Book Title: Shantinath Charitram
Author(s): Amrutsuri, Abhaydevsuri
Publisher: Jain Sahitya Vardhak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004339/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ >100KOH000RONONOKONOPOPOROD zrIvRddhi-nemi-amRta-granthamAlA-granthAGkaH // 54 // mahAmahopAdhyAyazrImeghavijayagaNivaraviracitaM, zrInaiSadhIyacaritamahAkAvya-prathamasargasampUrNapAdapUrtirUpaM zrI-zA-nti-nA-tha-ca-ri-tra-m / (jainanaiSadhIya-mahAkAvyam ) tacca zAsanasamrAT-sarvatantrasvatantra-bAlabrahmacAri-tIrthoddhAraka-tapAgacchAdhipati-bhaTTArakAcAryamahArAja zrI zrI zrI 1008 zrIvijayanemisUrIzvaramahArAjAnAM paTTAlaGkAraiH zAstravizAradakaviratna-pIyUSapANi-pUjyapAdAcAryamahArAjazrIvijayAmRtasUrIzvaramahArAjaiviracitayA 'vidvadvinodinI'nAmnyA samalaGkRtam prakAzitaM cedaM rAjanagara-ahammadAvAdastha zrIjainasAhityavardhakasabhayA zrI vIra ni. saM, 2492 vi0 saMvat 2022 IsvI san 1965 HORORSESESEISESESESECHORSECTOR Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRta-granthamAlA-granthAH // 54 // mahAmahopAdhyAyazrImeghavijayagaNivaraviracitaM, zrInaSadhIyacaritamahAkAvya-prathamasargasampUrNapAdapUrtirUpaM zrI-zA-nti-nA-tha-ca-ri-tra-m / (jainanaiSadhIya-mahAkAvyam ) ma :- tacca zAsanasamrAT-sarvatantrasvatantra-bAlabrahmacAri-tIrthoddhAraka-tapAgacchAdhipati-bhaTTArakAcArya mahArAja zrI zrI zrI 1008 zrIvijayanemisUrIzvaramahArAjAnAM paTTAlaGkAraiH zAstravizAradakaviratna-pIyUSapANi-pUjyapAdAcAryamahArAjazrIvijayAmRtasUrIzvaramahArAjaiviracitayA 'vidvadvinodinI'nAmnyA vivRtyA samalaGkRtam prakAzitaM cedaM rAjanagara-ahammadAbAdastha zrIjenasAhityavardhakasabhayA zrI vIra ni. saM. vi0 saMvat 2022 IsvI san 1965 2422 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeTha bhI surendramAI sArAbhAI zrI jaina sAhitya vardhaka sabhA ahamadAbAda (gujarAta) mUlyam ru0 10.00 prAptisthAnAni1. zrI amRtasUrIzvarajI jJAnamaMdira daulatanagara, borIvalI (pUrva) muMbaI-66 N. B. 2. bhUrAlAla kAlIdAsa paMDita sarasvatI pustaka bhaNDAra hAthIkhAnA, ratanapola, ahammadAbAda 3. somacanda DI. zAha pAlItANA ( saurASTra) mudrakapaMDita parameSThIdAsa jaina nyAyatIya jainendra presa lalitapura (jhA~sI) pra. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsanasamrATa samrATa zrI. nemisUriH paramudayadayo nandano nandanAnAM vijJAnajJAnapane-laMsadamRtakaraH kasthatUro jitendrH| muktAbhArAmameru-prabhasitahitadakSo yazobhadradevaH, sauzIlaH sajayA nandana janamanasAM dharmadhaurandharaH stAt // 1 // Page #5 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra kA zakI ca ma mahAmahopAdhyAya zrI meghavijayajIgaNi puraMdara viracita zrI zAMtinAtha caritrake je zrI haracita naiSadhIya mahAkAvyanA prathamasarganI saMpUrNa pAdapUrti rUpe che, mULamAtra ane Avazyaka cheDI DI TippaNI sAthe A pustaka prathama prakAzita thayela che. A grantha vizeSa vAcanamAM Ave ane kAvya* rasikane adhika upayogI bane e AzayathI atizaya parizramapUrvaka "vidvadvinodinI nAme TakA pUjyapAda AcArya mahArAja zrI vijayAmRtasUrIzvarajI " mahArAjazrIe racI che. A pUrve pUjyazrI meghavijayajI upAdhyAyajI racita sapta saMdhAna mahAkAvya para "saraNi nAme TIkA paNa pUjyapAda AcArya mahArAjazrIe racI che ane te A sabhA taraphathI prakaTa paNa thayela che. A che jana sAhitya vardhaka sabhA taraphathI aneka viziSTa grantha prakAzita thayA che. e grantha bhavyajInI jJAne pAsanAmAM pUraka banavA sAthe viziSTa kSapazamamAM kAraNarUpa banyA che. A sarvemAM amane je lAbha maLe che te mATe ame amane ahobhAgya samajIe chIe ane e mATe pUjyapAda AcArya mahArAjazrIjIne parama upakAra mAnIe chIe. A kAryamAM sahAyabhUta thatA-ane thayelA sarvanA ame AbhArI chIe. vizeSe karIne A prakAranA kAryo karavAnI saMbhUta bhAvanA rAkhIe chIe. --prakAzaka, Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya (1) vartamAna covIzImAM pAMca prabhu ane temAM paNa zrIzAntinAtha prabhunI vizeSa vikhyAti. vartamAna ce vIzImAM thayelA covIza tIrthakaromAM pahelA, seLamA, bAvIsamA, tevIsamA ane cAvIsamAM ema pAMca tIrthaMkara paramAtmAnA jIvanacaritra vizeSa AkarSaka che. e hakIkata che ane te sahetuka che. prathama zrI RSabhadeva paramAtmAnuM jIvana rocaka te che ja sAthe vividha prakAranI aneka bodhaprada vAtothI bhUrapUra che. soLamAM zrI zAntinAtha bhagavAnanA jIvananI viziSTatAo ghaNI che, temAM paNa zrI zAnti aMgenuM sAmarthya khAsa tarI Ave evuM che, eja kAraNe vidhi vidhAnomAM, anuSThAnomAM, stotromAM, , e prabhunuM sAnnidhya nAmathI, AkRtithI, maMtrathI ane bhAvanAthI anivAryapaNe sevavAmAM Ave che. aitihAsika pramANa paNa jeonI viziSTa sthitine pramANIta kare che te bAvIsamAM bAlabrahmacArI zrI neminAtha bhagavAna, tevIsamAM puruSAdAnIya zrI pArzvanAtha prabhu ane vIsamAM carama tIrthakara zrI vardhamAnamahAvIra svAmI che. te traNe jinavaronA jIvananI vizeSatAo vikhyAta ja che. A kAraNe A avasarpiNImAM thayelA covIza jino paikI pAMca prabhunA nAma-jIvana Adi adhika prasiddhine pAmyA che. temAM paNa apekSAvizeSathI soLamAM zrI zAntinAtha bhagavAna vizeSe vikhyAti pAmyA che ane temanAM caritre paNa aneka viziSTatAothI pUrNa vidvAna sUrivaroe racyA che. (2) zrI zAtinAtha prabhunA judA judA caritrone TUMka paricaya. zrI zAMtinAtha prabhunA jIvana caritrane varNavatA gadya-padya kAvya-mahAkAvyo saMskRta-prAkRtamAM racAyelA aneka che. temAMnA keTalAkanI TUMka vigate A pramANe che. je granthanI keTalIka hakIkate maLI Ave che evA prastuta caritrane varNavatA sAta-ATha kAvyagrantha che. temAMthI traNa-cAra caritro vyApaka rIte pracalita che. dareka caritramAM sAhityadRSTie vividhatA jovA maLe che. koImAM kathArasa puSTa thayo che te keImAM alaMkArAdinI ramaNIyatA puSTa thaI che. temAM- 1-prAkRta zrI zAntinAtha caritra A caritranA kartA zrI devacandrasUrijI mahArAja che. teozrIjI kalikAla sarvajJa hemacandrasUrijI mahArAjanA guruvarya che. temano sattA samaya vikramanI bAramI zatAbdI che. triSaSTizalAkA puruSa caritranI prazastimAM zrI hemacandrasUrijIe prastuta racanAne spaSTa ulekha karyo che. te A pramANe Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSyastasya ca tIthamekamavaneH pAvitryakRjjaGgama, syAdvAdatridazApagAhimagiri-vizvaprabodhAryamA / kRtvA sthAnakavRttizAnticarite, prAptaH prasiddhi parA, sUri ritapaHprabhAvavasatiH, zrIdevacandro'bhavat // 14 // AcAryo hemacandro'bhUt , tatpadAmbhojaSaTpadaH / / tatprasAdAdadhigata-jJAnasampanmahodayaH / / 15 / / zrI devacandrasUrijI mahArAjazrIjInA jIvananI keTalIka vAte maLe che, paNa bahu vigatavAra vRtA upalabdha nathI. tethI vidvAna, pavitra, tapasvI, ojasvI, nAnI, nimittanA vizeSa jANakAra, sAthe viziSTa prakhyakAra hatA. teozrIe sthAnaka-vRttinI racanA karI che, te paNa uparanA ulekhamAM spaSTa che. 2-zrI zAntinAtha caritra, - A caritranA racayitA kalikAlasarvajJa hemacandrAcArya che. teozrIno sattA samaya paNa vikramanI bAramI zatAbdIno mukhyatve che. Ama to A caritra triSaSTizalAkA puruSa caritranA eka khaMDasvarUpa che. chatAM paNa 2043 zloka pramANa A caritra che. temAM sAMgopAMga sarva hakIkate varNavI che. kAvya dRSTie paNa bahumUlya A racanA che. triSaSTinA pAMcamA parvamAM paMcasargAtmaka paMcamacakravatInuM A caritra paMca aMkano sumeLa sAdhe che. sAthe sAthe aneka prakAranA baMdhane samRddha banAve che. rAjamArga para AvelA vizALa sarovaranA eka viziSTa ghATa jevuM A caritra saMkhyAbaMdha jIvone vimaLatA- zItaLatA ApavA sAthe pipAsAne paNa zAMta kare che. 3-zrI zAntinAtha caritra - A caritra saMskRti che ne tenA kartA AcAryazrI maNicandrasUrijI che. teozrI "rAjagarachIya' hatA. teozrI sAhityanA sArA vidvAna hatA te hakIkata - sAhityamAM labdhapratiSTha-mammaTakRta "kAvyaprakAza granthanI teozrIe karelI "saMketa' nAmanI arthagaMbhIra TIkAthI spaSTa che. teozrIe eka zrI pArzvanAtha caritranI paNa racanA karI che. temAM 1276 nI sAla che tethI teozrI vikramanI teramI zatAbdImAM thayA che. te ulekha A pramANe che. 'rasarSiravisaMkhyAyAM, samAyAM dIpaparvaNi / samarthitamidaM velA - kUle zrIdevakUpake // 1 // 4-zrI zAntinAtha caritra A caritranA racayitA zrImunidevasUrijI mahArAja che. teozrIjI zrIvAdidevasUrijI mahArAja zrInA praziSya che. A prastuta caritranuM saMzodhana samarAditya saMkSepanA kartA samartha vidvAna zrI pradyumnasUrijI mahArAje karyuM che. e aMge kartA pote ja kahe che ke "yo vAdIzvaradevasUrisuguro-mUlakrame sUriNA, cakre zrImadanendunA nijapade, tenApravRttazritA / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 5 ] kAvye zrImunidevasUrikavinA, zrIzAntivRtte kRte. zrIpradyumnamunIndradhIrucizuciH, sargo'gamat saptamaH // 15" zrImunibhadrasUrijIe paNa svaracita zrIzAnitanAtha mahAkAvyanI prazastimAM jaNAvyuM che ke "pUjyazrImunidevasUriracita - zrIzAntitIrthezvara prakhyAtAdbhutakAvyadarzanatayA, kAvyaM mayedaM kRtam / " A kAvya aMge hana-jebIe be kSatio karI che. H Jacobi, zrI samarAditya saMkSepanI prastAvanAmAM lakhe che ke "Devasuri his Upamiti bhava prapancha Katha saroddhara ( in samvat. 1298) and his Shantinath Chaitra." ItyAdi ullekha karIne teo A caritranA kartAnuM nAma ' ' zrI devasarijI jaNAve che. vaLI te depasUrijI upamiti bhava prapaMca kathA sArohAranA kartA che-ema paNa kahe che. A banne temanI bhramaNA che. eka te muni zabdane chUTA pADIne devasUri e pramANe karyuM, e barAbara nathI, eTaluM ja nahi paNa upamiti bhava prapaMca kathA sAroddhAranA kartA je devendrasUrijI che temane paNa Indra zabda tarapha lakSya rAkhyA vagara devasUri samajIne bannene eka gayA. ane ema thatAM saMvatamAM goTALe karyo. harman jekebIe AvI rabhasa vRttithI saMkhyAbaMdha asaMtavya kSatie sAhitya kSetramAM karI che. e sarvanuM parimArjana karatAM aneka lakhANa paNa thayAM che. ahiM te prAsaMgika hevAthI sAmAnya nirdeza mAtra karela che. -zrI zAntinAtha caritra 4890 eTale pAMca hajAra zloka pramANa A caritra che. AnA kartA pUrNimA chIya zrI ajitaprabhasUrijI mahArAja che. blekabaddha A caritramAM prAsaMgika avAntara kathAo paNa sArA pramANamAM che. A caritra cha sargamAM che. paThana-pAThana, vAcana, vyAkhyAna AdimAM A caritra sArI rIte pracalita che. A prastuta pustakanA bIja pariziSTamAM A caritramAMthI upayogI zrI zAMtinAtha prabhunA jIvanacaritrane bhAga Apyo che. A caritranI racanA vi. saM. 1307 mAM thaI che. 6-zrI zAMtinAtha caritra A caritra eka mahAkAvya che. 19 sargamAM vaheMcAyelA A caritranA leke 627ra che. AnA kartA AcArya zrI munibhadrasUrijI che. emanI vidvattA ane kavitva zaktine sundara paricaya A caritrathI spaSTa thAya che. A mahAkAvya racavAnuM mukhya prayojana teozrIeja chevaTe prazastimAM jaNAvyuM che. temanA samayamAM paNa saMskRtanI vyutpatti mATe raghuvaMza, kumArasaMbhava, kirAta, zizupAlavadha, ane auSadhIya caritane abhyAsa pracalita hatuM. e abhyAsathI Itara doSa AvavAnI saMbhAvanA hatI-tethI je jaina zAsanamAM vyutpatti mATe A mahAkAvya bhaNAvavAmAM Ave to eka sAthe be kArya sare. A hakIkata teozrIe A pramANe kahI che. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] "ye doSAn pratipAdayanti sudhiyaH zrIkAlidAsoktiSu, zrImadbhAravimAghapaNDitamahA-kAvyadvaye'pyanvaham / zrIharSAmRtasUktinaiSadhamahAkAvye'pi te kevalaM, yAvavRttavivarNanena bhagavacchAntezvaritre guNAn // 13 // mithyAtvAzcitakAvyapaJcakamidaM vyAcakSate sUrayo, yadvat prAthamakalpikAya satataM vyutpattisaMprAptaye / tadvacchAntijinAdhinAthacaritaM samyaktvasaMvAsanA vAsAvAsitamAnasA yadi tataH kiM syAnnavA vAnchitam // 14 // " A mahAkAvyanI racanA saM0 1410mAM thaI che. pUjaya AcAryazrI vijayadarzanasUrijI mahArAje A mahAkAvyanI prabodhinI' nAme sundara TIkA racI che. cAra sarga sudhIno prathama vibhAga mudrita thaIne prakaTa thayo che. bIju mudraNa cAlu che. tethI A mahAkAvyanA abhyAsamAM sukaratA vadhaze e sapaSTa che. 7-zrI zAntinAtha caritra, A caritra gava che. AnA racayitA zrI bhAvacandrasUrijI che. saMskRtanA prAthamika abhyAsIone vyutpatti mATe AzIrvAda samAna A caritra che. bhASAne sundara rasamaya pravAha ahiM vahe che. vyAkhyAnamAM A caritra sArA pramANamAM pracalita che ane tethI zrotAone sAre rasa rahe che. 8 zrI zAntinAtha caritra, zrI vatsarAja muni kRta A caritra blekabaddha ane sundara che. mAtra sAtaso zloka pramANa A caritra ThIka ThIka abhyAsI eka beThake vAMcI le evuM che. (3) prastuta zrIzAtinAtha caritrane paricaya ane vizeSatAo. uparokta sarva caritra karatAM judI ja bhAta pADatuM mahAmahe pAdhyAya zrI vijayajI gaNivarya viracita A caritra che. A caritramAM mukhya chanda vaMzastha che. ane 591 sUkto che. zrI zAntinAthaprabhunuM kevaLa jIvana jANavAnI IcchAthI je koI A caritra vAMcavA jAya te te tenI IcachA IrachAmAtra ja rahe evuM A caritra che. A caritranI majA mANavA mATe kAvyono sAro paricaya heya, viziSTa keTinI vyutpatti heya, zabdAlaMkAra pratye pakSapAta keLavAyo hoya, te ja A caritrathI rasAsvAda laI zakAya evuM che. bIjA granthanI jema A caritra vAMcatA jaIe ne samajatA jaIe evuM nathI. keTaleka sthaLe te eka eka ka samajavA mATe sAro evo samaya Apa paDe evuM che. A caritra aMgenI keTalIka viziSTa hakIkate lakSyamAM rAkhavA jevI che-te A pramANe. 1. saMskRta sAhityamAM zrIharSakRta niSadhIya caritranuM sthAna viziSTa che. e cAretra vidvAnonA mastaka DolAve evuM che, saMskRtajJonI sRSTimAM evA keTalAka sUkto pracalita che ke je ukta caritanuM sAruM gaurava puSTa kare che. "upamA kAlidAsasya, bhAraverathagauravam / daNDinaH padalAlityaM, mAghe santi trayo guNAH // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 6 ] sadite naiSadhe kAvye, ka mAgho ka ca bhAraviH / " AvA prakAranI uktio naiSadhIyanA rasAsvAda karanArAone atyukti jevI jaNAtI nathI. temAM paNa tene prathama sarga khUba rasasabhara che. zAkuMtala mATe tene ce aMka jema vakhaNAya che tema naiSadhane prathama saguM vakhaNAya che, te prathama sarganA dareka zlokanA pratyeka caraNa laIne tenI pAdapUti karIne A zrIzAntinAtha carita nI racanA karavAmAM AvI che. 2. caritrane anurUpa anakrame lokonI racanA karavI e eka vAta che ane pAdapUti karIne racanA karavI e bIjI vAta che. saMskRta vADmayamAM pAdapUrti rUpe racAyeluM sAhitya paNa puSkaLa che. tenAM kAlidAsa kavinA medhadUtanI ghaNI pAdapUtio thaI che. bhaktAmara stotranI paNa ghaNI pAdapUtie prakaTa che. pAdapUrti karanArA kavionAM upAdhyAyajI zrI meghavijayajI mahArAjanuM sthAna sarva prathama Ave evuM che. e hakIkata teozrIe karelA pAdapUti rU5 kAvyothI spaSTa samajAya evI che. 3. koI thoDI thoDI pAdapUrti kare--to kaI vadhAre pAdapUrti kare paNa upAdhyAyajI zrImeghavijayajI mahArAje hajAro pAdapUrtio karI che. meghadUta-mAdha-ane naiSadhIyanI pAdapUrtio teo zrAe karI che ne te prasiddha paNa che. A kAryanI kaThinatA te tenA anubhavIo ja jANI zake. A prakAranI pAdapUti rUpe racAyelA kAvyomAM je kavinI kuzaLatA na hoya to rasapravAha khalita thaI jAya che-ahiM paNa evuM darzana jarUra thaze-chatAM paNa kavie keTaleka sthaLe te sarasa rasa pravAha vaheto karyo che te paNa jovA maLaze. nIcenA eka lekathI e hakIkatanI pratIti thaze- na cAhato'nuttaravAsinaH surA, vidhAtumaGguSThamapi kSamAH kramAt / asaMzayastena manaHzayo'sti me, 'na tanmukhasya pratimA carAcare // 19 // uparanI pAdapUrti keTalI sundara prAsAdika che. AvA aneka udAharaNe prastuta kAvyamAM che. bAkI to pAdapUrtine kAraNe AmAM kaThinatA che-eTale A kAvyanA abhyAsIe e kaThinatAthI kaMTALyA vagara tene rasAsvAda levA tatpara banavuM jarUrI che. 4. A kAvyanA cha sargo che. temAM prathama sargamAM, hastinApura nagara, vizvasena rAjA, acirA rANI, zrIzAtinAtha prabhune janma, prabhunuM sauMdarya, vagere varNavyuM che. bIjAne trIjA sargamAM prabhune vivAha, cakrAdi ratno, SaTuM khaMDanA vijaya mATe prayANu, azvonI cAla, tethI UDatI dhULa-vagere varNana aneka ubhekSAothI bharapura che. ahiM prAsaMgika keTaluMka Rtu varNana paNa karyuM che. cothA sargamAM cakravatipaNAne abhiSeka, rAjyasthiti, vairAgyavAsita thaI vanamAM javuM-ItyAdi nirUpaNa che. pAMcamA sarga mAM dIkSA, tapasyA kaivalya prApti, tIrthasthApanA, dezanA, parivAra ane chaThThA sarcamAM nirvANa, gaNadharonI khinnatA, tenuM zamana, zAsananuM sacAlana Adi viziSTa rIte prarUpyA che. 5. A kAvyamAM eka apekSAe zabdAlaMkAra pradhAna che-chatAM paNa naiSadhanI pAdapUrti hevAne kAraNe tadanurU5 arthAlaMkAre 5Nu ochA nathI. zabdAlaMkAramAM vividha anuprAse te pade pade che. chaThThA sarga mAMnA keTalAka udAharaNe A pramANe che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9] "zvara paramAra "mitAyuSA tRt janitA janAjanai-na bAdhikA syAnabhaso navAdhikA" "sadAdinAthArca nikAdinA dinA-game sametA sadhanaMjano'rjanaiH" "pRSA pAyAnA mAthA pRthA" ItyAdi. Ama A kAvya ucca kakSAno rasAsvAda karAvavA sAthe viziSTa vyutpattinuM pUrNa poSaka che. (4) prastuta kAvyanA kartAne raMka paricaya. A caritranA kartA upAdhyAyapravarazrI meghavijayajI mahArAjanuM vigatavAra caritra khAsa maLatuM nathI, paNa teozrIe racelA te te granthanI prazasti uparathI nIce pramANenI hakIkato tAravI zakAya che. - (1) teozrIno sattAkALa aDhAramI zatAbdI che. (2) teozrI sattaramI zatAbdImAM thayelA saubhAgya sabhya AcAryazrI vijayahIrasUrIzvarajI mahArAjanI paraMparAmAM thayA che. (3) te paraMparA A pramANe che. ' zrIhIrasurijI. zrIkanakavijayajI zrIzIla vijayajI zrIkamalavijayajI zrocAritravijayajI zrIkRSAvijayajI upA, meghavijayajI upara jaNAvelA zrI zItavijayajI Adi traNe sadara badhuo hatA. () gurukRpAthI prApta ciMtAmaNi maMtranI sudara ArAdhanA-sAdhanA upAdhyAyajIe karI hatI. (5) teozrInuM pAMDitya paritaH prasArita hatuM te te te viSayanAM racelA temanAM granthothI spaSTa jaNAya che. (6) teozrIe aneka viSayonA granthonI racanA karI che. temAM kAvyagrantha vizeSe racyA che. te te granthonI yAdi A pramANe che. 1-caMdraprabhAvyAkaraNa. 2-hemacandrikA, 3-saptasaMdhAnamahAkAvyama, 4-devAnaMdAbyudayama, 5-meghadUta samasyA lekha, 6-zrIzAtinAthacaritrama, 7-varSa prabodha, 8-mAtRkAprasAda, 9-zrIvijayadeva mAhAbhya-vivaraNa, 1-yuktiprabodha nATaka, 11-hastasaMjIvanama. A sivAya bIjA aneka grantho paNa teozrIe racyA hovAnI saMbhAvanA che. ( 5 ) prastuta kAvyanuM prakAzana ane TIkA prastuta kAvyanuM mULa mAtra prakAzana vIra vi. saM. 2444 mAM jana vividha sAhitya zAamAtAe karyuM che. banArasathI bahAra paDela A kAvyamAM nIce thoDI thoDI TippaNIo paNa che. tenA sampAdaka "je prati parathI A saMpAdana karyuM che te pratinA lekhake je sTroka aMte lakhyo che te rocaka ane sAra che. te A pramANe che Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samasyAsya zAstrasya sannaiSadhasya, kRtA nUtanA pAThakaH paatthkaathaiH| supAtraiNabhRcchAtraratnAbhidhena, samuttAritA satpratiH sundarIyam / / kandara zAha ane suvAya e pustaka parathI A TIkA karavAmAM AvI che. TIkA karatAM koI koI sthaLe pAThaphera karela che. TIkA vagara AvA kAvyanuM vAcana viralaja bane che. je TIkA hoya te vAcanamAM vadhAre thAya e sahaja che. eTale TIkAyukta A prakAzana adhika upayogI banaze e nirvivAda che. AvA kaThina kAvyanI TIkA karavAnuM kArya keTaluM viSama che. te te te viSayanA jANakAra jANI zake evuM ' che. ati parizrame A vRtti taiyAra thayelI che. TippaNI A kAryamAM aMze aMze pUraka banI che. , (6) TIkAkArano TUMka paricaya A kAvyanA TIkAkAra pUjyapAda zAstravizArada-kaviratna-pIyUSa pANi AcAryazrI vijayAmRtasarIzvarajI mahArAja che. teozrIjI vIsamI sadInA samartha vidvAna ane pUrNa pratApI zAsanasamrATu ricAyAvartisarvatantrasvatanta AcArya mahArAja zrIvijayanemisUrIzvarajI mahArAjazrInA padadhara che. teozrIe vidvattApUrNa vyApaka aneka granthanI racanA karI che. te granthonI saMkSipta yAdi A pramANe che- 1. stavana caturvizatikA, 2. stuta caturvizatikA, 3. caityavandana caturvizatika, 4. vairAgyazatakama, 5. daSTAntAvali, 6. AtmanindA dhAaizikA-anuvAda, 7. saptasalvAna mahAkAvya, saraNi TIkA, 8. kalpalatAvatArikA, 9. sarva siddhi-sarvahitA TI. - A prastuta kAvyanI TIkAnuM nAma viddhadinedinI" che. A kAvyanI TImamAM artha udaghATana pratye adhika laya ApavAmAM AvyuM che. ethI kAvya rasAsvAda vizeSe jaLavAI rahe che. keTalIka TIkAmAM vyAkaraNa vagerenI atizaya carcA karavAmAM Ave che paNa tethI kAvyanI majA mArI jAya che. ahiM prAsaMgika Avazyaka jaNAya teTaluM vyAkaraNAdinuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. upAdhyAyajI zrImedhavijayajI mahArAjanA grantha para TIkA karavAnuM saubhAgya AcArya zrIjIne maLela che, A pUrve sapta saMdhAna mahAkAvya paranI TIkA paNa teozrIe ja racI che. ethI prakAranA bhAva vyakta karavAno adhikAra teozrIne vizeSa pta thayA che e spaSTa che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) graMthanI upayogitA " AvA graMthanI upayogitA zuM ? e prazna thAya e svAbhAvika che. ene uttara te aneka prakAre ApI zakAya ema che. chatAM eTaluM cokkasa che ke AvA kanyane upayogamAM lenArA ghaNAM eba hoya che. ema te bahumUlya alaMkArane lenArA paNa keslA hoya che ? evI keTalIka adabhuta vastuo che ke rane joIne ja janatA Azcarya ane AnaMda anubhave che. thoDA vidvAne te jarUra A granthane AvAdathI AhalAda anubhavaze ane granthane saurabhane sarvataH prasarAvaze. eTaluM thAya te paNa AvA granthonA prakAzananI sArthakatA ane saphaLatA che eja saM. 2021 A. zu. 4 maMgala - tA. 28-9-1965 zeTha jIvaNa abajI jJAnamaMdira mATuMgA, muMbai-19 DI. DI. vijyadhurandharasari. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjaina-sAhityavarSaka-sabhayA prakAzamAnItA granthAH kramAMka mUlyam 4-00 2-00 4 1-25 2-00 3-.. .....-19 nAma paramAtmasaMgItarasasrotasvinI saMsasandhAnamahAkAvyam (saTIkam ) sAhitya zikSA mArI vairAgyazatakam ('sa-vivecana) zrItattvArthAdhigamasUtram ( anuvAda-vivecana-yuktam ) zrI AdijinapaMcakalyANaka pUjA zrI giranArajI tIrthano paricaya saMgItasrotasvimI indudUtam ( khaNDakAvyam-saTIkam ) nihnavavAda zivabhUti nayavAda AtmavAda vicArasaurabha zrItattvArtha svAdhyAya sirijaMbUsAmIcaritaM supAtradAnano mahimA zrIsiddhacakranavapadArAdhanavidhi zrIsiddhacakrasvarUpadarzana zrI ahataprArthanA svAdhyAyaratnAvali (sApaDa-1) zrIvaJasvAmI-AkhyAna zrIcandraprabhajinapaMcakalyANakapUjA puNyaprakAzastavanAdi promohanavijayajIkRta covIzI ( sArtha) saMskAranuM vAvetara svAdhyAyaralAvali (khaNDa-2) darzanaratnaratnAkara (bhAga-1) ratnAvapUjAdi ( sArtha) 0-62 *-25 0-25 1-25 0-25 3-00 25 1-25 1-25 8-0. * 28 * 29 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] *136 * bA36 dazanaralaralA 1-25 6-00 0-62 1-50 1-50 12-50 5-00 aSTApadajInI pUjA ( sArtha ) navANu abhiSekanI pUjA ( sArtha) darzanaratnaratnAkara (bhAga-2) 33 zrIsiddhahemacandrazabdAnuzAsanam ___ (siddhahemasarasvatIsamanvitam) prathamaH khaNDaH 34. zrIkalpalatAvatArikA 35 zrIhitazikSAchatrIzI darzanaratnaratnAkara (bhAga 3) devasIrAI pratikramaNAdisUtra ma 37 . zaMbala * A37 paMcapratikramaNAdisUtra * 38 kalpasUtra ( khImazAhI ) 36) zrIzAntisnAnAdividhisamuccaya 40) zrIsiddhacakrayaMtroddhArapUjanaviSi 41 zrIpayuSaNASTAhikA vyAkhyAnam 42 hitaciMtana a43 zrIvartamAnamahAvIrASTakam mA 43 pratiSThAdi-vidhisamuccaya (bhAga-2) .lakSaNavilAsa zrIgoDIpArzvanAthastava paMcakAraNa- stavana ( sArtha) 865 trailokyaprakAza caityavaMdanacovIzI ( sArtha ) 48 sandhivinodapaMcadazI vimarza 5. unmeSa 51 sarvajJasiddhi 52 zrIzAntinAthapaMcakalyANaka pUjA - 55 dravyaguNaparyAyano rAsa .. ( dravyAnuyoganImahattA sAye ) 54 zrIzAntinAthacaritam . .. jainanaiSadhIyamahAkAvyam 2-00 PR 0-25 7-00.. '.. etacinhAntargatA granthA durlabhAH / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CSSSSSS . Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstravizArada - kaviratna pIyUSapANi AcArya mahArAja zrIvijayAmRtasUrIzvarajI mahArAja janma zARvizArada kaviratna pIyuSapANi upAdhyApa 1952 1991 boTAda dIkSA 1971 jAvAla AcAryapada 1992 amadAvAda paMnyAsapada 1985 (rAjanagara) AcAryazrI vijayAmRtasUrIzvarajI mahArAja, janmarsa: 1lpara AcArya padavI 1992 mahuvA yena zrAvakasambhRte'tra nagare, zrIdaulatAravye zrute, zrIzaMkhezvarapArzvanAthabhagavAn, nItaH pratiSThAM parAma nAnAdharmavidhAnato natajanAH, puNyAlayaM lambhitAH, so'yaM zrIvijayAmRtAbhidhavaraH sUrIzvaraH stAt zriye // 1 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * o hI arha namaH OM mahAmahopAdhyAyazrImeghavijayajigaNivaryaviracitaM zrInaiSadhIyamahAkAvyapAdapUrtirUpaM zrIzAntinAthacaritram / ( jainanaiSadhIyamahAkAvyam ) ___ taccedaM zAstravizArada-kaviratna-pIyUSapANipUjyapAdAcAryamahArAja zrIvijayAmRtasUrIzvaramahArAjaviracitayA 'vidvadvinodinI' nAmnyA 'vivRtyA' samalaGkRtam / mo0000000 nipIya yasya zitirakSiNaH kathA, nisargato'nargalamargamAzritAH / - janA januHpUrNaphalArthamudyatA, namo'stu tasmai prathamArhate'nizam // 1 // vidhAya karNAtithi yadvaco hitAstathAdriyante na budhAH sudhAmapi / dayAnidhiH sadvidhivAridhirjine-zvaraH sa zAntirdizatAt samasthitim // 2 // galagrahadhvastavapurmanAkhalazcalAcalAtmArpitasarvanirmalaH / nalaH sitacchatritakIrtimaNDalaH, kalasvano nemijano'stu zaMbalaH // 3 // yadonasaivAgnitapaHkarAlatA, vinIya samyaktvamavApi durmaThaH / dazAvatAro nanu pArzvatIrthaka , sa rAzirAsInmahasAM mahojjvalaH // 4 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre yadIyacidarzanamAtrasaMbhayAnmRgAstyajantIha gatiM svapAzavIm / naro na rogAzcitacittaviplavAH, zriye sa bhUyAcaramo'hatAM satAm // 5 // dadAtu maGgaM gaNabhRt / sa gautamaH, kSamIzvaro nemigurUttamaH punaH / sarasvatI devanadIva pAvanA, sa vAcako meghagaNI ca meghavat // 6 // caritramatrAraci yena naiSadhIyapAdapUrtikramabhaGgibhAjanam / vidhIyate tadvivRttivivekinAM, vivecanAyAyamRtena sUriNA // 7 // kAvyamidaM mahAkAvya, viduSAM sadvinodadam / vRtyA 'vidvadvinodinyA' bhUyAdyo lasadrasam // 8 // atha tatrabhavatAM sAhityAdivividhavAiyavizAradAnAM samupAsitazAradAnAM zAradazazAGkavarNAnAM suvarNasavarNavarNAGkanakuzalAnAmuttamavarNAvirbhAvAnAM zrImatA mahopAdhyAyAnAM meghavijaryAjadgaNivaryANAM sahRdayacetazcamatkRtisaJjananaM nayanAJjanamiva naiSadhIyapAdapUrtirUpaM zrIzAntinAthacaritramidaM purovarti varIvati / yakila prasiddhiM gateSvanekeSvapi zAntinAthamahAkAvyeSu satsvapi sacetasAM vigalitavedyAntarAnandAtizayAdhigataye nibaddhaM kAmapi naisargikI manohAritAmAvahadiva dRzyate / pAdapUrtyAdibandhapAravazyena rasamayabhAvanAsantAnAndolanataH kaciva rasabhaGgakarImabhitaH samApatantI liSTatAM nisargasundareNa cakriNo dharmacakriNazca zrIzAntinAthasya caritreNaiva sacetA dUrIkariSyatIti cetasi samavadhArya, kAryazcedamasAmAnyamiti matvA ziSTAcAraparamparAprAptAmantarAyavighaTikAM paramAtmanaH stutiM prArabhante zriyAmiti zriyAmabhivyaktamano'nuraktatA, vizAlasAlatritayazriyA sphuTA / tayA babhAse sa jagattrayovibhu-rbalatpratApAvalikIrtimaNDalaH // 1 // anvayaH-( yasmin ) vizAlasAlatritayazriyA, zriyAm , abhivyaktamano'nurakarA, sphuTA, jvalatmatApAvalikIrtimaNDalaH, saH, jagattrayIvibhuH, tayA, babhAse // 1 // . vRttiH-( yasmin bhagavati-zAntinAthe ) vizAlasAlatritayaSiyA-trayo'vayavA anyeti tritayam, vizAlo-vistIrNazcAsau sAlaH-prAkAra:-vizAlazAlaH, tasya tritayam vizAlasAlatritayam / 'vizAlaM tu vizaGkaTam / sphAraM variSThaM vistIrNam', 6-65+66 / 'prAkAro varaNaH sAle' 4-46 / ityubhayatrAbhidhAnacintAmaNiH / tasya zrI:-zobhA vizAlasAlatritayazrIstayA tathA, 'zobhAsampattipamAsu lakSmIH zrIriva kathyate' iti yAdavaH / zriyAm-lakSmyAm / abhivyaktamano'nuraktatA-anuraktatA, anurAgaH, prakRtijanyabodhe prakArIbhUtasya bhAvapratyayArthatvAt manaso antaHkaraNasya anuraktatA mano'nuraktatA, abhivyaktA cAso mano'nuraktatA, abhivyaktamano'nuraktatA sphuTA-spaSTA / 'sphuTe spaSTaM prakAzaM prakaTolbaNe' 6-103 / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryakjiyAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [ 3 ityabhidhAnacintAmaNiH / athavA zriyAm abhivyaktam-zuddham mana ujjvalam , zriyAM dhavalatvam pavitratvAda, anuraktatA cAnurAgaH, praNaya iti yAvat, sa ca raktaH lohita iti yAvat / mano'nurAgayoH zuklatvaraktatve ca sAhityadarpaNoktadizA'vaseye / evaJca sitapItayorekyAt pItatvamapi sUcitam , vapratraye rUpyarai-ratnamaye varNatrayasyocitatvaM spaSTameva / zriyAmiti bahutvaM jine sarvajJatvena sarvazrINAmanurAgasUcakam / jvalatpratApAvalikIrtimaNDala:-kIrteryazasaH maNDalam-samUhaH kortimaNDalam , pratApAnAm tejasAm prabhAvANAmiti yAvat, AvaliH-zreNI pratApAvaliH, jvalantI-prakAzamAnA cAsau pratApAvaliH jvalatpratApAvaliH, jvalatpratApAvaliH kIrtimaNDalaM yasya sa jvalatpratApAvalikIrtimaDalaH / 'yatkozadaNDajaM tejaH sa prabhAvaH pratApavat' 3-404 / 'rAjilekhA tatirvIthImAlAlyAvalipaGaktayaH / dhoraNI zreNI' 6-59 / 'samUhazcayaH kUTaM maNDalacakravAkapaTalastomAH' 6-47 / iti triSvapyabhidhAnacintAmaNiH / saH-sarvajJatvena prasiddhaH / jagattrayIvibhuH-trayo'vayavA asyA iti trayI, jagatAm-bhuvanAnAm trayI-jagattrayI, tatra vibhuH bhartA, jagattrayIvibhuH arhanniti yAvat / tayA-zriyA / bamAse-didIpe, zuzubhaiti yAvat // 11 // ( atra hetUprekSA'laGkAraH / vRttaM vaMzastham / ) nipIya yasya kSitirakSiNaH kathAH, surAH surAjyAdisukhaM bahirmukham / prapedire'ntaHsthiratanmayAzayAH, sadA sadAnandabhRtaH prazaMsayA // 2 // anvayaH--kSitirakSiNaH, yasya; kathAH, nipIya, antaHsthiratanmayAzayAH, surAH, prazaMsayA, sadA, sadAnandabhRtaH, surAjyAdisukham , bahirmukham , prapedire // 2 // vRttiH kSitirakSiNa:-kSitiM pRthivIM rakSati pAlayatIti kSitirakSI 'ajAteH zIle' 5 / 1 / 154 // ityanena Nin pratyayaH, tasya tathA pRthivIpAlakasyeti yAvat / yasya-bhagavataH zAntinAthasya / kathA:-goSTIH, aihikAmuSmikapratyUhavyUhopazAmakamokSAdijanakopadezavAkyAnIti yAvat / nipIya-sAdaraM samyagAkarNya / antaHsthiratanmayAzayA:-antaH-antaHkaraNe hRdaye iti yAvat / sthiraH-dRDhasaMskArasaMskAritaH / tanmayaHkathAviSayakaH, Azayo'bhiprAyavizeSo yeSAnte tthaaH| surAH-indrAdipramukhA devAH / prazaMsayA-tadIyazauryavIryAdAr2yAdivarNanena / sadA-sarvadeva "sarva vAkyaM sAvadhAraNam bhavatIti" niyamAva / sadAnandabhRta:san samIcInazcAsAvAnando harSaH sadAnandastaM bibhrati dhArayantIti sadAnandabhRtaH / ( santaH ) surAjyAdisakham-hastyazvarathapAdAticaturaGgabalAnvitasaurAjyAdinitA''nandam / bahirmukham-mukhAdAnanAt bahiHbAjham bahirmukham / 'paryApAbahiracapaJcamyAH' 1 / 3 / 32 / ityavyayIbhAvaH / sAtizayaprayojanAbhAvavattvenopekSaNIyamityarthaH / prapedire-prAptavantaH, jJAtavanta iti yAvat // 2 // yathA zrutasyeha nipItatatkathAstathA''driyante na budhAH sudhAmapi / sudhAbhujAM janma na tanmanaHpriyaM, bhaved bhave yatra na tatkathAprathA // 3 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre anvayaH-iha, nipItatatkathAH, zrutasya, yathA ( Adriyante ) tathA budhAH; sudhAm , api, na Adriyante, yatra bhave tatkathAprathA, na, bhavet , tat , sudhAbhujAm , janma, manaHpriyam , na // 3 // vRttiH-iha-saMsAre'smin / nipItatatkathA:-nipItA niHzeSeNAkarNitAH, tatkathAH-tadIyavAkyAni yaiste nipItatatkathAH, zratatatkathAH sabhyajanA ityarthaH / zratasya-samavasaraNAdAvAkarNitasya Agamazrutasya iti yAvat / yathA-yena prakAreNa / (Adriyante-saMsmaranti) tathA-tena prakAreNa / budhAH-paNDitAH "budhaH saumye ca paNDite" iti medinI / sadhAm-amRtam / "andhaH pIyUSamamRtaM sudhA" 2-3 ityabhidhAnacintAmaNiH / api-khalu / na-nahi / Adriyante-AdarabhAjanIkriyante / yatra-yasmin / 'saptamyAH' 7 / 2 / 94 / iti trapapratyayaH / bhave-janmani / tatkathAprathA-tasya bhagavataH zAntinAthasya kathAprathA-kathApracAraH tatkathAprathA / na-nahi / bhavet-jAyeta / tat-tAdRzam, tadIyakathAprathArahitamiti yAvat / sudhAbhujAm-sudhAmamRtaM bhuJjate. bhakSayantIti sudhAbhujo devAsteSAM tathA / janma-janiH, utpattiriti yAvada / manaHpriyam-manaHpramodajanakam / na-naiva / "sarva vAkyaM sAvadhAraNamiti nyAyAta viduSAmiti zeSaH / / 3 / / yadIyapAdAmbujabhaktinirbharAta, prabhAvatastulyatayA prabhAvataH / nalaH sitacchatritakIrtimaNDalaH, kSamApatiH prApa yazaHprazasyatAm // 4 // : anvayaH-yadIyapAdAmbujabhaktinirbhararAt, prabhAvataH, prabhAvataH, tulyatayA, kSamApatiH, nalaH sitacchatritakIrtimaNDalaH, san , yazaHprazasyatAm prApa // 4 // vRttiH-yadIyapAdAmbujamaktinirbharAt-yasya bhagavataH zAntinAthasya imau yadIyau, tau ca pAdau caraNau, yadIyapAdau, tAvambuje iveti yadIyapAdAmbuje, tayorbhaktiH sevA yadIyapAdAmbujabhaktistayA narbharaH samadhikaH yadIyapAdAmbujabhaktinirbharastasmAttathA / prabhAvataH-pratApataH sAmarthyavizeSAditi yAvat / prabhAvataHprabhAH kiraNAni santyasyeti prabhAvAn tasya tathA sUryasyetyarthaH "rugvirokakiraNaviSi sviSaH / bhAH prabhA vasugabhasti bhAnavo bhA" 2 14 // ityamidhAnacintAmaNiH / tulyatayA-sadRzatayA samAnatayeti yApat / kSamApati:-kSamAyAH pRthivyAH patiH svAmI kSamApatiH "bhUrbhUmiH pRthivI pRthvI......kSitiH kSoNI kSamA'nantA" 4 / 1 / 2 ityabhidhAnacintAmaNiH / nala:-svanAmaprasiddhabhUpatiH puNyazloka iti, prasiddha iti yAvat / tathAhi-"karkoTakasya nAgasya damayantyA nalasya ca / RtuparNasya rAjarSeH kIrtanaM kalinAzanam' iti / sitacchatritakIrtimaNDala:-sitaM zvetaJca tacchatramAtapavAraNaM sitacchatram, tadvadAcaritamiti sitacchatritam, sitacchatritaM kIrtimaNDalaM yazaHsamUho yasya sa sitacchatritakItimaNDala: "zvetaH zyetaH sitaH zuklo hariNa vizadaH zuciH" 6 / 28 // "chatramAtapavAraNam" 3 / 381 / / ityubhayatrAbhidhAnacintAmaNiH ( san ) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH yazaHprazasyatAm-yazasaH kIrteH prazasyatA zreSThatA yazaHprazasyatA tAntathA / prApa-prAptavAn | bhagavataH zAntinAthasya kRpAbhAjanatayaiva nalaH puNyazloko bhavannadyApi yazaH kadambakazAlitayA'nAmikAdhiSThitatayA gaNyate loke // 4 // dvidhApi dharmAnugatirmahIpatidRDhAvadheH zaizava eva sevadhiH / krameNa cakrI vijaye dizAM jinaH, sa rAzirAsInmahasAM mahojjvalaH // 5 // anvayaH-dvidhA, api, dharmAnugatiH, dRDhAvadheH, zaizave, eva sevadhiH, krameNa, dizAm , vijaye, cakrI, mahIpatiH, saH, jinaH, mahojjvalaH, mahasAm, rAziH, AsIt // 5 // vRttiH-dvidhAapi-dvAbhyAM prakArAbhyAM khalu nyAyopaniSadbhyAmapItyarthaH / dharmAnugatiH-dharmasya puNyasya anugatiranuvrajanaM yasmin sa tathA,dharmakartRkAnugamanavAniti yAvat / "dharmo yamopamApuNyasvabhAvAcAradhanvasu / satsaGge'hatyahiMsAdau nyAyopaniSadorapI" tyanekArthaH / dRDhAvadheH-dRDhaH-sarvadA sthAyI, AkevalajJAnamavasthAyIti yAvat cAso, avadhistajjJAnam dRDhAvadhistasmAt ; dRDhAvadhiriti pATho'tra samIcInaH pratibhAti, dRDhazabdo'vadhizabdazca pUrvArthaH, dRDho'vadhiryasya sa tathA / zaizave-bAlyAvasthAyAm / eva-khalu / sevadhiH-sevA-bhaktajanakartRkazuzrUSA dhIyate'sminniti sevadhiH, vyApyAdAdhAre" 5 / 3.88 / / ityanena AdhAre kiH pratyayaH / bhaktajanakartRkasevAbhAjanamityarthaH / yadvA zaizave-bAlye'pi / eva-niyamataH / dRDhAvadheH-prabalAvadhijJAnasya / sevadhiH-nidhiH-'nidhAnaM tu kunAbhiH zevadhinidhiH' 2 / 106 / iti haimaH, sevadhirityapi / krameNa-kramazaH / dizAm-AzAnAm / "dizastu kakubhaH kASThA AzAzca haritazca tAH" 1 / 3 / 1 / / ityamara. kozaH / vijaye-jaye / cakrI-cakraM, cakraratnamasyAstIti cakrI / mahIpatiH-pRthivIzvaraH / saH-prasiddhaH zAntinAthaH / jina:-ahan / mahojjvala:-mahairutsavairujjvalo dIpyamAnaH mahojvalaH, etenotsAhayuktatvaM vyajyate / yadvA-mahasA tejasA pratApena jvalatIti mahojvalaH / "athotsave / mahaH kSaNoddhavoddharSAH" 6 / 143 // ityabhidhAnacintAmaNiH / mahasAM-tejasAM pratApAnAmiti yAvat gazirAzrayaH / yadvA-mahasAM tejasAM rAziH * sUrya iva sthitaH / luptopamA / "mahastUtsava tejasoH" ityamaraH / AsIta-abhUva // 5 // rasaiH kathA yasya sudhAvadhIriNI, kRtA sakRt kRtanti duSkRtaM nRNAm / himAdrijAtA laharI nabhasvataH, kSamAtale tApamivogatA svataH // 6 // ___ anvayaH-yasya, kathA, rasaiH, sudhAvadhIriNI, sakRt , kRtA, nRNAm , duSkRtama, kRntati, himAdrijAtA, svataH AgatA, nabhasvataH, laharI, kSamAtale, tApam , iva // 6 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre vRttiH-yasya-bhagavataH zAntinAthasya / kathA-zravaNAta kIrtanAdvA mokSAdiprApakaM, caritram / rasaiH-zRGgArAdibhinavabhI rasaiH / sudhAvadhIriNI-SaDarasAM sudhAm amRtam avadhIrayati tiraskagetItyevaMzIlA, sudhAvadhIriNI 'ajAteH zIle' ityanena zole'rthe Nin pratyayaH, sudhAyAH SaDrasatvaM vyAkhyAtRprasiddhacA mantavyam, madhurarasayuktaiva vA yassa kathA svAdaiH kRtvA sudhAyA avadhim utkRSTasudhAmiti yAvat, tAmIrayati kSipatItyevaMzIlA / sakRt-ekavAramapi / kRtA-vihitA zrutA varNitA vA / nRNAm-manuSyANAm / duSkRtampApam / "astrI pata pumAn pApmA pApaM kilviSakalmaSam / kaluSaM vRjinaino'dhamaMho duritaduSkRtam" 1 / 4 / 23 // ityamarakozaH / kuntati-chinatti, nivArayati, dUrIkarotIti yAvat / himAdrijAtA-himAcalasaMbhUtA / svata:-Atmanaiva / AgatA-samAyAtA / namasvataH-pavanasya, vAyoriti yAvat "nabhasvadvAtapavanapavamAnaprabhaJjanAH" / / 1 / 63 // ityamarakozaH / laharI-pravAhaH / kSamAtale-bhUmaNDale / tApam-sUryaprakhara kiraNasamparkAdijanitasantApam / iva- tulyam / himAcalasambandhilaghutuSArasampRktapavano yathA pRthvItale grISmAdijanitasantApasandohamapanayati tathA sakRdapi kRtaitatkathA janmajanmAntaropArjitakAyikavAcikamAnasikanAnAvidhapApakadambakaM manuSyebhyo nivArayatIti bhAvaH / dRSTAntalaGkAraH // 6 // amuSya saMsevanayA nayAzrayAt, nalaH sa bhUjAnirabhUd gunnaadbhutH| gyAt samuttIrya durodarAdarAd, durApadaM candra iva grahoditAm // 7 // anvayaH-amuSya, saMsevanayA, nayAzrayAt, grahoditAm, durApadam , candraH, iva, durodarAdarAt, ( durApadam ) rayAt , samuttIrya, saH nalaH, guNAdbhutaH, bhUjAniH, abhUt // 7 // vRttiH-amuSya-bhagavataH zAntinAthasya / saMsevanayA-manovAkkAyadvArA samIcInaprakAreNa sevayetyarthaH / nayAzrayAta-nayasya nItimArgasya AzrayaH avalambanam nayAzrayastasmAttathA / yadvA-nayAzrayAt, amuSya, saMsevanayA, ityevamanvayaH kAryaH / nItimArgamavalambya tasya bhagavataH zuzraSayeti padatrayasamuditArthaH / grahoditAm-prahaNajAtAm / durApadam-durduSTA cAsau Apada vipattirdurApat tAntathA / cadraH-candramAH / iva-tulyaH / durodarAdarAt-durodare-chUte AdaraH- satkAraH spRheti yAvat durodarAdarastasmAt / paJcamyartho janyatvam durodarAdarajanyAmityarthaH / ( durApadam-atizayaduHkhadAyinI vipattim ) / rayAta-vegAva, jhaTityevetyarthaH / samuttIrya-pArayitvA / vipadarNavaM tarItvetyarthaH / saH-prasiddhaH / nala:-svAbhidheyaprasiddho bhuuptiH| gaNAdabhutaH-guNaiH saundaryAdibhiH sandhivigrahAdibhirvA adbhuta AzcaryarUpo guNAdbhutaH / bhajAniH-bhUHpRthivI jAyA bhAryA yasya sa tathA 'jAyAyA jAniH' 7 / 3 / 164 / iti jAyAzabdasya jAnirityAdezo bahuvrIhau / abhUta-jAtaH / "sarva vAkyaM sAvadhAraNaM bhavatIti" nyAyAtsa nala eva bhUjAniramUva nAnya ityarthaH // 7 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH sa varNanIyastata eva lakSaNe-vicakSaNaiH saMprati sannidhAnataH / suvarNadaNDaikasitAtapatrita - prabhAvakIryorjanacittacitritaH // 8 // anvayaH-saH, tataH, eva, vicakSaNaH, lakSaNaH, saMnidhAnataH, varNanIyaH, ( atha ca ) samprati, suvarNadaNDaikasitAtapatritaprabhAvakItyoH, janacittacitritaH // 8 // vRttiH saH-prasiddho nalaH / tata:-bhagavataH zAntinAthasya caraNAravindasaMsevanAt nayAbhayAcca hetoH / eva-khalu / vicakSaNaH-vizeSeNa guNAdikaM cakSate kathayaMtIti vicakSaNAni, taistathA / vilakSaNariti pAThaH sAdhIyAn / lakSaNaiH-lakSmabhiH / asAdhAraNadharmAdibhiriti yAvat / sanidhAnata:-sAnnidhyAt / prasaGgavazAditi yAvat / varNanIya:-prAzastyavattvena nirUpaNIyaH / ( atha ca ) samprati-adyApi / svarNadaNDai kasitAtapatritaprabhAvakIyo:-suvarNasya daNDaH suvarNadaNDaH, ekaJca tatsitaJca tadAtapatrazcaikasitAtapatram, suvarNadaNDazca ekasitAtapatrazca suvarNadaNDakasitAtapatre, suvarNadaNDaikasitAtapatre kRte tadvadAcarite vA suvarNadaNDaikasitAtapatrite, prabhAvaH-pratApazca kIrtiyazazceti prabhAvako", suvarNadaNDaikasitAtapatrite ceme prabhAvakIrtI, suvarNadaNDaikasitAtapatritaprabhAvakIrtI tayostathA, saptamI cAtra vairSAyakI bodhyA, tathA ca tAdRzaprabhAvakIrtiviSaye ityarthaH / janacittacitrita:-janAnAM lokAnAm cittAni janacittAni teSu citritaH pratimAyitaH janacittacitritaH, loke smaraNIya ityarthaH / yadvA-atra zloke vicakSaNairiti padaM na karaNatRtIyAntam, kintu kartRtRtIyAntameva tathA ca saH tata eva hetoH lakSaNaiH karaNaiH sannidhAnataH, vicakSaNaiH-kartRbhiH-vidvadbhiH, varNanIya ityevamanvayo'vaseyaH // 8 // rasAdazAsyo'pyadasIyasevane'vaneH prabhu svarakAntibhAskaraH / babhUva bhUvallabhadevajitvarajjvalatpratApAvalikIrtimaNDalaH // 9 // anvayaH-dazAsyaH, api, adasIyasevane, rasAt , bhAkharakAntibhAskaraH, bhUvallabhadevajitvarajjvalatpratApAvalikIrtimaNDalaH, ( san ) avaneH prabhuH, babhUva // 9 // vRttiH-dazAsyaH-daza dazatvasamkhyAkAni AsyAni mukhAni yasya sa dazAsyaH, svanAmaprasiddhalaGkArAjo lokarAvaNo rAvaNaH / api-khalu / adasIyasevane-amuSya bhagavataH zAntinAthasya idam adasIyam, tatsambandhItyarthaH, adasIyaJca tatsevanamadasIyasevanam, tasmin tathA / rasAta-AvezAt, samutkaNThitatayA pravRtteriti yAvat / bhAsvarakAntimAskaraH-bhAsvarA dedIpyamAnA cAsau kAntiH prabhA bhAsvarakAntistayA bhAskaraH sUrya iti bhAsvarakAntibhAskaraH / bhUvallabhadevajitvarajjvalatpratApAvalikIrtimaNDalA-bhuvaH-pRthivyA vallabhaH patiH bhUpatiH, "preyasI dayitA kAntA prANezA vallabhA priyA" 3179 / / a0 ci0 ityanantaram "preyasyAdhAH puMsi patyau" iti darzanAda vallabhazabdasyApi pativAcakatvAda, jayati tacchIlo jitvaraH "sR Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre jInazaSTvaram" 5 / 2177 // ityanena jidhAtoSTavarap pratyayaH / devAnAM jitvaro devajitvaraH, bhUvallabhazcAsau devajitvaro mUvallabhadevajitvaraH, kIrtermaNDalam kIrtimaNDalam, jvalantI cAsau pratApAlivalatpratApAvaliH, jvalatpratApAvaliH kIrtimaNDalaM yasya sa jvalatpratApAvalikortimaNDalaH, bhUvallabhadevajitvarazcAsau jvalatprAtApAvalikIrtimaNDalaH bhUvallabhadevajitvarajvalatpratApAvalikIrtimaNDalaH ( san ) avaneH-pRthivyAH / "bhUrbhUmiH pRthivI pRthvI..... gandhamAtA'calA'vaniH" 4 / 1 / 2 ityAbhidhAnacintAmaNiH / prabhuH-IzvaraH / babhUvaabhavat // 9 // pavitramatrAtanute jagadhuge-'bhidhA vidhAnairbahudhA smRtA vibhoH / ariSTazAnternalinIzapezala-dyuteH satejo'nubhavena saGgateH // 10 // anvayaH-vibhoH, abhidhA, vidhAnaH, satra yuge, smRtA, ( satI ) bahudhA, jagat , sA, pavitram , tanute, ariSTazAnteH, nalinIzapezaladhuteH, satejo'nubhavena, saGgateH (ca) // 10 // vRttiH-vibho:-vizeSeNa bhavatIti vibhuH, "zaMsaMsvayaMdhiprAd bhuvo duH" 5 / 2 / 74 / / ityanena DuH pratyayaH, tasya vibhoH, bhagavataH zAntinAthasyeti yAvat / abhidhA-abhidhIyate kathyate'nayetyabhidhA, nAmetyarthaH "athA''hvayo'bhidhA / gotrasaMjJAnAmadheyA''khyA''hA'bhikhyAzca nAma ca" 2 / 174 // ityabhidhAnacintAmaNiH / smRtA-smaraNapathamAnItA, cintitA''karNitoccAritA veti yAvat / (satI) atra-yuge asmin kaliyuge / bahudhA-bahubhiH prkaaraiH| jagat-bhuvanam / A-sAmastyena / pavitram-pUtam / tanute-karoti / bahubhiH prakArairityuktam, tAneva prakArAn darzayati "ariSTazAntarityAdinA ariSTazAntaH-nAsti riSTaM kSemamatretyariSTam upasarga upadrava iti yAvat tasya zAntiH prazamanam ariSTazAntistasyAstathA," upaliGgaM tvariSTaM syAdupasarga upadravaH 2 / 39 // ityabhidhAnacintAmaNiH / nalinIzapezaladyateH-nalinyaH kamalinyastAsAmIzaH svAmI sUryAstadvat, pezalA-piMzatyekadezena sarva karotIti pezalA "mRdikandi" ( uNAdi 435 ) ityanena alaH pratyayaH. sUtthAnetyarthaH, dyutiH kAntiH-nalinIzapezaladyutistasyAstathA / "dakSastu pezalaH / paTUSNoSNakasUtthAnacaturAzca" // 48 // ityabhidhAnacintAmaNiH / satejo'nubhavena-samAnaM tejaH-prabhAvaH pratApo vA, satejastasyAnubhavaH satejo'nubhavastena tathA / saGgate:-milanAJca / / 10 / / bahuzrutAnAM vadanAdanAzravaiH, zrutA rasakSAlanayeva yatkathA / dadAti soccaiHzravaso niyojanA-jJAne'nimeSAdvibudhakriyAM shucim||11|| anvayaH-yatkathA, bahuzrutAnAm, vadanAt , rasakSAlanayA, iva, anAzravaH, zrutA, sA, jane, uccaiHzravasaH, niyojanAt , animeSAt , (ca) zacim , vibudhakriyAm , dadAti // 11 // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vihinodinyAM prathamaH sargaH vRttiH-yatkathA-yasya bhagavataH zAntinAthasya kathA yatkathA, yatsambandhinI kathetyarthaH / yadIyaM caritramiti yAvata / bahuzratAnAm-bahUni zrutAni zAstrANi zrutajJAnAni vA yeSAnte bahuzrutAsteSAntathA gItArthAnAmiti yAvat / vadanAta-AnanAva mukhAditi yAvat / rasacAlanayA-rasaiH zRGgArAdibhiH kSAlanA uDambalIkaraNam rasabhAlanA, tayA tathA / iva-tulyam / anAvaiH-na AzravastannAmakakarmavizeSo yeSAnte'nAzravAstaistathA, Aprave'lagnamanobhiH sAvadhAnai riti yAvat / zratA-AkarNitA, zrAvaNapratyakSaviSayIkRteti yAvacha / sA-yatkathA / jne-bhaavkjne| uccaiHzravasa:-uccaiHzravAH-zrAvakajanapakSe utkarNatA,vibudha - pakSe ca samudramanthanotpanno'zvaH, tasya / niyojanAta-vidhAnAna karaNAditi yAvat / animeSAt-nimeSonayananimolanam, sa ca devAnAM na bhavatIti purANaprasiddhiH kavisamayazca , tathA ca devapakSe animeSo nimIlanarAhityam, zrAvaka janapaz ca animeSaH-caritrapravaNajanitAnandavizeSAnnimolananirodhastasmAt . ( ca ) / zucim-pavitrAm / vibudhakriyAm-devacaryAm / dadAti-vitarati / ___ athavA animeSAditi padasya na vibudhakriyAdAtRtvahetutvenopanyAsaH kintu tasya na nimeSo'kSinimIlanamapi yatra so'nimeSo'tizayitasUkSmakAlavizeSa ityarthastathA ca, animeSAdityasya padasya atyantasUkSmakAlavizeSAdevetyarthaH / sarvasya vAkyasya sAvadhAraNatvAdevakAro'rtho na virudhyate zlebAlakRtiH / / 11 / / samAdhurIkA na kaTuH zrutAvapi, nizAmanAd yA''ntarakazmalApahA / kathaM na sA madgiramAvilAmapi, na zodhayennAthakathA yathAsthitA ? // 12 // __ anvayaH-yA, samAdhurIkA, api, zrutau, na, kaTuH, nizAmanAt , AntarakazmalApahA, yathAsthitA, sA, nAthakathA, AvilAm , api, madgiram , katham , na, na, zodhayet // 12 // .' vRttiH-yA-bhagavataH zAntinAthasya kathA / samAdhurIkA-mAdhuryA madhuratayA, mAdhuryeNeti yAvat sahitA samAdhurIkA 'sahastena' 311 / 24 / / ityanena bahuvrIhisamAsaH / sahazabdasya sAdezaH / api-khalu / zratau-zravaNe, avacchinnatvaM saptamyarthaH, zravaNAvacchedeneti yAvat / na-nahi / kaTaH-tIkSNA, poDAkarI iti yAvat / nizAmanAta zravaNAta , "nizamanaM nizAmanaM nirIkSaNazravaNayoH" ityanekArthaH / AntarakazmalApahA-antaH-antaHkaraNe bhavamAntaram , taJca tatkazmalam , pApam , moha iti yAvat, Antarakazmalam , tadapahanti vinAzayatIti AntarakazmalApahA "klezAdibhyo'pAt" 5 / 1 / 8 / / ityanena hanterDaH pratyayaH / "moho mUcchI ca kazmalam" 3 / 4 / 6 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / ythaasthitaa-ythaaythmvsthitaa| saa-prsiddhaa| nAyakathA-nAthasya svAminaH zAntinAthasya kathA caritramiti nAthakathA / AvilAm-sadoSAm / apikhalu / mandiram-mama vANImityarthaH / katham-kena prakAreNa / nana-nahItyarthaH / vIpsAyAmekasyaiva na zabdasya dvitvAd "nana" iti rUpamavaseyam , tathA ca nadvayasyApi kebalaM viziSTaniSedha evArthaH / zodhayeta-vizuddhayet, vANyAM doSarahityaM kathannApAdayepitvApAdayedeveti // 12 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] zrIjananavacIyamahAkAvye zrIkAntinAmacaritre yayA'khyayA bhavyanRNAM zucIkRtaM, smRtermano bhAvanayA jagadguroH / iyaM vizeSAt pratibhAM kathaM na me, svasevinImeva pavitrayiSyati // 13 // anvayaH-yayA, AkhyayA, jagadguroH, bhAvanayA, smRteH bhavyanRNAm , mana:, zucIkRtam , iyam , vizeSAt , svasevinIm , eva, me, pratimAm , katham . na, pavitrayiSyati // 13 // vRttiH-yayA-AkhyayA-yena-bhagavataH zAntinAthasya nAmnA / jagadguro:-agatAm bhuvanAnAm gururdharmopadezako jagadguruH tasya tathA, sarvajJasya bhagavataH zAntinAthasya / "gurudharmopadezakaH" 1177 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / bhAvanayA-cintanayA, saMskAravizeSeNeti yAvat / smRteH-smaraNAva / bhAvanAjanyasmRteriti yAvat, saMskArajanyajJAnasya smRtisvAt / bhavyanRNAm-bhavyAH-mojhagamanayogyAca te naro manuSyAH bhavyanarasteSAntathA, bhavyAtmanAmiti yAvada, manaH-svAntam antaHkaraNamiti yAvat / zucIkRtamzuci-pavitram, na zuci azuci, azuci zucikRtaM zucIkRtam "kRbhvastibhyAM karmakartRbhyAM prAgatattattve khiH" 7 / 2 / 126 / ityanenAbhUtatadbhAve cviH pratyayaH "dIrghazviyaGyakkyeSu ca" 4 / 3 / 108 // ityanena kayau pare ikArasya dIrghatA ca / iyam-AkhyA / vizeSAta-vizeSataH / anyasevArAhityena svasevitvAditi yAvat / svasevinIyasvasevAnuraktAm / eva-khalu / me-mama / pratimAma-navanavonmeSazAlinI buddhim / "buddhirnavanavonmevazAlinI pratibhA matA / " iti sAhityadarpaNokteH / katham-kena prakAreNa / na-nahi / pavitrayiSyatipavitrIkariSyati // 1 // adhItibodhAcaraNapracAraNaiH, zrutAmbudhinigabhIranIravAn / prabhurvihAreNa caturdigantare, vimohapakaM kurute sma dUrataH // 14 // anvayaH-adhItibodhAcaraNapracAraNI, zrutAmbudhiH, jJAnagabhIranIravAn , pramuH, caturdigantare, vihAreNa, vimohapaGkam , dUrataH, kurute, sma // 14 // vRttiH--adhItibodhAcaraNapracAraNaiH-bodho'rthajJAnava, AcaraNaM karmAnuSThAnaca pracAraNamadhyApanazca bodhAcaraNapracAraNAni, adhItiradhyayanaJca bodhAcaraNapracAraNAni ca adhItibodhAcaraNapracAraNAni testathetyevaM bodhazabdasyottareNa samAsaM kRtvA'dhItizabdena samAsaH karaNIyaH, anyathA bodhazabdasya pUrvanipAtaH syAt , vastutastu bodhAdyapekSayA'dhIteraya'tvAda, adhItizca bodhazca AcaraNazca pracAraNaJcetyevamadhItizabdapUrvapadakasamAsakaraNe'pyadhItizabdasya pUrvanipAtaH sUpapAda eva / bhratAmbudhi:-zrutaM zAstram avadhijJAnaM vA tadeva ambu jalam zrutAmbu, vat dhIyate'sminniti zrutAmbudhiH "vyApyAdAdhAre" 5 / 3 / 88 // ityanena dhA dhAtoH ki: pratyayaH / jJAnagabhIranIravAn-gabhIraM gambhIraca tannIraM jalam gabhIranIram , zAnameva gabhIranIram jJAna Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [11 gabhIranIramastyasyeti jhAnagabhIranIravAn 'ato'nekasvarAva' 72 / 6 / / ityanena matvarthe yat pratyayaH / prabhu:prakarSaNa bhavatIti prabhuH paramezvaraH SoDazastIrthakRta zAntinAtha iti yAvat 'zaM-saM-svayaM vi-prAd bhuvo duH' 52284 // ityanena prapUrvakamUdhAtortuH prayatyaH / caturdigantare-catasrazca tA dizazcaturdizastAsAmantarammadhvam caturdigantaram, tasmiMstathA, caturdikSviti yAvat, antaramavakAzAvadhiparidhAnAntardhibhedatAdarthe / chidrAtmIyavinAbahirabasaramadhye'ntarAtmani ca / 3 / 3 / 18 / / ityamarakozaH / vihAreNa-upadezArtha bhramaNena / vimohaparam-vi-viziSTo moho'jJAnam , vimohaH, sa eva paGkaH-pApam vimohapaGkastantathA / "duSkRtaM duritaM pApaM .... ahaH kankamaghaM paGkaH" 6 / 16-17 // ityabhidhAnacintAmaNiH // dUrataH kurute sma-dUrIkasavAniti // 14 // nayeSvadhItyAcaraNAnayena sa, dazAzcatasraH praNayanupAdhibhiH / gsAdhikatvAd dviguNatvamAdadhe. caturdazAsa~stata eva tatprabhAH // 15 // anvayaH-saH, upAdhibhiH, catasraH, dazAH, praNayan , nayeSu, adhItyAcaraNAnayena, rasAdhikatvAt , dviguNatvam , Adadhe, tataH, eva, tatprabhAH, caturdaza, Asan // 15 // vRttiH-sa:-bhagavAn zAntinAthaH / upAdhibhi:-kaumAre rAjye cakrimAve tIrthakaratve ca pratyeka kcaviMzatisahasravarSabhogAdiprakAraiH / "upAdhirdharmacintAyAM kaitave'pi vizeSaNe" iti vizvaH / catamra:catuHsaGkhyAkAH / dazA:-avasthAH / praNayan-kurvan / nayeSu-patidvasaptanayeSu / adhItyAcaraNAnayenaAnayanamAnayaH, adhItizcAcaraNaJcA'dhItyAcaraNe, tayorAnayaH saMprApaNam adhItyAcaraNAnayastena tathA / rasAdhipratvAta-rasAdhikyAt rasavizeSAt rasavarddhanAditi yAvat / dviguNatvam-dviguNAdhikatvam / AdadhevyadadhAda, kRtavAnityarthaH / tata eva-tasmAva kAraNAdeva nayeSu dviguNatvasampAdanAdeveti yAvat / tatpramA:tasya bhagavataH zAntinAthasya prabhAH-sviSaH, vibhA vA, tatprabhAH / "tviSi viSaH / bhAH prabhA vasugabhasti bhAnavo bhA-mayUkhamahasI chavivibhA" 2 / 14 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / caturdaza-dazAdhikAzcatvArastathA / Asan-abhUvan / / 15 / / ... sa naiSadhIbhAvamupetya bhUbhujAM, vrajasya reme hRdi tadguNaspRzi / caturdazatvaM kRtavAna kutaH svayaM, nijAtmano'nantavibodhane'dhikaH // 16 // anvayaH-saH, naiSadhIbhAvam , upetya, bhUbhujAm , vrajasya, tadguNaspRzi, hRdi, reme, anantavibodhane, adhikaH, svayam, nijAtmanaH, caturdazatvam , kutaH, kRtavAn ? // 16 // vRttiH-sa:- bhagavAn ,zAntinAtha ityarthaH / naiSadhImAvam-niSadhA hi ayodhyAzritakozaladezAntargatA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre kAcana prasiddhA nagarI, tatra bhavo naiSadhaH, zrIRSamadeva ityarthaH / anaiSadhasya naiSadhasya bhAvaH sampattinaiSadhImAvastantathA "kRbhvastibhyAM karmakartRbhyAM" 7 / 2 / 126 // ityanena cviH pratyayaH / lavAvakArasyetvA / upatyasamprApya / bhUmujAma-muvaM pRthivIM muJjantIti mUmujo rAjAnasteSAntathA / vrajasya-samudayastha samUhasyeti yAvat "samUhazcayaH kalApo brajaH.. ...vRndaM cakrakadambakaM samudayaH" 647 // ityabhidhAnacinsAmaNiH / tadguNaspRzi-tasya bhagavataH zAntinAthasya guNAH zauryyavIryodArya ke valitvAdayastadguNAH tAn spRzati dhArayatIti tadguNaspRk tasmiMstathA / hRdi-hRdaye / "hRcceto hRdayaM cittam" 6 / 5 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / / reme-aramata / anantavibodhane-vivodhanaM vibodhaH, viziSTajJAnamiti yAvada, anantamaparimitaJca tad vibodhanamanantavibodhanam tasmiMstathA / adhika:-sarvataH, samabhyadhikaH / svayama-AtmanA / nijAtmana:svasya / caturdazatvam-catasro dazA avasthA asyeti caturdazastasya bhAvazcaturdazatvam / kuta:-kasmAt kena hetunA vA / kRtavAn-akArSIt / / 16 / / prabhAmayIM svIyapurI tathA'tanot. purAjino'rhatsvapi pUrvacakrabhRt / jano na yasyAmiti gIradaH padaM, na vedmi vidyAsu caturdazasvayam // 17 // anvayaH-purAjinaH, (yathA) svIyapurIm , prabhAmayIm , atanot , arhatsu, pUrvacakrabhRt , ayam , api, tathA, ( atanot ) iti gIH, janaH, yasyAm , na, adaH, padam , caturdazasu, vidyAsu na veni // 17 // vRttiH-purAjinaH-prathamo'rhan , yugAdidevaH zrIRSabhadeva ityarthaH / ( yathA-yena prakAreNa ) svIyapurIm-AtmIyanagarIm / prabhAmayIm-kAntipracurAm / atanota-vyadadhAt / arhatsu-jineSu / pUrvacakrabhRta-prathamacakravartI / bhagavataH zAntinAthasya cakravartiSu paJcamatvAtprathamacakravartitvakathanaM kathaM saGgacchata iti tu na vAcyam, cakravartipaJcamatve'pi jineSu prathamacakravartitve'virodhAt / ayam-prakRtavarNanIyaH zAntinAtha iti yAvat / api-khalu / tathA-tena prakAreNa / svIyapurI prabhAmayImatanoditi / itigI:-ityevaM vaktetyarthaH / jana:-lokaH / yasyAm-nagaryAm / na-nahi / ada:-etat / padam-adhikAram cakravartitvAdirUpam vibhaktyantAdirUpamarhatsu prathamacakravartitvAdibodhakaM padaM vA / caturdazasu-caturdazatvasaGkhyAviziSTAsu / vidyAsu-vetti jAnAtyAbhiriti vidyAH jJAnAni zAstrANi vA tAsu / "purANanyAyamImAMsA-dharmazAstrAjhamizritAH / vedAH sthAnAni vidyAnAM dharmasya ca catudaza // " -iti yAjJavalkyaH // "agAni vedAzcatvAro mImAMsA nyAyavistaraH / dharmazAstraM purANaM ca vidyAstvetAzcaturdaza / " -iti manuH / / na-nahi / veli-jAne // 17 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmatasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sarga: amuSya vidyA rasanAgranartakI, bhaviSyatItyeva vimarzapUrvakam / vidhiH pure tAnudapAdi sajanAn, prabodhazuddhAmbudhijAtamajanAn // 18 // anvaya:-amuSya. eva, vidyA, rasanAanartakI, bhaviSyati, iti, vimarzapUrvakam , nidhiH, prabodhazuddha AgbudhijAtamaja nAna , tAn , sajjanAn , pure, udapAdi // 18 // vRniH-amuSya-bhagavataH zAntinAthasya / eva-khalu / vidyA-vettyanayeti vidyA zAstrAdijJAnamityarthaH / rasanAanartakI-rasanAre-jihvAgre nartakIva nartakI sphura peti rasanAanartakI / nAnyasyetyarthaH / bhaviSyati-bhavitA / iti-ityevam / vimarza pUrvakam-vicArapuraHsaram / vidhi:-brahmA, vidhAtetyarthaH / "dhAtA vidhAtA vidhivedha sau dhruvaH purANagohaMsagavizvaretasau / prajApatibrahmacaturmukhaH" | 2|126 / / ityabhidhAna cAtAmaNa: / prabodhazuddhAmbudhijAtamajjanAna-prakRSTo bodho jJAnam prabodhaH, samyaktvajJAnAdiH, zuddho vizuddha zvAsAvambudhiH samudraH zuddhAmbudhiH, prabodha eva zuddhAmbudhiH prabodhazuddhAmbudhiH, tatra jAtaM vRttaM majjanamavagAhana samyagAla Damiti yAvat yeSAnte prabodhazaddhAmbudhijAtamajjanAstA~stathA / tAna-prasiddhAn / sajjanAn-santa.. sAdhavazca te janA manuSyA: sajjanAstA~stathA / pure-bhagavataH zAntinAthasya nagare / udapAdi-tpAdayAmAsa, sasarjeti yAvat / athavA amuSya eva vidyA ( teSAm ) rasanApranatakI bhaviSyati iti vimarzapUrvakam / pure prabodhazuddhAmbudhijAtamajjanAn tAn sajjanAn udapAdItyevamanvayaH karaNIyaH, teSAmiti padasya prabodhazuddhAmbudhijAtamajjanAnAM sajjanAnAmityarthaH, UhyaH / / 18 / / purandarasyApi purApurAsakhI, trayIva nItA'GgaguNena vistaram / sasaMhitA'pyAhnikavRttisodayA, purI svazAkhAbahuladvitAzrayA // 19 // caturdazatvaM dadhatI zubhAzramai-stathaiva varNaiH kakubho janAgamaiH / agAhatASTAdazatAmapIpsayA, pRthagdazAzAjanaraGgasaGgamaiH // 20 // (yugmama) anvayaH-purandarasya, api, purApurAsakhI, trayI, iva, aGgaguNena, vistaram , nItA, sasaMhitA, api, AnhikavRttisodayA, svazAkhAbahuladvijAzrayA, purI, zubhAzramaH, varNaiH, tathaiva kakubhaH janAgamaH caturdazatvam , dadhatI, api, IpsayA, pRthagdazAzAjanaraGgasaGgamaH, aSTAdazatAm , agAhata // 19-20 // vRttiH-purandarasya-purANi arINAM dArayati, tripuraM veti purandara indraH "purandarabhagandarau" 5 / 1 / 114 // ityanena khAnto nipAtyate / tasya tathA, indrsyetyrthH| "indro harirduzcayavano'cyutAprajo vajI biDaujA maghavAn purandaraH" 2085 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / api-samuccaye / "gardAsamuccayapraznazaGkAsambhAvanAsvapi" 3:3 / 247|| ityamarakozaH / / purApurAsakhI-atyantaprAcInasahacarI / trayI-zrutiH, veda ityarthaH / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye shriishaantinaathcritriv-tulym| "trayI punaH / RgyajuHsAmavedAH syuH" 2 / 163 // ityabhidhAnacintAmaNiH / aGgaguNenaguNanaM guNa AvRttirityarthaH, aGgAnAmavayavAnAm guNo'GgaguNastena tthaa| vistaram - vistAram vistIrNatAmiti yAvat / nItA-samprAptA / trayIpakSe ca "anAnAM zikSAdiSaTsakhyAkAnAm guNa AvRttiraguNastena tthaa| anyaccobhayatra samAnam / " zikSA kalpo vyAkaraNaM chandojyotirniruktayaH / SaDaGgAni 2 / 164 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / "zikSyate varNaviveko'nayeti zikSA" yadvAcaspatiH "zikSA varNavivecikA" karmaNAM siddharUpaH prayogaH kalpyate'vagamyate'neneti kalpaH, yad vAcaspatiH "siddharUpaH prayogo yaiH karmaNAmavagamyate / te kalpA lakSaNArthAni sUtrANoti prcksste"| vyAkriyante'nvAkhyAyante zabdA aneneti vyAkaraNam yadAha-"prakRtipratyayopAdhinipAtAdivibhAgazaH / padAnvAkhyAnakaraNaM zAstraM vyAkaraNaM viduH / " chAdyate'nena prastArAd bhuuriticchndH| jyotiSAM prahANAM gatijJAnahetupantho jyotiH jyotiSam vargAgamAdibhinirvacanaM niruktiniruktam / agyate jhAyate'mIbhirityaGgAni upakArakANi / sasaMhitA-saMhitA lokAnAM parasparaM sAMgatyam tayA sahitA sasaMhitA, trayI pakSe ca catvAriMzadadhyAyaparimito vedabhAgaH saMhitA tayA sahitA tthaa| api-samuccaye'vyayam / AhikavRttisodayA-udayena dhana-dhAnyasAmrAjyaprAcuryAdyabhyunatyA sahitA sodayA AhnikamadhikAravizeSaH, vRttiH-pratidinamAjIvikA, AhnikaJca vRttizcA''hnikavRttI, vRttizabdasyA''hnikazabdApekSayA'lpasvaratve'pi tadapekSayA''hnikasyA'bhyarhitatvena tasya pUrvanipAte nAnaucitI, AhikavRttibhyAM sodayA aahnikvRttisodyaa| trayIpakSe ca ahni dine bhavA''hnikA sA cAsau vRttirvartanam AhikavRttiH sandhyAvandanAdinityakarma, tayA ( AhnikavRttipradarzakatayA ) sodayA-abhyudayavatI, aahnikvRttisodyaa| svazAkhAbahuladvijAzrayA-bahulA-bahavazva te dvijAH pakSiNo bahuladvijAsteSAM AzrayA-AdhArA bahuladvijAzrayAH, svazAkhA:-vRkSAdizAkhA bahuladvijAzrayA yasyAM mA svazAkhAbahuladvijAzrayA, trayIpakSe ca bahulA bahavazva te dvijA brAhmaNAH gautamapippalAdA''zvalAyanAdayo bahuladvijAsteSAmAzrayAH pratipAdakatve''dhArabhUtAH bahuladvijAzrayAH, svazAkhAH kaThakauthubhAdayo bahuladvijAzrayA yasyAH sA svazAkhAbahuladvijAzrayA / purI-nagarI, rAjadhAnItyarthaH // zubhAzramaiH-zubhAH samIcInAzca te AzramAH brahmacaryAdayazcatvAraH zubhAzramAstaistathA / tathA cAbhidhAnacintAmaNi: "brahmacArI gRhI vAmaprastho bhikSuriti kramAt / catvAra AzramAH" iti / 3472 / / vrnnaiH-brhmksstriyvittshuudaishcturbhiH| tathaiva-tena prakAreNaiva / kakubha:-dizaH sakAzAt / janAgamaiH-AgamanAni AgamAH, janAnAM lokAnAmAgamA janAgamAstaistathA, SaDbhirjanAgamairityarthaH, diggataSaTvasya janAgameSvapi upacArataH sattvAt / caturdazatvam-casvAro'dhikA daza caturdaza teSAM bhAvazcaturdazatvam, caturdazatvasaGkhyAkatvamityarthaH / dadhatI-dhArayantI / api-sambhAvanAyAmavyayam / gardAsamuccayapraznazaGkAsambhAvanAsvapItyamarakozanAnArthaH / IpsayA-AptuM samprAptumicchA-IpsA tayA tathA, aSTAdazatvasyeti zeSaH / pRthagdazAzAjanaraGgasaGgamaiH-ramate jano'treti raGgaH "gamyami" ( uNAdi 92 ) iti gaH pratyayaH rajatyasmin jana iti vA, raGge saGgamAH sammelanAni raGgasaGgamAH, pRthak-SaDbhyaH pRthagabhUtAzca tA dazAzA:-daza dizAH Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [15 - pRthagdazAzAH, tAsAntAbhya AgatA vA janAH pRthagdazAzAjanAsteSAM rasaGgamAH pRthagdazAzAjanaraGgasaGgamAstaistathA / SasthAne dazadizAM gaNanAt caturNAmAzramANAM caturNA varNAnAM gaNanAzca / aSTAdazatAm-aSTAdhikA daza aSTAdaza teSAM bhAvo'STAdazatA tAntathA, adhikadazatvasaGkhyAkatvamityarthaH / agAhata-prApa, samprAptavatItyarthaH / / 19-20 // anekavastupracayairnRpastutaiH, svavAstavaiH prAjJajanasya saMstavaiH / purI surINAM ramaNIyatAM yayau, navadvayadvIpapRthagjayazriyAm // 21 // anvayaH-anekavastupracayaH, nRpastutaH, pAzajanasya, svavAstavaH, saMstavaiH, purI, navadvayadvIpapRthagjayazriyAm, surINAm, ramaNIyatAm , yayau // 21 // vRttiH- anekavastupracayaiH-anekAni bahUni ca tAni vastUni padArthAH, anekavastUni teSAM pracayA upacayA vRddhaya iti yAvat, anekavastupracayAstaistathA / nRpastutai:-nRpai rAjabhiH stutAH nRpastutAstaistathA / prAbananasya-prajJa eva prAjJaH, prajJAditvAdaNa pratyayaH, prAjJazcAsau janaH prAjJajanastasya tathA, viduSo lokasyetyarthaH / svavAstavaiH-parAprayujyamAnaireva yathAthaiH / saMstavaiH-stotraiH / purI-bhagavataH zAntinAthasya ngrii| navadvayadvIpapRthagjayazriyAm-navAnAM dvayamaSTAdaza navadvayalaca te dvIpAzca navadvayadvIpAsteSAM pRthak-bhinnA yA jayazriyaH vijayasUcikA zriyastAsAm, yadvA jayantIti jayAH sarvotkarSeNa vartamAnA yA zriyastA jayazriyastAsAntathA / surINAm-devAGganAnAm / (ca) ramaNIyatAm-rAmaNIyakam, kamanIyatAmiti yAvada / yayau-jagAma, saMprAptavatItyarthaH / yadvA-surINAmityetatpadam ramaNIyatAmiti padasya samAnAdhikaraNatayA dvitIyAntam tathA ca su-samyak rINA-sruvantI surINA tAntathA / nijharavatImityarthaH / evaJca surasAM ramaNIyatAmadhigatavatIti bhAvaH // 21 // digIzavRndAMzavibhUtirIzitA, janasya sarvasya suzikSayA pitA / pitAmahastacaturAnanazriyA, prazAsti yAM zAntivibhoH pitA purIm // 22 // anvayaH-digIzandAMzavibhUtiH, IzitA, suzikSayA, sarvasya, janasya, pitA, taccaturAnanazriyA, pitAmahaH, zAntivibhoH, pitA, yAm , purIm , prazAsti // 22 // ___ vRttiH-digIzavRndAMzavibhUti:-dizAmAzAnAmIzA digIzA indrAdayo'STau lokapAlAsteSAM vRndAni kadambakAni, digIzavRndAni, teSu aMzena lezena vimUtiraizvarya yasya sa digIzavRndAMzavibhUtiH / ( yataH ) izitA-muvanasya dizAM vA zAsitA / etena muvane dikSu ca tadIyamAdhipatyaM yotitam / suzikSayAsu-suSThu zobhanA cAsau zikSA upadezaH suzikSA tayA tathA, bhavasAgarapArakarasamIcInopadezeneti bhAvaH / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] . ....... , zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre - sarvasya-nikhilasya / janasya-lokasya. lokasamudayasyeti yAvat / pitA-janakaH ! pAti rakSatIti vyutpattyA pitRzabdasya rakSakArthakatvAta upadezAdinA rakSakatvasya tasminnapi sasvAda janasamudayapitRtvasya tatrAkSatatvAt / tacatugananazriyA-tasyAM zikSAyAM caturaM nipurNa yadAnanaM vadanaM mukhamiti yAvat taccaturAnanantasya zrA: zobhA tayA / pitAmahaH-pitRpitA / yadvA-catvAri AnanAni yasya sa caturAnano brahmA tasya zroH-prajAgalakasvAdinA zobhAsampattistayA vaa| pitAmaha iti zeSaH / shaantivibhoH-shaantinaathprbhoH| pitA-zrIvizvasenanAmA bhUpAlaH / yAm-yannAmnom / purom-nagarIm / prazAsti-anuzAsayati, adhikarotIti yAvat // 22 // vivecane vA vacane'Jcane vA, dizAM sa kAmaprasarAvarodhinIm / pravRttimAdhAya dhiyA nayAzrayAM, svabodhizodhiprabhutAM dadhe'dhipaH // 23 // anvayaH-saH, adhipaH, vivecane, vA, vacane, vA, dizAm, aJcane, kAmaprasarAvarodhinIm , nayAzrayAm , pravRttim , AdhAya, svabodhizodhiprabhutAm , dadhe // 23 // vRttiH-sa:-prasiddhaH / adhipaH-pradhi adhikaM pAti rakSatIti adhipaH-bhUpAlaH, zrIvizvasena ityarthaH / vivecane-tattvA'tattvavicAraNe / vA--athavA / vacane-nigadane / vA-athavA / dizAm-prA zAnAm, dizAnAmiti yAvat / azcane-gamane / adhikaraNasya zeSatvavivakSAyAM SaSThaH didhikaraNa kagamane ityarthaH kAmaprasarAvarodhinIm-kAmasya-svecchAcArasya prasaraH prAbalyam kAmaprasarastamavarodhayati nivArayati dUrIkarotIti kAmaprasarAvarodhinI "ajAteH zole" 5 / 1 / 154 // ityanena Nin pratyayaH taantthaa| nayAzrayAmnayo nItiH zAstraM vA Azraya AdhAro mUlaM vA yasyAH sA nayAzrayA tAntathA / pravRttim-vyavasAyam / AdhAya-vidhAya, samAzrityeti yAvat / svabodhizodhiprabhutAm-svasya ni jasya Atmano vA codhiH samyaktvam, sajJAnamiti yAvat taM zodhayati sammArjayati vardhayatIti yAvat svabodhizodhinI, sA cAsau prabhutA vibhutA sAmarthyamiti yAvat svabodhizodhiprabhutA. tAntathA / dadhe-dhRtavAn, jasAheti yAvat / / 23 / / pratiprabhAtAdhyayanainavaiH stavairjinendrapUjAjanane mahotsavaiH / babhAra zAstrANi dRzaM dvayAdhikA-matulyakulyAcaraNaiH purIjanaH // 24 // anvayaH- purIjanaH, pratiprabhAtAdhyayanaiH, navaiH, stavaiH, jinendrapUjAjanane, mahotsavaiH, (ca) atulyakulyAcaraNaH zAstrANi (eva) dvayAdhikAm , dRzam babhAra // 24 // vRttiH-pratiprabhAtAdhyayanaiH-prabhAtaM prabhAtaM prati pratiprabhAtam, bopsAyAmavyayIbhAvaH, pratiprabhAte'dhyayanAni pratiprabhAtAdhyayanAni taistathA / navaiH-nUtanaiH, apUrvarityarthaH / stavaiH-stotraiH / jinendrapajAjanane Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [ 17 jinAnAmahatAM jineSvarhatsu vA indro jinendraH, jinezvara ityarthaH, tasya pUjA aSTaprakArA'STottarazataprakArA vA'rcA jinendrapUjA, tasyA jananaM sampAdanaM jinendrapUjAjananaM tasmiMstathA / mahotsavaiH-mahAntazca te utsavA uddhavA mahotsavAstaistathA / (ca-punaH ) atulyakulyAcaraNaiH-kule vaMze bhavAni kulyAni tAni ca AcaraNAni kulyAcaraNAni, atulyAni anupamAni ca tAni kulyAcaraNAni atulyakulyAcaraNAni taistathA / athavA kulyA nadI, tasyA AcaraNAni kulyAcaraNAni, atulyAni ca tAni kulyAcaraNAni atulyaku lyAcaraNAni taiH zASANAM pAvitryaM sarasatvazca nadyAcaraNakathanAt / zAstrANi-caturdazASTAdaza vA vidyAH / ( eva ) yAdhikAm-dvAvayavAvasyeti dvayam, tena adhikA atiriktA dvayAdhikA tAntathA / zAstralakSaNAM dvayAdhikAM cakSuraviSayamUtasyApyarthasya grahaNAdapyatrApyavahitatvAtta toyAmityarthaH / dRzam-dRzyate'neneti dRk tAntathA, netramityarthaH / babhAra-dhRtavAn dhArayAmAseti yAvada // 24 // tridhA prabhAsaMgatamasti hastinA-puraM purandhrIjanavizvaraJjanam / dRzaM dadhe godhikRtAmihAvasana, nijatrinetrAvataratvabodhikAm // 25 // anvayaH-vidhA, prabhAsaM gatam, purandhIjanavizvaraJjanam , hastinApuram , asti, iha, Avasan , nijatrinetrAvAtaratvabodhikAm , godhikRtAm , dRzam , dadhe // 25 // vRttiH-tridhA-tribhiH, prakArairiti tridhA / prabhAsaGgatam-prabhAsam, tannAmakatIrtha gataM prAptam / prabhayA alakayA kuberanagar2yA saMgataM maitrI yasya tat, yadvA-prabhA-tejo dyutirvA tayA saGgataM sahitam / purandhrIjanavizvaraJjanam-purandhyaH sucaritrA eva janAH purandhrojanAH, vizve jagati raJjanamAmoda padam vizva. rakhanam, teSAM ( purandhrIjanAnAm ) vizvaraJjanam , purandhrojanavizvaraJjanam / hastinApuram-ta dAkhyanagaram / basti-vartate / -atra / asmin hastinApure iti yAvat / Avamana-nivasat-kRtA''vAsasthAna iti yAvat / nijatrinetrAvataratvabodhikAm-nijasya-AtmanaH trinetrAvatarasvasya-trinetrasya zaGkAsyaivAvatAra utpa - cirityarthasya bodhikAM jJApikAm / godhikRtAm-gavi-svarge adhikRtA-prazaMsitA parIkSitA vA godhikRtA tAntathA, devairiti zeSaH, yadvA godhau-bhAle kRtA godhikRtA tAntathA / "svargeSu pazubAgabanadikSetravRNibhUtale" ityamaranAnArthaH / "bhAle golikAlI kalalATAni" 3 / 237 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / hazamapazyati dRzyate'nayA vA dRk tAntathA locanam / dadhe-dadhAra, dhRtavAniti yAvat // 25 / / padaizcaturbhiH sukRte sthirIkRte, pure vizaGko'pi na ko'pi tAmayet / savidrumAbhe bhavane vane'pi vA, divAnizaM devanataH sabhAvanaH // 26 // anvayaH-caturbhiH, padaH, sukRte, sthirIkRte, ( sati ) pure, savidrumAbhe, bhavane, vA, vane'pi divAnizam, devanataH, sabhAvanaH, vizaGkaH, api, ko'pi, kazcidapi, na, tAmayet // 26 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye thozAntinAthacaritre vRtti:-caturmi:-catuHsaGkhyAkaiH / padaiH-caraNaiH / sukRte-dhau / 'dharmaH puNyaM vRSaH zreyaHsukRte" 6 // 14 // ityabhidhAnacintAmaNiH / sthirIkRte-asthiraH sthiraH kRta iti sthirIkRtastasmiMstathA / "kRbhvastibhyA" mityAdinA ccipratyayaH 'IicvAvavarNasyA'navyayasya" 4 / 3 / 111 / / ityanena cvaupare akArasyekAra AdezaH / ( sati ) rAjJA zrI vizvaseneneti zeSaH / pure-nagare / savidramAme-vidrumasya pravAlasya AbhAkAntividrumAbhA, tayA sahitam , savidrumAbham , tasmiMstathA / "atha vidrumaH / raktAko raktakandazca pravAlaM hemakandalaH" 4 / 132 // ityabhidhAnacintAmaNiH / bhavane-sadane / vA-athavA | vane'pi-kAnane'pi / . divAnizam-ahorAtram / devanata:-deve-jine nataH-praNata iti devanataH / samAvanaH-sabhAyAH samiteravano rakSakaH sabhAvanaH, bhAvanayA sahito vA sabhAvanaH, athavA-bhAvanaiH-bhavanapatibhiH sahitaH sabhAvanaH / vizavo'pi-vi-viziSTA zaGkA aniSTotprekSaNaM yasya tathA, api, "zavA'niSTotprekSaNaM syAt" 2 / 229 // ityabhidhAnacintAmaNiH / ko'pi kazcidapi janaH / ( kazcinda-kaJcanApi janam ) na-nahiM / tAmayetklAmayet , santApayediti yAvat "tAmayAditi pAThe ca vizaGko'pi kopitAm, na ayAva" ityevamanvayaH kAryyaH / vizaGka:-viziSTazaGkaH, zaGkApaGkakalaGkito'pi / kopitAm-kopaH-krodho'styasyeti kopI-krodhI, tasya bhAvaH kopitA, nAntathA, kopamityarthaH, prakRtijanyabodhe prakArIbhUtasya bhAvapratyayArthatvena tatpratyayaprakRtiH 'kopi' zabdajanye kopaprakArakA''zrayavizeSyakabodhe prakArIbhUtasya kopasya prakRte tattvAt / na-nahi. / ayAt-agacchat prApnodityarthaH // 26 // janena yUnA viSayaprayojane, kRte'munA ke na tapaH prapedire ? / prapannamAsannavane sabhAvane-'vanenupAnnAmayatA yatAtmanA // 27 // anvayaH-yUnA, janena, viSayaprayojane, kRte, ke, tapaH, na, prapedire, avaneH, nRpAn nAmayatA, yatAtmanA, amunA, sabhAvane, Asannavane ( tapaH ) prapannam // 27 // vRttiH-yUnA-taruNena, samprAptayuvatveneti yAvat / janena-mAnavena / viSayaprayojane-viSayasya strIsambhogAdiviSayavAsanAyAH prayojanaM-putrAdyutpAdanAdi viSayaprayojanam, tasmiMstathA / kRte-sampAdite / ke-ke janAH / tapa:-tapasyAm / na-nahi / prapedire-pApuH, prAptavanta iti yAvat / avane:-pRthivyAH / nRpAn-rAjJaH / nAmayatA-namrIkurvatA, svAdhInIkurvateti yAvat / yatAtmanA-yataH saMyata AtmA cetano yasya sa yatAtmA tena tathA / amunA-anena, rAjamaNinA zrIvizvaseneneti yAvat / sabhAvane-bhAvayanti dhyAyanti paramAtmAnamiti bhAvanA jJAnadhyAnatatparAstaiH sahitaM sabhAvanantasmiMstathA / Asannavane-AsannaM sannikaTavarti ca tadvanaM kAnanamAsannavanam tasmiMstathA / (tapaH-tapasyAm ) prapannam-samadhigatam / / 27), Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [ 19 pinAkiyannAkivinAyakArcitastapovane tapyati yoginAM gnnH| bhuvaM yadekAhikaniSThayA spRza-nupAdizannUrvadizaH pravezanam // 28 // anvayaH-yoginAm , gaNaH, yat , ekAMzikaniSThayA, bhuvam , spRzan , UrdhvadizaH, pravezanam , upAdizat ( ataH ) pinAkivat nAkivinAyakArcitaH, ( san ) tapovane, tapyati // 28 // vRttiH-yoginAm-yogaH saMyamAdisamanvitazcittavRttinirodho'styeSAmiti yoginasteSAntathA / yatInAmityarthaH / gaNaH-samUhaH / yat-yasmAddhetoH / "hetau yattadyatastataH" 6 / 173 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / ekAMhikaniSThayA-eko'hrizcaraNo yasyA sA ekAMhikA, sA cAsau niSThA sthitiH, ekAhikaniSThA, tayA tathA ekacaraNakaniSThikayetyarthaH / bhuvam-pRthivIm / spRzan-avalambamAnaH / Urdhva dizaH-muktimArgasya / pravezanam-samprAptilakSaNapravezam / upAdizan-upadideza, upadiSTavAnityarthaH lokebhya iti zeSaH / ( ata:asmAt kAraNAva ) pinAkivata-pinaSTi zatrUn iti pinAkam-Ajagavam , tadastyAyeti pinAkI zaGkaraste na tulyaH pinAkivata / "pinAkaM syAdAjagavamajakAvaM ca taddhanuH' 2 / 115 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / nAkivinAyakArcita:-nAkaH svargo'sti nivAsasthAnatvenaiSAmiti nAkino devAH, vi-viziSTo nAyako netA'graNIriti yAvat vinAyakaH, nAkinAM vinAyako nAkivinAyaka indrastena arcitaH pUjitaH, nAkivi nAyakAcitaH indrasaMpUjitaH sanniti yAvat / tapovane-tapaHpradhAnaM vanaM kAnanam tapovanam tasmiMstapovane / tappatitapazcaryAmAdadhAti, yadvA pinAkivava , nAkivinAyakArcitaH, yoginAM gagaH, yat, ekAMtikaniSThayA, bhuvam, spRzan. tapovane. tapyati ( ataH ) ( lokebhyaH ) / Urdhva dizaH-pavezanam , upAdizadityevamanvayaH karaNIyaH / zabdArthastu pUrvapadeveti punarnoktaH // 28 // tadIrghyayevodayamatra dhArmikaM, vimRzya manye vahumanyunA jvalan / phalena hInAM svata eva pitsayA, dadhAvadharmo'pi kRzastapasvitAm // 29 // anvayaH -atra, dhArmikam ; udayam , vimRzya, tadIyA, iva, vahuma yunA, jaba chan , kRzaH, adharmaH, api, pitsayA, svata eva, phalena hInAm , tapasvitAm , dadhau ( iti ) manye // 29 // ___vRttiH-atra-zrIvizvasenasya nagare, 'hastinApure' yogijanAdhiSThitata vane vA / dhArmikamdharmasya sukRtasya ayaM dhArmikastantathA / dharma sambandhinamityarthaH / udayam-abhyudayam, samunnatimiti yAvat / vimRzya-vicArya / tadIya'yA iva-tadakSAntyA iva / "ajhAntirorNA" 355 // itpabhivAnacintAmaNiH / bahumanyunA-bahuradhikazcAsau manyuH krodhaH zo ko vA bahumanpuratena, atizaya kovena, atizayazo kena vA . "manyuH pumAn krudhi / dainye zoke ca yajJe ca" iti medino / jalana-santapyat , santApamApadyamAna Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre iti yAvat / ( ata eva ) kRza:-kRzyati smeti kRzaH durbala ityarthaH / "anupasargAH jhIva" 4 / 2 / 80 // ityanena kte nipAtyate / adharmaH-dharmaviruddhaH / api-samuccaye'vyayam / pitsayA-pattuM saMprAptumicchA pitsA tayA tathA / udayasyeti zeSaH / svata eva-Atmanaiva / phalena-prayojanena lAbhena vA / hInAmrahitAm / niSphalAmiti yAvat / tapasvitAm-tapasyAm tapasvitAzabdasya tapaH paryyavasitArthatvena tatparyyAyatayA tapasyAzabdasyopanyAse na kSatiH, prakRtijanyabodhe prakArImUtasyaiva bhAvapratyayArthatvAt / dadhau-dhRtavAn (iti) manye-avagacchAmi, jAnAmIti yAvat , vAkyArthaH karma // 29 // yadasya yAtrAsu baloddhataM rajaH. prajAvraje dhyAntabhiye bhaviSyati / itIva vedhA vidadhe maNImayA-janAlayAMstatra nRpasya pazyataH // 30 // ... anvayaH-yat , asya yAtrAsa, baloddhatam , rajaH, prajAvraje, dhvAntabhiye, bhaviSyati, itIva, vedhAH, pazyataH, nRpasya, tatra, maNImayAn , janAlayAn , vidadhe // 30 // vRttiH-yat-yasmAt / asya- lokasya, yogigaNasya, rAho vA / yAtrAma-digvijayAdikamuhizya prayANeSu / baloddhatam-balaiH sainyairuddhataM prakSiptam baloddhatam / rajaH-dhUliH / "palaM gandharase rUpe sthAmani sthaulyasainyayoH" iti medinI / "atha rajasi syu lIpAMzureNavaH / 4 // 36 // ityabhidhAnacintAmaNiH / prajAbaje- lokasamudAye, janasamUhe iti yAvat / "loko janaH prajA" // 165 // ityabhidhAnacintAmaNiH / "samUhazcayaH / sandohaH samudAyarAzivisaralAtAH kalApo brajaH" 6 / 47 / / iti ca / dhvAntabhiye-dhvAntaM tamo'ndhakAra iti yAvat tasmAd bhIrbhayam dhvAntabhIstasya tathA, andhakArAdhikyaprayuktabhayasampAdakamiti yAvat / bhaviSyati-bhavitA / itIva-ityevaM manasi kRtvetyarthaH / vedhA:-vidhAtA / pazyataH-avalokayataH / nRpasya-rAjJaH / tatra hastinApure / maNImayAna-maNInAM ratnAnAM vikArAH maNImayAstAMstathA / banAlayAna-janAnAM lokAnAmAlayA gRhA jnaalyaastaaNstthaa| vidadhe-kRtavAn / uprekSAlaGkAraH / "bhavestrambhAvanolekSA prakRtasya parAtmanA" iti sAhityadarpaNaH // 30 // puro'pyamuSyA nRpateH prayANaja, sphuratpratApAnalaghUmamaJjima / rajazcaladvAjikhurAhata dviSAM, purastadAkhyAtumiva sthita mukhe // 31 // anvayaH-amuSyAH, puraH, nRpateH, api, prayANajam , sphuratmatApAnalaghUmamaJjima, caladvAjikhurAhatam , rajaH, dviSAm , pura, tadAkhyAtum , iva, mukhe, sthitam // 31 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH vRni:-amuSyAH asyAH / pura:-nagarasya / nRpateH-nRNAM patirnRpatistasya tathA rAjJaH zrIvizvasenasye tyarthaH / api-sambhAvanAyAmavyayam / "gardAsamuccayapraznazaGkAsambhAvanAsvapI"tyamaraH / prayANajamprayANaM digvijayAdikrameNa prasthAnam tasmAjjAtaM prayANajam prayANajanyamiti yAvat / sphuratpratApAnaladhUmamaJjima-sphuran-prakAzamAnazvAsau pratApaH prabhAvasteja iti yAvat sphuratpratApaH, sa evAsAtvAdanalo'gniH sphuratpratApAnalaH, tasya dhUmo vAyuvAhaH sphuratpratApAnaladhUmastasya maJjimeva saundaryamiva maJjimA yasya tava 'phura tAtApAna dhUmama jima | "dhUmaH syAdvAyuvAho'gnivAho dahanave tanam / ambhaHsUH karamAlazcastarI mUtavAhyapi 4 / 169 // " ityabhidhAnacintAmaNi: / caladvAjikhurAhatam-calanto dhAvantazca te va nano'zvAH caladvAjinasteSAM khurAH zaphAzcaladvAjikhurAH, terhatam abhihatam tADimiti yAvattathA / rajaH-dhUliH / dviSAm-zatrUNAM / pura:-agre / "puraH purastAva purato'grataH 6 / 165 // " ityabhidhAnacintAmaNiH / tadAkhyAtum-zrIvizvasenaprayANavRttAntaM kAya tumiva / mukhe-Anane / sthitam-atiSThat / yadvA-tAdRzaM rjH| tat-prayANavRttAntam / AkhyAtumiva-kAyatumiva / dviSAm-zatraNAm / pura:-nagarasya / mukhe-aprbhaage| sthitam-atiSThata, ityevamanvayo vidhAtavyaH // 31 // pure'rthibhizcArthijanAya ditsubhiradApi nIraM kramavRddhavIcibhiH / tadeva gatvA patitaM sudhAmbudhau, vidhoghehAnantarazaucakarmaNe // 32 // anvayaH-pure, kramavRddhavIcibhiH, ditsubhiH, arthibhiH ca, arthijanAya, nIram, adApi, tadeva, matvA, sudhAmbadhau, patitam , vidhoH, grahAnantarazaucakarmaNe (upayujyate) ... vRttiH-pure-hastinApuranAmake nagare / kramavRddhavIcibhi:-krameNa dAnottarottarakrameNa vRddhA upacayamApannA vIciThatsargajalataraGgo yeSAnte krmvRddhviicystaistthaa| "taraGge bhagavIcyU skalikAH 4 / 131 / " ityabhidhAnacintAmaNiH / ditsumiH-ditsanti dAtumicchanti tacchIlA ditsavaH "san-bhikSA''zaMseruH 5 / 2 / 33 / " iti sUtreNa u: pratyayaH, taistathA, dAtukAmairiti yAvat / barthimi:-arthoM dhanamastyeSAmityathinastaistathA "artho viSayArthanayodhanakAraNavastaSu / abhidheye ca zabdAnAM nivRttau ca prayojane" iti medinii| c-paadpuurnne| arthijanAya-arthayati yAcate taccholamastyasyeti arthI yAcakaH, sa cAsau jano loko'rthijanastasmai tathA / nIram-jalam / adApi-dApyate sma / rAjJA-vizvaseneneti zeSaH / tadeva-utsargArthadIyamAnaM jarameva / gatvA-pragatya / sudhaambudhau-amRtsindhau| patitam-patanakriyAzrayIbhUtam / vidho:candrasya / grahAnantarazaucakarmaNe-zaucAya pavitratAyai zuddhayarthamiti yAvat karma kriyA zaucakarma graho prahaNam, rAhUparAga iti yAvada, tasya anantaram taduttarakAlaH prahAnantaram tasmina zaucakarma prahAnantarazaucakarma tasmai tathA / upayujyate-upayuktaM bhavati / kevalaM-jalasyaiva zaucakarmasampAdanazIlatvena / sudhAmpudhau-sudhA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritresamudre tadabhAvAd prahaNasamaye candrasyApi azaucakavalitatvena tacchuddhisAdhanImUtaM jalaM sudhAmbudhau patitaM satcadupayogAya jAtamiti // 3 // yazaH svarUpAdadasIyanAgara-pradAnajanyaM kRtavizramaM divi / jagabhramAttatkramacArajaM rajo, dadhAti paGkIbhavadatAM vidhau // 33 // anvayaH-adasIyanAgarapradAnajanyam , yazaH, svarUpAt , divi, kRtavizramam , jagabhramAt , tatkramacArajam , rajaH, paGkIbhavat , vidhI, aGkatAm dadhAti // 33 // __ vRttiH-adasIyanAgarapradAnajanyam-etadIyanAgarikalokapradAnasamudmRtam / yaza:-kIrtiH / svarUpAt-svabhAvAt / divi-svarge, AkAze vA / kRtavizramam-vihitavirAmam / jagadmamAt-muvanaparibhramaNAt / tatkramacArajam-tadIyapAdasaJcArajanitam / rajaH-dhUliH / pakIbhavata-kardamIbhavat / vidhau-candre / aGkatAm-kalaGkatAm / dadhAti-dhArayati / "kalakAko lAJchanaM ca cinhaM lakSma ca lakSaNam" ityamaraH / atizayoktiralaGkAraH // 33 // sphuraddhanunisvanatadghanAzuga-pravarSaNebhUmipateryazastaruH sapallavazcitramidaM na kintu tad,-ripustadA-pallavalakSavAnabhUt // 34 // __ anvayaH-sphuraddhanurnisvanataddhanAzugapravarSaNaiH, bhUmipateH, yazastaruH, sapallavaH, idam , na citram , kintu, tadA, tadripuH, ApallavalakSavAn , abhUt // 34 // vRttiH-sphuraddhanunisvanataddhanAzubhapravarSaNaiH-sphuran prakAzamAno dhanunisvanaH kodaNDazabdo yasya evaMvidhazcAsau sa vizvasenazca sphuraddhanunisvanasaH / ghanA-niviDAzca te Azu-zIghra gacchantItyAzugA bANAzca ghanAzugAH, sphuraddhanunisvanatasya-zrIvizvasenasya ghanAzugAH sphuraddhanunisvanatadghanAzugAsteSAM pravarSaNAni sphuraddhanurnisvanataddhanAzugapravarSaNAni, taistathA / bhUmipateH-bhUmyAH pRthivyAH patirozvaraH, bhUmipatistasya tathA rAjJo vizvasenasyetyarthaH / yazasta:-yazasa: kortestaruva'kSo yazastaruH, kIrtipAdapa iti yAvat / sapallava:-pallavaiH kisalayaH, nUtanadalairiti yAvat "patraM palAzaM 'chadanaM bahaM parNa chadaM dalam / nave tasmin kisalayaM kisalaM pallavaH" 4 / 179 / ityabhidhAnacintAmaNiH / idam-taddhanAzugapravarSaNairyazastaroH pallavasAhityam / citram-Azcaryakaram / n-nhi| kintu-prntu| tadA-zrIvizvasenaghanAzugapravarSaNakAle / tadripuH-tasya zrIvizvasenasya ripuH zatruH tadripuH / ApallavalakSavAna-ApadAM vipattInAM labAlezA ApallavAsteSAM lakSaH ApallavalakSaH, yo'styasyeti ApalapalakSavAn "tadasyAssyasminniti matuH / / 2 / 1" ityanena matuH pratyayaH / abhUta-abhavat // 34 // . Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmatasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [ 23 aharnizaM dAturanantarodaka-pragalbhavRSTipyayitasya saGgare / nRNAM manastApavibhAvasorabhUt, sa dhUmabhUmA kRpaNAnane sthiraH // 35 // anvayaH-saGgare, aharnizam , dAtuH, anantarodakapragalbhavRSTivyayitasya, nRNAm , manastApavibhAvasoH, saH, dhUmabhUmA, kRpaNAnane, sthiraH, abhUt // 35 // vRttiH-saGagare-aGgIkRte pratizrate iti yAvat / "saGgaro'GgIkRte yuddhe kriyAkAre viSApadAH / saGgaraM tu phale zamyAH" ityanekArthaH / dAtu:-pradAtuH, dAnazIlasya janasyeti yAvat / anantarodakapraganyavRSTivyayitasya-pragalbhA prauDhA'sajheti vRSTivarSaNaM pragalbhavRSTiH, udakasya utsargajalasya pragalbhavRSTirudakapragalbhavRSTiH, anantarA'vyavahitA'vicchinneti yAvat cAsau udakapragalbhavRSTiranantarodakapragalbhavRSTiH tayA vyayito nirvApito'nantarodakapragalbhavRSTivyayitastasya tathA / nRNAm-dInajanAnAm / manastApavibhAvaso:manaso'ntaHkaraNasya tApa ArthikaklezajanitasantApo manastApaH, sa vibhAvasuragniriveti manastApavibhAvasustasya tathA / saH-prasiddhaH / dhUmabhUmA-atizayena bahubhUmA, bahuzabdAdimani pratyaye sati "bhUlaka cevarNasya" 7:4 / 41 // ityanena "bahuzabdasya bhUH" ityAdezaH, imanaikArasya luk ca / bhUmA-bhUyAn cAso "dhUmaH, dhUmabhUmA" rAjadantAditvAta pUrvanipAtAIsya bhUmazabdasya paranipAtaH / vastutastu "sa bhUmadhUmaH kRpaNAnane sthiraH" ityeva pAThaH samAdaraNIyaH, rAjadantAdigaNapAThakalpanalAghavAda bhUmA cAso dhUmo bhUmadhUmaH iti / kRpaNAnane-kRpaNAnAm kadANAm dAnazaktivirahitAnAmiti yAvat, Ananam-mukham kRpaNAnanam tasmiMstathA / sthira:-dRDhamavasthitaH / amRta-abhavat // 35 // adaHpuraH mApabahupratApajai-divAkaraH prAdurabhUt karAkaraiH / nijasya tejaH zikhinaH paraHzatAH pare rucibhraMzamihAbhilebhire // 36 // anvayaH- adaHpuraH, mApabahupratApajaiH, karAkaraH, divAkaraH, prAdurabhUt , iha, paraHzatAH, pare, zikhinaH, nijasya, rucibhraMzam , tejaH, abhilebhire // 36 // . ' vRttiH-adApura:-asau cAsau pUnagarI adaHpUstasyA adaHpuraH / mApabahupratApajai:-kSmAM pRthivIM pAti rakSatIti kSamApo rAjA tasya bahupratApaH mApabahupratApastasmAjjAtAH kSamApabahupratApajAstaistathA / karAkaraiH-karANAM kiraNAnAmAkarAH khanayaH karAkarAstaistathA / divAkaraH-sUryyaH / prAdurabhUta-prAdurbhUto jAtaH / iha-loke'smin / paraHzatA:-zatAtpare'nantAH / pare-anye / zikhina:-agnayaH / nijasyaAtmanaH / rucibhraMzam-bhrazyata iti bhraMzaH, rucyA kAtyA bhraMzo rucibhraMzastam tathA / yadvA rucebhraMzo yasya tava tathA / teja:-pratApam / Alemire-prAptavantaH // 36 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zvIzAntinAthacaritre dviSanmanaH kAnanadAhasAhasI, pratApavahniH prasasAra bhUpateH / tadIrghyayevAtra viziSya bhUtale, vitenuraGgAramivA'yazaH pare // 37 // anvayaH-bhUpate, dviSanmanaHkAnanadAhasAhasI, pratApavahniH, prasasAra, pare, tadIya'yA, iva, viziSya, atra, bhUtale, aMgAram , iva, ayazaH, vitenuH // 37 // vRttiH-bhUpateH-muvaH pRthivyAH patiH svAmI bhUpatiH zrIvizvasenastasya tathA / dviSanmanAkAnanadAhasAhasI-dviSatAM zatrugAM manazcittamantaHkaraNamiti yAvat dviSanmanaH, "antaHkaraNaM mAnasaM manaH / hoto hRdayaM svAntaM cittaM gUDhapathoccale" 65 // ityabhidhAnacintAmaNiH / dviSanmana eva kAnanaM vanam dviSanmanaHkAnanam , tasya dAhaH-ploSaH, bhasmIkaraNamiti yAvat dviSanmanaHkAnana dAhastatra sAhasI-AgrahabAn iti dviSanmana.kAnanadAhasAhasI / pratApavahiH-pratApaH prabhAvaH, teja iti yAvat eva bahihutAzanaH pratApavahniH / prasasAra-prAsarat prasRtavAniti yAvat / tribhuvane iti zeSaH / pare-zatravaH, pratipakSamatA rAjAna ityarthaH / tadIya'yA-tasya tAdRzapratApavahnivistArasya IrSyA akSAntiH asahiSNutA, tadIyA, tayA tathA / iva-yathA / viziSya-vizeSataH / atra-asmin / bhUtale-pRthivyAm, bhUmaNDale iti yAvata / nagAram-aprazAntajvAladahanAvalIDhakASThAMzam, dagdhaprAyakASThamiti yAvat ( koyalA-hindIprasiddhaH ) ( kolasA-gurjaraprasiddhaH ) tulyam / ayaza:-akIrtim / vitenu:-vistArayAmAsuH // 37 // analpadagdhAripurAnalojjvalaiH, pratAparocinicayairbhuvaH patiH / rarAja rAjanyasamAjamadhyagaH, sa vizvasenaH svarasena tatpure // 38 // anvayaH-bhuvaH, patiH, sA, vizvasenaH, analpadagdhAripurAnalojjvalaH, pratAparocinicayaH, svarasena, tatpure, rarAja // 38 // vRttiH-muvA-pRthivyAH / pati:-svAmI / saH-prasiddhaH / vizvasena:-tadAkhyaH zAntinAthapitA / ananpadagdhAripurAnalojjvalaiH-analpAni bahUni dagdhAni jvalitAni bhasmIkRtAnIti yAvat aripurANi zatrunagarANi yeste'nalpadagdhAripurAH, te ca te'nalA bahayo'nalpadagdhAripurAnalAstai rujjvalA dIpyamAnA analpadagdhAripurAnalojjvalAstaistathA / pratAparocinicayaiH-pratApasya tejaso rociyotiH pratAparocistasya niSayAH samUhAH pratAparocinicayAstaistathA / 'rocirunarucizociraMzugo jyotiracirUpadhRtyabhIzavaH' 2 // 13 // ityabhidhAnacintAmaNiH / svarasena-svasya nijasya raso rAgaH parasastena tathA "raso gandharase jale / zRGgArAdau viSe vIrye, tiktAdau dravarAgayoH" iti medinI / tatpura-tanagare, hastinApure iti yAvat / rAja-virarAja, zuzubhe iti yAvat // 38 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmatasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [25 dvidhA kSamApasya cirasya tApato, nijapratApairvalaya jvalad bhuvaH / svataH parityajya gatAH kvacid vane,vanecarAbhAH kssitipaadvidhaaryH||39|| anvayaH-nijapratApaiH, dvidhA, cirasya, kSamApasya, tApataH, vidhA'rayaH, vanecarAbhAH kSitipAH, bhuvaH, jvalat, valayam , svataH, parityajya, kvacid vane, gatAH // 39 // vRtti:-nijapratApaiH-nijasya-AtmanaH, pratApAH, prabhAvAH. tejAMsoti yAvat, nijapratApAH, taistathA / dvidhA-dvAbhyAM prakArAbhyAmiti dvidhA, dharmanyAyAbhyAmityarthaH / cirasya-cirAt / kSamApasyakSamAM pRthivIM pAti ramatoni mamApA rAjA tasya tathA pakSe ca kSamA titikSAM pAtAti mama gaH zrovizvasennRpatistasya tathA / tApata:-parAbhavAdijanitasaMtApAdityarthaH / dvidhA-dvAbhyAM prakArAbhyAM dvidhAH, AmnarAH prakaTAzca / asya:-zatravaH, / vanecarAmA:-vane kAnane carantIti vanecarA: kirAtAdimleccha nAtayaH teSAmAbheva AbhA kAntiryeSAnte vnecraabhaaH| uSTramukhamityAdivaduSTramukhAditvAtsamAsaH / kSitipA:-kSiti pRthivIM kSayazca pAnti rakSantIti kSitipA rAjAnaH / bhuvaH pRthivyAH / jalava-dedopyamAnam / valayammaNDalam / svataH-svayameva / parityajya-santyajya, vihAyeti yAvat / kAcidvane-kasmizciHkAnane / gatA:-gatavantaH / . yadvA, dvidhA, kSamApasya, cirasya, tApataH, dvidhA, arayaH, vane carAH, kSitipAH, nijapratApaiH, alava muvaH, valayam svataH, parityajya, kvacid bane gataH / ityevamanvayaH kAryaH, zabdArthastUta eva // 36 // kva vizvasenasya vinazyadApadaH, padaM surAjyasya surAsurArcitam / pradakSiNIkRtya jayAya-sRSTayA, yazaH zriyA'lambhi yato jagattrayam // 40 // anvayaH-vinazyadApadaH, surAjyasya, vizvasenasya, surAsurArcitam , padam , kya, yataH, jayAyasRSTayA, yazaH zriyA, pradakSiNIkRtya, jagattrayam alambhi // 40 // vRttiH-vinazyadApadaH-vinazyantyaH-vinAzamupagacchantya Apado vipattayo yasya sa vinazyadApat sasya tathA / surAjyasya-suSThu zobhanaM rAjyaM prajApAlanAdi rAjakarma yasya saH, surAjyastasya tathA / vizvasenaspa-tadAkhyasya bhagavacchAntinAthapitU rAjJaH / surAsurArcitam-surA devAzca asurA daityAzca surAsurAH, terarcitam-pUjitam, surAsurArcitam / padama-Aspadam / -kutra ativilakSaNaM pratiSThitazceti bhAvaH / yatA-yasmAddhetoH / jayAyasRSTayA-jayo vijayazca Ayo lAbhazca jayAyau, tAbhyAM sRTA racitA sampAditeti yAvat jayAyasRSTA tayA tthaa| yazASiyA-kotilakSmyA / pradakSiNokatya-pragataM dakSiNam pradakSiNam / apradakSiNaM pradakSiNaM sampadyamAnaM kRtvA pradakSiNIkRtya / abhUtatadbhAve'rthe vipratyayaH / cvau pare akArasya Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26.] ...... zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritreIkArAdezazca / pUrvoktavizeSaNaM padamiti zeSaH / jagattrayam-trayo'vayavA asyeti trayam jagatAM trayaM jagatrayaM tribhuvanamityarthaH, alambhi-prApi, Dabdhamiti yAvat // 40 // kva kauzikasya prabhutA'surAdbhiyA nimeSabhAjo'kSisahasrasaGgame / ato'tra rAjA'nupamastriviSTape rarAja nIrAjanayAsarAjaghaH // 41 // anvayaH-akSisahasrasaGgame, animeSabhAjaH, kauzikasya, asurAdbhiyA, pramutA, kva, atA, triviSTape, anupamaH, nIrAjanayAsarAjaghaH, rAjA, atra, rarAja // 41 // ___ vRttiH-asurAdbhiyA-daityAdbhayena / akSisahasrasaGgame-akSNAM netrANAM sahasram anisahasram, tasya saGgamaH saGgaH akSisahasrasaGgamastasmiMstathA / animeSabhAja:-nimeSo nimIlanam, na nimeSo'nimeSastaM bhajate samAzrayatIti animeSabhAk tasya tathA / kauzikasya-kuzikasya gotrApatyaM pumAn kauzika indrastasya tathA / prabhutA-sAmarthyam / kva-kutra / kutrApi nAstItyarthaH / ata:-asmAt kAraNAva / triviSTapaisvarge trayANAM viSTapAnAM lokAnAM samAhAraniviSThapam tasmiMstatheti vyutpattyA trailokye vA / "svaravyayaM svarganAkatridivatridazAlayAH / suraloko dyodivau dve striyAM klIbe triviSTapam" ityamaraH / "syAloko viSTapaM vizvaM bhuvanaM jagatI jagat" 6 / 1 / / ityabhidhAnacintAmaNiH // anupamaH-na upamAtulanA, sAdRzyamiti yAvadyasya so'nupamaH / nIrAjanayAsarAjadhaH-rAjAnaM hatavAniti rAjaghaH, nitarAM rAjanaye Aste iti nirAjanayAsaH, sa cAsau rAjagho nIrAjanayAsarAjaghaH / yadvA-nirgato rAjanayo'smAditi nIrAjanayastamasyatikSipatIti nIrAjanayAsaH, sa cAsau rAjaghastathA / rAjA-nRpatiH, zrIvizvasenaH / atra-asmin martyaloke / rarAja-virarAja, didIpe, zuzubhe iti yAvat // 41 // nivAritAstena mahItale'khile'pyanItayo nItikaraNa bhUbhujAM / kuto bhavettadviSaye'pyadRSTavad bhayaM nu dRSTaM pariziSTamapyataH // 42 // anvayaH-nItikaraNa, tena, bhUbhujA, akhile'pi, mahItale, anItayaH, nivAritAH, nu, ataH, pariziSTamapi, adRSTavat , dRSTam , bhayam , tadviSaye, kutaH, bhavet // 42 // vRttiH-nItikaraNa-karoti vidadhAtIti karaH, nIteAyasya karo nItikarastena tathA, nyAyazAlinetyarthaH / tena-prasiddhena / bhUbhujA-muvaM pRthivIM bhunaktIti bhUmuk tena tathA, rAjJA zrIvizvasenetyarthaH / akhile'pi-sampUrNe'pi / mahotale-mUmaNDale / anItayaH-nyAyyabahirmUtapApAcaraNAdayaH / nivAritA:apasAritAH, dUrIkRtA iti yAvat / nu-vitarke / ataH-asmAddhetoH / pariziSTamapi-avaziSTaM khalu / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [ 27 bahaSTavat-devAyattavat vahitoyAdijanitam / tulyamiti yAvat / dRSTam-sva-paracakrajam / bhayam-sAdhyasam / "bhayaM bhI tirAtaGkaH AzaGkA sAdhvasaM" tadviSaye-tadIyoze "novRjanapadau dezaviSayau tUravartanam" ityamaraH / kuta:-karamAva kAraNAt / maveta-jAye / api tu kuto'pi kAraNAde tasya nRpate rAjye kizcidapi bhayAdikaM nAstIti bhAvaH // 4 // dvidhA kSamAyAH pratipAyinA jane, nirItibhAvaM gamite'tivRSTayaH / jahurna tAH svinnavapurjalacchalAd, bhayadrutadviDnRpasaGgamaM zramAt // 43 // anvayaH-dvidhA kSamAyAH pratipAyinA, (tena) jane, nirItibhASam , garmite, tAH ativRSTayaH, * zramAt, svinnavapurjalacchalAt, bhayadrutavinRpasaGgamam na jahuH // 43 // vRttiH-dvidhA-dvAbhyAM prakArAbhyAmiti dvidhA, dharmanyAyAbhyAmityarthaH / kSamAyA:-pRthivyAstitimAyA vA / "bhUrbhUmiH pRthivI pRthvI vasudhorvI vsundhraa| kSitiH kSoNo kSamA'nantA" 4 / / / ityabhidhAnacintAmaNiH / "titikSA sahanaM kSamA" 355 / / iti ca / pratipAyinA-pratipAti pratipAlayati tacchIlamastyasyeti pratipAyI "ajAteH zole" 5 / 1 / 154 // ityanena tacchIle'rthe Nin pratyayaH / ( tena-prasiddhana rAjA zrImatA vizvasenena / ) jane-loke / nirotimAvam-nirgatA Itayo yasmAttannirIti tasya bhAvo nirItibhAvastantathA / "ativRSTiAnAvRSTimUSakAH zalabhAH zukAH svavarka paracakava SaDetA ItayaH smRtAH" // gamiteprApite sati tA:-prasiddhAH / ativRSTayaH-vRSTayo varSaNAni atyantaM vRSTayo'tivRSTayaH pracurajalavarSaNAnotiyAkva / bhamAt-zrI vizvanaparAjitatayA samarAGgagaM vihAya paDAyanAdiparizramAva / khimApUrjalacchalAt-svinaM. svedAnvitaJca vapuH zarAram vizvastastrAva jalaM salicham svitra lam tasya chala vyA naH svikAla - cchalam tasmAcayA / "kapaTa katavaM dambhaH kUTa chanopadhiraccha cham / vyAdezo milajhaM nibhaM vyAjaH" 3 / 31 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / bhapadratadviDanamAnam-bhayena bhotyA drumAH palAyitabhayAH dvivanAtidviraH zatravaH dviSazca te nRpA rAjAno dviDna gaHbhayadu nAzca te dviDna gagaH bhaya dviDna gAH, taisteSAM vA saGganaH saGgaH sahavAsa iti yAvada bhayahudviDsa saMgamastantathA / bhayavita pratipakSa rAja sahavAsamitya / na-nahi / jahuH-tatyajuH / tyaktavanta iti yAvat // 43 // vinAzanaM nAzanameva kevalaM, kuzAsanaM vA na punaH kuzAsanam / na tatyajurnUnamananyavizramA, amI zramAstasya nRpasya vidviSaH // 44 // anvayaH-vinAzanam , kevalam , nAzanam , eva, vA, punaH, kuzAsanam, kuzAsanam na, tasya, nRpasya, ananyavizramAH, amI, zramAH, vidviSaH, nUnam , na, tatyajuH // 44 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritrevRttiH-vinAzanam-vidhvaMsanam / kevalam-kRtsnam sarvasvaM vihAyetyarthaH / bAzanam-palAyanam, rAjasiMhAsanAd dUrIkaraNamiti yAvat / eva-nirdhAraNArthakamavyayam / vA-pAdapUraNe / 'vA syAdvikalpo. pamayorvitarke pAdapUraNe / samuccaye ca vinamme nAnArthAtItayopi' iti medinI / puna:-kizcetyarthaH / kuzAsanam-koH pRthivyAH zAsanam-anuzAsanam kuzAsanam / 'bhUbhUmiH pRthivI pRthvI "jyA kurvasumatImahI" 4 / 2 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / kuzAsanam-ku-kutsita zAsanaM kuzAsanam yadvA kuzasya tRNasya mAsanam / na-nahi / tasya-zrI vizvasenasya / nRpasya-rAjJaH / ananyavizramAH-na anyamA prajJApAlanAdirUpazAsanAdanyatra vizrama ArAmo yeSAnte tathA / abhI-adazzabdavAcyAH / shrmaa:-prishrmaaH| vidviSaHzatran / na-nahi / tatyaju:-jahuH, tyaktvanta ityarthaH / yadvA-tasya nRpasya, ananyavizramAH, amI, vidviSaH, nUnam, amAn-parAjayajanitA''yAsAn / na. tatyajuH, "ityevamanvayaH karaNIyaH, pUrvakalpe ananyavizramAH ityatra pramANAmanyapadArthatayA tatra ca vizramAdi-.. cetanadharmANAmasambhavAd dvitIyaH kalpa Azrita iti bodhyam // 44 // hRdi bhramo no bhuvi vibhramAH zravaH-puTe' paTutve na tathA dhvanigrahAH ! babhUvuranyattimireNa sAJjanAH, pratIpabhUpAlamRgIdRzAM dRzaH // 45 // anvayaH-hRdi, bhramAH, bhuvi, vibhramAH, no, zravaHpuTe, apadutve tathA dhvanigrahAH, na, ayaktimireNa, pratIpabhUpAla mRdRzAm , dRzaH, sAJjanAH babhUvuH // 45 // vRttiH-hRdi-hRdaye / mAnase iti yAvat / "antaHkaraNaM mAnasaM manaH / hRcceto hRdayaM svAnta cittaM gUDhapathoccale" 65 // ityabhidhAnacintAmaNiH / bhramA:-AkramaNajanitabhItyA parAjayAdijanitazokena ca bhrAntayaH / "bhramo'mbunirgame bhrAntau" iti medinI / bhuvi-pRthivyAm / vibhramA:-vilAsAH / nonahi / pratipakSarAjaramaNInAmiti zeSaH / lIlA vilAso vicchittirbibbokaH kilikizcitam / mohAyitaM kuTTamitaM lalitaM vihRtaM tathA / vibhramazcetyalaGkArAH strINAM svAbhAvikA daza 1 / 3 / 162 // 'abhAve banano nahi' 6 / 175 // ityubhayatrAbhidhAnacintAmaNiH / zravaHpuTe-zravasoH karNayoH puTam avaHpuTam tasmiMstathA, karNavivare iti yAvat "zrutau zravaH / zabdAdhiSThAnapaiJjaSamahAnAdadhvanigrahAH / karNaH zrotraH zravaNaM ca 3 / 236 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / paTuH-svaviSayaprahaNasamarthaH, na paTurapaTustasya bhAvo'paTutvantasminnapaTutve / tathAyathA pUrva tathA, pUrvavaditiyAvat / dhvanigrahA:-dhvanInAm asphuTazabdAnAmapi grahAH prahaNAni dhvaniprahAH / na-nahi / anyattimireNa-dhUlyAdijAta-svAbhAvikAnyAndhakAreNa / tamistraM timiraM tamaH / dhvAntaM bhUcchAyAndhakAraM tamasaM samavAndhataH" 2 / 59 // ityabhidhAnacintAmaNiH / samAse anyazabdasya dAntAdevidhAyakayoH "aSaSThItRtIyAdamyAd do'rthe" 3 / 2 / 119 // "AzIrAzA''sthitA''sthotsukotirAge" 3 / 2 / 120 / / ityanayoyostimirazabde uttarapade'prAdhyA "anyattimireNa" iti prayogazcinyaH sudhIbhiriti / pratIpabhUpAla Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH mRgIdRzAma-mRgINAM hariNAnAM dRzau nayane mRgIdRzau te iva dRzau nayane yAsAntA mRgIdRzaH, mRganayanA ramaNyaH, pratIpA pratikUlAH itiyAvat viruddhA te bhUpAlAH pratIpabhUpAlAsteSAM mRgIdRzaH pratIpabhUpAlamRgI. dRzastAsAntathA / 'pratikUlaM tu vilomamapasavyamapaSThuram / vAmaM prasavyaM pratIpaM pratilomamapaSThu ca" 6 / 101 // ityabhidhAnacintAmaNiH / dRza:-netrANi / "cakSurakSIkSaNaM netraM nayanaM dRSTirambakam / locanaM darzanaM dRk ca" 33239 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / sAJjanA:-aJjanena kaJjalena sahitAH saanyjnaaH|" "aJjanaM kajjale cAkto sauvIre ca rasAJjane" iti medinI / babhUvuH-abhUbana saJjAtA iti yAvat // 45 // sitAMzuvarNairvayati sma tadguNai-yazo'mbaraM tvambarabhAgavAsase / tadIyajADyakSataye mahIzituH, pratApavahni vidhinA vidhiya'ghAt // 46 // anvayaH-tu, ambarabhAk , avAsase, sitAMzuvarNaiH, tadguNaiH, yazo'mbaram , vayati ruma, tadIya jAvyakSataye, vidhiH, vidhinA, mahIzituH pratApavahnim vyaghAt // 46 // vRttiH-tu-pAdapUraNe, prazaMsAyAM vA / "tu pAdapUraNe bhede samuccaye'vadhAraNe" iti medinI / ambaramAka-ambaramAkAzaM bhajate sevate AzrayatIti yAvad ambarabhAk devaH, ambaraM vanaM bhajate itya: mbarabhAk savastro janaH / 'ambaraM na dvayorkomni sugandhyantaravastrayoH" iti medinI / avAsase-na vAso vastraM yasya so'vAsAratasmai tathA / "aMzukaM vastramabaram / sicayo vasanaM cIrA''cchAdau sikvelavAsasI" 3 / 330 // ityabhidhAnacintAmaNiH / sitAMzuvarNa:-sitaH zuklo'zu: kiraNo yasya sa zitAMzuzcandraH, tadvadvarNaH sArUpyaM yeSAnte sitAMzuvarNAstaistathA, candravaddhavalairityarthaH / tadguNaiH-tasya mahIpateH zrIvizvasenasya guNAH zauryavIyyaudAryagAmbhIryAdayastadguNAstaistathA / yazo'mbarama yazaH zlokaH kIrtiriti yAvat eva .ambaraM vastraM yazo'mbaram tathA / kyati sma-uvAya niramAsIditi yAvat / tadIyajADyakSataye-tasya avAsasa idaM tadIyaM tacca tajjADyaM zaityaM tadIyajADyam tasya kSativinAzastadIyajADyakSatistasyai tathA vastrAbhAvavato janasya zaityApanodanArthamiti yAvat / vidhiH-vidhAtA, brahmeti yAvat / vidhinA-vidhipUrvakam / mahozitu:-mahIM pRthivImIzitA zAsitA mahIzitA mahIkSita, tasya mahozituH / pratAparahimpratApaH-prabhAvasteja iti yAvat eva bahiragniH pratApavahnistantathA / "yatkoza-daNDajaM tejaH sa prabhAva. pratApavat" 3 / 404 // ityabhidhAnacintAmaNiH / vyaghAta-akArSIt / / 4 / / nRpeNa deze dhRtasUtrasaJcaya-mahAsivemnaH saha kRtvarI bahum / svadosturIyaM capalA zitAMzuka-prabhAvizaSa janayAM babhUva tam // 17 // anvayaH-deze, nRpeNa, dhRtasUtrasaJcayaH, mahAsivemnaH, sahakRtvarI, capalA, iyam , svadosturI, bahum , tam , sitAMzukaprabhAvizeSam , janayAMbabhUva // 47 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] . zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre vRttiH-deze-janapade, rASTre iti yAvat / "dezo janapado novRd rASTra nirgazca maNDalam" 4 / 13 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / nRpeNa-rAjJA zrIvizvasenenetyarthaH / dhRtasUtrasaJcaya:-sUtrANAM saJcayA rAzyaH sUtrasaJcayAH dhRtAzca te sUtrasaJcayA dhRtasUtrasaJcayAstaistathA / sApejhave'pi nitya sAkAmavAsamAsa upAda. nIyaH / mahAmivemna:-mahAn vizAlazcAsAvasiH karavAlazcandrahAsa iti yAvat mahAsiH sa eva vemA vayanakASTham mahAsivemA tasya tathA / "atha candrahAsaH / karavAlanistriMzakRpANakhaDgAH / tarabAriko seya - kamaNDalAmA asiRSTiriSTiH" 3 / 446 // ityabhidhAnacintAmaNiH / sahakRtvarI-sahakRtavatI sahakRtvarI sahakAraNItyarthaH / 'saharAjabhyAM kRgayudheH 5 / 1 / 167 / / ityanena kaniSprayatyaH / capalA-caJcalA / iyameSA / svadosturI-svasya nijasya dorvAhuH svadostadeva turI niSpannavanaveSTanadaNDaH svadosturo / bahumatizayitam / tam-prasiddham / sitAMzukaprabhAvizeSam-sitaM zvetazca tadaMzukam ambaram, vastramiti yAvat sitAMzukam tasya prabhAvizeSaH vibhA'tizayaH sitAMzukaprabhAvizeSastantathA janayAMbabhUva-utpAdayAmAsa / / "aMzukaM vanamambaram" 3 / 330 // "mujo bAhuH praveSTo dohA" 3 / 253 / / ityubhayatrAbhidhAnacintAmaNiH // 47 // vipakSapakSasya patadbhiraMzukaiH, palAyitau kevalagAvapAlanAt / dizAM gaNasyA''varaNaM raNAMgaNe, babhUva bhUvallabharAgazAlinaH // 48 // __ anvayaH-raNAGgaNe, bhUvallabharAgazAlinaH, vipakSapakSasya, kevalagAvapAlanAt , palAyitI, patadbhiH, aMzukaH, dizAm , maNasya, AvaraNam , babhUba, // 48 // vRttiH-raNAGgaNe-raNasya yuddhasya aGgaNaM prAGgaNaM raNAGgagam raNabhUmirityarthaH tasmiMstathA ! "raNaH koge kaNe puMsi, samare punapuMsakam" iti medinI / "ajiraM prAGgAM carAno" 47isabhiyAnavinA mageH "aGgaNamityapi" taTTIkA / bhUvallabharAgazAlinA-bhuvaH pRthivyA valabhaH priyo dayita iti bhUvallabhaH, bhUpatirityarthaH, zrIvizvasena iti yAvat, tena rAgo mAtsaryam, bhUvallabharAgastena zAlate taccholaH bhUvallabharAgazAlI "ajAteH zIle" 511154 // ityanena jin pratyayaH tasya tathA / vipakSapasya-zatrudalasya / kevalagAvapAlanAva-gAtrasya zarIrasya pAlanaM rakSaNaM gAtrapAlanam kevalam gAtrapAlanam kevalagAvapAlanam, tadu'dazya iti kevalagAtrapAlanAva "gamyapaH karmA''dhAre" 2 / 2 / 74 / / ityanena paJcamI / palAyitau-nAze / patadbhiH-pAtazIlaiH / aMzukaiH-ambaraiH vastrairiti yAvat / dizAm-AzAnAm, dizAnAmiti yAvat / "dizastu kakubhaH kASThA AzAzca haritazca tAH" ityamarakozaH / gaNasya-samUhasya / "samUhazcayaH / kUTam maNDalacakravAlapaTalastomA gaNaH" 6 / 47 // ityabhidhAnacintAmaNiH / AvaraNama-AcchAdakam / babhUva: abhavat / sarve'pi pratipakSAH parAjitA eteneti bhAvaH / / 48 / / zazAka katu nRpaketuvAyubhi-struTadbhirevAhitasUtrajAlakaiH / itastato no caraNAd raNAntarAd, yazaHpaTaM tadbhaTacAturI turI // 49 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH anvayaH-tadbhaTacAturI, turI, raNAntarAt , itastataH, caraNAt , nRpaketuvAyumiH, eva, truTadbhiH, AhitasUtrajAlakaiH, yazaHpaTam , kartum , no, zazAka, // 49 // vRttiH-tadbhaTacAturI-tasya vipakSapakSasya bhaTA yodhAH vIrAiti yAvat,tadbhaTAsteSAM cAturI cAturyam tadbhaTacAturI bhaTaH syAtpuMsi vIre ca vizeSe pAmarasya ca"iti medinI / turI-niSpannavastraveSTanadaNDaH tadbhaTacAturI turItyarthaH / raNAntarAta-anyo raNo yuddham raNAntarantasmAttathA "mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 // ityanena samAsaH / itastata:-yatra tatra,asmAtsthAnAttatra tasmAcca sthAnAdatretyeva rItyeti bhAvaH / caraNAt-calanAva gamanA'datiyAvat / nRpaketuvAyubhiH-nRpasya zrIvisvasenasya ketavaH patAkAH nRpaketavasteSAM bAyaba: samIraNA nRpaketuvAyavastaistathA / "keturnA rukpatAkAvigrahotpAteSu lakSmaNi" iti medinI / evaavadhAraNArthakamavyayam / truTadbhiH-khaNDitaiH, bhaGgamApnuvadbhiri ti yAvat / AhitasUtrajAlako-sUtrANAM tantUnAM jAlakAni samudayAH sUtrajAlakAni AhitAni sthApitAni ca tAni sUtrajAlakAni AhitasUtrajAlakAni pakSe pratipakSANAmAyojitayuddhArthopAyakadambakAnIti yAvada taistathA / yazaHpaTam-yazo vijayA''khyakItireva paTo vastram yazaH paTastantathA / kartum-vidhAtum vijayalakSmImAsAditumiti yAvat / no-nahi / zazAka-azakat , zakto'bhUditi yAvat / "aMzukaM vanamambaram / paTaH prItaH" 3 / 331 / / "amAve tvanano nahi', 6 / 175 // // 49 // pratIpabhUpairiva kiM tato bhiyA, viruddhatA'nyeviSayainyaSedhyata / tadartavo'nyonyaguNAnuguNyataH, sukhAya bhUbhRdviSaye babhUvire // 50 // anvayaH-pratIpabhUpaiH, iva, anyaH, viSayaH, tataH, bhiyA, viruddhatA, nyaSedhyata, kim ? tadA, RtavaH, anyonyaguNAnuguNyataH, sukhAya, babhUvire, // 50 // vRttiH-pratIpabhUpaiH-patIpAH pratikUlAzca te bhUpA medinIpatayaH pratIpabhUpAstaistathA / iva-tulyaiH / anyaiH-aparaiH / viSayaH-visinvanti badhnanti viSayAH sparzAdaya indriyArthA iti yAvada taistathA / "sparzAdayastvindriyArthA viSayA gocarA api" 6 / 20 // ityabhidhAnacintAmaNiH / apItizeSaH / viruddhatA-viruddhasya viparItasya bhAvo viruddhatA, viruddhadharmatvamiti yAvat / nyaSedhyata-nyavAryata, nivAritA iti yAvat / tadA-zrIvizvasenasya rAjyakAle, prajA zAsati vizvasene iti vA / Rtava:-vasantapramukhA SaDRtavaH / "dvau dvau mArgAdikAvRtuH' 2 / 69 // ityabhidhAnacintAmaNiH / anyonyaguNAnuguNyata:-anyonyasya parasparasya guNA dharmAH puSpavikAsakAmoddIpakatvAdayo'nyonyaguNAsteSAmAnuguNyamAnukUlyam anyonyaguNAnuguNyam tasmAttathA / mukhAya-zarmaNe, saukhyAyeti yAvat / 'atho zarma nivRttiH / sAtaM saukhyaM sukham' 6 / 6 / / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] zrIjananaSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra ityabhidhAnacintAmaNiH / babhUvire-jAtAH / RtavaH parasparaguNAnuguNyena nRpati zrIvizvasenamAnandAtizayaM prApayAmAsuriti bhAvaH // 50 // mithaH surairapyasurairbhayAturai-virudhdhadhamairapi bhetRtojjhitA / maNIgaNacchAyamihAtape'pyado, virocate caikapade divi dyuteH // 51 // anvayaH-bhayAturaiH, suraiH, asuraiH, api, viruddhadharmaMH, api, mithaH, bhetRtA, ujjhitA, ca, iha, Atape, api, adaH, maNIgaNacchAyam , dyuteH, ekapade, divi, virocate // 51 // vRttiH-bhayAturaiH-bhayena bhItyA AturA vihvalA kAtarA iti yAvat , bhayAturAstaistathA / "bhaya bhIetirAtaGka AzaGkA sAdhvasaM daraH" 2 / 215 // suraiH-devaiH / asuraiH-suraviruddhadairtyadAnavaiH / apisamuccaye / 'api sambhAvanApraznazaGkAgardAsamuccaye" iti medinI / viruddhadharmeM:-viruddhaH pratikUlaH dharmoH svabhAvaH kRtyamiti yAvad, yeSAnte viruddhadharmAstaistathA / mithaH-parasparam / bhettA-upajApakAritvama bheda iti yAvat / unmitA-tyaktA / svAbhAvikaM vairamapi vimucya samAnabhAvamApannAH saJjAtA iti bhAvaH / ca-punaH / iha-nRpasya rAjadhAnIbhUte hastinApure / Atape-divAkarA''lAke / "prakAzasteja udyAta Aloko varca AtapaH 2 / 15 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / api-sambhAvanAyAm / ada:-kizci dviprakRSTadRzyamAnam / "adasastu viprakRSTe" ityabhiyuktokteH / maNogaNacchAyam-maNonAM ratnAnAM gagaH samUho maNogaNastasya chAyA kAntiH maNIgaNacchAyam / "ratnaM svajAtizreSThe'pi maNAvapi napuMsakam" iti medino / yata:-vibhAtaH, chaveriti yAvat / "pAdadodhitikarayutidhuvo ruvirokakiraNaviSitviSaH / bhA:prabhAvasugabhastibhAnavA, bhA mayUkhamahasI chavivibhA" 2 / 14 // ityabhidhAnacintAmaNiH / ekapade-sadyaH tatkSaNa iti yAvat / diviAkAze / "vihAya AkAzamanantapuSkaraH / khaM dyo divo viSNupadaM viyatrabha." 