNaviNIyamuvagasittANaM / adu maMjulAI bhAsaMti, ANavayaMti bhinnakahAhi // vyAkhyA-manaso bandhanabhUtAni manobandhanAni-majulAlApasnigdhAvalokanAGgapratyaGgaprakaTanAdIni, taistathA karuNAlApavinayapUrvakaM upasaMzliSya-samIpamAgatya, athavA majulAni-pezalAni vizrambhakArINi bhASante tathA bhinnakathAbhI| rahasyAlApaiH sAdhozcittamAdAya akAryakaraNaM pratyAjJApayanti, karmakaravadAjJAM kArayantIti gAthArthaH // 7 // 4 strIparijJA'dhyayane prathamodezake durgatigamanakahetutvaM | zabdAdiviSayANAm Jain Education For Privale & Personal use only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte sIhaM jahA va kuNimeNaM, nibbhaya megacaraM ti pAseNaM / evaM itthiyAu baMdhaMti, saMvuDamegatiyaM aNagAraM ||8|| vyAkhyA--yathA bandhanavidhijJAH siMhaM mAMsAdinA pralobhya nirbhayatvAdekacaraM pAzena - galayantrAdinA badhnanti / badhvA ca bahuprakAraM kadarthayanti / evaM striyospi ' egatiyaM ekaM kaJcana tathAvidhamanagAraM maJjulabhASaNAdibhiH saMvRtamapi nti, asaMvRtasya punaH kiM vAcyamiti gAthArthaH // 8 // aha tattha puNo namayaMti, rahakAro va Nemi ANupuvae / baddhe mie va pAseNaM, phaMdateNaM na muccae tA vyAkhyA-yathA 'rathakAro' sUtradhAra: nemikASThaM cakravAhyaM amirUpaM AnupUrvyA nAmayati evaM tAH striyo'pi sAdhuM svAbhipretavastuni namayanti-svakArye pravarttayanti, sa ca sAdhurmRgavatpAzabaddho mokSArthaM prayatnaM kurvannapi na mucyate iti gAthArthaH ||9|| aha se'NutappatI pachA, bhoccA pAyasaM va visamissaM / evaM vivegamAyAya, saMvAso na kappae davie // vyAkhyA - sa sAdhuH strIpAze patitaH san pazcAttApaM karoti, yo gRhavAse patitastasyaitatstokataraM, strIpAze patitAnAM kazcit ghanataraM vilokyate evaM anutapyate, yathA kazcit viSamizritaM pAyasaM bhuktvA pazcAdanutapyate kimiti mayA mandabuddhinA viSamizritamidaM bubhuje 1, tathA sAdhurapi svavazaM nItaH karmakaravadAjJAM grAhitaH aihikAmuSmika bhraSTaH aharnizaM tadAvarjanavyAkulitamatiH paritapyate / atha tena vivekamAdAya strIbhiH sArddhaM saMvAso'vazyaM vivekinAmapi sadanuSThAnavighAtakArIti matvA parihAryaH / ' davie ' muktigamanayogyaH sAdhuriti gAthArthaH // 10 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDANa 4 strI dIpikA nvitam / / // 64 // tamhA u vajjae itthI, visalittaM va kaMTagaM nccaa|oe kulANi vasavattI, AghAti Na se vi niggNthe||11|| vyAkhyA-yasmAdvipAkakaTukAH striyastasmAttA viSaliptakaNTakavadaratastyajeta / yathA viSakaNTako bhagnaH sannanathaM janayati parijJAtathA striyo'pyanarthahetaba iti matvA dRratastyajet / tathA oja-eko'dvitIyaH san kulAni-gRhiNAM gRhANi gatvA strIvazavartI 'dhyayane avelAyAM dharmakathAM karoti, so'pi na nirgrantha:-niSiddhAcaraNasevanena na samyak prabajitaH, kadAcit kAraNe dharmopadezaM dAtuM prathamoyAti tadA dvitIyaM sAdhu mahAyaM kRtvA yAti, tadabhAve ekAkyapi bahuparivAravRtAyAH puraH strInindAviSayajugupsApradhAna dezakevairAgyotpAdakaM vidhinA dharma kathayedapIti gAthArthaH // 11 // duhitasnu| je eyaM uMchaM aNugiddhA,annayarA hati kusiilaannN| sutavassie vise bhikkhU,novihare shnnmitthiisu||12 pAderapi___ vyAkhyA-ye bhikSavaH etat 'uJchaM' garhaNIyaM strIsambandhAdikaM ekAkinI strIpuro dharmakathanAdikaM vA, taM prati ye 'gRddhA' | saMstavasya AsaktAste 'kuzIlAnAM' pArzvasthAdipaJcaprakArANAM madhye anyatarA bhavanti, te'pi pArzvasthAdimadhye gaNyante / ataH 'sutapasvyapi' mahAtapA api strIbhiH saha na vihareta, jvalitAGgAravataH striyo varjayet , sa iti bhikSuH, Namiti | yatvam / vAkyAlaGkAre iti gAthArthaH // 12 // avi dhUyarAhiM suNhAhiM,dhAtIhiM aduva dAsIhi / mahatIhi vA kumArIhi, saMthavaM na kUjjA se anngaare||13/ vyAkhyA-'duhitabhirapi' sutAbhiH, saha na viharet , tathA snuSAbhiH, tathA pazcaprakArAH dhAtryo jananIkalpAstAmizca // 64 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAkamekAnte na stheyaM / kiMbahunA ? yA 'dAsyaH' karmakaryastAbhiH saha saMsarga pariharet / mahatIbhirladhvIbhirvA kumArIbhiH saha samparka so'nagAro na kuryAt " mAtrA svasrA duhitrA vA, na viviktAsano bhavet / balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra muhyati // 1 // " "jaha vina se vayabhaMgo, tahavi kusaMgAo hoi avvaao| dosanihAlaNaniuNo, sabbo pAyaM jaNo jeNa // 2 // " tena tatsaMsargaH sarvathA tyAjya eveti gAthArthaH / / 13 / / aduNAiNaMca suhINaM vA, appiyaM dahu egatA hoNti|giddhaa sattA kaamehi,rkkhnnposnnemnnussosi?||14| vyAkhyA-ekAnte yoSitA sArddhamanagAramekadA dRSTvA jJAtInAM suhRdAM ca manasi apriyaM bhavati, evambhUto malinAMzuko bhikSAbhojyapyanayA saha nihIMkastiSThati "muNDaM zirovadanametadaniSTagandhaM, bhikSATanena bharaNaM ca hatodarasya / gAtraM malena malinaM gatasarvazobhaM, citraM tathApi manaso madane'sti vA~chA // 1 // " tatazca taM bhikSu yoSidvadanAvalokanAsaktaM dRSTvA evaM bhASante-bho bhikSo! tvamasyAH striyo rakSaNapoSaNe manuSyo'si-patirasi ? yavamanayA sArddha vimuktA'nyavyApArastiSThasi eSApi tvayA sArddhamekAkinyaharnizaM parityaktasarvavyApArA tiSThati / evaM lokanindA syAditi gAthArthaH // 14 // kizcAnyatsamaNaMpi daTThadAsINaM, tatthavi tAva ege kuppti|aduvaa bhoyaNehiM NatohiM, itthIdosasaMkiNo hoNti||15/ vyAkhyA-zramaNaM udAsInamapi-rAgadveSavigamAnmadhyasthamapi [rahasi ] khiyA sahAlApaM kurvANaM dRSTvA eke tAvat 1 yadyapi na tasya vratabhaGgastathApi kusagAdbhavatyapavAdaH / doSanibhAlananipuNaH sarvaH prAyo jano yasmAt // 1 // Jain Educalan Interation For Privale & Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDAGga sUtra dIpikAnvitam / kupyanti, kiM punaH kRtavikAramiti, athavA manasyAzaGkAmAnayanti-nAnAvidhairbhojanaiyastaiH-sAdhvarthamupakalpitairiyamena- 4 strImupacarati, tenAyaM bhikSuH sadA'traivAyAti, eSApi na suzIlA, yA enaM vividhAhAraiH poSayati, eSApyanena svAyattIkRtAsti, parijJAevaM zaGkaran / athavA zvazurAdInAM arddhapariveSite bhojye sAdhAgamane sA vadhUH samAkulIbhUtA'nyasmin dAtavye'nyatpariveSa- 'dhyayane yati, tathApi strIdoSAzatino bhavanti, 4yatheyaM duHzIleti gAthArthaH // 15 // kizca prathamo. kuvvaMti saMthavaM tAhi, panbhaTThA samAhijogehiM / tamhA samaNA Na samati, AtahitAe sannisejAo // 16 // ddezake vyAkhyA-strIsaMsagaM kurvanti ye te zramaNAH samAdhi[yogebhyaH]-zuddhamAgato prabhraSTAH, etAvatA strIsaMsargakAriNaH samAdhi- doSAzaGkA yogebhyo bhrazyanta eva, evaM jJAtvA zramaNaH AtmahitAya striyA saha niSadyA-AsanAdiparicayaM na karotIti gAthArthaH // 16 // nivandhabahave gihAI avahaTTu, missIbhAvaM patthuyA ege| dhuvamaggameva pazyaMtI, vAyAvIriyaMkusIlANaM // 17 // navastrIvyAkhyA-bahavo manuSyAH gRhaM tyaktvA cAritraM pratipadya mohodayAt punarapi mizrIbhAvaM prapadyante, dravyaliGgino bhavanti, parica ysy| na gRhiNo na vA pravrajitA iti, tadevambhUtA api evaM bhASante, yathA'yamevAsmadArabdho madhyamaH panthA eva zreyAna , asmina | pathi pravRcAnAM pravrajyA sukhena nirvahati / tathAhi-te dravyaliGgadhAriNo vAimAtreNaiva 'vayaM pravrajitA' iti bruvate, na tu | x" yathA kayAcidvadhvA prAmamadhyaprArabdhanaTaprekSaNagata cittayA patizvazurayorbhojanArthamupaviSTayostaNDulA iti kRtvA rAikAH saMskRtya dattAH / tatazcAsau zvazureNopalakSitA patyA kruddhena tADitA'nyagatacittetyAzaGkhyA gRhAnirbATiteti" harSa0 / // 65 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teSAM zItalavihAriNAM sadanuSThAnakRtaM vIryamasti / 'dhruvamAgga' mokSaH saMyamo vA asmadIyAdeva mArgAd iti kuzIlAnAM vAcA kRtaM vIryaM nAnuSThAnakRtamiti gAthArthaH // 17 // suddhaM vai parisAe, aha rahassaMmi dukkaDaM kareti / jANaMti ya NaM tahA viyA, mAyale mahAsaDhe'yaM ti // 18 vyAkhyA-saH kuzIlaH parSanmadhye AtmAnaM zuddhaM 'rauti' bhASete, atha rahasyekAnte 'duSkRtaM' anAcAraM karoti / tasya tadanAcAraM gopAyato'pi jAnanti, [tathAvidAH] 'kovidAH' iGgitAkArakuzalA nipuNAH, sa pracchannA kAryakArI tvevaM jAnAtina mAM kospi vetti, rAgAndha evaM manyate / etaduktaM bhavati - yadyapyaparaH kazcittadakarttavyaM na veti, pracchannakRtatvAt tathApi sarvajJA vidanti / asau mAyAvI mahAzaThazcAyaM iti sarvajJAstatkRtama karttavyaM ca pracchannakRtamapi jAnantIti / athavA AtmakRtamanAcAramAtma jAnAti yanmayai tadakarttavyaM kRtamiti / atha ca jJAnino vA sarva vidanti, [ tathA coktaM ] " naM ya loNaM loNijjaI, Na ya tuppijjai ghayaM va tilaM vA / kiha sako ! vaMceuM, attA aNuhUyakalANo // 1 // " iti vacanAt / pracchanna kRtamakArya Atmaiva jAnAti sarvajJo veti gAthArthaH / / 18 / / kizvAnyatsayaM dukkaDaM ca na vadati, AiTTho vi pakatthatI bAle / veyANuvIi mA kAsI, coijjato gilAi se bhujjo // 19 vyAkhyA - sa pracchannAkAryakArI apareNA''cAryAdinA vA pRSTo na vadati yathaitadakRtyaM mayA kRtamiti / sa ca pracchannakRta1 na ca lavaNaM lavaNIyate na ca prakSyate ghRtaM vA tailaM vA / kathaM zakyo ? vaJcayituM AtmAnubhUtAkalyANaH // 1 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / pApo mAyAvI pareNa 'AdiSTa' zikSitaH san 'bAlo' mUDhaH AtmAnaM zlAghamAno'kAryapalapati, vadati ca yathA-nAhamIdRzamakArya kariSye, ityevaM dhArthyAtprakatthate / tathA punarapi kenApi hitena proktaM-bho mahAbhAga ! 'veyANuvIi' ti veda:puMvedodayastasyAnuvIcirAnukUlyaM-maithunAbhilASaM mA kArSIriti, evaM kenApi zikSite 'glAyati' glAnimupayAti, 4 zRNotyapi |na, marmaviddho vA sakhedamiva bhASate iti gAthArthaH // 19 // UsiyA vi itthiposesu, purisA itthivedakhedanA / pannAsamanniyA vege, nArINaM vasaM uvakasati // 20 // - vyAkhyA-ye puruSAH strIpoSakAnuSThAnavizeSeSu uSitAH bhuktabhogino'pi 'strIvedakhedajJAH' strIvedo mAyApradhAnaH, striyo hi mAyAvatya apradhAnabhUtAH, evaM jAnanto'pi 'prajJAsamanvitA' buddhivanto'pi [eke ] puruSAH mohodayAt strINAM vaze vartante / kimuktaM bhavati ? eke puruSAH bahuzo bhuktabhogA api 'striyo hi saMsArahetavaH kAraNaM paramaM' evaM jAnanto'pi mohodayAtpunarapi strINAM vaze patanti, tAH yatkathayanti tat kiGkarA iva kurvanti iti gAthArthaH // 20 // ___athehaloke'pi strIsambandhavipAkaM darzayitumAhaavi hatthapAyachedAya, aduvA vddhmNsukktte| avi teyasA'bhitAvaNAI, tacchiyakhArasiMcaNAiM ca // 21 vyAkhyA-kuzIlinaH puruSAH hastapAdacchedAdikaM prApnuvanti, athavA carmamAMsotkarttanamapi taijasA-'gninAbhitApanAni* zrutamazrutaM vidhatta iti bhAvaH, phH| 4 strIparijJA'dhyayane prathamo. ddezake dAruNatva. mihaloke'pi striipricysy| Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strIsambandhibhiH puruSairuttejitaH rAjapuruSairbhaTitrikANyapi kriyante pAradArikAstathA vAsyAdinA takSayitvA kSArodakasecanAni ca prApayantIti gAthArthaH // 21 // api caadu kaNNanAsacchejaM, kaMThacchedaNaM titikkhaMtI / ettha pAvasaMtattA, na ya biMti puNo na kAhiti // 22 vyAkhyA-pAradArikAH svakRtaduSkatena karNanAsAchedAdikaM prApnuvanti, dussahAM viDambanAmasminneva janmani svakRta. pApakarmodayAH santaptA narakAtiriktAM vedanAmanubhavanti, na punarevaMvidhamakRtyaM na kariSyAma ityevaM viratiM kurvanti, gurukarmANo hi evaMvidhAM viDambanAM prApnuvanto'pi na viratiM pratipadyanta iti gAthArthaH // 22 // sutameyamevamegesi, itthIvedetti hu suakkhaayN| evaM pitA vadittANaM, aduvA kammuNA avakariMti // 23/ ___vyAkhyA-etat pUrvoktaM strIsaGgatiphalaM+ gurusamIpe zrutaM lokato vA yat striyo nirvivekinyo nistrapA durvijJeyacittAH ___+ " zruta-mupalabdhaM gurvAdessakAzAllokato vA etaditi-yatpUrvamAkhyAtaM, tadyathA-durvijJeyaM strINAM cittaM, dAruNaH strIsambandha. vipAkastathA capalasvabhAvAH striyo duSpaticArA adIrghaprekSiNyaH prakRtyA ladhvyo bhavantyAtmagarvitAzcetyevamekeSAM svAkhyAtaM bhavati, lokazrutiparamparayA cirantanAkhyAsu vA parijJAtaM bhavati, tathA striyaM yathAvasthitasvabhAvatastatsaMbandhavipAkatazca 'vedayati' jJApayatIti strIvedo-vaizikAdikaM strIsvabhAvAvirbhAvakaM zAstramiti / xxxx kina-akAryamahaM na kariSyAmItyevamuktvA'pi vAcA 'adava 'tti tathApi 'karmaNA ' kriyayA'pakurvantIti-virUpamAcaranti / yadi vA'grataH pratipadyApi shaasturevaapkurvntiiti|" vRhdvttau| 10 Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyagaDA- sUtraM dIpikA nvitam / AtmagarvitAca, athavA cirantanA''khyAyikAsu vA parijJAtaM, iti jJAtvA'pi ye tatra rajyante tatra kammaiva kAraNamiti N4 strii| gAthArthaH // etasyAH gAthAyAH samyagarthoM nAvagatastena savistaro na likhito'sti, khUNaM kimapi na prakAzyamiti // 23 // parijJA. atha sUtrakAra eva tatsvarUpamAviSkaraNAyAha 'dhyayane anna maNeNaciMtiti,vAyA annaM ca kammuNA annN| tamhAna sabahe bhikkhU , bhumaayaaoithionnccaa||24|| prathamo. vyAkhyA svabhAvena strI anyan manasi cintayati, anyadbhApate vacanena kAyena cAnyadeva karoti, evaM vanitA mAyA dezake bahulA, ata eva bhikSustaskRtAM mAyAM na zraddadhAti, tadvacasi na vizvasati, tadvaco nAdriyata iti gAthArthaH // 24 // NamAyAkizcAnyat nidarzanam / juvatI samaNaM brUyA, vicitta'laMkAravatthagANi prihittaa| viratA carissa'haM lUha, dhammamAikkha Ne bhayaMtAro ! // 25 // vyAkhyA-kAcidyuvatI vicitrAlaGkAravastrAdi paridhAya navayauvanA'bhirAmA sAdhusamIpamAgatya bhASate, bho bhikSo ! viraktA'haM gRhapAzAt , bharttA mAM nAdriyate, yadvA mat priyo durbhamaH ato me na rocate, tasmAdahaM viraktA tena vA'haM tyaktA, nAlApayati mAM priyavacanaiH, ato viraktA saMsArAt / ahaM dharmArthinI 'rUkSa' saMyama cariSyAmi / dharma kathaya bhagavan ! evaM mAyAprapaJcAnikaTavartinI bhUtvA kUlavAlakamiva sAdhu dharmAzayatIti gAthArthaH // 25 // Jain Education a l For Privale & Personal use only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adu sAviyApavAeNaM, ahamaMsi sAhammiNI tu smnnaannN|jukuNbhejhaa uvajoI,saMvAseviu visIejA vyAkhyA-athavA sA yoSit amunA 'pravAdena' pAkhaNDena sAdhu sametya vakti, yathAhaM zrAvikA sAdhUnAM sAmikA, ityAdiprapaJcena sAdhuM dharmAd bhraMzayati / yathA jAtuSaH kumbho upajyotiyo-sgneH samIpavyavasthitaH-upajyotivartI vilIyate, evaM yoSitAM saMnidhAne vidvAnapi sAdhurdharmAnuSThAnaM prati viSIdeta, saMyamAt zithilImavatIti gAthArthaH // 26 // samIpavarttinyAH striyo doSaM prakAzya atha tat saMsparzadoSaM kathayatijaukuMbhe joi uvagUDhe, Asu'bhitatte nnaasmuvyaati| evitthiyAhiM aNagArA, saMvAseNa nnaasmuvyNti|| vyAkhyA-yathA jAtupaH kumbho agninopagUDho-'gninA'bhitaptaH kSipraM nAzamupayAti-vilIyate kSiprameva, evaM strIbhiH saha saMvasanena-paribhogena anagArA nAzamupayAnti / sarvathA jAtuSakumbhavavrata kAThinyaM parityajya saMyamazarIrAdmazyantIti gAthArthaH // 27 // api cakuvaMti pAvagaM kammaM, puTThA vege evamAhaMsu / nohaM karemi pAvaM ti, aMke sAiNI mamesa tti // 28 // vyAkhyA-ekaH ko'pi mohodayena 'anAcAraM ' maithunaM sevate, tataH kenApi gurvAdinA pRSTo bhASate, nA'hamIdagvidhaN manAcAra seve, ahaM tu kulIno'smi, eSA tu mama duhitasamAnA, eSA zizutve'pi mamAGkazAyinyevAbhUta , adhunApi pUrvapari cayAnmamAGkamAgatya svapiti, paraM nAhaM prANAtyaye'pi vratabhaGgaM karomIti gAthArthaH // 28 // kizca Jain Education For Private & Personal use only w.jainelibrary.org Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nvitam / yagaDAGga- bAlassa maMdayaM bitiyaM,jaM ca kaDaM avajANaI bhujo|dugunnN kareI se pAvaM,pUyaNakAmI visaNNesI // 29 // 4 strIsatraM ____ vyAkhyA- 'bAlasya' ajJAnino'vivekinaH etad dvitIya 'mandatvaM' bAlatvaM, ekaM tAvadakAryakaraNena caturthavratamaGgaH parijJAdIpikA kRtaH, dvitIyaM tadapalapanena mRSAvAdA, tadeva darzayati-asadAcaraNaM kRtvA apareNa pRSTo'palapati-naitanmayA kRtaM, evaM sa 'dhyayane kRtApalapanena dviguNaM pApaM karoti, kimarthamapalapati ? pUjAsatkArakAmI san , mA loke avarNavAdaH syAdityakArya prathamo. // 68 // pracchAdayati, sa evambhUto viSaNNo-asaMyamastadanveSIti gAthArthaH / / 29 // kizcAnyat dezake saMlokaNijamaNagAraM, AyagayaM nimNtnnennaahNs|vtthN vA tAyi! pAyaM vA,annaM pANagaM paDiggahe // 30 // nIvAra vyAkhyA-'saMlokanIyaM sundarAkAraM surUpamanagAraM dRSTvA kAzcana svairiNyo 'nimantraNena' nimantraNApUrvamevamAhu-rukta- kalpatvaM vatyaH-aho trAyin ! vastrapAtrAdikaM yenakenacidbhavataH prayojanaM tadahaM sarva sampAdayiSyAmi, madgRhamAgatya pratyahaM grAhya strInimantramazanaM pAnakaM bheSajAdi, sarva bhavate dAsyAmIti gAthArthaH // 30 // / |nnaayaa| nIvArameyaM bujjhijjA, No icche agAramAgaMtuM / baddhe visayapAsehi, mohamAvajaI puNo maMde ||31||tti bemi vyAkhyA-etadyoSitAM vastrapAtrAdikRte nimantraNaM nIvArakalpaM 'budhyet ' jAnIyAt , yathA 'nIvAreNa ' bhakSyavizeSeNa zUkarAdivazamAnIyate, evaM nimantraNena sAdhurapi vazamAnIyate / athottamasAdhurapi strInimantraNaM nIvArakalpaM jJAtvA N] tadgRhaM gantuM necchet / yadi tadgRhe gacchati tadA viSayapAzairbakSyate, tato mohAvaH patati tataH snehapAzaM trottyitum-INJ||68|| Jain Education in For Privale & Personal use only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samartho duHkhI syAccittavyAkulatvamAgacchati / kiMkartavyatAmho bhavati, pauna:punyena ' mando' jddH| itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat // 31 // // iti strIparijJAyAM prathamoddezakaH samAptaH // // atha dvitIyaH prArabhyate // oe sadAna rajejA, bhogakAmI puNo virjejaa| bhogesamaNANa suNeha,jaha bhuMjate bhikkhuNo ege||1|| - vyAkhyA-susAdhuH 'oja' ekAkI, rAgadveSarahitatvAt 'sadA' sarvakAlamanarthakhaniSu vanitAsu na rajyeta / tathA yadi kadAcinmohodayAddhogAmilApI syAttathApi paraloke ihaloke ca mahApAyaparibhItyA punastAmyo virajyeta, bhogAbhilAdhyapi jJAnAGkuzena utpathAnmanodviradaM nivartayet / tathA zramaNAnAmapi bhogA ityetacchaNuta yUyaM, gRhiNAmapi viDambanAH prAyAH bhogAH yatInAM tu kiM vAcyaM ? tathA bhogAn eke-zramaNA apuSTadharmANo viDambanA prAyAn bhuJjate tathA zRNuta agretanoddezakagAthAsUtreNa vakSyamANeneti gAthArthaH // 1 // aha taMtu bhedamAvannaM, mucchitaM bhikkhuNkaammtivd| palibhiMdiyA NaM to pacchA, pAdamuddhattu muddhe phnnNti|| vyAkhyA-atha sA strI 'taM' bhikSu ' bhedamApannaM ' cAritrAddhaSTaM jJAtvA 'kAmagRddhaM' AtmavazavartinaM jJAtvA, itthamitthaM mayA tavopakRtaM, mayA lajjAdharmAdIn parityajya taba jagupsanIyasya AtmA dattaH, tvaM punarakizcitkara ityAdi yadA Jain Education in For Privale & Personal use only | Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayagaDAGga patra dIpikAnvitam / // 69 // kupitA satI bhASate tadA sa viSayavAhitaH san tasyAH kupitAyAH prasAdanArtha pAdayonipatati, tatazca sA evaM jAnAti yadasau varAkaH kRSNazvetapratipattA madazavartI, yadahaM vacmi tatsarva pratipadyate / tatazca sA(tA.) AtmavazagaM jJAtvA, vAmapAdamu. dRtya muni 'praghnanti ' tADayanti / ityAdi viDambanAM darzayanti iti gAthArthaH // 2 // anyacca jai kesi[yA]tA NaM mae bhikkhu !, No vihare saha NamitthIe / kesANi vi hu lucissaM, nannattha mae carijAsi // 3 // vyAkhyA-yadi kAcit strI evaM mAyAvacanaM bhASate, bho zramaNa ! yadi tvaM mayA kezavatyA saha viharan 'zaGkase lajase tamuhaM kezAnapanayiSyAmi / yacaM kathayiSyasi tadahaM sarva kariSyAmi parametat prArthaye-mayA vinA na kvApi tvayA viharttavyaM, ahamapi tvadAyattAsmi, ityAdivacanavizvAsamutpAdya kapaTanATakanAyikAstAstaM sAdhumAtmavazagaM jJAtvA karmakaravyApArairapavAdaH 'prerayanti' niyojayanti // 3 // tAneva darzayitumAhaahaNaM se hoI uvaladdho, to pesiti tahAbhUtehiM / alAucchedaM pehAhi, vagguphalAiM AharAhi tti||4|| vyAkhyA-atha sa bhikSustAbhirupalabdhaH yadasAvasmAkaM karmakaraprAyo jAtaH, tatazca tAH tathAbhUtaiH karmakaravyApArIH preSayanti, etAvatA dAsavadbhAmayanti / karmakaravyApArAn darzayitumAha 'lAu'tti alAvuchedanayogyaM zastraM 'prekSasva' nirUpayakato'pyAnaya, yena alAbupAtrakamukhaM samArayAmaH, athavA ' valgUni' phalAni-nAlikerAdIni 'AharAhi 'tti Anaya, 4 strIparijJA'dhyayane dvitIyo. dezake viDambanApAtratvaM vanitAvazcagasya / ||69 // Jain Education Interational Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athavA vAkaphalAni dharmakathAdinA labdhAni vastrAdilAmarUpANi, tAnyAhara-Anayeti gAthArthaH // 4 // api cadArUNi sAgapAgAe, pajoo vA bhavissatI raao| pAtANi ya merayAhi, ehi tA me pittromhe||5 vyAkhyA-'dArUNi' indhanAnyAnaya yena zAkapAkaH kriyate, athavendhanAnyAnaya yenAgniH prajvAlyate rAtrAvud: dyotaH syAt / tathA madIyAni pAtrANi rajaya lepAdinA, yenAhAraM sukhena Anaye+, tathehAgaccha, upaviza, madIyamaGgaM duSyati tena saMvAhaya pRSThi, ityAdiSvadharmeSu kAryeSu niyojayantIti gAthArthaH // 5 // vatthANi yame paDilehehi, annaM pANamAharAhi tti| gaMdhaM caraoharaNaM ca, kAsavagaM me smnnujaannaahi|6| vyAkhyA-vastrANi mama jIrNAni jAtAni, anyAni navInAni 'pratilekhaya ' gaveSaya, yadi vA malinAni rajakasya samarpaya / tathA annapAnakAdi ' AharAhi' Anaya, gandhaM karpUrAdyAnaya, rajoharaNamAnaya, locaM kArayitumahamazaktA, tato mastakamuNDanAya nApitamAnayeti gAthArthaH // 6 // adu aMjaNi alaMkAraM, kukkayaM ca me payacchAhi / loddhaM ca loddhakusumaM ca, veNupalAsiyaM ca guliyaM ca // 7 // vyAkhyA-athavA prakArAntareNa darzayati-pUrva yativeSopakaraNAnyadhikRtya darzitaM, atha gRhasthopakaraNamadhikRtya kathyate / / 'aJjanikAM' kajalabhAjanamAnaya, tathA'laGkAraM vA kaTakakuNDalakeyUrAdyAnaya, 'kukkayaM' khuMkhuNakaMx 'me' mama prayaccha, yenA'haM + " athavA ( mama ) pAdau raJjayAlaktakAdinA " iti hrss| - AbharaNavizeSam / Jain Education in Howw.jainelibrary.org Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yagaDA sUtraM dIpikA nvitam / / // 7 // | vibhUSitA satI vINAM vAdayAmi tvatpura:-tavAgrataH, tathA lodhra lodhrakusumaM ca, tathA 'veNupalAsiyaM' vaMzamayA kASThikA, sA dantairvAmahastena [ vA ] pragRhya dakSiNahastena vINAvadvAdyate / tathauSadhaguTikAM [ tathAbhUtAM ] Anaya, yenA'hamavinaSTayauvanA | sukhena tiSThAmIti gAthArthaH // 7 // kuTuM agaraM tagaraM ca, saMpiTuM sammaM usIreNa / tellaM muharbhijAe, veNuphalAI saMnidhANAe // 8 // __ vyAkhyA- kuTuM [ ti kuSThamutpalaM ] agaraM tagaraM cAnaya, sugandhidravyaM, etacca ' usIreNa ' vAlakena piSTaM sugandhi | bhavati / tathA tailaM lodhrakumAdinA saMskRtaM mukhA'bhyaMgAya Anaya, tena mukhamabhyaktaM kAntimAn jAyate / 'veNuphalAIti vaMzakaraNDakapeTikAdIni vastrAdeH saMnidhAnaM-vyavasthApana, tadarthamAnayeti gAthArthaH // 8 // naMdIcuNNagAIpAharAhi, chattovANahaM ca jaannaahi| satthaM ca sUvaccheyAe,AnIlaM ca vatthaM rayAvahi // 9 // vyAkhyA-nandIcUNa tu dravyasaMyoganiSpAdita oSThamRkSaNArtha cUrNavizeSastadAnaya, tathA''tape dRSTitejo rakSaNArtha chatraM tathA upAnahI ca ' anujAnIhi ' Anaya / tathA zastraM cUlhetrAdi (1) patrazAkacchedanAthaM dAtrAdi vA daukaya / tathA vastraM gulikAdinA raJjaya, yathA'yaM nIlaM syAt , maJjiSThAdinA vA raJjayeti gAthArthaH // 9 // supharNi ca sAgapAgAe, AmalagAiM dagAharaNaM c| tilagakaraNimaMjaNasalAgaM, usiNe vidhUNayaM vijANAhi // 10 // 4 strIparijJA. 'dhyayane dvitIyodezakeviDambanAspadatvaM mhilaavshgsy| Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'muphaNi' sthAlIpiTharAdizAkapAkArthamAnaya, AmalakAni snAnArtha pittopazamAya [vA] abhyavahArArthamAnaya, udakAharaNa ghaTAditatelAdyAharaNaM sarva gRhopaskarAdyAnaya, tilakaH kriyate yayA sA tilakakaraNI, dantamayI suvarNamayI vA zalAkA, yayA gorocanAdiyuktayA tilakaH kriyate / aJjanazalAkA-rajatamayIzalAkA akSNo raJjanArthamAnaya, tathA uSNe tApanivAraNAya 'vidhUnakaM' vyaJjanakamAnayeti maathaarthH|| 10 // saMDAsagaMca phaNihaMca,sIhalipAsagaMca aannaahi|aadNsgNc payacchAhi.daMtapakkhAlaNaM pavesAhi // 11 // vyAkhyA-'saNDAzika nAsikAkezotpATanaM 'phaNihaM' kezasaMyamanAtha kakRtakaM, tathA 'sIhalipAsagaM'ti veNIsaMyamanArthamAmayaM kaGkaNaM, tamAnaya, 'Adarza' darpaNaM prayaccha 'daMtapakkhAlaNaM' dantapAvanaM madantike pravezayeti gAthArthaH // 11 // pUyaphalaM taMbolaM, sUyaM suttagaM ca jANAhi / kosaM ca moyamehAe, suppukkhalagaM ca khAragAlaNaM ca // 12 // _vyAkhyA-pUgIphalaM, tAmbUlaM, sUcI tathA sUtraM 'jAnAhi ' dadasva / ' moyamehAe 'tti ' mocaH' prazravaNaM-kAyikA, rAtrauprazravaNArtha vArakAdibhAjanaM (pALo iti lokavizrutaM ) Anaya, bahirgantumasamarthA rAtrau mayAdato mama yathA bahigamanaM na bhavati tathA kuru / anyasminnapyadhamakAye niyojayanti / sUppaM udakhalaM tathA sarjikAdeH kSArasya gAlanakamityevamAdyupakaraNaM sarvamapyAnayeti gaathaarthH|| 12 // caMdAlagaMca karagaM ca, vaccagharaM ca Auso! khnnaahi| saravAyaM ca jAyAe, gorahagaM ca sAmaNerAe // 13 // Jain Educationbhanal Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayagaDAGga dIpikAnvitam / // 71 // vyAkhyA-'candAlagaM' devatAdharcanArtha tAmramayaM bhAjanaM, tathA 'karako' jalAdhAro madirAmAjanaM vA, tadAnaya, tathA varcAgRhaM yuSman madarthaM ca 'khana' saMskuru / tathA 'zarapAtaM' dhanuH 'jAtAya' mama putrAya Dhaukaya, tathA 'gorahagaM'ti trivarSa balIvadaM daukaya, 'sAmaNerAe 'tti zramaNaputrAya ganyAdikRte bhaviSyatIti gAthArthaH // 13 // ghaDigaMcasaDiMDimayaM ca, colagolaM kumaarbhyaae| vAsaM samabhiyAvannaM, AvasahaM ca jANa bhttNc||14|| ___vyAkhyA-ghaTikAM mRNmayakulhaDikA DiNDimena-paTahikAdivAditravizeSeNa sahitAmAnaya, tathA 'colagolaM'ti vastrA tmakaM kandukaM 'kumArabhUtAya ' [ kSullakarUpAya rAjakumArabhUtAya ] vA matputrAya krIDanArthamAnaya, tathA ca varSA samApano'bhimukhaH, ata: 'AvasathaM ' gRhaM varSAkAlanivAsayogyaM tathA bhaktaM ca varSAkAla yogyaM [ taNDulAdi ] jAnIhi, tAdRzaM gRha varSAkAlayogyaM pracchAdaya yena varSAkAlaM sukhenA'tivAhyate // 14 // AsaMdiyaM ca navasuttaM, pAullAiM saMkamaThAe / adu puttadohalaTThAe, ANappA hoti dAsA vA // 15 // vyAkhyA-' AsandikAM ' upavezanayogyAM maJcikAM navasUtrAM-navInena sUtreNa vyUtAM Anaya, vadhracarmAvanaddhA vA nirU. paya, evaM pAullAI "ti mojakAH kASThapAduke vA saGkramaNArtha-cakramaNArthamAnaya, yato nAhaM nirAvaraNapAdA bhUmau padamapi | dAtumalaM, athavA putre garbhasthe 'dohadaH' antarvartIphalAdAvabhilASavizeSaH, tatpUraNArtha / puruSAH strIbhirvazIkatAH 'dAsA iva' maulyagRhItA iva AjJApyA-AjJApyante, nIce'pi karmaNi alajjitairdAsA eva niyojyante, tathA viSayArthinaH puruSAH 4 strIparitrA'dhyayane| vividhAviDambanA strIvazagasya / // 71 Jan Educati o nal For Private Personal use only waw.jainelibrary.org Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanitAbhiryAda tAdRze'pi karmaNi vAhyanta iti gAthArthaH // 15 // jAe phale samuppanne,gelasu vANaM ahavA jahAhi / aha puttaposiNo ege,bhAravahA havaMti uddA vA // 16 // vyAkhyA-gRhavAsataroH phale puDhe jAte sati yAdRka viDambanAH bhavanti tAH darzayati-amuM putraM gRhANa, ahaM tu gRhavyApAravyApRtA, na me grahaNAvasaraH, athavA enaM 'jahAhi' parityaja, nAhamasya vArtAmapi pRcchAmi, evaM kupitA satI brUte, mayA navamAsAnudareNa bUDhastvaM punastokakAlamutsaGge'pyudvahannudvijase, tataH sa strIvazago anugrahaM manyamAno muditaH saMstadAdezaM dAsavadvidadhAti, tataste putrapoSiNo jAyante, sarvA'dezakAriNo 'bhAravAhA' uSTrA iva paravazA bhavantIti naathaarthH||16|| rAoviuTriyA saMtA, dAragaMsaMThaviti dhAtI vaa| suhirAmaNAvi te saMtA, vatthadhuvA havaMti haMsA vA // 17 vyAkhyA-rAtrAvutthitAH santo dhAtrIvadrudantaM putraM saMsthApayanti / anekairullApanairullApayanti, strIvazAH puruSAstacatkurvanti yena sarvatropahasanIyA bhavanti / ' suhImanaso'pi 'ye mahAlajjAvantaste'pi hAsyajanakaM jugupsanIyaM karma kurvanti / tadeva darzayati-'vatthadhuva 'tti vastradhAvakA:-[ vastra]zAlakA 'haMsA iva' rajakA iva bhavanti / kiM bahuktena ? udakavahanAdikamapi kurvanti dAsA iva puruSAH lajAlavo'pi, striyo hi jaghanye'pi karmaNi prerayanti kiM ? yenaivamabhidhIyatebADhaM tAH prerayanti, te tu kurvanti dAsA iveti gAthArthaH // 17 // tadevAhaevaM bahuhiM kayaM puvaM, bhogatthAe je'bhiyAvannA / dAse mite va pese vA, pasubhUte va se Na vA keI // 18 // Jain Education inte A w .jainelibrary.org Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 strI sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 72 // sudUraM vyAkhyA-e[vametat pUrvoktaM strIkiGkaratvaM bahubhiH puruSaiH kRtaM, bahavaH kurvanti, kariSyanti ca pare / ye puruSAH bhogA'bhimukhAste evaM dAsaprAyAH rAgAndhAH strINAM vazavartinaH ta(ya)thA vAgurApatitaH paravazo mRga iva (?) na spanditumapi parijJAzaknoti, tathA'sAvapi paravazatvAdbhojanAdi kriyA api kattuM na labhate / tathA 'preSya iva' maulyagRhItakiGkara iva varca:- 'dhyayane zodhanAdAvapi niyojyate / tathA sa strIvazaH pumAn pazubhUta iva karttavyAkarttavyavivekarahitatvAt hitAhitaprAptiparihAra- dvitIyo. zUnyatvAcca, yadi vA sa strIvazako dAsamRgapreSyapazubhyo'pyadhamatvAnna kazcit , sarvAdhamatvAnna kasyA'pi samaH, sA kA'pyu. dezakepamA nAsti yA'syA'dhamasya dIyata iti gAthArthaH // 18 // athopasaMhAramAhaevaM khutAsu vinnappaM, saMthavaM saMvAsaMca vjijjaa| tajjAtiyA imekAmA-'vajjakarA ya evamakkhAyA // 19 // varjanI vyAkhya-ityetat pUrvoktaM strINAM vijJapyaM sarva mAyAprapaJcakAraNaM, atastAbhiH saha saMvAsa: paricayo vA vivekinA I yatvaM nareNa tyAjya eva / strIsaMsargAdutpannAH kAmamogAH avadyakarAH' pApahetavaH, adhogatidAyakAzcetyetat tIrthakaragaNadharai- vIsaGgasya / rabhihitamiti gAthArthaH / / 19 // evaM bhayaMNa seyAya, iise appagaM nilNbhittaa|no itthiM NopasuMbhikkhU , No sayaM pANiNA NilijejA vyAkhyA-evaM pUrvoktaM strIsaGgAdikaM sarva bhayakAraNaM, na zreyaskAraNaM, etAvatA strI samparko na zreyase, iti jJAtvA strIsamparkAdAtmAnaM nirundhya sanmArge vyavasthApya yat kuryAttaddarzayati-na striyaM nA'pi pazu 'lIyeta' Azrayeta-strIpazubhyAM IN // 72 // Jain Education inst For Private & Personal use only ar Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | saha saMvAsaM parityajeta , strIpazvAdikaM svena pANinA na spRzediti gAthArthaH // 20 // suvisuddhalese mehAvI, parakiriyaM ca vajjae naannii|mnnsaa vayasA kAeNaM, savaphAsasahe anngaare||21|| ____ vyAkhyA-suvizuddhalezyo 'medhAvI' paNDitaH parakriyAM saMvAhanAdikAM varjayet 'jJAnI' viditavedyaH / kimuktaM bhavati ? anyasya kimapi viSayArthinA [na] vidheyaM nA'pyA'tmanA striyA pAdadhAvanAdikaM kArayet , manasA vAcA kAyena karaNakAraNA'numatibhedenA'brahma varjayet / tathA sarvAnapi parISahAn adhisaheta / evaM sarvasparzasaho'nagAra:-sAdhurbhavatIti gAthArthaH // 21 / / ka evamAheti darzayati iccevamAhu se vIre, dhuyarae dhuyamohe se bhikkhU / tamhA ajjhatthavisuddhe suvimukke, AmAkkhAe parivaejjAsi // 22 // tti bemi vyAkhyA-ityetat pUrvoktaM sarva strIsaMstavapariharaNAdikaM zrIvIro bhagavAn 'Aha' uktavAn / dhutarajA dhutamohaH, yata evaM tasmAtsa bhikSuradhyAtmavizuddhaH (su)vimuktaH strIsaMsargeNa, AmokSAya-azeSakarmakSayaM yAvat saMyamodyogavAn bhavet , itiH parisamAptau, bravImIti pUrvavat // 22 // strIparijJAdhyayanaM caturthaM parisamAptam // 4 // I iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNazrImatsAdhuraGgagaNivaragumphitAyAM zrImatsUtrakRtAGgadIpikAyAM caturthe strIparijJAdhyayane dvitIyoddezakaH samAptastatsamAptau ca samAptamidaM caturthamadhyayanam / Jain Education in Jww.jainelibrary.org Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDAGga patraM dIpikAnvitam / / 5 naraka vibhaktyadhyayaneprathamo. // 73 // atha paJcamaM narakavibhaktyAkhyamadhyayanam / uktaM caturthamadhyayanaM, sAmprataM paJcamaM prArabhyate / tathA caturthe'dhyayane 'samyaka strIparISahaH soDhavyaH' ityetat pratipAditaM, sAmpratamupasargabhIroH strIvazagasya dhruvaM narakapAtaH syAt , tatra ca yAdRkSA vedanAH prAdurbhavanti tAH paJcamAdhyayane narakavibhakyAkhye pratipAdyante, tatreyamAdigAthA pucchissa'haM kevaliyaM maharsi, kahaM bhitAvA ? NaragA purtthaa| ajANato me muNi! brUhi jANa, kaha nu bAlA narayaM uti ? // 1 // vyAkhyA-jambUsvAminA sudharmasvAmI pRSTaH-bhagavan ! kimbhUtA narakAH ? kairvA karmabhistatrotpAdaH prANinAM jAyate ? kIdRzyo vA tatra vedanAH? ityevaM pRSTaH sudharmasvAmyAha-yadetadbhavatA ahaM pRSTaH, tadetat kevalinaM maharSi zrIvarddhamAnasvAminaM pUrvamahamapi pRSTavAnasmi / yathA-kathaM' kimbhUtA abhitApAnvitA narakAvAlAH bhavanti ? ityetadajAnato 'me' mama mune ! tvaM jAnan kevalajJAnena hi / kathaM-kenA'nuSThAnena 'bAlA' ajJAnino vivekarahitAH ['nu' vitarke] narakeppasAmIpyena yAnti ? kathambhUtAzca tatra vedanA ? ityAdi yathA tvaM mAM pRcchasi, tathaiva mayA'pi bhagavAn pRSTa iti gaathaarthH||1|| evaM mae puDhe mahANubhAve, iNamabbavI kAsave Asupanne / pavedaissaM duhamaTThaduggaM, AdANiyaM dukkaDiyaM duratthA // 2 // narakaprAptiparyavasAnatvaM caaritrviraadhnaayaa| ta ? kathambhUtAca nahi / kathaM-kanA'nuSThAnA abhitApanvitAnA pRSTaH, tadetat kayAmatatrotpAdaH prANinAM jApa / / 73 // Jain Education Interational Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-evaM mayA mahAnubhAvaH zrImahAvIraH pRSTa AzuprajJa, sa caivaM pRSTo bhagavAnidamAha-yadetadbhavatA pRSTastadahaM [] pravedayiSyAmi-kathayiSyAmi, tvaM dattA'vadhAnaH zRNu / tadevAha-duHkhamiti narakaM, athavA duHkhameva arthoM yasmin dukhArthoM narakaH, sa ca duggoM' viSamo, duruttaratvAdAdAnIya-atyantadInasattvAzrayaM, tathA 'duSkRtaM' asadanuSThAnaM pApaM vA, tatphalaM vA asAtAvedanIyodayarUpaM, tadvidyate yasmistad duSkRtikaM 'purastA'dagrataH pratipAdayiSye, iti gaathaarthH||2|| yathApratijJAtamevAha je kei bAlA iha jIviyaTThI, pAvAiM kammAiM kariti ruddaa| te ghorarUve timisaMdhayAre, tivA'bhitAve narae paDaMti // 3 // vyAkhyA-ye kecana 'bAlAH' ajJA-avivekino mUrkhAH, mahA'rammaparigrahapazcendriyavadhapizitabhakSaNAdike sAvadyAnuThAne pravRttAH, asaMyamajIvitArthinaH pApopAdAnabhUtAni karmANi 'raudrAH' bhayAnakA hiMsA'nRtAdIni karmANi kurvanti / te evambhRtAstIvrapApodayavartino 'ghorarUve' atyantabhayAnake 'timisaMdhayAre'tti bahalAndhakAre yatrAtmApi nopalabhyate / kevalamavadhinA'pi mandaM mandamulUkA ivAhni pazyanti / tasminnevambhUte narake patanti, kathambhUte ? tIvrA'bhitApe, tIvrodussahaH khAdirAGgAramahArAzitApAdanantaguNo'bhitApa:-santApo yasmin sa tIvrAbhitApastasmin-evambhUte bahuvedane narake patantIti gAthArthaH // 3 // kiJca in Education internacional For Privale & Personal use only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / niccaM tase pANiNo thAvare ya, je hiMsatI AyasuhaM pdducc| je lUsae hoi adattahArI, Na sikkhatI seyaviyassa kiMci // 4 // vyAkhyA-tathA ye puruSAH hiMsArasikAH AtmasukhArthinaH, Atmasukhahetave trasasthAvarAn prANino ghnanti / tathA ye prANinAM lUSakA:-dhvaMsakAH, adattahAriNaH, paradravyApahAriNaH, tathA 'seyaviyassa'tti pratyAkhyAnAdikamapi nA'bhyasanti, aviratAH apratyAkhyAninaH kAkamA~sAderapyanivRttA iti gAthArthaH // 4 // pAgabbhipANe bahuNetivAtI, anivvute ghAtamuveti bAle / NihoNisaM gacchati aMtakAle, ahosiraM kaTu uvei duggaM // 5 // vyAkhyA-ya IdRzo bhavati sa adhogati yAti, adhaH ziH kRtvA 'durga' viSama yAtanAsthAnamupaiti, sa iti kA ? yaH 'prAgalbhI' dhRSTaH prANinAmatipAti-vinAzakaH, atipAtyA'pi prANino dhAdvidati, yathA vedAbhihitA hiMsA hiMsaiva na bhavati ityAdi dhArthyAtpragalbhate / tathA ' anirvRtaH' kadAcidapyanupazAntaH krodhAgninA prajvalannevAste yo bAlo rAgadveSodayavartI, so'ntakAle-maraNa kAle 'Niho"tti, nyaga-adhastAt 'NisaM'ti andhakAramadho'ndhakAraM gacchati, avAchazirA narake patatItyarthaH // 5 // atha nArakA yadanubhavanti taddarzayitumAha haNa chiMdaha bhiMdaha NaM daMDeha, sadde suNittA parahammiyANaM / 5narakavimatyadhyayane prathamo. ddezake vividhAyAtanA nArakANAm / // 74 // // 74 / Jain Education a l vww.jainelibrary.org Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te nAragA U bhayabhinnasannA, kaMkhaMti ke nAma disaM vayAmo ? // 6 // vyAkhyA-mahApApakAriNastiryagmanuSyAH narakeputpadyante / te cA'ntarmuhartena ni nANDajasannibhAni zarIrANi niSpA. dayanti / pUrvamaparyAptakAstato'ntarmuhurtena paryAptakA jAyante / tatazca tatrotpannAH paramAdhArmikAnAM bhayAnakAn zabdAn | bhRNvanti / tadyathA-haNa, chinda, bhinda-ityAdikAn karNA'sukhapradAn zabdAn zrutvA bhayoddhAntalocanA:-bhayena naSTasaMjJAH, kA dizaM vrajAmaH kaM zaraNaM vrajAma: ? kutra gatAnAmasmAkamevambhatasyAsya mahAghorAvadAruNasya duHkhasya trANaM syAdityevaM bhayoddhAntAH kAMkSantIti gAthArthaH // 6 // te ca bhayodghAntAH nazyanti-itastataH palAyante, tatazca yadanubhavanti tadarzayitumAha iMgAlarAsiM jaliyaM sajoti, tatovamaM bhUmimaNukamaMtA / je DajjhamANA kaluNaM thaNaMti, arahassarA tattha ciradvitIyA // 7 // vyAkhyA-'jvalitAM' khAdirAGgArajvalitajvAlAkulAM saha 'jyotiSA' udyotena varcata iti sajyotibhUmistadupamA aGgArasannibhA bhUmimAkramantaste nArakAH dandadyamAnAH 'karuNaM' dInaM 'stananti' Akrandati / te ca nArakA mahAnagaradAhA'dhikena tApena dahyamAnAH 'arahaHsvarAH' prakaTasvarAH mahAkrandasvarAH, 'tatra' narakAvAse cirasthitikA:-utkRSTatana. yastriMzatsAgaropamAni jaghanyato dazavarSasahasrANi yAvattiSThantIti gAthArthaH // 7 // Jain Education in M For Privale & Personal Use Only Halww.jainelibrary.org Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDA-IN sUtraM dIpikA nvitam / // 75 // jai te suyA veyaraNIbhiduggaM, Nisio jahA khura iva tikkhasoyA / taraMti te veyaraNI bhiduggaM, usucoiyA sattisuhammamANA // 8 // vyAkhyA-sudharmasvAmI jambUsvAminaM prati idamAha-yadi ' te ' tvayA zrutA vaitaraNI nAma kSAroSNarudhirAkArajalavAhinI nadI ' abhidurgA' duHkhotpAdikA, tathA nizito yathA purastIkSNo bhavati tAdRzAni tIkSNAni zrotAMsi yasyAH sA tathA, te ca nArakA udanyayA pIyamAnAstaptAyAM ca bhUmyAM tApasamAkulAH santo jalapAnAya tApApanodAya snArthinastAM kSAroSNarudhirAkArajalA vaitaraNI taranti / paramA'dhArmikaiH zarapAtaH-iSubhiH preryamANAH zaktibhizca hanyamAnAstAM nadI pravizantIti gAthArthaH / / 8 // kizca-varAkAH nadyAH kaSTena pIDyamAnAH azaraNA varAkA agAdhAM tAM tarItuma- | zaktAH nAvaM vAJchanti, tatra gADhataraM duHkhitAH sambhavanti / tadevAha kIlehi vijjhati asAhakammA, nAvaM uvoMta saivippahINA / ___ anne tu sUlAhi tisUliyAhiM, dIhAhi vidbhUNa ahe kariti // 9 // vyAkhyA-te asAdhukarmANo nArakAH [ nAvamupayAntaH pUrvArUDhaH paramAdhArmikai ] nAvAlohakIlakaistIkSNairvidhyante / tatazca smRtivihInA-bhraSTasmRtikAH apagatakartavyavivekA jAyante / anye punaH paramA'dhArmikAH nazyanto nArakAn dRSTvA trizUlikAbhiH zUlAbhiH dIrghAbhirviddhA' adho' bhUmau kurvanti, adhomukhAnikSipantIti gAthArthaH // 9 // 5 narakavibhaktyadhyayane prathamo. ddezakevividhAyAtanA nArakANAm / Jain Educati o nal For Privale & Personal use only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kesiM ca baMdhittu gale silAo, udagaMsi bolaMti mahAlayAMsa / kalaMbuyAvAluyamummure ya, loleMti payayaMti tattha anne // 10 // vyAkhyA-te paramA'dhArmikAsteSAM nArakANAM gale zilAM baddhA mahatyudake 'bolaMti 'tti nimaJjanti / punastata udakAnniSkAzya vaitaraNInadyAH kadambabAlukAyAM murmurAgnau ca lolayanti-vaNakAniva taptavAlukAyAmitastato gholayanti / anye narakapAlAstAn dInAn mAMsapezIvat kaTAhake kSipvA pacanti-marjayantIti gAthArthaH // 10 // asUriyaM nAma mahAhitAvaM, aMdhaM tamaM duppataraM mahaMtaM / uDDe aheyaM tiriyaM disAsu, samAhio jattha'gaNI jhiyAI // 11 // vyAkhyA-na yatra sUryaH, evaMvidhe asUrye-mahA'ndhakAre kumbhikA'kRtinarakAvAse, sarvo'pi naskAvAso'sUrya eva, tasmin narakAvAse tamevambhUtaM mahA'bhitApaM mahA'ndhatamasaM ' duSprataraM' duruttaraM ' mahA'ntaM ' vizAlaM narakaM mahApApodayAdvajanti / tatra ca narake Urdhva-madhastiryasamAhito-vyavasthApito'gnisamucchrita: prajvalati, tasmin mahA'gnikaSTe patantIti gAthArthaH // 11 // kizcAnyat jaMsI guhAe jalaNAivaTTe, avijANao Dajjhai luttapanne / ||11||vistyeksmaahitotr' duruttaraM Jain Education in For Private & Personal use only a w .jainelibrary.org Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patraM L 5 narakavimacya dIpikAnvitam / // 76 // dhyayane prathamo. ddezake sayA ya kaluNaM puNa dhammaThANaM, gADhovaNIyaM avidukkhadhammaM // 12 // vyAkhyA-tasminnarake patito janturuSTrikA''kRtau guhAyAM jvalanAvateM svakRtaM duzcaritamajAnan 'luptaprajJo' bhraSTasmRtiko dandahyate 'sadA' sarvakAlaM karuNaprAya duHkharUpaM pApakarmaNA daukitaM IdazaM [dharmasthAnaM te varAkA akRtadhamoNa: prApnuvantIti gAthArthaH // 12 // cattAri agaNIo samArabhittA, jahiM kUrakammA'bhitaveMti bAlaM / te tattha ciTThati'bhitappamANA. macchA va jIvaMtavajotipattA // 13 // vyAkhyA-caturpu dikSu caturo'grIna ' samArabhya' prajvAlya yatra narakAvAse 'krUrakarmANo' narakapAlAH nArakAnabhitApayanti, bhaTitravatpacanti / te tu nArakA jIvA evamabhitapyamAnA:-kadarthyamAnAH svakarmanigaDabaddhAstatraiva prabhUtaM kAlaM narake tiSThanti / dRSTAntamAha-yathA jIvanto matsyAH agneH samIpaM prAptAH paravazatvAdanyatra gantumasamarthAstatraiva tiSThanti, matsyA hi agnitApe'tyantamAkulA bhavanti, tathA te'pi abhitapyamAnA mahAduHkhamanubhavantIti gAthArthaH // 13 // saMttacchaNaM nAma mahAhitAvaM, te nArayA jattha asaahukmmaa| hatthehi pAehi ya baMdhiUNaM, phalagaM va tacchaMti kuhADahatthA // 14 // vyAkhyA-saMntakSaNaM nAma sthAnamasti yatra nArakAH 'santakSyante ' chidyante, tatra narakAvAse niranukampAH 'kuThAra vividhA yAtanA nArakANAm / // 76 // Jan Education International For Private & Personal use only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hastAH' parazupANayo narakapAlAH atrANAn nArakAna hastaiH pAdaizca baddhvA phalakamiva ' kASThakhaNDamiva 'takSNuvanti' chindantIti gAthArthaH // 14 // api ca ruhire puNo vaccasamussiyaMge, bhinnuttamaMge privttyNtaa| payaMti NaM te narae phuraMte, sajIvamacche va aokavalle // 15 // vyAkhyA-te paramA'dhArmikAstAn nArakAnsvakIye rudhire taptakavalyA prakSipte punaH pacanti / kathambhUtAn ? 