Book Title: Mahapurana Part 2 Adipurana Part 2
Author(s): Jinsenacharya, Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002723/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANa [bhAga 2] bhagavajinasenAcArya bhAratIya jJAnapITha kAzI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnapITha mUrtidevI jaina granthamAlA [ saMskRta granthAGka ] zrImadbhagavajinasenAcAryapraNItam ma hA pu rANam [prathamo vibhAgaH] AdipurANam dvitIyo bhAgaH hindIbhASAnuvAdasahitaH bhAratIya pA ) 2830 BHARATIYA JNANA PITH 1944 sampAdaka paM0 pannAlAla jaina, sAhityAcArya sAhityAdhyApaka, gaNeza di0 jaina vidyAlaya, sAgara bhA ra tI ya jJA na pITha kA zI prathama prAvRtti / eka sahasra prati bhAdrapada, vIrani0 saM0 2477 vi0 saM0 2008 sitambara 1951 mUlya 10 ru. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhA ra tI ya jJA na pITha kA zI sva. puNyazlokA mAtA mUrtidevI kI pavitra smRti meM tatsuputra seTha zAntiprasAda jI dvArA saMsthApita jJAnapITha mUrtidevI jaina granthamAlA isa granthamAlA meM prAkRta, saMskRta, apabhraMza, hindI, kannaDa, tamila Adi prAcIna bhASAoM meM upa Agamika, dArzanika, paurANika, sAhityika aura aitihAsika Adi vividha-viSayaka jaina sAhitya kA anusandhAnapUrNa sampAdana aura usakA mUla aura yathAsaMbhava anuvAda Adike sAtha prakAzana hogaa| jaina bhaNDAroM kI saciyA~, zilAlekhasaMgraha, viziSTa vidvAnoM ke adhyayanagrantha aura lokahitakArI jaina sAhityagrantha bhI isI granthamAlA meM prakAzita hoNge| saMskRta graMthAMka prakAzakaayodhyAprasAda goyalIya, mantrI, bhAratIya jJAnapITha kAzI posTa bAksa naM0 48, banArasa 1 mudraka-devatAprasAda gahamarI, saMsAra presa, kAzIpurA, banArasa sthApanAbda phAlguna kRSNa 6 vIrani02470 sarvAdhikAra surakSita vikrama saM0 20 / 18 pharavarI 19 | Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva0 mUrtidevI, mAtezvarI meTha zAntiprasAda jaina waterson Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JNANA-PITHA MURTIDEVI JAINA GRANTHAMA LA SANSKRITA GRANTHA No. 9 MAHAPURANA Vol. I. OF BIIAGAVAT JINASENACARYA PART SECOND WITH HINDI TRANSLATION SNARATIYA JNANA PLTH 34 Translated and Edited BY PANDITA PANNALAL JAIN, SAHITYACHARYA Sahityadhyapak-GANESHA DIGAMBAR JAINA VIDYALAYA, SAGAR. Published by Bharatiya Jnanapitha Kashi First Edition) 1000 Copies. BHADRAPADA, VIR SAMVAT 2477 VIKRAMA SAMVAT 2008 SEPTEMBER, 1951. Price Rs. 10/ Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BHARATIYA JNANA-PITHA KASHI FOUNDED BY SETH SHANTI PRASAD JAIN IN MEMORY OF HIS LATE BENEVOLENT MOTHER JNANA-PITHA MURTI DEVI JAIN GRANTHAMALA SHRI MURTI DEVI IN THIS GRANTHAMALA CRITICALLY EDITED JAIN AGAMIC PHILOSOPHICAL, PAURANIC, LITERARY, HISTORICAL AND OTHER ORIGINAL TEXTS AVAILABLE IN PRAKRIT, SANSKRIT, APABITRANSA, HINDI, KANNADA & TAMIL ETC., WILL BE PUBLISHED IN THEIR RESPECTIVE LANGUAGES WITH THEIR TRANSLATIONS IN MODERN LANGUAGES CATALOGUE OF JAIN BHANDARAS, INSCRIPTIONS, STUIES OF COMPETENT SCHOLARS & POPULAR JAIN LITERATURE ALSO WILL BE PUBLISHED SANSKRIT Founded in Phalguna Krishna 9, Vira Sam. 2470 AND GRANTHA No. 9 PUBLISHER AYODHYA PRASAD GOYALIYA SECY., BHARATIYA JNANAPITHA, POST BOX No. 48, BANARAS N. 1. All Rights Reserved. Vikrama Samvat 2000 18th Feb. 1944 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyabhAgasya viSayAnukramaNikA viSaya pRSTha | viSaya SaDviMzatitama parva lie pahu~cA / cakravartI usakI vinayase cakravartI bharatane vidhiparvaka cakraratnakI bahuta prasanna hue| 45-50 pUjA kI aura phira putrotpattikA utsava samudrakA vividha chaMdoM dvArA vistRta mnaayaa| nagarIkI sajAvaTa kI gii| varNana / antameM kavi dvArA puNyakA mAhAtmya manantara digvijayake lie udyata hue| varNana / usa samaya zarada RtukA vistRta varNana / ___ ekonatrizattama parva 1-7 digvijayake lie udyata cakravartIkA anantara cakravartI dakSiNa dizAkI ora varNana / tatkAlocita senAkI zobhAkA Age bddh'e| mArgameM aneka rAjAoMko vaza varNana / karate jAte the| bIcameM milanevAle vividha 7-6 pUrva dizAmeM prayANakA varNana / gaMgA dezoM, nadiyoM aura parvatoMkA varNana / 62-71 kA varNana / 6-17 dakSiNa samudra ke taTapara cakravartI ne apanI samasta senA tthhraaii| vahAMkI prAkRtika saptaviMzatitama parva zobhAkA varNana / cakravartIne rayake dvArA sArathI dvArA gaMgA tathA banakI zobhA dakSiNa samudra meM praveza kara vahAMke adhipati kA vrnnn| 18-25 vyaMtaradevako jiitaa| 72-80 hAthI tathA ghor3oM prAdi senAke aMgoMkA triMzattama parva varNana / 26-32 samrAT bharata dakSiNa dizAko vijaya aSTAviMzatitama parva kara pazcimakI ora bddh'e| vahAM vividha dUsare hI dina prAtaHkAla hote hI digvi vanoM, parvatoM aura nadiyoMkI prAkRtika jayake lie pAge prayANa kiyaa| cakraratna suSamA dekhate hue ve bahuta hI prasanna hue| unake mAge-Age cala rahA thaa| tAtkAlika kramazaH ve vindhya giripara phuNce| usakI senAkI zobhAkA varNana / kramazaH calakara bikharI huI zobhA dekhakara unakA citta ve gaMgAdvArapara phuNce| vahAM ve upasamudrako bahuta hI prasanna huaa| vahIM unhoMne apanI dekhate hue sthalamArgase gaMgAke kinAreke senA tthhraaii| aleka vanoMke svAmI unake upavanameM praviSTa hue| vahIM senAko Thaha pAsa taraha-tarahako bheMTa lekara milane ke lie raayaa| anantara samudra ke kinArepara pahu~ce, . paaye| bharatane sabakA yathocita sanmAna vahAM samudrakA vistRta vrnnn| 33-44 kiyaa| samudrake kinAre-kinAre jAkara ve bharata cakradhara lavaNasamudra meM sthalakI pazcima lavaNa-samudrake taTapara phuNce| vahAM taraha vegase Age bar3ha gye| bAraha yojana unhoMne divya zastra dhAraNakara pazcima samadra mAge calakara unhoMne apane nAmase cihnita meM bAraha yojana praveza kiyA aura vyantaeka bANa chor3A, joki mAgadha devakI sabhAmeM rAdhipati prabhAsa nAmaka devako vaza meM kiyaa| pahu~cA / pahale to mAgadhadeva bahuta bigar3A puNyake prabhAvase kyA nahIM hotA? 81-65 para bAdameM bANapara cakravartIkA nAma dekha ekatriMzattama parva garvarahita hmaa| tathA hAra, siMhAsana aura anantara aThAraha karor3a ghor3oMke adhikaNDala sAtha lekara cakravartIke svAgatake pati bharata cakradharane uttarakI mora prasthAna Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam dvArA viSaya pRSTha | viSaya pRSTha kiyA / kramazaH calate hue vijayA rAjA unake sAtha the| purohitake dvArA parvatakI upatyakAmeM phuNce| vahAM ve apanI kailAsa parvatakA varNana / 131-136 samasta senA ThaharAkara nizcinta hue| samavazaraNakA saMkSipta varNana / 137-140 patA calanepara vijayArdhadeva apane samasta samavasaraNameM sthita zrI RSabha jinendra parikarake sAtha inake pAsa AyA aura kA varNana / samrATake dvArA bhagavAnkI stuti unakA prAjJAkArI huaa| vijayArdhako kA varNana / 141-150 jIta lenese inakI digvijayakA ardhabhAga catustrizattama parva pUrNa ho gyaa| anantara unhoMne uttarabhArata kailAsase utarakara ayodhyA nagarIkI meM praveza karaneke abhiprAyase daNDaratna dvArA ora prasthAna / cakraratna ayodhyA nagarIvijayA parvatake guhAdvArakA udghATana ke dvArapara pAkara ruka gayA, jisase sabako kiyaa| 66-111 prAzcarya hazrA / cakravartI svayaM soca-vicAra dvAtriMzattama parva meM par3a ge| nimittajJAnI purohitane garmI zAnta honepara unhoMne guhAke batalAyA ki abhI Apake bhAiyoMko vaza madhyameM praveza kiyaa| kAkiNI ratnake karanA bAkI hai| purohitakI sammatike dvArA mArgameM prakAza hotA jAtA thaa| anusAra rAjadUta bhAiyoM ke pAsa bheje gye| bIcameM unmagnajalA tathA nimagnajalA nAma unhoMne bharatakI prAjJAmeM rahanA svIkAra kI nadiyAM milIM, unake laTapara senAkA nahIM kiyA aura zrI RSabhanAtha svAmIke vizrAma huaaa| sthapatiratnane apane buddhi pAsa jAkara dIkSA le lii| 151-171 balase pula taiyAra kiyA jisase samasta paJcatriMzattama parva senA usa pAra huii| guhAgarbhase nikalakara saba bhAI to dIkSita ho cuke, parantu senA sahita bharata uttara bharata-kSetra meM phuNce| bAhubalI rAjadUtakI bAta sunakara kSubhita cilAta aura pAvarta nAmake rAjA bahuta ho utthe| unhoMne kahA ki jaba pitAjIne kupita hue| ve parasparameM milakara cakravartIse sabako samAna rUpase rAjapada diyA hai, taba yuddha karaneke lie udyata hue / nAga jAti eka samrAT ho aura dUsarA usake adhIna ke devoMkI sahAyatAse una donoMne cakravartI rahe yaha saMbhava nhiiN| unhoMne dUtako phaTakI senApara ghanaghora varSA kI jisase 7 dina kArakara vApisa kara diyaa| antameM donoM taka cakravartIkI senA carmaratnake bIca meM porase yuddhakI taiyAriyA~ huii| 172-196 niyantrita rhii| anantara jayakumArake triMzattama parva prAgneya bANase nAga jAtike deva bhAga khar3e yuddhake lie isa porase bharatakI senA hue| aura aba upadrava zAnta huaa| Age bar3hI aura usa porase bAhubalIkI cilAta aura pAvarta donoM hI mleccha rAjA senA Age aaii| buddhimAn maMtriyoMne nirupAya hokara zaraNameM paaye| kramazaH vicAra kiyA ki isa bhAI-bhAIkI lar3AIbharatane uttarabharatake samasta mleccha meM senAkA vyartha hI saMhAra hogaa| isalie khaNDoMpara vijaya prApta kii| 112-130 acchA ho ki svayaM ye donoM bhAI hI ldd'eN| prayastrizattama parva sabane milakara netrayuddha, jalayuddha aura digvijaya karaneke bAda cakravartI senA mallayuddha, ye tIna yuddha nizcita kiye| sahita apanI nagarIke prati vApisa lautte| tInoM hI yuddhoMmeM jaba bAhabalI vijayI mArgameM aneka deza, nadiyoM aura parvatoMko hue taba bharatane kupita hokara cakaratna ullaMghana karate hue kailAsa parvatake samIpa calA diyA, parantu usase bAhubalIkI kucha paae| vahAMse zrI RSama jinendrakI pUjA bhI hAni nahIM huii| bAhubalI cakravartIke karaneke lie kailAsa parvatapara ge| aneka isa vyavahArase bahuta hI virakta hue aura Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyabhAgasya viSayAnukramaNikA viSaya pRSTha | viSaya pRSTha jaMgalameM jAkara dIkSA le lii| unhoMne eka anantara kanvaya kriyAnoMkA nirUvarSakA pratimAyoga liyA aura kAyotsarga paNa kiyaa| 277-286 karate hae tapazcaraNa karate rhe| bharata catvAriMzattama parva cakravartIne unake caraNoM meM apanA mastaka SoDaza saMskAra tathA havanake yogya Teka diyaa| bAhubalI kevalajJAna prApta maMtroMkA varNana / 260-316 kara mokSako prApta hue| 200-220 ekacatvAriMzattama parva saptatriMzattama parva kucha samaya vyatIta honepara bharata cakravartIne bar3e vaibhavake sAtha ayodhyA cakradharane eka dina rAtrike antima bhAgameM nagarameM praveza kiyaa| unake vaibhavakA adbhuta phala dikhalAnevAle kucha svapna varNana / 221-236 | dekhe / svapna dekhaneke bAda unakA citta aSTatrizattama parva kucha trasta huA / unakA vAstavika phala jAnaneke lie ve bhagavAn prAdinAthake eka dina bharatane socA ki hamane jo samavasaraNa meM phuNce| vahAM jinendra bandanAvaibhava prApta kiyA hai use kahA~ kharca karanA ke anantara unhoMne zrI prAdyajinendrase caahie| jo muni hai, ve to dhanase niHspRha nivedana kiyA ki maiMne brAhmaNa varNakI rahate haiN| prataH aNuvrata dhArI gRhasthoMke sRSTi kI hai| vaha lAbhaprada hogI yA lie hI dhanAdika denA caahie| eka hAniprada / tayA maiMne kucha svapna dekhe haiM vina bharata cakravartIne nagarake saba logoMko unakA phala kyA hogA? bharatake uttarameM kisI utsabake bahAne apane ghara bulaayaa| zrI bhagavAnne kahA ki vatsa! yaha brAhmaNa gharake andara pahu~cane ke lie jo mArga the varNa prAge calakara maryAdAkA lopa karaneye harita aMkaroMse pAcchAdita karA diye| vAlA hogA yaha kahakara unhoMne svapnoMkA bahutase loga una mArgose cakravartIke mahala phala bhI batalAyA, jise sunakara cakravartIke bhItara praviSTa hue| parantu kucha loga ne ayodhyA nagarIma vApisa praveza kiyaa| bAhara khar3e rhe| cakravartIne unase bhItara aura duHsvapnoMke phalakI zAntike lie na pAnekA jaba kAraNa pUchA taba unhoMne jinAbhiSeka Adi kArya kara sukhase prajAkA kahA ki mArgameM utpanna huI harI ghAsa prAdi pAlana karane lge| meM ekendriya jIva hote haiN| hama logoMke dvicatvAriMzattama parva calanese ve saba bhara jAe~ge ataH dayAkI rakSAke lie hama loga bhItara pAne meM asamartha eka dina bharata samrATa rAjasamAmeM haiN| cakravartI unake isa uttarase bahuta prasanna baiThe hue the| pAsa hI aneka anya rAjA hue| unhoMne unheM dUsare prAsaka mArgase vidyamAna the| usa samaya unhoMne vividha bhItara bulAyA aura unheM dayAlu samajhakara dRSTAntoMke dvArA rAjAoMko rAjanIti zrAvaka saMjJA dI, vahI brAhmaNa khlaae| tathA varNAzrama dharmakA upadeza diyaa| 331-350 inheM brAhmaNocita kriyAkANDa prAdikA tricatvAriMzattama parva upadeza diyaa| aneka kriyAoMkA upadeza , yahAMse guNabhadrAcAryakI racanA hai| diyaa| sabase pahale garbhAnvaya kriyAnoMkA sarvaprathama unhoMne guruvara jinasenake prati upadeza diyaa| 240-268 bhakti prakaTa kara apanI laghutA pradarzita kii| anantara zreNikane samavasaraNasabhAmeM ekonacatvAriMzattama parva khar3e hokara zrI gautama gaNadharase prArthanA prayAnantara bharata cakravartIne dIkSA kI ki bhagavan ! aba maiM zrI jayakamArakA nvaya kriyAoMkA upadeza diyaa| . 266-276 / carita sunanA cAhatA hU~ kRpA kara khiye| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya uttara meM gaNadhara svAmIne jayakumArakA vistRta carita kahA / kAzIrAja prakaMpana kI suputrI sulocanAne svayaMvara maMDapa meM jayakumArake galeneM varamAlA DAla dii| 351-305 catuzcatvAriMzattama parva svayaMvara samApta hote hI cakravartI bharata ke putra prakIrti aura jayakumArake bIca ghanaghora yuddha huzrA / zrantameM jayakumAra vijayI hue / prakaMpana tathA bharatakI dUradazitAse yuddha zAnta huA tathA donoMkA manamuTAva dUra huA / paJcacatvAriMzattama parva kaMpanane putrI ke pIla aura saMtoSI prazaMsA kI tathA arkakIrtikI prazaMsA kara unheM zAMta kiyA / tathA cakravartI bharatake pAsa dUta bhejakara apane aparAdhake prati kSamAyAcanA kI / cakravartIne usake uttarameM prakaMpana aura jayakumArakI bahuta hI prazaMsA kI / mahApurANam 386-424 jayakumAra aura sulocanAkA premamilana jaba jayakumArane apane nagarakI ora vApisa zrAnekA vicAra prakaTa kiyA taba apane unheM bar3e vaibhavake sAtha bidA kiyaa| mArga meM jayakumAra cakravartI bharata se milaneke lie gye| cayatIne unakA bahuta satkAra kiyaa| ayodhyAse lauTakara jaba jayakumAra apane par3AvakI zrora gaMgAke mArga se jA rahe the taba eka devIne magarakA rUpa dharakara unake hAthIko grasa liyA jisase jayakumAra hAthI sahita gaMgA meM DUbane lage taba sulocanAne paMcanamaskAra maMtra kI ArAdhanAse isa upasargako bUra kiyaa| pRSTha 425-431 bar3I dhUmanAma ke sAtha jayakumArane hastinApura praveza kiyaa| nagarake naranAriyoMne sulocanA aura jayakumArako dekhakara apane netra saphala kiye| jayakumAra ne hemAdAdike samakSa hI sulocanA 432-440 viSaya ko paTarAnIkA paTTa bAMdhA aura bar3e vaibhavake sAtha sukhase rahane lage / idhara kisI kAraNavaza sulocanAke pitA apanako saMsArase virakti ho gii| unhoMne vairAgya bhAvanAkA cintana kara apanI viraktiko bar3hAyA tathA rAnI suprabhAke sAtha dIkSA dhAraNakara nirvANa prApta kiyA / suprabhA yathAyogya svarga meM utpanna huii| jayakumAra aura sulocanA ke vividha bhogoMkA varNana / 442-443 pRSTha 443-445 paTcatvAriMzattama parva kisI eka dina jayakumAra apanI prANavallabhA sulocanAke sAtha makAnakI chatapara baiThe hue the ki acAnaka unakI dRSTi prakAzamArgase jAte hue vidyAdharadampatipara par3I dRSTi par3ate hI 'hA merI prabhAvatI' kahakara jayakumAra mUcchita ho gaye aura sulocanA bhI 'hA mere rativara' kahatI huI mUcchita ho gaI / upacArake bAda donoM saceta hue jayakumArane sulocanAse mUcchita honekA kAraNa pUchA taba vaha pUrvabhavakA vRttAnta kahane lgii| vistArake sAtha donoMkI bhavAvalikA varNana 446-479 / saptacatvAriMzattama parva jayakumAra aura sulocanA pUrva bhavakI carcA kara rahe the, ki jayakumAra ne usase zrIpAla cakravartIke viSaya meM pUchA / sulocanAne apanI sarasa vANIke dvArA zrIpAla cakravartIkA vistRta kathAnaka pragaTa kiyA / zranantara donoM sukhase apanA samaya bitAne lage / deva dvArA jayakumArake zIlakI parIkSA / jayakumArakA saMsArase virakta honA aura bhagavAn RSabhadeva ke samavasaraNa meM gaNadhara pada prApta karanA / bharata cakravartIkA dIkSAgrahaNa, kevalajJAnakI prApti, bhagavAnkA aMtima vihAra aura nirvANaprApti / 480-500 501-512 5.13-515 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bhagavajinasenAcAryaviracitam mahApurANam [dvitIyo bhAgaH] atha SaDviMzatitamaM parva atha cakradharaH pUjAM cakrasya vidhivad vyadhAt / sutotpattimapi zrImAn abhyanandadanukramAt // 1 // nA'daridrIjjanaH kazcid vibhostasmin mahotsave / dAridyumathilAbhe tu jAtaM vizvAzitaM bhave // 2 // catuSkeSu ca rathyAsu' purasyAntarbahiH puram / pujIkRtAni ratnAni tadAthibhyo dadau nRpaH // 3 // abhicAra kriyevAsoccakrapUjAsya vidviSAm / jagataH zAntikarmeva jAtakarmApyabhUttadA // 4 // tato'sya digjayodyogasamaye zaradApatat / jayalakSmIrivAmuSya prasannA vimalAmbarA // 5 // alakA iva saMrejuH asyA0 madhukaravajAH / saptacchadaprasUnottharajobhUSitavigrahAH // 6 // prasannamabhavattoyaM sarasAM saritAmapi / kavInAmiva satkAvyaM janatAcittaraJjanam // 7 // sitacchadAvalI reje sampatantI samantataH / sthUlamuktAvalI naddhA kaNThikeva zaracchiyaH // 8 // athAnantara zrImAn cakravartI bharata mahArAjane vidhipUrvaka cakraratnakI pUjA kI aura phira anukramase putra utpanna honekA Ananda manAyA // 1 // rAjA bharatake usa mahotsava ke samaya saMsAra bharameM koI daridra nahIM rahA thA kintu daridratA isa bAtakI ho gaI thI ki dhana dene para bhI use koI lenevAlA nahIM milatA thaa| bhAvArtha-mahArAja bharatake dvArA diye hue dAnase yAcaka loga itane adhika saMtuSTa ho gaye ki unhoMne hamezAke liye yAcanA karanA chor3a diyA // 2 // usa samaya rAjAne caurAhoMmeM, galiyoMmeM, nagarake bhItara aura bAhara sabhI jagaha ratnAka Dhara kiye the aura vaM saba yAcakoMke liye de diyaM the // 3 // usa samaya bharatana jA cakraratnakI pUjA kI thI vaha usake zatruoMke liye abhicAra kriyA arthAt hiMsAkAryake samAna mAlUma huI thI aura putra-janmakA jo utsava kiyA thA vaha saMsArako zAnti karmake samAna jAna par3A thA / / 4 // tadanantara bharatane digvijayake liye udyoga kiyA, usI samaya zaradaRtU bhI A gaI jo ki bharatakI jayalakSmIke samAna prasanna tathA nirmala ambara (AkAza) ko dhAraNa karanevAlI thii||5|| usa samaya saptaparNa jAtike phaloMse uThI huI parAgase jinake zarIra suzobhita ho rahe haiM aise bhUmaroMke samUha isa zarad Rtuke alakoM (kezapAza) ke samAna zobhAyamAna ho rahe the // 6 // jisa prakAra kaviyoMkA uttama kAvya prasanna arthAt prasAda guNase sahita aura janasamUhake cittako Anandita karanevAlA hotA hai usI prakAra tAlAboM aura nadiyoMkA jala bhI prasanna arthAt svaccha aura manuSyoMke cittako Ananda denevAlA bana gayA thA // 7 // cAroM ora ur3atI huI haMsoMkI paMktiyAM aisI suzobhita ho rahI thIM mAno zaradaRturUpI lakSmI 1 daridro nAbhUt / no daridrI janaH la / na daridrI janaH da0, i0, a0, 50, sa0 / 2 yAcakajanaprAptau / 3 skltRptijnke| 4 catuSpathakRtamaNDapeSu / 5 vIthiSu / 6 'bahiH paryayAM ca' iti samAsaH / 7 mAraNakriyA / 8 AgatA / 6 nirmalAkAzA nirmalavasanA ca / 10 zarallakSmyAH / 11 AcchAdita / 12 haMsapaGktiH / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam sarojalamabhUtkAntaM sarojarajasA tatam / suvarNarajasAkIrNamiva kuTTimabhUtalam // 6 // saraH sarojarajasA paritaH sthagitodakam / kAdamba'jAyAH samprekSya mumuhuH sthalazaMkayA // 10 // kaJjakijalkapuJjana piJjarA ssttpdaavlii| sauvarNamaNibdheva zaradaH kaNThikA babhau // 11 // sarojalaM samAse duHmukharAH sitapakSiNaH / vadAnyakulamudbhUtasaugandhyamiva vandinaH // 12 // nadInAM pulinAnyAsan zucIni zaradAgame / haMsAnA racitAnIva zayanAni sitAMzukaH // 13 // sarAMsi sasarojAni sotpalA 'vaprabhUmayaH / sahasasaikatA nadyo jazcetAMsi kAminAm // 14 // prasannasalilA reju: sarasyaH shsaarsaaH| kRjitaiH kalahaMsAnAM jitanapuraziJjitaiH // 15 // nIlotpalekSaNA reje zaracchIH pddaakjaannaa| vyaktamAbhASamANeva kalahaMsIkalasvanaH // 16 // pakvazAlibhuvo namukaNizAH piJjarazriyaH / snAtA "haridrayavAsan zaratkAlapriyAgame // 17 // mandasAnA madaM bhejuH sahasAnA" madaM jahaH / zarallakSmI samAlokya zuddhayazuddhaborayaM5 nijaH // 18 // kI bar3e bar3e motiyoMkI mAlAse banI huI kaNThamAla (gale meM pahananekA hAra) hI ho // 8 // kamaloMkI parAgase vyApta huA sarovarakA jala aisA sundara jAna par3atA thA mAno suvarNakI dhUlise vyApta haA ratnajaTita pathivIkA tala hI ho // 9 // jisakA jala cAroM orase kamaloM kI parAgase DhakA huA hai aise sarovarako dekhakara kAdamba jAtike haMsoMkI striyAM sthalakA saMdeha kara bAra bAra mohameM par3a jAtI thI arthAt sarovarako sthala samajhane lagatI thIM // 10 // jo bhamaroMkI paMktiyAM kamaloMke kezarake samahase pIlI pIlI ho gaI thIM ve aisI jAna par3atI thIM mAno suvarNamaya manakAoMse gUMthA huA zarad RtukA kaMThahAra hI ho // 11 / / jisa prakAra cAraNa loga prasiddha dAnI puruSake samIpa usakI kIti gAte hue pahuMcate haiM usI prakAra haMsa pakSI bhI zabda karate hue atizaya sugandhita sarovarake jalake samIpa pahuMca rahe the / / 12 / / zarad Rtuke Ate hI nadiyoMke kinAre svaccha ho gaye the aura aise jAna par3ate the mAno sapheda vastroM se bane hue haMsoMke bichaune hI hoM // 13 // kamaloMse sahita sarovara, nIla kamaloMse sahita khetoMkI bhUmiyAM aura haMsoM sahita kinAroMse yukta nadiyAM ye saba kAmI manuSyoMkA citta haraNa kara rahe the // 14 // jinameM svaccha jala bharA haA hai aura jo sArasa pakSiyoMke joDoMse sahita haiM aise choTe choTe tAlAba, nupuroMke zabdako jItanevAle kalahaMsa pakSiyoMke sundara zabdoMse bahuta hI adhika suzobhita ho rahe the / / 15 // nIlotpala hI jisake netra haiM aura kamala hI jisakA mukha hai aisI zaradRtukI lakSmIrUpI strI kalahaMsiyoM ke madhura zabdoMke bahAne vArtAlApa karatI huI sI jAna par3atI thI // 16 // jinameM vAle nIcekI ora jhuka gaI haiM aura jinakI zobhA kucha kucha pIlI ho gaI hai aisI pake cAvaloMkI pRthiviyAM usa samaya aisI jAna par3atI thIM mAno zarad kAlarUpI patike Anepara haldI Adike ubaTana dvArA snAna kara susajjita hI baiThI hoM // 17 // usa zaradaRtukI zobhA dekhakara haMsa harSako prApta hae the aura mayaroMne apanA harSa chor3a diyA thaa| so ThIka hI hai kyoMki zuddhi aura azuddhikA yahI svabhAva hotA hai| bhAvArthahaMsa zuddha arthAt sapheda hote haiM isaliye unheM zaraRtukI zobhA dekhakara harSa huA parantu mayUra azuddha arthAt kAle hote haiM isaliye unheM use dekhakara duHkha huaa| kisIkA vaibhava dekhakara zuddha arthAt svaccha hRdayavAle puruSa to AnandakA anubhava karate haiM aura azuddha arthAt malina svabhAva vAle-durjana puruSa duHkhakA anubhava karate haiM, yaha inakA svabhAva hI hai / / 18 / / 1 kalahaMsastriyaH / 'kAdambaH kalahaMsaH syAda'ityabhidhAnAt / 2 mohayanti sma / 3 racitA / 4 jguH| 5 hNsaaH| 6 tyAgisamUham / 7 sauhArdam / 8 kedaar| 6 pulina / 10 apaharanti sm| 11 rajanyA / 12 hNsaaH| mandamAnA l0| 13 harSam / 14 mayurAH / sahamAnA la0 / 15 ayamAtmIyaguNo hi / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavizatitama parva kalahaMsA hasantIva virutaH sma zikhaNDinaH / aho 'jaDapriyA yUyamiti nirmlmuurtyH||16|| citravarNA ghanAbaddharucayo girisaMzrayAH / samaM zatamukheSvAsaibahiNaH svonnati jahaH // 20 // 'bandhUkairindragopazrIrAtene vanarAjiSa / zarallakSamyeva niSThayataH tAmbUlarasabindubhiH // 21 // vikAsaM bandhujIveSu' zaradAvirbhavantyadhAt / satIva suprasannAzA' vipaGakA vizadAmbarA // 22 // haMsasvanAnakAkAzakaNizojjvalacAmarA / puNDarIkAtapatrAsohigjayottheva sA zarat // 23 // dizAM prasAdhanAyAdhAd vANAsana paricchadam / zaratkAlo 22jigISohi zlAghyo bANAsanagrahaH // 24 // dhanAvalI kRzA pANDaH prAsIdAzA vimunyctii| ghanAgamaviyogotthacintayevAkulIkRtA // 25 // nabhaH satAramAraje vihasatkumudAkaram / kumudatIvanaM cAbhAjjayattArakitaM nabhaH // 26 // nirmala zarIrako dhAraNa karanevAle haMsa madhura zabda karate hue aise jAna par3ate the mAnoM aho tuma loga jar3apriya-mUrkhapriya (pakSameM jalapriya)ho isa prakAra kahakara mayUroMkI ha~sI hI ur3A rahe hoM / / 19 / / jinakA varNa aneka prakArakA hai, jinakI ruci-icchA (pakSameM kAnti) meghoMmeM laga rahI hai aura jo parvatoMke Azraya haiM aise mayUroMne indradhanuSoMke sAtha hI sAtha apanI bhI unnati chor3a dI thii| bhAvArtha-usa zaradaRtuke samaya mayUra aura indradhanuSa donoMkI zobhA naSTa ho gaI thI // 20 // vana-paMktiyoMmeM zarad RturUpI lakSmIke dvArA thUke hue tAmbUlake rasake baMdoMke samAna zobhA denevAle bandhUka (dupahariyA) puSpoMne kyA indragopa arthAt varSARtumeM honevAle lAla raMgake kIr3oMkI zobhA nahIM bar3hAI thI ? arthAt avazya hI bar3hAI thii| bandhaka puSpa indragopoMke samAna jAna par3ate the // 21 // jisa prakAra nirmala antaHkaraNavAlI, pAparahita aura svaccha vastra dhAraNa karanevAlI koI satI strI gharase bAhira prakaTa ho apane bandhujanoMke viSayameM vikAsa arthAt premako dhAraNa karatI hai usI prakAra zuddha dizAoMko dhAraNa karanevAlI kIcar3a-rahita aura svaccha AkAzavAlI zarad Rtune bhI prakaTa hokara bandhujIva arthAt dupahariyA ke phUloMpara vikAsa dhAraNa kiyA thA-unheM vikasita kiyA thaa| tAtparya yaha hai ki usa samaya dizAeM nirmala thIM, kIcar3a sUkha gayA thA, AkAza nirmala thA aura vanoMmeM dupahariyAke phUla khile hue the / / 22 / / usa samaya jo haMsoMke zabda ho rahe the ve nagAr3oMke samAna jAna par3ate the, vanoMmeM kAzake phUla phUla rahe the ve ujjvala camaroM ke samAna mAlUma hote the, aura tAlAboMmeM kamala khila rahe the ve chatrake samAna suzobhita ho rahe the tathA ina sabase vaha zaradaRtu aisI jAna par3atI thI mAno use digvijaya karanekI icchA hI utpanna huI ho // 23 // usa zaraRtune dizAoM ko prasAdhana arthAt alaMkRta karane ke liye vANAsana arthAt bANa aura Asana jAtike puSpoM kA samUha dhAraNa kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki zatruoMko prasAdhana arthAt vaza karaneke liye jigISu rAjAko vANAsana arthAt dhanuSakA grahaNa karanA prazaMsanIya hI hai // 24 // usa samaya samasta AzA arthAt dizAoM (pakSameM saMgamakI icchAoM) ko chor3atI huI meghamAlA kRza aura pANDuvarNa ho gaI thI so usase aisI jAna par3atI thI mAno varSA kAlake viyogase utpanna huI cintAse vyAkula hokara hI vaisI ho gaI ho // 25 // usa zaradRtuke samaya tArAoMse sahita AkAza aisA suzobhita ho rahA thA mAno kumudiniyoM sahita sarovarakI ha~sI hI kara rahA ho 1 jalapriyA la0, da0, i0, sa0, a0, pa0 / 2 meghakRtavAJchAH / 3 indracApaH / 4 bandhujIvakaH / 'bandhUkaH . bandhujIvakaH' itybhidhaanaat| 5 bandhUka-kusumeSu, pakSe suhRjjiivessu| 6 puNyAgaGneva / 7 suprasannadik, pakSe suprsnnmaansaa| suprsnnaatmaa-l0| 8 vigatakardamA, pakSe dossrhitaa| 6 pakSe nirmalavastrAH / 10 alaMkArAya / jayArthaM ca / 11 jhiNTikusumasarjakakusumaparikaram / pakSe dhanu:parikaram / 12 jetumicchoH / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam tArakAkumudAkIrNe nabhaHsarasi nirmle| haMsAyate sma zItAMzu vikSiptakarapakSatiH // 27 // nabhogRhAGagaNe tenuH zriyaM puSpopahArajAm / tArakAdigvadhUhAratAramuktAphalatviSaH // 28 // babhunabho'mbudhau tArAH sphuranmuktAphalAmalAH / karakA iva meghogheH nihitA' himazItalAH // 26 // jyotsnAsalilasambhUtA iva budbudapaGaktayaH / tArakA rucimAtenuH viprakIrNA nabho'GagaNe // 30 // tanUbhUtapayoveNI nadyaH parikRzA dadhuH / viyuktA ghanakAlena virahiNya ivAGaganAH // 31 // anuddhatA gabhIratvaM bhejuH svacchajalAMzukAH / saritstriyo dhanApAyAd vaidhavyamiva saMzritAH // 32 // digaDaganA ghanApAyaprakAzIbhUtamUrtayaH / "vyAvahAsImivAtenuH prasannA haMsamaNDalaH // 33 // kUjitaH kalahaMsAnAM nijitA iva tttyjH| kekAyitAni zikhinaH sarvaH kAlabalAd balI // 34 // jyotsnAdukUlavasanA lasannakSatramAlikA / bandhujIvAdharA reje nirmalA zaradaGaganA // 3 // jyotsnA kIrtimivAtanvan vidhurggnmnnddle| zarallakSmI samAsAdya surAjevAdyutattarAm // 36 // bandhujIveSu vinyastarAgA bANakRtadyuti:13 / haMsI sakhIvRttA raje navoDheva' zaradvadhUH // 37 // aura kumudiniyoMse sahita sarovara aisA jAna par3atA thA mAno tArAoMse suzobhita AkAza ko hI jIta rahA ho // 26 // tArakArUpa kumudoMse bhare hue AkAzarUpI nirmala sarovarameM apane kiraNarUpa paMkhoMko phailAtA huA candramA ThIka haMsake samAna AcaraNa karatA thA // 27 // jinakI kAnti dizArUpI striyoMke hAroMmeM lage hue bar3e bar3e motiyoMke samAna hai aise tArAgaNa AkAzarUpI gharake AMganameM phUloMke upahArase utpanna huI zobhAko bar3hA rahe the // 28 // dedIpyamAna muktAphaloMke samAna nirmala tAre AkAzarUpI samadra meM aise suzobhita ho rahe the mAno meghoM ke samUhane barphake samAna zItala ole hI dhAraNa kara rakkhe hoM // 29 // AkAzarUpI AMganameM jahAM tahAM bikhare hue tArAgaNa aisI zobhA dhAraNa kara rahe the mAno cAMdanI rUpa jalase utpanna hue babUloMke samha hI hoM / / 30 / / varSAkAlarUpI patise bichur3I huI nadiyAM virahiNI striyoMke samAna atyanta kRza hokara jalake sUkSma pravAharUpI coTiyoMko dhAraNa kara rahI thIM // 31 // varSAkAlake naSTa ho jAnese nadIrUpa striyAM mAnoM vaidhavya avasthAko hI prApta ho gaI thIM, kyoMki jisa prakAra vidhavAeM uddhatatA chor3a detI haiM usI prakAra nadiyoMne bhI uddhatatA chor3a dI thI, vidhavAeM jisa prakAra svaccha (sapheda) vastra dhAraNa karatI haiM usI prakAra nadiyAM bhI svaccha vastrarUpI jala dhAraNa kara rahI thIM, aura vidhavAeM jisa prakAra agambhIra vRttiko dhAraNa karatI haiM usI prakAra nadiyAM bhI agambhIra arthAt uthalI vRttiko dhAraNa kara rahI thIM // 32 / / meghoMke naSTa ho jAnese jinakI mUrti AkRti prakAzita ho rahI hai aisI dizArUpI striyAM atyanta prasanna ho rahI thIM aura haMsarUpa AbharaNoMke chalase mAno eka dUsareke prati ha~sa hI rahI thIM // 33 // usa samaya mayUroMne apanI kekA vANI chor3a dI thI, mAno kalahaMsa pakSiyoMke madhura zabdoMse parAjita hokara hI chor3a dI ho, so ThIka hI hai kyoMki samayake balase sabhI balavAn ho jAte haiM // 34 // cAMdanIrUpI rezamI vastra pahane hue, dedIpyamAna nakSatroMkI mAlA (pakSa meM sattAIsa maNiyoMvAlA nakSatramAla nAmakA hAra) dhAraNa kiye hue aura dupahariyAke phUla rUpa adharoMse sahita vaha nirmala zaradaRturUpI strI atizaya suzobhita ho rahI thI // 35 // zarad RtukI zobhA pAkara AkAzamaNDalameM cAMdanIrUpI kIrtiko phailAtA huA candramA kisI uttama rAjAke samAna atyanta suzobhita ho rahA thA // 36 // vaha zaradaRtu navor3hA strIke samAna 1 kiraNA eva pakSatiH mUlaM yasya / 2 varSopalAH / / 3 nikSiptAH / 4 payaHpravAhA ityarthaH / 5 pakSe shvetsthuulvstraaH| 6 vidhavAyA bhAvaH / 7 parasparahAsam / 8 haMsamaNDanAH pa0, i0, da0 / haMsamaNDanAt l0| 6 myuurrutaani| 10 tArakAvalI, pakSe hArabhedaH / 11 bandhUkeSu bAndhaveSu ca / 12 jhiNTi, pakSe shr| 13 vikAsaH pakSe kaantiH| 14 nUtanavivAhitA / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavizatitamaM parva svayaM' dhautamabhAd vyoma svayaM pracchAlitaH zazI / svayaM prasAditA nadyaH svayaM sammAjitA dizaH // 38 // zarallakSmImukhAlokadarpaNa zazimaNDale / prajAdRzo dhUti bhejuH asammaSTasamujjvale // 36 // vanarAjIstatAmodAH kusumAbharaNojjvalAH / madhuvratA bhajanti sma kRtakolAhalasvanAH // 40 // tanvyo vanalatA rejuH vikAsikusumasmitAH / sAlakA iva gandhAndhavilolAlikulAkulAH // 41 // darpoddharAH' khurotkhAtabhuvastAmokRtekSaNAH / vRSAH prativRSAlokakupitAH pratisasvanaH // 42 // pravAskiranta zuDagAH vRSabhA dhIraniHsvanAH / vanasthalIH sthalAmbhojamaNAlazakalAcitAH // 43 // vRSAH kakudasaMlagnamRdaH kumudapANDarAH / vyaktAGakasya mRgAGakasya lakSmIbha bimarustadA // 44 // kSIraplavamayoM kRtsnAmAtanvAnA vanasthalIm / prasnuvAnA vanAnteSu prasasnurgomatallikAH0 // 4 // kuNDodhnyo'mRtapiNDena" ghaTitA iva nirmalAH / gogRSTayora vanAnteSu zaracchiya ivArucan23 // 46 // suzobhita ho rahI thI kyoMki jisa prakAra navor3hA strI bandhujIva arthAt bhAIbandhuoMpara rAga arthAt prema rakhatI hai usI prakAra vaha zaradRtu bhI bandhujIva arthAt dupahariyAke phUloMpara rAga arthAt lAlimA dhAraNa kara rahI thI, navoDhA strI jisa prakAra dedIpyamAna hotI hai usI prakAra zarad Rtu bhI bANa jAtike phUloMse dedIpyamAna ho rahI thI aura navoDhA strI jisa praka sakhiyoMse ghirI rahatI hai usI prakAra vaha zaradRtu bhI haMsIrUpI sakhiyoMse ghirI rahatI thI // 37 // usa samaya AkAza apane Apa sApha kiye hueke samAna jAna par3atA thA, candramA apane Apa dhoye haeke samAna mAlama hotA thA, nadiyAM apane Apa svaccha huI sI jAna par3atI thI aura dizAeM apane Apa jhADa bahAra kara sApha kI haIke samAna mAlama hotI thIM // 38 // jo zarad RturUpI lakSmIke makha dekhane ke liye darpaNake samAna hai aura jo binA sApha kiye hI atyanta ujjvala hai aise candramaNDalameM prajAke netra bar3A bhArI saMtoSa prApta karate the // 39 // jinakI sagandhi cAroM ora phaila rahI hai aura jo phalarUpa AbharaNoMsa ujjvala ho rahI haiM aiso vanapaMktiyoMko bhUmara kolAhala zabda karate hue sevana kara rahe the // 40 // jo phUle hue puSparUpI manda hAsyase sahita thIM tathA gandhase aMdhe hue bhamaroMke samUhase vyApta honeke kAraNa jo sundara kezoMse suzobhita thIM aisI vanakI latAeM usa samaya kRza zarIravAlI striyoMke samAna zobhA pA rahI thIM // 41 // jo khuroMse pRthivIko khoda rahe the, jinakI AMkheM lAla lAla ho rahI thI aura jo dUsare bailoMke dekhanese krodhita ho rahe the aise madonmatta baila anya bailoMke zabda sunakara badale meM svayaM zabda kara rahe the // 42 // usI prakAra gambhIra zabda karate hue ve baila apane sIMgoMke agrabhAgase sthalakamaloMke mRNAlake TukaDoMse vyApta huI vanakI pRthivIko khoda rahe the // 43 / / isI taraha usa zaradaRtumeM jinake kAMdhaulapara miTTI laga rahI hai aura jo kumuda puSpake samAna atyanta sapheda haiM aise ve baila spaSTa cihnavAle candramAkI zobhA dhAraNa kara rahe the // 44 // jinase apane Apa dUdha nikala rahA hai aisI uttama gAyeM vanakI sampUrNa pRthivIko dudhake pravAhake rUpa karatI huI vanoMke bhItara jahAM tahAM phira rahI thIM // 45 // isI prakAra jinake stana kuNDake samAna bhArI haiM aura jo amRtake piNDase banI huIke samAna atyanta nirmala haiM aisI turantakI prasUta huI gAyeM vanoMke madhyameM zarad RtukI zobhAke samAna jAna paDatI thIM / / 46 / / 1 AtmanA prsnnmityrthH| 2 prasannIkRtAH / 3 kRzAH aGganAzca / 4 utkRSTAH / 5 vRSabhAH / 6 kiranti sma / 7 vanasthalI l0| 8-citAm l0| 6 dharanti sma / 10 prazastagAvaH / 'matallikA macikA prkaannddmuddhtlljau| prazastavAcakAnyamUni' ityabhidhAnAt / 11 piTharAdhInAH / piTharaH sthAlyubhA kuNDamityabhidhAnAt / "Udhastu vliibmaapiinm'| Udhaso'nam iti sUtrAt sakArasya nakArAdezaH / 12 sakRtaprasUtA gAvaH / 'gRSTiH sakRtprasUtikA' ityabhidhAnAt / 13 ivAbhavan la0 / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam humbhAravabhUto' vatsAnApiyanprakRtasvanAn / pInApInAH payasvinyaH pyHpiiyuussmutsukaaH||47|| kSIrasyato nijAnvatsAn humbhAgambhIraniHsvanAn / dhenuSyAH pAyayanti sma gopairapi niyntritaaH||48|| prAksvIyA jaladA jAtAH zikhinAmapriyAstadA / riktA jaladhanApAyAd aho kaSTA daridratA // 46 // 'vyAvahAsImivAtenuH girayaH puSpitairdumaiH / vyAtyukSImiva tanvAnAH sphuranisarazIkaraiH // 50 // pravRddhavayaso rejuH kalamA bhRzamAnatAH / pariNAmAtprazuSyanto jarantaH puruSA iva // 51 // virejurasa"nApuSpaiH maMdAlipaTalAvRtaH / indranIlakRtAntayaH5 sauvarNariva bhUSaNaH // 52 // ghanAvaraNanirmuktA dadhurAzA dRzAM mudam / naTikA iva nepathyagRhAbaDaga"mupAgatAH // 53 // adadhurghanavRndAni muktAsArANi bhUdharAH / sadazAnIva vAsAMsi niSpravANIni sAnubhiH // 54 // pavanAdhoraNArUDhA bha murjImUtadantinaH / sAntargajA nikuJjaSu sAsAramadazIkarAH // 5 // zukAvalIpravAlAbhacaJcustene divi5 zriyam / harinmaNipinaddhava toraNAlI spdmbhaa||56|| jinake stana bahuta hI sthUla haiM aura jo haMbhA zabda kara rahI haiM aise dUdhavAlI gAyeM dUdha pIneke liye utsuka hue tathA bAra bAra haMbhA zabda karate hue apane baccoMko dUdharUpI amRta pilA rahI thIM // 47 // isI prakAra haMbhA aisA gaMbhIra zabda karanevAlI gAyeM gvAlAoMke dvArA alaga bAMdha diye jAnepara bhI dUdha pIne kI icchA karanevAle apane baccoMko dUdha pilA hI rahI thIM // 48 // jo megha pahale mayUroMko atyanta priya the ve hI aba zaradRtumeM jalarUpa dhanake naSTa ho jAnese khAlI hokara unheM apriya ho gaye the so ThIka hI hai kyoMki daridratA bahuta hI kaSTa denevAlI hotI hai / / 49 / / usa samaya phUle hue vRkSoMse parvata aise jAna par3ate the mAno paraspara meM ha~sI hI kara rahe hoM aura jharate hue jharanoMke chIMToMse aise jAna par3ate the mAnoM phAga hI kara rahe hoM-vinodavaza eka dusareke Upara jala DAla rahe hoM // 50 // kalamI jAti ke dhAna, jo ki bahata dinake the athavA jinake samIpa bahata pakSI baiThe hae the, jo khaba nava rahe the aura jo apane paripAkase jagatke samasta jIvoMkA poSaNa karate the, ve ThIka vRddha puruSoMke samAna suzobhita ho rahe the // 51 // sahajanAke vRkSa madonmatta bhUmaroMke samUhase ghire hue apane phUloMse aise suzobhita ho rahe the mAno jinake madhyabhAgameM indranIla maNi lagA huA hai aise suvarNamaya AbhUSaNoMse hI suzobhita ho rahe hoM // 52 // jisa prakAra AbhUSaNa Adi pahinaneke paradevAle gharase nikala kara raMgabhUmimeM AI huI natyakAriNI netroMko Ananda detI hai usI prakAra meghoMke AvaraNase chuTI huI dizAeM netroMko atizaya Ananda de rahI thIM // 53 // parvatoMne jo apanI zikharoM para jala-rahita sapheda bAdaloMke samUha dhAraNa kie the ve aise jAna par3ate the mAnoM aMcalasahita navIna vastra hI hoM // 54 / / jinapara vAyurUpI mahAvata baiThe hue haiM, jo bhItara hI bhItara garaja rahe haiM aura jo latAgRhoMmeM jalakI budeM rUpI madadhArAkI bUMdeM chor3a rahe haiM aise megharUpI hAthI jahA~ tahA~ phira rahe the // 55 / / jinakI coMca mUgA ke samAna lAla hai aisI totAoMkI 1ha~ bhA itynukrnnaavbhuutH| 2 pAyayanti sma / 3 prakarSeNa kRt| 4 pravaddhodhasaH / 5 dhenavaH / 6 -mutsukAm l0| 7 kSIramAtmAnamicchan / 8 'dhenuSyA bandhake sthitA' ityabhidhAnAt / 6 parasparahasanam / 10 parasparasecanam / 11 vRddhavayaskAH pravRddhapakSiNazca / 12 paripakvAt / 13 vRddhAH / 14 sarjakAH / 15 madhyarityarthaH / 16 nartakyaH / 17 alaMkAragRhAt / 18 varSANi / 16 vastisahitAni / 'striyAM bahatve vastrasya dazA syurvastayaH' ityabhidhAnAt / anyadapi dazAvartAvasthAyAM vastrAnte syurdazA api / 20 vastrANi / 21 nUtanAni / 'anAhataM niSpravANi tantrakaM ca navAmbare' ityabhidhAnAt / 22 hastipaka / 'adhoraNo hastipakaH' ityabhidhAnAt / 23 megha / 24 sAnuSu / 25 AkAze / 26 pdmraagshitaa| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDviMzatitamaM parSa cetAMsi 'taraNAGagopajIvinAmuddhatAtmanAm / puMsAM cyutAdhikArANAmiva dainyamupAgaman // 57 // pratApI bhuvanasyaikaM cakSunityamahodayaH / bhAsvAnAkrAntatejasvI babhAse bharatezavat // 58 // iti praspaSTacandrAMzuprahAse zaradAgame / cakre digvijayodyogaM cakrI cakrapurassaram // 56 // prasthAnabheryo gambhIrapradhvAnAH prahatAstadA / zrutA bahibhirudgrIvaiH ghanADambarazaDAkibhiH // 60 // kRtamaDaragalanepathyo babhArorasthalaM prbhuH| zarallakSmyeva sambhaktaM sahAraharicandanam // 6 // jyotsnAmaye dukale ca zukle paridadhau nRpaH / zaracchiyopanIte vA madunI divyavAsasI // 62 / / prAjAnulambinA brahmasUtreNa vibabhau vibhuH| himAdririva gaDgAmbupravAheNa taTaspRzA // 63 // "tirITodapramUrdhAsau karNAbhyAM kuNDale dadhau / candrArkamaNDale vaktumivAyAte jayotsavam // 64 // vakSaHsthale'sya ruruce ruciraH kaustubho maNiH / jayalakSmIsamudvAhamaGagalAzaMsidIpavat // 6 // -- --- - paMkti AkAzameM aisI zobhA bar3hA rahI thI mAno padmarAga maNiyoMkI kAnti sahita harita maNiyoM kI banI huI vandanamAlA hI ho // 56 // jisa prakAra adhikArase bhUSTa hue manuSyoMke citta dInatAko prApta hote haiM usI prakAra nAvoMke dvArA AjIvikA karanevAle uddhata mallAhoMke citta dInatAko prApta ho rahe the / bhAvArtha-zaradaRtumeM nadiyoMkA pAnI kama ho jAnese nAva calAnevAle logoMkA vyApAra banda ho gayA thA isaliye unake citta duHkhI ho rahe the / / 57 / / usa samaya sUrya bhI ThIka mahArAja bharatake samAna dedIpyamAna ho rahA thA, kyoMki jisa prakAra bharata pratApI the usI prakAra sUrya bhI pratApI thA, jisa prakAra bharata lokake ekamAtra netra the arthAta sabako hitAhitakA mArga dikhAnevAle the usI prakAra surya bhI lokakA eka mAtra netra thA, jisa prakAra bharatakA teja pratidina bar3hatA jAtA thA usI prakAra sUryakA bhI teja pratidina bar3hatA jAtA thA, aura jisa prakAra bharatane anya tejasvI rAjAoMko dabA diyA thA usI prakAra saryane bhI anya candramA tArA Adi tejasvI padArthoMko dabA diyA thA-apane tejase unakA teja naSTa kara diyA thaa||58| isa prakAra atyanta nirmala candramAkI kiraNeM hI jisakA hAsya hai aisI zarad Rtuke Anepara cakravartI bharatane cakraratna Age kara digvijaya karaneke liye udyoga kiyA // 59 // usa samaya gambhIra zabda karate hue prasthAna kAlake nagAr3e baja rahe the, jinheM meghake ADambarakI zaMkA karanevAle mayUra apanI grIvA UMcI uThAkara suna rahe the // 60 // usa samaya jinhoMne maMgalamaya vastrAbhUSaNa dhAraNa kiye haiM aise mahArAja bharata hAra tathA sapheda candana se suzobhita jisa vakSaHsthalako dhAraNa kiye hue the vaha aisA jAna par3atA thA mAno zaradRtu rUpI lakSmI hI usakI sevA kara rahI ho // 61 // mahArAja bharatane cAMdanIse bane hueke samAna sapheda, bArIka aura komala jina do divya vastroMko dhAraNa kiyA thA ve aise jAna par3ate the mAnA zaradaRturUpI lakSmIka dvArA hI upahArama lAyaM gayaM ho // 62 / / ghuTanoM taka laTakate hae brahmasatrase mahArAja bharata aise sazobhita ho rahe the, jaisA ki taTako sparza karanevAle gaMgA jalake pravAhase himavAn parvata suzobhita hotA hai // 63 // mukuTa lagAnese jinakA mastaka bahuta UMcA ho rahA hai aise bharata mahArAjane apane donoM kAnoMmeM jo kuNDala dhAraNa kiye the ve aise jAna par3ate the mAno jayotsavakI badhAI deneke liye sUryamaNDala aura candramaNDala hI Aye hoM // 64 // bharatezvarake vakSaHsthalapara dedIpyamAna kaustubha maNi aisA suzobhita hotA thA , 1 droNyuDupAdyupajIvinAm / nadItArakANAmityarthaH / 4 kirITodana-la0, da0, a0, sa0 / 2 mngglaalngkaarH| 3 sevitam / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam vidhubimbapratispadhi 'da 'syAtapavAraNam / tannibhenaindavaM bimbamAgatyeva siSeviSu // 66 // tadasya rucimAtene dhRtamAtapavAraNam / cUDAratnAMzubhibhinnaM sAruNAMzvi' paDakajam // 67 // svadhunIzIkaraspadhi cAmarANAM kadambakam / 'dudhuvurvAranAryo'sya dikkanyA iva saMzritAH // 6 // tataH sthapatiratnena nirmameM syandano mahAn / suvarNamaNicitrAGago merukuJjazriyaM hasana // 6 // cakraratnapratispadhicakradvitayasaGagataH / bajAkSaghaTito0 reje ratho'syeva manorathaH // 70 // kAmagairvAyurahobhiH1 kumudojjvalakAntibhiH / yazovitAnasaMkAzeH sa ratho'yojira vAjibhiH // 7 // sa taM syandanamArakSadhuktasArathyadhiSThitam13 / nitambadezamadrIzaH15 surarADiva cakrarAT // 72 // tataH prAsthAnika:5 puNyanirghoSarabhinanditaH / pratastha digjayodhuktaH kRtaprasthAnamaDagalaH // 73 // tadA nabhoDagaNaM kRtsnaM jayaghoSairarudhyata / napAMgaNaM ca saMruddham abhavat sainyanAyakaiH // 74 // mahAmukuTabaddhAstaM parivaH smnttH| dUrAt praNatamUrdhAnaH surarAjamivAmarAH // 7 // pracacAla balaM viSvag prAruddhapuravIthikam / mahAyodhamayI saSTiH apUrvevAbhavattadA // 76 // mAno vijayalakSmIke vivAharUpI maMgalakI sUcanA denevAlA dIpaka hI ho // 65 // unhoMne candramaNDalake sAtha spardhA karanevAle jisa chatrako dhAraNa kiyA thA vaha aisA jAna par3atA thA mAno usa chatrake bahAnese svayaM candramaNDala hI Akara unakI sevA karanA cAhatA mahArAja bharatane jo chatra dhAraNa kiyA thA vaha cUDAratnakI kiraNoMse milakara aisA suzobhita ho rahA thA, mAno sUryako lAla kiraNoM sahita kamala hI ho // 67 / / jo vArAMganAeM mahArAja bharatake Asa-pAsa gaMgAke jala kI bUdoMke sAtha spardhA karanevAle camaroMke samUha Dhala rahIM thIM aisI jAna par3atI thoM mAno acchI tarahase AI huI dikkanyAeM hI hoM // 68 / / tadanantara sthapati ratnane eka bar3A bhArI ratha taiyAra kiyA jo ki suvarNa aura maNiyoMse citra vicitra dikhanevAle meru parvatake latAgRhoMkI zobhAkI ora ha~sa rahA thA // 69 / / vaha ratha cakraratnakI pratispardhA karanevAle do pahiyoMse sahita thA tathA vaz2ake bane hue akSa (donoM pahiyoMke bIca meM par3A huA majabUta lohadaMDa-bhauMrA) se yukta thA isaliye mahArAja bharatake manorathake samAna bahuta hI hI adhika suzobhita ho rahA thA / / 70 / / usa rathameM jo ghor3e jote gaye the ve icchAnusAra gamana karate the, vAyuke samAna vegazAlI the, kumudake samAna ujjvala kAntivAle the aura yazake samUha ke samAna jAna par3ate the // 71 // jisa prakAra indra meru parvatake taTapara ArUr3ha hotA hai usI prakAra bharatazvara, jisapara yogya sArathi (hAMkanevAlA) beThA hai aisa rathapara ArUr3ha tadanantara prasthAna samayameM honevAle 'jaya' 'jaya' Adi pUNya zabdoMke dvArA jinakA abhinandana kiyA jA rahA hai, jo digvijayakI samasta taiyAriyAM kara cuke haiM aura jinake sAtha prasthAnakAlIna sabhI maMgalAcAra kiye jA cuke haiM aise mahArAja bharatane prasthAna kiyA / / 73 // usa samaya AkAzarUpI samasta AMgana jaya jaya zabdoMkI ghoSaNAse bhara gayA thA, aura rAjAkA A~gana senApatiyoMse bhara gayA thA // 74 // jisa prakAra deva loga indrako ghera kara khar3e ho jAte haiM usI prakAra dUrase hI mastaka jhukAkara namaskAra karate hue mahAmukuTa baddha rAjA loga bharata ko ghere hue cAroM ora khar3e the // 75 / / jisane cAroM orase nagarakI samasta galiyoMko roka liyA hai aisI vaha senA calane lgii| usa samaya aisA jAna par3atA thA mAno yoM bar3e-bar3e 1 dadhe la0 / 2 AtapavAraNavyAjena / 3 mizram / 4 sUryakiraNasahitam / 5 vIjayanti sma / 6 saMsRtAH l0| 7 racyate sma / 8 avayava / 6 taTa / 10 varuthAGga / 11 vegavadbhiH / 12 ijyate sma / 13 yuktiparasArathisamAzritam / 14 meroH| 15 prasthAne niyuktaiH / 16 bhttmyii| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDviMzatitamaM parva puraH pAvAtamAzvIyaM rathakaDyAca hAstikam / kramAnirI'yurAveSTaya sapatAkaM rathaM prabhoH // 77 // rathyA "rathyAzvasaMghaTTA utyitaimrennubhiH| balakSodAkSamAvyoma samutpeturiva svayam // 7 // raukma rajobhirAkINaM tadA reja nabho'jiram / spRSTa bAlAtapeneva paTavAsena vAtatam // 79 // zanaiH zanarjanairmuktA virejuH purviithyH| kallolairiva 'velotthaiH mahAbdhestIrabhUmayaH // 8 // purAunAbhirunmuktAH sumanojalayo'patan / saudhavAtAyanasthAbhiH dRSTipAtaiH samaM prabhau // 8 // jayeza vijayin vizvaM vijayasva dizo daza / puNyAziSAM zatairitthaM paurAH prabhumayUyujan // 2 // samrAT pazyannayodhyAyAH parAM bhUti tadAtanIm / zanaiH pratolI samprApad ratnatoraNabhAsurAm // 83 // puro bahiH puraH pazcAt samaM ca vibhunA'munA / dadRze dRSTiparyantam asaGakhacamiva tadbalam // 84 // jagataH prasavAgArAdiva tasmAt purAd balam / niriyAya nirucchvAsaM13 zanairAruddhagopuram // 8 // kimidaM pralayakSobhAt mubhitaM vArirjalam / kimuta trijagatsarga:" pratyagro'yaM vijRmbhate // 86 // ityAzakSakaca nabhobhAgbhiH suraiH sAzcaryamIkSitam / prasasAra balaM viSvakpurAgniryAya cakriNaH // 7 // yoddhAoMkI eka apUrva sRSTi hI utpanna huI ho // 76 // sabase pahale paidala calanevAle sainikoMkA samUha thA, usake pIche ghor3oMkA samUha thA, usake pIche rathoMkA samUha aura usake pIche hAthiyoM kA samUha thaa| isa prakAra vaha senA patAkAoMse sahita mahArAjake rathako gherakara anakrama se nikalI // 77 // jina mArgause vaha senA jA rahI thI ve mArga ratha aura ghor3oMke saMghaTanase uThI huI suvarNamaya dhUlise aise jAna par3ate the mAno senAkA AghAta sahane meM asamartha hokara svayaM AkAzameM hI ur3a gaye hoM / / 78 / / usa samaya suvarNamaya dhUlise bharA huA AkAzarUpI AMgana aisA suzobhita ho rahA thA mAno bAlasUryakI sunahalI prabhAse sparza kiyA gayA ho, aura sugandhita varNase hI vyApta ho gayA ho // 79 / / dhIre dhIre loga nagarakI galiyoMko chor3akara Age nikala gaye jisase khAlI huI ye galiyAM aisI jAna par3atI thIM mAno jvArabhATAse uThI huI laharoMke cale jAnepara khAlI huI samudrake kinAre kI bhUmi hI hoN||80|| usa samaya bar3e bar3e makAnoMke jharokhoMmeM khar3I huI nagara-nivAsino striyoMke dvArA apane apane kaTAkSoMke sAtha chor3I huI jaliyAM mahArAja bharatake Upara par3a rahI thIM // 81 / / he Iza, ApakI jaya ho, he vijaya karanevAle mahArAja, Apa saMsArakA vijaya kareM aura dazoM dizAoMko jIteM; isa prakAra saikar3oM puNyAzIrvAdoMke dvArA nagaranivAsI loga bharatakI pUjA kara rahe the-unake prati sanmAna prakaTa kara rahe the / / 82 // isa prakAra usa samaya honevAlI ayodhyAkI utkRSTa vibhUtiko dekhane hue samrATa bharata dhIre dhIre ratnoMke toraNoMse dedIpyamAna gopuradvArako prApta hue // 83 // usa samaya mahArAja bharatako nagarake bAhara apane Age pIche aura sAtha sAtha jahAMtaka dRSTi par3atI thI vahAM taka asaMkhyAta senA hI senA dikhAI par3atI thI // 84 / / jagatkI utpattike gharake samAna usa ayodhyApurIse vaha senA gopuradvArako rokatI huI bar3I kaThinatAse dhIre dhIre bAhara // 85 // kyA yaha pralaya kAlake kSobhase kSobhako prApta haA samadrakA jala hai ? athavA yaha tInoM lokoMkI navIna sRSTi utpanna ho rahI hai ? isa prakAra AzaMkA kara AkAzameM khar3e hue deva loga jise bar3e Azcarya ke sAtha dekha rahe haiM aisI cakravartIkI vaha senA nagarase nikala kara cAroM ora phaila gii||86-87|| 1 padAtImA samUhaH / 2-kaTacA la0 / 3 nirgacchanti sma / 4 rthniyuktvaajii| rathAzvaH 60,la0, i0 / 5 utpatanti sma / 6 spaSTaM l0| 7 cAtatam / 8 jalavikArotthaiH 'abdhyambuvikRtA velA' ityabhidhAnAt / -mapUjayan la0 / 10 sampadam / 11 tatkAlajAm / 12 gopuram / 13 ucchavAsAniSkrAntaM yathA bhavati tathA / sasaGakaTamiti yAvat / 14 vilokasaSTiH / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam tataH prAcI dizaM jetu kRtodyogo vishaamptiH| prayayau prAmukho bhUtvA cakraratnamanuvajan // 8 // cakramasya jvalaDhyomni prayAti sma puro vibhoH / suraiH pariSkRta vizvambhAsvadvimbaprabhAsvaram // 86 // cakrAnayAyi ta je nidhInAmIziturbalam / guroricchAnutiSNu munInAmiva maNDalam // 10 // daNDaratnaM purodhAya senAnIragraNIrabhUt / sthapuTAni samIkurvan sthaladurgANyayatnataH // 1 // agraNyA daNDaratnena pathi rAjapathIkRte / yatheSTaM prayayo sainyaM kvacidapyaskhaladgati // 2 // tato'dhvani vizAmIzaH so'pazyacchAradI zriyam / dizAM prasAdhanoM kotim AtmIyAmiva nirmalAm // 3 // sarAMsi kamalAmodan udvamanti zaracchiyaH / mukhAyitAni samprekSya so'bhyanandadadhIzitA // 4 // sa haMsAna sarasAM toreSvapazyat kRtaziJjanAn / mUNAlapItha sampuSTAn zaradaH putrakAniva // 65 // caJcvA mRNAlamuddhRtya haMso haMsyaM samarpayan / rAjahaMsasya hRdyasya mahatIM dhRtimAdade // 66 // sadhIcI vIcisaMruddhAm apazyan paritaH srH| kokaH 1 kokUyamAno'sya manasaH prItimAtanot // 17 // 13haMsayUnAbjakiJjalkarajApiJjaritAM nijAm / vadhUM vidhUtAM so'pazyaccakravAkIvizaGakayA // 18 // taraGagairdhavalIbhUtavigrahAM kokakAminIn / vyAmohAdanudhAvantaM sa5 jaraddhaMsamaikSata // 66 // nadIpulinadezeSa haMsasArasahAriSa / zayaneSviva tasyAsId dhRtiH zucimasImasu // 10 // tadanantara jinhoMne sabase pahale pUrva dizAko jItanekA udyoga kiyA hai aise mahArAja bharatane cakraratnake pIche-pIche jAte hue pUrvakI ora mukha kara prayANa kiyA / / 88 // sUryamaNDala ke samAna dedIpyamAna aura cAroM orase deva logoMke dvArA ghirA huA jAjvalyamAna cakraratna AkAzama bharatazvarake Age-Age cala rahA thA / / 89 / / jisa prakAra muniyokA samaha garukI icchAnusAra calatA hai usI prakAra nidhiyoMke svAmI mahArAja bharatakI vaha senA cakraratna kI icchAnusAra usake pIche pIche cala rahI thii|90|| daNDaratnako Age kara senApati sabase Age cala rahA thA aura vaha UMce nIce durgama vanasthaloMko lIlApUrvaka ekasA karatA jAtA thA // 9 // Age calanevAlA daNDaratna saba mArgako rAjamArgake samAna vistRta aura sama karatA jAtA thA isaliye vaha senA kisI bhI jagaha skhalita na hotI huI icchAnusAra jA rahI thii||92|| tadanantara mArga meM prajApati-bharatane dizAoM ko alaMkRta karanevAlI apanI kIrtike samAna nirmala zarad RtukI zobhA dekhI / / 93 / / zarad RturUpI lakSmIke mukhake samAna jo sarovara kamala kI sugandhi chor3a rahe the unheM dekhakara mahArAja bharata bahuta hI prasanna hue // 14 // sarovaroM ke kinArepara madhura zabda karate hue aura maNAlarUpI makkhana khAkara puSTa hAe haMsoMko bharatezvara ne zaradaRtuke putroMke samAna dekhA / / 95 / / jo haMsa apanI coMcase mRNAlako uThAkara haMsIke liye de rahA thA usane, saba rAjAoMmeM zreSTha ina bharata mahArAjake hRdaya meM bar3A bhArI saMtoSa utpanna kiyA thA // 96 // jo cakavA laharoMse rukI haI cakavIko na dekhakara sarovarake cAroM ora zabda kara rahA thA usane bhI bharatake manakI prItiko atyanta vistRta kiyA thA / / 17 / / eka taruNa haMsane kamala kezarakI dhUlise pIlI huI apanI haMsIko cakavI samajhakara bhUlase chor3a diyA thA mahArAja bharatane yaha bhI dekhA / / 98 // laharoMse jisakA zarIra sapheda ho gayA hai aisI cakavIko haMsI samajhakara aura usapara mohita hokara eka bar3hA haMsa usake pIche-pIche dauDa rahA thA--mahArAja bharatane yaha bhI dekhA // 99 / / jinakI sImAeM atyanta pavitra haiM jo haMsa tathA 1 pUrvAm / 3 parivRtaM l0| 3 sUryavimbam / 4 tadbhaje l0| 5 nimnonnatAni / 6 ziJjitAn pa0, da0, la0 / 7 kSIranavanIta / svapayonavanItamityarthaH / 8 rAjazreSThasya / 6 hRdye| 10 priyAm / 11 sarasaH samantAt / 12 bhRzaM svaraM kurvANaH / 13 taruNahaMsena / 14 avajJAtAm / 15 ckrii| 16 zucitvasyAdhiSu / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDviMzatitamaM parva 'rodholatA zikhotsRSTapuSpaprakaTazobhinIH / saritIrabhuvo'darzajjalocchvAsataraDiG gatAH // 101 // latAlayeSu ramyeSu ratirasya prapazyataH / svayaM galatprasUnaughara citaprastareSvabhUt // 102 // kvacillatAgRhAntaHstha candrakAnta zilAzritAn / svayazogAna saMsaktAn kinnarAn prabhuraikSata // 103 // cillatAH prasUneSu vilInamadhupAvalIH / vilokya srastakezInAM sasmAra priyayoSitAm // 104 // sumano varSamAnaH prItyevAsyAdhimUrdhajam / pavanAbhUtazAkhAnAH praphullA mArgazAkhinaH // 105 // sacchAyAn sakalAn tuGagAn sarvasambhogyasampadaH / mArgadrumAn samadrAkSIt sa nRpAnanukurvataH // 106 // sarastIrabhuvo'pazyat sarojarajasA tatAH / suvarNakuTTimAzaGakAmadhvanyahRdi tanvatIH // 107 // balareNubhirAruddhe doSAMmanye' nabhasyasau / karuNaM svatIM vIkSAJcakre cakrAhvakAminIm // 108 // gavAM gaNAnathApazyadgoSpadAraNya cAriNaH / kSIrameghAnivAjasaM kSaratkSIraplutAntikAn // 106 // saurabheyAn sa zUGgAgrasamutvAtasthalAmbujAn / mRNAlAni yazAMsIva kirato'pazyadunmadAn // 110 // sArasa Adi pakSiyoMse manohara haiM, aura jo vichI huI zayyAoMke samAna jAna par3ate haiM aise nadI - kinAre ke pradezoMpara mahArAja bharatako bhArI saMtoSa huA // 100 // jo kinArepara lagI huI latAoM ke agrabhAgase gire hue phUloM ke samUhase suzobhita ho rahI haiM aura jo jalake pravAha se uThI huI laharoM se vyApta haiM aisI nadiyoMke kinAre kI bhUmi bhI bharatezvarane bar3e premase dekhI thI / / 101 / / jinameM apane Apa gire hue phUloM ke samUhase zayyAeM banI huI haiM aise ramaNIya latAgRhoM ko dekhate hue bharatako unameM bhArI prIti utpanna huI thI // 102 // una bharata mahArAja ne kahIM kahIM para latAgRhoM ke bhItara par3I huI candrakAnti maNikI zilAoMpara baiThe hue aura apanA yazagAna karanemeM lage hue kinnaroM ko dekhA thA // 103 || kahIM kahIM para latAoMke phUloMpara baiThe hue bhUmaroM ke samUhoM ko dekhakara jinakI coTiyAM DhIlI hokara nIce kI ora laTaka rahI haiM aisI priya striyoM kA smaraNa karatA thA || 104 || jinakI zAkhAoMke agrabhAga vAyuse hila rahe haiM aise phUle hue mArga ke vRkSa mAno bar3e premase hI bharata mahArAjake mastakapara phUloMkI varSA kara rahe the // 105 // vaha bharata mArga ke donoM ora lage hue jina vRkSoMko dekhate jAte the ve vRkSa rAjAoM kA anukaraNa kara rahe the kyoMki jisa prakAra rAjA sacchAya arthAt uttama kAntise sahita hote haiM usI prakAra ve vRkSa bhI sacchAya arthAt uttama chAMharIse sahita the, jisa prakAra rAjA saphala arthAt aneka prakArakI Ayase sahita hote haiM usI prakAra ve vRkSa saphala arthAt aneka prakAra ke phaloM se sahita the, jisa prakAra rAjA tuGga arthAt udAra prakRtike hote haiM usI prakAra vRkSa bhI 'tuGga arthAt UMce the aura jisa prakAra rAjAoM kI sampadAeM sabake upabhogameM AtI haiM usI prakAra una vRkSoMkI phala puSpa pallava Adi sampadAeM bhI sabake upabhoga meM AtI thIM // 106 jo sarovaroMke kinArekI bhUmiyAM kamaloMkI parAgase vyApta ho rahI thIM aura isIliye jo pathikoM ke hRdayameM kyA yaha suvarNakI dhUliyoMse vyApta haiM, isa prakAra zaMkA kara rahIM thIM; unheM bhI mahArAja bharata dekhate jAte the || 107 // senAkI dhUlise bhare hue aura isIliye rAtri ke samAna jAna par3anevAle AkAzameM rAtri samajha kara rotI huI cakavIko dekhakara mahArAja bharatake hRdaya meM bar3I dayA utpanna ho rahI thI || 108 || kucha Age calakara unhoMne jaMgaloMkI gocara bhUmi meM carate hue gAyoM ke samUha dekhe, ve gAyoM ke samUha dUdhake meghoMke samAna nirantara jharate hue dUdhase apanI samIpavartI bhUmiko tara kara rahe the ||109 || jinhoMne apane sIMgoMke 1 taTalatA / "kUlaM rodhazca tIrazca taTaM triSu ityabhidhAnAt / 2 kezeSu / 3 rajasA-la0 / 4 AtmAnaM doSAM rAtriM manyata iti / 5 kriyAvizeSaNAnAM napuMsakatvaM dvitIyA vaktavyA / 6 Aluloke / 7 gogamyavana | 11 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam vAtsakaM kSIrasampoSAdiva nirmalavigraham / so'pazyaccApalasyeva parAM koTi kRtoplutam // 11 // sa pakvakaNizAnamUkalamakSetramaikSata / nauddhatyaM phalayogIti nRNAM vaktumiyocatam // 112 // vpraantrbhuvmaaghaatumivotplmivaantaan| sa kaidAryeSu kalamAn vIkSyAnandaM paraM yayau // 113 // phalAnatAn stambakarIn so'pazyad vaprabhUmiSu / svajanmahetUna kedArAnnamasyata ivAvarAt // 114 // ApItapayasaH prAjyakSIrA lokopakAriNIH / payasvinIrivApazyat prasUtAH zAlisampadaH // 11 // 'avataMsitanIlAbjAH kaJjareNuzritastanIH / ikSudaNDabhRto'pazyacchAlIMzcotkurvatI striyaH // 116 // hArigItasvanAkRSTaH veSTitA hNsmnnddlaiH| zAligopyo dRzorasya mudaM tenuvNttikaaH||117|| kRtAdhvagoparodhAni gItAni dadhatIH satIH / nyastAvataMsAH kaNizaH zAligopIdarza saH // 118 // sugandhimukhaniHzvAsA bhuumrairaakuliikRtaaH| mano'sya jalaH zAlInAM pAlikAH kalabAlikAH // 11 // upAdhvaM prakRtakSetrAn kSetriNaH paridhAvataH / baloparodharAyastAnakSatAsau0 sakautukam // 120 // agrabhAgase sthalakamala ukhAr3a DAle haiM aura jo apane yazake samAna unakI mRNAloMko jahAM tahAM pheMka rahe haiM aise unmatta baila bhI bharata mahArAjane dekhe the // 110 // dUdhase pAlana poSaNa honeke kAraNa hI mAno jinakA nirmala-sapheda zarIra hai, jo caMcalatAkI antima sImAke samAna jAna par3ate haiM aura jo bAra bAra uchala-kUda rahe haiM aise gAyoMke bachaDoMke samUha bhI bharatezvara dekhate jAte the // 111 // bharata mahArAja pakI huI bAloMse namrIbhUta hue dhAnoMke kheta bhI dekhate jAte the, usa samaya ve kheta aise mAlUma hote the mAno 'logoMko uddhatapanA phala denevAlA nahIM hai' yahI kahane ke liye taiyAra hue hoM // 112 // jo khetake bhItara utpanna hue kamaloMko sUMghaneke liye hI mAno namrIbhUta ho rahe haiM aise khetoMmeM lage hae dhAnake paudhoMko dekhakara bharata mahArAja parama Anandako prApta ho rahe the // 113 // unhoMne khetakI bhUmiyoMmeM phaloMke bhArase jhuke hue dhAnake una paudhoMko bhI dekhA thA jo ki apane janma deneke kAraNa khetoMko bar3e Adarake sAtha namaskAra karate huese jAna par3ate the // 114 // unhoMne jahAM tahAM phailI huI dhAnarUpa sampadAoM ko gAyoMke samAna dekhA thA, kyoMki jisa prakAra gAyeM jala pItI haiM usI prakAra dhAna bhI jala pIte haiM (jalase bhare hue khetoMmeM paidA hote haiM) jisa prakAra gAyoMmeM uttama dUdha bharA rahatA hai usI prakAra dhAnoMmeM bhI pakaneke pahale dUdha bharA rahatA hai aura gAyeM jisa prakAra logoMkA upakAra karatI haiM usI prakAra dhAna bhI logoMkA upakAra karate haiM // 115 // jinhoMne nAla sahita kamaloMko apane karNakA AbhUSaNa banAyA hai, kamalakI parAga jinake stanoMpara par3a rahI hai, jo hAthameM IkhakA daMDA liye hue haiM aura jo dhAna rakhAne ke liye 'cho cho' zabda kara rahI haiM aisI striyoM ko bhI unhoMne dekhA thA / / 116 // jo apane manohara gItoMke zabdoMse khiMcakara Aye hue haMsoM ke samUhoMse ghirI huI haiM aisI dhAnakI rakSA karanevAlI navIna striyAM bharata mahArAjake netroMkA Ananda bar3hA rahI thIM // 117 / / jo pathikoMko rokanevAle sundara gIta gA rahI haiM aura jinhoMne dhAnakI bAloMse karNabhUSaNa banA kara dhAraNa kiye haiM aisI dhAnakI rakhAnevAle striyoMko bharata ne bar3e premase dekhA thA / / 118 / / jo apane mukhakI sugandhita niHzvAsase Aye hue bhUmaroMse vyAkula ho rahI haiM aisI dhAna rakhAnevAlI kulIna lar3akiyAM mahArAja bharatake manako haraNa kara rahI thIM / / 119 / / jo senAke logoMse mArgake samIpavartI khetoMkI rakSA karane ke liye unake 1 bhuvaH antaH antarbhuvam / 2 -mevAnatAn la0, i0, pa0 / 3 sasyakSetrasamUheSu / 4 dhenUH / 5 sa vataMsita-i0 / 6 utkarSAn kurvatIH / 7 kulabAlikAH la0, i0, d0| 8 mArgasamIpe / 6 kRt| 10 klezitAn / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDviMzatitamaM parva 13 'upazalyabhuvo'drAkSIzigamAnabhito vibhuH / kedAralAvairAkIrNAH sa bhrAmyadbhiH kRSIvalaH // 121 // so'pazyabhigamopAnte patha: saMzyAnakardamAn / pravyaktagokhu rakSodasthapuTAna tisaGakaTAn // 122 // nigamAn parito'pazyad grAmamukhyAn mahAbalAn' / payasvino janaiH sevyAn mahArAmatarUnapi // 123 // grAmAn kukkuTa sampAtyAn so'tyagAd vRtibhirvRtAn / 'kozAtakI latApuSpasthagitAbhirito'mutaH // 124 // kuTIparisareNvasya dhRtirAsIt prapazyataH / phalapuSpAnatA vallIH prasavADhayAH satIrapi // 125 // yoSito niSkramAlAbhiH valayaizca vibhUSitAH / pazyato'sya mano jahaH grAmINAH saMzritAvRtI: 4 / 126 / 15 UgavInakalazaiH dadhnAmapi nihitrakaiH / grAmeSu phalabhedaizca tamadrAkSurmahattarAH // 127 // tato vidUramullaGghaya so'dhvAnaM putanAvRtaH / gaGgAmupAsadad vIraH prayANaiH " katidhairapi // 128 // himavadvidhUtAM pUjyAM "satAmA sindhugAminIm / zucipravAhAmA kalpavRtti kIrtimivAtmanaH // 126 // 20 zapharIprekSaNAmudyattaraGagabhrU vinartanAm / vanarAjI bRhacchATI paridhAnAM vadhUmiva // 130 // cAroM ora daur3a rahe haiM aura senAke logoM kI jabardastI karanepara kheda khinna ho rahe haiM aise khetoM ke mAlika kisAnoM ko bhI bharatezvarane bar3e kautukake sAtha dekhA thA / / 120 / / jo kheta kATane vAle idhara-udhara ghUmate hue kisAnoMse vyApta ho rahIM haiM aisI pratyeka grAmoMke cAroM orakI nikaTavartI bhUmiyoMko bhI bharatezvarane dekhA thA // 121 // jo spaSTa dikhanevAle gAyoMke khuroMke cihnoMse UMce nIce ho rahe haiM aura jo atyanta sakar3a haiM aise kucha kucha kIcar3a se bhare hue gAMva ke samIpavartI mArgoM ko bhI bharata mahArAja dekhate jAte the / / 122 / / unhoMne grAmoM ke cAroM ora khar3e hue mahAbalavAn gAMva ke mukhiyA logoM ko dekhA thA tathA pakSI tiryaJca aura manuSyoM ke dvArA sevA karane yogya bar3e bar3e bagIcoM ke vRkSa bhI dekhe the // 123 // jo jahAM tahAM laukI athavA turaI kI latAoM ke phUloM se DhakI huI vAr3iyoMse ghire hue haiM aura jinapara ekase dUsarepara muragA bhI ur3akara jA sakatA hai aise gAvoMko ve dUrase hI chor3ate jAte the / / 124 || jhopar3iyoM ke samIpama phala aura phUloMse jhukI huI phUloM sahita uttama latAoM ko dekhate hue mahArAja bharatako bar3A Ananda A rahA thA / / 125 / / jo suvarNakI mAlAoM aura kar3oMse alaMkRta haiM tathA vAr3iyoMkI oTameM khar3I huI haiM aisI gAMvoMkI striyAM bhI dekhanevAle bharatakA mana haraNa kara rahI thIM / / 126 // gAMvoM ke bar3e bar3e loga ghI ke ghar3a, dahI ke pAtra aura aneka prakArake phala bheMTa kara unake darzana karate the / / 127 // tadanantara dhIravIra bharata senAsahita kitanI hI maMjiloM dvArA lambA mArga taya kara gaGgA nadI ke samIpa jA pahuMce || 128 || vahAM jAkara unhoMne gaGgA nadIko dekhA, joki unakI kIrti ke samAna suzobhita ho rahI thI kyoMki jisa prakAra unakI kIrti himavAn parvatase dhAraNa kI gaI thI usI prakAra gaGgA nadI bhI himavAn parvatase dhAraNa kI gaI thI, jisa prakAra unakI kIrti pUjya aura uttama thI usI prakAra gaGgA nadI bhI pUjya tathA uttama thI, jisa prakAra unakI 1 grAmAntabhuvaH / "grAmAnta upazalyaM syAt" ityabhidhAnAt / 2 kedAraiH sunantIti kedAralAvAstaiH / 3 mArgAn / 4 ISadArdrakardamAn / 5 grAmamahattarAn / 6 mahAphalAn da0, i0 / 7 vayastirojanaiH la0 / kSIropAyanAn kSIriNazca / mahAgrAma - ityapi kvacit / e paTorikA / 'kozAtakI jyotsnikAyAmapAmArge'pi sA bhavet' ityabhidhAnAt / 10 gRha / 11 putrairADhyA / 12 suvarNamAlAbhiH / 13 grAme bhavAH / 14 'saMvRtAvRtIH saMsRtAsUtI:' ityapi kvacit / 15 ghRtakumbhaiH / 16 bhAjanavizeSaiH / 17 - sadadadhIraH da0 / 18 katipayaH / 16 satIm la0 / 20 mInanetrAm / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam vistIrNajanasambhogyaH kujaddhaM saalimekhlaiH| taraDagavasanaH kAntAM pulinarjaghanariva // 13 // lolomihstnirdhuutpkssimaalaaklsvnH| kimapyAlapituM yatna tanvantI vA taTadumaiH // 132 // kSatI nyabhadantAnAM "rodhojavanavatinIH / rundhatImabdhibhItyeva lasamidukalakaH // 133 // romarAjImivAnIlAM vanarAjI vivRNvatIm / 'tiSThamAnAmivAvartavyaktanAbhimudanyate // 134 // vilolavIcisaGavaTTAd utthitAM patagAvalim / patAkAmiva bibhrANAM labdhAM sarvApagAjayAt // 13 // samAsamInAM paryAptapayasaM dhIraniHsvanAm / jagatAM pAvanIM mAnyAM hasantIM gomatallikAm // 136 // gurupravAhaprasRtAM tIrthakAmarupAsitAm / gambhIrazabdasambhUti jainI zrutimivAmalAm // 137 // kIrti samudra taka gamana karanevAlI thI usI prakAra gaGgA nadI bhI samudra taka gamana karanevAlI thI, jisa prakAra unakI kIrtikA pravAha pavitra thA usI prakAra gaGgA nadIkA pravAha bhI pavitra thA aura jisa prakAra unakI kIrti kalpAnta kAla taka TikanevAlI thI usI prakAra gaGgA nadI bhI kalpAnta kAla taka TikanevAlI thii| athavA jo gaGgA kisI strIke samAna jAna par3atI thI, kyoMki machaliyAM hI usake netra the, uThatI huI taraMgeM hI bhauhoMkA nacAnA thA aura donoM kinAroM ke vanakI paMkti hI usakI sAr3I thii| jo striyoM ke javAna bhAga ke samAna sundara kinAroMse sahita thI, usake ve kinAre bahuta hI bar3e the| zabda karatI huI haMsoMkI mAlA hI unakI karadhanI thI aura lahareM hI unake vastra the|-cnycl laharoM rUpI hAthoMke dvArA uDAye hue pakSisamUhoM ke manohara zabdoMse jo aisI jAna par3atI thI mAno kinAre ke vRkSoMke sAtha kucha vArtAlApa karane ke liye prayatna hI kara rahI ho |-jo apanI chalakatI huI laharoMse aisI jAna par3atI thI mAno taTarUpI nitamba pradezapara jaMgalI hAthiyoMke dvArA kiye hue dAtoMke ghAvoMko samudrarUpa patike Darase zobhAyamAna laharoMrUpI vastrase Dhaka hI rahI ho| jo donoM ora lagI huI harI bharI vanazreNiyoMke prakaTa karane tathA sApha sApha dikhAI denevAlI bhaMvaroMse aisI jAna par3atI thIM mAnoM kisI strIkI taraha apane samadrarUpa patike liye romarAji aura nAbhi hI dikhalA rahI ho|-jo caMcala laharoMke saMghaTanase ur3I huI pakSiyoMkI paMktiko dhAraNa kara rahI thI aura usase aisI jAna par3atI thI mAno saba nadiyoMko jIta lenese prApta huI vijaya patAkAko hI dhAraNa kara rahI ho| jo kisI uttama gAyakI ha~sI karatI huI sI jAna par3atI thI kyoMki jisa prakAra uttama gAya samAMsamInA arthAt prati varSa prasava karanevAlI hotI hai usI prakAra vaha nadI bhI samAMsa-mInA arthAt paripuSTa machaliyoMse sahita thI, jisa prakAra uttama gAyameM paryApta paya arthAt dUdha hotA hai usI prakAra usa nadImeM bhI paryApta paya arthAt jala thA, jisa prakAra uttama gAya gambhIra zabda karatI hai usI prakAra vaha bhI gambhIra kala-kala zabda kara rahI thI, uttama gAya jisa prakAra jagatako pavitra karanevAlI hai usI prakAra vaha bhI jagatako pavitra karanevAlI thI aura uttama gAya jisa prakAra pUjya hotI hai usI prakAra vaha bhI pUjya thii| athavA jo jinavANIke samAna jAna par3atI thI kyoMki jisa prakAra jinavANI guru-pravAha arthAt AcArya paramparAse prasRta huI hai usI prakAra vaha bhI gurupravAha arthAt bar3e bhArI jalapravAhase prasRta huI thI-pravAhita huI thii| jisa prakAra jina vANI tIrtha arthAt dharmakI icchA karanevAle puruSoM 1 kAntaH la0 / 2 vAlomi-ta0 / 3-vanebhaH la0 / 4 tIra / 5 pradarzayantIm / 6 mAMsabhakSakamInasahitAm / prati varSa garbha gRhaNantIm / 'samAMsamInA sA yaiva prativarSa prsuuyte'| 7 prazastagAm / gomacacikAm la0, da0, i0 / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDviMzatitamaM parva 15 rAjahaMsaH kRto 'pAsyAmalaGavayAM vidhRtAyatim / jayalakSmImiva sphItAm AtmIyAmadhigAminIm / / 138 / / vilasatpadmasambhUtAM janatAnandadAyinIm / jagadbhogyAmivAtmIyAM zriyamAyatizAlinIm // 136 // vijayArtha taTAkAnta kRtazlAghA" suraMhasam / zrabhagnaprasarAM divyAM nijAmiva patAkinIm // 140 // vyAlolomika rAspRSTaH svatIravanapAdapaiH / dadhadbhiraGakurorbhedam zrAzritAM kAmukairiva // 141 // rogholatAlayAsInAn svecchayA suradampatIn / hasantImiva sudhvAnaiH zIkarotthavisAribhiH // 142 // kinnarANAM kalakvANaiH samAnarupavINitaiH / sevyaparyantabhUbhAga latAmaNDapamaNDanAm // 143 // ke dvArA upAsita hotI hai usI prakAra vaha bhI tIrtha arthAt pavitra tIrtha sthAnakI icchA karanevAle puruSoM ke dvArA upAsita hotI athavA kinArepara rahanevAle manuSya usameM snAna Adi kiyA karate the, jisa prakAra jinavANI se gaMbhIra zabdoM kI utpatti hotI hai usI prakAra usase bhI gaMbhIra arthAt bar3e jorake zabdoM kI utpatti hotI thI, aura jisa prakAra jinavANI mala arthAt pUrvApara virodha Adi doSoMse rahita hotI hai usI prakAra vaha bhI mala arthAt kIcar3a Adi gaMdale padArthoM se rahita thI / - athavA jo apanI ( bharatakI) vijayalakSmI ke samAna jAna par3atI thI kyoMki jisa prakAra vijayalakSmIkI upAsanA rAjahaMsa arthAt bar3e bar3e rAjA loga karate the usI prakAra usa nadI kI bhI upAsanA rAjahaMsa arthAt eka prakArake haMsa vizeSa karate the, jisa prakAra jayalakSmI kA koI ullaMghana - anAdara nahIM kara sakatA thA usI prakAra usa nadIkA bhI koI ullaMghana nahIM kara sakatA thA, jayalakSmIkA Ayati arthAt bhaviSyatkAla jisa prakAra spaSTa prakaTa thA isI prakAra usakI Ayati arthAt lambAI bhI prakaTa thI, jayalakSmI jisa prakAra sphIta arthAt vistRta thI usI prakAra vaha bhI vistRta thI aura jayalakSmI jisa prakAra samudra taka gaI thI usI prakAra vaha gaMgA bhI samudra taka gaI huI thI / athavA jo bharatakI rAjyalakSmI ke samAna mAlUma hotI thI kyoMki jisa prakAra bharatakI rAjyalakSmI zobhAyamAna padma arthAt padma nAmakI nidhi se utpanna huI thI usI prakAra vaha nadI bhI padma arthAt padma nAmake sarovarase utpanna huI thI, bharatakI rAjya lakSmI jisa prakAra janasamUhako Ananda denevAlI thI usI prakAra vaha bhI janasamUhako Ananda denevAlI thI, bharatakI rAjyalakSmI jisa prakAra jagat ke bhogane yogya thI usI prakAra vaha bhI jagat ke bhogane yogya thI, aura bharatakI lakSmI jisa prakAra Ayati arthAt uttarakAlase suzobhita thI usI prakAra vaha Ayati arthAt lambAIse suzobhita thI / athavA jo bharatakI senAke samAna thI, kyoMki jisa prakAra bharatakI senA vijayArtha parvatake taTapara AkramaNa karanese prazaMsAko prApta huI thI usI prakAra vaha nadI bhI vijayArdha parvatake taTapara AkramaNa karane se prazaMsAko prApta huI thI (gaGgA nadI vijayArtha parvatake taTako AkrAnta karatI huI bahI hai), jisa prakAra bharatakI senAkA vega teja thA usI prakAra usa nadIkA vega bhI teja thA / jisa prakAra bharata kI senA ke phailAvako koI nahIM roka sakatA thA usI prakAra usake phailAvako bhI koI nahIM roka sakatA thA aura bharatakI senA jisa prakAra divya arthAt sundara thI usI prakAra vaha nadI bhI 1 sevAm / 2 vivRtAyatIm la0 / 3 padmahRdaye jJAtAm / pakSe nidhivizeSajAtAm / 4 AkramaNa / 5 zlAdhyAM la0, i0 / 6 suvegAm / 7 romAJcam / 8 tIralatAgRhasthitAn / susvAnaiH la / svasvAnaH i0 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 mahApurANam hAribhiH kinnarodgItaiH zrAhUtA hariNAGaganAH / dadhatIM tIrakaccheSu' prasAritagaladgalAH // 144 // hRdyaiH sasArasArAvaMH pulinadivyayoSitAm / nitambAni sakAJcIni hasantImiva vistRtaiH // 145 // caturdazabhiranvitAM sahasrairabdhiyoSitAm / saddhIcInAmivodvIci' bAhUnAM parirambhaNe // 146 // ityAviSkRtasaMzobhAM "jAhnavImaikSata prabhuH / himavagiriNAmbhodheH prahitAmiva kaNThikAm // 147 // mAlinIvRttam zaradu hitakAntiM prAntakAntArarAjIviracitaparidhAnAM saikatAroharamyAm / yuvatimiva gabhIrAvartanAbhi prapazyan pramadamatulamUhe kSmApatiH svaH sravantIm // 148 // sarasijamakarandodgandhirAdhUtarodhovana kisalaya mandAM dolanodRDha mAndyaH / zrasakRdamara sindhorAdhunAnastaraGgAn zrahRta nRpavadhUnAmadhvakhedaM samIraH // 146 // sundara thI / jo caMcala laharoM rUpI hAthoMse sparza kiye gaye aura aMkurarUpI romAMcoMko dhAraNa kiye hue apane kinAre ke vanake vRkSoMse Azrita thI aura usase aisI mAlUma hotI thI mAno kAmI janoM se Azrita koI strI hI ho / - jo jalakaNoMse utpanna hue tathA cAroM ora phailate hue manohara zabdoM se apanI icchAnusAra kinAre parake latAgRhoM meM baiThe hue deva devAMganAoMkI ha~sI karatI huI sI jAna par3atI thI / kinnaroMke madhura zabdavAle gAyana tathA vINAkI jhanakArase sevanIya kinAre kI pRthivIpara bane hue latAgRhoMse jo bahuta hI adhika suzobhita ho rahI thI / - kinnara devoMke manohara gAnoMse bulAI huI aura sukhase grIvAko lambA kara baiThI huI hariNayoM ko jo apane kinArekI bhUmipara dhAraNa kara rahI thI / - jinapara sArasa pakSI katAra bAMdhakara manohara zabda kara rahe haiM aise apane bar3e bar3e sundara kinAroMse jo devAMganAoMke karadhanI sahita nitamboM kI ha~sI karatI huI sI jAna par3atI thI / - jinhoMne AliMgana karaneke liye taraMgarUpI bhujAeM UparakI ora uThA rakhI haiM aisI sakhiyoM ke samAna jo caudaha hajAra sahAyaka nadiyoMse sahita hai / - isa prakAra jisakI zobhA prakaTa dikhAI de rahI hai aura jo himavAn parvatake dvArA samudra ke liye bhejI huI kaNThamAlA ke samAna jAna par3atI hai aisI gaGgA nadI mahArAja bharatane dekhI / / 129 - 147 / / zarad Rtuke dvArA jisakI kAnti bar3ha gaI hai, kinAre ke vanoMkI paMkti hI jisake vastra haiM, jo bAlUke TIlerUpa nitamboM se bahuta hI ramaNIya jAna par3atI haiM, gaMbhIra bhaMvara hI jisakI nAbhi hai aura isa prakAra jo eka taruNa strIke samAna jAna par3atI hai aisI gaGgA nadIko dekhate hue rAjA bharatane anupama Ananda dhAraNa kiyA thA / / 148 || jo kamaloMkI makarandase sugandhita hai, kucha kucha kampita hue kinAre ke banake pallavoM ke dhIre dhIre hilanese jisakA mandapanA prakaTa ho rahA hai aura jo gaGgA nadI kI taraMgoM ko bAra-bAra hilA rahA 1 tIravaneSu / 4 vIcibAhUnAM la0 / 2 prasArito bhUtvA sukhAtizayenAdho galadgalo yAsAM tAH / 3 sakhInAm / 5. gaMgAm / 6 prApta / 7 saMkatanitamba / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDviMzatitamaM parva zArdUlavikrIDitavRttam tAmAkrAntahoranmukhAM' kRtarajodhUti' jagatpAvanIm prAsevyAM dvijakuJjarairavirataM santApavicchedinIm / jainI kotimivAtatAmapamalAM zazvajjanAnandinIM nidhyAyan vibudhApagAM nidhipatiHprIti parAmAsadat // 150 // ityA bhagavajjinasenAcAryapraNote triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe bharatarAjavigvijayodyogavarNanaM nAma SaDviMzatitamaM parva // hai aisA vahAMkA vAyu rAniyoMke mArgake parizramako haraNa kara rahA thA // 149 // vaha gaGgA ThIka jinendradevakI kItike samAna thI kyoMki jisa prakAra jinendra devakI kIrtine samasta dizAoM ko vyApta kiyA hai usI prakAra gaGgA nadIne bhI pUrva dizAko vyApta kiyA thA, jinendra bhagavAn kI kIrtine jisa prakAra raja arthAt pApoMkA nAza kiyA hai usI prakAra gaGgA nadIne bhI raja arthAt dhUlikA nAza kiyA thA, jinendra bhagavAnkI kIrti jisa prakAra jagatko pavitra karatI hai usI prakAra gaGgA nadI bhI jagatako pavitra karatI hai, jinendra bhagavAnakI kIti jisa prakAra dvija kuMjara arthAt zreSTha brAhmaNa kSatriya aura vaizyoMke dvArA sevita hai usI prakAra gaGgA nadI bhI dvija kuMjara arthAt pakSiyoM aura hAthiyoMke dvArA sevita hai, jinendra bhagavAnkI kIrti jisa prakAra nirantara saMsAra-bhUmaNa-janya saMtApako dUra karatI hai usI prakAra gaGgA nadI bhI sUryakI kiraNoMse utpanna saMtApako naSTa karatI thI aura jinendra bhagavAnkI kIti jisa prakAra vistRta, nirmala aura sadA logoMko Ananda denevAlI hai usI prakAra vaha gaGgA nadI bhI vistRta, nirmala tathA sadA logoMko Ananda detI thii| isa prakAra usa gaGgA nadIko dekhate hue nidhiyoMke svAmI bharata mahArAja parama prItiko prApta hue the // 150 // isa prakAra bhagavajjinasenAcArya praNIta triSaSTi lakSaNa mahApurANa saMgrahake hindI-bhASAnuvAdameM bharatarAjakI digvijayake udyogako varNana karanevAlA chabbIsavAM parva pUrNa huaa| 1 diGamukhAm / 2 rjonaashnm| 3 pakSigajaiH viprAdimukhyaizca / 4 avalokayan / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptaviMzatitamaM parva atha vyApArayAmAsa dazaM tatra' vishaamptiH| prasannaH salilaiH pAdyaM vitarantyAmivAtmanaH // 1 // vyApAritadazaM tatra prabhumAlokya saarthiH| prAptAvasaramityUce vacazceto'nuraJjanam // 2 // iyamAlAditAzeSabhuvanA devnimngaa| rajo vidhunvatI bhAti bhAratIva svayambhuvaH // 3 // punAtIyaM himAdriM ca sAgaraM ca mahAnadI / prasUtau ca praveze ca gambhIrA nirmalAzayA // 4 // imAM vanagajAH prApya nirvAntyete madazcyutaH / munIndrA iva sadvidyA gambhIrAM tApavicchidam // 5 // itaH pibanti vanyebhAH payo'syAH kRtaniHsvanAH / ito'mI pUrayantyenAM muktAsArAH zaraddhanAH // 6 // asyAH pravAhamambhodhiH dhatte gaambhiiryyogtH| asoDhaM vijayAna tuGagenApyacalAtmanA // 7 // asyAH payaHpravAheNa nUnamadhivitRD bhvet| kSAreNa payasA svena dahyamAnAntarAzayaH // 8 // padma havAddhimavataH prasannAdiva mAnasAt / prasUtA paprathe pRthkhyAM zuddhajanmA hi pUjyate / 6 // vyomApagAmimAM prAhuviyattaH patitAM kSitau / gaGagAdevIgRhaM viSvagAplAvya svajalaplavaiH // 10 // athAnantara vahAMpara jo svaccha jalase apane liye (bharatake liye) pAdodaka pradAna karatI huI sI jAna par3atI thI aisI gaGgA nadIpara mahArAja bharatane apanI dRSTi DAlI // 1 // usa samaya sAthina mahArAja bharatakA gaGgApara daSTi DAla hae dekhakara cittako prasanna karanevAla nimnalikhita samayAnukUla vacana kahe // 2 // he mahArAja ! yaha gaGgA nadI ThIka RSabhadeva bhagavAnkI vANIke samAna jAna par3atI hai, kyoMki jisa prakAra RSabhadeva bhagavAnkI vANI samasta saMsArako Anandita karatI hai usI prakAra yaha gaGgA nadI bhI samasta lokako Anandita karatI hai aura RSabhadeva bhagavAnkI vANI jisa prakAra raja arthAt pApoMko naSTa karanevAlI hai usI prakAra yaha gaGgA nadI bhI raja arthAt dhUliko naSTa kara rahI hai // 3 // gaMbhIra tathA nirmala jalase bharI huI yaha gaGgA nadI utpattike samaya to himavAn parvatako pavitra karatI hai aura praveza karate samaya samudrako pavitra karatI hai // 4 // jisa prakAra gaMbhIra aura santApako naSTa karanevAlI sadvidyA (samyagjJAna) ko pAkara baDe baDe mani loga mada arthAta ahaMkAra choDa kara mukta ho jAte haiM usI prakAra ye jaMgalI hAthI bhI isa gaMbhIra tathA saMtApako naSTa karanevAlI gaGgA nadIko pAkara mada arthAta gaNDasthalase jharanevAle toya vizeSako chor3akara zAnta ho jAte haiM // 5 // idhara ye vanake hAthI zabda karate hue isakA pAnI pI rahe haiM aura idhara jalakI vRSTi karate hae ye zaradaRtUke megha ise bhara rahe haiM // 6 // atyanta UMcA aura sadA nizcala rahanevAlA vijayAdha parvata bhI jise dhAraNa nahIM kara sakA hai aise isake pravAhako gambhIra honese samudra sadA dhAraNa karatA rahatA hai / / 7 / / saMbhava hai ki apane khAre jalase jisakA antaHkaraNa nirantara jalatA rahatA hai aisA samudra isa gaGgA nadIke jalake pravAhase avazya hI pyAsarahita ho jAyegA // 8 // yaha gaGgA prasanna manake samAna nirmala himavAn parvatake padma nAmaka sarobarase nikalakara pRthivIpara prasiddha huI hai so ThIka hI hai kyoMki jisakA janma zuddha hotA hai vaha pUjya hotA hI hai // 9 // yaha gaGgA apane jalake pravAhase gaGgAdevIke gharako cAroM orase bhigokara AkAza 1 gaMgAyAm / 2 utpttisthaane| 3 sukhino bhavanti muktAzca / 4 madacyataH la0 / 5 paramAgamarUpAm / 6 soDhumazakyam / dattumazakyamityarthaH / 7 viyataH la0, i0, da0 / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptaviMzatitamaM parva * biti himavAnenAM zazAMkakaranirmalAm / prA sindhoH prasUtA kIrtimiva svAM lokapAvanIm // 11 // vanarAjIdvayaneyaM vibhAti' tttvrtinaa| vAsasoriva yugmena vinIlena kRtazriyA // 12 // svataTAzrayiNI dhatte haMsamAlAM kalasvanAm / kAJcImiveyamambhojarajaHpiJjaravigrahAm // 13 // navIsakhIriyaM svaccha bhaNAlazakalAmalAH / sambiti svasAtkRtya sakhyaM zlAghyaM hi tAdRzam // 14 // rAjahaMsariyaM sevyA lakSmIriva vibhAti te| tanvatI jagataH prItimalavayamahimA paraiH // 15 // vanavedImiyaM dhatte samuttuGagAM hiraNmayIm / prajJiAmiva tavAlaGghayAM nabhomArgavilaaghinIm // 16 // itaH prasIda devemAM zarallakSmI vilokaya / banarAjiSu saMrUDhAM saritsu sarasISu ca // 17 // ime saptacchadAH pauSpaM vikiranti rjo'bhitH| paTavAsamivAmodasaMvAsitaharinmukham // 18 // bANaH kusamabANasya bANariva vikAsibhiH / hriyate kAminAM ceto ramyaM hArina kasya vA // 19 // vikasanti sarojAni sarassu samamutpalaiH / vikAsilocanAnIva vadanAni zaracchiyaH // 20 // paDAkajeSu vilIyante bhamarA gandhalolupAH / kAminImukhapadmeSu kAmukA iva kAhalAH // 21 // manojazarapuDAkhAbja : pakSamadhukarA ime / vicarantyabjinISaNDe makarandarasotsukAH // 22 // se arthAt himavAn parvatake UparaseM pRthivIpara par3I hai isaliye ise AkAzagaGgA bhI kahate haiM // 10 // jo candramAkI kiraNoM ke samAna nirmala hai, samudrataka phailI huI hai aura lokako pavitra karanevAlI hai aisI isa gaGgAko yaha himavAn apanI kIrtike samAna, dhAraNa karatA hai // 11 // yaha gaGgA apane taTavartI donoM orake vanoMse aisI suzobhita ho rahI hai mAno isane nIle raMgake do vastra hI dhAraNa kara rakkhe hoM // 12 / / kamaloMke parAgase jinakA zarIra pIlA pIlA ho gayA hai aura jo manohara zabda kara rahI haiM aisI haMsoMkI paMktiyoMko yaha nadI isa prakAra dhAraNa karatI hai mAno manda-manda zabda karatI huI suvarNamaya karadhanI hI dhAraNa kiye ho // 13 // yaha nadI svaccha mRNAlake TukaDoMke samAna nirmala anya sakhI svarUpa sahAyaka nadiyoMko apane meM milAkara dhAraNa karatI hai so ThIka hI hai kyoMki aise puruSoMkI mitratA hI prazaMsanIya kahalAtI hai / / 14 // aneka rAjahaMsa (pakSameM bar3e bar3e rAjA) jisakI sevA karate haiM, jo saMsArako prema utpanna karanevAlI hai, aura jisakI mahimA bhI koI ullaMghana nahIM kara sakatA aisI yaha gaGgA ApakI rAjalakSmIke samAna suzobhita ho rahI hai // 15 // jo atyanta UMcI hai, sonekI banI huI hai, AkAza-mArgako ullaMghana karane vAlI hai aura ApakI AjJAke samAna jisakA koI ullaMghana nahIM kara sakatA aisI vanavedikAko yaha gaGgA nadI dhAraNa kara rahI hai // 16 // he deva, prasanna hoie aura idhara vanapaMktiyoM, nadiyoM aura tAlAboMmeM sthAna jamAye huI zarad Rtu kI isa zobhAko nihAriye // 17 // ye saptaparNa jAtike vRkSa apanI sugandhise samasta dizAoM ko sugandhita karanevAle sugandhicUrNake samAna phUloMkI parAgako cAroM ora bikhera rahe haiM // 18 // idhara kAmadevake bANoMke samAna phUle hue bANa jAtike vRkSoM dvArA kAmI manuSyoMkA citta apahRta kiyA jA rahA hai so ThIka hI hai kyoMki ramaNIya vastu kyA apahRta nahIM karatI ? athavA kise manohara nahIM jAna par3atI ? // 19 // idhara tAlAboMmeM nIla kamaloMke sAtha sAtha sAdhAraNa kamala bhI vikasita ho rahe haiM aura jo aise jAna par3ate haiM mAno jinameM netra vikasita ho rahe haiM aise zaradRturUpI lakSmIke mukha hI hoM // 20 // idhara ye kucha kucha avyakta zabda karate hue sugandha ke lobhI bhUmara kamaloMmeM usa prakAra nilIna ho rahe haiM jisa prakAra ki cATukArI karate hue kAmI jana striyoMke mukharUpI kamaloMmeM nilIna-Asakta-hote haiM // 21 // jo makaranda rasakA pAna 1 bibharti l0|2 dhRtathiyA la0, da0, i0 / 3 svcchmRnnaal-l0|4 tAdRzAm l0|5 pakSa rAjazreSThaH / 6 prasiddhAm / 7 jhiNTibhiH / 8 apahRtam / 9 AzliSyanti / nilIyante l0| 10 asphuTavacanAH / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam rUSitAH kaJjakiJjalkaH prAbhAntyete madhuvratAH / suvarNakapiriGagaiH kAmAgneriva murmurAH // 23 // sthaleSu sthalapadminyo vikasantyazcakAsati / zaracchiyo jigISantyA dRSyazAlA' ivotthitAH // 24 // sthalAbjazaGakinI haMsI sarasyabjarajastate / saMhRtya pakSavikSepaM vizantIyaM nimajjati // 25 // haMso'yaM nijazAbAya caJcvoddhRtya lasadvisam / pothabuddhyA dadAtyasmai zazAsakakarakomalam // 26 // 'kRtayatnAH plavante'mI rAjahaMsAH srojle| sarojinIrajaHkIrNe dhUtapakSAH zanaiH zanaiH // 27 // cakravAkI sarastIre taraDagaH sthagitAmamam / apazyan karuNaM rauti cakrAhaH sAdhulocanaH // 28 // abhyeti baraTAzaDakI dhArtarASTraH10 kRtasvanam / sarastaraDagazubhrAGagI kokakAntAmanicchatIm // 26 // anugaDaragAtaTaM bhAti sAptaparNamidaM vanam / samanoreNubhiryomni vitAnazriyamAvaSat // 30 // mandAkinItaragotthapavano'dhvazramaM haran / zanaiH spRzati noDalgAni rodhovanavidhUnanaH // 31 // prAtithyamiva nastanvan hatagaDagAmbuzIkaraH15 / abhyeti pavamAno'yaM banavIthIvidhUnayan // 32 // agoSpadamidaM deva devairadhyuSitaM vanam / latAlayavibhAtyantaH18 kusumaprastarAJcitaiH // 33 // karaneke liye utkaNThita ho rahe haiM aise ye bhUmara kAmadevake bANoMkI mUThake samAna AbhAvAle apane paMkhoMse kamaliniyoMke samUhameM jahAM tahAM vicaraNa kara rahe haiM ghUma rahe haiM // 22 // jinake aMgopAMga kamalakI kezarase rUSita honeke kAraNa suvarNake samAna pIle pIle ho gaye haiM aise ye bhUmara kAmarUpI agnike sphuliGgoMke samAna jAna par3ate haiM // 23 // jagaha jagaha pRthivIpara phUle hue sthala-kamaliniyoMke per3a aise suzobhita ho rahe the mAno sabako jItanekI icchA karanevAlI zaradRturUpI lakSmIke khar3e hue kapar3eke tambU hI hoM // 24 // jo kamaloMkI parAgase vyApta ho rahA hai aise sarovarameM kamalako sthalakamala samajhatI huI yaha haMsI paMkhoMke vikSepako rokakara arthAt paMkha hilAye binA hI praveza karatI hai aura pAnImeM Daba jAtI hai // 25 // yaha haMsa candramAkI kiraNoMke samAna komala aura dedIpyamAna mRNAlako apanI coMcase uThAkara aura kSIra-sahita makkhanake samAna koI padArtha samajhakara apane bacceke liye de rahA hai // 26 // kamalinIke parAgase bhare hue tAlAbake jalameM ye haMsa dhIre dhIre paMkha hilAte hue bar3e prayatnase taira rahe haiM // 27 // tAlAbake tIrapara taraMgoMse tirohita huI cakavIko nahIM dekhatA huA yaha haMsa AMkhoMmeM AMsU bharakara bar3I karuNAke sAtha ro rahA hai / / 28 // saMbhogakI icchA karanevAlA yaha zabda karatA huA haMsa, tAlAbakI taraMgoMse jisakA zarIra sapheda ho gayA hai aisI cakavI ke sanmukha jA rahA hai jaba ki vaha cakavI isa haMsakI icchA nahIM kara rahI hai // 29 // gaGgA nadI ke kinAre kinAre yaha saptaparNa jAtike vRkSoMkA vana aisA suzobhita ho rahA hai mAno apane phaloMkI parAgase AkAzameM caMdovAkI zobhA hI dhAraNa kara rahA ho // 30 // mArgakI thakAvaTa ko dUra karatA huA aura kinAreke vanoMko hilAtA huA yaha gaGgAkI laharoMse uThA huA pavana hama logoMke zarIrako dhIre dhIre sparza kara rahA hai // 31 // vanakI paMktiyoMko hilAtA huA yaha vAyu grahaNa kI huI gaGgAke jalakI bUMdoMse aisA jAna par3atA hai mAno hama logoMkA atithi-satkAra karatA huA hI A rahA ho // 32 // he deva, jo gAyoMke saMcArase rahita hai arthAt atyanta durgama 1 AcchAditAH / 2 kanakavat piGagalaiH / 3 visphulliGagAH / 4 paTakuTayaH / 'dUSyaM vastre ca tdgRhe'| 5 sakSIranavanItabuddhyA / 6 kRtayatnaM la0, da0, i0, a0, 50, s0| 7 stanitAm AcchAditAm / 8 Alokayan / 6 haMsakAnteti zaDakAvAn / "varaTA haMsakAntA syAt varaTA varalApi ca" iti vaijayantI / 10 sitetaracaJcucaraNavAn haMsaH / 'rAjahaMsAstu te caJcuzcaraNaH lohitaH sitAH / malinamallikAkSAstai dhArtarASTrAH sitetaraiH' ityabhidhAnAt / 11 kRtasvanaH da0, ba0, la0 / kRtasvanAm a0| 12 asmAkam / 13 taTavana / 14 atithitvam / 15 zIkaraiH la0, pa0, i0 / 16 abhimukhamAgacchati / 17 pramANarahitam / praveSTumazakyaM vA / 18 vibhAtyataiH i0, la0, d0| 16 zayana / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptaviMzatitamaM parva mandAravanavIthInAM sAndracchAyAH samAzritAH / candrakAntazilAsvete raMramyante nabhaHsadaH // 34 // aho taTavanasyAsya rAmaNIyakamadbhutam / 'avadhUtamijAvAsA pariraMsante'tra yatsurAH // 3 // manobhavanivezasya lakSmIratra vitanyate / suradampatibhiH svaram prArabdharativibhUmaiH // 36 // iyaM niSubanAsaktAH' surastrIratikomalAH / hasatIva taraGagotthaH zIkarairamarApagA // 37 // itaH kinnarasaGagItam itaH siddhopavINitam / ito vidyAdharonRttam itastadgativibhUmaH // 38 // nRttamapsarasAM pazyan zRNvaMstadgItaniHsvanam / vAjivaktro'yamudgrIvaH samamAste svakAntayA // 36 // "niSparyAyaM bane'muSmin Rtuvargo vivardhate / parasparamiva draSTum utsukAyitamAnasaH // 40 // azokatAratrAyaM tanute puSpamaJjarIm / lAkSAraktaH khagastrINAM caraNarabhitADitaH // 41 // 'skokilakalAlApamukharIkRtadiGamukhaH / cUto'yaM majarIpatte madanasyeva tiirikaaH||42|| campakA vikasanto'tra0 kusumatau vitanvati / pradIpAniva puSpaughAn dadhatIme manobhuvaH // 43 // sahakAreSvamI mattA viruvanti' mdhuvrtaaH| vijigISoranaDAgasya kAhalA iva pUritAH // 44 // kokilAnakaniHsvAnaH alijyAravajambhitaiH / abhiSeNa yatIvAtra manobhUrbhuvanatrayam // 4 // hai aura jo devoMke dvArA adhiSThita hai arthAt jahAM deva loga Akara krIr3A karate haiM aisA yaha vana phUloMke bichaunoMse suzobhita ina latAgRhoMse atizaya suzobhita ho rahA hai // 31 / / idhara mandAra vRkSoMkI vana-paMktiyoMkI ghanI chAyA meM baiThe hue ye deva loga candrakAnta maNiyoMkI zilApara bAra-bAra krIr3A kara rahe haiM // 34 // ahA, isa kinAreke vanakI sundaratA kesI Azcaryajanaka hai ki deva loga bhI apane apane nivAsasthAna chor3akara yahAM krIr3A karate haiM // 35 / / jinhoMne apanI icchAnusAra rati-krIr3A prArambha kI hai aise deva devAMganAoMke dvArA yahAM kAmadevake gharakI zobhA bar3hAI jA rahI hai| bhAvArtha deva devAMganAoMkI svacchaMda ratikrIDAko dekhakara mAlUma hotA hai ki mAno yaha kAmadevake rahanekA ghara hI ho // 36 // yaha gaGgA apanI taraMgoMse uThI huI jalakI bUMdoMse aisI jAna par3atI hai mAno saMbhoga karane meM asamartha hokara dInatA bhare aspaSTa zabda karanevAlI devAMganAoMkI haMsI hI kara rahI ho // 37 // idhara kinnaroMkA saMgIta ho rahA hai, idhara siddha loga vINA bajA rahe haiM, idhara vidyAdhariyAM nRtya kara rahI haiM aura idhara kucha vidyAdhariyAM vilAsapUrvaka Tahala rahI haiM // 38 / / idhara yaha kinnara apanI kAntA ke sAtha sAtha apsarAoMkA nRtya dekhatA huA, aura unake saMgIta zabdoMko sunatA huA sukhase galA UMcA kara baiThA hai // 39 // parasparameM eka dUsareko dekhaneke liye jisakA mana utkaNThita ho rahA hai aisA RtuoMkA samUha isa vanameM eka sAtha ikaTThA hotA haA bar3ha rahA hai // 40 // lAkhase raMge hue vidyAdhariyoMke caraNoMse tAr3ita huA yaha azoka vRkSa isa vanameM puSpa-maMjariyoM ko dhAraNa kara rahA hai // 41 // kokiloMke AlApase jisane samasta dizAoMko vAcAlita kara diyA hai aisA yaha AmavRkSa kAmadevakI AMkhoMkI putaliyoMke samAna puSpa-maMjariyoko dhAraNa kara rahA hai // 42 // vasantaRtuke phailanepara isa vanameM jo campaka jAtike vRkSa vikasita ho rahe haiM aura phUloMke samUha dhAraNa kara rahe haiM ve aise jAna par3ate haiM mAno kAmadevake dIpaka hI dhAraNa kara rahe hoM / / 43 / / idhara ye madonmatta bhUmara Am vRkSoMpara aisA zabda kara rahe haiM mAno sabako jItanekI icchA karanevAle kAmadevarUpI rAjAke bAje hI baja rahe hoM // 44 // koyaloM 1 avajJAta / 2 rantumicchanti / 3 yasmAt kAraNAt / 4 zaktAH la0, i0 / 5 ratikAhalAH la0, da0, i0 / 6 nRtyam a0, i0 / 7 yugapat / niSparyAyo pa0, la0, da0, a0, s0| 8 puMskokilAnAmAlApaH l0| / baannaaH| tArakAH l0| 10 vikasantyatra la0, da0, i0, a0, 50, sa0 / 11 vsntkaale| 12 vistRte sati / avivakSita karmako'karmaka ityakarmakatvamatra / 13 dadhato'mI la0, da0, i0, a0, pa0, sa0 / 14 dhvananti / 15 senayA abhiyAti / NijbahulaM kRJAdiSu Nij / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 mahApurANam niculaH sahakAreNa vikasannatra mAdhavIm / tanoti lakSmImabhUNAm aho prAvRzriyA samam // 46 // mAdhavIstabakeSvatra mAdhavo'dya vijambhate / vanalakSmIprahAsasya lIlAM tanvatsu vizvataH // 47 // vAsantyo vikasantyetA vasantartusmitazriyam / tanvAnAH kusumAmodaH prAkulIkRtaSaTpadAH // 48 // mallikAvitatAmodaivilolIkRtaSaTpadaH / pAdapeSu padaM dhatte zuciH pusspshucismitH||46|| kadambAmodasurabhiH ketakIdhUlidhUsaraH / tApAtyayAnilo deva nityamatra viz2ambhate // 50 // mAdyanti kokilAH zazvat samamatra zikhaNDibhiH / kalahaMsokalasvAnaH sammUchita vikUjitAH // 51 // kUjanti kokilA mattAH kekAyante kalApinaH / ubhayasyAsya vargasya haMsA: pratyAlapantyamI // 52 // ito'mI kinnarIgItama anukUjanti SaTpadAH / siddhopavINitAnyaSa nihanute'nyabhatasvanaH // 53 // jitanUpurajhaDakAram ito haMsavikUjitam / itazca khecarInRtyam anunRtyacchikhAbalam // 54 // itazca saMkatotsaGage suptAn haMsAn sazAvakAn / prAtaH prabodhayatyudyan13 khecarInapurAravaH // 55 // itazca rcitaanlppussptlpmnohraaH| candrakAntazilAgarbhA surairbhogyA latAlayAH // 56 // ke madhura zabdarUpI nagAr3oM aura bhUmaroMkI guMjAra rUpa pratyaMcAkI TaMkAra dhvanise yahAM aisA mAlUma hotA hai mAno kAmadeva tInoM lokoMko jItaneke liye senA sahita car3hAI hI kara rahA ho // 45 // ahA, kaisA Azcarya hai ki AmavRkSake sAtha sAtha phUlatA huA yaha nicula jAtikA vRkSa isa vanameM varSARtukI zobhAke sAtha sAtha vasanta RtukI bhArI zobhA bar3hA rahA hai // 46 // idhara isa vanameM cAroM orase vana-lakSmIke utkRSTa hAsyakI zobhA bar3hAnevAle mAdhavIlatA ke gucchoMpara Aja vasanta bar3I vRddhiko prApta ho rahA hai / / 47 / / jo apane vikAsase vasanta Rtuka hAsyakI zobhA bar3hA rahI haiM aura jo phaloMkI saMgandhise bhamaroMko vyAkUla kara rahI haiM aisI ye vasantameM vikasita honevAlI mAdhavIlatAeM vikasita ho rahI haiM phala rahI haiM // 48 // jisane mAlatIkI phailI huI sugandhise bhUmaroMko caMcala kara diyA hai aura phUla hI jisakA pavitra hAsya hai aisA yaha grISmaRtu vRkSoMpara paira rakha rahA hai apanA sthAna jamA rahA hai // 49 / / he deva, kadamba puSpoMkI sugandhise sugandhita tathA ketakIkI dhUlise dhUsara huA yaha varSARtu kA vAyu isa vanameM sadA bahatA rahatA hai // 50 // isa vanameM mayUroMke sAtha sAtha koyala sadA unmatta rahate haiM aura kala-haMsiyoM (vadakoM) ke manohara zabdoMke sAtha apanA zabda milAkara bolate haiM // 51 // idhara unmatta kokilAeM kuha kuha kara rahI haiM, mayUra kekA vANI kara rahe haiM aura ye haMsa ina donoMke zabdoMkI pratidhvani kara rahe haiM / / 52 / / idhara ye bhUmara kinnariyoMke dvArA gAye hue gItoMkA anukaraNa kara rahe haiM aura idhara yaha koyala siddhoMke dvArA bajAI huI vINAke zabdoMko chipA rahA hai // 53 // idhara nUpUroMkI jhaMkArako jItatA huA haMsoMkA zabda ho rahA hai, aura idhara jisakA anukaraNa kara mayUra nAca rahe haiM aisA vidyAdhariyoMkA nRtya ho rahA hai // 54 // idhara bAlUke TIloMkI godameM apane baccoM sahita soye hue haMsoMko prAtaHkAlake samaya yaha vidyAdhariyoMke nUpuroMkA UMcA zabda jagA rahA hai // 55 // idhara jo bahutase phUloMse banAI huI zayyAoMse manohara jAna par3ate haiM, jinake madhyameM candrakAnta maNiko zilAeM par3I 1 hijjulaH / 'niculo hijjulo'mbujaH' ityabhidhAnAt / 2 vasante bhavAm / 'alimuktaH puNDrakaH syAd vAsantI mAdhavI latA' ityabhidhAnAt / etAni puNDradeze vasantakAle bAhulena jAyamAnasya nAmAni / 3 vaasntiigucchkessu| 'syAd gucchakastu stabakaH' ityabhidhAnAt / 4 grISmaH / 5 puSpANyeva zucismita yasya sH| 6 ISatpANDuH / 'ISatpANDustu dhUsaraH' ityabhidhAnAta / 7 varSAkAlavAyuH / 8 mizrita / 6 kekAM kurvanti / 10 pratyuttaraM kurvnti| 11 apalApaM kurute| 12 anugataM nRtyana zikhAbalo yasya / 13-tyuccaiH pa0 / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptaviMzatitamaM parva itIvaM vanamatyantaramaNIyaH pricchdH| svargAdyAnagatAM prIti janayet svaHsadA sadA // 57 // bahistaTavanAdetad vRzyate kAnanaM mahat / nAnAdrumalatAgulmavIrudbhiratidurgamam // 58 // vRSTInAmapyagampre'smin vane mugakadambakam / nAnAjAtIyamudbhAntaM sainyakSobhAt pradhAvati // 56 // idamasmabalakSobhAd uttrastamugasaGakulam / vanamAkulitaprANamivAbhAtyandhakAritam // 60 // gajayUthamitaH kacchAd andhkaarmivaabhitH| vizliSTaM balasaGakSobhAd apasarpatyatidrutam // 61 // zanaiH prayAti sajighan- dizaH protkSiptapuSkaraH / sa mahAhirivAdIndro bhadro'yaM gajayUthapaH // 62 // mahAhirayamAyAma mimAna iva bhUruhAm / zvasanAyacchate" kacchAda UrvIkRtazarIrakaH // 63 // "zayupotA nikuJjaSu pujIbhUtA vsntymii| vanasyevAntrasantAnAH camUkSobhAdviniHsutAH // 64 // ayamekacaraH potrasamutkhAtAntikasthalaH12 / ruNaddhi vartma sainyasya varAhastIvaroSaNaH // 6 // sainikararyamAruddhaH13 pASANalakuTAdibhiH / vyAkulIkurute" sainyaM gaNDo5 gaNDa6 iva sphuTam // 66 // prANA iva vanAdasmAd viniSkAmanti snttaaH| siMhA bahudavajvAlA dhunvAnAH kesaracchaTAH // 67 // huI haiM aura jo devoMke upabhoga karane yogya haiM aise latAgRha bane hue haiM // 56 / / isa prakAra yaha vana atyanta ramaNIya sAmagrIse devoMke sadA nandana vanakI prItiko utpanna karatA rahatA hai // 57 // idhara kinAreke vanake bAhara bhI eka bar3A bhArI vana dikhAI de rahA hai jo ki aneka prakArake vRkSoM, latAoM, choTe choTe paudhoM aura jhAr3iyoMse atyanta durgama hai // 58 // jisameM dRSTi bhI nahIM jA sakatI aise isa vanameM senAke kSobhase ghabar3AyA huA yaha aneka jAtike mRgoM kA samUha bar3e jorase daur3A jA rahA hai // 59 // jo hamArI senAke kSobhase bhayabhIta hue hariNoM se vyApta hai tathA jisameM jIvoM ke prANa Akula ho rahe haiM aisA yaha vana andhakArase vyApta hue ke samAna jAna par3atA hai // 60 // idhara senAke kSobhase alaga alaga huA yaha hAthiyoMkA jhaNDa gaGgA kinAreke jalavAle pradezase andhakArake samAna cAroM ora bar3e vegase bhAgA jA rahA hai // 6 // hAthiyoMke jhuNDakI rakSA karanevAlA yaha bhadra gajarAja sUMr3ako UMcA uThAtA huA tathA dizAoMko sUMcatA huA dhIre dhIre aisA jA rahA hai mAno zeSanAga sahita sumeru parvata hI jA rahA ho // 62 // jisane apane zarIrake UrdhvabhAgako UMcA uThA rakkhA hai aisA yaha bar3A bhArI sarpa jalavAle pradezase sAMsa letA huA isa prakAra A rahA hai mAno vRkSoMkI lambAIko nApatA huA hI A rahA ho // 63 / / idhara isa latAgRhameM ikaTTha hue ye ajagarake bacce isa prakAra zvAsa le rahe haiM mAno senAke kSobhase vanakI aMtar3iyoMke samaha hI nikala Aye hoM // 64 // jo akelA hI phirA karatA hai, jisane apanI nAkase samIpake sthala khoda DAle haiM, aura jo atyanta krodhI hai aisA yaha zUkara senAkA mArga roka rahA hai // 65 / / senAke logoMne jise patthara lakar3I AdisaM roka rakkhA hai aisA yaha gaMDa arthAta choTe parvatake samAna dikhanevAlA gaMDA hAthI spaSTa rUpase senAko vyAkula kara rahA hai||66|| jo dAvAnalakI jvAlAke samAna pIle aura vistRta gardanaparake bAloMke samUhoMko hilA rahe haiM aise ye siMha isa vanase isa prakAra 1 nAkinAm / 2 pratAninIlatAbhiH / 'latA pratAninI vIrut gulminyupalamityapi' ityabhidhAnAt / 3 bahujalapradezAt / 'jalaprAyamanUpaM syAt puMsi kcchstthaavidhH|' ityabhidhAnAt / 4 vibhaktam / 5 AghrANayan / 6 pramiti kurvanniva / 7 dIrSIbhavati / yamughnaH sveMge cAjAH" ityaatmnepdii|-naagcchte la0, i0| 8 ajagarazizavaH / 6 nikuJja'smin la0, da0, i0| 10 purItat / 11 ekaakii| 12 mukhAgra / 'mukhAgre koDahalayoH potram' itybhidhaanaat| 'yotraSpohalakroDamukhe traT' iti sUtreNa siddhiH / 13 veSTitaH / 14 aakulii-l0| 15 khaDgImRgaH / 16 gaNdrazala iva / 17 davajvAlasadRzAH / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 mahApurArASTra guggulUnAM vanAdeSa mahiSo dhanakarburaH / niryAti mRtyudaMSTrAbhaviSANAgrAni bhISaNaH // 68 // ladvAladhayo lolajihvA vyAlohitekSaNAH / vyAlA' balasya saGkSobham zramI tanvantyanAkulAH // 66 // zarabhaH" khaM samutvatya patanuttApito'pi san / naiSa duHkhAsikAM veda caraNaiH pRSThavartibhiH // 70 camaro'yaM ' 'camUrodhAd vidruto drutamutpatan / kSobhaM tanoti sainyasya varSo rUpIca" durdharaH // 71 // zazaH zazastrayaM 12 deva sainikairanana drutaH / zaraNAyeva bhItAtmA ma"dhyesainyaM nilIyate // 72 // sAraGago'yaM tanucchAyAkalmASitavanaH zanaiH / prayAti zRGgabhAreNa zAkhineva prazuSyatA // 73 // dakSiNermatayA" viSvagabhidhAvantyapIkSitA" / prajAnupAlanaM nyAyyaM tavAcaSTe mugaprajA" // 74 // kalApI barhabhAreNa mandaM manvaM vrajatyasau / kezapAzazriyaM tanvan vanalakSmyAstanUdahaH // 7 netrAvalImivAtanvan vanabhUmyAH sacandrakaiH / kalApinAmayaM saGagho vibhAtyasmin vanasthale // 76 // "sItAM rathAGagAnAM svanamAkarNayan muhuH / hariNAnAmivaM yUthaM nApasarpati vartmanaH " // 77 // nikala rahe haiM mAno usake prANa hI nikala rahe hoM // 67 // jo meghake samAna karbura varNa hai, jisake sIMgakA agrabhAga yamarAjakI dAr3ha ke samAna hai tathA jo atyanta bhayaMkara hai aisA yaha bhaiMsA isa gugulake vanase bAhara nikala rahA hai ||68|| jinakI pUMcha hila rahI hai, jihvA caMcala ho rahI hai aura netra atyanta lAla ho rahe haiM aise ye siMha Adi krUra jIva svayaM vyAkula na hokara hI senA my kSobha bar3hA rahe haiM / / 69 / / yaha aSTApada AkAza meM uchalakara yadyapi pIThake bala giratA hai tathApi pIThapara rahanevAle pairoMse yaha duHkhakA anubhava nahIM karatA / bhAvArtha aSTApada nAmakA eka jaMgalI jAnavara hotA hai usake pIThapara bhI cAra pAMva hote haiM / jaba kabhI vaha AkAza meM chalAMga mAraneke bAda citta arthAt pIThake bala giratA hai to use kucha bhI kaSTa nahIM hotA kyoMki vaha apane pIThaparake pairoMse saMbhalakara khar3A ho jAtA hai ||70|| jo mUrtimAn ahaMkArake samAna hai, durjeya hai aura senAse ghira jAneke kAraNa jaldI jaldI chalAMga mAratA huA idhara-udhara daur3a rahA hai aisA yaha mRga senAkA kSobha bar3hA rahA hai // 71 // he deva, yaha kharagoza daur3a rahA hai, yadyapi sainikoMne isakA pIchA nahIM kiyA hai tathApi yaha DarapoMka honese idhara-udhara daur3akara zaraNa DhUMDhane ke liye ApakI senAke bIca meM hI kahIM chipa jAtA hai || 72 || jisane apane zarIrakI kAntisevanako bhI kAlA kara diyA hai aisA yaha kRSNasAra jAtikA mRga sUkhe hue vRkSake samAna aneka zAkhAoMvAle sIMgoM ke bhArase dhIre dhIre jA rahA hai // 73|| dekhiye, dAhinI ora ghAva lagane se jo cAroM ora cakkara lagA rahA hai aisA yaha hariNoMkA samUha mAno Apase yahI kaha rahA hai ki Apako saba jIvoM kA pAlana karanA yogya hai || 74 // jo apanI pUMchake dvArA vanalakSmI ke kezapAzakI zobhA ko bar3hA rahA hai aisA yaha mayUra pUMchake bhArase dhIre dhIre jA rahA hai // 75 // idhara isa vanasthalameM yaha mayUroMkA samUha aisA suzobhita ho rahA hai mAno apanI pUMcha parake candrakoMse vanakI pRthivI rUpI strIke netroMke samUha kI zobhA hI bar3hA rahA ho // 76 // idhara dekhiye, calate hue rathake pahiye ke zabdako bAra bAra sunatA huA yaha hariNoMkA samUha mArga 1 kauzikAnAm / 'kumbhorukhalakaM klIbe kauziko gugguluH puraH' ityabhidhAnAt / 2 calat / 3 duSTamRgAH / 4 nirbhItAH / 5 aSTApadaH / 6 UrdhvamukhacaraNo bhUtvA / 7 jAnAti / 5 vyAghUH / C senAnirodhAt / 10 dhAvamAnaH / 11 rUpI ca la0 / 12 'zaza plutagatI' utplutya gacchan / 13 anugataH / 14 sainyamadhye | 15 antarhito bhavati / vilIyate a0, i0 / 16 zabalitaH / 17 dakSiNabhAge kRtavraNatayA / 'dakSiNe gatayA viSvagabhidhAvan pravIkSatAm / prajAnupAlanaM nyAyyaM tavAcaSTe mRgavrajaH / / ' la0 / 18 sainikairavalokitAH / 19 mRgasamUhaH / 20 cItkAraM kurvatAm / krIDos kUje' iti akUjArtha taGavidhAnAt kUjArthe parasmaipadI / 21 vartmanaH la0 / dUrataH a0 / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptaviMzatitama parva hariNIprekSiteSvetAH pazyanti sakutUhalam / svAM netrazobhA kAminyo bahibarheSu mUrdhajAn // 7 // ityanAkulamevedaM saMnyairapyAkulIkRtam / vanamAlakSyate vizvag asambAdhamagadvijam // 79 // jaraTho'pyAtapo nAyam ihAsmAn deva bAdhate / vane mahAtarucchAyA nairantaryAnubandhini // 8 // ime vana[mA bhAnti sAndracchAyA manoramAH / tvadbhaktya' vanalakSmyeva maNDapA viniveshitaaH||8|| sarasyaH svacchasalilA vaaritossnnaastttbrumaiH| sthApitA vanalakSmyeva prapA bhAnti klamacchiMdaH // 82 // bahavANAsanAkIrNamidaM khagibhirAtatam / sahA stikamaparyantaM vanaM yuSmadvalAyate // 8 // itthaM vanasya sAmRddhyaM nirUpayati saaryau| vanabhUmimatIyAya smraaddviditaantraam||4|| tadAzvIyakharoddhAtA utthitA vanaraNavaH / dizA mukheSu saMlagnAH tenuryavanikAzriyam // 8 // sAdinA vAravANAni" syUtAnyapi sitAMzukaH / kASAyANIva jAtAni tatAni vnrennubhiH||86|| vanareNubhirAlagnaH jaTIbhUtAni yoSitaH / stanAMzakAni kRcche Na badhuradhvazramAlasAH // 87 // kumbhasthalISu saMsaktAH kariNAmadhvareNavaH / sindUrazriyamAtenuH dhAtubhUmisamutthitAH // 8 // se eka ora nahIM haTa rahA hai // 77 // ye striyAM hariNiyoMke netroMmeM apane netroMkI zobhA bar3e kautUhalake sAtha dekha rahI haiM aura hariNoMkI pUMchoMmeM apane kezoMkI zobhA nihAra rahI haiM // 78 // jisameM hariNa pakSI Adi sabhI jIva eka dUsareko bAdhA kiye binA hI nivAsa kara rahe haiM aisA yaha vana yadyapi sainikoMke dvArA vyAkula kiyA gayA hai tathApi AkulatAse rahita hI pratIta ho rahA hai // 79 // he deva, jo bar3e bar3e vRkSoMkI ghanI chAyAse sadA sahita rahatA hai aise isa vanameM rahanevAle hama logoMko yaha tIvra ghAma kucha bhI bAdhA nahIM kara rahA hai // 80 // ye ghanI chAyA vAle vanake manohara vRkSa aise jAna par3ate haiM mAno banalakSmIne ApakI bhakti (sevA) karaneke liye maNDapa hI lagA rakkhe hoM // 81 // kinAre parake vRkSoMse jinakI saba garmI dUra kara dI gaI hai aise svaccha jalase bhare hue ye choTe choTe tAlAba aise mAlUma hote haiM mAno vanalakSmIne kleza dUra karanevAlI pyAU hI sthApita kI hoM // 82 // he prabho, yaha vana ApakI senA ke samAna jAna par3atA hai kyoMki jisa prakAra ApakI senA bahutase bANAsana arthAt dhanuSoMse vyApta hai usI prakAra yaha vana bhI bANa aura asana jAtike vakSoMse vyApta hai, jisa prakA kI senA khaDgI arthAt talavAra dhAraNa karanevAle sainikoMse bharI huI hai usI prakAra yaha vana bhI khaDgI arthAt geMDA hAthiyoMse bharA huA hai, jisa prakAra ApakI senA hAthiyoMke samUhase sahita hai usI prakAra yaha vana bhI hAthiyoMke samahase sahita hai aura jisa prakAra ApakI senAkA anta nahIM dikhAI detA usI prakAra isa vanakA bhI anta nahIM dikhAI detA // 83 // isa prakAra sArathike vanakI samRddhikA varNana karate rahanepara samrATa bharata usa vanabhUmiko isa taraha pAra kara gaye ki unheM usakI lambAIkA patA bhI nahIM calA / / 84 / / usa samaya ghor3oMke samUhake khuroM ke AghAtase uThI huI vanakI dhUli samasta dizAoMmeM vyApta hokara paradekI zobhA dhAraNa kara rahI thI // 85 // ghuDasavAroMke kavaca, yadyapi Uparase sapheda vastroMse Dhake hue the tathApi vanakI dhUlise vyApta hone ke kAraNa aise mAlUma par3ate the mAno kaSAya raMgase raMge hue hI hoM / / 86 / / mArgaka parizramase alasAtI haI striyAM vanakI dhali laganese bhArI hae stana DhaMkanevAle vastroM ko bar3I kaThinAIse dhAraNa kara rahI thIM // 87 // gerU raMgakI bhUmise uThI huI mArgakI dhUli 1 locaneSu / 2 pakSI / 3 pravRddhaH / 4 tava bhajanAya / 5 pAnIyazAlikAH / 'prapA pAnIyazAlikA' ityabhidhAnAt / 6 jhiNDi sarjaka, pakSe cApa / 7 gaNDamagaH,pakSe AyudhikaH / 8 ubhayatrApi gajasamUham / hai azAtAntaramavadhiryasminnatyayakarmaNi / 10 ashvaarohkaannaam| 'azvArohastu sAdinaH' ityabhidhAnAt / 11 knycukaaH| 'kaJcuko vAravANo'strI' itybhidhaanaat| 12 utAni / 13 kaSAyaraJjitAni / 14 gairika / 4 , Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 mahApurANam tato 'madhyandine'bhyarNe didIpe tIvramaMzumAn / vijigISurivArUDhapratApaH zuddha maNDalaH // 86 // 'sarastIratarucchAyAm zrAzrayanti sma patriNaH aradAtapasantApAt sakucatpatra' sampadaH // 60 // haMsAH kalamaSaNDeSu puJjIbhUtAn svazAvakAn / pakSairAcchAdayAmAsuH prasoDhajaraThAtapAn // 61 // vanyAH stamberamA bhejuH sarasIravagAhitum / madasrutiSu taptAsu muktA madhukaravrajaH // 62 // zAkhAbhaGargaH kRtacchAyAH prayAnto gajayUthapAH / ' zAkhoddhAramivAtanvan kharAMzoH karapIDitAH // 63 // yUthaM vanavarAhANAm uparyupari puJjitam / tadA pravizya 'vezantam pradhizizye sakardamam // 64 // mRNAlairaGagamAveSTaya sthitA haMsA virejire / praviSTAH zaraNAyeva zazAGkakarapaJjaram // 65 // cakravAkayuvA bheje ghanaM zaivalamAtatam / sarvAGagalagnamuSNAluH vinIlamiva kaJcukam // 66 // puNDarIkAtapatreNa kRtacchAyo'bjinIvane / rAjahaMsastadA bheje haMsIbhiH saha majjanam // 67 // vibhaGgaiH kRtAhArA mRNAlairavaguNThitA:' / visinopatratalpeSu zizyire haMsazAvakAH // 68 // iti zAradike tIvraM tanvAne tApamAtape / pulineSu pratapteSu na haMsA dhRtimAdadhuH // 66 // hAthiyoMke gaNDasthaloMmeM laga kara sindUrakI zobhA dhAraNa kara rahI thI // 88 // tadanantara madhyAhna kA samaya nikaTa Anepara sUrya atyanta dedIpyamAna hone lagA / usa samaya vaha sUrya kisI vijigISu rAjAke samAna jAna par3atA thA kyoMki jisa prakAra vijigISu rAjA pratApa ( prabhAva ) dhAraNa karatA hai usI prakAra sUrya bhI pratApa ( prakRSTa garmI ) dhAraNa kara rahA thA aura jisa prakAra vijigISu rAjAkA maNDala (svadeza) zuddha arthAt Antarika upadravoMse rahita hotA hai usI prakAra sUryakA maNDala (bimba) bhI megha AdikA AvaraNa na honese atyanta zuddha ( nirmala) thA / / 89 / / zarad Rtuke ghAmake saMtApase jinake paMkhoMkI zobhA saMkucita ho gaI hai aise pakSI sarovaroMke kinAreke vRkSoMkI chAyAkA Azraya lene lage // 90 // jo madhyAhnakI garmI sahana karane meM asamartha haiM aura isIliye jo kamaloMke samUhameM Akara ikaTThe hue haiM aise apane baccoMko haMsa pakSI apane paMkhoMse Dha~kane lage || 11 || madakA pravAha garma ho jAnese jinheM bhramaroMke samUha ne chor3a diyA hai aise jaMgalI hAthI avagAhana karaneke liye sarovaroMkI ora jAne lage // 92 // sUrya kI kiraNoMse pIr3ita hue hAthI vRkSoMkI DAliyAM tor3a tor3akara apane Upara chAyA karate hue jA rahe the aura unase aise mAlUma hote the mAno zAkhAoM kA uddhAra hI kara rahe hoM // 93 // usa samaya jaMgalI zUkaroMkA samUha kIcar3a sahita choTe choTe tAlAboMmeM praveza kara paraspara eka dUsare ke Upara ikaTThe ho zayana kara rahe the / / 94 / / apane zarIrako mRNAlake tantuoMse lapeTakara baiThe hue haMsa aise suzobhita ho rahe the mAno apanI rakSA karaneke liye candramAkI kiraNoMse bane hue piMjar3e meM hI ghusa gaye hoM / / 95 / / jo uSNatA sahana karane meM asamartha hai aise kisI taruNa cakavAne apane sarva zarIrameM lage hue, moTe moTe tathA vistRta zaivAlako dhAraNa kara rakkhA thA aura usase vaha aisA mAlUma hotA thA mAno nIle raMgakA kuratA hI dhAraNa kara rahA ho // 96 // jisane kamaliniyoM ke vanameM sapheda kamalarUpa chatrase chAyA banA lI hai aisA rAjahaMsa usa madhyAhna ke samaya apanI haMsiyoM ke sAtha jalameM gote lagA rahA thA / / 97 / / jinhoMne mRNAlake Tukar3oMkA AhAra kiyA hai aura mRNAlake tantuoMse hI jinakA zarIra DhakA huA hai aise haMsoM ke bacce kamalinI ke patrarUpI zayyA para so rahe the / / 98 / / isa prakAra zarad RtukA ghAma tIvra saMtApa phailA rahA 1 madhyAhnakAle / 2 pakSiNaH la0 / 3 pakSa / 4 zAkhAkhaNDaiH / 5 pallavAni gRhItvA Akrozam / 6 palvalam / alpasara ityarthaH / "vezantaH palvalaM cAlpasaraH' ityabhidhAnAt / 7 uSNamasahamAnaH / 'zItoSNatrayAdazaH AluH' / 8 AcchAditA / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptaviMzatitamaM parva madhyastho'pi tadA tIvra tatApa taraNirbhuvam / nUnaM tIvapratApAnAM mAdhyasthyamapi tApakam // 10 // svedabindubhirAbaddhajAlakAni' nupastriyaH / vadanAnyUharabjinyaH padmAnIvAmbuzIkaraiH // 10 // nRpavallabhikAvaktrapaDAkajeSvapuSacchiyam / dharmabindUdgamo niryallAvaNyarasapUravat // 102 // galadharmAmbubindUni mukhAni napayoSitAm / avazyAyatatAnIva rAjIvAni virejire // 103 // napAGaganAmukhAbjAni dharmabindubhirAbabhuH / muktAphaladravIbhUtairivAlakavibhUSaNaH // 104 // rathavAhA rathAnahuH prAyastAH phenilrmukhaiH| tIvaM tapati tigmAMzau same'pi praskhalatkhurAH // 10 // hasvavRttakhurAstuGagAH tanusnigdhatanUruhAH / pRthvAsanA mahAvAhAH prayayurvAyuraMhasaH // 106 // mahAjavajuSo vaktrAd udvamantaH khurAniva / mahoraskAH sphuratprothA' drutaM jagmurmahAhayAH // 107 // samucchitapuro bhAgAH zuddhAvartA mnojvaaH| aparyApteSu mArgeSu vRtamIyusturaGagamAH // 10 // medhAsatvajavopetA viniitaashcttlkrmaaH| galhamAnA iva spraSTuM mahImazvA drutaM yayuH // 10 // prazvebhyo'pi rayebhyo'pi pattayo vegitaM.2 yyuH| sopAnakai:13 padaiH sthANukaNTakopalalaDighanaH // 110 // thA aura usase tape hue nadiyoMke kinAroMpara haMsoMko saMtoSa nahIM ho rahA thA ||99||us samaya sUrya yadyapi madhyastha thA, AkAzake bIcoMbIca sthita thA, pakSapAta rahita thA tathApi vaha pRthivIko bahuta hI saMtapta kara rahA thA so ThIka hI hai kyoMki tIvra pratApI padArthoMkA madhyastha rahanA bhI saMtApa karanevAlA hotA hai / / 100 // jisa prakAra kamaliniyAM (kamalakI latAeM) jalakI bUMdoMse suzobhita kamaloMko dhAraNa karatI haiM usI prakAra mahArAja bharatakI striyAM pasInekI bUMdoMse jinapara motiyoMkA jAla-sA bana rahA hai aise apane mukha dhAraNa kara rahI thIM // 101 / / rAniyoMke mukha-kamaloMpara jo pasInekI bUMdeM uThI huI thIM ve nikalate hue saundarya rUpI rasake pravAhake samAna zobhAko puSTa kara rahI thIM // 102 / / jinase pasInekI bUMdeM Tapaka rahI haiM aise rAniyoMke mukha aise suzobhita ho rahe the mAno oMsakI bUMdoMse vyApta hue kamala hI hoM // 103 / / jina pasInekI bUMdoMse rAniyoMke mukha-kamala suzobhita ho rahe the ve aisI jAna par3atI thIM mAno kezapAzako alaMkRta karanevAle motI hI pighala pighalakara tarala rUpa ho gaye hoM // 104 / / usa samaya sUrya bar3I tejIke sAtha tapa rahA thA isaliye jo ghor3e rathoMko le jA rahe the unake makha parizramase khala gaye the, unameM phena nikala AyA thA aura unake khura samAna jamInapara bhI skhalita hone lage the // 105 // jinake khura choTe aura gola haiM, jinapara choTe aura cikane roma haiM, jo bahuta UMce haiM, jinakA Asana arthAt pITha bahuta bar3I hai, aura jinakA vega vAyuke samAna hai aise bar3e bar3e uttama ghor3e bhI jaldI jaldI daur3e jA rahe the // 106 // jo tIvra vegase sahita haiM, jo apane Ageke khuroMko mukhase ugalate hueke samAna jAna par3ate haiM, jinakA vakSaHsthala bar3A hai aura jinakI nAkake nathane kucha kucha hila rahe haiM aise bar3e bar3e ghor3e jaldI jaldI jA rahe the / / 107 / / jinake AgekA bhAga bahuta UMcA hai, jinake zarIraparake bhaMvara atyanta zuddha haiM, aura jinakA vega manake samAna hai aise ghor3e usa choTese mArgameM bar3I zIghUtAke sAtha jA rahe the // 108 // jo buddhi-bala aura vegase sahita haiM, vinayavAn haiM tathA sundara gamanake dhAraka haiM aise ghor3e puthivIko (rajasvalA arthAt dhUlise yukta-pakSameM-rajodharmase yakta samajha) usake sparza karane meM ghRNA karate hue hI mAno bar3e vegase jA rahe the / / 109 / / paidala calanevAle 1 jAlasamUhAni / korakANi vA / 2 prAleya / 'avazyAyastu nIhArastuSArastuhinaM himam / prAleyaM mihikA ca' ityabhidhAnAt / 3 rathAzvAH / 4 upataptAH |-raaystaiH ityapi pAThaH / 5 samAnabhUtale'pi / 6 pRthulapRSThabhAgAH / 7 vAyuvegAH / 8 ghoNAH / 6 devamaNipramukhazubhAvartAH / 10 asampUrNeSu satsu / 11 kutsamAnAH / 12 vegavad yathA bhavati tathA / 13 sapAdatrANaiH / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 mahApurANam zAktikAH saha yASTIkai : prAsikA dhanvabhiH samam / naistrizikAzca te'nyonyaM spardhayeva yayuryutam // 111 // puraH pradhAvitaH prejhakhadvAravANA' prapallavAH / jAtapakSA ivoDDIya bhaTA jagmuratidrutam // 112 // prayAta dhAvatApeta mArga mA rudhvamaprataH / ityucvaMdaccaraddhvAnAH paurastyAnatyayubhaMTAH // 113 // ito'pasarpatAzvIyAt ito dhAvata hAstikAt / ito rathAvapatrastA DUraM nazyata nazyata // 114 // pramuSmAjjanasaGghaTTAv utthApayata DityakAn' / ito " hastyurasAbazvAn zrapasArayata drutam // 115 // itaH prasthAnamArAdhya sthito'yaM dhAtuko gajaH / madhye'dhvaM 12 13 prAjiturdoSAt "paryasto'yamito rathaH // 116 // 1kramelako'yamutrastaH " pratIpaM pathi dhAvati / utsuSTabhAro lamboSTho janAniva viDambayan // 117 // vitrastAdvesarAdenAM patantImavaroSikAm / sandhArayan prapAte'smin " sauvivallaH " patatyayam // 118 // yavIyAneSa paNyastrImukhAlokanavismitaH / pAtito'pyazvasaGghaTTeH nAtmAnaM veda" zUnyaSIH // 116 // haridvAraJjitazmazruH kajjalAkitalocanaH / "kuTTinImanuyazeSa* pravayAstaruNAyate // 120 // iti prayANasaJjalpaiH zrajJAtAdhvaparizramAH / sainikAH zibiraM prApan senAsyAH prAUnivezitam // 121 // sainika jUtA pahane hue pairoMse DUMTha, kAMTe tathA patthara Adiko lAMghate hue ghor3e aura rathoMse bhI jaldI jA rahe the // 110 // zakti nAmake hathiyArako dhAraNa karanevAle laTTha dhAraNa karanevAloM ke sAtha, bhAlA dhAraNa karanevAle dhanuSa dhAraNa karanevAloMke sAtha aura talavAra dhAraNa karanevAle loga paraspara eka dUsareke sAtha spardhA karate hue hI mAno bar3I zIghratAke sAtha jA rahe the // 111 // Age Age daur3anese jinake kavacake agra bhAga kucha kucha hila rahe haiM aise yoddhA loga itanI jaldI jA rahe the mAno paMkha utpanna honese ve ur3e hI jA rahe hoM // 112 // calo, daur3o, haTo, AgekA mArga mata roko isa prakAra jora jorase bolanevAle yoddhA loga apane sAmaneke logoMko haTA rahe the / / 113 // are, ina ghor3oMke samUhase eka ora haTo, ina hAthiyoMke samUhase bhAgo, aura bicale hue ina rathoMse bhI dUra bhAga jAo // 114 // are, ina baccoMko logoM kI isa bhIr3ase uThAo aura ina hAthiyoM ke Agese ghor3oMko bhI zIghra haTAo / / 115 / / idhara yaha duSTa hAthI rAstA rokakara khar3A huA hai aura idhara yaha ratha sArathikI galatIse mArga ke bIca meM hI ulaTa gayA hai / / 116 / / idhara dekho, jisane apanA bhAra paTaka diyA hai, jisake laMbe oTha haiM aura jo bahuta ghabar3A gayA hai aisA yaha UMTa mArga meM isa prakAra ulTA daur3A jA rahA hai mAno logoMkI viDambanA hI karanA cAhatA ho / / 117 / / idhara isa U~cI jamInapara ghabar3Aye hue khaccaraparase giratI huI antaHpurakI strIko koI kaMcukI bIcameM hI dhAraNa kara rahA hai parantu aisA karatA huA vaha svayaM gira rahA hai / / 118 / / yaha taruNa puruSa vezyAkA mukha dekhanese Azcaryacakita hotA huA ghor3e ke dhakkese gira gayA hai, parantu vaha mUrkha 'meM' gira gayA hUM isa taraha aba bhI apane Apako nahIM jAna rahA hai / / 119 / / jisane apane bAla khijAbase kAle kara liye haiM, jisakI AMkhoM meM kAjala lagA huA hai aura jo kisI kuTTinIke pIche pIche jA rahA hai aisA yaha bUDhA Thoka taruNa puruSake samAna AcaraNa kara rahA hai / / 120 / / isa prakAra calate samayakI bAta 1 zaktiH praharaNaM yeSAM te zAktikAH / 2 yaSTihetikaiH / 3 kauntikAH / 4 asihetikAH / 5 pradhAvanaiH / 6 calatkaJcuka | 7 purogAminaH / 8 bho vigatabhayAH / 6 bAlakAn / DimbhakAn la0, 50, i0, a0, pa0, sa0 / 10 hastimukhyAt / 11 gamanam / - panthAna -la0 / 12 mArgamadhye / 13 sAratheH / 'niyantA prAjitA yantA sUtaH kSattA ca sArathiH / " ityabhidhAnAt / 14 uttAnitaH / 15 uSTraH / 16 bhItiM gataH / 17 pratikUlam / abhimukhamityarthaH / 18 prapAtastu taTo bhRguH / 16 kaJcukI / 20 yuvA / 21 jAnAti / 22 palitapratIkArArthaM prayuktauSadhavizeSaraJjita / 23 zapharIm / 'kuTTinI zapharI same' ityabhidhAnAt / 24 anugacchan / 25 vRddhA: / 'pravayA sthaviro vRddho jino jIrNo jaranapi' ityabhidhAnAt / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zibirake samIpa pahu saptaviMzatitama parva tato'varobhanavadhUmukhacchAyAvilaadhini / madhyandinAta samrAT samprApa zibirAntakam // 122 // chatraratnakUtacyAyo divyaM rathamadhiSThitaH / na tavAtapasambAdhAM vidAmAsa' vizAmpatiH // 123 // varSAyobhirathAsa prAradhasu khasaDakathaH / prayAtamapi nAvAnaM viveda bharatAdhipaH // 124 // nodghAtaH ko'pyabhUvaddhaga rathAGgaparivartanaH / rathavege'pi nAsyAbhUt klezo' divyAnubhAvataH // 125 // rathavegAnilovasta vyAsataM taddhvajAMzukam / pazcAdAgAmisainyAnAmiva mArgamasUtrayat // 126 // ror3atagatikSobhAd udbhtaadd'gprishrmaaH| kathaM kathamapi prApan rathino'nye rayaM prabhoH // 127 // tamadhvazeSamadhvamyaH" turaGagairatyavAhayan / sAdinaH prabhuNA sAdhaM ziviraM pravivikSavaH // 128 // dUrAvRSyakuTIbhedAn utthitAn prbhureksst| senAnivezamabhitaH sauSazobhApahAsinaH // 12 // raupyadareSa vinyastAn vistRtAn padamaNDapAn / so'pazyajjanatAtApahAriNaH sujanAniva // 130 // kimetAni sthalAbjAni haMsayUthAnyamUni vA / ityAzakaghra sthUlAgrANi dUrAddavRzire janaH // 13 // sAmantAnAM nivezeSu kAyamAnAni nkdhaa| nivezitAni vinyAsaH nibadhyau8 prabhuragrataH // 132 // paritaH kAyamAnAni vIkSya knnttkiniitiiH| niSkaNTake nije rAjye mene tAneva kaNTakAn // 133 // cItase jinheM mArgakA parizrama bhI mAlUma nahIM huA hai aise sainika loga senApatike dvArA pahale se hI taiyAra kiye hue zibira arthAt Thaharaneke sthAnapara jA pahuMce // 121 // tadanantara jaba madhyAhnakA sUrya antaHpurakI striyoMke mukhakI kAntiko malina kara rahA thA taba samrATa bharata rake samIpa pahaMce // 122 // jinapara chatraratnake dvArA chAyA kI jA rahI hai aura jo devanirmita sundara rathapara baiThe hue haiM aise mahArAja bharatako usa dopaharake samaya bhI garmIkA kucha bhI duHkha mAlUma nahIM huA thA // 123 // jinhoMne samIpameM calanevAle vRddha janoMke sAtha sAtha aneka prakArakI kathAeM prArambha kI haiM aise bharatezvarako bIte hue mArgakA bhI patA nahIM calA thA // 124 // divya sAmarthya honeke kAraNa rathake pahiyoMkI cAlase unake zarIrameM kucha bhI udghAta (dacakA) nahIM lagA thA aura na rathakA tIvra vega honepara bhI unake zarIrameM kucha kleza huA thA // 125 / / rathake vegase utpanna hue vAyuse UparakI ora phaharAtA huA unakI dhvajA kA lambA vastra aisA jAna par3atA thA mAno pIche AnevAlI senAke liye mArga hI sUcita kara rahA ho // 126 // rathakI uddhata gatike kSobhase jinake aMga aMgameM pIr3A utpanna ho rahI hai aise ratha para savAra hue anya rAjA loga bar3I kaThinAIse mahArAja bharatake rathake samIpa pahuMca sake the // 127 // jo ghur3asavAra loga mahArAja bharatake sAtha hI zibirameM praveza karanA cAhate the unhoMne bace hue mArgako apane unhIM calate hue zreSTha ghor3oMse bar3I zIghutAke sAtha taya kiyA thA // 128 // jo rAjabhavanoMkI zobhAkI ora bhI ha~sa rahe haiM aise zibirake cAroM ora khar3e kiye hue rAvaTI tambU Adi DerAoMko mahArAja bharatane dUrase hI dekhA // 129 / / unhoMne cAMdIke khaMbhoMpara khar3e kiye hue bahuta bar3e bar3e kapar3eke una maNDapoMko bhI dekhA thA jo ki sajjana puruSoM ke samAna logoMkA saMtApa dUra kara rahe the // 130 // kyA ye sthalakamala haiM athavA haMsoMke samUha haiM isa prakAra AzaMkA kara loga dUrase hI una tambuoMke agrabhAgoMko dekha rahe the // 131 // sAmanta logoMkI ThaharanekI jagahapara aneka prakArakI racanA kara jo tambU vagairaha banAye gaye the unheM bhI mahArAja bharatane sAmanese dekhA thA // 132 // tambuoMke cAroM ora jo kaTIlI 1 dinAdhipe Ta0 / madhyAhnasUrye / 2 vivide| 3 kulavRddhAdibhiH / 4 mukha la0 / 5 atidUraM gatam / 6 piidd'aa| 7 rathacakrabhUmaNaH / 8 klamaH Ta0 / zramaH / 6 uddhatam / 10 adarzayat / 11 adhvani sAdhubhiH / 12 atikramya prApat / 13 praveSTumicchavaH / 14 senAracanAyAH samantAt / 15 paTakuTayAgrANi / 'dUSyaM sthUlaM paTakuTIguNalayanizreNikA tulyA' iti baijayantI / 16 kuTIbhedAH / 17 naanaaprkaaraa| 18 dadarza / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 mahApurANam taruzAkhAgrasaMsaktaparyANAdi' paricchadAn / skandhAvArAt bahiH kAMzcid zrAvAsAn prabhuraMkSata // 134 // bahinivezamityAdIn vizeSAn sa vilokayan / praveze zibirasyAsya mahAdvAramayAsadat // 135 // tadatItya samaM sainyaiH saMgacchan kiJcidantaram / mahAbdhisamanirghoSamAsasAda vaNikpatham // 136 // kRtopazobhamAbaddhatoraNaM citraketanam / vaNigbhirUDha ratnAdhaM sa jagAhe vaNikpatham // 137 // pratyApaNamasau tatra ratnarAzInidhIniva / pazyan mene nidhIyattAM prasiddhacaiva tathAsthitAm // 138 // samauktikaM sphuradratnaM janatotkalikAkulam / rathA vaNikpathAmbhodhi potA iva lalaGaghire // 136 // calavazvIyakallolaH sphuranistrizarohitaH / rAjamArgo'mbudherlIlAM mahebhamakaraMradhAt // 140 // rAjanyakena saMruddhaH samantAdAnU pAlayam / tadAsau vipaNImArgaH satyaM rAjapatho'bhavat // 141 // tataH paryantavinyasta ratnabhAsuratoraNam / rathakaTayA parikSepakRtabAhyaparicchadam // 142 // zrArudhyamAnamazvIyaiH hAstikenAtidurgamam / bahunAgavanaM " juSTa" kalabhaizca kareNubhiH // 143 // chatraSaNDakRtacchAyaM mahodyAnamiva kvacit / kvacitsAmantamaNDalyA racitAsthAnamaNDalam // 144 // bAr3iyAM banAI gaI thIM unheM dekhakara mahArAja bharatane apane niSkaNTaka rAjyameM ye hI kAMTe haiM aisA mAnA thA / bhAvArtha - bharatake rAjya meM bAr3Ike kAMTe chor3akara aura koI kAMTe arthAt zatru nahIM the / / 133 || jahAMpara vRkSoMkI DAliyoMke agra bhAgapara ghor3oMke palAna Adi aneka vastueM TaMgI huI haiM aura jo zibirake bAhira bane hue haiM aise kitane hI Dere mahArAja bharatane dekhe / / 134 / / isa prakAra zibira ke bAhara banI huI aneka prakArakI vizeSa vastuoMko dekhate hue mahArAja zibirameM praveza karaneke liye usake bar3e daravAjepara jA pahuMce // 135 // bar3e daravAjeko ullaMghana kara sainikoM ke sAtha kucha dUra aura gaye tathA jisameM samudrake samAna gaMbhIra zabda ho rahe haiM aise bAjArameM ve jA pahuMce / / 136 / / jisakI bahuta acchI sajAvaTa kI gaI hai jisameM toraNa baMdhe hue haiM, aneka prakArakI dhvajAeM phaharA rahI haiM aura vyApArI loga jisameM ratnoM kA artha lekara khar3e haiM aise usa bAjAra meM mahArAjane praveza kiyA || 137 / / vahAM para pratyeka dukAna para nidhiyoM ke samAna ratnoMkI rAzi dekhate hue mahArAja bharatane mAnA thA ki nidhiyoM kI saMkhyA prasiddhi mAtra se hI nizcita kI gaI hai / bhAvArtha - pratyeka dUkAnapara ratnoMkI rAziyAM dekhakara unhoMne isa bAtakA nizcaya kiyA thA ki nidhiyoMkI saMkhyA nau hai yaha prasiddhi mAtra hai, vAstava meM ve asaMkhyAta haiM / / 138 / / jo motiyoMse sahita hai, jisameM aneka ratna dedIpyamAna ho rahe haiM aura jo manuSyoM ke samUharUpI laharoMse vyApta ho rahA hai aise usa bAjArarUpI samudra ko rathoMne jahAjake samAna pAra kiyA thA / / 139 / / usa samaya vaha rAjamArga calate hue ghor3oM ke samudAyarUpI laharoMse, camakatI huI talavArarUpI machaliyoMse aura bar3e bar3e hAthIrUpI magaroM se ThIka samudrakI zobhA dhAraNa kara rahA thA / / 140 / / usa samaya vaha bAjArakA rAstA mahArAja ke tambU taka cAroM orase aneka rAjakumAroMse bharA huA thA isaliye vAstavameM rAjamArga ho rahA thA / / 141 / / tadanantara jisake samIpa hI ratnoMke dedIpyamAna toraNa laga rahe haiM, gherakara rakkhe hue rathoM ke samUhase jisakI bAharakI zobhA bar3ha rahI hai - jo ghor3oM ke samUhase bharA huA hai, hAthiyoM ke samUhase jisake bhItara jAnA kaThina hai, jo hAthiyoMkI bar3I bhArI senAse suzobhita hai, hAthiyoM ke bacce aura hathiniyoMse bhI bharA huA hai / aneka chatroMke samUhakI chAyA honese 1 palyayanAdiparikarAn / 2 zikharAt / 3 kaTakAd bahiH / 4 dhRtaratnArdham / 5 pramANam / 6 navanidhirUpeNa sthitAm / tathAsthitAn la0 / 7 taraMgAkulam / 8 matsyavizeSaiH / 6 rathasamUhapariveSTena kRtabAhyaparikaram / 10 ISadasamAptanAgavanam / nAgavanasadRzamiti yAvat / 11 sevitam / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptaviMzatitama parva pravizabhizca niryada bhiH apryntainiyogibhiH| mahAbdheriva kallolaiH taTamAvirbhavaddhvani // 14 // anatotsAraNavyagramahAdauvArapAlakam / kRtamaGagalanirghoSaM vAgdevyeva kRtAspadam // 146 // cirAnubhUtamapyevam apUrvamiva zobhayA / nRpo nRpAGagaNaM pazyan kimapyAsIt savismayaH // 147 // nidhayo yasya paryante madhye ratnAnyanantazaH / mahataH zibirasyAsya vizeSaM ko'nuvarNayet // 148 // zArdUlavikrIDatam sa zrImAniti vizvataH svazibiraM lakSmyA nivAsAyitaM pazyannAttadhativilaGadhya vizikhAH svargApahAsizriyaH / sambhAmyatpratihAraruddhajanatAsambAdhamutketanaM prAvikSat kRtasannivezamacirAdAtmAlayaM zrIpatiH // 14 // tatrAviSkRtamaGagale surasaridvIcIbhuvA vAyunA sammaSTAGagaNavedike vikiratA tApacchidaH zIkarAn / zaste vAstuni vistRte sthapatinA sadyaH samutthApite lakSmIvAn sukhabhAvasanadhipatiHprAcI dizaM nirjayan // 150 // jo kahIMpara kisI bar3e bhArI bagIcAke samAna jAna par3atA hai aura kahIM aneka rAjAoMkI maNDalIse yukta honeke kAraNa sabhAmaNDapake samAna mAlUma hotA hai, jo praveza karate hue aura bAhara nikalate hue aneka karmacAriyoMse laharoMse zabda karate hue kisI mahAsAgarake kinAreke samAna jAna par3atA hai| jahAM para bar3e bar3e dvArapAla loga manuSyoMkI bhIDako dUra haTAne meM lage hue haiM, jahAM aneka prakArake maMgalamaya zabda ho rahe haiM aura isIliye jo aisA jAna par3atA hai mAno sarasvatI devIne hI usameM apanA nivAsa kara rakhA ho tathA jo cirakAlase anubhUta honepara bhI apanI anokhI zobhAse apUrvake samAna mAlUma ho rahA hai aise rAjabhavanake AMganako dekhate hue mahArAja bharata bhI kucha kucha Azcaryacakita ho gaye the / / 142-147 // jisake cAroM ora nidhiyAM rakkhI huI hai aura bIcameM aneka prakArake ratna rakhe hue haiM aise usa bar3e bhArI zibira kI vizeSatAkA kauna varNana kara sakatA hai // 148 / isa prakAra lakSmIke nivAsasthAnake samAna suzobhita apane zibirako cAroM orase dekhate hue jo atyanta saMtuSTa ho rahe haiM aise lakSmIpati zrImAn bharatane, cAroM ora daur3ate hue dvArapAloMke dvArA jisameM manaSyoMkI bhIr3a kA upadrava dUra kiyA jA rahA hai, jisapara aneka patAkAeM phaharA rahI haiM, aura jisameM aneka prakArakI racanA kI gaI hai aise apane tambameM zIghra hI praveza kiyA // 149 / / jisameM maMgaladravya rakhe hue haiM, gaGgA nadIkI laharoMse utpanna hue tathA saMtApako dUra karanevAlI jalakI baMdoMko barasAte hae vAyase jisake AMganakI bedI sApha kI gaI hai, jo prazaMsanIya hai, vistata hai tathA sthapati (zilAvaTa) ratnake dvArA bahuta zIgha khar3A kiyA gayA hai, banAyA gayA hai aise taMbUmeM pUrva dizAko jItanevAle, nidhiyoMke svAmI zrImAn bharatane sukhapUrvaka nivAsa kiyA 1 rathyAH / 'rathyA pratolI vizikhA' ityamaraH / 2 vihitasamyagracanam / 3 bharatezvaraH / 4 sammAjita / 5 gRhe / 6 pUrvAm / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 mahApurANam rAjJAmAvasathaiSu zAntajanatAkSobheSu pItAmbhasAm azvAnAM paTamaNDapeSu nivahe svaraM tRNagrAsini / gaGagAtIrasarovagAhini vaneSvAlAnite hAstikeM jiSNostatkaMTakaM cirAdiva kRtAvAsaM tadA lakSyate / / 151 / tatrAsInamupAyanaiH kuladhanaMH kanyApradAnAdibhiH prAcyA maNDalabhUbhujaH samucitaMrArAdhayan sAdhanaiH / saMruddhAH pravihAya mAnamaparaM prANaziSuzcakriNa dUrAdAnatamaulayo jinamiva prAjyodayaM nAkinaH // 152 // ityAMca bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilekSaNa mahApurANasaGgrahe bharatarAjavijayaprayANavarNanaM nAma saptaviMzatitamaM parva // / / 150 / / jisa samaya rAjAoM ke tambuoMmeM manuSyoM kI bhIr3akA kSobha zAnta ho gayA thA, ghor3oM ke samUha jala pIkara kapar3e ke bane hue maNDapoM meM apane icchAnusAra ghAsa khAne lage the, aura hAthiyoM ke samUha gaGgA nadI ke kinAre ke sarovaroMmeM avagAhana karAkara--snAna karAkara vanoM meM bAMdha diye gaye the usa samaya vijayI mahArAja bharatakI vaha senA aisI jAna par3atI thI mAno cira kAlase hI vahAM raha rahI ho / / 151 / / jisa prakAra zreSTha mahimAko dhAraNa karanevAle tathA samavasaraNa sabhA meM virAjamAna jinendradevakI deva loga ArAdhanA karate haiM usI prakAra zreSTha vaibhavako dhAraNa karanevAle tathA usa maNDapameM baiThe hue mahArAja bharatako pUrvadizAke rAjAoMne apanI kula-paramparAse AyA huA dhana bheMTameM dekara, kanyAeM pradAna kara tathA aura bhI aneka yogya vastueM dekara unakI ArAdhanA sevA kI thii| isI prakAra unakI senAke dvArA roke hue anya kitane hI rAjAoMne ahaMkAra chor3akara dUrase hI mastaka jhukAkara cakravartIke liye praNAma kiyA thA / / 152 / / isa prakAra bhagavajjinasenAcArya-praNIta triSaSTilakSaNa zrImahApurANasaMgrahake bhASAnuvAdameM bharatarAjakA rAjAoMkI vijayake liye prayANa karanA isa bAtakA varNana karanevAlA sattAIsavAM parva samApta huA / 1 senAbhiH / 2 parivRtAH / 3 namaskurvanti sma / 4 pracurAbhyudayam / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva athAnyedyudinArambhe kRtaprAbhAtikakriyaH / prayANamakaroccakrI cakraratnAna mArgataH // 2 // alaGadhyaM cakramAkrAntaparacakra parAkramam / daNDazca daNDitArAtiH dvayamasya puro'bhavat // 2 // rakSyaM devasahasreNa cakra daNDazca tAdRzaH / jayAGagamidamevAsya dvayaM zeSaH paricchadaH // 3 // vijayArtha pratispadhivaNiM yAgahastinam / pratasthe prabhurAruhya nAmnA vijayaparvatam // 4 // prAcI dizamayo jetum prApayodhestamudyatam / nUnaM stambaramavyAjAd Uhe. vijayaparvataH // 5 // surebhaM0 zaradabhAbham prArUDho jayakuJjaram / sa reje dIptamukuTaH surebhaMra surarADiva // 6 // sitAtapatramasyoccaH vivRtaM shriymaaddhe| yazasAM prasavAgAramiva tadvyAjajRmbhitam // 7 // lakSmIprahAsavizadA cAmarAlI samantataH / vyadhUyatAsya vidhvastatApA jyotsneva zAravI // 8 // jayadviradamArUDho jvalajjaitrAstrabhAsuraH / jayalakSmIkaTAkSANAm agamat sa zaravyatAm // 6 // mahAmukuTabaddhAnAM sahasrANi samantataH / tamanupracalanti sma suraadhipmivaamraaH||10|| athAnantara-dUsare dina saverA hote hI jo prAtaHkAlake samaya karane yogya samasta kriyAeM kara cuke haiM aise cakravartI bharatane cakraratnake pIche pIche prasthAna kiyA // 1 // zatru-samUha ke parAkramako naSTa karanevAlA tathA svayaM dUsaroMke dvArA ullaMghana na karane yogya cakraratna aura zatruoMko daNDita karanevAlA daNDaratna, ye donoM hI ratna cakravartIkI senAke Age Age rahate the // 2 // cakraratna eka hajAra devoMke dvArA rakSita thA aura daNDaratna bhI itane hI devoMke dvArA rakSita thaa| vAstava meM cakravartIkI vijayake kAraNa ye do hI the, zeSa sAmagrI to kevala zobhA ke liye thI // 3 // abakI bAra cakravartIne, jisakA zarIra vijayAdha parvatake sAtha spardhA kara rahA hai aise vijayaparvata nAmake pUjya hAthIpara savAra hokara prasthAna kiyA thA // 4 // usa samaya aisA mAlUma hotA thA mAno samudra paryanta pUrva dizAko jItaneke liye udyata hue mahArAja bharatako usa hAthIke chalase vijayArdha parvata hI dhAraNa kara rahA ho / / 5 / / jisa prakAra dedIpyamAna mukuTako dhAraNa karanevAlA indra airAvata hAthIpara car3hA huA suzobhita hotA hai usI prakAra dedIpyamAna mukuTako dhAraNa karanevAlA bharata zarad Rtuke bAdaloMke samAna sapheda aura devoM ke dvArA diye hue usa vijayaparvata hAthIpara car3hA huA suzobhita ho rahA thA // 6 / / bharatezvara ke Upara lagA huA sapheda chatra aisI zobhA dhAraNa kara rahA thA mAno chatrake bahAnese yazakI utpatti kA sthAna hI ho // 7 // lakSmIke hAsyake samAna nirmala aura zaradaRtukI cAMdanIke samAna saMtApako naSTa karane vAlI camaroMkI paMkti mahArAja bharatake cAroM ora DhulAI jA rahI thI // 8 // vijaya nAmake hAthI para ArUr3ha hue aura vijaya prApta karAnevAle prakAzamAna astroMse dedIpyamAna honevAle bharatezvara jayalakSmIke kaTAkSoMke lakSya bana rahe the| bhAvArtha-unakI ora vijayalakSmI dekha rahI thii||9|| jisa prakAra deva loga indrake pIche pIche calate haiM usI prakAra hajAroM mukuTabaddha bar3e bar3e rAjA loga cAroM ora bharata mahArAjake pIche pIche cala rahe the // 10 // 1 anugamanAt / 2 arinikara / pararASTra vaa| 3 cakriNaH / 4 parikaraH / 5 vijayArdhagiriNA spardhamAnadeham / 6 pUjopatagajam / 7nana l0| 8 dharati sma / vijayAgiriH / 10 suzabdam / 11 airAvatam / 12 kSatravyAja / 13 lakSyatAm / 'lakSaM lakSyaM zaravyaM ca' ityabhidhAnAt / 14 aparimitA ityarthaH / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam dUramadya prayAtavyaM niveSTavyamupArNavam / tvaradhvamiti senAnyaH sainikAnudatiSThayan // 11 // tvaryatAM prasthito devo davIyazca prayANakam / balAdhikAriNAmitthaM vaco balamacukSubhat // 12 // adyAsindhu' prayAtavyaM gaGagAdvAre nivezanam / 'saMzrAvyo mAgadho'dyaiva vilAdhya payasAM nidhim // 13 // samudramadya pazyAmaH samudraGagattaraGagakam / samudraM laGghate'dyaiva samudra zAsanaM vibhoH // 14 // anyonyasyeti saJjalpaiHsamprAsthiSata sainikAH / prayANabherIpradhvAnaH tadodyan dyAmadhidhvanat // 15 // tataH pracalitA senA sAnugaDagaM dhRtAyatiH / mimAnava tadAyAma paprathe prathitadhvaniH // 16 // sacAmarA caladdhaMsAM sabalAkA patAkinI / amviyAya camUrgaGagA saturaGagA taraGagiNIm // 17 // rAjahaMsaH kRtAdhyAsA kvacidapyaskhaladgatiH / camUrabdhiM prati prAyAt" sA dvitIyeva jAhnavI // 18 // "viparItAmatavRttiH nimngaa"munntsthitiH| trimArgagAM vyajeSTAsau pRtanA bahumAgaMgA // 16 // 'Aja bahuta dUra jAnA hai aura samudra ke samIpa hI ThaharanA hai isaliye jaldI karo' isa prakAra senApati loga sainikoMko jaldI jaldI uThA rahe the // 11 // 'are jaldI karo, mahArAja prasthAna kara gaye, aura AjakA par3Ava bahuta dUra hai' isa prakAra senApatiyoMke vacana senAko kSobhita kara rahe the / / 12 / / 'Aja samudra taka calanA hai, gaGgAke dvArapara ThaharanA hai aura Aja hI samudrako ullaMghana kara mAgadhadevako vaza karanA hai / / 13 / / Aja hama loga, jisameM UMcI UMcI lahareM uTha rahI haiM aise samudrako dekheMge aura Aja hI samudrako ullaMghana karaneke liye mahArAjakI muhara sahita AjJA hai' // 14 // isa prakAra paraspara vArtAlApa karate hue sainikoMne prasthAna kiyA, usa samaya prayANa-kAlameM bajanevAle nagAr3oM ke uThe hue zabdane AkAzako zabdAyamAna kara diyA thA // 15 // tadanantara, jisakA zabda saba ora phaila rahA hai aisI vaha senA gaGgA nadIke kinAre bI hokara isa prakAra calane lagI mAno usakI lambAIkA nApa karatI haI hI cala rahI ho / / 16 / / usa samaya vaha senA ThIka gaGgA nadIkA anukaraNa kara rahI thI kyoMki jisa prakAra gaGgA nadImeM haMsa calate haiM usI prakAra usa senAmeM camara DhulAye jA rahe the, jisa prakAra gaGgA nadI meM bagulA ur3A karate haiM usI prakAra usa senAmeM dhvajAeM phaharAI jA rahI thIM aura jisa prakAra gaGgA nadI meM aneka taraGga uThA karate haiM usI prakAra usa senAmeM aneka ghor3e uchala rahe the / / 17 / / vaha senA samudra kI ora isa prakAra jA rahI thI mAno dUsarI gaGgA nadI hI jA rahI ho kyoMki jisa prakAra gaGgA nadImeM rAjahaMsa nivAsa karate haiM usI prakAra usa senAmeM bhI rAjahaMsa arthAt zreSTha rAjA loga nivAsa kara rahe the aura jisa prakAra gaGgA nadIkI gati kahIM bhI skhalita nahIM hotI usI prakAra usa senAkI gati bhI kahIM skhalita nahIM ho rahI thI // 18 // athavA usa senAne gaGgA nadIko jIta liyA thA kyoMki gaGgA nadI viparIta arthAta ulTI pravatti karane vAlI thI (pakSameM vi-parIta -pakSiyoMse vyApta thI) parantu senA viparIta nahIM thI arthAt sadA cakravartIke AjJAnusAra hI kAma karatI thI, gaGgA nadI nimnagA arthAt nIca puruSako prApta hone vAlI thI (pakSameM DhAlU sthAnakI ora bahanevAlI thI) parantu senA usake viruddha unnatagA arthAt unnata puruSa-cakravartIko prApta honevAlI thI aura isI prakAra gaGgA trimArgagA arthAt tIna mArgose gamana karanevAlI thI (pakSameM trimArgagA, yaha gaMgAkA eka nAma hai) parantu 1 arNavasamIpe / 2 vegaM kurudhvam / 3 dUratarama / 4 A samudram / 5 sAdhanIyaH / saMsAdhyo i0, a0, da0, l0| 6 uccaizcaladvIcikam / 7 samudralaGaghane'dyaiva la0, da0, i0| 8 mudrayA sahitam / hai gantumupakrAntavantaH / 10 kham / 11 dhvanimakArayat / 12 visakaNThikAsahitam / 13 sptaakaavtii| 14 taraDagavatIm / 15 agacchat / 16 pakSibhiH parivRtAm / pratikUlAmiti dhvaniH / 17 viparItavRttirahitetyarthaH / 18 nIcapathagAmiti dhvaniH / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva anugaGagAtaTaM yAntI dhvajinI sA dhvajAMzukaH / vanareNubhirAkoNaM sammamArjeva khAGagaNam // 20 // durvigAhA mahAnAhAH' sainyaanyutterurntre| gaGagAnugA dhunIrbahvIH bahurAjakulasthitIH // 21 // mArge "bahuvidhAn dezAn saritaH parvatAnapi / "vanadhIna vanadurgANi khanIrapyatyagAt prabhuH // 22 // agoSpadeSvaraNyeSu duzaM vyApArayan vibhuH| bhUmicchi"drapidhAnAya kSaNaM yatnamivAtanot // 23 // pathi praNemurAgatya sambhrAntA mnnddlaadhipaaH| daNDopanatavRttasya' viSayo'yamiti prabhum // 24 // sa cakra dhehira rAjendra sadhuraM prAja saarthe| sajalpa iti nAsyAsId prayatnAvanatadviSaH // 25 // pratiyoddha mazaktAstaM "prathaneSu jigISavaH / tatpadaM praNativyAjAta samaulibhiratADayana // 26 // "vibhutvamaricakreSu bhUparAgAnu raJjanam / svacakra iva so'dhatta mahatAM citramIhitam // 27 // senA aneka mArgose gamana karanevAlI thI // 19 // gaGgA nadIke kinAre kinAre jAtI huI vaha senA apanI phaharAtI huI dhvajAoMse aisI jAna par3atI thI mAno vanakI dhUlise bhare hue AkAzarUpI AMganako dhvajAoMke vastroMse sApha hI kara rahI ho / / 20 / / mahArAja bharatakI senAoMne uttarakI ora bahanevAlI tathA AnevAlI jina anya aneka nadiyoM aura senAoMko pAra kiyA thA ve parasparameM eka dUsareke anurUpa thIM arthAt nadiyAM senAoMke samAna thIM aura senAeM nadiyoMke samAna thoM, kyoMki jisa prakAra nadiyAM durvigAhya arthAt kaThinatAse praveza karane yogya hotI haiM usI prakAra senAe~ bhI kaThinatAke praveza karane yogya hotI haiM, jisa prakAra nadiyAM mahAgrAha arthAt bar3e bar3e magaramacchoMse sahita hotI haiM usI prakAra senAeM bhI mahAgrAha arthAt bar3e bhArI Agrahase sahita hotI haiM, aura jisa prakAra nadiyAM bahurAja kulasthiti arthAt (bahurAja kula sthiti) aneka rAjAoM kI pRthivIko grahaNa karanevAlI sthitise sahita hotI hai usI prakAra senAeM bhI bahurAja kulasthiti arthAt aneka rAjavaMzoMkI sthitise sahita hotI haiM // 21 // dhanavAn mahArAja bharata mArgameM par3ate hue aneka deza, nadiyAM, parvata, vana, kile aura khAna Adi sabako ullaMghana karate hue Age cale jA rahe the // 22 // gAya Adi jAnavaroM ke saMcArase rahita vanoMmeM daSTi DAlate hae bharatezvara aise jAna par3ate the mAno pathivIke chidroM rAjA jise daNDa ratna prApta hotA hai yaha deza usIkA hotA hai isa nizcayase Akara mahArAja ko Dhakaneke liye kSaNa bhara prayatna hI kara rahe hoM / / 23 / / mArgameM ghabar3Aye hue aneka maNDalezvara rAjA bharatako praNAma kara rahe the / / 24 / / mArgameM mahArAja bharatezvarake samasta zatru binA prayatnake hI namrIbhUta hote jAte the isaliye unheM kabhI yaha zabda nahIM kahane par3ate the ki he rAjendra, Apa cakraratna dhAraNa kIjiye aura he sArathe, tuma ratha calAo // 25 // jItanekI icchA karanevAle anya kitane hI rAjA loga yuddha meM bharatezvarase lar3ane ke liye samartha nahIM ho sake the isaliye namaskAra ke bahAne apane makaToMse hI unake pairoMkI tADanA kara rahe the // 26 // mahArAja bharata jisa prakAra apane rAjyameM vibhutva arthAt aizvarya dhAraNa karate the usI prakAra zatruoMke rAjyoM meM bhI vibhutva arthAt pRthivIkA abhAva dhAraNa karate the-unakI bhUmi chIna lete the, (vigata bhUryeSAM teSAM bhAvaH vibhutvam ) aura jisa prakAra apane rAjyameM bhUpa-rAgAnuraMjana arthAt 1 mahAnakAH, pakSe mhaasviikaaraaH| 2 nadIH / 3 rAjakulasthiteH samAH / 4 bahusaMkhyAn / bahusthitAn la0, i0 / bahutithAn tt0| 5 sarovarAn / dhanavAn la0, pa0, i0 / balavAn a0, s0| 6 agamyeSu / 7 bhUgacchiAdanAya / 8 daNDena prAptA vRttiryasya sastasya / 6 praNAmaH / 10 prasiddhastvam / 11 dhaary| 12 yAnamukham / 'dhUH strI klIbe yAnamukham' ityabhidhAnAt / 13 preraya, 'aja preraNe ca' / 14 yuddheSu / pradhaneSu la0, da0, i0, pa0, sa0, a0 / 15 prabhutvam, vyApitvaM c| 16 svarASTrapakSe bhuupaanaamnuraagrnyjnm| arirASTra pakSe bhuvaH parAgaraJjanam / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam sandhyAdiviSaye nAsya samakakSoM hi pArthivaH / SADguNyamata evAsmin caritArtha mabhUta prabhau // 28 // pratirASTramapAnItaprAbhRtAn viSayAdhipAn / sambhAvayan prasAdena so'tyagAd viSayAn bahUn // 26 // nAstre vyApArito hasto maurvI dhanuSi naapitaa| kevalaM prabhuzaktyaiva prAcI digvijitA'bhunA // 30 // gokulAnAmupAnteSu so'pazyad yuvavallavAn / banavallIbhirAbaddhajUTakAn- go'bhirakSiNaH // 31 // manthAkarSazramodbhUtasvedabinducitAnanAH / mathnatIH sakucotkampaM salIla trikanartanaH // 32 // mantharajjusamAkRSTiklAntabAhaH1 ilayAMzukAH / strastastanAMza kA lakSyatrivalIbhaDagarodarAH // 33 // kSubdhAbhighAtoccalitasthalagorasabindubhiH / viralairagasaMlagnaH zobhAM kAmapi puSNatIH // 34 // manthAravAnusAreNa kiJcidArabdhamUrchanAH / visrestakabarIbandhAH kAmasyeva patAkikAH // 35 // 1"goSThAGagaNeSa sallApaiH15 svairamArabdhamanthanAH / prabhurgopavadhuH pazyan kimapyAsIt samutsakaH // 36 // vane vanagajairjuSTe prabhumenaM vanecarAH / dantairvanakarIndrANAm adrAkSuH saha mauktikaH // 37 // rAjAoM ke premapUrNa anurAgako dhAraNa karate the usI prakAra zatruoMke rAjyoM meM bhI bhU-parAgAnuraMjana arthAt pathivIkI dhUlise anuraMjana dhAraNa karate the, zatruoMko dhulimeM milA dete the, so ThIka hI hai, kyoMki mahApuruSoMkI ceSTAeM Azcarya karanevAlI hotI hI haiM // 27 // saMdhi Adi guNoM ke viSayameM koI bhI rAjA mahArAja bharatake barAbara nahIM thA isaliye sandhi Adi chahoM guNa unhIM meM caritArtha hue the| bhAvArtha-koI bhI rAjA inake viruddha nahIM thA isaliye inheM kisIse sandhi, vigraha, yAna, Asana, dvaidhIbhAva aura Azraya nahIM karane par3ate the // 28 // pratyeka dezameM bheMTa lekara Aye hue vahAMke rAjAoMkA var3I prasannatAse Adara-satkAra karate hue mahArAja bharata bahutase dezoMko ullaMghana kara Age bar3hate jAte the // 29 // bharatezvarane na to kabhI talavArapara apanA hAtha lagAyA thA aura na kabhI DorI hI dhanuSapara car3hAI thii| unhoMne kevala apanI prabhutvazaktise hI pUrva dizAko jIta liyA thA / / 30 / unhoMne gokuloMke samIpa hI gAyoMkI rakSA karanevAle tathA vanakI latAoMse jinhoMne apane zirake bAloM kA juDA bAMdha rakhA hai aise taruNa gvAlA dekhe // 31 / / kar3haniyoMke khoMcaneke parizramase utpanna hue pasInekI baMdoMse jinake mukha vyApta ho rahe haiM, jo lIlApUrvaka nitamboMko nacA nacA kara stanoMko hilAtI huI dahI matha rahI haiM, kar3haniyoMke khIMcanese jinakI bhujAeM thaka gaI haiM, jinake saba vastra DhIle par3a gaye haiM, jinake stanoMparakA vastra bhI nIcekI ora khisaka gayA hai, jinake kRza udarameM trivalI kI rekhAeM sApha sApha dikha rahI haiM, raI (phUla) ke AghAtase uchala uchalakara zarIrameM jahA~ tahA~ lagI huI dahIkI bar3I bar3I bUMdoMse jo eka prakArakI vicitra zobhAko puSTa kara rahI haiM, manthana se honevAle zabdoMke sAtha sAtha hI jinhoMne kucha gAnA bhI prArambha kiyA hai, jinake kezapAza kA bandhana khala gayA hai aura isIliye jo kAmadevakI patAkAoMke samAna jAna paDatI haiM, tathA gozAlAke AMganoMmeM apane icchAnusAra vArtAlApa karatI huI jinhoMne dahIkA mathanA prArambha kiyA hai aisI gvAlAoMkI striyoMko dekhate hue mahArAja bharatezvara kucha utkaNThita ho uThe the // 32-36 / / jaMgalI hAthiyoMse bhare hae vanameM rahanevAle bhIla logoMne jaMgalI hAthiyoMke dAMta aura motI bheMTa kara mahArAjake darzana kiye the / / 37 / / jinakA zarIra zyAma hai jinake 1 sandhivigrahayAnAsanadvaidhAzrayAnAM vissye| 2 samAnapratipattikaH / 3 sandhyAdiguNasamUhaH / 4 kRtakRtyam / 5 prabhoH sa0a0, da0 / 6 nAsau la0, da0, i0| 7 taruNagopAlAn / 'gope gopAlagosaMkhyAgodugAbhIravallavAH' ityabhidhAnAt / 8 kezapAzAn / 6 mathanaM kurvatIH / 10 nitamba / 'trikA kRpasya vemau syAt trikaM pRSThadhare traye' ityabhidhAnAt / 11 smaakrssnnglaanaa| 12 manojJa / 13 mathana / 14 svaravizravaNa / 15 gosthAna / 'goSThaM gosthAnakam' ityabhidhAnAt / 16 mitho bhASaNaH / 17 sevita / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraSTAviMzatitamaM parva zyAmAGAgIranabhivyaktarogarAjIstanUdaroH / paridhAnIkRtAlolapallavavyaktasaMvRtI: // 38 // cmriibaalkaaviddhkbriibndhbndhuraaH| phalino phalasandagdhamAlAracitakaNThikAH // 36 // kastUrikAmRgAdhyAsavAsitAH surabhImadaH / saJcinvatIrvanAbhoge prasAdhanajighRkSayA // 40 // pulindakanyakAH sainyasamAlokanavismitAH / avyAjasandarAkArA dUrAdAlokayat prabhuH // 41 // camarIvAlakAn kecit kecit kastUrikANDakAn / prabhorupAyanIkRtya dadRzumleMccha rAjakAH // 42 // tatrAntapAladurgANAM sahasrANi shsrshH| labdhacakradharAdezaH senAnIH samazizriyat // 43 // apUrvaratnasandarbhaH kupyasAradhanairapi / antapAlAH prabhorAjJAM sapraNAmairamAnayan // 44 // tato bidUramullAdhya so'dhvAnaM saha senyaa| gaDAgAdvAramanuprApat svamivAlaDAdhyamarNavam // 45 // vahiH samudramudriktaM vai pyaM nimnopagaM jalan / samudrasyeva niSyandam abdherArAd vyalokayat // 46 // varSArambho yugArambha yo'bhUt kAlAnubhAvataH / tataH prabhRti saMvRddhaM jalaM dvIpAntamAvaNot // 47 // alAdhyatvAt mahIyastvAd dvIpaparyantaveSTanAt / dvaipyamambu samudriktam13 agAdupasamudratAm // 48 // pazyannupasamudraM taM gatvA sthalapathena saH / gaGagopavanavedyantarbhAge sainyaM nyabIvizat // 46 // zarIrapara abhI romarAjI prakaTa nahIM huI hai, udara bhI jinakA kRza hai, vastrake samAna dhAraNa kiye hue caMcala pattoMse jinake zarIrakA saMvaraNa prakaTa ho rahA hai, camarI gAyake bAloMse baMdhe hue kezapAzoMse jo bahuta hI sandara jAna par3atI haiM, guMjAphloMse banI huI mAlAoMko jinhoMne apanA kaNThahAra banAyA hai, kastUrI magake baiThanese sagandhita huI miTTIko AbhUSaNa banAne kI icchAsa jo vanake kisI eka pradezama ikaTaThI kara rahI haiM, jinakA AkAra vAstavameM sandara ra jo senAke dekhanese vismita ho rahI haiM aisI bhIloMkI kanyAoMko bharatane dUrase hI dekhA thA / / 38-4 / / kitane hI mleccha rAjAoMne cabharI gAyake bAla aura kitane hI ne kastarImagakI nAbhi bheTa kara bharatake darzana kiye the / / 42 / / bahAMpara senApatine cakravartIkI AjJA prApta kara antapAloMke lAkhoM kile apane vaza kiye / // 43 / / antapAloMne apUrva apUrva ratnoM ke samuha tathA sonA cAMdI Adi uttama dhana bheMTa kara bharatezvarako praNAma kiyA tathA usakI AjJA svIkAra kI // 44 // tadanantara senAke sAtha sAtha bahuta kucha dUra mArgako vyatIta kara ve gaGgAdvArako prApta hue aura usake bAda hI apane samAna alaMghanIya samudrako prApta hue / / 45 / / unhoMne samudra ke samIpa hI, samudrase bAhara uchala uchala kara gahare sthAnameM ikaTThe hue dvIpa sambandhI usa jalako dekhA jo ki samadrake niSyandake samAna mAlama hotA thA athavA samadrake jalake samAna hI nizcala-sthAyI thA arthAt upasamudrako dekhA, samudrakA jo jala uchala uchalakara samudrake samIpa hI dvIpake kisI gahare sthAnameM ikaTThA hotA jAtA hai vahI upasamudra kahalAtA hai| upasamudra dvIpake bhItara hotA hai isaliye usakA jala dvaipya kahalAtA hai| upasamudrakA jala aisA jAna par3atA thA mAno samudrakA sveda hI ikaTThA ho gayA ho // 46 / / karmabhUmirUpa yugake prArambha meM jo varSA huI thI tabase lekara kAlake prabhAvase bar3hatA huA vahI jala dvIpake anta bhAga taka huca gayA thA / / 47 / / jo jala samudrasa uchala uchalakara dvIpama AyA thA vaha alaMghanIya thA, vahata gaharA thA aura usane dvIpake saba samIpavartI bhAgako ghera liyA thA isaliye vahI upasamudra kahalAne lagA thA / / 48 // usa upasamudrako dekhate hue bharatane sukhakara mArgase jAkara 1 abhyantarapradezAH / 2 gujAracita / 3 anupAdhi / 4 vyAdha / 5 kArpAsazrIkhaNDAdi / 6 apUjayan / 7 samudrasya bahiH / 8 dvIpasambandhi / 6 agAdhabhAvaprAptam / 10 prasravaNam / 11 sAmarthyataH / 12 atyantamahattvAt / 13 utkaTam / 14 sukhapathena la0 / sulapathena i0, la0 / 'sukhena lAyata gahyate iti sulaH' iti 'i' TippaNyAm / 15 vedyantabhAge la0 / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam vedikAtoraNadvAramasti 'tatrocchitaM mahat / zanaistena pravizyAntarvaNaM sainyaM nyavikSata // 50 // tatra vAstu vazAdasya kiJcitsaGakucitA yataH / skandhAvAranivezo'bhUd alAdhyavyUhavistRtiH // 51 // nandanapratimeM tasmin vane ruddhaatpaangipe| gaGagAzItAnilasparzaH tabalaM sukhamAvasat // 52 // tasmin pauruSasAdhye'pi kRtya devaM pramANayan / lavaNAbdhijayodyuktaH so'bhyacchad daivikI kriyAm // 53 // 'adhivAsitajaitrAstraH sa trirAtramupoSivAn / mantrAnusmRtipUtAtmA zucitalpopagaH zuciH // 54 // sAyaM prAtikaniHzeSakaraNIya samAhitaH / purodho'dhiSThitAM pUjAM sa vyadhAt parameSThinAm // 55 // senAnyaM balarakSAya niyojya vidhivad vibhuH| pratasthe ghRtadivyAstro jigISurlavaNAmbudhim // 56 // pratigrahA pasArAdicintA'bhUnnAsya cetasi / vililaGadhayiSorabdhim aho stharya mahAtmanAm // 57 // ajitaJjayamArukSad rathaM divyAstrasambhUtam / yojitaM vAjibhidivyaH jalasthalavilaGiyabhiH // 58 // 13patrazyAmarathaM proccaiH calaccakrADakaketanam / tamUharjavanA vAhA divya"savyaSTracoditAH // 56 // tato'sma dattapuNyAzIH purodhA 1"dhRtamaGagalaH / tvaM deva vijayasveti sa imAmRcamApaThat // 60 // gaGgAke upavanakI vedIke antabhAgameM senAkA praveza karAyA / / 49 / / vahAM vedikAmeM eka bar3A bhArI toraNadvAra hai jo ki uttara dvAra kahalAtA hai, usI dvArase dhIre dhIre praveza kara vanake bhItara senAko ThaharAyA / / 50 / / vahAM cakravartIke zivirakI jo racanA huI thI usakI, usa kSetrake anasAra, lambAI to adhika thI parantu caur3AI kucha kama thI aura usakI senAke vistAra ko koI ullaMghana nahIM kara sakatA thA // 51 // jo nandana vanake samAna hai tathA jisake ke AtApako rokanevAle haiM aise usa vanameM bharatakI vaha senA gaGgA nadIke zItala vAyuke * sparzase sukhapUrvaka nivAsa karatI thI // 52 // yadyapi mAgadha devako vaza karanA yaha kArya pauruSasAdhya hai arthAt puruSArthase hI siddha ho sakatA hai tathApi usameM daivakI pramANatA mAnakara lavaNa samudrako jItane ke liye tatpara hue bharata mahArAjane bhagavAn arahanta devake ArAdhana karanekA vicAra kiyA // 53 // jisane mantra tantroMse vijayake zastroMkA saMskAra kiyA hai, tIna dina upavAsa kiyA hai, mantrake smaraNase jisakA AtmA pavitra hai, jo pavitra zayyApara baiThA huA hai, svayaM pavitra hai, sAyaMkAla aura prAtaHkAlakI samasta kriyAoMmeM sAvadhAna hai aura purohita jisake samIpa baiThA hai aise una bharatane paJca parameSThIkI pUjA kI / / 54-55 / / bharatane vidhipUrvaka senAkI rakSAke liye senApatiko niyukta kiyA aura svayaM divya astra dhAraNa kara lavaNa samudrako jItanekI icchAse prasthAna kiyA // 56 // samudrako ullaMghana karanekI icchA karane vAle bharatake cittameM yaha bhI cintA nahIM huI thI ki kyA kyA sAtha lenA cAhiye aura kyAkyA yahAM chor3a denA cAhiye so ThIka hI hai kyoMki mahApuruSoMkA dhairya hI Azcaryajanaka hotA hai // 57 // jo devopanIta astra-zastroMse bharA haA hai aura jisameM jala sthala donoMpara samAna rUpase calane vAle divya ghor3e jute hue haiM aise ajitaMjaya nAmake rathapara bharatezvara ArUDha hue // 58 // jo pattoMke samAna haritavarNa hai, jisapara bahuta UMce cakrake AkArase cihnita dhvajA phaharA rahI hai aura jo divya sArathike dvArA prerita hai-hAMkA jA rahA hai-aise usa rathako vegazAlI ghor3e le jA rahe the / / 59 / / tadanantara he deva, ApakI jaya ho isa prakAra bharatake liye 1 tatrottaraM da0, la0 / 2 dvAreNa / 3 gRhasAmarthyAt / 4 balavinyAsavistAraH / 5 sadRze / 6 -mAvizat la0 / 7 maagdhaamrsaadhnruupkaayeN| 8 mantrasaMskRta / 9 astamanaprabhAtasambandhi / 10 svIkAratyajanAdi / 11 vilaGaghitumicchoH / 12 matAsthairya a0, sa0, i0 / 13 vAhanavAjibhiH zyAmavarNIkRtaratham / anekatadrathAzvAH haridvarNA ityuktAH / 14 veginaH / 15 divyasArathipreritAH / 'niyantA prAjitA yantA staH kSattA ca saarthiH| savyeSTradakSiNasthau ca saMjJArathakuTumbinaH" ityabhidhAnAt / (savyeSTeti Rdanta iti kecit )RcaM mantramityarthaH / 16 coditaM la0 / noditAH sa0, a0| 17 dhRtamaGagalam a0, sa0, i0 / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitama parva 39 jayanti vidhutAzeSabandhanA dharmanAyakAH / tvaM dharmavijayI bhUtvA tatprasAdAjjayAkhilam // 61 // santyadhinilayA devAH tvdbhktyntnivaasinH| tAn vijetumaya kAlaH tavetyuccairjughoSa ca // 62 // tataH katipayaireva nAyakaiH privaaritH| jagatItala mArakSa gaDa gAdvArasya cakrabhUt // 63 // na kevala samudrAnsaHpravezadvArameva tat / kAryasiddharapi dvAra tadamasta rathAGagabhUt // 64 // dhatamaGagalaveSasya tadvadyArohaNa vibhoH / vijayazrIsamudvAhavedyArohaNavad babhau // 65 // madgahAGagaNavedIyaM jagatIti vikalpayana / dRzaM vyApArayAmAsa 'kulyAbuddhyA mahodadhau // 66 // sa pratijJAmivArUDho jagatIM tAM mahAyatim / nistIrNamiva tatpAra pArAvAramajIgaNat // 67 // muhuH pracaladudvelakallolamanilAhatam / vilaDyanAbhayAduccaiH phUtkurvantamivAravaiH // 6 // vIcibAhubhihanmuktaH saratnaiH shiikrotkraiH| pAdyaM svasyeva tanvAna mauktikAkSatamizritaiH // 66 // prasaGakhayazaGakhamAkAntavizvadvIpamapArakam / parairalaDavacamakSobhyaM svabalaughAnukAriNam // 70 // utphena jambhikArambhaiH sApasmAramivolbaNam / kenApyazakyamAdhartu kvacidapyanavasthitam // 71 // pavitra AzIrvAda dekara maMgaladravya dhAraNa kiye hue purohitane isa nIce likhI huI RcAko par3hA / / 60 / / samasta karmabandhanako naSTa karanevAle dharmanAyaka-tIrthakara deva sadA jayavanta rahate haiM isaliye unake prasAdase tU bhI dharmapUrvaka vijaya prApta kara, sabako jIta // 61 / usI samaya purohitane yaha bhI jorase ghoSaNA kI ki he deva, isa samudra meM nivAsa karanevAle deva Apake upabhoga karane yogya kSetrake bhItara hI rahate haiM isaliye unheM jItaneke liye ApakA yaha samaya hai // 62 / / tadanantara kucha vIra puruSoMse ghire hue cakravartI bharata gaGgAdvArakI vedIpara jA car3he // 63 / / cakravartIne usa gaGgAdvArakI vedIko kevala samudrake bhItara praveza karanekA dvAra hI nahIM samajhA thA kintu apane kAryakI siddhi honekA bhI dvAra samajhA thA / / 64 / / maMgala veSako dhAraNa karanevAle cakravartIkA usa vedIpara ArUDha honA vijaya-lakSmIke vivAhakI vedIpara ArUDha honeke samAna bahuta hI adhika suzobhita ho rahA thA // 65 // yaha vedI mere gharake AMganakI vedI hai isa prakAra kalpanA karate hue bharatane mahAsAgarapara kRtrima nadIkI buddhise dRSTi DAlI thii| bhAvArtha-bharatane apane balakI adhikatAse gaGgAkI vedIko aisA samajhA thA mAno yaha hamAre gharake AMganakI hI vedI hai aura mahAsamudrako aisA mAnA thA mAno yaha eka choTI-sI nahara hI hai // 66 / / ve usa bar3I lambI vedIpara isa prakAra ArUr3ha hue the jaise apanI pratijJApara hI ArUr3ha hue hoM aura samudrako unhoMne aisA mAnA thA jaise usake dUsare kinAre para hI pahuMca gaye ho // 67 / / usa vedIparase unhoMne samudra dekhA, usa samudra meM bArabAra taTako ullaMghana karanevAlI lahareM uTha rahI thIM, pavana usakA tAr3ana kara rahA thA aura vaha apane gaMbhIra zabdoMse aisA mAlUma hotA thA mAno ullaMghanake bhayase ro hI rahA ho| taraMgarUpI bhujAoMse kinArepara chor3e hue ratna sahita jalake choTe choTe kaNoMse vaha aisA jAna par3atA thA mAno bharatake liye motI aura akSatoMse milA huA argha hI de rahA ho| usa samudra meM asaMkhyAta zaMkha the, usane samasta dvIpoMko AkrAnta kara liyA thA, vaha pArarahita thA, usakA koI ullaMghana nahIM kara sakatA thA aura na use koI kSobhita hI kara pAtA thA isaliye vaha ThIka bharatakI senAke samUhakA anukaraNa kara rahA thA kyoMki usameM bhI bajAye jAnevAle asaMkhyAta zaMkha the, usane bhI samasta dvIpa AkrAnta kara liye the-apane AdhIna banA liye the, vaha bhI apAra thA, vaha bhI dUsaroMke dvArA alaMghanIya tathA kSobhita karaneke ayogya thaa| vaha samudra kisI apasmAra (mRgI) 1 tIrthakarAH / 2 tvatpAlanakSetra / 3 vedibhuvam / 4 rathAGagadhRta da0, i0, la0 / 5 maDAgalAlaDakArasya / 6 'kulyAlyA kRSimA srit'| 7 gAraMgatam / 8 udgataDiNDIrAbhivRddhiH / pakSe udgataphena / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 mahApurANam akasmAduccaravAlam animittacalAcalam / akAraNakRtAvartam ati saGakusukasthitim // 72 // hasantamiva phenovaiH lasantamivara viicibhiH| calantamiva kallolaH mAdyantabhiva dhUNitaiH // 73 // saratnamulbagavidha muktazUtkArabhIkaram / sphurattaraGaganirmokaM sphurantamiva bhoginam // 74 // atyambupAnAdudriktapratizyAyamivAdhikam / kSutAnIva vikurvANa dhvanitAni sahasrazaH // 7 // "aAdhUnamasakRtpItavizvastrotasvinIrasam / rasAtirekAdudgAraM tanvAnamiva khAtkRtaH // 76 // nijagambhIrapAtAlamahAgartApadezataH / atRpyantamivAmbhobhiH pAtAlavivRtAnanam // 77 // ke rogIke samAna jAna par3atA thA kyoMki jisa prakAra apasmArakA rogI phena sahita AtI haI jRmbhikAoM arthAt jamuhAiyoMse vyAkula rahatA hai usI prakAra vaha samudra bhI phena sahita uThatI huI jRmbhikA arthAt laharoMse vyAkula thA, jisa prakAra apasmArakA rogI kisI ke dvArA pakar3akara nahIM rakhA jA sakatA usI prakAra vaha samudra bhI kisIke dvArA nahIM rokA jA sakatA aura jisa prakAra apasmArakA rogI kisI bhI jagaha sthira nahIM rahatA isI prakAra vaha samudra bhI kisI jagaha sthira nahIM thA-laharoMke kAraNa caMcala ho rahA thaa| vaha samadra akasmAta hI gambhIra karatA thA, vinA kAraNa hI caMcala thA aura binA kAraNa hI usameM Avarta arthAta bhaMvara par3ate the, isaliye usakI dazA kisI anyanta bhayabhIta manuSya ke samAna ho rahI thI kyoMki atyanta bhayabhIta manuSya bhI acAnaka zabda karane lagatA hai, cillA uThatA hai, binA kAraNa hI kAMpane lagatA hai, aura binA kAraNa hI Avarta karane lagatA hai idhara udhara bhAgane lagatA hai| vaha samadra phena uThanese aisA jAna par3atA thA mAno ha~sa hI rahA ho, jvAra-bhATAoMse aisA mAlUma hotA thA mAno lAsya (nRtya) hI kara rahA ho, laharoMse aisA suzobhita hotA thA mAno cala hI rahA ho aura hilanese aisA dikhAI detA thA mAno naze meM jhUma hI rahA ho athavA vaha samudra kisI sarpake samAna jAna par3atA thA kyoMki jisa prakAra sarpa ratnasahita hotA hai usI prakAra vaha samudra bhI ratnasahita thA, jisa prakAra sarpameM utkaTa viSa arthAt jahara rahatA hai usI prakAra samudra meM bhI utkaTa viSa arthAt jala thA, jisa prakAra sarpa sU sU Adi phukAroMse bhayaMkara hotA hai usI prakAra vaha samudra bhI sU sU Adi zabdoMse bhayaMkara thA, jisa prakAra sarpake dedIpyamAna kAMcalI hotI hai usI prakAra usa samadrake bhI dedIpyamAna lahareM thIM, aura jisa prakAra sarpa caMcala rahatA hai usI prakAra vaha samudra bhI caMcala thA / athavA vaha samudra aisA jAna par3atA thA mAno adhika pAnI pInese use sardI (jukAma) hI ho gaI ho aura isIliye hajAroM zabdoMke bahAne chIMkeM hI le rahA ho| athavA vaha samudra kisI Adhuna arthAt bahuta khAnebAle-peTU-manuSya ke samAna jAna par3atA thA, kyoMki jisa prakAra AghUna manuSya bahuta khAtA hai aura bAdameM bhojana kI adhikatA honese DakAreM letA hai usI prakAra usa samudrane bhI samasta nadiyoMkA jala pI liyA thA aura bAdameM jalakI adhikatA honese vaha bhI zabdoMke bahAne DakAreM le rahA thaa| vaha samudra apane gambhIra pAtAlarUpI mahAudarake bahAnese jalase kabhI tRpta nahIM hotA thA aura isI liye mAno usane tAlu paryanta apanA mukha khola rakhA thaa| bhAvArtha-vaha samudra kisI aise manuSyake samAna jAna par3atA thA jo bahuta khAnepara bhI tRpta nahIM hotA, kyoMki jisa prakAra tRpta nahIM honevAlA manuSya bahuta kucha khAkara bhI tRSNAse apanA mukha khole rahatA hai usI prakAra vaha samudra bhI bahuta kucha jala grahaNa kara cukanepara bhI tRSNAse apanA mukha khole rahatA thA-nadiyoM 1caJcalam / 2 nitarAm asthirasthitim / 'asaMkasako'sthire' ityamaraH / vizeSanighnavargaH / 3 nRtyantam / 4 utkaTajalam / 5 sIkaram pa0 / 6 utkaTapInasam 'pratizyAyastu pInarAH' ityabhidhAnAt / 7 audarikam / tRptirahitamityarthaH / 8 -gapi- la0 / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitama parva 41 dizAM 'rAvaNamAkAntyAcalagrAhaM vibhiissnnm| rakSasAmiva sampAtamatikAyaM' mahodaram // 7 // vIcIbAhubhirAghnantam ajasraM taTavedikAm / samaryAdatvamAhatya zrAvayantamivAtmanaH // 79 // canadbhiracalodaH kallolaratitinam / saridyuvatisambhogAd asammAntamivAtmani // 8 // taraGigatata vRddhaM prayukaM vyaktaraDigatam / saratnamatikAntADagaM sagrAhamatibhISaNam // 8 // lAvaNye'pi na sambhogyaM gAmbhIrye'pyanavasthitam / mahattve'pi kRtAkroza vyaktameva jalAzayam // 82 // na cAsya madirAsaGago na ko'pi madanajvaraH / tathApyudrikta kandarpam ArUDhamadhuvikriyam // 83 // kA anya jala grahaNa karaneke liye tatpara rahatA thaa| vaha samadra samasta dizAoMmeM vyApta hokara zabda kara rahA thA isaliye 'rAvaNa' thA, usane aneka pahAr3a apane jalake bhItara DubA liye the isaliye 'acalagrAha' thaa| vaha saba jIvoMko bhaya utpanna karAtA thA isaliye vibhISaNa thA, atyanta bar3A thA isaliye 'atikAya' thA aura bahuta gaharA honese 'mahodara' thA isa prakAra vaha aisA jAna par3atA thA mAno rAkSasoMkA samaha hI ho| vaha samudra apanI taraGgarUpI bhujAoM ke dvArA kinArekI vedIpara nirantara AghAta karatA rahatA thA isaliye aisA jAna par3atA thA mAno dhakkA dekara use apane samaryAdapaneko hI sunA rahA ho / vaha parvatake samAna UMcI uThatI huI laharoMse kinAreko ullaMghana kara rahA thA isaliye aisA jAna par3atA thA mAno nadIrUpa striyoMke sAtha saMbhoga karanese apane ApameM hI nahIM samA rahA ho / usake zarIrameM aneka taraMgarUpI sikur3aneM uTha rahI thIM isaliye vaha vRddha puruSake samAna jAna par3atA thA, (pakSameM atyanta bar3A thA) athavA vaha samadra kisI pathaka arthAt bAlakake samAna mAlUma hotA thA (pakSameM pRthu ka adhika hai jala jisameM aisA thA) kyoMki jisa prakAra bAlaka pRthivIpara ghuTanoMke bala calatA hai usI prakAra vaha samadra bhI laharoka dvArA pRthivIpara cala rahA thA, jisa prakAra bAlaka sarakatA hai usI prakAra vaha bhI laharoMse sarakatA thA, jisa prakAra bAlaka atyanta sundara hotA hai usI prakAra vaha bhI atyanta sundara thaa| isake sivAya vaha samudra magaramaccha Adi jalacarajIvoM se sahita thA tathA atyanta bhayaMkara thA athavA vaha samudra spaSTa hI jalAzaya (Da aura la meM abheda honese jaDAzaya) arthAt mUrkha thA kyoMki lAvaNya rahanepara bhI vaha upabhoga karane yogya nahIM thA jo lAvaNya arthAt sundaratAse sahita hotA hai vaha upabhoga karane yogya avazya hotA hai parantu samadra vaisA nahIM thA (pakSameM lAvaNya arthAta khArApana honese kisIke pIne yogya nahIM thA) gaMbhIratA honepara bhI vaha sthira nahIM thA, jo gaMbhIratA arthAt dhairyase sahita hotA hai vaha sthira avazya rahatA hai parantu samudra aisA nahIM thA (pakSameM gaMbhIratA arthAt gaharAI honepara bhI vaha laharoMse caMcala rahatA thA) aura mahattvake rahate hue bhI vaha cillAtA rahatA thA-gAliyAM bakA karatA thA, jo mahattva arthAta bar3appanase sahita hotA hai vaha bar3A zAnta rahatA hai, cillAtA nahIM hai parantu samudra aisA nahIM thA (pakSameM bar3A bhArI honepara bhI laharoMke AghAtase zabda karatA rahatA thA) ina saba kAraNoMse spaSTa hai ki vaha jaDAzaya avazya thA (pakSameM jala hai AzayameM jisake arthAt jalase bharA haA thaa)| usa samadrake yadyapi madyakA saMgama nahIM thA-madyapAnakA abhAva thA tathApi vaha ArUDha madhavikriya thA arthAt madyapAnase utpanna hone vAle vikAra nazAko dhAraNa kara rahA thA. isI prakAra yadyapi usake kAma-jvara nahIM thA tathApi vaha udriktakaMdarpa thA arthAta tIvra kAma-vikArako dhAraNa karanevAlA thaa| bhAvArtha-isa zloka zleSa 1 rautIti rAvaNastama / zabdaM karvantamiti yAvat / pakSe dazAsyam / 2 parvatasvIkAravantam / pakSa acalagrAhamiti kaJcid rAkSasama / 3 bhayaGakaram / pakSe rAvaNAnujam / 4 atizayaM mUtim mahAntamityathaH / pakSe atikAyamiti kaJcidasarama / 5 mahAkakSim / pakSe mahodaramiti rAkSasam / 6 utkaTakAmam, pakSe utkaTajaladarpam / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 mahApurANam zranAzitaMbhavaM pItvA susvAdusaritAM jalam / gatAgatAni kurbantaM santoSAdiva vIcibhiH // 84 // nadIvadhUbhirAsevyaM kRtaratnaparigraham / mahA' bhogibhirArAdhyaM cAturantamiva prabhum // 85 // yAdodorghAtanirghAta dUroccalitazIkaraiH / sapatAkamitrAzeSa zeSArNavavinirjayAt // 86 // kulAcalapRyustambhajambU dvIpa mahaukasaH" / vinIlaratnanirmANam ekaM sAlamivocchritam // 87 // zranAdimastaparyantam akhilArthAvagAhanam / gabhIrazabdasandarbha zrutaskandhamivAparam // 88 // nityapravRttazabdatvAd dravyAthikanayAzritam / vIcInAM kSaNabhaGagitvAt paryAyanayagocaram // 86 // nityAnubaddhatRSNatvAt zazvajjalaparigrahAt' / gurUNAM ca tiraskArAt 'kirAjAnamivAnvaham // 60 // mUlaka virodhAbhAsa alaMkAra hai isaliye prArambha-kAla meM virodha mAlUma hotA hai parantu bAda meM usakA parihAra ho jAtA / parihAra isa prakAra samajhanA cAhiye ki vaha madyake saMgamase rahita hokara madhu arthAt puSparasakI vikriyA dhAraNa kara rahA thA athavA manohara jalapakSiyoM kI kriyAeM dhAraNa kara rahA thA aura kAmajvarase rahita hokara bhI udrikta-kaM-darpa thA arthAt jalake ahaMkAra se sahita thA / vaha samudra kinArepara AtI jAtI huI laharoMse aisA jAna par3atA thA mAno jisase kabhI tRpti na ho aisA nadiyoMkA mIThA jala pIkara laharoM dvArA saMtopase gamanAgamana hI kara rahA ho / athavA vaha samudra cakravartIke samAna jAna par3atA thA kyoMki jisa prakAra cakravartI aneka striyoMke dvArA sevita hotA hai usI prakAra vaha samudra bhI nadIrUpI aneka striyoM ke dvArA sevita thA, jisa prakAra cakravartI ke pAsa aneka ratnoMkA parigraha rahatA hai usI prakAra usa samudra ke pAsa bhI aneka ratnoMkA parigraha thA, jisa prakAra cakravartI mahAbhogI arthAt bar3e bar3e rAjAoM ke dvArA ArAdhana karane yogya hotA hai usI prakAra vaha samudra bhI mahAbhogI arthAt bar3e-bar3e sarpoMke dvArA ArAdhana karane yogya thA aura jisa prakAra cakravartI cAroM ora prasiddha rahatA hai usI prakAra vaha samudra bhI cAroM ora prasiddha thA - vyApta thA / jala-jantuoMke AghAtase ur3I huI aura bahuta dUrataka UMcI uchaTI huI jalakI bUMdoMse vaha samudra aisA suzobhita ho rahA thA mAno bAkI ke samasta samudroMko jItanese apanI vijaya patAkA hI phaharA rahA ho / usa samudrakA nIle raMgakA pAnI vAyuke vegase Uparako uTha rahA thA jisase vaha aisA jAna par3atA thA mAno kulAcalarUpI bar3e bar3e khaMbhoMpara bane hue jambudvIparUpI vizAla gharakA nIla ratnoMse banA huA eka UMcA koTa hI ho / athavA vaha samudra dUsare zrutaskandhake samAna jAna par3atA thA kyoMki jisa prakAra zrutaskandha Adi - anta-rahita hai usI prakAra vaha samudra bhI Adi - anta-rahita thA, jisa prakAra zrutaskandha samasta padArthoMkA avagAhana-nirUpaNa karanevAlA hai usI prakAra vaha samudra bhI samasta padArthoMkA avagAhana-pravezana-dhAraNa karanevAlA hai, aura jisa prakAra zrutaskandha meM gaMbhIra zabdoMkI racanA hai usI prakAra usa samudrameM bhI gambhIra zabda hote rahate the-athavA vaha samudra dravyArthika nayakA Azraya letA huA sA jAna par3atA thA kyoMki jisa prakAra dravyAthiMka nayase pratyeka padArtha meM nitya zabdakI pravRtti hotI hai usI prakAra usa samudra meM bhI nitya zabda kI pravRtti ho rahI thI arthAt nirantara gaMbhIra zabda hotA rahatA thA / athavA usakI lahareM kSaNabhaMgura thIM isaliye vaha paryAyArthikake gocara bhI mAlUma hotA thA kyoMki paryAyArthika naya padArthoMko kSaNabhaMgura arthAt anitya batalAtA hai / athavA vaha samudra kisI duSTa rAjAke samAna mAlUma hotA thA kyoMki jisa prakAra duSTa rAjA sadA tRSNAse sahita hotA hai usI prakAra vaha samudra bhI sadA tRSNAse sahita rahatA thA arthAt pratikSaNa aneka nadiyoMkA jala grahaNa karate rahane 1 atRptikaram / 2 mahAsarpoMH / 3 sArvatrikaM prasiddha mityarthaH / cAturaGga sa0, i0 a0, pa0 / 4 nirddharta-la0 / 5 mahAgRhasya / 6 jalasvIkArAt / 7 gurudravyANAmadhaHkaraNAt / 8 kutsitarAjAnam / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva sasattvamatigambhIra bhogibhirdhatavelakam / sa rAjAnamivAtyuccaH vRtti maryAdayA dhRtam // 1 // anekamantaradvIpamantarvatinamAtmanaH / durgadezamivAhArya pAlayantamalaGaghanaiH // 2 // garjabhiratigambhIra nabhovyApibhirUjitaiH / ApUryamANamambhobhiH ghanaudhaiH kiDakarairiva // 3 // 'raagitaizcalitaH kSobhaiH utthitaizca vivartanaH / grahAviSTamivojjambhaM sadhyAnaM ca saNitam // 14 // ratnAMzucitritatalaM muktAzabalitArNasam / grAharadhyAsitaM viSvaksukhAlokaM ca bhISaNam // 65 // nadInaM ratnabhUdhiSTham apprANaM cirajIvitam / samudramapi conmudra0 jhaSake'tumasanmatham // 66 // para bhI saMtuSTa nahIM hotA thA, jisa prakAra duSTa rAjA jala (jar3a) arthAt mUrkha manuSyoMse ghirA rahatA hai usI prakAra vaha samadra bhI nirantara jala arthAta pAnIse ghirA rahatA thA, aura jisa prakAra duSTa rAjA guru arthAt pUjya mahApuruSoMkA tiraskAra karatA hai usI prakAra vaha samudra bhI guru arthAt bhArI vajanadAra padArthokA tiraskAra karatA rahatA thA arthAt unheM DubotA rahatA thaa| athavA vaha samudra kisI uttama rAjAka samAna jAna par3atA thA kyoki jisa prakAra uttama rAjA sattva arthAta parAkramase sahita hotA hai usI prakAra vaha samadra bhI sattva arthAta jala-jantuoM se sahita thA, jisa prakAra uttama rAjA atyanta gaMbhIra hotA hai usI prakAra vaha samudra bhI atyanta gaMbhIra arthAt gaharA thA, jisa prakAra uttama rAjAke samIpa aneka bhogI arthAt rAjA loga vidyamAna rahate haiM usI prakAra usa samadrakI balA (taTa) para bhI aneka bhogI arthAta sarpa vidyamAna rahate the, jisa prakAra uttama rAjAkI vRtti ucca hotI hai usI prakAra usa samudrakI vRtti bhI ucca thI arthAt usakA jala havAse UMcA uTha rahA thA aura jisa prakAra uttama rAjA maryAdA arthAt kUla-paramparAsa AIhuI samIcIna paddhatisa sahita hotA hai usI prakAra vaha samudra bhI maryAdA arthAt pAlIse sahita thaa| vaha samudra apane madhyama rahanevAle aneka antarvIpoMkI rakSA kara rahA thA ve antarvIpa usake alaMghanIya tathA haraNa karaneke ayogya kiloMke samAna jAna paDate the| vaha atizaya gambhIra samudra aisA jAna par3atA thA mAno sevakoMke samAna nirantara bar3hate jate hue aura AkAzameM phaile hue meghoMke dvArA hI jalase bharA gayA ho athavA vaha samudra kisI grahAviSTa arthAt bhUta lage hue manuSyake samAna jAna par3atA thA kyoMki jisa prakAra grahAviSTa manuSya jamInapara reMgatA hai, calatA hai, kSubdha hotA hai, UMcA uchalatA hai aura idhara udhara ghUmatA hai athavA karavaTeM badalatA hai usI prakAra vaha samudra bhI laharoMse pRthivIpara reMga rahA thA, cala rahA thA, kSubdha thA, UMcA uchalatA aura idhara udhara ghUmatA thA arthAt kabhI idhara laharatA thA to kabhI udhara laharatA thA, tathA grahAviSTa manuSya jisa prakAra ujjRmbha arthAt uThatI huI jamuhAiyoMse sahita hotA hai usI prakAra vaha samudra bhI ujjRmbha arthAt uThatI huI laharoMse sahita thA, jisa prakAra grahAviSTa manuSya zabda karatA hai usI prakAra samudra bhI zabda kara rahA thA aura jisa prakAra grahAviSTa manuSya kAMpatA rahatA hai usI prakAra vaha samudra bhI vAyuse kAMpatA rahatA thaa| usa samudrakA tala bhAga ratnoMkI kiraNoMse citra-vicitra ho rahA thA, usakA jala motiyoMse citrita thA, aura vaha cAroM ora magaramacchoMse bharA huA thA isaliye vaha dekhane meM acchA bhI lagatA thA aura bhayAnaka bhI mAlUma hotA thaa| vaha samudra aneka ratnoM 1 bhUprasarpaNaH / 2 calanaH / 3 utthaanH| 4 bhramaNaH / 5 ujz2ambhaNam / pakSe jambhikAsahitam / 6 saritpatim / nisvasadRzam / 'nabhAve niSedhe ca svarUpArthe vytikrme| ISadarthe ca sAdRzye tadviruddhatadanyayoH // ' ityabhidhAnAt / 7 ApaH prANaM yasya sa tam / pakSe gataprANam / 8 cirakAlasthAyinam / -jIvinam a0pa0,ba0sa0,i0 / 6 mudrayA sahitam / 10 mudrArahitam / mahAntamityarthaH / 11 jhaSAakitam / 12 mat mano mathnAtIti manmathaH na manmathaH amanmathastaM manoharamityarthaH / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 mahApurANam adRSTapAramobhyam asaMhArya manuttaram / siddhAlayamiva vyaktam avyaktamamRtAspadam // 7 // kvacinmahopalacchAyA dhRtasandhyAbhUvibhUmam / kRtAndhatamasArambhaM kvacinnIlAzmarazmibhiH // 9 // harinmaNiprabhotsaH kvacitsandigdha zaivalam / kvacicca kauDAkumI kAnti tanvAnaM vidrumAGakuraiH MEET kvacicchuktipuTobhedasamuccalitamauktikam / tArakAnikarAkoNaM hasantaM jalabhRtpatham // 10 // velAparyantasammU ItsarvaratnAMzuzIkaraH / kvacidindradhanurlekhAM likhantamiva khADagaNe // 101 // rathAGgapANirityuccaiH sambhUtaM rtnkottibhiH| mahAnidhimivApUrvam apazyanmakarAkaram // 102 // se bharA huA thA isaliye nadIna arthAt dIna nahIM thA yaha ucita thA (pakSameM 'nadI ina' nadiyoMkA svAmI thA)parantu aprANa arthAt prANa rahita hokara bhI cirajIvita arthAt bahuta ya taka jIvita rahanavAlA thA, samudra arthAt mudrA sahita hokara bhI unmudra arthAt mudrArahita thA aura jhaSaketu arthAt machalIrUpa patAkAse sahita hokara bhI amanmatha arthAt kAmadeva nahIM thA yaha viruddha bAta thI kintu nIce likhe anusAra arthameM parivartana kara denese koI viruddha bAta nahIM rhtii| vaha prANarahita honepara bhI cirajIvita arthAt cirasthAyI rahanevAlA thA athavA cirakAlase jala sahita thA, samudra arthAt sAgara hokara bhI unmudra arthAt utkRSTa Anandako denevAlA thA (ud-utkRSTAM mudaM harSa rAti-dadAtIti unmudraH) aura jhaSaketu arthAt samudra athavA machaliyoMke utpAtase sahita hokara bhI amanmatha arthAt kAma nahIM thaa| athavA vaha samudra spaSTa hI siddhAlayake samAna jAna par3atA thA kyoMki jisa prakAra siddhAlayakA pAra dikhAI nahIM detA hai usI prakAra usa samudrakA bhI pAra dikhAI nahIM detA thA-donoM hI adRSTapAra the,jisa prakAra siddhAlaya akSobhya hai arthAt AkulatA-rahita hai usI prakAra samudra bhI akSobhya thA arthAt kSobhita karaneke ayogya thA use koI ga~dalA nahIM kara sakatA thA, jisa prakAra siddhAlayakA koI saMhAra nahIM kara sakatA usI prakAra usa samUhakA bhI koI saMhAra nahIM kara sakatA prakAra siddhAlaya anuttara arthAt utkRSTa hai usI prakAra vaha samudra bhI anuttara arthAt tairaneke ayogya thA, jisa prakAra siddhAlaya avyakta arthAt aprakaTa hai usI prakAra vaha samudra bhI avyakta arthAta agamya thA aura siddhAlaya jisa prakAra amatAspada arthAta amata (mokSa)kA sthAna hai usI prakAra vaha samudra bhI amRta (jala) kA sthAna thaa| kahIM to vaha samudra padmarAgamaNiyoM se saMdhyA kAlake bAdaloMkI zobhA athavA saMdeha dhAraNa kara rahA thA aura kahIM nIla maNiyoMkI kiraNose gAr3ha andhakArakA prArambha karatA huA sA jAna par3atA thaa| kahIM harita maNiyoMkI kAntike prasArase usameM zevAlakA saMdeha ho rahA thA aura kahIM vaha mUMgAoMke aMkuroMse kuMkuma kI kAnti phailA rahA thaa| kahIM sIpoMke saMpuTa khula jAnese usameM motI taira rahe the aura unase vaha aisA jAna par3atA thA mAno tArAoke samUhase bhare hue AkAzakI ora ha~sa hI rahA ho| tathA kahIMpara kinAreke samIpa hI samasta ratnoMkI kiraNoM sahita jalakI choTI choTI baMdeM par3a rahI thoM unase aisA jAna par3atA thA mAno AkAzarUpI AMganameM indradhanuSakI rekhA hI likha rahA ho| isa prakAra jo U~ce taka karor3oM ratnoMse bharA huA thA aise usa samudrako cakravartIne apUrva mahAnidhike samAna dekhA / / 68-102 // 1 avinaashym| 2 na vidyate uttaraH zreSTho yasmAt sa tam / 3 salilapIyUSanivAsam / pakSe abhayasthAnam / 'sudhAkarayajJazeSasalilAjyamokSadhanvantariviSakandacchinnasahAyadivijeSvamRta' itybhidhaanaat| 4 padmarAga- mANikya / 5 lipta / sndehvissyiikRt| 6 smutsrpnnaanaartnmriiciyutshiikraiH| 7 -saMkaraiH p0| 8 makarAlayam la0 / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva dRSTvA'tha taM mahAbhAgaH kRtadhIrdhIraniHsvanam / dRSTacaivAtulayaccakrI goSpadAvajJayArNavam // 103 // tato'bhimatasaMsiddhyaM kRtasiddhanamastriyaH / rathaM pracodayetyuccaiH prAjitAramacodayat // 104 // vimuktapravAhaH UyamAno manojavaiH / lavaNAbdhau drutaM 'prAyAda yAnapAtrAyito rathaH // 105 // ratho manorathAta pUrva rathAt pUrvaM manorathaH / iti sambhAvyavego'sau ratho vAdhiM vyagAhata // 106 // jalastambhaH prayukto nu jalaM na sthalatAM gatam / syandanaM yadamI vAhA jale ninyuH sthalAsthayA // 107 // tathaiva cakracItkAraH tathaivoccaiH pradhauritam' / yathA bahirjalaM pUrvam zraho puNyaM rathAGaginaH // 108 // mahadbhirapi kallolaH 'zokyamAnAsturaGgamAH / rathaM ninyuranAyAsAt pratyutaiSAM sa vizramaH // 106 // rathacakrasa" mutpIDAjjalotpIDaH tvamutpatan / nyadhAd dhvajAMzu ke jADyaM jalAnAmIdRzI gatiH // 110 // nAgarAgasturaGgANAm zrAditaH zramaghamataH / kSAlitaH khuravegotthaiH kevalaM zIkarairapAm // 111 // kSaNaM rathAGgasaGghaTTAjjalamayedvidhA'bhavat / vyabhAvi bhAvinAM vartma cakriNAmiva sUtritam // 112 // ratho'syAbhimatAM bhUmi prApatsArathi coditaH / manoratho'pi saMsiddhi puNyasArathicoditaH // 113 // tadanantara-mahAbhAgyazAlI buddhimAn bharatane gambhIra zabda karate hue usa samudrako dekhakara, dRSTi mAtra se hI use gAyake khurake samAna tuccha samajha liyA // 103 // aura phira apane manorathakI siddhike liye siddha parameSThIko namaskAra kara 'zIghra hI ratha bar3hAo' isa prakAra sArathike liye jorase preraNA kI || 104 || jinakI rAsa DhIlI kara dI gaI hai aura jinakA vega manake samAna hai aise ghor3oMke dvArA le jAyA jAnevAlA vaha ratha lavaNasamudrameM jahAjakI nAI zIghratAke sAtha jA rahA thA / / 105 // manorathase pahale ratha jAtA hai athavA rathase pahale manoratha jAtA hai isa prakAra jisake vegakI sambhAvanA kI jA rahI hai aisA vaha ratha samudra meM bar3e vegake sAtha jA rahA thA / / 106 / / kyA vaha jalastambhinI vidyAse thaMbhA diyA gayA thA athavA sthalapaneko hI prApta ho gayA thA kyoMki cakravartIke ghor3e sthala samajhakara hI jalameM ratha khIMce liye jA rahe the / / 107 / / jisa prakAra jalake bAhara pahiyoM kA cItkAra zabda hotA thA usI prakAra jalake bhItara bhI ho rahA thA aura jisa prakAra jalake bAhara ghor3e daur3ate the usI prakAra jala ke bhItara bhI daur3a rahe the, ahA ! cakravartIkA puNya bhI kaisA Azcaryajanaka thA ! // 108 // ve ghor3e bar3I bar3I laharoMse sIMce jAnepara bhI binA kisI parizramake rathako le jA rahe the / una laharoMse unheM kucha duHkha nahIM hotA thA balki unakA parizrama dUra hotA jAtA thA / / 109 / / rathake pahiye ke AghAtase AkAzakI ora uchalanevAle jalake samUhane dhvajAke vastra meM bhI jADya arthAt bhArIpana lA diyA thA so ThIka hI hai kyoMki jalakA aisA hI svabhAva hotA