2177ityabhidhAnacintAmaNiH / virocate-yotate // 51 // balAnuSakto'vyabalAnurAgavAna, kRtAnukampo'nanukampazAsanaH / amitrajinmitrajidojasA sa ya-llasatprabhAvo'nalasatprabhAvavAn // 52 // anvayaH-saH, yat , balAnuSaktaH, api, abalAnurAgavAna, kRtAnukampaH, api, ananukampazAsanaH, lasatprabhAvaH, api, analasatprabhAvavAn , (ata:) amitrajit , (api) ojasA, mitrajit // 52 // vRttiH-sa:-prasiddhaH, zrIvizvasena ityarthaH / yata-yasmAddhetoH / balAnuSakta:-balena sAreNa zaktayetyarthaH, sAmarthyavizeSeNeti yAvat anuSaktaH, sambaddhaH samanvita iti yAvat balAnuSaktaH / "sAro bale sthirAMze ca majjni puMsi jale dhane / nyAyye lIvaM triSu vare" iti medinI / api-sambhAvanAyAm / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIdharahatAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [ 33 abalAnurAgavAna-na palaM yeSAnte abalA durbalAsteSAmanurAgaH snehaH premeti yAvata abalAnurAgaH, so'styasyeti abalAnurAgavAn "ato'nekasvarAda" 7 / 2 / 6 // ityanena matvarthe matapratyayaH / ArtabhayopazAntaye balabAnityarthaH. abalAyAM ramaNyAma vanitAyAmiti yAvat anurAgo'balAnurAgastadvAn vA tathA "bI nArI banitA baghU. / vazA sImantinI vAmA varNinI mahilA'balA / 3 / 168 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / kRtAsukampa:-kRtA vihitA anukampA dayA yena sa kRtAnukampa:-"atha dayA zUkaH kAruNyaM karuNA ghRNA / kRpA'nukampAnukrozaH" 3 / 33 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / api-khalu / ananukampazAsana:-anu pazcAta kampate ityanukampam asthiramityarthaH / na anukampamananukampam, ananukampam zAsanam anuzAsanam sAmrAjyamiti yAvat yasya so'nanukampazAsanaH / samayocitadAnazIlatayA SADguNyaprayogeNa zAsanasya vyavasthitatayA susthirasAmrAjyazAlItiyAvat / lasatprabhAvaH-lasan vilasan zobhamAna iti yAvat prabhAvastejaH pratApo vA anya sa lasatprabhAvaH 'yatkozadaNDanaM teja: sa prabhAvaH pratApavat" 3 / 104 // ityabhidhAnacintAmaNiH / mapi-khalu / analasatprabhAvavAn-analasan AlasyamaprApnuvan sphUrtimAniti yAvat prabhAvo yasya so'naasatprabhAvavAn; analo'gniriva san samIcInaH prabhAvastejo yasya so'nalasatprabhAvavAniti vA / (ataH) amitrajita-amitrAn pratipakSAn jayatIti amitrajit-tAdRzaH (api) / ojasA-balena tejasA sAmarthyaneti yAvat / mitrajita-mitraM sUrya jayatIti mitra jit, virodhAbhAsAlaGkAraH, viruddhamiva bhAseta virodho'sau' iti sAhityadarpaNaH / ApAtato viruddhArthAvabhAsanam "virodhAbhAsaH" ityarthaH / yaH amitrajiva sa mitraniva, katham asuhRdaM yo jayati sa sUrya kathaM jayatIti virodhaH, parihArastu pUrvavyAkhyAnAdavase yaH / / 52 / / kSitIzvaro'pyakSitibhRddhane jane-anena mukto'pi janena saMhitaH / amuktazaro'pi sa muktadhIradho-vicAradRk cAradRgapyavartata // 53 // anvayaH-sA, kSitIzvaraH, api, dhane, jane, akSitimRt , ajamena, muktaH, api, janena, saMhitA, amuktazUraH, api, muktadhIradhIH, cArahak api, vicArahak , avartata // 53 // vRttiH saH-zAntinAthapitA, zrIvizvasenaH / kSitIzvara:-kSiteH pRthivyA IzvaraH pramuH kSitIzvaraH, "mUrbhUmiH pRthivI pRthvI...kSitiH kSoNI kSamA'nantA" 4 // 3 // ityabhidhAnacintAmaNiH / api-khlu| dhanearthe, vitte iti yAvat "dhanaM tu godhane vitte" "artho viSayArthanayodhana kAraNavattu" ityupapatra medinI / bane-loke "prajAyAM vA loko janaH prajA" 3 / 16 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / dhane jane ityubhayatra saptamyartho viSayatvam ayaM bhAvaH-saptamI trividhA naimittikI vaiSayikA abhivyApikA ca, tAsvatra vaiSayikA bodhyA, dhanaviSaye janaviSaye cetyarthaH / akSitibhRta-kSitiH bhayo'pacaya iti yAvat kSitinivAse medinyAM kAlamede kSaye striyAm" iti medinI / na kSitiramitiH, tAM vibharti dhAgyatIti akSitibhRt, dhanajanaviSaye paripUrNa iti bhAvaH / baJjanena-kanjalena / "aJjanaM kajjale cAktau sauvIre ca rasAJjane" iti medinI / eka:-rahitaH / api-balu / janena-lokena prajayA vaa| saMhitA-sahitaH / amuktaza:-na muktAntyaktA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre amuktAH, amuktAH zUrA bhaTAH vIrA itiyAyad yena sa amuktazUraH "zUraH syAd yAdave bhaTe" iti medinii| api-khalu / muktadhIradhIH-muktamityatra bhAve ktapratyayaH, tathA ca muktapadasya muktirityarthaH / evaJca mukte muktI dhIrA pravaNA dhIvuddhiryasya sa muktadhIradhIH "dhIro dhairyAnvite svaire budhe klIbaM tu kuDakume / striyAM pravaNatulyAyAm" iti medinI / cAra hak-caranti guptaveSeNa vasudhAmaTantIti carAH, carA eva cArAH svArthiko'NapratyayaH gUDhacarA ityarthaH, ta eva dRk dRSTinayanamiti yAvat yasya sa cAradRk / api-khalu / vicAradRk-vigatA cArA eva dRgyasya sa vicAradRk na kevalaM cAracakSUrapitu svayamapi srvraajytntrvettetibhaavH| vicAraM pazyatIti vicAradRgvA "cAraiH pazyanti rAjAnaH" iti etena zAstramarmadarzitvaM zatrujittvaM tejasvitvaJca darzitam , vijigISutvaJca dyotitam 'arimitramaremitraM mitramitramitaH param / tathA'rimitramitranna vijigISoH puraHsarAH / pANigrAhastataH pazcAdAskaMdastadanantaram / AsArAvanayozcaiva vijigISozca pRSThataH / arezca vijigISozca madhyamo bhUmyanantaraH / anugrahe saMhatAnAM vyastAnAzca vadhe pramuH" / iti dvAdazarAjamaNDalI, yasya cArA dRk tasya vicArAH cAraviruddhAH kathaM dRgiti virodhaH, parIhArastu darzitadizA . draSTavyaH // 53 // tadojasastadyazasaH sthitAvimau, jagatakRtA''gRhaya niyojitau hrii| surAsurezau tadasArabhAvataH, samIranunnau divi vA gatau bhuvi // 54 // anvayaH-tadojasaH; tadyazasaH, sthito, jagatkRtA, tA, AgRhya, imo, harI, niyojito, tat asArabhAvataH, surAsurezI, samIranunnau, (santau) divi, vA, bhuvi, gatau // 54 // vRttiH-tadojasaH-tasya zrIvizvasenasya ojo balam teja iti yAvat tadojastasya tathA, zrIvizvasenapratApasyeti yAvat / tadyazasaH-tasya zrIvizvasenasya yazaH kIrtistadyazastasya tathA / sthitoavasthitau / satyAmitizeSaH / jagatkRtA-jagat saMsAraM karoti vidadhAti viracayatIti yAvad jagatkRta "kip" 5 / 1 / 148 // ityanena kkip pratyayaH, tena tathA vidhAtrA brahmaNeti yAvat / AgRhya-A sarvatobhAvena tejaH padArtha gRhItvetyarthaH / imau-sanikRSTAviva dRzyamAnau / "idamastu sannikRSTe samIpataravarti caitadorUpam" ityAbhiyuktokteH / harI-sUryAcandramasau / "harizcandrArkavAtA'zvazukabhekayamAhiSu" / iti medinI / niyojitau-niyuktIkRtau / tat-tasmAddhetoH / "hetau yattadyatastataH" 6 / 173 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / asArabhAvataH-sAro balam na sAro'sArastasya bhAvo'sArabhAvastasmAttathA balarAhityenetyarthaH / "sAro bale sthirAMze ca, majninapuMsi jale dhane / nyAyye klIbaM triSu vare" / iti medinI / surAsurezI-surA devAzca asurA daityAzca surAsurAH, teSAmIzau prabhU surAsurezau "dvandvAnte dvandvAdau vA zrUyamANaM padaM pratyekamamisambaddhyate iti niyamAva surezaH, azurezazcetyarthaH / samIranunnau-samIreNa vAyunA nunnau prakSiptau samora Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [35 nunnau / vAyuH samIrasamirI pavanAzugau nabhaHzvAso namaspada'nilazvasanAH samIraNaH" 4 / 172 // ityabhidhAnacintAmaNiH / ( santau ) divi-aakaashe| vA-athavA / bhuvi-pRthivyAm / gatau-gatavantau / gatyarthatvAta kartari kaH pratyayaH // 54 // vidhiH pare bhUmibhRtaH kRtA mayA, vRtheti citte kurute yadA tadA / tadIyasArAzritavizvasenayA, nayena nityaM viyate sa bhUpatiH // 55 // anvayaH-vidhiH, "mayA, pare, bhUmimRtaH, vRthA, kRtAH" iti, yadA, citte, kurute, tadA, saH, bhUpatiH, nayena, tadIyasArAzritavizvasenayA, nityam , viyate // 55 // vRttiH-vidhiH-vidhAtA, brahmetyarthaH / mayA-mallakSaNena, jagatkarRtyarthaH / pare-anye 'paraH zreSThAridUganyottare klIvaM tu kevale" iti medinI / bhUmibhRtaH-bhUmiM pRthivIM bibhRti dhArayantIti bhUmibhRto rAjAnaH / vRthA-mudhA, niSphamityarthaH / "niSphale tu vRthA mudhA" 6 / 170 // ityabhidhAnacintAmaNiH / kutA:-vihitAH / iti-ityevaMprakAreNa / yadA-yasmin kAle / citte-hRdaye, antaHkaraNe iti yAvat / "antaHkaraNaM mAnasaM manaH / hRcceto hRdayaM cittaM svAntaM gUDhapathoccale" 65|| ityabhidhAnacintAmaNiH / kurute-karoti / tadA-tasmin samaye / sA-prasiddhaH / bhUpati:-rAjA vizvasenaH / nayena-nItyA / 'atha nayo / nItidyatavizeSayoH" iti medino| tadIyasArAvividhonA-vazvA sarvA ca senA kaTakam vizvasenA, vizvasya jagataH senA vA vizvasenA / vizva zabdasya sarvajagadubhayArthavAda tathA cAbhidhAnacintAmaNi:-"sarva samastamanyUna samagra sakalaM samam / vizvAzegAkhaNDa" 6 / 68 // syAla ko viSTAM vizvaM mukta jagatI jagava 6 / 1 // AzritA cAsau vizvasenA AzritavizvasenA, teSAM rAjJAmayam tadIyaH sa cAsau sAro banam vadIyasAraH, tena AzritavizvasenA tadIyasArAzritavizvasenA tayA / nityam-dhruvam / vipate-svAmitvena svIkriyate // 55 // yadAruNastApayate'tidAruga-stalaM bhuvastatra vidhiH smRtAvadhiH / tanoti bhAnoH pariveSakaitavAd, nibandhanam tanmahasAM'hasA'vazI // 56 // anvayaH-yadA, aruNaH, atidAruNaH (san ) bhuvaH, talam , tApayate, (tadA) avazI, smRtAvadhiH, vidhiH, bhAnoH, ahasA, pariveSakaitavAt tanmahasA, nibandhanam , tanoti // 56 // vRti:-padA yasmin samaye / aruNaH-AdityaH, sUryya iti yAvat "AdityaH savitAryamAkharasahasroSNAMzuraMzUravirmArtaNDastarANirgabhastiraruNo bhAnurnabho'hamaNiH" 29 // ityabhidhAnacintAmaNiH / atidAruNa:-atizayakaraH / ( san ) bhuvaa-pRthivyaaH| talam-anUrvabhAgam / "talaM svarUpe'nUrve'trI" Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre iti medinI / tApayate-santApayati / ( tadA-tasmin samaye ) avazI-svatantraH / smRtAvadhiH-smRtaHsmaraNaviSayIkRtovadhiravadhijJAnaM yena sa tathA / vidhiH-vidhAtA / bhAno:-sUryasya / aMhasA-pApena / "duSkRtaM duritaM pApamenaH pApmA ca pAtakam" 6 / 16 // ityabhidhAnacintAmaNiH / pariveSakaitavAda-pariveSasya paridheH kaitavaM chalaM pariveSakaitavantasmAttathA / "maNDalaM tUpasUryakam / paridhiH pariveSazca" 2 / 15 // "kapaTaM kaitavaM dambhaH kUTaM chadmopadhizchalam" 3/42 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / tanmaisA-tasya rAso vizvasenasya mahastejaH tanmahastena tathA / "maha utsavatejasoH' / iti medinI / nivandhanam-bandhanam / nerupasargasyArtho'vivakSitaH / bhAnoreveti zeSaH / tanoti-vistArayati, karotItiyAvat // 56 // bhRzaM yazaHspardhitayA, tathA''khyayA,-pyadhikrudhA'' kRssttbhruupruupykH| rurutsurucchRGkhalatAM karotyayaM, tadA vidhiH kuNDalanAM vidhorapi // 57 // . anvayaH-tathA''khyayA, api, bhRzam , yazaHspardhitayA, adhikrudhA, AkRSTabharUparUpyakA, ucchRGkhalatAm , rurutsuH, ayam , vidhiH, tadA, vidhoH, api, kuNDalanAm , karoti // 17 // vRttiH-tathA''khyayA-tathAnAmnA, "gotrasaMjJAnAmadheyA''khyA''hA'bhikhyAzca nAma ca 2 / 174 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / api-sambhAvanAyAm / 'api sambhAvanApraznazaGkAgardAsamuccaye" iti medinii| zrIvizvaseno rAjA, candro'pi nAmnA rAjA, ataH samAnanAmnA'pi / rAjA prabhau ca nRpatau kSatrive rajanIpatau" iti medinI / rajanIpatizcandra eveti / bhRzam-atizayena / yazaHspardhitayA-yazaH kIrti spardhate tacchIlamastyasyeti yazaHspardhI "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154 // ityanena tAcchIlye Nin pratyayaH, tasva bhAvo yazaHspardhitA, tayA tathA, yazaHspardhayeti bhAvaH / prakRtijanyabodhe prakArImUtasyaiva bhAvapratyayArthatvAt / candrasyeti zeSaH / atikradhA-atizayakodhena / krodho manyuH kRdhA ruSaH / kut kopaH pratigho roSo ruTa ca 2 / 213 // ityabhidhAnacintAmaNiH / AkRSTabharUparUpyaka:-AkRSTAH-apahRtAH balAddhRtA iti yAvada bharUpAH nakSatrAtmakA rUpyakA yena sa tathA / anyo'pi kruddhaH san pUrva samarpitaM vastu gRhAti, tathA vidhiH pUrva candramase namatrarUparUpyakAn dattavAnAsIdadhunA rAjarAjasya zrI vizvasenasya yazaHspardhitayA tasmai kupyam punastato nakSatrAtmakarUpyakAnAkarSatIti yuktameva / ucchalatAm-udgatA zRGkhalA yataH sa ucchRGgalastastra bhAva ucchRGkhalatA tAntathA / rurutsuH-roddhamavarodbhumicchatoti rurutsuH, nivAritukAma iti yAvat / ayameSaH / vidhi:-vidhAtA brahmeti yAvat / tadA-vidhorauddhatyasya parihArakAle / vidho:-candrasya / kuNDalanAm-vaiyaryasUcakaM rekhAvizeSam / karoti-vidadhAti / vRthAlikhitagranthasya kuNDalanayA yathA lopaH kriyate tathA vidhirapi zrIvizvasenasya sthitau vRthA prayojanasya candrasya lopaM vidhatte iti bhAvaH / "kuNDalanam" iti yathAmudritapAThe'pi na kazcidarthe tAtparye vA bheda iti bodhyam // 57 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [ 37 ayaM daridro bhaviteti vaidhasI, kriyAM parAmRzya viziSya jApataH / vidheH prasatyA svavadAnyatAkRte, nRpaH sadArthI bhavitetyalIlikhat // 58 // anvayaH- "ayam, daridraH, bhavitA", iti, vaidhasIm, kriyAm, viziSya, jApataH, parAmRzya, vidheH, prasatyA, svavadAnyatAkRte, nRpaH, "sadA, artho, bhavitA", iti, alIlikhat // 58 // vRttiH-ayam-sannikRSTatayA dRzyamAno janaH / "idamastu sannikRSTe samIpataravarti caitado rUpam" ityAthabhiyuktokteH / daridraH-daridrAti durgatimadhigacchatIti daridraH, durvidhaH, akiJcana iti yAvat / daridro durvidho duHstho durgato niHsvakIkaTau / akiJcanaH" 3 / 22 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / bhavitA-bhaviSyati / iti-ityevaMprakAreNa / vaidhasIm-vedhaso bahmaNa iyaM vedhasI tAntathA / vidhismbndhiniimityrthH| kriyAmbhAgyarekhAsUcanavyApAram / viziSya-vizeSataH / jApataH-iSTamantrAdijapakriyAtaH / parAmRzya-samyagAlocya / vidhe:-bahmaNaH / prasatyA prasAdena, prasannatayeti yAvat / svavadAnyatAkRte-svasya Atmano badAnyatA dAnazIlatA svavadAnyatA, tasyAH kRte svavadAnyatAkRte / "dAnazIlaH sa vadAnyo vadanyo'pi" 3 // 15 // ityabhidhAnacintAmaNiH nRpaH-nan janAn pAti rakSatIti nRpo rAjA, zrIvizvasena iti yAvat / sadAsarvadA / arthI-arthI dhanamastyasyetyarthI dhanavAn / bhavitA-bhaviSyAta, "arthI viSayArthanayodhanakAraNavastuSu / abhidheye ca zabdAnAM nivRttau ca prayojane" iti medinI / iti-ityevaMprakAreNa / alolikhat-vili: khitavAn // 8 // karAt kare'thaM nidadhana nRpo'rthitA-lipi lalATe'rthijanasya jAgratIm / vadet sudhIryo'pyavadhIya' tanmati, dRDhIcakAra svamata svatantradhIH // 59 // anvayaH-arthijanasya, lalATe, jAgratIm , arthitAlipim , yaH, sudhIH, vadet , karAt, kare, bhartham , nidadhat , svatantradhIH, nRpaH, tanmatim , api, avadhIrya, svamatam , dRDhIcakAra // 19 // vRttiH-arthijanasya-artho'rthanam yAcanamiti yAvadastyasyetyarthI yAcakaH, sa cAsau jano loko'rthijanaH tasya tathA / "arthI pumAn yAcake syAt sevake ca vivAdini" 'artho viSayArthanayoH', ityubhayatra medinI / "loko janaH prajA" 316 // ityabhidhAnacintAmaNiH / lalATe-bhAle, bhAlasthale iti yAvat "bhAle godhyalikAlokalalATAni" 3 / 238 // ityabhidhAnacintAmaNiH / jApratIma-vilasantIm, avasthitAmiti yAvat / arthitAlipim-arthitAyA yAcanasya bodhikA'rthitAbodhikA sA cAso lipirathitAlipistAntathA / arthitAbodhakavarNavinyAsamiti yAvat / ya:-yaH kazcit / sudhI:-su-zobhanA dhIrbuddhiryasya sa tathA / vadeva-kathayeva / lalATe dRzyamAneyaM rekhA na kintu jApratI arthitAlipiriyamityevaM yaH paNDito Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritremanyate kathayati vA / karAva-svahastAda / "paJcazAstraH zayaH zamaH / hastaH pANiH karaH" / 32255 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / kare-nirdhanasya haste / artham-dhanam / 'artho viSayArthanayodhanakAraNavastuSu / iti medinii| nidadhat-sthApayan / svatantradhI:-svatantrA'paratantrA dhIrbuddhiryasya sa svatantradhIH / nRpaH-rAjA zrIvizvasenaH / tanmatim-tasya lalATe'rthitAlipi - manyamAnasya paNDitasya matirbuddhistanmatistAntathA / "matirmanISA buddhi/rdhiSaNA bapticetanA" 2 / 222 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / api-khalu / avadhIyaMavagaNayya, avamAnyeti yAvat / svamatam-svasya-nijasya mataM sammatam siddhAntamiti yAvat svamatam tattathA, "mataM tu sammate jJAte" iti medinI / dRDhIcakAra-susthirokRtavAn / / 9 / / alIkavRttestadalIkavRttitA, nRpo'rthinAmakSarasaMtatestataH / . mRSA na cakre'lpitakalpapAdapaH, sa dhAtudhArthaviparyayAdiva // 60 // . anvayaH-tataH, alpitakalpapAdapaH, saH nRpaH, dhAtudhArthiviparyayAt iva, arthinAm , alIkavRtteH, akSarasaMtateH, tadalIkavRttitAm , mRSA, na, cakre // 6 // vRttiH-tata:-pUrvoktadAnaprAcuryavarNanAddhetoH / anpitakalpapAdapa:-alpito'lpIkRtaH kalpapAdapaH kalpavRkSo yena so'lpitakalpapAdapaH parAjitakalpavRkSa iti yAvat / sa:-prasiddhaH / nRpaH-rAjA, zrIvizvasenaH / dhAtudhAryArthaviparyayAt-dhAtunA arthadhAtunA dhAryaH dharituM yogyaH dhAtudhArdAH sa cAso artho'bhidheyaH dhAtudhAryArthaH, arthavAvAryayA vanarUmo'rthaH, tasya virya yo vairoyam apAcanamityarthaH dhAtudhAryArthaviparyayastasmAttathA / athavA dhAtunA rUpyakAdinA dhAyaH karagoyo dhAtudhAyaH, arthasya yAtrA. rUpasya viparyayo'rthaviSayyaH, dhAtudhAryaca sAvavizyayo dhAtudhAryA viparyayastasmA tathA iva yathetyeva. martho'pyavaseyaH / yadvA-"ayaM daridro bhavitA" ityatra dhAtudhAryasya dAridrayabhavanarUpasyArthasya viparyayo dhAtudhAr2yArthaviparyayo dAridrayasya abhavanamityevaMrUpastasmAttatheveti / iva-yathA / avinAm-yAca kAnAm / alIkavRtta:- alyate bhUSyate tilakAdibhirityalokaM llaattm| tatra vRttirvartanamavasthAnaM yasyAH sA'lokavRttistasyAstathA / "bhAle golikAlIkalalATAni" 3 / 237 / ityabhidhAnacintAmaNiH / akSarasaMtate:-akSarANAM varNAnAM saMtativistaro'kSarasaMtatistasyAstathA / tadalIkavRttitAm-tatra bhAle'lIkamasatyaM vRttivartanaM sthitiriti yAvat tadalIkavRttistasyAbhAvastabalIkavRttitA tAntathA / "alokamapriye'pi syAd divyasatye napuMsakam" iti medinI / mRSA-mithyA / na-nahi / cakre-kRtavAn // 6 // bhavenna saMsArapadaM mamAzraye, kadApi saMsAravatAM vidUrataH / kRtaH kSitIzena dhanI vanIpakaH, praNIya dAridrayadaridratAM naraH // 61 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [ 39 anvayaH-mama, Aznaye, kadApi, vidUrataH ( api ) saMsAravatAm , saMsArapadam , na, bhavet , kSitIzena, dAridrayadaridratAm , praNIya, vanIpakaH, narA, dhanI, kRtaH // 61 // vRttiH-mama-rAjJo vizvasenasya / Azraye-AzrayaNam AzrayaH, saMzrayaNam sevanamiti yAvat tasgistathA / kadApi-kasmiMzcitsamaye'pi / vidarata:-vizeSaNa dUraM vidUrantasmAttathA / ( api ) saMsAravatAm-saMsaraNaM saMsAraH so'styeSAmiti saMsAravantasteSAntathA / saMsArapadam-saMsAra eva padam Aspadam sthAnamiti yAvat sasArapadam "sthAnantu padamAspadam" 4 / 54 // ityabhidhAnacintAmaNiH / na-nahi bhavetzyAt / kSitIzena-kSiteH pRthivyA IzaH kSitIzastena tathA, rAjJA zrIvizvaseneneti yAvat / dAridrayadaridratAm-daridrasya bhAvo dAridrayantasyaiva daridratA'kiJcanatvamiti dAridrayadaridratA taantthaa| praNIya-sampAdya / banIpaka:-vanute yAcate iti vanIpakaH "kIcakapecaka" ( uNAdi 33 ) ityAdizabdAdakAnto nipAtyate yAcaka ityarthaH / "yAcakastu vanIpakaH" 3 / 511 // ityabhidhAnacintAmaNiH / nara:-mAnavaH / dhanI-dhanaM vittamastyasyeti dhanI "mato'nekasvarAda" 7 / 2 / 6 // ityanena matvarthe itpratyayaH / kRta:-vihitaH / dAnaprAcuryeNa dAridrayasyaiva daridratAmabhAvarUpatAM vidhAya yAcakacaro'pi janastena dhanadhAnyasampatsamanvitaH kRta evaJca sukhIbhUtaH sa nirAbAdhaM dharma vidhAya nirvRto bhavedatha cArthArtha gRhAd gRhamapi saMsaraNaM na kuryAditi bhAvaH // 61 // vibhajya meruna yadarthisAtkRto,mayA rayAd digvijayAntarAyakRt / itIva vijJapya vidhau mahodadhau, nimajjayAmAsa girigiri divaH // 62 // anvayaH- yat, mayA, rayAt, digvijayAntarAyakRt , meruH, vibhajya, arthisAt , na kRtaH, . . itIva, vidhau, vijJapya, giriH, divA, girim , mahodadhau, nimajjayAmAsa // 63 // . vRttiH-yat-yasmAtkAraNAt / 'hetau yattadyatastataH" 6 / 173 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / mayAmallakSaNenApi vadAnyena / rayAta-vegAt / "rahastarasI tu rayaH syadaH" ityamarakozaH / digvijayAntarAyakRtadikSu dizAsu vijayo digvijayastatra antarAyo vighno digvijayAntarAyastaM karotIti digvijayAntarAyakRt / meru:-sumeruparvataH / vibhajya-khaNDazo vidhAya / arthisAta-yAcakayattaH, arthyadhIno deyo vA ! na-nahi / kRta:-vihitaH / itIva-ityevaM khalu / vidhau-brahmaNi vidhAtarIti yAvat / "vidhirnA niyatau kAle vidhAne parameSThini" iti medinI / vijJapya-vinivedya / giri:-pUjyaH, zrIvizvasena iti yAvada, "giriH pUjye'bhiruji kanduke zaile gaireyake gIrNAvapi" ityanekArthaH / diva:-svargasya / 'svargastriviSTapaM codivau" 2 / 1 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / girim-parvatam / svargasambandhiparvatam ratnasAnumiti yAvat / mahodadhau-mahAMzvAsAvudadhiH samudro mahodadhisvasmistathA / nimajjayAmAsa-nyamanjayat / / 62 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritrekalaGkitaH prAgapi setuketunA-na sindhurustargajalavyayairmaruH / kRto nivAsAya mahIspRzAmato, vyazoSayattaM vaDavAgninA nRpaH // 63 // anvayaH-prAk , setuketunA, kalaMGkitaH, api, sindhuH, utsargajalavyayaH, mahIspRzAm, nivAsAya, maruH, na, kRtaH, ata:, nRpaH, tam , vaDavAgninA, vyazoSayat // 63 // ___vRttiH--prAk-pUrvam / setuketunA-seturAlireva keturlakSma utpAto vA setuketustena tathA / "setulau kupArake" iti medino "keturnA rukpatAkAvigrahotpAteSu lakSmaNi" iti ca / "kalaGkAko lAJchanaM ca cihna lakSma ca lakSaNam" ityamarakozaH / kalaMkita:-kalaGkazcihnam, apavAdo vA saJja to'syeti kaladvitaH" tadasya saJjAtaM tArakadibhya itaH" 7 / 1 / 138 / / ityanena itaH pratyayaH / api-nanu / sindhuH-samudraH / "sindhUdanvantau mitadruH samudraH" 4 / 136 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / utsargajalavyayaiH-jalAnAM vyayA jalavyayAH, utsarge dAne kriyamANe jalavyayA utsargajalavyayAstaistathA / mahIspRzAm-mahIM pRthivIM spRzantIti mahIspRzasteSAntathA prANinAmityarthaH / nivAsAya-nivasanahetave, samavasthAnAyetyarthaH / maru:-dhanvA, marupradezaH ityarthaH / 'marudhanvA" 4 / 6 // ityabhidhAnacintAmaNiH / na-nahi / kRtaH-vihitaH / ata:-asmAkhetoH / nRpaH-rAjA / zrIvizvasena ityarthaH / tam-setuketunA kalaGkitam prasimiti vA / vaDavAgninAvADavena, vaDavAnalenetiyAvat / "aurvastu vADavo vaDavAnalaH" ityamarakozaH / vyazoSayata-vizoSitavAn // 63 // na cauryacaryApahRtAmidhAnataH, purANavRttau na daridramudraNA / amAni tattena nijAyazoyugaM, dhruvordva yasya vyapadezalezataH // 64 // anvayaH-abhidhAnataH, cauryacaryA, na, apahRtA, purANavRttI daridramudraNA, na, tena, tat, bhraSoH, dvayasya, vyapadezalezataH, nijAyazoyugam , amAni, // 6 // ghRttiH-abhidhAnata:-abhidhIyate kathyate'nenetyabhidhAnam nAma, zrIvizvasenetinAmadheyam tsmaattthaa| "AkhyA''Dhe abhidhAnazca nAmadheyazca nAma ca" ityamarakozaH / nAma mAtreNetyarthaH / abhiyAnatAnAmataH / yathA "cauryacaryA" iti padamatha ko'pi na jAnIyAdityarthaH / cauryacaryA-caraNaM caryA pAcaraNamityarthaH "samaja-niva-niSad-zIGa-suga-vidi-cari-manINaH" 5 / 3 / 99 // ityanena kyappratyayaH, caurasya stenasya bhAvazcauryam tasya caryA cauryacaryA / "caurastu pratirodhakaH / dasyuH pATaccaraH stanastaskaraH pAripanthikaH" 3145ityabhidhAnacintAmaNiH / na-nahi / apahatA-dUrIkRtA, mannAmaprabhAvAdeva cauthyaca- na vinaSTeti bhAvaH / purANavRttau-purApi na navaM purANam, sargAdipaJcalakSaNam "sargazca pratisargandha Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyA prathamaH sargaH [41 baMzo manvantarANi ca / vaMzAnuvaMzacaritaM purANaM paJcalakSaNam" / 2 / 166 // ityabhidhAnacintAmaNiH / tadevavRttinibandhaH purANavRttistasyAntathA "nibandhavRttI anvarthe 2 / 161 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / daridramudraNAbhAvapradhAnatvAva dAridraya mudrA / na-nahi / apahRtetizeSaH / tena rAjA. zrIvizvasenenetyarthaH / tatcoyaMca-paharaNadaridramudraNAbhAvaitadvayam / bhravoH netroparisthitayo romapaddhatyoH / dvayasya-dvAvayavAvasyeti dvayam dvitayamityarthaH tasya tathA / vyapadezalezata:-vyapadizyate iti vyapadezo'tadrUpasya tApyam chalamityarthaH tasya lezaH kaNo vyapadezalezastasmAttathA / "kapaTaM ketavaM dambhaH kUTaM chadmopadhizchalam / vyapadezo miSaM lajha nibhaM vyAjaH" 3 // 42 // ityabhidhAnacintAmaNiH / nijAyazoyugam-nijasya svasya ayazo'kIrtirnijAyazastasya yugam-dvayam nijAyazoyugantattathA / nijaH punaH / AtmIyaH svaH svakIyazca" 33226 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / amAni-mene / svIkRtamiti yAvat i64 // yazaHpratApAnugapuSpadantayormayo-rjitenApahRtaM na dustamaH / tadeva mene nRpatiH svaduryazo, dviphAlabaddhAzcikurAH zirasthitam // 65 // anvayaH-arjitena, mayA, yazaHpatApAnugapuSpadantayoH, dustamaH, na, apahRtam , nRpatiH, tat , dviphAlabaddhAH, cikurAH, eva, ziraHsthitam , svaduryazaH, mene, // 65 // - vRttiH-urjitena-Urja balaM saJjAtamasyetyUjitaH 'tadasya saJjAtaM tArakAdibhya itaH" 7 / 1 / 138 / / "ityanena itaH pratyayaH, tena tathA sarvavidhasAmarthyazAlinetyarthaH / mayA-mallakSaNena janena / yazaHpratApAnugapuSpadantayoH-puSpe iva puSpe dantAviva dantau, puSpe ca te dantau ca puSpadantI, zazibhAskaro, sUryAcannamasAviti yAvat "puSpadantau puSpavantAvekoktyA zazibhAskarau" 2 / 38 // ityabhidhAna cintAmaNiH, yadvizva. dattaH-"ravizazinau puSpadantAkhyAviti" iti tacchalA koyAbhidhAnacintAmaNi TokA / yazaH kodhi pasAra: prabhAvazca yazaHpratApau tAvanugacchato'nusarata iti yazaHpratApAnugau to ca to puSpadantI yazaHpratApAnugapu padantau tayostathA mahoyayazaHpratApAnugAminoH sUryAcandramasorityarthaH / dustamaH, "svarbhANustu vidhuntudaH / tamo rAhuHsaihikeyo bharaNIbhUH" 2 / 35 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / na-nahi / apahatam-dUrokRtamityarthaH / duSTaprahAdrAhoH sakAzAttau nAbhirakSitAvitibhAvaH / tata-tasmAt kAraNAt yazaHpratApAnugatvena svApritayorapi zazibhAskarayo rAhorabhirakSaNAbhAvAditi yAvat / nRpatiH-nRNAM narANAm manuSyANAmiti yAvat patiH svAmI nRpatiH, narendra ityarthaH / "adhipastvIzo netA parivRDho'dhibhUH / patIndrasvAminAthAryAH" 322 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / dvikAlabaddhAH-'bhyAM phAlAbhyAm bhAgAbhyAm baddhAH saMyamitA dviphAlabaddhAH / cikurA:-kezAH / "tajjAH kezAstIrthavAkAzcikurAH kuntalAH kacAH" 3 / 231 // ityabhidhAnacintAmaNiH / eva-avadhAraNArthakamavyayam / ziraHsthitam-zirasi sImantasyobhayabhAge sthitamavasthitam virAjitamiti yAvat / svaryaza:-duSTaM yazo duryazaH, akIrtirityarthaH, svasya bhAsmano duryazaH svaduryazastattathA / "kho Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre jJAtAvAtmani svaM triSvAtmIye svo'striyAM dhane" ityamaranAnArthaH / mene-manyate sma / sImantasyobhayabhAne sthitAH kezA na bhavanti kintvakIrtirevetibhAvaH // 65 // ajasramamyAsamupeyuSA samaM, kalatraratnena mudA'cirAvayA / yathecchayA'sau viSayopabhogata-zcirAya rAjyaM vidadhe bhujaujasA // 66 // anvayaH-asau. ajasram , abhyAsam , upeyuSA, acirAvayA, kalatraratnena, mudA, yathecchayA, viSayopabhogataH, bhujojasA, cirAya, rAjyam , vidadhe, // 66 // vRttiH-asau-ayam bhagavataH zrIzAntinAthasya pitA rAjAdhirAjaH zrImAn vizvasena ityarthaH / ajasram-na jasyatItyevaMzIlamajasram 'ramyajas" 5 / 279 // ityAdinA raH pratyayaH / satatamityarthaH / "anArataM tvavirataM saMsaktaM satatAnize / nityAnavaratAjanAsaktAzrAntAni" 6107 // ityabhidhAnacintAmaNiH / abhyAsam-kAvyakavanazAstramananavyasanam / upayuSA-samAdhigatavatA prAptavatetiyAMvat "abhyAzam" iti pAThe zrIvizvasenasAnnidhyamityarthaH / "pArzva samIpaM savidhaM sasImAbhyAzaM savezAntikasannikarSAH / sannikRSTasamaryAdAbhyarNAnyAsannasannidhI" 6 / 86 // ityabhidhAnacintAmaNiH / "sannidhireva sAnnidhyam" svArthe'N pratyaya iti bodhyam / acirAvayA-'acirA" ityAhvA abhidhAnaM yasyAH sA acirAhvA tayA tathA / "AkhyA hve abhidhAnazca, nAmadheyaJca nAma ca' ityamarakozaH / kalatraratnena-kaDati mAdyatIti kaDatram latve kalatram patnItyarthaH, kalatraM ratnamiveti kalabaralam "upameyaM vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau" 3 / 1 / 102 / / ityanena samAsa: tena tathA / patnIzreSTheneti yAvat / "ratnaM svajAtizreSThe'pi maNAvapi napuMsakam" iti medinI, "patnI sahacarI pANigRhItI gRhiNI gRhA dvitayoDhA kalatraM ca" 3 / 177 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / mudA-harSeNa / saMmadenetiyAvat "mutpItiH pramado harSaH pramodAnandasammadAH" ityamarakozaH / yathecchayAyathAkAmam / viSayopabhogata:-viSayANAM srakcandanavanitAdInAmupabhogoviSayopabhogastasmAttathA / bhujaujasA-bhujayorbAhvorojo balam mujojastena tathA / "ojasadIprAvavaSTamme prakAzabalayorapi" iti medinI / cirAya-dIrghakAlam yAvada / "cirAya cirarAtrAya cirasya ca cirAcciram / cireNa dIrghakAle'rtha" 6 / 168 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / rAjyam-rAjJaH karma rAjyam saurAjyAmiti yAvat / vidadhe-dhArayAmAsa acirAhvayA samaM cirAya kathaM syAdupabhoga iti virodhaH parihArastu spaSTa eva // 66 // niyoginIM nyasya dhuraM bhuvaH prabhu-muMdaiva devaH kavinA budhena ca / yathAgamaM bhAvanayA nayAnayaM, pupoSa sarvatra pavitracetasA // 67 // anvayaH-pramuH, devaH, kavinA ca budhena (saha) mudA, eva, bhuvaH, niyoginIm ,dhuram , nyasya, (sthitaH) ayam, pavitracetasA, bhAvanayA, nayAn , sarvatra, yathAgamam , pupoSa, // 67 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [ 43 vRttiH-prabhuH-prabhavati sarvotkRSTatayA bhavatIti pramuH svAmI jagata itizeSaH / "zaMsaMsvayaMviprAd muvo duH" 5 / 2 / 84 / / ityanena DuH pratyayaH / "patIndrasvAminAthAryAH prabhurtezvaraH vimuH" 3 / 23 // ityabhidhAnacintAmaNiH / devaH-rAjA zrIvizvasena ityarthaH / kavinA-kauti kubatIti vA kaviH / kAvyakartA vicakSaNa iti yAvat tena tathA "vidvAn sudhIH kavivicakSaNalabdhavarNAH" 3 // 5 // ityabhidhAnacintAmaNiH / ca-punaH / "cAnvAcayasamAhAre'pyanyonyArthe samuccaye' iti medinI / budhena-budhyate zabdArthatattvamiti budho vaiyAkaraNa: paNDita ityarthastena tathA / ( saha ) taiH sahavAsAdijanitayetyarthaH / mudA-prItyA / AnandenetyarthaH / eva-avadhAraNArthakamavyayam / bhuvaH-pRthivyAH / niyoginIm-niyantriNIm saJcAlikAmiti yAvat / dhuram-bhAram / nyasya-saMsthApya ! ( sthitaH / ayam-eSaH, zrImAn vizvasena ityarthaH / pavitracetasA-pavitraM vizuddhaM ceto'ntaHkaraNaM yasyAM sA pavitracetAstayA tathA "antaHkaraNaM mAnasaM manaH / hRcceto hRdayaM cittaM svAntaM gUDhapathoccale" 6 / 5 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / bhAvanayA-antaHkaraNavRttisaMskAra vizeSeNa vRttitvaJca sAmAnAdhikaraNyasambandhenAvagantavyam / yadvA-bhAvanA paramezvaraviSayaka dhyAnam muktimArgapAlocanaM vA tayA tathA / "bhAvanA tu navA dhyAne paryAloce'dhivAsane" iti medinI / nayAna-notI: 1 nyAyAniti yAvat / "atha nayo nItidhUtavizeSayo" iti medinI / sarvatra-svasmin sthAne viSaye vaa| yathAgamam-AgamaM zAstramanatikramya yathAgamam "yogyatAvIpsA'rthAnativRttisAdRzye" 3 / 1140 / / ityanena avyayIbhAvasamAsaH / "AgamaH zAstra Agatau" iti medinI / pupoSa-apuSada poSitavAnitiyAvat / kavibudhau zukrazazijau prahAvapi rAjyarakSakAvatreti vyajyate // 6 // nirantaraM snigdhatarAntarAtmanA, tayA ramaNyA'nubhavana sukhaM rateH / dadhau paTIyAn samayaM nayanayaM, rasena keliM kalahaMsavad madhau // 6 // anvayaH-snigdhatarAntarAtmanA, tayA, ramaNyA, nirantaram , rateH, sukham , anubhavan , rasena, samayam , nayana , paTIyAn , ayam , madhau, kalahaMsavat , kelim , dadhau // 0 // vRttiH-snigdhatagantarAtmanA-atizayena snigdho vatsalaH, snehAnvito vA snigdhataraH, antarbhava bhAntaraH, snigdhatara Antara AtmA svabhAvo yasyAH sA snigdhatarAntarAtmA tayA tathA / "snigdhastu vatsalaH" 3 / 142 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / "AtmA puMsi svabhAve'pi prayatnamanasorapi" tayA-prasiddhayA acirAkhyayA / ramaNyA-kAntayA nitambinyA vA / 'vizeSAstu kAntA bhIrunitambinI / pramadA sundarI rAmA ramaNI lalanAGganA" 3 / 166 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / nirantarama-anavaratam , satatamiti yAvat / rata-anurAgasya suratasya vA / "ratiH strI smaradAreSu rAge suratagujhayoH" iti medinI / sukham-saukhyam / *anubhavan-samprApnuvan / rasena-anurAgeNa / "raso gandharase jale / zRGgArAdau viSe boye tiktAdo drava Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra rAgayoH" iti medinI / samayam-kAlam / "samayAH zapathA-cArakAlasiddhAntasaMvidaH" ityamarakozaH / nyn-ativaahyn| paTIyAn-atizayena kavitvAdyabhyAsavAn ityarthaH / paTuzcaturaH paTIyAn / ayamasau / zrIvizvasenanRpatiH / madhau-vasante / "madhuH puSparase jhaudre madhe nA tu madhulume / vasantadaityabhiccaitre" iti medinI / kalahaMsavat-kaladhvanayo haMsAH kalahaMsAH kAdambAstaistulyaH kalahaMsavada / "kAdambAstu kalahaMsAH pakSaiH syuratidhUsaraiH" 4 / 393 // ityabhidhAnacintAmaNiH / kelim-lIlAm / "kelidravaH parIhAsaH krIDA lIlA ca narma ca" 3 / 216 // ityabhidhAnacintAmaNiH / dadhau-dhArayAmAsa // 6 // dadad dhanaM sveSTamayaM mahAzayaH, svayaM kalAkelirasAlayIbhavan / striyA cakArAparapadmayA samaM, dinezvarazrIrudayaM dine dine // 69 // anvayaH-veSTam , dhanam , dadat , svayam , kalAkelirasAlayIbhavan , mahAzayaH, ayam , dinezvarazrIH ( san ) aparapadmayA, striyA, samam , dine dine, udayam , cakAra // 0 // . vRttiH-sveSTam-svasya Atmana iSTamabhimataM sveSTantattathA / dhanam-vittam / dadava-yAcakebhyo vitaran / svayam-AtmanA / kalAkelirasAlayIbhavan-kalA vijJAnazca kelirlIlA ca kalAkelI tayo raso'nurAgaH kalAkelirasaH AlIyate'treti AlayaH AzrayaH na AlayaH-anAlayaH anAlaya AlayaH sampadyamAnaH AlayIbhavan , kalAkelirasasya AlayIbhavan kalAkelirasAlayIbhavan / mahAzaya:-mahAn vizAla Azayo'bhiprAyo yasya sa mahAzayaH / "AzayaH syAdabhiprAye panasAdhArayorapi" iti medinI / ayam-eSaH / dinezvarazrI:-dinasya divasasya IzvaraH pramurdinezvaraH sUryaH, tadvat zrIH zobhA yasya sa dinezvarazrIH sUryasamAnakAntimAnityarthaH / aparapAyA-aparA dvitIyA padmA lakSmIH aparapadmA tayA tathA / "lakSmIH pamA ramA yA mA tA sA zrIH kamalendirA" 2 // 140 // ityabhidhAnacintAmaNiH / striyA-sahadharmiNyA acirAkhyayA bhAryayA / samam-saha / dinedina-pratidinam / vIpsAyAM dvirbhAvaH / udaya:-abhyudayam samunatimiti yAvat "udayastu pumAn pUrvaparvate ca samunnatau" iti medinI / cakAra-kRtavAn vidadhAviti yAvat // 69 // adhovidhAnAt kamalapravAlayoH, phaNAgaNeH svairmudulairbhuvaM vahan / ahasyatelApatinA subhoginA-mazeSazeSaH khalu saiSa zeSarAT // 70 // anvaya:-kamalapravAlayoH, adhovidhAnAt svaiH, mRdulaiH, phaNAgaNaiH, bhuvam , vahan , subhoginAm , azeSazeSaH, sA, eSA, zeSarAT , khalu, ilApatinA, ahasyata // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [45 vRtti:-kamalapravAlayo:-kamalaM padmam pravAlo navapachavo vidrumo vA kamalazca pravAlazca kamalapravAlau tayostathA / aghovidhAnAta-aruNatvasnigdhatvamRdutvairadhaHkaraNAva tiraskaraNAt jayAditi yAvata "pravAlo'strI kisalaye vINAdaNDe ca vidrume" iti medinI / svaiH-nijaiH svakIyairitiyAvat / "nijaH punaH / AtmIyaH svaH svakIyazca" 3 / 22 / 6 // ityabhidhAnacintAmaNiH / mRdalaiH-komalaiH / phaNAgaNaiHphaNAnAM saTAnAM gaNAH samUhAH phaNAgaNAstaistathA / bhuvam-pRthivIm / vahan-dhArayan / subhoginAm-su atizayAzca te bhoginaH pannagAH subhoginasteSAntathA sakalabhoginAmitiyAvada "suH pUjAyAM bhRSArthAnumatikRcchrasamRddhiSu" iti medinii| "svatyatIva ca nirbhare" ityamarakozazca / azeSazeSa:-azeSasya samagrasya nikhilasyeti yAvat zeSo'nucaraH azeSazeSaH / saH-prasiddhaH / eSaH-ayam / zeSarATa-zeSo'nanta eva rAT rAjA zeSarAT / ( iti ) ilApatinA-ilAyAH pRthivyAH patiH svAmI ilApatidharaNIpAlaH zrIzAntinAthapitA zrIvizvasenaH tena tathA / "bhUbhUmiH pRthivI pRthvI"kAzyapI parvatAdhArA sthirelA ratnabIjasUH" 4 // 3 // ityabhidhAnacintAmaNiH / ahasyata-vihasyate sma // 7 // prasAdamApAdya suvarNavAsasAM, ziraHsu dAnAdakhilakSamAbhujAm / nataiH punastairvasudhAM prasAdhayana, svayaM sa reme viSayeSu tanmayaH // 71 // anvayaH-dAnAt , suvarNavAsasAm , akhilakSamAbhujAm , prasAdam , ApAdha, ziraHsu naH punaH, taiH, vasudhAm , prasAdhayan , saH, svayam , tanmayaH, viSayeSu, reme // 71 // vRttiH-suvarNavAsasAm-suvarNAni kAJcanAni ca vAsAMsi vastrANi ca suvarNavAsAMsi teSAntathA abhyahitatvAta suvarNapadasya pUrvanipAtaH / "aMzukaM vastramambaram / sicayo vasanaM cIrA''cchAdau sik celavAsasI". 3 / 330 // ityabhidhAnacintAmaNiH / dAnAta-vitaraNAt / akhilakSamAbhujAm-kSamAM pRthivIM bhuJjanti pAlayantIti kSamAbhujo rAjAnaH, akhilAzca te kSamAbhujaH, akhilakSamAbhujasteSAntathA / prasAdamprasannatAm / "prasAdastu prasannatA" ityamaraH / ApAdya-sampAdya vidhAyeti yAvat / ziraHsu-mauliSu / avacchinnatvaM saptamyarthaH, ziro'vacchedenetyarthaH / ntai:-nH| taiH-nRpatibhiH / punaH vasudhAm-pRthivIm / prasAdhayan-saMbhUSayan niyojayanniti vA / saH-prasiddhaH nRpatirvizvasena ityarthaH / svayam-AtmanA / tanmayaH-tallInaH, viSayavAsanArakta ityarthaH / viSayeSu-srakacandanavanitAditvaGmanonayanAdinikhilendriyArtheSu reme-aramata rata iti yAvat / / 7 / / satISu satyArthayazasvatI svataH, zacIva rUpAdacirA guNAGgaNam / puredamUrdhva bhavatIti vedhasA, kalatraratnaM vidadhe'sya tuSTaye // 72 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre anvayaH- satISu, satyArthayazasvatI, svataH, rUpAt , zacI, iva, acirA, Urdhvam , guNAGgaNam , purA, bhavati, iti, vedhasA, asya, tuSTaye, idam , kalatraratnam , vidadhe // 0 // ___ vRttiH-satISu-pativratAsu, patisevAparAyaNAsvityarthaH / satyArthayazasvatI-satyam tathyameva arthaH prayojanam satyArthastena yazaH kIrtiH satyArthayazaH, tadastyasyA iti satyArthayazasvatI / svataH-sahajAt / na tu kRtrimAdityarthaH / rUpAta-saundaryA svabhAvAdvA / "rUpaM svabhAve saundarye' iti vizvaH / zacIindrANI / iva--tulyA / acirA-tadAkhyapramadA / Urdhvam-utkRSTam / guNAGgaNam-guNAnAM saundaryodAryapAtivratyAdInAmaGgaNam / prAGgaNam AdhAra iti yAvat guNAGgaNam / puga bhavati-bhaviSyati / bhaviSyadarthe purAzabdayoge vartamAnAvibhaktiH / iti-asmAddhetoH ! vedhasA-vidhAtrA brahmaNetiyAvat / asya-nRpasya zrIvizvasenasya / tuSTaye-santoSArtham / idam-guNAGgaNacirArUpam / kalArasnam-kalatreSu bhAryAsu ratnam ratnamiva sarvazreSTham kalatraratnam / "ratnaM svajAtizreSThe'pi maNAvapi napuMsakam' iti medinI / vidadhecakre ! kRtamiti yAvat / 72 / / satISu ratnaM tadazeSalakSaNe-vicakSaNaiH saMstutamasti yatpadoH / purA maNIvezma surIziro'stvataH, padaM kimasyAGkitamUrdhvarekhayA // 73 // anvayaH-azeSalakSaNaiH, satISu, ratnam , tat , vicakSaNaH, saMstutam . asti, yatpadoH, padam , maNIvezma, surIziraH, astu, ataH, purA, asya, ( padam ) UrdhvarekhayA, aGkitam , kima // 73 // vRttiH-azeSalakSaNaiH-azeSANi samastAni ca tAni lakSaNAni bhAgyavattvAdisUcakacihnAni azeSalakSaNAni taistathA / "lakSaNaM nAmni cihna ca "iti medinii| satISu-pativratAsu, samIcInAsu vA / ratnam-ratnamiva zreSTham / tat-acirAkhyaM kalatram / vicakSaNaiH-vicakSate iti vicakSaNA vidvAMsaH paNDitA ityarthastaistathA / "vidvAn sudhIH kabivicakSaNalabdhavarNA" 3 / 5 // ityabhidhAnacintAmaNiH / saMstutam-samyaka prazaMsitam / asti-vidyate / yatpado:-yasya acirAkhyakalavaratnasya pade caraNe yatpade tayostathA / padamsthAnam / "padaM zabde ca vAkye ca vyavasAyapradezayoH / " pAdataJcihanayoH sthAnatrANayoraGkavastunoH / iti medinI / maNIvezma-maNonAM ratnAnAm vezma sadanam maNIvezma / surIziraH-surANAM devAnAM striyaH suryyaH jAtAvekavacanam / dhavayoge DoH tAsAM ziro mastakam surIziraH / astu-bhavatu / ata:-asmAt kAraNAva / purA-pUrvam / asya-acirAkhyakalatraratnasya / padam-caraNaH, vAmapAda ityarthaH, striyA vAmAGgapradhAnatvAda / UrdhvarekhayA-utkRSTabhAgyasUcakarekhAvizeSeNa / aGkitam-cihnitam // 73 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [47 jagajjayantena ca kozamakSayaM, samaM dadhAnena biDojasA smaa| alambhi zobhA bhuvi bhUbhujA sute-site'vatIrNe'zvadine namasyaje // 74 // anvayaH-bhUbhujA, namasyaje, asite, azvadine, sute, avatIrNe, (sati) bhuvi, jayantena, samam , 'jagat , ca akSayam , kozam , dadhAnena, viDojasA, samA, zobhA, alambhi // 74 // vRttiH-bhUbhujA-bhuvaM pRthivIM bhunaktItibhUmuka tena tathA pRthvIpAlakena zrIvizvasenenetyarthaH / namasyaje-nabhasye bhAdrapade jAtaM nabhasya jam nabhasyapUrvAnandhAtoH "saptamyAH" 5 / 1 / 169 // ityanena DapratyayaH / tasmiMstathA / asite-kRSNapakSe / azvadine-sapramyAM tithau / sute-putre bhagavacchrImacchAntinAthAtmake tanUje ityarthaH / avtiirnne-smutpnne| (sati) bhuvi-pRthivyAm / jayantena-tadAkhyaputreNa / samam-saha / jgtmuvnm| ca-punaH / akSayam-na kSayo'pacayaH riktateti yAvadyasya so'kSayastantathA / kozama-bhANDAgAram nidhimitiyAvada / dadhAnena-dhArayatA / viDojasA-veveSTi vyApnoti sarvamiti vid, viT vyApakamojo balaM yasya sa viDojA indrastena tathA / "indro hariduzcyavano'cyutAprajo vatrI viDojA maghavAn 'purandaraH" 2185 // ityabhidhAnacintAmaNiH / samA-tulyA / zomA-kAntiH / "zobhA kAntIcchayormatA" iti medinI / alambhi-prApi / samadhigatetiyAvat // 4 // jagajjayaM tena ca kozamakSayaM, praNeSyatA svapnagasindhurAdinA / maNIgaNAntena suro'tra sUcito-cirAcirAkukSimapi prapannavAn // 5 // ___ anvayaH-jagajjayam , (praNeSyatA ) ca, tena, akSayam . kozam, praNeSyatA, maNIgaNAntena, svapnagasindhurAdinA, sUcitaH, suraH, atra, acirAcirAkukSim, api, prapannavAn // 75 // vRttiH-jagajayam-jagataH samaprabhuvanasya jayo vijayaH jagajjayastantathA (praNeSyatetyanenAnvitam) ca-punaH / tena-jagajjayena / akSayam-anapacayam paripUrNamityarthaH / kozam-bhANDAragRham / praNeSyatAvidhAsyatA / maNIgaNAntena-maNInAM ratnAnAM gaNo maNIgaNaH, ratnarAziH, so'nto yasya sa maNIgaNAntastena tathA / svapnagasindhurAdinA-svapnagaH-svapnAvasthAyAmAgata: cAsau sindhuro hastI svapnagasindhuraH,sa Adiyasya tena tthaa| "hastI mataGgajagajadvipakaryyanekapA mAtaGgavAraNamahAmRgasAmayonayaH / stambaramadvirada-sindhuranAgadantinaH" 4 / 283 // itybhivaancintaamnniH| gajavRSabhAdicaturdazasvapnairitiyAvat / sUcita:-vijJApitaH / sura:-devaH / atra-asmaeNilloke / acirAcirAkukSima-acirAyAH tadAravyazrIvizvasenabhAryAyAH kukSigarbhaH pacirAkukSiH aciraM yathAsyAttathA acirAkukSiracirAcirAkujhistantathA / pATho'yaM samAsazcApi kathaJci Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritrayojanIyaH, "stokanamrA stanAbhyAm" ityAdivat kriyAvizeSaNenApi samAsaH / api-sambhAvanAyAm / apanavAn-prAptavAn / / 75 // trayodazAhe'pyasite'tha zukraje, praNItavAn zaizavazeSavAnayam / sa labdhajanmA sakale kule'tule-pyariSTazAnti bhuvi zAntisaMjJayA // 76 // __ anvayaH-atha, zukraje, asite, trayodazA'he, atule, sakale, kule, labdhajanmA, zaizavazeSavAna, api, sa, ayam , zAMtisaMjJayA, bhuvi, ariSTazAntim , praNItavAn // 76 // vRttiH-atha-anantaram / zukraje-zukre jyeSThe jAtaM zukrajastasmiMstathA / "jyeSThastu zukraH" . 2068 ityabhidhAnacintAmaNiH / asite-kRSNe kRSNapakSe ityarthaH / trayodazAhe-trayodazazcanadahasrayodazAhastasmiMstathA / jyeSThAsitatrayodazyAmityarthaH / atule-na tulA upamA yasya tadatulamatulanIyamityarthastasmiMstathA / sakale-kalayA sahitaM sakalaM tasmi~stathA / kule-anvaye vaMze iti yAvat / labdhajanmAlabdha prAptaM janmotpattiryena sa tathA / zaizavazeSavAna-zaizavaM vAlyaM zeSa upayuktataro yasya sa zaizavazeSaH, atibAlyavAnityarthaH / "zeSaH sIriNyupayuktare'pi ca" ityanekArthaH / api-sambhAvanAyAmavyayam / "api sambhAvanApraznazaGkAgardAsamuccaye" iti medinI / saH-prasiddhaH / ayam-eSaH, bhagavAn zAntinAthaH / zAntisaMjJayA-zAntiriti saMjJA nAma, zAntisaMjJA, tayA tathA / bhuvi-pRthivyAm / sarvasmin sthAne iti yAvat / "bhUH sthAnamAtre kathitA dharaNyAmapi yoSiti" iti medinI / ariSTazAntim-ariSTasya-azubhasya zAntiH prazamanam ariSTazAntistAntathA / "ariSTamuzubhe takre sUtikAgAra Asave" iti medinii| praNItabAn-kRtavAn janmAdadhAna evAnvarthAbhidhAnatvAva vighnavyUhaM samunmUlyAJcakAretyarthaH / ___ kRtAbhiSako'pi suraiH surAcale, praNItavAn zaizavazeSavAnayam / ra bhuje bhuvo bhArasahasya bhUbhujaH, krameNa vizrAmasukhe gatazramaH // 77 // anvayaH-sureH, surAcale, kRtAbhiSekA, zaizavazeSavAn , api, ayam , bhuvaH, bhArasahasya, bhUbhujaH, bhuje, gatazramaH, krameNa, vizrAmasukhe, praNItavAn // 77 // vRttiH-suraiH-devaiH / surAcale-na calatItyacalaH parvataH surANAM devAnAcalaH surAcalastasmaeNisvathA, meruparvate ityarthaH / kRtAbhiSeka:-kRto vihitaH abhiSeka: saMsnApanaM yasya sa kRtAbhiSekaH / zaizavazeSavAnzaizavaM zizutvam bAlyamityarthaH zeSa upayuktataradyasya sa zaizavazeSaH, atibAlyavAnityarthaH / ami-sambhAvanAyAm / ayam-asau bhagavAn zAntinAtha ityarthaH / bhuvA-pRthivyAH / mArasahasya-sahate iti ma Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [49 mArasya saho bhArasahastasya pRthivyA bhAraM voDhuM samarthasyetyarthaH / bhUbhujaH-rAjJaH zrI vizvasenasyetyarthaH / suje-bAhau / gatazramaH-gato naSTaH zrama AyAso yasya sa gatazramaH / krameNa-kramazaH / vizrAmasukhevizrAma ArAmazca sukhaM saukhyaJca vizrAmasukhe / vizrAmasya sukhajanakatayopajIvyatvAdabhyarhitatvAddhetoH alpasvaratve'pi sumvazabdasya tasyaiva pUrvanipAtaH / praNItavAna-AsAditavAnityarthaH, dhAtUnAmupasargamahimA'nyathApyanekArthatvAt / / 7 / / prapadya vidyA anadhItavAnapi, dadhat kulInAH sakalAH kaloH prabhuH / sakhA ratIzasya RtuyathA vanaM, viveza pitroIdayAbjamAtmajaH // 7 // anvaya:-anadhItavAn , api, vidyAH, prapadya, sakalAH, kulInAH, kalAH, dadhat , AtmajaH, prabhuH, ratIzasya sakhA, RtuH, vanam , yathA, pitrAH, hRdayA jam vizeSa // 78 // vRttiH-anadhItavAn--apaThitavAn / api-khalu / vidyA:-vetti jAnAtyAbhiriti vidyAH nAnAni zAstrajJAnAnIti yAvat / prapadya-samprApya / sakalA:-akhilAH samastA ityarthaH / kulInA:kulAya vaMzAya hitAH kulInAH "tasmai hite" 7 / 1 / 35 / / ityanena InapratyayaH / kalA:-vijJAnAni / dadhata-dhArayan / AtmajaH-tanayaH, zrIvizvasenasyetizeSaH / prabhu:-vibhuH, bhagavAna zAntinAthaH / ratIasya-ratyAH-kAmadevapalyA IzaH prabhU ratIzaH kAmadevaH, tasya tathA / sakhA-mitram / Rtu:vasantAkhyaRtuH / vanam-kAnanam / yathA-iva / "yathA tulyArthamAnayoH" iti medinI / pitro:jananIjanakayoH acirAvizvasenayorityarthaH / hRdayAbjam-hRdayamantaHkaraNam abjaM kamalamiveti hRdayAjam "upameyaM vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau" 3 / 1 / 102 // itynenopmitsmaasH| vivezaH-praviSTavAn / / 8 / / vibhoH svabhAvena vibhAvibhAvasau. prasRtvare dustamaso vijitvare / vipakSapakSastvasyA yayau vana, vapustathA''liGgandathAsya yauvanam // 79 // anvayaH-atha, asya, vapuH, tathA yauvanam , AliGgat ( yathA ) vibhoH, dustamasaH vijitvare, svAbhAvena ca, vibhAvibhAvasau, prasRtvare ( sati ) vipakSapakSaH, svarayA, vanam , yayau // 7 // vRttiH-atha-anantaram / zaizavottarakAle iti yAvat / asya-bhagavataH zrImataH zAntinAthasya / vapuH-zarIram / kartR, tathA-tena prakAreNa / yauvanam-yUno bhAvo yauvanam tAruNyamityarthaH / AliGga-prApat, prApravAnitiyAvat / (yathA yena prakAreNa / ) vibho:-prabhoH / zAntinAthasyetyarthaH / dustamasaH-duSTaM tamo dustamo rAhustasya tathA / vijitvare-vijetari / svbhaaven-prkRtyaa| vibhAvi Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre bhAvasau-vibhA prabhaiva vibhAvasuH, sUrya: vibhAvibhAvasustasmiMstathA / prasRtvare-prasaraNazIle / (sati) vipakSapakSa-vipakSANAM virodhinAM pakSaH sahAyo balaM vA vipakSapakSaH / "pakSo mAsArddhake pANigrahe sAdhyavirodhayoH / vezAdeH parato vRnde bale sakhisahAyayoH" iti medinI / tvarayA-vegena, zIghratayetyarthaH / vanam-kAnanam / yayau-gatavAn / prAptayuvatve bhagavati zAntinAthe tadIyatejaH soDhumazaknuvantaH zatrupakSIyAH svasvarAjyAM parityajya kAnanamAzritA iti bhAvaH // 79 // adhAri padmaSu tadahiNA ghRNA, tataH zriyAH sthaanprishrmo'pytH| svayaM tadIyazriyameva bibhratA, nyavAri vAristhiti-jADyamapyadaH // 8 // anvayaH-tadaMhiNA, padmaSu, ghRNA, adhAri, tataH, zriyAH, sthAnaparizramaH, api nyavAri, ataH, svayam , tadIyazriyam , bibhratA, eva, adaH, vAristhitijADyam api, ( nyavAri ) // 8 // vRttiH tadaMhiNA-tasya bhagavataH zAntinAthasya aMhizcaraNastadaMhistena tthaa| "caraNaH kramaNaH pAdaH pado'hnizcalanaH kramaH" 32280 // ityabhidhAnacintAmaNiH / poSu-kamaleSu / ghRNA-jugupsA anAdara iti yAvat / adhAri-vihitA / "ghRNA jugupsA-kRpayoH" iti medinI / tataH-tasmAddhetoH / zriyAH-lakSmyAH zobhAyA vA / "zobhAsampattipadmAsu lakSmIH zrIkhi kathyate" iti yAdavaH / sthAnaparizramaH-sthAnena yatra tatra kamale anyarAjAdau vA avasthAnena yaH parizrama mahAnAyAsaH sthAnaparizramaH / api-sambhAvanAyAmavyayam / nyavAri-nyaSedhi dUrIkRta iti yAvat / ata:-asmAt / svayam-svasmin / tadIyazriyam - tadIyazobhAm / vimratA-dhArayatA / eva-khalu / avadhAraNArthakamavyayam / ada:-etat / vAristhitijAbyam-vAriNi jale sthitiravasthAnaM vAristhitistayA jADyaM zaityam jaDateti yAvat / api-khalu (nyavAri-dUrIkRtam ) bhagavataH zrI zAntinAthasya caraNe vAristhivijADyaM nAbhUditi bhAvaH / / 80 // zriyA karagrAhavidherivAzrayet, ka tacchayacchAyalavo'pi pallave ! / . vanecare rAjavadhUjano yato, hayasUryadarzI na padaM paraM bhajet // 81 // anvayaH-zriyA, karagrAhavidheH, iva, tacchayacchAyalavaH, api, pallave, ka, Azrayet , yataH, asUryadarzI, rAjavadhUjanaH, vanecare, param , padam , na, bhajet // 81 // vRttiH-zriyA-lakSmyA, zobhAtizayazAlinyA kamalayeti yAvat / "lakSmIH padmA ramA yA mA sA tA zrIH kamalendirA" 2 / 140 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / karagrAhavidheH-grahaNaM prAhaH karasya pAme Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH hiH karaprAhaH sa eva vidhiH karamAhavidhistasmAttathA / pANigRhItazriyo lokasya zobhAsampattibharatA yuktava / iv-ythaa| tacchayacchAyalava:-tasya bhagavataH zAntinAthasya zayau hastau tacchayau tayozchAyAH kAntayaH sacchobhA iti yAvat tacchayacchAyam-chAyA bAhulye iti klIbatvamekavacanaJca tasya lavo lezaH kamiketi yAvat tacchayacchAyalavaH / "paJcazAkhaH zayaH zamaH / hastaH pANiH karaH" 3 / 255 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / "chAyA syAdAtapAbhAve pratibimbArkayoSitoH / pAlanotkocayordIptisacchobhApaGkitaSu striyAm' / iti medinii| api-sambhAvanAyAm / panave-navakisalayAdau / ka-kutra / vastutastu sArvavibhaktikena tasA'trabhAvyam tathA ca pallave kutaH / Azrayet-saMzrayet / tadIyakarakamalazobhAkaNikApi navakisalayAdau kutaH sambhAvanIyA'pItyarthaH / yataH-yasmAt kAraNAt / asUryadarzI-sUryyasyApyanavalokakaH / rAjavadhUjana:-rAjJo kdhU rAjavadhUH sa eva jano loko rAjavadhUjanaH / vanecare-vaneSu kAnaneSu caratIti vanecaraH pallavastasmiMstathA / param-kevalam / "paraH zreSThAridUrAnyottare klIbantu kevale" iti medinii| padam-caraNam / (api) na-nahi / bhajeta-Azrayet pallavAdevanecaratvAt rAjavadhUsthAnApannazriyaH saMsargasya bAdhitatvAt rAjavadhUnAmasUryapazyatvAt zrIsaMsargAbhAvena pallave zrIsambaddhabhagavacchAntinAthazayacchAyalavo'pyasambhAvanIya eveti bhAvaH / / 8 / / kare'nurAgAdiva neturetu ki, jaDe'sthirA zrIH khalu padmasaGgamam / tadAsyadAsye'pi gato'dhikAritAM,na tajanAlIkamRdabja eva saH // 2 // anvayaH-netuH, kare, anurAgAt , itra, jaDe, asthirA, zrIH, khalu, padmasaGgamam , kim , etu / (yatA ) tajanAlIkamRt, eva, saH, abjaH, tadAsyadAsye'pi, adhikAritAm , na, gataH // 82 // vRttiH netuH-nAyakasya, tribhuvanazAsakasya bhagavataH zrIzAntinAthasya / kare-pANau / anurAgAva-snehAt premavazata iti yAvat / iv-ythaa| jaDe-jADyaviziSTe / asthiraa-cshclaa| shrii:lkssmiiH| khalu-nizcayena / padmasaGgamam-padmaH kamalaiH saGgamaH saMsargaH sahavAsa iti yAvat padmasaGgamastantathA / kim-katham / kimiti praznArthakamavyayam / "kiM kutsAyAM vitarke ca niSedhapraznayorapi" iti medinI / etu-gacchatu, prApnotviti yAvat / ( yataH) tajanAlokabhRt-tatraiva paGke jAtaM tajjam tatpUrvakAjanadhAtoH pratyayaH, tadeva nAlIkaM visaprasUnam tajanAlIkam tad bibharti dhArayati poSayati veti tajjanAlIkabhRt / eva-avadhAraNArthakamavyayam / :-prasiddhaH / abjaH-apsu jaleSu jAto'njaH kamalam / tajanAlIkamRt-paJcamyarthe prathamA te ca te janAstajanAsteSu alIkamasatyaM vibharti poSayatIti alIkabhRt , bhAvapradhAnatvAt tajjanAlIkabhRttvAdityarthaH / tadAsyadAsye'pi-tasya bhagavataHzAntinAthasya AsyaM mukham udAsyam tasya dAsyaM kiGkaratvam tadAsyadAsyantasmin tadAsyadAsye / api-khalu / adhikAritAm* yogyatAm / na-nahi / gata:-prAptaH // 82 / / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52] . zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre mahIyasA'sau vidhinA''dhinAkRtaH, prmormukhaambhoruhsaamydhitsyaa| zaratprayatne'pi tadAkRtau prabhu-naM zAradaH pArvaNazarvarIzvavaraH // 8 // anvayaH-vidhinA, prabhAH, mukhAmbhoruhasAmyadhitsayA, mahIyasA, AdhinA, kRtaH, aso, zAradaH, pArvaNazarvarIzvaraH, zaratprayatne'pi, tadAkRto, na prabhuH // 83 // vRttiH-vidhinA-jagatsraSTrA brahmaNetyarthaH / prabhoH-prakarSeNa bhavatIti prabhu-vimuH, bhagavAna zAntinAtha ityarthastasya tathA / "zaM-saM-svayaM-viprAd bhuvo duH" ityanena Du-pratyayaH / "patIndrasvAminAthAryAH prabhutezvaraH prabhuH" 3 / 23 // ityabhidhAnacintAmaNiH / mukhAmbhoruhasAmyadhitsayA-mukhamAnanam ambhoruhaM kamalamiveti "upameyaM vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau" 3 / 1 / 102 // ityanenopamitasamAse mukhAmbhoruham , tena sAmyam sAdRzyam tulaneti yAvat mukhAmbhoruhasAmyam tasya dhitsA-dhAtumicchA dhitsA dhAraNecchA mukhAmbhoruhasAmyadhitsA tayA tathA / mahoyasA-atizayena mahAna mahIyAn tena tathA / AdhinA-pratyAzayA / "AdhiH pumAn cittapIDApratyAzAbandhakeSu ca" iti medinI / kRtaHracitaH / asau-ayam / zAradaH-zaradi tadAkhyaRtau bhavaH zAradaH / pArvaNazarvarIzvaraH-zRNAti ceSTA iti zarvarI nizA tasyA IzvaraH prabhuH zarvarIzvarazcandraH, parvaNi pUrNimAyAM bhavaH pArvaNaH sa cAso zarvarIzvaraH pArvaNazarvarIzvaraH / "nizA nizIthinI rAtriH zarvarI kSaNadA kSapA" 2 / 55 // "paJcadazyau yasakAlau pakSAntau parvaNI api" 2 / 62 / / ityubhayatrAbhidhAnacintAmaNiH / zaratprayatne'pi-zaradbhivaH prayatnaH zaradaH prayatno vA zaratprayatnaH, atyantasaMyoge dvitIyA tasmina zaratprayatne, api-khalu / tadAkRtItasya prabhoH zrIzAntinAthasya AkRtirAkAraH svarUpamiti yAvat, tadAkRtistasyAntathA / na-naiva / sarva vAkyaM sAvadhAraNaM bhavatItiniyamAt / prabhuH-samarthaH / atra zaktArthavaSaDityAdinA pramupadasya zatArthatvAccaturthyA Avazyakatve saptamI cintyA / zAntinAthamukhAmbujasAmyamAdhAtuM mahIyasA prayatnenApi (karaNena ) vidhinA (kA) vinirmitazcandro varSANi yAvat kRtaprayAso'pi prabhumukhasAmyamAdhAtumasamartha eveti bhAvaH / / 83 // kimasya lomnAM kapaTena koTibhi-dvidhApi gauNe gaNanAM vyadhAd vidhiH / pare tvasaGkhyeyadazaiva tajjine, bhavedasaMkhyeyadazA svabhAvataH // 4 // anvayaH-vidhiH, lomnAm , kapaTena, asya, dvidhA, api, gauNe, koTibhiH, gaNanAm , vyadhAt , kim , tu, pare, asaGkhyeyadazA, eva, tajine, svabhAvataH, asaGakhyeyadazA, bhavet // 84 // ___ vRttiH-vidhiH-brahmA / lomnAm-romNAma / kapaTena-apadezena, vyAjenetyarthaH / asyabhagavataH zAntinAthasya / dvidhApi-dvAbhyAmapi prakArAbhyAma, api / goNe-guNabhare apradhAne sAmAnye Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH bahiSThe iti yAvat / koTibhiH-aparimitairityarthaH / koTisaGkhyakaromabhiriti yAvat / gaNanAmeko dvau traya ityevaMrItyA gaNanakriyAm / vyadhAta-akarot / kima-vitarke'vyayam "kiM kutsAyAM vitarke ca niSedhapraznayorapi "iti medinI" / anena sarvaguNavattvantasya dyotitam bahiSThe romabhirbahiSThAnAM guNAnAM gaNanAsaMbhave'pi / tu-kintu / pare-mukhye zreSThe guNabhare / "paraH zreSThAridUrAnyottare klIbantu kevale" iti medinI / amaGakhyeyadazA-saGkhyAtu gaNayitu yogyA saMkhyeyA, na saGkhyeyA asa GkhyeyA asaGkhyeyA cAsau dazA avasthA asaGkhyeyadazA / saGkhyAbhAva iti yAvat / eva-avadhAraNArthaMkamavyayam / tat-tasmAt / jina-arhati parameSThini / svabhAvata:-nisargataH / asaGkhyedazA saMcakSate'treti saGkhyaM yuddham "cakSo vAci" |4|4 // iti khyAdezaH, tadyogyA saGkhyeyA na saGkhyeyA asaGkhyeyA sA cA sau dazA avasthA tathA / "yuddhaM tu saGkhyaM kaliH" 3 / 460 // ityabhidhAnacintAmaNiH / "dazA'vasthAdIpavorvastrAnte bhUmni yoSiti" iti medinii| bhavet syAt / dvidhA'pItyasya asaGkhyeyadazA ityatra vA'nvayaH karaNIyaH / dvAbhyAmapi prakArAbhyAm jine'saGkhyeyadazA nirbAdheti bhAvaH / / 84 // nabhastale kiM phalake khagArciSAM, vidhina lekhAbhirajIgaNad guNAn / guNetarAbhAvaparA virejire, grahacchalAd bindava eva kevalam // 85 // anvayaH-vidhiH, nabhastale, phalake, khagArciSAm , lekhAbhiH, ( asya ) guNAn , na, ajIgaNat , kim, prahacchalAt , guNetarAbhAvaparAH, bindavaH eva, kevalam , virejire // 85 // vRttiH-vidhiH-vidhAtA, jagatsraSTeti yAvat / nabhastale nabhaHsvarUpe, AkAzAtmake iti yAvat / "talaM svarUpe'nU'strI klIbaM jyAghAtavAraNe" iti medinI / phalake-pIThikAyAm pIThe vaa| khagArciSAm-khe AkAze gacchantIti khagA grahanakSatrAdayasteSAmarcI Si prabhA jvAlA iti yAvat khagAcI Si teSAntathA / lekhAbhiH-ralayoH sAmyAt rekhAbhiH, lipibhiH, rAjikAbhiriti yAvat "lekhA lipirAjikayormatA" iti medinI / (asya bhagavataH zAntinAthasya ) guNAn-zaurya-vIyyaudA-- dIn / na-na hi / ajIgaNata-saMkhyAtavAn / kim-api tu saMkhyAtAvAneveti / grahacchalAtaprahapadaM tArAdInAmapyupalakSakam , ajahatsvArthalakSaNayA grahanakSatrobhayabodhaparamiti yAvat / evaJca grahANAM candrasUrya-maGgalAdInAM nakSatrANAJca chalaM vyAjo grahacchalantasmAttathA / guNetarAbhAvaparA:-guNAt zauryavIryodA-deritare bhinnA guNetare doSA ityartha teSAmabhAvo rAhityam zUnyateti yAvat guNetarAbhAvastatparAstathA doSAbhAvabodhakA ityarthaH / bindvH-vrtulaakaarrekhaavishessaaH| eva-avadhAraNArthakamavyayam / kevalam-param / "paraH zreSThAridUrAnyottare klIbantu kevale" iti medinI / virejiredidIpire, saMzobhitA ityarthaH / / 85 / / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] zrIjananaSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra jinasya na svinnavapurna khinnatA, pareSviti pratyayanAya nirmalAH / na romakUpaughamiSAjjagatkRtA, jalArdritAste'vayavAH kRtAstataH // 86 // anvayaH-tataH, jinasya, skinavapuH, na, khinnatA, na, iti, pareSu, pratyayanAya, nirmalAH, te, avayavAH, romakUpaughamiSAt , jalArditAH, na, kRtAH, // 86 // vRttiH-tataH-tAdRzguNaviziSTattvAddhetostadanantara vA / jinasya-arhataH, tIrthakarasyevi yAvat / svimavapuH-svidyate smeti svinnam svedayuktam dharmAmiti yAvat svinnaM ca tadvapuH zarIram svinnavapuH / na-nahi / khinnatA-khinnasya bhAvaH khinnatA kheda ityarthaH / na-nahi / iti-ityevaM lakSaNadvayasya prabhAvadvayasyeti yAvat / pareSu-anyeSu sarvasAdhAraNeSvityarthaH / pratyayanAya-bodhanAya / nimalA:-malAt-mAlinyAnnirgatA nirmalA malarahitA ityarthaH / 'prAtyavaparinirAdayaH" 33147 // ityanena samAsaH / te-apUrvasaundaryavattvena prasiddhA ityarthaH / avayavA:-aGgAni / romakUpaughabhiSAtromNAm lomnAm kUpAH vartulAkAracchidrANi romakUpAsteSAM miSaM vyAjo romakUpaughamiSantasmAttathA / "kapaTaM kaitavaM dambhaH kUTaM chadmopadhizchalam / vyapadezo miSaM lamaM nibhaM vyAjaH" 3 / 42 // ityabhidhAnacintAmaNiH / jalAr3itA:-salilaklinnAH / na-nahi / kRtAH-vihitAH // 86 // mukhe'sya nAlIkavimA pratiSThitA, zayadvaye vA caraNadvaye'pi ca / dhruveNa lomnAmiva mUlakaitavAt, kRtAca kiM daSaNazUnyabindavaH // 7 // andhayaH-asya, mukhe, vA, zayadvaye, ca, caraNadvaye, api nAlIkavibhA, pratiSThitA, kiJca,dhruvena, lomnAm , mUlakaitavAt , iva, dUSaNazUnyavindavaH kRtAH // 8 // vRttiH-asya-bhagavataH zAntinAthasya / mukhe-vdne| vaa-smuccye| "vA syAdvikalpopamayorvitarke paadpuurnne| samuccaye ca visrambhe nAnArthAtItayorapi" iti medinii| zayadvaye-dvAvavayavAvasyeti dvayam zayayohastayodvayam zayadvayam tsmiNstthaa| "pazcazAkhaH zayaH samaH / hastaH pANiH karaH" 32255 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / ca-punaH / caraNadvaye-pAdayugale / api-sambhAvanAyAm / nAlIkavibhAnAlIkaM visaprasUnam tasya vibhA prabhA nAlIkavimA / prtisstthitaa-sNsthitaa| virAjiteti yAvat / atra-mukhe bAhyAbhyantarikA''zayadvaye aihalaukikapAralaukikA''caraNadvaye ca alIkasya asatyasya vibhA prabhA alIkavimA netyapi daSTavyam / kizca-api ca / dhraveNa-sthairyavatA jagatka; brahmaNetyarthaH / lomnAm-romNAm / mUlakaitavAt-mUlasya AdhArasthAnasya kaitavam mUlakaitavantasmAttathA / iva-yathA / duSaNazU-yabindavA-dUSaNairdoSaiH pApairvA zUnyA virahitA dUSaNazUnyAste ca te bindavo dUSaNazUnyabindavaH, Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH yadvA-dUSaNAnAM zUnyAnyabhAvA dUSaNazUnyAni teSAM jJApakA dUSaNazUnyajJApakAH te ca te bindavo dUSaNazUnyavindavaH, "mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 // ityanena samAsaH, zAkapArthivAderAkRtigaNatvAt jJApakapadasya lopazca / "doSaH syAd dUSaNe pApe" iti medinI / kRtAH-vihitAH / yatra kimapi na tatra jyotirvidbhiH zUnyasUcako binduH kriyate tathA romakUpA api vartulA bindutvenotprekSyante / ayaM romakUpo na, kintu doSarAhityasUcakA bindavaH eva likhitaaH| "tisraH koTyo'dhakoTI ca yAni romANi mAnuSe" iti tAvantaH kUpaH iti romaikaikaM kUpake pArthivAnAm" iti sAmudrikalakSaNaM suucyte||8|| amuSya doAmaridurgaluNTane, camUcarainopazamAH samAzritAH / prabhAvabhAragrahaNe yazograhe, suvarNacandradyutibhAsure pure // 88 // anvayaH-camUcaraH, aridurgaluNTane, amuSya, dobhyAm suvarNacandradyutibhAsure, pure, prabhAvabhAragrahaNe, yazoprahe, upazamAH, na samAzritAH // 88 // ___ vRtti--camUcaraiH-camUSu senAsu caranti vicarantIti camUcarA taistathA / sainikairityarthaH / aridurgaluNTane-arINAM zatruNAm (duHkhena gamyante iti ) durgANi kohAni aridurgANi teSAM luNTanaM kuNThanamaridurgaluNTanam tasmi~stathA / amuSya-bhagavataH zrIzAntinAthasya / doAm-bAhubhyAm / suvarNacandradyatibhAsure-suvarNa kAzcanaJca candrazcandramAH suvarNacandrau tayodyutizchaviH kAntiriti yAvat, suvarNacandradyutistayA bhAsate dyotate tacchIlaM suvarNacandradyutibhAsuram tasmiMstathA / yadvA-suSTu zobhanaH varNo rUpaM yasya sa suvarNaH, suvarNazcAsau candraH suvarNacandrastasya dyutizchaviH suvarNacandrayutistayA bhAsate tacchIlamiti pUrvavat suvarNacandradyutibhAsurantasmiMstathA / pure-ngre| prabhAvabhAragrahaNe-prabhAvasya pratApasya tejasa iti yAvat bhAraH-Adhikyamatizayo vA prabhAvabhArastasya grahaNamapaharaNam AtmasAtkaraNamiti yAvat prabhAvabhAragrahaNam tasmiMstathA / athavA prabhAvabhAragrahaNe-ityatra prabhau ripau abhamadIpti yat Aram-arisamUhaH abhAram tasya grahaNamabhAragrahaNantasmiMstathA / yazograhegrahaNaM grahaH, yazasaH kIrte'ho yazograhastasmiMstathA / upazamA:-prazamAH zAntaya ityarthaH / na-nahi / samAzritA:- avalambitAH sevitA iti yAvat / / 88 / / bhujadvayI bhAgavatI babhau yayA, dhruvaM gRhItArgaladIrghapInatA / nyaSedhi tasmina viSaye bhayAgamaH, prajAsu durnItigRhe samAgamaH // 89 // anvayaH-gRhItArgaladIrghapInatA, bhAgavatI, bhujaddayI, bI, yayA, durnItigRhe, tasmin , viSaye, prajAsu, samAgamaH, bhayAgamaH, dhruvam , nyaSedhi // 89 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritrevRttiH-gRhItArgaladIrghapInatA-dIrgha lambAyamAnazca pInaM sthUlaJca dIrghapIne, tayorbhAvo dIrghapInatA "dvandvAnte zrUyamANaM padaM pratyekamabhisambadbhUyate" iti niyamAt talapratyayasyobhayatrAnvayAt dIrghatA pInatA ceti tadarthaH, gRhItA dhRtA argalasyeva dIrghapInatA yayA sA gRhItArgaladIrghapInatA / bhAgavatI-bhagavataH sarvasAmarthyazAlinaH zrImataH zAntinAthasya iyam bhAgavatI, tasyedamityaNi striyAM DyAM tathA, bhagavacchAntinAthasambandhinItyarthaH / bhujadvayI-dvAvavayavau sto'syA iti dvayI bhujyoyii| babhau-zuzubhe / yayA-pUrvoktavizeSaNayA bhujdvyyaa| durnItigRhe-duSTA cAsau nItiAyo durnItistasyA gRhamAlayo durnItigRham tasmiMstathA / tasmin-bhagavacchAntinAthavijite / viSaye-deze / viSayastUpavartanam / dezo janapado nIvRt rASTra nirgazca maNDalam 4 13 // ityabhidhAnacintAmaNiH / prajAsu-- lokeSu janatAyAmitiyAvat "loko janaH prajA" 3 / 165 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / samAgamaHsamAgacchatIti samAgamaH "ac" 51 49 / / ityanena kartari ac pratyayaH / samprAptAH, samApatito vA / bhayAgamaH-sAdhvasaprAptiH / "bhayaMbhI tirAtaGka AzaGkA sAdhvasaM daraH 2 / 215 / / ityabhidhAnacinamaNiH / dhra vam-nizcayena / nyaSedhi-nyavAri, dUrIkRta iti yAvat / / 89 // . . puraM ripUNAJca kuraGgasaGgataM, kRtaM bhaTairbhAgavataistramajjanam / uraHzriyA tatra ca gopurasphura-kapATatAdhAyi vibhorasaGgatam // 10 // anvayaH-ca, bhAgavana, bhaTaiH, trasajanam , ripUNAm , puram , kuraGga saGgatam , kRtam , ca, tatra, vibhoH, ura:zriyA, asaMgatam, gopurasphuratkapATatA, adhAyi // 90 // vRttiH-ca-punaH / bhAgavataiH-bhagavataH zAntinAthasya ime bhAgavatAstaistathA, bhagavacchAntinAthasambandhibhirityarthaH / bhaTaiH-vIraiH, yoddhRbhirityarthaH / bamajanam-trasanta udvijanta udvegamApannA ityarthaH janA lokA yasmi~stat trasajjanam / ripUNAm-zatrUNAm / puram-nagaram / kuraGgasaMgatam-kuragANAm mRgANAm saGgataM mitraM kuraGgasaGgatam , kuraGgAH saGgatA yatra tAdRzaM vA / kRtam-vihitam / ca-punaH / tatra-ripunagare / vibhoH-prabhoH, zAntinAthasyeti yAvat / uraHdhiyA-vakSaHsthalazobhayA / asaGgatam-riputvaM yathAsyAttathA / gopurasphuratkapATatA-sphuraddIpyamAnaJca tatkapATam arara sphuratkapATam gopure puradvAre sphuratkapATaM gopurasphuratkapATam tasya bhaavstthaa| "arara punaH / kUpATo'rariH kupATaH" 472 // ityabhidhAnacintAmaNiH / puradvAra tu gopuram ityamarakozaH / adhAyi-dhRtA // 10 // prajAsu vAtsalyathapa zalyavad, dviSAM sapatrAkRtikArake jine / pratApacahnistasyato'dahat, kapATadurdharSatiraHprasAritAH // 11 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [57 anvayaH-prajAsu, vAtsalyadhare, api, dviSAm, zalyavat, sapatrAkRtikArake, jine, kapATadurSatiraHprasAritA(:), taduraHsthitaH, pratApavahniH, adahat // 91 // / vRttiH-prajAsu-prakarSeNa jAyante iti prajAH, janAstAsu tathA, prajAviSaya iti yAvat, "loko janaH prajA" 3 / 154 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / vAtsalyadhare-dharatIti dharaH, vAtsalyasya vatsalamAvasya snehavizeSasyeti yAvat dharo vAtsalyadharastasmiMstathA / api-saMbhAvanAyAm / dviSAm-dviSatyAtmAnamiti dviSa AntarazatravaH kAmAdayasteSAntathA / zalyavat-bANApravat / sapatra kRtikArakesaha paurvatate iti sapatro bANastasyA''kRtirAkArastasya kArakaH kartA sapatrAkRtikArakastasmiMstathA / jine-zAntinAthe / yadvA-vAzabdaM pAdapUraNArthakaM svIkRtya-prajAsu, At-salyadhare-azalyadhare'pItyevaM "vAtsalyadhare'pIti padaM vyAkhyeyam zaphArasakArayoraikyasya kacitsvIkRtatvAt tathA ca azalyadhare'pi zalyavat" ityAdito virodhAbhAsAlaGkArazcamakRtimAdadhAti / satIti zeSaH / kapATadurdharSatira:prasAritA-tiraprasAraM madhyamalokaJyApanaM karotIti tiraprasArati, tiraHprasAratIti tiraHprasAritA, kapATavardhaSaH kapATadurdharSaH sacAsau tiraHprasAritA ceti tathA / taduraHsthitaH-tadIyavakSasthalavihitAvAsaH / pratApavahniH-prabhAvAnalaH / "sa pratApaH prabhAvazca yattejaH kozadaNDajam" iti kozaH / adahata-bhasmIcakAra / dviSa iti zeSaH / yadvA-"savisargAvisargayoH" ityuktyA prasAritA ityatra savisargAntaM pAThaM prakalpya (dviSAm ) tirastiryaglokaM prakarSaNa sya.te tatUkarototi tiraprasAH, kapATadurdharSA cAsau tiraHprasAH karATadutiraHprasAH, saidhAritAH zatrutAH karATadubarSatiraHprasAritAstAstathA / adahava-bhasmIcakArevi vA vyAkhyeyam / / 91 // svakelilezasmitaninditendunaH, punarnu candreNa mumvasya sauhRdam / samiddhatArArucihetunA'rhata-stataH sa bhAlerdhavapuH zazI sthitaH // 12 // anvayaH-svakelilezasminaninditendunaH, arhataH, mukhasya, samiddhatArArucihetunA, candreNa, punaH, sohadam , nu, tataH, ardhavapuH, saH, zazI, bhAle, sthitaH // 12 // vRttiH-strakelilezasmitaninditendunaH-svA svakIyA cAsau keliH krIDA svakelistasyA zaH kaNaH svakeliDezaH sacAsau smitamISaddhAsaH svakelilezasmitam tena nindito nirjita induzcandro yena tat svakelilezasmitaninditendu tasya tathA / "nijaH punaH / AtmIyaH svaH svakIyazca" 3 / 226 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / arhataH-pAragatasya jinezvarasya bhagavataH zrImacchAntinAthasya |mukhsybdnsy / samiddhatArArucihetunA-tArANAM tArakANAM kanInikAnAJca ruciH spRhA tArAraciH, samiddhA-prakAzamAnA jAjvalyamAneti yAvat sA cAsau tArAruciH samiddhatArAraciH maiva Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre hetuH samiddhatArArucihetustena tathA / candreNa-candramasA / punaH-kintu / sauhRdam-mitratA sauhArda mitiyAvada / "sakhyaM tu sauhRdam / sauhArdasAptapadInamaitryajaryANi saGgatam" 36394 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / nu-vitarke''yayam / tataH-tasmAddhetoH "hetau yattadyatastataH" 6 / 173 // ityabhidhAnacintAmaNiH / ardhavapuH-adhaM samArddhabhAgAnvitaM vapuH zarIraM yasya so'rdhavapuH / saH-prasiddhaH, zAntinAthamukhakelismitavijitaH / zazI-zazaH kalaGkatayA'styasyeti zazI candraH / "ato'nekasvarAt" 72 / 6 // ityanena matvarthe in pratyayaH / bhaale-llaatte| "bhAle godhyalikAlIkalalATAni" 3 / 237 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / sthitaH-sthitavAn / parAjitazcandro'rdhavapuH san bhAlarUpeNa pariNataH samupAste zrIzAntinAtham / 'kRtaH svabhAlena samo'rdhataH zazI' iti pAThe tu spaSTa evokto'rthaH / / 12 / / vidhau zriyAIdvadanasya mitratAM, nijAMzadRktarjitapadmasaMpadaH / . vicArya tadyogabalAtkuzezayaM, tadAlimAlAjaTila vane sthitam // 13 // anvayaH-zriyA, nijAMzahaknarjitapadmasaMpadaH, arhadvadanasya, vidhau, tadyogabalAt , mitratAm, vicArya, ( sthitam ) kuzezapam, alimAlAjaTilam , ( sat ) sadA, vane, sthitam // 93 // ___ vRttiH shriyaa-shobhyaa| "zobhAsampattipadmAsu lakSmIH zrIrivaH kathyate" iti yAdavaH / karaNe tRtIyA / nijAMzadRktarjitapadmasaMpada:-nijaH svakIyo'zo bhAgo nijAMzaH, nijAMzI eva dRzau nayane nijAMzadRzau, tAbhyAM tarjitA nirmatsitA adhakRtetiyAvat padmAnAM kamalAnAM sampat samUhaH saubhAgyaM vA yena tannijAMzaktarjitapadmasaMpat , tasya tthaa| "nijaH punaH / AtmIyaH svaH svakIyazca" 3 / 226 / / . "cakSurakSIkSaNaM netraM nayanaM dRSTiramvakam / locanaM darzanaM dRk ca" 3 / 239 // ityubhayatrAbhidhAnacintAmaNiH / ahaMdvadanasya-catustriMzatamatizayAna surendrAdikRtAM pUjA vAhatIti arhan "sudviSAhaH satrizatrustutye" 5 / 2 / 26 // ityatRzapratyayaH, arihananAta rajohananAt rahasyAbhAvAcceti vA vRSodarAditvAt, tasya vadanamAnanam mukhamitiyAvad arhadvadanam tasya tathA / vidhau-candre / tadyogabalAt-tatsamparkabalAt / yogabalataH / mitratAM vicAyyai, tat kuzezayamityanvayo vA vidheyaH / mitratAm-mitrasya suhRdo bhAvo mitratA, tAntathA / vicArya-samAkalayya / (sthitam ) kuzezayam-kuze jale zete kuzezayam-kamalam "zayavAsibAsevakAlAt" 3 / 2 / 25 / / ityanena satamyam / "kamaLaM nalinaM pananaravinda kuzezayam" 5 / 226 // "nIraM vAri jalaM dakaM kamudakaM pAnIyamanbhaH kuzan" 4 / 135 / / ityabhivAnacintAmaNiH / alimAlAjaTilam-alonAM bhranarAgAM mAlA paGtiAlinAlA tayA jaTilaM yAtamalinAlAjaTilan / (sat) tadA-tAdRzavicAraNottarakAle / vane-kAnane / sthitam-atiSThat // 23 // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -prAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [59 nizIndurahadvadane'stisauhRda-stathA divAbjaM na sadA sasaGgatam / atadvayIjitvarasundarAntare, na sAmyadhIH kApi satAM tataH pare // 94 // anvayaH-induH, nizi, ahaMdadane, astisauhRdaH ( asti ) ajam, divA, tathA, sadA, sasaGgatam . na, tataH, atIMjitvarasundarAntare, pare, satAm , kvApi, sAmyadhIH, na // 94 // ___ vRttiH-induH-candraH / nizi-rAtrau / advidane-aIto jinezvarasya vadanamAnanam aIdvadanam tsmiNtyaa| astipAdaH-atAti vidyamAnArtha navyayam eva ca asti-vidyamAnaM sohA maitrI yasya sa tathA / rAtrikAlikena candramasA'Iinatya kathaJcisauhRdama toti bhaavH| ajam-kamalam / divA-divase / tathA-vidyamAnAs ( atya ) haddanasahidam / yadvA-tathA ajama divA astisauhadamitizeSaH / sadA-sarvadA / sAGgatam-saGgAM mitratA tena sahita satagAm-mitratAvat / nanahi / divasakAlika phAlaya kathaJciIdadana tAnyatadAve'pi sArvakAlikena karale pApi netyarthaH, aIdvadanasya vikAsitvAnizAyAM candrasya divA kAlaya ca vikAtivAttataHkAlAvacchedena tadubhayenApi sAmyamaupAdhikamavyApyavRtti vA jinAnana yeti bhAvaH / tataH-tasmAddhatAH / atadvayI jitvarasundarAntare-dvau avayavau asyA iti dvayI tayozcandrAmayoyI ta yo tasyA jivaraM jayanazolam tadvayojitvaram na vidyate tadvayojitvaram sundarAntaramanyat sundarAntaraM vastu yasmin tat-atadvayIjitvarasundarAntaram tasmiMstathA / pare-anyasmin / "paraH zreThAridUrAnyotare lovaM tu kevale" iti medinii| satAma-kovidAnAma viduSAmitiyAvat / "vidvAna sudhIH kavivivajhagaladhavago medhAvikovida vizAradasUridoSajJAH... vya ko vizci sakhyAvAn sara" 36 / / itybhidhaanvintaamgi.| kApi-kasmiapi vastuni / sAmyadhIH-sAdRzyabuddhiH / na-nahi / jagati mukhasyopamAnaM dvayam candraH padmaM ca tadatirikta vastvantaraM nAsti tadupamAnamiti bhAvaH // 14 // nacAhato'nuttaravAsinaH surA, vidha tumaGguSThamapi kSamAH kramAt / asaMzayastena manaHzayo'sti me, na tanmukhasya pratimA carAcare // 95 // anvayaH-kramAt , anuttaravAsinaH, surAH, arhataH, aGguSTham , api, vidhAtum , naca, kSamA, lena, me, manAzayaH, asaMzayaH, (ataH) carAMcare, tanmukhasya, pratimA, na, asti, // 15 // vRttiH-krmaat-krmshH| anuttaravAsinaH-anuttare tannAmavizrutAmaravimAne vasanti tacchIgastathA / "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154 // ityanena Nin pratyayaH / surAH-devAH / Aheta:-castriMzaravizayayuktasya pUjyasya parameSThinaH / aGgaSTham-karacaraNAnyataraprathamAGguli vizeSam / api-sambhAva Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 ] zrIjananaMSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre nAyAm / vidhAtum-nirmAtum / naca-naiva / kSamAH-zaktAH, prabhavantIti yAvat / tena-hetunA / me-mama / mate iti zeSaH / manaHzayaH-madanaH / "madaro jarAbhIru "viSamAyudho makaraketanahanchayo" 2 / 121 // ityabhidhAnacintAmaNiH / asaMzayaH-nAsti saMzayaH tadaGguSThanirmANaviSayako yasmin sa tathA / ( ataH) carAcare-sthAvarajaGgamAtmake jagati / tanmukhasya-zrImadahadvadanasya / pratimA-upamAnam / nAsti-na saMbhavatIti yAvat / atra caturthapAdavAkyArtha prati pAdatrayArthasya hetutayA'bhidhAnAt kAvyaliGgamalaGkAraH // 15 // saroruhaM tasya dRzaiva tarjitaM, jale nyamajjad bahulajjayA javAt / tataH sphuratpadmapadaM tadaJcitaM, vRtaM na jainAnanasaMzrayazriyA / / 96 // anvayaH-tasya, dRzA, eva, tarjitam , saroruham, bahulajjayA, javAt , jale, nyamajjat , tataH, sphuratpamapadam , aJcitam, tat , janAnanasaMzrayazriyA, na ghRtam // 96 // . vRttiH-tasya-bhagavataH zrImacchAntinAthasya / dRzA-nayanena / eva-avadhAraNArthakamanyayam / varjitam-bhatsitam, nirjitamitiyAvat / saroruhama-sarasi rohatyutpadyate iti saroruham kamalam / bahulajjayA-bahuzcAsau lajjA trapA bahulajjA tayA tathA / javAt-vegena / sahaseti yAvat / jalesalile / nyamajjat-nimagnam / tata:-tasmAt jlnimnnnaaddhetoH| aJcitam-prazastam / sphuratpApadam-sphurat-vilasat paJati padam Aspadam pratiSThetiyAvadyasya tattathA / tat-kamalam / jainAnanasaMzrayazriyA-jinasya tIrthakRto bhagavataH zAntinAthasya idam jainam jainazca tadAnanam vadanam jainAnanam tatra saMzrayaH saMzrayaNam samAzrayaNamiti yAvat jainAnanasaMzrayastasmAt-tajjanitA zrIH zobhA jainAnanasaMbhayazrIsvayA tathA / "zobhA sampattipadmAsu lakSmIH zrIriva kathyate" iti yAdavaH / na-nahi / vRtamanvitam // 16 // jaDasvarUpA jaDajAtajanmanA, jitAH smitenaiva vidhorapi zriyaH / jinAnanena zrutizAlinA'munA,manAga na sAmyaM dvijarAji raajte||97|| anvayaH-vidhoH, api jaDasvarUpAH, zriyaH, jaDajAtajanmanA, smitena, eva, jitAH, zrutizAlinA, amunA, jinAnanena, dvijarAji, manAk, sAmyam , na, rAjate, // 9 // - vRttiH-vidhoH-candrasya / api-sambhAvanAyAmavyayam / "api sambhAvanApraznazaGkAgaho. samuccaye" iti medinI / jaDasvarUpAH-jaDatulyAH / zriyaH-lakSmyaH zobhA vA / jaDaz2AtajanmanA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH jaDAdacetanAt mukhAjjAtam jaDajAtam jaDajAtaM janmotpattiryasya tat jaDajAtajanma tena tathA / smitena-ISaddhAsena / eva-avadhAraNArthakamavyayam / jitAH-vijitAH parAjitA iti yAvat / atizAlinA-zrutyA AmnAyena Agameneti yAvat, zAlate zobhate tacchIlamasyasya iti zrutizAli "ajAteH zIle' 5 / 1 / 154 / / ityanena tAcchIlye Nin pratyayaH / 'zrutiH zrautre ca tatkarmaNyAgnAyavArtayoH striyAm' iti medinI / amunA-anena / jinAnanena-bhagavattIrthakRcchAntinAthavadanena / dvijarAjidvijAnAm-brAhmaNAnAM kSatriyANAm vizAJca rAT rAjA dvijarAT tasmiMstathA / manAka-ISat kiJciditi yAvat "alpe kizcinmanAgISaJca kizcana" 6 / 172 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / sAmyam-samasya tulyasya bhAvaH samatA tulyateti yAvat sAdRzyamiti paramArthaH / na-nahi / rAjate-virAjate / candre jinAnanasAdRzyalezo'pi nAstIti bhAvaH // 97 // . mukhe sudhAMzI ca, vare saroruhe, kalAtulA syAdvijarAjayogataH / ataH paraM bhavyamaho mahIyamI, suvRttabodhodayapallavaprabhA // 98 // anvayaH-mukhe, sudhAMzI, ca, vare, saroruhe, dvijarAjayogatA, suvRttabodhodaya pallavamamA mahIyasI, kalAtulA, syAt , aho ataH, param , bhavyam , ( kutaH ) // 98 // vRttiH-mukhe-bhagavacchAntinAthavadane / sudhAMzau-sudhayA'mRtena saMbalitoM'zuH kiraNo yasya sa sudhAMzuzcandrastasmiMstathA / ca-punaH / vare-zreSThe / "varo jAmAtari vRtau devtaaderbhiipsite| SiGge puMsi triSu zreSThe kuGkume tu napuMsakam" / saroruhe-sarasi kAsAre rohati samutpadyate iti saroruham tasmiMstathA, kamale ityarthaH / dvijarAjayogataH-mukhapakSe dvijA dantA rAjAna iva dvijarAjAH, candrapajhe ca dvijAnAM rAjA dvijarAjazcandraH svayameva, sRtIya-(saroruha )-pakSe ca dvijarAjaH kalahaMsaH, taistena vA yAgo sambandho dvijarAjayogastasmAttathA "dantaviprANDajA dvijA." ityamaranAnArthaH / suvRttayodhodayapallavaprabhA-mukhapakSe suSThu vRttabodhAnAM caraNajJAnAnAmudayo yebhyaste suvRttabodhodayAste ca te pallavAH padalezAH suvRttabodhodayapallavAsteSAM prabhA buddhiH suvRttabodhodayapallavaprabhA, "caritraM caritAcArI cAritracaraNe api / vRttaM zIlaJca" 3 / 507 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / candrapakSe-suSThu vRtaH vartulaH suvRttaH sa cAsau bodhaH prakAzaH suvRttabodhastena udaye pallavavat prabhA suvRttabodhodayapallavapramA, saroruhapakSe'pi suSThu vRttaH vartulaH suvRttaH sacAsau bodhaH prakAzaH suvRttabodhastena udaye pallavAnAM prabhA tatheti vijJeyam / mahIyasI-atizayena mahatI mahIyasI "guNAGgAdvaSTheyasU' 7 / 39 // ityanena IyasuH prtyyH| kalAtulA-kalAyAstulA tulanA kalAtulA / syAt-bhavet / aho-Azcarye'vyayam / "ahahetyadbhute khede pariklezaprakampayoH" iti medinI / ata:-etasmAt pradarzitatrayAt / param-anyat / "paraH zreSThAri Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra dUrAnyottare klIvantu kevale" iti medinI / bhavyama-bhavatIti bhavyam-bhAvukam "bhavyageyajanyaramya" 5|1|ssaa ityanena kartari yaH pratyayaH / "bhAvukaM bhavikaM bhavyam" ityamarakozaH / kutaH-kasmAt kutra ka pA zeSyam / kuto'pi kutrApi vA nAstIti bhAvaH // 18 // divA vibodhAt , yadi vAnizodayAt, traye'pyayaM syAd vytirektaashryH| tato'nvayAdvA vyatirekataH svata-stadAnanasyopamitau daridratA // 19 // anvayaH-divA, vibodhAt , yadi vA, anizodayAt . ayam , traye, api, vyatiraketAzrayaH, syAt , tataH, anvayAt , bA vyatirekataH, svataH, tadAnanasya, upamito daridratA // 99 // vRttiH-divA-divase / vibodhAt-vi-viziSTo bodhaH prakAzaH vibodhastasmAttathA / yadi vAathavA / anizodayAt-nAsti nizA'tretyanizaM santatam anizamudayo'nizodayastasmAttathA "anArataM tvavirataM saMsaktaM satatAnize / nityA'navaratAjasrAsaktAzrAntAni santatam" 6 / 107 // ityabhivAnacintAmaNiH / ayam-divA vibodhaH, anizodayazca / traye-mukhacandrasaroruhaitantritaye / vyatirekanAzraya:vyatirekasya bhedasya AzrayaH karaNam vyatirekAzraya / syAt-bhavet / kamalasya divAvibodhe'pi rAtrau tadabhAvaH, candrasya rAtrau vivodhe'pi divA kRSNapajhe zukrame cApi rAtrau api sarvahA prakAzAbhAvena ca kamalApejhayA candrApejhayA cApi bhagavataH zAntinAthasya vadane vyatireko'saMzayaM vartate evetibhAvaH / tata:-tasmAddhetoH / anvayAt-tatsattve tatsattvamityanvayAt / vA-ayavA / vyatirekatA-tadabhAve tadabhAva iti vyatirekAva / svataH-svayameva suspaSTaM yathAsyAttathA / tadAnanasya-tasya bhagavataH zAntinAthasya Ananam padanam sadAnanam tasya tathA / upamitau-sAdRzye / daridratA-dAridrayam / astItizeSaH / nAbje bhagavadvadanopamAnatAmanubhavitumalaM bhavata iti bhAvaH // 19 // ayuktamuktaM yadi vA turAturA-zayA''zayA pUrvavipazcitAmataH / samudrasArasya dhiyA'tra yena sA, tadAnanasyopamitau daridratA // 10 // anvayaH--yadi vA, yena, pUrvavipazcitA turAturAzayA''zayA, dhiyA, atra, samudrasArasya, tadAnanasya, upamito, sA, daridratA, (astIti) AmataH, uktam , (tat), ayuktam , // 10 // vRttiH-yadi vA-pakSAntare / yena-buddhiviSayIbhUtena / pUrva vipazcitA-prAcInamanISiNA / turAturAzayA''zayA-tureNa saMbhrameNa vegeneti yAvat Aturo vyagrasturAturaH sa cAsAvAzayaH abhiprAyastasya AzA abhilASastayA tathA / dhiyA-buddhayA / atra-loke'smin / samudrasArasya-mudo * harSasya rasa AsvAdo mudrasastasya AraH prAptimudrasArastena saha vartata iti samudrasAraM tasya tathA, yahA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [63 mudrAyAH saGkocasya sAro gamanaM mudrAsArastena saha vartate tasya tathA, yadvA samudrasya ratnAkarasya sAro dhanaM tasya tadrUpasyeti tadarthaH / tadAnanasya-tasya zrIzAntinAthasya AnanaM vadanaM tadAnanaM tasya tathA / upamitau-sAdRzye, upamAne vA / mA-pUrvakathitA, prasiddhA / daridratA-dAridrayam, astItizeSaH / AmataH-doSataH, ( yat ) uktam-kathitam / (tat) ayuktam-anucitam , vakSyamANaprakAreNa tatsAdhanAditi bhAvaH / "pUrvavipazcitAmatA" iti yathAmudritapAThe tu 'yadi vA yena pUrvavipazcitA turAturAzayA''zayAdhiyA atra samudrasArasya tadAnanasya upamitI sA daridratA matA ( iti ) ayuktam uktam' ityevamanvayam , pUrvodIritaprakAreNa vyAkhyeyazca // 100 / / dRzaH prakAzAt saramasvabhAvataH, prapannasatsaurabhatastrayI sahaka / tato na kAcidviduSAM pramAjuSAM, tadAnanasyopamitI daridratA // 101 // anvayaH-dRzaH, prakAzAt , sarasasvabhAvataH, (ca) prapannasatsaurabhataH, trayI, sahak, tatA, pramAjuSAm , viduSAm , tadAnanasya, upamitI, kAcit , daridratA, na, // 11 // vRttiH - mukhacandrapadmAnA pArasparika sAdRzyameva na tu natu vaisadRzyamiti bodhayitumAha dRza iti / dRzaH-mukhe dRSTe samyaktvasya, candre dRSTe netrasya / prakAzAta-vikAsAt / ( kamale dRSTe ca ) dRzaH netrasya, prakAzAt svarUpaprakaTanAt ; dRkprakAzasya tritaye'pi sattvAt / sarasasvabhAvataH-rasaiH zRGgArAdibhirnavabhiH sahitaH sarasaH sa cAsau svabhAvaH zIlaM sarasasvabhAvastasmAt tathA candrapajhe ca rasena jalena sahitaH sarasaH sacAsau svabhAvaH prakRtiH srssvbhaavstsmaattthaa| "raso gandharase jle| zRGgArAdau viSe vIrye tiktAdau dravarAgayoH" iti medinI / kamalapakSe ca sarasasvabhAvataH sarasastaDAgasya iticchedaH, svabhAvAt-sva AtmIyazcAsau bhAvaH svabhAvastasmAttathA, "nijaH punaH / AtmIyaH svaH svabhAvazca" 3226 // ityabhidhAnacintAmaNiH kamalapakSe sarasaH iti padasya savisargatve'pi "savisargAvisargayoH" ityabhiyuktoktyA kSatikaratvAbhAvaH, evaJca mukhacandrakamaleSu triSvapi sarasasvabhAvasya dharmasya sAdRzyajanakasya sattvAt / ( ca-punaH:) prapannasatsaurabhata:-kamalamukhapakSe prapannaM samadhigataM sat samIcInaM saurabhaM saugandhyaM yena tat prapannasatsaurabham tasmAttathA, candrapakSe ca amAvAsyAyAM sUryyasya kAntizcandreNa prapannA iti sUrasya iyaM saurI saurI cAsau bhA prabhA saurabhA karmadhArayasamAsottaraM "puMvatkarmadhAraye" 3 / 2 / 57 / / ityanena {vadbhAvaH prapannA satI saurabhA yena sa prapannasatsaurabhastastasmAttathA bhAvapradhAno'yaM nirdezaH / trayI mukhacandrakamalaitattrayI / sadRk samAnA dRzyate iti sadRk / tataH-tasmAdetoH / prabhAjuSAm-prabhA pratibhA juSante sevanta iti prabhAjuSasteSAntathA / viduSAm-meghAvinAm / tadAnanamya-tasya bhagavataH zAntinAthasya AnanaM badanantadAnanam tasya tathA / upamitI-sAdRzye / kAcit-kApi / daridratA-dAridrayam / na-nahiM / vartate itizeSaH / / 101 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] zrIbananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAtharika svabAlabhArasya taduttamAGgaje-vidhitsataH mAmyamasamyagAzayAt / parAGmu vatvAd dhavalIbhavanmukha-kriyAM camaryA dizati trapAvazAt // 10 // anvayaH-camarI, taduttamAGga, sAmyam , vidhitmataH, svabAlabhArasya, asamyagAzayAt, apAvazAt , parAGmukhatvAt , dhavalIbhavanmukhakriyAm Adizati // 10 // vRttiH-camarI-camatIti camarI, mRgIvizeSaH / mRgabhedA-rurunyaku-raGkagokarNa-zaMvarAH / camUrucInacamarA samurai-Na-ryarauhiSAH / 4 / 360 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / taduttamAGgajai:-uttamamRtkRSTazca tadaGgamuttamAGgam ziraH, mastakamiti yAvat , tasya bhagavataH zAntinAthasya uttamAGgam taduttamAGgaM tasmAjAtAni taduttamAGgajAni zAntinAthIyakezAstaistathA / sAmyam-tulanAm / vidhitsataHkattu mabhilaSataH / svabAlabhArasya-svakIyakezasamUhasya / asamyagAzayAt-na samyak samIcIno'samyak tAdRzazvAsAvAzayo'bhiprAyo'samyagAzayastasmAttathA / "satyaM samyak samIcInamRtaM tathyaM yathAtatham / yathAsthitaJca sadbhUte" 2 / 178 // ityabhidhAnacintAmaNiH / trapAvazAt-lajjAparAdhInatayA / parAGmukhatvAta-vimukhatvAt / dhavalIbhavanmukhakriyAm-dhavalaM vizadam adhavalaM dhavalaM sampadyamAnaM dhavalIbhavat sacca tanmukhaM dhavalIbhavanmukham tasya kriyA AcaraNam dhavalImukhakriyA tAntathA / Adizati-AjJApayati AdadhatIti yAvaddhAtUnAmanekArthatvAt / svabAlabhArasya taduttamAGgajaiH sAmyavidhitsArUpAnmahato'parAdhAddhevorlajjayA parAGmukhIbhUya svIyamAnanamAcchAdayatItibhAvaH // 102 // svabAlabhArasya taduttamAGgajaiH, samaM parikrIDayato'budhaH krudhaH / prazAntikRnnAgarataH svasAkSika, dadhau sa rAjyaM ruciraM ciraM nayeH // 10 // anvayaH-svasAkSikaM, abudhaH, svabAlabhArasya, taduttamAGgaH, samam , parikrIDayataH, krudhaH, nAgarataH, prazAntikRt , saH, nayaH, ciram , ruciram , rAjyam , dadhau // 103 // vRttiH-svasAkSikam-svaH sAkSI draSTA yasmin krIDAtmake karmaNi tatsvasAkSikam tadyathAsyAttathA / abudhaH-budhyate iti budh jJAnaM buddhirvA na vidyate budh yatra sa, amud tasya tathA, bAlyAdajJAnasyetyarthaH, kopavizeSaNaM vedam / svabAlabhArasya-svakIyazizuvargasya / tadunamAGgajaiH-tasmin pure uttamAH satpuruSAH pratiSThitA iti yAvat taduttamAH, teSAm aGgAjjAtA aGgajAstanUjAH putrAH taduttamAGgajAstaistathA / samam-saha / parikrIDayataH-pari-sarvato bhAvena rAjaputratvAdyabhimAnaM vimucya nAnAvidhakhelAmAdadhataH / sata iti zeSaH / khelaavyaasnggaajaataayaaH-Rdhaa-kopsy| nAgarata:-nAgara Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [65 pakSIbhUya / "vyAzraye tasuH" (7 / 2 / 8 / 1) iti sUtreNa 'devA arjunato'bhavan" itivat tasupratyayaH / sthita iti zeSaH / prazAntikRta-prazAnti karotIti prazAntikRt / saH-bhagavAna zAntinAthaH / naya:nItibhiH, nyAyapurassaramiti yAvata / ciram -dIrghakAlaM yAvat / "cirAya cirarAtrAya cirasya ca cirAciram / cireNa dIrghakAle'rthe" 6 / 168 / ityabhidhAnacintAmaNiH / ruciram-sundaram / ramaNIyamiti yAvat / "cAruhAri ruciraM manoharaM sAdhuramyamanojJAni pezalaM hRdyasundare / " 680 // ityabhidhAnacintAmaNiH / rAjyam-karmarAjyam saurAjyamiti yAvat / dadhau-adhAt // 103 // upAdizanItibharaM sphuTaM bhaTaiH, samaM camaryeva tulAbhilASiNaH / nRpe prazAnte pitari svayaM jina-zvakAra rAjya katicit samAH kramAt / / 104 anvayaH-bhaTaH, samam , tulAbhilASiNaH, sphuTam , nItibharam , upAdizana, eva, nRpe, pitari, prazAnte. camarI, jinaH, svayam , kramAt , katicit , samAH, rAjyam , cakAra // 104 // vRttiH-bhaTeH-vIraiH / "bhaTaH syAtpuMsi vIre ca vizeSe pAmarasya ca' iti medinI / samamasAkam / "sAkaM satrA samaM sArddhamamA saha" 6 / 163 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / tulAbhilASiNaHtulAma-sAdRzyamabhilaSiti tacchIlamastyasyeti tulAbhilASI tasya tathA / "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154 // ityanena tAcchIlye Nin pratyayaH / sphuTam-vyaktaM yathAsyAttathA / nItibharam-nayasamudayam / nyAyAtizayamiti yAvat / upAdizan-upaAGapUrvakAddizdhAto zatRpratyaye sAdhu, pratipAdayan / evaavadhAraNArthakamavyayam / nRpe-rAjani / pitari-janake zrIvizvasene / prazAnte-prakarSaNa zAntimApanne / camarI-camarAH santyasyeti camarI, nRpa iti yAvat / jinaH-jayati rAgadveSamohAniti jino'rhan bhagavAna zrImAn zAntinAthaH / svayam-AtmanA / "svayamAtmanA" ityamaraH / kramAva-kramazaH / kticit-kiyntiiH| samAH-zaradaH, varSANIti yAvat / "sa saMparyanUbhyo varSaM hAyano'bdaM samAH zarat" 2 / 73 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / rAjyam-rAjakarma / cakAra-kRtavAn // 104 // athAprayatnoditacakraratnabhR-nnRpAdhirohena yazcalaniti / anogase zaMsati bAlacApalaM, paraM parAkRtya dizAM jayI bhava // 105 // anvayaH- atha, aprayatnoditacakraratnabhRnnRpAdhirohaH, hayaH, calan , param , bAlacApalam , parAkRtya, atra dizAm , jayI, bhava, iti, anAgase, zaMsati // 105 // vRttiH-atha-rAjyaprAptisamanantaram / aprayatnoditacakraratnabhRnnRpAdhiroha:-adhiruhyate, Aruhyate ityadhirohaH, aprayatnena prayAsAbhAvena uditam samprAptam aprayatnoditam tacca taccakraratnaM cakra Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre rUpaM ratnam aprayatnoditacakraratnam tat bibharti dhArayatIti aprayatnoditacakraratnabhRta sa cAsau nRpo rAjA aprayatnoditacakraratnabhRnnRpastasya adhirohastasmi~stathA, satItizeSaH / hayaH-azvaH / calan-gacchan / param-kevalam / paraH zreSThAridUrAnyottare klIbantu kevale" iti medinI / bAlacApalam-bAlasya kumArasya sahajam tacca taccApalaM cAzcalyaM bAlacApalam "mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 / / ityanena samAsaH zAkapArthivAderAkRtigaNatvAva pUrvasamAsIyottarapadalopazca / parAkRtya-dUrIkRtya / atra-asmi~lloke / dizAm-AzAnAm / jayI-vijayI / bhava-jAyasva / iti-ityevaMprakAreNa / anAgase-aparAdhAbhAvAya / nItipravartanAyeti yAvat / zaMsati-kathayati / / 105|| zrayo'balA nAma calAcalA imA,bhramAnna tAH sthaiyyabhRtaH kvcinmtaaH| itIva bAhaH kimivAha bhUbhRte, punaH punaH pucchavilolanacchalAt // 106 // anvayaH-nAma, imAH, zriyaH, abalAH, calAcalAH, tAH, bhramAt , (api) kvacit , sthairyabhRtaH, na, matAH, itIva, vAhaH, punaH punaH, pucchavilolanacchalAt , iva, bhUmRte, Aha, kim // 106 // vRttiH-nAma-komalAmantraNe / imAH-pratyakSaM dRzyamAnA iva / sannikRSTatayA dRzyamAnA vaa| "idamastu sannikRSTe samIpataravarti caitado rUpam" ityAdhabhiyuktoktyA idam-zabdasya sannikRSTArthakatvAda / zriyaH-lakSmyaH sampattayo vA / "zobhAsampattipadmAsu lakSmIH zrIriva kathyate' iti yAdavaH / abalA:-nAsti balamAsAmiti abalAH nAryaH / ata eveti zeSaH / calAcalA:-calAH, caJcalA iti yAvat / "strI nArI vanitA vadhUH / vazA samintinI vAmA varNinI mahilA'balA" 3 // 168 / ityabhidhAnacintAmaNiH / taa:-shriyH| bhramAta-bhrAnteH / bhrAntivazAdapIti bhAvaH / kvacita-kutrApi / kasmiMzcida sthale'pIti yAvat / sthairyabhRtaH sthairya sthiratAM bibhrati dhArayantIti sthairybhRtH| sthiratayA'vasthAnazIlAH iti yAvada / na-nahi / matA:-pratipAditAH / vidvadbhiritizeSaH / itIva-ityevaM prakAreNeva / vAha:-azvaH / "ghoTakasturagastAya'sturaGgo'zvasturaGgamaH / gandharvo'rvA saptivItI vAho vAjI hayo hariH" 4 / 299 // ityabhidhAnacintAmaNiH / punaHpuna:-muhurmuhuH, vAraMvAram, anekadhetiyAvat / pucchavilolanacchalAt-pavate daMzAdInutsArayatIti puccham vAladhiH, lAlamitiyAvat , tasya bilolanam vizeSeNa saJcAlanam pucchavilolanam tadeva tasya vA chalam vyAjaH, vyapadeza iti yAvada pucchavilolanacchalam tasmAttathA "kapaTa kaitavaM dambhaH kUTaM chadmopadhizchalam / vyapadezo miSaM lakSaM nibhaM vyAjaH" 3 // 42 // ityabhidhAnacintAmaNiH / iva-yathA / bhUbhRte-muvaM pRthivIM bibharti dhArayati pAlayatIti vA bhUbhRva rAjA tasmai tathA / rAjacakravartine bhagavate zrImacchAntinAthAyeti yAvat / Ahakathayati, bravItIti yAvat / kim-vitarke'vyayam / 'kiM kutsAyAM vitarke ca niSedhapraznayorapI'ti medinI // 106 / / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [ 67 mahIbhRtastasya ca manmathazriyA, vibhUSitasya svapurAda vinirgame / mRgekSaNAnAM svagavAkSapakSataH, kaTAkSalakSAH prakaTIvabhUvire // 107 // anvayaH-ca, manmathazriyA, vibhUSitasya, tasya, mahIbhRtaH, svapurAta , vinirgame, mRgekSaNAnAm, svagavAkSapakSataH, kaTAkSalakSAH, prakaTIbabhUvire // 107 // vRttiH-ca-pAdapUraNe / avadhAraNArthakatvasvIkAre ca prakaTIbabhUvire ityasyAgre ca ityanveyam / "cAnvAcaye samAhAre'pyanyonyArthe samuccaye / pakSAntare tathA pAdapUraNe'pyavadhAraNe" iti medinI / manmathazriyA-mananaM mava zAstrAdyabhyAsajanyaM jJAnam tat madhnAti viloDayati vinAzayatIti yAvat manmatho madanaH, kAma itiyAvat , tasya zrIHzobhA manmathazrIstayA tathA / "madano jarAbhIruranaGgamanmathau, kamanaH kalAkelirananyajo'GgajaH / madhudIpamAraumadhusArathiH smaro, viSamAyudho darpakakAmahRcchayAH" 2 / 141 / / itybhidhaancintaamnniH| vibhUSitasya-samalaGkRtasya, zuzobhitasyeti yAvat / tasya-prastutasya mahAmahimazAlino bhagavataH / mahIbhRtaH-mahIM pRthivIM bibharti dhArayatIti mahIbhRt tasya tathA, rAjJaH zrImataH zAntinAthasyeti yAvat / svapurAta-svasya AtmanaH puram-nagaram rAjadhAnI hastinApuramitiyAvat svapuram tasmAttathA / vinirgame-vinirgamanaM bahiniHsaraNamiti vinirgamastasmi~stathA mRgekSaNAnAm-mRgasya hariNasya IkSaNe nayane mRgekSaNe, mRgekSaNe iva IkSaNe yAsAntA mRgekSaNAstAsAntathA / "uSTramukhAdayaH' 3 / 1 / 23 / / ityanena samAsaH, ekasya IkSaNapadasya lopazca / svagavAkSapakSataH-gavAM kiraNAnAmakSIva gavAkSaH "akssnno'praannyngge"73||85|| ityaTsamAsAntaH "gornAmnyavo'jhe" 1 / 2 / 28 // ityanena avAdezaH, svasya-AtmanaH svaH-svIyo vA gavAkSaH svagavAkSaH, tasya pakSa. pArzvaH svagavAkSapakSastasmAttathA / "svo jJAtAvAtmani svaM triSvAtmIye svo'striyAM dhane" ityamaranAnArthaH / "pakSo mAsArddhake pANigrahe sAdhyavirodhayoH / kezAdeH parato vRnde, bale sakhisahAyayoH cullIrandhra patatreca, vAje kumjarapArzvayoH" iti medinI / "vAtAyano gavAkSazca jAlake" 4 / 7 / 8 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / kaTAkSalakSAH-kaTasya kapolasyA'kSi kaTAkSaH "saMkaTAbhyAm" 733 // 86 // ityatsamAsAntaH tasya lakSAH-lakSasaMkhyAH kaTAkSalakSAH / "athArdhavIkSaNam / apAGgadarzanam kAkSaH kaTAkSo'kSivikUNi. tam" 3 / 242 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / prakaTIvabhUvire-prakAzIbhUtA // 107 // dRzA'nimeSeNa padAspRzA padA, nijasya cittasya ca taM pratIcchayA / vilAsinInAM hRdaye ratiH svataH, sphuTAbabhUvAdbhUtarUpasampadA // 108 // anvayaH-animeSeNa, dRzA, padAspRzA, padA, ca nijasya, citasya; tam , prati; icchayA, vilAsinInAma, hRdaye, adbhutarUpasampadA, svataH ratiH, sphuTIbabhUva // 108 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre vRttiH-animeSeNa-nimeSo nimIlanam na nimeSo'nimeSaH, nimeSAbhAva ityarthastena tathA / "nimeSastu nimIlanam" 3242 // ityabhidhAnacintAmaNiH / dRzA-pazyati dRzyate vA'nayeti dRk locanaM nayanamiti yAvat tayA tathA / "cakSurakSIkSaNaM netraM nayanaM dRSTirambakam / locanaM darzanaM dak ca" 3 / 239 // ityabhidhAnacintAmaNiH / padAspRzA-padaM sthAnaM na spRzatIti padAspRk tena tathA / padA-caraNena / 'sthAnaM tu padamAspadam' 4154 // ityabhidhAnacintAmaNiH / "padaghricaraNo'striyAm" ityamarakozaH / ca-punaH / nijasya-AtmIyasya "nijaH punaH AtmIyaH svaH svakIyazca" 3 / 226 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / cittasya-cetasaH, hRdayasya, antaHkaraNasyeti yAvat / "antaHkaraNaM mAnasa manaH / hRcceto hRdayaM cittaM svAntaM gUDhapathoccale" 6 / 5 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / tam-prasiddha bhagavantaM zrImacchAntinAtham / prati-lakSyIkRtya / icchayA-abhilASeNa / vilAsanInAm-vilAso vibhramo'styAsAmiti vilAsinyastAsAntathA "ato'nekasvarAda" 7.2 / 6 // ityanena matvarthe inpratyayaH yadvA vilasanti vicchittyA zobhante tacchIlamAsAmiti vilAsinyastAsAntathA "ajAteH zIle" 5 / 1154 // ityanena tAcchIlye NinpratyayaH / vilAsavatInAM ramaNInAmiti yAvat / hRdaye-mAnase cetasIti yAvat / adbhatarUpasampadA-adbhutamAzcaryajanakaJca tadrUpaM saundaryamadbhutarUpam tadeva saMpada saMpattiraddhRtarUpasaMpat tayA tathA / karaNena / svataH-svayameva apreritaiveti yAvat / ratiH-rAgaH anurAga iti yAvat / "ratiH strI smaradAreSu rAge surataguhyayoH" iti medinI / sphuTIbabhUva-asphuTA sphuTA babhUva sampannA sphuTIbabhUva / abhUtatadbhAve'rthe ccipratyayaH // 10 // purassarAgA iva tatpurassarA, ramAH samA digvalayAt samAgaman / dvidhA nRpe tatra jagattrayobhuvAM, manoramANe viSamAyudhAzraye // 109 // anvayaH-jagattrayImuvAm , ramAH, iva, sarAgAH, samAH, tatpurassarAH, digvalayAt , puraH, samAgaman , viSamAyudhAzraye, manoramAGga, tatra, nRpe, dvidhA, ( sAsAM ratiH sphuTIbabhUveti pUrvazlokena sambandhaH ) // 109 // vRttiH-jagattrayIbhuvAma-trayo'vayavA asyA iti trayI jagatAM bhuvanAnAM trayo jagattrayI, tasyA bhavantyutpadyante iti jagattrayIbhuvasteSAntathA bhuvanatrayajAtavastUnAmityarthaH / "syAlloko viSTapaM vizva bhuvanaM jagatI jagat" 6 / 1 // ityabhidhAnacintAmaNiH / ramA:-zriyaH / "lakSmIH padmA ramA yA mA sA tA zrIH kamalendirA" 2 / 140 // ityabhidhAnacintAmaNiH / iva-yathA / sarAgAH-rAgeNa anurAgeNa -sahitAH sarAgAH / "rAgo'nurAge klezAdau mAtsarye lohitAdiSu" iti zAzvataH / samAH-sakalAH, Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH samastA iti yAvat / tatpurassarAH-puro'gre sarantIti purassarAH, agragAminI, sA (tAH) purassarA yAsAntAntatpurassarAH / bhuvanatrayajAtavastulakSmIpramukhA iti yAvat / puraH-agre purataH iti yAvat "puraH purastAt purato'grataH" 6 / 168 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / rAjJa iti zeSaH / samAgaman-samAgacchan , samAgatA itiyAvat / viSamAyudhAzraye-viSamaM pazcAtmakamAyudhamastravizeSo yasya sa viSamAyudhaH kAmaH tasya AzrayaH lalanAcitte tadutpAdakatayA janakaH viSamAyudhAzrayastasmi~stathA / manoramAGgamanoramaM manoharaM ramaNIyamitiyAvat aGga zarIrantadavayavavizeSo vA yasya sa manoramAGgastasmiMstathA / aGga gAtraM pratIkopAyayoH pumbhUmni nIvRtti" iti medinii| tatra-tasmin prasiddhe bhagavati zAntinAtha itiyAvat / nRpe-rAjani / dvidhA-dvAbhyAM prakArAbhyAm / tAsAM vilAsinInAM ratiH-anurAgaH prakaTI babhUvetipUrvazlokAda sambandhaH // 109 // anaGgabhAvAdanimeSadarzanA-dayaM kalAkelimayAzayaM bhajana / dvidhA'pyatastatsamaye rasAzraye, natadhruvAM manmathavibhramo'bhavat // 110 // ____ anvayaH-kalAkelimayAzayam , bhajana , ayam , rasAzraye, satsamaye,anaGgabhAvAt, animeSadarzanAt , dvidhA, api, natabhruvAm , manmathavibhramaH, abhavat // 110 // vRttiH-kalAkelimayAzayam-kalAnAM catuSaSTikalAnAM keliH kalAkeliH sA pracurA'sminniti kalAkelimayaH prAcuryyArtho mayaT "annamayo yajJaH" ityAdivat, kalAkelimayazcAsAvAzayo'bhiprAyaH kalAkelimayAzayastantathA / "AzayaH syAdabhiprAye panasAdhArayorapi" iti medinI / bhajana-sevamAnaH / AzrayannitiyAvat / ayam-rAjacakracakravartI vaizvasenirbhagavAna zAntinAthaH / rasAzraye-rasasyAnurAgasya samuddIpakatayA Azraya AdhAro rasAzrayastasmi~stathA / tatsamaye-sa prasiddhazcAsau samayaH kAlo vasantAdistatsamayastasmiMstathA / ratisamutpAdakavasantAdikAle ityarthaH / anaGgabhAvAt-na aGga zarIraM (zivena bhasmIkRtatvAt ) yasya so'naGgaH kAmastasya bhAvo bhAvanA anaGgabhAvastasmAttathA kAmadevasamazobhAkatvena hetunA kAmabhAvanAta ityarthaH / animeSadarzanAt-na nimeSo nimIlanaM yasmin karmaNi tadanimeSam animeSazca taddarzanamanimeSadarzanantasmAttathA / dvidhA-dviprakAraH / api-khalu / natabhravAmnate namne bhravau netroparivirAjamAnaromapaddhatI yAsAntA natabhravastAsAntathA, vilAsanInAM ramaNInAmiti yAvat / "bhrUrUce romapaddhatiH" 3 / 243 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / manmathavibhramaH-manmathasya madanasya vibhramaH-viziSTo bhramaH, vilAsazca yasmAt yasmin vA sa manmathavibhramaH / abhRt-abhavat / ayaM jino vilAsinInAM manmathabhramajanakastatsambandhihAvabhAvAdinAnAvidhavilAsajanakazcAbhUditi bhAvaH / / 11 / / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre nimIlanabhraMzajuSA dRzA bhRzaM, surIgaNe pazyati saGgatAGganA / pRthak samAlakSyata tatkSaNe calaiH, kaTAkSamokSeratizoNitAJcalaH // 111 // anvayaH-surIgaNe, nimIlanabhraMzajuSA, dRzA, bhRzam , ( tam , ) pazyati, saGgatA; aGganA, tatkSaNe, atizoNitAJcala, calaiH, kaTAkSamokSa, pRthak , samAlakSyata // 111 // vRttiH-surIgaNe-surINAM devaramaNInAM gaNaH samudayaH surIgaNastasmi~tathA / 'kUTa maNDalacakravAkapaTalAstomA gaNaH peTaka, vRndaM cakrakadambake samudayaH puJjotkarau saMhatiH' / 647 // iti (abhi0 ci0) / nimIlanabhrazajuSA-nimIlanasya nimeSasya bhraMzo dhvaMso nimIlanabhraMzastaM juSati sevate iti nimIlanabhraMzajuT tayA tathA, nirnimeSayA nimeSarahitayeti yAvat / "nimeSastu nimIlanam" 3 / 242 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / dRzA-pazyati dRzyate vA'nayeti dRk dRssttilocnmitiyaavt tayA tathA / "cakSurakSIkSaNaM netraM nayanaM dRSTirambakam / locanaM darzanaM dRk ca" 3 / 139 / / ityabhidhAnacintAmaNiH bhRzam-atizayaM yathAsyAttathA / tam-mAninImAnabhaJjanasannAhazAlinaM bhagavantaM zrImantaM zAntinAtham / pazyati-sAdaramavalokayati / satItizeSaH / saGgatA-sammilitA ekatrIbhUtetiyAvat / aGganAprazastAnyaGgAnyasyAH santIti aGganA, nitambinI pramadetiyAvat "no'GgAdeH" 7 / 2 / 29 // ityanena matvarthIyo naH pratyayaH / "vizeSAstu kAntA bhIrUnitambinI / pramadA sundarI rAmA ramaNI lalanAGganAM" 3 / 169 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / tatkSaNe-sa cAsau kSaNaH sUkSmakAlavizeSaH tatkSaNastasmistathA / atizoNitAzcalaiH-zoNitaM raktamatikrAnto'tizoNitaH "prAtyavaparinirAdayaH" 3 // 1 // 47 // ityanena samAsaH, atizoNitaH azcalaH prAntabhAgo yeSAnte'tizoNitAJcalAstaistathA / cala-cazcalaiH / "atha caJcalam / caTulaM capalaM lolaM calaM pArisavAsthire" 691 // ityabhidhAnacintAmaNiH / kaTAkSamokSa:-kaTasya kapolasyA'kSi kaTAkSaH "saMkaTAbhyAm" 7 / 3 / 86 / / ityanena atpratyayaH samAsAntaH tasya mokSAH pAtAH kaTAkSamokSAstaistathA / pRthk-bhinnaaH| samAlakSyata-saMlakSyate sma, saMlakSiteti yAvada // 111 / / ananyasAdhAraNarUpasampada, nipIya taM yastridazIbhirarjitaH / mano'nurAgaH sa phalegrahIbhavana, bhuvi sthiti cAturadhuryyadIdharat // 112 // ____ anvayaH-tridazImiH, ananyasAdhAraNarUpasampadam , tam , nipIya, yaH, arjitaH, saH, mano'nurAgaH, phalegrahIbhavan , bhuvi, cAturadhuri, sthitim , adIdharat // 112 // / vRttiH-tridazIbhiH-tisro dazA vayo'vasthA yeSAnte tridazAH devAH / triMzadvarSA manuSyayuvAnaH tridazA iva tridazA iti vA teSAM striyastridazyo devAGganAstAbhistatheti / "devAH suparvasura Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [ 71 nirjaradevatarbhubahirmukhAnimiSadaivatanAkilekhAH / vRndArakAH sumanasastridazA amartyaH" 2 / 2 // ityabhidhAnacintAmaNiH / ananyasAdhAraNarUpasampadam-anyasya parasya dvitIyasyeti yAvada sAdhAraNaM samAnamanyasAdhAraNam tanna bhavatItyananyasAdhAraNam tacca tadrUpaM saundaryyamananyasAdhAraNarUpam tat sampat sampattiyasya so'nanyasAdhAraNarUpasampat tantathA / "rUpaM svabhAve saundarye nAmage pazuzabdayoH / granthAvRttI nATakAdAvAkArazlokayorapi" iti medinI / tam-prasiddhaM bhagavantaM zAntinAthamityarthaH / nipIyasAdaramavalokya / yaH-yAdRzaH mano'nurAgaH / arjitaH-upArjitaH, samadhigata itiyAvat / saHananyasAdhAraNarUpasampadaM zAntinAthaM sAdaramavalokya tridazIbhiH samupArjitaH / mano'nurAgaHmanasazcittasya anurAgaH snehaH sAttvikabhAva iti yAvada mno'nuraagH| phalegrahIbhavana-phalAni prayojanAni gRhNAtIti phalepahiH "rajaHphalemalAd grahaH" 5 / 1 / 58 / / ityanena i. pratyayaH, phalepahiH bhavana sampadyamAnaH phalepahIbhavan / abhUtatadbhAve'rthe vipratyayaH vipratyaye pare pUrvasvarasya dIrghatA ca / bhuvi-pRthivyAm martyalokasvargAdisthAnamAtre vA / "bhUH sthAnamAtre kathitA dharaNyAmapi yoSiti" iti medinI / cAturadhuri-caturasya dakSiNasya nipuNasyeti yAvat bhAvazcAturam cAturyamityarthastasya dhUzcAturaghUstasmi~stathA / samAsAntavidheranityatvAdasamAsAntasya atpratyayayasyAbhAvaH / sthitim-avasthAnam / adIdharat-dhArayAmAsa // 112 // purAvatArAdidine surAGganA, vaterurarhatparamotsave nave / amUstadabhyAsabharaM vivRNvate-nimeSabhAve'pi na tAH zramaM gatAH // 113 // anvayaH-purA,-avatArAdidine, nave, arhatparamotsave, surAGganAH, vateruH, tat , animeSabhAve, api, zramam., na, gatAH, tAH, amaH, abhyAsabharam , vivRNvate // 113 // vRttiH-purA-prAcInakAle pUrvasmin samaye itiyAvat / avatArAdidine-avatAraH-dharmasaMsthApanAdyarthamavataraNam bhUloke janmagrahaNamiti yAvat Adimukhyo yasmiMstadavatArAdi tacca taddinaM divaso'vatArAdidinantasmi~stathA / nave-nUtane, abhinave itiyAvat / arhatparamotsave-parama utkRSTazvAsAvutsava uddhavaH paramotsavaH "sanmahatparamottamotkRSTaM pUjAyAm" 3 / 1 / 107 / / ityanena samAsaH, arhato jinezvarasya paramotsavo'hatparamotsavastasmi~statheti / surAGganAH-prazastAnyaGgAni gAtrANi santyAsAmityaGganAH, surANAM devAnAmaGganAH pramadAH surAGganAH / vateru:-avateruH, avatIrNA iti yAvat / "vaSTi bhAgurirallopamavApyorupasargayoH' iti bhAgurimate avopasargAdyAvayavIbhUtasyA'kArasya lopaH / tat-tasmAddhetoH / animeSabhAve-na nimeSo nimIlanaM yAsAntA animeSAstAsAM bhAvo'nimeSabhAvastasmi~stathA / "nimeSastu nimIlanam" 31242 // ityabhidhAnacintAmaNiH / api-sambhAvanAyAmavyayam / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre zramam-parizramam AyAsamitiyAvat / na-nahi / gatAH-prAptAH / tA:-prasiddhAH / amUH-viprakRSTatayA lakSyamANA devAGganAH / abhyAsabharam-abhyAsasya bharo'tizayo'bhyAsabharastantathA / vivRNvateprakaTayanti // 113 // vazI jino'pi svavazIbhavedayaM, calekSaNatvAditidhIrivorvazI / nininda citte svasurAvatAratAM, nimeSaniHsvairadhunA'pi locanaiH // 114 // anvayaH-vazI, api, ayam , jinaH, calekSaNatvAt , svavazIbhavet , itidhIH, iva, urvazI, nimeSani:svaiH, locanaiH, adhunA, api, citte, svasurAvatAratAm, nininda // 114 // .... vRttiH-vazI-svAdhInaH, jitendriyacaya itiyAvat / api-sambhAvanAyAmavyayam / "api sambhAvanApraznazaGkAgarhAsamuccaye" iti medinI / ayam-sannikRSTatayA dRzyamAnaH / "idamastu sannikRSTe samIpataravarti caitado rUpam" ityAdyabhiyuktokteH / jinaH-jayati rAgadveSamohAniti jino'hana bhagavAn zAntinAtha ityarthaH / calekSaNatvAt-cale caJcale IkSaNe nayane yasyAH sA calekSaNA tasyA bhAvazcalenaNatvaM tasmAttathA / "tva-te guNaH / 32 / 59 / / ityanena puMvadbhAvaH / svavazIbhavet-nijAdhInIbhavet / itidhI:-iti ityevaMprakArA dhIbuddhiryasyAH sA itidhIH / iva-yathA / urvazI-tadAkhyApsarovizeSaH / nimeSaniHsvaiH-nimIlanadaridraiH / locanaiH-nayanaiH / adhunA-sAmpratam / api-khalu / citte-hRdaye / svasurAvatAratAm-svasya AtmanaH surAvatAraH surajanma svasurAvatArastasya bhAvaH svasurAvatAratA taantthaa| nininda-cikSepa nindayAmAseti yAvat // 114 // adastadAkarNi phalAbyajIvitaM dvayaM zruteH sAmpratamIkSitairdezoH / viyuktitastapyati tattvagindriyaM, ninindurevaM bhujagAGganA nijam // 115 // anvayaH-adaH (naH ) tadAkarNi, zruteH, dvayam , ( ca ) sAmpratam , IkSitaiH, dRzoH ( iyam ) phalADhyajIvitam , tvagindriyam , viyuktitaH, tapyati,evam , bhujagAGganAH, nijam , tat , ninindu||115|| vRttiH-aMdaH-etat , kiJcidviprakRSTatayA dRzyamAnam / naH-asmAkam / nadAkarNi-taM bhagavantaM zrImantaM zAntinAthamAkarNayati zRNotItyevaMzIlantathA "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154 // ityanena tAcchIlye NinpratyayaH / saditizeSaH / zruteH-zrUyate AkarNyate'nayetizrutiH zravaNam karNa iti yAvat tasyAstathA / dvayam-dvAvavayavAvasyeti dvayam dvitayam yugalamiti yAvat / "zrutau zravaH |.....'krnnH zrotraH zravaNazca" 32237 / ityabhidhAnacintAmaNiH / ( ca-punaH ) sAmpratam-adhunA / "purassarAgA iva Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [73 tatpurassarA ramAH samA digvalayAt samAgaman" ityevaM pUrvoktazlokabodhitadikkumArINAM martyaloke samAgamanakAle iti yAvat / IkSitaiH-avalokanaiH, bhagavataH zrImacchAntinAthasyetizeSaH / dRzo:pazyati dRzyate vA'nayeti dRk dRSTirnayanamitiyAvat tyostthaa| "cakSurakSIkSaNaM netraM nayanaM dRSTirambakam / locanaM darzanaM dRk ca" 3 / 239 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / (dvayam-yugalam ) phalADhyajIvitamphalena-zravaNAvalokanAtmakena ADhyaM bhAgyavattvAdyanvitaM jIvitaM jIvanaM yasya tattathA saphalajIvitamityarthaH / ( parantu-satorapi zravaNAvalokanayoH) tvagindriyam-sparzanendriyam / viyuktitaH sambhogAgabhAvajanitaviyogAt / tapyati-santApamanubhavati / evam-anena prakAreNa / bhujagAGganAH-prazastAnyaGgAni santyAsAmityaGganAH bhujagAnAM nAgAnAmaGganA bhujagAGganAH / nijam-AtmIyam / tataviyogAt santapyamAnaM tvagindriyam / nininduH-nindayAmAsatuH, nirbhatsayAzcakruriti yAvat / / 115 / / purAntarasthAyimRgekSaNAstadA, dRzordvayaM nastadavIkSicApalam / zrutiprazaMsAM nu zazaMsurAzayAt , zayAlubhAve'pi hitAlizAlini / / 116 // ___ anvayaH-tadA, purAntarasthAyimRgekSaNAH, hitAlizAlini, naH, tadavIkSi, dRzoH, dvayam , aphalam , pa (iti ) AzayAt , hitAlizAlini, zayAlubhAve, api zrutiprazaMsAm , zazaM puH, nu // 116 // .. vRttiH-tadA-tasmin samaye / purAntarasyAyimRgekSaNAH-mRgasya hariNasya IkSaNe nayane mRgekSaNe, mRgekSaNe iva IkSaNe nayane yAsAntA mRgekSaNAH / "uSTramukhAdayaH" ityanena bahuvrIhisamAsaH, ekasyekSaNapadasya lopazca / anyat aparam puram-nagaram purAntaram purAntare tiSThanti tacchIlamastyAsAmiti purAntarasthAyinyaH tAzca tA mRgekSaNAH purAntarasthAyimRgekSaNAH / purAntaramityatra mayUravyaMsakAditvAt smaaso'vseyH| na:-asmAkam / tadavIkSi-na tam-zrImantaM zAntinAthaM vIkSituM zIlamasyeti tadavIkSi "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154 / / ityanena tAcchIlye Nin pratyayaH, azrAddhabhojItyAdivat prakriyA'vaseyA / zrImacchAntinAthAnavalokanazIlamiti yAvat / dRzoH pazyati dRzyate vA''bhyAmiti dRzau nayane tayostathA / "cakSurakSIkSaNaM netraM nayanaM dRSTirambakam / locanaM darzanaM dRk ca 3 / 239 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / dvayam-dvAvavayavAvasyeti dvayam-dvitayam / aphalam-na phalaM lAbhaH prayojana vA yatastadaphalam "phalaM jAtiphale zasye hetUttthe vyuSTilAbhayoH" iti medinii| ca-pAdapUraNe / "cAnvAcaye samAhAre'pyanyonyArthe samuccaye / pakSAntare tathA pAdapUraNe'pyavadhAraNe" iti medinI / ( iti ) AzayAta-abhiprAyAt / "AzayaH syAdabhiprAye panasAdhArayorapi" iti medinii| hitAlizAlinihitAH hitakArikAzca tA AlayaH sakhyo hitAlayastena zAlate zobhate tacchIlo hitAlizAlI tasmistathA / zayAlubhAve-zayAlonidrAlo vazceSTA shyaalubhaavstsmiNstthaa| "bhAvaH sattAsvabhAvAbhiprAya Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre ceSTAtmajanmasu" iti medinI / api-sambhAvanAyAm / zratiprazaMsAm-zrUyate AbhyAmiti zrutI ko tayoH prazaMsA zrutiprazaMsA tAntathA / zazaMsuH-kathayAmAsuH / nu-vitarke // 116 // nizamya devaM vanapAvanodyataM, pramodate dvaidhaphalaspRzA dRzA / iti sma cakSuHzravasAM priyA'nale, smarasvarUpe hRdaye'dhidIpite // 117 // anvayaH-hRdaye, smarasvarUpe. anale, adhidIpite ( sati ) cakSuzravasAm , priyA, devam , vanapAvanodyatam , nizamya, vaidhaphalaspRzA, dazA, pramodate sma, iti // 117 // vRttiH-hRdaye-antaHkaraNe citte iti yAvat / "antaHkaraNaM mAnasaM manaH / hRcceto hRdayaM cittaM svAntaM gUDhapathoccale" 65 // ityabhidhAnacintAmaNiH / hRdayAvacchedenetyarthaH saptamyA avacchinatvArthatvAt / smarasvarUpe-smaraH kAmaH svarUpamAkAro yasya sa smarasvarUpastasmistathA / kAmAtmaka iti yAvat / anale agnau / aghidIpite-samujjavalite / (sati ) cakSuHzravasAm-nAgAnAm / sarpANAmiti yAvat / "sarpaH pRdAkurbhujago bhujaGgo'hirmujaGgamaH / kuNDalI gUDhapAJcakSuHzravAH kAkodaraH phaNI / ityamarakozaH / priyA-preyasI, ramaNItiyAvat / devam-devAdhidevaM bhagavantaM zAntinAtham / vanapAvanodyatam-vanapAvanAya kAnanapUtyai udyataH prayatastatpara iti yAvat vanapAvanodyatastantathA / nizamya-AkarNya zrutveti yAvat / dvaidhaphalaspRzA-zravaNadarzanAtmakadvividhalAbhavatyA / dRzA-locanena / jAtyaikavacanamanusandheyam / pramodate sma-dRpyati sma / pramodateti yAvat / iti-avadhAraNe'vyayam // 116 // 1 [nirIkSya rUpaM paramaM parAtmana-stadAtmabhAvaM divijA yadA'vadan / bhutI punAnA nayane na ca sma hi, stuvanti nindanti hRdAM tadAtmanaH // 1 // ] anvayaH-parAtmanaH, paramam , rUpam nirIkSya, divijAH, yadA, tadAtmabhAvam , avadan , tadA ( tatratyAH ) zrutI, punAnAH, ca, nayane, na ( punAnA: ) hi, hRdA, AtmanaH, stuvanti, sma, nindanti, sma // vRttiH-parAtmanaH-para utkRSTazcAsAvAtmA parAtmA, zrIzAntinAthastasya tathA / 'sanmahatparamottamotkRSTaM pUjAyAm' / 3 / 1 / 107 / ityanena samAsaH / paramam-parA mA lakSmIryasmiMstattathA / rUpamsvarUpam , saundaryamitiyAvat / nirIkSya-samavalokya / divijAH-divi svarge jAtA divijAH, 'saptamyAH' 5 / 1 / 169 / / ityanena jandhAtorDapratyayaH, 'thuprAvRDvarSAzaradakAlAva' 3 / 2 / 27 // ityanena saptamyA 1. stuvantItyAdituryapAdasya pUrtirUpaM sUktaM nopalabdhaM tathA ca tat sampUryAtra nivezitaM vrtte| . Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .-AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [75 'aluk / yadA-yasmin kAle / martyalokAt pratinivRtya tatratyAnyaiH saha vArtAlApakAle iti yAvat / tadAtmabhAvam-tasya paramAtmana AtmabhAvaH svarUpaM tadAtmabhAvastantathA / avadana-abruvana / tadAtasminakAle / (tatratyA akRtaprabhudarzanA divijAH ) atI-zravaNe / punAnA:-pavitrayantaH / c-punH| . nayane-netre / na-nahi / punAnA iti zeSaH / hi-nizcayena / hRdA-hRdayena yen| AtmanaH-svAn / stuvanti sma-prazaMsayAmAsuH / prbhucritrshrvnnpvitriikRtshrvnntvaaditibhaavH| nindati sma-anindiSuH / prabhoradarzanAditibhAvaH / atra teSAmAtmaprazaMsane zravaNapavitrIkaraNasya, Atmanindane ca nayanApavitrIkaraNasya ca hetutayA'bhidhAnAt kAvyaliGgamalaGkAra iti // vilokayantIbhirajanabhAvanA-purassaraM sarvapade smaropamam / na vismaratvaM samanIyata kacid, manasvinIbhiDharAgicetasA // 118 // anvayaH-ajasrabhAvanApurassaram , sarvapade, smaropamam , vilokayantIbhiH, manasvinIbhiH, dRDharAgicetasA, kvacit , vismaratvam , na, samanIyata // 118 // ____vRttiH-ajasrabhAvanApurassaram-ajasraM satataM bhAvanA tadviSayakacintanam ajasrabhAvanA, tena purassaram sahitam ajasrabhAvanApurassaraM yathA syAttathA / sarvapade-sarva nikhilaM tatpadaM sthAnama sarvapadaM tasmi~stathA / "sthAnaM tu padamAspadam" 454 // itybhidhaancintaamnniH| smaropamam-smaraH kandarpa upamA upamAnaM yasya sa smaropamastantathA / (tam-zrImantaM bhagavantaM zAntinAthamiti zeSaH ) vilokayantIbhiH-sAdaramAlokayantIbhiH, pazyantIbhirityarthaH / manasvinIbhiH-prazastaM mano'ntaHkaraNamAsAmiti manasvinyastAbhistathA / dRDharAgicetasA-rAgo'nurAgo'styasyeti rAgi "ato'nekasvarAva" 7 / 2 / 6 / / ityanena matvarthe in pratyayaH, dRDhaM bahulazca tadrAgi dRDharAgi dRDharAgi, ca tacceto'ntaHkaraNaM dRDharAgicetastena tathA / kacita-kutrApi / vismaratvam-vigataH smaraH kAmo yatastA vismarAstAsAM bhAvo vismaratvaM "tvate guNaH" 3 / 2 / 59 // ityanena puMvadbhAvaH, kAmAbhAva iti yAvat / na-nahi / samanIyata-samAnItaH // 11 // prasRtvare reNubhare vadhUgaNo, balAdamuM netranimIlaneSvapi / nyaveza yaccetasi mA spRzan rajo-'Ggajo'yamenannidhivat priyAzayAt // 119 ___ anvayaH-reNubhare, prasRtvare, netranimIlaneSu api vadhUgaNaH, amum , balAt , cetasi, nyavezayat , ayam , aGgajaH, nidhivat , priyAzayAt ; enan , rajaH, mA, spRzana // 119 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] zrIjananaMSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritravRttiH-reNubhare-reNUnA dhUlInAM bharo'tizayo reNubharastAsmiMstathA / prasRtvare-prasaraNazIle / satItizeSaH / netranimIlaneSu-netrayornayayonimIlanAni nimeSA netranimIlanAni teSu tathA / "nimeSastu nimIlanam" 3 / 242 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / api-sambhAvanAyAm / vadhUgaNaH-vadhUnAM sImantinInA gaNaH kadambakam vadhUgaNaH / vanitAsamudaya iti yAvat / amum-imam zrImantaM zAntinAthabhagavantam / balAt-haThAva, balamAdhAyeti yAvat / cetasi-antaHkaraNe / nyavezayat-sannivezitavatI / samasthApayaditi yAvat / ayam-eSaH / aGgajaH-aGgAdehAjjAto'GgajaH kAmaH / nidhivat-nidhim nidhAnamahatIti nidhivat / priyAzayAta-hRdyAbhiprAyAt / "AzayaH syAdabhiprAye panasAdhArayorapi" iti medinI / enat-etat / rajaH-pAzum / mA spRzan-nahi spRzatu nindAyAM zatA, "to mAjhyAkrozeSu" 5 / 2 / 21 // ityanena // 119 // labheta cetaH kila vaikriyakriyAM, priyAM varaM syAt samaye'yamAzayaH / alambhi mAbhiramuSya darzane, punaH punaH saGgamane'pyasaMzayaH // 120 // anvayaH-cetaH, priyAm , vaikriya kriyAm , labheta, kila, samaye, ayam, AzayaH, varam , syAt , mAMbhiH, amuSya, darzane, punaH, punaH, saGgamane, api, asaMzayaH alambhi // 120 // vRttiH-ceta:-hRdayam antaHkaraNamiti yAvat / priyAm-manoramAm / vaikriyakriyAmvikriyAyA vikArasyeyaM vaikriyA sA cAsau kriyA vaikriyakriyA tAntathA / labheta-prApnuyAt / kilasambhAvanAyAm / "vArtAsambhAvyayoH kila' ityamarakozaH / samaye-kAle, satyavasare iti yAvat / ayam-eSaH / Azaya:-abhiprAyaH / varam-manApriyaH / "devAd vRte varaH zreSThe triSu klIbaM manApriye" ityamarakozaH / mAbhiH-mAnavIbhiH / amuSya-etasya bhagavataH zAntinAthasya / darzane-sAkSAtkAre / puna: puna:-bhUyobhUyaH / saGgamane-sammilane / api-sambhAvanAyAmavyayam / asaMzayaH-saMzayAbhAva., sandeharAhityamiti yAvat / alammi-samprApi samadhigata iti yAvat // 120 // bhavedbhavasyAnubhavaH surAtmaka-stadA varaM tattuSavanna mAnuSam / yato mahIzasya yazasyadarzane, na vighnalezo'pi nimeSanirmitaH // 12 // anvayaH-( yadi ) surAtmakA, bhavasya, anubhavaH, bhavet , tadA, tat , varam , tuSavat , mAnuSam , na, yataH, mahIzasya, yazasyadarzane, nimeSanirmitaH, vighnalezaH, api, na // 121 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodimyAM prathamaH sargaH [77 vRttiH-(yadi-cet / ) surAtmaka:-suro devazcAsau AtmA surAtmA sa eva surAtmakaH svArthe kaH pratyayaH yadvA anukampyaH surAtmA surAtmakaH, anukampAyAM kaH prtyyH| bhavasya-saMsArasya / 'bhavaH kSemezasaMsAre sattAyAM prAptijanmanoH" iti medinI / anubhavaH-anubhavatItyanubhavaH, anubhavI anubhavakarteti yAvat / bhavet syAt / tadA-tarhi / tata-surajanma surAtmakatvamiti yAvat / varammanAviprayam / "devAd vRte varaH zreSThe triSu klIbaM mnaapriye"| ityamarakozaH / tuSavat-dhAnyatvagvata atitucchamitibhAvaH / mAnupam-manuSyasya mAnavasyedaM mAnuSam manuSyajanmetyarthaH / na-nahi / (varammanApriyam ) yata: yasmAddhetoH yasmin surajanmani vA taspratyayasya sArvavibhaktikatvasvIkArAt / mahIzasya-mahyAH pRthivyA Izo mahIzaH bhagavAn zAntinAthaH tasya tathA / yazasyadarzane-yazasi kIti sAdhu yazasyam zarIramityarthaH tasya darzanam-avalokanam sAkSAtkAra itiyAvata yazasyadarzanam tasmiMstathA / nimeSanirmita:-nimeSairnetranimIlanaunirmito nimeSanirmitaH nimeSaprayojya ityarthaH / vighnaleza:-vighnasya darzanapratibandhakIbhUtAntarAyasya lezaH kaNa: vighnalezaH / api-sambhAvanAyAm / "api sambhAvanApraznazaGkAgarhAsamuccaye" iti medinii| na-nahi / surajanmani nimeSAbhAvasya prasiddhatvAditibhAvaH // 12 // na kA nizi svapnagataM dadarza taM, vazA rasAt taddhRvabhAvanAvazAt / na kA punaH saGgamanonmanastayA. prapaJcasaJcArikayA sakhIkRtA // 122 // anvayaH-sAt , taddhRvabhAvanAvazAt , kA, vazA, nizi, tam , svapnagatam , na, dadarza, prapaJcasaJcArikayA, saGgamanonmanastayA, punaH. kA, na, sakhIkRtA // 122 // - vRttiH-rasAta-rAgAt / anurAgAditiyAvat / "raso gandharase jale / zRGgArAdau viSe voh tiktAdau dravarAgayoH" iti medinii| taddhavabhAvanAvazAta-dhruvam-nizcitA cAsau bhAvanA kAmAyudbodhitasaMskAraH dhruvabhAvanA tasmin zrImati zAntinAthe dhruvabhAbanA taddhRvabhAvanA viSayatvaM saptamyarthaH, tadviSayakadhruvabhAvanetyarthaH, tasyA vazam Ayattatvam adhInatetiyAvat taddhRvabhAvanAvazam Ayattatvam adhInateti yAvat taddhRvabhAvanAvazam tasmAttathA / "dhruvaH zaGkau hare viSNau vaTe cottAnapAdaje / vasuyogabhidoH puMsi klIbaM nizcitatarkayoH" "vazA vandhyAsutAyoSAstrIgavIkariNISu ca / triSvAyatte klIbamAyattatve cecchAprabhutvayoH' ityubhayatrApi medinii| kA-kimAtmikA / vshaa-vnitaa| nizi-rAtrau / tam-bhagavantaM zrIzAntinAtham / svapnagatam-svapnaprAptam / na-nahi / dadarza-adazat / prapaJcasaJcArikayA-prapaJcasya sukhaprapaJcasya-sukhasaJcayasya sukhavistArasya vA saJcArikA dUtIva prapaJcasaJcArikA tayA tathA 'prapazcaH saJcaye'pi syAdvistAre ca pratAraNe' iti medinI / saGgamanonma Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre nastayA-saGgamanAya sammilanAya unmanA utkA saGgamanonmanAstasyA bhAvaH saGgamanonmanastA tayA tthaa| puna:-kintu / kA-kimAtmikA / na-nahi / sakhIkRtA-asakhI avayasyA / sakhIkRtA sakhIkRtA, api tu sarvA eva sakhIkRtetibhAvaH // 122 // ziro dhunAnA madhuno'dhunA'zanA-jjagAda gotraskhalite ca kA na tm| upAyanaM kA na cakAra kAryadhI-radhIratAbhRcca puraH suraprabhoH / / 123 // anvayaH-madhunaH, azanAt , ziraH, dhunAnA, adhunA, kA, tam , gotraskhalite, na, jagAda, ca, kAryAdhIH, ca, adhIratAmRt , kA, suraprabhoH puraH, upAyanam , na, cakAra // 123 // vRttiH-madhunaH- madyasya / "madhu puSparase kSaudre madye" iti medinI / azanAta-abhyabaharaNAt / ziraH-mastakam / dhunAnA-vepayantI, kampayantItiyAvat / adhunA-sAmpratam, bhagavataH zrIzAntinAthasya vanavihArAya prasthAnasamaye itiyAvada / kA-kIdRzI, dhairyyazAlinItiyAvada / tamabhagavantaM zrImantaM zAntinAtham / gotraskhalite-gotrasya nAmnaH skhalitaM vyatyAso gotraskhalitam tasmi~stathA / "nAma gotraM kulaM gotraM gotrastu dharaNIdharaH" / iti zAzvataH / na-nahi / jagAdaavadat / api tu sarvaiva pativratAvyatirikteti bhAvaH / ca-pAdapUraNe / kAyadhI:-kArye kAyasAdhane dhorbuddhiryasyAH sA kAya'dhIH / ca-punaH / adhIratAbhUta-dhIrasya dhairyAnvitasya bhAvo dhIratA na dhIratA'dhIratA tAM bibharti dhArayatIti adhIratAmRt / "dhIro dhairyAnvite" iti medinI / kaa-kiidRshii| suraprabhoH-suro deva eva prabhurIzaH suraprabhustasya tathA / purA-purataH, aprata iti yAvada / upAyanamupahAram / na-nahi / cakAra-akarot / sarvA'pi nitambinI taddarzanasparzanasaGgamanAtmakakAryasiddhayarthamupeSTadevamupAyanaM rakSitavatIti yAvat // 123 // manobalAt ko'pyabalApi nAmilad, rahaH sthitA'harnizatadvazaMvadA / tadAtmatAdhyAtadhavA rate ca kA, priyA'bhavad nAsanakarmaNA priye // 124 // anvayaH-api, abalA, api, kA, rahAsthitA, aharnizatadvazaMvadA, ( satI ) manobalAt . na, amilat , ca, tadAtmatAdhyAtadhavA, kA rate, priye, AsanakarmaNA, priyA, na, abhavat // 124 // vRttiH-api-punaH / abalA-nAsti balamasyA ityabalA-sImantinI / api-sambhAvanAyAm / kA-kimAtmikA / rahAsthitA-rahasi-ekAnte vijane ityarthaH / sthitA-avasthitA rhHsthitaa| aharnizatadvazaMvadA-vazaM vadatIti vazaMvadA tasya bhagavataH zAntinAthasya vazaMvadA tadvazaMvadA aharnizaM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH ... / [ 79 rAtrindivam tadvazaMvadA aharnizatadvazaMvadA / satIti zeSaH / manobalAta-manaso'ntaHkaraNasya balaM sAma ya'vizeSaH manobalam tasmAttathA / na-nahi / amilata-samagacchata saGgateti yAvat / api tu nikhilaiva abalA tathAsatI manobalamAsAdayAmAsa / ca-pAdapUraNe / "cAnvAcaye samAhAre'pyanyonyArthe samuccaye / pakSAntare tathA pAdapUraNe'pyavadhAraNe" iti medinI / tadAtmatAdhyAtadhavA-tasya zAntinAthasya AtmA svarUpa yasya sa tadAtmA tasya bhAvastadAtmatA zAntinAthasvarUpavattvam tayA zAntinAthasvarUpeNa dhyAto dhavaH priyo yayA sA tadAtmatAdhyAtadhavA evambhUtA satI / kA-kimAtmikA strii| rate-sambhoge priyavizeSaNatve vA anurakte / priye-dayite vallabhe iti yAvat / AsanakarmaNA-AsanAnAM bandhAnAM karma kriyA Asanakarma tena tathA / priyA-vallabhA / na-nahi / abhavat-ajAyata saMvRtteti yAvat / api tu sarvaiva abhavaditibhAvaH // 124 / / zrute'tha dRSTe'pi puro'GganAM yadA, smarastatApAtizayena niSkRpaH / tadA tadAsaktadhiyA ca kA hyadha-zvakAra vA na svamanobhavodbhavam // 125 // anvayaH-atha, yadA, zrute, dRSTe, api, puraH, aGganAm , smaraH, niSkRpaH, (san ) atizayena, tatApa, tadA, ca, tadAsaktadhiyA, svamanobhavodbhavam , nahi, adhazcakAra // 125 // vRttiH-atha-anantaram / yadA-yasmin samaye / ate-AkarNite / dRSTe-cAkSuSapratyakSaviSayIkRte, avalokite iti yAvat / tasmin-zrIzAntinAthe iti zeSaH / api-sambhAvanAyAm / pura:-nagarasya / aGganAm-prazastAnyaGgAni avayavasaMsthAnavizeSAH santyasyA iti aGganA pramadA tAntathA / "pramadA sundarI rAmA ramaNI lalanAGganA" 3 / 169 // ityabhidhAnacintAmaNiH / smaraHkandarpaH / niSkRpaH-nirgatA kRpA dayA kAruNyamiti yAvadyasmAt saH niSkRpaH kRpAzUnyaH "atha dayA zUkaH kAruNyaM karuNA ghRNA / kRpA'nukampAnukrozaH" 3 // 33 // ityabhidhAnacintAmaNiH / ( san ) / atizayena-nitAntaM yathA syAttathA / tatApa-antarbhAvitaNigarthatvAt santApayAmAsa / tadA-tasmina samaye / ca-punaH / tadAsaktadhiyA-tasmin bhagavati zAntinAthe AsaktA AsaktimApannA tadAsaktA sA cAsau dhIstadAsaktadhIstayA tathA / svamanobhavodbhavam-manasazcittAd bhavatIti manobhavaH kAmaH svaH svIyo manobhavaH svamanobhavastasya udbhava utpattiH svamanobhavodbhavastantathA / nahi-na / adhazcakAratirazvakAra dhikcakAreti yAvat / vA-pAdapUraNe / api tu sarvApi svamanobhavodbhavamadhazcakAraivetyarthaH / "vA syAdvikalpopamayorvitarke pAdapUraNe" iti medinI // 125 // zriyA'sya yogyA'hamiti svamIkSituM, madArpaNAt darpaNadhAriNI kre| atAdRzAGgAptidazA kRzAzayA, zayAlutAyAmapi nidrayA jahe // 126 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra anvayaH-aham , zriyA, asya, yogyA, iti, madArpaNAt , svam , ikSitum , kare, darpaNadhAriNI, (kAcit ) atAdRzAGgAptidazA, kRzAzayA, zayAlutAyAm , api, nidrayA, jahe // 126 // vRttiH-aham-mallakSaNo janaH / zriyA-zobhayA / asya-buddhiviSayIbhUtasya zrImataH zAntinAthasya / yogyA-saundaryAdiprayojyasAdRzyavazAdupayuktA / asmIti zeSaH / iti-hetoH / madArpaNAtmadasya saundaryAtizayagarvasya arpaNamavasthApanaM madArpaNaM tasmAt tthaa| 'mado retasi kastUryA, harSe garvebhadAnayoH' iti medinI / svam-AtmAnam / ikSitum-avalokayitum / kare-haste / 'balihastazivaH karAH' ityamaranAnArthaH / darpaNadhAriNI-darpaNaM mukuraM dharati dhArayati vA tacchIlA tathA 'ajAte zIle' 5 / 1 / 15 / / ityanena tacchIle NinpratyayaH / kAcidrUpaviteti zeSaH / atAdRzAGgAptidRzAtAdRzazarIrAvayavasamAgamadarzanaM viraheNa | kRzAzayA-kRzo durbala Azayo'bhiprAyaH, abhilASa itiyAvat yasyAH sA tathA / yadvA, kRzA cAsau AzA abhilASaH kRzAzA tayA tatheti / zayAlutAyAmnidrAlutAyAm , svapnavAsthAyAmapIti yAvat / nidrayA-svApena / jahe-tatyaje / kSaNamapi zAntiM nApetibhAvaH / / 126 // svayaM vilepAya ca yakSakardamaH, kare tamAlokya surUpayA dhRtaH / sa durdamAnanyajadAhasAhasA-duvAha duHkhAdiva havyavAhatAm // 127 // anvayaH--ca, surUpayA, tam , Alokya, svayam , vilepAya, yakSakardamaH, kare, dhRtaH, sA durdamAnyajadAhasAhasAt , duHkhAt , iva, havyavAhatAm , uvAha // 12 // vRttiH-ca-punaH / surUpayA-suSThu zobhanaM rUpaM saundaryya yasyAH sA surUpA tayA tathA, atizayasaundaryazAlinyA kayAcit pramadayeti zeSaH / tam-bhagavantam zAntinAthamityarthaH / AlokyavIkSya, dRSTaveti yAvat / svayama-AtmanA / vilepAya-vilepanAya / yakSakardamaH-yakSapriyaH kardamo yakSakadamaH kapUrIgurukakkolakastUrIcandanadravamizra iti yAvat / "kapUrrAgurukakolakastUrIcandanadravaiH / syAd yakSakardamo miraiH" 3 / 303 // ityabhidhAnacintAmaNiH / dhanvantaristu-"kuGkumAgurukastUrI kapUracandanaM tathA / mahAsugandhamityuktaM nAmato yakSakardamaH" ityAha evaJca mahAsugandhadrava ityarthaH / kare-haste / dhRtA-sthApitaH / saH-hastasaMsthApitayakSakadabhaH / durdamAnanyajadAhasAhasAt-duHkhena damitumAkramituM yogyo durdamaH na manaso'nyasmAjjAyate ityananyajo madanaH, durdamazvAsAvananyajo durdamAnanyajaH tasya dAho jvAlA tasmAdvA dAho durdamAnanyajadAhaH, sahasA prasahya vartate iti sAhasam durdamAnanyajadA hasya sAhasam durdamAnanyajadAhasAhasama tsmaattthaa| "madano jarAbhIruranaGgamanmathau kamanaH kalAkeli Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [81 rananyajo'GgajaH" 2 // 141 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / duHkhAt-pratikUlavedanIyAdAtmano guNavizeSAda / iva-yathA / havyavAhatAm-havyaM vahatIti havyavAho'gnistasya bhAvo havyavAhatA tAntathA / uvAhaprApa, dhArayAmAseti yAvat // 127 // manobhavanmAnavazena mAnavI,-navIbhavantyA'pyatadarhatAdhiyA / vihAya bhaimImapadarpayA kayA, hatAzayA'vAGmukhatA'bhyanAyi no // 128 // anvayaH-manobhavanmAnavazena, mAnavInavIbhavantyA, api, atadaI tAdhiyA, bhaimIm , vihAya, apadarpayA, kayA, avAGmukhatA, no, abhyanAyi // 128 // vRttiH-manobhavanmAnavazena-manasi hRdaye bhavana utpadyamAno manobhavana sa cAsau mAnaH priyAparAdhasUcakaceSTAvizeSaH manobhavanmAnaH tasya vazam AyattatvaM manobhavanmAnavazam tena tathA / 'vazA vandhyAsutAyoSA-strIgavIkariNISu ca / triSvAyatte kIvamAya-tatve cecchAprabhutvayoH' itimedinI / mAnavInavIbhavanyA-mAnavISu navIbhavantI nUtanatAmApAdyamAnA mAnavInavIbhavantI tayA tathA / api-sambhAvanAyAm / atadarhatAdhiyA-tasya bhagavataH zrIzAntinAthasya arhA yogyA tadarhA na tadA atadarhA tasyA bhAvo'tadarhatA, tasyA dhobuddhiratadarhatAdhIstayA tathA / 'tvate guNaH' 3 / 2 / 59 / ityanena puMvadbhAvaH / bhaimIm-bhImAva bhayAnakAt AgatA bhaimI bhItistAM tathA / vastutastu 'pariNAyitazcAnekAH, surUpAH kulabAlikAH / sakalAntaHpurIsArA, jajJe tasya yazomatI' 78 // iti zrImadAcAryAjitaprabhasUrisanDabdhe zrIzAntinAthacarite SaSThaprastAve'STasaptatitame zloke saMzlokitA bhaimIva bhaimI yazomatI tAM tathA / 'kAkatAlIyAdayaH' 7 / 1 / 117 / itisUtre tulyArthaviSayakAkatAlAdisamAsapadata IyapratyayavidhAnasAmarthyAt prakRte bhaimIva bhaimIti samAsapadamanavadyamavaseyam / vihAya-parityajya / nirbhayaM yathAsyAttathetiprathamapakSe'rtho'vaseyaH / dvitIyapakSe tu spaSTa eveti / apadarpayA-apagato darpo'haMkAro yasyAH sA'padarpA tayA tathA / hatAzayA-hatA bhagnA AzA mano'lASo yasyAH sA hatAzA tayA tathA / kayA-kimAtmikayA, pramadayetyarthaH / avAGamukhatA-zokena lajjayA vA'dhaH nIcairitiyAvat mukhaM vadanaM yasyA sA'vAGmukhA tasyA bhAvo'vAGmukhatA mukhAvanatiritiyAvat vAgvimuktavadanatvaM vaa| no-nahi / 'abhAve tvanano nahi' / 6 / 165 / ( iti a0 ci0) / abhynaayi-abhinymaaniitaa| bhaimI vihAya sarvApi sundaryo hatAzA'dhomukhI saJjAtetibhAvaH / / 128 // . kRte'pyupAye zatazo'pazokayA, yadA babhUve na kadAcidekayA / tadA gRhItavyatirekazaGkayA, na darpaNaH zvAsamalImasaH kRtH||129|| Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre anvayaH--yadA, zatazaH, upAye. kRte, api, ekayA, ( api ) kadAcit , apazokayA, na, babhUve, tadA, gRhItavyatirekazaGkayA, darpaNaH, zvAsamalImasA, na, kRtaH // 129 // vRttiH-yadA-yasmin samaye / zataza:-zatazabdasyAnekaparatvAt, anekazaH, bahuza itiyAvat / upaaye-kaamvythaashaamkprtiikaare| kRte-vihite / api-sambhAvanAyAm / ekayA-ekatvasaGkhyAviziSTayA / ( api-sambhAvanAyAm / ) kadAcita-jAtu / apazokayA-apagataH zoko dainyaM kheda itiyAvadyasyAH sA'pazokA tayA tathA, sodyamayetyarthaH / na-nahi / babhave-samapAdi / tadA-tasmin kAle / gRhItavyatirekazaGkayA-gRhItamiti bhAve ktaH, evaJca gRhItasya grahaNasya vyatireko'bhAvo gRhItavyatirekaH grahaNAbhAvaityarthaH, tasmAt zaGkA trAsaH, AtaGka itiyAvada, gRhItavyatirekazaGkA tayA tathA, hetunA / yadvA gRhItavyatirekasya grahaNAbhAvasya zaGkA AzaGkA yasyAH sA gRhItavyatirekazaGkA tayA tathA / 'bhayaM bhIbhItirAtaGka AzaGkA sAdhvasaM daraH' 2 / 215 / (ityabhi0 cintaa0)| kayetizeSaH / darpaNa:- AdarzaH / 'dapaNe mukurAdauM' ityamaraH / zvAsamalImasa:-malo mAlinyamastyasyeti malImasaH 'malAdImasaJca' 7 / 2 / 14 / ityanena matvarthe ImasaH pratyayaH, zvAsena niHzvAsavAyunA malImasaH shvaasmliimsH| na kRtA-nahi vihitaH / namaH kAkvarthakatvAva, api tu kRta evetyarthaH // 128 // gacchAdhIzvarahIrahIravijayA-mnAye nikAye dhiyAM, bhRtyaH zrIvijayaprabhAkhyasuguroH, zrImattapAkhye gaNe / ziSyaH prAjJamaNeH kRpAdivijayasyAzAsyamAnAgraNI, zke vAcakanAmameghavijayaH, zasyAM samasyAmimAm // 130 // anvayaH-zrImattapAkhye, gaNe, dhiyAm , nikAye, gacchAdhIzvarahIrahIravijayAmnAye, zrIvijayaprabhAkhyasuguroH, bhRtyaH, prAjJamaNeH, kRpAdivijayasya, AzAsyamAnAgraNIH, ziSyaH, vAcakanAmameghavijayaH, zasyAm , imAm , samasyAm, cakre // 130 // vRttiH-zrImattapAkhye-zobhAsampatsamanvite tpaabhidhaane| gaNe-gacche / dhiyaam-mtiinaam| nikAye-samUhe, buddhinidhAvitiyAvat / nikAyye itipAThaprakalpanaM vizeSataH saGgatamAbhAti, tadarthastu nivAsasthAnabhUte, 'dhAyyApAyyasAnnAyyanikAyyamRGmAnahavirnivAse' 5 / 1 / 24 / itihemasUtreNa nikAyyazabdasya nivAsArthe nipAtanAda / gacchAdhIzvarahIrahIravijayAmnAye-gacchAdhipatihIrakazrImaddhIravijayasUrIzvarasampradAye / zrIvijayaprabhAkhyasuguro:-zrIvijayaprabhasUrIzvarottamaguruvaryasya / bhRtyH-kingkrH| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .-AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM prathamaH sargaH [83 etena samasyAkarturvAcakavarasya tatra niratizayA bhaktiya'jyate / prAjJamaNe:-paNDitaziromaNeH / kapAdivijayasya-kRpetyAdiryasya sa kRpAdiH, vijayo yasya nAmani tasya tathA, kRpaavijysyetyrthH| AzAsyamAnAgraNI:-AzAsyamAnAnAm AzaMsAviSayANAmagraNoH prthmstthaa| ziSyaH-vineyaH / vAcakanAmameghavijayaH-mahAmahopAdhyAyazrImeghavijayagaNIzvarAbhidhAnaH / zasyAm-prazaMsanIyAm / imAm-purataH pratyakSato dRzyamAnAm / samasyAm-samAsAm 'samasyA tu samAsArthA' ityamaraH / pAdapUrtirUpasamasyAmitiyAvat / cakra-vidadhe / kRtavAnitiyAvat // 130 // iti-vAcakapravarazrImeghavijayajidgaNIzvaraviracite zrInaiSadhIyamahAkAvyaprathamasargapAdapUrtisvarUpe zrIzAntinAthacaritre zAsanasamrATsuricakracakravartitapAgacchAdhipatibhaTTArakAcAryamahArAjAdhirAjazrIvijayanemisUrIzvaramahArAjapaTTAlaGkArazAstravizAradakaviratna-pIyUSapANipUjyapAdAcAryamahArAjazrIvijayAmRtasUrIzvaraviracita 'vidvadvinodinI' nAmavRttivibhUSite prathamaH sargaH smaaptH| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dvitIyaH sargaH yathohyamAnaH khalu bhogabhojinA, rathena viSNuH prabhaviSNutejasA / tathAdhirAjaH sa rarAja rAjabhiH, samaM vrajana rAjapathe yathecchayA // 1 // anvayaH-yathA, bhogabhojinA, prabhaviSNutejasA, rathena, uhathamAnaH, viSNuH, rarAja, tathA, ( prabhaviSNutejasA, rathena, uhayamAnaH ) saH, adhirAjA, rAjabhiH, samam , yathecchayA, rAjapathe, vrajana, ( rAja) // 1 // vRttiH-yathA-yena prakAreNa / bhogabhojinA-bhogaM sarpazarIraM bhuGkte tacchIlo bhogabhojI 'ajAteH zIle' 5 / 1 / 154 / ityanena tAcchIlye NinpratyayaH tena tathA, garuDAtmakenetyarthaH / 'aheH zarIraM bhogaH syAt' ityamarakozaH / prabhaviSNutejasA-prabhavati prakarSaNa vartate tacchIlaM prabhaviSNu, tAdRzaM tejaH prabhAvaH pratApo vA yasya sa prabhaviSNutejAstena tathA / rathena-syandanena / 'yuddhArthe cakravadyAne, zatAGgaH syandano rathaH' 3 / 415 / ( ityabhi0 ci0) udyamAnaH-prApyamANaH / viSNuH-veveSTi vyAptoti jagaditi viSNuH, naaraaynnH| viSNurnArAyaNaH' ityamaraH / rarAja-didIpe, zuzubha iti yAvat / tathAtena prakAreNa / prabhaviSNutejasA (pUrvoktArthena ) rathena uhayamAnaH / saH-prasiddhaH / adhirAja:-adhi adhikaH viziSTa iti yAvata, rAjAprakRtiraJjanazIlo'dhirAjaH, bhagavAna zrImAn rAjAdhirAjaH zAntinAtha ityarthaH / rAjabhiH-anuyAyinarapatibhiH / samam-saha / yathecchayA-yathepsitam / rAjapathe-rAjJA nRpANAM panthA mArgo rAjapathastasmi~tathA, rAjamArge ityarthaH / 'RkpUHpathyapo'va' 7 / 3 / 76 // ityanena apratyayaH / vrajan-gacchan / (rarAja-zuzubhe iti ) // 1 // dizo'pi tUryadhvaninAbhigarjayan, prasahya vairocanijasya pattanam / yiyAsuragresaravAjirAjibhi - jaMgAma cakrAnugamAdhvanA'dhipaH // 2 // anvayaH-tUryadhvaninA, dizA, api, abhigarjayan , vairocanijasya, pattanam ; prasahya, agresaravAjirAjibhiH, yiyAsuH, adhipaH, cakrAnugamA'dhvanA, jagAma // 2 // vRttiH-tUryadhvaninA-tUryasya vAyabhedasya dhvaniH zabdavizeSastena tthaa| diza:-kakubhaH, Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [85 AzA ityarthaH / digantarAlamitiyAvat / abhigarjayan-sarvatobhAvena saMzabdayan, samudghoSayanniti yAvat / vairocanijasya-vizeSeNa rocate dyotate virocaH "ac" 5 / 1149 ityanena ac pratyayaH, viroca eva vairocaH svArthiko'Na, sacAsau nijaH svIya AtmIya iti yAvattasya tathA, bhImasya nRpateriti yAvat / yadvA 'prasahya vairoccanijasya' ityekaM padaM draSTavyam / tatazca-prasahyaM sahanayogyamalpIya iti yAvat vairaM yasya sacAsAvuccanijaH zreSThAtmIyastasya tthaa| rAjJAM svAbhAvikaM parasparaM yAdRzena vaireNa bhAvyameva tAvadeva vairamAsInna tAvatA zreSThatve AtmIyatve ca kApi kSatiH / cakAraikAdhikyasya samasyApUrtI kSatyanAdhAyakatvamavaseyam / pattanam nagaram / kuNDinapuramitiyAvat / prasahya-AgraheNa / agresaravAjirAjibhiH-agre-agrataH saranti gacchantItyagresarAste ca te vAjino'zvA agresaravAjinasteSAM rAjayaH zreNayastAbhistathA / yiyaasuH-jigmissuH| adhipaH-bhUpatiH, zrIzAntinAtha iti yAvat / cakrAnugamAdhvanA-cakreNa cakraratnena anugamyate'nusriyate iti cakrAnugamaH sacAsAvadhvA mArgazcakrAnugamAdhvA tena tathA / jagAma-vatrAja // 22 // athAjagAmAbhimukhaM svasImani, nRpo'pi bhImaH kila kuNDinezitA / vidarbhajAyA madanastathA mano-rathaM prajAyAH saha rAjabhirvidana // 3 // anvayaH-atha, kuNDinezitA, bhImaH, api, nRpaH, vidarbhajAyAH, prajAyAH, madanaH ( san ) tathA, manoratham , vidan , rAjabhiH, saha, abhimukhaM, svasImani, AjagAma // 3 // __vRttiH-atha-anantaram / kuNDinezitA-kuNDinanagaraprabhuH / bhImaH-tadAkhyaH, bhayAnaka itivyajyate / api-sambhAvanAyAm / nRpaH-rAjA / vidarbhajAyA:-vidarbha-tadAkhyadeze jAtA vidarbhajA, tasyAstathA / prajAyA:-janasya / "loko janaH prajA" 3 / 154 / / ityabhi0 / madana:-madayati-tadabhilaSitavastupradAnena harSayatIti madanaH, harSotpAdaka ityarthaH / tathA-tena prakAreNa / manoratham-manasaH cittasya rathaH syandanamiva manoratho'bhilASastantathA / prajAyA iti zeSaH / vidan-jAnan / gajabhiHsAmantanarapatibhiH / saha-samam / abhimukhaH-abhi- abhigataM mukhaM vadanaM yasya sa tathA / svasImanisvA strIyA cAsau sImA prAntabhUmiH svasImA tasyAntathA / AjagAma-Agacchat / / 3 // gajAzvazRGgAraNayA satoraNaM, puraM samantAdasama vibhUSaNaiH / / asau sasaukhyaM laghunA mahIbhRtA, nalAvaruddhaM vayasaiva vezitaH // 4 // * anvayaH-asau, gajAzvazraGgAraNayA, satoraNam , samantAt , vibhUSaNaiH, asamam , nalAvaruddham , sasaukhyam , puram , laghunA, mahIbhRtA, vayasA, eva, vezitaH // 4 // .. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre vRttiH-asau-bhagavAna zAntinAthaH / gajAzvazRGgAraNayA-gajA hastinazca azvAsturaGgamAzca gajAzvam "prANyaGgatvAdekavadbhAvaH" tasya zRGgAraNA maNDanam gajAzvazRGgAraNA tayA tathA / "zRGgAraH surate nATyarase ca gajamaNDane" iti medinii| satoraNam-toraNena bahireNa sahitam stornnm| "toraNo'strI bahirim" ityamaraH |smntaat-srvtH / vibhUSaNai-alaGkAraiH / asamam-na samatulyaM yasya tadasamam / 'anuttamam iti yAvat' / nalAvaruddham-nalairdhArAyantrairavaruddham vyAptam , nalAvaruddhama 'nalaiHpadmaH, kamalairiti' yAvada, avaruddhaM vyAptamiti nalAvaruddha miti vA / "nalo rAjJi kapau naDe pitRdeve nalaM tu syAt pajhe" itynekaarthH| sasaukhyam-saukhyena nirvRtyA sukheneti yAvat sahitam sasaukhyam , / puram-nagaram / laghunA-svalpena / mahIbhRtA-mahIM pRthivIM bibharti dhArayatIti mahIbhRt tena tathA / vayasA-avasthayA 'yauvanenetyarthaH / eva- khalu / vezitaH-pravezitaH // 4 // pAThAntaram sadaGgabhRt pratyayitaM purA tadA-divRddhikRt-taddhitavat-susaGgatam / padaM svamISalaghunA'pyasau mahA-nalAvaruddhaM vayasaiva vezitaH // 4 // anvayaH-purA, sadaGgabhRt pratyayitam , tadAdivRddhikRttaddhitavatsusaGgatam , mahAnalAvaruddham , api, svam , padam , aso, laghunA, vayasA, eva, vezitaH // 4 // ___vRttiH-purA-pUrvam / sadaGgabhRtpratyayitam-sat samIcInaJca tadaGgam 'tadAkhya dezaH' sadaGgam tadvibharti dhArayatIti sadanabhRt, sacAsau pratyayo hetuH sadaGgabhRtpratyayaH, sa saJjAto'syeti sadaGgabhRtyatyayitam / "pratyayo'dhInazapatha-jJAnavizvAsahetuSu" ityamaraH / sthAnapale idama, padasaMjJApale ca-satvidyamAnam , aGgabhRtpratyayitam aGgabhRtpratyayo'GgasaMjJAkAripratyayaH saJjAto'syeti aGgabhRtpratyayitam , saJca tadaGgabhRtpratyayitaM sadaGgabhRtpratyayitam / ubhayatra pakSe'pi saditi pRthak padaM vA bodhyam / tadAdivRddhikRttaddhitavatsusaGgatam-vRddhimabhyudayaM kurvantIti vRddhikRtaH, hitaM kalyANamastyeSAmeSu veti hitavantaH, te prasiddhAzca te hitavantataddhitavantaH / tadAdi-tadinArabhya vRddhikRtastadAdivRddhikRtaH te ca te tadvitavantastadAdivRddhikRttaddhitavantastaiH susaGgatam susamaJjasam , tadAdivRddhikRttaddhitavatsusaGgatam / padasaMjJA pakSe ca AdivRddhikRt taddhitavat, susaGgatam, taditi cchedaH / mahAnalAvaruddham-mahAn vizAlazcAsau nalaH parvatAdinA viSamasthAnam , mahAnalastena avaruddham-veSTitam , iti mahAnalAvaruddham / atra alAvaruddham iticchedaH lAvazchedaH ruddhaM rodhaH lAvazva ruddhazca lAvaruddhe na lAvaruddhe yatra tadalAvaruddham etacchedapakSe ca 'mahAn' ityetat "asau" ityetatsamAnAdhikaraNapadam / api-sambhAvanAyAm / svam-AtmIyam / padam-Aspadam , "sthAnamitiyAvat / " "sthAnantu padamAspadam" 4 / 54 // ityabhidhAnacintAmaNiH / asau-bhagavAn rAjAdhirAjaH zrImAn zAntinAthaH / iSanaghunA-kizcidalpena / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [87 vayasA-yauvanena / "vayaH pakSiNi bAlyAdau yauvane ca napuMsakam" iti medinI / eva-avadhAraNArthakamavyayam / vezitaH-pravezitaH / vibhaktyantatvapakSe svamISallaghunA svamprabhRtISadalpena pratyayeNa, bayasA yuvApatyapratyayena ceti draSTavyam / iti // 4 // nRpe'nurUpe nijarUpasampadAM, jine prayANAbhimukhe dizAM jaye / purassarIbhUya purandaraH svayaM, jayaM cakArAsya pare parAjayam // 5 // anvayaH-nijarUpasampadAm , anurUpe, nRpe, jine, dizAm , jaye, prayANAbhimukhe, ( sati ) * purandaraH, svayam , purassarIbhUya, asya, jayam , pare, parAjayam , cakAra // 5 // vRttiH-nijarUpasampadAm-rUpaM saundaryazca sampadaH sampattayazca rUpasampadaH nijasya Atmano rUpasampado nijarUpasampadastAsAntathA / anurUpe-yogye / nRpe-rAjani / jine-arhati, bhagavati zAntinAthe iti yAvat / dizAma-AzAnAm dizAnAmiti yAvat / jaye-vijaye / digvijynimittmityrthH| prayANAbhimukhe-prayANAya prasthAnAya abhimukhaH sammukhaH prayANAbhimukhastasmiMstathA / prasthAnatatpare iti yAvat / (sati ) purandaraH-purANi zatrUNAM dArayati purandara indraH / svayamAtmanaiva / 'sarva vAkyaM sAvadhAraNaM bhavatItiniyamAt / "svayamAtmanA" ityamaraH / purassarIbhUyaagresarIbhUya / asya-bhagavato rAjAdhirAjasya zAntinAthasya / jayam-vijayam / (ca-punaH) parezatrau / parAjayam-bhaGgam / parAbhavamitiyAvat / "bhaGgo jayaviparyaye" iti medinI / cakAravidadhe / kRtavAniti yAvat // 5 // .. narezavargaH svayameva DhaukanaM, dideza tasmin bahuzaH zrutiMgate / svavikramAdadbhutacakracakramAt , puraH puro'bhyeyuSi tat pade pade // 6 // anvayaH-tat , puraH puraH, pada, pade, svavikramAt , adbhutacakracakramAt , abhyeyuSi, tasmina, bahuzaH, zrutim , gate, ( sati ) narezavargaH, svayam , eva, Dhokanam , dideza // 6 // vRttiH-tat-tasmAddhetoH / purHpur:-agrto'prtH| pade pade-vIpsAyAM dvirbhAvaH, pratipadam , pratisthAnamiti yAvat / svavikramAta-svasya Atmano vikramaH parAkramaH svavikramastasmAttathA / adbhutacakracakramAt-adbhutamAzcaryajanakaJca taccakram cakraratnam adbhutacakram tasya cakramaH punaH punarbhamaNam, atizayabhramaNaM vA adbhutacakracakramastasmAttathA / abhyeyuSi-samAyAte, prApte iti yAvat / tasmin-bhagavati zAntinAthe / bahuza:-anekazaH / zrutim-zravaNaviSayatAm / gate Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88] . zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritreyAte / (sati ) narezavarga:-narANAM manuSyANAmIzaH nAyakaH 'prabhuritiyAvat' / narezasteSAM varga:samUhaH iti narezavargaH / svayam-AtmanA / eva-khalu / avadhAraNArthakamavyayam / Dhokanam-prItipurassaramupAyanam / sanmukhAgamanam vA / dideza-kRtavAn // 6 // .. anekazaH mApakanIranIkinI-patiH paraprItimatIruDhavAn / viziSya sA bhImanarendranandinI, priyA'sya jajJe rativad manobhuvaH // 7 // anvayaH-anIkinIpatiH, parapItimatIH, anekazaH, mApakanIH, udUDhavAn , viziSya, sA, bhImanarendranandinI, manobhuvaH, rativat , asya, priyA, jajJe // 7 // ____ vRttiH-anIkinIpatiH-anIkinyAH senAyAH patiH anIkinIpatiH, senAnAyaka ityarthaH / paraprItimatI:-parA zreSThA, utkRSTeti yAvat / prItiH-snehaH, premetiyAvat paraprItiH, karmadhArayasamAsa puMvadbhAvazca / paraprItirastyasyAmiti paraprItimatyaH tAstathA / niratizayasnehazAlinIrityarthaH / anekazaH-bahuzaH / mApakanIH-kananti dIpyante iti kanyaH "ac" 5 / 1 / 49 / / ityac pratyaye" "vayasyanantye" 2 / 4 / 21 // iti jIH / kSmAM-pRthivIM pAnti rakSantIti kSamApAH "Ato Do'hAvAmaH' 5 / 1 / 76 / / ityanena DaH pratyayaH / kSmApANAM kanyaH kumArya kSamApakanyastAstathA "kanyA kanI kumArI ca" 33174 / ityabhi0ci0 / udRDhavAn-pariNItavAn / viziSya-vailakSaNyamAzritya, anyastrIbhyaH sakAzAdatizayena anyanRpebhyo mana AkRSya veti yAvat / sA-prasiddhA / bhImanarendranandinI-bhImarAjatanayA, yazomatItiyAvat / upapattistu prathamasarge vihAya bhaimImityAdivyAkhyAnAvasare darzitayA dizA'vaseyA / nandayatIti nandinI nanda Nin-chIH / manobhuvaH-manaso bhavatyutpadyate iti manobhUH kAmastasya tathA / madanasyetyarthaH / rativat-smaradAreva / "ratiH strI smaradAreSu rAge surataguhyayoH" iti medinI / asyasenAnAyakasya / priyA-manojJA, vallabhetiyAvat / jajJe-jAtA / abhavaditi yAvat // 7 // sahasranetrasya zacIva sonnata-stanI himAMzoriva rohiNI priyA / tathA dadhe paJcamacakriNo'rhato. manobhavA kavazaMvadaM manaH // 8 // anvayaH-sahasranetrasya, unnatastanI, zacI, iva, tathA, himAMzo, priyA, rohiNI, iva, sA, pazcamacakriNaH, arhataH, manobhavA kavazaMvadam , manaH, dadhe // 8 // vRttiH-sahasranetrasya-sahasraM dazazatAni netrANi nayanAni yasya sa sahasranetrastasya tathA / surendrasyetyarthaH / unnatastanI-unnatau tuGgau stanau kucau yasyAH sA tathA / unnatakucakumbhavatItyarthaH / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [89 zacI-indrANI / "pulomajA zacIndrANI'' ityamaraH / iva-yathA / tathA-kiJca / himAMzo:-himaH zItaloM'zuH kiraNo yasya sa himAMzuzcandramAstasya tthaa| "himAMzuzcandramAzcandraH" ityamaraH / priyAmanojJA, manohAraNItiyAvat / rohiNI-svanAmaprasiddhavanitA / iva-yathA / sA-yazomatI / paJcamacakriNaH-cakramastyasyeti cakrI / "ato'nekasvarAt / " 7 / 2 / 6 / / ityanena matvarthe in pratyayaH / paJcAnAM pUraNaH paJcamaH / sacAsau cakrI paJcama cakrI tasya tathA / arhataH-catustriMzatamatizayAna surendrAdikRtAM pUjAM vA'haMtIti arhan jinastasya tathA / bhagavataH shaantinaathsyetyrthH| manobhava jaikavazaMvadamvazamAyattatvamadhInatvamiti yAvat, vazaMvadam ekaM mukhyaM vazaMvadam ekavazaMvadam / manobhavasya-kAmasya AjJA Adezo manobhavAjJA tasyA ekavazaMvadam manobhavA kavazaMvadam , kAmAjJAkArakamiti yAvat / manaH-antaHkaraNam 'cittamitiyAvat' / ddhe-puposs| dhArayati sma vaa| dhA dhAtordhAraNapoSaNArthatvAt / paJcamacakriNo'hato'manobhavA kavazaMvadamityevamakAracchedo vA kAryyaH, evaJca-amanobhavam akAmam , akaSAyamiti yAvat AjJAjJAnam amanobhavAjJA tasyA ekamadvitIyam vazaMvadam-sthiram iti, amanobhavAIkavazaMvadam , anyatsarvaM samAnamiti jJeyam / / 8 // upAsanAmetya pituH sma rajyate, kramAgatAmaSTamakRt parezituH / sa mAga, devamanusmarana vazI, vazIcakArAkhilapUrvamaNDalam // 9 // anvayaH-aSTamakRt , parezituH, pituH, kramAgatAm , upAsanAm , etya, rajyate sma, vazI, saH, mAgadham , devam , anusmaran , akhilapUrvamaNDalam , vazI cakAra // 9 // ___ vRttiH-aSTamakRta-dinatrayavyApyopavAsAtmakavratavizeSo'STamaH taM kRtavAniti aSTamakRt / parezituH-paraH zreSThazcAsAvIzitA nAyakaH prabhuriti yAvat, tasya parezituH / pituH-janakasya / zrImato vizvasenasya nRpateriti yAvat / kramAgatAm-kramAt-AcAraparamparAyA AgatA prAptA kramAgatA tAntathA / upAsanAm-samArAdhanAm / etya-prApya / rajyate sma- arajyata / vazIsvAdhInaH / jitendriya ityarthaH / saH-prasiddhaH bhagavAn zAntinAtha ityrthH| mAgadham-tadabhidhAnam / pUrvasamudragatatIrthapatim / devam-amaram / anusmarana-saMsmaran / smaraNapathamAnayanniti yAvat / akhilapUrvamaNDalam-pUrva pUrvasAgarasambandhi tanmaNDalam janapadaH pUrvamaNDalam / akhilaM-samastaJca tatpUrvamaNDalam akhilapUrvamaNDalam / vazIcakAra-svAdhInIkRtavAn / cakravartI hi pUrva pUrvapayonidhitaTamAgatya tatrASTamaM vidhAya mAgadhadevaM svavazIkarotItikalpaH // 9 // prabhAsametyApyamunA vyadhIyata, dine dine sA'vasareSu bandinAm / mukhAnizAnte varadAmadhAmnita-dizoravazyaM khalu vazyakarmaNe // 10 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90] zrIjananaSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre anvayaH-dine dine, avasareSu bandinAm , mukhAt , nizAnte, ( sati ) varadAmadhAmni, api, prabhAsam , etya, tadizora, avazyam , vazyakarmaNe, amunA, khala, sA, vyadhIyata // 10 // vRttiH-dine dina-pratidinam , vIpsAyAM dvirbhAvaH / avasareSu-samayeSu / bandinAmbandanazIlAnAm , stutipAThakAnAmitiyAvat / mukhaat-vdntH| nizAnte-nizAyA rAtreranto'vasAnaM yato yatreti vA nizAntam-prabhAtam tasmiMstathA, lakSaNayA jAgRtAviti, tattadavasaracaryAvabodha iti. bhAvaH / satIti zeSaH / varadAmadhAmni-tadabhidhAnavizrutadakSiNodadhimadhyavartini tIrthe / api-punaH / prabhAsam-tannAmakhyAtapazcimapArAvAravarti tIrtham / etya-samAgatya / tadizoH-varadAmaprabhAsadevatAdhiSThitadakSiNapazcimadizayoH / avazyam-dhruvam / vazyakarmaNe-vazIkaraNakaraNAya / amunA-viprakRSTatayA dRzyamAnena paJcamacakriNA bhagavatA zrImatA zAntinAthena / khalu-nUnam / sA-AcAraparamparAprAptA upAsanA / aSTamAdividhicaryA / vyadhIyata-akAri / mAgadhadevamAyattIkRtya rAjarAjezvaro varadAmaprabhAsasurau vazIkarotItibhAvaH // 10 // taTaM dadhAno nikaTaM sa saindharva, dhavaH kSiteH sAdhanayA dhnaarjnH| paThatsu teSu pratibhUpatInalaM, jigAya dezeSu purassareSvataH // 11 // ____ anvayaH-ataH, nikaTam , saindhavam , taTam , dadhAnaH, sAdhanayA, dhanArjanaH, kSiteH, dhavaH, saH, teSu, paThatsu, purassareSu, dezeSu, pratibhUpatIn , alam , jigAya // 11 // vRttiH-ataH-varadAma-prabhAsatIrthayorupupAsanAsampAdanAdeva / nikaTama-samIpastham / saindhavam-sindhoH sarito'yaM saindhavastantathA / taTam-tIram / dadhAnaH-dhArayan , samAzrayanniti yAvat / sAdhanayA-sAdhanAtmakayogena / dhanArjanaH-dhanaM vittamarjayatyupArjayati iti dhanArjanaH / kSiteH-pRthivyAH / dhavaH patiH, svAmIti yAvat / saH-prasiddhaH, rAjAdhirAjo bhagavAJchAntinAtha iti yAvat / teSu-pUrvokteSu vandiSu / paThatsu-stutipAThamuccArayatsu / purassareSu-agretaneSu / dezeSumaNDaleSu / "dezo janapado nIvRd rASTra nirgazca mnnddlm"|413|| ityabhi0ci0 / pratibhUpatIn-pratipakSAHzatrubhUtA bhUpatayo rAjAnaH pratibhUpatayastAstathA / alam-paryAptaM yathA syaattthaa| jigAya-jitavAn vazIcakAreti yAvat / mAgadhAditIrthatrayaM vijitya sindhunadItaTavartinIvRto'jayaditibhAvaH / / 11 / / upatyakAsthAyinRpAliruddhatA kRtAdhisenAniraNA praNAzabhAk / vane gatApIza hayAgamaM bhayAd,vinidraromA'jani zRNvatI nalam // 12 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyo vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [91 anvayaH-uddhatA, kRtAdhisenAniraNA, praNAzabhAka , upatyakAsthAyinRpAliH, vane, nalam , gatA, api, IzahayAgamam , aNvatI, bhayAt , vinidraromA, ajani // 12 // vRttiH-uddhatA-samucchRGkhalA, mAnagarvitetiyAvat / kRtAdhisenAniraNA-senAM nayatIti senAnIH tasmin iti, adhisenAni, kRto'dhisenAniraNo yuddhaM yayA sA tathA / praNAzabhAka-praNAzam AmUlacUlamunmUlanaM bhajate sevate iti praNAzabhAk / upatyakAsthAyinRpAli:-upatyakAyAM parvatIyA''sannabhUmau tiSThanti tacchIlA upatyakAsthAyinaH / "upatyakAnerAsannA bhUmirdhvamadhityakA" ityamaraH upatyakAsthAyinazca te nRpAH upatyakAsthAyinRpAH teSAmAliH zreNI paGktirvA upatyakAsthAyinRpAliH / vane-kAnane / nalam-tRNavizeSam / gatAH-AzritA / api-sambhAvanAyAm / IzahayAgamam-Izasya prabhoH zrIzAntinAthasya hayo'zvaH IzahayaH, tasya Agamam-Agamanam IzahayAgamastantathA / zaNvatIAkarNayantI, zrAvaNapratyakSaviSayatAmAdadhatIti yAvat / bhayAt-sAdhvasAt / vinidraromA-vinidrANi vyapagatanidrANi romANi lomAni yasyAH sA tathA / ajani-samapadyata / jAteti yAvat / ayaM bhAvaH-sindhusarittaraM jitvA'gre vaitADhyaparvatopatyakAgatabhUpAn jetuM gatavatazcakriNo bhayAdevAvanIpatayo vanaM palAyitAH, atha ca nalaM tRNaM zritAH, tathApi tatra rAjarAjasyAzvasyA''gatimAkarNya bhItito romAJcitAH, 'azvastRNaM cariSyati vayaM ca bhaviSyAmo'cchannA'iti teSAM bhayakAraNam iti // 12 // kathAprasaGgeSu mithaH sakhImukhA-cikIrSurasyaiva punaH prasannatAm / natA satApA janatApi nIvRtA-mupAyanasthApanayA sthitA sthale // 13 // anvayaH-mithaH, kathAprasaGgeSu, sakhImukhAt , asya, eva, prasannatAm, cikISu :, punaH, natA, satApA, nIvRtAm , janatA, api, upAyanasthApanayA, sthale sthitA // 13 // vRttiH-mitha:-parasparam , anyo'nyamitiyAvat / kathAprasaGgeSu-goSThIbandheSu / sakhImukhAtmitrarUpA janataiva sakhI tasyA mukhaM vadanaM sakhImukham , tasmAttathA / asya-bhagavataH zAntinAthasya / eva-avadhAraNArthakamavyayam , taccAnyayogavyavacchedarUpam , tathA ca bhagavataH zAntinAthasyaiva natvanyasyeti bhaavH| prasannatAm-prasAdam / cikISu:-kartumicchuH / punaH-kintu / natA-vinatA, namrIbhUteti yAvat / satApA-tApena santApena sainyakolAhalopadravAdijanitamAnasikasaMkSobheNeti yAvat sahitAsatApA / nIvRtAm-dezAnAm / "dezo janapado novRd rASTra nirgazca maNDalam" 4 / 13 // ityabhi0ci0 / janatA-janAnAM lokAnAM samUho janatA, lokasamudAya iti yAvat / api-sambhAvanAm / upAyanasthApanayA-upAyanasya upahArasya sthApanA nidhAnam rakSaNamiti yAvadupAyanasthApanA tayA tathA / sthale-sthAne zAntinAthAdhiSThitabhUbhAge iti yAvat / sthitA-avasthitA / svAvasthAnacakAreti yAvat // 13 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 ] zrIjananaSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre dhane jane vA kRtarodhane bhaTai-stRNe'pi tanvyA nalanAmani zrute / ghane'pi ca sthAtumadhIrayA rayAt, tayA tadAdezadazA'pyadhIyata // 14 // anvayaH-bhaTaiH, kRtarodhane, dhane, vA, jane, (sati) tantryA, nalanAmani, tRNe, api, zrute, ghane, sthAtum , adhIrayA, ca, tayA, rayAt , tadAdezadazA, api adhIyata // 14 // . vRttiH-bhaTa:-yodhaiH, vIrairiti yAvat / kRtarodhane-kRtaM vihitaM rodhanamavarodho yasya tat kRtarodhanam tasmi~stathA / kRtApahAre itiyAvat / dhane-vitte / vA-samuccaye / "vA syAdvikalpopamayorvitarke pAdapUraNe / samuccaye ca" iti medinI / jane-loke / loko janaH prajA" 3 / 165 / / ityabhi0 ci0 / (sati ) tnvyaa-kRshyaa| nalanAmani-nalAkhye / tRNe-zaSye / api-sambhAvanAyAm / zrute AkarNite / ghane-sAndre / vane itizeSaH / api-sambhAvanAyAm / sthAtum-avasthAtum , nivasiMtumitiyAvat / adhIrayA-dhairyAbhAvavatyA / ca-samuccaye / tayA-upatyakAsthAyinRpAlyA / rayAtvegAt, satvara miti yAvat / tadAdezadazA-tasya bhagavataH zAntinAthasya / AdezastadAdezastasya dazA'vasthA tadAdezadazA / api-sambhAvanAyAm / adhIyata-adhAri // 14 // parAkramAcakrabhRtaH parA kramAd, bhaTAlirAsannatarA dvidhApi yA / drutaM vidhUyA'nyadabhUyatA'nayA, nagasthayA kApyudare darAdareH // 15 // . anvayaH-cakrabhRtaH, parAkramAt , kramAt, AsannatarA, dvidhA, api, yA, parA, bhaTAliH, nagasthayA, anayA, areH, darAt , drutam , anyat , vidhUya, kApi, udare, abhUyata // 15 // vRttiA-cakrabhRtaH-cakraM cakraratnaM bibhartIti dhArayatIti cakrabhRt cakrI cakravartIti yAvat tasya tathA / parAkramAva-vikramAt, sAmAditiyAvat / krmaat-krmshH| AsanatarA-atizayena AsannA vyAkulitA samIpavartinI vA aasnntraa| dvidhA-dviprakArA / api-sambhAvanAyAm / yAyacchandabodhyA / parA-anyA, anyarAjasambandhinIti yAvat / bhaTAli:-vIrazreNI / nagasthayA-nage parvate tiSThatIti nagasthA tayA tathA / parvatasthitimatyeti yAvat / anayA-parakIyabhaTAlyA / are:zatroH / darAva-bhayAt / drutaM-zIghram / anyat-aparam / vidhUya-parityajya / kvApi-kasmiMzcidapi / udare-madhye / parvatasyetizeSaH / girigahvare iti yAvat / abhUyata-ajAyata / jAtamiti yAvat // 15 / / mahohavaH kvApi bhaTaiH kRtAhavaH, samApatat trasyati tatra zAtrave / girau sthitaM tatprajayA jayAhate, mudA tadAkarNanasajjakarNayA // 16 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sarga: [ 93 anvayaH-kyApi, trasyati, tatra, zAtrave, bhaTaH, kRtAhavaH, mahAhavaH, samApatat , tat jayAt , Rte, mudA, tadAkarNanasajjakarNayA, prajayA, girau, sthitam // 16 // vRttiH-kvApi-kutracitasthale / trasyati-samudvijati, sAdhvasamAdadhAne iti yAvat / tatratasmin / zAtrave-pratipakSe, zatrAviti yAvat / bhttaiH-yodhaiH| kRtAhavaH-kRto vihita Ahavo yuddhArthamAvAnaM yasmin sa kRtAhavaH / mahAhavaH-AhUyante janA asminnityAhavo yuddham , mahAn atizayitazvAsau Ahavo mahAhavaH "sanmahatparamottamotkRSTaM pUjAyAm" 3 / 1 / 107 // ityanena smaasH| samApatatsamprAvartata, samajAyateti yAvat / tt-tsmaaddhetoH| jayAta-vijayAt / Rte-vinA / "varjane tvantareNarne hirugnAnA pRthag vinA" 6 / 163 // ityabhi0ci0 / mudA-harSeNa / tadAkarNanasajakarNayAtasya jayazabdasya AkarNanaM zravaNaM tadAkarNanam tasmin sajjau tatparau karNau zrotre yasyAH sA tadAkarNanasajjakarNA tayA tathA / prajayA-janena / girau-parvate / sthitam-avasthitam , nyuSitamiti yAvat // 16 // smarAtparAsoranimeSalocanAd, varaM tamisrAdhvani labdhavAnayam / zakAdikamlecchajanaiH kRtAzrayaM, sunirbhayaM sAdhayati sma tattrayam // 17 // anvayaH-smarAt , parAsoH, animeSalocanAt , tamisrAdhvani, varam , labdhavAn , ayam , zakAdikamlecchajanaiH kRtAzrayam , sunirbhayam , tattrayam , sAdhayati sma // 17 // vRttiH-smarAta-smaraNAddhetoH, tatsambandhinAnAvidha guNagaNAnudhyAnAditi yaavt| parAsoHparAH zreSThA prakRSTA iti yAvadasavaH prANA arthAdvalaM yasya sa parAmuH, atizayitAnirvacanIyasAmarthya'vizeSavAna ityarthaH, tasmAttathA / animeSalocanAta-na nimeSo nimIlanaM yayoste, animeSe locane nayane yasya so'nimesslocnstsmaattthaa| tamisrAdhvani-tamisrAyA guhAyA adhvA mArgastamisrAdhvA tasmi~stathA / varam-abhIpsitam / labdhavAn-samadhigatavAn , prAptavAniti yAvat / ayam-senApatiH, mahAmahimazAlI bhagavAnchAntinAthasya senAnIratnamitiyAvat / zakAdikamlecchajanaiH-zakAdikAH zakapradhAnAzca te mlecchA yavanAdayaH zakAdikamlecchajanAstaistathA / kRtAzrayam-vihitasaMzrayam , kRtAvasthAnamiti yAvat / sunirbhayam-su atizayena nirgataM bhayaM bhIryasmAt tat sunirbhayaM sunirbhIka yathAsyAttathA / tattrayam-khaNDatrayam / sAdhayati sma-prApnot , adhikaroti smeti yAvat // 17 // pathaH tamisrAntaramIyuSaH pate !, bibhemi tabhinnamudAhareti sA / vadantyabhIHstrI maNimaNDalatviSA-'yanaM samudyotya kRtaiva cakriNA // 18 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre - anvayaH-pate !, tamisrAntaram , IyuSaH, pathaH, bibhebhi, tat , bhinnam , udAhara, iti, vadantI, sA, strI, maNimaNDalatviSA, ayanam , samudyotya, cakriNA, abhI, kRtA, eva // 18 // vRttiH-pate-pAti rakSatyApadbhaya iti patiH svAmI, nAyaka iti yAvat , tadAmantraNe tathA / tamisrAntaram-tamisrAyA guhAyA antaraM madhyam tamisrAntaram / guhaabhyntrmityrthH| IyuSaH-prAptavataH / pathaH-mArgAt / vibhemi-samudvijAmi, bhItA bhavAmIti yAvat / tat-tasmAt / bhinnamanyam , pUrvoktAdatiriktamiti yAvat / mArgamitizeSaH / udAhara-nidarzaya / iti evaM prakAreNa / vadantI-nigadantI / sA-bhItivihvalA prasiddhA / strI-ramaNI, yazomatItiyAvat / maNimaNDalatiSAmaNiratnena vihitAni maNimaNDalAni teSAM tviT prabhA maNimaNDalatviTa tayA tthaa| ayanam-mAgam / "ayanaM saraNirmArgo'dhvA" 4 / 49 / / iti abhidhAnacintAmaNiH / samudyotya-prakAzya / cakriNA-cakravartinA, sArvabhaumeNeti yAvat bhagavatA zAntinAthenetizeSaH / abhI:-abhayA, nirbhIketi yAvat / kRtA-vihitA / eva-avadhAraNArthakamavyayam / / 18 // / saridvaye vArdhakinA''dyapadyayA, balaM samuttArayatA nRpAjJayA / janena yUnaH stuvatA tadAspade,sukhaH kRto'dhvA hi gatAgatodyatAm // 19 // anvayaH-saridvaye, nRpAjJayA, AdyapadyayA, balam , samuttArayatA, gatAgatodyatAn , yUnaH, stuvatA, vArdhakinA, janena, hi, tadAspade, sukhaH, adhvA, kRtaH // 19 // vRttiH-saridadvaye-saritostaraGgiNyordvayaM yugalam saridvayam tasmi~stathA tamisrAguhAMgatonmagnAnimagnAbhidhAnanadIyugala iti yaavt| nRpAjJayA-nRpasya rAjJa AjJA nidezo nRpAjJA tayA tthaa| AdyapadyayA-AdyA prathamA cAsau padyA paddhatirmAga iti yAvat , AdyapadyA tayA tathA / balamsainyam / samuttArayatA-pArayatA / gatAgatodyatAn-gataM gamanam AgatamAgamanam , gatazcAgataJca gatAgate tayorudyatAH prastutA gatAgatodyatAstA~stathA / yUna:-taruNAn / stuvatA-prazaMsatA, varNayateti yAvat / vArdhakinA-vArdhakiratnena / janena-manuSyeNa manuSyagatimanubhavatA vArdhakiratnenetiyAvat / hi-nizcayena / tadAspade-taJca tadAspadaM sthAnam tadAspadam tasmi~stathA / sukhaH-sukhaM zarma saukhyamiti yAvadastyasminniti sukhaH / adhvA-mArgaH / kRtaH-vihitaH // 19 // tato'vatIryAdabhutacakravAndhavo, vinirgato'bdAdiva cakravAndhavaH / sphuradUcimlecchajanaprasAdhane, nidarzanaM naiSadhamabhyaSecayat // 20 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 95 nalasya pRSTA niSadhAgato guNAn, nRpeNa durgasthariporvinigrahe / carairnizamyAsya pare zaraNyatAM, prapedire'raNyadazAvimocanAt // 21 // (yugmam ) anvayaH-abdAt , vinirgataH, cakravAndhavaH, iva, adbhutacakrabAndhavaH, tataH avatIrya, durgastharipoH, vinigrahe, nRpeNa, niSadhAgatAH, nalasya, guNAn , pRSTA, 'pare, araNyadazAvimocanAt , asya, zaraNyatAm , prapedire,' ( iti ) caraiH, nizamya, sphuradrucimlecchajanaprasAdhane [ prazAsane ], nidarzanam , naiSadham , abhyaSecayat , // 20-21 // vRttiH- abdAt-apo jalAni dadAtItyabdo meghaH, tsmaattthaa| vinirgata:-niHsRtaH, bahirAyAta iti yAvat / cakrabAndhavaH-cakrANAM candrikApriyapakSivizeSANAM bAndhavaH svajanaH priya iti yAvat cakrabAndhavaH candraH / iva-yathA / adbhatacakrabAndhavaH-rASTrasya senAyA vA bAndhavaH svajanaH cakrabAndhavaH, adbhuta AzcaryajanakazcAsau cakrabAndhavo'dbhutacakrabAndhavaH, bhagavAJchAntinAthazcakravartItiyAvat / tataH-saridvayasanAthitatamisrAguhAyAH / avatIrya-prapArya, bahirAgatya / durgastharipo:durge koTTe tiSThatIti durgasthaH sa cAsau ripuH zatrurdurgastharipustasya tathA, durgAdiviSamasthAnasthitArAtaH / vinigrahe-vizeSeNa nigraho daNDo viniprahastasmiMstathA, saptamyA nimittatvArthakatayA viniprahanimittamityarthaH / nRpeNa-cakravartinA / niSadhAgatA:-niSadhAyAstannAmakakozaladezAzritanagar2yA AgatA niSadhAgatAH, narA itizeSaH / nalasya-nala iva nalastasya, nalasadRzazaktizAlinaH senAnIvizeSasya / guNAnsamarayogyopAyAn / pRSTA:-paryanuyogamApAditAH / pare-zatravaH / araNyadazAvimocanAt-vanavAsasthitiviyojanataH / asya-nalasya / zaraNyatAm-zaraNam / prapedire-prAptAH / (iti-evaM bhUtam / ) caraiH-caranaraiH / nizamya-samAkarNya / sphuradra cimlacchajanaprasAdhane(prazAsane)-vilasaddIptikAnAmuttarAdhabharatakSetravartinAmanAryalokAnAM niyantraNe / atra prasAdhane ityatra prazAsane iti surucikAri / nidarzanam-nidarzanabhUtam , udAharaNarUpam / viziSTamitiyAvat / yadvA nitarAM darzanaM yasya sa tamiti, sadA ckripaarshvsthmityrthH| naiSadham-niSadhAyAayaM naiSadhastantathA / pUrvadazitaM nalam / abhyaSecayatabhiSiktavAn / ayaM bhAvaH niSadhAgatajanamukhato nalAnurUpa nalasya viziSTaguNAnAkarNya cakravartI bharatottarArdhavartino mlecchamahIpatIna jetuM taM senApatimakArSIditi // 20 // 21 // vidhAya veSAntaramasya vikramA-nmiSeNa dUtadvijavandicAraNAH / yazaH paThantaH paradezamaiyarurgarutmataH sarpagaNA ivArayaH // 22 // anvayaH-vikramAt , garutmataH sarpagaNAH, iva, asya, arayaH, veSAntaram , vidhAya, miSeNa, dUtadvijavandicAraNAH, ( santaH ) yazaH, paThantaH, paradezam , aiyaruH // 22 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre vRttiH-vikramAta-parAkramAva, zaktisampado vA / "vikramastu pumAna krAntimAtre syAt zaktisampadi" iti medinI / garutmata:-garutaH pakSAH santyasyeti garutmAna garuDastasya tathA / (arayaHzatravaH ) sarpagaNA:-pavanAzanasamUhAH / iva-yathA / sarpo'hiH pavanAzanaH / 4 / 361 // ityabhi0ci0 / asya-rAjJaH / arayaH-zatravaH / veSAntaram-anyo veSo veSAntaram tttthaa| "mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 // ityanena samAsaH / vidhAya-kRtvA / miSeNa-vyAjena / dUtadvijavandicAraNA:-dUtA dUtyavyApArapAraGgamAzca dvijA brAhmaNAzca vandino vandanazIlAzca cAraNA bhaTAzca dUtadvijavandicAraNAH / ( santaH ) yazaH-varNavAdam , samajJAmiti yAvat / paThanta:-uccArayantaH, prakhyApayanta iti yAvat / paradezam-dezAntaram / aiyaru:-gatavantaH // 22 // kRtAjayaH ke'pi parAjayaM yayu-bhayaM prapadyAdrimayunirAmayam / nipIya tatkIrtikathAmathAnayA-jahurmuhuste mumuhurbhayAdapi // 23 // anvayaH-ke'pi, kRtAjayaH, parAjayam , yayuH, bhayam , prapadya, nirAmayam , adrim , ayuH, atha, tatkIrtikathAm , nipIya, anayAna, jahuH, te, bhayAt, api, muhuH, mumuhuH // 23 // vRttiH kepi-kiynto'jnyaatnaamdheyaaH| kRtAjayaH-ajantyadhikSipantyasyAmityAjiyuddham / kRtA-vihitA AjiyuddhaM yaiste kRtAjayaH, kRtayuddhA ityarthaH / parAjayama-bhaGgam , parAbhavamitiyAvat / yyuH-praaptvntH| bhayam-tadIyavikramAdijanitasantrAsam / prapadya-samprApya / nirAmayam-nirgata Amaya upatApo yasmAttannirAmayaM yathA syAttathA / "Ama Amaya AkalyamupatApo gadaH samAH" 3 / 127 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / adrima-parvatam / ayu:-prApnuvan / atha-anantaram / tatkIrtikathAma-kIrtInAM yazasAM kathA carcA kathanamiti yAvat , kIrtikathAtasya bhagavataH zAntinAthasya kIrtikathA tatkIrtikathA tAntathA / nipIya-sAdaramAkarNya / anayAn-anItIH, anyAyAniti yAvat / jahuH-tatyajuH, tyaktavanta iti yAvat / te-kRtAjayaH parAjitAH santo giri-gahvaramAzritA janAH / bhayAta-sAdhvasAt / api-avadhAraNArthakamavyam / bhayAdevetyarthaH / muhuH-punaH punaH / "bhUyo'bhIkSNa punaH punaH / asakRnmuhuH" 6 / 167 // ityabhi0ci0 / mumuhuH-amuhyan , mohamApAnnA iti yAvat // 23 // bhayena bhagne'pi haye rathe pathe, sthite vicakre'vanipe nipAtite / rasena senApatinArisenayA, cirAya tasthe vimanAyamAnayA // 24 // anvayaH-bhayena, haye, rathe, api, bhagne, pathe, vicakre, sthite, avanipe, senApatinA, rasena, nipAtite, ( sati ) arisenayA, cirAya, vimanAyamAnayA, tasthe // 24 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 97 vRttiH-bhayena-bhItyA, cakravartisenApatizauNDIryyavIryyAdyavalokanajanitasvAbhAvikasAdhvaseneti yAvat / haye-azve / rathe-syandane / api-sambhAvanAyAm / bhagne-Amardite, saJcUrNite iti yAvat / pathe-mArge / "vATaH pathazva mArgazca" iti trikANDazeSaH / vicakre-vinaSTaM cakraM rathAGga yasya sa vicakrastasmiMstathA / sthite-avasthite / avanipe-avaniM pRthivIM pAti rakSatItyavanipastasmiMstathA, pratipakSamahIpatAviti yAvat / senApatinA-senAyA anIkinyAH patiH svAmI, nAyaka iti yAvada , senApatistena tathA / rasena-vIryeNa / "raso gandharase jale / zRGgArAdau viSe vIrye" iti medinI / nipAtite-vinAzite, samunmUlite iti yAvat / (sati ) arisenayA-pratipakSapakSIyasainyenetyarthaH / cirAya-dIrghakAle yAvat / "cirAya cirarAtrAya cirasya ca cirAJciram / cireNa dIrghakAle'rthe" 6 / 168 / / ityabhi0 ci0 / vimanAyamAnayA-vimanA durmanA ivAcaratIti vimanAyamAnA durmanAyamAnA, ahRSTacitteti yAvat, tayA tathA / tasthe-avatasthe sthitamiti yAvat // 24 / / (pAThAntaram ) camUpatirbhUpatirAjasannidheH, prasAdhayan mlecchapurANi taddhanaiH / dhanaM lalau, tatprajayA'pamAnayA, cirAya tasthe vimanAyamAnayA // 24 // anvayaH-camupatiH, bhUpatirAjasannidheH, mlecchapurANi. taddhanaiH, prasAdhayan , dhanam , lalo, tat , apamAnayA, prajayA, cirAya, vimanAyamAnayA, tasthe // 24 // vRttiH-campatiH-senAnAyakaH / bhUpatirAjasavidheH-bhUpatInAM mahIkSitAM rAjA prabhuH, bhUpatirAjastasya sannidhiH sAnnidhyam , sAmIpyamiti yAvat bhUpatirAjasannidhistasya tathA / mlecchapurANimlecchAnAM yavanAdiprabhRtipAmarANAm purANi nagarANi mlecchapurANi tAni tathA / mlecchaH pAmarabhede ca pAparakte'pabhApaNe" iti medinI / taddhanaiH teSAM mlecchAnAM dhanAni vittAni taddhanAni taistathA / prasAdhayan-maNDayana , samalaGkurvanniti yAvat / dhanama-vittam , tadIyamiti zeSaH / lalau-gRhItavAn / tat-tasmAddhetoH / apamAnayA-apagato vinaSTo mAnazcittonnatiryasyAH sA'pamAnA, tayA tathA / prajayA-janatayA, lokeneti yAvat / cirAya-dIrghakAlamiti yAvat / vimanAyamAnayAdurmanAyamAnayA ahRSTacittayeti yAvat / tasthe-avatasthe / avasthitamiti yAvat / / 24 // priyaM priyAM ca trijagajayizriyau, narau svarUpeNa zacIpurandarau / dadarza cakrI namaso'vatIrya tau, kRtAJjalI bhUmibhuja praNematuH // 25 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98] zrIjananaSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre anvayaH-cakrI, trijagajayizriyau, priyam , ca, priyAm , svarUpeNa, zacIpurandarau, narau, dadarza, namasaH, avatIrya, kRtAJjalI, to, bhUmibhujam , praNematuH // 25 // vRttiH-cakrI-cakraM rASTramastyadhInatayA'syeti cakrI, cakravartI sArvabhauma iti yAvat , bhagavAJchAntinAtha iti zeSaH / trijagajayitriyau-trayANAM jagatAM samAhArakhijagat , tribhuvanamityarthaH tajjayatyabhibhavatItyevaMzIlA zrIH zobhA yayostau trijagajjayizriyau / priyam-prINAtIti priyaH preyAn dayita iti yAvat tntthaa| ca-punaH / priyAm-kAntAm dayitAmiti yAvat / svarUpeNa-AkAreNa / zacIpurandarau-pulomajAsahasrAkSau / indraanniipuruhuuttulyaavityrthH| narau-pumAsau / dadarza-avalokayAmAsa, cAkSuSapratyakSaviSayatAmApeti yAvat / namasa:-AkAzAt / "vihAya aakaashmnntpusskre""| khaM dyau divau viSNupadaM viyad nabhaH" 2 / 77 // ityabhi0 ci0 / avatIrya-avaruhya / kRtAJjalI-kRto vihito'JjaliH saMyuktakaradvayaM yAbhyAntau tathA / "tau yutAvaJjaliH pumAn" ityamaraH / santAvitizeSaH / tau-zacIpurandarAkAranarau / bhamibhujam-bhUmi pRthivIM bhunakti pAlayatIti mahImuk tantathA / rAjAdhirAja bhagavantaM zAntinAthamiti yAvat / praNematuH-praNatavantau, prANamatAmiti yAvat // 25 // vininyatustAvRSabhAdrimIzvaraM, likhAdhilIlAgRhabhittikAvapi / / svanAmasaMsAdhitabhAratakSitiH, kSitIza ! vAcetyucitaM tamUcatuH // 26 // anvayaH-ko, api, to, Izvaram , RSabhAdrim , vininyatuH, ca, ucitam , vAcA, tam , iti, UcatuH, kSitIza !, saMsAdhitabhAratakSitiH, (tvam ) adhilIlAgRhabhitti, svanAma, likha, // 26 // vRttiH-kau.api-anirvacanIyasvarUpau kaucitI tau cakriNA'nupalakSitau shciindraavitiyaavt| Izvaram-cakriNam , bhagavantaM zAntinAthamiti yAvat / RSabhAdrim-RSabhakUTam / vininyatuHprApayAmAsatuH / ca-punaH / ucitam-sAmprataM yathA syAttathA / vAcA-girA / tam-bhagavantaM zAntinAtham / iti-vakSyamANaprakAreNa / Ucatu:-kathayAmAsatuH / itIti kimityAha / kSitIza !bhUnAyaka ! / saMsAdhitabhAratakSitiH-saMsAdhitA-svAjJAvazavartinI kRtA bhAratakSitiH bhAratavarSAkhyaitahezIyabhUmiryena sa tathA / ( tvam-bhavAna ) adhilIlAgRhabhitti-lIlAgRhasya krIDanakAgArasya bhittiH kuDyaM lIlAgRha bhittiH, tasyAmitItyadhilIlAgRha bhitti / vibhaktyarthe'vyayIbhAvaH samAsaH / svanAmasvasya Atmano nAma abhidhAnam , svaM svIyaM nAma-abhidhAnaM svAnAmeti vA / "svaH syAtpuMsyAtmani jJAtau triSvAtmIye dhane'striyAm" ityamaraH / likha-akSarAtmatayA vinivezaya // 26 / / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sarga: [ 99 sa vizvasenAtmajazAnticakrabhRt, samAjagAmAtra jayena bhArate / iti sma so kAruvareNa lekhitaM, jinezanAmAbhinanAma devatA // 27 // anvayaH-saH, vizvasenAtmajazAnticakrabhRt , jayena, atra, bhArate, samAjagAma, iti, kAruvareNa, lekhitam , jirezanAma, sA, devatA, aminanAma, sma // 27 // vRttiH-saH-prasiddhaH / vizvasenAtmajazAnticakrabhRta-zAntiH zAntinAthaH, zAntizcAsau cakrabhRt zAnticakrabhRt, vizvasenasya tadAkhyahastinApurarAjasya Atmajastanayo vizvasenAtmajaH sa cAsau zAnticakrabhRt vizvasenAtmajazAnticakrabhRt / jayena-vijayena upalakSita iti zeSaH / atraasmin / bhArate-bhAratavarSAkhyadeze / samAjagAma-samAgataH / iti-ityevaMprakAreNa / kAruvareNakAruSu zilpiSu varaH zreSThaH kAruvarastena tathA / "kArustu kArI prakRtiH zilpI" 3 / 563 / / ityabhi0ci0 / lekhitam-akSarAtmatayA vinyAsitam / jinezanAma-jineSu sarvajJeSu IzaH prabhurjinezo jinavarastasya nAmabhidhAnaM jinezanAma / "AkhyAhne abhidhAnaM ca nAmadheyazca nAma ca" ityamaraH / sA-prasiddhA / devatA-daivatam / abhinanAma sma-pUrva sarvatobhAvena praNanAma / 'smAtIte' ityamaraH / atra smetyasya nahi dhAtunA yoga iti 'sme ca vartamAnA' / 5 / 2 / 16 / ityasya nAvakAzaH // 27 // kRtArhada vidhinA'dhinAyakaH, sthito'STame spaSTatayA'STamaGgalaH / hareH sma tatrAbhyudayanmaho mahA-'nalasya ca svasya ca sakhyamIkSate // 28 // andhayaH-aSTamaGgalaH, adhinAyakaH, kRtArhada vidhinA, spaSTatayA, aSTame sthitaH, ( san ) tatra, hareH, ca, abhyudayanmahomahAnalasya, ca, svasya, sakhyam , IkSate sma, // 28 // vRttiH-aSTamaGgalaH-aSTau, aSTatvasaMkhyAkAni maGgalAni svastikAdIni yasya so 'STamaGgalaH / adhinAyaka:-adhi-IzvarazvAsau nAyakaH senAnetA adhinAyakaH / kRtArhada vidhinA-arhato jinezvarasya arcA pUjA arhadarcA tasyA vidhividhAnam ahaMdarcAvidhiH, kRto vihito'haMdarcAvidhiH kRtAhadarcAvidhistena tathA / atra "kRtArhada! vidhinA'dhinAyakaH" ityevaM pAThaH sAdhIyAn pratibhAti, kRtA vihitA ahaMdarcA jinezvarapUjA yena sa kRtArhadaH" iti prathamAntaM padamadhinAyakavizeSaNatayA samupasthApanIyam / vidhinA iti ca pRthak padamanusandheyam / spaSTatayA-vyaktarUpeNa / aSTamedinatrayavyApakopavAsAtmakavratavizeSe / sthita:-avasthitaH / (san ) tatra-tasmin sthale, tasmin kAle vA / hareH-indrasya / "harizcandrArkavAtAzvazukabhekayamAdiSu / kapau siMhe hare'je'zau zake lokAntare pumAn" iti medinI / ca-punaH / abhyudayanmahomahAnalasya-abhyudayat-samunnayat maha Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] zrIjainanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre stejo yasya so'bhyudayanmahAH, sa cAsau mahAMzcAsAvanalo mahAnalo'bhyudayanmahomahAnalastasya tathA / ca-punaH / svasya-AtmanaH / sakhyam-rUpasAmyama , mitratAM ca / IkSate sma-aikSata, samavalokayaditi yAvat // 28 // manorathena svapatIkRtaM nala, vanAdridurgasthitamArurutsukaH / samutsukaH paJcamacakrabhRt punaH, khagAcale'bhyAgamanecchayA'calat // 29 // . anvayaH-manorathena, vanAdridurgasthitam , svapatIkRtam , nalam , ArurutsukaH, punaH, khagAcale, abhyAgamanecchayA, samutsukaH, pazcamacakrabhRt, acalat // 29 // vRttiH-manorathena-manasazcittasya rathaH syandanamiva manoratho'milASastena tathA / vanAdridargasthitama-vane kAnane adriH parvato vanAdristatra durga koTTaM vanAdridurgam tatra sthito avasthito vanAdridurgasthitastantathA / svapatIkRtam-na vidyate sva AtmA patiH svAmI yasya so'svapatiH, asvapatiH svapatiH kRtaH svptiikRtstntthaa| nalam-sthAnavizeSam , nalAkhyatRNabahulamitiyAvada / ArurunsukAArodumicchatyArurutsati ArurutsatItyArurutsuH, "san bhikSA''zaMsoruH" 5 / 2 / 33 // ityanena'u' pratyayaH / Arurutsureva ArurutsukaH 'svArthe kprtyyH|' punaH-kiJca / khagAcale-khe gagane gacchantIti khagA vidyAdharAsteSAmacalaH parvataH khagAcalo vaitAvyastatra tathA / abhyAgamanecchayA-AjigamiSayA / samutsuka:-iSTArthoyuktaH / "iSTArthodyukta utsukaH" ityamaraH / paJcamacakrabhRt-paJcamacakravartI / bhagavAJchAntinAtha iti zeSaH / acala-prAtiSThata // 29 // puralazcaccArucamUpatezcamU-nizi ka sA na svapatI sma pazyati / nalasthitAripratirodhanAd vana-grahe'varodhapratibandhanakriyAm // 30 // anvayaH-purazcalaccArucamUpateH, sA, camaH, nizi, svapatI, vanagrahe api, nalasthitAripratirodhanAt , avarodhaprativandhanakriyAm , ka, na, pazyati sma // 30 // vRttiH-purazcalazcArucamUpateH-cAruH zobhanazcAsau camUpatiH senAnAyakaH cArucamUpatiH, puro'gratazcalana gacchan purazcalana , purazcalan cAsau cArucamUpatiH purazcalaccArucamUpatistasya tathA / tA-prasiddhA / camUH-senA / "vAhinI pRtanA senA balaM sainyamanIkinI / varuthinI camUzcakraM skandhAvAraH' 3410 / / ityabhi0 ci0 / nizi-rAtrau / svapatI-zayAnA / vanagrahe-araNyasvIkAre'pi / nalasthitAripratirodhanAt-nale parvatAdiviSamasthAne sthitA avasthitA nalasthitAste ca te arayaH Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [101 zatravo nalasthitArayasteSAM' pratirodhanam pratirodho nalasthitAripratirodhanam tasmAttathA / avarodhapratibandhanakriyAm-avarodhasya saMrodhasya pratibandhanam pratibandho yatra sA cAsau kriyA vyApAro'varodhapratibandhanakriyA tAntathA / ka-kutra / na-nahi / pazyati sma-apazyat , api sarvatraivApazyaditi bhAvaH / / 30 // paraiH kRtA yA naladurgatAkRtirdhanairjanaiH saiva ca durgtaakRtiH| adRSTamapyarthamadRSTavaibhavA-davApya senApatino vyadhIyata // 31 // anvayaH-yA, paraH, naladurgatAkRtiH, kRtA, adRSTavaibhavAt , adRSTam , api, artham , avApya, senApaninA, sA, eva, dhanaiH, ca, janaiH, durgatAkRtiH, vyadhIyata // 31 // vRttiH-yA sarva vAkyaM sAvadhAraNaM bhavatIti niyamAt yaiva camUrityarthaH / paraiH-anyaH, zatrubhiriti yAvat / naladurgatAkRti:-nalena parvatAdisthaviSamasthAnAdinA durgatA duHsthA AkRtiH svarUpaM yasyAH sA tathA / kRtA-vihitA / adRSTavaibhavAta-dharmAdharmasAmarthyAt / adRSTam-anavalokitam , ananubhUtacaramiti yAvat / api-sambhAvanAyamavyayam / "api sambhAvanApraznazaGkAgarhAsamuccaye" iti medinI / artham-vastu / avApya-samprApya, samadhigamyeti yAvat / senApatinAsenAnAyakena / sthiteneti pUrvazeSaH / sA-pUrvapradarzitA cmuuH| eva-khalu / dhanaiH-vittaiH / ca-punaH / janaiH-lokaiH / durgatAkRtiH-durgatA duravagatA kRtiH yasyAH sA tathA / vyadhIyata-samapAdyata, akriyateti yAvat // 31 // .. nalodayasyApyanalodayAdabhU-dabhUtapUrvA sthitirAtatejasA / bhavedavastheyamaho ! kSitau na yAM, karoti suptirjanadarzanAtithim // 32 // anvayaH-nalodayasya, api, AptatejasA, analodayAt , abhUtapUrvA, sthitiH, abhUt , aho !, kSitI, iyam , avasthA, bhavet ?, suptiH, yAm, janadarzanAtithim , na, karoti // 32 // vRttiH-nalodayasya-nalasya naDAkhyatRNavizeSasya udayo'bhyudayo nalodayastasya tthaa| apisambhAvanAyAm / AptatejasA-Aptasya anubhavena vastutattvasya kAryena nizcayavato nAnyathA vAdinastejaH pratApaH prabhAvo vA AptatejaH, tena tathA / analodayAt-analasya vaDherudaya utpattiranalodayastasmAttathA / abhUtapUrvA-asaJjAtapUrvA / sthiti:-avasthA / abhat-abhavat / aho-prazne, vitarkevA'vyayam / "aho prazne vitarke ca" iti medinii| kSito-pRthivyAm / iyam-etAdRzI / avasthA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre sthitiH / bhavet-jAyeta / suptiH-svApaH / yAm-avasthAm / janadarzanAtithim-janasya lokasya darzanam dRSTirjanadarzanama tasya atithirgocaro janadarzanAtithistAntathA / na-nahi / karoti-sampA dayati // 32 // nimIlitAdakSiyugAca nidrayA, nalAtpraNaSTArivadhUjanena saH / avIkSito'pi kSitizAyinekSitaH, smarAdivoccaiH karavAlacAlakaH // 33 // anvayaH-nidrayA, nimIlitAt , akSiyugAt , ca, nalAt , kSitizAyinA, praNaSTArivadhUjana, avIkSitaH, api, uccaiH, smarAt , iva, karavAlacAlakaH, saH, ikSitaH // 33 // vRttiH-nidrayA-pramIlayA, saMvezeneti yAvat / nimIlitAt-saMmudritAt / akSiyugAtnetradvayAt / ca-punaH / nalAt-parvatAdinA viSamasthAnAt / kSitizAyinA-bhUtalatalpakAriNA / praNaSTArivadhUjanena-praNaSTAH prakarSeNa nAzamAsAditAzca te arayo ripavaH praNaSTArayasteSAM vadhUjanaH ramaNIvargaH praNaSTArivadhUjanastena tathA / avIkSitaH anavalokitaH / api-sambhAvanAyAm / uccaiHatizayena / smarAt-dhyAnAt kandarpAcca / iva-yathA / karavAlacAlaka:-karavAlasya khaDgasya cAlakaH saMcAlakaH, bAlAH kezA bavayorabhedAt teSAM cAlako bAlacAlakaH, kareNa hastena bAlacAlakaH karavAlacAlakaH, kandarpAt kacAhatatpara iti parapakSIyacaturthapAdasamudito'rthaH / saH-senAnAyakaH / IkSitaH-avalokitaH // 33 // parAsutAptAvapi nAyake'bhavad, hRdo'pi bAhyendriyamaunamudritAt / savibhramA cakriNi vairiNo vadhUH, smaretivismeradazApyathAdbhutA // 34 // anvayaH-atha, parAsutAptau, api, vairiNaH, vadhUH, smare, ativismeradazA, bAhyandriya, maunamudritAt , api, hRdaH, nAyake, cakriNi, adbhutA, savibhramA, abhavat , // 34 // vRttiH-atha-anantaram / parAsutAptau-parA gatA asavaH prANA asyeti parAsuH prAptamRtyustasya bhAvaH parAsutA, tasyA AptiH prAptiH parAsutAptistasyAM tathA / mRtyutvaprAptAvityarthaH / apisambhAvanAyAm / svapateritizeSaH / vairiNaH-pratipakSasya bhUpateH / vadhUH-sImantinI ramaNIti yAvat / smare-madane / ativimmeradazA-ativismerA praphullA jAgratIti yAvat dazA'vasthA yasyAH sA tathA / jAgraddazeti yAvat / bAjendriyamaunamudritAta-bAhyAni ca tAnIndriyANi karaNAni vAhyendriyANi teSA maunam-svaviSayaprahaNAbhAvo bAlendriyamaunam tena mudritam-rUpAdilakSaNa svaviSayaprahaNAsaktam bAhyendriyamaunamudritam tasmAttathA / api-sambhAvanAyAm / hRd:-mnsH| nAyake-prabhau, svAmi Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 103 nIti yAvat / cakriNi-cakraM rASTraM sainyaM vA, tantratvAdubhayaM vA'styasyeti cakrI, cakravartItyarthaH, sArvabhauma iti yAvat / "cakraH koke pumAn klIvaM braje sainyarathAGgayoH rASTra-" itimedinI / adbhutA-AzcaryakAriNI, adbhutamAzcaryamasti kAryyatvena yasyAH sA tathA "abhrAdibhyaH" 7 / 2 / 46 / iti matvarthe aH pratyayaH / savibhramA-vibhrameNa vilAsena hAvabhAvAdinA sahitA savibhramA, bahuvrIhisamAsaH, saha zabdasya sAdezazca / pativinAze'pi jApratsmaradazA vibhramAdyAkalanAdAzcaryakAritvamiti bhAvaH / abhavata-saMvRtA, samajAyateti yAvat // 34 // chalatskhalatpAda-payogato vane, nalAdapi prAptabhayo bhayojjhitaH / adarzi saMgopya kadApyavIkSitaH, pramIlayA bAdhanalIlayA nijaH // 35 // anvayaH-chalatsvalatpAdapayogataH, vane, nalAt , api, prAptabhayaH, bhayA, ujjhitA, avIkSitaH, pramIlayA, bAdhanalIlayA, nijA, saGgopya, kadApi, adarzi // 35 // ___vRttiH-chalatskhalatpAdapayogataH-payase jalAya gataH payogataH, pAdeSu pratyantaparvateSu gataH pAdapayogataH chalan-vyapadizan cAsau skhalan skhalanAmAdadhat chalaskhalan sa cAsau pAdapayogataH chalatskhalanpAdapayogataH, chalena vyAjena skhalanpAdaM yathAsyAttathA payase jalAya payasi jale vA gtstthaa| nijajanasya vizeSaNam / vane-kAnane / nalAta-svasthAnAt , analAt iticchedo vA vaDherityarthaH / api-khalu / prAptabhayaH-prAptamAsAditaM bhayaM bhItiryena sa tathA / bhayA-dIptyA / ujjhitaH-tyaktaH / avIkSitaH-avimRSTaH / pramIlayA-nidrayA / bAdhanalIlayA-duHkhalIlayA / nija:-AtmIyaH / janaH iti zeSaH / nijairiti ca zeSaH / saGgopya-saMyamya, gopayitveti yAvat / kadApi-kasmi~zcitsamaye / adarzi-dRSTaH // 35 // abhUt suraGgekSaNatA ripustriyo, dvipazca siMhAsanabhUH kSamAbhRtaH / samIhitA-yaiva bhuvazcirodayI, rahasyamasyAH sa mahanmahIpatiH // 36 // __ andhayaH-ripustriyaH, suraGgekSaNatA, ca, dviSaH, kSamAbhRtaH , siMhAsanabhUH, samI, hitAya, eva, abhUt, asyAH , bhupaH, cirodayI, saH, mahIpatiH, mahat , rahasyam , ( abhUt , ) // 36 // ___ vRttiH-ripustriyH-shtrurmnnyaaH| suraGgekSaNatA-saratyanayA suraGgA gUDhamArgo bhUmimadhyavartI 'sateH surca' ( u0 108 ) ityuGgaH, suraGgA suruGgA caikArthI zabdastomamahAnidhivacanAt / 'suruGgA tu sandhilA syAd, gUDhamArgo bhuvo'ntare' 4 / 51 / ityabhi0ci0 / suraGgAyA IkSaNamavalokanaM suraGgakSaNaM tasya / bhAvaH suraGgekSagatA / prAgapi ripurAjaramaNyAH zobhananRtyabhUmidarzanatAtmikA suraGgekSaNatA''sIda Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre sAmpratamapi sA'bhUditi citram / 'raGgaH syAnnRtyayudbhavo'rityanekArthaH / ca-punaH / dviSaH-zatroH / kSamAbhRta:-kSamA kSitiM jhAnti ca bibhartIti kSamAbhRnnRpastasya, parAjitasyAsya kSamAdhArakatvAditi / siMhAsanabhaH-siMhAnAmAsanaM yatra tat siMhAsanaM guhA darItiyAvada taJca bhUH siMhAsanabhUH, girigahvarasthAnamitiyAvat, 'bhUstu bhUmiriva kSitI, sthAne ce' tyanekArthaH / pUrva tu pratipakSiNo bhUpasya rAjasiMhAsanAvasthAnamabhUdadhunAtvanantaroktaM taditi / samIhitAya eva-ubhayamapi ubhayoH samIcInepsitakRte khalu samabhavat / yadvA samI sazayoraikyAt zamI zimbIvRkSaH ( khijaDItibhASAyAm ) 'zamI drabhede valgulyAM zimbyA' mityanekArthaH, hitAya zreyase / prAgarAjyasthitau zamI zamavAna hitAyAsIdadhunA punaH zamIpAdapa iti / abhata-samabhavat / asyAH-purovartinyAH / bhuva:-pRthivyAH, akhaNDaSaTkhaNDabharatabhUmeritiyAvat / cirodayI-ciramunnatibhAg / saH-prasiddhaH / mahIpatiH-cakravartI zrIzAntinAtho bhagavAn / mahat-vipulam , urviti yAvat / rahasyam-gopyam , akalanIyamitiyAvat / abhUdityatrApyanveyamiti // 36 // aho ! ahobhirmahimohimAgame, prapadyate dyotibhiranvahaM yathA / tathA mahobhirgarimArimAraNAd, raNAdavApyasya samaM svasenayA // 37 // anvayaH-ahimAgame, anvaham , ghotibhiH, ahobhiH, yathA, mahimA, prapadyate, tathA, raNAt , arimAraNAt , svasenayA, samam , asya, mahobhiH, garimA, avApi, aho // 37 // , vRttiH-ahimAgame-himasya zaityasya Agama AgamanaM samprAptiriti yAvadatrAsau himAgamo hemantaH, avidyamAno himAgamo hemanto'tretyahimAgamaH / vasantartAviti / anvaham-pratidinam / yotibhiH-dyotaH prakAzo'styeSAmiti dyotIni "ato'nekasvarAt" 7 / 2 / 6 // ityanena matvarthe in pratyayaH / ahobhi:-divasaiH / "ghasro dinAhanI vA tu klIve divasavAsarau" ityamaraH / yathA-yena prakAreNa / mahimA-mahatvam , dIrghatetiyAvat / prapadyate-samavApyate / tathA-tena prakAreNa / raNAta-yuddhAt, yuddhahetorityarthaH / arimAraNAt-zatruvinAzanAt / svasenayA-svasya AtmanaH senA kaTakaM svasenA nijakaTakamityarthaH tayA tathA / samam-saha / asya-senAnAyakasya bhagavataH zrIzAntinAthasya / mhobhiH-tejobhiH| "maha utsavaH tejasoH" iti medinI / garimA-gauravam guruteti yAvat / avApisamprApi / samadhigata iti yAvat / aho-Azcarye, vitarke vA'vyayam / / 37 // gRhonmukhIM bhUridinairyiyAsatI-mabhiprapede prati tAM smarArditAm / nRpo'nukampAM calane'tigauravAt, tato gireH prApadupatyakAM tykaam||38|| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 105 anvayaH-bhUridinaH, smarArditAm , gRhonmukhIm , yiyAsatIm , tAm , prati, anukampAm , abhiprapede, tataH, nRpaH, calane, atigauravAt , gireH, tyakAm , upatyakAm , prApat // 38 // vRttiH-bhUridinaiH-bhUrINi prabhutAni ca tAni dinAni bhUridinAni taistathA / bahudivasairiti yAvat / smarAditAm-smareNa smaraNena gRhasmareNeti yAvat / ArditA kleditA smarArditA tAntathA / gRhsmrnnvyaakulaantHkrnnaamityrthH| (ata eva ) gRhonmukhIm-gRhAya gRhaM gantuM unmukhIm samutsukA gRhonmukhI tAntathA / (ata eva ) yiyAsatIm-jigamiSatIm / tAm-prasiddhAm senAm / prati-lakSIkRtya, uddizyeti yAvat / anukampAm-kAruNyam / abhiprapede-samadhijagAma / tataHtadanantaram / nRpaH-rAjA / atigauravAta-gauravasyAtyayo'tigauravaM tasmAttathA, zIghramitiyAvat / calane-gamane stiitishessH| gireH-parvatasya / tyakAm-tyAmeva tAM vizrutAmitiyAvat / upatyakAmAsannabhUmim adhobhUmimiti yAvat / "dantakAstu bahistiryak pradezA nirgatA gireH| adhityakorzvabhUmiH syAdadhobhUmirupatyakA" 4 / 101 / / ityabhi0 ci0 / prApat-adhyagacchat // 38 // khagAcale'pyAvirabhUccalAcalA, prajA prajArakSaNavArtayA'rtibhRt / tapartupUrtAvapi medasAM bharAd, nalebhire sthUlanarA hi ke vyathAm // 39 // anvayaH-khagAcale, api, calAcalA, prajA, prajArakSaNavArtayA, artibhRt , AvirabhUta , hi tapartupUtauM, api, medasAm , bharAt , ke, sthUlanarAH, vyathAm , na, lebhire // 39 // vRttiH-khagAcale-khe nabhasi gacchantIti khagAH khecarA vidyAdharA iti yAvatteSAm acala. parvataH khagAcalo vaitADhyastasmi~stathA / api-sambhAvanAyAm / calAcalA-atyadhikacalanakriyAvatI / prajA-janatA / prajArakSaNavArtayA-prajArakSaNasya santAnapAlanasya vArtA vRttAnta udanta itiyAvada , prajArakSaNavArtA tayA tathA / 'vArtA vArtAkyudantayo' rityanekArthaH / artibhRta-ati pIDAM bibharti dhArayatItyartibhRt / AvirabhUta-prAdurabhUva, prakaTIbabhUveti yAvat / hi-ytH| tapatapUrtI-tapartonidAghasya pUrtiH pUraNaM samAptiritiyAvada, tapartupUrtistasyAM tathA / api-punaH / medasAm-majjAnAm / bharAta-bAhulyAda / lakSaNayA sthUlatvamupagamanAddhetoriti yAvada / ke-kimAtmakAH / sthUlanarA:sthUlAzca te narA mAnavAH sthUlanarAH, sthaulyaguNayuktazarIradhAriNa iti yAvat / vyathAm-pIDAm / na-nahi / lebhire-prApuH / samadhigatA iti yAvada / cakrisenA yadA vaitAdvye samAgatA tadA tatratyA prajA calAcalA'bhavatkaSTazcApeti bhAvaH // 39 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre darAdarAdA''zritakandarAntarA, nirantarAyasthitayA tayA nage / dinAni hInAni samAnya mAnyamA-vibhAvarIbhirbibharAMbabhUvire // 40 // anvayaH-darAdarAt , AzritakandarAntarA, nirantarAyasthitayA, tayA, nage, amAnyamA-vibhAvarIbhiH, samAni, hInAni, dinAni, bibharAMbabhUvire // 40 // vRttiH-darAdarAt-daro bhayazca adaro'bhayazca darAdarastasmAttathA / "bhayaM bhI tirAtaGka AzaGkA sAdhvasaM daraH" 2 / 215 / / ityabhi0 / athavA darAva-arAva iticchedaH darAd bhayAddhetoH, arAvazIghrAda / "atha zIghraM tvaritaM laghukSipramaraM drutam" itymrH| AzritakandarAntarA-kandarAyAH dar2yA antarmadhyam kandarAntaH, AzritamadhiSThitaM kandarAntaryayA tayA tathA / "darI syAt kandaraH" 4 / 69 / itybhi0ci0| nirantarAyasthitayA-nirgato'ntarAyo vighno yasmAttannirantarAyaM yathAsyAttathA sthitA'vasthitA nirantarAyasthitA tayA tathA "zroNIbhArAdalasagamanA stokanamrAstanAbhyAm" ityatra stoka namrA stokanamrati kriyAvizeSaNavAcakapadena samAsadarzanAva / tyaa-prjyaa| nage-parvate / amAnyamAvibhAvarIbhiH-amAyA amAvasyAyA vibhAvo rAtrayaH amAvibhAvaryaH, amAninyo mAnarahitAzca tA amAvibhAvo'mAnyamAvibhAvaryastAbhistathA / samAni-tulyAni / hInAni-niSpramANi / dinaani-divsaaH| bibharAMbabhUvire-dadhire / dhRtAnIti yAvat // 40 // svakAntikIrtivrajamauktikasrajaH, svato guNaM yojayatA'zugAnugam / jinena ko-daNDakaraNa sAnugaM, nRpaM samuddizya guNo na yojitaH // 41 // anvayaH-svakAntikIrtivrajamauktikasrajaH, guNam , svataH, yojayatA, daNDakaraNa, jinena, AzugAnugan , sAnugam , nRpam , samuddizya, kaH, guNaH, na, yojitaH // 41 // vRttiH-svakAntikIrtibrajamauktikasrajaH-svasya AtmanaH kAntiH saundaryam , svakAntiH, tasyAH kIrtiryazaH svakAntikIrtiH, tasyA brajaH, samUhaH svakAntikIrtivrajaH, svasaundayaviSayakIrtisamUha ityarthaH / sa eva zubhratvAnmauktikasraka mauktikamAlA svakAntikIrtivrajamauktikasrak tasyAstathA / guNam-dorakam / svataH-svayameva / yojayatA-sambandhatayA / daNDakareNa-daNDaH kare yasya sa daNDakarastena tathA / pANau rAjyadaNDaM dhaarytetyrthH| jinena-arhatA, bhagavatA zAntinAthenetyarthaH / AzugAnugam-AzuzIghraM gacchantItyAzugA bANAH,te anugA anugamanazIlA yasya sa aashugaanugstntthaa| "Azugo mArute bANe" iti medinI / sAnugam-sArnu parvatazRGgamanugacchatIti sAnugastantathA / parvatazRGgasthamityarthaH / yadvA anugacchantItyanugA anucarAH, sevakA iti yAvada taiH sahitaH sAnugastantathA / athavA jinezvarakarIkaguNakarmakayojanakriyAvizeSaNavAcakaMtayA padamidamupasthayam / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 107 samuddizya-lakSyIkRtya / kA-kimAtmakaH / gunn:-sndhiviprhaadiH| na-nahi / yojita:-prayojitaH / Ayojita ityarthaH / anusaMhita iti yAvat / api tu sarvo'pi prayojita iti bhAvaH / atra kodaNDakareNa dhanuSpANinA jinena sAnugaM nRpaM samuddizya guNo jyA na yojita ityapyanvayo vidheya iti / / 41 // khagAdrirAja samareSvatandrita, zrayantamantarghaTanAguNazriyam / parAkramaH paJcamacakriNaH kramA-nivArya cakre kramasevanonmukham // 42 // anvayaH-paJcamacakriNaH, parAkramaH, samareSu, antarghaTanAguNazriyam , zrayantam , atandritam , khagAdrirAjam , kramAt , nivArya, kramasevanonmukham , cakre // 42 // vRttiH-paJcamacakriNaH-paJcamazcAsau cakrI paJcamacakrI tasya tathA / paJcamacakravatino bhagavataH zAntinAthasyeti yAvat / parAkramaH-vikramaH, udyogaH sAmarthyamiti yAvat / samareSu-yuddheSu / antarghaTanAguNazriyam-antaH madhye ghaTanAguNaH, tasya zrIH zobhA, sa eva zrIH sampada vA antarghaTanAguNazrIstAntathA / zrayantam-kurvantam / atandritam-tandrA AlasyaM nidrA vA saJjAtA'syeti tandritaH, na tandrito'tandritaH, analasa ityarthaH, tantathA / khagAdrirAjam-khagAdreH vaitADhyasya rAjA prabhuH khagAdrirAjastantathA vidyAdharezvaramitiyAvat / "rAjana sakheH" 7 / 3 / 106 // ityanena aT pratyayaH samAsAntaH / kramAva-kramazaH / nivArya-nirudhya / kramasevanonmukham-kramayozcaraNayoH sevana sevA kramasevanam tasmin unmukha utsukaH kramasevanonmukhastantathA / "caraNaH kramaNaH pAdaH pado hrizcalanaH kramaH" 2 / 280 // ityabhi0ci0 / cakre-kRtavAn iti // 42 // virAjirAjanyajanasya dhoraNe-raNe-raNe dAruNarUpasampadaH / kadAcidasyA yuvadhairyalopina, jayaM nizamyAjani rAjanigrahaH // 43 // anvayaH-raNeraNe, virAjirAjanyajanasya, dhoraNe, dAruNarUpasampadaH, asyAH, kadAcit , yuvadhairyalopinam , jayam , nizamya, rAjanigrahaH, ajani // 43 // vRttiH-raNe-raNe-vIpsAyAM dvirbhAvAtpratiyuddhamityarthaH / virAjirAjanyajanasya-viruddho rAjate zobhate tacchIle virAjI, "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154 // ityanena tacchIle Nin pratyayaH, sa cAsau rAjanyajanaH kSatriyalokaH virAjirAjanyajanastasya tathA / "kSatraM tu kSatriyo rAjA rAjanyo bAhusambhavaH" 33527 / ityabhi0ci0 / dhoraNe-niyame / dAruNarUpasampada:-rUpaM svarUpaJca sampada sampattizca rUpasampadau, dAruNe rUpasampadau yasyAH sA dAruNarUpat tasyAstathA / asyA:-bhagavacchAntinAthasambandhinyAH prajAyA iti zeSaH / kadAcita-jAtu / kasmiMzcitsamaye iti yAvat / yuvadhairyalopinaM Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10.] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre yUnAM taruNajanAnAM dhairya dhIratA yuvadhairyam tallopayati dUrIkaroti tacchIlo yuvadhairyalopI tantathA / jayam-jayazabdam / nizamya-AkarNya zrutveti yAvata / rAjanigrahaH-rAjJaH khagAdrirAjasya nigraho daNDaH parAjaya iti yAvadrAjanigrahaH / ajani-jAtaH / iti lokairavagatamitizeSaH / / 43 // nRpaH prasanno hi dhanAya sAdhana-stadanyathA'yaM nidhanAya bAdhanaiH / khagAdrirAjo'sya nidezadezane, nalopilokAdazRNodguNotkaram // 44 // anvayaH-hi, nRpaH, sAdhanaiH, dhanAya, prasannaH, tadanyathA, ayam, bAdhanaiH, nidhanAya, khagAdrirAjaH, nidezadezane, nalopilokAt , asya, guNotkaram , azRNot // 44 // __ vRttiH-hi-nizcayena / nRpaH-narAdhipaH / prasannaH-prItaH / sAdhanaiH-sAdhyate niSpAdyata ebhiriti sAdhanAni, dhanAdiprayojakopakaraNAni, taistathA / dhanAya-vittAya bhavatItizeSaH / tadanyathAtadviparItaH / ayam-eSaH, nRpazcakrItiyAvat / baadhnaiH-baadhaakrairupaayaiH| nidhanAya-maraNAya / bhavatItizeSaH / khagAdrirAjaH-vaitADhyapatirvidyAdharanRpaH / nidezadezane-nideza AjJA dizyate'sminniti nidezadezanam tasmiMstathA / nalopilokAta-na lopayati nidezaM tacchIlo nalopI naikadhetyAdivanniSedhArthakasya nazabdasya vivakSaNAdoSAbhAvaH nalopI pratyayita Apta iti yAvat cAsau loko jano nlopilokstsmaattthaa| asya-paJcamacakriNo bhagavataH zAntinAthasya / guNotkaram-guNAnAM tyAgazauryavIryyAdInAmutkaraH samUho guNotkarastantathA / azaNot-aauSIta , zrutavAniti yAvat / / 44 / / tameva labdhvAvasaraM tataH smara-svarUpabhUpAya khgaacleshvrH| nijAGganApUrvamapUrvavastubhiH, kRtAdhikopAya-namanmude'bhavat // 45 // anvayaH-tataH, khagAcalezvaraH, tam , avasaram , eva, labdhvA, kRtAdhikopAya, smarasvarUpabhUpAya, apUrvavastubhiH, nijAGganApUrvam , naman , mude, abhavat // 45 // . vRttiH-tataH-tadanantaram / khagAcalezvaraH-vaitADhyaparvatarAjaH, khagAdrIza iti yAvat / tam-tatkAla prAptantAdRzam / avasarama-yogyakAlam / eva-avadhAraNArthakamavyayam / labdhvA-samprApya / kRtAdhikopAya-kRtaH antarbhAvitaNigarthatvAtkArita ityrthH| adhi-adhikaH kopaH krodho yaM sa kRtAdhikopastasmai tathA / smarasvarUpabhUpAya-smarasvarUpaH kandarpatulyazcAsau bhUpaH pRthvIpAlakaH smarasvarUpabhUpaH bhagavAn zAntinAtha ityarthaH, tasmai tathA / apUrvavastubhiH-apUrvANi abhUtapUrvANi, atyantamamUlyAnIti yAvat tAni vastUni taistathA / nijAganApUrvam-svIyaramaNIsahitaM yathAsyAttathA / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH naman-praNaman / mude-harSAya / abhavata-samajAyata / atra "kRtAdhikopAyanaman" iti zliSTam / tena pakSe-adhikaM paryAptazca tadupAyanamupahAraH adhikopAyanam kRtaM vihitaM ca tadadhikopAyanam kRtAdhikopAyanam , tena madayati hRSyatIti kRtAdhikopAyanaman kvipi rUpam , khagAdrirAja vizeSaNatayA'vaseyamiti // 45 // varairamuSyAbharaNemaNImayaiH, zarIrazobhAjayajAtamatsaraH / tadA paraH ko'pi yuyutsayA'patad, balasya nAzAya sasauptikAzayA // 46 // anvayaH-tadA, varaH, maNImayaH, amuSyAbharaNaiH, zarIrazobhAjayajAtamatsaraH, ko'pi, paraH, yuyutsavA, sasauptikAzayA, balasya, nAzAya, apatat // 46 // vRttiH-tadA-tasminsamaye / varaiH-sundaraiH / zreSThairiti yAvat / maNImayaiH-maNyo maNayaH ratnAnIti yAvat pracurANi santyeSviti maNImayAni taistthaa| atra maNIzabdaH strIliGgo Dyanto'vaseyaH, yad 'gurugamamaNIsaGkala' miti saMsAradAvAstutI, naiSadhIye'pi 'nRpanIlamaNIgRhatviSA 275 // iti / 'ito'ktyarthAt' 24 / 32 / itiGIH / amuSya-asya, bhagavataH zAntinAthasyeti yAvat / AbharaNaiHAbhriyate zarIramebhirityAbharaNAni taistathA, alaGkaraNairityarthaH / zarIrazobhAjayajAtamatsaraH-zarIrasya svadehasya zobhA saundaryam kAntizchaviriti yAvaccharIrazobhA tasyA jayaH zarIrazobhAjayastena jAta utpanno matsaraH krodho yasya sa tathA / ko'pi-kAzcidanirvacanIyaH / paraH-zatruH / yuyutsayAyodbhumicchayA / sasauptikAzayA-nizi supteSu bhAvaM sauptikam , abhyAsadanam chalAdAkramaNamiti yAvat / adhyAtmAditvAdikaNa tena sahitA sasauptikA, sA cAsAvAzA manorathaH sasauptikAzA tayA tathA / "prapAtastvabhyavaskando dhATyabhyAsAdanaM ca sH| tadrAtrau sauptikam" 3 / 465 / / ityabhi0 ci0 / balasya-sainyasya / nAzAya-vinAzAya / vidhvaMsAyeti yAvat / apatava-patitaH iti // 46 // zarAzari vyaktagadAgadi krudhaa-''yudhaa'nudhaavdbhttkottidaarunnH| amoghazaktyA nijayeva mUrtayA, raNo'bhavad bhUribhayAya bhUbhujAm // 47 // anvayaH- bhUbhujAm , bhUribhayAya, mUrtayA, nijayA, amoghazaktyA, iva, zarAzari, vyaktagadAgadi, krudhA''yudhA'nudhAvadbhaTakoTidAruNaH, raNaH abhavat // 47 // vRttiH-bhUbhujAm-bhuvaM pRthivIM bhuJjanti pAlayantIti bhUmujo raajaanstessaantthaa| maribhayAyabhUri atizayitaJca tad bhayaM bhItibhUribhayam tasmai tathA / sajagaNAtyantabhItijananAyetyarthaH / yadvA bhUbhujAm raNaH bhUribhayAya lokAnAmiti zeSaH / mRrtyaa-shriirdhaarinnyaa| nijayA-svakIyayA / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ] dhobananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritreamoghazaktyA amoghA apratIkArA saphaleti yAvada cAsau zaktiH astram amoghazaktistayA tathA / iva-yathA / zarAzari-zaraiH zaraiH bANairbANaiH prahRtyedaM yuddhaM pravRttaM zarAzari bANAbANi, "tatrAdAya mithastena prahRtyeti sarUpeNa yuddhe'vyayIbhAvaH" 3 / 1 / 26 // ityanena avyayIbhAvasamAsaH / vyaktagadAgadi-gadAbhirgadAbhiH prahRtyedaM yuddhaM pravRttaM gadAgadi, vyaktaM spaSTazca tad gadAgadi vyakta gadAgadi / kradhA''yudhA'nudhAvadbhaTakoTidAruNaH-AyudhAn zastrANi AyudhaiH zastrairvA'nudhAvantIti AyudhAnudhAvantaste ca te bhaTA yodhAzca AyudhAnudhAvadbhaTAH, kruk-kopa eva krudhA, bhAgurimate vyaJjanAntAnAmAkArAntatvAt vAcA nizA dizAdivat / krudhayA AyudhAnudhAvadbhaTAH krudhA''yudhAnudhAvadbhaTAH teSAM koTiH tadAkhyasaGkhyA, tayA dAruNo bhISaNastathA / raNaH-yuddham / abhavat-abhUva / / 47 // anIkinInAmadhipairanekazaH, sa yuddhayamAno'pi niruddhamAnasaH / svasenayA ko'pi vimuktamArgaNa-stayA vinirjetumiyeSa naiSadham // 48 // anvayaH- anekazaH, anIkinInAm , adhipaH, yudhyamAnaH, api, niruddhamAnasaH, vimuktamArgaNaH, ko'pi, sA, tayA, svasenayA, naiSadham , vinirjetum , hayeSa // 48 // ___ vRttiH-anekaza:-bahuzaH, katipayaza iti yAvada / anIkinInAm-senAnAm 'vAhinI pRtanA senA balaM sainyamanIkinI' 3 / 409 / ityabhi0 / adhipaiH-nAyakaiH / yudhymaanH-sNprhriymaannH| apisambhAvanAyAm / niruddhamAnasa:-niruddhaM gRhItaM mAnasamantaHkaraNaM yasya sa tathA / dhRtavairya iti yAvat / vimuktamArgaNaH-vimuktAH tyaktAH mArgaNA bANA yena saH vimuktamArgaNaH / ko'pi-kazcidanirvacanIyaH / saH-prasiddhaH, rAjeti zeSaH / tayA prasiddhayA / svasenayA-AtmIyasainyena / naiSadhamzrIRSabhadevavazaparamparAgataM niSadhAnagarIpatim / vinirjetum-vi-vizeSeNa nir-nizzeSeNa jetuM parAbhavitumityarthaH / iyeSa-aicchan, abhilalASeti yAvat // 48 // akAri yena zravaNA tithirguNaH, kSaNaM parikSiptasahasramArgaNaH / vibhidya senApatinA zarairuraH, pura pradoSe sa yamAtithIkRtaH // 49 // anvayaH-yena, guNaH, zravaNAtithi, kRtaH, kSaNam , parikSiptasahasramArgaNaH, saH, pura:pradoSe, senApatinA, zaraH, ura, vibhidya, yamAtithIkRtaH // 49 // vRttiH-yena-anirvacanIyaguNazalinA yAdRzena vIreNa / guNa:-tyAgazauryavIyyaudAryAdiH, pakSe maurvI ca / zravaNAtithi:-lokAnAM karNagocaraH, karNaprAntavartI ca / kRtaH-vihitaH / caNama Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 111 atizayitasUkSmakAlavizeSeNaiva / parikSiptasahasramANaH-parikSiptAH zatrusainyopari pAtitAH dUrIkRtAzca sahasraM sahasrasaMGkhyAkA mArgaNA bANA yAcakAzca yena sa tathA 'mArgaNastu zare'rthini'ityanekArthaH / saH-pUrvoktavizeSaNaviziSTatayA prasiddhaH kazcana vIraziromaNiH / purapradoSe-agrimakSaNe, agrimasamaye vA / "pradoSaH samaye doSe" iti medinI / senApatinA-anIkinInAyakena / zaraiH-bANaiH / ur:vkssH| vibhidya-vizeSeNa bhittvA, vidAyeti yAvat / yamAtithIkRtaH-yamasya kRtAntasya yamarAjasyeti yAvat / atithiH prAghuNiko yamAtithiH, ayamAtithiryamAtithiH kRtaH sampAdito yamAtithIkRtaH / / 49 / / manaH prasatyA vijayaH zrutau dhRtaH, kSamAbhujA bhImanRpAtmajAlayaH / pradAya tasmai gajavAjirAjitAM, yathecchayA dezabhuvaM parAjitAma // 50 // anvayaH-kSamAbhujA, bhImanRpAtmajAlayaH, vijayaH, manaH, prasattyA, yathecchayA, gajavAjirAjitAm , dezabhuvam , tasmai, pradAya, zruto, bhRtaH // 50 // ___vRttiH-kSamAbhujA-kSamA pRthivIM munakti pAlayati iti kSamAmuk tena tthaa| pRthivIpAlakena bhagavatA zAntinAthena / bhImanRpAtmajAlayaH-nRpasya rAjJa AtmajaH putro nRpAtmajaH, bhImaHbhImanAmA cAsau nRpAtmajaH bhImanRpAtmajaH sa Alayo nivAsasthAnaM yasya sa tathA / vijayaH-jayaH / mnHprsttyaa-cittprsnntyaa| yathecchayA-icchAnusAram yathepsitamiti yAvat / gajavAjirAjitAmgajA hastinazca vAjino'zvAzca gajavAjinaH tai rAjitA zobhitA gajavAjirAjitA tAntathA / parAjitAm-ripuparAjayaM vidhAyAdhigatAm paraiH zatrubhirajitA parAjitA tAntathA / dezabhuvam-dezasya maNDalasya bhUrbhUmiH, deza eva vA bhUrdeza bhUstAntathA / tasmai-bhImanRpAtmajAya / pradAya-vitIyaM dattveti yAvat / zratoM-zravaNe karNe iti yAvat / dhRtaH-adhAri // tadIyavijayazravaNasamanantarameva tAdRza vizeSaNaviziSTAM dezAtmakabhUmiM prAdAttasmai bhagavAniti bhAvaH // 50 // tataH prayANAdavatIrNakandarA-prapAtadezasya nRpasya tatparam / ... taduccadhairyavyayasaMhiteSuNA-'riNA raNo'bhUdariNA'sRjA'ruNaH // 51 // anvayaH-tataH, prayANAt , avatIrNakandarAprapAtadezasya, nRpasya, tatparam , taduccadhairyavyayasaMhite. puNA, ariNA, (saha) ariNA, asRjA, aruNaH, raNaH, abhUt // 51 // . vRttiH-tataH-tadanantaram / prayANAda-prasthAnAt / avatIrNakandarAprapAtadezasya-kandarA vaitADyanagasthA khaNDaprapAtAbhidhA darI tasyA prapAto'taTazca kandarAprapAtaH tasya dezaH pradezaH sthAnamiti yAvat, kandarAprapAtadezaH, avatIrNaH pUrvadarzitarItyA prakAzapadyAdikaraNena pAritaH kandarA Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] ....... zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritreprapAtadezo yena so'vatIrNakandarAprapAtadezastasya tathA / "prapAtastvataTo bhRguH" ityamaraH / nRpasyarAjJaH zrImataH zAntinAthasya / tatparam-tadanantaram / taduccadhairyavyayasaMhiteSuNA-tasya bhagavataH zAnti nAthasya uccaryamatizayitadhIratA taduccadhairyyam , tasya vyayAya vinAzAya saMhitA sandhAnamAnItA iSavo bANA yena sa taduccadhairyavyayasaMhiteSustena tathA / ariNA-zatruNA / ( saha ) ariNA-cakreNa / "rathAGgaM rathapAdo'ri cakram" 3 / 419 // ityabhi0ci0 / asRjA-rudhireNa, rakteneti yAvat / aruNaHraktaH / raktamayo raktavarNo veti yAvat / raNaH-yuddham / abhUt-abhavat / / 51 // krameNa senApatinA'rhadAjJayA, balena jigye surasindhuniSkuTam / / vazIkRtastatra vasaJjanoGginA, smareNa ca svAtmazarAsanAzrayaH // 52 // anvayaH- senApatinA, ahaMdAjJayA, krameNa, balena, surasindhuniSkuTam , jigye, ca, aGginA, smareNa, tatra, vasan , svAtmazarAsanAzrayaH, janaH, vazIkRtaH, // 52 // . vRttiH-senApatinA-kaTakanAyakena / ahaMdAjJayA-jinezvaracakrizrIzAntinAthAnuzAsanena / krameNa-kramazaH / balena-sainyena, sAmarthyena vA, tantratvasvIkArAdubhayena vA / surasindhuniSkuTamsurANAM devAnAn sindhunaMdI surasindhustatra niSkuTam-gRhArAmaH surasidhuniSkuTam , gaGgAtaTavarti gRhArAma iti yAvat / "niSkuTastu gRhArAmaH" 4 / 178 / / ityabhi0ci0 niSkuTazabdasya "ardharcAditvAddeho deham zarIraH zarIram ityAdivadviliGgatA svIkaraNIyA, yathAzratakozAnusArAttasya pulliGgatayA karmavAcyAnusAreNa prathamaikavacane "surasiMdhuniSkuTam" iti prayogo'nupapannaH syAt / jigyejitam / ca-punaH / aGginA-mUrtibhRtA, zarIradhAriNeti yAvat / smareNa-kandarpaNa / kundarpatulyasaundaryazAlinA senApatinA teneti yAvat / tatra-taddeze / vasan-nivasan / svAtmazarAsanAzrayaHsvAtmA nijadehaH zarAsanasya tadIyadhanuSa Azraya AdhAro yasya sa tathA, pakSe dhanArpakaH zarANAM jalAnAm AsanAni zarAsanAni taSAmAzrayaH zarAsanAzrayaH svaM dhanazca AtmA dehazca svAtmAnau tAbhyAM zarAsanAzrayastathA / 'svaH syAda puMsyAtmani jJAtau, triSvAtmIye dhane'striyAm' 'AtmA puMsi svabhAve'pi prayatnamanasorapi / dhRtAvapi manISAyAM, zarIrabrahmaNorapi' ityubhayatra medinI / 'zaraM jale, zaraH punardaghisAre, kANDatejanayorapi' itynekaarthH| janaH-lokaH / vazIkRtaH-vazaMvado vihitaH // 52 / / amuSya dhIrasya jayAya sAhasI, vazIkRtazcakramucA sa cakriNA / tataH prayANe gajavAjirAjibhiH, samaM samAdAya samA vibhUtikAH // 53 // balAdhvani dveSibalaM dadhad dhvani, tadA khalu jyAM vizikhaiHsanAthayan / purassarIbhUya camUpatiH svayaM, rurodha tatprANadabANasaJcayaH // 54 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadinodinyA dvitIyaH sargaH [113 anvayaH-dhIrasya, amuSya, jayAya, sAhasI, saH, cakramucA, cakriNA, vazIkRtaH, gajavAjirAjibhiH, samam , samAH, vibhUtikAH, samAdAya, tatA, prayANe, balAdhvani, dhvanim , dadhat , veSivalam , tadA, khalu, vizikSaH, jyAm , sanAthayana, camUpatiH, purassarIbhUya, tatprANadabANasaJcayaH, svayaM, rurodha, // 53-54 // 'vRttiH-dhIrasya-dhairyAnvitasya,svatantrasya vA 'dhIro dhairyAnvite svare' iti medinI / asyasenApateH / jayAya-vijayAya / sAhasI-sAhasaM haThaH avimRzya kAryakAritvaM hitAhitAnapekSaM karma veti yAvat, asyeti sAhasI / saH-prasiddhaH AkrantA kazcidvIra iti yAvat / cakramucA-cakram anavizeSa muJcatIti cakramuk cakraprakSiptA, tena tathA / cakriNA-cakravartinA, sArvabhaumeneti yAvadbhagavatA zAntinAthena / vazIkRtaH-adhInIkRtaH, svAyattIkRta ityarthaH, jita iti yAvat / gajavAjirAjibhiH-gajA hastinazca vAjino'zvAzca gajavAjinasteSAM rAjayaH zreNayaH samUhA iti yAvad gajavAjirAjayaH tAbhistathA / samam-saha / smaaH-sklaaH| "samagra sakalaM samam" 669 // ityabhi0 ci0 / vibhUtikA:-vibhUtayaH sampattayaH eva vibhUtikAstAstathA, svArthe kaH pratyayaH / samAdAyasamyag gRhItvA / tataH-tasmAt sthAnAt / prayANe-prasthAne / balAdhvani-balAnA sainyAnAmadhvA mArgo balAdhvA tasmiMstathA / dhvanim-avyaktazabdam / dadhat-dhArayat / dveSivalam-zatruvargam / tadA-tasmin samaya eva, sarva vAkyaM sAvadhAraNaM bhavatIti niyamAt / khalu-nizcayena / vizikhaiHbANaH / jyAm-maurvIm / sanAthayan-saMyojayan / camUpatiH-senAnAyakaH / purassarIbhUya-apurassaraH purassaro bhUtvA purassarIbhUya, agresarIbhUyeti yAvat / tatprANadabANasaJcayaiH-teSAM balAnAM prANaH asavaH tatprANAstAna dyanti-avakhaNDayanti samUlamunmUlayantIti tatprANadAste ca te bANAstatprANadabANAsteSAM saJcayAstatprANadabANasaJcayAstaistathA / svayama-AtmanA / rurodha-avarurodha, nivArayA mAseti yAvat / atra-caturthapAdasthAnApannaH-"kRpANapANiH saha senayA'rudhat' / ityapi pATho dRzyate kRpANaM khaDgaH pANau haste yasya sa kRpANapANizvamUpatiH senayA-kaTakena saha samam arudhat-nyavArayat" iti tadarthaH parantvetat pAThApekSayA prathamaH pAThaH sAdhIyAn anyathA tasya dveSibalaM senayA saha arudhat" ityevaM paunaruktyaprasaGgAt / / 53 // 54 // puraH sphurana ko'pi surazcamUM sRjan, bhayAturAM bhairavapheravAravaiH / nimajjayAmAsa yazAMsi saMzaye, yuyutsurasyA vividhAyudhaiH krudhA // 55 // anvayaH-bhairavapheravAravaiH, bhayAturAm , camUm , sRjana, krudhA, vividhAyudhaH, yuyutsuH, puraH, vilasan , ko'pi, suraH, asyAH, yazAMsi, saMzaye, nimajayAmAsa // 55 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ] zrIjainanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre vRttiH-bhairavapheravAravaiH-pheravANAM zivAnAM zRgAlInAmiti yAvat, AravAH ArAvAH zabdA iti yAvata, pheravAravAH, bhairavA bhayAnakAzca te pheravAravA bhairavapheravAravAstaistathA / "zRgAlo jambukaH pheruH pheraNDaH pheravaH zivaH" 4 / 355 / / ityabhi0 ci0|" zabde ninAnaninada".......'AravArAvasaMrAvavirAvAH" itymrH| bhayAturAma-sAdhvasajanikAm / "bhayaM bhI tirAtaGka AzaGkA sAdhvasaM daraH" 2 / 215 ityabhi0 ci0 / camUm-senAm / sRjan-utpAdayan / RdhA-krodhena / vividhAyudhaiHvividhAni bahuprakArANi ca tAnyAyudhAni zastrANi vividhAyudhAni taistathA karaNaiH yuyutsuH-yuddhaviSayakecchAvAn / ( ataeva ) purH-agrtH| "puraH purastAt purato'grataH" 6 / 165 / / ityabhi0 ci0 / vilasan-virAjamAnaH santiSThamAno vA / ko'pi--kazcidanirdiSTanAmA / suraH-devaH / asyAH-svase. nAyAH / bhaimyA vaa| yazaH-kIrtim / saMzaye-sandehe, viruddhakoTidvayAvagahijJAnaM saMzayaH vijayaprayojyaM yazaH imAM senAmanyadIyasenAM bhaimImanyAM vA prApnuyAditi sandeha iti yAvat / nimajayAmAsanyamajjayat / yazaH sandehadolAmadhirohayAmAseti bhAvaH // 55 // tadA tadAvezavinAzanAzayA, purandaraH sundaradhIrudAyudhaH / yazAMsi tene'sya jayodayAdanu-smara~strilokIvijayArjitAnyapi // 56 // anvayaH-tadA, udAyudhaH, sundaradhIH, purandaraH, asya, anusmaran , tadAvezavinAzanAzayA, jayodayAt , trilokIvijayArjitAni, api, yazAMsi, tene // 16 // vRttiH-tadA-tasmin kaale| udAyudhaH-ut utkRSTamAyudhamatraM yasya sa tathA / sundaradhI:zobhanabuddhizAlI / purandaraH-indraH / asya-senApateH zAntijinaM vA / anusmaran-smaraNapathamAnayan / "smRtyarthadayezaH" 2 / 2 / 11 / / ityanena vaikalpikakarmatvam / tadAvezavinAzanAzayA-tasya pUrvoktavizeSaNaviziSTacamUnirmANakatu : surasya AvezaH saMrambhaH tadAvezaH, tasya vinAzanaM vidhvaMsanam tadAvezavinAzanam , tasya AzA abhilASaH tadAvezavinAzanAzA tayA tathA / "AvezAropau saMrambhe" 6 / 135 / / ityabhi0 ci0 / jyodyaat-vijyotptteH| asyeti zeSaH / trilokIvijayArjitAnitrilokyAstrailokakarmakavijayastrilokIvijayastena arjitAni samupArjitAni labdhAnItiyAvat / trilokIvijayArjitAni / api-sambhAvanAyAm / yazAMsi-kIrtiH / tene-vistArayAmAsa / / 56 / / anena bhaimI ghaTayiSyatastathA-'bhyamitra(trya)bhAvAdanugAM balasya ca / abhUd vilambaH surasindhusaikate, kRtASTamasyApi jinasya cakriNaH // 57 // anvayaH- tathA, abhyamitra(vya)bhAvAt , ca, balasya, anugAm , bhaimIm , anena, ghaTiyiSyataH, kRtASTamasya, api, cakriNaH, jinasya surasindhusaikate, bilambaH, abhUt , // 57 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [115 ___ vRttiH-tathA-tena prakAreNa / abhyamitra(trya)bhAvAta-Abhimukhyena'mitramalaMgAmI abhyamitryastasya bhAvo'bhyamitryabhAvastasmAttathA / "abhyamitramIyazca" 7 / 1 / 104 // ityanena yaH pratyayaH / ca-punaH / balasya-sainyasya / anugAm-anu pazcAd gacchatItyanugA taantthaa| bhaimIm-bhImaduhitaram / anena-senApatinAmunA / ghaTayiSyataH-saGgamayiSyataH / kRtASTamasya-dinatrayavyApakopavAsAtmaka vratavizeSo'STamaH, (bhASAyAmaTThamazabdatayA prasiddhaH) kRto vihito'STamo yena sa kRtASTamastasya tathA / api-sambhAvanAyAm / jinasya-arhataH / cakriNa:-cakravartiNaH, bhagavataH zAntinAthasyeti yAvat / surasindhusaikate-surANAM devAnAm sindhurnadI surasindhurmandAkinI, gaGgeti yAvat , tasyAH saikatam sikatA bAlukAH santyasminniti saikataM pulinam surasindhusaikatam tsmiNstthaa| pulinaM tajjalojjhitam saikataJca" 4 / 144 // ityabhi0ci0 / vilamba:-kAlAdhikayApanam / abhUva-abhavada / / 57 / / prasannayA svaHsaritA tanubhRtA, vidheravandhyecchatayA vyalAsi tat / vimudrapadmAnanayA savibhrama-prakAzavadarzanayA'pyayaud nRpaH // 50 // anvayaH-vidheH, avandhyecchatayA, prasannayA. tanubhRtA, svaHsaritA, vyalAsi, tat , api, vimudrapamAnanayA, savibhrama-prakAzavadarzanayA, nRpaH, ayaut // 18 // vRttiH-vidheH-daivasya / abandhyecchatayA-avaMdhyA niSphalatvAbhAvavatI saphaleti yAvat / icchA abhilASo yasya so'vandhyecchastasya bhAvo'vandhyecchatA tayA tathA, sambhAvitasyAsambhAvitasya cApi kartuM zakyatayeti yAvat / prasannayA-prasAdaguNavatyA, svacchayA, hRdyayeti yAvat / tanUbhRtAtanUM zarIraM bibharti dhArayatIti tanUbhRt tayA tathA, mUrtimatyeti yAvat / svaHsaritA-svargadIrghikayA, gaGgayetiyAvat / byalAsi-vilAsitam / tat-tathA / api-sambhAvanAyAm / vimudrapadmAnanayAvimudraM virahitamudraM padmam kamalameva AnanaM vadanaM mukhamiti yAvadyasyAH sA vimudrapadmAnanA tayA tathA / savibhramaprakAzavadarzanayA-vibhrameNa vilAsena sahitaH savibhramaH sa cAsau prakAza AlokaH savibhramaprakAzaH tadvaddarzane nayane yasyAH sA savibhramaprakAzavadarzanA tayA tathA / "cakSurakSIkSaNaM netraM nayanaM dRSTirambakam / locanaM darzanaM dRk ca" 3 / 239 / ityabhi0ci0 / tayeti zeSaH / nRpaH-rAjA / ayauta-amilat / / 58 // marAlagatyA vilasattaraGgayA, na gaGgayA nirmitacakrasaGgayA / abhedi tattAdRganaGgamArgaNe-mano'sya nArIvapuSA'pi ca prabhoH // 59 // anvayaH-marAlagatyA, vilasattaraGgayA, nirmitacakrasaGgayA, ca, nArIvapuSA, api gaGgayA, tAhaganaGgamArgaNaH, asya prabhoH, tat , manaH, na, abhedi // 59 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] zrojananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre - vRttiH-marAlagatyA-marAlasya haMsasya gatiriva gatiryasyAH sA marAlagatistayA tathA / haMsagatyeti yAvada / "uSTramukhAdayaH" 3 // 1 // 23 // ityanena bahuvrIhisamAsaH, pUrvasamAsottarapadIbhUtagatizabdasya lopazca marAlAnAM gatiryasyAM sA tathA tayeti vA / vilasattaraGgayA-vilasana-zobhAmAnastaraGgo bhaGgo yasyAH sA vilasattaraGgA tayA tathA / Avila-sattaraGgayeticchedastathA ca-AvilA rAgeNa kaluSA sattA sadbhAvo yasya sa AvilasattaH, IdRzo raGgazcittAbhiprAyo yasyAH sA''vilasattaraGgA tayA tathA, pakSa-vibhiH pakSibhirlasantaH zobhAmAnAstaraGgA bhaGgA yasyAM sA vilasattaraGgA tayA tathA / nirmitacakrasaGgayA-nirmito viracitazcakreNa jalAvartena kokena saGga AsaGgo yasyAH sA nirmitacakrasaGgA tayA tathA / pakSe cakraM sainyaM rASTraM vA'styasyeti cakraH, "abhrAdibhyaH" 7 / 2 / 46 // ityanena matvarthe 'a' pratyayaH, tathA ca nirmitazcakreNa cakriNA saGgaH sAnnidhyaM yasyAH sA nirmitacakrasaGgA tayA tathA / "cakraH koke pumAn klIbaM baje sainyrthaanggyoH| rASTre dambhAntare kumbhakAropakaraNAstrayoH / jalAvarte" . iti-medinI / ca-punaH / naariivpussaa-striiruupdhaarinnyaa| api-sambhAvanAyAm / gaGgayA-mandAkinyA / tAdRganaGgamArgaNaiH-anaGgasya kandarpasya mArgaNA bANA anaGgamArgaNAH tAdRzastadvidhAzca te anaGgamArgaNA stAdRganaGgamArgaNAstaistathA / asya-etasya / prabho:-vibhoH, bhagavataH zAntinAthasyeti yAvat / tava-nizcalatayA prasiddhamityarthaH / mana:-antaHkaraNam / na-nahi / amedi-bhinnam-vikAramAnItamiti yAvat // 59 // kRtaM manobhUvazavarti kAntayA, sarojakozastanahaMsakaspRzA / balaM tayA tat samabhedi mArgaNai-ryadasya pauSpairapi dhairyakaJcakam // 60 // anvayaH-sarojakozastanahaMsakaspRzA, kAntayA, tayA, yat , pauSpeH, api, mArgaNaH, asya, dhairyakaJcakam , samabhedi, tat , balam , manobhUvazavarti, kRtam , // 60 // vRttiH-sarojakozastanahaMsakaspRzA-sarasi kAsAre jAtaM sarojam , kamalam tasya kozau kuDmalau sarojakozau tAviva stanau kucau sarojakozastanau, tau haMsakau rAjahaMsAviveti sarojakozastanahaMsakau tau spRzatIti sarojakozastanahaMsakaspRk tayA tathA / kAntayA-manohAriNyA / tayAstrIvezadhAriNyA, gaGgayA / yat-yasmAddhetoH / "yattadyatastato hetau" ityamarakozaH / pauSpaiH-puSpANAM kusumAnAmimAH pauSpAH, puSpasambandhinaH, taistathA / api-sambhAvanAyAm / mArgaNaiH-bANaiH / kandarpasyeti zeSaH / asya-balasya / dhairyakaJcukam-dhairya dhIratA kaJcakaM bArabANa iveti dhairyakaJcukam / "nicolakaH syAt kUrpAso vArabANazca kaJcukaH' 3 / 431 // ityabhi0ci0 / samabhedi-sAtizayaM yathA syAttathA bhinnmityrthH| tat-tasmAddhetoH / balam-sainyam / akhilamitizeSaH / manobhUvazavarti Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -nAcAryaviSayAmRtasUrIbharakRtAyA vidvadinodinyAM dvitIyaH sargaH [117 manomuvaH kAmasya vaza AyattatvaM manobhUvazastatra vartate tacchIlaM manobhUvazavarti, kAmAdhInamityarthaH / kRtam-vihitam // 60 // kimanyadadyApi yadasratApitaH, zivo vazIndraH zivayA vshiikRtH| . smareNa lakSIkaraNe'pi lakSazo-pyalakSadhI pyata lakSyatAM prabhuH // 61 // anvayaH-anyat , kim , adyApi, yadastApitA, vazIndraH, zivaH zivayA, vazIkRtaH, smaraNa, lakSazaH, lakSIkaraNe, api, alakSIH, prabhuH, lakSyatAm , na, Apyata // 61 // vRttiH-anyata-aparam / kim-kimAtmakam , vastu kathanIyamiti zeSaH / adyApi-adhunApi / yadastratApita:-yasya kAmadevasya astram Ayudham yadastram sammohanAdibANapaJcakam tena tApitaH santApitaH vyAkulIkRta iti yAvada tathA yaduktam 'sammohanonmAdanau ca zoSaNastApanastathA / stambhanazcetikAmasya, zarAH paJca prakIrtitAH' / iti / vazIndra:-vazISu jitendriyeSu indraH zreSTho vazIndraH / ziva:zambhuH / mahezvaraM iti yAvat / zivayA-bhavAnyA sarvamaGgalayeti yAvat / "zivA bhavAnI rudrANI zarvANI sarvamaGgalA" ityamaraH / vazIkRta:-svAdhInIkRtaH / smareNa-kandarpaNa / lakSazaH-lakSapadasya bahutvopalakSakatayA anekaza ityarthaH / lakSyIkaraNe-zaravyIkaraNe / lakSyapathAnayane iti yAvat / apisambhAvanAyAm / alakSadhI:-na lakSaM kapaTaM yatra sA alakSA, tAdRzI dhIrbuddhIryasya sa tthaa| "kapaTa kaitavaM dambhaH kUTaM chadmopadhizchalam / vyapadezo miSaM lakSaM nibhaM vyAjaH" 3242 // ityabhi ci0 / nisskpttbuddhirityrthH| prabhuH-vibhuH, bhagavAn zAntinAtha ityarthaH / lakSyatAm-zaravyatAm , lakSyaviSaya* tAmiti yAvat / na-nahi / Apyata-prApyata / / 61 // hariryadAsIjaladhIhitAzrayaH, pitAmaho vArijamAzrayatyaho / anaGgajaM tApamupetya so'pyabhU-jinezvare'naGgaja eva sAGgaje // 62 // anvayaH-aho !, yat , anaGgajam , tApam , upetya, hariH, jaladhIhitAzrayaH, AsIt , pitAmahaH, pArijam , Azrayati, saH, api, sAGgaje, jinezvare, anaGgajA, eva, abhUt // 62 // vRttiH-aho-Azcarye / yata-yasmAt / anaGgAjam-kAmajanyam tatprayojyaM vaa| tApamasantApakam , kAmapIr3Amiti yAvat / upatya-prApya / hariH-bhagavAn viSNuH / jaladhIhitAzraya:jaladhau sAgare Ihito vAJchita Azraya AdhAro yena sa tathA / AsIt-abhavat / pitAmahAbrahmA, dhAtA, vidhAteti yAvat / ( yaH svapitAmahamapi nitAntavRddhamatipUjyaM zastraiH pIDayatIti Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye. zrIzAntinAthacaritreso'nyaM pIDayatIti kiM vAcyam ! svasiddhaM kamalAsanatvaM kAmasantaptatvenotprekSitam , pratIyamAnotprejhAlaGkAraH, sambhAvanamathotprekSA prakRtasya pareNa yat" iti kAvyaprakAzakAro mammaTaH / vArijamkamalam / Azrayati-avalambate / saH-tAdRzaH kAmaH / api-sambhAvanAyAm / sAGgaje-aGgAjjAto. 