'vace" amedhya, tena kharaNTitagAtrAn , punaH kathambhUtAna ? bhinnottamAlAna-cUrNIkRtazirasaH, kathaM pacanti ! parivartayantA-uttAnAn avAGmukhAn vA kurvantaH, "Na" miti vAkyA'laGkAre, phuranta:-itastato vihvalamAtmAnaM nikSipanta: sajIvamatsyAn AyasakavalyAmiveti gAthArthaH // 15 // no ceva te tattha masI bhavaMti, Na mijatI tiv'bhiveynnaae| tamANubhAvaM aNuvedayaMtA, dukkhaMti dukkhI iha dukkaDaNaM // 16 // vyAkhyA-te nArakA evaM pacyamAnA api naiva bhasmIbhavanti-na bhasmasAjAyante / tatra teSAM yA vedanA prAdurbhAvAta, tatrA'nyA sA kA'pi vedanA nAsti yA tathA upamIyate / etAvatA tIvra vedanAM vAcAmagocarAmasahyAmanubhavanti / tatu vedanA'vagADhA api na mriyante, kutA'nekaduSkarmatvAt / prabhUtamapi kAlaM chedana, bhedana, dahana, takSaNa, zUlAropaNa, kumbhI Jain Education a linal For Privale & Personal use only lalww.jainelibrary.org Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagahAGga- sUtraM | dIpikAnvitam / 5 narakabibhakkya dhyayane prathamo // 77 // ddezake pAka, zAlmalyArohaNAdikaM paramA'dhArmikakRtaM parasparodIritaM ca karmaNAM vipAkamanubhavantastiSThanti / svakatenA'STAdazapApasthAnarUpeNa satatodIrNarUpeNa duHkhena pIDyante, nA'kSinimeSamapi kAlaM sukhamanubhavantIti gAthArthaH // 16 // kizcA'yat tahiM ca te lolaNasaMpagADhe, gADhaM sutattaM agaNiM vyNti| na tattha sAtaM labhatIbhidugge, arahitAbhitAve tahavI tarviti // 17 // vyAkhyA-tasminnarakAvAse mahAyAtanAsthAne nArakANAM lolane pragADho vyAptastasminnarake te nArakAH zItAttI santo gADhaM atyartha sutaptaM agni vrajanti / tatrA'pyatidurge'gnisthAne dahyamAnAH sAtaM sukhaM manAgapi na labhante / arahitonirantaro'bhitApo-mahAdAho'sti, tathA'pi narakapAlAstApayanti, taptatailA'gninA dahantIti gAthArthaH // 17 // se subaI nagaravahe va sadde, duhovaNIyANi payANi tatthA / udinnakammANa udinnakammA, puNo puNo te sarahaM duhiti // 18 // vyAkhyA-tasminnarake teSAM nArakANAM narakapAlaiH kadaryamAnAnAM bhayAnako mahAn hAhAravapracuraH AkrandaravaH zrUyate, mahAnagaravadha iva samAkayete, yathA mahAnagaravadhe lokAnAM mahAnkolAhalaH zrUyate, tathA'trApi, kIdazo hAhAravaH duhovaNIyANi 'duHkhena' pIDayA ' upanItAni' uccaritAni karuNApradhAnAni, yathA hA tAta! hA mAta! vividhAyAtanA nArakANAm / // 77 // Jain Education intamational Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSTamanAtho'haM zaraNAgatastava, trAyasva mAm ityevamAdInAM padAnAM zabdaH zrUyate / 'udIrNa' udayaprApta kadavipAka karma yeSAM nArakANAM, tathA udINakarmANo narakapAlAH punaH punaH 'sarahaM'ti 'saramasaM' sotsAI nArakAna 'dahiti' duHkhayantyasacaM duHkhamutpAdayanti nAnAvidhairupAyairiti gAthArthaH // 18 // pANehi NaM pAve viojayaMti, taM bhe pavakkhAmi jahAtaheNaM / daMDehiM tatthA sarayaMti bAlA, sohiM daMDehiM purAkaehi // 19 // vyAkhyA-te narakapAlA: 'pApA' pApakarmANo nArakANAM prANAn viyojayanti' zarIrA'vayavAnAM pATanAdibhiH prakArairvikartanAdavayavAn vizleSayanti / kimarthamevaM te kuvanti? ityAha-taduHkhakAraNaM 'me' yuSmAkaM pravakSyAmi 'yAthAtathyena ' avitathaM pratipAdayAmi / daNDai-duHkhavizepai rakANAmApAdita'lA' nirvivekAH narakapAlAH pUrvakRtaM smArayanti / tadyathA-tadA hRSTastvaM khAdasi ? samutkRtyotkRtya prANinAM mAMsaM, tathA tadrasaM madyaM ca pibasi, gacchasi paradArAn , tatkarma sAmpratamudayaprAptaM tava, svakRtaM karma bhuJjan kimevaM pUtkaroSi ? evaM te narakapAlAH purAkRtaM duSkRtaM smArayantastAdRzameva duHkhavizeSamutpAdayanto pIDayantIti gAthArthaH // 19 // te hammamANA narage paDanti, puNNe durUvasta mahA'bhitAve / te tattha ciTThati durUvabhakkhI, tuiMti kammovagayA kimIhi // 20 // Jain Education in For Private Personal Use Only jainelibrary.org Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yagaDAGga satraM dIpikAnvitam / // 78 // ddezake vyAkhyA-te nArakAH paramA'dhArmikaihanyamAnAH naMSTA, pranArakaiH pUrNe narake anyasmin patanti mahAduSTarUpe, tataste 5 narakanArakA azucimevA'hArayantazviraM tiSThanti / mahA'bhitApe-mahAsantApopete nArakAH svakarmAvabaddhAH kRmibhirnarakapAla- vimatyavikurvitaiH parasparodIritaiH svakarmaDhaukitaiH studyante-makSyanta, iti gAthArthaH // 20 // dhyayane sadA kasiNaM puNa dhammaThANaM, gADhovaNIyaM atidukkhadhamma / prathamo. aMdRsu pakhippa vihattu dehaM, veheNa sIsaM se'bhitAvayaMti // 21 // vyAkhyA-'sadAsarvakAlaM 'kRtsna' pratipUrNa tatra narake dharmapradhAna, sthitiH-sthAnaM nArakANAmasti / tacca-pralayA'ti. vividhAriktA'gnivAtAdInAmatyantoSNarUpatvAt dRDhanikAcitAvasthaiH karmabhirnArakANAmupaDhaukitaM, atIva duHkhaM asAtAvedanIya yAtanA 'dharmaH' svabhAvo yasya, tasminnevaMvidhe dharmapradhAne sthAne sthito jantuH ' anduSu' nigaDeSu dehaM 'vihatya' prakSipya nArakAzirazca 'se' tasya nArakasya 'vedhena' randhrotpAdanena ziro'bhitApayantIti, kIlakaizca sarvANyapyanAni vitatya carmava. NAm / tkIlayantIti gAthArthaH // 21 // apica chiditi bAlAtha khureNa nakaM, uTTe vi chiMditi duve vi kaNNe / jibbhaM viNikkassa vihatthimettaM, tikkhAhiM sUlAhi'bhitAvayaMti // 22 // vyAkhyA-te paramA'dhArmikAH bAlAH ajAnitvAta sarvadA vedanAvyathitasya pUrvadazcastismAraNapUrvakaM kSurapreNa nAzika IN78 / / Jain Education intamation For Privale & Personal Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education chindanti, oSThau karNAvapi chindanti / tathA madyamA~ sarasagRddhasya mRSAbhASiNazca jihvAM vitastimAtrAmAkRSya tIkSNazUlAbhirabhitApayanti-vidhyanti apanayanti ceti gAthArthaH / / 22 / / te tippamANe talasaMyDabba, rAtiMdiyaM tattha thaNaMti bAlA / galaMti te soNiya prayamaMsaM, pajjoiyA khArapadiddhiyaMgA // 23 // vyAkhyA--te nArakAcchinnanAzikaSThakarNAH rudhiraM 'kSaranto' jharanto yasminpradeze rAtridinaM gamayanti, tatra ' vAlA ' ajJAstAlasampuTA iva pavaneritAH zuSkatAlapatrasaJcayA iva 'stananto' dIrghamAkrandantastiSThanti / 'pradyotitA' vahninA tApitAH kSAreNa []digdhAGgAH zoNitaM pUyaM mAMsaM ca galantIti gAthArthaH || 23 || kizca - jai te sutA lohitaprayapAI, bAlAgaNIteyaguNA pareNaM / kuMbhI mahaMtAhiyaporasIyA, samUsiyA lohiyapUipuNNA // 24 // vyAkhyA - punaH sudharmasvAmI jambUsvAminaM pratyAha-tvayA 'zrutA' AkarNitA ? zrImahAvIrapratipAditA lohitapUyapAcinI kumbhI, yasyAM lohitaM pUtisahitaM pacyate, evaMvidhA kumbhI tvayA zrutA / paraM kathambhUtA kummI 1 bAlA'gnitejoguNA - prakarSeNa taptA, 'mahatI' bRhattarA 'porasIya'tti puruSapramANA adhikaM samucchritA uSTrikA''kRtiH samantato'gninA prajvAlitA bIbhatsa darzanA, evaMvidhA kumbhI zrImahAvIreNa pratipAditA tvayA zruteti gAthArthaH // 24 // 14 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAga 5narakavimatya sUtraM dIpikAnvitam / dhyayane // 79 // atha tasyAM yat kriyate tadarzayitumAha pakkhippa tAsu payayaMti bAle, adRssare te kaluNaM rsNte| taNhAiyA te tautaMbatattaM, paccijamANA'taraM rasaMti // 25 // vyAkhyA-te paramA'dhArmikAstAnArakAn ArtasvarAn karuNaM rasantA, dInaM pralapantastAsu kumbhISu pradIptAgnitaptAsu kilviSapUrNAsu bIbhatsAsu prakSipanti, prakSipya ca pacanti / te pacyamAnAH virasamAkrandantaH tRSNayA vyAptAH salilaM prArthayanti / tataste narakapAlA: madya tavA'tIva priyamAsIditi smArayitvA taptaM vapuH pAyayanti / te ca taptaMtrapuH pAyyamAnA ArcataraM 'rasanti' rAraTantIti gAthArthaH // 25 // athoddezakArthopasaMhArArthamAha appeNa appaM iha vaMcayittA, bhavAhame puThvasate sahasse / ciTuMti tatthA bahukUrammA, jahA kaDe kamma tahA si bhAre // 26 // vyAkhyA-'iha' manuSyabhave AtmanA paravazcanapravRttena paramArthataH AtmAnaM vazcayitvA alpena paropaghAtasukhena Atmaiva vaMcyate / tata AtmAnaM paravaJcanena vazvayitvA adhamabhavAn-vadhakalubdhakAdInAM bhavA'dhamAn zatasahasrazaH samanu. bhUya viSayonmukhatayA sukRtaparAGmukhAH narakeSu patanti / tatra ghorA'tidAruNaM narakavAsaM prApya prabhUtakAlaM yAvattiSThanti / pUrva| janmani yAdagbhUtAni karmANi kRtAni 'tathA' tenaiva prakAreNa[se tasya[bhAre] vedanAH prAdurbhavanti svataH parata ubhayato vaa| prathamoddezake. vividhAyAtanA nArakANAm / // 79 // Jain Education For Privale & Personal use only twjainelibrary.org Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathAhi mAMsAdAnAM nArakANAM zarIrebhyo mAMsakhaNDAnutkRtya vahninA pratApya mukhe diiynte| mA~sarasapAyinAM taptatrapUNi pAyyante / matsyaghAtakalubdhakAdayastathaiva chidyante / bhidyante - mAryante / anRtabhASiNAM jihvA chidyante / paradhanApahAriNAmaGgopAGgAni chidyante, pAradArikANAM vRSaNacchedaH, zAlmalyupagUhanAni kAryante, ityAdiprakAreNa pUrvakRtaduSkRtasmAraNena tAdRgvidhameva duHkhamutpAdyate, tena suSThuktaM tAdRgbhUta eva karmavipAkApAdito bhAra udeti iti gAthArthaH // 26 // kiJca - samajiNittA kasaM aNajA, iTThehi kaMtehi ya vippahUNA / dubhigaMdhe kasi ya phAse, kammovagA kuNime AvasaMti tti bemi // 27 // vyAkhyA--te nArakAzciraM trayastriMzatsAgarANi yAvadutkRSTataH, jaghanyato dazavarSasahasrANi yAvannara ke tiSThanti / durgandhe bIbhatse azubhasparze iSTaiH kAntairabhISTairvirahitA ekAkinaH mahAzravadvAraiH karmAdAnairaSTAdazapApasthAnaiH kaluSaM samaye 'anAryAH ' krUrakarmANo durabhigandhe narake vasanti / yadarthaM pAtakaM vihitaM tairvirahitAstatra pacyante / yadarthamazubhaM kRtaM te tvanyatrotpannAH satvakAkyeva tatra pIDyate / ciraM tatra AvasantIti gAthArthaH // 27 // itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat / iti narakavibhakteH prathamoddezakaH parisamAptaH / (c)54 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga atha dvitiiyoddeshkH| dIpikA- ukta prathamoddezakaH, atha dvitIyaH samArabhyatenvitam / ahAvaraM sAsayadukkhadhamma, taM bhe pavakkhAmi jahAtaheNaM / // 8 // bAlA jahA dukkaDakammakArI, vedaMti kammAiM pure kaDAiM // 1 // vyAkhyA-athA'nantaraM zAzvataduHkhadharma-akSinimeSamapi kAlaM avidyamAnasukhalezaM yAvadAyustAvaduHkha mevAsti, tadahaM ' yAthAtathyena' yathA vyavasthita tathA vakSye 'bAlAH' paramArthamajAnAnAH yathA kRtAni purA kRtAni duSkRtAni tathaiva vedayanti-anubhavanti / tathaiva kathayAmIti gAthArthaH / / 1 // tadevAha hatthehi pAdehi ya baMdhiUNaM, udaraM vikattaMti khurAsiehiM / gihnittu bAlassa vihattu dehaM, vaddhaM thiraM piTTito uddharaMti // 2 // vyAkhyA-te paramAdhArmikA: nArakAn hastapAdeSu baddhA kSuraprAsibhirnAnAvidhairAyudhavizeSevidArayantyudaram / tathA 'bAlasya' akizcitkarasyA'parasya lakuTAdibhirvividhaM hatvA dehaM gRhItvA ca pRSThideze 'vadhaM' carma 'uddharanti' vikatayanti IN vAmato dakSiNataH pRSThito'gratazca zarIrasthaM carma pAtayantIti gAthArthaH // 2 // 5 narakavimasyadhyayane dvitIyoddezake vividhAviDambanA nArakANAm / // 8 // ial Jain Educationlinelinal For Privale & Personal use only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhUM pakattaMti samUlato se, muha(thUla) viyAsaM muhe AdahaMti / rahaMsi juttaM sarayaMti bAlaM, Arussa viMdhati tudeNa piDhe // 3 // vyAkhyA-te paramA'dhArmikAstisRSu narakapRthivISu nArakANAM mUlata Arabhya bAhUn prakatayanti / aparAsu catasRSu paramA'dhArmikA'bhAvAnnArakA eva nArakANAM bAhun chindanti / tathA-anicchato'pi nArakasya 4 mukhaM vidArya bRhattaptA. 'yogole balAdapi mukhe prakSipanti- AsamantAhanti / tathA-sthe'gnivarNe yojayanti / prAgjanmakRtaM duSkRtaM smArayanti / vapupAnAvasare tvaM madyapazcAsIH, svamAMsabhakSaNAvamare taba mA~samatIva priyamAsIta-kimiti svamA~saM na khAdasIti / 'AruSya' kopaM kRtvA pratodena pRSThideze vidhyantIti gaathaarthH||3|| ayaM va tattaM jaliyaM sajoyaM, taUvamaM bhUmimaNukamaMtA / te DajjhamANA kalaNaM thaNaMti, usucoiyA tattajugesu juttA // 4 // vyAkhyA-taptA'yogolakasadRzIM jvalitAM jyotirbhUtAM taptatrapUpamA vA bhUmI gacchantaste dahyamAnAH karuNaM 'stananti' AraTanti / tathA tapteSu yugeSu yuktAzcamitumazaktAH galibalIvardA iveSuNA-pratodAdinA preritAH vidhyantaH karuNamAraTantIti gAthArthaH // 4 // xx etacinhAntargatapAThasthAne " mukhe vikAzaM kRtvA 'sthUla' bRhattaptAyogolAdikaM prakSipanta" evamasti bRhadvRttau / Jain Education intamation Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayagaDAGga sUtraM dIpikA nvitam / / // 81 // bAlA balA bhUmimaNukamaMtA, pavijjalaM lohapahaM va tattaM / jaMsI'bhiduggaMsi pavajamANA, pese va daMDehiM purA karaMti // 5 // vyAkhyA-te 'bAlAH' nirvivekinaH prajvalitalohapathamiva taptAM bhuvaM 'pavijalaM'ti rudhirapUyAdinA picchilA balAdani- | cchanto'pi preryamANAH virasamArasanti / tathAbhidurge mAgneM preryamANAH na samyaggacchanti tataste narakapAlAH 'preSyAniva' karma karAniva balIvAniva vAhayitvA yasminnanaH kurvanti / na te sveccha yA gantuM sthAtuM vA labhante varAkA iti gaathaarthH||5|| te saMpagADhaMsi pavajamANA, silAhi hmmNti'bhipaatinniihiN| ___ saMtAviNI nAma ciraTritIyA, saMtappatI jattha asAhukammA // 6 // vyAkhyA-te nArakAH 'sampragADhe' bahuvedanA'krAnte narake mArge vA vahantaH asuraiH sammukhapAtinIbhiH zilAbhirabhihanyante / tathA santApinI-kumbhI, sA ca cirasthitikA, tatra patito jantubahuvedanAgrasta Aste, yatra ca pIvyate'sAdhukarmA, janmAntarakRtA'zubhA'nuSThAnavazAditi gAthArthaH // 6 // kaMdUsu pakhippa payaMti bAlaM, tato vidaDDA puNa uppayaMti / te uDDhakAehiM pakhajjamANA, avarohiM khajati saNapphaehiM // 7 // vyAkhyA-taMbAlaM nAraka kanduSu' bhrASTreSu prakSipya caNakApacanti / te pacyamAnA Urdhvamuchalanti / tata Urdhvama 5narakavibhakyadhyayane dvitIyo. dezakenAnAvidhAkadarthanA nArakANAm / // 81 // I Jain Educatio n al | Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chalanto [ur3akAehiM] droNaiH kAkai kriyaiH prakhAdyamAnAH anyaso naSTAH santaH 'saNapphaehiMti siMhavyAghrAdibhirbhakSyanta iti gAthArthaH // 7 // kizca samUsiyaM nAma vidhUmaThANaM, jaM soyatattA kaluNaM thaNaMti / ahosiraM kaha vigattiUNaM, ayaM va satthehi samosaveMti // 8 // vyAkhyA-'samucchuita' citAkRtiH vidhUmA'gnisthAnaM, evaMvidhAni narakeSu yAtanAsthAnAni vidyante, tatra te nArakAH zokavitaptAH santaH patitAH karuNaM stananti, tathA adhaHziraH kRtvA dehaM vikRtya zastrezca, ayovallohavata khaNDazaH khaNDayantIti gaathaarthH|| 8 // api ca samUsiyA tattha visUNiyaMgA, pakkhIhi khajati aomuhehiM / saMjIviNI nAma ciradvitIyA, jaMsI payA hammai pAvaceyA // 9 // vyAkhyA-tatra narake nArakA UrdhvavAhayo'dhaHzirasaH stambhAdau paramA'dhArmikairlambyante, saunikaiH pazava hava lambitAH santo 'visUNiyaMgati utkRtAGgA-apagatatvacaH kRtAH santaH, pakSibhirayomukhai-vajracaJcubhirbhakSyante / evaM kadaryamAnA api na niyante / ato narakabhUmiH saJjIvanI-jIvitadAtrI narakabhUmistatra gataH khaNDazazchinno'pi na mriyate, svAyuSi satIti, sA ca saJjIvinIbhUmizvirasthitikA, utkRSTatastrayastriMzatsAgaropamANi yAvat 'prajA' savAH prANinaH pApacetaso Jain Education For Private Personal Use Only Mw.jainelibrary.org Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtraM eyagaDA- II hanyante mudgarAdibhiratyantaM piSTA api mumapaMvo'pi na mriyante, apitu pAradavanmilantIti gAthArthaH // 9 // api ca- TV 5 narakatikkhAhiM sUlAhi'bhitAvayaMti, vasovagaM sAvayayaM va ldduuN| vibhattyadIpikA- te sUlaviddhA kaluNaM thaNaMti, egaMtadukkhaM duhao gilANA // 10 // dhyayane nvitam / vyAkhyA-te narakapAlAH duSkRtakAriNaM nArakaM tIkSNAbhirayomayIbhiH zUlAbhirabhitApayanti, yathA vyAdhAH zvApadaM dvitiiyo||82|| ddezake kAlapRSThasakarAdikaM svavazaM kRtvA kadarthayanti, tathA te'pi nArakAn kadarthayanti, paraM zUlAbhirviddhA api na mriyante / kevalaM | karuNaM 'stananti' Akrandanti / tathA ekAntenA'ntarbahizca glAnA:-apagatapramodAH sadA duHkhamanubhavantIti gAthArthaH // 10 // / vaividhyaM sadA jalaM nAma nihaM mahaMtaM, jaMsI jalaMto agaNI akaTro / nArakaciTuMti baddhA bahukUrakammA, arahassarA kei ciradvitIyA // 11 // viDambanAvyAkhyA-tatra narake x'niha' mAghAtasthAna vidyate, yatra karmavazagAH prANino hanyante / tatkathambhUtaM ? sadA 'jvalad' dedIpyamAnaM uSNaM, mahadvistIrNa, yatrA'gnirakASThaH prajvalannasti / tatraivaMvidhe sthAne bahukUrakarmANo ' arahaHsvarAH ' bRhadA. krandazabdAzvirasthitikAH-prabhUtakAlasthitayastiSThantIti gAthArthaH // 11 // ciyA mahaMtIu samArabhittA, chabbhaMti te taM kalaNaM rasaMtaM / x " nihanyante prANino yasmin " iti harSa0 / // 82 // nAm Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvaddatI tattha asAhakammA, sappI jahA paDiyaM joimajjhe // 12 // vyAkhyA-tatra paramA'dhArmikA: agnimayIM mahatI citAM niSpAdya mahArATizabdaM kurvANaM, pUtkurvantamapi nArakamagnicitAyAM prakSipanti / tataste nArakAH varAkAH vilIyanti, kRtA'sAdhukarmANo'nAcAriNo nArakAH, yathA sapiH-ghRtaM agni madhye patitaM sadya eva vilIyate, sarvathA vilayaM yAti / paraM nArakA na mriyanta eva, pAradavatpunaH sammilantIti gAthArthaH // 12 // atha punaranyaduHkhaprakAraM darzayati sadA kasiNaM puNa dhammaThANaM, gADhovaNIyaM aidukkhadhamma / hatthehiM pAehi ya baMdhiUNaM. sattaM va daMDehi samArabhaMti // 13 // vyAkhyA-tatra gADhopanItaM karmabhirevaMvidhaM dharmasthAnamasti / tatra te narakapAlAH nArakAn hastapAdeSu cavA zatrumiva daNDaistADayantIti gAthArthaH // 13 // bhaMjaMti bAlassa vaheNa puTThI, sIsaMpi bhiMditi aoghaNehiM / te bhinnadehA phalagaM va tadrA, tattAhiM ArAhiM niyojayaMti // 14 // vyAkhyA-te paramA'dhArmikAH 'cAlasya' ajJAnino nArakasya daNDAdibhiH pRSThiM maJjanti / ziro'pyayomayena ghanena | mindanti-cUrNayanti / tataste nArakAH bhinnadehA-cUrNitA'jhopA'GgAH phala kamiva ubhAbhyAM pArzvabhyAM takSitAH-tanUkRtAH Jain Education a l Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayAdA dIpikA nvitam / santaH [ taptAbhiH] ArAbhirvidhyamAnAstrapupAnAdike karmaNi viniyojyante-vyApAryante iti gAthArthaH / / 14 // ki abhijuMjiyA rudda asAhukammA, usucoiyA hasthivahaM vahati / egaM durUhittu duve tao vA, Arussa vidhiti kakANao se // 15 // vyAkhyA-te narakapAlAH nArakAn hastivAhaM vAhayanti, yathA hastI vAhyate samAruhya, evaM tAnapi vAhayanti / janmAntarakRtaM raudraM saccopaghAtAdikaM karma smArayitvA, kathaM vAhayanti / tasya nArakasyopari ekaM dvau trIn vA samAruhya, atibhArAropaNena avahantaM ' AruSya' krodhaM kRtvA akuzena vidhyanti / 'se' tasya nArakasya 'kakANao'tti marmANi vidhyanti / evaM uSTravAhaM vAhayanti / pRSThe'dhikabhArAropaNaM kRtvA svayaM dvau trIn vA samAruhanti / avahantaM AraTantaM ca kuTTayantIti gAthArthaH // 15 // bAlA balA bhUmimaNukkamaMtA, pavijjalaM kaMTailaM mahaMtaM / vibaddhatappehi vivaNNacitte, samIriyA kodR baliM kariti // 16 // vyAkhyA-te 'bAlA' ajJAnino nArakAH balAdrudhirakardamAvilA bhUmimAkramantaH, kaNTakAkulAM ca bhUmimatikramituNI mazaknuvanto narakapAlaiH preyante / tato (vipannacittA:-)viSaNNAH mUrchitAste barAkA(starpakaiH) badhyante / tataste narakapAlAH "] samIritAH-pApena karmaNA preritAstAnArakAn kuTTayitvA-zarIraM khaNDazaH kRtvA' bali kariMti' nagarabalivaccaturSa dikSu 5 narakavibhatyadhyayane dvitIyo dezake nAnAtvaM naarkvednaanaam| // 83 // VI // 83 // Jain Educatio n al For Private Personal Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intern vikSipantIti gAthArthaH / / 16 / / kiJca - tAlie nAma mahAbhitAve, egAyate pavayamaMtalikkhe | hammati tatthA bahukUrakammA, paraM sahassANa muhuttagANaM // 17 // vyAkhyA-nAmazabdaH sambhAvanAyAM / narakeSu eko mahAn [dIrghaH] ekazilAghaTito narakapAlaireva vaikriyo niSpAditaH, antarikSe parvato'sti / dIrgho'tivistRtaH atyuccaH, tatra ca narake tamobAhulyam / tato nArakAH paramA'dhArmikaH preryante / Aruhantu viSamamimaM giriM tataste tamorUpatvAt hastasparzikayA samAruhantaH azaknuvantazca hanyante / bahukrUrakarmANo varAkAH, sahasrasaMkhyAnAM muhUrttAnAM paraM prakRSTaM kAlaM etAvatA prabhUtaM kAlaM yAvat hanyanta iti gAthArthaH // 17 // saMbAhiyA dukaDiNo thaNaMti, aho ya rAo paritapyamANA / ekUDe narae mahaMte, kUDeNa tatthA visame hatAo // 18 // vyAkhyA--te nArakAH bahupApopacayA: ' duSkRtino ' mahApApA: aharnizaM paritapyamAnAH - atiduHkhena pIDyamAnAH, asuraizca hanyamAnAH karuNaM dInaM ' stananti' Akrandanti / kathambhUte narake ? ekAntakuTe - duHkhotpattisthAne, mahati vistIrNe patitAH prANinaH 'kUTena' galayantrapAzAdinA pApANasa pUhena vA hatAH santo, navaramAkrandameva kurvanti iti gAthArthaH || 18 || bhajaMti NaM puvamarI saro, samoggare te musale gaheuM / finelibrary.org Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga satra dIpikAnvitam / // 84 // te bhinnadahA ruhiraM vamaMtA, ummaddhagA dharaNitale paDati // 19 // 5 narakavyAkhyA-pUrvamaraya iva-janmAntaravairiNa iva paramA'dhArmikA:, athavA janmAntaravairiNo vA nArakAH, nArakANAM vimakya saroSa zarIrANi, samudgarANi muzalAni gRhItvA bhaJjanti-gADhaprahAraizcUrNayanti ! te tu punaratrANAH zastraprahAraiH rudhiramuddha dhyayane manto adhomukhA dharaNItale patantIti gAthArthaH // 19 // dvitIyoaNAsiyA nAma mahAsiyAlA, pAganbhiNo tattha sayA sakovA / ddezakekhajjati tatthA bahakUrakammA, adarayA saMkaliyAhi baddhA // 20 // nAnAtvaM vyAkhyA-tasminnarake evaMvidhAH mahAzRgAlAH santi, paraM vaikriyAH paramA'dhArmikaracitAH, kathambhUtAH ? mahAdeha naraka| pramANAH 'anazitAH' bubhukSitAH 'pragalbhitA:' atiraudrarUpAH atidhRSTAH nirbhayAH santi / sadA kupitaistaiH zRgAlaiste | adnaanaam| nArakA bhakSyante-khaNDazaH kriyante / zRMkhalAdibhicaMddhA:-ayomayanigaDanigaDitAH, adUragA:-parasparasamIpavartinastaiH zrRgAlaizyanta iti gAthArthaH // 20 // kizca sayAjalA nAma nadIbhiduggA, pavijalaM lohavilINatattA / jaMsIbhiduggasi pavajjamANA, egAyatANukamaNaM kiraMti // 21 // vyAkhyA-tatra tasminnarake, sadAjalA nAma nityavAhinI agAdhA alabdhapArA mahAviSamA nadI samasti, agnitaptaM // 84 // Jain Education For Privale & Personal use only ial Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | sadvilInaM-dravIbhRtaM yalloI-ayastAdRzajalA / dravIbhUtoSNalohasadRzapAnIyA sadAjalA vahati, tasyAM ca abhidurgAyAM nadyAM prapadyamAnAH nArakA [ekAkino] atrANAH anukramaNa-tasyAM gamanaM plavanaM kurvantIti gAthArthaH / / 21 // punarnArakANAM duHkhavizeSa darzayitumAha eyAiM phAsAiM phusaMti bAlaM, niraMtaraM tattha ciradvitIyaM / Na hammamANassa u hoi tANaM, ego sayaM paJcaNuhoi dukkhaM // 22 // vyAkhyA-etAni pUrvoktAni 'spharzAni' duHkhAni 'bAlaM' nArakaM bahu kAlaM yAvat 'spRzanti' duHkhayanti / 'nirantaraM' vizrAmarahitaM x " acchinimelaNamittaM pi, natthi suhaM dukkhameva aNubaddhaM / narae neraIyANaM, ahonisaM paccamANANaM // 1 // " iti vacanAttatrastho nArakaH 'eko' asahAya eva, yadartha pAtakamarjitaM te tu dare sthitAH, sa tvekAkyeva narakA'nale pacyate / svakarmaphalabhujo hi jantavaH, na ko'pi duHkhaM saMvibhajya gRhNAti / yato " mayA parijanasyA'rthe, kRtaM karma sudAruNam / ekAkI tena dohaM, gatAste phala bhoginH||2||" iti gAthArthaH // 22 // kizcA'nyat x " tatra cirasthitika taM / hanyamAnasya nArakasya na kiJcitrANaM syAt, yathA zItendreNa lakSmaNasya narakaduHkhamanubhavatastrANodyatenApi na trANaM kRtamiti / " harSa / 1 akSinimIlanamAtramapi nAsti sukha duHkhamevAnubaddham / niraye nairayikANAM aharnizaM pacyamAnAnAm // 1 // Jain Education na For Privale & Personal use only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yagaDAGga satraM dIpikA 5narakavimakyA dhyayane dvitIyo nvitam / ddezako pasaMhAraH jaM jArisaM puvamakAsi kamma, tameva Agacchati saMparAe / egaMtadukkhaM bhavamajiNittA, vedaMti dukkhI tamaNaMtadukkhaM // 23 // vyAkhyA-yena yAdRzaM yat sthitikaM yena yena bhAvena pUrvabhave karma baddhaM, tat karma tAdRgbhUtameva ('samparAye' saMsAre) jantorudayamAyAti / paraM narake nimkevalaM duHkharUpaM bhavamarjayitvA asAtAvedanIyarUpamananta-manyena nopazamanIyamapratIkAraM duHkhaM vedayantIti gAthArthaH // 23 // athopadezasvarUpaM darzayati eyANi soccA NaragANi dhIre, na hiMsae kiMcaNa sabaloe / egaMtadihI apariggahe u, bujjhajja loyassa vasaM na gacche // 24 // vyAkhyA-'etAn ' pUrvoktAn duHkhavizeSAn zrutvA dhIraH' prAjJa etat kuryAttadarzayati-sarvasminnapi loke na kamapi prANinaM hiMsyAt-na vyApAdayet , ekAntadRSTi-nizcalasamyakttaH, tathA'parigrahaH, evaMvidho na kamapi trasaM vA sthAvaraM vA prANinaM hiMsyAna vyApAdayet , tathA lokamazubhakarmakAriNaM tadvipAkaphalaM bhuJjantaM vA 'budhyeta' jAnIyAt yanmahApApakAriNo narakeSvanekadhA kadarthyante / tatkadarthanA cAvagamya na tasya vazaM gacchet-azubhaM karma na samAcaraNIyaM / yadi vA lokaM-kaSAyalokaM budhyeta "diti kasAyA bhavamaNataM" iti jJAtvA kaSAyavazaM na gacchediti gaathaarthH|| 24 // / / 85 // Jain Educa t ional For Privale & Personal use only AM Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intern evaM tirikkhe maNuyAma resuM, caturaMtaNaMtaM tayaNUvivAgaM / sa sabameyaM iti vedaittA, kaMkhejja kAlaM dhuvamAthareja ti bemi // 25 // vyAkhyA - evamazubhakarmakAriNAM prANinAM tiryag manuSyA'mareSvapi 'caturantaM ' caturgatikamanantaM ( tadanurUpaM ) duHkhavipAkaM (sa-buddhimAn ) sarvametat pUrvoktasvarUpaM 'viditvA' jJAtvA 'dhruvaM' saMyamamAcaran mRtyukAlamAkAGget / ko bhAvaH 1 saMsArAntatAnAM prANinAM kevalaM duHkhameva, ato 'dhruvo' mokSaH saMyamo vA tatrodyamo vidheyo yAvajjIvamiti gAthArthaH // 25 // itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat / iti zrI parama suvihitakharataragacchavibhUSaNa zrImatsAdhu raGgagaNivaragumphitAyAM zrImatsUtrakRtAGgadI pikAya paJcame narakavibhayAkhye'dhyayane dvitIyodezakaH samAptastatsamAptau ca narakavibhaktayadhyayanaM paJcamaM parisamAptamiti / ww.jainelibrary.org Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha SaSThaM vIrastutyadhyayanam / eyagaDA sUtraM dIpikAnvitam / 6 vIrastutyadhyayane vIravibho guNavarNa // 86 // naarmbhH| uktaM paJcamA'dhyayanaM, sAmprataM SaSThaM prAramyate / tatra narakavibhaktyadhyanaM zrImahAvIravarddhamAnasvAminA pratipAditaM, I tasyA'nena guNakIrtanadvAreNa 'caritaM prarUpyate, praNetumahimAvarNane zAstrasyA'pi mahimaiva dIpyate, ata eva zrIvIrastavanaM | prArabhyate / tatreyamAdigAthA pucchisu NaM samaNA mAhaNA ya, agAriNo yA paratitthiyA ya / se ke ? imaM nitiyaM dhammamAhu, aNelisaM sAhusamikkhayAe // 1 // vyAkhyA-narakavimaktiM zrutvA saMsArAdudvignamanasaH zrIsudharmasvAminamaprAkSa:-pRSTavantaH, yathA kenaivambhUto dharmaH saMsArocaraNasamarthaH pratipAditaH1 atha ke pRSTavantaH 1 Namiti vAkyA'laGkAre, zramaNA: brAhmaNAstathA'gAriNaH kSatriyAdayaH, ye ca zAkyAdayaH paratIrthikAste pRssttvntH| kim ? taditi darzayati / 'se ke ima'ti sa kaH? ya imaM dharma bhavajalanidhitAraNataraNDaprAyaM 'Aha' uktavAn / iidRshmnnysdRsh-mtulymityrthH| 'sAdhusamIkSayA' taccaparicchityA yadi vA 'sAdhusamIkSayA' samatayoktavAn iti gAthArthaH // 1 // atha tasyaiva jJAnAdiguNA'vagataye praznamAha ___ kahaM ca NANaM kaha daMsaNaM se, sIlaM kahaM nAyasutassa AsI? / Jain Education in For Privale & Personal use only T Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jANAsi bhikkhu ! jahAtaheNaM, ahAsutaM brUhi jahA NisaMtaM // 2 // vyAkhyA - kathambhUtaM tasya bhagavato jJAnaM ? kathambhUtaM ca ' se ' tasya darzanaM 1 zIlaM ca yamaniyamarUpaM kIdRg ' jJAtasutasya ' bhagavato mahAvIrasyA'sIda'bhUt 1 yadetanmayA pRSTaM tadbhikSo-sudharmasvAmin ! yAthAtathyena tvaM jAnAsi yathA samyagavagacchasi Namiti vAkyAlaGkAre, tadetatsarvaM yathA zrutaM tvayA, yathA'vadhAritaM yathA dRSTaM tathA sarva ' brUhi' kathaya / evaM pRSTaH sudharmasvAmI jambUsvAmyAdipRcchakAnAM puraH zrIvarddhamAnasvAmino guNAn kathayatIti gAthArthaH // 2 // tadevAha - yannae se kusale mahesI, anaMtanANI ya aNaMtadesI / jasaMsiNo cakkhupa Thiyassa, jANAhi dhammaM ca dhiiM ca pehA // 3 // vyAkhyA- sa bhagavAn khedajJa :- saMsArA'ntarvartinAM jantUnAM karmavipAkajaM duHkhaM vetti tena khedajJaH karmavipAkajanitaduHkhazramaM sarveSAM jAnAtIti / athavA kSetrajJaH - yathA'vasthitA'tmasvarUpaparijJAnAdAtmajJaH, athavA kSetra - mAkAzaM, tajjAnAtIti kSetrajJaH - lokAlokasvarUpajJAtA tathA ' kuzala: ' prANinAM karmocchedanavidhau nipuNaH, tathA maharSista (pazcaraNAnuSThAyI, tathA'nantajJAnI anantadarzI ca / tathA tribhuvanavyApakaM yazo'syeti yazasvI, tasya lokasya cakSuSpathe sthitasya, bhavasthakevalyavasthAyAmiti / sarvapadArthA''virbhAvanena cakSurbhUtasya bhagavataH prarUpitaM dharmaM jAnIhi / tathA dhRtiM ratiM ca saMyame tasya bhagavato mahopasaggairapyacalitasadhvasya jAnIhi prekSasva evaMvidho bhagavAn AsIttenA'yaM dharmaH prarUpita iti gAthArthaH // 3 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAta-IN dIpikAnvitam / punastadguNAn kathayitumAha vIrastuurdU aheyaM tiriyaM disAsu, tasA ya je thAvara jeya paannaa| tyadhyayane sa NiccaNiccehi samikkha panne, dIveva dhammaM samiyaM udAhu // 4 // vIraprarUpivyAkhyA-UrddhamadhastiryagadizAsu ye jantavastrasAstathA sthAvarAzca, tAn sarvAnapi(sa) magavAn kevalajJAninAjAnAti / | tadharmamakathaM jAnAti ? nityAnityabhedena, dravyAstikatayA nityAn paryAyAstikatayA tvanityAn samIkSya prajJaH' kevalajJAnena INhAtmyam / samyag jJAtvA, bhagavAn dvIpa iva saMsArA'rNavapatitAnAmAzvAsahetutvAdvIpa iva, yadi vA sarvapadArthaprakAzakatvAdIpa iva, saMsArArNavatAraNakSama dharma samatayA 'udAhuH' udAhRtavAniti gAthArthaH // 4 // se savvadaMsI abhibhUya nANI, NirAmagaMdhe dhiimaM ThitappA / aNuttare sabajagaMsi vijaM, gaMthAatIte abhae aNAU // 5 / vyAkhyA-yo dharma prarUpitavAn sa bhagavAn kIdRzaH? se savvadaMsI' sa barddhamAnasvAmI sarvadarzI, parISahAna 'abhibhya' jitvA jJAnI jAtaH, tathA nirAmagandhaH, apagataH 'Amo' avizodhikovyAkhyo 'gandho' vizodhikoTyAkhyo yasmAt sa nirAmagandhaH, mUlottaraguNavizuddhasaMyamapAlaka ityarthaH / tathA saMyame 'dhRtimAn ' dRDhaH / tathA sthivAtmA azeSakarmakSayA(d) vyavasthitaH AtmA svarUpe yasya, sarvajagati 'anuttaraH' pradhAnaH, tathA 'vidvAn ' sarvajJastathA // 87 // Jain Education | Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'granthAtItaH,' bAhyA'bhyantaragrantharahitaH, abhayaH-saptabhayavarjitaH, 'aNAU' anAyurdagdhakarmabIjatvAt saMsAre punaranutpAdAdevaMvidho bhagavAn zuddhadharmaprarUpaka iti gAthArthaH // 5 // se bhUtipanne aNie a cArI, ohaMtare dhIre aNaMtacakkhU / aNuttaraM tappati sUrie vA, vairoyarNideva tamaM pa(gAse)bhAse // 6 // ___ vyAkhyA-sa bhagavAn shrutiprjnyH-anntjnyaanvaanityrthH| aniyataMcArI-apratibaddhavihArI, parigrahatyAgAt-'ohaMtare' saMsArasAgarataraNazIlA, dhoro-dhIbuddhistayA rAjate, parISahopasargAkSomyo vA dhIraH, tathA anantacakSu:-anantaM kevalajJAnAtmakaM cakSuryasya (sa) tathA, yathA sUryo'nuttaraM sarvagrahebhyo'dhikaM tapati, tasmAnna kazcidadhikastejasA, tathA bhagavAnapisarvottamaH / tathA vairocano'gniH, sa eva dIptatvAdindraH, yathA'sA'bagnistamo'panIya prakAzayati tathA bhagavAnapi tamo. 