hai / bhAvArthasaMskRta kAvyoMmeM Da aura la ke bIca koI bheda nahIM mAnA jAtA isaliye jalAnAm kI jagaha jaDAnAm par3hakara caturtha caraNakA aisA artha karanA cAhiye ki mUrkha manuSyoMkA yahI svabhAva hotA hai ki ve dUsaroMmeM bhI jADya arthAt mUrkhatA utpanna kara dete haiM / / 110 / / ghor3oMke zarIra para lagAyA huA aMgarAga (lepa) parizramase utpanna hue pasInese gIlA nahIM huA thA kevala khuroMke vegase uThe hue jalake chIMToMse hI dhula gayA thA / / 111 / / rathake pahiyoMke saMghaTTanase kSaNa bharake liye jo samudrakA jala phaTakara donoM ora hotA jAtA thA vaha aisA mAlUma hotA thA mAno Age honevAle sagara Adi cakravartiyoMke liye sUtra DAlakara mArga hI taiyAra kiyA jA rahA ho / / 112 / / sArathike dvArA calAyA huA cakravartIkA ratha unake abhilaSita sthAnapara pahuMca 1 mahAbhAgaM la0 / 2 sArathim / 3 tyaktarajjubhiH / 4 agacchat / 5 sthalamiti buddhyA / 6 gativizeSAkrAntam / 7 jalAd bahiH / sthala ityarthaH / 8 sicyamAnAH / secanavidhiH / 12 jalasamUhaH / jalAnAM jaDAnAmiti dhvaniH / 13 svedaH / e 10 zramaharaNakAraNam / 11 samutpIDanAt / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 mahApurANam gatvA kativayAnyabdhau yojanAni rathaH prabhoH / sthito'ntarjalamAkramya prastAzva iva vAdhinA // 114 // dviSayojanamAgAya sthite madhye'rNava' rathe / rathAGgapANirAruSTo' jagrAha kila kArmukam // 115 // sphurajjyaM vajrakANDaM taddhanurAropitaM yadA / tadA jIvita sandehavolArUDhamabhUjjagat // 116 // sphuranmaurvIravastasya muhuH pradhvAnayan vizaH / prakSobhamanayadvAdhiM calattimikulAkulam // 117 // saMhAryaH kimamuSyAbdhiH uta vizvamidaM jagat / ityAzaGakya kSaNaM tasthe tadA nabhasi khecaraiH // 118 // ast guNavatyasmin RjukarmaNi kArmuke / zramoghaM sandadhe bANaM zlAdhyaM 'sthAnakamAsthitaH // 116 // 'zrahaM hi bharato nAma cakrI vRSabhanandana: / matsAdbhavantu madbhuktivAsino' vyantarAmarAH // 120 // iti vyaktalipinyAso dUtamukhya iva drutam / sa patrIM cakriNA muktaH prAGmukhImAsthito gatim // 121 // jitanirghAtanirghoSaM dhvaniM kurvazabhastalAt / nyapaptanmAgadhAvAse tatsainyaM kSobhamAnayan // 122 // kimeSa kSubhito'mbhodhiH kalpAntapavanAhataH / nirghAtaH kisvivuddhvAnto bhUmikampo nu jRmbhate // 123 // ityAkulAkuladhiyaH tannikAyopagAH surAH / parivavrurupetyainaM saptaddhA mAgadhaM prabhum // 124 // deva dIpraH zaraH ko'pi patito'smatsabhAgaNe / tenAyaM prakRtaH kSobho na kiJcitkAraNAntaram // 125 // gayA aura puNyarUpI sArathike dvArA prerita huA unakA manoratha bhI saphalatAko prApta ho gayA // 113 // mahArAja bharatakA ratha samudrameM kucha yojana jAkara jalake bhItara hI khar3A ho gayA mAno samudrane UparakI ora bar3hakara usake ghor3e hI thAma liye hoM // 114 // jaba vaha ratha samudra ke bhItara bAraha yojana calakara khar3A ho gayA taba cakravartIne kucha kupita hokara dhanuSa uThAyA // 115 // jisakI pratyaMcA ( DorI) sphurAyamAna hai aura kANDa vajUke samAna hai aisA vaha dhanuSa jisa samaya cakravartIne pratyaMcAse yukta kiyA thA usI samaya yaha jagat apane jIvita rahaneke saMdeha rUpI jhUlApara ArUr3ha ho gayA thA arthAt samasta saMsArako apane jIvita rahanekA saMdeha ho gayA thA / / 116 / / samasta dizAoMko bAra-bAra zabdAyamAna karate hue cakravartIke dhanuSakI sphurAyamAna pratyaMcA zabdane idhara-udhara bhAgate hue macchoMke samUhase bhare hue samudrako bhI kSobhita kara diyA thA / / 117 / / kyA yaha cakravartI isa samudrakA saMhAra karanA cAhatA hai athavA samasta saMsArakA ? isa prakAra AzaMkA kara vidyAdhara loga usa samaya kSaNa bharake liye AkAzameM khar3e ho gaye the / / 118 / / jo Ter3hA hokara bhI guNavAn ( pakSa meM DorIse sahita) aura sarala kArya karanevAlA thA ( pakSameM sIdhA bANa chor3anevAlA thA ) aise usa dhanuSapara cakravartIne prazaMsanIyayogya Asanase khar3e hokara kabhI vyartha na jAnevAlA amogha nAmakA bANa rakhA / / 119 // 'maiM vRSabhadevakA putra bharata nAmakA cakravartI hU~ isaliye mere upabhogake yogya kSetrameM rahanevAle saba vyantara deva mere adhIna hoM isa prakAra jisapara spaSTa akSara likhe hue haiM aisA huA vaha cakravartI ke dvArA calAyA huA vANa mukhya dUtakI taraha pUrva dizAkI ora mukha kara calA // / 120-121 // aura jisane vajrapAtake zabdako jIta liyA hai aisA bhArI zabda karatA huA tathA mAgadha devakI senAmeM kSobha utpanna karatA huA vaha bANa AkAza-talase mAgadha devake nivAsasthAnameM jA par3A / / 122 / / kyA yaha kalpAnta kAlake vAyuse tAr3ita huA samudra hI kSobhako prApta huA hai ? athavA jorase zabda karatA huA vajU par3A hai ? athavA bhUmikaMpa hI ho rahA hai ? isa prakAra front buddhi atyanta vyAkula ho rahI hai aise usake samIpa rahanevAle vyantaradeva taiyAra hokara HTTE devake pAsa Aye aura use gherakara khar3e ho gaye / / 123 - 124 / / he deva, hamAre sabhA 1 jalamadhye / 2 arNavamadhye | 3 kruddhaH / 4 sphurantI jyA maurvI yasya sa tam / 6 sthAnakam pratyAlIDhAdisthAnam / 7 madadhInA bhavantu / 8 mama kSetravAsina ityarthaH / 10 pUrvAbhimukhIm / 11 azani / 12 atyAkulabuddhayaH / 13 vihitaH / 5 cakriNaH / 6 bANaH / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva yenAyaM prahitaH patrI nAkinA dAnavena vA / tasya kartuM pratIkAramime sajjA vayaM prabho // 126 // ityArakSi' bhaTaistUrNam etya vijJApitaH prabhuH / zralamAdhvaM bhaTAlApaiH ityuccaiH pratyuvAca tAn // 127 // yUyaM ta eva madgrAhyAH so'hamevAsmi mAgadhaH / zrutapUrvamidaM kiM vaH soDhapUrvo mayetyariH // 128 // birbhAta yaH pumAn prANAn paribhUtimalImasAn / na guNailiGagamAtreNa pumAneSa pratIyate // 126 // sacitra puruSo vAstu caJcApuruSa' eva ca / yo vinApi guNaiH pauMsnai: ' nAmmaiva puruSAyate // 130 // sa pumAn yaH punIte svaM kulaM janma ca pauruSaH / bhaTabruvo jano yastu tasyAstava bhavanirbhuvi // 131 // vijigISutayA devA" vayaM necchAvihArataH " / tato'rivijayAdeva sampadastu sadApi naH // 132 // vastuvAhanarAjyAGagaiH zrArAdhayati yaH param / parabhogINamaizvaryaM tasya manye viDambanam // 133 // zazAlI prabhuH ko'pi matto'yaM dhanamopsati / dhanAyato'sya dAsyAmi nidhanaM prathanaiH samam // 134 // vicUnaM zaraM tAvat kopAgneH prathamendhanam / karavANIdamevAstu "tanuzalkairupendhanam // 135 // ? bhavanake AMgana meM koI dedIpyamAna bANa Akara par3A hai usIse yaha kSobha huA hai isakA dUsarA kAraNa nahIM hai / / 125 / / he prabho, jisa kisI deva athavA dAnavane yaha bANa chor3A hai hama sava loga usakA pratikAra karaneke liye taiyAra haiM / / 126 / / isa prakAra rakSA karanevAle vIra yoddhAoM ne zIghra hI Akara apane svAmI mAgadha devase nivedana kiyA aura mAgadha devane bhI bar3e jorase unheM uttara diyA ki cupa raho, isa prakAra vIra vAkyoMse kucha lAbha nahIM hai // 127 // tuma loga ve hI mere adhIna rahanevAle deva ho aura maiM bhI vahI mAgadha deva hUM, kyA mujhe kabhI pahale apanA zatru sahana huA hai ? yaha bAta tuma logoMne pahale bhI kabhI sunI hai / / 128 / / jo puruSa parAbhava se malina hue apane prANoMko dhAraNa karatA hai vaha guNoMse puruSa nahIM kahalAtA kintu kevala liGga se hI puruSa kahalAtA hai // 129 // jo puruSa, puruSoMmeM pAye jAnevAle guNoM ke binA kevala nAma se hI puruSa bananA cAhatA hai vaha yA to citrameM likhA huA puruSa hai athavA tRNa kASTha vagairaha se banA huA puruSa hai / / 130|| jo apane parAkramase apane kula aura janmako pavitra karatA hai vAstavameM vahI puruSa kahalAtA hai, isake viparIta jo manuSya jhUThamUTha hI apaneko vIra kahatA hai pRthivIpara usakA janma na lenA hI acchA hai || 131|| hama loga zatruoMko jItane se hI 'deva' kahalAte haiM, icchAnusAra jahAM tahAM bihAra karane mAtra se deva nahIM kahalAte isaliye hama logoMkI saMpatti sadA zatruoMko vijaya karane mAtra se hI prApta ho / 132 / / jo manuSya ratna Adi vastu, hAthI ghor3e Adi vAhana aura chatra camara Adi rAjyake cihna dekara kisI dUsarekI ArAdhanA-sevA karatA hai usakA aizvarya dUsaroMke upabhogake liye ho aura maiM aise aizvaryako kevala viDambanA samajhatA hUM // 133 // bANa calAnevAlA yaha koI rAjA mujhase dhana cAhatA hai so isake liye maiM yuddhake sAtha sAtha nidhana arthAt mRtyu dUMgA ||134|| sabase pahale maiM isa bANa ko cUra kara apane krodharUpI agnikA pahalA Idhana banAUMgA, yahI bANa apane choTe choTe Tukar3oM 47 1 prabho vayam sa0 a0, pa0, i0 / 2 aGgarakSibhaTaiH / 3 tUSNIM tiSThata / 4 te pUrvasmin vidyamAnA eva / 5 paribhava / 6 tRNapuruSaH / caJco'nalAdinirmANa caJcA tu tRNapUruSa', ityabhidhAnAt / karikalabhanyAyamAzritya punaH puruSa zabdaprayogaH / 7 vA la0, ba0, a0, pa0, sa0 da0, i0 8 puruSa sambandhibhiH / anutpattiH / 'no niH zApe' iti anipratyayAntaH / 10 dIvyanti vijigISantIti devAH / 11 svairavihArataH / kIDAvihArata iti bhAvaH / 12 parabhogibhyo hitam / 13 asmat / 14 pradhanaiH da0, i0, la0, a0, pa0, sa0 / yuddhaiH / 'yuddhamAyodhanaM janyaM pradhanaM pravidAraNam' ityabhidhAnAt / 15. alpazakAlaiH ( cUrNIkRtazarIrendhanaH ) / 16 sandhukSaNam, zatruzarIrazakalaiH / agnijvAlanam / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam sAkSepamiti saMrambhAd DavIrya giramUjitAm / vyarasId dazanajyotsnA saMharanmAgAM varaH // 136 // tatastamUnurabhyarNAH surA duSTaparamparAH / prabhu zamayituM krodhAd vidyA vRddhavibhoH sthitiH // 137 // yathArtha varamaryaJca mitaJca bahuvistaram / anAkulaJca gambhIra "nAdhipAmIdRzaM vacaH // 138 // satyaM paribhavaH soham azakyo mAnazAlinAm / balavadbhivirodhastu svaparAbhavakAraNam // 13 // satyameva yazo rakSyaM prANairapi dhanarapi / tattu prabhumanAzritya kathaM labhyata dhIdhanaiH // 140 // alabdhabhAvo labdhArthaparirakSaNamityapi / dvayametat sukhAllabhyaM jigISozriyaM vinA // 141 // balinAmapi santyeva balIyAMso manasvinaH / balavAnahamasmIti notsektavyamataH param // 142 // na kiJcidapyanAlocya vidheyaM siddhikaamytaa| tataH zaraH kutastyo'yaM kimIyoM veti mRgyatAm // 143 // zrutaJca bahuzo'smAbhiH prAptIyaM puSkalaM vacaH / jinAzcakradharassAdha vaya'ntIheti bhArate // 144 // nanaM cakriNa evAyaM jayAzaMsI zarAgamaH / dhutAndhatamasodyota: sambhAvyo'nyatra ki rave:10 // 14 // athavA khalu saMzayya cakrapANerayaM zaraH / vyanakti vyaktamevainaM tannAmAkSaramAlikA // 146 // se merI krodharUpI agniko prajvalita karanevAlA ho // 135 / / isa prakAra vaha mAgadha deva krodha se tiraskArake sAtha sAtha kaThora vacana kahakara dAMtoMkI kAntiko saMkucita karatA haA jaba cupa ho rahA / / 136 / / taba kula-paramparAko dekhane vAle samIpavartI deva usakA krodha zamana karaneke liye usase kahane lage so ThIka hI hai kyoMki rAjA logoMkI sthiti vidyAkI apekSA vRddha hue manuSyoMse hI hotI hai, bhAvArtha-jo manuSya vidyAvRddha arthAt vidyAkI apekSA bar3e haiM unhIMse rAjA logoMkI maryAdA sthira rahatI hai kintu jo manuSya kevala avasthAse bar3e haiM unase kucha lAbha nahIM hotA / / 137 / una devoMne jo vacana kahe the ve samayake anakala the, arthase bhare hue the, parimita the, arthakI apekSA bahuta vistAravAle the, AkulatA-rahita the aura gaMbhIra the so ThIka hI hai kyoMki mUkhoMke aise vacana kabhI nahIM nikalate haiM // 138 // una devoMne kahA ki he prabho, yaha ThIka hai ki abhimAnI manuSyoMko apanA parAbhava sahana nahIM ho sakatA hai parantu balavAn puruSoM ke sAtha virodha karanA bhI to apane parAbhavakA kAraNa hai / / 139 / / yaha bilakula ThIka hai ki apane prANa athavA dhana dekara bhI yazakI rakSA karanI cAhiye parantu vaha yaza kisI samartha puruSakA Azraya kiye binA buddhimAn manuSyoMko kisa prakAra prApta ho sakatA hai ? // 140 // prApta nahIM huI vastukA prApta honA aura prApta huI vastukI rakSA karanA ye donoM hI kArya kisI vijigISu rAjAke Azrayake binA sukhapUrvaka prApta nahIM ho sakate // 141 // he prabho, balavAn manuSyoMkI apekSA aura bhI adhika balavAn tathA buddhimAn haiM isaliye maiM balavAn hUM isa prakAra kabhI garva nahIM karanA cAhiye // 142 // siddhi arthAt saphalatAkI icchA karanevAle puruSako binA vicAre kucha bhI kArya nahIM karanA cAhiye isaliye yaha bANa kahAMse AyA hai ? aura kisakA hai ? pahale isa bAtakI khoja karanI cAhiye // 143 // isa bhAratavarSa meM cakravatiyoM ke sAtha tIthe kara nivAsa karaga, avatAra laga esa Apta puruSoka yathAtha vacana ha ne aneka bAra sane haiM // 144 // vijayako sacita karanevAlA yaha bANa avazya hI cakravartIkA hI hogA kyoMki saghana andhakArako naSTa karanevAlA prakAza kyA sUryake sivAya kisI anya vastu meM bhI saMbhava ho sakatA hai ? arthAt nahIM // 145 // athavA isa viSayameM saMzaya karanA vyartha hai| yaha bANa cakravartIkA hI hai, kyoMki isapara khude hue nAmake akSaroMkI mAlA sApha sApha hI 1 prabhoH sthitividyAvRddharbhavati hi / 2 prabhoH la0 / 3 yathAvasaramayaM ca da0, la0, a0, pa0, sa0, i0 / 4 abhilaSaNIyam / 5 buddhihInAnAm / 6 siddhi vAJchatA / 7 kasya sambandhi / - vicAryatAma / Aptasambandhi / 10 ravi vivaya' / 11zaMkAM mA kaarssiiH| 12 cakrinAmAkSara / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azaviMzatitama parva 49 tadena zaramabhyarcya gndhmaalyaaksstaadibhiH| pUjyAcaiva vibhorAjJA gatvAsmAbhiH zarArpaNA // 147 // mA gA mAgaSa vaicityaM' kAryametad vinazcinu / na yuktaM tatpratIpatvaM tava taddezavAsinaH // 14 // tabalaM deva saMrabhya' tatprAtIyaM na shaantye| mahataH saridoSasya kaH pratIpaM taran sukhI // 14 // balavAnanuvayazced anunayo'dya cakrabhata / mahatsa vaitI vRttim prAmanantyavipatkarIm // 150 // ihAmutra ca jantUnAm unnatyaM pUjyapUjanam / tApaM tatrAnubadhnAti pUjyapUjAvyatikramaH // 15 // iti tadvacanAtkiJcit prabuddha iva tatkSaNam / ajJAtamevametatsyAd ityasau pratyapadyatara // 152 // sasammamamivAsyAbhUt citaM kiJcitsasAdhvasam / sAzaGakamivara sodvegaM prabuddhamiva ca kSaNam // 153 // tataH praseduSI5 tasya nacirAdeva" zemaSI / parvApara vyalokiSTa kopApAyAt prazemuSI5 // 154 // so'yaM cakrabhRtAmAdyo bharato'laGayayazAsanaH / pratIkSyaH sarvathAsmAbhiH anuneyazca sAdaram // 15 // cakritvaM caramADAgatvaM putratvaM ca jgdguroH| ityasya pUjyamekaikaM kiM punastatsamuccitam // 156 // iti nizcitya "sambhAntaH anuyAtaH surottamaiH / sahasA cakriNaM draSTumuccacAla sa mAgadhaH // 157 // cakravartIko prakaTa kara rahI hai // 146 / / isaliye gandha mAlA akSata Adise isa bANakI pUjA kara hama logoMko Aja hI vahAM jAkara unakA yaha bANa unheM arpaNa kara denA cAhiye aura Aja hI unakI AjJA mAnya karanI cAhiye // 147 / / he mAgadha, Apa kisI prakArake vikArako prApta mata ha jiye, aura hama logoMke dvArA kahe hue isa kAryakA. avazya hI nizcaya kIjiye, kyoMki unake dezameM rahanevAle Apako unake sAtha virodha karanA ucita nahIM hai // 148 // isaliye he deva, krodha karanA vyartha hai, cakravartIke sAtha vaira karanese kucha zAnti nahIM hogI kyoMki nadIke bar3e bhArI pravAhake pratikUla tairanevAlA kauna sukhI ho sakatA hai ? arthAt koI nahIM // 149 / / yadi balavAn manuSyako anukala banAye rakhanA cAhiye yaha nIti hai to cakravartIko Aja hI prasanna karanA cAhiye, kyoMki bar3e puruSoMke viSayameM beMtake samAna nam vRtti hI duHkha dUra karanevAlI hai aisA vidvAn loga mAnate haiM // 150 / pUjya manuSyoMkI pUjA karanese isa loka tathA paraloka-donoM hI lokoMmeM jIvoMkI unnati hotI hai aura pUjya puruSoMkI pUjA kA ullaMghana arthAt anAdara karanese donoM hI lokoMmeM pApa bandha hotA hai // 151 / / isa prakAra una devoMke vacanoMse jise usI samaya kucha kucha bodha utpanna huA hai aise usa mAgadha devane mujhe yaha hAla mAlUma nahIM thA yaha kahate hue unake vacana svIkAra kara liye // 152 // usa samaya usake cittameM kucha ghabar3AhaTa, kucha bhaya, kucha AzaMkA, kucha udvega aura kucha praba ho rahA thA / / 153 // tadanantara thor3I hI derameM nirmala huI aura krodhake naSTa ho jAnese zAnta huI usakI buddhine Age pIchekA saba hAla dekha liyA // 154 // yaha vahI cakravartiyoMmeM pahalA cakravartI bharata hai jisakI ki AjJAkA koI ullaMghana nahIM kara sakatA, hama logoMko haraeka prakArase isakI pUjA karanI cAhiye aura Adara sahita isakI AjJA mAnanI cAhiye // 155 // yaha cakravartI hai, caramazarIrI hai aura jagadguru bhagavAn vRSabhadevakA putra hai, ina tInoMmeMse eka eka guNa hI pUjya hotA hai phira jisameM tInoMkA samudAya hai usakI to bAta hI kyA kahanI hai? ||156 / / isa prakAra nizcaya kara vaha mAgadha deva zIgha hI cakravartIko dekhaneke liye AkAza-mArgase calA, usa samaya saMbhUmako prApta hue aneka acche acche deva usake pIche pIche 1cittavikAram / 2 ckriprtikuultvm| 3-vartinaH la0 / 4 saMrambha mA kArSIH / 5 prAtikUlyam / 6 prvaahsy| 7 vetasasambandhinIm / anukuultaamityrthH| 18 pApaM l0| 6 jntau| 10 eva / 11 anumane / 12 iva avadhAraNe / 13 prsnnvtii| 14 alpakAlenaiva / 15 upshmvtii| 16 pUjyaH / sAMzayikaH, saMzayApanamAnasaH / 17 sambhramavadbhiH / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 mahApurANam khamunmaNiti rITAMzuracitendrazarAsanam / kSaNenolladhaya samprApat taM dezaM yatra cakrabhRt // 158 // purodhAya zaraM ratnapaTale sunivezitam / mAgadhaH prabhumAnaMsIda prAyaM svIkuru mAmiti // 156 // cakotpattikSaNe bhadra yannAyAmo'nabhijJakAH / mahAntamaparAdhaM naH tvaM kSamasvArthito muhuH // 160 // yuSmatpAdarajaHsparzAd vAdhireva na kevalam / pUtA vayamapi zrIman tvatpAdAmbujasevayA // 161 // ratnAnyamunyanarghANi svarge'pyasulabhAni ca / zradho nidhInAmAdhAtuM sopayogAni santu te // 162 // hAro'yamatirociSNuH pravArAhaM 'razuktijaiH / zraveNudvipasambhUtaiH dubdho muktAphalairyujaiH // 163 // tava vakSaHsthalAzleSA'd upeyA dupahAratAm / sphurantI" kuNDale cAmU karNAsaGgAt pavitratAm // 164 // ityasmaM kuNDala divya hAraM ca vitatAra saH / trailokyasArasandohamivaikadhyamupAgatam // 165 // ratnazcAbhyacyaM ratnezaM mAgadhaH prItamAnasaH / prabhoravAptasatkAraH tanmatAt svamagAt padam // 166 // atha tatrastha evAbdhiM sAntadvapaM vilokayan / prabhuvisismaye kiJcid bahvAzcaryo hi vAridhiH // 167 // tataH kutuhalAd vAdhiM pazyantaM dhUrgataH " patim / tamityuvAca dantAMzusumanomaJjarI: kiran // 168 // pRthvIvRttam ayaM jaladhiruccalattaralavIcibAhUddha tasphuranmaNigaNArcano dhvanadasaGkhacazaGkhAkulaH / tavArdhamiva saMvidhitsurana velamuccairnadan marudbhutajalAnako dizatu zazvadAnandathum15 // 166 // jA rahe the / / 157 / / dedIpyamAna maNiyoMse jar3e hue mukuTakI kiraNoMse jisameM indradhanuSa bana rahA hai aise AkAzako kSaNa bharameM ullaMghana kara vaha mAgadha deva jahAM cakravartI thA usa sthAna para jA pahuMcA / / 158 / / ratnake piTAremeM rakkhe hue bANako sAmane rakhakara mAgadha devane bharata ke liye namaskAra kiyA aura kahA ki he Arya, mujhe svIkAra kIjiye apanA hI samajhiye / / 159 / / he bhadra, hama ajJAnI loga cakra utpanna honeke samaya hI nahIM Aye so Apa hamAre isa bhArI aparAdhako kSamA kara dIjiye, hama bAra bAra prArthanA karate haiM / / 160 / / he zrIman, Apake caraNoM kI dhUlike sparzase kevala yaha samudra hI pavitra nahIM huA hai kintu Apake caraNakamaloMkI sevA karane se hama loga bhI pavitra ho gaye haiM / / 161 / / he prabho, yadyapi ye ratna amUlya haiM aura svargameM bhI durlabha haiM tathApi ApakI nidhiyoM ke nIce rakhaneke kAma AveM / / 162 // | yaha atizaya dedIpyamAna tathA sUara, sIpa, bAMsa aura hAthI meM utpanna na honevAle divya motiyoMse guthA huA hAra Apake vakSaHsthalake AliMganase pUjyatAko prApta ho tathA ye dedIpyamAna- camakate hue donoM kuNDala Apake kAnoMkI saMgatise pavitratAko prApta hoM / / 163 - 164 / / isa prakAra usa mAgadha devane ekarUpatAko prApta hue tInoM lokoMkI sAra vastuoMke samudAyake samAna suzobhita honevAlA hAra aura donoM divya kuNDala bharatake liye samarpita kiye // 165 // tadanantara jisakA citta atyanta prasanna ho rahA hai aise mAgadha devane aneka prakArake ratnoMse ratnoM ke svAmI bharata cakravartI kI pUjA kI aura phira unase Adara-satkAra pAkara unhIMkI saMgatise vaha apane sthAnapara calA gayA / / 166 / / athAnantara - vahAM khar3e rahakara hI antadvIpoM sahita samudrako dekhate hue mahArAja bharatako kucha Azcarya huA so ThIka hI hai kyoMki vaha lavaNasamudra aneka AzcaryoMse sahita thA / / 167 / / tadanantara dAMtoMkI kiraNeMrUpI puSpamaMjarIko bikheratA huA sArathi kautUhala se samudrako dekhane vAle bharatase isa prakAra kahane lagA // 168 // ki, uchalatI huI caMcala lahareM 1 agre kRtvA / 2 namaskaroti sma / 3 AgatAH / 4 prArthitaH / 5 nidhiM prayatnena sthApayitumadhaH zilAkatu saprayojanAni bhavantviti bhAvaH / 6 na sUkarajaiH / 7 ikSujaiH / 8 saGgAt / 6 upagacchat / 10 pUjyatAm / 11 sphuratI kuNDale ceme la0 / 12 ekaprakAram / 13 vismitavAn / 14 yAnamukhaM gataH / sArathirityarthaH / 15 Anandam / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva amuSya jalamutpatadgaganametadAlakSyate zazAGakakarakomalacchavibhirAtataM shiikraiH| prahAsamiva digvadhUparicayAya vizvagdadhat titAMsa'viva cAtmanaH pratidizaM yazo bhAgazaH // 170 // kvacitsphuTitazuktimauktikatataM satAraM nabho jayatyalimalImasaM makaramInarAzizritam / kvacitsalilamasya bhogikula saDakulaM sUnnataM narendrakulamuttamasthitijigISatIvodbhaTam // 171 // ito vizati gAGagamamba zaradambudAcchacchavi srutaM himavato'mutazca surasaM payaH saindhavam / tathApi na jalAgamena putirasya popUryate dhavaM na jalasaddhagrahariha jalAzayoM dhAyati // 172 / / vasantatilakAvRttam vyApyodaraM calakulAcalasannikAzAH putrA ivAsya timayaH payasA prpussttaaH| kallolakAzca parimArahitAH samantAd anyonyaghaTTanaparAH samamAvasanti // 173 // rUpI bhujAoMke dvArA dhAraNa kiye hue dedIpyamAna maNiyoMke samUha hI jisakI pUjAkI sAmagrI hai, jo zabda karate hue asaMkhyAta zaMkhoMse Akula hai, jo pratyeka belAke sAtha jorase zabda kara rahA hai, vAyuke dvArA kaMpita huA jala hI jisake nagAr3e haiM aura jo ina sabase aisA jAna par3atA hai mAno Apake liye argha hI denA cAhatA ho aisA yaha samudra sadA Apake liye Ananda deve // 169 / / AkAzakI ora uchalatA huA aura candramAkI kiraNoMke samAna komala kAntivAle jalake choTe choTe chIMToMse vyApta huA isa samudrakA yaha jala aisA jAna par3atA hai mAno dizArUpI striyoM ke sAtha paricaya karaneke liye cAroM orase hAsya hI kara rahA ho athavA apanA yaza bAMTakara pratyeka dizAmeM phailAnA hI cAhatA ho // 170 // khulI huI sIpoMke bhotiyoMse vyApta huA, bhamarake samAna kAlA aura makara mIna, magara-maccha Adi jala-jantuoMkI rAzi-samahase bharA huA yaha samudrakA jala kahIM tArAoM sahita, bhUmarake samAna zyAma aura makara mIna Adi rAziyoM se bhare hue AkAzako jItatA hai to kahIM rAjAoMke kulako jItanA cAhatA hai kyoMki jisa prakAra rAjAoMkA kula bhogI arthAt rAjAoMke samUhase vyApta rahatA hai usI prakAra yaha jala bhI bhogI arthAt sauke samUhase vyApta hai,jisa prakAra rAjAoMkA kula sUnnata arthAt atyanta utkRSTa hotA hai usI prakAra yaha jala bhI sUnnata arthAt atyanta UMcA hai, jisa prakAra rAjAoMkA kula uttama sthiti arthAt maryAdAsa sahita hotA hai usI prakAra yaha jala bhI uttama sthiti arthAt avadhi (haha) se sahita hai, aura rAjAoMkA kUla jisa prakAra uddhaTa arthAta utkRSTa yoddhAoMse sahita hotA hai usI prakAra yaha jala bhI udbhaTa arthAt prabala hai // 171 // idhara himavAn parvata se nikalA huA tathA zaradaRtuke bAdaloMke samAna svaccha kAntiko dhAraNa karanevAlA gaGgA nadIkA jala praveza kara rahA hai aura usa ora sindhu nadIkA mIThA jala praveza kara rahA hai,phira bhI jalake Anese isakA saMtoSa pUrA nahIM hotA hai, so ThIka hI hai kyoMki jalAzaya (jisake bIca meM jala hai, pakSameM jar3a AzayavAlA-mUrkha) jala (pakSameM jar3a-mUrkha) ke saMgrahase kabhI bhI saMtuSTa nahIM hotA hai / bhAvArtha--jisa prakAra jalAzaya arthAt mUrkha manuSya jala saMgraha arthAt mUrkha manuSyoMke saMgrahase saMtuSTa nahIM hotA usI prakAra jalAzaya arthAt jalase bharA huA samudra yA tAlAba jala-saMgraha arthAt pAnIke saMgraha karanese saMtuSTa nahIM hotA // 172 / / isa samudrake udara arthAt madhyabhAga athavA peTameM vyApta hokara paya arthAt jala athavA dUdhase atyanta puSTa hue tathA calate hue kulAcaloMke samAna bar3e bar3e isake putroMke samAna magaramaccha aura pramANa rahita 4 jalAdhAraH 1 vistAritumicchat / 2 sarpasamUha pakSa bhogismh| 3 sindhunadIsambandhi / jaDabuddhizca / 5 drAyati tapyati / dvai tRptau| -6 mAvizanti la0, da0 / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 mahApurANam Apo dhanaM dhRtarasAH sarito'sya dArAH putrIyitA' jalacarAH sikatAzca ratnam / itthaM vibhUti' lavadurlalito vicitraM dhatte mahodadhiriti prathi' mAnameSaH // 174 // niHzvAsadhUmamalinAH phaNamaNDalAntaH suvyaktaratnarucayaH parito bhramantaH / vyAyacchamAnatanavo ruSitaM rakasmAd pratrolmukazriyamamI dadhate phaNIndrAH // 175 // pAdairayaM jalanidhiH zizirairapIndoH zrAspRzyamAnasalilaH sahasA khamukham / roSAdivoccalati muktagabhIrabhASo velAchalena" ma mahAn sahate'bhibhUtim // 176 // nAkaukasAM dhRtarasaM sahakAminIbhiH prAkrIDanAni " " sumanoharakAnanAni / dvIpasthalAni rucirANi sahasrazo'smin santyantarIpamiva durganivezanAni // 177 // aneka lahareM ye saba cAroM orase eka dUsare ko dhakkA dete hue eka hI sAtha isa samudra meM nivAsa kara rahe haiM // 173 // he prabho, isa samudrake jala hI dhana haiM, rasa arthAt jala athavA zRGgAra yA snehako dhAraNa karanevAlI nadiyAM hI isakI striyAM haiM, magaramaccha Adi jalacara jIva hI isake putra haiM aura bAlU hI isake ratna haiM isa prakAra yaha thor3I sI vibhUtiko dhAraNa karatA hai tathApi mahodadhi isa bhArI prasiddhiko dhAraNa karatA hai yaha AzcaryakI bAta hai / bhAvArthaisa zloka kavine samudrakI daridra avasthAkA citraNa kara usake mahodadhi nAmapara Azcarya prakaTa kiyA hai / daridra avasthAkA citraNa isa prakAra hai / he prabho, isa samudra ke pAsa AjIvikA ke yogya kucha bhI dhana nahIM hai| kevala jala hI isakA dhana hai arthAt dUsaroMko pAnI pilA pilAkara hI apanA nirvAha karatA hai, isakI nadIrUpa striyoMkA bhI burA hAla hai ve becArI rasa-jala dhAraNa karake arthAt dUsarekA pAnI bhara bharakara hI apanI AjIvikA calAtI haiM / putra haiM parantu ve saba jalacara arthAt ( jaDacara) mUrkha manuSyoM ke naukara athavA sUrkha honese naukara haiM athavA pAnI meM rahakara zevAla bInanA Adi tuccha kArya karate haiM, isake sivAya kula paramparA se AI huI sonA-cA~dI ratna AdikI saMpatti bhI isake pAsa kucha nahIM hai - bAlU hI isake ratna haiM, yadyapi isameM aneka ratna paidA hote haiM parantu ve isake nijake nahIM haiM unheM dUsare loga le jAte haiM isaliye dUsare ke hI samajhanA cAhiye isa prakAra yaha bilakula hI daridra hai phira bhI mahodadhi ( mahA + u + dadhi * ) arthAt lakSmIkA bar3A bhArI nivAsasthAna isa nAmako dhAraNa karatA haiM yaha Azcarya kI bAta hai / AzcaryakA parihAra Upara likhA jA cukA hai || 174 // jo niHzvAsake sAtha nikalate hue dhUmase malina ho rahe haiM, jinake phaNAoMke madhyabhAgameM ratnoMkI kAnti spaSTa rUpase prakaTa ho rahI hai, jo cAroM ora golAkAra ghUma rahe haiM, jinake zarIra bahuta lambe haiM, aura jo akasmAt hI krodha karane lagate haiM aise ye sarpa isa samudra meM alAtacakrakI zobhA dhAraNa kara rahe haiM / / 175 / / isa samudrakA jala candramAke zItala pAdoM arthAt pairoM se (kiraNoM se) sparza kiyA jA rahA hai, isaliye hI mAno yaha krodhase gambhIra zabda karatA huA jvArakI laharoMke chalase badalA cukAneke lie akasmAt AkAzakI ora uchala kara daur3a rahA hai so ThIka hI hai kyoMki mahApuruSa siraskAra nahIM saha sakate / / 176 / / isa samudrake jalake 1 putrA iva AcaritAH / 2 vibhUtezvaryasya lavo lezastena durlalito durgavaH / lavazabdo'tra vicitrakAraNam / 3 prasiddhatAm / 4 phaNamaNDalamadhye | 5 suprakaTa / 6 dIrghabhavaccharIrAH / 7 roSaH / 8 alAtazobhAm / kiraNa : caraNairiti dhvaniH / 10 divocchvalati la0 / 11 jalavikAravyAjena / 'andhyambuvikRtA velA' ityabhidhAnAt / 12 parAbhavam / 13 kriyAvizeSaNam / matirasaM da0 / pratarasAM la0 / 14 AsamantAt krIDanAni yeSu tAni / 15 samanohara ityapi kvacit pAThaH / 16 antarddhApamiva / 'dvIposstriyAmantarIpaM yadantarbAriNastaTam / ' ityabhidhAnAt / 17 mahAdvIpamadhyavartIni giridurgAdinivezanAni ca santItyarthaH / * 'dadhi kSIrotarAvasthAbhASe zrIvAsa sarjayoH' iti medinI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva mAlinIvRttam zrayamani' bhUtavelo ruddharodho'ntarAla' zranilabalavilolairbhUrikallolajAlaiH / taTavanamabhihanti vyaktamasmaiH praruSyam mama kila bahirasmAnnAsti vRttirmuSeti // 178 // pravigaNitamahattvA pUyamasmAn svapAdaH abhihatha' kimalaDa ghyaM vo vRthA tauGagyametat / vayamiva kimalaGadhyAH kiM gabhIrA itItthaM parivadati 'virAbairnUna mabdhiH kulAvrIn // 176 // praharSiNIvRttam zratrAyaM bhujagazizu bilAbhizaGakI vyAttAsyaM timimabhidhAvati prahRSTaH / taM so'pi svagalabilAvalagna lagnaM svAntrAsthA" vihitadayo na jegilIti // 180 // dodhakavRttam dhRtAmiSa" zakaH / punarapyapayAti / / 181 // evamahAmaNirazmicikIrNa toyamamuSya mInagago'nusaran sahasAsmAd vahnibhiyA lolataraGaga vilolitadRSTiH vRddhataro'sumatiH 15 sumataM naH / hI rathameSa timiGigalazaGakI pazyati pazya timiH 17 stimitAkSa: // 182 // bhujaGgaprayAtavRttam ihAmI bhujaGgAH saratnaiH phaNAgraiH samutkSipya bhogAn" khamudvIkSamANAH / vibhAvyanta ete taraGagorahastaiH ghRtA dIpikaughA mahAvAdhineva // 183 // bhItara apanI devAMganAoMke sAtha bar3e vegase Ate hue devoMke hajAroM krIr3A karaneke sthAna haiM, hajAroM manohara vana haiM aura hajAroM sundara dvIpa haiM tathA ve saba aise jAna par3ate haiM mAno isake bhItara bane hue kile hI hoM / / 177 / / jvAra-bhATAoMse caMcala huA yaha samudra isa vanake bAhara merA jAnA nahIM ho sakatA hai isaliye isapara prakaTa krodha karatA huA apane kinAreke vanako vAyuke vegase atizaya caMcala aura pRthivI tathA AkAzake madhya bhAgako rokanevAlI aneka laharoMke samUhase vyartha hI tAr3ana kara rahA hai / / 178 / / he prabho, yaha garajatA huA samudra aisA jAna par3atA hai mAno apane UMce zabdoMse kula parvatoMko yahI kaha rahA hai ki he kulaparvato, tumhArI U~cAI bahuta hai isIlie kyA tuma apane pairoM arthAt antake bhAgoMse hama logoMkI tAr3anA kara rahe ho ? tumhArI yaha vyarthakI UMcAI kyA ullaMghana karaneke ayogya hai ? kyA tuma hamAre samAna alaMdhya athavA gaMbhIra ho ? / / 179 / / idhara yaha sAMpakA baccA apanA bila samajha kara prasanna hotA huA, mukha phAr3e hue macchake mukhameM daur3A jA rahA hai aura vaha bhI apane gale rUpa bilameM lage hue isa sAMpake bacceko apane antareMgameM saMcita huI nirdayatA ke kAraNa nigala rahA ha~ / / 180 / / idhara yaha machaliyoMkA samUha padmarAga maNikI kiraNoMse vyApta hue isa samudrake jalako mAMsa samajhakara use leneke liye daur3atA hai aura phira akasmAt hI agni samajhakara vahAMse lauTa AtA hai / / 181 / / he deva, idhara dekhiye, caMcala laharoMse jisakI dRSTi caMcala ho rahI haiM aura jo bahuta hI bUr3hA hai aisA yaha maccha isa rathako machaliyoMko khAnevAlA bar3A maccha samajhakara nizcala dRSTise dekha rahA hai, hamArA khyAla hai ki yaha bar3A mUrkha hai / / 182 // idhara 53 1 asthira / acalamityarthaH / 2 AkAzamaNDalaiH / 'bhUmyAkAzarahaH prayogAnayeSu rodhas' / 3 taTavanAya / 4 bRthA / 5 abhitADayatha / 6 pakSidhvanibhiH / 7 iva / vivRtAnanam / madhya / madhyamaM cAbalagnaM ca tudyo'strI' ityamara: / 10 nijapurItadvidyAkRtakRtayaH ( ? ) / 11 bhRzaM gilati / 12 padmarAga / 13 samudrasya / 14 palala / 15 azobhanabuddhiH / 16 sAdhujJAtam / 17 matsyaH / 18 stimitA bArddhanizcalAmityabhidhAnAt / 16 zarIrANi / 'bhogaH sukhe striyAdibhRtAvahezca phaNakAyayoH' / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ && bhujaGgaprayAtairidaM mahAnIlavezmeva mahApurANam lakSyate'ntaHsphuradratnakoTi / vArirAzeH jalaM dIpairanekaiH jvaladbhizcaladbhistatadhvAntamudbhiH // 184 // mattamayUravRttam kRtalAsyAH / vAtAghAtAt puSkara vAdyadhvanimuccaH tanvAne'bdhau mandragabhIraM dvIpopAnte santatamasmin surakanyAH raMramyante mattamayUraiH samametAH // 185 // nIlaM zyAmAH kRtaravam ccedhRtanAdA' 'vidyudvantaH sphuritabhujaGagotphaNaratnam / zrAzliSyanto jaladasamUhA jalamasya vyakti' nopavaji tumalaM te ghanakAle // 186 // pazyAmbhodheranu taTamenAM vanarAjI rAjIvAsya' prazamitatApAM vitatApAm / ve lotsarpajjalakaNikAbhiH paridhautAm nIlAM zATImiyara sumanobhiH pravikIrNAm // 187 // toTakavRttam paritaH sarasIH sarasaH kamalaiH suhitAH suciraM vicaranti mRgAH / 15 upatIramamuSya nisargasukhAM varSAMta "nirupadrutimetya vane // 188 // anutIravanaM mRgayUthamidaM kanakasthalamujjvalitaM rucibhiH / parivIkSya davAnalazaGika bhUzaM paridhAvati" dhAvati tIrabhuvaH // 186 // ratnasahita phaNAke agrabhAgase apane mastakako UMcA uThAkara AkAzakI ora dekhate hue ye sarpa aise jAna par3ate haiM mAno isa mahAsamudrane apane taraMgoMrUpI bar3e bar3e hAthoMse dIpakoM ke samUha hI dhAraNa kara rakhe hoM / / 183 / / jisake bhItara karor3oM ratna dedIpyamAna ho rahe haiM aisA yaha mahAsamudrakA jala sarpoMke idhara-udhara jAnese aisA dikhAI detA hai mAno phaile hue andhakArako naSTa karate hue, jalate hue aura calate hue aneka dIpakoM sahita mahAnIla maNiyoMkA banA huA ghara hI ho // 184 // jisa samaya yaha samudra vAyuke AghAtase puSkara (eka prakArakA bAjA) ke samAna gaMbhIra aura UMce zubda karatA hai usa samaya isa dvIpake kinArepara ina unmatta mayUroMke sAtha sAtha nRtya karatI huI ye devakanyAeM nirantara krIr3A kiyA karatI haiM / / 185 / / varSARtu meM bAdaloM ke samUha aura isa samudrakA jala donoM eka samAna rahate haiM kyoMki varSARtu meM bAdaloMke samUha kAle rahate haiM aura samudrakA jala bhI kAlA rahatA hai, bAdaloMke samUha jorase garajate hue Anandita hote haiM aura samudrakA jala bhI jorase zabda karatA huA Anandita hotA hai-lahAtA rahatA hai, bAdaloMke samUhameM bijalI camakatI hai aura samudrake jalameM bhI sarpoMke UMce uThe hue phaNAoM para ratna camakate rahate haiM, isa prakAra bAdaloMke samUha apane samAna isa samudrake jalakA AliMgana karate hue varSA Rtu kisI dUsarI jagaha nahIM jA sakate yaha spaSTa hai / / 186 | | kamalake samAna sundara mukhako dhAraNa karanevAle he deva, samudra ke kinAre kinAre kI ina vanapaMktiyoMko dekhiye jinameM ki sUrya kA saMtApa bilakula hI zAnta ho gayA hai, jahAM tahAM vistRta jala bharA huA hai, jo phUloMse vyApta ho rahI haiM aura jo bar3I bar3I laharoMke uchalate hue jalakI bUMdoMse dhoI huI nIle raMgakI sAr3iyoMke samAna jAna par3atI haiM / / 187 / / isa samudra ke kinAreke vanameM upadrava rahita tathA svabhAva se hI sukha denevAle sthAnapara Akara sarasa kalamI dhAnoMko khAte hue ye hariNa bahuta kAla taka ina tAlAboMke cAroM ora ghUmA karate haiM / / 188 / / isa kinAreke vanameM kAnti 1 vyAptAndhakAranAzakaiH / 2 jalamiti vAdya athavA carmAnaddhavAdyabhedaH / 3 samametaiH la0, da0 / 4 dhRtamodA la0 / 5 taDidvantaH / 6 vyaktaM la0 / 7 gantum / 8 meghasamUhAH / 6 kamalAsya / 10 vistRtajalAm / 11 jalalavaiH / 'kaNikA kathyate'tyantA sUkSmavastvagnimanthayoH // 12 vastram / 13 sarasInAM samantataH / 14 poSitAH / 15 taTe / 16 nirupadravAm / 17 taTavane / 18 parimaNDale ( velAyAm ) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitama parva praharSiNI lAvaNyAvayamabhisArayan' saritstrIH praastrstprtnujlaaNshkaastrddgH|| pAzliSyanmuhurapi nopayAti tRpti sambhogaratirasiko na tRpyatIha // 16 // vasantatilakA rodhobhuvo'sya tanuzIkaravArisiktAH sammAjitA viralamuccalitaistaraGagaiH / bhAntIha santatalatAvigalatprasUna-nityopahArasubhagA dhusadAM' nissevyaaH||16|| mandAkrAntA svargAdyAnazriyamiva hasatyutprasUne bane'smin mandArANAM sarati pavane mandamandaM banAntAt / mandAkrAntAH salalitapadaM kiJcidArabdhagAnAH caGakamyante khagayuvatayastIradezeSvamuSya // 162 // praharSiNI apsavya stimirayamAjighAMsurArAd abhyeti drutmbhibhaavukopsuyonim| zailoccAnapi nigilaMstimInito'nyo vyatyAste2 samamamunA yuyutsamAnaH // 16 // pRthbI jalAdajagarastimi zayumapi3 sthalAdapsujo vikarSati5 yuyutsayA kRtadRDhanaho' durgrahaH / tathApi na jayo mitho'sti samakakSyayorenayoH dhruvaM na samakakSya yoriha jayetaraprakramaH // 194 // se prakAzamAna suvarNamaya sthAnoMko dekhakara jise dAvAnalakI zaMkA ho rahI hai aisA yaha hariNoM kA samUha bahuta zIghra kinAre kI pRthivIkI ora lauTatA huA daur3A jA rahA hai / / 189 / / yaha samudra, jinake jala rUpI sUkSma vastra kucha kucha nIcekI ora khisaka gaye haiM aisI nadIrUpI striyoM ko lAvaNya arthAt sundaratAke kAraNa (pakSameM khArApanake kAraNa) apanI ora bulAtA huA tathA taraMgoMke dvArA bAra-bAra unakA AliMgana karatA huA bhI kabhI tRptiko prApta nahIM hotA so hI hai kyoMki jo atyanta rasika arthAt kAmI (pakSameM jala sahita) hotA hai vaha isa saMsAra meM aneka bAra saMbhoga karanepara bhI tRpta nahIM hotA hai / / 190 / jo choTI choTI bUMdoMke pAnI ke sIMcanese svaccha ho gaI hai, nirantara latAoMse girate hue phUloMke upahArase jo sadA sundara r3atI haiM, aura jo devoMke dvArA sevana karane yogya haiM aisI ye yahAMkI kinArekI bhamiyAM virala virala rUpase uchalatI huI laharoMse atyanta suzobhita ho rahI haiM / / 191 / / svargake upavanakI zobhAkI ora haMsanevAle tathA phUloMse bhare hue isa vanameM mandAra vRkSoMke vanake madhya bhAgase yaha vAyu dhIre dhIre cala rahA hai aura isI samaya jinhoMne kucha kucha gAnA prArambha kiyA hai aisI ye dhIre dhIre calanevAlI vidyAdhariyAM isa samudra ke kinAreke pradezoMpara lIlApUrvaka paira rakhatI uThAtI huI Tahala rahI hai // 192 / / idhara, isa jalameM utpanna hue anya aneka macchoMko tiraskAra kara unake mAranekI icchA karatA huA yaha isI jalameM utpanna huA bar3A maccha bahuta zIgha dUrase unake sanmukha A rahA hai aura parvatake samAna bar3e bar3e macchoMko nigalatA huA bar3A maccha usa pahale bar3a macchake sAtha yuddha karanekI icchA karatA huA khar3A hai // 19 // idhara, yaha ajagara jalameMse kisI bar3e macchako apanI ora khIMca rahA hai aura majabUtIse pakar3ane 1 abhisArikAyAH kurvan / 2 zlakSNa / 3 taTabhUmayaH / 4 devAnAm / 5 hasatIti hasat tasmin / 6 saratIti sarat tasmin / 7 mandagamanAH / 8 apsu bhavaH / 6 AhantumicchaH / 10 abhibhavazIlaH / 11 zaGakhaM jalacaraM vaa| 12 vaiparItyena sthitaH / 13 ajgrm| 14 matsyaH / 15 AkarSati / 16 yoddhamicchayA / 17 parasparavihitadRDhagrahaNam / grahaH svIkAraH / 18 gRhItumazakyaH / 16 samabalayoH / 20 apajayaH / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 mahApurANam vanaM vanagajairidaM jalanidheH samAsphAlitaM vanaM banagajairiva sphuTavimukta sAMrAviNam / mRdaGgaparivAdana zriyamupAdadhaddikta tanoti taTamuccalatsapadi dattasammArjanam // 165 // tarattimikalevaraM sphuTitazuktizalkA citaM sphuratparuSaniHsvanaM vivRtarandhrapAtAlakam / bhayAnakamito jalaM jalanidherla satpannagapramuktatanu' kRtti saMzayitavIcimAlAkulam // 166 // ito dhutavano'nilaH zizirazIkarAnAkiran upaiti zanakaistaTa masugandhipuSpAharaH / itazca paruSo'nilaH sphurati dhUtakallolasAt kRtasvanabhayAnaka stimikalevarAnAghunan // 167 // zArdUlavikrIDitam asyopAntabhuvazcakAsati tarAM ve loccalanmauktikaiH zrAkIrNAH kusumopahArajanitAM lakSmIM vaghAnA bhRzam / sevante saha sundarIbhiramarA yAH svargalokAntaram manvAnA dhRtasammadAstaTavanacchAyAtarUnsaMzritAH // 168 // ete te makarAdayo jalacarA matveva kukSimbharim vArAM rAzimanantarAyamadhikaM putrA ivAsyorasA:' / bhAga' pratilipsayA nu " janakasyAkrozatopyagrato yudhyante militAH parasparamaho baddhakrudho dhigdhanam / 16 lokAnandibhirapramA" parigataM ruccAvacairbhoginAm zrArUDhaM radhimastaka zucitamaiH santApavicchedibhiH / pAtAlaivivRtAnane muMhurapi prAptavyayairakSaryaH zrAsaMsAramamuSya nAsti vigamo" ratnairjalaughairapi // 200 // vAlA yaha duSTa maccha bhI lar3anekI icchAse use jamInaparase apanI ora khIMca rahA hai tathApi eka samAna bala rakhanevAle ina donoMmeM paraspara kisIkI jIta nahIM ho rahI hai so ThIka ho hai kyoMki isa saMsArameM jo samAna zaktivAle haiM unameM paraspara jaya aura parAjayakA nirNaya nahIM hotA hai / / 194 / / jaMgalI hAthiyoMke dvArA atizaya tAr3ana kiyA huA yaha samudrakA jala, jisameM jaMgalI hAthI spaSTa rUpase garjanA kara rahe haiM aise kisI vanake samAna tathA mRdaMga bajane kI zobhAko dhAraNa karatA huA aura dizAoMmeM uchalatA huA kinAreko bahuta zIghra zuddha kara rahA hai // 195 // jisameM aneka machaliyoM ke zarIra taira rahe haiM, jo khulI huI sIpoMke Tukar3oMse vyApta hai, jisameM kaThora zabda ho rahe haiM, jisane apane randhroM meM pAtAlako bhI dhAraNa kara rakhA hai, aura jo tairate hue sAMpoMse chUTI huI kAMcaliyoMse logoMko aisA saMdeha utpanna karatA hai mAno laharoM ke samUhase hI vyApta ho aisA yaha samudrakA jala idhara bahuta bhayAnaka ho rahA hai // 196 // idhara, vanako hilAtA huA, zItala jalakI bUMdoM ko barasAtA huA aura vRkSoMke sugandhita phUloM kI sugandhikA haraNa karatA huA vAyu dhIre dhIre kinAre kI ora baha rahA hai aura idhara bar3e bar3e macchoM ke zarIrako kaMpAtA huA tathA hilatI huI laharoM ke zabdoMse bhayaMkara yaha pracaNDa vAyu baha rahA hai / / 197|| jo bar3I bar3I laharoMse uchalate hue motiyoMse vyApta hokara phUloMke upahArase utpanna huI atizaya zobhAkoM dhAraNa karatI haiM, kinAreke vanake chAyAdAra vRkSoMke nIce baiThe hue deva loga harSita hokara apanI apanI devAMganAoMke sAtha jinakI sevA karate haiM aura isIliye jo dUsare svarga lokakI zobhA bar3hAtI haiM aisI ye isa samudrake kinAre kI bhUmiyAM atyanta suzobhita ho rahI haiM // / 198 / / ye magaramaccha Adi jalacara jIva, jisake pAsa ananta dhana hai aise isa samudrako apane udarakA pAlana-poSaNa karanevAlA pitA samajhakara sage putroM ke samAna usakA dhana bAMTakara apane bhAga ( hisse ) ko adhika rUpase lene kI icchAse, garjanAke zabdoM ke bahAne cillAte hue pitA ke sAmane hI ikaTThe hokara krodhita hote hue parasparameM lar3a rahe haiM, hAya ! aise dhanako dhikkAra ho / 199 / / muMha kholakara par3e hue aneka pAtAloM arthAt vivaroM aura 3 lalatyatraGaga la0, da0, i0 a0, pa0, sa0, ba0 / calatsarpam / 6 tanvAnA pa0 / 7 svodarapUrakam / 'ubhAvAtmaMbhariH kukSimbhariH bhavAH / 6 bhAgaM labdhumicchayA / 10 iva / 11 pramANarahitaiH / 14 viyogaH / 1 jalam / 2 zakala / 4 nirmoka / 5 puSpANyAhartuM zIlaH / svodarapUrake / ' ityabhidhAnAt / 8 urasi 12 nAnAprakAraiH / 13 mastake | Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva khagdharA vajUdroNyAmamuSya kvathadiva jaTharaM vyaktamudbubu dAmbu sphUrjatpAtAlaranthrocchvasadanilabalAdviSvagAvartamAnam' / prastIrNAne karatnAnyapaharati jane nUnamuttaptamantaH prAyo rAyAM viyogo janayati mahato'pyugramantavadAham / 201 praharSiNI zrAyuSmanniti bahuvismayo'yamabdhiH gambhIra prakRtiranalasattvayogaH prAyastvAmanuharate vinA vasantatilakA itthaM niyantari parAM zriyamamburAzeH zravarNayatyanugataMrvacanavicitraiH / prApa pramodamadhikaM nacirAcca' samrAT senAnivezamabhiyAtumanA babhUva // 203 // sadratna: sakalajagajanopajIvyaH / jaDimnA // 202 // 57 bar3avAnaloMke dvArA bAra bAra hrAsa honepara bhI jinakA kabhI kSaya nahIM ho pAtA hai, jo logoMko Ananda denevAle haiM, pramANa rahita haiM, aneka prakArake haiM, sarpoMke phaNAoMpara ArUr3ha haiM, atyanta pavitra haiM, aura saMtApako naSTa karanevAle haiM aise ratnoM tathA jalake samUhoM kI apekSA isa samudrakA jaba taka saMsAra hai taba taka kabhI bhI nAza nahIM hotA / bhAvArtha - yadyapi isa samudra ke aneka ratna isake vivaroM-biloM meM ghusakara naSTa ho jAte haiM aura jalake samUha bar3avAnalameM jalakara kama ho jAte haiM tathApi isake ratna aura jalake samUha kabhI bhI vinAzako prApta nahIM ho pAte kyoMki jitane naSTa hote haiM usase kahIM adhika utpanna ho jAte haiM // 200 // bahuta bar3e pAtAla rUpI chidroMke dvArA UparakI ora bar3hate hue vAyuke jorase jo cAroM ora ghUma rahA hai aura jisameM jalake aneka babUle uTha rahe haiM aisA yaha samudrakA udara arthAt madhyabhAga vajrakI kar3AhI meM khaulatA huA sA jAna par3atA hai athavA loga isake jahAM tahAM phaile hue aneka ratna le jAte haiM isaliye mAno yaha bhItara hI bhItara saMtapta ho rahA hai so ThIka hI hai kyoMki dhanakA viyoga prAyaH karake bar3e bar3e puruSoMke hRdayameM bhI bhayaMkara dAha utpanna kara detA hai // / 201 || he AyuSman, jisa prakAra Apa aneka AzcaryoMse bhare hue haiM usI prakAra yaha samudra bhI aneka AzcaryoMse bharA huA hai, jisa prakAra Apake pAsa acche acche ratna haiM usI prakAra isa samudra ke pAsa bhI acche acche ratna haiM, jisa prakAra saMsArake samasta prANI Apake upajIvya haiM arthAt ApakI sahAyatAse hI jIvita rahate haiM usI prakAra isa samudrake bhI upajIvya haiM arthAt samudra meM utpanna hue ratna motI tathA jala Adise apanI AjIvikA karate haiM, jisa prakAra Apa gaMbhIra prakRtivAle haiM usI prakAra yaha samudra bhI gaMbhIra (gaharI ) prakRtivAlA hai aura jisa prakAra Apa analpasattva yoga arthAt ananta zaktiko dhAraNa karanevAle haiM usI prakAra yaha samudra bhI analpasattva yoga arthAt bar3e bar3e jalacara jIvoMse sahita hai athavA jisa prakAra Apa anAlasatva yoga arthAt Alasyake sambandhase rahita haiM usI prakAra yaha samudra bhI anAlasatva yoga arthAt nAla ( narA ) rahita jIvoMke sambandha sahita haiM isa prakAra yaha samudra ThIka ApakA anukaraNa kara rahA hai / yadi antara hai to kevala itanA hI hai ki yaha jalakI Rddhise sahita hai aura Apa jala arthAt mUrkha (jar3a) manuSyoMkI Rddhise rahita haiM || 202 || isa prakAra jaba sArathine samudrakI utkRSTa zobhAkA varNana kiyA taba samrAT bharata bahuta hI adhika Anandako prApta hue tathA zIghra hI apanI chAvanI meM jAneke liye udyata hue // 203 // 1 - vartyamAnam da0, pa0, la0 / 2 dhanAnAm / 3 anukaroti / 4 jaDatvena / 5 sArathau / 6 Azu / 8 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 mahApurANam mAlinI atha rathaparivRttyaM sArathau kRcchrakRcchrAt viSamavalana' bhugnagrIvamazvAnutsau / dhuvati maruti mandaM vIcibegopazAnte zibiramabhinidhInAmIzitA sampratasthe // 204 // kathamapi rathacakraM sArayitvAmburuddham " pravahaNakRtakopAn vAjino'nuprasAdhya' / rathamadhi jalamabdhau codayAmAsa sUto jaladhirapi nRpAnuvrajyayevoccacAla // 205 // zrayamayamudabhAro' vArirAzervarUthaM sthagayati rathavegAdeSa bhinnomirabdhiH / iti kila taTasadbhistakaryamANo ratho'yaM javanaturagakRSTa : 10 prApa pAresamudram // 206 // zikhariNI taraGgAtyasto'yaM 23 samaghaTitasarvAGgaghaTano rathaH kSemAt prApto rathacaraNa" hetizca kuzalI / turaGagA dhautAGagA jaladhisalilai rakSatakhurA mahatpuNyaM jiSNoriti kila jajalpustaTajuSaH 15 // 207 // nRpairgaGagAdvAre praNatamaNimauyapatakaraiH zradhastAttadvedyAH sajayajayaghoSe radhikRtaiH 19 / bahirdvAraM?" sainyairyugapadasakRdghoSitajayaH vibhurdRSTaH prApat svazibira bahistoraNabhuvam // 208 // athAnantara - jaba sArathine bar3I kaThinAIse ratha lauTAneke liye viSama rUpa se ghUmaneke kAraNa galeko kucha Ter3hA kara ghor3oMko hAMkA, manda manda vAyu bahane lagA aura laharoMkA vega zAnta ho gayA taba nidhiyoMke svAmI bharatane chAvanIkI ora prasthAna kiyA || 204 || pAnIse ruke hue rathake pahiyoMko kisI taraha bAhara nikAlakara aura bAra bAra hAMkane athavA bojha dhAraNa karaneke kAraNa kupita hue ghor3oMko prasanna kara sArathi samudra meM jalake bhItara hI ratha calA rahA thA, aura vaha samudra bhI usa rathake pIche pIche jAneke liye hI mAno uchala rahA thA // 205 // are, yaha samudrakI bar3I bhArI lahara rathakI chatarIko avazya hI Dhaka legI aura idhara rathake vega se samudra kI lahareM bhI phaTa gaI haiM isa prakAra kinAre para khar3e hue loga jisake viSaya meM aneka prakArake tarka-vitarka kara rahe haiM aisA vaha vegazAlI ghor3oMse khIMcA huA ratha samudra ke kinAre para A pahuMcA || 206 || jisake samasta aMgoMkI racanA eka samAna sundara hai aisA yaha ratha laharoM ko ullaMghana karatA huA kuzalatApUrvaka kinAre taka A gayA hai, cakraratnako dhAraNa karanevAle cakravartI bharata bhI sakuzala A gaye haiM aura samudrake jalase jinake samasta aMga dhula gaye haiM tathA jinake khura bhI nahIM ghise haiM aise ghor3e bhI rAjI khuzI A pahuMce haiM / ahA ! vijayI cakravartIkA bar3A bhArI puNya hai, isa prakAra kinAre para khar3e hue loga parasparameM vArtAlApa kara rahe the / // 207 // jo vedI ke nIce gaGgAdvArapara niyukta kiye gaye haiM, jinhoMne navAye hue maNimaya mukuToM para apane apane hAtha jor3akara rakhe haiM aura jo jaya jaya zabdakA uccAraNa kara rahe haiM aise rAjA loga, tathA daravAjeke bAhara eka sAtha bAra bAra jayaghoSa karanevAle sainika loga jise dekha 1 parivartanAya | 2 viSamAkarSaNakuTilagrIvaM yathA bhavati tathA / 3 preritamicchau sati / 6 tIrasthaiH / dvitIyAtatpuruSaH / 15 taTasevinaH / 4 gamayitvA / 5 preraNa / 6 prasAdaM nItvA / 7 anugamanena / 8 jalasamUhaH / 10 vegAzvAkRSTa: / 11 samudrasya pAram / 12 taraGgAn tyastaH taraGgAtyastaH iti vararucinA tathaivoktatvAt / 13 samAnaM yathA bhavati tathA ghaTita / 14 cakrAyudhaH / tIrasthA ityarthaH / 16 adhikAribhiH / 17 dvArasya bAhye | Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva zArdUlavikrIDitam tatrodghoSitamaGagalairjayajayetyAnandito vandibhiH gatvAtaH zibiraM napAlayamahAdvAraM samAsAdayan / 'antarvazikalokavAravanitAdattAkSatAzAsanaH2 prAvikSanijaketanaM nidhipatirvAtollasatketanam // 206 // vasantatilakA devo'yamakSatatanuvijitAbdhirAgAt te yUyamAnayata sAkSatasiddhazeSAH / prAzIdhvamAdhyamiha sammukhametya tUrNam ityutthitaH kalakalaH kaTake tadAbhUt // 210 // jIveti nandatu bhavAniti dhiSISThAH deveti nirjayaripaniti gAM jayeti / tvaM stAccirAyuriti kAmitamAna hIti puNyAziSAM zatamalambhi tadA sa vRddhaH // 21 // jIyAdarIniha bhavAniti nijitAriH deva prazAdhi vasudhAmiti siddhrtnH|| tvaM jIvatAcciramiti prathamaM cirAyaH prAyoji maGagaladhiyA punaruktavAkyaiH // 212 // devo'yamambudhimagAdhamalaGaghayapAram ullaGaghaya labdhavijayaH punrpyupaayaat| puNya kasArathiriheti vinAntarAyaH puNya praseduSi naNAM kimivAstyalaGaghayam // 213 // rahe haiM aisA vaha bharata apanI chAvanIke bAharavAlI toraNabhUmipara A pahuMcA // 208 // vahAM para jaya jaya isa prakAra maMgalazabda karate hue bandIjana jinheM Anandita kara rahe haiM aise ve mahArAja bharata chAvanIke bhItara jAkara rAjabhavanake bar3e dvArapara jA pahuMce vahAM parivArake logoM tathA vezyAoMne unheM maMgalAkSata tathA AzIrvAda diye / isa prakAra nidhiyoMke svAmI bharatane jisapara vAyu ke dvArA dhvajAeM phaharA rahI haiM aise apane tambUmeM praveza kiyA // 209 // jinhoMne zarIra Ta lage binA hI samudrako jIta liyA hai aise ye bharata mahArAja A gaye haiM, isaliye tuma maMgalAkSata sahita siddha tathA zeSAkSata lAo, tuma AzIrvAda do aura tuma bahuta zIghra sAmane jAkara khar3e hoo isa prakAra usa samaya senAmeM bar3A bhArI kolAhala uTha rahA thA // 210 // he deva, Apa cirakAla taka jIvita raheM, samRddhimAn hoM, sadA bar3hate raheM, Apa zatruoMko jItiye, pRthivIko jItiye, Apa cirAyu rahiye aura samasta manorathoMko prApta kIjiye-ApakI saba icchAeM pUrNa hoM isa prakAra usa samaya vRddha manuSyoMne bharata mahArAjake liye saikar3oM pavitra AzIrvAda prApta karAye the // 211 // yadyapi bharatezvara zatruoMko pahale hI jIta cuke the tathApi usa samaya unheM AzIrvAda diyA gayA thA ki deva, Apa zatraoMko jItiye, yadyapi unhoMne caudaha ratnoMko pahale hI prApta kara liyA thA tathApi unheM AzIrvAda milA thA ki he deva ! Apa pRthivIkA zAsana kIjiye, aura isI prakAra ve pahale hIse cirAyu the tathApi AzIrvAda meM unase kahA gayA thA ki he deva, Apa cirakAla taka jIvita raheM-cirAyu hoN| isa prakAra maMgala samajhakara logoMne unheM punarukta (kArya ho cukanepara usI arthako sUcita karaneke liye phirase kahe hue,) vacanoMse yukta kiyA thA // 212 // eka puNya hI jinakA sahAyaka hai aise mahArAja bharata agAdha aura pArarahita samudrako ulaMghanakara tathA yogya upAyase vijaya prApta kara binA kisI vighna-bAdhAke yahAM vApisa A gaye haiM so ThIka hI hai kyoMki nirmala puNyake rahate 1 knycukii| 'antarvazikA antHpuraadhikaarinnH|' janaH' ityabhidhAnAt / 2 AzIrvacanaH / 3 AzISaM kurudhvam / 7 zAsu anuziSTau loT / 8 upAgamat / 6 prasanna sati / 'antaHpureSvadhikRtaH syAdantarvaziko 4 bhuvam / 5 bhava / 6 yAhi / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam puNyAdayaM bharatacakradharo jigISuH udbhinnavelamanilAhatavIcimAlam / prollaGaghaca vAdhimamaraM sahasA vijigye puNye balIyasi kimasti jagatyajayyam // 214 // puNyodayena makarAkaravArisIma pRthvI svasAdakRta cakradharaH pRthuzrIH / durlaGaghacamabdhimavagAhya vinopasagaiH puNyAt paraM na khalu sAdhanamiSTasiddhyai // 21 // cakrAyudho'yamaricakra bhayaGakarazrIH Akramya sindhumatibhISaNanaRcakram / mcnm| cakre vaze saramavazyamananyavazyaM puNyAt paraM na hi vazIkaraNaM jagatyAm // 216 // puNyaM jale sthalamivAbhyavapadyate nRn puNyaM sthale jalamivAzu niyanti tApam / puNyaM jalasthalabhaye zaraNaM tRtIyaM puNyaM kurudhvamata eva janA jinoktam // 217 // puNyaM paraM zaraNamApadi duvilaGadhyaM puNyaM daridrati jana dhanadAyi puNyam / puNyaM sukhAthini jana sukhadAyi ratnaM puNyaM jinoditamataH sujanAzcinudhvam // 218 // puNyaM jinendra paripUjanasAdhyamAdyaM puNyaM supAtragatadAnasamutthamanyat / puNyaM vratAnucaraNAdupavAsayogAt puNyArthinAmiti catuSTayamarjanIyam // 21 // hue manuSyoMko kyA alaMghanIya (prApta na hone yogya) raha jAtA hai ? arthAt kucha bhI nahIM // 213 // sabako jItanekI icchA karanevAle bharata cakravartIne puNyake prabhAvase, jisameM jvArabhATA uTha rahe haiM aura jisameM laharoMke samUha vAyuse tAr3ita ho rahe haiM aise samudrako ullaMghana kara zIghra hI mAgadha devako jIta liyA so ThIka hI hai kyoMki atizaya balavAn puNyake rahate hue saMsArameM ajayya arthAt jItane ke ayogya kyA raha jAtA hai ? arthAt kucha bhI nahIM // 214 // bahuta bhArI lakSmIko dhAraNa karanevAle cakravartI bharatane puNyakarmake udayase hI binA kisI upadravake ullaMghana karaneke ayogya samudrako ullaMghana kara samudrakA jala hI jisakI sImA hai aisI pRthivIko apane AdhIna kara liyA, so ThIka hI hai kyoMki iSTa padArthokI siddhike liye puNyase bar3hakara aura koI sAdhana nahIM hai // 215 // zatruoMke samUhake liye jinakI sampatti bahuta hI bhayaMkara hai aise cakravartI bharatane atyanta bhayaMkara magara-macchoMke samUhase bhare hue samudra ko ullaMghana kara anya kisIke vaza na hone yogya mAgadha devako nizcita rUpase vaza kara liyA, so ThIka hI hai kyoMki lokameM puNyase bar3hakara aura koI vazIkaraNa (vaza karanevAlA) nahIM hai // 216 // puNya hI manuSyoMko jalameM sthalake samAna ho jAtA hai, puNya hI sthalameM jalake samAna hokara zIghra hI samasta saMtApako naSTa kara detA hai aura pUNya hI jala tathA sthala donoM jagahake bhayameM eka tIsarA padArtha hokara zaraNa hotA hai, isaliye he bhavya jano, tuma loga jinendra bhagavAn ke dvArA kahe hue puNyakarma karo // 217 // puNya hI Apattike samaya kisIke dvArA ullaMghana na karaneke yogya utkRSTa zaraNa hai, puNya hI daridra manuSyoMke liye dhana denevAlA hai aura puNya hI sukhakI icchA karanevAle logoMke liye sukha denevAlA hai, isaliye he sajjana puruSoM! tuma loga jinendra bhagavAnke dvArA kahe hue isa puNyarUpI ratnakA saMcaya karo // 218 / / jinendra bhagavAn kI pUjA karanese utpanna honevAlA pahalA puNya hai, supAtrako dAna denese utpanna huA, dUsarA puNya hai vrata pAlana karanese utpanna huA, tIsarA puNya hai aura upavAsa karanese utpanna huA, cauthA puNya hai isa prakAra puNyakI icchA karanevAle puruSoMko Upara likhe hue cAra prakArake puNyoMkA 1 sImAM la0, i0, da0, a0, pa0, s0| -mivAbhyupapadyate la0, d0| 5 daridrayati / 2 svAdhInaM cakAra / 3 samudram / 4 prApnoti / For Private & Personal use only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itthaM svapuNyaparipAka 'jamiSTalAbhaM cakrI sabhAgRhagato nRpacakramadhye hariNI dhutataTavane raktAzokapravAlapuTodbhidi spRzati pavanaM mandaM mandaM taraGgavibhedini / anusarasaritsainyaMH sArdhaM prabhuH sukhamAvasajjalanidhijayazlAghAzIrbhirjinAnanucintayan // 221 // zraSTAviMzatitamaM parva saMzlAghayan' janatayA zrutapuNyaghoSaH / zakropamaH pRthunRpAsanamadhyavAtsIt // 220 // ityArSe bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilakSaNa mahApurANa saprahe pUrvArNavadvAravijayavarNanaM nAmASTAviMzaM parva / saMcaya karanA cAhiye / / 219 || isa prakAra jisane logoM ke samUhase puNyakI ghoSaNA sunI haiM aise cakravartI bharata, apane puNyakarmake udayase prApta hue iSTa vastuoMke lAbhakI prazaMsA karate hue sabhA bhavana meM pahuMce aura vahAM rAjAoMke samUhake madhyameM indrake samAna bar3e bhArI rAjasihAsana para ArUr3ha hue || 220 || jisa samaya kinAre ke vanako hilAnevAlA, rakta azoka vRkSakI koMpaloMke saMpuTako bhedana karanevAlA aura laharoMko bhinna bhinna karanevAlA vAyu dhIre dhIre baha rahA thA usa samaya samudrako jItanekI prazaMsA aura AzIrvAdake sAtha sAtha jinendra bhagavAnkA smaraNa karate hue bharatane gaGgA nadIke kinAre kinAre ThaharI huI senAke sAtha sukha se nivAsa kiyA thA / / 221 / / isa prakAra bhagavajjinasenAcAryapraNIta triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahake bhASAnuvAda meM pUrva samudra ke dvArako vijaya karanekA varNana karanevAlA aTThAIsavAM parva samApta huA / 1 udayajam / bhedini / 2 sa zlAghayan la0 / 13 janasamUhena / 61 4 adhivasati sma / 5 pallavapuTo Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzattama parva atha cakradharo jainI kRtvejyAmiSTasAdhanIm / pratasthe dakSiNAmAzAM jigISuranutoyadhi // 1 // 'yato'sya padaDhakkAnAM dhvanirAmandramuccaran / mUchitaH kAhalArAvaH abdhidhvAnaM tirodadhe // 2 // prayANabherIniHsvAnaH sammUrchan gajabRhitaiH / diGamukhAnyanayat kSobhaM hRdayAni ca vidviSAm // 3 // vibabhuH pavanodbhUtA jigiissorjyketnaaH| vAridheriva kallolAn udvelA nAjuhaSavaH // 4 // ekato lavaNAmbhodhiH anyato'pyupasAgaraH / tanmadhya pyAnbalaugho'sya tRtIyo'bdhirivAbabhau // 5 // hastyazvarathapAdAtaM devAzca sanabhazcarAH / SaDaDagaM balamasyeti paprathe vyApya rodasI // 6 // puraH pratasthe daNDana cakreNa tadanantaram / tAbhyAM vizodhite mArge tabalaM prayayau sukham // 7 // taccakramaricakrasya kevala RkacAyitam / daNDo'pi daNDapakSasya kAladaNDa2 ivAparaH // 8 // prayayau nikaSAmbhodhi3 samayA taTavedikAm / anuvelAvanaM samrATa sainyaH saMzrAvayan15 dizaH // 6 // anuvAdhitaTa karSanalaDAdhayAM svAmanIkinIm / prAjJAlatAM napAdrINAM mUdhina ropayati sma saH // 10 // calite calitaM pUrva niryAte niHsRtaM purH| prayAte yAtamevAsmin senAnIbhirivAribhiH // 11 // athAnantara-cakravartI bharata samasta iSTa vastuoMko siddha karanevAlI jinendradevakI pUjA kara dakSiNa dizAko jItanekI icchA karate hue samudrake kinAre kinAre cale // 1 // jisa samaya cakravartI jA rahA thA usa samaya turahIke zabdoMse milI huI bar3e bar3e nagAr3oMkI gaMbhIra dhvani samudrakI garjanAko bhI Dhaka rahI thI // 2 // hAthiyoMkI cigghAr3oMse mile hue prasthAnake samaya bajanevAle nagAr3oMke zabda samasta dizAoM tathA zatruoMke hRdayauMko kSobha prApta karA rahe the // 3 // jItanekI icchA karanevAle cakravartIkI vAyuse ur3atI huI vijaya-patAkAeM aisI suzobhita ho rahI thIM mAno jvArase uThI huI samudrakI laharoMko hI bulA rahI hoM // 4 // usa senAke eka ora (dakSiNakI ora) to lavaNa samadra thA aura dUsarI (uttara kI) ora upasAgara thA una donoMke bIca jAtA huA vaha senAkA samUha aisA suzobhita ho rahA thA mAno tIsarA samudra hI ho // 5 // hAthI, ghor3e, ratha, piyAde, deva aura vidyAdhara yaha chaha prakArakI cakravartIkI senA AkAza aura pRthivIke antarAlako vyApta kara saba ora phaila gaI thI / / 6 / / senAmeM sabase Age daNDaratna aura usake pIche cakraratna calatA thA tathA ina donoMke dvArA sApha kiye hae mArgameM sukhapUrvaka cakravartIkI senA calatI thI // 7 // cakravartIkA vaha eka cakra hI zatruoMke samuhako naSTa karaneke liye karoMtake samAna thA tathA daNDa hI daNDa dene yogya zatruoMke liye dUsare yamadaNDake samAna thA // 8 // samrATa bharata samudrake samIpa samIpa kinArekI vedIke pAsa pAsa kinAreke anusAra apanI senAke dvArA dizAoMko guMjAte hue-saceta karate hue cale / / 9 / / apanI alaMghanIya senAko samudrake kinAre kinAre calAte hue cakravartI bharata apanI AjJArUpI latAko rAjArUpI parvatoMke mastakapara car3hAte jAte the // 10 // mahArAja bharatake zatru unake senApatiyoMke samAna the, kyoMki jisa prakAra mahArAjake calanekI icchA hote hI senApati 1 gacchataH / 2 paTu pa0, i0, da0 / 3 mizritaH / 4 AcchAdayati sma / 5 mizrIbhavan / 6 ujjRmbhitAn / 7 spardhA kartumicchavaH / 8 gacchan / 6 dyaavaapRthivyau| 'bhUdyAvau rodasyau rodasI ca te' ityamaraH / 10 daNDaratnena / 11 karapatramiva cAritam / 12 yamasya daNDaH / 13 ambhodheH smiipm| 'nikaSA tvantike madhye' 14 taTavedikAyAH smiipe| 15 sAdhayan / 16 prApayan / 17 bhrte| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzattamaM parva niSkrAnta iti sambhrAntarAyAta iti bhIvazaiH / prApta' ityanavasthaizca' praNeme so'ribhUmipaiH // 12 // mahApagArayasyeva tarurasya balIyasaH / yo yaH pratIpamabhavat sa sa nirmUlatAM yayau // 13 // "pratIpavRttimAdarza chAyAtmAnaM va nAtmanaH / vikramaikarasazcakrI so'soDha kimuta dviSam // 14 // camUravazravAdeva' kaizcidasya virodhibhiH / 'camUruvRttamArabdham atidUraM palAyitaiH 10 // 15 // "mahAbhogenRpaiH kaizcid bhayAdutsRSTamaNDalaiH / bhujaGgairiva nirmokaH tatyaje'pi paricchadaH 13 // 16 // praduSTAn bhoginaH " kAMzcit prabhuruddhRtya mantrataH 15 / valmIkeSviva durgeSu "kulyAnanyAnatiSThipat // 17 // pahale hI calaneke liye taiyAra ho jAte haiM usI prakAra unake zatru bhI mahArAjako calaneke liye tatpara sunakara svayaM calaneke liye tatpara ho jAte the arthAt sthAna chor3akara bhAganekI taiyArI karane lagate the athavA bharata kI hI zaraNameM Aneke liye udyata ho jAte the, jisa prakAra mahArAja ke nagarase bAhara nikalate hI senApati unase pahale bAhara nikala Ate haiM usI prakAra unake zatru bhI mahArAjako nagarase bAhira nikalA huA sunakara svayaM apane nagarase bAhara nikala Ate the arthAt nagara chor3akara bAhara jAneke liye taiyAra ho jAte the athavA bharatase milaneke liye apane nagaroMse bAhara nikala Ate the aura jisa prakAra mahArAjake prasthAna karate hI senApati unase pahale prasthAna kara dete haiM usI prakAra unake zatru bhI mahArAjakA prasthAna sunakara unase pahale hI prasthAna kara dete the arthAt anyatra bhAga jAte the athavA cakravartIse milaneke liye Age bar3ha Ate the || 11 | cakravartI bharata nagarase bAhara nikalA yaha sunakara jo vyAkula ho jAte the, cakravartI AyA yaha sunakara jo bhayabhIta ho jAte the aura vaha samIpa AyA yaha sunakara jo asthiracita ho jAte the aise zatru rAjA loga unheM jagaha jagaha praNAma karate || 12 || jisa prakAra kisI mahAnadIke balavAn vegake viruddha khar3A huA vRkSa nirmUla ho jAtA hai - jar3a sahita ukhar3a jAtA hai usI prakAra jo rAjA usa balavAn cakravartIke viruddha khar3A hotA thA usake sAmane vinayabhAva dhAraNa nahIM karatA thA vaha nirmUla ho jAtA thA - vaMzasahita naSTa ho jAtA thA / / 13 // eka parAkrama hI jise priya hai aisA vaha bharata jaba ki darpaNameM ulaTe par3e hue apane prativimbako bhI sahana nahIM karatA thA taba zatruoMko kisa prakAra sahana karatA ? / / 14 / / kitane hI virodhI rAjAoMne to unakI senAkA zabda sunate hI bahuta dUra bhAgakara hariNakI vRtti prArambha kI thI / / 15 / / aura kitane hI vaibhavazAlI bar3e bar3e rAjAoMne bhayase apane apane deza chor3akara chatra camara Adi rAjya cihnoMko usa prakAra chor3a diyA thA jisa prakAra ki bar3e bar3e phaNAoMko dhAraNa karanevAle sarpa apane valayAkAra Asanako chor3akara kAMcalI chor3a dete haiM ||16|| jisa prakAra duSTa sarpoMko maMtra ke jorase uThAkara vAmImeM DAla dete haiM usI prakAra bharatane anya kitane hI bhogI- vilAsI duSTa rAjAoM ko maMtra ( maMtriyoMke sAtha kI huI salAha ). ke jorase ukhAr3akara kiloMmeM DAla diyA thA, unake sthAnapara anya kulIna rAjAoM ko baiThAyA 63 8 1 samIpaM prAptaH / 2 avasthAmatikrAntaiH / tyaktapUrvasvabhAvairityarthaH / 3 mahAnadIvegasya / 4 pratikUlam / 5 pratikUlavRttim / 6 chAyAsvarUpam / 'AtmA yatno dhRtirbuddhiH svabhAvo brahma vaS ca' ityamaraH / 7 sahati sma / senAdhvanisamAkarNanAt / 6 kambhojAdide rAjaRNavizeSavartanam / 'kadalI kandalI cInazcamUrupriyakAvapi / samUruzceti hariNA amI ajinayonayaH / ' ityabhidhAnAt / 10 palAyibhiH la0, pa0, da0 / 11 pakSa mahAkAyaiH / 'bhogaH sukhe stryAdibhRtAvahezca phaNakAyayoH ' ityabhidhAnAt / 12 tyaktabhUbhAgaiH / pakSa tyaktavalayaiH / 13 paricchado'pi chatracAmarAdiparikaro'pi parityaktaH / 14 pakSaM sarpAn / 15 mantrazaktitaH / 16 satkulajAn / 17 sthApayati sma / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam ananyazaraNaMranyastApavicchedamicchabhiH / tatpAdapAdapacchAyA nyaSevi sukhazItalA // 18 // keSAJcit patranirmokSaM' chAyApAya ca bhUbhujAm / pAdapAnAmiva grISmaH samabhyarNazcakAra saH // 16 // dhvastoSmaprasarA gADham ucchvasanto'ntarAkulAH / prApte'smin vairibhUpAlAH prApurmartavyazeSatAm // 20 // 'varakAmyati yaH smAsmin prAgeva vinanAza saH / 'vididhyApayiSurvAhna zalabhaH kuzalI kimu // 21 // vastuvAhana sarvasvam zracchidya prabhurAharan / zraritvamaricakreSu 12 vyaktameva cakAra saH // 22 // svayamapita sarvasvA namantazcakravartinam / pUrvamapyarayaH pazcAd adhikAritvamAcaran // 23 // sAdhanaM " ramunAkrAntA yA dharA dhRtasAdhvasA / sAdhanaireva taM toSaM nItvA'bhUddhRtasAdhvasA // 24 // kulyAH " kuladhanAnyasmai datvA svAM bhuvamAjijan" / kulyA' ghanajalaughasya jigISoste hi pArthivAH // 25 // prajAH karabharAkrAntA yasmin svAmini duHsthitAH / tamuddhRtya pade tasya yuktadaNDaM nyadhAd vibhuH // 26 // thA // 17 // jinheM anya koI zaraNa nahIM thI aura jo apanA saMtApa naSTa karanA cAhate the aise kitane hI rAjAoMne sukha tathA zAnti denevAlI bharatake caraNarUpI vRkSoMkI chAyAkA Azraya liyA thA ||18|| jisa prakAra samIpa AyA huA grISma Rtu vRkSoMke patra arthAt pattoMkA nAza kara detA hai aura unakI chAyA arthAt chAMharIkA abhAva kara detA hai usI prakAra samIpa Aye hue bharatane kitane hI rAjAoMke patra arthAt hAthI ghor3e Adi vAhanoM (savAriyoM) kA nAza kara diyA thA aura unakI chAyA arthAt kAntikA abhAva kara diyA thA / bhAvArtha - bharatake samIpa Ate hI kitane hI rAjA loga vAhana chor3akara bhAga jAte the tathA unake mukhakI kAnti bhayase naSTa ho jAtI thI // / 19 // mahArAja bharatake samIpa Ate hI zatru rAjAoM kA saba teja ( pakSa meM garmI) naSTa ho gayA thA, unake bhArI bhArI zvAsocchvAsa calane lage the aura ve antaHkaraNa meM vyAkula ho rahe the, kevala unakA maranA hI bAkI raha gayA thA ||20|| jisa puruSane bharatake sAtha zatrutA karane kI icchA kI thI vaha pahale hI naSTa ho cukA thA, so ThIka hI hai kyoMki agni ko bujhAne kI icchA karanevAlA pataMgA kyA kabhI sakuzala raha sakatA hai ? arthAt nahIM // 21 // mahArAja bharatane zatruoMke hIrA motI Adi ratna tathA savArI Adi saba dhana chIna liyA thA aura isa prakAra unhoMne samasta ari arthAt zatruoMke samUhako spaSTa rUpase ari arthAt dhanarahita kara diyA thA ||22|| apane Apa samasta dhana bheMTa kara cakravartIko namaskAra karanevAle rAjA loga yadyapi pahale zatru the tathApi pIchese ve bar3e bhArI adhikArI hue ||23|| jo pRthivI pahale bharatakI senAse AkrAnta hokara bhayabhIta ho rahI thI vahI pRthivI aba apane dhanase bharata ko saMtoSa prApta karAkara nirbhaya ho gaI thI // 24 // ucca kuloMmeM utpanna hue aneka rAjAoM ne bharatezvarake liye apanI kula paramparAse calA AyA dhana dekara phirase apanI pRthivI prApta kI thI so ThIka hI hai kyoMki kulya arthAt kula paramparAse AyA huA dhana aura kulyA arthAt naharameM utpanna huA jala ye donoM hI pRthivIse utpanna hue padArtha, jItanekI icchA karanevAle rAjA hote ||25|| jisa rAjAke rahate hue prajA karake bojhase daba kara duHkhI ho rahI thI, 1 vAhnanirNAzam / pakSaM parNavinAzam / 2 tejohAnim / 3 samIpasthaH / 4 nirastaprabhAvaprasarAH / pakSe nirastoSNaprasarAH / 5 bharate / 6 maraNakAlaprAptapuruSasamAnatAmityarthaH / 7 vairamicchati / 8 yo nAsmin i0 / ( nA pumAn iti i0 TippaNI) / 6 kSapayitumicchuH / 10 AkRSya / 11 svIkurvan / 12 na vidyate rAH dhanaM yeSAM 13 adhikazatrutvamiti dhvaniH / 14 sainyaiH / Rja gatisthAnArjunopArjaneSu / 18 saritaH / 'kulyAlpA kRtrimA sarit' / 19 duHkhitAH la0 / tAni arINi teSAM bhAvastattvam, nirdhanatvamityarthaH / 15 nirastabhItiH / 16 kulajAH / 17 upArjayati sma / 'kulyA kulavadhUH sarit' / athavA kRtrimasaritaH / tatpakSe 20 yogyadaNDakAripuruSaM sthApayAmAsa / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzattama parva 65 nijagrAha nRpAn dRptAn anujagrAha satkriyAn / nyAyaH kSAtro'yamityeva prajAhitavidhitsayA // 27 // yogakSenI jagatsthitya na prajAsveva kevalam / prajApAleSvapi prAyastasya cintyatvamIyatuH // 28 // pAthijasthaikarASTrasya matA varNAzramAH prajAH / pArthivAH sArvabhaumasya prajA yattena te dhRtAH11 // 26 // puNyaM sAdhanamasyaikaM cakraM tasyaiva poSakam / tadvayaM sAdhyasidhyaGaga senAGagAni vibhUtaye // 30 // iti maNDalabhUpAlAn balAt prANamayannayam / mAnamevAbhanaka teSAM na sevApraNayaM vibhuH // 31 // pratipayANamabhyetya "prANaMsikhuramuM na paaH| prANarakSAmidAsyAjJAM vahantaH sveSu mUrdhasu // 32 // . pragatAnanujagrAha sAtirekai:16 phalaiH prabhuH / kim kalpataroH sevAstyaphalAlpaphalApi vA // 33 // 1"samprekSitaH smitahasiH savitrambhazca jalpitaH / samrAT sambhAvayAmAsa nRpAn sammAnanairapi // 34 // smitaH prasAdaiH saJjalpaH disambhaM hasitairmudam / prekSitairanurAgaM ca vyakti sma nRpeSu saH // 3 // bharatane use haTAkara usake padapara kisI anya nItimAn rAjAko baiThAyA thA / / 26 / / unhoMne ahaMkArI rAjAoMko daNDita kiyA thA aura satkAra athavA uttama kArya karanevAle rAjAoM para anugraha kiyA thA so ThIka hI hai kyoM ki prajAkA hita karanekI icchAse kSatriyoMkA yaha aisA nyAya hI hai / / 27 / / rAjA bharatane jagatkI sthitike liye kevala prajAke viSayameM hI yoga (navIna vastuko prApta karanA) aura kSema (prApta huI vastukI rakSA karanA) kI cintA nahIM kI thI kintu prajAkI rakSA karanevAle rAjAoMke viSayameM bhI prAyaH unheM yoga aura kSemakI cintA rahatI thI // 28 / / kisI eka dezake rAjAkI prajA brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra ina cAra varNa rUpa mAnI jAtI hai parantu cakravartIkI prajA namrIbhUta hue rAjA loga hI mAne jAte haiM isaliye cakravartIko prajAke sAtha sAtha rAjAoMkI cintA karanA bhI ucita hai // 29 // bharatake samasta kAryoko siddha karanevAlA eka pUNya hI sakhya sAdhana thA, aura cakraratna usa puNyakI puSTi karanevAlA thA, puNya aura cakraratna ye donoM hI usake sAdhya (siddha karane yogya vijaya rUpa kArya) kI siddhi ke aMga the, bAkI hAthI ghor3e Adi senAke aMga kevala vaibhavake liye the // 30 // isa prakAra maNDalezvara rAjAoMse balapUrvaka praNAma karAte hue cakravartIne unakA kevala mAna bhaMga hI kiyA thA, apanI sevAke liye jo unakA prema thA use naSTa nahIM kiyA thA // 3 // prANoMkI rakSAke samAta bharatakI AjJAko apane mastakapara dhAraNa karate hae aneka rAjA loga pratyeka par3Avapara Akara unheM praNAma karate the // 32 // praNAma karanevAle rAjAoMko mahArAja bharatane bahuta adhika phala dekara anugRhIta kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki kalpavRkSakI sevA kyA kabhI phalarahita athavA thor3A phala denevAlI huI hai ? // 33 // samrATa bharatane kitane hI rAjAoMkI ora dekhakara, kitane hI rAjAoMkI ora musakarAkara, kitane hI rAjAoMkI ora haMsakara, kitane hI rAjAoM ke sAtha vizvAsapUrvaka vArtAlApa kara, aura kitane hI rAjAoM kA sanmAna kara unheM prasanna kiyA thA / / 34 / / unhonaM kitanaM ho rAjAopara musakarAkara apanI prasannatA prakaTa kI thI, kitane hI rAjAoMpara vArtAlApa kara apanA vizvAsa prakaTa kiyA thA, kitane hI rAjAoMpara haMsakara apanA harSa prakaTa kiyA thA aura kitane hI rAjAoMpara premapUrNa 1 nigrahaM karoti sm| 2 dAviSTAn / 3 svIkRtavAn / 4 nyAyAdanapetaH / 5 kSatriyadharmaH / 6 pArthiveSa / 7 ekadezavataH / 8 kSatriyAdivarNAH brahmacaryAdyA aashrmaaH| 6 prajAyante pa0, la0 / 10 pArthivAH / 11 svIkutAH / 12 prahvIbhUtAnakurvan / 13 garvameva / 14 mardayati sma / 'bhjo'vmrdne'| 15 namaskurvanti sma / 16 tardattadhanAt sAdhikaiH / 17 snigdhAvalokana: / saMprekSaNa: la0 / 18 savizvAsaiH / 'samau vidhammavizvAsI' ityamaraH / 16 vacanaiH / 20 vastrAbharaNAdipUjanaH / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam 'pratAprsIt praNatAneSa samatApsId virodhinaH / zamapratApI mAM jetuH pArthivasyocitau guNau // 36 // prasannayA dRzaivAsya prasAdaH praNate ripau / bhU bhaDageNAsphuTat kopaH satyaM bahunaTo nRpaH // 37 // 'aGagAnmaNibhiratyaGagaH vaDagAMstuDAgarmata ddaagjH| taizca taizca kaliDagezAna so'bhynnddupaantaan|38| 'mAgadhAyitamevAsya sphuTaM mAgadhika paiH / kIrtayadbhirguNAnuccaH prasAdamabhilASukaH // 36 // kurUnavantIn pAJcAlAn kAzIMzca saha kosalaiH / vaidarbhAnapyanAyAsAd AcakarSa campatiH // 40 // 12vajan madrAMzca kacchAMzca cedIn vatsAn sasuhmakAn / puNDrAnoNDrAMzca gauDAMzca matamazrAvayad vibhoH|41| dazArNAn kAmarUpAMzca kAzmIrAnapyuzonarAn / madhyamAnapi bhUpAlAn so'cirAd vazamAnayat // 42 // dadurasmai nRpAHprAcyakaliGagAGagArajAn" gajAn / girIniva mahocchrAyAn "prazcotanmadanirbharAn // 43 // "dazArNakavanodbhUtAnapi cedikkshjaan"| diDa nAgaspadhino nAgAn "prAdurnAga vanAdhipAH // 44 // ) vibhorbalabharakSobham prAsahantIva duHsaham / suSave'nantaratnAni gabhiNIva vasundharA // 45 // dRSTi DAlakara apanA prema prakaTa kiyA thA // 35 // unhoMne namrIbhUta rAjAoMko saMtuSTa kiyA thA aura virodhI rAjAoMko acchI tarahase saMtapta kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki pRthivIko jotaneke liye zAnti aura pratApa ye do hI rAjAoMke yogya guNa mAne gaye haiM // 36 // rAjA bharata namaskAra karanevAle puruSapara apanI prasanna dRSTise prasannatA prakaTa karate the aura sAtha hI zatruke Upara bhauMha Ter3hI kara krodha prakaTa karate jAte the isaliye yaha ukti saca mAlUma hotI hai ki rAjA loga naTa tulya hote haiM / / 37 // uttama uttama maNiyoMko bheMTa kara namaskAra karate hue aMga dezake rAjAoMpara, UMce UMce hAthiyoMko bheMTa kara namaskAra karate hue vaMga dezake rAjAoM para aura maNi tathA hAthI donoMko bheMTa kara namaskAra karate hae kaliMga dezake rAjAoMpara vaha bharata bahuta hI prasanna hue the / / 38 / / bharatezvarake prasAdakI icchA karanevAle magadha dezake rAjA unake utkRSTa guNa gA rahe the isaliye ve ThIka mAgadha arthAt bandIjanoMke samAna jAna par3ate the // 39 // bharata mahArAjake senApatine kUra, avaMtI, pAMcAla, kAzI, kozala aura vaidarbha dezoMke / rAjAoMko binA kisI parizramake apanI ora khIMca liyA thA arthAta apane vaza kara liyA thA // 40 // madra, kaccha, cedi, vatsa, sahma, pUNDa, auNDa aura gaur3a dezoMmeM jA jA kara senApatine saba mahArAjakI AjJA sanAI thii||4|| usane dazArNa, kAmarUpa, kAzmIra, uzInara aura madhyadezake samasta rAjAoMko bahuta zIghu vaza kara liyA thA / / 42 / / vahAM ke rAjAoM ne jinase madake nirbharane bhara rahe hai aise, pUrva dezameM utpanna honevAle tathA kaliMga aura aMgAra dezameM utpanna honevAle, parvatoMke samAna UMce UMce hAthI mahArAja bharatake liye bheMTameM diye the // 43 / / jinameM hAthI utpanna hote haiM aise vanoMke svAmiyoMne diggajoMke sAtha spardhA karanevAle, dazArNaka vanameM utpanna hue tathA cedi aura kaseru dezameM utpanna hue hAthI mahArAjake liye pradAna kiye the // 44 // usa samaya bharatezvarako pathivIpara jahAM tahAM aneka ratna bheMTameM mila rahe isaliye aisA jAna paDatA thA mAno gabhiNIke samAna pathivIne cakravartIkI senAke bojhase utpanna hue duHsaha kSobhako na saha sakaneke kAraNa hI ananta ratna utpanna kiye hue hoM / / 45 / / 1 tarpayAmAsa / 2 santApayati sma / 3 jetuM la0, i0, a0, pa0, sa0 / 4 vyakto babhUva / 5 naTasadRzaH / 6 aGagadezAdhipAn / 7 anapaeNH / 8 AnatAn / 6 mAgadhIyita -pa0, i0 / stutipAThakA ivAcaritAn / 10 magadhAdhipaH / 11 svIkRtavAn / 12 gacchan / 13 zAsanam, AjJAmityarthaH / 14 prAkdikasambandhikaliGagadezAGagArajAn / 15 galat / 16 dazArNa dezasambandhi / 17 cedikaserujAn la0, d0| 18 dadhati sma / 16 gajavana / 20 garbhastha zizuriva / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzattama parva prApANDaragiriprasthAt prA ca vaibhAraparvatAt / AzailAda gorathAdasya vice rurjayakuJjarAH // 46 // vaDagAGagapuNDamagadhAn maladAn kAzikausalAn / senAnIH paribabhrAma jigISurjayasAdhanaiH // 47 // kAlindakAlakUTau ca kirAtaviSayaM tathA / malladezaM ca samprApanma tAdasya' / camUpatiH // 48 // dhunoM sumAgadhoM gaGagAM gomatI ca kapIvatIm / rathAsphA' ca nadI tIrvA murasya camUgajAH ||4haa gambhIrAmatigambhIrAM kAlatoyAM ca kauzikIm / nadI kAlamahIM tAnAm aruNAM nicurAmapi // 50 // taM lauhitya samudraM ca kambukaM ca mhtsrH| cammataGagajAstasya bhejuH prAcya vanopagAH // 51 // dakSiNena nadaM zoNam uttareNa ca narmadAm / bIjAnadImubhayataH parito mekhalAnadIm // 52 // viceruH svakhuroddhRtadhUlIsaMruddhadiyakhAH / rAjavino'sya sphuratprothAra jayasAdhanavAcinaH // 53 // audumbaroM13 ca panasAM tamasA pramazAmapi / "papurasya dvipAH zuktimatI ca yamunAmapi // 54 // cediparvatamullaGaghaca cedirASTra vijigyire / pampA"saro'mbho'tigamA vibhorasya turnggmaaH||5|| tanuSyamUkamAkramya kolAhalagiri shritaaH| prAGamAlyagirimAseduH jayino'sya jayadvipAH // 56 // nAgapriyAdrimAkramya 1"kutapAvajJayA vibhoH / senAcarAH svasAccakruH gajAMzcedikakUzajAn // 57 // nadI vRtravatI krAntvA vanyebhakSatarodhasam" / bhejuzcitravatImasya camUvIrAsturaGagamaH // 5 // himavAt parvatake nicale bhAgase lekara vaMbhAra tathA goratha parvata taka saba jagaha bharata mahArAja ke vijayI hAthI ghUma rahe the // 46 // sabako jItanekI icchA karanevAlA bharatakA senApati apanI vijayI senAke sAtha sAtha baMga, aMga, puMDa, magadha, mAlava, kAzI aura kozala dezoM meM saba jagaha ghUmA thA // 47 / / bharatakI saMmatise vaha senApati kAliMda,kAlakUTa, bhIloMkA deza, aura malla dezama bhI pahuMcA thA // 48 // unakI senAke hAthI sumAgadhI, gaMgA, gomatI, kapIvatI aura revasyA nadIko tairakara jahAM-tahAM ghUma rahe the // 49 // pUrva dizAke pAsa pAsa jAnevAle unakI senAke hAthI atyanta gaharI gaMbhIrA, kAlatoyA, kauzikI, kAlamahI, tAmrA, aruNA aura nidhurA Adi nadiyoM tathA lauhitya samudra aura kaMbuka nAmake bar3e bar3e sarovaroMmeM ghUme the // 50-51 // jinhoMne apane khuroMse uThI huI dhUlise samasta dizAyeM bhara dI haiM, jo bar3e vegazAlI haiM aura jinake nathane caMcala ho rahe haiM aise mahArAja bharatakI vijayI senAke ghor3e zoNa nAmaka nadakI dakSiNa ora, narmadA nadIkI uttara ora, vIjA nadIke donoM ora aura mekhalA nadIke cAroM ora ghUme the // 52-53 / / bharatake hAthiyoMne udumbarI, panasA, tamasA, pramazA, zaktimatI aura yamunA nadIkA pAna kiyA thA // 54 // cakravartIke ghor3oMne pampA sarovarake jalako pAra kiyA thA tathA cedi nAmake parvatako ullaMghana kara cedi nAmake dezako jItA thA // 55 // sabako jItanevAle bharatake vijayI hAthI RSyamaka parvatako ullaMghana kara kolAhala parvata taka jA pahuMce the aura phira mAlya parvatake pUrva bhAgake samIpa bhI jA pahuMce the // 56 / / bharatakI senAke logoMne lIlApUrvaka nAgapriya parvatako ullaMghana kara cedi aura kaseru dezameM utpanna hue hAthiyoMko apane AdhIna kara liyA thA // 57 / unakI senAke vIra puruSa ghor3oMke dvArA kSatravatI nadIko pAra kara jisake kinAre jaMgalI hAthiyoMse khUde gaye haiM aiso citra 1 caranti sma / 2 malayAn i0, a0 / mAlayAn pa0 / mAlavAn la0, da0 / 3 AjJAtaH / 4 cakriNaH / 5 rathasyAM a0| revasyAM pa0, Ta0 / ravasthAM d0| 6 avatIrya ! 7 nidhurAmapi la0 / 8 lauhityasamudranAmasarovaram / 6 pUrva / 10 zoNanadasya dakSiNasyAM dizi / 11 veginaH / 12 nAsikA / 13 udumbarI sa0, i0, a0, 50, da0, l0| 14 'yayuH' ityapi pAThaH / yAnamakurvan / 15 cedidezam / 16 jayanti sm| 17 pmpaasrojlmtikraantaaH| 18 dehlii| 16 -serujAna la0, d0| 20 vetravatIM i0| chatra vatIM pa0 / vRttavatIM a0, sa0 / 21 vanagajakSuNNataTAm / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 mahApurANam ruddhvA mAlyavatItIravanaM vanpebhasaDakulama / yAbunaM ca payaH pItvA jigghurasya dvipA dizaH // 56 // anuvaNumatItIraM gatvAsya jayasAdhanam / vatsabhUmi samAkramya zAmipyalaDaghayat // 60 // vizAlAM nAlikA sindhuM parAM niSkundarImapi / bahuvajAM ca ramyAM ca nadI siphatinImapi // 61 // UhAM ca samatoyAM ca kabjAmapi kapIvatIm / nivindhyAM ca dhunI jambUmatI ca sariduttamAm // 62 // vasumatyApagAmabdhigAminI zarkarAvatIm / siprA ca kRtamAlAM ca parijAM panasAmapi // 63 // nadImavantikAmAM ca hastipAnI ca nimnagAm / kAgandhumApagAM' vyAdhIM dhunoM carmaNvatImapi // 64 // zatabhogAM ca nandAM ca nadIM karabhave ginIm / cullitApI ca revAM ca saptapArAM ca kauzikIm // 6 // sarito'mUragAdhApA vibvagAruddhya tabalam / turaGagamakhurotkhAtatIrA vistAriNIyaM dhAt // 66 // tarazcikaM giri krAntvA ruddhvA vaiDUryabhUdharam / bhaTAH kUTAdrimullaGaghaya pAriyAtramazizriyan // 67 // gatvA puSpagiraH prasthAna sAnana sitagirerapi / gadAgirenikajeSa' balAnyasya vizazramaH // 6 // vAtapRSThadarIbhAgA nakSavat kukSibhiH51 samam / tatsainikAH zrayanti sma kambalAdritaTAnyapi // 66 // vAsavantaM mahAzailaM vilaDaghayAsuravUpane 2 / sthitvA'sya sainikAH prApana madebhAnaGagareyikAn13 // 70 // niHsapatnamiti namuH itazcetazca sainikaaH| dvipAn vanavibhAgeSu karSanto'sya nirgajaH // 71 // dustarAH sutarA jAtAH sambhuktAH sarito blH| svArohAica durArohA girayaH kSuNNasAnavaH // 72 // vatI nadIko prApta hue the / / 58 / / jaMgalI hAthiyoMse bhare hue mAlyavatI nadIke kinAreke vanako gherakara tathA yamunA nadIkA pAnI pIkara bharatake hAthiyoMne usa orakI samasta dizAeM jIta lI thIM // 59 / / unakI vijayI senAne veNumatI nadIke kinAre kinAre jAkara vatsa dezakI bhUbhipara AkramaNa kiyA aura phira dazArNA (dhasAna) nadIko bhI ullaMghana kiyA--pAra kiyA // 60 // bharatakI senAne vizAlA, nAlikA, sindhu, pArA, nikundarI, bahuvajA, ramyA, sikatinI, kuhA, samatoyA, kaMjA, kapIvatI, nivindhyA, nadiyoMmeM zreSTha jammatI, vasumatI, samudra taka jAnevAlI zarkarAvatI, ziprA, kRtamAlA, parijA, panasA, avantikAmA, haritapAnI, kAgaMdhunI, vyAdhI, carmaNvatI, zatabhAgA, nandA, karabhaveginI, cullitApI, revA, saptapArA, aura kauzikI ina agAdha jalase bharI huI nadiyoMko cAroM orase gherakara jinake kinAre ghor3oMke khuroMse khuda gaye haiM aisI una nadiyoMko bahuta caur3A kara diyA thA / / 61-66 / / sainikoMne tairazcika nAmake parvatako lAMghakara vaiDUrya nAmakA parvata jA gherA aura phira kuTAcalako ullaMghana kara pAriyAtra nAmakA parvata prApta kiyA ||67 // bharatakI vaha senA puSpa girike zikharoMpara car3hakara smitagirike zikharoMpara jA car3hI aura phira vahAMse calakara usane gadA nAmaka parvatake latAgRhoMmeM vizrAma kiyA // 68 // bharatake sainikoMne RkSavAn parvatakI gaphAoMke sAtha sAtha vAtapRSTha parvatakI guphAoMkA Azraya liyA aura phira vahAMse calakara kambala nAmaka parvatake kinAroMpara Azraya prApta kiyA // 69 // ve sainika vAsavanta nAbhake mahAparvata ko ullaMghana kara asuradhUpana nAmaka parvatapara Thahare aura phira vahAMse calakara madebha tathA aMgireyika parvatapara jA pahuMce / / 70 / / senAke loga una dezoMko zatrurahita samajhakara apane hAthiyoM ke dvArA banake pradezoMmeM hAthI pakar3ate hue jahAM tahAM ghUma rahe the / / 71 // jo nadiyAM dustara arthAt kaThinAIse tairane yogya thIM ve hI nadiyAM sainikoMke dvArA upabhukta honepara sutara arthAt sukhase 1 balam / 2 dazArNAn' ityapi kvacit / 3 kuhAM l0| 4 kAmadhunyApagAm / 5 sAnUn / 6 smitagire-la0 / 7 nitambeSu / 8 vizramanti sma / 6 vAtapRSThagirikandarapradezAn / 10 bhallUkA iva / 11 taddhIrasthitaguhAbhiH saha ityarthaH / 12 asuradhUpana iti prvtvishesse| 13 madebhazca AnaGagazca reyikazca tAn / 14 svIkurvantaH / 15 sukhArohAH / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzattama parva rASTrAcyavadhayasteSAM rASTrIyAzca mahIbhujaH / phalAya jajJire bhartuH yojitAzcAmanA phalaiH // 73 // apAnavArapArINAn dvaipyAnapyu pasAgare / balI balairavaSTabhya prApopavanajAn gajAn // 74 // ratnAnyapi vicitrANi tebhyo labdhvA yathepsitam / tAnevAsthApayattatra santuSTaH prabhurAjJayA // 7 // mahAnti giridurgANi nimnadurgANi ca prabhoH / siddhAni balaruddhAni kimasAdhyaM mahIyasAm // 76 // itthaM sa pRthivImadhyAn paurastyAnnirjayannupAn / pratasthe dakSiNAmAzAM dAkSiNAtyajigISayA // 77 // yato yato balaM jiSNoH pracalatyudghanAyakam / tatastataH sma sAmantA namantyAnasamaulayaH // 7 // trikaliDAgAdhipAnIdrAna kacchAndhaviSayAdhipAn / prAtarAn keralAMzcolAn punnAgAMzca vyajeSTa sH||7|| kaDumbAnolikAMzcaiva sa mAhiSakamekurAn / pANDyAnantarapANDayAMzca daNDena vazamAnayat // 8 // napAnetAn vijityAzu praNamayya svapAdayoH / hatvA tatsAraratnAni prabhuH prApat parAM mudam // 5 // senAnIrapi babhrAmavibhorAjJAM samudvahan / girIn sasarito dezAn kAliGagakavanAzritAn // 12 // sa sAdhanaH samaM bheje tailAbhikSumatImapi / nadI naravAM vaDagA zvasanAM ca mahAnadIm // 3 // tairane yogya ho gaI thii| isI prakAra jo parvata durAroha arthAt kaThinAIsa caDhane yogya the ve hI parvata sainikoM ke dvArA zikharoMke cUrNa ho jAnese svAroha arthAt sukhapUrvaka car3hane yogya ho gaye the / 72 // deza, unakI sImAeM aura dezoMke rAjA loga samrATa bharatezvarako phala pradAna karane ke liye hI utpanna hue the tathA badalemeM bharatane bhI unheM aneka phaloMse yukta kiyA thaa| bhAvArtha-- samrAT bharata jahAM jahAM jAte the vahAM vahAMke loga unheM aneka prakArake upahAra diyA karate the aura bharata bhI unake liye aneka prakArakI suvidhAeM pradAna karate the // 73 // jo rAjA loga upasamudrake usa pAra rahate the athavA upa-samudrake bhItara dvIpoMmeM rahate the una sabako balavAna na saMnAka dvArA apane vaza kiyA thA tathA vanama utpanna honevAle hAthiyokI pakar3a pakar3akara unakA poSaNa kiyA thA / / 74 // mahArAja bharatane una rAjAoMse apane icchAnusAra aneka prakArake ratna lekara saMtuSTa ho apanI AjJAse unake sthAnoMpara unhIMko phirase virAjamAna kiyA thA / / 75 / / jo bar3e bar3e kile pahAr3oMke Upara the aura jo jamInake nIce bane hue the ve saba senAke dvArA dhirakara bharatake vazIbhUta ho gaye the, so ThIka hI hai kyoMki mahApuruSoMko kyA asAdhya hai ? // 76 / / isa prakAra bharatane pUrva dizAke samasta rAjAoMko jItakara dakSiNa dizAke rAjAoMko jItanekI icchAse usa pRthivIke madhyabhAgase dakSiNa dizAkI ora prasthAna kiyA // 77 / / utkRSTa senApati sahita vijayI bharatakI senA jahAM jahAM jAtI thI vahAM vahAM ke rAjA loga sAmantoM sahita marataka jhukA jhukAkara unheM namaskAra karate the / / 78 // dakSiNameM bharatane triliMga, audra, kaccha, prAtara, kerala, cera aura punnAga dezoMke saba rAjAoMko jItA thA / / 79 / / tathA kUTa, olika, mahiSa, kamekura, pANDya aura antarapANDya dezake rAjAoM NDa ratnake dvArA apane vazIbhUta kiyA thA / / 80 / / samrAT bharatane ina saba rAjAoMko zIgha hI jItakara unase apane caraNoMmeM praNAma karAyA aura unake sArabhata ratna lekara parama Ananda prApta kiyA // 8 // cakravartIkI AjJA dhAraNa karatA haA senApati bhI kAliMgaka vanake samIpavartI aneka pahAr3oM, nadiyoM tathA dezoMmeM ghUmA thA // 82 // vaha apanI senAoMke sAtha sAtha tailA, ikSumatI, nakaravA, vaMgA aura zvasanA Adi mahAnadiyoMko prApta huA thA 1 senAnyA / 2 ubhayatIra bhavAn / 'pArAvAraparebhyaH iti khaH' iti prAgajitIye'rthe khaH / 'pArAvAre pare tIre' ityamaraH / 3 dvIpe jaataan| 4 ghATIM kRtvA / 5 pupoSa vanajAn la0, da0, 30, a0 / 6 pUrva digbhavAn / 7 dakSiNadizi jaataa| 8 cerAn la0, da0 / 6 balena / 10 prabho-la0 / 11 kaliGagadezasambandhi / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 mahApurANam dhunI vaitaraNoM mASavatI ca samahendrakAm / sainikaH samamuttIrya yayau zuSkanadImapi // 4 // saptagodAvaraM tIrvA' pazyan godAvarI zucim / saro mAnasamAsAdya mumude zucimAnasaH // 8 // suprayogAM nadI tIrvA kRSNaveNAM ca nimnegAm / sannIrAM ca praveNI ca vyatIyAya samaM balaH // 86 / / kubjAM dhairyA ca cUrNI ca veNAM sUkarikAmapi / 'ambeNAM ca nadI pazyan dAkSiNAtyAnazuzruvat // 7 // mahendrAdi samAkrAman vindhyopAnta ca nirjayan / nAgaparvatamadhyAsya prayayau malayAcalam // 8 // gozIrSa dardurAdi ca giri pANDayakavATakam / sa zItaguhamAsIdan" agaM zrIkaTanAhvayam // 86 // zrIparvata ca kiSkindhaM nirjayaJjayasAdhanaH / tatra tatrocitAbhaH avardhata camUpatiH // 10 // karNATakAn sphuTATo pavikaTodbhaTa veSakAn / haridrAJjanatAmbUlapriyAn prAyo yazodhanAn // 1 // prAndhAna 20handraprahAreSu kRtalakSAn kadaryakAn / pASANakaThinAnaGagaiH na paraM hRdayarapi // 2 // kAliGagakAn gajaprAyasAdhanAn sakalAdhanAn / prAyeNa tAdRzAnoDAn jaDAnuDDa"marapriyAn // 3 // ciolikAnAlikaprAyAn prAyazo'najaceSTitAn / keralAn saralAlApAna kalAgoSThISu cuJcakAn poNDadhAn pracaNDadordaNDakhaNDitArAtimaNDalAn / prAyo gajapriyAn dhanvikuntabhUyiSThasAdhanAn // 6 // // 83 // tathA vaitaraNI, mASavatI aura mahendrakA ina nadiyoMko apane sainikoMke sAtha pAra kara vaha zuSka nadIpara jA pahuMcA thA / / 84 // saptagodAvara nAmake tIrtha aura pavitra godAvarIko dekhatA huA vaha pavitra hRdayavAlA senApati mAnasa sarovarako pAkara bahuta prasanna huA // 85 / / tadanantara usane senAoMke sAtha sAtha saprayogA nadIko pAra kara kRSNavarNA, sannIrA aura praveNI nAmakI nadIko pAra kiyA / / 86 / / tathA kubjA, dhairyA, cUrNI, veNA, sUkarikA aura ambarNA nadIko dekhate hue usane dakSiNa dizAke rAjAoMko cakravartIkI AjJA sunAI // 87 // phira mahendra parvatako ullaMghana kara vindhyAcalake samIpavartI pradezoMko jItatA huA nAgaparvatapara car3hakara vaha senApati malaya parvatapara gayA / / 88 / / vahAMse apanI senAke sAtha sAtha gozIrSa, dardara, pANDya, kavATaka aura zItagaha nAmake parvatoMpara pahaMcA tathA zrIkaTana, zrIparvata aura kiSkindha parvatoMko jItatA haA vahAMke rAjAoMse yathAyogya lAbha pAkara vaha senApati atizaya vRddhiko prApta huA / / 89-90 / prakaTa rUpase dhAraNa kiye hue ADambaroMse jinakA veSa vikaTa tathA zUravIratAko utpanna karane vAlA hai, jinheM haldI, tAMbUla aura aMjana bahuta priya haiM, tathA jinake yaza hI dhana hai aise karNATaka dezake rAjAoMko, jo kaThina prahAra karane meM siddhahasta haiM jo bar3e kRpaNa haiM aura jo kevala zarIrakI apekSA hI pASANake samAna kaThora nahIM haiM kintu hRdaya kI apekSA bhI pASANake samAna kaThora haiM aise AMdhU dezake rAjAoMko, jinake prAyaH hAthiyoM kI senA hai aura jo kalA-kauzala rUpa dhanase sahita haiM aise kaliGga dezake rAjA kaliGga dezake samAna haiM, mUrkha haiM aura lar3anevAle haiM aise oNDa dezake rAjAoMko, jinheM prAyaH jhUTha bolanA bahuta priya hai aura jinakI ceSTAeM kuTila haiM aise cola dezake rAjAoMko, madhura goSThI karane meM pravINa tathA saralatApUrvaka vArtAlApa karanevAle kerala dezake rAjAoMko, jinake bhujadaNDa atyanta baliSTha haiM, jinhoMne zatruoMke samUha naSTa kara diye haiM, jinheM hAthI bahuta priya haiM aura jo yaddhameM prAyaH dhanaSa tathA bhAlA Adi zastroMkA adhikatAse prayoga karata haiM aise pANDya 1 tIrthaM a0, sa0, l0| 2 'supravegAm' ityapi kvacit / 3 kRSNavarNI l0| 4 abhya) l0| 5 zrAvayati sm| 6 nAgaparvate sthitvA / 7 Agamat / 8 garva / 6 manoharaH / 'vikaTaH sundare prokto vizAlavikarAlayoH' ityabhidhAnAt / 10 duHkha / 11 kRtavyAjAn / 'vyAjoDapadezo lakSyaM ca' itymrH| 12 kRpaNAn / 'kadarye kRpaNe kSudrakipacAnamitaMpacaH' ityamaraH / 13 karibahalasenAn / 14 yuddha / 15 drAviDAn / 16 alIka anRta / 17 vakravartanAn / 18 kalagoSThISa caJcurAn la0, d0| 16 pratItAn / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzattama parva dRSTApadAnAnanyAMzca tatra tatra vyu dutthitAn / jayasainyairavaskandha senAnIranayad vazam // 16 // te ca satkRtya senAnya puraskRtya sasAdhvasam / cakriNaM praNamanti sma dUrAdUrIkRtAyatim // 7 // karagraheNa sampIDya dakSiNAzAM vadhUmiva / 'prasabhaM hRtatatsAro dakSiNAbdhimagAt prabhuH // 18 // lavaGAgalavalIprAyam elAgulmalatAntikam / velopAntavana pazyan mahatIM dhRtimApa saH // 66 // tamAsiSevire mandamAndolitasarojalAH / elAsugandhayaH saumyA velAntavanavAyavaH // 10 // marududdhatazAkhAgravikIsumano'JjaliH / nanaM pratyagRhIdenaM vanoddezo vizAmpatim // 101 // pavanAdhUtazAkhApraiH vyaktaSaTpadaniHsvanaiH / vizrAntya sainikAnasya vyAharaniva' pAdapAH // 102 // atha tasmina vanAbhogeM sainyamAvAsayad vibhuH / vaijayantamahAdvAranikaTe'mbunidhestaTe // 103 / / sannAgaM10 bahupunnAgara sumanobhiradhiSThitam / bahupatrarathaM jiSNoH balaM tadvanamAvasat" // 104 // dezake rAjAoMko aura jinhoMne pratikUla khar3e hokara apanA parAkrama dikhalAyA hai aise anya dezake rAjAoMko senApatine apanI vijayI senAke dvArA AkramaNa kara apane AdhIna kiyA thA // 91-96 // una rAjAoMne senApatikA satkAra kara tathA bhayasahita kucha bheMTa dekara jinhoMne unakA bhaviSyatkAla arthAta Age rAjA banA rahane denA svIkAra kara liyA hai aise cakravartIko dUrase hI praNAma kiyA thA // 97 / / jisa prakAra puruSa karagraha arthAt pANigrahaNa saMskAra se kisI strIko vazIbhUta kara letA hai usI prakAra cakravartI bharatane karagraha arthAt Taiksa vasalIse dakSiNa dizAko apane vaza kara liyA thA aura phira jabaradastI usake sAra padArthoM ko chInakara dakSiNa samudrakI ora prayANa kiyA thA // 98 // vahAM vaha cakravartI, jinameM prAyaH lavaMga aura candanakI latAeM lagI huI haiM tathA jo ilAyacIke choTe choTe paudhoMkI latAoMse sahita hai aise kinAre ke samIpavartI vanako dekhatA huA bahuta bhArI saMtoSako prApta huA thA // 99 / / jo tAlAboMke jalako hilA rahA hai, jisameM ilAyacIkI sugandhi milI huI hai aura jo saumya hai aise kinAreke vanakI vAyu usa cakravartIkI sevA kara rahI thI // 100 / vAyuse hilatI huI zAkhAoMke agrabhAgase jisane phUloMkI aMjali bikhera rakhI hai aisA vaha vanakA pradeza aisA jAna paDatA thA mAno isa cakravartIkI agavAnI hI kara rahA ho // 10 // vakSoMkI zAkhAoM ke agrabhAga vAyuse hila rahe the aura unapara bhUmara spaSTa zabda kara rahe the, jisase aisA jAna par3atA thA mAno ve vRkSa hAtha hilA hilAkara bhamaroMke zabdoMke bahAne pukAra pukArakara vizrAma karaneke liye bharatake sainikoMko bulA hI rahe hoM // 102 // __ athAnantara-cakravartIne usa vanake maidAnameM samudrake kinAre vaijayanta nAmaka mahAdvArake nikaTa apanI senA ThaharAI // 103 / / vaha vana aura bharatakI senA donoM hI samAna the kyoMki jisa prakAra vana sanAga arthAta mothAke paudhauMsa sahita thA usI prakAra senA bhI sanAga arthAt hAthiyoMse sahita thI, jisa prakAra vana bahupunnAga arthAt nAgakezarake bahuta vRkSoMse sahita thA usI prakAra senA bhI bahupunnAga arthAt aneka uttama puruSoMse sahita thI, jisa prakAra vana sumana athot phalosa sahita thA usI prakAra vaha saMnA bhI sumana athot dava athavA atcha hRdayavAle puruSoMse sahita thI, aura jisa prakAra vana bahupatra ratha arthAt aneka pakSiyoMse sahita hotA 1 dRSTasAmarthyAt / 'apadAnaM karmaNi syAdativRtte'vakhaNDana / ' ityabhidhAnAt / 2 abhyutthitAn / 3 Akramya / 4 aGagIkRtasampadam / 5 balAtkAreNa / 6 cndnltaa| 7 'tatAGakitam' ityapi kvacit / tataM vistRtam / 8 Ahvayanti smev| 6 vistaar| 10 prazastagajam / sunAgavRkSaM ca / 11 puruSazreSTha nAgakesaraM ca / 12 devaH kusumaizca / 13 bahuvAhanasyandanam bahulavihagaJca / 'patatripatri patagapatatpatra rathAGagajAH' ityabhidhAnAt / 14 evaMvidhaM balamevaMvidhaM vanamAvasat / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 mahApurANam sacchAyAn sakalAMstuGagAn bahupatra paricchadAn / asevanta janAH prItyA pArthivAMstApavicchidaH // 10 // sacchAyAnapyasambhAvya phalAn projjhya mahAnumAn / sakalAn viralacchAyAn apyaho zizriyurjanAH // 106 // "yAkAlikImanAhRtya bahizchAyAM tadAtanIm / bhAvinI tarumUleSu chAyAmAzidhiyaJjanA: // 107 // vanasthalIstarucchAyAniruddhadyamaNitviSaH / 'sajAnayastarastIreSvadhyAsiSata sainikAH // 10 // sapreyasIbhirAbaddhapraNayarAzritA napaiH / kalpapAdapajAM lakSmoM vyaktamaharvanadrumAH // 10 // kapayaH kapilacchanAm uddhanAnAH phalacchaTAH / sainikAnAkulAMzcakruH niviSTAn vIrudhAmadhaH // 110 // saraHparisareSvAsan prabhorAzvIyamandurAH / sundarAH svaramAhAryaH10 bASpacchedyastuNAGakurai:11 // 111 // hai usI prakAra vaha senA bhI aneka savAriyoM aura rathoMse sahita thI, isa prakAra bharatakI vaha senA apane samAna danameM ThaharI // 104 // usa vanake pArthiva arthAt vRkSa (pathivyAM bhavaH, 'pArthivaH') arthAt rAjAoM (pRthivyA adhipaH 'pArthivaH') ke samAna the, kyoMki jisa prakAra rAjA sacchAya arthAt uttama kAntise sahita hote haiM usI prakAra usa vanake vakSa bhI sacchAyA arthAt uttama chAyA (chA~harI) se sahita the, jisa prakAra rAjA loga saphala arthAta Ayo sahita hote haiM usI prakAra usa vanake vRkSa bhI saphala arthAt phaloMse sahita the| jisa prakAra rAjA loga tuGga arthAt UMcI prakRtike-udAra hote haiM usI prakAra usa banake vRkSa bhI tuMga arthAt UMce the, jisa prakAra rAjA loga bahupatraparicchada arthAt aneka savArI Adike vaibhavase sahita hote haiM usI prakAra usa banake vRkSa bhI bahupatraparicchada arthAt aneka pattoMke parivArase sahita the aura jisa prakAra rAjA loga tApa arthAt daridratAsambandhI duHkhako naSTa karanevAle hote haiM usI prakAra usa vanake vRkSa bhI tApa arthAt sUryake ghAmase utpanna huI garmIko naSTa karane vAle the, isa prakAra bharatake sainika, rAjAoMkI samAnatA rakhanevAle vakSoMkA Azraya baDe premase le rahe the // 105 / / senAke kitane hI loga uttama chAyAse sahita honepara bhI jinase phala milane kI saMbhAvanA nahIM thI aise bar3e bar3e vRkSoMko chor3akara thor3I chAyA vAle kintu phalayukta vRkSoM kA Azraya le rahe the / bhAvArtha-jisa prakAra dhanADhaya honapara bhI ucita vRtti tti na denevAle kaMjasa svAmIko chor3akara sevaka loga alpadhanI kintu ucita vatti denekAle udAra svAmIkA * Azraya lene lagate haiM usI prakAra sainika loga phalarahita bar3e bar3e vRkSoMko chor3akara phalarahita choTe choTe vRkSoMkA Azraya le rahe the / / 106 / / senAke loga usa samayakI thor3I dera rahanevAlI bAhirakI chAyA chor3akara vRkSoMke nIce Age AnevAlI chAyAmeM baiThe the / / 107 / / vanasthalI ke vRkSoMkI chAyAse jinapara sUryakA dhUpa ruka gayA hai aise kitane hI sainika apanI apanI striyoM sahita tAlAboMke kinAroMpara baiThe hue the // 108 / / parasparake premase baMdhe hue rAjA loga apanI apanI striyoM sahita jinake nIce baiThe hue haiM aise vanake vRkSa kalpavRkSoMse utpanna huI zobhA ko spaSTa rUpase dhAraNa kara rahe the| bhAvArtha-vanake ve vakSa kalpavakSoMke samAna jAna paDate the aura unake nIce baiThe hue strI-puruSa bhogabhUmike Arya tathA AryAoMke samAna mAlama hote the // 109 / / vahAM kareMcake phala-samUhoMko hilAte hue vAnara una latAoMke nIce baiThe hue sainikoM ko vyAkula kara rahe the kyoMki kareMcake phalake royeM zarIrapara laga jAnese khujalI uThane lagatI . hai|||110|| tAlAboMke samIpa hI icchAnusAra carane yogya tathA bhApase hI TaTanevAle ghAsake 1 sacchAyAn tejsvinshc| 2 vahudalaparikarAn, bahuvAhanaparikarAMzca / 3 va kSAn nRpatIzna / 4 asthiraam| 5 -mAzidhiyurjanAH la0, da0 / 6 strIsahitAH / 7 markaTInAm / 'kapikacchuzca markaTI' ityabhidhAnAt / da phalamaJjarIH / 6 latAnAm / 10 sarvatrapradezeSu sulabharityarthaH / 11 komalaiH / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzattamaM parva zravatArita paryANa' mukhabhANDAdyupaskarAH / sphuratprothairmukhairazvAH kSmAM jagha vivivRtsavaH // 112 // sAndrapadmarajaHkIrNAH" sarasAmantikasthale / mandaM 'dudhuvuraGgAni vAhAH kRtavivartanAH // 113 // vibabhAvambare kaJjaraJjaHpuJjo'niloddhRtaH / prayatnaracito'zvAnAmivoccaiH paTamaNDapaH // 114 // rajasvalA mahIM spRSTvA jugupsava ivotthitAH / drutaM vivizurambhAMsi sarasInAM mahAhayAH // 115 // vAri" vArija kiJjalkatatAnyazvA vigahitAH / dhautamapyaGgarAgaM svaM bhejurambhojareNubhiH // 116 // sarovagAha nirvRtazramAH pItAmbhaso hayAH / zrAmIlitAkSamadhyUSuH vitatAn paTamaNDapAn // 117 // nAlikerameSvAsId ucito "varSmazAlinaH / nivezo hAstikasyAsya vibhostAlIvaneSu ca // 118 // prapatannAlikerauvasthapuTA vanabhUmayaH / hastinAM sthAnatAmIyuH tairevara prAntasAritaiH // 116 // dvipAnudanyataH stotraM vamayuvyaJjita " zramAn / ninyurjalopayogAya sarAMsyabhiniSAdinaH // 120 // nIcairgatena suvyaktamArga saJjanitazramAn / gajAnAdhoraNA ninyuH sarasIravagAhane" // 121 // aMkuroMse sundara, cakravartI ke ghor3oMkI ghur3asAleM thIM / / 111 // jinaparase palAna aura lagAma Adi sAmagrI utAra lI gaI hai aise ghor3e jamInapara loTanekI icchA karate hue, jinameM nAkake nayane hila rahe haiM aise mukhoMse jamInako sUMgha rahe the / / 112 / / kamaloMkI sAndra parAgase bhare hue, tAlAva ke samIpavartI pradezapara loTakara ve ghor3e dhUli jhAr3aneke liye dhIre dhIre apane zarIra hilA rahe the // 113 // jo kamaloMkI parAgakA samUha vAyuse ur3akara AkAzameM chA gayA thA vaha aisA suzobhita ho rahA thA mAno ghor3oMke liye bahuta UMcA kapar3e kA maNDapa hI banAyA gayA ho // / 114 || bar3e bar3e ghor3e pRthivIko rajasvalA arthAt dhUlise yukta ( pakSa meM rajodharma se yukta) dekhakara glAni karate hue se uThe aura zIghra hI sarovaroMke jalameM ghusa gaye / / 115 // kamalakI kezarase bhare hue jalameM praviSTa hue ghor3oMkA aMgarAga (zobhAke liye zarIrapara lagAyA huA eka prakArakA lepa ) yadyapi dhula gayA thA tathApi unhoMne kamaloMke parAgase apane usa aMgarAgako punaH kara prApta liyA thA / bhAvArtha-kamaloMkI kezarase bhare hue pAnI meM snAna karanese unake zarIrapara jo kamaloMkI kezarake choTe choTe kaNa laga gaye the unase aMgarAga kI kamI nahIM mAlUma hotI thI // 116 // sarovaroMmeM ghusakara snAna karanese jinakA saba parizrama dUra ho gayA hai aura jinhoMne icchAnusAra jala pI liyA hai aise ghor3e kapar3eke bar3e bar3e maMDapoM meM kucha kucha netra banda kiye hue khar3e the / / 117 // UMce UMce zarIroMse suzobhita honevAle, mahArAja bharata ke hAthiyoM ke Dere nAriyala aura tAr3a vRkSake vanoM meM banAye gaye the jo ki sarvathA ucita the / / 118 / / jo vanakI bhUmi Uparase par3ate hue nAriyaloMke samUhase UMcI nIcI ho rahI thI vahI nAriyaloMke eka ora haTA denese hAthiyoMke yogya sthAna bana gaI thI / / 119 / / jinheM bahuta pyAsa lagI hai tathA jo vamathu arthAt sUMr3ase nikAle hue jalake chIMToMse apanA parizrama prakaTa kara rahe haiM aise hAthiyoMko mahAvata loga pAnI pilAneke liye tAlAboMpara le gaye the // 120 // jo dhIre dhIre calanese mArga meM utpanna hue parizramako prakaTa kara rahe haiM aise hAthiyoMko mahAvata 1 palyayanakhalInAdiparikarAH / 2 AghApayanti sma / 3 vivartayitumicchvaH / 4 - kIrNe la0 / 5 kampayanti sma / 6 - nilodbhutaH la0 1. 7 ayaM nu la / 8 kusumarajovatIm, RtumatImiti dhvaniH / hai dRSTvA la0 da0 10 jalAnItyarthaH / 11 pramANam / 'varSma dehapramANayoH' ityabhidhAnAt / 12 gajaireva / 13 svakarairbhItyAkAreNa paryantaprasAritaH / 14 tRSitAn / 'udanyA tu pipAsA tRT' ityabhidhAnAt / 15. karazIkaraprakaTita / 'vamathuH karazIkaraH' ityabhidhAnAt / 16 hastyArohAH / 'hatyAroho niSAdinaH' ityamaraH / agamanenetyarthaH / 'alpa nIcairmahtyuccaiH 17 mandagamanena / skhaladgamanena vA / 18 avagAhnArtham / 10 73 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GE mahApurANam praveSTa mabjinI patracchataM nAgo navagrahaH / naicchat pracodyamAno'pi vAri vArI vizaGkayA // 122 // vanaM vilokayan svairaM kavalocitapallavam / gajazciragRhIto'pi kimapyAsIt samutsukaH // 123 // svairaM na papurambhAMsi nAgRhNan kavalAnapi / kevalaM manasambhogasukhAnAM sasmarurgajAH // 124 // utpuSkarAn sphuradraukma kakSyAnnityu dvipAn saraH / sazayUniva' nIlAdrIn savidyuta ivAmbudAn // 125 // vanadvipamadAmodAhine gandhavAhine / zrajaH kupyaJjalopAntaM ninye kRcchrAniSAdinA // 126 // akasmAt kupito dantIM zirastiryagvidhUnayan / zranaGakuzavazastIvram pradhoraNamakhedayat // 127 // vanyAnekapa sambhogasaGakrAntamavavAsanAm / 'visoDhaM sarasoM naicchatmadebhaH kariNImiva // 128 // pItaM vanadvipaiH pUrvam ambu taddAnavAsitam / dvipaH kareNa saJjighUn "nApAvAsphAlayat param // 126 // pItAmbhaso madAsAraiH vRddhi ninyuH sarojalam / gajA mudhA dhanAdAnaM nUnaM vAcchanti nonnatAH // 130 // utpuSkaraM saromadhye nimagno'pi madadvipaH / raMraNadbhiH khamutpatya vyajyate sma madhuvataH // 131 // pItAmburambudaspadhi bRMhito madakuJjaraH / dudhAvara gaNDakaNDUyAM 13 caNDagaNDUSavAribhiH // 132 // loga nahalAneke liye tAlAboMpara le gaye the / / 121 / / koI navIna pakar3A huA hAthI vAra-bAra prerita honepara bhI kamalinIke pattoMse Dhake hue jalameM samudrakI AzaMkAse praveza nahIM karanA cAhatA thA / / 122 / / bahuta dinakA pakar3A huA bhI koI hAthI apane icchAnusAra khAne yogya navIna pattoMvAle vanako dekhatA huA vilakSaNa rItise utkaNThita ho rahA thA / / 123 / / kitane hI hAthiyoMne icchAnusAra na to pAnI hI piyA thA aura na grAsa hI uThAye the, ve kevala vanake saMbhogasukhoM kA smaraNa kara rahe the / / 124 || jinakI sUMr3a UMcI uThI huI hai aura jinakI bagalameM suvarNa kI mAlAeM dedIpyamAna ho rahI haiM aise hAthiyoMko mahAvata loga sarovaroMpara le jA rahe the, usa samaya ve hAthI aise jAna par3ate the mAno ajagara sahita nIla parvata hI ho athavA bijalI sahita megha hI hoM / / 125 / / jo jaMgalI hAthI ke madakI gandhako dhAraNa karanevAle vAyuse kupita ho rahA hai aise kisI hAthIko usakA mahAvata bar3I kaThinAIse jalake samIpa le jA sakA thA // 126 // acAnaka kupita huA koI hAthI apane zirako tirachA hilA rahA thA, vaha aMkuzake vaza bhI nahIM hotA thA aura mahAvatako kheda khinna kara rahA thA / / 127 // jaMgalI hAthI ke saMbhoga se jisameM madakI vAsa phaila rahI hai aisI hathinIko jisa prakAra koI madonmatta hAthI nahIM cAhatA hai usI prakAra jisameM jaMgalI hAthiyoMkI krIr3Ase madakI gaMdha milI huI hai aisI sarovarI meM koI madonmatta hAthI praveza nahIM karanA cAhatA thA / / 128 / / jisa pAnIko pahale vanake hAthI pI cuke the aura isIliye jo madakI gandhase bharA huA thA aise pAnIko senAke hAthiyoMne nahIM piyA thA, ve kevala sUMDase saMgha saMghakara use uchAla rahe the / / 129 / / jina hAthiyoMne tAlAbakA pAnI piyA thA unhoMne apanA mada bahA bahAkara tAlAbakA vaha pAnI bar3hA diyA thA, so ThIka hI hai kyoMki jo unnata arthAt bar3e hote haiM ve kisIkA vyartha hI dhana lene kI icchA nahIM karate haiM // 130 // koI madonmatta hAthI yadyapi sUMDa Upara uThAkara tAlAbake madhyabhAgameM DUbA huA thA tathApi AkAzameM ur3akara zabda karate hue bhUmaroMse 'vaha yahA~ hai', isa prakAra sApha samajha par3atA thA / // 131 // jo pAnI pI cukA hai aura jisakI garjanA meghoMke sAtha spardhA kara rahI hai aisA koI madonmatta hAthI apane kuraleke jalakI teja phaTakArase kapoloMkI khujalI zAnta kara rahA thA 1 navo nUtano grahaH svIkAro yasya saH / 2 gajabandhana hetubhUtagatizaGkayA / ityabhidhAnAt / 3 vanasya sambhogAjjAtasukhAnAm / 4 udgatahastAgrAn / 'dRSyA kakSyA varatrA syAt' ityabhidhAnAt / 6 ajagarasahitAn / 7 anilAya / 6 AghrApayan / 10 na pibanti sma / 11 bhRzaM guJjadbhiH / 12 apanayati sma / 13 kapolakaNDUyanam / 'vArI tu gajabandhanI' 5 suvarNamayasavaratrAn / vigADhuM la0 da0 / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzattama parva vimuktaM vyaktasUtkAraM karamutkSipya vaarnnH| vAri sphaTikadaNDasya lakSmImUhe khamuccalat // 133 // udagAhavinirdhUtazramAH kecinmataGagajAH / 'bisabhaGaga radhustRpti helayA kavalIkRtaH // 134 // muNAlairadhidantAgram apitvibbhurgjaaH| ajasramambusaMsekA radaiH prArohitairiva // 13 // pramAdyan dviradaH kazcinmRNAlaM svakaroddhatam / dadAvAlAna buddhyaiva niyantre dviguNIkRtam // 136 // caraNAlagnamAkarSan muNAlaM bhIluko gajaH / bahiHsarastaTa vyAsthad andutantuka zaGakayA // 137 // karairutkSipya padmAni sthitAH stambaramA bbhuH| devatAnusmati kiJcit kurvanto'rgharivoddhataH // 13 // sarastaraGagadhautAGagA justuGagA mataGagajAH / zuGagAritA ivAlagnaH sAndrarambhojareNubhiH // 136 // yayuH karibhirAruddhaM parihRtya sarojalam / patatriNaH sarastIraM tadyuktamabalIyasAm // 140 // sarovagAhaniNikta mUrtayo'pi mtnggjaaH| rajaH pramAthairAtmAnaM cakrureva malImasam // 14 // vayaM jAtyaiva mAtaDagAra madenoddIpitAH punaH / kutastyA zuddhirasmAkam ityAttaM na rajo gjaiH||142|| vasantatilakAvRttam itthaM sarassa ruciraM pravihRtya nAgAH santApamanta"ruditaM prazamayya toyaiH / toranumAnupayayuH kimapi pratoSAt bandhaM tu tatra niyataM na vidAmba"bhUvaH // 143 // // 132 // kitane hI hAthI sUDa UMcI uThAkara sU sU zabda karate hue Uparako pAnI chor3a rahe the, usa samaya AkAzakI ora uchalatA huA vaha pAnI ThIka sphaTika maNike bane hue daNDekI zobhA dhAraNa kara rahA thA // 133 // pAnImeM praveza karanese jinakA saba parizrama dUra ho gayA hai aise kitane hI hAthI lIlApUrvaka mRNAlake Tukar3e khAkara saMtoSa dhAraNa kara rahe the / / 134 // kitane hI hAthI apane dA~toMke agrabhAgapara rakhe hue mRNAloMse aise suzobhita ho rahe the mAno nirantara pAnIke sIMcanese unake dAMta hI aMkurita ho uThe hoM / / 135 / / madase atyanta unmatta huA koI hAthI apanI saDase Upara uThAye hae maNAlako bA~dhanekI sA~kala samajhakara use dUharI kara mahAvatako de rahA thA / / 136 // apane pairameM lage hue mRNAlako khIMcatA huA koI Darapoka hAthI use bA~dhanekI sA~kala samajhakara tAlAbake bAharI taTapara hI khar3A raha gayA thA // 137 // apanI saMDoMse kamaloMko uThAkara khar3e hue hAthI aise suzobhita ho rahe the mAno hAthoMmeM argha lekara kisI devatAkA kucha smaraNa hI kara rahe hoM / / 138 / / jinake zarIra tAlAbakI laharoMse dhula gaye haiM aise U~ce U~ce hAthI saghana rUpase lage hue kamaloMkI parAgase aise suzobhita ho rahe the mAno snAna karAkara unakA zRGgAra hI kiyA gayA ho / / 139 / / hAthiyoMse ghire hue tAlAba ke jalako chor3akara saba pakSI tAlAbake kinArepara cale gaye the so ThIka hI hai kyoMki nirbala prANiyoMko aisA hI karanA yogya hai / / 140 // tAlAboMmeM praveza karanese jinake zarIra nirmala ho gaye haiM aise kitane hI hAthI dhUla ur3Akara phirase apane Apako mailA kara rahe the // 141 / / prathama to hama loga jAtise hI mAtaMga arthAt cANDAla haiM (pakSameM-hAthI haiM) aura phira mada arthAt madirAse (pakSameM--gaNDasthalase bahate hue tarala padArthase) uttejita ho rahe haiM isaliye hama logoMkI zuddhi arthAt pavitratA (pakSameM-nirmalatA) kahAMse raha sakatI hai aisA samajhakara hI mAno hAthiyoMne apane Upara dhUla DAla lI thI // 142 // isa prakAra ve hAthI bahuta dera taka sarovaroMmeM krIr3A kara aura antaraGgameM utpanna hue saMtApako jalase zAnta kara kinAreke vRkSoM 1 khamucchva lat la0, da0, i0, 10, 10, sa0 / 2 jalAvagAhaiH / 3 mRNAlakhaNDaH / 4 dhRtavantaH / 5 dantaiH la0, da0 / 6 saMjAtaprArohai:, angkuritH| 7 bandhanarajjuH / 8 ArohakAya / 6 srstttiibaahyprdeshe| 10 prakSipati sma / 'asu kssepnne'| 11 zRGakhalAsUtra / 'atha zRGakhale / anduko nigalo'strI syAd' ityabhidhAnAt / 12 tyktvaa| 13 shuddh| 14 dhuuliprkssepaiH| 15 zvapatrAH iti dhvaniH / 16 iva / 17 abhyantarodbhUtam / 18 na vidanti sma / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 mahApurANam hRtvA saro'mbu kariNo nijadAnavAri saMvadhitaM ravinimayAdanaNAzca santaH / tadvIcihastajanitapratirodhazaGakA vyAsagino nu sarasaH prasabhaM nirIyuH // 144 / / AdhoraNA madamaSImalinAna karIndrAn nirNektu mambu sarasAmavagAhayantaH / zekuna kevalamapAmupayogamAtraM "tIrasthitAnanu nayastadacIkaranta // 14 // svairaM navAmbuparipItamayatnalabhyatIrameSu na kRtaH kavalagraho'pi / chAyAsvalambhi na tu vizramaNaM prabhinnaH stambaramairbata madaH khalu nAtmanIna: // 146 // nAdhvA drutaM gurutarairapi nAtiyAto yuddheSu jAtu na kimapyaparAddhamebhiH / bhArakSamAzca kariNaH savizeSameva baddhAstathApyanibhRtA0 iti dikcalatvam // 147 // badhnItha naH kimiti hanta vinAparAdhAt jAnIta bhoH13 pratiphalatyacirAdidaM vaH / ityuccalatsRNi' vidhUya zirAMsi bandhe vairaM na yantaSa gajAH sma vibhAvayanti // 148 // prAghAtuko5 dviradinaH savizeSameva gAtrAparAntakara vAladhiSa nyayoji / / bandhena sindharavarAstvitara tathA no gADhIbhavatyaviratAnna8 paratra bandhaH // 146 / / ke samIpa A gaye the, yadyapi vahAM unake bA~dhanekA sthAna niyata thA tathApi krIr3Ase utpanna hue atizaya saMtoSase unheM usakA kucha bhI jJAna nahIM thA // 143 // hAthiyoMne tAlAboMkA jo pAnI piyA thA use mAno apanA badalA cukAne ke liye hI apane madarUpI jala se bar3hA diyA thA, sa prakAra pyAsa rahita ho sakhakI sA~sa lete hae ve hAthI, 'ye tAlAba apanI lahareMrUpI hAthoMse kahIM hameM roka na leM' aisI AzaMkA kara tAlAboMse zIgha hI bAhara nikala Aye the / / 144 / / madarUpI syAhIse malina hae hAthiyoMko nirmala karane ke liye tAlAboMke jalameM praveza karAte hue mahAvata jaba unheM jalake bhItara praviSTa nahIM karA sake taba unhoMne kevala jala hI pilAnA cAhA parantu bahuta kucha anunaya vinaya karanepara bhI ve kinAre para khar3e hue una hAthiyoMko kevala jala bhI pilAne ke liye samartha nahIM ho sake the| bhAvArtha---madonmatta hAthI na to pAnImeM hI ghuse the aura na unhoMne pAnI hI piyA thA // 145 // madonmatta hAthiyoMne na to apane icchAnusAra binA yatnake prApta huA pAnI hI piyA thA, na kinAreke vRkSoMse kucha tor3akara khAyA hI thA, aura na vRkSoMkI chAyAmeM kucha vizrAma hI prApta kiyA thA, kheda hai ki yaha mada kabhI bhI AtmA kA bhalA karanevAlA nahIM hai / / 146 / / ina hAthiyoMne zarIra bhArI honese zIghra hI mArga taya nahIM kiyA yaha bAta nahIM hai arthAt inhoMne bhArI honepara bhI zIghU hI mArga taya kiyA hai, inhoMne yuddha meM bhI kabhI aparAdha nahIM kiyA hai aura ye bhAra Dhoneke liye bhI sabase adhika samartha haiM phira bhI kevala caMcala honese inheM baddha honA par3A hai isaliye isa caMcalatAko hI dhikkAra ho // 147 / / tuma loga isa prakAra binA aparAdhake hama logoMko kyoM bAMdha rahe ho? tumhArA yaha kArya tumheM zIgha hI isakA badalA degA yaha tuma khUba samajha lo isa prakAra bAMdhane ke kAraNa mahAvatoMmeM jo vaira thA use ve hAthI aMkuzako Upara uchAlakara mastaka hilAte hue spaSTa rUpase jatalA rahe the // 148 // jo hAthI jIvoMkA ghAta karanevAle the ve zarIrake Age pIche tathA sUDa aura pUMcha Adi 1nai meyAt / paridAnaM parIvarta naimeyaniyamAvapi' ityabhidhAnAt / 2 --dataNAH zvasantaH la0 / -danRNAH zvasantaH da0 / 3 zuddhAn kartum / 4 tIre sthitAn- l0| 5 kArayanti sm| 6 naiva / 7 mattaH / 'prabhinno jito mattaH' ityabhidhAnAt / 8 Atmahitam / 6 nAnuyAto pa0, la0 / 10 cnyclaaH| 11 bandhanaM kurutha / 12 loT / 13 bhoH yUyam / 14 uccaladaMzaM yathA bhavati tathA / 'aMkazo'strI . saNiH striyAm' ityabhidhAnAt / 15 hiMsrakaH / 'zarArurghAtuko hisraH' ityabhidhAnAt / 16 aparagAtrAnta / shriiraaprbhaag| 'dvI pUrvapazcAdjaGaghAdidezau gAtrApare RmAt' iti rabhasaH / gAtre ityukte pUrvajaGaghA, apare ityukte hastinaH aparajaghA, anta ityukte hastino madhyapradezaH, kara ityukte hastino hastaH, vAladhirityukte pucchavizeSaH / shriirmdhy| 17 aghaatukaaH| 18 asaMyatAt / anatikAdityarthaH / 16 saMyate / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ekonatriMzasamaM parva pAlAnitA vanataruSvatimAtramuccaskandheSu sindhuravarAzca tathoccakaryat / tannUnamAzrayaNamiSTamadAttameva sandhAraNAya mahatAmahatAtmasAram // 150 // itthaM niyantubhiranekapavRndamuccaiH AlAnitaM taruSu sAmi nimIlitAkSam / tasthau sukhaM vicatureNa kRtAGgahAraM lIlopayuktakavalaM sphuTakarNatAlam // 15 // uttAritAkhilaparicchadalAghavena pravyaJjitadrutagatika malakSyavegAH / ApAtumambusarasA paritaH prasastra : ucchaDakhalai ranugatAH kalabhaiH kariNyaH // 152 // prAkpItamambu sarasAM 'kRtamauSTrakeNa svodgAlA dUSitamupAttatadaGagagandham / nApAtumacchadudidanyaSito'pi varka:13 sarvo hi vAJchati jano viSayaM manojJam // 153 // pItaM purA gajatayA salilaM madAmbu saMvAsitaM sarasijAkarametya tUrNam / prItyA papuH kalabhakAzca kareNavazca sambhogaheturudito" hi sagandha"bhAvaH // 154 // praharSiNI pItvA'mbho vyapagamitAntaraGagatApAH santApaM bahiruditaM sarovagAhaH / nItvAntaM gajakalabhaH samaM kariNyaH sambhoktuM sapadi vanadrumAn viceruH // 15 // saba jagaha bandhanoMse yukta kiye gaye the aura jo hAthI kisIkA ghAta nahIM karate the ve bandhanase ghukta nahIM kiye gaye the isase yaha siddha hotA hai ki jo avirata arthAt hiMsA Adi pApoMke tyAgase rahita haiM unhIM ke karmabandhana sudRr3ha rUpase hotA hai aura jo virata arthAt hiMsA Adi pApoMke tyAgase sahita haiM unake karmakA bandha nahIM hotA / / 149 / / jinake skandha bahuta UMce gaye haiM aise vanake vakSoMmeM hI senAke U~ce U~ce hAthI bAMdhe gaye the so ThIka hI hai puruSoMko dhAraNa karane ke liye jisakI svazakti naSTa nahIM huI hai aisA bahuta bar3A hI Azraya cAhiye / / 150 / / isa prakAra mahAvatoMke dvArA UMcaM vRkSoma bA~dhA huA vaha hAthiyokA samUha AdhI AMkheM banda kiye hae sakhase khaDA thA, usa samaya vaha apanA saba zarIra hilA rahA thA, lIlApUrvaka grAsa le rahA thA aura kAna phar3aphar3A rahA thA / / 151 / / palAna Adi saba sAmAna utAra lenese halakI hokara jinhoMne jaldI jaldI calakara apanI zIgha gati prakaTa kI hai, tathA caMcala bacce jinake pIche pIche A rahe haiM aisI hathiniyA~ tAlAboMkA pAnI pIne ke liye cAroM ora se jA rahI thIM / / 152 // tAlAboMke jisa pAnIko pahale U~ToMke samUha pI cuke the, jo UMToMke ugAlase dUSita ho gayA thA aura jisameM U~ToMke zarIrakI gaMdha Ane lagI thI aise pAnIko hAthI kA baccA pyAsA hone para bhI nahIM pInA cAhatA thA, so ThIka hI hai kyoMki sabhI koI apane manake viSayabhata padArthake acche honekI cAha rakhate haiM // 153 // jise pahale hAthiyoM samuha pI cuke the aura jisameM unake mada jalakI gaMdha A rahI hai aise pAnIko hathiniyA~ tathA unake bacce bahuta zIghU tAlAbapara jAkara bar3e premase pI rahe the so ThIka hI hai kyoMki samAnatA hI sAtha sAtha khAne pIne Adi saMbhogakA kAraNa hotA hai // 154 // jinhoMne jala pIkara antaraGgakA saMtApa dUra kiyA hai aura tAlAbameM ghusakara bAhirI saMtApa naSTa kiyA hai aisI hathiniyAM apane 1 AdhoraNaH / 2 yasmAt kAraNAt / 3 ardh| 4 bidRzyAni vigatAni catvAri yasya tena / aGagavikSepama / 6pAda / 7 svacchandavattibhiH / 8 sampUrNam / 6 uSTrasamUheNa / 10 nijodgAra / 11 uSTrazarIragandham / 12 bhRzaM tuSitaMH / 13 taruNagajaH / vikkaH a0 / 14 uktaH / 15 parimalatvaM mitratvaM ca / 16 nAzam / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam vallInAM sakusumapallavAgrabhaGgAn gulmaughAnapi sarasAM kaDaDagarAMzca / susvAdUna mRduviTapAn vanamANAM tadyUyaM kavalayati sma dhenukAnAm // 156 // kuJjeSu pratanutaNADAkurAn pramadanan vaprAntAnapi radanaiH zanairvinighnana / vallyagrasanacaNaH phalegrahiH san vAlolaH kalabhagaNazciraM vija he // 157 // pratyagrAH kisalayinIgahANa zAkhA- bharadhyuccairvanagahanaM niSIda kuJja / sambhogyAnupasarasallakIvanAntAn ityevaM0 vyahRta vane kareNuvargaH // 158 // sambhogarvanamiti nivizana yayeSTaM svAtantryAnmaharapi dhUrganibaddhaH / baddhavyaH sahakalabhaH kareNuvargaH samprApat samucitamAtmano nivezam // 15 // vitrastarapathamupAhRtasturaGagaiH paryasto5 ratha iha bhagnanirakSaH / etAstA drutamapayAntyapetya mArgAd vArastrIvahanaparAzca vegasarya: // 160 // vitrastaH karabhanirIkSaNAd gajo'yaM bhIrutvaM prakaTayati pradhAvamAnaH / 20uttrastAtpatati ca vesarAdamuSmAd vitrastastanajaghanAMzukA purandhI // 16 // ityuccaya'tivadatAM pRthagjanAnAM saJjalpaH kSubhitakharoSTrakaukSakaizca / savyAkrozairjanitaravaizca sainikAnAM saDakSobhaH kSaNamabhavaccamUSu rAjJAm // 162 // baccoMke sAtha khAne ke liye zIgha hI vanake vakSoMkI ora calI gaI // 155 // vaha hathiniyoMkA samaha latAoMke puSpasahita navIna pattoMke agrabhAgoMko, choTe choTe paudhoMko, rasIle kaDaMgari vRkSoMko aura vanake vRkSoMkI svAdiSTa tathA komala zAkhAoMko khA rahA thA // 156 / / latAgahoMmeM patalI ghAsake aMkuroMko khUdatA huA khetoMkI mer3ako apane dA~toMse dhIre dhIre tor3atA huA, latAoMke agrabhAgake khAne meM catura tathA phaloMko tor3atA huA vaha caMcala hAthiyoM ke baccoM kA samaha cirakAla taka krIr3A karatA rahA thA / / 157 / / pattevAlI navIna latAoMko grahaNa kara, U~cI U~cI zAkhAoMse yukta saghana vanameM jA, latAgahameM baiTha aura khAneke yogya sallakI vanoMke samIpa jA isa prakAra mahAvatoMkI AjJAse vaha hathiniyoMkA samaha vanameM idhara-udhara vihAra kara rahA thA // 158 / / isa prakAra jo aneka prakArakI krIr3AoMke dvArA vanakA a nasAra upabhoga kara rahA hai, svatantratApUrvaka Age calanese mahAvata loga jise roka rahe haiM aura jo bA~dhane ke yogya haiM aisA vaha hathiniyoMkA samUha baccoMke sAtha apane Thaharane yogya sthAnapara jA pahaMcA // 159 / / idhara hAthiyoMse Dare hue ina ghor3oMne yaha ratha kumArgameM le jAkara paTaka diyA hai, isakA dhUrA aura bhauMrA TUTa gayA hai tathA vezyAoMko le jAnema tatpara ye khaccariyA~ apanA mArga chor3akara bahuta zIghU bhAgI jA rahI haiM // 160 // idhara yaha UMTa dekhanese DarA huA hAthI daur3A jA rahA hai aura usase apanA DarapokapanA prakaTa kara rahA hai tathA idhara jisake stana aura jadhana parakA vastra khisaka gayA hai aisI yaha strI Dare hue khaccarase gira rahI hai / / 161 // isa prakAra jora jorase bolate hue sAdhAraNa puruSoMkI bAtacItake zabdoMse, kSobhako prApta hue gadhe, UMTa tathA bailoMke zabdoMse aura paraspara bulAnese utpanna hue saMnikoMke kaThora zabdoMse rAjAoMkI 1 sAni / 'kaDaGagaro busaM klIbe' ityabhidhAnAt / 2 kariNInAm / 'kariNI dhenukA vazA' itymrH| surabhINAm / 3 komala / 4 mardayan / 5 sAnvantAn / 'snurvapraH sAnurastriyAm' ityamaraH / 6 bhkssnnsmrthH| 7 phalAni gRhNan / 8 bhaGagaM kuru| 6 Assva / 10 sAdijanAnunayaH / 11 vihAti sm| 12 anubhavan / 13 sAdibhiH / 14 niSiddhaH / 15 uttAnaM yathA patitaH / 16 bhagnayAnamukhaH / 17 nirgatAvayavaH / 18 vesraaH| 16 bhayaM gataH / 20 cakitAt / 21 parasparabhASamANAnAm / 22 vRSabhaiH / 23 parasparAhvayaiH / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzattama parva 79 mAlinI avanipatisamAjenAnuyAtasturaGagaH akRzavibhavayogAgnirjayan lokapAlAn / pratidizamupazRNvannAziSazcakrapANiH zibiramavizaduccairvandinAM puNyaghoSaH // 163 // atha sarasijinInAM gandhamAdAya sAndraM dhutataTavanavIthirmandamAvAn samantAt / zramamakhilamanautsIt kartumasyopacAraM prahita iva sagandhaH sindhunA' gandhavAhaH // 164 // aviditaparimANaranvito ratnazakhaiH spharitamaNizikhA gibhiH sevanIyaH / satatamupacitAtmA ruddhadikcakravAlo jalanidhimanujahe' tasya senAnivezaH // 16 // zArdUlavikrIDitam tatrAvAsitasAdhano nidhipatirgatvA rathenAmbudhi jaitrAstrapratijitAmarasabhastaM vyantarAdhIzvaram / jitvA mAgadhavat kSaNAdvaratanuM tatsAhvamambhonidheH dvIpaM zazvadalaJcakAra yazasA kalpAntarasthAyinA // 166 // ) lebhe'bhedyamurazchadaM varatanoveyakaM ca sphuraccUDAratnamudaMzu divyakaTakAnsUtraM ca ratnojjvalam / sadanairiti pUjitaH sa bhagavAn zrIvaijayantArNava-dvAreNa pratisannivRtya kaTakaM prAvikSaduttoraNam // 167 // senAoMmeM kSaNa bharake liye bar3A bhArI kSobha utpanna ho gayA thA / / 162 // ghor3oMpara baiThe hue aneka rAjAoMkA samUha jisake pIche pIche cala rahA hai aisA vaha cakravartI apane bar3e bhArI vaibhava se lokapAloMko jItatA haA tathA pratyeka dizAmeM bandIjanoMke maMgala gAnoMke sAtha sAtha AzIvarvAda sanatA haA apane ucca zivira meM praviSTa huA / / 163 / / ___athAnantara jo kinArake vanakI paMktiyoMko hilA rahA hai aisA vAyu kamaliniyoM kI utkaTa gaMdha lekara dhIre dhIre cAroM ora baha rahA thA aura samudrake dvArA bheje hue kisI khAsa sambandhIke samAna cakravartIke samasta parizramako dura kara rahA thA // 164 // usa samaya vaha cakravartIkI senAkA sthAna (par3Ava) ThIka samudrakA anukaraNa kara rahA thA kyoMki jisa prakAra samudra pramANarahita zaMkha aura ratnoMse sahita hotA hai usI prakAra vaha cakravartIkI senAkA sthAna bhI pramANarahita zaMkha Adi nidhiyoM tathA ratnoMse sahita thA, jisa prakAra samadra, jinake mastakapara aneka ratna dedIpyamAna ho rahe haiM aise bhogI arthAt sose sevanIya hotA hai usI prakAra vaha cakravartIkI senAkA sthAna bhI, jinake mastakapara aneka maNi dedIpyamAna ho rahe haiM aise bhogI arthAta rAjAoke dvArA saMvanIya thA, jisa prakAra samudra nirantara baDhatA rahatA hai usI prakAra vaha cakravartIkI senAkA sthAna bhI nirantara baDhatA jAtA thA, aura jisa prakAra samadra saba dizAoMko ghere rahatA hai usI prakAra vaha cakravartIkI senAkA sthAna bhI saba dizAoMko ghere hue thA / / 165 // jisane apanI senA samudrake kinAre ThaharA dI hai aura jisane apane vijayazIla zastroMse mAgadha devakI sabhAko jIta liyA hai aise nidhiyoMke svAmI cakravartIne rathake dvArA samudra meM jAkara mAgadhadevake samAna vyantaroMke svAmI varatanu devako bhI jItA aura samudrake bhItara rahanevAle usake varatana nAmaka dvIpako kalpAnta kAlataka sthira rahanevAle apane yaza se sadAke liye alaMkRta kara diyA / / 166 / / bharatane varatana devase kabhI na TUTanevAlA kavaca, dedIpyamAna hAra, camakatA huA cUr3Aratna, divya kar3e aura ratnoMse prakAzamAna yajJopavIta itanI vastueM prApta kii| tadanantara uttama ratnoMse jisakI pUjA kI gaI hai aise aizvaryazAlI 1 Agacchan / 2 apanayati sma / 3 bndhuH| 4 samudreNa / 5 cakrAdiratnazaGakhanidhibhiH / pakSe mauktikAdiratnazaGakhaiH / 6 pakSa saH / 7 vaddhitasvarUpaH / 8 anukaroti sm| 6 nivAsitabalaH / 10 pUjyaH / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 mahApurANam svacchaM svaM hRdayaM sphuTaM prakaTayanmuktAphalacchadmanA svaM cAntargatarAgamAzu kathayannudyatpravAlAGakuraiH / sarvasvaM ca samarpayanupana' yantrantarvaNaM dakSiNo vArAM rAziramAtyavadvibhumasau nirvyAjamArAdhayat / / 168 / / zrAsthAne jayadundubhInana nadan prAbhAtike maGagale gambhIradhvanitairjayadhvanimiva praspaSTamuccArayan / suvyaktaM sa jalAzayo'pyajala' dhorvArAmpatiH zrIpati nirR tya ' sthitiranviyAya suciraM zakro yathAdyaM jinam ityArSe bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANa saGagrahe dakSiNArNavadvAravijayavarNanaM nAmaikonatriMzaM parva / bharatane vaijayanta nAmaka samudra ke dvArase vApisa lauTakara aneka prakArake toraNoMse suzobhita kiye gaye apane zibira meM praveza kiyA // 167 // usa samaya vaha dakSiNa dizAkA lavaNasamudra ThIka maMtrI kI taraha chalarahita ho bharatakI sevA kara rahA thA, kyoMki jisa prakAra maMtrI apane svaccha hRdayako prakaTa karatA hai usI prakAra vaha samudra bhI motiyoM ke chalase apane svaccha hRdaya ( madhyabhAga) ko prakaTa kara rahA thA, jisa prakAra maMtrI apane antaraGgakA anurAga (prema) prakaTa karatA hai usI prakAra vaha samudra bhI utpanna hote hue mUMgAoM ke aMkuroMse apane antaraGgakA anurAga (lAla varNa) prakaTa kara rahA thA, jisa prakAra maMtrI apanA sarvasva samarpaNa kara detA hai usI prakAra samudra bhI apanA sarvasva (jala) samarpaNa kara rahA thA, jisa prakAra maMtrI apanA gupta dhana unake samIpa rakhatA thA usI prakAra vaha samudra bhI apanA gupta dhana ( maNi Adi ) unake samIpa rakha rahA thA, aura jisa prakAra maMtrI dakSiNa ( udAra sarala ) hotA hai usI prakAra vaha samudra bhI dakSiNa ( dakSiNa dizAvartI ) thA / / 168 / / athavA jisa prakAra indra dAsa hokara ananta catuSTayarUpa lakSmI ke svAmI prathama jinendra bhagavAn vRSabhadevakI sevA karatA thA usI prakAra vaha samudra bhI dAsa hokara rAjyalakSmI ke adhipati bharata cakradharakI sevA kara rahA thA, kyoMki jisa prakAra indra AsthAna arthAt samavasaraNa sabhAmeM jAkara vijaya-dundubhi bajAtA thA usI prakAra vaha samudra bhI bharatake AsthAna arthAt sabhAmaNDapake samIpa apanI garjanAse vijaya- dundubhi bajA rahA thA, jisa prakAra indra prAtaHkAlake samaya par3he jAnevAle maMgala- pAThake liye jaya jaya zabdakA uccAraNa karatA thA usI prakAra vaha samudra bhI prAtaHkAlake samaya par3he jAnevAle bharatake maMgala- pAThake liye apane gaMbhIra zabdoMse jaya jaya zabdakA spaSTa uccAraNa kara rahA thA, jisa prakAra indra jalAzaya ( jaDAzaya ) arthAt kevala jJAnakI apekSA alpa jJAnI hokara bhI apane jJAnakI apekSA ajaladhI ( ajar3adhI ) arthAt vidvAn (ajar3A dhIryasya saH ) athavA ajaDa (jJAnapUrNa paramAtmA) kA dhyAna karanevAlA ( ajar3aM dhyAyatItyajaDadhI: ) thA usI prakAra vaha samudra bhI jalAzaya arthAt jalayukta hokara bhI ajaladhI arthAt jala prApta karane kI icchAse ( nAsti jale dhIryasya saH ) rahita thA, isa prakAra vaha samudra cirakAla taka bharatezvarakI sevA karatA rahA / / 169 // isa prakAra bhagavajjinasenAcArya praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahake bhASAnuvAda meM dakSiNa samudra ke dvArake vijayakA varNana karanevAlA unatIsavA~ parva samApta huA / 1 prApayan / 2 antarjalam / 3 samavasaraNe / 4 sadRzaM dhvanan / 5 paTubuddhiH / 6 bhRtyavRttiH / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzattamaM parva 'prathAparAntaM nirjetum udyataH prbhurudyyau| dakSiNA paradigbhAgaM vazIkurvan svasAdhanaiH // 1 // puraH prayAtamazvoyaH anvakpracalitaM rathaH / madhya hastighaTA 'prAyAt sarvatraivAtra pattayaH // 2 // "sadevabalamityasya caturagaM vibhorbalam / vidyAbhatAM balaiH sArddha SaDabhiraGavipaprathe // 3 // pracalabalasaMkSobhAd uccacAla kilaarnnvH| mahatAmanuvRtti nu zrAvayannanujIvinAm // 4 // balaiHprasahya nirbhuktAH11 prahvanti sma mahIbhujaH / saritaH kardamanti sma sthalanti sma mahAdrayaH // // surasAH kRtanirvANA: spRhaNIyA bubhukSubhi: / mahadbhiH samamudyoga: phalanti smAsya siddhayaH // 6 // abhedyA dRDhasandhAnA21 vipakSajaya hetavaH / 23zaktayo'sya sphuranti sma senAzca vijigISuSu // 7 // phalena" yojitAstIkSNAH sapakSA5 duragAminaH / nArAcaiH26 samametasya yodhA jagmurjayAGagatAm // 8 // athAnantara-pazcima dizAko jItane ke liye udyata hae cakravartI bharata apanI senAke dvArA dakSiNa aura pazcima dizAke madhyabhAga (naiRtya dizA) ko jItate hue nikale // 1 // unakI senAmeM ghor3oMke samUha sabase Age jA rahe the, ratha sabase pIche cala rahe the, hAthiyoMkA samUha bIcameM jA rahA thA aura pyAde sabhI jagaha cala rahe the / / 2 / / hAthI, ghor3e, ratha, pyAde isa prakAra cAra tarahakI bharatakI senA deva aura vidyAdharoMkI senAke sAtha sAtha cala rahI thii| isa prakAra vaha senA apane chaha aMgoMke dvArA cAroM ora vistAra pA rahI thI // 3 // usa calatI huI senA ke kSobhase samudra bhI kSubdha ho uThA thA--laharAne lagA thA aura aisA jAna par3atA thA mAno 'sabako mahApuruSoMkA anukaraNa karanA cAhiye' yahI bAta sevaka logoMko sunA rahA ho // 4 // senAke dvArA jabardastI AkramaNa kiye hae rAjA loga nama ho gaye the, nadiyoMmeM kIcar3a raha gayA thA aura bar3e bar3e pahAr3a-samAna jamInake sadaza-ho gaye the / / 5 / / jinakA upabhoga atyanta manorama hai, jo satoSa utpanna karanevAlI haiM, aura jo upabhogakrI icchA karanevAle manuSyoMke dvArA cAhane yogya haiM aisI isa cakravartIkI samasta siddhiyAM isake bar3e bhArI udyogoMke sAtha hI sAtha phala jAtI thI arthAta siddha ho jAtI thIM - // 6 // jinheM koI bheda nahIM sakatA hai, jinakA saMgaThana atyanta majabUta hai aura jo zatruoMke kSayakA kAraNa hai aisI bharatakI zakti tathA senA donoM hI zatru rAjAoMpara apanA prabhAva DAla rahe the // 7 // bharatake yoddhA unake bANoMke samAna the, kyoMki jisa prakAra yoddhA phala arthAt icchAnusAra lAbhase yukta kiye jAte the usI prakAra bANa bhI phala arthAta lohekI nokase yakta kiye jAte the, jisa prakAra yoddhA tIkSNa arthAt tejasvI the usI prakAra bANa bhI tIkSNa arthAt 1 rUpayAdrinAthanatamaulivirAjiratnasandohanirgalitadIptimayAaghripadmam / devaM namAmi satataM jagadekanAthaM bhaktyA praNaSTaduritaM jagadekanAtham / 'ta' pustake'dhiko'yaM zlokaH / 2 aparadigavadhim / 3 abhyudayavAn / 4 naiRtyadigbhAgam / 5 pazcAt / 6 agacchat / 7 sadevaM l0| 8 prakAzate sma / 6 bhaTAnAm / 10 balAtkAreNa / 11 nijitAH / 12 praNatA iva Acaranti sma / 13 mahIbhujaH vRkSA vA / 14 kardamA ivAcaritAH / 15 siddhipakSe raagshitaaH| phalapakSe rsshitaaH| 'guNe rAge drave rasaH' ityamaraH / 16 kRtasukhAH / 17 bhoktumicchabhiH / AzritajanairityarthaH / 18 utsAhaiH / 16 phalAnIvAcaranti sm| 20 kAryasiddhayaH / 21 dRDhasambandhAH / 22 -kssy-l0| 23 prabhu. maMtrotsAharUpAH / 24 tIriphalena abhISTaphalena c| 25 patrasahitAH sahAyAzca / 26 bANaH / 11 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 mahApurANam dUramutsAritAH sainyaiH parityaktaparicchadAH / vipakSAH satyamevAsya vipakSatvamupAyayuH // 6 // AkrAnta bhUbhRto nityaM bhuJjAnAH phalasampadam / kupatitvaM yayuzcitraM kope'pyasya virodhinaH // 10 // sandhivigrahacintAsya' padavidyAsva'bhUt param / dhUtayA tavyapakSasya kvaM sandhAnaM kva vigrahaH // 11 // ityajetavyapakSo'pi yadayaM digjayodyataH / tannUnaM 'bhuktimAtmIyAM tadvyAjena parIyivAn // 12 // kAntAH sainikairasya vibhoH pAre'rNava 11 bhuvaH / pUgadrumakRtacchAyA nAlikeravanaMstatAH // 13 // nipapera nAlikerANAM taruNAnAM sruto rasaH / sarastIratarucchAyA vizrAntairasya sainikaiH // 14 // paine the, jisa prakAra yoddhA sapakSa arthAt sahAyakoM se sahita the usI prakAra bANa bhI sapakSa arthAt paMkhoM se sahita the, aura jisa prakAra yoddhA dUra taka gamana karanevAle the usI prakAra bANa bhI dura taka gamana karanevAle the, isa prakAra ve donoM sAtha sAtha hI vijayake aMga ho rahe the ||8|| bharata ke vipakSa ( viruddhaH pakSo yeSAM te vipakSAH ) arthAt zatruoMko unakI senAne dUra bhagA diyA thA aura unake chatra camara Adi saba sAmagrI bhI chIna lI thI isaliye ve sacamuca hI vipakSapaneko ( vigataH pakSo yeSAM te vipakSAsteSAM bhAvastattvam ) prApta ho gaye the arthAt sahAyarahita ho gaye the || 9 || yaha eka AzcaryakI bAta thI ki bharatake virodhI rAjA senAke dvArA AkramaNa kiye jAnepara tathA unake krodhita honepara bhI aneka prakArako phala-saMpadAoMkA upabhoga karate hue kupatitva arthAt pRthivIke svAmIpaneko prApta ho rahe the / bhAvArtha - isa zloka meM zleSamUlaka virodhAbhAsa alaMkAra hai isaliye pahale to virodha mAlUma hotA hai vAdameM usakA parihAra ho jAtA hai | zlokakA jo artha Upara likhA gayA hai usase virodha spaSTa hI jhalaka rahA hai| kyoMki bharatake krodhita honepara aura unakI senAke dvArA AkramaNa kiye jAnepara koI bhI zatru sukhI nahIM raha sakatA thA parantu nIce likhe anusAra artha badala denese usa virodhakA parihAra ho jAtA hai-bharata ke virodhI rAja loga, unake kupita hone tathA senAke dvArA AkramaNa kiye jAnepara apanI rAjadhAnI chor3akara jaMgaloM meM bhAga jAte the, vahA~ phala khAkara hI apanA nirvAha karate the aura isa prakAra ku-patitva arthAt kutsita rAjavRtti ( daridratA ) ko prApta ho rahe the / / 10 / / usa bharatako sandhi (svara athavA vyaMjanoMko milAnA) aura vigraha (vyutpatti ) kI cintA kevala vyAkaraNa zAstrameM hI huI thI anya zatruoMke viSayameM nahIM huI thI so ThIka hI hai kyoMki jisane samasta zatruoMko naSTa kara diyA hai use kahAM sandhi ( apanA pakSa nirbala honepara balavAn zatruke sAtha mela karanA) karanI par3atI hai ? aura kahAM vigraha (yuddha) karanA par3atA hai ? arthAt kahIM nahIM ||11|| isa prakAra bharatake yadyapi jItane yogya koI zatru nahIM thA tathApi ve jo digvijaya karaneke liye udyata hue the so kevala digvijayake chalase apane upabhoga karane yogya kSetra meM cakkara lagA Aye the- ghUma Aye the || 12 || mahArAja bharatake sainikoMne, jahAM supArIke vRkSoMke dvArA chAyA kI gaI hai aura jo nAriyalake vanoMse vyApta ho rahI hai aise samudra ke kinArekI bhUmi para AkramaNa kiyA thA ||13|| sarovaroMke kinAre ke vRkSoMkI chAyAmeM vizrAma karanevAle bharatake sainikoMne nAriyalake taruNa arthAt bar3e bar3e vRkSoM phalasampadam, 1 sahAyapuruSarahitatvam / 2 AkrAntA bhUbhRto la0 / bhUbhRtaH rAjAnaH parvatAzca / 3 abhISTavanaspatiphalasampadaM ca / 4 bhUpatitvaM kutsitapatitvaM ca / 5 saMdhAnayuddhacintA ca / 6 zabdazAstreSu / 7 nirastatrupakSasya | pAlanakSetram / 6 digvijayachadmanA / 10 pradakSiNIkRtavAn / 11 samudratIram / 'pAre madhye'nyaH SaSThyA' / 12 pAnaM kriyate sma / 13 nisRtaH / go Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzattamaM parva sphuratparuSasampAtapavanAdhUnanotthitaH / tAlIvaneSu' tatsainyaH zuzrava marmara dhvaniH // 15 // samaM tAmbulavallIbhiH apazyat kramukAn vibhuH / ekakAryatvamasmAkamitIva' militAnmithaH // 16 // na pastAmbulavallInAm upaghnAn kramukadrumAn / nidhyAyana veSTi"tAMstAbhiH 'mumude dampatIyitAn // 17 // svAdhyAyamiva kurvANAn baneSvaviratasvanAn / bInmanIniva so'pazyad yatrAsta mitavAsinaH // 18 // panasAni ma dUnyantaH kaNTakIni bahistvaci / surasAnyamatAnIva janAH 'prAdan yathepsitam // 16 // nAlikerarasaH pAnaM panasAnyazanaM param / marIcAnya padaMzazca banyA0 vRttiraho sukham // 20 // sarasAni marIcAni kimapyAsvAdya viSkirAn / ruvataH1 prabhuradrAkSI galavazruvilocanAn // 21 // vidazya maJjarIstIkSNA marIcAnAM sazaGakitam / ziro vidhunvato'pazyat prabhustaruNamarkaTAn // 22 // vanaspatIn phalAnamAn vIkSya lokopakAriNaH / jAtAH kalpadrumAstitve nirArakAstadA janAH // 23 // latAyuvatisaMsaktAH prasavADhayA vanadrumAH / karadA' iva tasyAsana prINayantaH phalairjanAn // 24 // nAlikerAsavaimattAH kiJcidA"NitekSaNAH / yazo'sya jagurAmandrakuhara siMhalADAganAH // 25 // se nikalA huA rasa khUba piyA thA // 14 // vahAM bharatakI senAke logoMne tAr3a vRkSoMke vanoM meM vAyuke hilanese uThI huI bahuta kaThora sUkhe pattoMkI marmara-dhvani sunI thI // 15 // vahAM samrATa bharatane hama logoMkA eka hI samAna kArya hogA yahI samajhakara jo pAnakI beloMke sAtha sAtha parasparameM mila rahe the aise supArIke vRkSa dekhe // 16 // jo pAnoMkI latAoMke Azraya the tathA jo unake sAtha lipaTakara strI-puruSake samAna jAna par3ate the aise supArIke vRkSoMko bar3e gaurake sAtha dekhakara mahArAja bharata bahuta hI prasanna hue the // 17 / / una vanoMmeM sUryAstake samaya nivAsa karanevAle jo pakSI nirantara zabda kara rahe the aura aise jAna par3ate the mAno saryAstake samaya nivAsa karane vAle tathA svAdhyAya karate hue muni hI hoM unheM bharatane dekhA thA // 18 // jo bhItara komala haiM tathA bAharI tvacApara kAMToMse yukta haiM aise amRtake samAna mIThe kaTahalake phala senAke logoMne apane icchAnasAra khAye the / / 19 / / vahAM pIneke liye nAriyalakA rasa, khAneke liye kaTahalake phala aura vyaMjanake liye mirace milatI thIM, isa prakAra sainikoM ke liye vanameM hone vAlI bhojanakI vyavasthA bhI sukhakara mAlUma hotI thI // 20 // jo sarasa arthAt gIlI bhirace khAkara kucha kucha zabda kara rahe haiM aura jinakI AMkhoMse AMsU gira rahe haiM aise pakSiyoMko bhI bharatane dekhA thA // 21 // jo taruNa vAnara bahuta teja bhiracoMke gucchoMko niHzaMka rUpase khAkara bAdameM caraparI laganese zira hilA rahe the unheM bhI mahArAjane dekhA // 22 // usa samaya vahAM phaloMse jhuke hue tathA logoMkA upakAra karanevAle vRkSoMko dekhakara loga kalpavakSoMke astitvameM zaMkArahita ho gaye the // 23 // jo latArUpa striyoMse lipaTe hue haiM aura aneka phaloMse yukta haiM aise vanake vRkSa apane phaloMse senAke logoMko saMtuSTa karate hue aise jAna par3ate the mAno bharatake liye kara hI de rahe hoM // 24 // jo nAriyalakI madirA pIkara unmatta ho rahI haiM aura isIliye jinake netra kucha kucha ghUma rahe haiM aisI siMhala dvIpakI striyAM vahAM gadgada 1 tAlavaneSu / 2 zuSkaparNadhvaniH / 'atha marmaraH, svanite vastraparNAnAm' ityabhidhAnAt / 3 parNakramukamelanAdekakAryatvamiti / 4 AzrayabhUtAna / 'syAdupaghnAntikAzraye' ityamaraH / 5 vidhyAya ve-la0 / 6 -svanam l0| 7 vihagAna / 8 yatra ravirastaM gatastatra vAsinaH / 6 bhakSayanti sma / bhakSitavantaH ityarthaH / 10 banavAsaH / 11 ravaM (ratnaM) kurvataH / 12 bhakSayitvA / 13 nissandehAH / 14 kara siddhAyaM dadatIti karadAH, kuTumbijanA ivetyrthH| 'AlasyopahataH pAdaH pAdaH pASaNDamAzritaH / rAjAnaM sevate pAdaH pAdaH kRSimupAgataH // ' 15 pracalAyita / 16 gambhIragaharaM yathA bhavati yathA / gadgadasahitakampanaM kuharazabdenocyate / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 mahApurANam (trikUTa'malayotsaGage girau pANDayakavATake / jagarasya yazo mandramarchanAH kinnarADaganAH // 26 // ra malayopAntakAntAre sahyAcalavaneSu ca / yazo vane carastrIbhiH ujjage'sya jayAjitam // 27 // candanodyAnamAdhuya mandaM gandhavaho vavau / malayAcalakuJjabhyo haranirbharazIkarAn // 28 // ) viSvagvisArI dAkSiNyaM samujjhannapi so'nilaH / sambhAvayannivAtithyaH vibhoH zramamapAharat // 26 // elaalvnggsNvaassurbhishvsitairmukhaiH| stanairApANDubhiH sAndracandanadravacitaiH // 30 // salIlamadubhiryA te nitambabharamantharaiH / smitairanaGagapuSpAstrastabakobhedavibhamaiH // 31 // kokilAlApamadhuraiH jvalita (jalpita) ranatisphuTaH / madubAhulatAndolasubhagazca viceSTitaH // 32 // lAsyaiH skhalatpadanyAsaH muktAprAyavibhUSaNaH / madamaJjubhirudgItaiH jitAlikulaziJjitaH // 33 // ( tamAlavanavIthISa saJcarantyo ydRcchyaa| mano'sya jaharArUDhayauvanAH kerala striyaH // 34 // prasAdhya dakSiNAmAzAM vibhustrairAjyapAlakAn / samaM praNamayAmAsa vijitya jayasAdhanaiH // 3 // kaNThase mahArAja bharatakA yaza gA rahI thIM // 25 // trikaTa parvatapara, malaya girike madhyabhAga para aura pANDayakavATaka nAmake parvatapara kinnara jAtikI deviyA~ gaMbhIra svarase cakravartI kA yaza gA rahI thIM // 26 / / isI prakAra malaya girike samIpavartI vanameM aura sahya parvatake vanoMmeM bhIloMkI striyAM vijayase utpanna huA mahArAjakA yaza jora jorase gA rahIM thIM // 27 // usa samaya malaya girike latAgRhoMse jharanoMke jalake choTe choTe kaNa haraNa karatA huA tathA candanake bagIceko hilAtA huA vAyu dhIre dhIre vaha rahA thA / / 28 / vaha vAyu dakSiNa dizA ko chor3akara cAroM ora baha rahA thA aura aisA jAna par3atA thA mAno atithi-satkArake dvArA bharatakA sanmAna karatA huA hI unakA parizrama dUra kara rahA thaa| bhAvArtha---isa zlokameM dAkSiNya zabdake zleSa tathA api zabdake sannidhAnase nIce likhA huA virodha prakaTa hotA hai'vaha vAyu yadyapi dAkSiNya (svAmIke icchAnusAra pravRtti karanA) bhAvako chor3akara svacchandatA pUrvaka cAroM ora ghUma rahA thA tathApi usane eka AjJAkArI sevakakI taraha bharatakA atithisatkAra kara unakA sava parizrama dUra kara diyA thA, jo svAmIke viruddha AcaraNa karatA hai vaha usakI sevA kyoM karegA? yaha virodha hai parantu dAkSiNya zabdakA dakSiNa dizA artha lenese vaha virodha dUra ho jAtA hai ('dakSiNo dakSiNodbhUtasaralacchandavatiSu' iti medinI dakSiNasya bhAvo dAkSiNyam, pakSe dakSiNaiva dAkSiNyam ) / / 29 / / tamAla vRkSoMke vanakI galiyoMmeM icchAnusAra idhara-udhara ghUmatI huI kerala dezakI taruNa striyA~ ilAyacI, lauMga Adi sugandhita vastuoMke sambandhase jinake niHzvAsa sugandhita ho rahe haiM aise mukhoMse, jo ghise hue candanake gAr3ha lepase suzobhita ho raheM haiM aise stanoMse, nitamboMke bhArake sAtha IrSyA karanevAle lIlAsahita sukomala gamanase, jo kAmadevake puSparUpI zastroMke gucchoMke khilaneke samAna suzobhita ho rahe haiM aise manda hAsyase, koyalakI kUkake samAna manohara tathA avyakta vANIse, sukomala bAhurUpI latAoMke idhara udhara phirAnese sundara ceSTAoMse, jisameM skhalita hote hue paira par3a rahe haiM aise nRtyoMse, adhikatara motiyoMke bane hue AbhUSaNoMse, bhUmarasamUhakI guMjArako jItanevAle madase manohara utkRSTa gItoMse cakravartI bharatakA mana haraNa kara rahI thIM // 30-34 / / isa prakAra mahArAja bharatane apanI vijayI senAke dvArA dakSiNa dizAko vaza kara cola, kerala aura pANDaca 1 trikuTe ma0, da0, la., a0, pa0, sa0 / trikuuttgirimlyaaclsaanau| 2 vanacara-la / 3 visaraNazIlaH / 4 dakSiNadigbhAgaH / AnukUlyena c| 5 atithI sAdhubhiH upacArairityarthaH / 6 ucchvAsaiH / 7 gmnaiH| 8 mandaiH / jalpitaH vacanaiH / 10 sijanai: a0, 50, ba0, sa0 / 11 virAjyeSu jAtAn / corakeralapANDayAn / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzattamaM parva 85 kAliGga kegaMjarasya malayopAnta bhUdharAH / tulayadbhirivonmAnam zrAkrAntAH svena varSmaNA // 36 // dizAM prAnteSu vizrAntaidigjaye'sya camUgajaiH / diggajatvaM svasAccakre zobhAyaM tatkathAntaram // 37 // tato'parAntamAruhyaM sahyAcalataTopagaH / pazcimArNavavedyAnta pAlakAnajayad vibhuH // 38 // jayasAdhanamasyAndheH ArAtIre vyajRmbhata / mahAsAdhanamapyuccaiH paraM pAramavASTabhat // 31 // upasindhu riti vyaktam ubhayostIrayorbalam / dRSTvAsya sAdhvasAtkSubhyannivAbhUdAkulAkulaH // 40 // tataH sma balasaGkSobhAd ito vAdhiH prasarpati / itaH sma balasaGkSobhAt tato'bdhiH pratisarpati // 41 // harinmaNiprabhotsarvaiH tatamabdherbabhau jalam / cirAd vivRttamasyaiva" sazaivalamadhastalam // 42 // padmarAgAMzubhibhinnaM kvacanAndhervyabhAjjalam / kSobhAdivAsya hRcchorNam " uccala " cchoNitacchaTam // 43 // sahyeotsaGge" luThannabdhiH nUnaM duHkhaM nyavedayat / so'pi sandhArayannenaM bandhukRtyamivAtanot // 44 // sahayairbala saGghaTTaH sahayaH " sahyatipIr3itaH / zAkhoddhAramiva vyaktam zrakarod rugNapAdapaiH // 45 // ina tIna rAjAoMko eka sAtha jItA aura eka hI sAtha unase praNAma karAyA ||35|| jo apane zarIrase mAno malaya parvatakI U~cAIkI hI tulanA kara rahe haiM aise kaliMga dezake hAthiyoMne malaya parvatake samIpavartI anya samasta choTe choTe parvatoMko vyApta kara liyA thA ||36|| digvijayake samaya dizAoM ke anta bhAga meM vizrAma karanevAle bharatake hAthiyoMne diggajapanA apane AdhIna kara liyA thA arthAt svayaM diggaja bana gaye the isaliye anya ATha diggajoMkI kathA kevala zobhA ke liye hI raha gaI thI ||37|| tadanantara pazcimI bhAgapara ArUr3ha hokara sahya parvatake kinAre ke samIpa hokara jAte hue bharatane pazcima samudra ke kinAreke rAjAoM ko jItA ||38|| bharata kI vaha vijayI senA samudra ke samIpa kinAre kinAre saba jagaha phaila gaI thI aura vaha itanI bar3I thI ki usane samudrakA dUsarA kinArA bhI vyApta kara liyA thA / / 39 / / usa samaya havAse laharAtA huA upasamudra aisA jAna par3atA thA mAno donoM kinArepara bharatakI senA dekhakara bhayase hI atyanta Akula ho rahA ho ||40|| usa kinArekA upasamudra senAke kSobhase isa kinAre kI ora AtA thA aura isa kinArekA upasamudra senAke kSobhase usa kinArekI ora jAtA thA / / 41 / / Upara phailI huI hare maNiyoMkI kAntise vyApta huA vaha samudrakA jala aisA suzobhita ho rahA thA mAno isa samudrakA zevAla sahita nIcekA bhAga hI bahuta samaya bAda ulaTakara Upara A gayA ho ||42 || kahIM kahIM para padmarAga maNiyoMkI kiraNoMse vyApta huA samudrakA jAla aisA jAna par3atA thA mAnoM senAke kSobhase samudrakA hRdaya hI phaTa gayA ho aura usIse khUnakI chaTAe~ nikala rahI hoM ||43|| sahya parvatakI godameM loTatA huA ( laharAtA huA ) vaha samudra aisA jAna par3atA thA mAno usase apanA duHkha hI kaha rahA ho aura sahaya parvata bhI use dhAraNa karatA huA aisA mAlUma hotA thA mAno usake sAtha apanA bandhubhAva ( bhAIcArA ) hI bar3hA rahA ho ||44|| senAke asahya saMghaTanoMse atyanta pIr3ita huA vaha sahya parvata apane TUTe hue vRkSoMse aisA jAna par3atA thA mAno apane mastakapara lakar3iyoM kA gaTThA rakha1 kaliGagavane jAtaiH / kaliGagavanajAtA unnatakAyAzca / uktaJca daNDinA dezavirodhapratipAdanakAle 'kaliGagavanasambhUtA mRgaprAyA mataGgajAH ' iti / 2 malayadezasamIpasthaparvatAH / 3 guNayadbhiH - a0, i0, sa0 / 4 diggajAH santIti kathAbhedaH / 5 aparadigbhAgam / 6 vyApya / 7 velAnta - ityapi kvacit / 8 prabhuH la0 / vijRmbhitam la0 / 10 - matyuccaiH da0, la0, a0, pa0, sa0 / 11 aparatIram / 12 azizriyat / 13 upasamudraH / 14 pariNatam / cirakAlapravartitam / 15 hRt hRdayam zIrNaM vidIrNaM sat / 16 - mucchvala- la0, da0 1 17 sahyagirisAnau / 18 pazcimArNavaparvataH / 16 pallavaM gRhItvA Akrozam / 20 bhugna / 'rugNaM bhugne' ityamaraH / bhugna -la0 / bhagna-da0 / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 mahApurANam calatsattvo guhArandha: vimuJcannAkulaM svanam / mahAprANo'drirutkrAntim iyAyeva balakSataH // 46 // calacchAkhI calatsattvaH calacchithilamekhalaH / nAmnavAcalatAM bheje so'dvirevaM calAcalaH // 47 // gajatAvana sambhogaiH turaGagakhuraghaTanaiH / sahotsaGagabhuvaH kSuNNAH sthalIbhAvaM kSaNAd yayuH // 48 // ApazcimArNavataTAd prA ca madhyamaparvatAt / pAtuGagavarakAdadreH tuGagagaNDopalADAkitAt // 46 // taM kRSNagirimullaGaghaca taM ca zailaM samandaram / mukundaM cAdrimudaptA jayabhAstasya babhamaH // 50 // tatrA parAntakAn nAgAn hrasvagrIvAn parAn rdaiH| yuktAn pInAyatasnigdhaiH zyAmAn svakSA na madutvacaH 51 'mahotsaGagAnu dagrADAgAn raktajihmoSThatAlukAn / mAnino dIrghavAloSThAn padmagandhamadacyutaH // 52 // santuSTAn sve vane zUrAn dRDhapAdAn suvarSaNaH / sa bheje tadvanAdhIzaH sasambhamamupAhRtAn0 // 53 // banaromAvalIstuGagataTArohAra bahUnadIH / pUrvAparAbdhigAH so'tyat sahyAdrerdahitRriva // 54 // saJcarabhISaNagrAhaiH bhImAM bhaimarathI nadIm / nacakrakRtAvataraveNAM ca dAruNAm // 55 // kara bharatake prati apanI parAjaya hI svIkRta kara rahA ho (pUrva kAlameM yaha eka paddhati thI ki parAjita rAjA zirapara lakar3iyoMkA gaTThA rakhakara gale meM kulhAr3I laTakAkara athavA mukhameM taNa dabAkara vijayI rAjAke sAmane jAte the aura usase kSamA mAMgate the|) // 45 // vaha parvatarUpI bar3A bhArI prANI senAke dvArA ghAyala ho gayA thA, usake zikhara TUTa-phUTa gaye the, usakA sattva arthAt dhairya vicalita ho gayA thA-usake saba sattva arthAt prANI idhara-udhara bhAga rahe the, vaha guphAoMke chidroMse vyAkula zabda kara rahA thA aura ina saba lakSaNoMse aisA jAna par3atA thA mAno bahuta zIghU maranA hI cAhatA ho / / 46 / / usa parvatake saba vRkSa hilane lage the, saba prANI idhara-udhara caMcala ho rahe the--bhAga rahe the aura usake cAroM orakA madhyabhAga bhI zithila hokara hilane lagA thA isa prakAra vaha parvata nAmamAtrase hI acala raha gayA thA, vAstavameM cala ho gayA thA // 47 // logoMkI banakrIr3AoMse tathA ghor3oMke khuroMke saMghaTanase usa sahya parvatake UparakI bhUmi cUra cUra hokara kSaNa bharameM sthalapaneko prApta ho gaI thI arthAt jamInake samAna sapATa ho gaI thI // 48 // cakravartI bharatake madonmatta vijayI hAthI, pazcima samudrake kinAre se lekara madhyama parvata taka aura madhyama parvatase lekara UMcI UMcI caTTAnoMse cihnita tuMgavaraka parvata taka, kRSNa giri, sumandara tathA mukunda nAmake parvatako ullaMghana kara, cAroM ora ghUma rahe the // 49-50 / / jinakI gardana kucha choTI hai, jo dekhane meM utkRSTa haiM, moTe lambe aura cikane dA~toMse sahita haiM, kAle haiM, jinakI saba indriyA~ acchI hai, camar3A komala hai, pITha caur3I hai, zarIra U~cA hai, jIbha, oMTha aura tAlu lAla haiM, jo mAnI haiM, jinakI pUcha aura oMTha lambe haiM, jinase kamalake samAna gaMdhavAlA mada jhara rahA hai, jo apane hI vanameM saMtuSTa hai, zUravIra hai, jinake paira majabUta haiM , zarIra acchA hai aura jinheM una vanoMke svAmI bar3e harSa yA kSobhake sAtha bheMTa dene ke liye lAye haiM aise pazcima dizAmeM utpanna honevAle hAthI bhI bharatane prApta kiye the // 51-53 / / vana hI jinakI romAvalI hai aura UMce kinAre hI jinake nitamba haiM aisI sahya parvatakI putriyoMke samAna pUrva tathA pazcima samudrakI ora bahanevAlI aneka nadiyAM mahArAja bharatane ullaMghana kI thIM--pAra kI thIM // 54 // calate-phirate hue bhayaMkara magaramacchoMse bhayAnaka bhImarathI nadI, nAkuoMse samahase kI huI aavtose bhayaMkara dAruveNA nadI, kinAre 1 guhmarandhreH la0 / 2 siMhAdisattvarUpamahAprANaH / 'prANo hRnmArute cole kAle jIve'nile ble|' ityabhidhAnAt / 3 maraNAvasthAm (mRtim) / 4 janatA la0, da0 / 5 pazcimadivasamIpAn / 6 kubjaskandhotkRSTAn / 7 pInAyita-la0 / 8 sunetrAn / 6 bRhaduparibhAgAn / 10 upAyanIkRtAn / 11 nitambAH / 12 agAt / 13 putrIriva / 14 bhImarathIM la0 / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trizatamaM parva nIrA tIrasthavAnIra' zAkhAgra sthagitAmbhasam / mUlAM kUlaGakarSarodhaH unmUlitataTadrumAm // 56 // bANAmaviratAbANAM keta mbAmambusambhRtAm / karIrita' taTotgAM karIroM sariduttamAm // 57 // praharAM " viSamagrAhaiH dUSitAmasatImiva / murarAM kuraraiH sevyAm apapaGakA satImiva // 58 // pArAM pAjalaM kUjatkrauJcakAdamba sArasAm / "damanAM samanimneSu samAnAmaskhaladgatim // 5 // madazrutimivAbaddha veNikAM" sahyadantinaH / godAvarImavicchinnapravAhAmativistRtAm // 60 // karIravaNa saMruddhataTaparyanta bhUtalAm / tApImAtapasantApAt kavoSNA bibhUtImapaH // 61 // ramyAM tIratarucchAyAsaM saptamRgazAvakAm / khAtAmivAparAntasya " nadIM lAGgalakhAtikAm // 62 // sarito'm samaM sainyaiH usatAra camUpatiH / tatra tatra "samAkarSanmadino vanasAmajAn // 63 // prasArita sarijjihmo yo'bdhiM pAtubhibodyataH / sahyAcalaM tamullaGghaya vindhyAdri prApa taddbalam // 64 // bhUbhRtAM patimuttuGgaM pRthuvaMzaM dhRtAyati / parairalaGacamadrAkSId vindhyAdri svamiva prabhuH // 65 // para sthita betoMkI zAkhAoMke agrabhAgase jisakA jala DhakA huA hai aisI nIrA nadI kinAre ko tor3anevAle apane pravAhase jisane kinAreke vRkSa ukhAr3a diye haiM aisI mUlA nadI, jisameM nirantara zabda hotA rahatA hai aisI bANA nadI, jalase bharI huI ketavA nadI, jisake kinAre ke pradeza hAthiyoMne tor3a diye haiM athavA jisake kinAre ke pradeza karIra vRkSoMse vyApta haiM aisI karIrI nAmakI uttama nadI, viSamagrAha arthAt nIca manuSyoMse dUSita vyabhicAriNI strIke samAna viSama grAha arthAt bar3e bar3e magaramacchoM se dUSita praharA nadI, satI strIke samAna apaMkA arthAt kIcar3arahita, ( pakSa meM-kalaMkarahita ) tathA kurara pakSiyoMke dvArA sevA karane yogya murarA nadI, jisake jalake kinAre para krauJca, kalahaMsa ( badaka) aura sArasa pakSI zabda kara rahe haiM aisI pArA nadI, jo samAna tathA nIcI bhUmipara eka samAna jalase bharI rahatI hai tathA jisakI gati kahIM bhI skhalita nahIM hotI hai aisI madanA nadI, jo sahya parvatarUpI hAthI ke bahate hue madake samAna jAna par3atI hai, jo aneka dhArAeM bAMdhakara bahatI hai, jisakA pravAha bIcameM kahIM nahIM TUTatA, aura jo atyanta caur3I hai aisI godAvarI nadI, jisake kinAre ke samIpakI bhUmi karIra vRkSoMke vanoM se bharI huI hai aura jo dhUpakI garamI se kucha kucha garama jalako dhAraNa karatI hai aisI tApI nadI, tathA jisake kinAre ke vRkSoMkI chAyAmeM hariNoM ke bacce so rahe haiM aura jo pazcima dezakI parikhAke samAna jAna par3atI hai aisI manohara lAMgalakhAtikA nadI, ityAdi aneka nadiyoM ko senApatine apanI senAke sAtha sAtha pAra kiyA thA / usa samaya vaha senApati madonmatta jaMgalI hAthiyoM ko bhI pakar3avAtA jAtA thA / / 55-63 || jo apanI nadiyA~rUpI jIbhoMko phailAkara mAno samudrako pIne ke liye hI udyata huA hai aise usa sahaya parvatako ullaMghana kara bharatakI senA vindhyAcalapara pahu~cI || 64 // cakravartI bharatane usa vindhyAcalako apane samAna hI dekhA thA kyoMki jisa prakAra Apa bhUbhRt arthAt rAjAoM ke pati the usI prakAra vindhyAcala bhI bhUbhRt arthAt parvatoMkA pati thA, jisa prakAra Apa uttuMga arthAt atyanta udAra hRdaya the usI prakAra vaha vindhyAcala bhI uttuMga arthAt atyanta U~cA 87 1 vetasa / 2 pravAhaiH / 3 avicchinnavizvagvANAm / avirataH AbANo yasyAM sA / 4 ketavA -la0 / 5 gajaprerita | 6 viSamakara:, pakSa nIcagrahaNaiH / 7 pakSivizeSaiH / 8 apagatakardamAm / pakSe apagatadoSapaGakAm / 6 tIrajale / 10 kalahaMsa | 11 madanAM la0, da0 / 12 samAnapradezeSu / nimnadezeSu ca / 13 jalena samAnAm / 14 madasravaNam / 15 pravAhAm / kulyAm vA / 16 veNuvana / 17 khAtikAm / 18 pazcimadezasya / 16 svIkurvan / 20 rAjJAM girINAM ca / 21 mahAnvayaM mahAveNu ca / 22 dhRtadhanAgamam / ghRtAyAmaM ca / 'AyatirdIrghatAyAM syAt prabhutAgAmikAlayoH / ' Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam bhAti yaH zikharastuGagaiH dUravyAyatanirbharaiH / sapatAkavimAnaughaH vizramAyeva saMzritaH // 66 // yaH pUrvAparakoTibhyAM vigAhyAmbunidhi sthitaH / nanaM dAvatrayAt sakhyam amunA pracikIrSati // 67 nayanti nirzarA yasya zazvatpuSTi taTadumAn / svapAdAzrayiNaH poSyAH prabhuNetIva zaMsitum // 6 // taTasthapuTa paassaannskhlitocclitaambhsH| nadIvadhUH kRtadhvAnaM nirahaMsatIva yaH // 66 // vanAbhogamaparyantaM yasya dagdhumivAkSamaH / bhRgupAtAya' dAvAgniH zikharANyadhirohati // 70 // jvaladdAvaparItAni yatkUTAni vanecaraiH / cAmIkaramayAnIva lakSyante zaci sannidhau // 7 // samAtaGaga' vanaM yasya sabhujaGaga parigraham / vijAti kaNTakAkIrNa kvaciddhatte'tikaSTatAm // 72 // kSIba kuJjarayoge'pi kvacidakSIbakuJjaram / vipatramapi satpatrapallavaM bhAti yadvanam // 73 // thA, jisa prakAra Apa pRthuvaMza arthAt vistRta-utkRSTa vaMza (kUla) ko dhAraNa karanevAle the usI prakAra vaha vindhyAcala bhI pRthavaMza arthAt bar3e bar3e bA~sake vakSoMko dhAraNa karanevAlA thA, jisa prakAra Apa dhatAyati arthAt utkRSTa bhaviSyako dhAraNa karanevAle the usI prakAra vaha vindhyAcala bhI dhRtAyati arthAt lambAIko dhAraNa karanevAlA thA, aura jisa prakAra Apa dUsaroMke dvArA alaMghya arthAta ajaya the usI prakAra vaha vindhyAcala bhI dUsaroMke dvArA alaMdhya arthAt ullaMghana na karane yogya thA // 65 // jinasaM bahuta dUrataka phalanavAla jharanaM jhara raha ha esa Uca UcaM zikharA se vaha parvata aisA suzobhita ho rahA thA mAno patAkAoMsahita aneka vimAnoMke samaha hI vizrAma karane ke liye usapara Thahare hoM / / 66 / / vaha parvata apane pUrva aura pazcima dizAke donoM koNoMse samudra meM praveza kara khar3A huA thA aura usase aisA jAna par3atA thA mAno dAvAnalake DarasaM samudrake sAtha mitratA hI karanA cAhatA ho // 67 // usa vindhyAcalake jharane 'svAmIko apane caraNoMkA Azraya lenevAle puruSoMkA avazya hI pAlana karanA cAhiye' mAno yaha sUcita karane ke liye hI apane kinAreke vRkSoMkA sadA pAlana-poSaNa karate rahate the / / 68 / vaha parvata zabda karate hue nirbharanoMse aisA jAna par3atA thA mAno apane kinAreke U~ce nIce pattharoM se skhalita hokara jinakA pAnI UparakI ora uchala rahA hai aisI nadIrUpI striyoMkI ha~sI hI kara rahA ho // 69 / / usa parvatakI zikharoMpara lagA huA dAvAnala aisA jAna par3atA thA mAno usake sImArahita bahuta bar3e vanapradezako jalAneke liye asamartha ho Uparase girakara Atma ke liye hI usake zikharoMpara caDha rahA ho // 70 // ASADha mahIneke samIpa jalatI huI dAvAnalase ghire hue usa parvatake zikhara vahAMke bhIloMko suvarNase bane hueke samAna dikhAI dete the // 71 // usa parvatakA vana kahIM kahIM mAtaMga arthAt hAthiyoMse sahita thA athavA mAtaMga arthAt cAMDAlose sahita thA, bhujaMga arthAt sA~ke parivArase yukta thA athavA bhujaMga arthAt nIca (viTaguMDe) logoMke parivArase yukta thA aura aneka prakArake kA~ToMse bharA huA thA athavA aneka prakArake upadravI logoMse bharA huA thA isaliye vaha bahuta hI duHkhadAyI athavA zocanIya avasthAko dhAraNa kara rahA thA // 72 // usa parvataparakA vana kSIbakuMjara arthAt madonmatta hAthiyoMse yukta hokara bhI akSIbakuMjara arthAt madonmatta hAthiyoMse rahita thA, aura vipatra arthAt pattoMse rahita hokara bhI satpatrapallava arthAt pattoM tathA koMpaloMse sahita 1 iv| 2 mitratvam / 3 samudreNa / 4 kartamicchati / 5 taTanimnonnata / 6 prapAtapatanAya / 'papAtastvataTo bhagu' ityabhidhAnAt / 7 grISma / 8 sagajaM pakSe sacANDAlam / 6 sasarpa, pakSe saviT / 10 pakSitAti, pakSe nIca jAti / 11 mttgj| 12 akSIvaM samudralavaNam 'sAmudraM yatta lavaNamakSIba vaziraJca tt'| kuJjo gulmaguhAntI rAtIti dadAtIti / 13 vInAM patrANi pakSANi yasmin santIti, athavA vigatAzvam / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzattamaM parva sphuTadveNU daronmuktaH vyastairmaktAphalaH kvacit / vanalakSmyo hasantIva sphuTahantAMzu' yadvane // 74 // guhaamukhsphurddhiirnirjhrprtishbdkH| garjatIva kRtaspardhI mahimnA yaH kulAcalaiH // 7 // sphuTanimnonnatoddezaH citravarNezca dhAtubhiH / mRgarUpairatakaryaizca citrAkAraM biti yaH // 76 // jvalantyauSadhayo yasya vanAnteSa tamImukhe / devatAbhirivotkSiptA' dIpikAstimiracchidaH // 77 // kvacinmRgendrabhinnabhakumbhoM'ccalitamauktikaH / yadupAntasthalaM dhatta prakIrNakusumazriyam // 78 // sa tamAlokayan dUrAt prAsasAda mahAgirim / AhvayantamivAsakta marudbhutaistadrumaiH // 7 // sa tadvanagatAn dUrAd apazyan ghanakarburAn / 'sayUthAnuddhanurva zAn kirAtAn kariNo'pi ca // 8 // saridvadhUstadutsaGage0 vivRttshphriikssnnaaH| tadvallabhA ivApazyat sphuradvistamanmanAH // 1 // thA isa prakAra virodharUpa hokara bhI suzobhita ho rahA thaa| bhAvArtha--isa zlokameM virodhAbhAsa alaMkAra hai, virodha Upara dikhAyA jA cukA hai aba usakA parihAra dekhiye--vahA~kA vana kSIbakuMjara arthAt madonmatta hAthiyoMse yukta honepara bhI akSIbakuMjara arthAt samudrI namaka tathA hAthIdA~toMko denevAlA thA athavA sohAjanAke latAmaNDapoMko pradAna karanevAlA thA aura vipatra arthAt pakSiyoMke paMkhoMse sahita hokara bhI uttama pattoM tathA navIna koMpaloMse sahita thA (akSIbaM ca kuJjazcetyakSIbakuJjau, tau rAti dadAtItyakSIbakuJjaram athavA 'akSIbANAM zobhAJjanAnAM kuJja latAgRhaM rAti dadAti', 'sAmudraM yattu lavaNamakSIba vaziraM ca tat' 'kuJjo dante'pi na striyAm' 'zobhAJjane zigratIkSNagandhakAkSIbamocakA iti sarvatrAmaraH) // 73 // usa parvatake vanameM kahIM kahIM para phaTe hue bAMsoMke bhItarase nikalakara cAroM ora phaile hue motiyoMse aisA jAna par3atA thA mAno vanalakSmi yAM hI dA~toMkI kiraNeM phailAtI huI ha~sa rahI hoM / / 74 / / guphAoMke dvAroMse nikalatI huI jharanoMkI gaMbhIra pratidhvaniyoM se vaha parvata aisA jAna par3atA thA mAno apanI mahimAke kAraNa kulAcaloMke sAtha spardhA karatA huA garaja hI rahA ho // 75 // vaha parvata U~ce nIce pradezoMse, aneka raMgakI dhAtuoMse aura hariNoMke acintanIya varNoMse prakaTa rUpa hI eka vicitra prakArakA AkAra dhAraNa kara rahA thA // 76 / / usa parvatake vanoMmeM rAtri prArambha honeke samaya aneka prakArakI auSadhiyA~ prakAzamAna hone lagatI thI jo ki aisI jAna paDatI thIM mAnoM devatAoMne andhakArako naSTa karanevAle dIpaka hI jalAkara laTakA diye hoM // 77 // kahIM kahIMpara usa parvatake samIpakA pradeza, siMhoM ke dvArA phAr3e hue hAthiyoMke mastakoMse uchalakara par3e hue motiyoMse aisA jAna par3atA thA mAno bikhare hue phUloMkI zobhA hI dhAraNa kara rahA ho // 78 // jo vAyuse hilate hue kinAreke vRkSoM se bulAtA huA sA jAna par3atA thA aise apane meM Asakta usa mahAparvatako dUrase hI dekhate hue cakravartI bharata usapara jA phuNce| // 79 // vahAM jAkara unhoMne usa parvatake vanoMmeM rahanevAle jhuNDake jhuNDa bhIla aura hAthI dekhe ve bhIla meghoMke samAna kAle the aura dhanuSoMke bA~soMko U~cA uThAkara kaMdhoMpara rakkhe hue the tathA hAthI bhI meghoMke samAna kAle the aura dhanuSake samAna U~cI uThI huI pIThakI haDDIko dhAraNa kiye hue the / / 80 // usa parvatake kinArepara unhoMne caMcala machaliyAM hI jinake netra haiM aura bolate hue pakSiyoMke zabda hI jinake manohara zabda haiM aisI usa vindhyAcalakI pyArI striyoMke samAna nadIrUpI striyoMko bar3I hI utkaNThAke sAtha 1 sphuraddantAMzu-la0 / 2 vykt| 3 gairikAdibhiH / 4 uddhRtAH / 5 -cchavalata-la0, da0 / 6 puSpopahArazobhAm / 7 anavaratam / 8 sasamUhAn / udgatadhanuSo veNUn / udgatadhanurAkArapRSThasthAMzca / 10 prvtsaanau| 11 vihagadhvanirevAvyaktavAco yAsAM tAH / -munmanAH la0, da0 / 12 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam madhyavindhyamathaikSiSTa' narmadAM sariduttamAm / pratatAmiva tatkotim prAsamudramapArikAm // 52 // taraGagitapayovegAM bhuvo veNImivAyatAm / patAkAmiva vindhyAdreH zeSAdrijayazaMsinIm // 3 // sA dhunI balasaMkSobhAt uDDInavihagAvaliH / vibhorupAgame baddhatoraNeva kSaNaM vyabhAt // 84 // narmadA satyamevAsInnarmadA nRpayoSitAm / 'yaduporUttarantIstAH zapharIbhiraghaTTayat // 5 // tAmuttIrya janakSobhAd utpatatpatagAvalim" / balaM vidhyottaraprasthAna prAkrAmat kutupAsthayA // 86 // tasyA "dakSiNato'pazyad vindhya muttarato'pyasau / dvidhAkRtamivAtmAnam aparyantaM dizordvayoH // 87 // skandhAvAranivezo'sya narmadAmabhito'dyutat / prathimnA vindhyamAveSTaya sthito vindhya ivAparaH // 88 // gargaNDopalairazvaiH azvavaktraizca 13 vidrutaiH / skandhAvAraH sa vindhyazca bhidA" nAvApaturmithaH // 86 balopabhuktaniHzeSaphalapallavapAdapaH / aprasUnalatAvIrudvindhyo vandhyastadAbhavat // 6 // vaiNavaistaNDulairmuktAphalamitraiH kRtArcanAH / adhyUSuH15 sainikAH svaraM ramyA vindhyAcalasthalIH15 // 1 // dekhA // 81 / / tadanantara unhoMne vindhyAcalake madhya bhAgameM samudra taka phailI huI aura kisI se na rukane vAlI usakI kIrtike samAna narmadA nAmakI uttama nadI dekhI // 82 / / jisake jalakA pravAha aneka laharoMse bharA huA hai aisI vaha narmadA nadI pRthivIrUpI strIkI lambI coTIke samAna jAna par3atI thI athavA zeSa saba parvatoMko jIta lenekI sUcanA karanevAlI vindhyAcala kI vijaya-patAkAke samAna mAlama hotI thii||83|| senAke kSobhase jisake Upara pakSiyoMkI paMktiyAM ur3a rahI haiM aisI vaha nadI kSaNa bharake liye aisI jAna par3atI thI mAno usane cakravartI ke Anepara toraNa hI bAMdhe hoM / / 84 // caMki vaha narmadA nadI jalako pAra karane vAlI rAniyoM ke liye machaliyoMke dvArA dhakkA detI thI isaliye vaha sacamuca hI unheM narmadA arthAt krIr3A pradAna karanevAlI huI thI / / 85 // manuSyoMke kSobhase jisake pakSiyoMkI paMkti Uparako ur3a rahI hai aisI usa narmadA nadIko pAra kara usa senAne dehalI samajhakara vindhyAcalake uttarakI ora, AkramaNa kiyA // 86 // vahAM bharatane dakSiNa aura uttara donoM hI ora vindhyAcalako samaya donoM ora dikhAI denevAlA vaha parvata aisA jAna paDatA thA mAnoM apane do bhAga kara donoM dizAoMko hI arpaNa kara rahA ho // 87 / / bharatakI senAkA par3Ava narmadA nadI ke donoM kinAroMpara thA aura vaha aisA suzobhita ho rahA thA mAno apane vistArase vindhyAcala ko gherakara koI dUsarA vindhyAcala hI ThaharA ho // 88 / / usa samaya senAkA par3Ava aura vindhyAcala donoM hI paraspara meM kisI bheda (vizeSatA) ko prApta nahIM ho rahe the kyoMki jisa prakAra senAke par3AvameM hAthI the usI prakAra vindhyAcalameM bhI hAthiyoM ke samAna hI gaMDopala arthAt bar3I bar3I kAlI caTTAneM thI aura senAke par3AvameM jisa prakAra aneka ghor3e idhara udhara phira rahe the usI prakAra usa vindhyAcala meM bhI aneka azvavaktra arthAt ghor3oMke mukhake samAna mukhavAle kinnara jAtike deva idhara-udhara phira rahe the (kavi-sampradAyameM kinnaroMke mukhoMkA varNana ghor3oM ke mukhoMke samAna kiyA jAtA hai) / / 89 / / senAne usa vindhyAcalake samasta phala patte aura vRkSoMkA upabhoga kara liyA thA aura latAoM tathA choTe choTe paudhoMko puSparahita kara diyA thA isaliye vaha vindhyAcala usa samaya vandhyAcala arthAt phala-puSpa Adise rahita ho gayA thA / / 9 / / motiyoMse mile hae vAsI cAvaloMse jinendradevakI pUjA karate hae sainika logoMne vahA~ icchA 1-mavaikSiSTa a0, sa0, i0 / 2 praveNIm / 3 nama krIDA tAM dadAtIti narmadA / 4 UrusamIpe / yadapo hyuttrntii-l0| 5 pkssii| 6 dehalIti bddhyaa| 7 narmadAyAH / 8 dakSiNasyAM dizi sthitaH / hai uttarasyAM dizi sthitam / 10 vindhyAcalam narmadAvindhyAcalamadhye vibhidya dvidhAkRtya gateti bhAvaH / 12 pRthutyn| 12 gaNDalaH / 13 minnaraH / 14 garam / 25 nivarAnti rg| 16 -1ra Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzattamaM parva kRtAvAsaJca tatranaM dadRzustadvanAdhipAH / vanyairupAyanaH ilAdhyaH agadaizca mahauSadhaiH // 12 // upAninyu: karIndrANAM dantAnasmai samauktikAn / kirAtavaryA "varyA hi svocitA satkriyA prabhau // 3 // pazcimAna vindhyAdrim ullaGadhyottIrya narmadAm / vijetumaparAmAzAM pratasthe cakriNo balam // 14 // gatvA kiJcidudagbhayaH pratIcI dishmaanshe| prAka pratApo'sya durvAraH sacakaM carama balam // 65 // tadA pracaladazvIyakharodbhUtaM0 mhiirjH| na kevalaM dviSAM tejo rurodha dyumaNerapi // 66 // lATA lalATa'saMghRSTabhUpRSThAzcATubhASiNaH / lAlATika padaM bhejuH prabhorAjJAvazIkRtAH // 17 // kecitsaurASTrikairnAgaH pare 13paanycndairgjaiH| taM tadvanAdhipA vIkSAJcakrire cakracAlitAH // 18 // cakrasandarzanAdeva bastA nirmnndd'lgrhaaH| grahA5 iva nRpAH kecit cakriNo vazamAyayuH // 9 // dizyAnivAra dvipAn kSmApAnapathuvaMzAnmadoddharAn / pracakre "praguNAMzcakrI balAdAkramya dikpatIn // 10 // nupAn saurASTrakAnuSTravAmIzatabhUto padAn / sabhAjayan prabhurbheje ramyA raivatakasthalIH // 101 // nusAra nivAsa kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki vindhyAcalapara rahanA bahuta hI ramaNIya hotA hai // 91 // vindhyAcalake vanoMke rAjAoMne vanoMmeM utpanna huI roga dUra karanevAlI aura prazaMsanIya bar3I bar3I auSadhiyAM bheMTa kara vahA~para nivAsa karanevAle rAjA bharatake darzana kiye // 92 // bhIloMke rAjAoMne bar3e bar3e hAthiyoMke dAMta aura motI mahArAja bharatakI bheMTa kiye, so ThIka hI hai kyoMki svAmIkA satkAra apanI yogyatAke anusAra hI karanA cAhiye // 93 // vindhyAcalako pazcimI kinAreke antabhAgase ullaMghana kara aura narmadA nadIko pAra kara cakravartI kI senAne pazcima dizAko jItaneke liye prasthAna kiyA // 94|| vaha senA pA uttara dizAkI ora bar3hI aura phira pazcima dizAmeM vyApta ho gii| senAmeM sabase Age mahArAja bharatakA durnivAra pratApa jA rahA thA aura usake pIche pIche cakrasahita senA jA rahI thii||95||us samaya vegase calate hue ghor3oMke samUhake khuroMse ur3I huI pRthivIkI dhUline kevala zatruoMke hI tejako nahIM rokA thA kintu suryakA teja bhI roka liyA thA / / 96 / / jinhoMne apane lalATase pRthivItalako ghisA hai aura jo madhura bhASaNa kara rahe haiM aise bharatakI AjJAse vaza kiye hue lATa dezake rAjA unake lAlATika padako prApta hue the| (lalATaM pazyati lAlATikaH-svAmI kyA AjJA dete haiM ? yaha jAnane ke liye jo sadA svAmIke mukhakI ora tAkA karate haiM unheM lAlATika kahate haiN| ) // 97 / / cakra ratnase vicalita hue kitane hI vanake rAjA oMne soraTha dezameM utpanna hue aura kitane hI rAjAoMne paMjAbameM utpanna hue hAthI bheMTa dekara bharatake darzana kiye / / 98 // jo cakrake dekhanese hI bhayabhIta ho gaye haiM aura jinhoMne apane dezakA abhibhAna chor3a diyA hai aise kitane hI rAjA loga sUrya candra Adi grahoM ke samAna cakravartIke vaza / / bhAvArtha--jisa prakAra samasta graha bharatake vazIbhata the--anakala the usI prakAra usa dizAke samasta rAjA bhI unake vazIbhUta ho gaye the // 99 / / cakravartI bharatane diggajoMke samAna pRthuvaMza arthAt utkRSTa vaMzameM utpanna hue (pakSameM pIThaparakI caur3I rIr3hase sahita) aura madoddhara arthAt abhimAnI ( pakSameM-madajalase utkaTa ) rAjAoMko jabardastI AkramaNa kara apane vaza kiyA thA / / 100 / / saikar3oM UMTa aura ghor3iyoMkI bheMTa lekara Aye UMTa aura ghoDiyoMkI bheMTa lekara Aye hae soraTha dezake rAjAoM 1 vyAdhighAtakaH / 2 upAyanIkRtya nayanti sm| upaninyaH a0, i0, 50, sa0, da0 / 3 zreSThAH / 4 caryA la0 / 5 vibhau sa0, a0 / 6 pazcimAntena la0, da0 / 7 uttaradizam / 8 pazcimAm / 6 pazcAt / 10 khurodbhUtamahIrajaH la0 / 11 saMdaSTa-i0, pa0, d0| 12 viziSTabhRtyapadam / 'lAlATikaH prabhorbhAvadarzI kAryakSamazca yaH' ityabhidhAnAt / 13 paJcanadISa jAtaH / 14 dezagrahaNarahitAH / 15 AdityagrahAH / 16 dizi bhvaan| 17 praNatAn / 18 uSTrAzvasamUhadhRtopadAn / 16 toSayan / 20 UrjayantagiristhalIH / , Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam surASTraSarjayantAdrim adrirAjamivocchitam / yayau pradakSiNIkRtya bhAvitIrthamanusmaran // 102 // kSaumAMzukadukUlazca cInapaTTAmbarairapi / paTIbhedaizca' dezezA dadRzustamupAyanaiH // 10 // kAMzcit sammAnadAnAbhyAM kAMzcidvirambhabhASitaH / prasannIkSitaiH kAMzcid bhupAnvibhararaJjayat // 104 // gajaprave kairjAtyazvai ratnairapi pRthagvidhaH / tamAnacuna pAstuSTAH svarASTropagataM prabhum // 10 // tarasvibhirvapurmedhAvayaHsattvaguNAnvitaiH / turaGagamaisturuSkA dyaiH vibhumArAdhayan pare // 106 // kecitkAmbojabAlIkataitilAraTTasaindhavaiH / vAnAyukaiH sagAndhAraH vApaye rapi vAjibhiH // 107 // kulopakulasambhUtaiH nAnAdigdezacAribhiH / prAjAneyaH samagrAGagaiH prabhumaikSanta pArthivAH // 10 // pratiprayANamityasya ratnalAbho na kevalam / yazolAbhazca duHsAdhyAn balAt sAdhayato napAn // 10 // jalasthalapathAn viSvag Arudhya jayasAdhanaiH / pratyantapAlabhUpAlAn ajayattacca mUpatiH // 110 // vilaDadhya vividhAn dezAn araNyAnIH sarigirIn / tatra tatra vibhorAjJAM senAnIrAzvazuzruvat // 11 // prAcyAniva sa bhUpAlAn pratIcyAnapyanukramAt / zrAvayan hRtatanmAnadhanaH prApAparAmbudhim // 112 // se sevA karAte hue athavA unase prItipUrvaka sAkSAtkAra (mulAkAta) karate hue cakravartI bharata giranAra parvatake manohara pradezoMmeM jA pahuMce / / 101 // bhaviSyat kAlameM honevAle tIrtha kara neminAthakA smaraNa karate hae ve cakravartI soraTha dezameM sameru parvatake samAna UMce giranAra parvatakI pradakSiNA kara Age bar3he // 102 / / una una dezoMke rAjAoMne uttama uttama rezamI vastra, cAyanA silka tathA aura bhI aneka prakArake acche acche vastra bheMTa dekara mahArAja bharata ke darzana kiye // 103 // bharatane kitane hI rAjAoMko sanmAna tathA dAnase, kitane hI rAjAoM ko vizvAsa tathA snehapUrNa bAtacItase aura kitane hI rAjAoMko prasannatApUrNa dRSTise anurakta kiyA thA / / 104 // kitane hI rAjAoMne saMtuSTa hokara uttama hAthoM, kulIna ghor3e aura aneka prakArake ratnoMse apane dezameM Aye hue mahArAja bharatakI pUjA kI thii--||105|| anya kitane hI rAjAoMne vegase calanevAle, tathA zarIra, baddhi, avasthA aura bala Adi gaNoMse sahita turuSka Adi dezoMmeM utpanna hue ghor3oMke dvArA bharatakI sevA kI thI // 106 // kitane hI rAjAoMne usI dezake ghor3e ghor3iyoMse utpanna hue, tathA eka dezake ghor3e aura anya dezakI ghor3iyoMse utpanna hue, nAnA dizAoM aura dezoMmeM saMcAra karanevAle, kulIna aura pUrNa aMgoMpAGga dhAraNa karanevAle, kAmboja, vAlhIka, taitila, AraTTa, saindhava, vAnAyuja, gAndhAra aura bANa dezameM utpanna hue ghor3e bheMTa kara mahArAjake darzana kiye the // 107-108 // isa prakAra bharata ko pratyeka par3Avapara kevala ratnoMkI hI prApti nahIM huI thI kintu apane parAkramase bar3e bar3e duHsAdhya (kaThinAiyoMse jIta jAne yogya) rAjAoko jIta lenese yazakI bhI prApti huI thI / / 109 / / bharatake senApatine apano vijayI senAoMke dvArA cAroM orase jala tathA sthalake mArga rokakara pahAr3I rAjAoMko jItA / / 110 // senApatine aneka prakArake deza, bar3e bar3e jaMgala, nadiyAM aura parvata ullaMghana kara saba jagaha zIghra hI samrAT bharatakI AjJA sthApita kI // 111 // isa prakAra cakravartI krama kramase pUrva dizAke rAjAoMke samAna pazcima dizAke rAjAoMko bhI vaza karatA huA tathA unake abhimAna aura dhanakA haraNa karatA huA pazcima samudrakI ora 1 sUtravastradvayaM pttii| 2 sneha / 3 shresstthH| 4 nAnAvidhaiH / 5 turuSkadezajAtyAdyaiH / 6 taitila-AraTasindhudezajaiH / 7 vAnAyudeze jAtaH / 8 vApidezabhavaH, pANeyaH da0, vANaye la0 / hai kulInaH / 'AjAneyAH kulInAH syuH' ityabhidhAnAt, jaatyshvrityrthH| 10 prabho- la0 / 11 zrAvayati sma / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzattamaM parva 'velAsaritkarAnvAddhiH atidUraM prasArayan / nUnaM pratyagrahIdevaM nAnAratnArghamudvahan // 113 // zUrponmeyAni ratnAni vaarverityprshN"sinii| yAnapAtramahAmAnaiH unmayAnyatra tAni yat // 114 // nAmnaiva lavaNAmbhodhirityudanvAn laghu kRtH| ratnAkaro'yamityuccaiH bahu mene tadA napaiH // 115 // patanyatra pataGapo'pi tejasA yAti mandatAm / didIpa tatra tejo'sya pratIcyAM jayato napAn // 116 // dhArayaMzca karatnasya pArayaH saGagarodadheH / dviSA mude jayastIvaM sa tigmAMzurivAdyutat // 117 // anavAdadhi taTaM gatvA sindhudvAre nyavezayat / skandhAvAraM sa lakSmIvAn prakSobhyaM svamivAzayam // 118 // sindhostaTavane ramye nyavikSannAsya sainikaaH| camadviradasambhoganikubjI bhUtapAdape // 11 // tatrAdhivAsitAnoDagaH purazcaraNa krmvit| purodhA dharmacakrezAn "prapUjya vidhivtttH||120|| siddhazeSAkSataH puNyaH gandhodakavimizritaH / abhyanandatsuyajvA taM puNyAzIbhizca cakriNam // 12 // tato'sau dhRtadivyAstro rathamAruhya pUrvavat / jagAhe lavaNAmbhodhi goSpadAvajJayA prabhuH // 122 // calA / / 112 // usa samaya vaha sama : aisA jAna par3atA thA mAno kinAre para bahanevAlI nadiyAM rUpI hAthoMko bahuta dUra taka phailAkara nAnA prakArake ratnarUpI arghako dhAraNa karatA huA mahArAja bharatakI agavAnI hI kara rahA ho arthAt Age bar3hakara satkAra hI kara rahA ho // 113 / / jo loga kahA karate haiM ki samudrake ratna sUpase nApe jA sakate haiM ve usakI ThIka ThIka prazaMsA nahIM karate balki aprazaMsA hI karate haiM kyoMki yahA~ to itane adhika ratna haiM ki jo bar3e bar3e jahAjarUpa nApoMse bhI nApe jA sakate haiM // 114 // yaha samudra 'lavaNa samudra' isa nAmase bilakula hI tuccha kara diyA gayA hai, vAstavameM yaha ratnAkara hai isa prakAra usa samaya bharata Adi rAjAoMne use bahuta bar3A mAnA thA // 115 // jisa dizAmeM jAkara sUrya bhI apane tejakI apekSA manda (phIkA) ho jAtA hai usI dizAmeM pazcimI rAjAoMko jItate hue cakravartI bharata kA teja atizaya dedIpyamAna ho rahA thA // 116 // cakraratnako dhAraNa karatA huA, yuddharUpI samudrako pAra karatA huA aura zatruoMko udvigna karatA huA vaha bharata usa samaya ThIka sUrya ke samAna dedIpyamAna ho rahA thA // 117 // jo rAjyalakSmIse yukta hai aise usa bharata ne samudrake kinAre kinAre jAkara apane hRdayake samAna kabhI kSubdha na honevAlA apanI senAkA par3Ava sindhu nadIke dvArapara lgvaayaa| bhAvArtha--jahA~ sindhu nadI samudrameM jAkara milatI hai vahAM apanI senAke Dere lagavAye / / 118 // senAke hAthiyoMke upabhogase jahA~ke vRkSa nikuJja arthAt latAgRhoMke samAna ho gaye haiM aise sindhu nadIke kinAreke manohara vanameM bharatakI senAke logoMne nivAsa kiyA / / 119 // tadanantara kAryake prArambhameM karane yogya samasta kAryo ko jAnanevAle purohitane vahAMpara mantroMke dvArA cakraratnakI pUjA kara vidhipUrvaka dharmacakrake svAmI arthAt jinendradevakI pUjA kI aura phira gandhodakase mile hue pavitra siddha zeSAkSatoM aura puNyarUpa aneka AzIrvAdoMse cakravartI bharatako Anandita kiyA / / 120-121 // tadanantara 1velAsarita eva karA: tAn / 2 iva / 3 prasphoTanena unmAtuM yogyaani| prasphoTanaM zarpamastrItyabhidhAnAt / 4 velaa| -ribhyaprazaMsibhi: l0| prazaste'pi na prshsyaa| (prazastA'pi na prshsyaa)| 5 sUryaH / 6 pratIcyAniti pAThaH / 7 cakraratnaM dhArayan / 8 pratijJAsamudraM samAptaM kurvan / 6 zatrana / 10 kampayan / (eja kampane iti dhAtuH / 'dAripArivedyudejijetisAhisAhilimpavindopasargAt iti kartari zam pratyayaH' / 'madhye kartari zap' iti zapa vidhAnAt ejyaadeshH)| 11 nitarAM hrasvIbhUta / 12 samantrakaM pUjitacatraratnaH (anaH zakaTam tasyAGagam cakram) / 13 pUrvasevA / 14 paJcaparameSThinaH / 15 purohitaH / suSTa dRSTavAn / 'yajvA tu vidhineSTavAn' ityamaraH / 'suyajoDa vaniTa' iti atItArthe suyajadhAtubhyAM DvanippratyayaH / 16 mAgadhavijaye yathA / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam (prabhA'samajayattatra prabhAsaM vyantarAdhipam / prabhAsamUhamarkasya svabhAsA tarjayanprabhuH // 123 // jayazrIzapharIjAlaM' muktAjAlaM tato'marAt / lebhe sAntAnikoM' mAlAM hemamAlAJca cakrabhut // 124 // iti puNyodayAjjiSNuH vyaMjeSTAmarasattamAn / tasmAt puNyadhanaM prAjJAH zazvadarjayatojitam // 12 // zArdUlavikrIDitam (tvaGaga tuGaga turaGagasAdhanakhurakSuNNA mahosthaNDilAd ___ udbhUta ragare gubhirjalanidheH kAluSyamApAdayan / sindhudvAramupetya tatra vidhinA jitvA prabhAsAmaraM tasmAtsAradhanAnyavApadatulazrIragraNIzcakriNAm // 126 // lakSmyAndola'latAmivorasi dadhat santAnapuSpasrajaM muktAhemamayena jAlayuga lenAlaDAkRtoccastanuH / lakSmdvAha gRhAdivApratibhayo2 niryannidherambhasAM lakSmIzo ruruce bhRzaM navavaracchAyAM parAmudahana // 127 // jisane divya astra dhAraNa kiye haiM aise bharatane pahaleke samAna rathapara car3hakara goSpadake samAna tuccha samajhate hue lavaNa samudra meM praveza kiyA // 122 / / apanI prabhAse sUryakI prabhAke samahako tiraskRta karate hue bharatane vahAM jAkara atizaya kAntimAn prabhAsa nAmake vyantaroMke svAmI ko jItA // 123 // tadanantara cakravartIne usa prabhAsadevase jayalakSmIrUpI machalIko pakar3ane ke liye jAlake samAna motiyoMkA jAla, kalpavRkSake phUloMkI mAlA aura suvarNakA jAla bheMTa svarUpa prApta kiye // 124 // isa prakAra vijayI bharatane apane puNyakarmake udayase acche acche devoMko bhI jItA isaliye he paNDita jana. tama bhI utkRSTa phala denevAle paNya pUNyarUpI dhanakA sadA upArjana karo // 125 / / anupama lakSmIke dhAraka bharata, uchalate hue bar3e bar3e ghor3oMkI senA ke khuroMse khudI huI pRthivIse ur3atI huI rathakI dhUlike dvArA samudrako kaluSatA prApta karAte hue (gaeNdalA karate hue) sindhudvArapara pahuMce aura vahAM unhoMne vidhipUrvaka prabhAsa nAmake devako jItakara usase sArabhUta dhana prApta kiyaa| // 126 // jo apane vakSaHsthalapara lakSmIke jhUlA kI latAke samAna kalpavRkSake phUloMkI mAlA dhAraNa kiye hue hai, jisakA U~cA zarIra motI aura suvarNake bane hue do jAloMse alaMkRta ho rahA hai, jo nirbhaya hai aura lakSmIkA svAmI hai aisA yaha bharata lakSmIke vivAhagRhake samAna samudrase nikala rahA hai aura navIna varakI utkRSTa kAntiko dhAraNa karatA huA atyanta suzobhita ho rahA hai / / 127 / / isa prakAra samudra-paryanta pUrva dizAke rAjAoMko, vaijayanta parvata taka dakSiNa dizAke rAjAoMko aura pazcima samudra 1 prkRssttdiiptim| 2 jayazrIreva zapharI matsI tasyA jAlam pAzaH / 3 kalpavRkSajAtAm / 4 valgat / 5 cUrNIkRtAt / 6 zarkarApAyapradezAt / 7 snggrpaaNshubhiH| 8 sampAdayan / 6 lakSmyA : preDakholikArajjum / 10 mAlAyugmena / 11 vivaah| 12 bhayarahitaH / 13 nutanavarazobhAm / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzattamaM parva prAcyA'nAjaladherapAcyanRpatInAvaijayantAjjayan