'GgajaH putrastena sahitaH saanggjstsmiNstthaa| jinezvare-devAdhideve, bhagavati zAntinAthe iti yAvat / anaGgaja:-na aGgajaH putro yasya so'naGgajaH, vandhyaH, niSphala iti yAvat / eva-avadhAraNArthakamavyayam / abhRt-abhavat // 62 // sadaGgasaGga kulazailazAlinI, sitAM nijAjJAM dadhataM svarUpataH / smaraM tanucchAyatayA tamAtmanaH, paraM prabhuM nAkramituM manobhavaH // 63 // anvayaH-manobhavaH, AtmanaH, tanucchAyatayA, kulazailazAlinIm , sitAm , nijAjJAm , dadhatam , sadaGgasaGgam , svarUpataH, smaram , param , tam , Akramitum , prabhuH, na // 63 // vRttiH-manobhavaH-kAmaH / AtmanaH-svasya / tanucchAyatayA-tanvI svalpA chAyA zobhA yasya sa tanucchAyaHstasya bhAvastanucchAyatA, tayA tathA, zAntinAthApekSayA'lpazobhatvenetyarthaH / kulazailazAlinIm-kulamanvavAyaH, vaMza iti yAvat, zailaH parvataH iveti kulazailaH "upameyaM vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau" 3 / 1 / 102 // ityanenopamitasamAsaH / tena zAlate zobhate tacchIlA kulazailazAlinI, "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154 // ityanena tacchIle 'Nin' pratyayaH tAntathA / sitAm-avadAtAm , vizuddhA. miti yAvat / nijAjJAm-svIyAnuzAsanam / dadhatam-dhArayantam / sadaGgasaGgam-santi samIcInAni ca tAnyaGgAnyavayavAH sadaGgAni taisteSAM vA saGga AsaGgo yasya sa sadaGgasaGgastantathA / svarUpataHsvasya Atmano rUpaM saundaryya svarUpam tasmAttathA, AkArAdito vA / param-zreSTham / smaram-kandarpam / tam-prasiddham / bhagavantam-zAntinAthamiti yAvat / Akramitum-parAbhavitum / prabhuH-samarthaH na-nahi / abhavaditi zeSaH // 63 // prasAdhite'smin bharate mahIbhujA, jano'pi nAnAviSayAn prapannavAn / sadAratAsaktaruciH sarittaTa, zazAka zaGke na sa lakhituM naraH // 6 // anvayaH-mahIbhujA, asmin , bharate, prasAdhite, janaH, api, nAnAviSayAn , prapannavAn , sadAratAsaktaruciH, saH, naraH, sarittaTam , lacitum , na, zazAka, (iti) zake // 6 // vRttiH-mahIbhujA-mahIM pRthivIM bhunakti pAlayatIti mahImuk tena tathA, rAjJA bhagavatA zAntinAtheneti yAvada / asmin-etasmin / bharate-bharatakSetre / prasAdhite-prazAsite saMskArite vaa| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidinodinyAM dvitIyaH sargaH [119 jana:-lokaH / api-sambhAvanAyAm / nAnAviSayAn-vividhadezAn ? prapannavAna-samadhigatavAn / sadAratAsaktaruciH-dArayanti dIryyante ebhiriti vA dArAH, puMlligo bahuvacanAntazca, ekavacanAnto'pi dRzyate' yallaptyam-dharmaprajAsampanne dAre nAnyaM kurvIta" iti "nyAyAvAyA" 5 / 3 / 134 // iti ghani sAdhuH tathA ca dAraiH-palyA dAreNa palyA vA sahitaH sadArastasya bhAvaH sadAratA dArA ityarthaH, prakRtijanyabodhe prakArIbhUto bhAvaH" iti siddhAntAt 'tal' pratyayaprakRti-sadArazabdajanye dAraprakArakAzrayavizeSyakabodhe dArANAM prakArIbhUtatvAt sadAratAyAM saktA AsaktA vA rucirabhilASo yasya sa sadAratAsaktaruciH, "patnI sahacarI pANigRhItI gRhiNI gRhaa| dArAH kSetram" 33176 / / ityabhi0 ci0 / yadvA sadeti pRthak ratAsaktaruciriti ca pRthagavaseyamarthastu vyakta eva / saH-prasiddhaH / naraHmAnavaH / sarittaTam-sarito nadyAH taTastIram sarittaTastantathA / lajitama-ullaGghayitum pArayitumiti yAvat / na-nahiM / zazAka-azaknot / samartho'bhUditi yAvat / ( iti ) zaGka-vitarkayAmi // 64 // uromuvA kumbhayugena jambhitaM, manobhuvo durgadhiyA jighRkSataH / camUpateH sA ramatodbhave nizo-'pyatIrabhAvena matiH satIrate // 65 // anvayaH-manobhuvaH, durgadhiyA, urobhuvA, kumbhayugena, jambhitam , jighRkSataH camUpateH, sA, matiH, api, nizaH, udbhave atIrabhAvena satIrate, aramat // 65 // ____ vRttiH-manobhuvaH-kAmasya / durgadhiyA-koTTabuddhayA / urobhuvA-uraso vakSaso bhavatIti urobhUstena tathA / kumbhayugena-kalazAyitastanadvayena / jambhitam-vilasitam / jighRkSataH-grahItumicchataH / camrapateH-senAnAyakasya / naiSadhasyeti yAvat / sA-vilakSaNatvena prsiddhaa| mati:-buddhiH / niza:-nizAyAH / rAtreriti yAvat / udbhave-udgame / api-sambhAvanAyAm / atIrabhAvenaapAratayA / satIrate-satyA samIcInayA pativratayeti yAvat rataM sambhogaH satIratam tasmiMstathA / "rataM surataguhyayoH" iti medinI / sambhogasuratazabdau ca paryAyatayA'tiprasiddhau / aramatakrIDat / / 65 / / kramAt prayANe'sya purassarAH purAM, navopahAreNa vayaskRtena kim / adhIzvarAH svAnugatAM gatAH svayaM, prasAdya bhejuH sakalAstamudvalam // 66 // anvayaH-kramAt , prayANe, asya, purAm , purassarAH, svAnugatAm , gatAH sakalAH, adhIzvarAH, vayaskRtena, navopahAreNa, tam , prasAdha, svayam , uddalam , bhejuH, kim , // 66 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] zrInanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre ___ vRttiH-kramAt-kramazaH / asya-bhagavataH zAntinAthasya / prayANe-prasthAne / purAma-nagarINAma / "pUH strI purI, nagaryo vA" ityamaraH / puramsarAH-puro'prataH saranti gacchantIti purassarAH, agragAminaH, agragaNyA iti yAvat / svAnugatAm-svasya Atmano'nugA anucarAH svAnugAsteSAM bhAvaH svAnugatA tAntathA / gtaaH-praaptaaH| sakalA:-samastAH nikhilAH iti yAvat / adhIzvarA:rAjAnaH / vayaskRtena-vayasA tAruNyena kRto vihito vayaskRtastena, vayase-tAruNyAya kRto-vihito vayaskRtaH tena tathA vA / nabopahAreNa-navo nUtanazcAsAvupahAraH upAyanam navopahArastena tathA / tam-cakravartitayA prasiddham , bhagavantaM zAntinAthamiti yAvat / prasAdya-santoSya / svayam-AtmanA / uddhalam-ut-utkRSTaM balam sAmarthyamudbalam , tattathA / bhejuH-siSevire, prAptavanta iti yAvat / kim-utprekSAyAm // 66 // jayAdahaM pUrvikayA svavAhinI, sasAhasotsAhatayA'vagAhinI / trapAH saridurgamapi pratIrya sA, svataH parAvRttya dadau svadaurjane // 67 // anvayaH-jayAt , ahaMpUrvikayA, sasAhasotsAhatayA, avagAhinI sA, svavAhinI, saridurgam , api, pratIrya, trapAH, svataH, parAvRtya, svadaurjane, dadau // 67 // vRttiH--jyaat-vijyaaddhetoH| ahaMpUrvikayA-ahaM pUrvamahaM pUrvamiti sambhAvanA, ahaMpUrvikA tayA tthaa| "ahaMpUrvikA punaH / " "ahaMpUrva mahaM pUrvamiti" 2 / 332 / itybhi0ci0| sasAhasotsAhatayAavimRzyakAryakAritvam , hitAhitAnepakSaM karma vA sAhasantena sahitaH sasAhasaH, sasAhasaH utsAhaH paraparAkramadAnAdismRtijanmA aunnatyAkhyazcittavRttivizeSo yasya sa sasAhasotsAhastasya bhAvaH sasAhasotsAhatA tayA tathA / avagAhinI-avagAhanazIlA, viziSTeti yAvat / sA-prasiddhA / svavAhinI-nijAnIkinI, svsainymityrthH| saridurgam-sarinnadyeva durgaM prAkAraH saridurgantattathA / api-sambhAvanAyAm / pratIrya-tIrkhA / trapAH-lajjAH / svataH-AtmanaH sakAzAt / parAvRttyaantarbhAvitaNigarthatvAtparAvayetyarthaH / svadaurjane-durjanAnAM duSTAnAM zatrUNAmiti yAvat samUhaH, daurjanam svasya Atmano daurjanaM svadaurjanam tasmi~stathA / dadau-dattavAn / nihitavatIti yAvat / dhAtUnAmanekArthatvAdatratya 'dA' dhAtoH sthApanArthakatayA kathaJcit saptamI saGgamanIyA, vastutastu 'dA' dhAtuyoge caturthyAH kluptatayA, "khaNDikopAdhyAyaH ziSyAya capeTAM dadAtIti pAtaJjalamahAbhASyaprayogadarzanAdAnAbhAve'pi caturthIdarzanena cAtrApi caturyuva bhavitavyamiti sudhIbhirvibhAvanIyam // 67 / / svadurgabhaGge bhavane'vanerjane, vane vilagne jaDatA hasattrapA / bhayAd ripUNAM nRpateH sphuranmaho-'nalasya tanvI hRdayaM viveza yat // 68 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 121 anvayaH- yat , svadurgabhaGga, avane, jane, vane, bhavane, vilagne, bhayAt , hRsattrapA, ripUNAm , tanvI, jaDatA, sphuranmaho'nalasya, nRpateH, hRdayam , viveza // 68 // vRttiH-yat-yasmAddhetoH yatra vA / svadargabhaGga-svadurgasya nijaprAkArasya bhaGgo vidhvaMsaH svadurgabhaGgastasmiMstathA / avane-saptamyA nimittatvArthakatayA rkssnnnimittmityrthH| "bhavane'vanerjane" iti pAThe tu paJcamyAH prayojyatvArthakatayA svadurgabhaGge hetutvamanusandheyam / jane-loke / vane-kAnane / bhavane-gRhe / kAnanAtmakagRhe iti kAnanasya gRhatvena ruupnnaadruupkaalngkaarH| vilagne-sambaddhe / stiitishessH| bhayAt-sAdhvasAt / hrasattrapA-hasantI hrAsamApannA trapA lajjA yasyAH sA tathA / ripUNAmzatruNAm / tanvI-tanvIva tanvI kRzA / jaDatA-jADyam , virahavyathAviSkAramAtrameva jIvanAvasthAnamiti yAvat / sphuranmaho'nalasya-sphurat vilasat mahastejo yasya sa sphuranmahAH, sa cAsAvanalo'gniH sphuranmaho'nalaH tasya tathA, dedIpyamAnatvaviziSTatejastvavadvahirUpasyetyarthaH / nRpateH-rAjJaH zrImataH zAntinAthasyeti yAvat / hRdayam-antaHkaraNam / viveza-praviSTA // 68 // apahRvAnasya janAya yanijAH, prajAH kacicchelavanAdiSu dviSaH / mRgekSaNAnAmabhavacalA dazA, mRgekSaNAnAmiva bhUmibhRdbhayAt // 69 // anvayaH-yat , kvacit , zailavanAdiSu, nijAH, prajAH, janAya, apahRvAnasya, dviSaH, mRgekSaNAnAm , bhUmimRdbhayAt , mRgekSaNAnAm , iva, dazA, calA, abhavat // 69 // * vRttiH-yat-yasmAtkAraNAt / kvacit-kutrApi / zailavanAdiSu-zalAH parvatAzca vanAni kAnanAni ca zailavanAni, tAnyAdiH pradhAnaM yeSu sthAneSu tAni zailavanAdIni teSu tathA / nijAHsvIyA, AtmIyA iti yAvat / prajAH-lokAn , svAzritajanAniti yAvat / "loko janaH prajA" 3 / 165 / / ityabhi0 ci0 / janAya-pratipakSalokAya / apahavAnasya-gopAyataH / dvissH-shtroH| mRgekSaNAnAm-hariNalocanAnAm , ramaNInAmiti yAvat / bhUmibhRdbhayAta-bhUmibhRtaH pRthivIpAlakAt bhayaM bhIH bhUmibhRdbhayam tasmAttathA / mRgekSaNAnAm-hariNanayanAnAm / iva-yathA / dazA-avasthA / "dazAvasthAdIpavoH " iti medinI / calA-caJcalA / abhavat-abhUt // 69 // ajanyatazcaJcalayA dadhad ripo-radhIratAmasya kRtaM manobhuvA / anAdhipatyaM dizatImamuM svataH, svataH sa tatyAja sarAja rAjatAm // 7 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre anvayaH-ajanyataH,caJcalayA, bhuvA, asya, ripoH, manaH, adhIratAm , dadhat , (a), kRtam , saH, anAdhipatyam , dizatIm , sarAjarAjatAm , amum , svataH, svataH, tatyAja // 7 // vRttiH-ajanyataH-upadravAt, 'upaliGga tvariSTaM syAdupasarga upadravaH / ajanyamItirutpAtaH 2 / 40 // ityabhi0 ci0 / caJcalayA-pAriplavayA / bhuvA-pRthivyA / asya-etasya, bhagavataH zAntinAthasyeti yAvat / ripoH-shtroH| manaH-antaHkaraNam / adhIratAm-dhairyAbhAvam / dadhat-dhArayat / kRtam-vihitam / yadvA janyataH-yuddhAta caJcalayA bhuvA asya ripoH manaH adhIratAM dadhat a kRtam na kRtam , a abhAvArthakamavyayam 'abhAve tva na no nahi' 6 / 175 / ityabhi0ci0 / saH-pratipakSaH / anAdhipatyam-AdhipatyAbhAvam / tatsambandhisAmrAjyAbhAvamiti yAvat / dizatIm-pratipAdayantIm , abhidadhatImiti yAvat / sarAjarAjatAm-rAjJAM rAjA rAjarAjaH sArvabhaumastasya bhAvo rAja-. rAjatA aizvaryamiti yAvat / rAjarAjatayA sahitaH sarAjarAjatA tAntathA / amum-imAm, bhUmimiti zeSaH / svataH-AtmataH / svataH-anAyAsena / tatyAja-parijahAra, paryatyAkSIditi yAvat // 70 / / dhave bhuvo vA vidhave vadhUjane, dviSAM viyogAdasukhaM yadunmukham / abodhi tajjAgaraduHkhasAkSiNI, taDAgabhAgastharathAGgapakSiNI // 71 // anvayaH-dviSAm , vidhave, vadhUjane, viyogAt , dhave, bhuvA, viyogAd vA, yat , asukham , unmukham , tat , jAgaraduHkhasAkSiNI, taDAgabhAgastharathAGga-pakSiNI, (eva) abodhi // 71 // - vRttiH dviSAma-dviSantyaprItayantIti dviSaH zatravaH teSAntathA / vidhave-vigato dhavaH priyaH patiriti yAvadyasya sa vidhavastasmiMstathA / vadhUjane-vadhvo ramaNya eva jano vadhUjano ramaNIlokastasmi~stathA / viyogAt-viprayogAt, virahAt, vicchedAditi yAvat patyuriti zeSaH / dhave-dhavaH priyo'styasya iti dhavastasmi~stathA / "abhrAdibhyaH" 7 / 2 / 46 // ityanena matvarthe 'a' pratyayaH / bhuvaH-pRthivyAH, bhUpadasya sAmrAjyopalakatvAtsAmrAjyasyeti yAvat / (viyogAt-vicchedAt apahRtatvAditi yAvat ) vA-athavA / yat-yAdRzam / asukham-nAge virodharthakatvena sukhaviruddhaM, duHkhamityarthaH / tathA ca "tatsAdRzyamabhAvazca tadanyatvaM tadalpatA / aprAkazastyaM virodhazca,naarthAH SaT prakIrtitAH" iti bhrtRhriH| "asuraH" "adharma" ityAdivat / unmukham-samunmIlitam / abhavaditizeSaH / tat-tAdRzam , duHkhamityarthaH / jAgaraduHkhasAkSiNI-jAgarasya jAgaraNAyAH jAgarAdvA duHkhaM kaSTam , jAgaraduHkham , jAgaraNA sambandhitatprayojyaM vetyarthaH / tat sAkSAt IkSate tacchIlA jAgaraduHkhasAkSiNI, "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154 / ityanena tacchIle "Nin" pratyayaH sAkSAjjAgaraduHkhamanubhavitrIti yAvat / taDAgabhAgastha Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 123 rathAjapakSiNI-taDAgasya kAsArasya bhAga ekadezastaDAgabhAgastatra tiSThatIti taDAgabhAgasthA sA cAsau rathAGgapakSiNI cakravAkI taDAgabhAgastharathAGgapakSiNI evetizeSaH / sarva vAkyaM sAvadhAraNaM bhavatIti niyamAdvA tddaagbhaagsthrthaanggpkssinnyevetyrthH| abodhi-ajAnAt , avaagcchditishessH||71|| samucchaladvAjirajobhiraJjasA, nabhastale saMtamasAkule'ripoH / purazcalacakrarucA suhRtkRtA, nizA ca zayyA ca zazAGkakomalA // 72 // anvayaH-samucchaladvAjirajobhiH, aJjasA, saMtamasAkule, nabhastale, aripoH, nizA, purazcalacakrarucA, suhRt- kRtA, ripoH, puraH, cakrarucA,asuhRt , nizA, kRtA, ca, zayyA, zazAGkakomalA, ca // 72 // __ vRttiH-samucchaladvAjirajobhiH-samucchalanti samyagUdhvaM gacchanti ca tAni vAjirajAsi azvakhurotthApitadhUlaMyaH samucchaladvAjirajAMsi taistathA / aJjasA-tUrNam , satvaramiti yAvat / santamasAkule-saMtataM tamo'ndhakAram , santamasam , "samabAndhAt tamasaH" 7 / 3 / 80 // ityanena 'a' pratyayaH samAsAntaH / santamasena AkulaM vyAptaM santamasAkulam tasmi~stathA / namastale-AkAzamaNDale / aripo:-mitrasya / kRte iti zeSaH / nishaa-raatriH| purazcalacakrarucA-puro'gratazcaladvilasadyaJcakramastravizeSaH purazcalaJcakram tasya ruk kAntiH purazcalaccakraruk tayA tathA / pura iti pRthak padaM vA / "ruk strI zobhAyutIcchAsu" iti medinI / suhRt-priyA / kRtaa-vihitaa| ripo:-zatroH / pur:-agrtH| cakrarucA-anavizeSadyutyA / asuhRta-prANaharI / nizA-rAtriH / kRtA-vihitA, iticchedAcchedAbhyAM dvividho'rtho'nusandheyaH / ca-punaH / zayyA-AstaraNama / zazAGkakomalA-zazAnA hariNAnAm aGkazcihnaM yasyAM sA zazAGkA sA cAsau komalA mRdulA zazAGkakomalA / abhavaditizeSaH / capAdapUraNe / / 72 // (pAThAntaram) nRpapratApAmbujabAndhavodaye, suhRdvadhUnAmiva varddhane zriyAH / priyA'bhavatsA-na-suhanmRgIdRzA,nizA cazayyA ca shshaangkkomlaa||72|| anvayaH-nRpapratApAmbujabAndhavodaye, zriyAH, vardhane, hava, suhRvadhUnAm , sA, nizA, piyA, abhavat , suhRnmRgIdRzAm , nizA, ca, zazAGkakomalA, zayyA, ca, priyA, na, abhavat // 72 // vRttiH-nRpapratApAmbujabAndhavodaya-ambuni jale jAtAnyambujAni kamalAni, teSAM bAndhavaH prakAzakatvAdvandhuH, priya iti yAvat ambujabAndhavaH, pratApaH prabhAvasteja iti yAvat eva ambuja. bAndhavaH sUryaH pratApAmbujabAndhavaH, nRpasya cakravartinaH zAntinAthasya pratApAmbujabAndhavaH nRpapratApA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre mbujabAndhavaH tasya udayaH prakAzaH nRpprtaapaambujbndhvodystsmiNstthaa| zriyAH-lakSmyAH, sampatteH, zobhAyAH vA / vardhane-vRddhau / iva-yathA / suhRdvadhUnAm-mitrastrINAm / sA-zatrusaMhArakaratvena prasiddhA'pi / nizA-rAtriH / priyA-hRdyA / bhogAdineti zeSaH / abhavat-abhUt , sampanneti yAvat / yadvA-asuhRdvadhUnAmiticchedaH stathA ca tattve sati asuhRdavadhUnAm- dviSatkAminInAm / zriyAHlakSmyAH / vardhane-vRddhau / iva-yathA / sA-prasiddhA / nizA-rAtriH / priyA-hRdyA / abhavatrAtre zAnavasaratvAt / yadvA, suhRdvadhUnAm-suSThu harantIti suhRdazcauraH, teSAM vadhvaH kaminyaH suhRdvadhvastAsAntathA / caurastrINAmityarthaH athavA anasuhRnmRgIdRzAm asubhinnArthAdiharaNahariNAkSINAm / sA, priyA, na, abhavaditi / pratApasUryasya nityatvAt, rAtrau cauryAdhikArAt , cauryapravRtterabhAvAt / suhRnmRgIdRzAm-mitrasambandhihariNalocanAnAm / nizA-rAtriH / ca-punaH / zazAGkakomalAzazAnAM jIvAnAmaGkaH cihna zazAGkastena komalA hRdyA shshaangkkomlaa| zayyA-AstaraNam / ca-pAdapUraNe / priyA-rucirA / na-nahi / abhavat-sampannA / pratApasUryAsyAstaprApaNazaGkayeva / virodhAbhAsAlaMkAraH // 72 // smaropatapto'pi bhRzaM na sa prabhuH, prabhonidezena vinA kadAcana / camUpatirbhImabhuvA kaniSThayA, vazIkRtastAM pariNetumuccadhIH // 73 // anvayaH-saH, bhRzam , smaropataptaH, api, prabhoH, nidezena, vinA, tAm , pariNetum , na, prabhuH, kadAcana, kaniSThayA, bhImabhuvA, uccadhIH, camUpatiH, vazIkRtaH // 73 // vRttiH-saH-camUpatitvena prasiddho naiSadhaH / bhRzam-atyantam |smroptptH-smrenn madanena upataptaH santaptaH smaropataptaH kAmapIDita iti yAvat / api-sambhAvanAyAmavyayam / prabhoH-Izvarasya vibhorvA zAntinAthasya / nizedena-Adezena / AjJayeti yAvat / vinA-antareNa / tAm-bhImaduhitaram / pariNetum-udvoDhum / na-nahi / prabhuH-samarthaH / abhavaditi zeSaH / kadAcana-jAtucit / kaniSThayA-yaviSThayA / bhIvabhuvA-bhImAd bhavatIti bhImabhUH bhImakanyA tayA tathA / uccadhI:-vilakSaNabuddhiH / camUpatiH-senAnAyakaH / naiSadha iti yAvat / vazIkRtaH-sneharajvA svAyattIkRtaH, // 73 / / nRpasya tadbhAvavido nidezato, vidarbharAja tanayAmayAcata / rasena senApatirapyudRDhavAn, nigUDhabhAvAmapi tAM tadantare // 4 // ___ anvayaH-(saH) tadbhAvavidaH, nRpasya, nidezataH, vidarbharAjam , tanayAm , ayAcata , senApatiH, api, tadantare, niguDhabhAvAm , api, tAm, rasena, udDhavAn // 74 // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 125 vRttiH-tadbhAvavidaH-tasya naiSadhasya bhAvo'bhiprAyastadbhAvastaM vetti jAnAti iti tadbhAvavit, tadabhiprAyavijJAtetyarthaH, tasya tathA / nRpasya-rAjJaH, zrImataH zAntinAthasya / nidezataHAdezAt / vidarbha rAjam-vidarbhasya tadAkhyajanapadasya rAjA rAT , pArthiva iti yAvat / vidarbharAjastantathA / SaSThItatpuruSasamAsaH, 'aT' pratyayazca samAsAnto'vagantavyaH / tanayAma-duhitaram , putrImiti yAvat / ayAcata-prArthayat / yAcerdhAtordvikarmakatvAddhetorvidarbharAjazabdAdapi dvitIyAvibhaktiH saJjAteti bodhyam / senApatiH-anIkinInAyakaH, naiSadha iti yAvat / api-sambhAvanAyAm / tadantare-tayoH kanyakayorantaram-madhyam tadantaram tasmiMstathA / nigRDhabhAvAm-nigUDho'nabhivyakto bhAvo'bhiprAyaH kriyA, lIlA vA yasyAH sA nigUDhabhAvA tAntathA / api-sambhAvanAyAm / tAmkaniSThikAm , bhImaduhitaramitiyAvat / rasena-anurAgeNa / udaDhavAna-pariNItavAn , upAyaMsteti yAvat // 74 // kRpANataH kecana ke'pi cakrataH, pare'pi tanmArgaNavedhamArgataH / tyajantyasUna zarmaca mAninovara, bhuvi sma sainye'sya samIpamAgate // 75 // anvayaH-asya, sainye, samIpam , Agate, ( sati ) bhuvi, kecana, mAninaH, kRpANataH, ke'pi, cakrataH, api, pare, tanmArgaNavedhamArgataH, asUna, varam , zarma, ca, tyajanti // 75 // , vRttiH-asya-senApateH, naiSadhasyeti yAvat / sainye-kaTake senAyAmiti yAvat / samIpamnikaTam / Agate-AyAte (sati ) / bhuvi-pRthivyAm / kecana-kecit / mAninaH-mAnavanto, manasvina ityarthaH / kRpANata:-khaDgAt / ke'pi-kecana, mAnino janA ityrthH| cakrata:-tadAkhyAstravizeSAt / api-punaH / pare-anye mAnina iti zeSaH / tanmArgaNavedhamArgata:-tasya senApateH mArgaNA bANAstaioM vedho vedhanaM tasya mArgato'nveSaNataH, senAnIkSiptazaravedhavarmata iti yAvat / 'mArgaNastu zare'rthini' iti 'mArgo mRgamade mAse, saumya:'nveSaNe pathIti cAnekArthaH / asUn-prANAn / capunaH / varam-zreSTham / zarma-saukhyam , nirvRtimiti yAvat / tyajanti-vijahati, antarbhAvitaNigarthatvAttyAjayantIti vA'nusandheyam // 75 // ayAcitaireva nayAJcitairjayA-dupAyanairAgamanAdupAyanam / kRtaH prasannaH sa yato mahAzayA-styajanti na tvekamayAcitavratam // 76 // anvayaH-jayAt , ayAcitaH, eva, nayAJcitaiH, upAyana:, upAyanam , AgamanAt , saH, . prasannA, kRtA, yataH, mahAzayAH, tu, ekam , ayAcitavratam , na, tyajanti // 76 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye shriishaantinaathcritrevRttiH-jyaat-vijyaad| paJcamyAhetvarthatvavivakSaNAva vijayAkhetorityarthaH / ayAcitaiHaprArthitaiH / eva-vizeSaNasaGgatatvAdanyayogavyavacchedAtmakamavadhAraNamevakArArthaH, yathA 'rAma evAyam' ityatra vizeSaNasaGgatvAdevakAraH idantvAvacchinne vizeSye rAmatvAnyasambandha vyavacchindana rAmatvaM bodhayati, prakRte'pi tathaivakAra upAyanatvAvacchinne vizeSye ayAcitatvAnyayAcitatvasambandha vyavacchindana yAcitatvasambandhaM bodhayatItyagantavyam / nayAzcittai:-nItisaMvalitaiH / upAyana:upahAraiH / upAyanam-ayanasya mArgasya samIpamupAyanam , sAmIpyArthe upAvyayenAvyayIbhAvaH samAsaH / AgamanAva-AgamanaM svIkRtya / "gamyayapaH karmA''dhAre" 2 / 2 / 74 / / ityanena 'paJcamI' / saH-senApatitvena prasiddho naiSadhaH / prasannaH-dRSTaH, santuSTa iti yAvat / kRtaH-vihitaH / yataH-yasmAt / mahAzayAH-mahAna vizAla Azayo'bhiprAyo yeSAnte mahAzayAH / tu-kintu / ekam-kevalam / ayAcitavratam-ayAcananiyamam / na-nahi / tyajanti-vijahati // 76 // mRSA viSAdAbhinayAdayaM vacid, nRpAya nUnaM namate svatejasA / tadIyadurnItinivAraNecchayA, raNecchayA svakrudhamapyupAdizat // 7 // anvayaH-ayam ; kvacit , mRSA, viSAdAbhinayAt , svatejasA, namate, nRpAya, tadIyadurnItinivAraNecchayA, raNecchayA, nUnam , svakrudham , api, upAdizat // 77 // vRttiH-ayam-asau, senApatiH / kvacita-kutrApi / mRssaa-mithyaa| viSAdAbhinayAtaiSTAsiddhirAjagurvAdyaparAdhAdijanyo'nutApo viSAdastasya abhinayaH paratrakhyApanam viSAdAbhinayastasmAt tathA / mRSAviSAdAbhinayAdityekaM vA padaM samastamanusandheyam / svatejasA-nijapratApena / namate-prahvIbhavate / nRpAya-rAjJe / tadIyadurnItinivAraNecchayA-duSTA nItirnayo durnItiH tasya nRpasyeyaM tadIyA sA cAsau durnItistadIyadurnItistasyA nivAraNaM dUrIkaraNam , tadIyadurnItinivAraNantasyecchA tadIyadurnItinivAraNecchA tayA tathA / raNecchayA-yuddhAbhilASeNa / nUnam-nizcayena / svadhamnijakopam / api-sambhAvanAyAm avyayam / upAdizat-dhAtUnAmanekArthatvAdadarzayat // 7 // yadA prayANAntaritApi bhImajA, jugopa niHzvAsatati viyogajAm / miSeNa kenA'pyavagamya tajanAdu, ninAya tAM kApyavalambya sannidhim // 78 // anvayaH--yadA, bhImajA, prayANAntaritA, api, kenApi, miSeNa, viyogajAm , nizvAsatatim , jumopa, janAt, tat , avagamya, kApi, sannidhim , avalambya, tAm , ninAya // 78 // / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 127 vRttiH-yadA-yasmin samaye / bhImajA-bhImanarendranandinI / prayANAntaritA-prayANe prasthAne, antaritA vyavahitA prayANAntaritA / api-sambhAvanAyAm / kenApi-kenacidanirvacanIyena / miSeNa-vyAjena / viyogajAm-vipralambhajanitAm / niHzvAsatatim-nizvasitavistAram / jagopa-gopayAJcakAra / janAt-lokAt / avagamya-vijJAya / kApi-kutracit / sannidhim-sannidhAnam , sAnnidhyam , sAmIpyamiti yAvat / avalambya-samavasthApya / tAm-bhImajAm / ninAyaprApayAmAsa / / 78 // navApyathAsana nidhayaH striyo'nugA, bhuvA nigUr3hA api sAdhanAt prbhoH| vilepanasyAdhikacandrabhAgatA-rpaNAtsitAsyA iva mudrayAntike // 79 // anvayaH- atha, bhuvA, nigUDhAH, api, adhikacandrabhAgatArpaNAt , sAdhanAt , vilepanasya, mudrayA, sitAsyAH, anugAH, striyaH, iva, navApi, nidhayaH, prabhoH, antike, Asan , // 79 // vRtti-atha-vaitADhyanagadakSiNabhAgAgamanAnantaram / bhuvA-bhUtalena / nigUDhAH-saMguptAH, mahImadhyamadhyAsitAH iti yAvat / api-tathApi / adhikacandrabhAgatArpaNAta-candrasya karpUrasya bhAgo zazcandrabhAgaH, adhikazcandrabhAgaH adhikacandrabhAgaH, tasya bhAvo'dhikacandrabhAgatA tasyA arpaNAt / 'candro'mbukAmyayoH, svarNe sudhAMzo karpUre, kAmpilye mecake'pi ce'tyanekArthaH / sAdhanAt-kriyAsAdhakaprayogataH / vilepanasya-anulepanadravyasya / mudrayA-aGgulyAdisannivezavizeSeNa / sitAsyAH-ujjvalAnanAH, baddhamukhA vA / anugA:-anusaraNazIlAH / striyaH-nAryaH / iva-yathA / navApi-navasaGkhyAkA api| nidhayaH-nidhAnAni / prabhoH-cakriNaH zrIzAntinAthasvAminaH / antike-nikaTe / AsanaabhUvan / ayaM bhAvaH-cakravartI yadA vijitya vaitADhyottarasthAna mlecchAn samAgacchati dakSiNadezaM tadA tatra gaGgAM sAdhayati, vazayati ca navApi nidhIn , 'naisarpaH pANDukazcAtha, piGgalaH sarvaratnakaH / mahApadmaH kAlamahAkAlau mANavazaGkhakau // 1 // teSAmevAbhidhAnaistu, tadadhiSThAyakAH surAH / palyopamA yuSo nAgakumArAstannivAsinaH // 2 // dvAdazayojanAyAmA navayojanavistRtAH / maJjUSAkRtayaH prAdubabhUvurnidhayo nava // 3 // ' ityuktasvarUpA navanidhayo gaGgAtaTe bhuvo'ntare santi, pratyekamasya sahasraM surA adhiSThAyakAH, ete cAnugacchanti cakriNamiti // 79 // kacicca dAnAvasare vimudraNAda, bibheda zaGkhasya nidheH sa dhairyakam / mukhe tathA bhImabhuvo'dhicandratA-vibhAvanAcApalalApapANDutAm // 8 // anvayaH--ca, saH, kvacit , dAnAvasare, vimudraNAt , zaMkhasya, nidheH, dhairyakam , bibheda, tathA, adhicandratAvibhAvanAt bhImabhuvA, mukhe, pANDutAm , apalalApa, ca // 80 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] zrIjainanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre vRttiH-ca-punaH / saH-senApatitvena prasiddho naiSadhaH / kacita-kutrApi / dAnAvasaredInajanoddezyakadhanadAnocitakAle / vimudraNAva-vigataM mudraNaM vimudraNam tasmAttathA, mudraNatyAgAditi yAvat, mudraNApanayanAditi hRdayam / zaGkhasya-tadAkhyasya / nidheH-nidhAnasya / dhairyakam-dhRtim dhIratAmiti yAvat / dhairyakamityatra dhIratAvAcakadhairyazabdAt svArthe 'ka' pratyayo bodhyaH / vibhedaabhinat, vidArayAmAsetyarthaH, dUrIcakAreti tu bhAvaH / tathA-kiJca / bhImabhuvaH-bhImanandinyAH / mukhe-Anane / adhicandratAvibhAvanAt-adhi adhikazcandraH svarNam adhikacandrastasya bhAvo'dhicandratA tasyA vibhAvanam-prakAzanam adhicandratAvibhAvanam tasmAttathA / adhikasvarNabhUSaNAdiprakaTanAdityarthaH svarNa..."tapanIyacAmIkaracandrabharme-' 4-110 ityabhi0 ci0 / pANDutAm-pANDunAmakanidhe vam / apalalApa-apAlapat / cizepetiyAvat // 80 / / zazAka nihanotumaye na tatpriyA, priyAzayaM sAma yadA sa cAzrayan ! tadIyakopasya jihIrSucetasA, tadA cakArAnunayaM nayaM vidan // 81 // anvayaH --- aye, yadA, satpriyA, priyAzayam , ninotum , na, zazAka, tadA, sAma, Azrayan , ca, nayam , vidan , saH, tadIyakopasya, jihISu cetasA, anunayam , cakAra // 81 // vRttiH-aye !-kaSTam / "aye krodhe viSAde ca" iti vizvaH / yadA-yasmin samaye / tatpriyA-naiSadhapreyasI / priyAzayam-priyo hRdyaH abhISTa iti yAvadAzayo'bhiprAyaH priyAzayastantathA, priyasya vallabhasya Azayo vA priyAzayastantathA / nihanotuma-apalapitum / na-nahi / zazAkaazakada , samarthA nAbhUditi yAvat / tadA-tasmin samaye / sAma-sAmAkhyamupAyavizeSam / "sAma klIvamupAyasya bhede vedAntare'pi ca" iti medinii| Azrayan-samavalambamAnaH / ca-punaH / nayamnItim / vidan-jAnan , avagacchanniti yAvat / saH senAnAyakatvena prasiddho naiSadhaH / tadIyakopasya-tasyA ayam tadIyaH sa cAsau kopaH krodhastadIyakopastasya tathA / sarvanAmno vRttimAtre puMvadbhAvaniyamAt / jihISu cetasA-jihIrSu haraNecchu cAdazceto'ntaHkaraNam, mana iti yAvat , jihISucetastena tathA / anunayam-anunayanamanunayastantathA / praNipAtamityarthaH / "praNatiH praNipAto. 'nunaye" 6 / 139 / ityabhi0 ci0 / cakAra-kRtavAn / / 81 // / purasthitAM tAmanunIya sAzaya-mayaM babhASe yadalIkavIkSitAm / kSitIzvaraH kiM kSitimIkSase'dhunA,mayi priye vipriyamAdadhAsi kim // 82 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 129 anvayaH-alIkavIkSitAm , purasthitAm , tAm , anunIya, ayam , kSitIzvaraH, sAzayam , babhASe, yat , adhunA, kSitim, kim , IkSase, mayi, piye, vipriyam, kim , AdadhAsi ?, // 82 // vRttiH-alIkavIkSitAm-alIkaM mRSA vIkSitaM vIkSaNamavalokanamasyAH sA tAM tathA, padArthAntaradarzanavyAjena priyAnanadarzanaka/miti bhaavH| purasthitAm-samIpavartinIm / tAm-bhImaduhitaram / anunIya-svAnukUlAM vidhAya, praNipAtAdyupAyena mAnamuktAM kRtvetiyAvat / ayam-asau / kSitIzvara:-rAjA / sAzayam -sAbhiprAyam / babhASe-Uce / yat-yataH / adhunA-sAmpratamapi, mayA'nunayaM vihite'pItiyAvat / kSitim-pRthvIm , adhomukhamitibhAvaH / kSayaM kSatiM vA / kima-katham / IkSase-vilokase / mayi-mallakSaNe / priye-bhartari / viprayama-aparAdham , 'kRtavAnasi vipriyaM na me' iti kumAraH / kim-kimartham / AdadhAsi-Aropayasi // 82 // tataH priyAmityanunIya sattvataH, samAdhimAdhAya nijAtmanAtmani / samAja evAlapitAsu vaiNikaH, praNItavINAsu rarAja rAjabhiH // 83 // anvayaH-tataH, iti, satvataH, priyAm , anunIya, nijAtmanA, Atmani, samAdhim , AdhAya, vaiNikaH, praNItavINAsu, AlapitAsu, samAje, eva, rAjabhiH, rarAja // 83 // vRttiH-tataH-tadanantaram / iti evaM prakAreNa / sattvataH-sAttvikaguNayogAdityarthaH, sAttvika-bhAvenetiyAvat / priyAm-vallabhAm / anunIya-madhuravacanAdibhiHpraNipAtAdibhirvA sAntva* * yitvA / nijAtmanA-svaprayatnena / "AtmA puMsi svabhAve'pi prayatnamanasorapi" iti medinI / samAdhim-samyagAdhIyate samAdhiH, samAdhAnamitiyAvat / AdhAya-saMsthApya / dhArayitveti yAvat / vaiNika:-vINAvAdanakuzalaiH / praNItavINAsu-praNItAzca tA vINAH praNItavINAstAsu tathA / AlapitAsu-punaH punrgiitaasu| satISvIti shessH| samAje-sabhAyAm / eva-avadhAraNArthakamavyayam / rAjabhiHnRpatibhiH / saheti zeSaH / rarAja-didIpe, zuzubhe iti yAvat / / 83 // sadharmadhIH karma sazarmanarmaNe, pravartayan sadvyavahAradhAraNaH / na vItarAgaH sa vinizcayAtpuna-mumUrcha yatpaJcamamUrcchanAsvapi // 84 // anvayaH- sazarmanarmaNe, karma, pravartayan , sadharmadhIH, sadvyavahAradhAraNaH, saH, vinizcayAt , vItarAgaH, yat , paJcamamUrcchanAsu api, punaH, na, mumUrccha // 84 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre vRttiH-sazarmanarmaNe-zarmaNA saukhyena sahitam sazarma, tacca tannama krIDA ca sazarmanarma tasmai tathA / "kelidravaH parIhAsaH krIDA lIlA ca narma ca" 3 / 219 / ityabhi0 ci0 / karma-kriyAm / AcAramiti yAvat / pravartayan-saJcodayan / sadharmadhI:-dharmeNa puNyena sukRteneti yAvat / sahitA-sadharmA, sA dhIrbuddhiryasya sa tathA / sadvyavahAradhAraNa:-san samIcIno vyavahAraH AcAraH sadvyavahArastasya dhAraNaH dhartA sadvyavahAradhAraNaH, sadAcArAnuSThAteti yAvat / saH-prasiddho bhagavAn zAntinAthaH / vinizcayAta-vi-viziSTo'laukikacamatkArazAlI nizcayo nishcynyH,vinishcystsmaattthaa| vItarAga:vIto vizeSeNa ito gato rAgaH, anurAgo mAtsaryazca yasmAt sa vItarAgaH / yat-yasmAddhetoH / pazcamamUrcchanAe-paJcamasya paJcamarAgasya mUrcchanAH niSAdAdisaptasvarasambandhyArohAvarovarohakramAH paJcamamUrcchanAstAsu tathA / api-sambhAvanAyAm / puna:-nizcayena / avyayAnAmanekArthatvAt / nanahi / mumUrcha-amuhyat // 84 // avApa sApatrapatAM sa bhUpati-gurutvamanyatra nayAya zikSayan / prazasyamuddizya dayAdamakrama, puraH purazcAtmavivodhanakSamam // 85 // anvayaH-saH, bhUpatiH, anyatra, nayAya, puraH, puraH, AtmavibodhanakSamam , prazasyam , dayAdamakramam , uddizya, sApatrapatAm , zikSayana, gurutvam , avApa // 85 // vRttiH-sH-prsiddhH| bhUpatiH-pRthivInAyakaH / bhagavAJchAntinAtha iti yAvat / anyatraloke / nayAya-nItyai / puraHpura:-agrato'prataH / "puraH purastAva purato'grataH" 6 / 165 / ityabhi0 ci0 / AtmavivodhanakSamam-paramAtmatattvAvabodhanasamartham / prazasyam-prazaMsanIyam / dayAdamakramamnirupAdhiparaduHkhApaharaNecchA dayA, damazca dayAdamau abhyarhitatvAddayAzabdasya pUrvanipAtaH, tayoH kramaH paripATI dayAdamakramastantathA / uddizya-lakSnyIkRtya / sApatrapatAm-anyato lajjA'patrapA, tayA sahavartamAnaH sApatrapastasya bhAvaH sApatrapatA tAntathA / "lajjA sA'patrapA'nyataH" itymrH| zikSayanbodhayan / gurutvam-gauravam / avApa-prAptavAn , samadhijagAmeti yAvada / / 85 // dadhAra yo vA caraNe'tikauzalaM, jitendriyANAM dhuri kIrtitasthitiH / dadhArayovA caraNe'tikauzalaM, sa mArgaNIye viSayaM zrayan svayam // 86 // anvayaH- yaH, vA, jitendriyANAm , dhuri, kIrtitasthitiH, caraNe, atikauzalam , dadhAra, saH, svayam , atikauzalam , viSayam , zrayan , mArgaNIye, raNe, dadhArayA, uvAca // 86 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 131 vRttiH-ya: yAdRzo bhagavAn zAntinAthaH / vA-vitarke pAdapUraNe vA / "vA syAd vikalpopamayorvitarke pAdapUraNe" iti medinI / jitendriyANAma-jitAni vazIkRtAnIndriyANi hRSIkANi yaiste jitendriyAsteSAntathA / vazinAmityarthaH / dhuri-agre / kIrtitasthiti:-kIrtitA stutA sthitimaryAdA yasya tathA / "sthitiH striyAmavasthAne maryAdAyAJca sImani" iti medinI / caraNe-cAritre, "caritraM caritAcArau cAritracaraNe api" 3507 / / ityabhi0 ci0 / atikauzalam-kuzalasya nipuNasya bhAvaH kauzalam / ati-atyantam ca tat kauzalam atikauzalam vilakSaNaprAvINyamiti yAvat / dadhAradhArayAmAsa / saH-prasiddhaH, bhagavAJchAntinAthaH / svayam-AtmanA "svayamAtmanA" ityamaraH / atikauzalam-kauzalamayodhyAmatikrAnto'tikauzalastantathA / viSayam-dezam / zrayan-bhajana , Azrayanniti yAvat / maargnniiye-yaacksmbndhini| raNe-zabde / zrate-itizeSaH / dadhArayA-daM dAnam , tasya dhArA niravacchinnapraNAlI dadhArA tayA tathA dasya dAnArthakatA 'dadada' ityAdivedavacanato vyaktaiva uvAca-uktavAn / yamakAlaMkAraH / / 86 / / puraH prayANe nyarudhad na ko'pyamuM, yiyAsumane khalu hastinApuram / asaMvare'saMvaravairivikrame, vinA zramaM bhaGgamupeyuSi kramAt // 87 // anvayaH-zramam , vinA, kramAt , asaMvaravairivikrame, bhaGgam , upeyuSi, ( sati ) puraH, asaMvare, prayANe, hastinApuram , ( prati ) khalu, agre, yiyAsam , amum , ko'pi, na, nyarudhat // 87 // . vRttiH-zramam-prayAsam / vinA-antareNa / kramAt-kramazaH / asaMvaravairivikrame-vairiNAM zatraNAm vikramaH parAkramaH vairivikramaH asaMvaro'pratihataH prabala iti yAvaccAsau vairivikramaH asaMvaravairivikramastasmi~stathA / bhaGgam --vinAzam / upeyuSi-prAptavati / satItizeSaH / puraH-nagarAt / "pUH strI purInagaryo vA" ityamaraH / asaMvare-apratihate sunizcite iti yAvat / prayANe-prasthAne / hastinApuram-bhAratarAjadhAnItvena svanAmaprasiddhanagaram / (pratilakSyI kRtya ) / khalu-nizcayena / agre-purtH| yiyAsum-yAtukAmam / amum-bhagavantam , zAntinAthamiti yAvat / ko'pi-kazcidapi zatrumitrodAsIna iti yAvat / na-nahi / nyarudhata-nyavArayat / 'vinA zramaM nazyati tasya tejase' tipATho'pi turyapAdasthAne dRzyate prativizeSe so'pi spaSTa eva // 87 // asAdhayat sAdhanamapyabAdhayA, sa bhArataM prApya jayAdanAratam / pratApabhAnAvudayAdrisAnuni, krameNa tatra sphuTatAmupeyuSi // 8 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra anvayaH-anAratam , jayAt , tatra, udayAdrisAnuni, pratApabhAnau, krameNa, sphuTatAma , upeyuSi, sati, saH, bhAratam , prApya, abAdhayA, sAdhanam . api, asAdhayat // 88 // vRttiH-anAratam-nityam , santatamiti yAvat / jayAta-vijayAt / tatra-tasmin / udayAdrisAnuni-abhyudayAcalaprasthe / "sAnurastrI vane prasthe" iti medinI / pratApabhAnau-pratApaH prabhAvasteja iti yAvadeva bhAnuH sUryaH, pratApo bhAnuriveti vA pratApabhAnustasmiMstathA / Adye mayUravyaMsakAditvAd dvitIye ca "upameyaM vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau" 3 / 1 / 102 / / ityanena samAsaH, rUpakopamayoH saMsRSTiH "seSTA saMsRSTireteSAM bhedena yadiha sthitiH" iti kAvyaprakAzakAro mammaTaH / krameNa-kramazaH sphuTatAm-abhivyaktatAm / upeyuSi-prAptavati / satIti zeSaH / sa:-jineSu paJcamacakravartitayA prasiddho bhagavAn zAntinAthaH / bhAratam-bhAratAkhyaM dezam / prApya-samadhigatya / abAdhayA-bAdhA pratibandhaH pIDA vA, na bAdhA'bAdhA bAdhAbhAvastayA tthaa| sAdhanam-sainyam gamanaM vA / api-khalu / asAdhayat-niSpAdayAzcakAra / "sAdhanaM mRtasaMskAre sainye siddhauSadhau gatau" iti medinI // 88 // alaM nalaM rodbhumihAbhavannamI, bhramIbhajanto ripavo'sya kAnane / kacid vimRSTaM viSamasthale'cale, jale'tidurge svata eva durgatAH // 89 // __ anvayaH-asya, svataH, durgatAH, ripavaH, iha, kAnane, eva, kvacit , viSamasthale, acale, atidurge, jale, bhramI:, bhajantaH, vimRSTam , nalam , roddham , alam , abhavan // 89 / / vRtti:-asya-bhagavataH zAntinAthasya / svataH-dhanAt / durgatAH-daridrAH / apahRtadhanAH santo'kizcanAyitA iti yAvat / ripatraH-zatravaH / iha-asmin / kAnane-vane / eva-avadhAraNArthakamavyayam / kvacit-kutrApi / viSamasthale-viSamamuccAvacam, naikaprakAramiti yAvacca tatsthalaM sthAnaM viSamasthalam , tasmiMstathA / acale-parvate / atidurge-duHkhena gantuM yogyaM durgam ati atyantaM durgam atidurgam tasmiMstathA / atikaThinapraveze iti yAvat / jale-salile / bhramI:-bhramaNam / bhajanta:zrayantaH / vimRSTam-sainyAvamarditam / nalam-parvatIyasthAnavizeSam / roddham-avaroddham / alamparyAptAH, samarthAH iti yAvat / abhavan-samapadyanta / / 89 // nayaM vininyuH pracalannRNAM balaM, guNA vivekapramukhA na cApalam / tataH sukhAyAjani tannivezanaM, svasImni deze'pi ca tatpravezinam // 10 // anvayaH-pracalannRNAm , vivekapramukhAH, guNAH, balam , nayam, vininyuH, cApalam , na, tat , tannivezanam , ca, deze, api, svasImni, tatpravezanam , sukhAya, ajani // 90 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sarga: [ 133 vRttiH-pracalanaNAm-pracalantaH prakarSaNa gacchantazca te naro narA manuSyA iti yAvada, pracalAmarasteSAntathA / vivekapramukhAH-vivekaH sadasattattvavicAraH pramukho mukhyaH pradhAnamiti yAvadyeSu te vivekapramukhAH / guNAH-tyAgazauryAdisattvAdyAH / balam-zaktim sainyaM vA / nayam-nItim / vininyu:-prApayAmAsuH / cApalam-capalattvam / na-naiva punaH, ninyuritizeSaH / tataH-tasmAt / tanivezanam-tasya nayasya nivezanaM cetasi sthApanam tathA / ca-punaH / deze-janapade / api-khalu / svasImni-svasya svIyasya nagarasyetyarthaH, somA maryAdA svasImA tasyAntathA / svanagaraprAnta iti yAvat / tatpravezanam-tasya bhagavataH zAntinAthasya pravezanam pravezaH tatpravezanam / sukhAya-sAtAya, saukhyAyeti yAvat / ajani-samapAdi, jAtamiti yAvat // 90 / / nayapravAdI pratiyAnamAnadana, paTuH padavyAM ptthstthaarhtH| smaraH sarantyAmaniruddhameva yad, viruddhatAM vArayati sma saGgatau // 11 // anvayaH-arhataH, pratiyAnam , Anadana, nayapravAdI, tathA, smaraH, paTahA, saGgato, paTuH, yat , sarantyAm , padavyAm , aniruddham , vArayati sma, eva // 91 // . vRttiH-arhata:-jinezvarasya, bhagavataH zAntinAthasyeti yAvat / pratiyAnam-yAnaM yAnaM vAhanaM vAhanaM pratiyAnam / Anadana-saMzabdayan / nayapravAdI-nayaM nItiM pravadatIva tacchIlamastyasyeti nayapravAdI, athavA nayaM pravadatyevetyAvazyake Nini pratyayo'nusandheyaH / tathA-punaH / kiJceti yAvat / smaraH-smaryyate iti smaraH lokaiH smaraNayogyaH / paTaha:-ADambaraH / saGgatau-jJAnajanane, dhAtUnAmanekArthatvAt / paTuH-samarthaH / yat-yasmAt / sarantyAm-calantyAm / padavyAm-paddhatau / aniruddhamcapalam , avimRzyakAryakAriNam / vArayati sma-nyavArayat / "smAtIte" ityamaraH, 'sme ca vrtmaanaa'5|2|16| iti vartamAnA / eva-nUnam // 91 // nRpe prajAyAM sakRpe nayAvyayA-danItikRd bhItimupaiti durjanaH / ravicchavinoM kimulukamUkatAM, sRjatyayaM sarganisarga IdRzaH // 12 // anvayaH--nayAvyayAt , prajAyAm , sakRpe, nRpe, anItikRt , durjanaH, bhItim , upaiti, ayam , IdRzaH, sarganisargaH, (hi) ravicchaviH, ulUkamUkatAm , kim , no, sRjati ? // 92 // vRttiH-nayAvyayAt-nayasya nIteravyayaH saMrakSaNam nayAvyayaH nayena avyayaH, saMrakSaNaM vA . nayAvyayastasmAttathA / prajAyAm-jane loke iti yAvat / sakRpe-kRpayA, nirupadhiduHkhApahara Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre NecchayA sahitaH sakRpastasmi~stathA / nRpe-rAjani, bhagavati zAntinAtha iti yAvata / anItikRtaanItim anyAyaM karotItyanItikRt / dharmaviruddhAcaraNazIla ityarthaH / durjano-duSTo jano loko durjanaH, durAtmA, manovAkkAyaibhinnabhinnakAryAcaraNapara iti yAvat / bhautim-AtaGkam / upaitiprApnoti / ayam-eSaH / IdRza:-evaMvidhaH / sarganisargaH-sargasya sRSTeH nisargaH svabhAvaH sarganisargaH / hi-yataH / ravicchavi:-sUryaprakAzaH / ulUkamUkatAm-uLUkasya ghUkasya mUkatA-maunamanavalokanam iti yAvat , uLUkamUkatA tAntathA / kim-praznArthakamavyayam / no-nahi / sRjatisampAdayati, api tu sampAdayatyeveti bhAvaH // 92 // anaGgacihna sa vinA zazAka no, pravaktumanyat tdnnymaansH| . yathA bhave bhAvi tathaiva bhAvanA, puraH sphured dhAturihAture hRdi // 13 // anvayaH-tadananyamAnasaH, saH, anaGgacihanam , vinA, anyat , pravaktum , no, zazAka, iha, bhave, yathA, bhAvi, tathaiva, dhAtuH, Ature, hRdi, bhAvanA, puraH, sphuret // 93 // ___ vRttiH-tadananyamAnasaH-tasmAt jJAnAt / na-nahi / anyatra mAnasamantaHkaraNam yasya . sa tatheti vyadhikaraNabahuvrIhiH / sa:-prasiddhaH, bhagavAnazAnti nAtha iti yAvat / anaGgacihnamna aGga zarIramAtmavyatiriktatayA yeSAnte'naGgAH siddhAsteSAM cihnam jJAnam anaGgacihnam tattathA / vinA-antareNa / anyat-aparam / pravaktam-prakarSaNa vaditum / no-nahi / zazAka-zakto'bhUt , samartho babhUveti yAvat / iha-asmin / bhave-saMsAre / yathA-yena prakAreNa / vastvItizeSaH / bhAvibhaviSyatsattAkam / tathaiva-tena prakAreNa khalu / dhAtuH-parameSThinaH, vidhAturiti yAvat / Aturevyagra / hRdi-antaHkaraNe, citte iti yAvat / bhAvanA-vicAraNA / pura:-purastAt , prathamamiti yAvat / sphureda-vilaset / / iti // 93 / / alaM virakto'pi na rAjyabharA-dyadAsituM saMsadi yatnavAnapi / niyogino'pAsya sa yogino'Ggino, vinodahetUna vidadhe sdHmdH||9|| anvayaH- rAjyabharAt , viraktaH, api, yatnavAn , api, yadA, saMsadi, Asitum , na, alam , (tadA) saH, niyoginaH, apAsya, aGginA, vinodahetUn yoginaH, sadaHsadaH, vidadhe, // 14 // vRttiH-rAjyabharAta-rAjyasya rAjakarmaNaH, sAmrAjyasya vA dhUrbhAro rAjyadhUH, tasyAH bhara Adhikyam rAjyadhUbharastasmAttathA samAsAntavidheranityatvAt samAsAntasya atpratyayasyA'bhAvo'nu Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 135 saMdheyaH / viraktaH-ananuraktaH / api-nUnam / yatnavAn-prayatnazIlaH / api-khalu / yadA-yasminsamaye / sNsdi-sbhaayaam| Asitam-samavasthAtum / na-nahi / alam-samarthaH zakta iti yAvat / abhUditi zeSaH / (tdaa)| saH-cakrI / niyogina:-adhikArivargAn / apAsya-tyaktvA / aGgina:-prANinaH, jIvAtmana iti yAvat / vinodahetUna-AnandakAraNAni / yoginaH-jJAnadarzanacAritrAsevanAtmako yogo'styeSAM te yoginastAMstathA / sadAsadaH-sadasi sabhAyAM sIdantIti sadaHsadastAMstathA sabhAsadaH, pArSadyAniti yAvat / vidadhe-cakAra / kRtavAnitiyAvat // 94 // tataH samutthAya vane tapasvinA, yazasvinA'nena samaM samAsitum / kSaNaM tadArAmavihArakaitavA-dabhAji rAjApi tadIyamaNDalam // 15 // anvayaH-tataH, samutthAya, rAjA, api, yazasvinA, tapasvinA, anena, samam , vane, samAsitum , kSaNam , tadArAmavihAraketavAt , tadIyamaNDalam , abhAji // 95 // vRttiA-tataH-tadanantaram / samutthAya-susajjIbhUya / rAjA-rAjate dIpyate prakRtiraJjanAt iti rAT pArthivaH bhUpatiriti yAvat tena tathA / "rAjA rAT pArthivaH kSmAbhRt" ityamaraH / apisambhAvanAyAm / yazasvinA-yazaHkIrtirastyasyeti yazasvI tena tathA, kIrtizAlinetyarthaH / tapasvinAsapa kaivalyAdiprayojako vratavizeSo'styasyeti tapasvI tena tathA / anena-etena / samam-saha / vne-kaanne| samAsitum-sthAtum , nivasitumiti yAvat / kSaNam-kSaNaM yathA syAttathA sotsavamityarthaH / tadArAmavihArakaitavAt-tasya naiSadhasya ArAma upavanam tadArAmastatra vihAro bhramaNam tadArAmavihArastasya kaitavaM vyAjastadArAmavihArakaitavam tasmAttathA / tadIyamaNDalam-tasya yogino maNDalaM kadambakam , tadIyamaNDalam , yogivRndamityarthaH / abhAji-asevi / samAzritamiti yAvat // 95 // tadantare danturite nabho'ntare, zaraizcalabhiH krvaalcaalnaiH| nidezalAbhAya narezapezalaM, niSevituM dezamiyeSa naiSadhaH // 96 // anvayaH-tadantare, calabhiH , zaraH, karavAlacAlana, nabho'ntare danturite ( sati ) naiSadhaH, nidezalAbhAya, narezapezalam , dezam , niSevitum , iyeSa // 96 // vRttiH-tadantare-tanmadhye / caladbhiH -gcchdbhiH| zaraiH-bANaiH / karavAlacAlanai:-karavAlANAM khaDgAnAM cAlanAni prakSepaNAni karavAlacAlanAni taistathA / nabho'ntare-AkAzamadhyabhAge / . danturite-uccAvacenaikabhede iti yAvat / satIti zeSaH / naiSadhaH-pUrvaprasiddhasenApatiH / nidezalAbhAya Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre nidezasya AjJAyA anumateriti yAvat lAbhaH prAptiH nidezalAbhastasmai tathA / narezapezalama-narANAM manuSyANAmIzo narezaH zAntinAthastena pezalaH komalaH, manohara iti yAvat , narezapezalastantathA / nitarAM paruSA sarojamAlA na mRNAlAni vicArapezalAni'iti paNDitarAjajagannAthaH / 'yadrA' narezaiH upAyanapradAnArthamAgataiH zaraNAgatairvA rAjabhiH pezalo narezapezalastAntathA / dezam-janapadam / niSevitum-saMsevanAyai / iyeSa-jagAma // 96 // atha zriyA bhartsitamatsya lAJchanaH, kacitparopadrutamaNDalazruteH / sa yAnahetu paTahaM sphuTaM dRzA-pyavIvadad yodhavibodhanonmanAH / / 97 // anvayaH-atha, zriyA, bhasitamatsyalAJchanaH, kvacit , paropadrutamaNDalazruteH, yodhavivodhanonmanAH, saH, dRzA, api, sphuTam , yAnahetum , avIvadat // 97 // vRttiH-atha-anantaram / zriyA-zobhayA lakSmyA sampattyA vA / bhatsitamatsyalAJchanmatsyo mIno lAJchanaM cihanaM yasya sa matsyalAgchanaH kAmaH bhasitastarjitastiraskRto vA matsyalAnchano yena sa tathA / kacit-kutrApi / paropadra tamaNDalazruteH-paraiH zatrubhiH upadrutam apakAramApAditaM vidrutaM vA paropadrutam, tacca tanmaNDalam dezaH paropadrutamaNDalam tasya zrutiH zravaNam paropadrutamaNDalazrutistasyAstathA / yodhavibodhanonmanA:-yodhAnAM bhaTAnAM vibodhanam vaiziSTayena jJApanam yodhabibodhanam tadarthamunmanA utsukaH yodhvibodhnonmnaaH| saH-prasiddhaH, senApatiH / dRzA-netreNa / tadiGgitenetyarthaH / api-khalu / sphuTama-vyaktaM yathAsyAttathA / yAnahetuma-yAnasya yuddhArtha prayANasya hetuH kAraNam yAnahetustathA / paTaham-ADambaram / vAdyavizeSam / avIvadat-vAditavAn / / 97 // svatantramAmantraNayA'pyamImilat, samaM vayasyaiH svarahasyavedibhiH / calAcalaM bhUpabalaM krudhA jvalat, mahojvalaM svAmividhevidhitsayA / / 98 // anvayaH-svarahasyavedibhiH, vayasyaiH, samam , svAmividheH, vidhitsayA, mahojjvalam , calAcalam , krudhA, jvalat , svatantram , bhUpabalam , api, AmantraNayA, amImilat // 98 // vRttiH-svarahasyavedibhiH-svasya Atmano rahasyAni marmANi svarahasyAni tAni vidanti jAnanti tacchIlAH svarahasyavedinaH / vayasyaiH-sakhibhiH, mitrairiti yAvada / samam-saha / svAmividheH-svAminaH prabhovidhiH kAryam svAmividhiH tasya tthaa| vidhitsayA-cikIrSayA / mahojjvalamatizayadIptam / calAcalama-calatIti calAcalam , "carAcara calAcala" 4 / 1 / 13 // iti aci, Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 137 dvitvamAtvaJca, caJcalamityarthaH / "atha caJcalam / taralaM kampanaM kampraM priplvclaacle"| 691 // ityabhi0 ci0 / kradhA-krodhena / jvalat-sandIpyat prajjvalanamAdadhaditi yAvat / svatantram-aparatantram , anyAnadhInatvAnniraGkuzamityarthaH / bhUpabalam-rAjasainyam / api-sambhAvanAyAmavyayam / AmantraNayA-kAmacArAnujJayA / amImilat-samagamayat , sammelitavAnitiyAvat / / 98 // kSitIzitA sainyapategirA guruH,svatejase vA'garuvad ripUna dahan / puropakaNThaM sa vanaM kilekSitA, nyavezayadvastrakuTIH paTIyasIH // 99 // anvayaH-girA, sainyapataH, guruH, vA, agaruvat , svatejase, ripUn , dahan , kSitIzitA, kila, paropakaNTham , vanam , IkSitA, saH, paTIyasI :, vastrakuTIH, nyavezayat // 99 // ___vRttiH--girA-vANyA, yuddhasamucitopadezAtmakavacaneneti yAvat / sainya pateH-sainyAnAmanIkinInAM pati yakaH sainyapatistasya tathA / guruH saddharmanItimArgAdyupadezakaH / vA-athavA / agaruvat-agatyanenetyagaruH, agaM rogaM ruNaddhi iti vA'garustasyaivetyagaruvat ivArthe 'vat' pratyayaH, rAjAhavada, gandhadAruvaditi yAvat / svatejase-svasya AtmanaH svamAtmIyaM vA tejaH pratApaH prabhAva iti yAvat / svatejastasmai tathA / "yatkozadaNDa tejaH sa prabhAvaH pratApavat" 3 / 404 // ityabhi0 ci0 / ripUn-zatrUn / dahan-jvAlayan / saMdagdhayanniti yAvat / kSitIzitA-kSiteH pRthivyA IzitA nAyakaH kSitIzitA pRthvIpAlaka ityarthaH / kila-sambhAvanAyAm avyayama nizcayenetyarthaH / puropakaNThamnagarasamIpavati / vanam-kAnanam / IkSitA-samavalokitA, draSTetyarthaH / saH-bhagavAn zAntinAthaH / pttiiysii:-atishyitshobhnaaH| vastrakuTI:-vasanagRhAn / nyavezayata-vyaracayata , vyarIracat vaa||19|| svayaM samAroDhumanA nigUDhadhI-sturaGgamaM nissamamaSTamaGgalam / rayAdupAnetumahetuyogato, dideza yAnAya nidezakAriNaH // 100 // anvayaH-nigUDhadhIH, samAroDhumanAH, svayam , aSTamaGgalam , nissamam , turaGgamam , ahetuyogataH, yAnAya, upAnetum , rayAt , nidezakAriNaH, dideza // 10 // vRttiH-nigUDhadhI:-nigUDhA parairatyantamalakSitA dhI-buddhiryasya sa nigUDhadhIH / samArodamanAH-samAroDhum samadhiroDhu manazcittaM yasya sa tathA 'tumazca manaHkAme' 3 / 2 / 140 / iti / "lumpedapazyamaH kRtye, tukAmamanasorapi" ityabhiyuktoktezca tumo makArasya lopa iti vijJeyam / svayamAtmanA / aSTamaGgalam-aSTau-aSTatvasaGkhyAkAni maGgalAni-kalyANAni yasya so'ssttmngglstntthaa| Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritreviziSTalakSaNalakSitamitiyAvada / 'pucchoraHkhurakezAsyaiH, sitaiH syAdaSTamaGgala' 4 / 303 / ityabhi0 ci0 / nissamam-samatArahitam atulanIyamiti yAvat / turaGgamam-azvam / ahetuyogataH-hetoH kAraNasya yogaH sambandho hetuyogaH na hetuyogo'hetuyogastasmAttathA / kAraNasambandhaM vinetyarthaH / yAnAyayuddhArthaprasthAnAya / upAnetuma-sAmIpyaM prApayitum / rayAta-vegAd / nidezakAriNaH-nidezamAdezamanuzAsanamiti yAvat , kurvanti tacchIlA nidezakAriNastAMstathA / dideza-Adizada / AdiSTavAnityarthaH / / 100 / / amI tatastasya vibhUSitaM sitaM, yazobhirIzasya dizo'bhitaH sthitaiH / atucchapucche taduraHkhure punaH, suparNakIttyeva ca mUrtayA zritam // 101 // anvayaH - tataH, amI, vibhUSitam , punaH, tasya, Izasya, dizaH, abhitaH, sthitaiH, yazobhiH. atucchapucche, tuduraHkhure, sitam , ca, mRttA, suparNakIyA, zritam , iva // 101 // vRttiH-tataH tadanantaram / amI-ime viprakRSTatayA vartamAnA, nidezakAriNaH / vibhUSitamsamalakRtam / punaH-kiJca / tasya-prasiddhasya / Izasya-prabhoH zAntinAthasya / diza:-AzAH dizA iti vA / abhitaH-sarvataH, caturdizvityarthaH / sthitaiH-avasthitaiH, vibhrAjamAnairityarthaH / yazobhiHkIrtibhiH / atucchapucche-vizAlalAGgale / taduraHkhure-azvIyavakSasthalazaphapradezaviSaye / prANyaGgatvAdekavadbhAvaH / sitam-zuklavarNam / c-punH| mRrtyaa-shriirdhaarinnyaa| suparNakIrtyA-suparNasya pannagAzanasya garuDasyeti yAvat / kIrtiryazaH suparNakIrtistayA tathA / zritam-sevitam , Azritam , azvasyAsya tadvadativegavattvAditi / iva-yathA // 101 // upAdadustasya turaGgapuGgavaM, jave'pi mAne'pi ca pauruSAdhikam / dharAM samutsRjya nabho yiyAsayA, nijakramairAkramamANamuccakaiH // 102 // (yugmam ) anvayaH-jave'pi, pauruSAdhikam , ca, mAne'pi, ( pauruSAdhikam , ) dharAm , samutsRjya, namaH, yiyAsayA, nijakramaH, uccakaiH, AkramamANam , tasya, turaGgapuGgavam , upAdaduH // 102 // vRttiH-jave'pi-vege khalu / pauruSAdhikam-pauruSeNa balena adhika utkRSTaH, pauruSAdhikastantathA / ca-punaH / mAne'pi-parimANe'pi / ( pauruSAdhikam-pauruSam puruSapramANam tasmAdadhikaH pauruSAdhikastantathA ) "UrdhvavistRtadoHpANinRmAne pauruSaM triSu" ityamaraH / dharAm-pRthivIm / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 139 samutsRjya-parityajya / nabha:-AkAzam / yiyAsayA-jigamiSayA / gantumicchayetyarthaH / nijakramaiHsvacaraNaiH / uccakaiH-atizayena / AkramamANam-AkramaNazIlam / tasya-bhagavataH zAntinAthasya / turaGgapuGgavam-azvazreSTham / "syuruttarapade vyaaghrpunggvrssbhkunyjraaH|"prshsyaarthprkaashkaaH" 6 / 76 / ityabhi0 ci0 / upAdaduH-upAharana AnItavanta iti yAvat // 102 / / hayaM sapaDherubhayAMzasaGgattai-narezavasvAJcalarUpazAlibhiH / dvidhA vipakSaM kila jetumudyata, pare'pi matvAvasaraM paraM puraH // 103 // anvayaH-ubhayAMzasaGgataH, narezavasvAJcalarUpazAlibhiH, sapakSaH, kila, dvidhA, vipakSam , jetum , udyatam , hayam , param , avasaram , matvA, puraH, api, pare // 103 // vRttiH-ubhayAMzasaGgataiH-ubhayAMzena saGgatA militA ubhayAMzasaGgatAstaistathA / narezavasvAzcalarUpazAlibhi:-narezA rAjAnazca vastrAJcalAni vasanaprAntAzca narezavasvAJcalAni teSAM rUpaM saundaryam narezavastrAJcalarUpam tena zAlante zobhante tacchIlA narezavasvAJcalarUpazAlinastaistathA / sapakSaiHsahAyakavagaiH / upalakSitamitizeSaH / kila-nizcayena / dvidhA-dviprakAreNa / vipakSam-vInAM pakSiNAm pakSaH patram vipakSastantathA / gamanaspardhayA vairiNaM vA, yadvA-tanukAntyA garuDam / jetum-parAbhavitum / udyatam-prastutam / hayam-azvam / param-utkRSTam / avasaram-yogyakAlam / matvA-vijJAya / pura-agre / api-khalu / pare-zreSThe / / 103 // udItapariva sAdini sthite, tadaMzukasyobhayapArzvato'JcalaiH / upAharannazvamajasracaJcalai-ramI vihaGgaiH saha yAtumutsukam // 104 // (yugmam ) anvayaH-sAdini, sthite, ( sati ) ubhayapAvatA, tadaMzukasya, aJcala, iva, udItapaH, ajasracaJcala', vihAra, saha, yAtum , utsukam , azvam , amI, upAharan // 104 // vRttiH-sAdini-azvArohiNi / sthite-avasthite / satIti zeSaH / ubhayapArvataH pArzvadvavataH / taduMzukasya-tasya sAdinoM'zukam vastram tadaMzukam tasya tathA / aJcalaiH-prAntaH / ivabathA / udItapakSaiH-prakAzitapatattraiH / ajasracaJcalaiH-satatacalAcalaiH / vihaGga:-pakSibhiH / sahasamam / yAtum-gantum / utsukam-iSTArthoyuktam / "iSTArthodyukta utsukaH" ityamaraH / azvamturaGgamam / amI-viprakRSTAH sevkoH| upAharan-upAnayana bhAnItavanta iti yAvat // 104 / / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre dizAM jayAyoddharasAdhane mayi, navaM dhanaM sAdhu na bandhanaM punaH / itIva roSAdatizAyipauruSAt, khurAJcalaiH kSobhitamandurodaram // 105 // anvayaH--dizAm , jayAya, uddharasAdhane, mayi, navam , dhanam , sAdhu, punaH, bandhanam , na, iti, atizAyipauruSAt , roSAt , iva, khurAJcalaiH, kSobhitamandurodaram // 105 // vRttiH-dizAma-AzAnAm , dizAnAmiti yAvat / jayAya-vijayAya / uddharasAdhaneudgatA dhUrasyetyuddharam , ugram, unnatamityarthaH,sAdhyate niSpAdyate'neneti sAdhanam uddhuraJca tatsAdhanamuddharasAdhanam tasmiMstathA / mayi-mallakSaNe turaGgame iti zeSaH / navam-nUtanam abhinavamiti yAvat / dhanam-vittam , aizvaryamiti yAvat / sAdhu-samIcInam / puna:-kintu / bandhanam-baddhatvam / nanahi / ( saadhu-smiiciinmitishessH)| iti-evaM vidhAt / itthaM prakArAditi yAvat / atizAyipauruSAta-atizete'tikrAmatyanyattacchIlamatizAyi, atizAyi pauruSaM puruSArtho yasmin so'tizAyipauruSastasmAttathA / roSAta-krodhAt / atra guNe guNAnaGgIkAraH iti niyamAt roSe pauruSAnavasthAnAdapramANamidamiti cenna roSapauruSayorAtmadharmatayA samAnAdhikaraNyasambandhena tayoH parasparamAdhArAdheyabhAve bAdhakAbhAvAt / iva-yathA / khurAJcalaiH-zaphaprAntaiH / kSobhitamandurodaram-mandurAyA vAjizAlAyA udaraH madhyabhAgo mandurodaraH kSobhito vyAkulito mandurodaro yena sa jhobhitamandurodarastantathA / "vAjizAlA tu mandurA" 4 / 64 / ityabhi0 ci0 / hayamupAharanniti pUrveNa smbndhH|| 105 // athAntareNA'vaTugAminA'dhvanA- zayena heSAravamAptumudyatam / ahaMkRtiH zuddhamaterna sammatA, hitAya lokairiti maunamAgatam // 106 // anvayaH- atha, avaTugAminA, AntareNa, adhvanA, heSAravam , Aptum , udyatam , zuddhamateH, AhakRtiH, hitAya, laukA, na, sammatA, iti, Azayena, maunam , Agatam // 106 // vRttiH-atha-azvopAharaNAnantaram / avaTugAminA-avaTuM ghATAM kRkATikAmiti yAvada , gacchati tacchIlo'vaTugAmI tena tathA / "avaTurghATA kRkATikA" ityamaraH / AntareNa-kaNThamadhyavartinA / adhvanA-mArgeNa / hepAravam-tadAkhyazabdavizeSam / Aptum-prAptum / udyatama-prastutam / zuddhamateH-vilakSaNabuddheH / kRte iti zeSaH / ahaGakRtiH-ahaGkAraH, garva iti yAvat / sa ca rUpadhanavidyAdiprayuktAtmotkarSajJAnAdhInaparAvahelanamiti jgnnaathpnndditnrendrH| hitAya-kalyANAya / lokaHlokyate zAstratattvamebhiriti lokAstaistathA, vidvadbhijanairiti yAvat / na-nahi / sammatA-abhyupagatA svIkRteti yAvat saMgatetyapi pAThaH / iti evaM prakAreNa / Azayena-abhiprAyeNa / maunam-abhASaNam , Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [141 heSaNAbhAvamiti yAvat / "abhASaNaM punarmonam" 1177 / ityabhi0 ci0| Agatam-samprAptam / "tamAruroha kSitipAkazAsanaH" iti dUravartinA'nvitam // 106 // yathA mukhe pRSThapade tathA sthiti-nizIthinInAthamahaHsahodaraiH / karairitIvAzritamujjvalairala, nigAlabhAge'pyurasA samaiH samaiH // 107 // - anvayaH-yathA, mukhe, sthitiH, tathA, pRSThapade, ( api ) nigAlabhAge, api, urasA, samaiH, samaH, nizIthi nInAthamahAmahodaraH, ujjvala':, kara':, alama , Azritam , iva // 107 // ___vRttiH-yathA-yena prakAreNa / mukhe-Anane / sthiti:-avasthitiH / tathA-tena prakAreNa / pRSThapar3he-pRSThaJca padAni caraNAzca pRSTapadam , prANyagatvAdekavadbhAvaH tsmiNstthaa| (api-smbhaavnaayaam|) nigaalbhaage-glprdeshe| api-sambhAvanAyam / urasA-vakSasA / samaiH samaH-tulyaistulyaiH / nizIthinInAthamahaHsahodaraiH-nizIthinI rAtristasyA nAthaH svAmI, vallabha iti yAvada / nizIthinInAthastasya mahAsi tejAMsi kiraNA iti yAvat nizIthinInAthamahAMsi teSAM sahodarAH sadRzA nizIthinInAthamahaHsahodarAstaistathA / prAyeNa sahodarAH sarUpA bhavantIti sArUpyaM lakSyate / ujjvalaiH-vizadaiH zuklairiti yAvat / karaiH-kiraNaiH / alama-paryAptam / Azritam-sevitam , yuktamiti yAvat / iva-yathA mukhapRSThapadagalavakSaHpradezeSajjvalamiti bhAvaH / / 107 // mahodayaM svAmini kAmitaM jayA-dupAdizabhiH paritastathordhvagaH / nigAlagAddevamaNerivotthitaiH, khagairmayUkhairiva sevitaM punaH / / 108 // anvaya-mahodayam , jayAt , svAmini, kAmitam , upAdizadbhiH, tathA, paritaH, UrdhvagaH, . ' nigAlagAt , devamaNeH, utthitaiH, iva, khagaiH, mayUkhaiH, punaH, sevitam // 108 // vRtti-mahodayam-mahAna atizayita udayo'bhyudayoyasmAdyasya vA sa mahodayastantathA / jayAt-vijayAt / svAmini-prabhau / kAmitam-abhilaSitam , manovAJchitamiti yAvat / upAdizadbhiH-pratipAdayadbhiH / tathA-punaH / paritaH-sarvataH / UdhvaM gaiH-uprigmnshiilaiH| nigAlagAtgalapradezasthitAt / devamaNe:-dakSiNAvartAt / 'devamaNiH zive'zvasya, kaNThAvarte ca kaustubhe'iti vizvaH / utthitaiH-samutpannaiH / iva-yathA / khagaiH-AkAzagamanazIlaiH / mayUkhaiH-prabhAbhiH / puna:-atizayena / sevitam-samAzritam // 108 // prabhAvabhAraibhavitA sa bhUmibhuk, samAruhan mAsavitA sahasraruk / sadAvadAtairiti majurAjibhi-virAjataM kezarakezarazmibhiH // 109 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre anvayaH-saH, bhUmibhuka , prabhAvabhAraH, samAruhan . mAsavitA, sahasraruk , bhavitA, iti, sadAvadAtaH, majurAjibhiH, kezarakezarazmibhiH, virAjitam // 109 // vRttiH-saH-prasiddhaH / bhUmibhuk-bhUmiM pRthivIm bhunakti pAlayati iti bhUmimuk , pRthvIpAlaka ityarthaH / prabhAvabhAraiH-bharo'tizaya eva bhAraH prabhAvasya pratApasya bhArAH atizayAH prabhAvabhArAstaistathA / samAruhan-samAkrAman / mAsavitA-mAyA lakSmyAH savitA samutpAdako mAsavitA / 'lakSmIH padmA ramA yA mA tA sA zrIH kamalendirA' 2 / 140 / ityabhi0 ci0| sahasraruka-sahasraM rucaH kAntayo yasya sa sahasraruk sUryaH / upamAnasUryApekSayA mAsamutpAdakatvavaiziSTyapratipAdanAtpratIyamAno vyatireko'trAlaGkAraH / bhavitA-bhaviSyati / iti-ityevaMprakAravizeSasUcakaiH / sadAvadAtai:sarvadA zuklaiH / majurAjibhiH-maJjavo manoharA rAjayaH zreNayo yeSAnte majurAjayastaistathA / kezarakezarazmibhi: skandhe prarUDhA ye kezarakezAH kiJjalkavarNakacAH teSAm , ta eva (tallakSaNA eva) vA razmayaH kiraNAni kezarakezarazmayastaistathA / atra yadyapi kezarazabdo'zvaskandhaprarUDhakezArthe rUDha. stathApi kezazabdasAnnidhyAdasyAzvaskandhaprarUDhamAtrArthatvamavaseyamiti / prakRte "kezara-kezara" iti yamakam "arthe satyarthabhinnAnAM varNAnAM sA punaH zrutiH / yamakam" iti kAvyaprakAze mammaTaH / virAjitamazobhitam / yadvA vInAM pakSiNAM rAjA virAjo garuDastadvadAcarito virAjitastantathA // 109 / / ajasrabhUmItaTakuTTanodgate, rajobajerdUrata eva gatvaraiH / virodhabhAvAdu malinaistanutviSA, viSAdayogAdiva nAzrita kacit // 110 // anvayaH-ajasrabhUmItaTakuTTanodgataiH, dUrataH, eva, gatvaraH, virodhabhAvAt , tanutviSA, malina:, rajobajaiH, viSAdayogAt , iva, kvacit , na, Azritam // 11 // vRttiH-ajasrabhRmItaTakuTTanodgataiH-bhUmItaTasya pRthvItalasya kuTTanam cUrNanam bhUmItaTakuTTanam ajasraM satataM yathA syAttathA bhUmItaTakuTTanam ajasrabhUmitaTakuTTanam tasmAdudgatAni samutthitAni ajasrabhUmitaTakuTTanodgatAni taistathA / atha kriyAvizeSaNavAcakapadena samAso nopalabhyate "stokaM pAkaH" ityasamastaprayogasyaiva darzanAditi cet satyam / "tanvI zyAmA zikharidazanA pakkabimbAdharoSThI,madhye kSAmA cakitahariNaprekSaNA nimnanAbhiH / zroNIbhArAdalasagamanA stokanamrA stanAbhyAM, yA tatra syAdhuvati viSaye sRSTirAdyaiva dhAtuH / " iti mahAkavikAlidAsIyottarameghadUtasthapadye "stokanamrA" iti prayogadarzanAt / dUrataH-viprakRSTataH / eva-avadhAraNe'vyayam / gatvaraiH-gamanazIlaiH / virodhabhAvAtvidveSAt / tanutviSA-zarIrakAntyA / malinai:-malImasaiH / rajobajai:-rajasA dhUlInA bajAni samUhA rajobajAni taistthaa| viSAdayogAt-viSAdasyAnutApasya yogaH sambandho viSAdayogastasmAttathA / tathA Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 143 ca jagannAthaH "iSTAsiddhirAjagurvAdyaparAdhajanyo'nutApo viSAdaH" iti / iva-yathA / kacita-kutrApi / na-nahi / Azritam-samAzritam / / 110 / / bhuvaH svamAtuvirahAsahaiH puna-rupAsyamAnaM caraNeSu reNubhiH / patabhiretatsahanaM cikIrSubhiH, padapraNAme hi satAM prasannatA // 111 // anvayaH- punaH, svamAtuH, bhuvaH, virahAsahaiH, etatsahanam , cikISubhiH, ( ata eva ) panadbhiH, reNubhiH, caraNeSu, upAsyamAnam , hi, padapraNAme, satAm , prasannatA // 111 // vRttiH-puna:-tayA / svmaatu:-nijjnnyaaH| bhuvH-pRthivyaaH| virahAsahaiH-sahante marSanti iti sahAH, na sahAH asahAH, virahasya viyogasya asahA virahAsahAstaistathA / etatsahanametasya virahasya tatprayuktaduHkhasyetyarthaH / sahanam-marSaNam etatsahanam / athAtra sarvanAmnAM pradhAnaparAmarSitvaniyamAt virahasya asahA virahAsahAH" iti SaSThItatpuruSasamAse uttarapadArthasyaiva pradhAnatvena (zAbdabodhIyamukhyavizeSyatAzrayatvena ) virahasyApradhAnatvAdetatpadena tasya parAmarzo'sambhAvitaH zAstraniyamaviruddhazcApIti cet satyam-"dazaite rAjamAtaGgAstasyaivAmI turaGgamAH" "duHkhatrayAbhidhAnAjjijJAsA tadapaghAtake hetau" ityAdau sarvanAmno'pradhAnaparAmarzitvasyApi darzanAt / cikIrSubhiHkaraNecchAvadbhiH / ( ata eva ) patadbhiH-adhodezasaMyogavadbhiH / reNubhiH-dhUlibhiH / caraNeSupAdeSu / upAsyamAnam-sevyamAnam / hi-yataH / padapraNAme-caraNapraNipAte / satAm-sajjanAnAm / prasannatA-cittaprasAdaH, antaHkaraNAhlAda iti yAvat / bhavatItizeSaH / arthAntaranyAso'laGkAraH* "jJeyaH so'rthAntaranyAso vastu prastutya kizcana / tatsAdhanasamarthasya nyAso yo'nyasya vastunaH" iti kavirdaNDI "sAmAnyaM vA vizeSo vA tadanyena samarthyate / yattu so'rthAntaranyAso sAdharmyaNetareNa vA" iti kAvyaprakAzakAro mammaTaH // 111 // suvarNaparyANamaNImayANDajairvicitrarUpaiH parito'nuveSTitam / rayaprakarSAdhyayanArthamAgate-stadIyatAAbhidhayA'dhibhUdhiyA // 112 // anvayaH--tadIyatAyAbhidhayA, adhibhUdhiyA, rayaprakarSAdhyayanArtham , AgataH, vicitrarUpaH, suvarNaparyANamaNimayANDajaiH, paritaH, anuveSTitam // 112 // vRttiH-tadIyatAAbhidhayA-abhidhIyate'nayetyabhidhA'bhidhAnam , nAmeti yAvat / sAkSyatyabhidhA tAAbhidhA tasya azvasya iyam tadIyA sA cAsau tAAbhidhA tadIyatArthyAbhidhA, tayA tathA hetvarthe tRtIyA / tAya'zabdo'zvavAcako'pi, yadanekArthaH 'tAya'stu syandane vAhe, garuDe garuDApaje / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre azvakarNAhvayatarau, syAttAya tu rasAJjane'iti / adhibhUdhiyA-adhibhavatIti adhibhUH svAmI, tasya dhIrbuddhiradhibhUdhIH, 'adhibhU (svAmI ) viSayiNIbuddhi' "adhibhUrayam" ityAkArikA tayA tathA / rayaprakarSAdhyayanArtham-rayasya vegasya prakarSaH prakRSTatA cArutvamityarthaH, rayaprakarSaH, tasya adhyayanamabhyAsaH shikssnnmityrthH| rayaprakarSAdhyayanam , tat arthaH prayojanam yasmin karmaNi tata rayaprakarSAdhyayanArtha yathA syAttathA / aagtaiH-smaayaataiH| vicitrarUpaiH-nAnAvidharUpazAlibhiH / suvarNapANamaNimayANDajaiH-parito'zvapRSThametIti paryANam "kalyANaparyANAdayaH" ( u0 193) iti sAdhuH suvarNaparyANam suvarNaparyANam , maNyomaNayaH ratnAnIti yAvadeva maNImayAH, te ca te'NDajAH jIvaprabhedAH maNImayANDajAH suvarNaparyANe maNImahANDajAH suvrnnpryaannmnniimyaannddjaastaistthaa| paritaHsarvataH / anuveSTitam-parivAritam // 112 // sapakSabhAvAt prasare sarekhatAM, didRkSubhirmakSurajaHkaNacchalAt / padaprasaktaiH satataM samanvitaM, janasya cetobhirivANimAGkitaiH // 113 // anvayaH-sapakSabhAvAt , maGakSu, prasare, sarekhatAm , dikSubhiH, rajaHkaNacchalAt , padaprasaktaiH, aNimAGkitaiH, janasya, cetobhiH, satatam , samanvitam , iva // 113 // vRttiH-sapakSabhAvAta-pakSaiH patattraiH sahitaH sapakSastasya bhAvaH sapakSabhAvastasmAttathA / yadyapi azvasya pakSo loke'prasiddhastathApi cakrimAhAtmyAttadIyAzvaratnasya tAhagavegena nabhogamanazIlatvAta sapakSatvamanusandheyam / vipakSavirahAdvetyapi bodhyam / makSu-jhagiti / prasare-gamane / sarekhatAmrekhA vaiziSTyasUcakacihnavizeSastayA saha vartate iti, yadvA rekhA saubhAgyAdisUcakalipivizeSastayA saha vartata iti sarekhastasya bhAvaH sarekhatA tAM tathA / 'lekhA rAjyAM lipAvapi itynekaarthH| liyo. raikyAd 'rekhA' apItibodhyam , amarasudhAyAM tathokteH / didRkSubhiH-draSTumicchaMdbhiH / ivetizeSaH / rajAkaNacchalAt-dhUlilezavyAjataH / pdprskt:-paadvilgnaiH| aNimAGkitaiH-aNorbhAvo'NimA'NutvaM tena aGkitAnyazcitAni aNimAGkitAni, taistathA / siddhivizeSAMkitairiti vA / 'aNimA laghimA caiva, mahimA garimA tathA / prAptiH prAkAmyamIzitvaM, vazitvazcASTasiddhayaH / ' ityamaraH / janasya-lokasya / cetobhiH-antaHkaraNaiH / satatam-santatam / samanvitam-viziSTam , saMvalitamitiyAvat / ivautprekSAyAm / apahRtyanuprANitotprekSAlaGkaraH / ayamAzayaH, gaganAGganagAmi cakravartino'zvaratnamavalokayituM sameSAmapi janAnAM cetAMsi samutsukAnyAsan , dhUlikaNavyAjena tAnyevAzvapadaprasaktAnyavalokyante sma / / 113 // calAcalapothatayA mahIbhuje, nibodhayantaM ca sugandhibodhane / catuSpadebhyaH praNaye'pi cAdhikaM, svamazvavarge puruSe sukhAvaham // 114 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [145 vRttiH-catuSpadebhyaH-catvAri padAni caraNA yeSAM te catuSpadAH pazutvajAtiviziSTAH pazava itvarthaH, tebhyastathA, pazubhyaH sakAzAditi yAvat / sugandhibodhane-suSThu zobhano gandho ghrANendrijanyapratyakSaviSayatAmApanno gandhAkhyo guNavizeSo yasya sa sugandhiH, "bhuvriihismaasH|" "supUtyuva surabhergandhAdid guNe" 7 / 3 / 144 // ityanena isamAsAntaH, shobhngndhvdrvymityrthH| tasya bodhanaM bodho jJAnam sugandhibodhanam tasmi~stathA / c-punH| praNaye - snehe / adhikam-atiriktam , vilakSaNamiti yAvat / ca-punaH / azvavarge-azvasya turaGgamasya vargaH samUho'zvavargastasmiMstathA / azvAnAM madhye iti yAvat / puruSe-loke jane iti yAvat / sukhAvaham-sukhaM lokottaramAnandamAvahati karotIti sukhAvahastantathA / saukhyajanakamiti yAvat / svam-AtmAnam / calAcalaprothatayA-calAcalo'ticaJcalaH protha oSThAgram nAsApuTaM yasya sa calAcalaprothastasya bhAvaH calAcalaprothatA tayA tathA / 'prothamazvasya nAsikA' 4 / 309 / ityabhi0 ci0 / mahIbhuje-mahIM pRthvI bhunakti pAlayatIti mahIbhuk tasmai tathA / nibodhayantam-jJApayantam // 114 // raveravekSyAzvagaNe gaterbhidaH, svavegadaryAniva vaktumudyatam / tadIyazikSAvidhaye viyatkRta-kramaM sisRkhaM tvdsiiymaanytH||115|| anvayaH-raveH, azvagaNe, gateH, bhidaH, avekSya, svavegadAna , vaktum , udyatam , iva, tu, adasIyamAnyataH tadIyazikSAvidhaye, viyatkRtakamam , sisRkSum // 115 // vRttiH-rava-sUryasya / azvagaNe-turaGgamabaje / gateH-gamanasya / bhidaH-bhedAn / pratyahaM bhimabhinnagatibhedAnityarthaH / avekSya-samAlokya, vicArya vaa| svavegadarpAn-svasya Atmano vego rayaH svavegastatprayuktA darpA ahaGkArAH svavegadarpAstAn tathA / vaktam-kathitum / pratipAdayitumiti yAvada / udyatam-prastutam / iva-yathA / tu-punaH / ada sIyamAnyataH-amISAmazvAnAmidam adasIyam tacca tanmAndyam jaDatA gatimandatA iti yAvat adasIyamAndyam tasmAttathA / tadIyazikSAvidhayetevAmazvAnAmiyaM tadIyA. sA cAsau zikSA'bhyAsastadIyazikSA tasyA vidhividhAnama, tadIyazikSAvidhistasmai tathA / viyatkRtakramam-viyati AkAze kRtAH kramAzcaraNA yena sa viytkRtkrmstntthaa| AkAzotpatanayogyatA zAlicaraNavantam / AtmAnamiti zeSaH / sisakSam-utpipAdayiSum / iveti zeSaH / / 115 // ka sUrasUtAnujadhIH kva me prabhA, ghunAthajasyetyabhidhAtumutsukam / alaM girA veda kilA'yamAzaya,mahAzayazceti vimRzya mauninam // 116 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre __ anvayaH-dhunAthajasya, me, sUrasUtAnujadhI:, ka, prabhA, ka, iti, abhidhAtum , utsukam , ca, girA, alam , mahAzayaH, ayam , kila, Azayam , veda, iti, vimRzya, mauninam // 116 // vRttiH-dhunAthajasya-diva AkAzasya nAthaH svAmI dhunAthastasmAjjAto dhunAthajastasya tathA, sUryotpannasyetyarthaH / me-mama, mallakSaNasya zAntinAthIyaturaGgamasyeti yAvat / sUrasUtAnujadhI:-sUrasUtasya aruNasya anujo'nupazcAjjAtaH sUrasUtAnujaH garuDastasya dhIbuddhiH sUrasUtAnujadhIH, garuDabuddhirityarthaH / kva-kutra / prabhA-kAntiH / garuDasyetyarthaH / kva-kutra / iti-kathitam , prakAradvayam / abhidhAtum-vaktum / utsukam-unmanaskam / ca-punaH / girA-vANyA / alam-kimapi prayojanam nAstItyarthaH / mahAzayaH-mahAna vizAla Azayo'bhiprAyo yasya sa mahAzayaH / ayam-purovartI bhagavAna zAntinAtha ityarthaH / kila-nizcayena / Azayam-abhiprAyam / madIyamiti zeSaH / veda-jAnAti / iti-ittham / vimRshy-vicaary| mauninam-maunam abhASaNam , aheSaNamiti yAvadastyasyeti maunI "ato'nekasvarAdeH" 72 // 6 // ityanena matvarthe 'in' pratyayaH, tantathA / / 116 / / vijetumuccaiHzravasaM hayaM hare-bhayAdivoccairbuvamullasatpadam / na vaimanasyaM ghaTate sagotriNaH, svayaM hayasyeti ca maunamAsthitam // 117 // anvayaH- hareH, uccaiHzravasam , hayam , vijetum , ullasatpadam , ca, sagotriNaH, hayasya, svayam , vaimanasyam , na, ghaTate, iti, bhayAt , iva, dhruvam , uccaiH, maunam , Asthitam // 11 // vRttiH-hare:-indrasya / ucca zravasam-uccaiH zravasI asya uccaiHzravAstantathA, indrasyAzvamityarthaH 'uccaiHzravA hayaH' 2 / 90 / ityabhi0 ci0 / hayam-azvam / vijetum-abhibhavitum / ullasatpadama- ut uccairlasantau vilasantau zobhamAnau padau caraNau yasya sa ullasatpadastantathA / ca-punaH / sagotriNaH-samAnaM gotram nAma sagotram , tadastyasyeti sagotrI tasya tathA / 'athAhvayo'bhidhA / gotrasaMjJAnAmadheyA''khyA''hvA'bhikhyAzca nAma ca 2 / 174 // ityabhi0 ci0 / haririti samAnamubhayorindrasyAzvasya ca nAmeti sAdhUktaM sagotriNa iti / hayasya-azvasya / tasyendrAzvasyeti zeSaH / svayamAtmanA / sagotreNetyarthaH / dvAreti zeSaH / vaimanasyam-viruddhaM pratikUla mano'ntaHkaraNamasyeti vimanAstasya bhAvo vaimanasyam / vidveSa iti yAvat / na-nahi / ghaTate-kalpate, yujyate iti yAvat / itiasmAddhetoH / bhayAt-bhIteH, svabAndhavApamAnajanitAparAdhabhayAditi yAvat / iv-ythaa| dhravamnizcayena / maunam-abhASaNam / aheSaNamiti yAvat / Asthitam-avalambitam / samAzritamiti yAvat // 117 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [ 147 mahArathasyAdhvani cakravartinaH, paraH prayANazravaNAdadudruvat / amasta tatrAzaraNaH zaraNyatA-maraNyayogasya nizAM vizAM dizA // 118 // anvayaH-mahArathasya, cakravartinaH, prayANazravaNAt , adhvani, paraH adudruvat , tatra, vizAm , dizA. azaraNaH, araNyayogasya, (ca) nizAm , zaraNyatAm , amaMsta // 118 // vRttiH--mahArathasya-mahAna vizAlo rathaH syandanaM yasya saH mahArathaH, AtmAnaM sArathimazvAna rakSana yoddhA, tasya tathA / cakravartina:-cakraM rASTraM vartayati svAtantryeNa pravartayatIti cakravartI sArvabhaumastasya tathA / bhagavataH zAntinAthasyeti zeSaH / prayANavaNAta-prayANasya prasthAnasya zravaNamAkarNanama prayANazravaNam tasmAttathA / adhvani-mArge, mArga evetyarthaH / sarva vAkyaM sAvadhAraNaM bhavatIti niyamAt / paraH-zatruH / aduvvt-prplaayisstt| ttr-maarg| vizAm-manuSyANAm / dizA-dizayA, mArgeNeti lakSyo'rthaH / azaraNa:-nAsti zaraNaM rakSaNaM yasya so'zaraNaH / araNyayogasya-araNye kAnane yogaH sambandho'raNyayogastasya tathA, vanavAsasyetyarthaH / ca-punaH / nizAm-rAtrINAm / zaraNyatAmrakSaNayogyatAm / amaMsta-avAbudhyata, jJAtavAniti yAvat // 118 // hayaM tamAruhya jayaM purasthitaM, parAnapekSodvahanAd yazaHsitaM / samanyamAnaH plavamAnamAnasaH, pramodakAmodadhiyA'vizad vanam // 119 // anvayaH-plavamAnamAnasaH, saH, parAnapekSodvahanAt , yazaHsitam , tam , hayam , Aruhya, * jayam , purasthitam , manyamAnaH, pramoda kAmodadhiyA, vanam , avizat // 119 // vRttiH-plavamAnamAnasaH-plavamAnam vistIryamANaM mAnasamantaHkaraNaM yasya sa plavamAnamAnasaH / saH-prasiddho bhagavAJchAntinAthaH / parAnapekSodvahanAt-apekSaNam-apekSA, AvazyakatetyarthaH / na apekSA'napekSA pareSAm , anyeSAm / parasyAnyasya vA apekSA parAnapekSA, tayA udvahanaM dhAraNam parAnapekSodvahanam tasmAttathA / yazaHsitam-yazasA kIA sito dhavalo yazaHsitastantathA / 'mAlinyaM vyomni pApe yazasi dhavalatA vayate hAsakIyoH' ( sA. da. 7) iti vizvanAthaH / tam-prasiddham , tattadguNatayeti zeSaH / hayam-azvam / Aruhya-adhiruhya / jayam-vijayam / puraHsthitam-agre vartamAnam / manyamAnaH-avabudhyamAnaH / pramodakAmodadhiyA-pramodayatIti pramodakaH sa cAsAvAmodo harSaH parimalo vA pramodakAmodastasya dhIrbuddhiH pramodakAmodadhIH tayA tathA / vanamkAnanam / avizat- praviSTaH // 119 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre camUcarANAmaticArukhelanaiH, parasparapreraNavAdisAdinAm / radAvadAtAMzumiSAdanIdRzAM, babhau vibhustat pibatAM yazo'ntare // 120 // anvaya-radAvadAtAMzumiSAt . anIdRzAm , tat , yazaH, pibatAm , aticArukhelanai H, camUcarANAm , parasparapreraNavAdisAdinAm , antare, vibhuH. babhau // 120 // vRttiH- radAvadAtAMzumipAt-avadAtAH zuklAzca te aMzavaH kiraNA avadAtAMzavaH, radAnAmdantAnAm avadAtAMzavo radAvadAtAMzavasteSAM miSam-vyAjo radAvadAtAMzumiSam, tasmAttathA / anIdRzAm-ime svapakSapAtina iva dRzyante itIdRzo na IdRzo'nIdRzasteSAmanIdRzAm zatrUNAm / tatyaza:-kIrtim / pivatAm-AdadAnAnAm , gRhNatAmiti yAvat / aticArukhelana:-aticArUNi atyantamanoharANi ca tAni khelanAni krIDanAni aticArukhelanAni taistathA / camUcarANAm-camUSu. senAsu caranti vicarantIti camUcarAsteSAntathA / parasparapreraNavAdisAdinAm-parasparapreraNena anyonyapreraNayA vadanti nigadanti tacchIlAH parasparapreraNavAdinaste ca te sAdino'zvAcArohiNaH parasparapreraNavAdisAdinasteSAntathA / antare-madhye / vibhuH-prabhuH, bhagavAJchAntinAthaH / babhau-zuzubhe // 120 // dadarza taM sAdigaNaM samIraNe-vidhAkRtaspardhanavardhanaM prabhuH / prasRtvarairvAjibalaizca satvarai - haMsantamantabalamarvatAM rakheH // 121 // anvayaH-prabhuH, samIraNaH, vidhAkRtaspardhanavardhanam , satvaraiH, ca, prasRtvaraiH, vAjibalaH, raveH, arvatAm . balam , antaH, hasantam , tam , sAdigaNam , dadarza // 121 // vRttiH-prabhuH-svAmI, vibhurvA bhagavAn zAntinAtha iti yAvat / samIraNaiH-pavanaiH / dvidhAkRtaspardhanavardhanam-spardhanam spardhA ca vardhanam-chedanazca spardhanavardhane dvidhAkRte dviprakAravihite spardhanavardhane yasmin sa dvidhAkRtaspardhanavardhanastantathA / satvaraiH-tvarayA javena sahitAni satvarANi taistathA / ca-punaH / prasRtvaraiH-prasaraNazIlaiH / vAjibalaiH-vAjinAmazvAnAm balAni sAmarthyAni vAjibalAni taistathA / raveH-sUryyasya / arvatAm-azvAnAm 'ghoTakasturagastAya'sturaGgo'zvasturaGgamaH / gandharvo'siptivItI vAho vAjI hayo hariH' 4 / 299 / ityabhi0 ci0 / balam-zaktim / antaHantarmanasi, antaHkaraNAvacchedeneti yAvat / hasantam-vihasantam / tam-zauryabalatayA prasiddham / sAdigaNam-azvArohyAdikadambakam / dadarza-dRSTavAn // 121 // sitatviSazcaJcalatAmupeyuSa - sturaGgaraGgannivahasya cAsyataH / zramAtpatatkenamiSAdareryazo-nipAtanaM mardanahetu so'smarat // 122 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [149 anvayaH-saH, sitatviSaH, ca, caJcalatAm , upeyuSaH, turaGgaraGgannivahasya, AsyataH, zramAt , patatkenamiSAt , areH, marda naheta. yazonipAtanam , asmarat // 122 // vRttiH-ma-prasiddho bhagavAn zAntinAthaH / sitatviSaH-sitA zuklA tviT kAntiyasya sa sitatviT tasya tathA / ca-punaH / caJcalatAm-calAcalatAm , cApalyamiti yAvat / upeyuSaH-prAptavataH / turAraGgannivahasya-raGgana vilasan cAsau nivahaH samUhaH raGgannivahaH, turaGgasya azvasya raGgannivahasturaGgaraGgannivahastasya tathA / AsyataH-mukhAt vadanata iti yAvat / zramAta-parizramAt / khedavizeSAditi yAvat / bahutarazarIravyApArajanmA niHzvAsAGgasammardanidrAdikAraNIbhUtaH khedavizeSaH zramaH' iti jagannAthaH / patatphenamiSAta-patanto'dhodezasaMyogamAzrayantazca te phenA DiNDIrAH patatphenAsteSAM miSaM vyAjaH patatphenamiSantasmAttathA DiNDIro'bdhikaphaH phenaH' 4 / 143 / ityabhi0 ci0 / areH-zatroH / mardanahetu-mardanaM pIDanam parAjaya iti yAvat / hetuH kAraNaM yasya tttthaa| yazonipAtanam-yazasaH kIrttanipAtanam vinAzaH yazonipAtanam / asmarata-smRtiviSayatAmAnayat, acintayaditi yaavt||122|| vidhUnato vairiyazo'dhunA'dhunAd, miSeNa pucchasya ca kesarasya ca / tadA tadAzvasya padAt padAntara-spRzaH samAzvAsya janAnayaM zramAt // 123 // anvayaH-ayam , tadA, tadA, zramAt , padAt , padAntaraspRzaH, janAna, samAzvAsya, vidhUnataH, Azvasya, pucchasya, ca, kesara mya, ca, miSeNa, adhunA, vairiyazaH, adhunAt // 123 // ... vRtti:-ayam-asau, bhagavAna zAntinAthaH / tadA tadA-tasmin tasmin samaye / zramAtazarIravyApArajanyakhedAt / padAva-sthAnAt / 'sthAnaM tu padamAspadam' / 4 / 54 / ityabhi0 ci0 / padAntaraspRza:-anyat aparaM padam sthAnam padAntaram 'mayUravyaMsakAditvAt samAsaH' padAntaraM spRzanti bhajante iti padAntaraspRzaH, sthAnAntarasthAniti yAvat / janAn-lokAn / samAzvAsya-sambhAvya / vidhUnata:-kampamAnasya / Azvasya-azvasya turaGgamasya ayam Azvastasya tathA, azvasambandhinaH / pucchasya-lAgUlasya / ca-punaH / kesaramya-bAlasya / ca-pAdapUraNe / miSeNa-vyAjena / adhunAsamprati / vairiyaza:-zatrukIrtim / adhunAt-akampayat // 123 / / prabhoryazo'pi prasasAra sarvataH, kSamAtalaM vA''pya nabhastalaM punaH / sphuTaM calacAmarayugmacihnane-babhUva rUpaM tadakhaNDapiNDitam // 124 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre / anvayaH-prabhoH, yazaH, api, sarvataH, kSamAtalam , prasasAra, punaH, nabhastalam , vA, Apya, calaccAmarayugmacihnanaiH, tadakhaNDapiNDitam , rUpam , sphuTam , babhUva // 24 // vRttiH-prabhoH-vibhoH zrImataH zAntinAthasyetyarthaH / yazaH-kIrtiH / api-sambhAvanAyAm avyayam / sarvataH-paritaH / kSamAtalam-bhUmaNDalam / "sarvobhayA'bhipariNA tasA" 2 / 2 / 35 / / ityanena tasantasarvazabdayoge dvitIyAvibhaktiH / prasasAra-vyApa, vyApnot , prakAzitamiti yAvat / punaHkiJca / nabhastalam-gaganamaNDalam / vA-vitarke pAdapUraNe vA'vyayam / Apya-prApya / vastutastu "vA Apya" ityetatpadadvayasthAne 'vyApya' ityeva pAThaH sAdhIyAna pratibhAti / calacAmarayugmacihnane:cAmarasya bAlavyajanasya yugmam-yugalam cAmarayugmam calat-pracalat vilasaditi yAvaccAmarayugmam calaJcAmarayugmam tasya cihnanAni lakSaNAni calaccAmarayugmacihnanAni taistathA / tadakhaNDapiNDitamakhaNDaM sampUrNa sakalamiti yAvacca tatpiNDaM zarIram akhaNDapiNDam tat saJjAtamasyetyakhaNDapiNDitam tasya yazasaH akhaNDapiNDitam sampUrNazarIritam tadakhaNDapiNDitam , pratisthAnamakhaNDatAyogAt / rUpam-svarUpam / sphuTam-vyaktam / babhUva-abhavat / / 124 / / vinodasiddheya sa nunoda sodaraM, garutmataH svaM purato'zvamAzugam / sitAtastrodbhavadaMzumaNDalaiM-raninuvAnaM nijavAjirAjatAm // 125 / anvayaH--saH, vinodasiddhaya, sitAtapatrodbhavadaMzumaNDalaH, nijavAjiMrAja tAm , ani vA. nam , Azugam , garutmataH, sodaram , svam , azvam , purataH, nunoda // 125 // vRttiH-saH-prasiddhaH, bhagavAna zAntinAtha ityarthaH / vinodasiddhaya-vinodasya Anandasya siddhiniSpattirvinodasiddhistasyai tathA / kautUhalaniSpattihetave iti bhaavH| sitAtapatrodbhavadaMzumaNDalaiHsitaM zvetaJca tadAtapatraM-chatram sitAtapatram tasmAdudbhavanti jAyamAnAni sitAtapatrodbhavanti tAni ca tAnyaMzubhamaNDalAni prabhAkadambakAni sitAtapatrodbhavadaMzumaNDalAni taistathA / nijavAjirAjatAmvAjinAmazvAnAm rAjA prabhurvAjirAjastasya bhAvo vAjirAjatA,nijasya Atmano vAjirAjatA nijavAjirAjatA tAntathA / ani vAnam-anapalapantam / Azugam-Azu zIghra gacchatItyAzugastantathA / zIghragAminamityarthaH / garutmataH-vainateyasya, garuDasyeti yAvat / sodaram-sadRzam / svam-AtmIyam / azvam-turaGgamam / purataH-puraH / nunoda-prerayAmAsa / / / 125 / / api dvijihvAbhyavahArapauruSe, ruSeva dhikkArakare garutmati / 1 haye'dhirUDhazca vasundharAdhavaH, parAjayAyaiva sa-dAnavadviSaH // 126 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM dvitIyaH sargaH [151 anvayaH-dvijihvAbhyavahArapauruSe, api, garutmati, ruSA, iva, dhikkArakare, haye, adhirUDhaH saH, vasundharAdhavaH, dAnavadviSaH, parAjayAya, eva // 126 // vRttiH-dvijihvAbhyavahArapauruSe-dve dvisaGkhyake jihve rasane yeSAnte dvijihvAH sarpAsteSAmabhyavahAro bhakSaNam dvijihvAbhyavahAraH sa eva tasmAdvA pauruSam puruSArtho yasya sa dvijihvAbhyavahArapauruSastasmi~stathA / api-sambhAvanAyAm / garutmati-garuDe viSNuvAhane iti yAvat / ruSAkrodhena / iva-yathA / dhikkArakare-karotIti karaH dhikkArasya tiraskArasya karo dhikkArakarastasmiMstathA / haye-azve / adhiruuddhH-smaaruuddhH| saH-prasiddhaH / vasundharAdhavaH-vasundharAyA pRthivyA dhavaH patiH svAmI vasundharAdhavaH pRthvIparipAlaka iti yAvata / bhagavAn zAntinAtha iti yAvat / [sa]dAnavadviSaH-dveSTathaprItayatIti viT , dAnavAnAM daityAnAm dviT dAnavadviT kRSNastasya tathA, yadvA sadA-sarvadA, navadviSaH anavadviSo veti padacchedaH kaaryH| parAjayAya-parAbhavAya / eva-avadhAraNArthakamavyayam / abhavaditizeSaH // 126 // sphuTIkRtA zrIramunendradhanvano, mukhAnuSaktAyatavalguvalagayA / hayena tat kiM na sa cakrabhRjinaH, sahasranetrAkRtimAna bhavedaho // 127 / / anvayaH-amunA, hayena, mukhAnuSaktAyatavalguvalgayA, indradhanvanaH, zrI:, sphuTIkRtA, tat , cakramRt saH, jinaH, sahasrAtrAkRtimAn , kim , na. bhavet , aho ? // 127 // vRttiH-amunA-viprakRSTatayA dRzyamAnena / hayena-azvena / mukhAnupaktAyatavalgubalgayAAyatA dIrghA cAsau valguH sundarI AyatavalguH, 'zItoSNaM jalam' ityAdAviva vizeSaNayorapi kathaJcit parasparaM guNapradhAnabhAvamanusandhAya vizeSaNasamAsaH / makhe-vadane anuSaktA lagnA mukhAnuSakta sA cAsAvAyatavalgurmukhAnuSaktAyatavalguH / atrApi pUrvodIritadizA samAso'nusandheyaH, mukhAnupaktAyatavalguzcAsau valgA pragrahaH razmiriti yAvat / mukhAnuSaktAyatavalguvalgA tayA tathA kRtveti-shessH| 'valguH syAcchagale puMsi, sundare cAbhidheyavat' iti medinI / razmau valgA'vakSepaNI kuzA' 4 / 318 / ityabhi0 ci0 / indradhanvanaH-indrasya zakrasya dhanva dhanurindridhanvastasya tathA / dhanvA tu marudeze nA klIbaM cApe sthale'pi ca' iti medinI / zrI:-zobhA / sphuIkRtA-asphuTA'vyaktA sphuTA vyaktA kRteti sphuTIkRtA, 'prAgatattatve cviH pratyayaH' prakaTIkRteti yAvat / bhAgavato'zvaH purandaradhanu:zobhAmAdadhAditi bhAvaH / tata-tasmAddhetoH / cakrabhRta-cakraM bibharti iti cakrabhRt / saH-prasiddhaH / jinaH-tIrthakRt bhagavAn zAntinAtha iti yAvat / sahasranetrAkRtimAn-sahasraM sahasrasaGkhyakAni Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritrenetrANi nayanAni yasya sa sahasranetraH indraH, tasya AkRtirAkAraH sahasranetrAkRtiH sA'styasyeti sahasranetrAkRtimAn / kim-katham / na-nahi / bhavet syAt / aho-Azcarye vitarke vA / / 127 / / jino manobhUviSayaM svarUpato, yamazvamAruhya jigAya vismayAt / upeyivAMsaM pratimallatA raya-smaye jayAttaM manasaH smaranna kH||128|| anvayaH--jinA, yam , azvam , Aruhya, svarUpataH, manobhUviSayam , jigAya, manasaH, jayAt , rayasmaye, pratimallatAm , upeyivAMsama , tam , vismayAt , kaH, na, smaret // 128 // vRttiH-jina:-jayati rAgadveSamohAniti jino'hana bhagavAn zAntinAtha iti yAvat / yama-varNitaprakAram / yAdRzamityarthaH / azvam-turaGgamam / Aruhya-adhiruhya, samAkramyeti yAvat / svarUpataH svasya Atmano rUpaM sauMdaryam svarUpam tasmAttathA / manobhUviSayam-manasi bhavatIti manobhUH kAmaH IdRzo viSayo gocaro manobhUviSayastantathA / jigAya-ajaiSIt, jitavAn iti yAvat / manasa:-cittasya antaHkaraNasyeti yAvat / jayAt-vijayAt, manaHkarmakavijayata iti yAvat / rayasmaye-rayasya vegasya smayo garvaH rayasmayaH tasmi~stathA / "rUpadhanavidyAdiprayuktAtmakotkarSajJAnAdhInaparAvahelanaM garvaH" iti jagannAthaH / pratimalatAm-pratibhaTatvam / upeyivAMsam-prAptavantama / tam-prasiddham , azvamityarthaH / vismayAt-AzcaryyAt / ka:-ko nAma janaH / na-nahi / smaret-smRtipathamAnayet , api tu sarva eveti bhAvaH // 128 // vibhurdadhau kAJcana kAJcanatviSaM, svakIyatanvA'dbhutatejasA punaH / tadA prabhAM vAhanamasya tAM raya-smaye jitasya prasabha garutmataH // 129 // anvayaH-vibhuH, kAJcana, kAJcanatviSam , dadhau, punaH, asya, vAhanam , adbhutatejasA, svakIyatanvA, tadA, rayasmaye, prasabham , jitasya, garutmataH, tAm , prabhAm , dadhau // 129 // vRttiH-vibhuH-vizeSeNa bhavatIti vibhurvyApakaH, prabhuriti yAvat / kaJcana-kAmapyanirvacanIyAmityarthaH / kAJcanatviSam-kAzcanasya suvarNasya tviT kAntizchaviriti yAvat kAzcanatviT taantthaa| dadhau-dhArayAmAsa, dhRtavAniti yAvat / punaH-kizca / asya-bhagavataH zAntinAthasya / vAhanam-uhyate'neneti vAhanam , "vAhyAdvAhanasya" 2 / 3:72 / / iti sUtre nipAtanAdanaTi dIrghatvam , vahanameva vA vAhanam prajJAditvAta svArthe 'N' pratyayaH / azva iti yAvat / adbhutatejasA-adbhutamAzcaryajanaka tejaH pratApo yasyAM sA'dbhutatejAstayA tthaa| svakIyatanyA-svakIyA svIyA cAso Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [ 153 tanuH vapuH svakIyatanustayA tathA / tadA-tasmin samaye / rayasmaye-vegagarve / prasabham-haThAt / jitasya-parAjitasya / garutmataH-garuDasya / tAm-anirvacanIyAm , prasiddhA vA / prabhAm-kAntim / dadhau-dadhAra // 129 // gacchAdhIzvarahIrahIravijayAmnAye nikAye dhiyAM, bhRtyaH zrIvijayaprabhAkhyasuguroH zrImattapAkhye gaNe / ziSyaH prAjJamaNeH kRpAdivijayasyAzAsyamAnAgraNIzcakre vAcakanAmameghavijayaH zasyAM samasyAmimAm // 130 // . (pUrvavadvyAkhyeyo'yaM zlokaH ) iti-vAcakapravarazrImeghavijayajidgaNIzvaraviracite zrInaiSadhIyamahAkAvyaprathamasargapAdapUrtisvarUpe zrIzAntinAthacaritre zAsanasamrATsUricakracakravartitapAgacchAdhipatibhaTTArakAcAryamahArAjAdhirAja-zrIvijayanemisUrIzvaramahArAjapaTTAlaGkArazAstravizAradakaviratnapIyUSapANipUjyapAdAcAryamahArAjazrIvijayAmRtasUrIzvara viracita vidvadvinodinI'nAmavRttivibhUSite // dvitIyaH sargaH samAptaH // // atha tRtIyaH sargaH // sa sindhujaM zItamahaHsahodaraM, jayan yazobhirvijayaujasAM bharaiH / puraH prayANaM prati hastinApuraM, cakAra kAruNyadhiyA'ruNIbhavan // 1 // ___ anvayaH-saH, vijayaujasAm , bharaiH, yazobhiH, sindhujam , zItamahaHsahodaram , jayan , kAruNyadhiyA, aruNIbhavan , hastinApuram , prati, puraHpayANam , cakAra // 1 // vRttiH-saH-prasiddho bhagavAna zAntinAthaH / vijayojasAm-vijayo jayazca ojAsi, teSAM tathA / bhraiH-atishyaiH| tairupalakSitairityarthaH / yshobhiH-kiirtibhiH| sindhujam-sindhoH samudrAjjAta utpannaH sindhujastantathA / zItamahAsahodarama-zitaM zaityaM guNasamAkalitam mahaH kiraNaM yasya sa zItamahazcandrastasya sahodaraH sodarabhrAtA zItamahaHsahodaraH airAvaNaH, samudrotpannatvAt , tantathA / jayan-Akraman , adhikSipanniti yAvat / yadvA "jayan yazobhirvijayaujasA bharaiH" iti pAThaM kutratya Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre zcidanusandhAya-vijayaujasA-vijayatejasA, bharaiH atizayaiH, yazobhizca mahaHsahodaram-sUryyam , sindhujam-airAvaNazca jayan ityevamanveyam / atra pakSe zItam iti zAntatayA zanaiH zanairityarthakaM puraHprayANavizeSaNatayA'nusandheyam / kAruNyadhiyA-kAruNyam dayA, sA ca paraduHkhApaharaNecchA, tadviziSTA dhIrbuddhiH kAruNyadhIstayA tathA / aruNIbhavana-anaruNo'rakto'ruNo bhavana sampadyamAno'ruNI bhavan , prAgatattatvecviH ' pratyayaH / hastinApuram-gajAkhyarAjadhAnIrUpA nagarIm prati-uddizya / pura prayANamprathamaprasthAnam / cakAra-vidadhau, kRtavAniti yAvat // 1 // nRpAdhirohe parito manoharaM, harantamuccaiHzravasaH zriyaM hayam / sakaNTakaistaiH subhaTaiH sphuTIbhavad-ghanAghanacchAyamamaMsta hastinam // 2 // anvayaH-nRpAdhirohe, paritaH, manoharam , uccaiHzravasaH, zriyam , harantam , hayam , sakaNTaMko, taiH, subhaH, sphuTIbhavadghanAghanacchAyam , hastinam , amaMsta // 2 // ___ vRttiH-nRpAdhirohe-adhirohaNamArohaNam / adhirohaH, nRpasya-rAjJo'dhiroho nRpAdhirohaH, karttari SaSThI, nRpakartRkArohaNamityarthaH, tasmi~stathA / satItizeSaH / paritaH sarvataH / manoharamramaNIkam / uccaiHzravasa:-uccaiH zravasI karNe yasya sa uccaizravAH indrAzvastasya tathA / 'uccaiHzravA hayaH' ityabhi0 ci0 / zriyam-zobhAm / harantam-apanayantam , dUrIkurvantamiti yAvat / hayam - azvam / sakaNTaka:-kaNTakAH kSudrazatravastaiH sahitAH sakaNTakAstaistathA / tai:-prasiddhaiH / subheTaiH-su-zobhanAzca te bhaTA vIrAH yodhA iti yAvat / subhaTAstaistathA / kRtvetizeSaH / sphuTIbhavadghanAghanacchAyamsphuTIbhavanniva prakaTIbhavanniva ghanAghano meghaH sphuTIbhavadghanAghanastasyacchAyA kAntiH dIptirvA yatrAsau sphuTIbhavadghanAghanacchAyastantathA / hastinam-mataGgajam / amaMsta-avabudhyata // 2 // ( pAThAntaram ) ripUragANAM viSaye viSacchide, harantamuccaiHzravasaH zriyaM hayam / sarva-nate(s)yaM tanumantamantarA, nRpe prasodAt pratipAdayan yayau // 2 // anvayaH-saH, ripUragANAm , viSacchide, viSaye, uccaiHzravasaH, zriyam , harantam , ayam , tanumantam antarA, hayam , 4, nate, nRpe, prasAdAt , pratipAdayan , yayau // 2 // vRttiH-sa-prasiddhaH, cakrI, zAntinAtha iti yAvat / ripUragANAm-ripavaH zatrava uragAH sarpA iva ripava eva vA uragA, ripUragAsteSAntathA / "upamitaM vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau" 3 / 1 / 102 / / ityanenopamitasamAsaH / antye ca "mayUravyaMsaketyAdayazca" 3 / 1 / 116 // ityanena rUpakasamAsaH / rUpako Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [ 155 pamayoH sNsRssttishcaalngkaarH| "mitho'napekSayA teSAM sthitiH saMsRSTirucyate" iti vizvanAthaH / viSacchidechedanaM chidA. viSasya garalasya 'ahaMkArasyeti yAvat / chidA yatra sa viSacchidastasmiMstathA / viSayedeze / uccaizravasaH-indrAzvasya / zriyama-zobhAm / harantama-apanayantam / dUrIkurvantamiti yAvat / ayam-ayaH zubhAvahabhAgyamastyasyetyayaH / "abhrAdibhyaH" 7 / 2 / 46 / / ityanena matvarthe 'a' pratyayaH / 'ayaH zubhAvaho vidhi ritymrH| tanumantam-mUrtimantam / ( tam-prasiddhaM nijavAhanatayA'zvam ) antarA-vinA / tamazvaM parityajyetyartha / hayam-azvam / vai-nizcayena / nate-namrIbhUte, adhikRte iti yAvat / nRpe-rAjJi, rAjagaNe vA jAtyaikatvavivakSayA / prasAdAt-prasannatAtaH / prasAdaM prapadya vA "gamyayapaH" 2 / 2 / 74 / / iti paJcamI / pratipAdayan-dadat / yayau-jagAma // 2 // jayena dIptaH sa nijAGgajanmanA, punarjayantyA surasenayAnvitaH / jitAkhilakSmAbhRdanalpalocana-zriyA tadaindrayA ruruce virocanaH // 3 // anvayaH-nijAGgajanmanA, jayena, dIptaH, punaH, jayantyA, surasenayA, anvitA, jitAkhilakSmAbhRt , saH, tadA, aindrayA, analpalocanazriyA, virocanaH, ruruce // 3 // vRttiH-nijAGgajanmanA-nijamAtmIyaJca tadaGgam zarIrAvayavaH bAhurityarthaH / nijAGgam ,tasmAjanmotpattiryasya sa nijAGgajanmA, tena tathA / nijabAhupratApArjiteneti yAvat / jayena-vijayena / dIptaH-dIptimAn / dedIpyamAna iti yAvat / puna:-kiJca / jayantyA-vijayazAlinyA / surasenayAdevavAhinyA / anvitaH-viziSTaH / jitAkhilakSmAbhRta-jitAH parAjitAH, akhilakSmAbhRtaH samastanRpatayo yena sa jitAkhilakSmAbhRt / saH-prasiddhaH, bhagavAn zAntinAtha iti yAvat / tadA-tasmin samaye / aindrayA-indrasyeyam aindrI tathA tayA / analpalocanazriyA-na alpAni stokAni analpAni tAni locanAni nayanAni yasya so'nalpalocanastasya zrIH zobhA analpalocanazrIstayA tthaa| virocanaHvirocanaH sUrya iva virocanaH / luptopamA / ruruce-zuzubhe // 3 // sahasradevaiH kRtasevayeva yo-'zvaratnamAsId bahuratnabhUSaNaiH / paTUkRtArAtrikamuccazAsana-stamAruroha kSitipAkazAsanaH // 4 // anvayaH-yaH, sahasradevaiH, kRtasevayA, iva, bahuratnabhUSaNaiH, azvaratnam , AsIt , uccazAsanaH, kSitipAkazAsanaH, paTUkRtArAtrikam , tam , Aruroha // 4 // vRttiH--yaH-varNitaprakAro'zvaH / sahasradevaiH-sahasraM sahasrasaGkhyAkAH, devAH surAH sahasradevAstaistathA / cakriNo ratnasya yakSasahasrAdhiSThitatvAt / kRtasevayA-kRtA vihitA sevA zuzrUSA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre kRtasevA tayA tathA / iva-yathA / bahuratnabhUSaNaiH-ratnAnAM maNInAM bhUSaNAnyalaGkArANi ratnabhUSaNAni, bahUni ca tAni ratnabhUSaNAni bahuratnabhUSaNAni taistathA / azvaratnam-turaGgamazreSThaH / AsIt-abhavat / uccazAsana:-uccamunnatam zAsanamanuzAsanam , sAmrAjyamiti yAvadyasya sa uccazAsanaH / kSitipAkazAsanaH-pAkam tannAmakamasuraM zAstIti pAkazAsanaH indraH, kSiteH pRthivyAH pAkazAsanaH kSitipAkazAsanaH, bhagavAn zAntinAthaH / paTakRtArAtrikam-paTUkRtaM nairujyAtha sampAditarAtrikam nIrAjanA yasya sa paTUkRtArAtrikastantathA / tam-prasiddham , azvamiti yAvat / Aruroha-adhiruroha, ArUDhavAniti yAvat // 4 // nijA mayUkhA iva tIkSNadIdhiti, saritpravAhA iva pAthasAM nidhim / virejire rAjasamAjarAjayo, jayorjitAt taM sRtasaGgatA gatAH // 5 // anvayaH-tIkSNadIdhitim , nijAH, mayUkhAH, iva, pAthasAm , nidhim , saritpravAhAH, iva, jayorjitAt , mRtasaGgatAH, tam , gatAH, rAjasamAjarAjayaH, virejire // 5 // ___ vRttiH-tIkSNadIdhitam-tIkSNA tIvrA dIdhitiH gabhastiH kiraNamiti yAvadyasya sa tIkSNadIdhitiH sUryAstantathA / ninA:-svIyAH / mayUkhA:-kiraNAni / iva-yathA / pAyasAm-jalAnAm / nidhim-Akaram / samudramiti yAvat / saritpravAhA:-nadIdhArAH, tadIyavegA vA / iva-yathA / tatheti zeSaH / jayorjitAta-UrjitapadasyAtra bhAvapradhAnatvAda , jayena vijayena UrjitaM balazAlitvam jayorjitam jayorjitatvamityarthastasmAttathA / vijayena balazAlitvAddhetoriti yAvat / sRtasaMgatA:anusRtasaGgatayaH, mithaH samuditA iti yAvat / rAjasamAjarAjayaH-rAjJAM nRpatInAM samAjA nivahAH rAjasamAjAsteSAM rAjayaH zreNayo rAjasamAjarAjayaH / tam-prasiddham , bhagavantaM zAntinAthamiti yAvat / gatA:-prAptAH / santa iti zeSaH / virejire-zuzubhire // 5 // nirIkSya keciccaturAH purAdhipAH, sphuTAravindAGkitapANipaGkajam / svato'pi vizvambharameva mAnase, smRtaM dadhAnAcaraNau prapedire // 6 // anvayaH-caturAH, kecit , purAdhipAH, sphuTAravindAGkitapANipaGkajam ; ( tam ) nirIkSya, svataH, mAnase, api, smRtam , vizvambharam , eva, dadhAnAH, caraNau, prapedire // 6 // vRttiH-caturAH-nipuNAH / kecit-anirdiSTanAmAnaH kecana / purAdhipA:-purasya nagarasya adhipA adhyakSAstathA / sphuTAravindAGkitapANipaGkajam-sphuTaM vikasitazca tadaravindaM kamalam sphuTA Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmatasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [ 157 ravindam tena aGkitaM pANipaGkajam karakamalam yasya sa sphuTAravindAGkitapANipaGkajastantathA / tam-prasiddhaM bhagavantaM zAntinAtham / nirIkSya-samavalokya / svataH-anAyAsena / mAnase-antaHkaraNe / api-sambhAvanAyAm / ekasambandhijJAnAdhInatayA / smRtam-smRtipathamAnItam / vizvambharamvizvaM bhuvanaM bibharti iti vizvambharastantathA / eva-iva / dadhAnA:-dhArayantaH / caraNau-pAdau / prapedire-prApuH, samAzizriyuriti yAvat / / 6 / / pathe calantaM yadi vA sthitaM rathe, tatheti tasyaiva manoratheritAH / tamazvavArA javanAzvayAyina, vane jane vA pradhane niSevire // 7 // anvayaH-iti, tasya, eva, manoratheritAH, azvavArAH, pathe, calantam , yadi vA, rathe, tathA, vane, jane, vA, pradhane, sthitam , javanAzvayAyinam , tam , niSevire // 7 // vRttiH-iti evaM prakAreNa / tasya-bhagavataH zAntinAthasya / eva-avadhAraNArthakamavyayam / manoratheritA:-manorathairabhilASairIritAH preritA mnortheritaaH| azvavArA:-azvaM vRNvanti vArayantIti vA azvavArA azvArohAH / pathe-mArge / calantam-vicarantam / yadi vA-avyayasamuccayo'yamathavetyarthe / jane-lokasamudaye / vA-athavA / pradhane-yuddhe / sthitam-avasthitam / javanAzvayAyinamjavano vegavA~zcAsAvazvasturaGgamo javanAzvastena yAti gacchati tacchIlo javanAzvayAyI tantathA / "ajAteH zIle' 5 / 1 / 154 / ityanena tacchIle'rthe 'Nin' pratyayaH / tam-prasiddhaM bhagavantamiti yAvat / niSevire-samAzizriyire, samAzritavanta ityarthaH // 7 // sthite prabhau sthairyadhiyazcalAzaye, nRpe'calAyAH prabhavazcalAcalAH / ... paraM zayAne'pyazayAlavo'dbhutAt, prakAzarUpA manujezamanvayuH // 8 // anvaya-nRpe, prabhau, sthite, (sati) sthairyadhiyaH, calAzaye, acalAyAH, prabhavaH, calAcalAH, param , zayAne, api, azayAlavaH, ( ata eva ) adbhutAt , prakAzarUpAH, ( santaH ) manujezam , anvayuH // 8 // vRttiH-nape-rAjJi / prabhau-svAmini, nAyake iti yAvat / sthite-sthitimAsAdite, gativirahaGgata iti yAvat / sthairya dhiyaH-sthiratAmatayaH, sthiratAM vidadhata iti yAvat / calAzaye-cale calane gamana iti yAvat / Azayo'bhiprAyo yasya sa calAzayastasmi~stathA / calita iti yAvat / (sati) acalAyAH-sthirAyAH, pRthivyA iti yAvat / prabhavaH-svAminaH rAjAna iti yAvat / calAcalAHatizayena calanakriyAvantaH / param-atyantam / zayAne-nidrAmApanne / api-sambhAvanAyAm / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre azayAlava:-anidrAlavaH, nidrAmalabhamAnA iti yAvat / (ataeva) adbhatAt-adbhutataH / prakAzarUpA:prakAzasvabhAvAH / bAhyadIpaprakAzato vilakSaNadharmayuktatvAdete'dbhutaprakAzarUpA iti / (santaH) rAjAna iti shessH| manujezam-narendram zrIzAntinAtham / anvayuH-anvagacchan yathA raghuvaMze kaviH kAlidAsaH 'sthitaH sthitAmuJcalitaH prayAtAM, nissedussiimaasnbndhdhiirH| jalAbhilASI jalamAdadAnAM, chAyeva to bhUpatiranvagacchat' iti dilIpanarezvaravihitanandinIsamanugamanamavarNayattathaivAtrApi paraM vicchityeti vizeSaH / atra virodhAbhAsadhvanirvibhAvanA cAlaGkAraH // 8 // calannalaMkRtya mahArayaM hayaM. sa zakravacakradharo dharAdharAna / prakampayazeSavizeSabhItaye, tayeha jajJe gajavAjisenayA // 9 // anvayaH-mahArayam , hayam , alaGkRtya, calana, zakravat , dharAdharAna , prakampayan , cakradharaH, saH, iha, tayA, gajavAjisenayA, zeSavizeSabhItaye, jajJe // 9 // vRttiH-mahArayama-mahAna atizAyito rayo vego yasmina sa mahArayastantathA / hayamaazvam / alaGkRtya-avasthAnena saMbhUSya / calan-vicaran / zakravat-indra iva / dharAdharAndharantIti dharAH, dharAyAH pRthivyA dharAH parvatAstAMstathA / prakampayan-pracalayan / cakradharaH-cakrI / saH-prasiddhaH, bhagavAna zAntinAtha iti yAvat / iha-asmin bhUmaNDale iti yAvat / tayA-prasiddhayA, svIyayeti zeSaH / gajavAjisenayA-gajA hastinazca vAjinazca gajavAjinastadviziSTA senA vAhinI gajavAjisenA tayA tathA / zeSavizeSabhItaye-zeSasya zeSanAgasya phaNAmaNDalanihitasampUrNabhUmaNDalasya anantasyetiyAvat , vizeSabhItiratyantabhayam , zeSavizeSabhItistasyai tathA / jajJe-jJAtaH // 9 // kareNa reNoH svazirasyaho dhRtAt, svavAhavAhocitavezapezalaH / jagAda sAdI gajapAlabAlakaM, karotyayaM tatsamalaM parAlakam // 10 // anvayaH-svavAhavAhocitavezapezalaH, sAdI, gajapAlabAlakam , jagAda, ayam , kareNa, svazi. rasi, dhRtAt, reNoH, parAlakam , samalam , karoti, tat , aho // 10 // vRttiH-svavAhavAhocitavezapezala:-svasya Atmano vAho'zvaH svavAhaH sa eva vAho vAhanam svavAhavAhastasya ucita upayuktaH svavAhavAhocitaH sa cAsau vezo'laGakArAdiH svavAhavAhocitavezastena pezalo ramaNIyastathA / yadvA-vAhAn azvAna vAhayati prerayatIti vAhavAho'zvaH vAraH svasya vAhavAhaH svavAhavAhastasyocito yo vezastena pezalastathA / athavA-svasya vAho'zvaH svavAhastasya vAhaH saJcAraNam svavAhavAhastatra ucito yo vezo nepathyam , tena pezalastathA beSArthako Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sarga: [ 159 vezazabdo'pi, 'vizati cetaH' ityanye tAlavyazamAhurityabhi0 ci0 TIkAvacanAt 3 / 299 / sAdIazvavAraH / gajapAlabAlakam-gajAna haritanaH pAlayati rakSayatIti gajapAlastasya bAlako gajapAlabAlakastantathA / jagAda-uktavAn / kimuktavAnityAha / ayama-pratyakSaviSayo gajaH / kareNazuNDAdaNDAtmanA haratena / svazirasi-nijamastake / dhRtAta-avasthApitAt / reNo:-dhUleH / parAlakamparasyAnyasya alakaH-cUrNakuntala: veNI vA parAlakastantathA / samalam-malena mAlinyena sahitaH samalo malInasa ityarthastantathA / karoti-vidadhAti sampAdayati / tat-zuNDAdaNDakaraNakasvamastakAvasthApitareNujanitAnyadIyacUrNakuntalamAlinyasampAdanamityarthaH / aho-Azcaryajanakam // 10 // ( pAThAntaram ) kadApyayaM paTTagaje rajana kacit, svavAhavAhocitavezapezalaH / sukhAsane vA naravAhane sthito, drutaM yayau cittanilInakauzalaH // 10 // anvayaH--ayam kadApi, paTTagaje, rajan , kvacit , svavAhavAhocitavezapezalaH, vA, sukhAsane, naravAhane, sthitaH, cittanilInakauzalaH, ( san ) drutam , yayau // 10 // vRttiH-ayam-sarvasAmarthyasamartho bhagavAna zAntinAtha ityrthH| kadApi-kasmi~zcit samaye paTTagaje-pradhAnamataGgaje / rajan-anurAgamAdadhat / kvacit-kutrApi / svvaahvaahocitveshpeshl:vaahniibhuutnijturnggmocitaalngkaarmnohrH| padacchedaH samAsAdirvA pUrvazloke draSTavyaH / vA-athavA / sukhAsane-sukhenAnandena Asyata upavizyate'treti sukhAsanam , tasmi~stathA / naravAhane-narairmAnavaiH kalpitam narakalpitam , taJca tadvAhanam naravAhanam , tsmiNstthaa| sthitaH-avasthitaH / cittanilInakauzala:-citte mAnase'ntaHkaraNa iti yAvat / nilInA antarhitA kauzalA ayodhyA yasya sa tathA ayodhyA gantumutsuka iti yAvat / 'sAketaM kosalA'yodhyA' 4 / 49 / / iti a0 ci0 / (san ) dratamzIghram / yayau-jagAma // 10 // mRgAkSilakSaiH samavekSyayaM calana, balAdatucchocchaladadhvareNubhiH / pramodaniSpandatarAkSipakSmabhi-niruddhamAnekSaNamapyatikSaNAt // 11 // anvayaH-calan, ayam , mRgAkSilakSaH, balAt , atucchocchaladadhvareNubhiH, pramodaniSpandatarAkSi* pakmabhiH, niruddhayamAnekSaNam , api, atikSaNAt , samavekSi // 11 // . vRttiH-calan-madhye mArga gacchan / ayam-bhagavAJchAntinAthaH / mRgAkSilaH- mRgAkSINAM Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre mRganayanAnAM lakSANi mRgAkSilakSANi taistathA / aparimitabhirmagalocanAbhirlalanAbhiriti yAvat , lakSapadasyAnantopalakSakatvAt / balAt-haThAt / atucchocchaladadhvareNubhiH-atucchA akSudrAzvocchalanta udgacchantaH atucchocchalantaH adhvareNavo mArgadhUlayo yeSu tAni atucchocchaladadhvareNUni taistathA / pramodaniSpandatarAkSipakSmabhiH-akSNonayanayoH pakSmANi romANi akSapakSmANi pramodena atizayitAnandena nispandatarANi atyantakriyAzUnyAni pramodanispandatarANi tAni tAnyakSipakSmANi pramodanispandatarAkSipakSmANi taistathA / nirudhyamAnekSaNam-nirudhyamAne IkSaNe nayane yasmin karmaNi tannirudhyamAnekSaNam tadyathA syAttathA / api-sambhAvanAyAm / atikSaNAta-mahotsavAt 'athotsave, mahaHkSaNoddhavodvarSAH' 6 / 144 / / ityabhi0 ci0 / samavekSi-samavaloki adIti yAvat / / 11 // sa vandyamAno'pyanavadyadhIpaiH, kRpANapANiH kRpaNainijaujasA / padaM dadhAno na madaM manAgayaM, vyaloki lokairnagarAlayairna laH // 12 // anvayaH- anavadyadhIH, kRpANapANiH, nijojasA, kRpaNaH, nRpaH, vandyamAnaH, padama , dadhAnaH, api, manAka , madam , na, (dadhAnaH,) saH, ayam , nagarAlayaH, lokaH, laH, na, vyaloki // 12 // ____ vRttiH-anavadyadhI:-avadyam , pApam , tanna vidyate yatrAsAvanavadyA niSpApA dhII dviryasya so'navadyadhIH / kRpANapANiH-kalpate iti kRpANaH khaDgaH, sa pANau haste yasya sa kRpANapANiH iti vyadhikaraNapadabahuvrIhisamAsaH / ninaujasA-nijaM svIyamojo balaM nijaujastena tathA / kupaNaiHdurvidhaiH dInairityarthaH / nRpaiH-rAjabhiH / vandyamAnaH-stUyamAnaH, pUjyamAna iti yAvat / padamAspadam , pratiSThAmiti yAvat 'sthAnaM tu padamAspadam' 4/54 / ityabhi0 ci0 / "AspadaM pratiSThAyAm" iti pANinIyasUtrazca / dadhAnaH-dhArayan , adhigacchanniti yAvat / api-sambhAvanAyAm / manAka-ISat kiJcidapItyarthaH / madam-garvam / jagannAthena tu "madyAdhupayogajanmA ullasitAkhyaH zayanahasitAdiheturmadaH" rUpadhanavidyAdiprayuktA''tmotkarSajJAnAdhInaparAvahelanaM garvaH" iti tayorbheda UrIkRtaH / parantu tatra vyabhicAribhAvatayA bhedopAdAne'pi prakRte madapadasya doSaparatayA garvAnatireka evAGgIkartavyaH / na-nahi / (dadhAnaH) saH-prasiddhaH / ayam-bhagavAJchAntinAthaH / nagarAlayaiHnagare pure Alayo vasatiryeSAnte nagarAlayAstaistathA / nagaravAsibhirityarthaH / lokaiH-mAnavaiH janairiti yAvat / la:-indraH, "ayamevAsti indro nAsmAt paraH ko'pIndraH" ityevam / na-nahi / vyalokiadarzi / api tu vyalokyeva / naJaH kAkarthakatvAt // 12 // kSaNAdartheSa kSaNadApatiprabhaH, prabhAnusandhAnakaraH svamaNDalaiH / anItyadharmAdiSu hAnikRdyayau, naraiH paraM gItayazAH sakinnaraiH // 13 // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryaviSayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [ 161 anvayaH- atha, kSaNAt , kSaNadApatiprabhaH, svamaNDalaH, prabhAnusandhAnakaraH, anItyadharmAdiSu, hAnikRt , eSaH, sakinnaraH, naraiH param , mItayazA, ( san ) yayau // 14 // vRttiH-atha-anantaram / kSaNAt-utsavAddhetoH / kSaNadApatiprabha:-kSaNamutsavaM dadAtIti bhanadA rAtristasyAH patirvallabhaH priya iti yAvat / kSaNadApatizcandrastasya prabhA kAntiriva prabhA kAntiryasya va kSaNadApatiprabhaH "uSTramukhAdayaH" 3 / 1 / 23 / ityanena upamAnasarUpapadalopaviziSTabahuvrIhisamAso nipAtyate / svamaNDalaiH-svasya Atmano maNDalAni samUhAH svamaNDalAni taistathA / prabhAnusandhAnakara:prabhayA kAntyA anusandhAnamanubhavo yasya sa prabhAnusandhAnaH, tAdRzaH karo hasto balirvA yasya sa tathA / abItyadharmAdiSu-anItiranyAyo'tyAcAra iti yAvata , anItizcAdharma puNyAbhAvaH pApamiti yAvada va anItyadharmoM tAvAdiH pradhAnaM yeSu te anItyadharmAdayaH / pApAnubandhino viSayAsteSu tathA / hAnikRt-hAni nyUnatAM karotIti hAnikRt / anItyadharmAdiSvityatra SaSThavarthe saptamI prakalpya teSAM hAnikRt nivAraka ityartho'nusandheyaH / eSa:-ayam , bhagavAnazAntinAtha iti yAvat / skinn|kinnraa devayonivizeSAstaiH sahitAH sakinnarAstaistathA / naraiH-mAnavaiH / param-atizayena / gItayazAH-gItaM gAnakriyA viSayIkRtaM yazaH kIrtiryasya sa tathA / ( san ) yayau-jagAma // 13 // . itastato dviDnagaraprabhaJjanAt, prabhaJjanAdhyeyajavena vAjinA / janAna vimucyaiva gataM kacinizi, dviSA viSAdena viSA'danecchayA // 14 // anvayaH-prabhaJjanAdhyeyajanena, vAjinA, itastataH, dviDnagaraprabhaJjanAt , diSA, viSAdena, viSAdanecchayA, janAn , vimucya, nizi, kvacit , gatam , // 14 // - vRttiH-prabhaJjanAdhyeyajavena-prabhaJjanena vAyunA adhyeyo'bhyasanIyo javo vego yasmAt sa prabhajanAdhyeyajavastena tathA / vAjinA-azvena / itastataH-yatra tatra / dviDanagaraprabhaJjanAt-dviSantyaprautayantIti dviSaH zatravasteSAM nagarANi purANi dviDnagarANi, teSAM prabhaJjanam vidhvaMsanam , dviDnagaraprabhaJjanam tasmAttathA / hetvartha pazcamI tatprabhaJjanAddhatoriti yAvat / dviSA-zatruNA / viSAdenaanupAtena / "iSTAsiddhirAjagurvAdyaparAdhAdijanito'nu tApo viSAdaH" iti rasagaMgAdhare jagannAthaH / viSAdanecchayA-garalabhakSaNakAmanayA / jnaan-putrmitrkltraadiprijnlokaat| vimucya-parityajya / nizi-rAtrau / kacit-kutrApi / gatam-yAtam , palAyitamitiyAvat // 14 // mahIbhRtA''tithyakRtA pravezitAH, kRtArthatAmAtmani jAnatA kacit / sahaiva tAbhirjanadRSTivRSTibhiH, puraM punAti sma sa cakrabhRjinaH // 15 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre anvayaH-kacit , AtithyakRtA, Atmani, kRtArthatAm , jAnatA, mahIbhRtA, pravezitaH, sA, cakrabhRt , jinaH, tAbhiH, janadRSTi vRSTibhiH, sahaiva, puram , punAti, sma, // 15 // - vRttiH-kacit-kutrApi / AtithyakRtA-atithaye prAghuNAya, abhyAgatAyeti yAvat idamAtithyam tatkarotItyAtithyakRt tena tthaa| (ata eva ) Atmani-svasmin / kRtArthatAm-kRptakRtyatAm / jAnatA-avagacchatA / mahIbhRtA-mahIM pRthivIM bibharti poSayati iti mahIbhRt tena tathA / pravezitaH-pravezaM kaaritH| saH-prasiddhaH / cakrabhRta-cakrI / jina:-tIrthakRt bhagavAzAntinAtha iti yAvat / taabhiH-prsiddhaabhiH| janadRSTivRSTibhiH-janAnAM (sahAgata ) senAsamavetamAnavAnAM dRSTayo darzanAni janadRSTayaH tA eva vRSTayo varSaNAni janadRSTivRSTayastAbhistatheti / sahaiva-samameva / puramnagaram / punAti sma-apunAva pavitrIcakAreti yAvat // 15 // sa tatra citreNa dinAni kAnicid, vyatItya nItyAnudinaM navotsavaiH / sa pauralAjoparivarSaharSitaM bahiH puro'bhUt puruhUtapauruSaH // 16 // anvayaH- puruhUtapauruSaH, saH, nItyA, anudinam , navotsavaiH, citreNa, kAnicit , dinAni, vyatItya, sapauralAjoparivarSaharSitam , puraH, bahiH, abhUt // 16 // / __vRttiH-puruhUtapauruSaH-puru prabhUtaM hUtaM yajJeSvAhvAnamasyeti puruhUta indrastasya pauruSaM purupArthaH, sAmarthyamiti pauruSaM sAmathyaM yasya sa tathA, "uSTamukhAdayaH" 3 / 1 / 23 // ityanena bahuvrIhisamAsa upamAnavAcakapUrvapadalopazca / saH-prasiddhaH bhagavAJzAntinAtha iti yAvat / nItyA-nayena / nyAyeneti yAvat / anudinam-dinAnudinam uttarottaramiti yAvat / navotsavaiH-navA nUtanAzca te utsavA uddhavA uddharSA iti yAvat navotsavAstaistathA / citreNa-AzcaryeNa / tatra-tasminnagare / kAnicita-kiyanticit / dinAni-divasAn / vyatItya-ativAhya, gamayitveti yAvat / sapauralajoparivarSaharSitam-( paurANAM nAgarikANAM mAGgalikavyavahArArtham lAjai rAjopari varSa varSaNam pauralAjoparivarSaH, tena ) pure nagare bhavAH paurA nAgarikAstaiH sahitAH sapaurAH, upari rAjJo mastakAdyAvayaveSu varSo varSaNam upari varSaNam lAjAnAM taNDulAdyannAnAmuparivarSoM lAjoparivarSaH sapaurANAM lAjoparivarSaH sapauralAjoparivarSastena harSitam harSa Amoda iti yAvadyasmin karmaNi tat sapauralAjoparivarSaharSitam tadyathA syAttathA / puraH-nagarAt / bahirabhUta-niragacchat // 16 // tataH pratIccha-praharetibhASiNI, dvidhA vibhakteva purassaga camUH / nRpasya tasyobhayapakSavistRtA, jagajighRkSoriva dordvayo babhau // 17 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [163 anvayaH-tataH, pratIccha-prahara, -iti, bhASiNI, purassarA, camUH, dvidhA, vibhaktA, iva, (babhUva) jagajighRkSoH, iva, tasya, nRpasya, ubhayapakSavistRtA, doyI, babhau // 17 // vRttiH-tataH tadanantaram / pratIcchAharetibhASiNI-pratIcchamadIyaM zastraM nijAGge gRhANa, prahara-mayi prahAraM kuru, iti-evaMprakAreNa bhASate vadati tacchIlA tathA "ajAteH zIle' 5 / 1 / 154 // ityanena tacchIle'rthe 'Nin' pratyayaH / purassarA-agragAminI / camUH-anIkinI seneti yAvat / dvidhA-dviprakAreNa / vibhaktA-vibhAgaM nItA / iva-yathA / (babhUva ) jagajighRkSoH-grahItumicchati jighRkSati jighRkSatIti jighRkSuH "san bhikSA''zaMseruH" 5 / 2 / 33 / / ityanena 'uH' pratyayaH jagatAm muvanAnAm jighRkSurjagajighRkSustasya tathA / samastasaMsArakarmakA''dAnecchAvata iti yAvat / ivayathA / tasya-prasiddhasya / nRpasya-rAjJaH bhagavataH zAntinAthasyeti yAvat / ubhayapakSavistRtAubhayapakSe vibhaktasenAdvayamadhye vistRtA vistIrNA senAdvayaprAntavyApinIti yAvat / doyI-dvAvayavAvasyA iti dvayI, doSNorbhujayordvayI dordvayI, bAhuyugalItyarthaH / babhau-zuzubhe, didIpe iti yAvat // 17 / / bale- nRpasyAnugatAgragAmuke, parasparollAsitazalyapallave / payodhivele iva durdhare nada-trirekhacakrAzvagaje virejatuH // 18 // anvayaH-anugatAgragAmuke, parasparollAsitazalyapallave, payodhivele, iva, durdhare, nadastrirekhacakrAzvagaje, nRpasya, bale, virejatuH // 18 // vRttiH-anugatAgragAmuke-agragAmukamagragAminam senApatimiti yAvada , anugate anusRte anugatAgragAmuke anusRtasenApatinirdeze iti yAvat / parasparollAsitazalyapallave-parasparasya anyonyasya ( upari ) ullAsitA udgUrNAH yuyutsAyA mRSAtvena na tu kSiptAH, zalyAnAM zastravizeSANAm tomarANAmiti yAvat / pallavAH prAntA yAbhyAnte tathA / payodhibele-payodheH samudrasya vele mayyode ambhovRddhI iti yAvat , payodhivele / iva-yathA / durdhare-dUrAkrAnte / nadatrirekhacakrAzvagaje-tisro rekhA asyeti trirekhaH zaGkhaH, cakramasravizeSaH, trirekhAzca cakrANi ca azvAsturaGgAzca gajA hastinazca trirekhacakrAzvagajam , senAGgatvAdekavadbhAvaH, nadava garjat trirekhacakrAzvagaja yayoste tathA / nRpasyarAjJaH zrImataH zAntinAthasyeti yAvat / bale-pUrvoktaprakAreNa vibhakte iva dRzyamAne sainyadvaye / virejatuH-zuzubhAte, didIpAte iti yAvat // 18 // prabhorala darzayituM nija balaM, balotkaTAstatra bhaTA naTA iva / mRSA mRdhaM sAdivale kutUhalAda, nibadhya vadhyasya riporbhiye'bhavan // 19 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAvacaritre anvayaH-tatra, nijam , alam , balam , darzayitum , balotkaTAH, prabho, bhaTAH, naTAH, iva, sAdivale, kutUhalAt , mRSA, mRdham, nibadhya, vadhyasya, ripoH, bhiye, abhavan // 19 // vRttiH-tatra-tasmin yuddhasthale / nijama-svIyam AtmIyamiti yAvat / alam-paryAptam / balam-sAmarthyam / darzayitum-samavalokayitum / balotkaTA:-sAmoddhetoH / prabhoH-bhagavataH zAntinAthasya, vibhoriti yAvat / bhaTA:-yodhAH vIrA iti yAvat / naTAH-nRtyagAnAthupajIviko jAtivizeSaH / iva-yathA / sAdivale-azvArohyAdiviziSTasainye / kutUhalAta-kautUhalAt / mRSA-mithyA / mRdham-madhate zoNitairiti mRdham yuddham / nibadhya-prakalpya / vadhyasya-vadhArhasya / ripo:-zatroH / bhiye-bhItyai / abhavan-samapadyanta / samajAyanneti yAvat // 19 // jalasya durge hyanalasya saMbhave, khalasya kAlAya yudhe bale cale / .. nivezya tadvAripadArthamAnane, nalasya nAsIragate viteratuH // 20 // anvayaH-nalasya, Anane, jalasya, durge, analasya, sambhave, tadvAripadArtham , nivezya, khalasya, kAlAya, yudhe, cale, nAsIragate, bale, vitaratuH // 20 // vRttiH-nalasya-sthAnavizeSasya / Anane-mukhe / agrabhAge iti yAvat / jalasya-salilana pAnIyasyeti yAvat / durge-durgame, koTTe vA, satItizeSaH / analasya-vahnaH / sambhave-mArgAvarodhakatayA prApyamANatvasambhAvanAyAm / tadvAripadArthama-tajjaladurgam , taM vahnisaMsarga ca vArayati nivArayati-dUrIkarotIti yAvat , tadvArI sa cAsau padArthaH vastu tadvAripadArthastantathA / jaladurgavArakaM naupramukham vahivArakaM jalavAhAdikazcetyarthaH / hi-nizcayena / nivezya-saMsthApya, samyagAyojyeti yAvat / khalasya-durjanasya, duSTasyetyarthaH / kAlAya-'AyughRtam' ityAdivat kAlajanakAba, mRtyuprayojakAyetiyAvat / yudhe-yuddhAya / cale-cabale / nAsIragate-senAmukhaprApte / bale-pUrvakathittaprakAreNa dvidhA vibhakte iva dRzyamAnasainye / viteratuH-jaladurga vahvisaGkaTaM ca pArayAmAsatuH // 20 // prayAtumasmAkamiyaM kiyatpadaM, bhavet trilokIti yazo'sya piNDitam / mRgAtArAgaNatArakaitavAd, nabhasya saGkhyeyamapIha saMkhyajam // 21 // anvayaH-yam , trilokI, bhasmAkam , prayAtum , kiyatpadam , bhavet , iti, mRgAGkatAta. gaNatAraketavAt, nabhasi, masaMkhyeyam , bhapi, ha, saMkhyajam , asya, yazaH, piNDitam // 21 // vRttiA-iyam-eSA / trilokI-trayANAM lokAnAM bhuvanAnAM samAhArakhilokI, tribhuvanamivyarthaH / asmAkam-zAntinAthasambandhinA yazasAmasmAkam / prayAtum-yAtum , gantumiti yAvat / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -zrAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [165 kiyatpadam-bhavet apitu dvitrANyeva padAni bhaviSyantIti bhAvaH / iti-asmAddhetoH / mRgAGkatArAgaNatArakaitavAta-mRgo hariNo'Gke kroDe yasya sa mRgAkazcandramAH, mRgAGkazcandrazca tArAgaNastArakAsamUhazca tAraH zuddhamauktikazcetyeSAmitarettarayogadvandvasamAsaH, mRgAtArAgaNatArAsteSA kaitavaM vyAjaH, mRgAtArAgaNatArakaitavam tasmAttathA / nabhasi-AkAze / asaMkhyeyam-saMkhyAtuM gaNayitum iyattatayA paricchetum iti yAvat / bhayogyam agaNya mityarthaH / api-sambhAvanAyAm / iha-asmi~lloke / saMkhyajam-saMcakSate'treti saMkhyam yuddham , "calo vAci" 4|4|4 / ityanena 'khyA' dezaH tasmAjjAtaM saMkhyajam , yuddhaprayojyamiti yAvat / asya-bhagavataH zAntinAthasya / yshH-kiirtiH| piNDitam-piNDaM zarIraM saJjAtamasyeti piNDitam , "tadasya saJjAtaM tArakAdibhya itaH" 7 / 1 / 138 / / ityanena 'itaH' pratyayaH, mUrtimaditi yAvat / jAtamiti zeSaH // 21 // pavitratA zvetapayojamUrtibhirdharA tadambhodhipi sthalAyatAm / akhaNDaDiNDIrabharacchalAd yazaH, samUDhamityUDhadhiyeva bhUbhujaH // 22 // anvayaH-zvetapayojamUrtibhiH, dharA, pavitritA, tat , ambhodhiH, api, sthalAyatAm , ityudadhiyA, iva, bhUbhujaH, yazaH, akhaNDaDiNDIrabharacchalAt , samUDham // 22 // vRttiH-zvetapayojamUrtibhiH-payasi jale jAtAnyutpannAni payojAni kamalAni zvetAni zuklavarNAni ca tAni payojAni zvetapayojAni teSAM mUrtiH zarIramiva mUrtiryeSAmiti zvetapayojamUrtIni taistathA / yazobhiriti zeSaH / dharA-pRthivI / pavitritA-vizuddhIkRtA / tat-tasmAddhetoH / ambhodhiHambhAMsi jalAni dhIyante'sminniti ambhodhiH samudraH / api-sambhAvanAyAm / sthalAyatAm-sthalaM bhUmirivAcaratu / ityuDhadhiyA-ityevaM samutpannabuddhathA / iva-yathA / bhUbhujaH-bhuvaM pRthivIM bhunakti pAlayatIti bhUbhuk pRthvIpAlakastasya tathA / bhagavataH zAntinAthasyeti yAvat / yazaH-kIrtiH / akhaNDaDiNDIrabharacchalAt- akhaNDo'vicchinnazcAsau DiNDIraH pheno'khaNDaDiNDIrastasya bharaH samUho'tizayo vA'khaNDaDiNDIrabharastasya chalaM vyAjo'khaNDaDiNDIrabharacchalantasmAttathA / samUDhamsamUhabhAvena sthitam // 22 // kimarkajAyAH samalaM jalaM bhaved, himAdrirUpe'sya yazomare sthire| itIva vAhainijavegadarpita-stadaGgajeMrgAGgapadAt tadAzritam // 23 // ___ anvayaH-asya, himAdrirUpe, yazobhare, sthire, (sati) arkajAyAH, jalam , kim ,mamalam , bhavet , itIva, vAhaiH, nijavegadarpitaH, tadaGgaH , gAGgapadAt , tat , Azritam // 23 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIvAntinAthacaritrevRttiH-asya-bhagavataH zAntinAthasya / himAdrirUpe-himAdrirhimAcalo rUpaM svarUpaM yasya sa himAdrirUpastasmiMstathA / yazobhare-yazasAM kIrtinAM bharo'tizayo yazobharastasmiMstathA / sthiredRDhe / satItizeSaH / arkajAyAH-yamunAyAH / jalam-salilam / kim-katham / samalam-mAlinyaviziSTam malImasamiti yAvat / bhaveta- syAt / itIva-itthamiva / nijavegadarpita:-nija AtmIyazcAsau vego rayo nijavegastena darpitA dalitA nijavegadarpitAstaistathA / tadaGgajaiH-himAdrizarIrasamutpannaiH / vAha:-pravAhaiH / gAGgapadAt-gaGgAyA mandAkinyA idam gAGgam gaGgAjalamityarthastasya padama miSam gAGgapadam tasmAttathA / yadvA gAGgamityAkArakaM padam syAdyantam gAGgapadam tasmAttathA / tat-yamunAjalam / Azritam-gRhItam // 23 // yazaHsvarUpaisturagairdizAM gaNe, prasRtvaraiH zvetanaraiH puraH khuraiH / svagAtRsaMsthAnadhiyA sudurdharaiH, payodhirodhakSamamuddhataM rajaH // 24 // anvayaH--yazasvarUpaH, turagaiH, dizAm, gaNe, prasRtvaraiH, zvetataraH, sudurdharaiH, puraH khuraH, svagAtRsaMsthAnadhiyA, payodhirodhakSamam , rajaH, uddhatam // 24 // vRttiH-yazAsvarUpaiH-digantavyApitayA kIrtirUpaiH / turagaiH-azvaiH / dizAm-AzAnAm / pUrvadakSiNapazcimAdiharitAmiti yAvat / gaNe-samUhe / sarvAsu dikSviti bhAvaH / prasRtvaraiHprasaraNazIlaiH / zvetataraiH-atitarAMzuklaiH / sudurdhrii:-atyntduraakaantaiH| anabhibhavanIyairiti yAvat / puraH khuraiH-aprazaphaiH / svagAtRsaMsthAnadhiyA-gAyantIti gAtAraH, svasya svakIyasya yazasa iti yAvad gAtAraH, svagAtArasteSAM saMsthAnam nivAsaH svagAtRsaMsthAnam tadbhavatvityAkArikA dhIrbuddhiH svagAtRsaMsthAnadhIstayA tathA / payodhirodhakSamam-payAMsi jalAni dhIyante'sminniti payodhiH samudrastasya rodho'varodhaH payodhirodhastatra kSamaM samartham payodhirodhakSamam / rajaH-dhUliH / uddhRtamutthApitam // 24 // hareryadakAmi padekakena khaM, tribhirdharetyeva catuSpadIphalam / babhUva pUrva dvipadastato'dhikA, gatiharINAmucitA catuSpadaiH // 25 // anvayaH yat , pUrvam , vipadaH, hareH, ekakena, padA, kham , tribhiH, dharA, akrAmi; itIva, catuSpadIphalam , babhUva, harINAm , catuSpadaiH, tataH, adhikA, gatiH, ucitA // 25 // vRttiH-yat-yasmAddhetoH / pUrvam-prAcInakAle, balinigrahArthaM vAmanAvatAra kAle iti yAvat / dvipadaH-caraNadvayaviziSTasya / hareH-viSNoH / ekakena-ekAkinA / padA-caraNena / kham-AkAzam Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIya sargaH [167 akrAmi-AkrAntam / (ca) tribhiH-tritvasaMkhyAviziSTaizcaraNairityarthaH / dharA-pRthivI / (akrAmiAkrAntA) itIva-itthamiva catuSpadIphalama-caturNA padAnAM caraNAnAM samAhArazcatuSpadI / tasyAH phalam prayojanam catuSpadIphalam / babhUva-jAtam / harINAm-azvAnAm, asmAkamiti yAvat / catuSpadaiH-catvAri ca tAni padAni caraNAni catuSpadAni taistathA / krnnaiH| tataH-caraNadvayabhAjo viSNoH sakAzAt / adhikA-atiriktA, vailakSaNyaviziSTeti yAvat / gati:-gatikriyA / ucitAyuktA // 25 // ( pAThAntaram ) hareryadakrAmi padaikakena khaM, tribhirdharetyevamabhUt trivikramaH / tato harINAmapi rodasIkramA-catuSkamatvaM caturabdhilaGghanAt // 25 // anvayaH- yat , hareH, ekakena, padA, svam , anAmi, tribhiH, dharA, ityevam , (saH) trivikramaH, abhUt , tataH, harINAm , api, rodasIkramAt , caturabdhiladhanAt, catuSkramatvam / (ucitam) // 25 // vRttiH-yat-yasmAt / hareH-viSNorvAmanAvatAramApannasya / ekakena-ekAkinA, ekena vaa| padA-caraNena / kham-AkAzam / akrAmi-AkrAntam / tribhiH-tritvasaMkhyA viziSTaiH caraNairiti yAvat / dharA-pRthivI / (akrAmi-AkrAntA) ityevam-evaMvidhakAraNAt / saH-hariviSNuH / trivikramaH-trayaH vikramAH svargamartyapAtAlAtmakatribhuvanavyApanarUpa parAkramA yasya sa tathA / abhUtabhavat , samajAyateti yAvat / tataH-tasmAddhetoH / nAmasAmyAditiyAvat / harINAm-azvAnAmasmAkam / api-sambhAvanAyAm / rodasIkramAt-rodasyoryAvApRthivyoH kramaH kramaNamatikramaNamiti yAvat rodasIkramastasmAttathA / (ca-punaH) caturabdhilaGghanAta-Apo jalAni dhIyanta eSvityavdhayaH samadrAH / catvArazca te'dhayaH zcatarabdhayasteSAM laDanama atikramaNaH utarapisApa trmaanaa| athavA rodasIkramaNA vyavahitottarakAlAvacchedena catuHsamudrolaGghanAditi yAvat / catuSkramatvamcatvAraH kramAzcaraNA yasya sa catuSkramastasya bhAvazcatuSkramatvam , caraNacatuSTayavatvamiti yAvat / ucitam-yuktama saphalamiti yAvat / / 25 / / dizAM na soM'zo'stu na yatra saGgatiH,padaizcaturbhiH kramaNe'pi tasya naH / parAGmukhIbhUya dizo'parAM diza-miti vrajanto'bhisasaJjire hayAH // 26 // anvayaH-caturbhiH, naH, padaiH, tasya, kramaNe, dizAm , saH, aMzaH, api, na, astu, yatra, (naH,) saGgatiH, na, iti, dizaH, parAGmukhIbhUya, aparAm , dizama , vrajantaH, hayAH, abhisasaJjire, // 26 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAcaritre vRttiH-caturbhiH-catuHsaMkhyAkaiH / na:-asmAkam / padaiH-caraNaiH / tasya-digantama / kramaNe-atikramaNe / dizAm-AzAnAm / dizAnAmiti yAvat / saH-prasiddhatayA kazcana / aMza:ekadezaH / api-sambhAvanAyAm / na-nahi / astu-bhavatu / yatra-yasminnaze, yasminprAnte vaa| saGgatiH-saGgamaH, prAptiriti yAvat , asmAkamitizeSaH / na-nahi / bhavediti zeSaH / iti-itimanasi nidhAya / diza:-atikrAntAyA dizAyAH sakAzAda / parAGamukhIbhUya-vimukhIbhUya,parAvRtyeti yAvat / aparAm-atikrAntadigbhinnAm ,anyAmiti yAvat / vrajantaH gcchntH| hyaaH-ckrismbndhino'dhaa| abhisasaJjire-abhivyApuH // 26 // divAkarAzvIyajigISayodgate-hayaizcaturdigvijayairnRpAzrayaH / trapA harINAmiti namitAnanaiH, prapadyate vAruNadigaveIyaiH // 27 // anvayaH-divAkarAzvIyajigISayA, udgataH, caturdigvijayaiH, nRpAzrayaH, hayaH, (kRtvA) harINAm , trapA, iti, namitAnanaiH, raveH, hayaH, vAruNadika, prapadyate // 27 // vRttiH-divAkarAzvIyajigISayA-divA dinaM karotIti divAkaraH prabhAkaraH sUrya iti yAvat, tasya azvAsturaGgamAH divAkarAzvAsteSAmiyam divAkarAzvIyA, sA cAsau jigISA jetumicchAdivAkarAzvIyajigISA tayA tathA, sUryasambandhino'zvAna jetumicchayeti yAvat / udgataiH-ut Urva gatAH prAptA udgatAstaistathA / uparyutpatitairiti yAvat / caturdigvijaya:-catasRSu dikSu dizAsu vijayo jayo yaiste catudigvijayAstaistathA / nRpAzrayaiH-nan janAn pAti rakSatIti nRpo rAjA, bhagavAna zAntinAtha iti yAvat sa AzrayaH zaraNaM yeSAnte nRpAzrayAstaistathA / hayA-azvaiH / kRtvetizeSaH / harINAm-azvAnAm. suurysmbndhinaamityrthH| trapA-lajjA / samajanItizeSaH / itiasmAddhetoH / nanitAna:-namritam-AnatIkRtam AnanaM mukham yaiste nanitAnanAstaistathA / vyAnamrIkRtavadanairiti yAvat / raveH-sUryyasya / hayaiH-azvaiH / vAruNadika-varuNasya yAdasAMpateH pracetasaiti yAvat iyam vAruNI, sA cAsau dik dizA vAruNadik pazcima dizetyarthaH / prapadyate-prApyate / / 27 // gataM trapApAtratayA digantare, mahodayaM naH samavekSya pAkSikaiH / dinezvarAzvairiti cakrisaptibhi-ya'varti tairardhanabhAkRtakamaiH // 28 // anvayaH-pAkSikaH, dinezvarAzvaH, nA, mahAdayam , samavezya, trapApAtratayA, digandhare, gatam , iti, ardhanabhAkRtakamaH, te:, cakrisaptabhiH, nyavarti / / 28 / / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [ 169 vRtiH-pAkSikaiH-pakSe udayAstadigdvayamAtraikapakSe carantIti pAkSikAstaistathA / dinezvarAzcaiH-dinasya divasasya IzvaraH svAmI dinezvarastasya azvAsturaGgamA dinezvagazvAstaistathA / na:-asmAkaM zAntinAthAzritAnAmazvAnAmiti yAvat / mahodayam-mahAna atizayitazcAsau udayo'bhyudayaH, samunnatiriti yAvat mahodayastantathA / samavekSya-samavalokya / trapApAtratayA-trapAyA lajAyAH pAtram bhAjanam AdhAra iti yAvat , trapApAtram tasya bhAvastrapApAtratA tayA tathA / digantare-dizA dizAnAmantaraM bahirdigantaram tasmiMstathA / gatam-yAtam / iti-asmAddhetoH / ardhanabhAkRtakramaiH-ardhena pUrvArdhana nabhasi AkAze kRto vihitaH kramaH pAdavikSepo yaiste'rdhanabha:kRtakramAstaistathA / taiH-prasiddhaiH / cakrisaptibhiH-cakriNazcakravartinaH zAntinAthasya saprayo'zvAzcakrisaptayastaistathA / nyavarti-parAvati // 28 // camUcarAstasya nRpasya sAdino, vinodino'pyasya dinodaye jayam / vidhAya sarvatra vicitravAdino, nivedayAmAsuratho rathoddhatAH // 29 // anvayaH-tasya, nRpasya, camUcarAH, vinodinaH, api, sAdinaH, dinodaye, asya, jayam , vidhAya, rathoddhatAH, vicitravAdinaH, sarvatra, atho, nivedayAmAsuH // 29 / / vRttiH-tasya-sakalaizvaryAdisampannatvena prasiddhasya / nRpasya-rAjJaH zAntinAthasyeti yAvat / camUcarA:-camUSu senAsu tadvizeSeSu vA carantIti cmuucraaH| vinodinaH-vinodaAmodo'styeSAmiti vinodinaH / api-sambhAvanAyAm / saadinH-istyshvvaaraadyH| dinodaye-dinasya divasasya, udaya utpattirdinodayastasmi~stathA, dinasya AdyakSaNAvacchedenaiveti yAvat / asya-bhagavataH zAntinAthasya / jayam-vijayam / vidhAya-sampAdya / kRtveti yAvat / rathoddhatAH-rathaiH syandanaiH uddhatAucchRGkhalA rathoddhatAH / vicitravAdinaH-vicitramAzcaryajanakaM yathA syAttathA vAdayanti tacchIlA vicitravAdinaH / "ajAteH zIle" 5 / 1 154 // ityanena tAcchIlye 'Nin' pratyayaH / santa itizeSaH / sarvatra-savasmin sthale / atho-maGgalam 'athAthosaMzaye syAtA-madhikAre ca maGgale' iti zeSaH / nivedayAmAsuH-bodhayAmAsuH, prakhyApayAmAsuriti yAvat / / 29 / / alaGkRtAH kecana rAjavAjino, jinoktiSu zrAddhatayaiva saindhvaaH| zanaizcarantazca-raNe'tikauzalAd, dhRtAsyayantrA api nirvRtiM dadhuH // 30 // anvayaH-jinoktiSu, zrAddhatayA, iva, alakUtAH, kecana, saindhavAH, rAjavAjinaH, raNe, atikauzalAt , zanaiH, carantaH, ca, dhRtAsyayantrAH, api, nitim , dadhuH // 30 / / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritrevRttiH-jinoktiSu-jinasya arhataH bhagavataH zAntinAthasyetiyAvaduktaya-upadezAmRtavacanAni jinoktayastAsu tthaa| zrAddhatayA-Astikyam , gurvAgamAdivAkyeSu vizvAso vA zraddhA tatprayojanamasyeti zrAddhastasya bhAvaH zrAddhatA tayA tathA / iva-yathA / alaGkRtAH-prasAdhitAH, alaGkArairvibhUSitA iti yAvat / kecana-anIrvacanIyAzvazubhalakSaNalakSitA ityarthaH / saindhavAH-sindhudezodbhavAH / rAjavAjinaH-rAjJaH nRpateH zAntinAthasya vAjino'zvAH rAjavAjinaH / raNe-yuddhe / atikauzalAta-atyantanaipuNyAt / zanaiH-mandaM yathA syAttathA / caranta:-vicarantaH, madhyesainyaM gacchanta iti yAvat / ca-punaH / dhRtAsyayantrA:-dhRtamAsyayantram mukhayantram yairyeSAM vA tathA / api-sambhAvanAyAm / zrAvakapakSe ca-saindhavAH-sindhudezodbhavAH / jinoktiSu-jinavacanAmRteSu / zrAddhatayA-zraddhayA / caraNe-caritre, AcAre iti yAvat / 'caritraM caritAcArau, cAritracaraNe api' 3 / 507 / ityabhi0 ci0 / atikauzalAt-nitAntanaipuNyAt / zanaizcarantaH-jIvAnupamardanAbhiprAyeNa madaM vicarantaH / dhRtAsyayantrAH-dhRtamAsyayantraM mukhavastrakAdi yaiste tathA / api-sambhAvanAyAm / nirvRtim-saukhyam / dadhuH-dhArayAmAsuH // 30 // ninasunA bhUmibhujApi bhaktaye, pade pade bhUryupadApradAyinA / vihAradezaM tamavApya maNDalI, nivezya cakrI zamakAryyatAnugaiH // 31 // anvayaH-bhaktaye, pade pade, bhUryupadApradAyinA, ninaMsunA, bhUmibhujA, api, tam , vihAradezam , avApya, maNDalIH, nivezya, anugaH, cakrI, zam , akAryaMta // 31 // vRttiH-bhaktaye-sevAyai / pade pade-pratisthAnam / bhUryupadApradAyinA-bhUri suvarNantasya upadA upahAro bhUryupadA tAM pradAtuM vitarituM zIlamasyeti bhUryupadApradAyI tena tathA / 'yadvA' bhUriH pracurA cAsAvupadopahAraH bhUryupadA tAM pradAtuM zIlamasyetyAdi pUrvavat / ninaMsunA-praNinaMsunA praNantumicchukeneti yAvat / bhUmibhujA-mUmiM pRthivIM bhunakti pAlayatIti bhUmibhuk tena tathA / api-sambhAvanAyAm / tam-prasiddham / vihAradezam-vihArasya vicaraNasya bhramaNasyeti yAvaddezo viSayo vihAradezastantathA / yadvA-viharantyasminniti vihAro jinasadma jinamandiramityarthaH / tasya dezo vihAradezastantathA / avApya-samadhigatya / maNDalI:-maNDalAni / cakravAlAnIti yAvat / yadvA-maNDalI iti prathamaikavacanAntameva padamavagantavyam karmArthapratyayena karmaNa uktatvAd dvitIyAyA abhAvaH / nivezya-saMsthApya, saMyojyeti yAvat / anugaiH-anu pazcAd gacchatIti anugAstaistathA / anuyAyibhiriti yAvat / cakrI-cakravartI, sArvabhauma ityrthH| bhagavAJzAntinAtha iti yAvat / zamkalyANam , maGgalamiti yAvat / akAryata-samapAdyata // 31 // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIya sargaH [171 sthitasya tasyAM purato nijAGgajA, mataGgajAzcAkarajA mahAdhvajAH / upAyanAnyebhiramuSya bhUmipA, akArayan bhUrituraGgamAnapi // 32 // anvayaH-bhUmipAH, tasyAm , sthitasya, amuSya, parataH, nijAGgajAH, AkarajAH, mahAdhvajAH, mataGgajAH, ebhiH, bhUrituraGgamAn , api, amuSya, upAyanAni, akArayan // 32 // vRttiH-bhUmipA:-bhUmi pRthivIM pAnti rakSanti iti bhUmipAH rAjAnaH / tasyAm-maNDalyAm / sthitasya-avasthitasya virAjamAnasyeti yAvat / amuSya-bhagavataH zAntinAthasya / purataH-agrataH / nijAgAjA:-aGgAccharIrAjAyanta ityaGgajAH kanyAH, nijAH svIyAzca tA aGgajA nijAGgajAH svputrikaaH| AkarajAH-Akurvantyasminniti AkaraH khaniH, khAnigaJjeti yAvat, tasmAjjAtA AkarajAH, tAni ratnAdIni / mahAdhvajA:-mahAnto atizayitAzca te dhvajAH zauNDikAH kSIbA iti yAvat / mahAdhvajAH / ca-punaH / mataGgajAH-karaTinaH dantAbalA iti yAvat / ebhiH-etaivastubhiH / bhUrituraGgamAna-bhUrayaH pracurAH paryAptazca te turaGgamAH azvA bhUrituraGgamAstA~stathA / api-sambhAvanAyAm / upAyanAni-upahArAna upadA iti yAvat / akArayan-samapAdayan // 32 // dviSadbhirevAsya vilavitA dizaH, pureSu dagdheSvayazonivezanAt / prabhaJjanairdevayazo rathAyitaM, prabhaJjanaiveripurAM dhurI balAt // 33 // anvayaH-asya, dviSadbhiH, eva, pureSu, dagdheSu, ayazonivezanAt , dizaH, vilacitAH bairipurAm , dhurAm , balAt , prabhajanaiH, prabhajana :, devayazaH, rathAyitam // 3 // vRttiH-asya-bhagavataH zAntinAthasya / dviSadbhiH-dviSantyaprItayantIti dviSantaH zatravastaimtathA / eva-avadhAraNe'vyayam / pureSu-svanagareSu / dagdheSu-prajvAliteSu / bhasmasAtkRteSviti yAvat / ayazonivezanAta-ayazasaH parAjayAdijanitaduSkIrttanivezanam , saMsthApanam Aropa iti yAvata / ayazonivezanam tsmaattthaa| dizaH-AzAH, dizA iti yAvat / vilacitA:-AkrAntAH / vairipurAmvairiNAM zatrUNAM puro nagarANi vairipurastAsAntathA / dhugam-agraprAntAnAm / balAt-haThAt / prabhaJjane:vidhvaMsanaiH vidhvaMsajanakairiti yAvat / prabhaJjana:-pavanaiH / karaNa rityarthaH / devayazaH-devasya rAjJaH zrImataH zAntinAthasya yazaH kIrtiH devayazaH / sthAyitam-syandanAyitam , syandanamivAcaritamiti yAvat / / 33 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra yatheSTadAnAmbubhirambudhiH saro, yazobhirevAbdhirakAri goSpadam / vyadhAyi pUrNA vasatirbhuvastale, ripusthale vA'pyamunA hyamAtamA // 34 // anvayaH-amunA, yatheSTadAnAmbubhiH, saraH, ambudhiH, yazobhiH, eva, adhiH, goSpadam , akAri, bhuvastale, pUrNA, vasatiH, vA, ripusthale, amAtamA, vyadhAyi, hi // 34 // . vRttiH-amunA-anena, viprakRSTatayA dRzyamAneneti yAvat / yatheSTadAnAmbubhiH-yatheSTaM nikAmam paryAptamiti yAvadAnama-vitaraNama dInebhyaH pratipAdanamiti yAvadyatheSTadAnama tat prayojakAni ambUni jalAni yatheSTadAnAmbUni taistathA / "mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 / / ityanena zAkapArthivAderAkRtigaNatvAnmadhyamapadalopI smaasH| sara:-kAsAraH / ambudhiH-ambUni jalAni dhIyante'sminniti ambudhiH samudraH / akAri-samapAdi / yshobhiH-kiirtibhiH| eva-avadhAraNArthakamavyayam / abdhiH -samudraH / goSpadam-gopadazvabhram , gokhurapramANo'nAyAsena lakSya evaMvidha iti yAvat / bhuvastale-bhUmaNDale / pUrNA-pracurA, paryApteti yAvat / vasatiH-nivAsasthAnam / vA-samuccaye / ripusthale-ripUNAM zatrUNAM sthalam sthAnam ripusthalam tasmi~stathA / amAtamA-darzarAtriH / kiJca "aripusthale" iticchedaM vidhAya / agpuisthale-mitrasthAne / amAtamA-amAtA'gaNitA cAsau mA lakSmIramAtamA / vyadhAyi-akAri / hi-nizcayena // 34 // suvarNadhArAmavalokya mArgaNe, kRpANadhArAM samare samArgaNe / itIva dhArAmavadhIrya maNDalI, kRtA ghazvApadharaistanUhiyA // 35 // anvayaH-mArgaNe, suvarNadhArAm , samArgaNe, samare, kRpANadhArAm , avalokya, itIva, dhArAm , avadhIyaM, ghanaiH, cApadharaH, tanUhiyA, maNDalI, kRtA // 35 // ____ vRttiH-mArgaNe-yAcane / suvarNadhArAm-suvarNasya kAJcanasya dhArA niravacchinnapravAhaH suvarNadhArA tAntathA / (c-punH| ) samAnaNe-mArgaNairbANaiH sahitaH samArgaNastasmiMstathA / samareyuddhe, samprahAre iti yAvat / kRpANadhArAm-niravacchinnakhaDgapAtam / avalokya-saMvIkSya / itIvaasmAddhetoriva / dhArAm-sainyAgrimaskaMdam jaladhArAM vA / avadhIrya-anAdRtya, tyaktveti yAvat / dhanaiH-sAndraiH, bahulairiti yAvat medhairvA / cApadharaiH-dharantIti dharAzcApAnAM dhraashcaapdhraastaistthaa| dhanurdhAribhiriti yAvat / indracApadharairvA meghavizeSaNamidam / tanUhiyA-tanvAH zarIrasya hIH saGkocastanUhIstayA tathA / zarIrasaMkocavizeSeNeti yAvat / maNDalI-dhanurdhArANAM, sthAnavizeSaH sthalAntarasthitiH / kRtA-vihitA / / 35 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [ 173 bhujaGgamairvakragatau nRpAd bhiyA, dhRtaM tala zUnyapadaM vilAsibhiH / vihaGgamaiH sA sakalA tatazcala-kriyAzriyA'maNDi turaGgamaiH sthalI // 36 // anvayaH-vilAsibhiH bhujaGgamaH, vakragato, nRpAt , bhiyA, talam , dhRtam , vilAsibhiH) vihaGgamaiH, zUnyapadam , ( dhRtam ) tataH, turaGgamaiH, calakriyAzriyA, sA. sakalA, sthalI, amaNDi // 36 // vRttiH-vilAsibhiH-bileSu chidreSu Asate tacchIlA bilAsinastaistathA, "ajAte. zIle" 5 / 1 / 154 / / ityanena tacchIle 'Nin' pratyayaH / bhujaGgamaiH-bhujena kauTilyena gacchantIti bhujaGgamAH pavanAzanaH, sarpA iti yAvat , taistathA / vakragato-vakrA kuTilA cAsau gatirgamanam vakragatistasyAM tathA / kauTilyAvalambane iti yAvat / nRpAt-rAjJaH zrImataH zAntinAthAditi bhAvaH / bhayAvasAdhvasAt / talam-anUrdhvam , pAtAlatalamiti yAvat / dhRtam-Azritam / nijAvasthAnenAlakRtamitiyAvat / vilAsibhi:-viSu pakSiSu lAsinaH zobhavanto vilAsinastaistathA / vihaGgamaiH-pakSibhiH / zUnya padam-zUnyam, abhAvavat ca tatpadam sthAnam zUnyapadam , AkAzamiti yAvat / dhRtam-avalambitam / tataH-tadanantaram / turaGgamaiH-azvaiH / calakriyAzriyA-calanam cala eva kriyA vyApArazvalakriyA tatra zrIH zobhA calakriyAzrIstayA tathA / "kriyAzabdasya nityastrItvAtpuMvat karmadhArayaH" ityanena puMvattvAbhAva iti draSTavyam / sA-prasiddhA / makalA-nikhilA / sthalI-akRtrimA muumiH| amaNDi-alamakAri, samabhUSIti yAvat // 36 // acokaracAruhayena yA bhramIH, zramI manAga neti camUcaraH param / .. nyavedayat tAbhiralAbhi teriNA, nareza ! dezabhramireva nAzrayaH // 37 // anvayaH-camUcaraH, manAk , zramI, cAruhayena, yAH, bhramIH, na, acIkarat , param , tAbhiH, nareza ! tava, ariNA, dezabhramiH, eva, alAbhi, AzrayaH, na, iti, nyavedayat // 37 // vRttiH-canacaraH-camUSu senAmAtreSu tadAkhyasenAvizeSeSu vA caratIti camUcaraH / manAkaISat / zramI-parizramI, bahutarazarIravyApArajanmA niHzvAsaGgasamadanidrAdikAraNIbhUtaH khedavizeSa iti yAvat, zramastAdRzazramaviziSTaH / cAruhayena-cArumanoramazcAsau hayo'zvAzcAruhayastena tathA / yAHyAdRzIH / bhramI:-ghUrNanAni, ghUrNIriti yAvat / na-nahi / acIvarat- svArthikaNijantakRdhAtoradyatanyA rUpamidam tena akArSIdityarthaH / "dazavarSasahasrANi rAmo rAjyamacIkarat" iti vAlmIkiprayogadarzanAt / param-kevalam / tAbhiH-bhramIbhiH / nareza !-manujendra ! / tava-bhavataH / ariNA-zatruNA / dezabhramiH-viSayabhramaNam / eva-avadhAraNArthakamavyayam / alAbhi samavApi / AzrayaH-avalambaH Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre AzrIyate'treti vyutpatyA svanirvAhocitasthAnamityarthaH / na-nahi / iti-evaMprakAreNa / nyavedayatvyajJApayat // 37 // ayaM samAruhya hayaM prabhAmayaM, nijAtapatrasya talasthale'nalaH / dideza nIrAjanakarmaNe janAn, mahaujasA''viSkaraNAya tejasaH // 30 // anvayaH-prabhAmayam , hayam , samAruhya, nijAtapatrasya, talasthale, (sthitaH ), mahaujasA, analaH, ayam , tejasaH, AviSkaraNAya, nIrAjanakarmaNe, janAn , dideza // 38 // vRttiH-prabhAmayam- kAntipracuram / hayam-azvam / samAruhya-samyakaprakAreNa AruhyetyarthaH / nijAtapatrasya-nijamAtmIyazca tadAtapatram-svarNacchatram nijAtapatram tasya tathA / tlsthle-adhobhaage| ( sthita:-avasthitaH / ) mahaujasA-mahadatizayitaJca tadojo balam mahaujastena tathA / anala:agnisvarUpaH / ayam-bhagavAJ zAntinAthaH / tejasaH-prabhAvasya / AviSkaraNAya-prAdurbhAvahetave / nIrAjanakarmaNe-rAjJAmabhAvo nIrAjam tacca tatkarma nIrAjanakarma tasmai tathA yadvA ArAtri kakarmaNe / janAn-lokAn / videza-upadideza, Adizaditi vA // 38 // prabhoH prabhAvaddhividhau samAdadhau, sahAyatA yA marutAMpatirbhuvi / marut kimadyApi na tAH suzikSate, sanA'pyanAlasyadhiyA'nale suhRt // 39 // anvayaH-marutAMpatiH, bhuvi, prabhoH, prabhAvarddhividhau, yAH, sahAyatAH, samAdadhoM, tAH, adyApi, marut , suhRt , ( bhUtvA ) sanA, api, anAlasyadhiyA, anale, na, suzikSate, kim // 39 // vRttiH-marutAMpatiH-devAnAm patiH svAmI indra iti yAvat / bhuvi-pRthivyAm / prabhoHtribhuvanasvAminaH, zrImataH zAntinAthasyeti yAvat / prabhAvarddhividhau-prabhAvasya pratApasya tejasa iti yAvat / RdbhiH-samRddhiH sampattirityarthaH, prabhAvarddhistasyA vidhividhAnam , sampAdanamiti yAvat , prabhAvarddhi vidhistasmi~stathA / yA:-yAdRzIH / sahAyatAH-sAhAyyAni / samAdadhI-vyadadhAt , kRtavAniti yAvat / tA:-tAdRzIH, sahAyatA iti yAvat / adyApi-adyatve'pi / maruta-pavanaH / suhRtmitram ( bhUtvA ) sanA-sarvadA / api-sambhAvanAyAm / anAlasyadhiyA-alasasya mandasya bhAva Alasyam mAndAm , na AlasyamanAlasyam , sphUrti riti yAvat / tadviziSTA dhIvuddhiranAlasyadhIstayA tathA / anale-vahnau / na-nahi / suzikSate-samyagabhyasyati / kim-praznArthakam , niSedhArthakam vA'vyayam / api tu sanyagabhyasyati eveti bhAvaH / tathA ca kumArasambhavamahAkAvye tRtIyasarge mahAkaviH kAlidAsaH "madhuzca te manmathasAhacaryA-dasAvanukto'pi sahAya eva / samIraNo nodayitA bhaveti vyAdizyate kena hutAzanasya" iti // 39 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [175 prabhUtadUtairapi yaH kRtAhavo 'pyanAzravo'bhUt puruhUtavikramaH / tadatyayaH pratyayataH kRto'munA, vitatya vAtyAmayacakracaMkramAn // 40 // anvayaH-prabhUtadUtaH, api, kRtAhavaH, api, yaH, puruhUtavikramaH, anAzravaH, abhUt , amunA, pratyayataH, vAtyAmayacakracakramAn , vitatya, tadatyayaH, kRtaH // 40 // vRttiH-prabhUtadataiH-prabhUtAH pracurAH bahava iti yAvat ca te dUtA dUtyavyApArapAraGgamAH, kiGkarA iti yAvat , prabhUtadUtAstaistathA / bahubhibhRtyairiti yAvat / api-sambhAvanAyAm / kRtAhava:kRto vihita Ahava AhvAnaM yasya sa tathA / api-sambhAvanAyAm / yaH-ayuktAnuSThAnAdanirdiSTanAmadheyaH kazcit / puruhUtavikramaH-puru prabhUtaM hUtaM AhvAnaM yasya sa puruhUta indrastasya vikrama iva vikramaH parAkramo yasya sa tathA / indratulyaparAkramaviziSTa iti yAvat / anAzravaH-vacanasthitaH AjJAkArIti yAvadAzravaH na Azravo'nAzravaH vazavartitvAbhAvavAn iti yAvat / abhRt-abhavat / amunA-pratipakSapakSavidhvaMsanapaTIyasA, bhagavatA zAntinAtheneti yAvat / pratyayataH-sammukhagamanAt / vAtyAmayacakracakramAn-vAtAnAM pavanAnAM samUho vAtyA, sA pracurA'styatreti vAtyAmayam tacca taJcakram 'astravizeSaH' vAtyAmayacakram , tasya cakramAzcakramaNAni vAtyAmayacakracaMkramAstAna tathA vitatya-vistIrya / tadatyayaH-tasya prabhUtadUtadvAreNa AhvAne kRte'pyanAzravasya puruhUtavikramasya rAjJo'tyayo dhvaMsaH, vinAza iti yAvat tdtyyH| kRtaH-vihitaH // 40 // viveza gatvA sa vilAsakAnanaM, vihArayuktaM munirAjirAjitam / tadantike pAtakakarmaNo'ntake, na ke cidAnandavidastadAnake ? // 41 // anvayaH-saH, munirAjarAjitam , vihArayuktam , vilAsakAnanam , gatvA, tadantike, viveza, pApakarmaNaH, antake, tadAnake, ke, na, cidAnandavidaH, // 41 // vRttiH-saH-sakalaguNagaNazAlitayA cakravartitvAdinA vA prasiddhaH, bhagavAjazAntinAtha iti yAvat / munirAjirAjitam-munInAM zramaNAnAM rAjayaH zreNayo munirAjayastAbhI rAjitama-zobhitam munirAjarAjitam / vihArayuktam-viharantyatra janA iti vihAro jinamandiram tena yuktam vihArayuktam / vilAsakAnanam-vilAsasya krIDAyAH kAnanam-vanam vilAsakAnanam ,yadvA-vilAsasya prayojakam-vilAsa prayojakam tacca tatkAnanam vilAsakAnanam 'mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 / ityanena zAkapArthivAderAkRtigaNatvAnmadhyamapadalopI samAsaH / gatvA-samprApya / tadantike-teSAM munInAmantikam samIpam tadantikam tasmi~stathA / sarvanAmnAM pradhAnaparAmarzitvAt prakRte samAse'pradhAnIbhUtasya muneH parAmarzakatvamanu Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ] zrIjainanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre papannamiti no zakyam-"dazaite rAjamAtaGgAstasyaivAmI turaGgamAH" "duHkhatrayAbhighAtAjjijJAsA tadapaghAtake hetau" ityAdau prAmANikAnAM prayoge'pi tathAdarzanAttasyA vyutpatteH prAyikatvAt / vivezaavizat / pApakarmaNaH-pApam-pApaviziSTazca tat karma AcaraNam pApakarma tasya tathA / yadvA-pApasya duSkRtasya prayojakam pApaprayojakam tacca tatkarma pApakarma tasya tathA / antake-vinAzake / tadAnaketeSAm munInAm tasya bhagavataH zAntinAthasya vA AnakaH paTahaH tadAnakastasmiMstathA / ke-kIdRzAstAvat janA iti zeSaH / na-nahi / cidAnandasidaH-cidAnandam citsvarUpamAnandasvarUpazca vidanti jAnanti iti cidAnandavidaH / api tu sarva eva cidAnandavida iti bhAvaH / naJaH kAkvarthakatvAt-"mathnAmi kauravazataM samare na kopAd , duHzAsanasya rudhiraM na pibAmyurastaH / saJca rgayAmi gayA na suyodhanorU~ sandhi karotu bhavatAM nRpatiH paNena // " ityAdau naJaH kAkarthakatvAt-mathnAmyeveti bodhanAt / / 41 / / sa sAtvikastAtvikavargasaGgata-stataH kSaNAt kSoNipatirdhatIcchayA / cakAra carcA zramaNAzrame'zramaH, svasampado vaizravaNaH svasampadAm // 42 // anvayaH-sAttvikaH, tAtvikavargasaGgataH, svasampadAm , vaizravaNaH, kSoNipatiH, saH, tataH, kSaNAt . dhRtIcchayA, azramaH, ( san ) zramaNAzrame, svasampadaH, carcAm , cakAra // 42 // vRttiH-sAttvika:-prasIdati mano'sminniti vyutpatteH sattvaguNotkarSAt sAdhutvAcca prabhAtmaka vastu sattvam tatra bhavaH sAttvikaH / sattvaguNaviziSTa iti yAvat / tAtvikavargasaGgataH- tAttvikAnA yAthArthyaviziSTAnAM vargaH samUhastAttvikavargastena saGgatastathA / svasampadAm-svAni dhanAni ca sampadaH sampattayazca svsmpdstaasaantthaa| 'dvandvatatpuruSasamAsayoH, paravalliGgatvAnuzAsanAt / vaizravaNAkuveraH / kSoNipatiH-jhoNeH pRthivyAH patiH svAmI, Iziteti yAvat , kSoNipatistasya tathA / sAprasiddho bhagavAn zAntinAtha iti yAvat / tataH-munirAjirAjitavihArakalitakAnanaprAptisamanantaramityarthaH / kSaNAt-utsavAt / kSaNAtmakasUkSmakAlavizeSeNaiva vA / dhRtIcchayA-zokabhayaviyogAdijanitopaplavanivAraNakAraNIbhUtaH cittavRttivizeSo dhRtistasyA icchA abhilASo dhRtIcchA tayA tathA / azrama:-nAsti zramaH bahutarazArIravyApArajanmA niHzvAsAGgasammada nidrAdikAraNIbhUtaH kheda vizeSo yasya sa tathA / ( san ) zramaNAzrame-zramaNAnAM munInAmAzramaH sthAnam zramaNAzramastasmistathA / svasampadaH-svasya AtmanaH sampat sampattidhanadhAnyAdiriti yAvat, svasampat tsyaastthaa| carcAma-cintAm AtmazreyaHsAdhanamImAMsAmiti yAvat / cakAra-kRtavAn // 42 // tataH samutthAya mahAzayaH zayaM, nivezayan vajrabhRdarpite zaye / pravAlarAgacchuritaM suSupsayA, yayau vanaM yauvanabhRt kRtAvanam // 43 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [ 177 anvayaH-mahAzayaH, tataH, samutthAya, vajrabhRdarpite, zaye, zayam , nivezayan , yauvanabhRt , ( saH ) suSupsayA, pravAlarAgacchuritam , kRtAvanam , vanam , yayau // 43 // vRttiH-mahAzayaH-mahAn vizAla Azayo'bhiprAyo yasya sa mahAzayaH / tataH tadanantaram , munimaNDalIto vA / samutthAya-samutthito bhUtvA / vajrabhRdarpite-vanaM kulizaM bibharti dhArayatIti vanabhRt indrastena arpito dattaH, niyojita iti yAvat vanabhRdarpitastasmi~stathA / zaye-zayyate supyate'treti zayaH zayyA, tsmiNstthaa| zayam-hastam / nivezayan-saMsthApayan / yauvanabhRt-yauvanam tAruNyam bibharti dhArayati iti yauvanabhRt , yuvAvasthAviziSTa iti yAvat / (saH-bhagavAna zAntinAthaH / ) suSupsayA-nidrAtu kAmena / pravAlarAgacchuritam-pravAlasya vidrumasya rAgo lauhityam pravAlarAgastenacchuritam samujjRmbhitam , vilAsitamiti yAvat pravAlarAgacchuritam / kRtAvanamkRtaM vihitamavanaM rakSaNaM prANinAM yatra tat kRtAvanam / athavA kRtaM vihitamavanaM zAntipradAnena svaskSaNaM yena tattathA / vanam-kAnanam / yayau-jagAma / gatavAniti yAvat // 43 // vayoninAdairjayavAdamAdadhat , pravAlavAlavijanaiH samIrayat / nisargasamyag vanameSa pipriye, harirdhanacchAyamivArNasAM nidhim // 44 // anvayaH-hariH, arNasAm, nidhim , iva, eSaH, vayoninAdaH, jayavAdam , Adadhat , pracAlavAlavijanaiH, samIrayat , nisargasamyak , ghanacchAyam, vanam , pipriye // 44 // vRttiH-hariH-bhagavAn viSNuH / arNasAma-jalAnAm / nidhima-nidhAnam / smudrmityrthH| iva-yathA / epH-bhgvaanyshaantinaathH| vayoninAdaiH-vayasAM pakSiNAM ninAdAH zabdA vayoninAdAH taistathA / jayavAdam-jayazabdam / Adadhat-kurvan / pravAlavAlavyajanaiH-pravAlAH kisalayA eva bAlavyajanAni nUtanapavanotpAdakapadArthAH pravAlavAlavyajanAni taistathA / samIrayat-samIra pavanaM karotIti samIrayat / nisargasamyaka-svabhAvamanoramam / ghanacchAyam-ghanA sAndrA chAyA AtapAbhAvo patra tattathA / vanam-kAnanam / pipriye-samadhijagAma // 44 // vanAntaparyantamupetya saspRhaM, sametya tacchAsanamanyabhUdhanaiH / paTAlayAH zizriyire ghaTAlayAn, purodadhAnairbahugandhasindhurAn // 45 // anvayaH-puraH, ghaTAlayAn , bahugandhasindhurAn , dadhAnaH, anyabhUdhana, saspRham , panAntaparyantam , upetya, tacchAsanam , sametya, paTAlayAH, zizriyire // 45 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAvacaritrevRttiH-pura:-aprataH / ghaTAlayAn-ghaTA hastighaTanA Alayo vasatiryeSAnte tA~stathA / 'kariNAM ghaTanA ghaTA' ityamaraH / bahugandhasindhurAn-gandhapradhAnAH sindhurA gajA gandhasindhurA bahavazva te gandhasindhurA bahugandhasindhurAstAstathA / dadhAna-dhArayadbhiH / anyabhUdhanaiH-bhUH pRthivyeva rakSaNIyatvAdupabhogyatvAtpratiSThApAdakatvAcca dhanaM vittamaizvaryamiti yAvadyeSAnte bhUdhanA rAjAnaH, anye apare ca te bhUdhanA anybhuudhnaastaistthaa| saspRham-spRhayA abhilASeNa sahitaM saspRhaM yathA syAttathA / vanAntaparyantam-vanAntasya vanasvarUpasya paryanto maryAdA vanAntaparyantastantathA / upetya-gatvA / tacchAsanam-tasya bhagavataH zAntinAthasya zAsanamanujJA tacchAsanam tattathA / sametya-samadhigamya / paTAlayA:-paTo vastram tasya AlayA gRhAH paTAlayAH vastranirmitagRhA iti yAvat / zizriyiresiSevire // 45 // pare'pyathAsanacarAcarAcarAH, krameNa tasminnavatIrNadRkpathe / vizazramustacchibire bilambini, bharAvatArAravaduSTamAlini // 46 // anvayaH- atha, tasmin , krameNa, avatIrNadRkpathe, ( sati ) pare, api, AsannacarAH, carAcarAH, bharAvatArAravaduSTramAlini, vilambini, tacchibire, vizazramuH // 46 // vRttiH-atha-anantaram / tasmin-paramamahaHzAlitayA prasiddhe bhagavati zAntinAthe / krameNakramazaH / avatIrNadRkpathe-dRzornayanayoH panthA mArgo dRkpathaH avatIrNo dRkpatho yena so'vatIrNadRkpathaH tasmiMstathA / cakSuviSayatAmatikrAnte iti yAvat / satItizeSaH / pare-anye / api-sambhAvanAyAm / AsannacarA:-Asanne samIpe caranti vicarantItyAsannacarAH samIpavartina ityarthaH / carAcarA:jaGgamasthAvarAH / bharAvatArAravaduSTramAlini-bharasya bhArasya avatAro'dhasaMsthApanam bharAvatAraH AsamantAdiyati nakSatreSvityAro maGgalaH, vakro vA prakRte Arapadasya bhAvapradhAnatvAnmAGgalyaM vakratA vA'styeSAmityAravantaste ca ta uSTrAH kaNTakAzanAH, dAzerA iti yAvat AravaduSTAste bharAvatAreNa AravaduSTrA bharAvatAravaduSTrAsteSAM mAlA zreNI bharAvatArAravaduSTramAlA sA 'styasminniti bharAvatArAravaduSTramAli tasmiMstathA / vilambini-vizeSeNa lambate tacchIlam bilambi tasmiMstathA / atidIrSe iti yAvat / tacchibire-tasya bhagavataH zAntinAthasya zibiram senAsannivezaH tacchibiram tasmiMstathA / vizabha:-vibhAmaM prApuH / / 46 // matagajaM vArinivAraNaM dvidhA, vrajantamantaHzibiraM didRkSatAm / nyavarti dRSTiprakaraiH purokasA-masAndrabhAvAdhvajuSAmupeyuSAm // 47 // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIya sargaH [179 anvayaH-vArinivAraNam , vA, arinivAraNam , dvidhA, antaHziviram , vajantam , mataGgajam , dikSatAm , asAndrabhAvAdhvajuSAm , upeyuSAm , puraukasAm , dRSTiprakaraH, nyavarti // 47 // vRttiH-vArinivAraNam-vAri jalaM nivArayati pratiruNaddhi iti vArinivAraNaH setustntthaa| setuM pratItyarthaH / vRjantam-gacchantam / vA-athavetyarthakam samuccayArthakaM vA'vyayam / arinivAraNamarIna zatrana nivArayati pratiruNaddhIti arinivAraNaH zatrupratirodhakastantathA / antaHzibiramzibire sainyasanniveza iti antaHzibiram zibiramadhya iti yAvat / vrajantam-gacchantam / dvidhAprakAradvayaviziSTam , prakAradvayena vA / mataGgajam-dantAvalam , hastinamiti yAvat / didRkSatAmdarzanecchAvatAm / asAndrabhAvAdhvajupAm-sAndro nibiDaH sthira iti yAvat / bhAvaH svabhAvazceSTA vA yasyA sa sAndrabhAvaH, na sAndra bhAvo'sAndrabhAvastasya adhvA mArgaH, asAndrabhAvAdhvA palAyanamityarthaH, taM juSanti sevanta iti asAndrabhAvAdhvajuSasteSAntathA / upeyuSAm-sAmIpyamadhigatAnAm / puraukasAm-puram nagaramoko nivAsasthAnam yeSAnte puraukasasteSAntathA / nagaravAsinAmitiyAvat / dRSTiprakaraiH-netrasamUhaiH / nyavarti-nivartitam // 47 // pravizya tattanagare sasAdhane-rdhanairupAdAya yatheSTavAstavam / sphuTa didIpe kaTakaM bhaTairjanai-ranuvrajabandhusamAjabandhubhiH // 48 // anvayaH-tattanagare, pravizya sasAdhanaiH, dhanaiH, yatheSTavAstavam , upAdAya, anutrajadvandhusamAja. bandhubhiH, bhaTaiH, janaiH, kaTakam , sphuTam , didIpe // 48 // vRttiH-tattanagare-tasmi~stasminpure / pravizya-pravezamAsAdya / sasAdhanaH-sAdhyata ebhiriti sAdhanAnyupakaraNAni taiH sahitAni sasAdhanAni taistthaa| dhanaiH-maNikAJcanaprabhRtivittairitiyAvat / yatheSTavAstavam-vastveva vAstavam yatheSThaM yathAbhilaSitazca tad vAstavam yatheSTavAstavam / upAdAyagRhItvA / anuvrajadvandhusamAjabandhubhiH-anuvrajan anugacchan cAsau bandhusamAjo bAndhavavargo'nubrajadvandhusamAjaH tena bandhubhiH sadRzaistathA / bhaTaiH-yodhaiH, vIrairiti yAvat / janaiH-lokaiH / kaTakamkaTatyAvRNoti pRthivImiti kaTakam sainyam , anIkamiti yAvat / sphuTam-prakaTaM yathAsyAttathA / didIpe-didyute, virAjitamiti yAvat // 18 // tataH prasUne ca phale ca maJjule, nivezya dezye vanapAlapuGgave / nRnAthasabhyebhyapaTAzrayAntaraM vinIyamAne'tra parermudo'bhavan // 49 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre ___ anvayaH-tataH, caraiH, maJjule, prasUne, ca, phale, ca, nivezya, dezye, vanapAlapuGgave, nRnAthasabhyebhyapaTAzrayAntaram vinIyamAne, atra, mudaH, abhavan // 49 // vRttiH-tataH-tadanantaram / caraiH-caranti madhye rASTraM gacchantIti carA dUtAstaistathA / maJjule-manohare / prasUne-kusume, puSpe iti yAvat / ca-punaH / phale-prasave / 'prasavo' phalaM ca kusume'pi ca' iti medinI / ca-pAdapUrNArthakamavyayam / nivezya-saMsthApya / dezye-dezanayogye, upadezAhe iti yAvat / vanapAlapuGgave-vanam krIDAkAnanam pAlayati rakSati jalasekAdibhiriti vanamAlAsteSAM madhye puGgavaH zreSThastathA / nRnAthasabhyebhyapaTAzrayAntaram-nRNAM manuSyANAM nAthaH svAmI, prabhuriti yAvat nRnAthaH narapatiH, sabhAyAM sadasi sAdhavaH sabhyAH, ibhyA dhanADhyAH, nRnAthAzca sabhyAzca ibhyAzca nRnAthasabhyebhyAsteSAM paTAzrayAH vastrAlayAH nRnAthasabhyebhyapaTAzrayAsteSAmantaram madhyam nRnAthasabhyebhyapaTAzrayAntaram tattathA / vinIyamAne-zikSyamANe / atra-tAdRzavastrAlaye / mudA-harSAH / abhavanabhUvana samAjAyanta iti yAvat // 49 // kRtaprasAdo vanamAlinA'vadat, sa sanmukhasthAGgulinA jnaadhipH| nivedite puSpaphalAdivastuni, sunizcalaM tiSTha sutuSTacetasA // 50 // anvayaH-sanmukhasthAGgulinA, vanamAlinA, puSpaphalAdivastuni, nivedite, kRtaprasAdaH, janAdhipaH, saH, sutuSTacetasA, sunizcalam , tiSTha ( iti ) avadat // 50 // vRttiH-saMmakhasthAGgalinA-sanmukhe'bhimukhe tiSThantIti sanmukhasthAstAdRzo'Ggulayo yasya sa sanmukhasthAGgulistena tathA / vanamAlinA-mAlA sak nirmAtavyattvenAstyasyeti mAlI vanasya kAnanodhAnasya mAlI mAliko vanamAlI tena tathA / puSpaphalAdivastuni-puSpANi kusumAni ca phalAni prasavAzca puSpaphalAni tAnyAdiH pradhAnaM yasmin tat puSpaphalAdi tacca tadvastu ca puSpaphalAdivastu tasmiMstathA / nivedite-pratipAdite / satItizeSaH / kRtaprasAdaH-kRto vihitaH prasAdaH prasannatA yasya saH kRtaprasAdaH / janAdhipa:-adhi-adhikaM pAti rakSatItyadhipaH, janAnAM lokAnAmadhipaH prabhurjanAdhipaH, lokanAthaH / sA-prasiddhaH, bhagavAnazAntinAtha iti yAvat / sutuSTacetasA-su atizayena tuSTaM santuSTam sutuSTam taba tato'ntaHkaraNam suduSTacetastena tathA / sunizcalama-suniSkampam / atyantanirbhayamiti yAvat / tiSTha-avatiSThasva, nivaseti yAvat / iti-ityevam vAkyArthaH karma / avadat-akathayat // 50 // videzajeH puSpaphalAdi sAdara, manaHprasAdAya vidAyalipsayA / nivedyamAna vanapAlapANinA, prapadya bhUpairmumude pade pade // 51 // Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sarga: [ 181 anvayaH-videzajaiH, bhUpaiH, manAprasAdAya, vidAyalipsayA, vanapAlapANinA, sAdaram , nivedyamAnam , puSpaphalAdi, prapadya, pade pade, mumude // 51 // vRttiH-videzajaiH-vibhinnAzca te dezA viSayA videzAstatra jAtAni utpannAni iti videzajAstaistathA / bhUpaiH-rAjabhiH / manaHprasAdAya-manasazcittasya prasAdaH prasannatA manaHprasAdastasmai tathA / vidAyalipsayA-vedanaM vit jJAnam Ayo lAbhaH vicca Ayazceti vidAyau tayorlipsA prAptIcchA vidAyalipsA, tayA tathA / vanapAlapANinA-vanapAlasya udyAnasaMrakSakasya mAlAkArasyeti yAvat pANihasto vanapAlapANistena tathA / sAdaram-sasatkAram , sazraddhamiti yAvat / nivedyamAnam-pratipAdyamAnam , upahArIkriyamANamiti yAvat / puSpaphalAdi-puSpANi kusumAni ca phalAni prasavAzca puSpaphalAni tAni AdiH pradhAMnaM yasya tat puSpaphalAdi vastvitizeSaH / prapadya-samprApya / pade pade-sthAne sthAne pratizabdam , prativAkyam , prativastu vA / vipsAyAM dvirbhAvaH / mumude-tutoSa prAsIdaditi yAvat // 51 // vivekilokaiH kRtakelikarmabhi-vilokya lokampRNatAguNe stute / mahAjanathArusabhAjanAzrito, vyalokayat kAnanakAmanIyakam // 52 // anvayaH-kRtakelikarmabhiH, vivekilokaH, vilokya, lokampRNatAguNe, stute, ( sati ) pArusabhAjanAzritaH, mahAjanaH, kAnanakAmanIyakam , vyalokayat // 52 // ___ vRttiH-kRtakelikarmabhiH kelInAM narmaNAm krIDAnAmiti yAvat , karmaNi kriyA AcaraNAnIti yAvat , kelikarmANi, kRtAni vihitAni kelikarmANi yaiste kRtkelikrmaannstaistthaa| vivekiloke:-vivekaH sadasadvastuvicAro'styeSAmiti vivekinaH, "ato'nekasvarAt" 7 / 2 / 6 // ityanena matvarthe 'in' pratyayaH, te ca te lokAH janAH vivekilokAstaistathA / vilokya-vizeSeNa dRSTvA, samyagAlocyeti yAvat / lokampRNatAguNe-lokaM prajA pRNAtIti lokampRNo janopakArakastasya bhAvo lokampRNatA, saiva guNa utkarSaheturdayAdAkSiNyatyAgazauryAdiriti yAvata , lokampRNatAguNastasmistathA / stute-prazaMsite / (sati ) cArusabhAjanAzritaH-cAravaH zobhanAzca te sabhAjanAH sabhyAH sadasyA iti yAvat , cArusabhAjanAstAnAzrito'nusRtazcArusamAjAzritaH / mahAjanaH-mahAn vizAla udArAzaya iti yAvacca jano loko mahAjanaH, kAnanakAmanIyakam-kamanIyasya ramaNIyasya 'manoharasyeti yAvad' bhAvaH kAmanIyakam , kAnanasya vanasya kAmanIyakam kAnanakAmanIyakam / udyAnasambandhinI sundaratAmiti yAvat / vyalokayat-praikSiSTa, samadarzaditi yAvat // 52 / / phalAni puSpANi ca pallave kare, samaM samAdAya jane parasparam / _prasarpati prItimanA mahAmanA, amanyatAsmin samaye svdhnytaam||53|| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre anvayaH-pallave, kare, puSpANi, ca, phalAni, samam , samAdAya, jane, parasparam , prasarpati, ( sati ) asmin , samaye, prItimanAH, mahAmanAH, svadhanyatAm , amanyata // 53 // vRttiH-panave-kisalayarUpe / kare-haste / "mukhaM candraH" ityAdivadrapakAlaGkAraH, karasya pallavatvena rUpaNAt tAdAtmyAdhyAsAditi yAvat / puSpANi-kusumAni / ca-punaH / phalAni-prasavAn / samam-sahaiva ekakAlAvacchedeneti yAvat / samAdAya- gRhItvA / jane-loke / parasparam-anyonyam / prasarpati-gacchati (sati ) / asmin-yugapanmithastAdRzaphalapuSpA''dAnapUrvakaprasarpaNAvasare ityarthaH / samaye-kAle / prItimanA:-prItiharSo manasyantaHkaraNAvacchedena yasya sa tathA / vyadhikaraNabahuvrIhisamAsaH / mahAmanAH-mahat udAraM mano'ntaHkaraNaM yasya sa tathA / svadhanyatAm-svasya Atmano dhanyatA dhanyavAdAhatA svadhanyatA tAntathA / amanyata-abudhyata / lokAH pallave tadrUpe haste phalAni puSpANi ca gRhItvA rAjapUjArthaM yathA tiSThanti tathA vRkSA api phalapuSpAdibhirmunijaneSu satkArAtizayamAtithyamakASuritibhAvaH // 53 // na yA'janiSTA'pyanayA'janiSTayA, vayo'tipAtodgatavAtavepite / purA jane nItiriyaM purAtA-vayo'tipAtodgatavAtavepite // 54 // anvayaH-ajaniSTayA, yA, nItiH, jane, purA, na, ajaniSTa, anayA, purA, vayo'tipAtodgatavAtavepite, ( ca ) vayo'tipAtodgatavAtavepite, iyam , nItiH, dhRtA // 54 // .. vRttiH-ajaniSTayA-paramezvarakRtasantoSeNa / yA-yAdRzI / nItiH-nayaH / jane-loke / purA-pUrvam / na-nahi / ajaniSTa-samudapadyata utpadyate smetiyAvat / anayA-etayA, zAntinAthAvasthAnapavitrayetyarthaH / purA-nagaryA / vayo'tipAtodgAtavAtavepite-vayasaH avasthAyA atipAto'tizayo vayotipAtastena udgataM samutpannaM vAtavepitam-vAtarogaprayuktakampanaM yasya sa vayo'tipAtodgatavAtavepitastasmi~stathA / vRddha iti yAvat / ( c-punH| ) vayotipAtodgatavAtavepite-vayaso yauvanasya atipAto'tizayo vayo'tipAtastena ut Urdhva gatamudgatam vinaSTamiti yAvat , vAtavepitaM vAtaprayojyakampanaM yasya sa vayo'tipAtodgatavAtavepitastasmiMstathA / iyam-pUrvoktavilakSaNA / nItiH-nyAyaH / samucitAcaraNAtmA naya iti yAvat / dhRtA-abalambitA // 54 // nRNAM kriyAsmin zibire purIpriyA, krayAdikA'bhUdadhikApyanekazaH / sthitaiH samAdAya maharSivArdhakA-nugairjanairvastu visiSmiye tataH // 55 // anvayaH-nRNAm , asmin, zibire, anekazaH, adhikA, api, krayAdikA, kriyA, purIpriyA, abhUt , sthitaiH, maharSivArdhakAnugaH, janai, tataH, vastu, samAdAya, visimiye // 55 // .. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [ 183 vRttiH-nRNAm-janAnAm / asmin-sAmpratike / bhagavacchAntinAthAdhiSThite / zibiresainyasanniveze / anekazaH-bahuzaH / adhikA-pracurA / api-sambhAvanAyAmavyayam / krayAdikAkrayo dravyavinimaya AdiH pradhAnaM yasyAM sA tthaa| kriyA-karma / purIpriyA-puryyA nagAH tAsthyanimittalakSaNayA purIsthalokAnAm iti yAvat priyA rucikArI purIpriyA tathA coktam-paramalaghumaJjaSAyAM nAgojIbhaTTai-"tAtsthyAttathaivatAddhAttatsAmIpyAttathaiva ca" iti / abhRt-samabhavat / sthitaiHavasthitaiH, tannagarAdhikaraNakAvasthAnavadbhiriti yAvat / maharSivArdhakAnugaiH-vRddhAnAm pariNatavayasAm , jaraThAnAmiti yAvat samUho vArdhakam , maharSINAM mahAmunInAM vArdhakam maharSivArdhakam tasya anugA anugAmino mhrssivaardhkaanugaastaistthaa| janaiH-lokaiH / tata:-tasmAt sthAnAt / vastu-padArtha jaatm| samAdAya- gRhItvA / visiSmiye-vismitam AzcaryamAsAvaditamiti yAvat // 55 // yadatra tantre viSayAntarAgate, svasajjane tathyamakArSuruttamAH / phalaiH prasUnarbahumAnamAdarAd, vane tadAtithyamazikSi zAkhibhiH // 56 // anvayaH atra, viSayAntarAgate, tantre, svasajjane, uttamAH, yat , tathyam , akASu':, vane, zAkhibhiH, bahumAnam , AdarAt , phalaiH, prasUnaH, tat, Atithyam , azikSi // 56 // vRttiH-atra-asminnagare / viSayAntarAgate-anyo aparo viSayo dezo viSayAntaram tasmAdAgata AyAto viSayAntarAgatastasmi~stathA / tantre-pradhAne / svasajane-sva AtmIyazcAsau sajjanaH svasajjanastasmi~stathA / uttamAH-mahAntaH uttamaprakRtikA iti yAvat / nAgarikA iti zeSaH / tathyamsatyam vastugatyetiyAvat / yat-yAdRzam Atithyamiti yAvat / akArSa:-kRtavantaH / vane-kAnane / apItizeSaH / zAkhibhiH-zAkhA viTapAH santyasyeti zAkhino vRkSAstaistathA / bahumAnam-bahuradhiko mAnaH satkAro yasmin karmaNi tadbahumAnaM yathAsyAttathA / AdarAt-zraddhAtizayAt / phlaiHvRkssprsvaiH| prsuunaiH-pusspaiH| tat-tAdRzam / Atithyam-atithaye'bhyAgatAya idamAtithyam / azikSiabhyastam / rAjJaH prati yAdRzaAtithyAtmakavyavahAravizeSastatratyAnAmuttamaprakRtikAnAm adarzi zAkhibhistadanantarantairapi tAn pratiphalaiH puSpAdibhistathA kartumazikSIti // 56 // vinidrapatrAligatAlikaitavAd, vrajairutApIyata somajaM nRNAm / tadapyabhUdunmadasampade'pade'-pyaho mahAvibhramakAraNaM dhiyAm // 57 // anvayaH-vinidrapatrAligatAlikatavAt , nRNAm , brajeH, uta, somajam , apIyata, maho, bhapade, api, tat , dhiyAm , mahAvibhramakAraNam , api, unmadasampade, abhUt // 57 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritrevRttiH-vinidrapatrAligatAlikaitavAt-vigatA nidrA yasyAH sA vinidrA tyaktanidrA, vikasiteti yAvat sA cAsau patrAlidalazreNI vinidrapatrAlistatra gatAstA vA gatAH prAptA alayo bhramarA vinidrapatrAligatAlayasteSAM kaitavam vyAjo vinidrapatrAligatAlikaitavam tasmAttathA / nRNAmjanAnam / bajaiH-samUhaiH / uta-atyarthakam / somajam-dugdham / apIyata-pAnakriyAnirUpitakarmatAvadakriyatetyarthaH / aho Azcaryam / apade-asthAne / api-sambhAvanAyam / tat-pItaM somajamityarthaH / dhiyAm-buddhInAm / mahAvibhramakAraNam-mahAna atizayitazcAsau vibhramo viziSTo bhramaH mahAvibhramastasya kAraNam-nidAnam mahAvibhramakAkaraNam / api-sambhAvanAyAm / unmadasampadeudgato vinaSTo mado garyo ( lokAnAm ) yataH sA unmadA, sA cAsau sampat sampatiH unmaisampat tasyai tathA / abhRt-abhavat / athavA-unmadasampade, api, tat, apade, apade, api, dhiyAm , mahAvibhramakAraNam , aho, unmadasampAdakatve'pi tatpAnasya asthAne'pi buddhInAmatizayavisphuraNakAraNatvaM saJjAtamityAzcaryamiti sakSepArthaH // 57 // caturdiganteSu jayAt sasAdhanaM, mRgAGkacUDAmaNivarjanArjitam / dhanaM vireje zibire cayIkRta, surAcalaspardhanayA nayAzritam // 58 // anvaya:-caturdiganteSu, jayAt , sasAdhanam , mRgAGkacUDAmaNivarjanArjitam , nayAzritam , surAcalaspardhanayA, zibire, cayIkRtam , dhanam , vireje // 58 // vRttiH-caturdiganteSu-catasrazca tA diza AzA, dizA iti yAvat / caturdizastAsAmantA'vasAnAni paryyantabhAgA iti yAvat caturdigantAsteSu tathA / jayAta-vijayAt / paJcamyartho janyatvaM prayojyatvaM vA'vadheyam, tathA ca catudigantAdhikavijayajanyam , tAdRzavijayaprayojyaM vA / sasAdhanam-sAdhanairvijayopakaraNairanAdibhiH sahitaM sasAdhanam / mRgAGkacUDAmaNivarjanArjitam-mRgo hariNo'Gke utsaGge yasya sa mRgAGkaH paJcamacakravartI bhagavAJazAntinAtha iti yAvat / taM cUDAmaNau ziroratne varayatIti kvipi mRgAGkacUDAmaNivara sa cAsau jano lokosenAnyAdiH mRgAGkacUDAmaNivarjanastena arjitamupArjitam tathA / nayAzritam-nayena nItyA Azritam samupabRMhitam , samullasitamiti yAvannayAzritam / surAcalaspardhanayA-surANAM devAnAmacalaH parvataH surAcalo merustena spardhanA zreSThatva nibandhanA spardhA surAcalaspardhanA tayA tathA / zivire-sainyasanniveze / cayIkRtam-ekatrIkRtam / saJcayIkRtamiti yAvat / dhanam-muktAmaNimANikyAdi vittam / vireje-didIpe, zuzubhe itiyAvat / / 58 / / prabhorbhayAd vairikadambaka bakaM, dhiyA gurUkRtya vilakSamAnane / dadhAnamAzAsu cariSNuduryazaH, payodhirodhaH khalu saMnidhau dadhau // 59 // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIya sargaH [185 anvayaH-vairikadambakam , prabhoH, bhayAd, dhiyA, bakam , gurUkRtya, AzAsu, cariSNu, duryazaH, dadhAnam , Anane, vilakSam , saMnidhI, payodhirodhaH, khalu, dadhau // 59 // vRttiH-vairikadambakam-zatrusamUhaH / prabhoH-bhagavataH pnycmckrvrtinH| bhyaad-bhiititH| dhiyA-buddhayA, mAnasakalpanayetiyAvat / bakam-tannAmavizrutamasuraM pakSivizeSaM vA / gurUkRtyagurubudbhathAGgIkRtya / AzAsu-dikSu / cariSNu-viharaNazIlam / duryazaH-avarNam / dadhAnam-dhArayat / ata eva, Anane-mukhe, vadanAvacchedenetiyAvat / vilakSama vailakSyamApannam / saMnidhau-sannidhAne, nikaTa iti yAvat / payodhirodhaH-nIranidhitIram / khalu-nUnam / dadhau-adhArayat / rAjarAjezvarasAdhvasAt kAndiziko'rinikaro bakavat prapalAyyAmbudhitIramAzrita iti bhAvaH / / 59 / / vane caran sAnucaraH payoruhAM, parAgabhAgairiva pUjito'mbare / jinezvaraH paJcamacakripaJcamaH, sa kautukI tatra dadarza ketakam // 60 // anvayaH-sAnucaraH, vane, caran , ambare, payoruhAm , parAgabhAgaH, pUjitaH, iva, paJcamacakripaJcamaH, kautukI, saH, jinezvaraH, tatra, ketakam , dadarza // 60 // vRttiH-sAnucaraH-anu pazcAccaranti gacchantItyanucarA anugAminaH bhRtyA iti yAvat , taiH sahitaH sAnucaraH / vane-kAnane / caran-vicaran , bhraman , viharanniti yAvat / ambare-AkAze / payoruhAsa-payasi jale rohantyutpadyante iti payoruhaH kamalAni teSAntathA / parAgabhAgaiH-parAgANAM kiJjalakAnAM sumanoreNanAmiti yAvad bhAgA ekadezA avayavA iti yAvat parAgabhAgAstaistathA / pUjitaH-arcitaH / iva-yathA / vaacyotprekssaalngkaarH| paJcamacakripaJcamaH-pazcAnAM pUraNaH pazcamaH cakriSu cakravartiSu paJcamaH cakripaJcamaH, paJcamo rucirazvAsau cakripaJcamaH paJcamacakripaJcamaH / kautukI-apUrvapuSpAdidarzanotsukaH / sH-prsiddhH| jinezvara:-jinAdhipatirbhagavAzAntinAtha iti yAvat / tatra-tasmin vane / ketakam-ketakIpuSpam / dadaza-vyalokayat / / 60 / / viyogabhAjAM hRdi kaNTakaiH kaTuH, paTuH smarAyodhanasAdhane bhaTaH / tvadIya madanena digjaye, nidhIyate tArkikavAdinA''ditaH // 61 // anvayaH-viyogabhAjAm , hRdi, kaNTakaH, ( kRtvA ) kaTuH, smarAyodhanasAdhane, padaH, bhaTaH, tvadIyapattram , tArkikavAdinA, ( iva ) madanena, digjaye, AditaH, nidhIyate // 61 // . vRttiH-viyogabhAjAma-viyogaM priyatamAviprayogam bhajante sevante prApnuvantIti yAvat / 'biyogabhAjasteSAntathA, virahiNAmityarthaH / hRdi-antaHkaraNe / kaNTakaiH-atizayatIkSNadrumAGgavizeSaiH / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 ] zrIjainanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre (kRtvA ) kaTuH-tItraH, kaTutAsampAdakaH / smarAyodhanasAdhane-smaraH kAmastatprayuktamAyodhanaM yuddham smarAyodhanam tasya sAdhanaM niSpAdanam smarAyodhanasAdhanam tamistathA / pttuH-cturH| bhaTa:-vIraH / tvadIyapattram-tava bhavatazcampakasyedam tvadIyam tacca tatpatram dalam tvadIyapattram / tArkikavAdinAtarkaH-dhUmo yadi vahnivyabhicArI syAdvahnijanyo na syAdityAkAraka UhavizeSaH prayojanamasyeti tArkikaH, sa cAsau vAdI vAdazIlaH, vicAracAturIpaNDita iti yAvat tArkikavAdI tena tathA / ( iva-yathA) madanena-kandarpaNa / digjaye-digvijaya prasaGge / AditaH-prathamataH / nidhIyate-sthApyate // 61 / / alaM dalaM tvaM yugapajjagajaye, nidhIyase karNizaraH smareNa yat / tataH kRtaM tat karapatradAruNaM, viyoginAM hRddalanAt sanA'nvitam // 62 // anvayaH yat , smareNa, yugapajagajaye, tvam , karNizaraH, nidhIyase, tataH viyoginAm , sanA, hRddalanAt , karapatradAruNam , kRtam , dalam , alam , anvitam // 62 // vRttiH-yat-yasmAddhetoH / smareNa-kandarpaNa / yugapat-sahasA, sadya ityarthaH, ekakAlAvacchedeneti bhaavH| jagajaye-jagatAM bhuvanAnAM jayo vijayo jagajjayastasmiMstathA / tvam-tvallakSaNaH / karNizaraH-karNaH zravaNastadAkRtirekhAvizeSo vA'styeti karNI karNayuktaH, sa cAsau zaro bANaH karNizaraH / nidhIyase-dhriyase, nikSipyase, prahAraviSayIkriyase iti yAvat / tataH-tasmAddhetoH / viyoginAmviyogaH priyatamAsaMyogAbhAvo'styeSAmiti viyogino virahiNasteSAntathA / sanA-sarvadA / hRddalanAtahRdo hRdayasya dalanaM saMpIDanam , hRddalanam tasmAttathA / karapatnadAruNam-karapattravatkacavadAruNamasahyatvAtkaThinam karapatradAruNam / kRtam-vihitam / dalam-(tava ) patram / alm-pryaaptyaa| anvitam-anvarthatAmupagatam // 6 // yadAhaniSyatyamunA smarazvalan, prapadya vairaM kimiti smarana haraH / tato durAkarSatayA tadantakRd, nyavArayat ketaka ? cetasA tvakAm / / 63 // anvayaH-ketaka ! yat , calan , smaraH, amunA, AhaniSyati, iti, smaran , vairam, prapadya, tadantakRt , haraH, tataH, ( api ) durAkarSatayA, cetasA, tvakAma, nyavArayat , kim ? // 6 // vRttiH-ketaka !-ayiketakIkusuma ! / yat-yasmAddhetoH / calan-cAJcalyamAvahan ? / smaraH-kandarpaH / amunA-ketakIpuSpeNa / AhaniSyati-prahariSyati / atra handhAtorAGapUrvakatve'pi svAGgakarmakatvAbhAvAnAtmanepadamityanusaMdheyam / iti-ittham / smaran-dhyAyan , anuzIlayanniti Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH yAvat / vairam-zatrutAm / prapadya-prApya, samadhigatyeti yAvat / loke'pi praharaNodyataM prati vairasyApannamAnaso jano dRzyate / ata eva, tadantakRt-tasya smarasya anto vinAzastadantastaM karotIti tadantakRt madanAntAka ityarthaH / haraH-zambhustrilocana iti yAvat / tataH-madanAt ( api ) durAkarSatayAdurnivAratayA, sadyoduHkhadAyitayeti yAvat / cetasA-antaHkaraNena / tvakAm-tvAm / nyavArayatanyaSedhayat , avAruNaditi yAvat / kim-vitarke'vyayam / atra 'cetasastvakAmiti pAThaH sAdhIyAna pratibhAti / cetaso'ntaHkaraNAnnyavArayat , antaHkaraNe sthAnaM na dattamiti yAvat / / 63 / / dadhAsi patraM karapatrakaitavAt , samArdavatve'pi janArdanocitam / kRtAlipAnaM tata eva sevanAd, vigIyase manmathadehadAhinA // 64 // anvayaH-samArdavatve, api, janArdanocitam , karapatraketavAt , kRtAlipAnam , patram , dadhAsi, tataH, sevanAt , eva, manmathadeha dAhinA, ( tvam ) vigIyase // 6 // vRttiH-samArdavatve-mRdoH komalasya bhAvo mArdavam , mArdavena sahitaM samArdavam , tasya bhAvaH samArdavatvam , tsmiNstthaa| api-sambhAvanAyAm / janArdanocitam-janAnAM lokAnAmardanaM pIDanam janArdanam tasya ucitam yuktam janArdanocitam / karapattrakaitavAta-karapatrasya krakacasya kaitavaM vyAjaH karapattrakaitavam tasmAttathA / kRtAlipAnam-kRtaM vihitamalibhirdhamaraiH pAnaM yasya tattathA / patram-dalam / dadhAsi-dhArayasi / tataH-tasmAddhetoH / sevanAt-AzrayaNAt / patrasyeti yAvat / eva-avadhAraNArthakamavyayam / manmathadehadAhinA-manazcittaM madhnAtIti manmathaH kandarpaH, tasya dehaH zarIram manmathadehastaM dahati bhasmIkaroti tacchIlo manmathadehadAhI, "ajAteH zole" 5 / 1 / 154 // ityanena tacchIle 'Nin' pratyayaH, tena manmathadehadAhinA zaGkareNa, madanAnta keneti yAvat / ( tvam-ketakam ) vigIyase-nindyase // 64 // tvadagrasUcyA sacivena kAmino-manoyugaM yojayate manobhavaH / bhavettadAzleSavizeSaNe nayAd, na zItabhItirnavavAsasIva sA // 65 // anvayaH- manobhavaH, tvadagrasUcyA, sacivena, kAminoH, manoyugam , yojayate, anayA, tadA, AzleSavizeSaNe, navavAsasi, iva, sA, zItabhItiH, na, bhavet // 65 // vRttiH-manobhava:-manaso'ntaHkaraNAd bhava utpattiryasya sa manobhavaH kAmaH, kandarpa itiyAvat / yadvA manasi bhavatIti manobhavaH / tvadagrasUcyA-tava bhavataH ketakasya agram-purobhAgastvadanam , tadeva sUkSmatvAttIkSNatvAcca sUcI sUcikA, sevanIdravyamiti yAvat / tvamasUcI tayA tathA, tadrUpeNetyarthaH, Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre rUpakAlakAraH / sacivena-sahAyena, upakArakeNeti yAvat / kAmino:-kAmaH sambhogAdyabhilASo'styasyeti kAmI, kAmo'styasyA iti kAminI, kAmI ca kAminI ceti kAminau tayoH kAminoH, sAnurAgayodampatyoriti yAvat , saMbhogAbhilASayoH strIpuMsayoriti yAvat / "puruSaH striyA" 3 / 1 / 126 / / ityanena puMvAcakasya kAmizabdasya strIvAcakasya kAminIzabdasya lopH| manoyugam-manasoH strIpuMsAntaHkaraNayoyugam-dvayam , manoyugam / yojayate-saMyojayati, ekIkarotIti yAvat / tatprathamakalikayA'tisurabhitayoddIpanabhAvahetubhUtayA kAminAvucitAnucitasambandhamapyavicAryya mitho riraMsU pravartete iti bhaavH| . uttarArddhasya asphuTatvAtkathaMcid vyAkhyAyate / tadA-manoyugasyaikIkaraNAnantaram / anayA-kAminyA AzleSavizeSaNe-AzleSasya AliGganasya aGkapAlyA iti yAvadvizeSaNam saMvidhAnaM, AzleSavizeSaNam tasmiMstathA / satItizeSaH / navavAsasi-navaM nUtanaJca tadvAso vasanamaMzukamiti yAvat / navavAsastasmiMstathA / iva-yathA / sA-prasiddhA / zItabhItiH-zItAd jADyAd bhItirbhayam, shiitbhiitiH| nanahi / bhaveta-jAyeta / yathA nUtana vastradhAraNe zItabhayaM nivartate tathA kAminoH parasparAliGgane satyapi zItabhItirnivartate ityanubhavavedyamiti // 65 // tvayi prapanne taruNasya yoSitAM, manobhavaH sIvyati duryshHpttau| . prasahya saMketapade'pi ketanaM, tvameva tat ketakavAganiketanam // 66 // anvayaH-manobhavaH, tvayi, prapanne, taruNasya, yoSitAm , ( ca, ) duryazaHpaTau, sIvyati, saGketapade, api, tvam , eva, prasahya, ketanam , tat , ketakavAniketanam , ( asi ) // 66 // vRttiH-manobhavaH-manaso'ntaHkaraNAt , saGkalparUpAdvA bhava utpattiryasya sa tathA / tvayitvallakSaNe, ketaka itiyAvat / prapanne-prApte, susajjita iti yAvat ,vikasita iti tu hRdayam / taruNasyayUnaH / (ca-punaH ) / yoSitAm-sImantinInAm / duryazaHpaTau-duSkIrtI eva paTau vastre duryazaHpaTau tau tathA, duryazolakSaNamambarayugalamiti yAvat / sIvyati-saMyojayati, yuvabhiH kartavyAkartavyavivekaM hArayatItibhAvaH / saGketapade-ramaNArthapUrvaniyojitasthAnavizeSe / api-khalu / tvam-ketakam / evaavadhAraNe / prasahya-haThataH / ketanam-cihnam / bhavasIti zeSaH / athavA saGketapade api tvaM prasA ketanamutpAtavizeSa eva, knnttkittvaaditibhaavH| ketanazabdaH ketvarthaH, ketustu prasiddha utpAtalakSmArthayoriti / tat-tato hetoH| ( tvameva ) ketakavAganiketanam-ketakavAcaH ketaketizabdasya niketanam lkssnnyaa'rthstthaa| asIti zeSaH // 66 / / kare'dhikuryAttava pattrameva yo, dhRtiH sapatrAkRtimeti tasya yat / sphuTaM ca patraiH karapatramUrtibhi-viyogiyoge paramohakRt tvakam // 67 // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [189 anvayaH--yat , yaH, tava, pattram , eva, kare, adhikuryAt , tasya, dhRtiH, sapatrAkRtim , eti, ca, karapatramUrtibhiH, patraH, nvakam , viyogiyoge, sphuTam , paramohakRt // 67 // vRttiH-yv-ysmaaddhetoH| ya:-viprayogamApannaH puruSaH strIjano vA kshcit| tava-tvallakSaNasya ketakasya / patram-dalam / eva-avadhAraNArtha kamavyayam / kiM punaH puSpAdikamapIti bhAvaH / karehaste / adhikuti-dhAtUnAmanekArthatvAt , gRhNIyAdityarthaH / tasya-tAdRzasya janasya / dhRtiHdhairyyam / sapatrAkRtim-duHkham / eti-gacchati / c-punH| karapatramUrtibhiH-karapattravat krakacavanmUrtiH svarUpamAkAravizeSo vA yeSAnte tathA / patraH-dalaiH / tvakama-tvam / viyogiyoge-viyoginAM virahiNAM yogo'pUrvArthasamprAptirviyogiyogastasmiMstathA / atra-viyogayoge' iti pAThaH sAdhIyAn pratibhAti, viyogasya vicchedasya yogaH sambandho viyogayogastasmiMstathA, viyogAvasthAyAmiti yaavt| asminpakSeviyoginAmityAhartavyamitivizeSaH / sphuTama-vyaktaM yathAsyAttathA / paramohakRta-paro'tizayitazcAsau moho'jJAnam paramohastaM karotIti tathA // 6 // phalaM na susvAdu dalaM sadhUlika, tavAsti vA pallava eva cAdaraH / vinA phalaM ketaka ! kena pazuvad, viyogihRddAruNi dAruNAyase // 6 // anvayaH-tava, susvAdu, phalam , na, asti, vA, dalam , sadhUlikam , asti, pallave, eSa, AdaraH, ketaka !, phalam , vinA, kena, pazuvat viyogihRddAruNi, dAruNAyase // 68 // * vRttiH-tava-bhavataH ketakasya / susvAdu-samyagAsvAdanayogyam / phalam-prasavaH / na-nahi / asti-vartate / vA-athavA samuccayArthakaM vA'vyayam / dalam-patram / sadhUlikam-dhUlyA pAzunA rajaseti yAvat sahitam sadhUlikam / asti-vidyate / pallave-kisalaye / (sati ) eva-avadhAraNArthakamavyayam / Adara:-satkAraH / athavA-"Apallave eva AdaraH" ityevaMcchedaH, pallavAnabhivyApyApallavam , tasmi~stathA / ketaka !-tannAmakapuSpavizeSavRkSaH ! phalam-prasavam / vinA-antareNa / apItizeSaH / kena-kena hetunA, kiMkAraNeneti yaavt| pazuvat-parazuvat , tannAmakAnavizeSavaditi yAvat / viyogihRddAruNi-viyoginAM priyatamAviprayuktAnAM puMsAm priyatamaviprayuktAnAmaGganAnAmiti yAvat, hRdayam antaHkaraNam , viyogihRt tadeva dAru kASTham viyogihadAru tasmi~stathA / dAruNAyase-dAruNaM bhISaNavadAcaratIti tathA bhISaNAyate iti yAvat / ketakApradarzanAdviyoginoH strIpuMsayodhairyabhaGgaH, patradarzanAcca hRdayaM vidIrNa bhavatIti bhAvaH // 68 / / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre dhanurmadhusvinnakaro'pi bhImajA-priyaM parAgairanurAgamunnayan / mano hinastyeva hi nastirobhavana, manobhavaH svAzrayabhit kRshaanuvt||69|| anvayaH-dhanurmadhusvinnakaraH, api, parAgaiH, anurAgam , unnayan , tirobhavana, manobhavaH, svAzrayabhit, kRzAnuvat , bhImajApriyam , naH, manaH, hinasti, eva, hi // 69 // ... vRttiH-dhanurmadhusvinnakara:-dhanuSaH kAmukasya puSpasyeti yAvat madhu raso dhanurmadhu tena svinnaH klinnaH Ardra iti yAvat / karo hasto yasya sa dhanurmadhusvinnakaraH / api-sambhAvanAyAm / parAgaiHketakIpuSparajobhiH / anurAgam-premAkhyacittavRttivizeSam / unnayan-saMvardhayan / tirobhavanantardadhat, alakSyatAmAdadhAna iti yAvat / manobhavaH-kAmaH / svAzrayabhit-svasya Atmana Azraya AdhAraH svAzrayastaM bhinatti chinatti vinAzayatIti yAvat tathA / kRzAnuvat-agnitulyaH / bhImajApriyama-bhImajAyA bhImotpannAyAH priyamabhISTam , kamanIyamiti yAvat bhImajApriyam / na:-asmAkam / mana:-cittam antaHkaraNamiti yaavt| hinasti-pIDayati / eva hi-avdhaarnnaarthkmvyyyuglm||69|| munermano'vAmanakAmanAzane, paraM parAgaistava dhUlihastayan / smaraH smarana vizvajayaM zarairyadhAna,vyathAnvitaM dhig munighAtapAtakam / 70 / anvayaH-avAmanakAmanAzane, param , muneH, manaH, smaran , tava, parAgaiH, dhUlihastayan , smaraH, zaraiH, vizvajayam , vyadhAt , ( ataH ) vyathAnvitam , munighAtapAtakam , ( tvAm ) dhik // 7 // vRttiH-avAmanakAmanAzane-avAmanaH sajazcAsau kAmaH kandarpaH avAmanakAmastasya nAzanam dhvaMsanam avAmanakAmanAzanam tasmi~stathA / param-tatparam , paTIya iti yAvat / muneHanagArasya zramaNasyeti yAvat / mana:-antaHkaraNam, cittamiti yAvat / smaran-vidhvaMsakatvenAnucintayan / tava-bhavataH / ketakasya / parAgaiH--kusumakiJjalkaiH / dhUlihastayan-dhUliyuktaM hastaM kurvanityarthaH / tava dhUliyadi na syAttadA kAmaH svinnakaratvAccyutasAyakaH syAttadA viyoginAM jIvana sambhAvyeta, tadeva tu nAstyato'yamaparAdhastavaiva / svinnakaro dhanudharo dhUliyuktaM hastaM karotIti jAtiH / dhUlihastayanniti dhUliyuktaM hastaM karotIti NyantAcchateti bodhyam / smara:-kandarpaH / zaraiH-bANaiH / vizvajayam-vizvAnAM jagatAM jayo vizvajayastantathA / vizveSAM sarveSAM pipIlikAdibrahmapaya'ntAnAM (upari ) jayo vijayo vizvajayastantathA / vyadhAt-kRtavAn / ( ata:-asmAddhetoH) vyathAnvitamvyathayA pIDayA anvitam sambaddham vyathAnvitam , pIDAsambandhinamityarthaH / duHkhadAyakamiti yAvat / munighAtapAtakam-munInAmanagArANAm zramaNAnAmiti yAvat / ghAtaH kAmavyathAdAyakatvAd vadho Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [ 191 munighAtastena pAtakam-pApam yasya tat munighAtapAtakam / ( tvAm-ketakam ) dhik-tava dhikkAro'stvitibhAvaH / "gauNAt samayAnikaSAhAdhigantarA'ntareNAtiyenatenairdvitIyA" 2 / 2 / 33 // ityanena dhikazabdayoge dvitIyA bhavatIti veditavyam // 70 // ratiprasaktaM tadasaktamAzaye-'pyasaMzayaM naH sakalaM balaM balAt / prasUnadhanvA zarasAt karoti mA, vimucya rucyopazamasya cetasi // 71 // anvayaH-prasUnadhanvA, cetasi, upazamasya, rucyA, ( hetunA ) mA, vimucya, Azaye, tadasaktam , api, ratiprasaktam , naH, sakalam , balam , balAt , asaMzayam , zarasAtkaroti // 71 // vRttiH prasUnadhanvA-prasUnam puSpameva dhanuH kArmukaM yasya sa prasUnadhanvA, kandarpa iti yAvat / cetasi-antaHkaraNe / upazamasya-prazamasya, zAnteriti yAvat / rucyA-tejasA dIptyeti yAvat / mA-mAm / mallakSaNaM janamiti yAvat / vimucya-parityajya vihAyeti yAvat / Azaya-abhiprAye, mAnasikasaMkalpAvacchedeneti yAvat, abhiprAyeNeti yAvat / tadasaktam-tasyAM ratau asaktam anAsaktam tadasaktam / api-sambhAvanAyAm / ratiprasaktam-phalato ratiprasaJjanamadhigatam / na:-asmAkam / sakalam-samastam / balam-sainyam / balAt-haThAt, sahasetyarthaH / prasahyeti yAvat / asaMzayamniHsandeham / zarasAtkaroti-bANAdhInaM karotItyarthaH / kevalaM mAM vihAya sakalaM matsainyavarga kandapaH tvadIyamuddIpakatvamAdAya nijabANAdhInaM karotIti bhAvaH // 71 // udIrya vIryAdativipriyaM vaze, nidhitsatA zAntarasAkhyamAnasam / prapadya velAM samiterhatArate-riti krudhA'kruzyata tena ketakam // 72 // anvayaH-iti, vIryAt , atividhiyam , udIyaM zAntarasAkhyamAnasam , vaze, nidhitsatA, tena, hRtArate, samiteH, velAm , prapadya, krudhA, ketakam , akruzyata // 72 // vRttiH iti-mAM vihAya sakalaM matsainyavarga nijabANAdhInaM karoti, yatastvAM nimitIkRtya kandarpastasmAddhetorityarthaH / vIryAta-zauryAt , ojasa iti yAvat / ativipriyam-ati atyantaM vipriyam-vyalIkaM yasmiMstadyathA syAttathA / udIrya-uktvA / zAntarasAkhyamAnasam-zAntarasaM nirvedasthAyikarasamAcaSTe kathayati iti zAntarasAkhyam , tacca tanmAnasamantaHkaraNam zAntarasAkhyamAnasam / vastutastu 'zAntarasADhyamAnasamiti pAThaH' iti sAdhIyAn pratibhAti / zAntarasena ADhyaM paripUrNam zAntarasADhyayam tacca tanmAnasam antaHkaraNam zAntarasADhyamAnasam , iti tAtparyamAlocanIyam / vaze-Ayattatve / nidhitsatA-sthApanecchAvatA / tena-bhagavatA zAntinAthena / hRtArate: Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre hRtA dUraMgatA AratirArAmo yatra sA hRtaartistsyaastthaa| hRtA apahRtA aratiH khinnatA yayA sA tatheti vA / samiteH-yuddhasya, yatipariSadazcApItyarthaH / zramaNasamiteriti yAvat / velAmsamayam / prapadya-samadhigatya / dhA-krodhena / ketakam-tannAmakaprasiddhapuSpavRkSavizeSam / akrazyataanindyata // 72 // vidarbhasubhrUstanatuGgatAptaye, tapasyato'drIna nRpatirvyatibajana / tataH prayANAt tadupatyakAzraye, jahAra tuGgatvamadaM paTAlayaH // 73 // anvayaH-vidarbhasubhrUstanatuGgatAptaye, tapasyataH, adrIn , vyativrajan , nRpatiH, tataH, prayANAt , tadupatyakAzraye, paTAlayaH,tuGgatvamadam , jahAra // 7 // vRttiH-vidarbhasubhrastanatugatAptaye-vidarbhANAm tadAkhyadezAnAm subhravaH zobhananetroparividyamAnaromaviziSTAGganA vidarbhasubhravaH tAsAM stanA vidarbhasubhrUstanAsteSAM tuGgatoccatA vidarbhasubhrUstanatuGgatA tasyA AptiH samadhigamo vidarbhasubhrUstanatuGgatAptistasyai tathA / tapasyataH-tapasyAmAdadhataH / adrIna-girIna, parvatAniti yAvat / vyativrajana-vyatigacchan , vyatikrAmanniti yAvat / nRpatiHrAjA cakrI bhagavAzAntinAtha iti yAvat / tataH-tasmAtsthAnAt , tadanantaraM veti yAvat / prayANAt-prasthAnAt / tadupatyakAzraye-teSAM parvatAnAmupatyakA adhobhUmayastadupatyakAstAsAmAzraya AdhArastadupatyakAzrayastasmi~stathA / sthitairitizeSaH / paTAlaya:-paTAnAM tantusamavAyikAraNakAnAmaMzukAnAm vasnAnAmiti yAvat / AlayA gRhA paTAlayAstaistathA / tuGgatvamadam-tuGgatvasya uccatAyA mado gavastuGgatvamadastantathA / jahAra-hRtavAn // 73 // pratisthalaM tatra gajAna samunmilad-vaTAnivApazyadalaM tapasyataH / svakumbhayostatkucazobhayA'bhayaM, tathaiva dhitsUna zirasA nmsytH||74|| anvayaH- tatra, pratisthalama , svakumbhayoH, tatkucazobhayA, abhayam , dhisUn , tathaiva, zirasA, namasyataH, tapasyataH, samunmilavaTAna , iva, (sthitAn ) gajAn , apazyat // 74 // vRttiH-tatra-pUrvoktaparvatopatyakAyAm , tasmin sthAne vA / pratisthalam-pratisthAnam , sarvatreti yAvat / svakumbhayo:-svasya AtmanaH kumbhau kumbhAkRtI zirassambandhimAMsapiNDau svakumbhau tayostathA / tatkucazobhayA-tAsAm vidarbhasubhruvAm kucazobhA stanasaundaryam tatkucazobhA tayA tthaa| abhayam-bhayAbhAvam , abhayadAnamiti yAvat / dhisUna-dhAraNecchAvataH / tathaiva-tenaiva prakAreNa kizcetyarthaH / zirasA-mastakena / namasyata:-namaskurvataH / ata eva, tapasyata:-tapazcaryAmAdadhataH, Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadinodinyAM tRtIyaH sargaH [ 193 samunmiladghaTAn-samunnatAn nyagrodhavRkSAn / iv-ythaa| (sthitAn ) gajAn-hastinaH / alamatizayena / apazyat-adarzada , dRSTavAniti yAvat / / 4 / / vibhurvanAtikramaNe sa cakrabhRt , kacid ghaTAn vaikSata saMtapasyataH / phalAni dhUmasya dhayAnadhomukhAna, kucopamAptyai pathi dADimAgame // 75 // anvayaH-vanAtikramaNe, kvacit , pathi, saH, cakrabhRd, vibhuH, kucopamAptya, adhomukhAn , dhumasya, dhayAna , saMtapasyataH, ghaTAn , va, dADimAgame, phalAni, aikSat // 7 // vRttiH-vanAtikramaNe-vanasya gahanasya atikramaNamullaGghanam tasmiMstathA / kvacita-kutracit / pathi-mArge / saH-prasiddhaH / cakrabhRd-cakravartI / vibhuH-prabhuH, zrIzAntinAthabhagavAnitiyAvat / kucopamAptyai-stanasAdRzyamadhigantum / adhomukhAn-nimnavadanAna / dhUmasya-vahvidhvajasya / dhayAnpAnaM vidadhataH / ataeva, saMtapasyataH-tapasyAM prakurvataH / ghaTAna-kumbhAn / va-iva, 'maNI voSTrasya' i yAdau va shbdsyevaarthktaaprsiddheH| dADimAgame-dADimasya phalAni dADimAni phale'rthe vihitasya taddhitapratyayasya luk , teSAmAgamaH samadhigamaH samprAptiriti yAvat , atreti dADimAgamo dADimavRkSastasmiMstathA / phalAni-dADimaprasavAn / aikSata-apazyat , dRSTavAniti yAvat / etAni dADimIphalAni na kintu ghaTA evaite tAnivetyutprekSA // 75 // kapAlinaH kvApi kapAlipAlitA-sanasthitAnaikSya tadAkRtestulAm / adIdharad vIratayA phalAnvite, sa dADime dohadadhUpini drume // 76 // anvayaH-saH, kvApi, kapAlipAlitAsanasthitAn, kapAlinaH, ailya, phalAnvite, dohadapini, dADime, drume, vIratayA, tadAkRteH, tulAm , adIdharat // 76 // vRttiH-saH-mahAmahimazAlitayA tIrthakRtpaJcamacakravartitayA ca prasiddho bhagavAjazAntinAtha ityarthaH / vApi-kutrApi, kasmi~zcitpradeze iti yAvat / kAlipAlitAsanasthitAn-kAlamapayavatvenAstyasyeti kapAlI ghaTastena pAlitam saMrakSitam , viziSTamityarthaH, kapAlipAlitam tacca tat Asanam-Asyate'tretyAsanam kapAlipAlitAsanam tatra sthitA avasthitA virAjamAnA iti yAvat / kpaalipaalitaasnsthitaastaaNstthaa| kapAlinaH-saMnyAsivizeSAn / aikSya-samavalokya / phalAnviteprasavaviziSTe / dohadadhRpini-atizayitaphalAdisamRddhiryena bhavati taddohadam dADimIvRkSasya dohadAya yo dhUpaH, agurvAdisugandhidravyavizeSaH dohadadhUpaH so'syAstIti dohadadhUpI tasmi~stathA / dADime-svanAmaprasiddhe / drame-vRkSe / vIratayA-zauryazaulitayA / tadAkRteH-saMnyAsivizeSasvarUpasya / tulAmsAdRzyam / adIdharava-dhArayAmAsa // 76 / / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 ] zrIjainanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre viyoginImekSata dADimImasau, tapastapantI bahulAtape tape / samudgirantI karuNA'ruNAsravaM, pade tadAsevibhirIhitaM rasam // 77 // anvayaH- aso, bahulAtape, tape, tapaH, tapantIm , pade, tadAsevibhiH, ihitam , karuNA'ruNAsavam , rasam , samugirantIm, viyoginIm , dADimIm , aikSata // 77 // vRttiH-asau-bhgvaashaantinaathH| bahulAtape-bahulo'tizayita AtapaH sUryaprakAzAtmakastejovizeSo yasmin bhulaatpstsmiNstthaa| tape-grISmatauM / tapaH-tapasyAm / tapantIm-vidadhatIm , kurvantImiti yAvat / pade-caraNe / caraNayoriti yAvat / tadAsevibhiH-tAmAsevante zuzrUSante tacchIlAstadAsevinastaistathA / Ihitam-abhivAbchitam , abhilaSitamiti yAvat / karuNA'ruNAsravamasruNo netrajalasTAyam , AsravaH, karuNayA tadAsevAprayuktaparamaparizramasmaraNasaJjAtayA dayayA aruNaH karuNA'ruNaH, karuNA'ruNazcAsau AsravaH karuNA'ruNAsravaH tantathA / rasam-rasyate AsvAdyate iti raso ratistantathA / samugirantIm-prakAzayantIm , abhivyaJjayantImiti yAvat / viyoginImviyogaH priyatamaviprayogastadviccheda iti yAvadastyasyA iti viyoginI tAntathA / "ato'nekasvarAdeH" 7 / 2 / 6 / / ityanena matvarthe 'in' pratyayaH / dADimIm-nAyikAmiva dADimIm / aikSata-samavalokayat / / 7 / / vanecarI kAmapi tadbhaTe tAM, priyasmRteH spaSTamudItakaNTakAm / trasanmRgAkSImacirAdamocaya-latAmivAyaM girijAM rajonvitAm // 78 // anvayaH--ayam , tadbhaTaH, dhRtAm , priyasmRteH, spaSTam , udItakaNTakAm , girijAm , rajonvitAm , latAm , iva, prasanmRgAkSIm , kAmapi, vanecarIm , acirAt, amocayat // 78 // vRttiH-ayam-asau bhagavAzAntinAtha iti yAvat / tadbhaTai?-tasya bhagavataH zAntinAthasya bhaTA yodhA, vIrA, iti yAvat tadbhaTAH yadvA te digvijayaupayikatvena prasiddhAzca te bhaTA yoddhAstadbhaTAstaistathA / dhRtAm-gRhItAm / priyasmRteH-priyatamasmaraNAt / spaSTam-vyaktaM yathA syAttathA / udautakaNTakAm-udItAH udayaM prakAzamiti yAvadApannAH kaNTakAH romAJcAH, pakSe-drumAGgAni, sAtvikabhAvavizeSA iti yAvadyasyAH sodItakaNTakA tAntathA / "stambhaH svedo'tha romAzcaH, svarabhedo'tha vepathuH / vaivarNyamathupralaya, ityaSTau sAttvikA rsaaH|" iti sAhityadarpaNe vishvnaathH| girijAm-girau parvate jAtotpannA girijA tAntathA / rajonvitoma-rajasvalAm , pakSe rajobhiH dhUlibhiranvitA sambaddhA rajonvitA dhUlidhUsaritAmiti yAvat / latAm-vallIm / iva-yathA / trasanmRgAkSIm-trasanto bhagavihalAzca te mRgA hariNAmasanmRgAsteSAmakSiNI nayane iva akSiNI nayane yasyAH sA trasanmRgAkSI Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH tAntathA / "uSTramukhAdayaH" 3 / 1 / 23 / / ityanena bahuvrIhisamAsaH, pUrvapadasyopamAnasarUpasya lopazca nipAtyate / kAmapi-anirvacanIyasaundaryazAlinIm / vanecarIma-vane kAnane carati vicaratIti vanecarI tAntathA / bhillImiti yAvat / acirAt-jhaTiti, zIghramevetyarthaH / amocayat-paryatyA. jayat // 7 // zizUnapi svAna samamocayad nRpaM, kRpAprapArUpamupetya satyagIH / phalastanasthAnavidIrNarAgiha-nidarzanAt sA sRjatI tadAziSam // 79 // anvayaH-tadA, AziSam , sRjatI, satyagIH, sA, upetya, phalastanasthAnavidIrNarAgihRnnidarzanAt , kRpAprapArUpam , nRpam , svAn , zizUn , api, samamocayat // 79 // vRttiH-tadA-tasmin samaye / Azipam-AzIrvAdam , zubhAzasanamiti yAvat / sRjatIkurvantI / zubhAziSA saMyojayantIti yAvat / satyagI:-satyA tathyA samIcIneti yAvat , gIrvANI yasyAH sA satyagIH / mA-pUrvavarNitaprakArA vanecarIti yAvat / kRpAprapArUpam-kRpA dayaiva prapA pAnIyazAlA kRpAprapA tasyA iva rUpam lokopakArakatvasvabhAvo yasya sa kRpAprapArUpastantathA / nRpam-rAjAnam bhagavantaM zAntinAthamiti yAvat / upetya-samadhigatya / phalastanasthAnavidIrNagamihannidarzanAta-phalavat prasavatulyau stanau kucau phalastanau, tayoH sthAnama avakAzaH phalastanasthAnam , tatra vidIrNam virahAsAtvAdvidhAbhUtam / atha ca rAgi anurAgaviziSTam yad hRt hRdayam antaHkaraNam iti yAvat / phalastanasthAnavidIrNarAgihRt tasya nidarzanam prakAzanam phalastanasthAnavidoNerAgihRnnidarzanam , tasmAttathA / svAna-nijAn , AtmIyAniti yAvat / zizana-bAlakAn / apisamuccaye / samamocayat-paryatyAjayat / / 6 / / abhikrame bhImasutAM viyojitAM, zriyA'tha sasmAra surAGganAjitAm / nRpazcalana vIkSya latA phalAntarAd, vizacchukAsyasmarakiMzukAzugAm // 8 // anvayaH- atha, abhikrame, calan nRpaH, phalAntarAd, vizacchukAsyasmarakiMzukAzugAm , latAm , vIkSya, zriyA, surAGganAjitAm , viyojitAm , bhImasutAm , sasmAra // 80 // vRttiH-atha-anantaram / abhikame-nirbhIkatayA zatrUna prati yuddhArthagamane uddezyatvaM saptamyarthaH, tAdRzagamanoddezenetyarthaH / calana-pratiSThamANaH, prasthAnamAdadhaditi yAvat / nRpaH-prabhuH, bhagavAJ zAntinAtha iti yAvat / phalAntarAta-phalAnAM prasavAnAm antaram madhyabhAgaH phalAntaram , tasmAttathA / vizacchukAsyasmarakiMzukAzugAm-vizanti pravizanti yAni zukAsyAni zukamukhAni tAnyeva smarasya kiMzukAni palAzapuSpANyeva AzugA bANA yasyAm , sA vizacchukAsyasmarakiMzukAzugA, tAntathA / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra latAm-vallIm / vIkSya-avalokya / shriyaa-shobhyaa| surAGganAjitAm-prazastAnyaGgAnyasya santIti aGganAH, surANAM devAnAmaGganAH surAGganAstA jitA nijasaundaryeNa parAjitA yayA sA surAGganAjitA, tAntathA / viyojitAm-viccheditAm , viprayojitAmiti yAvat / bhImasutAm-bhImaduhitaram / bhImaputrImiti yAvat / sasmAra-dadhyau, smRtipathamAnayaditi yAvat // 8 // smarArdhacandreSunibhe RzIyasAM, samApatatpAnthanRNAM kadambake / prabhuH palAze tulanAmadIdRzad, galajaradvastritapatrasaGkare // 81 // anvayaH- prabhuH, krazIyasAm , samApatatpAnthanRNAm , kadambake, smarArdhacandreSunibhe, galajjaradvastritapatrasaGkare, palAze, tulanAm , adIdRzat // 81 // vRttiH-prabhuH-prakarSeNa prakRSTaguNazAlitayA bhavatIti prabhubhaMgavAn zAntinAtha iti yAvat / krazIyasAm-atizayena kRzAH krazIyAMsasteSAntathA, kRzatarANAmiti yAvat / samApatatpAnthanRNAmpanthAnaM nityaM gacchantIti pAnthAH pathikAH pravAsina iti yAvat , te ca te naro mAnavAH pAnthanaraH samApatantaH samyakpatanazIlAzca te pAnthanaraH samApatatpAnthanarasteSAntathA / kadambake-nikurumbe samUhe iti yAvat / smarArdhacandreSunibhe-ardhacandrasya candrArdhasya AkAro'rdhacandrAkAraH, sa cAsAviSurbANo'rdhacandreSuH, "mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 / / ityanena zAkapArthivAderAkRtigaNatvAdAkArapadasya lopaH smarasya kAmasya, ardhacandreSuH smarArdhacandreSustannibhastatzadRzaH smarArdhacandreSunibhastasmiMstathA / galajjaravakhitapattrara kare-galadvigalaJca tajjarajjIrNatAmAdadhad galajjarat, "zItoSNa" mityAdivadyathAkathaJcidguNapradhAnabhAvamAdAya samAsaH,galajjaraJca tadvastram vasanam galajjaradvastram tadvadAcaritam galajjaradvalitam tAdRzam pattram dalam chadanamiti yAvat , galajjaradvastritapattram , tena saGkIyate vyApyate iti galajara dvkhitpttrsngkrstsmiNstthaa| athavA vastramivAcaritam vanitam , vastritazca tatpattram vakhitapattram, galajjaracca tadvastipattram galajjaradvatritapattram , tena saGkaraH saGkINaH, vyApta iti yAvat, galajjaradvastritapattrasaGkarastasmiMstathA iti vyutpattiranusaraNIyA / palAze-palaM mAMsamaznAti bhakSayatIti palAzaH, palAza iva palAzaH tasmiMstathA / tulanAm-sAdRzyam / adIdRzat-alU lukat // 8 // viyuktatApatradhanavinAzane, sphuTaM palAze'dhvajuSAM palAzanAt / . mukhe'pi mAlinyadazA hyamanyatA-'munocitA pAtakacintayA'dhvani // 2 // anvayaH-viyuktatApattradhanaiH, vinA, azane, ( satyapi ) palAzanAt , sphuTam , palAze, adhvajuSAm , mukhe, api, adhvani , pAtakacintayA , ucitA, mAlinyadazA, anena, hi, amanyata // 82 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvinodinvAM tRtIyaH sargaH [ 197 vRttiH-viyuktatApattradhanaiH-vipUrvakAyujdhAto ve ktaH pratyayaH viyuktam virahaH, viyoga iti yAvat, tasya tApo santApo viyuktatApaH, viyuktAdvA tApo viyuktatApastasmAt trAyante rakSantIti viyuktatApatrANi tAni ca tAni dhanAni taistathA / yadvA-viyuktasya virahiNo bhAvo viyuktatA sA cAsau saiva vA Apat vipat vipattiriti yAvata viyuktatApat tasyAstrAyante iti viyuktatA pattrANi tAni ca tAni nAnyeva vA dhanAni viyuktatApattradhanAni taistthaa| vinA-antareNa / azanebhojane / ( satyapi ) palAzanAt mAMsabhakSaNAt / virahijanAnAmiti zeSaH / sphuTam-prakaTaM yathA syAttathA / palAze-palaM mAMsamaznAtIti mAMsabhakSaNAdanvarthasaMjJake, palAzavRkSe / adhvajuSAm-adhvAnaM mArga juSante sevante iti adhvajuSasteSAntathA / mukhe-vadane / api-sambhAvanAyAm / adhvni-maarge| pAtakacintayA-pApAnudhyAnena / ucitA-yuktA / mAlinyadazA-malinatvAvasthA / anena-cakravartinA bhagavatA shaantinaathenetyrthH| hi-nizcayena / amanyata-avAbudhyata // 82 // sa kiMzukaH kiM zukavaktratulyatA, dhare(da)vipatrIbhavanAditi smaran / sa vRntamAlokata khaNDamanvitaM, vizaGkamudyatsumanaH suvarNaruk // 3 // anvayaH-saH, kiMzukaH, (dvi)vipatrIbhavanAt , kim , zukavaktratalyatAm , dharet , iti, smaran , saH, vizaGkam , udyatsumanaH, suvarNaruka, anvitam , khaNDam , vRntam , Alokata // 8 // vRttiH-saH-prasiddhaH / kiMzukaH-palAzaH / vipatrIbhavanAta-vigatazca tatpatram vipatram avipatram avipatrasya vipatrasya bhavanam sampattirvipatrIbhavanam tsmaattthaa| (dvipatrIbhavanAt dve ca te patre dale dvipatre, tayopitrayoH, advipatrayordvipatrayorbhAvaH sampattipitrImavanam , tasmAttathA / ) abhUtatadbhAvArtha 'cviH' pratyayaH / kim-vitarke'vyayam / zukavaktratulyatAm-zukasya kIrasya, raktatuNDasya prasiddhasya pakSiNa iti yAvat vaktram mukham zukavaktram tasya tulyatA zAdRzyam zukavaktratulyatA tAntathA / dhareta-Azrayet , gRhNIyAditi yAvat / iti-ebaMprakAreNa / smaran-cintayan sa:prasiddhaH, bhagavAJzAntinAtha iti yAvat / vizaGkam-vigatA zaGkA, kimaniSTaM me bhaviSyatItyakArazcittavRttivizeSaH, yasmin karmaNi tadvizaGkam yathAsyAttathA, niHzaGkamiti yAvat / udyatsumanaH-udyantyo vikasantyo sumanasaH suSThu manyate pUjyate Abhiriti sumanasaH, strIliGgA vA bahuvacanAntazca "vihAyassumanas" ( uNA. 976 ) ityasi nipAtyate, iti sumanasaH kusuma ni yasmiMstattathA / suvarNarukasuvarNasya kAzcanasya ruk kAntiriva ruk kAntiryasya tttthaa| anvitam-sambaddham / khaNDam-khaNDamiva khaNDam aMzam / vRntam-vRNotIti vRntam prasavabandhanam / yat kAtyaH-"bandhanaM puSpaphalayAvRntamAhuH" Alokata-samaikSiSTa / / 83 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 ] zrIjananaMSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre kacit punaH zAlmalizAlamalini, ziloccaye rAjapathAvarodhini / dadarza bhUpaH sumano nivandhana, viyogihRtkhaNDini kAlakhaNDajam // 84 // anvayaH-punaH, zAlmalizAlamAlini, rAjapathAvarodhini, viyogihRtkhaMDini, kvacit , ziloccaye, bhUpaH, sumanonibandhanam , kAlakhaNDajam , dadarza // 84 // vRttiH-puna:-kizca / zAlmalizAlamAlini-zAlmalizAlasya tadAkhyavRkSasya mAlA paktiH zreNIti yAvat / zAlmalizAlamAlA sA'syAtIti zAlmalizAlamAlI tsmiNstthaa| rAjapathAvarodhinirAjJo narapateH panthA mArgo rAjapathastamavaruNaddhi tacchIlo rAjapathAvarodhI, tasmiMstatheti / viyogihRtkhaNDini-viyoginAm viprayuktAnAM hRt antaHkaraNam viyogihRt tat khaNDayati bhinatti kAmajvAlAsantaptaM karotIti yAvat viyogihRtkhaNDI tsmiNstthaa| kvacita-kutracit / ziloccayezilAnAM pASANAnAmuccayo'treti ziloccayaH parvatastasmiMstathA / bhUpaH-bhuvaM pRthivIM pAti rakSatIti bhUpo rAjA, bhagavAzAntinAtha iti yAvat / kAlakhaNDa jam-dakSiNapArzvasthaM kRSNaM mAsaM kAlakhaNDam tasmAjAtamutpannam kAlakhaNDajam / sumanoMnibandhanam-sumanasAma puSpANAma , nibandhanama-niHzeSeNa bandhanamatreti sumanonibandhanam , vRntamiti yaavt| dadarza-avalokitavAna , apazyaditi yAvat / / 8 4 / / nabAlatAgandhavahena cumbitA, jinezapAdA yuvarAjatAbhRtA / samIyuSA svAgabhuvA praNemuSA, gajAzvavRndena samaM samaGgalam // 85 // anvayaH-gajAzvavRndena, samam , samaGgalam, nabAlatAgandhavahena, samIyuSA, praNemuSA, yuvarAjatAmRtA, svAGgabhuvA, jinezapAdAH, cumbitAH // 85 // vRttiH-gajAzvavRndena-gajA hastinazca azvAH turaGgamAzca gajAzvam prANyaGgatvAdekavadbhAvaH, tasya vRndam kadambakam samUha iti yAvat gajAzvavRndam tena tathA / samam-saha / samaGgalam-maGgalena kalyANena sarvArtharakSaNena vA sahitaM samaGgalam yathAsyAttathA / nayAlatAgandhavahena-bAlasya bhAvo bAlatA, kaumAryam kaizoyaM vA tasyA gandho lezo bAlatAgandhaH, vahati dhArayatIti vahaH, "ac" 5 / 1 / 46 / / ityanena acapratyayaH, bAlatAgandhasya vaho bAlatAgandhavahaH, na bAlatAgandhavaho nabAlatAgandhavahaH, naikadhetyAdivatsamAso niSedhArthakena nazabdena tena tathA, yUnetyarthaH / samIyuSA-sAmIpyamadhigatavatA / praNemuSA-adhigatapraNAmabhAvena, praNatavatetiyAvat / yuvarAjatAbhRtA-yuvA taruNo rAjA nRpatiryuvarAjaH tasya bhAvo yuvarAjatA tAM bibharti dhArayatIti yuvarAjabhRt tena tathA / svAGgabhuvA. svasya Atmano'Ggam zarIram svAGgam tasmAd bhavatyutpadyate iti svAGgabhUstena tathA, putreNeti yAvat / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvara kRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [ 199 jinezapAdA:-jinezasya arhacchreSThasya bhagavataH zAntinAthasyeti yAvat pAdAzcaraNA jinezapAdAH, vastutastu "pAdA bhaTTArako devaH prayojyaH pUjyanAmataH" / 2 / 250 / / ityabhidhAnacintAmaNyuktaprakAreNa jinapAdA ityasya jinazreSThAH ityarthaH, arhadbhaTTArakA iti yAvat / cumbitA:-cumbate vaktrasaMyogAnukUlavyApArArthakatve'pi AliGganArtha lakSaNayA AliGgitA ityarthaH // 85 // priyA tadIyA jananI nRpeNa sA, karamdhitAGgI makarandasIkaraiH / samAliliGge zucivAsare rasaM, prakAzayantI girijeva tApamuk // 86 // anvayaH-rasam , prakAzayantI, tApamuk , girijA, iva, makarandasIkara :, karamcitAGgI, sA, tadIyA, priyA, jananI, zucivAsare, samAliliGge // 86 // vRttiH-rasam-anurAgam / prakAzayantI-prakaTayantI, abhivyaJjayantIti yAvat / tApamukatApaM santApaM muJcati antarbhAvitaNigarthatvAnmocayatIti tApamuk , santApahAriNItyarthaH / girijAgireH parvatAjAtA girijA pArvatI anyA vA kAcana mahAdevI / iva-yathA / makarandasIkaraiHpuSparasakaNaiH / karambitAGgI-karambitaM vyAptamaGgaM zarIram yasyA sA tathA / sA-prasiddhA / tadIyAtasya bhagavataH zAntinAthasya iyaM tadIyA / priyA- manojJA samadhikasnehazAlinIti yAvat / jananIprasUH, acirA mAteti yAvat / zucivAsare-zuciH zuddhazcAsau vAsaro divasaH, dinamiti yAvat / zucivAsarastasmiMstathA / samAliliGge-samAzliSTA samyagAliGgiteti yAvat // 86 / / lateva tanvI vibhuviprayogataH, pratApamevAdizatI navodayam / dRzA nRpeNa smitazobhikuDmalA, bhRzA'kRzArUr3haratiyapIyata // 87 // anvayaH-vibhuviprayogataH, latA, iva, tanvI, navodayam , pratApam , eva, AdizatI, smitazobhikuDmalA, bhRzA'vazArUDharatiH, nRpeNa, dRzA, apIyata // 87 // vRttiH-vibhuviprayogataH-vibhostribhuvananAyakasya tena vA vimuviprayogo viyogaH, viccheda iti yAvat vibhuviprayogastasmAttathA / latA-vallI / iva-yathA / tanvI-kRzA, kRzAGgIti yAvat / navodayam-navo navIna udayo'bhyudayaH prakAzo vA yasya sa navodayastantathA / pratApam-prabhAvam , teja iti yAvat / eva-avadhAraNArthakamavyayam / AdizatI-pratipAdayantI, abhivyaJjayantIti yAvat / smitazobhikur3amalA-smitena ISaddhAsena zobhate tacchIla smitazobhI, tAdRzaH kuDmalo mukulo yasyAH sA smitazobhikuDUmalA / bhRzAkazArUDharati:-bhRzamatizayena akRzaM yathAsyAttathA ArUDhA samprAptA rati Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre ranurAgo yayA sA bhRzA'kRzArUDharatiH / tadIyadharmapatnI-mahiSIti yAvat / nRpeNa-rAjJA, bhagavatA zAntinAtheneti yAvat / nyapIyata-pape, sAdaramavalokitA / / 8 / / adambhasaMrambhavimuktamAnasA, na sA priyaM prApya na vipriye priyA / nRpeNa sarvA pramadA madAlasA, darAdarAbhyAM darakampinI pape // 8 // anvayaH-nRpeNa, adambhasaMrambhavimuktamAnasA, priyam, prApya, vipriye, na, priyA, na, darAdarAbhyAm , darakampinI, madAlasA, tA, sarvA, pramadA, pape // 8 // vRtti-nRpeNa-rAjJA, bhagavatA zAntinAtheneti yAvat / adambhasaMrambhavimuktamAnasA-dambhanaM dambho vyAjaH, na dambho yasmin karmaNi tadadambhaM yathA syAttathA / saMrambheNa krodhena vimuktaM parityaktaM mAnasamantaHkaraNaM yasyAH sA tathA / "idaM kilAvyAjamanoharaM vapuH" ityAdivat kriyAvizeSaNavAcakena padena samAso'GgIkaraNIyaH / priyam-abhIpsitam , vallabhaM vA / prApya-samadhigatya / vipriyevyalIke, priyAparAdhe'pIti yAvat / napriyA-apriyA, amanojJeti yAvat / na-nahi / api tu priyeveti bhAvaH / darAdarAbhyAm-daro bhayam adaro bhayAbhAvaH darazcAdarazca darAdarau tAbhyAntathA / bhayena bhayAbhAvena ( harSeNa ) cetyevamubhAbhyAmupalakSitA / darakampinI-daramIpatkampate vepate tacchIlA darakampinI / "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154 // ityanena tacchIle 'Nin' pratyayaH / madAlasA-madena harSeNa alasA cetasaH kriyAnunmukhatA''lasyaM tadvato madAlasA / "atitRptigarbhavyAdhizramAdijanyA cetasaH kriyAnunmukhatA''lasya 'miti rasagaGgAdhare paNDitarAjajagannAthaH / sA-rUpasaundaryalAvaNyAdinA bhuvanatrayaprasiddhA / sarvA-nikhilA / pramadA-nitambinI, lalaneti yAvat / pape-sAdaramavaluloke, dadRze iti yAvat // 8 // vicinvatIH pAnthapataGgahiMsane-vinA zubhAnyabhragatAH prkaashikaaH| nizi vyadhuH svAlayasaMmukhotsuka-prayANayogAdapi dIpikA bhaTAH // 89 // anvayaH-bhaTAH pAnthapataGgahiMsane, vinA, zubhAni, vicinvatIH, abhragatAH, nizi, prakAzikAH, api, dIpikAH, svAlayasammukhotsukaprayANayogAt , vyadhuH // 89 // vRttiH-bhaTA:-yodhAH / pAnthapataGgahiMsanaiH panthAnaM nityaM gacchantIti pAnthAH pathikAH, ta eva pataGgAH zalabhAH pAnthapataGgAsteSAM hiMsanAni mAraNAni pAnthapataGgahiMsanAni taistathA / vinAantareNa / zubhAni-kalyANAni / vicinvatI:-ekatra kurvantIH, arjayantIritiyAvat / abhragatA:AkAzagatAH / nizi-rAtrau / prkaashikaaH-bodhikaaH| vastUni iti yaavt| api-sambhAvanAyAm / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryaviSayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vihinodinyAM tRtIyaH sargaH [201 dIpikA:-pradIpAn / svAlayasammukhotsukaprayANayogAt-svasya AtmanaH Alayo gRham , svAlayaH tatra sammukho'bhimukhaH svAlayasammukhastatrotsukaH utsukaH, svAlayasammukhotsukaH, ata eva prayANam prasthAnam svAlayasammukhotsukaprayANam tena yogaH sambandhaH svAlayasammukhotsukaprayANayogastasmAttathA / vyadhuH-akArSaH, kRtavanta iti yAvat // 89 // ' ghaTA gajAnAM madasaMkaTaiH kaTa-rapuNyakarmANyalikajalacchalAt / nidarzayantI bahudhAgamodita-prabhaJjanonmagnavapuH sarasyabhUt // 90 // anvayaH-gajAnAm , ghaTA, madasaMkaTaH, alikajalacchalAt , apuNya karmANi, nidarzayantI, bahudhAmamoditaprabhaJjanonmagnavapuH, sarasI, abhUt // 9 // vRttiH-gajAnAm-hastinAm / ghaTA-ghaTanA / madasaGkaTaiH-mado dAnajalam tena saGkaTAH sambAdhAH vyAptA iti yAvat , madasaGkaTAstaistathA / kaTaiH-kapolaiH / upalakSitetyarthaH / alikajalacchalAta-alayo bhramarA eva kajalamaJjanam alikajjalam tasya chalam vyAjo'likajjalacchalam tasmAttathA / apuNyakarmANi-apuNyAni apavitrANi ca tAni karmANyAcaraNAni, apuNyakarmANi tAni tathA / nidarzayantI-abhivyaJjayantI / bahudhAgamodita prabhaJjanonmagnavapu:-bahudhA'nekavAramAgama Agamanam bahudhAgamastena uditA udayamadhigatA bahudhAgamoditAste ca te prabhaJjanA pavamAnAH pavanA ityarthaH, bahudhAgamoditaprabhaJjanAstatra unmagnaM vapuH zarIram yasyAH sA tathA / sarasI-kAsAraH / abhUtaabhavat // 10 // saheta na kApi sa hemapuSpakaH, kalaGkapata mdhupojjhitsttH| vyalokayaccampakakorakAvalI-nRpaH pathi kApi suvarNabhAsvarAH // 11 // anvayaH- saH, hemapuSpakaH, madhupojjhitaH, (san ) kvApi, kalaGkapaGkam , na, saheta, tataH, nRpaH pathi, kvApi, suvarNabhAsvarAH, campakakorakAvalIH, vyalokayat // 91 // vRttiH-saH-prasiddhaH / hemapuSpaka:-campakapuSpavRkSaH / madhupojjhitaH-madhu puSparasaM pibantIti madhupA bhramarAstairujjhitastyakto madhupojjhitaH / (san ) kApi-kutrApi / kalaGkapaGkama-kalaGko'pavAdaH paGkaH kardama iveti kalaGkapaGkastantathA / "upameyaM vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau" 3 / 1 / 102 / / ityanena upamitasamAsaH / na-nahi / saheta-marSet / tataH tasmAddhetoH / nRpaH-nRn-narAn janAniti yAvat pAti rakSatIti nRpo rAjA bhagavAzAtinAtha iti yAvat / pathi-mArge / kvApi-kutrApi / kasmi~zcit sthale iti yAvat / suvarNabhAsvarA:-suvarNa kAJcanamiva bhAsvarA dedIpyamAnAH suvrnnbhaasvraastaastthaa| Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre campakakorakAvalI:-campakasya svanAmaprasiddhapuSpavizeSasya korakAH kalikAH campakakorakAH teSAmAvalayo rAjayaH, zreNaya iti yAvat , campakakorakAvalayastAstathA / vyalokyat-adrAkSIt , apazyaditi yAvat / / 1 / / aharpaterdarpabharAt prasarpati, prabhAbhare bhUmibhujAM mahodaye / / dadarza tArAH patanonmukhAH prage, sa-saMvarArebalidIpikA iva // 92 // anvayaH-aharpateH, mahodaye, ( sati ) darpabharAt , bhUmibhujAm , prabhAbhare, prasarpati, ( sati ) yadvA aharpateH, prabhAbhare, bhUmibhRtAm , mahodaye, prasarpati, ( sati ) saH, saMvarAreH, balidIpikAH, iva, prage, patanonmukhAH, tArAH, dadarza // 12 // vRciH-aharpateH-ahano divasasya patiH svAmI, prakAzakatvAt aharpatirbhagavAna sUryaH, tasya tathA / "bAharpatyAdayaH" 1 / 3 / 58 // ityanena visargatA / mahodaye-udayAtmakamahonnatau / (sati) darpabharAt-darpasya garvasya bharo'tizayo darpabharastasmAt / bhUmibhujAm-bhUmiM pRthivIM bhuJjanti pAlayanti iti bhUmibhujo rAjAnasteSAntathA / pratipakSANAM nRpatikadambakAnAmiti yAvat / prabhAbhare-prabhAyAstejaso bharo'tizayaH prabhAbharastasmiMstathA / prasarpati-samullasati / ( sati ) yadvA aharpateH-sUryasya / prabhAbhare-tejo'tizaye / bhUmibhRtAm-parvatAnAm / mahodaye-samunnatau / prasarpati-samullasati / ( sati ) saH- prasiddhaH, bhagavAn zatinAtha iti yAvat / saMvarAreH-kandarpasya / , balidIpikA:balyarthamapahArArtham dIpikAH pradIpAH, balidIpikAH, tAstathA / iva-yathA / prage-prAtaH / patanonmukhAHpatane pAne unmukhA utsukAstatparA iti yAvat / ptnomukhaaH| tArA:-tArakAH, nakSAtrANIti yAvat , dadarza-avalokayAJcakAra / dRSTavAniti yAvat // 12 // amanyatAsau kusumeSu-sambhavaM, jino'parAgaH sa parAgamAzrayan / dizAM jayAlohitacandanejyayA, kRtAM ruciM padmanivAsipadmayA // 13 // anvaya-dizAma, jayAt , lohitacandanejyayA, padmanivAsipadmayA, kRtAm , rucim , (prati ) aparAgaH, saH, aso, jinaH, parAgama , Azrayan , kusumeSu-sambhavam , amanyata // 13 // vRttiH-dizAm-AzAnAm , dizAnAmiti yAvat / jayAta-vijayAt / lohitacandanejyayA-lohitacandanena raktacandanena ijyA pUjA yasyAH sA lohitacandanejyA tayA tathA / padmanivAsipadmayA-padme kamale nivasati tacchIlA padmanivAsinI sa cAsau padmA kamalA lakSmIriti yAvat , padmanivAsipamA tayA tathA / kutAm-vihitAm / rucim-abhilASam / (prati) aparAgaH Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvahinodinyAM tRtIyaH sarmaH / [203 Agato rAgo'nurAgo yasmAt sa tthaa| saH-prasiddhaH / asau-viprakRSTaH / jina:-bhagavAnahana zAntinAtha ityarthaH / parAgam-kiJjalkam / sumanoreNumiti yAvat / Azrayan-sevamAnaH / kusumedhusambhavam-kusumAni puSpANi iSavo bANA yasya sa kusumeSuH kandarpastasya sambhava udayaH prAdurbhAva iti yAvat / kusumeSusambhavastantathA / yadvA kusumeSu puSpeSu sambhavam-utpannam iti praagvishessnnm| amanyata-avAbudhyata // 93 // kacit saro'ntarjalakelikamaNi, parAgamandhaGkaraNaM viyoginAm / tadapyabhUd rAjJi suvarNavarNita-tanUtviSAM nUnamanUnavRddhaye // 14 // anvayaH-kvacit , saro'ntaH, parAgam , jalakelikarmaNi, viyoginAm , andhakaraNaM, nUnam , tat, api, rAjJi, suvarNavarNitatatviSAm , anUnavRddhaye, abhUt // 94 // __ vRttiH-kacita-kutrApi / saro'nta:-sarasaH kAsArasya antarmadhyam saro'ntaH / parAgamakusumareNuH, pusspdhuulirtyrthH| jalakelikarmaNi-jalakelirjalakrIDA saiva karma kriyA jalakelikarma tasmistathA / viyoginAm-viyogo vicchedo'styeSAmiti viyoginasteSAntathA / andhakaraNama-netropaghAtakam / nUnam-nizcayena / tat-viyoginetropaghAtakatvena prasiddhaM parAgam / api-sambhAvanAyAm / rAjJi-nRpatau / cakriNi zAntinAthe iti yAvat / suvarNavarNitatanUviSAm-tanvAH zarIrasya tviSaH kAntayastanUtviSaH, suvarNa kAJcanam tasya varNam rUpam suvargavargam , tadvadAcAritAH suvarNavarNitAH, yadvA-suvarNavarNa saJjAtamAsAmitisuvarNavarNitAH, suvarNavarNitAzca tAstanUtviSaH suvargavarNitatatviSa. stAsAntathA / anUnavRddhaye-na UnA honA anUnA sA cAsau vRddhiranUnavRddhistasyai tathA / abhUtaabhavat / 'yadeva parAgaM viyoginAmandhaGkaraNaM tadeva bhagavati zAntinAthe'tizayitavRddhi karaM jAtamityAzcaryamiti bhAvaH // 14 // vanecareNApi vane'tra patriNi, phalAbyapuSpaistadaghAni tajanaH / smareNa mukteSu purA purAraye, zareSu lebhe viphalA kriyA yataH // 95 // anvayaH-atra, patriNi, vane, vanecareNa, api, smareNa, tajjanaH, phalADhyapuSpaiH, aghAni, yataH, purA, purAraye, ( kevaleSu ) zareSu, mukteSu, kriyA, viphalA, lebhe // 15 // vRttiH-atra-asmin / patriNi-patrANi, dalAni santyasminniti patri tasmiMstathA / dalAnvite iti yAvat / vane-kAnane / banecareNa-vane kAnane carati madhye mArga gacchatIti vanecaraH Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 ] bhIvananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra tena tathA / api-sambhAvanAyAm / smareNa-kandarpaNa / tajjana:-saH sainikazcAsau jano lokastajjanaH, sainyavarga ityarthaH / phalADhyapuSpaiH phalavRkSaprasavairADhyAni pUrNAni phalADhyAni tAni ca tAni puSpANi kusumAni phalADhyapuSpANi taistathA / bANatvamApannAnAM puSpANAM kevalatve (sakalasampattisaMvalitatvAbhAve) tAdRzazaktirna bhavatIti bhAvaH / yataH-yasmAt / purA-pUrvam / "madhuzca te manmathasAhacaryA-dasAvanukto'pi sahAya eva / samIraNo nodayitA bhaveti, vyAdizyate kena hutAzanasya" ityAdinA purandaraprotsAhitena kAmadeveneti zeSaH / purAraye-tripuravinAzine / zaGkarAyeti yAvat / (kavaleSu) zareSupuSpAtmakabANeSu / mukteSu-prakSipteSu / kriyA-karma / prayAsa iti yAvat / viphalA-vyarthA / lemeprApe / samAsAditeti yAvat / / 15 / / vane caracArucamUcarAzuga-sthale babhau puSparajovajaH kacit / hRdi jvalakAmamahAnalASi-stadaGgabhasmeva zareSu saGgatam // 96 // .. anvayaH- vane, kvacit , caracArucamUcarAzugasthale, puSparajotrajaH, bI, hRdi, umalatkAmamahAnalArciSaH, zareSu, saGgatam , tadaGgabhasma, iva // 16 // vRttiH-vane-kAnane / kvacit-kutrApi / caracArucamUcagazugasthale-Azu zIghraM gacchantyAzugA bANAH, camUcarANAM sainikAnAmAzugAzcamUcarAzugAH, carantazcaJcalAzca te cAravaH zobhanAzcaracAravaH, "zItoSNam" ityAdivat / yathAkathazcid guNapradhAnabhAvamabhyupagamya karmadhArayaH samAsaH, caraJcAravazva te camUcarAzugAzcaraccArucamUcarAzugAsteSAM sthalaM sthAnavizeSazcaraccArucamUcarAzugasthalam tasmi~stathA / puSparajotrajaH-puSpANAM kusumAnAM rajAMsi parAgaH, dhUlaya iti yAvat , puSparajAMsi teSAM vrajaH samUhastathA / babhau-zuzubhe / hRdaye-antaHkaraNe, manasIti yAvat / jvalatkAmamahAnalArciSa:-jvalan dIpyamAnazcAsau kAmaH kandarpaH jvalatkAmaH sa eva mahAnalo bRhadagniH jvalatkAmamahAnalastasya arcijvAlA, jvalatkAmamahAnalArcistasya tathA / zareSu-bANeSu / saGgatam-saMlagnam / tadaGgabhasma-tasya zivasya aGgam zarIram tadaGgam / yadvA tasya zivasya aGgAni zarIrAvayavAstadaGgAni teSu lagnam tadaGgalagnam taJca tad bhasma bhasitam tadaGgabhasma, "mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 // ityanena zAkapArthivAderAkRtigaNatvAt samAsaH / madhyavartino lagnapadasya lopazca / iva-yathA // 16 // pikAd vane zRNvati bhRGgahukRtaiH, sphuTaM bhaTAnAM vacanAnuvAdibhiH / jayAravodghoSaNameva cakriNo, jano'najanyastadamanyatAdhvagaH // 97 // anvayaH--pikAt , bhaTAnAm , vacanAnuvAdibhiH, mRGgahukRtaiH, sphuTam , zRNvati, (sati) anajanyaH, adhyagaH, janaH, cakriNaH, jayAravodghoSaNam , eva, amanyata // 17 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -prAcArya vijayAmRtasUrIdharakRtAyAM vidvadinodinyAM tRtIyaH sargaH : [ 205 vRttiH-pikAt-kokilAt / maTAnAm-yodhAnAm , vIrANAmiti yAvat / vacanAnuvAdibhiH-vacanAni bhASitAni anuvadanti anukurvantIti vacanAnuvAdIni taistathA / "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154 / ityanena tacchIle 'Nin' pratyayaH / bhRGgahaGakRtaiH-zrRMgANAM bhramarANAM hukRtAni huGkArA bhRGgahukRtAni taistathA / kRtvetizeSaH / sphuTam-vyaktam yathAsyAttathA / zRNvati-AkarNayati / satItizeSaH / anajanya:-ajanyenotpAtena rahito'najanyaH / adhvagaH-adhvAnaM panthAnaM mArgamiti yAvat gacchantItyadhvagaH pathikaH / jana:-lokaH / cakriNa:-cakravartinaH, zAntinAthasyeti yAvat / jayArabodghoSaNam-jayasya vijayasya AravaH zabdo jayAravaH, tasya udghoSaNam vijJApanam jayAravodghoSaNam / eva-avadhAraNArthakamavyayam / amanyata-avAbudhyata // 17 // svasainikAnAM nRpatiH svamAnase, dazAmudazcatkaruNo viyoginAm / nidhAya cAjJApayadAgarma puna-nijAvarodhasya parasparecchayA // 98 // avanyaH-udaJcatkaruNaH, nRpatiH, svamAnase, viyoginAm , svasainikAnAm , dazAm , nidhAya, punaH, ca, parasparecchayA, nijAvarodhasya, Agamam , AjJApayat // 98 // vRttiH-udazcatkaruNaH-udazcantI vilasantI utkarSamApAdayantIti yAvat , karuNA dayA yasya sa udazcatkaruNaH / nRpati-janAdhinAthaH / cakrI bhagavAna zAntinAtha iti yAvat / svamAnasesvasya AtmanaH svamAtmIyaM vA mAnasamantaHkaraNam , hRdayamiti yAvat , svamAnasam, tasmiMstathA / viyoginAm-priyatamAviprayuktAnAM / svasainikAnAm-AtmIyacamUcarANAm / dazAm-avasthAm / nidhAya-paricintya / punaH ca-punaH punaH, anekadheti yAvat / parasparecchayA-anyonyAbhilASeNa / nijAvarodhasya-nijaH svIyazcAsAvavarodhastasya tathA / SaSTayarthaH karmatvam , nijAvarodhakarmakamityarthaH / Agamam-AgamanamAgamanastantathA / ajJApayata-samAdizat // 8 // nRpAjJayA''mantritakAminIjane, purastathAnvAgamane manasvinAm / anAsthayA sUnakaraprasAriNI, striyaM zrameNAnuninAya kazcana // 99 // * "pikAdvane zRNvati bhRGgahukRtairdazAmudazcatkaruNe viyoginAm / " iti yathAzrutanaiSadhIye zloke "udazcatkaruNe" iti saptamyantapAThasyopalambhAdatrApi tatsamasyApUraNAtmakagranthe yathAzrutasaptamyantapAThenaiva bhavitavyamiti kaizcidAzayeteti cedastu nAmAtrApi 'udazcatkaruNe' iti saptamyantapATha eva, evaJca udazcanto vikAsaM prApnuvantaH karuNAH karuNasaMjJakA vRkSA yasmiMstat udazcatkaruNaM tasmiMstathA iti vane vizeSeNatayaiveti / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 ] zrIjananaSadhIyamahAkAvye zrIzAntinApacaritre anvayaH-nRpAjJayA, AmantritakAminIjane, tathA, manasvinAm , puraH, anvAgamane, kazcit , anAsthayA, sUnakaraprasAriNIm , striyam , zrameNa, anuninAya // 99 // / vRttiH-nRpAjJayA-nRpasya bhagavataH zAntinAthasya AjA nirdezo nRpAsA tayA tathA, bhagavacchAntinAthAnuzAsaneneti yAvat / AmantritakAminojane-kAminyo ramaNya eva jano lokaH kAminIjanaH AmantritaH AhUtazcAsau kAminojanaH AmaMtrita kAminIjanastasmiMstathA / tathA-kiJca / manasvinAm-manISiNAm / puraH-agre / anvAgamane-pazcAdAgamane / kazcit-kazcana janaH / anAsthayA-adhIratayA / sUnakaraprasAriNIm-sUnAni puSpANIva karau hastau sUnakarau tau prasAraya ti tacchIlAH sUnakaraprasAriNI tAntathA / triyam-vanitAm / zrameNa-parizrameNa / anuninAyaanunItavAn // 19 // calana nRpAdezanivezapezalaH, puraH svasenAnvayato nRpo guNaiH / svagehamApyApi viyoginIM priyAM, dadarza dUnaH sthalapadminI nalaH // 10 // anvayaH-nRpAdezanivezapezalaH, svasenAnvayataH, puraH, calan , guNaiH, (kRtvA) nalaH (iva) dUnaH, nRpaH, svageham , Apya, sthalapadminIm , (iva) viyoginIm , priyAm , dadarza // 10 // .. vRttiH-nRpAdezanivezapezala:-nRpeSu sArthavartiSu rAjasu Adeza upadezaH, nidezo vA nRpAdezaH, tasya nivezaH sthApanam , vidhAnamiti yAvat / nRpAdezanivezastatra pezalaH caturo nRpAdezanivezapezalaH / svasenAnvayataH-svasenayA nijasainyena anvayaH sambandhaH svasenAnvayastasmAt tathA / pura:-agrataH / calan-gacchan / guNaiH-vinayasAralyasatyaparAyaNatA-tyAgasattvazauryAdibhiH / (kRtvA) nala:-prAtaHsmaraNIyatvena damayantIpatitvena ca prasiddhaH, sa iva nalaH, yadvA-ralayorabhedAnaro'rjunaH kRSNo vA, sa iva pratApItyarthaH / atha ca danaH-santaptaH / nRpaH-rAjA / svageham-nijagRham , AtmasadanamityarthaH / Apya-samprApya / sthalapadminIm-sthalakamalinIm / iveti lupropamA / viyoginImpriyatamavicchedavatImityarthaH / priyAma-vallabhAm , hRdayezvarImiti yAvat / api-sambhAvanAyAmavyayam / dadarza-avalokayAmAsa / dRSTavAniti yAvat // 100 // rasAlasAlaH samadRzyatA'munA, svadezajanmA vasudhAtapatritaH / sRjana dalaistoraNadhoraNIM calaiH, phalaiH punaryuJchanakarma zarmaNe // 101 // anvayaH-calaiH, dalaiH, toraNadhoraNIm , punaH, phalaiH, zamaNe, nyuJchanakarma, sRjan , vasudhAtapatritaH, svadezajanmA, rasAlasAlA, amunA, samadRzyata // 11 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bhAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidinodinyAM tRtIyaH sargaH 207 vRttiH-calai: caJcalaiH calAcalairiti yAvat / dlaiH-ptraiH| toraNadhoraNIm-toraNasya bahirdvArasya dhoraNI paramparA toraNadhoraNI tAntathA / puna:-atha ca / phl-prsvaiH| zarmaNesukhAya kalyANAyeti yAvat / nyuJchanakarma-phalAdeH kaNaza AdAnam unchanam , nitarAmunchanam nyuJchanam taJca tatkarma nyubchanakarma tattathA / sRjan-vidadhat , kurvanniti yAvat / vasudhAtapatrita:vasudhAyAH pRthivyA Atapatram chatramivAcarito vasudhAtapatritaH / svadezajanmA-svadeze nijamaNDale janmotpattiryasya sa svadezajanmA / rasAlasAla:-rasAla AmralakSaNazcAsau sAlo vRkSo rasAlasAlaH / amunA-anena, bhagavatA zAntinAtheneti yAvat / samadRzyata-samalakSyata / avalokita iti yAvat // 101 / / jagarja garjeSu maNirmadotkaTaH, sphuradvirephAravaroSahu~kRtiH / spRzaMzca sattAvayavairbhuvaM jaya-dizAM gajAnAmiva sAGgajazriyAm // 102 // anvayaH-sAGgajazriyAm , dizAm , gajAnAm , jayaiH, sattAvayavaiH, bhuvam , spRzan , iva, ca, sphuradvirephAravaroSahu~kRtiH, madotkaTaH, garjeSu, maNiH jagarja // 102 // vRttiH-sAGgajazriyAm-aGgAccharIrAjjAtA utpannA aGgajAsteSAM zrIH zobhA aGgajazrIstayA sahitAH sAGgajazriyasteSAntathA / dizAm-AzAnAm , tatsambandhinAmiti yAvat / gajAnAmmataGgajAnAm , hastinAmiti yAvat / jy-vijyaiH| hetubhirityarthaH / sattAvayavaiH-sattAyAH avasthiteravayavA aMzAH sattAvayavAstaistathA / lAghavakalitAvasthitibhiriti yAvat / bhuvam-pRthivIm / spRzan-samAzrayan / iva-yathA / ca-punaH / sphuradvirephAravaroSahuMkRti:-sphurantI vilasantI dvirephAravaroSeNa bhramarazabdajanitakrodhena huMkRtiH humityAkArakaH zabdavizeSo yasya sa tathA / vyadhikaraNabahuvrIherapi sAdhyAbhAvavadavRttitvamitipUrvapakSIyavyAptilakSaNAdAviva ziSTairabhyupagamAt tatkaraNaM prakRte'pyaviruddhamiti draSTavyam / madotkaTaH-madena dAnajalena utkaTa ucchitaH madotkaTaH / garjeSugajantIti garjA hastinasteSu tathA / maNiH-ratnam , zreSTha iti yAvat / jagarja-garjitavAn , agajaditiyAvat / / 102 / / samucchite cAmatarau samIpage, dhvaje mahendrasya calocaketanaiH / samIralolairmukulairviyogine-hitaH svalokAya sukhAkarod nRpaH // 103 // anvayaH-samIralolaiH, mukulaH, calocaketanaH, (upalakSite) mahendrasya, dhvaje, (hava) samIpage, pa, samucchite, Amratarau, viyoginA, IhitaH, nRpaH, svalokAya, sukhAkarot // 10 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208] bIjainanaivIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritrevRttiH-samIralole-samIrairvAyubhiH pavanairiti yAvad lolAzcaJcalAH samIralolAstaistathA / sakulai:-kuDmalaiH / caloccaketana:-calAni capalAni ca uccaketanAni cihnAni calocaketanAni taistathA samIralolamukularUpoccaketanatvena rUpaNAdrUpakAlaGkAraH / ( upalakSite ) mahendrasya-surAdhipateH / dhvajepatAkAyAm ( iva, sthite, iti zeSaH ) / samIpage-nikaTasthe / ca-punaH / samucchrite-vizAle / Amratarau-sahakAravRkSe / viyoginA-priyatamAviprayuktena, camUcarakadambakeneti yAvat / IhitaHvAJchitaH / napa:-rAjA, bhagavA~zcakrIti yAvat / svalokAya-svaH svakIyazcAsau lokaH prajA svalokaH svasya Atmano vA lokaH svalokastasmai tathA / sukhAkarot-asukhayat // 10 // viyatyudoyAya jinezacakriNaH, sadAnuyAnAdiva cakrakaitavAt / anItiniSThAya nu zakabAndhavo, janAya ditsanniva tarjanIbhiyam // 10 // anvayaH-jinezacakriNaH, cakraketavAt , sadA, anuyAnAt , iva, cakravAndhavaH, anItiniSThAya, janAya, tarjanIbhiyam , ditsana, iva, viyati, udIyAya // 104 // vRttiH-jinezacakriNaH-jinezo jinezvaro, zAntinAtha iti yAvat / evaM cakrI cakravartI jizavako tasya tathA / cakaitavAta-tadAkhyAstrayAjAt / cha lasadasya vyA jazabdaparyAya nAyA atiprsiddhiH| sadA-sarvadA / anuyAnAt-anugamanAt / iva-yathA / cakravAndhavaH-cakrANAM kokAnAM bAndhavaH svajanaH vikAsakArakatvAcakravAndhavaH sUryaH, bhagavAn divAnAtha iti yAvat / anItiniSThoyaanIto anyAye nayarahite iti yAvat niSThA nihagaM ya ya so'notinitI tthaa| anucitAvAraniratAyeti yAvat / janAya-lokAya, prajAyai iti yAvat / tarjanIbhayam-tarjanyAstadAkhyAGgulivi. zeSAd bhIrbhayam , tarjanIbhIstAm tathA / ditsana-dAtumicchan / iva-yathA / viyati-aAkAze / udIyAya-udayaM prAptavAnityarthaH // 10 // dine dine tvaM tanuredhi re'dhikaM, maNe ! karasparzanato mameti saH / nijAtapatrAya jagattrayovibhu-nRNAM vipattrAya dadau prabhAbharam // 105 // anvayaH-re maNe !, mama, karasparzanataH, tvam , dine dine, adhikam , tanuH, edhi, iti jagatrayIvibhuH, saH, nRNAm , vipattrAya, nijAtapatrAya, prabhAbharam , dadau // 10 // vRttiH-re maNe !-are ratna ! mama-mallakSaNasya janasya / karasparzanata:-karasya hastasya aMzozca sparzanam sparzaH karasparzanam tasmAttathA / tvam-tejastvena kAntimattvena lokaprasiddho'pi maNiH / dine dine-anudinam , dinAnudinamiti yAvat / adhikam-atyantam / tanu:-kRzaH / edhi-bhava, Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM tRtIyaH sargaH [ 209 sampadyasveti yA / iti-ityevaMprakAreNa / jagattrayovibhuH-trayo'vayavA asyA iti trayI, jagatA bhuvanAnAM trayI jagattrayI, bhuvanatrayamityarthaH / tasyA vibhuH prabhurnAyaka iti yAvat , jagattrayIvimuH / sa:-prasiddhaH, bhagavAn zAntinAtha iti yAvat / naNAm-janAnAm / vipattrAya-vipado vipattestrAyate rakSatIti vipattram, tasmai tthaa| nijAtapatrAya-svIyacchatrAya / prabhAbharam-prabhAyAH kAnterbharo'tizayaH prabhAbharastantathA / dadau-vitatAra, dattavAniti yAvat / svaprabhAyA AdhikyAt svopari dharaNena chatrAya prabhAdAnaM vyadadhAditi bhAvaH // 105 / / kRpANaratna kRpaNe kRpAdhanaM, punaH punarmUrccha ca tApamRccha ca / dviSe miSeNa svakarAkarasya ya-ditIva nityaM samupAdizat prabhoH // 106 // anvayaH-yat , kRpaNe, kRpAdhanam , prabhoH, kRpANaratnam , svakarAkarasya, miSeNa, dviSe, punaH punaH, mUcrcha, ca, tApam , Rccha, ca, itIva, nityam , samupAdizat , iva // 106 // vRttiH-yat-yasmAddhetoH / kupaNe-dIne / kRpAdhanam-kRpayA dayaiva dhanamaizvayaM yasya tat tathA / kRpAviziSTamityarthaH / atra-"kRpAghanamiti" pAThaH sAdhIyAn pratibhAti, tasya ca kRpAmayamityarthaH, kRpAyAzcetanavRtitvAdyadyapi kRpANaratne kRpAmayatvamaprasiddhaM tathApi upadezakatvenotprekSaNAdupadezakasya kRpAmayatvamapekSitameveti nAsamuJjasamutprekSAsAdhakatvena kRpAmayAtvAropasyAvazyakatvAditi dhyeyam / prabhoH-vibhozcakravartinaH zAntinAthasyeti yAvat / kapANaratnam-kaukSeyakazreSTham / svakarAkarasyasvasya AtmanaH karaH kiraNaH svakaraH tasya AkaraH khAniH svakarAkarastasya tathA / miSeNa-vyAjena / dviSe zatrave / punaH puna:-muhurmuhuH, vAraMvAramiti yAvat / mUrcha-mUrchA prApnuhi / ca-punaH / tApama-santApam / Rccha-adhigaccha, prApnuhIti yAvat / ca-pAdapUraNe / itIva-ityevaMprakAreNeva / nityam-sarvadA / sampAdizava-samupadideza / iva-yathA // 106 // kRtaM padaM vArdhakiratnayatnato, mRSA'karod bhUrikRtopabhogadam / itIva pAnthaM zapataH pikAna dvijAn, ka yAsi hitvA vanitAnitAntamuk // 107 anvayaH-he pAntha ! (tvam) panitAnitAntamuk, kva, yAsi 1, (iti) pAntham, zapataH, pa, pikAna, (vA) dijAn , bhUrikRtopabhogadam , vArdhakiratnayatnataH, kRtam, padam, (katR') mRSA, akarot // 107 // ....patti: hai pAnya !-he pathika ! (tvam) vanitAnitAntamuk-atyantaM tyaktanitambinIkA, Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. ] zrIjamanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacariNe (san) ka-kutra / yAsi-gacchasi / iti-evaMprakAreNa / pAntham-panthAnaM, nityaM gacchatIti pAnthastantathA / zapata:-zApaM dadataH / ic-ythaa| pikAna-kokilAn / dvijAna-pakSiNaH / bhUrikRtopabhogam-bhUriNA svarNena kRtA bhUrikRtAH, te ca te upabhogA bhUrikRtopabhogAH, "mayUravyaMsaketyAdayazvaH" 3 / 1 / 116 / ityanena zAkapArthivAderAkRtigaNatvAd madhyamapadalopI samAsaH; tAn dadAtIti bhUrikRtopabhogadam // vArdhakiranayatnataH-vArdhakiratnasya manuSyajAtIyacavakrartisambandhivizvakarmakarmasampAdakasya yatnaH prayatno vArdhakiratnayatnastasmAttathA / kRtam-vihitam / padam-sthAnam / mRSAmithyA / akarota-vyadadhAt / / taiH kRtasya vAraNasya vaiyarthyam anyathApi sthAnalobhAdeva teSAM gamanAbhAvasya siddhatvAt // 107 // yatheSTadAnena viziSTaziSTadhIH, svasainyajanye zibire prapApade / / kayApi rItyA pathikAna dainyataH, sakhedamaikSiSTa sa lohitekSaNAn // 108 anvayaH-viziSTaziSTadhIH, saH, yatheSTadAnena, svasainyajanye, zibire, prapApade, kathA, api, rItyA, dainyataH, sakhedam , lohitekSaNAn , pathikAn, na, aikSiSTa // 108 // vRttiH-viziSTaziSTadhIH-viziSTA vilakSaNA, ziSTA sAdhIyasI, ziSTajanopakAriNI vA dhIbuddhiryasya sa tathA / saH-prasiddhaH cakravartI zrIzAntinAtha iti yAvat / yatheSTadAnena-iSTamabhilaSitamanatikramya yatheSTam , tasya vastuno, dAnaM vitaraNam, yatheSTadAnam , tena tathA / svasainyajanye-svasya AtmanaH sainyam svasainyam , tena janyamutpannam , sampannamiti yAvat svasainyajanyam tasmiMstathA / zibire-sanniveze, sthitAviti yAvat / prapApade-prapAyAH pAnIyazAlikAyAH padaM sthAnam prapApadam tasmi~stathA / kyaa-kiidRshaa| api-sambhAvanAyAm avyayam / rItyA-prakAreNa / dainyataH-dInatAtaH / sakhedam-khedena zokAparaparyAyeNa sahitaM sakhedam yathAsyAttathA / lohitekSaNAn-lohite rakte IkSaNe nayane yeSAM te lohitekSaNAsteSAntathA / pathikAn-pAnthAn / na-nahi / aikSiSTa-apazyat / / 108 / / alikhajA kuDmalamuccazekharaM, nirIkSya mene hyamunApi cakriNA / drume'pi dAnAtizayaH phalodaya-zriye punaH kiM puruSe sacetasi ? // 109 // anvayaH-amunA, pakriNA, api, alisrajA, uccazekharam, kuGmalam, nirIkya, "drume, bapi, phalodayazriye, dAnAtizayaH, (cet ) sacetasi, puruSe, kiM, punaH", (iti) mene // 19 // pradhiH--nA-viprakRSThena / cakriNA-tIrthakRtpaJcamacakravartinA bhagavatA zAntinAtheneti Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vAcArya viSayAmRtasUrIbarakatAyAM vidvadinodinyAM tRtIyaH sargaH / [211 yaavt| api-sambhAvanAyAm / alisrajA-bhramarapakkyA , bhramarasamUheneti yAvat / ubazekharamunatAprabhAgam / kuDamalam-cAmpeyamukulam / nirIkSya-avalokya / drame-vRkSe / api-sambhAvanAyAm / phalodayazriye-phalasya taruzasyasya udayo'bhyudayaH phalodayastasya zrIH zobhA phalodayazrIstasyai tathA / yadvA-phalodayAcchIlakSmIH phalodayazrIstasyai tathA / dAnAtizaya:-dAnasya vitaraNasya atizaya Adhikyam dAnAtizayaH (cet ) sacetasi-cetasA hRdayena sahitaH sacetAH sahRdayastasmi~stathA / puruSa-jane / kiM punaH-kimu vaktavyamityarthaH / acetanavRkSasyApi yatra phalodayazrInimittaM dAnAtizayitaM kimu vaktavyaM sacetasaH puruSasyeti kaimutikanyAyamUlasvAdarthApattiralaGkAraH / "daNDApUpikayA. 'nyarthAgamo'rthApattiriSyate" iti tallakSaNaM sAhityadarpaNe // 109 / / ( pAThAntaram ) alisrajA kuDmalamuccazekhara, zriyA jayacarmamaNiM nRNAM maNiH / dadhAra dhArAdharadhAraNe raNe, kSamaM guru dvAdazayojanAmam // 109 // anvayaH--nRNAm , maNiH, alizriyA, uccazekharam , kuDmalam , zriyA, ca, maNima, jayat , dhArAdharadhAraNe, raNe, kSamam , guru, dvAdazayojanapramam , carma , dadhAra // 109 // vRttiH-nRNAm-janAnAm madhye iti zeSaH / maNiH-ratnam / manuSyazreSTha iti yAvat / "ratnaM svajAtizreSThe'pi maNAvapi napusakam" ityatra medinIkoze ratnaparyAyavAcakAnAmapi "vidvanmaNiH" ityAdiprayogadarzanAt svajAtizreSThatvavAcakatvamaGgIkaraNIyam, SaSThyA nirdhAraNArthakatvAt samAsAbhAvaH / alisrajo-bhramarapaktathA / uccazekharam-unnatAgram / kuDmalam-mukulam / maNim-ratnam / kuDmalarUpaM maNimiti vyastarUpakamalaGkAraH / zriyA-zobhayA / jayataadharIkurvat / dhArAdharadhAraNe-dhArAyAH nizitAprabhAgasya dharo dhArako dhArAdharaH kRpANaH khaGga iti yAvat , tasya dhAraNaM yasmin sa dhArAdharadhAraNastasmiMstathA / raNe-yuddhe / thamam-samartham / guru-mahat / dvAdazayojanapramam-dvAdazayojanapramANam vistRtaM taddvAdazayojanapramitaM bhavatIti bhAvaH / carma-tadabhidhaM ratnam / dadhAra-dhRtavAn // vana ghanacchAyamihAgrato'grahId, nipIya cAmpeyamadhIrayA dhiyaa| maNiH purodhA avarodhasaGgataM, svakAntakAntAgamanAt smaraM gtH||110|| anvayaH--iha, adhIrayA, dhiyA, cAmpeyam , nipIya, agrataH, ghanacchAyam , vanam , agrahIt, maNiH, purodhAH, svakAntakAntAgamanAt , avarodhasaMgatam , smaram , gataH // 110 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212. ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra . vRttiH-iha-atra / adhIrayA-dhairyyarahitayA / dhiyA-buddhayA / cAmpeyam-campakam / nipIya-sAdaramavalokya / agrataH-purataH / ghanacchAyama-ghanA sAndrA chAyA AtapAbhAvo yatra tatra ghanacchAyam / vanam-kAnanam / agrahIta-gRhItavAn , samAzrayaditi yAvat / maNi-maNisvarUpaH / tejasA dedIpyamAna iti yAvat / purodhAH-puro'grato dhIyate sthApyate iti purodhAH parohitaH / svakAntakAntAgamanAta- kAntA priyA cAsau kAntA ramaNI kAntakAntA svasya kAntakAntA tasyA Agamanam svakAntakAntAgamanam tasmAttathA / avarodhasaGgatam-avarodhasya antaHpurasya saGgataH sambandhI avarodhasaGgatastaM tathA, antaHpuraviSayakamityarthaH / smaram-smaraNam / gataH-prAptaH // 110 / / akhaNDadaNDaM mahasA'bhipiNDitaM, suvarNavarNAzukaketumaNDitam / sa dhUmaketuM vipade viyoginA-majIgaNad nAzayitu gaNaM dviSAm // 111 // anvaya-saH, mahasA, abhipiNDitam , suvarNavarNAzukaketumaNDitam , viyoginAm vipade, dhUmaketum , akhaNDadaNDam , dviSAm , gaNam , vinAzayitum , ajIgaNat // 111 // vRttiH-sa:-cakravartitvena prasiddho bhagavAn zAntinAthaH / mahasA-tejasA / abhipiNDitamsammilitam / suvarNavarNAMzukaketumaNDitam-suvarNavarNa kAzcanAbhaJca tadaMzukam vastram suvarNavarNAzukam tadeva ketuH patAkA tena maNDito bhUSitaH, suvarNavarNAzukaketumaNDitastaM tathA / viyoginAmviprayuktAnAm , priyatamAvirahitAnAmiti yAvat / vipade-vipattaye / vipattidAnArthamiti yAvat / dhUmaketum-utpAtavizeSarUpamiveti yAvat / akhaNDadaNDam-akhaNDaH sampUrNazcAsau daNDaH tadAkhyaM ratnam akhaNDadaNDastantathA / dviSAm-dviSantyaprItayantIti dviSaH, zatravasteSAM tathA / gaNamvyUham, samUhamiti yAvat / vinAzayitum-samunmUlayitum / ajIgaNat-samakhyAt , agaNayaditi yAvat // 111 // hRdaH payodheH sa gabhIratAbhRtaH, samucchalatsvacchamahAmahomaNim / svatejasAM bIjamiva dyutiM naya-dudItamAtaGkitavAnazaGkata // 112 // anvayaH-saH, gabhIratAmRtaH, hRdaH, payodheH, samucchalatsvacchamahAmahomaNim , putim , nayat , udItam , svatejasAm , bIjam, iva, AtaGkitavAn , ( san ) azaGkata // 112 // vRttiH-sa:-prasiddhaH bhagavAn zAntinAthaH / gabhIratAbhRtaH-gabhIratA gAmbhIyaM, bibhartidhArayatIti gamIratAbhRt tsmaattthaa| hudA-dayAtmakAt / payodheH-pAMsi jalAni, dhIyante'smi Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvindhadinyAM tRtIyaH sargaH [ 213 niti payodhiH samudrastasmAttathA / "vyApyadAdhAre". 5 / 3 / 88 ityanena ki' pratyayaH / samucchalatsvacchamahAmahomaNim -mahasA-tejasA yukto maNIratnam mahomaNiH, svaccho-nirmalo, mahAn vizAlazcAsau mahomaNiH, svacchamahAmahomaNiH, samucchalan-nirgacchaMzcAsau svacchamahAmahomaNiH, taM tathA / dyutim-prakAzam , dIptimiti yAvat / nayat-prApayat / udItam-prAptodayam / mvatejasAm-nijapratApAnAm / bIjam-nidAnam / iva-yathA / AtaGkitavAn-cakitaH / (san ) azaGkata-zaGkitavAn // 112 // galatparAgaM bhramibhaGgibhiH pata-ddhRtAlidUrIkaraNe'bjamAvahan / sa kAkiNIratnasayatnapANinA, rarAja rAjanyajayI kRpANinA // 113 // anvayaH-bhramibhaGgibhiH, pataddhRtAlidUrIkaraNe, galatparAgam , anjam , Avahana, rAjanyajayI, saH, kRpANinA, kAkiNIratnasayatnapANinA, rarAja // 11 // vRttiH-bhramibhaGgibhiH-bhramaNaracanAvizeSaiH / pataddhatAlidarIkaraNe-patanto vRkSAdAgacchanto dhRtAzca te'layo bhramarAH pataddhatAlayasteSAM dUrIkaraNamapanayanam , pataddhatAlidUrIkaraNam tasmi~stathA satIti zeSaH / galatparAgama-galanto bhrazyantaH parAgAH puSparajAMsi yasmAttadgalatparAgam , tattathA / abjam-apsu jaleSu jAyate ityabjam kamalam tattathA / Avahan-dhArayan / rAjanyajayI-rAjanyAna kSatriyAn jayati tacchIlo rAjanyajayI / "ajAteH zIle" 5 / 1 154 / ityanena tacchIle 'Nin' pratyayaH / saH-cakritvena prasiddho bhagavAn zAntinAthaH / kRpANinA-kRpANaH khaGgo'styasminniti chapANI tena tathA / kAkiNIratnasayatnapANiA-kAkiNIratne tadAkhyamaNau sayatnaH saprayAsaH kAkiNIratnasayatnaH sa cAsau . pANihastaH kAkiNIratnasayatnapANistena tathA / raroja zuzubhe // 113 // nRpeNa cakre hyavanIvanA puraM, prasaktabhRGgAvalinAgakesaram / vyadhAyi tasminnabhiSecanAnnRpai - mahotsavo dvAdazavArSiko'nvaham // 114 // anvayaH-nRpeNa, avanIvanI, prasaktabhRGgAvalinAgakesaram , puram , cakre, tasmin , nRpaiH, abhiSecanAt , anvaham , dvAdazavArSikA, mahotsavaH, vyadhAyi // 114 // adhi:-nRpeNa-rAjA, bhagavatA zAntinAthena / avanIvanI-avanyA bhUmau vanI vanarAjI avanovanI / prasaktabhRGgAvalinAgakesaram-bhRGgAvalibhirdhamararAjibhirvilasitAni bhRGgAvalivila. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 ] bhIbananaSadhIyamahAkAvye dhIzAntimASacaritra sitAni, tAdRzAni nAgakesarANi yatra tattathA, zAkapArthivAderAkRtagaNatvAnmadhyamapadalopibahuvrIhisamAsaH / puram-nagaram / cakre-vidaghe; kRtamiti yAvat / tasmin-tatra, nagare / nRpaH-adhikRta rAjibhiH / abhiSecanAt-rAjyAbhiSekavidhAnAt / bhagavataH zAntinAthasyetizeSaH / anvahampratyaham / dvAdazavArSika:-dvAdazavarSAtmakakAlavyApakaH / mahotsava:-mahAnatizayitazcAsAvutsavo mahaH, uddhava iti yAvada, mahotsavaH / vyadhAyi-akAri // 114 / / jane vadhUnAM lasadaJjane dRzi, paraspareNAbhinaye tadutsave / sa mAranArAcanigharSaNaskhala-tkRtAraNairAbharaNairamanyata // 115 // anvayaH -- tadutsave, paraspareNa, abhinaye, lasadaJjane, dRzi, vadhUnAm , jane, mAranArAca nigharSa - NaskhalatkRtAraNaiH, AbharaNaH, saH, amanyata // 115 // vRttiH-tadutsave-sa dvAdazavArSikazcAsAvutsavo mahaH, tadutsavastasmi~stathA / paraspareNaanyonyena / kRte iti zeSaH / abhinaye-rUpake / lasadaJjane-lasadvilasacchobhAmAnamiti yAvadaJjanaMkajalaM netraghaTakatayA yasya salasadaJjanastasmiMstathA / dRzi-vIjhake / jane-loke, yadvA-dRzi, lasadaJjane, vadhUnAM jane, ityavamanyeyam , dRzotyatra saptamyartho'vacchinnatvam , evaJca dRzotyasya hagavacchedenetyarthaH, zeSaM pUrvavat / mAranArAcanigharSaNaskhalatkRtAraNaiH-mArasya - kAmasya, nArAcA bANazalyAni, mAranArAcAH teSAM nigharSaNam , mAranArAcani varSagam tasmAt skhalantaH bhrazyantaH kRtA vihitAzca AraNAH sarvatobhAvena zabdA yeSu tAni, mAranArAca nivarva gaskhalAkRtAraNAni taistathA / AbharaNaiH-Abhriyante sambhUSyante'GgAnyebhirityAbharaNAni alaMkArAH taistathA / upalakSita iti zeSaH / sa:-prasiddho bhagavAna zAntinAtha iti yAvat / amanyata-avAbudhyata / / 115 / / na vItarAgasya ratau navA'ratA-vanAmanasyaM mana eva tjnH| avItarAgasya tu vItarAgatA-jvalatkaNa zANamiva vyalokayat // 116 // anvayaH-janaH, vItarAgasya, ratau, na, ( vidyamAnam ) vA, aratau na, ( vidyamAnam ) tat , eva, anAmanasyam , tu, avItarAgasya, vItarAgatAjvalatkaNam , zANam , iva, manaH, vyalokayat // 116 // ___ vRti-jana:-nAgariko lokaH / vItarAgasya-vIto vizeSeNa-ito-gato, rAgaH-anurAgaH, dveSo vA, tatsamuccayazca yasmAt sa vItarAgastasya tthaa| ratau-anurAge / na-nahi / (vidyamAnamiti Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bAcAryaviSayAmRtasUrIzvatakRtAyo vidvatinovinyAM tRtIya sargaH [215 zeSaH) vA-athavA / aratau-ananurAge, dveSe iti yAvat / rAgAvacchinnadveSAvacchinnatvavirahitamiti yAvat / tt-tsmaaddhetoH| eva-avadhAraNArthakamavyayam / anAmanasyam-na AmanasyaM duHkhaM yatra sadanAmanasyam / tu-punaH / avItarAgasya-vItarAgazabdaH pUrvArthaH, na-vItarAgo'vItarAgastasya tathA / vItarAgatAjvalatkaNam-vItarAgo-rAgAbhAvavAn , tasya bhAvA vItarAgatAH rAgAbhAvA ityarthaH vItarAgatAH rAgAbhAvarUpA, jvalatkaNA dedIpyamAnasphuliGgA yasmAt saH viitraagtaajvltknnstntthaa| zANam-nikaSam / iva-yathA / mana:-antaHkaraNam / vyalokayat-apazyat, ajAnAditi yAvat // 116 // (pAThAntaram ) kRpAlayaM pAlayato'haMdIzitu-vAmana vA mananena tnmnH| jagatpara paurajane jagabhuji-jvalatkaNaM zANamiva vyalokayat // 116 // anvayaH-paurajanaH, jagat , pAlayataH, ahaMdIzituH, kRpAlayama , vA, mananena , avAmanam , tat , param , manaH, jagadbhujijvalatkaNam , zANam , iva, byalokayat // 116 // vRttiH-paurajanaH-nAgarikalokaH / jagat-bhuvanam / pAlayataH-rakSataH / ahaMdIzitu:arhana-tIrthakRJcAsAvIzitA prabhu yaka iti yAvadahaMdIzitA, tasya tathA / kRpAlayam-dayAnilayam / vA-samuccaye / mananena-jJAnena / avAmanam-akharvam / paTutaramiti yAvat / param-viziSTam , zreSThamiti yAvat / manaH-hRdayam / jagadbhujijvalatkaNam-jagato jagallokasya mujirbhojanam bahubhojanam , tatra jvalantaH kaNaH sphuliGgA yasmin sajvaladbhajijvalatkaNastaM tathA / zANamsazabdam / iva-yathA / vyalokayat-apazyat / ajAnAditiyAvat // 116 // gacchAdhIzvarahIrahIravijayAmnAye nikAye dhiyAM, mRtyaH zrIvijayaprabhAkhyasuguroH zrImattapAkhye gnne| ziSyaH prAjJamaNeH kRpAdivijaya-syAzAsyamAnAgraNIzcakre vAcakanAmameghavijayaH zasyAM samasyAmimAm // 117 // ( vyAkhyAtapUrvo'yaM zlokaH / ) ___ iti vAcakapravarazrImeghavijayajidgaNirAjaviracite bhInaiSadhIyamahAkAvyaprathamasargapAdapUrtisvarUpe bhIzAntinAthacaritre zAsanasamrATsuricakracakravartitapAgacchAdhipatibhaTTAcAryamahArAjAdhirAja-bhIvijayanemisUrIzvaramahArAjapaTTAlahArazAstravizAradakaviratnapIyUSapANipUjyapAdAcArya mahArAja-zrIvijapAmRtamrIcaraviracitaH vidvadvinodinInAmavRttivibhUSite // tRtIyaH sargaH samAtaH // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // * // atha caturthaH sargaH ||AUM // tadaGgamuddIzya sugandhipAtukA, mahauSadhiprAptarasA rasAdhikAH / apaH prapadyAmbunidheradhairyatA-'janiSTa mRSTAnyapayonidherbhiyA // 1 // anvayaH-tadaGgam , uddIzya, sugandhipAtukAra, mahauSadhiprAptarasAH, rasAdhikAH, apaH, prapatha, mRSTAnyapayonidheH, bhiyA, ambuniSeH, adhairyyatA, ajaniSTa // 1 // vRttiH tadaGgama- tasya bhagavataH zAnthinAthasya aGgam zarIram tadavayavatvopAdhiviziSTaM vA tadaGgam / uddIzya-lakSyIkRtya / sugandhipAtukA:-zobhano gandho yasya sa sugandhiH, zobhanagandhavavyam , pAtayanti nijhipantIti pAtukAH / tasya pAtukAH sugandhipAtukAH / mahauSadhiprAptarasAHmahatyazca tAH auSadhaya phalapAkAvasAnikA iti yAvat mahauSadhayastAbhiH prApto'dhigato rasa AsvAdo yAbhistA mahauSadhiprAptarasAstAstathA / rasAdhikA:-rasaiH madhurAmlalavaNakaTukASAyAdibhiradhikA rasAdhikAH, rasaiH kRtvA AdhikyamupagatA iti bhAvaH / apa:-jalAni / prapadyasamadhigatya / mRSTAnyapayonidhe-anyo'parazvAso payonidhiH samudro'nyapayonidhiH mRSTaH zuddhazcAsAsAvanyapayonidhidRSTAnyapayonidhistasmAttathA / bhiyA-bhayena / ambunidheH-ambUni jalAni nidhIyante'sminniti ambunidhiH samudrastasya tathA "vyApyAdAdhAre" 5 / 3 / 88 // ityanena AdhAre 'ki' pratyayaH / adhairyatA-dhIro dhairyAnvitastasya bhAvo dhairyam , na dhaiyyaM yasya so'dhairyyastasya bhAvo'dhairyatA, dhairyAbhAva ityarthaH / ajaniSTa-samajAyata , samudapadyateti yAvat / samudrasya bhayasambandhAbhAve'pi tatsambandhoktarasambandhe sambandharUpA'tizayoktiralaGkAraH "bhede'pyabhedaH sambandhe'sambandhastadviparyayaH" iti sAhityadarpaNaH // 1 // kRte'bhiSeke nRparUpabhAdRzaH, zilImukhAlIH kusumAd gunnspRshH| striyaH samuddizya manobhavo'mucat, sama rasAvezavazAM dazAM gatAH // 2 // anvayaH--amiNe, kRte, (sati) manobhavaH, nRparUpabhAdRzaH, samam , rasAvezavazAm , dazAm , gatA, striyaH, samuddizya, kusumAt , guNaspRza, zilImukhAlI, amucat // 2 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM caturyaH sargaH [217 vRttiH-abhiSeke rAjyAbhiSeke / kRte-vihite / satIti zeSaH / manobhava:-kandarpaH / nRparUpabhAdRzaH-nRpasya bhagavato rAjJaH zAntinAthasya rUpabhe saundaryakAntI nRparUpabhe te pazyantIti; nRparUpabhAdRzastAstathA / rUpazabdApekSayA bhAzabdasyAlpAkSaratve'pi abhyarhitatvAt rUpazabdasyaiva pUrvanipAtaH / samAm-nikhilAm / rasAvezavazAm-zRGgArAdirasAtirekAdhInAm ityarthaH / dazAmavasthAm / gatAH-AptAH / striyaH-nitambinIH, ramaNIriti yAvat / samaddIzya-lakSyIkRtya / kusumAt-puSpatvajAtyavacchinnAt / kusumalakSaNAddhanuSaH sakAzAditi yAvat / guNaspRzaH-maurvIspRzaH / zilImukhAlI:-bANAlIH, bhramararUpabANasamUhAniti yAvat / amucat-atyajat // 2 // kutUhale'smin janarAjisaGkale, milaccalAkSIjanalakSavIkSaNAt / svacApadurnirgatamArgaNabhramAd, na kasya hAsyAya bhaTA vilakSitAH // 3 // anvayaH-janarAjisaGkule, asmin, kutUhale, milacalAkSIjanalakSavIkSaNAt , svacApadurnirgatamArgaNabhramAt , maTAH, kasya, hAsyAya, na, vilakSitAH // 3 // vRttiH-janarAjisaDakule-janAnAM lokAnA rAjiH zreNI, samudaya iti yAvat , janarAjiH, tayA saGkulam vyAptam , janarAjisaGkulam tasmiMstathA / asmin-digavijayaprayuktadvAdazavArSikotsakAbhiSekayoH sambandhinItyarthaH / kutUhale-kautUhale / milaccalAkSIjanalakSavIkSaNAva-cale cazcale akSiNI nayane yAsA tAzcalAkSyastA eva jano lokazcalAkSojana, tasya lakSam calAkSIjanalakSam , milat saMgacchamAnat ca tat-calAkSIjanalakSam milaccalAkSIjanalajham tasya vIkSaNam avalokanam milaccalAkSIjanalajhavIkSaNam , tasmAttathA / svacApadurnirgatamArgaNabhramAt-svacApAt nijadhanuSaH durnirgatAH niHsRtAH svacApadurnirgatAH / te ca te mArgaNA bANAH, svacApadunirgatamArgaNAsteSAM bhramo bhrAntiH, svacApadurnirgatamArgaNabhramastasmAttathA / bhaTA:-yodhAH, vIrAH iti yAvat / kasyakimAtmakasya janasyetyarthaH / hAsyAya-hAsyahetave / na-nahi / vilakSitA:-dRSTAH / api tu sarvasyApItyarthaH / "durnirgato hi bANe dhvanati lakSyaM ca na spRzati tena, dhAnuSko lajjate iti lokasvabhAvoktyA svabhAvoktiralaGkAraH / svabhAvoktistu DimbhAdeH svakriyArUpavarNanam" iti kAvyaprakAzakAro mammaTaH // 3 // surAGganAH svAmiguNAGganATane, svarAgabhAgAt kRtazUrapUraNe / nijapriyAM maunaruciM rati smaran, smaraH svanantIravalokya lajjitaH // 4 // anvayaH-kRtazUrapUraNe, (sati) svarAgabhAgAt , svAmiguNAGganATane, svanantI:, surAGganAH, Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre avalokya, maunarucim , nijapriyAm , ratim , smaran , smaraH, lajjitaH // 4 // vRttiH-kRtazUrapUraNe-kRtaM vihitaM zUrai TaiH pUraNaM yena, athavA kRtaM zUrANAM vIrANAM pUraNamabhilASasya yena na kRtapUraNastasmiMstathA, satIti zeSaH / svarAgabhAgAta-svasya Atmano rAgo'nurAgaH svarAgastasya bhAgoM'zaH svarAgabhAgastasmAttathA / svAmiguNAGganATane-svAminaH prabhoH zrIzAntinAthasya guNA dayAdAkSiNyaparopakAritvatyAgazauryAdayaH svAmiguNAsteSAmaGgam pratIkaH svAmiguNAGgam tasya nATanam abhinayanAdi svAmiguNAGganATanam tasmiMstathA / svanantI:zabdAyamAnAH / surAGganA-surANAM devAnAmaGganAH prazastAGgavatyaH kAminyaH surAGganAstAstathA / avalokya-prekSya, dRSTuti yAvat / maunarUcim-maune'bhASaNe rucirabhilASo yasyAH sA maunarucistAntathA / nijapriyAm-nijA svIyA cAsau priyA vallabhA nijapriyA tAntathA / ratim-tadAkhyadvitIyAm / smarana-cintayan / smaraH-kandapaH / lajjita:-lajjA-trapA sajjAtA asyeti lajjitaH / tArakAditvAditaH pratyayaH / abhUditi zeSaH // 4 // marulalatpallavakaNTakaiH kSata, vaneSu pAtraM na punarjaneSu tat / jine dineze'bhyudite'varodhana, vadhUjaneSveva na pUrjane manAk // 5 // anvayaH--vaneSu, pAtram , marullalatpallavakaNTakaiH, kSatam , punaH, janeSu, tat , na, dineze, jine, abhyudite, avarodhanam , vadhUjaneSu, eva, pUrjane, manAk , na // 5 // vRttiH-vaneSu-kAnaneSu / eveti zeSaH / pAtram-parNam , vRkSasambandhItizeSaH / 'pAtraM tu kUlayormadhye, parNe nRpatimantriNi / yogyabhAjanayoryajJabhANDe nATyAnukartari' ityanekArthaH / marukhalatpallavakaNTaka-marutA vAyunA lalanto vilasanto ye pallavAH zAkhAgrANi marullalatpallavAsteSAM kaNTakAni drumAGgAni, marullalatpallavakaNTakAni taiH kSatama, marullalatpallavakaNTakakSatam / puna:-kintu / janeSulokeSu / prajAsviti yAvat / tat-pAtram / yogyajana iti yAvat / na-nahi / kSatamiti zeSaH / dineze-sUrye / jine-arhati bhagavati zAntinAtha iti yAvat / dinezarUpe jine iti jine dineshtvaaropnnaadruupkmlngkaarH| abhyudite-samunnate / satIti zeSaH / "tadrUpakamabhedo ya upamAnopameyayoH" iti kAvyaprakAzakAro mammaTaH / avarodhanam-avarodhaH, svairanirgamanapratirodha iti yAvat / vadhUjaneSu-ramaNIlokeSu / eva-avadhAraNArthakamavyayam / pUrjane-puro nagarasya jano lokaH pUrjanastasmi~stathA / manAka-ISat apIti zeSaH / avarodha iti ca zeSaH / na-nahi / parisakhyAlaGkAraH // 5 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvatakRtAyAM vidvadvinodinyAM caturthaH sargaH [219 jine'bhiSikte'nupadaM tadaJcane, samuccaraccandanasArasaurabham / vana babhUvA''gatadRgguNaprama - sahasradezezakRtairmahotsavaiH // 6 // anvayaH--jine, abhiSikte, ( sati ) AgatadRgguNapramasahasradezezakRtaH, mahotsavaiH, tadaJcane, vanam, anupadam , samuccaraccandanasAra saurabham , babhUva // 6 // ___ vRttiH-jine-arhati, tIrthakare bhagavati zAntinAthe iti yAvat / abhiSiktarAjatvasampAdanajananAbhiSekamadhigate satItyarthaH / AgatahagguNapramasahasradezezakRtaiH- "dRkazabdena dvayam, guNazabdena trayam, aGkAnAM vAmato gatiH" iti kavisamprAdAyat samupAgatadvAtriMzatsahasrarAjasampAditairityarthaH / mahotsavaiH- mahAnto'tizayitAzca ta utsavA mahAMsi uddharSA iti yAvat mahotsavAstaistathA / tadazcane-tasya bhagavataH zAntinAthasya azcanam pUjanam , tadazcanam tasmiMstathA / satIti zeSaH / vanam-udyAnakAnanam / anupadam-tvaritamevetyarthaH / samuccaraccandanasArasaurabham-samuccarat samudgacchaccandanavat paTIravat sAraM zreSThaM saurabhaM yasmAditi vA tathA / sArazabdena ghanasAraH karpUro lakSaNayA, zrIkhaNDayuktaH sAra iti vA / babhUva-abhavat // 6 // vizuddhamuktAbharaNAd guNAnvitaM, sadonnataM kAmamalInatAzrayam / sa vAranArIkucasaJcitopama, zamena mene prabhutApadaM prabhuH // 7 // anvayaH-saH, pramuA, vizuddhamuktAbharaNAt, guNAnvitam , sadonnatam , kAmamalInatAzrayam , vAranArIkucasaJcitopamam , prabhutApadam , zamena, mene // 7 // vRttiH-sa:-tribhuvanaprasiddhaH / prabhu:-svAmI, IzitetyarthaH / vizuddhamuktAmaraNAt-vizuddhA'tinirmalAzca tA muktA mauktikAni vizuddhamuktAH, tAsAmAbharaNam , alaGkAro, vizuddhamuktAbharaNam tasmAttathA / guNAnvitam-guNaiH tyAgasattvazauryAdibhiranvitam sambaddham , guNAnvitam / sadonnatamsadA sarvadA unnatamucchritam sadonnatam 'sAhakAramiti yAvat / kAmamalInatAzrayam-kAmena kandarpaNa, malInatAzrayam-mAlinyAspadam / cucuke zyAmatvAt pakSe-kAmaH-smaraH, lobho vA, tasya malInatAzrayam / yadvA kAmamatyartham-alInatAzrayam kApi na lonama caJcalamiti yAvat / vAranArIkucasaJcitopamamvAranArI vezyA, tasyAH kucau stanau vAranArIkucau tAbhyAM sacitA'rjitA upamA sAdRzyaM yena tattathA / prabhutApadam -prabhutAyAH svAmitAyAH padamAspadam pramutAspadam tattathA / zamena-zAntyA / meneavabubodhe // 7 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre yataH priyA sAnumatikriyocitA, dhRtA'munA pItarasAnugAminI / puro nidhAyeti jano'tra cakriNA, dadarza mAlUraphalaM pacelimam // 8 // anvayaH-amunA, cakriNA, puraH, nidhAya, yataH, sAnumati, ucitA, pItarasAnugAminI, priyA, kriyA, ghRnA, iti, janaH, atra, pacelimam , mAlUraphalam , dadarza // 8 // vRttiH-amunA-viprakRSTena / cakriNA-cakravartinA, sArvabhaumenetyarthaH / pure-agre / nidhAyasaMsthApya / yataH-yasmAt, mAlUraphalAditi yAvat / sAnumati-sAnuH prastho'styasyeti sAnumAna parbatastasmiMstathA 'snuH prasthaH sAnurastriyA' mityamaraH / ucitaa-yogyaa| pItarasAnugAminI--pIta AsvAditazcAsau rasaH pItarasastamanugamayati taccholA pItarasAnugAminI / priyA-hRdyA / . kriyA-krIDAdiH / dhRtA-avalambitA, Azriteti yAvat / 'pakSe'-nu-vitarke / sA-prasiddhA / ucitA, matikriyA-buddhi kAryam / rAjJA vardhana-vidAyanAdiH dhRteti; yadvA priyA-bhaimI sAnumatikriyA-anumatikriyayA sahitA, pItarasA-anubhUtarasA, anugAminI-(sArthe) dhRtetyAdikamanusandheyam / iti-evaMprakAreNa vicArya / janaH-lokaH / atra-rAjadhAnyAm / pacelimam-pakkam / mAlUraphalam-bilvaphalam / dadarza-dRSTavAna , apazyaditi yAvat // 8 // yuvadvayIcitvanimajjanocitaM, sthalaM babhUvotsavataH saraHsamam / smucchlttunggntrnggviicibhi-mrutpryuktaambuknnaabhmauktikH|| 9 // anvayaH-utsavataH, sthalam , marutprayuktAmbukaNAbhamauktikaH, samucchala tuGga taraGgavIcibhiH, saraHsamam , yuvadvayIcittanimajjanocitam , babhUva // 9 // vRtti:-utsavataH-mahasaH, pUrvavarNitadvAdazavArSikotsavAdityarthaH / sthalam-rAjadhAnIrUpaM 'sthAnam' / marutprayuktAmbukaNAbhamauktikaiH-ambuno jalasya, kaNA lezA, ambukaNAH marutprayuktAH vAyupreritAzca te'mbukaNA, marutprayuktAmbukaNAstadAbhAni tatsadRzAni, marutprayuktAmbukaNAbhAni tAni mauktikAni ye muktAphalAni, yeSu te marutprayuktAmbukaNAbhamauktikAH taistathA / samucchalattuGgataraGgavIcibhiH-samucchalantaH samyagUla gacchantazca te tuGgataraGgA unnatomayaH samucchalattuGgataraGgAsta eva vIcayo mukhAni samucchalattuGgataraGgavIcayastaistathA / saraHsamam-kAsAratulyam / yuvadayIcitta nimajjanocitam-yuvA taruNazca, yuvatistaruNI ca yuvAnau, tayodvayI yugalI yuvadvayI, strIpuMsadvayI tasyAzcitte'ntaHkaraNe yuvadvayAcitte tayonimajjanam bruDanam , yuvadvayocittanimajanam tatra ucitaM yogyam Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM caturthaH sargaH [ 221 yuvadvayIcittanimajjanocitam / babhUva-abhavat // 9 // jinezabhItasmarapANitaH patat-prasUnazUnyetaragarbhagahvaram / vanaM taduccairbhavanaM sabhAvanaM, dizo dazAmodabharairapUpuSat // 10 // anvayaH-jinezamItasmarapANitaH, patatprasUnazUnyetaragarbhagaharam , uccabhavanam , sabhAvanam , sat , vanam , AmodabharaiH, daza, dizaH, apUpuSat // 10 // vRttiH-jinezabhItasmarapANita:-jinezena bhagavatA zAntinAthena, bhItaH-trastaH prAptasAdhvasa iti yAvat / jinezabhItaH, sa cAsau smaraH kandarpaH, jinezabhItasmarastasya pANihasto jinezabhIta-. smarastasmAttathA / patatprasUnazUnyetaragarbhagahvaram-patanti adhode zasaMyogamAzrayanti ca tAni prasUnAni puSpANi patatprasUnAni taiH zUnyetaraM pUrNa garbhagahvaraM madhyabilaM yasya tattathA / uccairbhavanamuccairunnatAni sAptabhaumApTabhaumAnIti yAvad, bhavanAni hANi yasmistattathA / sabhAvanamavati ramati ityavanam rakSakam nanyAditvAdanaH pratyayaH, sabhAyAH samiterlokasamudayasyeti yAvadavanam sabhAvanan / "varNasAgyamanuprAsacchekavRttigato dvidhA / so'nekasya sakRtpUrva, ekasyApyasakRt paraH" iti mammaTopAdhyAyakRtAnuprAsalakSaNe anekasya sakRdAvRttau satyAmeva chekAnuprAsasya sattvapratipAdanAdatra 'vane' ti varNadvayasya sakRdAvRtterabhAvAcchekAnuprAsAbhAve'pi vRttyanuprAso'kSata eveti mantavyam / tava-prasiddham / vanam-kAnanam / AmodabharaiH-saurabhAtizayaH / dsh-dshtvsNkhyaavishissttaaH| dizaHAzAH, dizA iti yAvat / apUpuSat-apoSayat / hareNa vaire kavinA vyanIyata, sisRkSayA tadvijayaiSiNA'GgajaH / smareSudhIkRtya dhiyA'bhayAdhayAH, pado prabhorAzraya tajjayazriyaH // 11 // anvayaH-smaraH, prabhoH, pado, iSudhIkRtya, dhiyA, abhayAdhayAH, tajjayazriyaH, Azraya, (iti) hareNa, vaire, (sati) tadvijayaSiNA, kavinA, sisRkSayA, aGgajaH, vyanIyata // 11 // vRttiA-smara !-smarantyanena janaH priyatamAniti smaraH kAmaH tadAmantraNe he smara ! he manmatha ! ( tvam ) prabhoH-Izasya bhagavataH zAntinAthasyeti yAvat / padau-caraNau / iSudhIkRtyaiSavo bANA dhIyante'nayoriti iSudhI tuNIro, anISudhI iSudhI kRtvA iSudhIkRtya tuNIrIkRtyeti yAvat / dhiyA-buddhayA / abhayAdhayA:-abhayamAsamantAddhayantItyabhayAdhayAH / tajjayazriyaH-vasya zaGkarasya jayazriyo jayalakSmyastajjayazriyastAstathA / Azraya-samavalambasva, prApnuhIti yAvat / (iti Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre ityevaMprakAreNa) / hareNa-zaGkareNa / vaire-vidveSe / (sati) tadvijayaiSiNA-tasya smarasya vijayastadvijayastamicchatyabhilaSatIti tadvijayaiSI, tena tathA / "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154 // ityanena tacchIle 'Nin' pratyayaH / kavinA-budhena / sisRkSayA-jagato nirmANecchayetyarthaH / aGgajA-aGgAccharIrAjjAyate ityaGgajaH kAmaH, kandarpa iti yAvat / vyanIyata-zikSitaH, zikSA prApita iti yAvat // 11 // purova pUrvApaNaratnabimbataM, pratIcyabhAgasthitamarjunAnvitam / vaNigamaNirvIkSyahRtArthazaGkayA, sa pATalAyAH stavakaM prakampitaH // 12 // anvayaH-saH, vaNigmaNiH, puri, pUrvApaNaratnavimvitam , iva, ajunAnvitam , pratIcyabhAgasthitam , pATalAyAH, stavakam , vIkSya, hRtArthazaGkayA, prakampitaH // 12 // vRttiH-sa:-prasiddhaH kazcidanirdiSTanAmadheyaH / vaNigmaNiH-vaNikSu naigamikeSu maNiH zreSThaH, vaNigmaNiH, vaNikacchreSTha iti yAvat, maNizabdasyApi ratnapa-yatayA / puri-nagare / pUrvApaNaranabimbitam-pUrvasmin pUrvabhAge ApaNo vipaNiH pUrvApaNastatra ratnAni maNayaH pUrvApaNaratnAni tairbimbitaM pratibimbitam , pUrvApaNaratnabimbitam / iva-yathA / arjunAnvitam-arjunAkhyatRNasaMvalitam / pratIcyabhAgasthitam-pazcimadigavasthitam / pATalAyA:-pATayati daurgandhyaM svIyasaurabheNeti pATalA "mRdikandi" (uNA0) 465 / ityalaH pratyayaH / tasyAstathA paattletyrthH| 'pATaliH pATalA' ityabhi0 ci0 / stabakam-guccham / vIkSya-samavalokya / prakampitaH-cakitaH // 12 // munidrumaH korakitaH sitadyuti-stadutsave'bhyAgatakAminImukhaiH / sphuradvibhUSAGgamayUkhasaMmukhe - vane'pi mene sumanobhiranvaham // 13 // anvayaH--sumanobhiH, sphuravibhUSAGgamayUkhasammukhaH, vane, api, tadutsave, abhyAgatakAminImukhaiH, sitadhutiH, muniDumaH, anvaham , korakitaH, mene // 13 // vRttiH-sumanobhiH-suSTu zobhanaM mano'ntaHkaraNaM yeSAM te sumanasastaistathA / devairvidvadbhivetyarthaH / sphuradvibhUSAGgamayakhasammukhaiH-sphurantI vilasantI cAsau vibhUSA vibhUSaNam , sphuradvibhUSA, seva aGgamayUkhAH zarIrAvayavakiraNAH sphuradvibhUSAGgamayUkhAsteSAM sammukhAni abhimukhAni sphuradvibhUSAGgamayUkhasammukhAni taistathA / vane-kAnane / api-sambhAvanAyAmavyayam / tadutsave-pUrvavarNitaprakAradvAdazavArSike mahasi / abhyAgatakAminImukhaiH-abhyAgatAH samAyAtAzca tAH kaminyo vAmalocanA, abhyAgatakAminyastAsAM mukhAni vadanAni, abhyAgatakAminImukhAni taistathA / sitadhati: Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM caturthaH sargaH [ 223 sitAzuklA dyutiH kAntiryasya sa sitadyutiH / munidrama:-agastyavRkSaH / anvaham-pratyaham / korakitaHkorakaH kalikA saJjAto'sya korakitaH / saJjAtakoraka iti yAvat / mene-avabubudhe / jJAta iti yAvat // 13 // upAyanaiH zyAmamaNIgirijanai-rvane'munA'manyata siNhkaasutH| vilokya kAntAmiha rAjamaNDalI, svamArgabhedAnugamAt sacetasA // 14 // anvayaH--iha, vanaM, kAntAm , rAjamaNDalIm , vilokya, svamArgabhedAnugamAt , sacetasA, amunA, janaH, (vihitaH) upAyana:, zyAmamaNIH, giriH, siMhakAsutA, amanyata // 14 // vRttiH-iha-asmin / vane-kAnane / kAntAm-manoharAm / rAnamaNDalIm-rAjJA nRpatInAM maNDalI, rAjamaNDalI tAM tathA / vilokya-prekSya / svamArgabhedAnugamAt-svamArgabhedasya nijapathavizeSasya anugamo'vabodhaH svamArgabhedAnugamastasmAttathA / sacetasA-cetasA'ntaHkaraNena buddhaye ti yAvat / amunA-sahitaH sacetAstena tathA / paNDiteneti yAvat / bhagavatA zAntinAthena / janaiH-lokaiH / (vihitaiH kRtaiH) upAyanaiH- upahAraiH / zyAmamaNI:-zyAmaH zyAmalo maNIriva ratnamiva / zyAmamaNIH / "upameyaM vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau" 3 / 1 / 102 // ityanena samAsaH athavA / zyAmamaNI lakAntamaNiriveti, luptopamA / giriH-parvataH / nIlagiriritiyAvat / siMhikAsutaHsiMhikAyAstadAkhyarAhujananyAH sutaH putraH siMhikAsuto rAhuH / amanyata-sAkSAdrAhurevAyamityavAbudhyata // 14 // babhau tadA rAtripade'pyahaH sukRnmaho dvidhApyAhavanairhavirbhujAm / tamisrapakSa TikUTabhakSitaM, tameva dhUmabhramato'pi dUrayat // 15 // anvayaH-tadA, rAtripade, api, dvidhA, api, sukRt, mahaH, ahaH, babhau, (kiMkurvat) havirbhujAm , AhavanaiH, truTikUTabhakSitam , tamisrapakSam , tam, dhUmabhramataH, api, dUrayat // 15 // vRttiH-tdaa-tsminnvsre| rAtripade-rAtrernizAyAH padama-sthAnam tasmin raatripde| 'adhunA rAtriH' itipratItiviSayakAle'pIti yAvat / api-sambhAvanAyAm / dvidhA-prakAradvayena / api-sambhA vamAyAm / sukRt-su-atizayena karoti sampAdayati kRtyAni iti sukRt / mahaH-tejaHsvarUpam / ahaHdinam / babhau-zuzubhe / kiMkurvadityAkAmAyAmAha- havirbhajAm-havirAjyAdikaH bhuJjate iti Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 ] zrInanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra . tAvakam / havirmujo'gnayasteSAM tathA / Ahavana:-A sarvatobhAvena havanAni homA, AjyaprakSepAH, AhavanAni taistathA / traTikUTabhakSitam-nAzakapaTena bhakSitam / tamisrapakSam-andhakArapakSam / tam-tamobharam , andhakArAtizayam / eva-apyarthaH, sa ca prakRte, samuccayaH / dhUmabhramataH-dhUmasya dahanaketanasya bhramo bhrAntidhUmabhramastasmAttathA / apizabdAdanyadapi / dUrayat-dUrIkurvat , vinAzayaditi yAvat // 15 // narakSaNe kutracideva putrikA-kadambakaM vibhramabhAvitAmbakam / dadarza lokaH svayameva nartane, kalAkalApaM kila vaidhavaM vaman // 16 // anvayaH - svayam , eva, nartane, vaidhavam , kalAkalApam vaman , kila, lokaH, narakSaNe, kutracit , eva, (sthAne) vibhramabhAvitAmbakam , putrikAkadambakam , dadarza // 16 // .. vRttiH-svayam-AtmanA / eva-avadhAraNArthakamavyayam / nrtne-nttne| vaidhavam-vidhoracyutasyAyaM vaidhavastaM tathA / acyutasambandhinamiti yAvat / kalAkalApam-kauzalasamudayam / yadvA-vidhozcandrasyAyaM vaidhavastaM tathA / candrasambandhinam ivi / kalAkalApam-kalAsamUham / ityevamartho'nusandheyaH / vaman-udbhiran / kila-sambhAvanAyAm / loka:-janaH / narakSaNe-na rakSaNaM trANaM yatra tat narakSaNam , niSedhArthakena na-zabdena samAsaH / tasmiMstathA / kutrcit-ksmiNshcit| eva-avadhAraNArthakamavyayam / sthAnavizeSa iti yAvat / vizramamAvitAmbakam-vibhrameNa bhAvite saMskArite ambake locane yasya tat vibhramabhAvitAmbakam tattathA / putrikAkadambakam-putrikAyAH (kanyakAyAH) puttalikAyAH vA kadambakam samUhaH putrikAkadambakam tattathA / dadaze-dRSTavAn // 16 // pAThAntaram-- atha pravRtte sa mahe mahAzayaH, paNAGganAstA nararUpadhAriNIH / purapraveze naTayan yayau svayaM, kalAkalApaM kila vaidha vaman // 16 // anvayaH- atha, svayam , vaidhavam , kalAkalApam , vaman , kila, saH, mahAzayaH, purapraveze mahe, pravRtte, (sati) tAra, nararUpadhAriNIH, paNAGganAH, naTayan , yayau // 16 // vRttiH--atha-anantaram / svayam AtmanA / vaidhavam-candrasambandhinam / klaaklaapmklaasmuuhm| vamana-udviram / kila-nizcayena / sH-prsiddhH| mahAzayaH-mahAn vizAla Azayo'bhi Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM caturthaH sargaH [ 225 prAyo yasya sa mahAzayaH, mahAnubhAva iti yAvada / purapraveze-nagarapravezanasamaya ityarthaH / maheutsave / mahatIti maha iti vyutpatyA'kArAnta mahazabdasyApi samutsavavAcitvadarzanAt / pravRttesaJjAtaprArambhe / (sati) tA:-prasiddhAH / nararUpadhAriNI:-narasya puMstvaviziSTasya puruSasya rUpamAkRtirnararUpam taddharanti tacchIlA nararUpadhAriNyaH / tAstathA / paNAGganAH-paNena mUlyena labhyAH paNalabhyAstAzca tA aGganAH prazastAvayavavinyAsavatyo ramaNyaH paNAGganAH, "mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 // ityanena zAkapArthivAderAkRtigaNatvAnmadhyamapadalopI samAsaH / naTayana-nartayan / tAbhirnRtyaM kArayanniti yAvat / yayo-jagAma / gatavAniti yAvat / / 16 / / puro haThAt kSiptatuSArapANDura-cchadAvRtaM gopuramasya cakriNaH / pravezayoge'pyarucat satoraNaM, raNadvipAzvena samaM samantataH // 17 // anvayaH-asya, cakriNaH, haThAt , puraH, pravezayoge, kSiptatuSArapANDuracchadAvRtam , satoraNama , gopuram , raNadvipAzvena, samam , samantataH, api, arucat // 17 // vRttiH asya-SoDazatIrthakRttayA prasiddhasyaitasya / cakriNaH-cakraM sanyam rASTra vA'stIti cakrI cakravartI, sArvabhauma iti yAvat , tasya tathA / haThAt-prasahya / puraH-nagarasya / pravezayogepravezasambandhe / kSiptatuSArapANDuracchadAvRtam-kSiptAni prakSiptAni tuSArapANDurANi ca kSiptatuSArapANDurANi tAni ca tAni chadAni dalAni, kSiptatuSArapANDuracchadAni tairAvRttamAcchAditam tathA / satoraNam-toraNena bahireNa sahitam satoraNam / gopuram-puradvAram / raNadvipAzvena-dvipA hastinazca, azvAsturaGgamAzca dvipAzvam , "prANyaGgatvAdekavadbhAvaH" raNat-zabdAyamAnazca tadvipAzvam raNadvipAzvam tena tathA / samam-sArdham / samantataH-caturdikSu / api-sambhAvanAyAm / arucat-adyutat // 17 // avAkistaM sudRzo'tha mauktikai-zchadAvRtervIrudhi bddhvibhrmaaH| pade pade pauragirA 'jaya prabhoM'-'pyudIrayantyaH pramadAt tadAziSaH // 18 // anvayaH-atha, chadAkRte:, vIrudhi, baddhavibhramAH, tadA, pramadAt, pade pade, 'jaya prabho' (iti) pauragirA, AziSaH, api, udIrayantyaH, sudRzaH, tam , mauktikaH, avAkiran // 18 // ....... vRttiH--atha-nagarapravezAntaram / chadAvRteH-chadanasambandhyAvaraNasya / sambandhinyAmiti zeSaH / vIrudhi-latAyAm / baddhavibhramA:-kRtaviziSTabhramAH, kRtapakSibhramaNA vA / tadA-tasmin Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ] bhInanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra samaye / pramadAt-niratizayaharSAt / pade pade-pratipadam / 'jaya prabho !-he svAmin ! vijayasva' ( iti prabhusambandhivijayapratipAdikayA ) / pauragirA-nAgarikabhAratyA / AziSaH-AzIrvAdAna , zubhAzaMsanAnIti yAvat / udIrayantyaH-vyAharantyaH / sudRzaH-suSThu zobhane dRzau nayane yAsAMtAstathA, sunayanA iti yAvat / tama-sarvatra prasiddham , bhagavAn zAntinAtha iti yAvat / mauktikaiHmuktAphalaiH / avAkiran-vyApayan // 18 // catuSpathe jagmuSi rAjarAjibhi-vibhAvibhAzvoditareNavo nRNAm / milannimIlaM sasRjurvilokitA, na cakSurakSubdhasamakSavIkSaNAt // 19 // anvayaH-rAjarAjibhiH, (samam ) catuSpathe, jagmuSi, vibhau, ibhAzvoditareNavaH, vilokitAH, (satyaH) nRNAm , akSubdhasamakSavIkSaNAt , milannimIlam , cakSuH, na, sasRjuH // 19 // vRttiH-rAjarAjibhiH-rAjJAM narapatInAm , pRthivIpAlakatvena sthitAnAm , rAjayaH-zreNyo, rAjarAjayastAbhistathA / ( samam-saha ) catuSpathe-caturNA pathAM, mArgANAm samAhArazcatuSpatham tasmiMstathA / jagmupi-gatavati / vibhau-prabhau, bhagavati zAntinAtha iti yAvat / ibhAzvoditareNava:ibhAH-hastinazca azvAH-turaGgamAzca ibhAzvam , prANyaGgatvAdekavadbhAvaH, tena uditA antarbhAvitaNigarthatvAdutthApitA, ibhAzvoditAH tAzca tA reNavo dhUlayaH, pRthvIkaNA iti yAvat, ibhAzvoditareNavaH / vilokitAH-avalokitAH dRSTA iti yAvat / satya iti zeSaH / nRNAm-narANAm 'nurvA' 1 / 4 / 48 / iti vA dIrghaH / akSubdhasamakSavIkSaNAt-akSubdhaM yathA syAttathA samakSasya pratyakSasya vastuno vIkSaNamavalokanam akSubdhasamajhavIkSaNantasmAttathA / milanimIlama-kRtanetrasaGkocam / cakSa:-nayanam / nanahi / sRsajuH--cakruH // 19 // purandareNApi samIyuSA suraiH, pratiSThatAstuSTipareNa vRSTibhiH / svaketanazchAdayatA praNemuSA, namasvatastaM kusumeSu kelayaH // 20 // anvayaH-suraiH, tuSTipareNa, svaketana, vRSTibhiH, tam , chAdayatA, praNemuSA, samIyuSA, purandareNa, api, kusumeSu, nabhasvataH, kelayaH, pratiSThitAH // 20 // ___ vRti-suraiH-devaiH / tuSTipareNa-tuSTiH santuSTiH parA zreSThA yasya sa tuSTiparastena tathA paraH bheSThAridUrAnyo-tare klInaM tu kevaLe iti medinii| svaketana:-ninacihabhUtaiH / vRSTibhiH-varSaNaiH / tam-prasiddhaM, bhagavantaM zAntinAthamiti yAvat / chAdayatA-AcchAdayatA, chAyAmApAdayateti yAvat / samIyuSA-sAmIpyamupagatavateti yAvat / purandareNa-indreNa / api-samupaye / kusumeha Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadinodinyAM caturthaH srgH|| [ 227 puSpeSu / nabhasvataH-pavanasya / kelayaH-krIDAH, vilasanAni iti yAvat / pratiSThatA-pratiSThA nItAH // 20 // gatA yadutsaGgatale vizAlatAM, tanUjapautrAnujaputratatsutAH / . alakRtAzcebhakRtAdhigehaNAH, purassarA rejuradaHprasattaye // 21 // anvayaH-yadutsaGgatale, tanUjapautrAnujaputratatsutAH, vizAlatAm , gatAH, alaGkRtAH, ca, ibhakRtAdhirohaNAH, (te) purassarAH, (santaH) adaH prasattaye, rejuH // 21 // vRttiH -yadatsaGgatale-yasya bhagavataH zAntinAthasya utsaGgaH kroDo yadutsaGgastasya talamadhobhAgo yadutsaGgatalam , tasmiMstathA / tanUjapautrAnujaputratatsutAH-tanUjAH-putrAzca, pautrA naptArazca anujaputrA bhrAtRsutAzca tatsutAH bhrAtRputraputrAzcetyeteSAmitaretarayogadvandvasamAse tanUjaputrAnujaputratatsutAH / vizAlatAm-vRddhim , avasthAdhikatAmiti yAvat / gatAH-prAptAH / alaGakRtAH-vibhUSaNavi. bhUSitAH / ca-punaH / ibhakRtAdhirohaNAH-ibheSu gajeSu kRtaM vihitamArohaNamadhirohaNaM yaiste, ibhakRtAdhirohaNA, gajArUDhA iti yAvat / (te-tanUjaputrAnujaputratatsutAH) purassarA:-agrasarAH / santa iti zeSaH / adaHprasattaye-amuSya, bhagavataH zAntinAthasya, prasattiH prasannatA, adaHprasattistasyai tathA / rejuH-didIpire, zuzubhire iti yAvat // 21 // namanti nUnaM vinayena medinI, drumAH zirobhiH phalagauraveNa tAm / nRpo'pyato'ntaHpuramApya tAM nato-'cirAt savitrImacirAM cirAgataH // 22 / anvayaH-drumAH, phalagauraveNa, vinayena, tAm , medinIm , nUnam , zirobhiH, namanti, ataH, nRpaH, api, antaHpuram , Apya, cirAgatA, (san ) acirAt , savitrIm , (tAm) acirAm , nataH // 22 // vRttiH-dramA:-vRkSAH / phalagauraveNa-phalaiH prasavaiH gauravam-gurutA, bhArAtizaya iti yAvat, phalagauravam tena tathA / vinyen-nmrtyaa| tAm-prasiddhAm / medinIma-pRthivIm / nUnaM-nizcayena / shirobhiH-mstkaiH| namanti-praNamanti, namrIbhavantIti yAvat / ataH-asmAddhetoH acetanAnAM vRkSAdInAmapi vinayabhAvena nijajananIpraNAmadarzanAt , cetanena, na punazcetanenaiva pratyuta uttamottamaprakRtikena mayA kiM kathamAcaraNIyamiti vicAraNAddhetorvA (asau= viprakRSTavartI) nRpaH-nRna janAn, pAti rakSatIti nRpo--rAjA, bhagavAna zAntinAtha iti yAvat / api-sambhAvanAyAm / antaHpuram Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 ] zrIjainanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre abarodham / Apya-prApya / 'antaHpuramAgatya' iti yAvat / cirAgataH-dIrghakAlapratyAgataH, cirakAlato bhavana samAgata iti yAvat / acirAta-iTiti / savitrIma-samutpAdikAm , jananImityarthaH / tAm-lokavizrutAmiti yAvat / acirAm-tadAkhyAm , nijamAtaram / nataH-praNataH / iti // yathAmudritaM tu-"nRpo'pyato'nyaH puramApya so nato" iti pAThastu prAmAdikaH pratIyate nakArAtmakavyaJjanAvyavahitampUrvatvaviziSTasya tacchabdaprakRtikasya seH, "etadazca vyaJjane'nag-nasamAse" 1 / 3 / 46 // ityanena nityalopavidhAnAt / pratItizeSaH // 22 // salAjarAjannavamauktikauktikA-ziSAM pramArairavarodhasaGgatAm / kathaM na dhAtrImatimAtranAmitaiH, sa nAbhyanandad vibhavaiH snaa'mitaiH||23|| anvayaH-salAjarAjannavamauktikauktikAziSAm , prasAraH, avarodhasaGgatAm , dhAtrIm , atimAtranAmita, sanA, amitaH, vibhA, sanA, katham , na abhyanandat // 23 // vRttiH-salAjarojannavamauktikauktikAziSAm-navAni-nUtatAni ca tAni mauktikAni muktAphalAni, navamauktikAni rAjanti zobhamAnAni ca tAni navamauktikAni, rAjannavamauktikAni, lAjairAcAralAjaistaNDulavizeSaiH sahitAni salAjAni, salAjAni ca tAni rAjannavamauktikAni, salAjarAjannavamauktikAni, tAni ca auktikAziSazca vAcikazubhAzaMsanAni ca salAjarAjannavamauktikauktikAziSastAsAMttathA / prasAraiH-prasAraNAni, prasArAstaistathA pratipAdanairitiyAvat / avarodhasaGgatAmavarodhe'ntaHpure saGgatA sammilitA'varodhasaGgatA, tAntathA / dhAtrIma-jananIm-mAtaramiti yAvat / atimAtranAmitaiH-atimAtramatizayena nAmitA namritA yaiste atimAtranAmitAstaistathA / sanA-sarvadA sadA sanA'nizaM zazvat' iti haimH| amitaiH-aparimitaiH, iyattayA paricchetumazakyairiti yAvat / vibhavaiH-aizvaryaiH, sampattibhiriti yAvat / sanA-sadA / athavA nayati prApayati, dharmamArgamiti vA "niyo Dit" (uNA0 854) iti RH, nA, netA, san, saH, prasiddhazcakrIti cchedo'nusandheyaH / katham-kena prakAreNa / na-nahi / abhyanandat-antarbhAvitaNigarthatvAdabhyanandayadityarthaH // iti / atra "sanA-bhinanded vibhavaiH sanAmitaiH" iti pAThaH sAdhIyAn / pratibhAtIti sudhIbhirunneyam // 23 // sabhAjanAdhInanilInacetasaH, sabhAjanAna vIkSya vizeSata--stridhA / yathArhamAnena samaM visarjanaiH, sa vandamAnAnabhinandati sma tAn // 24 // anvaya:--samAjanAdhInanilInacetasaH, sabhAjanAn , vizeSatA, pIkya, saH, yathArhamAnena, samam , Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM caturthaH sargaH [ 229 - vidhA, visarjana , tAn , vandamAnAn , abhinandati, sma // 24 // vRttiH-samAjanAdhInanilInacetasaH-adhInamAyattazca tannilInaM saMlagnam adhInanilInam / sabhAjaneSu-pAriSadeSu, adhInanilInam ceto mAnasaM yeSAm , athavA sabhAjaneSu-adhInaM nilInazca ceto yeSAm te sabhAjanAdhInanilInacetasastA~stathA / sabhAjanAn-sabhyAna, sAmAjikAniti yAvat / vizeSataH-vizeSarUpeNa / vIkSya-samavalokya / saH-bhagavAnahana zAMtinAtha iti yAvat / yathArha mAnena yathAyogyasammAnena / vidhA-prakAratrayeNa / kAyikavAcikamAnasikAtmikairiti yAvat visarjana:tyAgaiH dInAnuddizya kAyikavAcikamAnasikayathocitasammAnapuraHsaraM dhanAdipratipAdanairiti yAvat / tAn-prasiddhAn-tanUjaputrAnujatatsutAdIniti yAvat / bandamAnAn-bandanazIlAn vandanA vaktukAmAn ! vidadhadvandanAn iti yAvat / abhinandati sma-abhyanandat // 24 // nRpAya tasmai himita vanAnilai-stape'pi dhArAdharayantrabezmani / yayAvahorAtrakadambakaM sukhaM, svarAjadhAnyAM satatodayonmukham // 25 // anvayaH-tasmai, nRpAya, tape, api, dhArAdharayantravezmani, vanAnilaiH, himitam , satatodayonmukham , ahorAtrakadambakam , sukham , sva, rAjadhAnyAm , yayau // 25 // vRttiH-tasmai-paJcamacakrivartitvena SozaDatIrthakaratvena ca, bhuvanatrayaprasiddhAya / nRpAyarAjJa, zAntinAthAyeti yAvat / tape-prISmau / api-sambhavanAyAm / dhArAdharayantravezmanidhArAyAH jalaprapAtasya, dharo-dhartA, dhArAdharaH sa cAsau yantraH sAdhanavizeSaH, dhArAdharayantrastasya vezma niketanam , dhArAdharayantravezma tasmi~stathA / vanAnilaiH-vanasya kAnanasya anilAH pavanA vanAnilAstaistathA / himitam-himaM zItaM saJjAtamasya himitam, "tadasya saJjAtaM tArakAdibhya itaH" 7 / 1 138 // ityanena 'itaH pratyayaH / satatodayonmukham-udayAya abhyudayAya unmukham utkaNThitam udayonmukham , satataM-sarvadA udayonmukham , satatodayonmukham / ahorAtrakadambakam-ahAni-- dinAni ca rAtrayo nizAzva ahorAtrAsteSAM kadambakam samUham ahorAtrakadambakam / sukham-anAyAsena, AnandapUrvakaM yathAsyAttathA / svarAjadhAnyAm-dhIyante'syAmiti dhAnI, rAjJo dhAnI rAjadhAnI, pradhAnanagaram, svasya sA tasyA~ tathA / yayau-jagAma, agacchat , gatam-vyatItamiti yAvat // 25 // asaurabhe'pyatra sasaurabhIbhavat, sudhIkRtaM puSparasairahamahaH / aso sasaukhyaM samaye zucerapi, vibhAsamAno manasA'pyamanyata // 26 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIvAntinAthacaritre anvayaH- atra, asaurabhe, api, sasaurabhIbhavat , aharmahaH, puSparasaiH, sudhIkRtam , aso, sasaukhyam , zuceH, samaye, api, manasA, api, vibhAsamAnaH, amanyata // 26 // vRttiH-atra-cakravartizAntinAtharAjadhAnyAm / asaurame-suSThu ramate iti surabhirvasantastasya bhAvaH saurabham , na saurabhamasaurabham tasmiMstathA / api-sambhAvanAyAm / sasaurabhIbhavatasaurabham sasaurabhaM bhavat sampadyamAnam sasaurabhIbhavat / "kRbhvastibhyAM karmakartRbhyAm" / 2 / 126 / / ityanena 'cviH' pratyayaH / "IzcavAvavarNasyAnavyayasya" 4 / 3 / 111 // ityanena cau pare'varNasya IkArAntAdezaH / ahrmhH-divstejH| puSparasaiH-makarandaiH / sudhIkRtam-amRtIkRtam / asobhagavAn zAntinAthaH / sasaukhyam-saukhyena nirvRtyA sAteneti yAvat, sasaukhyam yathAsyAttathA / zuce:-ASADhasya / samaye-kAle / api-sambhAvanAyAm / manasA-antaHkaraNena / api-sambhAvanAyAmeva / vibhAsamAnaH-vizeSeNa bhAsamAno rAjamAnaH, zobhamAna iti yAvat / amanyata-avAbudhyata lokairajJAyateti yAvat / zuceH-sUryyAt api / vibhAsamAnaH-vibhayA asamAno'tulyo vibhAsamAnaH, sUryAdapyadhikatejovAniti jJeyo'rthaH / / 26 / / tapAtyaye nandani tadinaM ghana-ghanAghanaiH zyAmalite nabhasyapi / vinirmitaM ketakareNubhiH sitaM, svatejasA vA'nubabhUva sasmitam // 27 // anvayaH-nandini, tapAtyaye, ghane, ghanAghanaiH, nabhasi, api, zyAmalite, (sati) taddinam , ketakareNubhiH, sitam , vinirmitam , svatejasA, sasmitam , vA, anubabhUva // 27 // vRttiH-nandini-nandayatyAnandayati tacchIlo nandI, tasmiMstathA sarvalokAnandakAriNIti yAvat / tapAtyaye-tapatIti tapaH "ac" 5 / 1 / 39 // ityanena 'ac' pratyayaH, grISmakAlaH, tasya atyayo, nAzo yatra sa tapAtyayo varSAkAlaH, zrAvaNabhAdrobhayabhAsavyApikAlavizeSa iti yAvat, tasmiMstathA / dhanaiH-sAndraH, nibiDairiti yAvat / ghanAghanaiH-ghnanti mArayanti pravAsina iti ghanAghanA meghAH "carAcaracalAcala" 4 / 1 / 13 // ityAdinA ajanto nipApitaH, taistathA / nabhasiAkAze / api-sambhAvanAyAm / zyAmalite-zyAmala ivAcaritaM zyAmalitam tasmi~stathA satIti zeSaH / taddinam-tat varSAkAlikaJca taddinaM divasastadinam / ketakareNubhiH-cAmpeyaparAgaiH / sitam-zvetam, zuklamiti yAvat / vinirmitam -viracitam , sampAditamiti yAvat / svatejamAnijapratApena / sasmitam-smitamiSaddhAsastena sahitaM sasmitam / vA-iva / anubabhUva-anubhUtavAn // 27 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadinodinyA caturSaH sargaH [231 yatheSTakAryasya sa sarjanAjane, sanirbhara nirbhayasakathe pathe / . sadaiva rAjA priyayogine'Ggine, viyogine'datta na kaumudImudaH // 28 // anvayaH-jane, yatheSTa kAryyasya, sarjanAt , sadA, eva, nirbhayasaMkathe, pathe, sanirbharam , (sthitaH) saH, rAjA, priyayogine, (ca) viyogine, aGgine, kaumudImudaH, na, adatta // 28 // ___ vRttiH-jane-loke, prajAyAmiti yAvat / yatheSTakAryyasya-yathAbhilaSitakarmaNaH / prajAbhilASocitakAryyasyeti yAvat / sarjanAta-sampAdanAt / sadaiva-sarvadA khalu / nirbhayasaMkathe-nirbhayaM bhayarahitam yathAsyAttathA saMkathA samyagAlApaH goSThI vA yatra sa nirbhayasaMkathastasmiMstathA / pathe-mArge / sanirmaram-sAtizayaM ythaasyaattthaa| sthita iti zeSaH / saH-prasiddhazcakritayA SoDazatIthakRttayA vA / rAjA-candra iva rAjA nRpaH, bhagavAn zAntinAtha iti yAvat / priyayogine-priyeNa hRdyena janena yogaH sambandhaH priyayogaH so'styasyeti priyayogI tasmai tathA / (ca-punaH) viyoginevirahiNe viprayuktAyeti yAvat / aGgine--prANine janAyeti yAvat / kaumudImudaH-kaumudIprayuktAzcandrikAprayojyA muda AnandavizeSAH kaumudImudaH, "mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 // ityanena zAkapArthivAderAkRtigaNatvAnmadhyamapadalopI tatpuruSasamAsaH, tAstathA / na-nahi / adatta-dattavAn / natraH kAkarthakatvAdattavAneveti bhAvaH / rAjeva rAjA bhagavAn zAntinAthaH priyayogine biyogine cApi kaumudImudamadatteti, candrasya viyogisantApakatvAt upamAnacandrApekSayopameye nRpe ubhayAnandadAyakatvAtmakA''dhikyavarNanAd vyatirekAlaGkAraH / "upamAnAdyadanyasya vyatirekaH sa eva saH" iti kAvyaprakAzakAro mammaTaH // 28 // ayogabhAjo'pi nRpasya pazyatA, yatheSTadAnaM svajanena mantraNe / kRte'phalat kAmanayA dhuratnavat , svasiddhide svAmini nAdbhutAya tat // 29 // anvayaH-ayogamAjaH, api, nRpasya, yatheSTadAnama , pazyatA, svajanena, kAmanayA, mantraNe, kRte, (sati) tat , svasiddhide, svAmini, adbhutAya, na, aphalat // 29 // vRttiH-ayogamAja:-na yogaM priyatamAsaMyogaM bhajatItyayogabhAk tasya tathA / apisambhAvanAyAm / nRpasya-rAzaH, zAntinAthasyeti yAvat / yatheSTadAnam-yatheSTaM paryAptaM nikAmamiti yAvat / dAnam-dInebhyo vitaraNam , yatheSTadAnam tattathA / pazyatA-kAlokayatA / svajanenamAtmIyapuraSeNa / kAmanayA-icchayA, abhilASeNeti yAvat / mantraNe-vicAraNe / kRte-vihite / (sati ) vat-mantraNam / svasiddhide-svasya dhanasya siddhiniSpattiH svasiddhistAM dadAtIti svasi Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra ddhidasta smi~stathA / svAmini-prabhau / adbhutAya-AzcaryAya / na-nahi / aphalat-samakalpata, jAtamiti yAvat // 26 // kacijjalakrIDanake'pi bhUbhuja-stadeva sAkSAdamRtAMzumAnanam / nirIkSya yuktAmbujazaGkayA'rajA, upeyuSI rAjamarAlamaNDalI // 30 // anvayaH--kvacit , jalakrIDanake, api, bhUbhujaH, sAkSAt , amRtAMzum , eva, tat , Ananam, nirIkSya, arajAH, rAjamarAlamaNDalI, yuktAmbujazaGkayA, upeyuSI // 30 // vRttiH kvacit-kutracit / jalakrIDanake-salilakrIDAyAm / api-sambhAvanAyAm / bhabhujaH-bhuvaM pRthivIM bhunaktIti bhUbhuk tasya tathA, rAjJaH zAntinAthasyeti yAvat / sAkSAtapratyakSaM yathAsyAttathA / amRtAMzum-amRtasaMpRktaH susaMvalitoM'zuH kiraNo yasya so'mRtAMzuzcandrastantathA / eva-avadhAraNArthakamavyayam / tava-prasiddham, zrImacchAntinAthasambandhIti yAvat / Ananam-vadanam, mukhamiti yAvat / nirIkSya-samavalokya / arajA:-na rajo malaM yasyAH sA'rajAH, nirmaletyarthaH / rAjamarAlamaNDalI-rAjahaMsasamUhaH / upeyupI-sAmIpyamupagatA / zAntinAthamukhamavalokya 'candro'yam' iti / bhrAntimApeti bhAvaH bhrAntimAnalaGkAraH / "bhrAntimAnanyasaMvittatulyadarzane" iti tadalaGkAraH lakSaNamAha kAvyaprakAzakAro mammaTopAdhyAyaH // 30 // kacittathA'sau matizAlimAlayo-pavINitastatvaNanaipuNe guNe / pikena roSAruNacakSuSA muhuH, kRtA'pyavajJA viphalA yathA'bhavat // 31 // anvayaH-kvacit , asau, matizAlimAlayA, tathA, upavINitA, yathA, tatkaNanaipuNe, guNe, roSAruNacakSuSA, pikena, muhuH, kRtA, api, avajJA, viphalA, abhavat // 31 // vRttiH-cit--kutrApi / asau-bhagavAn zAntinAthaH / matizAlimAlayAmatyA buddhyA zAlaMte zobhante matizAlinasteSAM mAlA paGktiH, samUha iti yAvat , matizAlimAlA tayA tathA / tathA-tena prakAreNa / upavINita:-varNitaH, prazaMsita iti yAvat / yathA-yena prakAreNa / tatkaNanaipuNe- tatkaNasya tatprakvANasya naipuNaM nipuNatA tatkvaNanaipuNam tasmiMstathA / guNe-prazaMsanIyatvAtmakaguNe / roSAruNacakSaSA-roSeNa-krodhena, aruNe-rakte, cakSuSI-nayane yasya sa roSAruNacakSustena tathA / pikena-kokilena / muhuH-punaH punaH / kutA-vihitA api-sambhAvanAyAm / avajJAtiraskAraH / viphalA-vyarthA / abhavat-abhUt // 31 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bApAviSayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vitinodinyA caturvaH sarvaH [233 didRkSayA candramaso vane'rhatA, nyaSedhyatezena pikasvaro'munA / yato mRgAGkatvasuhRdvidhau ripuH, kuhUrutAhUyata candravairiNI // 32 // anvayaH--vane, Izena, amunA, arhatA, candramasaH, dihakSayA, pikasvaraH, nyaSedhyata, yataH, mRgAGkatvasuhRdvidhau, ripuH, candravairiNI, kuhUrutA, AhUyata // 32 // . vRttiH-vane-kAnane / Izena-prabhuNA / amunA-viprakRSTena / arhatA-tIrthakRtA, paJcamacakravartinA bhagavatA zAntinAtheneti yAvat / candramasa:-candrasya / didRkSayA dRSTumicchA didRkSA tayA tathA, darzanAbhilASeNeti yAvat / pikasvaraH-pibati cUtarasamiti pikaH kokilaH, "pApuli" (uNA0 41) iti 'kidikaH' pratyayaH / api kAyatIti vA pikaH pRSodarAditvAt , tasya svaraH zabdavizeSaH pikasvaraH / nyaSedhyata-niSedhitaH, nivArita iti yAvat / yataH-yasmAddhetoH / mRgAGkatvasuhRdvidhau-mRgo-hariNo'Gkazcihna lAJchanaM iti yAvat , yasya sa mRgAGkazcandraH tIrthakadapItyataH, mRgAGkatvena suhRt mitram mRgAGkatvasuhRt sa cAsau vidhuzcandro mRgAGkatvasuhRdvidhustammistathA / ripuH-zatruH / candravairiNI-amAvAsyA / kuhUrutA-kuhUH kuhUH iti rut zabdo yasya tena tathA, pikena / AhUyata-AhvAsyate, AkArayiSyate anvayAnupapattyA tAtparyAnupapattyA vA lajhaNayA bhUtakAlikapratyayasyApi bhaviSyatkAlArthabodhakatvAttadabhiprAyeNaiva bhaviSyakAlikaprayogasyopAdAnaM nyAyyamiti evodRGkitaH // 32 // azokamaryAnvitanAmatAzayA, svakAnane taM nidadhe sa tanmaye / ... anukrameNAbhyucite hyanukramAt , sa kevale bodhabale yato'nugaH // 33 // anvayaH-saH, tanmaye, svakAnane, arthAnvitanAmatAzayA, tam, azokam , nidadhe, hi, yataH, saH, anukrameNa, abhyucite, kramAt , anu, kevale, bodhavale, anugaH // 33 // vRttiH saH-cakritvAdinA prasiddho bhagavAnchAntinAthaH / tanmaye-so'zokaH pracuro'sminiti tanmayam tasmiMstathA / svakAnane-svIyavane / arthAnvitanAmatAzayA-aryAnvitamanvartha nAmAbhidhAnaM yasya so'rthAnvitanAmA, tasya bhAvo'rthAnvitanAmatA, tasya AzA aryAnvitanAmatAzA, tayA tathA / tam-arthAnvitanAmAnam / azokam-kaGkeljim / nidadhe-sthApitavAn / hi-nizcayena / yataH-yasmAddhetoH / sa:-bhagavAna zAntinAthaH / anukrameNa-paripATyA / abhyucite-upacayamApane, samabhyudite iti yAvat / kramAta-AcArAt / anu-pazcAt / kevale-kevalAtmake / bodhabale Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 . zrIbananaiSadhIyamahAkAmye zrIzAntinApaparice jJAnazaktau / anugaH-anu pazcAd gacchatItyanugaH, anugAmItyarthaH / kevalajJAnAvAptyanantaramazokaH sarvadAnugo bhavatIti bhAvaH // 33 // purArirUpe'sya purArirUpiNo, gatAJ zaraNya gRhazocino'dhvagAn / cakAra cakrI viSayaiH pratiSThitA-nazalyavAtsalyamatirmahatyaho ! // 34 // anvayaH-purA, purArirUpe, ( asmin ) abhya, arirUpiNaH, zaraNyam , gatAn , gRhazocinaH, adhvagAna, cakrI, viSayaH, pratiSThitAn , cakAra, aho ! mahati, azalyavAtsalyamatiH // 34 // vRttiH-purA-pUrvam , digvijayArthaprayANakAle ! purArirUpe-nagarazatrurUpe / ( asmin bhagavati zAntinAthe) AkramaNasamave samAkramaNIyarAjanagarazatrutvasya tasminnirvivAdAt / asya-bhagavataH zAntinAthasya / arirUpiNaH-zatrubhUtAn , pratipakSAtmana iti yAvat / zaraNyam-zaraNe rakSaNe sAdhuH shrnnystntthaa| gatAn-prAptAn / gRhazocinaH-strIzocinaH 'gRhA dAreSu sammani' ityanekArthaH / 'na gRhaM gRhamityAhu-rgRhiNI gRhamucyate' ityabhiyuktoktazva / adhvagAn-adhvAnaM panthAnaM gacchantItyadhvagAH pathikAstAMstathA / "nAmno gamaH khaDDau ca" 5 / / 131 // ityanena 'Da' pratyayaH / cakrI- cakravartI bhagavAy zAntinAthaH / viSayaiH dezaiH bhogairvA / pratiSThitAna-samAropitamUlAn , prazastAniti yAvat / cakAra-kRtavAn / aho !-Azcaryam / mahati-mahAnubhAve / azalyavAtsalyamatiHzalyaM zaGku na zalyamazalyam amarmacchediteti yAvat, azalyazca vAtsalyaJca azalyavAtsalye tAbhyAM sahitA matibuddhistathA // 34 // amanyatAvantamivaiSa pallavaiH, svarAgayuktaH surasAlamaGginaH / . hitaM giranta trijagadguruM jano, jinaM vimuktaH prabhuzobhayA bhayAt // 35 // anvayaH-pramuzobhayA, bhayAt , vimuktaH, eSaH, janaH, hitam , girantam , trijagadgurum , svarAgayuktaiH, pallavaiH, aGgi naH, avantam , surasAlam , iva, amanyata / / 35 // vRttiH-prabhuzobhayA-prakarSeNa bhavatIti prmuHsvaamii| "za-saM-svayaM-vi-prAd bhuvo DuH" 5 / 2184 // ityanena Du' pratyayaH / tasya zobhA cchaviH prmushobhaa| tayA tathA / bhayAva-bhayabhIteH / vimuktaH-virahitaH / jIvanamukta ityarthaH, mithyAjJAnajanyavAsanArAhitye sati jIvitvaM tattvamityanusandheyam / eSaH-ayam , mithyAjJAnajanyavAsanArahitaH kshcidityrthH| jana:-lokaH / hitam-hitaM kalyANamastyasminniti hitam , vacanamityarthaH / girantam--uccArayantam / trijagadgurum-trayANAM jagatAM bhuvanAnAM samAhAranijagat Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bApAviSayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vihinodinyA patuH sargaH [235 tasya gururAcAryaH mahAn vA nijagadgurustantathA / svarAgayukta:-svIyAnurAgasaMvalitaiH / pannavaiHvacanavistaraiH / surasAlapakSe ca lohitaH kisalayairiti bodhyam / avantam-rakSayantam / surasAla:devapAdapam , kalpavRkSamiti yAvat / iva-yathA / amanyata-avAbudhyata // 35 / / svataH prazAntaM zatazo mRgIdRzAM, nizAntamAptaM dvividhaM kSamAdhanam / svarUpaniSThaM vazamAtaniSTa na, pratISTakAmajvaladamrajAlakam // 36 // anvayaH-pratISTakAmajvaladastrajAlakam , zatazaH, mRgIdRzAm , nizAntam , svataH, prazAntam , Aptam , dvividham , kSamAdhanam , (ata eva) svarUpaniSTham , (tam) vazama, na, AtaniSTa // 36 // vRttiH-pratISTakAmajvaladastrajAlakama-jvalat Araktazca tat astrajAlakamastrasamUho jvaladastrajAlakam , kAmasya-madanasya jvaladastrajAlakam , kAmajvaladastrajAlakam , pratISTamaGgIkRtaJca tat kAmajvaladastrajAlakam , tathA / zatazaH-zatapadasyAnekaparatvAdvahuzaH / mRgIdRzAm-hariNalocanAnAm / nizAntam-gRham / apIti zeSaH / svataH-sambaddhatvAtsvayameva, na guruupdeshtH| prazAntamkAmAdinivRttam / Aptam-yathArthavaktAram / Apto nAmAnubhavena vastutattvasya kAsnyena nizcayavAna rAgAdivazAdapi nAnyathAvAdIti carake pataJjaliH / dvividham-dviprakAram / kSamAdhanam-jhamApRthivI, dhana-sampattiryasya sa kSamAdhano rAjA, kSamA zAntistitikSA dhanaM yasya sa kSamAdhanaH zamI santathA, rAjAnaM zaminaM veti bhAvaH / (ata eva ) svarUpaniSTham-AtmasaMstham / (tam-bhagavantaM zAntinAtham ) vazam-Ayattam , svAdhInamiti yAvat / na-nahi / AtaniSTa-vyadhAt , akArSIditi .yAvada // 36 // vilAsavApItaTavIcivAdanA-danAvizanmAnasamenamenasi / rasena lIlAsu manasvinIjana-zcakAra nodbhUtavikArakAraNam // 37 // anvayaH-manasvinIjanaH, enasi, anAvizanmAnasam , enam , vilAsavApItaTavIcivAdanAt , rasena, lIlAsu, udbhUtavikArakAraNam , na, cakAra // 37 // vRttiH-manasvinIjana:-prazastaM mano'ntaHkaraNam astyasyA iti manasvinI sa eva jano lokaH mnsviniijnH| enasi-pApmani duSkRte iti yAvat / anAvizanmAnasam-anAvizat pravezamalabhamAnaM mAnasaM hRdayaM mana iti yAvat yasya so'nAvizanmAnasastantathA / enam-bhagavantaM zAntinAtham / vilAsavApItaTavIcivAdanAva-vilAsArtha kelikalApArtha vApI dIrghikA vilAsarApI Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 ] zrInanaSaSIyamahAkAvye zrIzAntinASacaritra tasyAstaTam tIram vilAsavApItaTam, tatra vIcivAdanaM taraGganAdo vilAsavApItaTavAdanam tasmAttathA / rasena-rAgeNa / lIlAsu-krIDAsu / udbhUtavikArakAraNam-udabhUtaM samutpannaM vikArakAraNaM yasya sa udbhUtavikArakAraNastantathA / na-nahi / cakAra-kRtavAn // 37 // mano manobhUvazavarti nA'bhavat , pikAligIteH zikhilAsyalAghavAt / saroruhAmodavinodato'pyaho, mahodayArthe'sya nilInatAvazAt // 38 // anvayaH-mahodayArthe, nilInatAvazAt , asya, manaH pikAligIteH, zikhilAsyalAghavAt , api, saroruhAmodavinodataH, manobhUvazavarti, na, abhavat , aho ! // 38 // vRttiH-mahodayArthe-mahAnatizayitazcAsAvudayo'bhyudayo mahodayo mahAnandaH, mokSa iti yAvat , sa evArthaH prayojanam mahodayArthastasmiMstathA / nilInatAvazAta-niratatvAddhetoH, sAvadhAnamavasthitvAddhetoriti yAvat / asya-bhagavataH zAntinAthasyeti yAvat / mana:-mAnasam , cittamiti yAvat / pikAligIteH-pikAnAM kokilAnAmAliH paGktiH zreNiriti yAvat / pikAlistasyA gItirgAnaM pikAligItistasyAstathA / zikhilAsyalAghavAt-zikhA barha picchamiti yAvat astyeSAmiti zikhino mayUrAsteSAM lAsyalAghavam nRtyacAturyyam-zikhilAsyalAghavam / tasmAttathA / api-sambhAvanAyAm / saroruhAmodavinodata:-sarasi kAsAre rohantyutpadyante iti saroruhANi kamalAni tebhya AmodavinodA AnandasammadAH saroruhAmodavinodAstebhyastathA / manobhUvazavarti-kAmaparAdhInam / na-nahi / abhavat-saJjAtam / aho !-mahAzcaryam / / 38 / / yathA''laye tAlavizAlayantraja-dhvanizca gAndharvavizeSanartanAt / vane'pi tauyaMtrikamArarAdha taM, tathAmRdaGgoditaveNuvAdanAt // 39 // anvayaH--gAndharvavizeSanartanAt , yathA, Alaye, tAlavizAlayantrajadhvaniH, tam , ArarAdha, vane, api, mRdaGgoditaveNuvAdanAt , tauryatrikam , (tam ArarAdha) // 39 // vRttiH-gAndharvavizeSanartanAta-viziSyate sAdhAraNAdatiricyate iti vizeSam, viziSTamityarthaH, tacca tannartanam lAsyam vizeSanartanam , gandharvANAM devayonivizeSANAmidaM gAndharvam taJca tadvizeSanartanam gAndharvavizeSanartanam tasmAttathA / yathA-yena prakAreNa / Alaye-nilaye, sadmanIti yAvat / tAlavizAlayantrajadhvani:-tAlo gItakAlakriyAmAnam vizAlaM vizaGkaTaJca tadyantram vastunirmANasAdhanavizeSadravyam , tAlazca vizAlayantrazca tAlavizAlayantre, tAbhyAM jAtastAlavizAla Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pAcAviSayAmRtarIvarakRtAyA vidvadinodinyA caturthaH sargaH yantrajaH sa cAsau dhvaniH zabdavizeSastAlavizAlayantrajadhvaniH / tam-cakritayA prasiddhaM bhagavantaM zAntinAthamiti yAvat / ArarAdha-ArAdhanakriyAnirUpitakarmatAzrayamAdadhau / vane-kAnane / apisambhAvanAyAmavyayam / mRdaGgoditaveNuvAdanAta-mRdaGgamurajairudito veNurmRdaGgoditaveNustasya vAdanam mRdaGgoditaveNuvAdanam tasmAttathA / taurytrikm-nRtygiitvaadytrymityrthH| tamArarAti zeSaH // 39 // alInacetA viSayopabhogavAn, na-dInavRttyA'tigabhIradhIradhIH / arIramat sArasanAnvitAlibhiH,ka bhogamApnoti na bhaagybhaagjnH||40|| anvayaH-alInacetAH, viSayopabhogavAn , atigabhIradhIradhIH, (san ) na dInavRtyA, sArasanAnvitAlibhiH, arIramat , bhAgyabhAk janaH, ka, bhogam, va, Apnoti // 40 // vRttiH--alInacetA:-alInamanirataM ceto mAnasaM yasya so'lInacetAH / viSayopabhogavAnviSayANAM srakcandanavanitAdInAM zabdAdInAM dezAnAM bA upabhogo viSayopabhogaH, so'styasyeti viSayopabhogavAna , "ato'nekasvarAt" 7 / 2 / 6 // ityanena matvarthe 'in' pratyayaH / atigabhIradhIradhI:gabhIrA gambhIrA cAsau dhIrA dhairyavatI pravaNatulyA sthiratAzAlinIti yAvat gabhIradhIrA tAdRzI dhIbuddhiryasya sa tthaa| nadInavRttyA-na dInA-kRpaNA durgateti yAvat, nadInA, naikadhetyAdivanniSedhArthakena nazabdena samAsaH, nadInA cAsau vRtirvyApAro nadInavRttistayA tathA / yadvA nadInaH samudrastasya vRttyA, vizAlagabhIravRttyeti yAvat / sorasanAnvitAlimiH-sArasanA kaTimekhalA tayA'nvitA viziSTA sArasanAnvitAstAzca tA AlayastriyaH sakhyaH, sArasanAnvitAlayastAbhistathA / pakSe-sArasanaM kavacavizeSastenAnvitA yuktAH, sArasanAnvitA vIrAsteSAmAlayaH zreNayaH sArasanAnvitAlayastAbhistathA / "AlI saMkhyAvalI setvamarSeSu vizadAzaye" ityanekArthaH / uktAnekArthakakoze AlIzabdopAdAnAt prakRtazloke ca AlizabdasadbhAvAdikArAntasya tasya zreNIbodhakatve'pi sakhIbodhakatvaM durUpapAdamiti no zaGkayam , "vayasyAliH sakhI sadhrIcI" 31193 // ityabhidhAnacintAmaNI, sakhyarthakAlizabdasyApi darzanAt / rAjiH-rAjI zreNiH zreNItyAdAviva, "ito'ktyarthAt" ityanena vaikalpikaGIvidhAnAttAdRzadvayasyApyekArthakatvena paryAyatAsvIkArAt / arIramata-akrIDat , alIlasaditi yAvat , tamevArthama rthAntaranyAsena draDhayati / bhAgyabhAka-bhAgyaM zubhAtmakavidhiM bhajati sevate zrayatIti yAvat , bhAgyabhAk / janaH-lokaH / ka-kutra / bhogama-sukham / na-nahi / Apnoti-adhigacchati, labhate iti yAvat , api tu sarvatraiva bhogaM prApnoti yo hiM sukhI sa sthAnAntare gato'pi sukhaM prApnoti, yastu duHkhI sa sthAnAntare gato'pi duHkhyeveti vA, sukhinastasya vane'pi sukhaprativAdanaM prasaGgakRtamavaseyam // 40 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 ] bIna vaSIyavahAkAvye bImAntinApapariSa tadarthamadhyApyajanena taduvane, paTukRtA vA bhavane'pi mAgadhAH / namabhyanandannavabhAvabhAvaneH, svakAvyabhAvyAnvayaraJjinaM jinam // 41 // anvayaH-janena, tadartham , adhyApya, paTukRtAH, mAgadhAra, vane, api, bhavane, vA, navabhAvabhAvanA, svakAvyabhAvyAnvayaraMjinam , tam , jinam , abhyanandat // 41 // vRttiH-janena-lokena / tadarthama-bhagavacchAntinAthamuddizya / adhyApya-pAThayitvA / paTakRtA:-apaTavo'nipuNAH paTavo nipuNAH kRtAH sampAditAH paTUkRtAH, paNDitAH kRtAH ityarthaH / "kRbhvastibhyAM karmakartRbhyAm" 7 / 2 / 126 // ityanena prAgatattve "(abhUtatadbhAve) 'rthe 'cviH' pratyayaH / " "IzcvAvarNasyAnavyayasya" 4 / 3 / 111 // ityanena cvau pare'varNasyekArAnta AdezaH / maagdhaa:-vndinH| vane-kAnane / api-sambhAvanAyAm / bhavane-sadmani / vA-iva / navabhAvabhAvanaiH-navo nUtanazcAsau bhAvo'bhiprAyo navabhAvastatsahitAni-bhAvanAni-dhyAnAni, stavanAnItyarthaH, paramAtmacintanAnIti, yAvat , navabhAvabhAvanAni taistathA / svakAvyabhAvyAnvayaraJjinam-svasya AtmanaH, kAvyaM kavitA svakAvyam tasya bhAvyAnvayaH muhurmuhuzcarvaNasambandhaHsvakAvyabhAvyAnvayastena rajatyanurAgamAdhatte tacchIlaH svakAvyabhAvyAnvayaraJjI tathA / "ajAteH zole" 5 / 1 / 154 // ityanena tacchIle 'Nin' prtyyH'| tam-prasiddham , bhagavantaM zAntinAthamiti yAvat / abhyanandat-samAnandayat // 41 // vanecaraiH sArdhamupAtakiMzukAH, zukA vimuktAH paTavastamastuvan / tathA yazobhirvizadIkRtAzayai-ryathA prazasyAH sakRpairnu pairapi // 42 // anvayaH-vanecaraH, sArdham , upAttakiMzukAH, vimuktAH, paTavaH, zukAH, tama , tathA, astuvan, yathA, yazobhiH, vizadIkRtAzayaiH, sakRpaH, nRpaH, api, prazasyA ( sajAtA iti zeSaH / ) // 42 // vRttiH-vanecaraiH-vane kAnane carantIti vanecarAH, kirAtaprabhRtayastaistathA / sArdhamsaha / upAttakiMzuko:-upAttAH-svIkRtAH kiMzukAH, ityupAttakiMzukAH / vimuktAH-vyaktAH / janenaadhyApyeti zeSaH / paTava:-caturAH / zukA:-kIrAH / tam-zrImantaM bhagavantaM zAntinAthamiti yAvat / tathA-tena prakAreNa / astuvan-astuvantaH-avarNayanniti yAvat / yathA-yena prakAreNa / yshobhiHkiirtibhiH| vizadIkRtAzayaiH-avizado'svaccho vizadaH svacchaH kRto vizadIkRtaH abhUtatadbhAve'rthe 'cviH' pratyayaH, cvau pare'varNasyekAro'ntAdezazca, vizadIkRta Azayo'bhiprAyo yeSAnte vizadIkRtAzayAstaistathA / sakRpaH-kRpayA'nukampayA sahitAH sakRpAstaistathA / nRpaH-rAjabhiH, bhagavadanuyAyi Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAviSayAjadUrIyA livinoliyAM caturthaH sargaH / [239 bhipatikadambakairiti yAvat / api-sambhAvanAyAm / prazasyAH-prazaMsanIyAH, sajjAtA iti zeSaH // 42 // vibhoMH svazIlazrutizAlitAlibhiH, samaM nivRttAH surte'bhisaarikaaH| svarAmRtonopajaguzca sArikA, gRhe gRhe taccaritasya kArikAH // 43 // anvayaH--vibhoH, svazIlazrutizAlitAlibhiH, samam , abhisArikAH, surate, nivRttAH, ca, sArikAH, gRhe gRhe, taccaritasya, kArikAH, svarAmRtena, upajaguH // 43 // vRttiH-vibho:-prabhoH, svAmina iti yAvat / svazIlazratizAlitAlibhiH-svamAtmIya zIlaM cAritram , svazIlam , tasya zrutiH zravaNam , svazIlazrutistayA zAlitA zobhitAzca tA AlayaH sakhyaH svazIlazrutizAlitAlayastAbhistathA / samam-saha / abhisArikA:-madanena madena vA yAH zliSTAH priyamabhisArayanti abhisaranti vA tAstathA / tathA ca-bharata:-"hitvA lajjAbhaye zliSTA madena madanena vaa| abhisArayate kAntaM sA bhavedabhisArikA" iti / surate-sambhoge / priyebhya iti zeSaH / nivRttAH-nivRttimupagatAH / ca-punaH / sArikA:-pItapAdAH gokirATikA iti yAvat / 'zAriketi tAlavyAdizabdapAThAdatrApi tathaiva pAThaH sAdhIyAn pratibhAtIti vicAraNIyam / gRhe gRhe-pratigRham , pratyekasmin , sadana iti yAvat , vipsAyAmarthe dvirbhAvo'vagantavyaH / taccaritasya-tasya bhagavataH zAntinAthasya caritam , vRttamiti yAvat , taccaritam , tasya tathA / kArikA:kriyante viracyante yatneneti kArikAH ilokAstAstathA / kArikAzabdasya zlokArthattvam / yathA - "kArikAvalI", "sAGkhyakArikA" ityAdau prasiddhamiti / svarAmRtena-svaro niSAdaSabhAdirevAmRtampIyUSam , athavA-svaro'mRtamivetyupamitasamAsaH "upameyaM vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau" 3 / 1 / 102 // ityanenopamitasamAsaH / upanaguH-tuSTuvuH // 43 // surAnuvRttyA'psaraso, rasormibhi-staraGgitAyaH prabhuvRttanartane / vibhAvayanti sma suvismayaM hare-stayaiva tatpauruSagAyanIkRtAH // 44 // anvayaH-hareH, tatpauruSagAyanIkRtAH, rasormibhiH, taraGgitAGgayaH, apsarasaH, surAnuvRtyA, prabhuvRttanartane, tathaiva, suvismayam , vibhAvayanti sma // 44 // vRttiH hare:-harati daityaprANAniti haririndrastasya tathA / tatpauruSagAyanIkRtAH-tasya prabhoH zAntinAthasya pauruSaM parAkramastatpauruSam tasya gAyanA gAyanyAzca kRtA gAyanIkRtAH / rasomibhiH- anurAgatara? / taraGgitAgAya:-taraGgitamAplAvitamahaM zarIraM vAsAntAstaraGgitAjhyaH / apsarasA Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ] bhIbananavavIyamahAkAvye zrIzAntinAvacaritra urvazIpramukhAH svarvezyAH / surAnuvRttyA-surANAM devAnAmanuvRttistayA tathA / prabhuvRcanatane prabhoH svAminaH zAntinAthasya vRttaM caritram, prabhuvRttam tasya nartanaM naTanam prabhuvRttanartanam , tasmAttathA / tathaiva-tenaiva prakAreNa / savismayam-su-atizayito vismaya Azcarya yasmin karmaNi tan suvismayaM yathA syAttathA / vibhAvayanti sma-vyabhAvayata // 44 // itISTagandhADhyamaTannasau vanaM, vadhUtamAdhUtamanAH svayauvanam / trivargasaMparganisargasAdhudhIH, pupoSa nirdoSatayaiva devanaiH // 45 // anvayaH-iti, iSTagandhADhyam , vanam , aTan , aso, vadhUtamAdhUtamanAH, trivargasaMsarganisargasAdhudhIH, (san ) devanai nirdoSatayaiva, svayauvanam , pupoSa // 45 // ___ vRttiH-iti-pUrvoktaprakAreNa / iSTagandhADhyam-iSTo'bhISTazcAsau gandho ghrANatarpaNaH, janamanohArI vA iSTagandhastena ADhyam-samRddham , iSTagandhADhyam / vanam-kAnanam / aTan-vicaran / asau-viprakRSTo bhagavAnchAntinAthaH / vadhRtamAdhRtamanA:-vadhvaH-sImantinya eva tamA nizIthinyo vadhUtamAstAbhyo dhUtaM tyaktaM mano'ntaHkaraNaM yasya sa tathA / trivargasaMsarganisargasAdhudhI:-trivargANAM dharmArthakAmAnAM saMsargaH samparkastrivargasaMsargastasmin satyapi nisargAt svabhAvAt sAdhvI samIconA mokSopayoginI dhIbuddhiyasya sa tathA / (san ) devanaiH-ramaNaiH / nirdoSatayA-doSebhyo dUSaNebhyaH pApebhya iti yAvannirgatA nirdoSAsteSAM bhAvo nirdoSatA tayA tathA / svayauvanam-nijayuvatvam , svIyatAruNyamiti yAvat / pupoSa-apoSayat // 45 // nidhIyamAno hRdaye surIjanaiH, pikopagIto'pi zukaiH stuto'pi ca / didRkSitaH kuNDalikAminImano-rathairathe prabhurApa viSNutAm // 46 // anvayaH-atha, surIjana:, hRdaye, nidhIyamAnaH, pikopagItaH, ca, zukaiH, stutaH, api, kuNDalikAminImanorathaH, dikSitaH, eSaH, prabhuH, viSNutAm , Apa // 46 // vRttiH-atha-anantaram / surIjanaiH-suryo devAGganA eva janAH surIjanAstaistathA / hRdaye-antaHkaraNe / nidhIyamAnaH-saMsthApyamAnaH / pikopagIta:-pikaiH kokilairupagIto varNitaH pikopagItaH / ca-punaH / zukaiH-koraiH / stuta:-prazaMsitaH / api-sambhAvanAyAm / kuNDalikAminImanorathaiH-kuNDalAkAratA'styeSAmiti kuNDalinaH sarpAsteSAM kAminyo ramaNyo kuNDalikAminyastAsAM manorathA abhilASAH kuNDalikAminImanorathAstaistathA / dikSitaH-darzanecchAviSayIkRtaH / eSaHprasiddhatvAt / purovartitayaiva dRzyamAnaH / prabhu:-vimuH, Izvara iti yAvat / viSNutAma-veveSTi Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyA caturthaH sargaH / [241 jagatsarvamiti viSNuApako tasya bhAvo viSNutA tAntathA / Apa-prApa, adhyagacchaditi yAvat / / 46 // sudhAbhujAmapyatizAyizAsanAd, niSevito'yaM vasudhAbhujAM gaNaiH / avindatA''modabharaM bahizcaraM, paraM tamadhyAtmabharaM dadhau ciram // 47 // anvayaH-sudhAbhujAm , api, atizAyizAsanAt, ayam , vasudhAbhujAm , gaNaiH, niSevitaH, bahizcaram , Amodabharam , avindata, param , tam , adhyAtmabharam , ciram , dadhau // 47 // vRttiH-sudhAbhujAma-sudhAmamRtaM bhuJjate bhakSayantIti yAvat , sudhAbhujo devAsteSAM tathA / api-sambhAvanAyAm / atizAyizAsanAt-atizete'tikrAmati sarvamityatizAyi tacca tacchAsanamanuzAsanamatizAyizAsanam tasmAttathA / ayam-zrImA~zcakrI zAntinAtha iti yAvat / vasudhAbhujAm-vasudhAM pRthivIM bhuJjanti pAlayanti iti vasudhAbhujo gajAnaH, madhyalokezAH, madhyamalokapAlA * iti yAvat / gaNaiH-samUhaH / niSevitaH -niHzeSeNa sevitaH supUjitaH, iti yAvat / bahizcaram--bAhyam / Amodabharam-harSAtizayam / avindata-alabhata / param-utkRSTam , zreSThamiti yAvat / tam-prasiddham / adhyAtmabharam-Atmani ityadhyAtmam tasya bharo'tizayastaM tathA / ciramcirakAlam , bahukAlamiti yAvat / dadhau-anudhyAtavAn cintyAmAseti yAvat // 47 // priyatvamAsthAya ca bhImabhUmano-vinodasiddhaya viSayeSvarajyata / dhiyA''munA'mAni sukhaM bhave'bhava-dvidarbhasubhrUviraheNa nAntaram // 48 // ___ anvayaH-ca, amunA, priyatvam , AsthAya, bhImabhUmanovinodasiddhathaiH, viSayeSu, arajyata, dhiyA, bhave, sukham , amAni, vidarbhasubhrUviraheNa, Antaram , ( sukham ) na, abhavat // 48 // ___ vRttiH-ca-punaH / amunA-zrImatA bhagavatA zAntinAthena / priyatvam-sneham , anurAgamiti yAvat / AsthAya-AdhAya / bhImabhUmanovinodasiddhaya -bhImabhuvaH bhImaduhiturmano'ntaHkaraNam bhImabhUmanastasya vinoda Amodo bhImabhUmanovinodastasya siddhiniSpattirbhImabhUmanovinodasiddhistasyai tathA / viSayeSu-srakcandanAdiviSayakadamkkeSu / arajyata-rajyate sma / dhiyA-buddhayA / bhave-saMsAre / sukham-nivRtim , saukhyamiti yAvat / amAni-jJAtam / vidarbhasubhraviraheNavidarbhasubhrUvAvidarbhajAyA viraho vicchedaH viprayoga iti yAvat / vidarbhasubhrUvirahastena tathA / . Antarama-Abhyantarikam / vAstavikamiti yAvat / (sukham ) na-nahi / abhavat-abhUt // 46 / / Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAyacaritre kareNa mInaM nijaketanaM dadhat , smaraH svarUpopamayA tamAzrayat / tato riraMsuH suhRdA yathecchayA, vane didIpe samadhurmadhuvrataiH // 19 // anvayaH-nijaketanam , mInam , kareNa, dadhat , smaraH, svarUpopamayA, tam , Azrayat , tataH, suhRdA, yathecchayA, riraMsuH, samadhuH, (san ) vane, madhuvrataiH, didIpe // 49 // vRttiH-nijaketanam-nijaM svIyam AtmIyamiti yAvat , ketanaM lAnchanam cihnamiti yAvat , nijaketanam / mInam-matsyam / kareNa-hastena / dadhat-dhArayan / smara:-kAmaH, kandarpa iti yaavt| svarUpopamayA-svasya Atmano rUpaM saundaryam svarUpam tasya upamA sAdRzyam svarUpopamA tayA tathA / tam-kAmatulyasaundaryavattayA prasiddhaM bhagavantaM zAntinAthamiti yAvat / Azrayata-abAlambata, samAzritavAniti yAvat / tataH tadanantaram / suhRdA-mitreNa / yathecchayAsvecchAnusAram / riraMsuH-rantumicchuH, ramaNAbhilASa iti yAvat / samadhuH-madhunA vasantena sahitastathA / (san ) vane-kAnane / madhavataiH-bhramaraiH / didIpe-didyate, babhrAjeti yAvat / tathA ca kumArasambhave kAlidAsa:-"madhuzca te manmathasAhacaryyAdasAvanukto'pi sahAya eva / samIraNo nodayitA bhaveti, vyAdizyate kena hutAzanasya" / iti etAvatA madhunA kAmasya mitratvaM sUcitamiti bhAvaH // 4 // pavitrito'sAvRSikulyayA layAt, drumAlavAlAmbunivezazaGkayA / susaurabhAsAnugato'tha tApase, dvidhApi santApanatApamAdadhau // 50 // anvayaH-drumAlavAlAmbunivezazaGkayA, RSikulyayA, layAt , asau, pavitritaH, atha, susaurabhAsAnugatAH, tApase, dvidhA, api, santApana tApam , Adadharai // 50 // vRttiH-mAlavAlAmbunivezazaGkayA-drumANAM vRkSANAmAlabAlAni AvAlAni drumAlavAlAni teSvambu jalam drumAlavAlAmbu tasminnivezazaGkA drumAlavAlAmbunivezazaGkA tayA tathA / RSikunyayA-RSINAmanagArANAM, munInAmiti yAvat / kulyA-kRtrimAlpasarit RSikulyA tyaa| layAta-saMzleSAt / asau-cakrI, bhagavAJchAntinAtha iti yAvat / pvitritH-pvitriikRtH| athaanantaram / susaurabhAsA'nugataH-sUrasya sUryasyeyam saurI sA cAsau bhAH kiraNam , saurabhAH, su-samIcInA cAsau saurabhA susaurabhAstayA tathA, anugataH susambaddhaH / pakSe-su-suSTu saurabheNa vasantabhAvena, AsAnu zikharaM maryAdIkRtya gataH prAptastathA / tApase-tapa eva tApasam tasmin , Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM caturthaH sargaH [ 243 dvidhApi-ubhayavidhamapIti yAvat / antaH kAmarUpam bahiH sUryyatAparUpazceti yAvat / santApanatApam-sUryyasambadhinaM tApamityarthaH / Adadhau-dadhAra, dhArayAmAseti yAvat // 50 // madhuvratajyAjuSi puSpakArmuke, nidhIyamAne'tha khage yugeSuNA / . vyatarki sarvartuvane ghane madhu, sahAyamAdhAya kRtA hatirnRNAm // 51 // anvayaH-atha, madhuvratajyAjuSi, puSpakArmuke, yugeSuNA, khage, nidhIyamAne, ghane, sarvartuvane, madhum , sahAyam , AdhAya, kRtA, nRNAm , hatiH, vyatarki // 51 // __vRttiH-atha-anantaram / madhuvratajyAyuSi-madhuvratA bhramarA eva jyA maurvI madhuvratajyA tAM juSate sevate AzrayatIti yAvat tasmiMstathA / puSpakAmake-puSpANi kusumAnyeva kArmukaM dhanuH puSpakArmukam tasmiMstathA / yugeSuNA-kAmena / khage-khe AkAze gacchatIti khago bANastasmi~stathA / nidhIyamAne-saMsthApyamAne / ghane-sAndre, niviDe iti yAvat / sarvartuvane-sarvau sarvasmin Rtau saprasavam , sarvatusaprasavam tacca tadvanam kAnanam , sarvartuvanam "mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 // ityanena zAkapArthivAderAkRtigaNatvAnnadhyamapadalopI samAsaH / madhum-vasantam / sahAyam-sahAyakam / AdhAya-nidhAya, samAsAdyeti yAvat / kRtaa-vihitaa| nRNAm-mAnavAnAm / hati:-ghAtiH / vyatarki-tarkitA, tarkaviSayamAnIteti yAvat / laukairiti zeSaH // 51 // . khage dvidhA rAgiNi padminIgaNe, sphuTe karasparzanajAGgajajvare / svalokasAmrAjyamamasta nirbhaya, sa mitramatrAnusaranniva smaraH // 52 // anvayaH-vidhA, rAgiNi, padmanIgaNe, karasparzanajAGgajajvare, khage, sphuTe, ( sati ) atra, nirbhayam , mitram , anusarana, iva, saH, smaraH, svalokasAmrAjyam , amaMsta // 52 // vRttiH-dvidhA-prakAradvayena / rAgiNi-rAgo'nurAgo lauhityazvAstyAsyeti rAgI tasmistathA / padminIgaNe-padmanIlakSaNakalitapramadAkadambake kamalinIsamUhe ca / karasparzanajAGgajajvarekarasparzanajaH hastasaMsparzajanito'GgajanvaraH kAmasantApo yasmAt sa karasparzanajAGgajajvarastasmiMstathA / khage-bANe / sphuTe-prakaTe satIti zeSaH / atra-asmin , kAnane iti yAvat / nirbhayam-bhayarahitaM yathA syAttathA / mitram-suhRdam sUryya vA satejasam / anusaran-anugacchan , svayamapi, tathA bhavagniti yAvat / iva-yathA / saH-sarvalokaprasiddhaH / smaraH-kAmaH kandarpa iti yAvat / svaloka Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 ] zrIjananaMSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre sAmrAjyam-svalokasya nijajanasya, sAmrAjyamAdhipatyam , svalokasAmrAjyam tattathA / amaMstaamanyata, avabudhyate smeti yAvat // 52 // latAbalAlAsyakalAgurustaruH, zamI raNAd na hyabhavat samIraNAt / sa kiGkirAto'pi kirAtajAtavad, bhiye'dhvagAnAM sapalAzavAsanaH // 53 // anvayaH-latAvalAlAsyakalAguruH, taruH, raNAt , na, zamI, abhavat , hi, sapalAzavAsanaH, saH, kiGkarAtaH, api, samIraNAt , kirAtajAtavat , adhvagAnAm , bhiye, ( abhavat ) // 53 // vRttiH-latobalAlAsyakalAguru:-latA vallya eva abalA latAbalAstAsAM lAsyakalA nRtyavidyA latAbalAlAsyakalA tasyA gururadhyApakastathA / taru:-vRkSaH / raNAt-yuddhAt zabdAdvA / . na-nahi / zamI-zAntaH / abhavat-abhUt / hi-nizcayena / sapalAzavAsanaH-palAzasya mAMsabhakSaNasya vAsanaH'bhidhyA, saGkalpa iti yAvat palAzavAsanA, tayA sahitaH sapalAzavAsanaH / saH-prasiddhaH / kiGkirAta:-raNTakaH / api-sambhAvanAyAm / samIraNAt-vAyoH, sakAzAdini zeSaH / kirAtajAtavata-kiranti zarAniti kirAtA bhillAH pulindA iti yAvada, teSAM jAtavat samUhaH kirAtajAtam tasyeva tathA / ivArthe 'vat' pratyayaH / adhvagAnAm-pAnthAnAm , virahiNAmiti yAvat / bhiyebhayAya, AtaGkAyeti yAvat / ( abhavat ) // 53 / / rajo dadhAnAmapi mallivallikAM, prsuungndhotkrpshytohrH| jahA~ na dUre madhupo'ndhasA''darA-daho'limatte samaye na cetanA // 54 // anvaya:--prasUnagandhotkarapazyatoharaH, madhupaH, dUre, (sthite'pi) andhasA, AdarAta , rajaH, dadhAnAm , api, mallivallikAm , na, jahI, aho, alimatte samaye, cetanA, na // 54 // ____ vRttiH-prasUnagandhotkarapazyatohara:-prasUnanAnAm puSpANAM gandhotkaraH gandhasamUhaH prasUnagandhotkarastasya pazyatoharazcorastathA / "pazyadvAgadiza hagyuktidaNDe" 3 / 2 / 32 / / ityanena SaSThayA aluk / madhupaH-bhramaraH, madhukara iti yAvat / dUre-viprakRSTe sthito'pIti zeSaH / andhamAbhojanena / Adarot-satkArAt , snehAditi yAvat / rajaH-dhUlim , parAgamiti yAvat / dadhAnAm-dhArayantIm / api-sambhAvanAyAm / malliballikAm-mallikAvallarIm / na-nahi / jahautatyAja / aho Azcaryam / alimatte-bhramaragujAravaparipUrNe ityarthaH / samaye-kAle kusumAkara samaya iti yAvat / cetanA-caitanyam , kartavyAkartavyaviveka iti yAvat / na-nahi / tiSThatIti zeSaH // 54 // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM caturthaH sargaH [245 sphuTArtavAGkA dhRtakAmadhIjaM, prabhinnagaNDaM tadacaNDagarjitam / asevatAmuM madhugandhavAriNi, hRde madenocakara kareNukA // 55 // anvayaH--sphuTArtavAGkA, dhRtakAmadhIH, kareNukA, prabhinnagaNDam , tadacaNDagarjitam . amum , gajama , uccakare, hRde, madhugandhavAriNi, madena, asevata // 55 // vRtti.-sphuTAtavAGkA-Rto rajaso'yamArtavaH, RtusambandhI, sphuTo vyakta Artavo'GkAzcihna yasyAH sA tthaa| dhRtakAmadhI:-dhRtA kAmadhIH-smarabuddhiryayA sA tathA / kareNukA-hastinI karoti pramodamiti kareNuH seva kareNuketi bodhyam / prabhinnagaNDam-prabhinnau gaNDau, karaTau, kaTau vA yasya sa prabhinnagaNDastaM tathA / tadacaNDagarjitam-tasmAdacaNDamanatyugraM garjitam garjanam yasya sa tadacaNDagarjitastaM tathA / amum-viprakRSTam / gajam-hastinam / uccakare-ucco'tizayitakaro razmiryasya sa tasmi~mtathA / vastutastu 'uccakaram' iti pAThaH samIcInastAvatApi cchekAnuprAsasaMrakSaNasambhavAt vyaJjanasaGghasyaiva sakRdAvRttau tatsvIkArAta "varNasAmyamanaprAsazchekavattigato dvidhA / so'nekasya sakata ekasyApyasakRt paraH" iti kAvyaprakAzAta hade uccakaratvavizeSaNasyAnatiprayojanakatvAJceti vicAraNI gajavizeSaNatayA dvitIyAntapAThe tu uccaH karaH zuNDA yasya sa ucckrstntthaa| yadvA uccaM kaM jalama uccakam tasya rA lakSmIH zobhA yasmin sa uccakarastasmi~stathA / hade-agAdhajalasarovare / drahe iti yAvat / madhugandhavAriNi-madhu madyaJca gandhazca madhugandhau tAbhyAM sahitaM vAri jalam madhugandhavAri tasmiMstathA / madena-harSeNa / asevata-sevitavatI // 55 // dvidhA balaM prApya ca saurabhasthite-ranUnasUnaspRgasevyatAGgibhiH / saridvarAtyaktaniSadvarAmbhasi, praNItalIlAplavanoM vanAnilaH // 56 // anvayaH--ca, saurabhasthiteH, dvidhA, balam, prApya, saridakarAtyaktaniSadAmbhasi, praNItalIlAplavanaH, anUna pUnaspRk, vanAninaH, aGgibhiH, asevyata // 56 // . .. vRttiH-ca-punaH / saurabhasthiteH-saurabhasya saugandhyasya sthitiH sattA saumabhasthitistasyAtathA / dvidhA-dvividham / balam-sAmarthyam / prApya-samadhigatya / saridvarAtyaktaniSadvarAmbhasiatyaktA niSadvaro jambAlaM yena tadatyaktaniSadvaram tacca tadambho jalam atyaktaniSadvarAmbhaH, saridvarasya nadIzreSThamya atyaktaniSadvarAmbhaH, saridvarAtyaktaniSadvarAmbhastasmi~stathA / praNItalIlAplavana:-praNItaM kRtaM lIlAplavanaM jalakrIDA yena sa tthaa| anUnasUnaspRk-anUnAni pracurANi ca tAni sUnAni prasU Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre nAni, kusumAnyanUnasUnAti tAni spRzatIti tthaa| vanAnila:-kAnanapavanaH / aGgibhiH-pANibhiH / asevyata-samAzrIyata, sevita iti yAvat // 56 // atha svamAdAya bhayena manthanAt , taDAgabhAgavyapadezalezataH / puropakaNThe zaraNAgataM prabhuH, kadAcidambhodhimiha vyalokayat // 57 // anvayaH-atha, kadAcit , pramuH, manthanAt , bhayena, svam , AdAya, taDAgabhAgavyapadezalezataH, iha, puropakaNThe, zaraNAgatam , anmodhim , vyalokayat // 17 // vRttiH-atha-anantaram / kadAcita-akasmAt , jAtucit / manyanAta-devAsurakartRkamandarAcalAdikaraNaviloDanAt / bhayena-bhItyA / svam-dhanam / AdAya-gRhItvA / taDAgabhAgavyapadezalezata:-taDAgabhAgasya-kAsAraikadezasya vyapadezalezo vyAjalavasta DAgabhAgavyapadezalezastasmAttathA / ih-atr| puropakaNThe-nagarasamIpe / zaraNAgatam-zaraNe-rakSaNe, AgataH-samAyAtaH zaraNAgatastaM tthaa| ambhodhim -ambhAMsi jalAni dhIyante'sminnityambhodhiH samudrastaM tathA / vyalokayat-apazyat / / 57 / / jaDAtmakatvAdupabhogyatAcyutaM, ciratnaratnAdhikamutthitaM cirAt / dadhat tvadhaH svaM vibhavaM sa cakriNA-pyupAlalambhe kRpaNakriyAzriyA // 5 // anvayaH-tu, jaDAtmakatvAt , upabhogyatAcyutam , ciratnaratnAdhikam , cirAt , utthitam , svam , vibhavam , adhaH, dadhat, saH, cakriNA, kRpaNakriyAzriyA, upAlalambhe, api // 58 // . vRttiH-tu-punaH / jaDAtmakatvAt-jaDazcaitanyavihIna AtmA svarUpaM svabhAvo vA yasya sa jaDAtmakastasya bhAvo jaDAtmakatvam tasmAttathA / upabhogyatAcyutam-upabhoktuM yogyamupabhogyam , tasya bhAva upabhogyatA tayA cyuto rahita upabhogyatAcyutastaM tthaa| ciratnaratnAdhikam-ciratnAni-cirantanAni prAcInAnIti yAvaccaritAni ratnAni ciratnaratnAni airAvatAdayastairapyadhikazciratnaratnAdhikastaM tathA / cirAt-bahukAlAt / utthitam-samRddham / uccitamiti pAThe'pyarthe na ko'pi bhedaH vRddhiMgatamiti tadarthaH / svam-AtmIyam / vibhavam-aizvaryyam , dhanamiti yAvat / adhaH-antaH / dadhatdhArayan / sa:-ambhodhiH / cakriNA-cakravartinA, zAntinAthena / kRpaNakriyAzriyA-kRpaNAnAM-kada yA'NAM tyaktasadvathayAnAmiti yAvat / kriyA-AcaraNam kRpaNakriyA taducitA zrIlakSmIH kRpaNakriyAzrIstayA tathA / vastutastu 'kRpaNakriyAzrayAt' ityevapAThaH sAdhIyAniti sudhIbhirvibhAvanIyam / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pAcAryaviSayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidinodinyA parSaH sargaH [ 247 kRpaNakriyAyA Azraya AzrayaNam kRpaNakriyAzrayastasmAttathA / upAlalamme-upAlabhyate sma / apisambhAvanAyam // 8 // vadAnyalokena kRtAH prapAstrapAM, kathaM na dhatse rasabhRt samIkSya tAH / nilIya tasminnivasannapAMnidhi--bhavAnatastvAM makarAkarA'stu dhik // 59 // anvayaH--makarAkara!, vadAnyalokena, kRtAH, tA, prapAH, samIkSya, trapAm , katham , na, dhatse, apAMnidhiH, (sannapi) rasamRt , bhavAn, tasmin , nilIya, nivasan , (asti) ataH, tvAm , dhik // 19 // vRttiH-makarAkara!-makarANAM jalajantuvizeSANAmAkaraH khAnirAdhAra iti yAvat makarApharastadAmantraNe tathA / vadAnyalokena-vadAnyo dAnazIlazcAsau loko jano vadAnyalokastena tathA / kRtA:-vihitAH / tA:-lokopakArakatvena prasiddhAH / prapA:-prapibantyAsviti prapAH, paaniiyshaalaastaastthaa| samIkSya-samavalokya / trapAm-lajjAm / katham-kena hetunA / na-nahi / dhatsedhArayasi / aAnidhiH- aApatiriti yAvat / (sannapi) rasabhRta-rasAn madhurAdIn / bibharti dhArayati iti rasabhRt / bhavAn-bhavallakSaNaH tvamiti yAvat / tasmin-puropakaNThe / nilIyapracchannIbhUya / nivasan-vAsaM kurvan / (asti) ata:-asmAtkAraNAt / tvAm-tvallakSaNaM janam / dhika-tava dhikkAro'stvityarthaH / "gauNAt-samayA-nikaSA-hA-dhigantarAntareNa" 2 / 2 / 33 // ityanena dhikazabdayoge dvitIyA / yajjagannAthaH kaviH-'yAte mayyacirAnidAghasamaye, jvAlAzataiH zuSkatA gantA ke prati pAnthasantatirasau, santApamAlAkulA / itthaM yasya nirantarAdhipaTalairnityaM vapuH kSIyate, dhanyaM jIvanamasya mArgasaraso ghig vAridhInAM januH' iti // 19 // itIva manye bhagavadgavIrasAta , sItopadezAM sa sudhAM sudhArayan / viziSya puSyan vasudhAM rasAgamai-vane taDAgo dadRze'vanIbhujA // 60 // ___ anvayaH--bhagavadgavIrasAt , sitopadezAm , sudhAm , sudhArayan , rasAgame, viziSya, vasudhAm , puSyan , hava, taDAgaH, vane, avanIbhujA, dadRze, iti, manye // 60 // vRttiH--bhagavadgavIrasAta-bhagavato mahAmahimazAlinaH zAntinAthasya gaurvANI bhagavadgavI "gostatpuruSAt" 7 / 3 / 105 // ityanena samAsAnto'TpratyayaSTitvAnDIzca tasyA rasa AsvAdo bhagavadgavIrasastasmAttathA / sitopadezAm-sitaH zulkaH upadezaH pratibodho yasyAM sA sitopadezA Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ] bhIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre tAM tathA / sudhAm-amRtam / dhArayan-samyagbibhrat / rasAgamaiH-rasasya tiktAderAgamAH samprAptayo rasAgamAstaistathA / viziSya-vizeSarUpeNa / vasudhAm-pRthivIm / puSyan-poSayan , pAlayanniti yAvat / iva-yathA / taDAgaH-padmAkaraH, kAsAra iti yAvat / bane-kAnane / avanIbhujAavanI "pRthivIM bhunakti pAlayati ityavanImuk tena tathA / rAjJA zAntinAtheneti yAvat / dadRze-dRSTaH / iti-evam / manye-avabudhye, jAnAmi iti yAvat // 6 // payonilInA'bhramukAmukAvalI-balIyasAM rAjiramuSya dantinAm / pipAsurAkAntipadAda divA divA, purasya sAmyaM sarasobdhinA'vadat // 61 // anvayaH--payonilInAbhramukAmukAvalIbalIyasAm , amuSya, dantinAm , divA, AkrAntipadAt', pipAsuH, rAjiH, divA, purasya, adhinA, sarasaH, sAmyam , avadat // 61 // vRttiH--payonilInA'bhramukAmukAvalIbalIyasAm-payasi jale, nilInA nimagnAH payonilInAste ca te abhramukAmukA:-airAvatA yadvaimaH 'airAvaNo'bhramAtaGgazcaturdanto'kasodaraH / aigavato hastimallaH, zvetagajo'bhramupriyaH // 2-1 // 91 // iti, abhramupriyAbhramukAmukau samAnArthakAviti / payonilInAbhramukAmukAsteSAmAvaliH rAjiH samUha iti yAvat, payonilInAbhramukAmukAvalI, tatra baloyAMso'tizayena balavantaH pyonilonaabhrmukaamukaavliibliiyaaNsstess| tathA / amuSya-cakriNaH / dantinAmkaraTinAm , mataGgajAnAmiti yAvat / divA-divase / AkrAntipadAta-AkramaNasthAnAt / pipAsuHpAnecchavatI / rAjiH-zreNI / divA-svargeNa / purasya-rAjadhAnIrUpAtmanagarasya / abdhinAsamudreNa / sarasaH-sarovarasya, kAsArasyeti yAvat / sAmyam-tulanAm / avadat-akathayat / / 61 / / jalAntasadbhinnamadAndhasindhura-radAnanantoragapucchasacchavIn / nirIkSya mene nagarI nu bhoginAM, samApatantIM jinasevayA janaH // 62 // anvayaH--janaH, anantoragapucchasacchavIn , jalAntasadbhinnamadAndhasindhuraradAn, nirIkSya, nu, jinasevayA, samApatantIm , bhoginAm , nagarIm , mene // 62 // vRttiH-jana:-lokaH / anantoragapucchasacchavIna-anantoragaH anantasaMjJaka uragaH sarpaH zeSa iti yAvat , anantoragastasya pucchaM-lAlam , anantoragapuccham, tadvat succhaviH-zobhanadIptiryeSAnte anantoragapucchasacchavayastAMstathA / jalAntasadbhinnamadAndhasindhuraradAn-santaH sAdhavazva bhinnA garjitAH sadbhinnAH, sadbhayo bhinnA atiriktA itare iti yAvat vA sadbhinnAH te ca te Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryaviSayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyA caturthaH sargaH [249 madAndhA madamattAH sadbhinnamadAndhAH te ca te sindhurAH sAmayonayo mataGgajA iti yAvat , sadbhinnamadAndhasindhurAsteSAM radA dantA sadbhinnamadAndhasindhuraradAstA~stathA / nirIkSya-samavalokya / nu-vitarke / jinasevayA-jinasya kRrthakRtaH sevA zuzrUSA jinasevA tayA tathA / hetvarthe tRtIyA tathA ca jinasevAnimittamiti yAvat / samApatantIm-samAgacchantIm / bhoginAm-sarpANAm , nAgAnAmiti yAvat / nagarIm-purIm / mene-avAbudhyata // 62 / / jineziturdarzanalAlasA'lasA-bhujaGgakanyA hasitonmukhazriyaH / jalArddharuddhasya taTAntabhUbhidaH, padAt payojanmavanasya rejire // 63 // anvayaH--jinezituH, darzanalAlasAlasAH, hasitonmukhazriyaH, bhujaGgakanyAH, jalArddharuddhasya, taTAntabhUmidaH, payojanmavanasya, padAt , rejire // 63 // vRttiH--jinezitaH-jinastIrthakadeva IzitA pramurjinezitA, tasya tathA / darzanalAlasAlasA:darzanasyAvalokanasya lAlasA lipsA darzanalAlasA tayA'lasAH-kriyAnunmukhatAzAlinyastathA / hasitonmukhazriyaH-hasitena-unmukhA zrIH zobhA yAsA tAstathA / bhujaGgakanyA:-bhujaGgAnAM nAgAnAM kanyAH, kumArikA iti yAvad, bhujaGgakanyAH / jalArddharuddhasya-jalena salilena arddharuddham-arddhAvRtam jalArddharuddham tasya tathA / taTAntabhUbhidaH-taTAnte tIrasamIpe bhUbhUmistaTAntabhUstA bhinattIti taTAntabhUmitasya tathA / payojanmavanasya-payojanmanAM payojAnAM kamalAnAmiti yAvadvanam-kAnanam payojanmabanam tasya tathA / padAva-sthAnAn / rejire-zuzubhe // 3 // vazIkRte tatsarasApsarojane-'vatAramApte pratibimbitoDubhiH / saroruhe saurabhacaurabandhana, mRNAlajAlasya miSAd babhAra yaH // 6 // anvayaH-tatsarasA, apsarojane, vazIkRte, pratibimbitoDubhiH, avatAram , Apte, saroruhe, mRNAlajAlasya, miSAt , yaH, saurabhacaurabandhanam , babhAra // 64 // vRttiH-tatsarasA-tatkAsAreNa / apsaronane-apsarasaH urvazImukhAH svarvezyA eva jano loko'psarojanastasmiMstathA / vazIkRte-AyattIkRte, adhInIkRte iti yAvat / "kamvastibhyAM karmakartRbhyAm" 7 / 2 / 126 // ityanena prAgattve'rthe 'cci'pratyayaH, "IzcvAvavarNasyAnavyayasya" 4 / 3 / 111 // ityanena cvau pare'varNasyekArontAdezaH / prativimbitoDabhi:-pratibimbitAstaDAga Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre praphalitAzca tA uDavo nakSatrANi pratibimbitoDavastAbhistathA / kRtveti zeSaH / avatAram-avataratvam / Apte-samadhigate / saroruhe kamale / mRNAlajAlasya-bisakadambakasya / miSA-vyAjAt chalAditi yAvat / yaH-taDAgaH / saurabhacaurabaMdhanama-saurabhasya sugandhasya caurAH stenAH, apahArakA iti yAvat, saurabhacaurAstebhyo bandhanama-badhyate saMyamyate'neneti bandhanam / rajjvAtmakam , saurabhacaurabandhanam / babhAra-dhArayAmAsa / nedaM mRNAlajAlamapi tu kamalasaurabhApahArakastenabandhanArya rajjuvizeSa ityapahna tyalaGkAraH / / 64 // taTAntavizrAntaturaGgamacchaTA-staTAka eSa prtibimbitairddhau| amandanandI saraso jigISayA, calAcalottuGgataraGgasaGgamaiH // 65 // anvayaH--amandanandI, eSaH, taTAkaH, calAcalottuGgataraGga saGgamaH, sarasaH, jigISayA, pratibimbiteH, (kRttA) taTAntavizrAntaturaGgamacchaTAH, dadhau // 65 // vRttiH-amandanandI-amandamatyantaM nandayati prasAdayati janAn , tacchIlastathA / eSaHpratyakSaM dRzyamAnastaTAkaH kAsAraH ! calAcalocaGgataraGgasaGgamaiH-calAcalAzcaJcalAzca ta uttuGgA unnatAzcalAcalottuGgAste ca te taraGgAH vIcayo bhaGgA vA calAcalottuGgataraGgAstaiH saGgamAH samparkAzvalAcaloktuGgataraGgasaGgamAstaistathA / sarasaH-kAsArasya / jigISayA-jetumicchA jigISA, tayA tthaa| pratibimbitaiH-pratiphalitaiH / ( kRtveti zeSaH) / taTAntavizrAntaturaGgamacchaTA:-taTAnte tIraprAnte vizrAntA vizrAntimupagatAH sthitA iti yAvat, taTAntavizrAntAste ca te turaGgamAsturagA hayA iti yAvat , taTAnta vizrAntaturaGgamAsteSAM chaTAH kadambakAni taTAntavizrAntaturaGgamacchadAstathA / dadhaudhArayAmAsa // 65 // pinAkinAkiprabhurAjarAjibhiH, samaM taTasthe kSitipe paTAlaye / sphuTAnubimbodaya cumbanena yaH, sphuTIcakArApsarasAM prabhoH sabhAm // 66 // anvayaH-yA, pinAkinAkiprabhurAjarAjibhiH, samam , taTasthe, paTAlaye, (sthite) kSitipe, sphuTAnubimbodayacumbanena, apsarasAm, bhoH, sabhAm , sphuTIcakAra // 66 // vRttiH-y:-tttaakH| pinAkinAkiprabhurAjarAjibhiH-pinAkI zaGkarazca nAkinaH svargiNazca prabhavaH svAminazca rAjAno nRpatayazca pinAkinAkiprabhurAjAnasteSAM rAjayaH zreNayaH kadambakAnIti yAvat / pinAkinAkiprabhurAjarAjayastAsAM tathA / samam-saha / taTasthe-tIraprAntavirAja Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM caturthaH sargaH [251 mAne / paTAlaye-paTaivastranirmitaH paTanirmitaH, sa cAsAvAlayo nilayo gRhamiti yAvat , paTAlayaH"mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 / / ityanena zAkapArthivAderAkRtigaNatvAnmadhyamapadalopI samAsaH tasmiMstathA / sthite iti zeSaH / kSitipe-kSitiM pRthivIM pAti rakSatIti kSitipo rAjA, zAntinAtha iti yAvat tasmiMstathA / sphuTAnubimbodayacumbanena-sphuTaH prakaTazcAsAvanubimbodayaH pratibimbodayaH sphuTAnubimbodayastasya cumbanam saMyogaH sphuTAnu bimbodayacumbanam tena tathA / apsarasAm-urvazIpramukha. svarvezyAnAm / prabhoH-svAminaH / indrasyetyarthaH / sabhAm-pariSadam / sphuTIcakAra-asphuTAmaprakaTAM sphuTA cakAra kRtavAn tathA // 66 // jalAntarunmajjadanekakAminI-mano'nuSaGgAttaralairivAmaleH / babhau caladvIcikazAntazAtanai-hayAnubimbairavilambameva saH // 67 // anvayaH-saH, jalAntarunmajjadanekakAminImano'nusaGgAt , iva, taralaiH, amalaiH, calavIcikazAntazAtana, hayAnubimbai, avilambam , eva, babhau // 67 // vRtti:--saH-puropakaNThasthito varNitaprakAravizeSastaTAkaH / jalAntarunmajjadanekakAminImano'nuSaGgAva-anekA bahvayazca tAH kAminyo vAmalocanAH ramaNya iti yAvat , anekakAminyaH, jalAntarunmajjantyaH, salilAntaravagAhamAnAzca tA anekakAminyo jalAntarunmajjadanekakAminyastAsAM mano'nuSaGgaH cetaHsamparko jalAntarunmajjadanekakAminImano'nuSaGgastasmAttathA / iva-yathA / taralai:caJcalaH / amalaiH-svacchaiH, vizuddhairiti yAvat / caladvIcikazAntazAtanaiH-calantyazcaJcalAzca tA bIcayastaraGgAH svalpataraGgA vA caladvIcayastA eva kazA azvatADanyazcaladvIcikazAstadantaistatprAtabhAgaiH zAtanaM tADanaM yeSu taistathA / hayAnubimbaiH-turaGgamapratibimbaiH / abilambam-satvaraM yathAsyAttathA / eva-avadhAraNArthakamavyayam / babhau-zuzubhe // 67 // tamekamucaiHzravasaM biDojase, prakAzayantaM mathite'pi cAzaye / jigAya vA ituragAnubimbitaiH, sahasramuccaiHzravasAmiva zrayan // 6 // anvayaH--turagAnuvimvitaH, uccaiHzravasAm , sahasram , zrayan , iva, (yaH) caH, Azaye, mathite, api, viDojase, ekam , ucceHzravasam , prakAzayantam , tam , vAdhim , jigAya // 6 // vRtti:-turagAnubimbitaiH-turagANAmazvAnAm , anubimvitAni pratiphalitAti turagAnubimbigAni taistathA / uccaiHzravasAm-tadabhidhAnAzvaratnAnAM samudrotpannAnAmiti yAvat / sahasram-dazaza-- Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___252 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra tIm / zrayan-Azrayan / iva-yathA / (yaH-tar3AgaH) ca-punaH / Azaye-toyAdhAre / mathiteviloDite / api-sambhAvanAyAm / viDojase-veveSTi vyApnotIti biD vyApakamojo balaM yasya sa biDojA indrastasmai tathA / ekama-ekatvasaMkhyAviziSTam / uccaiHzravasam-tadAkhyasamudramathanodbhUtamazvaratnam / prakAzayantam-prakaTayantam / pratipAdayantamiti yAvat / tam-prasiddham / vArdhimjalanidhim / jigAya-jitavAna adharIcakAreti yAvat / tasya ekoccaiHzravovattvAdAtmanazca sahasrasaGkhyAkoccaiHzravovattvAditi bhAvaH // 68 / / sitAmbujAnAM nivahasya yazchalAta-payonidheH pAragataM yazobharam / nyavedayat pAragatasya kinnaraiH, pragIyamAnaM lasadaGgamAnasaiH // 69 // anvayaH-yaH, sitAmbujAnAm , nivahasya, chalAt , lasadaGgamAnasaH, kinnaraH, pragIyamAnam , payonidheH, pAragatam , pAragatasya, yazobharam , nyavedayat // 69 // vRttiH-ya:-tar3AgaH / sitAmbujAnAm-sitAni zvetAni ca tAnyambujAni kamalAni sitAmbujAni, teSAM tathA / nivahasya-samUhasya, kadambakasyeti yAvat / chalAta-vyAjAt / lasadaamAnasaiH-aGgaM zarIrazca mAnasamantaHkaraNaJca aGgamAnase yeSAnte lasadaGgamAnasAstaistathA / kinnaraiHdevayonivizeSaiH / pragIyamAnam-prakarSaNa gIyamAnam / payonidheH-samudrasya / pAragatam-aparataTamadhigatam / pAragatasya-saMsArasya prayojanajAtasya vA pAraM paya'ntabhAgaM gataH pAragataH, parameSThI jina iti yAvat , tasya tthaa| yazobharama-yazasaH kIrtebharo'tizayo yazobharastantathA / nyavedayat-vyajJApayat vyastArayat iti yAvat // 69 / / saroruhAM tatra ca khaNDamaNDanaM, babhAvalizyAmalitodarazriyAm / svanAthadarzikSitikAminImukhaM, vikasvarendIvaracArunetrabhRt // 7 // anvayaH--ca, tatra, alizyAmalitodara zriyAm , saroruhAm , khaNDamaNDanam , vikasvarendIvaracArunetrabhRt , svanAthadarzikSitikAminImukham , babhau // 7 // vRttiH-ca-punaH / tatra-tasmiMstaTAke / alizyAmalitodarazriyAm-alibhirdhamaraiH zyAmalitA zyAmalIkRtA udarazrImadhyazobhA yeSAM tAni alizyAmalitodarazrINi teSAntathA / saroruhANAmkamalAnAm / khaNDamanDanam-khaNDaM-visAjAgheva maNDanamAbharaNaM yasya tattathA / 'khaNDo'sIvisamabjAdi' Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidinodinyA caturthaH sargaH / [ 253 ityamaraH / vikasvarendIvaracArunetramRta-vikasvaraM prasphuTitabca tadindIvara-kamalam nIlakamalamiti yAvat , vikasvarendIvaram , tadeva, cArunetram-zobhananayanam vikasvarendIvaracArunetram , jAtAvekava- . canam , tadvibharti dhArayati tathA / svanAthadarzikSitikAminImukham-kSitiH pRthivyeva kAminIramaNI, kSitiH pRthivI kAminIva vA kSitikAminI, svanAthaM nijasvAminaM pazyati tacchIlA svanAthadarzinI sA cAso kSitikAminI svanAthadarzikSitikAminI, karmadhArayasamAsaH / "puMvat karmadhAraye" 'ityanena puMvadbhAvazca / tasyA mukham vadanam tathA / bamau-zuzubhe // 70 // sakarNikaM tatra laladvadhUmukhaM, sapatralekhaM kRtapadmasauhRdam / tamAsamacchAyakalaGkasaGkula, nirIkSya cakre svamaharnizaM zazI // 71 // anvayaH--tatra, kRtaphalmasauhRdam , sakarNikam , sapatralekham , lalat , badhUmukham , nirIkSya, zazI, aharnizam , svam , tamaHsamacchAyakalaGkasaGkulam , cakre // 71 // ___ vRttiH-tatra-tasmiMstaTAke / kRtapadmasauhRdam-kRtaM vihitam padmaH kamalaiH, sauhRdam-sakhyaM yena tat kRtapadmasauhRdma, tattathA / sakarNikam-karNikayA karNAlaGkAreNa sahitam sakarNikam tttthaa| sapatralekham-patralekhena racanAvizeSeNa sahitam , sapatralekham tattathA / lalat-vilAsamAdadhada / badhumukham-vadhvA vanitAyA mukhau vaMdanam badhUmukham / nirIkSya-avalokya / zazI-zazo mRgo lAnchanatvenAstyasyeti zazI candraH, "ato'nekasvarAt" 7 / 2 / 6 // ityena matvarthe 'in' pratyayaH / aharnizam-rAtrindivam / svam-AtmAnam / tamAsamaNchAyakalaGkasaGkulam-tamasA dhvAntena samA tulyA chAyA dIptiH kAntiA yasya sa tamaHsamacchAyaH sa cAsau kalako gurutalpagamanApavAdaH, tamaHsamacchAyakalaGkastena saGkulo vyAptastamAsamacchAyakakalaGkasakulastantathA / cakre-kRtavAn / upameyata. yA lokaprasiddha vadhUmukhe kRtpdmsauhRdtvaadinaa''dhikyvrnnnaadvytirekaalngkaarH| "upamAnAdyadanyasya vyatireka sa eva saH" iti kAvyaprakAzaH // 71 / / abhAt sabhA sA rasabhAsurAnanA, nRpasya nIre prtibimbitaashritaa| yayA taDAgo'bhrajayArthamojija, kulaM sudhAMzorbahulaM vahanniva // 72 // ... anvayaH-nIre, pratibimbitAzritA, rasabhAsurAnanA, nRpasya, sA, sabhA, abhAt , yayA, taDAgA, abhajayArtham , sudhAMzo', bahulam , kulam , vahan , iva, aurjijat // 72 // / ... pati:-nIre-salile / tAmasmeti zeSaH prativimpiyAzritA-pravibimbitaM pratiphalitamA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 / bhojananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAvaparitre bhitA sevitA pratibimbitAzritA / rasabhAsurAnanA-rasaH zRGgArAdibhiranurAgairvA bhAsuraM dedIpyamAnamAnanaM vadanam yasyA sA tathA / nRpasya-rAjJaH, zAntinAthasyeti yAvat / sA-prasiddhA / sabhA-pariSad , samAja iti yAvat / abhAva-adIpyata, vyarAjateti yAvat / yayA-sabhayA / (krnnen)tddaaNg:-kaasaarH| abhrajayArtham-abhrajayAya-meghavijayAyedam abhrajayArtham tdythaasyaattthaa| "tadarthA'rthena" 3 / 1 / 72 // . ityanena samAsaH / surdhAzo:-candrasya / bahulam-prAjyam / pracuramiti yAvat / kulam-sajAtIyagaNam / vahan-dhArayan / iva-yathA / orjijat-UrjitavAna (utprekSAlaGkAraH) / 'sambhAvanamathotprekSA prakRtasya samena yat iti' mammaTaH // 72 // rathAGgabhAjA kamalAnuSaGgiNA, sarastadAlokya sa-sAra-saM-gatam / kSaNAd gaNAgAhananIrasaM gataM, dadhe mano'ntarbhavanIrasaGgatam // 73 // anvayaH-kamalAnuSaGgiNA, rathAGgabhAjA, (tena) sasAra-saGgatam , kSaNAt , gaNAgAhananIrasaMgatam , tat, saraH, Alokya, antarbhavanIrasaGgatam , mavaH, dadhe // 73 // vRttiH-kamalAnuSaGgiNA-kamalA lakSmIH, kamalamutpalam , tayA tena ca saha anuSaGgaH sambandhaH kamalAnuSaGgaH so'syAstIti kamalAnuSako tena tathA / rathAGgamAjA-rathAnaM cakraM bhajatIti rathAGgamAk tena tathA / cakriNA tena bhagavatA zAntinAtheneti zeSaH / sasArasaGgatam-sAraM zreSTha tat saGgatam militam sArasaGgatam tena sahitaM tathA / sArasena haMsena sahitaM sasArasam bhAvapradhAnanirdezatayA sasArasatAmityarthaH / gataM prAptamiti vA / caNAt-utsavAda, uddharSAditi yAvat / gaNAgAhananIrasaMgatam-gaNasya lokakadambakasya AgAhanam-sarvatobhAvenAvagAhanam gaNAgAhanam , tena nIrasam-bhAvapradhAnanirdezAnirasatvam , gaNAgAhananIrasam , tat-gataM prAptam / tat-varNitamahimaprasiddham / sara:kAsAram / Alokya-vilokya, dRSTveti yAvat / antarbhavanIrasaGgatam-hRdayamadhyasamutpannajalasammizramityarthaH / manaH-hRdayam / dadhe-dhRtam // 73 // akAri dharmeNa jagajjayo mayA, zilI-mukhastomasakhena zArjiNA / ..sa cAparAgaH svata eva mAMbhajana, parAgasaH kinna vibhAgamAnayet // 74 // anvayaH-zilImukhastomasakhena, zAGgiNA, mayA, dharmeNa, jagajjayaH, akAri, svataH, ratha, 'bhAna , bhavam , aparAgaH, kim , vI; vibhAgam , ma, mAmyahA / / 74 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM caturthaH sargaH [ 255 vRttiH-zilImukhastomasakhena-zilImukhAnAM bANAnAm stomaH samUhaH zilImukhastomaH tasya sakhA mitram zilImukhastomasakhaH tena tathA / "rAjansakhe" 7 / 3 / 106||itynen samAsAnto ''T' pratyayaH / zAGgiNA-zAGgam dhanustadastyasyeti zANI tena tathA / dhanurdhareNeti yAvat / mayA-mallamaNena janena / dharmeNa-sukRtena, puNyeneti yAvat / jagajjayaH-jagatAM bhuvanAnAM jayo vijayo jagajjayaH akAri-vyadhAyi / kRta iti yAvat / yadvA-"zilImukhastomasakhena" iti zilI-mukhastomasakhena iti padadvayam / tatra zilIti jagajjayasya vizeSaNavAcakam ; "zilImukhastomasakhena" iti ca dharmeNetipadena samAnavibhaktikam , dharmavizeSaNavAcakam evaJca zilAH pASANAH santyasyeti zilI parvataH, zilIva zilI luptopamA / mahAn daSkaraH, gururvA jagajjaya iti bhAvaH / mukhe prArambhe stomo yajJaH pUjA, sakhA mitraM yasya sa mukhastomasakhastena tathA / athavA-dharmavizeSaNatayA zilImukhastomasakhena ityakhaNDam , zilI jalaukAH tatpramukhANAM stomaH samUhaH zilImukhastomastasya sakhA mitramiva sakhA zilImukhastomasakhastena tathA / svata eva-svayameva / mAm-mallakSaNaM janam / bhajana-Azrayan / caapraag:dhnuuraagH| kim-praznArthakamavyayam / parAgasaH-paramatizayitamAgo'parAdho yeSAnte praagsstaaNstthaa| paramAparAdhinaH zatrUniti yAvat / vibhAgam-vibhaGgam , dhAtUnAmanekArthatvAt , parAjayamiti yAvat / na-nahi / Anayeta-prApayet ? api tu prApayedeveti bhAvaH / pakSe svata eva mA bhajana aparAgaH / sa:-dharmaH / parAgasa:-paramatizayitamAgaH pApaM yeSAnte parAgasaH pApAstA~stathA / kim-praznArthakamavyayam / vibhAgam-vigatA mA dIptiryatra tad vibham , narakantasya ago vRkSaH shaalmlivibhaagstntthaa| na, nayediti kAku 174...... . .. ... . pravodhayatyeSa taDAgabAndhavaH, kRtaadhikaushaanyjlipdmpaannibhiH|| sarojinIstambakadambakaitavAt, zriyazcalatvaM nigadaniveha naH // 7 // anvayaH--eSaH, taDAgabAndhavaH, iha, kRtAdhikozAMjalipadmapANibhiH, sarojinIstambakadambakaitavAt , zriyA, calatvam , nigadan , iva, nA, prabodhayati // 5 // .. vRttiH-eSaH-puropakaNThavartamAnatvena sannikRSTatayA nirdizyamAnaH / taDAgabAndhavaH-taDAgaH kAsAro bAndhavaH svajana iveti" taDAgabAndhavaH, "upameyaM vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau" 3 / 1 / 102 / / ityanenopamitasamAsaH / iha-atra / kRtAdhikozAJjalipadmapANibhiH-vihitAdhikuDmalAJjalikamalakaraiH / sarojinIstambakadaMghakaitavAda-sarojinI kamalinI tasyAH stambakadambo. gulmasamUhA sarojinIstambakadambastasya kaivavam vyAjaH sarojinIstambakadambakaitavam tasmAttathA / shriyHlaayaa| calatvam-calatvam , naiyaramenaivavAvasthAnAbhASamiti yAvat / nigadan-vakn / iva Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinApatti yathA / na:-asmAn / prabodhayati-mohanidrAto jAgarayati // 5 // ( pAThAntaram ) jagaciraM jIvayatA rasArpaNai-virAgatA haMsavilAsabhAvitA / sarojinIstambakadambakaitavAt , kRtAmunA me svarasAnuSaGgiNA // 5 // anvayaH-rasArpaNaH, jagat , ciram , jIvayatA, svarasAnuSaGgiNA, amunA, sarojinIstambakadamba kaitavAt , me, virAgatA, haMsavilAsabhAvitA, kRtA // 7 // ___vRttiH-rasArpaNa?