'panIya yathA'vasthitapadArthaprakAzanaM karotIti gAthArthaH // 6 // ___aNuttaraM dhammamiNaM jiNANaM, NeyA muNI kAsava Asupanne / iMdeva devANa mahANubhAve, sahassaNetA diviNaM visiTe // 7 // vyAkhyA-ta(ya)thA 'jinAnAM' RSamAditIrthakRtAM dharmo'yamanuttara:-sarvotkRSTaH, tathA 'muniH' zrIvardhamAnasvAmI kAzyapagotrIyo dharmapraNetA utpannadivyajJAnaH sarvottamo jJeya iti / yathA svarge devasahasrANAM nAyako mahAnubhAvo-mahA Jain Education in For Privale & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrastutyadhyayane samudrAderaupamyaM / eyagaDAGga-prabhAvasampanna indro gIyate, yathA hi devendraH sarvadevAnAM 'netA' praNAyako viziSTavalarUpaizvaryavarNAdibhiH pradhAnaH, evaM | dhAna evaM bhagavAnapi sarvebhyo'pi jagajantujAtebhyo lokottaratvAd balarUpavarNAdibhiH sarvottamaH 'lokottama' iti vacanAt dIpikA- | mahAnubhAvazceti gAthArthaH // 7 // api canvitam / se pannayA akkhayasAgare vA, mahodahI vA vi aNaMtapAre / // 88 // aNAile yA akasAibhikkhU , sake va devAhivaI juImaM // 8 // vyAkhyA-sa bhagavAn prajJayA akSayaH, na tasya jJeyavastuni kApi prajJA kSIyate, anantaprajJatvAt / yathA sAgaraH akSayaH 'mahodahI vA' sAmAnyasAgarebhyo yathA mahodadhiriva-svayambhUramaNa iva, yathA mahodadhiH sarvasAgarebhyo'dhika: 'anantapAraH' alabdhapAro gambhIro'kSomyajalazca, tathA bhagavAnapi svayambhUmaNAdapyanantaguNaH / yathA sAgaro ('anAvila:-) akaluSastathA bhagavAnapi karmamalA'pagamAdakaluSaH / tathA akssaayii-kssaayvissmuktH| tathA 'bhikSuH' sarvatrailokya. pUjyo'pi bhikSAmAtropajIvitvAdbhikSurevA'sau, nA'kSINamahAnasIlabdhimupajIvatIti / tathA punarbhagavAn kIdRzaH ? zakra iva-devA'dhipatiriva dyutimAn-dIptimAn / tathA zrIvarddhamAnasvAmI sarvajagatpradhAna iti gAthArthaH // 8 // se vIrieNaM paDipunnavIrie, sudaMsaNe vA NagasabasiDhe / surAlae vAsi mudAgare se, virAyae NegaguNovavee // 9 // // 88 // Jain Education in For Privale & Personal use only | Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte vyAkhyA - atha merorupamayA bhagavato varNanaM, yathA sudarzanA'khyo meruH sarvaparvateSu zreSThastathA bhagavAn zrImahAvIraH sarvaizvaryaguNena zreSThaH / kathambhUto bhagavAn ? ' se vIrieNaM paDipunnavIrie' vIryeNa baladhRtisaMhananAdibhiH pratipUrNavIryaH / tathA yathA meruH ' surAlaya: ' svargastannivAsidevAnAM ' mudAkaro ' harSajanakaH, ( anekairguNaiH) prazasta varNarasagandhasparzaprabhAvAdibhirupeto virAjate, tathA bhagavAnapi sarvaguNairupeto virAjata iti gAthArthaH // 9 // sayaM sahassANa ya joyaNANaM, tikaMDage paMDagavejayaMte / se joyaNe NavaNavatIsahasse, ucdhusie heTThasahastamege // 10 // vyAkhyA - sa meruryojana sahasrANAM zatamuccaistvena kIrtyate / tathA ( trINi kaNDakAni yasya sa ) trikaNDa (ka), bhUmimaya 1 - jAmbUnadamaya 2 - vaiDUryamaya 3 - bhedAt / tathA paNDakavaijayantaH paNDakavanaM zirasi vyavasthitaM vaijayantIkarapaMpatAkAprAyaM vidyate / tathA sa merurnavanavatiyojana sahasrANyarddhamucchritaH, aghoyojana sahasramavagADha iti gAthArthaH // 10 // puTThebhe ciTTha bhUmivaTThie, jaM sUriyA aNupariyadvayaMti / semavanne bahuNaMdaNeya, jaMsI ratiM vedayaMtI mahiMdA // 11 // vyAkhyA--sa merurnamovyApya (bhUmau tiSThati, yaM sUryAdyAH sarve'pi jyotiSkAH pradakSiNayA anuparyaTanti paribhramantItyarthaH / 'se hemabanne' suvarNavarNastathA bahunandanaH, tathAhi catvAri vanAni, tatra bhUmau bhadrazAlavanaM, tataH pazcayojanazatA Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDAGga dIpikA nvitam / / // 89 // nyArA mekhalAyAM nandanaM, tato dviSaSTiyojanasahasrANi pazcazatA'dhikAni atikramyate, tatra saumanasaM vanaM 3, tataH SaT- 6 vIrastutriMzatsahasrANi gamyate, tatra zikhare pANDukavanaM 4 caturtha / tadevaM meruzcaturnandanavanAdyupeto vicitrakrIDAsthAnaM, yatra mahendrAHtya dhyayane samAgatya rati vedayanti / ramaNIyaguNe merau samAgatya (1) mahendrA apyAgatya krIDAmanubhavantIti gAthArthaH // 11 // merUpamayAse pavae sahamahappagAse, virAyae kaMcaNamaTThavanne / vIraguNoaNuttare girIsu ya pavadugge, girIvare se jalie va bhome // 12 // kIrcanam / vyAkhyA-puna: sa meruH kIdRzaH? mandaro meruH sudarzana: suragirirityAdizabdai- mabhirmahAprakAza:-mahAprasiddhi prApto virAjate / tathA kAzcanamraSTavarNa:-(zuddha) kAzcanavarNa ityarthaH / anuttaro giriSu-sarvagiriSu pradhAnaH / ' pabvadugge' parvami-mekhalAdibhirdugrgo-viSamaH, sAmAnyajantUnAM durAroho 'girivaraH' parvatamatallikA, maNibhirauSadhibhizca jvalitodedIpyamAnatayA 'bhauma iva' bhUdeza iva jvalitaH "jahA se NagANa pavare, sumahaM maMdare girI / NANosahipajalie" iti vacanAt sarvagiriSu pradhAnabhUta iti gAthArthaH // 12 // mahIi majjhami Thite NagiMde, pannAyate sUriyasuddhalese / evaM sirie u sa bhUrivanne, maNorame joyai accimAlI // 13 // 1 yathA sa nageSu pravaraH sumahAnmandaro giriH| nAnauSadhiprajvalitaH / / / 89 // Jain Education Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intern vyAkhyA-mahyA-ratnaprabhA pRthivyA madhyadeze jambUdvIpastasya bahumadhyadezamAge sthitaH / samabhUbhAge dazasahasrayojanavistIrNaH zirasi sahasramekaM adhastAdazasahasrANi navati yojanAni yojanaikAdaza bhAgairdazabhiradhikAni vistIrNaH catvAriMzadyojanocchritacUlikopazobhito 'nagendra: ' parvatapradhAno meruH, prakarSeNa jJAyate / 'sUriyasuddhale se' AdityasamatejA, evaM zriyA 'tu' zabdAdviziSTatarayA 'sa' merurbhUrivarNa:- anekavarNaratnopazobhitatvAt / tathA manoramo, ramaNIyatvAt arcimAlIvA -''ditya iva svatejasA dazA'pi dizaH prakAzayatIti gAthArthaH || 13 || atha merUpamAnaM bhagavati yojayatisudaMsaNasseva jaso girissa, paccaI mahato pavayassa / ovame samaNe nAyaputte, jAtIjasodaMsaNanANasIle // 14 // vyAkhyA--etadyazaH kIrttanaM sudarzanasya ( gireH) - merormahAparvatasyocyate / atha bhagavati tadupamA yojyate -' eovame ' etadupamaH zramaNo jJAtaputraH merUpama ityarthaH / jAtyA yazasA jJAnena darzanena zIlena ca sarvajagatsAmAnyamanuSyebhyaH pradhAnatvAt zreSThaH, nA'rhaddbhyaH ( zreSTho'nyo'sti bhUtale ), arhantastu sarve'pi sadRzA eva, anantaguNAdhAratvAditi / yathA meruH sarvagiriSu zreSThastathA bhagavAnapi sarvajagaccheSTha iti gAthArthaH // 14 // girIvare vA nisahAyayANaM, rupae va siTThe valayAyatANaM / ovame se jagabhUtipanne, muNINa majjhe tamudAhu panne // 15 // w.jainelibrary.org Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga-IN sUtraM vIrastutyadhyayane | zAlmalyA dIpikAnvitam / // 9 // ghapamA ntvm| vyAkhyA-yathA niSadhAkhyo girivaraH sarvagirINAmAyatAnAM madhye dedhyeNa zreSThaH, tathA valayAyatAnAM madhye rucako giriryathA pradhAnaH, sa hi rucako mAnuSottaraparvata iva valayAkAreNa vyavasthito'sti rucakadvIpe trayodazame, tathA bhagavAnapi tadupamaH / yathA niSadho dairyeNa pradhAnaH, rucako valayAkAratvena sarvagiriSu zreSThaH, tathA'paramunInAM madhye prajJayA-jJAnena zreSThaH, evaM tatsvarUpavida udAhu-rudAhRtavantaH-uktavanta iti gAthArthaH // 15 // __ aNuttaraM dhammamuIraittA, aNuttaraM jhANavaraM jhiyAi / susukkasukaM apagaMDasukaM, saMkhiMduvegaMta'vadAtasukaM // 16 // vyAkhyA-sa hi bhagavAn anuttaraM-sarvotkRSTaM dharma udIrayitvA-prakAzyAnuttaraM dhyAnavaraM dhyAyati / tathAhi-kevalajJAnotpatteranantaraM sarvottamaM dharma prarUpayAmAsa bhagavA~stadanu yoganirodhakAle sUkSma kAyayogaM nirundhan zukladhyAnasya tRtIyaM bhedaM sUkSmakriyamapratipAtAkhyaM dhyAyati, tadanu niruddhayogazcaturtha zukladhyAnabhedaM vyuparatakriyamanivRttAkhyaM dhyAyati / tatkathambhUtaM ? suSThu-zuklabata-zuklam 'apagatagaNDaM' nirdoSA'rjunasuvarNavat zuklaM dedIpyamAnaM, yadivA [apa]gaNDa-mudakaphenaM, tattulyaM, tathA zaGkhanduvadekAntA'vadAtaM zukladhyAnottarabhedadvayaM dhyAyatIti gAthArthaH // 16 // apica aNuttaraggaM paramaM mahesI, asesakammaM suvisohittaa|| siddhiM gate sAimaNaMtapatte, nANeNa sIleNa ya daMsaNeNaM // 17 // | // 10 // Jain Education in For Privale & Personal use only NGT Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education vyAkhyA - sa bhagavAn zailezyavasthAyAM *zukladhyAna caturthabhedA'nantaraM sAdyaparyavapAnAM siddhigatiM prAptaH / kathambhUtAM siddhigati ? anuttarAgryAM, anuttarA - sarvottamA, ayyA ca lokAgravyavasthitA / evaMvidhAM paramAM ' pradhAnAM, maharSirazeSaM karma vizodhya -apanIya viziSTena jJAnena darzanena zIlena ca sidvigarti samprApta iti gAthArthaH || 17 || punarbhagavataH stutimAharukkhesu NAe jaha sAmalI vA, jaMsI ratiM veyayaMtI suvannA / vaNesu vA NaMdaNamAhu se, nANeNa sIleNa ya bhUtipapaNe // 18 // vyArUpA - vRkSeSu yathA devakuruvyavasthitaH zAlmalIvRkSa jJAtaH - prasiddhi prAptaH / yatra suparNakumArAH - bhavanapatidevavizeSAH anyato'pyAgatya krIDAratiM vedayanti, krIDAM kurvantItyarthaH / vaneSu madhye yathA nandanaM vanaM ' zreSThaM' pradhAnaM tadapi devAnAM krIDAsthAnaM / tathA jJAnena kevalA'khyena zIlena cAritreNa yathAkhyAtena ' zreSThaH ' pradhAnaH, bhUtiprajJaH - pravRddhajJAno bhagavAnapi ' zreSTha: ' pradhAno mahAn jJeya iti gAthArthaH // 18 // thaNiyaM va saddANa aNuttare u, caMdo va tArANa mahANubhAve / gaMdhe vA caMdaNamA seTTha, evaM muNINaM apaDinnAhu // 19 // zukudhyAnazcaturdhA - puhuttaviyakke saviyArI 1, egattaviyaka aviyArI 2, suhuma kiriyA apaDivAI 3, samucchinna kirie aniTTI 4 tRtIyabhede kevalajJAnotpattiH, apratipatanasvabhAvatvAt / 16 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDA patraM INE dIpikAnvitam / // 9 // vyAkhyA-yathA 'stanitaM' meghagarjitaM zabdAnAM madhye anuttaraM-zreSTha, candro yathA tArakANAM madhye 'mahAnubhAvo' mahI- 6 vIrastuyAn / 'gandheSu' gandhavatsu padArtheSu yathA candanaM gozIrSAkhyaM zreSThamAhustathA maharSINAM madhye bhagavantaM shresstthmaahuH| tyadhyayane 'apratijJaM' AzaMsArahitamiti gAthArthaH // 19 // svayaMbhUrajahA sayaMbhU udahINa seTe, nAgesu vA dharaNiMdamAhu sette| maNopakhAtodae vA rasavejayaMte, tabovahANe muNivejayaMte // 20 // mAnatvam / vyAkhyA-yathA samastamamudrANAM madhye svayambhUramaNAkhyaH samudraH zreSThaH, yathA nAgadevatAnAM madhye 'dharaNo' nAga- IN rAjA zreSThaH, yathA sarvaraseSu ikSurasaH 'vaijayantaH' pradhAnaH, (evaM) tapaupadhAnena-viziSTa tapovizeSeNa munirbhagavAn vaijayanta:pradhAna iti gAthArthaH // 20 // hatthIsu erAvaNamAhu NAe, sIho miyANaM salilANa gaMgA / pakkhIsu vA garule veNudeve, nivANavAdINiha NAyaputte // 21 // vyAkhyA-yathA istISu airAvaNo mahAn jJAtaH [prAhustajjhAH], yathA mRgANAM madhye 'siMhaH 'kezarI zvApadajAtimadhye pradhAnaH, salilAnAM yathA 'gaMgAsalilaM ' gaMgodakaM prdhaanbhaavmnubhvti| pakSiSu madhye yathA garutmAn veNudevAparanAmA x"IkSurasa iva udakaM yasya sa ikSurasodakaH samudre yathA rasamAzritya" harSa / // 9 // Jain Education Interational Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAdhAnyena vyavasthitaH / tathA nirvANavAdI(nAM madhye ) bhagavAn jJAtaputraH, yathA'vasthitanirvANArthavAditvAditi gAthArthaH // 21 // johesu NAe jaha vIsaseNe, pupphesu vA jaha arviNdmaah| khattINa siTTe jaha daMtavake, isINa siTTai taha vaddhamANe // 22 // vyAkhyA-yathA ' yodheSu' subhaTeSu madhye 'vizvasenaH' cakravartiH pradhAnabhUtaH, yathA puSpeSvaravindaM pradhAnamAhuH / kSatriyANAM madhye dAntavAkya-zcakravartI, yasya vacasaiva zatravo 'dAntA' upazAntA iti bhAvaH / sarvakSatriyeSu cakravartI zreSThaH, tathA RSINAM madhye zrIvarddhamAnasvAmI zreSTha iti gAthArthaH / / 22 / / ___ dANANa seMTuM abhayappayANaM, saccesu vA aNavajaM vayaMti / tavesu vA uttamabaMbhaceraM, louttame samaNe nAyaputte // 23 // vyAkhyA-yathA dAnAnAM paJcavidhAnAmapi madhye abhayadAnaM zreSThaM, "dANANamabhayadANaM" miti vacanAt / yataH "dIyate mriyamANasya, koTiM jIvitameva vA / dhanakoTiM na gRhNIyAt, sarvo jIvitumicchati // 1 // " | yathA satyeSu vAkyeSu yada'navA ' apApaM-parapIDAnutpAdakaM vAkyaM zreSThaM, tapassu madhye yathottamaM brahmacarya pradhAnaM bhavati / tathA lokevRttamaH zramaNo jJAtaputra iti gAthArthaH // 23 // ThitINa siTTA lavasattamA vA, sabhA suhammA va sabhANa siTThA / Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga Ni6 vIrastu tyadhyayane lvsttmiiyeropmym| dIpikA-1 nvitam / // 92 // nivvANasaTTA jaha savvadhammA, Na NAyaputtA paramatthi nANI // 24 // vyAkhyA-yathA sthitimatAM devAnAM madhye lavasaptamAH-pazcAnuttaravimAnavAsino devAH srvotkRssttsthitivrtinH| sabhAnAM madhye sudharmA parpata zreSThA, yathA sarve'pi dharmA nirvANazreSThAH-mokSapradhAnA bhavanti / evaM jJAtaputrA-varddhamAnasvAminaH sakAzAta paraM pradhAnamanyadvijJAnaM nAsti / sarvathaiva hi bhagavAn aparajJAnibhyo'dhikajJAnI bhavatIti gAthArthaH // 24 // ___ puDhovame dhuNati vigayagiddhI, Na sannihiM kuvati Asupanne / tarittu samudaM va mahAbhavoghaM, abhayaMkare vIriyaaNaMtacakkhU // 25 // vyAkhyA-yathA pRthvI sarvapadArthAnAmAdhArabhUtA, tathA bhagavAnapi sarvasacAnAmabhayapradAnena dharmopadezadAnena ca saccAdhAra iti / yadi vA ( yathA ) pRthivI sarvasahA tathA bhagavAnapi " savvaM sahe dharittivya " iti vacanAt sarvasahaH / tathA dhunAti kati zeSaH / vigatagRddhiH, gAya-AhArAdyabhilASaH, ma yasmAdvigataH, na yannidhiM karoti magavAn / tathA 'AzuprajJaH' sarvatra sadopayogavAn kevalI, na chadmastha ityarthaH / evaMvidho mahAsamudravadbhavaudha tIrcA nirvANamAsAditavAn , | abhayaMkaro vIraH, sarvaparISahopasargamAhiSNutvAt , anantacakSuH-kevalajJAnavAniti gAthArthaH // 25 // kohaM ca mANaM ca taheva mAyaM, lobhaM cautthaM ajjhtthdosaa| eyANi vaMtA arihA mahesI, Na kuvaI pAva Na kAraveI // 26 // // 92 / / Jain Education ona For Privale & Personal use only I Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-krodhAdyAzcatvAro'pyAdhyAtmadoSAH-saMsArahetavaH / evaM catvAro'pi parityajya bhagavAn arhan jAtaH, tathA maharSiH svayaM pApaM na karoti na kArayatyanyairiti gAthArthaH / / 26 // kiriyAkiriyaM viNayANuvAyaM, ANNANiyANaM paDiyacca ThANaM / se saccabhAvaM itI veyaittA, uvaTrie saMjamadIharAyaM / / 27 // vyAkhyA-kriyAvAdinAmakriyAvAdinAbhajJAnavAdinAM cainayikavAdinAM ca sthAna-darzanamvarUpaM durgatipAtahetuM jJAtvA kA aparAnapi satvAn yathA'vasthitataccopadezena vedayitvA--parijJApyopasthitaH-samyagutthAnena saMyame vyavasthitaH, sa bhagavAn VI dIrgharAnaM ' yAvajIvamiti gAthArthaH // 27 // se bAriyA itthi sarAibhattaM, uvahANavaM dukkhakhayaTTayAe / loga vidittA AraM pAraM ca, savvaM pabhU vAriya sabavAraM // 28 // vyAkhyA-sa bhagavAn striyaM tathA rAtribhojanaM-upalakSaNArthatvAdanyAnapyAbavAn 'vArayitvA' pratiSidhya 'upa dhAnavAna' viziSTatapamA niSTatadaho'jani, ko bhAvaH ? sarvapApasthAnaparityAgaM vidhAya ghoratapobhiH svadehazoSamakarot / bh| kimartha dehazoSako'jani? duHkhakSayArtha / kiM kRtvA ? lokaM viditvA 'AraM' ihalokaM pAraM' paralokaM / yadi vA 'AraM' VI manuSyalokaM 'pAraM' nArakAdikaM, svarUpataH tatprAptikAraNaM ca samyag jJAtvA bahuzo nivAritavAn / sarvapApasthAnaka ww.jainelibrary.orpa Jain Education interisordi T. I Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga 6 viirstutydhyynopsNhaarH| dIpikAnvitam / nivAraNaM kRtavAniti gAthArthaH // 28 // sAmprataM sudharmAsvAmI tIrthakaraguNAnAkhyAya svaziSyAnAha ___ soccA ya dhammaM arihaMtabhAsiyaM, samAhitaM aTupaovasuddhaM / taM saddahANA ya jaNA aNAU, iMdA va devAhiva AgamissaMti tti bemi // 29 // vyAkhyA-ahaMdbhirbhASitaM dharma zrutvA, arthapadavizuddha-mayuktikaM sahetukaM, tamevambhUtamahadbhASitaM dharma zraddadhAnAstathA anutiSThanto 'janA' lokAH 'anAyuSaH' AyuSkarmarahitAH siddhA bhavanti, athavA indrAdipadavIM labhanta iti gAthArthaH // 29 // itiH parisamAptau / bravImIti pUrvavat / // 93 // mqn` `n l`dh n`n mn lfnn s`d ltstqltln nsth lmH lnsmHh smnh mnsqn mn lmjhw iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNazrImatsAdhuraGgagaNivarasandRbdhAyAM zrImatsUtrakRtAGgadIpikAyAM vIrastutyAkhyaM SaSThamadhyayanaM samAptam / rmonrmmmmmmmmmminemamremememorrare / 93 // Jain Education Interational For Private Personal Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte atha saptamaM kuzIlaparibhASAdhyayanam / 5. samAptaM SaSThamadhyayanaM sAmprataM saptamamArabhyate kuzIlaparibhASAkhyaM / tatra bhagavadguNotkIrttana kAriNaH suzIlAstadviparItAH kuzIlAHH paratIrthikAH svayudhyA vA, te kIdRzAH ? tatsvarUpaprarUpikA ceyaM prathamagAthA - puDhavIya AU agaNI ya vAU, taNarukkhabIyA ya tasA ya pANA / je aMDayA je ya jarAupANA, saMseyayA je rasayAbhihANA // 1 // vyAkhyA - pRthivyaptejovAyukAyAH sUkSmabAdaraparyAptAparyAptabhedena draSTavyAH / vanaspatikAyikAzca tRNavRkSabIjAdibhedAddvAdaza bhavanti / " rukkhA gucchA gummA, layA ya vallI ya parnaMgA ceva / taNavalaya hariye osaMhi - jalahakuhaNI ya bodhavvA // 1 // " iti vanaspatibhedAH / tathA trasAH dvIndriyAdayaH prANAste'pi bhedena darzayati / 'aNDajAH pakSiNaH + aNDajAH-pakSigRha kokilAdaya: 1, potAdivajjAyante potajA - hasti valgulI carmacaTIja lUkAdayaH / tatra jarAyurahito garbhaH potaH ' dazabai0 avacUro 2, jarAyuveSTitA jAyante iti jarAyujA - gomahiSyajA'vika manuSyAdayaH 3, rasajA - AranAladadhitImanAdiSu kRmayaH 4, saMsvedAjjAtA iti saMsvedajA - matkuNayUkAdayaH 5, sammUrddhajAH zalabhapipIlikAdayaH 6, udbhidajAH - pataGgakhaJjarITAdayaH 7, upapAto - devazayanaM, tatra bhavA devanArakAH 8 / Tippana kame tadanyapranthAntarAduddhRtaM kenApi hAlAcitkoSIyapratau / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDAGga- sUtra dIpikA 7 kuzIlaparibhASAdhyayane varjanIyatvaM duSkRtasya / nvitam / // 94 // sarIsRpAzca, jarAyujAH-pazavo manuSyAzca * / saMsvedajA-yakAmatkuNAdayaH, rasajA:-dadhisauvIrAdisamudbhavAH, ityAdibhedabhinna jIvasaGghAtaM pradA'dhunA tadupaghAtadoSaM darzayatIti gAthArthaH // 1 // eyAiM kAyAiM paveditAI, etesu jANe paDileha sAyaM / / eteNa kAraNa ya AyadaMDe, etesu yA vippariyAsurveti // 2 // vyAkhyA-ete SaDapi pRthivyAdayaH kAyA bhagavaddhiH praveditAH. eneSu mAtaM-sukhaM jAnIhi / ete sarve'pi jIvA: sukhaiSiNo duHkhadviSazca, iti 'jJAtvA' pratyupekSya svakuzAgrIyadhiyA paryAlocaya, yathA-etaiH pIDyamAnairAtmA daNDyate-niHsArIkriyate, AtmadaNDo jAyate / etAna kAyAn yo dIrghakAlaM daNDa yati-pIDayati, ne (sa) eteSveva parimamantAdAzu zIghraM 'urvati' yAti ! ya etAn pIDayiSyati sa eteSveva bhayo bhayaH samutpatmyate / yadi vA 'viparyAso' vyatyayaH, sukhArthibhiH pIDyante paraM duHkha meva jAyate, na sukhaM, ayaM viparyAsaH, athavA mokSArthibhiH kAyasamArambhaH kriyate 4 para saMsAra ddhireva, na muktiriti gAthArthaH // 2 // jAtIpahaM aNuparivahamANe, tasathAvarohiM viNigghAyameti / * "ye ca jarAyujA-jambAlaveSTitAH samutpadyante, te ca gomahiSyajA'vikamanuSyAdayaH" iti bRhadvRttau / x prANyupaghAtAdikaM karoti / // 94 // bhA in Education in For Privale & Personal use only | Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se jAtijAtiM bahukUrakamme, jaM kuvatI mijjati teNa bAle // 3 // vyAkhyA-'jAtipathaH' ekendriyAdipazcendriyaparyantaH, tasmin parivartamAna:-ekendriyAdiSu paryaTaeNkhaseSu vA sthAvareSu samutpannaH san kAyadaNDavipAkajena karmaNA bahuzo vinirdhAtameti-vinAzamAmoti / sa bahukrUrakarmA jAtau jAto utpatti labdhvA punastadeva duSTaM karma karoti yena tenaiva karmaNA [mIyate-bhriyate pUryate, yAdRzaM karma karoti tAdRzameva pura udayamAyAti / yadevopyate tadeva lUyate, zubhe karmaNi kRte zubhaM karma udeti, azubhe tvazubhamiti / tenaiva karmaNA mriyate bAlo nirviveka iti gAthArthaH // 3 // assiM ca loe aduvA paratthA, sayaggaso vA taha annahA vaa| saMsAramAvannaparaMparaM te, baMdhati vedeti ya dunniyANi // 4 // vyAkhyA-yAnyAzukArINi karmANi tAnyasminneva janmani viSAkaM dadati parasmin janmani narakAdau vA / ekasminneva | janmanyekavAra tIvra vipAkaM yacchanti, zatazo vA, yeneva prakAreNa ta(ya)dazubhamAcaranti tattathaivodayamAyAti / yata:-" vaha baMdhaNaabbhakkhANA-dANaparadhaNaviloyaNAINi | savvajahanno udao, dasaguNio ikkasi kayANaM // 1 // " 1 vadhabandhanAbhyAkhyAnAdAnaparadhanavilopanAdIni / sarvajaghanya udayo dazaguNitaM ekazaH kRtAnAma // 1 // tIvratare ca pradveSa, zataguNitaH zatasahasrakoTiguNitaH / koTAkoTiguNito vA bhavedvipAko bahutaro vA / / 2 / / Jain Education is For Privale & Personal use only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayagaDA sUtra dIpikAnvitam / / // 95 // " tivvayare ya paose, sayaguNio syshsskoddigunno| koDAkoDiguNo vA, huja vivAgo bahutaro 7 kuzIlavA // 2 // " yathA kRtaM tathaiva [sakRt ] anekazo vA tasminneva bhave janmAntare vA viSAkaM dadAti / ekazo'nekazI vAparibhASAhastapAdazirazchedAdikaM vA labhante / evaM bahukrUrakarmANaH kuzIlA: arahaTTayaTIyantranyAyena saMsAraM bhramantaH 'paraM' prakRSTaM dhyayaneduHkhamanubhavanti / duSTaM nItAni durnItAni-duSkRtAni karmANi udayamAyAntyeveti gAthArthaH // 4 // | kuzzIlaje mAyaraM vA piyaraM ca hiccA, samaNavate agnnismaarbhejaa| tvamagni____ ahA hu se loe kusIladhamme, bhUtAI jo hiMsati AyasAte // 5 // smaarmme| vyAkhyA-ye kecana dharmArthitayA mAtaraM pitaraM putramAryAsvajanAdivarga hitvA' tyaktvA zramaNavrate vayaM samusthitA:vayaM zramaNA iti matvA agnikArya samArabhante, pacanapAcanAdiprakAreNa kRtakAritA'numatyA agnyA'rambhaM ye kurvanti, tIrthaGkaragaNadharAdaya evamAhuH, kuzIladharmA so'yaM pASaNDikaloko gRhasthaloko vA, ya AtmasukhArtha bhUtAni 'hinasti' vyApAdayati sa kuzIladharmA / tIrthakaragaNadharA evamAhuruktavanta iti gAthArthaH // 5 // amnikAyasamArambhe yathA prANA'tipAtaH syAttathA darzayati ujAlao pANativAtaejA, nivAvao agnninivaayejjaa| tamhA u mehAvi samikkha dhamma, Na paMDie agaNi samArabhejA // 6 // // 95 // Jan Education For Private Personal use only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - yo'gnikAryaM samArabhate, so'gnikAya manyAMzca sasthAvarAn pRthivyA [dyA]zritAn atipAtayet / tathA'gnikAyamudakAdinA nirvApayan' vidhyApaya~stadA'zritAnanyazca prANino'tipAtayet / evamubhayathA'pi prANA'tipAta iti, yasmAdevaM tasmAt paNDito - vivekI 'samIkSya' svabuddhyA paryAlocya nA'gnikArya samArambhate / paNDito'pi sa eva, yo'. gnikArya na samArambhate iti gAthArthaH || 6 || agnisamArambhe kathamaparaprANivadhaH syAt ityAzaGkyAha puDhavI vi jIvA AU vi jIvA, pANA ya saMpAima saMpayaMti / saMseyayA kaTusamassiyA ya, ete dahe agaNisamArabhate // 7 // vyAkhyA - pRthivIjIvA ApojIvAstathA sampAtimAH zalabhAdayaH [ tatrAgnau ] sampatanti tathA saMsvedajAH karISAdivindhaneSu ghuNapipIlikAkRmyAdayaH kASThAdyAzritAzca ye kecana / 'etAn ' sthAvarajaGgamAn prANinaH sa dahet yo'gnikArya samArambhate / ato'grisamArambho mahAdoSAya / yataH zrIuttarAdhyayane 35came'dhyayane " tavaM bhattapANesu, payaNe payAvaNesu ya / pANabhUyadayaTThAe, tamhA bhikkhU na pae na payAvara // 1 // " 1 tathaiva bhaktapAne pacane pAcaneSu ca / prANibhUtadayArthI tasmAdbhikSurna pacenna pAcayet // 1 // jaladhAnyanizritA jIvAH pRthvIkASThanizritAH / hanyate bhaktapAneSu tasmAdbhikSurna ( pacenna ) pAvayet // 2 // visarpatsarvato dhAraM bahuprANivinAzanaM / nAsti jyotissamaM zastraM tasmAjjyotiSaM na dIpayet // 3 // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga dIpikAnvitam / // 96 // Jain Education " jaladhannanissiyA jIvA, puDhavIkaTThe nissiyA / hammeti bhattapANesu, tamhA bhikkhU na payAvae // 2 // " "visappe savvao dhAre, bahupANaviNAsaNe / natthi joisame satthe, tamhA joI na dIvae // 3 // tathA dazavekAlikespi 99 jIyateyaM na icchati, pAvagaM jalaittae / tikvamannayaraM satthaM, saccao vi durAsayaM // 1 // pANaM paDaNaM vA vi, uTTaM aNudisAmavi / ahe dAhiNao vA vi, dahe uttarao vijaya || 2 || bhUyANaM esamAghAo, havvavAho na saMsao / taM paIvapayAvaTThA, saMjayA kiMci nArabhe // 3 // tamhA evaM viyANittA, dosaM duggar3avaDhaNaM / agaNikAyasamAraMbha, jAvajjIvAr3a vajjae || 4 || " ityAdi matvA nAgnikAyasamArambhaM kuryAditi gAthArthaH // 7 // hariyANi bhUtANi vilaMbagANi AhAradehA ya puDho siyAI / je chiMdatI AyasuhaM padducca, pAgabbhi pANe bahuNaM'tipAtI // 8 // 1 - jAtatejasaM necchanti pApakaM jvalayitum / tIkSNamanyataracchatraM sarvato'pi durAzrayam // 1 // prAcyAM pratIcyAM vApa Urdhvamanudizamapi / adhodakSiNatazcApi daheduttarato'pi ca ||2|| bhUtAnAmeSa AghAto havyavAho na saMzayaH / taM (havyavAhaM) pradIpArthaM pratApArthaM vA saMyataH kiJcinnArabhet // 3 // tasmAdevaM vijJAya doSaM durgativarddhanam | agnikAyasamArambhaM, yAvajjIvaM varjayet // 4 // 7 kuzIlaparibhASA - dhyayane jIvavavaM vanaspatau / // 96 // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'haritAni' durvAkurAdIni, tAnyapi ' bhUtAni ' jIvAH kathaM ? AhArAdeva vRddhidarzanAt / tadvinA ca mlAyanti, ata eva jIvAkAraM vilambayanti ' dhArayanti / yathA manuSyaH kalalArbudamAMsapezIgarbhaprasavabAlakumArataruNa sthavirAdyavasthAM dhArayati, tathA vanaspatirapi aGkara-mUla-skandha-patra-zAkhAdivizeSaiH parivarddhamAnAH yuvAnaH potA ityupadizyante / tathA zAlyAdIni jAtAnyabhinavAni, saJjAtarasAni yauvanavanti, paripakkAni jIrNAni, parizuSkAni mRtAni / evaM haritAdInyapi jIvAkAraM dhArayanti / tata etAni mUla-skandha-zAkhA-patra-puSpAdiSu pRthak pratyekajIvAni, na tu mUlAdiSu sarveSvapyeka eva jIvaH / etAni ca bhUtAni AtmasukhArthI yo hinasti sa prAgalbhyAt-dhAviSTambhAt bahUnAM prANinAmatipAtI, tadatipAtAca niranukrozatayA na dharmo nA'pyA''tmasukhamiti gAthA'rthaH // 8 // kizca jAtiM ca buddhiM ca viNAsayaMte, bIyAi assaMjaya AyadaMDe / ahA hu se loe~ aNajadhamme, bIyAiM je hiMsati AtasAte // 9 // vyAkhyA-haritakAyAnAM jAtimutpatti vRddhiM ca vinAzayan ' asaMyato' gRhasthaH pravrajito vA AtmadaNDako jnyeyH|| sa hi jIvopaghAtAtparamArthataH AtmAnamevopahanti, evamAhu-ruktavantastIrthakarAH, yo haritAdichedakaH so'smilloke anAryadharmA-krUrakarmakArI zeyaH, dharmopadezena AtmasukhArtha vA vanaspatikArya karaNakAraNA'numatibhedena samArambhate, sa pAkhaNDikaloko'nyo vA anAryadharmA bhavatIti gAthA'rthaH // 9 // 17 Jain Education a l For Privale & Personal use only Trww.jainelibrary.org Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga patraM dIpikAnvitam / // 97 // bhAi miti buyA'buvANA, NarA pare paMcasihA kumArA / juvANagA majjhimatheragA ya, cayaMti te Aukhae palINA // 10 // vyAkhyA - iha vanaspatikAyopamardakAH bahuSu janmasu garbhAdikAsvavasthAsu kalalArbudamA~sapezIrUpAsu mriyante / bruvanto'bruvanto vyaktavAco'vyaktavAcastathA paJcazikhAH kumArAH yuvAno madhyamavayasaH ' sthavirAzva ' atyantavRddhAH santaH sarvAsvayyavasthAsu bIjAdInAM dhvaMsakAH svAyuSaH kSaye dehaM tyajanti pralInAH santaH, evaM na kevalaM vanaspatikAyopamardakAH, sarvasthAvarajaGgamopamardakAriNo'pyaniyatAyuSa eva, yAvagRhakAryacintAbhArodvahanakSamA jAtAstAvatA apUrNa manorathA eva svaparivArasya duHkhaM datvA utthAya paralokaM prayAntIti gAthArthaH // 10 // kiJca - saMbujjhaha jaMtavo ! mANusattaM, dahuM bhayaM bAliseNaM alaMbho / rindukkhe jarie va loe, sakammuNA vippariyAsuveti // 11 // vyAkhyA- he jantavaH ! sambudhyadhvaM nahi kuzIlalokatrANAya bhavati, dharmaM ca sudurlabhaM jAnantu / akRtadharmANAM ca mAnuSatvamatidurlabhaM / tathA sarvagatiSu duHkharUpAsu bhayaM janmajarAmaraNarogazokAdibhavaM dRSTvA 'bAlizena' nirvivekena sadvivekaprAptidurlabhA ityetadapi budhyadhvam / ekAntaduHkho'yaM jvarita iva lokaH / IdRksvarUpe loke anAryakarmakArI karmaNAM viparyAsamupaiti / AtmasukhArthI jIvaghAtAdi kurute tadviparyAsaM sukhArthI duHkhameva labhate / prANinAM duHkhotpAdanena duHkhaM prApnoti / 7 kuzIlaparibhASA - dhyayane kuzIlavipAkaH / // 97 // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSArthI saMsAraM paryaTatIti gAthA'rthaH // 11 // uktaH kuzIlavipAko'dhunA tadarzanAnyabhidhIyate ihegamUDhA pavayaMti mokkhaM, AhArasaMpajaNavajaNeNaM / ege ya sIodagasevaNeNaM, hueNa ege pavayaMti mokkhaM // 12 // vyAkhyA-iha mokSagamanAdhikAre, eke 'mUDhA' ajJAnina evaM pravadanti-AhAra sampajanaka' lavaNaM, tadvarjanena mokSAvAptiH, + yena sarvarasasArabhUtaM lavaNaM "lavaNa vihUNA rasavahavva" iti vacanAt / pAThAntareNa-AhArao paMcakavajaNeNa" AhAramAzritya pazcakaM varjayanti / tathAhi-lazunaM 1 palANDuH2 karabhIkSIraM 3 gomAMsaM 4 mayaM 5 cetyetatpazcakavarjanena mokSaM pravadantyeke / tathA eke-zItodakaparibhogena mokSaM pravadanti, tathA ca tadyukti:-yathA ca zItodakena bAhyamalamapayAti vastrAdezca yathodakAt shuddhiH-shriirshuddhiH| evaM bAhyazuddhiryathodakAdupajAyate tathA''ntarazuddhirapyudakAjAyate, eke evaM manyante / tathA'pare tApasabrAhmaNAdayo hutena mokSaM vadanti / ye svargAdiphalamanAzaMsya ghRtAdibhiraniM tarpayanti tadA mokSAvAptiH / anye tvamyudayanimittamagni tarpayanti teSAmahikaM phalaM / tathA ca te yuktimudIrayanti, yathA suvarNAdInAM + yathA sarvarasAnAM sArabhUtaM lavaNaM, lavaNaparityAge sarvarasaparityAgaH, sarvarasaparityAge mokSaH, evameke vadanti ajJAninaH | iti TippanaM hAlAkIyapratau / 1 lavaNavihInA rasavatI iva / Jain Education Inter For Privale & Personal use only ainelibrary.org Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 kuzIlaparibhASAdhyayane kuzIlamAnyatAyA vaividhyam / sUyagaDAjamalaM agnitApAdupayAti, evamAtmano'pyAntaraM pApaM agnitarpaNAtprayAti // 12 // arthateSAM pravAdinAmasambaddhapralApinAmuttaradAnAyA'hadIpikA pAo siNANAdisu Natthi mokkho, khArassa loNassa aNAsaeNaM / nvitam / / te majamaMsaM lasaNaM ca bhoccA, annattha vAsaM parikappayaMti // 13 // // 98 // vyAkhyA-prAtaH snAnAdiSu nAsti mokSaH, yato nizIlAnAmanAcAracAriNAM prAtarjalAvagAhanena kuto mokSAvAptiH / AdizabdAddhastapAdakSAlane'pi na mokSaH, yata udakaparibhoge tadAzritAnAM carAcarANAM jIvAnAM ghAtaH syAt , taddhAtAcca kuto mokSA'vAptiriti ?, atha yathA bAhyazuddhiruda kena dRSTA tathA''ntarazuddhirapi bhaviSyati, na caivaM, antaHzuddhirbhAvazuddhayA syAt , bhAvazuddhiM vinA'pi cedantaraGgazuddhiHpratipAdyate tadA matsyabandhAdInAmapi jalAbhiSekeNa muktyavAptirbhaviSyati, na ca dRSTA / tathA lavaNavarjanena cenmokSastadA lavaNavarjite deze lokAnAM na mokSAdanyA gatiH 1 paramasambaddhabhASiNo yUyamiti / punaste kutIthikA madyamAMsalazunAdikaM bhuktvA mokSAdanyatra vAsaM parikalpayanti, ko'rthaH ? madyamAMsalazunAdibhojinAM hi saMsAra eva vAsaH, na mokSA'vAptiriti gAthArthaH / / 13 / / sAmprataM vizeSeNa parijihIrSurAha udaeNa je siddhimudAharaMti, sAyaM ca pAyaM udagaM phusNtaa| udagassa phAseNa siyA ya siddhI, sijhisu pANe bahave dagaMsi // 14 // // 98 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA--ye kecana ajJAninaH 'udakena' jalA'bhiSekeNa muktimudAharanti, sandhyAyAM prabhAte madhyAhne ca udakasparzanAt prANinAM muktyavAptiH, ityevaM ye udAharanti, tanmithyA / yadi jalasparzAdeva muktirudAhriyate tadA jalajantUnAM trasa sthAvarANAM sarvadaivAmbho'vagAhinAM muktireva na saMzayaH, matsyabandhinAmapi muktireva bhaviSyati, na caitat saGgataM, tasmAmRSA bhavaduktiH / yadapi bhavadbhirucyate - bAhyamalApanayanasAmarthya udakasya dRSTaM tadapi vicAryamANaM na ghaTate, yato yathodakamaniSTaM malamapanayati evamabhimatamapyaGgarAgaM kuGkumAdikamapanayati, tathA codakA'bhiSekeNa yathA pAtakamapayAti tathA puNyamapi prayAti, aGgalagnavilepanAdivat, evaM tUdakasnAnamiSTavighAtakRt, tato na kiJciditi / ataH puNyavidhAtakAritvAJjalA'bhiSekeNa na muktiriti gAthA'rthaH // 14 // macchAya kummA ya sirIsivA ya, maggU ya udyA dagarakkhasA ya / aTThAmeyaM kusalA vayaMti, udgeNa je siddhimudAharati // 15 // vyAkhyA- yadyambhassaMsargeNa muktistadA matsyAH kUrmAH sarIsRpAH madgavo - jalavAyasAH uSTrAH jalacaravizeSAH 'dagarakkhasA' jalamAnuSAH, ete sarve'pi jalacarajIvAH muktigAmina eva, na caitadddaSTamiSTaM vA tatazca ye udakena siddhimudAharanti tadasthAna-mapramANamayuktamityarthaH / [ a ] sAmprataM (1) kuzalAH nipuNAH mokSamArgAsbhijJAH evaM vadantIti gAthA'rthaH // 15 // kizvA'nyat Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAja sUtraM IN dIpikAnvitam / // 99 // IAN udayaM jai kammamalaM harijA, evaM suhaM icchAmittameva / aMdhaM va NeyAramaNusarittA, pANANi cevaM viNihaMti maMdA // 16 // vyAkhyA-yadhudakaM karmamalamapaharet evaM zubhaM puNyamayapaharet / yadi puNyaM nA'paharettadA karmamalamapi nA'paharet / icchAmAtramevaitabajalAkarmamalamapayAti, etaduktimaSaiva / evaM ye puNyAya jalastrAnamAcaranti te jAtyandhA aparajAtyandhameva 'netAraM' mArgadezakamanusRtya unmAragaMgAmino bhavanti, nA'bhipretaM sthAnamavApnuvanti / evaM jalazaucavAdino' mandA' ajJA jalA''zritAn pUtarakAdIn prANino vinimnanti / avazyaM jalasnAne prANivyaparopaNasya sambhavAditi gaathaa'rthH||16|| api ca pAvAi kammAiM pakuvato hi, siodagaM tu jati taM hrijaa| simjhisu ege dagasattaghAtI, musaM vadaMte jalasiddhimAhu // 17 // vyAkhyA-'pApAni' pApahetUni karmANi kurvataH prANino yaH karmabandhaH syAt tatkarma yAdakamapaharecahi udakasatvaghAtinA-pApIyA~so'pi siddhye yuna caitadRSTamiSTaM vA, tasmAye jalA'vagAhanAsiddhimAhuste mRSA vadantIti gAthA'rthaH // 17 // kizcAnyat hueNa je siddhimudAharaMti, sAyaM ca pAyaM agaNiM phusaMtA / 7kuzIlaparibhASAdhyayanejalasnAnAnmocAbhyu gmniraas:| // 99 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM siyA siddhi haveja tamhA, agaNiM phusaMtANa kukammiNaM pi // 18 // vyAkhyA-ye darzinino mUDhA hutenA-'gnau ghRtAdiprakSepeNa siddhimudAharanti, kathaM ? ' sAyaM ' sandhyAyAM prAtaHkAle agni spRzantaH yatheSTeghRtAdidravyairagni tarpayanta siddhigatimabhilaSanti, agnisparzeNa siddhiH, evaM ye udAharanti, teSAmucyate-yadyagnisparzanataH siddhistarhi kukamiNAmaGgAradAhakakumbhakArAyaskArAdInAM siddhiH syAt , yadapi mantrapUtAdibhirudAhiyate tadapi nirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, na punarasmAdRzAH, kukarmiNAmapyagnikArye bhasmApAdanam , evamagni- IN hotrakAdInAmapi bhasmasAtkaraNaM, ko vizeSaH 1 api tu mantramaNane'pi bhasmApAdanAnA'nyat phalamiti gAthA'rthaH // 18 // aparikkha dilu Na hu eva siddhI, ehiMti te ghaaymbujjhmaannaa| bhUehiM jANaM paDileha sAyaM, vijjaM gahAya tasathAvarohiM // 19 // vyAkhyA-yairudakasparzeNA'gnihotreNa vA siddhirabhihitAstara parIkSya dRSTaM' yuktivikalamabhihitaM-avicArya pratiVIpAditaM, yato 'na hunaiva jalA'vagAhanenA'gnihotreNa vA siddhiH, prANighAtasammavAta, prANighAte ca kuto mokSA'vAptiH? te cA'jJAninaH prANyupadhAtena dharmabuddhyA pApameva kurvantaH, sa(1 te) 'ghAtaM' saMsArameSyanti, abudhyamAnAH paramArthamiti apakAyatejaskAyasamArambheNa cA'vazyaM trasasthAvarajIvaghAtaH, tadghAte ca saMsAra eva, na siddhiriti |+yt evaM tato vidvAn ++ eta cihnAntargatapAThasthAne-" vidvAn-sadasadvivekI yathAvasthitatattvaM gRhItvA prasasthAvarairbhUtaiH-jantubhiH kathaM sAmprataMsukhamabApyate ?" ityevamasti bRhadvRttau / For Privale & Personal use only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga satra dIpikAnvitam / // 10 // trasasthAvarapAte kathaM sukhamavApyate ? + ityetatpratyupekSya 'jAnIhi' avabudhyasva taM, yatsarve'pi jantavaH sukhaiSiNo duHkhadviSaH, kuzIlana ca teSAM sukhaiSiNAM duHkhotpAdakatvena sukhA'vAptiriti gAthA'rthaH // 19 // paribhASAthaNaMti luppaMti tasaMti kammI, puDho jagA parisaMkhAya bhikkhU / dhyayane tamhA viU virato Ayagutte, dahra tase yA paDisaMharejjA // 20 // saMsArabhramaNaM vyAkhyA-te SaTkAyA''rambhiNo sukhAbhilASiNo narakAdigatiM gatAstIbaduHkhaiH pIDyamAnAH asahyavedanopagatAH || prANyupaazaraNAH stananti 'lupyanti' chidyante khagAdibhiH / evaM kadarthyamAnAstrasanti kammiNaH-sapApA ityrthH| pRthaka mrdkrinnH| 'jagA' iti jantavaH, ityevaM ' parisaMkhyAya ' jJAtvA bhikSuH-vidvAn , yasmAtprANyupamaIkAriNaH saMsArA'ntargatA vilupyante, tasmAt paNDito vidvAn 'virata:' AtmaguptaH dRSTvA trasAna, ca zabdAta sthAvarAMzca dRSTvA tadupaghAtakAriNyAH kriyAyAH pratisaMhare-nivartayet , basasthAvaropaghAtakAriNI kriyAM na kuryAditi bhAvaH / iti gAthA'rthaH // 20 // je dhammaladdhaM viNihAya bhuMje, viyaDeNa sAhadu ya je siNAi / jo dhAvatI lUsayatI va vatthaM, ahA hu se NAgaNiyassa dUre // 21 // vyAkhyA-ye kecana zItalavihAriNo 'dharmeNa ' mudhikayA labdhaM nirdoSamapi AhArajAtaM ' vinidhAya ' saMnidhi kRtvA bhuJjante, tathA ye 'vikaTena' prAsukodakenA'pi saMkocyAGgopAGgAni prAsukapradeze sarvasnAnaM kurvanti, tathA yo vastraM Jain Education is anal For Privale & Personal use only T Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'dhAvati' prakSAlayati, tathA yo vastraM lUpayati-zobhArtha dIrgha satpATayitvA isvaM karoti isvaM vA sandhAya dIrgha karoti, athAsau 'NAgaNiyassa'tti nirgranthabhAvasya saMyamA'nuSThAnasya dare varttate, na tasya saMyamaM prAhustIthekaragaNadharAdayA, na tasya saMyamo bhavatIti gAthA'rthaH // 21 // uktAH kuzIlAstatpratipakSabhUtAH zIlavantaH pratipAdyante ityetadAha kammaM parinnAya dagaMsi dhIre, viyaDeNa jIvija ya AdimokkhaM / __ se bIyakaMdAi abhuMjamANe, virate siNANAisu itthiyAsu // 22 // vyAkhyA-udakasamAramme sati karmabandho jAyate, ityevaM parijJAya -- vikaTena' prAsukodakena 'jIvyAt' prANasandhAraNaM kuryAt / anyenA'pi prAsukenaivAhAreNa prANavRttiM kuryAt / 'AdiH' saMsArastasmAnmokSaH AdimokSasta, saMsAravimuktiM yAvat / athavA aadimokss-yaavjiivmityrthH| tathA sa sAdhu/jakandAdi pariharan snAnAdibhyastathA strIbhyazca | virataH san kuzIladoSerna lipyata iti gAthArthaH // 22 // je mAyaraM ca piyaraM ca hiccA, gAraM tahA puttapasuM dhaNaM ca / _ kulAI je dhAvai sAugAI, ahA hu se sAmaNiyassa dUre // 23 // vyAkhyA-ye kecana mAtaraM pitaraM tyaktvA, tathA agAraM putraM pazuM dhanaM ca tyaktvA, samyak pravrajyAyAmutthAya, paMca Jain Education in For Privale & Personal Use Only O w.jainelibrary.org Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAka dIpikAnvitam / / mahAvatabhArasya skandhaM datvA punanissatvatayA rasagAravagRddhaH sukhazIlaH 'svAdukAni' svAdubhojanavanti kulAni 'dhAvati' kuzIla| gacchati, sa sAdhuH ' zrAmaNyasya ' zramaNamAvasya dUre varttate / evamAhustIrthakarA iti gAthArthaH // 23 // paribhASAetadeva vizeSeNa darzayitumAha dhyayane kulAI je dhAvai sAugAI, AghAti dhamma udarANugiddhe / kuzIlatvaM ahA ha se AyariyANa sayaMse, je lAvaejjA asaNassa heuM // 24 // svAdukavyAkhyA-yo rasalampaTaH san svAdubhojanavatsu kuleSu yAti-dhAvati rasanendriyabAdhitaH, gatvA ca dharmamAkhyAti, RI kulANveSamikSArtha gataH san yadyasmai kathAsambandhaM rocate tattasyA''khyAti 'udarA'nugRddhaH' udarabharaNavyagraH, ko bhAvaH ? yo kAnAm / hyadaragRddhaH AhArAdinimittaM dAnazraddhakA''khyAni kulAni gatvA dharmamAkhyAti sa kuzIla iti / athAsau AcAryaguNAnAM zatAMze'pi na varttate, sahasrAMze'pi, lakSakoTita me'pi bhAge na varttate / tathA yo hyannasya nimitra vastrAdinimittaM vA AtmaguNAn pareNa ' AlApayet ' bhANayet , asAvayAcAryaguNAnAM sahasrAMze na vartate, yastu svayamevA'tmaguNAn kathayati AtmaprazaMsAM vidadhAti tasya kimucyate / so'pi kuzIla iti gAthA'rthaH // 24 // nikkhamma dINe parabhoyaNami, muhamaMgalie udarANugiddhe / nIvAragiddheva mahAvarAhe, adUrae ehiti ghAtameva // 25 // // 1.1 // Jain Education For Privale & Personal use only all Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rityajya AhAravastrAdiSu matyevaM dAtAraM prazaMsati / jiviTThosi // 1 // vyAkhyA-yaH svakIyaM dhanadhAnyAdi parityajya AhAravastrAdiSu gRddhaH dainyamupagataH san dayAmanako bhRtvA, badrivanmukhamAGgaliko bhavati, mukhena maGgalAni-prazaMsAvAkyAni IdRzastAdRzastvamityevaM dAtAraM prazaMsati / "so eso jassa guNA,viyaraMti'NivAriyA dsdisaasu| iharA kahAsu suvvasi, pacakkhaM ajja viTThosi // 1 // " ityevamudarArthI yathA nIvAragRddho mahAvarAhaH atisaGkaTe praviSTaH san ' adara eva' zIghrameva 'ghAtaM ' vinAzameti, tathA'sAvapi kuzIla AhAramAtragRddhaH saMsArodare paunaHpunyena vinAzameva prAmoti, anantAni maraNAni labhate iti gAthA'rthaH // 25 // annassa pANassihaloiyassa, aNuppiyaM bhAsati sevmaanne| pAsasthayaM ceva kusIlayaM ca, nissArae hoi jahA pulAe // 26 // vyAkhyA-sa kuzIlaH pArzvastho vA yo'nnapAnakRte vastrAdikate vA yasya yatpriyaM tadeva bhASate, sevako yathA rAjAnamanubhASate-rAjJo yatpriyaM tadeva vakti, evaM sAdhurapi bhojyapAnavastrAdinimittaM priyaM bhASate, saH pArzvasthabhAvaM kuzIlabhAvaM ca labhate / tathA sa 'pulAkaH' cAritrApekSayA nissArastuSaprAyo bhavatIti gaathaa'rthH|| 26 // annAyapiMDeNa'hiyAsaejjA, no prayaNaM tavasA aavhejaa| saddehiM rUvehiM asajamANe, sohi kAmahiM viNIyagehiM // 27 // 1 sa eSa yasya guNA vicarantyanivAritA dazadizAsu / itarathA kathAsu zrUyase pratyakSamadya dRSTo'si // 1 // Jain Education inte For Privale & Personal use only ww.jainelibrary.org Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 102 // Jain Education vyAkhyA - tathA yaH sAghurajJAtapiNDaH - antaprAntA'hArairAjIvati, nA'pyutkRSTena labdhena madaM karoti, nApyantaprAntena labdhena vAlabdhena vA dainyaM bhajate, nA'pi pUjanasatkArArthaM tapaH karoti, raseSu ca gRddhiM na kuryAt, tathA zabdeSu rUpeSu kAmeSu vA gA nAnayati, rAgadveSau tyajati / evaMvidhaguNopazobhitaH sAdhurbhavati, nA'para iti gAthA'rthaH // 27 // savAI saMgAI aicca dhIre, savAI dukkhAiM titikkhamANe / akhile agiddhe aNi yacArI, abhayaMkare bhikkhu aNAvilappA // 28 // vyAkhyA - tathA yaH sarvasaGgaM bAhyAntaraGgarUpaM 'atItya' tyaktvA 'dhIro' vivekI sarvANyapi duHkhAni zArIra-mAnasAni tyaktvA, parISahopasargajanitAni ' titikSamANo ''dhisaddan 'akhilo' jJAna - darzana - cAritraiH pUrNaH, kAmeSvagRddhaH - tathA aniyatacArI, jIvAnAmabhayaGkaraH, viSayakaSAyairanAviloDanAkulA''tmA, saMyamamanuvarttate, saH sAdhuriti gAthA'rthaH // 28 // kiJca - bhArassa jAtA muNi bhuMjaejjA, kaMkheja pAvassa vivega bhikkhU | dukkheNa puTThe ghuyamAtiejjA, saMgAmasIse va paraM damejA // 29 // vyAkhyA--sAdhuH saMyamabhArasya yAtrAnirvAhAya zuddhAhAragrahaNaM karoti, tathA pUrvArjitasya pApakarmaNo 'vivekaM ' pRthagbhAvaM vinAzamAkAGakSedbhikSuH - sAdhurduHkhena parISahopasargajanitena ' spRSTa: ' vyApto'pi 'dhruvaM saMyamaM mokSaM vA Adatte / yathA kazcit subhaTaH [ saGgrAmazirasi ] zatrubhirabhidruto'pi paraM ' zatruM damayati, evaM parISahopasargAbhidruto'pi 4 7 kuzIlaparibhASA - dhyayane uttamasAdhu lakSaNam / // / 102 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmazatru damayediti gAthA'rthaH // 29 // api ca avi hammamANo phalagAvatA, samAgamaM kaMkhati aNtgss| Nihaya kammaM Na pavaMcaveDa, akkhakkhae vA sagaDaM tibemi // 30 // vyAkhyA-sAdhuH parISahopasaggairhanyamAno'pi-pIDyamAno'pi samyak sahate / kimiva ? 