nijityAparasindhasImaghaTitAmAzAM pratIcImapi dikpAlAniva pArthivAntraNamayannAkampayannAkino dikcakraM vijitAricakramakarodityaM sa bhUbhRtprabhuH // 128 // puNyAcca kradharazriyaM vijayinImaindrIM ca divyazriya puNyAttIryakarazriyaM ca paramAM naiHzreyasIJcAznute / puNyAdityasubhacchiyAM catasaNAbhAvirbhaved bhAjanaM tasmAtpuNyamupArjayantu sudhiyaHpuNyAgjinendrAgamAt // 126 / / ityA bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaDAmahe pazcimArNavadvAravijayavarNanaM nAma trizaM parva / kI sImA taka pazcima dizAko jItakara dikpAloMke samAna samasta rAjAoMse namaskAra karAte hue tathA devoMko bhI kampAyamAna karate hue rAjAdhirAja bharatane samasta dizAoMko zatrurahita kara diyA // 128 // puNyase sabako vijaya karanevAlI cakravartIkI lakSmI milatI hai, indrakI divya lakSmI bhI puNyase milatI hai, puNyase hI tIrtha karakI lakSmI prApta hotI hai aura parama kalyANa rUpa mokSalakSmI bhI puNyase hI milatI hai isa prakAra yaha jIva puNyase hI cAroM prakArakI lakSmIkA pAtra hotA hai, isaliye he sudhI jana! tuma loga bhI jinendra bhagavAnke pavitra Agamake anusAra puNyakA upArjana karo // 129 / / isa prakAra bhagavajjinasenAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANasaMgrahake bhASAnuvAdameM pazcimasamudrake dvArakA vijaya varNana karanevAlA tIsavA~ parva samApta huaa| 1 pUrvIdinadezajAn / 2 pUrvarAmudraparyantam / 3 dakSiNadezabhUpAn / 4 pacinAt / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattama parva kauberImaya nirjetum prAzAmabhyudyato vibhuH| pratastha vAjibhUyiSThaH sAdhanaiH sthagayan dizaH // 1 // dhauritargata mutsAhaH sattvaM zikSAM ca lAghavaiH / jAti vapurNaNastajjJAH tadAzvAnAM vijajJire // 2 // dhauritaM gaticAturyam utsAhastu parAkramaH / zikSAvinayasaMpattI romacchAyA vapurguNaH // 3 // purobhAgA nivAtyetuM pazcAdbhAgaiH kRtodyamA prayayuTuMtamavvAnam adhvanInA sturaGagamAH // 4 // khuroddhRtAn mahIreNUn svAGagasparzabhayAdiva / kecid vyatI yuradhyadhvaM' mahAzvAH kRtayikramAH // 5 // chAyAtmanaH10 sahotthAna kecitsoDha miyaakssmaaH| khurairaghaTTayana vAhAH sa tu saukSamyAnnabAdhitaH // 6 // kecinnattamivAtenaH mahIraGage turnggmaaH| kramaizcaGakramaNArambhe'2 kRtamaDDukavAdanaH // 7 // sthiraprakRtisattvAnAm azvAnAM calatA'bhavat / pracalatkhurasaMkSuNNabhuyAM gatiSu kevalam // 8 // koTayo'STAdazAsya syuH vAjinAM vAyu raMhasAm / AjAneyapradhAnAnAM5 yogyAnAM cakravartinaH // 6 // ruddharodhovanAkSuNNataTabhAsayaMtyapaH / sindhoH16 pratIpatA" bheje prayAntI sA patAkinI // 10 // " athAnantara-uttara dizAko jItane ke liye udyata hue cakravartI bharata jinameM aneka ghor3e haiM aisI senAoMse dizAoMko vyApta karate hue nikale / / 1 / / usa samaya ghor3oMke guNa jAnane vAle logoMne dhaurita nAmakI gatise unakI cAla jAnI, utsAhase unakA vala jAnA, sphatike sAtha halakI cAla calanese unakI zikSA jAnI aura zarIrake guNoMse unakI jAti jAnI / / 2 / / gatikI caturAIko dhaurita, utsAhako parAkrama, vinayako zikSA aura romoMko kAntiko zarIrakA guNa kahate haiM // 3 // acchI taraha mArga taya karanevAle ghor3e mArgameM bahuta jaldI jaldI jA rahe the aura aise jAna par3ate the mAno apane pIcheke bhAgoMse agale bhAgoMko ullaMghana hI karanA cAhate hoM // 4 // apane khuroMse ur3atI huI pRthivIkI dhUlikA kahIM hamAre hI zarIrake sAtha sparza na ho jAve? isa bhayase hI mAnoM aneka bar3e bar3e ghor3e apanA parAkrama prakaTa karate hue mArgameM usa dhUliko ullaMghana kara rahe the // 5 // kitane hI ghor3e apanI chAyAkA bhI apane sAtha calanA nahoM saha sakate the isaliye hI mAno ve use apane kharoMse toDa rahe the parantu sakSma honese usa chAyAko kucha bhI bAdhA nahIM hotI thI // 6 // kitane hI ghor3e aise jAna par3ate the mAnoM calaneke prArambhameM bajate hue nagAr3e Adi bAjoMke sAtha sAtha apane pairoMse pRthvIrUpI raGgabhUmipara nRtya hI kara rahe hoM // 7 // jinakA svabhAva aura parAkrama sthira hai parantu jinhoMne apane calate hue khuroMse pRthvI khoda DAlI hai aise ghor3oMkI caMcalatA kevala calane meM hI thI anyatra nahIM thI // 8 // jinakA vega vAyuke samAna hai, jo uttama jAtike haiM aura jo yogya haiM aise cakravartIke ghor3oM kI saMkhyA aThAraha karor3a thI // 9 // jisane kinAre ke vana roka liye haiM, jisane kinArekI pRthivI 1 dhArAbhiH / 'AskanditaM dhauritakaM recitaM valgitaM plutam / gatayo'maH paJca dhArAH / ' padairutplutyotplutya gamanam Askanditam / kaGakazikhikor3anakulagataiH sadRzam dhauritakam / madhyamavegena cakravad bhamaNam recitam / padbhirvalgitam balgitam / mRgasAmyena laGaghanaM plutam / AskanditAdIni paJcapadAni dhArAzabdavAcyAni / dhAretyazvagatiH sA AskanditAdibhedena paJcavidhA bhvtiityrthH| 2 gamanam / 3 bubudhire| 4 puurvkaayaan| 5 atigantum / 6 aprkaayaiH| 7 adhvani samarthAH / 8 atItyAgacchan / 6 maarg| 10 chaayaasvruupsy| 11 chaayaatmaa| 12 shiighgmnaarmbh| 13 vAdya vizeSaH / 14 pavanaveginAm / 15 jAtyazvamukhyAnAm / 16 sindhanadyAH / 10 pratikUlatAm / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattama parva prabhorivAgamAttuSTA sindhuH sainyAdhinAyakAn / taraGagapavanairmandam prAsiSeve sukhAharaH // 11 // gaDagAvarNanayopetAM phenArdhA2 sammakhAgatAm / tAM pazyannattarAmAzAM jitAM mene nidhIzvaraH // 12 // anusindhutaTaM sainyaiH udIcyAn sAdhayannapAn / vijayArdhAcalopAntam pAsasAda zanairmanuH // 13 // sa girimaNinirmANanavakUTavizaGakaTa: / dadRze prabhuNA dUrAd dhRtArgha iva rAjataH // 14 // sa zailaH pavanAdhUtacalazAkhAgrabAhubhiH / dUrAdabhyAgataM jiSNum AjuhAveva pAdapaH // 15 // so'calaH shikhropaantniptnniraambbhiH| prabhorupAgame pAdyaM "sNvidhitsurivaackaat||16|| sa nago nAgapunnAgapUgAdidra masaGakaTa: / ramyastaTavanoddezaH Ahvat prabhumivAsitum // 17 // rajo vitAna yan pauSpaM pavanaiH parito vanam / so'bhyuttiSThannivAsyAsIt kuujtkokilddinnddimH||18|| kimatra bahunA so'driH vibhu digvijayodyatam / pratyacchadiva saMprItyA satkArAGagairatisphuTaiH // 16 // pinaddha'toraNAmuccairatItya banavedikAm / niyantritaM2 balAdhyakSaH jagAhe'ntarvaNaM balam // 20 // vanopAntabhuvaH sainyaH prAruddhA ruddhadiGamukhaiH / uDDInavihagaprANA nirucchvAsAstadAbhavan // 21 // tor3a dI hai aura jo jalako kama karatI jAtI hai aisI calato huI vaha senA mAno sindhu nadIke sAtha zatratA hI dhAraNa kara rahI thii| bhAvArtha-vaha senA sindhu nadIko hAni pahu~cAtI huI jA rahI thI // 10 // vaha sindhu nadI mAno cakravartI bharatake Anese saMtuSTa hokara hI sukha denevAle apanI laharoMkI pavanase dhIre dhIre senAke mukhya logoMkI sevA kara rahI thI // 11 // jo gaGgA nadIke samasta varNanase sahita hai aura phenoMse bharI huI hai aisI sAmane AI huI sindhu nadIko dekhate hue nidhipati-bharata uttara dizAko jItI huIke samAna samajhane lage the // 12 // sindhu nadIke kinAre kinAre apanI senAoMke dvArA uttara dizAke rAjAoMko vaza karate hue kulakara-bharata dhIre dhIre vijayAI parvatake samIpa jA pahuMce // 13 // jo maNiyoMke bane hue nau zikharoMse bahata vizAla mAlama hotA thA aisA vaha cA~dIkA vijayArdha parvata bharatane dUrase aisA dekhA mAno zikharoMke bahAnese argha hI dhAraNa kara rahA ho // 14 // jinakI zAkhAoMke agrabhAgarUpI bhujAe~ vAyuse hila rahI haiM aise vRkSoMse vaha parvata aisA jAna par3atA thA mAno dUrase sanmukha Aye hue vijayI bharatako bulA hI rahA ho // 15 // zikharoMke samIpase hI par3ate jharanoMke jalase vaha parvata aisA acchA suzobhita ho rahA thA mAno cakravartI bharatake Anepara unake liye pAdya arthAt paira dhonekA jala hI denA cAhatA ho // 16 // vaha parvata nAga, nAgakesara aura supArI Adike vRkSoMse bhare hue tathA manohara apane kinAre ke vanake pradezoMse aisA jAna par3atA thA mAno vizrAma karane ke liye svAmI bharatako bulA hI rahA ho // 17 // jo apane vanake cAroM ora vAyuse ur3ate hue phUloMkI parAgakA ca~dovA tAna rahA hai aura zabda karate hue kokila hI jisake nagAr3e haiM aisA vaha parvata bharatakA sanmAna karaneke liye sAmane khar3e hue ke samAna jAna par3atA thA // 18 // isa viSayameM adhika kahanese kyA lAbha hai ? itanA hI bahuta hai ki vaha parvata bar3e premase prakaTa kiye hue satkArake saba sAdhanoMse digvijaya karane ke liye udyata hue bharatakA mAno satkAra hI kara rahA thA // 19 // jisake cAroM ora toraNa ba~dhe hue haiM aisI vanakI UMcI vedIko ullaMghana kara senApatiyoMke dvArA niyantrita kI huI (vaza kI huI) senAne vanake bhItara praveza kiyA // 20 // samasta dizAoMmeM phailanevAlI senAoMse usa vanake samIpa 1 sukhasyAharaNam svIkAro ye bhya (paJcamI) ste taiH, sukhaakrairityrthH| 2 phenADhayAm pa0, la0 / 3 vizAla: / 4 rajatamayaH / 5 saMvidhAtumicchaH / 6 abhAt / 7 saMkulaiH la0, pa0, da0, sa0, a0, i0 / 8 vastum / 6 vistArayan / 10 abhimukhamuttiSThan / 11 vibhakta a0, pa0, da0, sa0, la0, i0| 12 niyamitam / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 mahApurANam abhUtapUrvamudbhUtapratidhvAnaM baladhvanim / zrutvA 'balavaduttresuH tiryaJco vanagocarAH // 22 // balakSobhAdibho' niryan valakSo'bhAd" banAntarAt / surebhaH suvibhaktAGgaH surebha' iba varSmaNA // 23 // prabodhajumbhaNAdAsyaM vyAdadau kila kesarI / na me'styaMtarbhayaM kiJcit pazyate'tIva darzayan // 24 // zarabho rabhasAdUrdhvam utpatyottAnitaH patan / sustha eva padaiH pRSThacaiH zrabhUnirmAtRkauzalAt // 25 // 12 viSANollikhita skandho ruSitA''tApritekSaNaH 12 / khurotkhAtAvaniH sainyaiH dadRze mahiSo vibhIH // 26 // camUravazravodbhUta" sAdhvasAH kSudrakA mRgAH / vijayArddhaguhotsaGgAn yugakSaya ivAzrayan // 27 // anudutA" mRgAH zAvaMH palAyAJcakrire'bhitaH / vitrastA vepamAnAGgAH " siktAbhayarasairiva // 28 // carAhArati" muktvA varAhA muktapalvalAH / vineSu visphuTadyathAH ? camUkSobhAdito'mutaH // 26 // varaNAvaraNAstasthuH kariNo'nye bhayadrutAH / hariNA hariNA rAtiguhAntAnadhizizyire // 30 // kI samasta bhUmiyA~ bhara gaI thIM, unake pakSIrUpI prANa ur3a gaye the aura usa samaya ve aisI jAna par3atI thIM mAno zvAsocchvAsase rahita hI ho gaI hoM / arthAt senAoM ke bojhase dabakara mAno mara hI gaI hoM ||21|| jo pahale kabhI sunane meM nahIM AyA thA aura jisakI pratidhvani uTha rahI thI aisA senAkA kalakala zabda sunakara vanameM rahanevAle pazu bahuta hI bhayabhIta aura duHkhI ho gaye the ||22|| jo apane zarIrakI apekSA airAvata hAthI ke samAna thA, jisake samasta aMgopAGgoM kA vibhAga ThIka ThIka huA thA, aura jo madhura garjanA kara rahA thA aisA koI sapheda raMgakA hAthI senAke kSobhase vanake bhItarase nikalatA huA bahuta hI acchA suzobhita ho rahA thA / / 23 // mere manameM kucha bhI bhaya nahIM hai jisakI icchA ho so dekha le isa prakAra dikhalAtA huA hI mAno koI siMha jAgakara jamuhAI letA huA mu~ha khola rahA thA || 24|| aSTApada bar3e vega se UparakI ora uchalakara UparakI ora mu~ha karake nIce par3a gayA thA parantu banAnevAle ( nAmakarma ) kI caturAIse pIThaparake pairoMse ThIka ThIka A khar3A huA thA--use koI coTa nahIM AI thI ||25|| jo patthara se apane kandhe ghisa rahA hai, jisake netra krodhita honese kucha kucha lAla ho rahe haiM aura jo khuroMse pRthivI khoda rahA hai aisA eka nirbhaya bhaiMsA senAke logoMne dekhA thA ||26|| senAke zabda sunane se jinake bhaya utpanna ho rahA hai aise choTe choTe pazu pralayakAlake samAna vijayArdha parvatakI guphAoM ke madhya bhAgakA Azraya le rahe the / bhAvArtha - jisa prakAra pralayakAlake samaya jIva vijayArdhakI guphAoM meM jA chipate haiM usI prakAra usa samaya bhI aneka jIva senAke zabdoM se Darakara vijayArdhakI guphAoM meM jA chipe the ||27|| jinake pIche pIche bacce daur3a rahe haiM aura jinakA zarIra ka~pa rahA hai aise Dare hue hariNa cAroM ora bhAga rahe the tathA ve usa samaya aise mAlUma hote the mAnoM bhayarUpI rasase sIMce ho gaye hoM ||28|| senAke kSobhase jinhoMne jalase bhare hue choTe choTe tAlAba ( talaiyA) chor3a diye haiM aura jinake jhuNDa vikhara gaye haiM aise sUara apane uttama AhAra meM prema chor3akara idhara udhara ghusa rahe the / / 29 / / kitane hI anya hAthI bhaya se bhAgakara vRkSoMse DhakI huI jagaha meM chipakara jA khar3e hue the aura hariNa siMhoM kI guphAoM 1 adhikam / 2 tatrasuH / 3 dhavalaH / 4 reje / 5 zobhanadhvaniH / 6 suvyaktAvayavaH / 7 devagaNaH / E vivRtamakarot / pRSThavattabhiH / 10 nirmANakarma athavA vidhiH / 11 pASANo la0 / 12 roSeNAruNIkRtaH / 13 nirbhItiH / 14 senAdhvanyAkarNanAjjAta / 15 pralayakAle yathA / 16 anugatAH / 17 kampamAnazarIrAH / 18 utkRSTAhAraprItim / 16 tyaktavezantAH / 20 nazyanti sma / vivizuH la0 / 21 viprakIrNavRndAH / 22 vRkSavizeSAcchAdanAH santaH / 23 siMhaH / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattama parva iti sattvA vanasyeva prANAH pracalitA bhRzam / pratyApatti' cirAd IyuH sainyakSobhe praseduSi // 31 // "prayAyAnuvanaM kiJcid antaraM tadanantaram / rUpyAdremadhyamaM kUTaM sannikRSya sthitaM balam // 32 // tatastasmin vane mandaM marutAM dolitadume / napAjJayA balAdhyakSAH skandhAvAraM nyavezayan // 33 // svairaM jagaharAvAsAn sainikAH sAnumattaTe / svayaM galatprasanauSa ghanazAkhi ghane vane // 34 // srstiirtruupaantltaamnnddpgocraaH| ramyA babhUvurAvAsAH sainikAnAmayatnataH // 35 // vanapravezam unmugdhAH prAhurvairAgyakAraNam / tatpravezo yatasteSAm abhavad rAgavRddhaye // 36 // atha tatra kRtAvAsaM jJAtvA saniyamaM prabhum / agAmmAgadhavat draSTuM vijayA dhipaH suraH // 37 // tirITazikharovapro lambaprAlambanirbharaH / sa bhAsvaskaTako2 reje rAjatAdririvAparaH // 38 // sitAMzukadharaH sragvI hricndnccitH| sa babhau dhRttaratnA? nidhiH zaGakha ivocchitaH // 36 // sasaMbhamaM ca so'bhyetya prasatAmagamatprabhoH / sasatkAraM ca taM cakrI bhadrAsanamalambhayat // 40 // ke bhItara hI jA Thahare the // 30 // isa prakAra vanake prANoMke samAna atyanta caMcala hue prANI senAkA kSobha zAnta honepara bahuta derameM apane apane sthAnoMpara vApisa lauTe the // 31 // tadanantara vaha senA vana hI vana kucha dUra jAkara vijayA parvatake pA~caveM kUTake samIpa pahu~cakara Thahara gaI // 32 / / senAke Thaharanepara senApatiyoMne mahArAjakI AjJAse, jisake vRkSa manda manda vAyuse hila rahe the aise usa vanameM senAke Dere lagavA diye the // 33 // jisameM apane Apa phUloMke samUha gira rahe haiM aura jo ghane ghane lage hue vRkSoMse saghana haiM aise vijayAdha parvatake kinArake vanameM sainika logoMne apane icchAnusAra Dere le liye the // 34 // sarovaroMke kinAreke vRkSoMke samIpa hI jo latAgRhoM ke sthAna the ve binA prayatna kiye hI senAke logoMke manohara Dere ho gaye the // 35 // 'vanameM praveza karanA vairAgyakA kAraNa hai, aisA mUrkha manuSya hI kahate haiM kyoMki usa vanameM praveza karanA una sainikoMkI rAgavRddhikA kAraNa ho rahA thaa| bhAvArtha-vanameM jAnese senAke logoMkA rAga bar3ha rahA thA isaliye vanameM jAnA vairAgyakA kAraNa hai aisA kahanevAle puruSa mUrkha hI haiN||36|| __ athAnantara-mahArAja bharatako vahA~ niyamAnusAra ThaharA huA jAnakara vijayA parvatakA svAmI vijayA nAmakA deva mAgadha devake samAna bharatake darzana karane ke liye AyA // 37 // usa samaya vaha deva kisI dUsare vijayA parvatake samAna suzobhita ho rahA thA, kyoMki jisa prakAra vijayAdha parvata zikharase UMcA hai usI prakAra vaha deva bhI mukuTarUpI zikharase jisa prakAra vijayAI parvatapara jharane jharate haiM usI prakAra usa devake galemeM bhI jharanoM ke samAna hAra laTaka rahe the aura jisa prakAra vijayA parvatakA kaTaka arthAt madhyabhAga dedIpyamAna hai usI prakAra usakA kaTaka arthAt hAthoMkA kar3A bhI dedIpyamAna thA / / 38 / / jo sapheda vastra dhAraNa kiye hue haiM, mAlAe~ pahine hai, jisake zarIrapara sapheda candana lagA huA hai aura jo ratnoMkA artha dhAraNa kara rahA hai aisA vaha deva khar3I kI huI zaMkha nAmaka nidhike samAna suzobhita ho rahA thA // 39 // usa devane bar3I zIghatAke sAtha Akara cakravartIko namaskAra kiyA aura 1 punastatprAptim pUrvasthitimityarthaH / 2 jagmuH / 3 prazAnte sati / 4 gatvA / 5 raupyAdraH pa0, da0, l0| rUpAneH a0 sa0 d0| 6 samIpaM gatvA / 7 adrisAnau / 8 'niSa nimittasamArohapariNAhaghanodghanAghanopaghnanighogghasaMghAmUrtyatyAdAnAGagAsannanimittaprazastagaNA' iti sUtreNa nimittArthya nighazabdo nipAtitaH nimittazabdaH samArohapariNAhe vartate UrdhvavizAlatAyAM vartate ityarthaH / samArohapariNAha 'pariNAho vizAlatA' utsedhaH vizAlaH ityarthaH / asminnarthe ghanodghanApaghanopadhnanighadgha saMghA mUrtyatyAdAnAGagAsannanimittaprazastagaNA iti nipAtanAt siddhiH / 6 jaDAH / 10 yasmAt kAraNAt / 11 RjulambihAraH / 12 karavalayaH eva sAnu / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam gopAyitA'hamasyAdreH madhyamaM kUTamAvasan / svairacArI cirAdadya tvayA'smi paravAn vibho // 41 // viddhi mAM vijayA khyam amuM ca girimUjitam / anyo'nya saMzrayAd AvAm pralaMghyAvacalasthitI // 42 // deva digvijayasyAddha vibhajanneSa sAnumAn / vijayArddhazruti dhatte 'tAtsthyAt tadrUDhayo vayam // 43 // AyuSman yuSmadIyAjJAM mUrnA srajamivodvahan / padAtinivizeSo'smi vijJApyaM kimataH param // 44 // iti vastathotthAya "zivastIrthAmbubhiH prabhum / 'so'bhyaSiJcat saraiH sAddhaM svaM niyogaM nivedayan // 45 // tadA praNedurAmandram prAnakAH pathi vArmucAm / vicerurmaruto mandam prAdhUtavanavIyayaH // 46 // nanu tuH suranartakyaH sliilaantitvH| jaguzca maGagalAnyasya jayazaMsoni kinnarAH // 47 // kRtAbhiSekamenaM ca zubhanepathyadhAriNam / yuyoja ratnalAbhena lambhayan sa jayAziSaH // 48 // sa tasma ratnabhRGagAraM sitamAtapavAraNam / prakIrNaka yugaM divyaM dadau ca hariviSTaram // 46 // iti prasAdhitastena vacobhiH saanuvrtnH| prasAdataralAM dRSTiM tatra vyApArayat prabhuH // 50 // vijitazca sAnuzaM prabhuNA kRtasatkriyaH / bhUtyatvaM pratipadyAsya svamokaH pratyagAt suraH // 5 // vijayAddhe jite kRtsnaM jitaM dakSiNabhAratam / manvAno nidhirAT tacca cakraratnamapUjayat // 52 // cakravartIne bhI use satkArapUrvaka uttama Asanapara baiThAyA // 40 // bharatase usa devane kahA ki maiM isa parvatakA rakSaka hU~ aura isa parvatake bIcake zikharapara rahatA huuN| he prabho, maiM Ajataka apanI icchAnusAra rahatA thA-svatantra thA parantu Aja bahuta dinameM Apake AdhIna huA hU~ // 41 // majhe tathA isa U~ce parvatako Apa vijayA/ jAniye arthAta hama donoMkA nAma vijayA hai aura hama donoM hI paraspara eka dUsareke Azrayase alaMnya tathA nizcala sthitise yukta haiM // 42 // he deva, yaha parvata digvijayakA AdhA AdhA vibhAga karatA hai isaliye hI yaha vijayArdha nAmako dhAraNa karatA hai aura usapara rahanese merA bhI vijayArdha nAma rUr3ha ho gayA hai // 43 // he AyuSman, maiM ApakI AjJAko mAlAke samAna mastakapara dhAraNa karatA hU~ aura Apake paidala calanevAle eka sainikake samAna hI hU~, isake sivAya meM aura kyA prArthanA karU~ ? // 44 // isa prakAra kahatA huA aura digvijaya karanevAle cakravartiyoMkA abhiSeka karanA merA kAma hai' isa taraha apane niyogakI sUcanA karatA huA vaha deva uThA aura aneka devoMke sAtha sAtha kalyANa karanevAle tIrthajalase samrATa bharatakA abhiSeka karane lagA / / 45 / / usa samaya AkAzameM gaMbhIra zabda karate hue nagAr3e baja rahe the aura vana-galiyoMko kampita karatA huA vAyu dhIre dhIre baha rahA thA // 46 / / lIlApUrvaka bhauMhoMko nacAtI huI nRtya karanevAlI devAMganAe~ nRtya kara rahI thIM aura kinnara deva bharatakI vijayako sUcita karanevAle maMgalagIta gA rahe the // 47 // tadanantara jinakA abhiSeka kiyA jA cukA hai aura jo sapheda vastra dhAraNa kiye hue haiM aise bharatako vijaya karanevAlA AzIrvAda dete hue usa devane aneka ratnoMkI prAptise yukta kiyA arthAt aneka ratna bheMTa kiye // 48 // usa devane unake liye ratnoMkA bhRGgAra, sapheda chatra, do camara aura eka davya siMhAsana bhI bheTa kiyA thA // 49 // isa prakAra Upara likhe hue satkArase tathA vinayasahita vacanoMse prasanna hue bharatane usa devapara prasannatAse caMcala huI apanI dRSTi DAlI // 50 // anantara bharatane jisakA Adara-satkAra kiyA hai aura 'jAo' isa prakAra AjJA dekara jise bidA kiyA hai aisA vaha vijayA deva unakA dAsapanA svIkAra kara apane sthAnapara vApisa calA gayA // 51 // vijayArdha parvatake jIta lenepara samasta dakSiNa bhArata jIta liyA gayA 1 rkssitaa| 2 nAthavAn paravaza ityarthaH / 'paravAnnAthavAnapi' ityabhidhAnAt / 3 parasparamAdhArAdheyarUpasaMzrayAt / 4 tasmin tiSThati iti tatstha: tasya bhAvaH tAtsthyam tasmAt / 5 vijayArddha iti rUDhayaH / 6 pattisadRzaH / 7 maGagalaiH / 8 vijyaarddhkumaarH| cAmarayugalam / / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattama parva 202 gandhaH puSpazca dhUpaizca dIpaizca sjlaaksstH| phalaizca tarubhiH divyazcakrejyAM niravartayat // 53 // vijayArddhajaya'pyAsId amando'sya jayodyamaH / uttarArddhajayAzaMsA' pratyAgUrNasya cakriNaH // 54 // tataH pratIpamAgatya rUpyAdre pazcimAM guhAm / nikaSA vanamArudhya balarIzo nyavikSata // 55 // dakSiNena tamadrIndra madhya vedika yoddhayoH / balaM nivivize bhartuH sindhostaTavanAd bahiH // 56 // bhUyo draSTavyamatrAsti bahvAzcarya dhraadhre| iti tatra cirAvAsaM bahu mene kilAdhirAT // 5 // cirAsane'pi tatrAsya nAsIt svalpo'pyupakSayaH / pratyutApUrvalAbhena prabhurApUryatAbdhivat // 5 // kRtAsanaM ca tatrainaM zrutvA draSTumupAgaman / pArthivAH pRthivImadhyAt madhye nadyordvayoH sthitaH // 56 // dUrAnatacalanmaulisaMdaSTakarakaTamalA:12 / praNamantaH sphuTIcakruH prabhau bhakti mahIbhujaH // 60 // kuDakumAgaruka'rasuvarNamaNimauktikaH / ratnairanyaizca ratnezaM bhaktyAnacunRpAH param // 61 // viSvagApUryamANasya rairAzibhiranAratam / koza"prAvezaratnAnAm iyattAM ko'sya nirNayet // 62 // dezAdhyakSA balAdhyakSaH balaM sukRtarakSaNam / yavasendhana"sandhAnaiH tadopajagRhuzciram // 63 // uttarArddhajayodyogaM prabhoH zrutvA tadAgaman / pArthivAH kururAjAdyAH samagrabalavAhanAH // 64 // aisA mAnate hue cakravartIne cakraratnakI pUjA kI // 52 / / unhoMne cakraratnakI pUjA gandha, puSpa, dhUpa, dIpa, jala, akSata, phala aura divya naivedyake dvArA kI thI // 53 // vijayAdha parvata taka vajaya kara lenepara bhI uttarArdhako jItanekI AzAse udyata hae cakravartIkA vijayakA udyoga zithila nahIM huA thA // 54 // tadanantara-vaha bharata kucha pIche lauTakara vijayAdha parvatakI pazcima guhAke samIpavartI vanako apanI senAke dvArA gherakara Thahara gayA // 55 / / vijayArdha parvatake dakSiNakI ora parvata tathA vana donoMkI vediyoMke bIcameM sindhu nadIke kinAreke vana ke bAhara bharatakI senA ThaharI thI // 56 // aneka AzcaryoMse bhare hue isa parvatapara bahuta kucha dekhane yogya hai yahI samajhakara cakravartIne vahAM bahuta dina taka rahanA acchA mAnA thA / / 57 // vahA~para bahuta dinataka rahane para bhI bharatakA thor3A bhI kharca nahIM huA thA, balki apUrva apUrva vastuoMke lAbha honese vaha samudra ke samAna bhara gayA thA / / 58 / / bharatako vahAM rahatA huA sunakara gaGgA aura sindhu donoM nadiyoMke bIcameM rahanevAle aneka rAjA loga apanI apanI pRthivIse unake darzana karaneke liye Aye the // 59 / / dUrase jhuke hue caMcala mukuToMpara jinhoMne apane hAtha jor3akara rakkhe haiM aise namaskAra karate hue rAjA loga mahArAja bharatameM apanI bhakti prakaTa kara rahe the // 60 // una rAjAoMne kezara, aguru, kapUra, suvarNa, motI, ratna tathA aura bhI aneka vastuoMse bhaktipUrvaka cakravartIkA uttama sanmAna kiyA thA / / 61 // dhanakI rAziyoM se nirantara cAroM orase bharate hue bharatake khajAne meM praviSTa hue ratnoMkI maryAdA (saMkhyA) kA bhalA kauna nirNaya kara sakatA thA ? bhAvArtha--usake khajAne meM itane adhika ratna ikaTThe ho gaye the ki unakI gaNanA karanA kaThina thA / / 62 / / usa samaya samIpavartI dezoMke rAjAoMne, senApatiyoMke dvArA jisakI acchI taraha rakSA kI gaI hai aisI bharatakI senAko cirakAla taka bhUsA, I dhana Adi vastue~ dekara upakRta kiyA thA // 63 // mahArAja bharata vijayArdha parvatase uttara bhAgako jItanekA udyoga kara rahe haiM yaha sunakara kuru dezake rAjA jayakumAra 1 icchAmuddizya / 2 udyatasya / 3 pazcimadizam / 4 raupyAdraH pa0 / rUpyAdreH a0 sa0 i0| 5 vanasya samIpam / 6 tasya adrIndrasya dakSiNasyAM dizi / 7 parvatavedikAvanavedikayoH / 8 bahukAlanivasane satyapi / 6 dhanavyayaH / 10 punaH kimiti cet / 11 gaMgAsindhunadImadhyAt / 12 kuDmalAH da0, la0, a0, sa0, i0 / 13 kAlAguru kAlAgurvaguruH syAd' ityamaraH / 14 bhANDAgArapravezayogya / 15 tRNa / 16 upakAraM cakruH / 17 somaprabhaputrAdyAH / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 mahApurANam pAhatAH kecidAjagmuH prabhuNA maNDalAdhipAH / anAhatAzca saMbhejaH vibhuM cArubhaTA: pare // 65 // videzaH kila yAtavyo jetavyA mlecchabhUmipAH / iti saMcintya sAmantaHprAyaH sajja dhanabalam // 66 // dhanvinaH zaranArAcasaMbhUteSudhibandhanaiH / nyavedayannivAtmAn RNadAsamadhozinAm // 67 // dhanurdharA dhana: sajjyam prAsphAlya cakRSaH pre| cikIrSava ivArINAM jIvAkarSa sahuDakRtAH // 6 // karavAlAn kare kRtvA tulayanti sma kecana / svAmisatkArabhAreNa nUnaM tAn pramimitsavaH // 66 // 1degsaMmitA bhRzaM rejuH bhaTAH prollAsitAsayaH / nirmokariva vizliSTaH lalajjihvAmahAhayaH // 70 // sATopaM sphuTitAH kecid valganti smAbhito bhaTAH / asyudyatAH puro'rAtIn pazyanta iva sammukham 1"astraya'straizca zastraizca zirastraiH2deg satantrakaiH / vadhurjayanazAlAnAM lIlAM rathyAH susmbhuutaaH|72| rathino rathakaTayAsu" gurvIrAyudhasaMpadaH / samAropyApi pattibhyo bhejurevAtigauravam // 73 // tathA aura bhI aneka rAjA loga apanI samasta senA aura savAriyAM lekara usI samaya A pahuMce // 64 // kitane hI maNDalezvara rAjA bharatake bulAye hue Aye the aura kitane hI uttama uttama yoddhA binA bulAye hI unake samIpa A upasthita hue the // 65 // aba videzameM jAnA hai aura mleccha rAjAoMko jItanA hai yahI vicAra kara sAmantoMne prAyaH dhanaSa-bANako dhAraNa karane vAlI senA taiyAra kI thI // 66 // dhanuSa dhAraNa karanevAle yoddhA choTe-bar3e bANoMse bhare hue tarakasoMke bA~dhanese aise jAna par3ate the mAno ve apane svAmiyoMse yahI kaha rahe hoM ki hama loga Apake RNake dAsa haiM arthAt Aja taka Apa logoMne jo hamArA bharaNapoSaNa kiyA hai usake badale hama loga ApakI sevA karaneke liye tatpara hai // 67 // huMkAra zabda karate hue kitane hI dhanuSadhArI loga apane DorI sahita dhanuSako AsphAlana kara khIMca rahe the aura usase ve aise jAna par3ate the mAno zatruoMke jIvoMko hI khIMcanA cAhate hoM // 68 // kitane hI yoddhA loga hAthameM talavAra lekara use tola rahe the mAno svAmIse prApta hue satkArake bhArake sAtha usakA pramANa hI karanA cAhate hoM // 69 / / jo kavaca dhAraNa kiye hue haiM aura jinakI talavAreM camaka rahI haiM aise kitane hI yoddhA itane acche suzobhita ho rahe the mAno jinakI kA~calI kucha DhIlI ho gaI hai aura jIbha bAra-bAra bAhara lapaka rahI hai aise bar3e bar3e sarpa hI hoM // 70 // kitane hI yoddhA abhimAnasahita hAtha meM talavAra uThAye aura garjanA karate hue cAroM ora isa prakAra ghUma rahe the mAno zatruoMko apane sAmane hI dekha rahe hoM // 71 // Agneya bANa Adi astra, mahAstambha Adi vyastra, talavAra dhanuSa Adi zastra, zirakI rakSA karanevAle lohake Topa aura kavaca Adise bhare hue rathoMke samha ThIka AyudhazAlAoMkI zobhA dhAraNa kara rahe the / / 72 / / rathoMmeM savAra honevAle yoddhA yadyapi bhArI bhArI zastroMko rathoMpara rakhakara jA rahe the tathApi 1 vIrabhaTAH / 'zUravIrazca vikrAnto bharazcArabhaTo mataH' iti hlaayudhH| 2 nAnAdezaH / 3 bhUbhujaH ma0, da0, a0, pa0, sa0, la0, i0 / 4 sannaddhIkRtam / 5 jyaashitm| 6 AtADya, TaNatkAraM kRtvA / sphAlyA kRSa : ba0, 80, a0, ma0, pa0, sa0, la0, i0| 7 AkarSayanti sma / 8 bhAreNa saha / 6 pramAtumicchavaH / 10 dhRtakavacAH / 11 prakarSeNollAsitakhaDgAH / 12 zithilaiH / 13 calat / 14 AsphAlite bhujaaH| 15 khaDge udyuktaaH| 16 zatrUn pratyakSamAlokayanniva / 17 divyAyudhaH / 18 garalaguDAdyAyudhaiH / 16 sAmAnyAyudhaiH / 20 zIrSakaH / 21 shstrshaalaanaam| 22 vIthyAH / 23 rathikAH / 24 rathasamUheSu / 25 atizlAghanam / ati bhArayuktamiti dhvaniH, atyartha vegaM gatA ityarthaH / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattamaM parva 103 hastinAM padarakSAyaM subhaTA yojitA nRpaM / rAjanyaiH saha yudhvAnaH kRtAzcAbhiniSAdinaH // 74 // pravIrA rAjapudhvAnaH klRptAH pattiSu nAyakAH / zrazvIye' ca sasannAhA: ' sottaraGagA sturaGagiNaH // 75 // prAcarayya balAnyeke svAnIkSAMcakrire nRpAH / daNDamaNDalabhogAsaMhRtavyUhaH * suyojitaiH // 76 // cakriNo'vasaraH ko'sya yo'smAbhiH sAdhyate'lpakaiH / bhaktireSA tu naH kAle prabhoryadanusarpaNam // 77 // prabhoravasaraH sArya:' prasArya to yazodhanam / virodhibalamutsAyaM sandhAyaM puruSavratam // 78 // draSTavyA vividhA dezA labdhavyAzca jayAziSaH / ityudAcakrire 'nyonyaM bhaTAH zlAghyairudAhRtaH // 76 // giridurgo'yamullaGghayo mahatyaH sarito'ntarA" / ityapAyekSiNaH kecid zrayAnaM bahu menire // 80 // iti nAnAvidharbhAvaH saMjalpazca laghUtthitAH / prasthitAH sainikAH prApan sezvarAH zibiraM prabhoH // 81 // ve paidala calanevAle sainikoM kI apekSA adhika gaurava arthAt bhArIpana ( pakSameM zreSThatA ) ko prApta ho rahe the / bhAvArtha- paidala calanevAle sainika apane zastra kandhepara rakhakara jA rahe the aura rathoMpara savAra honevAle sainika apane saba zastra rathoMpara rakhakara jA rahe the to bhI ve paidala calanevAloM kI apekSA adhika bhArI ho rahe the yaha bar3e AzcaryakI bAta hai parantu ati gaurava zabdakA artha atizaya zreSThatA lenepara vaha Azcarya dUra ho jAtA hai / paidala sainikoM kI apekSA rathapara savAra honevAle sainika zreSTha hote hI haiM // 73 // rAjAoMne hAthiyoMke pairoMkI rakSA karaneke liye jina zUravIra yoddhAoMko niyukta kiyA thA ve aneka rAjAoM ke sAtha yuddha karate the aura una hAthiyoMke cAroM ora vidyamAna rahate the athavA samaya para mahAvata bhI banAye jAte the ||74 || jo rAjAoM ke sAtha bhI yuddha karanevAle the aise zreSTha zUra vIra paidala senAke senApati banAye gaye the aura jo ghur3asavAra kavaca pahine hue tathA laharAte hue nadI ke pravAhake samAna the unheM ghur3asavAra senAkA senApati banAyA thA // 75 // kitane hI rAjA loga acchI taraha race hue daNDavyUha, ( daNDake AkAra senAko sIdhI rekhAmeM khar3A rakhanA) maNDala vyUha, ( maNDalake AkAra gola cakkara lagAkara khar3A rakhanA ), bhogavyUha ( ardhagolAkAra khar3A karanA) aura asaMhRta vyUha, ( phailAkara khar3A karanA) se apanI senAkI racanA kara use dekha rahe the // 76 // isa cakravartIkA aisA kauna-sA kArya hai jisakA hama tuccha loga smaraNa bhI kara sakate hoM arthAt kAryakA siddha karanA to dUra rahA usakA smaraNa bhI nahIM kara sakate, phira bhI hama loga jo svAmI ke pIche pIche cala rahe haiM so yaha hama logoMkI isa samayapara hone vAlI bhakti hI hai / hama logoMko svAmIkA kArya siddha karanA cAhiye, apanA yazarUpI dhana phailAnA cAhiye, zatruoMkI senA dUra haTAnI cAhiye, puruSArtha dhAraNa karanA cAhiye, aneka deza dekhane cAhiye aura vijayake aneka AzIrvAda prApta karane cAhiye, isa prakAra prazaMsanIya udAharaNoM ke dvArA yoddhA loga parasparameM bAtacIta kara rahe the / / 77-79 / / yaha durgama parvata ullaMghana karanA hai aura bIcameM bar3I-bar3I nadiyA~ pAra karanI haiM isa prakAra aneka vighna-bAdhAoM kA vicAra karate hue kitane hI loga Age nahIM jAnA hI acchA samajhate the ||80|| isa prakAra aneka prakArake bhAvoM aura parasparakI bAtacItake sAtha jaldI uThakara jinhoMne prasthAna kiyA hai aise sainika loga apane apane svAmiyoM sahita cakravartI ke zivirameM jA pahuMce // 81 // 1 azvasamUhe / 2 sakavacAH / 3 UrmisamAnAH / 4 daNDAdIni catvAri vyUhabhedanAmAni / atrAbhidhAnam tiryagvRttistu daNDaH syAd bhogo'nyAvRttireva ca / maNDalaM sarvato vRttiH prAgavRttirasaMhRtaH' / 5 samayaH / 6 smaryate da0, la0 a0, pa0, ha0, sa0 / 7 anuvartanam / 8 prApaNIyaH / 6 Ucire / 10 madhye madhye / 11 vAnarahitatvam athavA agamanam / 12 nijasvAmisahitAH / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 mahApurANam praceluH sarvasAmagrayA napAH sambhatakoSThikAH / prabhozciraM jayodyogam prAkalayyAhimAcalam // 82 // bhaTAkuTikaH keciddhatA lAlATikaH' pr| nRpAH pazcAtkRtAnIkA vibhonikaTamAyayuH // 83 // samantAditi sAmantarApatabhiH sasAdhanaiH / samiddhazAsanazcakrI sametya jayakAritaH // 4 // sAmavAyika sAmantasamAjairiti sarvataH / saridogherivAmbhodhiH prApUryata vibhorbalam // 8 // savanaH sAvaniH so'driH parito rurudhe balaiH / jinajanmotsave meruH anIkairiva nAkinAm // 86 // vijayA calaprasthA0 vibhoradhyAsitA balaiH / svargAvAsazriyaM tenuH vibhaktapamandiraiH // 87 // prakSvelita rathaM viSvak praheSitaturaGgamam / prabRhitagajaM sainyaM dhvanisAdakarod girim // 8 // baladhvAnaM guhAranchaH pratibhRdbhuta mudvahan / so'drirudriktatadrodho5 dhavaM phUtkAramAtanot // 86 // ' atrAntare jvlnmauliprbhaapinyjritaambrH| dadRze prabhuNA vyomni gireravatarat suraH // 10 // sa tato'vatarannadreH babhau sAnucaro'maraH / savanaH kalpazAkhIva lasadAbharaNAMzukaH // 1 // . bharatezvarakA himavAn parvata taka vijaya prApta karanekA udyoga bahuta samayameM pUrNa hogA aisA samajhakara rAjA loga saba prakArakI sAmagrIse koThe bhara bharakara nikale // 82 // kitane hI rAjA lAThI dhAraNa karanevAle yoddhAoMke sAtha, aura kitane hI lalATakI ora dekhanevAle uttama sevakoMke sAtha, apanI senA pIche chor3akara bharatake nikaTa Aye / / 83 / / isa prakAra apanI apanI senA sahita cAroM orase Ate hue aneka sAmantoMne eka jagaha ikaTTa ho kara, jinakI AjJA saba jagaha dedIpyamAna hai aise cakravartIkA jayajayakAra kiyA // 84 // jisa prakAra nadiyoMke samahase samudra bhara jAtA hai usI prakAra sahAyatA denevAle sAmantoMke samhase bharatakI senA sabhI orase bhara gaI thI / / 85 / / jisa prakAra bhagavAnke janma-kalyANake samaya bana aura bhUmi sahita sumeru parvata devoMko senAoMse bhara jAtA hai usI prakAra vaha vijayArdha parvata bhI vana aura bhami sahita cAroM orase senAoMse bhara gayA thA // 86 // bharatakI senAoMse adhiSThita hue vijayArdha parvatake zikhara alaga alaga tane hue rAjamaNDapoMse svargakI zobhA dhAraNa kara rahe the // 87 / jisameM cAroM orase ratha cala rahe haiM, ghoDe hinahinA rahe haiM, aura hAthI garaja rahe haiM aisI usa senAne usa vijayArdha parvatako eka zabdoMke hI AdhIna kara diyA thA arthAt zabdamaya banA diyA thA // 88 // gaphAoMke chidroMse jisakI pratidhvani nikala rahI hai aise senA ke zabdoMko dhAraNa karatA huA vaha parvata aisA jAna par3atA thA mAno senAse ghira jAneke kAraNa phU phU zabda hI kara rahA ho arthAt ro hI rahA ho // 89 // isI bIcameM bharatane, dedIpyamAna mukuTakI kAntise jisane AkAzako bhI pIlA kara diyA hai aura jo parvataparase nIce utara rahA hai aisA eka deva AkAzameM dekhA // 90 // jisake AbhUSaNa tathA vastra dedIpyamAna ho rahe haiM aisA vaha deva apane sevakoM sahita usa parvatase utaratA huA aisA suzobhita ho rahA thA mAno jisake AbhUSaNa aura vastra dedIpyamAna ho rahe haiM aisA vanasahita 1 bhUpAH la0 / 2 taNDulAdibhAravAhakabalIbardAH / 3 lakuTam AyudhaM yeSAM taiH| 4 prabhorbhAvazibhiH 'lAlATikaH prabhorbhAvadarzI kAryakSamazca yaH' ityabhidhAnAt / 5 jayakAraM nItaH saMjAtajayakAro vA jaya jayati stuta iti yAvat / 6 milita / 7 vanasahitaH / 8 avanisahitaH / 6 sainyaH / 10 sAnavaH / 11 maNDalaiH l0| 12 siMhanAdita 'kSveDA tu siMhanAdaH syAt' ityabhidhAnAt / 13 zabdamayamakarot / 14 pratidhvanitam 'satI pratizrutapratidhvAne' ityabhidhAnAt / 15 utkaTasenAnirodhaH / 16 anacaraiH sahitaH / 17 vanena sahitaH / . Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatrizattamaM parva 105 divyaH prabhAnvayaH ko'pi sammurchati kimambare / taDitpuJjaH kimagyaciriti dRSTaH kSaNaM janaH // 12 // kimapyetadadhijyotirityAdAvavizeSataH / pazcAdavayavavyaktyA pravyaktapuruSAkRtiH // 13 // kRtamAlazrutivyaktyai' kRtamAlaH sa campakaiH / kRtamAla ivotphullo nidadhye prabhuNA'grataH // 14 // sapraNAmaM ca saMprAptaM taM vIkSya sahasA vibhuH| yathAhapratipattyA'smai prAsanaM pratyapAdayat // 6 // prabhuNA'numatazcAyaM kRtAsanaparigrahaH / kSaNaM visismiye pazyan dhAmA muSyAti mAnuSam // 66 // saMbhASitazca saMbhrAjA pUrva pUrvArddhabhASiNA / suraHpracakrame vaktumiti prazrayavadvacaH // 17 // kva vayaM kSudrakA devAH kva bhavAndivyamAnuSaH / pautanyamucitaM manye 2 vAcATayati naH sphuTam // 18 // AyuSman kuzalaM praSTa jihImaH" zAsitustava / tvadAyattA yataHra" kRtsnA jagataH kuzalakriyA // 6 // lokasya kuzalAdhAne nirUDhaM yasya kauzalam / kuzala"dakSiNasyA'sya bAhoste mAM jigISataH / 100 devAnAM priya devatvaM tavAzeSajagajjayAt / nAmnaiva tu vayaM devA jAtimAtrakRtoktayaH // 10 // gIrvANA vayamanyatra 20 jigISau zitagIzzarAH / tvayi kuNThagiro jaataaHprskhldgrvgdgdaaH||102 kalpavRkSa hI ho / / 9 / / kyA koI divya prabhAkA samuha AkAzameM phaila rahA hai ? athavA kyA bijalIkA samaha hai ? athavA kyA agnikI jvAlA hai ? . isa prakAra aneka kalpanAoM se logoMne jise kSaNa bhara dekhA thA jo pahale to yaha koI kAntikA samUha hai isa prakAra sAmAnya rUpase dekhA gayA thA, parantu bAdameM avayavoMke prakaTa honese jisakA puruSakA-sA AkAra sApha sApha prakaTa ho rahA thA, jo apanA kRtamAla nAma prakaTa karane ke liye campAke phUloMkI mAlA pahine huA thA aura jo usase phUle hue kRtamAla vRkSake samAna jAna par3atA thA aise usa devako cakravartI bharatane apane sAmane khar3A huA dekhA / / 92-94|| Aneke sAtha hI namaskAra karate hue usa devako akasmAt apane sAmane dekhakara bharatane use yathA yogya satkArake sAtha Asana diyA // 95 / / bharatakI AjJAse vaha deva Asanapara baiThA aura unake lokottara tejako dekhatA huA kSaNa bharake liye Azcarya karane lagA // 96 // prathama hI, pahale bolanevAle samrATa bharatane jisake sAtha bAtacIta kI hai aisA vaha deva nIce likhe anasAra vinayasahita vacana kahane lagA // 97 // he deva, hama kSudra deva kahA~ ? aura Apa divya manuSya kahA~ ? tathApi maiM aisA mAnatA ha, ki hama logoMkA yathAyogya devapanA hI hama logoMko spaSTa rUpase vAcAlita kara rahA hai arthAt jabardastI bulavA rahA hai // 98 / / he AyuSman, Apa jaise zAsana karanevAloMkA kuzala-maMgala pUchaneke liye hama loga lajjita ho rahe haiM kyoMki isa jagatkA saba tarahakA kalyANa karanA Apake hI AdhIna hai / / 19 / / jagatakA kalyANa karaneke liye jisakI caturAI prasiddha hai aura jo samasta pRthivIko jItanA cAhatI hai aisI ApakI isa dAhinI bhujAkI kuzalatA hai na ? // 100 // he deva, Apa devoMke bhI priya haiM, Apane samasta jagatko jIta liyA hai isaliye yaha devapanA Apake hI yogya hai hama loga to nAmamAtrake hI deva haiM--kevala deva jAtimeM janma honese hI deva kahalAne lage haiN| yahA~ para 'devAnAM' 'priya' ye donoM hI pada pRthak-pRthak haiM, athavA aisA 1 prabhAsantAnaH / 2 vyaapnoti| 3 agnizikhAmatikrAntaH / 4 kRtmaalnaamaa| kRtamAla AragvadhaH / 'Aragvadhe rAjavRkSaH zambhAkacaturaMgulAH / ArevatavyAdhighAtakRtamAlasa varNakAH // ' ityabhipanAt / 5 dRzyate sma / 6 prApayat / 7 tejaH / 8 cakriNaH / 6 mAnuSamatItama / 10 saMskRtabhASiNA / pUrvAbhi--a0 50 sa0 da0 la0 / 11 pUtanAyAH apatyaM pautanaH tasya bhAvaH pautanyam / devatvamityarthaH / 12 nam / 13 vAcAlaM karoti / 14 lajjAmahe / 15 yasmAt kAraNAt / 16 kssemkrnn| 17 prakhyAtam / 18 kSemaM kim / 16 gIreva zApAnugrahasamarthA vANAH sAdhana nigrahAnugrahayoreSAmiti gIrvANAH devA tyarthaH / 20 jigISoH tvattaH anyatra / 21 zItazIzvarA: Ta0 / mandAnAmIzvarA ityarthaH / zIte rate ete zItazayaH teSAmIzvarAH kriyAsu maMdAnAmIzvarA ityarthaH / 22 mandavacarAH / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 mahApurANam 'rAjoktistvayi rAjendra rAjate'nanyagAminI / akhaNDamaNDalAM kRtsnAM SaTSaNDAM gAM niyacchati // 103 // cakrAtmanA jvalatyeSa pratApastava duHsahaH / prathate daNDanItizca daNDaratnachalAd vibhoH // 104 // IzitavyA mahI kRtsnA svatantrastvamasIzvaraH / nidhirattadvirezvayaM kaH parastvAdRzaH prabhuH // 105 // bhUmatyekAkinI lokaM zazvatkItiranargalA / sarasvatI ca vAcAlA kathaM te te' priye prabhoH // 106 // iti pratItamAhAtmyaM tvAM sabhAjayitu divaH / tvaddbaladhvAnasaMkSobha sAdhvasAd vayamAgatAH // 107 // kUTasthA vayamasyAdreH svapadA' davicAlinaH / bhUmimetAvata tAvat tvayA devAvatAritAH // 108 // viprakRSTAntarAvAsavAsino vyantarA vayam / saMvidheyAstvaye dAnoM pratyAsannAH padAtayaH // 106 // viddhi mAM vijayArddhasya marmajJamamRtAzanam / kRtamAlaM girerasya kUTe'muSmin kRtAlayam // 110 // mayi svasAtkRte" deva svIkRto'yaM mahAcalaH / saguhAkAnanasyAsya girergarbhavidasmyaham // 111 // garbhajJoshaM girerasmItyatyalpamidamucyate / dvIpAndhivalaye kRtsne nAsmAkaM ko'pyagocaraH // 112 // kArya karanA cAhiye ki he priya, samasta jagatko jItanese Apa devoMke bhI deva haiM // 101 // hama gIrvANa haiM aura Apake atirikta vijayakI icchA karanevAle kisI dUsare purupake viSaya meM yadyapi hama vacanarUpI tIkSNa vANoMko dhAraNa karate haiM tathApi Apake viSaya meM hama loga kuNThitavacana ho rahe haiM, hamArA ahaMkAra jAtA rahA hai aura hamAre vacana gadgad svarase nikala rahe haiM // 102 // he rAjendra, Apa chaha khaNDoM meM ba~TI huI samasta pradeza sahita isa saMpUrNa pRthivI kA zAsana karate haiM isaliye dUsarI jagaha nahIM rahanevAlI rAjokti ApameM hI suzobhita ho rahI hai - Apa hI vAstavameM rAjA hai // 103 // he vibho, catraratnake bahAnese yaha ApakA duHsaha pratApa dedIpyamAna ho rahA hai aura daNDaratnake chalase ApakI daMDa nIti prasiddha ho rahI hai / / 104 // | yaha samasta pRthivI Apake AdhIna hai - pAlana karane yogya hai, Apa isake svatantra Izvara haiM aura nidhiyA~ tathA ratna hI ApakA aizvarya hai isaliye Apake samAna aizvaryazAlI dUsarA kauna hai ? // 105 // / he prabho, ApakI kIrti svacchanda hokara samasta lokamaM sadA akelI phirA karatI hai aura sarasvatI vAcAla hai arthAt bahuta bolanevAlI hai phira bhI na jAne ye donoM hI striyAM Apako priya kyoM ? // 106 // / isa prakAra jinakA mAhAtmya prasiddha hai aise ApakI sevA karaneke liye hama loga ApakI senAke zabdake kSobhase bhayabhIta ho AkAza se yahAM Aye haiM // 107 // he deva, hama loga isa parvatakI zikharapara rahate haiM aura apane sthAnase kabhI bhI vicalita nahIM hote parantu isa bhUmi para Apake dvArA hI avatArita hue heM -- utAre gaye haiM / / 108 / / hama loga dUra dUra taka aneka sthAnoM meM rahanevAle vyantara haiM aba Apa hama logoMko apane samIpa rahanevAle sevaka banA lIjiye / / 109 / / Apa mujhe isa parvata ke isa zikharapara rahanevAlA aura vijayArdha parvatakA garma jAnanevAlA kRtamAla nAmakA deva jAniye // 110 // he deva, Apane mujhe vaza kara liyA hai isaliye isa mahAparvatako apane AdhIna huA hI samajhiye kyoMki maiM guphAoM aura vana sahita isa parvatakA samasta bhItarI hAla jAnatA hU~ / / 111 / / athavA meM 'isa parvatakA bhItarI hAla jAnanevAlA hU~ yaha bahuta hI thor3A kahA gayA hai kyoMki samasta dvIpa aura samudroMke bhItara aisA koI bhI pradeza nahIM hai jo hama logoM kA jAnA 1 rAjeti zabdaH / 2 zAsati / 3 aizvaryavatI bhavituM yogyA / 4 pratibaMdharahitA / 5 kIrtisarasvatyau / 6 priyatame ( babhUvatuH ) / 7 sevitum / svasthAnAt / 6 etAvadbhamiparyantam / 'yAvattAvacca sAkalye'vadhI mAne'vadhAraNe / 10 saMvidhApayituM yogyAH / 19 tvadadhIne kRte / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 ekatriMzattamaM parva vaTasthAna' vaTasthAMzca' kUTasthAn koTaroTajAt' / 'asapATAn kSapATAMzca viddhi naH sArva sarvagAn // 113 // iti prazAnta mojasvi vacaH sambhAvya sAdaram / so'maro vita 'tArAsnaM bhUSaNAni caturdaza // 114 // tAnyananyopalabhyAni prApya cakI parAM sudam / bheje tatkRta" satkAraiH suraH so'yyApa sambhavam // 115 // taM rUpyAdviguhAdvArapravezopAyazaMsinam / pravisajyaM svasenAnyaM prAhiNot prabhuraprataH // 116 // tvamudghATya guhAdvAraM yAvannirvAti" sA guhA / tAvat pAzcAtyakhaNDasya nirjayAya kurUdyamam // 117 // iti cakradharAdezaM mUrdhnA mAyamivodvahan / kRtamAlAmaroddiSTakRtsnopAyaprayogavit // 118 // kRtI katipayaireSa turaGgaH saparicchadaiH / pratastha vAjiratnena daNDapANizcamUpatiH // 116 // kiMciccAntaramullaMdhya sa sindhorvanavedikAm / vigAhya vijayArddhasya saMprApat taTavedikAm // 120 // tatsopAnena rUpyAdreH zrAruhya jagatItalam / pratyaGamukho" guhotsaGa "gam zrAsasAda camUpatiH // 121 // jayatAccakravartIti so'zvaratnamadhiSThitaH " / daNDena tADayAmAsa guhAdvAraM sphuraddhvaniH // 122 // daNDa ratnAbhighAtena guhAdvAre niragaMle" / tadgarbhAd balavAnUSmA niryayau kila saMtataH // 123 // dadhaddaNDAbhighAtotthaM DakAramarapuTam / savedanamivAsvedi nirgatAsu guhoSmaNA // 124 // huA na ho // 112 // he sArva arthAt sabakA hita karanevAle, vaTake vRkSoMpara, choTe choTe gaDDhoM meM, pahAr3oMkI zikharoMpara, vRkSoMkI kholoM aura pattoMkI jhopar3iyoM meM rahanevAle tathA dina aura rAtrimeM bhramaNa karanevAle hama logoMko Apa saba jagaha jAne vAle samajhiye // 113 // isa prakAra Adara sahita zAnta aura ojapUrNa vacana kahakara usa devane bharatake liye caudaha AbhUSaNa diye ||114 / / jo kisI dUsareko prApta nahIM ho sakate the aise una AbhUSaNoMko pAkara cakravartI parama harSako prApta hue aura cakravartIke dvArA kiye hue satkAroMse vaha deva bhI atyanta harSako prApta huA / / 115 // tadanaMtara vijayArdha parvatakI guphAke dvArase praveza karanekA upAya batalAne vAle usa devako bharata cakravartIne bidA kiyA aura guphAkA dvAra kholaneke liye sabase Age apanA senApati bhejA / 116 // cakravartIne senApatise kahA ki tuma guphAkA dvAra ughAr3akara jaba taka guphA zAnta ho taba taka pazcima khaNDako jItanekA udyoga karo / / 117 / / isa prakAra cakravartIkI AjJAko mAlAke samAna mastakapara dhAraNa karatA huA aura kRtamAla devake dvArA batalAye hue samasta upAyoM ke prayogako jAnanevAlA vaha catura senApati kucha ghor3e aura sainikoM ke sAtha daMDaratna hAtha meM lekara azvaratnapara ArUr3ha hokara calA // 118-119 // thor3I dUra jAkara tathA sindhu nadIke vanakI vedIko ullaMghana kara vijayArdha parvatake taTakI vedI para jA pahuMcA // 120 / / prathama hI vaha senApati sIDhiyoMke dvArA vijayArdha parvatakI vedikApara car3hA aura phira pazcima kI ora muMhakara guphAke Age jA pahuMcA / / 121 / / azvaratna para baiThe hue senApatine cakravartIkI jaya ho isa prakAra kahakara daNDaratnase guphA dvArakA tAr3ana kiyA jisase bar3A bhArI zabda huA / / 122 // daNDaratnakI coTase guphAkA dvAra khula jAnepara usake bhItarase bar3I bhArI garmI nikalane lagI || 123 // daNDaratnake prahArase utpanna hue kreGakAra zabdako dhAraNa karate hue donoM kivAr3a aise jAna par3ate the mAno vedanAse sahita honeke aura kucha 1 nyagrodhasthAn / 2 pAtAlasthAn / 'gartAvaTau bhuvi zvabhre' ityabhidhAnAt / 'zvabhUgataviTAgAdA bhuvo vivaravAcakA:' iti kAtyenoktam / 3 vRkSavivaraparNazAlAsu jAtAn 'parNazAloTajo'striyAm' ityabhidhAnAt / 4 rAkSasebhyo'nyAn / 5 kSapA rAtriH tasyAmaTantIti kSapATAH tAn rAkSasAnityarthaH / 'palaMkaSo rAtrinaTo rAtryaTo jalalohitaH' ityabhidhAnAt / 6 sahitAn / 7 tejo'nvitam / 8 dadau / 6 tilakAdicaturdazAbharaNAni / 10 cakrikRta / 11 upazAntimeti / 12 pazcimakhaNDasya / 13 AjJAm / 14 pazcimAbhimukhaH / 15 samIpam / 16 ArUDhaH / 17 daNDaratnena / 18 argalarahite sati / 16 vistRtaH / 20 dhvanivizeSaH / 21 kavATayugalam 'kavATamararaM tulye' ityabhidhAnAt / 22 svidyati sma sveditamityarthaH / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 mahApurANam udghATitakavATena dvAreNoSmANamudvaman / rarAja rAjataH zailo labdhocchavAsazcirAdiva // 125 // kavATapuTavizleSAd uccacAra mahAn dhvaniH / daNDenAbhihatasyAdreH prAkroza iva visphuran // 126 // guhoSmaNA sa nAzleSi' vidUramapavAhitaH / tarazvinA'zvaratnena devatAbhizca rakSitaH // 127 // nipeturamarastrINAM dRkkSepaiH samamambarAt / sumanaHprakarAstasmin hAsA iva jayazriyaH // 128 // tavedI sasopAnA rUpyAdreH samatIyivAn / so'bhyat satoraNAM sindhoH pazcimAM vanavedikAm // 126 // vedikAM tAmatikramya saMjagAhe' parAM bhuvam / nAnAkarapuragrAmasImArAmaralaDakRtAm // 130 // praviSTamAtra evAsmin prajAstrAsamupAyayuH / samaM 'dAragavaranyA ghaTante sma palAyitum // 13 // kecit kRtadhiyo dhIrAH sArdhAH punnyaaksstaadibhiH| pratyagrahIpurabhyetya sabalaM balanAyakam // 132 // na bhetavyaM na bhetavyam AdhvamAdhvaM yathAsukham / ityasyAjJAkarA viSvak bhe murAzvAsitaprajAH // 133 // mlecchakhaNDamakhaNDAjJaH parikrAman pradakSiNam / tatra tatra vibho rAjJAM mleccharAjairajigrahat // 134 // idaM cakradharakSetra sa caiSa nikaTa prabhuH / tamArAdhayituM yUyaM tvaradhvaM saha sAdhanaiH // 13 // bharatasyAdirAjasya cakriNo'pratizAsanam / zAsanaM zirasA dadhvaM yUyamityanvazAcca" tAn // 136 kAraNa cillA hI rahe hoM, unheM duHkhase pasInA hI A gayA ho aura guphAke bhItarakI garamI se unake prANa hI nikale jA rahe hoM // 124 // jisake kivAr3a khula gaye haiM aise dvArase garamI ko nikAlatA huA vaha vijayArdha parvata aisA jAna par3atA thA mAno bahuta dina bAda usane ucchvAsa hI liyA ho / 125 / / donoM kivAr3oMke khulanese eka bar3A bhArI zabda huA thA aura vaha aisA jAna par3atA thA mAno daNDaratnake dvArA tAr3ita hue parvatake ronekA zabda hI ho // 126 / / degazAlo azvaratna jise bahuta dUra taka bhagA le gayA hai aura devatAoMne jisakI rakSA kI hai aise usa senApatiko guphAkI garamI chU bhI nahIM sakI thI / / 127 // usa samaya usa senApatipara devAMganAoMke kaTAkSoMke sAtha sAtha AkAzase phUloMke samUha par3a rahe the aura ve jayalakSmI ke hAsake samAna jAna par3ate the / / 128 / / senApati sIr3hiyoM sahita vijayAI parvatake kinAre kI vedIko ullaMghana karatA huA toraNa sahita sindhu nadIke pazcima ora vAlI vanakI vedivA ke sanmukha pahuMcA // 129 / / usane usa vedikAko bhI ullaMghana kara aneka khAni, pura, grAma, sImA aura bAga bagIcoMse sundara mlecchakhaNDako uttama bhUmimeM praveza kiyA / / 130 // usa bhUmimeM senApatike praveza karate hI vahA~kI samasta prajA ghabar3A gaI, usameMse kitane hI loga striyoM tathA gAya bhaiMsa Adike sAtha bhAganeke liye taiyAra ho gaye // 131 // kitane hI buddhimAn tathA dhIra vIra puruSa pavitra akSata AdikA banA huA argha lekara senAsahita senApatike sanmukha gaye aura usakA satkAra kiyA // 132 / / are Daro mata, Daro mata, jisako jisa prakAra sukha ho usI prakAra raho isa prakAra prajAko AzvAsana dete hue cakravartIke sevaka cAroM ora ghUme the // 133 // akhaNDa AjJAko dhAraNa karanevAlA vaha senApati pradakSiNA rUpase mlecchakhaNDa meM ghUmatA huA jagaha jagaha mleccha rAjAoMse cakravartIkI AjJA svIkRta karavAtA jAtA thA // 134 // senApatine mleccha rAjAoMko yaha bhI sikhalAyA ki yaha cakravartIkA kSetra hai aura vaha prasiddha cakravartI samIpa hI hai isaliye tuma saba apane apane senAoMke sAtha unakI sevA karaneke liye zIghratA kro| cakravartI bharata isa yugake prathama athavA sabase mukhya rAjA hai isaliye kabhI bhaMga nahIM honevAlI unakI AjJAko tuma saba apane mastakapara dhAraNa karo // 135-136 // 1 na AliMgitaH / 2 apanItaH / 3 abhyagacchat / 4 pravizati sma / saJjagAhe la0 / 5 pazcimAm / 6 (dvandvasamAsaH)kalaladhenubhiH / 7 ceSTante sm| 8 yathAsukhaM tiSThata / 6 senAnyaH / 10 bhRtyAH / 11 agrAhayat / 12 samIpe Aste / 13 na vidyate pratizAsanaM yasya / 14 dhArayata / 15 zArita sma / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattama parva jAtA vayaM cirAdadya sanAthA ityudAziSaH / keciccakradharasyAjJAm azaThA pratyapatsata // 137 // saMdhivigrahayAnAdiSADguNyakRtavikramAH / balAt pramANitAH kecid aizvaryalavadUSitAH // 138 // kAMzciddargAzritAn mlecchAn avaskaMdanirodhanaiH / senAnIrvazamAninye namatyajJo'dhikaM kSataH // 136 / / kecid balaravaSTabdhAH tatpIDAM soddhmkssmaaH| zAsana cakriNastasthuH sneho nApIlitAt khalAt // 140 ityupAyarupAyajJaH sAdhayamlecchabhabhujaH / tebhyaH kanyAdiratnAni prabho gyAnyupAharat // 141 // (dharmakarmabahi tA ityamI mlecchakA matAH / anyathA'nyaH samAcAraH AryAvartena te samAH // 142 / / iti prasAdhya tAM bhUmim abhUmi dharmakarmaNAm / mleccharAjabalai: sArddha senAnIya'vRtat punaH // 143 // rarAja rAjarAjasya sAzvaratnacampatiH / siddhadigvijayI jaitraH pratApa iva mUtimAn // 144 // satoraNAmatikramya sa sindhorvanavedikAm / vigADhazca0 sasopAnAM rUpyArestaTavedikAm // 14 // prArUDho jagatImadreH vyU Dhorasko mahAbhujaH / SaDbhirmAsaiH prazAntomaM so'dhyavAsIdra guhAmukham13 // 146 / / tatrAsInazca saMzodhya baddapAyaM guhodaram / kRtArakSAvidhiH samyak pratyAyAcchibiraM" prabhoH // 147 // 'Aja hama loga bahuta dinameM sanAtha hue haiM isaliye jora jorase AzIrvAda dete hue kitane hI buddhimAn logoMne cakravartIkI AjJA svIkRta kI thii||137|| jinhoMne sandhi, vigraha aura yAna Adi chaha guNoMmeM apanA parAkrama dikhAyA thA aura jo thor3ese hI aizvaryase unmatta ho gaye the aise kitane hI rAjAoMse senApatine jabardastI praNAma karAyA thA // 138 // kileke bhItara rahanevAle kitane hI mleccha rAjAoMko senApatine unakA cAroM orase AvAgamana rokakara vaza kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki ajJAnI loga adhika duHkhI kiye jAnepara hI namrIbhUta hote haiM // 139 / / kitane hI rAjA loga senAoMke dvArA ghirakara usase utpanna hue duHkhako sahana karaneke liye asamartha ho cakravartIke zAsanameM sthita hae the, so ThIka hI hai kyoMki binA pele khala arthAt khalIse sneha arthAt tela utpanna nahIM hotA (pakSameM binA duHkhI kiye hue khala arthAt durjanase sneha arthAt prema utpanna nahIM hotA) // 140 / / isa prakAra upAyoMko jAnanevAle senApati ne aneka upAyoMke dvArA mleccha rAjAoMko vaza kiyA aura unase cakravartIke upabhogake yogya kanyA Adi aneka ratna bheMTameM liye // 141 / / ye loga dharmakriyAoMse rahita haiM isaliye mleccha mAne gaye haiM, dharmakriyAoMke sivAya anya AcaraNoMse Arya khaNDameM utpanna honevAle logoMke samAna haiM / / 142 / / isa prakAra vaha senApati, dharma kriyAoMse rahita usa mlecchabhUmiko vaza kara mleccharAjAoMkI senAke sAtha phira vApisa lauTA // 143 // jisane digvijaya kara liyA hai, sabako jItanA hI jisakA svabhAva hai, aura jo azvaratnase sahita hai aisA vaha rAjAdhirAja bharatakA senApati aisA sazobhita ho rahA thA mAno matimAna pratApa hI ho // 144 // toraNoMsahita sindhu nadIke vanakI vedIko ullaMghana kara vaha senApati sIDhiyoM sahita vijayA parvatake vanakI vedIpara jA car3hA // 145 // jisakA vakSaHsthala bahuta bar3A hai aura jisakI bhujAe~ bahuta lambI haiM aisA vaha senApati parvatakI vedikApara car3hakara chaha mahIne meM jisakI garmI zAnta ho gaI hai aisI guphAke dvArapara Thahara gayA // 146 // vahA~ Thaharakara usane aneka vighnoM se bhare hue guphAke bhItarI bhAgako zuddha (sApha) karAyA aura phira acchI tarahase usakI rakSA 1 udgtaashiirvcnaa:| 2 niSkapaTavRttayo bhUtvA / 3 aMgIkAraM kRtavantaH / 4 dhATInirodhanaiH / 'nigrahastu nirodhaH syAd' ityamaraH / abhyAsAdhanAtmakanigrahaH / uktaM ca vidAdhacUDAmaNau 'abhyavaskandanaM tvabhyAsAdhanam' (gherekA nAma) / 5 adhikaM pIr3ito bhUtvA / 6 veSTitAH / 7 vivAhAdibhiH / 8 puNyabhUmyA AryAkhaNDanetyarthaH / 'a.ryAvartaH puNyabhUmiH' ityabhidhAna.t / 6 asthAnam / 10 praviSTaH / 11 vizAlavakSasthalaH / 12 tsthau| 13 guhAdvAram / 14 skandhAvAra pratyagAt / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 mahApurANam atha sammukhamAgatya 'sAnIkaina pasattamaiH / pratyagRhacata senAnIH sajayAnakanisvanam // 14 // vibhaktatoraNAmuccaH pracalatketumAlikAm / mahAvIthImatikramya prAvikSat sa nRpAlayam // 146 // turaGagamavarAdurAt kRtAvataraNaH kRtii| prabhopAsanasthasya prApadAsthAnamaNDapam // 150 // dUrAnatacalanmaulisaMvaSTakarakuTamalaH / praNanAma prabhu sabhyaH vIkSyamANaH savismitaH // 151 // mukharairjayakAreNa mleccharAjaiH sasAdhvasam / praNeme prabhurabhyetya lalATaspRSTabhUtalaiH // 152 // tadupAhata ratnAdyaH arghyayanupaDhaukitaiH / nAmAdezaM ca 'tAnasmai prabhave'sau nyavedayat // 153 // saprasAvaM ca sammAnya satkRtAste mhiibhujH| prabhoranumatAd bhUyaH svamokaH pratyayAsiSuH // 154 // itthaM puNyodayAccakrI balAt pratyantapAlakAn / vijigye daNDamAtreNa jayaH puNyAdRte kutaH // 15 // mAlinI atha na patisamAjenAcitaH sAnurAgaM vijitasakaladurgaH prahayana mlecchanAthAn / punarapi vijayAyAyoji so'gresaratve jaya iva jayacihnarmAnito rtnbhaa156|| jayati jinavarANAM zAsanaM yatprasAdAt padamidamadhirAjJAM prApyate helayaiva / samucitanidhiratnaprAjyabhogopabhogaprakaTitasukhasAraM bhUri saMpatprasAram // 157 // kA upAya kara vaha cakravartI kI chAvanImeM vApisa lauTa ayA // 147 // senApatika vahAM pahuMcane para aneka uttama uttama rAjAone apanI senAoMke sAtha sAmane jAkara vijayasucaka nagAr3oMke zabdoMke sAtha sAtha usakA svAgata-satkAra kiyA // 148 // jisameM aneka toraNa lage hue haiM aura jisama bahuta UMcI aneka patAkAoka samUha phaharA rahe haiM esa rAjamArgako ullaMghana kara vaha senApati mahArAja bharatake DeremeM praviSTa haa||149|| vaha vyavahArakuzala senApati darase hI uttama ghor3eparase utara par3A aura jahA~ mahArAja bharata rAjasiMhAsanapara baiThe hue the usa sabhAmaNDapameM jA pahu~cA // 150 // dUrase hI jhuke hue caMcala mukuTapara jisane apane donoM hAtha jor3akara rakhe haiM aura sabhAsad loga jise Azcarya ke sAtha dekha rahe haiM aisA senApatine mahArAja bharatako namaskAra kiyA / / 151 / / jinhoMne apane lalATase pRthivItalakA sparza kiyA hai aura jo jayajaya zabda karanese vAcAlita ho rahe haiM aise mleccha rAjAoMne bhagasahita sAmane Akara bharata ko namaskAra kiyA // 152 / / una mleccha rAjAoMke dvArA upahArameM lAye hae ratna Adiko sAmane rakhakara senApatine mahArAja bharatase nAma le lekara sabakA paricaya karAyA / / 153 / / mahArAjane prasannatAke sAtha sanmAna karake una saba rAjAoMkA satkAra kiyA, tadanantara ve rAjA mahArAjakI anumatise apane apane sthAna para vApisa cale gaye / / 154 // isa prakAra cakravartI ne pUNya karmake udayase kevala daNDaratnake dvArA hI vijayAdha parvatake samIpavartI rAjAoMko jabardastI jIta liyA thA so ThIka hI hai kyoMki puNyake binA vijaya kahAMse ho sakatI hai ? / 155 / athAnantara-aneka rAjAoMke samUhane premapUrvaka jisakA satkAra kiyA hai, jisane saba kile jIta liye haiM, jisane mleccha rAjAoMko namIbhata kiyA hai. jo sAkSAta vijayake samAna suzobhita ho rahA hai aura vijayake cihnoMse jisakA sanmAna kiyA gayA hai aise usa senApati ko ratnoMke svAmI bharata mahArAjane vijaya prApta karaneke liye phira bhI pradhAna senApatike padapara niyukta kiyA / / 156 // yogya nidhiyA~, ratna tathA utkRSTa bhoga-upabhogakI vastuoM 1 sasainyaiH / 2 tanmleccharAjebhya AhRta / 3 pUjayan / 4 prabhoH samIpaM niitH| 5 nAmoddezam / 6 mleccharAjAn / 7 nijAvAsaM smprtijgmuH| 8 mleccharAjAn 'pratyanto mlecchadeza: syAdityabhidhAnAt / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 ekatriMzattama parva zArdUlavikrIDitam chatraM candrakarApahAsi ruciraM cAmIkaraprojjvalad - daNDaM cAmarayugmakaM sarasariDiNDIrapiNDacchaviH / rukmAdreriva saMvibhaktamaparaM kaTaM magendrAsanaM lebhe'sau vijayArddhanAthavijayAdratnAnyathAnyAnyapi // 15 // gIrvANaH kRtamAla ipyabhimataH saMpUjya taM sAdaraM 'prAdAdAbharaNAni yAni na punasteSAmihAsyunmitiH / samprAT taracakA dalaGakRtatana :kalpadrumaH puSpito meroH sAnamivAdhito maNimayaM so'dhyAsito viSTaram // 15 // ityA bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilakSaNazrImahApurANasaDagrahe vijayA guhAdvAroddhATanavarNanaM nAmakatriMzattama parva // 31 // ke dvArA jisameM sukhoMkA sAra prakaTa rahatA hai, aura jisameM aneka sampadAoMkA prasAra rahatA hai aisA yaha cakravartIkA pada jisake prasAdase lIlA mAtrameM prApta ho jAtA hai aisA yaha jinendra bhagavAnkA zAsana sadA jayavanta rahe // 157 / / mahArAja bharatane vijayAdha parvataka svAmIko jItakara usase candramAkI kiraNoMkI haMsI karanevAlA sundara chatra, suvarNamaya dedIpyamAna daNDoMse yukta tathA gaGgA nadIke phenake samAna kAntivAle do manohara camara, sumeru parvatase alaga kiye hue usake zikharake samAna siMhAsana tathA aura bhI anya aneka ratna prApta kiye the // 158 / / 'kRtamAla' isa nAgase prasiddha devane satkAra kara mahArAja bharatake liye jo AbhapaNa diye the irA bharatakSetrameM unakI upamA dene yogya koI bhI padArtha nahIM hai| una anupama AbhUSaNoMge jinakA zarIra alaMkRta ho rahA hai aura jo maNiyoMke bane hue siMhAsanapara virAjamAna haiM aise mahArAja bharatezvara usa samaya meru parvatakI zikharapara sthita phUle hue kalpa vakSake samAna atyanta sazobhita ho rahe the // 159 / / isa prakAra bhagavajjinasenAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANasaMgrahake hindI bhASAnuvAdameM bijayArdha parvatakI guphAkA dvAra ughAr3anekA varNana karanevAlA ikatIsavAM parva samApta huA / 1 dadau / 2 upamA / 3 babhau / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM parva athAnyeArupArUDha saMbhamavalanAyakaH / pratyapAlyata' sannaddhaH prayANasamayaH pabhoH // 1 // gajatAzvIyarathyAnAM pAdAtAnAM ca saDakulaiH / na napAMjiramevAsIt ruddhamadrarvanAnyapi // 2 // jayakuJjaramArUDha : parIto nupkunyjraiH| reje 'niryanprayANAya sammATa zakra ivAmaraiH // 3 // kiJcit pazcAnmukhaM gatvA senAnyA zodhite pathi / dhvajinI saGakucantyAsId IryAzuddhi zriteva sA // 4 // praguNasthAnasopAnAM rUpyAdreH zreNimazramAt / muneH zuddhiriva zreNIm prArUr3hA sA patAkinI // 5 // tamisrati guhA yAsau girivyAsasamAyatiH / ucchitA yojanAnyaSTau tato'rvAdhika vistRtiH // 6 // vAz2a kapATayoyugmaM yA svocchAyamitocchiti / dadhu pRthak svaviSkambhasAdhikadvyaMzavistRtiH13 // praay'mnninirmaannrucimdvaarbndhnaa| "tadadhastalanissarpasindhusrotovirAjitA // 8 // azakyauddhATanA'nyeSAM muktvA cakricamapatim / tannirargalitatvAcca5 prAgeva kRtanivatiH16 ||laa athAnantara--dUsare dina jinheM jaldI ho rahI hai aura jo haraeka prakArase taiyAra haiM aise senApati loga cakravartIke calaneke samayakI pratIkSA karane lage / / 1 // hAthiyoMke samUha kI senA, ghor3oka samahakI senA aura paidala calanevAle sainika, ina sabakI bhIr3ase kevala mahArAjakA AMgana hI nahIM bhara gayA thA kintu vijayA parvatake vana bhI bhara gaye the // 2 // vijayI hAthIpara car3hA huA aura aneka zreSTha rAjAoMse ghirA huA cakravartI jaba vijayake liye nikalA taba aisA suzobhita ho rahA thA jaisA ki airAvata hAthIpara car3hA huA aura devoMse ghirA huA indra suzobhita hotA hai / / 3 / bharatakI vaha senA kucha pazcimakI ora jAkara senApatike dvArA zuddha kiye hue mArgameM saMkucita hokara cala rahI thI aura aisI jAna par3atI thI mAno vaha IryApatha zuddhiko hI prApta huI ho // 4 // jisa prakAra muniyoMkI vizuddhatA uttama guNasthAna (AThaveM, nauveM dazaveM rUpI sIDhiyoMse yukta zreNI (upazama zreNI athavA kSapakazreNI) para car3hatI hai usI prakAra cakravartIkI senA, jisapara uttama sIdhI sIr3hiyAM banI huI haiM aisI vijayArdha parvata kI zreNIpara jA car3hI thI // 5 // vahAM tamisrA nAmakI vaha guphA thI jo ki parvatakI caur3AI ke barAbara lambI thI, ATha yojana UMcI thI aura usase Devar3hI arthAt bAraha yojana caur3I thI jo apanI U~cAIke barAbara UMce aura kucha adhika chaha chaha yojana caur3e vajramayI kivAr3oMke yugala dhAraNa kara rahI thI jisake daravAjekI caukhaTa mahAmUlya ratnoMse banI huI honese atyanta dedIpyamAna thI, jo apane nIcese nikalate hue sindhu nadIke pravAhase suzobhita thI, cakravartIke senApatiko chor3akara jise aura koI ughAr3a nahIM sakatA thA, jo senApatike dvArA pahale hI ughAr3a dI jAnese zAnta par3a gaI thI-bhItarakI garamI nikala jAnese ThaNDI par3a gaI thii| jo yadyapi jagatkI sRSTike samAna anAdi thI tathApi kisIke dvArA banAI huIke samAna mAlUma 1 pratIkSyate sma / 2 sainyAnAm la0 / 3 padAtInAm la0 / 4 parivRtaH / 5 nirgacchan / 6 pazcimAbhimukham / 7 Rja saMsthAnasopAnAM prkRssttgunnsthaansopaanaanyc| 8 senaa| 6 paJcAzadyojanAyAmeti bhAvaH / 10 assttyojnotsedhaat| 11 dvAdazayojanavistAretyarthaH / 12 yamalakavATe ekakakavATam / 13 dvAdazayojanavistAravad guhAyAH sAdhikadvitIya vistAram / yamalarUpakavATe ekaikakavATasya sAdhikaSaDyojanavistRtirityarthaH / 14 dvArabandhAdadhastalanirgacchat / dehalyA adhastale nirgacchaditi bhAvaH / 15 tena camUpatinA samudghATitakavATatvAt / 16 kRtopazAntiH / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattama parva 113 jagatsthitirivAnAdyA ghaTiteva' ca kenacit / jainI zrutirivopAttagAmbhIryA munibhirmatA // 10 // vyAyatA jIvitAzava mUccheva ca tamomayI / gatevollAghatAM kRcchAta muktoSmA zodhitodarA // 11 // kuTIva ca prasUtAyA nissiddhaanyprveshnaa| kRtarakSAvidhiri dhRtmngglsNvidhiH||12|| tAmAlokya balaM jiSNoH dUrAdAsItsa sAdhyasam / tamasA sUcibhedyena kajjaleneva sambhRtAm // 13 // cakriNA jJApito bhUyaH senAnIH spurohitH| tattamonirgamopAya prayatnamakarottataH // 14 // kAkiNomaNiratnAbhyAM pratiyojanamAlikhat / guhAbhittidvaye sUryasomayormaNDaladvayam // 15 // tatprakAzakRtodyotaM sajyotsnAtamasannidhim / guhAmadhyamapadhvAntaM vyagAhata tato balam // 16 // cakraratnajvaladdIpe sasenAnyA puraH sthite / balaM tadanumArgeNa pravibhajya dvidhA yayau // 17 // parisindhu nadIsrotaH prAk pazcAccobhayoH pathoH / balaM prAya jjalaM sindhoH upayujyopayujya tt||18|| pathi dvaidhe" sthitA tasmin senAgraNyA niyantritA / sA camUH saMzayadvaidhaM tadA prApad digAzrayam // 16 // tataH prayANakaH kazcit prabhUtayavasodakaH / guhArddhasammitAM bhUmi vyatIyAya yativizAm // 20 // hotI thI, atyanta gambhIra (gaharI) honeke kAraNa jise muni loga jinavANIke samAna mAnate the kyoMki jinavANI bhI antyanta gambhIra (gUr3ha arthose bharI huI) hotI hai| jo jIvita rahane kI AzAke samAna lambI thI, mUrchAke samAna andhakAramayI thI, garamI nikala jAne tathA bhItarakA pradeza zuddha ho jAnasa jo nIroga avasthAko prApta huIka samAna jAna par3atI thI, jisama cakravartIkI senAko chor3akara anya kisIkA praveza karanA manA thA, jisake dvArapara rakSAkI saba vidhi kI gaI thI, jisake samIpa maMgaladravya rakkhe hue the aura isaliye jo prasUtA (baccA utpanna karanevAlI) strIkI kuTI (prasUti.gRha) ke samAna jAna par3atI thI / / 6-12 // suI kI nokase bhI jisakA bheda nahIM ho sakatA aise kajjalake samAna gAr3ha andhakArase bharI huI usa guphAko dekhakara cakravartIkI senA dUrase hI bhayabhIta ho gaI thii||13|| tadanantara jise cakravartI ne AjJA dI hai aise senApatine purohitake sAtha sAtha, usa andhakArase nikalanekA upAya karane ke liye phira prayatna kiyA // 14 // unhoMne guphAkI donoM orakI dIvAloMpara kAkiNI aura cUr3AmaNi ratnase eka eka yojanakI dUrIpara sUrya aura candramAke maNDala likhe // 15 // tadanantara una maNDaloMke prakAzase jisameM prakAza kiyA jA rahA hai, cAMdanI aura dhUpa donoM hI jisameM mila rahe haiM tathA jisakA saba andhakAra naSTa ho gayA hai, aise guphAke madhya bhAgameM senAne praveza kiyA // 16 // Age Age senApatike sAtha sAtha cakraratnarUpI dedIpyamAna dIpaka cala rahA thA aura usake pIche pIche usI mArgase do bhAgoMmeM vibhakta hokara senA cala rahI thI // 17 // vaha senA, sindhu nadIke pravAhake pUrva tathA pazcimakI orake donoM mArgomeM sindhu nadIke jalakA upayoga karatI huI jA rahI thI // 18 // una donoM mArgopara calatI huI tathA senApatike dvArA za kI huI vaha senA urA samaya dizAoM sambandhI saMzayakI dvividhatAko prApta ho rahI thI arthAt ise isa bAtakA saMzaya ho rahA thA ki pUrva dizA kauna hai ? aura pazcima dizA kauna hai ? // 19 / / tadanantara jinameM ghAsa aura pAnI adhika hai aise kitane hI mukAma calakara mahArAja 1 nimitev| 2 kenacita pUruSeNa / 3 paramAgamaH / 4 RjatvaM gtev| ullAgho nirgato gadAt / (zodhitAntarA l0| 6 guhaam| 7 senApatisamanvite / 8 sindhunadIpravAhaM varjayitvA / parizabdasya janArthatvAt / 6 pazcAt parvApara / 10 agacchat / 11 dviprkaarvtii| 12 niyamitA / 13 saMzayabhedaM yavinAzaM vaa| 14 upadezAdhayam vA saMzayabhedaM praap| pUrvAdidigabhede senA sandehavatI jAtetyarthaH / 15 tRNa, ghAsa / ghAso yavasaM tRNamarjamityabhidhAnAt / 16 guhAnAmarddhapramitAm / 17 atyagAt / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 mahApurANam yatronmagnajalA sindhuH nimagnajalayA samam / praviSTA tiryaguddezaM taM prApa balamIzituH // 21 // tayorArAtta sainyaM nivezya bharatezvaraH / vaiSamyamubhayornadyoH prekSAJcakre sakautukam // 22 // PerseH pAtayatyanyA dArvAdyutplAvatyaram / miyoviruddhasAGagatye saGagate te kathaMcana // 23 // nadyoruttaraNopAyaH ko na syAditi tarkayan / drutamAhvApayAmAsa tatrasthaH sthapati patiH // 24 // "tayorArAttaTe pazyan utpatanniSatajjalam / dRSTacaiva tulayAmArsa' jalAJjalimiva kSaNam // 25 // uparyucchvAsayatyenAM mahAn vAyuH sphurannadhaH / vAyustadanyathAvRttiH pramuSyAM ca vijRmbhate // 26 // upanAhAdRteH ko'nyaH pratIkAro'nayoriti / bhiSagvara ivArebhe saMkramopakrama" kRtI // 27 // zramAnuSeSvaraNyeSu ye kecana mahAdrumAH / satAnAnAyayAmAsa divyazaktyanubhAvataH // 28 // sAradArubhiruttambhya stambhAnantarjalasthitAn / sthapatiH sthApayAmAsa teSAmupari saGakramam" // 26 // balavyasanamAzaGakya" ciravRttau sa dhIradhIH / kSaNAniSpAdayAmAsa saGakramaM prabhuzAsanAt // 30 // kRtaH kalakalaH sainyaiH niSThite setukarmaNi / tadeva ca balaM kRtsnam uttatAra paraM taTam // 31 // bharatane guphAkI AdhI bhUmi taya kI // 20 // aura jahAM para 'unmagnajalA' nadI 'nimagnajalA' nadI ke sAtha sAtha donoM taraphakI dIvAloMke kuNDoMse nikalakara sindhu nadImeM praviSTa hotI hai usa sthAnapara cakravartIkI senA jA pahu~cI // 21 // mahArAja bharatezvara una donoM nadiyoM ke kinAre ke samIpa hI senA ThaharAkara kautukake sAtha una donoM nadiyoMkI viSamatA dekhane lage ||22|| ina donoMmeMse eka arthAt nimagnajalA to lakar3I Adiko zIghra hI nIce le jA rahI hai aura dUsarI arthAt unmagnajalA pratyeka padArthako zIghra hI Upara kI ora uchAla rahI hai / yadyapi ye donoM paraspara viruddha haiM tathApi kisI prakAra yahA~ Akara sindhu nadI meM mila rahI haiN| ||23|| ina nadiyoMke utarane kA upAya kyA hai ? isa prakAra vicAra karate hue cakravartIne vahAM khar3e khar3e hI zIghra hI apane sthapati ( silAvaTa ) ratnako bulAyA ||24|| jinakA pAnI Upara tathA nIce kI ora jA rahA hai aisI una donoM nadiyoMko dekhate hue silAvaTa ratnane unheM apanI dRSTimAtra se hI kSaNabharameM aMjali bhara jalake samAna tuccha samajha liyA || 25 | usane samajha liyA ki isa unmagnajalA nadIko isake nIce rahanevAlA mahAvAyu Upara kI ora uchAlatA hai aura isa nimagnajalA nadIko usake Upara rahanevAlA mahAvAyu nIcekI ora le jAtA hai ||26|| isaliye ina donoMkA pula bA~dhane ke sivAya aura kyA upAya ho sakatA hai aisA vicAra kara uttama vaidyake samAna kAryakuzala silAvaTa ratnane una nadiyoMke pAra honekA upAya arthAt pula bA~dhane kA upAya prArambha kara diyA ||27|| usane apanI divya zaktikI sAmarthya se nirjana vanoM meM jo kucha bar3e bar3e vRkSa the ve ma~gavAye / bhAvArtha -- apane Azrita devoMke dvArA saghana jaMgaloMse bar3e bar3e vRkSa ma~gavAye ||28|| usane majabUta lakar3iyoMke dvArA jalake bhItara majabUta khambhe khar3e kara unapara pula taiyAra kara diyA ||29|| adhika samaya laganepara senAka duHkha hogA isa bAtakA vicAra kara usa gaMbhIra buddhike dhAraka silAvaTane bharatezvarakI A se kSaNa bharameM hI pula taiyAra kara diyA thA ||30|| pula taiyAra hote hI senAoMne Anandase kolAhala kiyA aura usI samaya cakravartIkI samasta senA utarakara nadiyoMke usa kinAre 1 yasmin pradeze / 2 pUrvAparabhittidvayadaNDAn nirgatya / 3 pradezam / 4 kASThAdi / 5 sa tanadI dvayam la0, i0 a0, pa0, sa0 I 6 dadarzetyarthaH / 13 utpatanipatarUpatvAdaJjaliyuktajalavat 8 adhogamanavRttiH / 6 bandhanAt / 10 setUpakramam / 11 Anayati sma / 13 jalaM sthirAt ba0 da0 / jale sthirAt i0 / 14 stambhAnAm / 15 setum / bhaviSyantIti vizaMkya | 17 cirakAle'tIte sati / 18 aparatIram / 12 vinyasya 16 valasya pIDa Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattama parva nAyaka: samamanyeA : prabhurgajaghaTAvRtaH / mahApayena tenaiva jaladurga vyalaGaghayat // 32 // tataH katipayaireva prayANarativAhitaH / giridurga vilaMghyodagguhAdvAramavAsadat // 33 // nirargalIkRtaM dvAraM 'paurstyairibhsaadhnaiH| vyatItya prabhurasyAdreH adhyuvAsa vanAvanim // 34 // adhizayya guhAgarbha ciraM mAturivodaram / labdhaM janmAntaraM mene' niHsRtaH sainikarbahiH // 35 // ga heyamatigRdhyeva gilitvA janatAmimAm / jaraNAzaktito nUnam ujjagAla' bahiH punaH // 36 // vyajanairiva zAkhApraiH vIjayan vanavIrudhAm / guhoSmaNAM ciraM khinnAM camUmAzvAsayanmarut // 37 // tadanaM pavanAdhUtaM calacchAkhAkarotkaraiH / prabhorupAgame toSAnnanarteva dhRtArtavam // 38 // pUrvavat pazcime khaNDe balAgaNyA prasAdhite / vijetuM madhyama khaNDaM sAdhanaiH prabhurudyayau // 36 // na karaiH pIDito loko na bhuvaH zoSito rasaH / nArkeNeva janastaptaH prabhuNA'bhyudyatApyudak // 40 // kauberoM dizamAsthAya2 tapatyakAntataH13 karaiH / bhAnurbharatarAjastu bhuvastApamapAkarot // 41 // kRtavyUhAni" sainyAni saMhatAni" parasparam / nAtibhUmi yajiSNoH na svaraM paribabhamuH // 42 // para jA pahuMcI // 31 // dUsare dina hAthiyoMke samUhase ghire hue mahArAja bharatane aneka rAjAoM ke sAtha sAtha usI jalamaya mahAmArgase kaThina rAstA taya kiyA // 32 // tadanantara kitane hI makAma calakara aura usa parvatarUpI durga (kaThina mArga)ko ullaMghana kara ve usa gaphAke uttara dvArapara jA pahu~ce / / 33 / / Age calanevAlI hAthiyoMkI senAke dvArA ughAr3e hue uttara dvArako ullaMghana kara cakravartIne vijayArdha parvatake vanakI bhUmimeM nivAsa kiyA // 34 // mAtAke udara ke samAna guhAke garbha meM cirakAla taka nivAsa kara vahA~se bAhara nikale hue sainikoMne aisA mAnA thA mAno dUsarA janma hI prApta huA ho // 35 / / senAko bAhara prakaTa karatI huI vaha guphA aisI jAna par3atI thI mAno pahale vaha bar3I bhArI tRSNA isa manuSya samUhako nigala gaI thI parantu pacAnekI zakti na honese aba use phira bAhara ugala rahI ho // 36 // usa samaya paMkhoMke samAna vanalatAoMkI zAkhAoMke agrabhAgase havA karatA huA vAyu aisA jAna par3atA thA mAno cirakAlataka guphAkI garamIse duHkhI huI senAko AzvAsana hI de rahA ho // 37 // jisane Rtu sambandhI aneka phala-phUla dhAraNa kiye haiM aura jo vAyuse hila rahA hai aisA vaha vana usa samaya aisA jAna par3atA thA mAno cakravartIke Anepara saMtuSTa hokara hilate hue apane zAkhA rUpI hAthoMke samUhase nRtya hI kara rahA ho // 38 // jaba senApati pahalekI taraha yahAMke bhI pazcima mleccha khaNDako jIta cukA taba mahArAja bharata apanI senAoMke dvArA madhyama mleccha khaNDako jItaneke liye udyata hue // 39 // yadyapi bharata sUryake samAna uttara dizAkI ora nikale the tathApi jisa prakAra sUrya apane kara arthAt kiraNoMse logoMko pIr3ita karatA hai, pRthivI kA rasa arthAta jala sakhA detA hai, aura manuSyoMko saMtapta karatA hai usa prakAra unhoMne apane kara arthAt Teksase logoMko pIr3ita nahIM kiyA thA, pRthivIkA rasa arthAt Ananda nahIM sukhAyA thA-naSTa nahIM kiyA thA aura na manuSyoMko saMtapta arthAt duHkhI hI kiyA thA / / 40 // sUrya uttara dizAmeM pahu~cakara apanI kiraNoMse santApa karatA hai parantu mahArAja bharatane pRthivIkA saMtApa dUra kara diyA thA // 41 // jinameM aneka vyUhoMkI racanA kI gaI hai aura jo parasparameM milI huI haiM aisI bharatakI senAe~ na to unase bahuta dUra hI jAtI thIM aura na svacchandatApUrvaka 1 apanItaiH / 2 uttaraguhAdvAram / 3 purogataiH / 4 vanabhUmim / 5 manyate sma / 6 ativaanychyaa| 7 nigaraNaM kRtvA / 8 jIrNazaktyabhAvAt / 6 ugilati sma / 10 Rtau bhavam Artavam pusspaadi| dhRtamArtavaM yena tat / 11 uttaradigbhAgaH / 12 uttarasyAM dizi sthitvA / 13 nitarAm / 14 vihitaracanAni / 15 saMbaddhAni militAni vA / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 mahApurANam prasAdhitAni durgANi kRtaM cAzakyasAdhanam / paracakramavaSTabdha' cakriNo jayasAdhanaiH // 43 // balavAnnAbhiyoktavyo rakSaNIyAzca sNshritaaH| yatitavyaM kSititrANe jigISottamIdazam // 44 // ityalaGaghyabalazcakrI cakraratnamanuvajan / kiyatImapi tAM bhUmim avASTa mbhIt svasAdhanaH // 45 // tAvacca paracakreNa svacakrasya parAbhavam / cilAtAvartanAmAnau prabhU zuzruvatuH kila // 46 // abhUtapUrvametannau paracakramupasthitam / vyasanaM pratikartavyam ityAstAM saGagatau mithaH // 47 // tato dhanurdharaprAyaM sahAzvIyaM sahAstikam / ito'mutazca saMjagme tatsainyaM mleccharAjayoH // 48 // kRtoccavigrahArambhau saMrambhaM pratipadya tau| vikramya' cakriNaH sainyaiH bhejatuvijigISutAm // 46 // tAvacca sudhiyo dhIrAH kRtakAryAzca maritraNaH / niSidhya tau raNArambhAd vacaH pathyamidaM jaguH // 50 // na kiJcidapyanAlocya vidheyaM siddhikAmyatA / anAlocitakAryANAM davIyasyo'rthasiddhayaH // 51 // ko'yaM prabhuravaSTambhI kutastyo vA kiyadalaH12 / balavAn ityanAlocya nAbhiSeNyaH kathaJcana // 52 // vijayArddhacalollaGaghI naiSa sAmAnyamAnuSaH / divyo5 divyAnubhAvo vA bhavedeSa na saMzayaH // 53 // --------- idhara udhara hI ghUmatI thIM // 42 // cakravartIkI vijayI senAoMne aneka kile apane vaza kiye, jinheM koI vaza nahIM kara sakatA thA, aise rAjAoMko vaza kiyA aura zatruoMke deza ghere // 43 / / balavAnke sAtha yuddha nahIM karanA, zaraNameM Aye huekI rakSA karanA, aura apanI pRthivIkI rakSA karane meM prayatna karanA yahI vijayakI icchA karanevAle rAjAke yogya AcaraNa haiM // 44 // isa prakAra jinakI senA athavA parAkramako koI ullaMghana nahIM kara sakatA aise cakravartI bharatane cakraratnake pIche pIche jAte hue apanI senAke dvArA vahA~kI kitanI hI bhUmiko apane AdhIna kara liyA // 45 // itane meM hI cilAta aura Avarta nAmake do mleccha rAjAoMne zatruoMkI senAke dvArA apanI senAkA parAbhava hotA sunA // 46 // hamAre dezameM zatruoMkI senA Akara upasthita honA yaha hama donoMke liye bilakula naI bAta hai, isa Aye hue saMkaTakA hameM pratikAra karanA cAhiye aisA vicAra kara ve donoM hI mleccha rAjA paraspara mila gaye // 47 // tadanantara jisameM prAyaH karake dhanuSa dhAraNa karanevAle yoddhA haiM, tathA jo hAthiyoM aura ghor3oMke samUhase sahita haiM aisI una donoM rAjAoMkI senA idhara udharase Akara ikaTI mila gaI // 48 // jinhoMne bhArI yuddha karanekA udyoga kiyA hai aise ve donoM hI rAjA krodhita hokara tathA parAtrama prakaTa kara cakravartIkI senAoMke sAtha vijigISupanako prApta hue arthAt unheM jItanekI icchAse unake pratidvandvI ho gaye // 49 // isIke bIca, buddhimAn dhIravIra tathA saphalatApUrvaka kArya karanevAle maMtriyoMne una donoM rAjAoMko yuddhake udyogase rokakara nIce likhe anusAra hitakArI vacana kahe // 50 // he prabho, siddhikI icchA karanevAloMko binA vicAre kucha bhI nahIM karanA cAhiye kyoMki jo binA vicAre kArya karate haiM unake kAryoMkI siddhi bahuta dUra ho jAtI hai / / 51 // hamArI senAko rokanevAlA yaha kauna rAjA hai ? kahAMse AyA hai ? isakI senA kitanI hai aura yaha kitanA balavAn hai ina saba bAtoMkA vicAra kiye binA hI usakI senAke sanmukha kisI bhI taraha nahIM jAnA cAhiye // 52 // vijayAI parvatako ullaMghana karanevAlA yaha koI sAdhAraNa manuSya nahIM hai, yaha yA to koI deva hogA yA koI divya prabhAvakA dhAraka hogA isameM 1 vyAptam / 2 abhiSeNanIyaH / 3 mahatIm / 4 veSTayati sm| 5 parasainyena / 6 svarASTrasya / 7 AvayoH / 8 saMgatamabhUt / adhikAM zakti vidhaay| 10 siddhimicchtaa| 11 dUratarAH / 12 kiyabala a0, sa0, i0| 13 senayA abhiyAtavyaH / 14 sarvathA / 15 devaH / 16 divysaamrthyH| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM parva tadAstAM samarArambhaH sambhAvyo durgasaMzrayaH / tadAzritairanAyAsAt jetuM zakyo ripurmahAn // 54 // svabhAvadurgametannaH kSetra kenaabhibhuuyte| himavadvijayA drigaGagA'sindhutaTAvadhi // 55 // anyacca devatAH santi satyamasmatkulocitAH / nAgA meghamukhA nAma te nirundhantu zAtravAn // 56 // iti tadvacanAjjAtajayAzaMsau janezvarau / devatAna smRti sadyaH cakratuH kRtapUjanau // 57 // tataste jaladAkAradhAriNo ghanargAjatAH / parito vRSTimAtena : sAnilAmanilAzanAH // 5 // tajjalaM jaladodgIrNa balamAplAvya jaiSNavam / adhastiryagatho'vaM ca samantAdabhyadudravat // 56 // na cela knopamasyAsIt zibire vRSTirIzituH / bahirekArNavaM kRtsnam akarod vyApya rodasI // 60 // chatraratnamuparyAsIccarmaratnamayo'bhavat / tAbhyAmAveSTaya tadddhaM balaM sya tamivAbhitaH // 6 // madhyaratnadvayasyAsya sthitamAsaptamAd dinAt / jalaplava balaM bhartuH vyaktamaNDAyitaM tadA // 62 // cakraratnakRtodyote ruddhdvaadshyojne| tatrANDake sthitaM jiSNoH nirAbAdhamabhUd balam // 63 // pravibhaktacaturi senAnyAntaHsurakSitam / bahirjayakumAraNa rarakSe kila tabalam // 64 // tadA paTakuTIbhedAH kIDikAzca vizaDAkaTAH / kRtAH sthapatiratnena rathAzcAmbara gocarAH // 65 // kucha bhI sandeha nahIM hai // 53 // isaliye yuddhakA udyoga dUra rahe, hama logoMko kisI kilekA Azraya lenA cAhiye, kyoMki kilekA Azraya lenevAle puruSa bar3ese bar3e zatruko sahaja hI jIta sakate haiM // 54 // himavAn parvatase vijayArdha parvata taka aura gaGgA nadIse sindhu nadIke kinAre taka kA yaha hamArA kSetra svabhAvase hI kileke samAna hai, isakA parAbhava kauna kara sakatA hai ? ise kauna jIta sakatA hai ? // 55 // aura dUsarI bAta yaha bhI hai ki hamArI kula-paramparAse cale Aye nAgamakha aura meghamakha nAmake jo deva haiM ve avazya hI zatraoMko roka leMge // 56 // isa prakAra mantriyoMke vacanoMse jinheM vijaya karanekI icchA utpanna huI hai aise una donoM rAjAoM ne zIghra hI pUjana kara devatAoMkA smaraNa kiyA // 57 // smaraNa karate hI nAgamukha deva, bAdaloM kA AkAra dhAraNa kara ghanaghora garjanA karate hue cAroM ora jhaMjhA vAyuke sAtha sAtha jalakI vRSTi karane lage // 57 // meghoMke dvArA barasAyA huA vaha jala bharatezvarakI senAko Dubokara Upara nIce tathA agala bagala cAroM ora bahane lagA // 58 / yadyapi vaha jala itanA adhika thA ki usane AkAza aura pRthivIke antarAlako vyApta kara bAhara eka samudra sA banA diyA thA parantu cakravartIke zibira (chAvanI) meM vastrakA eka Tukar3A bhigone yogya bhI vRSTi nahIM huI thI // 59-60 / / usa samaya bharatakI senAke Upara chatraratna thA aura nIce carmaratna thA, una donoM ratnoMse ghirakara rukI huI senA aisI mAlUma hotI thI mAno cAroM orase sI hI dI gaI ho arthAt carmaratna aura chatraratna ina donoMmeM cAroM orase TAMke lagAkara bIca meM hI roka dI gaI ho // 61 // usa jalake pravAhameM bharatakI vaha senA sAta dinataka donoM ratnoMke bhItara ThaharI thI aura usa samaya vaha ThIka aMDAke samAna jAna par3atI thii||62|| jisameM cakraratnake dvArA prakAza kiyA jA rahA hai aise usa bAraha yojana lambe-caur3e aNDAkAra tambUmeM ThaharI huI bharatakI senA saba tarahakI pIr3Ase rahita thI // 63 // usa bar3e tamba meM cAroM dizAoMmeM cAra daravAje vibhakta kiye gaye the, usake bhItarakI rakSA senApatine kI thI aura bAharase jayakumAra usa senAkI rakSA kara rahe the / / 64 / / usa samaya silAvaTa ratnane aneka prakArake kapar3e ke tambU, ghAsakI bar3I bar3I jhopar3iyAM aura AkAzameM calane vAle ratha bhI taiyAra kiye the // 65 // 1 gaanggsindh-l0| 2 nAgamegha-la0 / 3 nAgAH / 4 jiSNozcakriNa: sambandhi / 5 abhidhAvati sm| 6 paTamA yathA bhavati / 7 Utam tantunA sambaddhamityarthaH / 8 aNDamivAcaritam / 6 pnyjre| 10 kITikA: kuTIrAH, zAlAH / kiTikAzca la0, da0, a0, pa0, sa0 / 11 vizAlAH / 12 rathAH saMcaragocarAH pa0 / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 mahApurANam bahiH kalakalaM zrutvA kimetaditi paarthivaaH| karaM vyApArayAmAsaH RddhAH kaukSeyaka' prati // 66 // tatazcakradharAdiSTA gnnbddhaamraastdaa| nAgAnu tsArayAmAsu': prAruSTA' huGakRtaH kSaNAt // 67 // balavAna kururAjo'pi muktasiMhAjitaH / divyAstrarajayannAgAn rathaM divyamadhiSThitaH // 6 // tadA raNAGagaNe varSan zaradhArAmanAratam / sa reje dhRtasannAhaH prAvRSeNya ivAmbudaH // 66 // tanmaktA vizikhA dIprA rejira samarAjire / draSTuM tirohitAnAgAn dIpikA iva bodhitAH // 70 // tato nivavRte jitvA nAgAn meghamukhAnasau / kumAro raNasaMrambhAt prAptameghasvarazrutiH // 71 // kururAjastadA sphuurjtprjnystnitojitaiH| gajitanirjayan meghamukhAn khyAtastadAjJayA // 72 // toSitairavadAnenara ghoSito'sya jayo'maraiH / dandhvanadundubhidhvAnabadhirIkRtadiDAmukhaiH // 73 // tato dRSTApadAno'yaM tuSTuve cakriNA muhuH / niyojitazca satkRtya vIro vIrAgraNIpade // 74 // indrajAla ivAmuSmin vyatikrAnte'hiviplave / pratyApattimagAd bhUyo balamAvirbhavajjayam // 7 // vidhvaste pannagAnIke vibalau mlecchanAyakau / cakriNazcaraNAvatya bhayabhrAntau praNematuH // 76 // dhanaM yazodhanaM cAsmai kRtAgaH parizodhanam / datvA prasIda deveti to bhUtyatvamupeyatuH // 77 // bAhara kolAhala sunakara 'yaha kyA hai' isa prakAra kahate hue rAjAoMne krodhita hokara apanA hAtha talavArakI ora bar3hAyA // 66 // tadanantara, usa samaya jinheM cakravartIne Adeza diyA hai aise gaNabaddha jAtike devoMne kruddha hokara apane huMkAra zabdoMke dvArA kSaNabharameM nAgamukha devoMko haTA diyA // 67 / / atizaya balavAn kuruvaMzI rAjA jayakumArane bhI divya rathapara baiThakara siMha-garjanA karate hae, divya zastroMke dvArA una nAgamukha devoMko jItA // 68 / / usa samaya yuddhake AMganameM nirantara bANoMkI varSA karatA huA aura zarIrapara kavaca dhAraNa kiye hue vaha jayakumAra varSARtuke bAdalake samAna suzobhita ho rahA thA // 69 // jayakumArake dvArA choDe hae ve dedIpyamAna bANa yaddhake AMganameM aise sazobhita ho rahe the mAno chipe hae nAgamakhoM ko dekhane ke liye jalAye hue dIpaka hI hoM / / 70 // tadanantara vaha jayakumAra nAgamukha aura meghamukha devoMko jItakara tathA meghezvara nAma pAkara usa yuddhase vApisa lauTA // 71 / / usa samaya vaha jayakumAra bijalI girAnaka pahale bhayakara zabda karate hue bAdalokI garjanAka apanI teja garjanAke dvArA meghamakha devoMko jItatA haA meghazvara nAmase prasiddha haA thA / / 72 / / bAra-bAra bajate hue dundubhiyoMke zabdoMse jinhoMne samasta dizAe~ bahirI kara dI haiM aise devoM ne isa jayakumArake parAkramase santuSTa hokara isakA jayajayakAra kiyA thA / / 73 / / tadanantara jisakA parAkrama dekha liyA gayA hai aise isa jayakumArakI cakravartIne bhI bAra-bAra prazaMsA kI aura usa vIrakA satkAra kara unhoMne use mukhya zUravIrake padapara niyukta kiyA / / 74 / / indrajAlake samAna vaha nAgamukha devoMkA upadrava zAnta ho jAnepara jisakI jIta prakaTa ho rahI hai aisI vaha bharatakI senA punaH svasthatAko prApta ho gaI arthAt upadrava Tala jAnepara sukhakA anubhava karane lagI // 75 / / nAgamakha devoMkI senAke bhAga jAnepara ve donoM hI cilAta aura Avarta nAmake mleccha rAjA nirbala ho gaye aura bhayase ghabar3Akara cakravartIke caraNoMke samIpa Akara praNAma karane lage // 76 // unhoMne aparAdha kSamA karAkara bharatake liye bahuta sA dhana tathA yazarUpI dhana diyA aura 'he deva, prasanna hoie' isa prakAra kahakara unakI dAsatA svIkAra 1 khaDgam / 2 aajnyaapitaaH| 3 pAlayitAn cakruH / 4 kruddhAH / 5 jayakumAraH / 6 dhRtakavacaH / 7 prAvRSi bhavaH / 8 samarAMgaNe / 6 nyvRtt| 10 prAptameghasvarasaMjJaH / 11 meghaH / 12 parAkrameNa / 13 dRSTAvadAto'yaM sa0, la0, da0 / dRSTAvadAno'yaM da0, pa0 / dRSTasAmarthyaH / 14 stUyate sm| 15 pUrvasthitim / svarUpAt pracyutasya punaH svarUpe avasthAnam, AzvAsamityarthaH / 16 kRtadoSasya parizodhana yasmAt tat / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattama parva 112 nissapatnAM mahImenAM kurvannaDinidhIzvaraH / prA himAdritaTAd bhUyaH pravANamakarod balaiH // 78 // sindhurodhobhuvaH kSundan prayANe jayasindhuraiH / sindhuprapAta mAsIdan sindhudevyA nyaSeci saH // 7 // jJAtvA samAgataM jiSNu devI svAvAsagocaram / upeyAya samaddhatya ratnArgha spricchdaa||8|| puNyaH sindhujalairenaM hemakumbhazatoddhRtaH / sAbhyaSiJcat svahastena bhadrAsananivezitam // 81 // kRtamaGagalanepathyam abhyanandajjayAziSA / deva tvaddarzanAdadha pUtA'smItyavadacca tam // 82 // tatra bhadrAsanaM divyaM labdhvA tadupaDhaukitam / kRtAnuvrajanAM0 kiJcit sindhudevoM vyasarjayat // 83 // himAcalamanuprAptaH tattaTAni jayaM jayam / kazcitprayANakaiH prApat himavatkUTasannidhim // 84 // purohitasakhastatra kRtopavasanakriyaH / adhyazeta3 zuci zayyAM divyAstrANyadhivAsayan // 8 // vidhireSa nacAzaktiriti5 sambhAvito na paiH / sa rAjyamakaroccApaM.6 vajakANDamayatnataH // 86 // tatrAmoghaM zaraM divyaM degsamadhattordhvagAminam / vaizAkhasthAnamAsthAya8 svanAmAkSaracihnitam // 7 // muktasiMhapraNAdena yadA muktaH zaro'munA / tadA suragaNaistuSTaH mukto'sya kusumAJjaliH // 8 // kI // 77 / / isa samasta pRthivIko zatrurahita karate hue prathama nidhipati-cakravartIne phira apanI senAke sAtha sAtha himavAn parvatake kinAre taka gamana kiyA / / 78 / / gamana karate samaya apane vijayI hAthiyoMke dvArA sindhu nadIke kinArekI bhUmiko khUdate hue bharatezvara jaba sindhuprapAta para pahu~ce taba sindhu devIne unakA abhiSeka kiyA // 79 / / vaha devI bharatako apane nivAsa sthAnake samIpa AyA huA jAnakara ratnoMkA argha lekara parivArake sAtha unake pAsa AI thI // 80 // aura usane apane hAthase suvarNake saikar3oM kalazoMmeM bhare hue sindhu nadIke pavitra jalaro bhadrAsanapara baiThe hue mahArAja bharatakA abhiSeka kiyA thA // 81 / / abhiSeka karaneke bAda usa devIne maMgalarUpa vastrAbhUSaNa pahane hae mahArAja bharatako vijayasacaka AzIrvAdoM se Anandita kiyA tathA yaha bhI kahA ki he deva, Aja Apake darzanase meM pavitra huI hU~ / / 82 / / vahAM usa sindhu devIkA diyA huA divya bhadrAsana prApta kara bharatane Ageke liye prasthAna kiyA aura kucha dUra taka pIche pIche AtI huI sindhu devIko bidA kiyA // 83 // himavAn parvata ke samIpa pahuMcakara usake kinAroMko jItate hue bharata kitane hI mukAma calakara himavat kUTa ke nikaTa jA pahuMce // 84 / / vahA~ unhoMne purohitake sAtha sAtha upavAsa kara aura divya astroM kI pUjA kara DAbhakI pavitra zayyApara zayana kiyA // 85 / / astroMkI pUjA karanA yaha eka prakArakI vidhi hI hai, kucha cakravartIkA asamarthapanA nahIM hai, aisA vicAra kara rAjAoMne jinakA sanmAna kiyA hai aise bharatarAjane binA prayatnake hI apanA vajUkANDa nAmakA dhanuSa DorIse sahita kiyA // 86 // aura vaizAkha nAmakA Asana lagAkara apane nAmake akSaroMse cihnita tathA UparakI ora jAnevAlA apanA amogha (avyartha ) divya bANa usa dhanuSapara rakkhA // 87 // jisa samaya siMhanAda karate hue bharatane vaha bANa chor3A thA usa samaya devoMke samUhane saMtuSTa hokara unapara phUloMkI aJjaliyA~ chor3I thI , arthAt phUloMkI varSA kI thI // 88 / / 1 utkRSTanidhipatiH / 'vare tvarvAgityabhidhAnAt / 2 sindhunadItIrabhUmIH / 3 saJcUrNayan / 4 sindhunadIpatanakuNDam / 5 Agacchan / 6 nyaSevi da0 / sevate sma / 7 upAyayau / 8 sprikraa| 6 pavitraH / 10 vihitAnugamanAm / 11 jayan jayan la0, a0, i0, / jayaM jayan pa0, s0| 12 himavannAmakUTa / 13 adhizete sma / 14 mantrairabhipUjayan / 15 zakyabhAvo n| 16 maurvIsahitam / 17 sandhAnamakarot / 18 vaizAkhasthAna sthitvA, vitastyantareNa sthite pAdadvaye vizAkhaH, tathA coktaM dhnurvede| vAmapAdaprasAra dakSiNasaMkoce pratyalIDha dakSiNajaMghAprasAre vAmasaMkoce cAlIDham / tulyapAdayagam samapadam / vitastyantareNa sthite pAdadvayaM vizAkhaH, maNDalAkRti pAdayaM maNDalam / 16 cakriNA / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 mahApurANam sa zaro dUramutpatya kvcidpyskhldgtiH| 'saMprApyaddhimavatkUTaM tadvezmAkampayan patan // 86 // sa mAgadhavadAdhyAya' jJAtacakradharAgamaH / uccacAla calanmauliH tanivAsI surottamaH // 10 // samprAptazca tamuddezaM yamadhyAste sma cakrabhRt / daroparuddha saMrambho dhanuAsakRtspRzan // 1 // tuGago'yaM himavAnadriH alaGaghyazca pRthagjanaiH / laGaghito'dya tvayA deva tvadvattamatimAnuSam // 2 // vi prakRSTAntarAH kvAsmadAvAsAH kva bhavaccharaH / tathApyAkampitAstena patataikapade0 vayam // 3 // tvatpratApaH zaravyAjAt utpatan gaganAGagaNam / gaNabaddhapade kartum asmAn nAtavAn dhruvam // 14 // vijitAbdhiH samAkrAntavijayAcaga hodaraH / himAdrizikhareSvadya jambhate te jayodyamaH19 // 65 // jayavAdo'nuvAdo'yaM siddhadigvijayasya te| jayatAt nandatAjjiSNo vaddhiSISTa bhavAniti // 16 // samuccaran jayadhvAnamukharaH sa suraiH samam / prabhu sabhAjayAmAsa sopacAraM surottamaH // 7 // abhiSicya ca rAjendra rAjavadvidhinA" dadau / gozIrSacandanaM.5 so'smai samamauSadhimAlayA // 8 // tvadbhaktivAsino" deva duuraanmitmaulyH| devAstvAmAnamantyete tvatprasAdAbhikADikSaNaH // 9 // jisakI gati kahIM bhI skhalita nahIM hotI aisA vaha vANa Upara kI ora dUrataka jAkara vahA~para rahanevAle devake bhavanameM par3akara usa bhavanako hilAtA huA himavatkUTapara jA pahu~cA // 89 / / mAgadha devake samAna kucha vicAra kara jisane cakravartIkA Agamana samajha liyA hai aisA vahA~kA rahane vAlA deva apanA mastaka jhukAtA huA calA // 90 / / aura jisane apanA kucha krodha roka liyA hai aisA vaha deva dhanuSakI cApakA sparza karatA huA usa sthAnapara jA pahu~cA jahA~para ki cakravartI virAjamAna the // 91 // vaha deva bharatase kahane lagA ki he deva, yaha himavAn parvata atyanta U~cA hai aura sAdhAraNa puruSoMke dvArA ullaMghana karane yogya nahIM hai phira bhI Aja Apane usakA ullaMghana kara diyA hai isaliye ApakA caritra manuSyoMko ullaMghana karanevAlA arthAt lokottara hai // 92 // he deva, bahuta dUra bane hue hama logoMke AvAsa kahA~ ? aura ApakA bANa kahAM ? tathApi par3ate hue isa bANane hama sabako eka hI sAtha kampita kara diyA // 93 // he deva, yaha ApakA pratApa bANake vyAjase AkAzameM uchalatA huA aisA jAna par3atA thA mAno hama logoMko gaNabaddha (cakravartIke AdhIna rahanevAlI eka prakArakI devoMkI senA ) devoMke sthAnapara niyukta honeke liye bulA hI rahA thA // 94 // jisane samudrako bhI jIta liyA hai aura vijayA parvatakI guphAoMke bhItara bhI AkramaNa kara liyA hai aisA yaha ApakA vijaya karane kA udyama Aja himavAn parvatake zikharoMpara bhI phaila rahA hai // 95 // he prabho, ApakA samasta digvijaya siddha ho cukA hai isaliye he jayazIla, ApakI jaya ho, Apa samRddhimAn hoM aura sadA bar3hate raheM isa prakAra ApakA jayajayakAra bolanA punaruvata hai / / 96 // isa prakAra uccAraNa karatA haA jo jaya jaya zabdoMsa vAcAla ho rahA hai aisA vaha uttama deva anya aneka uttama devoMke sAtha sAtha saba tarahake upacAroMse bharatakI sevA karane lagA / / 97 / / tathA rAjAoMke yogya vidhise rAjAdhirAja bharatakA abhiSeka kara usane unake liye auSadhiyoMke samUhake sAtha gozIrSa nAmakA candana samarpita kiyA // 98 // aura kahA ki he deva, Apake kSetrameM rahanevAle ye deva ApakI prasannatAkI icchA karate hue dUrase hI mastaka jhukAkara Apake liye namaskAra 1 samprApaddhima- pa0, l0| 2 vicAryetyarthaH / 3 himvtkttvaasii| hemavAnnAma / 4 ISatpIDita / 5 sAmAnyaiH / 6 divyamityarthaH / 7 dUra / 8 bhavato bANaH / 6 zareNa / 10 yugapat / 11 jayodyogaH / 12 sArthakaM punarvacanamanuvAdaH / 13 sambhAvayAmAsa / 14 rAjAhavidhAnena / 15 haricandanam / 16 vnpusspmaalyaa| 17 tava pAlanakSetravAsinaH / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM parva 121 dhehi deva tato'smAsa prasAdataralAM dazam / svAmitrasAdalAmo hi vRttilAbho'nujIvinAm // 10 // nideza citazcAsmAn sambhAvayitumarhasi / bRttilAbhAdapi prAyaH tallAnaH5 kiDakarairmataH // 101 // mAnavaniti tAkyaM sa tAnamarasattamAn / vyasarjayasvAtkRtya yathAsvaM kRtamAnanAna // 102 // himavajjayazaMsIni maGgalAnyasya kirAH / jagustakuJjadezeSu' svairamArabdhamUrcchanA // 103 // asakRt kinnarastrINAm aAdhundhAnAH stanAvRtIH / sarovocibhido nandam AvaturatadvanAnilAH // 104 // sthalAdimanIvanAdviSvaka kiran kiJjalkajaM rajaH / himI himAdrikurjebhyaH taM siSeve smiirnnH||10|| sthalAmmohiNIvAsya kItiH sAka' jyshriyaa| himAcalanikuJjaSu paprathe 15 digjayAjitA // 106 // himAcalasthaleSvasya dhutirAsIt prapazyataH / kRtopahArakRtyeSu12 sthalAmbhojaivikasvaraiH // 107 // tanuttattimAkAntanikacakraM vivRtAyatim / svamivAnAparaladdhi himAdri bhvbhNst| saH // 10 // kara rahe haiM // 99 / / isaliye he deva, hama logoMpara prasannatAse caJcala huI dRSTi DAliye kyoMki svAmIkI prasannatA prApta honA hI sevaka logoMkI AjIvikA prApta honA hai| bhAvArtha-svAmI loga sevakoMpara prasanna raheM yahI unakI ucita AjIvikA hai // 100 // he svAmin, Apa ucita AjJAoMke dvArA hama logoMko sanmAnita karaneke yogya haiM arthAt Apa hama logoMko ucita AjJAe~ dIjiye kyoMki sevaka loga svAmIkI AjJA milaneko AjIvikA (tanakhvAha)kI prAptise bhI kahIM bar3hakara mAnate haiM // 101 // isa prakArake usa devake vacanoMkI prazaMsA karate hue bharatane una saba uttama devoMkA satkAra kiyA aura savako apane AdhIna kara vidA kara diyA // 102 / / usa samaya apane icchAnasAra svaroMkA car3hAva-utAra karanevAle kinnara deva usa parvatake latAgRhoMke pradezoM meM bharatane himavAn devako jIta liyA hai' isa bAtako sUcita karanevAle maMgalagIta gA rahe the / / 103 / / usa samaya vahAM kinnara devoMkI striyoMke stana DhakanevAle vastroMko bAra-bAra hilAtA huA tathA tAlAbakI taraMgoMko chinna bhinna karatA huA usa himavAn parvatake vanoMkA vAyu dhIre dhIre baha rahA thA // 104 / / sthala kamaliniyoMke vanake cAroM ora kezarase utAnna huA raja phailAtA huA tathA himavAn parvatake latAgRhoMse AyA huA zItala vAyu mahArAja bharatakI sevA kara rahA thA / / 105 / / digvijaya karanese prApta huI bharatakI koti jayalakSmIke sAtha sAtha sthalakamaliniyoMke samAna himavAn parvatake latAgRhoMmeM phaila rahI thI // 106 // jinhoMne phUle hue sthala-kamaloMse upahArakA kAma kiyA hai aise himavAn parvatake sthaloMma cAroM ora dekhate hue bharatako bahuta hI saMtoSa hotA thA / / 107 // vaha himavAn parvata ThIka bharatake samAna thA kyoMki jisa prakAra bharata uccairvRtti arthAt utkRSTa vyavahAra dhAraNa karanevAle the usI prakAra vaha parvata bhI uccairvRtti arthAt bahuta U~cA thA, jisa prakAra bharatane apane tejase samasta dizAe~ vyApta kara lI thI usI prakAra usa parvatane bhI apane vistAra se samasta dizAeM vyApta kara lI thIM, jisa prakAra bharata Ayati arthAt uttama bhavitavyatA (bhaviSyatkAla) dhAraNa karate the usI prakAra vaha parvata bhI Ayati arthAta lambAI dhAraNa kara rahA thA aura jisa prakAra bharatake pAsa aneka ratnarUpI sampadAe~ thIM usI prakAra usa parvata ke pAsa bhI aneka ratnarUpI sampadAe~ thiiN| isa prakAra apanI samAnatA rakhanevAle usa himavAn 1kr| 2 jIvitalAbha: / 'AjIvo jIvikA vAtI vRttirvatanajIvana' ityabhidhAnAt / 3 sevanAnAm / 8 zAsanaH / 'apavAdastu nirdezo nidezaH zAsanaM ca saH / ziSTizcAjJA ce ityabhidhAnAt / 5 AjJAlAbha: / 6 pUjayan / 7 taddevasya vacanam / 8 himavannikuJjapradezeSa / nikuJjakujau vA klIve latAdipihitodare' ityabhidhAnAt / 6 urojAcchAdanavastrANi / 10 saha / 'sAkaM satrA samaM rAha' itybhidhaanaat| 11 prAgaDo'bhavat / 12 vihitpusspophaarvyaapaarep| 13 dhRtadhanAgamam / 18 bahumAnagAt / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 mahApurANam atrAntare' girIndre'smin vyApAritadRzaM prbhum| vinodayitumityuccaH purodhA giramabhyadhAt // 10 // himavAnayamattaGagaH saGagataH satataM shriyaa| kalakSoNIbhatAM dharyo dhatte yssmdnkriyaam||110|| aho mahAnayaM zaMlo durAroho duruttaraH / zarasandhAnamAtreNa siddho yussmnmhodyaat||111|| citraralaGakRtA ratnaiH asya zreNI hirnnmyii| zatayojanamAtroccA TaDakacchinneva bhAtyasau // 112 // svapUrvAparakoTibhyAM vigAhya lavaNArNavam / sthito'yaM girirAbhAni mAnadaNDAyito bhuvaH // 113 // "dvivistRto'yamadrIndro bharatA bhrtrssbh|muule coparibhAge ca tulyavistArasammatiH // 114 // asyAna sAna ramyeyaM vanarAjI virAjate / zazvadadhyuSitA siddhavidyAdharamahoragaH // 11 // taTAbhogA0 vibhAntyasya jvlnmnnivicitritaaH| citritA iva saMkrAntaH svarvadhUpratibimbakaH // 116 // paryaTanti taTeSvasya sapreyasyo" nabhazcarAH / svarasaMbhogayogyeSu hAribhirlatikAgRhaH // 117 // vivikta ramaNIyeSu sAnuSvasya dhRtotsavAH / na dhRti dadhate'nyatra gIrvANAH sApsarogaNAH // 118 // parvatako bharatane bahuta kucha mAnA thA-AdarakI dRSTise dekhA thA // 108 // isI bIcameM, jaba ki mahArAja bharata apanI dRSTi himavAn parvatapara DAle hue the-usakI zobhA nihAra rahe the taba purohita unheM Anandita karaneke liye nIce likhe anusAra utkRSTa vacana kahane lagA // 109 / / he prabho, yaha himavAn parvata bahuta hI uttuGga arthAt U~cA hai, sadA zrI arthAt zobhA se sahita rahatA hai aura kulakSoNIbhRt arthAt kulAcaloMmeM zreSTha hai isaliye ApakA anukaraNa karatA hai-ApakI samAnatA dhAraNa karatA hai kyoMki Apa bhI to uttuGga arthAt udAramanA haiM, sadA zrI arthAt rAjyalakSmIse sahita rahate haiM aura kulakSoNIbhRt arthAt vaMzaparamparAse Aye hue rAjAoMmeM zreSTha haiM // 110 // ahA, kitanA Azcarya hai ki yaha bar3A bhArI parvata, jo ki kaThinAIse car3hane yogya hai aura jisakA pAra honA atyanta kaThina hai, DorIpara bANa rakhate hI Apake puNya pratApase Apake vaza ho gayA hai / / 111 / / isakI suvarNamayI zreNI aneka prakAra ke ratnoMse suzobhita ho rahI hai, sau yojana U~cI hai aura aisI jAna par3atI hai mAno TAMkIse gar3ha kara hI banAI gaI ho // 112 // apane pUrva aura pazcimake koNoMse 'lavaNa samudrameM praveza kara' par3A huA yaha parvata aisA suzobhita ho rahA hai mAno pRthivIke nApanekA eka daNDa hI ho // 113 // he bharatazreSTha, yaha zreSTha parvata bharatakSetrase dUne vistAravAlA hai aura mUla, madhya tathA Upara tInoM bhAgoMmeM isakA eka samAna vistAra hai // 114 / / jisameM siddha, vidyAdhara aura nAgakumAra nirantara nivAsa karate haiM aisI yaha manohara vanakI paMkti isa parvatake pratyeka zikharapara zobhAyamAna ho rahI hai // 115 // dedIpyamAna maNiyoMse citra vicitra hue isa parvatake kinAreke pradeza bahuta hI adhika suzobhita ho rahe haiM aura bhItara par3ate hue devAMganAoMke pratibimboMse aise jAna par3ate haiM mAno unameM aneka citra hI khIMce gaye hoM // 116 / / sundara latAgRhoMse apanI icchAnusAra upabhoga karane yogya isa parvatake kinAroMpara apanI apanI striyoMke sAtha vidyAdhara loga Tahala rahe haiM // 117 // jo deva loga apanI apsarAoMke sAtha isa parvatake nirjana pavitra aura ramaNIya kinAroMpara krIr3A kara lete haiM phira unheM kisI dUsarI jagaha saMtoSa nahIM hotA 1 asminnvsre| 2 zrIdevyA lakSamyA c| 3 mukhyaH / 4 tavAnukaraNam / 5 avataritumazakyaH / 6 rAddho l0| 7 dvigunnvistaarH| 8 bharatazreSThaH / 6 tulyA vistAra-la0, da0 / 10 saanuvistaaraaH| 11 priyatamAsahitAH / 12 pavitra / 'viviktau putavijanau' ityabhidhAnAt / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattama parva paryante'sya' vanoddezA vikAsi kasamasmitAH / hasantIvAmarodyAnazriyamAtmIyayA zriyA // 11 // svena mUrnA bibhatyeSa zriyaM nityAnapAyinIm / / smArtAH smaranti yAM zacyAH saubhAgyamadaSiNIm // 120 // mUni padmahado'syAsti dhRtazrI'bahuvarNanaH / prasannavArarutphullahamapaGakajamaNDanaH // 121 // hRdasyAsya puraHpratyaktoraNa dvaarnirgte| gaGagAsindhU mahAnadyau dhatte'yaM dharaNIdharaH // 122 // saritaM rohitAsyAM ca dadhAtyaSa shiloccyH| tadudaktoraNa dvArAniHsatyodaGamukhIM gatAm // 123 // mahApagAbhirityAbhiH alngghyaabhivibhaatyym| tisabhiH zaktibhiH svaM vA bhUbhabhAvaM vibhAvayan // 124 // zikharareSa kutkIlaH kIlayanniva khAGagaNam / siddhAdhvAnaM ruNaddhIddhaiH parAyeM ruddhadiGamukhaiH // 12 // 'parazzatamihAvIndra santyAvAsAH sudhAzinAm / ya'nalpAM kalpajAM lakSmI hasantIva svasaMpadA // 126 // ityanekaguNe'pyasmin doSo'styeko mhaanigrau| yat paryantagatAndhatte gururapyagurudrumAn // 127 // pralaMdhyamahimodano grimaakraantvissttyH| jagadguroH purorA bhAm ayaM dhatte dharAdharaH // 128 // hai / / 118 // jo phUle hue phUlarUpI hAsyase sahita haiM aise isake kinAreke vanake pradeza aise jAna par3ate haiM mAno apanI zobhAse devoMke bagIcekI zobhAkI ha~sI hI kara rahe hoM // 119 // yaha parvata apane mastaka (zikhara) se usa zobhAko dhAraNa karatA hai, jo ki, sadA nAzarahita hai aura smRtike jAnakAra paNDita loga jise indrANIke saubhAgyakA ahaMkAra dUra karanevAlI kahate haiM / / 120 // isake mastakapara padma nAmakA vaha sarovara hai jisameM ki zrI devIkA nivAsa hai, zAstrakAroMne jisakA bahuta kucha varNana kiyA hai, jisameM svaccha jala bharA huA hai, aura jo kale hae savarNa kamaloMse sazobhita hai||12|| yaha parvata kramase isa padmasarovarake pUrva tathA pazcima toraNase nikalI huI gaGgA aura sindhunAmakI mahAnadiyoMko dhAraNa karatA hai / / 122 / / tathA padma sarovarake uttara toraNadvArase nikalakara uttarakI ora gaI huI rohitAsyA nadIko bhI yaha parvata dhAraNa karatA hai // 123 // yaha parvata ina alaMdhya tIna mahAnadiyoMse aisA suzobhita hotA hai mAno utsAha, mantra aura prabhutva ina tIna zaktiyoMse apanA bhUbhRdbhAva arthAt rAjA panA (pakSameM parvatapanA) hI prakaTa kara rahA ho // 124 / / dedIpyamAna tathA dizAoMko vyApta karanevAle apane aneka zikharoMse yaha parvata aisA jAna par3atA hai mAno AkAzarUpI A~ganako -yakta kara devoMkA mArga hI roka rahA ho // 125 / / isa parvatarAjapara devoMke aneka AvAsa haiM jo ki apanI zobhAse svargakI bahuta bhArI zobhA kI bhI haMsI karate haiM // 126 // isa prakAra isa parvatameM aneka guNa honepara bhI eka bar3A bhArI doSa hai aura vaha yaha ki yaha svayaM guru arthAt bar3A hokara bhI apane cAroM ora lage hue aguru druma arthAt choTe choTe vRkSoMko dhAraNa karatA hai (parihAra pakSameM aguru drumakA artha aguru candanake vRkSa lenA cAhiye) // 127 // yaha parvata jagadguru bhagavAn vRSabhadevakI sadRzatA dhAraNa karatA hai kyoMki jisa prakAra bhagavAn vRSabhadeva apanI alaMghya mahimAse udagra arthAt utkRSTa haiM usI prakAra yaha parvata bhI apanI alaMghya mahimAse udagra arthAt U~cA hai aura jisa prakAra bhagavAn vRSabhadevane apanI garimA arthAt gurupane se samasta vizvako vyApta kara liyA thA usI prakAra isa parvatane bhI apanI garimA arthAt bhArIpanase samasta vizvako vyApta kara liyA hai / bhAvArtha-jisa prakAra bhagavAn vRSabha devakA gurupanA samasta lokameM prasiddha hai usI prakAra isa parvatakA bhArIpanA bhI lokameM prasiddha 1 paryantasya l0| 2 smtivedinH| 3 dhatA zrIH (devI) yena sa / 4 puurvpshcimdiksthtornn| 5 ttpdmsrovrsthottrdiksthtornn| 6 uttaradiGamukhIm / 7 devabhedamArgam / 8 aparimitAH / 'parA saMkhyA zatAdhikAt / 6 svargajAm / 10 kAlAgurutarUn, laghutarUniti dhvaniH / 11 upamAm / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 mahApurANam ityasyAdraH parAM zobhA zaMsatyucdara purodhasi / prazazaMsa tamanondraM samprIto bharatAdhipaH // 126 // svabhuktikSetrasImAnaM so'bhinanya himAcalam / pratyAktat prabhudraSTuM vRSabhAdri kutUhalAt // 130 // yo yojanazatocchAyo nale tAvacca vistRtH| tadarddhavistatirmuniM bhavo maulirivodgataH / / 131 // yasyotsaMgama yo ramyAH kadalI SaNDamaNDitaH / sambhogAya nabhogAnAM kAlpante sma latAlayaH // 132 // sanAgama sanAgaizca sapunnAgaiH prisskRtm| 'catupAnte vanaM senyaM mucyate jAtu nAmaraiH // 133 // svataTasphaTikospatAbhAdigvaharinukham / zaradarivArabdhavapuSaM0 sanabhojuSam // 134 // taM zailaM bhuvanasyaikaM lalAbhevara nirUpayan 13 / phAlayAmAsa lakSmISAn svayazaHpratimAgakAm // 13 // tamekapANDuraM5 zailam zAkalpAntamanazvaram / svayazorAzinIkAzaM pazyannabhinanada saH // 136 // so'valaH prabhumAvAnta'" mAyAntamakhiladviSAm / pratyagrahIdivAbhyetya vidhvadrayambhirvanAnilaH // 137 // tttttopaantvishraantlcrorgkinnrH| prodgIyamAnamamalaM zazruve svayazo'munA / / 138 // jayalakSmI nukhAloka maMgalAdarzavibhamAH / tattaTIbhittayo jaha: mano'sya sphaTikAmalAH // 136 // hai, athavA isa parvatane apane vistArase lokakA bahuta kucha aMza vyApta kara liyA hai / / 128 // isa prakAra jaba purohita usa parvatakI utkRSTa zobhAkA varNana kara cukA taba bharatezvarane bhI prasanna hokara usa parvatakI prazaMsA kI / / 129 / / apane upabhoga karane yogya kSetrako sImA svarUpa higavAn parvatakI prazaMsA kara mahArAja bharata kutUhalavaza vRSabhAcalako dekhaneke liye lauTe // 130 // jo sau yojana U~cA hai, mala tathA Upara kamase sau aura pacAsa yojana caur3A hai evaM Upara kI ora uThA huA honese pRthivIke mastakake samAna jAna par3atA hai| jisake Uparake manohara pradeza keloMke samUhase suzobhita latAgRhoMse AvAzagAmI deva tathA vidyAdharoMke upayoga karane yogya haiM, nAga sahajanA aura nAgakezarake vRkSoMse ghire hue tathA sevana karane yogya jisa parvata ke samIpake vanoMko deva loga kabhI nahIM chor3ate haiN| apane taTapara lage hue sphaTika maNiyoMkI phailatI huI prabhAse jilane samasta dizAe~ vyApta kara lI haiM, jisakA zarIra zaratuke bAdaloM se banA huA-sA jAna par3atA hai aura jo sadA deva tathA vidyAdharoMse sahita rahatA hai, aise usa parvatako lokake eka AbhUSazake samAna dekhate hue zrImAn bharatane apane yazakA prativimba mAnA thA // 131-135 // jo eka sapheda raMgakA hai aura jo kalpAnta kAla taka kabhI naSTa nahIM hotA aise usa vRSabhAcalako apane yazakI rAzike samAna dekhate hue mahArAja bharata bahuta hI Anandita hue the / / 136 / / usa samaya vaha parvata aisA jAna par3atA thA mAno samasta zatruoM kI mAyAko naSTa karanevAle cakravartI bharatako apane sabhIpa AtA huA jAnakara cAroM ora bahanaMbAla vanaka vAyukadvArA sAmana jAkara unakA svAgata-satkAra hI kara rahA ho / / 137 // vahAMpara bharatane usa parvatake kinAreke sagIpa vizrAma karate hue vidyAdhara nAgakumAra aura kinnara devoM ke dvArA gAyA huA apanA nirmala yaza bhI sunA thA / / 138 / / sphaTikake samAna 1 stuti kurvati sati / 2 prshNsy| 3 vyAdhuTitavAn / 4 gaNDa- a0, da0, 0, l0| 5 sArthI bhavanti / 6 nAgavRkSasahitam / sarjakatabhiH / 8 yadupAntavanaM la0, 10, 20, ama0, rA0 / haliptadiDamukham / 10 ghaTita / 11 AkAzazarzanasahitam, deva-vidyAdhara-sahitam / 12 tilkm| 13 vilokayan / 14 sadRzam / 15 kevalaM dhavalam / 16 smaanm| 17 A rAgantAt ayaH AyaH tasya antaH antaka: nAza ityarthaH / vinatyantakaga samantAlaNyanAzakamityarthaH / 'ayaH gabhAvalo vini' rityabhidhAnAt / 18 samantAt prasAribhiH / vinAyaka viplagaJcatItyabhidhAnAt / 16 zugo sma / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM parva adhitamasyAsIcchabhittiSu cakriNaH / svanAmAkSaravinyAse dhRti vizvakSamAjitaH // 140 // kAkiNIratnamAdAya yadA lilikhiSatyayam / tadA rAjasahasrANAM nAmAnyatraizatAdhirAT // 141 // asaMkhyakalpakoTI ye'tikrAntA dharAbhujaH / teSAM nAmabhirAkIrNa taM pazyan sa sisidhmaye // 142 // tataH kiJcit skhaladgaryo dilakSIbhUya cakrirAT / ananyazAsanAmenAM na mene bharatAvanIm // 143 // svayaM kacidekasya nirasyalAmazAsanam / sa me nikhilaM lokaM prAyaH svArthaparAyaNam // 144 // zratha tatra zilApaTTe svahastatalanistaleM / prazastimityudAttArthaM vyalikhat sa yazodhanaH // 145 // svAkukula vyomatalaprAleyadIdhitiH / cAturanta mahIbhartA' bharataH zAtamAtuH // 146 // zrImAna niHzeSaNacarAmarabhUcaraH / prAjApatyo" manumanyaH zUraH zucirudAradhIH // 147 // cAMgadharI dhoro dhaureyazcaka" dhAriNAm / parikrAntaM dharAca jiSNunA yena digjaye // 148 // yasyAdazakoTayo'zvA jalasthalavilaGadhinaH / lakSAzcaturazItizca madebhA jayasAdhane // 146 // yasya digvijaya viSvagvala reNubhirutthitaiH / sadiDAmukhaM khamAruddha kapolagalakarburaiH / / 150 / / nirmala aura vijayalakSmI ke mukha dekhane ke liye maMgalamaya darpaNake samAna usa vRSabhAcalake kinAre kI dIvAle bharatakA mana haraNa kara rahI thIM / / 139 || samasta pRthivIko jItanevAle cakravartI bharatako usa parvatake kinArekI zilAkI dIvAloMpara apane nAmake akSara likhane meM bahuta kucha saMtoSa huA thA / / 140 // cakravartI bharatane kAkiNI ratna lekara jyoMhI vahA~ kucha likhanekI icchA kI tyoMhI unhoMne vahA~ likhe hue hajAroM cakravartI rAjAoMke nAma dekhe || 141 / / asaMkhyAta karor3a kalpoMmeM jo cakravartI hue the una sabake nAmoMse bhare hue usa vRpabhAcalako dekhakara bharata ko bahuta hI vismaya huA || 142 // tadanantara jisakA kucha abhimAna dUra huA hai aise cakravartI ne Azcaryacakita hokara isa bharatakSetrakI pRthivIko ananyazAsana arthAt jisapara dUsarekA zAsana na calatA ho aisA nahIM mAnA thA / bhAvArtha- vRSabhAcalakI dIvAloMpara asaMkhyAta cakravartiyoM ke nAma likhe hue dekhakara bharatakA saba abhimAna naSTa ho gayA aura unhoMne svIkAra kiyA ki isa bharatakSetrakI pRthivIpara mere samAna aneka zaktizAlI rAjA ho gaye haiM / / 143 // cakravartI bharatane kisI eka cakravartIke nAmakI prazastiko svayaM apane hAthase miTAyA aura vaisA karate hue unhoMne prAyaH samasta saMsArako svArthaparAyaNa samajhA / / 144 / / athAnantara - yaza hI jisakA dhana hai aise cakravartIne apane hAthake talabhAgake samAna cikane usa zilApaTTapara nIce likhe anusAra utkRSTa arthase bharI huI prazasti likhI / / 145 / / svasti zrI ikSvAku vaMzarUpI AkAzakA candramA aura cAroM dizAoMkI pRthivIkA svAmI meM bharata hU~, maiM apanI mAtAke sau putroM meM se eka bar3A putra hU~, zrImAn hU~, maiMne samasta vidyAdhara deva aura bhUmigocarI rAjAoMko namrIbhUta kiyA hai, prajApati bhagavAn vRSabhadevakA putra hU~, na hUM, mAnya hU~, zUravIra hU~, pavitra hU~, utkRSTa buddhikA dhAraka hU~, caramazarIrI hU~, dhIra vIra hU~ cakravartiyoM meM prathama hU~ aura isake sivAya jisa vijayIne digvijayake samaya samasta pRthivImaNDala kI parikramA dI hai arthAt samasta pRthivImaNDalapara AkramaNa kiyA hai, jisake jala aura sthala meM calanevAle aThAraha karor3a ghor3e haiM, jisakI vijayI senAmeM caurAsI lAkha madonmatta hAthI 125 1 santoSaH / 2 saphala mahIvijayinaH / 3 likhitumicchati / 4 aparimitAnAM rAjJAmityarthaH / 5. vismayAnvito bhUtvA / 'vikSo vismayAnvite' ityabhidhAnAt / 6 vartule samatale ityarthaH / 7 caturanto da0, pa0, i0 a0 sa0 / trisamudra - himavagiriparyantamahInAthaH / zatasya mAtA zatamAtA tasyA apatyaM zAtamAturaH / 10 prajApateH purorapatyaM pumAn / 11 mukhyaH / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 mahApurANam prasAdhitadizo yasya yazaH zazikalAmalam / surairasakRdudgItaM kulakSoNIghrakukSiSu // 15 // digjaya yasya sainyAni vizrAntAnyadhidiktaTam / cakrAnubhAntitAntAni' krAntvA hmvtiisthliiH||152|| naptA zrInAbhirAjasya putraH zrIvRSabhezinaH / SaTpaNDamaNDitAmenAM yaH sma zAstyakhilAM mahIm // 153 // matvA'sau gatvaroM lakSmI jitvaraH sarvabhUbhRtAm / jagadvisatvarI' kottim atiSThipadihAcale // 154 // iti prazastimAlIyAM vilikhan svymkssraiH| prasUnaprakarairmuktaH napo'vacakire'maraH // 15 // tatroccaruccaraddhvAnAmandradundubhayo'dhvanan / divi devA jayetyAzI zatApyuccaraghoSayan // 156 // svardhanIsIkarAsAravAhino gndhvaahinH| mandaM vicerurAdhUta sAndramandAranandanAH // 157 // na kevala zilAbhittau asya nAmAkSarAvalI / likhitAnena cAndra'pi bimbe tallAJchanacchalAt // 158 // likhitaM sAkSiNe bhuktirityastIhApi zAsane / likhitaM so'calo bhuktiH digjaya sAkSiNo'marAH // 15 // aho mahAnubhAvo'yaM cakrI divckrnirjye| yenAkrAntaM mahIcakram prAnakravasatitrikAt // 160 // khacarAdiralaMdhyo'pi helyaalNghito'munaa| kItiH sthalADijanIvAsya rUDhA hamAcalasthale // 161 // haiM, jisakI digvijayake samaya cAroM ora uThI huI kabUtarake galeke samAna kucha kucha malina senAkI dhUlise samasta dizAoMke sAtha sAtha AkAza bhara jAtA hai, samasta dizAoMko vaza karanevAle jisakA candramAkI kalAoMke samAna nirmala yaza kulaparvatoMke madhyabhAgameM deva loga bArabAra gAte haiM, digvijayake samaya cakrake pIche pIche calanese thakI huI jisakI senAoMne himavAn parvatakI tarAIko ullaMghana kara dizAoMke antabhAgameM vizrAma liyA hai, jo zrI nAbhirAjakA pautra hai, zrI vRSabhadevakA putra hai, jisane chaha khaNDoMse suzobhita isa samasta pRthivIkA pAlana kiyA jo samasta rAjAoMko jItanevAlA hai aise mujha bharatane lakSmIko nazvara samajhakara jagatmeM phailanevAlI apanI kIrtiko isa parvatapara sthApita kiyA hai // 146-154 // isa prakAra cakravartIne apanI prazasti svayaM akSaroMke dvArA likhI, jisa samaya cakravartI ukta prazasti likha rahe the usa samaya deva loga unapara phUloMkI varSA kara rahe the / / 155 // vahA~ jora jorase zabda karate hue gambhIra nagAr3e baja rahe the, AkAzameM deva loga jaya jaya isa prakAra saikar3oM AzIvarvAda rUpa zabdoMkA uccAraNa kara rahe the // 156 / / aura gaGgA nadIke jalakI bUMdoMke samUha ko dhAraNa karatA huA tathA kalpavRkSoMke saghana vanako hilAtA huA vAyu dhIre dhIre baha rahA thA // 157 // bharatake nAmake akSaroMkI paMkti kevala zilAkI dIvAlapara hI nahIM likhI gaI thI kintu unhoMne kAle cinhake bahAnese candramAke maNDalameM bhI likha dI thii| bhAvArtha-candramA ke maNDalameM jo kAlA kAlA cihna dikhAI detA hai vaha usakA cihna nahIM hai, kintu bharatake nAmake akSaroMkI paMkti hI hai, yahAM kavine apahnati alaMkArakA Azraya lekara varNana kiyA hai // 158 // anya prazastiyoMke samAna bharatakI isa prazastimeM bhI lekha, sAkSI aura upabhoga karane yogya kSetra ye tonoM hI bAteM thIM kyoMki lekha to vRSabhAcalapara likhA hI gayA thA, digvijaya karanese chaha khaNDa bharata upabhoga karane yogya kSetra thA aura deva loga sAkSI the // 159 / / ahA , yaha cakravartI bar3A pratApI hai kyoMki isane samasta dizAoMko jItate samaya pUrva pazcima aura dakSiNake tInoM samudraparyanta samasta bhumaNDalapara AkramaNa kiyA hai-samasta bharata ko apane vaza kara liyA hai / yadyapi vijayArdha parvata ullaMghana karane yogya nahIM hai tathApi isane 1 cakrAnagamanena bhinnAni / 2 gamanazIlAma / 3 jayanazIlaH / 4 visaraNazIlAm / 5 Alakhat la0, a0, da0, s0| 6 aakiirnnH| 7-rAdhmAta l0| 8 patram / pUrvadakSiNapazcimasamudraparyantam / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM parva 127 iti vRSTApadAnaM taM tuSTuvurnAkinAyakAH / viSTacA' sma vardhayantyenaM sAganAzca nabhazcarAH // 162 // bhUyaH protsAhito devaiH jayodyogamanUnayan / gaGagApAtamabhIyAya' vyAhUta iva tatsvanaiH // 163 // galadgaGagAmbuniSTha ghUtAH zIkarA madazIkaraiH / sammUrddha nRpebhANAM vyAtyukSoM vA titAMsavaH // 164 // patadgaGagAjalAvartaparirvAddhatakautukaH / pratyAgrAhi sa tatpAte gaGagAvevyA dhRtArghayA // 165 // siMhAsane nivezyainaM prAGmukhaM sukhazItalaiH / so'bhyaSiJcajjalairgAGagaiH zazAGakakarahAsibhiH // 166 // kRtamaGgalasaGagItanAndItarya ravAkulam / nirvartya majjanaM jiSNuH bheMje maNDanamapyataH // 167 // prathamaM vyatarat prAMzu ratnAMzusthagitAmbaram / sendracApamivAdrIndrazikharaM hariviSTaram // 168 // ciraM varddhasva vaddhiSNo jIvatAnnandatAd bhavAn / ityanantaramAzAsya tiro'bhUt sA visarjitA // 166 // anugagAtaTaM sainyaiH zrAvrajanviSayAdhipaiH / siSeve pavamAnaizca gaGagAmbukaNavAhibhiH // 170 // gaGgAtaTavanopAntanivezeSu vizAmpatim / sukhayAmAsuranvIpamAyA " tA banamArutAH 2 // 171 // 1 use lIlA mAtra meM hI ullaMghana kara diyA hai aura isakI kIrti sthala-kamalinIke samAna himAlaya parvatakI zikharapara ArUr3ha ho gaI hai / isa prakAra jinakA parAkrama dekha liyA gayA hai aise una bharata mahArAjakI bar3e bar3e deva bhI stuti kara rahe the aura apanI apanI striyoMse sahita vidyAdhara loga bhI bhAgyase unheM bar3hA rahe the arthAt AzIrvAda de rahe the / / 160-162 // tadanantara- jinheM devoMne phira bhI utsAhita kiyA hai aise mahArAja bharata apane vijaya ke udyogako kama na karate hue gaGgApAta ( jahA~ himavAn parvatase gaGgA nadI par3atI hai use gaGgApAta kahate haiM) ke sanmukha isa prakAra gaye mAno usake zabdoMke dvArA bulAye hI gaye hoM / / 163 / / Uparase giratI huI gaGgA nadIke jalake samIpase uchaTe hue choTe choTe jalakaNa rAjAoMke hAthiyoM ke madakI bUMdoMke sAtha isa prakAra mila rahe the mAno ve donoM paraspara phAga hI khelanA cAhate hoM arthAt eka dUsareko sIMcanA hI cAhate hoM // 164 // par3ate hue gaGgAjalakI bhaMvaroMse jisakA kautUhala bar3ha rahA hai aise bharatakA gaGgApAtake sthAnapara argha dhAraNa karanevAlI gaGgA devIne sAmane Akara satkAra kiyA / / 165 // gaGgAdevIne cakravartI bharatako pUrva dizAkI ora mukha kara siMhAsanapara baiThAyA aura phira sukhakArI, zItala tathA candramAkI kiraNoMkI ha~sI karanevAle gaGgA nadIke jalase unakA abhiSeka kiyA // 166 // | jisameM maMgala saMgIta, AzIrvAda vacana aura turahI Adi bAjoMke zabda mile hue haiM aise abhiSekako samApta kara vijayazIla bharatane usI gaGgAdevI se saba vastrAbhUSaNa bhI prApta kiye // 167 // tadanantara dedIpyamAna ratnoMkI kiraNoMse jisane AkAza bhI vyApta kara liyA hai aura jo indradhanuSa sahita sumeru parvatakI zikharake samAna jAna par3atA hai aisA eka siMhAsana gaGgAdevIne bharatake liye samarpita kiyA / / 168 / / aura phira 'sadA bar3hanevAle he mahArAja bharata Apa cira kAlataka bar3hate rahiye, cirakAla taka jIvita rahiye aura cirakAla taka Anandita rahiye athavA samRddhimAn rahiye isa prakAra AzIrvAda dekara bharata mahArAjake dvArA bidA kI huI vaha gaGgAdevI tirohita ho gaI / / 169 // athAnantara-senAke sAtha sAtha gaGgA ke kinAre kinAre jAte hue bharatakI aneka dezoMke svAmI-rAjAoMne aura gaGgA nadIke jalakI bUMdoMko dhAraNa karanevAle vAyune sevA kI thI / / 170 // gaGgA kinAre ke vanoMke samIpavartI bhAgoM meM pIchese AtA huA vanakA vAyu cakravartI 1 dRSTasAmarthyam / dRSTAvadAnaM pa0 a0 / dRSTavadAna la0 / 2 santoSeNa / 3 anUnaM kurvan saMvarddhayannityarthaH / 4 abhimukhamagacchat / 5 prasarantisma / 6 nRpasambandhigajAnAm / 7 parasparasecanam / 8 vistAritumicchavaH / 6 dadI / 10 unnata / 11 anukUlatAm / 12 vanavAyavaH la0 / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 mahApurANam vane vanacaraltrINAm uvasyazatakAvalIH | muhusskhalan kapAleSu nRtyadvanazikhaNDinAm // 172 // vilolitA rAvatphallA banavallarIH / girinirbharasaMzleSaziziro rudA // 173 // pratiprayANamAnamA nRpAstaddezavAsinaH / prabhunArAvayAJcakruH zrAkrAntA jayasAdhanaiH // 174 // kRtsnAmiti prasAdhyenAm uttarAM bharatAvanim / pratyAsodadatho jiSNuH vijayArddhacalasthalIH // 175 // tatrAvAsita sainyaM ca senAnyaM prabhurAdizat / zrapAvRta gRhAdvAraH prAcyakhaNDa jayetyaram // 176 // yAvadabhyeti senAnI mleccha rAjajayodyamAt / tAvatprabhoH kilAtIyuH mAsAH SaT sukhasaMginaH // 177 // dakSiNottarayoH zreNyoH nivasanto'mbarevarAH / vidyAdharAdhipaiH sArddhaM prabhuM draSTumihAyayuH // 178 // vidyAvaravarAdhIzerArAdAnanU maulibhiH / nakhAMzumAlikAvyAjAdAjJAsya zirasA dhRtA // 176 // afra facaiva vidyAvara 'dharAdhipa / svasArapanasAmagrayA vibhuM praSTumupeyatuH // 180 // vidyAdharadharAsAradhanopAyanasaMpadA / tadupAnItayA "anyatabhyayAsIdvibhItiH // 181 // tadupAkRtatvadhaiH kanyAratnapuraHsaraiH / saridoSairicodayAt zrApUryata tadA prazuH // 182 // svasAraM ca namervanyAM subhadrAM nAmakanyakAm / udavAha sa lakSmIvAn kalyANaiH sacaroSitaiH // 183 // ko sukhI kara rahA thA // 171 // vahAMke banameM bhIloMkI striyoMke kezoMke samUhako ur3AtA huA, nRtya karate * hue vanamayUroMkI pUMchapara bAra-bAra TakarAtA huA, bhUmaroMko idhara-udhara bhagAtA huA, phUlI huI vanakI latAoMko kucha kucha hilAtA huA aura pahAr3I jharanoM ke sparzase zItala huA vAyu cAroM ora vaha rahA thA / / 172 - 173 / / vijaya karanevAlI senAke dvArA davAya hue una dezoM meM nivAsa karanevAle rAjA loga namra hokara pratyeka par3Avapara mahArAja bharatakI ArAdhanA karate the || 174 | isa prakAra uttara bharata kSetrakI samasta pRthivIko vazakara vijayI mahArAja bharata phirase vijayArtha parvatakI tarAIme A pahu~ce // 175 // / vahA~ para unhoMne senA ThaharAkara senApatike liye AjJA dI ki 'guphAkA dvAra ughAr3akara zIghra hI pUrva saNDakI vijaya prApta karo' || 176 || jaba taka senApati mleccharAjAoMko jItakara vApisa AyA taba taka sukhapUrvaka rahate hue mahArAja bharatake chaha mahIne vahIMpara vyatIta ho gaye || 177 / / vijayArtha parvatakI dakSiNa tathA uttara zreNIpara nivAsa karanevAle vidyAdhara loga apane apane svAmiyoM ke sAtha mahArAja bharatakA darzana karane ke liye vahIM para Aye || 178 / / dUrase hI mastaka jhukAnevAle vidyAdhara rAjAoMne nakhoMkI kiraNoM ke samUhake bahAne se mahArAja bharatakI AjJA apane zirapara dhAraNa kI thI / bhAvArtha- namaskAra karate samaya vidyAdhararAjAoM ke mastaka para jo bharata mahArAjake caraNoMke nakhoMkI kiraNeM par3atI thIM unase ve aise mAlUma hote the mAno bharatakI AjJA hI apane mastakapara dhAraNa kara rahe hoM / / 179 / / nami aura vinami donoM hI vidyAdharoM ke rAjA apane mukhya dhanakI sAmagrI ke sAtha bharatake darzana karaneke liye samIpa Aye // 180 // nami aura vinabhi jo anya kisIko nahIM milanevAlI vidyAdharoMke dezakI mukhya dhanarUpa sampatti bheMTa meM lAye the usase mahArAja bharatako bhArI saMtoSa huA thA / / 181 / / jirA prakAra nadiyoM ke pravAhase samudra pUrNa ho jAtA hai usI prakAra usa samaya nami aura vinamike dvArA upahAra meM lAye hue kanyAratna Adi aneka ratnoMke samUhase mahArAja bharatakI icchA pUrNa ho gaI thI || 182|| zrImAn bharatane rAjA namikI bahina subhadrA nAmakI uttama kanyAke sAtha 1 sthalIm la0, 60, i0 a0, sa0 / 2 sainyaraca la0 | 3 vim / 4 udghATita / 5. pUrvakhaNDam / 6 zIghram / 7 Agacchan / 8 kSetra / 6 prabhuM la0, a0, sa0, 60, 60 // spAvanIkRtayA | 11 bhaginIm / 'aminI svayA' ityabhidhAnAt / 12 pariNItavAn / 10 vidyAre Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM parva tAM manoja' rasasyeva srutiM saMprApya cakrabhRt / svaM mene saphalaM janma paramAnandanirbharaH // 184 // tAvAnijita niHzeSamleccharAjabalo balaiH / jayalakSmoM puraskRtya senAnIH prabhumaMkSata // 185 // kRtakAryaM ca satkRtya taM tAMzca mlecchanAyakAn / visarNya samrAT sajjo'bhUt pratyAyAtumapAGatmahIm // 186 // jayaprayANazaMsinyaH tadAbheryaH pradadhvanuH / viSvagbalArNave kSobham zrAtanvantyo mahIbhRtAm // 187 // (tAM kANDakaprapAtAkhyAM prAgevodghATitAM guhAm / praviveza balaM jiSNoH cakraratnapurogamAm // 188 // gaGagApagobhayaprAntamahAvIthIdvayena sA / vyatIyAya guhAM senA kRtadvArAM camUbhRtA // 186 // mucyamAnA guhA saMndheH cirAducchvasiteva sA / camUrapi guhArodhAnniHsRtyojjIviteva sA // 160 // nATyamAlAmarastatra ratnArthaH prabhumardhayan / pratyagRhNAd guhAdvAri pUrNakumbhAdimaMgalaH // 161 // kRtopacchandanaM cAmuM nATyamAlaM surarSabham / vyasarjayadyathoddezaM satkRtya bharatarSabhaH // 162 // kRtodayaminaM dhvAntAtparito gaganecarAH / paricerurnabhomArgam zrArudhya dhUta sAyakAH // 163 // mAlinIvRttam namivinabhipuro gairanvitaH khecarendraH khacaragiriguhAntardhvAntamutsArya dUram / ravivi kiraNoghaidyatayandigvibhAgAn nidhipatirudiyAya' prINayan jIvalokam // 164 // sarasa kisalayAntaH spandamande surastrIstanataTaparilagna kSaumasaMkrAntavAse' / sarati" maruti mandaM kanvareSvabhirtuH nidhipatizibirANAM prAdurAsannivezAH // 165 // vidyAdharoM ke yogya maMgalAcArapUrvaka vivAha kiyA // 183 // rasakI dhArAke samAna manohara usa subhadrAko pAkara utkRSTa Anandase bhare hue cakravartIne apanA janma saphala mAnA thA // 184 // itane meM hI jisane apanI senAke dvArA samasta mleccha rAjAoMkI senA jIta lI hai aise senApati ne jayalakSmIko Age kara mahArAja bharatake darzana kiye || 185 || jisane apanA kArya pUrNa kiyA hai aise senApatikA sanmAna kara aura Aye hue mleccha rAjAoMko bidAkara samrAT bharatezvara dakSiNakI pRthivIkI ora Aneke liye taiyAra hue // 986 // usa samaya vijayake liye prasthAna karane kI sUcanA 'denevAlI bheriyA~ rAjAoMkI senArUpI samudra meM kSobha utpanna karatI huI cAroM ora baja rahI thIM / / 187 / / cakraratna jisake Age cala rahA hai aisI bharatakI senAne pahalese hI ughAr3I huI kANDakaprapAta nAmakI prasiddha guphAmeM praveza kiyA / / 188 / / usa senAne gaGgA nadI ke donoM kinAroMpara kI do bar3I bar3I galiyoMmeMse, senApatike dvArA jisakA dvAra pahale se hI khola diyA gayA hai aisI usa guphAko pAra kiyA / / 189 / / senAke dvArA chor3I huI vaha guphA aisI jAna par3atI thI mAno cirakAlase ucchvAsa hI le rahI ho aura vaha senA bhI guphAke rodha se nikalakara aisI mAlUma hotI thI mAno phirase jIvita huI ho // / 190 / / vahA~ nATyamAla nAma ke devane dakSiNa guphAke dvArapara pUrNakalaza Adi maMgaladravya rakhakara tathA ratnoMke ardhase argha dekara bharata mahArAjakI agavAnI kI thI- sAmane Akara satkAra kiyA thA / / 191 / / bharata mahArAjane aneka prakArakI stuti karanevAle usa nATyamAla nAmake zreSTha devakA satkAra kara use apane sthAnapara jAneke liye bidA kara diyA / / 192 / / dhanuSa bANa dhAraNa karanevAle vidyAdhara cAroM orase AkAzamArgako gherakara, sUrya ke samAna andhakArase pare rahakara udaya honevAle cakravartIkI paricaryA karate the / / 193 / / jinameM nami aura vinami mukhya haiM aise vidyAdharoM sahita tathA vijayArdha parvatakI guphAke bhItarI andhakArako dUra haTAkara sUryake samAna kiraNoMke samUhase dizAoMko prakAzita karatA huA vaha nidhiyoMkA adhipati cakravartI samasta jIvalokako Anandita karatA huA udita huA arthAt guphAke bAhara nikalA // 194 // rasa 126 1 manojJAM rasasyeva / 2 dakSiNabhUmim / 3 senAnyA / 4 kRtasAntvanam / 5 surazreSTham / 6 nijadeza manatikramya / 7 puraHsaraH / 8 udeti sma / sugandhe / 10 vAti sati / 17 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 mahApurANam kisalayapurabhedI devadArumANAm zrasakRdamarasindhoH sokarAndhyAdhunAnaH / zramasalilama muSNA 'duSNasambhUSNu jiSNoH khacaragiritaTAntAnniSpatanmAtarizvA // 166 // sapadivijaya sainyanirjitamlecchakhaNDa: samupahRtajayazrIzcakriNAdiSTamAtrAt / jinamiva jayalakSmI sannidhAnaM nidhInAM parivRDhamupatasthau namUmaulizcabhUbhRt // 167 // zArdUlavikrIDitam jitvA mlecchanRpau vijitya ca suraM prAleyazailerzinaM devyauca praNamayya divyamubhayaM svIkRtya bhadrAsanam / helAnijitakhecarAdriradhirAT pratyantapAlAn jayan senAnyA vijayI vyajeSTa nikhilAM SaTSaNDabhUSAM bhuvam 168 puNyAdityayamAhimAhvayagirerAtoyadheH prAktanA "dAcApA vyapayonidherjalanidherA ca pratIcyAditaH / cakrekSmAmaricatra 'bhIka raka razcakreNa catrI vaze tasmAtpuNyamupArjayantu sudhiyo jaine mate susthitAH // 166 // ityArSe bhagavajjinasenAcArya praNIte triSaSTilakSaNamahApurANa saMgrahe bharatottarArddhavijayavarNanaM nAma dvAtriMzattamaM parva // 32 // yukta navIna komala pattoMke bhItara praveza karanese manda huA tathA devAMganAoMke stanataTapara lage hue rezamI vastroMmeM jisakI sugandhi praveza kara gaI hai aisA vAyu jisa samaya usa vijayArdha parvatakI guphAoM meM dhIre dhIre baha rahA thA usa samaya nidhiyoMke svAmI cakravartIkI senAke DeroMkI racanA zurU huI thI // 195 // devadAru vRkSoMke komala pattoMke saMpuTako bhedana karanevAlA tathA gaGgA nadIke jalakI bUMdoMko bAra-bAra hilAtA huA aura vijayArdha parvatake kinAre ke anta bhAgase AtA huA vAyu garmI se utpanna hue mahArAja bharatake pasIneko dUra kara rahA thA // 196 // cakravartIke dvArA AjJA prApta hone mAtrase hI jisane apanI vijayI senAoMke dvArA bahuta zIghra samasta mleccha khaNDa jIta liye haiM aura jo jayalakSmIko le AyA hai aisA senApati apanA mastaka jhukAye hue, nidhiyoMke svAmI bharata mahArAjake samIpa A upasthita huA / usa samaya bharata ThIka jinendradevake samAna mAlUma hote the kyoMki jisa prakAra jinendra devake samIpa sadA jayalakSmI vidyamAna rahatI hai usI prakAra unake samIpa bhI jayalakSmI sadA vidyamAna rahatI thIM // 197 // vijayI bharatane ( cilAta aura Anarta nAmake) donoM mleccharAjAoM ko jItakara himavAn parvatake svAmI himavAn devako kucha hI samaya meM jItA, tathA (gaGgA sindhu nAmakI ) donoM deviyoM praNAma karAkara ( unake dvArA diye hue ) do divya bhadrAsana svIkRta kiye aura vijayArdha parvatako lIlA mAtrameM jItakara usake samIpavartI rAjAoMko jItate hue unhoMne senApatike sAtha-sAtha chaha khaNDoMse suzobhita bharata kSetrakI samasta pRthivI ko jItA // 198 // jinakA hAtha athavA Taiksa zatruoMke samahameM bhaya utpanna karanevAlA hai aise cakravartI bharatane cakraratnake dvArA puNyase hI himavAn parvatase lekara pUrva dizAke samudra taka aura dakSiNa samudrase lekara pazcima samudra taka samasta pRthivI apane vaza kI thii| isaliye buddhimAn logoMko jaina matameM sthira rahakara sadA puNya upArjana karanA cAhiye / / 999 / / isa prakAra bhagavajjinasenAcArya praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahake hindI bhASAnuvAdameM uttarArdha bharatakI vijayakA varNana karanevAlA battIsavAM parva samApta huA / 1 anAzayat / 2 uSNasaJjAtam / 3 Agacchan / 4 AjJAtaH gaGgAdevIsindhudevyau / 7 suciraM la0, 60 / 8 himavadgiripatim / 12 bhayaGkarakaraH / 'bhayaMkaraM pratibhayamityabhidhAnAt / / 5 nAtham / 6 prAptavAnityarthaH / 10 pUrvAt / 11 dakSiNasamudrAt / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayatriMzattamaM parva zrImAnAnamitAzeSanu pavidyAdharAmaraH / siddhadigvijayazcakrI nyavRttatsvAM purIM prati // 1 // navasya nidhayaH siddhA ratnAnyapi caturdaza / siddha vidyAdharaiH sArddhaM SaTSaNDadharaNIbhujaH // 2 // jitvA mahImimAM kRtsnAM lavaNAmbhodhimekhalAm / prayANamakaroccakrI sAketanagaraM prati // 3 // prakIrNakacaladvIcirullasacchatrabudabudA / niryayau vijayArddhAdritaTAd gaGgeva sA camUH // 4 // kariNInaubhirazvIyakallolairja natomibhiH / dizo rundhanbalAmbhodhiH prasasarpa sphuraddhvaniH // 5 // calatAM rathacakrANAM cItkArairhayaheSitaiH / bRhitazca gajendrANAM zabdAdvaitaM tadAbhavat // 6 // bheryaH prasthAnazaMsinyo nedurAmandraniHsvanAH / zrakAlastanitAzaGakAm zrAtanvAnAH zikhaNDinAm // 7 // bhUddhamazvIyaM hAstikena prasarpatA / nyarodhi pattivRndaM ca prayAntyA rathakalpayA // 8 // pAdAtakRtasaMvAdhAt pathaH ' paryantapAtinaH / hayA gajA varUthAzca bhejustiryakpracoditAH // // parvatodapramArUDho gajaM vijayaparvatam / pratasthe vicalanmauliH catrI zakrasamadyutiH // 10 // zranugAta dezAn vilaGghaya sasarid girIn / kailAsazailasAnnidhyaM prApataccakriNo balam // 11 // athAnantara--jinhoMne samasta rAjA vidyAdhara aura devoMko namrIbhUta kiyA hai tathA samasta digvijaya meM saphalatA prApta kI hai aise zrImAn cakravartI bharata apanI ayodhyApurIke prati lauTe // 1 // ina mahArAja bharatako nau nidhiyAM aura caudaha ratna siddha hue the tathA vidyAdharoMke sAtha sAtha chaha khaNDoM ke samasta rAjA bhI inake vaza hue the // 2 // lavaNa samudra hI jisakI mekhalA hai aisI isa samasta pRthivIko jItakara cakravartIne apane ayodhyA nagarakI ora prasthAna kiyA ||3|| Dhalate hue camara hI jisakI lahareM haiM aura Upara camakate hue chatra hI jisake babUle haiM aisI vaha senA gaMgA ke samAna vijayArdha parvatake taTase nikalI ||4|| hathinIrUpI nAvoMse, ghor3oM ke samUharUpI laharoMse aura manuSyoM ke samUharUpI choTI choTI taraGgoMse dizAoMko rokatA huA tathA khUba zabda karatA huA vaha senArUpI samudra cAroM ora phaila gayA ||5|| usa samaya calate hue rathoMke pahiyoMke cItkAra zabdase, ghor3oMkI hinahinAhaTase aura hAthiyoMkI garjanAse zabdAdvaita ho rahA thA arthAt sabhI ora eka zabda hI zabda najara A rahA thA || 6 || jinakA zabda atizaya gambhIra hai aisI prasthAna - kAlako sUcita karanevAlI bheriyA~ mayUroMko asamayameM hI bAdaloMke garajanekI zaMkA bar3hAtI huI zabda kara rahI thIM // 7 // usa samaya daur3ate hue hAthiyoM samUhase ghor3oM kA samUha ruka gayA thA aura calate hue rathoMke samUhase paidala calanevAle sipAhiyoM kA samUha ruka gayA thA ||8|| paidala senAke dvArA jinheM kucha bAdhA kI gaI hai aise hAthI ghor3e aura ratha - thor3I dUrataka kucha tirache calakara ThIka rAstepara A rahe the / bhAvArthaM sAmane paidala manuSyoM kI bhIr3a dekhakara hAthI ghor3e aura ratha bagalase baraka kara Age nikala rahe the // 9 // jinakA mukuTa kucha kucha hila rahA hai aura jinakI kAnti indrake samAna hai aise cakravartIne parvata ke samAna UMce vijaya parvata nAmake hAthIpara savAra hokara prasthAna kiyA || 10 // cakravartI kI vaha senA gaGgA nadIke kinAre kinAre aneka deza, nadI aura parvatoMko ullaMghana karatI huI 1 siddhA vidyA-la0, i0, da0, a0, sa0, pa0 / 2 SaTkhaNDasthitamahIpAlAH / 3 meghadhvani / 4 mArgAn / saMvAdhAnpathaH a0, pa0, sa0, i0, da0 / 5 mArga vihAya paryante vartamAnA bhUtvA / 6 saMprApaccakriNAM balam la0 / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 mahApurANam kailAsAcalamamyam prathAlokya rathADagabhUt / nivezya nikaTe sainyaM prayayau jinacitum // 12 // prayAntamanujagmustaM bharatezaM mahAdyutim / rociSNumaulayaH kSamAyAH saudharmendramivAmarAH // 13 // acirAcca tamAsAdya zaradambarasacchavim / jinasyeva yazorAzim abhyanandadvizAmpatiH // 14 // nipatannirbharArAvaiH AhvayantamivAmarAn / trijagadgurumetyArAt sevadhvamiti sAdaram // 15 // marudAndolitodagrazAkhApraistaTapAdapaiH / pratoSAdiva nRtyantaM vikAsikusumasmitaH // 16 // taTanijharasampAtaH dAtu pAdyamivodyatam / vandAroM vyavRndasya viSvagAskandato jinam // 17 // shikhrollikhitaambhodpttlodgiivaaribhiH| dAvabhItyeva siJcantaM svaparyantalatAvanam // 18 // zacigrAva vinirmANaH zikharaH sthagitAmbaraH / gatiprasaramarkasya nyakkurvANamivocchitaH // 16 // kvacit kinnarasambhogyaH" kvacit pannagasevitaiH / kvacicca 'khacarAkrIDaH' vanarAviSkRtazriyam // 20 // kvacidviralanIlAMzumilitaiH sphaTikopalaiH / zazAGakamaNDalAzaDAkAm pAtanvantaM0 nabhojuSAm // 21 // harinmaNiprabhAjAlaiH bhAjAlazca prbhaashmnaam| kvacidindradhanurlekhAm AlikhantaM nabho'GagaNe // 22 // kramase kailAsa parvatake samIpa jA pahuMcI // 11 // tadanantara cakravartIne kailAsa parvatako samIpa hI dekhakara senAoMko vahIM pAsameM ThaharA diyA aura svayaM jinendra bhagavAnkI pUjA karaneke liye prasthAna kiyA // 12 / / jisa prakAra saudharma indrake pIche pIche dedIpyamAna mukuTako dhAraNa karanevAle aneka deva jAte haiM usI prakAra Age Age jAte hue atizaya kAntimAn mahArAja bharatake pIche pIche dedIpyamAna mukuTako dhAraNa karanevAle aneka rAjA loga jA rahe the / / 13 / / jisakI kAnti zaradRtuke bAdaloMke samAna hai aura isIliye jo jinendra bhagavAnke yazake samUhake samAna jAna par3atA hai aise usa kailAsa parvatako bahuta zIghU pAkara mahArAja bharata bahuta hI prasanna hue // 14 // jo par3ate hue jharanoMke zabdoMse aisA jAna par3atA hai mAno samIpa Akara tInoM jagatke guru bhagavAn vRSabhadevakI sevA karo isa prakAra deva logoMko AdarapUrvaka bulA hI rahA ho-jinakI U~cI U~cI zAkhAoMke agrabhAga vAyuke dvArA hila rahe haiM aura jinapara phUle hue phUla unake manda hAsyake samAna mAlUma hote haiM aise apane kinArepara ke vRkSoMse jo aisA jAna par3atA hai mAno santoSase nRtya hI kara rahA ho-jo kinAroMparase jharanoMke par3anese aisA jAna par3atA hai mAno jinendra bhagavAnkI vandanA karane ke liye cAroM orase Ate hue bhavya jIvoM ke samUhake liye paira dhoneke liye jala deneko hI udyata huA ho-jo zikharoMse vidIrNa hue bAdaloMke samUhase girate hue jalase aisA jAna par3atA hai mAno dAvAnalake Darase apane samIpavartI latAoMke vanako sIMca hI rahA ho-jo sphaTika maNike sapheda pattharoMse bane hue aura AkAza ko gheranevAle apane U~ce U~ce zikharoMse aisA jAna par3atA hai mAno sUryakI gatike phailAvako roka hI rahA ho-jinameM kahIM to kinnara jAtike deva saMbhoga kara rahe haiM, kahIM nAgakumAra jAti ke deva sevA kara rahe haiM aura kahIM vidyAdhara loga krIr3A karate haiM aise aneka vanoMse jisakI zobhA prakaTa ho rahI hai jo kahIMpara kucha kucha nIlamaNiyoMkI kiraNoMse mile hue sphaTika maNiyoMke pattharoMse devoMko candramaNDalakI AzaMkA utpanna karatA rahatA hai| jo kahIMpara hare raMgake maNiyoM kI prabhAke samahase aura sphaTika maNiyoMkI prabhAke samUhase AkAzarUpI AMganameM indradhanuSa kI rekhA likha rahA thaa| kahIMpara padmarAga maNiyoMkI kiraNoMse mile hue sphaTika maNiyoMkI kiraNoMse jisake kinAre kA samIpabhAga kucha kucha lAlI liye hue sapheda raMgakA ho gayA hai aura 1 kailAsam / 2 vandanazIlasya / 3 AgacchataH / 4 vidArita / 5 udgata / 6 sphaTikapASANa / 7 sambhogaH da0, a0, sa0 / 8 khecarA-pa0 / 6 khacarANAm AsamantAt krIr3A yeSu tAni / 10 mAtanvAnaM-da0, la0, a0, sa0, i0 / 11 padmarAgANAm / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastriMzattamaM parva padmarAgAMza bhibhinnaH sphttikoplrshmibhiH| prAraktazvetavaprAntaM kilAsinamiva kvacit // 23 // kyacidvizliSTa zaileyapaTalarbahudadruNaH / mRgendranakharollekhasahargaNDopalastatam // 24 // kvacidgu hAntarAd guJjanmRgendrapratinAdinoH / taTordadhAnamudva ddhamadaiH parihRtAgajaH // 25 // kvacit sitopalotsaGaga cAriNIramarAGAganAH / vibhANaM zaradabhAntarvatinIriva vidyutaH // 26 // tamityadbhutayA lakSmyA parItaM bhUbhRtAM patim / svamivAlaGayayamAlokya cakrapANiragAnmadam // 27 // gireradhastale dUrAd vAhanAdiparicchadam / vihAya pAdacAreNa yayau kila sa dharmadhIH // 28 // padbhyAmArohato'syAdri nAsIt khedo manAgapi / hitArthinAM hi khedAya nAtmanInaH kriyAvidhiH // 26 // Aruroha sa taM zailaM surazilpivinirmitaH / viviktairmaNisopAnassvargasyevAdhirohaNaH // 30 // adhityakAsu' so'syAdraH prasthAya vanarAjiSu / lambhito'tithisatkAramiva zItairvanAnilaiH // 31 // kvcidutphullmndaarvnnviithiivihaarinniiH| vivikta sumanobhUSAH so'pazyadvanadevatAH // 32 // kvcidvnaantsNsuptnijshaavaanushaayiniiH| mRgIrapazyadArabdha maduromanthamantharAH // 33 // kvacini kuJcasaMsuptAn bahataH zayupotakAn / "purItannikarAnadrerivApazyatsa pujitAn // 34 // kvacid gajamadAmodavAsitAn gaNDazailakAn / dadRze" harirAroSAd ullikhannakharAGakuraiH // 3 // isaliye jo aisA jAna par3atA hai mAno use kilAsa (kuSTha) roga hI ho gayA ho| jinapara kahIM kahIM aneka dhAtuoMke Tukar3e TUTa-TUTakara par3e haiM tathA jo siMhoMke nakhoMkA AghAta sahanevAlI haiM aura isaliye jo aisI jAna par3atI haiM mAno unapara bahutasA dAda ho gayA ho aisI aneka caTTAnoM se jo vyApta ho rahA hai| kahIM kahIMpara jinameM guphAoMke bhItara garajate hue siMhoMkI pratidhvani vyApta ho rahI hai aura isIliye jinheM madonmatta hAthiyoMne chor3a diyA hai aise aneka kinAroM jo dhAraNa kara rahA hai aura jo kahIM kahIMpara zaradaRtuke bAdaloMke bhItara rahanevAlI bijaliyoMke samAna sphaTika maNiyoMkI zilAoMpara calanevAlI devAMganAoMko dhAraNa kara rahA hai -isa prakAra adbhuta zobhAse sahita usa kailAsa parvatako dekhakara cakravartI bharata bahuta hI Anandako prApta hue| aura usakA khAsa kAraNa yaha thA ki vaha cakravartIke samAna hI alaMdhya thA aura bhUbhRta arthAt parvatoM (pakSameM rAjAoM) kA adhipati thA // 15-27 // dharmabuddhiko dhAraNa karanevAle mahArAja bharata parvatake nIce dUrase hI savArI Adi parikarako chor3akara paidala calane lage // 28 // paidala hI parvatapara car3hate hue bharatako thor3A bhI kheda nahIM huA thA so ThIka hI hai kyoMki kalyANa cAhanevAle puruSoMko AtmAkA hita karanevAlI kriyAoMkA karanA kheda ke liye nahIM hotA hai // 29 // svargakI sIDhiyoMke samAna devarUpI kArIgaroMke dvArA banAI huI pavitra maNimayI sIr3hiyoMke dvArA mahArAja bharata usa kailAsa parvatapara car3ha rahe the // 30 // car3hate car3hate ve usa parvatake UparakI bhUmipara jA pahuMce aura vahAM unhoMne vanakI paMktiyoMmeM vanakI zItala vAyuke dvArA mAno atithisatkAra hI prApta kiyA thA // 31 // vahAM unhoMne kahIM to phUle hue mandAra vanakI galiyoMmeM ghUmatI huI tathA phUloMke pavitra AbhUSaNa dhAraNa kiye huI vanadeviyoMko dekhA // 32 // kahIM vanake bhItara apane baccoMke sAtha leTI huI aura dhIre dhIre romantha karatI haI hariNiyoMko dekhA // 33 // kahIM latAgahoMmeM sote hae aura eka jagaha ikaTaThe hue ajagarake una bar3e bar3e baccoMko dekhA jo ki usa parvatakI aMtar3iyoMke samahake samAna jAna par3ate the // 34 // aura kahIMpara hAthiyoMke madase suvAsita bar3I bar3I kAlI caTTAnoMko hAthI 1 militaiH / 2 pATalasAnvantam / 'zveta raktastu pATala' ityabhidhAnAt / 3 sidhmalam / 'kilAsI sidhmala' ityabhidhAnAt / 4 shithilitkusumsmuuhaiH| 5 dadrurogisadRzaiH / 'dadruNo dadrurogI syAd' ityabhidhAnAt / 6 sphttikshilaamdhy| 7 AtmahitaH / 8 UrzvabhUmiSu / 6 prApitaH / 10 vibhinna / 11 upakrAnta / 12 nikuJja la0, da0, a0, pa0, i0, sa0 / 13 ajagarazizUn / 14 antrasamUhAn / 15 dRzyate sma / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 mahApurANam kiJcidantaramAruhaya pazyannadreH parAM zriyam / prAptAvasaramityUce vacanaM ca purodhasA // 36 // pazya deva girerasya pradezAnbahuvismayAn / ramante tridazA yatra svargAvAse'pyanAdarAH // 37 // paryAptametadevAstha prAbhavaM bhuvanAtigam / devo yadenamadhyAste carAcaraguruH puruH // 38 // mahAbirayamutsaDAgasaGaginIH saridaGaganAH / zazvad bitti kAmIva galannIlajalAMzukAH // 36 // krIDAhetArahiMsro'pi magendro girikandarAt / mahAhimayamAkarSandAnmuJcatyapArayan // 40 // sarvadvandva sahAnsAna* janatAtApahAriNaH / munIniva banAbhogAneSa' dhatte'dhimekhalam // 41 // harInakharanibhinnamadadviradamastakAn / nirbharaiH pApabhItyeva tarjayatyeSa sAravaH // 42 // dhatte sAnucarAn bhadrAn ucca vaMzAn svavagrahAn / vanadvipAnayaM zailo bhavAniva mahIbhujaH0 // 43 / / dhvanato ghanasaMghAtAna zarabhA rbhsaadmii| dviradAzaGakayotpatya patanto yAnti zocyatAm // 44 // kapolakASasaMrugNa tvaco gadajalAvilAH / dvipAnAM vanasambhogaM sUcayantIha" zAkhinaH // 45 // samajhakara nakharUpI aMkuroMse didAraNa karatA huA siMha dekhA // 35 // bharata mahArAja kucha dUra Age car3hakara jaba parvatakI zobhA dekhane lage taba purohitane avasara pAkara nIle likhe anusAra vacana kahe // 36 // he deva, isa parvatake aneka AzcaryoMse bhare hue una pradezoMko dekhiye jina para ki deva loga bhI svargavAsameM anAdara karate hue krIr3A kara rahe haiM // 37 // samasta lokako ullaMghana karanevAlI isa parvatakI mahimA itanI hI bahuta hai ki cara aura acara--sabhoka guru bhagavAn vRSabhadeva isapara virAjamAna haiM // 38 // yaha mahAparvata apanI godI arthAt nIcale madhyabhAgameM rahanevAlI aura jinake nIle jalarUpI varatra chUTa rahe haiM aisI nadIrUpI striyoMko kAmI purupakI taraha sadA dhAraNa karatA hai // 39 // yaha siha hisaka hone para bhI kenala krIr3A ke liye parvatakI guphAmeMse eka bar3e bhArI sarpako khIMca rahA hai parantu lambA hone se khIMcaneke liye asamartha hotA huA use chor3a bhI rahA hai // 40 // yaha parvata apane taTabhAgapara aise aneka vanake pradezoM ko dhAraNa karatA hai jo ki ThIka muniyoMke samAna jAna par3ate haiM kyoMki jisa prakAra muni saba prakArake dvandva arthAt zIta uSNa AdikI bAdhA sahana karate haiM usI prakAra ve vanake pradeza bhI saba prakArake dundra arthAt pazupakSiyoM Adike yagala sahana nApate haiM,-dhAraNa karate haiM, jisa prakAra muni sabakA kalyANa karate haiM usI prakAra banake pradeza bhI savakA kalyANa karate haiM aura jisa prakAra muni janasamUhake saMtApa arthAt mAnasika vyathAko dUra karate haiM usI prakAra / vanake pradeza bhI saMtApa arthAt sUryake ghAmase utpanna huI garamIko dUra karate haiM // 41 // yaha parvata zabda karate hue jharanoMse aisA jAna par3atA hai mAno jinhoMne apane nakhoMse madonmatta hAthiyoM ke mastaka vidAraNa kiye haiM aise siMhoMko pApake Darase tarjanA hI kara rahA ho-DATa hI dikhA rahA ho // 42 // he nAtha, jisa prakAra Apa sAnandhara arthAta sekkoM sahita, bhadra, ucca kalameM utpanna hue aura uttama zarIravAle aneka rAjAoMko dhAraNa karate haiM--unheM apane AdhIna rakhate haiM, usI prakAra yaha parvata bhI sAnucara arthAt zikharoMpara calanevAle, pIThaparakI ucca rIr3hase yukta aura uttama zarIravAle bhadra jAtike jaMgalI hAthiyoMko dhAraNa karatA hai // 43 // idhara ye aSTApada, garajate hue meghoMke samUhako hAthI samajhakara unapara uchalate haiM parantu phira nIce girakara zocanIya dazAko prApta ho rahe haiM // 44 // kapoloMke bisanese jinakI chAla dhisa 1 aghAtuko'pi / 2 samartho bhUtvA / 3 prANiyagala, pakSe duHkha / 4 sarvahitAn / 5 giriH / 6 dhvnishitH| 7 sAnuSu carantIti sAnucarAstAn, pakSe anucaraiH sahitAn / 8 unnatapRSThAsthIn, pakSe ikSvAkvAdivaMzAn / 6 svavigrahAn Ta0 / zobhanalalATAn / 'avagraho lalATa syAd' ityabhidhAnAt / pakSesuSTha svatantratAniSedhAna / 'avanaha iti khyAto vRSTirodhe gajAlike / svatantratAniSedhe'pi pratibandhe'pyavagraha' ityabhidhAnAt / 10 bhUpatIn / 11 meghasamUhAn / 12 gaNDasthalanigharSaNasaMbhagna / 13 ArdAH / 14 girau / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastriMzattamaM parva zAkhAmRgA' magendrANAM gajitariha tajitAH / pujIbhUtA nikuJjadhu pazya tiSThanti sAdhvasAt // 46 // munIndrapAThaniSirito ramyamidaM dhanam / tRNAnakavalagrAsikuraGagakulasaDAkulam // 47 // itazca harigArAti kaThorArayabhISaNam / vimuktakavalacchedaprapalAyitakuJjaram // 48 // jarajaranta RDagAgrakSatavalmIpharodhasaH / ito ramyA vanoddezA varAhotkhAtapalvalAH // 46 // magaiH praviSTavezanta vaMzastambopagai jaiH| sUcyate hariNAkAntaM banamatad bhayAnakam // 50 // vanapravezibhinityaM nityaM sthnnddilshaayibhiH| na mucyate'yamadrIndro magarmunigaNarapi // 5 // iti prazAnto rodrazca sadaivAyaM dhraadhrH| sannidhAnAjjinendrasya zAnta evAdhunA punaH // 52 // gajaH pazya bhRgendrAgAM saMvAsamiha kAnane / nakharakSatamArgeSu svairamArapazatAmimAn // 53 // 1degcAraNAdhyuSitAnete guhosddaagaanshddiktaaH| vizantyanu gatAH zAvaiH pAkasattvaiH12 samaM mRgAH13 // 54 // aho paramamAzcarya tirazcAmapi yadgaNaiH / anuyAta munIndrANAm ajJAtabhayasampadAm // 55 // (so'yamaSTApadairjuSTo5 gairanvarthanAmabhiH / punaraSTApadakhyAti puraiti" svaduSakramam // 56 // ) "spharanmaNitaTopAntaM tArakAcakramApatat / na yAti vyaktimasyAstadrocizchannamaNDalam // 17 // gaI hai aura jo madarUpI jalase malina ho rahe haiM aise isa vanake vRkSa hAthiyoMkI vanakrIr3Ako sApha sApha sUcita kara rahe haiM // 45 // idhara dekhiye, siMhoMkI garjanAse Dare hue ye bandara bhayase ikaTaThe hokara latAmaNDapoMmeM baiThe hae haiN||46|| yaha vana idhara to bar3e baDe maniyoMke pATha karane ke zabdoMse ramaNIya ho rahA hai aura idhara tRNoMke agrabhAgakA grAsa khAnevAle hariNoM ke samahase vyApta ho rahA hai // 47 // idhara siMhoMke kaThora zabdoMse bhayaMkara ho rahA hai aura idhara khAnA-pInA chor3akara hAthiyoM ke samUha bhAga rahe haiM / / 48 / / idhara, jinameM vRddha jaMgalI bhaiMsAoMne sIMgoMkI nokase bAmiyoMke kinAre khoda diye haiM aura sUaroMne choTe choTe tAlAba khoda DAle haiM aise ye sundara sundara banake pradeza haiM / / 49 / / choTe choTe tAlAboMmeM ghuse hue hariNoM aura bA~sakI jhAr3iyoMke samIpa chipakara khar3e hue hAthiyoMse sApha sApha sUcita hotA hai ki isa bhayaMkara vanapara abhI abhI siMhane AkramaNa kiyA hai // 50 // sadA vanameM praveza karanevAle aura sadA jamInapara sonevAle hariNa aura muniyoMke samUha isa banako kabhI nahIM chor3ate haiM // 51 // isa prakAra yaha parvata sadA zAnta aura bhayaMkara rahatA hai parantu isa samaya zrI jinendradevake sannidhAnase zAnta hI hai / / 52 / / idhara, isa vanameM siMhoMkA hAthiyoMke sAtha sahavAsa dekhiye, ye siMha apane nakhoMse kiye hue hAthiyoMke dhAvoMkA icchAnusAra sparza kara rahe haiM // 53 // jinake pIche pIche bacce bala rahe haiM aise hariNa, siMha, vyAdhU Adi duSTa jIvoMke sAtha sAtha cAraNa-muniyoMse adhiSThita guphAoMmeM nirbhaya hokara praveza karate haiM // 54 / / ahA, bar3A Azcarya hai ki pazuoM ke samaha bhI, jinheM banake bhaya aura zobhAkA kacha bhI patA nahIM hai aise maniyoMke pIche pIche phira rahe haiM / / 55 / / sArthaka nAmako dhAraNa karanevAle aSTApada nAmake jIvoMse sevita huA yaha parvata Apake car3haneke bAda aSTApada nAmako prApta hogA // 56 // jisapara aneka maNi dedIpyamAna ho rahe haiM aise isa parvatake kinAreke samIpa AtA huA nakSatroMkA samUha una maNiyoMkI kiraNoMse apanA maNDala tirohita ho jAnese prakaTatAko prApta nahIM ho rahA hai| bhAvArtha 1 maUMTA: / 2 siha / 3 vRddhamahiSa / 4 vAmalUrataTAH / 'vAmalUrazca nAkuzca valmIka punnapuMsakam' ityabhidhAnAt / 5 alpasarovarAH / 6 palvalaiH / 'vezantaM palvalaJcAlpasara' ityabhidhAnAt / 7 vennupunyjsmiipgaiH| 8 sahavAsam / 6 nakha rakSatakIrNapaMktiSu / 10 cAraNamunibhirAzritAn / 11 gRhAmadhyAn / 12 siNhshaarduulaadikruurmRgaiH| 13 hariNAdayaH / 14 anugatam / 15 sevitaH / 16 sArthA'bhidhAnaH / 17 bhaviSyakAle AgamiSyati / 18 tvayA prathamopakrama yathA bhavati tthaa| 19 Agacchat / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 mahApurANam jvalatyauSadhijAle'pi nizi nAbhyeti kinnaraH / tamovizaGakA'syAdreH indranIlamayIstaToH // 58 // harinmaNitaTotsarpanmayUkhAnatra bhUdhare / tRNAGakuradhiyopetya mRgA yAnti vilakSyatAm // 56 // sarojarAga' ratnAMzuccha ritA vanarAjayaH / tatAH saHdhyAtapeneva puSNantIha parAM zriyam // 60 // sUryAzubhiH parAmRSTAH sUryakAntA jvalantyamI / prAyastejasvisaMparkastejaH puSNAti tAdRzam // 61 // ihenduka rasaMsparzAtprakSa ranto'pyanukSapam' / candrakAntA na hIyante vicitrA pudgalasthitiH // 62 // surANAmabhigamyatvAt siMhAsanaparigrahAt / mahattvAdacalatvAcca girireSa jinAyate // 63 // zuddhasphaTika saGakAzanirmalodAravigrahaH / zuddhAtmeva zivAyAstu tavAyamacalAdhipaH // 64 // iti zaMsati' tasyAdreH parAM zobhAM purodhasi / zaMsAdbhUta ivAnandaM paraM prApa parantapaH 10 // 65 // kiJciccAntaramullaGghya prasannenAntarAtmanA / pratyAsannajinAsthAnaM vidAmAsa vidAMvaraH // 66 // nipatatpuSpavarSeNa dundubhInAM ca niHsvanaiH / vidAmbabhUva" lokezam zrabhyAsakRtasannidhim // 67 // kinAre ke samIpa saMcAra karate hue nakSatroMke samUhapara maNiyoMkI kAnti par3a rahI hai jisase ve maNiyoMke samAna hI jAna par3ate haiM, pRthak rUpase dikhAI nahIM dete haiM / / 57 // yadyapi yahA~ rAtri ke samaya auSadhiyoM kA samUha prakAzamAna rahatA hai tathApi kinnara jAtike deva aMdhakArakI AzaMkA se indranIla maNiyoM ke bane hue isa parvatake kinAroMke sanmukha nahIM jAte haiM / / 58 / / isa parvata para harita maNiyoM ke bane hue kinAroMkI phailatI huI kiraNoMko harI ghAsake aMkura samajhakara hariNa Ate haiM parantu ghAsa na milanese bahuta hI Azcarya aura lajjAko prApta hote haiM // 59 // idhara padmarAga maNiyoMkI kiraNoMsI vyApta huI vanakI paMktiyA~ aisI utkRSTa zobhA dhAraNa kara rahI haiM mAno unapara saMdhyAkAlakI lAla lAla dhUpa hI phaila rahI ho // 60 // ye sUryakAnta maNi sUryakI kiraNoMkA sparza pAkara jala rahI haiM so ThIka hI hai kyoMki prAyaH tejasvI padArthakA saMbaMdha tejasvI padArthake tejako puSTa kara detA hai || 61 || isa parvatapara candramAkI kiraNoMkA sparza honepara candrakAnta maNiyoMse yadyapi pratyeka rAtriko pAnI jharatA hai tathApi ye kucha bhI kama nahIM hote so ThIka hI hai kyoMki pudgalakA svabhAva bar3A hI vicitra hai ||62 // athavA yaha parvata ThIka jinendradevake samAna jAna par3atA hai kyoMki jisa prakAra jinendradevake samIpa deva Ate haiM usI prakAra isa parvatapara bhI deva Ate haiM, jisa prakAra jinendradevane siMhAsana svIkAra kiyA hai usI prakAra isa parvatane bhI siMhAsana arthAt siMhake AsanoMko svIkAra kiyA hai-isapara jahA~-tahA~ siMha baiThe hue haiM athavA siMha aura asana vRkSa svIkAra kiye haiM, jisa prakAra jinendradeva mahAn arthAt utkRSTa haiM usI prakAra yaha parvata bhI mahAn arthAt U~cA hai aura jinendradeva jisa prakAra acala arthAt apane svarUpa meM sthira haiM usI prakAra yaha parvata bhI acala arthAt sthira hai // 63 // he deva, jisakA udAra zarIra zuddha sphaTikake samAna nirmala hai aisA yaha parvatarAja kailAsa zuddhAtmAkI taraha ApakA kalyANa karanevAlA ho / / 64 / / isa prakAra jaba purohitane usa parvatakI utkRSTa zobhAkA varNana kiyA taba zatruoM ko saMtapta karanevAle mahArAja bharata isa prakAra parama Anandako prApta hue mAno sukharUpa hI ho gaye hoM // / 65|| vidvAnoMmeM zreSTha bharata cakravartI prasanna cittase kucha hI Age bar3he the ki unheM vahA~ samIpa hI jinendradevakA samavasaraNa jAna par3A || 66 // Uparase par3atI huI puSpavRSTise aura dundubhi bAjoM ke zabdoMse unhoMne jAna 1 vismayatAm / 2 padmarAga / 3 mizritAH / 4 varddhayanti / 5 rAtrI rAtrI / 6 na kRzA bhavanti / 7 hariviSTarasvIkArAt, pakSa siMhAnAmazanavRkSANAJca svIkArAt / 8 stuti kurvati sati / 6 sukhAyattaH / 10 paraM zatruM tApayatIti patapazcakI / 19 jAnAti sma / 12 samIpanihita sthitim / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastriMzattamaM parva 137 mandArakusumodgandhiH aAndolitalatAvanaH / pavanastamabhIyAya' pratyudyanniva pAvanaH // 6 // sumanovRSTirApaptad aapuuritnbhoddaagnnaa| virajIkRtabhUlokaH samaM zItairapA kaNaH // 66 // 'zuzruve dhvanirAmandro dundubhInAM nabho'GagaNa / zrutaH kekibhirugrIvaiH ghanastanitazaGakibhiH // 70 // gulphadaghna prasUnaughasammardamUdunA pthaa| tamadrizeSamazrAntaH prayayau sa nRpApaNIH // 71 // tato'dhiruhya taM zailam apazyat so'sya mUrdhani / prAguktavarNanopetaM jainamAsthAnamaNDalam // 72 // sametyA vasarAvekSAstiSThantya smin surAsurAH / iti tAniruktaM tatsaraNaM samavAdikam // 73 // pAkhaNDalavanulekhAm akhaNDaparimaNDalAm / janayantaM nijodyotaH dhUlIsAlamathAsadat // 74 // hemastambhAvinyastaratnatoraNabhAsuram / dhulosAlamatItyAsau mAnastambhamapUjayat // 7 // mAnastambhasya paryante sarasIH ssroruhaaH| jainIriva zrutIH svacchazItalApo dadarza saH // 7 // dhUlIsAlaparikSepasyAntarbhAga samantataH / vIthyantareSu so'pazyad devAvAsocitA bhuvaH // 77 // pratItya parataH kiJcid dadarza jalakhAtikAm / suprasannAmagAdhAM ca manovRtti satAmiva // 7 // vallIvanaM tato'drAkSInAnApuSpalatAtatam / puSpAsavarasAmattabhUmadbhumarasaDAkulam // 7 // liyA thA ki trilokInAtha jinendradeva samIpa hI virAjamAna haiM // 67 // mandAra vRkSoMke phUloM se sagandhita aura latAoMke vanako kampita karanevAlA vAyu unake sAmane isa prakAra AyA thA mAno unakI agavAnI hI kara rahA ho // 68 // jinhoMne pRthivIko dhUli rahita kara diyA hai aisI jalakI zItala bUMdoMke sAtha sAtha AkAzarUpI A~ganako bharatI huI phUloMkI varSA par3a rahI thI // 69 // jinheM meSoMkI garjanA samajhanevAle mayUra, apanI gardana U~cI kara suna rahe haiM aise AkAzarUpI A~ganameM honevAle dundubhi bAjoMke gambhIra zabda bhI mahArAja bharatane sune the // 70 // rAjAoMmeM zreSTha mahArAja bharata, pairakI gA~ThauM taka U~ce phaile hue phUloMke saMmardase jo atyanta komala ho gayA hai aise mArga ke dvArA binA kisI parizramake bAkI bace hue usa parvata para car3ha gaye the // 71 / / tadanantara usa parvatapara car3hakara bharatane usake mastakapara pahale kahI huI racanAse sahita jinendradevakA samavasaraNamaNDala dekhA // 72 // isameM samasta sura aura asura Akara divya dhvanike avasarakI pratIkSA karate hue baiThate haiM isaliye jAnakAra gaNadharAdi devoMne isakA samavasaraNa aisA sArthaka nAma kahA hai // 73 // athAnantara-mahArAja bharata, jo apane prakAzase akhaNDa maNDalavAle indradhanuSakI rekhA ko prakaTa kara rahA hai aise dhUlisAlake samIpa jA pahu~ce // 74 // suvarNake khaMbhoMke agrabhAgapara lage hue ratnoMke toraNoMse jo atyanta dedIpyamAna ho rahA hai aise dhUlisAlako ullaMghana kara unhoMne mAnastambhakI pUjA kI // 75 / / jinameM svaccha aura zItala jala bharA huA hai aura kamala phUla rahe haiM aisI jinendra bhagavAnkI vANIke samAna mAnastambhake cAroM orakI bAvar3iyA~ bhI mahArAja bharatane dekhIM // 76 // dhUlisAlakI paridhike bhItara cAroM orase galiyoMke bIca bIcameM unhoMne devoMke nivAsa karane yogya pathivI bhI dekhI // 77 // kucha aura Age calakara unhoMne jalase bharI huI parikhA dekhii| vaha parikhA sajjana puruSoMke cittakI vRttike samAna svaccha aura gambhIra thI // 78 // tadanantara jo aneka prakArake phUloMkI latAoMse vyApta ho rahA hai aura jo phUloMke AsavarUpI rasase matta hokara phirate hue bhUmaroMse vyApta hai aisA latA 1 abhimukha jagAma / 2 jalAnAm / 3 bharatena zrUyate sma / 4 ghuNTikapramANa / 'tad granthI ghu NTike zulphau' ityabhidhAnAt / 5 mArgeNa / 6 thamarahitaH / 7 kailAsasya / 8 smaagty| 6 prabhoravasaramAlokapantaH / 10 samavasaraNam / 11 Agamat / 12 paryantasarasI l0| 13 zaityajalA:, pakSe zAntijalAH / 14 devaprAsAdabhumIH / 18 , Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 mahApurANam tataH kiJcitpuro gacchan sAlamAdyaM vyalokayat / niSadhAdritaTapadhavapuSaM ratnabhAjuSam // 80 // suradauvArikArakSyatatpratolItalAzritAn / so'pazyanmaGagaladravyabhedAMstatrASTadhA sthitAn // 81 // tato'ntaH pravizanvIkSya dvitayaM nATyazAlayoH / prIti prApa parAM cakrI zakrastrIvartanocitam // 82 // sa dhUpaghaTayoryugmaM tatra vIthyubhayAntayoH / sugandhIndhanasandohodgandhidhUpaM vyalokayat // 83 // kakSAntare dvitIye'sminnasau vanacatuSTayam / nidadhyau' vigalatpuSpaiH kRtArghamiva zAkhibhiH // 84 // praphulla' vanamAzokaM sAptaparNa ca cAmpakam / zrAmra eDitaM vanaM prekSya so'bhUdAnra DitotsavaH // 85 // tatra caityadrumAMstuGagAn jinabimbairadhiSThitAn / pUjayAmAsa lakSmIvAn pUjitAbhUsurezinAm // 86 // tatra kinaranArINAM gItaMrAmandramUrcchanaiH / lebhe parAM dhRtiM cakrI gAyantInAM jinotsavam // 87 // sugandhipavanAmodaniHzvAsA kusuma smitA / vanazrIH kokilAlApaiH saJjajalpeva cakriNA // 88 // bhRGgIsaGagItasammUrcchat kokilAnaka nissvanaiH / zranaGgavijayaM jiSNorvanAnIvodaghoSayan // 5 // trijagajjanatA jatrapravezarabhasotthitam / tatrAzRNonmahAghoSamapAM ghoSamivodadheH // 60 // vanavedImathApazyad vanaruddhAvaneH param / vanarAjIvilAsinyAH kAJcImiva kaNanmaNim // 1 // tadgopurAvana krAntvA dhvajaruddhAni surAn / zrAjuhU SumivA'pazyanmahadbhUtaMrdhvajAMzukaiH // 2 vana dekhA // 79 // vahA~se kucha Age jAkara unhoMne pahalA koTa dekhA jo ki niSadha parvatake kinAre ke sAtha spardhA kara rahA thA aura ratnoM kI dIptise suzobhita thA ||80|| devarUpa dvArapAla jisakI rakSA kara rahe haiM aise gopuradvArake samIpa rakhe hue ATha maGgaladravya bhI unhoMne dekhe // 81 // tadanantara bhItara praveza karate hue cakravartI bharata indrANI ke nRtya karane ke yogya donoM orakI do nATyazAlAoMko dekhakara parama prItiko prApta hue / / 82 / / vahA~se kucha Age calakara mArga ke donoM ora bagalameM rakhe hue tathA sugandhita I dhanake samUhake dvArA jinase atyanta sugandhita dhUma nikala rahA hai aise do dhUpaghaTa dekhe || 83 || isa dUsarI kakSAmeM unhoMne cAra vana bhI dekhe jo ki jhar3ate hue phUloMvAle vRkSoMse argha dete hue ke samAna jAna par3ate the || 84 / / phUle hue azoka vRkSoMkA vana, saptaparNa vRkSoMkA vana, campaka vRkSoMkA vana aura AmoMkA sundara vana dekhakara bharata mahArAjakA Ananda bhI dUnA ho gayA thA / / 85 / / zrImAn bharatane una vanoM meM jinapratimAoM se adhiSThita aura indra narendra Adike dvArA pUjita bahuta U~ce caityavRkSoMkI bhI pUjA kI || 86 / / unhIM vanoM meM kinnara jAtikI deviyA~ bhagavAnkA utsava gA rahI thIM, unake gaMbhIra tAnavAle gItoM se cakravartI bharatane parama saMtoSa prApta kiyA thA // 87 // sugandhita pavana hI jisakA sugandhipUrNa niHzvAsa hai aura phUla hI jisakA maMda hAsya hai aisI vaha vanakI lakSmI koyaloMke madhura zabdoM se aisI jAna par3atI thI mAno cakravartI ke sAtha vArtAlApa hI kara rahI ho // 88 // bhUmariyoM ke saMgItase mile hue kokilArUpI nagAr3oMke zabdoMse ve vana aise jAna par3ate the mAno jinendra bhagavAn ne jo kAmadevako jIta liyA hai usIkI ghoSaNA kara rahe hoM // / 89 / / vahA~para tInoM lokoMke janasamUhake nirantara praveza karanekI utAvalIse jo samudra ke jalakI garjanAke samAna bar3A bhArI kolAhala ho rahA thA use bhI bharata mahArAjane sunA thA / / 90 / / tadanantara una vanoMse rukI huI pRthivIke Age unhoMne vanapaMktirUpI vilAsinI strIkI maNimayI mekhalAke samAna maNiyoMse jar3I huI vanakI vedI dekhI // 91 // vanavedI ke mukhya dvArakI bhUmiko ullaMghana kara cakravartI bharatane dhvajAoMse rukI huI pRthivI dekhI, vaha pRthivI usa samaya aisI mAlUma ho rahI thI mAno vAyuse hilate hue dhvajAoMke vastroMke dvArA 1 dadarza / 2 praphullavana - la0 / 3 AmreDitavanaM la0 / AmUmiti stutam / 4 dvitriguNitotsavaH / 5 jalpati sma / 6 saMmizrIbhavat / 7 sphuradratnAm / 8 surAT la, da0 / 6 AhvAtumiccham / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastriMzattamaM parva 136 sAvaniH 'sAvanIvodyad dhvajamAlAtatAmbarA / sacakrA sagajA reje jinarAjajayojitA // 3 // ketavo harivastrAbjavahigabhagarutmanAm / sragukSahaMsacakrANAM dazadhoktA jinezinaH // 4 // tAnekazaH zataM cASTau dhvajAn pratidizaM sthitAn / varIvazyanna gAccakrI sa tadruddhAvaneH param // 65 // dvitIyamArjunaM sAlaM sagopuracatuSTayam / vyatItya parato'pazyannATayazAlAvipUrvavat // 6 // tatra pazyansurastrINAM na tyaM gItaM nizAmayan / dhUpAmodaM ca sajighan" suprItAkSo 'bhavad vibhuH // 17 // kakSAntare tatastasmin kalpavRkSavanAvalim / sragvastrAbharaNAdISTaphaladAM sa nirUpayan // 6 // siddhArthapAdapAMstatra siddhabimbairadhiSThitAn / parItya praNaman prArthId acitAnAkinAyakaiH // 6 // banavedI tato'tItya caturgopuramaNDanAm / prAsAdaruddhAmavanI stUpAMzca prabhurakSata // 10 // prAsAdA vividhAstatra surAvAsAya klpitaaH| tricatuSpaJcabhUmyAdyAH nAnAcchanvairalAkRtAH // 10 // stUpAzca ratnanirmANAH sAntarA ratnatoraNaH / samantAjjinabimbaiste nicitAGagAzcakAzire // 102 // tAM pazyannarcayaMstAMzca tAMzca tAMzca sa kIrtayan / tAM ca kakSA vyatIyAya vismayaM paramIyivAn // 103 // unheM bulA hI rahI ho // 92 // vaha dhvajAbhUmi yajJabhUmike samAna suzobhita ho rahI thI kyoMki jisa prakAra yajJabhamikA AkAza aneka phaharAtI haI dhvajAoMke samahase vyApta hotA hai usI prakAra usa dhvajAbhUmikA AkAza bhI aneka phaharAtI huI dhvajAoMke samUhase vyApta ho rahA thA, jisa prakAra yajJabhUmi dharmacakra tathA hAthI Adike mAMgalika cihnoMse sahita hotI hai usI prakAra vaha dhvajAbhUmi bhI cakra aura hAthIke cihnoMse sahita thI, tathA jisa prakAra yajJabhUmi jinendradevake jaya arthAt jayajayakAra zabdoMse vyApta hotI hai usI prakAra vaha dhvajAbhUmi bhI jinendradevake jayajayakAra zabdoMse vyApta thI athavA karmarUpI zatruoMko jIta lenese prakaTa huI thI / / 93 / / jinarAjakI ve dhvajAeM siMha, vastra, kamala, mayUra, hAthI, garur3a, mAlA, baila, haMsa aura cakra ina cihnoMke bhedase daza prakArakI thIM // 94 / ve dhvajAe~ pratyeka dizAmeM ekaeka prakArakI eka sau ATha sthita thIM, una sabakI pUjA karate hue cakravartI mahArAja usa dhvajAbhUmise Age gaye // 95 / / Age calakara unhoMne cAra gopura daravAjoM sahita cAMdIkA banA huA dUsarA koTa dekhA aura use ullaMghana kara usake Age pahileke samAna hI nATyazAlA Adi dekhIM // 96 // vahAM devAGganAoMke nRtya dekhate hue, unake gIta sunate hue aura dhUpakI sugandha sUMghate hue mahArAja bharatakI indriyAM bahuta hI saMtuSTa huI thIM / / 97 // Age calakara unhoMne usI kakSAke madhyameM mAlA, vastra aura AbhUSaNa Adi abhISTa phala denevAlI kalpa vRkSoMke vanakI bhUmi dekhI // 98 // usI . vanabhUmimeM unhoMne siddhoMkI pratimAoMse adhiSThita aura indroMke dvArA pUjita siddhArtha vRkSoMkI pradakSiNA dI, unheM praNAma kiyA aura unakI pUjA kI / / 99 / / tadanantara cAra gopura daravAjoMse suzobhita vanakI vedIko ullaMghana kara cakravartI ne aneka mahaloMse bharI huI pRthivI aura stUpa dekhe // 100 // vahAM devoMke rahane ke liye jo mahala bane hue the ve tIna khaNDa, cAra khaNDa, pAMca khaNDa Adi aneka prakArake the tathA nAnA prakArake upakaraNoMse saje hue the // 10 // jinake bIca bIcameM ratnoMke toraNa lage hue haiM aura jinapara cAroM orase jinendradevakI pratimAe~ virAjamAna haiM aise ve ratnamayI stUpa bhI bahuta adhika suzobhita ho rahe the // 102 // una stUpoMko dekhate hue, unakI pUjA karate hue aura unhIMkA varNana karate hue jinheM parama Azcarya prApta ho rahA hai aise bharatane krama-kramase usa kakSAko ullaMghana 1 yajJasambandhinIva / savanaH yajJaH / 2 mAlAvRSabha / 3 ekaikasmin (dishi)| 4 pUjayan / 5 prathamasAloktavat / 6 zRNvan / 7 aaghaannyn| 8 prItendriyaH / 6 vanAvanim la0, pa0 / 10 pazyan / 11 svstik-srvtobhdrnndyaavrtruckvrddhmaanaadircnaavishessH| 12 vyatItavAn / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 mahApurANam nabhaHsphaTikanirmANaM prAkAravalayaM tataH / pratyAsajinasva labdhazuddhi dadarza saH // 104 // (tatra kalpopamai devaiH mhaadauvaarpaalkaiH| sAdaraM so'bhyanujJAtaH praviveza sabhAM vibhoH // 10 // samantAdyojanAyAmaviSkambhaparimaNDalam / zrImaNDapaM jagadvizvam apazyanmAntamAtmani // 106 // tatrApazyanmunIniddhabodhAndevIzca kalpajAH / sApikA napakAntAzca jyotirvanyoragAmarIH // 107 // bhAvanavyantarajyotiH kalpendrAnpArthivAnmagAn / bhagavatpAdasaMprekSAprItiprotphullalocanAn // 10 // gaNAniti kramAt pazyanparIyAya parantapaH / trimekhalasya pIThasya prathamAM mekhalAM zritaH // 106 / / tatrAnacaM mudA cakrI dharmacakracatuSTayam / yakSendravidhRtaM mUrnA adhnabimbAnukAri yat // 110 // dvitIyamekhalAyAM ca "prArcadaSTau mahAdhvajAn / cakrebhokSAjapaJcAsyasragvastragaruDAkitAn // 111 // mekhalAyAM tRtIyasyAm arthakSiSTa jagadgurum / vRSabhaM sa kRtI yasyAM zrImadgandhakuTIsthitA // 112 // tadgarbha ratnasandarbharucire hrivissttre| meruzaGaga ivottuGage suniviSTaM mahAtanum // 113 // chatratrayakRtacchAyamapyacchAyamacchidam / svatejomaNDalAkAntanasurAsuramaNDalam // 114 // azokazAkhicihnana vyaJjayantamivAjasA / svapAdAzrayiNAM zokanirAse zaktimAtmanaH // 115 // calatprakIrNakAkIrNaparyantaM kAntavigraham / rukmAdrimiva vaprAnta patannirbharasakulam // 116 // kiyA // 103 / / Age calakara unhoMne AkAzasphaTikakA banA huA tIsarA koTa dekhaa| vaha koTa aisA jAna par3atA thA mAno jinendradevakI samIpatAke kAraNa use zuddhi hI prApta ho gaI ho / / 104 // vahAM mahAdvArapAlake rUpameM khar3e hue kalpavAsI devoMse Adarasahita AjJA lekara bharata mahArAjane bhagavAnkI sabhAmeM praveza kiyA // 105 // vahAM unhoMne cAroM orase eka yojana lambA, caur3A, gola aura apane bhItara samasta jagatko sthAna denevAlA zrImaNDapa dekhA // 106 // usI zrImaNDapake madhyameM unhoMne jinendra bhagavAnke caraNoMke darzana karane se utpanna huI prItise jinake netra praphullita ho rahe haiM aise kramase baiThe hue ujjvala jJAnake dhArI muni, kalpavAsinI deviyAM, AryikAoMse sahita rAnI Adi striyAM, jyotiSI, vyantara aura bhavanavAsI devoMkI deviyAM, bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI aura kalpavAsI deva, rAjA Adi manuSya aura maga Adi pazu aise bAraha saMgha dekhe tathA inhIMko dekhate hue mahArAja bharatane tIna kaTanIdAra pIThako prathama kaTanIkA Azraya lekara usakI pradakSiNA dI / / 107-109 / / usa prathama kaTanIpara cakravartIne, jinheM yakSoMke indroMne apane mastakapara dhAraNa kara rakhA hai aura jo sUryake bimbakA anukaraNa kara rahe haiM aise cAroM dizAoMke cAra dharmacakroMkI prasannatAke sAtha pUjA kI / / 110 // dUsarI kaTanIpara unhoMne cakra, hAthI, baila, kamala, siMha, mAlA, vastra aura garur3ake cihnoMse cihnita ATha mahAdhvajAoMkI pUjA kI // 111 // tadanantara vidvAn cakravartI ne, jisapara zobhAyukta gandhakuTI sthita thI aisI tIsarI kaTanIpara jagadguru bhagavAn vRSabhadeva ko dekhA // 112 // usa gandhakuTIke bhItara jo ratnoMkI banAvaTase bahuta hI sundara aura meru parvatakI zikharake samAna UMce siMhAsanapara baiThe hue the, jinakA zarIra bar3A-jinapara tIna chatra chAyA kara rahe the parantu jo svayaM chAyArahita the, pApoMko naSTa karanevAle the, jinhoMne apane prabhAmaNDalase manuSya, deva aura dharaNendra sabhIke samUhako vyApta kara liyA thA-jo azoka vRkSake cihnase aise jAna par3ate the mAno apane caraNoMkA Azraya lenevAle jIvoMkA zoka dUra karaneke liye apanI zakti hI prakaTa kara rahe hoM-jinake samIpakA bhAga cAroM orase Dhalate hue cAmaroMse vyApta ho rahA thA, jo sundara zarIrake dhAraka the aura isIliye jo usa sumeru 1 sAmIpyAt / 2 klpjaiH| 3 divyaiH| 4 apuujyt| 5 samUham / 6 zokavicchede / 7 sAnuprAnta / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastrizattamaM parva tejasA cakravAlena spharatA parito vatam / pariveSavRtasyArkamaNDalasyAnukArakam // 117 // viyad'dundubhibhimandra ghoSa ruddhoSitodayam / sumanovarSibhidivyajI mUrtarUjitazriyam // 11 // sphuradgambhIranirghoSaprINitatrijagatsamam / prAvRSeNyaM' payovAhamiva dharmAmbuSiNam // 116 // nAnAbhASAtmika divyabhASAmekAsmiphAmapi / prathayantamayatnena haddhvAntaM nudatIM nRNAm // 120 // prameyavIryamAhAvirahe'pyati sundaram / suvAgvibhavamutsarpatsaurabhaM zubhalakSaNam // 121 // prasvedamalamacchAyam apakSamaspandavandhuram / susaMsthAna mabhedyaM ca dadhAnaM vapurUjitam // 122 // ratyaprataryamAhAtmyaM dUrAdAlokayan jinam / praha vo'bhUtsa mahIspRSTa jAnurAnandanirbharaH // 123 // dUrAnatacalanmauliH pAlolamaNikuNDalaH / sa reje praNaman bhaktyA jinaM ratnarivArghayan // 124 // tato vidhivadAnacaM jlgndhrgksstH| carupradIpapaizca saphalaiH sa phalepsayA // 12 // kRtapUjAvidhirbhUyaH praNamya parameSThinam / stotuM stutibhiratyuccaiH pArebhe bharatAdhipaH // 126 // tvAM stoSye paramAtmAnam apAraNamacyutam / codito'haM balAd bhaktyA zaktyA mando'pyamandayA // 127 // parvatake samAna jAna par3ate the joki zikharoMke samIpa bhAgase par3ate hue jharanoMse vyA ta ho rahA hai-jo cAroM orase phailate hue kAntimaNDalase vyApta ho rahe the aura usase aise jAna par3ate the mAno gola paridhise ghire hue sUryamaNDalakA anukaraNa hI kara rahe hoM-gambhIra zabda karanevAle AkAzadundubhiyoMke dvArA jinakA mAhAtmya prakaTa ho rahA thA tathA phUloMkI varSA karanevAle divya meghoMke dvArA jinakI zobhA bar3ha rahI thI-jinhoMne cAroM ora phailatI huI apanI gaMbhIra garjanAse tInoM lokoMke jIvoMkI sabhAko saMtuSTa kara diyA thA aura isIliye jo dharmarUpI jalakI varSA karate hue varSARtuke meghake samAna jAna par3ate the, jo utpattisthAnakI apekSA eka rUpa hokara bhI atizayavaza zrotAoMke karNakuharake samIpa aneka bhASAoMrUpa pariNamana karanevAlI aura jIvoMke hRdayakA andhakAra dUra karanevAlI divya dhvaniko binA kisI prayatna ke prasArita kara rahe the-jo ananta vIryako dhAraNa kara rahe the, AbhUSaNarahita honepara bhI atizaya sundara the, vANIrUpI uttama vibhUtike dhAraka the, jinake zarIrase sugandhi nikala rahI thI, jo zubha lakSaNoMse sahita the, pasInA aura malase rahita the, jinake zarIrakI chAyA nahIM par3atI thI, jo AMkhoMke palaka na laganese atizaya sandara the, samacaturasra saMsthAnake dhAraka the, aura jo chedana bhedana rahita atizaya balavAn zarIrako dhAraNa kara rahe the-aise acintya mAhAtmyake dhAraka zrI jinendra bhagavAnko dUrase hI dekhate hue bharata mahArAja Anandase bhara gaye tathA unhoMne apane donoM ghuTane jamInapara Tekakara zrI bhagavAnko namaskAra kiyA // 113-123 // dUrase hI nama honeke kAraNa jinakA mukuTa kucha kucha hila rahA hai aura maNimaya kuNDala caJcala ho rahe haiM aise bhaktipUrvaka jinendradevako praNAma karate hue cakravartI bharata aise jAna par3ate the mAno unheM ratnoMke dvArA argha hI de rahA ho // 124 // tadanantara unhoMne mokSarUpI phala prApta karane kI icchAse vidhipUrvaka jala, candana, pUSpamAlA, akSata, naivedya, dIpa, dhapa aura phaloMke dvArA bhagavAnkI pUjA kI // 125 / / pUjAkI vidhi samApta kara cukaneke bAda bharatezvarane parameSThI vRSabhadevako praNAma kiyA aura phira acche acche stotroMke dvArA unakI stuti karanA prArambha kiyA / / 126 // he bhagavan, Apa paramAtmA haiM, apAra guNoMke dhAraka haiM, avinazvara haiM aura maiM zaktise hIna hU~ tathApi bar3I bhArI bhaktise jabardastI prerita hokara ApakI stuti karatA 1 viSvaga i0 / 2 AkAze dhvanadundubhiH / 3 surameghaiH / 4 prAvRSi bhavam / 5 AbharaNAd virahite'pi / 6 samacaturasra / 7 mahIpRSTa la0 / For Private &Personal Use Only . Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 mahApurANam kva te guNA gaNendrANAmapyagaNyA' kva mAdRzaH / tathApi prayate' stotuM bhaktyA tvadguNanighnayA // 128 // phalAya tvadgatA bhaktiH anarupAya prakalpate / svAmisaMpatprapuSNAti nanu saMpatparamparAm // 126 // ghAtikarma malApAyAt prAdurAsan guNAstava / ghanAvaraNanirmuktamUrtterbhAnoryathAM'zavaH // 130 // yathArthadarzanajJAnasukhavIryAdilabdhayaH / kSAyikyastava nirjAtA ghAtikarmavinirjayAt // 131 // kevalAkhyaM paraM jyotistava deva yadodagAt / tadA lokamalokaM ca tvamabaddhA vinAvadheH // 132 // sArvajJayaM tava vaktIza vacaH zuddhirazeSagA / na hi vAgvibhavo mandadhiyAmastIha puSkalaH // 133 // vaktRprAmANyato deva vacaHprAmANyamiSyate / na hyazuddhatarAd vaktuH prabhavantyujjvalA giraH // 134 // saptabhAgyAtmikeyaM te bhAratI vizvagocarA / zrAptapratIti mamalAM tvayyudbhAvayituM kSamA // 135 // syAdastyeva hi nAstyeva syAdavaktavyamityapi / syAdasti nAstyavaktavyamiti" te sArva" bhAratI // 136 // hU~ // 127 // he deva, jo gaNadhara devoMke dvArA bhI gamya nahIM haiM aise kahA~ to Apake ananta guNa aura kahAM mujha sarIkhA manda puruSa ? tathApi Apake guNoM ke AdhIna rahanevAlI bhaktise prerita hokara ApakI stuti karanekA prayatna karatA hU~ / / 128 || he bhagavan, Apake viSaya meM kI huIM thor3I bhakti bhI bahuta bhArI phala deneke liye samartha rahatI hai so ThIka hI hai kyoMki svAmI kI sampatti sevaka janoMkI sampattikI paramparAko puSTa karatI hI hai / / 129 // he nAtha, jisa prakAra meghoM ke AvaraNa se chUTe hue sUrya kI aneka kiraNeM prakaTa ho jAtI haiM usI prakAra ghAtiyA karmarUpI malake dUra ho jAnese Apake aneka guNa prakaTa hue haiM // 130 // he prabho, ghAtiyA karmoM ko jIta lenese Apake yathArtha darzana, jJAna, sukha aura vIrya Adi kSAyika labdhiyA~ prakaTa huI haiM | 131|| he deva, jisa samaya Apake kevala jJAna nAmakI utkRSTa jyoti prakaTa huI thI usI samaya Apane maryAdAke binA hI samasta loka aura alokako jAna liyA thA // 132 // he Iza, saba jagaha jAnevAlI arthAt saMsArake saba padArthoMkA nirUpaNa karanevAlI Apake vacanoM kI zuddhi Apake sarvajJapane ko prakaTa karatI hai so ThIka hI hai kyoMki isa jagat meM manda buddhivAle jIvoM ke itanA adhika vacanoMkA vaibhava kabhI nahIM ho sakatA hai / / 133 / / hai deva, vaktA kI pramANatAse hI vacanoM kI pramANatA mAnI jAtI hai kyoMki atyanta azuddha vaktAse ujjvala vANI kabhI utpanna nahIM ho sakatI hai // / 134|| he nAtha, samasta padArthoMko viSaya karanevAlI ApakI yaha saptabhaMgarUpa vANI hI ApameM AptapanekI nirmala pratIti utpanna karAneke liye samartha hai / / 135 / / he sabakA hita karanevAle, ApakI saptabhaGgarUpa vANI isa prakAra hai ki jIvAdi padArtha kathaMcit haiM hI, kathaMcit nahIM hI haiM, kathaMcit donoM prakAra hI haiM, kathaMcit avaktavya hI haiM, kathaMcit astitva rUpa hokara avaktavya haiM, kathaMcit nAstitva rUpa hokara avaktavya haiM aura kathaMcit astitva tathA nAstitva - donoM rUpa hokara avaktavya haiM / vizeSArthajainAgamameM pratyeka vastumeM eka eka dharmake pratipakSI dharmakI apekSAse sAta sAta bhaGga mAne gaye haiM, jo ki isa prakAra haiM-1 syAdastyeva, 2 syAnnAstyeva, 3 syAdasti ca nAstyeva, 4 syAdavaktavyameva, 5 syAdasti cAvaktavyaM ca 6 syAnnAsti cAvaktavyaM ca aura 7 syAdasti nAsti cAvaktavyaM ca / inakA spaSTa artha yaha hai ki saMsArakA 1 - mapyagamyA la0 / 2 prayatnaM kariSye / 3 tvadguNAdhInatayA / 4 nitarAM jAtA / 5 udeti sma / 6 sarvajJatAm / 7 sarvagA / 8 sampUrNaH / 6 Aptasya nizcitim / 10 syAdastyevetyAdinA saptabhaMgI yojanIyA, kathamiti cet / 1 syAdastyeva, 2 syAnnAstyeva, 3 dvayamapi militvA syAdasti nAstyeva, 4 syAdavaktavyameva, 5 syAdavaktavyapadena saha syAdasti nAstIti dvayaM yojanIyam, katham ? syAdastyavaktavyam, 6 syAnnAstyavakta-vyamiti, 7 syAdasti nAstyavaktavyamiti / 11 sarvahita / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastriMzattamaM parva ravi: viruddhAbaddhavAgjAlaruddhavyAmugdhabuddhiSu / zrazraddheyamanApteSu sArvajJyaM tvayi tiSThate // 137 // payodharotsagasuptarazmivikAsibhiH / sUcyate'bjairyathA tadvad udbharvAgvibhavairbhavAn // 138 // pratyeka padArtha svacatuSTaya ( dravya-kSetra - kAla-bhAva ) kI apekSA astitva rUpa hI hai, paracatuSTayakI apekSA nAstitva rUpa hI hai aura eka sAtha donoM dharma nahIM kahe jA sakaneke kAraNa avaktavya rUpa bhI hai, isa prakAra pratyeka padArtha meM mukhyatAse astitva, nAstitva aura avaktavya ye tIna dharma pAye jAte haiM / inhIM mukhya dharmo ke saMyogase sAta sAta dharma ho jAte haiM / jaise ' jIvo'sti' jIva hai / yahAM para jIva aura astitva kriyAmeM vizeSya vizeSaNa sambandha hai | vizeSaNa vizeSyameM hI rahatA hai isaliye jIvakA astitva jIvameM hI hai dUsarI jagaha nahIM hai, isI prakAra 'jIvanAsti'- jIva nahIM hai yahA~para bhI jIva aura nAstitvameM vizeSyavizeSaNa sambandha hai isaliye Upara kahe hue niyamase nAstitva jIvameM hI hai dUsarI jagaha nahIM hai / jIvake ina astitva aura nAstitva rUpa dharmoMko eka sAtha kaha nahIM sakate isaliye usameM eka avaktavya nAmakA dharma bhI hai / ina tInoM dharmomeMse jaba jIvake kevala astitva dharmakI vivakSA karate haiM taba 'syAd astyeva jIvaH' aisA pahalA bhaGga hotA hai, jaba nAstitva dharmakI vivakSA karate haiM taba 'nAstyeva jIvaH' aisA dUsarA bhaGga hotA hai, jaba donoMkI krama kramase vivakSA karate haiM taba 'syAdasti ca nAstyeva jIvaH' isa prakAra tIsarA bhaGga hotA hai, jaba donoMkI akrama arthAt eka sAtha vivakSA karate haiM taba do viruddha dharma eka kAlameM nahIM kahe jA sakane ke kAraNa 'syAdavaktavyameva' aisA cauthA bhaGga hotA hai, jaba astitva aura avaktavya ina do dharmokI vivakSA karate haiM taba 'syAdasti cAvaktavyaM ca' aisA pA~cavA~ bhaGga hotA hai, jaba nAstitva aura avaktavya ina do dharmokI vivakSA karate haiM taba 'syAnnAsti cA vaktavyaM ca' aisA chaThavA~ bhaGga ho jAtA hai aura jaba astitva, nAstitva tathA avaktavya ina dharmokI vivakSA karate haiM taba 'syAdasti nAsti cAvaktavyaM' ca aisA sAtavA~ bhaGga ho jAtA hai / saMyogakI apekSA pratyeka padArtha meM pratyeka dharma sAta sAta bhaGgake rUpa rahatA hai isaliye unheM kahane ke liye jinendra bhagavAn ne sapta-bhaGgI (sAta bhaGgoM ke samUha ) rUpa vANI ke dvArA upadeza diyA hai / jisa samaya jIvake astitva dharmakA nirUpaNa kiyA jA rahA hai usa samaya usake avaziSTa dharmokA abhAva na samajha liyA jAve isaliye usake sAtha vivakSA sUcaka syAd zabdakA bhI prayoga kiyA jAtA hai tathA sandeha dUra karane ke liye niyamavAcaka eva yAca Adi nipAtoM kA bhI prayoga kiyA jAtA hai jisase saba milAkara 'syAdastyeva jIvaH ' isa vAkyakA artha hotA hai ki jIva kisI apekSAse hai hI / isI prakAra anya vAkyoMkA artha bhI samajha lenA cAhiye / jainadharma apanI vyApaka dRSTise padArtha ke bhItara rahanevAle usake samasta dharmoM kA vivakSAnusAra kathana karatA hai isaliye vaha syAdvAdarUpa kahalAtA hai / vAstava meM isa sarvamukhI dRSTike binA vastukA pUrNa svarUpa kahA bhI to nahIM jA sakatA / / 136 / / he deva, jinakI buddhi pratyakSAdi pramANoMse viruddha tathA sambandharahita vacanoMke jAlameM phaMsakara vyAmugdha ho gaI hai aise kudevoMmeM zraddhAna nahIM karane yogya sarvajJatA ApameM virAjamAna hai / bhAvArtha - sarvajJa hI ho sakatA hai jisake vacanoM meM kahIM bhI virodha nahIM AtA hai / saMsArake anya devI-devatAoM ke vacanoM meM pUrvApara virodha pAyA jAtA hai aura isIse unakI bhrAnta buddhikA patA cala jAtA hai ina saba kAraNoM ko dekhate hue 've sarvajJa the' aisA vizvAsa nahIM hotA parantu Apake vacanoM arthAt upadezoM meM kahIM bhI virodha nahIM AtA tathA Apane vastuke samasta dharmoM kA varNana kiyA hai isase ApakI buddhi-jJAna-nirbhrAnta hai aura isIliye Apa sarvajJa haiM / / 137 / / jisa prakAra meghoMke 1 pramANabhUte nirNayAya tiSThatItyarthaH / stheyaprakAzane iti stheyaviSaye Atmane pade - vivAdapade nirNatA pramANabhUtaH puruSaH stheyaH / 43 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 mahApurANam yathAndhatamase dUrAtta te virutaiH zikhI' / tathA tvamapi suvyaktaiH sUphtarAptoktimarhasi // 136 // prAstAmAdhyAtmikIyaM te jnyaansNpnmhodyaa| bahivibhUtirevaiSA zAsti naH zAstRtAM tvayi // 140 // parArghamAsanaM saihaM kalpitaM srshilpibhiH| ratnarukacharitaM bhAti tAvaka meruRDagavat // 14 // 'surairucchitametatte chatrANAM trayamUjitam / trijagatprAbha cihnaM na pratImaH kathaM vayam // 142 // cAmarANi tavAmUni vIjyamAnAni caamrH| zaMsantyananyasAmAnyam aizvarya bhuvanAtigam // 143 // paritastvatsabhAM deva varSantyete surAmbudAH / sumanovarSamudgandhi vyAhUtamadhupavrajam // 144 // suradundubhayo mandraM dhvanantyete nabho'GagaNe / surakiGakarahastAgratADitAstvajjayotsave // 14 // surairAsevitopAnto janatAzokatApanut / prAyastvAmayamanveti tavAzokamahoruhaH // 146 // tvadehadIptayo dIprAH prasarantyabhitaH sabhAm / dhRtabAlAtapacchAyAstanvAnA nayanotsavam // 147 // bIcameM jisakI samasta kiraNeM chipa gaI haiM aisA sUrya yadyapi dikhAI nahIM detA tathApi phUle hue kamaloMse usakA astitva sUcita ho jAtA hai usI prakAra ApakA pratyakSa rUpa bhI dikhAI nahIM detA tathApi Apake zreSTha vacanoMke vaibhavake dvArA Apake pratyakSa rUpakA astitva sUcita ho rahA hai / bhAvArtha-Apake mahAn upadeza hI Apako sarvajJa siddha kara rahe haiM // 138 // athavA jisa prakAra saghana andhakArameM yadyapi mayUra dikhAI nahIM detA tathApi apane zabdoMke dvArA dUra se hI pahicAna liyA jAtA hai usI prakAra ApakA AptapanA yadyapi prakaTa nahIM dikhAI detA tathApi Apa apane spaSTa aura satyArtha vacanoMse Apta kahalAneke yogya haiM // 139 / / athavA he deva, jisakA bar3A bhArI abhyudaya hai aisI yaha ApakI adhyAtmasambandhI jJAnarUpI sampatti dUra rahe, ApakI yaha bAhya vibhUti hI hama logoMko Apake hitopadezIpanakA upadeza de rahI hai / bhAvArtha-ApakI bAhya vibhUti hI hameM batalA rahI hai ki Apa mokSamArgarUpa hitakA upadeza denevAle sacce vaktA aura Apta haiM // 140 // he bhagavan, devarUpa kArIgaroMke dvArA banAyA huA aura ratnoMkI kiraNoMse milA huA ApakA yaha zreSTha siMhAsana meru parvatakI zikhara ke samAna suzobhita ho rahA hai / / 141 // devoMke dvArA UparakI ora dhAraNa kiyA huA yaha ApakA prakAzamAna chatratraya ApakI tInoM lokoMkI prabhutAkA cihna hai aisA hama kyoM na vizvAsa kareM ? bhAvArtha-Apake mastakake Upara AkAzameM jo devoMne tIna chatra lagA rakhe haiM ve aise mAlUma hote haiM mAno Apa tInoM lokoMke svAmI haiM yahI sUcita kara rahe hoM / / 142 // devoMke dvArA DhulAye hue ye camara tInoM jagatko ullaMghana karanevAle Apake asAdhAraNa aizvaryako sUcita kara rahe hai // 143 // he deva, ye devarUpI megha ApakI sabhAke cAroM ora atyanta sugandhita tathA bhUmaroka samUhako bulAnevAlI phaloMkI varSA kara rahe haiM / / 144 / / he prabho, Apaka vijayotsavameM devarUpa kiMkaroMke hAthoMke agra bhAgase tAr3ita hue ye devoMke dundubhi bAje AkAza rUpa AMganameM gambhIra zabda kara rahe haiM // 145 // jisakA samIpa bhAga devoMke dvArA sevita hai arthAt jisake samIpa deva loga baiThe hue haiM aura jo janasamUhake zoka tathA saMtApako dUra karane vAlA hai aisA yaha azokavRkSa prAyaH ApakA hI anakaraNa kara rahA hai kyoMki ApakA samIpa bhAga bhI devoMke dvArA sevita hai aura Apa bhI janasamUhake zoka aura saMtApako dUra karanevAle haiM // 146 // jisane prAtaHkAlake sUryakI kAnti dhAraNa kI hai aura jo netroMkA utsava bar3hA rahI hai aisI yaha Apake zarIrakI dedIpyamAna kAnti sabhAke cAroM ora phaila rahI hai| bhAvArtha 1 bhi| 2 zruteryogyo bhavasi / 3 zikSakatvam / 4 ratnakAntimizritam / 5 tvatsambandhi / 6 devaruddhRtam / 7 trailokyaprabhutve / 8 kathaM na vizvAsaM kurmH| nadantyete la0 / 10 santApahAri / 11 anukaroti / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayastriMzattama parva 145 divyabhASA tavAzeSabhASA bhedaankaarinnii| nirasyati manovAntam avAcAmapi dehinAm // 148 // prAtihAryamayI bhUtiH iyamaSTatayo prbho| mahimAnaM tavAcaSTe vispaSTaM viSTapAtigam // 14 // trimekhalasya pIThasya meroriva garIyasaH / calikeva vibhAtya ccaiH sevyA gandhakuTI tava // 150 // vandArUNAM munIndrANAM stotrapratiravaimahaH / stotukAmeva bhaktyA tvAM saiSA bhAtyatisaMmadAt // 15 // parArghyaratnanirmANAm enAmatyantabhAsvarAn / tvAmadhyAsInamAnamA nAkabhAjo bhajantyamI // 152 // sazikhAmaNayo'mISAM namrANAM bhAnti maulayaH / sadIpA iva ratnArdhAH sthApitAstvatpadAntike // 153 // natAnAM surakoTInAM vakAsatyadhimastakam / prasAdAMzA ivAlagnA yuSmatpAdanakhAMzavaH // 154 // nakhadarpaNasaMkrAntabimbAnyamarayoSitAm / dadhatyasUni vaktrANi tvadupADayambu jazriyam // 15 // vaktreSvamaranArINAM sandhatta kuDakumazriyam / yuSmatpAdatalacchAyA prasaraMtI jayA'ruNA // 156 // gaNAdhyuSita bhUbhAgamadhyavartI trimekhtH| pIThAdrirayamAbhAti tavAniSkRtamaGagalaH // 157 // prathamo'sya parikSepo dhrmcrlngkRtH| dvitIyo'pi tavA'mIbhiH dikSvaSTAsu mhaadhvjH||158|| zrImaNDapanivezaste yojanapramito'pyayam / nijagajjanatA'jalaprAvezopagrahakSamaH // 15 // dhUlIsAlaparikSepo mAnastambhAH sarAMsi ca / khAtikA salilApUrNA kallIvanaparicchadaH // 160 // Apake bhAmaNDalakI prabhA sabhAke cAro ora phaila rahI hai // 147 // samasta bhASAoMke bhedoMkA anukaraNa karanevAlI arthAt samasta bhASAoM rUpa pariNata honevAlI ApakI yaha divya dhvani jo vacana nahIM bola sakate aise pazu pakSI Adi tiryaJcoMke bhI hRdayake andhakArako dUra kara detI hai / / 148 / / he prabho, ApakI yaha prAtihAryarUpa ATha prakArakI vibhUti ApakI lokottara mahimAko spaSTa rUpase prakaTa kara rahI hai / / 149 // meru parvatake samAna UMce tIna kaTanIdAra pIThapara sabake dvArA sevana karane yogya ApakI yaha U~cI gandhakuTI merukI cUlikAke samAna suzobhita ho rahI hai / / 150 / / vandanA karanevAle uttama muniyoMke stotroMkI pratidhvanise yaha gandhakaTI aisI jAna par3atI hai mAno bhaktivaza harSase ApakI stuti hI karanA cAhatI ho // 15 // he prabho, jo zreSTa ratnoMse banI huI aura atizaya dedIpyamAna isa gandhakuTImeM virAjamAna haiM aise ApakI, svarga meM rahanevAle deva nama hokara sevA kara rahe haiM // 152 / / he deva, jo agrabhAgameM lage hue maNiyoMse sahita haiM aise ina namaskAra karate hue devoMke mukuTa aise jAna par3ate haiM mAno Apake caraNoMke samIpa dIpakasahita ratnoMke artha hI sthApita kiye gaye hoM // 153 // namaskAra karate hue karor3oM devoMke mastakoMpara jo Apake caraNoMke nakhokI kiraNeM par3a rahI thIM ve aisI suzobhita ho rahI thIM mAno unapara prasannatAke aMza hI laga rahe hoM // 154 // Apake nakharUpI darpaNameM jinakA prativimba par3a rahA hai aise ye devAMganAoMke mukha Apake caraNoMke samIpameM kamaloMkI zobhA dhAraNa kara rahe haiM // 155 // javAke phulake samAna lAla varNa jo yaha Apake pairoMke talavoMkI kAnti phaila rahI hai vaha devAMganAoMke sukhoMpara kuDakumakI zobhA dhAraNa kara rahI hai / / 156 / / jo bAraha sabhAoMse bharI huI pRthivIke madhyabhAgameM vartamAna hai aura jisapara aneka maGagala dravya prakaTa ho rahe haiM aisA yaha tIna kaTanIdAra ApakA pITharUpI parvata bahuta hI adhika suzobhita ho rahA hai / / 157 / / isa pIThakI pahalI paridhi dharmacakroMse alaMkRta hai aura dUsarI paridhi bhI AThoM dizAoM meM phaharAtI huI ApakI ina baDI baDI dhvajAoMse sazobhita hai / / 158 / / yadyapi Apake zrImaNDapakI racanA eka hI yojana lambI-caur3I hai tathApi vaha tInoM jagatke janasamUhake nirantara praveza karAte rahane rUpa upakAra meM samartha haiM // 159 // he prabho, yaha dhUlosAla kI paridhi, ye mAnastambha, sarovara, svaccha jalase bharI huI parikhA, latA 1 tirazcAm / 2 tava paadsmiipe| 3 dvaadshgnnsthit| 4 upkaardkssH| 'trijagajjanAnAM sthAnadAne samartha ityarthaH / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam sAlatritayamuttaDAgacaturgopuramaNDitam / maDAgaladravyasandoho nidhayastoraNa.ni ca // 16 // nATayazAlAdvayaM dIptaM lasaddhapaghaTIdvayam / vanarAjiparikSepazcaityadrumapariSkRtaH // 162 // vanavedIdvayaM proccairdhvajamAlAtatAvaniH / kalpadrumavanAbhogAH stUpahAvalItyapi // 163 // sado'vani riyaM deva nasurAsurapAvanI / trijagatsArasandoha ivaM katra niveshitH||164|| bahivibhUtirityuccaiH AviSkRtamahodayAH / lakSmImAdhyAtmikI vyaktaM vyanakti jina tAvakIm // 16 // sabhAparicchadaH so'yaM suraistava vinimitaH / vairAgyAtizayaM nAtha nopahantya pratakitaH // 166 // ityatyadbhutamAhAtmyaH trijagadvallabho bhavAn / stutyopatiSThamAnaM mAM "puniitaatpuutshaasH||167|| alaM stutiprapaJcena tavAcintyatamA guNAH / jayezAna namastubhyamiti saDakSepataH stuve // 168 // jayeza jaya nirdagdhakarmendhanajayAjara / jaya lokaguro sArva jayatAjjaya jitvara // 16 // jaya lakSmIpate jiSNo jayAnantaguNojjvala / jaya vizvajagadbandho jaya vizvajagaddhita // 170 // jayAkhilajagadvedina jayAkhilasukhodaya / jayAkhilajagajjyeSTha jayAkhilajagadguro // 171 // jaya nijitamohAre jaya jitamanmatha / jaya janmajarAta Ukavijayin vijitAntaka // 172 / / vanoMkA samUha-U~ce U~ce cAra gopura, daravAjoMse suzobhita tIna koTa, maGagala dravyoMkA samUha, nidhiyAM, toraNa-do-do nATayazAlAe~, do-do sundara dhUpa ghaTa, caityavRkSoMse suzobhita vana paMktiyoMkI paridhi-do vanavedI, UMcI UMcI dhvajAoMkI paMktise bharI haI pathivI, kalpavRkSoM ke vanakA vistAra, stUpa aura makAnoMkI paMkti-isa prakAra manuSya deva aura dharaNendroMko pavitra karanevAlI ApakI yaha sabhAbhUmi aisI jAna par3atI hai mAno tInoM jagatkI acchI acchI vastuoMkA samUha hI eka jagaha ikaTThA kiyA gayA ho / / 160-164 // he jinendra, jisase ApakA mahAn abhyudaya yA aizvarya prakaTa ho rahA hai aisI yaha ApakI atizaya utkRSTa bAhya vibhUti ApakI antaraGaga lakSmIko spaSTa rUpase prakaTa kara rahI hai / / 165 // he nAtha, jisake viSayameM koI tarka-vitarka nahIM kara sakatA aisI yaha devoMke dvArA racI huI Apake samavasaraNakI vibhUti Apake vairAgyake atizayako naSTa nahIM kara sakatI hai| bhAvArtha-samavasaraNa sabhAkI anupama vibhUti dekhakara Apake hRdayameM kucha bhI rAgabhAva utpanna nahIM hotA hai / / 166 / / isa prakAra jinakI adbhuta mahimA hai, jo tInoM lokoMke svAmI haiM, aura jinakA zAsana atizaya pavitra hai aise Apa stutike dvArA upasthAna (pUjA) karanevAle mujhe pavitra kIjiye // 167 / / he bhagavan, ApakI stutikA prapaJca karanA vyartha hai kyoMki Apake guNa atyanta acintya hai isaliye maiM saMkSepase itanI hI stuti karatA hUM ki he IzAna, ApakI jaya ho aura Apako namaskAra ho // 168 // he Iza, ApakI jaya ho, he karmarUpa Idhanako jalAnevAle, ApakI jaya ho, he jarArahita, ApakI jaya ho, he lokoMke guru, ApakI jaya ho, he sabakA hita karane vAle, ApakI jaya ho, aura he jayazIla, ApakI jaya ho // 169 // he anantacatuSTayarUpa lakSmIke svAmI jayanazIla, ApakI jaya ho| he anantaguNoMse ujjvala, ApakI jaya ho| he samasta jagat ke bandhu, ApakI jaya ho| he samasta jagatkA hita karanevAle, ApakI jaya ho // 170 // he samasta jagatko jAnanevAle, ApakI jaya ho| he samasta sukhoMko prApta karanevAle, ApakI jaya ho| he samasta jagatmeM zreSTha, ApakI jaya ho| he samasta jagatke guru, ApakI jaya ho // 171 // he moharUpI zatruko jItanevAle, ApakI jaya ho| he kAmadevako bhartsanA karane 1 alakRtaH 'pariSkAro vibhUSaNam' ityabhidhAnAt / 2 navAbhoga: da0, i0,| 3 samavasaraNabhUmiH / 4 na nAzayati / 5 UhAtIta: Uhitumazakya ityarthaH / 6 stotreNArcayanam / 7 pavitra kuru / 8 jayazIla / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 prayastriMzattama parva jaya nirmada nirmAya jaya nirmoha nirmama / jaya nirmala nirdvandva jaya niSkala' puSkala // 173 // jaya prabuddha sanmArga jaya durmArgarodhana / jaya karmArimarmAviddharmacakra jayoddhara // 174 // jayAdhvarapate yajvan jaya pUjya mahodaya / jayoddhara jayAcintya' saddharmarathasArathe // 17 // jaya nistIrNasaMsArapArAvAraguNAkara / jaya niHzeSaniSpItavidyAratnAkara prabho // 176 // namaste paramAnantasukharUpAya tAyine / namaste paramAnandamayAya paramAtmane // 177 // namaste bhuvanobhAsijJAnabhAbhArabhAsine / namaste nayanAnandiparamaudarikatviSe // 178 // namaste mstknystsvhstaanyjlikuddmlaiH| stutAya tridazAdhIzaiH svargAvataraNotsave // 176 / / namaste pracalanmaulighaTitAJjalibandhanaH / nutAya meruzalAgrasnAtAya surasattamaH // 180 // namaste mukuTopApalagnahastapuTodbhaTaH / laukAntikaradhISTAya pariniSkramaNotsave // 181 // namaste svakirITAnaratnaprAvAntacumbibhiH / karAbjamukulaiH prAptakevalejyAya nAkinAm // 182 // namaste pAranirvANa kalyANe'pi pravatsya'ti / pUjanIyAya vahnIndrajvalanmukuTakoTibhiH // 183 // vAle, ApakI jaya ho| he janmajarArUpI rogako jItanevAle, ApakI jaya ho| he mRtyuko jItanevAle, ApakI jaya ho // 172 / / he madarahita, mAyArahita, ApakI jaya ho| he moha rahita, mamatArahita, ApakI jaya ho| he nirmala aura nirdvandva, ApakI jaya ho / he zarIrarahita, aura pUrNa jJAnasahita, ApakI jaya ho // 173 / / he samIcIna mArgako jAnanevAle, Apa ko jaya ho| he mithyA mArgako rokanevAle, ApakI jaya ho| he karmarUpI zatruoMke marmako vedhana karanevAle, ApakI jaya ho| he dharmacakrake dvArA vijaya prApta karane meM utkaTa, ApakI jaya ho // 174 // he yajJake adhipati, ApakI jaya ho| he karmarUpa I dhanako dhyAnarUpa agni meM homa karanevAle, ApakI jaya ho| he pUjya tathA mahAn vaibhavako dhAraNa karanevAle, ApakI jaya ho| he utkRSTa dayArUpa cihnase sahita tathA he samIcIna dharmarUpI rathake sArathi, ApakI jaya ho / / 175 / / he saMsArarUpI samudrako pAra karanevAle, he guNoMkI khAni, ApakI jaya ho / he samasta vidyArUpI samudrakA pAna karanevAle, he prabho, ApakI jaya ho // 176 / / Apa utkRSTa ananta sukharUpa haiM tathA sabakI rakSA karanevAle haiM isaliye Apako namaskAra ho| Apa parama Anandamaya aura paramAtmA haiM isaliye Apako namaskAra ho // 177 // Apa samasta lokako prakAzita karanevAle jJAnakI dIptike samahase dedIpyamAna ho rahe haiM isaliye Apako namaskAra ho| Apake paramaudArika zarIrakI kAnti netroMko Ananda denevAlI hai isaliye Apako namaskAra ho // 178 // he deva, svargAvataraNa arthAt garbhakalyANakake utsavake samaya indroMne apane hAthoM kI aJjalirUpI binA khile kamala apane mastakapara rakhakara ApakI stuti kI thI isaliye Apako namaskAra ho / / 179 // apane nama hue mastakapara donoM hAtha jor3akara rakhanevAle uttama uttama devoMne jinakI stuti kI hai tathA sumeru parvatake agrabhAgapara jinakA janmAbhiSeka kiyA gayA hai aise Apake liye namaskAra hai // 180 // dIkSAkalyANakake utsavake samaya apane makaTa ke samIpa hI hAtha jor3akara lagA rakhanevAle laukAntika devoMne jinakA adhiSThAna arthAt stuti kI hai aise Apake liye namaskAra ho // 181 // apane mukuTake agrabhAgameM lage hue ratnoMkA cumbana karanevAle devoMke hAtharUpI mukulita kamaloMke dvArA jinake kevalajJAnakI pUjA kI gaI hai aise Apake liye namaskAra ho // 182 / / he bhagavan, jaba ApakA mokSakalyANaka hogA 1zarIrabandhanarahita / 2 marma vidhyati tADayatIti marmAvit tasya smbuddhiH| 'nahiva tivRSi dhyadhisahitaniruci kvI kArakasyati' diirghH| 3 udbhaTa / 4 dayAcinha da0, la0, i0, a0, 50, s0| 5 pAlakAya / 6 jJAnakiraNasamUhaprakAzine / 7 stutAya / 8 bhUmadbhiH samathaiH vA / 6 adhikamiSTAya satkArAnumatAyetyarthaH / 10 bhAvini / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 mahApurANam namaste prAptakalyANamahejyAya mahaujase / prAjyatrailokyarAjyAya jyAyase jyAyasAmapi // 184 // namaste ntnaakondrcuulaartnaacitaangcye| namaste durjayArAtinirjayopAjitazriye // 18 // namo'stu tubhyamiddhaddha saparyAmarhate' parAm / rahorajorighAtAcca prAptatanAmarUDhaye // 186 // jitAntaka namastubhyaM jitamoha nano'stu te / jitAnaDaga namaste stAda virAgAya svayambhuve // 187 // tvAM namasyan' jananamarnamyate sukRtI pumAn / gAM jayajjitajeta vyastvajjayodghoSaNAtkRtI // 18 // tvatstute: pUtavAgasmi tvatsmRteH putamAnasaH / tvannate: pUtadeho'smi dhanyo'smyadya tvadIkSaNAt // 186 // ahamadya kRtArtho'smi janmAdya saphalaM mama / sunirvRtte dazau me'dya suprasannaM mano'dya me // 10 // tvattorthasarasi svaccha puNyatoyasu sambhRte / susnAto'haM cirAdadya pUto'smi sukhanivRtaH // 11 // tvatpAdanakhabhAjAlasalilairastakalmaSaiH / adhimastakamAlagnarabhiSikta ivAsmyaham // 162 // ekataH sArvabhaumazrI: iyamapratizAsanA / ekatazca bhavatpAdasevAlokaikapAvanI // 13 // usa samaya bhI dedIpyamAna mukuToMko dhAraNa karanevAle vahnikumAra devoMke indra ApakI pUjA kareMge isaliye Apako namaskAra ho / / 183 // he nAtha, Apako garbha Adi kalyANakoMke samaya bar3I bhArI pUjA prApta huI hai, Apa mahAn tejaka dhAraka hai, Apako tIna lokakA utkRSTa rAjya prApta huA hai aura Apa bar3oMmeM bhI bar3e athavA zreSThoMmeM bhI zreSTha haiM isaliye Apako namaskAra ho // 184 / / namaskAra karate hue svargake indroMke mukuTameM lage hue maNiyoMse jinake caraNoMkI pUjA kI gaI hai aise Apake liye namaskAra ho aura jinhoMne karmarUpI durjeya zatruoMko jItakara anantacatuSTayarUpI uttama lakSmI prApta kI hai aise Apake liye namaskAra ho // 185 // he utkRSTa RddhiyoMko dhAraNa karanevAle, Apa utkRSTa pUjAke yogya haiM tathA rahas arthAt antarAya raja arthAta jJAnAvaraNa darzanAvaraNa aura ari arthAta mohanIya karmake naSTa karanese Apane 'arihanta' aisA sArthaka nAma prApta kiyA hai isaliye Apako namaskAra ho // 186 / / he mRtyuko jItane vAle, Apako namaskAra ho| he mohako jItanevAle, Apako namaskAra ho| aura he kAmako jItanevAle, Apa vItarAga tathA svayaMbhU haiM isaliye Apako namaskAra ho // 187 // he nAtha, jo Apako namaskAra karatA hai vaha puNyAtmA puruSa anya aneka nam puruSoMke dvArA namaskRta hotA hai aura jo Apake vijayakI ghoSaNA karatA hai vaha kuzala puruSa jItane yogya samasta karga kapa zatruoMko jItakara go arthAt pRthivI yA vANIko jItatA hai / / 188 / / he deva, Aja ApakI stuti karanese mere vacana pavitra ho gaye haiM, ApakA smaraNa karanese merA mana pavitra ho gayA hai, Apako namaskAra karanese merA zarIra pavitra ho gayA hai aura Apake darzana karanese maiM dhanya ho gayA hUM // 189 / / he bhagavan, Aja maiM kRtArtha ho gayA hUM, Aja merA janma saphala ho gayA hai, Aja mere netra saMtuSTa ho gaye haiM aura Aja merA mana atyanta prasanna ho gayA hai / / 19 / / he deva, svaccha aura puNyarUpa jalase khUba bhare hue Apake tIrtharUpI sarovarameM maiMne cirakAlase acchI taraha snAna kiyA hai isIliye maiM Aja pavitra tathA sukhase santuSTa ho rahA hai / / 19 / / he prabho, jisane samasta pApa naSTa kara diye haiM aisA jo yaha Apake caraNoMke nakhoMkI kAntikA samUharU pa jala mere mastakapara laga rahA hai usase maiM aisA mAlUma hotA hUM mAno merA abhiSeka hI kiyA gayA ho / / 192 / / he vibho, eka ora to mujhe dUsareke zAsanase rahita yaha cakravartIkI vibhUti prApta huI hai aura eka ora 1 pUjAyAH yogyAya / 2 antraayjnyaanaavrnnmohniiyghaataat| 3 arhanniti nAmaprasiddhAya / 4 bhvtu| 5 namaskurvan / 6 bhojitajetavyapakSa / 7 atyntsukhvtyau| 8 sukhatRptaH / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastriMzattamaM parva 146 yadigbhrAntivimUDhena' mahadeno mayAjitam / tattvatsandarzanAllIna tamo nazaM 'raveryathA // 164 // tvatpadasmutimAtreNa pumAneti pavitratAm / kimuta tvadguNastutyA bhaktyaivaM suprayuktayA // 16 // bhagavaMstvad guNastotrAdyanmayA puNyamAjitam / tenAstu tvatpadAmbhoje parA bhaktiH sadApi me // 166 // vasantatilakAvRttam itthaM carAvaragaruM paramAdideva stutvA'dhirAT dharaNipaH samamiddhabodhaH / AnandabASpalavasiktapuraHpradezo bhaktyA nanAma karakuDmalalagnamauliH // 17 // zrutvA purANapuruSAcca purANadharma karmAricakrajayalabdhavizuddhabodhAt / / samprItimApa paramAM bharatAdhirAjaH prAyo dhRtiH kRtadhiyAM svahitapravRttau // 16 // Amucchaca ca svagurumAdiguruM nidhIzo vyaalolmaulittttaadditpaadpiitthH| bhUyo'nugamya ca munIn praNatena mUrnA svAvAsabhUmimabhigantumanA babhUva // 16 // bhaktyApitAM sajamivAdhipadaM jinasya svAM dRSTimanvitalasatsumanovikAsAm / zeSAsthayaiva ca puvinivartya kRcchAt cakrAdhipo jinasabhAbhavanAtpratasthe // 20 // samasta lokako pavitra karanevAlI Apake caraNoMkI sevA prApta huI hai // 193 // he bhagavan, dizAbhama honese vimUDha hokara athavA digvijayake liye aneka dizAoMmeM bhramaNa karaneke liye mugdha hokara maiMne jo kucha pApa upArjana kiyA thA vaha Apake darzana mAtrase usa prakAra vilIna ho gayA hai jisa prakAra ki sUryake darzanase rAtrikA andhakAra vilIna ho jAtA hai / / 194 / / he deva, Apake caraNoMke smaraNamAtrase hI jaba manuSya pavitratAko prApta ho jAtA hai taba phira isa prakAra bhaktise kI huI Apake guNoMkI stutise kyoM nahIM pavitratAko prApta hogA ? arthAt avazya hI hogA // 195 / / he bhagavan, Apake guNoMkI stuti karanese jo maiMne puNya upArjana kiyA hai usase yahI cAhatA hUM ki Apake caraNakamaloMmeM merI bhakti sadA banI rahe // 196 / / isa prakAra cara acara jIvoMke guru sarvotkRSTa bhagavAn vRSabhadevako namaskAra kara jisane Ananda ke A~suoMko budoMse sAmanekA pradeza sIMca diyA hai, jisakA jJAna prakAzamAna ho rahA hai, aura jisane donoM hAtha jor3akara apane mastakase lagA rakhe haiM aise cakravartI bharatane bhaktipUrvaka bhagavAn ko namaskAra kiyA / / 197 // karmarUpI zatruoMke samUhako jItanese jinheM vizuddha jJAna prApta haA hai aise purANa pUruSa bhagavAna vaSabhadevase pUrAtana dharmakA svarUpa sanakara bharatAdhipati mahArAja bharata bar3I prasannatAko prApta hue so ThIka hI hai kyoMki buddhimAn puruSoMko prAyaH apanA hita karane meM hI santoSa hotA hai // 198 // tadanantara apane caJcala mukuTake kinArese jinhoMne bhagavAnke pAda pIThakA sparza kiyA hai aise nidhiyoMke svAmI bharata mahArAja apane pitA AdinAtha bhagavAnse pUchakara tathA vahA~ virAjamAna anya muniyoMko nama hue mastakase namaskAra kara apanI nivAsabhUmi ayodhyAko jAneke liye tatpara hue / / 199 / / cakrAdhipati bharatane jisameM anukramase khile hue sundara phUla gudhe hue haiM aura jo zrI jinendradevake caraNoMmeM bhaktipUrvaka arpita kI gaI hai aisI mAlAke samAna, sundara manakI prasannatAse yukta apanI dRSTiko zeSAkSata samajha bar3I kaThinAI se haTAkara bhagavAn ke sabhAbhavana arthAt samavasaraNase prasthAna kiyA // 200 / 1 digavijayabhamaNamUr3hena / 2 mahatpApam / 3 naSTam / 4 aaditysy| 5-majitam la0 / 6 zobhanamanovikAsAm, supusspvikaasaanyc| 7 siddhazeSAsthayA / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 mahApurANam Alokayan jinasabhAvanibhUtimiddhAM visphAritekSaNayugo yugadIrghabAhuH / puthvIzvarairanugataH praNatottamAGagaiH pratyAvRtatsvasadanaM manuvaMzaketuH // 201 // puNyodayAnnidhipativijitAkhilAzastanijitau' gamitaSaSThisamA shsrH| prItyA'bhivandya jinamApa paraM pramodaM tatpuNyasaDagrahavidhau sudhiyo yatadhvam // 202 // ityASa bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaDagrahe bharatarAjakalAsAbhigamanavarNanaM nAma trayastrizattama parva // 33 // bhagavAnke samavasaraNakI prakAzamAna vibhUtiko dekhanese jinake donoM netra khula rahe haiM, jinakI bhujAyeM yuga (juvA~rI) ke samAna lambI haiM, mastaka jhukAye hue aneka rAjA loga jinake pIche pIche cala rahe haiM aura jo kulakaroMke vaMzakI patAkAke samAna jAna par3ate haiM aise bharata mahArAja apane gharakI ora lauTe // 201 / / cUMki puNyake udayase hI cakravartIne samasta dizAeM jItIM, tathA unake jItane meM sATha hajAra varSa lagAye aura phira prItipUrvaka jinendradevako namaskAra kara utkRSTa Ananda prApta kiyA / isaliye he buddhimAn jana, puNyake saMgraha karane meM prayatna karo // 202 // isa prakAra bhagavajjinasenAcAryapraNIta triSaSTi lakSaNa mahApurANa saMgrahake bhASAnuvAdameM bharatarAjakA kailAza parvatapara jAnekA varNana karanevAlA taiMtIsavAM parva samApta huaa| 1 nikhildigjye| 2 saMvatsara / 3tasmAt kAraNAta / 4 prayatnaM kurudhvam / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzattamaM parva zrathAvaruhya' kailAsAd zradrondrAdiva devarAT / catrI prayANamakarod vinItAbhimukhaM kRtI // 1 // sainyairanugato reja 'prayAMzcakI nijAlayam / gaGagaugha' iva durvAraH saridorgharapAmpatiH // 2 // tataH katipayaireva prayANazcakriNo balam / zrayodhyAM prApadAbaddhatoraNAM citraketanAm // 3 // / candanadravasaMsikta susammRSTa mahItalA / purI snAtAnulipteva sA reje patyurAgame // 4 // nAtidUre niviSTasya pravezasamaye prabhoH / cakramastAri cakraM ca nAkraMsta' puragopuram // 5 // sA purI gopuropAntasthitacakrAMzu raJjitA / ghRtasandhyAtapevAsIt kuGakumApiJjaracchaviH // 6 // satyaM bharatarAjo'yaM dhaureyazcakriNAmiti / ghRtadivyeva" sA jajJe jvalaccatrA puraH purI // 7 // tataH katipaye" devAzcakraratnAbhirakSiNaH / sthitamekapade" cakraM vIkSya vismayamAyayuH // 8 // surA jAtaruSaH kecitkiM kimityuccaragiraH / zralAtacakravadbhramaH karavAlApitaH kareMH // 6 // kimambaramaNebambamambarAtparilambate / pratisUryaH kimudbhUta ityanye "mumuhurmuhuH // 10 // athAnantara-sumeru parvatase indrakI taraha kailAsa parvatase utarakara usa buddhimAn cakravartI ne ayodhyAkI ora prasthAna kiyA || 1|| senAke sAtha-sAtha apane gharakI ora prasthAna karatA huA cakravartI aisA suzobhita hotA thA mAno nadiyoM ke samUhake sAtha kisIse na rukanevAlA gaGgAkA pravAha samudrakI ora jA rahA ho // 2 // tadanantara kitane hI mukAma taya kara cakravartI kI vaha senA jisameM toraNa baMdhe hue haiM aura aneka dhvajAe~ phaharA rahI haiM aisI ayodhyA nagarI ke samIpa jA pahuMcI ||3|| jisakI buhArakara sApha kI huI pRthivI ghise hue gIle candanase sIMcI gaI hai aisI vaha ayodhyAnagarI usa samaya isa prakAra suzobhita ho rahI thI mAno usane patike Anepara snAna kara candanakA lepa hI kiyA ho ||4|| mahArAja bharata nagarIke samIpa hI Thahare hue the vahA~se nagarImeM praveza karate samaya jisane samasta zatruoMke samUhako naSTa kara diyA hai aisA unakA cakraratna nagarake gopuradvArako ullaMghana kara Age nahIM jA sakA - bAhara hI ruka gayA || 5 || gopurake samIpa ruke hue cakkI kiraNoMse anurakta honeke kAraNa jisakI kAnti kuMkumake samAna kucha kucha pIlI ho rahI hai aisI vaha nagarI usa samaya isa prakAra jAna par3atI thI mAno usane saMdhyAkI lAlimA hI dhAraNa kI ho || 6 || jisake Age cakraratna dedIpyamAna ho rahA hai aisI vaha nagarI usa samaya aisI jAna par3atI thI mAno yaha bharatarAja sacamuca hI saba cakravartiyoM meM mukhya hai isaliye usane divya zakti dhAraNa kI ho athavA apanI bAtakI prAmANikatA siddha karaneke liye usane tapta ayogolaka Adiko dhAraNa kiyA ho // 7 // tadanantara cakraratnakI rakSA karanevAle kitane hI deva cakrako eka sthAnapara khar3A huA dekha kara Azcarya ko prApta hue ||8|| jinheM krodha utpanna huA hai aise kitane hI deva, kyA hai ? kyA hai ? isa prakAra cillAte hue hAthameM talavAra lekara alAtacakrakI taraha cAroM ora ghUmane lage ||9|| kyA yaha AkAzase sUryakA bimba laTaka par3A hai ? athavA koI dUsarA hI sUrya udita huA hai ? aisA vicAra kara kitane hI loga bAra bAra mohita ho rahe the // 10 // 6 samIpe / 1 avatIrya / 2 meroH / 3 gacchan / 4 gADagaugha la0, / 5 suSThusammArjita / 7 vibhoH la0 da0 / 8 praveza nAkarot / 6 purugopure ra0, la0 / 10 zapatha / 11 agrabhAge / 12 kecana / 13 yugapat sapadi vA / 14 cakravat kASThAgnibhUmaNavat / 15 muhayanti sma / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 mahApurANam kasyApyakAlacakeNa' patitavyaM virodhinaH / reNeva graheNAdya yatazcakreNa vakritam // 11 // athavAdyApi jetavyaH pakSaH ko'pyasti cakriNaH / cakraskhalanataH kaizciditthaM tajjaivikitam // 12 // senAnIpramukhAstAvat prabhave tannyavedayan / tadvArtA''karNanAccakrI kimapyAsItsavismayaH // 13 // acintayacca kiM nAma cakramapratizAsane / mayi sthiteskhalatyadya kvacidapyaskhaladgati // 14 // sampradhAryamidaM tAvadityAhUya purodhasam / dhIro dhIratarAM vAcamityuccairAjagI manuH // 15 // vadano'sya mukhAmbhojAd vyaktAkUtA sarasvatI / niryayau sadalaGakArA zamphalIva jayazriyaH // 16 // cakramAkAntadikcakram aricakrabhayaDakaram / kasmAnAsmatpuradvAri kramate nyakkRtAruka // 17 // vizvadigvijaya pUrvadakSiNAparavAddhiSu / yadAsIdaskhaladvatti rUpyAdrezca guhAdvaye // 18 // cakaM tadadhunA kasmAt skhalatyasmadgRhAGagaNe / prAyo'smAbhiviruddhena bhavitavyaM jigoSaNA // 16 // kimasAdhyo dviSatkazcidastyasmadbhaktigocare / sanAbhiH ko'pi ki vA'smAn dveSTi duSTAntarAzayaH // 20 yaH ko'pyakAraNadveSI khalo'smAnnAbhinandati / prAyaH skhalanti cetAMsi mahatsvapi durAtmanAm // 21 // vimatsarANi cetAMsi mahatAM paravaddhiSa / matsarINi tu tAnyeva kSANAmanyavRddhiSu // 22 // athavA durmadAviSTaH kazcidapraNato'sti me| svavaryastanmadocchitya nUnaM cakreNa vakritam // 23 // Aja yaha cakra karagrahake samAna vakra huA hai isaliye akAlacakrake samAna kisI virodhI zatra para avazya hI par3egA // 11 // athavA ava bhI koI cakravartIke jetavya pakSameM haiM-jItane yogya zatru vidyamAna hai isa prakAra cakrake ruka jAnese cakrake svarUpako jAnanevAle kitane hI loga vicAra kara rahe the / / 12 / / senApati Adi pramakha logoMne yaha bAta cakravartIse kahI aura usake sunate hI ve kucha Azcarya karane lage // 13 // ve vicAra karane lage ki jisakI AjJA kahIM bhI nahIM rukatI aise mere rahate hue bhI, jisakI gati kahIM bhI nahIM rukI aisA yaha cakraratna Aja ruka rahA hai ! / / 14 / isa bAtakA vicAra karanA cAhiye yahI socakara dhIra vIra mana ne purohitako bulAyA aura usase nIce likhe hue bahuta hI gambhIra bacana kahe / / 15 / / kahate hue bharata mahArAjake mukhakamalase spaSTa abhiprAyavAlI aura uttama uttama alaMkAroMro sajI huI jo vANI nikala rahI thI vaha aisI jAna par3atI thI mAno vijayalakSmIkI dUtI hI ho / / 16 / / jisane samasta dizAoMke samahapara AkramaNa kiyA hai jo zatraoMke samahake liye bhayaMkara hai aura jisane sUryakI kiraNoMkA bhI tiraskAra kara diyA hai aisA yaha cakra mere hI nagarake dvArameM kyoM nahIM Age bar3ha rahA hai-praveza kara rahA hai ? ||17 // jo samarata dizAoMko vijaya karane meM pUrva-dakSiNa aura pazcima samudra meM kahIM nahIM rukA, tathA jo vijayAkI donoM gaphAoMmeM nahIM rukA vahI cakra Aja mere gharake AMgana meM kyoM ruka rahA hai ? prAyaH mere sAtha virodha rakhanevAlA koI vijigISu (jItakI icchA karanevAlA) hI honA caahiy||18-19||vyaa mere upabhogake yogya kSetra (rAjya) meM hI koI asAdhya zatru maujUda hai athavA duSTa hRdayavAlA mere gotra kA hI koI puruSa mujhase dveSa karatA hai // 20 // athavA binA kAraNa hI dveSa karanevAlA koI duSTa puruSa merA abhinandana nahIM kara rahA hai-merI vRddhi nahIM saha rahA hai so ThIka hI hai kyoMki duSTa puruSoMke hRdaya prAyaH kara bar3e Adamiyopara bhI bigar3a jAte haiM / / 21 / / mahApuruSoMke hRdaya dUsaroMkI vRddhi honepara mAtsaryase rahita hote haiM parantu kSudra puruSoM ke hRdaya dUsaroMkI vRddhi honepara IrSyA sahita hote haiM // 22 // athavA duSTa ahaMkArase ghirA huA koI mere hI gharakA 1 apamRtyunA / 2 gantavyam mrtvymityrthH| 3 jetavyapakSaH la0, da. / 4 cvinne| 5 vicAryam / 6 vyktaabhipraayaa| 7 kuttttnnii| 8 bhuktikssetre| 6 sapiNDaH / 'sapiNDAstu sanAmayaH' ityabhidhAnAt / nAbhisambandhItyarthaH / 10 Atmavarge bhavaH / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzattamaM parva khalUpekSya' laghIyAnapyucchedyo laghu tAdRzaH / kSudro reNurivAkSistho ru' jatyarirupekSitaH // 24 // balAduddharaNIyo hi kSobIyAnapi kaNTakaH / anuddhRtaH padastho'sau bhavetpIDAkaro bhRzam // 25 // cakraM nAma paraM devaM ratnAnAmidamagrimam / gatiskhalanametasya na vinA kAraNAd bhavet // 26 // tato bAlyamidaM kAryaM yaccakreNArya sUcitam / sUcite' khalu rAjyAGage vikRtirnAlpakAraNAt // 27 // tadatra kAraNaM cityaM tvayA dhImannidantayA' / zranirUpita kAryANAM neha nAmutra siddhayaH // 28 // tvayI kAryavijJAnaM tiSThate" divyacakSuSi / tamasAM chedane ko'nyaH prabhavedaMzumAlinaH // 26 // nivedya kAryamityasmai devajJAya " mitAkSaraiH / virarAma prabhuH prAyaH prabhavo mitabhASiNaH // 30 // tataH prasannagambhIrapadAlaGakAra komalAm / bhAratIM bharatezasya prabodhAyeti so'bravIt // 31 // prasti mAdhuryamastyojastadasti padasauSThavam / astyarthAnugamo'nyatki yannAsti tvadvacomaye // 32 // zAstrajJA vayamekAntAt nAbhijJAH kAryayuktiSu / zAstraprayogavit ko'nyastvatsamo rAjanItiSu // 33 // tvamAdirAjo rAjaSastadvidyAstva "dupakramam / tadvidastatprayuJjAnA na jihImaH kathaM vayam // 34 // manuSya nama nahIM ho rahA hai, jAna par3atA hai yaha cakra usIkA ahaMkAra dUra karaneke liye vakra ho rahA hai / / 23 / / zatru atyanta choTA bhI ho to bhI usakI upekSA nahIM karanI cAhiye, dveSa karane vAlA choTA honepara bhI zIghra hI uccheda karane yogya hai kyoMki A~khameM par3I huI dhUlikI kaNikA ke samAna upekSA kiyA huA choTA zatru bhI pIr3A denevAlA ho jAtA hai ||24|| kAMTA yadi atyanta choTA ho to bhI use jabaradastI nikAla DAlanA cAhiye kyoMki pairameM lagA huA kA~TA yadi nikAlA nahIM jAvegA to vaha atyanta duHkhakA denevAlA ho sakatA hai // 25 // | yaha cakraratna uttama devarUpa hai aura ratnoMmeM mukhya ratna hai isakI gatikA skhalana binA kisI kAraNa ke nahIM ho sakatA hai ||26|| isaliye he Arya isa cakrane jo kArya sUcita kiyA hai vaha kucha choTA nahIM hai kyoMki yaha rAjyakA uttama aGga hai isameM kisI alpakAraNase vikAra nahIM ho sakatA hai ||27|| isaliye he buddhimAn purohita, Apa isa cakraratnake rukane meM kyA kAraNa hai isakA acchI taraha vicAra kIjiye kyoMki binA vicAra kiye hue kAryoMkI siddhi na to isa loka meM hotI hai aura na paraloka hImeM hotI hai ||28|| Apa divya netra haiM isaliye isa kArya kA jJAna ApameM hI rahatA hai arthAt Apa hI cakraratnake rukanekA kAraNa jAna sakate haiM kyoMki andhakArako naSTa karane meM sUrya ke sivAya aura kauna samartha ho sakatA hai ? // 29 // isa prakAra mahArAja bharata thor3e hI akSaroMke dvArA isa nimittajJAnIke liye apanA kArya nivedana kara cupa ho rahe so ThIka hI hai kyoMki prabhu loga prAyaH thor3e hI bolate haiM ||30|| tadanantara nimittajJAnI purohita bharatezvarako samajhAne ke liye prasanna tathA gambhIra pada aura alaMkAroMse komala vacana kahane lagA ||31|| jo mAdhurya, jo oja, jo padoMkA sundara vinyAsa aura jo arthakI saralatA Apake vacanoM meM nahIM hai vaha kyA kisI dUsarI jagaha hai ? arthAt nahIM hai ||32|| hama loga to kevala zAstrako jAnanevAle haiM kArya karanekI yuktiyoM meM abhijJa nahIM haiM parantu rAjanItimeM zAstrake prayogako jAnanevAlA Apake samAna dUsarA kauna hai ? arthAt koI nahIM hai ||33|| Apa rAjAoM meM prathama rAjA haiM aura rAjAoM meM RSike samAna zreSTha hone se rAjarSi haiM yaha rAjavidyA kevala Apase hI utpanna huI hai isaliye use jAnanevAle hama loga 153 5 atizayane kSudraH / 1 nopekSaNIyaH / 2 atizayane laghuH / 3 zIghram / 4 pIDAM karoti / 6 sucite / 7 cakre / 8 pratIyamAnasvarUpatayA / 9 avicArita / 10 nizcitaM bhavati / 11 naimittikAya / 12 vyaktaM pa0, la0 / 13 tava vacana-prapaJce / 14 rAjavidyA: / 15 tvadupakramAt la0 / tvayA pUrva pravartita kAryavijJAnam / 20 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 mahApurANam tathApi tvatkRto'smAsu satkAro'nanyagocaraH / tanoti gauravaM loke tataH smo vaktumudyatAH // 35 // ityanuzrutamasmAbhirdeva daivajJazAsanam / nAsti cakrasya vizrAntiH sAvazeSa dizAM jaye // 36 // jvalaciH karAlaM vo jaitramastramidaM tataH / saMstambhitamivAtakyaM puradvAri vilambate // 37 // arimitramamitra mitramitramiti zrutiH / zrutimAtra sthitA deva prajAstvayyanuzAsati // 38 // tathANyastyeva jetavyaH pakSaH ko'pi tavAdhunA / yo'ntagRhe kRtotthAnaH kuro roga ivodare // 36 // bahirmaNDalamavAsIt parikrAntamidaM svayA / antarmaNDalasaMzuddhirmanAgnAdyApi jAyate // 40 // jitajetavyapakSasya na namnA bhAtarastava / vyutthitAzca sajAtIyA vighAtAya na na prabhoH // 41 // svapakSareva tejasvI mahAnapyuparuddhayate pratyarkamarkakAntena jvalatedamudAhRtam // 42 // vibalo'pi sajAtIyo labdhvA tIkSNaM pratiSkasam / daNDaH parazvadhasyeva nibarhayati pArthivam // 43 // bhAtaro'mI tavAjayyA balino maanshaalinH| zyavIyAMsteSa dhaurayo dhIro bAhabalI balI // 44 // ekAnnazata saMkhyAste sodaryA vIryazAlinaH / prabhorAdigurornAnyaM praNamAma iti sthitAH // 45 // Apake hI sAmane usakA prayoga karate hue kyoM na lajjita hoM // 34 / / tathApi Apake dvArA kiyA huA hamArA asAdhAraNa satkAra lokameM hamAre gauravako bar3hA rahA hai isaliye hI maiM kucha kahane ke liye taiyAra haA hN||35|| he deva, hama logoMne nimittajJAniyoMkA aisA upadeza sanA hai ki jabataka digvijaya karanA kucha bhI bAkI rahatA hai taba taka cakraratna vizrAma nahIM letA arthAt cakravartIkI icchAke viruddha kabhI bhI nahIM rukatA hai // 36 // jo jalatI huI jvAlAoM se bhayaMkara hai aisA vaha ApakA vijayI zastra nagarake dvArapara gupta rItise roke hueke samAna aTaka kara raha gayA hai // 37 // he deva, Apake prajAkA zAsana karate hue zatru, mitra, zatrukA mitra, aura mitrakA mitra ye zabda kevala zAstrameM hI raha gaye haiM arthAt vyavahAra meM na ApakA koI mitra hai aura na koI zatru hI hai saba Apaka saMvaka haiM / / 38 // tathApi aba bhI koI Apake jItane yogya raha gayA hai aura vaha udarameM kisI bhayaMkara rogake samAna Apake gharameM hI prakaTa huA hai // 39 // Apake dvArA yaha bAhyamaNDala hI AkrAnta-parAjita huA hai parantu antarmaNDalakI vizuddhatA to aba bhI kucha nahIM huI hai| bhAvArtha-yadyapi Apane bAharake logoMko jIta liyA hai tathApi Apake gharake loga aba bhI Apake anukUla nahIM haiM // 40 // yadyapi Apane samasta zatru pakSako jIta liyA hai tathApi Apake bhAI Apake prati nama nahIM haiM-unhoMne Apake liye namaskAra nahIM kiyA hai| ve Apake viruddha khar3e hue haiM aura sajAtIya honeke kAraNa Apake dvArA vighAta karane yogya bhI nahIM haiM // 41 // tejasvI puruSa baDA honepara bhI apane sajAtIya logoM ke dvArA rokA jAtA hai yaha bAta sUryake sanmukha jalate hue sUryakAnta maNike udAharaNase spaSTa hai // 42 / / sajAtIya puruSa nirbala honepara bhI kisI balavAn puruSakA Azraya pAkara rAjA kA usa prakAra naSTa kara detA hai jisa prakAra nirvala daNDa kalhAr3IkA tIkSNa Azraya pAkara apane sajAtIya vRkSa Adiko naSTa kara detA hai // 43 / / ye Apake balavAn tathA abhimAnI bhAI ajeya haiM aura inameM bhI atizaya yuvA dhIra vIra tathA balavAn bAhubalI mukhya hai / / 44 // Apake ye ninyAnabe bhAI bar3e balazAlI haiM, hamaloga bhagavAn AdinAthako chor3akara aura 1 vibhinnazAstram / 2 -mivAtyartha sa0 i0, a0 / -mivAvyaktaM pa0, la0 / 3 viruddhAcaraNAH / 4 bAdhyate / 5 sUryakAntapASANena / 6 udAharaNaM kRtam / 7 pratizrayam pa0, la0 / sahAyam / 8 parazoH / 'parazuzca parazvadhaH' ityabhidhAnAt / 6 nAzayati (lUSa barha hisaayaam)| 10 pRthivyAM bhavam / vRkSa nRpaJca / 11 knisstthH| 'jaghanyaje syuH kaniSThayavIyo'varajAnujAH' ityabhidhAnAt / 12 ekona--la0, da0, i0, pa0 / 13 bAhubalinA rahitena saha iyam / saMkhyA-vRSabhasenena prAgeva dIkSAvagrahaNAt / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzattamaM parva tadatra' pratikarttavyam zrAzu cakradhara tvayA / RNavraNAgnizatrUNAM zeSaM nopekSate kRtI // 46 // rAjan rAjanvatI bhUyAt tvayaiveyaM vasundharA / mAbhUdrAjavatI teSAM bhUmnA dvairAjaduH sthitA // 47 // tvayi rAjani rAjoktirdeva nAnyatra rAjate / siMhe sthite mRgendrokti hariNA bibhRyuH katham // 48 // deva tvAmanuvartantAM bhrAtaro dhUtamatsarAH / jyeSThasya kAlamukhyasya zAstroktamanuvartanam // 46 // tacchAsanaharA " gatvA sopAyamupajapya tAn / tvadAjJAnuvazAn kuryurvigRhya' brUyuranyathA // 50 // mithyAdoddhataH ko'pi nopeyAdyadi te vazam / sa nAzayedvatAtmAnam zrAtmagRhyaM ca rAjakam // 51 // rAjyaM kulakalatraM ca neSTaM sAdhAraNaM' dvayam / bhukte sArddhaM parairyastamnna' naraH pazureva saH // 52 // kimatra bahunoktena tvAmetya praNamantu te / yAntu vA zaraNaM devaM trAtAraM jagatAM jinam // 53 // na tRtIyA gatisteSAmevaiSAM " dvitayI gatiH " / pravizantu tvadAsthAnaM vanaM vAmI mRgaiH samam // 54 // svakulAnyulsukAnIvara dahantyananuvartanaiH / anuvartIni tAnyeva netrasyAnandathuH param 13 // 55 // kisIko praNAma nahIM kareMge aisA ve nizcaya kara baiThe haiM ||45 // isaliye he cakradhara, Apako isa viSaya meM zIghra hI pratikAra karanA cAhiye kyoMki buddhimAn puruSa RNa, ghAva, agni aura zatruke bAkI rahe hue thor3e bhI aMzakI upekSA nahIM karate haiM // 46 // | he rAjan, yaha pRthivI kevala Apake dvArA hI rAjanvatI arthAt uttama rAjAse pAlana kI jAnevAlI ho, Apake bhAiyoM ke adhika hone se aneka rAjAoMke sambandhase jisakI sthiti bigar3a gaI hai aisI hokara rAjavatI arthAt aneka sAdhAraNa rAjAoMse pAlana kI jAnevAlI na ho / bhAvArtha - jisa pRthivIkA zAsaka uttama ho vaha rAjanvatI kahalAtI hai aura jisakA zAsaka acchA na ho, nAma mAtrakA hI ho vaha rAjavatI kahalAtI hai / pRthivIpara aneka rAjAoMkA rAjya hone se usakI sthiti chinna bhinna ho jAtI hai isaliye eka Apa hI isa ratnamayI vasuMdharAke zAsaka hoM, Apake aneka bhAiyoM meM yaha vibhakta na hone pAve // 47 // he deva, Apake rAjA rahate hue rAjA yaha zabda kisI dUsarI jagaha suzobhita nahIM hotA so ThIka hI hai kyoMki siMhake rahate hue hariNa mRgendra zabdako kisa prakAra dhAraNa kara sakate haiM ? // 48 / / he deva, Apake bhAI IrSyA chor3akara Apake anukala raheM kyoMki Apa una sabameM bar3e haiM aura isa kAlameM mukhya haiM isaliye unakA Apake anukUla rahanA zAstrameM kahA huA hai ||49 || Apake dUta jAveM aura yuktike sAtha bAtacIta kara unheM Apake AjJAkArI banAveM, yadi ve isa prakAra AjJAkArI na hoM to vigraha kara ( bigar3akara ) anya prakAra bhI bAtacIta kareM ||50 // mithyA abhimAnase uddhata hokara yadi koI Apake vaza nahIM hogA to kheda hai ki vaha apane Apako tathA apane AdhIna rahanevAle rAjAoMke samUhakA nAza karAvegA // 51 // rAjya aura kulavatI striyA~ ye donoM hI padArtha sAdhAraNa nahIM haiM, inakA upabhoga eka hI puruSa kara sakatA hai| jo puruSa ina donoMkA anya puruSoMke sAtha upabhoga karatA hai vaha pazu hI hai ||52 / / isa viSaya meM bahuta kahane se kyA lAbha hai yA to ve Akara Apako praNAma kareM yA jagatkI rakSA karanevAle jinendradevakI zaraNako prApta hoM // / 53|| Apake una bhAiyoM kI tIsarI gati nahIM hai, inake ye hI do mArga haiM ki yA to ve Apake zibira meM praveza kareM yA mRgoM ke sAtha vana meM praveza kareM / / 54 / / sajAtIya loga parasparake viruddha AcaraNase aMgAreke samAna 1 kAraNAt / 2 kutsitarAjavatI / 'surAzi deza rAjanvAn syAttato'nyatra rAjavAn' ityabhidhAnAt / 3 dvayo rAjJo rAjyena duHsthitAH / 4 tvacchAzana - da0, la0 / dUtAH / 5 uktvA / 6 vivAda kRtvA / 7 AtmanA svIkaraNIyam / 8 sarveSAmanubhavanIyam / 10- meSaiSAM la0 / 11 upAyaH / 12 svagotrANi / bhrAtaraH ityarthaH / a0, i0, sa0 / dvayam / 13 paraH tava 155 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 mahApurANam prazAntamatsarAH zAntAstvAM natvA namramaulayaH / sodaryAH sukhamedhatAM tvatprasAdAbhikAikSiNaH // 56 // iti zAsati zAstrajJa purodhasi sumedhasi / pratipadyApi tatkArya cakrI cukrodha tatkSaNam // 57 // pAruSTakaluSAM dRSTi kSipandiSviva digbalim / sadhUmAmiva kopAgneH zikhAM bhRkuTimutkSipan // 58 // bhrAtRbhANDakRtAmarSaviSavegamivodvaman / vAkchalenoM cchalan roSAd babhASe paruSA giraH // 56 // ki kimAttha durAtmAno bhAtaraH praNatAM na mAm / pazya maddaNDacaNDolkApAtAttAn zalkasAt kRtAn // 60 // adRSTamazrutaM kRtyamidaM vairamakAraNam / avadhyAH kila kulyatvAditi teSAM manISitam // 6 // yauvanonmAdajasteSAM bhaTavAto'sti durmadaH / jvalaccakrAbhitApena svedastasya pratikriyA // 62 // akarAM' bhoktumicchanti guru dattAmi mAntake / tatkie bhaTAvalepena bhukti te zrAvayantu me // 63 // pratizayyAnipAtena bhukti te sAdhayantu vA / zitAstrakaNTakotsaGagapatitAGagA raNAGa gaNe // 64 // kva vayaM jitajetavyA bhoktavye" saGagatAH kva te / tathApi saMvibhAgo'stu teSAM mavana vartane // 6 // jalAte rahate haiM aura ve hI loga parasparameM anukUla rahakara netroMke liye atizaya Ananda rUpa hote haiM // 55 // isaliye ye Apake bhAI mAtsarya chor3akara zAnta ho mastaka jhukAkara Apako namaskAra kareM aura ApakI prasannatAkI icchA rakhate hue sukhase vRddhiko prApta hote raheM / / 56 / / isa prakAra zAstrake jAnanevAle buddhimAn purohitake kaha cukanepara cakravartI bharatane usIke kahe anusAra kArya karanA svIkAra kara usI kSaNa krodha kiyA // 57 / / jo krodhase kaluSita haI apanI dRSTiko dizAoMke liye bali dete hueke samAna saba dizAoMmeM pheMka rahe haiM, krodharUpI agnikI dhUmasahita zikhAke samAna bhRkuTiyA~ UMcI car3hA rahe haiM, bhAIrUpI mUladhanapara kiye hue krodharUpI viSake vegako jo vacanoMke chalase ugala rahe haiM aura jo krodhase uchala rahe haiM aise mahArAja bharata nIce likhe anusAra kaThora vacana kahane lage // 58-59 / / he purohita, kyA kahA ? kyA kahA ? ve duSTa bhAI mujhe praNAma nahIM karate haiM, acchA to tU unheM mere daNDa rUpI pracaNDa ulkApAtase Tukar3e kiyA huA dekha // 60 // unakA yaha kArya na to kabhI dekhA gayA hai, na sunA gayA hai, unakA yaha vaira binA kAraNa hI kiyA huA hai, unakA khyAla hai ki hama loga eka kulameM utpanna honeke kAraNa avadhya haiM // 61 // unheM yauvanake unmAdase utpanna haA yoddhA honekA kaThina vAyuroga ho rahA hai isaliye jalate hue cakrake saMtApase para hI usakA pratikAra-upAya hai // 62 // ve loga pUjya pitAjIke dvArA dI huI pRthivIko binA kara diye hI bhoganA cAhate haiM parantu kevala yoddhApaneke ahaMkArase kyA hotA hai ? aba yA to ve logoMko sunAveM ki bharata hI isa pRthivIkA upabhoga karanevAlA hai hama saba usake AdhIna haiM yA yuddhake maidAna meM tIkSNa zastrarUpI kA~ToMke Upara jinakA zarIra par3A huA hai aise ve bhAI pratizayyA-dUsarI zayyA arthAt raNazayyApara par3akara usakA upabhoga prApta kreN| bhAvArtha-jItejI unheM isa pRthivIkA upabhoga prApta nahIM ho sakatA // 63-64 // jisane samasta logoMko jIta liyA hai aisA kahA~ to maiM. aura mere upabhoga karane yogya kSetrameM sthita kahA~ ve loga ? tathApi mere AjJAnusAra calanepara unakA bhI vibhAga (hissA) 1'bhANDaM bhaSaNamAtre'pi bhANDamUlA vaNigdhane / nadImAtre turaGagANAM bhUSaNe bhAjane'pi ca / 2 utpatan / 3 vadasi / 4 khaNDa / 5 kule bhavAH kulyAsteSAM bhAvaH tasmAt / 6 vayaM bhaTA iti garvaH / 7 dunivAraH / 8 abalim / 'bhAgadheyaH karobaliH' ityabhidhAnAt / 6 bhUmim / 10 kusitAH / 11 tarhi / 12 bhaTagaNa / 13 saadhyntvityrthH| 14 pUrvaM zayyAyAH pratizayyA-anya zayyA tasyAM nipAtena maraNaprAptyA ityarthaH / 15 vRttikssetr| 16 samyakSetrAdivibhAgaH / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzattama parva 157 na bhoktumanyathAkAraM mahIM tebhyo vadAmyaham / kathaGakAramidaM cakraM vizramaM yAtvatajjaye // 66 // idaM mahadanAlyeyaM yatprAjJo bndhuvtslH| sa bAhubalisAhvo'pi bhajate vikRti kRtI // 67 // prabAhubalinAnana rAjakena natena kim / nagareNa gareNeva bhuktenApodanena kim // 6 // ki kiDakaraiH karAlAstrapratinijita zAtravaH / anAjJAvazametasmin navavikramazAlini // 66 // ki vA surabhaTarebhiH udbhaTArabhaTIrasaH / mayaivamasamAM sparddhA tasminkarvati garvite // 7 // iti jalpati saMrambhAccakrapANAvapakramam / tasyopacakrame kartuM punaritthaM purohitaH // 71 // jitajetavyatAM deva ghoSayannapi ki mudhA / jito'si krodhavegena prAgjayyo vazinAM hi saH // 72 // bAlAste bAlabhAvena vilasantvapathe'pyalam / deve jitAriSaDavarge na tamaH sthAtumarhati // 73 // krodhAndhatamase magnaM yo nAtmAnaM samuddharet / sa kRtyasaMzayadvadhAnottarItumalantarAm // 74 // ki tarAM sa vijAnAti kAryAkAryamanAtmavit / yaH svAntaHprabhavAn jetum arIna prabhavetprabhuH // 7 // taddeva viramAmuSmAt saMrambhAdapakAriNaH / jitAtmAno jayanti mAM kSamayA hi jigISavaH // 76 // ho sakatA hai // 65 / / aura kisI taraha unake upabhogake liye maiM unheM yaha pRthivI nahIM de sakatA huuN| unheM jIte binA yaha cakraratna kisa prakAra vizrAma le sakatA hai ? // 66 // yaha bar3I nindAkI bAta hai ki jo atizaya buddhimAn hai, bhAiyoMmeM prema rakhane vAlA hai, aura kAryakuzala hai vaha bAhubalI bhI vikArako prApta ho rahA hai // 67 / / bAhubalIko chor3akara anya saba rAjaputroMne namaskAra bhI kiyA to usase kyA lAbha hai aura podanapurake binA viSake samAna isa nagarakA upabhoga bhI kiyA to kyA huA // 68 // jo navIna parAkramase zobhAyamAna bAhubalI hamArI AjJAke vaza nahIM huA to bhayaMkara zastroMse zatruoMkA tiraskAra karanevAle sevakoMse kyA prayojana hai ? // 69 // athavA ahaMkArI bAhubalI jaba isa prakAra mere sAtha ayogya IrSyA kara rahA hai taba atizaya zUravIratArUpa rasako dhAraNa karanevAle mere ina devarUpa yoddhAoM se kyA prayojana hai ? // 70 // isa prakAra jaba cakravartI krodhase bahuta bar3ha bar3hakara bAtacIta taba purohitane unheM zAnta kara upAyapUrvaka kArya prArambha karaneke liye nIce likhe anusAra udyoga kiyA // 71 // he deva, maiMne jItane yogya sabako jIta liyA hai aisI ghoSaNA karate hue bhI Apa krodhake vegase vyartha hI kyoM jIte gaye ? jitendriya puruSoMko to krodhakA vega pahale hI jItanA cAhiye // 72 / / ve Apake bhAI bAlaka haiM isaliye apane bAlasvabhAva se kumArgameM bhI apane icchAnusAra krIr3A kara sakate haiM parantu jisane kAma, krodha, lobha, moha, mada aura mAtsarya ina chahoM antaraGga zatruoMko jIta liyA hai aise ApameM yaha andhakAra Thaharane ke yogya nahIM hai arthAt Apako krodha nahIM karanA cAhiye // 73 // jo manuSya krodharUpI gAr3ha andhakArameM DUbe hue apane AtmAkA uddhAra nahIM karatA vaha kAryake saMzayarUpI dvividhAse pAra hone ke liye samartha nahIM hai| bhAvArtha-krodhase kAryakI siddhi hone meM sadA sandeha banA rahatA hai // 74 // jo rAjA apane antaraGgase utpanna honevAle zatruoMko jItaneke liye samartha nahIM hai vaha apane AtmAko nahIM jAnanevAlA kArya aura akAryako kaise jAna sakatA hai ? // 75 // isaliye he deva, apakAra karanevAle isa krodhase dUra rahiye kyoMki jItakI icchA rakhanevAle jite 1 anyathA / 2 katham / 3 teSAM jayAbhAve / 4 avAcyam / 5 baahublinaamaa| 6 bAhubalikumArarahitena / 7 garaleneva / 8 podanapurarahitena / 6-jita-la0 d0| 10 bAhubalini / 11 adhika bhyaankrsaiH| 12 krodhAt / 13 yuddhArambham / 14 bAlatvena / 15 gavitA bhUtvA vartanta ityrthH| 16 ajJAnam / 17 kAryasandehadvaividhyAt / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 mahApurANam vijitendriyavargANAM suzrutazrutasampadAm / paralokajigISaNAM kSamA sAdhanamuttamam // 77 // lekhasAdhye ca kArye'smin viphalo'tiparizramaH / taNADakure nakhacchedya kaH parazvadha muddharet // 7 // tatastitikSamANena' sAdhyo bhaatgnnstvyaa| sopacAraM prayuktena vacoharagaNena saH // 76 // adyaiva ca prahetavyAH samaM lekhairvacoharAH / gatvA brUyuzca tAneta cakriNaM bhajatAgrajam // 80 // kalpAnokahaseveva tatsevA'bhISTadAyinI / garukalpo'grajazcakrI sa mAnyaH sarvathApi vaH // 8 // vidUrasthairna yuSmAbhiH aizvayaM tasya rAjate / tArAgaNairanAsannariva bimbanizAM pateH // 82 // sAmrAjyaM nAsya toSAya yadbhavadbhivinA bhavet / sahabhogyaM hi bandhUnAm adhirAjyaM satAM mude // 3 // idaM vAcikamanyattu lekhAdivadhAryatAm / iti sopAyanalekhaiH pratyAyyAste manasvinaH // 84 // yazasya midamevArya kArya zreyasyameva ca / cintyamuttarakArya ca sAmnA teSvavazeSu vai // 8 // bibhyatA jana nirvAdAd anuSTheyamidaM tvyaa| sthAyuka0 hi yazo loke gatvoM nanu saMpadaH // 86 // iti tadvacanAccakrI vRttimArabhaTI jahau / anu vartanasAdhyA hi mahatAM cittavRttayaH // 7 // prAstAM bhujabalI tAvad yatnasAdhyora mahAbalaH / zeSaireva parIkSiSye bhrAtRbhistad dvijihvatAm // 8 // ndriya puruSa kevala kSamAke dvArA hI pRthivIko jItate haiM // 76 // jinhoMne indriyoMke samUhako jIta liyA hai, zAstrarUpI sampadAkA acchI taraha zravaNa kiyA hai aura jo paralokako jItane kI icchA rakhate haiM aise puruSoMke liye sabase utkRSTa sAdhana kSamA hI hai // 77 / jo lekha likha kara bhI kiyA jA sakatA hai aise isa kArya meM adhika parizrama karanA vyartha hai kyoMki jo tRNakA aMkura nakhase tor3A jA sakatA hai usake liye bhalA kauna kulhAr3I uThAtA hai // 78 / / isaliye Apako zAnta rahakara bheMTasahita bheje hue dUtoMke dvArA hI yaha bhAiyoMkA samUha vaza karanA cAhiye // 79 // Aja hI Apako patrasahita dUta bhejanA cAhiye, ve jAkara unase kaheM ki calo aura apane bar3e bhAikI saMvA karo / / 80 // unakI saMvA kalpavRkSako saMvAka samAna Apake saba manorathoMko pUrNa karanevAlI hogii| vaha ApakA bar3A bhAI pitAke tulya hai, cakravartI hai aura saba tarahase Apa logoMke dvArA pUjya hai // 81 / / jisa prakAra dUra rahane vAle tArAgaNoMse candramAkA bimba suzobhita nahIM hotA hai usI prakAra dUra rahanevAle Apa logoMse aizvarya sazobhita nahIM hotA hai / / 82 / / Apa logoMke binA yaha rAjya unake liye saMtoSa denevAlA nahIM ho sakatA kyoMki jisakA upabhoga bhAiyoMke sAtha sAtha kiyA jAtA hai vahI sAmrAjya sajjana puruSoMko Ananda denevAlA hotA hai // 83 // 'yaha maukhika saMdeza hai, bAkI samAcAra patrase mAlUma kIjiye' isa prakAra bheMTasahita patroMke dvArA una pratApI bhAiyoMko vizvAsa dilAnA cAhiye // 84 // he Arya, Apake liye yahI kArya yaza denevAlA hai aura yahI kalyANa karanevAlA hai yadi ve isa taraha zAntise vaza na hoM to phira Ageke kAryakA vicAra karanA cAhiye // 85 // Apako lokApavAdase Darate hue yahI kArya karanA cAhiye kyoMki lokameM yaza hI sthira rahanevAlA hai, sampattiyA~ to naSTa ho jAnevAlI haiM // 86 / / isa prakAra purohitake vacanoMse cakravartIne apanI krodhapUrNa vRtti chor3a dI so ThIka hI hai kyoMki mahApuruSoM , kI cittakI vRtti anukUla vacana kahanese hI ThIka ho jAtI hai / / 87 / / isa samaya jo prayatnase vaza nahIM kiyA jA sakatA aisA mahAbalavAn bAhubalI dUra rahe pahale zeSa bhAiyoMke dvArA hI 1 parazum / 2 sahamAnena / 3 Agacchata / 4 pajyaH / 5 saMdezavAk / 'saMdezavAg vAcikaM syAdizyabhidhAnAt / 6 vizvAsyAH / 7 yazaskaram / 8 zreyaskaram / 6 janApavAdAt / 10 sthirataram / 11 gamanazIlAH / 12 yatra sAdhyA mahAbhujaH a0, pa0, sa0, i0, la0 / 13 bAhubalinaH kuTilatAm / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuspriMzattama parva iti nirdhArya kAryajJAn kAryayuktau viviktadhIH / prAhiNotsa nisRSTArthAn' dUtAnanu jasannidhim // 86 // gatvA ca te yathoddezaM dRSTvA tAMstAnyathocitam / jaguH sandezamIzasya tebhyo dUtA yathAsthitam // 10 // atha te saha sambhUya kRtakArya nivedanAt / dUtAnityUcurAruDhaprabhutvamadakarkazAH // 1 // yaduktamAdirAjana tatsatyaM no'bhisammatam / gurorasannidhau pUjyo jyAyAnbhrAtA'nujairiti // 2 // pratyakSo garurasmAkaM pratapatyaSa vizvadRk / sa naH pramANamaizvayaM tadvitIrNamidaM hi naH // 13 // tadatra gurupAdAjJA tantrA na svariNo vayam / na deyaM bharatezana nAdeyamiha kiJcana // 4 // yattu naH saMvibhAgArtham idamAmantraNa kRtam / cakriNA tena suprItA prINAzca vayamAgalAt // 5 // iti satkRtya tAndUtAna sanmAna : prabhu vatprabhau / vihitopAyanAH30 sadyaH pratilekhairvyasarjayan // 6 // dUtasAtkRtasanmAnA:1 prabhusAtkRtavIcikAH2 / gurusAtkRtya tatkArya prApuste gurusannidhim // 17 // gatvA ca gurupadrAkSaH mitocitaparicchadAH / mahAgirimivottuGagaM kailaasshikhraalym5||18|| praNipatya vidhAnena prajya ca yathAvidhi / vyajijJapannidaM vAkyaM kumArA mAravidviSam // 6 // tvattaH smo labdhajanmAnastvattaH prAptAH parAM zriyam / tvatprasAdaiSiNo deva tvatto nAnyamupAsmahe // 10 // unakI kuTilatAkI parIkSA kruuNgaa| isa prakAra nizcaya kara kArya karane meM jisakI buddhi kabhI bhI mohita nahIM hotI aise cakravartIne kAryake jAnanevAle niHsRSTArtha dUtoMko apane bhAiyoM ke samIpa bhejA / / 88-89 / / una dUtoMne bharatake AjJAnusAra jAkara unake yogyarItise darzana kiye aura unake liye cakravartIkA saMdeza sunAyA / / 90 // tadanantara-prApta hue aizvaryake mada se jo kaThora ho rahe haiM aise ve saba bhAI dUtoMke dvArA kAryakA nivedana ho cukanepara parasparameM milakara unase isa prakAra vacana kahane lage // 91 / / ki jo AdirAjA bharatane kahA hai vaha saca hai aura hama logoMko svIkAra hai kyoMki pitAke na honepara bar3A bhAI hI choTe bhAiyoMke dvArA pUjya hotA hai // 92 // parantu samasta saMsArako jAnane dekhanevAle hamAre pitA pratyakSa virAjamAna haiM ve hI hamako pramANa hai, yaha hamArA aizvarya unhIMkA diyA huA hai / / 93 / / isaliye hama loga isa viSayameM pitAjIke caraNakamaloMkI AjJAke AdhIna haiM, svatantra nahIM hai| isa saMsArameM hameM bharatezvarase na to kucha lenA hai aura na kucha denA hai / / 94 // tathA cakravartIne hissA deneke liye jo hama sabako AmantraNa diyA hai arthAt vulAyA hai usase hama loga bahuta saMtuSTa hae haiM aura gale taka tapta ho gaye haiM // 95 / / isa prakAra rAjAoMkI taraha yogya sanmAnoMse una dUtoM kA satkAra kara tathA bharatake liye upahAra dekara aura badaleke patra likhakara una rAjakumAroMne datoMko zIgha hI bidA kara diyA // 96 // isa prakAra jinhoMne dUtoMkA sanmAna kara bharatake liye yogya uttara diyA hai aise ve saba rAjakumAra, pUjya pitAjIkA diyA huA kArya unhIMko sauMpane ke liye unake samIpa pahuMce / / 97 // jinake pAsa parimita tathA yogya sAmagrI hai aise una rAjakumAroMne kisI mahAparvatake samAna UMce aura kailAsakI zikharapara vidyamAna pUjya pitA bhagavAn vRSabhadevake jAkara darzana kiye // 98 // una rAjakumAroMne vidhipUrvaka praNAma kiyA, vidhipUrvaka pUjA kI aura phira kAmadevako naSTa karanevAle bhagavAnse nIce likhe vacana kahe // 9 // he deva, hama logoMne Apase hI janma pAyA hai, Apase hI yaha utkRSTa vibhati pAI hai aura aba bhI ApakI prasannatAkI icchA rakhate haiM, hama loga Apako chor3akara aura kisIkI 1 nyastArthAn / asakRtsampAditaprayojanAnityarthaH / 2 kumArAH / 3 asmAkam / 4 prakAzate / 5 pradhAnAH / 6 svecchAcAriNaH' 7 santoSitAH / 8 tRptA: 6 kandharaparyantam / 10 kRtaprAbhRtAH / 11 dUtAnAmayattIkRta / 12 bhrtaayttiikRtsndeshaaH| 13 bharatakRtakAryam / 14 parikarAH / 15 kailAsazikharamAlayo yasya / 16 ArAdhayAmaH / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 mahApurANam guruprasAda ityuccaiH jano vaktyeSa kevalam / vayaM tu tadrasAbhijJAstvatprasAdAjita zriyaH // 101 // tvatpraNAmAnuraktAnAM tvatprasAdAbhikAjakSiNAm / tvadvacaHkiDAkarANAM no yadvA tadvA'stu nAparam // 102 // iti sthite praNAmArya bharato'smAjuhUSati' / tannAtra kAraNaM vinaH kiM madaH kinnu matsaraH // 103 // yumatpraNamanAbhyAsarasadurlalitaM ziraH / nAnyapraNamane deva dhUti badhnAti jAtu naH // 104 // kimambhojarajaHpuJjapiJjaraM vAri mAnase / niSevya rAjahaMso'yaM ramate'nyasarojale // 10 // kimapsaraH zirojAnta sumnogndhlaalitH| tumbIvanAnta mabhyeti prANAnte'pi madhuvrataH // 106 // muktAphalAcchamApArya gaganAmbunavAmbudAt / zuSyatsaro'mbu kiM vAJcheduvanyannapi0 cAtakaH // 107 // iti yussmtpdaabjnm'rjornyjitmstkaaH| praNantamasadAptAnAmihAmutra ca nezmahe // 10 // parapraNAmavimukhI bhayasaddhagavijitAm / vIradIkSAM vayaM dhatu bhavatpAzrvamupAgatAH // 10 // taddeva kayayAsmAkaM hitaM pathyaM ca vartma yat / yenehAmutra ca syAma tvadbhaktidRr3havAsanAH // 110 // parapraNAmasaJjAtamAnabhaGagabhayAtigAm / padavoM tAvakI deva bhavemahi18 bhave bhave // 11 // mAnakhaNDanasambhUtaparibhUti bhyaatigaaH| yoginaH sukhamedhante vaneSu haribhiH samam // 112 // upAsanA nahIM karanA cAhate // 100 / isa saMsArameM loga yaha 'pitAjIkA prasAda hai' aisA kevala kahate hI haiM parantu Apake prasAdase jinheM uttama sampatti prApta huI hai aise hama loga isa vAkyaka rasakA anubhava ho kara cuke haiM // 10 // Apako praNAma karanema tatpara, Apake prasannatA ko cAhanevAle aura Apake vacanoMke kiMkara hama logoMkA cAhe jo ho parantu hama loga aura kisIkI upAsanA nahIM karanA cAhate haiM // 102 // aisA honepara bhI bharata hama logoMko praNAma karaneke liye bulAtA hai so isa viSayameM usakA mada kAraNa hai athavA mAtsarya yaha hama loga kucha nahIM jAnate / / 103 / / he deva, jo Apako praNAma karaneke abhyAsake rasase masta ho rahA hai aisA yaha hamArA zira kisI anyako praNAma karane meM saMtoSa prApta nahIM kara rahA hai / / 104 / / kyA yaha rAjahaMsa mAnasarovarameM kamaloMkI parAgakI samUhase pIle hue jalakI sevA kara kisI anya tAlAbake jalakI sevA karatA hai ? arthAt nahIM karatA hai ? // 105 / / kyA apsarAoM ke kezoMmeM lage hue phUloMkI sugandhase saMtuSTa huA bhUmara prANa jAnepara bhI tUMbIke vanameM jAtA hai arthAt nahIM jAtA hai / / 106 // athavA jo cAtaka navIna meghase girate hue motIke samAna svaccha AkAzagata jalako pI cukA hai kyA vaha pyAsA hokara bhI sUkhate hue sarovarake jalako pInA cAhegA ? arthAt nahIM // 107 // isa prakAra Apake caraNakamaloMkI parAgase jinake mastaka raMga rahe haiM aise hama loga isa loka tathA paraloka-donoM hI lokoMmeM Aptabhinna deva aura manuSyoM ko praNAma karane ke liye samartha nahIM haiM // 108 // jisameM kisI anyako praNAma nahIM karanA par3atA, aura jo bhayake sambandhase rahita hai aisI vIradIkSAko dhAraNa karaneke liye hama loga Apake samIpa Aye hue hai // 109 // isaliye he deva, jo mArga hita karanevAlA aura sukha pahuMcAne vAlA ho vaha hama logoMko kahiye jisase isa loka tathA paraloka donoM hI lokoMmeM hama logoM kI vAsanA ApakI bhaktimeM dRDha ho jAve // 110 // he deva, jo dUsaroMko praNAma karanese utpanna hue mAnabhaGgake bhayase dUra rahatI hai aisI ApakI padavIko hama loga bhavabhavameM prApta hote raheM / / 111 // mAnabhaGgase utpanna hue tiraskArake bhayase dUra rahanevAle yogI loga vanoM 1 guruprasAdasAmarthya / 2 prasAdojita-da0, l0| 3 yatkiJcid bhavati tadastu / 4 AhvAtumicchati / 5 gavitam / 6 devastrINAM kezamadhyapuSpagandhalAlitaH / 7 alAvuvanamA yam / 8 abhigacchati / 6-mApIya da0, la0 / ApAya - pItvA / 10 pipAsannapi / 11 padakamala / 12 namaskatum / 13 anAptAnAm / 14 samarthA na bhavAmaH / 15 bhavAma / loT / 16 atikraantaam| 17 tava smbndhiniim| 18 prApnumaH / bhUprAptAvAtmanepadam / 16 paribhava / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzattamaM bruvANAniti sAkSepaM sthApayanpathi zAzvate / bhagavAniti tAnuccaiH anvazAdanuzAsitA // 113 // mahAmanA' vapuSmanto vayassattvaguNAnvitAH / kathamanyasya saMvAhyA yUyaM bhadrA dvipA iva // 114 // bhaginA' kimu rAjyena jIvitena calena kim / kiJca bho yauvanonmAdaH aizvaryabaladUSitaiH // 115 // ki balairbalinAM gamyaM: ki "hAyarvastuvAhanaiH / tRSNAgnibodhanairebhiH kiM dhanairindhanairiva // 116 // bhuktvApi suciraM kAlaM yena tRptiH klamaH param / viSayaistairalaM bhuktaviSamivairivAzanaiH // 117 // kiM ca bho viSayAsvAdaH ko'pyanAsvAdito'sti vaH / sa eva punarAsvAdaH kiM tenAstyAzitambhavaH " // 118 // yatra zastrANi mitrANi zatravaH putrabAndhavAH / kalatraM sarva bhogINA dharA rAjyaM dhigIdRzam // 116 // bhunaktu nRpazArdUlo " bharato bharatAvanim / yAvatpuNyodayastAvattatrAlaM vo'titikSayA // 120 // tenApi tyAjyamevedaM rAjyaM bhaGagi" yadA tadA / hetorazAzvatasyAsya yudhvadhvaM bata kiM mudhA // 121 // "tadalaM sparddhayA dadhvaM yUyaM dharmamahAtaroH / dayAkusumamamlAni yattanmuktiphalapradam // 122 // parArAdhanadainyAnaM parairArAdhyameva yat / tadbo mahAbhimAnAnAM tapo mAnAbhirakSaNam // 123 // dIkSA rakSA guNA bhUtyA dayeyaM prANavallabhA / iti jyAya staphorAjyamidaM zlAdhyaparicchadam // 124 // meM sihoM ke sAtha sukhase bar3hate rahate haiM / / 112 / isa prakAra AkSepasahita kahate hue rAjakumAroM ko avinAzI mokSamArga meM sthita karate hue hitopadezI bhagavAn vRSabhadeva isa prakAra upadeza dene lage // 113 // mahA abhimAnI aura uttama zarIrako dhAraNa karanevAle tathA tAruNya avasthA, bala aura guNoMse sahita tuma loga uttama hAthiyoMke samAna dUsaroMke saMvAhaya arthAt sevaka ( pakSa meM vAhana karane yogya savArI) kaise ho sakate ho ? // / 114 || he putro, isa vinAzI rAjyase kyA ho sakatA hai ? isa caMcala jIvanase kyA ho sakatA hai ? aura aizvarya tathA balase dUSita hue isa yaunake unmAdase kyA ho sakatA hai ? / / 115 / / jo balavAn manuSyoMke dvArA jItI jA sakatI hai aisI senAoMse kyA prayojana hai ? jinakI corI kI jA sakatI hai aise sonA cA~dI hAthI ghor3A Adi padArthoMse kyA prayojana hai ? aura I dhanake samAna tRSNArUpI agniko prajvalita karanevAle isa dhanase bhI kyA prayojana hai ? // 116 // cirakAla taka bhoga kara bhI jinase tRpti nahIM hotI, ulTA atyanta parizrama hI hotA hai aise viSa mile hue bhojana ke samAna ina viSayoMkA upabhoga karanA vyartha hai / / 117 // he putro, tumane jisakA kabhI AsvAdana nahIM kiyA ho aisA bhI kyA koI viSaya bAkI hai ? yaha saba viSayoMkA vahI AsvAda jisakA ki tuma aneka bAra AsvAdana ( anubhava) kara cuke ho phira bhalA tumheM inase saMtoSa kaise ho sakatA hai ? / / 118 || jisameM zastra mitra ho jAte haiM, putra aura bhAI vagairaha zatru ho jAte haiM tathA sabake bhogane yogya pRthivI hI strI ho jAtI hai aise rAjyako dhivakAra ho / / 119 / / jaba taka puNyakA udaya hai taba taka rAjAoMmeM zreSTha bharata isa bharata kSetrakI pRthivIkA pAlana kareM isa viSaya meM tuma logoM kA krodha karanA vyartha hai / / 120 / / yaha vinazvara rAjya bharatake dvArA bhI jaba kabhI chor3A hI jAvegA isaliye isa asthira rAjyake liye tuma loga vyartha hI kyoM lar3ate ho / / 121 / / isaliye IrSyA karanA vyartha hai, tuma loga dharmarUpI mahAvRkSa ke usa dayArUpI phulako dhAraNa karo jo kabhI bhI mlAna nahIM hotA aura jisapara muktirUpI mahAphala lagatA hai // 122 // jo dUsaroMkI ArAdhanAse utpanna huI dInatAse rahita hai balki dUsare puruSa hI jisakI ArAdhanA karate haiM aisA tapazcaraNa hI mahAabhimAna dhAraNa karanevAle tuma logoM ke mAnakI rakSA karanevAlA hai / / 123 / / jisameM dIkSA hI rakSA karanevAlI hai, guNa hI sevaka 161 1 upadezakaH / 2 mahAbhimAninaH pramANAzca / 3 saMvAyAH / 4 vinazvareNa / 5 hartuM yogyaiH / 6 glAniH / 7 naptiH / 8 rAjye / 6 sarveSAM bhogebhyo hitA / 10 nRpazreSThaH / 12 bharatenApi / 13 yasmin kAle vinazvaramiti / 14 kAraNAt / 15 mahAphalam la0 / 21 11 akSamayA / 16 zreSTham / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 mahApurANam ityAkarNya vibhorvAkyaM paraM nirvedmaagtaaH| mahAprAvAjyamAsthAya' niSkrAntAste gRhAdvanam // 12 // niddiSTa guruNA sAkSAdIkSA navavadhUmiva / navA iva varAH prApya rejuste yuvapArthivAH // 126 // yA kacagrahapUrveNa praNayenAti bhUmigA / tayA pANigRhItyeva dIkSayA te dhRti dadhuH // 127 // tapastIvamathAsAdya te cakAsuna parSayaH / svatejoruddhavizvAzA grISmamA zavo yathA // 128 // te'titIvaistapoyogaistanabhUtAM tana ddhuH| tapolakSmyA samutkIrNAmiva dIptAM tapoguNaH // 126 / / sthitAH sAmayike vRtte jinakalpavizeSite / te tepire tapastIvaM jJAnazuddhayupabahitam // 130 // vairAgyasya parAM0 koTIm ArUDhAste yugezvarAH / svasAccakrustapolakSmI rAjyalakSmyAmanutsukAH // 131 // tapolakSmyA pariSvaktA muktilakSmyAM kRtspRhaaH| jJAnasaMpatprasaktAste rAjalakSmI visasmaraH // 132 // dvAdazAGagazrutaskandhamadhItyate mahAdhiyaH / tapo bhAvanayAtmAnamalaJcakruH prakRSTayA // 133 // svAdhyAyena manorodhastato'kSANAM vinirjayaH / ityAkalayya te dhIrAH svAdhyAyadhiyamAdadhuH // 134 // prAcArAGagena niHzeSaM sAdhvAcAramavediSuH / caryAzuddhimato3 rejuH atikrama"vijitAm // 13 // hai, aura yaha dayA hI prANapyArI strI hai isa prakAra jisakI saba sAmagrI prazaMsanIya hai aisA yaha taparUpI rAjya hI utkRSTa rAjya hai / / 124 / isa prakAra bhagavAnake vacana sanakara be sava rAjakumAra parama vairAgyako prA ta hue aura mahAdIkSA dhAraNa kara gharase vanake liye nikala par3e // 125 / / -sAkSAt bhagavAn vRSabhadevake dvArA dI huI dIkSAko naI strIke samAna pAkara ve taruNa rAjakumAra naye varake samAna bahuta hI adhika suzobhita ho rahe the / / 126 // unakI vaha dIkSA kisI rAjakanyAke samAna jAna par3atI thI kyoMki jisa prakAra rAjakanyA kacagraha arthAta keza pakaDakara vaDe praNaya arthAta premase samIpa AtI hai usI prakAra vaha dIkSA bhI kacagraha arthAt keza loMcakara bar3e praNaya arthAt zuddha nayoMse unake samIpa AI huI thI isa prakAra rAjakanyAke samAna suzobhita honevAlI dIkSAke donoM hAtha pAkara (pakSameM pANigrahaNa saMskAra kara) ve rAjakumAra antaHkaraNameM sukhako prApta hue the / / 127 / / athAnantara jinhoMne apane tejase samasta dizAoMko roka liyA hai aise ve rAjarSi tIvra tapazcaraNa dhAraNa kara grISma Rtuke sUryako kiraNoMke samAna atizaya dedIpyamAna ho rahe the / / 128 / / ve rAjapi jisa zarIrako dhAraNa kiye hae the vaha tIvra tapazcaraNase kRza hAnepara bhI tapaka gaNosa atyanta dedIpyamAna horahA thA aura aisA mAlUma hotA thA mAno taparUpI lakSmIke dvArA ukerA hI gayA ho / / 129 / / ve loga jinakalpa nAmake sAmAyika cAritrameM sthita hae aura jJAnakI viddhise baDhA huA tIvra tapazcaraNa karane lage // 130 // vairAgyakI carama sImAko prApta hA una taruNa rAjarSiyoM ne rAjyalakSmIse icchA chor3akara taparUpI lakSmIko apane vaza kiyA thA / / 131 / / ve rAjakumAra taparUpI lakSmI ke dvArA AliGgita ho rahe the, muktirUpI lakSmImeM unakI icchA laga rahI thI aura jJAnarUpI saMpadAma Asakta ho rahe the| isa prakAra ke rAjyalakSmIko dhilakula hI bhUla gaye the / / 132 / / una mahAbuddhimAnoMne dvAdazAGgarUpa zrutaskandhakA adhyayana kara tapakI utkRSTa bhAvanAse apane AtmAko alaMkRta kiyA thA / / 133 / / svAdhyAya karanese mana kA nirodha hotA hai aura manakA nirodha honese indriyoMkA nigraha hotA hai yahI samajhakara una dhIravIra muniyoMne svAdhyAyameM apanI buddhi lagAI thI / / 134 // unhoMne AcArAMgake 1 Athitya / 2 vanaM prati gRhaannisskraantaaH-nirgtaaH| 3 prakRpTanayena snehena / 4 siimaatikaantaa| 5 tasyAH pANidvayIM prApya sukhamantarupAgatA: pa0, l| patnI / 6 santoSam / 7 sakaladiyaH / 8 grISmakAlaM prApya / 6 caaritr| 10 kASThA-ma0, a0, pa0, da0, sa0, i0, la0 / 11 AlidigatAH / 12 caaritrguddhim| 13 AcArAGagaparijJAnAt / 14 atInAra / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzattamaM parva jJAtvA sUtrakRtaM sUktaM nikhilaM sUtrato'rthataH / dharmakriyAsamAdhAne te dadhuH sUtradhAratAm // 136 // sthAnAdhyayana emadhyAyazatairgambhIramabdhivat / vigAhya tattvaratnAnAm ayuste bhedamaJjasA // 137 // samavAyAkhyamaGgaM te samadhItya sumedhasaH / dravyAdiviSayaM samyak samavAya' mabhutsata // 138 // svabhyastAtpaJcamAdaGgAd vyAkhyAprajJapti saMjJitAt / sAdhvavAdIdharan ' dhIrAH praznArthAn vividhAnamI 136 jJAtR ' dharmakathAM samyak buddhvA boddhRnabodhayan / dharmyaM kathAmasaMmohAtte yathoktaM maharSiNA // 140 // te'dhItyopAsakAdhyAyamaGagaM saptamamUjitam / nikhilaM zrAvakAcAraM zrotRbhyaH samupAdizan // 141 // tathAntakRddazAdaGgAt munInantakRto daza / tIrtha prati vidAmAsuH soDhA sopasargakAn // 142 anutara vimAnopapAdikAndaza tAdRzAn / zamino navamAdaGgAd vidAJcakruvidAmbarAH // 143 // praznavyAkaraNAtpraznamupAdAya zarIriNAm / sukhaduHkhAdisamprApti vyAcakruste samAhitAH // 144 // vipAka sUtranirjJAtasadasatkarmapaktayaH / baddhakakSAstaducchittau tapazcakruratandritAH // 145 // dRSTivAdena nirjJAtadRSTibhedA jinAgame / te tenuH paramAM bhakti paraM saMvegamAzritAH // 146 // tadantargata" niHzeSazrutatattvAvadhAriNaH / caturdazamahAvidyAsthAnAnyadhyaiSata kramAt // 147 // dvArA muniyoMkA samasta AcaraNa jAna liyA thA isIliye ve aticArarahita caryAkI vizuddhatA ko prApta hue the / / 135 || ve zabda aura arthasahita samasta sUtrakRtAMgako jAnakara dharmakriyAoM ke dhAraNa karanemeM sUtradhArapanA arthAt mukhyatAko dhAraNa kara rahe the / / 136 / / jo saikar3oM avyAvoMse samudra ke samAna gambhIra hai aise sthAnAdhyayana nAmake tIsare aMgakA adhyayana kara unhoMne tattvarUpI ratnoMke bheda zIghra hI jAna liye the / / 137 || samIcIna buddhiko dhAraNa karanevAle una rAjakumAroMne samavAya nAmake cauthe aMgakA acchI taraha adhyayana kara dravya Adike samaha ko jAna liyA thA / / 138|| acchI taraha abhyAsa kiye hue vyAkhyAprajJapti nAmake pA~caveM aGgase una vIra-vIra rAjakumAroMte aneka prakArake prazna-uttara jAna liye the ||139 // ve dharma-kathA nAsake chaThaveM aMgako jAnakara aura usakA acchI taraha avagama kara maharSi bhagavAn vRSabhadeva ke dvArA kahI huI dharmakathAeM ajJAnI logoMko binA kisI truTike ThIka-ThIka batalAte the / / 140 / / atizaya zreSTha upAsakAdhyayana nAmake sAtaveM aGgakA adhyayana kara zrotAoM ke liye samasta zrAvakAcArakA upadeza diyA thA / / 141 / / unhoMne antaHkRta nAmake dazaveM ase pratyeka tIrthakarake tIrtha meM asahaya upasargoko jItakara mukta honevAle daza antaHkRta muniyoM kA vRttAnta jAna liyA thA / / 142 || jAnanevAloMmeM zreSTha una rAjakumAroMne anuttara vimA papAdika nAmake nauveM ase pratyeka tIrtha karake tIrtha meM asahaya upasarga jItakara anuttara vimAnoM meM utpanna honevAle daza daza muniyoM kA hAla jAna liyA thA / / 143 || ve sthira cittavAle munirAja praznavyAkaraNa nAmake dazaveM ase prazna samajhakara jIvoMke sukha-duHkha AdikA varNana karane lage || 144 || vipAkasUtra nAmake gyArahaveM ase jinhoMne karmoMkI zubha-azubha samasta prakRtiyA~ jAna lI haiM aise ve muni karmoMkA nAza karaneke liye tatpara ho pramAda chor3akara tIvra tapazcaraNa karate the / / 145 / / dRSTivAda nAmake bArahaveM aGgase jinhoMne samasta dRSTike bheda jAna liye haiM aise ve rAjakumAra parama saMvegako prApta hokara jainazAstroM meM utkRSTa bhakti karane lage the / / 146 / / usa bArahaveM aGgake antargata samasta zrutajJAnake rahasyakA nizcaya karanevAle una muniyoMne kramase caudaha mahA vidyAoMke sthAna arthAt caudaha pUrvokA bhI adhyayana 163 1 aGgam / 2 aGgam / 3 samUham / 'samavAyazcayo gaNa' ityabhidhAnAt / 4 avadhArayanti sma / 5 jJAtvA la0 da0 / 6 yathoktAM la0 da0 / 7 saMsAravinAzakAriNaH / 8 daza prakArAn / pravartanakAlamuddizya | 10 taducchityai a0, 30, sa0 / 11 dvAdazAGagAntargata / tIrthaDakara Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 mahApurANam .sato'mI zrutaniHzeSazrutArthAH zrutacakSuSaH / zrutArthabhAvanotkarSAd dadhuH zuddhi tapovidhau // 148 // vAgdevyA samamAlApo mayA maunamanAratam / itIryatIva santApaM vyadhataiSu tapaHkriyA // 146 // tanutApamasahyaM te sahamAnAH manasvinaH / bAhyamAdhyAtmikaM cograM tapaH suciramAcaran // 150 // grISme'rkakarasantApaM sahamAnAH suduHsaham / te bhejurAtapasthAnam prArUDhagirimastakAH // 151 // zilAtaleSu tapteSu nivezitapadadvayAH / pralambitabhujAstasthugiryagragAvagocare // 152 // taptapAMzucitA bhUmiH dAvadagdhA vanasthalI / yAtA jalAzayAH zoSaM dizo dhUmAndhakAritAH // 153 // ityatyugratara grISme saMpluSTa girikAnane / tasthurAtapayogena te soDhajaraThAtapAH // 154 // meghAndhakAritA zeSadikcakre jaladAgame / yogino gamayanti sma tarumaleSu zarvarIH // 15 // musalasthUladhArAbhiH varSatsu jalavAhiSu' / nizAmaneSura"vyathyA vArSikI te maharSayaH // 156 // dhyAnagarbha gahAntaHsthA dhRtiprAvArasaMvRtAH / sahante sma mahAsattvAste ghanAghanadinam // 157 // 4 te himAnI parikliSTAM tanuSTi himAgame / dadhurabhyavakAzeSu zayAnA maunamAsthitAH // 158 // "anagnamuSitA eva ngnaaste'ngnisevinH| dhRtisaMmita raGagaiH sehire himamArutAn // 15 // kiyA thA // 147 / / tadanantara jinhoMne samasta zrutake arthoMkA zravaNa kiyA hai aura zrutajJAna hI jinake netra haiM aise ve muni zrutajJAnakI bhAvanAke utkarSase tapazcaraNameM vizuddhatA dhAraNa karane lage // 148 / ye loga sarasvatI devIke sAtha to bAtacIta karate haiM aura mere sAtha nirantara mauna dhAraNa karate haiM isa prakAra IrSyA karatI huIke samAna tapazcaraNakI kriyA unheM bahuta saMtApa detI thI // 149 // asahaya kAyakleza sahana karate hue ve tejasvI muni atizaya kaThina antaraGga aura bAhaya donoM prakArakA tapa cirakAla taka karate rahe / / 15 / grISmaRtuma parvatoMke zikharapara ArUr3ha hokara atyanta asahya sUrya kI kiraNoMke saMtApako sahana karate hue ve AtApana yogako prApta hue the arthAt dhUpameM baiThakara tapasyA karate the / / 151 / / parvatoMke agrabhAgakI caTTAnoMkI tapI huI zilAoMpara donoM paira rakhakara tathA donoM bhujAeM laTakA kara khar3e hote the // 152 // jisa grISmaRtumeM pRthivI tapI huI lise vyApta ho rahI hai, vanake saba pradeza dAvAnalase jala gaye haiM, tAlAba sUkha gaye haiM aura dizAeM dhAMse andhakArapUrNa ho rahI hai isa prakArake atyanta kaThina aura jisameM parvatoMke vana jala gaye haiM aisI grISmaRtumeM tIvra saMtApa sahana karate hae ve manirAja AtApana yoga dhAraNa kara khar3e hote the // 153-154 / / jisameM samasta dizAoMkA samUha bAdaloMke chA jAnese andhakArayukta ho gayA hai aisI varSARtu meM ve yogI vRkSoM ke nIce hI apanI rAtriyA~ bitA dete the // 155 / / jaba bAdala mUsalake samAna moTI moTI dhArAoMse pAnI barasAte the taba ve maharSi varSARtukI una rAtriyoMko nizcala hokara vyatIta karate the / / 156 // dhyAnarUpI garbhagRhake bhItara sthita aura dhairyarUpI or3hanI ko oDhe hue ve mahAbalavAn muni bAdaloMse Dhake hue durdinoMko sahana karate the / / 157 / / zItaRtuke dinoMmeM mauna dhAraNa kara khule AkAzameM zayana karate hue ve muni bahuta bhArI barphase atyanta duHkhI huI apane zarIrako lakar3Ike samAna nizcala dhAraNa karate the // 158 // ve muni nagna hokara bhI kabhI agnisevana nahIM karate the, vastroMse sahita hue ke samAna sadA nirdvandva rahate the 1 prvtshikhrpaassaannprdeshe| 2 sndgdh| 3 pravRhAtapAH / 4 megheSu / 5 nayanti sma / 6 nizcalA nirbhayA ityarthaH / 7 varSAkAlasambandhinIm / 8 vAsagRham / dhairyakambalapariveSTitAH / 10 himasaMhatiH / 11 -rabhAva-pa0, l0| 12 tarulatAgulmaguhAdirahitaprabalavAyasahitapradezeSu / 13 anagnaM yathA bhavati tathA sAvaraNamivetyarthaH / 14 sthitAH / 15 dhairyakavacitaiH / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzattamaM parva 165 mano triyAmAsa sthagitAste himoccayaH / pravArita 'rivAGgaH svaMrdhIrAH svairamazerata // 160 // "trikAlaviSayaM yogamAsthAyaiva durudvaham / suciraM dhArayanti sma dhIrAste dhRtiyogataH // 161 // dadhAnAste tapastApamantardIptaM durAsadam / rejustaraGa gitairaGgaiH prAyo'nu kRtavArddhayaH // 162 // te svabhaktojjhitaM bhUyo nacchan bhogaparicchadam / nirbhuktamAlyaniHsAraM manyamAnA manISiNaH // 163 // phenomi himasandhyAbhracalaM jIvitamaGaginAm / manvAnA dRDhamAsakti bhejuste pathi zAzvate // 164 // saMsArAvAsanirviNNA gRhAvAsAdviniHsRtAH / jaine mArge vimuktyaGage te parAM dhRtimAdadhuH // 165 // ito'nyaduttaraM nAstItyAkhThadRDhabhAvanAH / te'mI manovacaH kAyaiH zraddadhurguruzAsanam // 166 // raktA jinaprokte sukte dharme sanAtane / uttiSThante sma muktyarthaM baddhakakSyA mumukSavaH // 167 // saMvegajanitazraddhAH zuddhe vatrtmanyanuttare / durAyAM bhAvayAmAsuste mahAvratabhAvanAm // 168 // zrahaMsA satyamastyeyaM brahmacaryaM vimuktatAm / rAjyabhojanaSaSThAni vratAnyetAnyabhAvayan // 166 // yAvajjIvaM vrateSveSu te dRDhIkRtasagaGarAH / trividhena pratikrAntadoSAH zuddhi parAM dadhuH // 170 // sarvArambhavinirmuktA nirmalA " niSparigrahAH / mArgamArAdhayaJjanaM vyutsRSTatanuyaSTayaH // 171 // aura dhairyarUpI kavacase Dhake hue aMgoM se zItala pavanako sahana karate the / / 159 / / zItaRtukI rAtriyoM barpha ke samUhase Dhake hue ve dhIra vIra munirAja svatantratApUrvaka isa prakAra zayana karate the mAno unake aMga vastrase hI DhaMke hoM / / 160 / / isa prakAra ve dhIra vIra muni tInoM kAlasambandhI kaThina yoga lekara apane dhairyaguNake yogase unheM cira kAlataka dhAraNa karate the // 161 // antaraGgameM dedIpyamAna aura atizaya kaThina tapake tejako dhAraNa karate hue ve muni taraGgoMke samAna apane aGgoMse aise jAna par3ate the mAno samudrakA hI anukaraNa kara rahe hoM // 162 // ve buddhimAn apane dvArA upabhoga kara chor3I huI bhogasAmagrIko bhoga meM AI huI mAlAke samAna sArahIna mAnate hue phira usakI icchA nahIM karate the || 163 // ve prANiyoM ke jIvanako phena, osa athavA saMdhyAkAlake vAdaloM ke samAna caJcala mAnate hue avinAzI mokSamArga meM dRr3hatA ke sAtha Asakti prApta hue the || 164 || saMsAra ke nivAsase virakta hue aura gharake AvAsa se chUTe hue ve munirAja mokSake kAraNabhUta jinendradevake mArga meM parama saMtoSa dhAraNa karate the / / 165 / / isase bar3hakara aura koI zAsana nahIM hai isa prakArakI majabUta bhAvanAeM jinheM prApta ho rahI haiM aise ve rAjapi mana vacana kAyase bhagavAn ke zAsanakA zraddhAna karate the // 166 // jinendra bhagavAn ke dvArA kahe hue aura anAdise cale Aye yathArtha jainadharma meM anurakta hue ve mokSAbhilASI munirAja mokSake liye kamara kasakara khar3e hue the / / 167 || saMvega honese jinheM zuddha aura sarvazreSTha mokSamArga meM zraddhAna utpanna huA hai aise ve muni kaThinAIse prApta hone yogya mahAvratakI bhAvanAoM kA nirantara citavana kiyA karate the // 168 // ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, parigrahatyAga aura rAtribhojanatyAga ina chaha mahAvratoM kA ve nirantara pAlana karate the / / 169 / / jinhoMne Upara kahe hue chaha vratoMkI jIvanaparyantake liye dRDhapratijJA dhAraNa kI hai aura mana, vacana tathA kAyase una vratoMke samasta doSa dUra kara diye haiM aise ve munirAja parama vizuddhiko dhAraNa kara rahe the || 170 / / jinhoMne saba prakAra ke Arambha chor3a diye haiM, jo mamatA rahita haiM, parigraharahita haiM aura zarIrarUpa lakar3I se bhI jinhoMne mamatva chor3a diyA hai aise ve 1 himAnISu la0, pa0 / hemantasambandhinISu / 2 AcchAditAH / 3 himoccayasthagitAntatvAt prAvaraNAnvitairiva / 4 pratijJAM kRtvA / 5 guruzAsanAt / 6 adhikam / 7 niHparigrahatAm / 8dRr3hIkRtapratijJAH / manovAkkAyena / 10 pratikramaNarUpeNa nirasta / 11 nirmamA la0, i0 a0, sa0, pa0, 50 / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 mahApurANam sarvopavidhinirmuktA yuktA dharme jinodite / naicchan bAlAgramAnaM ca dvidhAmnAtaM parigraham // 172 // nirmUstei svadehe'pi dharmavadmani susthitAH / santoSabhAvanApAstatRSNAH santo vihireM // 173 // vasanti smAniketAste yatrAstaM 'bhAnumAnitaH / tatraikatra kvaciddeze naissaGagyaM paramAsthitAH // 174 // viviksaikAntasedhitvAda10 grAmeSvekAhavAsinaH / pureSvapi na paJcAhAtparaM tasthuna parSayaH // 175 // zUnyAgArasmazAnAdiviviktAlayagocarAH13 / te vIravasatIbhaijuH ujjhitAH saptabhirbhayaH // 176 // te'bhyanandanmahAsatvAH paakstvairdhisstthitaaH| giryagrakandarAraNyavasatoH prativAsaram // 177 // siMhakSavRkazArdUlanarakSvAdi"niSevite / banAnte te vasanti sma tadArasitabhISaNe" // 17 // sphurtpurussshaarduuljitprtiniHsvnH| prAguJjatparvataprAnte16 te sma tisstthntysaadhvsaaH||176|| kaNThIravakizorANAM" kaThoraiH kaNThanisvanaiH / pronnAdini vane te sma nivasantyastabhItayaH // 18 // nRtyatkabandhaparyanta saJcaraDAkinIgaNAH / prabaddhakauzika dhvAnaniruddho pAntakAnanAH // 181 // 23zivAnAma zivainiH aaruddhaakhildingmukhaaH| mahApitRvanoddezA nizAsvabhiH sivira // 12 // muni jinendra bhagavAnke dvArA kahe hue mokSamArgakI ArAdhanA karate the // 171 / / saba prakAra ke parigrahase rahita hokara jinendradevake dvArA kahe hue dharmakA AcaraNa karate hue ve rAjakumAra bAhya aura Abhyantarake bhedase do prakArake kahe hae parigrahoMmeMse bAlakI nokake barAbara bhI kisI parigrahakI cAha nahIM karate the // 172 // jinheM apane zarIra meM bhI mamatva nahIM hai, jo dharmake mArga sthita haiM aura saMtoSakI bhAvanAse jinhoMne tRSNAko dUra kara diyA hai airo ve uttama manirAja saba jagaha vihAra karate the / / 173 / / parigraha-tyAga vratako utkRSTa rUpase pAlana karanevAle ve gRharahita munirAja jahA~ sUrya DUba jAtA thA vahIM kisI eka sthAnameM Thahara jAte the // 174 / / ve rAjarSi ekAnta aura pavitra sthAnameM rahanA pasanda karate the isaliye gA~voMmeM eka dina rahate the aura nagaroMmeM pA~ca dinase adhika nahIM rahate the // 175 // ve muni sAta bhayoMse rahita hokara zunyagaha athavA zmazAna Adi ekAnta-sthAnoMmeM vIratAke sAtha nivAsa karate the / / 176 / / ve mahAbalavAn rAjakumAra siMha Adi duSTa jIvoMse bharI huI parvatoMkI guphAoM aura jaMgaloM meM hI pratidina nivAsa karanA acchA samajhate the // 177 / / siMha, rIcha, bher3iyA, vyAgha, cItA Adise bhare hue aura unhIka zabdosa bhayaMkara vanake bIcama va manirAja nivAra vAroM ora phailate hae vyAghakI garjanAkI pratidhvaniyoMse gaMjate hae parvatake kinAroMpara ve muni nirbhaya hokara nivAsa karate the // 179 // siMhoMke baccoMkI kaThora kaMThagarjanAse zabdAyamAna vanameM munirAja bhayarahita hokara nivAsa karate the // 180 // jahA~ nAcate hue zirarahita dhar3oMke samIpa DAkiniyoM ke samUha phira rahe haiM, jinake samIpake vana ulluoMke pracaNDa zabdoMse bhara rahe haiM aura jahAM zRgAloMke amaGgalarUpa zabdoMse saba dizAeM vyApta ho rahI haiM aisI bar3I bar3I zmazAnabhUmiyoMmeM rAtrike samaya ve manirAja nivAsa karate the // 181-182 / / / 1 sthitA pa0, la0 / 2 bAhayAbhyantararUpeNa dvidhA proktam / 3 nirmohAH / 4 viharanti sma / 5 anagArAH / 6 AdityaH / 7 prAyAH / 8 kvacidaniyatapradeze / 6 aathitaaH| 10 vizuddhavijanapradezeSa sthAtuM priyatvAditi bhAvaH / 11 ekadivasabAsinaH / 12 nivasanti sma / 13 ekAntapradezo gocaraviSayo yeSAM te / 14 Rkss-bhlluuk-bRk-iihaamRgshaarduuldviipitrkssumgaadi| 15 teSAM siMhAdInAm aaraavairbhyngkre| 16 dhvntprvtsaanumdhy| 17 siMhazAvAnAm / 18 kaThinaiH pa0, la0, da0 / 16 dhvani kurvati / 20 samIpa / 21 pracaNDa la0, da0 / 22 kRtaghukaninAdavyApta / 23 jambanAnAm / 24 amaGagalaiH / 25 tapodhanaiH / 26 sevyante sma / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzattamaM parva 167 siMhA iva nasiMhAste tsthugiriguhaashryaaH| jinoktyana gataH svAntaH anudvignaH samAhitAH // 183 // pAkasattva 'zatAkIrNA vanabhUmi bhayAnakAm / te'dhyavAtsusta minAsu nizAsu dhyAnamAsthitAH // 184 // nyaSevanta vanoddezAn niSevyAnvanadantibhiH / te taddantAnanibhinnatarusthapuTitAntarAn // 18 // vaneSu vnmaatnggbRhitprtinaadiniiH| darIste'dhyaSa rAruSTaH aAkrAntAH karizatrubhi:10 // 186 // svAdhyAyayogasaMsaktA na svapanti sma rAtriSu / sUtrArthabhAvanodyuktA jAgarUkA:11 sadA yamI // 187 // palyAkena niSaNNAste vIrAsanajuSo'thayA / zayAnAvaikapArvena zarvarIratyavAyan13 // 18 // tyaktopadhibharA dhIrA vyutsRSTAGagA nirambarAH / naiSkiJcanyavizuddhAste muktimArgamamArgayan // 186 // nirvyApekSA nirAkADAkSA vAyuvIthyanugAminaH" / vyaharan vasudhAmenAM sagrAmanagarAkarAm // 19 // viharanto mahIM kRtsnA te kasthAyanabhidruhaH / mAtRkalpA dayAlutvAtputrakalpeSu dehiSu // 16 // jIvAjIvavibhAgajJA jJAnodyotasphuradRzaH / sAvadhaM parijahU ste prAsukAvasathAzanAH6 // 192 // syAdyatkiJcicca sAvadya tatsarvaM trividhena te / ratnatritayazuddhyartha yAvajjIvamavarjayan // 163 // trasAna haritakAyAMzca pRthivyappavanAnalAna / jIvakAyAnapAyebhyaste sma rakSanti ytntH||164|| siMhake samAna nirbhaya, saba puruSoMmeM zreSTha aura parvatoMkI guphAoMmeM ThaharanevAle ve munirAja jinendradevake upadezake anusAra calanevAle khedarahita cittase zAnta hokara nivAsa karate the // 183 // ve munirAja aMdherI rAtoMke samaya saikar3oM duSTa jIvoMse bharI huI bhayaMkara vanakI bhUmiyoMmeM dhyAna ra nivAsa karate the // 184 // jo jaMgalI hAthiyoMke dvArA sevana karane yogya hai tathA jinake madhyabhAga hAthiyoMke dA~toMke agrabhAgase TUTe hue vRkSoMse UMce nIce ho rahe haiM aise vanake pradezoma ve mahAmuni nivAsa karate the // 185 / / jinameM jaMgalI hAthiyoMkI garjanAkI pratidhvani ho rahI hai aura usa pratidhvanise kupita hue siMhoMse jo bhara rahI haiM aisI vanakI guphAoMmeM ve muni nivAsa karate the / / 186 / / ve munirAja svAdhyAya aura dhyAnameM Asakta hokara rAtriyoMmeM bhI nahIM sote the, kintu sUtroM ke arthake cintavanameM tatpara hokara sadA jAgate rahate the / / 187 // ve munirAja paryaDakAsanase baiThakara, vIrAsanase baiThakara athavA eka karavaTase hI sokara rAtriyA~ bitA dete the / / 188 / jinhoMne parigrahakA bhAra chor3a diyA hai, zarIrase mamatva dUra kara diyA hai, jo vastrarahita haiM aura parigrahatyAgase jo atyanta vizuddha haiM aise ve dhoravIra muni mokSakA mArga hI khojate rahate the // 189 / / kisIkI apekSA na karanevAle, AkAMkSAoMse rahita aura AkAzakI taraha nirlepa ve munirAja gA~va aura nagaroMke samUhase bharI huI isa pRthivIpara vihAra karate the / / 190 // samasta pRthivIpara vihAra karate hue aura kisI bhI jIvase droha nahIM karate hue ve muni dayAlu honese samasta prANiyoMko putrake tulya mAnate the aura unake sAtha mAtAke samAna vyavahAra karate the // 191 / / ve jIva aura ajIvake vibhAga ko jAnanevAle the, jJAnake prakAzase unake netra dedIpyamAna ho rahe the athavA jJAnakA prakAza hI unakA sphurAyamAna netra thA, ve prAsuka arthAt jIvarahita sthAnameM hI nivAsa karate the aura unakA bhojana bhI prAsuka hI thA, isa prakAra unhoMne samasta sAvadha bhogakA parihAra kara diyA thA // 192 / / una muniyoMne ratnatrayakI vizuddhike liye, saMsArameM jitane sAvadha (pApArambhasahita) kArya haiM unakA jIvana paryantake liye tyAga kara diyA thA // 193 // ve trasakAya, vanaspati 1 puruSoThAH / 2 akheditH| 3 krUramaga / 4 bhyNkraam| 5 nivasanti sma / 6 andhakAravatISu 'tamisrA tAmasI rAtri' rityabhidhAnAt / 7 AzritAH / 8 nimnonnatamadhyAn / 6 adhivasanti sma / 10 siNhaiH| 11 jaagrnnshiilaaH| 12 vaa| 13 nanti sm| 14 vAyuvanniHparigrahA ityarthaH / 15 apAtukAH / 16 niravadyAntasAhArA: / 17 apasArya / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 mahApurANam adInamanasaH zAntAH prmopekssyaanvitaaH| muktizAThyAstribhirguptAH kAmabhogeSvavismitAH // 16 // jinAjJAnu gatAH shshvtsNsaarodvignmaansaaH| garbhavAsa jarAmatyuparivartanabhIravaH // 166 // zrutajJAnadRzo dRSTaparamArthA vicakSaNAH / jJAnadIpikayA sAkSAccakruste padamakSaram // 17 // te ciraM bhAvayanti sma sanmArga muktisAdhanam / paradattavizuddhAnnabhojinaH pANyamatrakAH // 16 // zaGakitAbhihato ddiSTa krayakrItAdi lakSaNam / sUtre niSiddhamAhAraM naicchanprANAtyaye'pi te // 16 // bhikSA niyatavelAyAM gahapaDaktyanatikramAt / zuddhAmAdadire dhIrA munivRttau samAhitAH // 20 // zItamuSNaM virukSaM ca snigdhaM salavaNaM na vA / tanusthityarthamAhAramAjahaste0 gataspRhAH // 201 // akSamakSaNamAtraM te prANadhRtya' viSaSvaNuH12 / dharmArthameva ca prANAn dhArayanti sma kevalam // 202 // na tuSyanti sma te labdhau vyaSIdannApyalabdhitaH / manyamAnAstapolAbhamadhikaM dhutakalmaSAH // 203 // kAya, pRthivIkAya, jalakAya, vAyu kAya aura agni kAya ina chaha kAyake jIvoMkI bar3e yatna se rakSA karate the / / 194 / / una muniyoMkA hRdaya dInatAse rahita thA, ve atyanta zAnta the, parama upekSAse sahita the, mokSa prApta karanA hI unakA uddezya thA, tIna guptiyoMke dhAraka the aura kAma bhogoMmeM kabhI Azcarya nahIM karate the // 115 / / ve sadA jinendradevakI AjJAke anusAra calA karate the, unakA hRdaya saMsArase udAsIna rahA karatA thA aura ve garbha meM nivAsa karanA, baDhApA aura matya ina tInoMke parivartanase sadA bhayabhIta rahate the / / 196 // zratajJAna hI jinake netra haiM aura jo paramArthako acchI taraha jAnate haiM aise ve catura munirAja jJAnarUpI dIpikA ke dvArA avinAzI paramAtmapadakA sAkSAtkAra karate the // 197 / / jo dUsareke dvArA diye hue vizuddha annakA bhojana karate haiM tathA hAtha hI jinake pAtra haiM aise ve munirAja mokSake kAraNasvarUpa samIcIna mArgakA nirantara cintavana karate rahate the // 198 // zaMkita arthAt jisameM aisI zaMkA ho jAve ki yaha zuddha hai athavA azuddha, abhihata arthAt jo kisI dUsareke yahAMse lAyA gayA ho, uddiSTa arthAt jo khAsakara apane liye taiyAra kiyA gayA ho, aura RyakrIta arthAt jo kImata dekara bAjArase kharIdA gayA ho ityAdi AhAra jaina zAstroMmeM muniyoMke liye niSiddha batAyA hai| ve munirAja prANa jAnepara bhI aisA niSiddha AhAra lenekI icchA nahIM karate the // 199 // muniyoMkI vRttimeM sadA sAvadhAna rahanevAle ve dhIravIra muni gharoMkI paMktiyoMkA ullaMghana na karate hue nizcita samayameM zuddha bhikSA grahaNa karate the // 200 / jinakI lAlasA naSTa ho cukI hai aise ve munirAja zarIrakI sthitike liye ThaMDA, garma, rUkhA, cikanA, namakasahita athavA binA namakakA jaisA kucha prApta hotA thA vaisA hI AhAra grahaNa karate the // 201 / / ve muni prANa dhAraNa karane ke liye akSamUkSaNa mAtra hI AhAra lete the aura kevala dharmasAdhana karane ke liye hI prANa dhAraNa karate the| bhAvArtha-jisa prakAra gAr3I oMganeke liye thor3I sI cikanAIkI AvazyakatA hotI hai bhale hI vaha cikanAI kisI bhI padArthakI ho isI prakAra zarIrarUpI gADIko ThIka ThIka calAne ke liye kucha AhArakI AvazyakatA hotI hai bhale hI vaha sarasa yA nIrasa kaisA hI ho / alpa AhAra lekara munirAja zarIrako sthira rakhate haiM aura usase saMyama dhAraNa kara mokSakI prApti karate haiM ve munirAja bhI aisA hI karate the // 202 / / ve pApa rahita munirAja, AhAra mila jAnepara saMtuSTa nahIM hote the aura nahIM milane para tapazcaraNa 1 maktasAdhyA a0, pa0, i0, sa0 / muktisAdhyA l0| 2 janma / 3 pANipAlakAH da0, laka, sa0. i0 / pANipUTabhAjanAH / 4 sthUlataNDalAzanAdikaM dattvA svIkRta kalamaudanAdika / 5 A 6 paNAdikaM datvA strIkRtam / 7 paramAgame / 8 niSedhitam / 6 ytyaacaare| 10 AdaduH / 11 prANadhAraNArtham / 12 bhujate rm| 13 dharma-nimittam / 14 lAbhe sati / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzattama parva 166 stuti nindA sukhaM duHkha tathA mAnaM vimaannaam| samabhAvena te'pazyan sarvatra samazinaH // 204 // vAcaMyamatvamAsthAya caranto go carArthinaH / niryAnti smApyalAbhena nAbhaJjana maunasaGagaram // 20 // mahopavAsamlAnAGagA yatante sma tanu sthitau / tatrApyazuddhamAhAraM naiSiSurmanasA'pyamI // 206 // gocarAgragatA" yogyaM bhaktvAnnamavilambitam / pratyAkhyAya punarvIrA niryayuste tapovanam // 207 // tapastApatanUbhUtatanavo'pi munIzvarAH / anabuddhAttapoyogAnna ce luddh'snggraaH||208|| tIvaM tapasyatAM teSAM gAtreSa, zlathatA'bhavat / pratijJA yA tu saddhyAnasiddhAvazithilaiva sA // 206 // nAbhUtpariSaharbhaGagasteSAM ciramupoSuSAm / gatAH pariSahA eva bhaGagaM tAn jetumakSamAH // 210 // tapastanapAtApAvabhUteSAM parAdya tiH / niSTaptasya savarNasya dIptirnanvatirekiNI" // 211 // tapo'gnitaptadIptAGagAste'ntaHzuddhi parAM ddhuH| taptAyAM tanamUSAyAM zuddhayatyAtmA hi hemavat // 212 // tvagasthimAtradehAste dhyAnazu ddhimadhustarAm / sarva hi parikarmedaM5 bAhyamadhyAtmazuddhaye // 213 // yogajAH siddhayasteSAm aNimAdiguNarddhayaH / prAdurAsanvizuddhaM hi tapaH sUte mahatphalam // 214 // rUpI adhika lAbha samajhate hae viSAda nahIM karate the / / 203 / / saba padArthoMmeM samAna dRSTi rakhane vAle ve muni stuti, nindA, sukha, duHkha tathA mAna-apamAna sabhIko samAna rUpase dekhate the // 204 // ve muni mauna dhAraNa karake IryAsamitise gamana karate hue AhArake liye jAte the aura AhAra na milanepara bhI maunavratakI pratijJA bhaGga nahIM karate the / / 205 // aneka mahopavAsa karanese jinakA zarIra mlAna ho gayA hai aise ve munirAja kevala zarIrakI sthitike liye hI prayatna karate the parantu azuddha AhArakI manase bhI kabhI icchA nahIM karate the // 206 // gocarIvRttike dhAraNa karanevAloMmeM mukhya ve dhIravIra munirAja zIghra hI yogya annakA bhojana kara tathA Ageke liye pratyAkhyAna kara tapovanake liya cale jAte the // 207 / / yadyapi tapazcaraNake saMtApase unakA zarIra kRza ho gayA thA tathApi daDha pratijJAko dhAraNa karane vAle ve manirAja prArambha kiye hae tapase virAma nahIM lete the / / 208 / / tIvra tapasyA karanevAle una muniyoMke zarIra meM yadyapi zithilatA A gaI thI tathApi samIcIna dhyAnakI siddhike liye jo unakI pratijJA thI vaha zithila nahIM huI thI / / 209 / / cirakAla taka upavAsa karanevAle una muniyoMkA parISahoMke dvArA parAjaya nahIM ho sakA thA balki parISaha hI unheM jItane ke liye asamartha hokara svayaM parAjaya / gayaM the // 210 / / taparUpI agnika saMtApase unake zarIrakI kAnti bahuta hI utkRSTa ho gaI thI so ThIka hI hai kyoMki tape hae savarNakI dIpti baDha hI jAtI hai / / 21 / / tapazcaraNarUpI agnise tapta hokara jinake zarIra atizaya dedIpyamAna ho rahe haiM aise ve munirAja antaraGgakI parama vizuddhiko dhAraNa kara rahe the so ThIka hI hai kyoMki zarIrarUpI mUsA (sA~cA) tapAye jAnepara AtmA suvarNake samAna zuddha ho hI jAtI hai // 212 // yadyapi unake zarIrameM kevala camar3A aura haDDI hI raha gaI thI tathApi ve dhyAnakI utkRSTa vizuddhatA dhAraNa kara rahe the so ThIka hI hai kyoMki upavAsa Adi samasta bAhya sAdhana kevala AtmazuddhikaM liye hI hai // 213 / / yogake prabhAvase utpanna honevAlI aNimA mahimA Adi RddhiyAM una muniyoM ke prakaTa ho gaI thIM so ThIka hI hai kyoMki vizuddha tapa bahuta bar3e bar3e phala utpanna karatA hai / / 214 / / 1 puujaam| 2 avajJAm / 3 mInitvam / 4 gocaar| 5 maunapratijJAm / 6 icchAM na cakruH / 7 gocArabhikSAyAM mukhyatAM gatAH / 8 zIgham / '6 pratyAkhyAnaM gRhItvA / 10 -nAremu,a0, sa0, i0, 50, d0| 11 dRr3hapratijJAH / 12 tapaH kurvatAm / 13 tapo'gnijanitasantApAt / 14 na vyatirekiNI la0, da0 / 15 anazanAdi / 22 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam tapomayaH praNIto'gniH karmANyAhatayo'bhavan / vidhigAste sayajvAno mantraH svAyambhuvaM vacaH // 215|| mahAdhvara'patirdevo vRSabho dakSiNA dyaa| phalaM kAmitasaMsiddhiH apavargaH kriyAvadhiH // 216 // 'itImAmArSabhImiSTi m abhisandhAya te'nyjsaa| prAvIta nanUcAnAH tapoyajJamana ttaram // 217 // ityamUmanagArANAM parAM saGagIrya0 bhAvanAm / te tathA nirvahanti sma nisargo'yaM mahIyasAm // 21 // kimatra bahanA dharmakriyA yAvatyaviplutA / tAM kRtsnAM te svasAccakraH tyaktarAjanyavikriyAH // 216 // vasantatilakAvRttam itthaM purANapuruSAdadhigamya bodhi tattIrthamAnasasaraHpriyarAjahaMsAH / ye rAjyabhUmimavadhUya3 vidhUtamohAH prAvAjiSurbharatarAjaganantukAmAH // 220 // ) te pauravA5 munivarAH purudhairyasArA dhIrAnagAracariteSu kRtAvadhAnAH / yogIzvarAnu"gatamArgamana prapannAH zaM8 no dizantvakhilalokahitaikatAnAH20 // 22 // jisameM tapazcaraNa hI saMskAra kI huI agni thI, karma hI Ahuti arthAt homa karane yogya dravya the, vidhividhAnako jAnanevAle ve muni hI homa karanevAle the| zrI jinendradevake vacana hI mantra thaM, bhagavAn vRSabhadava hI yajJaka svAmI tha, dayAhI dakSiNA thI, icchita vastuko prApti honA ho phala thA aura mokSaprApta honA hI kAryakI antima avadhi thii| isa prakAra bhagavAn RSabhadevake dvArA kahe hue yajJakA saMkalpa kara una tapasviyoMne taparUpI zreSTha yajJakI pravRtti calAI thI / / 215-217 / / isa taraha ve muni, muniyoMkI utkRSTa bhAvanAkI pratijJA kara usakA acchI taraha nirvAha karate the so ThIka hI hai kyoMki mahApuruSoMkA yaha svabhAva hI hai / / 218 / / isa viSayameM bahuta kahane se kyA lAbha hai una saba muniyoMne rAjyaavasthAmeM honevAle samasta vikAra bhAvoMko chor3akara anAdi kAlase jitanI bhI vAstavika kriyAeM calI AtI thIM una sabako apane AdhIna kara liyA thA / / 219 // isa prakAra purANa puruSa-bhagavAn AdinAthase ratnatrayakI prApti kara jo unake tIrtharUpI mAnasasarovarake priya rAjahaMsa hue the, jinhoMne rAjyabhumikA parityAga kara saba prakAra kA moha chor3a diyA thA, jo bharatarAjako namaskAra nahIM karanekI icchAse hI dIkSita hue the, utkRSTa dhairya hI jinakA bala thA, jo dhIravIra muniyoMke AcaraNa karane meM sadA sAvadhAna rahate the, jo yogirAja bhagavAn vRSabhadevake dvArA aMgIkAra kiye hue mArgakA pAlana karate the aura jo 1 saMskRtAgniH 'praNItaH saMskRtAnalaH' ityabhidhAnAt / 2 tapodhanAH / 3 mahAyajJaH / homAnte yAcakAdInAM deya dravyam / 5 kriyAvasAnaH / 6 RSabhasambandhinIm / 7 yajanam / 8 naH / 6 pravacane sADage adhItinaH / 'anUcAnaH pravacane sAGage'dhItI' ityabhidhAnAt / 10 pratijJA kRtvaa| 11 saMvahanti sma sa0, la / 12 tyaktarAjasamUhavikArAH / 13 tyaktvetyarthaH / 14 namaskAra na kartakAmAH / 15 pRro: sambandhinaH / 16 yatyAcAreNa / 17 akSIkRtya / 18 manam / 16 vo pa0, ga0, la0 / naH yamAkam / 20 janahite'nanyavRttayaH / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzattamaM parva zArdUlavikrIDitam natvA vizvasRja carAcaraguruM devaM divozAcitaM nAnyasya praNatiM vrajAma iti ye dIkSAM parAM saMzritAH // te naH santu tapovibhUtimucitAM svIkRtya muktizriyAM bacchAvRSabhAtmajA jinajuSAma presarAH zreyase // 222 // sa zrImAn bharatezvaraH praNidhibhirvAnprahRtAM nAnayat sambhoktuM nikhilAM vibhajya vasudhAM sArddha ca yenazakat / nirvANAya pitRSabhaM jinavRSaM ye zizriyaH zreyase te no mAnadhanA harantu duritaM nirdagdhakarmendhanAH // 223 // ityA bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaGagrahe bharatarAjAnujadIkSA varNanaM nAma catustrizattamaM parva // 34 // samasta lokakA hita karanevAle the aise ve bhagavAn vRSabhadevake putra tuma sabakA kalyANa kareM / / 220-221 / / trasa aura sthAvara jIvoM ke guru tathA indroMke dvArA pUjya bhagavAn vRSabhadevako namaskAra kara aba hama kisI dUsareko praNAma nahIM kareMge aisA vicArakara jinhoMne utkRSTa dIkSA dhAraNa kI thI, jinhoMne yogya tapazcaraNarUpI vibhUtiko svIkAra kara mokSarUpI lakSmIke prati apanI icchA prakaTa kI thI aura jinendra bhagavAn kI sevA karanevAloMmeM sabase mukhya haiM aise bhagavAn vRSabhadeva ke putra hama sabake kalyANake liye hoM / / 222 // | vaha prasiddha zrImAn bharata apane dUtoM ke dvArA jinheM namratA prApta nahIM karA sakA aura na vibhAga kara jinake sAtha samasta pRthivIkA upabhoga hI kara sakA tathA jinhoMne nirvANake liye apane pitA zrI jinendradevakA Azraya liyA aise abhimAnarUpI dhanako dhAraNa karanevAle aura karmarUpI I dhanako jalAnevAle ve munirAja hama saba logoM ke pApoM kA nAza kareM / / 223 // 171 isa prakAra bhagavajjinasenAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahake bhASAnuvAdameM bharatarAja ke choTe bhAiyoMkI dIkSA kA varNana karanevAlA cauMtIsavA~ parva samApta huA 1 1 indra / 2 jinaM juSante sevanta iti jinajuSaH teSAm / 3 caraiH / 'praNidhiH prArthane care' ityabhidhAnAt / 4 samartho nAbhUt / 5 Azrayanti sma / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattama parva atha cakradharasyAsIt kiJcit cintAkulaM manaH / do'balinyananetavye yUni dordarpazAlini // 1 // aho bhAtagaNo'smAkaM nAbhinandati nndthum| sanAbhitvAdavadhyatvaM manyamAno'yamAtmanaH // 2 // avadhyaM zatamityAsthA nUnaM bhAtazatasya me| yataH praNAmavimukhaM gatavanaH pratIpatAm // 3 // na tathA'smAdRzAM khedo bhavatyapraNate dviSi / durgavite yathA jJAtivarge'ntargahatini // 4 // mukhairnissttvaagbhridiipitairtidhuumitaaH| dahantyalAtavacca svAH prAtikalyAnileritAH // 5 // pratIpavRttayaH2 kAmaM santu vAnya kumArakAH / bAlyAt prabhRti ye'smAbhiH svAtantryaNopalAlitAH // 6 // yuvA tu dorbalI prAjJaH kramazaH prazrayo3 paTuH / kathaM nAma gato'smAsu vikriyA sujano'pi san // 7 // kathaM ca so'nu netavyo5 balI mAnadhano'dhunA / jayAGaga yasya dordapaH ilAdhyate raNamUrddhani // 8 // so'yaM bhujabalI bAhubalazAlI madoddhataH / mahAniva gajo mAdyan durgraho'nunayavinA // 6 // na sa sAmAnyasandezaH prahvIbhavati durmdii| graho duSTa ivAviSTo mantravidyAcarNavinA" // 10 // athAnantara bhujAoMke garvase zobhAyamAna yuvA bAhubalIko vaza karaneke liye cakravartIkA mana kucha cintAse Akula huA // 1 // vaha vicArane lagA ki yaha hamAre bhAiyoMkA samUha eka hI kulameM utpanna honese apane Apako avadhya mAnatA huA hamAre AnandakA abhina nahIM karatA hai arthAt hamAre Ananda-vaibhavase IrSyA rakhatA hai // 2 // hamAre bhAiyoMke samUhakA yaha vizvAsa hai ki hama sau bhAI avadhya haiM isIliye ye praNAma karanese vimukha hokara mere zatru ho rahe haiM // 3 / / kisI zatruke praNAma na karanepara mujhe vaisA kheda nahIM hotA jaisA ki gharake bhItara rahanevAle mithyAbhimAnI bhAiyoMke praNAma nahIM karanese ho rahA hai // 4 // aniSTa vacanarUpI agnise uddIpita hue mukhoMse jo atyanta dhUma sahita ho rahe haiM aura jo pratikulatArUpI vAyuse prerita ho rahe haiM aise ye mere nijI bhAI alAtacakrakI taraha mujhe jalA rahe haiM / / 5 / / jinheM hamane bAlakapanarsa hI svatantratApUrvaka khilA-pilAkara bar3A kiyA hai aise anya kumAra yadi mere viruddha AcaraNa karanevAle hoM to khuzIse hoM parantu bAhubalI taruNa, buddhimAn, paripATIko jAnanevAlA, vinayI, catura aura sajjana hokara bhI mere viSayameM vikArako kaise prApta ho gayA ? // 6-7 // jo atizaya balavAn hai, mAnarUpI dhanase yukta hai, aura vijayakA aGga svarUpa jisakI bhujAoMkA bala yuddhake agrabhAgameM bar3A prazaMsanIya ginA jAtA hai aise isa bAhubalIko isa samaya kisa prakAra apane anukUla banAnA cAhiye // 8 // jo bhujAoMke balase zobhAyamAna hai aura abhimAnarUpI madase uddhata ho rahA hai aisA yaha bAhubalI kisI madonmatta bar3e hAthIke samAna anunaya arthAt zAntisUcaka komala vacanoMke binA vaza nahIM ho sakatA / / 9 / / yaha ahaMkArI bAhubalI sAmAnya saMdezoMse vaza nahIM ho sakatA kyoMki zarIrameM ghusA huA duSTa pizAca 1 baahublikumaare| 2 vazIkartuM yogye sati / 3 nAbhivarddhayati / 4 Anandam / 5 bhraatRgnnH| 6 bahujana ekapuruSeNAvadhya iti buddhayA / 7 bhrAtRgaNasya pa0, la0, da0 / 8 yasmAt kAraNAt / prAptam / 10 pratikUlatvam / 11 baandhvaaH| 12 pratikalavartanAH / 13 vinayavAn / 14 vikAram / 15 sviikaaryH| 16 pravezitaH / 17 pratItaH / samarityarthaH / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcatriMzattama parva 173 zeSakSatriyayUnAM ca tasya cAstyantaraM mahat / mRgasAmAnya mAnAyaH dhartu kiM zakyate hariH // 11 // so'bhedyo nIticuJcutvAd daNDasAdhyo na vikryii| naiSa sAmaprayogasya viSayo vikRtAzayaH // 12 // jvalatyeva sa tejasvI snehenopakRto'pi san / ghRtAhuti prasekena yatheddhAcirmakhAnilaH // 13 // svabhAvaparuSa cAsmin prayuktaM sAma nArthakRt / vapuSi dviradasyeva yojitaM tvacyamauSadham // 14 // prAyo vyAkhyAta evAsya bhAvaH zeSaH kumArakaiH / madAjJAvimukhaistyaktarAjyabhogainonmukhaiH // 15 // bhUyo'pyanunayarasya parIkSiSyAmahe matam / tathApyapraNate tasmin vidheyaM cintyamuttaram // 16 // jJAtivyAjanigUDhAntabikriyo0 nissprtikriyH| so'ntargrahotthito vahnirivAzeSaM dahet kulam // 17 // antaH prakRtijaH kopo vighAtAya prabhormataH / taruzAkhAgrasaMghaTTajanmA vahniryathA gireH // 18 // tadAzu pratikartavyaM sa balI vakratAM shritH| krUra graha ivAmuSmin prazAnte zAntireva naH // 16 // iti nizcitya kAryajJaM dUtaM mntrvishaardm| tatprAntaM prAhiNoccakrI nisRSTArthatayA'nvitam // 20 // mantravidyAmeM catura puruSoMke binA vaza nahIM ho sakatA // 10 // zeSa kSatriya yuvAoMmeM aura bAhubalImeM bar3A bhArI antara hai, sAdhAraNa hariNa yadi pAzase pakar3a liyA jAtA hai to kyA usase siMha bhI pakar3A jA sakatA hai ? arthAt nhiiN| bhAvArtha-hariNa aura siMhameM jitanA antara hai utanA hI antara anya kumAroM tathA bAhubalImeM hai // 11 // vaha nItimeM catura honese abhedya hai, arthAta phoDA nahIM jA sakatA, parAkramI hai isaliye yaddhameM bhI vaza nahIM sakatA aura usakA Azaya atyanta vikArayukta ho rahA hai isaliye usake sAtha zAntikA bhI prayoga nahIM kiyA jA sktaa| bhAvArtha-usake sAtha bheda, daNDa aura sAma tInoM hI upAyoMse kAma lenA vyartha hai // 12 // jisa prakAra yajJakI agni ghIkI Ahuti par3anese aura bhI adhika prajvalita ho uThatI hai usI prakAra vaha tejasvI bAhuvalI sneha arthAt premase upakRta hokara aura bhI adhika prajvalita ho rahA hai krodhita ho rahA hai / / 13 / jisa prakAra hAthIke zarIrapara lagAI huI camar3Ako komala karanevAlI aupadhi kucha kAma nahIM karatI usI prakAra svabhAvase hI kaThora rahanevAle isa bAhubalIke viSayameM sAma upAyakA prayoga karanA bhI kucha kAma nahIM degA / / 14 / / jo merI AjJAse vimukha haiM, jinhoMne rAjyabhoga chor3a diye haiM aura jo vanameM jAne ke liye unmukha haiM aise bAkI samasta rAjakumAroMne isakA abhiprAya prAyaH prakaTa hI kara diyA hai / / 15 / / yadyapi yaha saba hai tathApi phira bhI komala vacanoMke dvArA usakI parIkSA kreNge| yadi aisA karanepara bhI namrIbhUta nahIM huA to phira Age kyA karanA cAhiye isakA vicAra karanA cAhiye / / 16 // bhAIpaneke kapaTase jisake antaraGgameM vikAra chipA huA hai aura jisakA koI pratikAra nahIM hai aisA yaha bAhabalI gharake bhItara uThI haI agni ke samAna samasta kulako bhasma kara degA // 17 // jisa prakAra vakSoMkI zAkhAoMke agrabhAga kI ragar3ase utpanna huI agni parvatakA vighAta karanevAlI hotI hai usI prakAra bhAI Adi antaraGga prakRtise utpanna huA prakopa rAjAkA vighAta karanevAlA hotA hai / / 18 / / yaha balavAn bAhubalI isa samaya pratikUlatAko prApta ho rahA hai isaliye isakA zIghra hI pratikAra karanA cAhiye kyoMki krUra grahake samAna isake zAnta ho jAnepara hI mujhe zAnti ho sakatI hai // 19 // aisA nizcaya kara cakravartIne kAryako jAnanevAle mantra karane meM catura tathA niHsRSTArthatAse sahita 1 bhedaH / 'antaramavakAzAvadhi paridhAnAntaddhi bhedatAdarthya' ityabhidhAnAt / 2 sAmAnyaM kRtvA / 3 jAlaiH / 'AnAyaM paMsi jAlaM syAt' ityabhidhAnAt / 4 yajJAgniH / 5 kAryakArI na / 6 tvace hitam / 7 mama zAsanam / 8 vanAbhimukhaiH / abhipraayH| 10 antrraavikaarH| 11 gahaM gotraM ca / 12 svavarge jAtaH / 13 asakRt sampAditaprayojanatayA / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 mahApurANam ucitaM ya gyamArUDho vayasA naatikrkshH| anu ddhatena veSeNa pratasthe sa tadantikam // 22 // Atmaneva dvitIyena snigdhanAnugato drutm| nijAnu jIvilokena' hastazambala vAhinA // 22 // so'nvIpaM vakti cedevam ahaM brUyAmakatthanaH / vigRhya yadi sa brUyAd virahaM vigrahe ghaTe // 23 // sandhi ca paNabandhaM ca kuryAt so'ntarameva nH| vikramya kSiprameSyAmi vijigISAvasaDAgate13 // 24 // guNayanniti sampattivipattI svA-yapakSayoH / svayaM nigUDhamatratvAd ani To'nyamantribhiH // 25 // mantrabhedabhayAd gUDhaM svapannekaH" prayANake / yuddhApasArabhUmIzca5 sa pazyan dUramatyagAt // 26 // ( krameNa dezAn sindhaMzca dezasandhIMzca so'tiyan / prApat sAkhyAtarAtraistat puraM podana sAhvayam // 27 // ) bahiHpuramathAsAdya ramyAH ssyvtiirbhuvH| pakvazAlivanoddezAn sa pazyan prApa nandathum // 28 // pazyan stambakaristambAna prabhUtaphala zAlinaH / kRtarakSAn janairyatnAt sa mene svAthinaM janam // 26 // sakaTumbibhi"ruddAtrai:25 na tyadbhirabhinanditAna / kedAralAva saGgharSatU ghossaanyshaamyt||30|| dUtako bAhubalIke samIpa bhejaa| - bhAvArtha-jisa dUtake Upara kArya siddha karanekA saba bhAra sauMpa diyA jAtA hai vaha niHsRSTArtha dUta kahalAtA hai| yaha dUta svAmIke uddezyako rakSA karatA huA prasaGgAnusAra kArya karatA hai / cakravartI bharatane aisA hI dUta bAhubalIke pAsa bhejA thA // 20 // jo umarameM na to bahuta choTA thA aura na bahuta bar3A hI thA aisA vaha dUta apane yogya ratha para savAra hokara namatAke veSase bAhabalIke samIpa calA // 21 // jisane mAga meM kAma AnevAlI bhojana AdikI samasta sAmagrI apane sAtha le rakhI hai aura jo prema karanevAlA hai aise apane hI samAna eka sevakase anugata hokara vaha dUta bahA~se zIghra hI calA // 22 // vaha duta mArgameM vicAra karatA jAtA thA ki yadi vaha anukala bolegA to maiM bhI apanI prazaMsA kiye binA hI anukUla bolUMgA aura yadi vaha viruddha hokara yuddhakI bAta karegA to maiM yuddha nahIM hone ke liye udyoga karU~gA // 23 // yadi vaha sandhi athavA paNabandha (kucha bheMTa denA Adi) karanA cAhegA to merA yaha antaraGga hI hai arthAt maiM bhI yahI cAhatA hU~, isake sivAya yadi vaha cakravartIko jItanekI icchA karegA to maiM bhI kucha parAkrama dikhAkara zIgha vApisa lauTa AU~gA // 28 // isa prakAra jo apane pakSakI sampatti aura dUsareke pakSako vipattikA vicAra karatA jAtA thA, jo apane mantrako chipAkara rakhanese dUsare mantriyoMke dvArA kabhI phor3A nahIM jA sakatA thA aura jo mantrabhedake Darase par3Avapara kisI ekAnta sthAnameM gapta rItise zayana karatA thA aisA kaha dUta yuddha karane tathA usase nikalanekI bhUmiyoMko dekhatA huA vahuta dUra nikala gayA // 25-26 / / krama kramase aneka deza, nadI aura dezoMkI sImAoMkA ullaMghana karatA huA vaha dUta bAhubalI ke podanapura nAmaka nagarameM jA pahu~cA // 27 // nagarake bAhara dhAnoMse yukta manohara pRthivI ko pAkara aura pake hue cAvaloMke khetoMko dekhatA huA vaha dUta bahuta hI Anandako prApta huA thA // 28 // jo vahatase phaloMse zobhAyamAna haiM aura kisAnoMke dvArA baDe yatnase jinakI rakSA kI jA rahI hai aise dhAnake gucchoMko dekhate hue dUtane manuSyoMko bar3A svArthI samajhA thA // 29 // jo khetoMko dekhakara Anandase nAca rahe haiM aura kheta kATane ke liye jinhoMne ha~siyA U~ce uThA rakhe 1 vAhanam / 'sarvaM syAd vAhanaM dhAnaM yugyaM patra ca dhoraNam' ityabhidhAnAt / 2 anucarajanana / 3 pAtheya / 4 anukUlam / 5 anakUlavRttyA / 6 azlAghamAnaH |--mrcchnH l0| 7 kalahaM kRtvA / 8 nAzam / 1 karomi / 10 niSkagranthim / prAbhUtamityarthaH / 11 vikrama kRtvA / 12 AgandrAmi / 13 sandhi na gate sati / 14 shyaan:| 15 yuddhApasAraNayogyabhUmiH / 16-mabhyagAt la., pa., a0, s0| 17 nadIH / 18 deshsiimnH| 16 atItya gacchan / 20 Anandam / 21 vrIhigucchAn / 'dhAnyaM vrIhiH stambakariH stamvo gucchastRNAditaH / ' ityabhidhAnAt / 22 bahala / 23 nijaprayojanavantam / 24 kRSIvalaiH 25 udgtlvitrH| 26 chedn| 27 smmrd| 28 azuNot / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattamaM parva kvaciccha kamukhAkRSTakaNAH' kaNizamaJjarIH / zAlivapreSu so'pazyad virbhuktA iva striyaH // 31 // sugandhikalamAmodasaMvAdizvasi tAnilaH / vAsayantIdizaH zAlikaNizairavataMsitAH // 32 // pInastanataTotsaGagagaladharmAmbu bindubhiH / muktAlaDakArajAM lakSmI ghaTayantInijorasi // 33 // sarajo'bjarajaHkIrNasImantaruciraiH kcaiH| 'caDAmAbadhnatIH svaragranthitotpaladAmakaH // 34 // dadhatIrAtapaklAntamukhaparyantasaGaginIH / lAvaNyasyeva kaNikAH zramaghambuivipuSaH // 35 // zukAna zukacchadacchAyaH ruciraaddgiistnaaNshukaiH| chotkurvatIH kalakvANaM so'pazyacchAligopikAH // 36 // bhamadya kuTIyantracItkArairikSavATakAn / phutkurvata ivAdAkSId pratipIDAbhayena saH // 37 // upakSetraM ca godhena : mahodhobharamantharAH / vAtsakenotsukAH stanyaM kSaratonicacAya saH // 38 // iti ramyAna purasyAsya sImAntAn sa vilokayan / mene kRtArthamAtmAnaM labdhataddarzanotsavam // 36 // upazalyabhuvaH12 kulyApraNAlIprasRtodakAH / zAlIkSujIrakakSetraH vRtAstasya3 manoharan // 40 // vApokUpataDAgazca sArAmarambujAkaraiH / purasyAsya bahirdezAH tenAdRzyantaM hAriNaH // 4 // puragopuramullaGaghaya sa nicAyana vaNikapathAna / latra "pUgIkRtAn mene ratnarAzInnidhoniva // 42 // hai aise kuTamba sahita kisAnoM ke dvArA prazaMsanIya, kheta kATane ke saMgharSake liye bajatI huI turaIke zabdoMko bhI vaha dUta suna rahA thA / / 30 / kahIM dhAnake khetoMmeM vaha dUta jinake kucha dAne totAoM ne apane makhase khIMca liye haiM aisI bAloMke samUha isa prakAra dekhatA thA mAno viTa puruSoMke dvArA bhogI huI striyAM hI hoM // 31 // jo sugandhita dhAnakI sugandhike samAna suvAsita apanI zvAsakI vAyuse dazoM dizAoMko sugandhita kara rahI thIM, jinhoMne dhAnakI vAloMse apane kAnoM ke AbhUSaNa banAye the, jo apane vakSaHsthalapara sthUla stanataTake samIpameM giratI huI pasIne kI bUMdoMse motiyoMke alaMkArase utpanna honevAlI zobhAko dhAraNa kara rahI thIM, jo parAgasahita kamaloMkI rajase bhare hue mA~gase sundara tathA acchI taraha guthI huI nIlakamaloMkI mAlAoMse suzobhita kezose coTiyA~ bA~dhe huI thIM, jo vApase duHkhI hue mukhapara lagI huI saundaryake choTe choTe Tukar3oM ke samAna pasIne kI bUMdoM ko dhAraNa kara rahI thIM, jinake zarIra toteke paMkhoMke samAna kAnti bAlI-harI harI coliyoMse suzobhita ho rahe the, aura jo manohara zabda karatI huI cho cho karake totoMko ur3A rahI thI aisI dhAnakI rakSA karanevAlI striyA~ usa dUtane dekhIM / / 32-36 / / jo calate hue kolhuoMke cItkAra zabdoM ke bahAne atyanta pIr3Ase mAno ro hI rahe the aise Ikhake kheta usa dUtane dekhe // 37 / / khetoMke samIpa hI, bar3e bhArI stanake bhArase jo dhIre dhIre cala rahI hai, jo bachar3oM ke samUhame utkaNThita ho rahI haiM aura jo dUdha jharA rahI hai aisI navIna prasUtA gAyeM bhI usane dekhI / / 38 / / isa prakAra isa nagarake manohara sImApradezoM ko dekhatA huA aura unheM dekhakara Ananda prApta karatA huA vaha duta apane Apako kRtArtha mAnane lagA // 39 // jinake cAroM ora naharakI nAliyoMse pAnI phailA huA hai aura jo dhAna Ikha aura jIre ke khetoMse ghirI huI hai aisI usa nagarake bAharakI pRthiviyAM usa dUtakA mana haraNa kara rahI thIM / / 40 / / bAvar3I, kueM, tAlAba, bagIce aura kamaloMke samUhoMse usa nagarake bAharake pradeza usa dUtako vahata hI manohara dikhAI de rahe the // 41 // nagarake gopuradvArako 1 dhAnyAMzAH / 2 kedAreSu / 3 parispadhi / 4 ucchavAsa / 5 zikhAm / 'zikhA cUDA kezapAzaH' ityabhidhAnAt / 6 icchayantragRha / 7 kSetrasamIpe / 8 gonavasUtikAH / 'dhenuH syAnnavaprasUtikA' itybhidhaanaat| mahApInabhAramandagamanAH / 10 kSIram / 11 dadarza / 'cAyA pUjAnizAmanayoH' / 12 grAmAnAmaH / 'grAmAntamapazalyaM syAd' ityabhidhAnAt / 13 dutasya / 14 bandIkRtAn / 'pUgaH makavRndapoH' ityabhidhAnAt / pujItAnityartha pujIkRtAn la / pugatAna a0, pa0, sa0, i0 / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 mahApurANam npopaaynvaajiibhlaalaamdjlaavilm| kRtacchaTamivAlokya so'bhyanandannRpAGgaNam // 43 // sa niveditavRttAnto mahAdauvArapAlakaiH / napaM napAsanAsInam upAsI'dad vacoharaH // 44 // pRthuvakSasta Ta tuDagamukuTodanazRGagakam / jayalakSmIvilasinyAH krIDAzailamivaikakam // 45 // lalATapaTTamAruDhapaTTabandha suvistRtam / jayazriya ivodvAhapaTTa dadhatamuccakaH // 46 // dadhAnaM tulitAzeSarAjanyakayazodhanam / tulAdaNDamivodUDhabhUbhAraM bhujadaNDakam // 47 // mukhena paGakajacchAyAM netrAbhyAmutpala zriyam / dadhAnamapyanA sannavijAtimajalAzayam // 48 // vibhrANamativistIrNa mano vakSazca yadvayam / vAgdevIkamalAvatyoH gataM nityAvakAzatAm // 46 // rakSAvRttiparikSepaM guNagrAmaM mhaaphlm| nivezayantamAtmAGage manaHsu ca mahIyasAm // 50 // sphuradAbharaNodyotacchadhanA nikhilA dishH| pratApajvalaneneva limpantamalaghIyasA // 51 // mukhena candrakAntena padmarAgeNa cAruNA / caraNena virAjantaM vaz2asAreNa varmaNA // 52 // ullaMghana kara bAjArake mArgoMko dekhatA huA vaha dUta vahA~ ikaTThI kI huI ratnoMkI rAziyoMko nidhiyoMke samAna mAnane lagA // 42 // jo rAjAkI bheMTameM Aye hue ghor3e aura hAthiyoMkI lAra tathA madajalase kIcar3asahita ho rahA thA aura usase aisA mAlUma hotA thA mAno usapara jala hI chIMTA gayA ho aise rAjAke A~ganako dekhakara vaha dUta bahuta hI prasanna ho rahA thA // 43 / / jisane mukhya mukhya dvArapAloMke dvArA apanA vRttAnta kahalA bhejA hai aisA vaha dUta rAjasiMhAsana para baiThahae mahArAja bAhubalIka samIpa jA pahu~cA // 44 // vahA~ jAkara usana mahArAja bAhubalIko dekhA, unakA vakSaHsthala kinAre ke samAna caur3A thA, ve svayaM UMce the aura unakA makaTa zikharake samAna unnata thA isaliye ve vijayalakSmIrUpI strIke krIr3A karaneke liye eka advitIya parvatake samAna jAna par3ate the-jisapara yaha baMdhA huA hai aise lambe-caur3e lalATapaTTako dhAraNa karate hue ve aise jAna par3ate the mAno vijayalakSmIkA utkRSTa vivAhapaTTa hI dhAraNa kara rahe hoN| ve bAhubalI svAmI, jisane samasta rAjAoMkA yazarUpI dhana tola li aura jisane samasta pRthivIkA bhAra uThA rakkhA hai aise tarAjUke daNDake samAna bhujadaNDako dhAraNa kara rahe the-yadyapi ve mukhase kamalakI aura netroMse utpalakI zobhA dhAraNa kara rahe the tathApi unake samIpa na to vijAti arthAt pakSiyoMkI jAtiyA~ thIM aura na ve svayaM jalAzaya arthAta sarovara hI the| bhAvArtha-isa zlokameM virodhAbhAsa alaMkAra hai isaliya virodhakA parihAra isa prakAra karanA cAhiye ki ve yadyapi mukha aura netroMse kamala tathA utpalakI zobhA dhAraNa karate the tathApi unake pAsa vijAti arthAta varNasaMkara logoMkA nivAsa nahIM thA aura na ve svayaM jalAzaya arthAt jar3a AzayavAle mUrkha hI the| ve bAhubalI jinapara kramase sarasvatI devI aura lakSmIdevIkA nirantara nivAsa rahatA thA aise atyanta vistRta (udAra aura lambe caur3e) mana aura vakSaHsthalako dhAraNa kara rahe the-ve, prajAkI rakSAke kAraNa tathA bar3e bar3e phala denevAle guNoMke samUhako apane zarIrameM dhAraNa kara rahe the aura anya mahApuruSoMke manameM dhAraNa karAte the-ve apane dedIpyamAna AbhUSaNoMkI kAntike chalase aise jAna par3ate the mAno apane vizAla pratAparUpI agnise samasta dizAoMko lipta hI kara rahe hoN| ve candrakAnta maNike samAna mukhase, padmarAga maNike samAna sundara caraNoMse aura vajUke samAna sudRr3ha apane 1 paranapaiH prAbhatIkRta / 2 kardamitam / 3 upAgamat / 4 sAnum / 5 anAsanahInajAtim / pakSe pakSijAtim / 6 amandabuddhim / 7 sarasvatIlakSmyoH / 8 guNasamUham / nigama (gAMva) miti dhvaniH / 6 candravat kAntena / candrakAntazilayeti dhvaniH / 10 padmavadaruNena / pabharAgaratneneti dhvaniH 11 vaz2avat sthirAvayavena / vajrAntaHsAreNeti dhvaniH / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattama parva 177 harinmaNimayastambhamivaikaM haritatviSam / lokAvaSTambhamAdhAtuM sRSTamAdyena vedhasA // 53 // sarvAGagasaGagataM tejo dadhAnaM kSAtramUjitam / nUnaM tejomayareva ghaTitaM prmaannubhiH||54|| samityAlokayan dUrAd dhAmnaH puJjamivocchikham / cacAla praNidhiH kiJcit praNidhAnA nidhIzituH 55 praNazcaraNAvetya dadhadUrAnataM ziraH / sasatkAraM kumAreNa nAtidUre nyavezi saH // 56 // taM zAsanaharaM jiSNoH nivissttmucitaasne| kumAro nijagAdeti smitAMzUn viSvagAkiran // 57 // cirAccakradharasyAdya vayaM 'cintyatvamAgatAH / bhadra bhadraM jagadbharturbahucintyasya cakriNaH // 58 // vizvakSa trajayodyogam adyApi na samApayan / sa kaccid bhUbhujAM bhartuH kuzalI dakSiNo bhujaH // 56 // zrutA vizvadizaH siddhA jitAzca nikhilA nRpAH / kartavyazeSamasyAdya kimasti vada nAsti vA // 60 // iti prazAntamojasvi vacaHsAra mitAkSaram / vadan kumAro dUtasya vacanAvasaraM13 vyadhAt // 6 // athopAcakrame vaktuM vaco hAri" vacoharaH / vAgarthAviva sampiNDaya5 darzayan dazanAMzubhiH // 62 // tvadvacaH sammukhIne'smin kArya suvyaktamIkSyate / asaMskRto'pi yatrArtha pratyakSayati mAdRzaH20 // 63 // vayaM vacoharA nAma prabhoH shaasnhaarinnH| guNadoSavicAreSu mandAstacchanda vatinaH // 64 // zarIrase bahuta hI adhika suzobhita ho rahe the| unakI kAnti hare raGgakI thI isaliye ve aise jAna paDate the mAno Adi brahmA bhagavAna vaSabhadevake dvArA lokako sahArA deneke liye banAyA huA harita maNiyoMkA eka khambhA hI ho| samasta zarIrameM phaile hue atizaya zreSTha kSAtrateja ko dhAraNa karate hue mahArAja bAhubalI aise jAna par3ate the mAno tejarUpa paramANuoMse hI unakI racanA huI ho| jisakI jvAlA UparakI ora uTha rahI hai aise tejake puMjake samAna mahArAja bAhubalIko dUrase dekhatA huA vaha cakravartIkA dUta apane dhyAnase kucha vicalita-sA ho gayA arthAt ghabar3A-sA gayA / / 45-55 // dUrase hI jhuke hue zirako dhAraNa karanevAle usa dUtane jAkara kumArake caraNoMmeM praNAma kiyA aura kumArane bhI use satkArake sAtha apane samIpa hI baiThAyA // 56 // kamAra bAhabalI apane manda hAsyakI kiraNoMko cAroM ora phailAte hae yogya Asanapara baiThe hue usa bharatake dUtase isa prakAra kahane lage / / 57 / / ki Aja cakravartI ne bahuta dinameM hama logoMkA smaraNa kiyA, he bhadra, jo samasta pRthivIke svAmI haiM aura jinheM bahuta logoMko cintA rahatI hai aise cakravartIkI kuzala to hai na ? // 58 / / jisane samasta kSatriyoMko jItanekA udyoga Aja taka bhI samApta nahIM kiyA hai aise rAjAdhirAja bharatezvara kI vaha prasiddha dAhinI bhujA kuzala hai na ? ||59 / / sunA hai ki bharatane samasta dizAe~ vaza kara lI haiM aura samasta rAjAoMko jIta liyA hai| he dUta, kaho aba bhI unako kucha kArya bAkI rahA hai yA nahIM ? // 60 // isa prakAra jo atyanta zAnta haiM, tejasvI haiM, sArarUpa haiM, aura jinameM thor3e akSara haiM aise vacana kahakara kumArane dUtako kahane ke liye avasara diyA / / 61 // tadanantara dA~toMkI kiraNoMse zabda aura artha donoMko milAkara dikhalAtA huA dUta manohara vacana kahane ke liye taiyAra huA // 62 // vaha kahane lagA ki he prabho, Apake isa vacanarUpI darpaNameM AgekA kArya spaSTa rUpase dikhAI detA hai kyoMki usakA artha mujha jaisA mUrkha bhI pratyakSa jAna letA hai // 63 // he nAtha, hama loga to dUta haiM kevala svAmIkA samAcAra le jAne 1 AdhAram / 2 AdibrahmaNetyarthaH / 3 saptAGaga athavA srvshriir| 4 iva / 5 dhAmnAM tejasAm / 6 crH| 7 guNadoSavicArAnusmaraNaM praNidhAnam, tasmAt / abhiprAyAdityarthaH / 8 cintita yogyAzcintyAH teSAM bhAvaH cintyatvam / 6 kuzalam / 10 kSetra-i0 / 11 sampUrNa na kurvan / 12 kim / 13 vacanasyAvasaram / 14 manojJam / 15 piNDIkRtya / 16 dantakAntibhiH / 17 tava vaagdrpnn| 18 saMskArarahitaH / 16 pratyakSaM karoti / 20 mavidhaH / 21 cakrivazavatinaH / -cchandacAriNaH la0, da0 / 23 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1788 mahApurANam tatazcakreNAyaM yadAdiSTa priyocitm| prayoktRgauravAdeva tadgrAhyaM sAdhvasAdhu vA // 65 // gurorvacanamAdeyam zravikalpayeti' yA zrutiH / tatprAmANyAdamuSyAjJA saMvidheyA tvayAdhunA // 66 // aikSvAkaH prathamo rAtAM bharato bhavavaprajaH parikrAntA mahI kRtsnA yena nAmayatA'marAn // 67 // gAdvAraM samuhalAca yo rathenApratiSkazaH / caladAviddhakallola m akaronmakarAlayam // 68 // zaravyAjaH pratApAgniH jvalatyasya jale'mbudhaH / papa na kevalaM vADi mAnaM ca tridivaukasAm // 66 // mA nAma praNati yasya 'brAjiSurmusadaH katham / prAkRSTAH zarapAzena prApvaMkRtya gale balAt // 70 // 'zaravyamakarod yasya zarapAto mahAmbudhau / prasabhaM magadhAvAsaM krAntadvAdazayojanaH // 71 // vijayArddhAcala yasya vijayo ghoSito'maraiH / jayato vijayArddhazaM zareNAmoghapAtinA // 72 // kRtamAlAdayo devA gatA yasya vidheyatAm' / "kRtamasyobhayazreNIna" bhogajayavarNanaH // 73 // guhAmukhamapadhvAntaM vyatItya jayasAdhanaMH / uttarAM vijayArddhAdriH yo vyagAhata tAM mahIm // 74 // mlecchAnanicchato'pyAjJAM pracchAdya ra jayasAdhanaiH / senAnyA yo jayaM prApa balAdAcchidya " taddhanam // 75 // vAle haiM hama loga sadA svAmIke abhiprAyake anusAra calate haiM tathA guNa aura doSoMkA vicAra karanemeM bhI asamartha haiM / / 64 / / isaliye he Arya, cakravartIne jo priya aura ucita AjJA dI hai vaha acchI ho yA burI, kevala kahanevAleke gauravase hI svIkAra karane yogya hai ||65 // guruke vacana binA kisI tarka-vitarkake mAna lenA cAhiye yaha jo zAstrakA vacana hai use pramANa mAnakara isa samaya Apako cakravartIkI AjJA svIkAra kara lenI cAhiye // 66 // vaha bharata ikSvAkuvaMzama utpanna huA hai athavA ikSvAku arthAt bhagavAn vRSabhadevakA putra hai, rAjAoM meM prathama hai, ApakA bar3A bhAI hai aura isake sivAya devoMse bhI namaskAra karAte hue usane samasta pRthivI apane vaza kara lI hai // 67 // usane gaMgAdvArako ullaMghana kara akele hI rathapara baiThakara samudrako jisakI caJcala lahareM eka dUsare se TakarA rahI haiM aisA kara diyA / / 68 / / bANake bahAne se isakI pratAparUpI agni samudrake jalameM bhI prajvalita rahatI hai, usa agnine kevala samudra ko hI nahIM piyA hai kintu devoMkA mAna bhI pI DAlA hai // 69 // bhalA, deva loga use kaise na namaskAra kareMge ? kyoMki usane bANarUpI jAlase galemeM bAMdhakara unheM jabardastI apanI ora khIMca liyA thA ||70|| bAraha yojana dUrataka jAnevAle usake bANane mahAsAgara meM rahane vAle mAgadhadeva ke nivAsasthAnako bhI jabardastI apanA nizAnA banAyA thA // 71 // vyartha na jAnevAle bANake dvArA vijayArtha parvatake svAmI vijayArthadevako jItanevAle usa bharatako vijaya ghoSaNA devoMne bhI kI thI ||72 // kRtamAla Adi deva usakI AdhInatA prApta kara cuke haiM aura uttara dakSiNa donoM zreNiyoMke vidyAdharoMne bhI usakI jayaghoSaNA kI hai // 73 // jisakA andhakAra dUra kara diyA gayA hai aise guphAke daravAjeko apanI vijayI senAke sAtha ullaMghana kara usane vijayArdha parvatakI uttara dizAkI bhUmipara bhI apanA adhikAra kara liyA hai // 74 // mleccha loga yadyapi usakI AjJA nahIM mAnanA cAhate the tathApi usane senApatike dvArA apanI 1 upadezitama | 2 bhedamakRtvA / 3 ikSvAkoH sakAzAt saMjAtaH / 4 asahAyaH / 5 parasparatADita / athavA kuTila / 'AviddhaM kuTilaM bhugnaM vellitaM vamityabhidhAnAt / 6 agaH / mAdhyogAdaDabhAvaH / 7] bandhanaM kRtvA / 'prAdhvaM bandhe' iti suSeNa tisaMjJAyAM "tidusvatyAnyasta satpuruSaH iti samAsaH samAse ko navnaH pyaH iti ktvApratyayasya' pyAdezaH / 8 lakSyam / vinayaprAhitAma | 'vineyo vinayagrAhI' ityabhidhAnAt / 10 paryAptam / 11 zreNInabhogairjayavarNanam 0 0 / zreNinabhojayavarNane la0 / 12 apagatAndhakAraM kRtvA / 13 saMveSTaya | 14 balAdAkRSya / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattamaM parva kRto'bhiSeko yasyArAd abhyatya surasattamaiH / yasyAcalendrakUTeSu sthalapadAyitaM yazaH // 76 // ratnAdhaiH paryupAsAtAM yaM svardhanyadhidevate / vRSabhAdritaTe yena TaGakotkINaM kRtaM yazaH // 77 // ghaTadAsIkRtA lakSmIH surAH kiGakaratAM gatAH / yasya svAdhInaratnasya nidhayaH suvate dhanam // 78 // sa yasya jayasainyAni nijitya nikhilA dizaH / bhamanti smAkhilAmbhodhitaTAntavanabhUmiSu // 7 // tvAmAyuSman jaganmAnyo mAnayana kuzalAziSA / samAdizanti cakrAGakA prathayannadhirAjatAm // 8 // madIyaM rAjyamAkrAntanikhiladvIpasAgaram / rAjate'smatpriyabhAtrA na bAhubalinA vinA // 1 // tAH sampadastadaizvayaM te bhogAH sa paricchadaH / ye samaM bandhubhirbhuktAH saMvibhaktasukhodayaH // 82 // anyacca namitAzeSanasurAsurakhecaram / nAdhirAjyaM vibhAtyasya praNAmavimukhe tvayi // 3 // na dunoti manastIvaM ripurapraNatastathA / bandhurapraNaman garvAda duvidagdho yathA prabhum // 84 // 'tadupetya praNAmena pUjyatAM prabhurakSamI / prabhupraNatireveSTA prasUtirnanu sampadAm // 8 // avandhyazAsanasyAsya zAsanaM ye vimanvate / zAsanaM dviSatAM teSAM cakramapratizAsanam // 86 // pracaNDadaNDanirghAta nipAtaparikhaNDitAn / tadAjJAkhaNDanavyagrAn pazyanAn0 maNDalAdhipAn // 87 // senAse harAkara aura jabaradastI unakA dhana chInakara unapara vijaya prApta kI hai / / 75 / / acche acche devoMne Akara usakA abhiSeka kiyA hai aura usakA nirmala yaza bar3e bar3e parvatoMkI zikharoM para sthalakamaloMke samAna suzobhita ho rahA hai // 76 // gaGgA-sindhu donoM nadiyoMke devatAoM ne ratnoMke arthoke dvArA usakI pUjA kI hai tathA vRSabhAcalake taTapara usane apanA yaza TAMkIse ughera kara likhA hai // 77 // usane lakSmIko ghaTadAsI arthAt pAnI bharanevAlI dAsIke samAna kiyA hai, deva usake sevaka ho rahe haiM, samasta ratna usake svAdhIna haiM aura nidhiyA~ use dhana pradAna karatI rahatI haiN|78|| aura usakI vijayI senAoMne samasta dizAoMko jItakara saba samudroM ke kinAre ke vanoMkI bhUmimeM bhUmaNa kiyA hai // 79 // he AyuSman, jagatmeM mAnanIya vahI mahArAja bharata apane cakravartIpanako prasiddha karate hae kalyANa karanevAle AzIrvAdase ApakA sanmAna kara AjJA kara rahe haiM // 80 // ki samasta dvIpa aura samudroM taka phailA huA, yaha hamArA rAjya hamAre priya bhAI bAhubalIke binA zobhA nahIM detA hai / / 81 / / sampattiyA~ vahI haiM, aizvarya bahI hai, bhoga vahI hai aura sAmagrI vahI hai jise bhAI loga sukhake udayako bA~Tate hue sAtha sAtha upabhoga kareM // 82 // dUsarI eka bAta yaha hai ki Apake praNAma karanese vimukha rahanepara jisameM samasta manuSya, deva, dharaNendra aura vidyAdhara namaskAra karate haiM aisA unakA cakravartIpanA bhI suzobhita nahIM hotA hai / / 83 // praNAma nahIM karanevAlA zatru svAmIke mana ko utanA adhika dukhI nahIM karatA hai jitanA ki apaneko jhUThamUTha catura mAnanevAlA aura abhimAnase praNAma nahIM karanevAlA bhAI karatA hai // 84 // isaliye Apa kisI aparAdhakI kSamA nahIM karanevAle mahArAja bharatake samIpa jAkara praNAmake dvArA unakA satkAra kIjiye kyoMki svAmIko praNAma karanA aneka sampadAoMko utpanna karanevAlA hai aura yahI sabako iSTa hai // 85 // jisakI AjJA kabhI vyartha nahIM jAtI aise usa bharatakI AjJAkA jo koI bhI ullaMghana karate haiM una zatruoMkA zAsana karanevAlA usakA vaha cakraratna hai jisapara svayaM kisIkA zAsana nahIM cala sakatA / / 86 / / Apa bharatakI AjJAkA khaNDana karanese vyAkula hue ina maNDalAdhipati rAjAoMko dekhiye jo bhayaMkara daNDarUpI vajake giranese khaNDa khaNDa 1 apUjayatAm / 2 gaGagAsindhU devyau| 3 pUjayan / 4 cakriNaH / 5 tatkAraNAt / 6 AjJAm / 7 avajJAM kurvanti / 8 zikSakam / dnnddrtnaashni| 10 pazyaitAn ba0, a0, 50, da0, sa0, i0 / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 mahApurANam 'tadetya drutamAyuSman pUrayAsya manoratham / yuvayorastu sAGagatyAt saGagataM nikhilaM jagat // 8 // iti tadvacanasyAnte kRtamandasmito yuvA / dhIraM vaco gabhIrArtham prAcacakSe vicakSaNaH // 86 // sAdhUktaM sAdhu vRttatvaM tvayA ghaTayatA prabhoH / vAcaspatyaM tadeveSTaM poSakaM svamatasya yat // 10 // sAma darzayatA nAma bhedadaNDau vishesstH| prayajAnena sAdhya'rthe' svAtantryaM darzitaM tvayA // 1 // svatantrasya prabhoH satyaM sa tvamantazca razcaraH / anyathA kathamevAsya vyanaMkSyantargataM gatam // 2 // nisRSTArthatayA'smAsu' 'nidiSTastvaM nidhIzinA / viziSTo'si na vaiziSTayaM paramarmaspRgIdRzam // 3 // ayaM khala khalAcAro yabalAtkAradarzanam / svaguNotkIrtanaM doSodbhAvanaM ca pareSu yat // 14 // vivRNoti khalo'nyeSAM doSAn svAMzca guNAn svayam / saMvaNoti ca doSAn svAn parakIyAn guNAnapi // 65 // anirAkRtasantApA samanobhi:10 samujjhitAm / phalahInAM zrayatyajJaH1 khalatAM2 khalatAmiva3 // 66 // satAmasammatAM viSvaga AcitAM virasaiH phalaiH / manye duHkhalatAmenAM khalatAM lokatApinIm // 7 // sopapradAna" sAmAdau prayuktamapi bAdhyate / parAbhyAM bhedadaNDAbhyAM nyAyye5 vipratiSedhini // 8 // ho rahe haiM / / 87 // isaliye he dIrghAyu kumAra, Apa zIghra hI calakara isake manoratha pUrNa kIjiye Apa donoM bhAiyoMke milApase yaha samasta saMsAra milakara rahegA / / 88 / / isa prakAra usa dUtake kaha cukane ke bAda catura aura javAna bAhubalI kumAra kucha mandamanda ha~sakara gaMbhIra arthase bhare hue dhIra vIra vacana kahane lage // 89 / / ve bole ki he dUta, apane svAmI kI sAdhu vRttiko prakaTa karate hue tUne saba saca kahA hai kyoMki jo apane matakI puSTi karanevAlA ho vahI kahanA ThIka hotA hai // 90 // sAma arthAt zAnti dikhalAte hue tune vizeSakara bheda aura daNDa bhI dikhalA diye haiM tathA unakA prayoga karate hue tUne yaha bhI batalA diyA ki tUM apanA artha siddha karane meM kitanA svatantra hai ? // 91 / / isa prakAra kahanevAlA tUM sacamuca hI apane svatantra svAmIkA antaraGga dUta hai, yadi aisA na hotA to tUM usake hRdayagata abhiprAyako kaise prakaTa kara sakatA thA // 92 // cakravartIne tujhapara samasta kAryabhAra sauMpakara mere pAsa bhejA hai, yadyapi tu catura hai tathApi isa prakAra dUsarekA marmachedana karanA caturAI nahIM hai / / 93 / / apanI jabardastI dikhalAnA vAstavameM duSToMkA kAma hai tathA apane guNoM kA varNana karanA aura dUsaroma doSa prakaTa karanA bhI duSTokA hI kAma hai / / 94 // duSTa puruSa, dUsaraka doSa aura apane gaNoMkA svayaM varNana kiyA karate haiM tathA apane doSa aura dusareke gaNoMko chipAte rahate haiM // 95 // khalatA arthAt duSTatA khalatA arthAt AkAzakI belake samAna hai kyoMki jisa prakAra AkAzakI belase kisIkA saMtApa dUra nahIM hotA usI prakAra duSTatAse kisI kA saMtApa dUra nahIM hotA, jisa prakAra AkAzakI bela sumana arthAt phUloMse zUnya hotI hai usI prakAra duSTatA bhI sumana arthAt vidvAn puruSoMse zUnya hotI hai aura jisa prakAra AkAzakI bela phalarahita hotI hai usI prakAra duSTatA bhI phalarahita hotI hai arthAt usase kisIko kucha lAbha nahIM hotA, aisI isa duSTatAkA kevala mUrkha loga hI Azraya lete haiM // 96 / / jo sajjana puruSoMko iSTa nahIM hai, jo saba orase virasa arthAt nIrasa athavA vidveSarUpI phaloMse vyApta hai tathA logoMko saMtApa denevAlI hai aisI isa khalatA-duSTatAko maiM duHkhalatA arthAt duHkhakI bela hI samajhatA hU~ // 97 / / yadi nyAyapUrNa virodha karanevAle puruSake viSaya 1tat kAraNAt / 2 vacaH / 3 zAntim / 4 prbrhmkrnnaadipryojne| 5 hRdaya vartamAnaH / 6 vyaktaM karoSi / 7 buddhim / 8 asakRt sampAditaprayojanatayA / 6 niyuktaH / 10 kusumaiH / zobhanahRdayazca / 11 zrayantyajJAH la0, d0| 12 durjanatvam / 13 AkAzalatAmiva / 14 dAnasahitam / 15 nyAyAnvite puruSe / 16 bhedadaNDAbhyAM vikAraM gacchati sati / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattama parva 181 yathA' viSayamevaiSAm upAyAnAM niyojanama / siddhayaGagaM tadviparyAsaH phaliSyati parAbhayam // nekAntazamanaM sAma samAmnAtaM sahoSmaNi / snigdhe'pi hi jane tapte sapiSIvAmbusecanam // 10 // upapradAnamapyevaM prAyaM manye mahaujasi / "samitsahasradAne'pi vIptasyAgneH kutaH zamaH // 101 // lohasyevopataptasya mRdutA na manasvinaH / daNDo'pyanunayagrAhye sAmaje na mRgadviSi // 102 // tato vyatyAsayanne nAnupAyAnanu pAyavit / svayaM prayogavaguNyAt sIdatyeva na mAdRzaH // 103 // meM pahale kucha deneke vidhAnake sAtha sAmakA prayoga kiyA jAve aura bAdameM bheda tathA daNDa upAya kAmama lAye jAveM to unake dvArA pahale prayogameM lAyA huA sAma upAya bAdhita ho jAtA hai / bhAvArtha-yadi nyAyavAn virodhoke liye pahale kucha denekA pralobhana dekara sAma arthAt zAnti kA prayoga kiyA jAve aura bAdameM usIke liye bheda tathA daNDakI dhamakI dI jAve to aisA karane se usakA pahale prayoga kiyA haA sAma upAya vyartha ho jAtA hai kyoMki nyAyavAna virodhI usakI kaTanItiko sahaja hI samajha jAtA hai / / 98 // sAma, dAma, daNDa, bheda ina cAroM upAyoMkA yathAyogya sthAnameM niyoga karanA kArya siddhikA kAraNa hai aura viparIta niyoga karanA parAbhavakA kAraNa hai| bhAvArtha-jo jisake yogya hai usake sAtha vahI upAya kAmameM lAnese saphalatA prApta hotI hai aura viruddha upAya kAmameM lAnese tiraskAra prApta hotA he // 99 / / pratApazAlI puruSake sAtha sAma arthAt zAntikA prayoga karanA ekAntarUpase zAnti ranevAlA nahIM mAnA jA sakatA kyoMki pratApazAlI manaSya snigdha arthAta snehI honepara bhI yadi kodhase uttapta ho jAve to usake sAtha zAntikA prayoga karanA snigdha arthAt cikane kintu garma ghImeM pAnI sIMcaneke samAna hai| bhAvArtha-jisa prakAra garma ghImeM pAnI DAlanese vaha zAnta nahIM hotA balki aura bhI adhika caTapaTAne lagatA hai usI prakAra krodhI manuSya zAntike vyavahArase zAnta nahIM hotA balki aura bhI adhika bar3abar3Ane lagatA hai // 100 / / isI prakAra atizaya pratApazAlI puruSako kucha denekA vidhAna karanA bhI maiM niHsAra samajhatA hU~ kyoMki hajAroM samidhAe~ (lakar3iyAM) denepara bhI prajvalita agni kaise zAnta ho sakatI hai / / / 101 / / jisa prakAra lohA tapAnese narma nahIM hotA usI prakAra tejasvI manuSya kaSTa denese nahIM hotA isaliya usake sAtha daNDakA prayoga karanA nirarthaka hai kyoMki anunaya vinaya kara pakaDane yogya hAthIpara hI daNDa cala sakatA hai siMhapara nhiiN| vizeSa-lohA garma avasthA meM narma ho jAtA hai isaliye yahA~ lohAkA udAharaNa vyatirekarUpase mAnakara aisA bhI artha kiyA jA sakatA hai ki jisa prakAra tapA huA lohA narma ho jAtA hai usa prakAra tejasvI manuSya kaSTa meM par3akara narma nahIM hotA isaliye usapara daNDakA prayoga karanA vyartha hai / are, daNDa bhI prema pucakAra kara pakar3ane yogya hAthIpara hI cala sakatA hai na ki siMhapara bhI / / 102 / / isaliye ina sAma dAna Adi upAyoMkA viparIta prayoga karanevAle aura isaliye hI upAya na jAnanevAle Apa jaise loga ina cAroM upAyoMke prayogakA jJAna na honese svayaM duHkhI hote haiM // 103 // 1 sAmabhedAdiyogyapuruSamanatikramya / 2 vacananiyojanam / 3 sapratApe / 4 etatsadRzam / 5 indhnsmuuh| 6 upataptasya lohasya yathA mRdutAsti tathA upataptasya manasvino mRdutA naastiityrthH| 7 siNhe| 8 vaiparItyena yojayan / -netAnu--la0, da0, a0, 50, s0| samAdhIn / 10 bhavAdRzaH da0, la0, a0, pa0, sa0, i0 / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 mahApurANam sAmnA'pi duSkaraM sAdhyA bayamityupasaMhRte / tatrotsekaM prayuJjAno vyaktaM mugdhAyate bhavAn // 104 // vayasAdhika ityeva na zlAghyo bharatAdhipaH / jaranapi gajaH kakSA gAhate ki hareH zizoH // 10 // praNayaH'prazrayazceti saGagateSa sanAbhiSu / teSvevAsaGagateSvaGaga tavayasya hatA gatiH // 106 // jyeSThaH praNamya ityetatkAmamastvanyadA sadA / muAropitakhaDgasya praNAma iti kaH kramaH // 107 // dUta noM dUyate cittam anyotsekaanuvrnnnaiH| tejasvI bhAna revaikaH kimanyo'pyastyataH param // 10 // rAjoktirmayi tasmizca saMvibhaktA'divedhasA3 / rAjarAjaH sa ityadya "sphoTo gaNDasya mUrdhani // 10 // kAmaM sa rAjarAjo'stu" ratnaryAto'tiga dhnutAm / vayaM rAjA na ityeva saurAjye svedeg vyvsthitaaH|110|| bAlAniva zchalAdasmAn pAhUya praNamayya ca / piNDIkhaNDa" ivAbhAti mhiikhnnddstdrpitH5||11|| svado maphalaM ilAdhyaM yatkiJcana manasvinAm / nacAturantamapyazyaM para latikAphalam // 112 // he dUta, hama loga zAntise bhI vaza nahIM kiye jA sakate yaha nizcaya honepara bhI Apa hamAre sAtha ahaMkArakA prayoga kara rahe haiM, isase spaSTa mAlUma hotA hai ki Apa mUrkha haiM // 10 // bharatazvara umarama bar3e haiM itane hI se ve prazaMsanIya nahIM kahe jA sakata kyoki hAthI bUr3hA hAnapara bhI kyA siMhake baccekI barAbarI kara sakatA hai ? / / 105 / / he dUta, prema aura vinaya ye donoM paraspara mile hue kuTumbI logoMmeM hI saMbhava ho sakate haiM, yadi unhIM kuTumbiyoMmeM virodha ho jAve to una donoM hIkI gati naSTa ho jAtI hai| bhAvArtha-jaba taka kuTumbiyoMmeM paraspara mela rahatA hai taba taka prema aura vinaya donoM hI rahate haiM aura jyoMhI unameM paraspara virodha huA tyoM hI donoM naSTa ho jAte haiM // 106 // bar3A bhAI namaskAra karane yogya hai yaha bAta anya samayameM acchI taraha hamezA ho sakatI hai parantu jisane mastakapara talavAra rakha chor3I hai urAko praNAma karanA yaha kauna-sI rIti hai ? // 107 // he dUta, dUsare ke ahaMkArake anusAra pravRtti karanese hamArA citta duHkhI hotA hai, kyoMki saMsArameM eka sUrya hI tejasvI hai| kyA usase adhika aura bhI koI tejasvI hai / / 108 // Adi brahmA bhagavAn vRSabhadevane 'rAjA' yaha zabda mere liye aura bharatake liya-donoka liya diyA hai, parantu Aja bharata 'rAjarAja' ho gayA hai soyaha kapola ke Upara uThe hae gamaDe ke samAna vyartha hai // 109 / / athavA ratnoMke dvArA atyanta lobhako prApta haA vaha bharata apane icchAnusAra bhale hI 'rAjarAja' rahA Ave, hama apane dharmarAjyameM sthira rahakara rAjA hI bane raheMge / / 110 // vaha bharata bAlakoMke samAna chalase hama logoMko bulAkara aura praNAma karAkara kucha pRthivI denA cAhatA hai to usakA diyA huA pRthivIkA Tukar3A khalIke TakaDeke samAna tuccha mAlama hotA hai ||11tejsvii manaSyoMke liye jo ka kacha thor3Abahuta apanI bhujArUpI vRkSakA phala prApta hotA hai vahI prazaMsanIya hai, unake liye dUsarekI bhauMharUpI latAkA phala arthAt bhauMhake izArese prApta huA cAra samudraparyanta pRthivIkA aizvarya bhI 1 viratiM gate sati / 2 tatra tUSNI sthite puMsi / utsekaM sAhasam, garvamityarthaH / 3 samAnatAm / 4 praapnoti| 5 snehaH / 6 vinayaH / 7 bhoH / 8 praNayaprazrayasya / 6 asmAkam / 10 vartanaiH la0, da0, a0, 50, s0| 11 bhAnoH sakAzAdanyaH / 12 bharate / 13 AdibrahmaNA / 14 bharatezvarapakSa rAjJAM prabhUNAM rAjA rAjarAjaH, rAjJAM yakSANAM rAjA rAjarAjaH lojita iti dhvaniH / bhujabalipakSa tisraH zaktayaH SaDguNAH caturopAyAH saptAGagarAjyAni etaMrguNaM rAjanta iti rAjAnaH / 15 piTa kaH / visphoTa: piTakastriSu' ityabhidhAnAt / 16 glgnnddsy| 'galagaNDo gaNDamAlA' ityabhidhAnAt / 17 uparItyarthaH / 18 kubera iti dhvaniH / 16 suraajyvyaapaare| 20 AtmIye / 21 balAdiva da0 / 22 vyAjAt / 23 namaskArayitvA / 24 piNyAkazakalaH / 25 bharatena dattaH / 26 catvAro diganto yasya tat / 27 prabhutvam / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattama parva 183 parAjopahatA lakSmI yo vAJchat pArthivo'pi san / so'pArthayati tAmuktiM sarpoktimiva DuNDabhaH // 113 // parAvamAnamalinAM bhUti' dhatte na po'pi yaH / nRpazostasya nanveSa bhAro rAjyaparicchadaH // 114 // mAnabhAgAjita gaiH yaH prANAndhartumIhate / tasya bhagnarahasyeva dviradasya kuto bhidA // 115 // chamabhaGagAdinApyasya chAyAbhaGago'bhilakSyate / yo mAnabhaGagAbhAreNa bibhayaMpanataM shirH||116|| manayo'pi 'samAnAzcet tyaktabhogaparicchadAH / ko nAma rAjyabhogArthI pumAnujjhet samAnatAm // 117 // baraM banAdhivAso'pi varaM prANavisarjanam / kulAbhimAninaH puMso na parAjJAvidheyatA // 11 // mAnavAbhirakSantu dhIrAH prANaH prnnshvraiH| nanvalaGakurute vizvaM zazvanmAnAjitaM yazaH // 11 // 11cAru cakradharasyAyaM tvayA'tyuktaH parAkramaH / kuto yato'rthavAdo'yaM13 stutinindAparAyaNaH // 120 // vacoli: poSayantyeva paNDitAH pariphalavapi prakrAntAyAM stutAviSTaH siMho grAmamRgo nanu // 121 // idaM vAcanikaM kRtsnaM tvaduktaM pratibhAti naH / kvAsya digvijayArambhaH kva dhanoMcchana cuJcutA // 122 // -- - prazaMsanIya nahIM hai / / 112 / / jisa prakAra panayA sA~pa 'sarpa' isa zabdako vyartha hI dhAraNa karatA hai usI prakAra jo manuSya rAjA hokara bhI dUsarekI AjJAse upahRta huI lakSmIko dhAraNa karatA hai vaha 'rAjA' isa zabdako vyartha hI dhAraNa karatA hai // 113 // jo puruSa rAjA hokara bhI dUsare ke AgamAnase malina huI vibhUtiko dhAraNa karatA hai nizcayase usa manuSyarUpI pazake liye yaha rAjyakI samasta sAmagrI bhArake samAna hai // 114 // jisake dA~ta TUTa gaye haiM aise hAthIke samAna jo puruSa mAnabhaga honapara prApta hue bhogopabhogoMse prANa dhAraNa karanA cAhatA hai usa puruSameM aura pazama bheda kaise ho sakatA hai ? // 115 // jo rAjA mAnabhaMgake bhArase jhake hae zirako dhAraNa karatA hai usakI chAyAkA nAza chatrabhaMga honeke binA hI ho jAtA hai| bhAvArthayahA~ chAyA zabdake do artha haiM anAtapa aura kAnti / jaba chatrabhaMga hotA hai tabhI chAyA arthAt anAtapa kA nAza hotA hai parantu yahAMpara chatrabhaMgake binA hI chAyAke nAzakA varNana kiyA gayA hai isaliye virodha mAlUma hotA hai parantu chatra bhaMgake binA hI unakI chAyA arthAt kAntikA nAza ho jAtA hai, aisA artha karanese usakA parihAra ho jAtA hai / / 116 / / jinhoMne bhogopabhoga kI saba sAmagrI chor3a dI hai aise muni bhI jaba abhimAna (Atmagaurava) se sahita hote haiM taba phira rAjya bhoganekI icchA karanevAlA aisA kauna puruSa hogA jo abhimAnako chor3a degA ? // 117 / / vanameM nivAsa karanA acchA hai aura prANoMko chor3a denA bhI acchA hai kintu apane kulakA abhimAna rakhanevAle puruSako dUsarekI AjJAke AdhIna rahanA acchA nahIM hai / / 118 // dhIra vIra puruSoMko cAhiye ki ve ina nazvara prANoMke dvArA abhimAnakI hI rakSA kareM kyoMki abhimAna ke zAA kamAyA huA yaza isa saMsArako sadA suzobhita karatA rahatA hai !!119 / / tUne jo bahuta kucha bar3hAkara cakravartIke parAkramakA varNana kiyA hai so ThIka hai kyoMki terA yaha saba kahanA stuti nindA meM tatpara hai arthAt stutirUpa hokara bhI nindAko sUcita karane vAlA hai // 120 / / paNDita loga niHsAra vastuko bhI apane vacanoMse puSTa kiyA hI karate haiM so ThIka hI hai kyoMki stuti prArambha karanepara kutteko bhI siMha kahanA par3atA hai // 121 // he dUta, tere dvArA kahA 1 apagatArtha karoti / 2 pArthivAsyAm / 3 rAjilaH / 'samau rAjilaDuNDabhau" ityabhidhAnAt / 4 sampadam / 5 manujAnaDuhaH / 6 bhedaH / 7 tejohAniH / 8 abhimAnAnvitAH / 6 sAbhimAnitAm / 10 adhiintaa| 11 vara la0, da., a0, 50, sa0, i0| 12 atikramyoktaH / 13 satyavAdaH athavA asatyAropamarthavAdaH / 14 stutirUpo'rthavAdo nindArUpo'rthavAdazceti dvaye tatparaH / 15 atini:ssAravastvapi / 16 prArambhitAyAM satyAm / 17 sArameyaH / 18 dhanApanayana / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 mahApurANam dadhaccAkacaroM vRtti bali bhikSAmivAharan / dInatAyAH parAM koTi prabhurAropitastvayA // 123 // satyaM digvijaya cakrI jitavAnamarAniti / 'pratyayamidametattu cintyamatra' nanu tvayA // 124 // sa ki na darbhazayyAyAM sapto nopoSito'thavA / pravRtto jalamAyAyAM zarapAtaM samAcaran // 12 // kRtacakraparibhrAntiH 'daNDenAyatizAlinA / ghaTayan 'pArthivAneSa sakulAlAyate vata // 126 // prAga:30 parAgamAtanvan svayameSa klngkitH| ciraM kalaGakayatyeSa kulaM "kulabhUtAmapi // 127 // na pAnAkarSato dUrAnmantraH tantraizca yojitaH / zlAghyate kiyadetasya pauruSaM lajjayA vinA // 128 // dunoti no bhUzaM dUta ilAdhyate'sya yadAhavaH / dolAyita jale yasya balaM mlecchabalaistadA // 12 // yazodhanamasaMhArya kSatraputreNa rakSyatAm / nikhananto2 nidhIna bhUmau bahavo nidhanaM13 gatAH // 130 // ratna: kimasti vA kRtyaM yAnyaratnimitA" bhavam / "na yAnti yatkRte yAnti kevalaM nidhanaM nRpAH // 13 // huA yaha samasta kArya hama logoMko kevala vacanADambara hI jAna par3atA hai kyoMki kahAM to isakA digvijayakA prArambha karanA aura kahAM dhana ikaTThA karane meM tatpara honA ? // 122 / jisa prakAra bhikSuka cakra dhAraNa kara bhikSA mAMgatA huA atizaya dInatAko prApta hotA hai usI prakAra cakravartIkI vRtti dhAraNa kara bhikSAke samAna kara vasUla karatA huA terA svAmI bharata tere dvArA dInatAkI parama sImAko prApta karA diyA gayA hai // 123 // yaha ThIka hai ki catravartIne digvijayake samaya devoMko bhI jIta liyA hai parantu yaha bAta kevala vizvAsa karane yogya hai anyathA tU yahAM itanA to vicAra kara ki jalastambhana karane meM pravRtta hue tere svAmI bharatane jaba bANa chor3A thA taba vaha kyA darbhakI zayyApara nahIM soyA thA athavA usane upavAsa nahIM kiyA thA / / 124-125 // jisa prakAra kumhAra Ayati arthAt lambAIse zobhAyamAna DaMr3e ke dvArA cakrako ghumAtA huA pArthiva arthAt miTTIke ghaTa banAtA hai usI prakAra bharata bhI Ayati arthAt sundara bhaviSyase zobhAyamAna DaMr3e (daNDa ratna) se cakra (cakraratna) ko ghumAtA haA pArthiva arthAt pathivIke svAmI rAjAoMko vaza karatA phiratA hai, isaliye kahanA par3atA hai ki tumhArA yaha rAjA kumhArake samAna AcaraNa karatA hai / / 126 / / vaha bharata pApakI dhuliko ur3AtA huA svayaM kalaMkita huA hai aura kulIna manuSyoMke kulako bhI sadAke liye kalaMkita kara rahA hai // 127 / / he dUta, prayogameM lAye hue maMtra-taMtroMke dvArA durase hI aneka rAjAoMko balAnevAle isa bharatakA parAkrama ta lajjAke binA kitanA varNana kara rahA // 128 // he dUta, jisa samaya tU isake yuddhakI prazaMsA karatA hai usa samaya hama logoMko bahuta duHkha hotA hai kyoMki usa samaya mlecchoMkI senAke dvArA bharatakI senA pAnI meM hiMDole jhala rahI thI arthAt hiMDoleke samAna kaiMpa rahI thI // 129 // kSatriyaputrako to jise koI haraNa na kara sake aise yazarUpI dhanakI hI rakSA karanI cAhiye kyoMki isa pRthivImeM nidhiyoM ko gAr3a kara rakhanevAle aneka loga mara cuke haiN| bhAvArtha-amaratA yazase hI prApta hotI hai // 130 // athavA jo ratna eka hAtha pathivI taka bhI sAtha nahIM jAte aura jinake liye rAjA loga kevala matyako hI prApta hote haiM aise ratnoMse kyA kArya nikala sakatA hai ? // 13 // 1 cakrasyeyaM cAkI sA cAsau carI ca cAkracarI tAm / cakracarasambandhinIm / cAkradharI la0, da0, a0, pa0, sa0, i0 / 2 krm| 3 paramaprakarSam / 4 zapathaM kRtvA vizvAsyam / 5 vakSyamANam / 6 amrjye| 7 samudrajalastambhanarUpamAyAyAm / 8 daNDaratnena sainyena vaa| nRpAn / pRthivIvikArAMzca / mRtpiNDAn / / 10 parAgaH / aparAdhareNum / 'pApAparAdhayorAgaH' ityabhidhAnAt / 11 manUnAm / kuladhRtAmapi Ta0 / 12 nikSipantaH / 13 vinAzam / 14 hastapramitAm / 'aratnistu niSkaniSThena muSThinA' ityabhidhAnAt / 15 gatyantaragamanena saha na yAnti / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattamaM parva tulApuruSa evAyaM yo nAma nikhilai paiH / tulito ratna'pujena bata naizvaryamIdRzam // 132 // ghavaM svaguruNA dattAm prAcicchitsati no bhuvam / pratyAkhyeyatvamutsRjya gRdhnorasya kimauSadham // 133 // dUta tAtavitIrNA no mahImenAM kulocitAm |"bhraatRjaayaamivaa''ditsoH nAsya lajjA bhvtpteH||134|| deyamanyat svatantreNa yathAkAmaM jigISuNA / muktvA kulakalatraM ca mAtalaM ca bhujAjitam // 13 // bhUyasta dalamAlapya sa vA bhuktAM mahItalam / ciramekAtapatrAUkam ahaM vA bhujavikramI // 136 // kRtaM vathA bhaTAlApaH arthasiddhibahiSkRtaH / saGagrAmanikaSe vyaktiH pauruSasya mamAsya ca // 137 // tataH samarasaMghaTTe yadvA tadvA'stu nau dvayoH / nIre kamidamekaM no vaco hara vacohara" // 13 // ityAviSkRtamAnena kumAreNa vacoharaH / drutaM vijito'gacchat12 pati sannAhayet13 param // 13 // tadA makaTasaMghaTTAd ucchalanmaNikoTibhiH / kRtolmuka zatakSepaH ivottasthe mahIzibhiH // 140 // kSaNaM samarasaMghaTTapizano bhaTasaGakaTaH / zrayate sma bhaTAlApo bale bhujabalozituH // 14 // cirAt samarasammadaH svAmino'yamabhUdiha / kiM vayaM svAmisatkArAd anRNIbhavituM kSamAH // 142 // jo samasta rAjAoMke dvArA ratnoMkI rAzise tolA gayA hai aisA yaha bharata eka prakArakA tulApuruSa hai kheda hai ki aisA aizvarya nahIM hotA / / 132 / / avazya hI vaha bharata apane pUjya pitA zrI bhagavAn vRSabhadevake dvArA dI huI hamArI pRthivIko chInanA cAhatA hai so isa lobhIkA pratyAkhyAna arthAt tiraskAra karaneke sivAya aura kucha upAya nahIM hai / / 133 // he dUta, pitAjIke dvArA dI huI yaha hamAre hI kulakI pRthivI bharatake liye bhAIkI strIke samAna hai aba vaha use hI lenA cAhatA hai so tere aise svAmIko kyA lajjA nahIM AtI ? / / 134 / / jo manuSya svatantra haiM aura icchAnusAra zatruoMko jItanekI icchA rakhate haiM ve apane kulakI striyoM aura bhujAoMse kamAI huI pRthivIko chor3akara bAkI saba kucha de sakate haiM / / 135 / / isaliye bAra-bAra kahanA vyartha hai, eka chatrase cihnita isa pRthivIko vaha bharata hI cirakAlataka upabhoga kare athavA bhujAoMmeM parAkrama rakhanevAlA meM hI upabhoga kruuN| bhAvArtha-mujhe parAjita kiye binA vaha isa pRthivIkA upabhoga nahIM kara sakatA / / 136 // jo prayojanakI siddhise rahita haiM aise zUravIratAke ina vyartha vacanoMse kyA lAbha hai? aba to yuddharUpI kasauTI para hI merA aura bharatakA parAkrama prakaTa honA cAhiye // 137 // isaliye he dUta, tU yaha hamArA saMdeharahita eka vacana le jA arthAt jAkara bharatase kaha de ki aba to hama donoMkA jo kucha honA hogA vaha yuddhakI bhIr3ameM hI hogA // 138 // isa prakAra abhimAna prakaTa karanevAle kumAra bAhubalIne usa dUtako yaha kahakara zIghra hI bidA kara diyA ki jA aura apane svAmI ko yuddha ke liye jaldI taiyAra kara // 139 / / usa samaya jinake mukuToMke saMgharSaNase karor3oM maNi uchala-uchalakara idhara-udhara par3a rahe haiM aura una maNiyoMse jo aise jAna par3ate haiM mAno agni ke saikar3oM phuliGgoMko hI idhara udhara phailA rahe hoM aise rAjA loga uTha khar3e hue // 140 / / usI kSaNa aneka yoddhAoMse bharI huI mahArAja bAhubalIkI senAmeM yuddhakI bhIr3ako sUcita karanevAlA yoddhA logoMkA parasparakA AlApa sunAI dene lagA thA // 141 / / isa samaya svAmIke yaha yuddhakI taiyArI bahuta dinameM huI hai, kyA aba hama loga svAmIke satkArase URNa (RNamukta) ho sakeMge ? bhAvArtha-svAmIne Ajataka pAlana-poSaNa kara jo hama logoMkA mahAn 1 ratnArtham / 2 chettumicchati / 3 nirAkaraNIyatvam / 'pratyAkhyAto nirAkRtaH' ityabhidhAnAta / heyatvamityarthaH (heyatvameva auSadhamityarthaH) / 4 lubdhasya / 5 anujakalatram / 6 AdAtumicchoH / 7 tat kAraNAt / 8 bahupralAparalam / niHsndehm| 10 sviikuru| 11 bho dUta / 12 gaccha pati da0, la0, / 13 sannaddhaM kuru / 14 ratnasamUhaiH / 15 alaatH| 16 bhaTasamUhaiH / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam poSayanti mahIpAlA bhUtyAnavasaraM prati / na cedavasaraH sAryaH kimebhistRNamAnuSaH // 143 // kalevaramidaM tyAjyam arjanIyaM yazodhanam / jayazrIvijaya labhyA nAlpovarko raNotsavaH // 144 // mandAtapazaracchAye pratyaGagairbANajarjaraiH / lapsyAmahe kadA nAma vizramaM raNamaNDape // 14 // pratyanIkakRtAnekavyUha nibhidya saaykaiH| zarazayyAmasambAdham adhyAziSye kadA nvaham // 146 // karNatAlAnilAdhUti vidhUtasamarazramaH / gajaskandhe niSIdAmi kadAhaM kSaNamUchitaH // 147 // dantidantA rgalaprotodgaladantra skhaladvacAH / jayalakSmIkaTAkSANAM kadA'haM lakSyatAM bhaje // 148 / / gajadantAntarAlambisvAntramAlAvaratrayA / kahi dolAmivAropya tulayAmi jayazriyam // 146 // bruvANairiti saGagrAmarasikarudbhaTarbhaTaH / zastrANi sazirastrANi sajjAnyAsan bale bale // 150 // tataH kRtabhayaM bhUyo bhaTabha kuttijitH| palAyitamiva kvA'pi paricchittimagAdahaH // 151 // athoruSyadbhaTAnIkanetracchAyApitAM rucam / dadhAna iva tigmAMzuH prAsIdAraktamaNDalaH // 152 // kssnnmstaaclprsthkaannkssmaajpllvaiH| sadagAlohitacchAyo dadRze'kAzasaMstaraH // 153 // satkAra kiyA hai kyA usakA badalA hama kucha de sakeMge ? // 142 // rAjA loga samayake liye hI sevaka logoMkA pAlanapoSaNa karate haiM, yadi samaya nahIM sAdhA gayA arthAt abasara par3ane para svAmIkA kArya siddha nahIM kiyA gayA to phira taNase bane hue ina puruSoMse kyA lAbha hai ? bhAvArtha-jo puruSa avasara par3anepara svAmIkA sAtha nahIM dete ve ghAsa-phasake bane hA puruSoM ke samAna sarvathA sArahIna haiM // 143 / / aba yaha zarIra chor3anA cAhiye, yazarUpI dhana kamAnA cAhiye aura vijaya lAbhakara jayalakSmI prApta karanI cAhiye, yaha yadvakA utsava kUcha thor3A phala dene vAlA nahIM hai // 144 // hama loga, ghAvoMse jarjara hue zarIrake pratyeka aMgoMse, jisameM ghAmako manda karanevAlI bANoMkI chAyA par3a rahI hai aise yuddhake maNDapameM kaba vizrAma kareMge? / / 145 // koI kahatA thA ki maiM kaba apane bANoMse zatruoMkI senAke dvArA kiye hae aneka vyahoMko chedakara vinA kisI upadravake bANoMkI zayyApara zayana karU~gA // 146 // koI kahatA thA ki maiM kaba yuddhameM kSaNa bharake liye mUchita hokara hAthIke kAnarUpI tAr3apatrakI vAyake calane se jisake yuddhakA saba parizrama dUra ho gayA hai aisA hotA huA hAthIke kaMdhepara baiThagA ? // 147 / / hAthIke dAMtarUpI argaloMmeM piroye jAnese jisakI aMtar3iyAM nikala rahI haiM tathA jisake mugbase TUTa-phaTa zabda nikala rahe haiM aisA hotA haA meM kaba jayalakSmIka kaTAkSokA nizAnA bana sakaMgA! bhAvArtha-vaha dina kaba hogA jaba ki maiM maratA huA bhI vijaya prApta karU~gA? // 148 / / koI kahatA thA ki hAthiyoMke dAMtoMke bIca meM laTakatI huI apanI aMtar3iyoMke samUharUpI majabUta rassIpara jhUlAke samAna vijayalakSmIko baiThAkara maiM kaba use tolUgA ? // 149 / / isa prakAra kahate hue yuddhake premI bar3e bar3e yoddhAoMne pratyeka senAmeM apane apane zastra tathA girakI rakSA karanevAlI TopiyAM sa~bhAla lIM // 150 // tadanantara dina samApta ho gayA so aisA mAlUma hotA thA mAno yoddhAoMkI bhauMhoMke tiraskArase bhayabhIta hokara kahIM bhAga hI gayA ho // 151 / / athAnantara sUryakA maMDala lAla ho gayA mAno usane krodhita hue yoddhAoMkI senAke netroMkI chAyAke dvArA dI huI lAla kAnti hI dhAraNa kI ho // 152 // usa samaya kSaNa bharake liye sUryako kiraNoMkA samUha astAcala 1 na gamyazcet / 2 vizrAma la0, da0, a0, 50, sa0 / 3 zatrukRtasenAracanAm / 4 avadhanana / 5 niSaNNo bhavAmi / 'kadAkorvA' iti bhaviSyadarthe laT / 6 parigha / 7 -todagaladasraTa0 / niryadraktaH / 8 nijapurItamAladuSyayA / 'dUSyA kakSyA varatrA syAd' itybhidhaanaat| hkdaa| 10 vinAzam / 11 divasaH / 12 athAruSya-la0 / 13 sAnu / 14 ravikiraNasamUhaH / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattama parva 187 karagiryagrasaMlagna : bhAnurAlakSyata kSaNam / pAtabhItyA karAlAH karAlambamivAzrayan // 154 // patanta vAruNI saGagAt pariluptavibhAvasum / nAlambata batAstAdriH bhAnu bibhyadivainasaH // 15 // gato nu dinamanveSTuM praviSTona rasAtalam / tirohito na zRGagApraiH astAdekSi bhAnumAn // 156 // vighaTayya tamo nazaM karairAkramya bhUbhRtaH / dinAvasAne paryAsthad aho raviranaMzukaH // 157 // tirthaDamaNDalagatyaiva zazvad bhAnurayaM bhUman / viprakarSAjjanaH agrAhIva' patannadhaH // 15 // vyasane'smin dinezasya zuceva paripIDitAH / vicchAyAni mukhAnyUhaH tamoruddhA digaGaganAH // 15 // kI zikharapara lage hue vanake vRkSoMkI kopaloMke samAna kucha kucha lAla raMgakA dikhAI de rahA thA // 153 // usa samaya vaha sUrya astAcalakI zikharapara lage hue kiraNoMse kSaNabharake liye aisA jAna par3atA thA mAno nIce giraneke bhayase apane kiraNarUpI hAthoMse kisIke hAthakA sahArA hI le rahA ho // 154 // jo sUrya vAruNI arthAt pazcima dizA (pakSameM madirA) ke samAgamase patita ho rahA hai aura jisakA kAntirUpI dhana naSTa ho gayA hai aise sUryako mAno pApase Darate hue hI astAcalane Alambana nahIM diyA thaa| * bhAvArtha--vAruNI zabdake do artha hote haiM madirA aura pazcima dishaa| pazcima dizAmeM pahu~cakara sUrya prAkRtika rUpase nIce kI ora Dhalane lagatA hai| yahAM kavine isI prAkRtika dRzyameM zleSamUlaka utprekSA alaMkArakI puTa dekara use aura bhI sundara banA diyA hai| vAruNI arthAt madirAke samAgamase manuSya apavitra ho jAtA hai usakA sparza karanA bhI pApa samajhA jAne lagatA hai , sUrya bhI vAruNI arthAt pazcima dizA (pakSameM madirA) ke samAgamase mAno apavitra ho gayA thaa| usakA sparza karanese kahIM meM bhI pApI na ho jAU~ isa bhayase astAcalane use sahArA nahIM diyA-girate hae ko hastAlambana dekara giranese nahIM bacAyA / sUrya DUba gayA // 155 / / usa samaya sUrya dikhAI nahIM detA thA so aisA jAna par3atA thA mAno bIte hue dinako khojane ke liye gayA ho, athavA pAtAlalokameM ghusa gayA ho athavA astAcalakI zikharoMke agrabhAgase chipa gayA ho // 156 // jisa prakAra koI vIra puruSa dAridrayarUpI andhakArako naSTa kara aura apane kara arthAt Taiksa dvArA bhUbhat arthAt rAjAoMpara AkramaNa kara dina arthAt bhAgyake antameM anaMzuka arthAt binA vastrake yoM hI calA jAtA hai usI prakAra sUrya rAtrisambandhI andhakArako naSTa kara tathA kara arthAt kiraNoMse bhUbhut arthAt parvatoMpara AkramaNa kara dinake antameM anaMzuka arthAt kiraNoMke binA yoM hI calA gayA-asta ho gayA, yaha kitane duHkhakI bAta hai| // 157 // yaha sUrya to meru parvatake cAroM ora golAkAra tirachI gatise nirantara ghUmatA rahatA hai tathApi dUra honese dikhAI nahIM detA isaliye mUrkha puruSoMko nIce giratA huA sA jAna par3atA hai / / 158 // saryako isa vipattike samaya mAno zokase pIr3ita huI dizArUpI striyAM andhakArase bhara jAne ke kAraNa kAntirahita mukha dhAraNa kara rahI thiiN| bhAvArtha-patikI vipattike samaya jisa prakAra kulavatI striyoM ke mukha zokase kAntihIna ho jAte haiM usI prakAra sUryakI vipattike samaya dizArUpo striyoMke mukha zokase kAntihIna ho gaye the| andhakAra chA jAnese dizAoMkI 1 vistRtAH / 'karAlo danture tuGage vizAle vikRte'pi ca' ityabhidhAnAt / 2 varuNasambandhidikasaGgAt / madyasaGagAditi dhvaniH / 3 kAntireva dhanaM yasya / pakSe vibhA ca vas ca vibhAvasunI, pariplute vibhAvasunI yasya tam / 4 na dharati sma / 5 pApAt / 6 gaveSaNAya / 7 nizAsambandhi / 8 parvatAnAm / napAMzca / 6 divasAnte / bhAgyAvasAne ca / divAva-la0, d0| 10 patitavAn / 11 kAntirahitaH, vastrarahita iti dhvaniH / 12 merupradakSiNarUpatiryagabimbagamanena / 13 dUrAt / 14 svIkRtaH / 15 vipdi| 16 dharanti sma / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 mahApurANam padminyo mlAnapadmAsyA dvire phakaruNArutaH / zocantya iva saMvRttA viyogAdahimatviSaH // 160 // sandhyAtapatatAnyAsan vanAnyastamahIbhUtaH / parotAnIva dAvAgnizikhayAtikarAlayA // 16 // anuraktApi sandhyeyaM parityaktA vivasvatA / praviSTevAgnimAraktacchavirAlakSyatAmbare // 162 // ( zanairAkAzavArAzivimodyAnarAjivit / ruruce dizi vAruNyAM sandhyAsindUrasacchaviH // 163 // cakravAkImanastApadIpano' na hutAzanaH / paprathe pazcimAzAnte sandhyArAgo japAruNaH // 164 // *sAndhyo rAgaH sphurana dikSu kSaNamaikSi priyAgame / mAninInAM manorAgaH kRtsno machanivakataH // 16 // dhataraktAMzukA sandhyAm anuyAntI dinAdhipam / bahamene satI lokaH kRtAnumaraNAmiva // 166 // cakravAkI dhRtotkaNTham anuyAntIM kRtasvanAm / 'vijahAveva cakrAvo niryAta ko nu laGghayet // 167 // raveH kimapurAdho'yaM kAlasya niyateH kim / rathAGgamithunAnyAsan viyuktAni yato mithaH // 16 // ghanaM tamo vinArkeNa vyAnaze nikhilA dishH| vinA tejasvinA prAyastamo rundhe na santatam // 166 / / tamo'vaguNThitA reja rajanI tArakAtatA / vinIlavasanA bhAsvanmauktikevAbhisArikA // 170 // zobhA jAtI rahI thii||159|| kamaliniyoMke kamalarUpI mukha murajhA gaye the jisase ve aisI jAna paDatI thIM mAno saryakA viyoga honese bhamaroMke karuNAjanaka zabdoMke bahAne rudana karatI haI zoka hI kara rahI hoM / / 160 // sAyaMkAlake lAla lAla prakAzase vyApta hae astAcala ke vana aise jAna par3ate the mAno atyanta bhayaMkara dAvAnalakI zikhAse hI ghira gaye hoM // 161 / / yadyapi yaha saMdhyA anurakta arthAt prema karanevAlI (pakSameM lAla) thI tathApi sUryane use chor3a diyA thA isaliye hI vaha lAla raMgakI saMdhyA AkAzameM aisI jAna par3atI thI mAno usane agnimeM hI praveza kiyA ho| bhAvArtha-pativratA striyAM patiyoMke dvArA apamAnita honepara apanI vizuddhatAkA paricaya deneke liye sItAke samAna agnimeM praveza karatI haiM yahAMpara kavine bhI samAsokti alaMkArakA Azraya lekara saMdhyArUpI strIko sUryarUpI patike dvArA apamAnita honepara apanI vizaddhatA-saccaritratAkA paricaya deneke liye saMdhyA kAlakI lAlimA rUpI agnimeM praveza karAyA hai / / 162 / / sindUrake samAna zreSTha kAntiko dhAraNa karanevAlI vaha saMdhyA dhIre dhIre pazcima dizAmeM aisI suzobhita ho rahI thI mAno AkAzarUpI samudra meM mUMgoMke bagIcoMkI paMkti hI ho / / 163 / / javAke phUlake samAna lAla lAla vaha saMdhyAkAla kI lAlI pazcima dizAke antameM aisI phaila rahI thI mAno cakaviyoMke manake saMtApako bar3hAne vAlI agni hI ho // 164 // samasta dizAoMmeM phailatI huI saMdhyAkAlakI lAlI kSaNa bharake liye aisI dikhAI detI thI mAno patiyoMke Anepara mAna karanevAlI striyoMke manakA samasta anarAga hI eka jagaha ikaTThA haA ho // 165 // lAla kiraNarUpI vastra dhAraNakara saryarUpI patike pIche pIche jAtI huI saMdhyAko loga patike sAtha maranevAlI satIke samAna bahuta kucha mAnate the // 166 // cakavAne bar3I utkaMThAse apane pIche pIche AtI huI aura zabda karatI huI cakavIko Akhira chor3a hI diyA thA so ThIka hI hai kyoMki niyati arthAt daivika niyamakA ullaMghana kauna kara sakatA hai ? // 167 / usa samaya cakavA cakaviyoMke jor3e parasparameM bichar3a gaye the-alaga alaga ho gaye the, so yaha kyA sUryakA aparAdha hai ? athavA kAlakA aparAdha hai ? athavA bhAgyakA hI aparAdha hai ? // 1 banA saba dizAoMmeM gAr3ha andhakAra phaila gayA thA so ThIka hI hai kyoMki tejasvIke binA prAyaH saba ora andhakAra hI bhara jAtA hai // 169 // andhakArase ghirI huI aura tArAoMse vyApta huI vaha rAtri aisI suzobhita ho rahI 1 uddiipnkaarii| 2 sandhyArAgaH la0, d0| 3 prasarpan / 4 samamaraNAm / agnipraveza kurvatImityarthaH / 5 mumuce / 6 cakrADa ko la0, da0, a0, sa0, i0 / 7 cyApnoti / 8 tmsaacchaaditaa| vezyA / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattamaM parva tatAndhatamase loke jnrunmiilitekssnnH| nAdRzyata puraH kiJcit mithyAtveneva dUSitaH // 17 // prasahya tamasA ruddho loko'ntAkulIbhavan / dRSTivaiphalya dRSTernu bahu mene zayAlutAm // 172 // dIpikA racitA rejuH prativezma sphurattviSaH / 'ghanAndhatamasobhede prakalaptA iva sUcikAH // 173 // tamo vidhUya dUreNa jagadAnandibhiH kraiH| udiyAya zazI lokaM kSIreNa kSAlayanniva // 174 // prakhaNDamanurAgeNa nijaM maNDalamudvahan / surAjeva kRtAnandam udagAd vidhuratkaraH // 17 // dRSTvevAkRSTahariNaM hari hariNalAJchanam / timiraughaH pradudrAva kariyUthasadRg mahAn // 176 // tatatArAvalI reja jyotsnApUraH sudhAchavaH / sabubuda ivAkAzasindhorodhaH parikSaran // 177 // haMsapota ivAnvicchan zazI timirazaivalam / tArA sahacarIkAntaM vijagAhe nabhaHsaraH // 178 // tamo niHzeSamuddhaya jagadAplAvayan kraiH| prAleyAMzastadA vizvaM sudhAmayamivAtanot // 176 // tamo dUraM vidhUyA'pi vidhurAsIt kalaGakavAn / nisargajaM tamo nUnaM mahatA'pi sudustyajam // 180 // thI mAno nIla vastra pahine huI aura camakIle motiyoMke AbhUSaNa dhAraNa kiye huI koI abhisAriNI strI hI ho // 170 // jisa prakAra mithyA darzanase dUSita puruSoMko kucha bhI dikhAI nahIM detA-padArthake svarUpakA ThIka ThIka jJAna nahIM hotA usI prakAra gADha andhakArase bhare hue lokameM puruSoMko AMkha kholanepara bhI sAmanekI kucha bhI vastu dikhAI nahIM detI thI // 171 / / jabardastI andhakArase ghire hue loga bhItara hI bhItara vyAkula ho rahe the aura unakI dRSTi bhI kucha kAma nahIM detI thI isaliye unhoMne sonA hI acchA samajhA thA // 172 / / ghara ghara meM lagAye hue prakAzamAna dIpaka aise acche suzobhita ho rahe the mAno atyanta gAr3ha andhakArako bhedana karane ke liye bahuta sI suiyAM hI taiyAra kI gaI hoM // 173 // itane hI meM jagatko Anandita karanevAlI kiraNoMse andhakArako dUrase hI naSTa kara candramA isa prakAra udaya huA mAno lokako dUdhase nahalA hI rahA ho // 174 // vaha candramA kisI uttama rAjAke samAna saMsArako Anandita karatA huA udaya huA thA, kyoMki jisa prakAra uttama rAjA anurAga arthAt premase apane akhaNDa (saMpUrNa) maNDala arthAt dezako dhAraNa karatA hai usI prakAra vaha candramA bhI anurAga arthAt lAlimAse apane akhaNDamaNDala arthAt pratibimbako dhAraNa kara rahA thA aura uttama rAjA jisa prakAra cAroM ora apanA kara arthAt Taiksa phailAtA hai usI prakAra vaha candramA bhI cAroM ora apane kara arthAt kiraNeM phailA rahA thA // 175 // hariNake cihna vAle candramAko dekhakara andhakArakA samUha bar3A honepara bhI isa prakAra bhAga gayA thA jisa prakAra ki hariNako pakar3e hue siMhako dekhakara hAthiyoMkA bar3A bhArI jhuNDa bhAga jAtA hai / / / 176 / / jisameM tArAoMkI paGakti phailI huI hai aisA candramAkI cAMdanIkA samUha usa samaya aisA acchA jAna par3atA thA mAno bubudoM sahita Uparase par3atA huA AkAzarUpI samudrakA pravAha hI ho||177|| haMsake bacce ke samAna vaha candramA andhakArarUpI zaivAlako khojatA haA tAre rUpI haMsiyoMse bhare hue AkAzarUpI sarovarameM avagAhana kara rahA thA-idhara-udhara ghUma rahA thA // 178 / / samasta andhakArako naSTa kara jagatko kiraNoMse bharate hue candramAne usa samaya yaha samasta saMsAra amRtamaya banA diyA thA // 179 // andhakArako dUra karake bhI vaha candramA kalaMkI bana rahA thA so ThIka hI hai kyoMki svAbhAvika andhakAra bar3e puruSoMse chuTanA 1 haThAt / 2 netraviphalatvadarzanAt / 3 zayanazIlatAm / 4 dhanAvatamasoddede Ta0 / niviDAndhakArabhedane / 5 kRtAH / 6 ivAnviSTAn la0, da0, pa0 / 7 viveza / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 mahApurANam .. bhiSajeva kareM: spRSTA dizastimirabhedibhiH / zanairdRza ivAlokam AtenuH ziziratviSA // 181 // iti pradoSasamaye jAte praspaSTatArake / saudhotsaGgabhuvo bhejuH purandhayaH saha kAmibhiH / / 182 // candanadravasiktAgyaH tragviNyaH sAvataMsikAH / lasadAbharaNA rejustanvyaH kalpalatA iva // 183 // indupAdaH samutkarSam zragAnmakaraketanaH / tadodanvAnivodvelo manovRttiSu kAminAm // 184 // ramaNA' ramaNIyAzca candrapAdAH sacandanAH / madAMzca madanArambham zrAtanvan ramaNIjane // 185 // zazAGkakarajaitrAstreH tarjayannikhilaM jagat / nRpavallabhikAvAsAnmanobhUrabhyaSeNayan // 186 // nAsvAdi madirA svairaM nAja na karespitA / kevalaM madanAvezAttaruNyo bhejurutkatAm // 187 // utsaGgasaGaginI bhartuH kAcinmadavighUrNitA / kAminI mohanAstreNa batAnaGgena tarjitA // 188 // sakhIvacanamullaGadhya bhaktvA mAnaM nirargalA' / prayAntI ramaNAvAsaM kApyanaGgena dhIritA // 186 // zaMphalIvacanairdUnA kAcit paryazrulocanA / cakrA hveva bhRzaM tepe nAyAti prANavallabhe // 160 // zUnyagAnasvanaM: ' strINAm alijyAkala jhaGkRtaiH / pUrva raGgamivAnaGago racayAmAsa kAminAm // 169 // bhI kaThina hai / / 180 / / jisa prakAra vaidyake dvArA tibhira rogako naSTa karanevAle hAthoMse sparza kI huI AMkheM dhIre dhIre apanA prakAza phailAne lagatI hai usI prakAra candramAke dvArA andhakArako naSTa karanevAlI kiraNoMse sparza kI huI dizAe~ dhIre dhIre apanA prakAza phailAne lagI thIM // / 181 // isa prakAra jisameM tArAgaNa spaSTa dikhAI de rahe haiM aisA sAyaMkAlakA samaya honepara saba striyAM apane apane patiyoM ke sAtha mahaloMkI chatoMpara jA pahu~cIM / / 182 // jinake samasta zarIrapara ghise hue candanakA lepa lagA huA hai, jo mAlAe~ dhAraNa kiye huI haiM, kAnoM meM AbhUSaNa pahane haiM aura jinake samasta AbharaNa dedIpyamAna ho rahe haiM aisI ve striyAM kalpalatAoM ke samAna suzobhita ho rahI thIM // 183 // | usa samaya candramAkI kiraNoMse jisa prakAra samudra laharAtA huA vRddhiko prApta hone lagatA hai usI prakAra kAmI manuSyoM ke manameM kAma udvelita hotA huA bar3ha rahA thA / / 184 / / sundara pati candramAkI kiraNeM aura candana sahita mada ye saba milakara striyoM meM kAmakI utpatti kara rahe the / / 185 // candramAkI kiraNeMrUpI vijayI zastroMke dvArA samasta jagatko tiraskRta karatA huA kAmadeva rAjAkI striyoMke nivAsasthAnameM bhI senA sahita jA pahu~cA thA / / 186 // taruNa striyoMne na to madirAkA svAda liyA, na icchA nusAra use sUMghA aura na hAthameM hI liyA, kevala kAmadevake Avezase hI utkaNThAko prApta ho gaI, arthAt kAmase vihvala ho uThIM // 187 // patikI goda meM baiThI huI aura madase jhUmatI huI koI strI kAmadevake dvArA mohana astrase tAr3ita kI gaI thI / / 188 / / kAmadeva se prerita huI koI strI sakhIke vacana ullaMghana kara tathA mAna chor3akara svataMtra ho apane patike nivAsasthAna ko jA rahI thI / / 189 / / koI strI patike na Anepara vApisa lauTI huI dUtIke vacanoMse dukhI hokara AMkhoM se AMsU chor3a rahI thI aura cakavIke samAna atyanta vihvala ho rahI thI - tar3apa rahI thI // 190 // zUnya hRdayase gAye hue striyoMke sundara gItoMse tathA bhramarapaMktike manohara bhaMkAroMse kAmadeva kAmI puruSoMke liye pUrva raGga arthAt nATakake prArambhameM honevAlA eka aMga vizeSa hI mAno banA rahA thA / bhAvArtha-usa samaya striyAM patiyoMkI prAptike liye besudha hokara gA rahI thIM aura ur3ate hue bhUmaroMkI guMjAra phaila rahI thI jisase aisA mAlUma hotA thA mAno kAmadevarUpI naTa kAmakrIr3ArUpa nATakake pahale honevAle saMgIta vizeSa hI dikhalA rahA ho / nATakake pahale jo maMgala-saMgIta hotA hai use pUrva raGga kahate haiM // / 191 // 1 mAlabhAriNaH / 2 priyatamAH / 3 madAzca la0 / 6 pratibandharahitA / 7 dhairya nItA / 8 cittasaMmohana hetugItavizeSaH / & kaladhvanibhedaH / senayA sahAbhyagamayan / 5 utkaNTatAm / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattamaM parva 161 'gotraskhalanasaMvRddha manyumanyAmananyajaH / nopaikSiSTa priyotsaGgam anayannavasaGagatAm // 12 // nendupAdati lebhe nozArena' jalAyA / khaNDitA mAninI kAcid antastA balIyasi // 163 // kAciduttApibhirbANaH tApitA'pi manobhuvA / nitambinI pratIkAraM naicchaddharyAvalambinI // 164 // anuraktatayA dUraM notayA praNayocitAm / bhUmi yUnA'nyayA soDhaH sandezaH paruSAkSaraH // 16 // prAli tvaM nAlikara brUhi gataH kinnu vilakSatAm / priyAnAmAkSaraH kSINaiH mohAnmapyavatAritaiH / 166 / yathA tava hRtaM cetaH tayA lajjA'pyahAri kim / yena nistrapara" bhayo'pi praNayo'smAsu tanyate // 17 // saivAnuvartanIyA te subhagaM mnymaaninii| asyAne yojitA prItiH jAyate'nuzayAya te // 18 // iti prANapriyAM kAJcit sandizantI" sakhojane / yuvA sAdaramabhyetya nAnuninyena mAninIm // 16 // candrapAdAstapantIva candana dahatIva mAm / sandhukSyata ivA'mIbhiH kAmAgnirvyajanAnilaH // 20 // gotraskhalana arthAta bhalase kisI dusarI strIkA nAma le denese jisakA krodha bar3ha rahA hai aisI kisI anya navIna byAhI huI strIkI bhI kAmadevane upekSA nahIM kI thI kintu use bhI patike samIpa pahu~cA diyA thaa| bhAvArtha-praur3hA striyoM kI apekSA navor3hA striyoMmeM adhika mAna aura lajjA rahA karatI hai parantu usa candrodayake samaya ve bhI kAmase unmatta ho saba mAna aura lajjA bhUlakara patiyoMke pAsa jA pahuMcI thIM // 192 // jisa kisI strIkA pati vacana dekara bhI anya strIke pAsa calA gayA thA aisI abhimAninI khaNDitA strIke manakA saMtApa itanA adhika bar3ha gayA thA ki use na to candramAkI kiraNoMse saMtoSa milatA thA, na uzIra (khasa) se aura na paMkhese hI // 193 // dhIraja dhAraNa karanevAlI koI strI kAmadevake dvArA atyanta pIr3A denevAle bANoMse dukhI hokara bhI usakA pratIkAra nahIM karanA cAhatI thii| bhAvArthaapane dhairyaguNase kAmapIr3Ako cupacApa sahana kara rahI thI // 194 // koI taruNa puruSa premase bharI huI apanI anya strIko prema karane yogya kisI dUra sthAnameM le gayA thA, vahAM vaha usake kaThora akSaroMse bhare hae saMdezako cupacApa sahana kara rahI thI // 195 // koI strI apanI sakhIse kaha rahI thI ki he sakhi, saca kaha ki kyA vaha bhUmase mere viSayameM kahe hue aura atyanta kSINa apanI priyAka nAmake akSaroMse kucha cakita huA thA ? // 196 // koI strI apane aparAdhI patise kaha rahI thI ki he nirlajja, jisane terA citta haraNa kiyA hai kyA usane terI lajjA bhI chIna lI hai ? kyoMki tU phira bhI mujhapara prema karanA cAhatA hai / / 197 / / koI strI patiko tAnA de rahI thI ki Apa apane Apako bar3A saubhAgyazAlI samajhate haiM isaliye jAiye usI mAna karanevAlI strIkI sevA kIjiye kyoMki ayogya sthAnameM kI gaI prIti Apake saMtApake liye hI hogii| bhAvArtha-mujhase prema karanepara Apako saMtApa hogA isaliye apanI usI preyasIke pAsa jAiye / / 198 / / isa prakAra sakhiyoMke liye saMdeza detI huI kisI ahaMkAra karanevAlI pyArI strIko usakA taruNa pati Akara bar3e Adarake sAtha nahIM manA rahA thA kyA? arthAt avazya hI manA rahA thA / / 199 / / koI strI apanI sakhIse kaha rahI thI ki ye candramA kI kiraNa mujhe saMtApa de rahI hai, yaha candana jalA sA rahA hai aura yaha paMkhoMkI havA merI kAmAgni 1 nAmaskhalana / 2 pravadvakrodhAm / 3 kAmaH / 4 navavadhUmityarthaH / 5 lAmajjakaiH / 'mUle'syozIramastriyAm' / 'abhayaM naladaM sevyamamRNAla jalAzayam / lAmajjakaM lghulymvdaahessttkaapthe|" ityabhidhAnAt / 6 vyajanena / 7 viyuktA / 8 saMdhAnam (zayyAgRham) / 6 vAcikam / 10 bho sakhi / 11 anRtam / 12 vismayAnvitAm / 13 divyaH / 14 nirlajja / 15 ahaM subhageti manyamAnA gmaa| 16 pazcAttApAya / 17 tava / 18 sajalpantIm / vacanaM preSayantIm / 16-nye'tha la0, da0 / anunaya nAkaroditi na / (api tu karotyeva) / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 mahApurANam tamAnayAnunIyeha naya mAM vA tadantikam / tvadadhInA mama prANAH prANeze bahuvallabhe // 201 // ityanaGagAturA kAcit sandizantI sakhIM miyaH / bhujoparodhamAzleSi patyA pratyagrakhaNDitA // 202 // rAjye manobhavasyAsmin svairaM raMramyatAmiti / kAminIkalakAJcIbhiH udaghoSIva ghoSaNA // 203 // krnnotplniliinaalikulkolaahlsvnaiH| upaje kimu strINAM karNajAhe' manobhuvA // 204 // stanAgarAgasammI parirambho'tinirdayaH / vavRdhe kAmivRtdeSu rabhasazca kacagrahaH // 20 // (AraktakaluSA dRSTiH mukhamApATa'lAdharam / ratAnte kAminAmAsIt sItkRtaM vA'sakRtkRtam // 206 // puSpa sammardasurabhiH praastrstjghnaaNshukaa| sambhogAvasatau zayyA mithunAnyadhizerata // 207 // kazcid vIrabhaTai viraNArambhakRtotsavaiH / priyoparodhAnmandeccharapyAsevi ratotsavaH // 208 // kecit kortyaGaganAsaGagamukhasaGagakRtaspahAH / priyAGaganApariSvaGgam aGagIcakurna mAninaH // 206 // nijitAribhaTai gyA priyA mAsmAbhiranyathA / iti jAtibhaTAH kecinna bheju zayanAnyapi // 210 // zaratalpagatAnalpasukhasaGakalpataH pare / nAbhyanandan priyAtalpam analpecchA bhaTottamAH // 211 // svakAminIbhirArabdhavIrAlAparbhaTaH prH| vibhAvarI vibhAtA'pi sA nAvedi raNonmukhaiH // 212 // ko bar3hA sI rahI hai // 200 / isaliye manAkara yA to unheM yahAM le A yA mujhe hI unake pAsa le cala, yaha ThIka hai ki prANapatike aneka striyAM haiM isaliye unheM merI paravAha nahIM hai kintu mere prANa to unhIM ke adhIna haiM // 201 / / isa prakAra kAmadevase pIr3ita hokara koI strI apanI sakhIse saMdeza kaha hI rahI thI ki itane meM usa navIna virahiNI strIko pAsa hI chipe hue usake patine donoM bhujAoMse pakar3akara paraspara AliMgana kiyA // 202 // usa samaya manohara zabda karatI huI striyoMkI karadhaniyAM mAno yahI ghoSaNA kara rahI thIM ki Apa loga kAmadevake isa rAjyameM icchAnusAra krIr3A karo // 203 / / una striyoMke karNaphUlake kamaloMmeM chipe hue bhUmaroMke samUha kolAhala kara rahe the aura usase aisA jAna par3atA thA ki kAmadeva striyoMke kAnoM ke samIpa lagakara kucha gupta bAteM hI kara rahA ho // 204 // usa samaya kAmI logoMke samUhameM striyoMke stanoMpara lage hue lepako mardana karanevAlA aura atyanta nirdaya AliMgana bar3ha rahA thA tathA vegapUrvaka kezoMkI pakar3A-pakar3I bhI bar3ha rahI thI // 205 / / saMbhogake bAda kAmI logoMke netra kucha kucha lAla aura kaluSita ho gaye the, mukha kucha kucha gulAbI adharoMse yukta ho gayA thA tathA usase sI sI zabda bhI bAra bAra ho rahA thA / / 206 / / saMbhoga-kriyAke samApta honepara strI aura puruSa donoM hI usa zayyApara so gaye jo ki phUloMke saMmardase sugandhita ho rahI thI aura jisapara khulakara adhovastra par3e hue the // 207 // jinheM honevAle yuddhake prArambhameM bar3A Ananda A rahA thA aise kitane hI zUravIra yoddhAoMne icchA na rahate hue bhI apanI pyArI striyoMke Agrahase saMbhoga sukhakA anubhava kiyA thA // 208 // kIrtirUpI strI ke samAgamase utpanna honevAle sakhameM jinakI icchA laga rahI hai aise kitane hI mAnI yoddhAoM ne apanI pyArI striyoMkA AliMgana svIkAra nahIM kiyA thA // 209 // 'jaba hama loga zatrake yoddhAoMko jIta leMge tabhI priyAkA upabhoga kareMge anyathA nahIM' aisI pratijJA kara kitane hI svAbhAvika zUravIra zayyAoMpara hI nahIM gaye the // 210 // bar3I bar3I icchAoMko dhAraNa karanevAle kitane hI uttama zUravIroMne bANoMkI zayyApara