-rasasya zRGgArAdermadhurAdevIryyasyAnurAgasya vA arpaNAni-samarpaNAni, pratipAdanAnIti yAvat rasArpaNAni taistathA / jagata-bhuvanam / ciram-dIrghakAlam yAvaditi zeSaH / jIvayatA-sarasatvaM sacetanasvaM vA prApayatetyarthaH / svarasAnuSaGgiNA-svarasena-nijAmiprAyeNa anupAH sambandhaH svarasAnuSaGgaH so'mtyasyeti svarasAnuSaGgI tena tathA / svatantreNeti bhAvaH / amunAbhagavatA zAntinAtheneti yAvat / sarojinIstambakadambakaitavAda-sarojinI kamalinI tasyAH stambakadambo gulmasamUhaH sarojinIstambakadambastasya kaitavaM-jyAjaH sarojinIstambakadambakaitavam, tasmAcathA / me-mama / virAgatA-viSu-pakSiSu rogo'nurAgo yasya sa virAgastasya bhAvo virAgatA / pakSe-vigato rAgo'nurAgo mAtsarya vA yasmAt sa virAgastasya bhAvastathA, viraktatA, vairAgyamiti yAvat / haMsavilAsamAvitA-haMso jIvastasya vilAso yatra sa haMsavilAsaH paramAtmA, ke bhAvayati cintayatIti haMsavilAsabhAvI tasya bhAvastathA bAbhyAtmavicAra iti yAvat / katAvihitA // 7 // prabhAsita vA samayajJamujjvala, vibhAvaye'muM kalahaMsazikSitam / prayogakartA vidhunA pade pade-'mRNAlazeSAhibhuvAnvayAyi yaH // 6 // anvayaH-prabhAsitam, vA, samayajJam , ujjvalam , kalahaMsazikSitam , amum, vibhAvaye, yA, pade pade, amRNAlazeSAhimuvA, prayogakartA, vidhunA, anvayAyi // 6 // putiH-prabhAsitam-prabhA buddhiH prakAzo vA tayA sitaH zukla prabhAsitastantathA / vAsamuccaye / samayajJam-samaH samagraH yajJaH pUjAvidhiryasmAt sa samayamaH bantathA / samayaM kAlaM bhUtamaviSyadvartamAnAdikaM jAnAtIti samayajastantathA vA / unjvalam-bImam , vizadamiti yAvat / kalahaMsazikSitam-kalahaMsAH kadambAH zikSitA nipuNA patra sa klhNsshikssitH| phalo'vyaktamadhura Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryaviSayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyA caturthaH sargaH [ 257 dhvanihasaH zikSito'bhyasto yatra vA sa kalahaMsazikSitastantathA / amum-viprakRSTatayA nirdizyamAnam / sarovaramiti zeSaH / vibhAvaye-cintayAmi / yaH-yAdRzastaDAgaH / pade pade-sthAne sthAne / amRNAlazeSAhibhuvA-mRNA hiMsA ca AlaM mithyA ca mRNAle na mRNAle yasya so'mRNAlaH, zeSAhiH zeSanAgo bhUH sthAnaM yasya sa zeSAhibhUH, amRNAlazcAcau zeSAhibhUramRNAlazeSAhibhUstena tathA / prayogakartA-sUtrakArakeNa / vidhunA-candranAmnA / anvayAyi-anugataH // 76 // (pAThAntaram ) iti svacitte sa vibhAvya bhavyadhIH, prabhurmumukSurbhavato yayau vanam / janena cakreNa ca bhUtalaspRzA'-mRNAlazeSAhibhuvA'nvayAyi yaH // 76 // anvayaH--bhavyadhIH, mumukSu :, saH, prabhuH, iti, svacitte, vibhAvya, bhavataH, vanam , yayau, yaH, janena, bhUtalaspRzA, amRNAlazeSAhibhuvA, cakreNa, anvayAyi // 76 // . vRttiH-bhavyadhI:-bhavati sampadyate mokSAyeti bhavyA tAdRzI dhIrbuddhirjJAnamiti yAvadyasya sa tathA / mumukSuH-mokSagamanecchuH / saH-prasiddhaH / prabhuH-vibhuH, Izvara iti yAvat / zAntinAtha iti yAvat / iti-ante, samAptAviti yAvat / svacitte-svIyAntaHkaraNe / vibhAvya-vicintya bhAvayitveti yAvat / bhavataH-saMsArAt, bhavaM saMsAraM parityajyeti vA bhavAt =kSemAditi vA / "gamyayapaH karmA''dhAre" 2 / 2 / 74 / / iti sUtrega karmavAcinaH paJcamI / 'bhavaH kSemezasaMsAre' iti medinI / vanam-tapasyAsAdhanaM kAnanam / yayau-gatavAn / ya:-bhagavAn zAntinAthaH / janenaprajAlokena / ca-punaH / bhUtalaspRzA-bhUtalaM spRzati iti bhUtalaspRk tena tathA / amRNAlazeSAhimuvA-amRNAlo mahAjanaH zeSaH kSatriyAdiH ahibhUH-viprAdhikArI yatra tena tathA / cakreNacakramastravizeSo'styasyeti cakraH / "abhrAdibhyaH" 7 / 2 / 46 // ityanena matvarthe 'a' pratyayaH / viSNuneti yAvat / anvayAyi-anugataH, anusRta iti yAvat // 76 / / gacchAdhIzvarahIrahIravijayAmnAye nikAye dhiyAM, bhRtyaH zrIvijayaprabhAkhya-suguroH zrImatpAkhye gaNe / ziSyaH prAjJamaNeH kRpAdivijayasyAzAsyamAnAgraNI zcakre vAcakanAmameghavijayaH zasyAM samasyAmimAm // 77 // [vyAkhyAtapUrvo'yaM zlokaH ] Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinASacaritra tasmin vismayakRtakAvye, turyaH sargo'bhavattarAm / prApnotu ziSTAcaraNAt , pratiSThAmapyanuttarAm // 78 // . anvayaH--tasmin , vismayakRt kAvye, turyaH, sargaH, abhavattarAm , ziSTAcaraNAt , anuttarAma, pratiSThAm, api, prApnotu // 78 // . vRttiH-tasmin-zAntinAthacaritAtmake / vismayakRtkAvya-kaveH kavitAnirmANacArucAturIkasya bhAvaH karma vA kAvyam / vismayamAzcayaM karotIti vismayatkRt kAvyam tsmiNstthaa| turyya:caturthaH / sargaH-adhyAyaH / abhavattarAm-samapadyatatarAmityarthaH / "kiMtyAdye'vyayAdasattve tayorantasyA''m" 7 / 3 / 8 // ityanena tarapo'ntasyA''m / ziSTAcaraNAt-ziSTaiH sajjanaiH sadasadvivekazAlibhiriti yAvat , AcaraNam vidhAnam ziSTAcaraNam , tasmAttathA / anucarAma-lokottarAm / pratiSThAm-Aspadam / sthitiM vA / api-sambhAvanAyAm / prApnotu-adhigacchatu // // iti vAcakapravarazrImeghavijayajidagaNirAjaviracite zrInaiSadhIyamahAkAvyaprathamasargapAdapUrtisvarUpe zrIzAntinAthacaritre zAsanasamrATa-sUricakracakravarti-tapAgacchAdhipati-bhaTTArakAcArya-mahArAjAdhirAjazrIvijayanemisUrIzvara-mahArAjapaTTAlaGkAra zAstravizArada kaviratna pIyUSapANi pUjyapAdAcAryamahArAja zrIvijayAmRtasUrIzvara-viracita-vidvadvinodinInAmavRttivibhUSite-- // caturthaH sargaH smaaptH|| Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * atha paJcamaH sargaH * taraGgiNIraGkajuSaH svavallabhA, rasA rasAnAmavazA vazAstyajan / acIkaraccakradharaH pradezanaM, yatheSTamAhUya sa tuSTapUrjanam // 1 // anvayaH-aGkajuSaH, svavallabhAH, taraGgiNI:, rasAnAm , avazAH, vazAH, rasAH, tyajan, saH, cakradharaH, tuSTapUrjanam , AhUya, yatheSTam , pradezanam , acIkarat // 1 // vRttiH-aGkajuSaH-akaM madhyasthAnam , utsaGgaJca juSante-sevante, ityaGkajuSastAstathA / svavallabhAH-nijapriyAH iveti zeSaH, tathAca-luptopamAlaGkAraH / taraGgiNI:-zaivalinIH, nadIriti yAvat / (c-punH| ) rasAnAm-zRGgArAdInAM jalAnAJca / avazAH-anAyattAH, teSAmeva tadAyattatvAt / vazA: vanitAH / iveti zeSaH / (luptopamAlaGkAraH) / rasAH-bhuvaH / pRthivIriti zeSaH / tyajan-vijahat, muJcanniti yAvat / saH-prasiddhaH / cakradharaH-cakrI, bhagavAJchAntinAtha iti yAvada / tuSTapUrjanam-puro nagarasya janaH pUjanaH tuSTaH santuSTazcAsau pUrjanastuSTapUrjano nAgarikalokastantathA / AhUya-AkArya / yatheSTam-nikAmam, paryAptamiti yAvat / pradezanam-upadezam mokSaupayikadezanamiti yAvat / acIkarata-akArSIt / caurAdikasya NicaH svArthikasya prayogaH / "dazavarSasahasrANi rAmo rAjyakarat" iti mahAkavivAlmIkiprayogAt / pravardhamAnAH samitikriyAmbudhau, taraGgalekhA bibharAM babhUva yaH / sa mArgaNAnAM samabhIyuSAM gaNaM, prapadya sadyo'bhimukhIbhavena kim ? // 2 // anvayaH--yaH, samitikriyAmbudhau, pravardhamAnAH, taraGgalekhAH, bibharAmbabhUva, saH, samabhIyuSAm , mArgaNAnAm , gaNam, prapadya, sadyaH, na, abhimukhIbhavet , kim ? // 2 // . vRttiH--ya-yAdRzo bhagavAJchAntinAthaH / samitikriyAmbudhau-samitiyuddham , yaticA ca, tasyAH kriyA-AcaraNam, samitikriyA saiva ambudhi samudraH samitikriyAmbudhistasmiMstathA / "mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 // ityanena rUpakasamAsaH / pravardhamAnA:-prakarSeNopacayamAdadhAnAH / taraGgalekhA:-taraGgamAlAH / bibharAmbabhUva-dhArayAmAsa / saH tAdRzo bhagavA~zcakro Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra samabhIyuSAm-sAmIpyamupagatAnAm / mArgaNAnAm-bANAnAm yAcakAnAJca / gaNam-samUham / prapadya-samprApya / sadyaH-sapadi, tatkSaNa iti yAvat / na-nahi / abhimukhIbhavet-anabhimukho'bhimukho bhavet sampadyata abhimukhIbhavem / kim-praznArthakamavyayam / api tvabhimukhIbhavedeveti bhAvaH // 2 // dinAH kSapA vaiSmitadAnataH prapA, nRpAjJayA ditsukraishcraivbhuH| darodgataiH kokanadaughakorakaiH, saritpradezA iva saGgatadvijAH // 3 // anvayaH-darodgataH, kokanadoghakorakA, saGgatadvijA, saritpradezAH, iva, nRpAjJayA, IpsitadAnataH, caraH, ditsukaraH, prapAH, dinAH, vA, kSapAH, babhuH // 3 // vRttiH-darodgataiH-ISadudbhUtaiH / kokanadaughakorakaiH-kokanadAnA-raktotpalAnAmaughAH samUhAH, kokanadaughAsteSAM korakA mukulAni kalikA vA kokanadaughakorakAstaistathA / saGgatadvijAHsaGgatAH sammilitA dvijAH pakSiNo yeSu te tathA / saritpradezA:-sarito nadyAH pradezAH prAntabhUmayaH saritpradezAH / iva-yathA / nRpAjJayA-nRpasya bhagavataH zAntinAthasya, rAjJaH, AjJA Adezo, nRpAlA tayA tathA / IpsitadAnataH-IpsitAnAmamilaSitAnA, dAna-vitaraNam , IpsitadAnam tasmAttathA / caraiH-caJcalaiH / ditsukaraiH-dAtumicchantIti, ditsanti ditsantIti ditsavasteSAM karAH pANayo ditsukarAstaistathA / prapoH-pAnIyazAlArUpAH vystruupkmlngkaarH| dinA:-divasAH / vaa-smuccye| kSapAH-rAtrayaH / babhuH-zuzubhire / rUpakopamayoH saMsRSTiH / "seSTA saMsRSTireteSAM bhedena yadiha sthitiH" iti kAvyaprakAzakAro mammaTaH // 3 // sa dAnadezaH sthiracakrabhRdrasaH, sadA nadezaH sthiracakrabhRdrasaH / dhRtapravAlAkurasaMcayazca yad, dhRtapravAlAkurasaMcayazcayaH // 4 // anvayaH-sthiracakrabhRdrasaH, saH, dAnadezaH, sadA, sthiracakrabhRdrasaH, nadezaH, ca, dhRtapravAlAkurasaMcayaH, yat , cayaH, dhRtapravAlAkurasaMcayaH // 4 // vRttiH-sthiracakrabhRdrasaH-sthiro dRDhazcakrabhRtazcakriNaH zAntinAthasya, raso'nurAgo yasmin sa tathA / sa:-prasiddhaH / dAnadezaH-dAnasya vitaraNasya dezaH sthAnavizeSastathA / dAnabhUmiriti yAvat / sadA-sarvadA / sthiracakrabhRdrasa:-sthirAH-sunizcalAzcakrAH-kokAtmajIvavizeSAH, sthira Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidinodinyA paJcamaH sargaH [261 cakrAstairdhatA pUrNA rasA bhUryatra sa tathA / nadeza:-nadAnAM bRhanadInAmIzaH patiH svAmIti yAvat, tathA "zrImAnnadanadIpatiH" iti rAmAyaNam / iveti zeSaH / (luptopamAlaGkAraH) / ca-punaH / dhRtA vAlAGkarasaMcayaH-dhRtAH pravAlAnAM vidrumANAm akurANAm abhinavodramAnAM kazmIrajanmAdInAM saJcayAH samUhA yasmin dAnadeze sa tathA / yat-yataH / caya:-rAziH / dhRtapravAlAkurasaJcayaH-dhRtAH pravAlAnAM pallavAnAm aGkurANAM jalAnAM saJcayA yatra sa tathA / yadanekArtha:-'pravAlo vidme vINAdaNDe'bhinavapallave' iti 'aGgaroromNi salile rudhire'bhinavodrame' iti ca / (yamakam ) / ayaM bhAvaH yathA nadezaH sthiracakrabhRdrasaH sadA tathA sa dAnadezo'pi sthiracakrabhRdrasaH sadA / punazca yathA nadezaH dhRtapravAlAkurasaJcayastathaiva sa cayAtmakaH dAnadezaH dhRtapravAlAkurasaJcayaH / arthastUparoktadizAnusandheya iti // 4 // . mahIyasaH paGkajamaNDalasya ya-zchalena lokAzanayAnajanmanaH / samaM sicA saMcayanaizca rAjataiH, suparvaNAM saGgamamAdizad bhRzam // 5 // anvayaH--yaH, lokAzanayAnajanmanaH, mahIyasaH, paGkajamaNDalasya, chalena, sicA, ca, rAjataiH, saMcayanaH, bhRzam , suparvaNAm , saGgamam , Adizat // 1 // vRttiH-ya:-taDAgaH / lokAzanayAnajanmanaH-azanaM-bhojanazca, yAnam-gamanaJca, azanayAne, lokAnAM janAnAmazanayAne, lokAzanayAne, tAbhyAM janmotpattiryasya tallokAzanayAnajanma tasya tathA / mhiiysH-vRhttrsy| paGkajamaNDalasya-pakAt kardamAt, jAtamutpannam , paGkajam tazca tanmamaNDalam-vRndam , paGkajamaNDalam , tasya tathA / chalena-vyAjena / sicA-sekena vaassaa| c-punH| rAjataiHrajatamayaiH / rupyapracurairiti yAvat / saMcayanaiH-samUhaiH / bhRzam-atizayaM yathA syAttathA / suparvaNAm-suSThu zobhanAni ca tAni parvANi mahA utsavA iti yAvat , suparvANi teSAM tathA, mahotsavAnAm, suSThu parvotsavo yeSAnte suparvANo devAsteSAntathA / saGgamam-sammelanam / Adizatnyadarzayat // 5 // ... brajasya cendomaMganAbhijanmana-zchalena gaurasya ca mecakasya ca / amAni devAsuramantrabhAsuraM, manasvinA'nyonyasuhRkriyAturam // 6 // anvayaH-gaurasya, indoH, vrajasya, ca, mecakasya, mRganAbhijanmanaH, ca, (vajasya) chalena, manasvinA, anyonyasuhRkriyAturam , devAsuramantrabhAsuram , amAni // 6 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre vRttiH-gorasya-dhavalasya, zuklavarNasyeti yAvat / indo:-candraparyAyatvAt karpUrasya / vrajasya-samUhasya / ca-punaH / mecakasya-zyAmalasya, kRSNasyeti yAvat / nAbhijanmanaH-mRganAbhehariNatundakupikAyA janmotpattiryasya tasya tathA / ca-punaH / (vajasya-samUhasya) chalena-vyAjena / manasvinA-prazastaM manazcittamastyasyeti manasvI manISI vidvAniti yAvat, tena tathA / anyonyasuhRtkriyAturam-parasparamitrakriyAturam ! devAsaramantrabhAsuram-devAsurANAmamaradAnavAnA mantrA mananatrANajanakavAkyavizeSA devAsuramantrAstadvad bhAsuram dedopyamAnam / atra zloke devAsuramantrabhAsvaratvAtmakavidheyasyoddezya kavAcakapadAbhAvAt / pUrvatipadaM vibhinnavacanamapyunuvartanIyam , tathA / pUrvetizeSaH / amAni-jJAtam // 6 // grahIturugrAhayituH karasthitaM, kuzodakaM tat suhitAya cobhyoH| .. nalena mene salile'nilInayoH, svapAvanaM jIvanabhAvanaM punaH // 7 // anvayaH-grahItuH, ca, ugrAhayituH, karasthitam , ( yat ) kuzodakam , tat , ubhayoH, suhitAya, nalena, punaH, salile, nilInayoH, jIvana bhAvanam , svapAvanam , mene // 7 // __ vRttiH-grahItu:-dAtuH, sakAzAddhanamupAdAtuH / ca-punaH / udgrAhayituH-pratipAdayituH, dAnazIlasyeti yAvat / karasthitam-karayohastayoH sthitam karasthitam / ( yat ) kuzodakam - kuzA darbhAzca udakAni jalAni caiteSAM samAhAraH, kuzodakam / tata-dAnazIlakarasthitakuzodakam / ubhayoH-prahItRpratipAdayitroH / sahitAya-suSThu hitaM kalyANaM suhitam tasmai tathA / nalena-ralayorabhedAnnareNa, janenetyarthaH / punaH-ca / salile-jale / nilInayoH-magnayoH, saMpRktayoriti yAvat / prahItapratipAdayitroriti yAvat / jIvanabhAvanam-bhAvyate iti bhAvanaM phalam , jIvanasya bhAvanam jIvanabhAvanam tattathA / svapAvanam-svena dhanena pAvanaM pavitram svapAvanaM, tattathA / meneavabudhe // 7 // navaM sarazcodabhavanmahotsave, yatheSTasRSTAJjalimRSTavAribhiH / parAjito'bhUllavaNAbdhira yata-stviSaM vimuJcan vidhukaalkuuttyoH||8|| anvayaH-mahotsave, yatheSTasRSTAJjalimRSTavAribhiH, navam , saraH, udbhavat , atA, vidhukAlakUTayoH, viSam , vimuJcan , lavaNAbdhiH, api, parAjitaH, abhUt // 8 // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcAryaviNyAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM paJcamaH sagaH / [263 vRttiH-mahotsave-mahAn vizAlazvAsAvutsavo mahaH mahotsavastasmiMstathA / yatheSTasRSTAjalimRSTavArimi:-yatheSTaM paryAptaM yathA syAttathA sRSTAni tyaktAni yatheSTasRSTAni tAni ca tAnyaanimRSTavArINi-sampuTitakarayugalamRSTajalAni, yatheSTa sRSTAjalimRSTavArINi taistathA / navam-navInam / abhinavamiti yAvat / sara:-kAsAraH / udabhavat-samudapadyata / sajAtamiti yAvat / ata:abhinavasaraHprAdurbhAvAddhetoH / vidhukAlakUTayo:-vidhuzcandrazca kAlakUTo viSazna vidhukAlakUTau tayostathA / sambandhitvaM SaSThyarthaH / candraviSasambandhinImiti yAvat / viSama-chavim , kAntimiti yAvat / vimuzcacan-parityajan / lavaNAbdhiH -lavaNasamudraH / api-sambhAvanAyAm / praajit:praabhuutH| adharIbhUta iti yAvat / abhUt-abhavat // 8 // calIkRtA yatra taraGgariGgaNai-jinendradIkSAsamayotsavAmbudhau / hayA dadhuH svAplavanamahormitAM, vrajA gajAnAmapi saMghacAritAm // 9 // anvayaH--yatra, jinendradIkSAsamayotsavAmbudhau, taraGgariGgaNaH, calIkRtAH, hayAH, svAplavana, mahormitAm , api, gajAnAM, vrajAH, saMghacAritAm , dadhuH // 9 // vRttiH-yatra-yasmin / jinendradIkSAsamayotsavAmbudhau-jinendrasya jinezvarasya bhagavato'haMtaH zAntinAthasya dIkSAsamayo bhAgavatadIkSAgrahaNakAlo jinendradIkSAsamayastatra utsava uddharSa evAmbudhiH samudraH jinendradIkSAsamayotsavAmbudhistasmin tthaa| "mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 / / ityanena rUpakasamAsaH / taraGgariGgaNaiH-taraGgaskhalanaiH / calIkRtA:-cazcalIkRtAH / hayA:-azvAH / svAplavanaiH-svasya Atmana AplavanAni sarvatobhAvena plutAni kUrdanAni iti yAvat svAplavanAni taistathA / mahormitAma-mahAntazca ta UrmayastaraGgAH mahormayasteSAM tAsAM vA bhAvo mahomitA tAntathA / api-samuccaye / gajAnAm-hastinAm / vranA:-samUhAH, vRndAnIti yAvat / saMghacAritAma-sona samUhena carantIti saGghacAriNo matsyAsteSAM bhAvaH saGghacAritA tAntathA / sakena carantIti matsyajAtiH / dadhuH-dhArayAmAsuH // 9 // mitho sthAnAmapi sAdinAM dhvje-rbaalshaivaalltaaprmpraaH| malImasai reNugaNaiH sakhIkRtAH payonidherdharmanidhetotsave // 10 // anvayaH-dharmanidheH, rathAnAm , api, sAdinAm , mithA, dhvajA, malImaseH, reNugoM, payonidheH, abAlazevAlalatAparamparAH, sakhIlatAH // 10 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye bhIzAntinAthacaritra vRttiA-dharmanidheH-dharmAH-sukRtAni nidhIyante'treti dharmanidhibhagavAn zAntinAthaH, tasya tathA / "vyApyAdAdhAre" 5 / 3 / 88 / ityanena AdhAre 'kiH pratyayaH / rayAnAm-syandanAnAm / api-samuccaye / sAdinAm-hastyazvAdyArohiNAm / mitha:-parasparam / dhvajaiH-ketanaiH / patAkAbhiriti yAvat / malImasaiH-malinaiH / reNugaNaiH-dhUlikadambakaiH / payonidheH-payAMsi jalAni nidhIyante'sminniti payonidhiH samudrastasya tathA / abAlazaivAlalatAparamparAH-abAlA mahatyazca tAH zaivAlalatA jalanIlIvallyo'bAlazaivAlalatAstAsAM paramparAH samUhAH abAlazaivAlalatAparamparAstAstathA / sakhIkRtAH-asakhyaH sakhyaH kRtAH sampAditAH sakhIkRtAH, sadRzIkRtAH iti bhAvaH // 10 // bale baladveSipurassare cale, hayA dhvajAH zoNarucaH prsRtvraaH| .. dhruvaM dadhurvADavahanyavADava-sthitiM trilokIjanasaGgamArNave // 11 // anvayaH--baladveSipurassare, cale, bale. hayAH, zoNarucaH, prasRtvarAH, dhvajAH, trilokIjanasaGgamArNave, dhruvam , vADavahavyavADavasthitim , dadhuH // 11 // vRttiH-caladveSipurassare-balaM tadAkhyamasuravizeSaM dveSTi tacchIlo baladveSI-indraH sa purassaro'gragAmI yasmi~stat baladveSipurassaram tasmiMstathA / cale-caJcale / bale-sainye / hayAHazvAH / zoNarucaH-zoNA'ruNA ruk dyutiryeSAnte zoNarucaH / prasRtvarAH-prasaraNazIlAH / dhvajAHpatAkAH / trilokIjanasAmANave-trayANAM lokAnAM bhuvanAnAM samAhArastrilokI, bhuvanatrayam , tasyA janA lokAstrilokIjanAsteSAM saGgamaH-sammilanasthAnameva arNavaH samudraH, trilokIjanasaGgamArNavastasmi~stathA / dhruvam-nizcitaM yathA syAttathA / vADavahavyavADavasthitim-vADavahavyavATa vADavAgnistasya avasthitiravasthAnam , vADavahavyabADavasthitistAstathA / dadhuH-dhArayAmAsuH // 11 // vratI babhUva prabhurApya zukrajAM, caturdazI tAM bahulAM ca locakRt / kaceSu matveva kaSAyapAvaka-sthitiprarohattamabhUmadhUmatAm // 12 // anvayaH-prabhuH, zukrajAm , caturdazIm , Apya, vratI, ca, bahulAm , tAm , (Apya) kaceSu, kaSAyapAvakasthitiprarohattamabhUmadhUmatAm , matvA, iva, locakRt , babhUva // 12 // vRttiH-prabhuH-prakarSaNa bhavatIti prabhuH svAmI; Iziteti yAvat / "zaMsaMsvayaMviprAd muvo duH" . Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vivadinodinyAM paJcamaH sargaH / [265 5 / 2 / 64 // ityanena bhuvo 'duH' pratyayaH / zukrajAm-zocanti pAnthA atreti zukro jyeSThamAsastatra jAtA samutpannA zukrajA tAntathA / caturdazIma-tadAkhyAtipAvanatithivizeSam / aapy-smdhigty| vratI-vrataM niyamaH saMyama iti yAvadastyasyeti vratI / ca-punaH / bahulAm-kRSNapakSIyAma / tAmcaturdazIm / (pApya ) kaceSu-kezeSu / kaSAyapAvakasthitiprarohattamabhUmadhUmatAm-kaSAyA krodhamAnamAyAlobhA eva pAvako vahniH kaSAyapAvakastasya sthitiravasthAnam , kaSAyapAvakasthitistayA praro. hattamo'tizayena prAdurbhUto bhUmA bAhulyaM yasya sa kaSAyapAvakasthitiprarohattamamUmaH sa cAso dhUmo vAyuvAhaH, kaSAyapAvakasthitiprarohattamabhUmadhUmastasya bhAvaH tattA tAntathA / matvA-avabudhya / ivayathA / locakRta-locaM luJcanam mUlacUlamutpATanamiti yAvat , karotIti locakRt / babhUvabhabhUt // 12 // prakAmamAdityamavApya kaNTake-stapasyato'bhUt tanurarharataH kaTuH / paTuHsamAdhau vimanA manAga na sA, rasAlasA vA niyamAd yamAdapi // 13 // anvayaH-prakAmam , Adityam , avApya, kaNTakaiH, tapasyataH, arhataH, tanuH, kahA, abhUt , samAyo, paTuH, vimanAH, niyamAt , vA yamAt , sA, api, manAk, rasAlasA, na // 13 // - itiH-prakAmam-paryAptaM yathA syAttathA / Adityam-aditerapatyam pumAn AdityaH sUryyastantathA / avApya-adhigatya samAzrityeti yAvat / kaNTakaiH-dumAGgaH, tIkSNAmavRkSAGgariti yAvat / upalakSitAyAM bhUmAviti zeSazca / tapasyata:-tapasyAmAcarataH / arhataH-jinezvarasya, SoDazatIrthakRtaH zAntinAthasyeti yAvat / tanuH-zarIraH / kaTuH-tiktaH / abhRta-abhavat / samAdhau-arthamAtrAbhAsanarUpakadhyAne / paTuH-caturaH niSNAta iti yAvat / vimanA:-vi viziSTaM mano'ntaHkaraNaM yasma ma tathA / yadvA-samAdhau paTuH, viSayeSu vimanAH-vaimanasyavAn virAga ityarthaH, arhanniti zeSaH / nimayAva-vratAt / vA-samuccaye / yamAta-saMyamAt , brahmavayaMsaMrakSagapramukhAditi bhAvaH / sAtanuH / api-sambhAvanAyAm / manAk-ISat , kizcidapIti zeSaH / rasAlasA-rasaimadhurAdibhiralasA'smavatI tathA / na-nahi // 13 // surArcane candanacandralepanaiH, karambitAmodabharaM vivRNvatI / tanurnanu proDhisamAdhisAdhane-rjinasya vizvambharatAmivA'nvazAt // 14 // 'anvayaH-pandanavanailepanasarArthane, (sati) rambitAmodabharam , vivRNvatI, binamma, tanuH, Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre nanu, prauDhisamAdhisAdhanaiH, vizvambharatAm , iva, anvazAt // 14 // vRttiH-candanacandralepanaiH-candanaM malayajaJca candraH karpUrazca candanacandrau, tayorlepanAni candanacandralepanAni taistathA / sarArcane-surairdevairarcanaM pUjanaM surArcanam , tasmi~stathA / satIti zeSa / kara mbitAmodabharam-karambito vyAptazca |saavaamodH sammadaH, karambitAmodastasya bharo'tizayaH, karambitAmodabharastantathA / vivRnnvtii-prkttyntii| jinasya-pAragatasya, arhata iti zeSaH / tanu:zarIram / nanu-nizcayena / prauDhisamAdhisAdhanaiH-prauDhyA prauDhatayA samAdhirarthamAtrAvabhAsanarUpakadhyAnam prauDhisamAdhistasya sAdhanAni sampAdanAni prauDhisamAdhisAdhanAni taistthaa| vizvambharatAmvizvaM jagad bibharti poSayati iti vizvambharastasya bhAvo vizvabharatA, taantthaa| anvazot-prApnot / iva-yathA // 14 // kacit tanUtsarjanamudrayA vibho-ranartimUrtirvarivarti sA sma yaa| dhRtasphuTazrIgRhavigrahA divA-nizaM mRNAlAbhabhujAvalambinI // 15 // anvayaH-vibhoH, sA, anartimUrtiH, kvacit , tanUtsarjanamudrayA, varivarti sma. yA, dhRtasphuTazrIgRhavigrahA, divAnizam , mRNAlAmabhujAvalambinI // 15 // vRttiH-vibhoH-svAminaH, bhagavataH zAntinAthasyeti yaavt| sA-prasiddhA / anartimatiHavidyamAnA'tiH pIDA yasyAM sA'nartiH sA cAsau mUrtiH zarIram , tathA / kvacit-kutrApi / tanUtsarjanamudrayA-kAyotsargapraNAlikayA / varivarti sma-puna:punaratizayena vA'vartata / yA yAdRzI tanuH / dhRtasphuTazrIgRhavigrahA--dhRtAH sphuTAni vikasitAni zrIgRhANi kamalAnyeva vigrahaH zarIraM yayA sa tthaa| divAnizam-ahorAtram , rAtrindivamiti yAvat / mRNAlAbhabhujAvalambinI-mRNAlayorvisayorAbhA kAntirivA''bhA kAntiryayostau mRNAlAbhau tau ca tau bhujau tAvavalambate samAzrayati tacchIlA tathA astIti zeSaH // 15 // yathAntikasthAmarabhaktivRSTibhi-jine dhRtadhyAnadhane tva'dharmaNe / navaM sarastatkSaNamapyabhUcchriyA, sarojinI yatprabhavA'psarAyitA // 16 // anvayaH--adharmaNe, jine, dhRtadhyAnadhane, tu, yathAntikasthAmarabhaktivRSTibhiH, tatkSaNam , navaM, marA, abhUt , yatprabhavA, sarojinI, api, zriyA, apsarAyitA // 16 // ' vRttiH-adharmaNe-nAsti dharmo yatrAsau adharmA mokSastasmai tathA, tadarthamiti yAvat / jine Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyA paJcamaH sargaH [267 bhagavati zAntinAthe'rhati / dhRtadhyAnadhane-dhRtaM sampAditaM dhyAnaM zuklathyAnameva dhanaM yena tasmiMstathA satIti zeSaH / tu-punaH / yathAntikasthAmarabhaktivRSTibhiH-antikaM sAnnidhyamanatikramyeti yathAntikasthA ye'marAH surAH taiH bhaktyA pravIbhAvena kRtA vRSTayo varSANi tAbhistathA / tatkSaNam-sadyaH / navam-nUtanam / sara:-sarovaraH / abhUt-ajani / yatprabhavA-yadutpannA / sarojinI-kamalinI, padminIti yAvat / api-sA'pi / zriyA-lakSmyA, zobhayetiyAvat / 'zobhAsampattipadmAsu, lakSmIH bhoriva kathyate' iti yAdavaH / apsraayitaa-apsrovdaacritaa| 'ojo'psarasaH / 3 / 4 / 28 // iti kyA salopazca / atrArthe'bhiyuktoktirapi' 'ojo'psaraso nityamitareSAM vibhaSaye' ti / (upAmA'thAMpattizcAlaGkArau) // 16 // yadambupUraprativimbitAyati-gaNo grahANAM purato'rhataH prabhoH / / tarastaraGgeSu bhavArNavAntaraM, svamAha tIrNaM naTane'tipATavAt // 17 // anvayaH-yadambupUra pratibimbitAyatiH, grahANAm , gaNaH, prabhoH, arhataH, purataH, bhavArNavAntaram , naraGgeSu, taran , naTage, atipATa vAt , svam , tIrNam , Aha // 17 // vRttiH-yadambupUraprativimbitAyatiH-yasya-taDAgasya, ambuno-jalasya, pUre-pravAhe, pratibimbitA-pratiphalitA, AyatiAdhyaM yasya sa tthaa| grahANAm-sUryAcandramaHpramukhANAm / gaNaHsamUhaH / prabhoH-svAminaH / ata:-jinezvarasya / purataH- agrataH / bhavArNavAntaram-saMsArasAgaramadhyam / taraGgeSu-bhaGgeSu / taran-plavana / naTane-nartane / atilAghavAt-atyantacAturyAt / svam-AtmAnam / tIrNam-pAritabhavasAgaram / Aha-bravIti, kathayatIti yAvat // 17 // vane sthitAvasya ca cAmarakriyAM, maruttaraGgaistaralastaTadrumaH / sadAtapatrAyitapallavoccaya-zcakAra satkArapadaM divaukasAm // 18 // anvayaH--ca, asya, vane, sthitI, cAmarakriyAm , maruttaraGga, taralaH, sadAtapatrAyitapallavoccayaH, taTadrumaH divaukasAm , satkArapadam , cakAra // 18 // vRttiH-ca-punaH / asya-bhagavataH zAntinAthasya / vane-tapasyAsAdhananidAnakAnane / sthitau-avasthAne / satyAmitizeSaH / cAmarakriyAm-cAmaranirvaha~kAryyam / maruttaraGgaiH-pavanasambandhibhaGgaH / tarala:-caJcalaH / calAcala iti yAvat / sadAtapatrAyitapallavoccayaH-sadA sarvadA, AtapatrAyitaH AtapatraM-chatram , tadvadAcaritaH, pallavoccayaH-kisalayaprakaro yasmin sa tathA / taTadrama: Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 ] bhIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinApariSa vRkSaH / divaukasAm-vevAnAm / satkArapadam-AdarAtizayasthAnam / cakAra-kRtavAn // 18 // na dhIratA tAgiha kSamAdhare, dadhau jino yAmudadhau gabhIratA / nimajjya mainAkamahIbhRtaH sataH, parIkSaNAd vAmbunidhezcalattayA // 19 // anvayaH--jinaH, yAm, (dhIratAM gabhIratAM vA) dadhI, iha, kSamAdhare, tAhak , dhIratA, vA, .. nimajjya, sataH, mainAkmahImRtaH, parIkSaNAt , ambunidheH, calattayA, udadhau (tAhak) gabhIratA, na // 19 // vRttiH-jina:-bhagavAnahana zAntinAthaH / yAma-yAdRzIm , dhIratAM gambhIratA vA / dadhaudhRtavAn / iha-asmin / kSamAdhare-kSamAyAH pRthivyA dharo dhAraka kSamAdharaH parvatastasmiMstathA, parvatavizeSanAmAnabhidhAne'pi prakaraNabalAt prazastatvAcca surAcale, merAviti yAvat / tAdRka-. tAdRzI / dhIratA-dhairyyam / vaa-smuccye| nimajjya-antarnimagnIbhUya | sata:-vidyamAnasya / mainAkamahIbhRtaH-indrakulizakaraNakanijapakSacchedabhItasya, savegapavanapAtitasya mainAkAkhyaparvatasya / parIkSaNAtaparyavekSaNAt , samparkAditi yAvat / ambunidheH-ambUni salilAni nidhIyante'tretyambunidhiH samudrastasya tathA / calattayA-caJcalatayA / udadhau-samudre / ( tAdRk tIrthakRcchAntinAthagabhIratAtulyA) gbhiirtaa-gmbhiirtaa| na-nahi // 19 // vipakSatAM yo gata eva yogataH, kimasya zambhornanu pksstaa'ksstaa| purApi pAropatapakSiNo bhaye, tatAna pakSAna dhuvataH sapakSatAm // 20 // __ anvayaH-yA, yogataH, eva, vipakSatAm , gataH, kim , asya, zambhoH, nu, pakSatA, akSatA, na, purA, api, pakSAna, dhuvatA, pArApatapakSiNaH, bhaye, sapakSatAm , tatAna // 20 // - vRttiH-yaH-sakalaizvaryyasampanno bhagavAn zAntinAtha / yogataH-yogazcittavRttinirodhastasmAttathA / eva-avadhAraNArthamavyayam / vipakSatAm-pakSaH-parivAraH, sakhA sahAya iti yAvat , tena virahito vipakSastasya bhAvo vipakSatA tAntathA / gata:-prAptaH / kim-kSepe'vyayam / asya-sannikRSTatayA vartamAnAyitasya / zambhoH -kalyANabhAvakasya, maGgalapradasyeti yAvat , bhagavataH zAntinAthasyeti bhaavH| nu-vitarke / pakSatA-sAhAyyam / AnukUlyamiti yAvada / akSatA-paripUrNA / na-nahi, apitu ajhataivetyarthaH / tathAhi-purA-pUrvam / api-sambhAvanAyAm / pakSAn-patrANi / dhuvataH-kampayataH / pArApatapakSiNa:-kapotAkhyavihagavizeSasya / bhaye-sAdhvase, AtaGke iti yAvat / sapakSatAm-pakSaNa Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAcArya vijayAsUrIzvarakRtAyAM vidinovinyAM paJcamaH sargaH [ 269 bhAnukUlyena sahAyatayeti yAvat , sahitaH sapakSastasya bhAvaH sapakSatA, prakRtijanyavodhe prakArIbhUtasyaiva bhAvapratyayArthatvanirNayAt / AzrayavizeSyakapakSa-(sahAyatA) prakArakabodhe prakArIbhUtasya pakSasyeva bodhanAt sahAyatAmityarthaH / tatAna-vistArayAmAsa // 20 // payodhilakSmImuSi kelipalvale, jine'pyanaikAntikatA kRtA janaiH / taTe'pi sAdhAraNayA dhiyA zrite, kacinna lebhe byabhicAracAritA // 21 // anvayA-payodhilakSmImuSi, kelipalvale, jine, api, janaH, anekAntikatA, kRtA, sAdhAraNayA, diyA, zrite, kvacit , taTe, api, vyabhicAracAritA, na, lebhe // 21 // vRttiH-payodhilakSmImuSi-payAMsi jalAni dhIyante'sminniti payodhiH samudrastasya lakSmIH zobhA, payodhilakSmIstAM muSNAti corayatIti payodhilakSmImuTu tsmiNstthaa| payodhizobhAvadhikAdhikazobhAzAlinItyarthaH / kelipalvale-krIDAlpasarasi / jine- arhati, bhagavati zAntinAthe ityarthaH / api-smuccye| janaiH-lokaiH / anaikAntikatA-anaikAntikatvabuddhiH / kRtA-vihitA / kelipalvale sAmAnyataH payodhizobhAnAdhAyakatvasya jinezvarasannidhAnAt , tadAdhAyakatvasya ca sattvAt jine'pi ca syAdvAdAt anaikAntikatvaM spaSTamavaseyam / sAdhAraNayA-sAmAnyayA / buddhayA-jJAnena / zritesevite, Ali gite viSayIkRte iti yAvat / kacit-kutrApi / taTe-nIre / api-sambhAvanAyAm / nyabhicAracAritA-zobhayA avyApya vRttitvam , asArvadikzobhAdhAyakatvamiti yAvat / na-nahi / leme-Api / kelipalvale jine tIre ca vyabhicaritazobhAtizayazAlitvamanvamanyateti bhAvaH // 21 // .. kadApi devo'kRta haMsamaMzato, riraMsuhaMsIkalanAdasAdaram / suvarNavarNa jinavarNane kRte, viDojasA kSobhayituM mano'rhataH // 22 // anvayaH--viDojasA, kadApi, jinavarNane, kRte, devaH, arhatA, manaH, kSobhayitum , aMzataH, suvarNavarNam , rira suhaMsIkalanAdasAdaram , haMsam , akRta / vRttiA-biDojasA-indreNa, 'indro harizcyavano'cyutAgrajo, vanI viDoz2A maghavAn purandaraH' 2-85-ityabhidhAnacintAmaNiH / kadApi-kasmi~zcidapi samaye / jinavarNane-zrI zAntinAthabhagavattapazcaraNAdiprazaMsane / kRte-vihite, sati / devaH-suraH, surendravacanamazraddadhAnaH kazcit svabalAvalepoddhato'mara iti yAvat / arhataH-bhagavataH zrIzAntinAthasya / mana:-cittam / kSobhayitum-cAlayitum , aGgIkRtamArgato'pasArayitumiti yAvat / aMzata:-svAvayavena, parimitAtmIyAtmapradezAn saJcAlyeti Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 ] zrIjainanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra yAvat / suvarNavarNam-kanakarUpam / riraMsuhaMsIkalanAdasAdaram--riraMso rantumicchoH haMsyAH marAlyAH kalanAde'vyaktamadhuradhvanau sAdaraH sAbhilASaH taM tathA / haMsam-marAlam / akRta-vicakre / haMsasya vikurvaNAmakaroditi yAvat // 22 // puraH kirantaM vikaraM vasUtkara, samauktikaM mauktikayuktamaikSata / sa tatra citraM vicarantamantike, manAgapi kSubdhamanA hi nAbhavat // 23 // anvayaH-saH, tatra, puraH, vikaram , vasUtkaram , kirantam , samauktikama , mauktikayuktam , antike, vicarantam . citram , aikSata, hi, manAgapi, kSubdhamanAH, na, abhavat // 23 // vRttiH saH-zrIzAntinAtho'han / tatra-tapovanabhUmau / pura:-agre / vikarama-vikArakArakam / vasUtkaram-ratnaprakaram / kirantam-kSipantam / samauktikam-samam anukUlam auktikam uktiryasya sa taM tathA / mauktikayuktam-muktAphalasamanvitam / antike-samIpe / vicarantam-mandaM mandaM saJcarantam / citram--vismayApAdakam , kanakarUpatvAditi / aikSata-apazyat , locanagocaraM cakre / atha ca, hi-nizcayena / manogapi-ISadapi / kSubdhamanA:-caJcalacittaH / na-naiva / abhavatsamajAyata // 23 // tapasyatastasya vivandiSAmiSAt , svarAgataH snigdhamanAstvaragataH / sa devadevasya niSevaNApara, hiraNmayaM haMsamabodhi naiSadhaH // 24 // anvayaH-vivandiSAmiSAt , tu, arAgataH,tapasyataH, tasya, devadevasya, niSevaNAparam , hiraNmayam , hesam , svarAgataH, snigdhamanAH, saH, naiSadhaH, abodhi // 24 // vRttiH-vivandiSAmiSAta-vanditumicchA vivandiSA tasyA miSa vyAjo vivandiSAmiSam tasmAttathA / tu-kintu / arAgataH-rAgAbhAvataH / mAtsaryAnurAgavirahitatayetyarthaH yadvA / tvarAgataityeva tvaritamAgata ityarthamavaseyam / tapasyataH-tapasyAmAdadhataH / tasya-prasiddhasya, votarAgatvAdineti zeSaH / devadevasya-tIrthakRto jinezvarasya zrIzAntinAthasya / niSevaNAparam-zuzrUSaNAsaktam / hiraNmayam-kAJcanavikAram / haMsam-rAjahaMsam / svarAgata:-svIyAnurAgAva , svargataH samAgato vaa| snigdhamanA:-snigdha-sasnehaM mano'ntaHkaraNaM yasya sa tathA, sapraNayAntaHkaraNa ityarthaH / saH-prasiddhaH / naiSadhaH-cakricamUpatiH / abodhi-adhyagamat , avabuddhavAn // 24 // Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM paJcamaH sargaH [ 271 priyAsu bAlAsu ratakSamAsu ca, lalantametaM caraNAnurAgiNam / visiSmaye vIkSya nRpo viruddhatA, nivAritA dvandvabalerhatetyasau // 25 // anvayaH--bAlAsu, ca, ratakSamAsu, priyAsu, lalantam , caraNAnurAgiNam , etam , vIkSya, arhatA, dvandabale, viruddhatA, nivAritA, iti, asau, nRpaH, visidhmiye // 25 // vRttiH-bAlAsa-aprAptayauvanAsu, suratakarmAkSamAsviti yAvat / ca-punaH / ratakSamAsusuratasamarthAsu / priyAsu-ballabhAsu, priyatamAsviti yAvat / lalantam-anurAgavantam / caraNAnurAgiNam-jinezvaraMcaraNAnurAgavantam / yadvA-caraNeSvanurAgo lauhityaM caraNAnurAgaH so'styasyeti caraNAnurAgI, "ato'nekasvarAt" 7 / 2 // 6 // ityanena matvarthe 'in' pratyayaH / etama-samIpatara - vartinam / "samItaravarti caitadorUpam" ityabhiyuktokteH / hNsmityrthH| vIkSya-avalokya / arhatAjinezvareNa / dvandvabale-yuddhe / viruddhatA-virodhaH, paraspareAbhAva iti yAvat / nivaaritaa-duuriikRtaa| iti-evaM, nidhAyetyarthaH / asau-ayam / nRpaH-rAjA, naiSadhAmidhAna iti yAvat / visiSmiyevismayamavAptavAn // 25 / / sitacchadaM taM caraNAnurAgiNaM, dvipattritaM pallavitaM ca bibhratam / vibhormano'ntaH smarameva bhAvituM, sureNa cakre bahudhA''yudhAdaraH // 26 // anvayaH-dvipatritam , ca, pallavitam , bibhratam , sitacchadam , caraNAnurAgiNam , tam , (vIkSya), vibhoH, mano'ntaH, smaram , bhAvitum . sureNa, bahudhA, AyudhAdaraH, cakre, eva // 26 // vRttiH-dvipatritama-dvipatraM saJjAtamasminniti dvipattritam , dvipatrayuktamityarthaH / ca-punaH / pallavitam-pallavayuktam / sitacchadama-zvetapakSam / bibhratama-dhArayantam / caraNAnurAgiNama-caraNayoH pAdayoranurAgo lauhityaM caraNAnurAgaH so'styasyeti caraNAnurAgI tantathA / athaca-caraNayoHprabhucaraNakamalayoranurAgaH snehazvaraNAnurAgaH so'styasyeti caraNAnurAgI tantathA / tam-haMsam / vIkSya sthitasyeti zeSaH / vibhoH-prabhoH zAntinAthasya / mano'ntaH-hRdayAbhyantare / smaram-kandarpam / bhAvitum-bodhayitum samuttejayitumiti yAvat / sureNa-prAgdarzitadevena / bahudhA-anekazaH / AyudhAdara:-anamahaNAbhilASaH / cakre-vidadhe / eva-avadhAraNArthakamavyayam // 26 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre kRtAbhiyogaH sa tu yogasaGgame, prayogadakSeNa tapodvipena yat / smarArjitaM rAgamahIruhAGkuraM, babhaJja mUlAdanukUlayA dhiyA // 27 // anvayaH-tu, yogasaGgame, kRtAbhiyogaH, saH, yat , anukUlayA, dhiyA, prayogadakSeNa, tapodvipena, smarArjitam , rAgamahIruhAGkaram , mUlAt , babhaJja // 27 // vRttiH-tu-pAdapUraNe, avadhAraNe, prazaMsAyAm vA / yogasaGgame-yogena, apUrvArthasamprAptasaGgamaH sammilanaM yogasaGgamastasmin tathA / yadvA-yogasya cittavRttinirodhasya saGgamaH saGgatiryogasamastasmiMstathA / kRtAbhiyogaH-kRto vihito'bhiyoga utsAhaH adhyavasAyo vA yena sa tathA / utsAhaH pragalbhatA, abhiyogodyamau' iti abhi0 cintA0 / 3 / 214 // saH-bhagavAn zAntinAthaH / yt-ytH| yasmAddhetoriti yAvat / anukUlayA-sapakSayA, siddhisampAdikayeti yAvat / dhiyAbuddhapA / prayogadakSeNa-vidhAnasamarthena / tapodvipena-tapa upavAsAdiniyamo dvipo hastIva tapodvipaH, "upameyaM vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau" 3 / 1 / 102 / / ityanenopamitasamAsaH / smarArjitam-smareNa kandarpaNa arjitaH samutpAditaH smarArjitastantathA / rAgamahIruhAGkaram-rAgo'nurAga eva mahIruho vRkSo rAgamahIruhastasya aGkuro'GkaraH praroha iti yAvat , rAgamahIruhAGkurastantathA / mUlAt-samUlam sanidAnamiti yAvat / babhaJja-udamUlayat , vyanAzayaditi yAvat // 27 // vimohalIlAM mithunAlipAlitAM, pradarzayan haMsamahAmanA manaH / zazAka nocAlayituM virAgavAna, miSeNa caJcozcaraNadvayasya ca // 28 // anvayaH-mithunAtipAlitAm , vimohalIlAma , pradarzayan , virAgavAn , haMsamahAmanAH, canyo, ca, caraNadvayasya, miSeNa, manaH, uccAlayitum , na, zazAka // 28 // vRttiH-mithunAlipAlitAm-mithunAnAM haMsadampatInAmAliH zreNI mithunAlistayA pAlitA sampAditA mithunAlipAlitA taantthaa| vimohalIlA-vizeSeNa muhyantIndriyANyatreti vimoho-mohanam , suratamiti yAvat ; tasya lIlA ceSTA vimohalIlA surataceSTAvizeSastAntathA / pradarzayansamavalokayan / virAgavAna-vigato rAgo virAgaH vairAgyam so'styasyeti virAgavAn / haMsamahAmanA:-haMso mahAmanA mahAtmeva tthaa| "upameyaM vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau" 3 / 1 / 102 // ityanenopamitasamAsaH / caJco:-troTyA, sRpATikAyA iti yAvat / ca-punaH / caraNadyasya-pAdayugalasya / miNa-vyAjena / manaH-antaHkaraNam / uccAlayitum-avyavasthAyitum / na-nahi / zazokasamartho'bhavat IRan Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vAcAryaviSayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvinodinyA pancamaH sargaH [ 273 mahImahendrastamavekSya sa kSaNaM, suraM prazAntaM bahudhopasargataH / jagAma puyAM prabhucaryayA murda, tadA dadhAnaH smRtisAvadhAnadhIH // 29 // anvayaH-mahImahendrA, saH, bahudhA, upasargataH, prazAntam , tam , suram , kSaNam , avekSya, prabhucaryyayA, mudam , dadhAnaH, smRtisAvadhAnadhI:, tadA, puryAm , jagAma // 29 // vRttiA-mahImahendra:-mahA~zvAsAvindro mahendraH, mahAH pRthivyA mahendro mahImahendra, raajaa| sa:-yo vandanArthamAgataH sa naiSadhaH / bahudhA-anekadhA / upasargata:-upadravAt / prazAntam-zAntimadhigatam / tamu-sajIvapradezanirgataM haMsAtmakam / suram-devam / kSaNam-tadAkhyAtisUkSmakAlavizeSa yAvat / avekSya-samavalokya / prabhucaryAyA-vimuvyavahAreNa / mudam-harSam / dadhAnaH-avalamba mAnaH, dhArayanniti yAvat / smRtisAvadhAnadhI:-smRtyA jAtyAdismaraNena sAvadhAnA nizcayAtmikAdhIrbuddhiryasya sa tathA / tadA-tasmina samaye / puryAm-nagaryAm , atra purImityanena dvitIyAntena hi bhavitavyam / tathApi chandobhaGgabhiyA, kavInAM niraGkuzatvabodhanAyA ca karmatvavivakSAmakRtvA'dhikaraNatvavivakSAkaraNena kathaJcit samAdheyam / jagAma-gatavAn , pravivezeti bhAvaH // 29 // avarNayat taccaritaM vicintayan , zakuntamekAntamanovinodanam / sa neSadhazcAnudina sudhIrataH, sudhIratAM vIkSya vibhozcamatkRtaH // 30 // anvayaH-vibhoH, sudhIratAm , vIkSya, camatkRtA, va, manudinam , sudhIrataH, saH, naiSadhA, taharitam , vicintayan , ekAntamanovinodanam, zakuntam , avarNayat // 30 // vRttiH-vibho:-vizeSeNa bhavatIti vibhuH pramurityarthastasya tathA zrIzAntinAthasya bhagavata iti bAbada / sudhIratAm-suSThu samIcInA cAsau dhIratA-dhairyyam sudhIratA taantthaa| vIcya-avalokya / camatkRta:-prAptacamatkAraH / ca-punaH / anudinam-pratidinam , uttarottaramiti bhAvaH / sudhIrata:vidvadanuraktaH / saH-prasiddhaH / naiSadhA-niSadhAdhipatiH yazcakricamUpatitvena pUrva varNitaH sH| tacaritamtasya prabhozcaritaM caritram taccaritam , tttthaa| vicintayan-mImAMsamAnaH / ekAntamanovinodanamekAntena niyamena sarvadA'bhIkSNaM vA mano vinodayati khjayatIti ekantamanovinodanastantathA / vastutastu-ekAntamanovinodinamityeva pAThaH sAdhIyAna pratibhAti / mudritanaiSadhIyacarite'pi ca tathaiva pAThasya samupalambhAt / atra ca pakSe ekAntena niyamena mano'ntaHkaraNaM vinodayati rabjayatyevaMzola: ekAntamanovinodI tantathA / zakuntama-pakSiNam-prakRtasvAt haMsamityarthaH / avarSayat-varNayAnakAra, prAzaMsaditi yAvat // 30 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 ] zrInanaiSadhIyamahAkAvye bhIzAntinAthacaritra prabhostapaHsantapanod vazIbhava-ahau na pAya dhusadAM janaH sdaa| priyAviyogAdvidhuro'pi nirbhara, svamApupUSuH paricaryayA''ryayA // 31 // * anvayaH-prabhoH, tapaH santapanAt , vazIbhavan , ghusadAm , janaH, pAzrvam , na, jahau, priyAviyogAt , nirbharam , vidhuraH, api, AryayA, paricaya'yA, svam , ApupUSuH // 31 // vRdhiH-prabhoH-vibhoH zAntinAthasya / tapaH santapanAt-tapasyArAdhanAt / vazIbhavantadadhInIbhavan , tadAyattaH samiti yAvat / yasadAma-divi svarge sIdantIti ghusado devAsteSAntathA / janaH-lokaH / pArzvam-sAmIpyam / na-nahi / jahau-tyaktavAn / priyAviyogAta-priyAyA-dayitayatAyA, viyogo vicchedaH, priyAviyogastasmAttathA / nirbharam-atyantam / vidhuraH-vikalaH / apisambhAvanAyAm / AryayA-zreSThayA / paricaryayA-zuzrUSayA / svam-AtmAnam / ApupUSuHbibharAmbabhUvuH // 31 // prakRSTaSaSThASTamapAkSikAdibhi-vane sayogAsanadharmasevanaiH / nirIkSya devaM dhruvameva devatA, kutUhalAkAntamanA manAgabhUt // 32 // anvayaH--vane, devatA, prakRSTaSaSThASTamapAkSikAdibhiH, sayogAsanadharmasevanaiH, (upalakSitam ) devam , nirIkSya, dhruvam , eva, manAka, kutUhalAkrAntamanAH, abhUt // 32 // - vRttiH-vane-araNye, tapasyAkAnane iti yAvat / devatA-adhiSThAtrI devI / prakRSTaSaSThApTamapAkSikAdibhiH-SaSThazca aSTamazca pAkSikAdi ca SaSThASTamapAkSikAdIni, prakRSTAni uttamAni samIcInAni vA tAni, prakRSTaSaSTASTamapAkSikAdIni taistathA / dinadvayadinatrayapajhopavAsaprabhRtitapAMsi iti yAvat / sayogAsanadharmasevanaiH-sayogAsanaM-yogAsanena sahitaM yathAsyAttathA dharmasevanAni bhAtapAzrayaNAni sayogAsanadharmasevanAni taistathA / upalajhitamiti zeSaH / devam-pramum bhagavantam zrIzAntinAthamiti yAvat / nirIkSya-avalokya / dhruvam-nizcitaM yathAsyAttathA / eva-avadhAraNArthakamavyayam / manoka-ISat / kutUhalAkrAntamanAH-kutUhalena kautukena AkrAntamAkRSTaM mano'ntaHkaraNaM yasya sa tthaa| abhUva-abhavat // 32 // avazyabhavyeSvanavagrahagrahA, nRNAM matiH kAmyati yatkramAnugA / samUlamunmUlayituM tadAntara, pracakrame cakramayaM dviSAM kramAt // 33 // Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM paJcamaH sargaH [ 275 anvayaH-avazyabhavyeSu, anavagrahagrahA, yatkramAnugA, nRNAm , matiH, kAmati, tat , Antaram , dviSAm , cakram , ayam , kramAt , samUlam , unmUlayitum , pracakra me // 33 // vRttiH-avazyabhavyeSu-avazyaM niyamena bhavyAH bhavitavyAH zubhAzubhAdayo'vazyabhavyAH teSu tathA, viSaye iti yAvat / anavagrahagrahA-anavagraho'bAdhyamAno nirargalo'bhinivezaH prasaro yasyAH sA tathA / yatkramAnugA-yasya AntaradviTcakrasya kramAnugA paddhatyanusAriNI tathA / nRNAm-janAnAm / matiH-buddhiH / kromati-calati / tat-tAdRzam / Antaram-hRdayAntarvati / dviSAm-zatrUNAm , kAmakrodhAdInAmiti yAvat / cakram-samUham , kadambakam iti yAvat / ayam-asau, bhagavAn zAntinAtha iti yAvat / kramAt-kramazaH / samRlam-sAdikAraNam / unmUlayitum-vinAzayitum / pracakrame-pravavRte // 33 // paTuH puraskRtya purAkRtAkRti, yayA dizA dhAvati vedhasaH spRhA / bhavasya vazyastadavazyapazyadhIH, pravartate'nartitayA tayA''turaH // 34 // anvayaH--kRtim , puraskRtya, purAkRtA, paTuH, vedhasaH, spRhA, yayA, dizA, dhAvati, tadavazyapazyadhI:, (api) tayA, AturaH, bhavasya, vazyaH, anartitayA, pravartate // 34 // vRttiH-kRtim-yatnam , kAryam vA / puraskRtya-samuddizya, samAdRtya vA / purAkRtA-purA pUrva, kRtA-vihitA, purAkRtA / paTuH-sAdhvI / vedhasaH-karmakartuH paramendrasya-AtmanaH / spRhaa-vaanychaa| yayA dizA-yena mArgeNa / dhAvati-gacchati / tadavazyapazyadhI:-tadavazyA-tadanadhInA, pazyA-sarvadraSTrI dhI-buddhiryasya sa tathA / (api) bhavasya-saMsArasya, Izasya / vazyaH-vazavartI / ata eva / AturaH-vyayaH / jana iti zeSaH / anartitayA-na-artiH pIDA yasya so'nartiH, tasya bhAvo'nartitA tayA tathA / anAyAseneti yAvat / tayA-vedhaH spRhAdhiSThitamArgeNa / pravartate-pracalati / pravRtto bhavatIti yAvat // 34 // tapovidhau mandarasundarAzayaH, sthiraH prabhuH syAnna kadApi caJcalaH / tRNena vAtyeva tayA'nugamyate, bhiyatareNaiva tu kAtarakriyA // 35 // anvaya:--mandarasundarAzayA, sthiraH, prabhuH, tapoSidhau, kadApi, pampalaH, na, syAt, (yat ) . tRNena, vAtyA, iva, tayA, (sa.) anugamyate, tu, itareNa, eva, bhiyA, kAtarakriyA, (bhnugmyte)| Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 ] zrInanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAvaparitra vRttiH-mandarasundarAzaya:-meruvanmanoharAbhiprAyaH surAcalasadRzaniSkampamanA iti yAvat / sthira:-sthiratopetaH / prabhuH-bhagavAn zAntinAthaH / tapovidhau-saMyamArAdhane / kadApi-kasmaeNibit samaye'pi / caJcala:-bhayavidrutaH / na-nahi, syAva-bhavet / (yat-yataH) tRNena-svanAmakhyAtena / vAtyA-vAtasamUhaH / 'pAzAdezca lyaH' / 6 / 2 / 25 // iti lyaH / iv-ythaa| tayA-vedhasaH spRhayA / (saH-jinaH) anugamyate-anuniyate, sA spRhA'rhataH pazcAd dhAvati na punarjinastAmanu iti / tupunaH / itareNa-anyena sAdharaNajaneneti yAvat / eva-nUnam / bhiyA-bhayena / kAtarakriyA-kApukaSapravRttiH, dInateti yAvat / anugamyate iti zeSaH // 35 // vRte samAdhevidhinA''tmabodhane, dhane'parasmin na munemnoruciH| anAtmalInasya malInatA''hatA, janasya cittena bhRzA'vazAtmanA // 36 // ... anvayaH-samAdhe, vidhinA, Atmabodhane, ghRte, aparasmin , dhane, muneH, manoruciA, na, anAtyalInasya, janasya, bhRzAvazAtmanA, cittena, malInatA, AdRtA // 36 / / vRtiH-samAdheH-samyagAdhIyate samAdhiH, dhyAnamevArthamAtrAbhAsanarUpaM dhyeyAkAranirbhAsAtmakaM dhyeyasvabhAvAvezAt , tasya tathA / vidhinA-vidhAnena / Atmabodhane-AtmatattvajJAne / vRtesvIkRte / aparasmin-anyasmin / dhane-vibhave, vitta iti yAvat / muneH-zramaNasya / manoruciHmanasazcetaso rucirabhilASo manoruciH / na-nahi / bhavatItizeSaH / anAtmalInasya-na bhAtmA anAtmA, AtmabhinnaH, anAtmani lono-anAtmalInastasya tathA / janasya-lokasya / bhRzAvazAtmanAbhRzamatyarthabhavazaH svatantraH AtmA svarUpaM yasya tat bhRzAvazAtma tena tathA / cittena-antaHkaraNena / malInatA-mAlinyam , malImasateti yAvat / AtA-AzritA, svIkRteti yAvat / / 3 / / athAvalambya kSaNamekapAdikAM, dharallayaM dhIratayakatAlayam / tithau navamyAM zucipoSapakSaje, sa zizriye kevalabodhamujjvalam // 37 // - anvayaH-atha, kSaNam , ekapAdikAm , avalambya, ekatAlayam , dhIratayA, layama , dharan , sA, zucipoSapakSaje, navamyAm , tithau, ujjvalam , kevalabodham , zizriye // 37 // vRttiH-atha-anantaram / kSaNam-tadAkhyasUkSmakAlavizeSaM yAvat / ekapAdikAm-ekazcAsau pAda ekapAdaH, so'syAM sthitAvastIti ekapAdikA tAntathA / sthitimiti yAvat / avalambya Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadinodinyAM pazvamaH sargaH / [277 mAzritya / ekatAlayam-ekatAyA ekAgracittAyA thAlayo nivAsaH AdhAra iti yAvat , ekatAlayastantathA / layam-lIyata aAtmA'treti layaH, samAdhistantathA / dhIratayA-dhairyeNa / dharan-avalambamAnaH / saH-bhagavAn zAntinAtha iti yAvat / zucipoSapakSaje-pauSasya tadAkhyamAsasya pakSaH paJcadazadinAtmakaH pakSaH pauSapakSaH, zuciH-zuklazcAsau pauSapakSaH zucipauSapakSastasmAjjAtaH zucipauSapakSajastasmiMstathA / atra tithau navamyAmiti darzanAt tithizabdasya trIliGgatayA tadarthavizeSaNatayA zucipauSapAja ityatrApi trIliGgatvamevocitama. evaJcacchandobhaGga iti cet-satyam / 'tithiH punaH karmavATI 2-61-ityabhi0 ci0 svopajJaTIkAyAM tnyte| tithiH puMstrIliGga-"tanerDit" uNA0 674 iti ithiH iti darzanena tithizabdasya puMlliGgatvasyApi bodhanAditi / navamyAm-navAnA puraNI navamI tasyAntathA / tithau-karmavATyAm navamIdina iti yAvat / ujjvalama-dIptam , vizadam , vikAzi vaa| kevalabodham-AtmanaH kevalitvasampAdakaM tadAkhyajJAnam / zizriye-prApa, avalalambe iti yAvat // 37 // tadutsave ko'pi janaH suro navA, tadA nidadrAvupapalvalaM khagaH / sugandhivRSTeranu divyanATaka--pravartanetrApsarasAptanartane // 38 // anvayaH-tadA, tadutsave, sugandhivRSTeH, anu, atra, apsarasAptanartane, divyanATakapravartane, kA, api, janaH, suraH, upapalvalam , khagaH, vA, na, nidadrau // 38 // - vRttiH-tadA-tasmin samaye / tadutsave-kebalabodhaprAptinimittakamahasi / sugandhiSaSTe:sundaragandhavatpadArthakarmakavarSaNAt / anu-pazcAt / sugandhivarSaNottarakAle iti bhAvaH / apsarasAsanartane-apsarobhiH svarvezyAbhirAptaM vyAptamapsarasAptam , tacca tartanam , apsarasAptanartanam , tsmiNstthaa| divyanATakapravartane-divyamalaukikaJca tannATakaM rUpakAdi, divyanATakam tasya pravartanam divyanATakaprabatanam tsmiNstthaa| ka:-kazcit / api-sambhAvanAyAm / jana:-lokaH / suraH-devaH / upapanvalampalvalasya krIDAlpasarasaH-samIpam upapalvalam / khaga:-pakSI, haMsa iti yAvat / vA-athavA / nanahi / nidadrau-nidritavAn ||38|| mamaM tadoccairnamane samaM punaH, prapaJcane saMvaraNe tathA''sane / sa tiryagAvarjitakandharaH ziraH, praNAmakRd devagaNo naTan babhau // 39 // , anvayaH-tiryagAvarjitakandharaH, zira:praNAmakRt , saH, devagaNaH, tadA, uccemane, samam , punaH, prapaJcane, saMvaraNe, tathA, Asane, samam , naTan , babhau // 39 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre vRttiH-tiryagAvarjitakandharaH-tiryagAvarjitA namrIkRtA kaMdharA grIvA yena sa tathA / ziraHpraNAmakRt-zirasA mastakena praNAmaH prakRSTanamaskAraH ziraHpraNAmaH, taM karototi tathA / saHpramusannidhivartitayA'tiprasiddhaH / devagaNaH-surasamudAyaH / tadA-tasmin samaye / uccaiH-atizayena / namane-namrIbhAve / samam-tulyaM yathAsyAttathA / punaH-kiJca / prapaJcane-aGgavistAraNe / saMvaraNeaGgasaGkocane / tathA-punaH / Asane-upavezane / samam-tulyaM yathAsyAttathA / naTan-nRtyan / nRtyaM vidadhaditi yAvat / babhau-zuzubhe / / 39 / / sa haMsadevo'pi vibhorguNAvalI-nibaddhabuddhiH samupetya nRtyakRt / viziSTabhaktIrbahudhA sthito'ntare, vidhAya pakSaNa rataklamAlasaH // 40 // anvayaH-vibhoH, guNAvalInibaddhabuddhiH, samupetya, nRtyakRt , ratakalamAlasaH, saH, haM sadevaH, api, bahudhA, pakSeNa, viziSTabhaktIH, vidhAya, antare, sthitaH // 40 // vRttiH-vibhoH-prabhoH, bhagavataH zAntinAthasyeti yAvat / guNAbalInivaddhabuddhiH-guNAvalyA zauryavIyaMgAmbhIryaudAryakevalitvAdiguNazreNyA, nibaddhA samAkRSThA buddhi naM matirvA yasya sa tathA / samupetya-samupalabhya / tatsthAnamiti zeSaH / nRtyakRta-nRtyaM natanaM, kRtavAniti tathA / vihitanRtya iti yAvat / rataklamAlasaH-rataM nATakaramaNam , tasya klamaH klAntiH kheda iti yaavt| rataklamastena alasa AlasyavAn , kAyikaceSTAvihInaprAya iti yAvat tathA / saH-prasiddhaH / haMsadevaH-devasya jIva. pradezanirgato haMso haMsadevaH "rAjadantAditvAt pUrvanipAtAhasya devazabdasya paranipAtaH" "mayUravyaMsakAditvAt zAkapArthivAderAkRtagaNatvAt madhyamapadalopI samAsazceti draSTavyam / api-sambhAvanAyAm / bahadhA-anekazaH / pakSaNa-patattreNa / viziSTabhaktI:-viziSTA vilakSaNAzca tA bhaktayaH zuzrUSA viziSTabhaktayastAstathA / vidhAya-sampAdya, kRtveti yAvat / antare-madhye / sthitaH-atiSThat, sthitavAniti yAvat // 4 // sanAlamAtmAnananirjitaprabha, prayujyamAnaM tridazaiH saroruham / dhRtAtapattratrayarUpamAbabho, prabhuprabhAvAd bahukAJcanAJcitam // 41 // anvayaH-sanAlam , AtmAnananirjitaprabham , tridazaiH, prayujyamAnam , prabhuprabhAvAt , bahukAmcanAmbitama, ghRtAtapattratrayarUpam , saroruham , Avabhau // 41 // vRttiH-sanAlam-nAlasahitam / AtmAnananirjitaprabham-AtmanaH-svasya, Ananena-vada Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAsUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM paJcamaH sargaH [ 279 nena, nirjitA niHzeSeNa jitA parAbhUteti yAvat, prabhA kAntiryasya tattathA / tridazaiH-devaiH / prayujyamAnam-preyyamANam / prabhuprabhAvAt-prabhoH zAntinAthasya prabhAvo'nubhAvaH, prbhuprbhaavstsmaattthaa| bahukAzcanAzcitam-bahUni ca tAni kAzcanAni, kiJjalkA bahukAJcanAni, tairazcitam viziSTam , bahukAzcanAzcitam / dhRtAtapatnatrayam-dhRtazca tat Atapattratrayam dhRtAtapatnatrayam , tasya rUpam svarUpamiva rUpaM yasya tattathA / "uSTramukhAdayaH" 3 / 1 / 23 // ityanenopamAnasamAnasya rUpazabdasya lopo, bahuvrIhisamAsazca nipAtyate / saroruham-kamalam / Ababhau-zuzubhe // 41 // upAttalakSmi prabhuvaktrapANinA, hriyA''nataM kAJcanamambujanma kim / tamucchitacchatramiSeNa daNDabhRd niSevate smAdRtamuktasampadA // 42 // anvayaH-prabhuvaktrapANinA, upAttalakSmi, hiyA, Anatam , kAJcanam , ambujanma, ucchitacchatramiSeNa, daNDamRt , (sat ) Ahatam , uktasampadA, tam , niSevate, sma, kim // 42 // __ vRttiH-prabhuvaktrapANinA-vaktra-mukhaJca, pANI-hastau ca vaktrapANi, 'prANyaGgatvAdekavadbhAvaH' prabhoH-zAntinAthasya vaktrapANi prabhuvaktrapANi tena tathA / upAttalakSmi-upAttA-prAptA, lakSmIHzobhA yena tattathA / hriyaa-ljjyaa| Anatam-sarvatobhAvena namram / kAJcanam-sauvarNam / ambujanma-ambuno jalAt janmotpattiryasya tattathA / kmlmityrthH| ucchitacchatramiSeNa-ucchritaM vizAlaJca tacchatramAtapatram ukticchatram tasya miSaM vyAjaH ucchritacchatramiSantena tathA / daNDabhRt-daNDa chatradaNDaM bibharti dhArayatIti daNDabhRt , daNDadhArakaM sat / Ahatam-satkRtam / uktasampadA-uktAkathitA, cAso sampat-sampattiruktasampat , tayA tathA / tam-bhagavantaM zAnti nAthamityarthaH / niSevate sma-nyasevata, zuzruSate smeti yAvat / kim-utprekSAyAm // 42 // aharnizaM sevanayA vibhordvidhA, sacAmaraM cAmaramAnase priyam / abuddha taM vidrumadaNDamaNDitaM, pavitrahastaM zucimeva paNDitaH // 43 // anvayaH--aharnizam , vibhoH, sevanayA, dvidhA, sacAmaram , pa, amaramAnase, priyam , bidrumadaNDamaNDitama , tama , pavitrahastam , paNDitaH, zucima , eva, abuddha // 43 // vRttiH-aharnizama-rAtrindivam / vibhoH-prabhoH zrIzAntinAthasya / sevanayA-zuzraSayA, .. paricaryayeti yAvat / dvidhA-dvAbhyAM prakArAbhyAM dvidhA, prakAradvayenetyarthaH / sacAmaram-cAmareNa vya Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 ] zrIjananaMSadhIyamahAkAvye zrIzAntinASacaritra janAparaparyyAyeNa sahitaH sacAmarastantathA / ca-punaH / amaramAnase -amarANAM devAnAM mAnasamantaHkaraNamamaramAnasam tasmiMstathA / priyam-hRdyam / bidramadaNDamaNDitam-vidrumasya pravAlasya daNDo paSTividrumadaNDastena maNDito -bhUSito vidrumadaNDamaNDitastantathA / tam-prabhusevAsAdhakatvena prasiddhamityarthaH / pavitrahastam-pavinA vapreNa trAyate rakSati devAn AtmAnaM vA, pavitro vanapANirindra iti yAvat / yadvA-pavirvajaM trAyate iti pavitra indrastasya hastaH karaH pavitrahastastantathA / paNDita:sadasadvivekavatI buddhiH paMDA sA'styasyeti paNDitaH, "tadasya saJjAtaM tArakAdibhya itaH" 7 / 1 / 138 // ityanena 'itaH' pratyayaH / zucim-pavitram / zuddhamiti yAvat / eva-avadhAraNArthaMkamavyayam / abuddhavyajAnAt , avAgamaditi yAvat // 43 // cakAra kazcid varaNatrayoM na kiM, surazca siMhAsanamarhataH purH| .. paro mahendradhvajamAptabhaktaye sapItamambha prabhucAmaraJca kim // 44 // anvayaH-kazcit , suraH, arhatA, puraH, siMhAsanam , ca, varaNatrayIm, kim , na, cakAra, para, Aptabhaktaye, sapItam, ambhAprabhucAmaram, iva, mahendradhvajam , ca, kim, na, (cakAra) // 44 // vRtiH -kazcita-anirdiSTanAmadheyaH ko'pi / sura:-devavizeSaH / arhatA-jinezvarasva, bhagavataH-zAntinAthasyeti yAvat / pura:-purastAt ane iti yAvada / siMhAsanam-siMhopalakSitamAsanaM siMhAsanam , svarNamayabhadrAsanamiti yAvat / ca-punaH / varaNatrayIm-prAkAratrayam / kimpraznArthakamavyayam / na-nahi / cakAra-kRtavAn / api tu kRtavAneveti bhAvaH / para:-anyaH / sura iti zeSaH / Atabhaktaye-Aptasya yathArthavakubhaMgavataH zAntinAthasyeti yAvat / makti sevA, zubhaSeti yAvat Aptabhaktistasyai tthaa| sapItam-pItavarNasahitam / ammAprabhucAmaram-ambhasA jalAnA pramurambhaHpramuvaruNastasya cAmaraH vyajanam , ambhApramucAmarastantathA / (iva-yathA) mahendradhvajam-mahendrasya devendrasya dhvajaH patAkA mahendragvajastantathA / ca-punaH / kim-praznArthakamavyayam / na-nahi / cakAra-kRtavAn / api tu kRtavAneveti bhaavH||44|| kRtAvarohasya hayAdupAnahI, vineyuSastatra baladvipastadA / niyogatastAH sumanaHparamparAH, parAgapUrNA vvRssurviksvraaH||45|| anvayaH-tatra, tadA, hayAt , kRtAvarohasya, upAnahIM, vineyuSaH, baladiSaH, niyogataH, sumana:paramparAH, vikasvarAH, parAgapUrNAH, tA, pavRSuH / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM paJcamaH sargaH / [281 vRttiH-tatra-dezanAbhUmau / tadA-tasmin samaye / hayAta-azvAt , uccaiHzravasa iti yaavt| kRtAvarohasya-avatIrNasya / upAnahau-pAdatrANe / vineyuSaH-apanItavataH / baladviSaH-indrasya / niyogataH-AdezAt / sumanaHparamparAH-devazreNayaH / 'devAH suparvasuranirjaradevatarmu-bahirmukhA'nimipadaivatanAkilekhAH / vRndArakAH sumanasakhidazA amAH svAhAsvadhAtusuvAmuja AditeyAH' 2 / 2 / ityabhi0 cintA0 / vikasvarAH-vikasanazIlAH praphullA iti yAvat / parAgapUrNAH-parAgaiH-puSparajomiH pUrNA vyAptAstAstathA / tA:-sumanaHparamparAH, puSpazreNIH / 'puSpaM sUnaM sumanasaH, prasavazca maNIvakam' 4-391 / ityami0 cintA0 / vavRSu:-avarSan // 45 // suvarNapadmodaracAracArutAM, tataH pade rejaturasya bibhrtii| .. nivezakalyANapadaM susaMpadaM, suvarNasevAmiva dhartumutsuke // 46 // anvayaH-tataH, suvarNapadmodaracAracArutAm , bibhratI, asya, pade, nivezakalyANapadam , suvarNasevAm , susampadam , dhartum , utsuke, hava, rejatuH // 46 // vRttiH-tataH-tadanantaram sumanaHkartRkavikasvarapuSpavarSaNAnantaramiti yAvat / suvarNapadmodaracAracArutAm-suvarNasya kAJcanasya padmAni kamalAni navasaGkhyAkAnIti zeSaH suvarNapadmAni, teSAM sadare madhye cAro vicaraNam , suvarNapadmodaracArastena cAruNI sundare suvarNapadmodaracAracAruNI, bayorbhAvaH, suvarNapadmodaracAracArutA, tAntathA / bibhratI-dhArayantI dadhatIti yAvat / asya-bhaga bataH zAntinAthasya / pade-caraNau 'padaM zabde ca vAkye ca, vyavasAyapradezayoH / pAdatacciyoH sthAna* trANayoravastuno' riti medinI / nivezakalyANapadam-nivezo bhogazca kalyANaM maGgalazca nivezakalyANe' 'dvandvatatpuruSayoH paravalliGgatva niyamAt, tayoH padamAspadam nivezakalyANapadam , tattathA / suvarNasevAm-suvarNena kAzcanena sevA zuzrUSA suvarNasevA tAntathA, yadvA-suSThu zobhanazcAsau varNo bazo guNakathAdiH suvarNaH tena sevA bhaktiH suvarNasevA tAntathA / susampadam-suSThu zobhanA sampat sampattiH susampat , tAntathA / dhartum-AdAtum / utsuke-utkaNThite / iva-yathA / rejatuHzuzubhAte // 46 // mahotsave'sminnasuraiH suraiH mamaM, tathaiva maitrI janasannidherabhUt / tayoH pravAlairvanayostathAmbujai-ravApi modaH sumanastayA yathA // 47 // .. ' anvayaH-asmira, mahotsane, asure, sureH, samam , janasacciyaH, maitrI, tathA, zva, abhUt , Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAmtinAthacaritre yathA, tayoH, vanayoH, pravAleH, tathA, ambujeH, sumanastayA, modaH, avApi // 47 // vRttiH-asmina-kevalabodhasambandhini / mahotsave-mahAnatizayitazcAsAvutsavo mahotsavastasmiMstathA / asarai:-dAnavaiH / saraiH-devaiH / samam-saha / maitrI-mitratA, sakhyamiti yAvat / janasAnidheH-lokasamudayasya / tathaiva-tena prakAreNa khalu / abhava-abhavat / yathA-yena prakAreNa / tayo:-prasiddhayoH / vanayoH-udyAna-pAnIyayoH / udyAnasya ca kAnanavizeSAnatirekaH / koze kAnanapadamudyAnaparamunneyaM vA / pravAlaiH-pallavaiH, kisalayairiti yAvat / tathA-punaH / ambujaiH-kamalaiH / sumanastayA-puSpabhAvena kusumatveneti yAvat / modaH-harSaH / avApi-samadhigataH // 47 // rujA virodhetikalikriyA mRte-bhiyA'bhavad nirviSayA'rhataH shriyaa| rasena sene api sakhyamIyatu-niyodhukAme kimu baddhavarmaNi // 18 // anvayaH-ahaMtaH, triyA, mRteH, miyA, rujA, virodhetikalikiyA, niSiyA, abhavat , nimojhukAme, baddhavarmanI, sene, api, rasena, sakhyam, IyatuH, kim // 48 // vRtiH-arhatA-jinezvarasva, bhagavataH zAntinAthasyeti yAvat / zriyA-lakSmyA, zobhayA vA / mRteH-maraNasva / miyA-bhayena / rujA virodhetikalikriyA-rujA-rogana, virodho vairata ItimopadravaH 'ativRSTiranAvRSTiH, zalamA mUSikAH zukAH : atyAsanAzca rAjAnaH, paDetA ItayaH smRtA' ityuka SaTprakAraH kali klezaba rujAvirodhetikalayasteSAM kriyA prvRttistthaa| nirviSayA-nirgato viSayaH prasAro yakhAH sA tathA / "prAtyavaparinirAdayaH" 3 / 1 / 37 // ityanena samAsaH / amavatababhUta, ajAyateti yAvat / niyodhukAme-niyodhU kAmo'bhilASo yayoste tathA / "tumazca manakAme" 312 // 140 // ityanena kAmazabda uttarapade tumo makArasya lopaH / baddhavarmaNI-baddhaM sandAnitaM varma-kavacaM sannAho vA yayoste tathA parihite kavace iti yAvat / sene-sainye, vAhinyAviti yAvat / api-sambhAvanAyAmavyayam / rasena-Anandena, rAgeNa vA, anurAgeNeti yAvat / sakhyam-mitratAm , maitrImiti yAvat / IyatuH-adhijagmatuH, prApaturiti yAvat / kimsambhAvanAyAm iti // 48 // vidhAya mUrti kapaTena vAmanI, zanaizcarana yAM tripadImadIdharat / prasRtvarAM tAM puruSottamaH parA-manekape'dhatta gaNezapezale // 49 // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAsUrIzvarakRtAyAM vidvadinodinyAM paJcamaH sargaH [ 283 anvayaH-kapaTena, vAmanIm , mUrtim , vidhAya, zanaiH, paran , yAm , tripadIm , adIdharat , puruSottamaH, prasRtvarAm , parAm , tAm , gaNezapezale, anekape, avatta // 49 // vRttiH-kapaTena-chalena / vAmanIm-vAmanasya, sarvasyeyaM vAmanI tAm tathA vAmanAvatAralatAmitiyAvat / mUrtim-zarIram / vidhAya-kRtvA / vAmanAkAramAdhAyetyarthaH / zanai:-mandaM yathA syAttathA / caran-gacchan / yAm-yAdRzIm / tripadIm-trayANAM padAnAM caraNAnAM samAhAratripado tAntathA / adIdharata-dhRtavAn / puruSottamaH-viSNuritizeSaH / 'viSNurjiSNu janArdanau harihRSIkezAcyutAH kezavo, dAzAhaH puruSottamo'bdhizayanopendrAvajendAnujau' 2-128 ityabhi0 cintA0 / puruSottama:puruSeSu uttamaH sa tathA jinaH, purisuttamANaM iti sUtre'pi zrIzAntinAtha iti yAvat / prasRtvarAmprasaraNazIlAm / parAma-utkRSTAm / tAm-tripadIm 'upanne I vA, vigame I vA, dhuve I vA' iti patrayAtmikAm / gaNezapezale-gaNasyaikavAcanikamunisamudAyasya IzaH svAmI gaNezo pezalaH komalo manojJo vA gaNezaH gaNadharaH sa cAsau pezalastasmiMstathA cakrAyudhAbhidhAne iti yAvat / anekape-anekAn bhavyAn pAti ramatIti anekapastasmi~snathA / adhatta-dhRtavAn / ayaM bhAvaH-yathA puruSottamo viSNurvAmanI tripadIM gaNezapezale vinAyakaM prati komale bhaktipraddhe'nekapo hastI sa iva balI tasmi~stathA balinAmake'sure adIdharattathA puruSottamo bhagavAn zrIzAntinAtho gaNadhare tripadomadIdharaditi arthastUkta eva / vyatirakAnuprANitaH zleSAlaGkAraH // 49 // trivikramo'riSTabalaM pinaSTi yaH, svayaM balidhvaMsiviDambinImayam / tanUM na dhartA kimanUnatejasA, sacakrapANizca kRpANinAM prabhuH // 50 // anvayaH-ya:, svayam , trivikramaH, ariSTabalam , pinaSTi, (sa.) kRpANinAm , prabhuH, ca, sacakrapANiH, ayam , anUnatejasA, balidhvaMsiviDambinIm , tanUm , kim , na dhartA // 50 // vRttiH- yaH-yAdRzaH / svayam-AtmanA / trivikramaH-jJAnadarzanacaritreSu vikramo balaM yasya sa tathA, jJAnadarzanacAritravatvAtrivikramaH san / ariSTabalama-ariSTasya-azubhasya balaM-sainyam,ariSTabalam , azubhakadambakam tattathA / pinaSTi-cUrNayati, avadhvaMsayatIti yAvat / (sa:-tAdRzaH prasiddho vA) kRpANinAm-kRpAtmako'NaH zabdo'styeSAM kRpANinaH yadvA kRpAmaNyate jIvayatIti pANam ahiMsAdimahAvrataM tadastyeSAM te kRpANinasteSAM tathA, munonAmiti yAvat / prabhuH-svAmI, nAyaka iti yAvat / ca-punaH / sacakrapANiH-cakreNa cihnavizeSeNa sahitaHsacakraH,sacakraH pANiH karo yasya ca mckrpaanniH| aym-asau| bhagavAn zAntinAtha iti yAvat / anUnatejasA-analpapratApena / balisibiDambinI-balidhvaM. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 ] zrIjananavadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra sinaM gRhItavAmanAvatAraM viSNuM viDambayati, anukaroti jayatIti vA tacchIlA balidhvaMsiviDambinI tAntathA / kRSNajitvarImiti bhAvaH / tanam-zarIram / kim-vitarka, prazne vaa| na-nahi / dhartAdhArakaH / api tu dharteveti bhAvaH / ayaM bhAvaH, yathA yaH trivikramo viSNurariSTabalaM pinaSTi sakRpANinAM khagadhAriNAM prabhuH cakrapANiH balidhvaMsiviDambinA tanaM balidhvaMsakAriNAM manohAriNI tanU dhartA tathA bhagavAn zAntinAtho'pIti, arthastarItyA'nusandheya iti // 50 // purA vrate tIvratayeva kevalAt, tpaaklaashraantnitaantshaantdhiiH| upetapArzvazcaraNena mauninA, mRSA cakAreSa tRSAM vRSArcitaH // 51 // anvayaH--kevalAt, purA, vrate, tIvratayA, eva, tapaHkalA''zrAntanitAntazAntIH , mauninA, caraNena, upetapAvaH, vRSArcitaH, eSaH, tRSAm , mRSA, cakAra // 51 // / ___ vRttiH kevalAta-kevalajJAnAt / (purA-pUrvam ) vrate-tapaHsaMyamAdiniyame / tIvratayAtIvrasya tIkSNasya bhAvastIvratA tayA tathA / eva-avadhAraNArthakamavyayam / tapAkalA'zrAntanitAntazAntadhI:-tapaHkalayA tapasyAkauzalena, AzrAnta-satataM, nitAntamatizayitaM yathA syAttathA zAntA zAntimApannA dhIrbuddhiryasya sa tathA / mauninA-niHzabdena / caraNena-pAdena, gamanena vA / upetapAvaH-upetaH prAptaH pAvaH pramusAmIpyaM yena sa tthaa| vRSArcitaH-vRSeNa dharmeNa arcito viziSTaH pUjito vA vRSArcita indraH / eSaH-ayama / tRSAm-tRSNAm / mRssaa-midhyaa| cakAra-kRtavAn // 51 // yato'tidUrAdapi tApyate vapu-Izo zolAsidazApi nApyate / tamahaMtaH sannidhinAptasauhRda, nRpaH pataGgasamadhatta pANinA // 52 // anvayaH-atidUgat , api, yataH, vapuH, tApyate, api, dRzoH, bhRzollAsidazA, na, Apyate, arhataH, sannidhinA, AptasauhRdam , tam , pataGgam , nRpaH, pANinA, samadhatta // 52 // vRttiH-atidurAt-atyantaviprakRSTataH / api-sambhAvanAyAm / yataH-yasmAt / vapuHzarIram / tApyate-santApyate, sandahyate iti yAvat / api-samuccaye / dRzA:-netrayoH / bhRzAllAsidazA-bhRzamatyarthamullasitu suzobhitu zIlamasyA iti bhRzollAsinI, bhRzollAsinI cAsau dazA'vasthA bhRzollAsidazA / na-nahi / Apyate-prApyate / yadIyakiraNAdhikasaMsargato netre api prabhAhIne bhavata iti bhAvaH / ahaMta:-jinezvarasya / sannidhinA-sAnnidhyena / AptasauhRdam-adhigatasakhyam / tam-prasiddham / pataGgam-sUryam / nRpaH-bhUcaro rAjApi / pANinA-kareNa / samadhattadhRtavAn ||52 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRttAyAM vitadvinodinyAM paJcamaH sargaH [ 285 tadAttamAtmAnamavetya saMbhramAd, mdaadinaa'mrthkRtaa''ptvaakytH| jarAjanurmRtyumumukSaNA nRNAM, gaNena dIkSA jagRhe'gRhepsunA // 53 // anvayaH-tadA, madAdinA, Attam , AtmAnam , avetya, AptavAkyataH, saMbhramAt , anarthakRtA, jarAjanubhRtyumumukSaNA, agRhepsunA, nRNAm , gaNena, dIkSA, jagRhe // 53 // vRttiH-tadA-tasmin samaye / madAdinA-garvAdinA / Attam-gRhItam vyAptamiti yAvat / AtmAnam-manaH / avetya-vijJAya / AptavAkyataH-Aptasya nirupAdhiparaduHkhaprahANecchasya, yadvAanubhavena vastutattvasya kAsnyena nizcayavAn rAgAdivazAdapi nAnyathA vAdI yaH sa Aptastasya tathA, vAkyam , vAkyamupadezAtmakapadakadambakam AptavAkyam tsmaattthaa| saMbhramAva-vegena / anarthakRtAanarthaccheda kena, pApanAzatatpareNeti yaavt| jarAjanumatyamumukSuNA-jarA vArddhakyaM ca janujanma ca mRtyurmaraNaJca jarAjanuma'tyavastebhyo mumukSurmoktumicchularAjanurmRtyumumukSustena tathA / agRhepsunAgRhasambandhilipsAzUnyena / nRNAma-janAnAm / gaNena-samUhena / dIkSA-bhAgavatI dIkSetyarthaH / jagRhe-agrAhiM, gRhIteti yAvat // 53 // pataGgavat kazcana sadmapaJjarAt , punaH punaH prAyasaduslavAya sH| svakarmasaMlInatayA malInadhI-gRhe vratAnyeva babhAra bhAramuk // 54 // anvayaH--kazcana, pataGgavat , sadmapajarAt, utplavAya, punaH punaH, prAyasat , svakarmasaMlInatayA, malInadhIH, saH, mAramuka, (san ) gRhe, vratAni, eva, babhAra // 54 // . vRttiH-kazcana-anirdiSTanAmadheyaH ko'pi / pataGgavata-sUryavada, pakSivadvA / sadmapaJjarAt-sadma-sadana, paJjaraM paJjarikeva, sadmapaJjaram , "upameyaM vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau / " 3 / 1 102 / / ityanenopamitasamAsaH tasmAttathA / utplavAya-udgantum / punaHpunaH-muhurmuhuH, anekaza iti yAvat / prAyasat-prAyatata, prayatnamakaroditi yAvat / svakarmasaMlInatayA-svasya AtmanaH, karmANi zubhAzubhadRSTavizeSAH svakarmANi teSu saMlInatA saMsargAdhikyam , svakarmasaMlInatA tayA tathA / malInadhI:malInA malinA dhIrbuddhiryasya sa tathA / saMkucibuddhiriti bhAvaH / saH-prasiddhaH / kazciditi zeSaH / bhAramuk-bhAraM kuTumbabhAraM muJcati tyajatIti bhAramuk / tyaktanijakuTumbabhAraH sanniti yAvat / gRhesadane / vratAni-niyamAn , saMyamAna, vA / eva-avadhAraNArthakamavyayam / babhAra-pupoSa / / 54 / / prabhogirAntaHpratibuddhamAnasaH, khago mRgo yo'pyagajo mataGgajaH / .. gatau birutyoDDayane nirAzatAM, prapadya sadyaH praNaman yayo vanam // 55 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 ] bhIjananavavIyamahAkAvye zrIzAntinAvacaritra anvayaH-pramoH, girA, antApratibuddhamAnasaH, khagaH, virutya, uDDayane, vA, mRgaH, agajaH, mataGgajA, api, gatI, nirAzatAm , prapadya, praNaman , saghA, vanam , yayau // 55 // prattiH-pramo:-bhagavataH zAntinAthasya / girA-upadezAtmakavacanena / antaHpratibuddhamAnasa:-antaH-abhyantare pratibuddha-samudbuddhaM, mAnasaM-hRdayaM yasya sa tathA / khagaH-khe AkAze gacchatIti khagaH pakSI / virutya-zabdaM vidhAya / uDyane-utplavane / vA-athavA / mRgaHhariNaH / agalaH-gajAtirikta pazumAtraM vA, agre agajamataGgajasya nirdezAt / agajaH-na gacchantIti agAH parvatAsteSu jAto'gajaH parvatIyaH / mataGgajaH-mataGgAva-tannAmakamunerjAto mataGgajo hastI / api-samuccaye / gatau-gamane / nirAzatAm-nirlobhatAm , AzArAhityamiti yAvat / yadvA azanamAzaH nirgata AzAt nirAzastasya bhAvastA tathA upavAsamiti yAvat / prapadyaH-svIkRtya / praNaman-praNANaM kurvan / sadyaH-tatkSaNe / vanam-kAnanam / yayau-gatavAn / vayogaNaH suvratabhAga nizAzana, nirasya jiivaantkbndhne'pyho| na tatpradattaM phalamAditA''nane, karau nirodhurdazati sma kevalam // 56 // anvayaH--aho !, suvratabhAk, vayogaNaH, jIvAntakabandhane, api, nizAzanam , nirasya, tatpradattam , phalam , na, dazati, kevalam , AditAnane, niroddhaH, karau, dazati sma // 56 // vRtiH-aho !-vitarke Azcarye, vA, adhyayam / subatabhAk-su-suSThu samIconaM, vrataM-niyamaH, suvratam, tad bhajatIti suvratabhAk / vayogaNaH-vayasA-pakSiNAM gaNaH samUho vayogaNaH, vihagakadambakamiti bhAvaH / jIvAntakabandhane-jIvAntakAnAM-vyAdhAnAM bandhana-paznibandhanayantravizeSo jIvAntakabandhanam , tasmiMstathA / api-sambhAvanAyAm / nizAzanam-rAtribhojanam / nirasya-dUrIkRtya, santyajyeti yAvat / tatpradattam-taiAdhaiH pradattaM-vitarItam , tatpradattam / phalamprasavam / na-nahi / dazati-khaNDayati / kevalam-param / AditAnane-AditaM-vyAditaM ca tadAnanaM mukham , AditA''nanam tasmi~stathA / nirodhaH-avarodhakasya, bandhanayantrAcchidrAvarodhakasyeti yAvat / karau-hastau / dazati sma-akhaNDayat / iyaM pakSijAtiH evana svabhAvoktiralaGkAraH // 56 // sasambhramotpAtipatatkulAkulaM, vimocitAtmA kathamapyataH svataH / . kulAyamAsthAya jinopadezataH, smarana vrataM prAsukabhuktibhAgabhUt // 57 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadinodinyAM paJcamaH sargaH [ 287 anvayaH-svata:, kabhamapi, ataH, vimocitAtmA, sasambhramotpAtipatatkulAkulam , kulAyam , AsthAya, jinopadezataH, vratam , smaran , prAsukabhuktibhAk , abhUt // 17 // vRttiH-svataH-AtmanA, svayamevetyarthaH / kathamapi-kenApi prakAreNa / ata:-asmAt , mahadAdibhUtasargAditi yAvat / vimocitAtmA-vimocitaH pRthakkRtaH AtmA AtmatattvaM yena sa tthaa| sasambhramotpAtipataskulAkulam-saMbhrameNa bhayena sahitaM yathA syAttathA utpAtinAmutpatanazIlAnA patA pahiNAM kulena samUhena Akulo vyAptaH sasaMbhramotpAtipatatkulAkulastantathA / kulAyam-kolantyaneti kulAyo-nIDastantathA / AsthAya-nivAsasthalatvenAGgIkRtyetyarthaH / jinopadezata:-jinasya bhagavato jinezvarasya upadezo dezanA jinopadezastasmAttathA / vratam-niyamam / smaran-smRtipathamAnayan / prAsukaraktibhAka-prAsukamuktiM bhajate sevate iti prAsukamuktibhAk acicabhojIti yAvat / abhUva-abhavat jinavarapravacanamAkArya pakSibhirapi pratamaGgIkRtamiti // 5 // mRgaH zagAlAdiraraNyajaH paraH, saraH prapadyotkatayA'nukampratAm / vicArayana nirbharamapyapAdapA-macittamAhAvagata svatantradhIH // 50 // anvayaH paraH, araNyajaH, zRgAlAdiH, mRgaH, saraH, prapadya, utkatayA, anukampratAm , vicArayan , svatantradhIH, nirbharam , apAm , AhAvagatam , acittam , apAt // 58 // pati:-para:-anyaH / araNyajaH-araNye kAnane jAso'raNyajaH / agAlAdi:-zRgAlojambuka AdiH pradhAnaM yasmin sa shRgaalaadiH| mRgaH-pazuH / sara:-kAsAram, padmAkaram iti yAvat / prapatra-samprApya / utkatayA-unmanastayA, utkaNThitatveneti yAvat / anukampratAm-anukampAm / vicArayan-vimRzan / svatantradhI:-pariNatabuddhiH, dRDhabuddhiriti yAvat / nirbharam-atyantam / apAm-jalAnAm / AhAvagatam-AhUyante pazavaH pAnAya asminnityAhAvaH nipAnam , taM gataM prAptam AhAvagatam tattathA 'AhAvastu nipAnaM syAdupakUpe 4 / 158 / ityabhi0 ci0 / aciMttam-caitanyazaktivirahitam , tathAvidhazakhAdyAghAtato nirdhAritakAlAnantaracetanAzaktinAzasyAGgIkRtatvAt / ' apAt-apibat // 18 // pure vane vA samavAsRte prabho, sarassurainirmitamambubhirbhUtam / tamUrmilolaiH patagAgrahAd nRpaM, svazabditairvAnyamivAbhyamantrayat // 59 // anvaya:--mabho, pure, bA, bane, samavAste, (sasi)-sure, nirmitam , ambubhiH, bhRtam , saraH, Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 ] zrIjainanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre patagAgrahAt , svazabditaH, vA, amilola':, anyam , iva, tam , nRpam , abhyamantrayat // 59 // vRttiH-prabhau-bhagavati vibhau / pure-nagare / vA-athavA / vane-kAnane / samavAmRteadhigatasamavasaraNe / satIti zeSaH / suraiH-devaiH / nirmitam-viracitam / ambubhiH-salilaiH / bhRtam-pUrNam / sara:-kAsAraH, padmAkara iti yAvat / patagAgrahAt-patagAnA pakSiNAm , agrahaHgrahaNAbhAvaH, patagAgraha stasmAddhetoH / yadvA-patagAnAM pakSiNAmAgrahaH patagAgrahastasmAdiva / svazabditaiH-svIyazabdaiH / vA-iva / UrmilolaiH-UrmayastaraGgA lolAzcaJcalA iva uurmilolaastaistthaa| anyam-param / iva-yathA / tam-prasiddham / nRpam-rAjAnam / abhyamantrayata-svasamIpamAgantumAmantrayat / / 59 // jalaM hi sAGgakila gAGgabhaginA-mapuNyayogAd nahi punnymissyte| . sarastadambhograhadambhasambhavaM, nyavArayad vAriraheH karairiva // 60 // anvayaH-hi, aGginAm, apuNyayogAt , sAGgam , kila, gAGgam , jalam , puNyam , nahi, iSyate, (ataH) saraH, vAriruhai, iva, karaiH, tadambhograhadambhasambhavam , nyavArayat // 60 // vRtiH-ha-nizcayena / aGginAm-aGgaM tadAkhyadezo nivAsatvenAstyeSAmiti aGgino'GgadezavAstavyAsteSAntathA, "ato'nekasvarAt" 7 / 2 / 6 // ityanena matvarthe- 'in' pratyayaH / apuNyayogAta-na puNyaM dharmo'puNyam puNyAbhAvastena yogaH sambandho'puNyayogastasmAttathA / sAGgamaaGgairavayavaiH sahitaM sAGgam / yadvA-aGgena tadAkhyadezena sahitaM sAGgam / tathA cAbhiyuktAH "aGgabaGgakaliGgeSu saurASTramAgadheSu cA tIrthayAtrA vinA gacchan punaH saMskAramahati" iti / etAvataiva cAGgadezavAsinAmapuNyayogaH pratibhAti / kila-kileti sambhAvanAyAmavyayam / gAGgam-gaGgAyA bhAgIrathyA idaM gAGgam , gaGgAsambandhIti yAvat / jalam-salilam / puNyam-pavitram / nahi-naiva / iSyateicchAviSayIkriyate / (ataH) sara:-devanirmitaH kAsAraH / vArisahaiH-vAriNi-jale, rohantyutpadyante iti vAriruhANi kamalAni taistathA / iva-yathA / karaiH-hastaiH / tadambhograhadambhasambhavam-tasyA gaGgAyA, ambho jalam tadambhaH, tasya graho prahaNam tadambhograhaH, sa puNyamityevaM dambho-vyAjaH, kapaTa iti yAvat , tadambhograhadambhastasya sambhavaH sambhAvanA tantathA / apIti zeSaH / nyavArayatdUrIkRtavAn // 30 // patattriNA tad rucireNa vaJcita, na rAjahaMsena padAnurAgiNA / na lakSaNaiH zrIkamalAkaraiH paraiH, saro'rucaccAru vibhoH padazriyA // 6 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArSaviSyAmRtasUrIzvaraskRtAyAM vinodinyA paJcakaH sarvaH [ 289 anvayaH-tat , sUraH, cireNa, padAnurAgiNA, rAjahaMsena, patatviyA, zivam , zrI kamalAkaraH, parI, lakSaNaiH, na (vacitam ) (atha ca) vimoH, padazriyA, cAra, bharucat // 31 // vRttiH-tat-tasmAt / sara-padmAkaraH / cireNa-bandhureNa, manohAriNeti yAvat / padAnurAgiNA-padayozcaraNayoranurAgo lauhityama padAnurAgaH, mo'styasyeti padAnurAgI, "ato'nekasvarAt" 7 / 2 / 6 // ityanena matvarthe "in" pratyayaH, tena tathA / rAjahaMsena-atilohitacancucaraNahaMsAbhidhAnenetyarthaH / patatriNA-pakSiNA / vaJcitam-pratAritam , virahitamiti bhAvaH / na-nahi / zrIkamalAkara:-kamalAkarasya zriyaH zobhAH lakSmyaH sampattayo vA zrIkamalAkarAstaistathA, padmAkarazobhAbhirityarthaH / rAjadantAditvAt pUrvanipAtAIsya paranipAtaH / parai:-anyaiH utkRSTairvA / lakSaNaiHsaubhAgyasUcakacinhaiH / na-nahi / vaJcitamiti zeSaH / atha ca-vibhoH-prabhoH zAntinAthasya / pdshriyaa-paadlkssmyaa| caraNazobhayeti yAvat / cAru-manojhaM yathA syAttathA / arucat-adIpyata, ayotateti yAvat / / 61 // kRte vihAre vibhunA tataH samaM, zriyaH prayAntyAH pravihAya plvlm| adhAyi cakreNa tu haMsakaprabhA-nabhAsarasyA ghanapuSkarodayaH // 12 // anvayaH-tataH, vihAre, kRte, vimunA, samam, palvalam , pravihAya, prayAntyAH, zriyaH, cakreNa, tu, haMsakaprabhAnabhaHsarasyAH, ghanapuSkarodayaH, adhAyi // 62 // vRttiH-tataH-tadanantaram , tasmAt sthAnAd vA / vihAre-viharaNe vicaraNe iti yAvat / 'kte-vihite| satIti zeSaH / vibhunA-prabhuNA; bhagavatA zAntinAtheneti yAvat / samam-sahaivetyarthaH / pavalam-alpakAsAram / pravihAya-santyajya / prayAntyAH -palAyamAnAyAH / zriyaH-lakSmyAH , zobhAyA vA / cakreNa-rathAGgena / tu-pAdapUraNe / haMsakapamAnabhaHsarasyA:-nabhaH AkAzameva sarasI padmAkaro, nabhaHsarasI, "mayUravyaMsakAditvAt samAsaH haMsa eva haMsakaH svArthe 'ka' pratyayaH, tasya prabhA kAntiH haMsakaprabhA, haMsasambandhinI kAntirityarthaH, tayA saMvalitA sA cAso nabhaHsarasI, haMsakaprabhAnabhAsarasI tasyAstathA, zAkapArthivAderAkRtigaNatvAt' 'mayUravyaMsakAditvAt madhyamapadalopI samAsaH / dhanapuSkarodaya:-puSkarANAM kamalAnAmudayaH samutpattiH puSkarodayaH, ghanaH sAndrazca puSkarodayaH, panapuSkarodayaH / adhAyi-dhRtaH / / 6 / / suraiH kRtA''jAnuparda maNIvakaH, sugndhibhivRssttirihaalimaalyaa| calatpadAmbhoruhanUpuropamA, samAdadhe smeradRzAM vizAM pathi // 63 // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra .. anvayaH-sure:, sugandhibhiH, maNIvakaH, AjAnupadam , vRSTiA, kRtA, iha, alimAlayA, pani, vizAm, smeradRzAm, calatpadAmbhoruhanUpuropamA, samAdadhe // 63 // .. vRttiH-saraiH-devaiH / sagandhibhiH-suSThu zobhano gandhaH saurabhavizeSo yeSAM tAni sugandhIni bahuvrIhisamAsottaraM samAsAnta 'in' pratyayaH, taistathA / maNIvakaH-maNanti bhramaNairmaNIvakAni prasUnAni kusumAnIti yAvat taistthaa| 'prasUnaM kusumaM sumam / puSpaM sUna sumanasaH prasavazva maNIvakam' 4 / 191 / ityabhi0 ciH| AjAnupadam-jAnunI ! UruparvaNI 'nalakIlAviti yAvat , ca pade caraNau ca jAnupadam , prANyaGgatvAdekavadbhAvaH, jAnupadAt A AjAnu padam, AGo'bhividhyarthakatvAt jAnupadamabhivyApyetyarthaH / vRSTiH-varSaNam pAto vA / kRtA-vihitA / iha-atrasthale / alimAlayA-bhramaroMNyA, madhukarakadambakeneti yAvat / pathi-mArge / vizAma-manujAnAm 'martyaH paJcajanI bhUsmRka .. puruSaH pUruSo naraH / mAnavo mAnuSo nA viT manujo mAnavaH pumAn' 3 / 2 ityabhi0ci0 / smeradRzAmsmere ISadvikasite dRzau nayane yAsa tAH smeradRzastAsAM tathA samullasitalocanAnAmiti yAvat / ramaNInAmiti zeSaH / calatpadAmbhoruhanUpuropamA-calantI ca te padAmbhoruhe caraNakamale, calatpadAmbhoruhe tayorvartamAnau nUpurau tayorupamA sAmyam tathA / samAdadhe-dhRtA / zriteti yAvat / / 63 / / saritpracAre'pi sitacchadAstadA, svabhAvanAlIkaraco vrativraje / nirIkSya sArUpyadhiyA zanaizcarA, cakUja kUle kalahaMsamaNDalI // 64 // anvayaH-tadA, svabhAvanAlIkarucaH, sitacchadAn , nirIkSya, saritpracAre, tibraje, api, sArUpyadhiyA, zanaizcarA, kalahaMsamaNDalI, kUle, cukUja // 64 // vRttiH-tadA-tasmin samaye / svabhAvanAlIkarucaH-na alIkaruco nAlIkarucaH, svabhAvena nAlIkarucaH svabhAvanAlIkaruco munystaaNstthaa| pakSe-nAlIkasyaH kamalasya ruk kAntiH nAlIkaruka nAlIkarugiva ruka yeSAM te nAlIkarucaH svabhAvena nAlIkarucaH svabhAvanAlIkarucastAMstathA / sitacchadAna-sitau suklau chadau vastre pUrvottarIye yeSAnte sitacchadAstA~stathA / haMsapakSe ca sitAH zuklAH chadAH pakSA yeSAnte sitacchadAH zvetapakSA haMsAstA~stathA / nirIkSya-samavalokya / saritpracAre-sariti saritprAnte, pracAro vicaraNaM yasya sa saritpracArastasmi~stathA / vrativraje-pratinAM vrataM niyamo'styeSAmiti vatinaH zramaNAsteSAM vraja samudayo batibrajam tasmiMstathA / api-sambhAvanAyAm / sArUppadhiyA-samAna tulyaM rUpaM svarUpamAkRtiriti yAvadyeSAnte sarUpAsteSAM bhAvaH sArUpyam , tasya dhIrbuddhiH sArUpyadhIstayA tathA / zanaizcarA-mandagamanazIlA / kalahaMsamaNDalI-rAjahaMsazreNI / kUle Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAcA viSayAmRtasUrIzvarakRtAryA vidvadinodinyAM paJcamaH sargaH / [ 291 . tIre, nadyAH padmAkarasyeti vA iti zeSaH / cukUja-kUjitavatI // 6 // (pAThAntaram ). jinAnurAgAd sadA'nuyAyinA, svahasarUpAvalibhiH samaM pathi / kacicaTinyA nijajAtidarzanA-cukUja kUle kalahaMsamaNDalI // 64 // . . anvayaH-pathi, kvacit , taTinyAH, kRle, jinAnurAgAt, svahasarUpAvalibhiH, samam , anuyAyinA, ghusadA, nijajAtidarzanAt , kalahaMsamaNDalI, cukUja / / 64 // vRttiH-pathi-mArge / kaMcita-kutracit / taTinyA:-taraGgiNyAH / nadyA iti yAvat / kUle tIre / jinAnurAgAta-jine'rhati bhagavati zAntinAthe, anurAgaH prema jinaanuraagstsmaattthaa| svahaMsarUpAvalibhiH-prazastA haMsAH haMsarUpAsteSAmAvalayaH par3atayoH haMsarUpAvalayaH, svIyAzca tA haMsarUpAvalayaH svahasarUpAvalayastAbhistathA / samam-saha / anuyAyinA-anuyAtumanugantuM zolamasyetyanuyAyI tena tathA / dyasadA-divi svarge sIdatIti ghusat devastena tathA / jAtAvekavacanam , devairityarthaH / kRtveti zeSaH / nijajAtidarzanAta-svasajAtIyAvalokanAt / kalahaMsamaNDalI-kaladhvanayo madhurAvyaktazabdavanto haMsAH kalahaMsAH kAdambAH atidhUsarapajhopalakSitA haMsavizeSA iti yAvat , teSAM maNDalI kadambakam tathA / cukUja-kUjitavatI // 64 // - prabhoH prabhAvAdavirodhabodhanAt , sahaiva siMhena mRgI vane'carat / biDAlabAlena samaM riraMsayA, cukUja kUle kalahaMsamaNDalI // 64 // anvayaH-prabhoH, prabhAvAt ,avirodhabodhanAt , mRmI, siMhena, saha,eva, dhane, acarat , (atha ca) riraMsayA, biDAlabAlena, samam, kalahaMsamaNDalI, kUle, cukUja; // 64 // vRttiH-prabhoH-vibhoH, zAntinAthasya / prabhAvAva-anubhAvAda , pratApAditi yAvat / avirodhabodhanAva-na virodho vidveSo'virodhastasya bodhanaM jJAnamavirodhabodhanam tasmAttathA / mRgIhariNI / siMhena-dvipendreNa kaNThIraveNeti yAvat / saha-sArddham / eva-avadhAraNArthakamavyayam / vanephAnane / acarata-abhramat, vicaraNasukhamanubhUtavatIti yAvat / (atha ca) rirasayA-rantuM krIDitumicchA riraMsA tayA tathA / rantumicchayetyarthaH / biDAlabAlena-biDAlasya-mArjArasya bAlaH zizubiMDAlabAlastena tathA / samam-saha / kalahaMsamaNDalI-kAdambakadambakam / kUle-nadIvIre / cukUjakujitavatI // 6 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAbananavadhAyamahAkAvya zrIzAntinASacaritra navA sayogyA vasudheyamIdRzaH, prabhAvihAre tridazairapi stutA / rasAna na kAMskAna samasUta nUtanAna,svataH svamApUrya ca tuuryniHsvnaiH||65 anvayaH--prabhoH, vihAre, navA, sayogyA, iyam , vasudhA, tridazaiH, api, stutA, (atha) ca, svataH, tUryaniHsvana:, svam , apUrya, nUtanAn , kAn , kAna , rasAna, na, samasUta // 65 // vRttiH-prabhoH-bhagavataH zAntinAthasya / vihAre-vicaraNe / satIti zeSaH / navA-nUtanA / sayogyA-yogyaiH yogyapuruSaiH sahitA sayogyA / iyam-eSA / vasudhA-bhUmiH / tridazaiH-devaiH / api-sambhAvanAyAm / stutA-prazaMsitA / ayeti zeSaH / ca-punaH / svataH-svayaMjAtaiH / tUryaniHsvanaiH-vAdyaninAdaiH / svam-AtmAnam / ApUrya-sarvatobhAvena pUrayitvA / nUtanAn-navInAn / kAna kAna-kIdRzAnityarthaH / vipsAyAM dvirbhAvaH / rasAna-gandhAna , zRGgArAdIna ; tiktodInaM masu. rAgAn , dhAtubhedAna , asvAdAdInityarthaH / "raso gandhe rase jale" 'zaGgArAdau virSe vIrya, tiktAdIdravarAgayoH dehadhAtuprabhede ca, pAradasvAdayoH pumAn' iti medinI / n-nhi| samasUta-samutpAdayat , bhapi tu nikhilAneveti bhAvaH // 65 // digA''ha pUrvApyaparAmadho bhava, tvamaGga yasyAH ! patirujjhitasthitiH / jaDeSu nAthaH kRtavAruNIruci-rmamezitendrastu zatakraturjine // 66 // anvayaH--aGga !, jaDeSu, nAthaH, kRtavAruNIruciH, yasyAH, (te) patiH, ujjhitasthitiH, (vartate) (sA) tvam , adhobhava, (iti) aparAma , (prati) pUrvA, dik , Aha, api, mama, IzitA, indraH, tu, jine, zatakratuH // 66 // - vRttiH-aGga !-aGgatItyaGga, sambodhanArthakamavyayam / jaDeSu-ajJeSu, / DalayorabhedAt , jaleviti bhAvaH / naathH-svaamii| kRtavAruNIruci:-kRtA vihitA vAruNyAM madirAyAM pazcimAyA rucirabhilASo yena sa tathA / ysyaaH-yaadRshyaaH| (te-tava) patiH-svAmI / ujjhitasthitiH-ujjhitA-tyaktA, sthitimaryAdA yena ma tathA / vartate iti zeSaH / (sA-tAdRzI) tvama-mavatI pazcimI dik / adhobhava-nIcaivartasvaM / nIcavadvyavahAramAlambasvetyarthaH / iti evam / aparAMma-pazcimAm / ( prati-lakSyIkRtya ) pUrvA-aindrI / dizA-dik / Aha-bravIti / arpi-sambhAvanAyAm / mamapUrvasyAH dizo me / IzitA-svAmI / indraH-pAkazAsanaH / purandara iti yAvat / tu-kintu / jinai Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAta bhagavAta jhA per. tavaH pra janazvaratoSakatvena -AcAryaviSadhArIvaratAya vidvadinodinyo paJcamaH sargaH ahati bhagavati zAntinIye iti yAvat / zatakratuH-saMta RtaH / yasya sa tathA / astIti zeSaH // 66 // zUnya namastadvasanene zunyadhIna kiM hi naH kauzika evaM yatpatiH / iti prahAya kSitimAzritA nabhaH, prabho samastI vibudhA jayatyabhuH / / 67 // anvayaH yat , nabhaH, zUnyam , tahasanaina, zUnyadhIH, kauzikaH, aiva, hi, kim , nI, patiH, na, iti, prabho, jayati, samantAH, vibudhAH, nerbhaH, prahAya, kSitim , AzritAH, abhuH // 17 // vRttiH-yat-yasmAddhetoH / namaH-AkAzam / zUnyam-riktam / astItizeSaH / tavasanenatadadhiSThAnena, tAdRzanivAsasthalakatveneti yAvat / zunyadhI:-zUnyA tucchA dhorbuddhiryasya sa tathA / kaushik:-indrH| eva-avadhAraNArthakamavyayam / hi-nizcayena / kim-vitarke'vyayam / na:-asmA. kam / pati:-svAmI / na-nahi / iti evaM vicArya / prabhau-bhagavati zAntinAthe / jayati-vijayamAdadhati, vijayazIle iti yAvat / smstaa-nikhilaaH| vibudhAH-devAH, vidvA~so vA / namaHbhAkAzam / prahAya-saMtyajya / kSitim-pRthivIm / AzritAH-samAzritAH santaH / anu:-bhAnti sma, rejuriti yAvat // 6 // ajanyabhAve'jani nAti-bhaktibhAga, jagattraye zAntikara jite'pi yaH / naraH suro voSasi tadinAdiva, khagastimAzu ravaiH khalu // 67 // 'NNINM... anvayaH-ajanyabhAve, (sati) jagatraye, zAntikare, jine, api, yaH, naraH, vA, suraH, atibhaktibhAk, na, ajani, khalu, taddinAt , upasi, khagAH, AravaH, tam , AcukuzuH, iva // 6 // __ vRttiH-ajanyabhAve-utpAte, upadrave iti yAvat / satIti zeSaH 'upaliGga tvariSTaM syAdupasarga upadravaH / ajanyamItirutpAtaH' 2-40 / ityabhi0 ci0 / jagastraye-trayo'vayavA asyeti trayam jagatAM bhuvanAnAM trayam , jagattrayam tasmiMstathA, trimuvane iti yaavt| zAMtikare-zAnti sAma karoti sampAdayatIti zAntikarastasmiMstathA, 'hetvarthe' 'Ta:' pratyayaH / zAntihetAviti bhAvaH / aMpi-sambhAvanAyAm / jine-arhati, bhagavati zAntinAthe iti yAvat / yaH-yAdRzaH / naraH-mAnavaH / vAathavA / saMraH-devaH / atibhaktibhAka-atibhaktimatyantasaivI bharjata iti tathA, atyantasevAbhilASuka iti yAvat / na-naihi / aMjani-jItaH / khalu-nizcayenai / tadinAt-tadivasamArabhya / upasi Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAparikha prabhAte / khagAH-pakSiNaH / AravaiH zabdaiH / tam-tAdRzaM naraM suraM vA / AcukruzuH-Akrozayan , ninditavanta iti yAvat / iva-yathA // 8 // bhave'smadIye'jani yatra na prabhuH, prabhA svabhAvena jinendrasevane / pratiprabhAta dvijarUpamAgatAH, khagAstamAcukruzuroravaiH khalu // 69 // anvayaH-yatra, asmadIye, bhave, svabhAvena, jinendrasevane, prabhA, na, prabhuH, ajani, patiprabhAtam , dijarUpam , AgatAH, khagAH, khalu, AravaiH, tam , AcukuzuH / / 69 // ___ vRttiH-yatra-yasmin / asmadIye-asmAkamayamasmadIyastasmiMstathA / bhave-janmani / svbhaaven-nisrgtH| jinendrasevane-jinendrasya jinezvarasya, sevanaM zuzrUSaNaM bhaktiriti yAvat , jinendrasevanam tamistathA / prabhA-buddhiH / na-nahi / ajani-jAtA / pratiprabhAtam-prabhAtaM prabhAtaM prati pratiprabhAtam , vIpsAyAmavyayIbhAvasamAsaH / dvijarUpakam-pakSisvarUpam vihagA''kAramiti yAvat / AgatAH-prAptAH / pakSirUpeNa samAgatA iti bhAvaH / khagAH-khe-AkAze, gacchanti-vicarantIti khagA devA vidyAdharA vA / khalu-nizcayena / AravaiH-kUjanAtmakazabdaiH / tam-tAdRzam , nijabhavamityarthaH / Acukrazu:-Akrozayan , ninditavanta iti yAvat // 6 // gacchAdhIzvarahIrahIravijayA-mnAye nikAye dhiyAM, preSyaH zrIvijayaprabhAkhyasuguroH, zrImattapAkhye gnne| ziSyaH prAjJamaNeH kRpAdivijaya-syAzAsyamAnAgraNI zcakre vAcakanAmameghavijayaH, zasyA~ samasyAmimAm // 70 // . (vyAkhyAtapUrvaH zloko'yam ) tasmin vismayakRtakAvye, paJcamaH pnycmaanycitH| sargaH sajjanasaMsargAt, zreyo'dhyayanatatparaiH // 7 // anvayA--tasmin, vismayakRtkAvye, sajjanasaMsargAt, zreyo'dhyayanatatparaiH, ( asmAbhiH racitaH) paJcamAJcitaH, ( ayam ) paJcamaH, sargaH // 71 // itiH tasmin-tAdRze naiSadhAtmake iti bhAvaH / vismayakRtkAvye-vismayamAzcarya karotIti vismayakRt , saba tatkAvyaM sahRdayahRdayAhAdizabdArthamayam "tadadoSau zabdArthoM saguNAvana Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayamRtasUrIzvarakRtAyAM vidvinodinyAM paMcamaH sargaH / - [ 295 laGkRtI punaH kApi" iti kAvyaprakAzakAramammaTopAdhyAyalakSitam / "vAkyaM rasAtmakaM kAvyam" iti vizvanAthenAbhihitama / "ramaNIyArthapratipAdakaH zabdaH kAvyama" iti paNDitarAjajagannAthalakSitam vA, vismayakRtkAvyam tasmiMstathA / sajjanasaMsargAta-santaH samIcInAzca te janA mAnavAH sajjanAstaiH saMsargaH samparkaH sajjanasaMsargastasmAttathA / zreyo'dhyayanatatparai:-zreyo'tiprazastaM ca tadadhyayanaM zreyo'dhyayanam tatra tatparA AsaktAH zreyo'dhyayanatatparAstaistathA 'tatpare prasitAsaktA' vityamaraH / asmAbhI racita iti zeSaH / yadvA-zreyo'tiprazastamadhyayanaM zreyo'dhyayanam , tatra tatparA AsaktA ye te zreyo'dhyayanatatparAstaistathA / zlokairiti yAvat / suzobhita iti zeSaH / paJcamAJcita:-pacamaizcaturairazcitaH prazastaH pancamAhitaH 'paJcamo rucire dakSe ityanakArthaH / ayamiti zeSaH / paJcamaH-paJcAnAM pUraNaH paJcamaH, nAntatvAnmaTa pratyayastaddhitaH / sarga:-adhyAyaH / yadvA-tasmin vismayakRta , paJcamAzcitaH paJcamaH sarga ityevamanveyam / anyaJca samAnamiti bodhyam // 7 // iti-vAcakapravarazrImeghavijayajidgaNIzvaraviracite zrInaiSadhIyamahAkAvyaprathamasargapAdapUrtisvarUpe zrIzAntinAthacaritre zAsanasamrAT-sUricakracakravarti-tapAgacchAdhipati-bhaTTArakAcArya-mahArAjAdhirAjazrIvijayanemisUrIzvara-mahArAjapaTTAlaGkArazAstravizAradakaviratna-pIyUSapANi-pUjyapAdAcAyamahArAja zrIvijayAmRtasUrIzvara-viracita-vidvadvinodinInAmavRttivibhUSite // paJcamaH sargaH samAptaH // Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aya paSThaH sargaH // na jAtarUpacchadajAtarUpatA, na kaGkaNAdyAbharaNairalakRtiH / mumukSuNA kvApi vidhIyatAM dhiyA, svajAtarUpaikasicA bhavadrucA // 1 // anvayaH-svajAtarUpaMkasicA, bhavadrucA, mumukSuNA, dhiyA, ka, api, kaGkaNAdyAbharaNI, alakRtiH, na, jAtarUpacchadajAtarUpatA, na, (iti) vidhIyatAm // 1 // vRttiA-svajAtarUpekasicA-svasmin-Atsani, jAtamutpannaM rUpaM saundaryameva ekamadvitIyaM sika-vastraM yasya sa svajAtarUpaivalika, tena vathA / ata eva, bhavadracA-bhavanto-jAyamAnA eka kAntiryasya sa bhavadruk tena tathA / mumukSuNA-mokSaviSayakAbhilASavatA / dhiyA-buddhayA / kakutra / api-sambhAvanAyAm / karaNAyAbharaNaiH-kaGkaNaM valayam AdiryaSAntAni kaGkaNAdIni, tAni ca tAnyAbharaNAni bhUSaNAni alaGkArA iti yAvat , kaGkaNAyAbharaNAni taistathA / alaGkAtaHalaGkAraH, zobheti yAvat / na-cahi / jAtarUpacchadajAtarUpatA-jAtaM rUpamasya, jAtarUpam kRtakarUpaM sudrodezajam, suvarNamiti yAvat , tadvacchadAH vastrANi vastre vA, jAtarUpacchahA jAtarUpacchadau vA taistAbhyAM vA jAtamutpannaM rUpaM saundarya yasya sa jAtarUpancha ijAtarUmastasya bhAvo, jAtarUpacchadajAtarUpatA / (iti) vidhIyatAm-kriyatAm / mumukSuNAM jJAnadarzanAdikameva samoconamaMzukamalakaragaM na tu laukikamaMzukamAbharaNaM vA teSAM bhUSaNamiti sUcitam // 1 // vadan svarAgAdapi vaibhavasthiti-rdvijasya dRSTeyamiti stuvana muhuH / / vinizcikAyaiSa hi vai bhavasthiti, nijAM jarAjanmakRtAdhisaMsthitAm // 2 // anvayaH-dvijasya, iyaM, vaibhavasthitiH, dRSTA, iti, svarAgAt , muhuH, vadana, stuvan , api, eSaH, nijAm , bhavasthitim , jarAjanmakRtAdhisaMsthitAm , hi, vai, vinizcikAya // 2 // vRttiH-dvijasya-muneH, dvirjAtatvAttasyeti / iyam-eSA, puurvoktaa| vaibhavasthitiH-vigatabhavatayAvasthAnam , saMsAratyAgajanitapUrvaizvaryaprAptiriti yAvat / dRSTA-dRSTipathamAnItA / anubhavaviSayatAmApAditeti yAvat / iti-ityevam / svarAgAt-svarasataH / muhuH-bhUgobhUyaH / badan Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM SaSThaH sargaH [ 297 bruvan / stuvan-prazaMsan / api-samuccaye / eSaH-mumukSurayam / nijAma-AtmIyAm / bhavasthitim-saMsArAvAsanivAsam / jarAjanmakRtAdhisaMsthitAm-jarA vArdhakyam , janma jananam , tAbhyAM kRte vihite ye Adhi saMsthe manastApamaraNe te saJjAte asyAH sA tAM tathA / 'saMsthA spaze sthitau mRtyA' vityanekArthaH / hi bai-nUnam / vinizcikAya-nirNItavAn / / 2 / / mukhe'pi nolIkarucirmahAtmanAM, na saMzayo vA na parAzanAzayaH / avAdi tenAtha samAnasaukasA-mupAzrayatsaMsadi cAhatetyaho // 3 // anvayaH-atha, mahAtmanAm , mukhe, api, nAlIkaruciH, saMzayaH, na, vA, parAzanAzayaH, na, iti, tena, arhatA, samAvasaukasAm , upAzrayatsaMsadi, avAdi, aho, ca // 3 // vRttiH-atha-anantaram / mahAtmanAm-mahAnta AtmAno mahAtmAnaH, mahAn vizAla AtmA yeSAM te vA mahAtmAnaH, athavA-mahAn AtmA manISA buddhi tirvA yeSAM te mahAtmAnasteSAM tathA / mukhe-Anane / api-sambhAvanAyAmavyayam / nAlIkaruciH-alIkA mithyA rucirabhilASo'lIkaruciH, na alIkaruciH nAlIkaruciH, nAlIkasya kamalasya rucirdIptirnAlIkarucirvA / saMzayaHekadhArmikaviruddhakoTidvayAvagAhijJAnam / na-nahi / teSAM jJAnena yAthArthyapratIteH, alpajJasya vahnistadabhAvo veti saMzayAdanumityAdinA vastutattvAvagamAt , mahAtmanAntu anumitikAraNasya saMzayasyaivAbhAvAt kAraNAbhAvaprayojyakAryAbhAvo'vaseyaH / vA-samuccaye / parAzanAzayaH-pareSAmanyeSAmazanaM bhakSaNaM parAzanam , hiMsA tatra Azayo'bhiprAyo praashnaashyH| na-nahi / iti-evaM prakAreNa / tena-prasiddhena / arhatA-jinezvareNa / samAnasaukasAm-mAnena-sahitAH samAnAH, sajJAnAH, tulyA vA, te ca te sokasaH sAgAriNaH, sabhavanA iti yAvat, samAnasaukasasteSAM tathA / upAbhayatsaMsadi-upAzrayantI cAsau saMsat sabhA, upAzrayatsaMsat tasyAM tathA / pUrvapadArthasyopAzrayasya anyapadArthasAkAratayA'sAmarthyena samAso'saGgata, iti no zaGkayaH devadattasya gurukulam , "caitrasya dAsabhA-" ityAdipramANikAnAM prayogadarzanAt / nityasAkAjhAtiriktasthala eva tathAdoSasya svIkArAt / avAdi-uktam / aho-Azcarye / ca-pAdapUraNe // 3 // tadasti nAbhyastamiha ghasadubala, chalaM jayanmantrakalaJca caJcalam / tanUbhRtA yena yamo'pi jIyate, janAdhinAthaH karapaJjaraspRzA // 4 // anvayaH-iha, tat , jayanmantrakalam , ca, cancalam , dhusadvalam , chalam , na, abhyastam , asti, yena, karapaJjaraspRzA, tanubhRtA, janAdhinAthaH, yamaH, api, jIyate // 4 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 ] bhIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre vRttiH-iha-arhatsAmrAjye / tat-prasiddham , tAdRzaM vA / jayanmantrakalam-jayannI vijayazIlA mantrakalA, tantramantrakauzalam yasmin tttthaa| (ata eva) caJcalam-capalam , azAzvatamiti yAvat / yasabalam-divi svarge sIdantIti ghasado devAsteSAM balam sAmarthya zaktiriti yAvat / chalam-kaitavam , kapaTamiti yAvat / abhyastam-vyavasAyaviSayIbhUtam / na-nahi / asti-vartate / yena-yAdRzena, chaleneti yAvat / karapaJjaraspRzA-karapaJjaraM hastalakSaNaM bandhanayantram spRzatIti karapaaraspRk tena tthaa| yamasyeti zeSaH / yamarAjakarapaJjaravartineti yAvat / tanUbhRtA-tanuM zarIraM, bibharti dhArayatIti tanUbhRt prANI tena tathA / janAdhinAtha:-janAnAM-lokAnAmAdhimanovyathA janAdhistasya nAthaH svAmI sampAdaka iti yAvat janAdhinAthaH / yamaH-kRtAntaH / api-sambhAvanAyAm / jIyate-vijayakarmIkriyate // 4 // dhigastu tRSNAtaralaM bhavanmanaH, samucchaladvAjibalaM vilokya yat / paraM parArthAcca paramparArthataH, samunmiSad bhUrimiSeSu he janAH // 5 // anvayaH-he janAH !, parArthAt , param, ca, paramparArthataH, bhUrimiSeSu, samunmiSat, samucchaladAjibalam , vilokya, yat , bhavanmanaH, tRSNAtaralam , (tat) dhika, astu // 5 // vRttiH-he janAH !-he lokAH ! parArthAta-paraH-utkRSTo, yo arthaH prayojanaM mokSasAdhanAdiparArthastasmAt tathA / param-dUram / dUrasthitimiti bhAvaH / paramparArthataH-paramparayA-krameNa, artho-dhanam , paramparArthastasmAttathA / bhUrimiSeSu-bhUrINi-pracurANi miSANi-kapaTAni, bhUrimiSANi teSu tathA / samunmiSat-prasphuTat, dIpyamAnam , jAgarukamiti yAvat / samucchaladvAjibalamvAjino'zvAzva balAni-sainyAni, ca vAjibalam, 'senAGgatvAdekavadbhAvaH, samucchaladdIpyamAnaM ca tad vAjibalam, samucchaladvAjibalam tattathA / vilokya-avalokya / yat-yAdRzam / bhavanmanaHyuSmadantaHkaraNam / tRSNAtaralam-tRSNayA-lobhena, lAlasayA vA taralam-caJcalamAkulamiti yAvat , tRSNAtaralam / tat-tAdRzaM manaH / dhik-astu, tAdRzamanaso dhikkAro'stvityarthaH / / 5 / / karoSi kiM durjanatAM dhanAnvitAn, samIkSya pakSAnmama hemajanmanaH / bhRzaM sakhAyo vivadanta ityataH, parigrahe nAgrahayAlutA hitA // 6 // anvaya:--hemajanmanaH, dhanAnvitAn , mama, pakSAn , samIkSya, durjanatAm , kim , karopi, Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodiyAM paJcamaH sargaH [ 299 iti, sakhAyaH, bhRzam , vivadante, ataH, parigrahe, AgrahayAlutA, na, hitA // 6 // vRttiH hemajanmanaH-hemnaH suvarNasya, janma-utpattirAgamo lAbha iti yAvat, hemajanma, tasmAttathA / hemasamutpatita ityarthaH / dhanAnvitAn-dhanairvibhavairaizvaryairiti yAvat , anvitA-viziSTA dhanAnvitAstA~stathA / vibhUtivibhUSitAniti yAvat / mama-mallakSaNasya janasya / pakSAna-pANiprahAn, sahAyAn vA / samIkSya-vicArya, Akalayya, vilokya vA / durjanatAm-duSTo-jano, loko durjanastasya bhAvo durjanatA, tAM tathA / kim-katham / karoSi-AdadhAsi, AcarasIti yAvat / iti-ittham / sakhAyaH-mitrANi / parasparamiti zeSaH / bhRzam-atyantam / vivadantevivAdaM kurvanti / ata:-asmAddhetoH / parigrahe-parijane, patnyAm , dravyAdhupAdhau vA / AgrahayAlutA-AgRhyate, AprahANi, AgrahaM karoti iti yAvat , AgrahayAlustasya bhAva AgrahayAlutA, tAntathA / na-nahi / hitA-kalyANapradA, parigrahaviSaye Avezo ( yatnaH ) na vidheya iti bhAvaH // 6 // mitAyuSA tRD janitA janA'Jjana-ne vAdhikA syAnabhaso navAdhikA / tavArNavasyeva tuSArazIkaraH, pravRddhaveleva tuSArarociSA // 7 // anvayaH-(he) jana !, tava, mitAyuSA, aJjanaH, janitA, navA, nabhasaH, adhikA, tRTa , tuSArarociSA, tuSArazokaraH, pravRddhavelA, iva, arNavasya, iva, navA, adhikA. syAt // 7 // vRttiH he jana !-he lokasamudaya ! tava-tvallakSaNasya janasya / mitAyuSA-mitaM parimitamAyurjIvanakAlo, mitAyustena tthaa| alpajIvanakAlenetyarthaH, kartRbhUteneti zeSaH / aJjanaiHpApaiH / karaNabhUtairiti zeSaH / janitA-utpAditA / navA-navInA / nabhasaH-AkAzAt / apIti zeSaH / adhikA-vyApikA / tRTa-tRSNA / tuSArarociSA-tuSAraM zItalaM, rociH kiraNaM yasya sa tuSArarocizcandrastena tathA / tuSArazIkara:-tuSArAH zItalAzca te zIkarA-jalakaNAH, tuSArazokarAstaistathA / karaNabhUtairiti bodhyam / pravRddhavelA-pravRddhA vRddhimatizayitAmupagatA cAso velA jalavRddhiH pravRddhavelA / iva-yathA / arNavasya-samudrasya / iva-yathA / navA-naiva / adhikA-atiriktA / syAt-bhavet / candravRddhijanitA pravRddhavelA samudramaryAdA yathA'NavasyAdhikA na bhavati tathA alpajIvanakAlakartRkapApakarmakaraNikA tRSNA tavApi nAdhikA'vabhAseteti / tathA ca tAmapanetumavazyaM yatanIyamiti // 7 // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra sadA''dinAthArcanikAdinAdinA-game sametA sa dhanaM jano'rjanaH / mRSA kaSAyAnapi mA kRthA vRthA, bhavedamIbhiH kamalodayaH kiyAn // 8 // anvayaH-sadA, AdinAthAcanikAdinA, dinAgame, arjanaH, dhanam , sametA, saH, (tvam ) janaH, mRSA, kaSAyAn , api, vRthA, mA, kRthAH, amIbhiH, kamalodayaH, kiyAn , bhavet // 8 // vRttiH-sadA-sarvadA / AdinAthArca nikAdinA-AdinAthasya yugAdidevasya / RSabhasvAminaH prathamatIrthakRtaH arcanikA-pUjanikA, pUjeti yAvat -AdinAthArca nikA, sA Adi pradhAnaM yasya tat , AdinAthArca nikAdi tena tathA, zrImadAdIzvarapUjanAdineti bhAvaH / dinAgame-dinasya divasasya Agama Agamanam , dinAgamastasmiMstathA / zubhadine-samAgamane te satIti bhAvaH / . arjanaiH-upArjanaiH / kRtveti zeSaH / dhanam-aizvaryam sampattimiti yAvat / sametA-prAptA / saHprasiddhaH / (tvam-tvallakSaNaH) janaH-lokaH / mRSA-mithyAbhUtAn / kaSAyAn-krodhalobhAdIn / api-sambhAvanAyAm / vRthA-vyartham , niSphalamiti yAvat / mA kathA:-naiva kuru / yata iti zeSaH / amIbhiH-kaSAyaiH / kamalodayaH-kamalAyA lakSmyA udayaH prAptiH kamalodayaH / kiyAna-kiM parimANamasyeti kiyAn , kiyatparimANaka iti yAvat / yathodakavRddhayartha samudreNa himakaNA nAdriyante tathA lakSmIvRddhayartha kaSAyA nAdaraNIyA iti bhAvaH // 8 // na kevalaM prANivadho vadho mm-prsktibhaajaikvpussmtiihitH| tadAzrayonyAGgijighAMsayAzayaH, kRtaH kSayAyaiva sa nArakAzraye // 9 // anvayaH--nArakAzraye, ekavapuSmati, vadhaH, kevalam , prANivadhaH, na, tadAzrayAnyAGgijighAMsayA, mama-prasaktibhAjA, ihitaH, (ata eva) kRtaH, saH, AzayaH, kSayAya, eva, (bhavet ) // 9 // - vRttiH-nArakAzraye-nArako naraka AzrayaH AdhAro yasya sa nArakAzrayastasmiMstathA / ekavapuSmati-ekazca tad vapuH zarIram ekavapustadAzrayatvenAstyasyetyekavapusmAt tasmiMstathA, ekajIve ityarthaH / vadhaH-hananam hiMseti yAvat / kevalam-mAtram / prANivadhaH-jIvahiMsA / na-nahi / tadAzrayAnyAGgijighAMsayA-anye-apare ca te aGgino jIvA anyAGginaH,tadAzrayA nArakAzrayAzca te'nyAGginastadAzrayAnyAGginasteSAM jighAMsA hananecchA tadAzrayAnyAnijighAMsA tayA tthaa| mamAsaktibhAjA-mamo mamatvam, mamateti yAvat mamazabdo'dantaH,amamanirmamAdivat , tatra prasaktiH prAptirAsaktiriti yAvat / mamaprasaktisvAM bhajate iti mamaprasaktibhAk tena tthaa| rAgiNA-janenetyarthaH / Ihita:-ceSTitaH, ata eva / kRtaH Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAsUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM paJcamaH sargaH [ 301 vihitaH / saH-hananaviSayakaH / Azaya:-abhiprAyaH / kSayAya-vinAzAya / eva-avadhAraNArthakamavyayam / bhavediti zeSaH / / / / imAM nu zikSAM kathayantamIzvaraM, tvadIkSaNAdvizvasitAntarAtmanaH / karoha rakSAM patato bhavAmbudhA-vitIha cakrAyudhabhUpatirjago // 10 // anvayaH--nu, imAm , zikSAm , kathayantam , Izvaram , (prati) iha, cakrAyudhabhUpatiH, iti, jago, (itIti kim ) bhavAmbudhau, patataH, (sataH) tvIkSaNAt , vizvasitAntarAtmanaH, rakSAma , karotu // 10 // vRttiH-nu--vitarke / imAm-anupadavarNyamAnAm / zikSAma-upadezam / kathayantam-nigadantam / Izvaram-paramAtmAnam , zrI zAntinAthamiti yAvat / ( prati-lakSyIkRtya ) iha-atra / cakrAyudhabhUpati:-tannAmA narapatiH zrIzAntinAthAtmaja iti yAvat / iti-vakSyamAnaprakAreNa / jagaugItavAn , akathayaditi yAvat / itItikimityAha-bhavAmbudhau-bhavaH saMsAra eva ambudhiH samudro bhavAmbudhistasmiMstathA / patataH-nimajjataH / sata iti zeSaH / tvadIkSaNAt-tava bhavata IjhaNamavalokanam , tvadIkSaNam , tasmAttathA / vizvasitAntarAtmanaH-vizvasito vizvAsamadhigato'ntarAtmA yeSAnte vizvasitAntarAtmAnastA~stathA / janAniti zeSaH / rakSAm-rakSaNam , sampAdayatu iti yAvat / ye tatrabhavati bhavati vizvAsamAdadhAnaste'vazyaM zrImadbhI rakSaNIyA, iti bhAvaH // 10 // tataH prapannavratamenamenasA, viyuktamAyukta gaNezituH pade / vigarhitaM dharmadhananivarhaNaM, vadantamevaM sakalebhyasaMsadi // 11 // anvayaH--tataH, prapannavratam , dharmadhanaH, nivarhaNama , vigarhitam , evam , vadantam , enasA, viyuktam , enam , sakalebhyasaMsadi, gaNezituH, pade, AyuktaM // 11 // vRttiH-tataH-tadanantaram / prapannavratam--prapannaM svIkRtaM vrataM mahAvrataM, cAritramiti yAvat , yena sa prapannavratastantathA / dharmadhanaiH--dharmaH sukRtameva dhanaM yeSAnte dharmadhanAmtaistathA / nivarhaNam-- hiMsanam / vigarhitam--vizeSeNa ninditam , astIti zeSaH / evam--anena prakAreNa iti yAvat / vadantam-nigadantam / enasA-pApena / viyuktam-virahitam / enam-cakrAyudham / sakalebhyasaMsadi-sakalA nikhilAya te ibhyA dhanADhyAH sakalebhyAsteSAM saMsat sabhA pariSaditi yAvat, sakalebhya Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 ] zrIjananaMSadhIyamahAkAvye bhIzAntinAthacaritre saMsat , tasyAntathA / gaNezitaH-gaNasya saMghasya vA IzitA patiH svAmIti yAvat , gaNezitA tasya tathA / pade-sthAne, Aspade iti yAvat / Ayukta-Ayojayati sma, nyayojayaditi vA, bhagavAni-- tizeSaH // 11 // pare'pi cAkSatrimitA gaNezvarA, babhUvurAptAH sadRzaM dRzaM bhRzam / gaNe'nugAnamavigAnadhobalAd, viziSya vizvAsajuSAM dviSAmapi // 12 // anvayaH-avigAnadhIbalAt , vizvAsa juSAm , anugAnAm , viziSya, dviSAm , api, gaNe, bhRzam , sadRzam , dRzam , AptA, akSatrimitA :, pare, api, gaNadharAH, babhUvuH, ca // 12 // vRttiH-avigAnadhIbalAt-avigAnA vizuddhA cAsau dhobuddhiravigAnadhostasyA balam . sAmayam , saiva balaM-zaktirvA avigAnadhobalam tasmAttathA / vizvAsajuSAm-vizvAsaM juSante sevante iti vizvAsajuSasteSAntathA / vizvAsapAtrANAmiti yAvat / anugAnAm-anu pazcAd gacchanti vajantIti anugAanucarAsteSAM tathA / viziSya-vizeSarUpeNa / dviSAm-zatrUNAm / apisamuccaye / gaNe-samUhe / bhRzam-atizayena / sadRzam-samAnAm / dRzam-dRSTim / AptA:prAptAH / akSatrimitA:-SaTtriMzatparimitAH 36, aGkAnAM vAmato gatiH, ajhazabdasya SaTsaGkhyAbodha - katvaM ceti / pare-anye / api-sambhAvanAyAm / gaNezvarA-gaNAdhyakSAH gaNadharA, iti yAvat / babhUvuH-abhavan / ca-samuccaye // 12 // . pade pade manti bhaTo raNodbhaTAH, prazAmayante zaminaH sma tAnapi / dviyuktaSaSTyA hi sahasrasaMkhyayA, dvidhApi zAntikramalInacetasaH // 13 // anvayaH-raNodbhaTAH, bhaTAH, pade pade, santi, hi, tAn, api, dviyuktaSaSTyA, sahasrasaMkhyayA, dvidhA, api, zAntikramalInacetasaH, zaminaH, prazAmayante // 13 // vRttiH-raNodbhaTAH-raNeSu yuddheSu ugaTAH durmadAstathA, saMgrAmadurmadA ityarthaH / bhaTAHzUrAH / pade pade-sthAne sthAne vIpsAyAM dvirbhAvaH / pratyekasmin sthAne iti bhAvaH / santividyante / hi-nizcayena / tAna-saMgrAmadurmadAn / api-sambhAvanAyAm / dviyuktaSaSThyA-dvASaSTyA / sahasrasaMkhyayA-sahasrAtmakasaMkhyayA / upalakSitA iti yAvat / dvASaSTisahasrasaMkhyAkA iti yAvat / (62000) dvidhA-prakAradvayena bAhyAbhyantararUpeNeti yAvat / api-sambhAvanAyAm / zAntikramalI Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayamRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM paMcamaH sargaH / [ 303 nacetasaH-zAnteH-prazamasya, kramaH-paripATI, zAntikramastatra lInaM-magnaM ceto antaHkaraNaM yeSAnte tathA / pakSe-nAmaikadeze nAmagrahaNAt zAntinAthasya kramau caraNau zAntikramau tatra lInaM ceto yeSAnte tathA / zaminaH zAntacetasaH / sAdhava iti yAvat / prazAmayante-sAntvayanti / AsIcca bhagavato'rhataH zrIzAntinAthasya dvASaSTisahasraparimito munInAM parivAraH iti // 13 // sadA tadA-paTaleSu zUkatA-''nateSu hiMsArasa eSa pUryate / kacit kSamAyAM na manAk tadunmanAH,sa nArakAneva niSevatAM na kim ? // 14 // anvayaH-sadA, zUkatA''nateSu, tadApiTaleSu, kSamAyAm , kvacit , manAk, (api) eSaH, hiMsArasaH, na, pUryate, tadunmanAH, saH, nArakAn , eva, kim , na, niSevatAm // 14 // vRttiH-sado-sarvadA / zukatA''nateSu-zavanti gacchanti paraduHkhaprahANecchAmaneneti zUkaH sa eva zUkatA svArthe kathaJci 'ttalapratyayaH' dayetyarthaH / tatra AnatAstatparAstadarthaparA ityarthaH, zUkatAnatAsteSu tthaa| atha dayA zUkaH, kAruNyaM karuNA ghRNA' 3 / 33 / ityabhi0 ci0 / tadA-paTaleSu-zrIzAntinAthajinavarasAdhvIsamudayeSu / kSamAyAm-pRthivyAm dayAyAM satyAM vA / kvacit-kutracit / manAkISat / (api) eSaH-ayam / hiMsArasaH-hiMsAyAM prANAtipAtapravRttau raso rAgaH tathA / na-nahi / pUryate-paripUrNo bhavati / tadunmanA:-tasyAM hiMsAyAmunmanA utsukastadunmanAH / saH-hiMsArasaH / nArakAn-narakAn / narakasya ime nArakAH, narakasambandhino jIvAstAn vA / eva-avadhAraNArthakamavyayam / kim-katham / na-nahi / niSevatAm-niHzeSeNa seva. sa tAneva gacchatviti bhAvaH // 14 // pramANamA-svapi bhUrasamite-rabhUt sahasrairyadudIrNayA girA / dhigIdRzaM te nRpate ! kuvikrama, prajezamUce mRgayA'zuciM shuciH||15|| . anvayaH-bhUrasaiH, mitaH, sahasra':, (upalakSitAsu) Aya-su, api, pramANam , abhUt , (atha ca) yadudIrNayA, girA, zuciH, prajA, (he) nRpate ! , IdRzam , mRgayA'zucim , te, kuvikramam , dhik| (ityavag ) Izam , uce // 15 // vRttiH-bharasaiH-ekaSaSTyA / mitaH-parimitaiH / shH-shsrsNkhyaabhiH| (upalakSitAsu, AryAsu-zreSThAsu, sAdhviSvityarthaH / api-sambhAvanAyAm / pramANam-prakRSTaM mAnaM pramANam / abhUta-abhavat / sampannamiti yAvat / bhagavataH zAntinAthasya parivAre sAdhvya ekaSaSTisahasramitA Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre abhUvanniti / yadyapi SaTzatAdhikA yakaSaSTi sahasramitAH sAdhyaH santi tathApi atra SaTa zatAni na parigaNitAni saMkSepakaraNAditi yaduktaM zrIzAntinAthacaritre ekaSaSTisahasrANi SaTazateradhikAni ca, prabhuNA dIkSitAstena, zramaNyaH, zolazobhitAH' 6-1524 / iti / yadudIrNayA-yaduditayA, yatkathitayA, yadupadiSTayeti yAvat , sAdhvInAM madhurayA gireti bhAvaH / girA-vANyA / zuciHpavitrAtmA / prajA-janaH / he nRpate ! he rAjan ! IdRzam-evaMvidham / mRgayA'zucim-mRgyante'nviSyante prANi mo'syAmiti mRgayA AkheTaH tayA azucirapavitro mRgayA'zucistantathA / te-tava / . kuvikramam-kutsitaH prANivadhasampAdanAnindito vikramaH-parAkramaH, kuvikramastantathA / dhikatasya dhikkAro'stviti bhAvaH / (ityevam ) Izam-rAjAnam / pratItizeSaH / Uce-avAdIt // 15 / / avikriyaM vaikriyalabdhizAlinAM, prabhuryato'pyaGgasahasramAlinAm / .. dayAM dideza sthalanIracAriNi, kRpAzraye yaH kRpaNe patatriNi // 16 // anvayaH-yataH, yaH, vaikriyalabdhizAlinAma , aGgasahasramAlinAm , api, avikriyama , prabhuH, (ata eva saH) sthalanIracAriNi, kRpAzraye, kRpaNe, patatriNi, dayAm , dideza // 16 // vRttiH- yatA-yasmAt / yaH-yAdRzo bhagavAn / vaikriyalabdhizAlinAm-vikriyAyA iyaM vaikriyA sA cAso labdhi kriyAlabdhistayA zAlante zobhante tacchIlA vaikriyalabdhizAlinasteSAM tathA / aDasahamamAlinAma-aGgAni SaTasaMkhyAkAni sahasrANi teSAM mAlA sA'styeSAM te teSAM tathA / api-samuccaye / prabhuH-svAmI / Iziteti yAvat / (ata eva saH-prabhuH) sthalanIracAriNi-sthalaM bhUmizca jalaM-nIraJca sthalanIre, tayozcarati gacchatIti sthalanIracArI, tasmiMstathA / kRpAzraye-kRpAyA dayAyA Azraya AdhAraH kRpAzrayaH tasmiMstathA / kapaNe-dIne, mande iti yAvat / patatriNi-pakSiNi apIti zeSaH / dayAm-kRpAm / dideza-upadiSTavAn / prabhoH zAntinAthasya parIvAre vaikriyalabdhidhAriNo munayaH SaTsahasramitA Asan / te hi yathecchaM gaganAGgaNagAmi rUpaM vikartumIzAstatazca khagavirAdhanAsambhavo'tastebhyo vizeSeNa khagadayAM dayAlurahannupadizati smeti bhAvaH // 16 // phalena mUlena ca vAribhUruhA, tathA pressaamnukmpyaanvitaaH| catuHzatAbyatrisahasravAdina-zcatuHsahasrA manaso'vabodhinaH // 17 // . anvayaH-tathA, vAribhUruhA, phalena, ca, mUlena, (jIvatAm ) pareSAm , (upari) anukampayA, anvitAH, catuHzatAbyatrisahasravAdinaH, catu:sahasrAH, manasaH, avabodhinaH, (munayaH Asan ) // 17 // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRttAyAM vidvadvinodinyAM paJcamaH sargaH [ 305 vRttiH-tathA-samuccaye / vAribhUruhA-vAri jalameva bhUrutpattisthAnam , vAribhUstatra rohatyutpadyate tena tathA, jalotpanneneti yAvat / phalena-prasavena / ca-punaH / mUlena-kandena / (jIvatAmjIvanaM dhArayatAm ) parepAm-anyeSAm , vihagAdInAm / (uparIti zeSaH) anukampayA-dayayA / anvitAH-viziSTAH / catuHzatAvyatrisahasravAdinaH-catuHzatAdhikatrisahasraM saGkhyakA vAdakaraNazIlAH munayaH / atra 'catuHzatATyadvisahasravAdinaH' iti pAThena bhAvyam / yato hi zAntinAthasyAhato vAdinA munInAM saGkhyA zatAnAM caturvizatirabhUt / yaduktaM zAntinAthacaritre 'catuHzatAdhike' dvaitu sahasre vAdinAM tathA' 6-1536 iti / catuHsahasrAH-catvAri sahasrANi saMkhyA te tathA / manasa:-antaHkaraNasya / avabodhinaH-jJAtAraH / manaHparyAvajJAnazAlinaH / munaya Asanniti zeSaH / / 17 / / zatatrayAyuktacatuHsahasrikA, munerivetthaM mamayasya-vRttayaH / abhuH prabhoH kevalabodhazAlino, dizAM prakAzAdahimAMzumAlinaH // 18 // anvayaH-dizAm , prakAzAt , ahimAMzumAlinaH, iva, kevalabodhazAlinA, mamayasya, prabho, muneH, ittham , zatatrayIyuktacatuHsahasrikAH, vRttayaH, abhuH // 18 // vRttiH--dizAm-AzAnAm / prakAzAt-prakAzanAt / ahimAMzumAlina:-himAH-zItalAzva te-aMzavaH kiraNAni himAMzavaH na himAMzavo'himAMzavaH, teSAM mAlA-paktirahimAMzumAlA sA'styasyeti-ahimAMzumAlI-sUryastasya tathA / sUryarUpasyetyarthaH / yathA sUryasya diprakAzakatvaM tathA kevalinaH dimitadharmAkAzakAlapudgalajIvatmakadravyaprakAzakatvamiti / iva-yathA / kevalabodhazAlina:kevalabodhena-kevalajJAnena zAlate zobhate tacchIla: kevalabodhazAlI, tasya tathA / mamayasya-maH zambhustIrthakaraH sa pradhAnaM yasmin sa mamayastasya tathA, jinamayasyeti yAvat / 'maH punaH zambhA' vityanekArthaH / prabhoH-zrIzAntinAthasyAhataH / muneH-zramaNasya jAtAvekavacanam / ittham-anena prakAreNa / zatatrayIyuktacatuHsahasrikA:-zatatrayAdhikacatuHsahasra "43000" primitaaH| vRttayaH-sthitayaH, saGkhyA iti yAvat / abhuH-adIpyanta / yadvA mamayasyavRttaya 'ityekameva samastaM padamavaseyam / mama-mamatvaM yasyanti kSipantIti mamayasyAstAzca tA vRttayo mamayasyavRttayaH ityevaMzyapratyayAntamamayasyApadavRttipadayoH karmadhArayasamAsAzrayaNena puMvadbhAvAdabhISTasiddhisambhavAditi // 18 / / jagatrayaM daNDitamAtmasAtkRtaM, vimoharAjA rajatA rajobale / tvayAdya tasminnapi daNDadhAriNA, kRtA trilokIprabhutAdbhutA kare // 19 // anvayaH--rajobale, rajatA, vimoharAjA, jagattrayaM , daNDitam, AtmasAtkRtam , adha, tasmin , Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 ] . zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra api, daNDadhAriNA, tvayA, adbhutA, trilokIprabhutA, kare, kRtA // 19 // vRttiH-rajobale-rajoguNa eva balaM sainyam , rajobalam , tatra tathA / rajatA-anurajyatA / vimoharAjA-viziSTo moho'jJAnam , vimohaH sa eva rAjate iti rAT vimoharAT tena tathA / vimoharUpeNa nRpeNetyarthaH / jagatrayam-bhuvanatrayam , tribhuvanamiti yAvat / daNDitam-zikSitam / (atha ca) AtmasAtkRtam-AtmAdhInaM sampadyate tatkRtam , AtmasAtkRtam / adya-lakSaNayA adyatve adhuneti yAvat / tasmina-vimoharAji / api-sambhAvanAyAm / daNDadhAriNA-daNDa zikSA dharati tacchIlo daNDadhArI tena tathA / tvayA-bhavatA, bhagavatA zAntinAthena / adbhutA-AzcaryakAriNI / trilokIprabhutA-trayANAM lokAnAM samAhAratrilokI tatra prabhutA svAmitvamIzitvamiti yAvada tthaa| kare-haste / kRtaa-vihitaa| tribhuvanavijayazAlinamapi vimoharAjamajIjayaditi bhAvaH // 19 // .. praNUyamAnastrisahasrayoginAM, gaNo'vadhijJAnavatAM surairiti / vibhUSitA'dyApi ca yena saMsmara-tkathaM na patyA dharaNI hRNIyate // 20 // anvayaH-ca, avadhijJAnavatAm , trisahasrayoginAm , gaNaH, suraiH, praNayamAnaH, (abhUt ) iti, yena, patyA, vibhUSitA, dharaNI, adyApi, saMsmaratkatham, na, hRNIyate // 20 // vRttiH--ca-punaH / avadhijJAnavatAm-avadhijJAnamastyeSAmiti, abadhijJAnavantasteSAM tathA / trisahastrayoginAma-trisahasraM sahasratrayaM yogino munayastrisahasrayoginasteSAM tthaa| gnnH-smudyH| suraiHdevaiH / praNayamAnaH-prakarSaNa stUyamAnaH / abhUditizeSaH / iti-hetoH / yena-yAdRzena gaNena / patyAsvAminA / vibhUSitA-samalakRtA / dharaNI-pRthivI / adyApi-adyatve'pi, adhunApIti vA / saMsmakaratkatham-saM samyakaprakAreNa smarantI smaraNaviSayIbhUtA kathA caritram yasmin , tadyathA syAttathA / na-nahi / huNIyate-lajjate / zrIzAntinAthasya gavatastrisahasramitA avadhijJAnina Asanniti bhAvaH // 50 // itIdRzaistaM viracayya vAGmayai-gaNezvaraiH pUrvagaNaM paTTakRtaH / mumukSuvo'STazatImitaH sthita-stapobhare yaH svayamahaMteritaH // 21 // anvayaH-gaNezvaraH, iti, IdRzaiH, vAGmayaH, tam , pUrvamaNam , viracayya, aSTazatImitaH, mumukSuvargaH, pakRtaH, sthitaH, yaH, svayam , arhatA, tapobhare, ritaH // 21 // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM paJcamaH sargaH / [ 307 vRttiH--gaNezvaraiH-gaNAdhIzaiHSaTtriMzadgaNadharairiti yAvat / iti-anena prakAreNa / IdRzaiH-imAnIva dRzyante itIdRzAni taistathA / vAGmayaiH-vAca eva vAGmayAni taistathA, vacanakadambakairiti yAvat / dvAdazAGgorUpavAgvaibhavairiti / tam-prasiddham / pUrvagaNam-caturdazapUrvasamudayam / viracayya-vizeSeNa racayitvA, nirmAyetyarthaH / aSTazatImita:-aSTazatyA mitaH paricchinnastathA / mumukSuvarga:-moktumicchatIti mumukSati, mumukSatIti mumukSustasya vargaH samUhastathA muniparikara iti yAvat / paTUkRtaH-apaTuravidvAn vidvAna sampadyate tathA kRtaH paTUkRtaH, paNDitIkRta ityarthaH / sthitaH-atiSThat / yaH-yAdRzo gaNaH / svayam-AtmanA / arhatA-jinezvareNa / tapobhare-tapasyA''dhikye / IritaH-praritaH / bhagavataH zrIzAntinAthasya caturdazapUrviNAM munInAmaSTazatI vyalasaditi // 21 // dvilakSayuktA navatiH sahasrakAH, sacitravailakSyakRpaM nRpaM khagaH / samAM gato vA'NuyatiH pratiSThita-zcakAra vAcA paramArhata bahum // 22 // anvayaH-vilakSayuktAH, navatiH, sahasrakAH, (zrAvakAH) aNuyatiH, pratiSThitaH, kSamAMgataH, khagaH, vA, bahum , paramArhatam , nRpam , vAcA, sacitravailakSyakRpam , cakAra // 22 // vRttiH-dvilakSayuktAH-lamadvayaviziSTAH / navatiH shsrkaa:-nvtishsraanni| atra sahasrANyeva sahasrakAH svArthe kaH / 'prakRterliGgavacane bAdhante svArthikAH kvacit' iti (liGgA-135) vacanAt, 'kvacit svArthikA api pratyayAH prakRtito liGgavacanAnyativartante' iti bhASyoktezcAtra puMstvamanusandheyamiti / (zrAvakAH-dezavratadhAriNaH / bhagavataH zAntinAthasya navatisahasrAdhikadvilakSamitA ye Asa~ste / atra yathAsthitamudritapAThakhilakSayuktA iti vartate paraM so'papAThaH, yat zAntinAtha caritre 'zrIzAntijinanAthena bodhitAnAmagAriNAm , navatisahasrAyuktA jAtA lakSadvayIvarA' 1530 / iti / ) aNuyatiH-aNuvratadhArakaH / pratiSThitaH-labdhapratiSThaH / kSamAMgataH-bhUtalamAgataH / khagaHkhecaraH, vidyAdhara iti yAvat / vA-samuccaye / bahum-sAtizayam / paramArhatam-pravarajainam / nRpam-rAjAnam / vAcA-bAgavilAsena / sacitravailakSyakapam-citramAzcaryaM ca vailakSyaM lajjA ca kRpA kAruNyaM ca tAbhiH saha varttate taM tathA, vismayavalakSyadayAnvitamiti yAvat / cakArakRtavAn / / 22 / / upAsikAnAM nivahastrilakSabhRt , punaH sahasratrinavatyadhiSThitaH / dayAsamudre sa tadAzaye 'tithI-babhUva ratnAkara eva kevalaH // 23 // Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 ] bhIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre anvayaH-trilakSabhRt , punaH, sahasratrinavatyadhiSThitaH, kevalaH, saH, upAsikAnAm , nivahaH, dayAsamudre, ratnAkare, eva, tadAzaye, atithIbabhUva / / 23 / / vRttiH-vilakSabhUta-trilakSa lakSatrayasaGkhyAma , bibharti dhArayatIti trilakSabhRt / punaH-kizca / sahasratrinavatyadhiSThita:-sahasrANAM trinavatiH sahasratrisavatistayA adhiSThito yuktstthaa| trinavati sahasrAzcitaH / kevala:-advitIyaH / saH-prasiddhaH / upAsikAnAm-zrAvikANAm / nivahaH-samUhaH / dayAsamudre-karuNAvaruNAlaye, kRpAsAgare iti yAvat / ratnAkare-ratnAnAM nAnadarzanacAritreti ratnatrayANAma AkaraH khaniriva ratnAkarastasmiMstathA / eva-avadhAraNArthakamavyayam / tadAzaye-tasya bhagavata Azayo'ntaHkaraNaM cittamiti yAvat, tadAzayastasmiMstathA / atithIvabhUva-anatithiraprAghuNiko'tithiH sampadyate tathA babhUva tathA, prAghuNikIbabhUvetyarthaH // 23 // prabhurvijahe bhuvi yatra kevalI, balIyaso mohagirIna vibhedayan / rasaiH prasanne janamAnase sakhI-cakAra kAruNyarasApagA giraH // 24 // anvayaH--balIyasaH, mohagirIna, vibhedayan , kevalI, prabhuH, yatra, bhuvi, vijahe, (tatra) rasai:, prasanne, janamAnase, kAruNyarasApagAH, giraH, sakhIcakAra // 24 // vRttiH-balIyasaH-atizayena balavanto balIrAMsastAMstathA, "guNAGgAdveSTheyasUH" 7 / 3 / 6 // ityaneneyasUH pratyayaH, "vinmatorNeSTheyasau lup" 7 / 4 / 32 // ityanena mato lum / mohagirInmohA ajJAnAni, girayaH parvatA iva mohagirayastA~stathA, parvatavadgurutamamohAnityarthaH / vimedayanpravidArayan / kevalI-kevalaM tadAkhyajJAnavizeSo'styasyeti kevalI, "ato'nekasvarAt" 7 / 2 / 6 / / ityanena 'in' pratyayaH / kevalajJAnavAnityarthaH / prabhuH-svAmI, bhagavAn zAntinAtha iti yAvat / yatra-yasyAm / bhuvi-pRthivyAm / yasmin sthAne iti yAvat / vijahe-vihRtavAn , vihAraM kRtavAniti yAvat / (tatra) rasaiH-anurAgaiH / prasanne-hRSTe / janamAnase-lokAntaHkaraNe / kAruNyarasApagAHkaruNa eva kAruNyam tallakSaNo rasaH kAruNyarasastasya ApagA nadyaH, kAruNyarasApagAstAstathA / giraH-vAcaH / sakhIcakAra-asakhyaH sakhyaH sampadyante tathA cakAra tathA, mitrIcakAra // 24 // madekaputrA jananI jarAturA, pitA sanatpUrva kumAratAviSam / puro gatau svasya ninaMsayA''gatau,vimocya mohAt sa hi tAvabUbudhat // 25 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryaviSayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadinodinyAM paJcamaH sargaH / [ 309 anvayaH--madekaputrA, jarAturA, jananI, pitA (ca) puraH, sanatyUrvakumAratAviSam , gato, (punaH) svasya, ninaM sayA. Agato, to, saH, hi, mohAt , vimocya, abudhat // 25 // vRttiH-madekapatrA-ahameko'dvitIyaH putrastanayo yasyAH sA tathA / jarAturA-vRddhA / jananI-mAtA / pitA-janakaH / (ca--samuccaye) puraH--acirAvizvasenau pUrvam / sanatpUrvakumAratAviSam-"sanat" iti pUrva pUrvapadaM yasya sa sanatpUrvaH sa cAsau kumAraH sanatpUrvakumAraH sa cAso tAviSaH svargaH sanatpUrvakumAratAviSastantathA / "svargastriviSTapaM ghodivau mustaviSatAviSau nAkaH" 2 / 1 // ityabhidhAnacintAmaNiH / gatau-prApnau / (punaH) svastha-AtmIyasya mameti yAvat / ninaMsayA-nantumicchayA / Agato-samAyAtau / tau-mAtApitarau / saH-zrIzAntinAtho'han / hinizcayena / mohAn-ajJAnataH / vimocya-mocayitvA / abudhava-prAbodhayaditi // 25 // pravartinI bAlyata eva suvratA, navaprasUtirvaraTA tapasvinI / sthirA sudRgmAnasanIrajAlaye, zuciH sapakSA caraNAnurAgiNI // 26 // anvayaH --bAlyataH, eva, pravartinI, suvratA, navaprasUtiH, varaTA, tapasvinI, zuciH, sapakSA, caraNAnurAgiNI, suhaka, sthirA, (AsIt ) // 26 // . vattiH-bAlyataH zaizavataH, zaizavamArabhyeti yAvat / eva-avadhAraNArthakamavyayam / avadhAraNazcAnyayogavyavacchedarUpaM pUrvapradarzitapathenAvaseyam / pravartinI-pravartayati prerayati dharmakAyeM janAniti pravartinI / satatadharmakAryapravartanazIleti yAvat / sutratA-suSThu samIcInaM vrataM tapaHsaMyamAdiniyamo yasyAH sA tathA / navaprasUti:-navanaM-navaH, stutirityarthaH jinastava iti yAvada, tasya prasUtirutyattiryasyAH sA tathA / yadvA-anavaprasUtiriticchedaH, na vidyate navA nUtanA prasUtiH prasavo yasyAH sA tathA brahmacAritvAditi / varaTA-varamaTatIti varaTA, pRSodarAditvAtsAdhu / varadeva haMsayoSidiva varaTA, sitacchadatvAt atra pakSe chadazabdo vastravAcakaH / "varaTA haMsayoSiti gandholyA" mityanekArthaH / tapasvinI-prazastaM tapo'styasyA iti tathA, prazastatapaHsaMyamavatItyarthaH / zuciH-pavitrAtmA / sapakSA-pakSeNa balena sahAyena vA sahitA sapanA / caraNAnurAgiNI-caraNayobhagavatpAdayozcaraNe AcaraNe dharmAnuSThAne iti yAvadvAnurAgaH snehazcaraNAnurAgaH dharmAnurAgaH so'yAstIti caraNAnurAgiNI "ato'nekasvarAt" 7 / 2 / 6 // ityanena matvarthe 'ina' pratyayaH / sudRk-suSThu zobhanA dRk darzanaM yasyAH sa surak, sadarzaneti yAvat / sthirA-nizcalA / dharme iti zeSaH / AsIditizeSaH // 26 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre munergRhasthasya ca vA'rhadAgamaH, phalAni datte tridivaM zivaM dhruvam / gatistayoreSa janastamardayan, rasena hIno bhavitA ghanAtapAt // 27 // anvayaH-- ahaMdAgamaH, muneH, ca, gRhasthasya, vA. dhruvam , tridivam , zivam , phalAni, datte, tayoH, gatiH, eSaH, tam , ardayan , janaH, ghanAtapAt , rasena, hIna:, bhavitA // 27 // vRttiH-abadAgamaH-ahato jinezvarasya AgamaH Agamanama , siddhAntaH zAstraM vA tathA / muneH-zramaNasya / ca-enaH / gRhasthasya-saMsAriNo janasya / vA-athavA / yadvA-vAzabdo'tropamArthakaH, tathA ca muneriva gRhasthasyApItyarthaH / dhruvam-nizcitaM yathAsyAttathA / tridivam-svargam / zivama-mokSam / vinApi cakAreNa samuccayArthapratItiniyamAt svarga mAjhaJcetyarthaH pratIyate / phalAniprayojanAni, lAbhAn vA / datte-pratipAdayati / tyoH-munigRhsthyoH| gatiH-abhyupAyaH / eSaHahaMdAgamaH / vijJeya iti zeSaH / tam-arhadAgamam / ardayan-troTayan / bhindanniti yAvat / janaH-lokaH / ghanAtapAta-ghanaH sAndrazvAsAvAtapaH / santApo ghanAtapastasmAttathA / rasena-anurAgeNa / vIryeNa vA / hInaH-rahitaH / bhavitA-bhaviSyati nirvIryo bhAvIti yAvat // 27 // aharnizaM sAntapanakriyAvidhau, pravRttibhAg jainaruciM vinA jnH| adhaH pated duHkhamamuSya bibhrata-maho vidhe ! tvAM karuNA ruNaddhi na // 28 // anvayaH-janarucim , vinA, janaH, aharnizam , sAntapanakriyAvidhau, pravRttibhAk , (api) adhaH, patet , vidhe !, amuSya, duHkham , bibhratam , tvAm , karuNA, na, ruNaddhi, aho ! // 28 // vRttiH-jainarucim-jinasyAhato'yaM jainaH, jinadharma ityarthaH, tatra rucirabhilASo jainarucistAntathA / samyagdarzanamiti yAvat / vinA-antareNa / janaH-lokaH / aharnizam-rAtrindivam / sAntapanakriyAvidhau-sAntapanamatyantakAyaklezAnazanAdikameva kriyA vyApAraH, sAntapanakriyA tasyA vidhividhAnam , sampAdanamiti yAvat , sAntapanakriyAvidhistasmiMstathA / pravRttibhAka-pravRttimabhyAsAtizayaM bhajate prApnotIti tathA / (api) adhaHpatet-pAtAlaM gacchet , narakaM vrajediti yAvat / (he) vidhe !