'phalakamiva' phalakavadapakRSTaH, yathA phalakamubhAbhyAM pArvAbhyAM 'taSTaM ghaTitaM sattanu bhavati, ubhayapArzve takSamANo'pi na rAgadveSavAn bhavati, evaM sAdhurapyugra. tapasA niSTaptadeho durbalazarIro bhavati rAgadveSarahitazca syAta / evaM ' antakasya ' mRtyoH samAgama' prAptimA''kAsatiabhilapati / tathA'STa prakAra kama nirddhaya 'prapaJcaM 'saMsAraM na upaiti, yathA akSasya 'kSaye' vinAze sati zakaTaM samaviSama. patharUpaM prapaJcaka.raNA'bhAvAnopayAta, evamasAvapi sAdhuraSTaprakArasya karmaNaH kSaye saMsAraprapaJcaM nopayAtIti gAthA'the: // 30 // itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat / SONUCONUERUNURUTRUE SORUNU samAptaM kuzIlaparibhASAkhyaM saptamamadhyayanaM, graM0 344 / / FinancanGIGInanimauni Jain Education a l For Privale & Personal use only alvww.jainelibrary.org 14. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDA 8 vIryA payane sakarmA dIpikAnvitam / karmakarUpaMvIrya / // 103 // athASTamaM vIryAdhyayanam / - - - uktaM saptamamadhyayanaM sAmpratamaSTamamArabhyate // duhA veyaM suakkhAyaM, vIriyaMti pavuccatI / kiM nu vIrassa vIrattaM ?, kahaM ceyaM pavuccatI ? // 1 // vyAkhyA-'dvidhA' dviprakAraM cedaM procyate vIrya suSTu AkhyAtaM tIrthakaraiH, vIrya jIvasya zaktivizeSa ityarthaH / tatra kiM ' vIrasya ' subhaTasya vIratvaM ? kena vA kAraNenA'sau vIra iti kathyate / iti gAthA'rthaH // 1 // atha bhedadvAreNa vIryasvarUpamAcikhyAsurAhakammamege pavediti, akammaM vA vi suvayA ! / etehiM dohi ThANehi, jehiM dIsaMti macciyA // 2 // | ___vyAkhyA-tatra eke 'karma' kriyA'nuSThAnaM, tadeva vIrya pravedayanti, dvitIyaM tvakarmavIyaM vIryAntarAyakSayajanitaM jIvasya sahaja vIryamityarthaH / bho suvratA! evambhUtaM paNDitavIrya jAnIta yUyaM, AbhyAmeva dvAbhyAM sakarmavIya akarmavIya iti sthAnAbhyAM vyavasthitA manuSyA dRzyante, tathAhi-nAnAvidhAsu kriyAsu pravarttamAnamutsAhavalasampannaM manuSyaM dRSTvA vIryavAnayaM manuSyaH ityeko bhedastathA tadAvArakakarmaNaH kSayAdanantabalayukto'yaM manuSya iti dvitIyo bhedaH / etAvatA ekaM sakarmavIryamaparamakarmavIya-jIvasya sahaja vIryamiti gAthA'rthaH // 2 // // 10 // Jain Education onal For Private Personal Use Only .l Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pamAyaM kammamAhaMsa, appamAyaM tahA'varaM / tabbhAvAdesao vA vi, bAlaM paMDiyameva vA // 3 // vyAkhyA-pramAdaM karmavIrya, aprmaad-mprN-akrmviirymityaahustiirthkraaH| tathA yaH pramAdI san yat karma karoti, tatkarmavIrya bAlavIryamityucyate / tathA'pramattaH san yatkarma karoti, tadakarmavIrya-paNDitavIryamityabhidhIyate / 'tabhAvAde sao vA vi' yadA yena bhAvena vIrya sphorayati tadA tannAma vyapadizyate pramAdavIryamapramAdavIya ceti / tatrApi pramattasya karmavIrya-cAlavIya, apramattasya akarmavIya-paNDitavIryam / tatra bAlavIryamabhavyAnAM anAdyaparyavasitaM bhavyAnAmanAdisaparyavasitaM ceti, paNDitavIyaM tu sAdisaparyavasitameva / / 3 / / tatra pramAdopahatasya sakarmaNo yadvAlavIyaM taddarzayitumAhasatthamege u sikhaMtI, ativAyAya pANiNaM / ege maMte ahijjhati, paannbhuuyviheddinno||4|| vyAkhyA-tatra ['zastraM 'khaDgAdipraharaNaM ] zAstraM [vA] dhanurvedAyurvedAdikaM ye'bhyasanti tatprANinAmatipAtAya jAyate, prANighAtAya syAt / tathA mantrAn abhicArakAnAtharvaNAn azvamedhapuruSamedhasarvamedhayAgArthamadhIyate / kathambhUtAn mantrAn ? prANabhUtaviheTakAn paThanti / ityetatsarva bAlavIryamiti gAthArthaH // 4 // mAiNo kadda mAyAo, kAmabhoge samArabhe / haMtA chettA pagattittA, AyasAyANugAmiNo // 5 // ___ vyAkhyA-eke mAyAM kRtvA-mAyino bhUtvA kAmabhogAn ' samArabhante ' sevante, evaM krodhino mAnino lobhina: santaH kAmabhogAn sevante, tatazca te AtmasukhArthinaH AtmasAtA'nugAminaH svasukhalipsavo duHkhadviSaH kaSAyakalu Jain Education in For Privale & Personal Use Only ainelibrary.org Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDAGgasUtraM dIpikAnvitam / // 104 // Jain Education SitAtmAnaH santaH prANinAM hantAra: chettAraH prakarttayitArazca bhavanti / kAmabhogecchavaH AtmasukhA'bhilASiNazca prANinAM dhasakA bhavantIti gAthA'rthaH // 5 // maNasA vayasA caiva, kAyasA ceva aMtaso / Arao parao vA vi, duhA vi ya asaMjayA // 6 // vyAkhyA - manasA vAcA kAyena karaNakAraNA'numatibhizcA'ntazaH kAyenAzakto'pi manasaiva tandula matsyavat karma badhnAti / tathA ArataH parataH - ihaloke paraloke ca paryAlocyamAnAste svayaM karaNena parakaraNena ca ' asaMyatA' jIvopa ghAtakAriNa eveti gAthArthaH // 6 // sAmprataM jIvopaghAtavipAkaM darzayitumAha- verAI kuI verI, tao verehiM ruddhatI / pAvovagA ya AraMbhA, dukkhaphAsA ya aMtaso // 7 // vyAkhyA - vairI-sa jIvopamarddakArI janmazatA'nubandhIni vairANi karoti / tataH vairAdaparairvai rairanurudhyate - sambadhyate / paramparAnuSaGgI vairaM jAyate / kimiti 1 yataH ' pApopagA' ArambhAH sAvadyAnuSThAnarUpA 'antazo' vipAkakAle ' duHkhasparzAH' asAtodayavipAkino jAyante iti gAthA'rthaH // 7 // kiJca - saMparAiyaM niyacchaMti, attadukkaDakAriNo / rAgaddosassiyA bAlA, pAvaM kuvvaMti te bahuM // 8 // vyAkhyA - karma dvimedaM sAmparAyikaM IryApathikaM ca / tatra sAmparAyikaM bAdarakaSAyAtmakaM jIvopamardakatvena vairAnuSaGgitayA 'AtmaduSkRtakAriNaH svapApavidhAyinaH santo ' niyacchaMti ' badhnanti ke badhnanti 1 rAgadveSAzritAH 'bAlAH ' 8 vIryA ya bAlavIryatvamasaMyame / // 104 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAninaH / te caivambhRtA asadvedyaM pApaM 'bahu' anantaM kurvantIti gaathaarthH|| 8 // evaM bAlavIya pradarya upasaMjihIrSurAha eyaM sakammaviriyaM, bAlANaM tu pavediyaM / etto akammaviriyaM, paMDiyANaM suNeha me // 9 // | vyAkhyA-evaM prAk pradarzitaM, tathAhi prANinAmatipAtArtha zastraM zAstraM vA ke'pi zikSante, tathA'pare vidyAmantrAna- IN dhIyante, tathA'nye mAyAvino nAnAprakArAM mAyAM kRtvA kAmabhogArthamArambhAn kurvanti, apare punariNastat kurvanti yena bereranubadhyante / parazurAmasubhRmayorikha / ityAdiprAka pratipAditaM sarva bAlavIya, etatsakarmaNAM bAlAnAM vIrya, ca zabdAtpramAdavatAM praveditaM' pratipAditam / ata Udhrva 'akarmaNAM' paNDitAnAM yadvIya, tanme kathayataH zRNuta yayamiti gAthA'rthaH / / 9 / / tadevAhadavie baMdhaNummuke, sabao chinnabaMdhaNe / paNolla pAvakaM kamma. sallaM kaMtati aMtaso // 10 // __ vyAkhyA-' dravyo' bhavyo muktigamanayogyaH, bandhanonmukta:-bandhanAtkapAyAtmakAnmuktaH 'sarvataH' sarvaprakAreNa sUkSmavAdararUpaM chinna-mapanItaM bandhanaM kapAyAtmakaM yena sa chinnavandhanaH, evaMvidhaH pApakaM karma 'praNodya' nirAkRtya 'antazaH' sarvaprakAreNa zalyaM chinatti-dIkarotIti gAthA'rthaH // 10 // yadupAdAya zalyamapanayati taddarzayitumAhanayAuyaM suyakkhAyaM, uvAdAya samIhae / bhajjo bhajjo dahAvAsaM, asahattaM tahA tahA // 11 // vyAkhyA-naiyAyika jJAna-darzana-cAritrA'tmakaM mArga mokSaM prati netAraM tIrthakarAdibhiH svAkhyAtaM, tamupAdAya Jain Education intere For Privale & Personal Use Only Alww.jainelibrary.org Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhayagaDAGga- dIpikAnvitam / // 105 // gRhItvA samyag mokSAya 'Ihate' ceSTate-dhyAnAdhyayanAdAvudyama vidhatte / yabAlavIya bhUyobhUyA-tadatItAnAgatabhava-N 8 vIryAgrahaNeSu duHkhAvAsaM vartate, yathA yathA ca bAlavIryavAn narakAdiSu duHkheSu paryaTati tathA tathA cAsyAzubhAdhyavasAyitvAda- dhyayane zumameva pravarddhate / ityevaM saMsArasvarUpamanuprekSamANasya dharmadhyAnaM pravartata iti gAthA'rthaH // 11 // vipAkasAmpratamanityabhAvAnAmadhikRtyAha | kadutvaM vAThANI vivihaThANANi, caissaMti Na sNso| aNiyaMte ayaM vAse, NAyaehi suhIhi ya // 12 // lavIryasya / vyAkhyA sthAnAni vidyante yeSAM jIvAnAM te sthAninaH, tadyathA-svarga indrastatsAmAnikatrAyastriMSatpArSadyAdIni manuSyeSvapi cakravartivaladevavAsudevamahAmaNDalikAdIni tiryakSvapi yAnikAnicidiSTAni bhogabhUmyAdIni, tAni sarvANyapi vividhAni uttamamadhyamAdhamAni te sthAninastyakSanti, nAtra saMzayo vidheya iti / tathA coktam-" azAzvatAni sthAnAni, sarvANi divi ceha tat / devAsuramanuSyANA-mRddhayazca sukhAni ca // 1 // " tathA'yaM jJAtibhiH sahAyaizca suhRdbhiryaH saMvAsaH so'pyanityaH-prazAzvataH, cakArAdanyadapi dhanadhAnyadvipadacatuSpadazarIrAdyapi anityameva, dharmamekaM vihAya " dharma eko hi zAzvataH" iti vacanAditi gAthA'rthaH / / 12 // evamAdAya mehAvI, appaNo giddhimuddhare / AriyaM uvasaMpaje, savadhammamagoviyaM // 13 // vyAkhyA-sarvANyanityAni sthAnAni, ityevamAdAya-avadhArya 'medhAvI' sadvivekI, AtmasambandhinI 'gRddhiM Jain Educationditimeliona For Privale & Personal use only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAya-mamatvamuddhareta-apanayet , mamedamahamasya svAmItyevaM mamatAM kvacidapi na kuryAt / 'Arya' mArga samyaganAnadarzanacAritrAtmakaM upasampadyeta' samAzrayet / kimbhUtaM AryamArga ? sarvaiH kutIrthikadharmerakopitaM-akSitaM, athavA sarvadharmeranuSThAnarUpairagopitaM, kutsitakarttavyAbhAvAt prakaTaM, evaMvidhamAryamArga samAzrayediti gAthA'rthaH // 13 // sudharmaparijJAnaM ca kathaM syAttadarzayitumAhasahasaMmaIe NaccA, dhammasAraM suNettu vA / samuvaTThie u aNagAre paccakkhAyapAvae // 14 // vyAkhyA-dharmasya ' sAraM' paramArthamavabudhya, kathaM ? sahasammatyA jAtIsmaraNAdinA anyebhyo vA tIrthaGkaragaNadhara. AcAryAdibhyo vA + samupasthitaH-uttarottaraguNavRddhaye 'anagAraH' sAdhuH prabarddhamAnapariNAmaH pratyAkhyAtapApako bhavati / bAlavIryarahitaH paNDitavIryasampano dharmasAramavavudhya sAdhuH pratyAkhyAtapApako bhavatIti gAthA'rthaH // 14 // kiJcajaM kiMcuvakkama jANe, Aukhemassa appnno| tasseva aMtarA khippaM, sikkhaM sikkheja paMDie // 15 // vyAkhyA-svAyuSkasya yena kenacitprakAreNa upakramo bhAvI yasmin vA kAle, tajjJAtvA upakramasya kAlasya vA | antarAle 'kSipraM' zIghramanAkulaH san jIvitAzaMsAmakurvan-paNDito vivekI saMlekhanArUpAM zikSA zikSeta saMlekhanAM kuryAt / + " ilAputravat zrutvA cilAtaputravadvA dharmasAramupagacchati, dharmasya vA sAraM-cAritraM, tatpratipadyate, tatpratipattau ca pUrvopAttakarmakSayArtha paNDitavIryasampanno rAgAdibandhanavimukto bAlavIryarahita uttarottaraguNasampattaye " iti bRhadvattau / Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra sUyagaDAlA grahaNazikSayA yathAvanmaraNavidhi vijJAya AsevanAzikSayA Aseveteti gAthA'rthaH // 15 // kizca 8 vIryAjahA kumme saaMgAI, sae dehe samAhare / evaM pAvAiM mehAvI, ajjhappeNa samAhare // 16 // dhyayane dIpikA___ vyAkhyA-yathA kurmaH svAnyaGgAni svakIyadehe samAhare-dropayeta. 'evaM' anena prakAreNa medhAvI pAparUpANyanuSThA niHzeSanvitam / / nAni * adhyAtmanA' samyadharmadhyAnAdibhAvanayA samAhareta' upasaMharet , maraNe samupasthite samyaka saMlekhanayA saMli. karmakSaya. // 106 // khitakAyaH paNDitamaraNenAtmAnaM samAharediti gAthA'rthaH // 16 // phalatvaM sAhare hatthapAde ya, maNaM saviMdiyANa ya / pAvakaM tu parINAmaM, bhAsAdosaM ca tArisaM // 17 // paNDitavyAkhyA-pAdapopagamane iGgitamaraNe bhaktaparijJAyAM zeSakAle vA kUrmavaddhastapAdau 'saMharet ' vyApArAnnivartayet , tathA maraNasya / mano'pyakuzalavyApArebhyo nivartayet / evaM sarvANi zrotrendriyAdIni tathA pApakaM pariNAma saMharet / bhASAdoSaM ca tAdRza sAvadyAtmakaM upasaMharet / evaM paNDitamaraNaM azeSakarmakSayArtha samyaganupAlayediti gAthA'rthaH // 17 // taM ca saMyame parAkramamANaM kazcit pUjAsatkArAdinA nimantrayettatrAtmotkarSoM na kArya iti darzayitumAhaaNu mANaM ca mAyaM ca, taM parinnAya paMDie / suyaM me ihamegesiM, eyaM vIrassa vIriyaM // 18 // vyAkhyA-cakravAdinA pUjyamAnena ' aNurapi' stoko'pi mAno na vidheyaH, stokA'pi mAyA na vidheyA, kimuta VI mahatI ?, evaM krodhalobhAvapi na vidheyAvityevaM jJaparijJayA kaSAyA(NAM)nAM (?) vipAkaM jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA tanni ||106 // Jain Education For Privale & Personal Use Only ItAlww.jainelibrary.org INI Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRtti kuryAt / zrutaM mayA iha manuSyajanmani ekeSAM tIrthakarAdInAM vAkyaM, vIrasyaitadeva vIratvaM, yena kaSAyA(NAM)nAM (1) vijayaH kriyate, yena balena saGgrAmazirasi mahati subhaTasaGkaTe parAnIkaM vijayate tatparamArthato bIrya na bhavati, api tu yena krodhAdInAM parAjayo vidhIyate tadvIrasya vIratvamiti mAthA'rthaH // 18 // ___ AyataTuM suAdAya, eyaM vIrassa vIriyaM / sAtAgAravaNihue, uvasaMte'Nihe care // 19 // x vyAkhyA-'Ayato' mokSastadartha cAritramAdAya yaH krodhAdInAM jayAya 'parAkramate ' udyama vidhatte, etadvIrasya vIratvaM / yo dhRtibalena kAmakrodhAdijayAya yatate sa eva mahAn vIro nA'para iti / yaH punaH sAtAgAravanibhRtastadarthamanudyamI tathA krodhAgnijayAdupazAnta:-zItIbhUtaH, tathA * nihA' mAyA na vidyate yasyAsAvaniho-mAyAprapazcarahitaH, tathA | mAnalomarahita ityapi draSTavyaM, sa caivambhUtaH saMyamA'nuSThAnaM carediti gAthA'rthaH // 19 // tathAuDamahe tiriyaM vA, je pANA tasathAvarA / savvattha viratiM kujA, saMti nivANamAhiyaM // 20 // sugamArtho'yaM zlokaH, paraM nA'yaM zlokaH sUtrAdarzeSu dRSTaH, TIkAyAM tu dRSTa iti, atrA'pi tena likhita iti // pANe ya NAtivAejjA, adinnaM piya NAdae / sAdiyaM Na musaM vayA, esa dhamme vusImato // 20 // vyAkhyA-prANapriyANAM prANinAM prANAnAtipAtayettathA'pareNAdattaM zilAkAmAtramapi 'nAdadIta' na gRhNIyAt / tathA x aSTAdazatamasyottarArddha pUrvAddhaM cAsya padyasya pAThAntaratvena vinyastaM vRttikRtpUjyarato na kAryA padyAdhikatvAzati / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGgasUtraM dIpikAnvitam / 1120911 ' sAdi[kaM ]taM ' samAyaM mRSAvAdaM na brUyAt, etAvatA yo hi paravaJcanArthaM mRSAvAdaH sa parihriyate yastu saMyama guptyarthaM 'na mayA mRgA upalabdhA' ityAdikaH sa na doSAyeti / eSa dharmaH zrutacAritrA'khyo 'vusImao 'tti vazyendriyasya sAdhosaor iti gAthAsrthaH // 20 // api ca atikamati vAyAe, maNasA vi Na patthae / sabao saMvuDe daMte, AyANaM susamAhare // 21 // vyAkhyA - atikramaM paJcAnAM mahAvratAnAM mAnAvaSTabdhatayA paratiraskAraM vA vAcA manasA ['pi ] ca na prArthayet / etadvayaniSedhe kAyAtikramo'pi niSiddhaH / etAvatA manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhizcAtikramaM na kuryAt / sarvataH saMvRto dAntaH san sAdhurmokSasyAdAna - mupAdAnaM samyagdarzanAdikaM Ahare-dAdadIta, gRhNIyAditi gAthA'rthaH // 21 // kiJca - kaDaM ca kajjamANaM ca, AgamissaM ca pAvagaM / savaM taM nANujANaMti, AyaguttA jiiMdiyA // 22 // vyAkhyA- sAdhUdezena yadaparairanAryaprAyaiH kRtaM pApakaM karma varttamAne kAle ca kriyamANaM tathA''gAmini ca kAle yatkariSyate tatsarvaM manovAkkAyakarmabhi ' nanujAnanti ' nAnumodante / ke nAnujAnanti ? ' AyaguttA jiiMdiyA ' iti AtmaguptAH saMvRtAtmAno jitendriyAH sAdhava iti gAthA'rthaH // 22 // je | abuddhA mahAbhAgA, vIrA asamattadasiNo / asuddhaM tesi parakaMtaM, saphalaM hoi savaso ||23|| vyAkhyA--ye kecana ' abuddhA! ' avijJAtadharmaparamArthAH pallatragrAhiNaH kiJcijjJatayA jAtAvalepAH paNDitamAninaH, 8 vIryAdhyayane niHzeSakarma kSaya phalatvaM paNDita maraNasya / // 107 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi vA abuddhA iva bAlavIryavantastathA 'mahAbhAgAH' mahApUjyA lokavikhyAtAstathA 'vIrAH' subhaTAH, paraM 'asamyaktva. darzinaH' samyaktvavikalA mithyAdRSTayaH, evaMvidhA ye kecana, teSAM bAlAnAM yaskimapi tapodAnAdhyayanayamaniyamAdiSu 'parAkrAntaM ' udyamaH kRtastatsarvamazuddhaM, samyaktvavikalatvAt , samyaktvavikalairhi yatkizcittapodAnAdhyayanAdi vidhIyate tadazuddham / avizuddhakAri kevalaM karmabandhAya, na svalpA'pi kA'pi nirjarA / ata evoktaM tacca teSAM parAkrAntaM ' saphala' sahaphalena-karmavandhena vartata iti / sarvA'pi tat kriyAtapo'nuSThAnAdikA karmabandhAyaiveti gAthA'rthaH // 23 // sAmprataM paNDitavIryamadhikRtyA'haje ya buddhA mahAbhAgA, vIrA sammattadasiNo / suddhaM tesiM parakaMtaM, aphalaM hoi sabaso // 24 // vyAkhyA-ye kecana 'buddhA'stIrthaGkarAstacchiSyA gaNadharAdayo vA ' mahAbhAgA' mahApUjyA jagadvizrutA ' vIrAH', karmavidAraNapratyalAH jJAnAdibhirguNa virAjamAnAH, tathA 'samyaktvadarzinaH' paramArthatatvavedinasteSAM bhagavatAM yat'parAkrAntaM ' tapo'dhyayanayamaniyamAdAvanuSThitaM tacchuddha'mavadAtaM, sarvadoSAkalaGkitaM, karmabandhaM pratyaphalaM bhavati, nirjarArthameva bhavatItyarthaH / etAvatA samyagdRzAM sarvamanuSThAnaM paNDitavIrya nirjarAhetureva syAditi gAthA'rthaH // 24 // tesi pi tavo asuddho, nikkhaMtA je mhaakulaa| jaM neva'nne viyANaMti, na silogaM paveyae // 25 // vyAkhyA-ye mahAkulotpannA api pUjAsatkArAdihetave tapodAnA'dhyayanAdikaM kurvanti teSAmapi tatkRtamanuSThAnamazuddha, Join Education International For Private Personal Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vIryA| dhyayane niSphalAni tapo'nuSThAnAdIni ||108kaa sUyagaDA-IVI pUjAsatkArAdikate kRtaM saMyamapAlanAdina nirjarAya jAyate. yatpanaH kRtaM tapo'dhyayanAdi anye zrAvakAdayo na jAnanti / tathA vidheyaM, taponiyamAbhigrahAdikaM kriyamANaM anye zrAvakA lokAzca na jAnanti tathA vidheyaM, yadi lokAnAM puraH prakA. dIpikA- zyate, AtmazlAghA svayameva kriyate tadapi tapo na nirjarAyai bhavati / ata evoktaM-" na silogaM paveyae " naivAtmazlAghAM nvitam / 'pravedayet ' prakAzayet , svayaM prakAzanena svakIyamanuSThAnaM phalgutAmApAdayediti gAthA'rthaH 4 // 25 // appapiMDAsi pANAsi, appaM bhAseja sube| khaMte'bhinivvuDe daMte, vItagiddhI sadA jae // 26 // ___ vyAkhyA-alpapiMDAzI alpapAnakaH 'alpabhASako' mitabhASI, sarvadA vikathArahitaH, tathA suvrataH, 'khaMte' 'kSAntaH'kSamAvAn 'abhinivvuDe' abhinivRto lobhAdijayAt 'dAnto' jitendriyaH, yataH "kaSAyA yasya no chinnA, yasya nAtmavazaM mnH| indriyANi na guptAni, pravrajyA tasya jIvanam // 1 // " tathA vItagRddhirAzaMsAdoSarahitaH, evaMvidhaH sAdhuH sadA' sarvakAlaM saMyamAnuSThAne yateta-yatnaM kuryAditi gAthA'rthaH // 26 // jhANajogaM samAhadda, kArya viuseja sbso| titikkhaM paramaM naccA, AmokkhAe parivaejAsi tibemi|| vyAkhyA:-dhyAnayogaM samAhRtya 'kArya' dehamakuzalayogeSu pravRttaM 'vyutsRjet ' parityajet 'sarvataH' sarvaprakAreNa, istapAdAdikamapi parapIDAkArI na vyApArayet / tathA 'titikSA kSamA 'paramAM' pradhAnAM jJAtvA 'AmokSAya' azeSakarmakSayaM x AtmakhyAtinimittaM kRtaM khyAtikarameva syAta, na paralokasAdhakamiti bhAvaH / baalviiryvtH| | // 108 // Jan Education anal wow.jainelibrary.org Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAvatparivrajeriti saMyamA'nuSThAnaM kuryAstvamiti gAthArthaH // 27 // itiH parisamAptyarthe, navImIti pUrvavat / iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNazrImatsAdhuraGgagaNivaragumphitAyAM zrImatsUtrakRtAGgadIpikAyAM vIryAdhyayanamaSTamaM paripUrNam / atha navamaM dharmAdhyayanaM prArabhyate / kayare dhamme akkhAe ?, mAhaNeNa miimyaa| aMju dhammaM ahAtaccaM, jaNagA ! taM suNeha me // 1 // vyAkhyA-jambUsvAmI sudharmasvAminamuddizyedamAha-kataraH' kimbhUto dharma 'AkhyAtaH' kathito 'mAhaNeNaM 'ti bhagavatA zrIvarddhamAnasvAminA, kathambhUtena ? matimatA, iti pRSTe sudharmasvAmyAha-'Rju' mAyAprapaJcarahitamavarka 'ahAtacaM' yathAvasthitaM mama kathayataH zRNuta yUyaM he 'janakAH' janAH ! ( yathA) bhagavatA pratipAditaM mayA cAkarNitaM tathA bhavatAM kathayAmi, yUyaM zRNuteti gaathaarthH||1|| dharmapratipakSabhUto'dharmastadAzritAMstAvadarzayitumAhamAhaNA khattiyA vessA, caMDAlA adu boksaa| esiyA vesiyA suddA, je ya AraMbhanissiyA // 2 // Jan Education a l Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDA sUtraM dIpikAnvitam / 9 dharmA- . dhyayane dhArmikA adhaamikaath| // 109 // vyAkhyA-brAhmaNAH kSatriyA vaizyAzcANDAlA athavA bokasA-avAntarajAtIyAH 'epikAH' mRgalubdhakAH hastitApa- sAzca, mAMsahetomagAn hastinazca eSanti, tathA kandamUlaphalAdikaM ca / tathA ye cAnye pAkhaNDikAH, nAnAvidhairupAyairbhekSyameSantyanyAni vA viSayasAdhanAni, te sarve'pyeSikA ucyante / tathA 'vaizikAH' vaNija: 'zUdrAH' kRSIvalAdayaH, ye cAnye sAvadyArambhanizritA, nirlAJchanA'GgAradAhAdibhiH kriyAvizeSairjIvopamaIkAriNasteSAM sarveSAmeva jIvApakAriNAM vairameva pravarddhata ityuttarazloke kriyeti gAthArthaH // 2 // kizca pariggahe niviTThANaM, veraM tesiM pavaI + / AraMbhasaMbhiyA kAmA, na te dukkhavimoyagA // 3 // vyAkhyA-parigrahe sacittAcittarUpe 'niviSTAnAM' gAya gatAnAM, parigrahe mamatopetAnAM, pApa-masAtavedanIyAdika 'varddhate ' vRddhimupayAti, janmAntareSvapi durmoca bhavati / tatra yena yathA yasya prANina upamaIH kriyate sa tathaiva saMsArAntavartI zatazo duHkhamAgmavatIti, jamadagni-kRtavIryAdInAmiva putrapautrAnugaM vairaM pravarddhata iti bhaavH| kimiti duHkhamAjo bhavantItyAha-yataste prANinaH kAmeSu pravRttAH, kAmAzcA'rambhasambhRtA-ArambhapuSTAH, ArambhAzca jIvopamardakAriNaH, ataste ArambhanizritAH, parigrahaniviSTAH kAmasambhRtAH 'dukhavimocakAH ' aSTaprakArakarmavimocakA na bhavanti / evaMvidhAste 1 tadyathA-brAhmaNena zUdrayAM jAto niSAdaH, brAhmaNenaiva vaizyAyAM jAto ambaSThaH, tathA niSAdenAMbaThyA jAto bokasaH / + "tesiM pAvaM par3atI" iti cUrNI, vyAkhyA'pi vRttikadAdibhireSaiva kRtA, pAThAntaratvena tu svIkRto'yamapi pATho vRttikAraiH / Jain Education For Privale & Personal use only idlvww.jainelibrary.org MI Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmabhya AtmAnaM mocayituM nAlamiti gAthArthaH // 3 // kizcA'nyatAghAyakiccamAhayaM, nAio visesinno| anne harAMti taM vittaM, kammI kammahiM kiccatI // 4 // ___ vyAkhyA-yatra dazavidhAH prANinAM prANA:-Ahanyante sa ' AghAto' maraNaM, tatra kRtyamagnisa~skArajalAJjalipradAnAdi kRtvA pazcAt bAtayaH-putrakalatrAdayo viSayaiSiNaH santaH svAthai kaniSThAH ' tadvittaM' dravyajAtaM gotriNaH svIkurvanti / / ko bhAvaH ? yo mRtvA gatastasyAgnisaMskArAdikaM kRtvA pAzcAtyAH putrAdayastadarjitaM dravyaM yatheSTamupabhuJjante, sa tu dravyo. pArjakA sAvadyA'nuSThAnavAn pApI svakRtaiH karmabhiH saMsAre 'kRtyate ' chidyate // 4 // svajanAca tadravyopajIvinastatrANAya na bhavantIti darzayitumAhamAyApiyANDasA bhAyA, bhajjA puttA ya orsaa| nAlaM te tava tANAe, luppaMtassa sakammuNA // 5 // vyAkhyA-ete sarve'pi mAtApitAdayaH, anye zvazurAdayo'pi 'te' tava saMsAracakravAle svakarmabhirvilupyamAnasya trANAya nAlaM-na samarthA bhavanti / ihApi tAvannaite trANAya, kimuta paraloke iti gAthArthaH // 5 // eyamaTuM sapehAe, paramaTThANugAmiyaM / nimmamo nirahaMkAro, care bhikkhU jiNAhiyaM // 6 // vyAkhyA-dharmarahitAnAM svakRtakarmavilupyamAnAnAmihaloke paraloke na kazcitrANAya, ityevaM pUrvoktamartha 'samprekSya' paryAlocya 'paramArtho' mokSaH saMyamo vA, tamanugacchati, saMyamamArgArAdhako bhavet / tathA nirmamo nirahaGkAraH san sa For Private Jain Education in ainelibrary.org Personal Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 110 // Jain Education bhikSurjinaizahito mArgaH samyagdarzanajJAnacAritrAtmakastaM ' caret ' anutiSThediti gAthArthaH // 6 // api cacicca vittaM ca putte ya, NAIo ya pariggahaM / ciccA Na aMtagaM soyaM, niravekkho parie // 7 // 4 vyAkhyA - tyaktvA vittaM putrAn jJAtastathA parigrahaM ca sarva mamatArUpaM tyaktvA, NakAro vAkyAlaGkAre, antaM gacchatIti antago- duSparityaja ityarthaH / antako vA vinAzakArItyarthaH / Atmani vA gacchatIti AtmagaH, Antara ityarthaH / evambhUtaM zokaM tyaktvA' parityajya, zroto vA midhyAtvAviratipramAdakaSAyAtmakaM, anantagaM apAraM vA parityajya 'nirapekSa: ' sarvamamatAsnehasambandhazUnyaH san mokSAya parivrajet, saMyamAnuSThAne tiSThet / ya evaM saMyamAnuSThAne yatate sa sAdhurvijJeya iti gAthArthaH // 7 // sa evaM sAdhu hiMsAdiSu vrateSu prayateta, tatrAhiMsAprasiddhyarthamAha puDhavI AU agaNI vAU, taNarukkhasabIyagA / aMDayA poyajarAU - rasasaMsetaubbhiyA // 8 // vyAkhyA - * pRthivIkAyikAH sUkSmavAdaraparyAptakAparyAtakabhedena bhinnAH, tathA akAya- agnikAya - vAyukAyikAcaivambhUtA evaM vanaspatikAyikAMllezataH samedAnAha - tRNAni kuzAdIni vRkSAbhUtAzokAdikAH, sabIjA - bIja sahitAH, zAligodhUmAdIni, ete ekendriyAH / paJcendriyAnAha - aNDajAH - zakunigRhako kilasarIsRpAdayaH, potajA :- hasti** nAstyetacihnAntargato vRttipAThaH punyapattanIyapratidvike'pi / 9 dharmAdhyayane SaDjIva nikAya - svarUpam / // 110 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education le zarabhAdayaH, jarAyujA - gomahiSyAdayaH, rasA-dadhisauvIrakAderjAtA rasajAstathA saMsvedajA - yUkAmatkuNAdayaH, udbhijA:khaJjarITakadardurAdaya iti / ajJAtabhedA hi duHkhena rakSyanta ityato bhedenopanyAsa iti ( gAthArthaH) // 8 // etehiM chahiM kAhiM, taM vijaM parijANiyA / maNasA kAyavakkeNaM, NAraMbhI Na pariggahI // 9 // vyAkhyA - sAdhurebhiH pUrvoktaH Sadbhirapi kAyaiH sasthAvararUpaiH [sUkSmabAdara ]paryAptAparyAptakabhedabhinnairnArimbhI na parigrahIyAt / tadetadvidvAn zrutiko jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca manovAkkAyakarmabhirjIvopamardakAriNamArambhaM parigrahaM ca pariharediti gAthArthaH // 9 // zeSavratAnyadhikRtyAha musAvAyaM bahiddhaM ca, uggahaM ca ajAiyA / satthAdANAI logaMsi, taM vijjaM parijANiyA // 10 // vyAkhyA - mRSAvAdaM ' bahiddhaM 'ti maithunaM ' avagrahaM ' parigrahamayAcita-madattAdAnaM, etAni ca mRSAvAdAdIni prANyupatApakAritvAt zastrANIva-zastraprAyANi vartante, tatazca karmopAdAnakAraNAnyapyasmi~lloke vartante / tadetatsarvaM vidvAn jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAna parijJayA ca pariharediti gAthArthaH // 10 // kiJca - paliuMcaNaM ca bhayaNaM ca, thaMDillussayaNANi yA / dhUNAdANAI logAMsa, taM vijaM parijANiyA // 11 // vyAkhyA-paJcamahAvratadhAraNamapi kaSAyiNo niSphalaM syAt, atastatsAphalyApAdanArthaM kaSAya nirodho vidheya iti / tatra 'paliuMcaNaM (parikuzcanaM ) mAyA ' bhajano ' lobhaH ' sthaMDila: ' krodhaH 'ucchrayo ' mAnaH, etAni darzayati Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga- dIpikAnvitam / |9 dharmA- . dhyayane audezikA| yAhAra| varjanam / // 11 // parikuzcanAdIni asmilloke ' AdAnAni' karmopAdAnakAraNAni vartante / tadetat vidvAn dhRnaya dhunIhi vA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAcakSIteti gaathaarthH|| 11 // athottaraguNAnadhikRtyAhadhoyaNaM rayaNaM ceva, batthIkammaM vireyaNaM / vamaNaMjaNapalImathaM, taM vijaM parijANiyA // 12 // vyAkhyA-'dhAvana' prakSAlanaM hastapAdavavAdeH, raJjanamapi teSAmeva, tathA bastikarma-anuvAsanArUpaM, tathA virecanaM, tathAJjanaM nayanayoH, anyadapi zarIrasa~skArAdikaM yatsaMyamapalimanthakAri-saMyamopaghAtakArI vidvAn pratyAcakSIta-pariharediti gAthArthaH / / 12 / / api cagaMdhamallasiNANaM ca, daMtapakkhAlaNaM thaa| pariggahitthikammaM ca, taM vijaM parijANiyA // 13 // vyAkhyA-'gandhaM sugandhidravyaM 'mAlyaM ' puSpamAlAdi ' snAnaM 'zarIradhAvanaM, dantaprakSAlanaM [tathA parigrahaHsaccittAdeH svIkaraNaM ] tathA striyo divyamAnuSyastairazyaH, tathA hastakarma sAvadyAnuSThAnaM vA, tadetatsarva karmopAdAnakAraNa tvena parikSAya vidvAn parityajediti gAthArthaH // 13 // kizcAnyatuddesiyaM kIyagaDaM, pAmicaM ceva AhaDaM / pUyaM aNesaNijjaM ca, taM vijaM parijANiyA // 14 // vyAkhyA-sAdhunimittaM yadAnAya sthApyate-taduddezikaM 'krItaM' mUlyena gRhItaM 'prAmityaM sAdhvarthamanyata udyatakaM yadgRhyate 'AhRtaM ' sAdhvartha gRhasthena AnIya yaddIyate, tathA 'pUya 'miti AdhAkarmAvayavasampRktaM zuddhamapyA''hArajAtaM pUti bhavati / // 11 // Jain Education Inter Raw.jainelibrary.org Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kimbahunA ? yatkenaciddoSeNa aneSaNIyamazuddhaM tatsarva vidvAn parijJAya pariharediti gAthArthaH // 14 // kizcaAsUNimakkhirAgaM ca, gidhdhuvaghAyakammagaM / uccholaNaM ca kakaM ca, taM vijaM parijANiyA // 15 // vyAkhyA-yena AhArajAna balavAnupajAyate tadAzUnItyucyate, yadi vA 'AsUNIM'ti zlAghA, zlASitaH sankazcillaghuprakRtikaH dadhmAtatvAn stabdho bhavati, tAM varjayet / tathA'kSirAgaM-akSNo rajanaM zobhAkArI tadapi varjayet / / tathA raseSu viSayeSu vA gRddhi tathopaghAtakarma yenakenacitkarmaNA'pareSAM jantUnAmupaghAto bhavati / tathA 'uccholaNaM'ti ayatanayA zItokAdinA (vA) hastapAdAdikSAlanaM, tathA 'kalkaM zarIrodvartanaka, tadetatsarva karmabandhahetuM jJAtvA vidvAn pariharediti gAthArthaH // 15 // tathA casaMpasArI kayakirie, pasiNAyataNANi ya / sAgAriyaM ca piMDaM ca, taM vijaM parijANiyA // 16 // vyAkhyA-asaMyataiH samaM ' samprasAraNaM' paryAlocanaM pariharet / evaM asaMyamAnuSThAnaM pratyupadezadAnaM kayakirie ' ti kRtA azobhanA gRhakaraNAdikA kriyA yena sa kRtakriyastasya prazaMsanaM-asaMyamAnuSThAnaprazaMsanaM pariharet / tathA 'praznasya' dIpAvatArAdeH AviSkaraNaM yadivA laukikavyavahArapraznanirNayanAni 'sAgArikaH' zayyAtarastasya piNDaM yadivA 'sAgArikapiNDaM ' sUtakagRhapiNDaM jugupsitaM vApasadapiNDaM vA, tadetatsarva vidvAn pariharediti gAthArthaH / / 16 // aTrAvayaM na sikkhijjA, vehAIyaM ca no vde| hatthakammaM vivAyaM ca, taM vijaM parijANiyA // 17 // For Private Jain Education Inter jainelibrary.org Personal Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDA sUtraM dIpikAnvitam / // 112 // 9 dharmA- . dhyayane varjanIyatvamupAna. hAdInAM sAdhutve / vyAkhyA-'arthapadaM ' dhanopArjanopAyaM, athavA dyUtakrIDA, anyadapi prANyupamaIkArizAstraM na zikSayettathA 'vedho' | dharmAnuvedhastasmAdatIta-dharmAnuvedhAtItaM adharmapradhAnaM vaco no vadet / tathA ' hastakarma ' hastavyApArapradhAnaH kalahastaM tathA viruddhavAda-vivAdaM, zuSkavAdaM, tadetatsarva saMsArabhramaNakAraNaM parijJAya vidvAn pariharediti gAthArthaH // 17 // pANahAo ya chattaM ca, NAlIyaM baalviiynnN| parakiriyaM annamannaM ca, taM vijaM parijANiyA // 18 // vyAkhyA-upAnahI kASThapAduke ca tathA chatramAtapAdinivAraNAya, tathA 'nAlikA' dyUtakrIr3AvizeSaH, tathA bAlavyajanaM, tathA 'parakriyAM' parasya-gRhasthAdeH kriyAM-sAvadyAtmikA, ityAdi sarva vidvAn pariharediti gAthArthaH // 18 // uccAraM pAsavaNaM, hariesu na kare muNI / viyaDeNa vA vi sAhaha, NAyameja kayAivi // 19 // vyAkhyA-uccAraprazravaNAdikAM kriyAM hariteSu-bIjeSu asthaNDile vA munina kuryAt , tathA vikaTena' acitteno. dakena saMhRtyA-panIya bIjAni haritAni vA 'nAcameta' na nilepanaM kuryAt kimutAvikaTeneti gAthArthaH // 19 // paramatte annapANaM, Na bhuMjeja kayAivi / paravatthaM acelo vi, taM vijaM parijANiyA // 20 // vyAkhyA-'paramAtre' gRhasthabhAjane annapAnakaparibhogaM na kuryAt / " kaMsesu+kaMsapAesu, kuMDamoesu vA puNo / ____ + ' kAMsyeSu' (kaJcolakAdiSu ) ' kAMsyapAtreSu' (sthAlikAdiSu ) ' kuNDamodeSu' hastipAdAkAramRnmayabhAjaneSu, bhukhAno'zanapAnAdInAcArAtparibhrazyati / kaa||112|| Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education bhuMjato asaNapANAI, AyArA paribhassaI // 1 // " ityAdi ( daza. a. 6 gA. 51 ) gAthAprAmANyAt-gRhasthapAtreSu na bhuJjIta / tathA acelo'pi san ' paravastraM ' gRhasthavastraM na bhuJjIta, parabhAjanaM paravastraM ca saMyamavirAdhanAkAraNaM matvA vidvAn pariharediti gAthA'rthaH / / 20 / AsaMdI paliyaMke ya, nisijjaM ca gihaMtare / saMpucchaNaM saraNaM vA, taM vijjaM parijANiyA // 21 // vyAkhyA - ' AsandI ' AsanavizeSaH ''paryaGkaH ' zayanavizeSaH, [ gRhasyAnta - madhye ] gRhayorvA madhye ' niSadyA ' upavezanaM " x gaMbhIravijayA ee, [pANA duSpaDilehagA / x x x x " daza. a. 6 ] ityAdivacanAt / tathA " * goyaraggapaviTTho u, na nisIeja katthaI " / [ kahaM ca na pabaMdhejjA, ciTThittA Na va saMjae // 8 // " daza. a. 50 u. 2 ] ityAdi / tathA gRhasthagRhe kuzalAdipracchanaM, ityAdi sarve saMsArakAraNaM jJAtvA vidvAn pariharediti gAthArthaH // 21 // jasaM kittiM siloyaM ca jA ya baMdaNapUyaNA / sabaloyaMsi je kAmA, taM vijjaM parijANiyA // 22 // vyAkhyA - yazaH kIrtti zlAghAM ca pariharet / rAjAdibhyo vandanAM-pUjanaM satkArasanmAnAdi na icchet-nAbhilaSet / x' gambhIra vijayA' aprakAzAzrayA ' ete ' AsandakAdayaH, ata eteSu prANA duSpratilekhyA bhavanti / * gocarAprapraviSTastu na niSIdetkacit / kathAM ca na prabadhanIyA, sthitvA na ca saMyataH / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDA sUtraM jeNehaM nibaha bhikkhU dIpikAnvitam / // 113 // Lia mahA (sarvasmiloke ye ) icchA-madanarUpAH kAmA ityAdi sarva vidvAn pariharediti gAthArthaH // 22 // 9dharmAjeNehaM nivahe bhikkhU, annapANaM tahAvihaM / aNuppayANamannesi, taM vijaM parijANiyA // 23 // dhyayaneM vyAkhyA-yena abhapAnena tathAvidhena suparizuddhena kAraNApekSayA tvazuddhena vA ihA'smilloke idaM saMyamayAtrAdika prarUpakatvaM durbhikSarogAtaGkAdikaM vA bhikSunnivahe-nirvAhayedvA, tadannapAnaM dravyakAlApekSayA zuddhaM kalpyaM gRhNIyAt / tadannapAnAdi anyasmai bhagavato sAdhave saMyamayAtrAdinirvahaNasamartha dadyAt / tathA teSAmazanapAnAdInAmanupradAnaM gRhasthAnAM paratIthikAnAM svayathyAnAM vA saMyamopaghAtukaM nAnuzIlayediti, tadetatsarva jJaparikSayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti gAthArthaH / / 23 / / vIrasya / atha yadupadezenaitatsarva kuryAttaM darzayitumAha-- sA evaM udAhu niggaMthe, mahAvIre mahAmuNI / aNaMtanANadaMsI se, dhamma desitavaM sutaM // 24 // vyAkhyA-ityAdi sarva dharmAdhyayanagataM na Acaret / ' udAhu' udAhRtavAn zrImahAvIro mahAnirgrantho mahAmuniH, anantajJAnadarzanI sa bhagavAn 'dharma' zrutacAritralakSaNaM tathA zrutaM jIvAdipadArthadezakaM prakAzitavAn iti gAthArthaH // 24 // bhAsamANo na bhAsejjA, Neva vaMpheja mammayaM / mAtiTrANaM vivajejjA, aNuciMtiya viyAgare // 25 // ___vyAkhyA-yatrAnyaH kazcidratnAdhiko bhASamANaH syAttatrAntara evAhaM vidvAn-gItArtho'hamityevamabhimAnavAnna bhASeta / tathA marmakaM na bhASeta / tathA yadvavacanamucyamAnaM tathyamatathyaM vA sadyasya kasyacinmanaHpIDAmAdhatte tadvivekI na INJ // 113 // Jain Education international For Private Personal Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter bhASeteti bhAvaH / yadvA ' mAmakaM ' mamIkAraH- pakSapAtastaM bhASamANo na vaMpheja 'tti nAbhilaSeta / tathA ' mAtRsthAnaM ' mAyApradhAnaM vaco varjayet mAtRsthAnaM na kuryAt / yadA vaktukAmo bhavati tadA prAvicintya vacanamudAharet, parAsamAdhijanakaM na vadediti gAthArthaH // 25 // tasthimA tatiyA bhAsA, jaM vadittA'NutappatI / jaM channaM taM na vattavaM, esA ANA niyaMThiyA // 26 // vyAkhyA -satyA asatyA satyAmRSA asatyAmRSA, evaM bhASAzcatasraH, tatra satyAmRSetyetadabhidhAnA tRtIyA bhASA, cittyA kiJcinmRSetyevaMrUpA, sA'pi na vaktavyA, yataH ' dazadArakA jAtA mRtA vA tadatra nyUnAdhikasambhave saGkhyAvyabhicArAtsatyAmRSeti / evaMrUpAM bhASAM na bhASeta / yA tu bhASaNAnantaraM kiM mamaivambhUtena bhASitene 'tyevaM pazcAttApaM vidhatte tathA ca janmAntare tajanitena doSeNa lipyate tAdRzIM bhASAM na vadet / tathA prathamA'pi bhASA satyA yA prANyupatApena doSAnuSaMgiNI-doSa kalaGkitA sA na vAcyA, tathA dvitIyA'pi bhASA ' asatyA' samastArthavisaMvAdinI sA tu na vaktavyA, dharmAdikAraNe vaktavyA'pi mRgAH pratyakSeNa dRSTA api ' na mayA dRSTA' evaM kAraNe vadato na doSaH / mizrA'pi bhASA doSAya, tathA caturthyapi asatyAmRSA yA budhairanAcIrNA, sA na vaktavyeti / satyAyA api doSAnuSaMgitvaM darzayatiyadvacaH ' channaM 'ti 'kSaNu hiMsAyAM' hiMsApradhAnaM, tadyathA - 'badhyatAM cauro'yaM, lUyantAM kedArA, damyantAM gorathakA:' ityAdi, yadi vA 'na'nti yalokairapi yatnataH pracchAdyate tatsatyamapi na vaktavyaM, eSA AjJA-ayamupadezo ' nirgrantho ' bhagavAn vIrasvasyeti gAthArthaH / / 26 / / w.jainelibrary.org Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUyagaDAGga- sUtra | dIpikA 9 dharmAtyAjyatvaM kuzIlajanasaMmate / nvitam / // 114 // holAvAyaM sahIvAyaM, goyAvAyaM ca no vde| tuma tumaMti amaNunnaM, sabaso taM na vtte|||| 27 // vyAkhyA-holAbAdaH, sakhivAdaH, gotrodghATanavAdaH-gotravAdaH, ityevaM sAdhunoM vadet / tathA 'tumaM tumaM 'ti tiraskAravacanaM, baha vacanocAraNayogye ekavacanAntaM avahelAvacanaM 'amanojJa' pratikUlaM asamAdhijanakaM anyadapi sAdhuna vadediti gAthArthaH / / 27 // akusIle sayA bhikkha, Neva saMsaggiyaM bhve| saharUvA tatthavassaggA, paDibujjhajja te viU // 28 // vyAkhyA-bhikSu-kuzIlo bhavet / na ca kuzIlaiH samaM saMsarga' majeta' seveta, kuzIlasaMsarge sAtAgauravasvabhAvAH saMyamopaghAtakAriNa upasargAH sambhavanti, yataste sAtAgAravAzritA evaM vadanti-dharmAdhAraM zarIraM yathA tathA AdhAkarmAdinA pAlanIyameva + / prAsukodakena dantapAvanAdi kriyate tadA ko doSaH upAnahAdidhAraNe ko doSaH ? sAmpratamalpAni saMhanAni alpadhRtayazca saMyame jantavaH, ityevamAdi kuzIloktaM zrutvA alpasattvAstatra rajyante, ityetadvidvAn vivekI 'pratibuddhyeta 'jAnIyAt / jJAtvA ca kuzIlasaMsarga pariharediti gAthArthaH // 28 // nannattha aMtarAeNaM, paragehe Na NisIyae / gAmakumAriyaM kiDaM, nAtivelaM hase muNI // 29 // vyAkhyA-sAdhurgRhasthagRhe kAraNaM vinA nopavizet / yata:-"tihamanaparAgassa, nisejjA jassa kappaI / jarAe x " zarIraM dharmasaMyuktaM, rakSaNIyaM prayatnataH / zarIrAcchravate dharmaH, parvatAsalilaM yathA " // 1 // baa||114|| Jain Education T Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education abhibhUyassa, vAhiyassa tavasNio // 1 // " iti [ daza. a. 6, gA. 60 ] vacanAt kAraNe gRhasthagRhe upavizato'pi na doSaH / tathA kazcidupadezalabdhimAn dharmopadezAdikAraNe upavizati tadA na kSuNNaM / tathA grAmakumArikA krIDAkandukAdinA tAM na kuryAt / tathA sAdhurnAtivelaM haset, jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmabandhabhayAnna haset / tathA cAgamaH"jIveNa bhaMte ! hasamANe vA ussUyamANe vA kai kammapagaDIo baMdhai 1, goyamA ! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA " ityAdi / / 29 / / aNuo urAle, jayamANo parivae / cariyAe appamatto, puTTho tattha'hiyAsa // 30 // vyAkhyA--udAreSu kAmabhogeSu dRSTeSu zruteSu vA notsukaH syAt / tathA mUlottaraguNeSu udyamaM kurvan saMyame ca yatamAnaH parivrajet / tathA caryAyAM bhikSAdikAyAM apramattaH syAt, nA''hArAdiSu rasagArghyaM vidadhyAditi / tathA spRSTazca parISahopasargaistatrAdInamanaskaH karmanirjarAM manyamAno viSahet-samyak sahyAditi gAthArthaH // 30 // hammamANo na kuppejjA, vuJccamANo na saMjale / sumaNo ahiyAsejA, Na ya kolAhalaM kare // 31 // vyAkhyA - yaSTimuSTibhirhanyamAno na kupyet, durvacanAnyucyamAno na sabalet na pratIpaM - ( pratikUlaM ) vadet, kintu sumanAH sarva kolAhalamakurvannadhimaheteti gAthArthaH // 31 // 1 jIvo bhadanta ! hasanvA utsukAyamAno vA kati karmaprakRtayo badhnAti ?, gautama ! saptavidhabandhako vA'STavidhabandhako vA / 2. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyamaDAga-IN patraM dIpikAnvitam / / // 115 // laddhe kAme Na patthejA, vivege evamAhie / AyariyAI sikkhejjA, buddhANaM aMtie sayA // 32 // ||9 dharmA. vyAkhyA-labdhAn kAmAna prArthayeta , evaM kurvato bhAvaviveka aakhyaatH| tathA AryANi-AryANAM karttavyAni dhyayane anArya[ karttavya ]parihAreNa sadA zikSeta-abhyaset , etAvatA gurukulavAsa AsevanIya iti gAthArthaH // 32 // sevyatvaM sussUsamANo uvAsejjA, suppannaM sutavassiyaM / vIrAje attapannesI, dhitimaMtA jiiMdiyA // 33 // gurukula vyAkhyA-tathA sAdhuH 'zuzrUSamANaH' vaiyAvRttyaM kurvan gurumupAsIta-seveta, tathA 'suprazaM' gItArtha-svasamayaparasamaya- yaassy| vedinaM sutapasvinaM guruM paralokArthI seveta / ka evaM kurute ? je[ye] vIrAstathA AtmaprajJaiSiNo dhRtimanto jitendriyAste gurupadasevina + iti gAthArthaH // 33 // gihe dIvamapAsaMtA, purisAdANiyA nraa| te vIrA baMdhaNummukkA, nAvakhaMti jIvitaM // 34 // vyAkhyA-ye 'puruSAdAnIyAH' puruSapradhAnAH mahIyAMsaste ('gRhe') gRhasthabhAve-gRhasthatve 'dIpaM ' bhAvadIpa zrutalAbhamapazyantaH [ aprApnuvanta ] * santaH, athavA ' dvIpaM ' saMsArottAraM apazyantazcAritraM svIkurvanti te evaMvidhA vIrAH + " yaduktaM-jassa dhiI tassa tavo, jassa tavo tassa suggaI sulahA / je adhiimaMtA purisA, tavo vi khalu dullaho tesiM // 1 // " iti hrss| * gRhasvasya sUtrapaThananiSedho'tra spaSTa eva, gArhasthye zrutalAbhasyAprApyatoktatvAt / kiJca-" yogarahita-samyagakRtayogopacAraM" Ava0 vR0 hAri0 patra 731, tathaiva "vinA yogakAlagrahaNaivinA tapasA ca [yaH] paThati vAcayati, akRtatapasaH pArzve ca // 115 // Jain Education a l | Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhanonmuktA asaMyamajIvitaM nAvakAnti-na vAJchanti ityrthH|| 34 // agiddhe saddaphAsesu, AraMbhesu aNissie / savaM taM samayA'tItaM, jametaM laviyaM bahu // 35 // vyAkhyA-zabdarUpagandharasasparzaviSaye agRddhaH, Arambhe ' anizritaH' apravRttaH, yanmayA sarvametadadhyayanAderArabhya pratiSidhyatvena-yallapitaM-uktaM mayA, tatsamayA-dAgamAdatIta-matikrAntaM samayapratiSiddhaM, tannAcaraNIyaM, yadvidhidvAreNa siddhAntAnusAreNa tatsarvamAcaraNIyaM, etAvatA yaniSedhadvAreNoktaM tatsarvamanAcaraNIyaM yadvidhidvAreNa kathitaM tadAcaraNIyamiti gAthArthaH // 35 // aimANaM ca mAyaM ca, taM parinnAya paMDie / gAravANi ya savANi, nivANaM saMdhae muNi tibemi // 36 // vyAkhyA-atimAnaM-mahAmAnaM, ca zabdAt sahacarita krodhaM ca, tathA mAyAM, ca zabdAttatkAryabhRtaM lobha ca, tadetatsarva'paNDito' vivekI jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparikSayA pariharet / tathA sarvANi gAravANi RddhirasasAtarUpANi samyag| yaH zRNoti tasya sUtrAjJAbhaGgaH, AgamAjJAbhaGgo hi mahate saMsArAya / " AcA. dI. jinahaMsa0 / ityA dizAstraprAmANyAda| kRtayogatapasoH sAdhusAdhvyorapi sUtrapaThananiSedhastarhi gRhasthasya kA kathA ? iti suvimRzyaM sudhIbhiH / Join Education inten For Privale & Personal Use Only w.jainelibrary.org Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga jJAtvA pariharet , parihatya ca nirvANamazeSakarmakSayarUpaM 'sandhayet' prArthayet // 36 // itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat / / / lfnn@ shd ln`n` hn ntmkn mn lshklt lb`d lthlth mn knt dIpikAnvitam / iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNa zrImatsAdhuraGgagaNivarasandabdhAyAM zrImatsUtrakRtAGgadIpikAyAM dharmAkhyaM navamAdhyayanaM samAptam / Mmmmmmmmmmmmmmmmm atha dazamaM samAdhyAkhyamadhyayanam / samAdhyadhyayane aathvtyaagaatsmaadhiH| // 116 // atha navamAnantaraM dazama samAdhinAmAdhyayanaM prArabhyate, samAdhimantareNa dharmo'pi na bhavati, samAdhipUrvaka eva dharmaH syAttatreyamAdigAthA ___ AghaM maImamaNuvIya dhammaM, aMjU samAhI tamiNaM sunneh| apaDinna bhikkhU u samAhipatte, aniyANabhatesu parivvaejjA // 1 // vyAkhyA-'matimAn kevalajJAnI 'anuvicintya' jJAnena jJAtvA ['AghaM 'ti ] AkhyAtavAn / kim ? dharma zrutacAritrAkhyaM / kathambhRtaM ? 'Rju' avakraM saralaM, kauTilyaparihAreNAvakra tathyaM dharmamAkhyAtavAn / sa dharmaH samAdhiH, samAdhi Nca dharmadhyAnAdikamiti / tamimaM dharma samAdhi vA bhagavadupadiSTaM zrRNuta yUyamiti sudharmasvAmI prAha / yatrApratijJo bhikSuH INJ // 116 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'anidAno' AzravarahitaH saMyama pAlayati sa sAdhuH samAdhivAn jJeya iti gaathaarthH||1|| urdU aheyaM tiriyaM disAsu, tasA ya je thAvara jeya paannaa| hatthehi pAehi ya saMjamittA, adinamannehi ya No gahijA // 2 // vyAkhyA-Udhistiyaka sarvaloke + ye sAH sthAvarAzca jantavaH santi, tatazca sAdhustAna prANinaH hastapAdAbhyAM 'saMyamya' baddhA anyathA vA kadarthayitvA yatteSAM duHkhotpAdanaM, tanna kuryAt / yadi vA hastapAdau ca saMyamya saMyatakAyaH sanna hiMsyAt , ca zabdAducchvAsanizvAsakAsitakSutavAtanimAdiSu sarvatra manovAkAyakarmasu saMyato bhUtvA samAdhimanupAlayettathA parairadattaM na gRhNIyAt / etAvatA sarvavrataparigrahaH kRta iti gAthArthaH // 2 // suyakkhAtadhamme vitigicchatiNNe, lADhe care Ayatule payAsu / AyaM na kujjA iha jIviyaTThI, cayaM na kujjA sutavassi bhikkhU // 3 // vyAkhyA-yena sAdhunA suSTu dharma AkhyAtaH sa svAkhyAtadharmA, etAvatA giitaarthH| gItArthatAmantareNa svAkhyAta dharmatvaM na sambhavati, tathA vitigicchatiNe / ' sarvajJoktaM tatheti pratipadyate, anena darzanasamAdhiH 'dasaNeNa ya +"prAcyAdidikSu ca" iti harSa0Ax"vicikitsA' cittaviplutirvidvajjugupsAvA, tAM '[vi]tIrNaH' atikrAntaH" iti vRhdvRttau| Jain Education in For Privale & Personal Use Only irlww.jainelibrary.org Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga- sUtra | dIpikAnvitam / 10samAdhyadhyayane adInavRttI |samAdhiH // 117 // sabahe' iti vacanAta / tathA 'lADhaH' yena kenacitprAsukAhAreNAtmAnaM yApayati-pAlayatIti bhaavH| tathA 'prajA: pRthivyAdiprANinaH svAtmavat pazyati, evaMvidho bhAvasAdhuH sarvajIveSu AtmatulAM kalayati / tathA asaMyamajIvitArthI 'Aya' karmAzravalakSaNaM na kuryAt / tathA ' caya'mAhAropakaraNAdeH saJcayaM na kuryAt / kA? mutapasvI bhikSuriti gAthArthaH // 3 // savidiyAbhinivvuDe payAsu, care muNI savvato vippamukke / pAsAhi pANe ya puDho vi satte, dukkheNa aTTe paripaccamANe // 4 // vyAkhyA-bhikSuH 'prajAsu' strISu sarvendriya[AdibhiH]nivRttaH-saMvRtendriyo bhavet-caretsaMyamAnuSThAna, sarvato viSamuktaH-nissaGgo niSkizcana ityrthH| sa evambhRtaH pazya prANinaH, kimbhUtAn ? dukkhenAsAtAvedanIyodayarUpeNa 'ArlAn ' pIDitAn paripacyamAnAn pazyeti sambandho yojya iti gaathaarthH||4|| etesu bAle ya pakuvvamANe, AvadRtI kammasu pAvaesu / ativAyato kIrati pAvakamma, niuMjamANe vi karota kammaM // 5 // ___ vyAkhyA-'eteSu' pUrvokteSu pRthivyAdiSu jIveSu "bAlA' ajJAnI saGghaTTanaparitApopadravAdi kurvan punasteSveva | jIveSu Agatya 'Avaya'te' pIDyate pApakarmANi kurvANa iti, tadatipAtAt-prANivyaparopaNAtpApakarma 'kriyate' badhyate / tathA bhRtyAdIMzca prANAtipAtAdau 'niyojayan' vyApArayan pApakarma karoti' badhnAti, cazabdAnmRSAvAdAdinA ca Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApakarma samuccinotIti gaathaarthH||5|| AdINavittI vi kareti pAvaM, maMtA u egaMtasamAhimAhu / buddhe samAhIi rate vivege, pANAtivAtA virate ThiyappA // 6 // vyAkhya-sa bhikSurAdInavRttiH-kRpaNavanIpakAderivAhArArthI dInavRttiH, evambhUto'pi pApakarma karoti, AhArArthI dInatAM bhajan pApakarma badhnAti, Artta-raudradhyAnopagato bhavati, evaM matvA ekAntena yo bhAvarUpo jJAnasamAdhistaM tIrthaGkarAH sNsaarottaarnnaayaahuH| ko'rthaH? yo bhAvasamAdhiH sa eva saMsArottAraNAyAlaM, tadevaM 'buddho' abagatatatvaH, jJAnAdike samAdhau ekAntasukhotpAdake 'rato' vyavasthitaH, viveke cAhAropakaraNa kaSAyaparityAgarUpe rataH sannevambhUto bhavati / prANAtipAtavirataH, samyAmAgrgAnugataH sthitAtmA syAditi gAthArthaH // 6 // kizca satvaM jagaM tU samayANupehI, piyamappiyaM kassati No krejaa| uTThAya dINoca puNo visanno, saMpUyaNaM ceva siloyakAmI // 7 // vyAkhyA-'sarva jagat ' sacarAcaraM prANisamUhaM 'samatAnuprekSI' samatApazyakaH, samazatrumitraH, samatAyuktasya na kazcitpriyamapriyaM vA kuryAt , zatrumitrAbhAvAt / IdRzo hi sAdhuH sampUrNabhAvasamAdhiyukto bhavati / kazcitparISahaistarjitaH saMyamabhano dInatAmAlambya viSayArthI viSaNNaH punargRhasthatvaM pratipadyate / gAravatrayagRddhaH pUjAsatkArAbhilASI syAt , Jan Education inter For Private Personal use only W w.ininelibrary.org Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGgasUtraM dIpikAnvitam / // 118 // Jain Education tadabhAve dInaH san pArzvasthAdibhAvaM bhajate / kazcitpUjanaM vastrapAtrAdinA prArthayet / zlokakAmI - mahaccArthI vyAkaraNa - gaNitajyotiSanimittazAstrANi paThati kazcitsa bhAvasamAdhibhraSTo bhavediti gAthArthaH // 7 // kiJca - ahAkaDaM caiva nikAmamINe, nigAmacArI ya visaNNamesI / itthI satteya puDho ya bAle, pariggahaM ceva pakuvamANe // 8 // vyAkhyA - sAdhUnAdhAya kRtaM AhAropakaraNAdikaM 'nikAmamINe' [ atyarthaM ] prArthayate, tathA AdhAkarmAdIni tannimittaM nimantraNAdIni vA carati / saMyamodyoge viSaNNAnAM pArzvasthAdInAM viSaNNabhAvamepate, sadanuSThAne viSaNNaH saMsArapaGkAvasanno bhavati / tathA 'bAlo ''jJaH strISu 'pRthak tadbhASitahasitAMGgopAGgeSvAsaktaH, dravyamantareNa na tat prAptibhavatIti vicintya dravyopArjanAya parigrahameva prakurvan pApaM kamme samuccinotIti gAthArthaH // 8 // veNugiddhe NicayaM kareti, io cute se duhamaTTaduggaM / tamhA u medhAvi samikkha dhammaM, care muNI sabao vipyamuk // 9 // vyAkhyA - yena paropatAparUpeNa karmmaNA vairamanubaddhyate janmAntarazatAnuyAyI bhavati, tatra gRddho vairAnugRddhaH / pAThAntare ' AraMbhasatto 'ti Arambhe- sAvadyAnuSThAne sakto niranukampaH san ' nicayaM' kammopAdAnarUpaM karoti / sa evambhUtaH upAttavairaH kRtakarmopacayaH itaH sthAnAcyuto - mRto janmAntaramanuprAptaH san ' duHkhaM ' narakAdiyAtanAsthAnaM 10 samA dhyadhyayane dravyAdi tyAge samAdhiH / // 118 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samma bhAsI ya Aya' dravyAdilAyAmilApa vA nayA apanIya arthato 'durga' viSama duruttAraM upaiti / yata evaM tasmAnmedhAvI-vivekI sampUrNa samAdhiguNaM jAnan dharma zrutacAritrarUpaM 'samIkSya ' paryAlocya ' muniH' sAdhuH sarvato vipramuktaH saMyamAnuSThAnaM caret ' anvatiSThat / yoSita-ArambhAdisaGgAdvipramukto'nizritamAvena viharediti gAthArthaH // 9 // AyaM na kujjA iha jIviyaTThI, asajjamANo ya parivaejjA / nisamma bhAsI ya viNIya giddhiM, hiMsanniyaM vA Na kahaM karejA // 10 // ___ vyAkhyA-sAdhurihAsaMyamajIvitArthI 'Aya' dravyAdilAbhaM na kuryAt , dravyasaJcayaM na kuryAt / pAThAntare'chaMdaM Na kujjA' chanda-prArthanA'bhilASaM indriyANAM svasva viSayAbhilApa vA na kuryAt / ' asajjamAnaH ' gRhaputrakalatrAdiSu saGga-pratibandhaM akurvan parivrajet-udyatavihArI bhavet / kiM kRtvA ? ' vinIya ' apanIya gRddhiM viSayeSu 'nizamya' samyagavagamya-pUrvottareNa paryAlocya bhASako bhavet 'hiMsanniyaM vA Na kahaM karejA' hiMsAnvitA-prANyupamarda rUpAM kathAM na kuryAt , yadAtmanaH pareSAM ca karmopAdAnabhUtaM vaco na bhASaNIyaM, "jeNa paro mijaha, avarAho hoi jeNa bhaNieNaM / appA paDai kilese, taM na hujaMpati gIyatthA ||1||"etaavtaa 'aznIta pibata khAdata modata hata chinta praharata pacata' ityAdikAM pApopAdAnabhRtAM vAcaM na bhASeta iti gaathaarthH||10|| 1 yena paro dUmya(pIDya)te'parAdho bhavati yena bhaNitena / AtmA patati kaleze, tannaiva jalpanti gItArthAH // 1 // Jain Education Intel O w .jainelibrary.org Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga patraM dIpikAnvitam / // 119 // 10 samAdhyadhyayane viSayani vRttI smaadhiH| ahAkaDaM vA na NikAmaejA, nikAmayaMte ya Na sNthvejaa| dhuNe urAlaM aNuvehamANe, ciccA Na soyaM aNuvekkhamANe // 11 // vyAkhyA-'AdhAya kRtaM ' sAdhUnuddizya kRtaM AhArajAtaM nizcayena na kAmaye-nAbhilaSet / 'nikAmayato' nizcayena abhilaSataH audezikaM bhojanaM pArzvasthAdIn na saMstavenopabRMhayettairvA sArdU saMstavaM na kuryAt / 'dhuNe urAlaM' audArika zarIraM dhunIyAt-kuzaM kuryAt / karmanirjarAmanuprekSamANa audArikaM zarIraM vikRSTatapasA kRzayet / athavA bahujanmAntarasazcitaM karma 'udAraM' mokSaM anuprekSamANaH dhunIyAt , tasmizca dhUyamAne kRzI bhavati zarIre kadAcicchokaH syAt , taM tyaktvA yAcitopakaraNavannirmohaH san zarIraM dhunIyAt , na zarIre prativandhaM kuryAditi bhAvaH / iti gAthArthaH / / 11 // egattameyaM abhipatthaejjA, evaM pamokkho na musaMti paas| esappamokkho amuse varevi, akohaNe saccarate tavassI // 12 // vyAkhyA-sAdhurekatva-masahAyattvamabhiprArthayet , ekatvAdhyavasAyI syAt , yataH saMsAre janmamaraNarogazokAkule svakarmaNA vilupyamAnAnAM prANinAM na kazcitrANasamarthaH sahAyaH syAt / yataH-" ego me sAsao appA, nANadaMsaNa| sNjuo| sesA me bAhirA bhAvA, savve saMjogalakkhaNA // 1 // " tathA anayA ekatvabhAvanayA 'pramokSaH' 1 eko me zAzvata AtmA, jJAnadarzanasaMyutaH / zeSA me bAhyA bhAvAH, sarve saMyogalakSaNAH // 1 // // 119 // Jain Education in lite For Privale & Personal use only vww.jainelibrary.org Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipramuktasaGgatA syAt / na caitanmRSA' nAlIkaM ityevaM pazya, eSa eva-ekatvabhAvanA'bhiprAyaH pramokSo vartate / amRSArUpa: satyazcAyameva / tathA 'varo'pi' pradhAno'pyayameva bhAvasamAdhirvA / athavA yastapasvI-taponiSTaptadehaH akrodhana: amAna: amAyaH alomazca satyarataH eSa eva pramokSaH ' amRSA' satyo 'vara' pradhAnazca varttate iti gaathaarthH|| 12 // kiJca itthIsu yA Araya mehuNA u, pariggahaM ceva akubamANe / uccAvaesu visaesu tAI, nissaMsayaM bhikkhu samAhipatte // 13 // vyAkhyA-divyamAnuSatiryagrUpAsu strISu trividhAsvapi viSayabhUtAsu yanmaithuna, tasmAdAsamantAna rato-nivRttaH, tuzabdAprANAtipAta[di]nivRttazca, tathA parigrahaM cAkurvan , uccAvaceSvapi viSayeSu rAgadveSarahitaH, tathA 'pAyI' SaTkAyarakSakA 'niHsaMzayaM ' nizcayena paramArthato bhikSurevambhUtaH samAdhi prApto bhAvasAdhurbhavatIti gAthArthaH // 13 // etAvatA viSayebhyo nivRtta eva bhAvasamAdhiyukto bhavatItyAha araI raiM ca abhibhUya bhikkhU , taNAiphAsaM taha sIyaphAsaM / te [uNDaM] ca daMsaM ca hiyAsaejA, sunbhiM ca dabbhiM ca titikkhaejjA // 14 // vyAkhyA-punaH sAdhuH kIdRzo bhavati ? saMyame aratiM asaMyame ca rati abhibhUya' nirAkRtya niSkAzcanatayA tRNAdikAn ' sparzAn' parISahA~stathA nimnonnatabhUpradezasparzAzca samyagadhisaheta / tathA zItoSNa-daMza-mazaka-kSutpi Jain Education Inter For Privale & Personal use only Mw.jainelibrary.org Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDANa-INI pAsAdikAna parIpahAna akSobhyatayA nirjarArthamadhyAsayeta-adhisaheta / tathA surabhigandhaM durabhigandhaM ca, cazabdAdAkroza- 10 samAsUtraM vadhAdikA~zca parISahAn mumukSustitikSayediti gAthArthaH // 14 // kizcAnyat dhyadhyayane dIpikAgutto vaIe ya samAhipatto, lesaM samAyu privejaa| bhAvasanvitam / gihaM na chAe navi chAvaejjA, saMmissabhAvaM payahe payAsu // 15 // maadhy||120|| vyAkhyA-vAcA gupto' 'maunavratI suparyAlocitadharmasambaddhabhASI cetyevaM bhAvasamAdhi prApto bhavati / tathA zuddho nabhijJatvaM tejolezyAdikAM samAhRtya' upAdAya azuddhAM ca kRSNAdikAM lezyAM parihRtya 'pari' samantAtsaMyamAnuSThAne 'vrajet' sAMkhyAgacchet / tathA gRhaM svato'nyena vA na chAdayet , tathA'paramapi gRhAdeH saMskAraM na kuryAt , uragavat parakRtavilanivAsitvA- dInAm / sAdhoH, anyadapi gRhasthakartavyaM na kuryAt / tathA prajAsu-strISu ] sammizramAvaM prajahyAt / etaduktaM bhavati-pravajito'pi pacanapAcanAdikAM kriyAM kurvan kArayazca gRhasthaiH sammizramAvaM bhajate, yadi vA 'prajAsu'strISu strIbhirvA saha yaH sammizrIbhAvastaM avikalasaMyamArthI parityajediti gAthArthaH // 15 // kizca je kei logaMmi u akiriyaAyA, annaNa puTThA dhuyamAdisati / AraMbhasattA gaDhitA ya loe. dhammaM na yAti vimukkhaheuM // 16 // vyAkhyA-ye kecana asmilloke akriya AtmAna evaM manyante, akriyAtmAnastu sA~khyAsteSAM hi mate sarvavyApitvA- IN||120 // Jain Education na For Privale & Personal use only al Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAtmA niSkriyaH paThyate, tathA coktaM-"akartA nirguNox bhoktA, AtmA kApiladarzane" iti vacanAt / tathA akriyazcedAtmA tarhi kathaM mokSAvAptiH ? evaM pRSTAH santaste sA~khyAH akriye'pyAtmani 'dhRtaM ' mokSaM pratipAdayanti, te tu pacanapAcanAdike snAnArtha jalAvagAhanarUpe pAramme-sAvadye saktAH, gRddhAH loke, mokSakahetubhUtaM dharma zrutacAritrAkhyaM na jAnanti, kumArgagrAhiNo na samyagavagacchantIti gAthArthaH // 16 // puDho ya chaMdA iha mANavA u, kiriyAkirINaM ca puDho ya vAyaM / jAyassa bAlassa pakuva dehaM, pavaddatI veramasaMjatassa // 17 // __ vyAkhyA-'pRthakchandAH ' pRthagabhiprAyAH, ihAsminmanuSyaloke mAnavAH santi / iha manuSyaloke ye kecana mAnavAH santi te sarve'pi pRthagabhiprAyA eva santi / kathaM pRthagabhiprAyAH ? kriyAakriyayoH pRthaktvena, eke kriyAvAdinaH eke. 'kriyAvAdamAzritAzca / eke vadanti-"kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM smRtam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAtsukhito bhavet // 1 // " iti kriyAvAdino vadanti / anye etadviparyayeNa akriyAvAdamAzritAH, evaM ca nAnA'bhiprAyA mAnavAH kriyA'kriyAdikaM pRyagvAdamAzritAH, mokSakahetuM dharmamajAnAnAH, ArammamagnAH, indriyavazagAH sAtagAravAzritAzcaitatkurvanti-jAtasya 'bAlasya ' sadasadvivekavikalasya sukhaiSiNo dehaM khaNDazaH kRtvA''tmanaH sukhamu- x sattvarajastamoguNa rhitH| Jan Education ! irlww.jainelibrary.org Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDAGga 10 samA dhyadhyayane | vairapandhana dIpikA nvitam / tvaM paro // 12 // tpAdayanti, tadevaM paropaghAtakriyayA teSAM janmAntarazatAnubandhi vairaM varddhate, ko mAvaH 1 hiMsAdiSu karmasu pravRttasya niranukampasya yA jAtA pragalbhatA-dhArya, tayA vairameva pravarddhata iti gAthArthaH // 17 // api ca __ AukkhayaM ceva abujjhamANe, mamAi se sAhasakAri mNde| aho ya rAo paritappamANe, aTTe sumUDhe ajarAmaruva // 18 // vyAkhyA-kazcinmUDhaH AyuHkSayaM ajAnan ArambhapravRtto 'mamAi 'tti kimucyate ? mamatvavAn bhavati+ ' idaM me ahamasya svAmI' ityevaM sa 'mando' bAlaH sAhasakArI syAt , kAmabhogeSvataptaH san ati rAtrau ca dravyArthI mammaNavaNigvadArtadhyAnadhyAyI kAyenApi klizyate / yata:-"ajarAmaravadvAlA, klizyate dhnkaamyyaa| zAzvataM jIvitaM caiva, manyamAno dhanAni ca // 1 // " tadevaM aDe-iti ArtadhyAnI-mUDhaH sumRDhaH ajarAmaravadAtmAnaM manyamAno'pagatazubhAdhyavasAyo'harnizamArambhe pravartata iti gaathaarthH|| 18 // api ca jahAhi vittaM pasavo ya save, je baMdhavA je ya piyA ya mittaa| + " yathA kazcidvaNigmahatA klezena bahumUlyaratnAni prApyojayinyA bhiraavaasitH| sa ca 'rAjacauradAyAdabhayAdrAtrau ratnAnyevamevaM nagare nayAmI, tyevaM vicArAkulo nizAkSayaM na jJAtavAn, divaiva ratnAni pravezayan rAjapuruSaidhRto ratnAni gRhItAni ceti" harSa0 / Rom6 // 12 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAlappatI sevi ya ei mohaM, anne jaNA taM se harAMti vittaM // 19 // vyAkhyA-'vittaM' dravyajAtaM tathA 'pazavo' gomahidhyAdayastAn 'jahAhi' parityaja, teSu mamatvaM mA kRthaaH| ye bAndhavAH-pitrAdayaH zvazurAdayazca priyamitrA:-sahapAMzukrIDitAdayaH, ete'pi mAtApitrAdayo na kizcittasya paramArthataH kurvanti, so'pi ca vittapazuvAndhavamitrArthI atyartha punaHpunarvA lapati-lAlapyate, asamAdhivAn punaHpunarmujhate, yacca prANyupamaddenopArjitaM vittaM, tadanye janAH 'se' tasyApaharanti jIvata eva [vA, tasya ] mRtasya ca keza eva kevalaM pApabandhazcetyevaM matvA pApakarmANi parityajettapazcarediti gAthArthaH / / 19 // sIhaM jahA khuddamigA caraMtA, dUre caraMtI prisNkmaannaa| evaM tu mehAvi samikkha dhamma, dUreNa pAvaM parivajaejA // 20 // __ vyAkhyA-yathA kSudramRgAzcaranto-'TavyAmaTantaH sarvato vibhyataH parizaGkamAnAH siMhaM vyAghra vA AtmopadravakAriNaM | reNa parihatya caranti, evaM medhAvI dharma ' samIkSya ' polocya 'pApaM' karma dUreNa parihatya parivrajet , saMyamAnuSThAyI tapazcArI ca bhavet / 'pApa' (vA) sAvadyAnuSThAnaM siMhamiva mRgaH svahitamicchan parityajediti gAthArthaH // 20 // saMbujjhamANe u Nare matImaM, pAvAu appANa nivttttejjaa| hiMsappasUyAI duhAI mattA, verANubaMdhINi mahabbhayANi // 21 // For Private Personal Use Only A Jain Education Intera jainelibrary.org Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 122 // Jain Education Interr vyAkhyA - saMbudhyamAno naro matimAn pApAdAtmAnaM nivarttayet / kiM kRtvA 'hiMsA' prANIbhyaparopaNaM, tathA prasUtAni yAnyazubhakarmANi tAni duHkhotpAdakAni varttante, tathA vairAnubandhIni - janma zatasahasradurmocAni, ata eva mahAbhayAnItyevaM matvA matimAnAtmAnaM pApAnnivarttayediti gAthArthaH // 21 // musaM na bUyA muNi attagAmI, NivANameyaM kasiNaM samAhiM / sayaM na kujjA u na kAravejjA, karaMtamannapi ya nANujANe // 22 // vyAkhyA - ' AptaH sarvajJastadupadiSTamArgagAmI 'muniH sAdhurmRSAvAda - mayathArthaM na brUyAt, satyamapi prANyupaghAtakaM na vadet, etanmRSAvAdavarjanaM 'kRtsnaM' sampUrNa bhAvasamAdhi nirvANa cAhuH, tadevaM mRSAvAdamanyeSAM vA vratAnAmaticAraM svayamAtmanA na kuryAt, nApyapareNa kArayettathA kurvantamadhyaparaM nAnumanyeta iti gAthArthaH // 22 // uttaraguNAnadhikRtyAha suddhe siyA jAe na dUsaejA, amucchie Na ya ajjhovavanne / iitamaM vimukke Na ya pUNahI, na siloyakAmI ya parivaejjA // 23 // vyAkhyA- ' zuddhe' nirdoSe syAt kadAcijAte- prApte satyAhAre sAdhU rAgadveSAbhyAM na dUSayet, tatrAhAre na mUrcchitaamUrcchitaH sakRdapi zobhanAhAralA me sati gRddhimakurvannAhArayati / dhRtimAn saMyame, vimuktaH - sabAhyAbhyantareNa 10 samAdhyadhyayane vairAnuba ndhakatvaM hiMsAyAH / // 122 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthena vipramuktaH, tathA pUjanaM-vastrapAtrAdi, tenArthaH-pUjanArthaH, sa pUjanArthI, tadevambhUto na bhavet / tathA na zlokakAmI-kIyarthI kAzcana kriyAM kuryAditi, nirjarArthI saMyama pAlayediti gAthArthaH // 23 / / nikkhamma gehAu nirAvakaMkhI, kAyaM viuseja niyANachinne / No jIviyaM No maraNAbhikaMkhI, careja bhikkhU valayA vimukke tti bemi // 24 // vyAkhyA---gRhAnissRtya 'niSkramya ca ' pravrajito'pi bhUtvA jIvite'pi nirAkAsI 'kArya' zarIraM ' vyutsRjya' niSpratikarmatayA cikitsAdikamakurvachinnanidAno bhavet / tathA jIvitaM maraNaM ca nAbhikA kSet 'bhikSuH' sAdhuH 'vala. thAt ' saMsAravalayAt karmabandhanAdvA vipramuktaH saMyamAnuSThAnaM careta , itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat // 24 // fy llslf lmHl lh stnslmt tmm mnsb dnsth wmHmH ndmt dyn: sm`t iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNazrImatsAdhuraGgagaNivarasaGkalitAyAM zrIsUtrakRtAGgadIpikAyAM dazamamadhyayana samAdhyAkhyaM samAptamiti / / ommmmmmmmmmms.omenrmmmmmm Jan Education For Private Personal Use Only graw.jainelibrary.org Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athaikAdazaM mArgAdhyayanam / sUyagaDAGga satra / dIpikAnvitam / 11 mArgAdhyayane samyaG mArga kthnm| // 123 // uktaM dazamamadhyayanaM, athaikAdazamaM prArabhyate mArgAdhyayanam , tatreyamAdigAthAkayare magge akkhAe ?, mAhaNeNa miimyaa| jaM maggaM ujju pAvittA, ohaM tarati duttaraM // 1 // ____ vyAkhyA-sudharmasvAminaM prati jambUsvAmI prAi-katara 'kimbhUto mAgrgo'pavargAvAptisamarthaH pratipAdito ? bhagavatA mAhanena matimatA, matiH-kevalajJAnAkhyA yasyAstyasau matimA~stena, yaM prazastaM bhAvamArga mokSagamanaM prati praguNaM Rju-mavakraM, tadevambhUtaM mAgga-jJAnadarzanacAritrAtmakaM prApya' labdhvA prANI oghamiti bhavaugha-saMsArasamudraM tarati, atyantadustaramapi helayA prANI tarati iti gaathaarthH||1|| sa eva pRcchakaH punarapyAhataM maggaM guttaraM suddhaM, sbdukkhvimokkhnnN| jANAsi NaM jahA bhikkhU !, taM no brUhi mahAmuNI! // 2 // vyAkhyA-yo'sau mArgaH savahitAya sarvajJenopadiSTastaM mArgamanuttaraM-sarvotkRSTaM, sarvaduHkhebhyo vimocakaM, he bhikSo! yathA vaM jAnISe 'Na'miti vAkyAlaGkAre, he mahAmune ! tathA tvaM [na:-asmAkaM] kathayeti // 2 // yadyapyasmAkaM yuSmatpratyayenaiva pravRttiH syAttathA'pyanyeSAM mayA kimbhUto mArgaH kathanIyaH ? ityabhiprAyavAnAhajai No keI pucchejA, devA aduva mANusA / torsa tu kayaraM maggaM, Aikkheja ? kahAhi nno||3|| // 123 // Jain Education a l For Privale & Personal use only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'yadi' kadAcino-'smAn kecana sulamabodhayaH saMsAramayodvignAH samyaGamArga pRccheyuH, ke te? devAstathA manuSyAH, tayoreva praznasadbhAvAt , na tiryagnairayikAH pRccheyuH, atha teSAM pRcchatAM kataraM mArgamahamAkhyAsyekathayidhye ?, tadetadasmAkaM tvaM jAnAnaH kathayeti gAthArthaH // 3 // evaM pRSTaH sudharmasvAmyAhajai vo kei pucchejjA, devA aduva mANusA / tesimaM paDisAhejjA, maggasAraM suNeha me // 4 // . vyAkhyA-'yadi ' kadAcidvo-yuSmAn devA manuSyAH samyaGmArga pRccheyuH, teSAM pRcchatA ima-vakSyamANaM SaDjIvanikAyarakSApravaNaM jJAnadarzanacAritrAtmakaM muktimArgaprasAdhakaM pratikathayet mArgasAraM-mArgaparamArtha, yaM bhavanto'nyeSAM pratipAdayiSyanti tanme-mama kathayataH zRNuta yUyamiti gAthArthaH / / 4 / / punaH sudharmasvAmyAhaaNuputveNa mahAghoraM, kAsaveNa paveiyaM / jamAdAya io putvaM, samudaM vavahAriNo // 5 // vyAkhyA-yathA'haM - anupUrveNa ' anuparipATyA kathayAmi tathA bhRNuta yUyam / kimbhUtaM mArga ? kApuruSaiH satrAmapravezavata-duradhyavaseyatvAnmahAghoraM-mahAbhayAnakaM 'kAzyapena' zrIvarddhamAnasvAminA 'praveditaM' praNItaM mArga kathayipyAmItyanena svamanISikAparihAraH kRtH| yaM zuddhaM mArgamupAdAya ' ita' iti sanmArgopAdAnAtpUrva-mAdAveva dustaraM saMsAraM mahApuruSAstaranti, vyavahAriNo yAnapAtreNa samudramiva, yathA hi sAMyAtrikA vaNijo yAnapAtreNa samudraM taranti tathA sAdhavo'pi samyagdarzanAdinA mArgeNa dustaramapi bhavauSaM tarantIti gAthArthaH // 5 // Jain Education Inter Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga- sUtraM dIpikA nvitam / // 124 // atariMsu taritege, tarissati aNAgayA / taM soccA paDivakkhAmi, jaMtavo ! taM suNeha me // 6 // 11 mArgA___ vyAkhyA-yaM mArga samAzritya bahavo'nantAH sattvA azeSakarmakSayAta saMsAramatISu-stIrNavantaH, sAmpratamapi saMkhyeyA-14 dhyayane staranti, mahAvidehAdau sarvadA siddhisadbhAvAt , anAgate ca kAle anantA eva jIvAstariSyanti / evaM kAlatraye'pi saMsAra | SaTkAyasamudrottArakaM bhAvamArga tIrtha kRdbhipadiSTa, taM cAhaM samyak zrutvA yuSmAkaM pratipAdayiSyAmi / sudharmasvAmI jambUsvAminaM niruupnnm| nizrIkRtyAnyeSAmapi jantUnAM kathayatIti, etadeva darzayitumAha-he jantavo ! abhimukhIbhya taM-cAritramArga mama kathayataH zRNuta yUyamiti gAthArthaH // 6 // cAritramArgasya prANAtipAtaviramaNamUlatvAtpUrva jIvasvarUpanirUpaNArthamAhapuDhavIjIvA puDho sattA, AujIvA thaa'gnnii| vAujIvA puDho sattA, taNarukkhA sabIyagA // 7 // vyAkhyA-pRthivIjIvAste ca pratyekazarIratvAt 'pRthak ' pratyekaM saccA-jIvA avgntvyaaH| tathA Apa:-agnikAyAzca tathA'pare vAyujIvAH, ete sarve'pi pRthaksavAH-pratyekazarIriNaH, vakSyamANavanaspatestu sAdhAraNazarIratvenApRthaktvamapyastIti / tatra vanaspatikAyo dvidhA-sAdhAraNaH pratyekazca / tatra tRNAni-darbhAdIni vRkssaashc-shkaaraadyH| sabIjAzca[saha bIjaiH] zAligodhUmAdibhirvartanta iti sabIjakAH / ete sarve'pi vanaspatikAyikAH avagantavyA iti gAthArthaH // 7 // ahAvare tasA pANA, evaM chakkAya AhiyA / ittAva eva jIvakAe, nAvare vijaI kAe // 8 // | // 124 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-sugamaitra, X navaraM-etAvanta eva jIvAH SaTkAyalakSaNAH, nApare kecana jIvAH santIti gAthArthaH // 8 // | savAhiM aNujuttIhiM, maimaM pddilhiyaa| save akaMtadukkhA ya, ato save na hiMsayA // 9 // ____ vyAkhyA sarvAmirapyanuyuktibhiH-pRthivyAdijIvanikAyasAdhakatvena anukUlayuktibhiH ' matimAn ' vivekI pRthivyAdijIvanikAyeSu jIvatvaM prasAdhya 'pratyupekSya' paryAlocya, tathA sarve'pyakAntaduHkhA:-duHkhadviSaH sukhArthinazca [iti ] matvA matimAn sarvAnapi prANino na hiMsyAditi manovAkAyakarmabhiH kRtakAritAnumatibhizca navakena bhedena ca tat pIDAkAriNa upama nivartanIyamiti gAthArthaH // 9 // eyaM khu nANiNo sAraM, jaM na hiMsaMti kaMcaNa / ahiMsA samayaM ceva. etAvaMtaM vijANIyA // 10 // vyAkhyA-+ etadeva jJAnino jJAnasya sAraM-yatkaJcana prANinamaniSTadaHkhaM sukhArthinaM na hinasti, viditAgamArthasyaitadeva sAraM-yat prANAtipAtAntrivarttanaM, jJAnamapi paramArthatastadeva-yatkizcitprANAtipAtAnivartana, prANIpIDAkAriNo jJAnamapi ajJAnameveti tatvaM, yata:-"kiM? tAe paDhiyAe, payakoDIe palAlabhUyAe / jatthittiyaM na nAyaM, parassa pIDAna x" athApare trasAH prANino-dvitricatuSpazcedriyA, evaM SaTakAyA aakhyaataastiirthkRdbhiH|" iti harSa. +" khurvAkyAlaGkAre nizcaye vA" iti harSa0 / 1 kiM ? tayA paThitayA padakoTyA palAlabhUtayA / yatratAvanna jJAtaM, parasya pIDA na karttavyA // 1 // Jain Education inte For Privale & Personal Use Only G aw.jainelibrary.org Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyagaDA sUtraM dIpikAnvitam / RP mArgA dhyayane | ane SaNIyAhArAdejanIyatvam / // 125 // kAyavvA // 1 // " tadevamahiMsApradhAnaH 'samaya' AgamaH, tamevambhUtaM ahiMsApradhAnaM AgamaM etAvantameva vijJAya, kimanyena bahunA parijJAnena ? etAvataiva kAryasiddheH, etAvatA ahiMsApradhAna samayaM jJAtvA na hiMsyAt kazcaneti gaathaarthH||10|| sAmprataM kSetraprANAtipAtamadhikRtyAhau8 ahe tiriyaM ca, je kei tasathAvarA / savattha viratiM kujjA, saMti nivANamAhiyaM // 11 // ___ vyAkhyA-Urdhvamadhastiryak ca ye kecana sAstathA sthAvarAstatra sarvatra sasthAvarabhedabhinne virati-prANAtipAta- niti karyAta. paramArthata evamevAsau jJAtA bhavati yadi jJAtvA prANAtipAtanivRttividhIyate, tanivRttezca pareSAmAtmanazca zAntirvartate, yato viratimato nAnye kecana bibhyanti nApyasau bhavAntarepi kRtazciddhimeti / tathA nirvANamapyetadeva yatprANAtipAtAnnivarttanaM, zAntistathA nirvANamiti matvA prANAtipAtanivRtti kuryAditi gaathaarthH||11|| kizca- / | pabhU dose nirAkiccA, Na virujjheja keNaI / maNasA vayasA ceva, kAyasA ceva aMtaso // 12 // vyAkhyA-prabhu-vazyendriyaH, sa evambhUto 'doSAn ' mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAnirAkRtya kenApi prANinA sArddha na virudhyeta-na kenacitsaha virodhaM kuryAt , manasA vacasA kAyena ' antazo' yAvajI na kenApi saha virodha kuryAditi gAthArthaH // 12 // saMvuDe se mahApanne, dhIre dattesaNaM care / esaNAsamie niccaM, vajayaMte aNesaNaM // 13 // // 125 // Jain Education For Privale & Personal Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ vyAkhyA-AzravadvAranirodhena saMvRtaH sa bhikSurmahAprajJA-vipulabuddhi/ro-'kSomyo dAyakena dattAmeSaNAM caret , eSaNIyaM gRhNAtItyarthaH / evaMvidhaH sAdhuH eSaNAsamitaH aneSaNAM varjayan saMyamamanupAlayediti gAthArthaH // 13 // aneSaNIyaparihAramadhikRtyA'habhUyAiM ca samArabbha, tamuddissA ya jaM kaDaM / tArisaM tu na gihijjA, annapANaM susaMjae // 14 // vyAkhyA-bhUtAni samArabhya, ['taM'] sAdhumuddizya-sAdhvartha ' yatkRtaM' tadupakalpitamAhAropakaraNAdikaM, tAdRzamannaM pAnakaM ca susAdhurna gRhNIyAt-nAmyavaret / evaM tena mAgrgAnupAlito. bhavatIti gAthArthaH / / 14 // kizcapraIkammaM na sevejjA, esa dhamme siimo| jaM kiMci abhikaMkhejjA, savvaso taM na kappae // 15 // vyAkhyA-ASAkarmAdyavizuddhikoTyavayavenApi saMpRktaM pUtikarma procyate, tadevaM pUtikarmadoSaduSTaM AhArAdikaM na sevetanopabhuJjIta, eSa dharmaH 'vusImao' tti samyaksaMyamavataH, ayameva samyaGamArgaH-sAdhurazuddhamAhArAdikaM pariharatIti / tathA yadapi zuddhamapyazuddhatvenAbhizaketa kizcidapyAhArAdikaM tat 'sarvazaH' sarvaprakAramapyAhAropakaraNaM pUtikarma bhoktuM | na kalpata iti gAthArthaH / / 15 / / kizcahaNaMtaM nANujANejA, Ayagutte jiiMdie / ThANAI saMti saDDhINaM, gAmesu nagaresu vA // 16 // vyAkhyA-dharmazraddhAvatAM grAmeSu nagareSu [vA] 'sthAnAni' AzrayAH 'santi' vidyante / tatra tat sthAnAzritaH kazciddha Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtra dIpikAnvitam / W // 126 // moddezena kila dharmazraddhAlutayA kRpataDAgakhananaprapAsatrAdikAM x prANyupamaIkAriNI kriyAM kartukAmaH kazciddharmabuddhathA 11 mArgApRcchet-yadahaM kRpataDAgakhananAdikAM pUrvoktAM kriyAM karomi ? asti kazciddhamoM na vetyevaM pRSTaH sAdhuH kiM kuryAt / tatra tadupa- dhyayane rodhAdbhayAdvA[taM] prANino mantaM nAnujAnIyAt / kimbhUtaH ? AtmanA-manovAkAyarUpeNa guptaH AtmaguptastathA jitendriyaH | satraprapAdau san sAdhuH sAvadyAnuSThAnaM nAnumanyeteti gAthArthaH // 16 // puNyApuNyatahA giraM samArabbha, asthi punnati no vae / ahavA natthi pannati. evameyaM mahabbhayaM // 17 // Id yoddhayorapya vyAkhyA-kenacidrAjAdinA kRpakhananasatradAnAdipravRttena pRSTaH sAdhuH-kimasmadanuSThAne asti puNyamAhosvinnAstI vaacytvm| tyevambhUtAM giraM 'samArabhya' nizamyA''zritya vA asti puNyaM nAsti vA ityubhayathApi mahAbhayamiti matvA nAnumanyeteti gAthArthaH // 17 // kimartha nAnumanyeta ? ityAhadANaTThayA ya je pANA, hammati tasathAvarA / tesiM sArakkhaNaTrAe, asthi punnati no vae // 18 // vyAkhyA-annapAnadAnArthamAhAramudakaM ca pacanapAnAdikayA kriyayA kUpakhananAdikayA copakalpayettatra yasmAddhanyantevyApAdyante trasAH sthAvarAzca jantavastasmAtteSAM (saM)rakSaNArtha-rakSArtha sAdhurAtmagupto'styatra bhavadIye'nuSThAne puNyamityevaM no vadediti gAvArthaH // 18 // yadyevaM nAsti puNyamityevaM vyAdityAhax satrAdikAM-dAnazAlAdikAm / // 126 // Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jesiM taM uvakappaMti, annapANaM tahAvihaM / tesiM lAbhaMtarAyaMti, tamhA Nasthitti no vae // 19 // vyAkhyA-yeSAM jantUnAM kRte tadannapAnAdikaM kila dharmabuddhyopakalpayanti-tathAvidhaM prANyupamaIdoSaduSTaM niSpAdayanti, taniSedhe ca yasmAtteSA-mAhArapAnArthinAM tallAbhAntarAyo-vighno bhavettadabhAvena tu [te] pIDatheran , tasmAt kUpakhananasatrAdike karmaNi nAsti puNyamityevamapi no vadediti gAthArthaH // 19 // enamevArtha punarapi spaSTataraM bibhaNiSurAhaje ya dANaM pasaMsaMti, vahamicchati pANiNaM / je uNa paDisehaMti, vitticcheyaM kariti te // 20 // vyAvyA-ye kecana prapAsatrAdikaM dAnaM bahUnAM jantUnAmupakArIti 'prazaMsanti' zlAghante, te paramArthAnabhijJAH prabhUta-IN taraprANinAM tatprazaMsAdvAreNa teSAM prANinAM 'vadhaM' prANAtipAtamicchanti, tadAnaM tu prANAtipAtamantareNa na bhavet / ye punaH kila sUkSmadhiyo vayaM-gItArthA ityevaM manyamAnA AgamasadbhAvamajAnantaH 'pratiSedhayanti' niSedhayanti te'pyagItArthAH prANinAM 'vRtticchedaM lAbhAntarAyaM kurvantIti gAthArthaH / / 20 // tadevaM rAjJA anyena vA IzvareNa kRpataDAgayAgasatradAnAdyudyatena puNyasadbhAva pRSTairmusakSubhiryadvidheyaM tadarzayitumAhadahao vi te na bhAsaMti, asthi vA natthi vA punno| AyaM rayassa hiccANaM, nivANaM pAuNaMti te||21|| vyAkhyA-yadyasti puNyamityevaM vadeyustadA'nantAnAM jIvAnAM sUkSmabAdarANAM sarvadA prANatyAga eva syAt , prINana Jain Education a l For Privale & Personal use only P Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryagaDhAGgasUtraM dIpikAnvitam / // 127 // Jain Education mAtra puna:[svalpAnAM ] svalpakAlIyaM, ato'sti puNyamityevaM no vadet / nAsti puNya mityapi na vaktavyaM, ityevaM vadatAM tat pratiSedha eva kRto bhavet tat pratiSedhe kRte teSAmantarAyaH syAt / tato dvidhA'pyasti nAsti vA puNyamityevaM te sAdhavaH punarna mASante, kintu pRSTaiH sadbhirmonameva samAzrayaNIyaM, nirbandhe tvasmAkaM dvicatvAriMzadoSavarjita AhAraH kalpate, evaMvidhaviSaye'smAkaM mumukSUNAmadhikAra eva nAsti tadevamubhayathA'pi bhASite 'rajasaH ' karmaNa ' Ayo' lAbho bhavati + / tatastamAyaM rajaso mAnavadyabhASaNe vA' hitvA tyaktvA te anavadya bhASiNo nirvANaM- mokSaM prApnuvantIti gAthArthaH // 21 // api canivANaM paramaM buddhA, NakkhattANa va caMdimA / tamhA sayA jae daMte, nivANaM saMdhae muNI // 22 // vyAkhyA - yeSAM paralokArthinAM buddhAnAM nirvANaM tatparamaM pradhAnaM, buddhAstu nirvANamevAbhisandhAya pravRttAH, atasta eva pradhAnAH, nApare iti / yadi vA yathA nakSatrANAM candramAH pradhAnabhAvamanubhavati, evaM lokasya nirvANaM paramaM pradhAnamevaM 'buddhA' avagatatazvAH pratipAdayantIti / yasmAcca nirvANaM pradhAnaM tasmA'tsadA' sarvakAlaM 'muniH ' sAdhu' ryataH ' prayatnavAn 'dAntaH ' indriyanoindriyadamena, evaMvidho nirvANamabhisandhaye - nirvANArthaM sarvAH kriyAH kuryAditi gAthArthaH // 22 // vujjhamANANa pANANaM, kizcaMtANa sakammuNA / AghAti sAhu taM dIvaM, patiTThesA pavuccatI // 23 // + yathA coktamanyaiH-" satyaM vatre[vApI]Su zItaM himakaradhavalaM vAri pItvA prakAmaM, vyucchinnAzeSatRSNAH pramuditamanasaH pAnthasArthA bhavanti / zoSaM nIte jalaughe dinakarakiraNairyAntyanantA vinAzaM, tenodAsInabhAvaM vrajati munigaNa: kUpavaprA [vApyA] dikAyeM ||1||" ityAdi / 11 mArgA. dhyayane kUpAdikhananAdau puNya pApayoI yorapyaka dhyatvaM sAdhunAm / // 127 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-saMsArasAgare mithyAtvakaSAyAdikairuhyamAnAnAM prANinAM, tathA svakarmaNA nikRtyamAnAnAM-chidyamAnAnAM TV tIrthakRdanyo vA gaNadharAcAryAdikaH paramakAruNikontyantavatsalaH sa~steSAM prANinAmAzvAsabhUtaM 'sAdhuM' zobhanaM dvIpamAkhyAti, samyagdarzanAdikaM saMsArabhramaNavizrAmahetumAkhyAti / natheSA samyagdarzanAdyavApti: 'pratiSThA' mokSAdyavAptisAdhyA saMsArabhraminivAriNIti gAthArthaH // 23 // kIdagvidhena ca ayamAzvAsadvIpaH kathyate ityAhaAyagutte sayA daMte, chinnasoe aNAsave / je dhammaM suddhamakkhAti, paDipunnamaNelisaM // 24 // ___vyAkhyA-ya AtmaguptaH sadA dAntaH, tathA chinnasaMsArasrotA, tathA anAzravaH, sa eva zuddhaM dharmamAkhyAti, naaprH| kIdRzaM dharma ? pratipUrNam-sarvaviratirUpaM, anIdRzaM-nirupamamiti gAthArthaH // 24 // tameva avijANaMtA, abuddhA