sonese prApta hue bhArI sukhakA saMkalpa kiyA thA isaliye hI unhoMne pyArI striyoMkI zayyApara sonA acchA nahIM samajhA thA // 21 // jinhoMne apanI striyoMke sAtha aneka zUravIroMkI kathAe~ kahanA prArambha kiyA hai aise yuddha ke 1 bahustrIke sati / 2 rahasi / 3 nuutnviyuktaa| 4 raho bbhaasse| bhedakumantraH sUcitaH / 5 krnnmuule| 6 ISadaruNa / 7 suratAvasAne / 8 nAsmAbhi-la0, da0, a0, pa0, sa0, i0| 6 prabhAtApi / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattama parva kecidraNarasAsaktamanaso'pi puraH sthitam / kAntAsaDAgarasaM svaraM bhejuH samarasA bhaTAH // 213 // prahArakarkazo daSTadazanacchadaniSThuraH / ratArambho raNArambhanivizeSo nyaSevi taiH // 214 // ratAnuvartana DhiparirambharmukhArpaNaH / manAMsi kAminAM ja hraH kAminyastAH smarAturAH // 21 // garddhavokSitaH sAntahA~samanmanajalpitaH / akANDaruSitaizcaNDaiH vivRtairasamadha bhiH // 216 // tAsAmakRtakasnehagarbhaH kRtakakaitadaiH / rasiko'bhUd ratArambhaH sambhogAnteSu kAminAm // 217 // teSAM nidhuvanArambhatibhUmigataM tadA / saMdraSTumasahantIva paryavartata sA nizA // 21 // pralaM bata ciraM ratvA dampatI tAmyayoM ya vAm / lambitendumakhI tasthau itIvAparadigvadhUH // 21 // vighaTthya rathAGagAnAM mithunAni miyoM'zumAn / tApena tatkRteneva parito'bhyudiyAya saH // 220 // tAvadAsId dinArambho gataM nazaM tamo layam / sahasrAMzudizaM prAcoM parirabhe karotkaraiH // 221 // kiraNastaruNIva tamaH zAvaramaddhatam / taraNeH karaNIyaM tu dinazrIparirambhaNam // 222 // kokakAntAnurAmeNa sama eghAkare zriyam / puSNanumAMzuruSacchan20 amuSNAtkaumudoM zriyam // 223 // sanmakha hae anya yoddhA logoMko saberA hote hue bhI vaha rAta jAna nahIM par3I thii| bhAvArthasthAeM kahate kahate rAtri samApta ho gaI, saberA ho gayA phira bhI unheM mAlUma nahIM huA / / 212 // yuddha aura saMbhogameM ekasA Ananda mAnanevAle kitane hI yoddhAoMkA citta yadyapi yuddhaka rasameM Asakta ho rahA thA tathApi unhoMne sAmane prApta hue strIsaMbhogake rasakA bhI icchAnasAra upabhoga kiyA thA / / 213 // una yoddhAoMne raNake prArambhake samAna hI saMbhogakA prAraMbha kiyA thA, kyoMki jisa prakAra raNakA prArambha parasparake prahAroM (coToM) se kaThora hotA hai usI prakAra saMbhogakA prArambha bhI parasparake prahAroM arthAta kacagraha, nakhakSata Adise kaThora thA, aura jisa prakAra raNakA prArambha oTha cabAye jAnese nirdaya hotA hai usI prakAra saMbhogakA prArambha bhI oThoM ke cumbana Adise nirdaya thA / / 214 / / kAmase pIr3ita huI kitanI hI striyAM patiyoMkA gADha AliMgana kara, cambanake liye unheM apanA mukha dekara aura unake sAtha saMbhoga kara unakA mana haraNa kara rahI thIM // 215 / / AdhI najarase dekhanA, bhItara hI bhItara haMsate hae avyAta zabda kahanA, asamayameM rUsa jAnA, bar3I tejIke sAtha karavaTa badalanA bhauMhoMko Ar3I tirachI calAnA aura svAbhAvika snehase bharA huA jhUThA chala-kapaTa dikhAnA Adi striyoM ke aneka vyApAroMse saMbhogakA eka daura samApta ho jAnepara bhI kAmI puruSoMkA punaH saMbhoga prArambha ho rahA thA aura vaha baDA hI rasIlA thA // 216-217 // usa samaya vaha rAtri podanapurake strI-puruSoM ke usa bar3he hue saMbhogako dekha nahIM sakI thI isaliye hI mAno ulaTa par3I thI arthAt samApta ho cukI thI-prAtaHkAlake rUpameM badala gaI thI // 218 // jisakA candramAko mukha nIce kI ora laTaka rahA hai aisI pazcima dizArUpI strI mAno yahI kahatI huI khar3I thI ki he strI puruSo, rahane do, bahuta derataka krIr3A kara cuke, nahIM to tuma donoM hI duHkha pAoge // 219 // saryane sAyaMkAlake samaya cakavA-cakaviyoMko paraspara alaga-alaga kiyA thA isI saMtApase vyApta huA mAno vaha phirase udaya hone lagA // 220 / / itane meM hI dinakA prArambha haA, rAtrikA andhakAra vilIna ho gayA aura saryane apanI kiraNoMka samahase pUrvadizAkA AliMgana kiyA / / 221 // rAtrikA andhakAra to sUryakI lAla kiraNoMse hI naSTa ho gayA thA aba to sUryako kevala dinarUpI lakSmIkA AliMgana karanA bAkI raha gayA thA // 222 / / sarya cakaviyoM ke anurAgake sAtha hI sAtha kamaloMkI zobhA bar3hA rahA thA aura udaya 1 gAhaM parilA / 2 avyaktabhASaNaH / 3 viSamabha bhiH / 4 pralayaM gatA / 5 tAmyatA la0 / 6 vighaTanakRtena / 7 vyAptaH / 8 AliGganaM cakAra / 9 AliGganam / 10 -radgacchan la0, da0 / 25 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 mahApurANam tamaH kavATamudghATaya diGamukhAni prakAzayan / jagaduddhATitAkSaM vA vyadhAduSNakaraH karaiH // 224 // 'prAtastarAmathotthAya padmAkaraparigraham / tanvan bhAnuH pratApena jigISovRttimanvagAt // 22 // sukaNThA peThuratyuccaH prabhoH prAbodhikAstadA / svayaM prabuddhamapyenaM prabodhena yuyukSavaH // 226 // hariNIcchandaH azizirakaro lokAnandI janairabhinandito bahumatakaraM tejastanvagnito'yamudeSyati / navara jagatAmudyotAya tvamapyudayocitam vidhimanusaran zayyotsaGagaM jahIhi mude zriyaH // 227 // katarakatameM nAkAntAste balairbalazAlino bhujabalamidaM lokaH prAyo na vetti tavAlpakaH / bharatapatinA sArddha yuddha jayAya kRtodyamo na pavara bhavAn bhUyAd bhartA navIrajayazriyaH // 228 // raviraviralAnadhana jAtAnivAzramazAkhinA tuhinakaNikapAtAnAzu pramRjya krotkraiH| ayamudayati prAptAnandarito'mbujinIvanaH udayasamaya pratyudyAtora dhRtArghamivA'mbujaH // 226 // hote hI cAMdanIkI zobhAko bhI curAtA jAtA thA-naSTa karatA jAtA thA // 223 // sUryane apane kiraNarUpI hAthoMse andhakArarUpI kivADa kholakara dizAoMke maha prakAzita kara diye the aura samasta jagatke netra khola diye the // 224 / / vaha sarya vijayakI icchA karanevAle kisI rAjAkI vRttikA anukaraNa kara rahA thA kyoMki jisa prakAra vijayakI icchA karanevAlA rAjA bar3e sabere uThakara apane pratApase padmAkara arthAt lakSmIkA hAtha svIkAra karatA hai usI prakAra sUrya bhI bar3e sabere udaya hokara apane pratApase padmAkara arthAt kamaloMke samuhako svIkAra kara rahA thA-apane tejase unheM vikasita kara rahA thA // 225 // yadyapi usa samaya mahArAja bAhubalI svayaM jAga gaye the tathApi unheM jagAnekA udyoga karate hue sundara kaNThavAle baMdIjana jora jorase nIce likhe hue maMgalapATha par3ha rahe the // 226 / / he puruSottama, jo logoMko Ananda denevAlA hai aura loga jisakI prazaMsA kara rahe haiM aisA yaha sUrya saba logoMko acchA laganevAle tejako phailAtA huA idhara pUrva dizAse udaya ho rahA hai isaliye Apa bhI jagatko prakAzita aura lakSmIko Anandita karaneke liye saryodayake samaya honevAlI yogya kriyAoMko karate hae zayyAkA madhyabhAga chor3iye // 227 // he rAjAoMmeM zreSTha, ApakI senAoMne kitane kitane balazAlI rAjAoMpara AkramaNa nahIM kiyA hai, ye choTe choTe loga prAyaH ApakI bhujAoMke balako jAnate bhI nahIM haiN| he naravIra, Apane bharatezvarake sAtha yuddhameM vijaya prApta karaneke liye udyama kiyA hai isaliye vijayalakSmIke svAmI Apa hI hoM / / 228 // he deva, bagIceke vRkSoMpara par3I huI osakI bUdoMko nirantara par3ate hue AMsuoMke samAna apanI kiraNoMke samUhase zIghra hI poMchatA huA yaha sUrya udaya ho rahA hai aura udaya hote samaya aisA jAna par3atA hai mAno kamaliniyoMke vana jinheM Ananda prApta ho rahA hai aise kamaloMke dvArA arghya lekara usakI 1 vivRtanetram / 2 atishypraatHkaale| 3 anukaroti sma / 4 prabodhana-da0, la0 / 5 yoktumicchavaH / 6 anugacchan / 7 ke ke| 8 tv| 6 -nathuvAtA-da0 / 10 -kApAtA-la0, da0 / 11 pratigRhItaH / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattama parva 195 ayamanusarana kokaH kAntAM taTAntarazAyinIm aviralagaladvASpavyAjAdivotsRjatIM zucam / vizati bisinIpatracchannAM sarojasarastaToM sarasijarajaHkINoM pakSau vidhya zanaiH zanaiH // 230 // jaraThabisinIkandacchAyAmuSastaralAstviSa stuhinakiraNo dikparyantAdayaM pratisaMharan / anukumudinISaNDaM tanvan karAnamRtazcyato baDhayati pariSvaGagAsaMGagaM viyogabhayAdiva // 23 // timirakariNAM yathaM bhitvA tadarapariplutA miva tanu mayaM bibhacchoNAM nishaakrkesrii| vanamiva nabhaH krAntvA'stAdrerguhAgahanAnyataH zrayati niyataM 'nidrAsaGagAd vijihmitatArakaH // 232 // sarati sarasItIraM haMsaH sasArasakUjitaM ___jhaTiti ghaTate kokadvandvaM vizApamivAdhunA / patati' patatAM vandaM viSvak drumeSu kRtArutaM gatamiva jagatpratyApattiM samudyati bhAsvati // 233 // udayazikhariNAvazreNIsaroruharAgiNI gaganajaladherAtanvAnA pravAlavanazriyam / digibhavadana sindUrazrIralaktakapATalA ___ prasaratitarAM sandhyAdIptidigAnanamaNDanI // 234 // agavAnI hI kara rahe hoM // 229 / / idhara dekhiye, jo dUsare kinArepara so rahI hai aura nirantara bahate hue A~suoMke bahAnese jo mAno zoka hI chor3a rahI hai aisI apanI strI cakavIke pIche pIche jAtA huA yaha cakavA kamaloMke parAgase bhare hue apane donoM paMkhoMko jhaTakAkara kamaliniyoMke pattoMse Dhake hue kamalasarovarake taTapara dhIre dhIre praveza kara rahA hai // 230 / yaha candramA pake hue mRNAlakI kAntiko curAnevAlI apanI kAntiko saba dizAoMke antase khIMca rahA hai tathA amRta barasAnevAlI apanI kiraNoMko pratyeka kumudiniyoMke samUhapara phailAtA huA viyogake Darase hI mAno unake sAtha AliGganake sambandhako dRr3ha kara rahA hai // 23 // jo andhakArarUpI hAthiyoMke samUhako bhedana kara unake raktase hI tara hueke samAna lAla lAla dikhanevAle zarIra (maNDala) ko dhAraNa kara rahA hai tathA nIMda A jAnese jisakI nakSatrarUpI AMkhoMkI putaliyAM tirohita athavA kuTila ho rahI haiM aisA yaha candramArUpI siMha vanake samAna AkAzako ullaMghana kara aba astAcalakI gahArUpa ekAnta sthAnakA nizcita rUpase Azraya le rahA hai / / 232 / / sUrya udaya hote hI haMsa, sArasa pakSiyoMkI bolIse sahita sarovarake kinAre para jA rahe haiM, cakavA cakaviyoMke jor3e parasparameM isa prakAra mila rahe haiM mAno aba unakA zApa hI dUra ho gayA ho, pakSiyoMke samUha cAroM ora zabda karate hue vRkSoMpara par3a rahe haiM aura yaha jagat phirase apane pahale rUpako prApta huA sA jAna par3atA hai // 233 // udayAcalakI caTTAnoMpara paidA honevAle kamaloMke samAna lAla tathA AkAzarUpI samudrameM mUMgAke vanakI 1 abhinivezAt / 2 vakritatArakaH / akSaHkanIniketi dhvaniH / 3 vigatazApam / aakroshmityrthH| 5 Azrayati / 5 pakSiNAm / 6 kRtasamantAd dhvniH| kRtAravaM l0| 7pUrvasthitim / 8 udite sati / 6 AdityaM / 10 vidrumaM / 11 maNDayatIti mnnddnii| Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 mahApurANam kamalamalinI nAlaM' veSTa bata pravikasvaraM gatamaruNatAM bAlArkasya prasAribhiraMzabhiH / parigata mivara prAduSyadbhiH kaNairanilAciSAM niyatavipadaM dhig vyAmUrhi thiyekaparADamukhIm // 235 // upanatatarUnAdhunvAnA vilolitaSaTpadAH kRtaparicayA vIcIcakaiH sarassu saroruhAm / "ratiparimalAnAkarSantaH sarojarajo jaDAH' pratidizamamI mandaM vAnti pragetanamArutAH // 236 // kRtapA mAlinIcchandaH na pavara jinabharturmaGagalarebhiriSTaH . prakaTitajayaghoSastvaM vibudhyasva bhUyaH / bhavati nikhilavighnapraprazAntiryataste raNazirasi jayazrIkAminI kAmukasya // 237 / / jayati didijanAthaiH prAptapUrjAddharahan dhutaduritaparAgo vItarAgo'parAgaH / kRtanatizatayajva' prajvalanyauliratna "ccharitarucirarocirmaJjarIpijarAGadhiH // 23 // zobhA phailAtI huI, dizArUpI hAthiyoM ke mukhapara sindUrake samAna dikhanevAlI, mahAvarake samAna gulAbI aura dizAoMke mukhoMko alaMkRta karane vAlI yaha prabhAta-saMdhyAkI kAnti cAroM ora bar3I tejIse phaila rahI hai // 234 / / he nAtha, yaha khilA huA kAla lAla naryakI phailanevAlI kiraNoMse lAla lAla ho rahA hai aura aisA mAlama hotA hai mAno agnike phailate hA phaligoMse vyApta hI ho rahA ho tathA isI bhayase yaha bhUmarI usameM praveza karane ke liye samartha nahIM ho rahI hai / AcArya kahate haiM ki jisameM Apatti sadA nizcita rahatI hai aura jo bhivekase parAGamukha hai aisI mUrkhatAko dhikkAra hai // 235 / / he rAjan , jo upavanake vRkSoMko hilA rahA hai, bhamaroMko caMcala kara rahA hai, jisane kamaloMke tAlAbameM laharoM ke sAtha paricaya prApta kiyA hai, jo strI-puruSoMke saMbhogakI sugandhiko khIMca rahA hai aura jo kamaloMke parAgase bhArI ho rahA hai aisA yaha prAtaHkAlakA vAyu saba dizAoMmeM dhIre dhIre baha rahA hai // 236 // he rAjAoMmeM zreSTha, jinameM jaya jayakI ghoSaNA prakaTa rUpase kI gaI hai aise jinendra bhagavAnke ina iSTa maMgaloMse Apa phirase jaga jAiye kyoMki inhIM maMgaloMke dvArA raNake agrabhAgama vijayalakSmI rUpI strIko cAhanevAle Apake samasta vighnoMkI acchI taraha zAnti hogI / / 237 / / ___ aneka indroMke dvArA jinheM pUjAkI Rddhi prApta huI hai, jinhoMne pAparUpI dhUla naSTa kara DAlI hai, jo vItarAga hai-jinhoMne rAgadveSa naSTa kara diye haiM aura namaskAra karate hue indroM ke dedIpyamAna mukuTake ratnoMse milI huI sundara kiraNoMkI maMjarIle jinake caraNa kucha kucha pIle ho 1 asamarthaH / 2 pravezAya / 3 vyAptam / 4 suratasamaye dampatyanubhaktakastUrIkarparAdiparimalAn / 5 mandAH / 6 prAtaHkAle bhava / 7 vItarAgadveSaH / 8 indra / 6 vyApta / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jara paJcatriMzattama parva 117 jayati jayavilAsaH sa cyate yasya pauSpaiH alikalataruganijitAnaDagamuktaH / sAdagamastrairbhaGagazokAdivAvi kRtakaruNaninAdaiH so'yamAdyo jinendraH // 236 // jayati jitamanobharidhAmA svayambhaH jinapatiraparAgaH kSAlitAgaH parAgaH / suramuTaviTaDAkodUDha pAdAmbujazrI: jagada jagadagAraprAntavizrAntabodhaH // 240 / / jayati madanabANa rakSatAtmApi yo'dhAta tribha vanajayalakSmIkAminI vakSasi sve| svayamavata ca muktipreyasI yaM virUpA pyanavama sukhatAti tanvatI so'yamahan // 241 // jayati samarabherIbhairavArAvabhIma balamaraci na kUjaccaNDakodaNDakANDam / bhra kaTikaTilamAsyaM yena nAkAri voccaiH manasijaripughAte so'yamAdyo jinezaH // 242 // sa jayati jinarAjo duvibhAva prabhAvaH prabhurabhibhavituM yaM nAzakanmAravIraH / divijavijayadurA rUDhagarvo'pi garva na hRdi hRdikSayo'dhAd yatra3 1"kuNThAstravIryaH // 243 // rahe haiM aise zrI arhantadeva sadA jayavanta raheM // 238 // jinake bhItara bhamaroMke samaha gaMjAra kara rahe haiM aura unase jo aise mAlUma hote haiM mAno apanI parAjayake zokase rote hue kAmadevake karuNa kandanako hI prakaTa kara rahe hoM tathA usI hAre hue kAmadevane apane puSparUpI zastra bhagavAnke caraNa-yugala ke sAmane DAla rakkhe hoM aise puSpoMke samUhase jinake vijayakI lIlA sUcita hotI hai ve prathana jinendra zrI vRSabhadeva jayavanta hoM / / 239 // jinhoMne kAmadevako jIta liyA hai, jinakA teja apAra hai, jo svayaMbhU haiM, jinapati haiM, vItarAga haiM, jinhoMne pApa rUpI dhUli dho DAlI hai, jinake caraNakamaloMkI zobhA deva logoMne apane mukuTake agrabhAgapara dhAraNa kara rakkhI hai aura jinakA jJAna loka aloka rUpI gharake anta taka phailA huA hai aise zrI prathama jinendra sadA jayavanta raheM // 240 / jinakI AtmA kAmadevake bANoMse ghAyala nahIM huI hai tathApi jinhoMne tInoM lokoMkI jayalakSmIrUpI strIko apane vakSaHsthalapara dhAraNa kiyA hai aura muktirUpI strIne jinheM svayaM vara banAyA isake sivAya vaha muktirUpI strI virUpA arthAta kurUpA (pakSameM AkArarahita) hokara bhI jinake liye utkRSTa sakha-samahako bar3hA rahI hai ve arhantadeva sadA jayavanta hoM / / 241 // jinhoMne jagadvijayI kAmadevarUpI zatruko naSTa karane ke liye na to yuddhake nagAr3oMke bhayaMkara zabdoMse bhISaNa tathA zabda karate hue dhanuSoMse yakta senA hI racI aura na apanA maha hI bhauMhoMse TeDhA kiyA ve prathama jinendra bhagavAna vaSabhadeva sadA jayavanta raheM / / 242 / / jo saba jagatke svAmI haiM, kAmadevarUpI yoddhA bhI jinheM jItane 1 padayugasamIpe / 2 balatejAH / 3 apagatarAgaH / 4 valabhyA dhRta / 5 lokAlokAlayaprAnta / 6 dhArayati sma / 7 amUrtApi, kurUpApIti dhvaniH / 8 apramitasukhaparamparAm / 6 jinendraH la0, d0| 10 acintya / 11 samarthI nA bhUt / 12 atyartha / 13 sarvajJe / 14 manda / 'kuNTho mandaH kriyAsu ca' ityabhidhAnAt / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 mahApurANam jayati tarurazoko dundubhiH puSpavarSa camariruhasametaM viSTaraM sahamuddham' / vacanamasamamuccai rAtapatraM ca tejaH tribhuvanajayacihnaM yasya sArvo jino'sau // 244 // jayati jananatApacchedi yasya kramAbjaM vipulaphaladamArAnnamUnAkIndrabhRGgam / samupanatajanAnAM prINanaM kalpavRkSa sthitimatanu mahimnA so'vatAttIrtha kRdraH // 245 // navara bharatarAjyo'pyU jitasyAsya yuSma dbhujaparighayugasya prApnuyAnnaiva kakSAm / bhujabalamidamAstAM dRSTimAtre'pi kaste raNaniSakagatasya sthAtumIzaH kSitIzaH // 246 // tadalamadhipa kAlakSepayogena nidrAM jahihi mahati kRtye 'jAgarUka stvamedhi / sapadi ca jayalakSmIM prApya bhUyo'pi devaM jinama' vanama bhaktyA zAsitAraM jayAya // 247 // hariNIcchandaH iti samucita ruccai ruccAva carjayamaGagalaiH sughaTitapadairbhUyo'mIbhirjayAya vibodhitaH / zayanamamucanidrApAyAt sa pArthivakuJjaraH suragaja ivotsaGagaM gaGagApratIrabhuvaH zanaiH // 248 // ke liye samartha nahIM ho sakA tathA jinake sAmane devoMko jItanese jisakA ahaMkAra bar3ha gayA hai aisA kAmadeva bhI zastra aura sAmarthya ke kuNThita ho jAnese hRdayameM ahaMkAra dhAraNa nahIM kara sakA aise acintya prabhAvake dhAraka ve prasiddha jinendradeva sadA jayavanta raheM / / 243|| azoka vRkSa, dundubhi, puSpavRSTi, camara, uttama siMhAsana, anupama vacana, UMcA chatra aura bhAmaNDala ye ATha prAtihArya jinake tInoM lokoMko jItane ke cihna haiM ve sabakA hita karanevAle zrI vRSabhajinendra sadA jayavanta raheM || 244 || jinake caraNakamala janmarUpa saMtApako naSTa karanevAle haiM, svarga mokSa Adi bar3e bar3e phala denevAle haiM, dUrase namaskAra karate hue indra hI jinake bhUmara haiM aura jo zaraNa meM Aye hue logoMko kalpavRkSa ke samAna saMtuSTa karanevAle haiM aise ve tIrtha kara bhagavAn sadA vijayI hoM aura apane vizAla mAhAtmyase tuma sabakI rakSA kareM // 245 // he puruSottama, mahArAja bharata bhI Apake donoM bhujArUpI argaladaNDoMkI tulanA nahIM prApta kara sakate haiM, athavA bhujAoM kA bala to dUra rahe, jaba Apa yuddhake nikaTa jA pahu~cate haiM taba Apake dekhane mAtra se hI aisA kauna rAjA hai jo Apake sAmane khar3A rahane ke liye samartha ho sake // 246 // isaliye he adhIzvara, samaya vyatIta karanA vyartha hai, nidrA chor3iye, isa mahAn kArya meM sadA jAgarUka rahiye aura zIghra hI vijayalakSmIko pAkara anya saba jagaha vijaya prApta karaneke liye sabapara zAsana karanevAle devAdhideva jinendradevako bhaktipUrvaka phirase namaskAra kIjiye || 247 // isa prakAra jinameM acche acche padoMkI yojanA kI gaI hai aise aneka prakArake 1 prazastam / 2 prabhAmaNDalam / 3 sarvahitaH / 4 samAnatAm / 5 tat kAraNAt / 6 jAgaraNazIlaH / 8 namaskuru / 6 nAnAprakAraiH | 7 bhava / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatrizattama parva 199 jayakarighaTAbandha'rundhana dizo madavihvalaH balaparivRDha raaruuddhshriiruduuddhpraakrmH| "napakatipayarArAdetya praNamya dikSito bhujabali yuvA bheje sainyairbhuva samarocitAm // 246 // ityAre bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilakSaNa zrImahApurANasaGagrahe kumArabAhubaliraNodyoga varNana nAma paJcatriMzattamaM prv|| 35 // utkRSTa tathA rAjAoMke yogya, vijaya karAnevAle maMgala-gItoMke dvArA bAhubalI mahArAja vijaya prApta karaneke liye jage aura jisa prakAra airAvata hAthI nidrA chaTa jAnese gaMgAke kinArekI bhUmikA sAtha dhIre dhIre chor3atA hai usI prakAra unhoMne bhI nidrA chUTa jAnese dhIre dhIre zayyAkA sAtha chor3a diyA // 248 / / senAke mukhya mukhya logoM ke dvArA jisakI zobhA bar3ha rahI hai, jo svayaM vizAla parAkrama dhAraNa kiye hue haiM aura kitane hI rAjA loga dUra dUrase Akara praNAma karate hue jise dekhanA cAhate haiM aisA vaha taruNa bAhubalI madonmatta vijayI hAthiyoMkI ghaTAoMse dizAoMko rokatA huA senAke sAtha sAtha yuddhake yogya bhUmimeM jA pahu~cA // 249 / / isa prakAra bhagavajjinasenAcAryapraNIta tirasaThazalAkApuruSoMkA varNana karanevAle mahApurANasaMgrahameM kumAra bAhubalIke yuddhakA ucoga varNana karanevAlA paitIsavA~ parva samApta huA / 1 smhaiH| 2 vyApnuvan / 3 senAmahattaraiH / 4 katipayana paiH / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SatriMzattama parva atha dUtavacazcaNDamarudAghAtaghuNitaH / pracacAla balAmbhodhiH jiSNorArudhya rodasI // 1 // sAGagrAmikyoM mahAbheryaH tadA dhIraM prddhvnH| yaddhavAnaH sAdhvasaM bhejaH khaDgavyagrA nabhazcarAH // 2 // balAni pravibhaktAni nidhIzasya viniryayaH / puraH pAdAtamazvIyam pArAdArAcca' hAstikam // 3 // rathakaTyAparikSepo balasyobhayapakSayoH / agrataH pRSThatazcAsId UvaM ca khacarAmarAH // 4 // SaDaGagabalasAmagrayA sampannaH pAthideramA / pratasthe bharatAdhIzo nijAnajajigISayA // 5 // mahAna gajadhalAbandhoraje sajayakelanaH / girINAmiva saMghAtaH saJcArI saha zAkhibhiH // 6 // 123cyotanmadajalAsArasiktabhAbhimadAdhipaH / pratasthe raddhadikacakaiH zailariva sanirbharaH // 7 // jayastambaramA rejuH tuGagAH shnggaaritaaddgkaaH| sAndrasandhyAtapakAntAH calanta iva bhUdharAH // 8 // camabhataGagajA reja sajjAH5 sajayaketanAH / kulazailA ivAyAtAH pramo: svabbala darzane // 6 // gajaskandha gatA rejaH dhargatA vidhatAkazAH / pradIptodabhaTanepathyA" dapaH sampiNDitA iva // 10 // athAnantara-dUtake vacanarUpI teja vAyuke AghAtase prerita huA cakravartIkA senA rUpI samudra AkAza aura pRthivIko rokatA huA calane lagA // 1 // usa samaya yaddhakI sucanA karanevAle bar3e bar3e nagAr3e gambhIra zabdoMse baja rahe the aura unake zabdoMse talavAra uThAne meM vyagra hue vidyAdhara bhayabhIta ho rahe the // 2 // cakravartIkI selAe~ alaga alaga vibhAgoMmeM vibhavata hokara cala rahI thIM, sabase Age paidala sainikoMkA samUha thA, usase kucha dUrapara ghor3oMkA samUha thA aura usase kucha dUra haTakara hAthiyoM kA samUha thA // 3 // senAke donoM ora rathoMke samUha the tathA Age pIche aura Upara vidyAdhara tathA deva cala rahe the // 4 // isa prakAra chaha prakArakI senA-sAmagrIse sampanna hae mahArAja bharatezvarane apane choTe bhAIko jItanekI icchAse aneka rAjAoMke sAtha prasthAna kiyA // 5 // usa samaya vijaya-patAkAoMse rAhita bar3e bar3e hAthiyoMke samaha aise sazobhita ho rahe the mAno vakSoMke sAtha sAtha calate hA parvatoMkesamaha hI ho // 6 // jinase jharate hue madajala kI vRSTi se samasta bhUmi soMcI gaI hai aura jinhoMne saba dizAe~ roka lI haiM aise madonmatta hAthiyoMke sAtha sAvartI bharata cala rahe the, usa samaya ve hAthI esa mAlamahota the mAno jharanosa sahita parvata hI hoM / / 7 / jinaka samasta zarIrapara zRGgAra kiyA gayA ho aura jo bahuta U~ce haiM aise be vijayake hAthI airo sazobhita hote the mAno saMdhyAkAlako saghana dhUpase vyApta hue calate-phirate parvata hI hoM / / 8 / jo saba prakArase sajAye gaye haiM aura jinapara bijaya-patAkAe~ phaharA rahI haiM aise ve senAke hAthI isa prakAra suzobhita ho rahe the mAno mahArAja bharatako apanA bala dikhAne ke liye kulAcala hI Aye hoM / / 9 / / jinhoMne dedIpyamAna tathA vIrarasake yogya veSa dhAraNa kiyA hai, aura jinhoMne aMkuza hAthameM le rakhA hai aise hAthiyoM ke kaMdhoMpara vaiThe hue mahAbata loga aise jAna par3ate the mAno eka jagaha 1 dyaavaapRthivyau| 2 yuddhahetavaH / 3 sudhvAnaiH l0| 4 AyudharavIkArakhyAkulAH / 5 saMkaramakRtvA pravibhAjitAni / 6 samIpe / 7 rathasamUhaparivRttiH / 8 ubhayapAzvayorityarthaH, maulavaitanikayoH, malaM kAraNaM puruSa prAptAH maulaaH| vetanena jIvanto vaitanikAH / sh| 10 AsamahaH 11 vRkSaH / 12 sravat / 13 vegavadvarSa / 'dhArAsampAta AsAraH / 14 snnddhiikRtaaH| 15 nijabaladarzane / 16 gajArohakAH / 17 vIrarasAlaDakArAH / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SatriMzattama parva 201 kokSayakainizAtA'gradhArANaH sAdino babhaH / maubhaya bhujopAnalagnarvAH svaH parAkramaH // 11 // dhanvinaH zaranArAca sandhRteSudhayoM babhuH / vanakSmAjA mahAzAkhAH koTarasthairivAhibhiH // 12 // rathino rathakaTa yAsu sambhRtocitahetayaH / saGagrAmavAdhi taraNe prasthitA nAvikA iva // 13 // bhaTA hastrasaM bhejuH sazirastratanutrakAH / samutkhAtanizAtAsipANayaH pAdarakSaNe // 14 // pusphura: sphuradastrovA bhaTAH sadazitAH pare / protpAtikA' ivAnIlAH solkA meghAH smutthitaaH||11|| karavAlaM karAlAgraM kare kRtvA bhtto'prH| pazyan mukharasaM tasmin svazaurya parijajJivAn15 // 16 // karAgravidhataM khaGaga tulayana ko'pyabhAd bharaH / pramimitsurivAnena' svAmisatkAragauravam // 17 // mahAmakaTabaddhAnAM sAdhanAni.8 pratasthire / pAdAtahAstikAzvIyarathakaTyAparicchadaiH // 18 // babhumakuTabaddhAste ratnAMzUdagramaulayaH / salIlAlokapAlAnAma aMzA bhuvabhivAgatAH // 16 // pariveSTaya niraiyanta pArthivAH pathivIzvaram / dUrAta svabalasAmagrI darzayanto yathAyatham // 20 // 22pratyagrasamarArambhasaMzravodbhAntacetasaH / 23bhaTIrAzvAsayAmAsuH bhaTAH "pratyAyyadhIritaiH5 // 21 // ikaTThA huA abhimAna hI ho // 10 // ghur3asavAra loga, jinakI AgekI dhArakA agrabhAga bahuta teja hai aisI talavAroMse aise jAna par3ate the mAno unake parAkrama hI mUrtimAn hokara unakI bhajAoMke agrabhAga arthAta hAthoMmeM A lage hoM / / 1 / / jinake tarakasa aneka praka se bhare hue haiM aise dhanurdhArI loga isa prakAra jAna par3ate the mAno bar3I bar3I zAkhAvAle vanake vRkSa koTaroMmeM rahanevAle sose hI suzobhita ho rahe hoM // 12 // jinhoMne rathoMke samUhameM yuddha ke yogya saba zastra bhara liye haiM aise rathoMpara baiThanevAle yoddhA loga isa prakAra cala rahe the mAno yuddharUpI samudrako pAra karane ke liye nAva calAnevAle khevaTiyA hI hoM / / 13 / / jinhoMne zirapara Topa aura zarIrapara kavaca dhAraNa kiyA hai tathA hAthameM painI talavAra U~cI uThA rakkhI hai aise kitane hI yoddhA loga hAthiyoMke pairokI rakSA karane ke liya unake sAmane cala rahe the / / 14 / / jinake hAthoMma zastroMke samUha camaka rahe haiM aura jo loheke kavaca pahane hue haiM aise kitane hI yoddhA aise dedIpyamAna ho rahe the mAno kisI utpAtako sUcita karanevAle ulkAsahita kAle kAle meva hI uTha rahe hoM / / 15 / / koI anya yoddhA painI dhAravAlI talavAra hAthameM lekara usameM apane mukhakA raGga dekhatA huA apane parAkramakA parijJAna prApta kara rahA thA / / 16 / / koI anya yoddhA hAthake agra bhAgapara rakhI huI talavArako tolatA huA aisA suzobhita ho rahA thA mAno vaha usase apane svAmIke Adara-satkArakA gaurava hI tolanA cAhatA ho // 17 / / paidala senA, hAthiyoMka samaha, ghar3asavAra aura rathoke samaha Adi sAmagrIke sAtha sAtha mahAmakUTabaddha rAjAoMkI senAe~ bhI cala rahI thIM // 18 // ratnoMkI kiraNoMse jinake makuTa U~ce uTha rahe haiM aise ve ma kuTabaddha rAjA isa prakAra sazobhita ho rahe the mAno lIlA sahita lokapAloMke aMza hI pRthvIpara A gaye hoM / / 19 / / aneka rAjA loga mahArAja bharatako gherakara cala rahe the aura darase hI apanI senAkI sAmagrI yathAyogyarUpase dikhalAte jAte the // 20 // navIna 1nishit| 2 azvArohAH / azvArohastu sAdinaH' ityabhidhAnAt / 3 iva / 4 prakSveDanAstu nArAcAH / 5 iSudhiH tUNIraH / 'tuNopAsaGagatUNIraniSaGagA iSudhiyoH / tUNyAmityabhidhAnAt / sambhUteSudhayaH la0, da0, a0, pa0, sa0, i0| 6 samarasamudrottaraNArtham / 7 karNadhArAH / 'karNadhArastu nAvikaH' ityabhidhAnAt / 8 hastimukhyam / 6 kavaca / 10 pAdarakSArtham / 11 sphuranti sma / 12 kavacitAH / 'sannaddho vamitaH sajjo daMzito vyUhakaNTakaH' ityabhidhAnAt / 13 utpAtahetavaH / 14 svaM zauryam la0 / 15 bubudhe| 16 pramAtumiccha: / pratimitsu-da0, la0, pa0, i0, a0, sa0 / 17 khaDgena saha / 18 balAni / 16 parikaraiH / 20 kecillokapAlA ityarthaH / 21 niryyuH| 22 nutanaraNAmbhasaMzravaNAdudbhAntaceto yAsAM tAstA: / 23 bhaTayoSitaH / 24 vizvAsya / 25 dhIravacanaiH / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 mahApurANam bhUreNavastadAzvIyakhuroddhRtAH khalaGaghinaH / kSaNavinitasaMprekSAH pracAramarAGaganAH // 22 // rajaH santamase ruddhadikcakra vyomalaGadhini / cakrodyoto naNAM cake dRzaH svaviSayonmukhIH // 23 // samudbhaTarasaprAyaH' bhaTAlApamahIzvarAH / prayANake ti prApuH janajalparapIdarzaH // 24 // raNabhUmi "prasAdhyArAt sthito bAhubalI na paH / ayaM ca tapazArdUlaH prasthito niniyantraNaH // 25 // na vighnaH kinnu khalvatra syAd bhrAtroranayoriti / prAyo na zAntaye yuddham enayoranujIvinAm // 26 // virUpakamidaM yuddham ArabdhaM bharatezinA / aizvaryamadadurvArAH svairiNaH prabhavo'thavA // 27 // ime makuTabaddhAH kiM nainau vArayita kSamAH / ye'mI samagrasAmagrayA saGagrAmayitumAgatAH // 28 // aho mahAnubhAvo'yaM kumAro bhujvikrmii| kruddha cakradhare'pyevaM yo yoddha sammukhaM sthitaH // 26 // 13athavA tantrabhUyastvaM na jayAGagaM mnsvinH| nana siMho jayatyekaH saMhitAnapi dantinaH // 30 // ayaM ca cakrabhRd devo neSTaH sAmAnyamAnuSaH / yo'bhirakSyaH sahasreNa praNamrANAM sadhAbhujAm // 31 // "tanmA bhUdanayoryuddhaM janasaGakSayakAraNam / kurvantu devatAH zAnti yadi sannihitA imAH // 32 // iti mAdhyasthyavRttyaike8 janAH zlAghyaM vaco jaguH / pakSapAtahatAH kecit svapakSotkarSagujjaguH // 33 // yuddhakA prArambha sunakara jinake citta vyAkula ho rahe haiM aisI striyoMko vIra yoddhA bar3I dhIratAke sAtha samajhAkara AzvAsana de rahe the // 21 // usa samaya ghor3oMke khuroMse uThI huI aura AkAzako ullaMghana karanevAlI pRthivIkI dhUla kSaNa bharake liye devAMganAoMke dekhane meM bhI bAdhA kara rahI thI // 22 // samasta dizAoMko vyApta karanevAle aura AkAzako ullaMghana karanevAle usa dhUlise utpanna hue andhakArameM cakraratnakA prakAza hI manuSyoMke netroMko apanA apanA viSaya grahaNa karane ke sanmukha kara rahA thA // 23 // rAjA loga rAste meM atyanta utkaTa vIrarasase bhare hue yoddhAoMke parasparake vAtaliApase tathA isI prakArake anya logoMkI bAtacItase hI utsAhita ho rahe the / / 24 / / udhara rAjA bAhubalI raNabhUmiko dUrase hI yuddhake yogya banAkara Thahare hue haiM aura idhara rAjAoMmeM siMhake samAna tejasvI mahArAja bharata bhI yantraNArahita (ucchaGakhala) hokara unake sanmukha jA rahe haiM // 25 // nahIM mAlama isa yaddhameM ina donoM bhAiyoMkA kyA hogA ? prAyaH kara inakA yaha yuddha sevakoMkI zAntike liye nahIM hai / bhAvArthaisa yuddha meM sevakoMkA kalyANa dikhAI nahIM detA hai // 26 // bharatezvarane yaha yuddha bahuta hI ayogya prArambha kiyA he so ThIka hI hai kyoMki jo aizvarya ke madase roka nahIM jA sakate aise prabha loga svecchAcArI hI hote haiM // 27 / / jo ye mukuTabaddha rAjA samasta sAmagrIke sAtha yuddha karaneke liye Aye hue haiM ve kyA ina donoMko nahIM roka sakate haiM ? // 28 // aho, bhujAoMkA parAkrama rakhanevAlA yaha kumAra vAhubalI bhI mahApratApI hai jo ki cakravartIke kupita honepara bhI isa prakAra yaddhake liye sanmakha khaDA haA hai // 29 // athavA zaravIra logoMko sAmagrIkI adhikatA vijayakA kAraNa nahIM hai kyoMki eka hI siMha jhuNDake jhuNDa hAthiyoMko jIta letA hai // 30 // namaskAra karate hue hajAroM deva jisakI rakSA karate haiM aisA yaha cakrako dhAraNa karanevAlA bharata bhI sAdhAraNa puruSa nahIM hai / / 31 / / isaliye jo aneka logoM ke vinAzakA kAraNa hai aisA ina donoMkA yuddha nahIM ho to acchA hai, yadi deva loga yahAM samIpameM hoM to ve isa yuddhakI zAnti kreN||32|| isa prakAra kitane hI loga madhyastha bhAvase prazaMganIya vacana kaha rahe the 1 AkAzalaGaghinaH / 2 aaloknaaH| 3 rjo'ndhkaar| 4 vIrarasavahulaiH / 5 alaGkRtvA / 6 samIpe / 7 nRpayeSThaH bharata ityarthaH / 8 niraGakuzaH / 6 bhaTAnAm / 10 kaSTam / 11 -bo yataH la0 / 12 yuddha kArayitum / 13 tathAhi / 14 senAbAhulyam / 15 saMyuktAn 16 devAnAm / 17 tat kAraNAt / 18 anye / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTtriMzattamaM parva evaM prAyejanAlApaiH mahInAthA vinoditAH / drutaM prApustamuddezaM yatra vIrAgraNIrasau // 34 // dodapaM vigaNayyAsya durvilaGghayamarAtibhiH / tresuH pratibhaTAH prAyaH 'tasminnAsannasannidhau // 35 // ityabhyarNe bale jiSNoH " balaM bhujabalIzinaH / jalamabdherivAkSubhyad vIradhvAnaniruddhadik // 36 // prayobhayabala dhIrAH sannaddhagajavAjayaH / balAnyAracayAmAsuH anyo'nyaM prayuyutsayA // 37 // ( tAvacca mantriNo mukhyAH sampradhAryAvadanniti / zAntaye nainayoryuddha" grahayoH krUrayoriva ||38|| 'caramAgandharAvetau nAnayoH kAcana kSatiH / kSayo janasya pakSasya ra vyAjenAnena jRmbhitaH // 36 // iti nizcitya mantrajJA bhItvA bhUyo janakSayAt / tayoranumatiM labdhvA dharmyaM raNamaghoSayan // 40 // kAraNaraNenAlaM janasaMhArakAriNA / mahAneva "madharmazva garIyAMzca yazovadhaH // 41 // balotkarSa parIkSeyam anyathA'pyupapadyate / tadastu yuvayoreva mitho yuddhaM tridhAtmakam // 42 // bhrUbhaGagena" vinA bhaGgaH soDhavyo yuvayoriha / vijayazca vinotsekAt" dharmo hyeSa sanAbhiSu // 43 // 5 ityuktat pArthivaH sarvaH soparodhazca mantribhiH / tau kRcchrAt pratyapatsAtAM tAdRzaM yuddhamuddhatau // 44 // aura kitane hI pakSapAtase prerita hokara apane hI pakSakI prazaMsA kara rahe the ||33|| prAya : logoM ke isI prakArake vacanoMse mana bahalAte hue rAjA loga zIghra hI usa sthAnapara jA pahuMce jahAM vIra ziromaNi kumAra bAhubalI pahale se virAjamAna thA || 34|| bAhubalI ke samIpa pahuMcate hI bharata ke yoddhA, jisakA zatru kabhI ullaMghana nahIM kara sakate aisA bAhubalIkI bhujAoMkA darpa dekhakara prAyaH kucha Dara gaye / / 35 / / isa prakAra cakravartI bharatakI senAke samIpa pahu~canepara vIroMke zabdoMse dizAoM ko bharanevAlI bAhubalIkI senA samudrake jalake samAna kSobhako prApta huI ||36|| 203 athAnantara - donoM hI senAoM meM jo zUravIra loga ve paraspara yuddha karanekI icchAse apane hAthI ghor3e Adi sajAkara senAkI racanA karane lage- aneka prakArake vyUha Adi banAne lage ||37|| itane hI donoM orake mukhya mukhya maMtrI vicAra kara isa prakAra kahane lage ki krUra grahoM ke samAna ina donoM kA yuddha zAntike liye nahIM hai ||38|| kyoMki ye donoM hI carama zarIrI haiM, inakI kucha bhI kSati nahIM hogI, kevala inake yuddhake bahAne se donoM hI pakSake logoMkA kSaya hogA ||39|| isa prakAra nizcaya kara tathA bhArI manuSyoMke saMhArase Darakara maMtriyoMne donoMkI AjJA lekara dharmayuddha karanekI ghoSaNA kara dI ||40|| unhoMne kahA ki manuSyoM kA saMhAra karanevAle isa kAraNahIna yuddhase koI lAbha nahIM hai kyoMki isake karanese bar3A bhArI adharma hogA aura yazakA bhI bahuta vighAta hogA ||41 // | yaha balake utkarSakI parIkSA anya prakAra se bhI ho sakatI hai isaliye tuma donoMkA hI paraspara tIna prakArakA yuddha ho // 42 // isa yuddha meM jo parAjaya ho vaha tuma donoko bhauMhake car3hAye binA hI saralatAse sahana kara lenA cAhiye tathA jo vijaya ho vaha bhI ahaMkArake binA tuma donoMko sahana karanA cAhiye kyoMki bhAI bhAiyoM kA yahI dharma hai ||43|| isa prakAra jaba samasta rAjAoM aura maMtriyoMne bar3e Agrahake sAtha kahA taba kahIM bar3I kaThinatAse uddhata hue una donoM bhAiyoMne vaisA yuddha karanA svIkAra 1 evamAdyaiH / 2 prAptA la0, pa0 da0 / 3 bhujabalI sthitaH / 4 vicArya / 5 bAhubalini / 6 atyAsanne sati / 7 bharatasya / 8 vIrAH la0 da0 a0, pa0, sa0, i0 / 6 vAjinaH a0, sa0, da0 / 10 prakarSeNa yoddhumicchayA / 11 nAvayo- la0 / 12 sahAyasya / 14 evaM sati / yuddhe satItyarthaH / 15 kIrtinAza: / 16 ghaTate ityarthaH / 18 krodhAbhAvenetyarthaH / 16 garvAbhAvAdityarthaH / 20 anumenAte / 13 yuddhacchalena / 17 tat kAraNAt / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 mahApurANam jaladaSTiniyuddheSu' yo'nayorjayamApsyati / sa jayazrIvilAsinyAH patirastu svayaMvRtaH // 45 // ityudghoSya kRtAnandam AnandinyA gabhIrayA / bheryA camUpradhAnAnAM nyadhurekatra sannidhim // 46 // nRpA bharatagRhyA ye tAnekA nyavezayan / ye bAhubaligRhyAzca pArthivAMstAnato'nyataH // 47 // madhye mahIbhRtAM teSAM rejatustau nRpau sthitau / gatau niSadhanIlAdrI kutazcidiva sannidhim // 48 // "tayorbhujabalI reje gruddgraavscchviH| jambUdrama ivottuGagaH samRGago'zita muddhajaH // 46 // rarAja rAjarAjo'pi tiriittodnvigrhH| sacalika ivAdIndraH taptacAmIkaracchaviH // 50 // daghaddhIratarAM dRSTi ninimeSAmanudbhaTAm / iSTiyuddha jayaM prApa prasabhaM bhajavikramI // 51 // . vinivArya kRtakSobham anivArya balArNavam / maryAdayA yavIyAMsaM jayenAyojayannAH // 52 // /sarasIjalamAgADhau0 jalayuddha mdoddhtau| diggajAviva to dIrdheH vyAtyupakSImAsaturbhujaiH // 53 // adhivakSastaraM jiSNo rejaracchA jalacchaTAH / zailabharturivotsaGagasaginyaH satayombhasAm // 54 // jalaugho bharatezena mukto dorbalazAlinaH / prAMzoraprApya dUreNa mukhamArAt samApatat // 55 // kiyA // 44 // 'ina donoMke bIca jala yuddha, dRSTi yuddha aura bAhu yuddha meM jo vijaya prApta karegA vahI vijaya-lakSmIkA svayaM svIkAra kiyA huA pati ho, isa prakAra sabako Ananda denevAlI gaMbhIra bheriyoMke dvArA jisameM sabako harSa ho isa rItise ghoSaNA kara maMtrI logoMne senAke mukhya mukhya pUruSoMko eka jagaha ikaTThA kiyA / / 45-46 / / jo bharatake pakSavAle rAjA the unheM eka ora baiThAyA aura jo bAhubalIke pakSa ke the unheM dUsarI ora baiThAyA / / 47 / / una saba rAjAoM ke bIca meM baiThe hue bharata aura bAhubalI aise suzobhita ho rahe the mAno kisI kAraNase niSadha aura nIlaparvata hI pAsa pAsa A gaye hoM // 48 // una donoMmeM nIlamaNike samAna sundara chaviko dhAraNa karatA huA aura kAle kAle kezoMse suzobhita kumAra bAhubalI aisA jAna par3atA thA mAno bhamaroMse sahita U~cA jambavakSa hI ho // 49 // isI prakAra makuTase jisakA zarIra U~cA ho rahA hai aura jo tapAye hue suvarNake samAna kAntiko dhAraNa karanevAlA hai aisA rAja-rAjezvara bharata bhI isa prakAra suzobhita ho rahA thA mAno cUlikAsahita girirAjasumeru hI ho / / 50 / / atyanta dhIra tathA palakoMke saMcArase rahita zAnta dRSTiko dhAraNa karate hue kumAra bAhubalIne dRSTiyuddhameM bahuta zIghra vijaya prApta kara lI / / 51 / / harSaro kSobha macAte hue bAhubalIke dunivAra senArUpI samudrako rokakara rAjAoMne bar3I maryAdAke sAtha kumAra bAhubalIko vijayase yukta kiyA arthAta dRSTiyuddhameM unakI vijaya svIkAra kI // 52 / / tadanantara madonmatta diggajoMke samAna abhimAnase uddhata hue ve donoM bhAI jalayuddha karane ke liye sarovarake jalameM praviSTa hue aura apanI lambI lambI bhujAoMse eka dUsarepara pAnI uchAlana laga / / 53 / / cakravatA bharatakaM vakSaHsthalapara bAhubaloka dvArA chor3I huI jalako ujjvala cha TAeM aisI suzobhita ho rahI thIM mAno sumeruparvatake madhyabhAgameM jalakA pravAha hI par3a rahA ho / / 54 / / bharatezvara ke dvArA chor3A huA jalakA pravAha atyanta U~ce bAhubalIke mukhako dUra chor3akara dUrase hI nIce jA par3A / / bhAvArtha-bharatezvarane bhI bAhubalIke Upara pAnI pheMkA thA parantu bAhabalIke U~ce hone ke kAraNa vaha pAnI unake mavataka nahIM paha~ca sakA, darase hI nIce jA par3A / bharatakA zarIra pA~casau dhanuSa U~cA thA aura bAhubalIkA pA~casau paccIsa 1 jalayuddhadRSTiyuddhabAhuyuddheSu / 'niyuddhaM bAhuyuddhe' ityabhidhAnAt / 2 cakruH / 3 kAraNAt / 4 sammelanamityarthaH / 5 tyormdhy| 6 niilkeshH| 'zitaH kRSNa site bharje' iti vizvalocanaH / 7 zAntAm / 8 zIgham / 6 anujam / 'jaghanyaje syuH kaniSTayavIyo'varajAnujAH' ityabhidhAnAt / 10 prvissttau| 11 paraspara jalasecana cakratuH / 12 prvaahaaH| 13 unnatasya / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzattamaM parva 205 bharatezaH kilAtrApi na yadApa jayaM tdaa| balairbhujabalIzasya bhUyo'pyudyoSito jayaH // 56 // niya ddhamatha' saGagorya na siMhau siMhavikramI / dhArAvAviSkRtaspaddhau tau raGagamavateratuH // 57 // 'valgitAsphoTitazcitraH karaNabandha piilitH| dordarpazAlinorAsId bAhayuddhaM tayormahat // 58) jvalanmakaTabhAcako helayojhAmito'munA / lIlAmalAtacakrasya' cakrI bheje kSaNaM bhUman // 56 // yavoyAnna pazArdulaM jyAyAMsaM jitabhAratam / jitvA'pi nAnayad bhUmi prabhurityeva gauravAt // 60 // bhujoparodhamuddhatya sa taM dhatte sma dorbalI / himAdrimiva nIlAdriH mahAkaTakabhAsvaram // 6 // (tadA kalakalazca pakSyairbhujabalI zivaH / nRpairbharatagRhayaistu lajjayA namitaM ziraH // 62 // samakSamIkSamANeSu pAthiveSabhayeSvapi / parAM vimAnatAM prApya yayau cakrI vilakSatAm // 63 // baddha kaTirujhAntarudhirAruNalocanaH / kSaNaM durIkSatA bheje cakrI prajvalitaH dhA // 64 // krodhAndhena tadA dadhye kartumasya parAjayam / cakramatkRttaniHzeSadviSaccakaM nidhIzinA // 65 // "prAdhyAnamAtrametyArAd ada:" kRtvA pradakSiNAm / avadhyasyAsya paryantaM tasthau mandIkRtAtapam // 66 // dhanuSa / isaliye bAhubalIke dvArA chor3A huA pAnI bharatake mukha tathA vakSaHsthalapara par3atA thA parantu bharatake dvArA chor3A huA pAnI bIca meM hI raha jAtA thA-bAhubalIke mukhataka nahIM pahu~ca pAtA thA / / 55 / / isa prakAra jaba bharatezvarane isa jalayuddhameM bhI vijaya prApta nahIM kI taba vAhabalIkI senAoMne phirase apanI vijayakI ghoSaNA kara dI // 56 // athAnantara siMhake samAna parAkramako dhAraNa karanevAle dhIravIra tathA paraspara spardhA karanevAle ve donoM narazArdUla-zreSTha puruSa bAhuyuddhakI pratijJA kara raMgabhUmimeM A utare // 57 // apanI apanI bhujAoMke ahaMkArase suzobhita una donoM bhAiyoMkA, aneka prakArase hAtha hilAne, tAla Thokane, paitarA badalane aura bhujAoMke vyAyAma Adise bar3A bhArI bAhu yuddha (malla yuddha) huA // 58 / / jisake mukuTako dIptikA samuha atizaya dedIpyamAna ho rahA hai aise bharatako bAhubalIne lIlA mAtrameM hI ghumA diyA aura usa samaya ghUmate hue cakravartIne kSaNa bharake liye alAtacakrakI lIlA dhAraNa kI thI // 59 / / bAhubalIne rAjAoMmeM zreSTha, bar3e tathA bharata kSetrako jItanevAle bharatako jItakara bhI the bar3e haiM' isI gauravase unheM pRthivIpara nahIM paTakA / / / / 60 // kintu bhujAoMse pakar3akara UMcA uThAkara kandhapara dhAraNa kara liyaa| usa samaya bharatezvarako kandhepara dhAraNa karate hue bAhubalI aise jAna par3ate the mAno nIla girine bar3e bar3e zikharoMse dedIpyamAna i parvatako hI dhAraNa kara rakkhA ho // 61 / / usa samaya bAhubalIke pakSavAle rAjAoMne bar3A kolAhala macAyA aura bharatake pakSake logoMne lajjAse apanA zira jhukA liyA // 62 / donoM pakSake rAjAoMke sAkSAt dekhate hue cakravartI bharatakA atyanta apamAna huA thA isaliye ve bhArI lajjA aura Azcaryako prApta hae / / 63 // jisane bhauMha car3hA lI haiM, jisakI raktake samAna lAla lAla AMkheM idhara udhara phira rahI haiM aura jo krodhase jala rahA hai aisA vaha cakravartI kSaNa bharake liye bhI nirIkSya ho gayA arthAta vaha kodhase aisA jalane lagA ki use koI kSaNabhara nahIM dekha sakatA thA / / 64 // usa samaya krodhase andhe hue nidhiyoMke svAmI bharatane bAhubalIkA parAjaya karane ke liye samasta zatruoMke samUhako ukhAr3akara pheMkanevAle cakraratnakA smaraNa kiyA // 65 // smaraNa karate hI vaha cakraratna bharatake samIpa AyA, bharatane bAhubalIpara calAyA 1 bAhRyuddham / 2 pratijJAM kRtvA / 3 praviSTAvityarthaH / 4 valganabhujAsphAlanaH / valitA-50, 60 / 5 padacAribhiH / 6 bAhubandha / 7 kaasstthaagnibhrmnnsy| 8 anujaH / 6 jyeSTham / 10 bAhupIr3anaM yathA bhavati tathA / 11 paribhavam / 12 vismayAnvitam / 13 ucchinna |-mukssipt-l0, da0 / 14 smRta / 15 etaccatam / 16 bhujavalinaH / 17 samIpe / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .206 mahApurANam kRtaM kRtaM batAnena sAhaseneti dhikkRtH| tadA mahattamazcakrI jagAmAnazayaM param // 67 // (kRtApadAna ityuccaiH kareNa tulayannupam / so'vatIryAMzatoM dhIro'nikRSTAM bhUmimApipat // 6 // satkRtaH sa jayAzaMsam abhyatya na pasattamaiH / mene sotkarSamAtmAnaM tadA bhujabalI prabhuH // 66 // acintayacca kinnAma kRte rAjyasya bhaGaginaH / lajjAkaro vidhirbhAtrA jyeSThenAyamana SThitaH // 70 // "vipAkakaTusAmrAjyaM kSaNadhvaMsi dhigastvidam / dustyajaM tyajadapyetad aGagibhirduSkalatravat // 71) aho viSayasaukhyAnAM vairuupymaapkaaritaa| bhaDaga ratvamarucyatvaM saktairnAnviSyate" janaiH // 72 // ko nAma matimAnIpsed viSayAn veSadAruNAn / yeSAM vazagato jantuH yAtyanarthaparamparAm // 73 // varaM viSaM yadekasmin bhave hanti na hanti vA / viSayAstu punarnanti hanta jantUnanantazaH // 74 // ApAtamAtra"ramyANAM vipAkakaTukAtmanAm / viSayANAM kRte nAjJo" yAtyanAnapArthakam // 7 // parantu unake avadhya honese vaha unakI pradakSiNA dekara tejarahita ho unhIMke pAsa jA ThaharA / bhAvArtha-devopanIta zastra kuTumbake logoMpara saphala nahIM hote, bAhabalI bharatezvarake eka pitaka bhAI the isaliye bharatakA cakra bAhubalIpara saphala nahIM ho sakA, usakA teja phIkA par3a gayA aura vaha pradakSiNA dekara bAhubalIke samIpa hI Thahara gayA / / 66 / usa samaya bar3e bar3e rAjAoMne cakravartIko dhikkAra diyA aura duHkhake sAtha kahA ki 'basa basa' 'yaha sAhasa rahane do'-banda karo, yaha sunakara cakravartI aura bhI adhika saMtApako prApta hue // 67 / / Apane khUba parAkrama dikhAyA, isa prakAra ucca svarase kahakara dhIra vIra bAhabalIne pahale to bharatarAjako hAthoMse tolA aura phira kandhase utArakara nIca jamInapara rakha diyA athavA (dhIro anikRSTAM esa padacche da karanepara) ucca sthAnapara virAjamAna kiyA // 68 / / aneka acche acche rAjAoMne samIpa Akara mahArAja bAhubalIke vijayakI prazaMsA karate hae unakA satkAra kiyA aura bAhubalIne bhI usa samaya apane Apako utkRSTa anubhava kiyA / / 69 / sAtha hI sAtha ve yaha bhI cintavana karane lage ki dekho, hamAre bar3e bhAI ne isa nazvara rAjya ke liye yaha kaisA lajjAjanaka kArya kiyA hai / / 70 / / yaha sAmAjya phalakAlameM bahuta dukha denevAlA hai, aura kSaNabhaMgura hai isaliye ise dhikkAra ho, yaha vyabhicAriNI strIke samAna hai kyoMki jisa prakAra vyabhicAriNI strI eka patiko chor3akara anya patike pAsa calI jAtI hai usI prakAra yaha sAmAjya bhI eka patiko chor3akara anya patike pAsa calA jAtA hai| yaha rAjya prANiyoMko chor3a detA hai parantu avivekI prANI ise nahIM chor3ate yaha duHkhakI bAta hai // 71 // ahA, viSayoMmeM Asakta hue puruSa, ina viSayajanita sukhoMkA nindyapanA, apakAra, kSaNabhaMguratA aura nIrasapane ko kabhI nahIM socate haiM / / 72 / / jinake vazameM par3e hue prANI aneka duHkhoMkI paramparAko prApta hote haiM aise viSa ke samAna bhayaMkara viSayoMko kauna buddhimAn puruSa prApta karanA cAhegA ? // 73 // viSa khA lenA kahIM acchA hai kyoMki vaha eka hI bhavameM prANIko mAratA hai athavA nahIM bhI mAratA hai parantu viSaya sevana karanA acchA nahIM hai kyoMki ye viSaya prANiyoMko anantabAra phira phirase mArate haiM / / 74 / / jo prArambha kAla meM to manohara mAlUma hote haiM parantu phalakAla--------- 1 alamalam / 2 pazcAttApam / 3 kRtaparAtramastvamiti / kRtopAdAna-a0, la0 / 4 bhujanikharAt / 'skandho bhujaziroM'so'strI' ityabhidhAnAt / -tIsito-la0 / 5 avasthAm / 6-mApapata pa0, la0 / 7 nimittam / 8 vinazvarasya / -madhiSThitaH pa0, la0 / 10 prinnmn| 11 kutmitatvam / 12 vinazvaratvam / 13 aasktaiH| 14 na ma gyte| na vicAryata ityarthaH / 15 anubhavanakAla / 16 nimittam / 17 pumAn / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patriMzattamaM parva 207 atyantarasikAnAdau paryante prANahAriNaH / kampAkapAkaviSamAn viSayAn kaH kRtI bhajet // 76 // zastraprahAradIptAgnivajAzani mhorgaaH| na tathodvejakAH puMsAM yathA'mI viSayadviSaH // 77 // mahAbdhiraudrasaGagrAmabhImAraNyasarigirIn / bhogAthino bhajantyajJA dhanalAbha dhanAyayA // 78 / / dIrghadordhAtanirghAta ni?SaviSamIkRte / yAdasAM yAdasAMpatyau caranti viSayArthinaH // 7 // samApataccharavAtaniruddhagaganAGagaNam / raNAGagaNaM vizantyastabhiyo bhogavilobhitAH // 8 // caranti vanamAnuSyA' yatra satrAsalocanAH / tAH paryaTantyaraNyAnIH bhogAzopahatA jaDAH // 1 // sarito viSamAvartabhoSaNA grAhasakulAH / 'titIrSanti batAviSTA viSamaviSayagrahaH // 82 // prArohanti durArohAn girInapyabhiyoginaH / rasAyanarasajJAna balavAdavimohitAH // 83 // aniSTavaniteveyam prAliGagati balAjjarA / kurvatI palitavyAjAd rabhasena kacagraham // 84 // 13bhogeSvatyutsukaH prAyo na ca veda" hitAhitam / bhuktasya jarasA jantoH mRtasya ca kimantaram // 8 // ra prasahya pAtayan bhUmau gAtreSu kRtavepathuH / jarApAto8 nRNAM kaSTo jvaraH zIta ivodbhavan // 86 // meM kar3ave (duHkha denevAle) jAna par3ate haiM aise viSayoMke liye yaha ajJa prANI kyA vyartha hI aneka duHkhoMko prApta nahIM hotA hai ? // 75 / / jo prArambha kAlameM to atyanta Ananda denevAle haiM aura antame prANoMkA apaharaNa karate haiM aise kipAka phala (viSaphala) ke samAna viSama ina viSayoM ko kauna buddhimAn puruSa sevana karegA? // 76 // ye viSayarUpI zatru prANiyoMko jaisA udvega karate haiM vaisA udvega zastroMkA prahAra, prajvalita agni, vaja, bijalI aura bar3e bar3e sarpa bhI nahIM kara sakate haiM / / 77 // bhogoMkI icchA karanevAle mUrkha puruSa dhana pAnekI icchAse bar3e bar3e samudra, pracaNDa yuddha, bhayaMkara vana, nadI aura parvatoMmeM praveza karate haiM // 78 / / viSayoMkI cAha rakhanevAle puruSa jalacara jIvoMkI lambI lambI bhujAoMke AghAtase utpanna hue vajrapAta jaise kaThora zabdoMse kSubdha hue samudra meM bhI jAkara saMcAra karate haiM // 79 // bhogoMse lubhAye hue puruSa, cAroM orase par3ate hue vANoM ke samUhase jahAM AkAzarUpI AMgana bhara gayA hai aise yuddhake maidAnameM bhI nirbhaya hokara praveza kara jAte haiN|80|| jinameM vanacara loga bhI bhaya sahita netroMse saMcAra karate haiM aise bhayaMkara bar3e-bar3e vanoma bhI bhogoko AzAsapIr3ita hue mukhaM manuSya ghUmA karata ha // 8 // kitane duHkha kI bAta hai ki viSayarUpI viSama grahoMse jakar3e hue kitane hI loga, UMcI-nIcI bhaMvaroMse bhayaMkara aura magaramacchoMse bharI huI nadiyoMko bhI pAra karanA cAhate haiM / / 82 / / rasAyana tathA rasa Adika jJAnakA upadeza denevAle dhartIke dvArA mohita hokara udyoga karanevAle kitane hI puruSa kaThinAIse caDhane yogya parvatoMpara bhI car3ha jAte haiM / / 83 // yaha jarA sapheda bAloMke bahAnese vegapUrvaka kezoMko pakar3atI huI aniSTa strIke samAna jabardastI AliMgana karatI hai / / 84 // jo prANI bhogoMmeM atyanta utkaNThita ho rahA hai vaha hita aura ahitako nahIM jAnatA tathA jise vRddhAvasthAne ghera liyA hai usameM aura mare huemeM kyA antara hai ? arthAt bekAra honese vRddha manuSya bhI mare hueke samAna hai // 85 / / yaha buDhApA bhanuSyako zItajvarake samAna aneka kaSTa dene vAlA hai kyoMki jisa prakAra zItajvara utpanna hote hI jabardastI jamIna 1 ambIrapakvaphala / 2 vj'ruupaashni| 3 bhayaGakarAH / 4 dhnlaabhvaanychyaa| 5 azani / 6 jalajantunAm / 'yAdAMsi jalajantavaH' ityabhidhAnAt / yAdasAM patyau samudra / 'ratnAkaro jalanidhiryAda:patirapAM patiH' ityabhidhAnAt / 7 vanecarAH / 8 bhayasahitAH / 6 tarItumicchanti / 10 grastA ityarthaH / 11-pyabhiyoginaH la0, pa0, a0, i0| 12 palitastambhauSadhasiddharasajJAnAjjAtabalavAdAnmohitAH / 13 bhoktu yogyavastuSu / 14 na jAnAti / 15 bhedaH / 16 balAtkAreNa / 17 kampaH / 18 prAptiH / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 mahApurANam aDasAda' matibhaba vAcAmasphuTatAmapi / jarA surA ca niviSTA ghaTayatyAzu dehinAma // 7 // kAlavyAlagajenedamAyurAlAnaka balAt / cAlyate yadalAdhAnaM jIvitAlambanaM nRNAm // 8 // zarIrabalametacca gajakarNavadasthiram / rogA khUpahataM cedaM "jaraddehakuTIrakam // 86 // ityazAzvatamapyetad rAjyAdi bharatezvaraH / zAzvataM manyate kaSTaM mohopahatacetanaH // 10 // ciramAkalayanevam agrajasyAnudAttatAm / vyAjahAranamuddizya giraH praparuSAkSarAH // 1 // zaNu bho napazArdula kSaNaM "lakSyamutsRja / muhyatedaM tvayA'lambi durohamatisAhasam // 12 // abhedye mama dehAdrau tvayA cakraM niyojitam / viddhayakiJcitkara vAja zaile vamivApatat // 13 // anyatra bhAtRbhANDAni bhaDaktvA rAjyaM yadIpsitam / tvayA dharmo yazazcaiva0 tena epezalajitam // 14 // cakrabhRdbharataH spaSTuH sUnuH Adyasya yo'graNIH / kulasyoddhArakaH so'bhUdito DA'sthApi ca tvayA // 65 // jitAM ca bhavatavAdya yatpApopahatAmimAm / manyase'nanyabhogInA" napazriyamanazvarIma // 66 // preyasIyaM tavaivAstu rAjyazrIryA tvayA'dRtA / nocitaiSA mamAyuSman bandho na hi satAM bhude // 6 // para paTaka detA hai usI prakAra buDhApA bhI jabardastI jamInapara paTaka detA hai aura jisa prakAra zItajvara zarIrameM kampana paidA kara detA hai usI prakAra buDhApA bhI zarIra meM kampana paidA kara detA hai / / 86 / / zarIrameM praviSTa huI tathA upabhogameM AI huI jarA aura madirA donoM hI logoMke zarIrako zithila kara detI haiM, unakI buddhi bhraSTa kara detI haiM aura vacanoMmeM aspaSTatA lA detI haiM // 87 // jisake balakA sahArA manuSyoM ke jIvanakA Alambana hai aisA yaha AyurUpI khaMbhA kAlarUpI duSTa hAthIke dvArA jabardastI ukhAr3a diyA jAtA hai // 88 // yaha zarIrakA bala hAthIke kAnake samAna caMcala hai aura yaha jIrNa-zIrNa zarIrarUpI jhoMpar3A rogarUpI cuhoMke dvArA naSTa kiyA huA hai // 89 // isa prakAra yaha rAjyAdi saba vinazvara haiM phira bhI mohake udayase jisakI cetanA naSTa ho gaI hai aisA bharata inheM nitya mAnatA hai yaha kitane duHvakI bAta hai ? // 90 // isa prakAra bar3e bhAI kI nIcatAkA cirakAla taka vicAra karate hue bAhubalIne bharatako uddezya kara nIce likhe anusAra kaThora akSaroMvAlI vANI kahI / / 9 / / he rAjAoMmeM zreSTha, kSaNabharake liye apanI lajjA yA bhaiga chor3a, maiM kahatA haso suna / tune mohita hokara hI isa na karane yogya bar3e bhArI sAhasakA sahArA liyA hai // 12 // jo kabhI bhida nahIM sktaa| aise mere zarIrarUpI parvatapara tUne cakra calAyA hai so terA yaha cakra vajUke bane hue parvatapara par3ate hue vajUke samAna vyartha hai aisA nizcayase samajha / / 93 / / dUsarI bAta yaha hai ki jo taMne bhAiyoMkI sAmagrI naSTa kara rAjya prApta karanA cAhA hai so usaro tune bahuta hI acchA yazakA upArjana kiyA hai // 14 // tune apanI yaha stuti bhI sthApita kara dI ki cakravartI bharata AdibrahmA bhagavAn vRSabhadevakA jyeSTha putra thA tathA vaha apane kulakA uddhAraka huA thA // 95 / / he bharata, Aja tUne jise jItA hai aura jo pApase bharI huI hai aisI isa rAjyalakSmIko tU eka apane hI dvArA upabhoga karane yogya tathA avinAzI samajhatA hai / / 96 / / jisakA tUne Adara kiyA hai aisI yaha rAjyalakSmI aba tujhe hI priya rahe, he Ayupman, aba yaha mere yogya nahIM hai kyoMki bandhana sajjana puruSoMke Anandake liye nahIM hotA hai / bhAvArtha-yaha lakSmI svayaM eka prakArakA bandhana hai athavA karma bandhakA kAraNa haiM isaliya sajjana puruSa isa 1 zramam / 2 bhUzam / 3 anubhuktaH / 4 muussik| 5 jiirnn| 6 nikRSTatAm / 7 vismayAvitvam / 8 muhayatIti muhayan tena / na kiJcitkRta / kimapi kartamasamartha ityarthaH / 10 rAjyAbhilASaNa / 11 prazastam / 12 stuti / 13 yasmAt kAraNAt / 14 ananyabhogAyitAm / 15 bandhakAraNaparigrahaH / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzattama parva 206 dUSitAM kaTakairenAM phalinImapi te zriyam / kareNApi spRzeda dhImAn latAM kaNTakinI ca kaH // 8 // viSakaNTakajAlIva tyAjyaSA sarvathA'pi naH / niSkaNTakAM tapolakSmI svAdhInAM kartumicchatAm // 9 // maSyatAM ca tadasmAbhiH kRtamAgoM yadIdRzam / pracyuto vinayAt so'haM svaM cApalamadIdRzam // 100 // ityuccara girAmodho mukhAd baahubliishituH| dhvanirabdAdivA''taptaM jiSNorAhlAdayanmanaH // 10 // hA duSTa kRtamityuccaiH prAtmAnaM sa vigarhayan / anvavAtapta pApena karmaNA svena cakrarAT // 102 // prayuktAnunayaM bhUyo manumantyaM sa dhIrayan / nyavRtanna svasaGkalpAd aho sthairya manasvinAm // 103 // mahAbalini nikSiptarAAddhaH sa svanandane / dIkSAmupAdadhe jainI gurorArAdhayan padam // 104 // dIkSAvallyA pariSvaktaH tyaktAzeSaparicchadaH / sa reje salataH patramokSakSAma0 iva drumaH // 10 // guroranumate'dhItIra dadhadekavihAritAm / pratimAyogamAvarSam12 prAtasthe kila saMvRtaH // 106 // sazaMsitavrato'nAzvAn15 vanavallItatAntikaH / valmIkarandhaniHsarpata sarAsId bhayAnakaH // 107 // 1"zvasadAvirbhavadbhoga bhujaGgazizujambhitaH / viSAGakurairivopAGaghisa reje veSTito'bhitaH // 10 // kabhI nahIM cAhate // 97 / / yadyapi yaha terI lakSmI phalavatI hai tathApi aneka prakArake kAMToMsevipattiyoMse dUSita hai| bhalA, aisA kauna buddhimAna hogA jo kAMTevAlI latAko hAthase cha egA bhI // 98 / / aba hama kaMTaka rahita taparUpI lakSmIko apane AdhIna karanA cAhate haiM isaliye yaha rAjyalakSmI hama logoMke liye viSake kAMToMkI zreNIke samAna sarvathA tyAjya hai // 99 // ataeva jo maiMne yaha aisA aparAdha kiyA hai use kSamA kara diijiye| maiM vinayase cyuta ho gayA thA arthAt maiMne ApakI vinaya nahIM kI so ise maiM apanI caMcalatA hI samajhatA hU~ / / 100 / jisa prakAra meghase nikalatI huI garjanA saMtapta manuSyoMko Anandita kara detI hai usI prakAra mahArAja bAhubalI ke mukhase nikalate hue vANIke samUhane cakravartI bharatake saMtapta manako kucha-kucha Anandita kara diyA thA / / 101 // 'hA maiMne bahuta hI duSTatAkA kArya kiyA hai' isa prakAra jora jorase apanI nindA karatA huA cakravartI apane pApa karmase bahuta hI saMtapta haA // 102 / / jisameM aneka prakArake ananaya vinayakA prayoga kiyA gayA hai isa rItise antima kulakara mahArAja bharatako bAra-bAra prasanna karatA haA bAhubalI apane saMkalpase pIche nahIM haTA so ThIka hI hai kyoMki tejasvI puruSoM kI sthiratA bhI Azcaryajanaka hotI hai // 103 / / usane apane putra mahAbalIko rAjyalakSmI sauMpa dI aura svayaM gurudevake caraNoMkI ArAdhanA karate hue jainI dIkSA dhAraNa kara lI // 104 // jisane samasta parigraha chor3a diyA hai tathA jo dIkSA rUpI latAse AliGgita ho rahA hai aisA vaha bAhubalI usa samaya aisA jAna par3atA thA mAno pattoM ke gira jAnese kuza latAyukta koI vRkSa hI ho // 105 / / gurukI AjJAmeM rahakara zAstroM kA adhyayana karanema kuzala tathA eka vihArIpana dhAraNa karanevAle jitendriya bAhubalIne eka varSataka pratimA yoga dhAraNa kiyA arthAt eka hI jagaha eka hI Asanase khar3e rahane kA niyama liyA / / 106 // jinhoMne prazaMsanIya vrata dhAraNa kiye haiM, jo kabhI bhojana nahIM karate, aura jinake samIpakA pradeza vanakI latAoMse vyApta ho rahA hai aise ve bAhubalI vAmIke chidroMse te hae sarkose bahata hI bhayAnaka ho rahe the // 107 / / jinake phaNA prakaTa ho rahe haiM aise phukArate hue sarpake baccoMkI uchala-kUdase cAroM orase ghire hue ve bAhubalI aise suzobhita nikalate 1 kSamyatAm / 2 aparAdhaH / 3 bhRzamapazyam / 4 pravAhaH / 5 bharatasya / 6 duSThu Ta0 / gindA / 'nindAyAM duSTu suSTha prshNsne|' ityabhidhAnAt / 7nijavairAgyAdityarthaH / 8 AliDigataH / 6 latayA sahitaH / 10 parNamocanakRzaH / 11 adhItavAn / 12 varSAvadhi / 13 nibhRtaH / 14 stuta / 15 upvaasii| 16 bhayaGkaraH / 17 ucchavasat / 18 phrnn| 16 aDinasamIpa / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 mahApurANam dadhAnaH skandha'paryantalambinIH keshvllriiH| so'nvagAdUDhakRSNAhimaNDalaM haricandanam // 10 // mAdhavIlatayA gADham upagaDhaH prphullyaa| zAkhAbAhabhirAveSTaya savIcyeva sahAsayA // 110 // vidyAdharI karAlUna pallavA sA kilAzuSat / pAdayoH kAminIvAsya "sAmi namA'nuneSyatI // 11 // reje sa tadavastho'pi tapo duzcaramAcaran / kAmova muktikAminyAM spRhayAluH kRzIbhavan // 112 // tapastanUnapAttApa santaptasyAsya kevalam / zarIramazaSannovaMzoSaM0 karmApyazarmadam // 113 // tInaM tapasyato'pyasya nAsIt kAzcidupaplavaH / acintyaM mahatAM dhairyam yenA yAnti na vikriyAm // 114 // sarvasahaH12 23kSamAbhAraM prazAntaH zItalaM jalam / niHsaGagaH pavanaM dIptaH sa jigAya hutAzanam // 11 // kSudha pipAsAM zItoSNaM sadaMzamazakadvayam / mArgAcyavanasaMsiddhaya dvandvAni sahate sma saH // 116 / / sa nAgnyaM paramaM bibhannAbhedIndriyadhUrtakaH / brahmacaryasya "sA "guptiH nAgnyaM nAma paraM tapaH // 117 // rati cAritamapyeSa dvitayaM sma titikSate / na ratyaratibAdhA hi viSayAnabhiSaGagiNaH // 118 // ho rahe the mAno unake caraNoMke samIpa viSake aMkUre hI laga rahe hoM // 108 // kandhoM paryanta laTakatI haI kezarUpI latAoMko dhAraNa karanevAle ve bAhabalI manirAja aneka kAle soke samahako dhAraNa karanevAle haricandana vRkSakA anukaraNa kara rahe the // 109 / / phUlI huI vAsaMtIlatA apanI zAkhArUpI bhujAoMke dvArA unakA gADha AliMgana kara rahI thI aura usase ve aise jAna par3ate the mAno hAra liye hae koI sakhI hI apanI bhajAoMse unakA AliMgana kara rahI ho / / 110 // jisake komala patte vidyAdhariyoMne apane hAyase tor3a liye haiM aisI vaha vAsantI latA unake caraNoMpara par3akara sUkha gaI thI aura aisI mAlUma hotI thI mAno kucha nama hokara anunaya karatI huI koI strI hI pairoMpara par3I ho // 111 / / aisI avasthA hone para bhI ve kaThina tapazcaraNa karate the jisase unakA zarIra kRza ho gayA thA aura usase aise jAna par3ate the mAno maktirUpI strIkI icchA karatA huA koI kAmI hI ho // 112 // taparUpI agnike saMtApase saMtapta hae bAhabalIkA kevala zarIra hI khar3e-khar3e nahIM sakha gayA thA kintu duHkha dene vAle karma bhI sakha gaye the arthAt naSTa ho gaye the // 113 / / tIvra tapasyA karate hue bAhubalIke kabhI koI upadrava nahIM huA thA so ThIka hI hai kyoMki bar3e puruSoMkA dhairya acintya hotA hai jisase ki ve kabhI vikArako prApta nahIM hote // 114 // ve saba bAdhAoMko sahana kara lete the, atyanta zAnta the, parigraha rahita the aura atizaya dedIpyamAna the isaliye unhoMne apane guNoMro pRthvI, jala, vAyu aura gniko jIta liyA thA // 115 // ve mArgase cyata na hone ke liye bhakha, pyAsa, zIta, garmI tathA DAMsa macchara Adi parISahoMke duHkha sahana karate the // 116 // utkRSTa nAgnya vratako dhAraNa karate hue bAhubalI indriyarUpI dhUrtoM ke dvArA nahIM bhedana kiye jA sake the| brahmacarya kI utkRSTa rUpase rakSA karanA hI nAgnya vrata hai aura yahI uttama tapa hai / bhAvArtha-ve yadyapi nagna rahate the tathApi indriyarUpa dhUrta unheM vikRta nahIM kara sake the // 117 // ve rati aura arati ina donoM pariSahoMko bhI sahana karate the arthAt rAgake kAraNa upasthita honepara kisIse rAga nahIM karate the aura dveSa ke kAraNa upasthita hone para kisIse deza nahIM karate the so ThIka hI hai kyoMki viSayoM 1 bhujazikhara / 2 anukaroti sm| 3 AliGgitaH / 4 skhyaa| 5 sahArayA a0, sa., i0, l0| 6 chedita / 7 ISad / 8 anunayaM kurvtii| agni / 10 ' U rdhvAt puH zuSaH' iti Nam pratyayAntaH / UrzvabhUtaM zarIramityarthaH / 11 dhaiyareNa / 12 sakalaparISahopasarga sahamAnaH / 13 bhuubhaarmityrthH| 14 tapovizeSeNa dIptaH / 15 parISahAn / 16 nagnatvam / 17 prasiddhA / 18 rakSA / 16 sahate sma / 20 viSayavAJchArahitasya / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TtriMzattama parva 211 nAsyAsIt strIkRtA bAdhA bhoganivedamAyuSaH / zarIramazuci straiNaM pazyatazcarmaputrikAm // 116 // sthitazcaryA niSadyAM ca zayyAM cAsoDha helayA / manasA'nabhisandhitsannupAnacchayanAsanam // 120 // sa sehe vadhamAkoza paramArthavidAM vrH| zarIrake svayaM tyAjya niHspRho'nabhinandathaH // 121 // 'yAcitriyeNa nAspaSTA viSvANena tanasthitiH / tena vAcaMyamo bhUtvA yAJcAbAdhAmasoDha sH||122|| jallaM malaM taNasparza so'soDho ddhottmkssmH| vyutsRSTatanusaMskAro nivizeSasukhAsukhaH11 // 123 // rogasyAyatanaM2 deham prAdhyAyan13 dhiirdhiirsau| vividhAtaDakajA bAdhAM sahate sma suduHsahAm // 124 // prajJA pariSahaM prAjJo jJAnajaM garvamutsRjan / AsarvazaM tadutkarSAt sa sasAha"sasAhasaH // 12 // sa satkArapuraskAre nAsIjjAtu samutsukaH / puraskRto mudaM nAgAt satkRto na sma tuSyati // 126 // parISahamalAbhaM ca santuSTo jayati sma sH| ajJAnAdarzanodbhUtA bAdhAsInnAsya yoginaH // 127 // ------ kI icchA na rakhanevAle puruSako rati tathA aratikI bAdhA nahIM hotI // 118 // bhogoMsa virakta hue tathA striyoM ke apavitra zarIrako camar3ekI putalIke samAna dekhate hue una bAhubalI mahArAjako striyoM ke dvArA kI huI koI bAdhA nahIM huI thI arthAt ve acchI taraha strIpariSaha sahana karate the // 119 // ve hamezA khar3e rahate the aura jUtA tathA zayana Asana AdikI manase bhI icchA nahIM karate the isaliye unhoMne caryA, niSadyA aura zayyA pariSahako lIlA mAtrameM hI jIta liyA thA // 120 // jo svayaM naSTa ho jAnevAle zarIrameM niHspRha rahate haiM aura na usameM koI Ananda hI mAnate haiM aise paramArtha ke jAnanevAloMma zreSTha bAhubalo mahArAja badha aura Akroza pariSahako bhI sahana karate the // 121 // yAcanAse prApta hue bhojanake dvArA zarIrakI sthiti rakhanA unheM iSTa nahIM thA isaliye ve mauna rahakara yAcanA pariSahakI bAdhAko sahana karate the // 122 / / jinhoMne uttama kSamA dhAraNa kI hai, zarIrakA saMskAra chor3a diyA hai aura jinheM sakha tathA duHkha donoM hI samAna haiM aise una manirAjane sveda mala tathA taNa sparza pariSahako bhI sahana kiyA thA // 123 / / 'yaha zarIra rogoMkA ghara hai' isa prakAra cintavana karate hI va dhIravIra baddhike dhAraka bAhabalI bar3I kaThinatAse sahana karane ke yogya utpanna huI bAdhAko bhI sahana karate the // 124 // jJAnakA utkarSa sarvajJa hone taka hai arthAt jabataka sarvajJa na ho jAve tabataka jJAna ghaTatA bar3hatA rahatA hai isaliye jJAnase utpanna hue ahaMkArakA tyAga karate hue atizaya buddhimAna aura sAhasI ve munirAja prajJA pariSahako sahana karate the| bhAvArtha kevalajJAna honeke pahale sabhIkA jJAna apUrNa rahatA hai aisA vicAra kara ve kabhI jJAnakA garva nahIM karate the // 125 // ve apane satkAra puraskArameM kabhI utkaNThita nahIM hote the| yadi kisIne unheM apane kArya meM aguA banAyA to ve harSita nahIM hote the aura kisIne unakA satkAra kiyA to saMtuSTa nahIM hote the| bhAvArtha-apane kArya meM kisIko aguA banAnA puraskAra kahalAtA hai tathA svayaM Aye huekA sammAna karanA satkAra kahalAtA hai ve munirAja satkAra puraskAra donoMma hI nirutsuka rahate the-unhoMne satkAra puraskAra pariSaha acchI taraha sahana kiyA thA / / 126 // sadA santuSTa rahanevAle bAhabalIjIne alAbha pariSahako jItA thA tathA ajJAna aura adarzanase utpanna honevAlI bAdhAeM bhI una munirAjako nahIM huI thIM // 127 / / 1 nivaMdaM gatasya / -mIyuSaH pa0, i0, da0 / 2 strIsambandhi / 3 abhisaMdhAnamakurvan / 4 pAdatrANaH / 'pAdurupAnat svI' ityabhidhAnAt / 5 AnandarahitaH / 6 yAcanayA nivRttena / 7 bhojanena / 8 tena kaarnnen| 6 maunI bhUtvA / 10 dhRtH| 11 samAnasukhaduHkhaH / 12 gRham / 13 smaran / 14 jJAnotkarSAt / uparyupari kevalajJAnAdityarthaH / 15 rAhate sma / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 mahApurANam paroSahajayAdasya vipulA nirjarA'bhavat / karmaNAM nirjaropAyaH parISahajayaH paraH // 128 // krodhaM titikSayA' mAnam utseka parivarjanaiH / mAyAmajutayA lobhaM santoSeNa jigAya saH // 126 // paJcendriyANyanAyAsAt so'jayajjitamanmathaH / viSayendhanadIptasya kAmAgneH zamanaM tapaH // 130 // AhArabhayasaMjJe ca smaithunprigrhe| anaGagavijayAdetAH saMjJAH kSapayatisma saH // 13 // ityantaraGagazatrUNAM sa bhajana prasaraM muhuH / jayati smA''tmanA''tmAnam prAtmavid viditAkhilaH // 132 // vrataM ca samitIH sarvAH smygindriyrodhnm| acelatAM ca kezAnAM pratilaJcanasaGaga ram // 133 // AvazyakeSvasambAdham asnAnaM kSitizAyitAm / adantadhAvanaM sthitvA bhukti bhaktaM ca nAsakRt // 134 // prAharmUlaguNAnetAn tathottaraguNA: pr| teSA mArAdhane yatnaM so'taniSTAtanamaniH 135 1degeteSvahApayan' kAJcid vratazuddhi parAM shritH| so'dIpi kiraNa svAniva dIptaistapo'zabhiH // 136 // gauravaistribhirunmuktaH parAM niHzalyatAM gataH / dhamardazabhirAruDhadADhyo'bhUnmuktivartmani // 137 // guptitrayamayI gupti zrito jnyaanaasibhaasurH| saMvamitaH samitibhiH sa bheje vijigISutAm // 138 // isa prakAra pariSahoMke jItanese unake bahuta bar3I karmokI nirjarA ho gaI thI so ThIka hI hai kyoMki pariSahoMko jItanA hI karmoMkI nirjarA karanekA zreSTha upAya hai / / 128 / / unhoMne kSamAse krodha ko, ahaMkArake tyAgase mAnako, saralatAsa mAyAko aura saMtoSase lobhako jItA thA // 129 // kAma devako jItane vAle una munirAjane pAMca indriyoMko anAyAsa hI jIta liyA thA so ThIka hI hai kyoMki viSayarUpI Idhana jalatI huI kAmarUpI agniko zamana karanevAlA tapazcaraNa hI hai / bhAvArtha-indriyoMko vaza karanA tapa hai aura yaha tabhI ho sakatA hai jaba kAmarUpI agniko jIta liyA jAve // 130 // unhoMne kAmako jIta lenesa AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha ina saMjJAoM ko naSTa kiyA thA // 131 // isa prakAra antaraGga zatruoMke prasArako bAra bAra naSTa karate hue una AtmajJAnI tathA samasta padArthoko jAnane vAle munirAjane apane AtmAke dvArA hI apane AtmAko jIta liyA thA / / 132 // pAMca mahAvata, pAMca samitiyAM, pAMca indriyadamana, vastra parityAga, kezoMkA loMca karanA, chaha AvazyakoMma kabhI bAdhA nahIM honA, snAna nahIM karanA, pRthivIpara sonA, dAMtona nahIM karanA, khar3e hokara bhojana karanA aura dinameM eka bAra AhAra lenA, inheM aTThAIsa mUlaguNa kahate haiM inake sivAya caurAsI lAkha uttara guNa bhI haiM, ve mahAma ni una sabake pAlana karane meM prayatna karate the // 133-135 / / inameM kucha bhI nahIM chor3ate hue arthAt sabakA pUrNa rItise pAlana karate hue ve munirAja vratoMkI utkRSTa vizuddhiko prApta hue the tathA jisa prakAra dedIpyamAna kiraNoMse sUrya prakAzamAna hotA hai usI prakAra ve bhI tapakI dedIpyamAna kiraNoMse prakAzamAna ho rahe the // 136 // ve rasagaurava, zabda gaurava, aura Rddhigaurava ina tInoMse rahita the, atyanta niHzalya the aura dazadharmoke dvArA unheM mokSa mArgameM atyanta dRr3hatA prApta ho gaI thii||137|| ve munirAja kisI vijigISu arthAt zatruoMko jItane kI icchA karanevAle rAjAke samAna jAna par3ate the kyoMki jisa prakAra vijigISa rAjA kisI durga Adi surakSita sthAnakA Azraya letA hai, talavArase dedIpyamAna hotA hai aura kavaca pahane rahatA hai usI prakAra una manirAjane bhI tIna gaptiyoMrUpI durgokA Azraya le rakkhA thA, ve bhI jJAnarUpI talavArase dedIpyamAna ho rahe the aura pAMca samitiyAMrUpa kavaca pahina rakkhA thaa| bhAvArtha-yathArthameM ve karmarUpa zatruoMko jItanekI icchA rakhate the 1kSamayA / 2 garva / 3 ta0, va0, a0, sa0, i0, 50, da0 pustakasammato'yaM kramaH / la. pustake 126-130 shlokyorvytikrmo'sti| 4 samaham / 5 jJAtasakalapadArthaH / 6 pratijJAm / 7 ekabhuktamityarthaH / 8 muulottrgurnnaanaam| mahAn / 10 proktagagaNeSa / 11 hAnimakurvan / 12 uttamakSamAdibhiH / 13 rakSAm / 14 kavacitaH / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzattamaM parva 213 kaSAyataskarasya hataM ratnatrayaM dhnm| satataM jAgarUkasya bhUyo bhUyo'pramAdyataH // 13 // vAcaMyamasya tasyAsIna jAtu vikthaadrH| nAbhidyatendriyairasya manodurga susaMvRtam // 140 // mano'gAra mahatyasya bodhitA jnyaandiipikaa| vyadIpi tata evAsan vizve'rthA dhyeyatApade // 14 // matizrutAbhyAM niHzeSam arthatatvaM vicinvataH / karAmalakavad vizvaM tasya vispaSTatAmagAt // 142 // parISahajarvIpto vijitendriyazAtravaH / kaSAyazatranucchedya sa tapo rAjyamanvabhUt // 143 // yogajAzcarddha yastasya prAdurAsaMstapobalAt / yato'syAvirabhUcchaktiH trailokyakSobhaNaM prati // 144 // caturbhade'pi bodhe'sya samutkarSastadodabhUt / tattadAvaraNIyAnAM kSayopazamajambhitaH // 14 // matijJAnasamutkarSAt koSThabuddhyAdayo'bhavan / zrutajJAnena 'vizvAGagapUrvavittvAdivistaraH // 146 // paramAvadhimallaGaghayasa sarvAvadhimAsadat / manaHparyayabodhe ca samprApad vipulAM matim / / 147 // jJAnazuddhyA tapaHzuddhiH asyAsIdatirekiNI / jJAnaM hi tapaso mUlaM yadvanmUle mahAtaroH // 14 // // 138 / / kaSAyarUpI coroMke dvArA unakA ratnatrayarUpI dhana nahIM curAyA gayA thA kyoMki ve sadA jAgate rahate the aura bAra bAra pramAdarahita hote rahate the| bhAvArtha-lokameM bhI dekhA jAtA hai ki jo manuSya sadA jAgatA rahatA hai aura kabhI pramAda nahIM karatA usakI corI nahIM hotii| bhagavAn bAhubalI apane pariNAmoMke zodhameM nirantara lavalIna rahate the aura pramAdako pAsama bhI nahIM Ane dataM the isaliya kaSAyarUpI cora unaka ratnatrayarUpI dhanako nahIM cu sake the // 139 // ve sadA mauna rahate the isaliye kabhI unakA vikathAoMma Adara nahIM hotA thaa| aura unakA manarUpI durga atyanta sa rakSita thA isaliye vaha indriyoMke dvArA nahIM tor3A jA sakA thaa| bhAvArtha-ve kabhI vikathAeM nahIM karate the aura pAMcoM indriyoM tathA manako vazama rakhate the / / 140 / / unaka manarUpI vizAla gharameM sadA jJAnarUpI dIpaka prakAzamAna rahatA thA isaliye hI samasta padArtha unake dhyeyakoTima the arthAt dhyAna karane yogya the| bhAvArthapadArthokA dhyAna karane ke liye unakA jJAna honA Avazyaka hai, munirAja bAhubalIko saba padArthoM jJAna thA isaliya sabhI padArtha unake dhyAna karane yogya the // 141 // va mati aura zruta jJAnake dvArA saMsArake samasta padArthokA cintavana karate rahate the isaliye unheM yaha jagat hAthapara rakkhe hue AMvale ke samAna atyanta spaSTa thA // 142 // jo pariSahoMko jIta lenese dedIpyamAna ho rahe haiM aura jinhoMne indriyarUpI zatruoMko jIta liyA hai aise ve bAhubalI kaSAyarUpI zatruoMko chedakara taparUpI rAjyakA anubhava kara rahe the // 143 / / tapazcaraNa kA bala pAkara una munirAjake yogake nimittase honevAlI aisI aneka RddhiyAM prakaTa huI thIM jinase ki unake tInoM lokoMmeM kSobha paidA karanekI zakti prakaTa ho gaI thI / / 144 // usa samaya unake matijJAnAvaraNa Adi kA~ka kSamopazamasa matijJAna Adi cAro prakAraka jJAnomavRddhi ho gaI thI / / 145 / / matijJAnakI vaddhi honese unake koSThabaddhi Adi RddhiyAM prakaTa ho gaI thIM aura zrata jJAnake bar3hanese samasta aMgoM tathA pUrvoka jAnane AdikI zaktikA vistAra ho gayA thA / / 146 / / ve avadhijJAnameM paramAvadhiko ullaMghana kara sarvAvadhiko prApta hue the tathA manaHparyaya jJAnameM vipalamati manaHparyaya jJAnako prApta hae the // 147 / / una munirAjake jJAnakI zuddhi honese tapakI zuddhi bhI bahuta adhika ho gaI thI so ThIka hI hai kyoMki jisa prakAra kisI bar3e vRkSake Thaharane meM mUla kAraNa usakI jar3a hai usI prakAra tapake Thaharane AdimeM mUla kAraNa jJAna hai // 148 / / 1 maunivatinaH / 2 jJAnadIpikAyAH sakAzAt / 3 cintayataH / 4 udeti sma / 5 dvaadshaagcturdshpuurvveditvtniruupnnaadivistrH| 6 bodhi pa0, l0| 7vipulamatimanaHparyayajJAnam / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 214 mahApurANam tapaso'greNa cogrogratapasA caatikshitH| sa dIptatapasA'tyantaM didIpe'dIptimAniva // 146 // so'tapyata tapastaptaM tapo ghoraM mahacca yat / tathottarANyapi prAptasamutkarSApyanukramAt // 150 // tapobhirakRzerebhiHsa babhau munisttmH| ghanoparodhanirmuktaH karairiva gabhastimAn // 15 // vikriyA'STatayI citraM prAdurAsIttapobalAt / 'vikriyAM nikhilA hitvA tIvamasya tapasyataH // 152 // prAptauSadhaDherasyAsIt sannidhirjagata hitH| 'grAmarzavala jallAdyaHdeg praanninaampkaarinnH||153|| anA"zuSo'pi tasyAsId 11rasaddhiH shktimaatrtH| tapobalasamudbhatA baddhirapi paprathe // 154 // akSINAvasatha:13 so'bhattathA'kSINa"mahAzanaH (nasaH) sUte hi phalamakSoNaM tapo'kSaNamupAsitam // 15 // nirdvandvavRttiradhyAtmam iti nijitya jitvaraH / dhyAnAbhyAse manazcakre yogI yogavidAM varaH // 156 / / kSamAmathottamAM bheje paraM mArdavamArjavam / satyaM zaucaM tapastyAgAvAkiJcanyaM ca saMyamam // 157 // brahmacarya ca dharmyasya dhyAnasyatA hi bhaavnaaH| yoga siddhau parAM siddhima" prAmanantIha yoginH||158|| ve mahAmuni ugra, aura mahAugra tapase atyanta kRza ho gaye the tathA dIpta nAmaka tapase sUrya ke samAna atyanta dedIpyamAna ho rahe the / / 149 / / unhoMne taptaghora aura mahAghora nAmake tapazcaraNa kiye the tathA inake sivAya uttara tapa bhI unake khUba bar3ha gaye the / / 150 // ina bar3e bar3e tapoMse ve uttama munirAja aise suzobhita ho rahe the mAno meghoMke AvaraNase nikalA huA sUrya hI apanI kiraNoMse suzobhita ho rahA ho // 151 / / yadyapi ve munirAja samasta prakArakI vikriyA arthAt vikAra bhAvoMko chor3akara kaThina tapasyA karate the tathApi AzcaryakI bAta hai ki unake tapake valase ATha prakArakI vikriyA prakaTa ho gaI thii| bhAvArtha-rAgadveSa Adi vikAra bhAvoMko chor3akara kaThina tapasyA karanevAle una bAhubalI mahArAjaka aNimA, mahimA, garimA, laghimA, prApti, prAkAmya, Izitva, aura vazitva yaha ATha prakArakI vikriyA Rddhi prakaTa huI thIM // 152 / / jinheM aneka prakArakI auSadha Rddhi prApta hai aura jo Amarza, zvela tathA jalla Adike dvArA prANiyoMkA upakAra karate haiM aise una manirAjakI samIpatA jagatakA kalyANa karanevAlI thii| bhAvArtha-unake samIpa rahanevAle logoMke samasta roga naSTa ho jAte the / / 153 / / yadyapi ve AhAra nahIM lete the tathApi zakti mAtrase hI unake rasaRddhi prakaTa huI thI aura tapazcaraNake balase prakaTa huI unakI bala Rddhi bhI vistAra pA rahI thii| bhAvArtha-bhojana karanevAle munirAjake hI rasaRddhikA upayoga ho sakatA hai parantu ve bhojana nahIM karate the isaliye unake zaktimAtra se rasaRddhikA sadbhAva batalAyA hai // 154 // va munirAja akSINasaMvAsa tathA akSINamahAnasa Rddhiko bhI dhAraNa kara rahe the so ThIka hI hai kyoMki pUrNa rItise pAlana kiyA huA tapa akSINa phala utpanna karatA hai // 155 // vikalpa rahita cittakI vRtti dhAraNa karanA hI adhyAtma hai aisA nizcayakara yogake jAnanevAloMma zreSTha una jitendriya yogirAjane manako jItakara use dhyAnake abhyAsama lagAyA // 156 // uttamakSamA, uttamamArdava, uttamaArjava, uttamasatya, uttamazauca, uttamasaMyama, uttamatapa, uttamatyAga, uttamaAkiJcanya aura uttama brahmacarya ye daza dharmadhyAnakI bhAvanAeM haiN| isa lokameM yogakI siddhi honepara hI utkRSTa siddhi -saphalatA-mokSa kI prApti ho sakatI hai aisA yogI loga mAnate haiM // 157-158 // 1 kRzIkRtaH / 2 raviH / 3 megh| 4 taraNiH / 5 assttprkaaraa| 6 vikAram / 7 tapaH kurvataH / 8 diH / ha niSThIvana / 10 svedotthamalAyaiH / 11 anazanavatinaH / 12 amatanavAdi / 13 aaly| 14 mahat / 15 'ta0' pustake 'mahAnasaH' pAThaH supAThaH iti TipaNe likhitam / 16 anyonyam / 17 dhyAnaniSpanne sati / 18 muktim / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzattamaM parva anityAtrANasaMsArakatvA'nyatvAnyazaucatAm / nirjarAstravasaMrodhalokasthityanucintanam // 15 // dharmasyAkhyAtatAM bodheH durlabhatvaM ca lakSayan / so'nuprekSAvidhi dadhyo vizuddhaM dvAdazAtmakam // 160 // prAjJApAyau vipAkaM ca saMsthAnaM cAnucintayan / sadhyAnamabhajad dhayaM karmAzAn parizAtayan // 16 // dIpikAyAmivAmaNyAM dhyAnadIptau niriikssitaaH| kSaNaM vizIrNAH karmAzAH kajjalAMzA ivAbhitaH // 162 // taddehadIptiprasaro diGamukheSu parisphuran / tadvanaM gArur3agrAvacchaNyAtata mivAtanot // 163 // tatpadopAntavizrAntA vistra badhA mRgajAtayaH / babAdhire mRgairnAnyaH krUrairakrUratAM zitaiH // 164 // virodhino'pyamI muktavirodha svrmaasitaaH| tasyopAdhosiMhAdyAH zazaMsuvaibhavaM muneH // 16 // jarajjambakamAdhAya mastake 'vyaaghrdhenukaa| svazAvanivizeSa tAm pIpyat stnymaatmnH||166|| kariNo hariNArAtInanvIyu : saha yUthapaiH / . stanapAnotsukA bhejuH kariNIH siMhapotakAH // 167 // kalabhAn kalabhAGatAramukharAn nakharaiH khraiH| kaNThoravaHspRzan kaNThe nAbhyanandi" na yUthapaiH // 16 // kariNyo visinIputrapuTa: pAnIyamAnayat / tadyogapIThaparyantabhuvaH sammAjanecchayA // 16 // "puSkaraiH "puSkarodastaiH ystrdhipddvym| stambaramA muni bhejuH aho zamakaraM tapaH // 170 // upAdhi bhoginAM bhogaH viniilairyrucnmuniH| vinyastairarcanAyeva nIlarutpaladAmakaiH // 171 // anitya , azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azucitva, Asrava, saMvara, nirjarA, loka, bodhi durlabha aura dharmAkhyAtattva ina bAraha bhAvanAoMkA unhoMne vizaddha cittase cintavana kiyA thA // 159-160 // va AjJA, apAya, vipAka aura saMsthAnakA cintavana karate hae tathA karmoMke aMzoMko kSINa karate hae dharmadhyAna dhAraNa karate the // 16 // jisa prakAra dIpikAka prajvalita hone para usake cAroM ora kajjalake aMza dikhAI dete haiM usI prakAra unakI dhyAnarUpI dIpikAke prajvalita hone para usake cAroM ora kSaNabhara naSTa hue karmo ke aMza dikhAI dete the // 162 / / saba dizAoM meM phailatA huA unake zarIrakI dIptikA samUha usa vanako nIlamaNikI kAntise vyApta haA sA banA rahA thA / / 163 // unake caraNoMke samIpa vizrAma karanevAle mRga Adi pazu sadA vizvasta arthAt nirbhaya rahate the, unheM siMha Adi duSTa jIva' kabhI bAdhA nahIM pahu~cAte the kyoMki ve svayaM vahAM Akara akrUra arthAt zAnta ho jAte the // 164 / / unake caraNoMke samIpa hAthI, siMha Adi virodhI jIva bhI parasparakA vaira-bhAva chor3akara icchAnasAra uThate baiThate the aura isa prakAra ve munirAjake aizvaryako sUcita karate the / / 165 // hAlakI vyAI huI siMhI bhaiseke baccekA mastaka sUMghakara use apane bacce ke samAna apanA dUdha pilA rahI thI // 166 // hAthI apane jhaNDake makhiyoM ke sAtha sAya siMhoMke pIche pIche jA rahe the aura stanake pIte meM utsuka hue siMhake bacce hathiniyoMke samIpa pahu~ca rahe the / / 167 // bAlakapanake kAraNa madhura zabda karate hue hAthiyoM ke baccoM ko siMha apane paine nAkhUnoMse unakI gardanapara sparza kara rahA thA aura aisA karate hue usa siMhako hAthiyoMke saradAra bahuta hI acchA samajha rahe the-usakA abhinandana kara rahe the // 168 // una munirAjake dhyAna karane ke Asanake samIpakI bhamiko sApha karane kI icchAse hathiniyAM kamalinIke pattoMkA donA banAkara unameM bhara bharakara pAnI lA rahI thIM // 169 / / hAyI apanI sUDa ke agrabhAgase uThAkara lAye hue kamala unake donoM caraNoMpara rakha dete the aura isa taraha ve unakI upAsanA karate the| ahA, 1 sNvr| 2 dhyAyati sm| 3 aajnyaavicyaapaayvicyau| 4 kRzIkurvan / 5 vyAptam / 6 nizcalAH / 7 virodhAH la0, pa0, a0, sa0, d0,| 8 jarajjantuka la0, i0 / jarat vRddha / 6 nvprsuutvyaadhii| 10 samAnam / 11 pAyayati sma / 12 stanakSIram / 13 manojJa-dhvaninirvizeSAna / 14 dvau nau pUrvamartha gamayataH, abhyanandIdityarthaH / 15 kamalaiH / 16 karAgroddhataH / 17 sarpANAM zarIraiH / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 mahApurANam phaNamAtrodgatA randhAt' phaNinaH sita yo'dyutan / kRtAH kuvalayairardhA muneriva pdaantik||172|| rejurvanalatA namaH zAkhApraiH kusumojjvlaiH| muni bhajantyo bhaktyeva puSpAghurnatipUrvakam // 173 // zazvadvikAsikusumaiH zAkhArani laaht:| babhurvanadrumAstoSAnninRtsava' ivAsakRt // 174 // kalairalirutodgAtaH phaNino nantaH kila / utphaNA: phaNaratnAMzudI gai'vivartitaH // 17 // puMskokilakalAlApaDiNDimAnugatalayaH / cakSuHzravassu pazyatsu tadviSo'naTiSuhuH // 176 // mahimnA zaminaH zAntamityabhUttacca kAnanam / dhatte hi mahatAM yogaH12 zamamapyazamAtmasu // 177 // zAntasvadanti sma vanAnte'smin zakuntayaH / ghoSayanta ivAtyantaM zAntametattapovanam // 17 // tapo'nubhAvAdasyaivaM prazAnte'smin vnaashrye| vinipAtaH5 kuto'pyAsIt kasyApi na kathaJcana // 17 // "mahasAsya tapoyogaju mbhitena mhiiysaa| babhUvurhatahRddhvAntAH tirya-co'pyanabhidruhaH // 180 // gatiskhalanato jJAtvA yogasthaM taM munIzvaram / asakRtpUjayAmAsuH avatIrya nbhshcraaH||181|| mahimnA'sya tapovIrya janitenAlaghIyasA / muhurAsanakampo'bhUnnatamUnAM sudhAzinAm // 182 // tapazcaraNa kaisI zAnti utpanna karanevAlA hai, // 170 // ve munirAja caraNoMke sabhIpa Aye hue soke kAle phaNAoMse aise suzobhita ho rahe the mAno pUjAke liye nIlakamaloMkI mAlAe~ hI banAkara rakkhI hoM // 171 // bAmIke chidroMse jinhoMne kevala phaNA hI bAhara nikAle haiM aise kAle sarpa usa samaya aise jAna par3ate the mAno munirAjake caraNoMke samIpa kisIne nIlakamaloMkA arva hI banAkara rakkhA ho / / 172 // vanako latAeM phUloMse ujjvala tathA nIceko jhukI huI choTI choTI DAliyoMse aisI acchI suzobhita ho rahI thIM mAno phUloMkA argha lekara bhaktise namaskAra karatI huI munirAjakI sevA hI kara rahI hoM // 173 // vanake vRkSa, jinapara sadA phUla khile rahate haiM aura jo vAyuse hila rahe haiM aise zAkhAoMke agrabhAgoMse aise suzobhita ho rahe the mAno saMtoSase bAra bAra nRtya hI karanA cAhate hoM // 174 / / jinake phaNA UMce uTha rahe haiM aise sarpa, bhamaroMke zabdarUpI sundara gAne ke sAtha sAtha phaNAoMpara lage hue ratnoMkI kiraNoMse dedIpyamAna apane phaNAoMko ghamA ghamAkara natya kara rahe the / / 175 / / mora, kokiloMke sundara zabdarUpI DiNDima bAjeke anusAra honevAle layake sAtha sAtha sarpoke dekhate rahate bhI bAra bAra natya kara rahe the // 176 // isa prakAra atizaya zAnta rahanevAle una manirAjaka mAhAtmyase vaha vana bhI zAnta ho gayA thA so ThIka hI hai, kyoMki mahApuruSoMkA saMyoga kara jIvA meM bhI zAnti utpanna kara detA hai // 177 // isa vanameM aneka pakSI zAnta zabdoMse cahaka rahe the aura ve aise jAna par3ate the mAno isa bAtakI ghoSaNA hI kara rahe hoM ki yaha tapovana atyanta zAnta hai // 178 // una munirAjake tapake prabhAvase yaha vanakA Azrama aisA zAnta ho gayA thA ki yahAMke kisI bhI jIvako kisoke bhI dvArA kucha bhI upadrava nahIM hotA thA / / 179 / / tapake sambandhase bar3e hue munirAjake bar3e bhArI te jase tirya coMka bhI hRdayakA andhakAra dUra ho gayA thA aura aba ve parasparameM kisIse droha nahIM karate the-ahiMsaka ho gaye the / / 180 / / vidyAdhara loga gati bhaMga ho jAnese unakA sadbhAva jAna lete the aura vimAnase utarakara dhyAna meM baiThe hae una ma nirAjakI bAra bAra pUjA karate the / / 181 // tapakI zaktise utpanna hae manirAjake bar3e bhArI mAhAtmyase jinake mastaka jhake hue haiM aise devoMke Asana bhI bAra bAra kampAya 1valmIkavilAt / 2 kRSNAH / 3 natitumicchavaH / 4-dagItaiH l0| 5dIptai-i0, la0 / 6 zarIraiH / 7 tAlanibaddhaiH / 8 srpessu| kuNDalI gUDhapAccakSuHzravAH kAkodaraH pharaNI' ityabhidhAnAt / 6 sarpadviSaH / mayUrA ityarthaH / 10 naTanti sma / 11 yateH / 12 saMyogaH / 13 krUrasvarUpeSu / 14 atyantaM prasannam / 15 bAdhetyarthaH / 16 tejasA / 17 ahiMsakA: / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzattamaM parva 217 vidyAdharyaH kadAcicca kriiddaahetorupaagtaaH| vallIruddhaSTayAmAsuH muneH sarvAGgasaGaginIH // 18 // ityupArUDha sdhyaanblodbhuuttpoblH| sa lezyAzuddhimAskandan zukladhyAnonmukho'bhavat // 184 // / vatsarAnazanasyAnta bharate zena puujitH| sa bheje paramajyotiH kevalAkhyaM yadakSaram ||18shaa saMkliSTo bharatAdhIzaH so'smatta' iti ytkil| hRdyasya hArda "tenAsIt tatpUjA'pekSi kevalam // 186 // kevalArkodayAt prAkca pazcAcca vidhivad vyadhAt / saparyAM bharatAdhIzo yogino'sya prasannadhIH // 187 // 1"svAgaHpramArjanArthejyA "prAktanI bharatezinaH / pAzcAtyA'tyAyatA'pojyA kevalotpattimanvabhat / 188 / yA kRtA bharatezena mahejyA svAnujanmanaH / prAptakevalabodhasya ko hi tadvarNane kSamaH // 186 // 1"svAjanyAnu gamo'styeko dhrmraagstyaa'prH| janmAntarAnubandhazca premabandho'tinirbharaH // 16 // 1"ityekazo'pyamI bhaktiprakarSasya pryojkaaH| teSAM na sarvasAmagrI kAM na puSNAti satkriyAm // 16 // sAmAtyaH samahIpAla:18 saantHpurpurohitH| taMbAhubaliyogIndraM praNanAmAdhirAT mudA // 162 // mAna hone lagate the // 182 // kabhI kabhI krIDAka hetuse AI haI vidyAdhariyAM unake sarva zarIrapara lagI huI latAoMko haTA jAtI thIM // 183 / / isa prakAra dhAraNa kiye hue samIcInadharmadhyAnake balase jinake tapakI zakti utpanna huI hai aise ve muni lezyAkI vizuddhiko prApta hote hue zukladhyAnake sanmukha hue / / 184 // eka varSakA upavAsa samApta honepara bharatezvarane Akara jinakI pUjA kI hai aise mahAmuni bAhubalI kabhI naSTa nahIM honevAlI kevalajJAnarUpI utkRSTa jyotiko prApta hue| bhAvArtha-dIkSA lete samaya bAhubalIne eka varSakA upavAsa kiyA thaa| jisa dina unakA vaha upavAsa pUrNahu A usI dina bharatane Akara unakI pUjA kI aura pUjA karate hI unheM avinAzI utkRSTa kevalajJAna prApta ho gayA // 185 // vaha bharatezvara mujhase saMklezako prApta huA hai arthAt mere nimittase use duHkha pahuMcA hai yaha vicAra bAhubalIke hRdayameM vidyamAna rahatA thA, isaliye kevalajJAnane bharatakI pUjA kI apekSA kI thii| bhAvArthabharatake pUjA karate hI bAhubalIkA hRdaya zalyarahita ho gayA aura usI samaya unheM kevalajJAna bhI prApta ho gayA // 186 / / prasanna hai buddhi jisakI aise samATa bharatane kevalajJAnarUpI sUryake udaya honeke pahale aura pIche-donoM hI samaya vidhipUrvaka una munirAjakI pUjA kI thii||187|| bharatezvarane kevalajJAna utpanna honeke pahale jo pUjA kI thI vaha apanA aparAdha naSTa karaneke liye kI thI aura kevalajJAna hone ke bAda jo baDI bhArI pUjA kI thI vaha kevalajJAnakI utpati kA anubhava karaneke liye kI thI / / 188 // jinheM kevalajJAna utpanna huA hai aise apane choTe bhAI bAhubalIkI bharatezvarane jo bar3I bhArI pUjA kI thI usakA varNana karane meM kauna samartha ho sakatA hai ? // 189 / / prathama to bAhubalI bharatake choTe bhAI the, dUsare bharatako dharmakA prema bahata thA, tIsare una donoMkA anya aneka janmoMse sambandha thA, aura cauthe una donoMmeM bar3A bhArI prema thA isa prakAra ina cAroMmeMse eka eka bhI bhaktikI adhikatAko bar3hAnevAle haiM, yadi yaha saba sAmagrI eka sAtha mila jAe to vaha kauna-sI uttama kriyAko puSTa nahIM kara sakatI arthAt usase kauna sA acchA kArya nahIM ho sakatA ? ||190-191 // samATa bharatezvarane 1 mocayAmAsuH / 2 prakaTIbhUta / 3 gacchan / 4 mat / 5 bhujabalinaH / 6 snehaH / 'premA nA priyatA hArda prema snehaH' ityabhidhAnAt / 7 hArdena / 8 bhrtpuujaapekssi| kevalajJAnam / 10 nijAparAdhanivAragArthA / 11 prAgbhavA / 12 pazcAdbhavA / 13 atydhikaa| 14 nijajavanena / 15 anugamanam / sahotpattirityarthaH / 16 -nubaddhazca ba0, a0, sa0, pa0, i0 / 17 ekkmpi| 18 mahIpAlaiH sahitaH / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 mahApurANam kimatra bahanA ratnaiH kRto'rghaH svarNadojalam / pAdyaM ratnAciSo dIpAstaNDulejyA ca mauktikaH // 16 // haviH pIyUSapiNDena dhUpo devadumAMzaka: / puSpA, pArijAtAdisurAgasumanazcayaH // 164 // saratnA nidhayaH sarve phalasthAne niyojitaaH| pUjAM ratnamayomityaM ratnezo niravartayat // 16 // surAzcAsanakampena jnyaatttkevlodyaaH| cakrurasya parAmijyAM zatA dhvarapuraHsarAH // 166 // 'varmandaM svrudyaantrudhuunncunycvH| tadA sugandhayo vAtAH svardhanozIkarAharAH // 17 // mandraM payomucA mArge dadhvanuzca suraankaaH| puSpotkaro divo'patat kalpAnokahasaMbhavaH // 16 // ratnAtapatramasyoccaiHnimitaM surshilpibhiH| parAya'maNi nirmANam abhAd divyaM ca viSTaram / / 166 // svayaM vyayatAsyoccaiH praantyoshcaamrotkrH| sabhAvanizca tadyogyA paprathe prathitodayA // 200) surairiyacitaH prAptakevaddhiH sa yogirAT / vyadhutanmanibhirjuSTaH zazIvoDubhirAzritaH // 201 // ghAtikarmakSayodbhUtAm udvahan parameSThitAm / vijahAra mahIM kRtsnAM so'bhigamyaH sudhAzinAm // 202 // itthaM sa vizvavidvizvaM proNayan svavaco'mRtaH / kailAsamacalaM prApat pUtaM sannidhinA guroH // 203 // maMtriyoMke sAtha, rAjAoMke sAtha aura antaHpurakI samasta striyoM tathA purohitake sAtha una bAhubalI munirAjako bar3e harSase namaskAra kiyA thA // 192 / / isa viSaya meM adhika kahAM taka kahA jAve, saMkSepameM itanA hI kahA jA sakatA hai ki usane ratnoMkA artha banAyA thA, gaMgAke jalakI jaladhArA dI thI, ratnoMkI jyotike dIpaka car3hAye the, motiyoMse akSatakI pUjA kI thI, amRtake piNDase naivedya arpita kiyA thA, kalpavRkSake Tukar3oM (cUrgoM) se dhUpakI pUjA kI thI, pArijAta Adi devavRkSoM ke phUloM ke samUhase puSpoMkI arcA kI thI, aura phaloMke sthAnapara ratnoMsahita samasta nidhiyAM car3hA dI thIM isa prakAra usane ratnamayI pUjA kI thI / / 193-195 / / Asana kampAyamAna honese jinheM bAhubalIke kevalajJAna utpanna honekA bodha huA hai aise indra Adi devoMne Akara unakI utkRSTa pUjA kI // 196 / / usa samaya svargake bagIce ke vRkSoMko hilAnemeM catura tathA gaMgA nadIkI baMdoMko haraNa karanevAlA sugandhita vAyu dhIre dhIre baha rahA thA // 197 / / devoMke nagAr3e AkAzameM gaMbhIratAse baja rahe the aura kalpavRkSoMse utpanna huA phUloMkA samUha AkAzase par3a rahA thA // 198 // unake Upara devarUpI kArIgaroMke dvArA banAyA huA ratnoMkA chatra suzobhita ho rahA thA aura nIce bahumUlya maNiyoMkA banA huA divya siMhAsana dedIpyamAna ho rahA thA / / 199 / / unake donoM ora UMcAI para camaroMkA samUha svayaM Dhula rahA thA tathA jisakA aizvarya prasiddha hai aisI unake yogya sabhAbhUmi arthAt gandhakuTI bhI banAI gaI thI / / 200 / isa prakAra devoMne jinakI pUjA kI hai aura jinheM kevalajJAnarUpI Rddhi prApta huI hai aise ve yogirAja aneka muniyoMse ghire hue isa prakAra suzobhita ho rahe the mAno nakSatroMse ghirA huA candramA hI ho // 201 / / jo ghAtiyAkarmoMke kSayase utpanna huI arhanta parameSThI kI avasthAko dhAraNa kara rahe haiM tathA isIliye deva loga jinakI upAsanA karate haiM aise bhagavAn bAhubalIne samasta pRthivImeM vihAra kiyA // 202 / / isa prakAra samasta padArthoMko jAnanevAle bAhubalI apane vacanarUpI amRtake dvArA samasta saMsArako saMtuSTa karate hue, pUjya pitA bhagavAn vRSabhadevake sAmIpyase pavitra hue kailAsa parvatapara jA pahuMce // 203 / / 1 caruH / 2 hricndnshklaiH| 3 indra / 4 ubhayapAzrvayoH / 5 sevitaH / 6 ArAdhyaH / 7 vRssbhsy| Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzattama parva mAlinI sakalanupasamAje' dRSTimallAmba yuddhaH vijitabharatakotiryaH pravavrAja maktyai / taNamiva vigaNayya prAjyasAmrAjyabhAraM caramatanudharANAmagraNIH so'vatAd vaH // 204 // bharatavijayalakSmIrjAjya laccakramA yaminamabhisarantI kSatriyANAM samakSam / cirataramavadhUtApatrapApA tramAsId adhigatagurumArgaH so'vatAd dorbalI vaH // 20 // sa jayati jayalakSmIsaGaga mAzAmavandhyAM vidadhadadhikadhAmA sannidhau pArthivAnAm / sakalajagadagAravyAptakIrtistapasyAm prabhajata yazasa yaH sUnurAdyasya dhAtuH // 206 // jayati bhujabalIzo bAhuvIrya sa yasya prathitamabhavada kSatriyANAM niyuddha / bharatanapatinAmA yasya nAmAkSarANi smRtipathamupayAnti prANivRndaM punanti // 207 // jayati bhujagavaktrodvAntaniryadgarAgniH prazamamasakRdApat prApya pAdau yadIyau / sakalabhuvanamAnyaH khecarastrIkarAgro grathitavitatavIrudveSTito dorbalIzaH // 20 // jinhoMne samasta rAjAoMkI sabhAmeM dRSTiyuddha, mallayuddha aura jalayuddhake dvArA bharatakI samasta kIti jIta lI thI, jinhoMne bar3e bhArI rAjyake bhArako taNake samAna tuccha samajha kara mukti prApta karane ke liye dIkSA dhAraNa kI thI aura jo carama zarIriyoMmeM sabase mukhya the aise bhagavAna bAhubalI tuma sabakI rakSA kareM // 204 // saba kSatriyoMke sAmane bharatakI vijayalakSmI dedIpyamAna cakrakI mUrti ke bahAnese jina bAhubalIke samIpa gaI thI parantu jinake dvArA sadAke liye tiraskRta hokara lajjAkA pAtra huI thI aura jinhoMne apane pitAkA mArga (munimArga) svIkRta kiyA thA ve bhagavAn bAhubalI tuma sabakI rakSA kareM // 205 / / jo aneka rAjAoMke sAmane saphala huI jayalakSmIke samAgamakI AzAko dhAraNa kara rahe the, sabase adhika tejasvI the, jinakI kIrti samasta jagatarUpI gharameM vyApta thI aura jinhoMne vAstavika yazake liye tapa dhAraNa kiyA thA ve AdibrahmA bhagavAna vaSabhadevake putra sadA jayavanta hoM // 206 // jina bhujAoMkA bala kSatriyoMke sAmane bharatarAjake sAtha hue mallayuddhameM prasiddha huA thA, aura jinake nAmake akSara smaraNameM Ate hI prANiyoMke samUhako pavitra kara dete haiM ve bAhubalI svAmI sadA jayavanta hoM // 207 // jinake caraNoMko pAkara soke muMhake ucchvAsase nikalatI huI viSakI agni bAra bAra zAnta ho jAtI thI, jo samasta lokameM mAnya haiM, aura jinake zarIrapara phailI huI latAoMko vidyAdhariyAM apane hAthoMke agrabhAgase haTA detI thIM ve bAhubalI svAmI 5 saGaga 1 smksse| 2 bhRzaM jvalat / 3 bhujabalinA avadhIritA / 4 lajjAbhAjanam / vaanychaam| 6 tapa ityarthaH / 7 saha / 8 upagatAni bhuutvaa| viSAgniH / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 mahApurANam jayati bharatarAjaprAMzumaulyavaralo palalulitanakhenduH saSTurAdyasya sUnuH / bhujagakulakalApairAkulainAkulatvaM dhRtibalakalito yo yogabhannava bheje // 20 // 'zitibhiralikulAbhairAbhujaM lambamAnaH pihitabhujaviTaDko mUrdhalli tAH / jaladharaparirodhadhyAmamUrddhava bhUdhaH zriyamayuSadanamA dorbalI yaH sa no'vyAt // 210 // sa jayati himakAle yo himAnIparIsaM' vapuracala ivoccavibhradAvirSabhUdha / navaghanasalilaugheryazca dhauto'sadakAleM kharaghRNiphiraNAnapyuSNakAle viSehe // 211 // jagati jayinamenaM yoginaM yogivaryaH adhigatamahimAmaM mAnitaM maanniiyH| smarati hRdi nitAnta yaH sa zAntAntarAtmA0 bhajati bijayalakSmImAzu jainImajayyAm // 212 // ityArSe bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasahagrahe bhujabalijala malladRSTiyuddhavijayadIkSAkevalotpattivarNanaM nAma trizattama parva // 36 // sadA jayavanta hoM / / 208 // bharatarAjake UMce mukuTake agra bhAgameM lage hue ratnoMse jinake caraNa ke nakharUpI candramA atyanta camaka rahe the, jo dhairya aura balase sahita the tathA jo isaliye hI kSobhako prApta hue soke samRhase kabhI AkulatAko prApta nahIM hue the ve Adi brahmA bhagavAn vRSabhadevake putra bAhubalI yogirAja sadA jayavanta raheM // 209 / / bhamaroMke samUhake samAna kAle, bhujAoM taka laTakate hue tathA jinakA agrabhAga Ter3hA ho rahA hai aise mastakake bAloMse jinakI bhujAoMkA agrabhAga Dhaka gayA hai aura isaliye hI jo meghoMke AvaraNase malina zikharavAle parvatakI pUrNa zobhAko puSTa kara rahe haiM ve bhagavAn bAhubalI hama sabakI rakSA kareM // 210 // jo zItakAlameM barphase Dhake hue UMce zarIrako dhAraNa karate hue parvatake samAna prakaTa hote the, varSARtumeM navIna mevoMke jalake samUhase prakSAlita hote the-bhIgate rahate the aura grISmakAlameM sUrya kI kiraNoMko sahana karate the ve bAhubalI svAmI sadA jayavanta hoM // 211 // jinhoMne antaraGga-bahiraGga zatruoMpara vijaya prApta kara lI hai, bar3e bar3e yogirAja hI jinakI mahimA jAna sakate haiM, aura jo pUjya puruSoMke dvArA bhI pUjanIya haiM aise ina yogirAja bAhubalIko jo puruSa apane hRdayameM smaraNa karatA hai usakA antarAtmA zAnta ho jAtA hai aura vaha zIghU hI jinendrabhagavAnkI ajayya (jise koI jIta na sake) vijayalakSmI-mokSalakSmIko prApta hotA hai / / 212 // isa prakAra bhagavajjinasenAcArya praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahake bhASAnuvAdameM bAhubalIkA jala-yuddha, malla-yuddha aura netra-yuddha meM vijaya prApta karanA, dIkSA dhAraNa karanA, aura kevalajJAna utpanna honekA varNana karanevAlA-chattIsavAM parva samApta huaa| 1 kRssnnaiH| 2 AcchAditabAhuvalabhIH / 3 vakra / 'aviruddhaM kuTilaM bhugnaM vellitaM vaRmityapi' ityabhidhAnAt / 4 himasaMhativeSTitam / 'himAnI himasaMhatiH' ityabhidhAnAt / 5 praavttkaale| 6 sUryaH / 7 sahati sma / 8 jayazIlam / pajitam / 10 upazAntacittaH / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatriMzattamaM parva 3 // 4 // atha nirvartitAzeSadigjayo bharatezvaraH / puraM sAketamutket prAvikSat parayA zriyA // 1 // 'tatrAsya' supazArdUlaH abhiSekaH kRto mudA / cAturantajaya zrIste prathatAM bhuvaneSviti // 2 // tamabhyaSiJcan paurAzca sAntaHpurapurodhasaH / cirAyuH pRthivIrAjyaM "kriyAd deva bhavAniti // rAjyAbhiSecane bharturyo vidhivRSabhezinaH / sa sarvo'trApi tIrthAmbusambhArAdiH kRto nRpaH // tathA'bhiSiktastenaiva vidhinA'laGkRto'dhirAT / tathaiva jayaghoSAdiH prayuktaH sAmarainpaiH // tathaiva satkRtA vizve pArthivAH sasanAbhayaH / tathaiva tarpito lokaH parayA dAnasampadA // 6 // " tathAdhvanan mahAghoSA" nAndIghoSA mahAnakAH / prakSubhyadabdhinirghoSo yeSAM ghoSairadhaH kRtaH // 7 // zrAnandinyo mahAbheryaH tathaivAbhihatA muhuH / saGyotavidhirArabdhaH tathA pramadamaNDaye // 8 // mUrdhAbhiSiktaiH prAptAbhiSekasyAsyAjani dyutiH / merAvivAbhiSiktasya nAkIndrerAdivedhasaH // 6 // 5 // sindhU sariddevyau sAkSataM stIrthavAribhiH / zrabhyokSiSTAM tamabhyetya ratnabhRGgArasambhUtaiH // 10 // kRtAbhiSekamenaM va nRpAsanamadhiSThitam / 'gaNabaddhAmarA bhejuH praNam maMNi maulibhiH // 11 // athAnantara jisane samasta digvijaya samApta kara liyA hai aise bharatezvarane jisameM aneka dhvajAe~ phaharA rahI haiM aise ayodhyAnagarameM bar3e vaibhavake sAtha praveza kiyA // 1 // caturaMga vijayase utpanna huI ApakI lakSmI saMsAra meM atizaya vRddhi aura prasiddhiko prApta hotI rahe yahI vicAra kara bar3e bar3e rAjAoMne usa ayodhyA nagarameM harSa ke sAtha mahArAja bharatakA abhiSeka . kiyA thA ||2|| he deva, Apa dIrghajIvI hote hue cirakAlataka pRthivIkA rAjya kareM, isa prakAra kahate hue antaHpura tathA purohitoMke sAtha nagarake logoMne unakA abhiSeka kiyA thA // 3 // jo vidhi bhagavAn vRSabhadevake rAjyAbhiSekake samaya huI thI, tIrthoMkA jala ikaTThA karanA Adi vaha saba vidhi mahArAja bharatake abhiSekake samaya bhI rAjAoMne kI thI ||4|| devoMke sAtha sAtha rAjAoMne bhagavAn vRSabhadevake samAna hI bharatezvarakA abhiSeka kiyA thA, usI prakAra AbhUSaNa pahanAye the aura usI prakAra jayaghoSaNA Adi kI // 5 // usIprakAra parivAra ke logoM ke sAtha sAtha rAjAoM kA satkAra kiyA gayA thA, aura usIprakAra dAnameM dI huI sampatti se saba loga saMtuSTa kiye gaye the || 6 | jinake zabdoMne kSobhita hue samudra ke zabdako bhI tirakRta kara diyA thA. aise bar3e bar3e zabdoMvAle mAMgalika nagAr3e usIprakAra bajAye gaye the ||7|| usI prakAra AnandakI mahAbheriyAM bAra bAra bajAI jA rahI thIM aura AnandamaNDapameM saMgItakI vidhi bhI usI prakAra prArambha kI gaI thI // 8 // meru parvatapara indroMke dvArA abhiSeka kiye hue AdibrahmA bhagavAn vRSabhadevakI jaisI kAnti huI thI usI prakAra rAjAoM ke dvArA abhiSekako prApta hue mahArAja bharatakI bhI huI thI // 9 // gaMgA-sindhu nadiyoMkI adhiSThAtrI gaMgA-sindhu nAmakI deviyoMne Akara ratnoMke bhRGgAroMmeM bhare hue akSata sahita tIrthajalase bharatakA abhiSeka kiyA thA / / 10 / / jinakA abhiSeka samApta ho cukA hai aura jo rAjasiMhAsanapara baiThe hue haiM aise mahArAja bharatakI aneka gaNabaddhadeva apane maNimayI mukuToMko navA-navAkara 1 sAketapuryAm / 2 cakriNaH 4 kuru / sa0, i0 / 5 samUha / maGagalaravAH / 8 abhiSekaM cakratuH / / 3 caturdikSu bhavA jayalakSmIH / cAturaGaga - la0, a0, pa0, 6 yathA vRSabho'bhiSiktaH / 6 aGgarakSadevAH / evamuttaratrApi yojyam / 7 prathama Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 mahApurANam himavadvijayAdhezau mAgadhAdyAzca devtaaH| khecarAzcobhayazreNyoH taM nmrnmrmaulyH||12|| so'bhiSikto'pi notsikto babhUva npsttmH| mahatA hi manovRttiH notseka'parirambhiNI // 13 // cAmarairujyamAno'pi na nivRttimagAd vibhuH| bhrAtRSvasaMvibhaktA zrIH itIhAnuzayAnugaH // 14 // dorbalibhrAtRsaGagharSAt nAsya tejo vikaSitam / pratyutotkaSihemno vA ghuSTasya nikaSopale // 15 // niSkaNTakamiti prApya sAmrAjyaM bhrtaadhipH| babhau bhAsvAnivodriktapratApaH zuddhamaNDalaH // 16 // kSemakatAnatAM bhejuHprajAstasmin suraajni| yogakSemau vitanvAne manvAnAH svAM sanAthatAm // 17 // yathAsvaM saMvibhajyAmI sambhuktA nidhyo'munaa| sambhogaH saMvibhAgazca phalamarthArjane dvayam // 18 // ratnAnyapi yathAkAmaM niviSTAni nidhiishinaa| ratlAni nana tAnyeva yAni yAntyupayogitAm // 16 // manuzcakrabhatAmAdyaH ssttkhnnddbhrtaadhipH| rAjarAjo'dhirAT samrAjityasyoddhoSitaM yazaH // 20 // nandano vRSabhezasya bharataH shaatmaaturH| ityasya rodasI vyApa zubhrA kItiranazvarI // 21 // kIdaka paricchadastasya vibhvshckrvtinH| iti 'praznavazAdasya vibhavoddezakIrtanam // 22 // galanmadajalAstasya gajAH surgjopmaaH| lakSAzcaturazItiste 'radairbaddhaiH suklpitaiH||23|| sevA kara rahe the // 11 // himavAn aura vijayAI parvatake adhIzvara himavAn tathA vijayArdhadeva, mAgadha Adi anya aneka deva, aura uttara-dakSiNa zreNIke vidyAdhara apane mastaka jhakA jhukAkara unheM namaskAra kara rahe the // 12 // aneka anche acche rAjAoMke dvArA abhiSikta honepara bhI unheM kucha bhI ahaMkAra nahIM huA thA so ThIka hI hai kyoMki mahApuruSoMkI manovRtti ahaMkArakA sparza nahIM karatI // 13 // yadyapi unake Upara camara DhulAye jA rahe the tathApi ve usase saMtoSako prApta nahIM hae the kyoMki unheM nirantara isa bAtakA pachatAvA ho rahA thA ki maiMne apanI vibhUti bhAiyoMkI nahIM bAMTa pAI // 14 // bhAI bAhubalIke saMgharSase unakA teja kucha kama nahIM huA thA kintu kasauTIpara ghise hue soneke samAna adhika hI ho gayA thA // 15 / / isa prakAra niSkaNTaka rAjyako pAkara mahArAja bharata usa sUryake samAna dedIpyamAna ho rahe the jisakA ki pratApa bar3ha rahA hai aura maNDala atyanta zuddha hai // 16 // yoga (aprApta vastukI prApti karanA) aura kSema (prApta huI vastukI rakSA karanA) ko phailAnevAle una uttama rAjA bharatake vidyamAna rahate hue prajA apane Apako sanAtha samajhatI huI kuzala maMgalako prApta hotI rahatI thI // 17 // mahArAja bharatane nidhiyoMkA yathAyogya vibhAgakara unakA upabhoga kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki svayaM saMbhoga karanA aura dUsareko vibhAga kara denA ye do hI dhana kamAneke mukhya phala haiM // 18 // nidhiyoMke svAmI bharatane ratnoMkA bhI icchAnusAra upabhoga kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki vAstavameM ratna vahI haiM jo upayogameM AveM // 19 // yaha solahavAM manu hai, cakravartiyoMmeM prathama cakravartI hai, SaT khaNDa bharatakA svAmI hai, rAjarAjezvara hai, adhirAT hai aura samAna hai isa prakAra usakA yaza udghoSita ho rahA thA / / 20 / yaha bharata bhagavAn vRSabhadevakA putra hai aura isakI mAtAke sau putra haiM isa prakAra isakI kabhI naSTa nahIM honevAlI ujvala kIti AkAza tathA pRthivImeM vyApta ho rahI thI // 21 // usa cakravartIkA parivAra kitanA thA ? aura vibhUti kitanI thI ? rAjA zreNikake isa praznakA uttara dene ke liye gautamasvAmI usakI vibhUtikA isa prakAra varNana karane lage // 22 // mahArAja bharatake, jinake gaNDasthalase madarUpI jala jhara rahA hai, aura jo jar3e hue susajjita dAMtoMse suzo 1 utsekaH ahaGkAravAn / garvAliGaginI / 2 sukham / 3 anubhuktAni / 4 zreNipraznaSazAt / 5 radaiH uplkssitaaH| 6 svarNakaTakakhaNDaiH / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatriMzattamaM parva divyaratnavinirmANa rathAstAvanta eva hi / manovAyujavAH sUryarathapraspadhiraMhasaH // 24 // koTayo'STAdazAzvAnAM bhUjalAmbaracAriNAm / yatkhurAgrANi dhautAni pUrtastripathagA jalaH / / 25 / / catubhiradhikAzItiH koTayo'sya padAtayaH / yeSAM subhaTa sammarve nirUDhaM" puruSavratam / / 26 / / vAsthibandhanaM vajraM valayaM veSTitaM vapuH / vajranArAcanibhinnam zrabhedyamabhavat prabhoH // 27 // samasupravibhaktAGgaM caturasraM' susaMhati / vapuH sundaramasyAsIt saMsthAnenAdinA vibhoH // 28 // niSTatakanakacchAyaM saccatuHSaSTilakSaNam / ruruce vyaJjanaistasya nisargasubhagaM vayuH / / 26 / / zArIraM yacca yAvacca balaM SaTkhaNDa bhUbhujAm / tato'dhikataraM tasya balamAsId balIyasaH // 30 // zAsanaM tasya cakrAGakam AsindhoranivAritam / zirobhirUDa mArUDhavikramaiH pRthivIzvaraiH // 31 // dvAtriMzanmaulibaddhAnAM sahasrANi mahIkSitAm / kulAcalaM rivAdrIndraH sa reje yaiH pariSkRtaH // 32 // tAvantyeva sahasrANi dezAnAM sunivezinAm / yairalaGkRtamAbhAti cakrabhRtkSetramAyatam // 33 // "kalAbhijAtyasampannA devyastAvatpramAssmRtAH / rUpalAvaNya kAntInAM yAH zuddhAkarabhUmayaH // 34 // mleccharAjAdibhirdattAH tAvantyo nRpavallabhAH / apsaraH saMkathAH kSoNoM yakAbhiravatAritAH 35 // pravaruddhAzca tAvantyaH tanvyaH komala vigrahAH / madanoddIpanairyAsAM dRSTibANaijitaM jagat / / 36 / / bhita haiM aise airAvata hAthIke samAna caurAsI lAkha hAthI the ||23|| jinakA vega mana aura vAyuke samAna hai athavA jinakI teja cAla sUrya ke sAtha spardhA karanevAlI hai aise divya ratnoMke vane hue utane hI arthAt caurAsI lAkha hI ratha the || 24|| jinake khuroMke agrabhAga pavitra gaMgAjalase dhule hue haiM aura jo pRthivI, jala tathA AkAzameM samAna rUpase cala sakate haiM aise aThAraha karor3a ghor3e haiM ||25|| aneka yoddhAoMke mardana karane meM jinakA puruSArtha prasiddha hai aise caurAsI karor3a paidala sipAhI the ||26|| mahArAja bharatakA zarIra vaja kI haDDiyoM ke bandhana aura vajU ke hI veSTanoMse veSTita thA, vajramaya kIloMse kIlita thA aura abhedya arthAt bhedana karane yogya nahIM thA / bhAvArtha- unakA zarIra vajravRSabhanArAcasaMhananakA dhAraka thA // 27 // unakA zarIra caturasra thA- cAroM orase manohara thA, usake aMgopAMgoM kA vibhAga samAnarUpase huA thA aMgoM kI milAvaTa bhI ThIka thI aura samacaturasra nAmake prathama saMhananase atyanta sundara thA ||28|| jisakI kAnti tapAye hue suvarNake samAna thI aura jisapara cauMsaTha lakSaNa the aisA usakA svabhAvase hI sundara zarIra tila Adi vyaJjanoMsa bahuta hI suzobhita ho rahA thA // 29 // chahoM khaNDaka rAjAoM kA jo aura jitanA kucha zArIrika bala thA usase kahIM adhika bala usa balavAn bharatake zarIrameM thA // 30 // jisakA cakra hI cihna hai aura samudraparyanta jise koI nahIM roka sakatA aise usake zAsanako bar3e bar3e parAkramako dhAraNa karanevAle rAjAloga apane zirapara dhAraNa karate the / / 31 / / unake battIsa hajAra mukuTabaddha rAjA the, una rAjAoMse veSTita hue mahArAja bharata kulAcaloMse ghire hue sumeru parvata ke samAna suzobhita hote the ||32|| mahArAja bharatake acchI acchI racanAvAle battIsa hajAra hI deza the aura una sabase suzobhita huA cakravartIkA lambA caur3A kSetra bahuta hI acchA jAna par3atA thA / / 33 / unake utanI hI arthAt battIsa hajAra hI deviyAM thIM jo ki ucca kula aura jAti sampanna thIM tathA jo rUpa lAvaNya aura kAntikI zuddha khAnike samAna jAna par3atI thIM ||34|| inake sivAya jinhoMne pRthivIpara apsarAoMkI kathAoM ko utAra liyA thA aisI mleccha rAjA AdikoM ke dvArA dI huI battIsa hajAra priyarAniyAM thIM / / / / 35 / / isI prakAra jinakA zarIra atyanta komala thA aura kAmako uttejita karane 1 caturazItilakSA eva / 2 vegAH / -la0 / 7 kIlitam / 8 manojJam / 3 gaMgA / 4 prasiddham / 6 susambaddham / 10 bhUbhujAm / 223 5 pauruSam / 6 bandhanairvA 11 kulajAtyabhi -la0 / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 mdhu nakhAMza kasumo daiH pAraktaH paannipllvaiH| tAstavyo bhujazAkhAbhiH bhejuH kalpalatAzriyam // 37 // stanAbjakuTamalairAsyapaDAkajaizca vikaasimiH| abjinya iva tArejuH madanAvAsabhUmikAH // 38 // manya pAtrANi gAtrANi tAsAM kaamgrhocchitau| padAvezavazAdeSa dazAM prApto'tivatinIm // 39 // zaDaka nizAtapASANAnakhAnAsAM mnobhuvH| yatropArUtutekSaNyaiH svaH aviSyat kAminaH zaraiH // 40 // satyaM maheSudhI jaGaghe tAsAM madanabanvinaH / kAmasyArohaniHzreNI sthAnIyAvarudaNDakau // 41 // kaTo kuTI manojasya kaanyciisaalkRtaavRtiH| nAbhirAsAM gabhIrakA kUpikA cittajanmanaH // 42 // manobhuvo'tivRddhasya maye'vaSTa mbha yssttikaa| romarAjiH stanau cAsAM kAmaratnakaraNDakau // 43 // kAmapAzAyatau bAhU zirISodgamakomalau / kAmasyoccha vasitaM kaNThaH sukaNThInAM manoharaH // 44 // mukhaM ratisukhAgArapramukhaM mukhabandhanam / vairAgyarasasaGagasya tAsAM ca dazanacchadaH // 45 // dRgvilAsAH zarAstAsAM kargAntau lakSyatAM gatau / bhrUvallarI dhanuryaSTiH jigISoH puSpadhanvinaH // 46 / / lalATAbhogamatAsAM manya baahyaalikaasthlm| anaGaganapatariSTa bhogakandukacAriNaH // 47 // 12alakAH kAmakRSNAha: zizavaH15 pripunyjitaaH| kuJcitAH kezavallayoM madanasyeva bAgarAH // 48 // vAle jinake netrarUpI bANoMse yaha samasta saMsAra jItA gayA thA aisI battIsa hajAra rAniyAM aura bhI unake antaHpurame thoM // 36 / / ve chiyAnabe hajAra rAniyAM nakhoMkI kiraNa rUpI phUloMke khilanese, kucha kucha lAla hathelIrUpI pallavoMse aura bhajArUpI zAkhAoMsa kalpalatAkI zobhA dhAraNa kara rahIM thIM // 37 // kAmadevake nivAsa karanekI bhUmisvarUpa ve rAniyAM stanarUpI kamaloMkI bor3iyoMse aura khile hue mukharUpI kamaloMse kamaliniyoMke samAna sazobhita ho rahI thoM // 38 // maiM samajhatA hU~ ki una rAniyoMke zarIra kAmarUpI pizAcakI unnatika pAtra the kyoMki unake Avezake vazase hI yaha kAmadeva sabako ullaMghana karanevAlI vizAla avasthAko prApta huA thA // 39 / / athavA mujhe yaha bhI zaMkA hotI hai ki una rAniyoMke nakha, kAmadevake bANa paine karane ke pASANa the kyoMki vaha unhIMpara ghisakara paine kiye hue bANoMse kAmI logoMpara prahAra kiyA karatA thA // 40 // yaha bhI saca hai ki unakI jaMghAe~ kAmadevarUpI dhanurdhArIke baDe baDe tarakasa the aura UrudaNDa (ghaTanoMse UparakA bhAga) kAmadevake caDhanekI ke samAna the // 41 // karadhanIrUpI koTase ghirI huI unakI kamara kAmadevakI kuTIke samAna thI aura unakI nAbhi kAmadevakI gaharI kupikA (kuiyA~) ke samAna jAna par3atI thI // 42 // maiM mAnatA hU~ ki unakI romarAji kAmadevarUpI atyanta vRddha puruSake sahArekI lakar3I thI aura unake stana kAmadevake ratna rakhaneke piTAre the // 43 // zirISake phUlake samAna komala unakI donoM bhujAe~ kAmadevake pAzake samAna lambI thIM aura acche kaNThavAlI una rAniyoMkA manohara kaNTha kAmadevake ucchvAsake samAna thA // 44 // unakA mukha rati (prIti) rUpI sakhakA pradhAna bhavana thA aura unake oMTha vairAgyarasakI prAptike mukhabandhana arthAt dvAra banda karanevAle kapATa 5 // una rAniyoMke netroMke kaTAkSa vijayakI icchA karanevAle kAmadevake bANoMke samAna the, kAnake antabhAga usake lakSya arthAt nizAnoMke samAna the aura bhIharU pI latA dhanuSakI lakar3Ika samAna thI // 46 // meM samajhatA hU~ ki una rAniyoMke lalATakA vistAra iSTabhoga rUpI geMdase khelanevAle kAmadevarUpI rAjAke khelanekA mAno maidAna hI ho // 47 // unake 1 ckrii| 2 zaGakAM karomi / 3 prApta / 4 sadRzau ityarthaH / 5 AdhAra / 6 jIvitam / 7 prakRSTadvAram / 8 pInAhaH / 'pInAho mukhabandhanamasya yat' ityabhidhAnAt / 6 radanacchadaH -la0 / 10 setuH / 'seturAlau striyAM pumaan'| 11 iSTabhogA eva kanduka / 12 cUrNakuntalA / 'alakAzcUrNakuntalA' ityabhidhAnAt / 13 zAvakAH / 'pRthukaH zAbakaH zizuH' ityabhidhAnAt / 14 mRgabandhanI / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 saptatriMzattamaM parva ityanaGagamayoM sRSTi tanvAnAH svAgasaDiganIm / mano'sya jagahaH kAntAH kAntaH svaiHkAmaceSTitaiH tAsAM makarasparzaH premasnigdhazca vIkSitaH / mahatI dhu tirasyAsIjjalpitarapi manmanaiH // 50 // smiteSvAsAM darobhinno hasiteSu vikasvaraH / phalitaH parirambheSu rasiko'bhUdratadrumaH // 51 // (bhrUkSepayantrapASANaiH dRkkssepkssepnniikRtH| 'bahudurgaraNastAsAM smaro'bhUt sakacagrahaH // 52 // kharaH praNayagarbheSu koreSvanunaye mduH| stabdho vyalokamAneSu mundhaH praNayakatave // 53 // nirdayaH parirambheSa sAna jJAno mukhaarpnn| pratipattiSu sammUDhaH paTuH karaNaceSTite // 54 // saMkalpeSvAhitotkarSo mandaH "prtygrsnggm| prArambha rasiko dIptaH prAnta karuNakAtaraH // 55 // ityuccAvacatAM bheje tAsAM dIptaH sa mnmthH| prAyo bhinnarasaH kAmaH kAminAM hRdayaGagamaH // 56 // prakAmamadhurAnityaM kAmAn kaamaatirekinnH| sa tAbhinivizan reme 11vapuSmAniva manmathaH // 57 // tAzca taccittahAriNyaH taruNyaH prnnyoddhraaH| babhUvuHprAptasAmrAjyA iva "ratyutsavazriyaH // 58 // ikaTaThe hae Agaka sandara bAla kAmadevarUpI kAle sarpake baccoMke samAna jAna par3ate the tathA kucha kucha Ter3hI huI kezarUpI latAe~ kAmadevake jAlake samAna jAna par3atI thIM // 48 // isa prakAra apane zarIrase sambandha rakhanevAlI kAmamayI racanAko prakaTa karatI huI ve rAniyA~ apanI sundara kAmakI ceSTAoM se mahArAja bharatakA mana haraNa karatI thIM // 49 / / unake komala hAthoMka sparzase, premapUrNa sarasa avalokanase, aura avyakta madhura zabdoMse ise bahuta hI saMtoSa hotA thA // 50 // rasase bharA huA suratarUpI vRkSa ina rAniyoMke manda manda ha~sanepara kucha khila jAtA thA, jorase ha~sanepara pUrNarUpase khila jAtA thA aura AliMgana karanapara phaloMse yukta ho jAtA thA // 51 // bhauMhoMke calAne rUpa yantroMse pheMke hue pattharoMke dvArA tathA dRSTiyoMke pheMkanerU pI yantra vizeSoM (guthanoM) ke dvArA una striyoMkA bahuta prakArakA kilebandIkA yuddha hotA thA aura kAmadeva usameM sabakI coTI pakar3anevAlA thaa| bhAvArtha-kAmadeva una striyoMse aneka prakArakI ceSTA karAtA thA // 52 / / kAmadeva inake premapUrNa krodhake samaya kaThora ho jAtA thA, anunaya karane arthAt patike dvArA manAye jAnepara komala ho jAtA thA, jhUThA abhimAna karanepara uddaNDa ho jAtA thA, premapUrNa kapaTa karate samaya bholA yA anajAna ho jAtA thA, AliMganake samaya nirdaya ho jAtA thA, cumbanake liye mukha pradAna karate samaya AjJA denevAlA ho jAtA hai, svIkAra karate samaya vicAra mar3ha ho jAtA hai, hAva-bhAva Adi ceSTAoMke samaya atyanta catura ho jAtA hai, saMkalpa karate samaya utkarSako dhAraNa karane vAlA ho jAtA hai, navIna samAgamake samaya lajjAse kucha manda ho jAtA hai, saMbhoga prArambha karate samaya atyanta rasika ho jAtA thA aura saMbhogake anta meM karuNAse kAtara ho jAtA thaa| isa prakAra una rAniyoMkA atyanta prajvalita huA kAmadeva UMcI-nIcI avasthAko prApta hotA thA arthAta ghaTatA-bar3hatA rahatA thA so ThIka hI hai jo kAma prAyaH bhinna bhinna rasoMse bharA rahatA hai vahI kAmI puruSoMko sundara mAlUma hotA hai // 53-56 / / isa prakAra vaha cakravartI una rAniyoMke sAtha atyanta madhura tathA icchAoMse bhI adhika bhogoMko bhogatA huA zarIradhArI kAmadevake samAna krIr3A karatA thA // 57 / / bharatake cittako haraNa karanevAlI aura premase bharI huI ve taruNa striyAM aisI jAna par3atI thIM mAno sAmAjyako prApta huI ratyutsavarUpI lakSmI hI hoM // 58 / / 1 bharatasya / 2 avyaktaiH / 3 ISadvikasita / 4 phalinaH la / 5 AliGaganeSu / 6 durgayuddhasadRzaH / 7 nava / 8 karuNarasAturaH / nAnAlaMkAratAm / 10 manorathavRddhi karAn / 11 mUrtimAn / 12 ratyutsabe thiyaH la0 / 26 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam nATakAnAM sahasrANi dvAtriMzatpramitAni vai| sAtodyAni sageyAni yAni ramyANi bhUmibhiH // 56 // dvAsaptatiH sahasrANi purAmindra purshriym| svargaloka ivAbhAti naloko yairlddaakRtH||60|| grAmakoTayazca vijJeyA vibhoH ssnnnnvtiprmaaH| nandanoddeza jitvaryo yAsAbhArAmabhUmayaH // 61 // droNAmukhasahasrANi 'navatinava caiva hi / dhanadhAnyasamRddhInAm adhiSThAnAni yAni vai|| 62 // pattanAnAM sahasrANi catvAriMzattathA'STa ca / ratnAkarA ivAbhAnti yeSAmudghA vaNikapathAH // 63 / (poDazaiva sahastrANi khaTAnAM purimA mtaa| prAkAragopuraTTAla khAtavaprAdizobhinAm // 64 // bhaveyurantaradvIpAH ssttpnycaashtprmaamitaaH| kumAnuSajanAkIrNA ye'rNavasya khilAyitAH // 65 // saMvAhAnAM sahasrANi saMkhyAtAni ctrdsh| vahanti yAni lokasya yogakSemavidhAvidhim // 66 // sthAlInAM koTirekoktA randhane yA niyojitA |pkvii sthAlIbilIyAnAM taNDulAnAM mahAnase // 67 // 13koTIzatasahasraM syAddhalAnAM kuTibaiH samam / 1"karmAntakarSaNe yasya viniyogo nirantaraH // 68 // tisro'sya vajakoTayaH stha:gokulaH shshvdaakulaaH| yatra mantharavAkRSTAH tiSThanti smAdhvagAH kSaNam / 66 // "kukSivAsazatAnyasya saptaivoktAni kovidH| "pratyantavAsino yatra nyavAtsuH19 kRtasaMzrayAH // 7 // unakI vibhUtimeM battIsa hajAra nATaka the jo ki bhUmiyoMse manohara the aura acche acche bAjoM tathA gAnoMse sahita the // 59 // indra ke nagara samAna zobhA dhAraNa karanevAle aise bahattara hajAra nagara the jinase alaMkRta haA yaha naraloka svargalokake samAna jAna par3atA thA / / 6 / / usa cakravartI aise chiyAnabe karor3a gAMva the ki jinake bagIcoMkI zobhA nandana vanako bhI jIta rahI thI // 61 / / jo dhana-dhAnyakI samRddhiyoMke sthAna the aise ninyAnave hajAra droNAmukha arthAt bandaragAha. the // 62 // jinake prazaMsanIya bAjAra ratnAkara arthAt samudroMke samAna suzobhita ho rahe the aise ar3atAlIsa hajAra pattana the // 63 / / jo koTa, koTaka pramukha daravAje, aTAriyAM, parikhAeM aura parakoTA Adise zobhAyamAna haiM aise solaha hajAra kheTa the / / 64 / / jo kubhogabhUmi yA manuSyoMse vyApta the tathA samudrake sArabhUta padArtha ke samAna jAna par3ate the aise chappana antaradvIpa the // 65 // jo logoMke yoga arthAt navIna vastuoM kI prApti aura kSema arthAt prApta huI vastuoMkI rakSA karanA AdikI samasta vyavasthAoMko dhAraNa karate the tathA jinake cAroM ora parikhA thI aise caudaha hajAra saMvAha the * // 66 // pakAne ke kAma AnevAle eka karor3a haMDe the jo ki pAkazAlAmeM apane bhItara DAle hue bahutase cAvaloMko pakAnevAle the // 67 / / phasala Aneke bAda jo nirantara khetoMko jotane meM lagAye jAte haiM aura jinake sAtha bIja bone kI nAlI lagI huI hai aise eka lAkha karor3a hala the // 68 // dahI mathaneke zabdoMse AkarSita hue pathika loga jahAM kSaNabharake liye Thahara jAte haiM aura jo nirantara gAyoM ke samUhase bharI rahatI haiM aisI tIna karor3a braja arthAt gauzAlAe~ thiiN||69|| jahAM Azraya pAkara samIpavartI loga Akara Thaharate the aise kukSivAsoM kI saMkhyA paNDita logoMne sAtasau 1 veSaiH / 2 purANAm / 3 jayazIlA: / 4 navAdhikanavatiH / 5 prazastAH / 6 dhulikuTima / 7 apratihatasthAnAyitAH / 'dve khilAprahate same' ityabhidhAnAt / 8 sakhAtAni-la0 / 6 vidhAnaprakAram / 10 pcne| 11 pcnkrii| 12 sthAlIbilamahantIti sthAlIbilIyAsteSAm / pacanArhatAm ityarthaH / 13 koTInAM lakSam / 14 kulipaiH da0, a0, pa0, sa0, i0 / kulibhaiH la0 / kuTibhaiH Ta0 / 15 aasnnphlvissykssetrkrssnne| 16 gosthAnakam / 'vajo groSThAdhvavRndeSu' ityabhidhAnAt / 17 ratnAnAM krayavikrayasthAna / 18 mlecchAH / 16 nivasanti sm| * pahAr3oMpara basanevAle nagara saMvAha kahalAte hai| + jahAM ratnoM kA vyApAra hotA hai unheM kukSivAsa kahate haiN| Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 saptatriMzattamaM parva dargATavI sahasrANi tsyaassttaavishtirmtaa| 'vanadhanvAnanimnAdivibhAgairyA vibhAgitAH // 7 // mleccharAjasahasrANi tsyaassttdshsNkhyyaa| ratnAnAmudbhavakSetraM yaH samantAdadhiSThitam // 72 // kAlAkhyazca mahAkAlo naissa lH pANDukAhvayA / padmamANavapiGagAbja sarvaratnapadAdikAH // 73 // nidhayo nava tasyAsana pratItairiti naambhiH| yairayaM gRhavArtAyAM nizcinto'bhUnidhIzvaraH // 54 // ) nidhi : puNyanidherasya kAlAkhyaH prathamo mataH / yato laukikazabdAdivArtAnAM prabhavo'nvaham // indriyArthA manojJA ye vINAvaMzAnakAdayaH / tAn prasUte yathAkAlaM nidhireSa vizeSataH // 76 // asimaSyAdiSaTkarmasAdhanadravyasampadaH / yataH zazvat prasUyante mahAkAlo nidhiH sa vai // 77 // zayyAsanAlayAdInAM nai:sAt prabhavo nidheH| pANDukAddhAnyasambhUtiH SaDrasotpattirapyataH // 7 // paTTAMzukadukUlAdivastrANAM prabhavo ytH| sa padmAkhyo nidhiH padmAgarbhAvirbhAvito'dyutat // 7 // divyAbharaNabhedAnAm udbhavaH pingglaanidheH| mANavAnItizAstrANAM zastrANAM ca samudbhavaH // 8 // zaGakhAt pradakSiNAvartAt sauvarNI sRSTimutsRjan / sa zaGakhanidhirutpreDakhadukmarocijitAruk // 8 // sarvaratnAnmahAnolanIlasthUlo plaadyH| praaduHsnti| mnnicchaayaarcitendraayudhtvissH||82|| ratnAni dvitayAnyasya jIvAjIvavibhAgataH / 9kSmAtrAgaizvaryasambhogasAdhanAni caturdaza // 83 // batalAI hai // 70 // aTThAIsa hajAra aise saghana vana the jo ki nirjala pradeza aura UMce UMce pahAr3I vibhAgoMmeM vibhakta the // 71 // jinake cAroM ora ratnoMke utpanna honeke kSetra arthAta khAne vidyamAna haiM aise aTAraha hajAra mleccha rAjA the // 72 // mahArAja bharatake kAla, mahAkAla, naissal, pADuNka, padma, mANava, piGga, zaMkha aura sarvaratna ina prasiddha nAmoMse yukta aisI nau nidhiyAM thIM ki jinase cakravartI gharakI AjIvikAke viSayameM bilakula nizcinta rahate the // 73-74 // puNyakI nidhisvarUpa mahArAja bharatake pahalI kAla nAmakI nidhi thI jisase pratyeka dina laukika zabda arthAt vyAkaraNa Adike zAstroMkI utpatti hotI rahatI thI // 75 / / tathA vINA, bA~surI, nagAr3e Adi jo jo indriyoMke manojJa viSaya the unheM bhI yaha nidhi samayAnasAra vizeSa rItise utpanna karatI rahatI thI // 76 / jisase asi, maSI Adi chaha koka sAdhanabhUta dravya aura saMpadAeM nirantara utpanna hotI rahatI thIM vaha mahAkAla nAmakI dUsarI nidhi thI // 77 // zayyA, Asana tathA makAna AdikI utpatti naisargya nAmakI nidhise hotI thii| pANDuka nidhise dhAnyoMkI utpatti hotI thI isake sivAya chaha rasoMkI utpatti bhI isI nidhise hotI thI // 78 // jisase rezamI sUtI Adi saba tarahake vastroMkI utpatti hotI rahatI hai aura jo kamalake bhItarI bhAgoMse utpanna hueke samAna prakAzamAna hai aisI padma nAmakI nidhi atyanta dedIpyamAna thI // 79 // piGgala nAmakI nidhise aneka prakArake divya AbharaNa utpanna hote rahate the aura mANava nAmakI nidhise nItizAstra tathA aneka prakArake zastroMkI utpatti hotI rahatI thI // 80 // jo apane pradakSiNAvarta nAmake zaMkhase suvarNakI sRSTi utpanna karatI thI aura jisane uchalatI huI suvarNa jaisI kAntise saryakI kiraNoMko jIta liyA hai aisI zaMkha nAmakI nidhi thii||81|| jisake maNiyoMkI kAntise indradhanuSakI zobhA prakaTa ho rahI hai aisI sarvaratna nAmakI nidhise mahAnIla, nIla tathA padmarAga Adi aneka tarahake ratna prakaTa hote the // 82 / / inake sivAya bharata mahArAjake jIva aura ajIvake bhedase do vibhAgoMmeM baMTe hae caudaha ratna bhI the jo ki pathivIkI rakSA aura aizvaryake upabhoga karaneke sAdhana the / / 8 / / 1 mrubhuumi| 'samAno marudhanvAnau' ityabhidhAnAt / 2 dhnvnnimnaanimnaadri-d0| vanadhanvananamrAdi-la0 / 3 kukSivAsam / 4 mlecchraajaiH| 5 piGaga pinggl| abja kamala / 6 vyApAre / 7 kAlanidheH / 8 janayan / 6 ucclt| 10 padmarAgaH / 11 prakaTIbhavanti / 12 pRthvIrakSA / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 mahApurANam cakrAtapatradaNDAsimaNayazcarma kAkiNI / camUgRhapatIbhAzvayoSittakSapurodhasaH // 84 // 'cakAsidaNDaratnAni sacchatrANyAyudhAlayAta / jAtAni maNicarmAbhyAM kAkiNI zrIgRhodare // 85 // strIratnagajavAjInAM prabhavo raupyazailataH / ratnAnyanyAni sAketAjjajJire nidhibhiH samam // 86 // nidhInAM saha ratnAnAM guNAn ko nAma varNayet / 'yairAvajitamUrjasvi' hRdayaM cakravartinaH // 87 // bheje SaTRtujAniSTAn bhogAn paJcendriyocitAn / strIratnasAra' thistaddhi nidhAnaM sukhasampadAm // 88 // kAntAratnamabhUttasya subhadretyanupadrutam' / bhadrikA'sau prakRtyeva" jAtyA vidyAdharAnvayA // 5 // zirISakumArAGagI campa" kacchadasacchaviH / bakulAmodaniHzvAsA pATalA pATalAdharAH // 60 // prabuddhapadma saumyAsyA nIlotpaladalekSaNA / subhU ralikulAnIlamRdukuJcitamUrddhajA // 1 // tanUdarI varArohA 15 vAmorUniviDastanI / mRdubAhUlatA sA'bhUnmadanAgnerivAraNiH tatkramau" nUpurAmaJjugujjitairmukharIkRtau / madanadviradasyeva tenaturjayaDiNDimam // 63 // niHzreNIkRtya tajjaGadhe sadUrudvArabandhanAm / vAsagehAsthayA'naGgastacchroNIM" nUnamAsadat // 64 // // 62 // cakra, chatra, daNDa, asi, maNi, carma aura kAkiNI ye sAta ajIva ratna the aura senApati, gRhapati, hAthI, ghor3A, strI, silAvaTa aura purohita ye sAta sajIva ratna the // 84 // cakra, daNDa, ai aura chatra ye cAra ratna AyudhazAlA meM utpanna hue the tathA maNi, carma aura kAkiNI ye tIna ratna meM prakaTa hue the // 85 // strI, hAthI aura ghor3AkI utpatti vijayArdha zailapara huI thI tathA anya ratna nidhiyoM ke sAtha sAtha ayodhyA meM hI utpanna hue the // 86 // jinake dvArA sevana kiyA huA cakravartIkA hRdaya atizaya baliSTha ho rahA thA una nidhiyoM aura ratnoMkA varNana kauna kara sakatA hai ? // 87 // | vaha cakravartI strIratna ke sAtha sAtha chahoM RtuoM meM utpanna honevAle paJcendriyoM ke yogya bhogoMkA upabhoga karatA thA so ThIka hI hai kyoMki strI hI samasta sukha sampadAoM kA bhaNDAra hai // 88 // mahArAja bharatake rogAdi upadravoMse rahita subhadrA nAmakI strIratna thI, vaha subhadrA svabhAvase hI bhadrA arthAt kalyANarUpa thI aura jAtise vidyAdharoMke vaMzakI thI // 89 // usake samasta aMga zirISake phUlake samAna komala the, kAnti campAkI kalIke samAna thI, zvAsocchvAsa bakaulI ( maulazrI) ke phUlake samAna sugandhita thA, adhara gulAba ke phUla ke samAna kucha kucha lAla the, mukha praphullita kamalake samAna sundara thA, netra nIla kamalake dalake samAna the, bhauMheM acchI thIM, keza bhramaroMke samUhake samAna kAle, komala aura kucha kucha Ter3he the, udara kRza thA, nitamba sundara the, jA~ceM manohara thIM, stana kaThora the aura bhujArUpI latAe~ komala thIM, isa prakAra vaha subhadrA kAmarUpI agniko utpanna karaneke liye araNike samAna thI / bhAvArtha- jisa prakAra araNi nAmakI lakar3Ise agni utpanna hotI hai usI prakAra usa subhadrA se darzakoM ke manameM kAmAgni utpanna ho uThatI thI // 90 - 92 // nUpuroMkI manohara kArase vAcAlita hue usake donoM caraNa aise jAna par3ate the mAno kAmadevarUpI hAthI ke vijaya ke nagAr3e hI bajA rahe hoM / / 93 / / aisA mAlUma hotA thA mAno kAmadeva apane nivAsagRhapara pahuMcane kI icchAse usa subhadrAkI donoM jaMbAoMko nasainI banAkara jisameM uttama Uru hI 1 cakradaNDAsi - la0 da0 a0, pa0, sa0, i0 / 2 4 ratnanidhibhiH / 5 vazIkRtam / 6 sahAya: / 7 strIratnam / 8 10 maGgalamUrtiH / 11 svabhAvena / 12 campakakusumadala / 15 uttamanitambA / "varArohA mattakAzinyuttamA varavariganI" 17 agnimanthanakASTham / 18 subhadrAcaraNau / 16 kaTim / 'kaTo nA zroNiphalakaM kaTiH zroNiH kakudmatI' ityabhidhAnAt / utpattiH / 3 ratnasahitAnAm / sthAnam / 9 rogAdibhirapIDitam / 13 kuberAkSI / 14 ISadaruNa | ityabhidhAnAt / 16 manohara / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatriMzattamaM parva 226 niHsatya nAbhivalmIkAt kaamkRssnnbhujnggmH| romAvalIchalenAsyA yayau kucakaraNDakau // 5 // ) nirmokamiva kAmAheH dadhAnoddhaM stanAMzukam / bhujagImiva taddhRtyai sai kAmekAvalImadhAt // 66 // babhre hAralatAM kaNThalagnAM sA nAbhilambinIm / mantrarakSAmivAnaGagagrathitAM kAmadIpinIm // 17 // hArAkAntastanAbhogA sA sma dhatte parAM zriyam / sIteva yamakAdrispRkpravAhA sariduttamA // 6 // bAhU tasyA jitAnaGagapAzau lakSmImudUhatuH / kAmakalpadrumasyeva prarohau dIptabhUSaNau // 66 // reje karatala tasyAH sUkSmarekhAbhirAtatam / jayarekhA ivAbibhadanyastrInirjayAjitAH // 10 // mukhamudbha, tanUdaryAH taralApADagamAbabhau / sazaraM samaheSvAsaM 'jayAgAramivAtanoH // 10 // vakramasyAH zazAGAkasya kAnti jitvA svazobhayA / dadhe nu0 bha patAkAUkaM karNAbhyAM jayapatrakam // 102 // hemapatrAGakitau tanvyAH12 kagau lIlAmavApatuH / svarvanirjayAyeva kRtapatrAvalambanau // 103 // kapolAvujjvalau tasyA dadhaturdaparNazriyam / draSTakAmasya kAmasya svA dazA dazadhA sthitAH // 104 // "madhyecAradhIrAkSyA nAsikAbhAnmakhonmakhI5 / tadAmodamivAghAta kRtayatnA kutUhalAt // 10 // kRtvA zrotRpade6 kaNau tannetra bibhamaimithaH / kRtaspardha ivAbhAtAM puSpabANe sabhApatau // 106 // daravAje ke bandhana haiM aise usake nitamboMpara jA pahaMcA ho // 94 // romAvalIke chalase kAmadevarUpI kAlA sarpa usakI nAbhirUpI bAmIse nikalakara usake stanarUpI piTAreke samIpa jA pahaMcA thA / / 95 / / vaha sabhadrA kAmarUpI sarpakI kAMcalIke samAna sandara stanaparakA vastra (colI) dhAraNa karatI thI aura usa kAmarUpa sarpako santuSTa karane ke liye sarpiNIke samAna zreSTha ekAvalI hArako dhAraNa karatI thI / / 96 // vaha kaNTha meM par3I huI, nAbhi taka laTakatI huI aura kAmako uddIpita karanevAlI jisa hArarUpI latAko dhAraNa kara rahI thI vaha aisI mAlUma hotI thI mAno kAmadevake dvArA gUMthA huA aura mantroMse maMtrita huA rakSAkA DorA hI ho // 97 / / jisake stanoMkA madhyabhAga hArase vyApta ho rahA hai aisI vaha subhadrA isa prakArakI utkRSTa zobhA dhAraNa kara rahI thI mAno jisakA pravAha donoM orake yamaka parvatoMko sparza kara rahA hai aisI uttama sItA nadI hI ho // 98 // kAmadevake pAzako jItanevAlI tathA dedIpyamAna AbhUSaNoMse suzobhita usakI donoM bhujAeM aisI zobhA dhAraNa kara rahI thIM mAno kAmarUpI kalpavRkSake do aMkUre hI hoM // 99 / / sUkSma rekhAoMse vyApta huA usakA karatala aisA suzobhita ho rahA thA mAno anya striyoMke parAjayase utpanna huI vijayakI rekhAeM hI dhAraNa kara rahA ho // 100 / jisakI bhauMheM Uparako uThI haI haiM aura jisameM caMcala kaTAkSa ho rahe hai aisA usa kRzodarIkA mukha aisA suzobhita ho rahA thA mAno bANa aura mahAdhanuSase sahita kAmadevakI AyudhazAlA hI ho // 101 / / usakA mukha apanI zobhAke dvArA candramAkI kAntiko jItakara kyA kAnoMke bahAnele bhauMharUpI patAkAke cihna sahita vijayapatra (jItakA pramANapatra) hI dhAraNa kara rahA thA / / 102 / / soneke patroMse cihnita usake donoM kAna aisI zobhA dhAraNa kara rahe the mAno unhoMne devAMganAoMko jItane ke liye kAgaja-patra hI le rakkhe hoM // 103 / / usake donoM ujjvala kapola aise jAna par3ate the mAno apanI daza prakArakI avasthAoM ko dekhane kI icchA karanevAle kAmadevake darpaNakI zobhA hI dhAraNa kara rahe hoM / / 104 // usa : caJcala locanavAlI subhadrAkI nAka A~khoMke bIcameM muMhakI ora jhukI huI thI aura usase 1-karaNDakam da0, la0, i0, a0, pa0, sa0 / 2 prazastam / 3 kAmAheH santoSAya / 4 mukhyAm / 5 siitaandii| 6 dadAte sma / 7 mahAcApasahitam / 8 zastrazAlAm / 6 anaGagasya / 10 iva / 11 karNapatra / 12 tasyAH la0, d0| 13 AtmIyAH / 14 ckssussormdhye| 15 mukhsyaabhimukhii| 16 zrotRjanasthAne / 17 kAme sabhApatau sati / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 mahApurANam prabhata kAntizcakorAkSyA lalATa lulitAlake |hempttttaantsNlgnniilotplviddmbinii // 107 // tasyA vinIlavisastakabarIbandhabandhuram / kezapAzamanaGagasya manye pAzaM prasAritam // 10 // ityasyA rUpamudbhUtasauSThavaM trijagajjayi / matvA'naGagastadaDageSu sannidhAnaM vyadhAta dhravam // 10 // tapAlokanoccakSuH tadgAtrasparzanotsukaH / tanmukhAmodamAjighan rasayaMzcAsakRnmukham // 110 // tadAyakalanikvANazrutisaMsaktakarNakaH / tadgAtravipulArAme sa reme sukhanirvRtaH // 11 // paJca bANAnanaGa gasya vadantyetAna kuNThitAn / puSpeSusaMkathAloka prasiddhyaiva gatA prathAm // 112 // dhanurlatAM manojasya prAhuH puSpamadhIM jaDAH / sukubhArataraM straiNaM vapurevAtanordhanuH // 113 // paJca bANAnanaGagasya niyacchanti kuto' jaDAH / yadeva kAminAM hAri tadastraM kAmadIpanam // 114 // smitamAlokitaM hAso jalpitaM madamanmanam / kAmAGagamidamevAnyat kaitavaM tasya poSakam // 11 // prArUDhayauvanoSmANau stanAvasyA himAgame / romNAM hRSitamasyADage zizirotthaM vininyatuH11 // 116 // himAnilaiH kucotkampam AhitaMra sA hRtaklamaiH / preyaskaratalasparzaH apaninye 'GakazAyinI // 117 // vaha aisI jAna par3atI thI mAno kautUhalase muMhakA sugandha sUMghane ke liye prayatna hI kara rahI ho // 105 / / usake donoM netra aise suzobhita ho rahe the mAno kAmadevake sabhApati rahate hue kAnoMko sAkSI banAkara parasparameM hAva-bhAvake dvArA spardhA hI kara rahe hoM // 106 // jisapara kAlI kAlI alakeM bikhara rahI haiM aise cakorake samAna netravAlI usa subhadrAke lalATapara jo kAnti thI vaha suvarNake paTiyepara laTakatI huI nIlakamalako mAlAke samAna bahuta hI sundara jAna par3atI thI // 107 // atyanta kAle aura nIcekI ora laTakate hue kabarIke bandhanase suzobhita usake kezapAza aise acche jAna par3ate the mAno phailA huA kAmadevakA pAza hI ho // 108 / isa prakAra jisakI uttamatA prakaTa hai aise usa subhadrAke rUpako tInoM jagatkA jItanevAlA jAnakara hI mAno kAmadevane usake pratyeka aMgoMmeM apanA nivAsasthAna banAyA thA // 109 // usakA rUpa dekhane ke liye jo sadA cakSuoMko Upara uThAye rahatA hai, usake zarIrakA sparza karaneke liye jo sadA utkaNThita banA rahatA hai, jo bAra bAra usake mukhakI sugandha sUMghA karatA hai, bAra bAra usake makhakA svAda liyA karatA hai aura usake saMgItaka sandara zabdoMke sananameM jisake kAna sadA tallIna rahate haiM aisA vaha cakravartI usa subhadrAke zarIrarUpI bar3e bagIce meM sukhase santuSTa hokara krIr3A kiyA karatA thA // 110-111 // kaviloga, jinakA kahIM pratibandha nahIM hotA aisA subhadrAkA rUpa, komala sparza, mukhakI sugandha, oThoMkA rasa aura saMgItamaya sundara zabda ina pA~cako hI kAmadevake pA~ca bANa batalAte haiN| lokameM jo kAmadevake pAMco bANoMkI carcA hai vaha rUr3hi mAtrase hI prasiddha ho gaI hai // 112 // mUrkha loga kahate haiM ki kAmadevakA dhanuSa phUloMkA hai parantu vAstava meM striyoMkA atyanta komala zarIra hI usakA dhanuSa hai / / 113 / / na jAne kyoM mUrkha loga kAmadevako pAMca bANa hI pradAna karate haiM arthAt usake pAMca bANa batalAte haiM kyoMki jo kucha bhI kAmIlogoMke cittako haraNa karanevAlA hai vaha sabhI kAmako uttejita karanevAlA kAmadevakA bANa hai / bhAvArtha-kAmadevake aneka bANa hai / / 114 / / striyoMkA manda hAsya, tirachI citavana, jorase haMsanA aura kAmake Avezase aspaSTa bolanA yahI saba kAmadevake aGga haiM inake sivAya jo unakA kapaTa hai vaha inhIM sabakA poSaNa karane vAlA hai // 115 // jo javAnIke kAraNa garma ho rahe haiM aise subhadrAke donoM stana hemanta RtumeM ThaNDase uThe hue bharata ke zarIra ke romAMcoMko dUra karate the // 116 // godameM zayana karane vAlI subhadrA zItalavAyuke 1 glit| 2 sukhtRptH| 3 tadrUpAdIn / 4 amandAn / 5 striyA idam / 6 niyamayanti / 7 kiM kAraNam / 8 madenAvyaktabhASiNam / kAmasya / 10 romAJcam / 'romAJco romaharSaNam' ityabhidhAnAt / 11 nAzaM carityarthaH / 12 kRtam / 13 priyatatmahastatala / 14 apaharati sm| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatriMzattama parva sAzokakalikAM cUtamaJjarI karNasaGaginIm / dadhatI' campakaprottaH kezAntaH sA'rucanmadhau // 11 // madhau' madhumadAraktalocanAmAskhaladgatim / bahu mene priyaH kAntAM mUrtAmiva madazriyam // 11 // kalairalikulakvANaH sAnyapuSTa vikUjitaH / madhuraM madhurabhyaSTot tuSTovAmuM vizAmpatim // 120 // kalakaNThIkalakvANa chitaralijhaDakRtaH / vyajyate sma smarAkANDAvaskando DiNDimAyitaH // 12 // puSpaccUtavanodgandhiH0 utphullakamalAkaraH / paprathaM surabhirmAsaH1 surabhIkRtadigmukhaH // 122 // hRtAlikulajhaDakAraH saJcaranmalayAnilaH / anaGaganapaterAsId ghoSayanniva zAsanam // 123 // sandhyAruNAM kalAmindoH mene loko jagadgrasa:13 / karAlAmiva raktAktAM" daMSTrAM madanarakSasaH // 124 // unmattakokila kAla tasminmattaSaTpade / nAnunmatto janaH ko'pi muktvAnaDaga"ho munIn // 125 // sAyamudagAhaniNiktaH prastuhinazItalaH / grISme madanatApAta sAsyAGaga niravApayat // 126 / / candanadravasaMsiktasundarAUgalatAM priyAm / parirabhya8 dRDhaM dobhyAM sa lebhe gAtranirvRtim // 127 // madanajvaratApArtA tIvagrISmoSmaniHsahAma0 / sa tAM nirvApayAmAsa svAGagasparzasukhAmbubhiH // 128 // dvArA utpanna huI stanoMkI ka~paka~pIko kleza dUra karanevAle priya patike karatalake sparzase dUra karatI thI // 117 / / azokavRkSakI kalIke sAtha sAtha kAnoMmeM lagI huI AmakI maMjarIko dhAraNa karatI huI vaha subhadrA vasantaRtumeM campAke phUloMse guMthI huI coTIse bahuta hI adhika suzobhita ho rahI thI // 118 // vasantaRtumeM madhuke madase jisakI AMkheM kucha kucha lAla ho rahI haiM aura jisakI gati kucha kucha lar3akhar3A rahI hai-skhalita ho rahI hai aisI usa subhadrAko bharata mahArAja matimatI madakI zobhAke samAna bahata kucha mAnate the / / 119 / / vaha vasantaRtu santuSTa hokara bhUmaroMkI sundara jhaMkAra aura kokilAoMkI kamanIya kUkase mAno rAjA bharatakI sundara stuti hI karatA thA // 120 // koyaloMke sundara zabdoMse milI huI bhUmaroMkI jhaMkArase aisA jAna par3atA thA mAno kAmadevane nagAr3oMke sAtha akasmAt AkramaNa hI kiyA hochApA hI mArA ho / / 121 // phUle hue Amake vanoMse jo atyanta sugandhita ho rahA hai, jisameM kamaloMke samaha phUle hue haiM aura jisane samasta dizAeM sugandhita kara dI haiM aisA vaha vasantakA caitra mAsa cAroM ora phaila rahA thA // 122 / / bhUmarasamUhakI jhaMkArako haraNa karanevAlA, cAroM ora phiratA huA malayasamIra aisA jAna par3atA thA mAno kAmadevarUpI rAjAke zAsanakI ghoSaNA hI kara rahA ho // 123 // usa samaya sandhyAkAlakI lAlIse kucha kucha lAla haI candramA kI. kalAko loga aisA mAnate the mAno jagatko nigalanevAle kAmadevarUpI rAkSasakI raktase bhIgI huI bhayaMkara DAMr3ha hI ho // 124 / / jisameM koyala aura bhUmara sabhI unmatta ho jAte haiM aise usa vasantake samaya kAmadevake sAtha droha karanevAle muniyoMko chor3akara aura koI aisA manaSya nahIM thA jo unmatta na haA ho // 125 // sAyaMkAlake samaya jalameM avagAhana karanese jo svaccha kiye gaye haiM aura jo barphake samAna zItala haiM aise apane samasta aMgoMse vaha sabhadrA grISmakAlameM kAmake saMtApase saMtapta hue bharatake zarIrako zAnta karatI thI // 126 / / jisakI / sundara latApara ghisa hue candanakA lapa kiyA gayA hai eso apanI priyA subhadrAko bharata mahArAja donoM hAthoMse gADha AliMgana kara apanA zarIra zAnta karate the // 127 // jo kAmajvarake saMtApase pIr3ita ho rahI hai aura jise grISmakAlakI tIvra garmI bilakula hI sahana 1 badhnantI l0| 2 khacitaiH / 3 vasante / 4 stauti sma / 5 toSagava / 6 kokilA / 7 mizritaiH / ' 8 prakaTIkriyate sm| 6 kaamkaaldhaattiiH| 10 puSpIbhavat / puSpacUta-i0, 10, pa0, sa0, da0, la0 / 11 vasantaH / 12 AjJAm / 13 lokabhakSakasya / 14 rudhiraliptAm / 15 kAmaghAtakAn / 16 saMdhyAkAlajalapravezazuddhaH / 17 uSNaM parihRtya zaityaM cakAretyarthaH / 18 AliGa gya / 16 zarIrasukham / 20 asahamAnAm / / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam utphullmllikaamodvaahibhirgndh'baahibhiH| sa sAyaMprAtibheMja dhuti ratisukhAharaiH // 12 // utphullapATalodgandhi mallikAmAlabhAriNIm / upagRhya priyAM premNA naidAghI so'nayannizAm // 130 // sA ghanastanitavyAjAt jiteva manobhuvA / bhujopapIDamAzliSya zizya patyA tapAtyaye // 13 // navAmbukaluSAH parA dhvanirunmadake kinAm / kadambAmodino vAtAH kAminAM dhutaye'bhavan // 132 // prArUDhakAlikAM pazyan balAkAmAlabhAriNIm / ghanAlI pathikaH sAzruH dizo menendhkaaritaaH||133|| dhArArajjubhirAnaddhA vAgureva prasAritA / rodhAya pathikaiNAnAM lubdhakeneva hRdbhavA // 134 // kRtAvadhiH priyo nAgAd agAcca jaladAgamaH / ityu dIkSya ghanAt kAcid hRdi zUnyA'bhavat satI // 135 // vibhindan ketakosUcIH tatpAMsUnAkiranmarut / pAnthAnAM dRSTirodhAya dhUlikSepamivAkarot // 136 // ityabharNatame tasmin kAle jaladamAlini / sa vAsabhavane ramye priyAmaramayanmuhuH // 137 // AkRSTaniculAmodaM tadvaktrAmodamAharan / tasyAH stanataTotsaGage so'naSId vASikI nizAm // 13 // sa reme zaradArambhe viharan kAntayA samam / vaneSvabhinavodbhinnasaptacchadasugandhiSu // 13 // nahIM ho sakatI aisI usa subhadrAko mahArAja bharata apane zarIrake sparzase utpanna hue sukharUpI jalase zAnta karate the // 128 // khilI huI mAlatIkI sugaMdhako dhAraNa karanevAle tathA ratisamayameM sukha pahuMcAnevAle sAyaMkAla aura prAtaHkAlakI vAyuke dvArA cakravartI bharata bahuta hI adhika saMtoSa prApta karate the // 129 // phUle hue gulAbakI sugandhayukta mAlatIkI mAlAoMko dhAraNa karanevAlI usa subhadrAko AliMgana kara mahArAja bharata bar3e premase grISmakAlakI rAta vyatIta karate the // 130 // varSARtumeM meghoMkI garjanAke bahAnese mAno kAmadevane jise ghur3akI dikhAkara bhayabhIta kiyA hai aisI vaha subhadrA bhujAoMse AliMganakara patike sAtha zayana karatI thI // 131 // usa varSARtumeM naye jalase malina hue nadiyoMke pravAha, unmatta mayUroM ke zabda aura kadaMbake phUloMkI sugandhise yukta vAyu ye saba kAmI logoMke saMtoSake liye the // 132 / / jisapara kAlimA chAI huI hai aura jo bagulAoMkI paMktiko dhAraNa kara rahI hai aisI meghamAlAko dekhate hue pathika AMsU DAlate hue dizAoMko andhakArapUrNa mAnate the / / 133 // usa varSARtumeM jo jalakI dhArAeM par3atI thIM unase rassiyoMke samAna vyApta huI yaha pRthivI aisI jAna par3atI thI mAno kAmadevarUpI zikArIne pathikarUpI hiraNoMko rokane ke liye jAla hI phailAyA ho // 134 // jo AnekI avadhi karake gayA thA aisA pati aba taka nahIM AyA aura yaha varSA Rtu A gaI isa prakAra bAdaloMko dekhakara koI pativratA strI apane hRdayameM zUnya ho rahI thI arthAt cintAse usakI vicArazakti naSTa ho gaI thii||135||ketkiikii bauMDiyoMko bhedana karatA huA aura unakI dhUla ko cAroM ora bikheratA huA vAyu aisA jAna par3atA thA mAno pathikoMkI dRSTi rokane ke liye dhUli hI ur3A rahA ho // 136 / isa prakAra usa varSAkAlameM jaba bAdaloM ke samUha atyanta nikaTa A jAte the taba cakravartI bharata apane manohara mahalameM priyA subhadrAko bAra bAra prasanna karatA thA-usake sAtha krIr3A karatA thA / / 137 / / jisane pAnI meM utpanna honevAle beMtakI sugandhi khIMca lI hai aise usa sabhadrAke mukhakI sugandhako grahaNa karatA huA cakravartI usake stanataTa ke samIpa hI varSARtukI rAtri vyatIta karatA thA // 138 // zaradaRtu ' 1 pavanaiH / 2 sandhyAkAlaprabhAtakAlabhedaiH / 3 ratisukhakarairityarthaH / 4 bibhatIm / 5 AliMgya / upaguhya ba0, 50, da0 / upagRhya a0, la0, sa0 / 6 nidAghasambandhinIm / 7 bhajAbhyAM pIDayitvA / 18 varSAkAle / / santoSAya / 10 mgbndhinii| 11 pAnthamagAragAm / 12 Alokya / 13 ghanAnantastepe proSitabhartR kA da0 / 14 agnAn / 15 hijjula / 'niculo hijjulo'mbujaH' ityabhidhAnAt / 16 varSAkAlasambandhinIm / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatriMzattamaM parva 233 sakAntAM ramayAmAsa hArajyotsnAJcita stanIm / zAradIM nivizan jyotsnAM saudhotsaGgeSu hAriSu // 140 // sotpalAM 'kubja bdhA mAlAM cUDAntalambinIm / bAlA patyururaH saGagAnmene bahuratizriyam // 141 // iti sotkarSamevAsyAM prathayan premanighnatAm / sa reme ratisAdbhUto' bhogAGgairdazadhoditaiH // 142 // saratnA nidhayo divyAH puraM zayyAsane camUH / nATayaM sabhAjanaM bhojyaM vAhanaM ceti tAni vai // 143 // dazAGgamiti bhogAGgaM nivizan svAzitaM ' bhavam / sa ciraM pAlayAmAsa bhuvamekoSNavAraNAm // 144 // SoDazAsya sahasrANi gaNabaddhAmarAH prabhoH / ye yuktA dhRtanistrizA nidhiratnAtmarakSaNe // 145 // kSitisAra " iti khyAtaH prAkAro'sya gRhAvRtiH / gopuraM sarvatobhadraM prollasadratnatoraNam // 146 // nandyAvarto nivezo'sya zibirasyAlaghIyasaH / prAsAdo vaijayantAkhyo yaH sarvatra sukhAvahaH // 147 // diksvastikA sabhAbhUmiH parArddhamaNikuTTimA / tasya caGakramaNI yaSTiH suvidhirmaNinirmitA // 148 // girikUTakamityAsIt saudhaM digavalokane" / vardhamAnaka mityanyat 15 prekSAgRhamabhUd vibhoH // 146 // dharmAnto'sya " mahAnAsId dhArAgRhasamA hvayaH / gRhakUTakamityuccaiH varSAvAsaH prabhorabhUt // 150 // puSkarAvartyabhikhyaM ca harmyamasya sudhAsitam / kuberakAntamityAsId bhANDAgAraM yadakSayam // 151 // ke prArambhameM vaha cakravartI, jinameM navIna khile hue saptacchada vRkSoMkI sugandha phaila rahI hai aise vanoMmeM apanI strIke sAtha vihAra karatA huA krIDA karatA thA || 139 / / rAjabhavanakI manohara chatoMpara zarad RtukI cAMdanIkA upabhoga karatA huA vaha cakravartI hArakI kAntise jisake stana suzobhita ho rahe haiM aisI priyA subhadrAko prasanna karatA thA usake sAtha krIDA karatA thA // 140 / / jaba kabhI rAnI subhadrA patike vakSaHsthalapara leTa jAtI thI usa samaya usake mastakapara kaMcukiyoM ke dvArA guMthI huI bharatakI kamaloM sahita mAlA laTakane lagatI thI aura use vaha bar3e premase sUMghatI thI / / 141 / / isa prakAra isa subhadrAdevI meM premakI paravazatAko acchI taraha prakaTa karatA huA aura ratisukhake AdhIna huA vaha cakravartI daza prakArake kahe hue bhogoMke sAdhanoMse krIDA karatA thA / / 142 / / ratnasahita nau nidhiyAM, rAniyAM, nagara, zayyA, Asana, senA nATyazAlA, vartana, bhojana aura savArI ye daza bhogake sAdhana kahalAte haiM // 143 // isa prakAra apaneko tRpta karane vAle daza prakArake bhogake sAdhanoM kA upabhoga karate hue mahArAja bharatane cirakAlataka jisapara eka hI chatra hai aisI pRthivIkA pAlana kiyA // 144 // cakravartI bharatake aise solaha hajAra gaNabaddha deva the jo ki talavAra dhAraNakara nidhi, ratna aura svayaM unakI rakSA karane meM sadA tatpara rahate the / / 145 || unake gharako ghere hue kSitisAra nAmakA koTa thA aura dedIpyamAna ratnoMke toraNoMse yukta sarvatobhadra nAmakA gopura thA / / 146 / unakI bar3I bhArI chAvanIke ThaharanekA sthAna nandyAvarta nAmakA thA aura jo saba RtuoM meM sukha denevAlA hai aisA vaijayanta nAmakA mahala thA // 147 // bahumUlya maNiyoMse jar3I huI dikasvastikA nAmakI sabhAbhUmi thI aura Tahalane ke samaya hAtha meM leneke liye maNiyoMkI banI huI suvidhi nAmakI lakar3I thI / / 148 / / saba dizAeM dekhane ke liye girikUTaka nAmaMkA rAjamahala thA aura unhIM cakravartIke nRtya dekhane ke liye vardhamAnaka nAmakI nRtyazAlA thI || 149 // | una cakravartIke garmIko naSTa karanevAlA dhArAgRha nAmakA bar3A bhArI sthAna thA aura varSARtumeM nivAsa karane ke liye bahuta UMcA gRhakUTaka nAmakA mahala thA / / 150 / / cUnAse sapheda huA puSkarAvarta nAmakA 1 'kubjikA bhadrataraNI bRhatpatrAtikezarA | mahAsahA' iti dhanvantariH / 2 racitAm / 3 ratizrIsamAnAmiti / patyururasyasya sthitA saMjighUti sma sA pa0, la0 / 4 snehAdhInatAm / 5 ratyadhInaH / 6 devyaH da0, la0, pa0 / 7 bhAjanasahitam / 8 svasya tRptijanakam / suciraM la0 / 11 kSitisAra iti nAmA | 12 AliGgabhUmiH, AndolanabhUmirityarthaH / 14 dizA lokArtham / 15 nRttadarzanagRham / 16 gharmAntasaMjJAm / 10 ekacchatrAm / 13 suvidhinAmA | 30 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam vasudhArakamityAsIt koSThAgAraM mahAvyayam / jImUtanAmadheyaM ca majjanAgAramUjitam // 152 // ratnamAlAtirociSNuH babhUvAsyAvataMsikA / devaramyeti ramyA sA matA dUSyakuTI' pRthaH // 153 // siMhavAhinyabhUcchayyA siMharUDhA bhayAnakaiH / siMhAsanamatho'syoccaH guNa mnA'pyanuttaram // 154 // cAmarAjyupamAmAnaM vyatItyAnupamA yabhAn / vijayArddhakumAraNa vitIrNAni nidhIzine // 15 // bhAsvatsUryaprabhaM tasya babhUvAtapavAraNam / parArdhyaratnanirmANaM jitasUryazataprabham // 156 // nAmnA vidyutaprabhe cAsya rucire maNika NDale / jitvA ye vaidyutI' dIpti rurucAte sphuratviSI // 157 // ratnAMzujaTilAstasya pAdukA viSamocikAH / pareSAM padasaMsparzAd muJcantyo viSamulbaNam // 158 // abhedyAkhyamabhUttasya tanutrANaM prabhAsvaram / dviSatAM zaranArAcaiH yadabhedyaM mahAhave // 15 // ratho'jitajayo nAmnA jayalakSmIbharodvahaH / yatra zastrANi jaitrANi divyAnyAsannanekazaH // 160 // caNDAkANDAzaniprakhyajyAghAtA'kampitAkhilam / jitadaityAmaraM tasya bjuukaannddmmuukhnuH||161|| amoghapAtAstasyAsan nAmoghAkhyA mhessvH| "yarasAdhyajaye cakrI kRtazlAgho raNAgaNe // 162 // pracaNDA vajutuNDAkhyA shktirsyaarikhnnddinii| babhUva bajanirmANAzlAdhyA vajijaye'pi yA // 163 // kuntaH siMhATako nAma yaH siNhnkhraangkuraiH| spardhate sma nizAtAgro maNidaNDAgramaNDanaH // 16 // khAsa mahala thA aura kuberakAnta nAmakA bhANDAragRha thA jo kabhI khAlI nahIM hotA thA // 151 // vasudhAraka nAmakA bar3A bhArI aTUTa koThAra thA aura jImUta nAmakA bar3A bhArI snAnagRha thA // 152 // usa cakravartIke avataMsikA nAmakI atyanta dedIpyamAna ratnoMkI mAlA thI aura devaramyA nAmakI bahuta bar3I sundara cAMdanI thii||153|| bhayaMkara siMhoMke dvArA dhAraNa kI huI siMhavAhinI nAmakI zayyA thI aura gaNa tathA nAma donoMse anattara arthAta utkR arthAt utkRSTa bahuta UMcA siMhAsana thA // 154 / / jo vijayAkumArake dvArA nidhiyoMke svAmI cakravartIke liye samarpita kiye gaye the aise anupamAna nAmake unake camara upamAko ullaMghana kara atyanta suzobhita ho rahe the // 155 / / usa cakravartIke bahumUlya ratnoMse banA huA aura saikar3oM sUryakI prabhAko jItanevAlA sUryaprabha nAmakA atizaya dedIpyamAna chatra thA / / 156 // unake dedIpyamAna kAntike .dhAraka vidyutprabha nAmake do aise sundara kuNDala the jo ki bijalIkI dIptiko parAjita kara suzobhita ho rahe the / / 157 / / mahArAja bharatake ratnoMkI kiraNoMse vyApta huI viSamocikA nAmakI aisI khar3AUM thIM jo ki dUsareke pairakA sparza hote hI bhayaMkara viSa chor3ane lagatI thIM / / // 158 // unake abhedya nAmakA kavaca thA jo ki atyanta dedIpyamAna thA aura mahAyuddha meM zatruoke tIkSNa vANoMse bhI bhedana nahIM kiyA jA sakatA thA / / 159 // vijayalakSmIke bhArako dhAraNa karanevAlA ajitaMjaya nAmakA ratha thA jisapara zatraoMko jItanevAle aneka divya zastra rakkhe rahate the // 160 // asamayameM honevAle pracaNDa vajapAtake samAna jisakI pratyaMcAke AghAtase samasta saMsAra kaMpa jAtA thA aura jisane deva, dAnava-sabhIko jIta liyA thA aisA vajUkANDa nAmakA dhanuSa usa cakravartIke pAsa thA // 161 // jo kabhI vyartha nahIM par3ate aise usake amogha nAmake bar3e bar3e bANa the| ina bANoMke dvArA hI cakravartI jisameM vijaya pAnA asAdhya ho aise yuddhasthalameM prazaMsA prApta karatA thA // 162 // rAjA bharatake zatruoMko khaNDita karanevAlI vajatuNDA nAmakI zakti thI, jo ki vajakI banI haI thI aura indrako bhI jItane meM prazaMsanIya thii||163| jisakI noka bahata teja thI, jo maNiyoMke bane hae DaMDeke agrabhAgapara sazobhita 1 pttkuttii| 2 upamApramAraNam / 3 bhAnti sma / 4 kunnddle| 5 vidyutsambandhinIma / 6 viSamocikAsaMjJAH / 7 mhaashraiH| 8 maNimayadaNDAgraM maNDanam alaMkAro yasya / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatriMzattamaM parva tasyAsi putrikA dIprA ratnAnadvasphuratsaruH 2 / lohavAhinyabhUnAmnA jayazrIdarpaNAyitA // 165 // kapossya' manovego jayazrI praNayAvahaH / dviSatkalakulakSmA' dhUdalane yo'zanIyitaH // 166 // saunandakAvyamasyAbhUd asiratnaM sphuradyuti / yasmin karatalArUDha dolArUDhamivAkhilam // 167 // prAhurbhutamukhaM kheTaM vibhorbhUtamukhAGakitam / sphuratA''jImukhe yena dviSAM mRtyumukhAyitam // 168 // cakraratnamabhUjjiSNoH dikcakrAkramaNakSamam / nAmnA sudarzanaM dIpraM yadurdarzamarAtibhiH // 166 // pracaNDazcaNDavegAkhyo daNDo'bhUccakriNaH pRthuH / sa yasya viniyogo'bhUd bilakaNTakazodhane // 170 // nAmnA vajramayaM divyaM carmaratnamabhUd vibhoH / tadbalaM yadbalAdhAnAnnistIrNaM' jalaviplavAt // 171 // maNicUDAmaNirnAma cintAratnamanuttaram / jagaccUDAmaNerasya cittaM yenAnuraJjitama // 172 // sA cintAjananItyasya kAkiNI bhAsvarA'bhavat / yA rUpyAdriguhAdhvAntavinirbhevaikadIpikA // 173 // camUpatirayodhyAkhyo nRratnamabhavat prabhoH / samare'rijayAdyasya rodasI vyAnaze yazaH / / 174 // buddhisAgaranAmAsya purodhAH purudhorabhUt / dharmyA kriyA yadAyattA pratIkAro'pi daivike // 175 // sudhIgRhapatirnAmnA kAmavRSTirabhISTadaH / vyayopa vyayacintAyAM niyukto yo nidhIzinaH // 176 // ho rahA thA aura jo siMhake nAkhUnoM ke sAtha spardhA karatA thA aisA unakA siMhATaka nAmakA bhAlA thA / / 164 / / jo atyanta dedIpyamAna thI, jisakI ratnoMse jar3I huI mUTha bahuta hI camaka rahI thI, aura jo vijayalakSmI ke darpaNa ke samAna jAna par3atI thI aisI lohavAhinI nAmakI unakI churI thI || 165 / / manovega nAmakA eka kaNapa ( astravizeSa ) thA jo ki vijayalakSmIpara prema karanevAlA thA aura zatruoMke vaMzarUpI kulAcaloMko khaNDita karaneke liye vajUke samAna thA / / 166 / / bharatake saunandaka nAmakI zreSTha talavAra thI jisakI kAnti atyanta dedIpyamAna ho rahI thI aura jise hAtha meM lete hI yaha samasta jagat bhUlAmeM baiThe hueke samAna kAMpa uThatA thA // 167 // / unake bhUtoMke mukhoMse cihnita bhUtamukha nAmakA kheTa ( astra vizeSa ) thA, jo ki yuddhake prArambhameM camakatA huA zatruoMke liye mRtyake mukhake samAna jAna par3atA thA / / 168 / / una vijayI cakravartIke sudarzana nAmakA cakra thA, jo ki samasta dizAoMpara AkramaNa karanemeM samartha thA, dedIpyamAna thA aura jo zatruoMke dvArA dekhA bhI nahIM jA sakatA thA / / 169 / / jisakA niyoga guphAke kAMTe vagairaha zodhane meM thA aisA caNDavega nAmakA bahuta bhArI pracaNDa ( bhayaMkara) daNDa usa cakravartIka thA // 170 // bharatezvara mahArAjake vajramaya carmaratna thA, vaha carmaratna, ki jisake balase unakI senA jalake upadravase pAra huI thI - bacI thI // 171 // unake cUr3AmaNi nAmakA vaha uttama cintAmaNi ratna thA jisane ki jagat ke cUr3AmaNi- svarUpa mahArAja bharatakA citta anurakta kara liyA thA / / / 172 // cintAjananI nAmakI vaha kAkiNI thI jo ki atyanta dedIpyamAna ho rahI thI aura jo vijayArdha parvatakI guphAoM kA andhakAra dUra karane ke liye mukhya dIpikAke samAna thI // 173 // una prabhuke ayodhya nAmakA senApati thA jo ki manuSyoM meM ratna thA aura yuddha meM zatruoMko jItanese jisakA yaza AkAza aura pRthivIke bIca vyApta ho gayA thA / / 174 / / samasta dhArmika kriyAeM jisake AdhIna thIM aura daivika upadrava honepara unakA pratikAra karanA bhI jisake Azrita thA aisA buddhisAgara nAmakA mahAbuddhimAn purohita thA / / 175 / / unake kAmavRSTi nAmakA gRhapati ratna thA, jo ki atyanta buddhimAn thA, icchAnusAra sAmagrI denevAlA thA tathA jo cakravartIke choTe bar3e sabhI kharcoM 235 1 kSurikA / 'syAcchastrI cAsiputrI ca kSurikA cAsidhenukA / ' ityabhidhAnAt / 2 muSTi: / ' tsaruH khaDgAdimuSTiH syAd' ityabhidhAnAt / 3 karaNavossya la0 / 4 parvata / 5 nistaraNamakarot / 6 Aya / 7 cakriNaH / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam ratnaM sthapatirapyasya vAstu vidyApadAttadhIH / nAmnA bhadramukho'nekaprAsAdaghaTane paTuH // 177 // zailodano mahAnasya yA gahastIkSaranmadaH / bhadro giricaraH zubhro nAmnA vijayaparvataH // 17 // pavanasya jayan vegaM hayo'sya pvnnyjyH| vijayArddhaguhotsaGaga helayA yo vyalaGaghayat // 17 // prAguktavarNanaM cAsya strIratnaM rUDhanAmakam / svabhAvamadhuraM hRdyaM rasAyanamivAparam // 180 // ratnAnyetAni divyAni babhUvuzcakravartinaH / devatAkRtarakSANi yAnyalaDyayAni vidviSAm // 18 // Anandinyo'bdhinirghoSA bheryo'sya dvAdazAbhavan / dviSaDyojanamApUrya svaniryAH pradadhvanuH // 182 // Asan vijayaghoSAkhyAH paTahA dvaadshaapr| gRhakekibhirugrIvaiH sAnandaM zrutaniHsvanAH // 183 // gambhIrAvartanAmAnaH zaGakhA gambhIraniHsvanAH / catuvizatirasyAsan zubhAH punnyaabdhismbhvaaH||184|| kaTakA ratnanirmANA vibhorviiraanggdaahvyaaH| rejuH prakoSThamAveSTaya taDibalayavibhamAH // 18 // patAkAkoTayo'syASTacatvAriMzatpramA mtaaH| marutpreDakholi totpreDakhadaMzukonmaSTakhAGagaNAH // 186 // mahAkalyANakaM nAma divyAzanamabhUd vibhoH| kalyANAGagasya yenAsya tRptipuSTIbalAnvite // 187 // bhakSAzcAmRtagarbhAkhyA rucyAsvAdAHsugandhayaH / nAnye jarayita zaktA yAn 'gariSTharasotkaTAn // 18 // svAyaM cAmRtakalpAkhyaM hRdyAsvAdaM susaMskRtam / rasAyanarasaM divyaM pAnakaM cAmRtAhvayam // 186 // cintAmeM niyukta thaa| // 176 // makAna banAnekI vidyAmeM jisakI buddhi praveza pAye huI hai aura jo aneka rAjabhavanoMke banAne meM catura hai aisA bhadramukha nAmakA unakA zilAvaTaratna (iMjIniyara) thA // 177 / jo parvatake samAna UMcA thA, bahata baDA thA, pUjya thA, jisase mada jhara rahA thA, bhadra jAtikA thA aura jisakA garjana-uttama thA aisA vijayaparvata nAmakA sapheda hAthI thA / / 178 // jisane vijayArdhaparvatakI gaphAka madhyabhAgako lIlAmAtrameM ullaMghana kara diyA thA aisA vAyuke vegako jItanevAlA pavanaMjaya nAmakA ghor3A thA / / 179 // aura jisakA varNana pahale kara cuke haiM, jisakA nAma atyanta prasiddha hai, jo svabhAvase hI madhura hai aura jo kisI anya rasAyanaka samAna hRdayako Ananda denevAlA hai aisA subhadrA nAmakA strIratna thA // 180 / isa prakAra cakravartIke ye divya ratna the jinakI deva loga rakSA kiyA karate the, aura jinheM zatru kabhI ullaMghana nahIM kara sakate the // 18 // usa cakravartIki samadrake samAna gaMbhIra AvAjavAlI AnandinI nAmakI bAraha bheriyAM thIM jo apanI AvAjako bAraha yojana dUra taka phailAkara bajatI thIM // 182 // inake sivAya bAraha nagAr3e aura the jinakI AvAja gharake maya ra UMcI gardana kara bar3e Anandake sAtha sunA karate the / / 183 / / jinakI AvAja atizaya gaMbhIra hai, jo zubha haiM, aura puNyarUpI samudrase utpanna hue haiM aise gambhIrAvarta nAmake caubIsa zaMkha the // 184 // usa prabhuke ratnoMke bane hue vIrAMgada nAmake kar3e the jo ki hAthakI kalAIko gherakara suzobhita ho rahe the aura jinakI kAnti bijalIka kar3oMke samAna thI // 185 / / vAyuke makorese ur3ate hue kapar3oMse jinhoMne AkAzarUpI AMganako jhAr3akara sApha kara diyA hai aisI usakI ar3atAlIsa karor3a patAkAeM thIM // 186 // mahArAja bharatake mahAkalyANa nAma kA divya bhojana thA jisase ki kalyANamaya zarIrako dhAraNa karanevAle unake balasahita tRpti aura puSTi donoM hI hotI thIM // 187 / / jo atyanta gariSTha rasase utkaTa hai, jinheM koI anya pacA nahIM sakatA tathA jo rucikara, svAdiSTa aura sugandhita hai aise usake amRtagarbha nAmake bhakSya arthAt khAne yogya modaka Adi padArtha the // 188 // jinakA svAda hRdayako acchA 1 vAstuvidyAsthAne svIkRtabuddhiH / 2 pUjya / 3 girivaraH la0, p0| 4 calanenoccalat / 5 AhAreNa / 6 puruSAH / 7 jIrNIkartum / 8 atiguru / 6 krmukdaaddimaadi| odanAghazanaM svAdyaM tAmbUlAdi jalAdikam / peyaM svAdyamappAcaM tyAjyAnyetAni zaktikaiH / " Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatriMzattamaM parva puNyakalpatarorAsana phalAnyatAni ckrinnH| yAnyananyopabhogyAni bhogADAgAnyatulAni vai // 10 // puNyAd vinA kutastAdRgarUpasaMpadanIdRzI / puNyAd vinA kutastAdRga abhedyaM gAtrabandhanam // 16 // puNyAd vinA kutastAdRDanidhiraddhirUjitA / puNyAd vinA kutastAdRg ibhaashvaadipricchdH||16|| puNyAd vinA kutastAdRg antHpurmhodyH| puNyAd vinA kutastAdRg dazAGgo bhogasambhavaH // 193 // puNyAda vinA kutastAdaga prAjJAdvIpAbdhilaGginI / puNyAd vinA kutastAdRg jayazrIjitvarI dizAm // 194 // puNyAd vinA kutastAdRkpratApaH praNatAmaraH / puNyAd vinA kutastAdRg udyogo laGghitArNavaH // 16 // puNyAd vinA kutastAdRg prAbhavaM trijagajjayi / puNyAd vinA kutastAdRk 'nagarAjajayotsavaH // 166 // puNyAd vinA kutastAdRk satkAra sttkRto'dhikH| puNyAd vinA kutastAdaka sariddevyabhiSecanam // 167 / puNyAd vinA kutastAdRk khcraaclnirjyH| puNyAd vinA kutastAdRgratnalAbho'nyadurlabhaH // 19 // puNyAd vinA kutastAda ga 'paaytirbhrte'khile| puNyAd vinA kutastAdRka kIiidaktaTa laGadhinI // 166 / / tataH puNyodayodbhUtAM matvA cakrabhRtaH zriyam / cinudhvaM bho budhAH puNyaM yatpuNyaM sukhasampadAm // 20 // laganevAlA hai aura masAle bagairahase jinakA saMskAra kiyA gayA hai aise amRtakalpa nAmake unake svAdya padArtha the tathA rasAyanake samAna rasIlA amRta nAmakA divya pAnaka arthAt pIne yogya padArtha thA / / 189 / / cakravartIke ye saba bhogopabhogake sAdhana usake puNyarUpI kalpavRkSake phala the, unheM anya koI nahIM bhoga sakatA thA aura ve saMsArameM apanI barAbarI nahIM rakhate the // 190 // puNyake binA cakravartIke samAna anupama rUpasampadA kaise mila sakatI hai ? puNyake binA vaisA abhedya zarIrakA baMdhana kaise mila sakatA hai ? puNyake binA atizaya utkRSTa nidhi aura ratnoMkI Rddhi kaise prApta ho sakatI hai ? puNyake binA vaise hAthI ghor3e AdikA parivAra kaise mila sakatA hai ? puNyake binA vaise antaHpurakA vaibhava kaise mila sakatA hai ? puNyake binA dasa prakArake bhogopabhoga kahAM mila sakate haiM ? puNyake binA dvIpa aura samudroMko ullaMghana. karanevAlI vaisI AjJA kaise prApta ho sakatI hai ? puNyake binA dizAoMko jItanevAlI vaisI vijayalakSmI kahAM mila sakatI hai ? puNyake binA devatAoMko bhI nama karanevAlA vaisA pratApa kahAM prApta ho sakatA hai ? puNyake binA samudrako ullaMghana karanevAlA vaisA udyoga kaise mila sakatA hai ? puNyake binA tInoM lokoMko jItane vAlA vaisA prabhAva kahAM ho sakatA hai ? puNyake binA vaisA himavAn parvatako vijaya karanekA utsava kaise mila sakatA hai ? puNyake binA himavAna devake dvArA kiyA huA vaisA adhika satkAra kahAM mila sakatA hai ? binA puNyake nadiyoMkI adhiSThAtrI deviyoMke dvArA kiyA haA vaisA abhiSeka kahAM ho sakatA hai ? puNyake binA vijayAdha parvatako jItanA kaise ho sakatA hai ? puNyake binA anya manuSyoMko durlabha vaise ratnoMkA lAbha kahAM ho sakatA hai ? puNyake binA samasta bharatakSetrameM vaisA sundara vistAra kaise ho sakatA hai ? aura puNyake binA dizAoMke kinAreko ullaMghana karanevAlI vaisI kIrti kaise ho sakatI hai ? isaliye he paNDita jana, cakravartIkI vibhUtiko puNyake udayase utpanna huI mAnakara usa puNyakA saMcaya karo jo ki samasta sukha aura sampadAoMkI dukAnake samAna 3 gnggaasindhudevii| 4 dhanAgamaH prabhAvo vA / 1 himvgiri| 2 himavannagasthasurakRtaH / 5 lambhinI i0| 6 tataH kAraNAt / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 saMjara mahApurANam zArdUlavikrIDitam ityAviSkRtasampado vijayinastasyAkhilakSmAbhatAm sphItAmapratizAsanAM prathayataH SaTkhaNDarAjyazriyam / kAlo'nalpataro'pyagAt kSaNa iva prAkapuNyakarmodayAd udbhUtaH pramadAvahaH SaDRtujairbhogairatisvAdubhiH // 201 // -nAnAratna nidhAnadezavilasatsampattigurvImimAM sAmAjyazriyamekabhoganiyatAM kRtvA'khilAM pAlayana / yo'bhUnaiva kilAkulaH kulavadhUmekAmivADakasthitA so'yaM cakradharo'bhunaka bhuvamamamekAtapatrAM ciram // 202 // yannAmnA bharatAvanitvamagamat SaTkSa NDabhUSA mahI yenAsetuhimAdirakSitamidaM kSetraM kRtArikSayam / yasyAvinidhiratnasampaducitA lakSmIruraHzAyinI sa zrImAn bharatezvaro nidhibhujAmapresaro'bhUt prabhuH // 203 // yaH stutyo jagatAM trayasya na punaH stotA svayaM kasyaciMda dhyeyo yogijanasya yazca na tarAM dhyAtA svayaM kasyacit / netumunnatimalaM nantavyapakSe sthitaH sa zrImAn jayatAjjagattrayagururdevaH puruH pAvanaH // 204 // yo nantR napina hai // 191-200 // isa prakAra jisane sampadAeM prakaTa kI haiM, jisane samasta rAjAoMko jIta liyA hai, aura jo dUsareke zAsanase rahita apane chaha khaNDakI vistRta rAjyalakSmIko nirantara phailAtA rahatA hai aise usa cakravartI bharatakA bar3A bhArI samaya pUrva puNyakarmake udayase utpanna hue, saba tarahakA Ananda denevAle aura atyanta svAdiSTa chahoM RtuoMke bhogoMke dvArA kSaNa*bharake samAna vyatIta ho gayA thA // 201 // anekoM ratnoM, nidhiyoM aura dezoMse suzobhita huI sampattike dvArA jo bhArI gauravako prApta ho rahI hai aisI isa samasta sAmrAjyalakSmIko eka apane hI upabhoga karane ke yogya banAkara usakA pAlana karatA huA jo cakravartI godameM baiThI huI kulavadhUkI rakSA karate hueke samAna kabhI vyAkula nahIM huA vaha bharata eka chatravAlI isa pRthivIkA cirakAla taka pAlana karatA rahA thA / / 202 / / chaha khaNDoMse vibhUSita pRthivI jisake nAmase bharatabhami nAmako prApta haI, jisane dakSiNa samadrase lekara himavAna parvatatakake isa kSetrameM zatruoMkA kSaya kara usakI rakSA kI, tathA prakaTa huI nidhi aura ratna Adi sampadAoMse yogya lakSmI jisake vakSaHsthalapara zayana karatI thI vaha prabhu zrImAn bharatezvara nidhiyoMke svAmI arthAt cakravartiyoMmeM prathama aura mukhya cakravartI huA thA // 203 // jo tInoM jagata ke jIvoM ke dvArA stuti karane ke yogya haiM parantu jo svayaM kisIkI stuti nahIM karate, bar3e bar3e yogI loga jinakA dhyAna karate haiM parantu jo kisIkA dhyAna nahIM karate, jo namaskAra karanevAloMko bhI unnata sthAnapara le jAne ke liye samartha haiM parantu svayaM namaskAra karane yogya pakSameM sthita haiM arthAt kisIko namaskAra nahIM karate, ve tInoM jagatke guru atyanta pavitra zrImAn bhagavAn 1nidhi / 2 AtmanaH ekasyaiva bhoganiyatAm / 3 pAlayati sm| 4 SaTkhaNDAlaGakArA / 5 dakSiNasamudrAt prArabhya himavagiriparyantam / 6 namanazIlAn / 7 samarthaH / 8 namanayogyapakSe / svayaM kasyApi nantA netyarthaH / Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatriMzattama parva yaM natvA punarAnamanti na paraM stutvA ca yaM nAparaM bhavyAH saMstuvate zrayanti na paraM yaM saMzritAH zreyase / ye satkRtya kRtAdaraM kRtadhiyaH satkurvate nAparam sa zrImAn vaSabho jino bhavabhayAnnastrAyatAM tIrthakRt / / 205 // ityASa bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANa saGagrahe bharatezvarAbhyudayavarNanaM nAma saptatrizattamaM parva // 37 // vRSabhadeva sadA jayavanta raheM / / 204 // bhavya loga jinheM namaskAra kara phira kisI anyako namaskAra nahIM karate, jinakI stuti kara phira kisI anyakI stuti nahIM karate, jinakA Azraya lekara kalyANake liye phira kisI anyakA Azraya nahIM lete, aura buddhimAn loga jinakA sabane Adara kiyA hai aise jinakA satkAra kara phira kisI anyakA satkAra nahIM karate ve zrImAn vRSabha jinendra tIrtha kara hama sabakI saMsArake bhayase rakSA kareM // 205 / / isa prakAra bhagavajjinasenAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANasaMgrahake bhASAnuvAdameM bharatezvarake vaibhavakA varNana karanevAlA yaha saitIsavAM parva samApta huaa| 1 sNsaarbhiiterpsaary| Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattamaM parva jayantyakhila vAGamArgagAminyaH sUktayo'rhatAm / dhUtAndhatamasA dIprA yAstviSoM'zumatAmiva // 1 // sa jIyAt vRSabho mohaviSasuptamidaM javAt / paTavidyeva yadvidyA sadyaH samadatiSThapat // 2 // taM natvA paramaM jyotiH vRSabhaM viirmnvtH| dvijanmanAmayotpatti vakSya zreNika bhoH zRNu // 3 // bharato bhArataM varSa nijitya saha pArthivaiH / SaSTayA varSasahasrestu dizAM nivavRte jayAt // 4 // kRtakRtyasya tasyAntazcinteyamudapadyata / parArthe sampadAsmAkI sopayogA kathaM bhavet // 5 // mahAmahamahaM kRtvA jinendrasya mahodayam / proNayAmi jagadvizvaM viSvak "vizrANayan dhanam // 6 // nAnagArA vasUnyasmat pratigRlanti niHspRhAH / sAgAraH katamaH pUjyo dhanadhAnyasamRddhibhiH // 7 // 'ye'NuvatadharA dhIrA dhaureyA gRhamedhinAm / tarpaNIyA hi te'smAbhiH IpsitarvasuvAhanaH // 8 // iti nizcitya rAjendraH satkartumacitAnimAn / 'parIcikSiSurAhvAsta tadA sarvAn mahIbhujaH // 6 // sadAcAraniriSTaH anujIvibhi rnvitaaH| adyAsmadutsave yUyam pAyAteti pRthak pRthak // 10 // haritairaGakuraiH puSpaiH phalaizcAkIrNamaGagaNam / sammADacIkarateSAM parIkSAyai svavezmani // 11 // teSvavratA vinA saGagAt prAvikSan nRpamandiram / tAnekataH samutsArya zeSAnAhvayayat prbhuH||12|| jo samasta' bhASAoMmeM pariNata honevAlI hai, jisane ajJAnarUpI gADha andhakArako naSTa kara diyA hai aura jo sUryako kiraNoMke samAna dedIpyamAna hai vaha arahanta bhagavAnkI sundara vANI sadA jayavanta ho / / 1 / / gArur3I vidyAke samAna jinakI vidyAne moharUpI viSase soye hue isa samasta saMsArako bahuta zIghU jagA diyA ve bhagavAn vRSabhadeva sadA jayavanta raheM / / 2 / / gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he zreNika, maiM una paramajyoti-svarUpa bhagavAn vRSabhadeva tathA bhagavAn mahAvIra svAmIko namaskArakara aba yahAMse dvijoMkI utpatti kahatA hUM so suno||3|| bharata cakravartI aneka rAjAoMke sAtha bhAratavarSako jItakara sATha hajAra varSa meM digvijayase vApisa lauTe // 4 // jaba ve saba kArya kara cuke taba unake cittameM yaha cintA utpanna huI ki dUsareke upakArameM merI isa saMpadAkA upayoga kisa prakAra ho sakatA hai ? // 5 // maiM zrI jinendradevakA bar3e aizvaryake sAtha mahAmaha nAmakA yajJa kara dhana vitaraNa karatA huA samasta saMsArako saMtuSTa karUM ? // 6 // sadA niHspRha rahanevAle muni to hama logoMse dhana lete nahIM haiM parantu aisA gRhastha bhI kauna hai jo dhana-dhAnya Adi sampattike dvArA pUjA karaneke yogya hai // 7 // jo aNa vratako dhAraNa karanevAle haiM, dhIra vIra haiM aura gRhasthoMmeM mukhya haiM aise puruSa hI hama logoMke dvArA icchita dhana tathA savArI Adika vAhanoMke dvArA tarpaNa karane ke yogya haiM / / 8 / / isa prakAra nizcaya kara satkAra karane ke yogya vyaktiyoMkI parIkSA karanekI icchAse rAjarAjezvara bharatane usa samaya samasta rAjAoMko bulAyA // 9 // aura sabake pAsa khabara bheja dI ki Apa loga apane apane sadAcArI iSTa mitra tathA naukara cAkara Adike sAtha Aja hamAre utsavameM alaga alaga AveM // 10 // idhara cakravartIne una sabakI parIkSA karane ke liye apane gharake AMganameM hare hare aMkura, puSpa aura phala khUba bharavA diye / / 11 / / una logoMmeM jo avratI the ve 1 sarvabhAvAtmikA ityarthaH / 2 gaaruddvidyaa| 3 kSetram / 4 vitaran / 5 kazcana / 6 aragavatA- la0 / 7 dhurINAH / 8 parIkSitumicchaH / 6 bhRtyaiH / 10 Agacchata / 11 vicArAt pratibandhAd vaa| Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattama parva te tu svavratasiddhayartham IhamAnA' mhaanvyaaH| naiSuH pravezanaM tAvad yAvadAADAkurAH pathi // 13 // sadhAnyaharitaiH kIrNam anAkramya nRpADAgaNam / nizcakramuH kRpAlutvAt kecit sAvadhabhIravaH // 14 // kRtAnubandhanA' bhUyazcakriNaH kila te'ntikam / prAsukena "pathA'nyena bhejuH krAntvA nupAGagaNam // 15 // prAk keza hetunA yUyaM nAyAtAH punarAgatAH / kena brUteti pRSTAste pratyabhASanta cakriNam // 16 // pravAlapatrapuSpAdeH parvaNi vyaparopaNam / na kalpate'dya tajjAnAM jantUnAM no'nabhidruhAm // 17 // sasyavAnantazo jIvA hariteSvaGakurAdiSu / nigotA iti sArvajJa10 devAsmAbhiH zrutaM vacaH // 18 // tasmAnAsmAbhirAkAntam adyatve tvadgahAGagaNam / kRtopahAramAdriH12 phalapuSpAGakurAdibhiH // 16 // iti tadvacanAt sarvAn sobhinandha dRDhavratAn / pUjayAmAsa lakSmIvAn dAnamAnAdisatkRtaH // 20 // teSAM kRtAni cihnAni sUtraiH padmAhvayAnidheH / "upAttaibrahmasUtrAhaH ekAgrekAdazAntakaH // 21 // guNabhUmikRtAd bhedAt"klapta yajJopavItinAm / satkAraH kriyate smaiSAm avatAzca bahiH kRtaaH||22|| atha te kRtasanmAnAH cakriNA vratadhAriNaH / bhajanti sma paraM dADhacaM "lokazcanAnapUjayat // 23 // ijyAM vArtA ca datti ca svAdhyAyaM saMyamaM tpH| zrutopAsakasUtratvAt sa tebhyaH samupAdizat // 24 // binA kisI soca-vicArake rAjamandirameM ghusa Aye / rAjA bharatane unheM eka ora haTAkara bAkI bace hue logoMko bulAyA // 12 // parantu bar3e bar3e kulameM utpanna hue aura apane vratakI liye ceSTA karanevAle una logoMne jaba taka mArgameM hare aMkare haiM taba taka usameM praveza karanekI icchA nahIM kI // 13 // pApase DaranevAle kitane hI loga dayAlu hone ke kAraNa hare dhAnyoMse bhare hue rAjAke AMganako ullaMghana kiye binA hI vApisa lauTane lage // 14 // parantu jaba cakravartIne unase bahuta hI Agraha kiyA taba ve dUsare prAsuka mArgase rAjAke AMganako lAMghakara unake pAsa pahuMce / / 15 / / Apa loga pahale kisa kAraNa se nahIM Aye the, aura aba kisa kAraNase Aye haiM, aisA jaba cakravartIne unase pUchA taba unhoMne nIce likhe anusAra uttara diyA // 16 // Aja parvake dina koMpala, patte tathA puSpa AdikA vidhAta nahIM kiyA jAtA aura na jo apanA kucha bigAr3a karate haiM aise una koMpala AdimeM utpanna honevAle jIvoMkA bhI vinAza kiyA jAtA hai // 17 // he deva, hare aMkura AdimeM ananta nigodiyA jIva rahate haiM, aise sarvajJadevake vacana hamalogoMne sune haiM // 18 // isaliye jisameM gIle gIle phala, puSpa aura aMkura Adise zobhA kI gaI hai aisA Apake gharakA AMgana Aja hama logoMne nahIM khUdA hai / / 19 / / isa prakAra unake vacanoMse prabhAvita hue sampattizAlI bharatane vratoMmeM dRr3ha rahanevAle una sabakI prazaMsA kara unheM dAna mAna Adi satkArase sanmAnita kiyA // 20 // padma nAmakI nidhi se prApta hue ekase lekara gyAraha takakI saMkhyAvAle brahmasUtra nAmake sUtrase (vratasUtrase) una sabake cihna kiye / / 21 / / pratimAoMke dvArA kiye hue bhedake anusAra jinhoMne yajJopavIta dhAraNa kiye haiM aise ina sabakA bharatane satkAra kiyA tathA jo vratI nahIM the unheM vaise hI jAne diyA // 22 // athAnantara cakravartIne jinakA sanmAna kiyA hai aise vrata dhAraNa karanevAle ve loga apane apane vratoMmeM aura bhI dRr3hatAko prApta ho gaye tathA anya loga bhI unakI pUjA Adi karane lage // 23 // bharatane unheM upArAkAdhyayanAMgase ijyA, vArtA, datti, svAdhyAya, saMyama aura 1ceSTamAnAH / 2 necchanti sma / 3 nirgatAH / 4 nirbandhAH / 5 mArgeNa / 6 hiMsanam / 7 pravAlapatrapuSpAdijAtAnAm / 8 asmAkam / 6 ahiMsakAnAm / 10 sarvajJasyedam / 11 idAnIm / 12 nitarAmAH / 13 vastrAdidAnasadvacanAdipUjAsatkAraiH / 14 svIkRtaH / 15 dArzanikAdiguNanilayavihitAt / 16 kRt| 17 janaH / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam kuladharmo'yamityeSAm zrarhatpUjAdivarNanam / tadA bharatarAjarSiH pranvavocadanukramAt // 25 // proktA pUjArhatA' mijyA sA caturdhA sadArcanam / caturmukhamahaH kalpadrumAzcASTAhniko'pi ca // 26 // -tatra nityamaho nAma zazvajjinagRhaM prati / svagRhAnIyamAnA'rcA gandhapuSpAkSatAdikA // 27 // caityacaityAlayAdInAM bhaktyA nirmArpaNaM ca yat / zAsanIkRtya dAnaM ca grAmAdInAM savArcanam ||28|| yA ca pUjA munIndrANAM nityadAnAnuSaGagiNI / sa ca nityamaho jJeyo yathA zaktyupakalpitaH // 26 // mahAmukuTabaddhaizca kriyamANo mahAmahaH / caturmukhaH sa vijJeyaH sarvatobhadra ityapi // 30 // datvA forcchakaM dAnaM samrAbhiryaH pravartyate / kalpadrumamahaH so'yaM jagadAzAprapUraNaH // 31 // prAhniko mahaH sArvajaniko' rUDha eva saH / mahAnaMndradhvajo'nyastu surarAjaiH kRto mahaH // 32 // balisnapanamityanyaH trisandhyAsevayA samam / ukteSveva vikalpeSu jJeyamanyacca tAdRzam // 33 // evaMvidhavidhAnena yA mahejyA jinezinAm / vidhijJAstAmuzantIjyAM vRtti prAthamakalpikIm ||34|| vArtA vizuddhavRttyA syAt kRSyAdInAmanuSThitiH / caturdhA varNitA dattiH dayA pAtrasamAnvaye ||35|| sAnukampamanugrAhyaM prANivRnde'bhayapradA / trizuddhayanugatA seyaM dayAdattirmatA budhaiH // 36 // mahAtapodhanAyAca pratigrahapuraHsaram / pradAnamazanAdInAM pAtradAnaM tadiSyate // 37 // 242 tapakA upadeza diyA || 24|| yaha inakA kuladharma hai aisA vicAra kara rAjarSi bharatane usa samaya anukramase arhatpUjA AdikA varNana kiyA // 25 // ve kahane lage ki arhanta bhagavAnkI pUjA nitya karanI cAhiye, vaha pUjA cAra prakArakI hai sadArcana, caturmukha, kalpadruma aura ASTAhnika // 26 // ina cAroM pUjAoMmeMse pratidina apane gharase gandha, puSpa, akSata ityAdi le jAkara jinAlaya meM zrI jinendradevakI pUjA karanA sadArcana arthAt nityamaha kahalAtA hai // 27 // athavA bhaktipUrvaka arhantadevakI pratimA aura mandirakA nirmANa karAnA tathA dAnapatra likhakara grAma kheta AdikA dAna denA bhI sadArcana ( nityamaha) kahalAtA hai ||28|| isake sivAya apanI zakti ke anusAra nitya dAna dete hue mahAmuniyoMkI jo pUjA kI jAtI hai use bhI nityamaha samajhanA cAhiye ||29|| mahAmukuTabaddha rAjAoM ke dvArA jo mahAyajJa kiyA jAtA hai| use caturmukha yajJa jAnanA cAhiye / isakA dUsarA nAma sarvatobhadra bhI hai ||30|| jo cakravartiyoMke dvArA kimicchaka (muMhamAMgA) dAna dekara kiyA jAtA hai aura jisameM jagat ke samasta jIvoMkI AzAeM pUrNa kI jAtI haiM vaha kalpadruma nAmakA yajJa kahalAtA hai / bhAvArtha - jisa yajJameM kalpavRkSake samAna sabakI icchAeM pUrNa kI jAveM use kalpadruma yajJa kahate haiM, yaha yajJa cakravartI hI kara sakate haiM ||31|| cauthA ASTAhnika yajJa hai jise saba loga karate haiM aura jo jagat meM atyanta prasiddha hai / inake sivAya eka aindradhvaja mahAyajJa bhI hai jise indra kiyA karatA hai // 32 // bali arthAt naivedya car3hAnA, abhiSeka karanA, tInoM saMdhyAoM meM upAsanA karanA tathA inake samAna aura bhI jo pUjAke prakAra haiM ve saba unhIM bhedoM meM antarbhUta haiM ||33|| isa prakArakI vidhise jo jinendradevakI mahApUjA kI jAtI hai use vidhike jAnanevAle AcArya ijyA nAmakI prathama vRtti kahate haiM ||34|| vizuddha AcaraNapUrvaka khetI AdikA karanA vArtA kahalAtI hai tathA dayAdatti, pAtradatti, samadatti aura anvayadatti ye cAra prakArako datti kahI gaI haiM ||35|| anugraha karane yogya prANiyoM ke samUhapara dayApUrvaka mana vacana kAyakI zuddhike sAtha unake bhaya dUra karaneko paNDita loga dayAdatti mAnate haiM ||36|| mahAtapasvI muniyoMke liye 1 - tAM nityA sA la0 / 2 nityamahaH / 'arcA pUjA ca nityamahaH / 3 bhavataH kimiSTamiti praznapUrvakaM tadabhivAJchitasya dAnam / 4 sarvajane bhavaH / 5 prathamakalpe bhavAm / SaTkarmasu prathamoktAmityarthaH / 6 anuSThAnam / 7 pUjAsthAnavidhipUrvakam 1 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattamaM parva 243 samAnAyAtmanA'nyasmai kriyAmantravatAdibhiH / nistArakottamAyaha bhUhemAdyatisarjanam // 38 // samAnavattireSA syAt pAtre madhyamatAmite / samAnapratipattyaiva pravRttA' zraddhayA'nvitA // 36 // prAtmAnvayapratiSThArtha sUnave yvshesstH| samaM samayavittAbhyAM svavargasyAtisarjanam // 40 // saiSA sakaladattiH syAt svAdhyAyaH shrutbhaavnaa| tapo'nazanavRttyAdi saMyamo vratadhAraNam // 41 // vizuddhA vRttireSAM SaTtayoSTA dvijanmanAm / yo'tikrAmedimAM so'jJo nAmna va na guddhijaH // 42 // tapaH zrutaJca jAtizca trayaM brAhmaNyakAraNam / tapaHzrutAbhyAM yo hIno jAtibrAhmaNa eva sH||43|| apApopahatAM vRttiH syAdeSAM jAtiruttamA / dattIjyAdhIti mukhyatvAd vratazuddhacA susaMskRtA // 44 // manuSyajAtirakava jAtinAmodayoddhavA / 'vRttibhedAhitAddhadAccAturvidhyamihAznute // 45 // brAhmaNA vatasaMskArAt kSatriyAH zastradhAraNAt / vaNijo'rthArjanAnnyAyyAt zUdrA nyagvRttisaMzrayAt // 46 // tapa:zrutAbhyAmevAto jAtisaMskAra iSyate / asaMskRtastu yastAbhyAM jAtimAtreNa sa dvijaH // 47 // dvijAto hi dvijanmeSTaH kriyAto garbhatazca yaH / kriyAmantravihInastu kevalaM nAmadhArakaH // 48 // taveSAM jAtisaMskAraM draDhayanniti so'dhirAT / sa provAca dvijanmebhyaH kriyaabhedaanshesstH||46|| satkArapUrvaka par3agAha kara jo AhAra Adi diyA jAtA hai use pAtradAna kahate haiM / / 37 / / kriyA, maMtra aura vrata Adise jo apane samAna hai tathA jo saMsArasamudrase pAra kara denevAlA koI anya uttama gRhastha hai usake liye pRthivI suvarNa Adi denA athavA madhyama pAtrake liye samAna buddhise zraddhAke sAtha jo dAna diyA jAtA hai vaha samAnadatti kahalAtA hai // 38-39 // apane vaMzakI pratiSThAke liye putrako samasta kulapaddhati tathA dhanake sAtha apanA kuTumba samarpaNa karaneko sakaladatti kahate haiN| zAstroMkI bhAvanA (cintavana) karanA svAdhyAya hai, upavAsa Adi karanA tapa hai aura vrata dhAraNa karanA saMyama hai // 40-41 // yaha Upara kahI huI chaha prakArakI vizuddha vRtti ina dvijoka karane yogya hai| jo inakA ullaMghana karatA hai vaha mUrkha nAmamAtrase hI dvija hai, guNase dvija nahIM hai // 42 // tapa, zAstrajJAna aura jAti ye tIna brAhmaNa honeke kAraNa haiM, jo manuSya tapa aura zAstrajJAnase rahita hai vaha kevala jAtise hI brAhmaNa hai // 43 // ina logoMkI AjIvikA pAparahita hai isaliye inakI jAti uttama kahalAtI hai tathA dAna, pUjA, adhyayana Adi kArya mukhya honeke kAraNa vratoMkI zuddhi honese vaha uttama jAti aura bhI susaMskRta ho gaI hai // 44 // yadyapi jAti nAmakarmake udayase utpanna huI manuSya jAti eka hI hai tathApi AjIvikAke bhedase honevAle bhedake kAraNa vaha cAra prakArakI ho gaI hai // 45 // vratoMke saMskArase brAhmaNa, zastra dhAraNa karanese kSatriya, nyAyapUrvaka dhana kamAnese vaizya aura nIca vRttikA Azraya lenese manuSya zUdra kahalAte haiM // 46 // isaliye dvija jAtikA saMskAra tapazcaraNa aura zAstrAbhyAsase hI mAnA jAtA hai parantu tapazcaraNa aura zAstrAbhyAsase jisakA saMskAra nahIM huA hai vaha jAtimAtrase dvija' kahalAtA hai // 47 / / jo eka bAra garbhase aura dUsarI bAra kriyAse isa prakAra do bAra utpanna huA ho use dvijanmA athavA dvija kahate haiM parantu jo kriyA aura maMtra donoMse hI rahita hai vaha kevala nAmako dhAraNa karanevAlA dvija hai // 48 // isaliye ina dvijoMkI jAtike saMskArako dRDha karate hue samATa bharatezvarane dvijoMke liye nIce likhe anusAra kriyAoMke samasta bheda kahe // 49 // 1 sNsaarsaagrottaark| 2 dAnam / 3 madhyamatvaM gte| 4 pravRttyA l0| 5 saddharmadhanAbhyAm / 6 guNaidvijaH la0, a0, 10, sa0, i0 / 7 svAdhyAya / 8 susaMskRtA stii| 6 vartana / 10 nIcavRtti / 11 ataH kAraNAt / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 mahApurANam tAzca kriyAstridhA''mnAtAH zrAvakAdhyAyasaGagrahe / sadRSTibhiranuSTheyA mahodaH zubhAvahAH // 50 // garbhAnvayakriyAzcaiva tathA dIkSAnvayakriyAH / kaJanvayakriyAzceti tAstridhavaM budhrmtaaH||51|| prAdhAnAdhAstripaJcAzat jJeyA grbhaanvykriyaaH| catvAriMzadathASTau ca smRtA dIkSAnvayakriyAH // 52 // kaJanvayakriyAzcaiva sapta tajjaiH samuccitAH / tAsAM yathAkrama