-vidhAtaH ! kriyAvidhe vA / amuSya-tAdRkriyA tatparasyaitasya janasyetyarthaH / duHkhampIDAm / vibhratam-dhArayantam dadatamiti yAvat / tvAm-bhavantam / karuNA-kRpA / na-nahi / ruNaddhi-pratibadhnAti / kimiti zeSaH / kathanna ruNaddhIti yAvat / aho-Azcarye // 28 // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM paJcamaH sargaH [ 311 muhUrtamAtraM bhavanindayA dayA-dareNa saMsAdhya dhiyA''rhataM matam / zubha labhante bhavino vinodataH, kSaNena muktyambujalocanAyujaH // 29 // anvayaH-dayAdareNa, muhUrtamAtram , bhavanindayA, dhiyA, Ahatam , matam , saMsAdhya, kSaNena, muktyambujalocanAyujaH, bhavinaH, vinodataH, zubham , labhante / / 29 // vRttiH-dayAdareNa-dayAyAM nirupAdhiparaduHkhApaharaNecchAyAmAdara Avezo dayAdaramtena tathA / muhUrtamAtram-ghaTikAdvayAtmakakAlamAtrama / bhavanindayA-bhavasya sasArasya janmano vA nindA bhavanindA, tayA tathA ! dhiyA-buddhayA / Arhatam-arhato jinezvarasyedam Arhatam , jinezvaraprarUpitamityarthaH / matam-siddhAntam / saMsAdhya-samyak sAdhayitvA / kSaNena-pazcadazalezAtmakakAlavizeSeNa svalpenaiva kAleneti yAvat / bhvinH-bhvyaatmaanH| muktyambujalocanAyuja:-ambuje-kamale iva locane nayane yasyAH sA'mbujalocanA, muktinivRtirambujalocaneveti muktyambujalocanA tayA yujjanti saMyujyante iti tathA / vinoda taH-AnandataH / zubham-kalyANam / labhante-prApnuvanti // 29 // striyaH zriyo vA virahAmahA mahA-sakhAH sakhAyaH sravadazravo mama / iti priyAlInamalInamAnasA, na sAtabhAjo'tra paratra dehinaH // 30 // anvayaH-striyaH, vA, zriyaH, virahAsahAH, mahAsakhAyaH, mama, sakhAyaH, sravadazravaH, .. iti, priyAlInamalInamAnasAH, dehinaH, atra, paratra, na, sAtabhAjaH // 30 // vRttiH-striya:-striyAH, nA- ityarthaH, nitambinyA iti yAvat / vA-samuccaye / zriyaH-lakSmyAH / virahAsahA:-viyogaM soDhumasamarthA ityarthaH / mahAsakhAyaH-mahAntaH sakhAyo mitrANi yeSAnte tathA, sakhizabdAntatatpuruSAdaTpratyayaH samAsAntaH apIti zeSaH / mama-mameti mamatvamitrANi, mamatAbhAja iti yAvat / janA iti zeSaH / sravadazravaH-sravanti nirgalantyazrUNi netrajalAni yeSAnte tathA / iti-anena prakAreNa asmAddhetovA / priyAlInamalInamAnasAHpriyAyAM ramaNyAM lInamAsaktam ( ata eva ) malInaM-malImasaM mAnasamantaHkaraNaM yeSAnte tathA / dehinaH-dehaH zarIramastyeSAmiti dehinaH prANinaH, jIvA ityarthaH / atra-iha loke / martyaloke'sminityarthaH / paratra-paraloke / apIti zeSaH / na-nahi / sAtabhAja:-sAtaM saukhyaM bhajante, sevante iti sAtabhAjaH, sukhabhAgina iti yAvat / bhavantIti zeSaH // 30 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre kuzAsanenApi kuzAsanena ye, naye'nuraktA bhuvipryogtH| nivRtimeSyanti paraM duruttara-starasvibhirmohamahodadhistu taiH // 31 // anvayaH- kuzAsanena, ye, kuzAsanena, api, naye, anuraktAH, bahuviprayogataH, nivRttim, eSyanti, tu, param , mohamahodadhiH, tarasvibhiH, taiH, duruttaraH // 31 // vRttiH-kuzAsanena-kuzAnAM darbhANAmAsanaM viSTaraH kuzAsanam, darbhamayaviSTara ityarthaH, tena tathA upalakSitA iti zeSaH / kuzAsanazAlina iti yAvat / ye-yAdRzA janAH / kuzAsanenakutsitaM zAsanam pravacanam kuzAsanam tena tathA / api-sambhAvanAyAmavyayam / naye-nayamArge / zAsra, nItau vA / anuraktAH-anurAgiNaH / kadAcit iti zeSaH / bhuvipryogtH-ativiyogtH| . bahUnAM viprANAM yogato vA / nivRttim-vairAgyam / aiSyanti-lapsyante / tu-kintuM / paramakevalam / mohamahodadhiH-mahAn vizAlazcAsAvudadhiH samudraH, mahodadhiH, moho'jJAnaM mahodadhiriveti mohamahodadhiH upameyaM vyAghrAdyaiH sAmyAnuktau" 3 / 11 102 / ityanenopamitasamAsaH / tarasvibhiH vegavadbhiH / tai:-tAdRzaiH janairiti zeSaH / duruttara:-duHkhenottarituM pArayituM yogyo duruttaraH astIti zeSaH // 31 // jinasya vapratritayAgraniSThayA, jano'tra nirvANikayA hRte'zive / iti stute smAtimudeSa zoSita--stvayaiva mAtaH sutazokasAgaraH // 32 // anvayaH--atra, jinasya, vapratritayAgraniSThayA, nirvANikayA, azive, hRte, eSaH, janaH, (he) mAtA, tvayA, eva, sutazokasAgaraH, zoSitaH, iti, mudA, stute, sma // 32 // vRttiH atra-asmilloke / jinasya prabhoH zrIzAnthinAthasya / vapratritayAgraniSThayAvaprANAM prAkArapIThabhuvAm , trayam , vapratrayam tasya agre niSThA sthitiryasyAH sA vapratritayAgraniSThA tayA tathA / 'vapro'sya pIThabhUH' 4-46 / ityabhi0 ci0 / nirvANikayA-devyA / tannAmnyA zrIzAntinAthazAsanadhiSThAtryA / azive-amaGgale / hRte-apanIte, vinAzite iti yAvat / eSaHsamIpataravartitayA dRzyamAna ityarthaH / 'samIpataravarti caitado rUpam" ityabhiyuktokteH / janaH-lokaH / hai' mAtaH!-he janani ! tvayA-bhavatyA / eva-avadhAraNArthakamavyayam / sutazokasAgara:zokaH khedaH, sAgaraH-samudra iveti zokasAgaraH, sutasya putrasya zokasAgaraH sutazokasAgaraH / Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAcAryaviSayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvinodinyAM paJcamaH sargaH / [313 zoSitaH-zoSaNakarmIkRtaH / dUrIkRta iti yAvat / iti evaM prakAreNa / mudA-harSeNa / stute smaastuvIta // 32 // madarthasandezamRNAlamantharaH, kadA'bhyupetA pathiko'tha bAndhavaH / .. itIha pRSTo garuDo'pi yakSarAT, tadA''cacakSe'sya hitaM sasAkSikaH // 33 // anvayaH-atha, madarthasandezamRNAlamantharaH, pathikaH, bAndhavaH, kadA, abhyupetA, iti, iha, pRSTaH, yakSarATa, garuDaH, api, tadA, sasAkSikaH, (san ), asya, hitam, AcacakSe // 33 // vRtti:-atha-anantaram / madarthasandezamRNAlamanthara:-aham arthaH kAraNaM yasyAsau madarthaH, "tvamau pratyayottarapade caikasmin" 2 / 1 / 11 // ityanena mAdezaH / sa cAsau sandezovAciko, madarthasandezastasmAt , mRNA-hiMsAcA''lamasatyazca mRNAle madarthasandezamRNAle, tatra mantharo'lasastathA, hiMsAto'satyatazca nivRtta ityarthaH / pathika:-pAnthaH, pravAsItyarthaH / bAndhavaH-svajanaH / kadA-kasmin samaye / abhyupetA-abhyupeSyati, abhyAgamiSyati iti yAvat / iti-evaMprakAreNa / iha-atra / pRSTaH-anuyuktaH / yakSarATa-yakSAdhipaH / garuDaH-tannAmavizrutaH zrIzAntinAthazAsanAdhiSThAyakaH / api-sambhAvanAyAmavyayam / tadA-tasmin samaye / sasAkSikaHsAkSI-sAkSAdrSTA eva sAkSikastena sahitastathA / (sanniti shessH)| asya-praSTurjanasyetyarthaH / hitamzubhama / AcacakSe-kathayAmAsa // 33 // mayA'nupRSTo bhagavadvivandiSuH, priyaH kiyaddUra iti tvayodite / vilambate'sAviti sA parAGmukhI, sakhI sakhIM tAM nijagAda nA'darAt // 34 // - anvayaH-bhagavadvivandiSuH, priyaH, kiyadre, iti, mayA, anupRSTaH, tvayA, aso, vilambate, iti, udite, parAkamukhI, sA, sakhI, tAm , sakhIm , nAdarAt , nijagAda // 34 // vRttiH-bhagavadvivandiSuH-arhantaM zrIzAntinAthaM ninaMsuH / priyaH-vallabhaH / kiyadadarekiyadviprakRSTe / kiyAna vilambaH iti yAvat / iti evaM prakAreNa / mayA-lakSmIsvarUpayA kayAcinnAyikayA / anupRSTaH-anuyuktaH / tvayA-anyayA / tvazabdo'nyArthakaH / asau-sa tava vallabhaH / vilambate-vilambaM karoti, kAlamativAhayati ityarthaH / iti-anena prakAreNa / udite-kathite satIti zeSaH / parAGamukhI-vimukho / sA-lakSmIsvarUpA / sakhI-vayasyA / tAm-pUrvoktAm / sakhImAlIm / nAdarAta-anAdarAva / nijagAda-AcacakSe, kathitavatIti yAvat // 34 // .. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre kacit prabhAtaprabhayA bhayAhate, pramAdyato nIlamaNitviSA nizi / vilokayantyA rudato'tha pakSiNaH, striyAH kSaNo'bhUdudhRtalakSalakSaNaH // 35 // anvayaH-atha, kvacit , bhayAt , Rte, nIlamaNiviSA, prabhAtaprabhayA, pramAdyata:, nizi, rudataH, pakSiNaH, vilokayantyAH, striyAH, kSaNaH; hRtalakSalakSaNaH, abhUt // 35 // ttiH-atha-anantaram / kvacita-kutrApi / bhayAta-bhIteH / Rte-vinA / nIlamaNiviSA-nIlavarNo maNiH ratnam , nIlamaNiH indranIlastasya sviT kAntiriva tviTa kAntiryasyAH sA nIlamaNi tviT , tayA tthaa| "uSTramukhAditvAt" bahubrIhiH samAsa upamAnasarUpasya pUrvapadasya lopazca / prabhAtaprabhayA-prAtaHkAlakAntyA / pramAdyataH-anavadadhataH, anavadhAnaM kurvata ityarthaH / rAtriviSayakabhramavataH / nizi-rAtrau / rudataH-kUjataH, krandanamAdadhata iti yAvat / pakSiNaH-vihagAn / cakravAkAhInityarthaH / vilokayantyAH-avalokayantyAH / striyaa:-naaryaaH| kSaNaH-samayaH / hRtalakSalakSaNaHhRtAni vinaSTAni, dUrIkRtAni vA lakSaM lakSaNAni yasmin sa tathA / anekAvazyakavidheyavidhAnAsAmaJjasyApAdakatvenAtIvAlpIyAna iti yAvat / abhUt-abhavat // 35 / / na yAvatA bhAgavatI lasannayA, zrutAsti gaustAvadabhISTatA pare / calAzu tasyAH zravaNe vicakSaNaH, priye sa kIdRg bhavitA tava kSaNaH // 36 // andhayaH-he piye!, yAvatA, lasannayA, bhAgavatI, gauH, na zrutA, asti, tAvat , pare, abhISTatA, Azu, cala, tasyAH, zravaNe, vicakSaNaH, saH, kSaNaH, tava, kIdRk , bhavitA // 36 // vRttiH--he priye !-ayi vallabhe ! yAvatA-yAvatparimitakAlena, yAvatkAlaparyantamityarthaH / lasanayA-lasana zobhamAno nayo nItiH zAstrIyasadupadezAtmakaviSayo yatra sA tathA / nayaramaNIyeti yAvat / bhAgavatI-bhagavatsambandhinI / gauH-dezanAtmakavANI / na-nahi / zratA-karNagocarIkRtA / asti-vartate / tAvat-tadavadhi / pare-parapadArthe / abhISTatA-ruciH / cakAstIti zeSaH / AzuzIghram / cala-ehi / tasyA:-bhagavatsambandhi dezanAtmakabhAratyAH / zravaNe-AkarNane / vicakSaNa:samIcInaH / sA-tAdRzaH, darzanasampAdaka iti yAvat / kSaNaH-pUrvapradarzitakAlaH / kIdRk-kIdRzaH, kiMvidha iti yAvat / bhavitA-bhaviSyati, anirvacanIyastava samayastatra bhaviteti yAvat // 36 // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvinodinyAM paJcamaH sarga: [315 kathaM vidhAtarmayi pANipaGkajAda, vidherjinasyAzanapuNyamudbhavet / itIva saurASTrikabhavyacintanaiH, sthitaH prabhuH zrIvimalAcalopari // 37 // anvayaH-vidhAtaH !, pANipaGkajAt , vidheH, jinasya, azanapuNyam , mayi, katham , udbhavet , iti, saurASTrikabhavyacintanaiH, iva, prabhuH, zrIvimalAcalopari, sthitaH // 37 // vRttiH-vidhAta:-parameSThin ! pANipaGkajAta-pANirhastaH, paGkajaM-kamalamiveti, pANipaGkajam , tasmAttathA / vidheH-vidhAnAt zuddhakriyAta iti yAvat / jinasya-arhataH, tIrthaGkarasyeti yAvat / azanapuNyama-azanaM bhojanam , tasya puNyaM sukRtaM zuddhAhAra vitaraNajanitaM zubhamiti yAvat / mayimallakSaNe jane ityarthaH / katham-kena prakAreNa / udbhavet-samutpadyeta / iti-itthambhUtaiH / saurASTrikabhavyacintana:-saurASTre tadAkhyadeze bhavAH saurASTrikAsteSAM bhavyacintanAni ramaNIyabhAvanAH, manoramavicArA iti yAvat, saurASTrikabhavyacintanAni taistathA / iva-utprekSAyAm / prabhuH-svAmI / bhagavAna zAntinAtha iti yAvat / zrIvimalAcalopari-vimalazcAsAvacalaH parvato vimalAcalastasya upari UrdhvabhAge, tathA / zrIsiddhAcaloparIti yAvat / sthita:-avasthitaH / nyavasaditi yAvat // 37 // sthitikriyA mAsacatuSTaye prabho !, tava priyA zaityamRdutvazilpinaH / Rtorjanasyaiva suraiH samaM bhava-viti pracakre saphalAmasau giram // 38 // anvayaH-prabho !, zaityamRdutvazilpinaH, tava, RtoH, iva, mAsacatuSTaye, sureH, samam , priyA, sthitikriyA, bhavatu, iti, janasya, giram , asau, saphalAm , pracakre // 38 // vRttiH-prabho !-svAmin ! zaityamRdutvazilpina:-zaityaM-zItalatA ca mRdutvaM komalatA ca zaityamRdutve tayoH zilpI sampAdakaH zaityamRdutvazilpI tasya tathA arhataH kAmakrodhopazAmakatvAcchaisyasampAdakatvaM mAnopazAmakatvAcca mRdutvasampAdakatvamavaseyam / tava-zrImato, bhavato bhagavataH zAntinAthas / RtoH-varSAkAlasya / iva-yathA / mAsacatuSTaye-catvAro'vayavA asyeti catuSTayam , mAsAnAM catuSTayam mAsacatuSTayam tasmiMstathA / suraiH-devaiH / samam-sAdham / priyA-abhISTA / sthitikriyA-sthiteravasthAnasya kriyA-vyApAraH, sthitikriyA avasthitiriti yAvat / bhavatu-jAyatAm / iti-uktaprakArAm / janasya-lokasya, prajAyA iti yAvat / giram-vANIm / asaujinaH / saphalAm-sArthikAm , phalitAmiti yAvat / pracakre-vidadhe // 38 // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra tavAzrayAdeva ca zAntirapyabhUd, bhiyAM pradeze jina ! tattavAlike / viyokSyase'vallabhayeti nirgatA-'kSarAlirItyA'tra kadApyaTATayate // 39 // anvayaH--jina !, tava, AzrayAt , eva, ca, pradeze, bhiyAm , api, zAntiH, abhUt , tat, atra, tava, alike, avallabhayA, ItyA, viyokSyase, iti, nirgatAkSarAliH, kadApi, aTATayate ? // 39 // vRttiH-jina !--arhan paramezvara ! tava-bhavataH / AzrayAta-AzrayaNAt sthiteriti yaavt| eva--avadhAraNArthakamavyayam / bhavadAzrayeNaivetyarthaH / ca--punaH / prdeshe-bhvdaashritpraantbhaage| sapAdazatayojanamitabhUbhAga iti yAvat / bhiyAm--AtaGkAnAm / bhayAnAmiti yAvat / api--khalu / zAntiH--zamanam , vyapagama iti yAvat / abhRta-abhavat / tat--tasmAddhetoH / atra--asmin / taba--.. bhavataH / alike-bhAle, lalATe iti yAvat / avallabhayA--apriyayA / ItyA--ativRSTyAdyupadravaiH / viyokSyase-viyukto bhaviSyasi / iti-uktprkaaraa| nirgatAkSarAliH--durgatAkSarapaMktiH / kadApi-- kasmiMzcidapi kAle ityarthaH / aTATayate !--punaHpunaratizayena vA'Tati ! naiveti bhAvaH / yatprabhAvAt kSitau bhItInAmapi kSitirbhavati tadbhAle ItyAtvaM viyokSyase ityakSarapaMktirapArthikaiveti bhAvaH // 39 // gurutvabhAvAt zucizAstrasambhavAt, surArcitatvAdatipuNyabhUbhavAt / / adIdipat tIrthakRdityasau vibho-lipirlalATantapaniSThurAkSarA // 40 // anvayaH-gurutvabhAvAd , zucizAstrasambhavAt , surArcitatvAt , atipuNyabhUbhavAt , aso, tIrthakRt , iti, vibhoH, lalATantapaniSThurAkSarA, lipiH, adIdipat // 40 // ___ vRttiH-gurutvabhAvAta-gurormahato bhAvo gurutvam garimeti yAvat , sa eva bhAvo gurutvabhAvastasmAttathA / zucizAstrasambhavAt-zuci pavitraM zAstramAgamAdi tasya sambhava utpattiH zucizAmasambhavastasmAttathA / surArcitvAt-surairdevairarcitaH pUjitaH surArcitastasya bhAvaH surAcitvam tasmAttathA / atipuNyabhUbhavAt-atipuNyA-atyantapavitrA cAsau bhUH pRthivI sthAnaM vA atipuNyabhUstatra bhavo janmA'tipuNyabhUbhavastasmAttathA / aso-ayam / tIrthakata-tIrthaGkaraH / iti-itihetoH| vibhoH-prabhoH sakAzAt / lalATantapaniSThurAkSarA lalATaM-bhAlaM tApayati santApayatIti lalATantapA (ataeva) niSThurAkSarA kaThinavarNA zravaNAvacchedena duHkhotpAdajaniketi yAvat , lalATantapaniSThurAkSarA, karmadhArayasamAsaH / puMvadbhAvazca / lipi:-varNasagnivezaH / adIdipat-cakAsti sma / jinasthitau Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcArya vijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvinodinyAM paJcamaH sargaH / [317 sameSAM janAnAM sukhabhAgitvAllalATantapaniSThurAkSarApi lipiyarthIbhUya zobhanA satI didIpa iti bhAvaH // 40 // ayi svayUthyairazanikSatopamaM, samaM viSehe'pyupasargakAraNam / surairnarairvA pazubhiH sahAsuraiH, kRtaM tvamISAM vikRtaM na mAnasam // 41 // anvayaH-ayi !, svayUthya, samam , asuraiH, saha, suraiH, naraH, pazubhiH, vA, kRtam , azanikSatopamam , api, upasargakAraNam , viSehe, tu, amISAm , mAnasam , na, vikRtam // 41 // vRttiH-ayi !-komalAmantraNe ! svayUthyai:-yUthabhavaiH / samam-sAkam / asuraiHbhavanapatyAdinirjaraiH / saha-sArdham / suraiH-vaimAnikadevaiH / naraiH-manujaiH / pazubhiH-tiryagbhiH / vA-samuccaye / kRtam-janitam / azanikSatopamam-vajrAghAtatulyam / api-khalu / upasargakAraNam-upadravahetum / upasargAniti yAvat / viSehe-asahata / tu-kintu / amISAm-bhagavatAm zrIzAntinAtha jinezvarANAm / 'gurAvekazca' 2-2-124 / iti gauravAtizayamabhivyaJjayituM bahutvam / mAnasam-antaHkaraNam / hRdayamiti yAvat / na-naiva / vikRtam-vikArasaMvalitam / calitamiti yAvat // 41 // bhuvaM punAnasya taveti nirgala-nmamAdya vRttAntamimaM batoditA / tanoti saMsad divi gAyanaiH prabho!, purandarasyApi puro mahodayam // 42 // anvayaH--nirgalanmama !, prabho !, bhuvam , punAnasya, tava, iti, imam , vRttAntam , divi, purandarasya, puraH, gAyanaiH uditA, saMsat , adha, api, mahodayam , tanoti, bata, // 42 // vRttiH-nirgalanmama !-nirgalat-dUraM vyapagacchat mama-mamatvaM yasmAttadAmantraNe tathA / prabho-svAmin !, bhagavacchAntinAtheti yAvat / bhuvam-pRthivIm , bhUlokamiti yAvat / punAnasyapavitrayataH, pavitrIkurvata iti yAvam / tava-bhavataH , zAntinAthasya / iti-pUrvodIritiprakAreNa / imam-etam / vRttAntam-vArtAm / divi-svarge / purandarasya-indrasya / puraH-purataH / gAyanaiHgAyakaiH, hAhA-hUhUpramukhairgandhavairiti yAvat / uditA-niveditA gIteti yAvat / sNst-sbhaa| adya api-adyAvadhi / mahodayama-mahAnatizayitazvAsAvudayo'bhyudayo mahodayastantathA / tanotivistArayati / bata-harSe // 42 // Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 ] zrIjananeSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAyacaritre prabhovihAre magadhe'pi mAgadhaiH, pravarNyamAne vividhairmahotsavaiH / mukhAni lolAkSi ! dizAmasaMzaya, priyo'vadat pazya vibhUSaNairitaH // 43 // anvayaH-lolAkSi !, magadhe, api, vividhaiH, mahotsavaiH, mAgadhaiH, pravarNyamAne, prabhoH, vihAre, dizAma , vibhUSaNaH, ( upalakSitAni ) mukhAni, itaH, pazya, (iti ) priyaH, asaMzayam , avadat // 43 // vRttiH-lolAkSi !-lole-caJcale akSiNI nayane yasyAH sA lolAkSI, capalanayanA tadAmantraNe tathA / magadhe-gaGgAdakSiNavartitadAkhyadeze / api-sambhAvanAyAm / vividhaiH-anekaiH, bahubhiriti yAvat / mahotsavaiH-mahAnto'tizayitAzca te utsavA udvarSA mahotsavAH, "sanmahatparamottamotkRSTaM pUjAyAm" 3 / 1 / 107 / / ityanena karmadhArayaH pUrvanipAtaniyamArthaH samAsaH, taistathA / mAgadhaiH-bandibhiH / pravarNyamAne-prakarSaNa stUyamAne / prabhoH-bhagavataH zAntinAthasya / vihAreprAmAnAmAntaramupadezArthaM vicaraNe / dizAm-AzAnAm / vibhUSaNaiH-alaGkAraiH upalajhitAnItizeSaH / mukhAni-vadanAni tadaprabhAgA~zca / itaH-atra / pazya-avalokaya / vAkyArthaH karma / ( itianena prakAreNa ) priyaH-ballabhaH / tasyAH svAmIti yAvat / asaMzayam-nizcitam yathAsyAttathA / avadat-akathayat // 43 // khasindhucApapramayonnatAmita-stanaM priye ! pazya mahojvalAM dizAm / mukhAnyamuSyAH kiraNaizca tAmasAda,dazApi zUnyAni vilokayiSyasi // 44 // anvayaH-priye !, itaH, khasindhucApapramayA, unnatAm , mahojjvalAm , tanUm , pazya, ca, amuSyAH, kiraNaH, tAmasAt , zUnyAni, dizAm , daza, api, mukhAni, vilokayiSyasi // 44 // ___ vRttiH-priye !-dayite ! ita:-asmAt sthAnAt / khasindhucApapramayA-aGkAnAM vAmato gatiH, ityabhiyuktoktyA-khasindhupradena catvAriMzato grahaNam / khasindhusaMkhyAkAzcApA dhanaMSi khasindhucApasteSAM pramA mAnam khasindhucApapramA, tayA tathA / unnatAm-prAptAbhyudayAm / uccAmiti yAvat / mahojjvalAm-mahatI vizAlA cAsAvujjvalA vikAzinI mahojjvalA, tAntathA / vizeSaNayorapi yathA kathaJcid guNapradhAnabhAvamanusandhAya "zItoSNaM jalam" iti vat samAsaH, prabhAbhAsurAmiti yAvat / tanam-zarIram / pazya-avalokaya / ca-punaH / amuSyAH -viprakRSTatayA Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadinodinyAM paJcamaH sargaH [ 319 dRzyamAnAyAstanvAH / kiraNaiH-aMzubhiH / kRtveti vizeSaH / tAmasAta-tamo'ndhakArameva tAmasam , vAyasarAkSasAdivata , tasmAttathA / zUnyAni-virahitAni / dizAm-kakubhAm / daza-dazatvasayA viziSTAni / api-nUnam / mukhAni-vadanAni / vilokayiSyasi-dRSkSyasi // 44 // mamaiva zokena vidIrNavakSasA, manaH kimAkasmikamadya nodyatam / nivedituM sarvavide tadAspade, viDojasA'gAmi bhuvastale'asA // 45 // anvayaH- adha, vidIrNavakSasA, zokena, eva, mama, manaH, kim , na, udyatam , (iti) Akasmikam , sarvavide, niveditum , viDojasA, aJjasA,bhuvastale, tadAspade, agAmi // 45 // / vRttiH-adya-asminnahani, * sAmpratimiti bhAvaH / vidIrNavakSaso-vidIrNa-sphuTitaM, vakSaH uraH-hRdayamiti yAvat , yena sa vidIrNavakSastena tathA / zokena-khedena / eva-apyarthakamavyayamatra / tAdRzazokenApItyarthaH / mama-mallakSaNasya / manaH-antaHkaraNam / kim-katham / na-nahi / udyatamsodhamaM jAtam / vidIrNavakSaH zokenApi mama manaH kathanna tatpratikArAya samudyatamiti bhAvaH (iti)| Akasmikam-akasmAjjAtaM viSayamityarthaH / sarva vide-sarvamakhilaM vetti jAnAti iti sarvavit tasmai tathA / sarvajJAya bhavapAragAmine bhagavate zAntinAthAyeti yAvat / niveditum-vijJApayitum / atrAntarbhAvitaNigarthatA'vaseyA / viDojasA-devendreNa / aJjasA-jhaTiti / bhuvastale-bhUmaNDale, martyaloke iti yAvat / tadAspade-tasya-tIrthakRta AspadaM sthAnaM tadAspadam , tasmiMstathA / agAmi-abrAz2i, gatamiti yAvat // 45 // mayA'dya muktiH pratipatsyate zriyA, tvayA vicitrAGgi ! vipatsyate ydi| niSevaNAd me na kadApi mAmataH, sametazailaM calituM tu mA bhaja // 46 // anvayaH--vicitrAGgi !, yadi, mayA, adya, muktiH, pratipatsyate, me, niSevaNAt , tvayA, zriyA, na, kadApi, vipatsyate, ata:, sametazailam , calitum , ( udyatam ) ( calitam ) mAm , tu, mA, bhaja // 46 // vati:-vicitrAGgi!-vicitraM vilakSaNamaGga svarUpaM yasyAstadAmantraNe tathA / yadicet / mayA-mamamaNena / aba-adhunA / mukti:-nivRtiH / pratipatsyate-prApsyate / tadeti svato Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 ] bInanaMSadhIyamahAkAvye bhIzAntinAyacaritra labhyate yadItyasyottaravAkyagatatvAt / me-mama / niSevaNAta-zuzrUSaNAt, samArAdhanAditi yAvat / tvayA-bhavatyA / zriyA-zobhayA / 'zobhAsampattipadmAsu lakSmIH zrIriva kathyate' iti yAdavaH / yadvAtvayA anyayA / tvazabdasyAnyArthakatvAditi bhAvaH / zriyetyanveyam / na-nahi / kadApi-kasmizcit kAle'pi / vipatsyate-viyonyate / ataH-asmAddhetoH / sametazailam-sametazikharAkhyatIrthavizeSam / calitum-gantum / tamprati gantumiti yAvat / athavA calitum-ityeva pAThaH svIkaraNIyaH / tathA ca "sametazailaM prati calitam" ityevamanveyam / pUrvapazze "udyatam" ityadhyAhAryam / mAm-mallakSaNaM tIrthakRtam / tu-punaH / mA-nahi / bhaja-sevasva / mayi sametazikharaM gate'pi madIyasevAmAhAtmyAnna tvayA kadApi zobhayA viyokSyata iti bhAvaH // 46 // vihAya sarvAmatha tIrthakRcchiya, vibhuryayau tagirizaGgamunnatam / tadA'smi daivena hato'pi hA hataH, sureziteti pralapannupAgamat // 47 // anvayaH-atha, tIrthakRt , vibhuH, sarvAm , zriyama , vihAya, unnatam , tagirizRGgam , yayau, tadA, surezitA, hA, devena, hataH, api, hataH, asmi , iti pralapan , upAgamat // 47 // ___vRttiH--atha-anantaram / tIrthakRt-jinezvaraH / vibhuH-prabhuH zrIzAntinAtha iti yAvat / sarvAm-nikhilAm / zriyam-lakSmIm / vihAya-santyajya / unnatam-atyantamUrdhvam / tagirizaGgamasa prasiddhazcAsau giriH parvataH sametazaila ityarthastagiriH, tasya zRGga zikharam , tagirizRGgam tattathA / yayau-gatavAn / tadA-tasmin kAle / surezitA-surANAM devAnAmIzitA prabhuH surezitA, devendraH / hA-khedArthakamavyayam / devena-vidhinA / hataH-mAritaH / api-samuccaye / hataHmAritaH / asmi-bhavAmi / iti-anena prakAreNa / pralapan-pralApaM kurvan / upAgamat-samIpamAgacchat // 47 // trayodazAhe kila zukraje'site, jinaH prapannAnazanaH zivaM yayau / aguvineyA navazatyanuprabhu, sphuTaM yataste'zizavaH parAsavaH // 48 // anvayaH--jinaH, zukraje, Asite, trayodazAhe, prapanAnazanaH, ( san ) zivam , yayau, navazatI, vineyAH, anuprabhu, aguH, yataH, te, sphuTam , azizavA, parAsavaH // 48 // vRttiH-jina:-jinezvaro, bhagavAJchAntinAthaH / zukraje-zukre jyeSThe mAse jAtaH zukraja Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAcAryavijavAmRtasUrIdharakRtAyAM vidinodinyAM paJcamaH srgH| [ 321 stasmiMstathA / asite-na sitaH zuklo'sitaH kRSNapakSastasmiMstathA / trayodazAhe-trayodazazca tadaho dinam , prayodazAhastasmiMstathA / ahanazabdAntadvandvatatpuruSayoH puMlliGgatvavidhAnAt jyeSThakRSNatrayodazyAmiti yAvat / prapannAnazanaH-prapannaM prAptamanazanamabhakSaNaM yena sa tthaa| samiti zeSaH / zivam-mokSam / yayau-prAptavAn / ( tadanantaram ) navazatI-navAnAM zatAnAM samAhAro navazatI / vineyA:-ziSyAH / anuprabhu-prabhorbhagavataH zAntinAthasya anu pazcAt , anupramu, "vibhakti" 3 / 1 / 36 / ityanenAvyayIbhAvasamAsaH / agu:-gatavantaH / mokSamitizeSaH / ytH-ysmaaddhetoH| te-bineyAH / sphuTam-prakaTaM yathAsyAttathA / azizavaH-na zizavo bAlA azizavastaruNA vRddhA vA, ata eva / parAsavA-pare siddhA jJAnarUpA bA asavaH prANA yeSAnte tathA kevalina iti bhAsanniti zeSaH // 48 // tavApi hA hA virahAt kSudhAkulAH, kulAzrayA anyatapasvino'dhunA / tvayIza ! bhukte vanu bhujatAmiti,gaNIndramAzAsta hariH prazastadhIH // 49 // anvayaH-hA hA, tava, kullAzrayAH, anyatapasvinA, bhapi, adhunA, virahAt , kSudhAkulA:, Iza ! tu, tvayi, bhukta, anu, bhumjatAm , iti, prazastathIH, hariH, gaNIndram , AzAsta / / 49 // .. pati:-hA hA-iti khedAtizayasUcakramavyayadvayam / tava-bhavataH gaNIndrasyeti yAvat / kalAzrayA:-kulaM sajAtIyagaNa Ayo'valambo yeSAnte tthaa| anyatapasvinaH--prazastaM tapastapasyA'styeSAmiti tapasvinaH, anye bhavaditare ca te tapasvino'nyatapasvinaH / api-sambhAvanAyAm / adhunA-sAmpratam / virahAta--jinavaraviyogataH / kSadhAkulA:-bumujhAkSAmakukSayaH / santIti zeSaH / Iva !-gaNAdhIza ! tu-punaH / tvayi-bhavati / ekte-kRtabhojane, satIti zeSaH / anu bhuJjatAmpazcAd bhazyantu / iti-evam / prazastadho:-prazastA-prazaMsanIyA dhobuddhiryasya sa tathA / vilagabuddhizAlItyarthaH / hari:-indraH / gaNIndram-gaNAdhIzam , zramaNasamudayAdhyasamiti yAvat / AzAstasamAdhAsayat // 4 // vidhAya kalyANakakarma sotsavaM, kulAyAleSu viluTya teSu te / khagA iva stUpataTeSu ca kramAd, divaM yayustyaktazuvaH surezvarAH // 50 // anvaya-te, rezvarAH, sotsavam , kalyANakakarma, vidhAya, kulAyakUleSu, khagA, iva, teSu, Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322] ... zrIjainanaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre : . stUpataTeSu, viluTya, kramAt , ca, tyaktazucaH, divam , yayuH // 50 // vRttiH-te-prasiddhAH / surezvarAH-catuHSaSTirindrAH / sotsavam-utsavena sahitaM tathA / samahamiti yAvat / kalyANakakarma-nirvANakalyANakakriyAkalApam / vidhAya-kRtvA / kulAyakUleSunIDa taTeSu / 'kulAyo noDe' 4-385 / ityabhi0 ci0 / khagAH-pakSiNaH / iva-yathA / teSu-bhagavadAdidehAgnisaMskArabhUbhAgavihiteSu / stUpataTeSu-stUpaprAntabhAgeSu / viluTya-luThitvA / kramAtakramazaH / ca-samuccaye / tyaktazucaH-tyaktA zuk-zocanaM kheda iti yAvad yaiste tathA / santa iti zeSaH / divam-svargam / yayuH-jagmuH / agacchanniti yAvat // 50 // tato vijahurgaNinaH sasaMyatA, upAsakairbhUpatibhiH kRtaarcnaaH| cireNa labdhA bahubhirmanorathai-rupAdizantaH prabhuzAntizAsanam // 51 // anvayaH-tataH, bahubhiH, manorathaiH, cireNa, labdhAH, upAsakai, bhUpatibhiH, kRtArcanAH, sasaMyatAH, gaNinaH, prabhuzAntizAsanam , upAdizantaH, (santaH) vijayuH // 51 // vRttiH-tataH tadanantaram / bahubhiH-atizayitaiH / manorathaiH-abhilASaiH / cireNabahukAlena / labdhA-prAptAH / upAsakaH-zramaNopAsakaiH, zrAvakairiti yAvat / bhUpatibhi:-rAjabhiH / kRtArcanA:-kRtaM vihitamarcanaM pUjanam yeSAnte tathA / sasaMyatA:-sasAdhavaH / munivaraparivAraiH parivratA iti yAvat / gaNinaH-gaNAdhIzAH / prabhuzAntizAsanam-prabhuH svAmI cAsau zAntiH zAntinAthaH prabhuzAntistadIyaM zAsanam prabhuzAnti zAsanam , tattathA / upAdizantaH-upadezayantaH / santa iti zeSaH / vijaH-vihRtavantaH / / 5 / / prabhovimukteH padamAzritAH surA, apUpurannIpsitamaMhisevinAm / kadApi sAkSAd bhavanAt kadAcana, gatAHkSaNenA'sphuTitekSaNA mmm||52|| anvayaH- prabhoH, vimuktaH, padam , AzritAH, surAH, kadApi, sAkSAdbhavanAt , kadAcana, kSaNena, asphuTitekSaNAH, mamam , gatAH, (santaH) aMhisevinAm , Ipsitam , apUpuran // 52 // vRtiH-prabhoH-bhagavataH zAntinAthasya / vimukteH-vimokSasya, kaivalyasyeti yAvat / padam-sthAnam / yatsthAnAvacchedena bhagavatA muktiradhigatA ttsthaanmityrthH| AzritAH-avalambitAH / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAsUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM paJcamaH sargaH [ 323 tatsthAnarakSakA iti yAvat / surAH-devAH / kadApi-kasmi~zcitkAle / sAkSAtbhavanAt-sAkSAt kAreNa / kadAcana-kasmiMzcit kAle ca / kSaNena-utsavena / asphuTitekSaNA:-asphuTitamapra kaTamIkSaNaM darzanaM yeSAnte tathA / apratyakSA iti yAvat / mamam-mamatvam / gatAH-prAptAH / santaH iti zeSaH / aMhisevinAm-caraNopAsakAnAm bhagavadbhaktAnAmiti yAvat / Ipsitam-abhilaSitam / apUpuran-paryapUrayan , paripUritavanta iti yAvat // 52 // sutAH kamAhUya cirAya cukRta-rivANDajAH pakSavalaM tathAgamam / ihAzrayantAmitizikSayA kramAd yayuvineyA gaNinAM gaNezatAm // 53 // anvayaH-sutAH, cirAya, cukRtaH, aNDajAH, iva, kam , AhUya, haha, pakSavalam , tathA, Agamam , AzrayantAm , iti, zikSayA, kramAt , gaNinAm , pineyA, gaNezatAm , yayuH // 53 / / vRttiH-sutAH !-bhoH ziSyAH ! cirAya-bahukAlam / cukataiH- zizupabhisUkSmazabdavizeSaiH / aNDajAH-pakSiNaH / iva-yathA / kam-AtmAnAm brahmeti yAvat pakSipakSe sukham / 'ko brahmaNyAtmani' ke zIrSa'psu sukhe'itynekaarthH| Aiya-AkArya, prasAdya / iha-atra loke / pakSabalam-svavargavalam , pakSe patattrabalam / tathA-samuccaye'vyayam / Agamam-aGgAdyAgamam , pakSe'gamam vRzcamiti / AzrayantAm-avalambantAm / iti evaM prakAreNa / zikSayA-upadezena / kramAtkramazaH / gANanAm-gaNadharANAm / vineyAH-ziSyAH 'ziSyo vineyo'ntevAsI' 1-76 / ityabhi0 ci0 / gaNezatAm-gaNAdhyakSatAm / yayuH-agaman , prAptavanta iti yAvat // 53 // vidhau vidheyA matayo vidheyakA, vidhAya kampANi mukhAni ke prati / vRthA nirIkSadhvamitastataH kimu, Rte na bodhAt savidheH zivAzrayaH // 54 // anvayaH--vidhau, vidheyakAH, matayaH, vidheyAH, kam , prati, kampANi, mukhAni, vidhAya, nirIkSadhvam , itastataH, vRthA, kimu, savidheH, bodhAta , Rte, zivAzrayaH, na // 54 // vRttiH-vidhau-parameSThini 'vidhirnA niyatau kAle,vidhAne parameSThini'iti medinii| vidheyakA:vidheyA anuSTheyAH,karaNIyA iti yAvadeva vidheyakAH svArthe kaH pratyayaH / matayaH-buddhaSa / vidheyaa:-krnniiyaaH| Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhIjananaSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAvacaritra kam-AtmAnam , jIvamAtramiti yAvat / prati-lakSyIkRtya / kamprANi-sakampAni dayAvanti / mukhAnivadanAni / vidhAya-kRtvA / nirIkSadhvam-pazyata / itastataH-yatra tatra / vRthA-nirarthakam / kimukim / vyathaM yattatkaraNenAlamiti bhAvaH / mavidheH-vidhividhAnamanuSThAnamiti yAvat, tena sahitaH savidhistasmAttathA / bodhAta-jJAnAt / Rte-vinA / zivAzrayaH-AzrayaNamAzrayaH prAptirityarthaH / na-naiva / bhavediti zeSaH / bAnakriyAbhyAM mokSa iti vacanAditi // 54 // guroniSevAH zrutadAnapUjanA, janAH ! kurudhvaM svagurUditAdhvanA / kathAsu ziSyadhvamiti pramIlya sa-tparamparAmArgamacAlayad gaNI // 55 // anvayaH-janAH !, svaguruditAvanA, guroH, niSevAH, zrutadAnapUjanAH, kurudhvam , kathAsu, ziSyadhvam , iti, pramIlya, gaNI, sataparamparAmArgam , acAlayat // 55 // vRttiH--janAH !-lokAH ! bho bho bhavyA iti yAvat / svagaruditAdhvanA-nijadharmAcAryopadiSTamArgeNa / paroH-AcAryasya, svadharmopadezakasyeti yAvat / niSevAH-sevAH zuzrUSA iti yAvat / zrutadAnapUjanA:-zrutaM- zrutajJAnam , dAnaM satpAtravitaraNam , pUjanA-pUjA ca zrutadAnapUjanAH, :. tAstathA / kurudhvam- sampAdayata / evazva-kathAsu-dharmavArtAsu / ziSyadhvam-viziSyadhvam , karmakartariprayogaH / ti-ityevaMprakAreNa / pramIlya-upasargavazataH prabodhyetyarthaH / gaNI-gaNAdhyamaH / satparamparAmArgam-samIcInasampradAyasthitim / acAlayat-prAvartayat // 55 // phalegrahiH zAntijinoditAgamaH, krameNa zAkhAbahulaH sphuratpadaH / pramodajanyAt zravaNena vizrutaH,srutasya sekAd bubudhe nRpAzruNaH // 56 // anvayaH-zravaNena, vizrutaH, krameNa, zAkhAbahulaH, sphuratpadaH, phalegrahiH, zAntijinoditAgamaH, pramodajanyAt . satasya, nRpAzruNaH, sekAn , bubudhe // 56 // vRttiH-zravagena-zrutyA, muninA kRtveti vaa| 'bhavaNo'pi nandAdisvAdanaH' ityabhidhAnasvopATIkAyAM zramaNaparyAyatayA zravaNazandasyApi darzanAva / vizrutaH-vizeSeNa zruta AkarNitaH / prakhyAto vA / krameNazA-kramazaH / khAbahulA-zAkhAbhiH kalpopakalpAtmakaprabhedairbahulo vizAla zAkhAbahula: viTapabahulo vA / sphuratpadA-sphurat-vilasat padaM zabdo vAkyaM vA yasmina sa tathA jApranmUlo Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bAcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidinodinyA pazcamaH sargaH / vA / phalegrahiH-phalaM lAbhaM prayojanaM prasavaM vA gRhAtIti, phalepahiH / zAntijinoditAgama:zAntiH zAntinAthazcAsau jino-jinezvaraH zAntijinastena udita adiSTaH pratipAdita iti yAvat, AgamaH dvAdazAGgIrUpastathA / pramodajanyAt-pramodAtsammadAjanyaM janitaM pramodajanyaM tasmAttathA, SaSThyarthe paJcamI, tathA ca pramAdajanyasyetyarthaH / tasya-prAptasravaNasya, drutasyeti yAvat / nRpAzraNaH-nan janAn pAnti-rakSantIti, nRpAH pravaranarAsteSAmazru netrajalam , nRpAzu tasya tathA / sekAt-secanataH / bubudhe-prabuddhaH, vikasvaro'bhUditi yAvat // 56 // dAnamadAdamadAdamadAnte-dardInadayAlutayA'vanipAlaH / zasyatame pArasaMsmRtazAnte-nAmni ca visphurite zrutiyogye // 57 // anvayaH-zrutiyogye, parisaMsmRtazAnteH, visphurite, ca, zasyatame, nAmni, (zrute sati) avanipAlA, dInadayAlutayA, damadAnteH, amadAt , dAnam , adAt // 57 // vRttiH- pratiyogya-zravaNamanohare, zravaNAvacchedena AtmanyAnandasamutpAdanazAlinIti yAvat / parisaMsmRtazAnteH-parisarvatobhAvena saMsmRtaM zlAdhitaM prazaMsitam iti yAvat, parisaMsmRtaM sa cAsau zAntiH / zAntinAthasya tathA / visphurite-visphuraNazIle / ca-punaH / zasyatameprazaMsanIye / nAmni-abhidhAne / zrate--satIti zeSaH / janaiH-zAntinAthasya nAmoccAraNe vihite rAjAdibhizca samAkaNite satItibhAvaH / avanipAla:-pRthivIpatiriti yAvat / dInadayAlutayAdIneSu-duvidheSudaridreSviti yAvat, dayAluH kRpAzIlo dInadayAlustasya bhAvo dInadayAlutA, tayA * * tathA / damadAnte- dama indriyanigraha zvadAntistapaH klezasahiSNutA damadAntistasyAstathA, 'jAtAveka vacanam' yadvA-damasyendriyanigrahAderdAntiH sahaSNutA damadAntistasyAstathA / amadAva-na mado garvo'mado garvAbhAvastasmAttathA / dAnam-vitaraNam / adAta-akarot / athAtra-dAnasya dAdhAtvarthadAnanirUpitakarmatvAbhAvAt kathaM dAnamadAt "iti prayoga iti ceta-atrocyate rasAH pratIyante" "odanaM pacatItivadaupacArikatvAt, rasasya jJAnarUpatvAva tadviSayakapratItirna bhavitumarhati iti pratIyante ityasya kriyante ityarthastathA ca-rasAtmakapratItayaH kriyante iti,yathA yathA vA taNDulAnA pAkenaiva niSpannasya odanasya pacdhAtvarthanirUpitakAtvAbhAvAtapacatItyasya nivartayatotyarthastathAtrApi-adAdityasya akarodityarthakalpane vAdhAbhAvaH / / 57 // zevapadasya padavyavabuddhA, durNayavarNitireva niSiddhA / rUpamadarzi dhRto'si yadartha, cetasi tat tvamihAsi sa kartA // 5 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 ] zrIjananaiSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre ___ anvayaH-zauvapadasya, padavI, avabuddhA, durNayavarNitiH, niSiddhA, eva, yadartham, cetasi, dhRtaH, asi, (tat ) rUpam , adarzi, sa tvam , iha, kartA, asi // 18 // vRttiH-zaivapadasya-zivasya mokSasyedaM zaivapadama , tasya tathA / padavI-paddhatiH, mArga iti yAvat / avabaddhA--jJAtA bhavateti zeSaH / durNayavarNitiH-nayAbhAsaghaTanA / niSiddhAnivAritA / eva-avadhAraNArthakamavyayam / bhavatA gaNadhareNetizeSaH / yadartham-yannimittamityarthaH / cetasi-manasi / antaHkaraNe iti yAvat / dhRtaH--sthApitaH, tadavacchedena nivAsita iti yAvat / ami-tvam ahamarthakama smisadRzaM tvamarthamasIti avyayamatra / rUpam -svarUpam / adarzi-darzitam / tat-tataH kAraNAt / sa tvam--bhavallakSaNo janaH / iha-loke'smin / kartA-jJAtA kartRtvaM jJaptRtvam , tadvAna , sarvajJa iti yAvat / asi-bhavasi, nAnya iti bhAvaH // 58 / / devanadevagaNaH stutimevaM, tasya cakAra gaNezavarasya / mAnasato'pi ca mA kSaNamAtra, gaccha yathecchamathetyabhidhAya // 59 // anvayaH-atha, devanRdevagaNaH, yathecchaM, gaccha, ca, mAnasataH, kSaNamAtram , api, mA, (gaccha), iti abhidhAya, tasya, gaNezavarasya, evam , stutim , cakAra // 59 // . vRttiH-atha-anantaram / devanadevagaNaH-devA-amarAzca, nRdevA, naradevA bhUpAlA iti yAvat ca devanadevAsteSAM gaNaH kadambakam , devanadevagaNaH / yathecchama-nikAmam / svecchAnusAramiti yAvat / yadvA-icchAbhilASamanatikramya yatheccham ityavyayIbhAvasamAsaH / gaccha-vaja, vihareti yAvat / ca-punaH / mAnasataH-hRdayataH / kSaNamAtram-kSaNAtmakasUkSmakAlamabhivyApya / api-sambhAvanAyAm / mA-nahi / gaccheti zeSaH / iti--evaM prakAreNa / abhidhAya-kathayitvA / tasya-prasiddhasya / gaNezavarasya--gaNAdhyakSasya / evam-pUrvakathitaprakAreNa / stutim-prazaMsAm , varNanamiti yAvat / cakAra-kRtavAn // 59 / / itthama, vilapantamamuJcat, so'pi gaNezavaraH praNamantam / vizvajanaM pratibodhitukAmo, jJAnadhano vijahAra vihAram // 60 // anvayaH--jJAnadhanaH, vizvajanam, pratibodhitukAmaH, sA, gaNezavaraH, ittham , vilapantam , praNamantama , amum , amumcat , api, vihAram , vijahAra // 60 // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM paJcamaH sargaH [ 327 vRttiA-jJAnadhanaH-jJAnameva dhanaM yasya sa tathA / kevalajJAnIti yAvat / vizvajanamsakalalokam / pratibodhitukAmaH-pratibodhiyitumabhIpsuH / yadyapi kevalinaH sahajaivetAhaka pravRttistathApi kAmatvena sA'trotprejhiteti / saH-pUrva nirdiSTaH / gaNezavaraH-gaNadharamukhyaH / ittham-pUrvavarNitena prakAreNa / vilapantam-paridevayantam , gaNadharavihArajanyavipralambhaduHkheneti yAvat / praNamantam-namaskurvantam / amum-devanRdevagaNam / amuJcat-atyajat / api-samuccaye / vihAram-vihRtim , gamanamiti yAvat / vijahAra-cakAra / nRtyanti nRtyamitivadatrApyanusandheyamiti yAvat // 60 // AnandajAzrubhiranusriyamANamArgAna, vyaktAn padAni nidadhad bahuvarNasadhaiH / cakre hyanekapamukhaH saM gaNe gaNezo-'pyaGgAzritatripadikAgatabhUrilakSmyaH // 61 // __ anvayaH-anekapamukhaH, sa, gaNezaH, bahuvarNasaGghaH, aGgAzritatripadikAgatabhUrilakSmyAH, padAni, nidadhat , hi, AnandajAzrubhiH, anutriyamANamAni , api, vyaktAn , cakre // 61 // vRttiH-anekapamukhaH-anekAnasaMkhyAtAJjanAn prANino vA pAti rakSati dayopadezAditi anekapam tAdRzaM mukhaM vadanaM yasya sa tathA / saH-prasiddhaH / gnneshH-gnnaadhiishH| bahuvarNasadhaiHbahavaH anekAzca te varNA akSarANi dvijAdayo vA bahuvarNAsteSAM saGghAH samudayAH bahuvarNasaMghAstaistathA / aGgAzritatripadikAgatabhUrilakSmyA:-aGgAni dvAdazAGgI tAni AzritA samabalambitA, aGgAzritA sA cAsau tripadikA utpAdavyayadhrauvyAtmikarUpA aGgAzritAtripadikA tAM gatA prAptA sazrAzritA vA bhUrilakSmIH pracurazrIH aGgAzritatripadikAgatabhUrilakSmIstasyAstathA / padAniAgamapadAni / nidadhat-saMsthApayan / hi-nizcayena / AnandajAzrabhiH-pramodajanitabASpaiH / anutriyamANamArgAn-anusriyamANaH sevyamAno mArgo jainAgamo yaiste'nusriyamANamArgAstAstathA / api-sambhAvanAyAm / vyaktAn-paNDitAn / cakre-kRtavAn // 60 // lokAnanekavacanAmRtaluptaduHkha-prAkzokanirgamitanetrapayaHpravAhAn / kurvana sa sarvavidanUktirasAt tadovyAM, reje sitadyutirivAptagaNAdhirAjaH // 61 // anvayaH-prAkzokanirgamitatetrapayaHpravAhAna , lokAn , anu , anekavacanAmRtaluptaduHkhAn , kurvan , AptagaNAdhirAjA, saH, sarvavit , tadA , uktirasAt , um i , sitadyutiH, iva, reje // 61 / / Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 ] zrIjananavavIyamahAkAvye zrIzAntinApacaritra vRttiH--prAkzokanirgamitanetrapayaHpravAhAn--prAk-pUrva, zokena-ajJAnAdijanitakhedena nirgamitA-niHsAritA netrapayaH-pravAhA, nayanajaladhArA yaiste prAkzokanirgamitanetrapayaHpravAhAstA~stathA / lokAn--janAn , bhavyajanAniti yAvat / anu-pazcAt / anekAvacanAmRtaluptaduHkhAn--anekAni bahUni ca tAni vacanAni vAkyAni-anekavacanAni tAnyamRtAni sudhA iva anekavacanAmRtAni tailRptamadarzanatAM gatam , vicchinnamiti yAvad duHkhaM pratikUlatayAvedanIyaM poDAdi yeSAnte, anekavacanAmRtaluptaduHkhAstA~stathA / "pratikUlavedanIyaM duHkha" miti naiyAyikAH / kurvana-vidadhat / AptagaNAdhirAjaH-Apto yathArthavaktA cAsau gaNAdhirAjo-gaNezvara AptagaNAdhirAjaH / saHprasiddhaH / sarvavit-sarvajJaH / tadA-tasmin samaye / uktirasAta-vacanamuktistasyAstasyAM vA raso'mRtam, uktirasastasmAttathA / uAm-pRthivyAm / sitadyuti:-sitA-zubhrA yutiH-kAntiyasya sa tathA / candra ityarthastadiva-tadvat / reje-zuzubhe / / 6 / / pUrva rathAGgabhRti paJcamake'pi pazcAt , rAgeNa vA bhagavati smitpdminaashe| cakre sa cakranibhacakramaNacchalena,svasmin prabhAkararuciM zucimaNDalasthaH // 62 // anvayaH-zucimaNDalasthA, saH, pUrvam , paJcamake, rathAGgabhRti, pazcAt , smitapadminIze, bhagavati, api, rAgela, vA, svasmin , cakranibhacakramaNacchalena, prabhAkararucim , cakre // 62 // vRttiH-zucimaNDalasthaH-zuci pavitraM yanmaNDalam-zramaNakadambakam , zucimaNDalam , tatra tiSThatIti tathA / saH-gaNezaH / pUrvam-prathamam / paJcamake-pazcAnAM pUraNaH paJcamaH, sa eva paJcamakastismin paJcame ityarthaH / rathAGgabhRti-rathAGga-cakraM bibharti dhArayatIti rathAGgabhRt tsmiNstthaa| cakriNItyarthaH / paJcamacakravartini bhagavati zAntinAtha iti yAvat / pazcAta-anantaram / smitapaminIze-smiteneSaddhAsena tanmAtreNa padminIzaH-sUryaH smitapabhinIzastasmiMstathA / bhagavatibhagaM zrIjJAnavairAgyakIrtimAhAtmyaizvaryAdikamastyasyeti bhagavAn tasmiMstathA / kevalini bhagavati zAntinAthe iti yAvat / api-sambhAvanAyAm / rAgeNa-anurAgeNa prItyeti yAvat / vAupamArthakam / svasmin-Atmani / cakranibhacakramaNacchalena-cakranibhaM cakravAkatulyaM yaccaMkramaNaM kuTilagamanaM cakranibhacakramaNacchalantena tathA | prabhAkararucim-prabhAkarasya-sUryasya ruciH-kAntiH prabhAkararucistAntathA / cakre-kRtavAn / sarvatra sArvagaNazAsanamArvabhauma-paTTasthitasya gaNino'nudinArcanAsu / sidirbhaveda bhavijanasya puraHsthitasya, nIrAjanAM janayatAM nijbaandhvaanaam||63 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bAcAryavivayAmRtasUrIzvarakRtAyAM vidvadvinodinyAM SaSThaH sargaH [ 329 anvayaH--sArvagaNazAsanasArvabhaumapaTTasthitasya, gaNinaH, anudinAcanAsu, nIrAjanAm , banyatAm , nijabAndhavAnAm , puraH sthitasya, bhavijanasya, sarvatra, siddhiA, bhavet // 63 // vRttiH-sArvagaNazAsanasArvabhaumapaTTasthitasya-sarvebhyaH prANibhyo hitAH sArvAH sarvajJA jinezvarA iti yAvat , teSAM gaNaH samudayaH sArvagaNastasya zAsanaM sAmrAjyam , sArvagaNazAsanam, tatra sArvabhaumazcakravartI sAvagaNazAsanasAvabhaumaH zAntinAthastasya paTTasthitaH-paTTAlakAraH, sAvaMgamazAsanasArvabhaumapaTTasthitastasya tathA / gaNinaH-gaNAdhIzasya / anudinAcanAsu-anudinaM pratidinaM yA arcanAH pUjAstA anudinArcanAstAsu tathA / nIrAjanAma-ArArtikAm ArAtrikAmitiyAvat / janayatAm-sampAdayatAm , kurvatAm iti yAvat / nijabAndhavAnAm-nijA-AtmIyAzca bAndhavAH svajanA, nijabAndhavAsteSAntathA / puraHsthitasya-aprato vidyamAnasya / bhavija nasya-mojhagamanayogyalokasya / sarvatra-sarvakAlAvacchedena, sarvadezAvacchedena cetyarthaH / siddhiH-nuyapuruSArthAdhigamaH / bhavet-jAyeta // 3 // zrIharSaH kavirAjarAjimukuTAlaGkArahIraH sutaM, zrIhoraH suSuve jitendriyacayaM mAmalladevI ca yam / . taccintAmaNimantracintanaphale zRGgArabhaGyA mahA - kAvye cAruNi naiSadhIyacarite sargo yamAdirgataH // 6 // anvayaH-kavirAjarAjimukuTAlaGkArahIraH, zrIharSaH, zrIhIraH, ca, mAmaladevI, jitendriyacayam , yama , sutam , suSuve, taJcintAmaNimantracintanaphale, zRGgAramaGgayA, cAruNi, naiSadhIyacarite, mahAkAvye, kmAdiH, sargaH, gataH // 6 // vRttiH-kavirAjarAjimukuTAlaGkArahIraH-ka:-agnibrahmA vA, vInAM pakSiNAM, rAjA-prabhuH, virAjo garuDaH, yakSarAjaH, viziSTarAjo vA, eSu-rAjate, dIpyate, zobhate, vA taccholam , kavirAjarAji suvarNamityarthaH agnirhiraNyaretastvAt , brahmaNo hiraNyagarbhatvAt, virAjasya garuDasya suvarNakAyatvAt / yakSarAjasya-kuberasya svarNAdhikAratvAt / tatpradhAno mukuTAlaGkArastatra hIraH-iva yathA kanakamukuTAlaGkAre hIrastathA'yamiti bhAvaH / zrIharSa:-padaikadeze padasamudAyopacArAt "datto devadattaH" iti nyAyAt prAktanahIraharSanAmna ekadezasya tadarthabodhakatvAt-zrIharSetipUrvanAmA / zrIhI:zriyA lakSmyA viziSTo hIro hIravijayAkhyasUrivaryastathA / ca-punaH / mAmalladevI-mA-lakSmoH pamA vA tadrUpA majadevI samarthasAdhudevI-saubhAgyadevI / yam-yAdRzam / jitendriyacayam-jivAni Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330.] zrIjananaMSadhIyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritre vazIkRtAni svAdhInIkRtAnoti yAvadidriyANi manaHpradhAnAni yaiste jitendriyA munayasteSAM cayo vRndam, jitendriyacayastantathA, munivargamityarthaH / sutam-putraM ziSyazca, ziSye putravadAcArAt / suSuve-janayAmAsa, samutpAdathAmAseti yAvat / zIlavijaya-kamalavijaya-cAritravijayAkhya-bhrAtRtrayarUpamunivargasya samarthasAdhuputratvAt , saubhAgyadevIkukSiratnatvAt zrIhIravijayasUrirAjadIkSitatvAcca / tacintAmaNimantracintanaphale-taduktazcintAmaNimantrastaccintAmaNimantraH, tasya cintanamanudhyAnantatphalaM phalarUpam taccintAmaNimantracintanaphalam tasmi~stathA / zaGgArabhaGgayA-zRGgeSu zikhareSu AroM gatiH prAptatA yasya sa zRGgAro meghastasya zikhareSu bahuvarSitvAt , nAmasAmyAt meghavijayopAdhyAyastasya bhaGgIvacanaracanA tayA tathA / cAruNi-ramaNIye / naiSadhIyacarite-niSadhAnAM tadAkhyajanapadAnAM rAjA naiSadho nalastasyedam naiSadhIyam , nlsmbndhiityrthH| tasyeva caritamAcAraH samasyArUpo yatra tannaiSadhIyacaritam, zrInaiSadhIyacaritAdyasargasamasyApUrtirUpaM zrIzAntinAthacaritramiti yAvat , tasmistathA / mahAkAvya-lokottaranipuNatAzAlikavikarma kAvyam , tacca "tadadoSau zabdArthoM saguNAvanalaDakRtI punaH kvApi" iti mammaTAcAryamate tAzavilakSaNazabdArthazarIram "vAkyaM rasAtmakaM kAvyam" iti vizvanAthalakSitaM rasAtmakavAkyarUpam "ramaNIyArthapratipAdakaH zabdaH kAvyam" iti paNDitarAjajagannAthalakSita-ramaNIyArthapratipAdakazabdarUpam vA mahadvizAlaM pradhAnazca tatkAvyam mahAkAvyam , tasmiMstathA / yamAdiH-yamA-ahiMsAdIni pazca mahAvratAni, saiva saMkhyA Adiryasya sa yamAdiH SaSTha ityarthaH / sargaH-adhyAyaH / gata:-pUrNaH caramavarNadhvaMsarUpAM samAptimagAditi yAvat // 6-64 // iti-vAcakapravarazrImeghavijayajidgaNirAjaviracite zrInaiSadhIyamahAkAvyaprathamasargapAdapUrtisvarUpe zrIzAntinAthacaritre zAsanasamrAT-sUricakracakravarti-tapAgacchAdhipati-bhaTTArakAcArya-mahArAjAdhirAjazrIvijayanemisUrIzvara-mahArAjapaTTAlaGkArazAstravizAradakaviratna - pIyUSapANi-pUjyapAdAcAryamahArAja zrIvijayAmRtasUrIzvara-viracita-vidvadvinodinInAmavRttivibhUSite // SaSThaH sargaH samAptaH // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 prazastiH / jayati jagati jAgrajjJAnayogAd yugAdau, jinavaranavarazmiArudevAdidevaH / tadanu dinapakAntiH zAntirarhana sa cakrI, jinapatirapi pAvaH zAzvatazrIvivasvAn // 1 // anvayaH-- yugAdo, jJAnayogAt , jagati, jAgrat , jinavaranavarazmiH, mArudevAdidevaH, jayati, tadanu, dinapakAntiH, cakrI, saH, zAntiH, arhan , (jayati) zAzvatazrI:, vivasvAn , jinapatiH, pArzva:, api, (jayati) // 1 // ____ vRttiH--yugAdau-yugasya yugAnA vA AdiH prathamAvayavo yugAdistasmiMstathA / yugaprArambhakAlAvacchedenetyarthaH / jJAnayogAta-kevalAdibodhasamparkAt / jagati-loke, jAtAvekavacanam, jagatsvityarthaH / bhuvanatrayeSviti yAvat / jAgrat-vilasat , samudbuddha iti yAvat / jinavaranavarazmi:navA nUtanA razmayaH kiraNAni yasya sa navarazmiH sUryaH, jinavarANAM jinezvarANAM madhye navarazmiH sUryo jinavaranavarazmiH / mArudevAdidevaH-marudevAyA ayaM mArudevaH sa cAsAvAdidevaH prathamadevo mArudevAdidevaH RSabhasvAmIti yAvat / jayati-sarvotkarSeNa vijayate / tadanu-tadanantaram, tatpazcAdityarthaH / dinapakAntiH-dinaM divasaM pAti ramatyAtmalAbhadAneneti dinapaH sUryAstasya kAntiH prabheva kAntiH prabhA yasya sa tathA, sUryyasamAnatejasvIti yAvat / cakrI-paJcamacakravartItyarthaH / saH-prasiddhaH / zAntiH zAntinAthaH / arhan-jinezvaraH / (jayati-sarvotkarSeNa vartatetarAm) zAzvatazrI:-nityalakSmIkaH / vivasvAn-sUrya asamastaM rUpakamidamavaseyam / vastutastu-zAzvatazrIvivasvAniti samastaH pAThaH sAdhIyAn , zAzvatA yA zrIlakSmIH padmA vA tasyA vivasvAn sUrya: prakAzakatvAdityevamartho'pi tatpakSIyo bodhyaH / jinapati:-jinAdhinAthaH / pArzva:-pArzvanAthaH / api-sambhAvanAyAm / (jayati-sarvotkRSTatayA vijayate) // 1 // tadanu danujapUjyastIrthakRdvIranAmA, nirupamamahimAnyaH srvvitsaarvbhaumH| tadanu gaNadharAlIpUrvadigbhAnumAlI, vijayapadamapUrva hIrapUrva dadhAnaH / / 2 / / Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 ] zrIjananaiSadhoyamahAkAvye zrIzAntinAthacaritra anvayaH-tadanu, danujapUjyaH, nirupamamahimAyaH, sarvavitsArvabhaumaH, vIranAmA, tIrthakRt , ( jayati ), tadanu, gaNadharAlIpUrvadigbhAnumAlI, hIrapUrvam, apUrvam, vijayapadam , dadhAnaH, (jayati ) // 2 // vRttiH-tadanu-tataH-kiyatkAlAnantaram tatpazcAditi yAvat / danujapUjyaH-danostannAmakadevayonivizeSAjjAtA danujAstaiH pUjyo'rcanIyaH, sevanIya iti yAvat , surAsuravRndavandanIya iti yAvat / nirUpamamahimA TyaH-upamAyAH-sAdRzyAnnirgato nirupamaH sa cAsau mahimA-mAhAtmyam , nirUpamamahimA, tena ADhyaH zreSThastathA / sarvavitsArvabhaumaH-sarva-nikhilaM, vidanti-jAnanti sarva vidaH sarvajJA, jinezvarA ityarthaH, teSu sArvabhaumazcakravartI tathA, sarvajinezvarazreSTha iti bhAvaH / vIranAmA-mahAvIrAbhidhAnaH / tIrthakRt-tIrthaGkaraH / (jayati-sarvotkRSTena vartate) tdnu-ttpshcaat| . gaNadharAlIpUrva digbhAnumAlI-gaNadharANAM-gaNAdhIzAnAmAlI paGktiH, kadambakamityarthaH, saiva pUrvadik-mahendrakASThA, gaNadharAlIpUrvadik tatra bhAnumAlI sUyyaH, tadrUpa ityrthH| hIrapUrvam-horetyakSaradvayapUrvam / apUrvam-lokottaram / vijayapadam-vijayetyAkArakamAspadavAcakaM zabdavizeSamityarthaH / dadhAnaH-dhArayan , vijayahIrarirityarthaH / (jayati-sarvotkarSeNa vartate) // 2 // kanakavijayazarmA'syAntipatprauDhadharmA, zucitaravarazIlaH zIlanAmA tadIyaH / kamalavijayadhIraH siddhisaMsiddhivIra-stadanuja iha reje vAcakazrIzarIraH // 3 // cAritrazabdAd vijayAbhidhAna-strayI sagarbhA dhRtshiildhrmaaH| eSAM vineyAH kavayaH kRpAdyAH, padyAsvarUpAH samayAmburAzau // 4 // anvayaH-asya. prauDhadharmAH kanakavijayazarmA, antiSat , tadIyaH, zucitaravarazIlaH, zIlanAmA, ( tadIyaH ), siddhisaMsiddhivIraH, kamalavijayadhIraH, tadanujaH, vAcakazrIzarIraH, cAritrazabdAt , vijayAbhidhAnaH, iha, reje / dhRtazIladharmA, trayI, sagarbhA, (AsIt), eSAm , samayAmburAzau, padyAsvarUpAH, kRpAdyAH, kavayaH, vineyAH, (babhUvuH) // 3-4 // vRttiH-asya-mahAtmahIrasarivaryasya / prauDhadharmAH-prauDhaH-prauDhimupagato dharmo vRSaH sukRtamiti yAvadyasya sa tathA / atyantadharmazIla ityarthaH / kanakaviMjayazarmA-kanakavijayAbhidhAnaH / antipat-antevAsI ziSya iti yAvat / tadIyaH-tasya kanakavijayazarmago'yantadIyastatsambandhIti yAvat / zucitaravarazIla:-zucitaraM-pavitrataraM, varaM-samIcInaM, zolaM-cAritraM yasya sa tathA / Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayAmRtasUrIzvaravAyAM vidvadinodinyAM prazastiH [ 333 zIlanAmA-jhIlavijayAbhidhAnaH / abhUt iti zeSaH / (tadIyaH-tatsambandhI) siddhisaMsiddhivIraHsiddheH kAryaniSpatteH, aNimAdyAyAH, tannAmikAyA devyA vA saMsiddhiH-samyak prAptiH, sAdhanA vA siddhisaMsiddhistatra vIra:-zUrastathA / kamalavinayadhIra:-atyantadhaiyyazAlikamalavijayAbhidhAna ityarthaH / tadanuja:-tatpazcAdIkSitaH / dharmalaghubhrAtetyarthaH / vAcakazrIzarIra:-upAdhyAyapadavibhUSitaH / cAritrazabdAta vijayAbhidhAnaH-cAritrazabdottaravijayapadaviziSTAbhidhAnaH, cAritravijayanAmetyarthaH / iha-asmin samudAye, loke vA / reje-zuzubhe / dhRtazIladharmA-aGgIkRtasaccAritrAcArA / trayItritayI, zIlavijaya-kamalavijaya-cAritravijayAtmiketiyAvat / sagarbhA-sodarA, AsIditi zeSaH / eSAm-pUrvakathitAbhidhAnAnAm / samayAmburAzau-samaya AcAraH, siddhAnto vA ambunidhiH-samudra iveti samayAmbunidhistatra tathA / "upameye vyAghrAdyaiH sAmyAnuttau" 3 / 1 / 102 / / ityanena samAsaH / padyAsvarUpA:-mArgarUpAH / kRpAdyA:-kRpAvijayAH / vineyA:-ziSyAH / babhUvuriti zeSaH // 3-4 // tatpAdAmbujabhRGgameghavijayaH prAptasphuradvAcaka khyAtiH zrIvijayaprabhAkhyabhagavatsUrestapAgacchapAt / nunno'yaM nijamerupUrvavijaya-prAjJAdiziSyairimAM, ___ cakre nirmalanaiSadhIyavacanaiH zrIzAnticakristutim // 5 // anvayaH-tapAgacchapAt , zrIvijayaprabhAkhyabhagavatsUreH, pAptasphuradvAcakakhyAtiH, tatpAdAmbuja* bhRGgameghavijayaH, ayam , nijamerupUrvavijayaprAjJAdiziSyaH, nunnaH, (san) imAm , zrIzAntinAthacakristutim , nirmalanaiSadhIyavacanaiH, cakre // 5 // vRttiH-tapAgacchapAt-tapAgacchAdhipateH / zrIvijayaprabhAkhyabhagavatsare:-AcAryavaryazrIvijayaprabhasUribhagavatsakAzAt / prAptasphuradvAcakakhyAti:-adhigatavilasadupAdhyAyapadavIprasiddhiH / tatpAdAmbujabhRGgameghavijayaH-kRpAvijayacaraNAravindamadhukarAyamANameghavijayanAmA / ayam-mallakSakSaNo'yaM janaH / nijamerupUrva vijayaprAjJAdiziSyaiH-svIyameruvijayapramukhavineyaiH / nunnaH-preritaH / sanniti zeSaH / imAm-ninaddhAmimAm / zrIzAntinAthacakristutim-paJcamacakravartibhagavacchIzAntinAthajinavarastavanAtmikAm kRtimityarthaH / nirmalanaiSadhIyavacanaiH-vizuddhanaiSadhIyacaritavacanasamasyApUrtiprakAraiH / cakre-kRtavAn / / 5 / / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkAkartuH prazastiH yo'rhanityamabUbudhat tribhuvanaM mohapramIlAvilaM, - samyaktattvamatattvatatvadahana, vizve'khile'dIdipat / rAga raGkusamAnamuddalayituM, siMhaM krame'dIdharat, sa zrIvIrajinezvaro vijayate, tIrthAdhirAjaH svayam // 1 // tatpaTTe surarAjarAjitadizi, prAMzuH sudharmA prabhu, statpazcAt kramazaH pare'janiSato-dyakIrtayaH sUrayaH / jAtasteSu nateSu kAmitaphalaH, zrIhIrasUrIzvaro, yenAsmin kalikAlakAlasamaye, dharmArthamabhyudyatam // 2 // tasyaivAnvayavArdhivardhanazazI, zrIvRddhicandro guru statpAdAmbujasevanAptasuSamaH, zrInemisUrIzvaraH / sambhUto varatIrtharakSaNavidhI, vaiduSyapUrNastapA gacchAdhIzvarasarvatantraviduraH, sadUradarzI vazI // 3 // yaH sadbhUtayazassudhAdhavalitaM, cakre jagad yaM budhAH, sevante vijayo nayena vidhivad yenAtmanAdhiSThitaH / yasmai Rbhyati roSaNaH paruSito, yasmAdvibhUtiH parA, yasya brahmabalaM nitAntavimalaM, yasmin mahocaM mahaH // 4 // Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thakAkartuH -prazastiH / [ 335 sUrestasya vineyatAM vinayataH samprApya tatsevayA, nyAyavyAkaraNAgamAdiSu lasat-kAvyeSvadhItI bhRzam / sUryantaM kramazaH padaM punarala-kurvannapUrvAmRtaM, ... pANau nAmni vacassu dhArayati yo, labdhapratiSTho bhuvi // 5 // teneha tene varavAcakrazrI-meghAbhidhAnasya kavIndrakIrteH / sAhityasauhityasudhAkarasya, meghAdipAdaiH kRtakAvyapUrteH // 6 // zrInaiSadhIyAdimasargapUau, zrIzAntinAthAbhidhasaccaritre / TIkA nitAntaM viduSAM vinodaM, vitanvatI nandatu navyanandA // 7 // TIkeyaM vaikramIye'bde, nandendukhAkSisaGkhyake / Azvine mAsi pUrNA'bhU-dolatanagare vare // 8 // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 naiSadhIya-caritam (prathamaH sargaH) nipIya yasya kSitirakSiNaH kathAstathA''driyante na budhAH sudhAmapi / nalaH sitacchatritakIrtimaNDalaH, sa rAzirAsInmahasAM mahojjvalaH // 1 // rasaiH kathA yasya sudhAvadhIriNI, nalaH sa bhUjAnirabhUd guNAdbhutaH / suvarNadaNDaikasitAtapatrita - jvalatpratApAvalikIrtimaNDalaH // 2 // pavitramatrAtanute jagadyage, smRtA rasakSAlanayeva yatkathA / kathaM na sA madgiramAvilAmapi, svasevinImeva pavitrayiSyati // 3 // adhItibodhAcaraNapracAraNai - dazAzcatasraH praNayannupAdhibhiH / caturdazatvaM kRtavAnkutaH svayaM, na veni vidyAsu caturdaza svayam // 4 // amuSya vidyA rasanAgranata kI, trayIva nItA'GgaguNena vistaram / . agAhatASTAdazatAM jigISayA, navadvayadvIpapRthagjayazriyAm // 5 // digIzavRndAMzavibhUtirIzitA, dizAM sa kAmaprasarAvarodhinIm / babhAra zAstrANi dRzaM dvayAdhikAM, nijatrinetrAvataratvabodhikAm // 6 // padaizcaturbhiH sukRte sthirIkRte, kRtemunA ke na tapaH prapedire / bhuvaM yadekAdhikaniSThayA spRzan , dadhAvadharmo'pi kRzastapasvitAm // 7 // yadasya yAtrAsu baloddhataM rajaH, sphuratpratApAnaladhUmamaJjima / tadeva gatvA patitaM sudhAmbudhau, dadhAti paGkIbhavadatAM vidhau // 8 // sphuraddhanunisvanataddhanAzuga-pragalbhavRSTivyayitasya saGgare / nijasya tenaHzikhinaH parazzatA, vitenuriGgAlamivAyazaH pare // 9 // analpadagdhAripurAnalojjvalai-nijapratApairvalayaJ jvaladbhuvaH / pradakSiNIkRtya jayAya sRSTayA, rarAja nIrAjanayA sa rAjadhaH // 10 // Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 ] nivAritAstena mahItale'khile, nirItibhAvaM gamite'tivRSTayaH / na tatyajurnunamananyavizramAH, pratIpabhUpAlamRgIdRzAM dRzaH // 11 // sitAMzuvarNai yati sma tadguNai-mahAsivemnaH sahakRtvarI bahum / digaGganAGgAvaraNaM raNAGgaNe, yazaHpaTaM tadbhaTacAturIturI // 12 // pratIpabhUpairiva kiM tato bhiyA, viruddhadharmerapi bhettRtojjhitA / / amitrajinmitrajidojasA sa ya - dvicArakcaradRgapyavartata // 13 // tadojasastayazasaH sthitAvimau, vRtheti citte kurute yadA yadA / tanoti bhAnoH pariveSaketavAttadA vidhiH kuNDalanAM vidhorapi // 14 // .. ayaM daridro bhaviteti vaidhasI, lipi lalATe'rthijanasya jAgratIm / mRSA na cakre'lpitakalpapAdapaH, praNIya dAridrayadaridratAM nRpaH // 15 // vibhajya meruna yadarthisAtkRto, na sindhurutsargajalavyayairmaruH / amAni tattena nijAyazoyugaM, dvikAlabaddhAzcikurAH zirasthitam // 16 // ajasramabhyAsamupeyuSA samaM, mudeva devaH kavinA budhena ca / dadhau paTIyAn samayaM nayanayaM, dinezvarazrIrudayaM dine dine // 17 // adhovidhAnAtkamalapravAlayoH, ziraHsu dAnAdakhilakSamAbhujAm / puredamUvaM bhavatIti vedhasA, padaM kimasyAGkitamUrdhva rekhayA // 18 // jagajjayaM tena ca kozamakSayaM, praNItavAJzaizavazeSavAnayam / sakhA ratIzasya RturyathA vanaM, vapustathA''liGgadathAsya yauvanam // 19 // adhAri pacheSu tadghriNA ghRNA, kva tacchayacchAyalavo'pi pallave / tadAsyadAsye'pi gato'dhikAritAM, na zAradaH pArvikazarvarIzvaraH // 20 // kimasya lomnAM kapaTena koTibhi-vidhirna lekhAbhirajIgaNadguNAn / na romakUpaughamiSAjjagatkRtA, kRtAzca kiM dUSaNazUnyabindavaH // 21 // amuSya doAmaridurgaluNThane, dhruvaM gRhItArgaladIrghapInatA / uraHzriyA tatra ca gopurasphuratkapATadudheSetiraH prasAritA // 22 // svakelilezasmitaninditenduno, nijAMzadRktarjitapadmasampadaH / atadvayIjitvarasundarAntare, na tanmukhasya pratimA carAcare // 23 // Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 339 saroruhaM tasya dRzaiva nirjitaM, jitAH smitenaiva vidhorapi zriyaH / kutaH paraM bhavyamaho mahIyasI, tadAnanasyopamitau daridratA // 24 // svavAlamArasya taduttamAGgaH, samaM camaryeva tulAbhilASiNaH / anAgase zaMsati bAlacApalaM, punaH punaH pucchavilolanacchalAt // 25 // mahIbhRtastasya ca manmathazriyA, nijasya cittasya ca taM pratIcchayA / dvidhA nRpe tatra jagatrayIbhuvAM, natabhruvAM manmathavibhramo'bhavat // 26 // nimIlanabhraMzajuSA dRzA bhRzaM, nipIya taM yastridazIbhirarjitaH / / amUstamabhyAsabharaM vivRNvate, nimeSaniHsvairadhunA'pi locanaiH // 27 // adastadAkarNi phalATyajIvitaM, dRzordvayaM nastadavIkSi cAphalam / iti sma cakSuHzravasAM priyA nale, stuvanti nindanti hRdA tadAtmanaH // 28 // vilokayantIbhirajasrabhAvanA, balAdamu netranimIlaneSvapi / alambhi mAbhiramuSya darzane, na vighnalezo'pi nimeSa nirmitaH // 29 // na kA nizi svapnagataM dadarza taM, jagAda gotraskhalite ca kA na tam / tadAtmatAdhyAtadhavA rate ca kA, cakAra vA na svamanobhavodbhavam // 30 // zriyA'sya yogyA'hamiti svamIkSituM, kare tamAlokya surUpayA dhRtaH / vihAya bhaimImapadarpayA kayA, na darpaNaH zvAsamalImasaH kRtaH // 31 // yathohyamAnaH khalu bhogabhojinA, prasahya vairocanijasya pattanam / vidarbhajAyA madanastathA mano(5-)nalAvaruddhaM vayasaiva vezitaH // 32 // nRpe'nurUpe nijarUpasampadAM, dideza tasmin bahuzaH zrutiM gate / viziSya sA bhImanarendranandanA, manobhavAnaikavazaMvadaM manaH // 33 // upAsanAmetya pituH sma rajyate, dine dine sA'vasareSu bandinAm / paThatsu teSu pratibhUpatInalaM, vinidraromA'jani zRNvatI nalam // 34 // kathAnuSaGgeSu mithaH sakhImukhA-taNe'pi tanvyA nalanAmani ate / drutaM vidhUyAnyadabhUyatAnayA, mudA tadAkarNanasanjakarNayA // 3 // smarAtparAsoranimeSalocanA-dvibhemi - tadbhinnamudAhareti sA / janena yUnaH stuvatA tadAspade, nidarzanaM naiSadhamabhyaSecayat // 36 // Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. ] nalasya pRSTA niSadhAgatA guNAn , miSeNa dUtadvijavandicAraNAH / / nipIya tatkIrtikathAmathAnayA, cirAya tasthe(s-)vimanAyamAnayA // 37 // priyaM riyAM ca trijagajjayitriyo, likhAdhilIlAgRhabhitti kAvapi / .. iti sma sA kAruvareNa lekhitaM, nalasya ca svasya ca sakhyamIkSate // 38 // manorathena svapatIkRtaM nalaM, nizi ka sA na svapatI sma pazyati / adRSTamapyarthamadRSTavaibhavAt , karoti suptirjanadarzanAtithim // 39 // nimIlitAdakSiyugAcca nidrayA(5-)hRdo'pi bAhyendriyamaunamudritAt / adarzi saGgopya kadApyavIkSito, rahasyamasyAH sa mahanmahIpatiH // 40 // aho ahobhirmahimAhimAgame-'pyabhiprapede prati tAM smarAditAm / tapartupUrtAvapi medasAmbharA, vibhAvarImibibharAMbabhUvire // 41 // svakAntikIrtivrajamauktikasrajaH, zrayantamantarghaTanAguNazriyam / kadAcidasyA yuvadhairyalopinaM, nalo'pi lokAdazRNod guNotkaram // 42 // tameva labdhvA'vasaraM tataH smaraH, zarIrazobhAjayavAtamatsaraH / amoghazaktyA nijayeva mUrtayA, tayA vinirjetumiyeSa naiSadham // 43 // akAri tena zravaNAtithirguNaH, kSamAbhujA bhImanRpAtmajAlayaH / ' taduccadhairyavyayasaMhiteSuNA, smareNa ca svAtmazarAsanAzrayaH // 44 // amuSya dhIrasya jayAya sAhasI, tadA khalu jyAM vizikhaiH sanAthayan / nimajjayAmAsa yazAMsi saMzaye, smarastrilokI vijayArjitAnyapi // 45 // anena bhaimI ghaTayiSyatastathA, vidheravandhyecchatyA vyalAsi tat / abhedi tattAdRganaGgamArgaNe-ryadasya pauSpairapi dhairyakaJcakam // 46 // kimanyadadyApi yadastratApitaH, pitAmaho vArijamAzrayatyaho / smaraM tanucchAyatayA tadAtmanaH, zazAka zaGke sa na layituM nalaH // 47 // urobhuvA kumbhayugena jambhitaM, navopahAreNa vayaskRtena kim / trapAsaridurgamapi pratIrya sA, nalasya tanvI hRdayaM vizeSayat // 48 // apahnavAnasya janAya yanijA-madhIratAmasya kRtaM manobhuvA / abodhi tajjAgaraduHkhasAkSiNI, nizA ca zayyA ca zazAGkakomalA // 49 // . Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 341 smaropatato'pi bhRzaM na sa, prabhurvidarbharAja tanayomayAcata / tyajyantyasUJzama ca mAnino varaM, tyajanti na tvekamayAcitavratam // 50 // mRSAviSAdAbhinayAdayaM kacijjugopa niHzvAsatati viyogajAm / vilepanasyAdhikacandrabhAgatA-vibhAvanAcApalalApa pANDutAm // 51 // zazAka nihotumayena tatpriyA-mayaM babhASe yadalIkavIkSitAm / samAja evAlapitAsu vaiNikai-mumUrcha yatpazcamamUrchanAsu ca // 52 // avApa sApatrapatAM sa bhUpati-jitendriyANAM dhuri kIrtitasthitiH / asaMvare zaMbaravairivikrame, krameNa tatra sphuTatAmupeyuSi // 53 // alaM nalaM roddhumamI kilAbhavan , guNA vivekapramukhA na cApalam / smaraH sa ratyAmaniruddhameva yat sRjatyayaM sarganisarga IdRzaH // 54 // anaGgacihna sa vinA zazAka no, yadA''situM saMsadi yatnavAnapi / kSaNaM tadA''rAmavihArakaitavAniSevituM dezamiyeSa nirjanam // 55 // aya zriyA bhasitamatsyalAJchanaH, samaM vayasyaiH svarahasyavedibhiH / puropakaNThopavanaM kilekSitA, dideza yAnAya nidezakAriNaH // 56 // amI tatastasya vibhUSitaM sitaM, javepi mAne'pi ca pauruSAdhikaM / upAharanazvamajasracaJcalaiH, khurAJcalaiH kSoditamandurodaram // 57 // athAntareNAvaTugAmimA'dhvanA, nishiithiniinaathmhHshodraiH| nigAlagAvamaNerivotthita-virAjitaM kesarakezarazmibhiH // 58 // ajasrabhUmItaTakuTTanotthitai-rupAsyamAnaM caraNeSu reNubhiH / rayaprakarSAdhyayanArthamAgate-rjanasya cetobhirivANimAkitaiH // 59 // calAcalapothatayA mahIbhRte, svavegadaryAniva vaktumutsukam / / alaM girA veda kilAyamAzayaM, svayaM hayasyeti ca maunamAsthitam // 60 // mahArathasyAdhvani cakravartinaH, parAnapekSodvahanAdyazaH sitam / radAvadAtAMzumiSAdanIdRzAM, hasantamantabalamarvatAM raveH // 61 // sitatviSaccaJcalatAmupeyuSo, miSeNa pucchasya ca kesarasya ca / sphuTaM calacAmarayugmacihnanai-ranihnavAnaM nijavAji rAjatAm // 62 // Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 ] api dvijihvAmyavahArapauruSe, mukhAnuSaktAyatavalguvalgayA / upeyivAMsaM pratimallatAM raya-smaye jitasya prasabhaM garutmataH // 63 // sa sindhudaM zItamahaHsahodaraM, harantamuccaiHzravasaH zriyaM hayam / jitAkhilakSmAbhRdanalpalocana -stamAruroha kSitipAkazAsanaH // 64 // nijA mayUkhA iva tIkSNadIdhiti, sphuTAravindAkitapANipaGkalam / tamazvavArA javanAzvayAyinaM, prakAzarUpA manujezamanvayuH // 65 / / calanalaGkRtya mahArayaM hayaM, svavAhavAhocitaveSapezalaH / pramodaniHspandatarAkSipakSmabhi-pheloki lokainagarAlayairnalaH // 66 // kSaNAdartheSa kSaNadApatiprabhaH, prabhaJjanAdhyeyajavena vaajinaa| sahaiva tAbhirjanadRSTivRSTibhi-bahiH puro'bhUtpuruhUtapauruSaH // 67 // tataH pratIccha prahareti bhASiNI prsprollaasitshlypllve| . mRSA mRdhaM sAdibale kutUhalA-nalasya nAsIragate vitenatuH // 68 // prayAtumammAkamiyaM kiyatpadaM, dharA tadambhodhirapi sthalAyatAm / itIva vAhairnijavegadarpitaH, payodhirodhakSamamuddhataM rajaH // 69 / / harairyadakrAmi padaikakena khaM, padaizcaturbhiH kramaNe'pi tasya naH / trapA harINAmiti namitAnanai-yavatiM tairardhanabhAkRtakramaiH // 7 // camUcarAstasya nRpasya sAdino, jinoktiSu zrAddhatayeva saindhavAH / vihAradezaM tamavApya maNDalI-makArayanbhUrituraGgamAnapi // 71 // . dviSadbhirevAsya vilapitA dizo, yazobhirevAbdhirakAri goSpadam / itIva dhArAmavadhIrya maNDalI, kriyAzriyA'maNDi turaGgamaiH sthalI // 72 // acIkaraccAru hayena yA bhramI-nijAtapatrasya talasthale nalaH / marutkimadyApi na tAsu zikSate, vitatya vAtyAmayacakracakramAn // 73 // viveza gatvA sa vilAsakAnanaM, tataH kSaNAtkSoNipatidhRtIcchayA / pravAlarAgacchuritaM suSupsayA, haripanacchAyamivArNasAM nidhim // 74 // vanAntaparyantamupetya saspRhaM, krameNa tasminnavatIrNadRkpathe / nyavarti dRSTiprakaraiH purIkasA-manuvrajadvandhusamAjabandhubhiH // 15 // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 343 tataH prasUne ca phale ca maJjale, sa sammukhasthAGgalinA janAdhipaH / nivedyamAnaM vanapAlapANinA, vyalokayatkAnanakAmanIyakam // 76 // phalAni puSpANi ca pallave kare, vayo'tipAtodgatavAtavepite / sthitaiH samAdAya maharSivArdhakA-dvane tadAtithyamazikSi zAkhibhiH // 77 // vinidrapatrAligatAlakaitavAn , mRgAGkacUDAmaNivarjanArjitam / dadhAnamAzAsu cariSNu duryazaH, sa kautukI tatra dadarza ketakam // 78 // viyogabhAjAM hRdi kaNTakaiH kaTu-nidhIyase karNizaraH smareNa yat / tato durAkarSatayA tadantakR-dvigIyase manmathadehagAhinA // 79 // svadagrasUcyA saMcivena kAmino-manobhavaH sIvyati duryazaHpaTau / sphuTaM sa patraiH karapatramUrtibhi-viyogahRddAruNi dAruNAyate // 8 // dhanurmadhusvinnakaro'pi bhImajA-paraM parAgaistava dhUlihastayan / prasUnadhanvA zarasAtkaroti mA-miti RdhA''kruzyata tena ketakam // 1 // vidarbhasubhra stanatuGgatA''saye, ghaTAnivApazyadalaM tapasyataH / kalAni dhUmasya dhayAnadhomukhAn , dADime dohadadhUpini drume // 2 // viyoginImaikSata dADimImasau, priyasmRteH spaSTamudItakaNTakAm / phalastanasthAnavidIrNarAgiha-dvizacchukAsyasmarakiMzukAzugAm // 13 // smarArdhacandreSunibhe krazIyasAM, sphuTaM palAze'dhvajuSAM palAzanAt / sa vRntamAlokata khaNDamanvitaM, viyogihatkhaNDini kAlakhaNDajam // 8 // navA (bA) latA gandhavahena cumbitA, karambitAGgI makarandazIkaraiH / dRzA nRpeNa smitazobhikuDmalA, darAdarAbhyAM darakampinI pape // 5 // vicinvatIH pAnthapataGgahiMsanai-rapuNyakarmANyalikajalacchalAt / vyalokayaJcampakakorakAvalIH, sa zambarArevelidIpikA iva // 86 / / amanyatAsau kusumeSu garbhagaM, parAgagandhakaraNaM viyoginAm / smareNa mukteSu purA purAraye; tadaGgabhasmeva zareSu saGgatam // 87 // pikAdvane zRNvati bhRGgahuMkatai-dazAmudazcatkaruNe viyoginAm / anAsthayA sUnakaraprasAriNI, dadarza dUnaH sthalapadminI nalaH // 8 // Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 ] rasAlasAlaH samadRzyatAmunA, sphuradvirephAravaroSahukRtiH / samIralolairmukulairviyogine, janAya ditsanniva tarjanAbhiyam // 89 // dine dine svaM tanuredhi re'dhikaM, punaHpunarmUrcha ca tApamRccha ca / itIva pAnthAzapataH pikAn dvijAn, sakhedamaikSiSTa sa lohitekSaNAn // 90 // alisrajA kuDamalamuccazekharaM, nipIya cAmpeyamadhIrayA dhiyA / ma dhUmaketuM vipade viyoginA-mudItamAtaGkitavAnazaGkata // 11 // galatparAgaM bhramibhaGgibhiH patatprasaktabhRGgAvali nAgakesaram / sa mAranArAcanighaSaNaskhala-jjvalatkaNaM zANamiva vyalokayat // 12 // . tadaGgamuddizya sugandhi pAtukAH zilImukhAlI: kusumAd guNaspRzaH / svacApadurnirgatamArgaNabhramAt smaraH svanantIravalokya lajjitaH // 93 // marullalatpallavakaNTakaiH kSataM, samucchalacandanasArasaurabham / sa vAranArIkucasaJcitopamaM, dadarza mAlUraphalaM pacelimam // 14 // yuvadvayIcittanimajanocita-prasUnazUnyetaragarbhagahvaram / smareSu dhIkRtya dhiyA bhayAndhayA, sa pATalAyAH stabakaM prakampitaH // 95 // munidrumaH korakitaH zitidyati-vane'munA'manyata siMhikAsutaH / tamitrapakSatruTikUTabhakSitaM, kalAkalApaM kila vaidhavaM vaman // 16 // purA haThAkSiptatuSArapANDura-cchadA ghRtervIrudhi baddhavibhramAH / milinnamIlaM sasRjurvilokitA, nabhasvatastaM kusumeSukelayaH // 97 // gatA yadutsaGgatale vizAlatA, drumAH zirobhiH phalagauraveNa tAm / kathaM na dhAtrImatimAtranAmiteH, sa vandamAnAnabhinandati sma tAn // 98 // nRpAya tasmai himitaM vanAnilaiH, sudhIkRtaM puSparasairahamahaH / vinirmitaM ketakareNubhi sitaM, viyogine'datta na kaumudImudaH / / 99 // ayogamAjo'pi nRpasya pazyatA, tadeva sAkSAdamRtAMzumAnanam / pikena roSAruNacakSupA muhuH, kuhUrutAyata candravairiNI // 100 // azokamaryAnvitanAmatAzayA, gatAJzaraNyaM gRhazocino'dhvagAn / amanyatAvantamivaiSa pallavaiH, pratISTakAmajvaladastrajAlakam // 101 // . Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 315 vilAsavApItaTavIcivAdanAva, pikAligIteH zikhilAsyalAghavAt / vanepi tauryatrikamArarAdha taM, ka bhogamApnoti na bhAgyabhAgjanaH // 102 // badarthamadhyApya janena tadvane, zukA vimuktAH paTavastamastuvan / svarAmRtenopajaguzca sArikA-stathaiva tatpauruSagAyanIkRtAH // 103 / / itISTagandhADhayamaTanasau vanaM, pikopagIto'pi zukastuto'pi ca / avindatAmodabharaM bahizcaraM, vidarbhasubhrUviraheNa nAntaram // 10 // kareNa mInaM nijaketanaM dadhad , dumAlavAlAmbunivezazaGkayA / vyatarki sarvartudhane vane madhu, sa mitramatrAnusaraniva smaraH // 10 // latAbalAlAsya kalAgurustaruH, prasUnagandhotkarapazyatoharaH / asevatAmu madhugandhavAriNi, praNItalIlAplavano vanAnilaH // 106 // atha svamAdAya bhayena manthanAciratnaratnAdhikamuccitaM cirAta / / nilIya tasminniva sannapAMnidhirvane taDAko dadRze'vanIbhujA // 107 // payonilInAbhramukAmukAvalI, radAnanantoragapucchasucchavIn / jalArddharuddhasya taTAntabhUbhido, mRNAlajAlasya miSAd babhAra yaH // 108 // taTAntavizrAntaturaGgamacchaTAsphuTAnubimbodayacumbanena yaH / babhau caladvIcikazAntazAtanaH, sahasramuccaiHzravasAmivAzrayam // 109 // sitAmbujAnAM nivahasya yazchalAbdabhAvalizyAmalitodarazriyAm / tamaHsamacchAyakalaGkasaGkula, kulaM sudhAMzohalaM vahanbahu // 110 // rathAGgabhAjA kamalAnuSaGgiNA, zilImukhastomasakhena zArjiNA / sarojinIstambakadambakaitavAnmRNAlazeSAhi vA'nvayAyi yaH // 11 // taraGgiNIrajuSaH svavallabhAstaraGgarekhA bibharAmbabhUva yaH / darodgataiH kokanadaughakorakairdhatapravAlAkurasaJcayaMzca yaH // 112 / / mahIyasaH paGkajamaNDalasya yazchalena gaurasya ca mecakasya ca / nalena mene salileM nilInayo-stviSaM vimuzcanvidhukAlakUTayoH // 113 // calIkRtA yatra tarajariGgaNairabAlazaivAlalatAparamparAH / dhruvaM dAMDavahavyavAiva-sthitipraroittamabhUmabhUmatAm // 11 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAmamAdityamavApya kaNTakaiH, karambitAmodabharaM vivRNvatI / dhRtasphuTazrIgRhavigrahA divA, sarojinI yatprabhavApsarAyitA // 115 // yadambupUraprativimbitAyati,-maruttaraGgaistaralastaTadramaH / nimajjya mainAkamahabhRtaH satastatAna pakSAndhuvataH sapakSatAm // 116 // payodhilakSmImuSi kelipalvale, riMsuhaMsIkalanAdasAdaram / sa tatra citraM vicarantamantike,hiraNmayaM haMsamabodhi naiSadhaH // 117 // priyAsu bAlAsu ratakSamAsu ca. dvipatritaM pallavitaM ca vibhratam / smarArjitaM rAgamahIruhAGkuraM, miSeNa caJccozcaraNadvayasya ca // 118 // mahImahendrastamavekSya sa kSaNaM, zakuntamekAntamanovinodinam / priyAviyogAdvidhuro'pi nirbhara, kutUhalAkrAntamanA manAgabhUt // 119 // avazyabhavyeSvanavagrahagrahA, yayA dizA dhAvati vedhasaH spRhA / tRNena vAtyeva tayAnugamyate, janasya cittena bhRzAvazAtmanA // 120 / / athAvalambya kSaNamekapAdikAM, tadA nidadrAvupapanvalaM khagaH / sa tiryagAvarjitakaMdharaH ziraH, pidhAya pakSaNa ratiklamAlasaH // 221 // sanAlamAtmAnananijitaprabhaM, hiyA nataM kAJcanamambujanma kim / ' abuddha taM vidrumadaNDamaNDitaM, sa pItamambhaH prabhucAmaraM nu kim // 122 // kRtAvarohasya hayAdupAnahau, tataH pade rejaturasya vibhrati / / tayoH pravAlainayostathAmbujainiyoddhakAme ki vaddhavarmaNI // 123 // . vidhAya mUrti kapaTena vAmanI, svayaM balidhvaMsiviDambinImayam / upetapArzvazcaraNena mauninA, nRpaH patajhaM samadhatta pANinA // 124 // tadAttamAtmAnamavetya sambhramAt , punaH punaH prAyasadutplavAya saH / gato virutyoDyane nirAzatAM, karau niroddhardazati sma kevalam // 125 // sasambhramotpAtipatatkulAkulaM. saraH prapadyolkatayA'nukampratAm / tamUrmilolaiH patagagrahAnnRpaM, nyavArayadvAriruhaiH karairiva // 226 // patantriNA tadrucireNa vazcitaM, zriyaH prayAnnyAH pravihAya pancalam / calalpadAmbhoruhanapuropamA, cukUna kUle kalahaMsamaNlI // 127 // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 347 na vAsayogyA vasudheyamIdRzastvamaGga yasyAH patirujjhitasthitiH / iti prahAya kSitimAzritA nabhaH khagAstamAcukruzurAsvaiH khalu // 128 // na jAtarUpacchadajAtarUpatA, dvijasya dRSTeyamiti stuvanmuhuH / . avAdi te nAtha sa mAnasaukamA, janAdhinAthaH karapaJjaraspRzA // 129 // dhigastu tRSNAtaralaM bhavanmanaH, samIkSya pakSAnmama hemajanmanaH / tavArNavasyeva tuSArasIkarairbhaveda mIbhiH kamalodayaH kiyAna // 130 // na kevalaM prANivadho vadho mama, tvadIkSaNAdvizvasitAntarAtmanaH / vigarhitaM dharmadhanibarhaNaM, viziSya vizvAsajuSAM dviSAmapi // 131 // pade pade santi bhaTA raNodbhaTA, na teSu hiMsArasa eSa pUryate / dhigIdRzaM te nRpate kuvikrama, kRpAzraye yaH kRpaNe patattriNi / / 132 // phalena mUlena ca vAribhUruhA, munerivetthaM mama yasya vRttayaH / tvayAdya tasminnapi daNDadhAriNA, kathaM na patyA dharaNI hRNIyate // 133 // itIdRzaistaM viracayya vAGmayaiH, sacitravailakSyakRpaM nRpaM khagaH / dayAsamudre sa tadAzaye'tithIcakAra kAruNyarasApagA giraH // 134 // madekaputrA jananI jagaturA, navaprasUtirvaraTA tapasvinI / gatistayoreSa janastamardayannaho vidhe tvAM karuNA ruNaddhi na // 135 / / muhUrtamAnaM bhavanindayA dayAsakhA sakhAyaH sravadazrayo mama / nivRttimeSyanti paraM duruttarastvayaiva mAtaH sutazokasAgaraH // 136 / / madarthasaMdezamRNAlamantharaH priyaH kiyadrra iti tvayodite / vilokayantyA rudato'tha pakSiNaH, priye sa kIdRgbhavitA tava kSaNaH // 137 // kathaM vidhAtarmayi pANipaGkajAttava priyAzaityamRdutvazilpinaH / viyokSyate vallabhayeti nirgatA, lipirlalATaMtapaniSThurAkSarA // 138 // ayi svayUthyairazanikSatopamaM, mamAdya vRttAntamimaM batoditA / mukhAni lolAkSi dizAmasaMzayaM, dazApi zUnyAni vilokayiSyasi // 13 // mamaiva zokena vidIrNavakSasA, tvayA vicitrAGgi vipadyate yadi / hArima dade to'pi / taH. pu... ...': Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248] tavApi hAhA virahAtkSudhAkulAH, kulAyakUleSu vilaya teSu te / cireNa labdhA bahubhirmanorathairgatAH kSaNenAsphuTitekSaNA mama // 141 // . sutAH kamAhUya cirAya cukRta,-vidhAya kamprANi mukhAni ke prati / kathAsu ziSyadhvamiti pramInya sa, snutasya sekAbubudhe nRpAzruNaH // 142 / / itthamamuM vilpntmmunycddiindyaalutyaavnipaalH| rUpamadarzi dhRto'si yadartha, gaccha yathecchamathetyabhidhAya // 143 // AnandajAzrubhiranusriyamANamArgAn, prAkzokarnigamitanetrapayaHpravAhAn / cakre sacakranibhacakramaNacchalena, nIrAjanA janayatAM nijabAndhavAnAm // 144 // zrIharSa kavirAjaganimukuTAlaGkArahIraH sutaM, zrIhIraH suSuve jitendriyacayaM mAmaladevI ca yam / tacintAmaNimantracintanaphale zRGgAramaNayAmahAkAvye cAruNi naiSadhIyacarite sargo'yamAdirgataH // 145 // pariziSTa-2 // zAntimAthacaritram // SaSThaH prastAvaH itazcAtraiva bharate grumAdijinasantatiH / kururityabhavat evaM kurudezastadAkhyayA // 1 // hastIti tatsutastaina nirmame hastinApuram / gRhATTaracanAhAri tujasAkAragIpuram // 2 // bahusarikatAvAsaM zobhita bahumajalaiH / / arvagaNanAkAraM tatpuraM bhUrisravat // 3 // Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [219 vizvaseno nRpasvaca jIyauMdAdiladguruH / vikhyAso jAtIpIThe vizvasena ivAbhavat // 4 // puNyalAvaNyarucirAcirAdevIti taspriyA / sarvAlaGkAravaNyA'latA ca ratizriyA // 5 // ito bhAdrapade kRSNasAmyAM bharaNIgate / candre sarvagraheSaccasthAnastheSu nizAntare // 6 // cyutvA sarvArthato megharayAsmAtmAyuSaH zrane / avatIrNo'cirAdevyAH jhukSau / sAsi haMsavada // tasmiMzca samaye devI mulA caturdavA / mahAsvapnAn dadazaitAnIsAgarikatA sakA / mAtaGgavRSaharyakSaH sArinekendirA tathA puSpamAlendusaryo ca vajakumbho sarovaram // 9 // sAgarazca vimAnaM kha ratnAna savyastathA / nidhUmo huna celi svara bhAgamabhAvitA // 10 // dRSTvA svapnAnimAn devI jAtanidrAkSA samAva / gatvA (bo) parAjamAcalyo pramodabhasanirbhasa // 12 // prahaSTamukhapadmo'tha jamAda jamanIpatiH / sarvalakSaNasamarNo mAvI devi ! sAmanA // 12 // prasannavadanA dharmacinmAsa ratriopakam / atikramayati spaiSA kusvapnAlokasAhitA // 13 // saJjAte'tha prageSTAnimisAnaparihatAH / bhUsujASTAvupAmAyA bAhUtA nijapUruSaH // 14 // kRtamaGgalopacArAH samprasAste nRmaukami / dattAsane paviSTAcArcitA kusumAdibhiH // 14 // susvapnAnAM phalaM rAjA pRSTAne samAmire / asmacchAstre vicasvAmitra sAptA nagatIbave // 16 // Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 ] mahAsvapnA api triMzat syuH sarve te dvisaptatiH / vIcitA ye'cirAdevyA mahAsvapnA ime sphuTam // 17 // arhatA~ cakriNAM caitAn svapnAn pazyanti mAtaraH / saptArdhacakriNAM cAmbA caturaH sIriNAM tathA // 18 // pratyardhacakrimA trIzcAnyeSAmuttamajanminAm / ekaikamambikAH svapnaM pazyantyeSAM hi madhyataH // 19 // dRSTA yadacirAdevyA mahAsvapnAzcaturdaza / tadbhAvI tvasuto rAjan ! SaTkhaNDabharatAdhipaH // 20 // athavA'pi jinAdhIzo vizvatritayavanditaH / tacchactvA mudito rAjA mumude tatpriyA'pi sA // 21 // rAjJA visRSTAste svapnapAThakAH prayayugRham / babhAra garbha rAjJI ca ratnagarbheva sevadhim // 22 // atisnigdhAtimadhuraM cAtikSArAtitiktakam / varjayAmAsa sA''hAraM kaSAyakaTukaM tathA // 23 // mahAntamazivaM tasminnAsIt pUrva pure tadA / saJjAto mAnyadoSeNa lokasya pralayo mahAn // 24 // gandhadvipasya gandhenAnyadantimadavat kSaNAt / upazAntaM tadazivaM prabhAvAd garbhagaprabhoH // 25 // tatazca cintitaM tAtajananIbhyAmado hRdi / prabhAvo'yamanIdRkSasnorgarbhagatasya nau // 26 // idaM hi ghaTate yasmAd garbhavAsadine mudA / vandito'yaM samAgatya sahAvAbhyAM surezvaraiH // 27 // gateSu mAseSu navasvardhASTadivaseSu ca / jyeSThakRSNatrayodazyAM bharaNIsthe nizAkare // 28 // sUryAdiSu graheSacaparamoccasthiteSu . ca / sume lagne muhUrte ca pravAte cArumArute // 29 // .. gAkara 9i8 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 351 nizIthasamaye svarNavarNa kAntisamanvitam / sA devI suSuve putraM vizvatrayasukhAvaham // 30 // atrAntare SaDadhikapaJcAzadikkumArikAH / avadhijJAnato jJAtvA jinajanma samAyayuH // 31 // aSTAveyuradholokAd gajadantAdrikandataH / aSTau ca nandanavanakUTAd merunagasthitAt // 32 // pratyekaM rucakadvIpAdaSTAvaSTau kumArikAH / eyurdigbhyazcatasRbhyazcatasrazca vidiggatAH // 33 // madhyamAd rucakadvIpAccatasrazca digaGganAH / evaM sammilitAH sarvAH SaTpaJcAzad bhavanti tAH // 34 // saMvartavAtajaladakRti darpaNadhAritAm / bhRGgAratAlavRntAnAM cAmarANAM ca dhAraNam // 35 // dIpikAdhAraNaM rakSAvidhAnaprabhRtIni ca / cakrire sUtikarmANi krameNaivaM jinasya tAH // 36 // atrAntare surendrasya cacAlAcalamAsanam / samprayuktAvadhijJAno jinajanma viveda saH // 37 // AjJApya tridazaM naigameSiNaM hariNAnanam / jJApayAmAsa taddevAn ghaNTAsphAlanapUrvakam // 38 // sarve saMnahya devAste harerantikamAyayuH / vimAnaM kArayAmAsa pradhAnaM pAlakena saH // 39 // tatrAdhiruhya saparIvAro'laGkArazobhitaH / AgAdanupamazrIko jinajanmagRhe hariH // 40 // tumyaM namastIrthanAtha ! sanAthIkRtaviSTapa ! / / kRpArasasarinAtha ! nAtha ! zrIvizvasenaja ! // 4 // kukSau ratnaghare ! devi ! jagaddIpapradAyike / / ...... namastubhyaM jaganmAtastvaM dhanyA puNyavatyasi // 12 // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 ] tvamevAmoSajanmA'si tvamevocamalakSaNA ! / putriNISu tvamevA'si pavitrA bhuknatraye // 43 // dharmoddharaNadhaureyazchannamokSA'dhvadIpakaH / / SoDazastIrthanAtho'yaM bhagavAn suSuve yayA // 44 // natvA stutvA jinAdhIzaM tadambAM ca vizeSataH / dattvAvasvApinI tasyAH pratirUpaM nivezya ca // 45 // paJcarUpo babhUvA'sau tatraiko jinamAdade / ekazchatraM pavi caiko dvau ca cAmaradhAriNau (yugmam) // 46 // sa yayau meruzikharaM surendrA apare'pi hi / tatraiyu: svargabhavanavAsino vyantarAstathA // 17 // tatrAtipANDukambalazilAyAM zAzvatAsane / saudharmendro niSasAda dhRtvAke jinapuGgavam // 48 // hemarUpyamaNidArumRnmayAM kalazAvalim / tIrthagandhodakApUrNAmutrakSipya pramadAzcitAH // 49 // acyutAdyAH surAdhIzAzcakrire jinamajanam / niHsImasukRtApAstamavAmbhodhinimanjanam (yugmam ) // 50 // tatazcAcyutanAthasyotsaGge saMsthApya tIrthapam / saudharmendro vyadhAt snAnaM puNyapAtraM jagadguroH // 51 // suvAsasA pramRjyAGga candanAyuvilipya ca / puSpAdyairarcayAmAsa prItacittaH zacIpatiH // 12 // vidhAya cakSuHzAntyartha lavaNottAraNAdikam / / zako natvA jinaM bhaktyA stotumevaM pracakrame // 53 // jayatvamacirAkRvikSitikalpadrusabhima ! / bhavyAmbhoruhasUryAbha. ! bhadrazreNividhAyaka ! // 54 / / ityAdhuhomavacana stutvA, nIlA panagRheM / ca mAturasaMbAmAsaH jinamevaM jagAda ca // 15 // Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [353 jinasya jinamAtuzca yo duSTaM cintayiSyati / ... eraNDaphalavad grISme sphuTiSyatyasya mastakam // 16 // tato nandIzvaradvIpe yAtrAM kRtvA surezvarAH / sarve nijaM nijaM sthAnaM jagmustAzca kumArikAH // 57 / / tadA devI jajAgAra tadaGgapraticArikAH / dRSTvA sanandanAmetAM jAtAnandAH sasambhramAH // 58 / / praskhaladgatayo gADhanIvIcandhaziroruhAH / patatpacchAdanAH putrajanma rAjJe nyavedayan // 59 // idaM ca kathayAsAsuH sUtikarmA'sya deva ! yat / cakre kASThAkumArImirdAsImiriva sAJjasam // 60 // . kRto janmAbhiSekazca surendrarumastake / iti devamukhAt svAminasmAbhiH zuzruve vacaH // 61 // tato'bhinavapAthoda-dhArAhatakadambavat / zuzume jAtaromAJcakaJcuko jagatIpatiH // 62 // nijAGgalagnamakhilaM bhUSaNaM mukuTaM vinA / AsaptasantatiM tAbhyo vRttiM ca pradadAvasau // 63 // tatazca dApayan dAnamanivAritazAtravam / . hRSTaH pravatayAmAsa sutajanmamahotsavam // 64 // dvAdaze'tha dine rAjA bandhuvargamazeSakam / : bhojayitvA gaugveNa tatsamakSamado'vadat // 65 // babhUvA'zivazAntiryadasmin garbhAgate jine / .. tadasya sutaratnasya zAnti mAstu sundaram // 66 // sarvasyA'pi janasyaitat saJjAtaM nAma sammatam / ramyaM sadguNaniSpanna cetasAgre vicintitam // 67 // zakrasaMkramitAaSThA'mRtAhArastataH prabhuH / viziSTarUpalAyavyasampako badhe kramAda // 6 // Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pANipAdatale yasyArakta lakSaNalakSite / snigdhatAmrapRthUttuGgA nakhAzca .mukuropamAH // 69 // pAdau kUrmonnatAveNI-jaGghAkAre ca jaddhike / UrU karikaraprakhyau vistIrNaM ca kaTItaTam // 70 // gambhIradakSiNAvarto nAbhirmadhyaM ca vajravat / : puradvArakapATAbhaM dRDhaM vRkSaHsthalaM tathA // 71 // bAhU purArgalAtunyau grIvA kambusamA varA / bimbopamau cAdharoSThau kundakuDmalavad dvijAH // 72 // uttuGgaH saralo nAzAvaMzaH sajjanavRttavat / panapatropame netre aSTamIndusamAlikam // 73 // dolAkAraM atiyugaM chatrAkAraM ca mastakam / snigdhA alikulazyAmAH kuntalAzcAtikomalAH // 74 // paagandhasamaH zvAso parahemarucistanuH / ityaGgalakSaNaM yasya kuraGgazca tathA'param // 75 // tribhimA'naH samAyukto'zeSavijJAnapAragaH / jAtaH sarvajanotkRSTaH prabhuH samprAptayauvanaH // 76 / / vatsarANAM sahasreSu paJcaviMzatiSu kramAt / gateSu bhagavAna rAjye janakena nivezitaH // 77 // pariNAyitazcAnekAH surUpAH kulabAlikAH / . sakalAntaHpurIsArA jajJe tasya yazomatI // 7 // jIvo dRDharathasyA'tha sa sarvArthAtparicyutaH / AgAdyazomatIkukSau cakrasvapnopasUcitaH // 79 // samaye ca suto jajJe tasyotsavapuraHsaram / cakrAyudha iti nAma cakre svapnAnusArataH // 8 // kalAkalApasampUrNaH kramAtsamprAptayauvanaH / so'pi pANigrahaM rAjakanyakAnAM hi kAritaH // 8 // Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 355 anyadAyudhazAlAyAM ravibimbasamadyati / tasyotpannaM sahasrAraM cakraratnamanuttamam // 82 / / zastrAgArArakSakeNa tadutpattiniveditA / prabho so'tha samAgatya cakre'syASTAhnikotsavam // 83 // tacchAlAyA vinirgatya cacAlAmbaravarmanA / tadanu prAcalacchAntinAthaH sainyasamanvitaH // 84 / / cakraM yakSasahasraNAdhiSThitaM tadatho gatam / pUrvasyAM mAgadhatIrthAsannavelAkule kramAt // 85 / / kRtvA nivezaM senAyAstatra cakrI zubhAsane / niSasAdAbhimukho'sya tatastadanubhAvanaH // 86 // adhomAge jalasyAnte dvAdazayojanasthite / mAgadhAkhyakumArasya calati smAsanaM tadA // 87 // dadarzAvadhinA zAnti sa jinaM cakravartinam / SaTkhaNDabharatakSetrasAdhanodyatamAgatam // 88 // dadhyo caivaM mayA''rAdhyo'nyo'pi cakrI jinastvayam / vizeSeNa yato bhaktimindrA apyasya kurvate // 89 // tataH suvastrANyodAya so'nAbharaNAni ca / Agatya DhokayAmosa prabhorevaM zazaMsa ca // 10 // tavAjJAkArakaH svAmin ! pUrvadikpAlako'smyaham / AdeSTavyaM sadA kRtvaM svakiMkarasamasya me // 11 // bhagavAnapi sanmAnya daivataM visasarja tam / yAmyAM pratidizaM so'tha calati sma sudarzanaH / / 92 // tIrthasya varadAmasyAsamne gatvA sthitazca saH tasyAdhiSThAya zAntistathaivAsAkSyata BAHani Pr gatvA'tha vAruNImAnako pramAsasyAmidaivatam PERHIT sAdhayitAcaERyoharasimAnaNI to . m Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356] tatrApi pUrvavidhinA sAdhitA sindhudevatA / AgatyA''Dhaukayat snAnapIThaM ratnamayaM vibhoH // 15 // zAtakumbhamayAH kumbhA raupyA mRnmayakAstathA / anyAM ca snAnasAmagrI suvastrAbharaNAni ca // 16 // Uye ca sarvadA svAminAjJAkAriNyahaM tava / ityuktvA sA'pi svasthAnaM visRSTA vibhunA yayau // 17 // uttIya carmaratnena sindhu senApatistataH / vibhUpAnte sAdhayitvA pratIcIkhaNDamAgataH // 98 // kRtapUrNa tatazcakraM vaitAvyasyAgamattale / vaitAtyAdrikumArazca vazavayaM bhavat prabhoH // 19 // guhAkhaNDaprapAtAyA dvAramudghATitaM svayam / kRtamAlasurazcAjJA jagadbhaH prapannavAn // 10 // tatronmagnA'tha nirmagnA dve nadyAvatidustare / cakAra vardhakiH sadyaH padyAM tatra manoharAm // 1.1 // guhAyA~ pravivezA'tha prabhuH sainyasamanvitaH / / kAkinyA'tha tamo hatuM vidadhe maNDalAni ca // 102 // pazcAzayojanAnyekonapazcAzacca maNDalI / evaM jajJe sasainyo'tha parato niragAd bahiH // 1.3 // tatrApAtacilAtokhyAn mlecchAn bharatacakrivat / vaze cakAra tarasA mahApuNyaprabhAvayuk // 104 // senAnyA sAdhayitvA'ya dvitIyaM sindhuniSkuTam / himavatparvatasyASidevaM sAdhayati sma saH // 10 // girau vRSabhakUTAkhye nijaM nAma lilekha ch| mahotaraM nikaTaM cAsAdhaya bAhinIpatiH // 10 // samisApAM nAbamAlaM saMsAna niramA vicha / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazayojanAyAmA navayojanavistRtAH / maJjUSAkRtayaH prAdurvabhUvunidhayo nava // 108 // (yugmam ) naisarpaH pANDukazcaiva piGgalaH sarvaratnakaH / mahApanaH kAlamahAkAlau mANavazaGkhako // 109 // skandhAvArapurAdInAM nivezAH prathame nidhau / sarveSAM dhAnyabIjAnAmutpattizca dvitIyake // 110 // narANAM mahilAnAM ca hastinAM vAjinAM tathA / AmaraNavidhiH sarvo nidhau piGgalake bhavet // 11 // caturdazA'pi ratnAnyutpadyante sarvaratnake / mahApadme ca vastrANAM ragAdInAM ca sambhavaH // 112 // kAle kAlatrayajJAnaM mahAkAle ca kIrtitaH / svarNarUpyalohamaNipravAlAnAM ca sambhavaH // 113 // yuddhanItiH samagrA'pi sarvapraharaNAni ca / tanutrANAdi yodhAnAM yogyaM mANavake bhavet // 11 // tAGgAni samastAni kAyaM cA'pi caturvidham / nidhau saAyate zaGkha nAyanATakayo vidhiH // 115 // teSu palyopamAyuSkA vasanti khalu devatAH / nidhAnasamanAmAnaH samaye parikIrtitAH // 116 // tathaivAtmavazaM cakre gaGgAyAH pUrvaniSkuTam / evaM pakhaNDabharatakSetraM prebhurasAdhayet // 11 // kRtadigvijayaH so'tha punarAgASijaM puras / pravizya tatra gehe ca jaMgAmotsavapUrvakam // 18 // dvAtriMzanmukuTapada-mahIpAlasahasrakaiH / prArabdhazcakravartitvA'bhineko bAdazAdiyaH // 11 // amiSakotsavaM kRtvA rAyako dine dine / sAmine turaMnyaM barI karake 120 // Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35. ] catuHSaSTisahasrANi tato'bhuvan priyA vibhoH / atyantarUpalAvaNyavinirjitasurAGganAH // 121 // senApatiprabhRtIni ratnAni ca caturdaza / tatra yakSasahasreNaikaikaM hi mamadhiSThitam // 122 // caturazItilakSANi kariNAM vAjinAM tathA / dhvajAGkAH zastrasampUrNAstatpramANA rathA api // 123 // dvisaptatisahasrANi purANAmRddhizAlinAm / prAmANAM ca padAtInAM koTayaH SaNNavatistathA // 124 // dvAtriMzataM sahasrANi dezAnAM bhUbhujAM tathA / dvAtriMzadvaddhataruNInATakAnAM ca raGgiNAm // 125 // ratnAkarAdhAkarANAM sahasrANi ca viMzatiH / pattanAnyaSTacatvAriMzansahasramitAni ca // 126 // evaM pAlayatazcakripadavImasamAM prabhoH / yayau varSasahasrANAM viMzatiH paJcasaMyutA // 127 // atrAntare brahmaloke'riSTaprastaravAsinAm / pIThaM sArasvatAdInAM calati smAmRtAzinAm // 128 // vijJAyAvadhinA te'tha vratasya samayaM vibhoH / tIrtha pravartayetyAcacakSire sainyabandivat // 129 // vijAnastat svayaM svAmI taizcaivaM jJApitastataH / dadau sAMvatsaraM dAnaM yAcakebhyo yathAruci // 130 // tatazcakrAyudhaM rAjye nivezya tanayaM nijam / babhUva bhagavAn : dIvAgrahaNArtha samudyataH // 131 // atrAntare surAdhIzAH sarve'pi balikhAsanAH / ... AyayuH zAntinAthasya katuM nikmnnotsvmaa||132|| ...:; sarvArthasaMjJAM zivikAmArohA'tha zIrthakakSa / cAmarAmyA bAgyamAno dhRtacchatrazca mastake para Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 359 . . utkSiptA mAnuSaiH pUrva zivikA sA jagadguroH / surAsurendragalanAgendrazca tatastataH // 134 // aDhA sA puro devairdakSiNAGge tathA'suraiH / .... pazcAdbhAge ca garulai gairuttaratastathA // 135 // nRtyaM prakaTayanti sma puro bhagavato naTAH / paThanti smoccakairbhaTTA: svAmin ! jaya jayeti ca // 136 // sadguNAn varNayanti smaizvaryAdIn bhuvanottarAn / nonAchandairjagadbhanirA rAsakadAyakAH // 137 // tato mammAmRdaGgAdInyAtoyAni gurusvaram / / vAdayanti sma sATopAstatpAThakuzalA narAH // 138 // cakre ca hAhAhUhUmyAM saptasvarasamanvitam / / sammUrcchanAgrAmalayamAtrAtya gItamuttamam // 139 // rambhA tilottamA caivorvazI menA sukezikA / hAvabhAvavilAsADhya nRtyaM cakra: puraH prabhoH // 140 // sa evaMvidhasAmagrathA nirgatya nagarAcchanaiH / udyAnaM pravaraM prApa sahasrAmravaNAbhidham // 141 // zibikAyAH samuttIrya vimucyAbharaNAnyatha / pazcabhimuSTibhiH kezAnuccakhAna jinezvaraH // 142 // vasvAJcale gRhItvA tAn kSIrAbdhau maghavA'kSipat / mRdaGganAdasaMyuktaM tumulaM ca nyavArayat // 143 // jyaSThAsitacaturdazyAM zazAGke bharaNIgate / / kRtvA siddhanamaskAraM prabhuzcAritramAdade // 144 // kRtaSaSThatapAH sAdhaM sahasreNa mahIbhujAm / AttasAmAyikaH so'tha vijahAra mahItale // 145 // kasmizcit saniveze'tha paramAnnena kAritaH / . sumitrAkhyagRhasthena pAraNaM paramezvaraH // 146 // Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catunidhara so'tha prAmAkarapurAkulAm / svAmI viharati smokI mahAsatvaziromaNiH // 147 // mAsAn chaasthakAle'STau vihRtya punarAyayau / sa hastinApure tatra sahasrAmavaNe vare // 14 // tatra patraprasUnAdinandibhRnandinAmakaH / / suvidhAlo'bhavad vRkSastasthau tasya tale prabhuH // 149 // prabhoH pravartamAnasya zukladhyAne vare tadA / kutaSaSThasya poSasya zuddhAyAM navamItithau // 150 // bharaNIsthe nizAnAthe kSINakarmacatuSTaye / uspannamatulaM nityaM kevalaM jJAnamujjvalam // 151 // caturvidhastato devaiH sametya calitAsanaiH / / akAri ramyaM samavasaraNaM jinahetave // 152 / / UrdhyA yojanamAtrAyAM vAyunA'zubhapudgalAH / apanItAstato gandhodakena zamitaM rajaH // 153 // Ayo maNimayo vapraH kapizIrSasamanvitaH / / dvitIyazca hemamayaH suratnakapizIrSaka: // 154 // suvarNakapizIrSAkastRtIyo rUpyanirmitaH / vimAnajyotirbhavanavAsibhiste kRtAH suraiH // 155 // jajJe satoraNA teSu pratyekaM dvAzcatuSTayI / svAmyanAd dvAdazaguNastanmadhye'zokapAdapaH // 156 // catvAri paritastasya siMhAsanavarANi ca / chatratrayaM cAmarANi vyantarai vihitaM yadaH // 15 // pravizya pUrvadvAreNa satatIrthanamaskRtiH / niSasAda prasamAsyaH pUrvasiMhAsane prabhuH // 158 // zeSeSu tatpaticchandAH pRSThe mAmaNDalaM prabhoH / purA kusumavRSTizcAnAnumAtrI suraiH kRtA // 15 // Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [-361 nadanti smAmbaratale devadundubhayastadA / atho niSedunaiRte koNe vAyavye te surAH punaH // 160 // jyotipkabhavanapati-vyantarANAM ca devataH / / niSedunaiRte koNe vAyavye te suroH punaH // 161 / / vaimAnikAmarA'matyaimanuSyANAM ca yoSitaH / ete niSedurIzAne. mukhyaprAkAramadhyagAH // 162 / / pUrvoktadigvimAgeSu tiryazcastyaktamatsarAH / saniSaNA dvitIyasya prAkArasyA'ntare'khilAH // 163 // tasthustRtIyavaprAntavIhanonyakhilAni ca / evaM samavasaraNasthitiH kizcitprakIrtitA // 164 // kalyANanAmadheyena puMsAgatya niveditAH / svAminaH kevalotpattizcakrAyudhamahIpateH // 165 // gatvA'sau vidhinA tatra natvA stutvA jinezvaram / niSasAda yathAsthAnaM puro viracitAJjaliH // 166 // atrAntare samutthAya cakrAyudha mahIpatiH / natvA vijJapayAmAsa prabhumevaM kRtAJjaliH // 1323 // samastasaMzayadhvAntanirnAzanadivAkara ! / trailokyavandita ! zrImacchAntinAtha ! namo'stu te // 1324 // duSkarmanigaDAn bhaGktvA rAgadveSau tathA'pyarI / bhavaguptigRhAt tvaM mAmaraM niHsAraya prabho! // 1325 // zazvajanma jarAmRtyu vahidIptAdbhavaukasaH / dIkSAhastAvalambena nistAraya jineza mAm // 1326 / / putrapradattarAjyo'sau paJcatriMzannRpAnvitaH / dIkSito'tha jinendreNa cakrAyudhadharApatiH // 1327 // tataH pRcchAM karoti sma prabho kiM tattvamityasau / utpattiriti tattvaM tu samAcakhyo jinezvaraH // 1328 // evaM vicintayAmAsa gatvaikAnte sa buddhimAn / Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 ] utpadyante'nusamayaM jIvA nArakikAdayaH // 1329 // evamutpadyamAnAste jantavo bhuvanatraye / kathaM bhavanti cedanyA gatiH kApi bhavena hi // 1330 // punaH papraccha bhagavan kiM tattvamiti rAD yateH / vigamastatvamityAkhyattasmai ca trijagadguruH // 1331 // punaH sa dadhyau ca sarvavigame zUnyatA bhavet / kiM tattvamiti bhUyo'pi tataH papraccha tIrthapam // 1332 // sthitistattvamiti punarjinena kathite sati / / jIvasvarUpamakhilaM tato vijJAtavAnasau // 1333 // tripadyA anusAreNa dvAdazAGgAni sa kSaNAt / vidadhe gADhaprajJAvAnevamanye'pi te'khilAH // 1334 // dvAdazAGgI vidhAyAguste sarve jinasannidhau / tadvijJAyAsanavarAduttasthau bhagavAnapi // 133 // atrAntare sahasrAkSaH sthAlaM sadgandhapUritam / samAdAya purastasthau zAntinAthajinezituH // 1336 // gandhAn samastasaGghasyArpayAmAsa jinezvaraH / pradakSiNAtrayaM te ca dadire paritaH prabhum // 1337 / / gandhAstaduttamAGgeSu sasaGgho'pi jino'kSipat / teSAM gaNadharapadasthApana vinirmitA // 1338 // dIkSitA jinanAthena bahavaH puruSAH khiyaH / sAdhusAdhvIparIvArastato'sya samajAyata // 1339 // yatidharmAsamarthA ye puruSA mahilAstathA / zrAvakA zrAvikAzcApi jajJire te jinAntike // 1340 // evaM caturvidhaH saGghaH samutpanno jagadguroH / Adya samavasaraNe zaraNe bhavyadehinAm // 1341 // pauruSyante samutthAya vizazrAma jinezvaraH / gatvA dvitIyaprAkAramadhyasthe devachandake // 1342 // Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [363 pAdapIThe jinendrasya niSaNNaH prathamo gaNI / cakre dvitIyapauruSyA vyAkhyAnaM sadasaH puraH // 1343 / / jaindhrmsthiriikaarkaarinniimghhaarinniim| saGghasya kathayAmAsa so'ntaraGgakathAmimAm // 1344 // kRtA gaNadhareNaivaM pravarA dharmadezanA / kathitA dvAdazAGgI ca yA svayaM tena nirmitA // 1506 / / sAdhUnAM ca dazavidhA sAmAcArI prakAzitA / teSAmazeSakRtyaM ca zrutakevalinA'munA // 1507 / / iti zAntibinavaro vijahAra mahItale / bhavyAmbujavanaM nityaM sUravat pratibodhayan // 1508 // kecidbhagavataH pAveM pravrajyAM jagRhurjanAH / gRhasthadharma kecicca zumabhAvAtprapedire // 1509 // kecanAviratasamyagdRSTayo bhadrakAH pare / saMjAyante sma bhagavacchIzAntipratibodhitAH // 1510 // sarvasyApi tamo naSTamudite jinabhAskare / kauzikAnAmivAndhatvamabhavyAnAmabhUcca tat // 1511 / / vahinA'pi na sidhyanti yathA kaMkaTukAH kaNAH / tathA siddhiramavyAnAM jinenApi na jAyate // 1512 // yathoSarakSitau dhAnyaM na syAd vRSTe'pi nIrade: bodho na syAdabhavyAnAM jinadezanayA tathA // 1513 // yatra yatra janapade zrIzAntirvyaharat prabhuH / / sarvaduritopazAntistatra tatrAbhavajane // 1514 // nAbhUvana yojanazatamadhye viharati prabhau / .. durmicaDamarAdIni poMDAkArINi, dehinAMsa // 1515 phalapuSpa vasudhA sukhasuzvarA / . bhadevajinAgameM // 1516 ityAdilinamAhAtmya vizvavismayakArakam / " ri55 NDTNT E- Pr SOL.TVE T TE OF Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 ] kiyadasmAdRzaistucchabuddhibhirmaNyate bhuvi // 1517 // yo na palyopamAyuSko yo na jihvAsahasrakaH / sa kathaM varNayatyetatpuNyamAhAtmyamarhatAm // 1518 // vijAnAti jinendrANAM ko niHzeSaguNotkaram / ta eva hi vijAnanti divyajJAnena taM punaH // 1519 // ityadbhataikacaritaH zrIzAntijinapuGgavaH / vijahAra dharApIThe lokAnAM hitakAmyayA // 1520 // cakrAyudhagaNadharaH saha zAntijinendunA / vicacAra prakurvANaH zuzrUSAM tasya bhRtale // 1521 // jAnannapi vibhoH pArzve cakre pRcchA anekazaH / pratibodhakRte bhavyajIvAnoM bhagavAnasau // 1522 // .. evaM zAntijinendreNa pRthvyAM viharatA satA / sadviSaSTisahasrANi dIkSitA munipuGgavAH // 1523 // ekaSaSTisahasrANi SaTzatairadhikAni ca / prabhuNA dIkSitAstena zramaNyaH zIlazobhitAH // 1524 // satsamyaktvaguNabhRtAM suzrAvratadhAriNAm / jIvAjIvAdisattatvavedinAM pApabhedinAm // 1525 // dharmAdakSobhaNIyAnAM rakSoyakSAmarAdibhiH / asthimajjAnurAgeNa raktAnAM jinazAsane // 1526 // samucchritaphalahakApihitadvAravezmanAm / nityaM tyaktapravezAnAM parauko'ntaHpurAdiSu // 1527 // jinavAkyametadarthaH paramArthastathaiva ca / / anartha zeSamityagre sarvalokasya zaMsatAm // 1528 // caturdazyaSTamIrAkAmAvAsyAsu ca pauSadham / kurvatAmacanAghezca pratilAbhayatAM munIn // 1529 // bhIzAntijinanAyena boSitAnAmagAriNAm / bhavatisahasApakI bAtA bAyo barAM // 1530 // Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvoditaguNairyuktAH zrAvikAkhijadguroH / trinavatisahasrANi trINi lakSANi cAbhavan // 1531 // ajinAnAM jina ivAtItAnAgatavedinAm / caturdazapUrvabhRtAM sahasrANyaSTa cAbhavan // 1532 // pazyatAM rUpidravyANi saGkhyAtAnnRbhavA~stathA / sahasratritayaM / zAnte-ravadhijJAninAmabhUt // 1533 // viduSAM samayakSetragatasaMjJimanorathAn / manaHparyayavatAM jAtA sahasracatuSTayI // 1534 // tathA * catuHsahasrANi babhUvustrizatAni ca / kevalajJAnayuktAnAM sAdhUnAM sarvadarzinAm // 1535 // vaikurvikalabdhInAM SaTsahasrANi cAbhavan / catuHzatAdhike dve tu sahasra vAdinAM tathA // 1536 // vaiyAvRtyodyato nityaM dhvastapratyUhasazcayaH / yakSo'bhUd garuDo nAmnA tIrthe zAntijinezituH // 1537 // sarvadA kRtasAnidhyA nirvANI nAma vizrutA / zrImataH zAntinAthasya jajJe zAsanadevatA // 1538 // paryupAstikaro nityaM cakrAyudhanRpAtmajaH / babhUva zAntinAthasya rAjA koNAcalAbhidhaH // 1539 / / catvAriMzaddhanustuhaM mRgAGka kAzcanadhutim / trijagatyapratirUpaM zrIzAnterabhavadvapuH // 1540 // catvAro janmajA ekAdaza karmakSayodbhavAH / / ekAnaviMzatizcAnye devasaGghana nirmitAH // 1541 // catusviMzadatizayA ete siddhAntabhASitAH / . . yathA'nyeSAM tIrthakatAM zAnterapi tathA'bhavaneM // 1542 // (yugmam) bhuvanatrayanAthasvarapakAni jinezitaH / prAtihApApi tasyASTiAvazokAdIni nadine :: Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 ] evaM tribhuvanazreyaH sthAnaM zAntirapAlayat / sa pazcaviMzativarSasahasrANyanagAratAm // 1544 // UnAnyekena varSeNa tAni kevalitAM punaH / varSalakSamanUnaM ca sarvAyurabhavatprabhoH // 1545 // nirvANasamayaM svasyAsanaM jJAtvA jagadguruH / Arurohaca zikhare saMmetasya mahIbhRtaH // 1546 // vijJAtasvAminirvANA: surendrA etya satvaram / cakrustatrAntyasamavasaraNaM saraNaM zriyAm // 1547 // tatropavizya bhagavAMcake paryantadezanAm / Acakhyau sarvabhAvAnAmanityatvaM mahItale // 1548 // ityuvAca ca mo bhavyAH kArya tatkarma kizcana / yena sa prApyate muktirmuktvA'sArAM bhavasthitim // 1519 // atrAntare gaNadharaH pAdapraNatipUrvakam / papracchaivaM jinaM kIDagrUpA siddhirbhavatyasau // 1550 // prabhuH provAca sA hArahIracandrakarojjvalA / yojanAnAM paJcacatvAriMzavakSANi vistRtA // 1551 // zvetottAnavaracchatra-samasaMsthAnasaMsthitA / sakalasyApi lokasya sA'grabhAge pratiSThitA // 1552 // piNDe ca yojanAnyaSTau madhyamAge sakA punaH / bAyate maSikApatratanvI cAnte kramAdiyam // 1553 // yadantyayojanaM tasyAntyakozasya SaDaMzake / siddhAH pratiSThitAstatrAnantasaukhyasamanvitAH // 1554 // tatra janmajarAmRtyurogazokAyupadravAH / na jAyante. kaSAyAzca kSutvaSAdyAzca dehinAm // 1555 / / saukhyaM nirupamaM tatra vkii| susthira sarakAra mugdhalokAnAnomA bAbA dosane New Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [367 tathAhi-zrIsaMketapurasvAmI zatrumardanabhUpatiH / viparItaturaGgeNa hataH kAntAramAsadat // 1557 // gADhazramavazAjAtatRSNApIDitavigrahaH / mUccheyA'tucchayA so'tha papAta pRthivItale // 1558 // pratyAsannagirau tatra vasanti sma pulIndra kAH / kandamUlaphalAhArAstaruvalkalacIbarAH // 1559 / / zilAyAmAsanaM teSAM zayanaM ca zilAtale / AtmAnaM sukhinaM te'pi manyamAnA ado'vadan // 1560 // sulabhaM nairjharaM vAri sadA sannihitA priyA / zubho vAsaH pulIndrANAM zrUyate nAhitaM vacaH // 1561 // teSAM madhyAdatho kazcit pulIndraH samupAyayau / tatra yatrAbhavad bhUpo marchayo patito bhuvi // 1562 // bhUSaNairbhaSitAGgatvAjjJAtvA taM pRthivIpatim / / sa evaM cintayAmAsa tRSNayaiSa vipatsyate // 1563 // asmi~zca saMsthite pRthvI nirmAthA sakalA bhavet / tadayaM nIrapAnena yukto jIvayituM mama // 1564 // jIvanIyamathAnIya palAzAnAM puTena saH / . pAyayAmAsa nRpatiM tataH svastho babhUva saH // 1565 / / tasyopakAramatulaM dadhAno mAnase nRpaH / yAvadasthAt kSaNaM vArtA prakuvArNo'munA saha // 1566 // tAvattatrAyayustasya sainikAstaizca Dhaukitam / rAjJo bhakSyaM modakAdi zItalaM salilaM tathA // 1567 // pulIndrasyApi tadbhakSyaM dApitaM pRthivIbhunA / sukhAsanagataH svena sahAnItaH pure ca saH // 1568 // kArayitvA tataH snAnaM paridhApya suvAsasI / bhUSaNaipitazcArUzrIkhaNDAyairvilipya ca // 1569 // Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368] zAlidAsyAdisadbhakSya jitazcAtigauravAt / dattaM trayodazaguNakhyAtaM tAmbUlamasya ca // 1570 // zete sma cAruzayyAyAM ramyAvAsagato'tha saH / hataM tasyAzu dAridrayaM yasya tuSTo mahIpatiH // 1571 / / itthaM saMprAptasaukhyo'pi visasmAra vanaM na saH / tatra svairavihAraM ca nijAM sahacarI ca tAm // 1572 // kiMkillipaJjavAhAraM sundare nandane vane / caranapi smaratyeva karabhaH svAM marusthalIma // 1573 / / paraM zazAka no gantuM patibhiH suniyantritaH / evamasthAttatra kAlaM kiyantamasako tathA // 1574 // varSAkAle'nyadA''yAte garjatyambudhare'sakRt / vidyudvilAse jAte ca so'bhUdvirahapIDitaH // 157 // meghagarjAravo vidyudvilAsaH kekinAM svaraH / duHsaho virahArtAnAmekaiko yamadaNDavat // 1576 // so'tha dadhyau suvastrAlaGkAro yAsyAmyahaM yadi / bhAvinI vyAhRtistanme nagnasyaiva gatiH zubhA // 1577 // evaM vicintya vazcayitvA yAmikAn sa kathazcana / niHsRtya bhavanAdrAtrau zanaiH svasthAnamAyayau // 1578 / / . anyAkAramamu dRSTvA saMbhrAntaM tatkuTumbakam / papraccha hanta ko'si tvaM so'vadattAvako'smyaham // 1579 // tatazca pratyabhijJAya pRSTastanmApurairayam / kAsthAH kAlamiyantaM tvaM kiM vA kAntistavedRzI // 1580 // tatastena svavRttAntaH sarvasteSAM niveditaH / kathitaM cAnubhUtaM tadgrAmavAsAdikaM sukham // 1581 // zaMsa kIdRzarUpaM taditi bhUyopi pRcchantAm / tatpratItopamAnena teSAM kathayati sma saH // 1582 // Page #388 -------------------------------------------------------------------------- _