buddhamANiNo / buddhAmo tti ya mannaMtA, aMta ete samAhie // 25 // vyAkhyA-tamevaM zuddhaM dharma paripUrNamanIdRzamajAnAnA 'aprabuddhAH' avivekinaH paNDitamAnino-'vayameva dharmatattvaM pratibuddhAH' ityevaM manyamAnAH bhAvasamAdheH samyagdarzanAkhyAdante-paryante dare vartante / te ca sarve paratIrthikAH draSTacyA iti gAthArthaH // 25 // kimiti te bhAvasamAdhere vartante ? ityAhate ya bIodagaM ceva, tamuddissA ya jaMkaDaM / bhoccA jhANaM jhiyAyaMti, akheyanne'[a]samAhiyA // 26 // Jan Education For Private Personal Use Only haw.jainelibrary.org Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 mArgAdhyayane viSayaiSa / | NIyatvaM zAkyAdInAm / sUyagaDAGga- vyAkhyA-te ca paratIrthikAH jIvAjIvAdinavataccAnabhijJAH santo 'bIjAni' zAligodhUmAdIni tathA 'zItodakaM' aprAsukodakaM, tA~zca uddizya-tadbhaktaryadAhArAdikaM niSpAditaM tatsarvamavivekitayA bhukvA, punA rasalolupatayA audezikadIpikA bhaktakRte A[ dhyAnaM]dhyAyanti / na baihikasukhArthinAM parigrahArambhiNAM dharmadhyAnaM bhavati / tathA te paratIrthikAH kathanvitam / | mbhRtAH ? dharmAdharmaviveke kartavye 'akhedajJAH' anipuNAstathA asamAhitAH, yataH-prAyeNAdhyAyinastvasantoSiNa eva bhavantIti gAthArthaH // 26 // // 128 // jahA DhaMkA ya kaMkA ya, kulalA maggukA sihii| macchesaNaM jhiyAyaMti, jhANaM te kalasAhamaM // 27 // vyAkhyA-yathA DhakAdyAH pakSivizeSAH, matsyAnveSaNaparaM dhyAnaM dhyAyanti, te hi pakSiNaH AmiSajIvino matsya| prAptiM dhyAyanti, evambhUtaM ca dhyAnaM AraudradhyAnarUpatayA'tyantakaluSamadhamaM ca bhavatIti gAthArthaH // 27 // dArzantikaM darzayitumAhaevaM tu samaNA ege, micchadiTThI aNAriyA / visaesaNaM jhiyAyaMti, kaMkA vA kalusAhamA // 28 // ____ vyAkhyA-'e'miti yathA DhakAdayo matsyAnveSaNaparaM dhyAnaM dhyAyanti, taddhyAyinazca kaluSAdhamA bhavanti, evaM mithyAdRSTayaH zramaNAH anAryAH zAkyAdayo viSayANAM prAptiM dhyAyanti, takSyAyinazca kaGkA iva kaluSAdhamA mavaNntIti gAthArthaH // 28 // kiJca NO // 128 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suddhaM maggaM virAhitA, ihamage u dummatI / umaggagayA dukkhaM, ghAtamesaMti taM tahA // 29 // ___ vyAkhyA-eke zAkyAdayaH 'zuddha' nirdoSa samyagdarzanAdikaM mokSamArga kumArgaprarUpaNayA virAdhya ihA-smin saMsAre mokSamArgaprarUpaNaprastAve vA eke-'nyatI yA ' durmatayaH' kumatayaH ' unmArgeNa ' saMsArAvatAraNarUpeNa 'gatAH' prAptAH santa unmArgagatAH duHkha-maSTaprakAra karma asAtodayarUpaM ca tathA ghAtaM cAntazaH sanmArgavirAdhanayA unmArgagamanaM ca eSante-anveSayanti, duHkhamaraNe zatazaH prArthayantIti gAthArthaH // 29 // atha zAkyAdInAM dRSTAntapUrvakamAhajahA AsAviNiM nAvaM, jAiaMdho darUhiyA / icchatI pAramAgaMtaM. aMtarA ya visIyatI // 30 // vyAkhyA-yathA jAtyandha * AsrAviNIM' zatacchidrAM nAvamAruhya pAramAgantumicchati, na cAsau sacchidratayA pAragAmI bhavati, kintvantarAle eva nimanjatIti gAthArthaH // 30 // evaM tu samaNA ege, micchadiThI annaariyaa| soyaM kasiNamAvannA, AgaMtAro mahabbhayaM // 31 // ___ vyAkhyA-evameva zramaNA eke zAkyAdayo mithyAdRSTayo'nAryA bhAvasrotaH karmAzravarUpaM kRtsnaM sampUrNamApannAH | santaste mahAbhayaM nArakAdisvabhAvaM duHkhamAgantAra:-AgamanazIlA bhavanti / na teSAM saMsArodadherAsrAviNI nAvAM vyavasthitAnAmevottaraNaM bhavatIti gAthArthaH // 31 // evaM zAkyAdayaH zramaNA mithyAdRzo'nAryAH saMsArasrotassamApanAH santo mahAbhayaM narakAdiduHkhamApnuvanti, tata Jain Education Intele For Privale & Personal use only wilww.jainelibrary.org Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yagaDAGga sUtra dIpikAnvitam / // 129 / / idamupadizyate 11 mArgAimaM ca dhammamAdAya, kAsaveNa paveiyaM / tare soyaM mahAghoraM, attattAe parivaex // 32 // | dhyayane vyAkhyA-idaM dharma zrutacAritrAkhyaM 'AdAya ' gRhItvA 'kAzyapena' zrIvarddhamAnasvAminA praveditaM saMsArasrotaH atimAnAsamulladhya ' taret ' pAragAmI syAt / kathambhUtaM saMsArasrotaH 'mahAghoraM' duruttAratvAnmahAbhayAnakaM, tadevaM kAzyapena prave. devarjanIyaditaM dharma samAdAya sAdhurAtmanAyI AtmatrANAya parivrajet , saMyamAnuSThAyI bhavediti gAthArthaH // 32 // virae gAmadhammahiM, je keI jagaI jagA / tesiM attuvamAyAe, thAma kuvaM parivae // 33 // INmunAnAm / vyAkhyA-grAmadharmA viSayAH paMca, tebhyo virato muniH, ye kecana 'jagati' saMsArodare pRthivyAM 'jagA' iti jantavaste sarve'pi jIvitArthinasteSAM duHkhadviSAmAtmopamayA duHkhamanutpAdayan tatpAlane sAmarthya kuryAt / tat kurvazcarA saMyamA'nuSThAne parivrajediti gAthArthaH / / 33 / / saMyamavighna kAriNAmapanayanArthamAhaatimANaM ca mAyaM ca, taM parinnAya pNddie| sabameyaM nirAkiccA, nivANaM saMdhae maNI // 34 // x "kacitpazcArddhasyAyaM pAThaH-" kullA bhikkhU gilANassa, agilAe samAhie // " bhikSuH-sAdhuglA nasya vaiyAvRttyamaglAno-'parizrAmtaH kuryAtsamAdhinA-glAnasya samAdhimutpAdayan / " iti harSa / // 129 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-cAritramatikramya yo [mAno varcate so'timAnaH, cakArAtkrodho'pi parigRhyate / evamatimAyAM atilobha [ca], tamevambhUtaM kaSAyavAtaM saMyamaparipanthinaM 'paNDito' vivekI parijJAya sarvamenaM saMsArakAraNabhUtaM kaSAyasamRhaM nirAkRtya nirvANamanusandhayet / sati ca kaSAyakadambake na saMyamaH samyaka saphalatAM pratipadyate / taduktam-"sAmannamaNucaraMtassa, kasAyA jassa ukaDA hu~ti / mannAmi ucchupuSpaM va, niSphalaM tassa cArittaM // 1 // " iti, tasminiSphale na mokSasambhavaH, ataH kaSAyaparityAgAt prazastabhAvAnusandhAnena nirvANaM sAdhayediti gAthArthaH // 34 // kizcasaMdhae sAhadhammaM ca, pAvadhammaM nirAkare / uvahANavIrie bhikkha, kohaM mANaM Na patthae // 35 // vyAkhyA-sAdhudharmaH kSAntyAdiko dazaprakAra: samyagdarzanacAritrAkhyo vA, taM sAdhudharmamanusandhayeta-vRddhimApAdayet / tathA 'pApaM' pApopAdAnakAraNaM 'dharma' prANyupamardanapravRttaM nirAkuryAt / tathopadhAna-tapaH, tatra yathAzaktyA vIrya yasya sa upadhAnavIryo bhikSuH, krodhaM mAnaM ca na prArthayena varddhayedvA iti gAthArthaH // 35 // ___athaivambhUtaM bhAvamArga kiM varddhamAnasvAmyevopadiSTavAn ? utAnyepItyetadAzaGkathAhajeya buddhA atikaMtA, je ya buddhA aNAgayA / saMti tersi paiTANaM, bhUyANaM jagatI jahA // 36 // vyAkhyA-ye buddhA-stIrthakRto'tIte'nAdike kAle'nantA atikrAntAste sarve'pyevaMvidhaM bhAvamArgamupadiSTavantaH / 1 zrAmaNyamanucarataH kaSAyA yasyotkaTA bhavanti / manye ikSupuSpamiva niSphalaM tasya cAritram // 1 // Jan Education international For Private & Personal use only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDA dIpikAnvitam / // 130 // tathA ye cAnAgatA-bhaviSyadanantakAlabhAvino'nantA eva te'pyevamevopanyasiSyanti / cazabdAta vartamAnakAlabhAvinaH 11 mA saMkhyeyAste'pyevamevopadizanti kurvanti ca / etAvatA te sarve'pyenaM bhAvamArgamuktavanto'nuSThitavantazca, teSAM sarveSAmapyarhatA dhyayane pratiSThAna-mAdhAro mokSaH, sa zAntisteSAM pratiSThAna, ko bhAvaH ? yathA 'bhUtAnAM ' sthAvarajaGgamAnAM jagatI' trilokI manojJApratiSThAnaM, evaM te sarve'pi buddhAH zAntipratiSThAnAH, etAvatA 'zAntiH / sarvajIvAnAM dayA, saiva sarvadharmANAM mUlaM sarve manojJaiH 'pyarhantaH prarUpayantIti gAthArthaH // 36 / / / sparzaraaha NaM vayamAvannaM, phAsA uccAvayA phase / Na tesa viNihapaNejA. vAraNeva mahAgirI // 37 // INI kampyatvaM | vyAkhyA-'atha' bhAvamArgapratipacyanantaraM taM bhikSu ' sparzAH' parISahopasargarUpAH 'uccAvacA ' gurulaghavaH muniinaam| | 'spRzeyuH' abhidra veyuH, sa ca sAdhustairabhidrutaH saMsArasvarUpaM vidana karmanirjarAM ca bhAvayaMstaiH parISahopasaggana vihanyAta , na saMyamA'nuSThAnAt manAgapi vicalet / kimiva ? mahAvAtairiva mahAgiri-maruriti gAthArthaH / / 37 // saMvuDe se mahApanne, dhIre dattesaNaM care / nivvuDe kAlamAkaMkhI, e(ya)vaM kevaliNo mayaM ||38||ti bemi ___ vyAkhyA-saH sAdhuH ' saMvRtaH' saMvarayuktaH, mahAprAjJo dhIraH, sa evambhUtaH pareNa datte satyAhArAdike eSaNAM caret / tathA 'nivRtaH' kaSAyopazamAcchItIbhUtaH 'kAlaM'mRtyuM yAvat abhikAveta / etanmayA prApratipAditaM, tat 'kevalinaH' sarvajJasya mataM / etacca jambUsvAminamuddizya sudharmasvAmyAha / tadetadyaccayA mArgasvarUpaM pranitaM tanmayA na svamanISikayA ||130 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathitaM, kiM tarhi ? kevalino matamityevaM bhavatA grAhyamiti gAthArthaH // 38 // [itiH parisamAtyarthe, abImIti pUrvavat ] ls`fHlhh qsmy bhrh rhn wy nhdh bm fyh mn hn fy smHh / iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNa-zrImatsAdhuraGgagaNivaragumphitAyAM zrIsUtrakRtAGgadIpikAyAM mArgAdhyayanamekAdazaM sampUrNamiti / memememrommerconomromeonmomrinema atha dvAdazaM samavasaraNAbhidhamadhyayanam / -eget uktamekAdazamadhyayanaM sAmprataM dvAdazamArabhyate / cattAri samosaraNANimANi, pAvAduyA jAiM puDho vayaMti / kiriyaM akiriyaM viNiyaMti taiyaM, annANamAsu cautthameva // 1 // vyAkhyA-catvAri 'samavasaraNAni' paratIthikAbhyupagamasamaharUpANi, yAni prAvAdukAH pRthakpRthak pravadanti, tAni cAmUni anvarthAbhidhAyibhiH saMjJApadainirdizyante, tadyathA-eke kriyAvAdinaH eke akriyAvAdino vinayavAdinastveke, eke ajJAnavAdina iti gaathaarthH||1|| athAjJAnavAdina eva sarvathA asambaddhapralApinaH, atastAnevAdAvAha Jain Education l a LI T Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 smvsrnnaadhyynejnyaanvaadinH| sUyagaDAga annANiyA tA kusalAvi saMtA, asaMthuyA no vitigicchtinnaa| satraM akoviyA Ahu akoviyehi, aNNANuvAI ya musaM vayaMti // 2 // dIpikAnvitam / vyAkhyA-ajJAnikAstAvadvadanti-vayameva 'kuzalAH' nipuNAH, nA'nye, evaM vadanto'pi te ' asaMthuyA' iti asaMstutAH, ajJAnameva zreya ityevaMvAditayA asambaddhAH, asaMstutatvAdvicikitsAM-cittabhrAnti 'na tIH' nAtikrAntA:, // 13 // 17 cittabhrAntisteSAM na samyagapagatAx, ataste'jJAnavAdina: svayaM 'akovidAH' dharmopadezaM prati anipuNAH, tato'kovidebhya eva svaziSyebhyaH 'AhuH' kathitavantaH, yathA-ajJAnameva zreyaH ityAdi prarUpayanti / te ziSyA api tadeva manyante, | murkhatvAt "sarisA sarisesuracaMti" iti vacanAt / evaM te aparyAlocyavAdino mRSAbhASiNo jJeyA iti gAthArthaH // 2 // | sAmprataM vinayavAdaM nirAcikIrSuH prakramate| - " tathAhi kecitsarvajJa manyante kecittaM niSedhayanti, eke sarvagamAtmAnaM vadanti anye dehamAna, apare'GguSThaparvamAnaM kecana zyAmAkatandulamAtraM, anye mUrtamamUrta hRdayamadhyavartinaM lalATasthitaM ityAdi, eSAmekavAkyatA kathaM syAt :, na cAtizayajJAnI kazcidasti yadvAkyaM pramANI kriyate, tathA jJAnavatAM pramAdo bahudoSaH, tato varamajJAnameveti vadantazcittabhrAnti nAtikrAntAH" iti harSa / 1 sadRzAH sadRzeSu rajyante / // 131 // Jain Education For Privale & Personal use only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saccaM asaJcaM iti ciMtayaMtA, asAhu sAhutti udAharaMtA / jeme jaNA veNaiyA aNege, puThA vi bhAvaM viNaiMsu NAma // 3 // vyAkhyA-'satya' saMyamastadasatyamityevaM cintayanto'satyaM satyamiti mnymaanaaH| etAvatA satyamasatyamiti asatyaM ca satyamiti, vinayAdeva mokSa ityetadasatyamapi satyatayA manyamAnAH, tathA asAdhumapi vandanAdikayA vinayapratipazyA sAdhumityevamudAharanta:-pratipAdayanto na samyagyathA'vasthitadharmasya parIkSakAH, kathaM ? yataste vinayAdeva dharma ityevaM yuktivikalaM bhASante, ke ete evaM bhASante' ityAha-'jeme jaNA veNaiyA aNege'ye imejanA iva-prAkRtapuruSA iva, yathA prAkRtapuruSA:-pAmarAH vinayAdeva kevalAtsvargamokSavAptirityevaM bhASante, guNAguNavizeSo nAparo mokSakAraNa, vinayasyaiva prAdhAnyaM / evaMvidhA vinayavAdinaH kiyantaH ? ' aNege' aneke, dvAtriMzadbhedabhinnatvAt-bahavaH, 'puTThA vi' te vinayavAdinaH pRSTA api paraivinayAdeva mokSAvAptirityevaM vynaissu-viniitvntH| 'nAma' iti sambhAvanAyAM / sarvadA sarvasya siddhaye vinayaM grAhitavantaH, "tasmAt kalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinaya" iti vacanAditi gAthArthaH // 3 // kiJca aNovasaMkhA iti te udAhu, aDhe sa obhAsati amha evN| lavAvasaMkI ya aNAgaehi, No kiriyamAhaMsu akiriyavAdI // 4 // vyAkhyA--samyag yathAvasthitArthaparijJAna-upasaMkhyA, na upasaMkhyA ' anupasaMkhyA' aparijJAnaM, tena vyAmRDha Jain Education intamational For Privale & Personal use only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGgasUtraM dIpikAnvitam / // 132 // Jain Education matayaste vainayikA ajJAnAcchAditA iti 'udAhuH' kathayanti / yathA ' svo'rthaH ' svargamokSAdikaH sarvo'pi sarvasya vinayapratipacyA asmAkamavabhAsate - Avirbhavati, prApyate, asmAkaM mate sarvo'pyartho vinayapratipacyA siddhyatIti ( pratyuttaraM dIyate ) bhAvaH, iti vinayavAdimataM / tatra pratividhIyate - naikasmAdvinayAdarthasiddhiH, kintu samyagdarzanAdisambhave sati vinayasya kalyANabhAvatvaM bhavati, naikakasyeti, tadrahito hi vinayopetaH sarvasya prahRtayA nyatkAra + mavApnoti / tataca vivakSitArthAvabhAsanAbhAvAtteSAmeva vAdinAmajJAnAnRtatvamevAvaziSyate, nAbhipretArthAvAptiriti / uktA vainayikAH, sAmpratamakriyAvAdidarzanaM nirAcikIrSurgAthApazcArddhamAha-'lavAvasaMkI 'tyAdi, 'lavaM ' karma, tasmAdapazaGki [tuM - apasattuM zIlaM yeSAM te lavApazaGki]no lokAyatikAH zAkyAdayazca sarve'pyakriyAvAdinaH kriyAM na manyante, kSaNikatvAtsarvapadArthAnAM, "kSaNikAH sarvasaMskArAH " iti vacanAt yatkiJciskriyate tatsarvamanAgatamevocyata ityakriyatvaM kriyAM vinA karmabaMdho'pi nAsti, evaM te akriyAvAdina ucyanta iti gAthArthaH // 4 // sammissa bhAvaM sagirA gahIe, se mummuI hoti aNANuvAdI / 66 + " nyakkArastu tiraskriyA " iti haimaH zlo. 441 / " tiraskAre parIbhAvaH, parAparyabhito bhavaH // 68 // nyakkAraH sanikAraH syAt " iti zabdaratnAkaraH kAMDa 3 / " nyag nimne nIcakAtsyayoH " ityanekArthaH 1-7 / ityAdiprAmANyato ' nyakkAra' eva samIcInamAbhAti paraM na jJAyate kena hetunA sarveSvapyAdarzeSu ' myatkAra ' evopalabhyate / 12 sama yasaraNAseeds kriyA vAdinaH zAkyA dayaH / // 132 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ imaM dupakkhaM imamegapakkhaM, AhaMsa chalAyataNaM ca kammaM // 5 // vyAkhyA te lokAyatikAH 'svagirA' svavAcaiva gRhItA [saM]mizrabhAvaM bhajante, etAvatA svavAcaiva baddhAH, yasyaiva padArthasyAstitvaM tasyaiva nAstitvaM pratipAdayanti, yasyaiva nAstitvaM pratipAdayanti tasyaivAstitvaM pratipAdayanti, evaM mizrIbhAvaM bhajante / yadi te jIvAdipadArthasya sarvasyApyabhAvaM manyante tAtmana evAbhAvaM pratipadyante, tathA ziSyasya zAstrasya cAmAvaM pratipadyante / yadi sarvazUnyatA tarhi kaH kasyopakurute ? sarvAbhAvaprasaGgAt , AtmanaH ziSyANAM zAstrasya cAbhAvo jAyate / evaM te sarvAbhAvapratipAdanAt asambaddhapralApinaH santaH mizrImAvaM svavAcaiva pratipadyante / tathA sAMkhyA adhyAtmanaH sarvavyApitvaM manyante akriyatvaM ca, evaM sAGkhyA apyasamaJjasabhASiNaH, yataste'pyakriyamAtmAnamabhyupagacchanto bandhamokSasadbhAvaM ca svAbhyupagamenaiva sammizrIbhAvaM vrajanti / yataH sA~khyAnAM prakRtiviyoge mokSaH, yadyevaM tadA bandhaM vinA na mokSaH, pUrva karmaNAM bandhastato mokSaH, karmabandhastu kriyAM vinA na syAtta. nmokSo'pi kriyAM vinA na syAt / etAvatA AtmA'pi sakriyaH, evamAtmanaH sakriyatvaM svavAcaiva pratipannaM sAMkhyarevaM svavacanenaivAtmano'kriyatvaM vyavasthApya punarbandhamokSaprarUpaNayA cAtmani sakriyatvaM pratipannaM, evaM mizrImAvaM sA~khyAnAmapyAyAtam / sarvadarzaninAmapi jJeyamiti / etadvarNikAmAnaM darzitamasti / aparaM TIkAto'vagantavyamiti / evaM sarvo'pi | paravAdisamUhaH syAdvAdinA hetu dRSTAntAkulI kriyamANaH san samyaguttaraM dAtumasamarthoM yatkiJcanabhASitayA "mummuI Jain Educati o nal For Privale & Personal use only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / // 133 / / hoi "tti gadgadabhASitvenAvyaktabhASI bhavati, na kimapi vaktumalam / tathA " aNANuvAI " syAdvAdinoktaM sAdhanamanuvadituM zIlamasyetyanuvAdI, tatpratiSedhAdananuvAdI, saddhetubhirvyAkulitamanA maunameva pratipadyata iti bhAvaH / yadyapi te | paratIrthikA jainaiH samaM vaktuM na prabhaviSNavastathApi kadAgrahagrastAH svapakSameva sthApayanti, tadyathA-' imaM dupakkhaM imame gapakkhaM ' idamasmadabhyupagataM darzanamekapakSaM, apratipakSatayA ekAntikaM - aviruddhArthAbhidhAyitayA niSpratibAdhaM pUrvAparAviruddhamityarthaH / etadguruvacaH ziSyaM prati gururvakti / yadyapi te darzaninaH svIyaM vacanaM ekapakSamiti bhASante paraM dvipakSaM, dvau pakSAvasyeti dvipakSaM sapratipakSamanaikAntikam [ parasparaM ] viruddhavacanamityarthaH / athavA viruddhamanRtamapi nijaM vacaH 'aviruddhaM tathyaM caitat ' evaM pralApinAM ekapakSamapi dvipakSatayA vyavasthitaM, utsUtraprarUpaNAdihAmutra ca viDambanAkAri caurapAradArikayokhi, yathA te hi karacaraNanAzikAchedAdikAmidaiva puSpasadRzAM viDambanAM svakarmajanitAmanubhavanti, paratra ca narakAdau tatphalabhUtAM vedanAmanubhavantIti, evamanyadapi kamrmobhayavedyamabhyupagamyate, evamekapakSamapi ihAmutra ca viDambanAhetukatvAddvipakSamityarthaH / tathA te tIrthAntarIyAH syAdvAdocchedAya 'chalAyatanaM' vAkchalaM 1 sAmAnyachalaM 2 upacArachalaM 3 ceti chalatrayaM prayuJjante / 'navakambalo devadatta' ityAdikaM chalamAhu-ruktavantaH / athavA SaT ' AyatanAni' upAdAnakAraNAniAzravadvArANi zrotrendriyAdIni yasya karmaNastatSaDAyatanaM karmetyevamAhuriti gAthArthaH // 5 // Jain Education international sampratametadUSaNAyAha *" athavA mUkAdapi mUko[ mUka ]mUkaH syAt " iti harSa0 / 12 sama0dhyayane samyaGmA rgAnabhijJatvaM sAMkhyA nAm / // 133 // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te evamakkhaMti abujjhamANA, virUvarUvANi akiriyvaaii| je mAyaittA bahave maNUsA, bhamaMti saMsAramaNavadaggaM // 6 // vyAkhyA-te cArvAkabauddhAdayo hyakriyAvAdinaH samyagmArgAnabhijJA mithyAmalapaTalAvRtAtmAnaH paraM AtmAnaM ca vyudrAhayanto ' virUparUpANi ' nAnAprakArANi zAstrANi prarUpayanti+ / kathambhUtA ? akriyAtmAno-kriyAvAdinaH, te ca paramArthamavidanto yaddarzanamAdAya-gRhItvA bahavo manuSyAH saMsAramanavadana-maparyavasAnaM bhramantyaraghaTTaghaTInyAyena paryaTantIti / gAthArthaH // 6 // atha zUnyavAdabhedaM darzayannAha NAicco ueti Na atthameti, Na caMdimA vaTThati hAyatI vaa| salilA Na saMdaMti Na vaMti vAyA, vaMjhe Niyate kasiNe hu loe // 7 // vyAkhyA-sarvazUnyavAdino hyakriyAvAdinazca sarvajagatpratyakSAmAdityodgamanAdikAmeva kriyAM tAvanna manyanteniSedhayantItyarthaH, tathAhi-Adityo hi sarvajanapratIto jagatpradIpakalpo divasAdikAlavibhAgakArI, sa eva tAvannAsti, | + " tathAhi-" dAnena mahAbhogazca dehinAM suragatizca zIlena | bhAvanayA ca vimukti-stapasaH sarvANi siddhyanti // 1 // " tathA 'pRthivyApastejovAyuriti catvAri santi0, na kaashcidaatmaa'| tathA bauddhaH-'sarva kSaNikaM nirAtmakaM' ityAdIni zAstrANi vadanti" iti hrss| Jain Education Inter For Privale & Personal use only Www.jainelibrary.org Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtraM 12 sama. dhthayane vitam / / nirA. karaNam / sUyagaDAGga- kutastasyodgamanamastamanaM vA ? yacca jAjvalyamAnaM tejomaNDalaM dRzyate tad bhrAntamatInAM dvicandrAdipratibhAsa-mRgatRSNakA- kalpaM varttate / tathA na candramA varddhate zuklapakSe nApi kRSNapakSe pratidinamapahIyate / tathA na salilA-nyudakAni ' syandante dIpikA- parvatanijharebhyo na sravanti / tathA 'vAtAH' satatagatayo na vAnti / kiM bahunoktena ? kRtsno'pyayaM loko 'vandhyo''rtha | zUnyo 'niyato ' nizcitaH abhAvarUpa iti yAvat / sarvamidaM yadupalabhyate tanmAyAsvapmendrajAlakalpamiti gAthArthaH // 7 // // 134 // etat pariha kAma Aha jahA hi aMdhe saha jotiNAvi, rUvAiM No pAsati hINaNette / saMtaM pi te evamakiriyavAI, kiriyaM Na passaMti niruddhapannA // 8 // vyAkhyA-yathA hyandho-jAtyandho hInanetraH jyotiSA'pi-pradIpAdinA saha vartamAno'pi rUpANi-ghaTapaTAdIni VIna pazyati' nopalabhate, evaM te'pyakriyavAdinaH sadapi ghaTapaTAdikaM vastu takriyAM cAstitvAdikAM parispandAdikAM [vA] na pazyanti / kimiti ? yato niruddhaprajJAH-jJAnAvaraNAdinA samAcchAditA 'prajJA 'jJAnaM yeSAM te tathA, tathAhiAdityodgamaH sandhikArakSayakArI kamalAkarodghATanapaTuH pratyahaM bhavannupalakSyate, takriyA ca dezAddezAntarAvApti lakSaNA sarvajagatpratItA'numIyate / tathA candramA api pratyahaM kSIyamANaH punaH kalAbhivRddhyA pravarddhamAnazcopalabhyate / tathA sarito'pi prAvRSi utkallolAH vahamAnAH dRzyante / vAyavo'pi vRkSabhaGgakampAdibhiranumIyante / evaM ca na sarvAmAvaH, 134 // 61 Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VI (yA hi )sarvazUnyatAprarUpaNA sA tu vRthaiva, sarvAbhAve kaH kasyAgre pratipAdayati ? kathako'pi nAsti zrotA'pi nAsti / svamAdikamapi kaH pazyati ? sarvazUnyatvAt / tathA yaH sarvazUnyavAdI tasyApya bhAvaH syAt , tasmAdyatkiJcidetaditi / tadevaM vidyamAnAyAM kriyAyAM niruddhaprajJAstIrthikA akriyAvAdamAzritAH / aniruddhaprajJAstu yathAvasthitArthavedino bhavanti, | tathAhi-avadhimanaHparyAya kevalajJAninatrailokyodaravivaravartinaH padArthAn karatalAmala kanyAyena pazyanti,samastazrutajJAnino'pi AgamabalenAtItAnAgatAnarthAn vidanti, ye'pyanye'STAGganimittapAragAste'pi nimittavalena jIvAdipadArthapariccheda vidadhatIti gAthArthaH // 8 // tadevAha saMvaccharaM suviNaM lakkhaNaM ca, nimittadehaM ca uppAiyaM ca / aTraMgametaM bahave ahittA. logasi jANaMti annaagtaaii||9|| vyAkhyA-'saMvaccharaM' (nAma ) jyotiSa 'suviNaM' svapnapratipAdako granthaH 'lakSaNaM' sAmudrikAdi ['nimittaM' vAkprazastazakunAdikaM] 'deha' maSa tilakAdi 'autpAtikaM' ulkApAtadigadAhanirdhAtabhUmikampAdikaM, aSTAGganimittaM cAdhItya loke atItAni vastUnyanAgatAni ca jAnanti, na ca zUnyAdivAdeSvetat ghaTate, tasmAcchUnyavAdinAmakriyAvAdinAM ca yuktayo nirrthkaaH||9|| atrAha para:-nanu zrutajJAnamapi vyabhicarati, aSTAGganimittAnyapi vyabhicArINi, ata idamAha--- Jain Education inte For Privale & Personal use only Irow.jainelibrary.org Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtra dIpikAnvitam / // 135 // keI nimittA tahiyA bhavaMti, kesiMci taM vippaDieti nANaM / 12 samate vijabhAvaM aNahijamANA, jANAmo logasi vayaMti maMdA // 10 // dhyayane vyAkhyA-kAnicinimittAni 'tathyAni' satyAni bhavanti, keSAzcinimittAnAM nimittavedinAM vA buddhivaikalyA kriyAvAtathAvidhakSayopazamAbhAvena tanimittajJAnaM 'viparyAsaM 'vyatyayameti / tathA vidyAmanadhItyaiva loke bhAvAn vayaM jAnIma dimatanievaM ' mandAH' jaDAH vadanti, na ca nimittasya tathyatA / tathAhi-kasyacit kSute'pi gacchataH kAryasiddhidarzanAta zubhazakuna rUpaNam / sadbhAve'pi kAryavidhAtadarzanAt , ato nimittabalenAdezavidhAyinAM mRSAvAda eva kevalamiti, naitadasti, na hi samyagadhItasya zrutasyArthe visaMvAdo'sti, na hi suvivecitaM kArya kAraNaM vyabhicaratIti / tatazca pramAtura[yama]parAdho, na pramANasya, evaM suvivecitaM nimittaM zrutamapi na vyabhicArIti / yazca-kSute'pi kAryasiddhidarzanena vyabhicAraH zaGkayate so'pi vRthA, tathAhikAryAkRtena kSute'pi gacchato yA kAryasiddhiH sA apAntarAle aparazobhananimittabalAtsaJjAtetyevamavagantavyaM, zomananimittena | prasthitasyApi itaranimittabalAtkAryavyAghAta iti, tadevamantarA'paranimittasadbhAvAttavyabhicArazaGketi sthitam // 10 // sAmprataM kriyAvAdimataM dupayiSustanmatamAviSkurvannAha te evamakkhaMti samicca loga, tahA tahA samaNA mAhaNA ya / sayaM kaDaM Na'nnakaDaM ca dukkhaM, AiMsu vijAcaraNaM pamokkhaM // 11 // N // 135 // Jan Education international Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-ye kriyAta eva mokSamicchanti te evamAkhyAnti-" asti mAtA pitA'sti sucIrNasya karmaNaH phala miti / kiM kRtvA ta evaM kathayanti ? kriyAta eva sarva siddhyatIti svAbhiprAyeNa 'loka' sthAvarajaGgamAtmakaM 'sametya' jJAtvA 'kila vayaM yathAvasthitavastuno jJAtAra' ityevamabhyupagamya sarvamastyevetyevaM sAvadhAraNaM pratipAdayanti, na kathazcinnAstIti / kathamAkhyAnti ? 'tathA tathA' tena tena prakAreNa, yathA yathA kriyA tathA tathA svarganarakAdikaM phalamiti, te ca zramaNA brAhmaNA vA kriyAta eva siddhimicchanti / kila yatkimapi saMsAre duHkhaM tathA sukhaM tatsarvamAtmanA kRtaM, nAnyena kAlezvarAdinA, etAvatA sarva kRtaM syAt , nAkRtaM, tatazcaitadakriyAvAde ghaTate / etAvatA kriyAta eva kAryasiddhiH, na jJAnena / atrocyate-na ca jJAnarahitAyAH kriyAyAH siddhiH, tadupAyaparijJAnAbhAvAt / na copAyamantareNopeyamApyata iti pratItam / sarvA hi kriyA jJAnavatyeva phalavatI jAyate / yata:-"paMDhamaM nANaM tao dayA, evaM ciTTha savvasaMjae / annANI kiMkAhI?, kiMvA nAhI? cheyapAvagaM / / 10 // " [daza0 a. 4] iti vacanAt / ityato jJAnasyApi prAdhAnyam / nApi jJAnAdeva kAryasiddhiH, kriyArahitasya jJAnasya paGgoriva kAryasiddheranupapatterityAlocyAha-" AhaMsu vijjAcaraNaM pamukkhaM "ti / na jJAnanirapekSAyAH kriyAyAH siddhirandhasyeva, nApi kriyAvikalasya jJAnasya pnggorivetyvgmyaahuruktvntstiirthkrgnndhraadyH| kamAhuH? mokSaM, kathaM? vidyA ca-jJAnaM, caraNaM ca-kriyA, te dve api vidyate kAraNatvena yasya [ asau] 'vidyAcaraNo' mokSaH, jJAnakriyAsAdhya ityarthaH / // 11 // 1 .prathamaM jJAnaM tato dayA evaM tiSThati sarvasaMyataH / ajJAnI kiM kariSyati ? kiM vA jJAsyati ? chekapApakam // 1 // Jain Education inten For Privale & Personal use only PMw.jainelibrary.org Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra sUyagaDAGga[ te evamakkhaMti sami(kkha)cca logaM, tahA tahA samaNA mAhaNA ya / 12 sama0sayaM kaDaM Na'nnakaDaM ca dukkhaM, AhaMsu vijjAcaraNaM pamokhaM // 11 // ] | dhyayane dIpikA vyAkhyA-iyaM gAthA anyathA vyAkhyAyante-aniruddhaprajJA-stIrthakaragaNadharAdayaH, lokaM caturdazarajjvAtmakaM samuditanvitam / 11'sa[metya]mIkSya ' jJAtvA evamAkhyAntIti smbndhH| 'tahA tahA' yathA yathA samAdhimAgrgo vyavasthitastathA tathA | yonyjni|| 136 // kathayanti / kiM kathayanti ? tathA tathA yatkizcit saMsArAntargatAnAmasumatAM yaduHkhaM yacca sukhaM tatsvayamAtmanA kRtaM |kriyayo nAnyena kenacittatkAlezvarAdinA kRtamiti / punastIrthakara gaNadharAdayaH kimAhuH ? tadevAha-'vidyA' jJAnaM 'caraNaM'NokSasAdhacAritraM, tatpradhAno mokSastaM uktavantaH, na jJAnakriyAbhyAM samuditAbhyAM vinA mokSaH, evamAkhyAntIti gAthArthaH // 11 // katvam / athaitAni samavasaraNAni kena praNItAni ? yaccoktaM yacca vakSyate ityetadAzaGkathAha te cakkhulogasiha NAyagA u, maggANusAsaMti hitaM payANaM / tahA tahA sAsayamAha loe, jaMsI payA mANava ! saMpagADhA // 12 // vyAkhyA-te tIrthakaragaNadharAdayo [iha-asmin ] loke cakSuriva vartante, yathA cakSuryogyadezAvasthitAn padArthAn parichinatti, evaM te'pi lokasya yathAvasthitapadArthAviSkaraNaM kArayanti / tathA te ca bhagavanto'smilloke 'nAyakAH" pradhAnAH sadupadezadAnato vA nAyakAH, tathA 'mArga' jJAnakriyAdikaM mokSamArgamanuzAsanti-pratipAdayanti / prajAnAM // 136 // Jan Education international For Private & Personal use only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'hitaM ' sadgatiprApaka-manarthanivArakaM / kizca-tathA tathA lokaM zAzvatamAhuH, yena yena prakAreNa dravyAstikanayAbhiprAyaNa yadvastu zAzvataM[ tattathA] aahu-ruktvntH| yadivA prANigaNaH saMsArAntarvartI yathA yathA zAzvato bhavati tathA tathA Ahuriti / yathA yathA mithyAdarzanAbhivRddhistathA tathA zAzvato lokaH, yathA ca "mahAraMbhayAe mahApariggahayAe" ityAdibhizcatuSprakArairjIvA nArakAyuSkaM yAvannivarttayanti tAvatsaMsAravRddhiH / athavA yathA yathA rAgadveSAdivRddhistathA tathA saMsAro'pi zAzvata ityAhuH / yathA yathA karmopacayamAtrA tathA tathA saMsArAbhivRddhiH, duSTamanovAkAyAbhivRddhau ca saMsArAbhivRddhiravagantavyeti / yasmiMzca saMsAre 'prajAH' lokAH he mAnava ! ' pragADhAH prakarSeNa vyavasthitA iti gAthArthaH // 12 // atha tatparyaTanadvAreNAha je rakkhasA vA jamaloiyA ya, je yA surA gaMdhavA ya kAyA / AgAsagAmI ya puDho siyA je, puNo puNo vippariyAsurveti // 13 // vyAkhyA-ye rAkSasAtmAno ye yamalaukikAtmAnaH-sarve paramAdhArmikAH, etAvatA sarve bhavanapatayo gRhItAH, ye ca VIsurAH saudharmAdivaimAnikAH, ca 'zabdAjyotiSkAH, gAndharvA-vidyAdharAstathA 'kAyAH' pRthivIkAyAdayaH SaDapi, tathA [AkAzagAminaH-samprAptalabdhayazcaturvidhA devA vidyAdharAH pakSiNo vAyavazca, ye ca] pRthivyAzritAH sarve'pi jIvanikAyAH 1 mahArambhatayA mahAparigrahatayA / Jain Education in For Privale & Personal use only Al Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sU dIpikA nvitam / // 137 // svakRtakarmabhiH punaH punarvividha-manekaprakAraM 'paryAsaM' parikSepaM - araghaTTaghaTInyAyena paribhramaNaM 'upa' sAmIpyena ' yAnti ' gacchantIti gAthArthaH // 13 // kiJca - mahu ohaM salilaM apAragaM, jANAhi NaM bhavagahaNaM dumokkhaM / savisannA visayaMgaNAhiM, duhao vi loyaM aNusaMcaraMti // 14 // vyAkhyA - yaM saMsAramADu - ruktavantaH, ke ? tIrthakaragaNa gharAdayaH kIdRzamAhuH saMsAraM ? svayaMbhUramaNasalilaudhavadapAragaM, yathA svayambhUramaNasalilaugho na kenacijjalacareNa laGghayituM zakyate, evamayamapi saMsArasAgaraH samyagdarzanamantareNa laGghayituM na zakyata iti ' jAnIhi ' avagaccha, Namiti vAkyAlaGkAre, bhavagahanamidaM caturazItiyonilakSapramANaM 'durmokSaM ' dustaramastivAdinAmapi kimpunarnAstikAnAmiti / ' yasmin ' saMsAragahane sAvadyAnuSThAyinaH kumArgapatitAH 'viSaNNA magnAH viSayAGganAbhirvazIkRtAH sarvatra sadanuSThAne avasIdanti / tatazca viSayAGganAbhirvazIkRtAH sadanuSThAnavimukhAH kumArgapatitAH ' lokaM ' sthAvarajaGgamAtmakaM ' anusaJcaranti ' gacchanti / yadi vA liGgamAtrapravrajyayA aviratyA ca svakarmapreritA ' lokaM ' caturdazarajvAtmakaM ' anusaJcaranti' paryaTantIti gAthArthaH // 14 // kizva na kammuNA kamma khaveMti bAlA, akammuNA kamma khavata vIrA / medhAviNo lobhamA vitItA, saMtosiNo no pagareMti pAvaM // 15 // 12 sama0dhyayane bhavabhramaNa nibandhana tvaM karmaNaH / // 137 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA te kuvAdino mithyAmatayaH sAvadyetaradoSA[doSA] namijJAH santaH karmakSayArthamabhyudyatA nirvivekatayA sAvadya| meva karma kurvate, na ca karmaNA-sAvadyArammeNa 'karma' pApaM kSapayanti, ajJAnatvAt baalaaH| yathA ca karma kSapyate tathA | darzayati-'akarmaNA tu' Azravanirodhena antazaH zailezyavasthAyAM 'vIrA' mahAsaccAH karma kSapayanti / sadvaidyAzcikitsayA rogAniva / kIdRzAH? 'medhAvinaH' hitAhitaprAptiparihArAbhijJAH, punaH kIdRzAH ? (lobhmyaat-prigrhaadvytiitaaH)| lobhAtItA:-vItarAgA ityarthaH / tathA santoSiNaH, ta evambhUtA magavantaH pApa-masadanuSThAnApAditaM karma na kurvate / etAvatA ye lomAtItAste avazyaM pApaM na kurvantIti sthitaM, iti gAthArthaH // 15 // ye lobhAtItAste kimbhUtA bhavantItyAha te'tIyamuppannamaNAgayAiM, logassa jANaMti tahAgayAiM / NetA[ro]si annesi aNannaneyA, buddhA hu te aMtagaDA bhavaMti // 16 // vyAkhyA-te vItarAgA: lokasya-caturdazaravAtmakasya atItAnya-nyajanmAcaritAni tathA vartamAnAni anAgatAnibhavAntarabhAvIni sukhaduHkhAdIni 'tathAgatAni ca' yathaiva sthitAni tathaiva jAnanti, na punarvibhaGgajJAnina iva viparIta pazyanti, yathAvasthitameva pazyantIti bhaavH| teSAM nAnyaH ko'pi tatvadarzakaH, te evaMvidhA anyeSAM saMsArasya pAraM netumalaM, te svayambuddhAH santaH tattvavettAro nizcayena karmaNAmantakRto jJeyA iti gAthArthaH // 16 // yAvadadyApi bhavAntaM na kurvanti tAvat kiM kurvantItyAha Jain Education in AL Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyayane sUyagaDAGga sUtraM | dIpikAnvitam / // 138 // te Neva kuvaMti na kAraviMti, bhUtAhisaMkAe duguNchmaannaa| 12 sama.. sayA jatA vippaNamaMti dhIrA, vinAya]nnatti dhIrA ya havaMti ege // 17 // vyAkhyA-'te' vItarAgAH samyagjJAninaH sAvadyAnuSThAnaM bhRtopamardAbhizaGkayA pApaM karma jugupsamAnAH santoparISahAdina svataH kurvanti nApyanyena kArayanti kurvantamapyanyaM nAnumanyante / evamanyAnyapi mahAvratAnyAyojyAni / tadevaM sadA IN jetRtvaM 'yatAH' saMyatAH pApAnivRttAH tathAvidhaM saMyamAnuSThAnaM prati praNamanti / ke ? 'dhIrAH' mahApuruSAH, eke dhIrAH evaMvidhaM || dhiiraannaam| samyachamArga jJAtvA zUgaH vIrAH parISahAJjayantIti gAthArthaH // 17 // kiM jJAtvA sAvadhaM na kurvantItyAha__ Dahare ya pANe vuDhe ya pANe, te Attao pAsAta sabaloe / ubehatI logamiNaM mahaMtaM, buddhappamatte suparivaejA // 18 // vyAkhyA-'DaharA' laghavaH kunthvAdayaH mUkSmA vA, te sarve'pi 'prANA:' prANino, ye ca 'vRddhAH' bAdarAHprANinastAna sarvAnapyAtmatulyAn-Atmavatpazyati, sarvasminnapi loke yathA mama duHkhamanabhimataM evaM sarveSAmapi prANinAM duHkhamapriyaM, sarve'pi duHkhAdudvijanti, iti matvA te'pi prANino nAkramitavyA:-na saMghaTTanIyA ityevaM yaH [ pazyati sa ] pazyati / tathA lokamimaM mahAntamutprekSate, sUkSmavAdarabhedaiH prANibhirAkulatvAnmahAntamutprekSate, evaM lokamutprekSamANo 'buddhaH' IN/ // 138 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avagatatacvaH sarvANi sthAnAnyazAzvatAni, tathA nAtra saMsAre sukhalezo'pyastItyevaM manyamAno'pramattaH san saMyama pAlayan parivrajediti gAthArthaH // 18 // kina je Ayao parao vA vi NaJcA, alamappaNo hoti alaM paresiM / taM joibhUtaM va sayA''vasejjA, je pAukujjA aNuvIi dhammaM // 19 // vyAkhyA-yaH svayaM sarvajJa AtmanatrailokyodaravivaravartipadArthadarzI yathAvasthitaM lokaM jJAtvA, yazca gaNadharAdikaH parata-stIrthakarAderjIvAdIna padArthAn viditvA parebhya upadizati, sa evambhUto heyopAdeyavedI AtmanaH saMsArAtrAtumalaM, IP AtmAnaM bhavATavyA lavituM samarthaH syAt , sadupadezadAnena pareSAM ca trAtA jAyate, tamevambhUtaM padArthaprakAza[ka]tayA | 'jyotIrUpaM' candrArkapradIpakalpamAtmahitamicchan bhavabhayodvigna AtmAnaM dhanyaM manyamAna A[vaset-] seveta, gurvantika eva yAvajjIvaM saMvaset / uktaM ca-" nANassa hoi bhAgI, thirayarao dasaNe caritte ya / dhannA AvakahAI, gurukula vAsaM na muMcaMti // 1 // " gurukulavAsaM ke na muJcanti ? ye karmapariNati anuvicintya yadi vA 'dharma' zrutacAritrAkhyaM zrAddhadharma sAdhudharma vA 'anuvicintya' paryAlocya, tameva dharma 'prAduSkuryuH' prakaTayeyuste gurukulavAsaM sadA Asevante, yadivA jyotirbhUtaM AcArya satatamAsevante ta eva AgamajJA dharmamanuvicintya yathAvasthitaM prAduSkuryuriti gAthArthaH // 19 / / 1jJAnasya bhavati bhAgI sthiratarako darzane cAritre ca / dhanyA yAvatkayAM gurukulavAsaM na muzcanti // 1 // 24 Jain Education Intel For Privale & Personal use only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 smvsrnnaadhyynejnyaanvaadiniraasH| eyagaDA-I attANa jo jANai jo ya logaM, gaiM ca jo jANai NAgaI c| vatraM jo sAsayaM jANa asAsayaM 4 ca, jAIca maraNaM ca jaNovavAyaM // 20 // dIpikA vyAkhyA-yaH AtmAnaM samyagjAnAti, tathA yazca lokasvarUpaM jAnAti, tathA yazca jIvAnAM gatimAgatimanAgati nvitam / ca-yatra gataH san valamAno nAyAti (tAM siddhiM) ityAdi jAnAti, yazca padArthAnAM nityAnityatvaM jAnAti, tathA yazca // 139 // jIvAnAM janma maraNaM ca jAnAti, tathA yazca devanArakANAM upapAtodvartanAM ca jAnAti, sa eva kriyAvAdI, sa evAtmajJa, iti dvitIyavRttasyAnte kriyA vijJeyeti gAthArthaH // 20 // aho vi sattANa viuddaNaM ca, jo AsavaM jANai saMvaraM ca / / dukkhaM ca jo jANai nijaraM ca, so bhAsiumarihai kiriyavAdaM // 21 // vyAkhyA-tathA yazca [sacAnAM] adho-narakAdiSu karmavipAkajanitAM 'vikuTTanAM' zarIrAdivyathAM jAnAti, tathA AzravaM saMvaraM ca jAnAti, yazca, cakArAt puNyapApe jAnAti, tathA jIvAnAM duHkhaM sukhaM ca yo jAnAti, tathA tapasA nirjarAM |ca yo jAnAti, tathA yazca karmabandhahetUMstadviparyAsahetUMca tulyatayA jAnAti, tathA ' yAvantaH saMsArahetavastAvanta eva nirvANa. kA hetavaH' evaM yaH samyaka paramArthato jAnAti, sa eva kriyAvAdaM bhASitumarhati / kiMviziSTa kriyAvAdaM ? asti jIvaH asti x pAThAntaraM " jANati'sAsayaM ca" iti harSakulIyadIpikApratikRtau / 1139 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyamasti pApaM cAsti ca pUrvAcaritasya karmaNaH phalamasti ca karmanirjarA, ityevaMrUpaM kriyAvAdaM sa eva mASitumarhati, nApara iti / atra ca zlokadvayena navApi padArthAH satrahItA iti vistarArthinA bRhadvRttiranusaraNIyeti gAthArthaH // 21 // sAmpratamadhyayanArthamupasaJjihISuH samyagvAdaphalamupadarzayati saddesu rUvesu asajamANo, gaMdhesu rassesu adussamANo / No jIvitaM No maraNe'hikaMkhI, AyANagutte valayA vimukke tti bemi // 22 // vyAkhyA-'zabdeSu' zrutisukhadeSu 'rUpeSu' nayanAnandakAriSu 'saGgamakurvan ' gA_makurvANastathA gandheSvamanojJeSu raseSu ca antaprAnteSu 'aduSyamANo' dveSamakurvan jIvita-masaMyamajIvitaM nAbhikAGket nApi parISahosagairabhidruto maraNamabhikAkSet , jIvitamaraNe'nabhilASI saMyamamanupAlayet / tathA 'AdAne ' saMyame 'gupto' rakSapAlaH tathA 'valayA vimukketi bhAvavalayaM-mAyA, tayA vipramuktaH saMyamamanupAlayeditiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavaditi gAthArthaH // 22 // lfnns bmn fyh nqd ltfy fnfj byk wmkfHlm lh mqlh h lyst qymh dn bymh w iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNa-zrImatsAdhuraGgagaNivaragumphitAyAM zrIsUtrakRtAGgadIpikAyAM samAptaM samavasaraNAkhyaM dvAdazamadhyayanam / rammmmmmmmmmmmmmmromanama Jain Education in For Privale & Personal use only Tww.jainelibrary.org Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyagaDAGga traM dIpikAnvitam / // 14 // atha trayodazaM yAthAtathyamadhyayanam / 13 yAthA tathyAathAnantaraM trayodazamArabhyate yAthAtathyAkhyaM, tasyeyamAdigAthA dhyayaneAhAtahiyaM tu paveyaissaM, nANappakAraM purisassa jAtaM / 'dhyayano podghaatH| sao ya dhamma asato asIlaM, saMtiM asaMtiM karissAmi pAuM // 1 // vyAkhyA-'pAthAtathyaM ' tattvaM, tacca paramArthacintAyAM samyagjJAnAdikaM-jJAnadarzanacAritrarUpaM, etatpuruSasya-jantoH / yajjAtaM-utpanaM, tadahaM pravedayiSyAmi' kathayiSyAmi / 'tu' zabdo vizeSaNe / vitathAcAriNastadoSAzcAvirbhAvayi. pyAmi / tathA nAnAprakAraM vA vicitraM puruSasya svabhAvamuccAvacaM-prazastAprazastarUpaM pravedayiSyAmi / tathA 'sataH' satpuruSasya dharma zrutacAritrAkhyaM tathA ' zIlaM' udyatavihAritvaM, tathA zAnti-mazeSakarmakSayalakSaNAM prAduSkariSye-prakaTayiSyAmi / tathA ' asata' azobhanasya paratIrthikasya gRhasthasya pArzvasthasya vA ' azIlaM' kutsitazIlaM azAntimanirvANarUpAM saMsRti prAdurbhAvayiSyAmIti gAthArthaH // 1 // aho ya rAo ya samuTThiehi, tahAgaehiM paDilabbha dhamma / samAhimAghAtamajosayaMtA, satthAramevaM pharusaM vayaMti // 2 // J // 14 // Jain Education Interation For Privale & Personal Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-'ahorAtra'maharnizaM samyagutthitAH-samutthitAste hi sadanuSThAnavantastebhyaH zrutadharebhyastathA [tAthA]gatebhyastIthakadbhayo vA dharma saMsAranissaraNopAyabhRtaM samavApya punaH karmodayAnmandabhAgyatayA jamAliprabhRtaya AtmotkarSAttIrthakadA[dyA] khyAtaM samyagadarzanAdikaM mokSamArga ajoSayantaH' asevantaH-mamyagakurvANA ninhavA boTikAzca svaruciviracitamyAkhyAprakAreNa nirdoSamapi sarvajJapraNItaM mArga vidhvaMsayanti, kumArga prarUpayanti / evaM bhASante-asau sarvajJa eva na bhavati, yaH 'kriyamANaM kRta 'miti pratyakSeNa viruddha prarUpayatIti jamAlivacaH, tathA 'yaH pAtrAdiparigrahAnmokSamArgamAvirbhAvayati so'pi na sarvajJaH' ityevaM coTikAH pratipAdayanti, evaM sarvajJoktamazraddadhAnAdhRtisaMhananadurbalatayA saMyamabhAraM voDhumasamarthAH kvacidviSIdanto'pareNa kenApi vatsalatayA zikSitAH santastaM-zAstAraM paruSa vadanti-karkazaM niSThuraM bhASanta iti gAthArthaH // 2 // visohiyaM te aNukAhayaMte, je AyabhAveNa viyaagrejaa| aTTANie hoti bahuguNANaM, je nANasaMkAe musaM vaejjA // 3 // vyAkhyA-kumArgaprarUpaNA'panayanadvAreNa vizodhitaH samyagdarzanajJAnacAritrAkhyo mokSamArgastaM mokSamArga 'te' ninhavA mithyAmatayaH AtmotkarSAt svaruciviracitamyAkhyAprakAreNa vyAmohitA 'AtmabhAvena' svAbhiprAyeNa AcAryapAramparyeNAyAtamapyartha niSiddhya anyathA vyAkhyAnayanti / kimiti ? yataste gambhIrAbhiprAyaM sUtrArtha karmodayAtpUrvApareNa yathAvatpariNAmayitumasamarthAH paNDitamAnina utsUtraM pratipAdayanti / AtmabhAvavyAkaraNaM mahate'nAya / sa evambhUtaH Jan Education Interational For Privale & Personal use only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAga- dIpikAnvitam / // 14 // svakIyAbhinivezAdasthAniko'nAdhAro bahUnAM guNAnAM jJAnAdInAM abhAjanaM bhavati / [ kacitpAThaH ] " aTThANie hoti / 13 yAthAbahaNivesa"tti, asyAyamartha:-asthAna-mabhAjanaM apAtramasau bhavati samyagjJAnAdInAM guNAnAM, kimbhUto? bahu-ranartha tathyAsampAdakatvenAsadabhinivezo yasya sa bahunivezaH, yadi vA bahUnAM guNAnAmasthAniko-'nAdhAro bahUnAM doSANAM [ca] nivezaH' dhyayane sthAnaM Azraya iti / kimbhUtAH ? punarevaM sambhavantIti darzayati-'ye' kecana durgRhItajJAnalavA'valepino 'jJAne ' zruta- atimAnAjJAne zaGkA-jJAnazaGkA, tayA mRSAvAdaM vadeyuH, etaduktaM bhavati-sarvajJapraNIte Agame zaGkAM kurvanti, ayaM tat praNIta eva na devarjanIyabhavet , anyathA vA'syArthaH syAt / yadi vA 'jJAnazaGkayA' pANDityAbhimAnena mRSAvAdaM vadeyuH yathA'haM bravImi tathaiva tvaM [yujyate ] nAnyatheti gAthArthaH // 3 // kizzAnyat muniinaam| je Avi puTThA paliuMcayaMti, AyANamaTuM khalu vaMcayaMti / asAhuNo te iha sAhumANI, mAyaNi esiMti aNaMtaghAtaM // 4 // vyAkhyA-ye kecana aviditaparamArthAH svalpa[tuccha]tayA samutsekino'pareNa pRSTA:-kasmAdAcAryAtsakAzAdadhItaM ? | | zrutaM bhavadbhiH, te tu svakIyamAcArya jJAnAvalepena nivAnA aparaM prasiddha pratipAdayanti, yadi vA mayaivaitatsvata utprekSita(jJAtaM )mityevaM jJAnAvalepAt 'paliuMcayati'tti nihavate, nivaM ca kurvANAH 'AdAnaM' jJAnAdikaM mokSo cA, tamartha 'khulu'nizcayena ] 'vazcayanti ' bhraMzayantyAtmanaH, evaM kurvANAzca te 'asAdhavaH ' paramArthataH-sAdhuvicAre asAdhavo'pi / For Privale & Personal use only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " 'sAdhumAninaH ' AtmotkarSAtsadanuSThAnamAnino mAyAnvitA 'eSyanti' yAsyanti 'anantazo' bahuzo 'ghAtaM' vinAza saMsAraM vA anavadagraM anuvarttayiSyantIti, doSadvayaduSTatvAtteSAM ekaM tAvatsvayaM asAdhavo dvitIyaM sAdhumAninaH, uktaM ca - "pAva kANa puNo, appANaM suddhameva vAharai / duguNaM karer3a pAvaM, bIyaM bAlassa maMdattaM // 1 // " tadevamAtmotkarSadoSAt bodhilAbhamapyupahatyAnaMtasaMsArabhAjo bhavantyasumantaH - prANina iti sthitamiti gAthArthaH // 4 // mAnavipAkamupadarthyAdhunA krodhAdidoSamudbhAvayitumAha je kohaNe hoti jagaTThabhAsI, viosiyaM je u udIraejA / aMdhe va se daMDapa gahAya, aviosie dhAsati pAvakammI // 5 // vyAkhyA--yaH prakRtau svabhAvena krodhano bhavati tathA yazca jagadarthabhASI bhavati, jagatyarthA jagadarthAH, ye yathA vyavasthitAH padArthAH tA~stathaiva bhASate [ya] sa jagadarthabhASItyucyate / tadyathA - ' brAhmaNaM DoDamiti brUyAt ' tathA ' vaNijaM kirATa ' miti 'zUdraM AbhIra 'miti ' zvapAkaM cANDAla' miti, tathA ' kANaM kANa 'miti, tathA ' khaMjaM kubjaM vaDabhaM, kuSThinaM kSayiNa 'mityAdi, tathA yo yasya doSastaM tena kharaM paruSataraM brUyAt yaH sa jagadarthabhASIti / athavA jayAbhASI - yathaivAtmano jayo bhavati tathaiva avidyamAnamapyarthaM bhASate yena kenacit prakAreNa asatprarUpaNayA'pi 1 pApaM kRtvA punarAtmAnaM zuddhameva vyAharati / dviguNaM karoti pApaM dvitIyaM bAlasya mandatvam // 1 // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDA sUtraM dIpikAnvitam / 13 yAthAtathyAdhyayanesaMsAra paryaTanamanu // 142 // Atmano jayamicchatItyarthaH / tathA 'viosiyaMti vyavasitaM-upazAntaM kalahaM-vivAdaM yaH punarapyudIrayet-prajvAlayet , | kimuktaM bhavati ? kalahakAribhimithyAduSkRtAdinA parasparaM zAmite'pi tattadvyAt yena punarapi teSAM krodhodayo bhavati / sAmpratametadvipAkaM darzayati-yathA hyandhaH ' daNDapathaM' godaNDaM [laghumArga ] gRhItvA vrajan ajJAnatayA kaNTakazvApadAdibhiH pIDyate, evamasAvapi kevalaliGgadhArI anupazAntakrodhaH karkazabhASI adhikaraNoddIpakaH anupazAntadvandvaH 'pApakarmakArI' anAryakarmakartA, ete sarve'pi saMsAre anantazaH [dhRSyante-] pIDyanta iti gAthArthaH // 5 // kizAnyat je viggahIe annAyabhAsI, na se same hoti ajhNjhptte|| ovAyakArI ya hirImaNe ya, egaMtadidI ya amAirUve // 6 // bvAkhyA-tathA yaH kazcit sAdhuryadyapi pratyupekSaNAdikA kriyA karoti tathApi yuddhapriyaH kazci[kvacidbhavati, tathAsnyAyyabhASya-sthAnabhASI gurvAdyadhizepakArI[vA], yazcaivambhUto nAsau ' samo' raktadviSTatayA madhyastho bhavati, nApi 'ajhaMjhA. prAptaH' akalahaprAptaH, [ yadi vA] samyagdRSTibhiH samo na bhavati / ata:-akrodhanena akarkazabhASiNA upazAntayuddhAnudIrakeNa nyAyyabhASiNA ajhaMjhAprAptena madhyasthena ca mAvyamiti / evaM pUrvoktadoSavarjI sannupapAtakArI-AcAryanirdezakArI, yathopadezaM kriyAsu pravRttaH sUtropadezapravarcako vA, tathA DrImanAH, 'hI' lajjAsaMyamo mUlottaraguNabhedabhinnaH, tatra mano yasya sa hImanAH, [ yadi vA] anAcAraM kurvan AcAryAdibhyo lajjate, tathA 'egaMtadiTThI' ekAntena tattveSu jIvAdipadArtheSu dRSTi- pazAntakaSAyANAm / 142 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rekAntaraSTistathA 'amAirUvena gurvAdIna chadmanA upacarati. nApyanyena kenacitsA chamavyavahAraM vidhatte, evNvidhen| | sAdhunA mAvyamiti gAthArthaH // 6 // punarapi sadguNotkIrtanAyAha se pesale suhume purisajAe, jaccannie ceva sa ujjuyArI / bahuMpi aNusAsie je taha(cce)ccA, same hu se hoti ajhaMjhapatte // 7 // vyAkhyA-kazcitsaMsArodvinaH pramAdaskhalane gurvAdinA bipi] anuzAsyamAnastathaiva sanmArgAnusAriNI 'arcA' lezyA-cittavRttiryasya bhavati sa tthaa'rcH| tathA sa evaM 'pezalo' miSTavAkyo vinayAdiguNasamanvitaH, tathA sUkSmadArzasvAssUkSmabhASitvAtsUkSmaH, sa eva puruSajAta:-sa eva paramArthataH puruSArthikArI, tathA sa eva jAtyanvitA-mukulotpannA, suzIlAnvito hi kulIna ityucyate, na sukulotpattimAtreNa, tathA sa eva 'RjukArI' yathopadezaM yaH pravacete, na punavekratayA guruvacanaM pratikulayati / tathA yazca tathArcaH pezala: sUkSmabhApI jAtyAdigaNAnvitaH kacidavakra: 'samo' madhyasthA, nindA[yAM pUjAyAM ca na ruSyati [nApi tuSyati], tathA 'jhaMjhA'krodho mAyA vA, tAmaprAptaH ajhaMjhAprAptaH, evaMvidhaH sAdhu| rvItarAgatulyo bhavatIti gAthArthaH / 7 // prAyastapasvinAM jJAnAvalepo bhavatItyatastamadhikRtyA'ha je Avi appaM vasumaMti mattA, saMkhAya vAyaM apariccha kujjA / Jain Education Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUpagaDA satra dIpikAnvitam / // 143 // taveNa vA'haM sahio tti maMtA, aNNaM jaNaM pAsati viMbabhUyaM // 8 // 13 yAthA tathyAvyAkhyA-yaH ko'pi tucchaprakRtiralpatayAtmAnaM 'vasu' dravyaM, tacca paramArthacintAyAM saMyamastadvantamAtmAnaM dhyayane matvA'hamevAtra saMyamavAn-mUlottaraguNAnAM samyagvidhAyI, nAparaH kazcinmattulyo'stIti / yena jIvAdayaH padArthAH samyag / parichidyante tajjJAnaM saMkhyetyucyate, tadvantamAtmAnaM matvA [samyak paramArthamaparIkSya vAda-] AtmotkarSa kuryAt / tathA tapasA tyAjyatvaM AtmotkarSa karoti, yathA'hameva tapasvI, na mattulyastapasvI kazcidastIti madaM karoti / anyaM sAdhujanaM gRhasthajanaM vA jJAnAdya'bimbabhUtaM ' jalacandravattadarthazUnyaM kUTakArSApaNavadvA liGgamAtradhAriNaM puruSAkRtimAtraM vA 'pazyati' avamanyate sAdhUn , STamadasthAAtmAnameva bahumanyate / yadyanmadasthAnaM tattadAtmanyevAropyAparaM na kizcittayA pazyatIti gAthArthaH // 8 // kizca nAnAm / egaMtakUDeNa u se paleti, na vijatI moNapayAMsa gotte / je mANaNaTreNa viukkasejjA, vasumannatareNa abujjhamANe // 9 // vyAkhyA-evaMvidhaH pUrvoktaH puruSaH, yathA mRgAdiH kUTena baddhaH paravazaH san ekAntaduHkhabhAgbhavati, tathA so'pi puruSo bhAvakUTena snehamayena baddhaH saMsAre duHkhabhAg bhavati, saMsAracakravAle prakarSeNa lIyate-pralIyate, anekaprakAraM saMsAraM paribhramati / evambhUtazca [' maunapadaM ' saMyamastatra ] maunIndre vA pade-sarvajJapraNIte mArge nAsau vidyate, tathA nApyasau uccairgotre pravartate, sa tu nIcairgotraM prApnoti, AtmotkarSavazAditi / tathA yo hi 'mAnanArthena' pUjAsatkArAdinA madaM 1143 // Jain Education Interational Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuryAt , sa na sarvajJapraNIte mArge vidyate, tathA 'vasu' dravyaM, tacceha saMyamastaM saMyamamAdAya paramArthamajAnan [anyatareNa ] | | jJAnAdinA mAdyati sa paThannapi sarvazAstrANi tadartha cAvagacchannapi sarvajJamataM paramArthato na jAnAtIti gAthArthaH // 9 // vazvAtmAnaM bahumanyate madaM ca karoti sa tu paramArthato ajJAnI ata evaM karoti / atha jAtimadhikRtyAha je mAhaNe khattiyajAyae vA, tahuggaputte taha lecchaI vA / je pavaIe paradattabhoI, gotte Na je thabbha'bhimANabaddhe // 10 // vyAkhyA-yo jAtyA brAhmaNaH kSatriyo vA ugraputraH, 'lecchaI vA' kSatriyavizeSa eva, evamAdi viziSTakulotpanno'pi yathAvasthitasaMsArasvarUpavedI[ya:] prabajita-ratyaktarAjyAdigRhabandhanaH, paradattabhojI, samyaksaMyamAnuSThAyI uccairgotre harivaMzAdike samutpanno'pi stambha' garva nopayAyAt , garva na karotIti bhAvaH / kimbhUte gotre jAtaH ? ' abhimAnabaddhe' abhimAnAspade / kimuktaM bhavati ? viziSTakulotpanno'pi sarvalokamAnyo'pi prabajitaH san katazirastuNDamuNDamuNDano bhikSArtha paragRhANyaTan kathaM hAsyAspadaM garva kuryAt ? naivAsau mAnaM vidadhyAditi gAthArthaH / / 10 // na cAsau mAnaH kriyamANo guNAya syAditi darzayitumAha / na tassa jAtI va kulaM va tANaM, Nannattha vijA caraNaM suciNNaM / Nikhamma se sevati'gArikamma, Na se pArae hoti vimoyaNAe // 11 // muktaM bhavati ? viziSTakulopana karotIti bhAvaH / kisayamAnuSThAyI uccairgotre hari Jain Education international For Private & Personal use only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga satra dIpikAnvitam / 13 yAthAtathyAdhyayane tyaajytvmbhimaandosssy| // 144 // vyAkhyA-na tasya jAtimadaH kulamado vA kriyamANaH saMsAre paryaTatastrANaM bhavati / yatpunaH saMsArottArakatvena trANa- samartha taddarzayati-jJAnaM ca caraNaM ca jJAnacaraNaM, tasmAdanyatra saMsArottaraNitrANAzA na vidyate / etacca samyaktvopabRMhitaM[sucIrNa] saMsArAduttArayati "jJAnakriyAbhyAM mokSa" iti vacanAt / yaH punaH pravrajyAM gRhItvA'pi ' agArikarma' gRhasthakarmAnuSThAnaM sAvadyArambhaM jAtimadAdikaM vA sevate, na cAsAvagArikarmaNAM sevako'zeSakarmamocanAya pArago bhavati, nimzeSakarmakSayakArI na bhavatItyarthaH / dezamocanA tu prAyazaH sarveSAmeva prANinAM pratikSaNamupajAyata iti gAthArthaH // 11 // punarapyabhimAnadoSaM darzayati nikkiMcaNe bhikkhu sulUhajIvI, je gAravaM hoti siloggaamii| AjIvameyaM tu abujjhamANe, puNo puNo vippariyAsuveti // 12 // ____ vyAkhyA-sAdhuniSkizcano'pi 'bhikSuH' paradattopajIvI [' surUkSajIvI'] antaprAntAzanabhojyapi yaH kazcidgaurava priyo bhavati, tathA ' zlokakAmI' AtmazlAghA'bhilASI bhavati, sa ca paramArthamajAnAnaH, etadeva akizcanatvaM surUkSa jIvitvaM ca AtmazlAghAtatparatayA AjIvikA-mAtmavartanopAyaM kurvANaH punaH punaH saMsArakAntAre 'viparyAsaM' jAtijarAmaraNarogazokopadravamupaiti-gacchati / taduttaraNAyAbhyudyato'pi tatraiva nimajatItyayaM viparyAsa iti gAthArthaH // 12 // je bhAsavaM bhikkhu susAhuvAdI, paDihANavaM hoti visArae ya / | // 144 // Jain Education a l Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgADhapaNNe suvibhAviyappA, annaM jaNaM pannayA parihavejjA // 13 // vyAkhyA-tathA yaH sAdhurbhASAguNadoSajJaH, tathA susAdhuvAdI-hitamitavaktA, priyaMvada ityarthaH, kSIrAzravamadhvAzravalabdhiyuktastathA 'pratimA[na]vAn ' buddhicatuSTayayuktA-pareNAkSiptastatkAlamevottaradAnasamarthaH, yadivA dharmakathAvasare 'ko'yaM puruSaH? kaM ca devatAvizeSaM praNataH ? kataradvA darzanamAzritaH' ityevamAsannapratibhatayA'vetya yathAyogamuttaraM dadAti / tathA 'vizArado ''rthagrahaNasamarthaH, cazabdAt zrotrabhiprAyajJaH, tathA ' AgADhaprajJaH' paramArthaparyavasitabuddhiH-tatvArthavedI, tathA ' suvibhAvitAtmA' sudharmavAsanAvAsitaH, evaMvidhaguNAnvitaH zobhanaH sAdhurbhavati / yazcAmIbhirguNairnirjarAhetubhRtairyukto'pi yadi madaM kuryAttadA'nyeSAM kA vArtA / kathaM madaM karoti ? tadyathA-yathA'hameva bhASAvidhijJastathA sAdhuvAdyahameva, na mattulyaH pratibhA[na]vAnasti / nApi ca matsamAno laukikalokottarazAstrArthavizArado avagADhaprajJaH, subhAvitAtmA. 'hameveti caivamAtmotkarSavAnaparaM janaM svakIyayA prajJayA 'paribhavet ' avahIlayati / tathAhi-kimanena vAkuNThena durdurUDhena kuNDikAkArpAsakalpena ? nA'sau sAdhuvargaH kimapi vetti, vayameva bhagavadAjJAvartinaH kramAgatA bahuzrutA vA ityAdivAgvi. lAsena sAdhUnAmavarNavAdenAtmotkarSaparAH kvacitsabhAyAM dharmakathAvasare vA bhavanti / tathA coktaM "anyaiH svecchAraci. tA-narthavizeSAn R[]meNa vijJAya / kRtsnaM vAGmayamita iti, khAdatyaGgAni darpaNa // 1 // " // 13 // sAmpratametadoSAbhidhitsayA''ha 25 Jain Education internaciona For Private & Personal use only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikA nvitam / // 145 // evaM Na se hoi samAhipatte, je pannavaM bhikkhu viukkasejjA / ahavA vi je lAbhamayAvalitte, annaM jaNaM khiMsati bAlapane // 14 // vyAkhyA - evamAtmotkarSaM kurvannaparAnavagaNayan samastazAstrArthavizArado'pi tasvArthAvagADhaprajJo'pi 'samAdhi' mokSamAge jJAnadarzanacAritrarUpaM na prApto bhavati, paramArthodadheruparyeva putrate / ka evambhUto bhavatIti darzayati- ' je pannavaM bhikkhu viukkasejja' tti, yo hyaviditaparamArthatayA AtmAnameva pratibhAvantaM manyamAnaH svaprajJayA bhikSuH 'utkarSet' garva kuryAt, nAsau samAdhiprApto bhavati / athavA yo hi alpAntarAyo labdhimAnAtmakRte parasmai copakaraNAdikamutpAdayituM samarthaH satucchasvabhAvatayA madaM kurvan na samAdhiprAptaH kathyate / sa cAnyaM janaM karmodayAdalabdhimantaM 'khiMsaha ' ti nindati parAbhavati, vakti ca-na mattulyaH sarvasAdhAraNazayyAsa~stArakA chupakaraNotpAdako'sti, kimanyaiH ? svodaramaraNavyagratayA kAkaprAyaiH kRtyamastItyevaM ' bAlaprajJo ' mUrkhaprAyo'parajanApavAdaM vidadhyAditi gAthArthaH // 14 // evaM made kRte bAlasadRzairbhUyate, ato madaM na vidadhyAdityAha paNNAmayaM caiva tavomayaM ca, ninnAmae goyamayaM ca bhikkhU | AjIvagaM ceva cautthamAhu, se paMDie uttamapuggale se // 15 // vyAkhyA - prajJAmadaM tapomadaM ca na kuryAt, ahameva [ yathAvidhazAstrArthasya vettA, tathA'hameva ] vikRSTatapovidhAyI, nAhaM 13 yAthAtathyA dhyayaneparihAryatvaM madasthA nAnAm / // 145 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | tapasA glAnimupagacchAmi, evaM tapomadaM na kuryAt / tathA gotramadaM nirnAmaye-dapanayeta, uccaiH kulasambhUto'hamityevaM madaM I na vidadhyAditi / tathA AjIvo-rthanicayastasya madaM na kuryAt / evamanyAnapi madavizeSAn tyajan sAdhuH paNDita-stattvavettA mavati / tathA'sau samastamadasthAnaparityAgA-duttamaH 'pudgala' AtmA bhavati / [pradhAnavAcI vA pudgalazandaH, tatazcAyamartha:-] uttamottamo-mahato'pi mahIyAn bhavatIti gAthArthaH // 15 // atha madasthAnamupasaMjihIrSurAha etAI mayAiM vigiMca dhIre, neyANi sevaMti sudhiirdhmmaa| .. te savvagottAvagayA mahesI, ucca agottaM ca gatiM vayAMta // 16 // vyAkhyA-etAni madasthAnAni saMsArakAraNAni vijJAya 'dhIro' viditatatvArthaH 'vigiMcaha 'tti AtmanaH pRthakkuryAttyajediti bhaavH| sudhIradharmANo naitAni madasthAnAni sevante, ye parityaktasarvamadasthAnA maharSayastapaHzoSitakalmaSAH sarvasmAduccairgotrAderapagatAH santaH, ' uccAM' mokSAkhyAM sarvottamAM gatiM vrajanti / ca zabdAnmahAvimAneSu kalpAtIteSu vA vrajanti-macchantIti gAthArthaH // 16 // bhikkhU muyacce taha diTThadhamme, gAmaM ca nagaraM ca annuppvissaa| se esaNaM jANamaNesaNaM ca, annassa pANassa aNANugiddhe // 17 // vyAkhyA-sa evambhUto madasthAnarahito bhikSuH snAnavilepanAdisa~skArAbhAvAnmRtA [iva] 'arcA' tanuH-zarIraM yasya sa Jain Education internation For Privale & Personal use only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 yAthA tathyA dhyayanepanetavyatvaM sNymaarte| sUyagaDAGga mRtArcaH, tathA ' dRSTavarmA' avagatayathAvasthitadharmasvarUpaH, evaMvidho bhikSuH kvacidavasare grAmanagarAdiSu bhikSA'rtha pravizya eSaNAmaneSaNAM ca jAnan annasya pAnakasya vA kRte, tatra 'ananu]gRddho'lolupaH san samyagviharet / AhArAdAvamUJchitaH dIpikA-1 samyak zuddhAM bhikSAM gRhNIyAditi gAthArthaH // 17 // nvitam / evaMvidhasya sAdhoH kadAcitsaMyame ratiraratizca prAduSSyAta , sA caapnetbyetyetdaah|| 146 // araI raiM ca abhibhUya bhikkhU , bahUjaNe vA taha egcaarii| egaMtamoNeNa viyAgarejA, egassa jaMto gatirAgatI ya // 18 // vyAkhyA-mahAmunerapyasnAnatayA malAvilasyAntaprAntavallacaNakAdimojinaH kadAcitkarmodayAdaratiH saMyame samutpadyeta, tAM cAratimutpannAmabhibhavet-nirAkuryAta, tathA rati cAsaMyame anAdibhavAbhyAsAdutpannAM cAmibhavet , abhibhUya ca saMyamoyukto bhavet / punaH sAdhumeva vizinaSTi-bahavo 'janAH' sAdhavo gacchavAsitayA saMyamasahAyA yasya sa bahujanA, tathA. eka eva cara[tI]ti-ekacArI, sa ca bahujana ekAkI vA kenacitpRSTo'pRSTo vA 'ekAntamaunena' saMyamena 'vyAgRNIyAt ' dharmakathA'vasare saMyamAbAdhayA kizciddharmasambaddhaM brUyAt / kimasau brUyAdityAha-ekasya jantoH zubhAzubhasahAyasya 'gatiH' paraloke gamanaM bhavati, tathA Agati-rAgamanaM bhAvAntarAdupajAyate zubhAzubhakarmasahAyasya, yata:-" ekaH prakurute karma, NI bhunaktyekazca tat phalam / jAyate mriyate caika, eko yAti bhavAntaram / / 1 // " ityAdi / tataH saMsAre paramArthato 146 / / Jain Education in a For Privale & Personal use only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na kazcitsahAyo dharmamekaM vihAya, etadvigaNayya saMyama[stena tat ]pradhAnaM vA vyAditi gAthArthaH // 18 // kiJca sayaM samiccA aduvA vi soccA, bhAseja dhammaM hitayaM pyaannN| je garahiyA saNiyANappaogA, Na tANi sevaMti sudhIradhammA // 19 // vyAkhyA-'svayaM' AtmanA paropadezamantareNa saMsArakAraNAni mithyAtvAviratipramAdakapAyayogarUpANi 'sametya' jJAtvA tathA mokSaM tatkAraNAni ca samyagjJAnadarzanacAritrANi, etatsarva svata eva jJAtvA anya smAdvA''cAryAdeH sakAzAcchrutvA anyasmai mumukSave dharma bhASeta / kimbhUtaM ? 'prajAnAM ' sthAvarajaGgamAnA jantUnAM hitaM dharma brUyAditi upAdeyaM pradarya heyaM pradarzayati-ye 'garhitA' jugupsitA mithyAtvAdayaH karmabandhahetavaH, sanidAnAH 'prayogA' vyApArA mamAsmAtsakAzAta kizcitpUjAlAbhasatkArAdikaM bhaviSyatItyevambhUtanidAnAzaMsArUpAstA~zca cAritravighnabhRtAn maharSayaH sudhIradharmANo na sevante' nAnutiSThanti, na vadantIti gAthArthaH // 19 // kizca ___ kesiMci takkAi abujha bhAvaM, khuddapi gacchejja asadahANe / Aussa kAlAiyAraM vaghAe, laddhANumANe ya parassa attre|| 20 // vyAkhyA-pAMcinmithyAdRSTInAM kutIrthikabhAvitAnAM tarkayA' vitarkeNa duSTAbhiprAya abuddhA kazcitsAdhuH zrAvako vA svadharmasthApanecchayA kutIrthikatiraskAraprAyaM vaco bayAt , [ sa ca] tIrthikastadvacanamazraddadhAno'tikaTukatvaM bhAvayan Jain Education a l For Privale & Personal use only | Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga kAyA dIpikA- nvitam / tathyA dhyayanezrotranurUpadezanAyA:karttavyatvam // 147 // 'kSudratvamapi gacchet ' virUpamapi kuryAt , pAlakapurohitavat skandakAcAryasyeti / tataH sa nindAvacanakupito vaktu+rAyuSo vyAghAtaM kAlAticAra-dIpasthitikamapyAyussaMvartayet / dharmadezanA hi puruSavizeSaM jJAtvA vidheyA, tadyathA-ko'yaM puruSo rAjAdikaH, kaM ca devatAvizeSaM nataH, kataradvA darzanamAzrita iti samyagbhAvaM parijJAya yathAyogyaM dezanA vidheyaa| yaH punareta-davuddhvA dharmadezanAdvAreNa paravirodhakRddhaco brUyAt sa tasmAnmaraNAdikamapakAraM prApnuyAt / yata evaM tato labdhAnumAna:-parAbhiprAyaM jJAtvA yathAyogamarthAn-saddharmaprarUpaNAdikAn mAvAn svaparopakArAya vadediti gAthArthaH // 20 // kammaM ca chaMdaM ca vigiMca dhIre, viNaeja u savato Aya(pAva)bhAvaM / rUvehi luppaMti bhayAvahehi, vijaM gahAya tasathAvarehiM // 21 // vyAkhyA-dhIraH' akSobhyo dharmakathAzrotu: dezanAvasare 'karma 'anuSThAnaM gurulaghukarmamAvaM [ vA ], chanda-mabhiprAya | ca zroturjAnIyAt / asau dharmazrotA ki gurukarmA laghukarmA vA ityAdyAlocya dharmakathiko dharmadezanAM kuryAt / yathA ca tasya zrotu vAdipadArthAvagamo bhavati, yathA ca manasi na yate, api tu prasamatAM brajecathA vAcyaM, evaM ca dharmopadeza yacchan vizeSeNa apanayetparpadaH 'pApabhAvaM' azuddhamantaHkaraNaM viziSTaguNAropaNaM ca kuryAt / [kvacitpATha] 'AyabhAvaM' +jinadharmabhASakasya / 4 'pAvabhAva 'miti svAbhAvikatvena 'AyabhAva 'miti tu pAThAntaratvena svIkRto vRttikRtpUjyairapi / | tathA " AtabhAvaM-AtabhAvo NAma mithyAtvaM avirato vA" iti cUrNikArAH / // 147 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ti [tatra] AtmabhAvo'nAdibhavAbhyasto mithyAtvAdikastamapanayet / yadivA 'AtmabhAvo' viSayagRdhnutA, tAmapanayediti / etaddarzayati-'rUvehiM luppaMti bhayAvahehiM rUpai-nayanamanohAribhiH strINAmaGgapratyaGgakaTAkSanirIkSaNAdibhiralpasavA 'vilupyante' saddharmAcyAvyante, rUpaiH kathambhRtaiH' ! 'bhyaavhai|' bhayAnakaiH, ihaiva tAvadrapAdiviSayAsaktasya sAdhujanajugupsA, nAnAvidhA viDambanAzca prAdurbhavanti ihaloke, paraloke ca bahuvidhA vedanAH viSayAsaktA anubhavanti / evaM vidvAn-paNDito dharmadezanAcaturo parAbhiprAyaM samyaggRhItvA parSadanusAreNa trasasthAvarebhyo hitaM dharmamAvirbhAvayediti gAthArthaH // 21 // pUjAsatkArAdinirapekSeNa ca sarva tapazcaraNAdikaM vidheyaM vizeSato dharmadezanetyetadabhiprAyavAnAha na pUyaNaM ceva siloyakAmI, piyamAppiyaM kassai No karijA / save aNaTre parivajayaMte, aNAule yA akasAi bhikkhU // 22 // , vyAkhyA-sAdhurdharmadezanAM kurvan 'pUjanaM' vastrAdilAmarUpaM na vA~chenApi ' zlokaM' kIrti-prazaMsAmabhilaSet / tathA zrotuH priyaM (rAjakathAdika) apriyaM ca na kathayet-tatsamAzritadevatAvizeSa na nindet / rAgadveSarahitaH zroturabhiprAya samIkSya yathAvasthitaM dharma samyagdarzanAdirUpaM kathayet / upasaMhAramAha-sarvAnanan pUjAsatkAralAbhAbhiprAyeNa svakRtAn paradUSaNatayA ca parakRtAn pariharan kathayedanAkulaH, akaSAyI bhikSurbhavediti gAthArthaH // 22 // sarvAbhyayanopasaMhArArthamAha Jain Education Intema For Privale & Personal use only jainelibrary.org Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikA nvitam / / / 148 / / AhattahIyaM samupehamANe, savehiM pANehiM nihAya daMDaM / no jIviyaM no maraNAhikaMkhI, parivvajjA valayA vimukke tti bemi // 23 // vyAkhyA -' yAthAtathyaM ' dharmamArgaM sUtrAnugataM samyak 'prekSamANaH ' paryAlocayan 'sarveSu ' sthAvarajaGgameSu prANiSu daNDaM prANivadhAtmakaM parityajya prANAtyaye'pi yAthAtathyaM dharmaM nollaMghayet / tathA 'jIvitaM ' asaMyamajIvitaM jantudaNDena nA. bhikAGkSat / parISahaparAjito vedanAsamudghAtagato'pi tadvedanAmasahamAno jalAnalAdinA jantughAtena na maraNamabhikAGkSat / tadevaM sarveSvapi prANiSUparatadaNDo jIvitamaraNApekSArahitaH saMyamAnuSThAnaM care - dudyuktavihArI bhavet / meghAvI 'valayena ' mAyArUpeNa mohanIya karmaNA vA vipramukta iti, itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat // 23 // I 2. iti zrI paramasuvihitakharataragacchavibhUSaNa zrImatsAdhu raGga saGkalitAyAM zrIsUtrakRtAbhidhadvitIyAGgadIpikAyAM samAptaM yAthAtathyAdhyayanaM trayodazamiti // ku 14 granthA dhyayane vinayasya karttavyatvaM susAdhoH / // 148 // Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturdazaM granthAbhidhamadhyayanam / uktaM trayodazamadhyayanaM, sAmprataM caturdazamAramyate granthAkhyaM, bAhyagranthaparityAgAdyAthAtathyaM syAta, ata( stad ). evAha, tatreyamAdigAthA gaMthaM vihAya iha sikkhamANe, uTThAya subaMbhaceraM vasejjA / ovAyakArI viNayaM susikkhe, je chae vippamAyaM na kujjA // 1 // vyAkhyA-' iha ' pravacane jJAtasaMsArasvabhAvaH sAdhuH samyagusthAnena utthito 'granthaM ' parigrahaM dhanadhAnyahiraNyaHIdvipadacatuSpadAdirUpaM tyaktvA grahaNAsevanArUpAM ca zikSAM kurvANaH samyagAsevamAno navabhibrahmacarya guptibhigupta: [subrahmacarya vase-ttiSThet , yadivA [brahmacarya-] saMyamastamAvaseta-taM samyakkuryAta | gurvantike yAvajIvaM vasamAno yAvadamyudyatavihAra NIna pratipadyate tAvadAcAryavacanasya 'avapAtakArI' gurorAdezakArI vinayaM suSTha zikSe-dvidadhyAt / tathA yazcheko-nipuNaH sa saMyamAnuSThAne sadAcAryopadeze vA vividhaM pramAdaM na kuryAditi gAthArthaH // 1 // jahA diyApotamapattajAyaM; sAvAsagA pavitraM mannamANaM / tamacAiyaM taruNamapattajAyaM, DhaMkAi avattagama harejA // 2 // Jain Education Intel For Privale & Personal Use Only tel Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga N sUtraM dIpikAnvitam / // 149 // vyAkhyA-yaH punargurUpadezamantareNa svacchandatayA gacchAnirgatya ekAkivihAritAM pratipadyate sa bahudoSabhAga bhavatIti / 14 granthAasyArthasya dRSTAntamAvirbhAvayannAha-'jahA diyA( potaM)' yathA 'dvijapotaH' pakSizizurapatrajAtaH-ajAtapakSasta | dhyayane 'svAvAsakAt ' svanIDAt ' utplavituM' utpatitukAmaM [ tatra ] tatra patantamupalabhya pakSAbhAvAdgantumasamartha (tathA 'taruNaM' 10 gurbAdezinUtanaM 'apanajAtaM' anubhUtapakSaM taM ) DhaGkakaGkAdayaH kSudrasattvAH pizitAzina: 'avyaktagarma' gamanAbhAve naSTumasamartha hareyu: kAritvaM caznAdinorikSapya nayeyu-vinAzayeyuriti gAthArthaH // 2 // evaM dRSTAntaM pradarya dArzantikamAha susAdhuH evaM tu sehapi apuTTadhamma, nissAriyaM busimaM mnnmaannaa| lakSaNam / diyassa chAvaM va apattajAyaM, hariMsu NaM pAvadhammA aNege // 3 // vyAkhyA-yathA taM avyaktaM pakSizizu DhakAdayaH kSudrapakSiNo vinAzayanti tathA agItArtha ziSyaM gacchavAsAnirgata aneke | kSudrAH pAkhaNDino vipratArya saMyamajIvitavyAnaMzayanti, te kIdRzAH pAkhaNDinaH?, taM agItArthaziSyaM 'busimaM mannamANA' AtmavazagaM manvAnA-Atmavaze patitamiti matvA pakSarahitaM pakSiNo bAlakamiva te pApadharmANo 4 harantIti gaathaarthH||3|| ___ evamekAkinaH sAdhoryato bahavo doSAH prAdurbhavanti ataH sadA gurupAdamUle sthAtavyamityetadarzayitumAha osANamicche maNue samAhi, aNosite gaM'takaroti NaccA / x "kutIrdhikAH svajanarAjAdayo vA aneke hRtavanto haranti hariSyanti ceti kAlatrayopalakSaNArtha bhUtanirdezaH" iti harSa0 / // 149 // Jain Education na For Privale & Personal use only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ obhAsamANe daviyassa vittaM, Na Nikase bahiyA Asupanne // 4 // vyAkhyA-'avasAna' gurorantike'vasthAnaM, tadyAvajIvamicche-dabhilaSeta 'manujo' manuSyaH sAdhurityarthaH / sa eva tacato manuSyo yo yathApratijJAtaM nirvAha yati, tacca sadA gurorantike vyavasthitena nirvAhyate ityetadarzayati-gurorantike 'anuSitA' avyavasthita:-svacchandavidhAyI yathApratijJAtasya nAntakaro bhavati, na yathApratijJAtaM nirvAhayituM samarthaH syAnApi saMsArasyAntaM karotIti jJAtvA sadA gurukulavAso'nusaraNIyaH, gurukulavAsaM vinA zikSitamapi vijJAnamupahAsAya syAd , yataH "nahi bhavati nirvigopaka-manupAsitagurukulasya vijJAnaM / prakaTitapazcAdbhAga, pazyata nRtyaM mayUrasya // 1 // " evaM jJAtvA gurukulavAse sthAtavyamiti darzayati-'obhAsamANe daviyassa vittaM''avamAsayan' udbhAsayan-samyaganutiSThan 'dravya( dravika)sya' muktigamanayogyasya sAdhoH sarvajJasya vA ' vRttaM' anuSThAnaM, tatsadanuSThAnato'. vabhAsayet-dharmakathikaH [kathanato vodbhaasyediti]| tadevaM gurukulavAso bahUnAM guNAnAmAdhAraH, ato na niggecched gacchAtsvecchacArI na bhavedAzuprajJa iti gAthArthaH // 4 // je ThANao ya sayaNAsaNe ya, parakkame yAvi susAijutte / samitIsu guttIsu ya Asu Aya] panne, viyAgaraMte ya puDho vadejA // 5 // vyAkhyA-yo hi vairAgyAt pravrajitaH sAdhuH, sa 'sthAne' kAyotsargAdau zayane Asane gamane ca 'parAkramaM kurvan' Jain Education inte For Privale & Personal Use Only A ww.jainelibrary.org Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIpikA sUyagaDAGga-IVIbalaM sphorayan sAdhuguNairyukto bhavati / sAdharhi yatra sthAnaM kAyotsargAdikaM vidhatte tatra samyaka pratyupekSaNAdikAM kriyAM karoti, IN24 manthAsUtraM kAyotsarga ca meruriva niSprakaMpo vidhatte, tathA zayanaM ca kurvan saMstArakaM bhuvaM kAyaM ca pratyupekSya ucitakAle gurvanujJAtaH dhyayane svapet , tatrApi jAgradiva nAtyantaM nissaha iti, evamAsanAdiSvapi yojyam / tadevamAdisusAdhukriyAyukto gurukulavAsI gurvAdyanvitam / sAdhurbhavatIti sthitam / api ca-gurukulavAse nivasan paJcasamitisamitaH triguptiguptaH 'Azu Agata]prajJA' saJjAta- nuziSTyAM [[kartavyA] katrtavyavivekaH [ svato bhavati ] parasyApi ca vyAkurvan samitiguptInAM yathAvasthitasvarUpapratipAlanaM tatphalaM ca kupitasya // 15 // [pRthaka-pRthag] vadet-pratipAdayediti gAthArthaH // 5 // saMsArApAsadANi soccA adu bheravANi, aNAsave tesu privejjaa| ragAmitvam nidaM ca bhikkhU na pamAya kujjA, kahaMkahaMcI vitigicchatinne // 6 // vyAkhyA-zabdAn zrutimadhurAn zrutvA athavA 'bhairavAn ' karNakaTukAn zrutvA (' teSu' anukUlapratikUlazabdeSu) 'anAzravo' rAgadveSarahito bhUtvA 'pari' samantAdvajeta-saMyamAnuSThAyI bhavet / tathA nidrAMca pramAdaM ca sa sAdhuna kuryAt / evaM niSiddhasarvapramAdaH san gurorantike [kathaGkathamapi] vicikitsAM cittaviplutirUpAM vitIrNo'tikrAnto bhavati / [yadivA madgRhIto'yaM paJcamahAvratamAro'tidurvahaH ] kathaGkathamapyantaM gacchet ? ityevambhUtAM vicikitsA' cicaviplurti KI guruprasAdAttIrNo bhavati / anyeSAmapi tadapanayanasamarthaH syAditi gAthArthaH // 6 // kizca IN 150 // Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DahareNa vuDDeNa'NusAsito u, rAyaNieNA vi samavaeNaM / sammaM tayaM thirato NAbhigacche, NijaMtae vAvi apArae se // 7 // vyAkhyA-sa sAdhuH gurusamIpe vasan kvacitpramAdaskhalitaH san kenApi kSullakena pramAdAcaraNaM prati niSiddhastathA 'vRddhana vA' [kyo'dhikena ] zrutAdhikena vA 'anuzAsito''bhihito ratnAdhikena samavayasA vA anuzAsitaH kupyati, yathA'hamanena dramakaprAyeNottamakulaprasUtaH sarvajanasammata evaM lokasamakSaM zikSita, ityevamanuzAsyamAno na mithyAduSkRtaM dadAti nApi tadanuzAsanaM samyasthirato vA'punaHkaraNatayA'bhigacchet-na pratipadyeta, samyaka apratipadyamAnazcAsau saMsArasrotasA 'nIya. mAna ' udyamAno'nuzAsyamAnaH kupito'sau na saMsArArNavapArago bhavati kintvapAraga eva bhavatIti gAthArthaH // 7 // viuTThieNaM samayANusivi, DahareNa vudveNa u coie y| abbhuTTiyAe ghaDadAsie vA, agAriNaM vA samayANusiTe // 8 // vyAkhyA-viruddhotthAnenosthitaM asamyazcAriNaM sAdhuM dRSTvA kazcit paratIrthiko gRhastho vA svasamayena zikSayet , | yathA-naivaMvidhamanuSThAnaM bhavatAmAgame vyavasthitaM kathaM tvamevaMvidhAcaraNaM kuruSa ? athavA kenApi sAdhunA arhatpraNItA. gamAnusAreNa malottaraguNA''caraNe skhalitaH san AgamaM pradaya abhihitaH, yathA-naitatvaritagamanAdikaM bhavatAmanujJAtaM, Jain Education international Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 granthAdhyayane AST dIpikAnvitam / mArgadarza // 15 // ityAdi 'DahareNa' laghutareNa vRddhena vA kutsitAcArapravRttaH sAdhuH zikSitaH, (dAsItvenAtyantamutthitA yA dAsI, tayA) dAsyA 'ghaTadAsyA' jalavAhinyA vA zikSito na krodhaM kuryAt / 'agAriNaM' gRhasthAnAmapyetana yujyate kartum / / tataH sa sAdhurmamaivaitaddhitakArI te ityevaM manyamAno manAgapi na kopaM kuryAditi gAthArthaH // 8 // etadevAha Na tesa kajjhe Na ya padahejjA, nayAvi kiMcI pharusaM vejaa| tahA karissaMti paDisujA, seyaM khu meyaM Na pamAya kujjA // 9 // vyAkhyA-evaM sAdhuH zikSitaH sanna kupyet na ca taM pravyathet-na ca taM daNDAdiprahAreNa pIDayena cApi kiJcitparuSaM N vaco vadet / tamevaM vadati-bhavatA'haM suSTu zikSitaH, bhavaduktameva kariSyAmItyevaM madhyasthavRttyA pratizRNuyA-danutiSTheta , | mithyAduSkRtAdinA nivarteta, etacchikSAdAnaM mamaiva shreyo| yata etadbhayAt kazcikvicitpunaH pramAdaM na kuryAnva asadAcaraNamanutiSThediti gAthArthaH // 9 // vaNaMsi mUDhassa jahA amUDhA, maggANusAsaMti hitaM pyaannN'| teNeva majjhaM iNameva seyaM, jaM me buhA samaNusAsayati // 10 // vyAkhyA-yathA 'vane' araNye digabhrameNa kasyacinmUDhasya-mArgabhraSTasya yathA kecidanye 'amUDhAH' sadasanmArgajJAH prajAnAM hita-mIpsitasthAnaprApakaM mAgge ' anuzAsanti' darzayanti / sa ca tairvivekimiH sanmArgAvatAraNato'nuzAsita kodaahrnnenopkaarmaannmiitaam| // 15 // Jain Education a l For Privale & Personal use only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vaa AtmanaH zreyo manyate / yadetadbudhAH samyaganuzAsayanti / putramiva pitrH| tanmamaiva zreya iti mantavyamiti gAthArthaH // 10 // aha teNa mUDheNa amUDhagassa, kAyavva pUyA svissjuttaa| eovamaM tattha udAhu vIre, aNugamma atthaM uvaNeti sammaM // 11 // vyAkhyA-athAnantaraM yathA tena diGmUDhena sanmArgAvatArite tasyAmRDhasya-sanmAgrgopadezakasya pulindAderapi | paramamupakAraM manyamAnena pUjA vizeSayuktA kartavyA, epopamA zrImahAvIradevenodAhRtA, itya(rthama)vagamya samyak prakAreNa + yadahamanena puruSeNa mithyAtvavanagahanAtsadupadezena duHkhAnistAritaH, ato'sya sanmArgopadezakasya bhaktiH-pUjA vizeSataH kartavyeti gAthArthaH / / 11 // NetA jahA aMdhakArAMsi rAo, maggaM Na jANAti apassamANe / se sUriassa abbhuggameNaM, maggaM viyANAti pagAsiyaMsi // 12 // vyAkhyA-yathA 'netA' nAyako'TavyAM bahulAndhakArAyAM rAtrau 'mAggaM' panthAnaM na samyagjAnAti, sa eva praNetA sUryasyAbhyudgamenA'panIte tamasi jAte prakAze mAgaM jAnAti, vivakSitapuraprApakaM panthAnaM samyagvetti / guNadoSavicAraNataH samyagjAnAtIti gAthArthaH // 12 // +"Atmani upanayati paramopakAraM" iti harSa0 / Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / evaM tu sehevi apuThThadhamme, dhammaM na jANAti abujjhamANe / se kovie jiNavayaNeNa pacchA, sUrodaye pAsati cakkhuNeva // 13 // vyAkhyA-evaM ziSyo'pyapuSTadhA-agItArthaH abhinavapravrajito [sUtrArthAnabhijJatvAdabudhyamAno] dharma na jAnAti, sa eva pazcAtsUryodaye yathA nirmalacakSuH sarva pazyati tathA ziSyo'pi gurukulavAsAt jinavacanena 'kovido''bhyastasarvajJapraNItAgamatvAnipuNaH san sarvAn jIvAdIn padArthAn pazyatIti gAthArthaH // 13 // kadAciccakSuSA'nyathAbhUto'pya[rtho'nyathA parichidyate, tadyathA-marumarIcikAnicayo jalabhrAntyA, kiMzukanicayo'. gnyAkAraNApIti / na ca sarvajJapraNItAgamasya kvacidapi vyabhicAraH, tadvyabhicAreNa hi sarvajJatvahAniprasaGgAt , +tatsambhavasya cAsarvajJatvena pratiSeddhamazakyatvAditi / zikSako hi gurukulavAsitayA jinavacanAbhijJo bhavati, tat kovidazca 14 andhAdhyayana srvstvrksskopdeshH| // 152 // mUlottaraguNAn jAnAti, tasatvAditi / zikSako hi gurukulavAtavyabhicAreNa hi sarvajJatyahAniprasAniyo'. u8 aheyaM tiriyaM disAsu, tasA ya je thAvara je ya paannaa| sadA jae tesu parivaejjA, maNappaosaM avikaMpamANe // 14 // vyAkhyA-Urdhvamadhastiryag dikSu vidikSu ca ye sAH sthAvarAH prANinasteSu [sadA] 'yataH' yatnaM kurvan + sarvajJapraNItAgamoktapadArthasambhavamya sarvajJasambhavasyeti vA / // 15 // Jain Education Interational Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyamAnuSThAyI parivrajet-saMyamaM pAlayet / teSu prANiSu-apakAriSu manasApi pradveSaM na gacchet , AstAM tAvaddavacanadaNDaprahArAdikaM, manasApi na virUpakaM cintayet / avikampamAnaH ' saMyamAdavicalan sadAcAramanupAlayediti gAthArthaH // 14 // kAleNa pucche samiyaM payAsu, AikkhamANe daviyassa vittaM / taM soyakArI ya puDho pavese, saMkhA imaM kevaliyaM samAhi // 15 // vyAkhyA-gurorantike vasan vinayaM karoti, katham ? AcAryasya samIpe avasaraM jJAtvA praSTavyakAle sUtrArtha pRcchet / kathambhUtasya guroH mamIpe ? 'prajAsu' sarvajantuSu samitasya, sadAcArAnuSThAyina ityarthaH / sa ca gurustena pRSTaH AcakSANaH zuzrUSayitavyo bhavati / tatazca 'dravikasya ' muktigamanayogyasya puruSasya vRtta-mAcAraM bhASate, bhASamANazca vandanIyaH pUjA nIyo bhavati / tAni ca guruvacAMsi pRthaka pRthakazrotrakArI zrotre-kaNe dhArayati, yathopadezakArI AjJAvidhAyI san pRthaka hRdaye pravezayati-cetasi sthApayati / kiM kRtvA ? 'saMkhyAya' samyag jJAtvA, kim ? imaM kevalikaM' kevalinA kathitaM 'samAdhi' samyaGmArgamAcAryAdinA kathitaM svahRdaye dhArayediti gAthArthaH // 15 // kizca assi suThiccA tiviheNa tAyI, eesu yA saMti nirohamAhu / te evamakkhaMti tilogadaMsI. Na bhujameyaMti pamAyasaMgaM // 16 // vyAkhyA-asmin gurukulavAse vasatA yacchrutaM, zrutvA ca hRdaye'vadhArita, tasmin samAdhimArge sthitvA 'trividhena' Jain Education For Privale & Personal use only T w w.jainelibrary.org Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga 14 granthAdhyayana dIpikAnvitam / / // 153 // taarksaadhulkssnnm| manovAkAyakarmaNA kutakAritAnumatibhizca 'bAyI' SaTkAyapAlakaH eteSu' samitiguptyAdiSu samAdhimArge I sthitasya tasya sAdhoH zAntirbhavati-azeSadvandvoparamo bhavati / tathA'zeSakarmakSayarUpaM nirodhamAhuH / ka evamAhuH trilokadarzina:-sarvajJAH kevalAlokena dRSTvA pratipAdayanti / kim ? etadeva samitiguptyAdikaM saMsArottAraNasamartha mArga jAnIhi, nAnyatheti / etadeva kathitavantaH, na punaH pramAdasaGgaM vidheyatvena pratipAditavanta iti gAthArthaH // 16 // nisamma se bhikkhu samIhiyaTuM, paDibhANavaM hoti visArae ya / AyANaaTThI vodANamoNaM, uvecca suddheNa uveti mokkhaM // 17 // vyAkhyA-sa gurukulavAsI bhikSuH 'dravyasya' muktigamanayogyasya "vRttaM ' AcAraM nizamya svataH samIhitArtha mokSAkhyaM buddhavA-heyopAdeyaM samyakaparijJAya 'pratibhA[na]vAn ' utpanna pratibho bhavati / tatazca zrotRNAM yathAsthitArthAnAM 'vizAradaH' pratipAdako bhavati / IdazaH sAdhurAdAnArthI-mokSArthI+'vyavadAnaM' dvAdazaprakAraM tapastathA ' maunaM ' saMyamastadevameto tapassaMyamau ' upetya ' prApya 'zuddhena' dvicatvAriMzaddoSarahitena AhAreNAtmAnaM yApayan mokSamupaitIti gAthArthaH // 17 // tadevaM gurukulavAsitayA dharma susthitAH bahuzrutAH pratibhA[na]vanto'rthavizAradAzca santo yaskurvanti tadarzayitumAha saMkhAe dhammaM ca viyAgaraMti, buddhA hu te aMtakarA bhavati / + " AdIyate mokSArthibhiriti AdAnaM-jJAnAdi, sa evArtho vidyate yasya sa AdAnArthI-jJAnAdiprayojanavAn " iti harSa / Jain Education T rna For Privale & Personal use only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te pAragA doNha vi moyaNAe, saMsodhitaM paNhamudAharaMta // 18 // vyAkhyA- saMkhyA ' sadbuddhistayA svato dharma parijJAya pareSAM yathAvasthitaM dharma 'vyAgRNanti ' pratipAdayanti, yadivA svaparazakti parSadaM ca 'parijJAya' samyagavabuddhya dharma pratipAdayanti / te caivaMvidhA 'budAH' kAlatrayavedino janmAntarasaJcitAnAM karmaNAmantakarA bhavanti, anyeSAM ca karmApanayanasamarthA bhavanti, tadeva darzayati-te yathAvasthitadharmaprarUpakA 'dvayorapi' (sva)parAtmanoH karmapAzavimocaniyAkAH (1) snehAdinigaDavimocanayA vA karaNabhRtayA saMsArasamudrapAragA bhavanti / te caivambhUtAH samyak zodhitaM 'praznaM' zabdamudAharanti / tadevaM [te] gItArthA yathAvasthitaM dharma kathayantaH svaparatArakA bhavantIti gAthArthaH // 18 // sa ca praznamudAharan kadAcidanyathA'pi brUyAt , atastatpratiSedhArthamAha No chAyae No vi ya lUsaejjA, mANaM Na seveja pagAsaNaM ca / Na yA vi panne parihAsa kujjA, Na yA''sIAvAya viyAgarejjA // 19 // vyAkhyA-sa praznasyodAhartA ratnakaraNDakakalpaH kutrikApaNakalpo vA caturdazapUrbiNAmanyataraH kazcidAcAryAdiH kutazcinimicAcchotuH kupito'pi sUtrArthe na ' chAdayet ' nAnyathA vyAkhyAnayet , svaguruM [vA] nApalapet , AtmaguNotkarSAbhiprAyeNa paraguNAnAcchAdayet / na paraguNAn lUpayet / tathA samasta zAstrArthavettA'haM, sarvalokavidito'haM, samastasaMzayApanetA, Jain Education inter w.jainelibrary.org . Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGgasUtraM dIpikAnvitam / // 154 // Jain Education in na mattulyo hetuyuktibhirarthapratipAdayitetyevaM mAnaM na seveta - na kuryAt / nApyAtmano bahuzrutatvena [ tapasvitvena vA ] prakAzanaM kuryAt / tathA na cApi prajJAvAn kasyApi parihAsaM kuryAt yadivA anavabuddhyamAne zrotari na tadupahAsaM kuryAt / na cApi cAzIrvAda 'bahuputro bahudhano dIrghAyurvA [tvaM] bhUyA' ityAdi vyAgRNIyAditi gAthArthaH // 19 // bhUtAbhisaMkAi duchamANe, NaNivvahe maMtapadeNa goyaM / Na kiMci micche maNuo payAsuM, asAhudhammANi Na saMvaejA // 20 // vyAkhyA---- bhUtAbhizaGkayA' jantUpamardazaGkayA AzIrvAdaM sAvadyaM jugupsanna brUyAt / na ' mantrapadena' vidyAprayuJjanena ' gotraM ' [ vAk ] saMyamaM nissAraM kuryAt, na rAjAdinA sArddhaM jantujIvopamardakaM mantraM kuryAt / tathA ' manuSyo' bhikSuH prajAsu vyAkhyAnaM kurvan lAbhapUjAsatkArAdikaM necchet-nAbhilaSet / tathA asAdhUnAM dharmAn - chAgavadhatarpaNAdikAnna saMvadetna brUyAditi gAthArthaH // 20 // kiJca - hAsaM piNo saMghati pAvadhamme, Ae tahIyaM pharusaM viyANe / no tuccha No ya vikathaejA, aNAu [ aNAi ]le vA aksAi bhikkhU // 21 // vyAkhyA- yathA parAtmanorhAsyamutpadyate tathA 'na sandhayet ' na kuryAt / tathA 'pApadharma' sAvadhaM vaco na vadet, tathA kuprAvacanikAnnotprAsayet / tathA ' ojo ' rAgadveSarahitaH san tathyamapi 'paruSaM ' kaThoraM vacaH pariharet, sAvadyaM baco 14 granthAdhyayane praznakAde ratiskaraNa svam / // 154 // Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJeyA pariharet, pUjAsatkArAdinA 'no tucchae' nonmAdaM kuryAt / tathA ' No ya vikaMdhaejjA' AtmazlAghAM na kuryAt / tathA anAkulo x vyAkhyAnAvasare, tathA ' akaSAyI ' kapAyarahito bhavedrikSuHsAdhuriti gAthArthaH // 21 // saMkeja yA'saMkitabhAva bhikkhU, vibhajjavAyaM ca viyAgarejjA / bhAsAdugaM dhammasamuTThitehiM viyAgarejjA samayA supanne // 22 // vyAkhyA - sAdhuH sUtrArthe niHzaGkito'pi zaGketa, no garva kuryAt, ahamevArthavettA, na mattulyaH kazcidaparo'stIti na kurvIta / tathA 'vibhajyavAdaM pRthagartha nirNayavAdaM vyAgRNIyAdyadivA 'vibhajyavAdaM ' syAdvAdaM vadet / vibhajya vAdamapi bhASAdvitayenaiva brUyAdityAha - bhASayorAdyacaramayoH satyA - 'satyA'mRSayordvikaM bhASAdvikaM tadbhASAdvayaM kvacitpRSTo'pRSTo. vA dharmakathAvasare vyAgRNIyAt / samyag saMyamAnuSThAnena samutthitaiH sAdhubhiH saha, na punaH kRtrimairudAyinRpamArakavat, evaMvidhaiH sAdhubhiH saha viharan cakravarttidramakayoH samatayA rAgadveSarahito vA zomanaprajJo bhASAdvayopetaH samyagdharmaM vyAgraNIyAditi gAthArthaH // 22 // kizva - agacchamANe vihaM viyANe, tahAtahA sAhu akakkaseNaM / X aNAile " iti pAThAntare "anAvilo-lobhAdinirapekSaH syAt " iti harSa0 / 46 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikA nvitam / na katthaI bhAsa vihiMsaijA, niruddhagaM vAvi Na dIhaijA // 23 // vyAkhyA-tasyaivaM bhASAdvayena dharma kathayataH sAdho:-kazcitpaNDitastathaiva samarthamanugacchan samyagavabuddhyate, aparastu mandamedhAvitayA 'vitathaM ' anyathaivAmijAnIyAt , taM ca samyaganavabuddhyamAnaM ' tathAtathA' tena tena hetadAharaNasadyaH ktiprakaTanaprakAreNa sAdhurakarkazairvacobhistamavabodhayet , na punastvaM mRo'si ! etadapi nAvagacchasi ! zaThatarastvaM ! ityAdi paruSavacanaM na vayAt , madhurabhASayA bhASate, na paraM taM avagaNayati / na tadbhASAM vihiMsate-na vidhvaMsayati, na nindati / tathA 'niruddhaM ' arthastoka dIrghavAkyamahatA zabdadardureNa na kathayet , 'niruddhaM' vA stokakAlInaM vyAkhyAnaM na dIrghaye-na dIrghakAlikaM kuryAd, (arthAt ) stokamapyarthamAlajAlaprakaTanena na vistArayati, yatA-"so' attho vattavyo, jo bhannai akkharehiM thovehiN| jo puNa thovo bahuakkharehiM so hoi nissAro // 1 // " iti vacanAta, stokAkSarairbahuvaktavyamiti gAthArthaH // 23 // samAlavejjA paDipuNNabhAsI, nisAmiyA samiyAaTThadaMsI / ANAi suddhaM vayaNaM'bhiuMje, abhisaMdhae pAvavivega bhikkhU // 24 // vyAkhyA-yat punarativiSamatvAdaspAkSarairna samyagavabudhyate, tacchobhanena prakAreNa samantAtparyAyazabdoccAraNato 1 so'rtho vaktavyo yo bhaNyate'zaraiH stokaiH / yaH punaH stoko bahubhirakSaraiH sa bhavati nissAraH // 1 // 14 granthAdhyayane jinAgamasyArthasya cAnatvaM vyaakhyaanaadau| // 155 // // 155 // Jan Education For Private & Personal use only |s Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArthakathanatazvAlape-dbhASeta, nAlpAkSarakathanataH kRtArtho mavet , pratipUrNabhASI syAt , askhalitAmilitAhInAkSarairbhAvya. miti / AcAryAdeH sakAzAt samyagavabuddhaya nizamya samyag yathAvasthitamartha yathA gurusakAzAdavadhAritamartha [ pratipAdyaM draSTuM zIlamasya sa bhavati samyagarthadarzI, sa evambhUtaH san ] tIrthakarAjJayA zuddha-mavadAtaM niravadyaM vacanamabhiyuJjIta / utsaggai utsarga apavAde cApavAdaM, na vyatyayaM kuryAt / svaparasamayayoryathAsvaM vacanamabhivadet / evamabhiyuJjan bhikSuH 'pApavivekaM' pApaparihAraM kuryAditi gAthArthaH / / 24 // kizca ahAbuiyAiM susikkhaejA, jaijja yA NAtivelaM vdejaa| se diTThimaM diTThi Na lUsaejjA, se jANaI bhAsiuM taM samAhi // 25 // vyAkhyA-tIrthakaragaNadharAdibhiryathoktAni tAnyaharnizaM suSTu zikSeta-grahaNazikSayA sarvajJoktamAgamaM samyaggRhIyAta, AsevanAzikSayA tu seveta, anyeSAM ca tathaiva prarUpayet / yo yasya karttavyasya kAlo'dhyayanakAlo vA, tAM velAmati. laGghaya nAtivelaM vadeta , adhyayanakartavyamaryAdAM nAtilaGghayet , yathAvasaraM parasparAbAdhayA sarvAH kriyAH kuryaadityrthH| sa evaMvidhaguNajAtIyo yathAkAlavAdI yathAkAlacArI 'samyakadRSTimAn ' yathAvasthitAn padArthAn zraddadhAno dezanAM ca kurvan ' dRSTiM' samyagdarzanaM na lUpayet-na dRSayet / etaduktaM bhavati-puruSavizeSa jJAtvA apasiddhAntaparihAreNa tathA kathanIyaM yathA zrotuH samyaktvaM sthirI bhavati / yazcaivaMvidhaH sa mASituM jAnAti samAdhi ca jJAnadarzanacAritrAkhyaM samyaga Jain Education Inter For Privale & Personal use only anww.jainelibrary.org Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga catraM dIpikAnvitam / // 156 // vagacchatIti gAthArthaH // 25 // kiJca ___ alsae no pacchannabhAsI, no suttamatthaM ca kareja taaii| satthArabhattI ya aNuvIi vAyaM, suyaM ca dhamma paDivAyayaMtI // 26 // vyAkhyA-sarvajJoktamAgamaM na lUpaye-na kSayettathA na pracchannamASI mavet , siddhAntArtha-sArvajanInaM, tat pracchannabhASaNena na gopayet apazabdabhASaNenApi na sUtraM kSayettathA artha na gopayet / tathA 'pAyI 'SaTakAyapAlakaH / tathA pracchannaM cArtha nApariNatAya bhASeta, siddhAntarahasyamapariNatasyAgre prakaTanaM doSAyaiva saMpadyate / tathA 'zAstA' parahitaikarataH, tathA zAstari yA vyavasthitA maktistayA anuvicintya-mamAnenoktena na kAcidAbAdhA syAdityevaM paryAlocya yathA zrutaM guroH sakAze tathaiva pratipAdayet , na sukhazIlatAM manyamAno yathAkathaMcittiSThediti gAthArthaH // 26 // ___ se suddhasutte uvahANavaM ca, dhammaM ca je viMdAta tattha tattha / Adejavakke kusale viyatte, se Arihai bhAsiuM taM samAha tti bemi // 27 // ___ vyAkhyA-anayA rItyA yaH prarUpayati tasya sUtraM zuddhaM kathyate, sa dharmopadezakaH zuddhasUtra iti / tathopadhAna-tapazcaraNaM yadyasya sUtrasyAbhihitamAgame tadvidyate ysyaasaavupdhaanvaan+| tathA 'dharma' zrutacAritrAkhyaM, yaH samyagvetti 'tatra tatre'ti + sphuTaM dhvanyate'nena, yaduta-sarve'pyAgamapanthAH sati sAmadhye sAmagrIsadbhAve ca yogohanAparaparyAyopadhAnapurassaramevAbhyetavyA iti / 15 AdAnAdhyayanedarzanAnta. reSu muktiraticchakatvam / // 156 // www.jainelibrary.orpa Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - [ya] AjAgrAhyo'rthaH sa AjJayaiva pratipattavyo hetukazca samyaga hetunA, yadivA svasamayasiddho'rthaH svasamaye vyavasthApanIyaH parasamayasiddhazca parasamaye / athavotsargApavAdayorvyavasthito'rthastAbhyAmeva yathAsvaM prtipaadyitvyH| etadguNasampannazca 'AdeyavAkyo' grAhyavacano bhavati / tathA 'kuzalo' nipuNaH AgamapratipAdanena sadanuSThAnena ca vyaktaH, sorhati-yogyo bhavati 'taM' sarvajJoktaM jJAnAdikaM bhAvasamAdhi bhASita, nAparaH kazciditi gAthArthaH // 27 // iti: parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat / - CHOARD PrimsimaNMENGINGaliGaanemaanaanasamaan i ng iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNazrImatsAdhuraGgagaNivaraviracitAyAM zrIsUtrakRtAbhidhadvitIyAja dIpikAyAM samAptaM granthAkhyaM catardazamadhyayanamiti / GeorgeDEOINDesraveUNDCORDINARDESTROGRApeamDeveloreDESIDD - Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUcagahAGga sUtraM dIpikAnvitam / atha AdAnIyAbhidhaM paJcadazamadhyayanam / atha paJcadazamAramyatejamatItaM paDuppannaM, AgamissA ya nnaayo| savvaM mannati taM tAI, saNAvaraNaM'tae // 1 // vyAkhyA-yat kimapi dravyajAtamatItaM yacca pratyutpannaM yaccAnAgataM, kAlatrayabhAvi, tasya yathAvasthitasvarUpaM yo ['manyate'] jAnAti, jAnAnazca viziSTopadezadAnena [nAyaka:-praNetA] saMsArottAraNataH sarvaprANinAM vAyI syAt , sa ca darzanAvaraNIyasya karmaNo'ntakaH / madhyagrahaNena ghAticatuSTayasyAntakadraSTavya iti gAthArthaH // 1 // aMtae vitigicchAe, je jANati aNelisaM / aNelisassa akkhAyA, Na se hoti tahi tahiM // 2 // vyAkhyA-yo ghAtikarmacatuSTayakSapakaH sa 'vicikitsA' cittaviplutirmidhyAjJAnaM, tsyaantkRdjnyeyH| ghAtikarmacatuSTayakSayakarmithyAjJAnaM na syAditi bhaavH| yo ghAtikSayakRt sa 'anIdRzaM' nirupamaM jAnAti, etAvatA nApara: kazcittatsadRk jJAnI jagatyasti / yastvanIdRzasyAnanyasadRzasyArthasya paricchedaAkhyAtA, sa teSu teSu darzaneSu bauddhAdiSu na syAt / sa evaM bauddhAdidarzaneSu na muktimicchati, ahaMddarzanamantareNa na karmemyo mukti prarUpayatIti gAthArthaH // 2 // tahiM tahiM suakkhAyaM, se ya sacce suaahie| sadA saJNa saMpanne, mittiM bhUesu kappae // 3 // 15 AdAnIyAdhyayane sAvadhayogavarjanIyatvaM susAdhUnAm / 157 // Jan Educatio n al For Private Personal Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-ya[ya]ttenAhatA jIvAjIvAdikaM padArthajAtaM tathA mithyAtvAviratipramAdakapAyayogA bandhahetaba iti kRtvA saMsArakAraNatvena prarUpitAstathA "samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH" [ta0 1-1] ityetatsarva pUrvottarAvirodhitayA suSTu AkhyAtaM-svAkhyAtam / ( sa ca vItarAgaH sadbhyo hitatvAtsatyaH svAkhyAtaH), tIthikAnAM tu vacanaM pUrva "na hiMsyAtsarvabhUtAni" iti bhaNitvA pazcAttadupamardakArambhaprarUpaNAtpUrvottaravirodhitayA tatra tatra cintyamAnaM niyuktikatvAnna svAkhyAtaM bhavati, sarvajJoktaM tu svAkhyAtaM jJeyam / evaMvidhana satyavacasA yaH sampannaH sa kiM karotItyAha'mitti bhUesu kappae' bhUteSu-prANiSu maitrIbhAvaM kalpayet "mittI me savvabhUesu" iti vacanAtsarve'pi prANina: AtmasamAnA gaNanIyA iti gAthArthaH // 3 // bhUehiM na virujjhejA, esa dhamme vusImao / vusImaM jagaM parinnAya, assi jIvitabhAvaNA // 4 // vyAkhyA-bhUtaiH sthAvarajaGgamaiH saha na virodhaM kuryAt / eSa dharmo bhUtAvirodhakArI, 'vusImao'tti tIrthakatAmayaM dharmaH satsaMyamavato vA jnyeyH| [ 'vusImaMta ] sa sAdhustIrthakudvA jagacarAcarabhUtaprAmAkhyaM kevalAlokena sarvajJapraNItAgamaparijJAnena vA parijJAya iha jagati bhAvanAH paJcaviMzatirUpA dvAdazaprakArA vA satsaMyamAGgatayA mokSakAriNI vayediti gaathaarthH||4|| bhAvaNAjogasuddhappA, jale NAvA va aahiyaa| nAvA va tIrasaMpannA, sabadukkhA tiuddati // 5 // vyAkhyA-bhAvanAyogena yo vizuddhAtmA parityaktasaMsArasvabhAvaH san ( jale) nauriva samAkhyAtaH, yathA nauH samudraM Jain Education Interational Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGgatA pAragAminI bhavati, tathA jIvo'pi bhAvanAvizuddhAtmA saMsArArNavaM tIrvA pAragAmI syAt / saMsAradumkhebhyo mucyata iti gaathaarthH||5|| dIpikA __ tiuddaI u mehAvI, jANaM logaMsi pAvagaM / tujhaMti pAvakammANi, navaM kammamakuvao // 6 // nvitam / vyAkhyA-sa bhAvanAyogazuddhAtmA nauriva jale saMsAre parivartamAnaH 'tiuddati'+ yuTyati sarvabandhanebhyo mucyate / // 158 // 'medhAvI' paNDitaH punaH asmilloke yat kimapi pApakarma sAvadyAnuSThAnarUpaM, tat jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA pariharakhuTthati mucyate karmabhya iti / tasyaivaM karmasvarUpaM jAnato navAni karmANyakurvataH niruddhAzravadvArasya vikRSTatapazcaraNavataH pUrvasazcitAni karmANi truTyanti / navaM ca karmAkurvato'zeSakarmakSayo bhavatIti gAthArthaH // 6 // keSAzcinmate karmakSayAnantaraM mokSAvAptau svatIrthanikAradarzanataH punaH saMsArAbhigamanaM bhavatIdamAzaGkathAhaakuvao NavaM nasthi, kammaM nAma vijaannii| vinnAya se mahAvIre, jeNa jAI Na mijai // 7 // vyAkhyA-tasya sarvajJasyAzeSakriyArahitasya navaM jJAnAvaraNAdikaM karma 'nAsti' na bhavati, kAraNAbhAvAttatkAryA| bhAvaH, karmAbhAve ca punaH kutaH saMsAre'vataraNa ?, tasya sarvajJasya rAgadveSAbhAvAttadarzanatiraskArAbhinivezo'pi na bhavatyeva, | etadguNopetaH karmasvarUpaM jAnAti / namanaM nAma-karmanirjaraNaM, tacca samyag jAnAti, vijJAya ca karmabandhaM tatsaMvaranirjaraNo + " tribhyo manovAkA yebhyo'zubhebhyaH" iti vRhadvRttiH / 15 AdAnI. yAdhyayane strIbhiraparAjeyatvaM nirgranthAnAm / 158 // Jain Education Interation Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | pAyaM cAsau mahAvIrastatkaroti, yena kRtenAsmin saMsArodare na punarjAyate, janmAbhAvAcca nApi mriyata iti gAthArthaH // 7 // kena kAraNena saMsAre na jAyate na mriyate ? ityAzaGkathAha___Na mijaI mahAvIre, jassa natthi purekddN| vAuba jAlamaJceti, piyA logaMsi ithio // 8 // vyAkhyA-sa mahAvIraH parityaktAzeSakarmA na jAtyAdinA mIyate. na mriyate vA, jAtijarAmaraNarogazaukairvA saMsAre paryaTana bhriyate-na pUryate / kimiti ? yatastasyaiva jAtyAdikaM bhavati yasya purAkRtaM karma vidyate, yasya bhagavato mahAvIrasya purAkRtaM karma na vidyate, na tasya maraNaM [jAtijarAmaraNairbharaNaM vA ] sambhAvyate, janmano'bhAvAt / tasya kathaM purAkRtakAbhAvaH ? yatastasya strIH parAbhavaM kartuM na zaknoti, yathA vAyuragnijvAlAmatikrAmati-agnimadhye bhUtvA vrajati, paraM vAyunaM dahyate, evaM loke strIrapi priyA agnijvAlAsamAnA, sAdhurvAyumamAnaH, yathA vAyuragnemadhye bhUtvA brajati paraM na dahyate tathA sAdhurapi na strIbhirjIyate, na striyaH parAbhavituM zaknuvanti, strIsaMsargAtkarmabandhastadabhAvAtkarmabandhAbhAva .iti mAthArthaH // 8 // itthIo je Na sevaMti, AimokkhA hu te jnnaa| te jaNA baMdhaNummukkA, NAvakhaMti jIvitaM // 9 // vyAkhyA-ye mahAsatcAH striyo na sevante, strIprasaGgaM nAbhilaSanti, te sAdhavaH AdimokSA avgntvyaaH| Adau mokSasteSAmeva yaiH strIprasaGgo nivAritaH, nAnye AdimokSAH, te tu strIpAzabandhanonmuktatayA'zeSakarmabandhanonmuktAH santo Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chatraM sUbagaDAGga-] ' nAvakAMkSanti' nAbhilaSanti asaMyamajIvitaM, athavA parityaktaviSayecchAH sadanuSThAnaparAyaNAH mokSakatAnA 'jIvitaM' ||15 AdIrghakAlajIvitaM nAbhikAMkSantIti gAthArthaH // 9 // dAnIdIpikA- | jIvitaM piTThao kiccA, aMtaM pAvaMti kmmunno| kammuNA saMmuhIbhUtA, je maggamaNusAsaI // 10 // | yAdhyayane nvitam / / ' vyAkhyA-'jIvitaM' asaMyamajIvitaM pRSThataH kRtvA sadanuSThAnaparAyaNAH karmaNAmantaM-paryavasAnaM prApnuvanti / tathA dharmArAdhana'karmaNA' viziSTAnuSThAnena mokSasya sammukhIbhUtA utpannadivyajJAnAH zAzvatapadasyAbhimukhIbhUtAH, ka evambhUtAH ? ityAha yA nisstthi|| 159 // | ye samAsAditadivyajJAnA mokSamArga jJAnadarzanacAritrarUpamanuzAsanti-satvahitAya prANinAM pratipAdayanti svatazcAnu tArthatvaM tiSThantIti gAthArthaH // 10 // zramaNAaNusAsaNaM puDho pANI, vasumaM pUyaNA[sate]sute / aNAsae jate daMte, daDhe ArayamehuNe // 11 // nAm / vyAkhyA- anuzAsanaM ' dharmadezanayA sanmArgAvatAraNaM, tadbhavyAbhavyAdiSu prANiSu pRthak pRthak pariNamati, kSityudakavatsvAzayavazAdanekadhA bhavati / yadyapyabhavyeSu tadanuzAsanaM na samyakpariNamati tathApi sarvopAyajJasyApi na sarvajJasya doSaH, teSAmeva svabhAvapariNatiriyaM, yadulUko divA na pazyati sa doSaH kiM sUryasya ? na, tasyaiva svabhAvo'yaM, yatsarvajJavaco'mRtatulyamekAntapathyaM na yathAvatpariNamati / (iyaM) abhavyAnAmeva svbhaavprinntiH| kimbhUto'sAvanuzAsakaH | 'vasumaM' saMyama(dravya )vAn 'pUjanaM ' devAdikRtamAsvAdaya-tyupabhuGkte iti pUjanAsvAdakaH, nanu cAdhAkarmaNo devAdi- // 159 // Jain Education intamational Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRtasya samavasaraNAderupabhogAtkathamasau satsaMyamavAn ? ucyate 'aNAsae' na vidyate 'AzA' abhiprAyo yasyAsAvanAzayaH, yadivA dravyato vidyamAne'pi samavasaraNAdike bhAvato'nAsvAdako, gArthAbhAvAt / satyapyupabhoge / yataH' prayataH saMyamavAneva / tathA 'dAnta' indriya-noindriyAbhyAM dAntaH, tathA 'daDhe' dRDhaH parISahopasaggairapyakSobhyastathA 'Aratamaithuno' nivRttamaithunAbhiprAya iti gAthArthaH // 11 // nIvAre va Na lIejA, chinnasoe aNAvile / aNAvile sayA daMte, saMdhi patte aNelisaM // 12 // || ___ vyAkhyA-'nIvAraH' zUkarAdInAM vadhyasthAnapravezanopAyabhUto bhakSyavizeSastatsadRzametanmaithuna, yathA'sau zukaro nIvArAdinA pralobhya vadhyasthAnamAnIya bahuvidhA vedanAH prApyate, evama sAvapyasumAnIvArakalpena strIprasaGgena vazIkRto bahuprakArA yAtanAH prApnoti, ato nIvAraprAye maithune na jJAtatattvo lIyeta / kathambhUtaH sAdhuH ? 'chinnazrotAH' chinnAzravadvArastathA ' anAvilo' malarahito, rAgadveSAbhAvAt / tathA anA(vilaH)kulaH, viSayanivRttatvAt svasthacetAH / tathA [sadA] dAnta-indriya-nohandriyadamanAt / IdRzastu bhAvasandhi karmavivaralakSaNamanIdRza-mananyatulyaM prApto bhavatIti gAthArthaH / / 12 / / aNelisassa kheyanne, na virujjheja keNaI / maNasA vayasA ceva, kAyasA ceva cakkhumaM // 13 // | vyAkhyA-'anIdRzaH' ananyasadRzaH saMyamastasmin 'khedajJo' nipuNaH sAdhuH kenacitsAI na virodhaM kurvIta, sarveSu prANiSu maitrI bhAvayet , kathaM ? manasA vAcA kAyena, dRSTipUtapAdacArI san paramArthatazcakSuSmAn bhavatIti gAthArthaH // 13 // Jain Education Inter jainelibrary.org Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtra dIpikA nvitam / / // 16 // se hu cakkhU maNussANaM, je kaMkhAe ya aMtae / aMteNa khuro vahatI, cakkaM aMteNa luddati // 14 // 15 AvyAkhyA-huravadhAraNe, sa eva prAptakarmavivaro'nIdRzasya khedajJo bhavyamanuSyANAM 'cakSuH' sadasatpadArthAvirbhAvanAnnetra-IN | dAnIbhRto varttate / kimbhUto'sau ? ' kA~kSAyA' bhogecchAyA ' antako' viSayatRSNAyAH pryntvrtii| Aha para:-kimantavartI yAdhyayane vivakSitamartha sAdhayati ? sAdhayatyeva, amumevArtha dRSTAntena sAdhayannAha 'aMtena' paryantena kSuro [nApitopakaraNaM, ] vahati, bodhidurlatathA cakramapi-rathAGga antenaiva mArge pravartate, idamuktaM bhavati-yathA kSurAdInAM paryanta evArthakriyAkArI, evaM viSayakaSAyA bhatvamakRta tmakamohanIyAnta eva saMsArakSayakArIti gAthArthaH / / 14 // puNyAnAm / aMtANi dhIrA sevaMti, teNa aMtakarA ihN| iha mANussae ThANe, dhammamArAhiuM narA // 15 // vyAkhyA--antaprAntAni dhIrAH sevante, tena cAntaprAntAbhyasanenAntakarA:-saMsArasya tatkAraNasya karmaNo vA kSayakAriNo bhavanti / ' ihe 'ti manuSyaloke AryakSetre vA, na kevalaM ta eva tIrthaGkarAdayo'nye'pIha manuSyaloke sthAna prAptAH samyagajJAnadarzanacAritrAtmakaM dharmamArAdhayitvA narAH' manuSyAH sadanuSThAnasAmagrImavApya niSThitArthA-uparata sarvadvandvA bhavantIti gAthArthaH // 15 // niTThiyaTThA va devA vA, uttarIi imaM suyaM / sutaM ca meyamegesiM, amaNussesu No tahA // 16 // vyAkhyA-evaMvidhapUrvoktasaMyamakriyAdhAriNaH niSThitArthAH' kRtakRtyA bhavanti, kecana pracurakarmatayA satyAmapi Jain Educationitrina For Privale & Personal use only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktvAdikAyAM sAmagrayAM na tadbhava eva mokSamAskandanti, apitu saudharmAdyAH paJca [ paJcAnu ]ttaravimAnAvasAnA devA mavantyetallokottarIye pravacane zrutaM-Agama evambhUtaH sudharmasvAmI vA jambUsvAminamuddizyaivamAha-yathA mayaitalloko tarI ye bhagavatya- ityupalabdhaM / tadyathA - avAptasamyagdarzanaH siddhyati vaimAniko vA bhavatIti, parametanmanuSyagatAveva mokSagamanaM paJco[ paJcAnu]ttaravimAnagamanaM cetIti gAthArthaH // 16 // manuSyagatA vevaitannAnyatreti darzayitumAha aMtaM kariti dukkhANaM, ihamegesi AhiyaM / AghAyaM puNa egesiM, dullabhe'yaM samussa // 17 // vyAkhyAna hyamanuSyA azeSaduHkhAnAmantaM kurvanti, tathAvidhasAmagryabhAvAt / yathA ekeSAM vAdinAmAkhyAtametat, eke vAdina evamAkhyAnti devA evottarottaraM sthAnamAskandanto'zeSa klezaprahANaM kurvanti, etAvatA devA api mokSagatayo bhavanti (iti) eke vAdinaH - zAkyAdayaH pratipAdayanti, tadapAstaM, manuSyA eva siddhigamanArhA, nApare / paramekeSAM gaNadharAdInAmetadAkhyAtaM, tadyathA - yugasamilAdinyAyAvAptakarmavivazat yo'yaM zarIrasamucchrayaH so'kRtadharmopAyairasumadbhimahAsamudra bhraSTaratnavadurlabho bhavatIti gAthArthaH // 17 // api ca io viddhaMsamANassa, puNo saMbohi dulahA / dulahAo taha'ccAo, je dhammaTTaM viyAgare // 18 // vyAkhyA -' ito' manuSyabhavAdvidhvaMsamAnasyAkRtapuNyasya punarasmin saMsAre paribhramato jIvasya bodhiH sudurlabhA - Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM I dIpikAnvitam / / // 161 // samyagdarzanaprAptidurlabhA / tathA 'durlabhA' durApA tathAbhUtA-samyagdarzanaprAptiyogyA 'arcA ' lezyA-'ntaHkaraNapariNatira- kRtadharmANAmiti, tatrApi ye zuddhaM dharma prarUpayanti teSAmarcA durlabhA / etAvatA zuddhadharmaprarUpiNo durlabhAstathA dharmapratipattiyogyAste'pi sudurlabhA iti gAthArthaH // 18 // kizcaje dhammaM suddhamakkhaMti, paDipunnamaNelisaM / aNelisassa jaM ThANaM, tassa jammakahA kuo? // 19 // vyAkhyA-ye mahApuruSA vItarAgAH parihitaikaratAH 'zuddha' avadAtaM vizuddhaM dharma prarUpayanti-AkhyAnti, svataH I samAcaranti[ c]| 'pratipUrNa' sampUrNa yathAkhyAtacAritrarUpaM vA 'anIdRzaM' ananyasadRzaM dharmamAkhyAntyanutiSThanti ca / tadevamanIdRzasyA-nanyasadRzasya jJAnacAritropetasya yatsthAnaM mokSAkhyaM, tatprAptasya tasya prANinaH kuto janmakathA ? jAto mRto vetyevaMrUpA kathA svapnAntare'pi na, tasya karmabIjAbhAvAjanmamRtyukathA na vidyate / "dagdhe bIje yathA'tyantaM, [prAdurbhavati naangkrH| karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhvaangkrH||1||]" iti vacanAditi gAthArthaH // 19 // TV kuto kayAi medhAvI, uppajjati tathA gyaa| tahAgayA apaDinnA, cakkhU logassa'NuttarA // 20 // vyAkhyA-karmabIjAbhAvAt 'kutaH' kasmAtkadAcidapi 'medhAvino' jJAnAtmakAstathA-punasnAvRtyA gatAH, yathA punarasmin saMsAre azucigarbhAdhAnaM na samutpadyante, na kathaJcitkarmopAdAnAbhAvAdutpadyante / etAvatA siddhigatAnAM punarAgamanaM nAstIti bhAvaH / yataste tIrthakarAH 'tathAgatAH' apratijJA-nidAnarahitAH nirAzaMsAstathA loke ' anuttarAH" sarvottamAH sarvalokasya cakSurbhUtAH sarvajJA bhavantIti gAthArthaH // 20 // 15 AdAnIyAdhyayane saMsArNavatArakatvaM jnyaanaadyaaraadhnaayaa| - 161 // Jain Education intamational For Privale & Personal use only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNuttare ya se ThANe, kAsaveNaM paveie / jaM kiccA nivvuDA ege, niTuM pAvaMti paMDiyA // 21 // vyAkhyA-'anuttaraM' pradhAnaM [ tat ] sthAnaM saMyamAkhyaM 'kAzyapena' zrIvarddhamAnasvAminA 'praveditaM' kathitam / kathambhUtam ? yadanuttaraM saMyamAkhyaM sthAnaM kRtvA' anupAlya nirdhatAH' nirvANamanuprAptAH, nirvRtAzca santaH saMsAracakravAlasya 'niSThAM' paryavasAnaM paNDitAH prApnuvanti / tadevambhUtaM saMyamasthAnaM kAzyapena praveditaM yadanupAlya siddhimavApnuvantIti gAthArthaH // 21 // api capaMDie vIriyaM laddhaM, nigghAyAya pavattagaM / dhuNe puvakaDaM kamma, NavaM cAviNa kuvatI // 29 // vyAkhyA-'paNDito' vivekI 'vIrya' karmoddalanasamartha satsaMyama[vIya] tapovIya vA ' labdhvA' prApya / niHzeSakarmaNo nirghAtAya pravartakaM paNDitavIrya bahubhavazatadurlabhaM kathaJcikarma vivarAdavApya 'dhunIyAt' apanayet / pUrvabhaveSvanekeSu yatkRtaM karma aSTaprakAraM tat paNDitavIryeNa dhunIyAt , navaM cAzravanirodhAnna karotyasAviti gAthArthaH // 22 // kiJca na kuvatI mahAvIre, aNupuvakaDaM rayaM / rayasA saMmuhIbhUto, kammaM hiccA Na jaM mayaM // 23 // vyAkhyA-'mahAvIraH karmavidAraNasahiSNuH san AnupUrveNa-mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogairyatkRtaM rajo'para-IN jantubhistadasau na karoti / sa ca tatprAktanaM karma avaSTabhya [ satsaMyamAtsaMmukhIbhUtaH, ] tadabhimukhI bhUtazca yadaSTaprakAra karma, tatsarva 'hitvA tyaktvA mokSasya satsaMyamasya vA sammukhIbhavatIti gAthArthaH // 23 // anyacca Jain Education Interational For Privale & Personal use only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga sUtraM dIpikAnvitam / jaM mayaM sabasAhaNaM, taM saccaM sallagattaNaM / sAhaittANa taM tinnA, devA vA abharvisu te // 24 // vyAkhyA-sarvasAdhUnAM yanmata-mabhipreta, tadetat satsaMyamasthAnaM / tat kIdRzaM saMyamasthAnaM ? zalyakarttanaM, zalyapApAnuSThAnaM 'karttayati' chinatti tacchalyakarttanaM, tacca saMyamamuyuktavihAriNaH 'sAdhayitvA' samyagArAdhya bahavaH saMsArakAntAraM tIrNAH / apare tu sarvakarmakSayAbhAvAddevA abhUvan / te cAvAptasamyaktvAH saccAritriNo vaimAnikatvamavA[puH prApnuvanti prApsyanti ceti gAthArthaH // 24 // sarvopasaMhArArthamAhaabhaviMsu purA dhIrA, AgamissA vi suvtaa| dunnibohassa maggassa, aMtaM pAukarA tinne tti bemi||25|| ___ vyAkhyA-'pUrva'matIte kAle bahavo 'dhIrA' cAritriNo'bhUvana , vartamAnakAle ca santi, AgAmini ca kAle | 'suvratAH ' saMyamAnuSThAyino bhaviSyanti / ye kiM kRtavantaH kurvanti kariSyanti ? cetyAha-yasya nirvA[ durniyo ]dhasya' atIva duSprApasya [ 'mArgasya'] jJAnadarzanacAritrAkhyasya antaM paramakASThAmavApya tasyaiva mArgasya 'prAduSkarAH' svataH sanmArgAnuSThAyino'nyeSAM ca 'prAdurbhAvakAH' prakAzakAH santaH saMsArArNavaM tIrNAstaranti tariSyanti ceti gAthArthaH // 25 // itiH parisamAptau, bravImIti pUrvavat / / FGami numanianRNarsinessmasumaaNGNIRONINGail iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNa zrImatsAdhuraGgagaNisaGkalitAyAM zrIsUtrakRtAbhidhadvitIyAGgadIpikAyAM / samAptamAdAnIyAkhyaM pazcadazamadhyayanamiti // toienoNITamanimatiNGaindiGNITRONITORINGINOJ 15 AdAnIyAdhyayane saMsArotArakatvaM satsaMyamasya / // 162 // // 162 // Jan Educatonemational For Private & Personal use only waw.jainelibrary.org Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha SoDazaM+gAthAdhyayanam / uktaM paJcadazamadhyayanaM, sAmprataM poDazamAramyatepUrvokteSu pazcadazasvapyadhyayaneSu ye'rthAH pratipAditAste'tra saMkSepataH pratipAdyante tatreyamAdi sUtra-)gAthA ahAha bhagavaM-evaM se daMte davie vosaTrakAe ti bcce| vyAkhyA-'bhagavAn ' utpannadivyajJAnaH sadevamanujAyAM parSadIdaM vakSyamANamAha, tadyathA-'evamasau' paJcadazAdhyayanoktArthayuktaH susAdhurdAntaH-indriyanoindriyadamanAta , dravyabhUto-muktigamanayogyastathA 'vyutsRSTakAyaH' niSpratikarma zarIratayA dehe'pi prativandharahitaH / evaMvidhaH sAdhuH pUrvoktapaJcadazAdhyayanArthopayuktaH kI[gvAcyaH]gucyate ? ityAha / mAhaNetti vA samaNetti vA bhikkhU ttivA niggaMthe tti vaa| paDiAha-bhaMte! kaha[nu] daMte davIe vosaTTakAe tti vacce [ mAhaNe tti vA samaNe tti vA bhikkhU tti vA NiggaMthe tti vA ] ? tanno bahi ___ + "gAthAchandasopanibaddhasya prAkRtasya madhuratvAvityabhiprAyo 'gIyate' paThyate madhurAkSarapravRttyA gAyanti vA tAmiti / yata evamatastena kAraNena gAthAmiti tAM bravate" yadivA "gAthIkRtA:-piNDIkRtA vikSiptAH santa ekatra mIlitA arthA yasyAH sA gAtheti, athavA sAmudreNa chaMdasA yA nibaddhA sA gAthetyucyate " iti bRhadvRttau / Jain Education in Lall Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryagaDhAGgasUtraM dIpikA nvitam / // 163 // Jain Education mahAmunI ! // 1 // vyAkhyA' mAhaNa'ti pravRttiryasyAsau sthAvarajaGgamAn jIvAn-mA hanyAttato 'mAhanaH' ityucyate, navabrahmacaryaguptidhAraNAdvA brAhmaNaH ityanantarokta guNakadambakayuktaH sAdhumahano brAhmaNa iti vA vAcyaH / tathA tapasA zrAmyatIti zramaNa: / 'bhikkhU tti vA' bhikSaNazIlo bhikSurbhinatti vA'STaprakAraM karmeti mikSuH / sabAhyAbhyantaragranthAbhAvAnnirgranthaH / evaM paJcadAdhyayaneoktArthAnuSThAyI dAnto dravyabhUto vyutsRSTakAyazca sa nirgrantha i[ti vAcyaH ]tyucyate / ityevaM bhagavatokte sati tacchiSyaH pratyAha-eteSAM caturNAmapi zabdAnAM pRthagarthaM nivedaya mahAmune ! // 1 // inyevaM pRSTo bhagavAn brAhmaNAdInAM caturNAmapyabhidhAnAnAM kathazcidbhedabhinnAnAM yathAkramaM pravRttinimittamAha saare aura mehiM peja-dosa- kalaha abbhakkhANa-pesunna paraparivAya aratirati mAyAmosa - micchAdaMsaNa sahavirae, samite, sahie jaM sadA jate No kujjhe No mANI mAhaNe ti vacce // 2 // vyAkhyA -' iti pUrvoktAdhyayanArthavRttiH san ' virato' nivRttaH sarvapApebhyastathA 'prema' rAgo'bhiSvaGgalakSaNaM dveSo'prItilakSaNaH / kalahaH- prasiddhaH / ' abhyAkhyAnaM ' kalaGkAropaNaM 'vaizunyaM' paraguNA sahiSNutvaM taddoSAviSkaraNaM ' paraparivAdaH ' parataptikaraNaM, aratiH saMyame, ratirviSayeSu ' mAyA' paravaJcanAya kuTilatA, [ tayA ] mRSAvAdo 'satya bhASaNaM, mithyAdarzana-matattve tamatistazve cAtastramatiH, etadeva zalyaM, tato vA virataH, tathA samitaH pazcasamitibhiH, tathA 16 gAthA dhyayane nAma catuSkaM zramaNAnAm / / 163 / / Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Do S pA sahito-yukto jJAnAdibhiH, tathA [sadA] ' yataH' prayataH saMyamAnuSThAne, tathA ' No kujjhe' kasyacidapyapakAriNo'pi na krudhyeta, na krodhavazago bhUyAnnApi mAnI bhavet , utkRSTatapoyukto'pi na gavaM vidadhyAt , ityAdiguNakalitaH sAdhu-hina iti niHzahU vAcya iti // 2 // sAmprataM zramaNazabdArtha vivRNoti ettha vi samaNe aNissite aniyANe AdANaM ca, ativAyaM ca, musAvAyaM ca, bahiddhaM ca, kohaM ca, mANaM ca, mAyaM ca, lohaM ca, pijaM ca, dosaM ca, iccevaM jao jao AdANaM appaNo padosaheU tato tato AdANAto putviM paDivirate pANAivAyAo[siA] daMte davie vosaTukAe samaNo tti vacce // 3 // vyAkhyA-' atrApi ' pUrvoktaviratyAdike guNasamRhe vartamAnaH zramaNo'pi vaacyH| punaretadguNayuktenApi mAvyamityAha-anizrito pratibaddhavihAritvAttathA 'anidAno' nidAnarahitaH, tathA ' AdAnaM ' kaSAyaH parigrahaH sAvadhAnuThAnaM vA ' atipAtaH' prANAtipAtaH, tathA 'mRSAvAdo'satya, tathA 'bahiddhaM' maithunaparigrahau, ityAdijJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparikSayA parihareta / tathA 'krodhaM' aprItilakSaNam 'mAno' garvaH mAyA lobhaH 'prema' rAgo dveSazca ityAdika] saMsArAvataraNamArga mokSamArgavidhvaMsakaM samyak parijJAya pariharediti, evamanyasmAdapi [yatoyataH] karmopAdAnAdihAmutra cAnarthahetorAtmano'pAyaM pazyati pradveSahetUMzca, tatastataH prANAtipAtAdikAdanarthadaNDAdAnAt 'pUrvameva ' anA er Jain Education in For Private & Personal use only anw.jainelibrary.org Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUyagaDAGga satra I dIpikAvitam / 16 gAthAdhyayane bhikSuzabdavivaraNam / // 164 gatamevAtmahitamicchan prativirato bhavet / etAvatA sarvasmAdapi sAvadyAnuSThAnAdviratiM kuryAditi bhAvaH / evambhRto dAntaH zuddho dravyabhUto niSpratikarmatayA vyutsRSTa kAyaH zramaNo vAcyaH // 3 // sAmprataM bhikSuzabdArtha vivRNoti__ettha vi bhikkhU aNunnae viNIe nAmae daMte davie vosaTakAe saMvidhUNIya virUvarUve parI- sahovasagge ajjhappajogasuddhAdANe, uvATThie ThiappA saMkhAe paradattabhoI bhikkhU tti bacce // 4 // vyAkhyA-atrApi ya ete pUrvamuktA guNA:-brAhmaNazramaNazabdArthAsta eva bhikSuzabdaviSaye avagantavyAH, amI cAnye'aNunnae' abhimAnarahitaH, tathA 'viNIe ' vinItaH, tathA 'nAmae' sadA gurvAdau prahvo bhavati 'daMte davie vo. saTTakAe 'ityAdi pUrvavat / evaMvidho bhikSuryatkaroti tadarzayati-'saMvidhUNIya' samyagvidhUya-apanIya 'virUparUpAn' nAnAprakArAn parIpahopasargAn adhisahya-vidhRya 'adhyAtmayogena' nirmalacittapariNAmena 'zuddhAdAnena' nistuSacAritreNa samyagutthAnena-saccAritrodyamenotthitastathA 'sthito' mokSAdhani vyavasthitaH, parISahopasaggairagaJjitaH, saMsArAsAratA ' saMkhyAya' samyakaparijJAya duSprApyatAM karmabhUmerbodheH sudurlamatvaM ca jJAtvA saMmArottaraNasAmagrI cAvApya 'paradattabhojI ' vizuddhAhAragrahaNazIlaH, evaMvidhaguNakalito bhikSuriti vAcyaH // 4 // atha nirgranthazabdArtha vivRNotiettha vi niggaMthe ege egaviU buddhe saMchinnasoe susaMjate susamite susAmAie AyavAyapatte // 164 // Jain Education Interational For Privale & Personal Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viU duhao vi soyapaDicchinne No pUyAsakAralAbhaTThI dhammaTThI dhammaviU NiyAgapaDivanne sami. [sama]yaM care daMte davie vosaTTakAe niggaMthe tti vacce // 5 // _ vyAkhyA-atrApi brAhmaNa zramaNabhikSuvatpUrvoktaguNayukto nirgrantho vAcyaH / vizeSamAha 'ege' eko rAgadveSa| rahitatvAt ' egaciU' AtmAnamekameva [paralokagAminaM] jAnAti " egassa hoi maraNaM, ego ceva uvavajaI " iti vacanAnna ko'pi kasyApi sahAyo, narakAdiSu eka eva vedanAmanubhavati, muktAvapyeka eva yAti, athavA saMsAre na ko'pyA tmIyA-ahameka evA'smi, athavA 'eko' mokSaH saMyamo vA, taM vettIti / 'buddho'vagatatavaH 'saMchinnasoe' samyag. chinnAzravadvAra:-sthagitAbadvAra ityrthH| tathA ' susaMyataH ' karmavatsaMyatagAtro nirarthakakAyakriyArahitaH / tathA [sa]samitaH paJcabhiH samitibhiH 'susAmAyikaH' samazatrumitraH / tathA AyavAyapatte-tathA''tmana upayogalakSaNasya jIvasyAsaMkhyeyapradezAtmakasya saMkocavikAzabhAjaH svakRtaphalabhujaH pratyekasAdhAraNazarIratayA vyavasthitasya dravyaparyAyatayA nityAdyanantadhammotmakasya vA vAda-AtmavAdastaM prApta AtmavAdaprAptaH, samyak-yathA'vasthitAtmasvatavavedItyarthaH / tathA 'vidvAn ' avagatatacA, tathA -- dvidhA'pi ' dravyato bhAvatazca, tatra dravyataH saMvRtendriyo bhAvato rAgadveSarahitaH, evaM dvidhA'pi paricchinnasrotAH, tathA no pUjAsatkAralAbhArthI, kintu nirjarApekSI sarvAstapazcaraNAdikAH kriyA vidadhAti / tathA 'dharmArthI' zrutadharmacAritradhammopeta ityarthaH, sarvAH kriyA dharmArthameva karoti, na pUjAdyartha kriyAsu pravartate / tathA 'dhammaviU' dharma svarUpaM tatphalaM ca svargAvAptilakSaNaM samyagvetti | dharma ca samyag jAnAno yatkaroti tadarzayati-'niyAgo' mokSamArgastaM Jain Education inte For Privale & Personal use only w w .jainelibrary.org Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra 16 gAthAdhyayane dIpikAkAraprazastiH / nvitam / dhUyagaDAga-1 pratipamA-niyAgapratipannaH / tathAvidhazca yat kuryAcadarzayati-'sami[samayaM care' samatAM samabhAvarUpAM vAsIcandanakalpA care-danutiSThet / tathA dAnto dravyabhUto vyutsRSTakAyazca / etadguNasamanvitazca nirgrantha iti vAcyaH // 5 // dIpikA- evaM catvAro'pyekArthAstathA zrIsudharmAsvAmI jambUprabhRtisAdhUnuddizyedamAha ___ se evameva jANaha jamahaM bhayaMtAro tti bemi / paDhamo suyakhaMdho samatto / // 165 // vyAkhyA-'se' iti yanmayA kathitaM taM evameva jAnIta yUyaM, nAnyo madvacasi vikalpo vidheyaH, yasmAdahaM sarvajJAnayA bravImi, na ca sarvajJA bhagavanto bhayAtrAtAro rAgadveSAmAvAdanyathA bubate, tato mayA yat kathitaM tattathaiva pratipattavyam / itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat / SoDazaM gAthAdhyayanaM samAptam (tatsamAptau ca samApto'yaM gAthASoDazArUyaH prathamaH shrutskndhH|) * zrIjinadevasUrINA-mAdezena cirAyuSAM / upajIvya vRhadRtti, kRtvA nAmAntaraM punaH // 1 // zrApadhuraGgopAdhyAya-dvitIyAGgasya dIpikA / saMkSeparucijIvAnAM, hitAya sukhabodhinI // 2 // * [ tribhirvizeSakam / / likSikhecaralUgrAme, nidhinandazaraika(1599)vatsare (saumye ) / kArtike (hi zubhe) mAse, (madA) caturmAsakaparvaNi // 3 // * ws`yhm m`hdhmyy bh msjdh mn lsmsm mn ms`dm sh bymh iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNAcAryavarya zrImajinadevamUrivarAjJAvartipAThakapravarazrImatsAdhuraGga gaNivarasaGkalitAyAM zrImatsUtrakRtAGgadIpikAyAM prathamaH zrutaskandhaH sampUrNaH / / Jammmmmmmmmmmmmmarnemamrommmmmmmmmmmmmen Jain Education in For Privale & Personal use only alww.jainelibrary.org