nAmanirdezo'yamanadyate // 53 // aGagAnAM saptamAdaGagAd dustarAdarNavAdapi / zlokaraSTAbhirunneSya prAptaM jJAnalavaM mayA // 54 // prAdhAnaM prItisaprItI dhRtirmodaH priyodbhavaH / nAmakarmabahiryAnaniSadyAH prAzanaM tathA // 55 // vyuSTizca kezavApazca lipisaGakhacAnasaGagrahaH / upanItirvataM caryA vatAvataraNaM tathA // 56 // vivAho varNalAbhazca kulacaryA gRhIzitA / prazAntizca gRhatyAgo dIkSAdyaM jinarUpatA // 57 // maunAdhyayanavRttatvaM tIryakRsvasya bhAvanA / gurusthAnAbhyupagamo gaNopagrahaNaM tathA // 5 // svagurusthAnasaMkrAntiH nissddaagtvaatmbhaavnaa| yoganirvANasamprAptiH yoganirvANasAdhanam // 56 // indropapAdAbhiSekau vidhidAnaM sukhodayaH / indratyAgAvatArau ca hiraNyotkRSTa janmatA // 60 // mandarendrAbhiSekazca gurupUjopalambhanam / yauvarAjyaM svarAjyaM ca cakralAbho dizAJjayaH // 6 // cakrAbhiSekasAmAjya niSkrAntiryogasammahaH / pArhantyaM tadvihArazca yogatyAgo'nanirvRtiH // 62 // trayaH paJcAzadetA hi matA grbhaanvykriyaaH| garbhAdhAnAdinirvANaparyantAH paramAgame // 63 // avatAro vRttalAbhaH sthAnalAbho gaNagrahaH / pUjArAdhyapuNyayajJau dRDhacaryopayogitA // 64 // ityuddiSTAbhiraSTAbhiH upanItyAdayaH kriyAH / catvAriMzatpramAyuktAH tAH syurdIkSAnvayakriyAH // 65 // unhoMne kahA ki zrAvakAdhyAya saMgrahameM ve kriyAeM tIna prakArakI kahI gaI haiM, samyagdRSTi pUruSoMko una kriyAoMkA pAlana avazya karanA cAhiye kyoMki ve sabhI uttama phala denevAlI aura zubha karanevAlI haiM // 50 // garbhAnvaya kriyA, dIkSAnvaya kriyA aura karbanvaya kriyA isa prakAra vidvAn logoMne tIna prakArakI kriyAeM mAnI haiM // 51 // garbhAnvaya kriyAeM, AdhAna Adi tirepana jAnanA cAhiye aura dIkSAnvaya kriyAeM ar3atAlIsa samajhanA cAhiye // 52 // inake sivAya usa viSayake jAnakAra vidvAnoMne katranvaya kriyAeM sAta saMgraha kI hai| aba Age yathAkramase una kriyAoMkA nAma nirdeza kiyA jAtA hai // 53 / / jo samudrase bhI dustara hai aise bAraha aMgoMmeM sAtaveM aMga (upAsakAdhyayanAMga) se jo kucha mujhe jJAnakA aMza prApta huA hai use maiM nIce likhe hue ATha zlokoMse prakaTa karatA hU~ // 54 // 1 AdhAna, 2 prIti, 3 suprIti, 4 dhRti, 5 moda, 6 priyodabhava,7 nAmakarma,8 bahini,9 niSadyA,10prAzana, 11 vyaSTi, 12. kezavApa, 13lipi saMkhyAnasaMgraha, 14 upanIti, 15 vratacaryA, 16 vratAvataraNa, 17 vivAha, 18 varNalAbha,19 kulacaryA, 20 gRhIzitA, 21 prazAnti, 22 gRhatyAga, 23 dIkSAdya, 24 jinarUpatA, 35 maunAdhyayanavRttatva, 26 tIrthakRtbhAvanA, 27 gurusthAnAbhyupagama, 28 gaNopagrahaNa, 29 svagurusthAnasaMkrAnti, 30 niHsaMgatvAtmabhAvanA, 31 yoganirvANasaMprApti, 32 yoganivaNi sAdhana, 33 indropapAda, 34 abhiSeka, 35 vidhidAna, 36 sukhodaya, 37 indratyAga, 38 avatAra, 39 hiraNyotkRSTajanmatA, 40 mandarendrAbhiSeka, 41 gurupUjopalambhana, 42 yauvarAjya, 43 svarAjya, 44 cakralAbha,45 digvijaya, 46 cakrAbhiSeka, 47 sAmrAjya, 48 niSkrAnti, 49 yogasanmaha, 50 Arhantya, 51 tadvihAra, 52 yogatyAga aura 53 agranirvRti / paramAgama meM ye garbhase lekara nirvANaparyanta tirapana kriyAeM mAnI gaI haiM / / 55-63 // 1 avatAra, 2 vRttalAbha, 3 sthAnalAbha, 4 gaNagraha, 5 pUjArAdhya, 6 puNyayajJa, 7 dRDhacaryA aura 8 upayogitA 1 naamsNkiirtnm| 2 anuvAdayate / 3 -dvAdazAGagAnAm mdhye| 4 upAsakAdhyayanAt / 5 uddezaM kariSye ityrthH| 6 abhyupgmH| 7 garbhAnvayakriyAsa Adau trayodazakriyAH muktvA zeSA upanItyAdayaH / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattama parva 245 tAstu karjanvayA jJeyA yAH prApyAH puNyakartRbhiH / phalarUpatayA vRttAH sanmArgArAdhanasya vai // 66 // sajjAtiH sadgRhitvaM ca pArivAjyaM surendratA / sAmAjyaM paramArhantyaM paranirvANamityapi // 67 // sthAnAnyetAni sapta syuH paramANi jagattraye / arhadvAgamRtAsvAdAt pratilabhyAti dehinAm // 6 // kriyAkalpo'yamAmnAto bahubhedo maharSibhiH / saDAkSepatastu tallakSma vakSye saJcaya' vistaram ||6hii prAdhAnaM nAma garbhAdau saMskAro mantrapUrvakaH / patnImatumatoM snAtAM puraskRtyAhadijyayA // 7 // "tatrArcanAvidhau cakratrayaM chatratrayAnvitama / jinA mabhitaH sthApya samaM puNyAgnibhistribhiH // 71 // trayo'gnayorhadagaNabhRccheSakevalinirvRtau / ye hutAste praNetavyAH siddhAvidyupAzrayAH // 72 // 'teSvarhadijyAzeSAMzaH pAhutirmantravikA / vidheyA zucibhivyaH pusputrotpattikAmyayA // 73 // tanmantrAstu yathAmnAyaM vakSyante'nyatra parvaNi / saptadhA pIThikAjAtimantrAdipravibhAgataH // 74 // viniyogastu sarvAsu kriyAsveSAM mato jinaH / avyAmohAdatastajjaH prayojyAsta upAsakaiH // 7 // garbhAdhAnakriyAmenAM prayujyAdau yathAvidhi / santAnArtha vinA rAgAd dampatibhyAM nyaveyatAm // 76 // iti garbhAdhAnam / ina kahI huI ATha kriyAoMke sAtha upanIti nAmakI caudahavIM kriyAse tirapanavIM nirvANa (agranivati) kriyA takakI cAlIsa kriyAeM milAkara kula ar3atAlIsa dIkSAnvaya kriyAeM kA haiM / / 64-65 // kanvaya kriyAeM ve haiM jo ki puNya karanevAle logoMko prApta ho sakatI haiM aura jo samIcIna mArgakI ArAdhanA karaneke phala svarUpa pravRtta hotI haiM // 66 // 1 sajjAti, 2 sadgRhitva, 3 pArivAjya, 4 surendratA, 5 sAmAjya, 6 paramArhantya aura 7 paramanivaNi ye sAta sthAna tInoM lokoMmeM utkRSTa mAne gaye haiM aura ye sAtoM hI arhanta bhagavAnke vacanarUpI amRta ke AsvAdanase jIvoMko prApta ho sakate haiM // 67-68 // maharSiyoMne ina kriyAoMkA samUha aneka prakArakA mAnA aneka prakArase kriyAoMkA varNana kiyA hai parantu maiM yahAM vistAra chor3akara saMkSepase hI unake lakSaNa kahatA hU~ // 69 // caturtha snAnake dvArA zuddha huI rajasvalA patnI ko Age kara garbhAdhAnake pahale ahentadevako pUjAka dvArA maMtrapUrvaka jo saMskAra kiyA jAtA hai use AdhAna kriyA kahate haiM // 70 / isa AdhAna kriyAkI pUjAmeM jinendra bhagavAnkI pratimAke dAhinI ora tIna cakra, bAMI ora tIna chatra aura sAmane tIna pavitra agni sthApita kre||7|| arhanta bhagavAn (tIrtha kara) ke nirvANake samaya, gaNadharadevoMke nirvANake samaya aura sAmAnya kevaliyoMke nirvANake samaya jina agniyoMmeM homa kiyA gayA thA aisI tIna prakArakI pavitra agniyAM siddha pratimAkI vedIke samIpa hI taiyAra karanI cAhiye ||72||prthm hI arhanta devakI pUjA kara cukaneke bAda zeSa bace hue pavitra dravyase putra utpanna honekI icchA kara maMtrapUrvaka una tIna agniyoMmeM Ahuti karanI cAhiye // 73 // una AhutiyoMke maMtra Ageke parvameM zAstrAnusAra kahe jaaveNge| ve pIThikA maMtra, jAtimaMtra Adike bhedase sAta prakArake haiM // 74 // zrIjinendradevane inhIM maMtroMkA prayoga samasta kriyAoMmeM batalAyA hai isaliye usa viSayake jAnakAra zrAvakoMko vyAmoha (pramAda) chor3akara una maMtroMkA prayoga karanA cAhiye // 75 / / isa prakAra kahI huI isa garbhAdhAnakI kriyAko pahale vidhipUrvaka karake phira strI-puruSa donoM ko viSayAnarAgake binA kevala santAnake liye samAgama karanA cAhiye // 76 // isa prakAra yaha garbhAdhAna kriyAkI vidhi samApta huii| 1 pravartitAH / 2 kriyAlakSaNam / 3 varjayitvA / 4 tatra AdAnakriyAyAm / tatrArcana vidhau l0| 5 jinavimvasya samantataH / 6 saMskAryAH / 7 siddhapratimAzritatiryagvedisamIpAzritAH / 8 agniSa / vaanychyaa| 10 srge| 11 mntraannaam| 12 mantrAH / 13 vidhIyatAm la0 / vyavIyatAm da0 / abhigamyatAm / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 mahApurANam garbhAdhAnAta paraM mAse tRtIya sampravartate / prIti ma kriyA prItaH yA'naSTheyA dvijanmabhiH // 77 // tatrApi pUrvavanmantrapUrvA pUjA jinezinAma / dvAri toraNavinyAsaH pUrNakumbhau ca sammatau // 78 // tadAdi pratyahaM bherIzabdo ghaNTAdhvanAnvitaH / yathAvibhavamevaitaiH prayojyo gRhamedhibhiH // 79 // iti priitiH| prAdhAnAta paJcame mAsi kriyA suprItiriSyate / yA suprItaiH prayoktavyA paramopAsakavataH // 50 // tatrApya kto vidhiH pUrvaH sarvo'rhadvizasannidhau / kAryoM mantravidhAna H sAkSIkRtyAgnidevatAH // 8 // iti suprItiH / dhRtistu saptame mAsi kAryA tadvatkriyAdaraiH / gRhamedhibhiravyagramanobhirgarbhavRddhaye // 2 // iti dhutiH| navame mAsyato'bhyaNe modo nAma kriyAvidhiH / tadvadevAdataH kAryo garbhapuSTaca dvijottamaH // 83 // taSTo gAtrikAbandhoM maGagalyaM ca prasAdhanam / rakSAsUtravidhAnaM ca bhiNyA dvijasattamaH // 4 // iti modaH / priyoddhavaH prasUtAyA jAtakarmavidhiH smRtH| jinajAtakamAdhyAya pravayoM yo yathAvidhi // 5 // avAntaravizeSo'tra kriyAmantrAdilakSaNaH / bhUyAn samastyasau jJeyo mUlopAsakasUtrataH // 86 // iti priyodbhavaH / garbhAdhAnake bAda tIsare mAhameM prIti nAmakI kriyA hotI hai jise saMtuSTa hue dvija loga karate haiM // 77 / / isa kriyAmeM bhI pahalekI kriyAke samAna mantrapUrvaka jinendradevakI pUjA karanI cAhiye, daravAjepara toraNa bAMdhanA cAhiye tathA do pUrNa kalaza sthApana karanA cAhiye // 78 // usa dinase lekara gRhasthoMko pratidina apane vaibhavake anusAra ghaMTA aura nagAr3e bajavAne caahiye||79|| yaha dUsarI prIti kriyA hai / garbhAdhAnase pAMcaveM mAhameM suprIti kriyA kI jAtI hai jo ki prasanna hue uttama zrAvakoMke dvArA kI jAtI hai||80|| isa kriyAmeM bhI maMtra aura kriyAoMko jAnanevAle zrAvakoMko agni tathA devatAkI sAkSI kara arhanta bhagavAnkI pratimAke samIpa pahale kahI huI samasta vidhi karanI cAhiye / / 81 // yaha tIsarI suprIti nAmakI kriyA hai| jinakA Adara kiyA gayA hai aura jinakA citta vyAkula nahIM hai aise gRhasthoMko kI vaTike liye garbhase sAtaveM mahIne meM pichalI kriyAoM ke samAna hI dhati nAmakI kriyA karanI cAhiye // 82 // yaha cauthI dhRti nAmakI kriyA hai / tadanantara nauveM mahIneke nikaTa rahanepara moda nAmakI kriyA kI jAtI hai yaha kriyA bhI pichalI kriyAoMke samAna Adarayukta uttama dvijoMke dvArA garbhakI puSTike liye kI jAtI hai / / 83 // isa kriyAmeM uttama dvijoMko bhiNIke zarIrapara gAtrikAbandha karanA cAhiye arthAt maMtrapUrvaka bIjAkSara likhanA cAhiye, maGgalamaya AbhUSaNAdi pahinAnA cAhiye aura rakSAke liye kaMkaNa sUtra Adi bAMdhane kI vidhi karanI cAhiye // 84 / / yaha pAMcavIM modakriyA hai / tadanantara prasUti honepara priyodbhava nAmakI kriyA kI jAtI hai, isakA dUsarA nAma jAtakarma vidhi bhI hai| yaha kriyA jinendra bhagavAnkA smaraNa kara vidhipUrvaka karanI cAhiye // 85 / / isa kriyA meM kriyA maMtra Adi avAntara vizeSa kArya bahuta bhArI haiM isaliye isakA pUrNa jJAna mUlabhUta upAsakAdhyayanAGgase prApta karanA cAhiye // 86 // yaha chaThavIM priyodbhava kriyA hai| 1 svanAnvita: la0 / 2 gAtreSu bIjAkSarANAM mantrapUrvakaM nyAsaH / 3 zobhanam / 4 alaGkAraH / 5 rakSArtha kaGkaNasUtrabandhanavidhAnam / 6 prasUtAyAM satyAm / 7 mahAn / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattamaM parva 247 dvAdazAhAt paraM nAmakarma janmadinAnmatama / anukale sutasyAsya pitrorapi sukhAvahe // 87 // yayAvibhavamaSTaM devavidvijapUjanam / zastaM ca nAmadheyaM tat sthApyamanvayavRddhikRt // 8 // "aSTottarasahasrAd vA jinanAmakadambakAn / ghaTapatravidhAnena grAhyamanyatamaM zubham // 86) iti nAmakarma / bahiryAnaM tato dvitraiH mAsastricaturairuta / yathAnakalamiSTe'hni kArya tUryAdimaGagalaiH // 6 // tataH prabhutyabhISTaM hi zizoH prasavavezmanaH / bahiHpraNayanaM mAtrA dhAtryutsaGagagatasya vA // 1 // tatra bandhujanAdarthalAbho yaH pAritoSikaH / sa tasyottarakAle'ryo dhanaM pitryaM yadApsyati // 12 // iti bahiryAnam / tataH paraM niSadyAsya kriyA bAlasya kalpyate / tadyogye talpa prAstIrNa kRtamaDagalasannidhau // 3 // siddhArcanAdikaH sarvo vidhiH pUrvavadatra" ca / yato divyAsanAha tvam asya syAduttarottaram // 14 // iti nissdyaa| ___ janmadinase bAraha dinake bAda, jo dina mAtA pitA aura putra ke anukUla ho, sukha denevAlA ho usa dina nAmakarmakI kriyA kI jAtI hai // 87 // isa kriyAmeM apane vaibhavake anusAra arhantadeva aura RSiyoMkI pUjA karanI cAhiye, dvijoMkA bhI yathAyogya satkAra karanA cAhiye tathA jo vaMzakI vRddhi karanevAlA ho aisA koI uttama nAma bAlakakA rakhanA cAhiye / / 88 // athavA jinendradevake eka hajAra ATha nAmoMke samUhase ghaTapatra kI vidhise koI eka zubha nAma grahaNa kara lenA caahiye| bhAvArtha-bhagavAn ke eka hajAra ATha nAmoMko eka hajAra ATha kAgajake Tukar3oMpara aSTagaMdhase suvarNa athavA anAra kI kalamase likha kara unakI golI banA leve aura pIle vastra tathA nAriyala Adise Dhake hue ghaDe meM bhara deve, kAgajake eka TakaDepara 'nAma' aisA zabda likhakara usakI golI banA leve isI prakAra eka hajAra sAta kore Tukar3oMkI goliyAM banAkara ina sabako eka dUsare ghar3e meM bhara deve, anantara kisI abodha kanyA yA bAlakase donoM ghar3oMmeseM eka eka golI nikalavAtA jaave| jisa nAmakI golIke sAtha nAma aisA likhI huI golI nikale vahI nAma bAlakakA rakhanA caahiye| yaha ghaTapatra vidhi kahalAtI hai // 89 // yaha sAtavIM nAmakarma kriyA hai| tadanantara do-tIna athavA tIna-cAra mAhake bAda kisI zubha dina turahI Adi mAMgalika bAjoMke sAtha sAtha apanI anukUlatAke anusAra bAina kriyA karanI cAhiye // 90 // jisa dina yaha kriyA kI jAve usI dinase mAtA athavA dhAyakI godameM baiThe hue bAlakakA prasUtigRhase bAhara le jAnA zAstrasammata hai // 91 // usa kriyAka karate samaya bAlakako bhAI bAndhava Adise pAritoSika-bheMTarUpase jo kucha dhanakI prApti ho use ikaTThA kara, jaba vaha putra pitAke dhanakA adhikArI ho taba usake liye sauMpa deve // 92 // yaha AThavIM bahiryAna kiyA hai| tadanantara, jisake samIpa maGgaladravya rakkhe hue haiM aura jo bAlakake yogya haiM aise bichAye hue Asanapara usa bAlakakI niSadyA kriyA kI jAtI hai arthAt use uttama Asanapara baiThAlate haiM // 93 // isa kriyA meM siddha bhagavAna kI pUjA karanA Adi saba vidhi pahale ke samAna hI karanI cAhiye jisase isa bAlakakI uttarottara divya Asanapara baiThane kI yogyatA hotI rahe // 94 // yaha nauMvI niSadyA kriyA hai / 1 dvau vA trayo vA dvivaastaiH| 2 athvaa| 3 prasavavezmanaH sakAzAt / 4 paritoSe bhavaH / 5 shyyaayaam| 6 vistiirnne| 7 niSadyAkriyAyAm / 8 niSadyAkriyAyAH / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 mahApurANam gate mAsapRthaktye ca janmAdyasya yathAkramam / annaprAzanamAmnAtaM pUjAvidhipuraHsaram // 65 // iti annaprAzanam / tato'sya hAyane pUrNe ThaghuSTinama kriyA mtaa| varSavardhanaparyAyazabdavAcyA yathAzrutam // 66 // "atrApi pUrvavaddAnaM jainI pUjA ca pUrvavat / iSTabandhasamA hvAnaM samAzAdizca lakSyatAm // 17 // iti vyuSTiH / / kezavApastu kezAnAM zubhe'hni vyaparopaNam / kSaureNa karmaNA devagurupUjApuraHsaram // 18 // gandhodakAdritAn kRtvA kezAn zeSAkSatocitAn / mauNDayamasya vidheyaM syAt sacUlaM svA'nvayocitam snapanodakadhautAGagam anuliptaM sabhUSaNam / praNamayyara munIn pazcAd yojayed bandhunAziSA // 10 // caulAkhyayA pratIteyaM kRtapuNyAhamaDAgalA / kriyAsyAmAdRto loko yatate parayA mudA // 101 // iti kezavApaH / (tato'sya paJcame varSe prathamAkSaradarzane / jJeyaH kriyAvidhirnAmnA lipisaGakhacAnasaGagrahaH // 102 // yayAvibhavamatrApi jJeyaH pUjAparicchadaH / upAdhyAyapade cAsya mato'dhItI13 gRhavatI // 103 // iti lipisaakhacAnasaGagrahaH / kriyopanIti mAsya varSe garbhASTame matA / yatrApanItakezasya maujI savratabandhanA // 104 // jaba krama kramase sAta ATha mAha vyatIta ho jAye taba arhanta bhagavAnako pUjA Adi kara bAlakako anna khilAnA cAhiye // 95 // yaha dasavIM annaprAzana kriyA hai| tadanantara eka varSa pUrNa honepara vyuSTi nAmakI kriyA kI jAtI hai isa kriyAkA dUsarA nAma zAstrAnusAra varSavardhana hai // 96 / / isa kriyA meM bhI pahale hI ke samAna dAna denA * cAhiye, jinendra bhagavAna kI pUjA karanI cAhiye, iSTabandhuoMko bulAnA cAhiye aura sabako bhojana karAnA cAhiye // 97 // yaha gyArahavIM vyuSTi kriyA hai| tadanantara, kisI zubha dina deva aura guruko pUjAke sAtha sAtha kSaurakarma arthAt ustarAse bAlakake bAla banavAnA kezavApa kriyA kahalAtI hai // 98 // prathama hI bAloMko gandhodakase gIlA kara unapara pUjAke bace hue zeSa akSata rakhe aura phira coTI sahita athavA apanI kulapaddhatike anasAra usakA muMDana karanA cAhiye / / 99|| phira snAna karAne ke liye lAye hue jalase jisakA samasta zarIra sApha kara diyA gayA hai, jisa para lepa lagAyA gayA hai aura jise uttama AbhUSaNa pahinAye gaye haiM aise usa bAlakase muniyoMko namaskAra karAve, pazcAt saba bhAI, bandhu use AzIrvAdasa yukta kareM // 100 / isa kri yAma puNyAhamaMgala kiyA jAtA hai aura yaha caula kriyA nAmase prasiddha hai isa ziyAmeM Adarako prApta hue loga bar3e harSase pravRtta hote haiM / / 101 // yaha kezavApa nAmakI vArahavIM kriyA hai| tadanantara pAMcaveM varSa meM bAlakako sarvaprathama akSaroMkA darzana karAneke liye lipisaMkhyAna nAmakI kriyAkI vidhi kI jAtI hai / / 10 / / isa kriyAmeM bhI apane vaisabake anasAra pUjA AdikI sAmagrI juTAnI cAhiye aura adhyayana karAne meM kuzala vratI gRhasthako hI usa bAlakake adhyApakaka padapara niyukta karanA cAhiye // 103 // yaha terahavIM lipisaMkhyAna kriyA hai / garbhase AThaveM varSa meM bAlakakI upanIti (yajJopavIta dhAraNa) kriyA hotI hai| isa kriyAmeM kezoMkA muNDana, vratabandhana tathA maujIbandhanakI kriyAeM kI 1 saptASTamAse / 2 janmadinAt praarbhy| 3 saMvatsare / 'saMvatsaro vatsaro'bdo hAyano'strI zarat samA' ityabhidhAnAt / 4 zAstrAnusAreNa / 5 tatrApi la0 / 6 sahabhojanAdiH / 7 apanayanam / 8 cUDAsahitam / shikhaashitmityrthH| 6 vAnvayocitam la / cAnvayocitam da0 / 10 alaGkArayuktaziza m / 11 munibhyo namanaM kArayitvA / 12 bandhusamUhakutAzIrvacanena / 13 adhItavAn / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattama parva kRtArhatpUjanasyAsya maujIbandho jinaalye| garusAkSividhAtavyo vratArpaNapurassaram // 10 // zikhI sitAMzukaH sAntarvAsA' nirveSavikriyaH / vratacihnaM dadhatsUtraM tadokto brhmcaarysau||106) caraNocitamanyacca nAmadheyaM tadasya vai| vaktizca bhikSayA'nyatra rAjanyAduddhavaibhavAt // 10 // 'so'ntaHpura caret pAtryAM" niyoga iti kevalam / tadanaM devasAtkRtya tato'nnaM yogyamAharet // 108 . ityupniitiH| vratacaryAmato vakSya kriyaamsyopbibhtH| kaTayarUraHziroliGagam manUcAnavratocitam // 10 // kaTIliDaragaM bhavevasya maujiibndhaattribhirgnnH| ratnatritayazudadhyaGga taddhi cihna dvijAtmanAm // 110 // taspeSTamUruliGAgaM ca sudhautasitazATakam / pArhatAnAM kulaM pUtaM vizAlaM ceti sUcane // 111 // uroliGagamathAsya syAd grathitaM sptbhirgunnH| yajJopavItakaM saptaparamasthAnasUcakam // 112 // ziroliDagaM ca tasyaSTaM paraM mauNDaghamanAvilam / mauNDacaM manovaca:kAyagatamasyopabRhayat // 113 // evaMprAyeNa5 liDagena vizuddhaM dhArayeda vratam / sthUhiMsAvirasyAdi brahmacaryopabRhitam // 114 // dantakASThagraho nAsya na tAmbUlaM na cAJjanam / na haridrAdibhiH snAnaM zuddhasnAnaM dina prati // 11 // jAtI haiM // 104 // prathama hI jinAlayameM jAkara jisane arhantadevakI pUjA kI hai aise usa bAlakako vrata dekara usakA maujIbandhana karanA cAhiye arthAt usakI kamarameM mUMjakI rassI bAMdhanI cAhiye // 105 / / jo coTI rakhAye hue hai, jisakI sapheda dhotI aura sapheda dupaTTA hai, jo veSa aura vikAroMse rahita hai, tathA jo vratake cihnasvarUpa yajJopavIta sUtrako dhAraNa kara rahA hai aisA vaha bAlaka usa samaya brahmacArI kahalAtA hai // 106 // usa samaya usake AcaraNake yogya aura bhI nAma rakkhe jA sakate haiN| usa samaya bar3e vaibhavazAlI rAjaputrako chor3akara sabako bhikSAvRttise hI nirvAha karanA cAhiye aura rAjaputrako bhI anta:purameM jAkara mAtA Adise kisI pAtrameM bhikSA mAMganI cAhiye, kyoMki usa samaya bhikSA lenekA yaha niyoga hI hai| bhikSAmeM jo kucha prApta ho usakA agrabhAga zrI arahantadevako samarpaNa kara bAkI bace hue yogya annakA svayaM bhojana karanA cAhiye // 107-108 // yaha caudahavIM upanIti kriyA hai| ___ athAnantara brahmacarya vratake yogya kamara, jAMgha, vakSaHsthala aura zirake cihnako dhAraNa karanevAle isa brahmacArI bAlakakI vratacaryA nAmakI kriyAkA varNana karate haiM // 109 // tIna larakI majakI rassI bAMdhanese kamarakA cihna hotA hai, yaha mauMjIbandhana ratnatrayakI vizuddhikA aMga hai aura dvija logoMkA eka cihna hai // 110 // antyanta dhulI huI sapheda dhotI usakI jAMgha kA cihna hai, vaha dhotI yaha sUcita karatI hai ki arahanta bhagavAn kA kula pavitra aura vizAla hai // 111 / / usake vakSaHsthalakA cihna sAta larakA guMthA huA yajJopavIta hai, yaha yajJopavIta sAta paramasthAnoMkA sUcaka hai // 112 / usake zirakA cihna svaccha aura utkRSTa muNDana hai jo ki usake mana, vacana, kAyake muNDanako bar3hAnevAlA hai / bhAvArtha-zira muNDanase mana, vacana, kAya pavitra rahate haiM // 113 // prAyaH isa prakArake cihnoMse vizuddha aura brahmacarya se bar3he hue sthUla hiMsAkA tyAga (ahiMsANu vrata)Adi vrata use dhAraNa karanA cAhiye / / 114 / / isa brahmacArIko vRkSakI dAtauna nahIM karanI cAhiye, na pAna khAnA cAhiye, na aMjana lagAnA cAhiye aura na haldI Adi lagAkara snAna karanA cAhiye, use pratidina kevala 1 antarvastreNa sahitaH / 2 vessvikaarrhitH| 3 yajJasUtram / 4 vartanAyogyam / 5 tadAsya l0| 6 rAjanyaH / 7 pAtre bhikSAM prArthayedityarthaH / 8 bhikssaannm| 6 devasya caruM samarpya / 10 zeSAnnaM bhujIta / 11 -mahaM l0| 12 brahmacaryavrata / 13 dhavalavastram / 14 uSNISAdirahitam / 15 evaM prakAreNa / 32 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 mahApurANam na khaTvAzayanaM tasya nAnyADAgaparighaTTanam / bhUmau kevalamekAkI zayIta vratazuddhaye // 116 // yAvad vidyAsamAptiH syAt tAvadasyadRzaM vratam / tato'pyUvaM vataM tat syAd tanmUlaM gRhamedhinAm // 117 // sUtramaupAsikaM cAsya syAdadhyeyaM gurormukhAt / vinayena tato'nyacca zAstramadhyAtmagocaram // 11 // zabdavidyA'rthazAstrAdira cAdhyayaM nAsya duSyati / susaMskAraprabodhAya "vayAtyakhyAtaye'pi ca // 11 // . "jyotirmAnamathacchandojJAnaM jJAnaM ca zAkunam / saGakhyAjJAnamitIdaM ca tenAdhyayaM vizeSataH // 120 // iti vatacaryA / tato'syAdhItavidyasya vrata tyavatAraNam / vizeSaviSayaM tacca sthitasyautsargike' vrate // 121 // madhumAMsaparityAgaH paJcodumbaravarjanam / hiMsAdiviratizcAsya vrataM syAt sArvakAlikam // 122 // vratAvataraNaM cedaM gurusAkSikRtArcanam / vatsarAd dvAdazAdUrdhvam athavA SoDazAt param // 123 // kRtadvijArcanasyAsya vratAvataraNocitam / vastrAbharaNamAlyAdigrahaNaM gurvana jJayA // 124 // zastropajIvivaryazcedra dhArayecchastramapyadaH / svavRttiparirakSArtha zobhAyaM cAsya tadgrahaH // 12 // bhogabrahmavatAdevam avatIrNo bhavettadA / kAmabrahmavata 13tvasya tAvadyAvatikrayottarA // 126 // iti vratAvataraNam / jalase zuddha snAna karanA cAhiye // 115 // use khATa athavA palaMgapara nahIM sonA cAhiye, dUsareke zarIrase apanA zarIra nahIM ragar3anA cAhiye, aura vratoMko vizuddha rakhane ke liye akelA pRthivIpara sonA cAhiye / / 116 / jaba taka vidyA samApta na ho taba taka use yaha vrata dhAraNa karanA cAhiye aura vidyA samApta honepara ve vrata dhAraNa karanA cAhiye jo ki gRhasthoMke mUlaguNa kahalAte haiM // 117 // sabase pahale isa brahmacArIko guruke mukhase zrAvakAcAra par3hanA cAhiye aura phira vinayapUrvaka adhyAtmazAstra paDhanA cAhiye // 118 // uttama saMskAroko jAgRta karane ke liye aura vidvattA prApta karane ke liye isa vyAkaraNa Adi zabdazAstra au arthazAstra kA bhI abhyAsa karanA cAhiye kyoMki AcAra-viSayaka jJAna honepara inake adhyayana karane meM koI doSa nahIM hai // 119 // isake bAda jyotiSa zAstra, chandazAstra, zakunazAstra aura gaNitazAstra AdikA bhI use vizeSarUpase adhyayana karanA cAhiye // 120 / / yaha pandrahavIM vratacaryA kriyA hai tadanantara jisane samasta vidyAoMkA adhyayana kara liyA hai aise usa brahmacArIkI vratAvataraNa kriyA hotI hai| isa kriyAmeM vaha sAdhAraNa bratoMkA to pAlana karatA hI hai parantu adhyayanake samaya jo vizeSa vrata le rakkhethe unakA parityAga kara detA hai| // 121 / / isa kriyAke bAda usake madhutyAga, mAMsatyAga, pAMca udumbara phaloMkA tyAga aura sA Adi pAMca sthala pApoMkA tyAga. ye sadA kAla arthAta jIvana paryanta rahanevAle vrata raha jAte haiM / / 122 // yaha vratAvataraNa kriyA gurukI sAkSIpUrvaka jinendra bhagavAnkI pUjA kara bAraha athavA solaha varSa bAda karanI cAhiye // 123 // pahale dvijoMkA satkAra kara phira vratAvataraNa karanA ucita hai aura vratAvataraNa ke bAda gurukI AjJAse vastra, AbhUSaNa aura mAlA AdikA karanA ucita hai // 124 / isake bAda yadi vaha zastropajIvI arthAta kSatriya vargakA hai to vaha apanI AjIvikAkI rakSAke liye zastra bhI dhAraNa kara sakatA hai athavA kevala zobhAke liye bhI zastra grahaNa kiyA jA sakatA hai // 125 // isa prakAra isa kriyA meM yadyapi vaha bhogopabhogoMke brahmavratakA arthAt tAmbUla Adike tyAgakA avataraNa (parityAga) kara detA hai tathApi 1 maJcaka / 2 nItizAstra / 3 dUSyate la0, d0| 4 dhASTarya / 5 jyotiHzAstram / 6 chandaHzAstram / 7 gaNitazAstram / 8 vRtti jIvana / ha sAdhAraNe / 10 kRtArAdhanam / 11 varge bhavaH / 12 nijajIvana / 13 cAsya la0 / 14 vakSyamAraNA, vaivAhikI / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattama parva tato'sya gurvanujJAnAd iSTA vaivAhikI kriyA / vaivAhike kule kanyAm ucitAM prinnessytH||127|| siddhArcanavidhi samyak nirvayaM dvijasattamAH / kRtAnnitrayasampUjAH kuryustatsAkSitA kriyAm // 128 // puNyAzrame kvacit siddhapratimAbhimukhaM tayoH / dampatyoH parayA bhUtyA. kAryaH pANigrahotsavaH // 126 // vedyAM "praNItamagnInAM trayaM dvayamarthakakam / tataH pradakSiNIkRtya prasajya vinivezanam // 130 // pANigrahaNadIkSAyAM niyuktaM tadvadhUvaram / pAsaptAhaM cared brahmavataM devAgnisAkSikam // 131 // krAntvA svasyocitAM bhUmi tIrthabhUmIvihRtya ca / svagRhaM pravized bhUtyA parayA tadvadhUvaram // 132 // vimuktakaGakaNaM pazcAt svagRhe zayanIyakam / adhizayya yathAkAlaM bhogADagairupalAlitam // 133 // santAnArthamRtAveva kAmasevAM mitho bhajet / zaktikAlavyapekSo'yaM kramo'zakteSvato'nyathA // 134 // iti vivaahkriyaa| evaM kRtavivAhasya gArhasthyamanu tiSThataH / svadharmAnativRttyarthaM varNalAbhamatho bruve // 13 // 'UDhabhAryo'pyayaM tAvad asvatantro groghe| tataH svAtantryasiddhayartha varNalAbho'sya vnnitH||136|| guroranujJayA labdhadhanadhAnyAdisampadaH / pRthakkRtAlayasyAsya vRttirvarNAptiriSyate // 137 // tadApi pUrvavatsiddhapratimAnarcamagrataH / kRtvA'syopAsakAn mukhyAn sAkSIkRtyAyed dhanam // 13 // jaba taka usake AgekI kriyA nahIM hotI taba taka vaha kAma parityAgarUpa brahmavatakA pAlana karatA rahatA hai / / 126 / / yaha solahavIM vratAvataraNa kriyA hai| tadanantara vivAhake yogya kulameM utpanna huI kanyAke sAtha jo vivAha karanA cAhatA hai aise usa puruSakI gurukI AjJAse vaivAhikI kriyA kI jAtI hai / / 127 / / uttama dvijoMko cAhiye ki ve sabase pahale acchI taraha siddha bhagavAnkI pUjA kareM aura phira tInoM agniyoMkI pUjA kara unakI sAkSIpUrvaka usa vaivAhikI (vivAha sambandhI) kriyAko kareM / / 128 // kisI pavitra sthAnameM bar3I vibhUtike sAtha siddha bhagavAnkI pratimAke sAmane vadhU-varakA vivAhotsava karanA cAhiye // 129 // vedImeM jo tIna, do athavA eka agni utpanna kI thI usakI pradakSiNAeM dekara vadhU-varako samIpa hI baiThanA cAhiye // 130 // vivAhakI dIkSAmeM niyukta hue vadhU aura varako deva aura agnikI sAkSIpUrvaka sAta dina taka brahmacarya vrata dhAraNa karanA cAhiye // 131 // phira apane yogya kisI dezameM bhUmaNa kara athavA tIrthabhUmimeM vihArakara vara aura vadhU bar3I vibhUtike sAtha apane gharameM praveza kareM // 132 / / tadanantara jinakA kaMkaNa chor3a diyA hai, aise vara aura vadhU apane gharameM samayAnasAra bhogopabhogake sAdhanoMse sazobhita zayyApara zayana kara kevala saMtAna utpanna karanekI icchAse RtukAlameM hI paraspara kAma-sevana kreN| kAma-sevanakA yaha krama kAla tathA zakti kI apekSA rakhatA hai isaliye zaktihIna puruSoMke liye isase viparIta krama samajhanA cAhiye arthAt unheM brahmacaryase rahanA cAhiye // 133-134 // yaha satrahavIM vivAha-kriyA hai| __ isa prakAra jisakA vivAha kiyA jA cukA hai aura jo gArhasthyadharmakA pAlana kara rahA hai aisA puruSa apane dharmakA ullaMghana na kare isaliye usake artha varNalAbha kriyAko kahate haiM // 135 // yadyapi usakA vivAha ho cukA hai tathApi vaha jabataka pitAke ghara rahatA hai tabataka asvatantra hI hai isaliye usako svatantratA prApta karane ke liye yaha varNalAbhakI kriyA kahI gaI hai // 136 // pitAkI AjJAse jise dhanadhAnya Adi sampadAeM prApta ho cukI haiM aura makAna bhI jise alaga mila cukA hai aise puruSakI svatantra AjIvikA karane laganeko varNalAbha kahate haiM // 137 // isa kriyAke samaya 1 pituranumatAt / 2 vivaahocite| 3 sAkSi tAM l0| 4 pvitrprdeshe| 5 saMskRtam / 6 saptadivasaparyantam / 7 santAnArtham RtukAle kAmasevAkramaH / 8-mato la0 / 6 vivAhita / 10 aadau| 11 kRtvAnyopa-la0 / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 mahApurANam dhanametadupAdAya sthitvA'smin svagRhe pRthak / gRhidharmastvayA dhAryaH kRtsno dAnAdilakSaNaH // 139 // yathA'smatpitRdattena dhanenAsmAbhirAjitam / yazo dharmazca tadvattvaM yazodharmAnupArjaya // 140 // ityevamanuziSyanaM' varNalAbhe niyojayet / 'sadAraH so'pi taM dharmaM tathAnuSThAtumarhati // 141 // iti varNalAbhakriyA / labdhavarNasya tasyeti kulacaryA'nukIrtyate / sAM tvijyAdattivArtAdilakSaNA prAk prapaJcitA // 142 // vizuddhA vRttirasyAryaSaTkarmAnupravartanam / gRhiNAM kulacaryeSTA kuladharmo'pyasau mataH // 143 // iti kulacaryA kriyA / kulacaryAmanuprApto dharma dADharcamathodvahan / gRhasthAcArya bhAvena saMzrayet sa gRhIzinAm // 144 // tato varNottamatvena sthApayet svAM gRhIzitAm / zubhavRttikriyAmantravivAhaiH sottarakriyaiH // 145 // ananyasadRzairebhiH zrutavRttikriyAdibhi: / svamunnatiM nayanneSa tadA'rhati gRhIzitAm // 146 // varNottamo mahAdevaH suzruto dvijasattamaH / nistArako grAmayatiH mAnAhaMzceti mAnitaH // 147 // iti gRhI zitA / so'nurUpaM tato labdhvA sUnumAtmabharakSamam / tatrAropitagArhasthyaH san prazAntimataH zrayet // 148 // bhI pahale ke samAna siddha pratimAoM kA pUjana kara pitA anya mukhya zrAvakoMko sAkSI kara unake sAmane putrako dhana arpaNa kare tathA yaha kahe ki yaha dhana lekara tuma isa apane gharameM pRthak rUpase rho| tumheM dAna pUjA Adi samasta gRhasthadharma pAlana karate rahanA caahiye| jisa prakAra hamAre pitAke dvArA diye hue dhanase maiMne yaza aura dharmakA arjana kiyA hai usI prakAra tuma bhI yaza aura dharmakA arjana kro| isa prakAra putrako samajhAkara pitA use varNalAbha meM niyukta kare aura sadAcArakA pAlana karatA huA vaha putra bhI pitAke dharmakA pAlana karaneke liye samartha hotA hai| / / 138-141 / / yaha aThArahavIM varNalAbha kriyA hai / jise varNalAbha prApta ho cukA hai aise putrake liye kulacaryA kriyA kahI jAtI hai aura pUjA, datti tathA AjIvikA karanA Adi saba jisake lakSaNa haiM aisI kulacaryA kriyAkA pahale vistAra ke sAtha varNana kara cuke // 142 // nirdoSa rUpa se AjIvikA karanA tathA Arya puruSoMke karane yogya devapUjA Adi chaha kArya karanA yahI gRhasthoMkI kulacaryA kahalAtI hai aura yahI unakA kuladharma mAnA jAtA hai / / 143 // | yaha unnIsavIM kulacaryA kriyA hai / tadanantara kulacaryAko prApta huA vaha puruSa dharma meM dRDhatAko dhAraNa karatA huA gRhasthAcAryarUpase gRhIzitAko svIkAra kare arthAt gRhasthoMkA svAmI bane // 144 // phira use Apako uttamavarNa mAnakara ApameM gRhIzitA sthApita karanI cAhiye / jo dUsare gRhasthoMmeM na pAI jAve aisI zubha vRtti, kriyA, mantra, vivAha tathA Age kahI jAnevAlI kriyAeM, zAstrajJAna aura cAritra AdikI kriyAoMse apane Apako unnata karatA huA vaha gRhIza arthAt gRhasthoMke svAmI honeke yogya hotA hai / / 145 - 146 / / usa samaya varNottama, mahIdeva, suzruta, dvijasattama, nistAraka, grAmapati aura mAnArha ityAdi kahakara logoMko usakA satkAra karanA cAhiye || 147 || yaha bIsavIM gRhIzitA kriyA hai| tadanantara vaha gRhasthAcArya apanA bhAra saMbhAlane meM samartha yogya putrako pAkara use apanI pa0, 1 upaziSya / 2 sadAcAraH sa taddharmaM la0 da0 / la0 / 3 gRhasthAcAryasvarUpeNa / 4 grAmapatiH Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 aSTatriMzattama parva viSayeSvanabhiSvaDago' nitysvaadhyaayshiiltaa| nAnAvidhopavAsazca vRttiriSTA prazAntatA // 146 // iti prazAntiH / tataH kRtArthamAtmAnaM manyamAno gahAzrame / yadodyato gRhatyAge tadA'syaiSa kriyAvidhiH // 150 // siddhArcanAM puraskRtya sarvAnAhUya sammatAn / tatsAkSi sUnave sarva nivedyAto gRhaM tyajet // 15 // (kalakramastvayA tAta sampAlyo'smatparokSataH / tridhA kRtaM ca no dravyaM tvayetthaM viniyojyatAm // 152 // eko'zo dharmakArye'to dvitIyaH svagRhavyaye / tRtIyaH saMvibhAgAya bhavettvatsahajanmanAm // 153 // puNyazca saMvibhAgArhAH samaM putraiH smaaNshkaiH| tvaM tu bhUtvA kulajyeSThaH santatiM no'nupAlaya // 154 // shrutvRttkriyaamntrvidhijnystvmtndritH| prapAlaya kulAmnAyaM guruM devAMzca pUjayan // 15 // ityevamanuziSya svaM jyeSThaM sUnumanAkulaH / tato dIkSAmupAdAtuM dvijaH svaM gRhamutsRjet // 156 // _ iti gRhatyAgaH / tyaktAgArasya sadRSTaH prazAntasya gRhIzinaH / prAgdIkSaupayikAt kAlAd ekazATakadhAriNaH // 157 // 'yatpurazcaraNaM dIkSAgrahaNaM prati dhAryate / dIkSAdyaM nAma tajjJeyaM kriyAjAtaM dvijanmanaH // 158 // iti dIkSAdyam / tyaktacelAdisaDagasya jainI dIkSAmayuSaH / dhAraNaM jAtarUpasya yattat syAjjinarUpatA // 15 // gRhasthIkA bhAra sauMpa de aura Apa svayaM uttama zAntikA Azraya le||148|| viSayoMmeM Asakta nahIM honA, nitya svAdhyAya karane meM tatpara rahanA tathA nAnA prakArake upavAsa Adi karate rahanA prazAnta vRtti kahalAtI hai // 149 // yaha ikkIsavIM prazAnti kriyA hai| tadanantara gRhasthAzramameM apane Apako kRtArtha mAnatA huA jaba vaha gRhatyAga karaneke liye udyata hotA hai taba usake yaha gRhatyAga nAmakI kriyAkI vidhi kI jAtI hai // 150 // isa kriyAmeM sabase pahale siddha bhagavAnakA pUjana kara samasta iSTajanoMko bulAnA cAhiye aura phira unakI sAkSIpUrvaka putrake liye saba kucha sauMpakara gRhatyAga kara denA cAhiye / / 151 / / gRhatyAga karate samaya jyeSTha putrako bulAkara usase isa prakAra kahanA cAhiye ki putra, hamAre pIche yaha kulakrama tumhAre dvArA pAlana karane yogya hai| maiMne jo apane dhanake tIna bhAga kiye haiM unakA tumheM isa prakAra viniyoga karanA cAhiye ki unameMse eka bhAga to dharmakArya meM kharca karanA cAhiye, dUsarA bhAga apane ghara kharcake liye rakhanA cAhiye aura tIsarA bhAga apane bhAiyoMmeM bAMTa deneke liye hai| putroMke samAna putriyoMke liye bhI barAbara bhAga denA caahiye| he putra, tU kulakA bar3A hokara merI saba saMtAnakA pAlana kr| tU zAstra, sadAcAra, kriyA, mantra aura vidhiko jAnanevAlA hai isaliye Alasyarahita hokara deva aura guruoMkI pUjA karatA huA apane kuladharmakA pAlana kara / isa prakAra jyeSTha putrako upadeza dekara vaha dvija nirAkula hove aura phira dIkSA grahaNa karaneke liye apanA ghara chor3a de // 152-156 // yaha bAIsavIM gRhatyAga nAmakI kriyA hai| jisane ghara chor3a diyA hai, jo samyagdRSTi hai, prazAnta hai, gRhasthoMkA svAmI hai aura dIkSAdhAraNa karaneke samayake kucha pahale jisane eka vastra dhAraNa kiyA hai usake dIkSAgrahaNa karaneke pahale jo kucha AcaraNa kiye jAte haiM una AcaraNoM athavA kriyAoMke samUhako dvijakI dIkSAdya kriyA kahate haiM // 157-158 // yaha teIsavIM dIkSAdya kriyA hai| jisane vastra Adi saba parigraha chor3a diye haiM aura jo jinadIkSAko prApta karanA cAhatA hai aise puruSakA digambararUpa dhAraNa karanA jinarUpatA nAmakI kriyA kahalAtI hai // 159 // 1 niSprabhaH / 2 asmAkam / 3 kulaparamparAm / 4 dIkSAsvIkArAt prAk / 5 kriyAsamUhaH / 6 gtsy| Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 mahApurANam azakyadhAraNaM cedaM jantUnAM kAtarAtmanAm / jainaM nissaGagatAmukhyaM rUpaM dhIrainiSevyate // 160 // ) iti jinruuptaa| kRtavIkSopavAsasya pravRttaH, pAraNAvidhau / maunAdhyayanavRttatvam iSTamAzrutaniSThiteH // 16 // vAcaM yamo vinItAtmA vizaddhakaraNatrayaH / so'dhIyIta zrutaM kRtsnam mAmalA gurusannidhau // 162 // zrutaM hi vidhinAnena bhavyAtmabhirupAsitam / yogyatAmiha puSNAti paratrApi prasIdati // 163 // iti maunAdhyayanavRttatvam / tato'dhItAkhilAcAraH shaastraadishrutvistrH| vizuddhAcaraNo'bhyasyat tIrthakRttvasya bhAvanAm // 164 // sA tu SoDazadhAmnAtA mahAbhyudayasAdhinI / samyagdarzanazuddhayAdilakSaNA prAkprapaJcitA // 16 // iti tiirthkRdbhaavnaa| tato'sya viditAzeSa vedyasya vijitAtmanaH / gurusthAnAbhyupagamaH sammato gurvanugrahAt // 166 // "jJAnavijJAnasampanna : svgurorbhismmtH| vinIto dharmazIlazca yaH so'rhati guroH padam // 167 // gurusthAnAbhyupagamaH / tataH suvihitasyAsya yuktasya gaNapoSaNo / gaNopagrahaNaM nAma kriyAmnAtA maharSibhiH // 168 // jinakA AtmA kAtara hai aise puruSoMko jinarUpa (digambararUpa) kA dhAraNa karanA kaThina hai isaliye jisameM parigraha tyAgakI mukhyatA hai aisA yaha jinendradevakA rUpa dhIravIra manuSyoMke dvArA hI dhAraNa kiyA jAtA hai // 160 // yaha caubIsavIM jinarUpatA kriyA hai| jisane dIkSA lekara upavAsa kiyA hai aura jo pAraNakI vidhimeM arthAt vidhipUrvaka AhAra lene meM pravRtta hotA hai aise sAdhukA zAstrakI samApti paryanta jo mauna dhyayana karane meM pravRtti hotI hai use maunAdhyayanavRttatva kahate haiM // 161 // jisane mauna dhAraNa kiyA hai, jisakA AtmA vinaya yukta hai, aura mana vacana kAya zuddha haiM aise sAdhuko guruke samIpameM prArambhase lekara samasta zAstroMkA adhyayana karanA cAhiye // 162 / / kyoMki isa vidhise bhavyajIvoMke dvArA upAsanA kiyA huA zAstra isa lokameM unakI yogyatA bar3hAtA hai aura paralokameM prasanna rakhatA hai // 163 // yaha paccIsavIM maunAdhyayanavRttitva kriyA hai| __ tadanantara jisane samasta AcAra zAstrakA adhyayana kiyA hai, tathA anya zAstroMke adhyayanase jisane samasta zrutajJAnakA vistAra prApta kiyA hai aura jisakA AcaraNa vizuddha hai aisA sAdhu tIrthaGkara padakI bhAvanAoMkA abhyAsa kare // 164 / / samyagdarzanakI vizuddhi rakhanA Adi jisake lakSaNa haiM jo mahAna aizvaryako denevAlI haiM tathA pahale jinakA vistArake sAtha varNana kiyA jA cukA hai aisI ve bhAvanAe~ solaha mAnI gaI haiM / / 165 / / yaha chabbIsavIM tIrthakRdbhAvanA nAmakI kriyA hai| tadanantara jisane samasta vidyAeM jAna lI haiM aura jisane apane antaHkaraNako vaza kara liyA hai aise sAdhukA guruke anugrahase gurukA sthAna svIkAra karanA zAstrasaMmata hai // 166 // jo jJAna vijJAna karake sampanna hai, apane guruko iSTa hai arthAt jise guru apanA pada pradAna karanA yogya samajhate haiM, jo vinayavAn aura dharmAtmA hai vaha sAdhu gurukA pada prApta karaneke yogya hai // 167 // yaha sattAIsavIM gurusthAnAbhyupagama kriyA hai| tadanantara jo sadAcArakA pAlana karatA hai gaNa arthAt samasta munisaMghake poSaNa 1 zrutasamAptiparyantam / 2 maunii| 3 adhyayanaM kuryAt / liG / 4 -vidyasya la0, da0, p0| 5 jJAna mokSazAstra / vijJAna zilpazAstra / 6 sadAcArasya / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattamaM parva 255 zrAvakAnAyikAsaghaM zrAvikAH saMyatAnapi / sanmArge vartayaneSa gaNapoSaNamAcaret // 16 // zrutAthibhyaH zrutaM dadyAd dIkSArthibhyazca vIkSaNam / dharmAthibhyo'pi saddharma sa zazvat pratipAdayet // 170 // savRttAn dhArayan sUrirasadvRttAnivArayan / zodhayaMzca kRtAdAgomalAt sa 'bibhUyAd gaNam // 171 // iti gaNopagrahaNam / gnnpossnnmityaavisskurvnnaacaarysttmH| tato'yaM svagurusthAnasaMkrAnto yatnavAn bhavet // 172 / / adhItavidyaM tadvidyauH pAdutaM munisattamaiH / yogyaM ziSyamathAhUya tasmai svaM bhAramarpayet ||17shaa guroranumatAt so'pi gurusthAnamadhiSThitaH / guruvRttau svayaM tiSThan vartayedakhile gaNam // 174 // iti svgurusthaanaavaaptiH| tatrAropya bharaM kRtsnaM kAle kasmizcidavyathaH / karyAdekavihArI sa niHsaDagatvAtmabhAvanAm // 17 // niHsaGagavRttirakAko viharan sa mhaatpaaH| cikIrSurAtmasaMskAraM nAnyaM saMskartumarhati // 176 // api rAgaM samutsRjya ziSyapravacanAdiSa / nirmamatvaikatAnaH saMzcaryAzaddhi tadA'zrayet // 177 // iti niHsnggtvaatmbhaavnaa| kRtvaivamAtmasaMskAraM tataH sallekhanodyataH / kRtAtmazuddhiradhyAtma yoganirvANamApnuyAt // 17 // karane meM jo tatpara rahatA hai usake maharSiyoMne gaNopagrahaNa nAmakI kriyA mAnI hai // 168 // isa AcAryako cAhiye ki vaha muni, AryikA, zrAvaka aura zrAvikAoMko samIcIna mArgame lagAtA huA acchI taraha saMghakA poSaNa kare / / 169 // use yaha bhI cAhiye ki vaha zAstra adhyayanakI icchA karanevAloMko dIkSA deve aura dharmAtmA jIvoMke liye dharmakA pratipAdana kare // 170 // vaha AcArya sadAcAra dhAraNa karanevAloMko prerita kare, durAcAriyoMko dUra haTAve aura kiye hue svakIya aparAdharUpI malako zodhatA huA apane AzritagaNakI rakSA kare / / 171 // yaha aTThAIsavIM gaNopagrahaNa kriyA hai| ___ tadanantara isa prakAra saMghakA pAlana karatA huA vaha uttama AcArya apane gurukA sthAna prApta karaneke liye prayatna sahita ho // 172 // jisane samasta vidyAeM paDha lI haiM aura una vidyAoMke jAnakAra uttama uttama muni jisakA Adara karate haiM aise yogya ziSyako bulAkara usake liye apanA bhAra sauMpa de // 173 // gurukI anumatise vaha ziSya bhI guruke sthAnapara adhiSThita hotA huA unake samasta AcaraNoMkA svayaM pAlana kare aura samastasaMghako pAlana karAve // 174 / / yaha untIsavIM svaguru-sthAnAvApti kriyA hai| isa prakAra suyogya ziSyapara samasta bhAra sauMpakara jo kisI kAlameM duHkhI nahIM hotA hai aisA sAdhu akelA vihAra karatA huA 'merA AtmA saba prakArake parigrahase rahita hai' isa prakArakI bhAvanA kare // 175 / / jisakI vRtti samasta parigrahase rahita hai, jo akelA hI vihAra karatA hai, mahAtapasvI hai aura jo kevala apane AtmAkA hI saMskAra karanA cAhatA hai use kisI anya padArthakA saMskAra nahIM karanA cAhiye arthAt apane AtmAko chor3akara kisI anya sAdhu yA gRhasthake sudhArakI cintAmeM nahIM par3anA cAhiye / / 176 // ziSya pustaka Adi saba padArthoM meM rAga chor3akara aura nirmamatvabhAvanAmeM ekAgra buddhi lagAkara usa samaya use cAritrakI zuddhi dhAraNa karanI cAhiye // 177 // yaha tIsavIM niHsaGagatvAtmabhAvanA kriyA hai / tadanantara isa prakAra apane AtmAkA saMskAra kara jo sallekhanA dhAraNa karaneke liye udyata huA hai aura jisane saba prakArase AtmAkI zuddhi kara lI hai aisA 1 sArayana a0, pa0, i0, sa0, la0, d0| 2 poSayed / 3 tiSThed vartayet sakalaM gaNam la0 / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 mahApurANam yogo dhyAnaM tadarthoM yo yatnaH saMvegapUrvakaH / tamAhuryoganirvANasamprAptaM paramaM tapaH // 17 // kRtvA parikaraM yogyaM tanuzodhanapUrvakam / zarIraM karzayeddoSaH samaM rAgAdibhistadA // 18 // tadetadyoganirvANaM saMnyAse pUrvabhAvanA' / jIvitAzAM mRtIcchAM ca hitvA bhavyAtmalabdhaye // 18 // rAgadveSau samutsRjya zreyo'vAptau ca saMzayam / anAtmIyeSu cAtmIyasaDakalpAda viramettadA // 182 // mAhaM deho mano nAsmi na vANI na ca kAraNam / 'tattrayasyatyanudvigno bhajedanyatvabhAvanAm // 18 // ahameko na me kazcinnavAhamapi kasyacit / ityadInamanAH samyagekatvamapi bhAvayet // 184 // yatimAdhAya lokAgre nityAnantasukhAspade / bhAvayed yoganirvANaM sa yogI yogasiddhaye // 18 // iti nivArNasamprAptiH / tato niHzeSamAhAraM zarIraM ca samatsujan / yogIndro yoganirvANasAdhanAyodhato bhavet // 186 // uttamArthe'kRtAsthAnaH sanyastatanuruddhadhIH / dhyAyan manovacaH kAyAna bahirbhatAna svakAna svataH // 187 // praNidhAya' manovRtti padeSu parameSThinAm / jIvitAnte svasAkuryAd yoganirvANasAdhanam // 188 // yogaH samAdhinirvANaM tatkRtA cittanirvRtiH / teneSTaM sAdhanaM yattad yoganirvANasAdhanam // 186 // iti yoganirvANasAdhanam / puruSa yoganirvANa kriyAko prApta ho // 178 / / yoga nAma dhyAnakA hai usake liye jo saMvegapUrvaka prayatna kiyA jAtA hai usa parama tapako yoganirvANa saMprApti kahate haiM // 179 / / prathama hI zarIrako zaddha kara sallekhanAke yogya AcaraNa karanA cAhiye aura phira rAgAdi doSoMke sAtha zarIrako kRza karanA cAhiye / / 180 / / jIvita rahane AzA aura maranekI icchA chor3akara 'yaha bhavya hai' isa prakArakA suyaza prApta karaneke liye saMnyAsa dhAraNa karaneke pahale bhAvanA kI jAtI hai vaha yoganirvANa kahalAtA hai // 181 // usa samaya rAgadveSa chor3akara kalyANakI prApti meM prayatna karanA cAhiye aura jo padArtha AtmAke nahIM haiM unameM 'yaha mere hai| isa saMkalpakA tyAga kara denA cAhiye // 182 / / na maiM zarIra ha, na mana ha, na vANI hai aura na ina tInoMkA kAraNa hI haiM / isa prakAra tInoMke viSayameM udvigna na hokara anyatva bhAvanAkA cintavana karanA cAhiye // 183 // isa saMsArameM maiM akelA haM na merA koI hai aura na maiM bhI kisIkA hai, isa prakAra udAra citta hokara ekatvabhAvanAkA acchI taraha cintavana karanA cAhiye // 184 // jo nitya aura ananta sukha kA sthAna hai aise lokake agrabhAga arthAta mokSasthAnameM buddhi lagAkara usa yogIko yoga (dhyAna) kI siddhike liye yoga nirvANa kriyAkI bhAvanA karanI cAhiye / bhAvArthasallekhanAmeM baiThe hue sAdhuko saMsArake anya padArthoMkA cintavana na kara eka mokSakA hI cintavana karanA cAhiye // 185 // yaha ikatIsavIM yoganirvANasaMprApti kiyA hai| tadanantara-samasta AhAra aura zarIrako chor3atA huA vaha yogirAja yoganirvANa sAdhanake liye udyata ho // 186 // jisane uttama arthAt mokSapadArthameM Adara buddhi kI hai, zarIrase mamatva chor3a diyA hai aura jisakI buddhi uttama hai aisA vaha sAdhu apane mana, vacana, kAyako apane bhinna anabhava karatA haA apane manakI pravatti paJcaparameSThiyoMke caraNoMmeM lagAve aura isa prakAra jIvanake antameM yoganirvANa sAdhanako apane AdhIna kare-svIkAra kare // 187-188 // yoga nAma samAdhikA hai usa samAdhike dvArA cittako jo Ananda hotA hai use nirvANa kahate haiM, cUMki yaha yoganirvANa iSTa padArthokA sAdhana hai-isaliye ise yoganirvANa sAdhana kahate haiM // 189 // yaha battIsavIM yoganirvANa sAdhanakriyA hai| 1 tad dhyAnam arthaprayojanaM yasya / 2 prathama bhaavnaa| 3 bhavyAGakala-la0, d0| 4 saMzrayed a0, pa0, s0| dehamanovAktrayasya / 5 saMnyAse / 6 kRtAdaraH / 7hirugbhatAtmakAn svataH Ta0 / pRthagbhUtasvarUpakAn / 8 ekAgraM kRtvA / 6 paJcapadeSu / 10 cittAhAdaH / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattamaM parva 257 tathA yogaM samAdhAya kRtaprANavisarjanaH / indropapAdamApnoti gate puNya purogatAm // 16 // indrAH syustridazAdhIzAH tejUtpAdastapobalAt / yaH sa indropapAdaH syAt kriyA'rhanmArgasevinAm // 16 // tato'sau divyazayyAyAM kssnnaadaapuurnnyauvnH| paramAnandasAbhato dIpto divya tejasA // 162 // aNimAdibhiraSTAbhiH yuto'sAdhAraNarguNaH / sahajAmbaradivyanaGamaNibhUSaNabhUSitaH // 193 // divyAnubhAvasambhUtaprabhAvaM paramudvahan / bobudhyate tadA'tmIyam aindraM divyAvadhitviSA // 164 // iti indroppaadkriyaa| paryAptamAtra evAyaM prAptajanmAvabodhanaH / punarindrAbhiSekeNa yojyate'marasattamaH // 16 // divysnggiitvaaditrmngglodgiitiniHsvnH| vicitraizcApsaronattaiH nivRttendrAbhiSecanaH // 16 // ti (ki)rITamudvahan dIpraM svasAmAjyakalAJchanam / surakoTibhirArUDhapramadairjayakAritaH // 17 // sragvI sadaMzuko dIpraH bhUSito divybhuussnnH| aindraviSTaramArUDho mahAnaSa mahIpate // 16 // iti indrAbhiSekaH / tato'yamAnatAnetAn satkRtya surasattamAn / padeSa sthApayan sveSu vidhidAne pravartate // 166 // "svavimAna ddhadAnena pronnitvibudhairvRtH| so'nubhuGakte ciraM kAlaM sukRtI sukhamAmaram // 20 // tadetadvidhidAnendrasukhodayavikalpitam / kriyAdvayaM samAmnAtaM svarlokaprabhavocitam // 201 // ___ iti vidhidaansukhodyau| Upara likhe anasAra yogoMkA samAdhAna kara arthAta mana, vacana, kAyako sthirakara jisane prANoMkA parityAga kiyA hai aisA sAdhu puNyake Age Age calanepara indropapAda kriyAko prApta hotA hai // 190 // devoMke svAmI indra kahalAte haiM, tapazcaraNake balase una indroMmeM janma lenA indropapAda kahalAtA hai| vaha indropapAdakri yA arhatpraNIta mokSamArga kA sevana karanevAle jIvoMke hI hotI hai // 191 // tadanantara vaha indra usI upapAda zayyApara kSaNabharameM pUrNayauvana ho jAtA hai aura divya tejase dedIpyamAna hotA huA paramAnandameM nimagna ho jAtA hai // 192 / / vaha aNimA mahimA Adi ATha asAdhAraNa guNoMse sahita hotA hai aura sAtha sAtha utpanna hue vastra, divyamAlA, tathA maNimaya AbhUSaNoMse suzobhita hotA hai / divya mAhAtmyase utpanna hue utkRSTa prabhAvako dhAraNa karatA huA vaha indra divya avadhijJAnarUpI jyotike dvArA jAna letA hai ki maiM indrapadameM utpanna huA haM // 193-194 / / yaha indropapAda nAmakI taitIsavIM kriyA hai| paryAptaka hote hI jise apane janmakA jJAna ho gayA hai aise indrakA phira uttamadeva loga indrAbhiSeka karate haiM // 195 / / divya saMgIta, divya bAje, divya maMgalagItoMke zabda aura apsarAoMke vicitra nRtyoMse jisakA indrAbhiSeka sampanna huA hai, jo apane sAmAjyake mukhya cihnasvarUpa dedIpyamAna mukuTako dhAraNa kara rahA hai, harSako prApta hue karor3oM deva jisakA jayajayakAra kara rahe haiM jo uttama mAlAeM aura vastra dhAraNa kiye hue hai tathA dedIpyamAna vastrAbhUSaNoMse suzobhita hai aisA vaha indra indra ke padapara ArUr3ha hokara atyanta pUjAko prApta hotA hai // 196-198 // yaha cauMtIsavIM indrAbhiSeka kriyA hai| tadanantara namrIbhUta hue ina uttama uttama devoMko apane apane padapara niyukta karatA huA vaha indra vidhidAna kriyAmeM pravRtta hotA hai // 199 // apane apane vimAnoMkI Rddhi denese saMtuSTa hue devoMse ghirA huA vaha puNyAtmA indra cirakAlataka devoMke sukhoMkA anubhava karatA hai // 20 // 5 nijavimAnaizvaryavitaraNena / 1 gate sati / 2 agresaratvam / 3 sambhUtaM la0, d0| 4 indraH / 6 amarasambandhi / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 mahApurANam proktAstvindropapAdAbhiSekadAna sukhodyaaH| indra tyAgAkhyamadhunA saMpravakSye kriyAntaram // 202 // kiJcinmAtrAvaziSTAyAM svasyAmAyuHsthitau sureTara / buddhvA svargAvatAraM svaM so'nuzAstyamarAniti / 203 / bho bhoHsudhAzanA yayambyasmAbhiH pAlitAzciram / kecit pitrIyitAH kecit putrpriityoplaalitaaH||204|| purodhomantryamAtyAnAM pade keciniyojitAH / vayasyapITha madIyasthAne dRSTAzca kecana // 20 // svaprANanivizeSaJca kecit trANAya sammatAH / kecinmAnyapade dRSTAH pAlakAH svanivAsinAm // 206 // keciccamUcarasthAne' kecicca svajanAsthayA / prajAsAmAnyamanye ca keciccAnucarAH pRthak // 207 // kecit parijanasthAne keciccAntaHpure craaH| kAzcid vallabhikA devyo mahAdevyazca kAzcana // 208 // ityasAdhAraNA prItirmayA yuSmAsa drshitaa| svAmibhaktizca yuSmAbhiH mayyasAdhAraNI dhutA // 206 // sAmprataM svargabhogeSu gato mandecchatAmaham / pratyAsanA hi me lakSmIH adya bhUlokagocarA // 210 // yuSmatsAkSi tataH kRtsnaM svaHsAmAjyaM myojjhitm| yazcAnyo matsamo bhAvI tasmai sarva smrpitm||211|| ityanutsukatAM teSu bhAvayannanu ziSya tAn / kurvannindrapadatyAgaM sa vyathAM naiti0 dhIradhIH // 212 // indratyAgakriyA saiSA tatsva gAtisarjanam / dhIrAstyajantyanAyAsAdaizyaM tAdRzamapyaho // 213 // iti indra tyAgaH / isa prakAra svargalokameM utpanna hone ke yogya ye vidhidAna aura indra sukhodaya nAmakI do kriyAeM mAnI gaI haiM // 201 // ye paiMtIsavIM aura chattIsavIM vidhidAna tathA sukhodaya kriyAeM haiN| isa prakAra indropapAda, indrAbhiSeka, vidhidAna aura sukhodaya ye indra sambandhI cAra kriyAeM kahIM / aba indratyAga nAmakI pRthaka kriyAkA nirUpaNa karatA hai / / 202 / / indra jaba apanI AyukI sthiti thor3I rahane para apanA svargase cyuta honA jAna letA hai taba vaha devoMko isa prakAra upadeza detA hai // 203 / / ki bho devo, maiMne cirakAlase ApakA pAlana kiyA hai, kitane hI devoMko maiMne pitAke samAna mAnA hai, kitane hI devoMko putrake samAna bar3e premase khilAyA hai, kitane hIko purohita, mantrI aura amAtyake sthAnapara niyukta kiyA hai, kitane hIko maiMne mitra aura pIThamardake samAna dekhA hai| kitane hI devoMko apane prANoM ke samAna mAnakara unheM apanI rakSAke liye niyakta kiyA hai, kitane hIko devoMkI rakSAke liye sammAnayogya padapara dekhA hai, kitane hIko senApatike sthAnapara niyukta kiyA hai, kitane hIko apane parivArake loga samajhA hai, kitane hIko sAmAnya prajAjana mAnA hai, kitane hIko sevaka mAnA hai, kitane hIko parijanake sthAnapara aura kitane hIko antaHpurameM rahanevAle pratIhArI Adike sthAnapara niyukta kiyA hai| kitane hI dauvayoMko vallabhikA banAyA hai aura kitanI hI deviyoMko mahAdevI padapara niyukta kiyA hai, isa prakAra maiMne Apa logoMpara asAdhAraNa prema dikhalAyA hai aura Apa logoMne bhI hamapara asAdhAraNa prema dhAraNa kiyA hai // 204-209 / / isa samaya svargake bhogoMmeM merI icchA manda ho gaI hai aura nizcaya hI pRthivI lokakI lakSmI Aja mere nikaTa A rahI hai // 210 // isaliye Aja tuma sabakI sAda kI sAkSIpUrvaka maiM svargakA yaha samasta sAmAjya choDa rahA haiM aura mere pIche mere samAna jo dUsarA indra honevAlA hai usake liye yaha samasta sAmagrI samarpita karatA haM // 211 // isa prakAra una saba devoMmeM apanI anutkaNThA arthAt udAsInatAkA anubhava karatA huA indra una sabake liye zikSA de aura dhIravIra buddhikA dhAraka ho, indra padakA tyAga kara duHkhI na ho // 212 / / isa taraha jo svargake bhogoMkA tyAga karatA hai vaha indratyAga kriyA hai / yaha bhI eka -- 1 vidhidAna / 2 svarAT pa0, la0 / 3 pitA ivAcaritAH / 4 kAmAcArya / 5 rAmAnaM yathA bhavati tathA / 6 lokapAlA ityarthaH / 7 senApati / 8 tataH kAraNAt / 6 upaziSya / 10 na gacchati / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattamaM parva avatArakriyAsyAnyA tataH saMparivartate / kRtArhatpUjanasyAnte svargAdavatariSyataH // 214 // so'yaM nRjanmasaMprAptyA siddhi 'drAgabhilASukaH / cetaH siddhanamasyAyAM samAdhatte surAdhirAT // 215 // zubhaiH SoDazabhiH svapnaiH saMsUcitamahodayaH / tadA svargAvatArAkhyAM kalyANImaznute kriyAm // 216 // iti indrAvatAraH / tato'vatIrNo garbhe'sau ratnagarbhagRhopame / janayitryA mahAdevyA zrIdevIbhivizodhite // 217 // hiraNyavRSTi dhanade prAk SaNmAsAn pravarSati / 'anvAyAntyAmivAnandAt svargasaMpadi bhUtalam // 218 // amRtazvasane mandam zrAvAti vyAptasaurabhe / bhUdevyA iva niHzvAse praklRpte pavanAmaraiH // 216 // dundubhidhvanite mandram utthite pathi vArmucAm / zrakAlastanitAzaGkAm zrAtanvati zikhaNDinAm // 220 // mandAratrajamamlAnim zrAmodAhRtaSaTpadAm / muJcatsa guhyakAkhyeSu 12 nikAyeSvamRtAzinAm // 221 // devISUpacarantISu devIM bhuvanamAtaram / lakSmyA samaH samAgatya zrIhIdhIdhRtikortiSu // 222 // kasmi~zcit sukRtAvAse" puNye rAjarSimandire / hiraNyagarbho dhatte'sau hiraNyotkRSTajanmatAm // 223 // hiraNya sUcitotkRSTajanyatvAt sa tathA zrutim " / bibhrANAM tAM kriyAM dhate garbhastho'pi tribodhabhRt // 224 // iti hiraNyajanmatA / Azcarya kI bAta hai ki dhIravIra puruSa svargake vaise aizvaryako bhI binA kisI kaSTake chor3a dete haiM / / 213 || isa prakAra yaha saiMtIsavIM indratyAga kriyA hai / 259 tadanantara- jo indra Ayuke antameM arahantadevakA pUjana kara svargase avatAra lenA cAhatA hai usake AgekI avatAra nAmakI kriyA hotI hai || 214 || maiM manuSya janma pAkara bahuta zIghra mokSa prApta kiyA cAhatA hUM yahI vicAra kara vaha indra apanA citta siddha bhagavAnko namaskAra karane meM lagAtA hai / / 215 // zubha solaha svapnoMke dvArA jisane apanA bar3A bhArI abhyudaya - mAhAtmya sUcita kiyA hai aisA vaha indra usa samaya kalyANa karanevAlI svagatAra nAmakI kriyAko prApta hotA hai / / 216 // | yaha ar3atIsavIM indrAvatAra kiyA hai / tadanantara- ve mAtA mahAdevIke zrI Adi deviyoMke dvArA zuddha kiye hue ratnamaya garbhAgAra ke samAna garbha meM avatAra lete haiM / / 217 || garbha meM Aneke chaha mahIne pahalese jaba kubera gharapara ratnoM kI varSA karane lagatA hai aura vaha ratnoMkI varSA aisI jAna par3atI hai mAno Anandase svargakI sampadA hI bhagavAn ke sAtha sAtha pRthivItalapara A rahI ho // jaba amRta ke samAna sukha denevAlI vAyu manda manda bahakara saba dizAoM meM phaila rahI ho tathA aisI jAna par3atI ho mAno pavanakumAra devoMke dvArA nirmANa kiyA huA pRthivIrUpI devIkA niHzvAsa hI ho / jaba AkAzameM uThI huI- phailI huI dundubhi bAjoMkI gaMbhIra AvAja mayUroMko asamaya meM honevAlI meghagarjanAkI zaMkA utpanna kara rahI ho / jaba guhacaka nAma ke devoMke samUha kabhI mlAna na honevAlI aura sugandhike kAraNa bhUmaroMko apanI ora khIMcane vAlI kalpavRkSake phUloM kI mAlAoMko barasA rahe hoN| aura jaba zrI, hI, buddhi, dhRti aura kIrti nAmakI deviyAM lakSmI ke sAtha Akara svayaM jaganmAtA mahAdevIkI sevA kara rahI hoM usa samaya puNyake nivAsabhUta kisI pavitra rAjamandira meM ve hiraNyagarbha bhagavAn hiraNyotkRSTa janma dhAraNa karate haiM / 218223|| jo garbha meM sthita rahate hue bhI tIna jJAnako dhAraNa karanevAle haiM aise bhagavAn, hiraNya 1 so'haM la0 / 2 jhaTiti / 3 namaskAre / 4 samAhitaM kurute / 5 gacchati / 6 jananyAH / 'janayitrI prasUrmAtA jananI' ityabhidhAnAt / 7 zrIhrItyAdibhiH / 8 sahAgacchantyAm / 6 amRtavadAhlAdakaramArute / 10 vyAptamArute la0 / 11 vAyukumAraiH / 13 devabhedeSu / 13 svayaM la0 / 14 puNyasthAne / 15 hiraNyotkRSTajanmatAbhidhAnam / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 mahApurANam 'vizvezvarA jaganmAtA mahAdevI mahAsatI / pUjyA sumaGagalA ceti dhatte rUDhi jinAmbikA // 225 // kulAdrinilayA devyaH zrIhrodho dhRtikIrtayaH / samaM lakSmyA SaDetAzca sammatA jinamAtRkAH // 226 // janmAnantaramAyAtaiH surendrermerumUrddhani / yo'bhiSekavidhiH kSIrapayodheH zucibhirjalaiH // 227 // mandarendrAbhiSeko'sau kriyA'sya parameSThinaH / sA punaH supratItatvAt bhUyo neha pratanyate // 228 // iti mandarendrAbhiSekaH / tato vidyopadezo'sya svatantrasya svayambhuvaH / ziSyabhAvavyatikrAntiH gurupUjopalambhanam // 226 // tadendrAH pUjayantya enaM trAtAraM trijagadgurum / zrazikSito'pi devatva sammato'sIti vismitAH // 230 // iti gurupUjanam / tataH kumArakAle'sya yauvarAjyopalambhanam / paTTabandho'bhiSe kazca tadAsya syAnmahaujasaH // 231 // iti yauvarAjyam / svarAjyamadhi rAjye'bhiSiktasyAsya kSitIzvaraH / zAsataH sArNavAmenAM kSitimapratizAsanAm // 232 // iti svarAjyam / cakralAbho bhavedasya nidhiratnasamudbhave / nijaprakRtibhiH pUjA sAbhiSekA'dhirADiti // 233 // iti cakralAbhaH arthAt suvarNakI varSAse janmakI utkRSTatA sUcita honeke kAraNa hiraNyotkRSTa janma isa sArthaka nAmako dhAraNa karanevAlI kriyAko dhAraNa karate haiM ||224 || yaha unatAlIsavIM hiraNyotkRSTa janmatA kriyA hai / usa samaya vaha bhagavAnkI mAtA vizvezvarI, jaganmAtA, mahAdevI, mahAsatI, pUjyA aura sumaMgalA ityAdi nAmoMko dhAraNa karatI hai / / 225 // kulAcaloMpara rahanevAlI zrI, hI, buddhi, dhRti, kIrti aura lakSmI ye chaha deviyAM jinamAtRkA arthAt jinamAtAkI sevA karanevAlI kahalAtI haiM // 226 // janmake anantara Aye hue indroMke dvArA meru parvatake mastaka para kSIrasAgara ke pavitra jalase bhagavAn kA jo abhiSeka kiyA jAtA hai vaha una parameSThIkI mandarAbhiSeka kriyA hai / vaha kriyA atyanta prasiddha hai isaliye yahAM usakA phirase vistAra nahIM kiyA jAtA hai // 227 - 228 // yaha cAlIsavIM mandarAbhiSeka kriyA hai / tadanantara svataMtra aura svayaMbhU rahane vAle bhagavAnke vidyAoMko upadeza hotA hai ve ziSyabhAvake binA hI gurukI pUjAko prApta hote haiM arthAt kisIke ziSya hue binA hI sabake guru kahalAne lagate haiM // 229 // | usa samaya indra loga Akara he deva, Apa azikSita honepara bhI sabako mAnya haiM isa prakAra Azcaryako prApta hote hue sabakI rakSA karanevAle aura tInoM jagat ke guru bhagavAn kI pUjA karate haiM // 230 // yaha ikatAlIsavIM gurupUjana kriyA hai / tadanantara kumArakAla Anepara unheM yuvarAjapadakI prApti hotI hai, usa samaya mahApratApavAn una bhagavAn ke rAjyapaTTa bAMdhA jAtA hai aura abhiSeka kiyA jAtA hai // 231 // yaha biyAlIsavIM yauvarAjya kriyA hai / tatpazcAt samasta rAjAoMne rAjAdhirAja ( samrAT ) ke padapara jinakA abhiSeka kiyA hai aura jo dUsare ke zAsanase rahita isa samudra paryantakI pRthivIkA zAsana karate haiM aise una bhagavAn ke svarAjyakI prApti hotI hai // 232 // | yaha taitAlIsavIM svarAjya kriyA hai / isake bAda nidhiyoM aura ratnoMkI prApti honepara unheM cakrakI prApti hotI hai usa samaya 1 vizvezvarI la0 / 2 ziSyatvAbhAvaH / 3 gurupUjAprAptiH / svasya svayameva gururiti bhAvaH / 4 pUjayantyetaM la0, da0 / 5 rakSataH / 6 AtmIyaprajAparivAraiH / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattama parva 261 dizAJjayaH sa vijJa yo yo'sya digvijyodymH| cakraratna puraskRtya jayataH sArNavAM mahIm // 234 // iti dizAJjayaH / siddhadigvijayasyAsya svpuraanuprveshn| kriyA cakrAbhiSekAhA sA'dhunA samprakIrtyate // 23 // cakraratnaM purodhAya praviSTaH svaM niketanam / parAyavibhavopetaM svavimAnApahAsi yat // 236 // tatra kSaNamivAsIne ramye pramadamaNDape / cAmara:jyamAno'yaM sanirbhara ivAdrirAT // 237 // saMpUjya nidhiranAni kRtacakramahotsavaH / datvA kimicchakaM dAnaM mAnyAn sammAnya pArthivAn // 23 // tato'bhiSekamApnoti paarthivairmhitaanvyH| nAndItUryeSu gambhIraM pradhvanatsu sahasrazaH // 236 // yathAvadabhiSiktasya tirITAropaNaM ttH| kriyate pArthivairmukhyaiH catubhiH prathitAnvayaiH // 240 // mahAbhiSekasAmagracA kRtacakrAbhiSecanaH / kRtamaGagalanepathyaH pArthivaiH praNato'bhitAH // 241 // tiroTaM sphuTaratnAMza jaTilIkRtadigmukham / dadhAnazcakrasAmAjyakakudaM" nRpapuDagavAH // 242 // ratnAMzucchuritaM bibhUt karNAbhyAM kuNDaladvayam / yadvAgdevyAH samAkrIDAratha cakradvayAyitam // 243 // taaraalitrlsthlmuktaaphlmuroghe| dhArayan hAramAbaddhamiva maGagalatoraNam // 244 // samasta prajA unheM rAjAdhirAja mAnakara unakI abhiSeka sahita pUjA karatI hai // 233 // yaha cakra lAbha nAmakI cavAlIsavIM kriyA hai| tadanantara cakraratnako Age kara samudrasahita samasta pathivIko jItane vAle una bhagavAnkA jo dizAoMko jItane ke liye udyoga karanA hai vaha dizAMjaya kahalAtA hai // 234 // yaha dizAMjaya nAmakI paiMtAlIsavIM kriyA hai| jaba bhagavAna digvijaya pUrNakara apane nagarameM praveza karane lagate haiM taba unake cakrAbhiSeka nAmakI kriyA hotI hai| aba isa samaya usI kriyAkA varNana kiyA jAtA hai // 235 / / ve bhagavAn cakra ratnako Aga kara apane usa rAjabhavana meM praveza karate haiM jo ki bahumalya vaibhavase sahita hotA hai aura svargake vimAnoMkI ha~sI karatA hai // 236 // vahAMpara ve manohara AnandamaNDapameM kSaNabhara virAjamAna hote haiM usa samaya unapara camara DhulAye jAte haiM jisase ve aise jAna par3ate haiM mAno nirbharanosahita sumeru parvata hI ho // 237 / / usa samaya ve nidhiyoM aura ratnoMkI pUjAkara cakra prApta honekA bar3A bhArI utsava karate haiM, kimicchaka dAna dete haiM aura mAnanIya rAjAoMkA sanmAna karate haiM / / 238 / / tadanantara turahI Adi hajAroM mAMgalika bAjoka gabhora zabda karata rahana para va uttama uttama ku hue rAjAoMke dvArA abhiSekako prApta hote haiM // 239 // tadanantara-vidhipUrvaka jinakA abhiSeka kiyA gayA hai aise una bhagavAnke mastakapara prasiddha prasiddha kulameM utpanna hue mukhya cAra rAjAoMke dvArA mukuTa rakkhA jAtA hai // 240 // isa prakAra mahAbhiSekakI sAmagrI se jinakA cakrAbhiSeka kiyA gayA hai, jinhoMne mAGgalika veSa dhAraNa kiyA hai, jinheM cAroM ora se rAjA loga namaskAra kara rahe haiM, jo dedIpyamAna ratnoMkI kiraNoMse samasta dizAoMko vyApta karanevAle tathA cakravartIke sAmAjyake cihnasvarUpa mukuTako dhAraNa kara rahe haiM, rAjAoMmeM zreSTha haiM, jo apane donoM kAnoMmeM ratnoMkI kiraNoMse vyApta tathA sarasvatIke krIr3Arathake pahiyoMkI zobhA denevAle do kuNDaloMko dhAraNa kara rahe haiM, jo vakSaHsthalarUpI gharake sAmane khar3e kiye hae mAMgalikatoraNake samAna sazobhita honevAle aura tArAoMkI paMktike samAna caMcala tathA 1kSaNaparyantameva / 2 vihitckrpuujnH| 3 sampUjya / 4 alngkaarH| 5 cihna pradhAnaM vA / 'pradhAne rAjaliGge ca vRSAGge kumudo'striyAmityabhidhAnAt / 6 mizritam / 7 krIDAnimittaspandana / Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 mahApurANam vilasadbrahmasUtreNa pravibhaktatanannatiH / taTanirbharasampAtaramyatirivAdripaH // 24 // sadratnakaTakaM proccaiH zikharaM bhujayoryugam / dvAghimazlAghi bibhANa: kulakSmAdhadvayAyitam // 246 // kaTimaNDalasaMsaktalasatkAJcIparicchadaH / mahAdvIpa ivopAntaratnavedIpariSkRtaH // 247 // mandAraka smaamodlgnaalikuljhNkRtH| kimapyArabdhasaGagItamiva zekharamadvahan // 248 // tatkAlocitamanyacca dadhanmaGagalabhUSaNam / sa tadA lakSyate sAkSAllakSmyAH puJja ivocchikhaH // 246 // prItAzcAbhiSTuvantyenaM tadAmI nRpsttmaaH| vizvaJjayo dizAjetA divyamUtirbhavAniti // 250 / / paurAH prakRtimukhyAzca kRtpaadaabhissecnaaH| tatkramArcanamAdAya kurvanti svazirodhatam // 25 // zrIdevyazca saridevyoM devyo vizvezvarA api / samupetya niyogaH svastadainaM paryupAsate // 252 // iti cakrAbhiSekaH / cakrAbhiSeka ityekaH samAkhyAtaH kriyaavidhiH| tadanantaramasya syAt sAmAjyAkhyaM kriyAntaram // 253 // aparedhudinArambhe dhRtapuNyaprasAdhanaH / madhye mahAnRpasabhaM nRpAsanamadhiSThitaH / / 254 // dIpraiH prakIrNakavAtaH svdhuniisiikrojjvlH| vAranArIkarAdhUtaH bIjyamAnaH samantataH // 25 // sevAgataH pRthivyAdidevatAMzaH pariSkRtaH / dhRtiprazAntadIptyojo nirmalatvopamA dibhiH // 256 // bar3e bar3e motiyoMse yukta hAra dhAraNa kiye hue haiM, zobhAyamAna yajJopavItase jinake zarIrakI uccatA prakaTa ho rahI hai aura isI kAraNa jo taTapara par3ate hue nirbharanoMse sandara AkAravAle sameru parvatake samAna jAna par3ate haiM, jo ratnoMke kaTaka arthAta kaDoM (pakSa meM ratnamaya madhyabhAgoM) se sahita, UMce UMce zikharoM arthAt kandhoM (pakSa meM coTiyoM) se yukta, lambAIse suzobhita aura isaliye hI do kulAcaloMke samAna AcaraNa karanevAlI do bhujAoMko dhAraNa kara rahe haiM, jinakI kamarapara dedIpyamAna karadhanI saTI huI hai aura usase jo aise jAna par3ate haiM mAno cAroM orase ratnamayI vedIke dvArA ghirA huA koI mahAdvIpa hI ho, jo mandAra vRkSake phUloMkI sugandhike kAraNa Akara lage hue bhamaroMke samUhakI jhaMkAroMse kucha gAte hueke samAna suzobhita honevAle zekharako dhAraNa kara rahe haiM tathA usa kAlake yogya anya anya mAMgalika AbhUSaNa dhAraNa kiye hue haiM aise ve bhagavAn usa samaya aise jAna par3ate haiM mAno jisakI zikhA UMcI uTha rahI haiM aisA sAkSAt lakSmIkA puJja hI ho / / 241-249 / / usa samaya anya uttama uttama rAjA loga saMtuSTa hokara unakI isa prakAra stuti karate haiM ki Apane samasta saMsArako jIta liyA hai, Apa dizAoMko jItanevAle haiM aura divyamUrti haiM // 250 // nagaranivAsI loga tathA maMtrI Adi mukhya mukhya puruSa unake caraNoMke abhiSeka karate haiM aura unakA caraNodaka lekara apane apane mastakapara dhAraNa karate haiM // 251 // zrI hrI Adi deviyAM, gaGgA sindhu Adi deviyAM tathA vizvezvarA Adi deviyAM apane apane niyogoMka anasAra Akara usa samaya unakI upAsanA karatI haiM // 252 // yaha cakrAbhiSeka nAmakI chiyAlIsavI kriyA hai / ___ isa prakAra unakI yaha eka cakrAbhiSeka nAmakI kriyA khii| aba isake bAda sAmrAjya nAmakI dUsarI kriyA kahate haiM / / 253 / / dUsare dina prAtaHkAlake samaya jinhoMne pavitra AbhUSaNa dhAraNa kiye haiM jo bar3e bar3e rAjAoMkI sabhAke bIca meM rAjasihAsanapara virAjamAna haiM, jinapara dedIpyamAna, gaGgA nadIka jalaka choToka samAna ujjvala aura gaNikAoka hAyasaM hilAya hae camara cAroM orase DhalAye jA rahe haiM, jo dhati, zAnti, dIpti, oja aura nirmalatAko utpanna karanevAle 1daina shlaaghi| 2 privessttitH| 3 ISad / 4 gaMgAdevyAdayaH / 5 pavitrAlaGkAraH / 6 mahAnRpasabhAyAH madhye / 7pRthivyaptejovAyu gaganAdhidevatAvikriyAzarIraiH ityarthaH / 8 bhUSitaH / 6 balam / 'ojo dIptau bale' ityabhidhAnAt / 10 utpAdakaiH / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattama parva 263 tAn prajAnugrahe nityaM samAdhAnena yojayan / sammAnadAnavizrambhaiH2 prakRtIranuraJjayan // 257 // pArthivAn praNatAn yUyaM nyAyaiH pAlayata prajAH / anyAyaSu pravRttAzced vRttilopo' dhruvaM hi vaH // 258 / / nyAyazca dvitayo duSTanigrahaH ziSTapAlanam / so'yaM sanAtanaH kSAtro dharmo rakSyaH prajezvaraiH // 25 // divyAstradevatAzcAmUrArAdhyAH syuvidhAnataH / tAbhistu suprasannAbhiH avazyaM bhAvuko jayaH // 260 // rAjavRttimimAM samyak paalydbhirtndritH| prajAsu vartitavyaM bho bhavadbhiAyavartmanA // 26 // pAlayeca ima dharma sa dharmavijayI bhavet / mAM jayed vijitAtmA hi kSatriyo nyAyajIvikaH // 262 // ihaiva syAd yazolAbho bhalAbhazca mhodyH| pramutrAbhyudayAvAptiH kamAt trailokyanirjayaH // 263 // iti bhUyo'nuziSyaitAn prajApAlanasaMvidhau / svayaM ca 'pAlayatyenAn yogakSemAnucintanaH // 264 // tadidaM tasya sAmAjyaM nAma dharya kriyAntaram / yenAnupAlitenAyamihAmutra ca nandati // 26 // iti sAmAjyam / evaM prajAH prajApAlAnapi pAlayatazciram / kAle kasmiMzcidutpannabodhe dIkSodyamo bhavet // 266 // pRthivI Adi devatAoMke aMzoMse arthAt unake vaikriyika zarIroMse haiM,jo una devatAoMko samAdhAnapUrvaka nirantara prajAke upakAra karane meM lagA rahe haiM aura Adara satkAra, dAna tathA vizvAsa Adi se jo maMtrI Adi pramukha kAryakartAoMko Anandita kara rahe haiM aise ve mahArAja namaskAra karate hue rAjAoMko isa prakAra zikSA dete haiM ki tuma loga nyAyapUrvaka prajAkA pAlana karo, yadi anyAyameM pravRtti rakkhoge to avazya hI tumhArI vRttikA lopa ho jAvegA // 254-258 / / nyAya do prakArakA hai-eka duSToMkA nigraha karanA aura dUsarA ziSTa puruSoMkA pAlana karanA / yahakSatriyoMkA sanAtana dharma hai| rAjAoMko isakI rakSA acchI taraha karanI cAhiye // 259 // ye divya astroMke adhiSThAtA deva bhI vidhipUrvaka ArAdhanA karane yogya haiM kyoMki inake prasanna honepara yuddhameM vijaya avazya hI hotI hai / / 260 // isa rAjavRttikA acchI taraha pAlana karate hue Apa loga Alasya chor3akara prajAke sAtha nyAya-mArgase bartAva karo // 261 / / jo rAjA isa dharmakA pAlana karatA hai vaha dharmavijayI hotA hai kyoMki jisane apanA AtmA jIta liyA hai tathA nyAyapUrvaka jisakI AjIvikA hai aisA kSatriya hI pRthivIko jIta sakatA hai // 262 / / isa prakAra nyAyapUrvaka bartAva karane se isa saMsArameM yazakA lAbha hotA hai, mahAn vaibhavake sAtha sAtha pRthivIkI prApti hotI hai, aura paralokameM abhyudaya arthAt svargakI prApti hotI hai aura anukramase vaha tInoM lokoMko jIta letA hai arthAt mokSa avasthA prApta kara letA hai / / 263 / / isa prakAra ve mahArAja prajApAlanakI rItiyoMke viSayameM una rAjAoMko bAra-bAra zikSA dete haiM tathA yoga aura kSemakA bAra bAra cintavana karate hue unakA svayaM pAlana karate haiM // 264 // isa prakAra yaha unakI dharmasahita sAmAjya nAmakI vaha kriyA hai jisake ki pAlana karanese yaha jIva isa loka tathA paraloka donoM hI lokoMmeM samRddhiko prApta hotA hai // 265 // yaha saiMtAlIsavIM sAmAjya kriyA hai / ___ isa prakAra bahuta dina taka prajA aura rAjAoMkA pAlana karate hue una mahArAjake kisI samaya bhedavijJAna utpanna honepara dIkSA grahaNa karaneke liye udyama hone 1pRthivyAdidevatAMzAn / 2 snehaiH vizvAsairvA / 3 pravRttizcet pa0, la0, d0| 4 nijanijarAjyalopo bhavati / 5 niyamena bhavati / 6 evaM sati / 7 zikSAM kRtvA / 8 pAlayatyetAn la0, 10, d0| 6 sAmAjyanAmakriyAntareNa / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 mahApurANam far niSkrAntirasyeSTA kriyA rAjyAd virajyataH / laukAntikAmarairbhUyo bodhitasya samAgataiH // 267 // kRtarAjyArpaNo jyeSThe sUnau' pArthivasAkSikam / santAnapAlane cAsya karotItyanuzAsanam // 268 // tvayA nyAyadhanenAGga bhavitavyaM prajAdhUtau / prajA kAmadughA dhenuH matA nyAyena yojitA // 266 // rAjavRttamidaM viddhi yannyAyena dhanArjanam / vardhanaM rakSaNaM cAsya' 'tIrthe ca pratipAdanam // 270 // prajAnAM pAlanArtha ca mataM matyanupAlanam / matirhitAhitajJAnam zrAtrikAmutrikArthayoH // 271 // tataH kRtendriyajayo vRddhasaMyogasampadA / dharmArtha' zAstravijJAnAt prajJAM saMskartumarhasi // 272 // zranyathA vimatirbhUpo yuktAyuktAnabhijJakaH / zranyathA'nyaiH praNeyaH' syAnmithyAjJAna lavoddhitaiH // 273 // kulAnupAlane cAyaM mahAntaM yatnamAcaret / ajJAtakuladharmo hi durv tadUSayet kulam // 274 // tathAyamAtmarakSAyAM sadA yatnaparo bhavet / rakSitaM hi bhavet sarvaM nRpeNAtmani rakSite // 275 // zrapAyo hi sapatnebhyo nRpasyArakSitAtmanaH / AtmAnujIvivagrgAcca kruddhalubdhavimAnitAt // 276 // "tasmAd rasadatIkSNAdIn zrapAyAnariyojitAn / parihRtya nirjariSTaH svaM prayatnena pAlayet // 277 // syAt samaJjasavRttitvamapyasyAtmAbhirakSaNe / zrasamaJjasavRttau hi nijairapyabhibhUyate // 278 // lagatA hai // 266 // jo rAjyase virakta ho rahe haiM aura Aye hue laukAntika deva jinheM bAra bAra prabodhita kara rahe haiM aise una bhagavAn kI yaha niSkrAnti nAmakI kriyA kahI jAtI hai // 267 // ve samasta rAjAoM kI sAkSIpUrvaka apane bar3e putrake liye rAjya sauMpa dete haiM aura saMtAna- pAlana karane ke liye use isa prakAra zikSA dete haiM // 268 // he putra, tujhe prajAke pAlana karane meM nyAyarUpa dhanase mukta honA cAhiye arthAt tU nyAyako hI dhana samajha, kyoMki nyAyapUrvaka pAlana kI huI prajA manorathoMko pUrNa karanevAlI kAmadhenu gAyake samAna mAnI gaI hai || 269 || he putra, tU ise hI rAjavRtta arthAt rAjAoMkA kartavya samajha ki nyAyapUrvaka dhana kamAnA, usakI vRddhi karanA, rakSA karanA tathA tIrthasthAna athavA yogya pAtroMkA denA // 270 // prajAkA pAlana karaneke liye sabase apanI buddhikI rakSA karanI cAhiye, isa loka aura paraloka donoM lokasambandhI padArthoM ke viSaya meM hita tathA ahitakA jJAna honA hI mati kahalAtI hai || 271 // isaliye vRddha manuSyoMkI saMgati rUpI sampadAse indriyoMpara vijaya prApta kara tuma dharmazAstra aura arthazAstra ke jJAnase apanI buddhiko susaMskRta banAne ke yogya ho arthAt buddhike acche saMskAra banAo / / 272 / / yadi rAjA isase viparIta pravRtti karegA to vaha hita tathA ahitakA jAnakAra na hone se buddhibhUSTa ho jAvegA aura aisI dazA meM vaha mithyAjJAnake aMza mAtrase uddhata hue anya kumArgagAmiyoMke vaza ho jAvegA // 273 // rAjAoM ko apane kulakI maryAdA pAlana karane ke liye bahuta bhArI prayatna karanA cAhiye kyoMki jise apanI kulamaryAdAkA jJAna nahIM hai vaha apane durAcAroMse kulako dUSita kara sakatA hai || 274 || isake sivAya rAjAko apanI rakSA karane meM bhI sadA yatna karate rahanA cAhiye kyoMki apane Apake surakSita rahanepara hI anya saba kucha surakSita raha sakatA hai || 275 // jisane apane ApakI rakSA nahIM kI hai aise rAjAkA zatruoMse tathA krodhI, lobhI aura apamAnita hue apane hI sevakoMse vinAza ho jAtA hai // 276 // isaliye zatruoMke dvArA kiye hue prArambha meM sarala kintu phalakAlameM kaThina apAyoMkA parihAra kara apane iSTa vargoMke dvArA prayatnapUrvaka apanI rakSA karanI cAhiye || 277 || isake sivAya 1 prajApatI nimittam / 2 dhanasya / 3 pAtre | 6 nItizAstra | 7 bhUyo i0, pa0, sa0 / 8 vazyaH / 11 tasmAt kAraNAt / 12 rasatAmAsvAdaM kurvatAmakaTukAdIn rasanakAle anubhavanakAle svAdurasapradAn vipAkakAle kaTukAnityarthaH / 13 AtmarakSAnimittam / - tmAdirakSaNe a0, pa0, da0 / 4 nijabuddhirakSaNam / 5 tataH kAraNAt / dAyAdebhyaH zatrubhyo vA / 10 tiraskRtAt / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattama parva 265 samaJjasatvamasyeSTaM prajAsvaviSamekSitA' / 'pAnazaMsyamavAgdaNDapAruSyAdivizeSitam // 276 / / tato jitAriSaDvargaH svAM vRtti pAlayannimAm / svarAjya susthito rAjA pretya ceha ca nandati // 280 // samaM samaJjasatvena kulamatyAtmapAlanam / prajAnupAlanaM ceti proktA vRttirmahIkSitAm // 28 // "tataH kSAtramimaM dharma yathoktamanupAlayan / sthito rAjya yazodharma vijayaM ca "tvamApnuhi // 282 // prazAntadhIH samutpannabodhirityanuziSya tam / pariniSkrAntikalyANa surendrarabhipUjitaH // 283 // mahAdAnamayo datvA sAmAjyapadamutsRjan / sa rAjarAjo rAjarSiniSkAmati gRhAd vanam // 284 // dhaureyaH pAthi vaiH kiJcit samutkSiptAM mahItalAt / skandhAdhiropitAM bhayaH surendrarbhaktinirbharaiH // 28 // prArUDhaH zibikAM divyAM diiptrtnvinimitaam| vimAnavasati bhAnorivA''yAtAM mahItalam // 286 // purassaraSu niHzeSaniruddhavyomavothiSu / surAsareSa tanvatsa saMdigdhArkaprabha nabhaH // 287 // 'anasthiteSa samprItyA pArthivaSa sasaMbhamam / kamAramagrataH kRtvA prAptarAjyaM navodayam // 28 // anuyAyini tatyAgAdiva mandIbhavadyutau / nidhInAM saha ratnAnAM sandohe'bhyarNasaMkSaye // 28 // rAjAko apanI tathA prajAkI rakSA karane meM samaMjasavRtti arthAt pakSapAtarahita honA cAhiye kyoMki jo rAjA asamaMjasavRtti hotA hai, vaha apane hI logoMke dvArA apamAnita hone lagatA hai // 278 // samasta prajAko samAna rUpase dekhanA arthAta kisIke sAtha pakSapAta nahIM karanA hA rAjAkA samajasatva guNa kahalAtA hai| usa samajasatva guNama krUratA yA ghAtakapanA nahIM honA cAhiye aura na kaThora vacana tathA daNDakI kaThinatA hI honI cAhiye / / 279 / / isa prakAra jo rAjA kAma, krodha, lobha, moha, mada aura mAtsarya ina chaha antaraGga zatruoMko jItakara apanI isa vRttikA pAlana karatA huA svakIya rAjyameM sthira rahatA hai vaha isa loka tathA paraloka donoM hI lokoMmeM samRddhivAn hotA hai / / 280 // pakSapAtarahita hokara sabako eka samAna dekhanA, kulakI maryAdAkI rakSA karanA, baddhikI rakSA karanA, apanI rakSA karanA aura prajAkA pAlana karanA yaha saba rAjAoMkI vRtti kahalAtI hai // 281 / / isaliye he putra, Upara kahe hue isa kSAtradharmakI rakSA karatA huA tU rAjyameM sthira rahakara apanA yaza, dharma aura vijaya prApta kara / / 282 / / jinakI buddhi atyanta zAnta hai aura jinheM bhedavijJAna utpanna huA hai aise ve bhagavAn Upara likhe anusAra putrako zikSA dekara dIkSAkalyANake liye indroMke dvArA pUjita hote haiM // 283 // athAnantara mahAdAna dekara sAmAjyapadako chor3ate hue ve rAjAdhirAja rAjarSi gharase vanake liye nikalate haiM // 284 // prathama hI mukhya mukhya rAjA loga jise pRthivItalase uThAkara kaMdhepara rakhakara kucha dUra le jAte haiM aura phira bhaktise bhare hue deva loga jise apane kaMdhoMpara rakhate haiM, jo dedIpyamAna ratnoMse banI huI hai aura jo pRthivItalapara Aye hue sUryake vimAnake samAna jAna par3atI hai aisI divya pAlakIpara ve bhagavAn savAra hote haiM / / 285-286 // jisa samaya samasta AkAza-mArgako rokate hue aura apanI kAntise AkAzameM sUrya kI prabhAkA saMdeha phailAte hue sura aura asura Age calate haiM, jise rAjya prApta huA hai aura jisakA navIna udaya prakaTa huA hai aise kumArako Age kara bar3e prema aura saMbhamake sAtha jaba samasta rAjA loga bhagavAnke samIpa khar3e hote haiM, jinakA bhagavAnke samIpa rahanA chUTa cukA hai aura bhagavAnke chor3a denese hI mAno jinakI kAnti manda par3a gaI hai aise nidhi aura ratnoMkA samUha jaba unake pIche pIche AtA hai, jisane vAyuke vegase ur3atI huI dhvajAoMke samUhasa AkAzako vyApta 1 smdrshitvm| 2 anuzaMsasya bhaavH| aghAtukatvamityarthaH / 3 bhvaantre| 4 tataH kAraNAt / 5 svamApnuhi pa0, i0| 6 putram / 7 dIkSAvanam / 8 antaHsthiteSu la0 / 34 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 mahApurANam sainye ca kRtasannAhe zanaiH samanugacchati / maruddhRtadhvajavAtaniruddhapavanAdhvani // 26 // dhvanatsu su ratUryeSu nRtyatyamsarasA gnne| gAyantISu kalakvANaM kinnarISu ca maGagalam // 26 // bhagavAnabhiniSkrAntaH puNya' kasmiMzcidAzrame / sthitaH zilAtale svasmizcetasIvAtivistute // 262 // nirvANadIkSayAtmAnaM yojayannaddhatodayaH / surAdhipaH kRtAnandacitaH parayejyayA // 263 // yo'tra zeSo pravidhiyuktaH keshpuujaadilkssnnH| prAgeva sa tu nirNIto niSkrAntau vRSabhezinaH // 264 // iti niSkrAntiH / (pariniSkrAntireSA syAt kriyA nirvANadAyinI / ataH paraM bhavedasya mumukSoryogasammahaH // 26 // yadAyaM tyaktabAhyAntassaGago "niHsaGagamAcaret / "saduzcaraM tapoyogaM jinakalpamanuttaram // 266 / / tadA'sya kSapakazreNIm AruDhasyocite pade / zukladhyAnAgninirdagdhaghAtikarmaghanATaveH // 26 // prAdurbhavati niHzeSabahirantarmalakSayAt / kevalAkhyaM paraM jyotirlokAlokaprakAzakam // 268 // .. tadetatsiddhasAdhyasya prApuSaH paramaM mhH| yogasammaha ityAkhyAm anudhatte kriyAntaram // 266) jJAnadhyAnasamAyogo yogo yastatkRto mahaH / mahimAtizayaH so'yam prAmnAto yogasammahaH // 30 // iti yogasammahaH / tato'sya kevalotpattau puujitsyaamreshvraiH| bahivibhUtirudbhUtA prAtihAryAdilakSaNA // 301 // kara liyA hai aisI senA apanI vizeSa racanA banAkara jisa samaya dhIre dhIre unake pIche calane lagatI hai tathA jisa samaya devoMke turahI Adi bAje bajate haiM, apsarAoMkA samUha nRtya karatA hai aura kinnarI deviyAM manohara zabdoMse maMgalagIta gAtI haiM, usa samaya ve bhagavAn kisI pavitra AzramameM apane cittake samAna vistRta zilAtalapara virAjamAna hokara dIkSA lete haiN| isa prakAra jinakA udaya Azcarya karanevAlA hai aura jo nirvANadIkSAke dvArA apane Apako yukta kara rahe haiM aise bhagavAnkI indra loga utkRSTa sAmagrIke dvArA Anandake sAtha pUjA karate haiM // 287-293 // isa kriyAmeM keza loMca karanA, bhagavAna kI pUjA karanA Adi jo bhI kArya avaziSTa raha gayA hai usa sabakA bhagavAn vRSabhadevakI dIkSAke samaya varNana kiyA jA cukA hai||294|| isa prakAra yaha ar3atAlIsavIM niSkrAnti kriyA hai / / yaha nirvANako denevAlI pariniSkrAnti nAma kI kriyA hai / aba isake Age mokSakI icchA karanevAle una bhagavAnke yogasaMmaha nAmakI kriyA hotI hai // 295 / / jaba ve bhagavAn bAhya aura Abhyantara parigrahako chor3akara niSparigraha avasthAko prApta hote haiM aura atyanta kaThina tathA sarvazreSTha jinakalpa nAmake tapoyogako dhAraNa karate haiM taba kSapaka zreNIpara ArUr3ha hue aura yogya pada arthAta guNasthAnameM jAkara zukladhyAnarUpI agnise ghAtiyAkarmarUpI saghana vanako jalA denevAle una bhagavAnke samasta bAhya aura antaraGga malake naSTa ho jAnese loka tathA alokako prakAzita karanevAlI kevalajJAna nAmakI utkRSTa jyoti prakaTa hotI hai // 296298 // isa prakAra jinake samasta kArya siddha ho cuke haiM aura jinheM utkRSTa teja prApta huA hai nake yaha eka bhinna kriyA hotI hai jo ki 'yogasammaha' isa nAmako dhAraNa karatI hai // 299 // jJAna aura dhyAnake saMyogako yoga kahate haiM aura usa yogase jo atizaya teja utpanna hotA hai vaha yogasammaha kahalAtA hai / / 300 / yaha yogasammaha nAmakI unaMcAsavI kriyA hai / tadanantara kevalajJAna utpanna honepara indroMne jinakI pUjA kI hai aise una bhagavAnke 5 mudurdharaM 1 pvitre| 2 prdeshe| 3 vidhirmukta-da0, l0| 4 naiHsaGagya-da0, la0,pa0 / pa0,la0, d0| 6 guNasthAne / 7 gatavataH / prAptuSaH da0 / prAyuSaH la0 / Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattama parva 267 prAtihAryASTakaM divyaM gaNo dvaadshdhoditH| stUpahAvalI sAlavalayaH ketumAlikA // 302 // ityAdikAmimAM bhUtim adbhutAmupabibhataH / syAdAhantyamiti khyAtaM kriyAntaramanantaram // 303 // iti aarhntykriyaa| vihArastu pratItArtho dhrmckrpurssrH| prapaJcitazca prAgeva tato na punarucyate // 304 // iti vihaarkriyaa| tataH parArthasampattyai 'dharmamArgopadezane / kRtatIrthavihArasya yogatyAgaH parA kriyA // 30 // vihArasyopasaMhAraH saMhRtizca sabhAvaneH / vRttizca yogarodhArthA yogatyAgaH sa ucyate // 306 // yacca daNDakapATAdipratItArtha kriyAntaram / tadantarbhUtamevAdastato na pRthagucyate // 307 // iti yogatyAgakriyA / tato niruddhaniHzeSayogasyAsya jineshinH| prAptazailezyavasthasya' prakSINA ghAtikarmaNaH // 30 // kriyAgranirva tirnAma paranirvANamApuSaH / svabhAvanitAmUvaM vrajyAmAskandatoM matA // 306 // iti agrnirvRtiH| iti nirvANaparyantAH kriyA garbhAdikAH sadA / bhavyAtmabhiranuSThayAH tripaJcAzatsamuccayAt // 310 // yathoktavidhinaitAH syuH anuSTheyA dvijnmbhiH| yo'pyatrAntargatoM bhedastaM vacmyuttaraparvaNi // 31 // prAtihArya Adi bAhaya vibhUti prakaTa hotI hai // 301 // isa prakAra ATha prAtihArya, bAraha divya sabhA, stUpa, makAnoMkI paMktiyAM, koTakA gherA aura patAkAoMkI paMkti ityAdi adbhuta vibhUtiko dhAraNa karanevAle una bhagavAna ke Arhantya nAmakI eka bhinna kriyA kahI gaI hai // 302-303 / / yaha Arhantya nAmakI pacAsavI kriyA hai| __dharmacakrako Age kara jo bhagavAnkA vihAra hotA hai vaha vihAra nAmakI kriyA hai| yaha kriyA atyanta prasiddha hai aura pahale hI isakA vistArake sAtha nirUpaNa kiyA jA cukA hai isaliye phirase yahAM nahIM kahate haiM // 304 // yaha ikyAvanavIM vihArakriyA hai| tadanantara dharmamArgake upadezake dvArA paropakAra karaneke liye jinhoMne tIrtha vihAra kiyA hai aise bhagavAnke yogatyAga nAmakI utkRSTa kriyA hotI hai // 305 // jisama vihAra karanA samApta ho jAve, sabhAbhUmi (samavasaraNa) vighaTa jAve, aura yoganirodha karaneke liye apanI vRtti karanI par3e use yogatyAga kahate haiM // 306 // daNDa, kapATa Adi rUpase prasiddha jo kevalisamudghAta nAmakI kriyA hai vaha isI yogatyAga kriyA meM antarbhUta ho jAtI hai isaliye alagase usakA varNana nahIM kiyA hai // 307 // yaha bAvanavIM yogatyAga nAmakI kriyA hai| ___ tadanantara jinake samasta yogoMkA nirodha ho cukA hai, jo jinoMke svAmI haiM, jinheM zIlake IzvarapanekI avasthA prApta huI hai, jinake aghAtiyA karma naSTa ho cuke haiM jo svabhAvase utpanna huI Urdhvagatiko prApta hue haiM aura jo utkRSTa mokSasthAnapara pahuMca gaye haiM aise bhagavAna ke agranirvati nAmakI kriyA mAnI gaI hai // 308-309 // yaha tirepanavIM agranirvRti nAmakI kriyA hai| isa prakAra garbhase lekara nirvANa paryanta jo saba milAkara tirepana kriyAeM haiM bhavya puruSoMko sadA unakA pAlana karanA cAhiye // 310 // dvija logoMko Upara kahI huI vidhike anusAra ina kriyAoMkA pAlana karanA cAhiye / ina kriyAoMke jo bhI antargata bheda 1 dhutamArgopa-pa0 / 2 yatra daNDa-pa0, la0 / 3 yogatyAgAnantarbhatam / 4 shaileshitaavsthsy| 5-mAyuSaH a0, i0, 10, sa0, d0| 6 Urdhvagamanam / 7 gacchataH / 8 samuccayAH l0| 6 tripnycaashkriyaasu| Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 mahApurANam zArdUlavikrIDitam ityuccairbharatAdhipaH svasamaya saMsthApayan tAn dvijAn samprovAca kRtI satAM bahumatA garbhAnvayotthAH kriyaaH| garbhAdyAH parinirva tipragamanaprAntAstripaJcAzataM prArabhe'tha punaH pravaktumucitA dIkSAnvayAkhyAH kriyAH // 312 // yastvatAH dvijasattamairabhimatA garbhAdikAH satkriyAH zrutvA samyagadhItyabhAvitamatijainezvara darzane / sAmagrImucitAM svatazca parataH sampAdayannAcared __ bhavyAtmA sa samagradhostrijagati cUDAmaNitvaM bhajet // 313 // ityA bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaGagrahe dvijotpattau garbhAnvayakriyAvarNanaM nAma aSTatriMzattamaM parva / haiM unakA Ageke parvameM nirUpaNa kareMge // 311 // isa prakAra puNyavAna bharata mahArAjane una dvijoMko apane dharmameM sthApita karate hue garbhase lekara nirvANagamana paryantakI tirepana garbhAnvaya kriyAeM kahIM aura unake bAda kahane yogya jo dIkSAnvaya kriyAeM thIM unakA kahanA prArambha kiyA // 312 // uttama uttama dvijoMko mAnanIya ina garbhAdhAnAdi samIcIna kriyAoMko sunakara tathA acchI taraha par3hakara jo jinendra bhagavAnke darzanameM apanI buddhi lagAtA hai aura yogya sAmagrI prApta kara dUsaroMse AcaraNa karAtA huA svayaM bhI inakA AcaraNa karatA hai vaha bhavya puruSa pUrNa jJAnI hokara tInoM lokoMka cUDAmaNipanako prApta hotA hai arthAt mokSa prApta kara tInoM lokoMke agrabhAgapara virAjamAna hotA hai // 313 // isa prakAra bhagavajjinasenAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANasaMgrahake bhASAnuvAdameM dvijoMkI utpatti tathA garbhAnvaya kriyAoMkA varNana karanevAlA ar3atIsavAM parva samApta huA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattama parva athAbravId dvijanmabhyo 'manurvIkSAnvayakriyAH / yAstA niHzreyasodarkAzcatvAriMzadathASTa ca // zrUyatAM bho dvijanmAno vakSya naiHzreyasI: kriyaaH| avatArAdinirvANaparyantA vIkSitocitAH // 2 // vratA viSkaraNaM dIkSA dvidhAmnAtaM ca tadvatam / mahaccANu ca doSANAM kRtsnadezanivRttitaH // 3 // mahAvrataM bhavet kRtsnahiMsAdyAgovijitam / viratiH sthUlahiMsAdidoSebhyo'NuvrataM matam // 4 // tadunmukhasya' yA vRttiH puMso dIkSetyaso mtaa| tAmanvitA kriyA yA tu sA syAd dIkSAnvayA kriyA // 1 // tasyAstu bhedasaDAkhyAnaM prAgnirNItaM SaDaSTakam / kriyate tadvikalpAnAm adhunA lakSmavarNanam // 6 // tatrAvatArasaMjJA syAd prAdyA diikssaanvykriyaa| mithyAtvadUSite bhavya sanmArgagrahaNonmukhe // 7 // . sa tu saMsRtya yogIndraM yuktAcAraM mahAdhiyam / gRhasthAcAryamathavA pRcchatIti vicakSaNaH // 8 // vUta yUyaM mahAprajJA mahyaM dharmamanAvilam" / prAyo matAni tIrthyAnAM heyAni pratibhAnti melA 13autAnyapi hi vAkyAni sammatAni kriyAvidhau / na vicArasahiSNUni "duHpraNItAni tAnyapi15 // 10 // athAnantara-solahaveM manu mahArAja bharata una dvijoMke liye mokSa phala denevAlI ar3atAlIsa dIkSAnvaya kriyAeM kahane lage // 1 // ve bole ki he dvijo, maiM avatArase lekara nirvANa paryantakI mokSa denevAlI dIkSAnvaya kriyAoMko kahatA hai so tuma loga suno // 2 // vratoMkA dhAraNa karanA dIkSA hai aura ve vrata hiMsAdi doSoMke pUrNa tathA ekadeza tyAga karanekI apekSA mahAvrata aura aNuvratake bhedase do prakArake mAne gaye haiM / / 3 / / sUkSma athavA sthUlasabhI prakArake hiMsAdi pApoMkA tyAga karanA mahAvata kahalAtA hai aura sthUla hiMsAdi doSoMse nivatta honeko aNavrata kahate haiM // 4 // una vratoMke grahaNa karane ke liye sanmakha puru pravRtti hai use dIkSA kahate haiM aura usa dIkSAse sambandha rakhanevAlI jo kriyAeM haiM ve dIkSAnvaya kriyAeM kahalAtI haiM / / 5 / / usa dIkSAnvaya kriyAke bheda ar3atAlIsa haiM jinakA ki nirNaya pahale kiyA jA cukA hai| aba isa samaya una bhedoMke lakSaNoMkA varNana kiyA jAtA hai // 6 / / una dIkSAnvaya kriyAoMmeM pahalI avatAra nAmakI kriyA hai jaba mithyAtvase dUSita huA koI bhavya puruSa samIcIna mArgako grahaNa karaneke sanmukha hotA hai taba yaha kriyA kI jAtI hai // 7 / / prathama hI vaha catura bhavya puruSa yogya AcaraNavAle mahAbuddhimAn munirAjake samIpa jAkara athavA kisI gRhasthAcArya ke samIpa pahuMcakara unase isa prakAra pUchatA hai ki / / 8 // mahAbuddhiman, Apa mere liye nirdoSa dharma kahiye kyoMki mujhe anya logoMke mata prAyaH duSTa mAlUma hote haiM // 9 // dhArmika kriyAoMke karane meM jo vedoMke vAkya mAne gaye haiM ve bhI vicArako sahana nahIM kara sakate arthAt vicAra karanepara ve niHsAra jAna par3ate haiM, vAstavameM ve vAkya duSTa puruSoMke banAye hue 1 bharataH / 2 niHzreyasaM mokSa udarkam uttaraphalaM yAsu tAH / 3 mokSahetun / niHzreyasIH la0 / 4 vratAdhikaraNaM pa0, da0, l0| 5 sklnivRttyekdeshnivRttitH| 6 tanmahAragavratAbhimukhasya / 7 dIkSAm / 8 anugtaa| 6SaNNAmaSTakaM SaDaSTakam aSTottaracatvAriMzat ityrthH| 10 mahAprAjJA la0, da0 / 11 nirdoSam / 12 heyAni pratibhAti mAm i0, sa0, a0| hatAni pratibhAti mAm la0, d0| 13 vedasambandhIni / 'zrutiH strI veda AmnAtaH' ityabhidhAnAt / 14 duSTa: kathitAni / 15 prasiddhAnyapi / tAni vai l0| Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam iti pRSTavate tasmaM vyAcaSTe sa' vidAMvaraH / tathyaM muktipathaM dharmaM vicArapariniSThitam // 11 // viddhi satyodyamAptIyaM vacaH zreyo'nuzAsanam / zranAptopajJamanyattu vaco vAGmalameva tat // 12 // virAgaH sarvavit sArvaH sUktasUnRtapUtavAk / prAptaH sanmArgadezI yastadAbhAsAstato'pare // 13 // rUpatejoguNasthAnadhyAnalakSmyanuvatibhiH ' / 'kAkSyatA vijayajJAnadRSTivIryasukhAmRtaiH // 14 // prakRSTo yo guNairebhiH cakrikalpA 'dhipAdiSu / sa prAptaH sa ca sarvajJaH sa lokaparamezvaraH // 15 // tataH zreyo'rthinA zreyaM matamAptapraNetRkam / zravyAhatamanAlIDhapUrva' sarvajJamAnibhiH // 16 // 'hetvAjJAyuktamadvaitaM dIptaM gambhIrazAsanam / zralpAkSaramasandigdhaM vAkyaM svAyambhuvaM viduH // 17 // itazca tatpramANaM syAt zrutamantrakriyAdayaH / padArthAH susthitAstatra yato nAnyamatocitA // 18 // yathAkramamato brUmaH tAnpadArthAn " prapaJcataH / yaiH saniH kRSyamANAH " syuH duHsthitAH parasUktayaH // 16 // vedaH purANaM smRtayaH cAritraM ca kriyAvidhiH / mantrAzca devatAliGagam zrAhArAdyAzca zuddhayaH // 20 // "ete" yatra tattvena praNItAH paramarSiNA / sa dharmaH sa ca sanmArgaH tadAbhAsAH syuranyathA // 21 // 270 haiM ||10|| isa prakAra pUchanevAle usa bhavya puruSa ke liye mahAjJAnI munirAja athavA gRhasthAcArya satya, vicArase paripUrNa tathA mokSake mArgasvarUpa dharmakA vyAkhyAna karate haiM // / 11 // ve kahate haiM - he bhavya, mokSakA upadeza denevAle Aptake vacanako hI tU satya vacana mAna aura isake viparIta jo vacana AptakA kahA huA nahIM hai use kevala vANIkA mala hI samajha // 12 // jo vItarAga hai, sarvajJa hai, sabakA kalyANa karanevAlA hai, jisake vacana samIcIna, satya aura pavitra haiM, tathA jo utkRSTa - mokSamArgakA upadeza denevAlA hai vaha Apta kahalAtA hai, inase bhinna sabhI AptAbhAsa haiM arthAt Apta na honepara bhI Aptake samAna mAlUma hote haiM // 13 // jo rUpa, teja, guNasthAna, dhyAna, lakSaNa, Rddhi, dAna, sundaratA, vijaya, jJAna, dRSTi, vIrya aura sukhAmRta ina guNoMse cakravartI tathA indrAdikoMse bhI utkRSTa hai vahI Apta hai, sarvajJa hai aura samasta lokoMkA paramezvara hai / / 14-15 / / isaliye jo AptakA kahA huA hai, jisakA koI khaNDana nahIM kara sakatA aura apane Apako sarvajJa mAnanevAle puruSa jisakA sparza bhI nahIM kara sake haiM aisA jaina mata hai / kalyANakI icchA karanevAle puruSoMke liye kalyANakAraNa hai / / 16 / / jo yukti tathA Agamase yukta hai, anupama hai, dedIpyamAna hai, jisakA zAsana gaMbhIra hai, jo alpAkSara vAlA hai aura jisake par3hane se kisI prakArakA saMdeha nahIM hotA aisA vAkya hI arahanta bhagavAn kA kahA huA kahalAtA hai ||17|| cUMki arahantadeva ke mata meM anya matoMmeM nahIM pAye jAnevAle zAstra, maMtra tathA kriyA Adi padArthoMkA acchI taraha nirUpaNa kiyA gayA hai isaliye vaha pramANabhUta hai || 18 || he vatsa, yathAkrama se vistAra ke sAtha apadArthoM kA nirUpaNa karatA hUM kyoMki una padArthoM ke samIpa Anepara anya matoMke vacana duSTa jAna par3ate haiM ||19|| jisameM veda, purANa, smRti, cAritra, kriyAoMkI vidhi, mantra, devatA, liGga aura AhAra AdikI zuddhi ina padArthoM kA yathArtha rItise paramarSiyoMne nirUpaNa kiyA hai vahI dharma hai aura vahI samIcIna mArga hai / isake 1 yogIndraH / 2 satyavacanam / 3 evaMvidhalakSaraNAdanye / 4 lakSmaddhidattibhiH a0, pa0, 50, 7 tataH sa0, i0, la0 / 5. kAntatA a0, pa0, i0, sa0, da0, la0 / AdaraNIyatA | kAraNAt / pUrvasminnanAlIDhamaspRSTam / 6 yuktyAgamaparamAgamAbhyAM kalitaH / 11 AptavacanataH / 12 matam / 13 mate / 14 vistarataH / 15 padArthaiH / kriyamANAH / samIpaM gamyamAnA bA / 17 kutIrdhyasUcakAH / 18 padArthAH / 6 indra 10 advitIyam / 16 nigharSaNaM 8 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattamaM parva 271 zrutaM suvihitaM vedo dvAdazADagamakalmaSam / hiMsopadezi yadvAkyaM na vedo'sau kRtAntavAk // 22 // purANaM dharmazAstraM ca 'tatsyAd vadhaniSedhi yat / vadhopadezi yattattu jJeyaM dhUrtapraNetakam // 23 // ) sAvadhavirativRttam AryaSaTkarmalakSaNam / 'cAturAzramyavRttaM tu paroktamasadaJjasA // 24 // kriyAgarbhAdikA yAstA nirvANAntAH paroditAH / pradhAnAdizmazAnAntA na tAH samyakriyA matAH // 25 // mantrAsta eva dhAH syuH ye kriyAsa niyojitAH / durmantrAste'tra vijJeyA ye yuktAH prANimAraNe // 26 // vizvezvarAdayo jJeyA devatAH zAntihetavaH / rAstu devatA heyA yAsAM syAd vRttirAmiSaiH // 27 // nirvANasAdhanaM yat syAttalliDagaM jinadezitam / "eNAjinAdicihna tu kuliGgaM taddhi vaikRtam // 28 // syAnnirAmiSabhojitvaM zuddhirAhAragocarA / sarvaDakaSAstu' te jJeyA ye syurAmiSabhojinaH // 26 // ahiMsAzuddhireSAM syAd ye niHsaGagA dayAlavaH / ratAH pazuvadhe ye tu na te zuddhA durAzayAH // 30 // kAmazuddhirmatA teSAM vikAmA ye jitendriyAH / santuSTAzca svadAreSu zeSAH sarve viDambakAH // 31 // iti zuddhaM mataM yasya vicArapariniSThitam / sa evAptastadunnIto0 dharmaH zreyo hitAthinAma // 32 // sivAya saba dharmAbhAsa tathA mArgAbhAsa haiM // 20-21 // jisake bAraha aMga haiM, jo nirdoSa hai aura jisameM zreSTha AcaraNoMkA vidhAna hai aisA zAstra hI veda kahalAtA hai, jo hiMsAkA upadeza denevAlA vAkya hai vaha veda nahIM hai use to yamarAjakA vAkya hI samajhanA cAhiye // 22 / / purANa aura dharmazAstra bhI vahI ho sakatA hai jo hiMsAkA niSedha karanevAlA hai| isa / isake viparIta jo purANa athavA dharmazAstra hiMsAkA upadeza dete haiM unheM dhUrtoMkA banAyA huA samajhanA cAhiye // 23 // pApArambhake kAryoMse virakta honA cAritra kahalAtA hai| vaha cAritra Arya puruSoMke karane yogya devapUjA Adi chaha karmarUpa hai| isake sivAya anya logoMne jo brahmacarya Adi cAra AzramoM kA cAritra nirUpaNa kiyA hai vaha vAstavameM burA hai // 24 // kriyAeM jo garbhAdhAnase lekara nirvANaparyanta pahale kahI jA cukI haiM ve hI samajhanI cAhiye, inake sivAya garbhase maraNaparyanta jo kriyAeM anya logoMne kahI haiM ve ThIka nahIM mAnI jA sakatIM // 25 // jo garbhAdhAnAdi kriyAoM meM upayukta hote haiM ve hI mantra dhArmika mantra kahalAte haiM kintu jo prANiyoMkI hiMsA karane meM prayukta hote haiM unheM yahAM durmantra arthAta khoTe mantra samajhanA cAhiye // 26 // zAntiko karanevAle tIrthakara Adi hI devatA haiN| inake sivAya jinakI mAMsase vRtti hai ve duSTa devatA chor3ane yogya haiN||27|| jo sAkSAt mokSakA kAraNa hai aisA jinendradevakA kahA huA nirgranthapanA hI saccA liGaga hai| isake sivAya mRgacarma Adiko cihna banAnA yaha kuliGagiyoMkA banAyA huA kuliGaga hai // 28 // mAMsarahita bhojana karanA AhAra-viSayaka zuddhi kahalAtI hai| jo mAMsabhojI haiM unheM sarvaghAtI samajhanA cAhiye // 29 // ahiMsA zuddhi unake hotI hai jo parigraharahita haiM aura dayAlu haiM, parantu jo pazuoMkI hiMsA karane meM tatpara rahate haiM ve duSTa abhiprAyavAle zuddha nahIM haiM / / 30 / / jo kAmarahita jitendriya muni haiM unhIMke kAmazuddhi mAnI jAtI hai athavA jo gahastha apanI striyoM meM saMtoSa rakhate haiM unake bhI kAmazaddhi mAnI jAtI hai parantu inake sivAya jo anya loga haiM ve kevala viDambanA karanevAle haiN|||31|| isa prakAra vicAra karanepara jisakA mata zuddha ho vahI Apta kahalA sakatA hai aura usIke dvArA kahA huA dharma hita cAhanevAle logoMko kalyANakArI ho sakatA hai // 32 // vaha bhavya una uttama upadezakase isa prakArakA upadeza 1 yamasya vacanam / 2 dharmazAstram / 3 ijyAvArtAdattisvAdhyAyasaMyamataporUpa / 4 brahmacaryAdicaturAzrame bhava / 5 nishcyen| 6 puroditAH da0, la0, 10, pa0, i0 / 7 kRSNAjina / 8 tadvidhaiH kRtam pa0, la0, d0| 6 sakalavinAzakA ityrthH| 10 tatproktaH / Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAloDitena vidhinA niyamiti " 272 mahApurANam zratveti dezanAM tasmAd bhavyo'sau dezikottamAt / sanmArge matimAdhatte durgiratimutsRjan // 33 // gururjanayitA' tattvajJAnaM garbhaH susaMskRtaH / tadA tatrAvatIrNo'sau bhavyAtmA dharmajanmanA // 34 // avatArakriyA'syaiSA garbhAdhAnavadiSyate / yato janmapariprAptiH ubhayatra na vidyate // 35 // ityvtaarkriyaa| tato'sya vRttalAbhaH syAt tadeva gurupaadyoH| praNatasya vratavAtaM 'vidhAnenopaseduSaH // 36 // iti vRttalAbhaH / tataH kRtopavAsasya pUjAvidhipuraHsaraH / sthAnalAbho bhavedasya "tatrAyamucito vidhiH // 37 // jinAlaye zucau raGage padmamaSTadalaM likhet / vilikhed vA jinAsthAnamaNDalaM samavRttakam // 38 // zlakSeNa piSTacUrNena 'salilAloDitena vaa| vartana maNDalasyaSTaM candranAdidraveNa vA // 36 // tasminnaSTadale padme jaine vaa''sthaanmnnddle| vidhinA likhite tajjJaviSvagviracitArcane // 40 // jinA bhimukhaM sUriH vidhinainaM nivezayet / tavopAsakadIkSeyamiti mani muhuH spRzan // 41 // 10paJcamuSTividhAnena spRSTvainamadhimastakam / pUto'si dIkSayetyuktvA siddhazeSA ca lambhayet // 42 // tataH paJcanamaskArapadAnyasmA upAdizet / mantro'yamakhilAt 1"pApAttvAM punItA"ditIrayan // 43 // kRtvAvidhimimaM pazcAt pAraNAya visarjayet / guroranugrahAta so'pi samprItaH svagRhaM brajet // 44 // iti sthAnalAbhaH / / sunakara mithyAmArgameM prema chor3atA huA samIcIna mArgameM apanI buddhi lagAtA hai // 33 // usa samaya guru hI usakA pitA hai aura tattvajJAna hI saMskAra kiyA huA garbha hai| vaha bhavya puruSa dharma rUpa janmake dvArA usa tattvajJAnarUpI garbhameM avatIrNa hotA hai // 34 // isakI yaha kriyA garbhAdhAnakriyAke samAna mAnI jAtI hai kyoMki janmakI prApti donoM hI kriyAoMmeM nahIM hai // 35 / / isa prakAra yaha pahalI avatArakriyA hai / / tadanantara-usI samaya guruke caraNakamaloMko namaskAra karate hue aura vidhipUrvaka vratoMke samahako prApta hote hae usa bhavyake vRttalAbha nAmakI dUsarI kriyA hotI hai // 36 / / yaha vRttalAbha nAmakI dUsarI kriyA hai| / tatpazcAt jisane upavAsa kiyA hai aise usa bhavyake pUjAkI vidhipUrvaka sthAnalAbha nAmakI tIsarI kriyA hotI hai| isa kriyAmeM yaha vidhi karanA ucita hai // 37 // jinAlayameM kisI pavitra sthAnapara ATha pAMkhurIkA kamala banAve athavA golAkAra samavasaraNake maMDalakI racanA kare // 38 // isa kamala athavA samavasaraNake maNDalakI racanA pAnI mile hue mahIna cUrNase athavA ghise hue candana Adise karanI cAhiye // 39 / / usa viSayake jAnakAra vidvAnoMke dvArA likhe hue usa aSTadalakamala athavA jinendra bhagavAnke maNDalakI jaba sampUrNa pUjA ho cake taba AcArya usa bhavya puruSako jinendradevakI pratimAke sanmukha baiThAve aura bAra bAra usake mastakako sparza karatA huA kahe ki yaha terI zrAvakakI dIkSA hai // 40-41 // paJcamuSTikI rItise usake mastakakA sparza kare tathA 'tU isa dIkSAse pavitra huA' isa prakAra kahakara usase pUjAke bace hue zeSAkSata grahaNa karAve // 42 // tatpazcAt 'yaha mantra tujhe samasta pApoMse pavitra kare' isa prakAra kahatA huA use paJca namaskAra mantrakA upadeza kare // 43 // yaha vidhi karake AcArya use 1 pitA / 2 dharma eva janma tena / 3 yasmAt kAraNAt / 4 garbhAdhAnAvatArayoH / 5 vratavicaraNazAstroktavidhinA / 6 upagatasya / 7 sthAnalAbhe / 8 jalamizritena vA / 6 uddharaNam / 10 paJcagurumudrAvidhAnena / 11 mUni / 12 prApayet / 13 asmai upadezaM kuryAt / 14 duSkRtAt apsaary| 15 pavitra kuryAt / 16 bruvan / Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattamaM parva 273 'nirdiSTasthAnalAbhasya punarasya gaNagrahaH / syAnmithyAdevatAH svasmAd viniHsArayato gRhAt // 45 // "iyantaM kAlamajJAnAt pUjitAH stha' kRtAdaram / pUjyAstvidAnImasmAbhiH zrasmatsamayadevatAH // 46 // tato'pam' SitenAlam anyatra svairamAsyatAm / iti 'prakAzamevaitAn nItvA'nyatra kvacittyajet // 47 // gaNagrahaH sa eSa syAt prAktanaM devatAGagaNam / visRjyArcayataH zAntA devatAH 'samayocitAH // 46 // iti grahaNakriyA / pUjArAdhyAkhyayA khyAtA kriyA'sya syAdataH parA / pUjopavAsasampattyA zrRNvato'GgArthasaGgraham // 46 // iti pUjArAdhyakriyA / tato'nyA puNyayajJAkhyA kriyA puNyAnubandhinI / zRNvataH pUrva' vidyAnAm zrarthaM sa brahmacAriNaH // 50 // iMti puNyayajJakriyA / tathA'sya vuDhacaryA syAt kriyA svasamayazrutam / niSThApyaH zRNvato granthAn bAhyAnanyAMzca kAMcana // 51 // iti dRDhacaryAkriyA | dRDhavratasya tasyAnyA kriyA syAdupayogitA / "parvopavAsaparyante pratimAyogadhAraNam // 52 // iti upayogitAkriyA / pAraNA ke liye vidA kare aura vaha bhavya bhI guruke anugrahase saMtuSTa hotA huA apane ghara jAve // 44 // | yaha tIsarI sthAnalAbha kriyA hai / jisake liye sthAnalAbhakI kriyAkA varNana Upara kiyA jA cukA hai aisA bhavya puruSa jaba mithyAdevatAoMko apane ghara se bAhara nikAlatA hai taba usake gaNagraha nAmakI kriyA hotI hai // 45 // usa samaya vaha una devatAoMse kahatA hai ki 'maiMne apane ajJAnase itane dinataka Adara ke sAtha ApakI pUjA kI parantu aba apane hI matake devatAoMkI pUjA karUMgA isaliye krodha karanA vyartha hai / Apa apanI icchAnusAra kisI dUsarI jagaha rahiye / ' isa prakAra prakaTa rUpase una devatAoM ko le jAkara kisI anya sthAnapara chor3a de // 46-47 // isa prakAra pahale devatAoMkA visarjana kara apane matake zAnta devatAoM kI pUjA karate hue usa bhAvyake yaha gaNagraha nAmakI cauthI kriyA hotI hai // 48 // yaha cauthI gaNagraha kriyA hai / tadanantara pUjA aura upavAsarUpa sampattike sAtha sAtha aMgoMke arthasamUhako sunanevAle usa bhavya ke pUjArAdhyA nAmakI prasiddha kriyA hotI hai / bhAvArtha - jinendradeva kI pUjA tathA upavAsa Adi karate hue dvAdazAGgakA artha sunanA pUjArAdhya kriyA kahalAtI hai // 49 // yaha pAMcavIM pUjArAdhya kriyA hai / tadanantara sAdharmI puruSoMke sAtha sAtha caudaha pUrvavidyAoMkA artha sunanevAle usa bhavya ke puNyako bar3hAne vAlI puNyayajJA nAmakI bhinna kriyA hotI hai // 50 // yaha chaThavIM puNyayajJA kriyA hai / isa prakAra apane mata ke zAstra samApta kara anya matake granthoM athavA anya kinhIM dUsare viSayoM ko sunanevAle usa bhavya ke dRr3hacaryA nAmakI kriyA hotI hai // 51 // | yaha dRr3hacaryA nAmakI sAtavIM kriyA hai / tadanantara jisake vrata dRr3ha ho cuke haiM aise puruSake upayogitA nAmakI kriyA hotI hai / 1 upadezita / 2 bhavatha / 3 tataH kAraNAt / 4 IrSayA krodhena vA / 5 prakaTaM yathA bhavati tathA / 6 nijamata / 7 dvAdazAGagasambandhidravyasaMgrahAdikam / caturdazavidyAnAM sambandhinam / 6 sahAdhyAyisahitasya / 'ekabrahmavratAcArA mithaH sabrahmacAriNaH / ityabhidhAnAt / 10 sampUrNamadhItya / 11 parvopavAsarAtrAvityarthaH / 35 8 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 mahApurANam rakriyAkalApenoktena shuddhimsyopvibhuutH| upanItiranU cAnayogyaliGagagraho bhavet // 53 // upanItihi veSasya vRttasya samayasya ca / devatAgurusAkSi syAd vidhivatpratipAlanam // 54 // zaklavastropavItAdidhAraNaM beSa ucyate / prAryaSaTakarmajIvitvaM vRttamasya pracakSate // 5 // jainopAsakadIkSA syAt samayaH samayocitam / dadhato gotrajAtyAdi nAmAntaramataH param // 56 // ityupanItikriyA / 1 (tato'yamupanItaH san vatacaryA samAzrayet / sUtramaupAsakaM samyag abhyasya granthato'rthataH // 57 // ) iti vatacaryAkriyA / "vratAvatAraNaM tasya bhUyo bhUSAdisaGagrahaH / bhavedadhItavidyasya yathAvadgurusannidhau // 5 // iti vtaavtrnnkriyaa| vivAhastu bhavedasya niyuJjAnasya dIkSayA / suvratocitayA samyak svAM 'dharmasahacAriNIm // 56 // punavivAhasaMskAraH pUrvaH sarvo'sya sammataH / siddhArcanAM puraskRtya patnyAH saMskAramicchataH // 60 // iti vivaahkriyaa| parvake dina upavAsake antameM arthAt rAtrike samaya pratimAyoga dhAraNa karanA upayogitA kriyA kahalAtI hai // 52 / / yaha upayogitA nAmakI AThavIM kriyA hai| Upara kahe hue kriyAoMke samUhase zuddhiko dhAraNa karanevAle usa bhavyake utkRSTa paruSoMke yogya cihnako dhAraNa karane rUpa upanIti kriyA hotI hai||53|| devatA aura murukI sAkSIpUrvaka vidhike anusAra apane veSa, sadAcAra aura samayakI rakSA karanA. upanIti kriyA kahalAtI hai // 54 // sapheda vastra aura yajJopavIta Adi dhAraNa karanA veSa kahalAtA hai, AryoMke karane yogya devapUjA Adi chaha karmoke karaneko vRtta kahate haiM aura isake bAda apane zAstrake anusAra gotra jAti Adike dUsare nAma dhAraNa karanevAle puruSake jo jaina zrAvakakI dIkSA hai use samaya kahate haiM // 55-56 // yaha upanIti nAmakI nauvIM kriyA hai / tadanantara yajJopavItase yukta huA bhavya puruSa zabda aura artha donoMse acchI taraha upAsakAdhyayanake sUtroMkA abhyAsa kara vratacaryA nAmakI kriyAko dhAraNa kare / bhAvArtha-yajJopavIta dhAraNa kara upAsakAdhyayanAGaga (zrAvakAcAra) kA acchI tarahase abhyAsa ka dhAraNa karanA vratacaryA nAmakI kriyA hai // 57 / / yaha dasavIM vrata'caryA kriyA hai| jisane samasta vidyAeM par3ha lI haiM aisA zrAvaka jaba guruke samIpa vidhike anusAra phirase AbhUSaNa Adi grahaNa karatA hai taba usake vratAvataraNa nAmakI kriyA hotI hai // 58 / / yaha vratAvataraNa nAmakI gyArahavIM kriyA hai / jaba vaha bhavya apanI patnIko uttama vratoMke yogya zrAvakakI dIkSAse yukta karatA hai taba usake vivAha nAmakI kriyA hotI hai // 59 // apanI patnIke saMskAra cAhane vAle usa bhavyake usI strIke sAtha phirase vivAha saMskAra hotA hai aura usa saMskArameM siddha bhagavAnkI pUjAko Adi lekara pahale kahI huI samasta vidhi karanI cAhiye // 60 // yaha vArahavIM vivAhakriyA hai| 1kriyAsama hena / 2 pravacane saangge'dhiitii| 3 yajJopavIta / 'upavItaM yajJasUtraM prodadhRtaM dakSiNe kre'| 4 vratAvataraNam l0| 5 dhrmptniim| 6 garbhAnvayakriyAsa proktH| 7 jinadarzanasvIkArAt prAgavivAhitabhAryAyAH / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattama parva 275 varNalAbhastato'sya syAt sambandha' saMvidhitsataH / samAnAjIvibhilabdha varNairanyarupAsakaiH // 6 // caturaH zrAvakajyeSThAn pAhUya kRtasatkriyAn / tAn brUyAdaramyanugrAhyo bhavadbhiH svasamIkRtaH // 62 // yUyaM nistArakA devabrAhmaNA lokapUjitAH / ahaM ca kRtadIkSo'smi gRhItopAsakavataH // 63 // mayA tu carito dharmaH puSkalo gRhamedhinAm / dattAnyapi ca dAnAni kRtaM ca gurupUjanam // 64 // ayonisambhavaM janma labdhvAhaM gurvanugrahAt / 'cirabhAvitamutsa jya prApto vRttamabhAvitam // 6 // vatasiddhyarthamevAham upanIto'smi sAmpratam / kRtavidyazca jAto'smi 1 svadhItopAsakazrutaH1 // 66 // vatAvataraNasyAnte2 svIkRtAbharaNo'smyaham / patnI ca saMskRtA''tmIyA kRtapANigrahA punaH // 67 // evaM kRtavatasyAca varNalAbho mmocitH| sulabhaH so'pi yuSmAkam anujJAnAt sadharmaNAm // 6 // ityuktAste ca taM satyam evamastu samaJjasam3 / tvayoktaM zlAghyamevaitat ko'nyastvatsadRzo dvijaH // 66 // yuSmAdRzAmalAbhe tu mithyAdRSTibhirapyamA / samAnAjIvibhiH kartu sambandho'bhimato hi naH // 70 // ityuktvanaM samAzvAsya varNalAbhena yuJjate / vidhivat so'pi taM labdhvA yAti tatsamakakSatAm // 7 // iti varNalAbhakriyA / varNalAbho'yamuddiSTaH kulacaryA'dhunocyate / AryaSaTkarmavRttiH syAt kulacaryA'sya puSkalA // 72 // iti kulacaryA / tadanantara-jinheM varNalAbha ho cukA hai aura jo apane samAna hI AjIvikA karate haiM aise anya zrAvakoMke sAtha sambandha sthApita karanekI icchA karanevAle usa bhavya puruSake varNalAbha nAmakI kriyA hotI hai // 61 // isa kriyAke karate samaya vaha bhavya cAra bar3e bar3e zrAvakoMko Adara satkAra kara bulAve aura unase kahe ki Apa loga mujhe apane samAna banAkara merA anugraha kIjiye / / 62 / / Apa loga saMsArase pAra karanevAle deva brAhmaNa haiM, saMsArameM pUjya haiM aura maiMne bhI dIkSA lekara zrAvakake vrata grahaNa kiye haiM // 63 // maiMne gRhasthoMke saMpUrNa dharmakA AcaraNa kiyA hai, dAna bhI diye haiM aura guruoMkA pUjana bhI kiyA hai // 64 // maiMne guruke anugrahase yonike binA hI utpanna honevAlA janma dhAraNa kiyA hai, aura cira kAlase pAlana kiye hue mithyAdharmako chor3akara jisakA pahale kabhI cintavana bhI nahIM kiyA thA aisA samyak cAritra dhAraNa kiyA hai // 65 // vratoMkI siddhike liye hI maiMne isa samaya yajJopavIta dhAraNa kiyA hai aura zrAvakAcArakA acchI taraha adhyayana kara vidvAn bhI ho gayA ha // 66 // vratAvataraNa kriyA ke bAda hI maiMne AbhUSaNa svIkAra kiye hue haiM, maiMne apanI patnIke bhI saMskAra kiye haiM aura usake sAtha dubArA vivAhasaMskAra bhI kiyA hai // 67 / / isa prakAra vrata dhAraNa karanevAle mujhako varNalAbhakI prApti honA ucita hai aura vaha bhI Apa sAdharmI puruSoMkI AjJAse sahaja hI prApta ho sakatI hai // 68 // isa prakAra kaha cukanepara ve zrAvaka kaheM ki ThIka hai, aisA hI hogA, tumane jo kucha kahA hai vaha saba prazaMsanIya hai, tumhAre samAna aura dUsarA dvija kauna hai ? // 69 // Apa jaise puruSoMke na milanepara hama logoMko samAna jIvikA karanevAle mithyAdRSTiyoM ke sAtha bhI sambandha karanA par3atA hai // 70 // isa prakAra kahakara ve zrAvaka use AzvAsana deM aura varNalAbhase yukta karAveM tathA vaha bhavya bhI vidhipUrvaka varNalAbhako pAkara una saba zrAvakoMkI samAnatAko prApta hotA hai // 71 // yaha terahavIM varNalAbha nAmakI kriyA hai / / yaha varNalAbha kriyA kaha cuke / aba kulacaryA kriyA kahI jAtI hai / Arya puruSoMke karane 1 knyaaprdaanaadaanaadismbndhm| 2 sNvidhaatumicchtH| 3 sadRzAryaSaTkarmAdivRttibhiH / 4 vickssnnH| 5 catuHsaMkhyAn / 6 yuSmatsadRzIkRtaH / / 7 cirakAlasaMskAritam / mithyaatvvRttmityrthH| 8pUrvasminnabhAvitam / sadvattamityarthaH / sampUrNavidyaH / 10 suSThvadhItaH / 11 -sakavrataH la0, d0| 12 saavdhiikRtkticidvtaavtaarnnaavsaane| 13 iSTam / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 mahApurANam vizuddhastena vRttana tato'bhyeti gRhozitAm / vRttAdhyayanasampattyA parAnugrahaNakSamaH // 73 // prAyazcittavidhAnajJaH 'zrutismRti purANavit / gRhasthAcAryatAM prAptaH tadA dhatte gRhIzitAm // 74 // iti gRhiishitaakriyaa| tataH pUrvavadevAsya bhavediSTA prazAntatA / nAnAvidhopavAsAdibhAvanAH samupeyuSaH // 7 // iti prshaanttaakriyaa| gRhatyAgastato'sya syAd gRhavAsAd virajyataH / yogyaM sUna yathAnyAyam anuziSya gRhojjhanam // 76 // iti gRhtyaagkriyaa| . tyaktAgArasya tasyAtaH tapovanamupeyuSaH / ekazATakadhAritvaM prAgvaddIkSAmiSyate // 77 // iti diikssaaykriyaa| tato'sya jinarUpatvam iSyate tyaktavAsasaH / dhAraNaM jAtarUpasya yuktAcArAd gaNezinaH // 78 // iti jinruuptaa| kriyAzeSAstu niHzeSAH proktA garbhAnvaye yathA / tathaiva pratipAdyAH syaH na bhedo'styatra kazcana // 79 // yastvetAstattvato jJAtvA bhavyaH samanutiSThati / so'dhigacchati nirvANam acirAtsukhasAvan // 8 // iti diikssaanvykriyaa| yogya devapUjA Adi chaha kAryoM meM pUrNa pravRtti rakhanA kulacaryA kahalAtI hai // 72 // yaha kulacaryA nAmakI caudahavIM kiyA hai| Upara kahe hue cAritrase vizuddha huA zrAvaka gRhIzitA kriyAko prApta hotA hai / jo samyakcAritra aura adhyayanarUpI sampattise parapuruSoMkA upakAra karane meM samartha hai, jo prAyazcittakI vidhikA jAnakAra hai,zruti, smRti aura purANakA jAnane vAlA hai aisA bhavya gRhasthAcArya padako prApta hokara gRhIzitA nAmakI kriyAko dhAraNa karatA hai // 73-74 // yaha gRhIzitA nAmakI pandrahavIM kriyA hai| tadanantara nAnA prakArake upavAsa AdikI bhAvanAoMko prApta honevAle usa bhavyake pahaleke samAna hI prazAntatA nAmakI kriyA mAnI jAtI hai // 75 // yaha solahavIM prazAntatA kriyA hai| tatpazcAt jaba vaha gharake nivAsase virakta hokara yogya putrako nItike anusAra zikSA dekara ghara chor3a detA hai taba usake gRhatyAga nAmakI kriyA hotI hai / / 76 / / yaha satrahavIM gRhatyAga kriyA hai| tadanantara jo ghara chor3akara tapovana meM calA gayA hai aise bhavya puruSakA pahaleke samAna eka vastra dhAraNa karanA yaha dIkSAdya nAmakI kriyA mAnI jAtI hai // 77 // yaha dIkSAdya nAmakI aThArahavIM kriyA hai| - isake bAda jaba vaha gRhastha vastra chor3akara kinhIM yogya AcaraNavAle munirAjase digambara rUpa dhAraNa karatA hai taba usake jinarUpatA nAmakI kriyA kahI jAtI hai // 78 // yaha unnIsavIM jinarUpatA kriyA hai| ___inake sivAya jo kucha kriyAeM bAkI raha gaI haiM ve saba jisa prakAra garbhAnvaya kriyAoMmeM kahIM gaI haiM usI prakAra pratipAdana karane yogya haiN| inameM aura unameM koI bheda nahIM hai // 79 // jo bhavya ina kriyAoMko yathArtharUpase jAnakara unakA pAlana karatA hai vaha sukhake AdhIna hotA huA bahuta zIdhU nirvANako prApta hotA hai / / 80 // isa prakAra yaha dIkSAnvaya kriyAoMkA varNana pUrNa huaa| 1 dvAdazAGgazrutirUpavedaH / 2 dharmazAstram / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattama parva athAtaH sampravakSyAmi dvijAH karbanvayakriyAH / yAH 'pratyAsannamiSThasya bhveyubhvydehinH||1|| tatra sajjAtirityAdyA kriyA shreyo'nubndhinii| yA sA vAsannabhavyasya najanmopagame bhavet // 2 // sa najanmapariprAptI dIkSAyogye sdnvye| vizuddhaM labhate janma saiSA sajjAtiriSyate // 3 // vishuddhkuljaatyaadisNptsjjaatirucyte| "uditoditavaMzatvaM yato'bhyeti pumAn kRtI // 4 // pituranvayazuddhiryA tatkalaM paribhASyate / mAturanvayazuddhistu jAtirityabhilapyate // 8 // vizuddhirubhayasyAsya sajjAtiranuNitA / yatprAptau sulabhA bodhiH prayatnopanataMrguNaiH // 86 // 'sajjanmapratilambho'yam AryAvarta vizeSataH / satyAM dehAdisAmagrayAM zreyaH sUte hi dehinAm // 8 // zarIrajanmanA saiSA sajjAtiruparvANatA / etanmUlA yataH sarvAH puMsAmiSTArthasiddhayaH // 8 // saMskArajanmanA cAnyA sajjAtirata kIrtyate / yAmAsAdya dvijanmatvaM bhavyAtmA samapAznute // 86 // vizuddhAkarasambhUto maNiH sNskaaryogtH| yAtyutkarSa yathA''tmavaM13 kriyAmantraiH susNskRtH||10|| 1"suvarNadhAturathavA zuddhyedAsAdya saMskriyAm / yathA tathaiva bhavyAtmA zuddhyatyAsAditakriyaH // 6 // jJAnajaH sa tu saMskAraH samyagjJAnamanuttaram / yadAtha labhate sAkSAt sarvavinmukhataH kRtI // 2 // athAnantara-he dvijo, maiM Age una karz2anvaya kriyAoMko kahatA ha jo ki alpasaMsArI bhavya prANI hIke ho sakatI haiM // 81 // una kanvayakriyAoMmeM kalyANa karanevAlI sabase pahalI kriyA sajjAti hai jo ki kisI nikaTa bhavyako manuSyajanmakI prApti honepara hotI hai / / 82 / / manuSyajanmakI prApti honepara jaba vaha dIkSA dhAraNa karane yogya uttama vaMzameM vizuddha janma dhAraNa karatA hai taba usake yaha sajjAti nAmakI kriyA hotI hai // 83 // vizaddha kUla aura vizuddha jAtirUpI saMpadA sajjAti kahalAtI hai| isa sajjAtise hI puNyavAn manuSya uttarottara uttama uttama vaMzoMko prApta hotA hai // 84 // pitAke vaMzakI jo zuddhi hai use kula kahate haiM aura mAtAke vaMzakI zuddhi jAti kahalAtI hai // 85 / / kula aura jAti ina donoMkI vizuddhiko sajjAti kahate haiM, isa sajjAtike prApta honepara binA prayatnake sahaja hI prApta hue guNoMse ratnatrayakI prApti sulabha ho jAtI hai // 86 // AryakhaNDakI vizeSatAse sajjAtitvakI prApti zarIra Adi yogya sAmagrI milanepara prANiyoMke aneka prakArake kalyANa utpanna karatI hai / bhAvArtha-yadi AryakhaNDake vizuddha vaMzoMmeM janma ho aura zarIra Adi yogya sAmagrIkA suyoga prApta ho to aneka kalyANoMkI prApti sahaja hI ho jAtI hai // 87 // yaha sajjAti uttama zarIra ke janmase hI varNana kI gaI hai kyoMki puruSoMke samasta iSTa padArthoMkI siddhikA mUlakAraNa yahI eka sajjAti hai / / 88 // saMskArarUpa janmase jo sajjAtikA varNana kiyA jAtA hai vaha dUsarI hI sajjAti hai use pAkara bhavya jIva dvijanmapaneko prApta hotA hai // 89 / / jisa prakAra vizuddha khAnameM utpanna huA ratna saMskArake yogase utkarSako prApta hotA hai usI prakAra kriyAoM aura maMtroMse susaMskArako prApta huA AtmA bhI atyanta utkarSako prApta ho jAtA hai // 90 // athavA jisa prakAra suvarNa pASANa uttama saMskArako pAkara zuddha ho jAtA hai.usI prakAra bhavya jIva uttama kriyAoMko pAkara zuddha ho jAtA hai // 91 // vaha saMskAra jJAnase utpanna hotA hai, sabase utkRSTa jJAna samyagjJAna hai, jisa samaya vaha puNyavAn bhavya sAkSAt sarvajJa devake mukhase usa uttama jJAna 1 bho vipraaH| 2 pratyAsannamokSasya / 3 sA caasnn-l0| 4 uttarottarAbhyudayavadanvayatvam / 5 yat sajjAtI prAptau satyAm / 6 ratnatrayaprAptiH / 7 upAgataH / 8 sajjAtipariprAptiH / 6 AryAkhaNDa / 'AryAvartaH puNyabhUmirityabhidhAnAt / 10 eSA sajjAtimUlaM kAraNaM yAsAM tAH / 11 yataH kAraNAt / 12 saMskArajanmasajjAtim / 13 utkarSa yaati| 14 suvarNapASANaH / - Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 mahApurANam tadeSa paramajJAnagarbhAt saMskArajanmanA / jAto bhaved dvijanmeti vataiH zIlaizca bhUSitaH // 13 // vratacihnaM bhavedasya sUtra mantrapuraHsaram / sarvajJAzApradhAnasya dravyabhAvavikalpitam // 14 // yajJopavItamasya syAd dravyatastriguNAtmakam / sUtramaupAsikaM tu syAd bhAvArUDhastribhirguNaH // 5 // yadaiva labdhasaMskAraH paraM brahmAdhigacchati / tadainamabhinandyAzIrvacobhirgaNanAyakAH // 66 // 'lambhayantpacitAM zeSAM jainI puSparathAkSataiH / sthirIkaraNametaddhi dharmaprotsAhanaM param // 7 // ayonisambhavaM divyajJAnagarbhasamudbhavam / so'dhigamya paraM janma tadA sajjAtibhAgbhavet // 8 // tato'dhigatasajjAtiH sadgahitvamasau bhajet / gahamedhIbhavanASaTkarmANyanupAlayan // 9 // yaduktaM gRhacaryAyAm anuSThAnaM vizuddhimat / tadAptavihitaM kRtsnam atandrAluH samAcaret // 10 // jinendrAllabdhasajjanmA gaNendraranuzikSitaH / sa dhatte paramaM brahmavarcasaM0 dvijasattamaH // 10 // tamenaM dharmasAddha taM zlAghante dhAmikAH jnaaH| paraM teja iva brAhmam avatIrNa mahItalam // 102 // sa yajayAjayan13 dhImAn yajamAna rupAsitaH5 / adhyApayannadhIyAno61 vedavedAGgavistaram // 103 // ko prApta karatA hai usa samaya vaha utkRSTa jJAnarUpI garbhase saMskArarUpI janma lekara utpanna hotA hai aura vrata tathA zIlase vibhUSita hokara dvija kahalAtA hai // 92-93 // sarvajJa devakI AjJAko pradhAna mAnanevAlA vaha dvija jo maMtrapUrvaka sUtra dhAraNa karatA hai vahI usake vratoMkA cihna hai, vaha sUtra dravya aura bhAvake bhedase do prakArakA hai // 94 / / tIna larakA jo yajJopavIta hai vaha usakA dravyasUtra hai aura hRdayameM utpanna hue samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrarUpI guNoMse banA huA jo zrAvakakA sUtra hai vaha usakA bhAvasUtra hai // 95 // jisa samaya vaha bhavya jIva saMskAroMko pAkara parama brahmako prApta hotA hai usa samaya AcArya loga AzIrvAdarUpa vacanoMse usakI prazaMsA kara use puSpa athavA akSatoMse jinendra bhagavAnakI AziSikA grahaNa karAte haiM arthAt jinendradevakI pUjAse bace hue puSpa athavA akSata usake zira Adi aMgoMpara rakhavAte haiM kyoMki yaha eka prakArakA sthirIkaraNa hai aura dharmameM atyanta utsAha bar3hAnevAlA hai // 96-97 / / isa prakAra jaba yaha bhavya jIva binA yonike prApta hue divyajJAnarUpI garbhase utpanna honevAle utkRSTa janmako prApta hotA hai taba vaha sajjAtiko dhAraNa karanevAlA samajhA jAtA hai // 98 // yaha sajjAti nAmakI pahalI kriyA hai| tadanantara jise sajjAti kriyA prApta huI hai aisA vaha bhavya sadgRhitva kriyAko prApta hotA hai isa prakAra jo sadgRhastha hotA huA Arya puruSoMke karane yogya chaha karmokA pAlana karatA hai, gRhastha avasthAmeM karane yogya jo jo vizuddha AcaraNa kahe gaye haiM arahanta bhagavAnke dvArA kahe hue una una samasta AcaraNoMkA jo Alasyarahita hokara pAlana karatA hai, jisane zrI jinendradevase uttama janma prApta kiyA hai aura gaNadharadevane jise zikSA dI hai aisA vaha uttama dvija utkRSTa brahmateja-Atmatejako dhAraNa karatA hai / / 99-101 // usa samaya dharmasvarUpa hue usa bhavyakI anya dharmAtmA loga yaha kahate hue prazaMsA karate haiM ki tU pRthivItalapara avatIrNa huA utkRSTa brahmatejake samAna hai / / 102 / / pUjA karanevAle yajamAna jisakI pUjA karate haiM, jo svayaM pUjana karatA hai, aura dUsaroMse bhI karAtA 1 yajJasUtram / 2 upAsakAcArasambandhi / 3 manasA vikalpitaH / 4 samyagdarzanajJAnacAritraiH / upalabdhi-upayogasaMskArairvA / 5 paramajJAnam, paramatapo vaa| 6 aacaaryaaH| 7 prApayanti / 8 pravartanam / 6 samAcaran da0, a0, la0, pa0, i0, sa0 / 10 vRttAdhyayanasampattim / 'syAd brahmavarcasaM vRttAdhyayarnAddhaH' ityabhidhAnAt / 11 jJAnasambandhyutkRSTateja iva / 12 yajanaM kurvan / 13 yajanaM kArayan / 14 pUjAkArakaiH / 15 ArAdhitaH / 16 adhyayanaM kArayan / 17 Agama-AgamAGga / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattamaM parva spRzapi mahIM naiva spRSTo doSairmahIgataiH / devatvamAtmasAtkuryAd ihaivAbhyacatairguNaiH // 104 // nANimA mahimevAsya garimeva na lAghavan / 'prAptiH prAkAmyamIzitvaM vazitvaM ceti tadguNAH // 105 // guNairebhirupArUDhamahimA devasAdbhavam / bibhullokAtigaM dhAma mayAmeSa mahIyate // 106 // dharAcaritaH satyazaucakSAntidamAdibhiH / devabrAhmaNatAM zlAghyAM svasmin sambhAvayatyasau // 107 // atha jAtimadAvezAt kazcidenaM dvijabruvaH / brUyAdevaM kimadyaiva devabhUyaM gato bhavAn // 108 // tvAmuSyAyaNaH " kina kinte 'mbA'muSya putrikA / 'yenaM vamannaso' bhUtvA yAsyasatkRtya madvidhAn // 106 // jAtiH saiva kulaM tacca so'si yo'si pragetanaH / tathApi devatAtmAnam AtmAnaM manyate bhavAn // 110 // devatAtithipitragnikAryeSvaprayato bhavAn / gurudvijAtidevAnAM praNAmAcca parAGmukhaH // 111 // dIkSAM jainIM prapannasya jAtaH ko'tizayastava / yato'dyApi manuSyastvaM pAdacArI mahIM spRzan // 112 // ityupArUDhasaMrambham upAlabdhaH 1 sa kenacit / dadAtyuttaramityasmaM vacobhiryuktipezalaiH 4 // 113 // zrUyatAM bho dvijammanya tvayA'smaddivyasambhavaH 15 / jino "janayitA'smAkaM jJAnaM garbho'tinirmalaH // 114 // hai, jo veda aura vedAGgake vistArako svayaM par3hatA hai tathA dUsaroMko bhI par3hAtA hai, jo yadyapi pRthivIkA sparza karatA hai tathApi pRthivIsambandhI doSa jisakA sparza nahIM kara sakate haiM, jo apane prazaMsanIya guNoMse isI paryAya meM devaparyAyako prApta hotA hai, jisake aNimA Rddhi arthAt choTApana nahIM hai kintu mahimA arthAt bar3appana hai, jisake garimARddhi hai parantu laghimA nahIM haiM, jisameM prApti, prAkAmya, Izitva aura vazitva Adi devatAoMke guNa vidyamAna haiM, uparyukta guNoMse jisakI mahimA bar3ha rahI hai, jo devarUpa ho rahA hai aura lokako ullaMghana karanevAlA utkRSTa teja dhAraNa karatA hai aisA yaha bhavya pRthivIpara pUjita hotA hai // 103-106 // satya, zauca, kSamA aura dama Adi dharmasambandhI AcaraNoMse vaha apane meM prazaMsanIya devabrAhmaNapanekI saMbhAvanA karatA hai arthAt uttama AcaraNoMse apane Apako devabrAhmaNake samAna uttama banA detA hai // 107 // 276 ? yadi apane ko jhUThamUTha hI dvija mAnanevAlA koI puruSa apanI jAti ke ahaMkAra ke Aveza se isa devabrAhmaNase kahe ki Apa kyA Aja hI devapaneko prApta ho gaye haiM ? // 108 // kyA tU amuka puruSakA putra nahIM hai ? aura kyA terI mAtA amuka puruSakI putrI nahIM hai ? jisase ki tU isa taraha nAka UMcI kara mere aise puruSoMkA satkAra kiye binA hI jAtA hai| // 109 // yadyapi terI jAti vahI hai, kula vahI hai aura tU bhI vahI hai jo ki sabere ke samaya thA tathApi tU apane Apako devatArUpa mAnatA hai // 110 // yadyapi tU devatA, atithi, pitRgaNa aura agnike kAryoM meM nipuNa hai tathApi guru, dvija aura devoMko praNAma karanese vimukha hai // 111 // jainI dIkSA dhAraNa karanese tujhe kaunasA atizaya prApta ho gayA hai ? kyoMki tU aba bhI manuSya hI hai aura pRthivIko sparza karatA huA pairoMse hI calatA hai // 112 // isa prakAra krodha dhAraNakara yadi koI ulAhanA de to usake liye yuktise bhare hue vacanoMse isa prakAra uttara de / / 113 // apane Apako dvija mAnanevAle, tU merA divya janma suna, zrI jinendradeva hI merA pitA hai aura 1 ratnatrayAdiguNalAbhaH / 2 prakarSeraNAsamantAt sakalAbhilaSaraNIyatvam / 3 devAdhInam / devasAdbhavan la0, da0, i0 / devasAdbhavet a0, pa0, sa0 / 4 devatvam / 5 kulInaH / 'prasiddhapiturutpanna AmuSyAyaraNa ucyate / ' 6 tava / 7 kulInA putrI / 8 yena kAraNena / 6 udgatanAsikaH / 10 prAgbhavaH / 11 - SvaprAkRto la0, da0 / 12 svIkRtakrodhaM yathA bhavati tathA 13 dUSitaH / 14 paTubhiH / 15 asmAkaM devotpattiH / 16 pitA / Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 mahApurANam 'tatrAhatIM tridhA' bhinnAM zakti traiguNyasaMzritAm / svasAtkRtya samudbhUtA vayaM saMskArajanmanA // 11 // ayonisambhavAstena devA eva na mAnuSAH / vayaM vayamivAnye'pi santi ced brUhi tadvidhAn // 116 // svAyambhuvAnamukhAjjAtAH tato devadvijA vayam / vratacihna ca naH sUtraM pavitraM sUtradarzitam // 117 // pApasUtrAnugA yUya na dvijA sUtrakaNThakAH / sanmArgakaNTakAstIkSNAH kevalaM maladUSitAH // 118 // zArIrajanma saMskArajanma ceti dvidhA matam / janmAGaginAM matizcaivaM dvidhAmnAtA jinAgame // 11 // dehAntarapariprAptiH pUrvadehaparikSayAt / zarIrajanma vijJeyaM dehabhAjAM bhavAntare // 120 // ) tathAlabdhAtmalAbhasya punaH sNskaaryogtH| dvijanmatApariprAptirjanma saMskArajaM smRtam // 12 // prarIramaraNaM svAyurante dehavisarjanam / saMskAramaraNaM prAptavatasyAgaHsamujjhanam // 122) ('yato'yaM labdhasaMskAro vijahAti pragetanam / mithyAdarzanaparyAyaM tatastena mRto bhavat // 123) tatra saMskArajanmedam apApopahataM param / jAtaM no gurvanajJAnAda prato devadvijA vayam // 24 // ityAtmano guNotkarSa khyApayanyAyavarmanA / gRhamedhI bhavet prApya sadgRhitvamanuttaram // 12 // bhUyo'pi saMpravakSyAmi brAhmaNAn sakriyocitAn / jAtivAdAvalepasya "nirAsArthamataH param // 126 // jJAna hI atyanta nirmala garbha hai / / 114 / / usa garbhameM upalabdhi, upayoga aura saMskAra ina tIna guNoMke Azrita rahanevAlI jo arahantadevasambandhinI samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra ye tIna bhinna bhinna zaktiyAM haiM unheM apane adhIna kara hama saMskArarUpI janmase utpanna hue haiM // 115 / / hama loga binA yonise utpanna hue haiM isaliye deva hI haiM manuSya nahIM haiM, hamAre samAna jo aura bhI haiM unheM bhI tU devabrAhmaNa kaha // 116 // hama loga svayabhUka mukhasaM utpanna hae haiM isaliye devabrAhmaNa haiM aura hamAre vratoMkA cihna zAstroMmeM kahA yaha pavitra satra a yajJopavIta hai // 117 // Apa loga to gale meM sUtra dhAraNakara samIcIna mArgameM tIkSNa kaNTaka banate hue pAparUpa sUtrake anusAra calanevAle haiM, kevala malase dUSita haiM, dvija nahIM haiM // 118 // jIvoMkA janma do prakArakA hai eka to zarIrajanma aura dUsarA sNskaar-jnm| isI prakAra jainazAstroMmeM jIvoMkA maraNa bhI do prakArakA mAnA gayA hai / / 119 / / pahale zarIrakA kSaya ho jAnese dUsarI paryAyameM jo dUsare zarIrakI prApti hotI hai use jIvoMkA zarIrajanma jAnanA caahiye| // 120 // isI prakAra saMskArayogase jise punaH AtmalAbha prApta huA hai aise puruSako jo dvijapanekI prApti honA hai vaha saMskAraja arthAt saMskArase utpanna huA janma kahalAtA hai // 121 // apanI Ayuke antameM zarIrakA parityAga karanA zarIramaraNa hai tathA vratI puruSakA pApoMkA parityAga karanA saMskAramaraNa hai // 122 / / isa prakAra jise saba saMskAra prApta hue haiM aisA jIva mithyAdarzanarUpa pahaleke paryAyako chor3a detA hai isaliye vaha eka tarahase marA huA hI kahalAtA hai // 123 // una donoM janmoMmeMse jo pApase dUSita nahIM hai aisA saMskArase utpanna huA yaha utkRSTa janma gurukI AjJAnusAra mujhe prApta huA hai isaliye maiM devadvija yA devabrAhmaNa kahalAtA haM // 124 // isa prakAra nyAyamArgase apane AtmAke guNoMkA utkarSa prakaTa karatA huA vaha puruSa sarvazreSTha sadgRhitva avasthAko pAkara sadgRhastha hotA hai / / 125 / / uttama kriyAoMke karane yogya brAhmaNoMse unake jAtivAdakA ahaMkAra dUra karaneke liye isake 1jnyaangrthe| 2 samyagdarzanajJAna-cAritrANIti triprkaaraiH|| 3 upalabdhyapayogasaMskArAtmatAM gatAm / 4 ayonisambhavaprakArAn / ayonismbhvsdRshaanityrthH| 5 Agamaproktam / 6 sUtramAtrameva kaNThe yeSAM te| 7 yasmAt kAraNAt / 8 prAkatanam / 8 mithyAdarzanatyajanarUperaNetyarthaH / 10 zarIrajanmasaMskArajanmanoH / 11 asmAkam / 12 guroranujJAyAH / 13 garvasya / 14 nirAkaraNAya / Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattama parva 281 brAhmaNo'patyamityevaM brAhmaNAH smudaahRtaaH| brahmA svayambhUrbhagavAn parameSThI' jinottamaH // 127 // sa hapAviparamabrahmA jinendro guNabrahaNAt / paraM brahma yadAyattam prAmananti munIzvarAH // 12 // naiNAjinadharo brahmA jttaakuurcaadilkssnnH| yaH kAmagardabho bhUtvA pracyuto brahmavarcasAt // 126 // divyamUrte jinendrasya jJAnagarbhAdanAvilAt / samAsAditajanmAno dvijanmAnastato matAH // 130 // pavantaHpAtino nete mantavyA dvijasattamAH / vratamantrAdisaMskArasamAropitagauravAH // 131 // varNottamAnimAna vidmaH kSAntizaucaparAyaNAn / santuSTAn prAptavaiziSTayAn akliSTAcArabhUSaNAna // 132 // 'kliSTAcArAH pare naiva bAhmaNA dvijamAninaH / pApArambharatA zazvat pAhatya pazudhAtinaH // 133 // sarvamedhamayaM dharmam abhyupetya pazughnatAm / kA nAma gatireSAM syAt pApazAstropajIvinAm // 134 // codanAlakSaNaM0 dharsama adharma prtijaante| ye tebhyaH karmacANDAlAn pazyAmo nAparAn bhuvi // 135 // pArthivairvaNDanIyAzca luNTAkAH paappnndditaaH| te'mI dharmajuSAM bAhyA ye nighnantyaghRNAH13 pazUn // 136 // "pazuhatyAsamArambhAt kravyAdebhyo'pi5 niSkRpAH / yadyacchiti muzantyete hantavaM dhAmikA htaaH||137|| Age phira bhI kucha kahatA hUM / / 126 // jo brahmAkI saMtAna haiM, unheM brAhmaNa kahate haiM aura svayaMbha, bhagavAna, parameSThI tathA jinendradeva brahmA kahalAte haiN| bhAvArtha-jo jinendra bhagavAna kA upadeza sunakara unakI ziSya-paramparAmeM praviSTa hue haiM ve brAhmaNa kahalAte haiM // 127 / / zrIjinendradeva hI Adi parama brahmA haiM kyoMki ve hI guNoMko bar3hAnevAle haiM aura utkRSTa brahma arthAt jJAna bhI unhIM ke adhIna hai aisA muniyoMke Izvara mAnate haiM // 128 // jo mRgacarma dhAraNa karatA hai, jaTA , DAr3hI Adi cihnoMse yukta hai tathA kAmake vaza gadhA hokara jo brahmateja arthAt brahmacaryase bhraSTa huA vaha kabhI brahmA nahIM ho sakatA // 129 // isaliye jinhoMne divya mUrtike dhAraka zrI jinendradevake nirmala jJAnarUpI garbhase janma prApta kiyA hai ve hI dvija kahalAte haiM // 130 / / vrata, mantra tathA saMskAroM se jinheM gaurava prApta huA hai aise ina uttama dvijoMko varNoM ke antargata hiye arthAta ye varNottama haiN|||13|| jo kSamA aura zauca gaNake dhAraNa karane meM sadA tatpara haiM, saMtuSTa rahate haiM, jinheM vizeSatA prApta huI hai aura nirdoSa AcaraNa hI jinakA AbhUSaNa hai aise ina dvijoMko saba vargoM meM uttama mAnate haiM // 132 / / inake sivAya jo malina AcArake dhAraka haiM, apaneko jhUThamUTha dvija mAnate haiM, pApakA Arambha karane meM sadA tatpara rahate haiM aura haThapUrvaka pazuoMkA ghAta karate haiM ve brAhmaNa nahIM ho sakate // 133 // jo samasta hiMsAmaya dharma svIkAra kara pazuoMkA ghAta karate haiM aise pApazAstroMse AjIvikA karanevAle ina brAhmaNoMkI na jAne kauna sI gati hogI ? // 134 // jo adharma svarUpa vedameM kahe hue preraNAtmaka dharmako dharma mAnate haiM maiM unake sivAya isa pRthivIpara aura kisIko karma cANDAla nahIM dekhatA hai arthAta.vedameM kahe hae dharmako mAnanevAle sabase baDhakara karma cANDAla haiM / / 135 // jo nirdaya hokara pazuoMkA ghAta karate haiM ve pAparUpa kAryoM meM paMDita haiM, luTere haiM, aura dharmAtmA logoMse bAhaya haiM; aise puruSa rAjAoMke dvArA daNDanIya hote haiM // 136 / / pazuoMkI hiMsA karaneke udyogase jo rAkSasoMse bhI adhika nirdaya haiM yadi aise puruSa hI utkRSTatAko prApta hote hoM taba 1 paramapade sthitaH / 2 kAmAd gardabhAkAramukha ityarthaH / 3 adhyayanasampatteH / 4 akaluSAt / 5 varNamAtravartina ityarthaH / 6 duSTa / 7 haThAt, sAkSAt vaa| 8 hiMsAmayam / 6 hiMsAM kurvatAm / 10 vedoktalakSaNam / 11 pratijJAM kurvate / 12 cauraaH| 13 niHkRpaa| 14 pazuhananaprArambhAt / 15 rAkSasebhyaH / 'rAkSasaH koNapaH kravyAta RvyAdo'srapa AzaraH' ityabhidhAnAt / 16 unnatim / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 mahApurANam malinAcaritA hyete 'kRSNavarge dvijabruvA: / jainAstu nirmalAcArAH 'zuklavarge matA budhaiH // 138 // zrutismRti purAvRtta' vRttamantra kriyAzritA / devatAliGagakAmAntakRtA zuddhirdvijanmanAm // 136 // ye vizuddhatarAM vRttiM tatkRtAM' samupAzritAH / te zuklavarge bodhavyAH zeSAH zuddheH bahiH kRtA // 140 // tacchuddhayazuddhI bodhavya nyAyAnyAyapravRttitaH / nyAyo dayArdravRttitvam zranyAyaH prANimAraNam // 141 // vizuddhavRttayastasmAjjainA varNottamA dvijAH / ' varNAntaHpAtino naite jaganmAnyA iti sthitam // 142 // syAdAkA' ca SaTkarmajIvinAM gRhamedhinAm / hiMsAdoSo'nusaGagI syAjjainAnAM ca dvijanmanAm // 143 // ityatra brUmahe satyam alpasAvadyasaGgatiH / tatrAstyeva tathApyeSAM syAcchuddhiH zAstradarzitA // 144 // zrapi caiSAM vizuddhayaGgaM pakSazcaryA ca sAdhanam / iti tritayamastyeva tadidAnIM vivRNmahe // 145 // tatra pakSo hi janAnAM kRtsnahiMsAvivarjanam / maMtrI pramodakAruNyamAdhyasthyairupabR Mhitam // 146 // caryA tu devatArthaM vA mantrasiddhayarthameva vA / zrauSadhAhAraklRptyaM vA na hiMsyAmIti ceSTitam // 147 // tatrAkAmakRteH zuddhiH prAyazcittavidhIyate / pazcAccAtmAlayaM " sUnau vyavasthApya gRhojjhanam // 148 // to duHkhake sAtha kahanA par3egA ki becAre dharmAtmA loga vyartha hI naSTa hue || 137 // ye dvija loga malina AcArakA pAlana karate haiM aura jhUThamUTha hI apaneko dvija kahate haiM isaliye vidvAn loga inheM kRSNavarga arthAt pApiyoM ke samUhameM garbhita karate haiM aura jaina loga nirmala AcArakA pAlana karate haiM isaliye inheM zuklavarga arthAt puNyavAnoM ke samUhameM zAmila karate haiM // 138 // dvija logoM kI zuddhi zruti, smRti, purANa, sadAcAra, mantra aura kriyAoMke Azrita hai tathA devatAoMke cihna dhAraNa karane aura kAmakA nAza karanese bhI hotI hai / / 139 / / jo zruta smRti Adike dvArA kI huI atyanta vizuddha vRttiko dhAraNa karate haiM unheM zuklavarga arthAta puNyavAnoM ke samUhameM samajhanA cAhiye aura jo inase zeSa bacate haiM unheM zuddhise bAhara samajhanA cAhiye arthAt ve mahA azuddha haiM / / 140 / / unakI zuddhi aura azuddhi, nyAya aura anyAyarUpa pravRttise jAnanI cAhiye / dayAse komala pariNAma honA nyAya hai aura prANiyoM kA mAranA anyAya hai // 141 // isase yaha bAta nizcita ho cukI ki vizuddha vRttiko dhAraNa karanevAle jaina loga hI saba varNoM meM uttama haiM / ve hI dvija haiM / ye brAhmaNa Adi varNoMke antargata na hokara varNottama haiM aura jagatpUjya haiM / / 142 / / aba yahA~ yaha zaMkA ho sakatI hai ki jo asi maSI Adi chaha karmose AjIvikA karanevAle jaina dvija athavA gRhastha haiM unake bhI hiMsAkA doSa laga sakatA hai parantu isa viSaya meM hama yaha kahate haiM ki Apane jo kahA hai vaha ThIka hai, AjIvikAke liye chaha karma karanevAle jaina gRhasthoMke thor3I sI hiMsAkI saMgati avazya hotI hai parantu zAstroMmeM una doSoMkI zuddhi bhI to dikhalAI gaI hai / / 143-144|| unakI vizuddhike aGga tIna haiM pakSa, caryA aura sAdhana / aba maiM yahA~ inhIM tInakA varNana karatA hUM || 145 // una tInoMmeMse maitrI, pramoda, kAruNya aura mAdhyasthyabhAvase vRddhiko prApta huA samasta hiMsAkA tyAga karanA jainiyoMkA pakSa kahalAtA hai // 146 // kisI devatA ke liye, kisI maMtrakI siddhike liye athavA kisI auSadhi yA bhojana banavAneke liye maiM kisI jIvakI hiMsA nahIM karUMgA aisI pratijJA karanA caryA kahalAtI hai / / 147 / / isa pratijJAmeM yadi kabhI icchA na rahate hue pramAdase doSa laga jAve to prAyazcittase usakI zuddhi 1 pApa / 2 puNya / 3 Agama | 4 dharmasaMhitA / 5 purANa / 6 zrutismRtyAdikRtAm 7 jaina dvijottarayoH zuddhayazuddhiH / 8 vrnnmaatrvrtinH| zaGkA / 10 'hiMsAdoSonusaGgI syAd' ityatra / 11 satyamityaGgIkAre / 12 ceSTite / vyApAre ityarthaH / 13 pramAdajanite doSe / 14 - cAtmAnvayaM 1 da0, la0, i0, a0, pa0, sa0 / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattama parva 283 * cayaiSA gahiNAM proktA jIvitAnte tu sAdhanam / dehAhArahitatyAgAt dhyAnazuddhAtmazodhanam // 146 / / triSveteSu na saMsparzI vadhenAhadvijanmanAm / ityAtmapakSanikSiptadoSANAM syAnirAkRtiH // 150 // caturNAmAzramANAM ca zuddhiH syAvAhate mte| cAturAzramyamanyeSAm avicAritasundaram // 15 // brahmacArI gRhasthazca vAnaprastho'ya bhikSukaH / ityAzramAstu jainAnAm uttarottarazaddhitaH // 152 // ) jJAtavyAH syuH prapaJcena sAntarbhedAH pRthagvidhAH / granthagauravabhItyA tu nAtrateSAM prapaJcanA // 153 // sadgRhitvamidaM jJeyaM guNairAtmopabRhaNam / pArivAjyamito vakSye suvizuddhaM kriyAntaram // 154 // iti sadgahitvam / gArhasthyamanupAlpavaM gRhavAsAda virajyataH' / yaddIkSAgrahaNaM taddhi pArivAjyaM pracakSate // 15 // pArivAjyaM parivrAjo bhAvo nirvANavIkSaNam / tatra nirmamatA vRttyA jAtarUpasya dhAraNam // 156 // prazastatithinakSatrayogalagna grhaaNshke| nirgranthAcAryamAzritya dIkSA prAhyA mumukSuNA // 157 / ) vizuddhakalagotrasya sadavRttasya vpussmtH| dIkSAyogyatvamAmnAtaM samukhasya sumedhsH||158|| "grahoparAgagrahaNe pariveSendracApayoH / vakragrahodaye meghapaTalasthagite'mbare // 15 // kI jAtI hai tathA antameM apanA saba kuTumba putrake liye sauMpakara gharakA parityAga kiyA jAtA hai // 148 / / yaha gRhastha logoMkI caryA kahI, aba Age sAdhana kahate haiN| Ayuke anda anta samayameM zarIra AhAra aura samasta prakArakI ceSTAoMkA parityAga kara dhyAnakI zuddhise jo AtmAko zuddha karanA hai use sAdhana kahate haiM / / 149 / / arahantadevako mAnanevAle dvijoMkA pakSa, caryA aura sAdhana ina tInoMmeM hiMsAke sAtha sparza bhI nahIM hotA, isa prakAra apane Upara ThaharAye hue doSoMkA nirAkaraNa ho sakatA hai // 150 / / cAroM AzramoMkI zuddhatA bhI zrI arhantadevake matameM hI hai / anya logoMne jo cAra Azrama mAne haiM ve vicAra kiye binA hI sundara haiM arthAt jaba taka unakA vicAra nahIM kiyA gayA hai tabhI taka sundara haiM // 151 // brahmacArI, gRhastha, vAnaprastha aura bhikSuka ye jainiyoMke cAra Azrama haiM jo ki uttarottara adhika vizuddhi honese prApta hote ye cArA hA Azrama apane apane antabhadosa sahita hokara aneka prakAraka ho jAtaM haiM, unakA vistArake sAtha jJAna prApta karanA cAhiye parantu grantha baDha jAneke bhayase yahA~ unakA vistAra nahIM likhA hai / / 153 / / isa prakAra guNoMke dvArA apane AtmAkI vRddhi karanA yaha sadguhitva kriyA hai / aba isake Age atyanta vizuddha pArivrajya nAmakI tIsarI kriyAkA nirUpaNa kareMge // 154 // yaha dUsarI sadgRhitva kriyA hai| isa prakAra gRhasthadharmakA pAlana kara gharake nivAsase virakta hote hue puruSakA jo dIkSA grahaNa karanA hai use pArivrajya kahate haiM // 155 / / parivrATkA jo nirvANadIkSArUpa bhAva hai use pArivrajya kahate haiM, isa pArivrajya kriyAmeM mamatva bhAva chor3akara digambararUpa dhAraNa karanA par3atA hai // 156 // mokSakI icchA karanevAle puruSako zubha tithi, zubha nakSatra, zubha yoga, zubha lagna aura zubha grahoMke aMzameM nirgrantha AcAryake pAsa jAkara dIkSA grahaNa karanI cAhiye // 157 / / jisakA kula aura gotra vizuddha hai, caritra uttama hai, mukha sundara hai aura pratibhA acchI hai aisA puruSa hI dIkSA grahaNa karane ke yogya mAnA gayA hai // 158 // jisa dina grahoMkA uparAga ho, grahaNa lagA ho, sUrya-candramApara pariveSa (maNDala) ho, indradhanuSa uThA ho, duSTa grahoMkA udaya ho, AkAza meghapaTalase DhakA huA ho, naSTa mAsa 5 muhUrtaH / 1 cessttaa| 2 cturaashrmtvm| 3 naanaaprkaaraaH| 4 virakti gacchataH / 6 grahAMzakaiH la0, da0, a0, pa0, i0, sa0 / 7 candrAdigrahaNe / Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 mahApurANam naSTAdhimAsadinayoH saMkrAntau hAnimattithau / dIkSAvidhi mumukSaNAM necchanti kRtabuddhayaH // 16 // "sampradAyamanAvRtya yastvimaM vIkSayavadhIH / sa sAdhubhirbahiH kAryo vRddhAtyAsAdanArataH // 16 // "tatra sutrapaTAnyAhaH yogIndrAH saptaviMzatima / niNIta bhavetsAkSAt pArivAjyasya lakSaNam // 162 // jAtirmatizca tatrasya lakSaNaM sundarAGagatA / prabhAmaNDalacakrANi tathAbhiSavanAthate // 163 // siMhAsanopadhAna ca chatracAmaraghoSaNaH / prazokavRkSanidhayo gRhazobhAvagAhane // 16 // kSetrajJA''jJA sabhAH kotirvandhatA vAhanAni ca / bhASAhArasukhAnIti jAtyAdiH saptaviMzatiH // 16 // jAtyAdikAnimAn saptaviMzati parameSThinAm / gaNAnAharbhajeddIkSA svaSa2 eteSvakRtAdaraH // 166 // jAtimAnapyanutsiktaH" sambhajedahatAM krmau5| yato jAtyantare jAtyAM yAti jaati"ctussttyom||167| jAtirendrI bhavedivyA cakriNAM vijayAzritA / paramA jAtirArhantya svAtmotthA siddhimIyuSAm // 168 // athavA adhika mAsakA dina ho, saMkrAnti ho athavA kSayatithikA dina ho usa dina buddhimAn AcArya mokSakI icchA karanevAle bhavyoMke liye dIkSAkI vidhi nahIM karanA cAhate haiM arthAt usa dina kisI ziSyako navIna dIkSA nahIM dete haiM // 159-160 // jo mandabaddhi AcArya isa sampradAyakA anAdara kara navIna ziSyako dIkSA de detA hai vaha vRddha puruSoMke ullaMghana karane meM tatpara honese anya sAdhuoMke dvArA bahiSkAra kara dene yogya hai / bhAvArtha-jo AcArya asamayameM hI ziSyoMko dIkSA de detA hai vaha vRddha AcAryoMkI mAnyatAko ullaMghana karatA hai isaliye sAdhuoMko cAhiye ki ve aise AcAryako apane saMghase bAhara kara de / / 161 / / munirAja isa pArivrajya kriyAmeM una satAIsa sUtra padoMkA nirUpaNa karate haiM jinakA ki nirNaya honepara pArivrajyakA sAkSAt lakSaNa prakaTa hotA hai // 162 // jAti, mUrti, usameM rahanevAle lakSaNa, zarIrakI sundaratA, prabhA, maNDala, cakra, abhiSeka, nAthatA, siMhAsana, upadhAna, chatra, cAmara, ghoSaNA, azoka vRkSa, nidhi, gRhazobhA, avagAhana, kSetrajJa, AjJA, sabhA, kIrti, vandanIyatA, vAhana, bhASA, AhAra aura sukha ye jAti Adi sattAIsa sUtrapada kahalAte haiM // 163-165 / / ye jAti Adi sattAIsa sUtrapada parameSThiyoMke guNa kahalAte haiM / usa bhavya puruSako apane jAti Adi guNoMse Adara na karate hue dIkSA dhAraNa karanA cAhiye / bhAvArtha-ye jAti Adi guNa jisa prakAra parameSThiyoMmeM hote haiM usI prakAra dIkSA lenevAle ziSyameM bhI yathAsaMbhava rUpase hote haiM parantu ziSyako apane jAti Adi guNoMkA sanmAna nahIM kara parameSThiyoMke hI jAti Adi guNoMkA sanmAna karanA cAhiye / kyoMki aisA karanese vaha ziSya ahaMkAra Adi durguNoMse bacakara apane ApakA utthAna zIghra hI kara sakatA hai / / 166 // svayaM uttama jAtivAlA honepara bhI ahaMkArarahita hokara arahantadevake caraNoMkI sevA karanI cAhiye kyoMki aisA karanese vaha bhavya dasare janma meM utpanna honepara divyA, vijayAzritA, paramA aura svA ina cAra jAtiyoMko prApta hotA hai // 167 / / indra ke divyA jAti hotI hai, cakravatiyoMke vijayAzritA, arahantadevake prm| aura mokSako prApta hue jIvoMke apane AtmAse utpanna honevAlI svA 1 naSTamAsasyAdhikamAsasya dinayoH / 2 asmprnntithau| 3 sampUrNamatayaH / 4 AmnAyam (prmpraam)| 5 dIkSAM svIkuryAt / 6 vRddhAtikramaNe tatparaH / 7 parivrAjyaH / 8 nizcitaiH / 6 pratyakSam / 10 mUrtisthitam / tatratyaM l0| 11 abhiSavazca abhiSeko nAthatA ca svAmitvaM ca / 12 AtmIyeSu / 13 jAtyAdiSu / 14 agarvita / 15 crnnau| 16 janmAntare / 17 utpattau satyAm / 18 divyajAtivijayajAtiH paramajAtiH svAmotthajAtiriti / 16 indrasya iyam / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattama parva 285 mAviSvapi netavyA kalpaneyaM ctussttyo| purANa rasammohAt kvacicca tritayI matA // 16 // karzayanmUttimAtmIyAM rasanmUrtIH zarIriNAm / tapodhitiSThed divyAdimUrtIrAptumanA muniH||170|| svalakSaNamanirdezyaM manyamAno jinezinAm / lakSaNAnyabhisandhAya tapasyet kRtalakSaNaH // 171 // malApayan svAragasaundarya munirugraM tapazcaret / vAJchandivyAdisaundaryam anivAryaparamparam // 172 // manomasAGago putsRssttsvkaayprbhvprbhH| prabhoH prabhAM muniyA'yan bhavet kSipraM prabhAsvaraH // 173 // spaM maNisneha vIpAditejo'pAsya jinaM bhajana / tejomayamayaM yogI syAttejovalayojjvalaH // 174 // tvaktvA'stra vastra zastrANi prAktanAni prazAntibhAk / jinamArAdhya yogIndro dharmacakrAdhipo bhavet // tyaktasnAnAdisaMskAraH saMzritya snAtakara2 jinam / mUni meroravApnoti paraM janmAbhiSecanam // 176 // svaM svAmyamaihikaM tyaktvA paramasvAminaM jinam / tevitvA sevanIyatvam eSyatyeSa jagajjanaH // 177 // svocitAsanabhedAnAM tyAgAttyaktAmbaro muniH / saMha viSTaramadhyAsya tIrthaprakhyApako bhavet // 178 // "svopadhAnAvanAtya yo'bhUnirupaNadhibhuvi / zayAnaH sthaNDile bAhumAtrApitazirastaTaH // 17 // jAti hotI hai // 168 // ina cAroMkI kalpanA mUrti AdimeM kara lenI cAhiye, arthAt jisa prakAra jAtike divyA Adi cAra bheda haiM usI prakAra mUrti Adike bhI samajha lenA caahiye| parantu purANoMko jAnanevAle AcArya moharahita honese kisI kisI jagaha tIna hI bhedoMkI kalpanA karate haiM / bhAvArtha -siddhoMmeM svA mUrti nahIM mAnate haiM // 169 / / jo muni divya Adi mUrtiyoMko prApta karanA cAhatA hai use apanA zarIra kRza karanA cAhiye tathA anya jIvoMke zarIroMkI rakSA karate hue tapazcaraNa karanA cAhiye / / 170 // isI prakAra aneka lakSaNa dhAraNa karanevAlA vaha puruSa apane lakSaNoMko nirdeza karaneke ayogya mAnatA huA jinendradevake lakSaNoMkA cintavanakara tapazcaraNa kare / / 171 / / jinakI paramparA anivArya hai aise divya Adi saundaryokI icchA karatA huA vaha muni apane zarIrake saundaryako malina karatA huA kaThina tapazcaraNa kare // 172 // jisakA zarIra malina ho gayA hai, jisane apane zarIrase utpanna honevAlI prabhA kA tyAga kara diyA hai aura jo arhantadevakI prabhAkA dhyAna karatA hai aisA sAdhu zIghra hI dedIpyamAna ho jAtA hai arthAt divyaprabhA Adi prabhAoMko prApta karatA hai // 173 // jo muni apane maNi aura telake dIpaka AdikA teja chor3akara tejomaya jinendra bhagavAnkI ArAdhanA karatA hai vaha prabhAmaNDalase ujjvala ho uThatA hai / / 174 // jo pahaleke astra, vastra aura zastra Adi ko chor3akara atyanta zAnta hotA huA jinendrabhagavAnkI ArAdhanA karatA hai vaha yogirAja dharmacakrakA adhipati hotA hai // 175 // jo mani snAna AdikA saMskAra choDakara kevalI jinendrakA Azraya letA hai arthAt unakA cintavana karatA hai vaha meruparvatake mastakapara utkRSTa janmAbhiSekako prApta hotA hai // 176 // jo muni apane isa loka-sambandhI svAmIpaneko chor3akara paramasvAmI zrIjinendradevakI sevA karatA hai vaha jagatke jIvoMke dvArA sevanIya hotA hai arthAt jagatke saba jIva usakI sevA karate haiM / / 177 / / jo muni apane yogya aneka AsanoM ke bhedoMkA tyAgakara digambara ho jAtA hai vaha siMhAsanapara ArUr3ha hokara tIrthako prasiddha karanevAlA arthAt tIrthakara hotA hai / / 178 / / jo muni apane takiyA AdikA anAdara kara parigraha 1 divyamUrtivijayamUtiH paramamUrtiH svAtmotthamUrtiriti evamuttaratrApi yojanIyam / 2 siddhAdau / 3 nAmasaMkIrtanaM kartumayogyamiti / 4 dhyAtvA / 5 guNaiH pratItaH / 'guNaiH pratIte tu kRtalakSaNAhitalakSaNo'ityabhidhAnAt / 6 mlAni kurvan / 7jinsy| 8 tailAbhyaGagana / 6 divyAstra / 10 -vystrtt0| karamuktaH / 11 sAmAnyAstra / 12 prakRSTajJAnAtizayam / 13 svaamitvm| 14 nijopavarhAsanAdi / 'upadhAnaM tUpavarham' ityabhidhAnAt / 15 niHparigrahaH / Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 mahApurANam sa mahAbhyudagaM prApya jimo bhUtvA''ptasakriyaH / devaiviracitaM vIpram prAskanvatyupadhAnakam // 18 // tyaktazItAtapatrANa sakalAtmaparicchadaH / tribhizchatraH samudbhAsiratnarudbhAsate svayam // 15 // vividhavyajana tyAgAd anuSThitatapovidhiH / cAmarANAM catuHSaSThayA vIjyate jinaparyaye // 182 // ujjhitAnakasaGagItaghoSaH kRtvA tapovidhim / syAd'dhudundubhinirghoSaiH ghuSyamANajayodayaH // 183 // udyAnAdikRtAM chAyAm apAsya svAM tapo vyadhAt / yato'yamata evAsya syAdazokamahAdrumaH // 184 // svaM 'svApateyamucitaM tyaktvA nirmamatAmitaH / svayaM nidhibhirabhyetya sevyate dvAri duurtH||18|| gahazobhAM kRtArakSAM dUrIkRtya tapasyataH / zrImaNDapAdizobhAsya svato'bhyeti purogatAm // 186 // tapo'vagAhanAdasya ghnaamydhitisstthtH| trijagajjanatAsthAnasahaM syAdavagAhanam // 187 // kSetravAstusamutsargAt kssetrjnytvmupeyussH| svAdhInatrijagatkSetram aizyamasyopajAyate // 18 // prAjJAbhimAnamutsRjya maunamAsthitavAnayam / prApnoti paramAmAjJAM surAsurazirodhRtAm // 186 // svAmiSTabhRtyabandhvAdisabhAmutsRSTavAnayam / paramAptapadaprAptau adhyAste trijagatsabhAm // 10 // rahita ho jAtA hai aura kevala apanI bhujApara zirakA kinArA rakhakara pRthivIke UMce-nIce pradezapara zayana karatA hai vaha mahAabhyudaya (svargAdikI vibhUti) ko pAkara jina ho jAtA hai, usa samaya saba loga usakA Adara-satkAra karate haiM aura vaha devoMke dvArA bane hue dedIpyamAna takiyAko prApta ha pta hotA hai / / 179-180 / / jo muni zItala chatra Adi apane samasta parigraha kA tyAga kara detA hai vaha svayaM dedIpyamAna ratnoMse yukta tIna chatroMse suzobhita hotA hai // 181 // aneka prakArake paMkhAoMke tyAgase jisane tapazcaraNakI vidhikA pAlana kiyA hai aisA muni jinendra paryAyameM cauMsaTha camaroMse vIjita hotA hai arthAt usapara cauMsaTha camara DhulAye jAte haiM // 182 / / jo muni nagAr3e tathA saMgIta AdikI ghoSaNAkA tyAga kara tapazcaraNa karatA hai usake vijayakA udaya svargake dundubhiyoMke gambhIra zabdoMse ghoSita kiyA jAtA hai // 183 // caki pahale usane apane udyAna Adike dvArA kI huI chAyAkA parityAga kara tapazcaraNa kiyA thA isaliye hI aba use (arahantaavasthAmeM) mahAazoka vRkSakI prApti hotI hai / / 184 // jo apanA yogya dhana chor3akara nirmamatvabhAvako prApta hotA hai vaha svayaM Akara dUra daravAjepara khar3I huI nidhiyoMse sevita hotA hai arthAt samavasaraNa bhUmimeM nidhiyA~ daravAjepara khar3e rahakara usakI sevA karatI haiM // 185 // jisakI rakSA saba orase kI gaI thI aisI gharakI zobhAko chor3akara isane tapazcaraNa kiyA thA isIliye zrImaNDapakI zobhA apane Apa isake sAmane AtI hai // 186 // jo tapa karane ke liye saghana vanameM nivAsa karatA hai use tInoM jagatke jIvoMke liye sthAna de sakanevAlI avagAhana zakti prApta ho jAtI hai arthAt usakA aisA samavasaraNa racA jAtA hai jisameM tInoM lokoMke samasta jIva sukhase sthAna pA sakate haiM / / 187 / / jo kSetra makAna AdikA parityAga kara zuddha AtmAko prApta hotA hai use tInoM jagatke kSetrako apane AdhIna rakhanevAlA aizvarya prApta hotA hai // 188 // jo muni AjJA denekA abhimAna choDakara mauna dhAraNa karatA hai use sara aura asaroMke dvArA zirapara dhAraNa kI haI utkRSTa AjJA prApta hotI hai arthAt usakI AjJA saba jIva mAnate haiM // 189 / / jo yaha muni apane iSTa sevaka tathA bhAI Adiko sabhAkA parityAga karatA hai isaliye utkRSTa arahanta padakI prApti honepara 1 upavarham / 2 chatra / 3 caamr| 4 arhaparyAye sati / 5 svardundubhibhiH / 6 dhanam / 'TravyaM vattaM svApateyaM rikthaM dRkthaM dhanaM vasuH' ityabhidhAnAt / 7 nirgamatvaM gataH / 8 agresaratAm / hai pravezanAt / 10 AtmasvarUpatvam / 'kSetrajJa AtmA puruSaH' ityabhidhAnAt / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattamaM parva svaguNotkIrtanaM tyaktvA tyaktakAmo mahAtapAH / stutinindAsamo bhUyaH kIrtyate bhuvanezvaraiH // 11 // vanditvA vandyamarhantaM 'yato'nuSThitavAMstapaH / tato'yaM vandyate vanyaiH zranindyaguNasannidhiH // 162 // tapo'yamanupAnatkaH pAdacArI vivAhanaH / kRtavAn padmagarbheSu caraNanyAsamarhati // 163 // guptohitavAgvRttyA yato'yaM tapasi sthitaH / tato'sya divyabhASA syAt prINayantyakhilAM sabhAm // 164 // anAzvAnniyatAhArapAraNo'tapta yattapaH / tadasya divya vijaya paramAmRtatRptayaH // 165 // tyaktakAmasukho bhUtvA tapasyasthAcciraM yataH / tato'yaM sukhasAdbhUtvA paramAnandathuM bhajet // 166 // kimatra bahunoktena yadyadiSTaM yathAvidham / tyajenmunirasaMkalpaH tattatsUte'sya tattapaH // 167 // prAptotkarSaM tadasya syAttapazcintAmaNeH phalam / yato'rhajjAtimUrtyAdiprAptiH saiSA'nuvarNitA // 168 // jainezvarIM parAmAjJAM sUtroddiSTAM pramANayan / tapasyAM yadupAdhatte pArivrAjyaM tadAJjasam // 166 // zranyacca bahuvAgjAle nibaddhaM yuktibAdhitam / pArivrAjya parityajya grAhyaM cedamanuttaram // 200 // iti pArivrAjyam / vaha tInoM lokoM kI sabhA arthAt samavasaraNa bhUmimeM virAjamAna hotA hai // 190 // jo saba prakArakI icchAoMkA parityAga kara apane guNoMkI prazaMsA karanA chor3a detA hai aura mahAtapazcaraNa karatA huA stuti tathA nindAmeM samAna bhAva rakhatA hai vaha tInoM lokoMke indroMke dvArA prazaMsita hotA hai arthAt saba loga usakI stuti karate haiM // / 191 || isa munine vandanA karane yogya arhantadevakI bandanA kara tapazcaraNa kiyA thA isIliye yaha vandanA karane yogyapUjya puruSoMke dvArA vandanA kiyA jAtA hai tathA prazaMsanIya uttama guNoMkA bhANDAra huA hai / / 192 // jo jUtA aura savArIkA parityAga kara paidala calatA huA tapazcaraNa karatA hai vaha kamaloM ke madhyameM caraNa rakhaneke yogya hotA hai arthAt arhanta avasthAmeM devaloga usake caraNoMke nIce kamaloMkI racanA karate haiM // 193 // | cU~ki yaha muni vacanaguptiko dhAraNa kara athavA hita mita vacanarUpa bhASAsamitikA pAlana kara tapazcaraNa meM sthita huA thA isaliye hI ise samasta sabhAko saMtuSTa karanevAlI divya dhvani prApta huI hai / / 194 / / isa munine pahale upavAsa dhAraNa kara athavA niyamita AhAra aura pAraNAeM kara tapa tapA thA isaliye hI ise divyatRpti, vijayatRpti, paramatRpti aura amRtatRpti ye cAroM hI tRptiyA~ prApta huI haiM / / 195 / / yaha muni kAma jati sukhako chor3akara cirakAla taka tapazcaraNa meM sthira rahA thA isaliye hI yaha sukhasvarUpa hokara paramAnandako prApta huA hai / / 196 // isa viSayameM bahuta kahanese kyA lAbha hai ? saMkSepa meM itanA hI kaha denA ThIka hai ki muni saMkalparahita hokara jisa prakArakI jisa jisa vastukA parityAga karatA hai usakA tapazcaraNa usake liye vahI vahI vastu utpanna kara detA hai // 197 // jisa tapazcaraNarUpI cintAmaNikA phala utkRSTa padakI prApti Adi milatA hai aura jisase arhantadevakI jAti tathA mUrti AdikI prApti hotI hai aisI isa pArivrajya nAmakI kriyAkA varNana kiyA / / 198 / / jo AgamameM kahI huI jinendradevakI AjJAko pramANa mAnatA huA tapasyA dhAraNa karatA hai arthAt dIkSA grahaNa karatA hai usIke vAstavika pArivrajya hotA hai / / 199 // aneka prakArake vacanoM ke jAlameM nibaddha tathA yuktise bAdhita anya logoMke pArivrajya 1 yasmAt kAraNAt / bhavati / 5 anazanavratI / mRtatRptayaH / 6 Anandam / 13 - manuttamam la0 / 287 2 gaNadharAdibhiH / 3 pAdatrANarahitaH / 4 pAdanyAsasya yogyo 6 akarot / 7 yat kAraNAt / 8 divyatRptivijayatRptiparamatRptya10 prasiddhaM tapaH / 11 pAramArthikam / 12 arhatsambandhi pArivrAjyam / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 mahApurANam yA surendrapadaprAptiH pArivAjyaphalodayAt / saiSA surendratA nAma kriyA prAganuvarNitA // 201 // iti surendrtaa| sAmrAjyamAdhirAjyaM syAccakraratnapuraHsaram / nidhiratnasamudbhUtaM bhogasampatparamparam // 202 // iti sAmAjyam / Arhantyamahato bhAvo karma veti parA kriyaa| yatra svargAvatArAdimahAkalyANasampadaH // 203 / / yA'sau divo'vatIrNasya prAptiH kalyANasampadAm / tadAhantyamiti jJeyaM trailokyakSobhakAraNam // 204 // ityArhantyam / bhavabandhanamuktasya yAvasthA prmaatmnH| parinirvRttiriSTA sA paraM nirvANamityapi // 20 // kRtsnakarmamalApAyAta saMzaddhiryA'ntarAtmanaH / siddhiHsvAtmopalabdhiH sAnAbhAvo na guNocchivA // 206 // iti nirvtiH| ( ityAgamAnusAreNa proktAH karbanvayakriyAH / saptaitAH paramasthAnasaGagatiryatra yoginAm // 207 // yo'nutiSThatyatandrAla: kriyA hyetaastrighoditaaH| so'dhigacchet paraM dhAma yatsamprApto paraM zivam // 208 // puSpitAgrAvRttam (jinamatavihitaM purANadharma ya imamanusmarati kriyAnibaddham / anucarati ca puNyadhIH sa bhavyo bhavabhayabandhanamAzu nirdhanAti // 206 // ko chor3akara isI sarvotkRSTa pArivrajyako grahaNa karanA cAhiye / / 200 // yaha tIsarI pArivrajya kriyA hai| pArivrajyake phalakA udaya honese jo surendra padakI prApti hotI hai vahI yaha surendratA 'krayA hai isakA varNana pahale kiyA jA cukA hai // 201 // yaha cauthI sarendratA kriyA hai| _ jisameM cakraratnake sAtha sAtha nidhiyoM aura ratnoMse utpanna hue bhogopabhogarUpI saMpadAoM kI paramparA prApta hotI hai aisA cakravartIkA bar3A bhArI rAjya sAmrAjya kahalAtA hai // 202 // yaha pA~cavIM sAmrAjyakriyA hai| arhat parameSThIkA bhAva athavA karmarUpa jo utkRSTa kriyA hai use Arhantya kriyA kahate haiN| isa kriyA meM svargAvatAra Adi mahAkalyANakarUpa sampadAoMkI prApti hotI hai // 203 / / svargase avatIrNa hue arhanta parameSThIko jo paJcakalyANakarUpa sampadAoMkI prApti hotI hai use Arhantya kriyA jAnanA cAhiye, yaha ArhantyakriyA tInoM lokoMmeM kSobha utpanna karanevAlI hai // 204 // yaha chaThavoM ArhantyakriyA hai| saMsArake bandhanase mukta hue paramAtmAkI jo avasthA hotI hai use parinirvRti kahate haiM / isakA dUsarA nAma paranirvANa bhI hai / / 205 / / samasta karmarUpI malake naSTa ho jAnese jo antarAtmAkI zuddhi hotI hai use siddhi kahate haiM. yaha siddhi apane AtmatattvakI prAptirUpa hai abhAvarUpa nahIM hai aura na jJAna Adi guNoMke nAzarUpa hI hai / / 206 / / yaha sAtavIM parinirvRti kriyA hai / isa prakAra Agamake anusAra ye sAta kanvaya kriyAeM kahI gaI haiM, ina kriyAoMkA pAlana karanese yogiyoMko parama sthAnakI prApti hotI hai // 207 / / jo bhavya Alasya chor3akara nirUpaNa kI huI ina tIna prakArakI kriyAoMkA anuSThAna karatA hai vaha usa parama dhAma (mokSa) ko prApta hotA hai jisake prApta honepara use utkRSTa sukha mila jAtA hai // 208 // pavitra buddhiko dhAraNa karane 3 'buddhisukhaduHkhAdinavAnAmAtmaguNAnAmatyantocchi 1 phalodaya pa0 / 2 tucchAbhAvarUpo n| ttirmokSa' iti mataprokto mokSo na / 4 sukham / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattama parva 289 paramajinapadAnuraktadhIH bhajati pumAn ya imaM kriyAvidhim / sa dhutanikhilakarmabandhano jananajarAmaraNAntakRd bhavet // 210 // zArdUlavikrIDitam bhavyAtmA samavApya jAtimucitAM jAtastataH sadgRhI pArivAjyamanuttaraM gurumatAdAsAdya yAto divam / tatraintrIM zriyamAptavAn punaratazcyutvA gatazcakritAm prAptAhantyapadaH samagramahimA prApnotyato ni tim // 211 // ityA bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaGagrahe dIkSAkarbanvayakriyAvarNanaM nAma ekonacatvAriMzattama parva // 36 // vAlA jo bhavya puruSa ukta kriyAoMsahita jinamatameM kahe hue isa purANake dharmakA athavA prAcIna dharmakA smaraNa karatA hai aura usIke anusAra AcaraNa karatA hai vaha saMsArasambandhI bhayake bandhanoMko zIghra hI tor3a detA hai-naSTa kara detA hai // 209 // jisakI buddhi atyanta utkRSTa jinendrabhagavAnke caraNakamaloMmeM anurAgako prApta ho rahI hai aisA jo puruSa ina kriyAoMkI vidhikA sevana karatA hai vaha samasta karmavandhanako naSTa karatA huA janma, buDhApA aura maraNakA anta karanevAlA hotA hai / / 210 // yaha bhavya puruSa prathama hI yogya jAtiko pAkara sadgRhastha hotA hai phira gurukI AjJAse utkRSTa pArivrajyako prAptakara svarga jAtA hai, vahAM use indrakI lakSmI prApta hotI hai, tadanantara vahAMse cyuta hokara cakravartI padako prApta hotA hai, phira arahanta padako prApta hokara utkRSTa mahimAkA dhAraka hotA hai aura isake bAda nirvANako prApta hotA hai // 211 // isa prakAra bhagavajjinasenAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahake bhASAnuvAdameM dIkSAnvaya aura kanvaya kriyAoM kA varNana karanevAlA unatAlIsavAM parva samApta huaa| 1 vinaashkaarii| 2 svargAt / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattamaM parva athAtaH sampravakSyAmi kriyAsUttaracUlikAm / vizeSanirNayo yatra kriyANAM tisRNAmapi // 1 // tatrAdau tAvadunneSya kriyAkalpapraklaptaye / mantroddhAraMkriyAsiddhiH mantrAdhInA hi yoginAm // 2 // prAdhAnAdi kriyArambha pUrvameva nivezayata / trINicchatrANi cakrANAM trayaM trIzca havirbhujaH // 3 // 'madhyevedi jinendrArcAH sthApayecca yathAvidhi / mantrakalpo'yamAmnAtastatra tatpUjanAvidhau // 4 // namo'nto nIrajazzabdazcaturthyanto'tra paThyatAm / jalena bhUmibandhArtha parA zuddhistu tatphalam // 5 // (nIrajase namaH) darbhAstaraNasambandhastataH pazcAdudIryatAm / vighnopazAntaye darpamathanAya namaH padam // 6 // (darpamathanAya namaH) gandhapradAnamantrazca zIlagandhAya vai namaH / (zIlagandhAya namaH) puSpapradAnamantro'pi vimalAya namaH padam // 7 // (vimalAya namaH) __ athAnantara-Age ina kriyAoMkI uttaracUlikAkA kathana kareMge jisameM ki ina tInoM kriyAoMkA vizeSa nirNaya kiyA gayA hai // 1 // isa uttaracUlikAmeM bhI sabase pahale kriyAkalpa arthAt kriyAoM ke samUhakI siddhike liye mantroMkA uddhAra karUMgA arthAt maMtroMkI racanA Adi kA nirUpaNa karUMgA so ThIka hI hai kyoMki muniyoM ke kAryakI siddhi bhI maMtroMke hI AdhIna hotI hai // 2 // AdhAnAdi kriyAoMke prArambha meM sabase pahale tIna chatra, tIna cakra aura tIna agniyAM sthApita karanA cAhiye // 3 // aura vedIke madhya bhAgameM vidhipUrvaka jinendradevakI pratimA virAjamAna karanI caahiye| ukta kriyAoMke prArambhameM una chatra, cakra, agni tathA jinendradevakI pratimAkI jo pUjA kI jAtI hai vaha mantrakalpa kahalAtA hai // 4 / / ina kriyAoMke karate samaya jalase bhami zaddha karane ke liye jisake anta meM namaH zabda lagA haA hai aise nIrajasa zabdako caturthIke ekavacanakA rUpa par3hanA cAhiye arthAt 'nIrajase namaH' (karmarUpa dhUlise rahita jinendra bhagavAnko namaskAra ho) yaha maMtra bolanA cAhiye / isa mantrakA phala utkRSTa vizuddhi honA hai // 5 // tadanantara DAbhakA Asana grahaNa karanA cAhiye aura usake bAda vighnoMko zAnta karane ke liye 'darpamathanAya namaH' (ahaMkArako naSTa karanevAle bhagavAnko namaskAra ho) isa mantrakA uccAraNa karanA cAhiye // 6 // gandha samarpaNa karanekA mantra hai 'zIlagandhAya namaH' (zIla rUpa sugandha dhAraNa karanevAle jinendradevako namaskAra ho) / tathA puSpa denekA mantra hai 'vimalAya 1 uparitanAMzaM yat cUlikAyAm / 2 garbhAnvayAdInAm / 3 vkssye| 4 kriyAkalApakaraNArtham / 5 agnIn / 6 vedimdhye| 7 grbhaadhaanaadikriyaarmbhe| 8 chatratrayAdipUjana / ha bhUmisaMyogArtha bhUmisecanArthamityarthaH / 10 jlrocnphlm| Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattama parva kuryAdakSatapUjArtham akSatAya namaH padam / (akSatAya namaH) dhUpAce zrutadhUpAya namaH padamudAharet // (zrutadhUpAya namaH) jJAnodyotAya pUrva ca dIpadAne namaH pdm| (jJAnodyotAya namaH) mantraH paramasiddhAya namaH ityAmRtoddhRtau // 6 // (paramasiddhAyanamaH) mantrarebhistu saMskRtya yathAvajjagatItalama / tato'nvaka pIThikAmantraH paThanIyo dvijottamaiH // 10 // pIThikAmantraH-- satyajAtapadaM pUrva caturthyantaM namaH param / tato'rhajjAtazabdazca tadantastatparoM mataH // 11 // tataH paramajAtAya nama ityaparaM padam / tato'nupamajAtAya nama ityuttaraM padam // 12 // tatazca svapradhAnAya nama ityuttaro dhvaniH / acalAya namaH zabdAd akSayAya namaH param // 13 // avyAbAdhapadaM cAnyad anantajJAnazabdanam / anantadarzanAnantavIryazabdau tataH pRthak // 14 // anantasukhazabdazca nIrajaHzabda eva ca / nirmalAcchedyazabdau ca tathA'bhedyAjarazrutI // 15 // namaH (karmamalase rahita jinendrabhagavAnke liye namaskAra ho) // 7 // akSatase pUjA karane ke liye 'akSatAya namaH' (kSayarahita jinendrabhagavAnko namaskAra ho) yaha mantra bole aura dhUpase pUjA karate samaya 'zrutadhUpAya namaH' (prasiddha vAsanAvAle bhagavAnko namaskAra ho) isa mantrakA uccAraNa kare // 8 // dIpa car3hAte samaya 'jJAnodyotAya namaH' (jJAnarUpa udyota-prakAza) ko dhAraNa karanevAle jinendrabhagavAnako namaskAra ho) yaha mantra paDhe aura amata arthAt naivedya car3hAte samaya 'paramasiddhAya namaH' (ukRSTa siddhabhagavAnko namaskAra ho) aisA mantra bole // 9 // isa prakAra ina mantroMse vidhipUrvaka bhUmikA saMskAra kara usake bAda una uttama dvijoMko pIThikA mantra par3hanA cAhiye // 10 // pIThikA mantra isa prakAra hai-sabase pahale, jisake Age 'nama' zabda lagA haA hai aura caturthI vibhakti antameM hai aise satyajAta zabdakA uccAraNa karanA cAhiye arthAt 'satyajAtAya namaH' (satyarUpa janmako dhAraNa karanevAle jinendrabhagavAnko namaskAra ho) bolanA cAhiye, usake bAda caturthyanta arhajjAta zabdake Age 'namaH' pada lagA kara 'ahajjAtAya namaH' (prazasanIya janmako dhAraNa karanevAla jinendrabhagavAnako namaskAra ho) yaha mantra bole // 1 // tadanantara 'paramajAtAya namaH' (utkRSTa janmagrahaNa karanevAle arhantadevako namaskAra ho) bolanA cAhiye aura usake bAda 'anupamajAtAya namaH' (upamArahita janma dhAraNa karanevAle jinendrako namaskAra ho) yaha mantra par3hanA cAhiye / / 12 / / isake bAda 'svapradhAnAya namaH' (apane Apa hI pradhAna avasthAko prApta honevAle jinarAjako namaskAra ho) yaha mantra bole aura usake pazcAt 'acalAya namaH' (svarUpameM nizcala rahanevAle vItarAga ko namaskAra ho) tathA 'akSayAya namaH' (kabhI naSTa na honevAle bhagavAnko namaskAra ho) yaha mantra paDhanA cAhiye // 13 // isI prakAra 'avyAvAdhAya namaH' (bAdhAoMse rahita paramezvara ko namaskAra ho), 'anantajJAnAya namaH' (ananta jJAnako dhAraNa karanevAla jinarAjako namaskAra ho), 'anantadarzanAya namaH' (anantadarzana-kevala darzanako dhAraNa karanevAle jinendradevako namaskAra ho), 'anantavIryAya namaH' (ananta balake dhAraka arhantadevako namaskAra ho), 'anantasukhAya namaH' (anantasukhake bhANDAra jinendrabhagavAnko namaskAra ho), 'nIrajase 1 dhUpArcane / 2 crusmrpge| 3 tasmAt param / 4 caturthyantaH / 5 namaH paraH / 6 zabdaH / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 mahApurANam tato'marAprameyoktI sAgarbhAvAsazabdane / tato'kSobhyAyilInoktI paramAdirghanadhvaniH // 16 // pRthakpRthagime zabdAsta dantAstatparA mtaaH| uttarANyanusandhAya pavAnyebhiH padairvadet // 17 // prAdau paramakASThati yogarUpAyavAkparam / namaH zabdamadIryAnte mantravinmantramuddharet // 18 // lokAgravAsinazabdAtparaH kAryo namo nmH| evaM paramasiddhebhyo'rhasiddhebhya ityapi // 16 // evaM kevalisiddhebhyaH padAd bhUyo'ntakRtpadAt / siddhabhya ityamuSmAcca paramparapadAdapi // 20 // anAdipadapUrvAcca tasmAdeva' padAtparasa / anAdyanupamAdibhyaH siddhebhyazca namo namaH // 21 // namaH' (karmarUpI dhUlise rahita jinarAjako namaskAra ho), 'nirmalAya namaH' (karmarUpa malase rahita jinendra bhagavAnko namaskAra ho) 'acchedyAya namaH' (jinakA koI chedana nahIM kara sake aise jinendradevako namaskAra ho), 'abhedyAya namaH' (jo kisI taraha bhida nahIM sake aise arahanta ko namaskAra ho), 'ajarAya namaH' (jo buDhApAse rahita hai use namaskAra ho,) 'amarAya namaH' (jo maraNase rahita hai use namaskAra ho), 'aprameyAya namaH' (jo pramANase rahita hai-chadmastha puruSake jJAnase agamya hai, use namaskAra ho) 'agarbhavAsAya namaH' (jo janma-maraNase rahita hone ke kAraNa kisIke garbha meM nivAsa nahIM karate aise jinarAjako namaskAra ho), 'akSobhyAya, namaH' (jinheM koI kSobha utpanna nahIM kara sakatA aise bhagavAnko namaskAra ho), 'avilInAya namaH' (jo kabhI vilIna-naSTa nahIM hote una paramAtmAko namaskAra ho) aura 'paramaghanAya namaH' (jo utkRSTa dhanarUpa haiM-unheM namaskAra ho) ina avyAvAdya Adi zabdoMke Age caturthIvibhakti tathA namaH zabda lagAkara Upara likhe anusAra avyAvAdhAya namaH Adi mantra padoMkA uccAraNa karanA cAhiye // 14-17 / / tadanantara mantrako jAnanevAlA dvija jisake AdimeM 'paramakASThA hai aura antameM yogarUpAya hai aise zabdakA uccAraNa kara usake Age 'namaH' pada lagAtA huA 'paramakASThayogAya namaH' (jinakA yoga utkRSTa sImAko prApta ho rahA hai aise jinendrako namaskAra ho) isa mantrakA uddhAra kare // 18 // phira lokAgravAsine zabdake Age 'namo namaH' lagAnA cAhiye isI prakAra parama siddhebhyaH aura arhatsiddhebhyaH zabdoMke Age bhI namo namaH zabdakA prayoga karanA cAhiye arthAt kramase 'lokAgravAsine namo namaH' (lokake agrabhAga para nivAsa karanevAle siddha parameSThIko bAra bAra namaskAra ho), 'paramasiddhebhyo namo namaH' (parama siddhabhagavAnko bAra bAra namaskAra ho) aura 'arhatsiddhebhyo namo namaH' (jinhoMne arahanta avasthAke bAda siddha avasthA prApta kI hai aise siddha mahArAjako bAra bAra namaskAra ho) ina mantroMkA uccAraNa karanA cAhiye / / 19 / / isI prakAra 'kevalisiddhebhyo namo namaH' (kevalI siddhoMko namaskAra ho) 'antaHkRtsiddhebhyo namo namaH' (antakRt kevalI hokara siddha honevAloMko namaskAra ho), 'paramparasiddhebhyo namaH' (paramparAse hae siddhoMko nama 'anAdiparamparasiddhebhyo namaH' (anAdi kAlase hue parama siddhoMko namaskAra ho) aura 'anAdyanupamasiddhebhyo namo namaH' (anAdikAlase hue upamArahita siddhoMko namaskAra ho,) ina mantrapadoM kA uccAraNa kara nIce likhe pada par3hanA caahiye| ina nIce likhe zabdoMko sambodhanarUpase do do bAra bolanA caahiye| prathama hI he samyagdRSTe he samyagdRSTe, he Asannabhavya 1 amarAprameyazabdau / 2 saagrbhaavaasshbdshite| 3 paramaghanazabdaH / 4 avyAbAdhapadamityAdayaH / 5 caturthyantAH / 6 namaHzabdaparAH / 7 paramparazabdAt / 8 siddhebhya iti padAt / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattamaM parva 263. iti mantrapadAnyuktvA padAnImAnyataH paThet / dviruktvA''mantraya vaktavyaM samyagdRSTipadaM tataH // 22 // zrAsanabhavyazabdazca dviryAcyastadvadeva hi / nirvANAdizca pUjArhaH svAhAnto'gnIndra ityapi // 23 // kAmyamantraH- tataH svakAmyasiddhyarthamidaM padamudAharet / sevAphalaM SaTparamasthAnaM bhavatu tatparam // 24 // apamRtyuvinAzanaM bhavatvantaM padaM bhavet / bhavatvantamato vAcyaM samAdhimaraNAkSaram // 25 // cUrNi:- 'satyajAtAya namaH, arhajjAtAyanamaH, paramajAtAya namaH, anupamajAtAya namaH, svapradhAnAya namaH, zracalAya namaH, akSayAya namaH, zravyAbAdhAya namaH, anantajJAnAya namaH, zranantadarzanAya namaH, anantavIryAya namaH, anantasukhAya namaH, nIrajase namaH, nirmalAya namaH, zracchedyAya namaH, zrabhedyAya namaH, zrajarAya namaH, zramarAya namaH, aprameyAya namaH, zragarbhavAsAya namaH, zrakSobhyAya namaH, zravilInAya namaH, paramaghanAya namaH, parakASThAyogarUpAya namaH, lokAgravAsine namo namaH, paramasiddhebhyo namo namaH, arhatsiddhebhyo namo namaH, kevalisiddhebhyo namo namaH, zrantakRtsiddhebhyo namo namaH, paramparasiddhebhyo namaH, zranAdiparamparasiddhebhyo namo namaH anAdyanupama siddhebhyo namo namaH, samyagdRSTe samyagdRSTa prAsannabhavya Asannabhavya nirvANapUjArha nirvANapUjArha zragnIndra svAhA, sevAphalaM SaTparamasthAnaM bhavatu, apamRtyuvinAzanaM bhavatu, samAdhimaraNaM bhavatu / pIThikA mantra eva syAt parvarebhiH samuccitaH / jAtimantramito vakSye yathAzrutamanukramAt // 26 // satyajanmapadaM tAntamAdau zaraNamapyataH / prapadyAmIti vyAcyaM syAdarhajjanmapadaM tathA // 27 // he Asannabhavya, he nirvANapUjArha he nirvANapUjArha, aura phira agnIndra svAhA isa prakAra uccAraNa karanA cAhiye ( ina sabakA artha yaha hai ki he samyagdRSTi, he nikaTabhavya, he nirvANa kalyANakI pUjA karane yogya, agnikumAra devoMke indra, tere liye yaha havi samapita karatA hUM ) // 20 - 23 || ( aba isake Age kAmya mantra likhate haiM ) / tadanantara apanI iSTasiddhike liye nIce likhe padakA uccAraNa karanA cAhiye 'sevAphalaM SaTparamasthAnaM bhavatu, apamRtyuvinAzanaM bhavatu, samAdhimaraNaM bhavatu' arthAt mujhe sevAke phalasvarUpa chaha parama sthAnoMkI prApti ho, apamRtyukA nAza ho aura samAdhimaraNa prApta ho / 24-25 / / Upara kahe hue saba mantroMkA saMgraha isa prakAra hai- satyajAtAya namaH, arhajjAtAya namaH, paramajAtAya namaH, anupamajAtAya namaH, svapradhAnAya namaH, acalAya namaH, akSayAya namaH, avyAbAdhAya namaH, anantajJAnAya namaH, ananta darzanAya namaH, anantavIryAya namaH, anantasukhAya namaH, nIrajase namaH, nirmalAya namaH, acchedyAya namaH, abhedyAya namaH, ajarAya namaH, amarAya namaH, aprameyAya namaH, agarbhavAsAya namaH, akSobhyAya namaH, avilInAya namaH, paramaghanAya namaH, paramakASThAyogarUpAya namaH, lokAgravAsine namo namaH, paramasiddhebhyo namo namaH, arhatsiddhebhyo namo namaH, kevalisiddhebhyo namo namaH, antakRtsiddhebhyo namo namaH, paramparasiddhebhyo namo namaH, anAdiparamparasiddhebhyo namo namaH, anAdyanumasiddhebhyo namo namaH, samyagdRSTe samyagdRSTe Asanna bhavya Asannabhavya nirvANapUjArha nirvANapUjArha agnIndra svAhA, sevAphalaM SaTparamasthAnaM bhavatu, apamRtyu vinAzanaM bhavatu, samAdhimaraNaM bhavatu / isa prakAra ina samasta padoMke dvArA yaha pIThikA mantra kahA, aba isake Age zAstroMke anusAra anukramase jAtimantra kahate haiM ||26|| tAnta arthAt SaSThIvibhaktyanta satyajanma padake Age zaraNa aura usake Age prapadyAmi zabda kahanA arthAt 'satyajanmanaH zaraNaM prapadyAmi' ( maiM 1 sambodhanaM kRtvA / 2 AmantraNaM kRtvetyarthaH / 3 abhISTam / 4 tasmAdupari / 5 bhavatuzabdo'nte yasya tat / 6 paThet da0, la0, a0, pa0, sa0, i0 / 7 samAdhimaraNapadam / 8 AgamAnatikrameNa / 6 nAntamiti pAThaH, nakAraH ante yasya tat / Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 mahApurANam arhanamAtRpadaM tadvattvantamahatsutAkSaram / anAdigamanasyeti tathA'nupamajanmanaH // 28 // ratnatrayasya zaraNaM prapadyAmItyataH param / boddhyantaM ca tataH samyagdaSTi dvitvena yojayet // 26 // jJAnamUtipadaM tadvatsarasvatipadaM tthaa| svAhAntamante vaktavyaM kAmyamantrazca' pUrvavat // 30 // cUNiH-satyajanmanaH zaraNaM prapadyAmi, arhajjanmanaH zaraNaM prapadyAmi, ahaMnmAtuH zaraNaM prapadyAmi, arhatsutasya zaraNaM prapadyAmi, anAdigamanasya zaraNaM prapadyAmi, anupamajanmanaH zaraNaM prapadyAmi, ratnatrayasya zaraNaM prapadyAmi, he samyagdRSTe he samyagdRSTe, he jJAnamUrte, jJAnamUrte, he sarasvati, he sarasvati svAhA, sevAphalaM SaTparamasthAnaM bhavatu, apamRtyuvinAzanaM bhavatu / jAtimantro'yamAmnAto jAtisaMskArakAraNam / mantraM nistArakAdi ca yathAmnAyamito ve // 31 // nistArakamantra:-- svAhAntaM satyajAtAya padamAdAvanusmRtam / tadantamahajjAtAyapadaM syAttadanantaram // 32 // tataH SaTkarmaNe svAhA padamuccArayet dvijaH / syAdgrAmayataye svAhA padaM tasmAdanantaram // 33 // anAdizrotriyAyeti brUyAt svAhApadaM ttH| tacca snAtakAyeti thAvakAyeti ca dvayam // 34 // satyarUpa janmako dhAraNa karanevAle jinendradevakA zaraNa letA hUM), isa prakAra kahanA cAhiye / isake bAda 'arhajjanmanaH zaraNaM prapadyAmi' (maiM arahanta padake yogya janma dhAraNa karanevAle kA zaraNa letA hUM) 'arhanmAtuH zaraNaM prapadyAmi' (arhantadevakI mAtAkA zaraNa letA hUM,) 'arhatsutasya zaraNaM prapadyAmi' (arahantadevake putrakA zaraNa letA hUM), 'anAdigamanasya zaraNaM prapadyAmi' (anAdi jJAnako dhAraNa karanevAlekA zaraNa letA hUM), 'anupamajanmanaH zaraNaM prapadyAmi' (upamArahita janmako dhAraNa karanevAlaMkA zaraNa letA haM) aura 'ratnatrayasya zaraNa prapadyAmi' (ratnatrayakA zaraNa grahaNa karatA hUM) ye mantra bolanA cAhiye / tadanantara sambodhana vibhaktyanta samyagdRSTi, jJAnamUrti aura sarasvatI padakA do do bAra uccAraNakara antameM svAhA zabda bolanA cAhiye arthAt samyagdRSTe samyagdRSTe, jJAnamUrte, jJAnamUrte, sarasvati sarasvati, svAhA (he samyagdRSTe he samyagdRSTe, he jJAnamUrte he jJAnamUrte, he sarasvati, he sarasvati, maiM tere liye havi samarpaNa karatA haM) yaha mantra kahanA cAhiye aura phira kAmya mantra pahaleke samAna hI par3hanA cAhiye // 27-30 / / Upara kahe hue pIThikA mantroMkA saMgraha isa prakAra hai 'satyajanmanaH zaraNaM prapadyAmi, arhajjanmanaH zaraNaM prapadyAmi, arhanmAtuH zaraNaM prapadyAmi, arhatsutasya zaraNaM prapadyAmi, anAdigamanasya zaraNaM prapadyAmi, anupamajanmanaH zaraNaM prapadyAmi, ratnatrayasya zaraNaM prapadyAmi, samyagdaSTe samyagdaSTe jJAnamarte jJAnamateM, sarasvati sarasvati svAhA, sevAphalaM SaTparamasthAnaM bhavatu, apamRtyuvinAzanaM bhavatu, samAdhimaraNaM bhavatu / ' . ye mantra jAtisaMskArakA kAraNa honese jAti mantra kahalAte haiM aba isake Age nistAraka mantra kahate haiM // 31 // sabase pahale 'satyajAtAya svAhA' (satyarUpa janmako dhAraNa karane vAleke liye maiM havi samarpaNa karatA hUM) isa mantrakA smaraNa kiyA gayA hai phira 'arhajjAtAya svAhA' (arahantarUpa janmako dhAraNa karanevAleke liye maiM havi samarpita karatA hUM) yaha mantra bolanA cAhiye aura isake bAda SaTkarmaNe svAhA (devapUjA Adi chaha karma karanevAle ke liye havi samarpita karatA hUM), isa mantrakA dvijako uccAraNa karanA caahiye| phira 'grAmayataye svAhA' (grAmayatike liye samarpaNa karatA haiM), yaha mantra bolanA cAhiye / / 32-33 // 4 dviH kRtvA yoja 1tu zabdaH ante yasya tat / 2 sambuddhayantam / 3 smygdRssttipdm| yedityrthH| 5 paTparamasthAnetyAdi / 6 proktaH / 7 svAhAntam / Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattamaM parva syAddevabrAhmaNAyeti svAhetyantamataH padam / subrAhmaNAya svAhAntaH svAhAntA'nupamAya gIH // 35 // samyagdRSTipadaM caiva tathA nidhipatizrutim / brUyAd vaizravaNokti ca dviH svAheti tataH param // 36 // kAmyamantramato brUyAt pUrvavanmantravid dvijaH / RSimantramito vakSye yathA''hopAsakazrutiH // 37 // cUNiH - satyajAtAya svAhA, arhajjAtAya svAhA, SaTkarmaNe svAhA, grAmayataye svAhA, anAdizrotriyAya svAhA, snAtakAya svAhA, zrAvakAya svAhA, devabrAhmaNAya svAhA, subrAhmaNAya svAhA, anupamAya svAhA, samyagdRSTe samyagdRSTe nidhipate nidhipate vaizravaNa vaizravaNa svAhA, sevAphalaM SaTparamasthAnaM bhavatu, apamRtyu vinAzanaM bhaktu, samAdhimaraNaM bhavatu / RSimantraH- prathamaM satyajAtAya namaH padamudIrayet / gRhNIyAdarhajjAtAya namaH zabdaM tataH param // 38 // nirgranthAya namo vItarAgAya nama ityapi / mahAvratAya pUrvaM ca namaH padamanantaram // 36 // triguptAya namo mahAyogAya nama ityataH / tato vividhayogAya nama ityanupaThyatAm // 40 // vividhaddhapadaM cAsmAnnamaH zabdena yojitam / tato'GgadharapUrvaJca paThet pUrvadharadhvanim // 41 // 'anAdizrotriyAya svAhA' (anAdikAlIna zrutake adhyetAko samarpaNa karatA hUM ), yaha mantrapada bolanA cAhiye tadanantara isI prakAra 'snAtakAya svAhA' aura zrAvakAya svAhA' ye do mantra par3hanA cAhiye (kevalI arahanta aura zrAvakake liye samarpaNa karatA hUM ) ||34|| isake bAda 'devabrAhmaNAya svAhA' (devabrAhmaNake liye samarpaNa karatA hUM), 'subrAhmaNAya svAhA' (subrAhmaNake liye samarpaNa karatA hUM), aura 'anupamAya svAhA' ( upamArahiMta bhagavAn ke liye havi samarpita karatA hUM ), ye zabda bolanA cAhiye || 35 // tadanantara samyagdRSTi, nidhipati aura vaizravaNa zabdako do do bAra kahakara antameM svAhA zabdakA prayoga karanA cAhiye arthAta, samyagdRSTe samyagdRSTe nidhipate nidhipate vaizravaNa vaizravaNa svAhA' (he samyagdRSTi he nidhiyoMke adhipati, he kubera, maiM tumheM havi samarpita karatA hUM ) yaha mantra bolanA cAhiye // 36 // isake bAda mantroMko jAnanevAlA dvija pahale ke samAna kAmyamantra bole / aba isake Age upAsakAdhyayana-zAstra ke anusAra RSi mantra kahatA hUM ||37|| jAtimantroMkA saMgraha isa prakAra hai 295 'satyajAtAya svAhA, arhajjAtAya svAhA, SaTkarmaNe svAhA, grAmayataye svAhA, anAdizrotriyAya svAhA, snAtakAya svAhA, zrAvakAya svAhA, devabrAhmaNAya svAhA, subrAhmaNAya svAhA, anupamAya svAhA, samyagdRSTe samyagdRSTe nidhipate nidhipate vaizravaNa vaizravaNa svAhA, sevAphalaM SaTparamasthAnaM bhavatu, apamRtyuvinAzanaM bhavatu, samAdhiyaraNaM bhavatu / tadanantara RSimantra - prathama hI 'satyajAtAya namaH' (satyajanmako dhAraNa karanevAle ko namaskAra ho) yaha pada bolanA cAhiye aura usake bAda 'arhajjAtAya nama': ( arahanta rUpa janmako dhAraNa karanevAleke liye namaskAra ho ) isa padakA uccAraNa karanA cAhiye // 38 // 'nirgranthAya namaH' (parigraharahita ke liye namaskAra ho), 'vItarAgAya namaH' ( rAgadveSarahita jinendra devako namaskAra ho), 'mahAvratAya namaH' ( mahAvrata dhAraNa karanevAloMke liye namaskAra ho ), 'triguptAya namaH' (tInoM guptiyoMko dhAraNa karanevAle ke liye namaskAra ho ) 'mahAyogAya namaH' ( mahAyogako dhAraNa karanevAle dhyAniyoMko namaskAra ho) aura 'vividhayogAya namaH' ( aneka prakArake yogoMko dhAraNa karanevAloMke liye namaskAra ho ) ye mantra par3hanA cAhiye || 39-40 // phira namaH zabdake sAtha caturthI vibhaktyanta vividhaddha zabdakA pATha karanA cAhiye arthAt ' vivi 1 padam la0 / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 mahApurANam namaH zabdaparau cetau caturyantyAvanusmRtau / tato gaNadharAyati padaM yuktanamaH pavam // 42 // paraSibhya ityasmAtparaM vAcyaM namo namaH / tato'nupamajAtAya namo nama itIrayet // 43 // samyagdRSTipadaM cAnte bodhyantaM dvirudAharet / tato bhUpatizabdazca nagaropapadaH patiH // 44 // dvirvAcyau tAvimau zabdo bodhyantau mantravedibhiH / mantrazeSo'vyayaM tasmAdanantaramudIryatAm // 4 // kAlazramagazabdaM ca dviruktvA''mantraNe tataH / svAheti padamaccArya prAgvatkAmyAni coddhareta // 46 // cUNiH-satyajAtAya namaH, arhajjAtAya namaH, nirgranthAya namaH, vItarAgAya namaH, mahAvratAya namaH, triguptAya namaH, mahAyogAya namaH, vividhayogAya namaH, vividhardhaye namaH, aDagadharAya namaH, pUrvadharAya namaH, gaNadharAya namaH, paramaSibhyo namo namaH, anupamajAtAya namo namaH, samyagdaSTe samyagdRSTe bhUpate bhUpate nagarapate kAlazramaNa kAlazramaga svAhA, sevAphalaM SaTparamasthAnaM bhavatu, apamRtyuvinAzanaM bhavatu, samAdhiraNaM bhavatu / (manimantro'yamAmnAto munibhistattvadarzibhiH / vakSye surendramantraM ca yathA smAhArSabhI zrutiH // 47 // prathamaM satyajAtAya svAhetyetatpadaM paThet / tataH syAdarhajjAtAya svAhetyetatparaM padam // 48 // dharddhaye namaH' (aneka RddhiyoMko dhAraNa karanevAleke liye namaskAra ho) aisA uccAraNa karanA cAhiye / isI prakAra jinake Age namaH zabda lagA huA hai aise caturthyanta aGgadhara aura pUrvadhara zabdoMkA pATha karanA cAhiye arthAt 'aGgavarAya namaH' (aGgoMke jAnanevAleko namaskAra ho) aura 'pUrvadharAya namaH' (pUrvo ke jAnanevAloMko namaskAra ho) ye mantra bolanA cAhiye / tadanantara 'gaNadharAya namaH' (gaNavarako namaskAra ho) isa padakA uccAraNa karanA cAhiye // 41-42 / / phira paramarSibhyaH zabdake Age namo namaH kA uccAraNa karanA cAhiye arthAt 'paramarSibhyo namo namaH' (parama RSiyoMko bAra bAra namaskAra ho) yaha mantra bolanA cAhiye aura isake bAda 'anupamajAtAya namo namaH' (upamArahita janmadhAraNa karanevAleko bAra bAra namaskA ra ho) isa mantrakA uccAraNa karanA cAhiye // 43 // phira antameM sambodhana vibhaktyanta samyagdRSTi padakA do bAra uccAraNa karanA cAhiye aura isI prakAra mantroMko jAnanevAle dvijoM ko sambodhanAnta bhUpati aura nagarapati zabdakA bhI do do bAra uccAraNa karanA cAhiye / tara Age kahA jAnevAlA mantrakA avaziSTa aMza bhI bolanA cAhiye / kAlazramaNa zabdako sambodhana vibhaktimeM do bAra kahakara usake Age svAhA zabdakA uccAraNa karanA cAhiye aura phira yaha saba kaha cukane ke bAda pahale ke samAna kAmyamantra par3hanA cAhiye // 44-46 / / ina saba RSimantroMkA saMgraha isa prakAra hai ____ 'satyajAtAya namaH, arhajjAtAya namaH, nirgranyAya namaH, vItarAgAya namaH, mahAvratAya namaH, triguptAya namaH, mahAyogAya namaH, vividhayogAya namaH, vividharddhaye namaH' aGgadharAya namaH, pUrvadharAya namaH, gaNavarAya namaH, paramarSibhyo namo namaH, anupamajAtAya namo namaH, samyagdRSTe samyagdRSTe bhUpate bhUpate nagarapate nagarapate kAlazramaNa kAlazramaNa svAhA, sevAphalaM SaT ramasthAnaM bhavatu, apamRtyuvinAzanaM bhavatu, samAdhimaraNaM bhavatu / tattvoMke jAnanevAle muniyoM ke dvArA ye Upara likhe hue mantra munimantra athavA RSimantra mAne gaye haiM / aba inake Age bhagavAn RSabhadevakI zrutine jisa prakAra kahA hai usI prakAra meM surendra mantroMko kahatA hUM // 47 // prathama hI maiM 'satyajAtAya svAhA' (satyajanma lenevAleko havi samarpaNa karatA hUM) yaha pada par3hanA cAhiye, phira 'arhajjAtAya svAhA' (arahantake yogya janma lenevAleko havi 1 vadanti sma / 2 Rssbhproktaa| Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattamaM parva tatazca divyajAtAya svAhetyevamudAharet / tato divyArcyajAtAya svAhetyetatpadaM paThet // 46 // brUpAcca neminAthAya svAhetyetadanantaram / saudharmAya padaM cAsmAtsvAhoktyantamanusmaret // 50 // kalpAdhipataye svAhApadaM vAcyamataH param / bhUyo'pyanucarAyAdi svAhAzabdamudIrayet // 51 // tataH paramparendrAya svAhetyuccArayetpadam / sampaThedahamindrAya svAhetyetadanantaram // 52 // tataH paramArhatAya svAhetyetat padaM paThet / tato'pyanupamAyeti padaM svAhApadAnvitam // 53 // samyagdRSTipadaM cAsmAd bodhyantaM dvirudIrayet / tathA kalpataM cApi divyamUrti ca sampaThet // 54 // dvirvAcyaM vajranAmeti tataH svAheti saMharet' / pUrvavat kAmyamantro'pi pAThyo'syAnte tribhiH padaiH // 55 // cUNiH- satyajAtAya svAhA, zrarhajjAtAya svAhA, divyajAtAya svAhA, divyAcyajAtAya svAhA, neminAthAya svAhA, saudharmAya svAhA, kalpAdhipataye svAhA, anucarAya svAhA, paramparendrAya svAhA, ahamindrAya svAhA, paramArhatAya svAhA, anupamAya svAhA, samyagdRSTe samyagdRSTe kalpapate kalpapate divyamUrta divyamUrte vajUnAman vajranAman svAhA, sevAphalaM SaTparamasthAnaM bhavatu, apamRtyuvinAzanaM bhavatu, samAdhimaraNaM bhavatu / samarpaNa karatA hU~ ) yaha utkRSTa pada par3hanA cAhiye ||48 || phira 'divyajAtAya svAhA' (jisakA janma divyarUpa hai use havi samarpaNa karatA hU~ ) aisA uccAraNa karanA cAhiye aura phira 'divyAcirjAtAya svAhA' (divya tejaHsvarUpa janma dhAraNa karanevAleke liye havi samarpaNa karatA hU~ ) yaha pada par3hanA cAhiye // 49 // tadanantara 'neminAthAya svAhA' (dharmacakrako dhurI ke svAmI jinendradevako samarpaNa karatA hU~ ) yaha pada bolanA cAhiye aura isake bAda 'saudharmAya svAhA' (saudharmendrake liye samarpaNa karatA hU~) isa mantrakA smaraNa karanA cAhiye // 50 // phira 'kalpAdhipataye svAhA (svargake adhipatike liye samarpaNa karatA hU~ ) yaha mantra kahanA cAhiye aura usake bAda 'anucarAya svAhA' (indrake anucaroMke liye samarpaNa karatA hU~ ) yaha zabda bolanA cAhiye // 51 // phira 'paramparendrAya svAhA' (paramparAse honevAle indroMke liye samarpaNa karatA hU~ ) isa padakA uccAraNa kare aura usake anantara 'ahamindrAya svAhA' (ahamindrake liye samarpaNa karatA hU~ ) yaha mantra acchI taraha par3he // 52 // | phira parArhatAya svAhA' (arahantadevake paramautkRSTa upAsakako samarpaNa karatA hU~ ) yaha mantra par3hanA cAhiye aura usake pazcAt 'anupamAya svAhA' (upamArahita ke liye samarpaNa karatA hU~ ) yaha pada bolanA cAhiye // 53 // tadanantara sambodhanAnta samyagdRSTi padakA do bAra uccAraNa karanA cAhiye tathA sambodhanAnta kalpapati aura divyamUrti zabdako bhI do do bAra par3hanA cAhiye isI prakAra sambodhanAnta vajranAman zabda ko bhI do bAra bolakara svAhA zabdakA uccAraNa karanA cAhiye aura antameM tIna tIna padoM ke dvArA pahale ke samAna kAmya mantra par3hanA cAhiye arthAt samyagdRSTe samyagdRSTe kalpapate kalpapate divyamUrte divyamUrte vajranAman vajranAman svAhA ( he samyagdRSTi, he svargake adhipati, he divyamUrtiko dhAraNa karanevAle, he vajranAma, maiM tere liye havi samarpaNa karatA hU~ ) yaha bolakara kAmya mantra par3hanA cAhiye / / 54-55 // 267 Upara kahe hue surendra mantroMkA saMgraha isa prakAra hai 'satyajAtAya svAhA, arhajjAtAya svAhA, divyajAtAya svAhA, divyAcirjAtAya svAhA, neminAthAya svAhA, saudharmAya svAhA, kalpAdhipataye svAhA, anucarAya svAhA, paramparendrAya svAhA, ahamindrAya svAhA, paramArhatAya svAhA, anupamAya svAhA, samyagdRSTe samyagdRSTe kalpapate kalpapate divyamUrte divyamUrte vajranAman vajranAman svAhA, sevAphalaM SaTparamasthAnaM bhavatu 1 samyag brUyAt / 2 SaT paramasthAnetyAdibhiH / 38 . Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 mahApurANam surendramantra eSaH syAt surendrasyAnutaparNam / mantraM paramarAjAri vakSyAmIto yathAzrutam // 56 // prAgatra' satyajAtAya svAhetyetat padaM paThet / tataH syAvahajjAtAya svAhetyetatparaM padam // 57 // tatazcAnupamendrAya svAhetyetatpadaM matam / vijayAAdijAtAya padaM svAhAntamanvataH // 58 // tato'pi neminAthAya svAhetyetatpadaM paThet / tataH paramarAjAya svAhetyetadudAharet // 56 // paramArhatAya svAhA padamasmAtparaM paThet / svAhAntamanupAyoktirato vAcyA dvijanmabhiH // 60 // samyagdRSTipadaM cAsmAd bodhyantaM dvirudIrayet / ugratejaH padaM caiva dizAJjayapadaM tathA // 61 // nemyAdivijayaM caiva kuryAt svAhApadottaram / kAmyamantraM ca taM brUyAt prAgvadante padaistribhiH // 62 // cuNiH-satyajAtAya svAhA, arhajjAtAya svAhA, anupamendrAya svAhA, vijayAya'jAtAya svAhA, neminAthAya svAhA, paramarAjAya svAhA, paramArhatAya svAhA, anupamAya svAhA, samyagdRSTe samyagdRSTe ugratejaH ugratejaH dizAMjaya dizAMjaya nemivijaya nemivijaya svAhA, sevAphalaM SaTparamasthAnaM bhavatu, apamRtyuvinAzanaM bhavatu, samAdhimaraNaM bhavatu / mantraH paramarAjAdito'yaM parameSThinAm / paraM mantramito vakSye yathA'ha paramA zrutiH // 63 // apamatyavinAzanaM bhavatu, samAdhimaraNaM bhavatu / __ yaha surendrako saMtuSTa karanevAlA surendra mantra khaa| aba Age zAstroMke anusAra paramarAjAdi mantra kahate haiM // 56 / / ina mantroM meM sarvaprathama 'satyajAtAya svAhA' (satya janma dhAraNa karanevAleko havi samarpaNa karatA hU~) yaha pada par3hanA cAhiye, phira 'arhajjAtAya svAhA' (arahanta padake yogya janma lenevAleko samarpaNa karatA hU~) yaha utkRSTa pada par3hanA cAhiye // 57 / isake bAda 'anupamendrAya svAhA' (upamArahita indra arthAt cakravartI ke liye samarpaNa karatA hU~) yaha pada kahanA caahiye| tadanantara vijayArcajAtAya svAhA' (vijayarUpa tathA tejaHpUrNa janmako dhAraNa karanevAleke liye samarpaNa karatA ha~) isa padakA uccAraNa karanA cAhiye // 58 // isake pazcAt 'neminAthAya svAhA' (dharmarUpa rathake pravartakako samarpaNa karatA hU~) yaha pada par3hanA cAhiye aura usake bAda 'paramajAtAya svAhA' (utkRSTa janma lenevAleko samarpaNa karatA haiM) yaha pada bolanA cAhiye / / 59 // phira 'paramAItAya svAhA' (utkRSTa upAsakako samarpaNa karatA hU~ ) yaha pada par3hanA cAhiye aura isake bAda dvijoMko 'anupamAya svAhA' (upamArahita ke liye samarpaNa karatA hU~) yaha mantra bolanA cAhiye // 60 / / tadanantara sambodhanAnta samyagdRSTi padakA do bAra uccAraNa karanA cAhiye tathA isI prakAra sambodhanAnta ugratejaH pada, dizAjaya pada aura namivijaya padako do do bAra bolakara antameM svAhA zabdakA uccAraNa karanA cAhiye aura anta meM pahaleke samAna tIna tIna padoMse kAmya mantra bolanA cAhiye arthAt samyagdaSTe samyagdaSTe ugratejaH ugrateja: dizAMjaya dizAMjaya nemivijaya nemivijaya svAhA (he samyagdRSTi, he pracaNDa pratApake dhAraka, he dizAoMko jItanevAle, he nemivijaya, maiM tumheM havi samarpaNa karatA hU~ ) yaha mantra bolakara kAsthamantra par3hanA cAhiye // 61-62 // paramarAjAdi mantroMkA saMgraha isa prakAra hai 'satyajAtAya svAhA, arhajjAtAya svAhA, anupamendrAya svAhA, vijayArcajAya svAhA, neminAthAya svAhA, paramajAtAya svAhA, paramArhatAya svAhA, anupamAya svAhA, samyagdRSTe samyagdaSTa, ugratejaH, ugratejaH, dizAMjaya dizAMjaya, nemivijaya nemivijaya svAhA, sevAphalaM SaT paramasthAnaM bhavatu, apamRtyuvinAzanaM bhavatu, samAdhimaraNaM bhavatu / ye mantra paramarAjAdi mantra mAne gaye haiN| aba yahAMse Age jisa prakAra parama zAstrameM 1 prmraajaadimntre| 2 paramajAtAya pa0, la0, a0, 50, sa0 / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattamaM parva tatrAdau satyajAtAya namaH padamudIrayet / vAcyaM tato'rhajjAtAya nama ityuttaraM padam // 64 // tataH paramajAtAya namaH padamudAharet / paramArhatazabdaM ca caturthyantaM namaH param // 65 // tataH paramarUpAya namaH paramatejase / nama ityubhayaM vAcyaM padamadhyAtmadazabhiH // 66 // paramAdiguNAyeti padaM cAnyannamobutam / paramasthAnazabdazca catuthyanto namo'nvitaH // 67 // udAhArya kramaM jJAtvA tataH paramayogine / namaH paramabhAgyAya nama ityubhayaM padam // 68 // paramadvipadaM cAnyacca tuthyaMntaM namaH param / syAtparamaprasAdAya nama ityuttaraM padam // 66 // syAtparamakAakSitAya nama ityata uttaram / syAtparamavijayAya namaH ityuttaraM vacaH // 70 // syAtparamavijJAnAya namo vAktadanantaram / syAtparamadarzanAya namaH padamataH param // 71 // tataH paramavIryAya padaM cAsmAnamaH param / paramAdisukhAyeti padamasmAdanantaram // 72 // sarvajJAya namovAkyamarhate nama ityapi / namo namaH padaM cAsmAtsyAtparaM parameSThine // 73 // paramAdipadAntra ityasmAcca namo namaH / samyagdRSTipadaM cAnte bodhyantaM dviH prayujyatAm // 74 // kahA hai usI prakAra parameSThiyoMke utkRSTa mantra kahatA hU~ || 63 || una parameSThI mantroMmeM sabase pahale 'satyajAtAya namaH' (satyarUpa janma lenevAleke liye namaskAra ho ) yaha pada bolanA cAhiye aura usake bAda 'arhajjAtAya namaH' (arahantake yogya janma lenevAleke liye namaskAra ho ) yaha pada par3hanA cAhiye || 64 // tadanantara 'paramajAtAya namaH' (utkRSTa janma lenevAle ke liye namaskAra ho ) yaha pada kahanA cAhiye aura isake bAda caturthI vibhaktyanta paramArhata zabdake Age namaH pada lagAkara paramArhatAya namaH' (utkRSTa jinadharmake dhArakake liye namaskAra ho ) yaha mantra par3hanA cAhiye // 65 // tatpazcAt adhyAtma zAstrako jAnanevAle dvijoMko 'paramarUpAya namaH' (utkRSTa nirgrantharUpako dhAraNa karanevAleke liye namaskAra ho) aura paramatejase namaH ( uttama tejako dhAraNa karanevAleke liye namaskAra ho ) do mantra bolanA cAhiye ||66 || phira namaH zabdake sAtha paramaguNAya yaha pada arthAt 'paramaguNAya namaH' (utkRSTa guNa vAleke liye namaskAra ho ) yaha mantra bolanA cAhiye aura usake anantara namaH zabdase sahita caturthI vibhaktyanta paramasthAna zabda arthAt 'paramasthAnAya namaH' (mokSarUpa uttamasthAnavAle ke liye namaskAra ho ) yaha pada par3hanA cAhiye ||67 || isake pazcAt kramako jAnakara 'paramayogine namaH' (parama yogI ke liye namaskAra ho) aura 'paramabhAgyAya namaH' (utkRSTa bhAgyazAlIko namaskAra ho ) ye donoM pada bolanA cAhiye // 68 / / tadanantara jisake Age namaH zabda lagA huA hai aura caturthI vibhakti jisake antameM hai aisA paramarddhi pada arthAt 'paramarddhaye namaH' (uttama RddhiyoMke dhArakake liye namaskAra ho) aura 'paramaprasAdAya namaH' (utkRSTa prasannatAko dhAraNa karanevAleke liye namaskAra ho) ye do mantra par3hanA cAhiye // 69 // phira 'paramakAkSitAya namaH' (utkRSTa AtmAnandakI icchA karanevAleke liye namaskAra ho ) aura paramavijayAya namaH ( karmarUpa zatruoMpara utkRSTa vijaya pAnevAleke liye namaskAra ho ) ye do mantra bolanA cAhiye // 70 // tadanantara 'paramavijJAnAya namaH' (utkRSTa jJAnavAle ke liye namaskAra ho) aura usake bAda 'paramadarzanAya namaH' (parama darzanake dhArakake liye namaskAra ho ) yaha pada par3hanA cAhiye // 71 // isake pazcAt 'paramavIryAya namaH' (ananta bala zAlI ke liye namaskAra ho) aura phira paramasukhAya namaH' (parama sukhake dhArakako namaskAra ho ) ye mantra kahanA cAhiye // 72 // isake anantara sarvajJAya namaH ( saMsArake samasta padArthoM ko jAnanevAleke liye namaskAra ho ) 'arhate namaH' ( arahantadevake liye namaskAra ho), aura phira 'parameSThine namo namaH' (parameSThIke liye bAra bAra namaskAra ho ) ye mantra bolanA cAhiye // 73 // tadanantara 'paramanetre namo namaH' (utkRSTa netAke liye namaskAra ho ) yaha mantra 299 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 mahApurANam dviH stAM' trilokavijayadharmamUrtipade tataH / dharmanemipadaM vAcyaM dviH svAheti tataH param // 75 // kAmyamantramato brUyAtpUrvavadvidhivadvijaH / kAmyasiddhipradhAnA hi sarve mantrAH smRtA budhaiH // 76 // cUNiH - satyajAtAya namaH, zrarhajjAtAya namaH, paramajAtAya namaH, paramArhatAya namaH, paramarUpAya namaH, paramatejase namaH, paramaguNAya namaH, paramasthAnAya namaH, paramayogine namaH, paramabhAgyAya namaH, paramarddhaye namaH paramaprasAdAya namaH, paramakAakSitAya namaH, paramavijayAya namaH, paramavijJAnAya namaH, paramadarzanAya namaH, paramavIryAya namaH paramasukhAya namaH, sarvajJAya namaH, zrahaMte namaH, parameSThine namo namaH paramanetre namo namaH, samyagdRSTe samyagdRSTe trilokavijaya trilokavijaya dharmamUrta dharmamUrte dharmaneme dharmana me svAhA, sevAphalaM SaT paramasthAnaM bhavatu, apamRtyuvinAzanaM bhavatu, samAdhimaraNaM bhavatu / ete tu pIThikAmantrAH sapta jJeyA dvijottamaiH / etaiH siddhArcanaM kuryAdAdhAnAdikriyAvidhau // 77 // kriyAmantrasta ete syurAdhAnAdikriyAvidhau / sUtre gaNadharodvAyeM yAnti sAdhanamantratAm // 78 // sandhyAsvagnitraye devapUjane nityakarmaNi / bhavantyAhutimantrAzca ta ete vidhisAdhitAH // 76 // siddhAcarcAsannidhau mantrAn japedaSTottaraM zatam / gandhapuSpAkSatArghAdi nivedanapuraHsaram // 80 // siddhavidyastato mantrairebhiH karma samAcaret / zuklavAsAH zuciryajJopavItyavyagramAnasaH // 81 // kahanA cAhiye aura usake bAda sambodhanAnta samyagdRSTi padakA do bAra prayoga karanA cAhiye ||74 || tathA isI prakAra trilokavijaya, dharmamUrti aura dharmanemi zabdako bhI do do bAra uccAraNa kara antameM svAhA pada bolanA cAhiye arthAt samyagdRSTe samyagdRSTe, trilokavijaya trilokavijaya, dharmamUrte dharmamUrte dharmaneme dharmaneme svAhA ( he samyagdRSTi, he tInoM lokoMko vijaya karanevAle, he dharmamUrti aura he dharma ke pravartaka, maiM tere liye havi samarpaNa karatA hU~ ) yaha mantra bolanA cAhiye ||75 || tatpazcAt dvijoMko pahale ke samAna vidhipUrvaka kAmyamantra par3hanA cAhiye kyoMki vidvAn loga saba mantroMse abhISTa phalakI prApti honA hI mukhya phala mAnate haiM ||76 || parameSThI mantroMkA saMgraha isa prakAra hai satyajAtAya namaH, arhajjAtAya namaH, paramajAtAya namaH, paramArhatAya namaH, paramarUpAya namaH, paramatejase namaH, paramaguNAya namaH, paramasthAnAtaya namaH, paramayogine namaH, paramabhAgyAya namaH, paramarddhaye namaH, paramaprasAdAya namaH, paramakAkSitAya namaH, paramavijayAya namaH, paramavijJAnAya namaH, paramadarzanAya namaH paramavIryAya namaH, paramasukhAya namaH, sarvajJAya namaH, arhate namaH, parameSThine namo namaH, paramanetre namo namaH, samyagdRSTe samyagdRSTe, trilokavijaya trilokavijaya, dharmamUrte dharmamUrte, dharmaneme dharmaneme svAhA, sevAphalaM SaTparamasthAnaM bhavatu, apamRtyu vinAzanaM bhavatu, samAdhimaraNaM bhavatu / brAhmaNoM ko ye Upara likhe hue sAta pIThikA mantra jAnanA cAhiye aura garbhAdhAnAdi kriyAoMko vidhi karanemeM inase siddhapUjana karanA cAhiye ||77 || garbhAdhAnAdi kriyAoMkI vidhi karanemeM ye mantra kriyAmantra kahalAte haiM aura gaNadharoMke dvArA kahe hue sUtrameM ye hI sAdhana mantrapaneko prApta ho jAte haiM || 78 || vidhipUrvaka siddha kiye hue ye hI mantra saMdhyAoMke samaya tInoM agniyoMmeM devapUjanarUpa nitya karma karate samaya Ahuti mantra kahalAte haiM || 79 // siddha bhagavAn kI pratimAke sAmane pahale gandha, puSpa, akSata aura ardha Adi samarpaNa kara eka sau ATha bAra ukta mantroM kA japa karanA cAhiye // 80 // tadanantara jise vidyAe~ siddha ho gaI haiM, jo 1 dvau vArau / 2 bhavetAm | 3 satyajAtAyetyAdayaH / 4 garbhAdhAnAdi / 5 samarpaNa | Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattamaM parva 301 prayo'gnayaH praNeyAH syuH karmArambhe dvijottamaiH / ratnatritayasaGakalpAdagnIndramukuTodbhavAH // 2 // tIrthakRdgaNaccheSakevalyantamahotsave / pUjADagatvaM samAsAdya pavitratvamupAgatAH // 3 // kaNDatraye praNetavyAstraya ete mhaagnyH| gArhapatyAhavanIyadakSiNAgniprasiddhayaH // 84 // ) asminnagnitraya pUjAM mantraH kurvan dvijottamaH / prAhitAgniriti zeyo nityajyA yasya sadmani // 8 // pahaviSpAke ca dhupe ca dIyodbodhanasaMvidhau / vahnInAM viniyogaH syAd amISAM nityapUjane // 86 // prayatnenAbhirakSyaM syAd idamagnitrayaM gahe / nava dAtavyamanyebhyaste'nye ye syurasaMskRtAH // 87) na svato'gne : pavitratvaM devatArUpameva vaa| kintvahaddivyamUrtIjyAsambandhAt pAvano'nalaH // 8 // tataH pUjAGgatAmasya matvArcanti dvijottmaaH| nirvANakSetrapUjAvattatpUjA to na duSyati // 86 // vyavahAranayApekSA tasyeSTA pUjyatA dvijaiH / jainairadhyavahAryo'yaM nayo'dyatve'grajanmanaH // 6 // sAdhAraNAstvime mantrAH sarvatrava kriyAvidhau / yathA sambhavamunneSye'2 vizeSaviSayAzca tAn // 1 // sapheda vastra pahane hue haiM, pavitra haiM, yajJopavIta dhAraNa kiye hue haiM aura jisakA citta AkulatAse rahita hai aisA dvija ina mantroMke dvArA samasta kriyAe~ kreN|8|| kriyAoMke prArambha meM uttama dvijoMko ratnatrayakA saMkalpa kara agnikumAra devoMke indra ke mukuTase utpanna huI tIna prakArakI agniyA~ prApta karanI cAhiye // 82 // ye tInoM hI agniyA~ tIrthaGkara, gaNadhara aura sAmAnya kevalIke antima arthAt nirvANamahotsavameM pUjAkA aMga hokara atyanta pavitratAko prApta huI mAnI jAtI haiM // 83 / / gArhapatya, AhavanIya aura dakSiNAgni nAmase prasiddha ina tInoM mahAagniyoMko tIna kuNDoMmeM sthApita karanA cAhiye / / 84 / / ina tInoM prakArako agniyoMmeM maMtroMke dvArA pUjA karanevAlA puruSa dvijottama kahalAtA hai aura jisake ghara isa prakArakI pUjA nitya hotI rahatI hai vaha AhitAgni athavA agnihotrI kahalAtA hai // 85 / / nitya pUjana karate samaya ina tInoM prakArakI agtiyoMkA viniyoga naivedyake pakAnemeM, dhapakhane meM aura dIpaka jalAne meM hotA hai arthAt gArhapatya agnise naivedya pakAyA jAtA hai, AhavanIya agni meM dhUpa kheI jAtI hai aura dakSiNAgnise dIpaka jalAyA jAtA hai // 86 // gharameM bar3e prayatnake sAtha ina tInoM agniyoMkI rakSA karanI cAhiye aura jinakA koI saMskAra nahIM huA hai aise anya logoMko kabhI nahIM denI cAhiye // 87 / / agnimeM svayaM pavitratA nahIM hai aura na vaha devatArUpa hI hai kintu arahantadevakI divya mUrtikI pUjAke sambandhase vaha agni pavitra ho jAtI hai // 88 // isaliye hI dvijottama loga ise pUjAkA aMga mAnakara isakI pUjA karate haiM ataeva nirvANakSetrakI pUjAke samAna agnikI pUjA karane meM koI doSa nahIM hai| bhAvArtha-jisa prakAra jinendradevake sambandhase kSetra bhI pUjya ho jAte haiM usI prakAra unake sambandhase agni bhI pUjya ho jAtI hai ataeva jisa prakAra nirvANa Adi kSetroMkI pUjA karane meM doSa nahIM hai usI prakAra agnikI pUjA karane meM bhI koI doSa nahIM hai // 89 // brAhmaNoMko vyavahAra nayakI apekSA hI agnikI pUjyatA iSTa hai isaliye jaina brAhmaNoMko bhI Aja yaha vyavahAranaya upayogameM lAnA cAhiye // 90 / / ye Upara kahe hue mantra sAdhAraNa mantra haiM, sabhI kriyAoMmeM kAma Ate haiM aba vizeSa kriyAoMse sambandha rakhanevAle vizeSa mantroMko yathAsambhava kahatA hU~ // 91 // 1 saMskAryAH / 2 kevlii| 3 parinirvANamahotsave / 4 kAraNatvam / 5 carupacane / 6 gArhapatyAdInAm agnitrayANaM / yathAsaMkhyena haviHpAkAdiSu triSu viniyogaH syAt / 7 grbhaadhaanaadisNskaarrhitaaH| 8 agnitrayapUjA / 6 kAraNAt / 10 vyavahatu yogyaH / 11 viprasya |-jnmbhiH 60, la0, a0, pa0, sa0, i0 / 12 lRT / vakSye / Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 mahApurANam garbhAdhAna mantraH -- sajjAtibhAgI bhava sadgRhibhAgI bhaveti ca / padadvayamudIryAdau padAnImAnyataH paThet // 62 // Adau munIndrabhAgIti bhavetyante padaM vadet / surendrabhAgI paramarAjyabhAgIti ca dvayam // 3 // ArhantyabhAgI bhaveti padamasmAdanantaram / tataH paramanirvANabhAgI bhava padaM bhavet // 64 // zrAdhAne' mantra eSa syAt pUrvamantrapuraHsaraH / viniyogazca mantrANAM yathAmnAyaM pradarzitaH // 65 // cUrNi:- sajjAtibhAgI bhava, sadgRhibhAgI bhava, munIndrabhAgI bhava, surendrabhAgI bhava, paramarAjyabhAgI bhava, ArhantyabhAgI bhava, paramanirvANabhAgI bhava, ( pradhAnamantraH ) syAtprItimantrastrailokyanAtho bhavapadAdikaH / traikAlyajJAnI bhava triratnasvAmI bhavetyayam // 66 // cUNiH -lokyanAtho bhava, trailokyajJAnI bhava, triratnasvAmI bhava, ( prItimantraH ) ? mantro'vatAra kalyANabhAgI bhavapadAdikaH / suprItau mandarendrAbhiSekakalyANavAkparaH // 67 // bhAgIbhava padopetastato niSkrAntivAkparaH / kalyANamadhyamo bhAgo bhavatyetena yojitaH // 68 // tatazcArhantyakalyANabhAgI bhava padAnvitaH / tataH paramanirvANakalyANapada saGgataH // 6 // garbhAdhAnake mantra - prathama hI 'sajjAtibhAgI bhava' ( uttama jAtiko dhAraNa karanevAlA ho) aura 'sadgRhibhAgI bhava' (uttama gRhastha avasthAko prApta hoo) ina do padoMkA uccAraNa kara pazcAt nIce likhe pada par3hanA cAhiye // 92 // pahale 'munIndrabhAgI bhava' ( mahAmunikA pada prApta karanevAlA ho ) yaha pada bolanA cAhiye aura phira 'surendrabhAgI bhava' (indra padakA bhoktA ho ) tathA 'paramarAjyabhAgI bhava' (utkRSTa rAjyakA upabhoga karanevAlA ho ) ina do padoM kA uccAraNa karanA cAhiye // 93 // tadanantara 'ArhantyabhAgI bhava' ( arahanta padakA prApta karanevAlA ho ) yaha mantra par3hanA cAhiye aura phira paramanirvANabhAgI bhava' (parama nirvANa padako prApta karanevAlA ho), yaha pada kahanA cAhiye || 14 || garbhAdhAnakI kriyAmeM pahale ke mantroM ke sAtha sAtha yaha mantra kAmameM lAnA cAhiye isa prakAra yaha AmnAyake anusAra mantroMkA viniyogakA krama dikhalAyA hai // 95 // garbhAdhAnake samaya kAma AnevAle vizeSa mantroMkA saMgraha isa prakAra hai sajjAtibhAgI bhava, sadgRhibhAgI bhava, munIndrabhAgI bhava, surendrabhAgI bhava, paramarAjyabhAgI bhava, ArhantyabhAgI bhava, paramanirvANabhAgI bhava / aba prItimantra kahate haiM- ' trailokyanAtho bhava' (tInoM lokoM ke adhipati hoo ) ' traikAlyajJAnI bhava' (tInoM kAlakA jAnanevAlA ho) aura 'triratnasvAmI bhava' (ratnatrayakA svAmI ho) ye tIna prItikriyA ke mantra haiM // 96 // saMgraha - ' trailokyanAtho bhava, traikAlyajJAnI bhava, triratnasvAmI bhava' / aba suprIti kriyAke mantra kahate haiM- suprIti kriyA meM 'avatArakalyANabhAgI bhava' (garbhakalyAkako prApta karanevAlA ho), 'mandarendrAbhiSekakalyANabhAgI bhava' (sumeru parvatapara indrake dvArA janmAbhiSeka ke kalyANako prApta ho), 'niSkrAntikalyANabhAgI bhava' (niSkramaNa kalyANako prApta karanevAlA ho), 'ArhantyakalyANabhAgI bhava' (arahanta avasthA - kevalajJAnakalyANakako prApta karanevAlA ho), aura 'paramanirvANakalyANabhAgI bhava' (utkRSTa nirvANa kalyANakako 1 garbhAdhAne / 2 pIThikAmantrAdipuraHsaraH / 3 avatArAdikalyAraNAdiparamanirvANapadAntAnAM sarvapadAnAm / mantra iti padaM vizeSyapadaM bhavati / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattamaM parva 303 bhAgI bhavapadAntazca kramAdvAcyo manISibhiH / dhRtimantramito' vakSye prItyA zRNuta bho dvijAH // 100 // cUNiH - zravatArakalyANabhAgI bhava, mandarendrAbhiSekakalyANabhAgo bhava, niSkrAntikalyANabhAgI bhava, zrarhantyakalyANabhAgI bhava, paramanirvANa kalyANabhAgI bhava, (suprIti mantraH ) / dhRtikriyAmantraH- pradhAnamantra evAtra sarvatrAhitadAtRvAk / madhye yathAkramaM vAcyo nAnyo bhedo'tra kazcana // 101 // cUrNiH - sajjAtidAtRbhAgI bhava, sadgRhidAtRbhAgI bhava, munIndradAtRbhAgI bhava, surendradAtRbhAgI bhava, paramarAjyadAtubhAgI bhava zrArhantyapadadAtRbhAgI bhava, paramanirvANadAtRbhAgo bhava, ( dhRtikriyA mantraH ) / modakriyAmantraH -- mantro modakriyAyAM ca mato'yaM munisattamaiH / pUrvaM sajjAtikalyANabhAgI bhava padaM vadet // 102 // tataH sadgRhikalyANabhAgI bhava padaM paThet / tato vaivAhakalyANabhAgI bhava padaM matam // 103 // tato munIndrakalyANabhAgI bhava padaM smRtam / punaH surendrakalyANabhAgI bhava padAtparam // 104 // mandarAbhiSekakalyANabhAgoti ca bhaveti ca / tasmAcca yauvarAjyAdikalyANapadasaMyutam // 105 // prApta karanevAlA ho) ye mantra vidvAnoMko anukramase bolanA cAhiye / aba Age dhRtimantra kahate haiM so he dvijo, unheM tuma prItipUrvaka suno / / 97-100 // saMgraha - 'avatArakalyANabhAgI bhava, mandarendrAbhiSekakalyANabhAgI bhava, niSkrAntikalyANabhAgI bhava, ArhantyakalyANabhAgI bhava, paramanirvANakalyANabhAgI bhava' / dhRti kriyAke mantra-garbhAdhAna kriyAke maMtroM meM saba jagaha dAtR zabda lagA denese dhRti kriyAke mantra ho jAte haiM, vidvAnoMko anukramase unhIMkA prayoga karanA cAhiye, AdhAna kriyA ke maMtroMse ina mantroM meM aura kucha bheda nahIM hai / bhAvArtha - ' sajjAtidAtRbhAgI bhava' (sajjAtiuttama jAtiko denevAlA ho), 'sadgRhidAtRbhAgI bhava' (sadgRhasthapadakA denevAlA ho ), 'munIndradAtRbhAgI bhava' ( mahAmunipadakA denevAlA ho), 'surendradAtRbhAgI bhava' ( sarendrapadako denevAlA ho), 'paramarAjyadAtRbhAgI bhava' ( uttamarAjya - cakravartI ke padakA denevAlA ho), 'ArhantyadAtRbhAgI bhava' (arahanta padakA denevAlA ho ) tathA 'parama nirvANadAtRbhAgI bhava' ( utkRSTa nirvANa padakA denevAlA ho ) dhRti kriyAmeM ina mantroMkA pATha karanA cAhiye // 101 // saMgraha - 'sajjAtidAtRbhAgI bhava, sadgRhidAtRbhAgI bhava, munIndradAtRbhAgI bhava, surendradAtRbhAgI bhava, paramarAjyadAtRbhAgI bhava, ArhantyadAtRbhAgI bhava, paramanirvANadAtRbhAgI bhava' / aba modakriyAke mantra kahate haiM - uttama muniyoMne modakriyAke mantra isa prakAra mAne haiM sabase pahale 'sajjAtikalyANabhAgI bhava' (sajjAtike kalyANako dhAraNa karanevAlA ho ) yaha pada bolanA cAhiye, phira sadgRhikalyANabhAgI bhava ( uttama gRhasthake kalyANakA dhAraNa karanevAlA ho ) yaha pada par3hanA cAhiye, tadanantara 'vaivAhakalyANabhAgI bhava' ( vivAha ke kalyANa ko prApta karanevAlA ho ) isa padakA uccAraNa karanA cAhiye, phira 'munIndrakalyANabhAgI bhava' ( mahAmuni padake kalyANako prApta karanevAlA ho ) yaha mantra bolanA cAhiye, isake bAda 'surendra kalyANabhAgI bhava' (indra padake kalyANakA upabhoga karanevAlA ho), yaha pada kahanA cAhiye, phira ' mandarAbhiSekakalyANabhAgI bhava' (sumeru parvatapara abhiSekake kalyANako prApta ho ) yaha mantra par3hanA cAhiye, anantara 'yauvarAjya kalyANabhAgI bhava' (yuvarAja padake kalyANakA upabhoga karanevAlA ho ) yaha pada kahanA cAhiye, tatpazcAt mantroMke prayoga karanemeM vidvAn logoMko 'mahArAjyakalyANabhAgI bhava' ( mahArAja padake kalyANakA upabhoktA ho ) yaha 1 mato la0 / matho da0 / 2 dhRtikriyAyAm / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam bhAgIbhavapadaM vAcyaM mntryogvishaardH| syAnmahArAjyakalyANabhAgI bhava padaM param // 106 / / bhUyaH paramarAjyAdikalyANopahitaM matam / bhAgI bhavetyathArhantyakalyANena ca yojitam // 107 // cUNi:-sajjAtikalyANabhAgI bhava, sadgahikalyANabhAgI bhava, vaivAhakalyANabhAgI bhava, munIndrakalyANabhAgI bhava, surendra kalyANabhAgI bhava, mandarAbhiSekakalyANabhAgI bhava, yauvarAjyakalyANabhAgI bhava, mahArAjyakalyANabhAgI bhava, paramarAjyakalyANabhAgI bhava, prArhantyakalyANabhAgI bhava, (modakriyA mantraH) / priyodbha vamantraH-- priyodbhava ca mantro'yaM siddhArcanapuraHsaram / divyanemivijayAya padAtparamamivAk // 10 // vijayAyetyayArhantyanemyAdivijayAya ca / yukto mantrAkSararebhiH svAhAntaH sammato dvijaH // 10 // caNiH-divyanemivijayAya svAhA, paramanemivijayAya svAhA, prArhantyanemivijayAya svAhA / (priyodbhvmntrH)| janmasaMskAramantro'yam etenaarbhkmaaditH| siddhAbhiSekagandhAmbusaMsiktaM zirasi sthitam // 110 // kulajAtivayorUpaguNaiH shiilprjaanvyH| bhAgyAviSavatAsaumyamUtitvaiH samadhiSThitA // 11 // samyagdRSTistavAmbayamatastvamapi putrakaH / samprItimApnuhi trINi prApya cakrANyanukramAt // 112 // ityaGagAni spRzedasya prAyaH sArUpyayogataH / tatrAdhA yAtmasaGakalpaM tataH sUktamidaM paThet // 113 // mantra bolanA cAhiye, phira 'paramarAjyakalyANabhAgI bhava' (paramarAjyake kalyANako prApta ho) yaha pada par3hanA cAhiye aura usake bAda 'ArhantyakalyANabhAgI bhava' (arahanta padake kalyANakA upabhoga karane vAlA ho) yaha mantra bolanA cAhiye / / 103-107 // saMgraha--'sajjAtikalyANabhAgI bhava, sadgahikalyANabhAgI bhava, vaivAhakalyANabhAgI bhava, munIndra kalyANabhAgI bhava, surendra kalyANabhAgI bhava, mandarAbhiSekakalyANabhAgI bhava, yauvarAjyakalyANabhAgI bhava, mahArAjyakalyANabhAgI bhava, paramarAjyakalyANabhAgI bhava, AIntyakalyANabhAgI bhava' / / aba priyodbhava mantra kahate haiM-priyodbhava kriyAmeM siddha bhagavAnkI pUjA karaneke bAda nIce likhe mantroMkA pATha karanA cAhiye 'divyanemivijayAya', 'paramanemivijayAya', aura 'ArhantyanemivijayAya' ina mantrAkSaroMke sAtha dvijoMko antameM svAhA zabdakA prayoga karanA abhISTa hai arthAta 'divyane mivijayAya svAhA' (divyanemike dvArA karmarUpa zatruoMpara vijaya prApta karanevAleke liye havi samarpaNa karatA hU~), 'paramanemivijayAya svAhA' (paramanemike dvArA vijaya prApta karanevAleke liye samarpaNa karatA hU~) aura 'ArhantyanemivijayAya svAhA' (arahanta avasthArUpa nemike dvArA karma zatruoM ko jItanevAle jinendradevake liye samarpaNa karatA hU~) ye tIna mantra bolanA cAhiye // 108-109 // saMgraha 'divyanemivijayAya svAhA, paramanemivijayAya svAhA, ArhantyanemivijayAya svaahaa'| aba janma saMskArake mantra kahate haiM-prathama hI siddha bhagavAnke abhiSekake gandhodakase siMcana kiye hue bAlakako yaha mantra par3hakara zirapara sparza karanA cAhiye aura kahanA cAhiye ki yaha terI mAtA kula, jAti, avasthA, rUpa Adi guNoMse sahita hai, zIlavatI hai, santAnavatI hai, bhAgyavatI hai, avaidhavyase yukta hai, saumyazAntamUrtise sahita hai aura samyagdRSTi hai isaliye he pUtra, isa mAtAke sambandhase tU bhI anukramase divya cakra, vijayacakra aura paramacakra tInoM cakroMko pAkara satprItiko prApta ho / / 110-112 // isa prakAra AzIrvAda dekara pitA 1 sahitam / 2 kulajAtyAdiyathAyogyaguroradhiSThitaH / 3 divyacakravijayacakraparamacakrANi / 4 samAnarUpatvasambandhAt / 5 baalke| 6 vidhAya / 7 nijasaGakalpam / Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattamaM parva 305 aDagAvaDaragAtsambhavasi hRdayAdapi jAyase / AtmA vai putra nAmAsi sa jIva zaradaH zatam // 114 // kSIrAjyamamRtaM pUtaM nAbhAvAvaya' yuktibhiH' / ghAtiJjayo bhavetyasya' hrAsayannAbhinAlakam // 11 // zrIdevyo jAta te jAta kriyAM kurvantviti brayan / tattana cUrNavAsena zanairudvayaM yatnataH // 116 // tvaM mndraabhissekaaho bhaveti snpyetttH| gandhAmbubhizciraM jIvyA ityAzAsyAkSataM kSipet // 117 // nazyAtkarmamalaM kRtsnamityAsye'sya sanAsike / ghRtamauSadhasaMsiddhamAva penmAtrayA dvijaH // 118 // tato vizvezvarAstanyabhAgI" bhUyA itIrayan5 / mAtustanabhupAmantrya vadane'sya samAsajet // 11 // prAgvarNitamayAnandaM prItidAnapuraHsaram / vidhAya vidhivattasya jAtakarma samApayet // 120 // (jarAyupaTalaM cAsya nAbhinAlasamAyutam / zucau bhUmau nikhAtAyAM vikSipenmantramApaThan // 12 // samyagdRSTipadaM bodhye sarvamAteti cAparam / vasundharApadaM caiva svAhAntaM dvirudAharet // 122 // cUNiH-samyagdRSTe samyagdaSTa sarvamAtaH sarvamAtaH vasundhare vasundhare svAhA / mantreNAnena sammantrya bhUmau sodakamakSatam / kSiptvA garbhamalaM nyastapaJcaratnatale kSipet // 123 // usake samasta aMgoMkA sparza kare aura phira prAyaH apane samAna honese usameM apanA saMkalpakara arthAt yaha maiM hI hU~ aisA Aropakara nIce likhe hue subhASita par3he // 113 // he putra, tU mere aGga aGgase utpanna huA hai aura mere hRdayase bhI utpanna huA hai isaliye tU putra nAmako dhAraNa karanevAlA merA AtmA hI hai| tU saikar3oM varSoM taka jIvita raha // 114 // tadanantara dUdha aura ghIrUpI pavitra amRta usakI nAbhipara DAlakara 'ghArtijayo bhava' (tU ghAtiyA karmoko jItanevAlA ho) yaha mantra par3hakara yuktise usakI nAbhikA nAla kATanA cAhiye // 115 // tatpazcAt 'he jAta, zrIdevyaH te jAtakriyAM' kurvantu arthAt he putra, zrI, hrI Adi deviyA~ terI janmakriyAkA utsava kareM yaha kahate hue dhIre dhIre yatnapUrvaka sugandhita cUrNase usa bAlakake zarIrapara ubaTana kare phira 'tvaM mandarAbhiSekAo bhava' arthAt tU meru parvatapara abhiSeka karane yogya ho yaha mantra par3hakara sugandhita jalase use snAna karAve aura phira 'ciraM jIvyAH' arthAt tU cirakAlataka jIvita raha isa prakAra AzIrvAda dekara usapara akSata DAle // 116-117 // isake anantara dvija, 'nazyAt karmamalaM kRtsnam'-arthAt tere samasta karmamala naSTa ho jAveM yaha mantra par3ha karausake mukha aura nAkameM, auSadhi milAkara taiyAra kiyA huA ghI mAtrAke anusAra chor3e // 118 / / tatpazcAt vizvezvarIstanyabhAgI bhUyAH' arthAt tU tIrtha karakI mAtAke stanakA pAna karane vAlA ho aisA kahatA huA mAtAke stanako mantritakara use bAlakake muhameM lagA de / / 119 / / tadanantara jisa prakAra pahale varNana kara cuke haiM usI prakAra prItipUrvaka dAna dete hue utsava kara vidhipUrvaka jAtakarma athavA janmakAlakI kriyA samApta karanI cAhiye / / 120 / / usake jarAyu paTalako nAbhikI nAlake sAtha sAtha kisI pavitra jamInako khodakara mantra par3hate hue gAr3a denA cAhiye / / 121 / / usakI prakriyA isa prakAra hai ki sambodhanAnta samyagdRSTi pada, sarvamAtA pada aura vasundharA padako do do bAra kahakara antameM svAhA zabda kahanA caahiye| arthAt samyagdRSTe samyagdRSTe sarvamAtaH sarvamAtaH vasundhare vasundhare svAhA (samyagdRSTi, sarvakI mAtA pRthvI meM yaha samarpaNa karatA hU~) isa mantrase mantritakara usa bhUmimeM jala aura akSata DAlakara pA~ca prakArake ratnoMke nIce garbhakA vaha mala rakha denA cAhiye aura phira kabhI 'tvatputrA iva 1 bahusaMvatsaramityarthaH / 2 kSIrAjyarUpamamatam / 3 siktvA / 4 yuktitaH la0 / bhaktitaH da0 / 5 bAlasya / 6 hrasvaM kuryAt / chindyAdityarthaH / 7 putra / 8 jAtakarma / 6 primlcuurnnen| 10 jIva / 11 vktre| 12 Avarjayed, kSiped vaa| 13 kiJcit parimANena / 14 jinajananIstanyapAnabhAgI bhava / 15 bruvan / 16 saMyojayet / 17 samprApayet / 18 jarAyupaTalam / 39 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 mahApurANam tvatputrA' iva matputrA bhuuyaasushcirjiivinH| ityudAhRtya sasyAheM tatkSaptavyaM mahItale // 124 // kSIravRkSopazAkhAbhiH upahRtya ca bhUtalam / snApyA tatrAsya mAtA'sau sukhoSNamantritarjalaH // 12 // samyagdRSTipadaM bodhyaviSayaM dvirudIrayet / padamAsannabhavyeti tadvada vizvezvaretyapi // 126 // tata jitapuNyati jinamAtRpadaM tathA / svAhAnto mantra eSaH syAnmAtuH snAnasaMvidhau // 127 // cUNiH-samyagdaSTe samyagdRSTe pAsanabhavye Asannabhavye vizvazvara vizvezvare ajitapuNye jitapuNye jinamAtaH jinamAtaH svAhA / yathA jinAmbikA putrakalyANAnyabhipazyati / tatheyamapi matpatnItyAsthayeyaM vidhi bhajet // 128 // tRtIye'hani cAnantajJAnadI bhvetymum| pAlokayetsamutkSipya nizi tArADAkitaM nabhaH // 126 // puNyAhaghoSaNApUrva karyAda dAnaM ca shktitH| yathAyogyaM vidadhyAcca sarvasyAbhayaghoSaNAm // 130 // jAtakarmavidhiH so'yam aAmnAtaH puurvsuuribhiH| yathAyogamanaSTheyaH so'dyatve'pi dvijottamaiH // 13 // nAmakarmavidhAne ca mantro'yamanu kIya'te / siddhArcanavidhau sapta mantrAH prAganuvaNitAH // 132 // tato divyASTasahasranAmabhAgI bhavAdikam / padatritayamuccArya mantro'tra parivartyatAm // 133 // cUNiH-'divyAstrasahasranAmabhAgI bhava, vijayASTasahastranAmabhAgI bhava, paramASTa sahasranAmabhAgI bhava' / mata putrAH ciraMjIvinI bhUyAsuH' (he pRthvI tere putra-kulaparvatoMke samAna mere putra bhI ciraMjIvI hoM) yaha kahakara ghAnya utpanna honeke yogya khetameM jamInapara vaha mala DAla denA cAhiye * // 122-124 // tadanantara kSIra vRkSakI DAliyoMse pRthivIko suzobhita kara usapara usa pUtrakI mAtAko biThAkara maMtrita kiye hue sahAte garma jalase snAna karAnA cAhiye / / 125 / / mAtAko snAna karAnekA mantra yaha hai-prathama hI sambodhanAnta samyagdRSTi padako do bAra kahanA cAhiye phira AsannabhavyA, vizvezvarI, ajitapuNyA, aura jina mAtA ina padoMko bhI sambodha. nAnta kara do do bAra bolanA cAhiye aura antameM svAhA zabda par3hanA cAhiye / bhAvArthasamyagdRSTe samyagdRSTe Asannabhavye Asannabhavye vizvezvari vizvezvari Ujitapupye ajitapuNye jinamAtaH jinamAtaH svAhA (he samyagdRSTi, he nikaTabhavya, he sabakI svAminI, he atyanta puNya saMcaya karanevAlI, jina mAtA tU kalyANa karanevAlI ho) yaha mantra putrakI mAtAko snAna karAte samaya bolanA cAhiye / / 126-127 // jisa prakAra jinendradevakI mAtA putrake kalyANoMko dekhatI hai usI prakAra yaha merI patnI bhI dekhe aisI zraddhAse yaha snAnakI vidhi karanI cAhiye // 128 // tIsare dina rAtake samaya 'anantajJAnadI bhava' (tU anantajJAnako dekhanevAlA ho) yaha mantra par3hakara usa putrako godImeM uThAkara tArAoMse suzobhita AkAza dikhAnA cAhiye // 129 // usI dina puNyAhavAcanake sAtha sAtha zaktike anusAra dAna karanA cAhiye aura jitanA bana sake utanA saba jIvoMke abhayakI ghoSaNA karanI cAhiye // 130 / / isa prakAra pUrvAcAryone yaha janmotsavakI vidhi mAnI hai-kahI hai| uttama dvijako Aja bhI isakA yathAyogya rItise anuSThAna karanA cAhiye / / 131 // ___ aba Age nAmakarma karate samaya jina maMtroMkA prayoga hotA hai unheM kahate haiM-isa vidhimeM siddha bhagavAnkI pUjA karaneke liye jina sAta pIThikA maMtroMkA prayoga hotA hai unheM pahale hI kaha cuke haiN| unake Age 'divyASTasahasranAmabhAgI bhava' Adi tInoM padoMkA uccAraNa kara mantra parivartita kara lenA cAhiye arthAt 'divyASTasahasranAmabhAgI bhava' (eka hajAra ATha divya nAmoMkA pAnevAlA ho), 'vijayASTasahasranAmabhAgI bhava' (vijayarUpa eka hajAra ATha 1 kulaparvatA iva / 2 alaGakRtyetyarthaH / 3 vizvezvarItyapi la0 1 4 evaM buddhyaa| 5 putram / Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattama parva 307 zeSo vidhistu niHzeSaH prAgukto nocyate punH| bahiryAnakriyAmantraH tato'yamanu gamyatAm // 134 // bahiryAnakriyAtatropanayaniSkrAntibhAgI bhava padAtparam / bhaved vaivAhaniSkrAntibhAgI bhava padaM ttH|| 13 // kramAmunIndraniSkrAntibhAgI bhava padaM vadet / tataH surendraniSkrAntibhAgI bhava padaM smRtam // 136 // mandarAbhiSekaniSkrAntibhAgIbhava padaM ttH| yauvarAjyamahArAjyapade bhAgI bhavAnvite // 137 // niSkrAntipadamadhye stAM pararAjyapadaM tathA / pArhantyarAjyaniSkrAntibhAgI bhava zikhApadam // 13 // pavairebhirayaM mantrastadvidbhiranujapyatAm / prAgukto vidhiranyastu niSadyAmantra uttaraH // 13 // cUNiH-upanayaniSkrAntibhAgI bhava, vaivAhaniSkrAtibhAgI bhava, munIndraniSkrAntibhAgI bhava, surendraniSkrAntibhAgI bhava, mandarAbhiSekaniSkrAntibhAgI bhava, yauvarAjyaniSkAntibhAgI bhava, mahArAjyaniSkrAntibhAgI bhava, paramarAjyaniSkAntibhAgI bhava, prArhantyaniSkrAntibhAgI bhava, (bahiryAnamantraH) niSadyAdiyasiMhAsanapadAd bhAgI bhava padaM bhavet / evaM vijayaparamasiMhAsanapadadvayAt // 140 // nAmoMkA dhAraka ho aura 'paramASTasahasranAmabhAgI bhava' (atyanta uttama eka hajAra ATha nAmoMkA pAnevAlA ho) ye mantra par3hanA caahiye| saMgraha-'divyASTasahasranAmabhAgI bhava, vijayASTasahasranAmabhAgI bhava, paramASTasahasranAmabhAgI bhava' // 132-133 / / bAkIkI samasta vidhi pahale kahI jA cukI hai isaliye dubArA nahIM kahate haiM aba Age bahiryAna kriyAke mantra nIce likhe anusAra jAnanA cAhiye // 134 // sabase pahale 'upanayaniSkrAntibhAgI bhava', (tU yajJopavItake liye nikalanevAlA ho) yaha pada bolanA cAhiye aura phira 'vaivAhaniSkrAntibhAgI bhava' (vivAhake liye bAhara nikalane vAlA ho) yaha mantra par3hanA cAhiye // 135 // tadanantara anukramase 'munIndraniSkrAntibhAgI bhava' (munipadake liye nikalanevAlA ho) yaha mantra kahanA cAhiye aura usake bAda 'surendraniSkrAntibhAgI bhava' (surendra padakI prAptike liye nikalanevAlA ho) yaha pada bolanA cAhiye // 136 / / tatpazcAt 'mandarendrAbhiSekaniSkrAntibhAgI bhava' (sameruparvatapara abhiSekake liye nikalanevAlA ho) isa mantrakA uccAraNa karanA cAhiye aura phira 'yauvarAjyaniSkrAntibhAgI bhava' (yuvarAja padake liye nikalanevAlA ho) yaha mantra kahanA cAhiye // 137 // tadanantara 'mahArAjyaniSkrAntibhAgI bhava' (mahArAja padakI prAptike liye nikalanevAlA ho) yaha pada bolanA cAhiye aura usake bAda 'paramarAjyaniSkrAntibhAgI bhava' (cakravartIkA utkRSTa rAjya pAneke liye nikalanevAlA ho) yaha maMtra par3hanA cAhiye aura isake anantara 'ArhantyarAjyabhAgI bhava' (arahanta padakI prAptike liye nikalanevAlA ho) yaha mantra kahanA cAhiye // 138 // isa prakAra mantroMko jAnanevAle dvijoMko ina uparyukta padoMke dvArA maMtroMkA jApa karanA caahiye| bAkI samasta vidhi pahale kaha cuke haiM aba Age niSadyA mantra kahate haiM // 139 // ___ saMgraha-'upanayaniSkrAntibhAgI bhava, vaivAhaniSkrAntibhAgI bhava, munIndraniSkrAntibhAgI bhava, surendraniSkrAntibhAgI bhava, mandarAbhiSekaniSkrAntibhAgI bhava, yauvarAjyaniSkrAntibhAgI bhava, mahArAjyaniSkrAntibhAgI bhava, paramarAjyaniSkrAntibhAgI bhava, ArhantyaniSkrAntibhAgI bhv'| niSadyAmantra:-'divyasiMhAsanabhAgI bhava' (divya siMhAsanakA bhoktA ho-indrake 1 jJAyatAm / 2 syaataam| 3 antyapadam / Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 mahApurANam cUNiH-diyasiMhAsanabhAgI bhava, vijayasiMhAsanabhAgI bhava, paramasiMhAsanabhAgI (bhava iti nissdyaamntrH)| annaprAzanakriyA'prAzane'pi tathA mantraM padaistribhirudAharet / tAni syudivyavijayAkSINAmRtapadAni vai // 14 // bhAgI bhava padenAnte yuktenAna gatAni tu / padairebhirayaM mantraH prayojyaH prAzane budhaiH // 142 // __cUNiH--divyAmRtabhAgI bhava, vijayAmRtabhAgI bhava, akSINAmatabhAgI bhava / vyaSTi:ghuSTikriyAzritaM mantrama ito vakSya yathAzrutam / tatropanayanaM janmavarSavarddhanavAgyutam // 143 // bhAgI bhava padaM jJeyam prAdau zeSapadASTake / vaivAhaniSThazabdena manijanmapadena ca // 144 // surendrajanmanA mandarAbhiSekapadena ca / yauvarAjyamahArAjyapadAbhyAmapyanukramAt // 14 // paramArhantyarAjyAbhyAM varSavardhanasaMyutam / bhAgI bhava padaM yojyaM tato mantro'yamudbhavet // 146 // cUNiH-upanayanajanmavarSavarddhanabhAgI bhava, vavAhaniSThavarSavarddhanabhAgI bhava, munIndrajanmavarSavarddhanabhAgI bhava, surendrajanmavarSavarddhanabhAgI bhava, mandarAbhiSekavarSavardhanabhAgI bhava, yauvarAjyavarSavarddhanabhAgI bhava, maharAjyavarSavarddhanabhAgI bhava, paramarAjyavarSavarddhanabhAgI bhava, prArhantyarAjyavarSavardhanabhAgI bhava, (vyu STikriyAmantraH) Asanapara baiThanevAlA ho), 'vijayasiMhAsanabhAgI bhava' (cakravartIke vijayollasita sihAsana para baiThanevAlA ho) aura 'paramasiMhAsanabhAgI bhava' (tIrtha karake utkRSTa siMhAsanapara baiTane vAlA ho) ye tIna mantra kahanA cAhiye / // 140 // saMgraha-'divyasiMhAsanabhAgI bhava, vijayasiMhAsanabhAgI bhava, paramasiMhAsanabhAgI bhava' / aba annaprAzana kriyAke mantra kahate haiM-annaprAzana kriyAke samaya tIna padoMke dvArA mantra kahane cAhiye aura ve pada divyAmRta, vijayAmRta aura akSINAmRta inake antameM bhAgI bhava ye yogya pada lagAkara banAne cAhiye / vidvAnoMko annaprAzana kriyA meM ina padoMke dvArA mantrakA prayoga karanA caahiye| bhAvArtha-isa kriyAmeM nimnalikhita mantra par3hane cAhiye-'divyAmRtabhAgI bhava' (divya amRtakA bhoga karane vAlA ho), 'vijayAmRtabhAgI bhava' (vijayarUpa amRtakA upabhoktA ho) aura 'akSINAmRtabhAgI bhava' (akSINa amRtakA bhoktA ho) // 141-142 // saMgrahaH-'divyAmRtabhAgI bhava, vijayAmRtabhAgI bhava, akSINAmRtabhAgI bhv'| aba yahA~se Age zAstrAnusAra vyuSTi kriyAke maMtra kahate haiM-sabase pahale 'upanayana' ke Age 'janmavarSavarddhana' pada lagAkara 'bhAgI bhava' pada lagAnA cAhiye aura phira anukramase vaivAhaniSTha, munIndrajanma, surendrajanma, mandarAbhiSeka, yauvarAjya, mahArAjya, paramarAjya aura ArhantyarAjya ina zeSa ATha padoMke sAtha 'varSavarddhana' pada lagAkara 'bhAgI bhava' yaha pada lagAnA caahiye| aisA karanese vyaSTikriyAke saba mantra bana jaaveNge| bhAvArtha-vyaSTikriyA meM nimnalikhita maMtroMkA prayoga karanA cAhiye-'upanayanajanmavarSavardhanabhAgI bhava' (yajJopavItarUpa janmake varSakA bar3hAnevAlA ho), 'vaivAhiniSThavarSavardhanabhAgI bhava' (vivAha kriyAke varSakA vardhaka ho), 'munIndrajanmavarSavardhanabhAgI bhava' (muni pada dhAraNa karanevAle varSakI vRddhise yukta ho), 'surendrajanmavarSavardhanabhAgI bhava' (indra janmake varSakA bar3hAnevAlA ho), 'mandarAbhiSekavarSavardhanabhAgI bhava' (sumeru parvatapara honevAle abhiSekakI varSa vRddhi karanevAlA ho), yauvarAjyavarSavardhanabhAgI bhava' (yuvarAja padakI varSa vRddhi karanevAlA ho), 'mahArAjyavarSavardhanabhAgI bhava' (mahArAja padakI varSavRddhikA upabhoktA ho) 'paramarAjyavarSavardhanabhAgI bhava' (cakravartIke utkRSTa rAjya 1 annaprAzane / Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattamaM parva caulakarma- caulakarmaNyatho mantraH syAccopanayanAdikama / muNDabhAgI bhavAntaM ca padamAdAvanusmRtam // 147 // tato nirgranthamuNDAdibhAgI bhavapadaM param / tato niSkrAntimuNDAdibhAgI bhava padaM param // 148 // syAtparamanistAraka kezabhAgI bhavetyataH / paramendrapadAdizca kezabhAgI bhavadhvaniH // 146 // paramArhantyarAjyAdikezabhAgIti vAgdvayam / bhavetyantapadopetaM mantro'sminsyAcchikhApadam // 150 // zikhAmetena mantreNa sthApayedvidhivad dvijaH / tato mantro'yamAmnAto lipisaGakhyAna saGagrahe // 151 // cUrNi: - upanayanamuNDabhAgI bhava, nirgranthamuNDabhAgI bhava, paramanistArakakezabhAgI bhava, paramendra kezabhAvI bhava, paramarAjyakezabhAgI bhava, ArhantyarAjyakezabhAgI bhava / ( iti caulakriyAmantraH ) zabdaparabhAgI bhava zrarthapArabhAgI bhava / padaM zabdArtha sambandhapArabhAgI bhavetyapi // 152 // 309 cUrNiH - zabdapAragAmI ( bhAgI) bhava, arthapAragAmI ( bhAgI) bhava, zabdArthapAragAmI ( bhAgI) bhava, ( lipisaMkhyAnamaMntraH ) upanItikriyAmantraM smarantImaM dvijottamAH / paramanistArakAdiliGgabhAgI bhavetyataH // 153 // kI varSavRddhi karanevAlA ho) aura 'ArhantyarAjyavarSavardhanabhAgI bhava' (arahanta padavIrUpI rAjyake varSakA bar3hAnevAlA ho ) || 143-146 // saMgraha-'upanayanajanmavarSavardhanabhAgI bhava, vaivAhaniSThavarSavarddhanabhAgI bhava, munIndrajanmavarSa vardhanabhAgI bhava, surendrajanmavarSa vardhanabhAgI bhava, mandarAbhiSekavarSavardhanabhAgI bhava, yauvarAjyavarSavarddhanabhAgI bhava, mahArAjyavarSa vardhanabhAgI bhava, paramarAjyavarSavardhanabhAgI bhava, ArhantyarAjyavarSa vardhanabhAgI bhava' / aba caulakriyA ke mantra kahate haiM - jisake AdimeM upanayana zabda hai aura anta meM 'muNDabhAgI bhava' zabda hai aisA pahalA mantra jAnanA cAhiye arthAt 'upanayana muNDabhAgI bhava' (upanayana kriyAmeM muNDana karanevAlA ho ) yaha caulakriyAkA pahalA mantra hai || 147 || phira 'nirgranthamuNDabhAgI bhava' (nirgrantha dIkSA lete samaya muNDana karanevAlA ho ) yaha dUsarA mantra hai aura usake bAda 'niSkrAntimuNDabhAgI bhava' (muni avasthAmeM kezaloMca karanevAlA ho ) yaha tIsarA mantra hai / / 148 / / tadanantara 'paramanistArakakezabhAgI bhava' (saMsArase pAra utAranevAle AcArya ke kezoM ko prApta ho ) yaha cauthA mantra hai aura usake pazcAt paramendrakezabhAgI bhava ( indra padake kezoMko dhAraNa karanevAlA ho ) yaha pA~cavA~ mantra bolanA cAhiye // 149 // isake bAda 'paramarAjyakrezabhAgI bhava' (cakravartIke kezoMko prApta ho) yaha chaThavA~ mantra hai aura 'AIntyarAjyakezabhAgI bhava' (arahaMta avasthAke kezoMko dhAraNa karanevAlA ho ) yaha sAtavA~ mantra bolanA cAhiye / dvijoMko ina mantroMse vidhipUrvaka coTI rakhavAnA cAhiye / aba Age lipi - saMkhyAnake mantra kahate haiM / / 150 - 151 // saMgraha - 'upanayanamuNDabhAgI bhava, nirgranthamuNDabhAgI bhava, niSkrAntimuNDabhAgI bhava, paramanistArakakezabhAgI bhava, paramendrakezabhAgI bhava, paramarAjyakezabhAgI bhava, Arhantya rAjyakezabhAgI bhava' | lipisaMkhyAnake mantra- ' zabdapArabhAgI bhava' ( zabdoMkA pAragAmI ho), 'arthapAragAmI bhAgI bhava' (sampUrNa arthakA jAnanevAlA ho ) aura 'zabdArtha sambandhapArabhAgI bhava' (zabda tathA artha donoMke sambandhakA pAragAmI ho) pada lipisaMkhyAna ke samaya kahane cAhiye // 152 // saMgraha - 'zabdapAragAmI bhava, arthapAragAmI bhava, zabdArthapAragAmI bhava' / uttama dvija nIce likhe hue mantroMko upanIti kriyAke mantrarUpase smaraNa karate haiM Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 mahApurANam yuktaM paramapiliGagena bhAgIbhavapadaM bhaveta / paramendrAdiliGagAdibhAgI bhavapadaM parama // 154 // evaM paramarAjyAdi paramArhantyAdi ca kramAt / yuktaM paramanirvANapadena ca zikhApavam // 15 // cUNiH-paramanistArakaliGgabhAgI bhava, paraSi liGagabhAgI bhava, paramendra liGgabhAgI bhava, paramarAjyaliGagabhAgI bhava, paramAhaMntyaliGagabhAgI bhava, paramanirvANaliGagabhAgI bhava, (ityapanItikriyAmantraH) mantraNAnena ziSyasya kRtvA saMskAramAditaH / nivikAreNa vastreNa kudinaM savAsasam // 156 // kaupInAcchAdanaM cainam antarvAse na kArayet / maujIbandhamataH kuryAd anubaddhatrimelakam // 157 // sUtra gaNadharaibdha vratacihna niyojayat / mantrapUtamato yajJopavItI syAdasau dvijaH // 15 // jAtyeva brAhmaNaH pavam idAnoM vratasaMskRtaH / dvirjAto dvija ityevaM rUDhimAstinute' guNaH // 15 // deyAnyaNuvatAnyasma gurusAkSi yathAvidhiH / guNazIlAnugaizcainaM saMskuryAd vratajAtakaH // 16 // tato'tibAlavidyAdIni yogAdasya nirdizet / datvopAsakAdhyayanaM nAmApi caraNocitam // 16 // tato'yaM kRtasaMskAraH siddhArcanapuraHsaram / yathAvidhAnamAcAryapUjAM karyAdataH param // 162 // tasmindine praviSTasya bhikSArtha jAtivezmasu / yo'rthalAbhaH sa deyaH syAd upAdhyAyAya sAvaram // 163 // sabase pahale 'paramanistArakaliGagabhAgI bhava' (tU utkRSTa AcAryake cihnoMko dhAraNa karanevAlA ho), phira 'paramarSiliGagabhAgI bhava' (paramaRSiyoMke cihnako dhAraNa karanevAlA ho) aura 'paramendraliGgabhAgI bhava' (parama indrapadake cihnoMko dhAraNa karanevAlA ho) ye mantra bolanA cAhiye / isI prakAra anukramase parama rAjya, paramArhantya aura parama nirvANa padako 'liGagabhAgI bhava' padase yuktakara paramarAjyaliGagabhAgI bhava' (paramarAjyake cihnoMko dhAraNa karanevAlA ho), 'paramArhantyaliGagabhAgI bhava' (utkRSTa arahantadevake cihnoMko dhAraNa karanevAlA ho) aura 'paramanirvANaliGagabhAgI bhava' (paramanirvANake cihnoMkA dhAraka ho) ye mantra banA lenA caahiye| __ saMgraha-'paramanistArakaliGgabhAgI bhava, paramarSiliGagabhAgI bhava, paramendra liGagabhAgI bhava, paramarAjyaliGagabhAgI bhava, paramArhantyaliGagabhAgI bhava, paramanirvANaliGagabhAgI bhava' / ina mantroMse prathama hI ziSyakA saMskAra kara use vikArarahita vastrake dvArA vastrasahita karanA cAhiye arthAta sAdhAraNa vastra pahinAnA cAhiye / / 156 // ise vastrake bhItara la~goTI denI cAhiye aura usapara tIna lar3akI banI huI mUMjakI rassI bA~dhanI cAhiye // 157 // tadanantara gaNadharadevake dvArA kahA huA, vratoMkA cihnasvarUpa aura mantroMse pavitra kiyA huA sUtra arthAt yajJopavIta dhAraNa karAnA cAhiye / yajJopavIta dhAraNa karanepara vaha bAlaka dvija kahalAne lagatA hai // 158 // pahale to vaha kevala janmase hI brAhmaNa thA aura aba vratoMse saMskRta hokara dUsarI bAra utpanna huA hai isaliye do bAra utpanna honerUpa guNoMse vaha dvija aisI rUr3hiko prApta hotA hai // 159 // usa samaya usa putrake liye vidhike anusAra gurukI sAkSIpUrvaka aNuvrata denA cAhiye aura guNavrata tathA zikSAvrata rUpazIlase sahita vratoMke samuhase usakA saMskAra karanA cAhiye / bhAvArtha-use pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvata isa prakAra vrata aura zIla dekara usake saMskAra acche banAnA cAhiye // 160 / / tadanantara guru use upAsakAdhyayana par3hAkara aura cAritrake yogya usakA nAma rakhakara atibAla vidyA AdikA niyogarUpase upadeza de // 161 / isake bAda jisakA saMskAra kiyA jA cukA hai aisA vaha putra siddha bhagavAn kI pUjA kara phira vidhike anusAra apane AcAryakI pUjA kare // 162 // usa dina usa putrako 1 vastrasyAntaH / 2 triguNAtmakam / 3 brahmasUtram / 4 praapnoti| 5 smuuhaiH| 6 vkssymaarnnaan| Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattama parva 311 zeSo vidhistu prAktroktaH tamannaM samAcaret / yAvatso'dhItavidyaH san bhajet sabrahmacAritAm // 164 // athAto'sya pravakSyAmi vratacaryAmanukramAt / syAdyatropAsakAdhyAyaH samAsenAnusaMhRtaH // 16 // ziroliGagamaroliDAga liGagakaTyUrusaMzritam / liGagamasyopanItasya prAgnirNItaM caturvidham // 166 // ) tatta syAdasivRttyA vA maSyA kRSyA vnnijyyaa| yayAsvaM vartamAnAnAM sadRSTInAM dvijanmanAm // 167 // kutazcit kAraNAn yasya kulaM samprAptadUSaNam / so'pi rAjAdisammatyA zodhayet svaM yadA kulam // 16 // tadAsyopanayAhatvaM putrpautraadisnttau| na niSiddhaM hi dIkSAheM kule cedasya pUrvajAH // 16 // pradIkSA] kule jAtA vidyAzilpopajIvinaH / eteSAmupanItyAdisaMskAro nAbhisammataH // 170 / ) teSAM syAducitaM likhagaM svayogyavratadhAriNAm / ekazATakadhAritvaM saMnyAsamaraNAvadhi ||17shaa syAnirAmiSabhojitvaM kulastrIsevanavratam / anArambhavadhotsargo hyabhakSyApeyavarjanam // 172 // iti zuddhatarAM vRtti vratapUtAmupeyivAn / yo dvijastasya sampUrNo vratacaryAvidhiH smRtaH // 173 // dazAdhikArAstasyoktAH sUtreNopAsikena hi / tAnyathAkramamuddezamAtreNAnupracakSmahe // 174 // apanI jAti yA kuTumbake logoMke gharameM praveza kara bhikSA mA~ganA cAhiye aura usa bhikSAmeM jo kucha arthakA lAbha ho use Adara sahita upAdhyAyake liye sauMpa denA cAhiye // 163 // bAkIkI saba vidhi pahale kahI jA cukI hai| use pUrNarUpase karanA caahiye| isake sivAya vaha jabataka vidyA par3hatA rahe taba taka use brahmacaryavrata pAlana karanA cAhiye / / 164 / / athAnantara jisameM upAsakAdhyayanakA saMkSepase saMgraha kiyA hai aisI isakI vratacaryAko anukramase kahatA hU~ // 165 / / jisakA yajJopavIta ho cukA hai aise bAlakake liye zirakA cihna (maNDana), vakSaHsthalakA cihna-yajJopavIta, kamarakA cinha-muMjakI rassI aura cihna-sapheda dhotI ye cAra prakArake cihna dhAraNa karanA caahiye| inakA nirNaya pahale ho cukA hai // 166 / / jo loga apanI yogyatAke anusAra talavAra Adi zastroMke dvArA, syAhI arthAt lekhanakalAke dvArA, khetI aura vyApArake dvArA apanI AjIvikA karate haiM aise sadRSTi dvijoM ko vaha yajJopavIta dhAraNa karanA cAhiye // 167 // jisake kulameM kisI kAraNase doSa laga gayA ho aisA puruSa bhI jaba rAjA AdikI saMmatise apane kulako zuddha kara letA hai taba yadi usake pUrvaja dIkSA dhAraNa karaneke yogya kulameM utpanna hue hoM to usake putra pautra Adi saMtatike liye yajJopavIta dhAraNa karane kI yogyatAkA kahIM niSedha nahIM hai| bhAvArtha-yadi dIkSA dhAraNa karane gya kulameM kisI kAraNase doSa laga jAve to rAjA AdikI saMmatise usakI zuddhi ho sakatI hai aura usa kUlake pUruSako yajJopavIta bhI diyA jA sakatA hai| na kevala usI puruSako kintu usake putra pautra Adi saMtAnake liye bhI yajJopavIta denekA kahIM niSedha nahIM hai / / 168-169 / / jo dIkSAke ayogya kulameM utpanna hue haiM tathA nAcanA gAnA Adi vidyA aura zilpase apanI AjIvikA karate haiM aise puruSoMko yajJopavIta Adi saMskAroMkI AjJA nahIM hai // 170 // kintu aise loga yadi apanI yogyatAnasAra vrata dhAraNa kareM to unake yogya yaha cihna ho sakatA hai ki ve saMnyAsamaraNa paryanta eka dhotI pahaneM // 171 // yajJopavIta dhAraNa karanevAle puruSoMko mA~sarahita bhojana karanA cAhiye, apanI vivAhitA kulastrIkA sevana karanA cAhiye, anArambhI hiMsAkA tyAga karanA cAhiye aura abhakSya tathA apeya padArthakA parityAga karanA cAhiye / / 172 // isa prakAra jo dvija vratoMse pavitra huI atyanta zuddha vRttiko dhAraNa karatA hai usake vratacaryAkI pUrNa vidhi samajhanI cAhime // 173 // aba una dvijoMke liye upAsakAdhyayana sUtrameM jo daza 1saMgRhItaH / 2 jIvatAm / 3 kAMkSArahitabhojitvam / 4 ArambhajanitavadhaM vihAyAnyavadhatyAgaH / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 mahApurANam tatrAtibAlavidyAdyA kulAvadhiranantaram / varNottamatvapAtratve tathA sRSTyadhikAriNA // 175 // vyavahArezitAnyA syAd zravadhyatvamadaNDayatA / mAnArhatA prajAsambandhAntaraM cetyanukramAt // 176 // dazAdhikAri vAstuni svarupAsaka sagrahe / tAnImAni yathoddeza saGkSepeNa vivRNmahe // 177 // bAlyAtprabhRti 'yA vidyAzikSodyogAd dvijanmanaH / proktAtibAlavidyeti sA kriyA dvijasammatA // 178 // tasyAmasatyAM mahAtmA heyAdeyAnabhijJakaH / mithyAzrutiM prapadyeta dvijanmAnyaiH pratAritaH // 176 // bAlya eva tato'bhyasyed dvijanmaupAsikIM zrutim / sa tathA prAptasaMskAraH svaparottArako bhavet // 180 // kulAvadhiH kulAcArarakSaNaM syAt dvijanmanaH / tasminnasatyasau naSTakriyo'nyaMkulatAM bhajet // 181 // varNottamatvaM varNeSu sarveSvAdhikyamasya vai / tenAyaM zlAdhyatAmeti svaparoddhAraNakSamaH // 182 // varNottamatvaM yadyasya na syAnna syAtprakRSTatA / aprakRSTazca nAtmAnaM zodhayetra parAnapi // 183 // tato'yaM zuddhikAmaH san sevetAnyaM kuliGaginan / 'kubrahma vA "tatastajjAn doSAn prApnotyasaMzayam // 184 // pradAnAtvamasyeSTaM pAtratvaM guNagauravAt / guNadhiko'hi loke'smin pUjyaH syAtlokapUjitaiH // 165 // tatoguNakRtAM svasmin pAtratAM draDhayedvijaH / tadabhAve dimAnyatvAd hriyate'sya dhanaM nRpaH // 186 // adhikAra kahe haiM unheM yathAkramase nAmake anusAra kahatA hU~ // 174 // una daza adhikAroM meM pahalA atibAla vidyA, dUsarA kulAvadhi, tIsarA varNottamatva, cauthA pAtratva, pA~cavA~ sRSTayadhikAritA, chaThavA~ vyavahArezitA, sAtavA~ avadhyatva, AThavA~ adaNDayatA, nauvA~ mAnArhatA aura dazavA~ prajA sambandhAntara hai / upAsakasaMgrahameM anukramase ye daza adhikAravastue~ batalAI gaI haiM / unhIM adhikAra vastuoM kA unake nAmake anusAra yahA~ saMkSepase kucha vivaraNa karatA hU~ / / / 175-177 / / dvijoMko jo bAlya avasthAse hI lekara vidyA sikhalAnekA udyoga kiyA jAtA hai use atibAlavidyA kahate haiM, yaha vidyA dvijoMko atyanta iSTa hai // 178 // isa atibAla vidyAke abhAvameM dvija mUrkha raha jAtA hai use heya upAdeyakA jJAna nahIM ho pAtA aura vaha apane ko jhUThamUTha dvija mAnanevAle puruSoMke dvArA ThagAyA jAkara mithyA zAstrake adhyayana meM laga jAtA hai / / 179 / / isaliye dvijoMko ucita hai ki ve bAlya avasthAmeM hI zrAvakAcArake zAstroMkA abhyAsa kareM kyoMki upAsakAcArake zAstroMke dvArA jise acche saMskAra prApta ho jAte haiM vaha nija aura parako tAranevAlA ho jAtA hai / / 180 / / apane kulake AcArakI rakSA karanA -dvijoMkI kulAvadhi kriyA kahalAtI hai / kulake AcArakI rakSA na honepara puruSakI samasta kriyAe~ naSTa ho jAtI haiM aura vaha anya kulako prApta ho jAtA hai / / 181|| samasta varNoM meM zreSTha honA hI isakI varNottama kriyA hai, isa varNottama kriyAse hI yaha prazaMsAko prApta hotA hai aura nija tathA parakA uddhAra karane meM samartha hotA hai / / 182 // yadi isake varNottama kriyA nahIM hai arthAt isakA varNa uttama nahIM hai to isake utkRSTatA nahIM ho sakatI aura jo utkRSTa nahIM hai vaha na to apane Apako zuddha kara sakatA hai aura na dUsareko hI zuddha kara sakatA hai || 183 || jo svayaM utkRSTa nahIM hai aise dvijako apanI zuddhikI icchAse anya kuliGagiyoM athavA kubrahmakI sevA karanI par3atI hai aura aisI dazA meM vaha niHsandeha una logoM meM utpanna hue doSoM ko prApta hotA hai / bhAvArtha- sadA aise hI kArya karanA cAhiye jisase varNakI uttamatA meM bAdhA na Ave || 184|| guNoMkA gaurava honese dAna dene ke yogya pAtratA bhI inhIM dvijoM meM hotI hai kyoMki jo guNoMse adhika hotA hai vaha saMsArameM saba logoM ke dvArA pUjita honevAle logoM ke dvArA bhI pUjA jAtA hai // 185 // / isaliye dvijoM ko cAhiye ki ve apane ApameM guNoM 1 yo vidyAzikSodyogo dvijanmanaH da0, la0, a0, sa0, i0 | 2 dvijammanyaiH da0 / 3 vrajet da0, la0 / 4 kutsitabrahmANam / 5 kuliMgakubrahmasevanAt / Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattamaM parva 313 rakSyaH sRSTayadhikAro'pi dvijairuttmsRssttibhiH| asadRSTikRtAM sRSTi parihRtya vidUrataH // 187 // anyayA sRSTivAdena durdaSTena' kudRssttyH| lokaM napAMzca sammohya nayantyutpathagAmitAm // 188 // sRSTayantaramato dUram apAsya nayatattvavit / anAdikSatriyaH sRSTAM dharmasRSTi prabhAvayet // 186 // toryakRddhiriyaM suSTA dharmasRSTiH sanAtanI / tAM saMzritAnnupAnava sRSTihetUna prakAzayet // 10 // anyayA'nyakRtAM sRSTi prapannAH spana pottmaaH| tato nazvarya meSAM syAttatrasthAzca syu raahtaaH||19|| vyavahArezitAM prAhuH prAyazcittAdikarmaNi / svatantratAM dvijasyAsya zritasya paramAM zrutim // 162 // tadabhAve svamanyAMzca na zodhayitumarhati / azuddhaH parataH zuddhim abhIpsannyakkRto bhavet // 13 // syAdavadhyAdhikAre'pi sthirAtmA dvijsttmH| brAhmaNo hi guNotkarSAnnAnyato vadhamahati // 164 // sarvaH prANI na hantavyo brAhmagastu vizeSataH / guNotkarSApakarSAbhyAM vadhe'pi dvayAtmatA matA // 16 // ) (tasmAdavadhyatAmeSa poSayed dhArmike jana / dharmasya taddhi mAhAtmyaM tatstho yannAbhibhUyate // 196 // tadabhAve ca vadhyatvama ayamacchati srvtH| evaM ca sati dharmasya nazyat prAmANyamahatAm // 17 // ke dvArA kI huI pAtratAko daDha kareM arthAt guNI pAtra baneM kyoMki pAtratAke abhAvameM mAnyatA nahIM rahatI aura mAnyatAke na honese rAjA loga bhI dhana haraNa kara lete haiM / / 186 / / jinakI sRSTi uttama hai aise dvijoMko mithyAdRSTiyoMke dvArA kI huI sRSTiko dUrase hI chor3akara apanI sRSTike adhikAroMkI rakSA karanI cAhiye // 187 / / anyathA mithyAdRSTi loga apane dUSita sRSTivAdase logoMko aura rAjAoMko mohita kara kumArgagAmI banA deMge / / 188 / isaliye naya aura tattvoMko jAnanevAle dvijako cAhiye ki vaha mithyAdRSTiyoMkI anyasRSTiko dUrase hI chor3akara anAdikSatriyoMke dvArA racI huI dharmasRSTikI hI prabhAvanA kare // 189 / / tathA isa dharmasRSTikA Azraya lenevAle rAjAoMse aisA kahe ki tIrthaGkaroMke dvArA racI huI yaha sRSTi anAdikAlase calI AI hai| bhAvArtha-yaha dharmasRSTi tIrthaGkaroMke dvArA racI huI hai aura anAdi kAlase calI A rahI hai isaliye Apa bhI isakI rakSA kIjiye // 190 // yadi dvija rAjAoMse aisA nahIM kaheMge to ve anya logoMke dvArA kI huI saSTiko mAnane lageMge jisase unakA aizvarya nahIM raha sakegA tathA arahantake matako mAnanevAle loga bhI usI dharmako mAnane lageMge // 191 // paramAgamakA Azraya lenevAle dvijoMko jo prAyazcitta Adi kAryoM meM svatantratA hai use ho vyavahArezitA kahate haiM / / 192 // vyavahArezitAke abhAvameM dvija na apane Apako zaddha kara sakegA aura na dUsareko hI zaddha kara sakegA tathA svaya azuddha honepara yadi dUsarese apanI zuddhi karanA cAhe to vaha kabhI kRtI nahIM ho sakegA // 193 // jisakA antaHkaraNa sthira hai aisA uttama dvija avadhyAdhikArameM bhI sthita rahatA hai arthAt avadhya hai kyoMki brAhmaNa guNoMkI adhikatAke kAraNa kisI dUsareke dvArA vadha karane yogya nahIM hotA // 194 / / saba prANiyoMko nahIM mAranA cAhiye aura vizeSakara brAhmaNoMko nahIM mAranA caahiye| isa prakAra guNoMkI adhikatA aura hInatAse hiMsAmeM bhI do bheda mAne gaye haiM // 195 / / isaliye yaha dhArmika janoMmeM apanI avadhyatAko puSTa kare / yathArthameM vaha dharmakA hI mAhAtmya hai ki jo isa dharmameM sthita rahakara kisI [pAtA // 196 // yadi vaha apanI avadhyatAko pUSTa na karegA to saba logoM se vadhya ho jAvegA arthAt saba loga use mArane lageMge aura aisA honepara arhantadevake dharmakI 1 asamIkSitena kudaSTAntena baa| 2 tAM dharmasRSTi prakAzayedityarthaH / 3 AtmAnamAzritA / athavA pUrva tAM saMzritAM bodhayet tadvavatyartham / 4-nakRto l0| -nakRtI da0 / 5 nRpAdeH skaashaat| 6 dvirUpatA (dussttnigrhshissttprtipaalntaa)| 40 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 mahApurANam tataH sarvaprayatnena rakSyo dharmaH snaatnH| sa hi saMrakSito rakSA karoti sacarAcara // 19 // syAdRNDayatvamapyevam asya dharme sthirAtmanaH / dharmastho hi jano'nyasya daNDaprasthApane prabhuH // 16 // 'taddharmasthI yamAmnAyaM bhAvayan dharmadazibhiH' / adharmastheSu daNDasya praNetA dhArmiko nRpaH // 200 // parihArya yathA devagurudravyaM hitAthibhiH / brahmasvaM ca tathAbhUtaM na daNDAhastato dvijaH // 20 // yuktyAnayA gaNAdhikyamAtmanyAropayana vshii| pradaNDayapakSe svAtmAnaM sthApayeddaNDadhAriNAma // 202 // adhikAra hyasatyasmin syAddaNDayo'yaM yathetaraH / tatazca nissvatAM prApto nehAmutra ca nandati // 203 // mAnyatvamasya sandhatte mAnArhatvaM subhAvitama / guNAdhiko hi mAnyaH syAd vandyaH pUjyazca sattamaH // 204 // asatyasminnamAnyatvama asya syAta smmtrjnH| tatazca sthAnamAnAdilAbhAbhAvAt padacyutiH // 20 // tasmAdayaM guNairyatnAd AtmanyAropyatAM dvijaiH / yatnazca jJAnavRttAdisampattiH so'ryatAM nRpH||206|| syAt prajAntarasambandhe svonnterpricyutiH| yA'sya soktA prajAsambandhAntaraM nAmato guNaH // 207 // yathA kAlAyasAviddhaM2 svarNa yAti vivarNatAm / na tathA'syAnyasambandhe svaguNotkarSaviplavaH // 208 / / prAmANikatA naSTa ho jAvegI / / 197 / / isaliye saba prakArake prayatnoMse sanAtanadharmakI rakSA karanI cAhiye / kyoMki acchI taraha rakSA kiyA huA dharma hI carAcara padArthose bhare hue saMsArameM usakI rakSA kara sakatA hai // 198 / isI prakAra dharmameM jisakA antaHkaraNa sthira hai aise isa dvijako apane adaNDyatvakA bhI adhikAra hai kyoMki dharma meM sthira rahanevAlA manuSya hI dUsare ke liye daNDa dene meM samartha ho sakatA hai // 199 // isaliye dharmadarzI logoMke dvArA dikhalAI huI dharmAtmA janoMkI AmnAyakA vicAra karatA huA hI dhArmika rAjA adharmI janoMko daNDa detA hai // 200 // jisa prakAra apanA hita cAhanevAle puruSoMke dvArA deva dravya aura garudravya tyAga karane yogya hai usI prakAra brAhmaNakA dhana bhI tyAga karane yogya hai| isaliye hI dvija daNDa deneke yogya nahIM hai // 201 // isa yuktise apane meM adhika guNoMkA Aropa karatA huA vaha jitendriya daNDa denevAle rAjA Adike samakSa apane Apako adaNDya arthAt daNDa na dene yogya pakSameM hI sthApita karatA hai| bhAvArtha-vaha apane ApameM itane adhika gaNa prApta kara leta hai ki jisase use koI daNDa nahIM de sakate // 202 / / isa adhikArake abhAvameM anya puruSoMke samAna brAhmaNa bhI daNDita kiyA jAne lagegA jisase vaha daridra ho jAvegA aura daridra honese na to isa loka meM sukhI ho sakegA aura na paralokameM hI // 203 / / yaha brAhmaNa jo acchI taraha sanmAnake yogya hotA hai vahI isakA mAnyatva adhikAra hai so ThIka hI hai kyoMki jo guNoMse adhika hotA hai arthAt jisameM adhika guNa pAye jAte haiM vahI satpuruSoMke dvArA sanmAna karane yogya, vandanA karane yogya aura pUjA karane yogya hotA hai // 204 // isa adhikArake na honese uttama puruSa isakA sanmAna nahIM kareMge aura usase sthAna mAna lAbha AdikA abhAva hone ke kAraNa vaha apane padase cyata ho jaavegaa| isaliye dvijako cAhiye ki vaha yaha guNa (mAnyatva guNa) bar3e yatnase apane ApameM Aropita kare kyoMki jJAna cAritra Adi sampadAe hI usakA yatna haiM isaliye rAjAoMko usakI pUjA karanI cAhiye // 205-206 // prajAntara arthAt anya dharmAvalambiyoMke sAtha sambandha honepara bhI jo apanI unnatise cyuta nahIM honA hai vaha isakA prajAsaMbandhAntara nAmakA gaNa hai // 207 // jisa prakAra kAle lohake sAtha milA huA savarNa 1 tatkAraNAt / 2 dharmasambandhinam / 3 Agamam / 4 dharmAcAryamatAt daNDaM karotIti tAtparyam / 5-dhAriNam a0, pa0, i0, sa0 / 6 amAnyatvAt / 7 pUrvasthitasya sthAnamAnAdilAbhasyAbhAvAt / 8 guNo d0| 6 dvijaH l0| 10 sojjhatAM na taiH d0| 11 sambandhe sati / 12 ayoyuktam / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattamaM parva kintu prajAntaraM svena sambaddhaM svaguNAnayam / prApayatyacirAdeva lohadhAtuM yathA rasaH // 206 // tato mahAnayaM dharmaprabhAvodyotako guNaH / yenAyaM svaguNairanyAn zrAtmasAtkartumarhati // 210 // zrasatyasmin guNe'nyasmAt prApnuyAt svaguNacyutim / satyevaM guNavattAsya niSkRSyeta' dvijanmanaH // 211 // zrato'tibalavidyAdInniyogAn" dazadhoditAn / yathArhamAtmasAtkurvan dvijaH syAllokasammataH // 212 // guNeSveSa vizeSo'nyo yo vAcyo bahuvistaraH / sa upAsakasiddhAntAd adhigamyaH prapaJcataH // 293 // "kriyAmantrAnuSaGgeNa vratacaryAkriyAvidhau / dazAdhikArA vyAkhyAtAH sadvRttairAhRtA dvijaiH // 214 // kriyAmantrAstviha jJeyA ye pUrvamanuvaNitAH / sAmAnyaviSayAH sapta pIThikAmantrarUDhayaH // 215 // te hi sAdhAraNAH sarvakriyAsu viniyoginaH / tata protsagikAnetAn mantrAn mantravido viduH // 216 // vizeSaviSayA mantrAH kriyAsUktAs darzitAH / itaH prabhRti cAbhyuhyAste yathAmnAyamagrajaH // 217 // mantrAnimAn yathAyogaM yaH kriyAsu niyojayet / sa loke sammatiM yAti yuktAcAro dvijottamaH // 218 // kriyAmantravihInAstu prayoktaNAM na siddhaye / yathA sukRtasannAhAH" senAdhyakSA vinAyakAH // 216 // EUR vivarNatAko prApta ho jAtA hai usa prakAra anya puruSoMke sAtha sambandha honepara isa brAhmaNake apane guNoM ke utkarSa meM kucha bAdhA nahIM AtI hai / bhAvArtha-lohe ke sambandhase suvarNa meM to kharAbI A jAtI hai parantu uttama dvijameM anya logoM ke sambandhase kharAbI nahIM AtI // 208 // kintu jisa prakAra rasAyana apane sAtha sambandha rakhanevAle loheko zIghra hI apane guNa prApta karA detI hai usI prakAra yaha brAhmaNa bhI apane sAtha sambandha rakhanevAle puruSoMko zIghra hI apane guNa prApta karA detA hai || 209 || isaliye kahanA cAhiye ki yaha prajAsambandhAntara guNa, dharmakI prabhAvanAko bar3hAnevAlA sabase bar3A guNa hai kyoMki isIke dvArA yaha dviz2a apane guNoMse anya logoMko apane AdhIna kara sakatA hai // 210 | isa guNake na rahanepara brAhmaNa anya logoM ke sambandhase apane guNoMkI hAni kara sakatA hai aura aisA honepara isakI guNavattA hI naSTa ho jAvegI || 211 | isaliye jo atibAlavidyA Adi daza prakArake niyoga nirUpaNa kiye haiM unheM yathAyogya rItise svIkAra karanevAlA dvija hI saba logoMko mAnya ho sakatA hai // 212 // ina guNoMmeM jo anya vizeSa guNa bahuta vistArake sAtha vivecana karaneke yogya haiM unheM upAsakAdhyayanazAstrase vistArapUrvaka samajha lenA cAhiye // 213|| isa prakAra vratacaryA kriyAkI vidhi kA varNana karate samaya usa kriyA ke yogya maMtroMke prasaMgase uttama AcaraNavAle dvijoMke dvArA mAnanIya daza adhikAroMkA nirUpaNa kiyA || 214 // isa prakaraNameM jinakA varNana pahale kara cuke haiM unheM kriyAmantra jAnanA cAhiye aura jo sAta pIThikAmantra isa nAmase prasiddha haiM unheM sAmAnyaviSayaka samajhanA cAhiye arthAt ve mantra sabhI kriyAoMmeM kAma Ate haiM // 215 // ve sAdhAraNa mantra sabhI kriyAoM meM kAma Ate haiM isaliye maMtroMke jAnanevAle vidvAn unheM autsagika arthAt sAmAnya mantra kahate haiM // 216 / / inake sivAya jo vizeSa mantra haiM ve Upara kahI huI kriyAoM meM dikhalA diye gaye haiM / aba vratacaryAse Ageke jo mantra haiM ve dvijoMko apanI AmnAya ( zAstra paramparA) ke anusAra samajha lenA cAhiyeM // 217 // jo ina mantroMko kriyAoM meM yathAyogya rUpase kAmameM lAtA hai vaha yogya AcaraNa karanevAlA uttama dvija lokameM sanmAna ko prApta hotA hai // 218 // jisa prakAra astra-zastra dhAraNa kara taiyAra hue mukhya mukhya yoddhA 315 1 prajAntarasambandhena / 2 dvijaH / 3 sambandhyeta / nazyedityarthaH / 4 adhikArAn / 5 kriyANAM mantrAH kriyAmantrAsteSAmanuSaGgo yogastena / 6 pUrvoktavratacaryAkriyAvidhAne / 7 sAdhAraNAn / 8 yathAyukti / 'yogassannahanopAyadhyAnasaGgatiyuktiSu' ityabhidhAnAt / 6 suvihitakavacAH / 10 svAmirahitAH / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 mahApurANam tato vidhimama samyaga avagamya kRtAgamaiH / vidhAnena prayoktavyAH kriyaamntrpurskRtaaH||220|| vasantatilakAvRttam itthaM sa dharmavijayI bharatAdhirAjo dharmakriyAsu 'kRtadhI palokasAkSi / tAn suvratAn dvijavarAn viniyamya samyak dharmapriyaH samasRjat dvijalokasargam // 221 // mAlinI iti bharatanarendrAt prAptasatkArayogA vitaparicayacArUdAravRttAH zrutADhayAH / jinavRSabhamatAnu"vajyayA pUjyamAnAH jagati bahumatAste brAhmaNAH khyAtimIya : // 222 // vRttasthAnatha tAn vidhAya sabhavAniyAkucUDAmaNiH" jaine vartmani susthitAn dvijavarAn sammAnayan pratyaham / svaM mene kRtinaM mudA parigatAM svAM sRSTimuccaH kRtAM pazyan kaH sukRtI kRtArthapadavI nAtmAnamAropayet // 223 // ityA bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaDAgrahe dvijotpattI kriyAmantrAnuvarNanaM nAma catvAriMzattamaM parva // 40 // senApatike binA kucha bhI nahIM kara sakate usI prakAra maMtroMse rahita kriyAeM bhI prayoga karanevAle puruSoMkI kucha bhI siddhi nahIM kara sakatIM // 219 / / isaliye zAstroMkA abhyAsa karane vAle dvijoMko yaha saba vidhi acchI taraha jAnakara mantroccAraNake sAtha sAtha saba kriyAeM vidhipUrvaka karanI cAhiye / / 220 / isa prakAra jisane dharmake dvArA vijaya prApta kI hai, jo dhArmika kriyAoMmeM nipuNa hai aura jise dharma priya hai aise bharatakSetrake adhipati mahArAja bharatane rAjA logoMkI sAkSIpUrvaka acche acche vrata dhAraNa karanevAle una uttama dvijoMko acchI zikSA dekara brAhmaNavarNakI sRSTi kI arthAt brAhmaNavarNakI sthApanA kI // 221 // isa prakAra mahArAja bharatase jinheM satkArakA yoga prApta huA hai, vratoMke paricayase jinakA cAritra sundara aura udAra ho gayA hai, jo zAstroMke arthoko jAnanevAle haiM aura zrIvRSabha jinendrake matAnusAra dhAraNa kI huI dIkSAse jo pUjita ho rahe haiM aise ve brAhmaNa saMsArameM bahuta hI prasiddhiko prApta hue aura khUba hI unakA Adara-sanmAna kiyA gayA / / 222 // tadanantara ikSvAkukulacUr3AmaNi mahArAja bharata jainamArgameM acchI taraha sthita rahanevAle una brAhmaNoMko sadAcArameM sthira kara pratidina unakA sanmAna karate hue apane Apako dhanya mAnane lage so ThIka hI hai kyoMki Anandase yukta tathA utkRSTatAko prApta huI apanI sRSTiko dekhatA huA aisA kauna puNyavAn puruSa hai jo apane Apako kRtakRtya na mAne / / 223 // isa prakAra bhagavajjinasenAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANasaMgrahake bhASAnuvAdameM dvijoMkI utpattimeM kriyAmantroMkA varNana karanevAlA yaha cAlIsavAM parva samApta huaa| 1 sampUrNazAstraiH / 2 smpuurnnbuddhiH| 3 vtaabhyaas| 4 zrutArthAH da0, l0| 5 mtaanugmnen| 6 cAritrapadaM gatAn / 7 pUjyaH / 8 santoSeNa saha / 6 samanvitAmityarthaH / Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacatvAriMzattamaM parva atha cakradharaH kAle vyatikrAnte kiytypi| svapnAnyazAmayat' kAMzcid ekadA'dbhutadarzanAt // 1 // tatsvapnadarzanAt kiJcid uttrasta iva cetasA / prabuddhaH sahasA teSAM phalAnIti vyatarkayana // 2 // asatphalA ime svapnAH prAyeNa pratibhAnti mAm / manye dUraphalAMzcaitAn purAkalpe 'phalapradAn // 3 // katazcid bhagavatyadya "pratapatyAdibhartari / prajAnAM kthmevaivNvidhopplvsmbhvH||4|| tataH kRtayugasyAsya vyatikrAnto kadAcana / phalamete pradAsyanti nunamenaH prkrsstH||5|| 'yugAntaviplavodasti ete'niSTazaMsinaH / svapnAH prjaaprjaapaalsaadhaarnnphlodyaaH||6|| yavaccandrArkavimbotthavikriyAjanitaM phalama / jagatsAdhAraNaM tadvat sadasaccAsmadIkSitam // 7 // itIdamanumAnaM naH sthUlArthAnupracintanam / sUkSmatattvapratItistu pratyakSajJAna gocraa|||| kevalArkAdRte nAnyaH saMzayadhvAntabhedakRta / ko hi nAma tamo nazaM hanyAdanyatra bhAskarAt // 6 // tattvAdarza sthite deva ko naamaasmnmtibhrmH| satyAdarza karAmAta kaH pazyanmukhasauSThavam // 10 // tadatra bhagavadvaktramaGagalAdarzadarzanAt / yuktA nastattvanirNItiH" svapnAnAM zAntikarma ca // 11 // api cAsmadupa(c)25 yad dvijalokasya sarjanam / gatvA tavapi vijJApyaM bhagavatpAvasannidhau // 12 // athAnantara-kitanA hI kAla bIta jAnepara eka dina cakravartI bharatane adbha ta phala dikhAnevAle kucha svapna dekhe // 1 // una svapnoMke dekhanese jinheM citta meM kucha kheda-sA utpanna huA hai aise ve bharata acAnaka jAga par3e aura una svapnoMke phalakA isa prakAra vicAra karane lage // 2 // ki ye svapna mujhe prAyaH bure phala denevAle jAna par3ate haiM tathA sAthameM yaha bhI jAna par3atA hai ki ye svapna kucha dUra Ageke paMcama kAlameM phala denevAle hoMge // 3 // kyoMki isa samaya bhagavAn vRSabhadevake prakAzamAna rahate hue prajAko isa prakArakA upadrava honA kaise saMbhava ho sakatA hai? / 4 / / isaliye kadAcit isa kRtayuga (caturthakAla)ke vyatIta ho jAnepara jaba pApakI adhikatA hone lagegI taba ye svapna apanA phala deMge // 5 // yagake anta meM viplava phailAnA hI jinakA phala hai aise ye svapna aniSTako sUcita karanevAle haiM aura rAjA tathA prajA donoMko samAna phala denevAle haiM / / 6 / / jisa prakAra candramA aura sUryake bimbase utpanna honevAlI vikriyA se prakaTa huA phala jagatke jIvoMko samAnarUpase uThAne par3ate haiM usI prakAra mere dvArA dekhe hue svapnoMke phala bhI samasta jIvoMko sAmAnyarUpase uThAne par3eMge // 7 / / isa prakAra hamArA yaha anumAna kevala sthUla padArthakA cintavana karanevAlA hai, sUkSma tattvako pratIti pratyakSa jJAnase hI ho sakatI hai // 8 // kevalajJAnarUpI sUryako chor3akara aura koI padArtha saMzayarUpI andhakAra ko bhedana karanevAlA nahIM hai so ThIka hI hai kyoMki sUryako chor3akara aisA kauna hai jo rAtrikA naSTa kara sake // 9 // tattvoMkA vAstavika svarUpa dikhalAnevAle bhagavAn vRSabhadevake rahate hue mujhe buddhikA bhrama kyoM honA cAhiye, bhalA darpaNake rahate hue aisA kauna puruSa hai jo hAthake sparzase mukhakI sundaratA dekhe // 10-11 / / isaliye isa viSayameM bhagavAnke mukharUpI maGgala 1 ddrsh| 2 mama prkaashnte| 3 pshcaadbhaavikaale| paJcamakAle ityarthaH / 4 prakAzamAne sati / 5 tasmAt kAraNAt / 6 caturthakAlasya / 7 paap| 8 yugasya caturthakAlasyAnte viplava eba udarka uttaraphalaM yeSAM te| 6 mayekSitam / 10 kevljnyaanvissyaa| 11 nizAsambandhi / 12 darpaNe vidyamAne sati / 13 tat kAraNAt / 14 svarUpanirNayaH / 15 mayA prathamopakrAntam / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 mahApurANam draSTavyA garavo nityaM praSTavyAzca hitAhitam / mahejyayA ca yaSTavyAH ziSTAnAmiSTamIdRzam // 13 // ityAtmagatamAlocya zayyotsaGagAt parArddhacataH / prAtastarAM samutthAya kRtaprAbhAtikakriyaH // 14 // tataH kSaNamiva sthitvA mahAsthAna nRpairvRtH| vandanAbhaktaye gantum udyato'bhUd vizAmpatiH // 15 // vataH parimitairava maulibaddharana tthitaH / pratastha vandanAhetoH vibhUtyA pryaanvitH||16|| tataH kSepIya evAsau gatvA sainyaiH pariSkRtaH / samrATa prApatamuddeza" yatrAste sma jagadguruH // 17 // dUrAdeva jinAsthAnabhUmi pshynidhiishvrH| praNanAma calanmaulighaTitAJjalikamalaH // 18 // sa tAM pradakSiNIkRtya bahirbhAge sado'vanim / praviveza vizAmIzaH krAntvA kakSAH pRthagvidhAH // 16 // mAnastambhamahAcaityadrumasiddhArthapAdapAn |prekssmaanno vyatIyAya stUpAMzcAcitapUjitAn // 20 // catuSTayIM vanazreNI dhvajAna hAvalImapi / tatra tatrekSamANo'sau tAM tAM kakSAmalaGaghayat // 21 // pratikakSa surastrINAM gItai tazca haaribhiH| rajyamAnamanovRttiH tatrAsyAsIt parA dhRtiH||22|| tataH prAvikSaduttuGagagopuradvAravartmanA / gaNaradhyaSitAM bhUmi zrImaNDapapariSkRtAm // 23 // trimekhalasya pIThasya prathamAM mekhlaamtH| so'dhiruhya parIyAya dharmacakrANi pUjayan // 24 // darpaNako dekhakara hI mujhe svapnoMke yathArtha rahasyakA nirNaya karanA ucita hai aura vahIM khoTe svapnoMkA zAntikame karanA bhI ucita hai // 12 // isake sivAya maiMne jo brAhmaNa logoMkI navIna sRSTi kI hai use bhI bhagavAnke caraNoMke samIpa jAkara nivedana karanA cAhiye // 13 // phira acche puruSoMkA yaha kartavya bhI hai ki ve pratidina guruoMke darzana kareM, unase apanA hita ahita pUchA kareM aura bar3e vaibhavase unakI pUjA kiyA kareM / / 14 / / isa prakAra manameM vicArakara mahArAja bharatane bar3e sabere bahumUlya zayyAse uThakara prAtaHkAlakI samasta kriyAeM kI aura phira thor3I derataka sabhAmeM baiThakara aneka rAjAoMke sAtha bhagavAnkI vandanA tathA bhaktike artha jAneke liye udyama kiyA // 15 // jo sAtha hI sAtha uThakara khar3e hue kucha parimita mukuTabaddha rAjAoMse ghire hue haiM aura utkRSTa vibhUtise sahita haiM aise mahArAja bharatane vandanAke liye prasthAna kiyA // 16 / / tadanantara senA sahita samrATa bharata zIghra hI vahAM pahuMca gaye jahAM jagadguru bhagavAn virAjamAna the // 17 // dUrase hI bhagavAnke samavasaraNakI bhUmiko dekhate hue nidhiyoM ke svAmI bharatane namrIbhUta mastakapara kamalakI bauMDIke samAna jor3e hue donoM hAtha rakhakara namaskAra kiyA // 18 // una mahArAjane pahale usa samavasa bAharI bhAgakI pradakSiNA dI aura phira aneka prakArakI kakSAoMkA ullaMghana kara bhItara praveza kiyA // 19 // mAnastambha, mahAcaityavRkSa, siddhArthavRkSa aura pUjAkI sAmagrIse pUjita stUpoMko dekhate hue una sabako ullaMghana karate gaye // 20 // apane apane nizcita sthAnoMpara cAroM prakArakI vanakI paMktiyoM, dhvajAoM aura hAvalIko dekhate hue unhoMne una kakSAoMkA ullaMghana kiyA // 21 // samavasaraNa kI pratyeka kakSAmeM honevAle devAMganAoMke manohara gIta aura nRtyoMse jinake cittakI vRtti anurakta ho rahI hai aise mahArAja bharatako bahuta hI saMtoSa ho rahA thA // 22 / / tadanantara bahuta UMce gopura daravAjoM ke mArgase unhoMne jahAM gaNadharadeva virAjamAna the aura jo zrImaMDapase suzobhita ho rahI thI esI sabhAbhUmimeM praveza kiyA // 23 // vahAMpara tIna kaTanIvAle pIThakI prathama kaTanIpara car3hakara dharmacakrakI pUjA karate hue pradakSiNA dI // 24 // tadanantara cakravartI dUsarI kaTanIpara mahAdhvajAoMkI pUjA kara tInoM jagatkI lakSmIko tiraskRta karanevAlI gandha 1.yjniiyaaH| 2 kSaNaparyantam / 3 sahotthitaH / 4 atizayena kSipram / 5 pradezam / 6 sabhAbhUmim / 7 nAnAprakArAH / 8 -pArthivAn la0, m0| 6 pradakSiNAM cakre / Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA ekacatvAriMzattama parva 316 mekhalAyAM dvitIyasyAM varivasyana mahAdhvajAm / prApad gandhakuTI cako nya'kkRtatrijagacchiyam // 25 // devadAnavagandharvasiddhavidyAdhareDitam / bhagavantamathAlokya prANamad bhaktinirbharaH // 26 // stutvA stutibhirIzAnam abhyarya ca yathAvidhi / niSasAda' yathAsthAnaM dharmAmRtapipAsitaH // 27 // bhaktyA praNamatastasya bhgvtpaadpkje| vizuddhipariNAmAGagamavadhijJAnamudababhau // 28 // pItvA'yo dharmapIyUSa parAM tRptimavApivAn / svamanogatamityuccaH bhagavantaM vyajijJapat // 26 // mayA suSTA dvijanmAnaH zrAvakAcAracuJcavaH / tvadgItopAsakAdhyAyasUtramArgAnugAminaH // 30 // ekAdyakAdazAntAni dattAnyebhyo mayA vibho| vratacihnAni sUtrANi guNabhUmivibhAgataH // 3 // vizvasya dharmasargasya tvayi sAkSAtpraNetari / sthite mayAtibAlizyAda0 idamAcaritaM vibho // 32 // doSaH ko'tra gaNaH ko'tra kimetata sAmprataM na vaa| dolAyamAnamiti me manaH sthApaya nizcitau // 33 // api cAdya mayA svapnA nizAnte SoDazekSitAH / prAyo'niSTaphalAzcaite mayA devAbhilakSitAH // 34 // yathAdRSTamupanyasye13 tAnimAna paramezvaraH / yathAsvaM tatphalAnyasmatpratItiviSaya naya // 35 // siMho mRgendrapotazca turagaH karibhArabhRt15 / chAgA vRkSalatAgulmazuSkapatropabhoginaH // 36 // zAkhAmRgA dvipaskandhama ArUDhAH kauzikAH khgaiH| vihitopadravA dhvAGaH8 pramathAzca prmodinH||37|| kuTIke pAsa jA pahuMce // 25 // vahAMpara bhaktise bhare hue bharatane deva, dAnava, gandharva, siddha aura vidyAdhara Adike dvArA pUjya bhagavAn vRSabhadevako dekhakara unheM namaskAra kiyA / / 26 // mahArAja bharata una bhagavAnkI aneka stotroMke dvArA stuti kara aura vidhipUrvaka pUjA kara dharmarUpa amRtake pInekI icchA karate hue yogya sthAnapara jA baiThe // 27 // bhaktipUrvaka bhagavAnke caraNakamaloMko praNAma karate hae bharatake pariNAma itane adhika vizuddha ho gaye the ki unake usI samaya avadhijJAna utpanna ho gayA // 28 // tadanantara dharmarUpI amRtakA pAna kara ve bahuta hI saMtuSTa hue aura ucca svarase apane hRdayakA abhiprAya bhagavAnse isa prakAra nivedana karane lage // 29 / / ki he bhagavan, maiMne Apake dvArA kahe hue upAsakAdhyAya sUtrake mArgapara calanevAle tathA zrAvakAcArameM nipUNa brAhmaNa nirmANa kiye haiM arthAta brAhmaNa varNakI sthApanA kI hai // 30 // he vibho, maiMne inheM gyAraha pratimAoMke vibhAgase vratoMke cihna svarUpa ekase lekara gyAraha taka yajJopavIta diye haiM // 31 // he prabho, samasta dharmarUpI sRSTiko sAkSAt utpanna karanevAle Apake vidyamAna rahate hue bhI maiMne apanI bar3I mUrkhatAse yaha kAma kiyA hai // 32 // he deva, ina brAhmaNoM kI racanAmeM doSa kyA hai ? guNa kyA hai ? aura inakI yaha racanA yogya huI athavA nahIM ? isa prakAra jhUlAke samAna jhUlate hue mere cittako kisI nizcayameM sthira kIjiye arthAt guNa, doSa, yogya athavA ayogyakA nizcayakara merA mana sthira kIjiye // 33 // isake sivAya he deva, Aja maiMne rAtrike antimabhAgameM solaha svapna dekhe haiM aura mujhe aisA jAna par3atA hai ki ye svapna prAyaH aniSTa phala denevAle haiM // 34 // he paramezvara, ve svapna maiMne jisa prakAra dekhe haiM usI prakAra upasthita karatA huuN| unakA jaisA kucha phala ho use merI pratItikA viSaya karA dIjie // 35 / / (1) siMha, (2) siMhakA baccA, (3) hAthIke bhArako dhAraNa karanevAlA ghor3A, (4) vRkSa, latA aura jhAr3iyoMke sUkhe patte khAnevAle bakare, (5) hAthIke skandhapara baiThe 1 pUjayan / 2 adh:kRt| 3 namaskaroti sm| 4 niviSTavAn / 5 pAtumicchAmitaH sn| 6 kAraNam / 7 pratItAH / 8 -dazAGgAni la0, m0| 6 sRSTeH / 10 mUrkhatvena / 'ajJe mUDhayathAjAtamUrkhavaidheyabAlizAH' ityamaraH / 11 yuktm| 12 nishcye| 13 vijJApayAmi / 14 jJAnam / 15 kariNo bhAraM bibharti / 16 bhkssinnH| 17 ulUkAH / 18 kaakaiH| kAke tu karaTAriSTabalipuSTasakRtprajAH / dhvAGa kSAtmaghoSaparabhRdbalibhugavAyasA api // ' ityabhidhAnAt / 16 bhUtAH / Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 3. mahApurANam zuSkamadhyaM taDAgaM ca paryantapracurodakam / pAMzudhUsarito' ratnarAziH zvArtha mAhitaH // 38 // tAruNyazAlI RRSabhaH zItAMzuH pariveSayuk / mitho'GgIkRtasAGgayau puGgavau saGagalacchiyau // 36 // ravirAzAvadhU ratnavataM so'bdai stirohitaH / saMzuSkastaruracchAyo jIrNaparNasamuccayaH // 40 // SoDazaite'dya yAminyAM duSTAH svapnA vidAM vara / phalavipratipatta me tadgatAM tvamapAkuru // 41 // iti tatphalavijJAnanipuNo'pyavavitviSA / sabhAjanaprabodhArtha papraccha nidhirAT jinam // 42 // "tatpraznAvasitAvitthaM vyAcaSTe sma jagadguruH / vacanAmRtasaM sekaMH prINayannikhilaM sadaH // 43 // bhagavaddivyavAgartha zuzrUSAvahitaM tadA / dhyAnopagamivAbhU tatsadazcitragataM nu vA // 44 // sAdhu vatsa kRtaM sAdhu dhArmikadvijapUjanam / kintu doSAnuSaGago'tra ko'pyasti sa nizamyatAm // 45 // zrAyuSman bhavatA sRSTA ya ete gRhamedhinaH / te tAvaducitAcArA yAvatkRta 'yugasthitiH // 46 // tataH kaliyuge'bhya meM jAtivAdAvalepataH / bhraSTAcArAH prapatsyante sanmArgapratyanIkatAm // 47 // mI jAtimadAviSTA vayaM lokAdhikA iti / "purA burAgamairlokaM mohayanti" dhanAzayA // 48 // satkAralAbhasaMvRddhagarvA mithyAmaboddhatAH / janAn pratArayiSyanti" svayamutpAdya duHzrutIH // 46 // 10 hue vAnara, (6) kauA Adi pakSiyoMke dvArA upadrava kiye hue ulUka, (7) Ananda karate hue bhUta, (8) jisakA madhyabhAga sUkhA huA hai aura kinAroMpara khUba pAnI bharA huA hai aisA tAlAba, (9) dhUlise dhUsarita ratnoMkI rAzi, (10) jisakI pUjA kI jA rahI hai aisA naivedyako khAnevAlA kuttA, (11) javAna baila, (12) maNDalase yukta candramA, (13) jo parasparameM mila rahe haiM aura jinakI zobhA naSTa ho rahI hai aise do baila, (14) jo dizArUpI strIratnoMke se bane hue AbhUSaNa ke samAna hai tathA jo meghoMse AcchAdita ho rahA hai aisA sUrya, (15) chAyArahita sUkhA vRkSa aura (16) purAne pattoMkA smuuh| he jJAniyoMmeM zreSTha, Aja maiMne rAtrike samaya ye solaha svapna dekhe haiM / he nAtha, inake phalake viSaya meM jo mujhe saMdeha hai, use dUra kara dIjiye || 36-41 / / yadyapi nidhiyoMke adhipati mahArAja bharata apane avadhijJAnake dvArA una svapnoMkA phala jAnane meM nipuNa the tathApi sabhAke logoM ko samajhAneke liye unhoMne bhagavAn se isa prakAra pUchA thA // 42 // bharatakA prazna samApta honepara jagadguru bhagavAn vRSabhadeva apane vacanarUpI amRtake siMcanase samasta sabhAko saMtuSTa karate hue isa prakAra vyAkhyAna karane lage / / 43 / / usa samaya bhagavAnko divya dhvanike arthako sunanekI icchA se sAvadhAna huI vaha sabhA aisI jAna par3atI thI mAno dhyAnameM magna ho rahI ho athavA citrakI banI huI ho // 44 // ve kahane lage ki he vatsa, tUne jo dharmAtmA dvijoMkI pUjA kI hai so bahuta acchA kiyA hai parantu isameM kucha doSa hai use tU suna || 45 || he AyuSman, tUne jo gRhasthoMkI racanA kI hai so jabataka kRtayuga arthAt caturthakAlakI sthiti rahegI tabataka to ye ucita AcArakA pAlana karate raheMge parantu jaba kaliyuga nikaTa A jAyagA taba ye jAtivAda ke abhimAnase sadAcArase bhraSTa hokara samIcIna mokSa mArgake virodhI bana jAyeMge ||46 || paMcama kAlameM ye loga, hama saba logoM meM bar3e haiM, isa prakAra jAtike madase yukta hokara kevala dhanakI AzAse khoTe khoTe zAstroMke dvArA logoM ko mohita karate raheMge ||47 // satkArake lAbhase jinakA garva bar3ha rahA hai aura jo mithyA madase uddhata ho rahe haiM aise ye brAhmaNa loga svayaM mithyA zAstroMko banA banAkara logoMko ThagA kareMge ||48 || jinakI cetanA pApase dUSita ho rahI hai aise ye mithyAdRSTi loga itane samaya 1 ISatpANDuritaH / 2 carubhuk / 3 pUjitaH / 4 sandeham / 5 tasya praznAvasAne / 6 avadhAnaparam / 7 yogaH / 8 caturthakAla / 6 paJcamakAle / 10 samIpe sati / 11 garvataH / 12 yAsyanti 14 paJcamakAle / 15 ' purAyAvatoDiti bhaviSyatyarthe laD / 16 vaJcayiSyanti / / 13 pratikUlatAm / 17 duHzAstrANi / Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacatvAriMzattamaM parva 321 ta ime kAlaparyante vikriyAM prApya durdshH| dharmadra ho' bhaviSyanti paapophtcetnaaH||50|| satvopaghAtaniratA mmaaNsaashnpriyaaH| pravRttilakSaNaM dharma ghoSayiSyantyadhAmikAH // 51 // ahiMsAlakSaNaM dharma dUSayitvA duraashyaaH| codanAlakSaNaM dharma poSayiSyantyamI bata // 52 // pApasUtradharA dhUrtAH prANimAraNatatparAH / vatryayuge pravaya'nti sanmArgaparipanthinaH // 53 // dvijAtisarjanaM tasmAnnAdya yadyapi doSakRt / syAddoSabIjamAyatyAM kupAkhaNDapravartanAt // 54 // iti kAlAntare doSabIjamapyetadaJjasA / nAdhunA parihartavyaM dharmasRSTayanatikramAt // 55 // yathAnamupayuktaM sat kvacitkasyApi doSakRta / tathA'pyaparihArya tad budhairbahuguNAsthayA // 56 // tathedamapi mantavyama adyatve guNadattayA / sAmAzayavaiSamyAt pazcAd yadyapi doSakRt // 57 // idamevaM gataM hanta yacca te svapnadarzanam / tadapyeSyad yuge dharmasthitihAsasya sUcanam // 58 // te ca svapnA dvidhA''mnAtAH svsthaasvsthaatmgocraaH| samastu dhAtubhiH svasthA viSamaritare matAH // 56 // tathyAH syaH svasya sandRSTAH mithyAsvapnA vipayaryAt / jagatpratItametaddhi viddhi svpnvimrshnm||60|| svapnAnAM dvaitamastyanyadoSadevasamudbhavam / doSaprakopajA mithyA tathyAH syavasambhavAH // 61 // taka vikArabhAvako prA ta hokara dharmake drohI bana jAya~ge // 50 // jo prANiyoMkI hiMsA karane meM tatpara haiM tathA madhu aura mAMsakA bhojana jinheM priya hai aise ye adharmI brAhmaNa hisArUpa dharmakI ghoSaNA karege // 51 // kheda hai ki duSTa AzayavAle ye brAhmaNa ahiMsArUpa dharmako dUSita kara vedameM kahe hue hisArUpa dharmako puSTa kareMge // 52 // pApakA samarthana karanevAle, zAstrako jAnane vAle athavA pApake cihnasvarUpa yajJopavItako dhAraNa karanevAle aura prANiyoMke mAranemeM sadA tatpara rahanevAle ye dhurta brAhmaNa AgAmI yuga arthAt paMcama kAlameM samIcIna mArgake virodhI ho jAveMge / / 53 / / isaliye yaha brAhmaNoMkI racanA yadyapi Aja doSa utpanna karanevAlI nahIM hai tathApi AgAmI kAlameM khoTe pAkhaNDa matoMkI pravRtti karanese doSakA bIjarUpa hai // 54 // isa prakAra yadyapi yaha brAhmagoMkI sRSTi kAlAntarameM doSakA bIjarUpa hai tathApi dharma sRSTikA ullaMghana na ho isaliye isa samaya isakA parihAra karanA bhI acchA nahIM hai // 55 // jisa prakAra khAyA huA anna yadyapi kahIM kisIko doSa utpanna kara detA hai tathApi aneka guNoMkI AsthAse vidvAn loga use chor3a nahIM sakate usI prakAra yadyapi ye puruSoMke abhiprAyoMkI viSamatAse AgAmI kAlameM doSa utpanna karanevAle ho jAveMge tathApi isa samaya inheM guNavAn hI mAnanA cAhiye // 56-57 / / isa prakAra yaha terI brAhmaNa racanAkA uttara to ho cukA, aba tUne jo svapna dekhe haiM, kheda hai, ki ve bhI AgAmI yuga (paMcama kAla) meM dharmakI sthitike hAsako sUcita karanevAle haiM // 58 // ve svapna do prakArake mAne gaye haiM eka apanI svastha avasthA meM dikhanevAle aura dUsare asvastha avasthAmeM dikhnevaale| jo dhAtuoMkI samAnatA rahate hue dikhate haiM ve svastha avasthAke kahalAte haiM aura jo dhAtuoMkI viSamatA-nyUnAdhikatA rahate hue dikhate haiM ve asvastha avasthAke kahalAte haiM // 59 // svastha avasthAmeM dikhanevAle svapna satya hote haiM aura asvastha avasthA meM dikhanevAle svapna asatya huA karate haiM isa prakAra svapnoMke phalakA vicAra karane meM yaha jagatprasiddha bAta hai aisA tU samajha // 60 // svapnoMke aura bhI do bheda hai eka doSase utpanna honevAle aura dUsare devase utpanna honevAle / unameM doSoMke prakopa 1 dharmaghAtinaH / 2 codnaalkssnnm| 3 bhAvi / 4 prtikuule| 5 sRSTiH / 6 uttrkaale| "uttaraH kAla AyatiH' ityabhidhAnAt / 7 bhaviSyayuge / 8 vicaarnnm| 41 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 mahApurANam kalyANAGagastvamekAntAd devatAdhiSThitazca yat / na mithyA tadime svapnAH phalameSAM nibodha me // 62 // dRSTAH svapne mRgAdhIzA ye tryoviNshtiprmaaH| nissapatnAM vihRtyamA kSamA kSmAbhRtkUTamAzritAH // 63 // tatphalaM sanmati muktvA shesstiirthkrodye| durnayAnAmanubhUtikhyApanaM lakSyatAM sphuTam // 64 // punarakAkinaH siMhapotasyAnvak mRgekSaNAt / bhaveyuH sanmatestIrthe sAnuSaGagAH kuliGaginaH // 6 // karIndrabhAranirbhugnapuSTasyAzvasya vIkSaNAt / kRtsnAn tapoguNAnvoDhuM nAlaM duSSamasAdhavaH // 66 // mUlottaraguNeSvAttasaGagarAH kecanAlasAH / bhakSyante mUlataH kecittaSa yAsyanti mandatAm // 67 // "nidhyAnAdajayUthasya shusskptropyoginH| yAntyasavRttatAM tyaktasadAcArAH purA narAH // 68 // karIndrakandharArUDhazAkhAmagavilokanAt / prAdikSatrAnvayocchittau AmA 'pAsyantyakalonakAH // 66 // kaakairuluuksmbaadhdrshnaaddhrmkaamyyaa| muktvA janAnmunInanyamatasthAnanviyurjanAH // 70 // pranRtyatAM prabhUtAnAM bhUtAnAmIkSaNAt prajAH / bhajeyurnAmakarmAdyaH vyantarAn devatAsthayA // 7 // zuSkamadhyataDAgasya paryante'mbusthitIkSaNAta / pracyutyAryanivAsAt syAddharmaH pratyantavAsiSu5 // 72 // paaNsudhuusrrtnaudhnidhyaanaaddhisttmaaH| naiva prAdurbhaviSyanti munayaH paJcame yuge // 73 // zano'citasya satkAraizcarabhAjanadarzanAt / guNavatpAtrasatkAramApsyantyavatino dvijAH // 74 // se utpanna honevAle jhUTha hote haiM aura daivase utpanna honevAle sacce hote haiM // 61 // he kalyANarUpa, cU~ki tU avazya hI devatAoMse adhiSThita hai isaliye tere ye svapna mithyA nahIM haiN| tU inakA phala mujhase samajha // 62 / / tUne jo svapnameM isa pRthvIpara akele vihAra kara parvatakI zikharapara car3he hue teIsa siMha dekhe haiM usakA spaSTa phala yahI samajha ki zrImahAvIra svAmIko chor3akara zeSa taisa tIrthaGkaroMke samayama duSTa nayokI utpatti nahIM hogii| isa svapnakA phala yahI batalAtA hai // 63-64 // tadanantara dUsare svapnameM akele siMhake bacce ke pIche calate hue hariNoMkA samaha dekhanese yaha prakaTa hotA hai ki zrI mahAvIra svAmIke tIrthameM parigrahako dhAraNa karanevAle bahutase kuliGgI ho jAveMge // 65 // bar3e hAthIke uThAne yogya bojhase jisakI pITha jhuka gaI hai aise ghor3eke dekhanese yaha mAlUma hotA hai ki paMcama kAlake sAdhu tapazcaraNake samasta guNoMko dhAraNa karane meM samartha nahIM ho sakeMge // 66 // koI mUlaguNa aura uttaraguNoMke pAlana karanekI pratijJA lekara unake pAlana karane meM AlasI ho jAya~ge, koI unheM mUlase hI bhaMga kara deMge aura koI unameM mandatA yA udAsInatAko prApta ho jAyeMge // 67 // sUkhe patte khAnevAle bakaroMkA samUha dekhanese yaha mAlUma hotA hai ki AgAmI kAlameM manuSya sadAcArako chor3akara durAcArI ho jAya~ge // 68 // gajendra ke kaMdhepara car3ha hue vAnaroMke dekhanese jAna par3atA hai ki Age calakara prAcIna kSatriya vaMza naSTa ho jAya~ge aura nIca kulavAle pathvIkA pAlana kareMge // 69 / / kauvoMke dvArA ulUkako trAsa diyA jAnA dekhanese prakaTa hotA hai ki manuSya dharmakI icchAse jainamaniyoMko chor3akara anya matake sAdhuoMke samIpa jAya~ge // 70 // nAcate hue bahutase bhUtoMke dekhanese mAlUma hotA hai ki prajAke loga nAmakarma Adi kAraNoMse vyantaroMko deva samajhakara unakI upAsanA karane lageMge // 71 // jisakA madhyabhAga sUkhA huA hai aise tAlAbake cAroM ora pAnI bharA haA dekhanese prakaTa hotA hai ki dharma AryakhaNDase haTakara pratyantavAsI-mleccha khaNDoMmeM hI raha jAyagA // 72 // dhUlise malina hue ratnoMkI rAzike dekhanese yaha jAna par3atA hai ki paMcamakAlameM RddhidhArI uttama mani nahIM hoMge // 73 // Adara-satkArase jisakI pUjA kI 1 yasmAt kAraNAt / 2 jAnIhi / 3 mama sakAzAt / 4-mAsthitAH Ta0 / 5 anugacchat / 6 saparigrahAH / 7 darzanAt / 8 pAlayiSyanti / 6 bhUrINAm / . 10 devbuddhyaa| 11 mlecchadezeSu / 'pratyanto mlecchadezaH syAt / ' Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacatvAriMzatamaM parva 323 taruNasya vRSasyoccaH nadato' vihRtIkSaNAt / tAruNya eva zrAmaNya sthAsyanti na dazAntare // 7 // pariveSoparaktasya zvetabhAnonizAmanAt / notpatsyate' tapobhatsa samanaHparyayo'vadhiH // 76 // anyonyaM saha sambhUya vRSayorgamanekSaNAt / vaya'nti munayaH sAhacaryAnnakavihAriNaH // 77 // ghanAvaraNaruddhasya darzanAdaMzumAlinaH / kevalArkodayaH prAyo na bhavet paJcame yuge // 78 // . puMsAM strIgAM ca cAritracyutiH shusskbrumekssnnaat| mahauSadhirasocchedo jIrNaparNAvalokanAt // 79 // svapnAnevaMphalAnetAn viddhi dUravipAkinaH / nAdya doSastataH ko'pi phalameSAM yugAntare // 89) iti svapnaphalAnyasmAd budhvA vatsa yathA tathA / dharme matiM dRDhaM dhatsva vizvavighnopazAntaye // 8 // ityAkarNya gurorvAkyaM sa vargAzramapAlakaH / sandehakardamApAyAt sa prasannamadhAnmanaH // 82 // bhUyo bhUyaH praNamyezaM samApRcchaca punaH punH| punarAvavRte kRcchrAt sa prIto gurvanugrahAt // 83 // tataH pravizya sAketapuramAbaddhatoraNam / ketumAlAkulaM pauraiH sAnandamabhinandinaH // 4 // zAntikriyAmatazcakre duHsvapnAniSTa shaantye| jinAbhiSekasatpAtradAnAdyaH puNyaceSTitaH // 8 // godohaH plAvitA dhAtrI pUjitAzca mhrssyH| mahAdAnAni dattAni prINitaH praNayI janaH // 6) nirmApitAstato ghaNTA jinabimbairalaDakRtAH / parArdhyaratnanirmANAH sambaddhA hemarajjubhiH // 7 // gaI hai aise kutteko naivedya khAte hue dekhanese mAlUma hotA hai ki vratarahita brAhmaNa guNI pAtroMke samAna satkAra pAyeMge / / 74 // UMce svarase zabda karate hue taruNa bailakA vihAra dekhanese sUcita hai ki loga taruNa avasthAmeM hI munipadameM Thahara sakeMge, anya avasthAmeM nahIM // 75 // parimaNDalase ghire hue candramAke dekhanese yaha jAna par3atA hai ki paMcamakAlake muniyoMmeM avadhijJAna aura manaHparyaya jJAna nahIM hogA / / 76 // paraspara milakara jAte hue do bailoMke dekhanese yaha sUcita hotA hai ki paMcamakAlameM munijana sAtha sAtha raheMge, akele vihAra karanevAle nahIM hoMge // 77 // mevoMke AvaraNase ruke hue sUryake dekhanese yaha mAlUma hotA hai ki paMcamakAlameM prAyaH kevalajJAnarUpI sUryakA udaya nahIM hogA // 78 // sUkhA vRkSa dekhanese sUcita hotA hai ki strI-puruSoMkA cAritra bhraSTa ho jAyagA aura jIrNa pattoMke dekhanese mAlUma hotA hai ki mahAauSadhiyoMkA rasa naSTa ho jAyagA // 79 // aisA phala denevAle ina svapnoMko tU dUravipAkI arthAt bahuta samaya bAda phala denevAle samajha isaliye inase isa samaya koI doSa nahIM hogA,inakA phala paJcamakAlameM hogA / / 80 // he vatsa, isa prakAra mujhase ina svapnoMkA yathArtha phala jAnakara tU samasta vighnoMkI zAntike liye dharma meM apanI buddhi kara // 81 / / varNAzramakI rakSA karanevAle bharatane gurudevake uparyukta vacana sunakara saMdeharUpI kIcar3ake nAza honese apanA citta nirmala kiyA / / 82 / / ve bhagavAnko bAra bAra praNAma kara tathA bAra bAra unase pUchakara gurudevake anugrahase prasanna hote hue bar3I kaThinAIse vahA~se lauTe // 83 // tadanantara nagarake loga Anandake sAtha jinakA abhinandana kara rahe haiM aise una mahArAja bharatane jisameM jagaha jagaha toraNa bA~dhe gaye haiM aura jo patAkAoMkI paMktiyoMse bharA huA hai aise ayodhyA nagarameM praveza kara khoTe svapnoMse honevAle aniSTakI zAntike liye jinendradevakA abhiSeka karanA, uttama pAtrako dAna denA Adi puNya kriyAoMse zAnti karma kiyA // 84-85 // unhoMne gAyake dUdhase pRthivIkA siMcana kiyA, maharSiyoMkI pUjA kI, bar3e bar3e dAna diye aura premIjanoMko saMtuSTa kiyA // 86 // tadanantara unhoMne bahumUlya ratnoMse bane hue, suvarNakI rassiyoMse ba~dhe hue aura jinendradevakI prati 1 dhvanataH / 2 viharaNa / 3 candrasya / 4 darzanAt / 5 nodeSyati / 6 bhRzam / 7dUrodayAt / 8 gokssiiraiH| 6 bandhuH / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam lambitAzca puradvAri tAzcatuvizatipramAH / rAjavezmamahAdvAragopureSvapyanukramAt // 88 // yA kila viniryAti pravizatyapyayaM prabhuH / tadA maulyagralagnAbhiH zrasya syAdarhatAM smRtiH // 8 // smRtvA tato'rhadarcAnAM bhaktyA kRtvAbhinandanAm / pUjayatyabhiniSkrAman pravizezca sa puNyadhIH // 60 // rejaH sUtreSu samproktA ghaNTAstAH parameSThinAm / sadarthaghaTitASTIkA granthAnAmiva pezalAH // 61 // lokacUDAmaNestasya maulilagnA virejire / pAdacchAyA jinasyeva ghaNTAstA lokasammatAH // 62 // ratnatoraNavinyAse sthApitAstA nidhIzitA / dRSTavArhadvandanA hetoH loko'pyAsIttadAdaraH // 63 // poraMjanaMrataH svaSu vezmatoraNadAmasu / yathAvibhavamAbaddhA ghaNTAstA saparicchadAH // 64 // zrAdirAjakRtAM sRSTi prajAstAM bahumenire / pratyagAraM yato'dyApi lakSyA vandanamAlikAH // 65 // vandanArthaM kRtA mAlA yatastA bharatezinA / tato vandanamAlAkhyAM prApya rUDhiM gatAH kSitau // 66 // dharmazIle mahIpAle yAnti tacchIlatAM prajAH / zratAcchIlyamatacchIle yathA rAjA tathA prajAH // 67 // tadA kAlAnubhAvena prAyo dharmapriyA narAH / sAdhIyaH sAdhuvRtte'smin svAminyAsan hite ratAH // 68 // sukAlazca surAjA ca samaM sannihitaM dvayam / tato dharmapriyA jAtAH prajAstadanurodhataH // 66 // 324 mAse saje hue bahutase ghaMTe banavAyeM tathA aise aise caubIsa ghaMTe bAharake daravAjepara, rAjabhavana ke mahAdvArapara aura gopura daravAjoMpara anukramase ra~gavA diye / / 87-88 / / jaba ve cakravartI una daravAjoM se bAhara nikalate athavA bhItara praveza karate taba mukuTake agrabhAgapara lage hue ghaMTAoMse unheM caubIsa tIrtha karoMkA smaraNa ho AtA thA / tadanantara smaraNakara una devakI pratimAoMko ve namaskAra karate the isa prakAra puNyarUpa buddhiko dhAraNa karanevAle mahArAja bharata nikalate aura praveza karate samaya arahantadevakI pUjA karate the / / 89-90 / / sUtra arthAt rassiyoMse sambandha rakhanevAle ve parameSThiyoM ke ghaMTA aise acche jAna par3ate the mAno uttama uttama arthoMse bharI huI aura sUtra arthAt Agama vAkyoMse sambandha rakhane vAlI granthoMkI sundara TIkAeM hI hoM ||11|| mahArAja bharata svayaM tInoM lokoMke cUr3AmaNi the unake mastaka para lage hue ve lokapriya ghaMTA aise suzobhita ho rahe the mAno jinendradevake caraNoMkI chAyA hI ho ||12|| nidhiyoM ke svAmI bharatane arhantadevakI vandanAke liye jo ghaMTA ratnoMke toraNoMkI racanA meM sthApita kiye the unheM dekhakara anya loga bhI unakA Adara karane lage the arthAt apane apane daravAjeke toraNoMkI racanA meM ghaMTA lagavAne lage the / usI samayase nagaravAsI logoMne bhI apane apane gharakI toraNamAlAoM meM apane apane vaibhavake anusAra jinapratimA Adi sAmagrI se yukta ghaMTA bA~dhe the // 93 - 94 / / usa samaya prathamarAjA bharatakI banAI huI isa sRSTiko prajAke logoMne bahuta mAnA thA, yahI kAraNa hai ki Aja bhI pratyeka gharapara bandana mAlAeM dikhAI detI haiM // 95 // | cU~ki bharatezvarane ve mAlAeM arahantadevakI bandanAke liye banavAI thIM isaliye hI ve vandanamAlA nAma pAkara pRthivI meM prasiddhiko prApta huI haiM // 96 // yadi rAjA dharmAtmA hotA hai to prajA bhI dharmAtmA hotI hai aura rAjA dharmAtmA nahIM hotA hai| to prajA bhI dharmAtmA nahIM hotI hai, yaha niyama hai ki jaisA rAjA hotA hai vaisI hI prajA hotI hai / / 97 / / usa samaya kAlake prabhAvase prAyaH sabhI loga dharmapriya the so ThIka hI hai kyoMki sadAcArI bharata ke rAjA rahate hue saba loga apanA hita karanemeM lage hue the || 18 || usa samaya acchA rAjA aura acchI prajA donoM hI eka sAtha mila gaye the isaliye rAjAke anurodhase prajA 1 bahirdvAri la0, ma0, da0 / 2 ratnAdisamyagarthaH / 3 toraNamAlAsu / 4 jinabimbAdiparikarasahitAH / 5 dharmazIlatAm / 6 adharmatvam / 7 adharmazIle sati / Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacatvAriMzattamaM parva 325 eSa dharmapriyaH samrAT dharmasthAnabhinandati / matveti nikhilo lokaH tadA dharme ratiM vyadhAt // 100 // sa dharmavijayI samrAT sadvRttaH zucirUjitaH / ' prakRtiSvanuraktAsu vyadhAd dharmakriyAdaram // 101 // bharato'bhirato' dharme vayaM tadanujIvinaH / iti tadvRttamanvIya maulibaddhA mahIkSitaH // 102 // so'yaM sAbita kAmArthazcakrI cakrAnubhAvataH / caritArthadvaye tasmin bheje dharmaikatAnatAm // 103 // (dAnaM pUjAM ca zIlaM ca dine parva poSitam / dharmazcaturvidhaH so'yam grAmnAto' gRhamedhinAm // 104 // dadau dAnamasau sadbhyo munibhyo vihitAdaram / sameto navabhiH puNyaiH guNaH saptabhiranvitaH // 105 // so'dAd vizuddhamAhAraM yathAyogaM ca bheSajam / prANibhyo'bhayadAnaM ca dAnasyaitAvatI gatiH // 106 // jineSu bhaktimAtanvana tatpUjAyAM zruti dadhau / pUjyAnAM pUjanAlloke pUjyatvamiti bhAvayan // 107 // caitya caityAlayAdInAM nirmArpaNapurassaram / sa cakre paramAmijyAM kalpavRkSapRthuprathAm // 108 // zIlAnu pAlane yatno manasyasya vibhorabhUt / zIlaM hi rakSitaM yatnAd AtmAnamanurakSati // 106 // vratAnupAlanaM zIlavratAyuktAnyagAriNAm / sthUlahiMsAviratyAdilakSaNAni ca lakSaNaH // 110 // 'sabhAvanAni tAnyeva yathAyogaM prapAlayan / prajAnAM pAlakaH so'bhUd dhaureyo gRhamedhinAm // 111 // parvopavAsamAsthAya jinAgAre samAhitaH / kurvana sAmayikaM so'dhAnmunivRttaM ca tatkSaNam " // 112 // dharmapriya ho gaI thI / / 99 / / yaha samrAT svayaM dharmapriya hai aura dharmAtmA logoM kA sanmAna karatA hai yahI mAnakara usa samaya loga dharma meM prIti karane lage the // 100 // vaha cakravartI dharmavijayI thA, sadAcArI thA, pavitra thA aura baliSTha thA isaliye hI vaha apanepara prema rakhanevAlI prajAmeM dhArmika kriyAoM kA Adara karatA thA arthAt prajAko dhArmika kriyAeM karanekA upadeza detA thA // 101 // 'bharata dharma meM tatpara hai aura hama loga usake sevaka haiM' yahI samajhakara mukuTabaddha rAjA unake AcaraNakA anusaraNa karate the / bhAvArtha - apane rAjAko dharmAtmA jAnakara Azrita rAjA bhI dharmAtmA bana gaye the / / 102 / / catrake prabhAva se artha aura kAma donoM hI jinake svAdhIna ho rahe haiM aise cakravartI bharata artha aura kAmakI saphalatA honepara kevala dharmameM hI ekAgratA . ko prApta ho rahe the / / 103 || dAna denA, pUjA karanA, zIla pAlana karanA aura parvake dina upavAsa karanA yaha gRhasthoMkA cAra prakArakA dharma mAnA gayA hai / / 104 || nava prakArake puNya aura sAta guNoMse sahita bharata uttama muniyoMke liye bar3e Adara ke sAtha dAna dete the // 105 // ve vizuddha AhAra, yogyatAnusAra auSadhi aura samasta prANiyoMke liye abhaya dAna dete the so ThIka hI hai kyoMki dAnakI yahI tIna gati haiM / / 106 / / saMsArameM pUjya puruSoMkI pUjA karane se pUjyapanA svayaM prApta ho jAtA hai aisA vicAra karate hue mahArAja bharata jinendradevameM apanI bhakti bar3hAte hue unakI pUjA karane meM bahuta hI saMtoSa dhAraNa karate the // 107 // unhoMne aneka jinavimbaM aura jinamandiroMkI racanA karAkara kalpavRkSa nAmakA bahuta bar3A yajJa ( pUjana ) kiyA thA // 108 // unake manameM zIlakI rakSA karanekA prayatna sadA vidyamAna rahatA thA so ThIka hI hai kyoMki prayatnapUrvaka rakSA kiyA huA zIla AtmAkI rakSA karatA hai / / 109 / / vratoMkA pAlana karanA zIla kahalAtA hai aura sthUlahiMsAkA tyAga karanA (ahiMsANu vrata ) Adi jo gRhasthoM ke vrata haiM ve lakSaNoMke sAtha pahale kahe jA cuke haiM // / 110 / / una vratoMko bhAvanAoM sahita yathAyogya rItise pAlana karate hue prajApAlaka mahArAja bharata gRhasthoM meM mukhya gine jAte the / / 111 / / ve parvake dina upavAsakI pratijJA lekara cittako sthira kara sAmAyika karate 1 prajAparivAreSu / 2 bharato nirato la0, ma0 / Izano'bhirato a0, sa0 / 3 anugacchanti sma / 4 nRpAH / 5 svAdhIna -la0, ma0, sa0, a0, pa0 / 6 dharme ananyavartitAm / 'ekatAna ananyavRttiH' ityabhidhAnAt / 7 upavAsaH / 8 kathitaH / 6 maitrIpramodAdibhAvanAsahitAni / 10 pratijJAM kRtvA / - mAdhyAya la0, pa0 / 11 sAmAyikakAlaparyantam / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 mahApurANam jinAnusmaraNe tasya samAdhAnamupeyuSaH / zaithilyAd gAtrabandhasya 'lastAnyAbharaNAnyaho // 113 // tathApi bahucintasya dharmacintA'bhavad dRDhA / dharmo hi cintite sarva cintyaM syAdanucintitam // 114 // tasyAkhilAH kriyArambhA dharmacintApurassarAH / jAtA jAtamahoda ke puNyapAkotya sampadaH // 115 // prAtarunmIlitAkSaH san sandhyArAgAruNA dizaH / sa mene'rhatpadAmbhojarAgaNe vAnuraJjitAH // 116 // prAtarudyantanaddhUtanaizAndhatamasaM' ravim / bhagavatkevalArkasya pratibimbamamaMsta saH // 117 // prabhAtamarutoddhUtaprabuddha kamalAkarAt / hRdi so'dhAjjinAlApakalApAniva zItalAn // 118 // dhArmikasyAsya kAmArthacintA'bhUdAnuSaGgikI" / tAtparya tvabhavaddharme kRtsnazreyo'nubandhini // 116 // prAtarutthAya dharmasyaiH " kRtadharmAnu cintanaH / tato'kAmasampatti sahAmAtyainyaM rUpayat ' // 120 // tatpAdutthitamAtro'sau sampUjya gurudaivatam / kRtamaGagalanepathyo' 'dharmAsanamadhiSThitaH // 121 // prajAnAM sadasadvRttacintanaiH kSaNamAsitaH / tata AyuktakAn sveSu niyogeSvanvazAd vibhuH // 122 // nRpAsanamayAdhyAsya mahAdarzana" madhyagaH / nRpAn sambhAvayAmAsa sevAvasarakAGakSiNaH // 123 // kAMzcidAlokanaiH kAMzcitsmitairAbhASaNaiH parAn / kAMzcitsamAnadAnAdyaiH tarpayAmAsa pArthivAn // 124 // hue jinamandirameM hI rahate the aura usa samaya ThIka muniyoMkA AcaraNa dhAraNa karate the / / 112 // jinendradevakA smaraNa karane meM ve samAdhAnako prApta ho rahe the unakA citta sthira ho rahA thA aura Azcarya hai ki zarIrake bandhana zithila honese unake AbhUSaNa bhI nikala par3e the / / 113 / / yadyapi unheM bahuta padArthoM kI cintA karanI par3atI thI tathApi unake dharmakI cintA atyanta dRr3ha so ThIka hI hai kyoMki dharmakI cintA karanepara cintA karane yogya samasta padArthoMkA cintavana apane Apa ho jAtA haiM / / 114 / / bar3e bhArI phala denevAle puNyakarmake udayase jinheM aneka saMpadAeM prApta huI haiM aise bharatakI samasta kriyAoM kA prArambha dharmake cintavanapUrvaka hI hotA thA arthAt mahArAja bharata samasta kAryoMke prArambhameM dharmakA cintavana karate the // 115 // ve prAtaHkAla AMkha kholakara jaba samasta dizAoMko saberekI lAlimAse lAla lAla dekhate the taba aisA mAnate the mAnoM ye dizAeM jinendradeva ke caraNakamaloM kI lAlimAse hI lAla lAla ho gaI haiM // 116 // jisane rAtrikA gAr3ha andhakAra naSTa kara diyA hai aise sUryako prAtaHkAlake samaya udaya hotA huA dekhakara ve aisA samajhakara uThate the mAno yaha bhagavAnke kevalajJAnakA prativimba hI ho // 117 // prAtaHkAlakI vAyuke calanese khile hue kamaloMke samUhako ve apane hRdayameM jinendra bhagavAnkI divyadhvanike samUha ke samAna zItala samajhate the / / 118 / / ve bahuta hI dharmAtmA the, unake kAma aura arthakI cintA gauNa rahatI thI tathA unakA mukhya tAtparya saba prakArakA kalyANa karanevAle dharma meM hI rahatA thA // 119 / / ve sabere uThakara pahale dharmAtmA puruSoMke sAtha dharmakA cintavana karate the aura phira maMtriyoMke sAtha artha tathA kAmarUpa saMpadAoMkA vicAra karate the // 120 // ve zayyAse uThate hI deva aura guruoMkI pUjA karate the aura phira mAGgalika veSa dhAraNakara dharmAsanapara ArUr3ha hote the / / 121 // | vahAM prajAke sadAcAra aura asadAcArakA vicAra karate hue ve kSaNabhara Thaharate the tadanantara adhikAriyoMko apane apane kAmapara niyukta karate the arthAt apanA apanA kArya karanekI AjJA dete the // 122 // isake bAda sabhAbhavanake bIca meM jAkara rAjasiMhAsanapara virAjamAna hote tathA sevAke liye avasara cAhanevAle rAjAoM kA sanmAna karate the / / 123 / / ve kitane hI rAjAoMko darzanase, kitanoMhIko musakAnase, 1 galitAni / 2 nizAsambandhi | 3 vikasita / 4 amukhyA / 5 dharmasthaiH saha / 6 vicAramakarot / 7 maGgalAlaGkAraH / 8 AsanamaNDalavizeSam / 6 tatparAn / 10 sabhAdarzana - a0, sa0 / pa0, la0, ma0 / mahaddarzanaM yeSAM te mahAdarzanAsteSAM madhyagaH / sabhyajanamadhyavartI sannityarthaH / sabhAsadana Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacatvAriMzattamaM parva 327 tatropAyanasampattyA samAyAtAn mahattamAn / vacoharAMzca sammAnya kRtakAryAn vyasarjayat // 12 // kalAvidazca nRtyAdidarzanaiH samupasthitAna / pAritoSikadAnena mahatA samatarpayat // 126 // tato vijitAsthAnaH protthAya napaviSTarAta / svecchAvihAramakarod vinodaiH sukamArakaH // 127 // tato "madhyavine'bhyaNe kRtamajjanasaMvidhiH / tanasthiti sa nirvatyaM niravikSat prasAdhanam // 12 // cAmarotkSepatAmbUladAnasaM vAhanAdibhiH / 'paricerurutyainaM parivArAGaganAH svataH // 12 // tato bhuktottarAsthAne sthitaH katipayana paiH| samaM vidagdha maNDalyA vidyAgoSThIrabhAvayat // 130 // tatra vAravilAsinyo ta pavallabhikAzca tam / parivavrarupArUDha tAruNyamadakarkazAH // 13 // tAsAmAlApasaMllApaparihAsa kyaadibhiH| 13sukhAsikAmasau bheje bhogAGanaizca muhartakam // 132 // tatastuvizeSe'hni paryaTanmaNikuTTime / vIkSate sma parAM zobhAm abhito rAjavezmanaH // 133 // sanarmasaciva kaJcit samAlambyAMsapITha ke5 / parikrAmannitazceto reje surakumAravat // 134 // rajanyAmapi yatkRtyam ucitaM cakravatinaH / tadAcaran sukhenaiSa triyAmA matyavAhayat // 13 // kadAciducitAM8 velAM niyoga iti kevalam / mantrayAmAsa mantrajJaiH kRtakAryo'pi cakrabhRt // 136 // tantrAvAyagatA cintA nAsyAsId vijitkssiteH| tantra cintaiva nanvasya svatantrasyaha bhArate // 137 // kitanoMhIko vArtAlApase, kitanoMhIko sanmAnase aura kitanoMhIko dAna Adise saMtuSTa karate the // 124 // ve vahAMpara bheMTa le lekara Aye hue bar3e bar3e puruSoM tathA dUtoMko sanmAnita kara aura unakA kArya pUrAkara unheM bidA karate the // 125 / / nRtya Adi dikhAneke liye Aye hue kalAoMke jAnanevAle puruSoMko bar3e bar3e pAritoSika dekara saMtuSTa karate the // 126 / / tadanantara sabhA visarjana karate aura rAjasiMhAsanase uThakara komala krIr3AoMke sAtha sAtha apanI icchAnusAra vihAra karate the // 127 / / tatpazcAt dopaharakA samaya nikaTa Anepara snAna Adi karake bhojana karate aura phira alaMkAra dhAraNa karate the // 128 // usa samaya parivArakI striyAM svayaM Akara camara DholanA, pAna denA aura paira dAbanA Adike dvArA unakI sevA karatI thiiN| // 129 / / tadanantara bhojana ke bAda baiThane yogya bhavanameM kucha rAjAoMke sAtha baiThakara catara logoM kI maMDalIke sAtha sAtha vidyAkI carcA karate the // 130 // vahAM javAnIke madase jinheM uddaNDatA prApta ho rahI hai aisI vezyAeM aura priyarAniyAM Akara unheM cAroM orase ghera letI thIM // 131 // paNa, parasparakI bAtacIta aura hAsyapUrNa kathA Adi bhogoMke sAdhanoMse ve vahA~ kucha derataka sukhase baiThate the // 132 // isake bAda jaba dinakA cauthAI bhAga zeSa raha jAtA thA taba maNiyoMse jar3I huI jamInapara Tahalate hue ve cAroM ora rAjamahalakI uttama zobhA dekhate the / / 133 / / kabhI ve krIr3Asaciva arthAt krIr3AmeM sahAyatA dene vAle logoMke kaMdhoMpara hAtha kara idhara udhara ghUmataM hue daMvakumAroka samAna sazobhita hAta tha / / 134 // rAtameM bhI cakravartI ke yogya jo kArya the unheM karate hue ve sukhase rAtri vyatIta karate the / / 135 / / yadyapi ve cakravartI kRtakRtya ho cuke the arthAt vijaya AdikA samasta kArya pUrNa kara cuke the tathApi kevala niyoga samajhakara kabhI kabhI ucita samayapara maMtriyoM ke sAtha salAha karate the||136|| jinhoMne 1 mahattarAn / 2 dUtAn / 3 paritoSe bhavaH / 4 mRdubhiH / 5 mdhyaahn| 6 anvabhavat / 7 anulepanam / vastramAlyAbharaNAdi / 'AkalpavezI nepathyaM pratikarma prasAdhanam / 8 pAdamardana / 6 pricryaanyckrire| 10 bhojanAnte sthAtuM yogyaasthaane| 11 vidvatsamUhena / 12 mithobhASaNa / 'sallApo bhASaNaM mithaH' itybhidhaanaat| 13 sukhasthalam / 14 kriiddaashaay| 'kIDA lIlA ca narma ca' ityabhidhAnAt / 15 aMso bhujazira eva pIThastasmin / 16 itastataH / 17 rAtri nayati sma / 18 ucitakAlaparyantama / 16 svarASTracintAm, athavA zastracintAm / 'tantrapradhAne siddhAnte sUtravAye paricchade' ityabhidhAnAt / Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 mahApurANam tena SADagaNyamabhyastama aparijJAnahAnaye / zAsato'syAvipakSAM mAM kRtaM sndhyaadicrcyaa||13|| 'rAjavidyAzcatasro'bhUH kadAcicca kRtakSaNaH / vyAcakhyau rAjaputrebhyaH khyAtaye sa vicakSaNaH // 13 // kadAcinidhiratnAnAm akarotsa nirIkSaNam / bhANDAgArapade tAni tasya tantra pade'pi ca // 140 // kadAciddharmazAstreSayAH syunipratipattayaH / nirAkAra tAH kRtsnAH khyApayan vishvvinntm||141|| prAptopazeSa tattveSu kazcit saMjAtasaMzayAn / tato'pAkRtya saMzItestattattvaM niraNInayat // 142 // tathA'sAvarthazAstrArtha kAmanItau ca puSkalam / prAvINyaM prathayAmAsa yayAtra na paraH kRtI5 // 143 // "hastitantre'zvatantre ca dRSTvA svAtantryamIzituH / mUlatantrasya kartA'yamityAsthA18 tadvidAmabhUt // 1 prAyurvede sa dIrvAdhurApurvedo na mUrtimAna / iti loko nirArekara0 zlAghate sma nidhIzinam // 14 // so'dhItIpadavidyAyAM sa kRtI vAgalaDAkRtau / sa chandasAMpraticchanda" ityAsIt sammataH staam||146|| "taduparza nimittAni zAkunaM tadupakramam / tatsargo" jyotiSAM jJAnaM tanmataM tena tattrayam // 147 // samasta pRthivI jIta lI hai aura jo isa bharatakSetrameM svatantra haiM aise una bharatako apane tathA pararASTrakI kucha bhI cintA nahIM thI, yadi cintA thI to kevala tantra arthAt svarASTra kI hI cintA thI // 137 // unhoMne apanA ajJAna naSTa karaneke liye hI chaha guNoMkA abhyAsa kiyA thA kyoMki jaba ve zatrurahita pRthivIkA pAlana karate the taba unheM sandhi vigraha AdikI carcAse kyA prayojana thA / / 138 // atizaya vidvAn mahArAja bharata kevala prasiddhike liye hI kabhI kabhI bar3e utsAhake sAtha rAjaputroM ke liye AnvIkSikI, trayI, vArtA aura daNDanIti ina cAra rAjavidyAoMkA vyAkhyAna karate the / / 139 / / ve kabhI kabhI nidhiyoM aura ratnoMkA bhI nirIkSaNa karate the| kyoMki nidhiyoM aura ratnoM meM se kucha to unake bhANDArameM the aura kucha unakI senAmeM the // 140 // kabhI kabhI ve sarvajJadevakA mata prakaTa karate hue dharmazAstrameM jo kucha vivAda the una sabakA nirAkaraNa karate the // 141 // bhagavAn arahantadevake kahe hue tattvoMmeM jina kinhIM ko saMdeha utpanna hotA thA unheM ve usa saMdehase haTAkara tattvoMkA yathArtha nirNaya karAte the // 142 / / isI prakAra ve arthazAstrake artha meM aura kAmazAstrameM apanA pUrNa cAturya isa taraha prakaTa karate the ki phira isa saMsArameM unake samAna dUsarA catura nahIM raha jAtA thA // 143 / / hastitantra aura azvatantrameM mahArAja bharatakI svatantratA dekhakara una zAstroMke jAnanevAle logoMko yahI vizvAsa ho jAtA thA ki ina sabake mUla zAstroMke kartA yahI haiM // 144 // Ayurveda ke viSaya meM to saba loga nidhiyoM ke svAmI bharatakI binA kisI zaMkAke yahI prazaMsA karate the ki yaha dIrghAyu kyA mUrtimAn Ayurveda hI hai arthAt Ayurvedane hI kyA bharatakA zarIra dhAraNa kiyA hai // 145 / / isI prakAra sajjana loga yaha bhI mAnate the ki ve vyAkaraNa-vidyAmeM kuzala haiM, zabdAlaMkArameM nipuNa haiM, aura chandazAstrake prativimba haiM // 146 // nimittazAstra sabase pahale unhIM ke banAye hue haiM, zakunazAstra unhIMke kahe hue haiM aura jyotiSa zAstrakA jJAna unhIM 1 ckrinnaa| 2 paryAptam / alamityarthaH / 3 sandhivigrahabhAvAdivicArega / 4 AnvIkSikItrayI vArtA daNDanItizcatasro rAjavidyAH / 5 kRtotsAhaH / 6 vadati sma / 7 sainyasthAne parigrahe babhUvurityarthaH / 8 visaMvAdAH / 6 nirAkRtavAn / 10 prakaTIkurvan / 11 sarvajJamatam / 12 sNshyaat| 13 nirNayamakArayat / 14 niitishaastraarthe| 15 kuzalaH / 16 gjshaastre| 17 mUlazAstrasya / 18 iti buddhiH / 16 vaidyshaastre| 20 niHzaGkam / 21 vyAkaraNazAstramadhItavAn / 22 kuzalaH / 23 zabdAlaGkAre / 24 pratinidhiH / 25 tadupajJanimittAni la0, ma / tena prathamoktam / 26 zakunazAstram / 27 tena prthmmupkraantm| 28 tasya bharatasya sRSTiH / 26 jyotiSazAstram / 30 tena kAraNena / 31 nimittAditrayam / Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacatvAriMzattama parva 326 sa nimittaM nimittAnAM tantra mantre sazAkune / daivajJAne paraM devamityabhUsaMpato'dhikam // 148 // tatsambhUtau samudbhUtam abhUt puruSalakSaNam / udAharaNamanyatra lakSitaM yena tattanoH // 146 // anyeSvapi kalAzAstra sAheSu kRtAgamAH / tamevAdarza mAlokya saMzayAMzAd vyaraMsiSuH // 150 // 'nAsya sahajA prajJA puurvjnmaanussddginnii| tenaSA vizvavidyAsu jAtA pariNatiH parA // 15 // itthaM sarveSu zAstraSa kalAsu sakalAsa ca / loke sa sammati prApya tadvidyAnAM mato'bhavat // 152 // kimatra bahanoktena prajJApAramito mnH| kRtsnasya lokavRttasya sa bheje sUtradhAratAm // 153 // rAjasiddhAntatatvajJo" dharmazAstrArthatattvavit / parikhyAtaH kalAjJAne so'bhUnmUni sumedhasAm // 154 // ityAdirAjaM tatsamrAD aho rAjarSinAyakam / tatsArvabhaumamityasya dizAsUcchalitaM yazaH // 15 // mAlinI iti sakalakalAnAme kamokaH5 sa cakrI kRtamatibhirajarya6 saGagataM saMvidhitsan / budhasadasi sadasyAna bodhayan vizvavidyA vyavaNutA budhacakrItyucchalatkItiketuH // 156 // kI sRSTi hai isaliye ukta tInoM zAstra unhIMke mata haiM aisA samajhanA cAhiye / / 147 / / ve nimita zAstroM ke nimitta haiM, aura tantra, mantra, zakuna tathA jyotiSa zAstrameM uttama adhiSThAtA deva haiM isa prakAra saba logoMmeM adhika mAnyatAko prApta hue the // 148 / / mahArAja bharatake utpanna honepara puruSake saba lakSaNa utpanna hue the isaliye dUsarI jagaha unake zarIrake udAharaNa hI dekhe jAte the // 149 // zAstroMke jAnanevAle puruSa Upara kahe hue zAstroMke sivAya anya kalAzAstroMke saMgrahameM bhI bharatako hI darpaNake samAna dekhakara saMzayake aMzoMse virata hote the arthAta apane apane saMzaya dUra karate the // 150 // cUMki unakI svAbhAvika buddhi pUrvajanmase saMparka rakhamevAlI thI isaliye hI unakI samasta vidyAoMmeM uttama pragati huI thI // 151 // isa prakAra samasta zAstra aura samasta kalAoMmeM pratiSThA pAkara ve bharata una vidyAoMke jAnanevAloMmeM mAnya hue the // 152 // isa viSayameM bahuta kahanese kyA lAbha hai ? itanA kahanA hI paryApta hai ki baddhi ke pAragAmI kulakara bharata samasta lokAcArake sUtradhAra ho rahe the // 153 / / ve rAjazAstrake tattvoMko jAnate the, dharmazAstrake tattvoMke jAnakAra the, aura kalAoMke jJAnameM prasiddha the| isa prakAra uttama vidvAnoMke mastakapara suzobhita ho rahe the arthAt sabameM zreSTha the // 154 / / aho, inakA prathama rAjya kaisA Azcarya karane vAlA hai, yaha samrAT haiM, rAjarSiyoM inakA sArvabhauma pada bhI Azcaryajanaka hai isa prakAra unakA yaza samasta dizAoMmeM uchala rahA thA ||155||is prakAra jo samasta kalAoMkA ekamAtra sthAna hai, jo buddhimAn puruSoMke sAtha avinAzI mitratA karanA cAhatA hai aura 'yaha vidvAnoMmeM cakravartI hai athavA vidvAn cakravartI hai' isa prakAra jisakI kIrtirUpI patAkA phaharA rahI hai aisA vaha cakravartI bharata vidvAnoMkI sabhAmeM samasta vidyAoMkA upadeza detA huA samasta vidyAoMkA vyAkhyAna 1 kaarnnm| 2 nimittazAstrANAm / 3 jyotiHshaastre| 4 sa mato'dhikam i0 / sa gato'dhikam la0, m0| 5 . sampUrNazAstram / 6 mukuram / 7 viramanti sma / 8 kAraNena / 6 anusmbndhinii| 10 nRpavidyAsvarUpajJaH / 11 AdirAjasya prthaa| 12 rAjarSinAyakasya prathA / 13 sarvabhUmIzasya prakAza / 14 mukhyaH / 15 gRhaH / 16 avinaashii| 17 sadasi yogyAn / 18 vivaraNamakarot / 16 vidvajjana / Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 mahApurANam jinavihitamanUnaM saMsmaran dharmamArga svayamadhigatatattvo bodhayan mArgamanyAna / kRtamatirakhilAM mAM pAlayaniHsapatnAM ciramaramata bhogai risAraiH sa samrAT // 157 // zArdUlavikrIDitam lakSmIvAgvanitAsamAgamasukhasyakAdhipatyaM dadhat dUrotsAritadurNayaH prazaminIM tejasvitAmukhahan / nyAyopAjitavittakAmaghaTanaH zastre ca zAstre kRtI rASiH paramodayo jinajuSAmagresaraH so'bhavat // 15 // ityArSe bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaGagrahe bharatarAjasvapnadarzanatatphalopavarNana nAma ekacatvAriMzattamaM parva // 41 // karatA thA // 156 // jisane samasta tattvoMko jAna liyA hai aura jisakI buddhi paripakva hai aisA samATa bharata, jinendradevake kahe hue nyUnatArahita dharmamArgakA smaraNa karatA huA tathA vahI mArga anya logoMko samajhAtA huA aura zatrurahita sampUrNa pRthivIkA pAlana karatA huAM sArapUrNa bhogoMke dvArA cirakAlataka krIr3A karatA rahA thaa||157|| jo lakSmI aura sarasvatIke samAgamase utpanna hue sukhake eka svAmitvako dhAraNa kara rahA hai, jisane samasta duSTa naya dUra haTA diye haiM, jo zAntiyukta tejasvIpaneko dhAraNa kara rahA hai, jisane nyAyapUrvaka kamAye hue dhanase kAmakA saMyoga prApta kiyA hai, jo zastra aura zAstra donoMmeM hI nipuNa hai, rAjarSi hai aura jisakA abhyadaya atizaya utkRSTa hai aisA vaha bharata jinendradevakI sevA karanevAloMmeM agresara arthAt sabase zreSTha thA // 158 / / isa prakAra bhagavajjinasenAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANasaMgrahake bhASAnuvAdameM bharatarAjake svapna tathA unake phalakA varNana karanevAlA ikatAlIsavAM parva samApta huA / 1 jinasevakAnAm / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvicatvAriMzattamaM parva madhye sabhamathAnyedyuH niviSTo hariviSTare / kSAtraM vRttamupAdizatsaMhitAn pArthivAn prati // 1 // zrUyatAM bho mahAtmAnaH sarve kSatriyapuGgavAH / kSatatrANe niyuktAH stha' yUyamAdyena vedhasA // 2 // tattrANe ca niyuktAnAM vRttaM vaH paJcadhoditam / tanizamya yathAmnAyaM pravartadhvaM prajAhite // 3 // taccevaM kulamatyAtmaprajAnAmanupAlanam / samaJjasatvaM cetyevam uddiSTaM paJcabhedabhAk // 4 // kulAnupAlana tatra kulAmnAyAnurakSaNam / kulocitasamAcAraparirakSaNalakSaNam // 5 // kSatriyANAM kulAmnAyaH kIdRzazcennizamyatAm' / zrAdyena vedhasA sRSTaH sargo'yaM kSatrapUrvakaH // 6 // sa caiSa bhArata "varSamavatIrNo vivo'grataH / purA" bhave samArAdhya ratnatritayamUjitam // 7 // dviSTau bhAvanAstatra tIrthakRttvopapAdinIH / bhAvayitvA zubhodarkA dyulokAgramadhiSThitaH // 8 // tenAsmin bhArate varSe dharmatIrthapravartane / tataH kRtAvatAreNa kSAtrasargaH pravartitaH // 6 // tatkathaM karmabhUmitvAd adyatvaM dvitayI prajA / kartavyA "rakSaNIyekA prajAnyA rakSaNodyatA // 10 // rakSaNAbhyudyatA yatra kSatriyAH syustadanvayAH / so'nvayo'nAdisantatyA bojavRkSavadiSyate // 11 // athAnantara - kisI eka dina sabhAke bIca meM siMhAsanapara baiThe hue bharata ikaTThe hue rAjAoM ke prati kSAtradharmakA upadeza dene lage || 1 || ve kahane lage ki he samasta kSatriyoMmeM zreSTha mahAtmAo, Apa logoMko AdibrahmA bhagavAn vRSabhadevane duHkhI prajAkI rakSA karanemeM niyukta kiyA hai ||2|| duHkhI prajAkI rakSA karanemeM niyukta hue Apa logoMkA dharma pA~ca prakArakA kahA hai use sunakara tuma loga zAstra ke anusAra prajAkA hita karane meM pravRtta hoo ||3|| vaha tumhArA dharma kulakA pAlana karanA, buddhikA pAlana karanA, apanI rakSA karanA, prajAkI rakSA karanA aura samaMjasapanA isa prakAra pAMca bhedavAlA kahA gayA hai ||4|| unameM se apane kulAmnAyakI rakSA karanA aura kulake yogya AcaraNakI rakSA karanA kula-pAlana kahalAtA hai // 5 // aba kSatriyoMkA kulAmnAya kaisA hai ? so suniye / AdibrahmA bhagavAn vRSabhadevane kSatrapUrvaka hI isa sRSTikI racanA kI hai arthAt sabase pahale kSatriyavarNakI racanA kI hai || 6 || jinhoMne pahale bhavameM atizaya zreSTha ratnatrayakI ArAdhanA kara tathA tIrtha kara pada prApta karAnevAlI aura zubha phala denevAlI solaha bhAvanAoMkA cintavanakara svargalokake sabase Upara arthAt sarvArthasiddhi meM nivAsa kiyA thA ve hI bhagavAn sarvArthasiddhise Akara isa bhAratavarSa meM avatIrNa hue haiM / / 7-8 || jisameM dharma tIrtha kI pravRtti karanI hai aise isa bhAratavarSa meM sarvArthasiddhise avatAra lekara unhoMne kSatriyoMkI sRSTi pravRtta kI hai || 9 || vaha kSatriyoMkI sRSTi kisa prakAra pravRtta huI thI ? isakA samAdhAna yaha hai ki Aja karmabhUmi honese prajA do prakArakI pAI jAtI hai / unameM eka prajA to vaha hai jisakI rakSA karanI cAhiye aura dUsarI vaha hai jo rakSA karanemeM tatpara hai ||10|| jo prajA rakSA karanemeM tatpara hai usIkI vaMzaparamparAko kSatriya kahate haiM yadyapi yaha vaMza anAdikAlakI saMtatise bIja vRkSake samAna anAdi kAlakA hai tathApi 1 sabhAmadhye / 2 nirviSTo la0, ma0 / 3 kSatriyasambandhi / 4 militAn / 5 sarva - pa0, la0, ma0 / 6 bhava pa0 / 7 zrutvA / 8 zrUyatAm / 9 kSatrazabda / 10 kSetram / 11 pUrvasmin / 12 AzritaH / 13 kRtAvatAreNa i0, sa0 a0 / 14 rakSituM yogyA / Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 mahApurANam vizeSatastu tatsargaH kSetrakAlavyapekSayA / teSAM samucitAcAraH prajArthe vyAyavRttitA // 12 // sa tu nyAyo'natikrAntyA dharmasyArtha samarjanam / rakSaNaM vardhanaM cAsya pAtre ca viniyojanam // 13 // saMSA catuSTayI vRttirvyAyaH sadbhirudIritaH / jainadharmAnuvRttizca nyAyo lokottaro mataH // 14 // divyamUrtterutpadya jinAvutpAdayajjanAn / ratnatrayaM tu tadyonirnRpAsta 'smAdayonijAH // 15 // tato mahAnyayotpannA nRpA lokottamA matAH / pathisthitAH svayaM dharmya sthApayantaH parAnapi // 16 // tastu sarvaprayatnena kAryaM svAnvayarakSaNam / tatpAlanaM kathaM kAryamiti cettadanUdyate // 17 // svayaM mahAnvayatvena mahimti kSatriyAH sthitAH / dharmAsthayAM na zeSAdi grAhyaM taiH paraliganAm // 18 // taccheSAdigrahe doSaH kazcenmAhAtmyavicyutiH / zrapAyAH bahavazcAsmin zratastatparivarjanam // 16 // mAhAtmya pracyutistAvat kRtvA'nyasya' zironatim / tataH zeSAdyupAdAne syAnnikRSTatvamAtmanaH // 20 // pradviSan parapASaNDI viSapuSpANi nikSipet / yadyasya mUni nanvevaM syAdapAyo mahIpateH // 21 // vazIkaraNapuSpANi nikSipedyadi mohane" / tato'yaM mUDhavadvRttiH upeyAdanyavazyatAm // 22 // taccheSAzIrvacaH " zAntivacanAdyanya liGaginAm" / pArthivaiH parihartavyaM bhavennyakara kulatA'nyathA" // 23 // vizeSatA itanI hai ki kSetra aura kAlakI apekSAse usakI sRSTi hotI hai / tathA prajAke liye nyAyapUrvaka vRtti rakhanA hI unakA yogya AcaraNa hai // 11- 12 // dharmakA ullaMghana na kara dhanakA kamAnA, rakSA karanA, bar3hAnA aura yogya pAtra meM dAna denA hI una kSatriyoMkA nyAya kahalAtA hai ||13|| isa cAra prakArakI pravRttiko sajjana puruSoMne kSatriyoM kA nyAya kahA hai tathA jainadharma ke anusAra pravRtti karanA saMsArameM sabase uttama nyAya mAnA gayA hai || 14 || divyamUrtiko dhAraNa karanevAle zrI jinendradevase utpanna hokara tIrtha karoMko utpanna karanevAlA jo ratnatraya hai vahI kSatriyoMkI yoni hai arthAt kSatriya padakI prApti ratnatrayake pratApase hI hotI hai / yahI kAraNa hai ki kSatriya loga ayonija arthAt binA yonike utpanna hue kahalAte haiM / / 15 / / isaliye bar3e bar3e vaMzoM meM utpanna hue rAjA loga lokottama puruSa mAne gaye haiM / ye loga svayaM dharmamArga meM sthita rahate haiM tathA anya logoM ko bhI sthita rakhate haiM // 16 // una kSatriyoMko sarvaprakArake prayatnoMse apane vaMzakI rakSA karanI cAhiye / vaha vaMzakI rakSA kisa prakAra karanI cAhiye yadi tuma loga yaha jAnanA cAhate ho to maiM Age kahatA hUM ||17|| bar3e bar3e vaMzoM meM utpanna honese kSatriya loga svayaM bar3appanameM sthira haiM isaliye unheM anyamatiyoM ke dharmameM zraddhA rakhakara unake zeSAkSata Adi grahaNa nahIM karanA cAhiye || 18 || unake zeSAkSata Adike grahaNa karane meM kyA doSa hai ? kadAcit koI yaha kahe to usakA uttara yaha hai ki usase apane mahattvakA nAza hotA hai aura aneka vighna yA aniSTa Ate haiM isaliye unakA parityAga hI kara denA cAhiye / / 19 / / anya matAvalambiyoMko zironati karanese apane mahattvakA nAza ho jAtA hai isaliye unake zeSAkSata Adi lenese apanI nikRSTatA ho sakatI hai ||20|| saMbhava hai dveSa karanevAlA koI pAkhaNDI rAjAke zirapara viSapuSpa rakha de to isa prakAra bhI usakA nAza ho sakatA hai ||21|| yaha bhI ho sakatA hai ki koI vazIkaraNa karaneke liye isake zirapara vazIkaraNa puSpa rakha de to phira yaha rAjA pAgalake samAna AcaraNa karatA huA dUsaroMkI vazyatAko prApta ho jAvegA ||22|| isaliye rAjAoM ko anyamatiyoMke zeSAkSata, AzIrvAda aura zAntivacana 1 bharata kSetrAvasarpiNyatsarpiragIkAla / 2- rudAhRtaH va0, la0, ma0 / 3 kSatriyANAmutpattisthAnam / 4 tasmAt kAraNAt / 5 anukathyate / - danUcyate pa0, la0, ma0 / 6 zeSAkSatasnAnodakAdikam / liGginaH / 6 zeSAdidAtuH sakAzAt / 10 mohane nimitte / 11 tat kAraNAt / puNyAhavAcanAdi / 13 nIcakulatA / 14 taccheSAdisvIkAraprakAreNa / 8 anya 12 zAntimantra Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvicatvAriMzattamaM parva 333 'jainAstu pArthivAsteSAm arhatpAdopasevinAm / taccheSAnumatiAyyA yataH pApakSayo bhavet // 24 // ratnatritayamUrtitvAd prAdikSatriyavaMzajAH / jinAH sanAbhayo'mISAm atastaccheSadhAraNama // 25 // yathA hi kulaputrANAM mAlyaM guruziroddhRtam / mAnyameva jinedrAGaghisparzAnmAlyAdibhUSitam // 26 // kathaM munijanAdeSAM zeSopAdAnamityapi / nAzaDAkacaM tatsajAtIyAste rAjaparamarSayaH // 27 // akSatriyAzca vRttasthAH kSatriyA eva diikssitaaH| yato ratnatrayAyattajanmanA te'pi tadguNAH // 28 // tataH sthitamidaM jainAnmatAdanyamatasthitAH / kSatriyANAM na zeSAvipradAne'dhikRtA iti // 26 // kulAnupAlana yatnam ataH kurvantu pArthivAH / anyathA'nyaH pratAryeran purANAbhAsadezanAt // 30 // kulAnupAlanaM proktaM vakSye matyanupAlanam / matihitAhitajJAnamAtrikAmutrikArthayoH // 31 // tatpAlanaM kathaM syAcced avidyAparivarjanAt / mithyAjJAnamavidyA syAd atattve tattvabhAvanA // 32 // prAptopajhaM bhavettatvam prApto doSAvRti kSayAt / tasmAttanmatamabhyasyenmanomalamapAsitum // 33 // AdikA parityAga kara denA cAhiye anyathA unake kulameM hInatA ho sakatI hai // 23 // rAjA loga jaina haiM isaliye arahantadevake caraNoMkI sevA karanevAle una rAjAoMko arahantadevake zeSAkSata Adi grahaNa karanekI anumati denA nyAyayukta hI hai kyoMki usase unake pApakA kSaya hotA hai // 24 // ratnatrayakI mUrtirUpa honese Adi kSatriya zrI vRSabhadevake vaMzameM utpanna hue jinendradeva ina rAjAoMke eka hI gotrake bhAI-bandhu haiM isaliye bhI inheM unake zeSAkSata Adi dhAraNa karanA cAhiye / bhAvArtha-ratnatrayakI mUrti honese jisa prakAra anya tIrthakara bhagavAn vRSabhadevake vaMzaja kahalAte haiM usI prakAra ye rAjA loga bhI ratnatrayakI mUrti honese bhagavAn vRSabhadevake vaMzaja kahalAte haiN| eka vaMzameM utpanna honese ye saba parasparameM eka gotravAle bhAIbandhu Thaharate haiM isaliye rAjAoMko apane ekagotrI jinendradevake zeSAkSata AdikA grahaNa karanA ucita hI hai // 25 // jisa prakAra kulaputroMko gurudevake zirapara dhAraNa kI huI mAlA mAnya hotI hai usI prakAra jinendradevake caraNoMke sparzase suzobhita huI mAlA Adi bhI rAjAoMko mAnya honI cAhiye // 26 // kadAcit koI yaha kahe ki rAjAoMko muniyoMse zeSAkSata prakAra grahaNa karanA cAhiyaM to unakI yaha zaMkA ThIka nahIM hai kyoki rAjaSi aura paramarSi donoM hI sajAtIya haiM // 27 // jo kSatriya nahIM hai ve bhI dIkSA lekara yadi samyakcAritra dhAraNa kara lete haiM to kSatriya hI ho jAte haiM isaliye ratnatrayake AdhIna janma honese munirAja bhI rAjAoMke samAna kSatriya mAne jAte haiM // 28 // uparyukta ullekhase yaha bAta nizcita ho cukI ki jaina matase bhinna matavAle loga kSatriyoMko zeSAkSata Adi deneke adhikArI nahIM haiM // 29 // isaliye rAjA logoMko apane kulakI rakSA karane meM sadA yatna karate rahanA cAhiye anyathA anya matAvalambI loga jhUThe purANoMkA upadeza dekara unheM Taga leMge // 30 // isa prakAra kSatriyoMkA kulAnupAlana (kulake AmnAyakI rakSA karanA) nAmakA pahalA dharma kaha curka aba dUsarA matyanupAlana (buddhikI rakSA karanA) nAmakA dharma kahate haiN| isa loka tathA paraloka sambandhI padArthoke hita-ahitakA jJAna honA baddhi kahalAtI hai||31|| usa baddhikA pAlana kisa prakAra ho sakatA hai ? yadi yaha jAnanA cAho to usakA uttara yaha hai ki avidyA kA nAza karanese hI usakA pAlana hotA hai| mithyA jJAnako avidyA kahate haiM aura atattvoMmeM tattvabuddhi honA mithyA jJAna kahalAtA hai // 32 // jo arahaMtadevakA kahA huA ho vahI tattva 1 tataH la0, ma0 / 2 kSatriyANAm / 3 bhUSaNam / 4 ksstriyaannaam| 5 tatsamAnajAtibhavAH / 6 munayaH / 7 jinaguNAH / 8 pratiSThitam / 6 vaJceran / 10 aavrnn| Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 mahApurANam rAjavidyAparijJAnAdaihike'rthe dRDhA matiH / dharmazAstraparijJAnAnmatirlokadvayAzritA // 34 // kSatriyAstIrthamutpAdya ye'bhUvan paramarSayaH / te mahAdevazabdAbhidheyA mAhAtmyayogataH // 35 // AdizatrivRttasyAH pArthivA ye mahAnvayAH / mahattvAnu gatAste'pi mahAdevaprathAM gatAH // 36 // taddevyazca mahAdevyo mahAbhijana 'yogataH / mahadbhiH pariNItatvAt prasUtezca mahAtmanAm // 37 // ityevamAsthite' pakSa jainairanyamatAzrayI / yadi kazcit pratibrUyAnmithyAtvopahatAzayaH // 38 // vayameva mahAdevA jagannistArakA vayam / nAsmadAptAt paro'styApto mataM nAsmanmatAtparam // 36 // ityatra brUmahe netatsAraM saMsAravAridheH / yaH samuttaraNopAyaH sa mArgoM jinadezitaH // 40 // prApto'rhanvIta doSatvAd prAptammanyAstato'pare / teSu vAgAtmabhAgyAtizayAnAmavibhAvanAt ' // 41 // vAgAdyatizayopetaH sArvaH sarvArthadugjinaH / syAdAptaH parameSThI' ca paramAtmA sanAtanaH // 42 // -sa vAgatizayo jJeyo yenAyaM vibhuraRmAt / vacasaikena divyena prINayatyakhilAM sabhAm // 43 // tayAtmAtizayo'pyasya doSAvaraNa saGazayAt / anantajJAnadRgvIrthaM sukhAtizayasannidhiH // 44 // prAtihAryamayI bhUtiH udbhUtizca sabhAvanaH / gaNAzca dvAdazetyeSa syAdbhAgyAtizayo'rhataH // 45 // ho sakatA hai aura arahaMta bhI vahI ho sakatA hai jo jJAnAvaraNa darzanAvaraNa mohanIya aura antarAya karmakA kSaya kara cukA ho| isaliye apane manakA mala dUra karaneke liye arahantadeva ke matakA abhyAsa karanA cAhiye ||33|| rAjavidyAkA parijJAna honese isa loka sambandhI padArthoM meM buddhidRr3ha ho jAtI hai aura dharmazAstrakA parijJAna honese isa loka tathA paraloka donoM loka sambandhI padArthoM meM dRr3ha ho jAtI hai ||34|| jo kSatriya tIrtha utpanna kara paramarSi ho gaye haiM ve apane mAhAtmyake yogase mahAdeva kahalAte haiM / / 35 / / bar3e bar3e vaMzoMmeM utpanna hue jo rAjA loga AdikSatriya-bhagavAn vRSabhadevake cAritrameM sthira rahate haiM ve bhI mAhAtmyake yogase mahAdeva isa prasiddhiko prApta hue haiM || 36 | aise puruSoMkI striyAM bhI bar3e puruSoMke sAtha sambandha honese - bar3e puruSoM dvArA vivAhita honese aura mahApuruSoMko utpanna karanese mahAdeviyAM kahalAtI haiM ||37|| isa prakAra jainiyoMke dvArA apanA pakSa sthira kara lenepara mithyAdarzanase jisakA hRdaya naSTa ho rahA hai aisA koI anyamatAvalambI puruSa yadi kahe ki hama hI mahAdeva haiM, saMsArase tArane vAle bhI hama hI haiM, hamAre devake sivAya anya koI deva nahIM haiM aura hamAre dharmake sivAya anya koI dharma nahIM hai / / 38-39 / / parantu isa viSaya meM hama yahI kahate haiM ki usakA yaha kahanA sArapUrNa nahIM hai kyoMki saMsArasamudra se tiranekA jo upAya hai vaha jinendradevakA kahA huA mArga hI hai // 40 // rAgadveSa Adi doSoMse rahita honeke kAraNa eka arhantadeva hI Apta haiM unake sivAya jo anya deva haiM ve saba AptaM manya haiM arthAt jhUThamUTha hI apaneko Apta mAnate haiM kyoMki unameM vANI, AtmA aura bhAgya ke atizaya kA kucha bhI nizcaya nahIM hai // 41 // jitendra bhagavAn vANI Adike atizaya se sahita haiM, sabakA hita karanevAle haiM, samasta padArthoMko sAkSAt dekhane vAle haiM, parameSThI haiM, paramAtmA haiM aura sanAtana haiM isaliye ve hI Apta ho sakate haiM // 42 // bhagavAn arahantadeva apanI jisa eka divya vANIke dvArA samasta sabhAko saMtuSTa karate haiM vahI unakI vANIkA atizaya jAnanA cAhiye ||43|| isI prakAra jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya karmake atyanta kSaya ho jAnese jo unake ananta jJAna, ananta darzana, ananta sukha aura ananta balakI samIpatA prakaTa hotI hai vahI unake AtmAkA atizaya hai / / 44 / / tathA ATha prAtihAryarUpa vibhUti prApta honA, samavasaraNabhUmikI racanA honA 1 pravacanam / 2 -nugamAste'pi pa0, a0, sa0, i0, la0, ma0 / 3 mahAkula / 4 vivAhitatvAta / 5 pratijJAte / 6 asmAkamAptAt / 7 nyAyyam / 8 anizcayAt / 6 paramapadasthaH / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvicatvAriMzattamaM parva vAgAdyatizayairebhiH zranvito'nanyagocaraiH / bhagavAnniSThitArtho'rhan parameSThI jagadguruH // 46 // na ca tAvugvidhaH kazcit pumAnasti matAntare / tato'nyayoga vyAvRttyA siddhamAptatvamarhati // 47 // ityaptAnumataM kSAtram imaM dharmamanusmaran / matAntarAdanAptIyAt svAnvayaM vinivartayet // 48 // vRttAdanAtmanInAdvIH" syAdevamanurakSitA / tadrakSaNAcca saMrakSet kSatriyaH kSitimakSatAm // 46 // uktasyaivArthatattvasya bhUyo'pyAvizcikIrSayA / nidarzanAni trINyatra vakSyAmastAnyanukramAt // 50 // vyaktaye puruSArthasya syAt puruSanidarzanam / tathA nigaladRSTAntaH sa saMsArinidarzanaH // 51 // jJeyaH puruSavRSTAnto nAma muktetarAtmanoH / yatidarzanabhAvena muktyamuktyoH samarthanam // 52 // saMsArIndriyavijJAnadRgvIryasukhacArutAH / tanvAvAsau ca nirveSTuM yatate sukhalipsayA // 53 // muktastu na tathA kintu guNairuktairatIndriyaiH / paraM saukhyaM svasAdbhUtam zranubhuGkte nirantaram // 54 // "ndriyaka vijJAnaH svalpajJAnatayA svayam / paraM zAstropayogAya zrayati jJAnaMvittakam // 55 // tathaindriyaka dRkzaktiH zrAtmAvagbhAgadarzana: / prarthAnAM viprakRSTAnAM" bhavet saMdarzanotsukaH // 56 // tathendriyakavIryazca sahAyApekSayepsitas / kAryaM ghaTayituM vAJchet svayaM tatsAdhanAkSamaH // 57 // tandriyasukhI kAmabhogaratyantamunmanAH / vAJchet sukhaM parAdhInam indriyArthAnutarSataH 12 // 58 // aura bAraha sabhAeM honA yaha saba arahantadevake bhAgyakA atizaya hai // 45 // jo kinhIM dUsaroM meM na pAye jAnevAle ina vANI Adike atizayoMse sahita haiM tathA kRtakRtya haiM aise bhagavAn arahanta parameSThI hI jagatke guru haiM ||46 | | anya kisI bhI mata meM aisA - arahantadeva ke samAna koI puruSa - nahIM hai isaliye anya yogakI vyAvRtti honese arahantadevameM hI AptapanA siddha hotA hai // 47 // isa prakAra Aptake dvArA kahe hue isa kSAtradharmakA smaraNa karate hue kSatriyoM ko anApta puruSoMke dvArA kahe hue anya matoMse apane vaMzako pRthak karanA cAhiye ||48 || isa prakAra jinameM AtmAkA hita nahIM hai aise AcaraNa se apanI buddhikI rakSA kI jA sakatI hai aura buddhikI rakSAse hI kSatriya akhaNDa pRthivIkI rakSA kara sakatA hai ||49 || Upara jo padArthakA svarUpa kahA hai usIko phira bhI prakaTa karanekI icchAse yahAMpara kramAnusAra tIna udAharaNa kahate haiM ||50 // apanA puruSArtha prakaTa karane ke liye pahalA puruSakA dRSTAnta hai, dUsarA nigala arthAt ber3IkA dRSTAnta hai aura tIsarA saMsArI jIvoMkA dRSTAnta hai // 51 // jisa udAharaNase mukta aura karmabandha sahita jIvoMke mokSa aura bandha donoM avasthAoM kA samarthana kiyA jAve use puruSakA dRSTAnta athavA udAharaNa jAnanA cAhiye || 52 // | yaha saMsArI jIva sukha prApta karanekI icchAse indriyoM se utpanna hue jJAna, darzana, vIrya, sukha aura sundaratAko zarIrarUpI gharameM hI anubhava karanekA prayatna karatA hai // 53 // parantu mukta jIva aisA nahIM karatA vaha to Upara kahe hue atIndriya guNoMse apane svAdhIna hue parama sukhakA nirantara anubhava karatA rahatA hai ||54 || inameMse aindriyaka jJAnavAlA saMsArI jIva svayaM alpa jJAnI honese zAstroMkA jJAna prApta karaneke liye jJAnakA cintavana karanevAle anya puruSoMkA Azraya letA hai / / 55 / / isI prakAra jisake indriyoMse dekhane kI zakti hai aisA puruSa apane samIpavartI kucha padArthoM ko hI dekha sakatA hai isaliye vaha dUravartI padArthoM ko dekhane ke liye sadA utkaMThita hotA rahatA hai // 56 // | jisake indriyoMse utpanna huA vIrya hai vaha kisI iSTa kAryako svayaM karanemeM asamartha hokara use dUsarekI sahAyatAkI apekSA se karanA cAhatA hai ||57 // tathA jisake indriyajanita sukha hai aisA puruSa kAma bhogAdikoMse 1 anyeSu vAgAdyatizayayogAbhAvAt / 2 jine / 3 AptAbhAvaproktAt / 4 AtmahitAdapasAryaM / 5 dehAlayau / 6 anubhavitum / 7 indriyAnindriyajJAninormadhye / 8- cittakam pa0 / cintakam la0, ma0 / e indriyajanitadarzana zaktimAn / 10 vastuni dvidhApravibhakte AsannabhAgadarzana: / 11 dUravartinAm / 12 samutkaNThaH / 13 viSayavAJchayA / 335 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 mahApurANam . tayandriyaka saundaryaH snAnamAlyAnulepanaH / vibhUSaNazca saundarya saMskartumabhilaSyati // 56 // doSadhAtumalasthAnaM dehavaindriyakaM vahan / pumAnviSvANaSajyatadrakSAsvAkulo bhavet // 60 // dovAnpazyazca 'jAtyAdIn dehAtasta jjihAsayA prekSAkArI tapaH kartu prayasyati yadA kadA // 1 // svIkurvanindriyAvAsaM sukhamAyuzca tadgatam / AvAsAntaramanvicchet prekSamANaH praNazvaram // 62 // yastvatIndriyavijJAnadRgvIryasukhasantatiH / zarIrAvAsasaundaryaiH svAtmabhUtairadhiSThitaH // 63 // tasyoktadoSasaMsparzodeg bhavenlava kadAcana / tadvAnAptastato jayaH syAdanAptastvatadguNaH // 64 // sphaTIkaraNamasyaiva vAkyArthasyAdhunocyate / yato'nAviSkRtaM tattvaM tattvato" nAvabudhyate // 6 // tadyathA'tIndriyajJAnaH zAstrArtha na paraM zrayet / zAstA svayaM trikAlajJaH kevalAmalalocanaH // 66 // tathA'tIndriyadRgnArthI syAdapUrvArtha darzana / tenAdRSTaM na vai kiJcidyugapadvizvadRzvanA // 67 // kSAyikAnantavIryazca nAnyasAcivyamIkSate / kRtakRtyaH svayaM prAptalokAgrazikharAlayaH // 6 // atyanta utkaMThita hotA huA indriyoMke viSayoMkI tRSNAse parAdhIna sukhakI icchA karatA hai // 58 / / isI prakAra indriyoMse utpanna honevAlI sundaratAse yukta puruSa snAna, mAlA, vilepana aura AbhUSaNa Adise apanI sundaratAkA saMskAra karanA cAhatA hai| bhAvArtha-AbhUSaNa Adi dhAraNakara apane zarIrako sundaratA bar3hAnA cAhatA hai // 59 // doSa, dhAtu aura malake sthAna rUpa isa indriyajanita zarIrako dhAraNa karatA haA puruSa bhojana aura auSadhi Adike dvArA usakI rakSA karane meM sadA vyAkula rahatA hai // 60 // janma maraNa Adi aneka doSoMko dekhatA huA aura zarIrase dukhI huA koI vicAravAn puruSa. jaba use chor3anekI icchAse tapa karanekA prayAsa karatA hai taba vaha indriyoMke nivAsa svarUpa zarIrako, usase sambandha rakhanevAle sukha aura Ayako bhI svIkAra karatA hai aura antameM use bhI naSTa hotA haA dekhakara dUsare aindriyika nivAsakI icchA karatA hai| bhAvArtha-tapazcaraNa karanekA icchuka puruSa yadyapi zarIrako heya samajhakara chor3anA cAhatA hai parantu sAdhana samajhakara use svIkAra karatA hai aura jaba taka iSTa-mokSakI prApti nahIM ho jAtI taba taka prathama zarIrake jarjara ho jAnepara dvitIya zarIrakI icchA karatA rahatA hai / / 61-62 / / parantu jisake atIndriya jJAna, atIndriya darzana, atIndriya bala aura atIndriya sukhakI saMtAna hai aura jo apane AtmasvarUpa zarIra, AvAsa tathA sundaratA Adise sahita hai usake Upara kahe hue doSoMkA sparza kabhI nahIM hotA hai, isaliye jisake atIndriya jJAna, vIrya aura sukhakI saMtAna hai use hI Apta jAnanA cAhiye aura jisake ukta guNa nahIM haiM use anApta samajhanA cAhiye // 63-64 / / aba Age isI vAvayArthakA spaSTIkaraNa karate haiM kyoMki jabataka kisI padArthakA spaSTIkaraNa nahIM ho jAtA hai taba taka usakA ThIka ThIka jJAna nahIM hotA hai // 65 // jisake atIndriya jJAna hai aisA puruSa kisI dUsare zAstra ke arthakA Azraya nahIM letA, kintu kevalajJAnarUpI nirmala netroMko dhAraNa karanevAlA aura tInoM kAloMke saba padArthoM ko jAnanevAlA vaha svayaM savako upadeza detA hai // 66 // isI prakAra jisake atIndriya darzana haiM aisA jIva kabhI apUrva padArthake dekhanekI icchA nahIM karatA kyoMki jo eka sAtha samasta padArthoM ko dekhatA hai usakA na dekhA huA koI padArtha bhI to nahIM hai / / 67 / / jisake kSAyika anantavIrya hai vaha puruSa bhI kisI anya jIvakI sahAyatA nahIM cAhatA kintu ... 1 AhAra / 2 deharakSaNam / 3 utpattyAdIna / 4 shriirpiidditH| 5 tttyaagecchyaa| 6 smiikssykaarii| 7 prayatna kroti| 8 indriyasukhahetuprAsAdikam / 6 vicaaryn| 10 sparzanam / 11 atIndriyavijJAnAdimAn / 12 tataH kAraNAt / 13 atiindriyetyaadishlokdvyaarthsy| 14 nizcayena / 15 shaastrnimittm| 16 anyasahAyatvam / Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvicatvAriMzattamaM parva 337 atIndriya kho'pyAtmA syAddhogarutsuko na vai / bhogyavastugatA cintA jAyate nAsya jAtvataH // 66 // prAptAtIndriyasaundaryo necchetsnAnAdisatkriyAm / snAtako nityazuddhAtmA bahirantarmalakSayAt // 70 // atIndriyAtmadehazca nAhArAdInapekSate / kSuvyAdhiviSazastrAdibAdhAtItatanuH sa vai // 71 // bhavecca na tapaHkAmo vItajAtijarAmatiH / nAvAsAntaramanvicched prAtmavAse ca susthitaH // 72 // sa evamakhiloSaiH mukto yukto'khilairguNaH / paramAtmA para jyotiH parameSThIti gIyate // 73 // kAmarUpitvamAptasya lakSaNaM cenna sAmpratam / sarAgaH kAmarUpI syAd akRtArthazca so'JjasA // 74 // prakRtisthena rUpeNa prAptuM yo nAlamIpsitam / sa vaikRtena rUpeNa kAmarUpI kathaM sukhI // 7 // iti puruSanidarzanam / nigalastho yathAnaSTa ganta dezamalantarAm / karmabandhanabaddho'pi naSTaM dhAma tathe yayAt // 76 // yatheha bandhanAnmuktaH paraM svAtantryamRcchati / karnabandhanamukto'pi tathopAcchet svatantratAm // 77 // nigalastho vipAzazca sa evaikaH pumAnyathA / karmabaddho vimuktazca sa evAtmA matastathA // 7 // iti nigalanidarzanam / muktetarAtmanoktyai dvayametannidazitam / tadRDhIkaraNAyeSTaM satsaMsArinidarzanam // 79 // vaha svayaM kRtakRtya hokara lokake agra zikharapara siddhAlayameM jA pahu~catA hai // 68 // isI prakAra atIndriya sukhako dhAraNa karanevAlA puruSa bhI bhogoMse utkaMThita nahIM hotA, kyoMki use bhoga karane yogya vastuoMkI cintA hI kabhI nahIM hotI hai // 69 // jise atIndriya saundarya prApta huA hai vaha bhI kabhI snAna Adi kriyAoMkI icchA nahIM karatA, kyoMki bahiraGga aura antaraGga malakA kSaya ho jAnese vaha svayaM snAtaka kahalAtA hai aura usakA AtmA nirantara zuddha rahatA hai / / 70 / isI prakAra jisake atIndriya AtmA hI zarIra hai vaha AhAra AdikI apekSA nahIM karatA kyoMki usakA AtmArUpa zarIra kSadhA, vyAdhi, viSa aura zastra AdikI bAdhAse rahita hotA hai // 71 // jisake janma, jarA aura maraNa naSTa ho cuke haiM vaha kabhI tapakI hoM karatA tathA jo AtmArUpI gharameM sakhase sthita rahatA hai vaha kabhI dUsare AvAsakI icchA nahIM karatA // 72 // isa prakAra jo samasta doSoMse rahita hai, samasta guNoMse sahita hai, paramAtmA hai aura utkRSTa jyoti svarUpa hai vahI parameSThI kahalAtA hai // 73 // kadAcit Apa yaha kaheM ki kAmarUpitva arthAt icchAnusAra aneka avatAra dhAraNa karanA AptakA lakSaNa hai to ApakA yaha kahanA ThIka nahIM hai kyoMki jo kAmarUpI hotA hai vaha avazya hI rAgasahita tathA akRtakRtya hotA hai / / 74 / / jo svAbhAvika rUpase apanA iSTa prApta karaneke liye samartha nahIM hai vaha kAmarUpI vikRta rUpase kaise sakhI ho sakatA hai ? // 75 / / yaha puruSakA udAharaNa kahA, aba nigalakA udAharaNa kahate haiN| jisa prakAra nigala arthAt ber3I meM baMdhA huA jIva apane iSTa sthAnapara jAneke liye hIM hotA hai usI prakAra karmarUpa bandhanase baMdhA haA jIva bhI apane iSTa sthAnapara nahIM pahuMca sakatA // 76 / / jisa prakAra isa lokameM bandhanase chuTA huA puruSa parama svatantratAko prApta hotA hai usI prakAra karmabandhanase chUTA huA puruSa bhI svatantratAko prApta hotA hai // 77 // aura jisa prakAra ber3Ise baMdhA huA tathA ber3Ise chUTA huA puruSa eka hI mAnA jAtA hai usI prakAra karmose baMdhA huA tathA karmose chUTA huA puruSa bhI eka hI mAnA jAtA hai // 78 / / yaha nigalakA udAharaNa hai, isa prakAra mukta aura saMsArI AtmAoMko prakaTa karaneke liye ye do 1 yuktam / 2 svabhAvasthena / 3 azaktaH / 4 vikArajena / 5 shRNkhlaabndhnsthH| 6 sthAnam / 7 gacchet / 8 gacchet / 6 -darzanam pa0, la0, m0| 10 puruSArthavRddhikaraNAya / Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 mahApurANam yatsaMsAriNamAtmAnam UrIkRtyAnyatantratAm / tasyopadeze muktasya svAtantryopanidarzanam // 10 // mataH saMsAridRSTAntaH so'yamAptIyadarzane' / muktAtmanAM bhavedevaM svAtantryaM prakaTIkRtam // 1 // tadyathA saMsRtau dehI na svatantraH kathaJcana / karmabandhavazIbhAvAjjIvatyanyAzritazca yat // 2 // tataH parapradhAnatvam asyanat pratipAditam // syAccalatvaM ca puMso'sya bedanAsahanAdibhiH // 83 // vedanAvyAkulIbhAvazcalatvamiti lakSyatAm / kSayavatvaM ca devAdibhave0 labrdhAddhasaMkSayAt // 4 // bAdhyatvaM tADanAniSTavacanaprAprirasya va / antavaccAsya vijJAnam akSabodhaH12 parikSayI // 8 // antavadarzanaM cAsya syAdaindriyakadarzanam / bIyaM ca tadvidhaM tasya zarIrabalamalpakam // 86 // syAdasya sukhamapyevamprAyamindriyagocaram / rajasvalatvama yasya5 syAtkauzaiH kalaGakanam // 87 // bhavet karmamalAvezAd ata eva mliimsH| chedyatvaM cAsya gAtrANAM dvidhAbhAvena khaNDanam // 8 // mudgarAcabhighAtena bhedyatvaM syAd vidAraNam / jarAvattvaM vayohAniH prANatyAgo mRtirmatA // 86 // prameyatvaM paricchinnadehamAtrAvaruddhatA / garbhavAso'rbhakatvena janayudaraduHsthitiH // 10 // udAharaNa kahe, aba ukta kathanako dRr3ha karaneke liye saMsArI jIvoMkA udAharaNa kahanA cAhiye // 79 / / saMsArI jIvoMko lekara jo unakI paratantratAkA kathana karanA hai unakI usI paratantratA ke upadezameM mukta jIvoMkI svatantratAkA udAharaNa ho jAtA hai| bhAvArtha-saMsArI jIvoMkI paratantratAkA varNana karanese mukta jIvoMkI svatantratAkA varNana apane Apa ho jAtA hai kyoMki saMsArI jIvoMkI paratantratAkA abhAva honA hI mukta jIvoMkI svatantratA hai // 80 // arahaMta devake matameM saMsArIkA udAharaNa vahI mAnA gayA hai ki jisameM mukta jIvoMkI svatantratA prakaTa ho sake // 81 / / Age isI udAharaNako spaSTa karate haiM-saMsArameM yaha jIva kisI prakAra svatantra nahIM hai kyoMki karmabandhanake vaza honese yaha jIva anyake Azrita hokara jIvita rahatA hai // 82 // yaha saMsArI jIvakI paratantratA batalAI, isI prakAra sukha-duHkha AdikI vedanAoMke sahanese isa puruSameM caMcalatA bhI hotI hai // 83 // sukha-duHkha AdikI vedanAoMse jo vyAkulatA utpanna hotI hai use caJcalatA samajhanA cAhiye aura deva AdikI paryAya meM prApta huI RddhiyoMkA jo kSaya hotA hai usase isa jIvake kSayapanA (nazvaratA) jAnanA cAhiye / / 84 / isa jIvako jo tAr3anA tathA aniSTa vacanoMkI prApti hotI hai vahI isakI bAdhyatA hai aura indriyoMse utpanna honevAlA jJAna kSaya honevAlA hai isaliye vaha antasahita he // 85 / isakA darzana bhI indriyoMse utpanna hotA hai isaliye vaha bhI antasahita hai aura isakA vIrya bhI vaisA hI hai arthAt antasahita hai kyoMki isake zarIrakA bala atyanta alpa hai // 86 // indriyoMse utpanna honevAlA isakA sukha bhI prAyaH aisA hI hai tathA karmoMke aMzoMse jo kalaMkita ho rahA hai vahI isakA mailApana hai / / 87 / / karmarUpI malake sambandhase malina bhI hai aura zarIrake do do Tukar3e honese isameM chedyatva arthAt chinnabhinna honekI zakti bhI hai // 88 // mudgara Adike prahArase isakA zarIra vidIrNa ho jAtA hai isaliye isameM bhedyatva bhI hai, jo isakI avasthA kama hotI jAtI hai vahI isakA buDhApA hai, aura jo prANoMkA parityAga hotA hai vaha isakI mRtya hai / / 89 // yaha jo parimita 1 parAdhInatvamiti yat / 2 prtntrsy| 3 srvjnymte| 4 evaJca sati / 5 yat kAra. gAt / 6 saMsAriNaH / 7 vedanAbhavanAdibhiH / 8 lakSaNam i0| 6 kSayo'syAstIti kSayavAn tasya bhAvaH kssyvttvm| 10 devAdhibhave Ta0 / devAdhitve / 11 anto'syAstIti antavat / 12 indriyjnyaanm| 13 svayaM parikSAyitvAditi hetugabhitavizeSaNametat / evamuttarottarA'pi yojyam / 14 evaMvidham / antavadityarthaH / 15 livasaratvam / 16 pramAtuM yogyatvam / 17 parimita / Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvicatvAriMzattama parva 339 athavA karmanokarmagarbhe'sya parivartanama / garbhavAso bilInatvaM syAd behAntarasaGakramaH // 2 // kSubhitatvaM ca saMkSobhaH krodhaadyaavissttcetsH| bhaveda vividhayogo'sya nAnAyoniSu saMkramaH // 12 // saMsArAvAsa eSo'sya caturgativivartanam / pratijanmAnyathAbhAvo jJAnAdInAmasiddhatA // 3 // sukhAsukhaM balAhArau dehAvAsau ca dehinAm / vivartante tathA jJAnaM dRzaktI ca rajojuSAm // 4 // evaM'prAyAstu ye bhAvAH saMsAriSa vinazvarAH / muktAtmanAM na santyate bhAvAsteSAM hyanazvarAH // 6 // muktAtmanAM bhaved bhAvaH' svapradhAnatvamagrimam / pratilabdhAtmalAbhatvAt paradravyAnapekSaNam // 16 // vedanAbhibhavAbhAvAd acalatva gabhIratA / syAdakSayatvamakSayyaM kSayikAtizayodayaH // 7 // avyAbAdhatvamasyaSTaM jIvAjIvara"bAdhyatA / bhavedanantajJAnatvaM vizvArthAkramabodhanam // 6 // anantadarzanatvaM ca vizvatattvA krabhekSaNam / yo'nyairapratighAto'sya sA matAnantavIryatA Meen bhopeSvartheSvanautsukyamanantasukhatA satA / nIrajastvaM bhavedasya vyapAyaH puNyapApayoH // 10 // nirmalatvaM tu tasyeSTaM bhirntrmlcyutiH| svabhAvavimalo'nAdisiddho nAstIha kazcana // 10 // yo'sya jIvaghanAkArapariNAmoM" malakSayAt / tadacchedatvamAmnAtam abhedyatvaM ca tatkRtam // 102 // prakSaratvaM ca maktasya kSaraNAbhAvato matam / aprameyatvamAtmotthairguNairabairameyatA // 103 // zarIrameM rukA rahatA hai vaha isakA prameyapanA hai aura jo bAlaka hokara mAtAke peTa meM duHkhase rahatA hai vaha isakA garbhavAsa hai // 90 // athavA karma nokarmarUpI garbhameM jo isakA parivartana hotA rahatA hai vaha isakA garbhAvAsa hai aura eka zarIrase dUsare zarIrameM jo saMkramaNa karanA hai vaha vilInatA hai / / 9 / / krodha Adise AkrAnta cittameM jo kSobha utpanna hotA hai vaha isakA kSubhitapanA hai, aura nAnA yoniyoM meM paribhramaNa karanA isakA vividha yoga kahalAtA hai // 92 // cAroM gatiyoM meM parivartana karate rahanA isa jIvakA saMsArAvAsa kahalAtA hai aura pratyeka janmameM jJAnAdi guNoMkA anya anya rUpa hote rahanA asiddhatA kahalAtI hai / / 93 / / karmarUpI rajase yukta rahanevAle ina saMsArI jIvoMke jisa prakAra sukha duHkha, bala, AhAra, zarIra aura ghara badalate rahate haiM usI prakAra unake jJAna, darzana, sukha aura vIrya bhI badalate rahate haiM / / 94 / / isa prakAra saMsArI jIvoM ke jo binazvarabhAva haiM ve mukta jIvoMke nahIM haiM, unake saba bhAva avinazvara haiM // 95 / / mukta jIvoM ke una bhAvoMmeM AtmasvarUpakI prApti hone se paradravyakI apekSAse rahita jo sarva zreSTha svatantrapanA hai vahI pahalA bhAva hai / / 96 // sukha duHkha AdikI vedanAse honevAle parabhAva kA abhAva honese jo acaJcalatA hotI hai vahI unakI gaMbhIratA hai aura karmoke kSayase jo atizayoMkI prApti hotI hai vahI unakA avinAzI akSayapanA hai // 97 // kisI bhI jIva athavA ajIvase inheM bAdhA nahIM pahuMcatI yahI inakA avyAbAdhapanA hai aura saMsArake samasta eka sAtha jAnate haiM yahI inakA anantajJAnIpana hai // 98 / / samasta tattvoMko eka sAtha dekhanA hI inakA anantadarzanapana hai aura anya padArthoM ke dvArA pratighAtakA na honA anantavIryapanA hai // 99 // bhoga karane yogya padArthoM meM utkaMThA na honA anantasukhapanA mAnA jAtA hai aura puSya tathA pApakA abhAva ho jAnA nIrajasapana kahalAtA hai // 100 // bahiraGga aura antaraGga malakA nAza honA hI isakA nirmalapanA kahalAtA hai kyoMki isa saMsAra meM aisA koI bhI puruSa nahIM hai jo svabhAvase hI nirmala ho aura anAdi kAlase siddha ho // 101 // karmarUpI malake nAza honese jo jIvake pradezoMkA ghanAkAra pariNamana hotA hai vahI isakA acchedyapanA hai aura usI karmarUpI malake nAza honese isake abhedyapanA mAnA jAtA hai // 102 // mukta jIvakA 1 duka ca zaktizca dRkuchaktI / 2 karmaphalabhAjAm / 3 evamAdayaH / 4 svabhAvaH / 5 cetanAcetanaH / 6 yugapat / 7 parigamanam / Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 mahApurANam bahiranta rmalApAyAt zragarbhavasatirmatA / karmanokamavizleSAt syAdagauravalAghavam // 104 // tAdavasthyaM guNairuddhaH prakSobhyatvamato bhavet / zravilInatvamAtmIyairguNairapyavapRktatA // 105 // prAgdehAkAramUrtitvaM yadasyAheyamakSaram / sA'bhISTA paramA kASThA yogarUpatvamAtmanaH // 106 // lokAgravAsastra lokya zikhare zAzvatI sthitiH / zrazeSapuruSArthAnAM niSThA' paramasiddhatA // 107 // yaH samaprairguNairebhiH jJAnAdibhiralaGkRtaH / kiM tasya kRtakRtyasya paradravyopasarpaNaH // 108 // eSa saMsAridRSTAnto vyatirekeNa' sAdhayet / paramAtmAnamAtmAnaM prabhu mapratizAsanam // 106 // tribhinidarzanaM robhiH zrAviSkRtamahodayaH / sa prAptastanmate dhIraiH zrAdheyA matirAtmanaH // 110 // * evaM hi kSatriyazreSTho bhaved vRSTaparamparaH / matAntareSu dauHsthityaM bhAvayannupapattibhiH // 111 // digantarebhyo vyAvartya prabuddhAM matimAtmanaH / sanmArge sthApayasevaM kuryAnmatyanupAlanam // 112 // pratrikAmutrikApAyAt parirakSaNamAtmanaH / zrAtmAnupAlanaM nAma tadidAnIM vivRSmahe // 113 // zrAtrikApAyasaMrakSA supratItaiva dhImatAm / viSazastrAdyapAyAnAM parirakSaNalakSaNA // 114 // kabhI kSaraNa arthAt vinAza nahIM hotA isaliye isameM akSaratA arthAt avinAzIpana hai aura AtmAse utpanna hue zreSTha yugoMse isakA pramANa nahIM kiyA jA sakatA isaliye isameM aprameyapanA hai / / 103 / / bahiraMga aura antaraMga malakA nAza ho jAnese isakA garbhAvAsa nahIM mAnA jAtA hai aura karma tathA nokarmakA nAza ho jAnese isameM gurutA aura laghutA bhI nahIM hotI hai / / 104 / / yaha AtmAse utpanna hue prazaMsanIya guNoMse apane svarUpa meM avasthita rahatA hai isaliye isameM akSobhyapanA hai aura AtmAke guNoMse kabhI pRthak nahIM hotA isaliye avilInapanA hai // 105 // jo kabhI na chUTane yogya aura kabhI na naSTa hone yogya pahale ke zarIrake AkAra isakI mUrti rahatI hai vahI isakI parama hada hai aura vahI isakI yogarUpatA hai // 106 // tInoM lokoM ke zikharapara jo isakI sadA rahanevAlI sthiti hai vahI isakA lokAgravAsa guNa hai aura jo samasta puruSArthoM kI pUrNatA hai vahI isakI paramasiddhatA hai // 107 // isa prakAra jo ina jJAna Adi samasta guNoMse alaMkRta hai usa kRtakRtya hue mukta jIvako anya dravyoM kI prApti se kyA prayojana hai ? arthAt kucha nahIM // 108 // yaha saMsArI jIvakA dRSTAnta vyatireka rUpase AtmA ko, jisapara kisIkA zAsana nahIM hai aura jo prabhurUpa hai aisA paramAtmA siddha karatA hai / bhAvArtha - isa saMsArI jIvake udAharaNase yaha siddha hotA hai ki yaha AtmA hI paramAtmA ho jAtA hai / / 109 / / isa prakAra ina tIna udAharaNoMse jisakA mahodaya prakaTa ho rahA hai vahI Apta hai, usI Aptake matameM dhIravIra puruSoMko apanI buddhi lagAnI cAhiye / / 110 / / isa taraha jisane saba paramparA dekha lI hai, aura jo anya matoM meM yuktiyoMse duSTatAkA cintavana karatA hai vahI saba kSatriyoM meM zreSTha kahalAtA hai // 111 // kSatriyako cAhiye ki vaha apanI jAgRta buddhiko anya dizAoM arthAt matoMse haTAkara samIcIna mArga meM lagAtA huA usakI rakSA kare // / 112 / / isa loka tathA paraloka sambandhI apAyoMse AtmAkI rakSA karanA AtmAkA pAlana karanA kahalAtA hai / aba Age isI AtmAke pAlanakA varNana karate haiM / / 113 / / viSa zastra Adi apAyoMse apanI rakSA karanA hI jisakA lakSaNa hai aisI isa lokasambandhI apAyoMse 1 agurulaghutvam / 2 svasvarUpAvasthAnam / 3 na kevalaM dehAdibhiH / jJAnAdiguNairapi / 4 atyaktatA / --rapyapavRttatA / 'apavRttatA' iti pAThe apavartanatvaM guNaguNIbhAvarAhityam / 5 niSpattiH / parisamAptirityarthaH / 6 vyatirekidRSTAntena / 7 evaM kRte sati / 8 -neva i0, la0, ma0 / Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvicatvAriMzattama parva 341 'tata prAmutrikApAyarakSAvidhiranUdyate / tadrakSaNaM ca dharmeNa dharmo hyApatpratikriyA // 11 // dharmo rakSatyapAyebhyo dharmo'bhISTaphalapradaH / dharmaH zreyaskaro'mutra dharmeNehAbhinandathuH // 116 // tasmAddhakatAnaH sana karyAdeSyatpratikriyAm / evaM hi rakSito'pAyAd bhavedAtmA bhavAntare // 117 // bahvapAyamivaM rAjyaM tyAjyameva manasvinAm / yatra putrAH sasodaryA vairAyante nirantaram // 11 // api cAtra manaHkhedabahule kA sukhaasikaa| manaso niti saukhyam uzantIha vicakSaNAH // 11 // rAjye na sukhalezo'pi durante duritAvahe / sarvataH zaGakamAnasya pratyutAnAsukhaM5 mahat // 120 // tato rAjyamidaM heyamapathyamiva bheSajam / upAdeyaM tu vidvadbhistapaH pathyamivAzanam // 121 // iti prAgeva nividyA rAjya bhogaM tyajet sudhIH / tathA tyaktumazakto'nte tyajed rAjyaparicchadam // 122 // kAlajJAnibhirAdiSTe nirNIte svayameva vA / jIvitAnte tanu tyAgamati dadhyAdataH sudhIH // 123 // tyAgo hi paramo dharmastyAga eva paraM tapaH / tyAgAdiha yazolAbhaH paratrAbhyudayo mahAn // 124 // matveti tanumAhAraM rAjyaM ca saparicchadam / tyajedAyatana" puNye pUjAvidhipurassaram // 12 // honevAlI rakSA to vidvAn puruSoMko vidita hI hai // 114 // isaliye aba paraloka sambandhI apAyoMse honevAlI rakSAkI vidhi kahate haiM / paraloka sambandhI apAyoMse rakSA dharmake dvArA hI ho sakatI hai kyoMki dharma hI samasta ApattiyoMkA pratikAra hai-unase bacanekA upAya hai // 115 // dharma hI apAyoMse rakSA karatA hai, dharma hI manacAhA phala denevAlA hai, dharma hI paraloka meM kalyANa karanevAlA hai aura dharmase hI isa lokameM Ananda prApta hotA hai / / 116 / / isaliye dharmameM ekacitta hokara bhaviSyat kAlameM AnevAlI vipattiyoMkA pratikAra karanA cAhiye kyoMki aisA karanese hI AtmAkI dUsare bhavameM vipattise rakSA ho sakatI hai // 117 // jisa rAjyake liye putra tathA sage bhAI Adi bhI nirantara zatrutA kiyA karate haiM aura jisameM bahuta apAya haiM aisA yaha rAjya buddhimAn puruSoMko avazya hI chor3a denA cAhiye // 118 // eka bAta yaha bhI hai ki jisameM mAnasika khedakI bahulatA hai aise isa rAjya meM sukhapUrvaka kaise rahA jA sakatA hai kyoMki isa saMsArameM paNDitajana manakI nirAkulatAko hI sukha kahate haiM // 119 // jisakA anta acchA nahIM hai aura jisameM nirantara pApa utpanna hote rahate haiM aise isa rAjyameM sukhakA leza bhI nahIM hai balki saba orase zaMkita rahanevAle puruSako isa rAjya meM bar3A bhArI daHkha banA rahatA hai // 120 // isaliye vidvAn puruSoMko apathya auSadhike samAna isa rAjyakA tyAga kara denA cAhiye aura pathya bhojanake samAna tapa grahaNa karanA cAhiye / / 121 / / isa taraha buddhimAn puruSako cAhiye ki vaha rAjyake viSayameM pahalese hI virakta hokara bhogopabhogakA tyAga kara de, yadi vaha isa prakAra tyAga karane ke liye samartha na ho to kamase kama anta samaya use rAjyake ADambarakA avazya hI tyAga kara denA cAhiye / / 122 / / isaliye yadi kAla ko jAnanevAlA nimittajJAnI apane jIvanakA anta samaya batalA de athavA apane Apa hI usakA nirNaya ho jAve to buddhimAn kSatriyako cAhiye ki vaha usa samayase zarIra parityAgakI buddhi dhAraNa kare arthAt llekhanA dhAraNa karane meM baddhi lagAve // 123 // kyoMki tyAga hI parama dharma hai, tyAga hI parama tapa hai, tyAgase hI isa lokameM kIrtikI prApti hotI hai aura tyAgase hI paralokameM mahAn aizvarya prApta hotA hai // 124 // aisA mAnakara kSatriyako kisI pavitra sthAnameM rahakara pUjA AdikI vidhi karake zarIra AhAra aura camara chatra Adi upakaraNoMse sahita rAjyakA parityAga kara denA 4 sukhaasthtaa| 1 ata a0, sa0, ma0, la0 / 2ekodare jaataa| 5 punaH kimiti ceta / 6 vairAgyaparo bhuutvaa| 7 aavaase| 3 vairaM kurvnti| 8 pavitre / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 mahApurANam gurusAkSi tathA tyaktadehAhArasya tasya vai| parISahajayAyattA siddhiriSTA mahAtmanaH // 126 // tato dhyAyedana prekSAH kRtI jata parISahAna / vinA'nuprekSaNazcittasamAdhAnaM hi durlabham // 127 // 'prAggabhAvitamevAhaM bhAvayAmi na bhAvitam / bhAvayAmIti bhAvena bhAvayettattvabhAvanAm // 128 // samutsRjedanAtmIyaM zarIrAdiparigraham / AtmIyaM tu svasAkuryAd ratnatrayamanuttaram // 126 // manovyAparakSArtha dhyAyanniti sa dhordhiiH| prANAn visarjayedante saMsmaran parameSThinAm // 130 // tathA vijitaprANaH praNidhAnaparAyaNaH' / zithilIkRtya karmANi zubhAM gatimathAznute // 131 // tasminneva bhave zaktaH kRtvA karmaparikSayam / siddhimApnotyazaktastu tridivAgramavApnuyAt // 132 / / tatazcyutaH pariprAptamAnuSyaH paramaM tapaH / kRtvAnte niti yAti nirdU tAkhilabandhanaH // 133 // kSatriyo yastvanAtmajJaH kuryAnAtmAnupAlanam / viSazastrAdibhistasya durmatidha vabhAvinI // 134 // duma'tazca durante'smin avAvarte duruttre| patitvA'tra duHkhAnAM durgatau bhAjanaM bhavet // 13 // tato matimatA''ttIyavinipAtAnurakSaNa / vidhayo'smin mahAyano lokadvayahitAvahe // 136 // kRtAtmarakSaNazcaiva prjaanaamnupaalne| rAjA yatnaM prakurvIta rAjJAM maulo hyayaM guNaH // 137 // cAhiye // 125 // isa prakAra jisane gurukI sAkSIpUrvaka zarIra aura AhArakA tyAga kara diyA hai aise mahAtmA puruSakI iSTasiddhi parISahoMke vijaya karaneke AdhIna hotI hai arthAt jo parISaha sahana karatA hai usIke iSTakI siddhi hotI hai // 126 / / isaliye nipuNa puruSako parISaha jItane ke liye anuprekSAoMkA cintavana karanA cAhiye kyoMki anuprekSAoMke cintavana kiye binA cittakA samAdhAna kaThina hai / / 127 / / jisakA pahale kabhI cintavana nahIM kiyA thA aise samyaktva AdikA cintavana karatA hUM aura jisakA pahale cintavana kiyA thA aise mithyAtva AdikA cintavana nahIM karatA isa prakArake bhAvoMse tattvoMkI bhAvanAoMkAcintavana karanA cAhiye / / 128 // jo atmAke nahIM hai aise zarIra Adi parigrahakA tyAga kara denA cAhiye aura jo AtmA ke haiM aise sarvotkRSTa ratnatrayakA grahaNa karanA cAhiye // 129 // dhIra vIra buddhiko dhAraNa karanevAle puruSako manakI caMcalatA naSTa karane ke liye isa prakAra dhyAna karate hue aura paMcaparameSThiyoM kA smaraNa karate hue Ayuke antameM prANatyAga karanA cAhiye // 130 / / jo puruSa dhyAna meM tatpara rahakara Upara likhe anusAra prANatyAga karatA hai vaha karmoko zithila kara zubha gatiko prApta hotA hai // 131 // jo samartha hai vaha usI bhavameM karmoMkA kSaya kara mokSako prApta hotA hai aura jo asamartha hai vaha svargake agrabhAga arthAt sarvArthasiddhiko prApta hotA hai / / 132 // vaha vahAMse cyuta ho manuSyaparyAya prApta kara aura parama tapazcaraNa kara Ayuke aMta meM samasta karmabaMdhanako naSTa karatA huA nirvANako prApta hotA hai // 133 // AtmAkA svarUpa na jAnanevAlA jo kSatriya apane AtmAkI rakSA nahIM karatA hai usakI viSa, zastra Adise avazya hI apamRtyu hotI hai // 134 // aura apamRtyuse marA huA prANI duHkhadAyI tathA kaThinAIse pAra hone yogya isa saMsArarUpa AvartameM par3akara paralokameM durgatiyoMke duHkhakA pAtra hotA hai / / 135 / / isaliye buddhimAn kSatriyako donoM lokoMmeM hita karanevAle, AtmA ke isa vighnabAdhAoMse rakSA karanemeM mahAprayatna karanA cAhiye / / 136 / / isa prakAra jisane AtmAkI rakSA kI hai aise rAjAko prajAkA pAlana karane meM prayatna karanA cAhiye kyoMki yaha rAjAoMkA maulika guNa hai / / 137 / / 1 samyaktvAdikam / 2 mithyAtvAdikam / 3 mAnasabAdhAyA nAzArtham / 4 ekAgratAM gataH / 5 -mupAznute a0, pa0, sa0, i0, la0, ma0 / 6 prajApAlanayatnaH / Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvicatvAriMzattamaM parva 343 kayaJca pAlanIyAstAH prajAzcettanapaJcataH / duSTara gopAladRSTAntam UrIkRtya vivRNmahe // 138 // gopAlako yathA yatnAd gAH saMrakSatyatandritaH / mApAlazca prayatnena tathA rakSennijAH prajAH // 13 // tadyathA yadi gauH kazcid aparAdhI svgokule| tamaGagacchedanAdyugradaNDa stIbamayojayan // 140 // pAlayedanurUpaNa daNDeneva niyantrayan / yathA gopastathA bhUpaH prajAH svAH pratipAlayat // 14 // tIkSNadaNDo hinapatistotranu jAjAH / tato viraktaprakRti' jayurenamamaH prajAH // 142 // yathA gopAlako maula pazuvarga svagokule / poSayanneva puSTaH syAd gopoSaM prAjyagodhanaH15 // 143 // tathaiSa nupatimaulatantramAtmIyanekataH13 / poSayanpuSTimApnoti sva parasmizca maNDale // 144 // puSTo maulena tantreNa yo hi paarthivkunyjrH| sa jayet pRthivImenAM sAgarAntAmayatnataH // 14 // prabhagnacaraNaM kiJcid godravyaM cet prmaadtH| gopAlastasya sandhAnaM kuryAd bandhAdyupakramaH // 146 // baddhAya ca ta gAvasma datvA dADhayeM niyojayet / upadravAntare'pyevam prAzu kuryAt pratikriyAm // 147 // yathA tathA narendro'pi svabale vaNitaM bhaTam / pratikuryAda15 bhiSagvaryAnniyojyauSadhasampadA // 148 // buDhIkRtasya cAsyoddha" jIvanAdi"pracintayet / satyevaM bhRtyavargo'sya zazvadApnoti nandathum // 146 // usa prajAkA kisa prakAra pAlana karanA cAhiye yadi Apa yaha jAnanA cAhate haiM to hama gvAliyekA sudaDha udAharaNa lakara vistAraka sAtha usakA varNana karate haiM / / 138 // jisa prakAra gvAliyA Alasyarahita hokara bar3e prayatnase apanI gAyoMkI rakSA karatA hai usI prakAra rAjAko bar3e prayatlasa apanI prajAkI rakSA karanI cAhiye // 139 / / Aga isIkA khulAsA karate haiM-yadi apanI gAyoMke samuhameM koI gAya aparAdha karatI hai to vaha gvAliyA use aMgachedana Adi kaThora daNDa nahIM detA huA anurUpa daNDase niyantraNa kara jisa prakAra usakI rakSA karatA hai usI prakAra rAjAko bhI apanI prajAkI rakSA karanI cAhiye // 140-141 // yaha nizcaya hai ki kaThora daNDa denevAlA rAjA apanI prajAko adhika udvigna kara detA hai isaliye prajA aise rAjAko chor3a detI hai tathA maMtrI Adi prakRtijana bhI aise rAjAse virakta ho jAte haiM / / 142 / / jisa prakAra gvAliyA apane gAyoMke samahameM mukhya pazuoM ke samUhakI rakSA karatA huA puSTa arthAt sampattizAlI hotA hai kyoMki gAyoMkI rakSA karake hI yaha manaSya vizAla godhanakA svAmI ho sakatA hai, usI prakAra rAjA bhI apane mukhya vargakI mukhya rUpase rakSA karatA huA apane aura dUsareke rAjyameM puSTiko prApta hotA hai / / 143-144 // jo zreSTha rAjA apane apane mukhya balase puSTa hotA he vaha isa samudrAnta pRthivIko binA kisI yatnake jIta letA hai // 145 // yadi kadAcita pramAdasa kisI gAyakA paira TaTa jAya to gvAliyA use bAMdhanA Adi upAyoMse usa perako jor3atA hai, gAyako bAMdhakara rakhatA hai-baMdhI huI gAyake liye ghAsa detA hai aura usake paira ko majabUta karane meM prayatna karatA hai tathA isI prakAra una pazuoMpara anya upadravoMke Anepara bhI vaha zIghra hI unakA pratikAra karatA hai // 146-147 // jisa prakAra apane Azrita gAyoM kI rakSA karane ke liye gvAliyA prayatna karatA hai usI prakAra rAjAko bhI cAhiye ki vaha apanI senAmeM ghAyala hue yoddhAko uttama vaidyase auSadhirUpa saMpadA dilAkara usakI vipattikA pratikAra kare arthAt usakI rakSA kare // 148 / / aura vaha vIra jaba acchA ho jAve to rAjAko usakI uttama AjIvikA kara denekA vicAra karanA cAhiye kyoMki aisA karanese bhRtyavarga sadA 1 prapaJcanam la0, ma0 / prapaJcate a0, sa0 / 2 samaddham / 3 svIkRtya / 4 anAlasyaH / 5 doSI / 6 saMyojanamakurvan / 7 niyamayan / 8 udvegaM kuryAt / 6 tyaktAnurAgaprajAparivAravantam / 10 gAH poSayantIti gopoSastam / 11 bahugotrajaH / 12 balam / 13 ekasmin sthaane| 14 godhanam / 15 pratikAraM kuryAt / 16 vaidyazreSThAt / 17 adhikam / 18 jIvitAdivam / 16 Anandam / Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 mahApurANam yathaiva khalu gopAlo sandhyasthicalane gavAm / tadasthi sthApayan prAgvat kuryAda dyogyAM pratikriyAm // 150 // tayA na po'pi saGagrAme bhatyamukhya vyasau' sati / tatpade putramevAsya bhrAtaraM vA niyojayet // 151 // sati caivaM kRtajJo'yaM nRpa ityanuraktatAm / upaiti bhRtyavargo'smin bhavecca dha vayodhanaH // 152 // yayA khalvapi gopAlaH kRmidaSTe gavAGagaNa / tadyogyamauSadhaM datvA karotyasya pratikriyAm // 153 // tathaiva pRthivIpAlo durvidha svAnujIvinam / vimanaskaM viditvanaM saucittye sanniyojayet // 154 // virakto hyAnujIvI syAd alabdhocitajIvana prabhovimAna nAccaivaM tasmAnanam virukSayet // 15 // etaddaurgatyaM vraNasthAnakRmisambhavasannibhama / viditvA tatpratIkAram Azu kuryAdvizAmpatiH // 156 // bahunApi na dattana saucityamatujIvinAma / ucitAta svAmisanmAnAd yatheSAM jAyate dhRtiH // 157 // gopAlako yathA yUthe sva mahotaM bharakSamam / jJAtvAsya nasyakarmAdi vidadhyAd gAtrapuSTaye // 15 // tathA nRpo'pi sainya sve yoddhAraM bhaTasattamam / jJAtvanaM jIvanaM prAjyaM datvA sammAnayat kRtI // 15 // kRtApadAnaM tadyogyaH satkAraiH prINayana prbhuH| na mucyate'nuraktaiH svaiH anujIvibhiranvaham // 160 // yathA ca gopo goyUthaM kaNTakopalavajite / zItAtapAdibAdhAbhiH ujjhite cArayan" vane // 161 // Anandako prApta hote rahate haiM-saMtuSTa bane rahate haiM // 149 // jisa prakAra gvAliyA saMdhisthAna se gAyoMkI haDDIke vicalita ho jAnepara usa haDDIko vahIM paiThAlatA huA usakA yogya pratikAra karatA hai usI prakAra rAjAko bhI yuddhameM kisI mukhya bhRtyake mara jAnepara usake padapara usake pUtra athavA bhAIko niyakta karanA cAhiye // 150-15 // aisA karanese bhatya loga 'yaha rAjA bar3A kRtajJa hai' aisA mAnakara usapara anurAga karane lageMge aura avasara par3anepara nirantara yuddha karanevAle bana jAyeMge // 152 // kadAcit gAyoMke samuhako koI kIr3A kATa letA hai to jisa prakAra gvAliyA yogya auSadhi dekara usakA pratikAra karatA hai usI prakAra rAjAko bhI cAhiye ki vaha apane sevakako daridra athavA khedakhinna jAnakara usake cittako saMtuSTa kare // 153-154 / / kyoMki jisa sevakako ucita AjIvikA prApta nahIM hai vaha apane svAmI ke isa prakArake apamAnase virakta ho jAyagA isaliye rAjAko cAhiye ki vaha kabhI apane sevakako virakta na kre| // 155 / / sevakakI daridratAko ghAvake sthAnameM kIr3e utpanna honeke nakara rAjAko zIghra hI usakA pratikAra karanA cAhiye // 156 / / sevakoMko apane svAmIse ucita sanmAna pAkara jaisA saMtoSa hotA hai vaisA saMtoSa bahuta dhana denepara bhI nahIM hotA hai // 157 / / jisa prakAra gvAlA apane pazuoMke jhuNDameM kisI bar3e bailako adhika bhAra dhAraNa karane meM samartha jAnakara usake zarIrakI puSTike liye nasya karma Adi karatA hai arthAt usakI nAkameM tela DAlatA hai aura use khalI Adi khilAtA hai usI prakAra catura rAjAko bhI cAhiye ki vaha apanI senAmeM kisI yoddhAko atyanta uttama jAnakara use acchI AjIvikA dekara sanmAnita kare / / 158-159 / / jo rAjA apanA parAkrama prakaTa karanevAle vIra puruSako usake yogya satkAroMse saMtuSTa rakhatA hai usake bhRtya usapara sadA anurakta rahate haiM aura kabhI bhI usakA sAtha nahIM chor3ate haiM // 160 // jisa prakAra gvAlA apane pazaoMke samahako kAMTe aura pattharoM se rahita tathA zIta aura garamI AdikI bAdhAse zUnya vanameM carAtA huA bar3e prayatnase usakA 1 vigataprANe / 2 nape / 3 yoddhA / yuddhakArItyarthaH / 4 daridram / 5 nijabhRtyam / 6 zobhanacittatve / 7virkto'syaanujiivii| 8 jIvita / 6 avamAnanAt / 10 karkazaM na kuryAt / sneharahitamityarthaH / 11 vimanaskatvam / 12 mahAntamanaDvAham / 13 kRtaparAkramam / 14 bhakSaNaM kArayan / Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNa tasyAhAmukam (nagaNanava prajAnAM dvicatvAriMzattamaM parva poSayatyativalena tathA bhuupo'pyviplye| deza svAna gataM lokaM sthaapyitvaa'bhirksstu||162|| rAjyAdi'parivarteSu jano'yaM pIDayate'nyathA / cauraiDamirakaranyairapi prtyntnaaykaiH||163|| "prasahya ca tayAbhUtAna vRtticchedena yojayet / kaNTakoddharaNenaiva prajAnAM kSemadhAraNam // 164 // yathaiva gopaH saMjAtaM vatsaM mAtrAsahAmukam (ngm)| dinamekamavasthApya tato'nyedyuIyAdhIH // 16 // vidhAya caraNa tasya zanairbandhanasanidhim / nAbhinAla punargarbhanAle nApAsya ytntH||166|| jantusambhavazaGkAyAM pratIkAraM vidhAya ca / kSIropayogadAnAdyairvarddhayet prativAsaram // 167 // bhUpo'pyevamupAsannaM vRttaye svamupAsitum / yathA'nurUpaH sammAnaH svIkuryAdanujIvinam // 16 // svIkRtasya ca tasyoddhajIvanAdipracintayA / yogakSemaM prayujIta kRtaklezasya sAvaram // 16 // yathaiva khalu gopAlaH pazUn ketuM samudyataH / kSIrAvalokanAyestAn parIkSya guNavattamAn // 170 // koNAti zakunAdInAm avadhAraNatatparaH / kulaputrAnapo'pyevaM koNIyAt suparIkSitAn // 171 // kotAMzca vRttimUlyena tAna yathAvasaraM prbhH| kRtyaSu viniyaJjIta bhUtyaiH sAdhyaM phalaM hi tat // 172 // "yadvacca pratibhUH kazcid yo kraya pratigRhyate / balavAn pratibhUstadvagrAhyo bhRtyopasaGagrahe // 173 // "yAmamAtrAvaziSTAyAM rAtrAvutthAya ytltH| "cArayitvocite deze gAH prabhUtatRNodake // 174 // poSaNa karatA hai usI prakAra rAjAko bhI apane sevaka logoMko kisI upadravahIna sthAnameM rakhakara unakI rakSA karanI cAhiye // 161-162 / / yadi vaha aisA nahIM karegA to rAjya AdikA parivartana honepara cora, DAka tathA samIpavartI anya rAjA loga usake ina sevakoMko pIr3A dene lageMge / / 163 / / rAjAko cAhiye ki vaha aise cora DAka AdikI AjIvikA jabarana naSTa kara de kyoMki kAMToMko dUra kara denese hI prajAkA kalyANa ho sakatA hai // 164 / / jisa prakAra gvAlA hAlake utpanna hue bacceko eka dina taka mAtAke sAtha rakhatA hai, dUsare dina dayAbuddhise mukta ho usake paira meM dhIrese rassI bAMdhakara khaMTIse bAMdhatA hai, usakI jarAyu tathA nAbhike nAlako r3e yatnase dUra karatA hai, kIr3e utpanna honekI zaMkA hone para usakA pratIkAra karatA hai, aura dUdha pilAnA Adi upAyoMse use pratidina baDhAtA hai / / 165-167 / / usI prakAra rAjAko bhI cAhiye ki vaha AjIvikAke artha apanI sevA karane ke liye Aye hue sevakako usake yogya Adara sanmAnase svIkRta kare aura jinheM svIkRta kara liyA hai tathA jo apane liye kleza sahana karate haiM aise una sevakoMkI prazasta AjIvikA AdikA vicAra kara unake sAtha yoga aura kSemakA prayoga karanA cAhiye arthAt jo vastu unake pAsa nahIM hai vaha unheM denI cAhiye aura jo vastu unake pAsa hai usakI rakSA karanI cAhiye // 168-169 / jisa prakAra zakuna Adi ke nizcaya karanemeM tatpara rahanevAlA gvAlA jaba pazuoMko kharIdane ke liye taiyAra hotA hai taba vaha dUdha dekhanA Adi upAyoMse parIkSA kara unameMse atyanta guNI pazuoMko kharIdatA hai usI prakAra rAjAko bhI parIkSA kiye hue uccakulIna putroMko kharIdanA cAhiye / / 170-171 / / aura AjIvikAke mUlyase kharIde hue una sevakoMko samayAnusAra yogya kArya meM lagA denA cAhiye kyoMki vaha kAryarUpI phala sevakoMke dvArA hI siddha kiyA jA sakatA hai // 172 // jisa prakAra pazuoMke kharIdane meM kisIko jAminadAra banAyA jAtA hai usI prakAra sevakoMkA saMgraha karane meM bhI kisI balavAn puruSako jAminadAra banAnA cAhiye / / 173 / / jisa prakAra gvAlA rAtrike 1 mUlabalam / 2-rakSayet la0, m0| 3 parivarte'sya la0, ma0 / rAjyAdi muktvA raajyaantrpraaptissu| 4 arakSaNaprakAreNa / 5 ghATIkAraiH yuddhakAribhirvA / 6 mlecchanAyakaiH / 7 haThAtkAreNa / 8 vatsasya / 6 jraayunaa| 10 jiivnaay| 11 sevAM krtum| 12 krayaNAya / 13 atizayena guNavataH / 14 kaaryessu| 15 yathaiva la0, ma0 / 16 dharakaH / 17 prhr| 18 bhakSayitvA / 44 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam prAtastarAmathAnIya vatsapItAvaziSTakam / payo dogdhi yathA gopo navanItAdilipsayA // 17 // tathA bhUpo'pyatandrAlubhaktaprAmeSu kArayet / kRSi karmAntikarbojapradAnAdyairupakramaH // 176 // deze'pi kArayet kRtsne kRSi smykkRssiiblH| dhAnyAnAM saGgrahArya ca nyAyyamaMzaM tato haret // 177 // satyavaM puSTatantraH syAd bhANDAgAradisampadA / puSTo dezazca tasyaivaM syAd dhAnyarAzitambhavaH // 178 / / svadeza vAkSaramlecchAn prajAbAdhAvidhAyinaH / kulazuddhipradAnAdyaH svasAkuryAdupakramaH // 17 // vikriyAM na bhajantyete prabhuNA kRtstkiyaaH| prabhoralabdhasammAnA vikriyante hi te'nvaham // 18 // ye keciccAkSaramlecchAH svadeze prcrissnnvH| te'pi karSakasAmAnyaM kartavyAH karadA nRpH||181|| tAprAhurakSAramlecchA ye'mI vedopajIvinaHmadharmAkSarasampATharlokavyAmohakAriNaH // 182 // yato'kSarakRtaM garvam 'avidyAbalatastake / vahantyato'kSaramlecchAH pApasUtropajIvinaH // 183 // mlecchAcAro hi hiMsAyAM ratirmAsAzane'pi ca / balAtparasvaharaNaM nidbhutatvamiti smRtam // 184 // so'styamISAM ca ydvedshaastraarymdhmdvijaaH| tAdRzaMra bahamanyante jAtivAdAvalepataH // 18 // prajAsAmAnyataSAM matA vA syaannisskRsstttaa| tato"na mAnyatA'styeSAM dvijA mAnyAH syuraahtaaH||186|| praharamAtra zeSa rahanepara uThakara jahAM bahutasA ghAsa aura pAnI hotA hai aise kisI yogya sthAnameM gAyoMko bar3e prayatnase carAtA hai tathA bar3e sabere hI vApisa lAkara bachar3eke pInese bAkI bace hue dUdhako makkhana Adi prApta karanekI icchAse duha letA hai usI prakAra rAjAko bhI Alasyarahita hokara apane AdhIna grAmoMmeM bIja denA Adi sAdhanoM dvArA kisAnoMse khetI karAnA cAhiye // 174-176 // rAjAko cAhiye ki vaha apane samasta dezameM kisAnoM dvArA bhalI bhAMti khetI karAve aura dhAnyakA saMgraha karane ke liye unase nyAyapUrNa ucita aMza leve / / 177 // aisA honese usake bhAMDAra AdimeM bahuta sI sampatti ikaTThI ho jAvegI aura usase usakA bala bar3ha jAvegA tathA saMtuSTa karanevAle una dhAnyoMse usakA deza bhI puSTa athavA samRddhizAlI ho jAvegA / / 178 // apane Azrita sthAnoMmeM prajAko duHkha denevAle jo akSaramleccha arthAt veda se AjIvikA karanevAle hoM unheM kulazuddhi pradAna karanA Adi upAyoMse apane AdhIna karanA cAhiye // 179 // apane rAjAse satkAra pAkara ve akSaramleccha phira upadrava nahIM kreNge| yadi rAjAoMse unheM sanmAna prApta nahIM hogA to ve pratidina kucha na kucha upadrava karate hI raheMge // 180 // aura jo kitane hI akSaramleccha apane hI dezameM saMcAra karate hoM unase bhI rAjAoM nya kisAnoMkI taraha kara avazya lenA cAhiye // 18 // jo veda paDhakara apanI AjIvikA karate haiM aura adharma karanevAle akSaroMke pAThase logoMko ThagA karate haiM unheM akSaramleccha kahate haiM // 182 // cUMki ve ajJAnake balase akSaroM dvArA utpanna hue ahaMkArako dhAraNa karate haiM isaliye pApasUtroMse AjIvikA karanevAle ve akSaramleccha kahalAte haiM // 183 // hiMsA aura mAMsa khAne meM prema karanA, balapUrvaka dUsarekA dhana haraNa karanA aura dhUrtatA karanA (svecchAcAra karanA) yahI mlecchoMkA AcAra mAnA gayA hai // 184 // cUMki yaha saba AcaraNa inameM haiM aura jAtike abhimAnase ye nIca dvija hiMsA Adiko prarUpita karanevAle veda zAstrake arthako bahuta kucha mAnate haiM isaliye inheM sAmAnya prajAke samAna hI mAnanA cAhiye athavA usase bhI kucha nikRSTa mAnanA cAhiye / ina saba kAraNoMse inakI kucha bhI mAnyatA nahIM raha jAtI ...1 aarmbhgraamessvityrthH| 2 kRSIbalabhRtyaH / 3 kRSIbalebhyaH / 4 svIkuryAt / 5 tRptikaraiH / 6 pradeza a0, sa0, la0ma0 / 7 kRSIbalasAmAnyaM yathA bhavati tthaa| 8 ajJAnabalAt / 6 kutsitAste / 10 yat kaarnnaat| 11 hiMsanAdiprakAram / 12 gtH| 13 prajAsAmAnyatvameva / 14 prajAbhyaH / Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvicatvAriMzattasaM parva 347 vayaM nistArakA devabrAhmaNA loksmmtaaH| dhAnyabhAgamato rAje na bana iti jenmatam // 17 // vaiziSTapaM kiDakRtaM zeSavarNabhyo bhavatAmiha / na jAtimAtrA vaiziSTyaM jaatibhedaaprtiititH||16|| guNato'pi na vaiziSTayam asti vo nAmadhArakAH / vRtino brAhmaNA jainA ye ta eva guNAdhikAH // 18 // nivaMtA nirnamaskArA nighuNAH pshudhaatinH| mlecchAcAraparA yUyaM na sthAne' ghaamikaa.dvijaaH||10|| tasmAdante kuru mlecchA iva te'mI mahIbhujAm / prajAsAmAnyadhAnyAMzadAnAdyaravizeSitAH // 161 // . kimatra bahunoktena jainAnmuktvA dvijottamAn / nAnye mAnyA narendrANAM prajAsAmAnyajIvikAH // 192 // anyacca goSanaM gopo vyAghacorAyapakramAt / yathA rakSatyatandrAluH bhUpo'pyevaM nijAH prjaaH||19|| yathA ca gokulaM gominyAyAte sNdivRkssyaa| sopacAramupetyenaM toSayed dhanasampadA // 164 // bhUpo'pyevaM balI kazcit svarASTraM yadyabhivet / tavA vRddhaH samAlocya sandadhyAt paNabandhataH // 19 // janakSayAya saGagrAmo bahapAyo duruttrH| tasmAdupapradAnAdyaH sandhayo'ribalAdhikaH // 166 // iti gopAladRSTAntam UrIkRtya narezvaraH / prajAnAM pAlane yatnaM vidadhyAnayavartmanA // 16 // hai, jo dvija arahanta bhagavAnke bhakta haiM vahI mAnya gine jAte haiM // 185-186 // "hama hI logoMko saMsAra-sAgarase tAranevAle haiM, hama hI deva-brAhmaNa haiM aura hama hI lokasammata haiM arthAt sabhI loga hama hI ko mAnate haiM isaliye hama rAjAko dhAnyakA ucita aMza nahIM dete" isa prakAra yadi ve dvija kaheM to unase pUchanA cAhiye ki Apa logoMmeM anya varNavAloMse vizeSatA kyoM hai ? kadAcita yaha kaho ki hama jAtikI apekSA viziSTa haiM to ApakA yaha kahana nahIM hai kyoMki jAtikI apekSA viziSTatA anubhavameM nahIM AtI hai, kadAcit yaha kaho ki guNakI apekSA viziSTatA hai so yaha bhI ThIka nahIM hai kyoMki Apa loga kevala nAmake dhAraNa karanevAle ho, jo vratoMko dhAraNa karanevAle jaina brAhmaNa haiM ve hI guNoMse adhika haiN| Apa loga vratarahita, namaskAra karaneke ayogya, dayAhIna, pazuoMkA ghAta karanevAle aura mlecchoMke AcaraNa karane meM tatpara ho isaliye Apa loga dharmAtmA dvija nahIM ho sakate / ina saba kAraNoM se rAjAoMko cAhiye ki ve ina dvijoMko mlecchoMke samAna samajhe aura unase sAmAnya prajAkI taraha hI dhAnyakA yogya aMza grahaNa kreN| athavA isa viSayameM adhika kahanese kyA lAbha hai ? jainadharmako dhAraNa karanevAle uttama dvijoMko chor3akara prajAke samAna AjIvikA karanevAle anya dvija rAjAoMke pUjya nahIM haiM // 187-192 // jisa prakAra gvAlA Alasyarahita hokara apane godhanakI vyAghra cora Adi upadravoMse rakSA karatA hai usI prakAra rAjAko bhI apanI prajAkI rakSA karanI cAhiye // 193 // jisa prakAra gvAlA una pazuoMke dekhane kI icchAse rAjAke Anepara bheMTa lekara usake samIpa jAtA hai. aura dhana sampadAke dvArA use saMtuSTa karatA hai usI prakAra yadi koI balavAn rAjA apane rAjyake sanmukha Ave to vRddha logoMke sAtha vicArakara use kucha dekara usake sAtha sandhi kara lenA caahiye| cUMki yuddha bahutase logoMke vinAzakA kAraNa hai, usameM bahuta sI.hAniyAM hotI haiM aura usakA bhaviSya bhI burA hotA hai ataH kucha dekara balavAn zatruke sAtha sandhi kara lenA hI ThIka hai // 194-196 / / isa prakAra rAjAko gvAlAkA dRSTAnta svIkAra kara nIti 1 na bhavatha / 2 -dyupadravAt la0, ma0, 10 / 3 gomatI / gomAn gomItyabhidhAnAt / gomatyA- ma0, la0, pa0 / 4 kSIratAdivikrayAjjAtadhanasamRddhyA / 5 abhigacchet / 6 sandhAnaM kuryAt / 7 miSkapradAnAdityarthaH / 8 ucitavastuvAhanapradAnAdyaiH / 6 sandhi kartu yogyH| 10 kuryAt / Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 mahApurANam prajAnapAlanaM proktaM pArthivasya jitaatmnH| samaJjasastvamadhunA vakSyAmastadguNAntaram // 16 // rAjA cittaM samAdhAya yatkaryAda duSTanigraham / ziSTAnupAlanaM caiva tatsAmaJjasyamucyate // 16 // dviSantamathavA putraM nigunnigrahocitam / apakSapatito duSTam iSTaM cecchannanAgasam // 20 // madhyasthavRttirevaM yaH samadarzI smnyjsH| samaJjasatvaM taDAvaH' prajAsvaviSamekSitA // 201 // guNenatena ziSTAnAM pAlanaM nyAyajIvinAm / duSTAnAM nigrahaM caiva nupaH kuryAt kRtAgasAm // 202 // duSTA hiMsAdidoSeSu niratAH paapkaarinnH| ziSTAstu zAntizaucAviguNadharmaparA narAH // 203 // itthaM manuH sakalacakrabhUdAdirAjaH tAn kSatriyAn niyamayan pathi suprnniite| uccAvacairgurumatarucitairvacobhiH zAsti sma vRttamakhilaM pRthivIzvarANAm // 204 // ityuccabharatezinAnukathitaM sarvoyamurvIzvarAH5 mAtraM dharmamanuprapadya muditAH svAM vRttimanvayaH / yogakSemapatheSu teSu sahitAH sarve ca varNAzramAH sve sve vartmani susthitA dhRtimadhurdharmotsavaH pratyaham // 20 // mArgase prajAkA pAlana karane meM prayatna karanA cAhiye // 197 / / isa prakAra indriyoMko jItanevAle rAjAkA prajApAlana nAmakA guNa kahA / aba samaMjasatva nAmakA anya guNa kahate haiM // 198 // rAjA apane cittakA samAdhAna kara jo duSTa puruSoMkA nigraha aura ziSTa puruSoMkA pAlana karatA hai vahI usakA samaMjasatva guNa kahalAtA hai // 199 / / jo rAjA nigraha karane yogya zatru athavA putra donoMkA nigraha karatA hai, jise kisIkA pakSapAta nahIM hai, jo duSTa aura mitra, sabhI ko niraparAdha banAnekI icchA karatA hai aura isa prakAra madhyastha rahakara jo sabapara samAna dRSTi rakhatA hai vaha samaMjasa kahalAtA hai tathA prajAoMko viSama dRSTise nahIM dekhanA arthAt sabapara samAna dRSTi rakhanA hI rAjAkA samaMjasatva guNa hai // 200-201 // isa samaMjasatva guNase hI rAjAko nyAyapUrvaka AjIvikA karanevAle ziSTa puruSoMkA pAlana aura aparAdha karanevAle duSTa puruSoMkA nigraha karanA cAhiye // 202 // jo puruSa hiMsA Adi doSoMmeM tatpara rahakara pApa karate haiM ve duSTa kahalAte haiM aura jo kSamA, saMtoSa Adi guNoMke dvArA dharma dhAraNa karanameM tatpara rahate haiM ve ziSTa kahalAte haiM // 203 // isa prakAra solahaveM manu tathA samasta cakravatiyoMmeM prathama rAjA mahArAja bharatane una kSatriyoMko bhagavatpraNIta mArgameM niyukta karate hue, apane pitA zrI vRSabhadevako iSTa UMce nIce yogya vacanoMse rAjAoMke samasta AcArakA upadeza diyA // 204 // isa prakAra bharatezvarane jisakA acchI taraha pratipAdana kiyA hai aise sabakA hita karanevAle, kSatriyoMke utkRSTa dharmako svIkAra kara saba rAjA loga prasanna ho apane apane AcaraNoMkA pAlana karane lage aura una rAjAoMke yoga (navIna vastukI prApti) tathA kSema (prApta huI vastuko rakSA) meM pravRtta rahanepara apanA hita cAhanevAle saba varNAzramoMke loga apane apane / 1 pakSapAtarahitaH / 2 apraadhrhitm| 3 samaJjasatvasabhAvaH a0, 10, sa0, la0, ma0 / 14 suSTha prokte / 5 sarvebhyo hitm| 6 anujgmuH| 'R gatau luGi / hvAditvAt zapaH zlupi dvirbhAve, , arjusiti uttaraRkArasya akArAdeze, pUrvaRkArasya itve, punaryAdeze'pi ca kRte, 'eyaruH' iti siddhiH / 7 UrvIzvareSu / 8 hitena sahitAH / Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvicatvAriMzattama parva jAtikSatriyavattajitataraM ratnatrayAviSkRtaM tIrthakSatriyavRttamapyanujagau yaccakriNAmapraNIH / tatsarva magadhAdhipAya bhagavAn vAcaspatigautamo ravyAcakhyAvakhilArthatattvaviSayAM jainI zruti khyApayan // 206 // vandArorbharatAdhipasya jagatAM bhartuH kramau vedhasaH tasyAnusmarato guNAn praNamatastaM devamAdyaM jinama / tasyaivopaciti' surAsuragurorbhaktyA muhustanvataH kAlo'nalpataraH sukhAd vyatigato nityotsavaiH smbhuutH||207|| jainImijyAM vitanvanniyatamanudinaM zrINayannathisArtha zazvadvizvambharazaravanitalasanmaulibhiH sevymaanH| mAM kRtsnAmApayodharapi ca himavataH pAlayannissapatnAM ramyaH svecchAvinodainiraviza dadhirADa bhogasAraM dshaaddgm||208|| ityArSe bhagavajjinasenAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaGagrahe bharatarAjavarNAzramasthitipratipAdanaM nAma dvicatvAriMzattama parva // 42 // * mArgameM sthira rahakara pratidina dharmotsava karate hue saMtoSa dhAraNa karane lage // 205 / / cakravatiyoMmeM agresara mahArAja bharatane jo atyanta utkRSTa jAtikSatriyoMkA caritra tathA ratnatraya se prakaTa huA tIrthakSatriyoMkA caritra kahA thA vaha saba, samasta padArthoM ke svarUpako viSaya karanevAle jaina zAstroMko prakaTa karate hue vAcaspati (zrutakevalI) bhagavAn gautama gaNadharane magadha dezake adhipati zreNikake liye nirUpaNa kiyA // 206 / / tInoM lokoMke svAmI bhagavAn vRSabhadevake caraNoMkI vandanA karanevAle, unhIM parabrahmake guNoMkA smaraNa karanevAle, unhIM prathama jinendradevako namaskAra karanevAle aura sura tathA asuroMke guru unhIM bhagavAn vRSabhadevakI bhaktipUrvaka bAra bAra pUjA karanevAle bharatezvarakA nirantara honevAle utsavoMse bharA huA bhArI samaya sukhase vyatIta ho gayA // 207 // jo niyamita rUpase pratidina jinendra bhagavAn kI pUjA karatA hai, jo pratidina yAcakoMke samUhako saMtuSTa karatA hai, pRthivIpara jhuke hue mukuToM se suzobhita honevAle rAjA loga jisakI nirantara sevA karate haiM aura jo himavAn parvatase lekara samudraparyantakI zatrurahita samasta pRthivIkA pAlana karatA hai aisA vaha samrAT bharata apanI icchAnusAra krIr3AoMke dvArA daza prakArake uttama bhogoMkA upabhoga karatA thA // 208 // isa prakAra bhagavajjinasenAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANasaMgrahake hindI bhASAnuvAdameM bharatarAjakI varNAzramakI rItikA pratipAdana karanevAlA bayAlIsavAM parva samApta huA // 42 // 1uvAca / 2 prakaTIkurvan / 3 pUjAm / 4 vyatikrAntaH / 5 sampoSitaH / 6 samudrAdArabhya himava. tparyantam / 7 anvabhUt / 8 divyapuraratnanidhisenAbhAjanazayanAzanavAhananATyAdInI dazAGgAni yasya sa tam / *la0 ma0 i0pa0 pustakeSu nimnAMkita: pATho'dhiko dRzyate / ta0 ba0 a0 sa0 pustakeSveSa pATho na dRshyte| Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 mahApurANam CIT vRSabhAya namo'zeSasthitiprabhavahetave / trikAlagocarAnantaprameyAkrAntamUrtaye // 1 // namaH sakalakalyANapathanirmANahetave / AdidevAya saMsArasAgarottArasetave // 2 // jayanti jitamRtyavo vipulavIryabhAjo jinA jagatpramadahetavo vipadamandakandacchidaH / / surAsurazirasphuritarAgaratnAvalIvilambikiraNotkarAruriNatacArupAdadvayAH ||3|| kRtirmahAkaverbhagavataH zrIjinasenAcAryasyeti / dharmotra muktipadamatra kavitvamatra tIrthezinazcaritamatra mahApurANe / yadvA kavIndrajinasenamukhAravindaniryadvacAMsi na haranti manAMsi keSAm // 4 // ityArSe bhagavajjinasenAcAryapraNIte mahApurANe AdyaM khaNDaM samAptimagamat // jo samasta maryAdAkI utpattike kAraNa haiM aura jinakI kevalajJAnarUpI mUrti trikAla viSayaka ananta padArthoMse vyApta hai una vRSabhadevake liye namaskAra ho // 1 // jo saba kalyANoM mArgakI racanAmeM kAraNa haiM aura jo saMsArarUpI samudrase pAra karaneke liye pulake samAna haiM aise prathama tIrthaMkara bhagavAn vRSabhadevako namaskAra ho || 2 || jinhoMne mRtyuko jIta liyA hai, jo ananta balako dhAraNa karanevAle haiN| jo jagat ke Anandake kAraNa haiM, jo vipattiyoMkI bahuta bhArI jar3a ko kATanevAle haiM, aura sura tathA asuroMke mastakapara camakate hue padmarAgamaNiyoM kI paMkti se nikalatI huI kiraNoMke samUhase jinake donoM sundara caraNakamala kucha kucha lAla ho rahe haiM aise jinendradeva sadA jayavanta hoM // 3 // ( isa prakAra mahAkavi bhagavAn jinasenAcAryakI kRti samApta huI ) isa mahApurANa meM dharmakA nirUpaNa hai, mokSa pada athavA mokSamArgakA kathana hai, uttama kavitA hai aura tIrtha kara bhagavAnkA carita hai athavA isa prakAra samajhanA cAhiye ki kaviyoM meM zreSTha zrI jinasenake mukhakamalase nikale hue vacana kisake manako haraNa nahIM karate haiM ? // 4 // ( isa prakAra bhagavajjinasenAcAryapraNIta mahApurANakA prathama khaNDa samApta huA ) Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam [uttarakhaNDam] tricatvAriMzattama parva zriyaM tanotu sa zrImAn vRSabho vRssbhdhvjH| yasyaikasya gatermuktemArgazcitraM mahAnabhUt // 1 // vikrama karmacakrasya yshkaabhycitkrmH| "prAkramya dharmacakraNa cake trailokyacakritAm // 2 // yo'smiMzcaturthakAlAdau dinAdau vA divAkaraH / jagadudyotayAmAsa prodgcchdvaaggbhstibhiH||3|| naSTamaSTAdazAmbhodhikoTIkoToSa kAlayoH / nirvANamArga nidizya yena siddhAzca ddhitAH // 4 // toryakRtsu svataH prAgyo nAmAdAnaparAbhavaH / yamasminaspRzannAsau svasUnumiva cakriSu // 5 // yena prakAzite muktergis"sminnapareSu tat / prakAzita prakAzoktavaiyayaM tIrthakRtsvabhUt // 6 // athAnantara, jinakI dhvajAmeM vRSabhakA cihna hai aura sabase bar3A Azcarya yaha hai ki jina ekake jAnese hI bahuta bar3A mokSakA mArga bana gayA aise antaraGga bahiraGga lakSmIko dhAraNa karanevAle zrI vRSabhadeva sabakA kalyANa kareM // 1 // jinake caraNakamalakI indra svayaM pUjA karatA hai aura jinhoMne dharmacakrake dvArA karmasamUhake parAkramapara AkramaNakara tInoM lokoMkA cakravartIpanA prApta kiyA hai // 2 // dinake prArambhameM sUryakI taraha isa caturthakAlake prArambhameM udaya hokara jinhoMne phailatI huI apanI vANIrUpI kiraNoMse samasta jagatko prakAzita kiyA hai arthAt divya dhvanike dvArA samasta tattvoMkA upadeza diyA hai // 3 // utsarpiNI tathA avasarpiNI kAla ke aThAraha kor3I sAgarataka jo mokSakA mArga naSTa ho rahA thA usakA nirdezakara jinhoMne siddhoM kI saMkhyA bar3hAI hai // 4 // jisa prakAra cakravatiyoMmeM apane putra bharata cakravartIko usake pahale kisI anya cakravartIkA nAma lenese utpanna huA parAbhava nahIM chU sakA thA usI prakAra tIrthaGkaroM meM apane pahale kisI anya tIrthaGkarakA nAma lenese utpanna huA parAbhava jinheM chU bhI nahIM sakA thaa| bhAvArtha-jisa prakAra bharata isa yugake samasta cakravartiyoMmeM pahale cakravartI the usI prakAra jo isa yugake samasta tIthaGkaroMmeM pahale tIrtha kara the // 5 // jinake dvArA isa mokSamArgake prakAzita kiye jAnepara anya tIrtha karoMmeM prakAzita hue mokSamArgako prakAzita karaneke kAraNa upadezakI vyarthatA huI thii| bhAvArtha-isa samaya jo mokSakA mArga cala rahA hai usakA upadeza sabase pahale bhagavAn vRSabhadevane hI diyA thA unake pIche honevAle anya tIrtha karoMne bhI usI mArgakA upadeza diyA hai isaliye unakA upadeza punarukta honeke kAraNa vyartha sA jAna par3atA 1 gamanAt / 2 muktimArga-pa0, la0, ma0 / 3 karmarAjasainyasya / 4 jitvA / 5 cturthkaalsyaadau| 6 iva / 7 utsrpinnyvsrpiyoH| 8 upadezaM kRtvaa| 6 ajitAdiSu / 10 AtmanaH purujinAt / 11 pUrvasmin kAle / 12 sAMmadAnaparAbhavaH iti pAThasya la0 pustake saMketaH / nAmadAnaparAbhavaH iti pAThasya 'da0' pustake saMketaH / adAnaparAbhava:-AhArAdidAnAbhAva iti parAbhavaH / nAmadAnaparAbhava iti pAThe kIrtidAnayorabhAva iti parAbhavaH / 13 cturthkaalsyaadau| 14 vRSabheNa / 15 caturthakAlAdau / 16 mokSamArgaprakAzanam / 17 prakAzitasya prakAzane proktavyarthatvam / * bhagavAn vRSabhadeva tRtIya kAlake antameM utpanna hue aura tRtIya kAlameM hI mokSa padhAre haiM isalie AcArya guNabhadrane caturtha kAlake AdimeM honA kisa dRSTise likhA hai yaha vicAraNIya hai| Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 mahApurANam yugabhAraM' vahannekazciraM dharmarathaM pRthum / vratazIlaguNApUrNa citraM vartayati sma yaH // 7 // -tamekamakSaraM dhyAtvA vyaktamekamivAkSaram / vakSye samoThya lakSyANi' tatpurANasya cUlikAm // 8 // svokte prayuktAH sarveno rasA gurubhireva te / 'snehAdiha tadutsRSTAnra bhaktyA tAnupayujmahe // 6 // rAgAdIn dUratastyaktvA zRGagArAdirasoktibhiH / purANakArakAH zuddhabodhAH zuddhA mumukSavaH // 10 // nimito'sya purANasya sarvasAro mhaatmbhiH| taccheSe yatamAnAnAM prAsAdasyeva naH shrmH||11|| purANe prauDhazabdArtha satpatraphalazAlini / vacAMsi pallavAnIva karNe kurvantu me budhAH // 12 // acaM rubhirevAsya pUrva niSpAditaM praiH| paraM niSpAdyamAnaM sacchandovannAtisundaram // 13 // ikSorivAsya pUrvArddha mevAbhAvi0 rasAvaham / yathA tathAstu niSpattiriti prArabhyate mayA // 14 // ananviSya mayi prauDhiM dharmo'yamiti gRhyatAm / cATuke svAdumicchanti na bhoktArastu bhojanam // 15 // hai // 6 // aura Azcarya hai ki jinhoMne akele hI bahuta kAlataka isa avasarpiNI yugake bhArako (pakSameM juvAroke bojhako) dhAraNa karate hue vratazIla Adi guNoMse bhare hue bar3e bhArI dharmarathako calAyA thA // 7 // aise una advitIya avinAzI bhagavAn vRSabhadevako eka prasiddha om akSarake samAna dhyAna kara tathA pUrvazAstroMkA vicAra kara isa mahApurANakI cUlikA kahatA hUM // 8 // hamAre guru jinasenAcArya ne hamAre snehase apane dvArA kahe hue purANameM saba rasa kahe haiM isaliye unakI bhaktise chor3e gaye rasoMkA hI hama Age isa granthameM upayoga kareMge // 9 // rAga Adiko dUrase hI chor3akara zRGgAra Adi rasoMkA nirUpaNa kara purANoMkI racanA karanevAle zuddha jJAnI, pavitra aura mokSakI icchA karanevAle hote haiM // 10 // isa purANakA samasta sAra to mahAtmA jinasenAcArya ne pUrNa hI kara diyA hai aba usake bAkI bace hue aMzameM prayatna karanevAle hama logoMkA parizrama aisA samajhanA cAhiye jaisA ki kisI makAnake kisI bace hue bhAgako pUrNa karane ke liye thor3A sA parizrama karanA par3A ho // 11 // yaha purANarUpI vRkSa zabda aura arthase praur3ha hai tathA uttama uttama patte aura phaloMse suzobhita ho rahA hai isameM mere vacana navIna pattoMke samAna haiM isaliye vidvAn loga unheM avazya hI apane karNopara dhAraNa kreN| bhAvArtha-jisa prakAra vRkSake naye pattoMko loga apane kAnoMpara dhAraNa karate haiM usI prakAra vidvAn loga hamAre ina vacanoMko bhI apane kAnoMmeM dhAraNa kareM arthAt snehase zravaNa kareM // 12 // isa purANakA pUrva bhAga guru arthAt jinasenAcArya athavA dIrgha varNose banA huA hai aura uttara bhAga para arthAt guruse bhinna ziSya (guNabhadra) athavA laghu varNo ke dvArA banAyA jAtA hai isaliye kyA vaha chandake samAna sandara nahIM hogA? arthAta avazya hogaa| bhAvArtha-jisa prakAra guru aura laghu varNo se banA huA chanda atyanta sundara hotA hai usI prakAra guru aura ziSyake dvArA banA huA yaha purANa bhI atyanta sundara hogA // 13 / / 'jisa prakAra Ikha kA pUrvArdha bhAga hI rasIlA hotA hai usI prakAra isa purANakA bhI pUrvArdha bhAga hI rasIlA ho' yaha vicAra kara maiM isake uttarabhAgakI racanA prArambha karatA hUM // 14 // mujhameM prauDhatA (yogyatA) kI khoja na kara ise kevala dharma samajhakara hI grahaNa karanA cAhiye kyoMki bhojana karanevAle priya vacana 1 caturthakAladhuram / daNDabhedaJca / 2 avinazvaram / 3 oGakAramiva / 4 pUrvoktazAstrANi / 5 purunAthapurANasya / 6 agram / 7 AtmanA praNIte puraanne| 8 asmAkam / 6 mayi premNaH / 10 uttrpuraanne| 11 tajjinasenAcAryeNAvazeSitAn (prnniitaanev)| 12 rasAn / 13 mahAtmakaH b0| 14 nirmitaprAsAdAvazeSe yatamAnAnAmiva / 15 jinasenAcAryaiH / chandaHpakSe gurvakSaraH / 16 purANasya / 17 asmadAdibhiH / pakSe laghvakSaraH alpaakssraiH| 18 aparArddham / 16 uktAtyuktAdichandobhedavat / 20 nizcitam / 21 niSThA / 22 avimRgy| 23 priyavacane / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattamaM parva zrathavA'yaM bhavedasya virasaM neti nizcayaH / dharmAnaM nanu kenApi nAdazi virasaM kvacit // 16 // gurUNAmeva mAhAtmyaM yadyapi svAdu madvacaH / taruNAM hi prabhAveNa yatphalaM svAdu jAyate // 17 // niryAnti hRdayAd vAco hRdi me guravaH sthitAH / te tatra sa~skariSyante tanna me'tra parizramaH // 16 // ivaM zuzrUSavo bhavyAH kathito'ryo jinezvaraiH / tasyAbhidhAyakAH zabdAstanna nindatra vartate // 16 // voSAn guNAn guNI gRhNan guNAn doSAMstu doSavAn / sadasajjJAnayozcitram zratra mAhAtmyamI dRzam // 20 // guNinAM guNamAdAya guNI bhavatu sajjanaH / prasaddoSasamAdAnAd doSavAn durjano'dbhutam // 21 // sajjane durjanaH kopaM kAmaM kartumihArhati / tadvairiNAmanAthAnAM guNAnAmAzrayo yataH // 22 // yathA "svAnugamarhanti sadA stotuM kavIzvarAH / tathA ninditumasvAnuvRttaM kuruvayo'pi mAm // 23 // kavireva katti kAmaM kAvyaparizramam / vandhyA stanandhayotpattivedanAbhiva nAkaviH // 24 // gRhANehAsti ceddoSaM svaM dhanaM na niSidhyate / khalAsi prArthito bhUyastvaM guNAna mamAgrahIH // 25 // kahane para hI svAdiSTa bhojanakI icchA nahIM karate / bhAvArtha - jisa prakAra bhojana karanevAle puruSa priya vacanoMkI apekSA na kara svAdiSTa bhojanakA hI vicAra karate haiM usI prakAra dharmAtmA loga merI yogyatAkI apekSA na kara kevala dharmakA hI vicAra kareM-dharma samajhakara hI ise grahaNa kareM / / 15 / / athavA isa purANakA agrabhAga bhI nIrasa nahIM hogA yaha nizcaya hai kyoMki dharmakA agrabhAga kahIM kisI puruSane nIrasa nahIM dekhA hai || 16 | yadi mere vacana svAdiSTa hoM to isameM guruoM kA hI mAhAtmya samajhanA cAhiye kyoMki jo phala mIThe hote haiM vaha vRkSoMkA hI prabhAva samajhanA cAhiye / / 17 / / cUMki vacana hRdayase nikalate haiM aura mere hRdaya meM guru vidyamAna haiM isaliye ve mere vacanoMmeM avazya hI saMskAra kareMge arthAt unheM sudhAra leMge ataH mujhe isa granthake banAne meM kucha bhI parizrama nahIM hogA || 18 || isa purANako sunanekI icchA karanevAle bhavya jIva haiM, isakA artha jinendradevane kahA hai aura usake kahanevAle zabda haiM isaliye isameM nindA ( doSa ) nahIM hai ||19|| guNI loga doSoMko bhI guNarUpase grahaNa karate haiM aura doSI loga guNoM ko bhI doSarUpase grahaNa karate haiM, isa saMsArameM samyagjJAna aura mithyAjJAnakA yaha aisA hI vicitra mAhAtmya hai ||20|| sajjana puruSa guNI logoM ke guNa grahaNa kara guNI hoM yaha ThIka hai parantu duSTa puruSa avidyamAna doSoM ko grahaNakara doSI ho jAte haiM yaha Azcarya kI bAta hai // 21 // isa saMsArameM durjana puruSa sajjanoMpara icchAnusAra krodha karaneke yogya haiM kyoMki ve una duSToMke zatru svarUpa, anAtha guNoMke AzrayabhUta haiM / bhAvArtha - cUMki sajjanoMne durjanoMke zatrubhRta, anAtha guNoM ko Azraya diyA hai isaliye ve sajjanoMpara yadi krodha karate haiM to ucita hI hai // 22 // jisa prakAra kavIzvara loga apane anukUla calanevAlekI sadA stuti karaneke yogya hote haiM usI prakAra kavi bhI apane anukUla nahIM calanevAle merI nindA karane ke yogya haiM / bhAvArtha - uttama kaviyoM ke mArgapara calaneke kAraNa jahAM ve merI prazaMsA kareMge vahAM kukaviyoM ke mArgapara na calaneke kAraNa ve merI nindA bhI kareMge ||23|| kavi hI kavike kAvya karaneke parizramako acchI taraha jAna sakatA hai, jisa prakAra vaMdhyA strI putra utpanna karanekI vedanAko nahIM jAnatI usI prakAra akavi kavike parizramako nahIM jAna sakatA ||24|| re duSTa, yadi mere isa granthameM doSa hoM to unheM tU grahaNa kara, kyoMki vaha terA hI dhana hai usake liye tujhe rukAvaTa nahIM hai, parantu / 1 uttarArddham / 2 yadapi pa0, la0, ma0 / 3 prabhAvo'sau a0, pa0, i0, sa0, la0, ma0 / 5 zrotumicchavaH / 6 tat kAraNAt / 7 durjanadveSiNAm / 8 sajjanaH / AdhAraH / 10 nijAnuvartinam / yataH 4 guravaH / kAraNAt / 45 353 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 mahApurANam guNAguNAnabhijJena kRtA nindA'thavA stutiH| jAtyandhasyeva dhRSTasya rUpe hAsAya kevalam // 26 // ayavA so'nabhijJe'pi nindata stotu vA kRtim / vidagdhaparihAsAnAm anyathA vAstu vizramaH // 27 // gaNayanti mahAntaH kiM kSudropadravamalpavat / dAhyaM tRgAgninA tUlaM patyustApo'pi nAmbhasAm // 28 // kASThajo'pi dahatyagniH kASThaM taM tattu' varddhayet / pradIpAyitamatAbhyAM sadasadbhAvabhAsane // 26 // stutininde kRti zrutvA kasetu gunndossyoH| te tasya kurutaH kIrtim akarturapi satkRteH // 30 // satkavararjunasyeva zarAH zabdAstu yojitAH / karNa dussaMskRtaM prApya tudanti hRdayaM bhRzam // 31 // pravRttayaM kRtiH kRtvA gurUna pUrvakavIzvarAn / bhAvinodyatanAzcAsyA' vivadhyuH zuddhyanugraham // 32 // matimeM kevalaM sUte kRti rAjIva tatsutAm / dhiyastA vartayiSyanti dhAtrIkalpAH kavIzinAm // 33 // idaM budhA grahISyanti mA gRhIbuH pRthagjanAH / kimataulyAni ratnAni 'krINantyakRtapuNyakAH // 34 // hRdi dharmamahAratnam AgamAmbhodhisambhavam / kaustubhAdadhikaM matvA dadhAtu puruSottamaH // 35 // maiM tujhase yaha phira bhI prArthanA karatA hUM ki tU mere guNoMkA grahaNa mata kara / bhAvArtha-durjanoMke dvArA doSa grahaNa kiye jAne para racanA nirdoSa ho jAvegI aura nirdoSa honese sabako rucikara hogI parantu guNa grahaNa kiye jAnepara vaha nirguNa ho jAnese kisIko rucikara nahIM hogI ataH yahA~ AcAryane durjana puruSase kahA hai ki tU merI isa racanAke doSa grahaNa kara kyoMki vaha terA dhana hai parantu guNoMpara hAtha nahIM lagAnA // 25 // jisa prakAra janmake andhe kisI dhRSTa puruSake dvArA kI huI kisIke rUpakI stuti yA nindA usakI ha~sIke liye hotI hai usI prakAra guNa aura doSoM ke viSaya meM ajAnakAra puruSake dvArA kI huI stuti yA nindA kevala usakI ha~sIke liye hotI hai // 26 // athavA vaha ajAnakAra manuSya bhI merI racanAkI nindA yA stuti kare kyoMki aisA na karanese catura puruSoMko hAsyakA sthAna kahA~ prApta hogaa| bhAvArtha-jo manuSya usa viSayakA jAnakAra na hokara bhI kisIkI nindA yA stuti karatA hai catura manuSya usakI ha~sI hI karate haiM // 27 // mahApuruSa kyA taccha manaSyoMke samAna choTe choTe upadravoMko ginA karate haiM ? arthAt nhiiN| tRgakI Agase ruI jala sakatI hai parantu usase samudra ke jalako saMtApa nahIM ho sakatA // 28 // kAThase utpanna huI agni kAThako jalA detI hai parantu kATha use bar3hAtA hI hai, ye donoM udAharaNa acche aura bure bhAvoMko prakaTa karane ke viSayameM dIpakake samAna AcaraNa karate haiM // 29 // duSTa puruSa merI racanAko sunakara guNoMkI stuti aura doSoMkI nindA kareM kyoMki yadyapi ve uttama racanA karanA nahIM jAnate tathApi merI racanAkI stuti athavA nindA hI unakI kIrtiko karanevAlI hogI // 30 // uttama kavike vacana ThIka arjunake bANoMke samAna hote haiM kyoMki jisa prakAra arjunake bANa kAmameM lAnepara khoTe saMskAravAle karNa (karNa nAmakA rAjA) ko pAkara usake hRdayako duHkha pahu~cAte the usI prakAra uttama kabike vacana kAma meM lAnepara khoTe sa~skAravAle karNa (zravaNa indriya) ko pAkara hRdayako atyanta duHkha pahu~cAte haiM // 31 // pahale ke kavIzvaroMko guru mAnakara hI yaha racanA kI gaI hai isaliye jo kavi Aja vidyamAna haiM athavA Age hoMge ve saba ise zuddha karanekI kRpA kareM // 32 // jisa prakAra rAnI kisI uttama kanyAko kevala utpanna karatI hai usakA pAlana poSaNa dhAya karatI hai usI prakAra merI buddhi isa racanAko kevala utpanna kara rahI hai isakA pAlana poSaNa dhAyake samAna kavIzvaroM kI buddhi hI kregii||33|| mere isa kAvyako paNDitajana hI grahaNa kareMge anya mUrkha loga bhale hI grahaNa na kareM kyoMki jinhoMne puNya nahIM kiyA hai aise daridra puruSa kyA amUlya ratnoMko kharIda sakate haiM ? arthAt nahIM // 34 // puruSottama (nArAyaNa athavA uttama manuSya) AgamarUpI 1 kASTham / 2 agnikASThAbhyAm / 3 stutininde / 4 kRteH / 5 Adadati / 6 kRSNa iti dhvaniH / Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattama parva zrotrapAtrAli kRtvA pItvA dharmarasAyanam / ajarAmaratAM prAptum upayudhvamidaM budhAH // 36 // nUnaM puNyaM purANAbdhermadhyamavyAsitaM myaa| tatsubhASitaratnAni saJcitAnIti nishcitiH||37|| sudUrapAragambhIramiti nAtra bhayaM mama / purogA guravaH santi praSThAH sarvatra durlabhAH // 38 // purANasyAsya saMsiddhirnAmnA svenaiva sUcitA / nirvakSyAmyatra no vetti tato nAsmyahamAkulaH / 36 // purANaM mArgamAsAdya jinasenAnugA dhruvam / bhavAbdheH pAramicchanti purANasya kimucyate // 400 artho manasi jihvAgre zabdaH sAlakRti stayoH / ataH purANasaMsiddharnAsti kAlavilambanam // 41 // pAkareSviva ratnAnAm UhAnAM nAzaye kSayaH / vicitrAlaGakRtIH kartudaurgatyaM ki kaveH kRtIH // 42 // vicitrapadavinyAsA rasikA srvsundraa| kRtiH sAlakRtirna syAt kasyayaM kAmasiddhaye // 43 // saJcitasyainaso hantrI niyantrI cAgamiSyataHprAmantriNI0 ca puNyAnAM dhyAtavyayaM kRtiH zubhA // 44 // samudrase utpanna hue isa dharmarUpI mahAratnako kaustubha maNise bhI adhika mAnakara apane hRdayameM dhAraNa kreN| // 35 / / paNDitajana kAmarUpI pAtrakI aMjali banA isa dharmarUpI rasAyanako pIkara ajara amarapanA prApta karane ke liye udyama kareM // 36 // mujhe yaha nizcaya hai ki maiMne avazya hI isa purANarUpI samadrake pavitra madhyabhAgameM adhiSThAna kiyA hai aura usase sabhASitarUpI ratnoMkA saMcaya kiyA hai // 37 / / yaha purANarUpI samudra atyanta gaMbhIra hai, isakA kinArA bahuta dUra hai isa viSayakA mujhe kucha bhI bhaya nahIM hai kyoMki saba jagaha durlabha aura sabameM zreSTha guru jinasenAcArya mere Age haiM // 38 / / isa purANakI siddhi apane mahApurANa isa nAmase hI sUcita hai isaliye maiM ise kaha sakU~gA athavA isameM nirvAha pA sakU~gA yA nahIM isakI mujhe kucha bhI AkulatA nahIM hai // 39 // jinasenAcArya ke anugAmI ziSya prazasta mArgakA Alambana kara avazya hI saMsArarUpI samudrase pAra honekI icchA karate haiM phira isa purANake pAra honekI bAta to kahanA hI kyA hai ? bhAvArtha-jinasenAcAryake dvArA batalAye hue mArgakA anusaraNa karanese jaba saMsArarUpI samudrakA pAra bhI prApta kiyA jA sakatA hai taba purANakA pAra (anta) prApta karanA kyA kaThina hai ? / / 40 / / artha manameM haiM, zabda jihvAke agrabhAgapara haiM aura una donoMke alaMkAra prasiddha haiM hI ataH isa purANakI siddhi (pUrti) hone meM samayakA vilamba nahIM hai arthAt isakI racanA zIghra hI pUrNa hogI // 41 // jisa prakAra khAnimeM ratnoMkI kamI nahIM hai usI prakAra jisake manameM tarka athavA padArthokI kamI nahIM hai phira bhalA jisameM aneka prakArake alaMkAra haiM aise kAvyake banAnevAle kaviko daridratA kisa bAtakI hai ? // 42 // merI yaha racanA atyanta sundarI strIke samAna hai kyoMki jisa prakAra sundara strI vicitra padanyAsA arthAt aneka prakArase caraNa rakhanevAlI hotI hai usI prakAra yaha racanA bhI vicitra padanyAsA arthAt aneka prakArake sabanta tiGanta rUpa pada rakhanevAlI hai, jisa prakAra sandara strI rasikA arthAta rasIlI hotI hai usI prakAra yaha racanA bhI rasikA arthAt aneka rasoMse bharI huI hai, aura jisa prakAra sundara strI sAlaMkArA arthAta kaTaka kuNDala Adi AbhUSaNoMse sahita hotI hai usI prakAra yaha racanA bhI sAlaMkArA arthAt upamA rUpaka Adi alaMkAroMse sahita hai| isa prakAra merI yaha racanA sundarI strIke samAna bhalA kisake manorathakI siddhike liye na hogI? bhAvArthaisake par3hanese sabake manoratha pUrNa hoMge // 43 // yaha zubha racanA pahaleke saMcita pApoMko naSTa 1 upayuJjIdhvam / 2 prasiddhA / 3 alaGkArazca jihvAgre vrtte| 4 zabdArthayoH / 5 -laGakRte: kartudogatyaM a0, pa0, la0, ma0 / -laGkR teH kartu daurgatyaM i0, s0| 6 kRteH a0, pa0, la0, ma0, i0, s0| 7 -sundarI la0, m0| 8 vinaashinii| 6 prtisseddhii| 10 AmantraNI sa0 / Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam saMskRtAna hiteprItiHprAkRtAnA priya priyam / etaddhitaM priyaM cAtaH sarvAna santoSayatyalam // 45 // ivaM niSpannamevAtra sthitamevAyugAntarama / ityAvirbhAvitotsAhaH prastuveM prastutAM kathAm // 46 // iti piitthikaa| athAtaH zraNikaH pItvA puroH sucaritAmRtam / prAsisvAdayiSuH zeSaM hastalagnamivotsukaH // 47 // samutthAya sabhAmadhye prAJjaliH praNato manA / punarvijJApayAmAsa gautama gaNanAyakam // 48 // tvatprasAdAccha taM samyakapurANaM parama puroH| nivRtto'sau yathAsyAnte tathAhaM cAtinirvRtaH // 46 // (kila tasmin jayo nAma tIrthaMbhUt pArthivAgraNIH / yasyAdyApi jitArkasya pratApaH prathate kSitau // 50 // yasya digvijaya meghakumAravijaya svayam / vIra paTTe samuddhRtya babandha bharatezvaraH // 51 // purastIrthakRtAM pUrvazcakriNAM bharatezvaraH / dAnatIrthakRtAM zreyAn kilAsau" ca svayaMvara // 52 // arkakIrti puroH pautraM15 saGagare kRtasaGagaraH / jitvA nigalayAmAsa kilakAkI sahelayA // 53 // senAnto vRSabhaH kumbho rathAnto dRDhasaMjJakaH / dhanurantaH zato devazarmA bhAvAntadevabhAk // 54 // nandanaH somadattAhvaH sUradatto guNairguruH / vAyuzarmA yazobAhurdevAgnizcAgnidevavAk // 55 // agnigupto'tha mitrAgnihalabhUta smhaadhrH| mahendrI vasudevazca tataH pazcAdvasundharaH // 56 // karanevAlI hai, AnevAle pApoMko rokanevAlI hai aura puNyoMko bulAnevAlI hai isaliye isakA sadA dhyAna karate rahanA cAhiye // 44 // uttama manuSyoMkI hitameM prIti hotI hai aura sAdhAraNa manuSyoMko jo iSTa hai vahI priya hotA hai, yaha purANa hitarUpa bhI hai aura priya bhI hai ataH sabhIko acchI taraha santuSTa karatA hai // 45 // yaha taiyAra huA purANa avazya hI isa saMsArame yugAntara taka sthira rahegA isa prakAra jise utsAha prakaTa huA hai aisA maiM aba prakRta kathAkA prArambha karatA hU~ // 46 / / (isa prakAra pIThikA samApta huI / ) athAnantara-rAjA zreNika bhagavAn vRSabhadevake uttama caritarUpI amRtako pIkara hAthameM lage hue kI taraha usake zeSa bhAgako bhI AsvAdana karanekI icchA karatA huA atyanta utkaMThita ho uThA / / 47 / / usane sabhAke bIca meM khar3e hokara hAtha jor3e, kucha zira jhukAkara 'namaskAra kiyA aura phira gautama gaNadharase isa prakAra prArthanA kI ki he bhagavan, maiMne Apake prasAdase zrI vRSabhadevakA yaha utkRSTa purANa acchI taraha zravaNa kiyA hai| jisa prakAra bhagavAn vRSabhadeva isa purANake antameM nirvANako prApta hokara sukhI hue haiM usI prakAra meM bhI ise sunakara atyanta sukhI huA huuN| aisA sunA jAtA hai ki bhagavAn vRSabhadevake tIrthameM saba rAjAoMmeM zreSTha jayakumAra nAmakA vaha rAjA haA thA, jisane arkakItiko bhI jItA thA aura jisakA pratApa Aja bhI pRthivIpara prasiddha hai / digvijayake samaya meghakumArako jIta lenepara jisake liye svayaM mahArAja bharatane vIrapaTTa nikAlakara bA~dhA thA, jisa prakAra tIrthaMkaroMmeM vRSabhadeva, cakravatiyoM meM samrAT bharata aura dAna tIrthakI pravRtti karanevAloMmeM rAjA zreyAMsa sarvaprathama hue haiM usI prakAra jo svayaMvarakI vidhi calAne meM sarvaprathama huA hai, jisane yuddha meM pratijJA kara zrI vRSabhadevake pote arkakIrtiko akele hI lIlAmAtrameM jItakara bA~dha liyA thA tathA vRSabhasena 1, kumbha 2, dRDharatha 3, zatadhanu 4, devazarmA 5, devabhAva 6, nandana 7, somadatta 8, guNoMse zreSTha sUradatta 9, vAyuzarmA 10, yazobAhu 11, devAgni 12, agnideva 13, agnigupta 14, mitrAgni 15, halabhRt 16, 1 uttamapuruSANAm / 2 prinnmnsukhaavdhe| 3 sAdhAraNAnAm / 4 ApAtaramaNIyam / anubhavanakAle sundaramityarthaH / 5 iSTam / 6 purANam / 7 prArambhe / 8 vRSabhasya / 6 AsvAdayitumicchuH / 10 hastAlagna-a0, pa0, la0, m0| 11 ISat / 12 atisukhii| 13 jayasya / 14 jayakumAraH / 15 naptAram / 16 kRtprtijnyH| 17 babandha / Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattamaM parva acalo merusaMjJazca tato merudhnaahvyH| merubhUtiyazoyajJaprAntasarvAbhidhAnako // 57 // sarvaguptaH priyaprAntasarvo devAntasarvavAk / sarvAdivijayo gupto vijayAdistataH paraH // 5 // vijayamitro vijayilo'parAjitasaMjJakaH / vasumitraH savizvAdisenaH senAntasAdhuvAk // 56 // devAntasatyaH satyAntadevo guptAntasatyavAk / satyamitraH satAM jyeSThaH sammito nirmalo guNaH // 6 // vinItaH sambaro gupto munyAdimunidattavAk / muniyajJo munirdevaprAnto yajJAntaguptavAk // 6 // mitrayajJaH svayambhUzca devadattAntagau bhagau / bhagAdiphalguH phalgvantagupto mitrAdiphalgukaH // 62 // prajApatiH sarvasandho varuNo dhanapAlakaH / maghavAn rAzyantatejo mahAvIro mahArathaH // 63 // vizAlAkSo mahAbAlaH zucisAlastataH paraH / vajazca vajasArazca candracUlasamAhvayaH // 64 // jayo mahArasaH kacchamahAkacchAvatucchakau / namivinamiranyau ca balAtibalasaMjJako // 65 // balAntabhadro nandI ca mahAbhAgI parastataH / mitrAntanandI devAntakAmo'nupamalakSaNaH // 66 // catubhiradhikAzItiriti nssttgnnaadhipaaH| ete saptaddhisaMyuktAH sarve vedyanuvAdinaH // 67 // sa evAsId gRhatyAgAd eteSvapyuditoditaH / ekasaptati saMkhyAnasamprAptagaNano gaNI // 6 // purANaM tasya me bahi mahattatrAsti kautukm| bhavyacAtakavRndasya praghaNo bhagavAniti // 66 // tataH svasya samAlakSya gaNAdhIzAdana grhm| alaJcakAra svasthAnam iGagitajJA hi dhodhanAH // 70 // yatpraSTa miSTamasmAbhiH pRSTa ziSTa tvayaiva tat / ceto jihvA tvamasmAkamityastAvIt sabhA ca tam // 7 // prasiddha mahIdhara 17, mahendra 18, vasudeva 19, usake anantara vasuMdhara 20, acala 21, meru 22, tadanantara merudhana 23, merubhUti 24, sarvayaza 25, sarvayajJa 26, sarvagupta 27, sarvapriya 28. sarvadeva 29, sarvavijaya 30, vijayagapta 31, phira vijayamitra 32, vijayila 33, aparAjita 34, vasumitra 35, prasiddha vizvasena 36, sAdhusena 37, satyadeva 38, devasatya 39, satyagupta 40, satpuruSoMmeM zreSTha satyamitra 41, guNoMse yukta nirmala 42, vinIta 43, saMvara 44, munigupta 45, munidatta 46, muniyajJa 47, munideva 48, guptayajJa 49, mitrayajJa 50, svayaMbhU 51, bhagadeva 52, bhagadatta 53, bhagaphalgu 54, guptaphalgu 55, mitraphalgu 56, prajApati 57, sarvasaMgha 58, varuNa 59, dhanapAlaka 60, maghavAn 61, tejorAzi 62, mahAvIra 63, mahAratha 64, vizAlAkSa 65, mahAbAla 66, zucizAla 67, phira vajra 68, vajrasAra 69, candracUla 70, jaya 71, mahArasa 72, atizaya zreSTha kaccha 73, mahAkaccha 74, nami 75, vinami 76, bala 77, atibala 78, bhadrabala 79, nandI 80, phira mahAbhAgI 81, nandimitra 82, kAmadeva 83 aura anupama 84 / isa prakAra bhagavAn vRSabhadevake ye 84 gaNadhara the, ye sabhI sAtoM RddhiyoMse sahita the aura sarvajJa devake anurUpa the| ina caurAsI gaNadharoMmeM jo gharakA tyAga kara atyanta prabhAvazAlI, guNavAn aura ikahattaravIM saMkhyAko prApta karanevAlA arthAt ikahattaravA~ gaNadhara huA thA, unhIM jayakumArakA purANa mujhe kahiye kyoMki usameM bahuta bhArI kautuka hai| Apa bhavyajIvarUpI cAtaka pakSiyoMke samahake liye uttama meghake samAna haiM // 48-69 / / tadanantara gaNadharadevasa apanA anugraha jAnakara rAjA zreNika apane sthAnako alaMkRta karane lagA arthAta apane sthAnapara jA baiThA so ThIka hI hai kyoMki baddhimAna pUruSa saMketako jAnanevAle hote haiM // 70 // 'he ziSTa' jise hama loga pUchanA cAhate the vahI tUne pUchA hai isaliye 1 sarvayazAH sarvayajJAH / 2 devdttbhgdttau| 3 sarvajJasudRzaH / 4 paryabhyudayavAn / pratikhyAta ityarthaH / 5 eteSu caturazItigaragadharadeveSvekasaptatisaMkhyAM prAptagaNanAH / 6 guNI la0, ma0 / 7 jayasya / 8 prakRSTamedha iti vijJApayAmAsa / 6 jJAtvetyarthaH / 10 stutimakarot / Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam gaNI tenati smpssttHprvRttstdnugrhe| nAthino vimukhAn santaH kurvante taddhi tadvatam // 72 // zaNa zreNika saMpraznastvayAtrAvasare kRtaH / nArAdhayanti' kAnvAte santo'vasaravedinaH // 73 // kathomukham iha jambumati dvIpe dakSiNa bharate mahAna / varNAzramasamAkIrNo dezo'sti kurujAGagalaH // 74 // dharmArthakAmamokSANAma eko loke'yamAkaraH / bhAti svarga iva svarge vimAnaM vA'marezituH // 7 // hAstinAkhyaM puraM tatra vicitraM sarvasampadA / sambhavaM muSayadvAddhauM lakSmyAH kulagRhAyitam // 76 // patiH patirvA tArANAm asya somaprabho'bhavat / kurvan kuvalayAhlAdaM satkaraiH svarbudhAzrayaH // 77 // tasya lakSmImanAkSipya' vakSaHsthalanivAsinI / lakSmIriyaM dvitIyeti prekSyA0 lakSmIvatI satI // 7 // tayorjayo'bhavat sUnuH.prajJAvikramayoriva / tanvannAjanmanaH12 koti lakSmomiva guNAjitAm // 79 // ) sutAzcaturdazAsyAnya jajJire vijayAdayaH / guNairmanan vyatikrAntAH saMkhyayA sadazo'pi te // 8 // pravRddhanijacetobhistaiH paJcadazabhirbhRzam / kAntaH kalAvizeSA' rAjarAjo rarAja sH||1|| tU hI hamArA mana hai aura tU hI merI jIbha hai' isa prakAra samasta sabhAne usakI prazaMsA kI thI // 71 // rAjA zreNikaka dvArA isa prakAra pUche gayaM gautama gaNadhara usakA anugraha karaneke liyaM tatpara hae so ThIka hI hai kyoMki sajjana pUruSa yAcakoMko vimakha nahIM karate, nizcayase yahI unakA vrata hai // 72 // gautama svAmI kahane lage ki he zreNika ! suna, tUne yaha prazna acche avasarapara kiyA hai athavA yaha ThIka hai ki avasarako jAnanevAle satpuruSa anta meM kisako vaza nahIM kara lete // 73 // isa jambU dvIpake dakSiNa bharatakSetrameM varNa aura AzramoMse bharA huA kurujAMgala nAmakA bar3A bhArI deza hai // 74 / / saMsArameM yaha deza dharma, artha, kAma aura mokSa ina cAroM puruSArthoM kI eka khAna hai| tathA yaha deza svargake samAna hai athavA svargameM bhI indra ke vimAnake samAna hai // 75 // usa dezameM hastinApura nAmakA eka nagara hai jo ki saba prakArakI sampadAoMse bar3A hI vicitra hai tathA jo samudra meM lakSmIkI utpattiko jhUThA siddha karatA huA usake kulagRhake samAna jAna par3atA hai / / 76 // usa nagarakA rAjA somaprabha thA jo ki ThIka candramAke samAna jAna par3atA thA kyoMki jisa prakAra candramA apane uttama kara arthAt kiraNoMse kuvalaya arthAt kumudoko Anandita-vikasita karatA huA budha arthAt budha grahake Azrita rahatA hai usI prakAra vaha rAjA bhI apane uttama kara arthAt Taiksase kuvalaya arthAt mahImaNDalako Anandita karatA haA badha arthAt vidvAnoMke AzrayameM rahatA thA // 77 // usa rAjAkI lakSmIvatI nAmakI atyanta sundarI pativratA strI thI jo ki aisI jAna par3atI thI mAno usakI lakSmIkA tiraskAra na kara vakSaH-sthalapara nivAsa karanevAlI dUsarI hI lakSmI ho // 78 // jisa prakAra buddhi aura parAkrama se jaya arthAt vijaya utpanna hotI hai usI prakAra una lakSmImatI aura somaprabhake jaya arthAt jayakumAra nAmakA putra utpanna huA jo ki janmase hI guNoM dvArA upArjana kI huI lakSmI aura kIrtiko vistRta kara rahA thA // 79 // rAjA somaprabhake vijayako Adi lekara aura bhI caudaha putra utpanna hue the jo ki saMkhyAmeM samAna honepara bhI guNoMke dvArA kulakaroMko ullaMghana kara rahe the / / 80 / / jisa prakAra atizaya sundara vizeSa kalAoMse candramA suzobhita hotA hai usI 1 svAdhInAn kurvanti / 2 kAnvaite a0, sa0 / kAnvAnte la0, ma0 / 3 iva / 4 utpattim / 5 anRtaM kurvat / 6 ayaM lakSmIzabdaH sambhavaM kulagRhAyitamityubhatrApi yojanIyaH / 7 kuvalayAnandaM karavAnandaM ca / 8 vidvajjanAzrayaH / somasutAzrayazca / 6 tiraskAramakRtvA / 10 drshniiyaa| 11 ptivrtaa| 12 jananakAlAt praarbhy| -janmataH la0,ma0 / 13 manubhiH samAnA api / 14 vA rAjA rAjA ityapi pAThaH / candra iva / Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattamaM parva 359 rAjA rAjaprabho lakSmIvatI devI priyAnujaH / zreyAn jyAyAn jayaH putrastadrAjyaM pUjyate na kaH // 82 // sa putraviTapATopa: somakalpAaghipazciram / bhogyaH sambhRtapuNyAnAM svasya cAbhUttadadbhutam // 83 // zrayAnyadA jagatkAmabhogabandhUn vidhuprabhaH / zranityAzuciduHkhAnyAnmatvA yAthAtmyavIkSaNaH // 84 // virajya rAjya saMyojya 'dhurye zauryojite jaya / 'ajayadAryavIryAdiprAjyarAjyasamutsukaH " // 85 // zrabhyetya truSabhAbhyAzaM dIkSityA mokSamantrabhUt / zreyasA" saha nArpatyam" anujena yathA purA // 86 // pituH padamadhiSThAya 13 jayo'tApi " mahIM mahAn / mahato'nubhavan bhogAn saMvibhajyAnujaiH samam // 87 // ekadA'yaM vihArArthaM bAyodyAnamupAgataH / tatrAsInaM samAlokya zIlaguptaM mahAmunim // 8 // triHparItya namaskRtya tutvA bhaktibharAnvitaH / zrutvA dharmaM tamApRcchraya prItyA pratyavizat purIm // 86 // tasmin vane vasannAgamithunaM saha bhUbhujA / zrutvA dharmaM sudhAM matvA papau prItyA dayArasam // 60 // kadAcit prAvRDArambha pracaNDa zanitADitaH / mRtvA'sau zAntimAdAya nAgo nAgA'maro'bhavat // 11 // prakAra apane tejako bar3hAnevAle, atizaya sundara aura vizeSa kalAoMko dhAraNa karanevAle una pandraha putroMse rAjAdhirAja somaprabha suzobhita ho rahe the ||81|| jisa rAjyakA rAjA somaprabha thA, lakSmImatI rAnI thI, priya choTA bhAI zreyAMsa thA aura bar3A rAjaputra jayakumAra thA bhalA vaha rAjya kisake dvArA pUjya nahIM hotA ? // 82 // | jisapara putrarUpI zAkhAoMkA vistAra hai aisA vaha rAjA somaprabharUpI kalpavRkSa, puNya saMcaya karanevAle anya puruSoMko tathA svayaM apane Apako bhogya thA yaha AzcaryakI bAta hai / bhAvArtha- putroM dvArA vaha svayaM sukhI thA tathA anya saba loga bhI unase sukha pAye the // 83 // athAnantara kisI samaya, padArthoM ke yathArtha svarUpako jAnanevAle rAjA somaprabha saMsAra, zarIra, bhoga aura bhAiyoMko kramazaH anitya, apavitra, duHkhasvarUpa aura apane se bhinna mAnakara virakta hue tathA kabhI naSTa na honevAle ananta vIrya Adi guNoMse zreSTha mokSarUpI rAjyake pAne utsuka ho, zUravIra tathA dhuraMdhara jayakumArako rAjya sauMpakara bhagavAn vRSabhadeva ke samIpa gaye aura vahA~ apane choTe bhAI zreyAMsake sAtha dIkSA lekara mokSasukhakA anubhava karane lage / jisa prakAra ve pahile yahA~ apane choTe bhAI ke sAtha rAjyasukhakA upabhoga karate the usI prakAra mokSa meM bhI apane choTe bhAI ke sAtha vahA~kA sukha upabhoga karane lage / bhAvArtha- donoM bhAI mokSako prApta hue ||84-86 / / idhara zreSTha jayakumAra pitAke padapara AsIna hokara pRthivI kA pAlana karane lagA / aura apane bar3e bhArI bhogopabhogoMko bA~Takara choTe bhAiyoMke sAtha sAtha unakA anubhava karane lagA ||87|| eka dina vaha jayakumAra krIr3A karaneke liye nagara ke bAhara kisI udyAnameM gayA usane vahA~ virAjamAna zIlagupta nAmake mahAmunike darzana kara unakI tIna pradakSiNAeM dIM, bar3I bhArI bhaktike sAtha sAtha namaskAra kiyA, stuti kI, prItipUrvaka dharma sunA aura phira unase AjJA lekara nagarako vApisa lauTA // 88-89 / / usI vanameM sA~poM kA eka jor3A rahatA thA usane bhI rAjAke sAtha sAtha dharma zravaNakara use amRta mAna bar3e premase dayArUpI rasakA pAna kiyA thA // 90 // kisI samaya varSARtuke prArambhameM pracaNDa vajrake par3ane se usa jor3e kA vaha sarpa zAntidhAraNa kara marA jisase nAgakumAra jAtikA deva huA 1 somaprabhaH / 2 zAkhAtizayaH / 7 mahattva / 8 prakRSTarAjyotkaNThita ityarthaH / yathA / 13 Azritya / 14 pAlayati sma / 3 somaprabhaH / 4 yathAtmasvarUpadarzI / 5 dhurandhare / 6 akSayya / samIpam / 10 nijAnujena / 11 nRpatitvam / 12 rAjakAle 15 saha la0, ma0 / 16 guptamahA-la0 ma0 / Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 mahApurANam anyedyuribhamAruhya punastadvanamApatat / nAgI zrutavatI dharma rAjA'va sahAtmanA // 2 // vIkSya kAkodareNAmA jAtakopo vijAtinA / lIlAnIlotpalenAhata dampatI tau dhigityasau // 3 // palAyamAnau pASANaiH kASThoSTha: padAtayaH / aghnan sarve na ko vA'tra duzcaritrAya kupyati // 14 // pApaH sa tavama tvA vedanAkuladhIstadA / nAmnA'jAyata gaGgAyAM kAlIti jaladevatA // 15 // saJjAtAnuzayA sApi dhRtvA dharma hRdi sthiram / bhUtvA priyA svanAgasya rAjJA 'svamatimabravIt // 66 // nAgAmaro'pi tAM pazyan koparAdevamamanyata / dattina khalenaiSA varAkI" hA hatA vRthA // 6 // vidhaveti vivedAdhornedakSaM mAmimaM dhavam |en tatprANAn hare yAvad bhujaGgA kena vA'smyaham // 18 // ityato'sau di"dAstaM jayaM tadgRhamAsadat / na sahante nanu strINAM tiryaJco'pi parAbhavam // 6 // "vAsagehe jayo rAtrau zrImatyAH kautukaM priye / zRNvakaM dRSTamityAkhyat tadbhajaGgoviceSTitam // 10 // "prAbhijAtyaM vayo rUpaM vidyAM vRttaM yazaH zriyam / vibhutvaM vikrama kAntimahikaM pAralaukikam // 101 // prItimaprItimAdeyam anAdeyam kRpAM trapAm / hAni vRddhi guNAn doSAn gaNayanti na yoSitaH // 102 // dharmaH kAmazca "saJcayo vittenAyaM tu stpthH| krINantyartha striyastAbhyAM dhik tAsAM vRddhagRdhnutAm 103 // 91 // kisI dUsare dina vahI rAjA jayakumAra hAthIpara savAra hokara phira usI vanameM gayA aura vahA~ apane sAtha sAtha munirAjase dharma zravaNa karanevAlI sarpiNIko kAkodara nAmake kisI vijAtIya sarpake sAtha dekhakara bahuta hI kupita huA tathA una donoM sarpa sarpiNIko dhivakAra dekara krIr3Ake nIla kamalase una donoMkA tAr3ana kiyA // 92-93 // ve donoM vahA~se bhAge kintu paidala calanevAle senAke sabhI loga bhAgate hue una donoMko lakar3I tathA DheloMse mArane lage so ucita hI hai kyoMki isa saMsArameM durAcArI puruSoMpara kauna krodha nahIM karatA hai ? // 94 // una ghAvoMke dvArA duHkhase vyAkula huA vaha pApI sarpa usI samaya marakara gaMgA nadImeM kAlI nAmakA jaladevatA huA // 95 // jise bhArI pazcAttApa ho rahA hai aisI vaha sarpiNI hRdayameM nizcala dharmako dhAraNakara marI aura marakara apane pahale ke pati nAgakumAradevakI strI huI / vahA~ jAkara usane use rAjAke dvArA apane maraNakI sUcanA dI / / 96 / / baha nAgakumAra deva bhI use dekhakara krodhase aisA mAnane lagA ki isa duSTa rAjAne ahaMkArase isa becArI sarpiNI ko vyartha hI mAra diyA // 97 // usa markhane ise vidhavA jAnA, yaha na jAnA ki isakA merA jaisA pati hai isaliye maiM jabataka usakA prANa haraNa na karUM tabataka sarpa (nAgakumAra) kaise kahalA sakatA hU~? aisA socatA huA vaha nAgakumAra jayakumArako kATanekI icchAsa zIghra hI usake ghara AyA so ThIka hI hai kyoMki tiryaJca bhI striyoMkA parAbhava sahana nahIM kara sakate haiM // 98-99 // jayakumAra rAtrike samaya zayanAgArameM apanI rAnI zrImatIse kaha rahA thA ki he priye, Aja maiMne eka kautuka dekhA hai use suna, aisA kahakara usane usa sarpiNIkI saba kuceSTAeM kahIM // 100 / isI prakaraNameM vaha kahane lagA ki dekho striyA~ kulInatA, avasthA, rUpa, vidyA, cAritra, yaza, lakSmI, prabhutA, parAkrama, kAnti, yaha loka-paraloka, prIti, aprIti, grahaNa karane yogya, grahaNa na karane yogya, dayA, lajjA, hAni, vRddhi, guNa aura doSako kucha bhI nahIM ginatI haiM / / 101-102 // dhanake dvArA dharma aura kAmakA saMcaya karanA cAhiye yaha to 1 Agacchat / 2 sarpiNIm / 3 AkariNatavatIm / 4 anyajAtisaraNa saha kAmakrIDAM kurvatIm / 5 tADayati sm| 6 ghnanti sm| 7 kopaM karoti / 8 nijabhartR crnaagaamrsy| nRperaNa jAtanijamaraNam / 10 jayena / 11 agtikaa| 12 patim / 13 tatprANAnna hare la0, ma0, a0 / 14 dNshitumicchH| 15 shyyaagRhe| 'uSanti zayanasthAnaM vAsAgAraM vizAradaH' iti halAyudhaH / 16 nijapriyAyAH / 17 kulajatvam / 18 saMcetuM yogyaH / 16 dharmakAmAbhyAm / 20 samRddhAbhilASitAm / Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattama parva 361 vRzcikasya viSa pazcAt pannagasya viSaM purH| yoSitAM dUSitecchAnAM' vizvato viSamaM viSam // 104 // satyAbhAsana taiH strINAM vaJcitA ye na dhodhnaaH| duHzrutInAmivaitAbhyo muktAste muktivllbhaaH||1050) tAsAM kimucyate kopaHprasAdo'pi bhyngkrH| hantyadhIkAn pravizyAntaH agAdhasaritAM yathA // 106 // "jAlakairindrajAlena' vaJcyA grAmyA hi mAyayA / / tAbhiH sendro guruvaMcyasta mAyAmAtaraH striyaH tAH zrayante guNAnava nAzabhItyA yadi shritaaH| tiSThanti na ciraM prAnte nazyantyapi ca te sthitAH // 10 // doSAH kiM tanmayAstAsu doSANAM ki smudbhvH| tAsAM doSebhya ityatra na kasyApi vinishcyH||10|| niguNAn guNino mantu guNinaH khalu nirguNAn / nAzakat paramAtmA'pi manyante tA2 hi helyaa| mokSo guNamayo nityo doSamayyaHstriyazcalAH / tAsAM necchanti nirvANam ata evAptasUktiSu // 11 // lakSmIH sarasvatI kIrtimuktistvamiti vizrutAH / durlabhAstAsu vallISu kalpavallya iva priye // 112 // ityetaccAha taczrutvA taM "jighaaNsurhistdaa| pApinA cintitaM pApaM mayA pApApalApataH15 // 113 // samIcIna mArga hai parantu striyAM dharma aura kAmase dhana kharIdatI haiM ataH unakI isa bar3hI huI lolupatAko dhikkAra ho // 103 // viSa bicchUke pIche (pUMchapara) aura sA~pake Age (muMhameM) rahatA hai parantu jinakI icchAeM duSTa haiM aisI striyoMke sabhI ora viSama viSa bharA rahatA hai / / 104 // khoTI zrutiyoMke samAna ina striyoMke satyAbhAsa (Uparase satya dikhanevAle parantu vAstavameM jhUThe) namaskAroMse jo buddhimAn nahIM Thage jAte haiM-inase bace rahate haiM ve hI muktirUpI strIke vallabha hote haiN| bhAvArtha-jisa prakAra kuzAstroMse na ThagAye jAkara unase sadA bace rahane vAle puruSa mukta hote haiM usI prakAra ina striyoMke hAvabhAva Adise na ThagAye jAkara unase bace rahanevAle-dUra rahanevAle puruSa hI mukta hote haiM // 105 / / jina striyoMkI prasannatA hI bhayaMkara hai unake krodhakA kyA kahanA hai| jisa prakAra gaharI nadiyoMkI nirmalatA mUrkha logoMko bhItara praviSTa kara mAra detI hai usI prakAra striyoMkI prasannatA bhI mUrkha puruSoMko apane adhIna kara naSTa kara detI hai // 106 // indrajAla karanevAle apane indrajAla athavA mAyAse mUrkha grAmINa puruSoM ko hI ThagA karate haiM parantu striyA~ indra sahita bRhaspatiko bhI Thaga letI haiM isaliye striyA~ mAyAcArakI mAtAe~ kahI jAtI haiM // 107 // prathama to guNa striyoMkA Azraya lete hI nahIM haiM yadi kadAcit Azrayake abhAvameM apanA nAza honeke bhayase Azraya lete bhI haiM to adhika samaya taka nahIM Thaharate aura kadAcit kucha samayake liye Thahara bhI jAte haiM to antameM avazya hI naSTa ho jAte haiM // 108 // doSoMkA to pUchanA hI kyA hai ? ve to strIsvarUpa hI haiM athavA doSoMkI utpati striyoMmeM hai athavA doSoMse striyoMkI utpatti hotI hai isa bAtakA nizcaya isa saMsAra meM kisIko bhI nahIM huA hai // 109 // nirguNoMko guNI aura guNiyoMko nirguNa mAnaneke liye paramAtmA bhI samartha nahIM hai parantu striyA~ aisA anAyAsa hI mAna letI haiM / / 110 // mokSa guNa svarUpa aura nitya hai parantu striyA~ doSasvarUpa aura caMcala haiM mAno isIliye arahantadevake zAstroMma unakA mokSa honA nahIM mAnA gayA hai / / 111 // he priye, jisa prakAra latAoMmeM kalpalatA durlabha hai usI prakAra striyoMmeM lakSmI, sarasvatI, kIrti, mukti aura tU ye prasiddha striyA~ atyanta durlabha haiM // 112 // yaha saba jayakumArane apanI strIse kahA, use sunakara jayakumArako 1 duSTavAJchAnAm / 2 duSTazAstrANAm / 3 pravezaM kaaryitvaa| 4 vnyckaiH| 5 indrajAlasajAtayA mAyayeti smbndhH| 6 priikssaashaastrbhirbhuutaaH| 7 strIbhiH / 8 indrjaalaadidevtaabhuutendrshitH| 6 tadindramantrI bRhaspatiH / 10 tat kAraNAt / 11 nAbhavat / 12 striyaH / 13 doSavatya-la0, ma0 / 14 hntumicchH| 15 pApiSThAyAH nihnavAt / 'apalApastu nihnavaH' ityabhidhAnAt / Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 mahApurANam prAryANAmapi vAgbhUyo vicAryA kaaryvedibhiH| vAyAH kiM punarnAryAH kAminAM kA vicAraNA // 114 // bhave'sminneva bhavyo'yaM bhaviSyati bhvaantkH| tannAsya bhayamanyebhyo bhayametaddhayaiSiNAm // 11 // ahaM kutaH kuto dharmaH saMsargAdasya so'pyabhUt / mameha muktiparyanto nAnyat satsaGagamAddhitam // 116 // ityanu dhyAya niHkopaH kRtavedI' jayaM svayam / ratnaranayaH sampUjya svaprapaJcaM nigadya ca // 117 // mAM svakArya smaretyuktvA svAvAsa pratyasau gataH / hantA'tyUjitapuNyAnAM bhavatyabhyudayAvahaH // 11 // sa cakriNA sahAkramya dikcakraM vyaktavikramaH / kramAnniyamya vyAyAma' saMyamIva zamaM zritaH // 11 // jvalatpratApaH saumyo'pi nirguNo'pi guNAkaraH / susarvAGago'pyanaGagAbhaH sukhena svapure sthitaH // 120 // atha dezo'sti vistIrNaH kAzistatraiva vishrutH| piNDIbhUtA bhayAtkAlaluNTAkAdiva bhogbhuuH||121|| tadApi khalu vidyante klpvlliiprisskRtaaH| drumAH kalpadrumAbhAsAzcitrAstatra kvacit kvacit // 122 // tatraivAbhISTamAvarya' 'ytttraivaanubhuuyte| sara tajjeteti niHzaGakaM zaDake svargApavargayoH // 123 // mAranekI icchA karanevAlA vaha nAgakumAra apane manameM kahane lagA ki dekho usa strIke pApa chipAnese hI mujha pApIne isa pApakA cintavana kiyA hai // 113 // kArya ke jAnanevAle puruSoM ko sajjanoMke vacanoMpara bhI eka bAra pUnaH vicAra karanA cAhiye phira tyAga karane yogya striyoM ke vacanoMkI to bAta hI kyA hai ? unapara to avazya hI vicAra karanA cAhiye parantu kAmI janoMko yaha vicAra kahA~ ho sakatA hai ? // 114 // yaha bhavya jIva isI bhavameM saMsAra kA nAza karanevAlA hogA, isaliye ise anya logoMse kucha bhaya honevAlA nahIM hai balki jo ise bhaya denA cAhate haiM unheM hI yaha bhaya hai // 115 / / maiM kahA~ ? aura yaha dharma kahA~ ? yaha dharma bhI mujhe isIke saMsargase prApta huA hai isaliye isa saMsArameM mujhe mokSa prApta honetaka sajjanoMke samAgama ke sivAya anya kucha kalyANa karanevAlA nahIM hai // 116 // aisA vicArakara vaha nAgakumAra krodharahita huA, upakArako jAnakara usane amUlya ratnoMse svayaM jayakumArakI pUjA kI, use mArane Adike jo vicAra hae the ve saba usase kahe aura apane kAryameM majhe smaraNa smaraNa karanA isa prakAra kahakara vaha apane sthAnako lauTa gayA so ThIka hI hai kyoMki jisakA puNya teja hai usakA mAranevAlA bhI kalyANa karanevAlA ho jAtA hai // 117-118 / / vyakta parAkramako dhAraNa karanevAlA vaha jayakumAra cakravartI bharata mahArAjake sAtha sAtha saba dizAoMpara AkramaNa kara aura anukramase idhara udharakA phiranA banda kara saMyamIke samAna zAntabhAvakA Azraya karane lagA // 119 // jo saumya honepara bhI prajvalita pratApakA dhAraka thA, nirguNa (guNarahita, pakSa meM sabameM mukhya) hokara bhI guNAkara (guNoMkI khAni) thA aura susarvAGga (jisake saba aMga sundara haiM aisA) hokara bhI anaGgAbha (zarIrarahita, pakSameM kAmadevake samAna kAntivAlA) thA aisA vaha jayakumAra sakhase apane nagarameM nivAsa karatA thA // 120 // __athAnantara-isI bharatakSetrameM eka prasiddha aura bahuta bar3A kAzI nAmakA deza hai jo ki aisA vidita hotA hai mAno kAlarUpI luTereke bhayase bhogabhUmi hI Akara eka jagaha ekatrita ho gaI ho // 121 // vahAMpara kahIM kahIM usa samaya bhI kalpalatAoMse ghire hue kalpavRkSoMke samAna aneka prakArake vRkSa vidyamAna the // 122 // cUMki apanI abhISTa vastuoMko prApta kara unakA upabhoga usI dezameM kiyA jAtA thA isaliye maiM aisA samajhatA hU~ ki vaha kAzIdeza 1 kRtajJaH / 2 ghAtakaH / 3 niruddhya / vividhavyApAramiti zeSaH / tyaktvA vividhavyApAramityarthaH / 4 vividhgmnm| 5 apradhAnarahito'pi / "gaNo'pradhAne rUpAdI mauyAM zUke vRkodre| zubhe sattvAdisandhyAdividyAdiharitAdiSu" ityabhidhAnAt / 6 bhrtkssetr| 7 duHkAlacorAt saJjAtAt / 8 sviikRty| 6 yasmAt kAraNAt / 10 deshe| 11 dezaH / 12 tasmAt kAraNAt / Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattama parva 363 vArANasI purI tatra jitvA tAmAmaroM puriim| 'amAnastadvimAnAni svasaudhariva sAhasIt // 124 // prAka samaccitaduSkarmA na 'tatrotpattumarhati / pramAdAdapi tajjo'pi syAt kiM pApI manasyapi // 12 // evaM bhavatrayazreyaHsUcanI dharmavama'ni / vineyAn jinavidyeva sA'nyasthAna pyavIvRtat // 126 // nAmnava kampitArAtistasyAH patirakampanaH / vinIta iva vidyAyAH svAbhipretArthasampadaH // 127 // puropAjitapuNyasya varddhane rakSaNa shriyH| na nItiH kinna kAme ca dharma cAsyopayoginI // 12 // na hartA kevalaM dAtA na hantA pAti kevalam / sarvAsta tpAlayAmAsa sa13 dharmavijayI prajAH // 12 // pAramAtmya pade pUjyo bharatena yathA puruH / gRhAzrame tathA so'pi sA tasya kulavRddhatA // 130 // tasyAsItsuprabhAdevI zItAMzorvA prabhA tayA / mumude kumudAbodhaM vidadhat sa kalAzrayaH // 131 // na lakSmIrapi tatprItya satI sA suprajA" yathA / satphalA iva sadvallyaH putravatyastriyaH priyAH // 132 // niHsandeha svarga aura mokSako jItanevAlA thA // 123 // usa kAzIdezameM eka vArANasI (banArasa) nAmakI nagarI thI jo ki apane aparimita rAjabhavanoMse amarapurIko jItakara usake vimAnoMkI ha~sI karatI huI sI jAna par3atI thii||124|| jisane pUrvajanmameM pApakarmoMkA saMcaya kiyA hai aisA jIva usa vArANasI nagarImeM utpanna hone yogya nahIM thaa| tathA usameM utpanna huA jIva pramAdase bhI kyA kabhI manameM bhI pApI ho sakatA thA ? arthAt nahIM // 125 // isa taraha bhUta, bhaviSyat aura vartamAna sambandhI tInoM bhavoMke kalyANako sUcita karanevAlI vaha nagarI jinavANIke samAna dUsarI jagaha rahanevAle ziSya logoMko bhI dharmamArgameM pravRtta karAtI thI // 126 // jisa prakAra vinayI manuSya vidyAkA svAmI hotA hai usI prakAra apane nAmase hI zatruoMko kampita kara denevAlA rAjA akampana usa nagarIkA svAmI thaa| jisa prakAra vidyA apane abhilaSita padArthoMkI denevAlI hotI hai usI prakAra vaha nagarI bhI abhilaSita padArthoMko denevAlI thI // 127 // pUrva janmameM puNya upArjana karanevAle usa rAjAkI nIti kevala lakSmIke bar3hAne aura usakI rakSA karane meM hI kAma nahIM AtI thI kintu dharma aura kAmake viSayameM bhI usakA upayoga hotA thA // 128 / vaha rAjA kevala prajAse kara vasUla hI nahIM karatA thA kintu use kucha detA bhI thA aura kevala daNDa hI nahIM detA thA kintu rakSA bhI karatA thA isa prakAra dharma dvArA vijaya prApta karanevAlA vaha rAjA samasta prajAkA pAlana karatA thA // 129 // rAjA akampanake kulakA bar3appana yahI thA ki bharatamahArAja paramAtmapadameM jisa prakAra bhagavAn vRSabhadevako pUjya mAnate the usI prakAra gRhasthAzramameM use pUjya mAnate the // 130 // usake suprabhA nAmakI devI thI joki candramAkI prabhAke samAna thii| jisa prakAra candramA aneka kalAoMkA Azraya ho apanI prabhAse kUmadAbodha arthAta kUmadiniyoM kA vikAsa karatA huA prasanna (nirmala) rahatA hai usI prakAra vaha rAjA bhI aneka kalAoMvidyAoMkA Azraya ho apanI suprabhA devIse kumudAbodha arthAt pRthivIke samasta jIvoMke Ananda kA vikAsa karatA haA prasanna rahatA thA // 13 // uttama saMtAna utpanna karanevAlI vaha pativratA suprabhAdevI jisa prakAra rAjAko Anandita karatI thI usa prakAra lakSmI bhI use Anandita nahIM kara sakI thI so ThIka hI hai kyoMki jisa prakAra acche phala denevAlI uttama latAe~ priya 1 pramANAtItaH / 2 purii| 3 hasati sm| 4 nagaryAm / 5 divybhaassev| 6 nagarI / 7 dezAntarasthAn / 8 vartayati sm| 6 vineyaparaH / 10 nijAbhISTArthasampad yasyAM sA tsyaaH| 11 nayanaM karaNam / 12 tat kAraNAt / 13 akampanaH / 14 zobhanAH prajA apatyAni yasyA sA suprajAH / satputravatItyarthaH / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 mahApurANam tasyAM tannAthavaMzAgragaNyasyavAMzavo rvH| prAcyAM dIptyAptadikcakrAH sahasramabhavan sutAH // 133 // hemAGagadasa ketuzrIsukAntAdyAhvayaH sa taiH| veSTitaH saMvyadIpiSTa zakraH sAmAnikariva // 134 // himavatpadmayorgaDalgAsindhU iva tatastayoH / sute sulocanAlakSmImatI cAstAM sulakSaNe // 135 // sulocanA'sau bAleva lakSmIH sarvamanoramA / kalAguNarabhAsiSTa candrikeva praddhitA // 136 // sumatyAkhyA'malAH zuklanizevAvarddhayat kalAH / dhAtrI zazAGakarekhAyAstasyAH sAtimanoharAH // 137 // abhUd rAgI svayaM rAgasta kramAbjaM smaashritH| rAgAya kasya vA na syAt svocitsthaansNshryH||138|| nakhenducandrikA tasyAH zazvatkuvalayaM kila / vizvamAlAdaya ccitram anutyA kramAbjayoH // 136 // rejuraDAgalayastasyAH kramayo kharociSA / iyanta iti madvegAH smareNeva nivezitAH // 140 // natAzeSo jayaH snehAda' amaMsItte ttstyoH|yaa zrIH kramAbjayostasyAH sA kimasti saroruhe // 141 // hotI haiM usI prakAra uttama putra utpanna karanevAlI striyA~ bhI priya hotI haiM // 132 // jisa prakAra pUrva dizAse apanI kAntike dvArA samasta dizAoMko prakAzita karanevAlI sUrya kI kiraNeM utpanna hotI haiM usI prakAra usa suprabhAdevIse nAthavaMzake agragaNya rAjA akampanake apanI dIpti athavA tejake dvArA dizAoMko vaza karanevAle hajAra putra utpanna hue the // 133 // hemAGgada, suketuzrI aura sukAnta Adi una putroMse ghirA huA vaha rAjA aisA suzobhita hotA thA jaisA ki sAmAnika devoMse ghirA huA indra suzobhita hotA hai / / 134 / jisa prakAra himavAn parvata aura padma nAmakI sarasIse gaGgA aura sindhu ye do nadiyAM nikalatI haiM usI prakAra rAjA akampana aura rAnI suprabhAke sulocanA tathA lakSmImatI ye uttama lakSaNoMvAlI kanyAeM utpanna huI thIM // 135 // vaha bAlikA sulocanA lakSmIke samAna sabake manako Anandita karanevAlI thI aura apane kalArUpI guNoMke dvArA cAMdanIke samAna vRddhiko prApta hotI huI suzobhita ho rahI thI // 136 // jisa prakAra zukla pakSakI rAtri candramAkI rekhAoMkI atyanta manohara kalAoMko bar3hAtI hai usI prakAra sumitrA nAmakI dhAya usa sulocanAkI atizaya manohara kalAoMko bar3hAtI thI-usake zarIrakA lAlana pAlana karatI thI // 137 // rAga arthAta lAlimA usa sulocanAke caraNa-kamaloMkA Azraya pAkara svayaM rAgI arthAt rAga karanevAlA athavA lAla guNase yukta ho gayA tho so ThIka hI hai kyoMki apane yogya sthAnakA Azraya kisake rAgake liye nahIM hotA ? // 138 // Azcarya hai ki usake nakharUpI candramAkI cAMdanI donoM caraNakamaloMke anukUla rahakara bhI samasta kuvalaya arthAt kumudiniyoMko athavA pRthvImaNDala ke Anandako nirantara vikasita karatI rahatI thii| bhAvArtha-cAMdanI kabhI kamaloMke anukUla nahIM rahatI, vaha unheM nimIlita kara detI hai parantu sulocanAke nakharUpI candramAkI cAMdanI raNakamaloMke anakala rahakara bhI kuvalaya-nIlakamala (pakSameM mahImaNDala) ko vikasita karatI thI yaha AzcaryakI bAta thI // 139 // usake donoM pairoMkI aMguliyAM nakhoMkI kiraNoMse aisI acchI jAna par3atI thIM mAno mere vega itane hI haiM yahI samajhakara kAmadevane hI rathApana kI hoN| bhAvArtha-*abhilASA cintA Adi kAmake daza vega haiM aura donoM pairoMkI aMguliyAM bhI daza haiM isaliye ve aisI jAna par3atI thIM mAno kAmadevane apane vegoMkI saMkhyA batalAne ke liye hI unheM sthApita kiyA ho // 140 // jise saba loga namaskAra karate haiM aisA jayakumAra bhI jinheM 1 tejasA / 2 akampanasuprabhayoH / 3 arunngunnH| 4 sulocanAcaraNa / 5 modati sma / 6 anukUlavRttyA / 7 mama sadRzAvasthAH / 8 jykumaarH| 6 namaskaroti sm| 10 kramAbje / * "abhilaassshcintaasmRtigunnkthnodvegsNprlaapaashc| unmAdo'tha vyAdhirjaDatA matiriti dazAtra kAmadazAH ||"-saahitydpnne| Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattama parva na sthale na kRze narjana vakra na ca sddktte| vikaTe na ca tajjaGaghe zobhA'nyavanayorasau // 142 // kAJcIsthAna' 'tadAlocyevorU sthUle susaGagate / kAyagarbhagRhadvArastambhayaSTayAkRtI kRte // 143 // vedikeya manojasya ziro vA' smaradantinaH / sAnurvA'naGagazailasya zuzubhe'syAH kaTItaTam // 144 // kRtvA kRzaM bhRzaM madhyaM baddhaM bhaGagabhayAdiva / rajjubhistisamirdhAtrA' valibhirgADhamAbabhau // 14 // . nAbhikapapravRttAsyA 'rasamArgasamudgatA / zyAmA zADvalamAleva0 romarAjiya'rAjata // 146 // bhinnau yuktau mustabdhaura uSNau santApahAriNau / stanau viruddhadharmANI syaadvaadsthitimhtuH||147|| sahavakSonivAsinyA samAzliSya jayaH zriyA / svIkRto yadi cettAbhyAM vaye te tadbhujau katham // 14 // vIralakSmIpariSvaktajayadakSiNabAhunA / savAmena3 pariSvakta"statkaNThastasya kopamA // 14 // niHkRpau"pezalaura zlakSNau tatkapolo vilesatuH / kAntau kalabhadantAbhau jayavaktrAbja"darpaNau // 150 // vttbimbprvaalaadinopmeympiissyte| adharasyAtidUratvAd varNAkArarasAdibhiH // 15 // bar3e snehase namaskAra karegA aise usake donoM caraNakamaloMmeM jo zobhA thI vaha kyA kamaloMmeM ho sakatI hai ? arthAt nahIM / / 141 / / usakI donoM jaMghAeM na sthUla thIM, na kRza thI, na sIdhI thIM, naTer3hI thIM, na milI huI thIM aura na dUra dUra hI thiiN| usakI donoM jaMghAoMkI zobhA nirAlI hI thI / / 142 // usake karadhanI pahanane ke sthAna-nitambasthalako dekhakara hI mAno sthUla, parasparameM mile hue aura kAmadevake garbhagRha sambandhI daravAjese khaMbhoMkI lakar3Ike samAna donoM Uru banAye gaye the // 143 // usakA nitamba pradeza aisA acchA jAna par3atA thA mAno kAmadevakI vedI hI ho athavA kAmadevarUpI hAthIkA zira hI ho athavA kAmadevarUpI parvata kA zikhara hI ho // 144 // usakA madhyabhAga aisA suzobhita ho rahA thA mAno vidhAtAne use pahale to atyanta kaza banAyA ho aura phira TaTa jAneke bhayase trivalIrUpI tIna rassiyoMse majabUta bAMdha diyA ho // 145 // nAbhirUpI kueMse nikalI huI usakI romarAji aisI acchI suzobhita ho rahI thI mAno jalamArgase nikalI huI harI harI choTI ghAsakI paGavita hI ho // 146 / / usake stana bhinna bhinna hokara bhI (sthUla honeke kAraNa) eka dUsarese mile hue the, komala hokara bhI (unnata hone ke kAraNa) kaThora the, aura uSNa hokara bhI (AhlAdajanaka honeke kAraNa) saMtApako dUra karanevAle the, isa prakAra viruddha dharmoko dhAraNa karanevAle usake donoM stana syAdvAdakI sthitiko dhAraNa kara rahe the / / 147 / / cU~ki usakI donoM bhujAoMne vakSaHsthalapara nivAsa karanevAlI lakSmIke sAtha AliGagana kara jayakumArako svIkRta kiyA hai isaliye unakA varNana bhalA kaise kiyA jA sakatA hai ? // 148 // usakA kaMTha vIra lakSmIse suzobhita jayakumArake dAMye aura bAMye donoM hAthoMse AliMganako prAta haA thA ataH usakI upamA kyA ho sakatI hai| bhAvArtha-usakI upamA kisake sAtha dI jA sakatI hai ? arthAt kisIke sAtha nahIM-vaha anupama thA // 149 // hAthIke bacceke dAMtakI AbhAko dhAraNa karanevAle usake niSkRpa, komala aura cikane donoM kapola aise acche jAna par3ate the mAno jayakumArakA mukhakamala dekhane ke liye sundara darpaNa hI hoM // 150 // vaTakI koMpala, bimbI phala aura mUMgA Adi padArtha, varNa, AkAra aura rasa AdimeM oMThoMse bahuta dUra haiM arthAt usake oThoMke samAna na to 1 sngkiirnne| 2 vishaale| 3 vilakSaNaiva / 4 kaTitaTam / 5 aaloky| 6 iva / 7 brahmaNA / 8 sulocanAyAH / 6 jlmaarg| 10 haritapaGaktiH / 'zADbala: zAdaharite' ityabhidhAnAt / zAbalala0, ma0, a0| 11 kaThinau / 12 sulocanAbhujAbhyAm / 13 vAmabhujasahitena / 14 AliGagitaH / 15 janasantApahetutvAt / 16 komlau| 17 rejtuH| 18 jykumaarmukh| 16 apizabdAt kevalamupamAnaM n| - Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 mahApurANam citAH sitAH samAH snigdhA dantAH kAntAH prabhAnvitAH / zrantaH karoti tadvaktraM tAneva kathamanyathA // 152 // kutaH kRtA samuttuGagA svAdamAnAsyasaurabham / madhyevavatraM kimadhyAste na satI yadi nAsikA / / 153 / / karNAntagAminI netre vRddhe' narazaropame / somavaMzyasya kaH kSepaH padmotpalajaye tayoH // 154 // tatkarNAveva karNeSu kRtapuNyau priyAjJayA / tatpremAlApagItAnAM" pAtraM prAgeva tau yataH // 155 // tadbhU zarAsanaH 3 kAmastatkaTAkSazarAvaliH 14 / svarUpeNAjitaM matvA jayaM manye vyajeSTa saH // 156 // tasyA lAlATiko naikaH kAmo vIrAgraNIH svayam / jayo'pi nonnatiH kasmAllalATasya zritazriyaH // 157 // mRdavastanavaH snigdhAH kRSNAstasyAH sakuJcitAH / kAminAM kevalaM kAlabAlavyAlAH " ziroruhAH / / 158 // bhAti tasyAH purobhAgo bhUSito nayanAdibhiH / surUpa" iva pAzcAtyo" bAbhAti svayameva saH / / 15 / / ye tasyAstanunirmANa vedhasA sAdhanIkRtA: / 22 praNavastRNavaccheSAsta eva paramANavaH 2 // 160 // inakA varNa hai, na AkAra hai aura na rasa hI hai isaliye hI usake oThoMko inameM se kisIkI bhI upamA nahIM dI jA sakatI thI // 151 // avazya hI usake dAMta eka dUsare se mile hue thechidrarahita the, sapheda the, samAna the, cikane the, sundara the, aura camakIle the, yadi aisA na hotA to sulocanAkA mukha unheM bhItara hI kyoM karatA ? // 152 // mukhakI sugandhikA svAda letI huI usakI nAka yadi itanI acchI nahIM hotI to vaha itanI UMcI kyoM banAI jAtI ? tathA mukhake bIca meM kaise Thahara sakatI ? / / 153 / / arjanake bANake samAna karNake ( rAjA karNa athavA kAnake) samIpa taka jAnevAle usake donoM netra atyanta vizAla the, unhoMne lAla kamala aura nIlakamala donoMko jIta liyA thA phira bhalA somavaMza arthAt candramApara kaunasA AkSepa bAkI raha gayA thA athavA somavaMza arthAt jayakumArapara kauna sA kSepa arthAt kaTAkSa karanA bAkI raha gayA thA ? / / 154 / / usake kAna hI saba kAnoM meM adhika puNyavAn the kyoMki ve pahale se hI apane priya-jayakumArakI AjJAse unake premasaMbhASaNa aura gItoMke pAtra ho gaye the / / 155 / / maiM to aisA mAnatA hU~ ki kAmadevane jayakumArako apane rUpase ajeya mAnakara sulocanAkI bhauMharUpI dhanuSa aura usIke kaTAkSarUpI bANoMke samUhase hI use jItA thA / / 156 / / usa sulocanAkA sevaka akelA kAmadeva hI nahIM thA kintu vIraziromaNi jayakumAra bhI svayaM usakA sevaka thA, phira bhalA zobhAko dhAraNa karanevAle usake lalATakI unnati - uccatA athavA uttamatA kyoM na hotI ? // 157 // komala, bArIka, cikane, kAle aura kucha kucha Ter3he usake zirake bAla kAmI puruSoMko kevala kAle sAMpoM ke baccoMke samAna jAna par3ate the / / 158 / / usa sulocanAkA Age kA bhAga netra Adise vibhUSita hokara suzobhita ho rahA thA aura pichalA bhAga kisI sundara vastuke samAna apane Apa hI suzobhita ho rahA thA / / 159 / / vidhAtAne usakA zarIra banAne meM jina aNuoMko sAdhana banAyA thA yathArtha meM ve hI aNu paramANu arthAt 1 nizchidrA ityarthaH / 2 uktaguNA na santi cet / 3 kinnimittaM nirmitA ityevaM pRcchati / 4 yadi satI prazastA nAsikA na syAt tarhi madhyevaktraM mukhamadhye kiM vastu adhyAste / nAsikAM muktvA na kimapi adhivasituM yogyamityarthaH / 5 dhvanau karNarAjasya vinAze vartamAne / 6 vRddhe kiM na bhavataH, bhavata eva / 7 - vaMzasya la0, ma0, a0 / jayakumArasya / dhvanI arjunasya / 8 tiraskAraH / 6 netrayoH / 10 jayakumAraprasiddhyA / 11 -lApanItAnAM a0 ma0, la0 / 12 bhAjanam / 13 tasyA bhruvAveva zarAsanaM yasya / 14 -TAkSAzugAvaliH la0 / bAraNasamUhaH / 15 AtmIyasvarUpeNa / 16 bhAvadarzI 'lAlATika: prabhorbhAvadarzI kAryAkSamazca yaH / ' ityabhidhAnAt / na sevako bhavati cet / sevakaH / 17 kRSNabAlabhujaGgAH / 18 manojJapadArtha iva / 16 pRSThabhAvaH / 20 upAdAnakAraNIkRtAH / 21 vyarthA ityarthaH / 22 utkRSTAraNavaH / Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattama parva 367 prativRddhaH kSayAsannaH spaSTalakSmAhigocaraH / pUrNaHzeSo'pyasampUrNona tadvaktropamo vidhuH // 16 // na pazcAnna purA lakSmIUdhrI' padma kSaNe kSaNe / vaktyanyAM gRhNatI zobhA sA syAdvAdaM tadAnane // 162 // candre tIvakarotsannA padma shiitkraahtaa| lakSmIH sAnyaiva tadvaktre 'jayalakSmIkaragrahAt // 163 // rAtrAvindurdivAmbhoja kSayIndura nivArijam / pUrNameva vikAsyeva tadvaktraM bhAtyadivam // 164 // lakSmIsta syakSitustena vIkSitasyApi nizcitA / kiM padma tAdRzaM yena tadvaktramupamIyate // 16 // kumAryA trijagajjetA jitaH puSpazarAsanaH / sa vIraH kaH paro loke yo na jayyo'nato'nayA // 166 // kamAyaiva jitaH kAmo vIraH pazcAjjayo jitaH / strIsRSTi: kiyatI nAma vijaye'syA. sahazriyA // 167 // utkRSTa aNu the aura unase bAkI bace hue aNu tRNake samAna tuccha the // 160 // candramA usake mukhako upamAke yogya nahIM thA kyoMki yadi pUrNa candramAkI upamA dete haiM to vaha bahuta vRddha arthAt bar3A hai, usakA kSaya nikaTa hai, kalaMka usakA spaSTa dikhalAI detA hai aura rAhu use dabA detA hai / yadi apUrNa candramAkI upamA dete haiM to vaha svayaM apUrNa hai-adhUrA hai / bhAvArtha-usakA mukha taruNa, avinazvara, niSkalaMka aura pUrNa thA isaliye pUrNa athavA apUrNa koI bhI candramA usake makhakI upamAke yogya nahIM thA / / 16 / yadi kamalakI upamA dI jAvaM so bhI ThIka nahIM hai kyoMki kamalameM vikasita honeke pahale lakSmI nahIM thI aura na pIche rahatI hai vaha to kSaNa kSaNameM vikasita hotI rahatI hai parantu usake mukhapara kI lakSmI eka vilakSaNa zobhAko grahaNa karatI huI syAdvAdakA svarUpa prakaTa karatI thii| bhAvArtha-usake mukhakI zobhA sadA eka sI rahakara bhI kSaNa kSaNameM vilakSaNa zobhA dhAraNa karatI thI isaliye kamalakI zobhAse kahIM acchI thI aura isa prakAra syAdvAdakA svarUpa prakaTa karatI thI kyoMki jisa prakAra syAdvAda dravyAthika nayase ekarUpa rahakara bhI paryAyArthika nayase navIna navIna rUpako prakaTa karatA hai usI prakAra usake mukhakI lakSmI bhI sAmAnyatayA ekarUpa rahakara bhI pratikSaNa vilakSaNa zobhA dhAraNa karatI huI anekarUpa prakaTa karatI thI // 162 // candramAkI zobhA sUryase naSTa ho jAtI hai aura kamalakI zobhA candramAse naSTa ho jAtI hai parantu usake mukhakI zobhA jayakumArakI lakSmIkA hasta grahaNa karanese vilakSaNa hI ho rahI thI // 163 // candramA rAtameM muzobhita hotA hai aura kamala dina meM praphullita rahatA hai, candramAkA kSaya ho jAtA hai aura kamala murajhA jAtA / hai parantu usakA mukha pUrNa hI thA, vikasita hI thA aura rAtadina suzobhita hI rahatA thA // 164 // . sulocanAke mukhako jo dekhatA thA usakI zobhA bar3ha jAtI thI aura sulocanAkA mukha jise dekhatA thA usakI zobhA bhI nizcita rUpase bar3ha jAtI thii| kamalameM kyA aisA guNa hai jisase ki use sulocanAke mukhakI upamA dI jA sake ? // 165 / / usane kumArI avasthAmeM hI tInoM jagatko jItanevAlA kAmadeva jIta liyA thA phira bhalA saMsArameM aisA dUsarA kauna vIra thA jo Age yuvAvasthAmeM usake dvArA na jItA jAya ? // 166 / / isane kumArI avasthAmeM kAmadeva ko jIta liyA thA aura taruNa avasthAmeM jayakumArako jItA thA phira bhalA isake jItaneke liye 1 raahgocrH| (viSayaH) / 2 kalAzeSo'pi / kalAhIna ityarthaH / bAlacandro'pi / 3 vikaasshiilaa| 4 lakSmIH / 5 htaa| 6 jayasya lakSmIH / 7 -tyaharnizam a0, pa0, sa0, i0, la0, ma0 / 8 dharmasya / 6 vkrenn| 10 yena dharmeNa sh| 11 tAdRzaM dharma pakSe kimasti ? nAstItyarthaH / vIkSitasyApi apizabdAt taddharmo na dRSTo'sti / yadyapi dRSTasya tasya padmasthitadharmasya lakSmIH zobhA tena saha tadvaktreNa saha IkSituH vIkSamAraNasya janasya nizcitA syAt / 12 puSpazarAsano jitaH ityanena kamapi puruSaM necchati ityarthaH / 13 yauvane / Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 mahApurANam mugADAkasya kalaDAko'yaM manye'haM knyyaa'nyaa| svakAntyA nijitasyAbhUd rogarAjazca cintyaa||16|| sAdhaM kuvalayananduH saha lakSamyA saroruham / tadvaktreNa jitaM vyaktaM kimanyanneha jIyate // 16 // jalAbjaM jalavAsena sthalAbjaM sUryarazmibhiH / prAptuM tadvaktrajAM zobhAM manye'dyApi tapasyati // 170 // zanairbAlendurekheva sA kalAbhiravarddhata / vRddhAstasyAH pravRddhAyA vidhubhiH spadhino' guNAH // 17 // iti sampUrNasarvADagazobhAM zuddhAnvavAyajAm / smaro jayabhayAdvaitAM na tadA'pyakarot kare // 172 kArayantI jinendrA_zcitrAra mnnimyiihH| tAsAra hiraNmayAnyeva vizvopakaraNAnyapi // 173 // tatpratiSThAbhiSekAnte mhaapuujaaHprkurvtii| muhaH stutibhirAbhiH13 stuvatI bhaktito'rhataH // 174 // dadatI pAtradAnAni mAnayantI5 mahAmunIn / zRNvatI dharmamAkarNya bhAvayantI muhurmuhuH // 17 // prAptAgamapadArthAzca prAptasamyaktvazuddhikA / atha phAlgunanandIzvare'sau bhaktyA jinezinAm // 176 // vidhAyASTAhnikI pUjAm abhyArcA yathAvidhi / kRtopavAsA tanvAgI zeSAM dAtumupAgatA // 177 // nRpaM siMhAsanAsInaM so'pyutthAya kRtAJjaliH / taddattazeSAmAdAya" nidhAya zirasi svayam // 17 // lakSmIke sAtha sAtha kitanI sI striyoMkI sRSTi bAkI rahI thI ? bhAvArtha-isane lakSmI Adi uttama uttama striyoMko jIta liyA thA // 167 // candramAke bIca jo yaha kalaMka dikhatA hai use maiM aisA mAnatA hU~ ki isa kanyAne apanI kAntise candramAko jIta liyA hai isIliye mAno use cintAke kAraNa kSayaroga ho gayA ho // 168 // usa sulocanAke mukhane candramAke sAtha kuvalaya arthAt kumadako jIta liyA thA aura lakSmIke sAtha sAtha kamalako bhI jIta liyA thA phira bhalA isa saMsArameM aura raha hI kyA jAtA hai jo usake mukhake dvArA jItA na jA sake // 169 / / maiM to aisA mAnatA hU~ ki usake mukhakI zobhA prApta karaneke liye jalakamala jalameM rahakara aura sthala kamala sUrya kI kiraNoMke dvArA Ajataka tapasyA kara rahA hai / / 170 / / vaha sulocanA dvitIyA candramAkI rekhAke samAna kalAoMke dvArA dhIre dhIre baDhatI thI aura jyoM jyoM bar3hatI jAtI thI tyoM tyoM candramAkI kAntike sAtha spardhA karanevAle usake guNa bhI bar3hate jAte the // 17 // isa prakAra jo samasta aMgoMkI zobhAse paripUrNa hai aura zuddha vaMzameM jisakI utpatti huI hai aisI usa sulocanAko kAmadeva jayakumArake bhayase yuvAvasthAmeM bhI apane hAthameM nahIM kara sakA thA // 172 // usa sulocanAne zrI jinendradevakI aneka prakArakI ratnamayI bahuta sI pratimAeM banavAI thoM aura unake saba upakaraNa bhI suvarNa hIke banavAye the| pratiSThA tathA tatsambandhI abhiSeka ho jAne ke bAda vaha una pratimAoMkI mahApUjA karatI thI, arthapUrNa stutiyoMke dvArA zrI arhantadevakI bhaktipUrvaka stuti karatI thI, pAtra dAna detI thI, mahAmuniyoMkA sanmAna karatI thI, dharmako sunatI thI tathA dharmako sunakara Apta Agama aura padArthoMkA bAra bAra cintavana karatI huI samyagdarzanakI zuddhatAko prApta karatI thI / athAnantara-phAlguna mahInekI aSTAhnikAmeM usane bhaktipUrvaka zrI jinendradevakI aSTAhnikI pUjA kI, vidhipUrvaka pratimAoMkI pUjA kI, upavAsa kiyA aura phira vaha kRzAMgI pUjAke zeSAkSata deneke liye siMhAsanapara baiThe hue rAjA akampanake 1 kSayavyAdhiH / 2 mnoduHkhen| 3 tapazcarati / 4 avayavaiH / 5 vidhubhAspaddhino la0, ma0, a0, 50, i0, sa0 / 6 zuddhavaMzajAtAm / 7 jayakumArabhayAdiva / 8 salocanAm / 6 yauvanakAle'pi / 10 karagrahaNaM nAkarot / tasyAH kAmavikAro nAbhUdityarthaH / 11 pratimAH / 12 pratimAnAm / 13 sadarthayuktAbhiH / 14 ahNdevaan| 15 puujyntii| 16 zeSAn la0, m0| 17 -nAdAya la0, ma0 / Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattamaM parva upavAsaparizrAntA putrike tvaM prayAhi te / zaraNaM pAraNAkAla iti kanyAM vyasarjayat // 176 // tAM vilokya mahIpAlo bAlAmApUrNayauvanAm / nivikArAM sacintaH san tasyAH 'pariNayotsave // 180 // zubhe zrutArthasiddhArtha sarvArtha sumatizrutIn / koSThAdimatibhedAnvA' dine vyAhUya mantriNaH // 181 // vRNate sarvabhUpAlAH kanyAM naH kulajIvitam / brUta kasmai pradAsyAmo 'vimRzyemAM sulocanAm // 182 // 'ityaprAkSIttadA prAha zrutArthaH zrutasAgaraH / zratra sabandhusambandho jAmAtA'tra mahAnvayaH // 183 // 10 sarvasvastha vyayotrAtha " janmarAjyaphalaM ca naH / tataH saJcityamevaitat kAryaM nayavizAradaiH // 184 // bandhavaH syurnRpAH sarve sambanvaracakravartinA / ikSvAkuvaMzavatpUjyo bhavadvaMzazca jAyate // 185 // kularUpavayovidyAvRttazrIpauruSAdikam / yadvareSu samanveSyaM sarvaM tattatra" piNDitam // 186 // tato nAstyatra nazcacyaM" digantavyApta kIrtaye / jitArkamUrtaye deyA kanyevetya kakIrtaye // 187 // siddhArtho'grAha tatsarvamasti kiJca purAvidaH " / kanIyaso'pi " sambandhaM necchanti jyAyasA saha" // tataH pratItabhUpAlaputrA varaguNAnvitAH / prabhaJjano rathavaro balirvajjAyudhA hvayaH // 186 // 369 pAsa gaI / rAjAne bhI uThakara aura hAtha jor3akara usake diye hue zeSAkSata lekara svayaM apane mastakapara rakhe tathA yaha kahakara kanyAko vidA kiyA ki he putri, tU upavAsase khinna ho rahI hai, aba ghara jA, yaha tere pAraNAkA samaya hai / / 173 - 179 / / rAjA pUrNa yauvanako prApta huI usa vikArazUnya kanyAko dekhakara usake vivAhotsavakI cintA karane lagA / / 180 / / usane kisI zubha dinako koSThabuddhi, bIjabuddhi, padAnusArI aura saMbhinnazrotR ina cAroM buddhi RddhiyoM ke samAna zrutArtha, siddhArtha, sarvArtha aura sumati nAmake maMtriyoMko bulAyA // 189 // aura pUchA ki hamAre kulake prANasvarUpa isa kanyAke liye sabhI rAjA loga prArthanA karate haiM isaliye tuma loga vicAra kara kaho ki yaha kanyA kisako dI jAya ? / / 182 // | isa prakAra pUchane para zAstroMkA samudra zrutArtha nAmakA maMtrI bolA ki isa vivAha meM sajjana bandhuoMkA samAgama honA cAhiye, jamAI bar3e kulakA honA cAhiye, isa vivAha meM bahuta sA dhana kharca hogA aura hama logoM ko apane janma tathA rAjyakA phala milegA isaliye nItinipuNa puruSoM ko isa kAryakA acchI taraha vicAra karanA cAhiye / / 183-1984 // yadi yaha sambandha cakravartIke sAtha kiyA jAya to saba rAjA apane bandhu ho sakate haiM aura ApakA vaMza bhI ikSvAku vaMzakI taraha pUjya ho sakatA hai / / 185 / / kula, rUpa, vaya, vidyA, cAritra, zobhA aura pauruSa Adi jo jo guNa varoMmeM khojanA cAhiye ve saba usameM ikaTThe ho gaye haiM / isaliye isameM kucha carcAkI AvazyakatA nahIM hai jisakI kIrti saba dizAoM meM phaila rahI hai aura jisane apane tejase sUrya ke prativimbako bhI jIta liyA hai aise cakravartI ke putra arkakIrti ke liye yaha kanyA dI jAya / / 186187 / / isI samaya siddhArtha maMtrI kahane lagA ki ApakA yaha saba kahanA ThIka hai parantu pUrva vyavahArako jAnanevAle choTe logoMkA bar3oMke sAtha sambandha honA bhI acchA nahIM samajhate haiN| || 188|| isaliye barake guNoMse sahita prabhaMjana, rathavara, bali, vajrAyudha, meghezvara ( jayakumAra ) aura bhImabhuja Adi aneka prasiddha rAjaputra haiM jo ekase eka bar3hakara vaibhavazAlI haiM tathA catura 6 1 gaccha / 2 tava / 3 gRham / zaraNaM gRharakSitro:' ityabhidhAnAt / 4 vivAha / 5 nAmadheyAn / koSThabuddhibIjabuddhipadAnusArisambhinnazrotRbhedAniva / 7 vRNvate la0, ma0, pa0, sa0, i0 / prArthayante / 8 vicArya / 6 pRcchati sma / 10 dhanasya / 11 atha vA janmanaH phalaM rAjyasya phalam / 12 mRgyam / 13 arkakIrtau / 14 vicAryam / 15 iti prAheti sambandhaH / 16 - mastu la0 ma0, pa0 / 17 pUrvavedinaH / 18 alpasya / 16 mahatA saha / jyAyasAM la0, ba0 / 47 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam meghasvaro bhImabhujastathA'nye'pyuditoditAH / kRtino bahavaH santi teSu yatrAzayotsavaH // 160 // ziSTAn pRSTvA ca 'devajJAnnirIkSya zakunAni ca / sa hitaH 'samasambandhastasmai kanyeti dIyatAm // 161 // zrutvA sarvArthavitsarvaM sarvArthaH pratyuvAca tat / bhUmigocarasambandhaH sa naH prAgapi vidyate // 162 // apUrva lAbhaH zlAghyazca vidyAdharasamAzrayaH / vicArya tatra kasmaiciyeyamiti nizcitam // 163 // sumatistaM nizamyArtha' 'yuktAnAmAha yuktavit / na yuktaM vaktumapyetat sarvavairAnu bandhakRt // 164 // kiM bhUmigocareSvasyA varo nAstIti cetasi / cakriNo'pi bhavetkiJcid vairasyaM prastutazruteH " // 165 // dRSTaH samyagupAyo'yaM mayA'traiko'virodhakaH / zrutaH pUrvapurANeSu svayaMvaravidhirvaraH // 166 // sampratyakampanopakramaM tadastvAyugAvadhi" / 15 purutatputravatsRSTi " khyAtirasyApi jAyatAm // 167 // dIyatAM kRtapuNyAya kasmaicit kanyakA svayam / vedhasA vipriyaM" no'mA mAbhUd bhUbhRtsu " kenacit / 168 / ityevamaktaM tatsarvaiH sammataM sahabhUbhujA / nahi matsariNaH santo nyAyamArgAnusAriNaH // 166 // tAn sampUjya visarjyAbhUd "bhUbhRtatkAryatatparaH / svayameva gRhaM gatvA sarvaM tatsaMvidhAnakam // 200 // haiM unameM jisake liye apanA citta prasanna ho usake liye ziSTa jana tathA jyotiSiyoMse pUchakara aura uttama zakuna dekhakara kanyA denI cAhiye kyoMki barAbarIvAloMke sAtha sambandha karanA hI kalyANakArI ho sakatA hai / / 189 - 191 / / yaha saba sunakara samasta viSayoMko jAnanevAlA sarvArtha nAmakA maMtrI bolA ki bhUmigocariyoMke sAtha to hama logoMkA sambandha pahale se hI vidyamAna hai, hAM, vidyAdharoMke sAtha sambandha karanA hama logoMke liye apUrva lAbha hai tathA prazaMsanIya bhI hai isaliye vicArakara vidyAdharoMmeM hI kisIko yaha kanyA denI cAhiye aisA merA nizcita mata hai / 192 - 193 / / tadanantara vahA~para ekatrita hue saba logoMkA abhiprAya jAnakara yogya bAtako jAnanevAlA sumati nAmakA maMtrI bolA ki yaha saba kahanA bhI ThIka nahIM hai kyoMki ye sabhI bAteM zatrutA utpanna karanevAlI haiM / / 194 / / vidyAdharako kanyA dI haiM yaha sunanese cakravartIke cittameM bhI kyA bhUmigocariyoMmeM isake yogya koI vara nahIM hai yaha socakara kucha burA lagegA / / 995 / / isa viSaya meM kisIse virodha nahIM karanevAlA eka acchA upAya maiMne socA hai aura vaha yaha hai ki prAcIna purANoM meM svayaMvarakI uttama vidhi sunI jAtI hai / yadi isa samaya sarvaprathama akampana mahArAjake dvArA usa vidhikA prArambha kiyA jAya to bhagavAn vRSabhadeva aura unake putra samrAT bharatake samAna saMsArameM inakI prasiddhi bhI yugake antataka ho jAya / / 196-197 / / isaliye yaha kanyA svayaMvarameM jise svIkAra kare aise kisI puNyazAlI rAjakumArako denI caahiye| aisA karanese hama logoM kA AdibrahmA bhagavAn vRSabhadeva athavA yugavyavasthApaka samrAT bharatase kucha virodha nahIM hogA, aura na rAjAoMkA bhI paraspara meM kisI ke sAtha kucha vaira hogA / / 198 / / isa prakAra sumati nAmake maMtrIke dvArA kahI saba bAteM rAjAke sAtha sAtha sabane svIkRta kIM so ThIka hI hai kyoMki nItimArgapara calanevAle puruSa mAtsarya nahIM karate / / 199 / / tadanantara rAjAne sanmAnakara maMtriyoMko vidA kiyA aura svayaM 370 5 asmAbhiH saha 8 1 uparyuparyabhyudayavantaH / 2 puMsi / 3 cittotsavo'sti / 4 jyotiSkAn / sambandhaH sambandhavAn vA / 6 tam a0, pa0, sa0, i0, la0, ma0 / 7 bhUcara / abhiprAyam / 6 militAnAm / zrutArthAdInAm / 10 sarva vairA-pa0, la0 / 11 vivAhavArtAzravaraNAt / 12 pUrvasmin zrutaH / 13 akampanena prakramopakrAntam / 14 svayaMvaranirmANam / 15 purujit bharatarAjavat / 16 sraSTuH Ta0 / svayaMvarasya sraSTA iti prasiddhiH / sRSTiriti pAThe svayaMvarasya sRSTiprasiddhiH / 17 brahmaNA / 'sraSTA prajApatirvedhA vidhAtA vizvasRvidhiH' ityabhidhAnAt / 18 viruddham / apriyamityarthaH 16 nRpeSu / 20 mantriNaH / 21 akampanaH / 22 svayaMvarakAryaM / 23 prastutaM kRtya / Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzatamaM parva 371 nivedha 'suprabhAyAzca hRSTo hemAGgadasya ca / vRddhaiH kulatramAyAtaiH zrAlocya ca sanAbhibhiH // 201 // atraiSAM nisRSTArthAn" mitArthAnaparAn prati / pareSAM 'prAbhUtAntaH sthapatrAn zAsanahAriNaH // 202 // sa dAnamAna: sampUjya nivedyetatprayojanam' / samAnetuM mahIpAlAn sarva vikkaM samAdizat // 203 // jJAtvA tadAzu tadbandhuvicitrAGagadasaMjJakaH / saudharmakalpAdAgatya devo'vadhivilocanaH // 204 // prakampanamahArAjama zrAlokya vayamAgatAH / sulocanAyAH puNyAyA: svayaMvaramavekSitum // 205 // ityuktvopapure yogye ramya rAjAbhisammataH / brahmasthAnottare bhAge pradhIre" varavAstuni " // 206 // prAmukhaM sarvatobhadraM maGagaladravyasambhUtam / vivAhamaNDapopetaM prAsAdaM bahubhUmikam " // 207 // citraprato" loprAkAraparikarmagRhAvRtam " / bhAsvaraM maNibharmAbhyAM vidhAya vidhivat sudhIH // 208 // taM parItya vizuddhoru suvibhaktamahItalam / caturastraM caturdvArazAlagopurasaMyutam // 206 // ratna toraNasakIrNa ketumAlAvilAsitam / haTatkUTAgranirmAsi bharmakumbhAbhizobhitam // 210 // sthUlanIlotpalAbaddhasphuraddIptidharAtalam / vicitranetra vistIrNavitAnAtivirAjitam // 211 // kArya karanemeM juTa gayA / usane sabase pahale ghara jAkara Upara likhe hue samAcAra suprabhAdevI aura hemAMgada nAmake jyeSTha putrako kaha sunAye tathA kulaparamparAse Aye hue vRddha puruSoM aura sagotrI bandhuoMke sAtha pUrvApara vicAra kiyA |200 - 201|| kitane hI rAjAoMke pAsa nisRSTArtha arthAt svayaM vicArakara kArya karanevAle dUta bheje, kitanoM hIke pAsa mitArtha arthAt kahe hue parimita samAcAra sunAnevAle dUta bheje aura kitanoM hIke pAsa upahArake bhItara rakhe hue patrako le jAnevAle dUta bheje / isa prakAra dAna aura sanmAnake dvArA pUjita kara tathA svayaMvara kA prayojana batalAkara rAjAne bhUpAloMko bulAneke liye sabhI dizAoM meM apane dUta bheje // / 202 - 203 / / yaha saba samAcAra jAnakara avadhijJAnarUpI netroMko dhAraNa karanevAlA vicitrAMgada nAmakA deva jo ki pUrvabhavameM rAjA akampanakA bhAI thA saudharma svarga se AyA aura akampana mahArAjake darzana kara kahane lagA ki maiM puNyavatI sulocanAkA svayaMvara dekhaneke liye AyA hU~ / / 204 - 205 // aisA kahakara usane rAjAkI AjJAnusAra nagarake samIpa brahmasthAna se uttaradizAkI ora atyanta zAnta, utkRSTa, yogya aura ramaNIya sthAnameM eka sarvatobhadra nAma kA rAjabhavana banAyA jisakA mukha pUrva dizAkI ora thA, jo maGgaladravyoMse bharA huA thA, vivAhamaNDapase sahita thA tathA kaI khaNDakA thA / / 206 - 207 / / vaha rAjabhavana aneka prakAra kI galiyoM, koToM tathA zRGgAra karaneke gharoMse ghirA huA thA, dedIpyamAna thA aura maNiyoM tathA suvarNa se banA huA thaa| isa prakAra usa buddhimAn devane vidhipUrvaka rAjabhavanakI racanA kara usake cAroM ora svayaMvarakA mahAbhavana banAyA thA jo ki vizuddha thA, bar3A thA, jisakA pRthvIbhAga alaga alaga vibhAgoM meM vibhakta thA, jo caukora thA, jisameM cAra daravAje the, jo koTa tathA gopuradvAroMse suzobhita thA, ratnoMke toraNoMse milI huI patAkAoM kI paMktiyoMse zobhAyamAna ho rahA thA, dedIpyamAna zikharoMke agrabhAgapara camakate hue suvarNake kalazoMse alaMkRta 1 suprajAyAzca a0, pa0 / 2 nijajyeSThaputrasya / 3 keSAJcinnRpANAm / 4 svayameva vicAritakAryAn / 5 parimitakAryArthAn / 6 upAyana / 7 vacoharAn / - patrazAsana-la0 / 8 svayaMvarakAryam / 6 svayaMvara - dizAm / 10 akampanasya mitram / 11 pavitrAyAH / 12 purasamIpe / 13 padavinyAsAnnizcitamadhyabhAgasyottare / 14 atigambhIre / 15 varavAstudeze / 'vezma bhUrvAsturastriyAm ityabhidhAnAt / 16 - bhUmipam la0, ma0 / 17 gopurarathyA vA / 18 zRMgAragRha / 16 'bharmaM rukmaM hATakaM zAtakumbham' ityabhidhAnapAThAdadantaH / 20 sarvatobhadraM pariveSTya / 21 dvAraM zAla-la0, ma0 a0, pa0, sa0, i0 / 22 kanakakalaza / 23 vastravizeSa / Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 mahApurANam bhogopabhogayogyorusarvavastusamAcitam / yathAsthAnagatAzeSaratnakAJcananirmitam // 212 // mudA niSpAdayAmAsa svayaMvaramahAgRham / na sAdhayanti ke'bhISTaM puMsAM zubhavipAkataH // 213 // taM nirIkSya kSiterbharttA lakSmIlIlAgRhAyitam / nAsIt svAGage' sa santoSAt sanmitrAt kinna jAyate // atha prAdurabhUta kAlaH "surabhirmattamanmathaH / mudaM madaM ca saJcinvan kAmiSu bhamareSu ca // 215 // vavau mandaM gajodhRSTacandanadravasArabhRta / elAlavaGagasaMsargapaGagulo malayAnilaH // 216 // malayAnilamAzleSNu sambandhinamupAgatam / latAdrumAH suzAkhAnA 'prasAraNabhivAdadhuH / / 217 // yamasambandhidiktyAgaM ravirbhAta ivAkarot / madena kokilAH kAle kUjanti sma niraDakuzam // 218 // 1degpuSpamArtavamAptA na:1 zAkhA na spazateti tAn / alIna vAsaM nissidhyntshcmpkaavclpllvaiH||21|| vasantazrIviyogo vA sshoko'shokbhuuruhH| sapuSpapallavo nAma sAdhaM tatsAgamAd vyadhAt // 220 // mUlaskandhAnamadhyeSu cUtAyairiva matsarAt / surabhINi prasUnAni surabhizca3 tadA dadhe // 221 // thA, jisakA dharAtala bar3e bar3e nIlamaNiyoMse jar3A huA honeke kAraNa jagamagA rahA thA, jo netra jAtike vastroMse bane hue bar3e bar3e caMdovoMse suzobhita thA, bhoga upabhogake yogya samasta bar3I bar3I vastuoMse bharA huA thA aura yogya sthAnapara lagAye hue saba prakAra ke ratnoM tathA suvarNase banA huA thaa| isa prakArakA svayaMvarakA yaha mahAbhavana usa devane bar3I prasannatAse banAyA thA so ThIka hI hai kyoMki puNyodayase puruSoMke abhISTa arthako kauna kauna siddha nahIM karate haiM arthAt sabhI karate haiM // 208-213 // lakSmIke lIlAgRhake samAna usa svayaMvara bhavanako dekhakara rAjA akaMpana saMtoSase apane zarIrameM nahIM samA rahe the so ThIka hI hai kyoMki uttama mitroMse kyA nahIM hotA hai ? arthAt sabhI kucha hotA hai // 214 / / athAnantara-kAmako unmatta karanevAle tathA kAmI logoM aura bhramarosa kramaza: Ananda aura madako bar3hAnevAle basantaRtukA prArambha huA // 215 // hAthiyoMke dvArA ghise hue candanavRkSoMke niSyandarUpI sArako dhAraNa karanevAlA tathA ilAyacI aura lavaMgake saMsargase kucha kucha pIlA huA malayaparvatakA vAyu dhIre dhIre bahane lagA // 216 / / usa samaya latAoM aura vRkSoMkI jo zAkhAeM phaila rahI thIM unase ve aise jAna par3ate the mAno samIpa Aye hue apane sambandhI malayAnilakA AliMgana karane ke liye hI bhujArUpa zAkhAeM phailA rahe hoM // 217 // usa samaya sUryane mAno Darakara hI yama sambandhI-dakSiNa dizAkA tyAga kara diyA thA arthAt uttarAyaNa ho gayA thA aura koyaleM madase niraMkuza hokara madhura zabda kara rahI thIM // 218 // 'ye hamArI zAkhAeM Artava arthAt vasanta RtumeM utpanna honevAle athavA rajasvalA avasthAmeM prakaTa hone vAle pUSpako prApta ho rahI haiM-dhAraNa kara rahI haiM isaliye inheM mata chao' yahI kahate hae mAno caMpAke vRkSa apane hilate hue pallavoMke dvArA bhramaroMko vahAMpara nivAsa karanekA niSedha kara rahe the // 219 // jo vasanta RturUpI lakSmIke viyogameM sazoka thA arthAt zoka dhAraNa kara rahA thA aisA azokakA vRkSa usa vasanta Rtuke sambandhase phala aura pallavoMse sahita ho apanA azoka nAma sArthaka kara rahA thA // 220 // usa samaya camelIne Ama Adi vRkSoMke sAtha IrSyA 1 sambhRtam / 2 pradezamanatikramya / 3 zubhakarmodayAt / 4 harSeNa nijazarIre na mamAvityarthaH / nAmAt la0, ma0, a0, sa0, pa0, i0| 5 vsntH| 'vasante puSpasamayaH surabhiISma uSmakaH / ' ityabhidhAnAt / 6 padavaikalyavAn / 7 AliGanAya / 8 karaprasAraNamiva / cakrire / 10 RtuM puSpotpattinimittabhUtakAlavizeSaM rajotpattinimitaM kAlavizeSaJca / 11 asmAkam / 12 viyoge la0 / 13 sallakItaruH / "gandhinI gajabhakSyA tu suvahA surabhI rsaa| maheruNA kunduruko sallakI halAdinIti ca" ityabhidhAnAt / Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattama parva 373 AkRSTa diggajAlIni' bakulAni vana vne| hAnau guNAdhikAnyAsaMstulitAni kulodgataH // kIDanAsaktakAntAbhirbAdhyamAnAH sagItibhiH / AndolAH stambhasambhUtaiH samAkrozaziva svanaH / / 223 // sundareSvapi kundeSa madhupA mndtRptyH| mAdhavImadhupAnena mudA madhuramAruvan // 224 // bhavedanyatra'kAmasya rUpavittAdi sAdhanam / kAlaikasAdhanaH so'sminnA vanaspati jambhate // 225 // naravidyAparAdhIzAn gatvA "tatkAlasAdhanAt / dUtAH svayaMvarAlApaM sarvAstAn samabodhayan // 226 // tato nAnAnakadhvAnaprotkarNIkRtadigdvipAH / nijAGaganAnanAmbhojaparimlAnividhAyinaH // 227 // "viyadvibhatimAkamya vimAnairgatamAnakaiH / sadyo vidyAdharAdhIzA dyotamAnadigAnanAH // 22 // sulocanAbhidhAkRSTi vidyAkRSTAH samApatan / kAminAM na parAkRSTi vidyAgaktvepsitastriyaH // hone ke kAraNa hI mAno jar3a, skandha, madhyabhAga aura Upara-sabhI jagaha sugandhita phUla dhAraNa kiye the // 221 / / jinhoMne diggajoMke bhramaroMko bhI apanI ora khIMca liyA hai aura jo uccakulameM utpanna hue bar3e puruSoMke samAna haiM aise maulazrIke vRkSa pratyeka vanameM apanI hAni honepara bhI guNokI adhikatA ho dhAraNa kara rahe the / bhAvArtha-jisa prakAra kulIna manuSya hAni honepara bhI apanA guNa nahIM chor3ate haiM usI prakAra maulazrIke vakSa bhI bhramaroM dvArA rasakA pAna kiyA jAnA rUpa hAnike honepara bhI apanA sugandhirUpa guNa nahIM chor3a rahe the // 222 // jo gIta gA rahI haiM tathA khelane meM lagI huI haiM aisI sundara striyAM jo jhUlA jhUla rahIM thIM aura unake jhUlane se jo unake khaMbhoMse cUM cUM zabda ho rahA thA unase ve jhUle aise jAna par3ate the mAno una striyoMke dvArA pIr3ita hokara hI cillA rahe hoM // 223 // jinheM kundake sundara phaloMpara acchI tRpti nahIM huI hai aise bhramara mAdhavI (madhukAminI) latAkA rasa pIkara Anandase madhura zabda kara rahe the // 224 // vasantako chor3akara anya RtuoMmeM acchA rUpa honA Adi bhI kAmadevake sAdhana ho sakate haiM parantu isa vasantaRtumeM eka samaya hI jisakA sAdhana hai aisA yaha kAma vanaspatiyoM taka phaila jAtA hai| bhAvArtha-anya RtuoMmeM saundarya Adise bhI kAmakI udabhati ho sakatI hai parantu basantaRtumeM kAmakI udbhatikA kAraNa samaya hI hai / usa samaya saundarya AdikA abhAva honepara bhI kevala samayakI uttejanAse kAmakI udbhati dekhI jAtI hai aura usakA kSetra kevala manuSyoM taka hI sImita nahIM rahatA kintu vanaspatiyoM takameM phaila jAtA hai // 225 // usa vasantaRtukI sahAyatAse una dUtoMne bhUmigocarI aura vidyAdhara rAjAoMke pAsa jAkara una sabako svayaMvarake samAcAra batalAye // 226 // tadanantara aneka nagAr3oMke zabdoMse diggajoMke kAna khar3e karanevAle apanI striyoMke mukharUpI kamaloMko mlAna karanevAle, saba dizAoMke mukhako prakAzita karanevAle aura sulocanA isa nAmarUpI AkarSiNI vidyAse AkarSita hue aneka vidyAdharoMke adhipati apane aneka vimAnoM se AkAzake vistArako kama karate hue bahuta zIghra A pahuMce so ThIka hI hai kyoMki kAmI logoM ko apanI abhISTa striyoMko chor3akara aura koI uttama AkarSiNI vidyA nahIM hai // 227-229 / / 1 AkRSTA diggajagaNDavartyalayo yastAni / 2 puSpAmodatyAge sati / 3 gandhagaNAdhikAni / upakArAdiguNAdhikAni / 4 sadazIkRtAni / 5 vizuddhavaMzodbhUtaiH / 6 AkrozaM cakrire / 7 dhvananti sm| 8 anyasmin kaale| 6 strIpuMsAM rUpadhanabhUSaNAdi / 10 kAla eka eva sAdhanaM yasya saH / 11 vasantakAle / 12 banaspatiparyantam / 13 vrdhte| 14 vsntkaal|, 15 AkAzavistRtim / 16 aparicchinnapramANakaiH / aparimitarityarthaH / -tatamAnakaiH la0, m0| 17 sulocanAnAmaiva AkarSaNavidyA tayA AkRSTA AkarSitA / 18 Agacchanti sm| 16 AkarSaragavidyA / Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 mahApurANam abhigamya nRpaH kSipraM svymaavisskRtotsvH| cetaHsaulocanaM vaitAna prItAn prAvezayatpuram // 230 // svagahAdiSu samprItyA samudbaddhotsavadhvajaH / prAkampanibhirAviSkRtAvaraiH parivAritaH // 231 // sAMzu karmamivodyantam arkakIrti sahAnujam / akampananapo'bhatya bharataM vA'nayatpuram // 232 // svAdareNava saMsiddhi bhAvinIM tasya sUcayan / nAthavaMzAgraNImaghasvaraM cAnetumabhyayAt // 233 // tato mahIbhRtaH sarve trisamadrAntarasthitAH / pUrA iva payorAzi prApuH 'sphItIkRtazriyaH // 234 // svayamarthapathaM gatvA keSAJcit sarvasampadA / keSAJcid gamayitvA'nyAn mAnyAn hemAGagadAdikAn // 23 // ye ye yathA yathA prAptAH purIstAM stAMstathA tthaa| AhvayantIM patAkAbhirvocchitAbhiravIvizat // 236 // tadA taM rAjagahasthaM nrvidyaadhraadhiyH| vRttaM sulocanAkArSIt pitaraM jitacakriNam // 237 // vArANasI jitAyodhyA svanAmnastAM nirAkarot / kanyAratnAt paraM nAnyad itytraahuHprbhRtytH|238|| tAn svayaMvarazAlAyAm arkakIrtipurassarAn / nivezya prINayAmAsa kRtAbhyAgatasakriyaH // 23 // aneka utsavoMko prakaTa karanevAle rAjA akaMpanane svayaM hI bahuta zIghra una rAjAoMkI agavAnI kI aura prasanna hue una rAjAoMko sulocanAke cittake samAna vArANasI nagarImeM praveza karAyA // 230 // jisane bar3e premase apane ghara AdimeM utsavakI dhvajAeM baMdhAI haiM aura Adarako prakaTa karanevAle hemAMgada Adi putra jisake sAtha haiM aise rAjA akampanane kiraNoM sahita udaya hote hue sUrya ke samAna apane choTe bhAiyoM sahita Aye hue arkakIrtikI agavAnI kara use mahArAja bharatake samAna nagarameM praveza karAyA // 231-232 // isI prakAra apane Adarase hI mAno usakI Age honevAlI siddhiko sUcita karatA huA nAthavaMzakA agraNI rAjA akaMpana jayakumAra ko lene ke liye usake sAmane gayA // 233 / / tadanantara jisa prakAra pUra samudra kI ora jAtA hai usI prakAra tInoM (pUrva, pazcima, dakSiNa) samudroMke bIcake rahanevAle saba rAjA loga apanI apanI zobhA bar3hAte hue banArasa A pahuMce / / 234 // rAjA akaMpana kitane hI rAjAoMke sAmane to apanI saba vibhUtike sAtha svayaM AdhI dUrataka gayA thA aura kitanoM hIke sAmane usane mAnya hemAGgada Adiko bhejA thA / / 235 // jo rAjA jisa jisa prakArase A rahe the unheM usI usI prakArase usane, apanI phaharAtI huI patAkAoMse jo mAno bulA hI rahI hoM aisI banArasa nagarImeM praveza karAyA thA // 236 / / usa samaya salocanAne rAjamahalameM virAjamAna bhUmigocarI aura vidyAdhara rAjAoMse ghire hue apane pitAko cakravartIko bhI jItanevAlA banA diyA thaa| bhAvArtha-mahalameM ikaTThe hue aneka rAjAoMse rAjA akaMpana cakravartIke samAna jAna par3atA thA / / 237 / usa samaya ayodhyAko bhI jItanevAlI vArANasI nagarI apane nAmase hI usakA tiraskAra kara rahI thii| kyoMki usa svayaMvarake samaya se hI lekara isa saMsArameM kanyAratnake sivAya aura koI uttama ratna nahIM hai, yaha bAta prasiddha huI hai| bhAvArtha-kadAcit koI kahe ki cakravartIkI rAjadhAnI honese caudaha ratna ayodhyAmeM hI rahate haiM isaliye vahI utkRSTa nagarI ho sakatI hai na ki vArANasI bhI; to isakA uttara yaha hai ki saMsArameM sarvotkRSTa ratna kanyAratna hai jo ki usa samaya vArANasImeM hI raha rahA thA ataH utkRSTa ratnakA nivAsa honese vArANasIne ayodhyAkA tiraskAra kara diyA thA / / 238 / / atithiyoMkA satkAra -- ----------- 1 abhimukhaM gatvA / 2 akampanaH / 3 sulocanAcittamiva / 4 akampanasyApatyaH / 5 abhimukhaM gtvaa| 6 bharatamiva / 7 akampanasyAdareNa / 8 vRddhIkRta / 6 prAvezayat / 10 ayodhyAbhidhAnAt / 11 ayodhyoktim / athavA yoddhamazakyA ayodhyA etallakSaNaM tadA tasyA ayodhyAyA nAstIti bhAvaH / 12 utkRSTam / Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattamaM parva puropajita saddharmAt sarvametattataH purA / dharma eva samabhyarcya iti saJcitya vidvaraH // 240 // kRtvA jainezvarIM pUjAM dInAnAthavanIpakAn / anathinaH samarthyAzu sarvatyAgotsavodyataH // 241 // tAM lakSmImakSayAM matvA saphalAM cAptasadvyayAm / sa tadAbhUt kSaterekabhogyaH kSitirivAtmanaH // 242 // evaM vihitatatpUjaH prakRtArthaM pracakrame / prArambhAH siddhimAyAnti pUjyapUjA' purassarAH // 243 // zrAsphAlitA tadA bherI vivAhotsavazaMsinI / vyApnot pramodaH prAk cetaH pazcAt karNeSu taddhvaniH / / puSpopahArabhUbhAgAnutyatketunabhastalA / nirjitAbdhimahAtsUryadhvAnAdhmAtadigantarA // 245 // vizodhita mahAvIthidezA prodbaddhatoraNA / punarnavasudhAkSodadhavalIkRta saudhikA 12 // 246 // raJjitAJjanakSetrA mAlAbhAriziroruhA / saMskRtabhbhrUlatopetA savizeSalalATikA // 247 // "maNikuNDalabhAreNa pralambazravaNojjvalA / sacitrakaravinyasta" patracitrakapolikA // 248 // tAmbUlarasasaMsargAd dviguNAruNitAdharA / muktAbharaNabhAbhArabhAsibandhurakaNThikA // 246 // sacandanarasasphArahAravakSaH kucAJcitA" / mahAmaNimayUkhA ''tibhAsvadbhujalatAtatA // 250 // karanevAle rAjA akampanane una arkakIrti Adi rAjAoMko svayaMvarazAlAmeM ThaharAkara prasanna kiyA thA // 239 // | yaha saba pahale upArjana kiye hue samIcIna dharmase hI hotA hai isaliye sabase pahale dharma hI pUjA karane ke yogya hai aisA vicArakara vidvAnoM meM zreSTha rAjA akaMpana zrI jinendradevakI pUjAkara tathA dIna, anAtha aura yAcakoMko ayAcaka banAkara sabakA tyAga karanerUpa utsavake liye zIghra hI tayAra ho gayA / vaha acche kAmoM meM kharca kI huI lakSmIko kSayarahita aura saphala mAnane lagA tathA jisa prakAra usakI pRthivI usake upabhoga karaneke yogya thI usI prakAra usa samaya vaha samasta pRthivIke upabhoga karane yogya ho gayA thA / bhAvArthapRthivIke saba loga usake rAjyakA upabhoga karane lage the || 240 - 242 / / isa prakAra usane jinendradevakI pUjAkara apanA prakRta kArya prArambha kiyA so ThIka hI hai kyoMki pUjya puruSoMkI pUjA pUrvaka kiye hue kArya avazya hI saphalatAko prApta hote haiM // 243 // usI samaya vivAhake utsavako sUcita karanevAlI bherI baja uThI so pahale sabake cittameM Ananda chA gayA aura pIche bherIkI AvAja kAnoM meM vyApta huI // 244 // / usa samaya vahAM pRthivIpara jahAM tahAM phUloM ke upahAra par3e hue the, AkAzameM patAkAeM nRtya kara rahI thIM, samudrakI garjanAko jItanevAle bar3e bar3e nagAr3oMse dizAeM zabdAyamAna ho rahI thIM, vahAMkI bar3I bar3I galiyAM zuddha kI gaI thIM unameM toraNa bAMdhe gaye the aura bar3e bar3e mahala naye cUnAke cUrNa se punaH sapheda kiye gaye the || 245246 // vahAMkI striyoMke uttama netra kajjalase raMge hue the, zirake keza mAlAoMko dhAraNa kara rahe the, bhauMharUpI latAeM saMskAra kI huI thIM, unake lalATapara sundara tilaka lagA huA thA, ujjvala karNa maNiyoM ke bane hue kuNDaloM ke bhArase kucha kucha nIce kI ora jhuka rahe the, kapoloMpara hAthase banAI huI patraracanAke citra bane hue the, pAnake rasake saMbandhase unake oThoMkI lAlI dUnI ho gaI thI, unake kaNTha motiyoMke AbhUSaNoMkI kAntike bhArase bahuta hI suzobhita ho rahe the, unakA vakSaHsthala candanakA lepa, bar3A hAra aura stanoMse zobhAyamAna ho rahA thA, unakI bhujArUpI latAeM bar3e bar3e maNiyoMkI kiraNoMse dedIpyamAna ho rahI thIM, unakA vizAla nitambasthala 6 prakAzya / 11 prasarati 1 tataH kAraNAt / 2 pUrvam / 3 vidAM varaH / 4 yAcakAn / 5 anicchan / 7 sarvajanasya / 8 kRtajinapUjaH / 6 prakRtakAryam / 10 pUjyAnAM pUjA purassarA yeSu te / sma / 12 nUtanasudhAlepadhavalIkRtaharmyA | 13 tilakasahitabhAlasthalA / 14 ratnakarNaveSTana / 15 prazastacitrikAjanacitritamakarikApatrAdivividha racanAvadgaNDamaNDala / 16 manojJagrIvA / 17 prazastazrIkhaNDakardamakalitavakSasAsphuraraNahArAnvitakucAbhyAM ca pUjitA / 18 mayUkhAbhA 'ta0' pustakaM vihAya sarvatra / 375 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikA 376 mahApurANam rshnaarjjuvibhaajisuvishaalkttiitttii| maNina purani?SatsitAbjakramAbjikA // 251 // jitAmarapurIzobhA saundaryAt sA purI tadA / prasAdhanamaya kAyam 'adhitAcintya vaibhavam // 252 // utsavo rAjagahasya nagareNava varNitaH / agAdho yadi paryanto madhyamabdhaH kimucyate // 253 // na citraM tatra' maccittI sotsavo'ntarbahizca tat / tadvatsvabhUSayA yasmAt kuDayAdyapi vicetanam / 254 / / bhoktRzUnyaM na bhogADagaM na bhoktA bhogajitaH / tatra sannihito'naGago lkssmiishcaavisskRtodyaa|2551 pazya puNyasya mAhAtmyamihApIti tadutsavam / vilokya kRtadharmANaH purasthAn bahu menire // 256 // upasunbana phalaM matvA dharmasya munayo'pi tat / dharmAdharmaphalAlokAt svabhAvaH sa hi tAdRzAm // 257 // kanyAgRhAttadA kanyAm anyAM vA kamalAlayAm" / purobhUya5 "purandhyastAmoSallajjAttasAdhvasAm" vivAhavidhivedinyaH kRtatatkAlasatkiyAm / samAnIya sadaivajJA8 mahAtUryaravAnvitAm // 25 // sarvamaGagalasampUrNa muktAlambUSabhUSite / catuHkAJcanasustambhe bhUriratnasphurattviSi // 260 // pramodAt suprabhAdezAd0 vivaahotsvmnnddp| kaladhautamaye paTTe nivezya prAGamukhIM sukham // 26 // karadhanIrUpI rajjuse suzobhita ho rahA thA, aura unake caraNakamala maNimayI nUpuroMkI jhanakAra se kamaloMkA tiraskAra kara rahe the // 247-25 / / isa prakAra apanI sandaratAse svargapurI zobhAko jItanevAlI vaha nagarI usa samaya acintya vaibhavazAlI alaMkAramaya zarIrako dhAraNa kara rahI thI // 252 // rAjamahalakA utsava to nagara hI kaha rahA thA kyoMki samudrake kinAre kA bhAga hI jaba agAdha hai taba usake bIcakA kyA pUchanA hai ? bhAvArtha-jaba nagarameM hI bhArI utsava ho rahA thA taba rAjamahalake utsavakA kyA pUchanA thA ? // 253 // vahAMke sacetana prANI antaraGga aura bahiraGga saba jagaha utsava manA rahe the isameM kucha bhI Azcarya nahIM hai kyoMki vahAMkI dIvAle Adi acetana padArtha bhI to apane alaMkAroM dvArA sacetana prANiyoMke samAna hI utsava manA rahe the| bhAvArtha-dIvAleM Adi acetana padArtha bhI alaMkAroMse suzobhita kiye gaye the jisase ve aise jAna par3ate the mAno ullAsase alaMkAra dhAraNa kara svayaM hI utsava manA rahe hoM // 254 // vahAMpara bhogopabhogakA koI bhI padArtha bhoktAse rahita nahIM thA aura na koI bhoktA bhI bhogopabhogake padArtha se rahita thA, vahAMpara kAmadeva sadA samIpa hI rahatA thA aura lakSmI udayarUpa rahatI thIM / / 255 / / isa janma meM hI pUNyakA mAhAtmya dekho aisA socate hue kitane hI dharmAtmA loga vahAMkA utsava dekhakara usa nagarake rahanevAle logoMko bar3I AdarakI dRSTise dekha rahe the // 256 // muni loga bhI use dharmakA phala mAnakara prasanna hue the so ThIka hai kyoMki dharmakA phala dekhakara prasanna honA dharmAtmA logoMkA svabhAva hai aura adharmakA phala dekhakara prasanna honA adharmAtmA logoMkA svabhAva hai // 257 // usI samaya vivAhakI vidhiko jAnanevAlI saubhAgyavatI striyAM, jisane tAtkAlika satkriyAeM kI haiM, jo lajjAse kucha bhayabhIta ho rahI haiM, jisake Age bar3e bar3e nagAr3oMke zabda ho rahe haiM jyotiSa zAstrako jAnanevAle aneka vidvAn jisake sAtha haiM aura jo dUsarI lakSmIke samAna jAna par3atI haiM aisI usa kanyAko usake sAmane jAkara usake gharase saba prakArake maMgala dravyoMse bhare hue, motiyoMke AbhUSaNoMse suzobhita, suvarNake bane hue cAra uttama khambhoMse yukta aura aneka ratnoMkI kAntise jagamagAte hue 1 alaMkArasvarUpam / 2 bibharti sma / 3 -mabdhau la0 / 4 puryAm / 5 cetanavAn / 6 utsavavat / 7 yasmAt kAraNAt / 8 srakcandanAdi / 6 nagare / 10 asmin janmanyapi / kiM punaruttarajanmanItyapi zabdArthaH / 11 tatpurotsavam / 12 kRtapuNyAH / 13 utsavaM prAptAH / udAstanvat l0| 14 lakSmIm / 15 puraskRtya / 16 kuTumbinyaH / 'syAttu kuTumbinI purandhrI' ityabhidhAnAt / puraM poSyabahujanasamUhaM dhatta iti purndhrii| putrAdipoSyavargazAlinyAH striyA naam| 17 lajjayA sviikRt| 18 jyotiSkasahitAH / 19 mAlA / 20 suprabhAmahAdevInirUpaNAt / 21 phalake / Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattama parva klshrmukhvinystvilstpllvaadhrH| abhiSicya vizuddhAmbupUrNaH svarNamayaH zanaiH // 262 // kRtamaGagalanepathyAM nItvA nityamanoharamA pUjayitvAhato bhaktyA sarvakalyANakAriNaH // 263 // siddhazeSAM samAdAya kSiptvA zirasi sAziSam / sthitAHpratIkSya sallagnaM "tatrAvRtyAhitAdaram // 264 // ito mahIzasandezAn narakhecaranAyakAH / zvAste prasAdhitAn kRtvA prasAdhanavidastadA // 26 // nijocitAsanArUDhAH prarUDha shriismujjvlaaH| calaccAmarasampattyA kAntyA cAmarasannibhAH // 266 / / kumAryA nijitaH kAmaHprAk svameva vikRtya kim / samAgaeNsta punarjetumiti zaGakAvidhAyinaH // kaJcidekara vaNIte sAviti jJAtvA'pyasyavaH / jetuM sarve'pi tAM tasthuH8 prAzA hi mahatI nuNAm // keralIkaThinottuGagakucakoTivilaGaghana / zramApAnItasAmarthyAt parikSINaparikramam // 26 // mAdyanmalayamAtakaTakaNDavinodanAt / kSatacandananiSyandasAndrasaugandhyabandhuram // 270 // kaaveriivaarijaasvaavprhRssttaannddjnirbhr-| krIDocchalajjalasthUlakaNamuktAtibhUSaNam // 271 // vakSiNAnilamApalla"kotkaTAnaladIpanam / kokilAlikalAlAparvAcAlamanukalayan // 2723 // vivAhotsava maNDapameM bar3e harSake sAtha mahArAnI suprabhAkI AjJAse AI aura pUrva dizAkI ora makhakara sakhapUrvaka soneke pATapara biThA diyaa| tadanantara makhapara rakhe hae zobhAyamAna pallavoM ko dhAraNa karanevAle tathA vizuddha jalase bhare hue suvarNamaya zubha kalazoMse usakA abhiSeka kiyaa| phira mAGgalika vastrAbhUSaNoMko dhAraNa karanevAlI kanyAko nityamanohara nAmaka caityAlayameM le jAkara vahAM usase sabakA kalyANa karanevAle zrI arhantadevakI pUjA kraaii| usake bAda siddha zeSAkSata lekara AzIrvAdapUrvaka usake zirapara rakkhe aura itanA saba kara cukane ke bAda ve striyAM usakA Adara satkAra karatI huI zubha lagnakI pratIkSAmeM use gherakara vahIM Thahara gaI // 258-264 // idhara mahArAja akampanake saMdezase, sajAvaTako jAnanevAle ve saba bhUmigocarI aura vidyAdharoMke adhipati apane Apako sajAkara apane apane yogya AsanoM para jA baitthe| ve prakRSTa zobhAse ujjvala the, Dhalate hae camaroMkI saMpatti aura kAntise devoMke samAna jAna par3ate the aura aisI zaMkA utpanna kara rahe the mAno isa kumArIne pahale hI kAmadevako jIta liyA thA isaliye vaha kAmadeva hI apane bahutase rUpa dhAraNakara use jItaneke liye punaH AyA ho // 265-267 // yaha sulocanA kisI ekako hI svIkAra karegI, aisA jAnakara bhI ve saba rAjA loga ahaMkAra karate hue use jItane ke liye vahAM baiThe the so ThIka hI hai kyoMki manuSyoMkI AzA bahuta hI bar3I hotI hai // 268 // jo striyoMke madyake kuraloM tathA nUpuroMkI jhanakArase suzobhita bAyeM pairoMke dvArA vRkSoMko bhI kAmI banA rahA hai, jo bAMyeM hAthameM phUloMkA dhanuSa dhAraNa kara dUsare hAthase AmakI maMjarIko khUba phirA rahA hai, jisakA parAkrama prasiddha hai aura jisane vasanta RturUpI sevakake dvArA phUlarUpI samasta zastra bulA liye haiM, aisA kAmadeva, kerala dezakI striyoMke kaThina aura UMce karor3oM kucoMko ullaMghana karanese utpanna huI thakAvaTake kAraNa jisakI ghUmane kI zakti kSINa ho gaI hai arthAt jo dhIre dhIre cala rahA hai, malaya parvatake 1 zubhaiH a0, pa0, sa0, ma0, la0, i0 / 2 nityamanoharanAma caityAlayam / 3 -zeSaM la0 / 4 pratIkSA kRtvA / 5 caityaalye| 6 kRtAdaraM yathA bhavati tathA / 7 akampanavAcikAt / 8 alaGakRtAn / 6 prasiddha / 10 AtmAnam / 11 rAjakumArarUpeNa vaikurvANaM kRtvA / 12 saGagatavAn / 13 sulocanAM jetum / 14 prekSakANAM zaGakAM kurvaannaaH| 15 anirdiSTaM kaJcidekaM puruSam / 16 svIkaroti / 17 ahaMkAravantaH / 'ahaMkAravAnahaMyuH' ityabhidhAnAt / 18 nijocitAsanArUDhAH santastasthuriti sambandhaH / 16 kerlstrii| 20 zramApanItasAmarthya / 21 laGaghanAjjAtazrameNApasAritasAmathuna parikSINagamanam / 22 malayAcalotpannakarikapolakaNDUyApanayanAt / 23 drvprsrvnn| 24 virahatIvrAgnisamutpAdanam / 48 -- - Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 mahApurANam yoSitAM madhugaNDarSa puraaraavrnyjitaiH| kurvan vAmAGaghibhizcAlam adhipAnapi kAmukAn // 273 // kausumaM dhanu rAdAya vAmenArUDhavikramaH / catasana' karaNoccaiH pareNa parivartayan // 274 // "vasantAnu craaniitniHshesskusumaayudhH| jitvA tadAkhilAn dezAnapyAyAt kusumAyudhaH // 27 // tadA purAt samAgatya kRtI jitpurndrH| samAvi tasAmrAjyo rAjyacihnapurassaraH // 276 // svalakSmIvyAptasarvAMzaH suprabhAsahitaH patiH / svasthAt svayaMvarAgAre svocite| svajana taH // 277 // citraM mahendradattAkhyo devadattaM rathaM pRthuma / sajjIkRtaM samAropya kanyAmAyAttu kaJcukI // 27 // samastabalasandohaM samyak sannAhya" sAnujaH / hemAGagado jitAnaGagaHprItyA'yAt parito ratham // 27 // tUryadhvAnAhatipreDakhadikkanyAkarNapUrikA / saMchanacchatranizchidracchAyAcchAditabhAskarA // 28 // lakSmIH purIbhivAyodhyAM cakridigvijayAgame / zAlAM pravizya rAjanyalocanAA sulocanA // 281 // sarvatobhadramAruhya kaJcukIpreritA napAna / nyaSiJcallocanairlolIlotpaladalairiva // 22 // cAtakA "vA'ndavRSTayA "te tadRSTayA tuSTimAgaman / pAlAdaH kasya vA na syAd IpsitArthasamAgame // madonmatta hAthiyoMke gaNDasthaloMkI khAja khujalAnese TUTe hue candana vRkSoMke niSyandakI ghanI sugandhise jo vyApta ho rahA hai, kAverI nadIke kamaloMke AsvAdase harSita hue pakSiyoMkI alhar3a krIr3Ase uchalatI huI jalakI bar3I bar3I bUMdeM hI jisake motiyoMke AbhUSaNa haiM, jo viraharUpI tIvra agniko prajvalita karanevAlA hai aura koyala tathA bhramaroMke manohara zabdoMse jo vAcAlita ho rahA hai aise dakSiNake vAyuko anukUla karatA huA saba dezoMko jItakara usa samaya vahAM A pahuMcA thA // 269-275 / / usI samaya, jisane apanI zobhAse indrako bhI jIta liyA hai, jisakA sAmrAjya prakaTa hai, dhvajA Adi rAjyake cihna jisake Age Age cala rahe haiM, apanI zobhAse jisane samasta dizAeM vyApta kara lI haiM, suprabhA rAnI jisake sAtha haiM, aura jo apane kuTumbIjanoMse ghirA huA arthAt parivArake loga jisake sAtha sAtha cala rahe haiM aisA puNyavAn rAjA akampana nagarase Akara svayaMvara maNDapameM apane yogya sthAnapara A virAjamAna huA // 276-277 // usI samaya mahendradatta nAmakA kaJcukI citrAGgadadevake dvArA diye hue, Azcarya utpanna karanevAle bahuta bar3e alaMkRta rathapara kanyAko baiThAkara lAyA // 278 // kAmako jItanevAlA hemAGgada apane choTe bhAiyosahita, samasta senAke samUhako acchI taraha sajAkara bar3e premase kanyAke rathake cAroM ora cala rahA thA // 279 // jisake Age Age bajane vAle nagAr3oMke zabdoMke AghAtase dizArUpI kanyAoMke karNapUra hila rahe the, jisapara acchI taraha lage hue chatrakI chidrarahita chAyAse sUrya bhI DhaMka gayA thA, aura jo rAjAoMke netroMse pUjI jA rahI thI arthAt samasta rAjA loga jise apane netroMse dekha rahe the aisI sulocanAne, cakravartI ke digvijayase lauTanepara jisa prakAra lakSmI ayodhyAmeM praveza karatI haiM usI prakAra svayaMvarazAlAmeM praveza kiyA aura vahAM vaha sarvatobhadra nAmaka mahalapara car3hakara kaJcakIke dvArA prerita ho nIlakamalake dalake samAna apane caJcala netroMke dvArA rAjAoMko sIMcane lagI // 280282 // jisa prakAra cAtaka pakSI meghoMke barasanese saMtuSTa hotI haiM usI prakAra saba rAjA loga sulocanAke dekhanese hI saMtuSTa ho gaye the so ThIka hI hai kyoMki apane abhISTa padArthake samAgama 1 atyartham / 2 kusumanirmitam / 3 vaamhsten| 4 mAkandaprasUnam / 5 dakSiNakareNa / 6 paribhramayan / 7 vasanta evAnucaro bhUtyastena samAnIta / 8 AjagAma / 6 akampanaH / 10 sukhena sthitavataH / 11 nijocitsthaane| 12 Azcarcayuktam / 13 vicitrAGgadadevena vitIryam / 14 sannaddhaM kRtvA / 15 calat / 16 svayaMvarazAlAma / 17 sinnati sma / ayojayadityarthaH / 18 iva / 16 nRpaaH| Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattamaM parva 376 svasaubhAgyavazAta sarvAn sA'pyAlokyAtuSattarAm / zlAghyaM tadyoSitAM puMsAM zauyaM vA nijitadviSAm // tataH kaJcukinirvezAd bAlA lIlAvilokitaH / AkRSya hRdayaM teSAM tatsaudhAt samavAtarat // 28 // yasya yatra gatA syAdRk sA tatraiveva kIlitA / 'tatte'syAmavarUDhAyAM khinnA vA tadanIkSakAH // 286 // kiDakiNIkRtajhakArArAvaramya rathaM ttH| vyUDhaM rUDha hayaiH svarNakarNacAmarazobhibhiH // 27 // utpatagnipatatketubAhuM nIrUparUpiNAm / sAkSAdapahnavAhvAne0 kurvantamiva santatam // 28 // punaradhyAsya hujjanmavidyeva hRdayapriyA / muktAbhUSAprabhAmadhye zAradIva taDillatA // 28 // vIjyamAnA vidhuspaddhihaMsAsAmalacAmaraiH / janAnAM dRSTidoSAn vA dhunvadbhirdUrato muhuH // 26 // avadhUtaH puragnaGgaH samprati svIkRto'nayA / prayojanavazAt prAjJaiH prAsto'pi5 parigRhyate // 26 // asyAgraha ivAnaGgaH sadyaH sarvAGgasaGgataH / vikAramakarot svairaM bhUyo bhrUnetravaktrajam // 262 // sAGago yadyetayA'dya vama ekIbhAvaM vajAmi kim / ityanaGago'pyanaGagatvaM svaM manye "sAdhvabudhyata // 26 // lakSmIH sA sarvabhogyA'bhUda rativyaMgena' bhujyate / jitAnaGagAnibhAneSA nyakkRtya 20jayamApsyati // 264 // honepara kise Ananda nahIM hotA hai ? // 283 // vaha sulocanA bhI apane saubhAgyake vazase Aye hue samasta rAjAoMko dekhakara atyanta saMtuSTa huI thI so ThIka hI hai kyoMki jisa prakAra zatruoMko jItanevAle puruSoMkA zUravIrapanA prazaMsanIya hotA hai usI prakAra striyoMkA saubhAgya bhI prazaMsanIya hotA hai // 284 // tadanantara vaha sulocanA lIlApUrvaka avalokanake dvArA una rAjAoMkA hRdaya apanI ora AkarSitakara kaMcukIke kahanese usa mahalase nIce utarI // 285 / / jisakI daSTi usake zarIrapara jahAM par3a gaI thI vaha mAno vahIM kIlita sI ho gaI thI tathA usake nIce utara Anepara ve rAjA loga use na dekhakara bahata hI khedakhinna hae the // 286 // tadanantara, jo kAmadevakI vidyAke samAna sabake hRdayako priya hai, jo motiyoMke AbhUSaNoMkI kAntike bIcameM zaradaRtukI bijalIkI latAke samAna jAna par3atI hai aura jisapara mAno manuSyoMkI dRSTike doSoMko dUrase hI dUra karate hue, tathA candramAke sAtha spardhA karanevAle aura haMsoMke paMkhoMke samAna nirmala camara bAra bAra durAye jA rahe haiM aisI vaha sulocanA, jo choTI choTI ghaMTiyoM ke ruNajhuNa zabdoMse ramaNIya hai, kAnoMke samIpa lage hue soneke camaroMse zobhAyamAna bar3eUMce ghor3e jisameM jute hue haiM, nIce Uparako ur3atI huI dhvajAeM hI jisakI bhujAeM haiM aura jo una ur3atI huI dhvajAoMse aisA jAna par3atA hai mAno kurUpa manuSyakA sAkSAt nirantara nirAkaraNa hI kara rahA ho aura surUpa (sundara) manuSyoMko sAkSAt bulA rahA hI ho' aise rathapara savAra huI // 287-290 // sulocanAne kAmadevakA pahale to tiraskAra kiyA thA parantu aba use phira svIkRta kiyA so ThIka hI hai kyoMki buddhimAn puruSa haTAye hueko bhI apane prayojana ke vaza phira svIkAra kara lete haiM // 291 // pizAcake samAna zIghra hI isake saba aMgoMmeM praviSTa huA kAmadeva apanI icchAnusAra bAra bAra bhauha netra aura mukhameM utpanna honevAle vikAroMko prakaTa kara rahA thA // 292 // yadi maiM zarIra sahita hotA to kyA isa taraha isa sulocanAke sAtha ekIbhAvako prApta ho sakatA ? arthAt isake zarIraseM praveza kara pAtA? aisA vicAra karatA huA kAmadeva mAno apane zarIra rahitapaneko hI acchA samajhatA thA // 293 // vaha 1 avalokanaiH / 2 avataranti sma 3 ysminnvyve| 4 te tsyaa-l0| tat kAraNAt / 5 avataraNaM kurvantyAM satyAm / 6 tAM kanyakAmIkSamANAH na babhUvurityarthaH / 7 dhRtm| 8 prasiddhaiH / 6 rUpahInAnAM rUpavatAJca / 10 krameNa nirAkaraNa cAhvAnaM c| 11 evaMvidhaM rathamadhyAsyeti sambandhaH / 12 kAmavidyA / 13 mraalpkss| 14 nirAkRtaH / 15 pratikSiptaH / 16 sshriirH| 17 ziSTamiti / 18 anaGgana vikalAGgeneti dhvniH| 16 niraakRty| 20 vijayam jayakumAraM c| Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 mahApurANam karagraheNa lakSmIvAna syAnna vA vAridharbhuvaH / 'pasyA karagraho yasya tasya lakSmIH kare sthitA / 265 // lAvaNyamambudhau puMsa strIvasyAmeva sambhUtam / yatprAptAH saritaH sarvAstametAM srvpaarthivaaH||266|| samastanetrasampItamapyasyA vardhatetarAma / lAvaNyamambudhistyaktaH zriyA vahatu "tatkathA // 267 // ratnAkaratvadurgarvam ambadhiH zrayate vRthaa| kanyAratnamidaM yatra tayoretada0 virAjate // 26 // prasiddha lakSmI sabake dvArA upabhoga karane yogya hai aura rati zarIrarahita kAmadevake dvArA bhogI jAtI hai parantu yaha sulocanA kAmadevako jItanevAle ina sabhI rAjAoMkA tiraskAra kara jaya arthAt vijaya athavA jayakumArako prApta hogii| bhAvArtha-saMsArameM do hI prasiddha striyAM haiM eka lakSmI aura dUsarI rati / inameMse lakSmI to sarvapuruSoMke dvArA upabhoga yogya honeke kAraNa puMzcalIke samAna nindya hai aura rati zarIrarahita pizAca (pakSameM kAmadeva) ke dvArA upabhoga yogya honese dUSita hai parantu yaha sulocanA apanI zobhAse kAmadevako jItanevAle ina sabhI rAjAoMkA tiraskAra kara jaya-jIta (pakSameM jayakumAra) ko prApta hogI arthAt yaha sulocanA lakSmI aura ratise bhI zreSTha hai // 294 // samudraparyanta isa pRthivIkA karagraha arthAt Taiksa vasUla karanese koI puruSa lakSmIvAn ho athavA nahIM bhI ho parantu jisake isa sulocanAkA karagraha arthAt pANigrahaNa hogA lakSmI usake hAthameM hI sthita samajhanI cAhiye / / 295 / / puruSoMmeM lAvaNya (khArApana) samudra meM hai aura striyoMmeM lAvaNya (saundarya) isI sulocanAmeM bharA huA hai yahI kAraNa hai ki saba nadiyAM samudrake pAsa pahuMcI haiM aura saba rAjA loga isake samIpa A pahuMce haiN| bhAvArtha-lAvaNya zabdake do artha haiM-eka khArApana aura dUsarA saundarya / yahAM kavine donoMmeM zAbdika abheda mAnakara nirUpaNa kiyA hai| zlokakA bhAva yaha hai-lAvaNya puruSoMmeM bhI hotA hai aura striyoM meM bhI parantu usake sthAna donoMmeM niyata hai / puruSakA lAvaNya samudra meM niyata hai aura strIkA lAvaNya sulocanAmeM / puruSake lAvaNyake prati striyoMkA AkarSaNa rahatA hai aura striyoMke lAvaNyake prati puruSakA AkarSaNa rahatA hai / yahI kAraNa hai ki nadIrUpI striyAM AkarSita hokara samudrake pAsa pahuMcI haiM aura saba rAjA loga (puruSa) sulocanAke prati AkarSita hokara usake samIpa A pahuMce haiM // 296 // isakA lAvaNya sabake netroMke dvArA piyA jAnepara bhI bar3hatA hI jAtA hai parantu samudrako to lakSmIne chor3a diyA hai isaliye vaha use kaise dhAraNa kara sakatA hai ? bhAvArtha-Uparake zlokameM lAvaNyake do sthAna batalAye the-eka samudra aura dUsarA sulocanA / parantu yahAM lAvaNya zabdakA kevala saundarya artha hRdayameM rakhakara kavi samudra meM usakA abhAva batalA rahe haiN| yahAM kavi lAvaNya usa padArthako kaha rahe haiM jisakI nirantara vRddhi hI hotI rahe aura jise dekhakara darzaka use kabhI chor3anA na cAhe / kavikA manogata lAvaNya sulocanAmeM hI thA kyoMki use dekhakara netra kabhI use chor3anA nahIM cAhate the aura nirantara usakI vRddhi hotI rahatI thii| samudra meM lAvaNyakA honA kaviko iSTa nahIM hai kyoMki use lakSmIne chor3a diyA hai yadi usameM vAstavameM lAvaNya hotA to use lakSmI kyoM chor3atI ? (lakSmI dvArA samudrakA chor3A jAnA kavi sampradAyameM prasiddha hai|) // 297 / / samudra apane ratnAkarapanekA khoTA ahaMkAra vyartha hI dhAraNa karatA hai kyoMki jinake yaha kanyArUpI ratna haiM unhIM rAjA akaMpana aura rAnI suprabhAke yaha ratnAkarapanA suzobhita hotA hai / / 298 / / 1 lakSmyAH / 2 sulocanAyAH / 3 purussessu| 4 paripUrNam / 5 yat kAraNAt / 6 taM samudram / etAm sulocanAm / 7 lAvaNyam / 8 yayoH / 9 akampanasuprabhayoH / 10 ratnAkaratvam / Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattama parva 381 iti stutaatmsaubhaagybhaagy'ruupaadismbhuutaa| janaH svayaMvarAgAram prAgamad gominIva sA // 26 // paribhadvidhA sAtra' bhAvinI keti vA tadA / prItizokAntare kecid rasaM rAjakamanvabhUt // 30 // sthitvA mahendradatto'pi ratnamAlAdharo dhuri / rathaM pracodayAmAsa pratividyAdharAdhipAn // 30 // dakSiNottarayoH zreNyornamezca vinameH sutau / patiH samatireSo'yam itaH suvinamiH shriyH||302|| anye'mI ca khagAdhIzA vidyaavikrmshaalinH| patiM vRNISva tvaM caiSu 'svecchAmekatra pUraya // 303 // iti kaJca kinidiSTaM nAmAdAya pRthak pRthak / karNakRtyAtyayAt sarvAn rucizcitrA hi dehinAm // 304 // pazcAt sarvAnirIkSyaSA kaJcitta vivarISate / tathaiveti khagAstasthuH kiM vAzAnAvalambate // 30 // pazcAjalurmukhAbjAni tadrathAd vyksnpurH| ravairivodaya rAjJAM saMsRteH sthitirIdRzI // 306 // 12uccAdvA'dudruvanimnam abhibhUmi"caraM rathaH / kaJcukI kathayAmAsa nAmabhistAnRpastadA // 307 // nirAkRtyArkakoAdIn sAjeyA jayamAgamat / hitvA zeSAn drumAMzcUtaM madhau madhukarI yathA // 30 // gahItapragrahastatra" kaJcukIcittavittadA / vaco vyApArayAmAsa jayavyAvarNanaM prati // 306 // isa prakAra loga jisakI stuti kara rahe haiM aise apane saubhAgya, bhAgya aura rUpa Adise bharI haI vaha salocanA lakSmIke samAna svayaMvara bhavanameM A pahuMcI / / 299 // isa saMsAra do prakArakI hai-eka parAbhUti arthAt utkRSTa sampada aura dUsarI parAbhUti arthAt parAbhavatiraskAra, so ina donoMmeM na jAne kauna sI parAbhUti athavA parA-bhUti honevAlI hai aisA vicAra karatA huA rAjAkoMkA samuha usa samaya prema aura zokake bIca kisI avyakta rasakA anubhava kara rahA thA // 300 / ratnoMkI mAlAko dhAraNa karanevAlA mahendradatta nAmakA kaJcukI bhI dhurApara baiThakara vidyAdhara rAjAoMkI ora ratha calAne lagA // 301 // aura sulocanAse kahane lagA ki ye vijayArdhakI dakSiNa tathA uttara zreNIke rAjA nami aura vinamike putra haiN| yaha lakSmIkA svAmI sunami haiM aura yaha isa ora suvinami haiM // 302 // vidyA aura parAkramase zobhAyamAna ye aura bhI aneka vidyAdharoMke adhipati virAjamAna haiM inameMse tU kisI ekako vara arthAt patirUpase svIkAra kara aura eka hI meM apanI icchA pUrNa kara // 303 // isa prakAra kaMcukIne alaga alaga nAma lekara jo kucha kahA thA use kAnameM DAlakara-sunakara vaha sabako chor3atI huI Age calI so ThIka hI hai kyoMki prANiyoMkI ruci aneka prakArakI hotI hai // 304 // yaha kanyA sabako dekhakara bAdameM kisIko varanA cAhatI hai yaha vicArakara vidyAdhara loga jyoMke tyoM baiThe rahe so ThIka hI hai kyoMki AzA kisakA Azraya nahIM letI hai ? // 305 // jisa prakAra sUryake udaya honese kamala vikasita ho jAte haiM aura asta honese murajhA jAte haiM usI prakAra rAjAoM ke mukharUpI kamala sulocanAke ratha sAmane Anese pahale to praphullita hue kintu rathake cale jAnepara bAdameM murajhA gaye the so ThIka hI hai kyoMki saMsArakI sthiti hI aisI hai // 306 // tadanantara vaha ratha vidyAdharoMkI UMcI bhUmise nIce bhUmigocariyoMkI ora utarA, usa samaya vaha kaJcukI nAma le lekara rAjAoMkA nirUpaNa karatA jAtA thA // 307 / / jisa prakAra vasantaRtumeM koyala saba vRkSoMko chor3akara Amake pAsa pahuMcatI hai usI prakAra vaha ajeya sulocanA arkakIrti Adi rAjAoMko chor3akara jayakumArake pAsa jA pahuMcI // 308 // usI samaya 1 puNya / 2 lakSmIH / 3 avajJA sampacca / parAbhUti-la0, ma0, a0, pa0, sa0, i0 / 4 avajJAsampadoH / 5 bhaviSyat / 6 kaJcukI / 7 rathamukhe / 8 nijavAJchAm / 6 atikraantvtii| 10 varitumicchati / 11 mlAnAnyabhavata / 12 unnatapradezAttu / 13 agamat / 14 bhuucraannaambhimukhm| 15 dhRtAzvarajjuH / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 mahApurANam pradIpaH svakulasyAyaM prabhuH somaprabhAtmajaH / zrImAnutsAhabhedairvA ' jayo'yamanujaivaM taH // 310 // na rUpamasya vyAvaNyaM tadetadati manmatham / sa darpaNo'rpaNIyaH kiM karakakaNadarzane // 311 // jitvA meghakumArAkhyAna, uttara bharate surAn / siMhanAdaH kRto'nena jitatanmeghanissvanaH " // 312 // vIrapaTTe 'pravadhyAsya svabhujAbhyAM samuddhatam / nyadhAyi nidhinAthena hRSTvA meghasvarAbhidhA // 313 // zrAtmasamyagguNairyuktaH sametazcAbhigAmikaiH / prajJotsAhavizeSaizca tato'yamuditoditaH // 314 // citra jagattrayasyAsya guNAH saMrajya' sAmpratam / vyAvRtAH sarvabhAvena tava bhAvAnuraJjanaM // 315 // zrayameko'sti doSo'sya catasraH santi yoSitaH / zrIH kIrtirvIralakSmIzca vAgdevI cAtivallabhAH // 316 // jitameghakumAro'yam ekaH prAk tvajjaye'NunA / cyutadhairya ivAlakSye" "yatsahAyIkRtaH smaraH // 317 // balinoryuvayormadhye vartamAno jigISatoH " / dvaidhIbhAvaM samApannaH SADguNyanipuNaH smaraH // 318 // kIrtiH kuvalayAhlAdI padmAhlAdIprabhA'sya hi / sUryAcandramasau tasmAdanena hatazaktikau // 316 // cittakI bAtako jAnanevAlA kaMcukI ghor3oMkI rAsa pakar3akara jayakumArakA varNana karaneke liye apane vacanoMko vyApRta karane lagA arthAt jayakumArake guNoMkA varNana karane lagA ||309 // usane kahA ki yaha zrImAn svAmI jayakumAra hai, yaha apane kulakA dIpaka hai, mahArAja somaprabha putra hai aura utsAhake bhedoMke samAna apane choTe bhAiyoMse AvRta hai - ghirA huA hai / / 310 // kAmadevako tiraskRta karanevAlA isakA yaha rUpa to varNana karane yogya hI nahIM hai kyoMki hAtha kA kaMkaNa dekhaneke liye kyA darpaNa diyA jAtA hai ? / / 311 / / isane uttara bharatakSetrameM meghakumAra nAmake devoMko jItakara una devoMke kRtrima bAdaloMkI garjanAko jItanevAlA siMhanAda kiyA thA // 312 // N usa samaya nidhiyoMke svAmI mahArAja bharatane harSita hokara apanI bhujAoM dvArA dhAraNa kiyA jAnevAlA vIrapaTTa ise bAMdhA thA aura meghasvara isakA nAma rakkhA thA // 313|| yaha AtmAke samIcIna guNoMse yukta hai tathA AdaraNIya uttama puruSoMke sAtha sadA saMgati rakhatA hai isaliye buddhi aura vizeSa vizeSa utsAhoM ke dvArA yaha zreSThoMmeM bhI zreSTha ginA jAtA hai ||314|| yaha bhI AzcaryakI bAta hai ki isake guNa tInoM lokoMko prasannakara aba tere antaHkaraNako anurakta karaneke liye pUrNa rUpase lauTe haiM / bhAvArtha - isane apane guNoMse tInoM lokoMke jIvoMko prasanna kiyA hai aura aba tujhe bhI prasanna karanA cAhateM haiM // 315 // yadi isameM doSa hai to yahI eka, ki isake nimnalikhita cAra striyAM haiM, zrI, kIrti, vIralakSmI aura sarasvatI / ye cAroM hI striyAM ise atyanta priya haiM // 316 || jisane pahale akele hI meghakumArako jIta liyA thA aisA yaha jayakumAra isa samaya tujhe jItaneke liye dhairyarahita sA ho rahA hai arthAt aisA jAna par3atA hai mAno isakA dhairya chUTa rahA ho yahI kAraNa hai aba isane kAmadevako apanA sahAyaka banAyA hai / / 317|| eka dUsareko jItanekI icchA karanevAle tuma donoM balavAnoM ke bIca meM par3A huA yaha saMdhi vigraha Adi chahoM guNoM meM nipuNa kAmadeva dvaidhIbhAvako prApta ho rahA hai arthAt kabhI usakA Azraya letA hai aura kabhI terA ||318 | isakI kIrti to kuvalaya arthAt rAtrimeM khilanevAle kamaloMko ( pakSa meM mahI maNDalako ) Anandita karatI hai aura prabhA padma arthAt dinameM khilanevAle kamaloMko ( pakSameM padmA - lakSmIko ) vikasita 1 zaktivizeSaiH / 2 dRzyamAnam / 3 atikrAntamanmatham / 4 prasiddhaH / 5 nirjitameghakumAraghanadhvaniH / 6 prayudhvAsya la0 / 7 abhigamArhaH / AdaraNIyairityarthaH / 8 tataH kAraNAt / 6 AtmanyanuraktaM vidhAya / 10 adhunA / 11 vyApAramakurvan / 12 sakalasvarUpeNa / 13 cittAnuraJjane / 'bhAvaH sattA svabhAvAbhiprAyabhAvaceSTAtmajanmasu' ityabhidhAnAt / 14 darzanIyaH / 15 yat kAraNAt / 16 parasparaM jetumicchatoH / 17 ubhayAvalambanatvam / Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattamaM parva 383 kotibahizcarA lakSmIrativRddhA sarasvatI / jIrNetarApi zAnteva' lakSyate kSatavidviSaH // 320 // tatastvayi vayorUpazIlAdiguNabhAjyalam / prItilateva dRkapuSpA pravRddhAsya phaliSyati // 321 // yavAbhyAM nijitaH kAmaH smprtybhyntriikRtH| sa 'vaampjyaayaabhuudrivishrmbhito'pyriH||322|| niSThuraM jambhate'muSminnubhayArirapi smaraH / matveva tvAM striyaM bhUyo bhaTeSu bhaTamatsaraH // 323 // vikhyAtavijayaH zrImAn yAnamAtreNa nijitaH / tvayA'yamata evAtra jayo nyAyAgatastava // 324 // prAdhvaMkRtya gale ratnamAlayA dazajitam / jayalakSmIstavaivAstu tattvamenaM kare kuru // 32 // iti tasya vacaH zrutvA smrssaaddgunnyvedinH| zanaivigalitavrIDA lolalIlAvalokanaH // 326 // tadA janmAntarasnehazcAkSuSI0 sundraakRtiH| kundabhAsAra guNAstasya zrAvaNAH puSpasAyakaH // 327 // karatI hai isaliye isane sUrya aura candramA donoMko zaktirahita kara diyA hai // 319 // samasta zatruoMko naSTa karanevAle isa jayakumArakI kIti to sadA bAhara rahatI hai lakSmI atyanta vRddha hai, sarasvatI jIrNa hai aura vIra lakSmI zAnta sI dikhatI hai isaliye dRSTirUpI puSpoMse yukta aura khuba bar3hI huI isakI prItirUpI latA vaya, rUpa, zIla Adi guNoMse sahita tujhameM hI aca phalIbhUta hogii| bhAvArtha-316 veM zlokameM batalAyA thA ki isake cAra priya striyAM haiM kIti, lakSmI, sarasvatI aura vIralakSmI parantu unase tujhe sapatnIjanya duHkhakA anubhava nahIM karanA pdd'egaa| kyoMki kIti nAmakI strI to sadA bAhara hI ghUmatI rahatI hai-antaHpurameM usakA praveza nahIM ho pAtA (pakSameM usakI kIrti samasta saMsArameM phailI huI hai), lakSmI atyanta vRddha hai-vRddhAvasthA yukta hai (pakSameM bar3hI huI hai), sarasvatI bhI jIrNa arthAt vRddhAvasthAke kAraNa zithila zarIra ho rahI hai (pakSameM paripakva haiM) isaliye ina tInoMpara usakA khAsa prema nahIM rahatA / aba raha jAtI hai vIralakSmI, yadyapi vaha taruNa hai aura sadA usake pAsa rahatI hai parantu atyanta zAnta hai-zuGgAra AdikI ora usakA AkarSaNa nahIM hai (pakSameM kSamAyukta zUra vIratA hai) isaliye ina cAroMse rAjAkI prIti haTakara tujhapara hI ArUr3ha hogI kyoMki ta vaya, rUpa, zIla Adi guNoMse sahita hai // 320-321 // tuma donoMne pahale jisa kAmadevako jItakara dUra haTAyA thA use aba apane antaHkaraNameM baiThA liyA hai , athavA khAsa vizvAsapAtra banA liyA hai parantu aba vahI kAmadeva tuma donoMkA parAjaya karane ke liye taiyAra ho rahA hai so ThIka hI hai kyoMki zatrukA kitanA hI vizvAsa kyoM na kiyA jAya vaha antameM zatru hI rahatA hai // 322 // yadyapi yaha kAmadeva tuma donoMkA zatru hai tathApi tujhe strI mAnakara isI ekapara bar3I niSThuratAke sAtha apanA prabhAva baDhA rahA hai so ThIka hI hai kyoMki yoddhAoMkI IrSyA yoddhAoMpara hI hotI hai| bhAvArtha-vaha tujhe strI samajha kAyara mAnakara adhika duHkhI nahIM karatA hai parantu jayakumAra para apanA pUrA prabhAva DAla rahA hai // 323 // jisakA vijaya sarvatra prasiddha hai aise zrImAn jayakumArako tUne yAna arthAt Agamana (pakSameM yuddhake liye kiye hue prasthAna) mAtrake dvArA jIta liyA hai isaliye isa jagaha nyAyase terI hI vijaya huI hai // 324 / / tU apane dRSTirUpI vANoMke dvArA jIte hue isa jayakumArako ratnoMkI mAlAse gale meM bAMdhakara apane hAthameM kara, vijayalakSmI terI hI ho // 325 // isa prakAra kAmadevake sandhi vigraha Adi chaha guNoMko jAnanevAle kaJcukIke vacana sunakara dhIre dhIre jisakI lajjA chUTatI jA rahI hai, jisakI lIlApUrNa dRSTi bar3I caJcala hai tathA usa samaya janmAntarakA sneha netroMke dvArA de 1 vIralakSmIH / 2 jykumaarsy| 3 vAM yuvayoH / vAmavajamAyA-la0 / 4 vizvAsitaH / 5 jye| 6 gamanamAtreNa / 7 bandhahetukamAnukUlyaM kRtvA, vavetyarthaH / 8 tat kAraNAt / 6 ljjaa| 10 cakSuSA kRssymaannaa| 11 kundavad bhAsamAnAH / 12 zravaNajJAnaviSayAH / zravaNahitA vaa| Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 mahApurANam ityebhiH syandanAdeSA samarikSapyAvaropitA / ratnamAlAM samAdAya kanyA kaJcakinaH karAt // 328 / / abadhnAd bandhurAM tasya kaNThe'tipremanirbharA / sA vAcakAta samadhyAsya vakSolakSmIrivAparA // 326 // sahasA sarvatUryANAm udtisstthnmhaadhvniH| zrAvayanniva dikkanyAH kanyAsAmAnyamutsavam // 330 // vaktravArijavAsinyA naravidyAdharezinAm / zriyA jayamukhAmbhojam prAzritaM vA tadAtyabhAt // 331 // gatAzA'bArayo mlAnamukhAbjAkSyutpalazriyaH / khabhUcaranRpAH kaSTamAsan zuSkasarassamAH // 332 // abhimataphalasiddhacA varddhamAnapramodo nijaduhi tRsametaM prAk purodhArya pUjyam / jayamamarataraM vA kalpavallIsanAtha nagaramavizaducca thavaMzAdhinAthaH // 333 // Adyo'yaM mahite svayaMvaravidhau 'yogyasaubhAgyabhAga ysmaadraajkhgendrvktrvnjshriivaaryossidvtH| mAlAmlAnaguNA yato'sya zaraNe mandAramAlAyate "tatkalpAvadhivI dhamasyaH vipulaM vizvara" yazo vyaznute // 334 // bhAsvatprabhAprasaraNapratibuddhapadmaH prAptodayaH pratividhAya0 prprbhaavm| 22bandhuprajAkumudabandhuracintyakAnti ti sma bhAnuzazinovijayI jayo'yam // 335 // huI jayakumArakI sundara AkRti, kundake phUlake samAna sune hue usake guNa aura kAmadeva ina sabane uThAkara jise rathase nIce utArA hai aisI kanyA sulocanAne kaMcukIke hAthase ratnamAlA lekara tathA atizaya premameM nimagna hokara, vaha manoharamAlA usa jayakumArake gale meM DAla dii| usa samaya vaha mAlA jayakumArake vakSaHsthalapara adhirUr3ha ho dUsarI lakSmIke samAna suzobhita ho rahI thI // 326-329 / / usa samaya akasmAt saba bAjoMkI bar3I bhArI AvAja aisI uThI thI mAno dizArUpI kanyAoMke liye sulocanAkA asAdhAraNa utsava hI sunA rahI ho // 330 // usa samaya jayakumArakA makharUpI kamala bahata hI adhika sazobhita ho rahA thA aura aisA jAna par3atA thA mAno bhUbhigocarI tathA vidyAdhara rAjAoMke mukharUpI kamaloMpara nivAsa karanevAlI lakSmI usI ekake mukhapara A gaI ho // 331 // jinakA AzArUpI jala naSTa ho gayA hai aura jinake mukharUpI kamala tathA netrarUpI utpaloMkI zobhA mlAna ho gaI hai aise bhUmigocarI aura vidyAdhara rAjA sUkhe sarovarake samAna bar3e hI duHkhI ho rahe the // 332 // abhISTa phalakI siddhi honese jisakA Ananda bar3ha rahA hai aisA utkRSTa nAthavaMzakA adhipati rAjA akaMpana, kalpalatAse sahita kalpavRkSake samAna putrIse yukta pUjya jayakumArako Agekara apane utkRSTa nagaramaM praviSTa huA // 333 // cUMki bhAgya aura saubhAgyako prApta honevAlA yaha jayakumAra svayaMvarakI sammAnanIya vidhimeM sabase pahalA thA, bhamigocarI aura vidyAdhara rAjAoMke mukhakamaloMkI zobhArUpI vArAGganAoMse ghirA huA thA aura amlAna guNoMvAlI mAlA usakI zaraNa meM Akara kalpavRkSoMkI mAlAke samAna AcaraNa karane lagI thI, ataeva usakA bahuta bar3A nirmala yaza kalpAntakAla taka samasta saMsArameM vyApta rahegA // 334 / / jisakI dedIpyamAna prabhAke prasArase kamala khila uThate the, dUsaroM (zatruoM athavA nakSatra AdikoM) ke prabhAvakA tiraskAra kara jisakA udaya huA thA aura jo bhAIbandhu tathA prajArUpI kumudoMko 1 smuddhty| 2 mukhkmlnivaasinyaa| 3 gatAsyavAraNa: tt0| vigatamukharasAH / 4 putrI / 5 agne kRtvaa| 6 iva / 7 sahitam / 8 Adye'yaM i0, 50, a0, s0| 6 yat kAraNAt / bhAgya puNya / 10 yasmAt kAraNAt / 11 yasmAt kAraNAt / 12 jayasya / 13 paritrANe, gRhe / 14 tasmAt kAraNAt / 15 kalpaparyantam / 16 nirmalam / 17 jagat / 18 vyApnoti / 16 prabuddhalakSmIH / vikasitakamalaH / 20 niraakRty| 21 shtrsaamrthym| nakSatrAdisamadhyarthaM ca / 22 bandhavazca prajAzca bandhuprajAH, bandhuprajA eva kumudAni teSAM bandhuzcandraH / Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattamaM parva 385 priyaduhitaramenA' nAthavaMzAmbarendoH-amamapanayati sma spaSTasaubhAgyalakSmIH / jvalitamahasamanyAM vIralakSmI ca kIti kathayati nayatIti "prAtibhajJAnamuccaH // 336 // etatpuNyamayaM surUpamahimA saubhAgyalakSmIriyaM jAto'smin janakaH sa yo'sya janikA vAsya yA suprjaa| pUjyo'yaM jagadekamaGagala maNizcUDAmaNiH zrIbhRtAmityuktirjayabhAgajayaM prati janairjAtotsavairjalpitA // 337 / kuvalayaparibodhaM sandadhAnaH samantAt satatavitatadIptiH supratiSThaH prsnnH| pariNatinijazauryeNArkamAkramya dikSu prathitapathulakIA varddhamAno jayaH stAt // 33 // iti samupagatA zrIH sarvakalyANabhAjaM jinapatimatabhAktvAtpuNyabhAjaM jayaM tam / tadurukRtamupAdhvaM he budhAH zraddadhAnAH paramajinapadAbjadvandvamadvaradvavRtyA // 33 // ityA bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNazrImahApurANasaMDagrahe sulocanA svayaMvaramAlAropaNakalyANakaM nAma tricatvAriMzattama parva / praphullita karaneke liye bandhuke samAna thA aura jisakI kAnti acintya thI aisA sUrya aura candramAko jItanevAlA vaha jayakumAra atyanta suzobhita ho rahA thA // 335 // jisakI saubhAgyarUpI lakSmI spaSTa prakaTa ho rahI hai aise usa jayakumArane nAthavaMzarUpI AkAzake candramA svarUpa rAjA akaMpanakI priya putrI sulocanAko vivAhA thA so ThIka hI hai kyoMki pratibhAzAlI manuSyoMkA utkRSTa jJAna yahI kahatA hai ki dedIpyamAna pratApake dhAraka puruSako hI anokhI vIralakSmI aura koti prApta hotI hai // 336 // usa samaya jinheM Ananda prApta ho rahA hai aise logoM ke dvArA, jayakumArake prati usakI vijayako cita karanevAlI nimnaprakAra bAtacIta ho rahI thI ki isa saMsArameM yahI puNya hai, yahI uttama rUpakI mahimA hai, yahI saubhAgyakI lakSmI hai, jisake yaha utpanna huA hai vahI pitA hai, jisane ise utpanna kiyA hai vahI uttama santAnavatI mAtA hai, yahI lakSmIvAn puruSoMmeM cUr3AmaNi svarUpa hai aura saMsArakA kalyANa karanevAle ratnake samAna yahI eka pUjya hai / / 337 // jo cAroM orase kuvalaya arthAt pRthvImaNDala (pakSameM rAtri vikAsI kamaloM) ko prasanna athavA praphullita karatA rahatA hai, jisakI kAnti sadA phailI rahatI hai, jisakI pratiSThA uttama hai aura jo sadA prasanna rahatA hai aisA yaha (candramAkA sAdRzya dhAraNa karanevAlA) jayakumAra apane paripakva pratApase suryapara bhI AkramaNa kara dizAoMmeM phailI huI bar3I bhArI kIrtise sadA bar3hatA rahe // 338 // __ isa prakAra jinendra bhaMgavAnake matakI upAsanA karanese bahata bhArI pUNyakA upArjana karanevAle aura saba prakArake kalyANoMko prApta honevAle jayakumArako lakSmI prApta huI thIM isaliye he zraddhAvanta vidvAn puruSo, tuma loga bhI nirAkula hokara parama dayAlu sarvotkRSTa jinendradevake donoM caraNakamaloMkI upAsanA karo // 339 // isa prakAra bhagavadguNabhadrAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahake hindI bhASAnuvAdameM sulocanAke svayaMvarakA varNana karane vAlA yaha taiMtAlIsavAM parva pUrNa huA / 1 putrIm / 2 ayamupa-ta0, i0, a0, 10, s0| 3 jayakumAram / 4 pratibhava prAtibhaM tacca tad jJAnaM c| pratipuruSasamudbhUtapratibhAjJAnamityarthaH / 5 loke / 6 maataa| 7 suputravatI / 8 maGagaladarpaNaH / 6 susthairyavAn / 10 bhUyAt / 46 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzatcamaM parva atha durmaSaNo nAma duSTastasyA'sahiSNukaH / sarvAnuddIpayan pApI so'rkakIrtyanujIvakaH // 1 // akampanaH khalaH kSadro vthaishvrymdoddhtH| mRSA yuSmAn samAhUya zlAghamAnaH svasampadam // 2 // pUrvameva samAlocya maalaamaasnyjyjjye| parAbhUti vidhitsurvaH sthAyinImAyugAntaram // 3 // iti brANaH samprApya savIrSa cakriNaH sutam / iha SaTkhaNDaratnAnAM svAminI tvaM pitA ca te // 4 // ratnaM ratneSu kanyaiva tatrApyeSeva' knykaa| tAM tvAM svagahamAnIya dauSTacaM pazyAsya durmteH||5|| jayo nAmAtra kastasmai dattavAn mRtyucoditH| tenAgato'smi daurva tyaM tadetat soDhumakSamaH // 6 // 'prAkRto'pi na soDhavyaHprAkRtarapi' kiM punaH / tvAdazaH strIsamudbhuto mAnabhaDago manasvibhiH // 7 // "tadAdizadizAmyasma padaM vaivasvatAspadam / dizAmyAdezamAtreNa samAlAM te'pi kanyakAm // 8 // ityasAdhvIM5 krudhaM bhartuH svavAcaivAsRjat khlH| sadasatkAryanirvatto zaktiH sadasatoH samA // 6 // tadvacaHpavana"prauDhakrodhadhUmadhvajAruNaH / bhramadvilocanADagAraH 0kruddhAgnisurasannibhaH // 10 // __ athAnantara-durmarSaNa nAmakA eka duSTa puruSa rAjakumAra arkakItikA sevaka thA vaha jayakumArake usa vaibhavako nahIM sahana kara sakA isaliye usa pApIne saba rAjAoMko isa prakAra uttejita kiyaa| vaha kahane lagA ki akampana dRSTa hai, nIca hai, jhaThamaThake aizvarSake madara ho rahA hai, apanI sampadAoMkI prazaMsA karate hue usane vyartha hI Apa logoMko bulAyA hai / vaha tuma logoMkA dUsare yugataka sthira rahanevAlA apamAna karanA cAhatA hai isIliye usane pahalese soca vicArakara jayakumArake gale meM mAlA DalavAI hai, isa prakAra kahatA huA vaha durmarSaNa lajjita hue cakravartIke putra arkakIrtike pAsa AyA aura kahane lagA ki ina chahoM khaNDoMmeM utpanna hue ratnoMke do hI svAmI haiM eka tU aura dUsarA terA pitA // 1-4 // ratnoMmeM kanyA hI ratna hai aura kanyAoMmeM bhI yaha sulocanA hI uttama ratna hai isaliye hI akampanane tujhe apane ghara bulAkara terA tiraskAra kiyA hai, jarA isa duSTakI duSTatAko to dekho // 5 / / bhalA, jayakumAra hai kauna ? jisake liye mRtyase prerita hue akampanane apanI putrI dI hai| maiM yaha durAcAra sahana karanese liye asamartha hU~ isaliye hI Apake pAsa AyA hUM // 6 // jaba ki nIca loga bhI choTe choTe mAnabhaGgako nahIM sahana kara pAte haiM taba bhalA Apa jaise tejasvI puruSa strIse utpanna huA mAnabhaMga kaise sahana kara sakeMge? // 7 // isaliye mujhe AjJA dIjiye maiM ApakI AjJAmAtrase hI isa akampanako yamarAjakA sthAna de sakatA hU~ aura mAlA sahita vaha kanyA Apake liye de sakatA hU~ // 8 // isa prakAra usa duSTane apane vacanoMse hI apane svAmIko duSTa krodha utpanna karA diyA so ThIka hI hai kyoMki acchA aura burA kArya karane ke liye sajjana tathA durjanoM kI eka sI zakti rahatI hai // 9 // usa durmarSaNake vacanarUpI vAyuse bar3hI huI krodharUpI agnise 1 tamasahamANaH / 2 kopAgni prajvalayan / 3 paribhUtim / 4 kanyAratneSvapi / 5 tattvA a0, 10, sa0, i0, la0, m0| 6 duSTatvam / 7 tena kAraNena / 8 prakRte bhavaH parAbhavo'pi / ' athavA tucchakAryamapi / 6 nIcairapi / naSTAnvayaprabhavairityarthaH / 10 tat kAraNAt / 11 AdezaM dehi / 12 ddaami| 13 yamapuram / 'kAlo daNDadharaH zrAddhadevo vaivasvato'ntakaH' itybhidhaanaat| 14 nirUpaNamAtreNa / 15 azubhAm / 16 niSpattau / 17 sjjndurjnyoH| 18 pravRddha / 'pravRddhaM prauddhmedhitmitybhidhaanaat| 16 agniH / 30 kupitAgnikumArasadRzaH / krudhA-la0, ma0 / Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattama parva ujjagAra' jvalatsthUlavisphuliGagopamA girH| arkakotidviSo'zeSAna didhakSuriva vAcayA // 11 // mAmadhikSipya kanyeyaM yena dattA durAtmanA / tena prAgeva mUDhena dattaH svasmai jalAJjaliH // 12 // atikrAnte rathe "tasmina protthitaH krodhapAvakaH / tadaiva kinnu ko dAhaya ityajAnannahaM sthitaH // 13 // 'nAmnAtisandhi to mUDho manyate svamakampanam / 'kruddha mayi na vettIti kampate sadharA dharA // 14 // matkhaDgavArivArAzi'rAstAM tAvadagocaraH / saMharantyakhilAn zatrUn balavelavara helayA // 1 // prarUDhazuSkanAyenduduvaMzavipulATavI / matkrodhaprasphuradvahnibhasmitA'sminna' rokSyati // 16 // vIrapaTTastadA soDho bhavo bhrturbhyaanmyaa| kathamadya "sahe mAlAM sarvasaubhAgyalopinIm // 17 // "madyazaH kusumAmlAnamAlevAstvAyugAvadhi / jayalakSmyA sahAyatAM harayaM jayavakSasaH // 18 // jaladAna pelavAna jitvA marunmAtravilAyinaH22 / adya pazyAmi dRptasya jayasya jayamAhave // 16 // iti nibhinnamaryAdaH kAryAkAryavimUDhadhIH / anivAryo vinijitya kAlAntajaladhidhvanim // 20 // analasyAnilo vA'sya "sAhAyyamagamastadA / ke'pi pApakriyArambhe sulabhAH sAmavAyikAH25 // 21 // jo lAla lAla ho rahA hai, jisake netrarUpI aMgAre ghUma rahe haiM, aura krodhase jo agnikumAra devoM ke samAna jAna par3atA hai aisA vaha arkakIrti apane vacanoMse hI samasta zatruoMko jalAnekI icchA karatA huA hI mAno jalate hue bar3e bar3e phuliMgoMke samAna vacana ugalane lagA // 10-11 // vaha bolA jisa duSTane merA apamAna kara yaha kanyA dI hai usa mUrkhane apane liye pahale hI jalAMjali de rakhI hai // 12 // usa samaya kanyAkA ratha Age nikalate hI merI krodharUpI agni bhar3aka uThI thI parantu jalane yogya kauna hai ? yaha nahIM jAnatA huA maiM cupa baiThA rahA thA // 13 // kevala nAmase ThagAyA huA vaha mUrkha apane Apako akampana mAnatA hai parantu vaha yaha nahIM jAnatA ki mere kupita honepara parvatoM sahita pRthivI bhI ka~pane lagatI hai // 14 // merI talavArarUpI jalakI dhArAkA viSaya to dUra hI rahe merI senArUpI lahara hI samasta zatruoMko anAyAsa hI naSTa kara detI hai ||15||bhut bar3he aura sUkhe hue nAthavaMza tathA candravaMzarUpI duSTa bAMsokI bar3I bhArI aTavI mere krodharUpI prajvalita agnise bhasma ho jAyagI aura phira isa saMsArameM kabhI nahIM uga sakegI // 16 // usa samaya pRthivIke adhipati cakravartI mahArAjane jayakumAra ko jo vIrapaTTa bAMdhA thA use to maiMne unake Darase saha liyA thA parantu Aja apane saba saubhAgyako naSTa karanevAlI isa varamAlAko kaise saha sakatA hU~ ? // 17 // mere yazarUpI phUloMkI amlAna mAlA hI isa yugake antataka vidyamAna rhe| isa mAlAko to maiM jayalakSmIke sAtha sAtha jayakumArake vakSaHsthalase Aja hI haraNa kiye letA hU~ // 18 // kevala vAyumAtrase vilIna ho jAnevAle komala meghoMko jItakara ahaMkArako prApta hue jayakumArakI jIta Aja maiM yuddhameM dekhUgA / / 19 / / isa prakAra jisane maryAdA tor3a dI hai, kArya akAryake karane meM jisakI buddhi vicArarahita ho rahI hai aura jo kisIse nivAraNa nahIM kiyA jA sakatA aise arkakIrtine usa samaya apane zabdoMse pralayakAlake samudrakI garjanAko bhI jIta liyA thA aura jisa prakAra agni ko bhar3akAne ke liye vAya sahAyaka hotA hai usI prakAra usakA krodha bhar3akAne ke liye kitane 1 uvAca / 2 dagdhumicchuH / 3 tiraskRtya / 4 mAmullaGaghyagate / 5 kanyArUDhasyandane / 6 akampana iti nAmnA / 7 vaJcitaH / 8 krudhe l0|6 parvatasahitA bhUmiH / mahIdhezikharikSmAbhUdahAryadharaparvatAH' ityabhidhAnAt / 10 asmadAyudhadhArAjala / 11 vAridhArAsi pa0, l0| 12 senaabelaa| 13 pravRddhanissAraduSTanAthavaMzasomavaMzavizAlavipina ityarthaH / 14 asmin loke / 15 na janiSyate / 16 cakriNaH / 17 sahAmi / 18 asmtkiitiH| 19 mAlAm / 20 svIkuryAm / 21 mRdUn / 22 vinAzinaH / 23 iti ujjagAreti sambandhaH / 24 shaaytaa,| 25 samavAyaM sahAyatA prAptAH / Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 mahApurANam tavA sarvopadhAzuddho mantrI jAnapavAdibhiH / anavadyamati ma lakSito mantrilakSaNaH // 22 // dharmyamathyaM yazassAraM sasauSThavamaniSThuram / suvicArya vaco nyAyyaM pathyaM proktuM pracakrame // 23 // mahI vyoma zazI sUryaH saridIzo'nilo'nalaH / tvaM tvatpitA ghanAHkAlo jagatkSemavidhAyinaH // 24 // viparyAse vipayatibhavatAmanuvartanAt / vartate sRSTireSA' hi vyaktaM yuSmAsu tiSThate // 25 // guNAHkSamAdayaH sarve vyastAsteSu kssmaadissu'| samastAste jagaDhavayaMcakriNi tvayi ca sthitAH // 26 // cyavante svasthiteH kAle kvacitte'pi kSamAdayaH / na sa kAlo'sti yaH kartA pracyateryuvayoH2 sthiteH // 27 // sRSTiH pitAmahenayaM3 sRSTanAM" tatsamapitAm"pAti samrATa pitA te'dya tasyAstvamanupAlakaH // 28 // daibamAnuSabAdhAbhyaH kSatiH kasyApi yA kSitau / mamaiveyamiti smRtvA samAyA tvayaiva sA // 26 // kSatAt trAyata ityAsIt kSatro'yaM bhrteshvrH| sutastasyauraso0 jyeSThaHkSatriyastvaM tadAdimaH // 30 // tvatto nyAyAH pravartante nUtanA ye puraatnaaH| te'pi tvatpalitA eva bhavantyatra purAtanAH // 31 // hI rAjA loga usake sahAyaka ho gaye the so ThIka hI hai kyoMki pApakriyAoMke prArambhameM sahAyatA denevAle sulabha hote haiM // 20-21 // usa samaya jo saba upadhAoMse zuddha haiM tathA janapada Adi maMtriyoMke lakSaNoMse sahita haiM aisA nirdoSabuddhikA dhAraka anavadyamati nAmakA maMtrI acchI taraha vicArakara dharmayukta, arthapUrNa, yazake sArabhUta, uttama, kaThoratA rahita, nyAyarUpa aura hitakArI vacana kahane lagA // 22-23 // usane kahA ki pRthivI, AkAza, candramA, sUrya, samudra, vAyu, agni, tU, terA pitA, megha aura kAla ye saba padArtha saMsArameM kalyANa karanevAle haiM // 24 // Apa logoMmeM ulaTapulaTa honese yaha saMsArakI sRSTi ulaTapulaTa ho jAtI hai aura Apake anukUla rahanese acchI taraha vidyamAna rahatI hai isase spaSTa hai ki yaha sRSTi Apa logoM para hI avalambita hai // 25 // kSamA Adi guNa alaga alaga to pRthivI AdimeM bhI rahate haiM parantu ikaTThe hokara saMsArakA kalyANa karaneke liye cakravartImeM aura tujhameM hI rahate haiM // 26 // pRthivI Adi padArtha kisI samaya apanI maryAdAse cyuta bhI ho jAte haiM parantu aisA koI samaya nahIM hai jo tuma donoMko apanI maryAdAse cya ta kara sake // 27 // tumhAre pitAmaha bhagavAn vRSabhadevane isa karmabhUmirUpI sRSTikI racanA kI thI, unake dvArA sauMpI huI isa pRthivIkA pAlana isa samaya tumhAre pitA bharata mahArAja kara rahe haiM aura unake bAda isakA pAlana karanevAle tuma hI ho // 28 // isa pathivImeM yadi kisIkI bhI daiva yA manaSyakRta upadravoMse kucha hAni hotI ho to 'yaha merI' hI hai aisA samajhakara Apako hI usakA samAdhAna karanA cAhiye / / 29 / / jo kSata arthAt saMkaTase rakSA kare use kSatra kahate haiM, bharatezvara sabakI rakSA karate haiM isaliye ve kSatra haiM aura tuma unake sabase bar3e aurasa putra ho isaliye tuma sabase pahale kSatriya ho // 30 // isa saMsAramaM navIna nyAya tumase hI pravRtta hote haiM aura jo purAtana arthAt prAcIna haiM vaM tumhAra dvArA pAlita hokara hI purAtana kahalAte haiM / bhAvArtha-Apase navIna nyAya mArgakI pravRtti 1 dharmArthakAmabhayeSu vyAjena paracittaparIkSaNamupadhA tayA zuddhaH / 'upadhA dharmAdharyatparIkSaNam' ityabhidhAnAt / 2 janapadabhavanRpapurajanAdibhiH / 3 lokasya kSemakAriNaH / 4 viparyAsameti / 5 jagatsRSTiH / 6 yuSmAsu mahIprabhRtiSu prkaashte| 7 kSAntyavagAhanasaMhAnasantApaharaNaprakAzanAdiguNAH / 8 vikalAH / ekaikasminnekaikaza evetyrthH| 6 pRthivyaakaashaadissu| 10 jagavRddhau pa0, la0, ma0 / 11 pracyutA bhvnti| 12 bharatArkakIyoH / 13 pitRpitrA aadibrhmnnaa| 'pitAmahaH pitRpitA' ityabhidhAnAt / 14 sRSTA tAM a0sa0 / sRSTayatAM i0,10, l0| 15 AdibrahmaraNA vistIrNAm / 16 ckrii| 17 sRSTeH / 18 nivartanIyA / 16 kSatiH / 20 urasi bhvH| sAkSAtsutaH na dttputrH| 21 kSatrAjjAtaH / Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattamaM parva sanAtano'sti mArgo'yaM zrutismRtiSu bhASitaH / vivAhavidhibhedeSu variSTho' hi svayaMvaraH // 32 // yadi syAt sarvasamprArthyA kanyekA puNyabhAjanam / avirodho 'vyadhAyyatra devAyatto vidhirbudhaiH // 33 // madhye mahAkulIneSu kaJcidekamabhIpsitam / salakSmIkamalakSmIkaM guNitaM guNadurgatam // 34 // virUpaM rUpiNaM cApi vRNIte'sau vidhervazAt / na tatra matsaraH kAryaH zeSe nyayo'yamIdRzaH // 35 // astra yadi kenApi nyAyo rakSyastvayaiva saH / nedaM tavocitaM kvApi pAtA syAtpAripAnthikaH // 36 // bhavatkulAcalasyobhau nAthasomAnvayau purA / meroniSadhanIlau vA satyakSau puruNA kRtau // 37 // sakala kSatriyajyeSThaH pUjyo'yaM rAjarAjavat / zrakampanamahArAjo rAjeva jyotiSAM gaNaiH // 38 // nivizeSa' purorenaM manyate bharatezvaraH / pUjyAtilaGghanaM prAhurubhaya" bAzubhAvaham // 36 // pazya tAdRza evAtra somavaMzo'pi kathyate / dharmatIrthaM bhavadvaMzAd dAnatIrthaM "tato yataH // 40 // purassaraNamAtreNa ilAdhyaM cakraM vizAM vibhoH 3 / prAyo dussAdhasaMsiddhau zlAghate jayameva saH // 41 // 15 etasya digjaye sarved STameveha pauruSam / anena vaH kRtaH preSaH 17 smartavyo nanu sa tvayA // 42 // jJAtvA " sambhAvyazauryo'pi sa mAnyo bhartabhirbhaTaH / dRSTasAraH svasAdhye'rthe sAdhitArthaH kimucyate // 43 // calatI hai aura purAne nyAyamArgakI rakSA hotI hai // 31 // vivAhavidhike saba bhedoM meM yaha svayaMvara hI zreSTha hai| zrutiyoM aura smRtiyoMmeM kahA gayA yaha svayaMvara hI sanAtana (prAcIna) mArga hai ||32|| yadi puNyake pAtra svarUpa kisI eka kanyAkI yAcanA saba manuSya karane laga jAyaM to usa samaya parasparakA virodha dUra karaneke liye vidvAnoMne kevala bhAgyake AdhIna honevAlI isa svayaMvara vidhikA vidhAna kiyA hai ||33|| bar3e bar3e kuloMmeM utpanna hue puruSoMke madhya meM vaha kanyA bhAgyavaza apanI icchAnusAra kisI ekako svIkAra karatI hai cAhe vaha lakSmIsahita ho yA lakSmI rahita, guNavAn ho yA nirguNa, surUpa ho yA kurUpa / anya logoMko isameM IrSyA nahIM karanI cAhiye kyoMki yaha aisA hI nyAya hai || 34-35 // yadi kisIke dvArA isa nyAya kA ullaMghana kiyA jAya to tumheM hI isakI rakSA karanI cAhiye isaliye yaha saba tumhAre liye ucita nahIM hai / kyA kabhI rakSaka bhI cora yA zatru hotA hai || 36 || jisa prakAra niSadha aura nIla kulAcala meruparvatake uttama pakSa haiM usI prakAra bhagavAn AdinAthane pahale nAthavaMza aura candravaMza donoM hI Apake kularUpI parvatake uttama pakSa arthAt sahAyaka banAye the ||37|| jisa prakAra candramA samasta jyotiSI devoMke samUhake dvArA pUjya hai usI prakAra samasta kSatriyoMmeM bar3e mahArAja akaMpana bhI bharata cakravartI ke samAna sabake dvArA pUjya haiM ||38|| mahArAja bharata ina akaMpanako bhagavAn vRSabhadevake samAna hI mAnate haiM isaliye tumheM bhI inake prati namratA kA vyavahAra karanA cAhiye kyoMki pUjya puruSoMkA ullaMghana karanA donoM lokoMmeM akalyANa karanevAlA kahA gayA hai ||39|| aura dekho yaha somavaMza bhI nAthavaMzake samAna hI kahA jAtA hai / kyoMki jisa prakAra tumhAre vaMzase dharmatIrthakI pravRtti huI hai usI prakAra somavaMzase dAnatIrthakI pravRtti huI hai // 40 // cakravartIkA cakraratna Age Age calane mAtra se prazaMsanIya avazya hai parantu kaThinAI se siddha hone yogya kAryoM meM ve prAyaH jayakumAra kI hI prazaMsA karate haiM // 41 // digvijayake samaya isakA puruSArtha saMsArameM sabane dekhA thA / usa samaya isane jo parAkrama dikhAyA thA vaha bhI tumheM yAda rakhanA cAhiye // 42 // | jisa yoddhAmeM zUravIrapanekI saMbhAvanA ho rAjAoM 1 atizayena varaH / 2 kRtaH / 3 - dekaM samIpsitam la0, ma0 a0, pa0, i0, sa0 / 4 guraNadaridram / 5 rakSakaH / 6 satsahAyau / satpakSatI ca / 7 cakravat / 8 candra iva / 6 samAnam / 10 ihAmutra ca / 11 somavaMzAt / 12 yataH kAraNAt / 13 cakriraNaH / 14 cakrI / 15 jayasya / 16 yaH la0 / 17 balAniyogaH / 18 bhAvizaurya ityarthaH / 389 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 mahApurANam vinA cakrAd vinA ratnairbhogyeyaM zrIstvayA tadA / jayAtte' mAnuSI' siddhirdevI puNyodayAdyathA // 44 // tRNakalpo'pi saMvAhyastava nItiriyaM katham / nAthenduvaMzAvucchedyau lakSmyAH sAkSAdbhujAyitau // 45 // bandhubhUtyakSayAdbhUyastubhyaM catryapi kupyati / zradharmazcAyugasthAyI tvayA syAt sampravartitam // 46 // paradArAbhilASasya prAthamyaM' mA vRthA kRthAH / zravazyamAhRtApyeSA na kanyA te bhaviSyati // 47 // sapratApaM yazaH sthAsnu jayasya syAdaharyathA / tava rAtririvAkItiH sthAyinyatra malImasA // 48 // sarvametanmamaiveti mA saMsthA sAdhanaM yudhaH / bahavo'pyatra bhUpAlAH santi tatpakSapAtinaH // 46 // puruSArthatrayaM pumbhirduSprApaM tattvayA'jitam / nyAyamAgaM samullaGghya vRthA tatki vinAzayeH // 50 // zrakampanasya senezo jayaH prAgiva cakriNaH / voralakSyAstulArohaM mudhA tvaM kiM vidhAsyasi // 51 // nana nyAyena bandhoste' bandhuputrI samarpitA / utsave kA parAbhUtirakSamAtra parAbhavaH // 52 // kanyAratnAni santyeva bahUnyanyAni bhUbhujAm / iha tAni saratnAni sarvANyadyAna" yAmi te // 53 // iti nItilatAvRdvividhAyyapi vacaH payaH / savyaghAt taccetasaH kSobhaM taptatailasya vA bhRzam // 54 // ko jAnakara usakA bhI sanmAna karanA cAhiye phira bhalA jisakA parAkrama dekhA jA cukA hai aura jisane atyanta asAdhya kAryako bhI siddha kara diyA hai usakI to bAta hI kyA hai ? ||43|| Age calakara jisa samaya binA cakra aura binA ratnoMke yaha lakSmI tumhAre upabhoga karane yogya hogI usa samaya tumhArI devI siddhi jisa prakAra puNya karmake udayase hogI usI prakAra tumhArI mAnuSI arthAt manuSyoMse honevAlI siddhi jayakumArase hI hogI || 44 || jaba ki tRNake samAna tuccha puruSakI bhI rakSA karanI cAhiye yaha ApakI nIti hai taba rAjya lakSmI ke sAkSAt bhujAoM ke samAna AcaraNa karanevAle nAtha vaMza aura soma vaMza uccheda karane yogya kaise ho sakate haiM ? // 45 // ina bhAiyoMke samAna sevakoMkA nAza karanese cakravartI bhI tumapara adhika krodha kareMge aura yuga ke antataka TikanevAlA yaha adharma bhI tumhAre dvArA calAyA huA samajhA jAyagA // 46 // tumheM vyartha hI parastrIkI abhilASAkA prArambha nahIM karanA cAhiye kyoMki yaha nizcaya hai, yaha kanyA jabaradastI harI jAkara bhI tumhArI nahIM hogI // 47 // jayakumArakA pratApa sahita yaza dinake samAna sadA vidyamAna rahegA aura tumhArI malina akIrti rAtrike samAna sadA vidya mAna rahegI ||48 || ye saba rAjA loga yuddha meM merI sahAyatA kareMge aisA mata samajhiye kyoMki inameM bhI bahutase rAjA loga unake pakSapAtI haiM ||49 || jo dharma artha aura kAmarUpa tIna puruSArtha puruSoMko atyanta durlabha haiM ve tujhe prApta ho gaye haiM isaliye aba nyAya mArgakA ullaMghana kara unheM vyartha hI kyoM naSTa kara raheM ho // 50 // yaha jayakumAra jisa prakAra pahale cakravartIkA senApati banA thA usI prakAra aba akampanakA senApati banA hai tuma vyartha hI vIralakSmIko tulApara ArUDha kyoM kara rahe ho / bhAvArtha- vIralakSmIko saMzayameM kyoM DAla rahe ho // 51 // nizcaya se tere eka bhAIkI putrI tere dUsare bhAIke liye nyAyapUrvaka samarpaNa kI gaI hai, aise utsavameM tumhArA kyA tiraskAra huA ? hAM, tumhArI asahanazIlatA hI tiraskAra ho sakatI ? bhAvArtha - hitakArI honese jisa prakAra jayakumAra tumhArA bhAI hai usI prakAra akaMpana bhI tumhArA bhAI hai / eka bhAIkI putrI dUsare bhAIke liye nyAyapUrvaka dI gaI hai isameM tumhArA kyA apamAna huA ? hAM, yadi tuma isa bAtako sahana nahIM kara sakate ho to yaha tumhArA apamAna ho sakatA hai // 52 // sulocanAke sivAya rAjAoMke aura bhI to bahutase kanyAratna haiM, ratnAlaMkAra sahita una sabhI kanyAoMko maiM Aja tumhAre liye yahAM lA detA hU~ ||53 || isa prakAra 1 tada / 2 puruSakRtA / 6 mA kArSIH / 7 yuddhasya / 3 rakSaNIyaH 4 sampravartitaH sa0, la0, a0 pa0, i0 8 tava / 6 asahamAnatA / 10 prApayAmi / 11 5 prathamatvam / vyAdhAt la0 / Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattama parva sarvametat samAkarNya buddhi karmAnusAriNIm / spaSTayanniva durbuddhiriti pratyAha bhAratIm // 55 // asti svayaMvaraH panthAH pariNItau cirantanaH / pitAmahakRto mAnyo vayojyeSThastvakampanaH // 56 // kintu so'yaM jayasnehAttasyotkarSa cikIrSukaH / svasutAyAzca saubhAgyapratItipravidhitsukaH // 17 // sarvabhUpAlasanbohasamAvirbhAvitodayAt / svayaM cakrIyitu caiva vyadhatta kapaTa zaThaH // 58 // prAksamathitamantraNa "pradAyAsmai svacetasA / kRtasaMketayA mAlA sutayA''ropitA mRSA // 56 // yugAdau kulavRddhana mAyeya sampravatitA / mayAdya yApekSyeta kalpAnte naiva vAryate // 60 // na cakriNo'pi kopAya syAdanyAyaniSedhanam / pravartayatyasau daNDaM mayyapyanyAyatini // 6 // jayo'pyevaM samusiktastatpaTTena ca maalyaa| pratisvaM labdharandho mAM karotyArambhakampurA // 62 // samUlatUlamucchidya sarvadviSama yudhi / anurAgaM janiSyAmi rAjanyAnAM mayi sthiram // 63 // dvidhA bhavatu vA mA vA balaM te na kimAzugAH / mAlA pratyAnayiSyanti jayavakSo vibhidya me // 64 // nAhaM sulocanArthyasmi matsarI maccharairayam / "parAsu radhunaiva syAt kiM me vidhavayA tvayA // 65 // anavadyamati maMtrIkA vacanarUpI jala yadyapi nItirUpI latAko bar3hAnevAlA thA tathApi usane tape hue telake samAna arkakIrtike cittako aura bhI adhika kSobhita kara diyA thA // 54 // yaha saba sunakara 'buddhi karmoM ke anusAra hI hotI hai,' isa bAtako spaSTa karatA huA vaha durbuddhi isa prakAra vacana kahane lagA // 55 / / maiM mAnatA hU~ ki vivAhakI vidhiyoM meM svayaMvara hI purAtana mArga hai aura yaha bhI svIkAra karatA hU~ ki hamAre pitAmaha bhagavAn vRSabhadevake dvArA sthApita hone tathA vayameM jyeSTha hone ke kAraNa akampana mahArAja mere mAnya haiM parantu vaha jayakumArapara sneha honese usIkA utkarSa karanA cAhatA hai aura sabapara apanI putrIke saubhAgyakI pratIti karanA cAhatA hai| samasta rAjAoMke samahake dvArA prakaTa hae bar3appanase apane Apako cakravartI banAnese liye hI usa mUrkhane yaha kapaTa kiyA hai // 56-58 // 'yaha kanyA jayakumArako hI denI hai' aisI salAha akaMpana pahale hI kara cukA thA aura usI salAhake anusAra apane hRdayase jayakumArake liye kanyA de bhI cukA thA parantu yaha saba chipAneke liye jise pahale hI saMketa kiyA gayA hai aisI pUtrIke dvArA usane yaha mAlA jhaThamaTha hI DalavAI hai // 59 // yagake Adi meM uccakulIna akampanake dvArA kI huI isa mAyAkI yadi Aja maiM upekSA kara dUM to phira kalpakAlake antataka bhI isakA nivAraNa nahIM ho sakegA // 60 // anyAyakA nirAkaraNa karanA cakravatIka bhI krodhake liya nahIM ho sakatA kyoki jaba meM anyAyama pravRtti kara baiThatA ha taba ve majhe bhI to daNDa dete haiN| bhAvArtha-cakravartI anyAyako pasanda nahIM karate haiM, aura maiM bhI anyAyakA hI nirAkaraNa kara rahA hai isaliye ve mere isa kAryapara krodha nahIM kareMge // 61 / / yaha jayakumAra bhI pahale vIrapaTTa bAMdhanese aura aba mAlAke par3a jAnese bahuta hI abhimAnI ho rahA hai| yaha chidra pAkara pahalese hI mere liye kucha na kucha Arambha karatA hI rahatA hai // 2 // yaha sabakA zatru hai isaliye yuddha meM ise AmUlacUla naSTakara saba rAjAoMkA sthira prema apanemeM hI utpanna karUMgA // 63 / / senA phUTakara do bhAgoMmeM vibhakta ho jAya athavA na bhI ho, usase majhe kyA ? mere vANa hI jayakumArakA vakSaHsthala bhedanakara varamAlAko le aaveNge| // 64 // meM sulocanAko bhI nahIM cAhatA kyoMki sabase IrSyA karanevAlA yaha jayakumAra mere vANoMse abhI 1 vivaahe| 2 abhyudayaM praapymaashrity| 3 cakrIvAcaritum // 4 maayaavii| 5 dattvA / 6 akampanena / 7 -pekSeta l0| 8 --pyenaM la09 grvitH| 10 vIrapaTTena / 11 prAptAvasaraH / 12 vyApAram / 13 kAraNasahitam / 14 zarAH / 15 matsaravAn / 16 mama bANaiH / 17 gataprANaH / 'praashupraaptpnyctvpretpretsNsthitaaH|' ityabhidhAnAt / Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 mahApurANam durAcAraniSedhena trayaM dharmAdi varvate / kAraNe sati kAryasya kiM hAnirdazyate kvacit // 66 // vyayo me vikramasyAstA' zarasyApyatra na vyayaH / vadhe pratyuta dharmaH syAd duSTasyAMhaH kuto bhavet // 67 // kotivikhyAtakIrte, nArkakIvinaakSyati / akItiranivAryA syAt anyAyasyAniSedhanAt // 6 // tasya' me'yazasaH kIrterbhavadbhiryadudAhRtam / bhavettatsatyasaMvAdi zItako'smyatra yadyaham // 66 // yUyamAdhvaM tatastUSNIma 'uSNako'hamidaM prati / dharnAmathrya yazasyaM ca mA niSedhi' hitaiSibhiH // 70 // evaM mantriNamullaGghaya kudhIrvA durgrahAhitaH / senApati samAhUya pratyAsannaparAbhavaH // 71 // kathayitvA mahIzAnAM sarveSAM raNanizcayam / bherImAsphAlayAmAsa jagattrayabhayapradAm // 72 // anubherIravaM sadyaH pratyAvAsaM mahIbhujAm / naTabhaTabhujAsphoTaca 'TulArAvAmiSThuraH // 73 // karikaNThasphuToddhoSaghaNTATaGakArabhairavaH / jitakaNThIravArAvahayoSAvibhISaNaH // 74 // clddhrikhurodghttttktthordhvaannirbhrH| padAtipaddhati prodyadbharibhUravabhIvahaH15 // 7 // "spndtsyndnckrotthpyuciitkaarbhiikrH| dhanuH sajjIkriyAsaktaguNAsphAlanakarkazaH // 76 // pratidhvanitadigbhittissarvAnakabhayAnakaH / balakolAhalaH kAlamivAhAtuM samudyataH // 77 // hI mara jAvegA taba usa vidhavAse mujhe kyA prayojana raha jAvegA // 65 // durAcArakA niSedha karanese dharma Adi tInoM bar3hate haiM, kyoMki kAraNake rahate hue kyA kahIM kAryakI hAni dekhI jAtI hai ? // 66 // isa kAmameM mere parAkramakA nAza honA to dUra rahA merA eka vANa bhI kharca nahIM hogA balki duSTake mAranemeM dharma hI hogA, pApa kahAMse hogA ? // 67 // aisA karanese prasiddha kIrtivAle mujha arkakIrtikI kIrti bhI naSTa nahIM hogI parantu hAM, yadi isa anyAyakA niSedha nahIM karatA hU~ to kisIse nivAraNa na karane yogya merI apakIrti avazya hogI // 68 / / tumane jo merI apakIti aura usakI kIti honekA udAharaNa kiyA hai so yadi meM isa viSayameM ThaMDA ho jAUM to yaha ApakA nirUpaNa satya ho sakatA hai // 69 / / isaliye tuma loga cupa baiTho, meM isa kAryameM uSNa ha-krodhase uttejita h| hita cAhanevAloMko dharma, artha tathA yaza bar3hAne vAle kAryokA kabhI niSedha nahIM karanA cAhiye // 70 // isa prakAra jisakA parAbhava nikaTa hai aura jo khoTe haThase yukta hai aise durbuddhi arkakIrtine maMtrIkA ullaMghana kara senApatiko bulAyA aura saba rAjAoMse yuddhakA nizcaya kahakara tInoM lokoMko bhaya utpanna karanevAlI bherI bajavAI / / 71-72 // jo rAjAoMke pratyeka Dere meM bherIke zabdoMke sAtha hI sAtha bahuta zIghra nAcate hue yoddhAoMkI bhujAoMkI tAr3anAse utpanna honevAle caMcala zabdoMse kaThora hai, jo hAthiyoMke galoM meM spaSTa rUpase jora jorakA zabda karanevAle ghaMTAoMkI TaMkArase bhayaMkara hai, jo siMhoMkI garjanAko jItanevAle ghor3oMkI hinahinAhaTase bhISaNa hai, jo calate hue ghor3oMke khuroMke saMghaTana se uThanevAle kaThora zabdoMse bharA huA hai, jo paidala senAke pairoMkI coTase utpanna hue pRthivIke bahuta bhArI zabdoMse bhayaMkara hai, jo calate hue rathoMke pahiyoMse utpanna honevAle bahuta bhArI cItkAra zabdoMse bhaya paidA karanevAlA hai, jo dhanuSa taiyAra karane ke liye lagAI huI DorIke AsphAlana se kaThora hai, jisane dizArUpI dIvAloMko pratidhvanise yukta kara diyA hai aura jo saba prakArake nagAr3oMse bhayAnaka ho rahA hai aisA bahuta bhArI senAkA kolAhala uThA so aisA jAna par3atA 1 AstAM tAvadityadhyAhAraH / 2 pApaH / 3 vinAzameSyati / 4 jayasya / 5 yadudAharaNam / 6 satyena aviparItapratipattikam / satyena ekavAdopetaM vaa| 7 mandaH / 8 pttuH| 'dakSe tu caturapezalapaTavaH sutthAna oSNazca' ityabhidhAnAt / na niSidhyate sma / 10 sviikRtH| 11 zibiraM prati zibiraM prti| 12 nvsthitaa| 13 dhvaniH / 14 pAdati / 15 bhUmidhvaninA bhayaGakaraH / 16 calat / Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattama parva 393 zikSitAH balinaH zUrAH zUrArUDhAH saketavaH / gajAH samantAt sannAhayAH prAkceluracalopamAH // 7 // turaGagamAstaraGagAbhAH saGagrAmAbdheH savarmakAH / anudanti nadanto'yAna' vikrAmantaH samantataH // 79 // sacakraM dhehi saMyojya savaraM 'prAja vAjinaH / iti sambhramiNo'paptan rathAstadanu sadhvajAH // 8 // caNDAH kodnnddkuntaasipraasckraadibhiikraaH| yAnti smAnurathaM kruddhA ruddhadikkAH padAtayaH // 1 // gajaM gajastadoddhavya bAho vAhaM rathaM rathaH / padAtayazca pAdAntaM sammAniryayuTuMdhara // 2 // praaruuddhaanekpaanekbhuupaalprivaaritH| bherIniSThuranirghoSabhISitAzeSadigdvipaH // 83 // cakradhvaja samutthApya smygaavisskRtonntiH| gajaM vijayaghoSAkhyam AruhyAdrivarottamam // 84 // arkakIrtirbahirbhAsvadara"yudyatabhaTAvRtaH / jyotiH kalAcalarvArkazcacAlAbhyacalAdhipam5 // 8 // kiMvadantI viditvaitAM supo bhUtvA kalAkulaH / svAlocitaM ca kartavyaM vidhinA kriyate'nyathA // 86 // iti svasacivaiH sArdham Alocya ca jyaadibhiH| pratyarkakIrtyathA dikSadra dUtaM samprApya satvaram // 7 // kumAra tava kiM yuktam evaM sImAtilajdhanam / prasIda pralayora dUraM tanmA kArkamaSAgamam // 8 // thA mAno kAlako bulAneke liye hI uThA ho // 73-77 // usa samaya jo zikSita haiM, balavAn haiM, zUravIra haiM, jinapara yoddhA baiThe hue haiM, patAkAeM phaharA rahI haiM, jo saba tarahase taiyAra haiM aura parvatoMke samAna UMce haiM aise hAthI saba orase Age Age cala rahe the / / 78 // jo saMgrAmarUpI samudrakI laharoMke samAna haiM, kavaca pahane hue haiM, hIMsa rahe haiM aura kUda rahe haiM aise ghor3e una hAthiyoM ke pIche pIche cAroM ora jA rahe the // 79 // pahiye jaldI lagAo, dharAko ThIkakara jaldI lagAo, isa prakAra kucha jaldI karanevAle, tathA jinameM zIghragAmI ghor3e jute hue haiM aura dhvajAe~ phaharA rahI haiM aise ratha una ghor3oMke pIche pIche jA rahe the // 80 / / una rathoMke pIche dhanuSa, bhAlA, talavAra, prAsa aura cakra Adi zastroMse bhayaMkara, phailakara saba dizAoMko rokanevAle, krodhI aura balavAn paidala senAke loga jA rahe the // 81 // usa samaya hAthI hAthIko, ghor3A ghor3Ako, ratha rathako aura paidala paidalako dhakkA dekara yuddha ke liye jaldI jaldI jA rahe the // 82 // tadanantara-hAthiyoMpara car3he hue aneka rAjAoMse ghirA huA, nagAr3oMke kaThora zabdoMse samasta diggajoMko bhayabhIta karanevAlA, cakrake cihnavAlI dhvajAko UMcA uThAkara apanI UMcAIko acchI taraha prakaTa karanevAlA aura camakIlI talavAra hAthameM liye hue yoddhAoMse AvRta arkakIti, meru parvatake samAna uttama vijayaghoSa nAmaka hAthIpara savAra ho acalAdhipa (acalA adhipa) arthAt pRthvIke adhipati rAjA akaMpanakI ora isa prakAra calA mAno jyotirmaNDala aura kulAcaloMke sAtha sAtha sUrya hI acalAdhipa (acala. adhipa) arthAt sumerukI ora calA ho / / 83-85 / / mahArAja akaMpana yaha bAta jAnakara bahuta hI vyAkula hue aura socane taraha vicArakara kiyA huA kArya bhI daivake dvArA ulTA kara di isa prakAra unhoMne apane maMtrI tathA jayakumAra Adike sAtha vicArakara arkakIrtike prati zIghra hI eka zIghragAmI dUta bhejA // 86-87 / / dUtane jAkara kahA ki he kumAra, kyA tumheM isa prakAra sImAkA ullaMghana karanA ucita hai ? pralayakAla abhI dUra hai isaliye prasanna hUjiye 1 saMnaddhAH kRtaaH| 2 tnutrshitaaH| 3 dantinAM pazcAt / 4 dhvanantaH / 5 agacchan / 6 laGaghanaM kurvantaH / 7 cakreNa saha kizcid dhehi dhAraya / 8 dhurA saha kiJcid dhehi| 6 preraya / 10 AzupradhAvane prayuktAH / tvarAvantaH / 11 agacchan / 12 azvaH / 'vAho'zvasturago vAjI hayo dhuryasturaGagamaH' iti dhanaJjayaH / 13 saMgrAmanimittam / 14 uddhRtAsi / 15 akampanaM mahArAja prati / meraM ca / 16 janavArtAm / 17 adhikaakulH| 18 suSThavAlocitam / 16 kAryam / 20 arkakIrti prati / 21 prAhiNot / 22 pralayaH SaSThakAlAnte bhavatItyAgamam / mRSA mA kuru / Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 mahApurANam iti sAmAdibhiH 'svoktarazAntamavagamya tam / pratyetya tattathA sarvam prAzvavAjI gamanapam // 6 // kAzirAjastavAkarNya vissaadclitaashyH| mahAmohAhitoM' vA''sId duSkArya ko na muhyati // 10 // 'atra cintyaM na vaH kiJcinyAyastenaiva lddghitH| 'tiSThatehaiva saMrakSya suniyuktAH' sulocanAm // 61 idAnImeva durvattaM zuddhakhalAliGaganotsukam / zAkhAmRgamivAneSye badhvA dArAtatAyinam // 12 // ityudIrya jayo meghakumAravijayAjitAm / meghaghoSAbhidhAM bherI 19praSThenAsphoTayada ruSA // 3 // droNAdiprakSayArambhaghanAghanaghanadhvanim / taddhvanippa" nijitya nirbhidya hRdayaM dviSAm // 14 // tadravAkarNanAda ghRNitAvapratime5 ble| prativelotsavo'trAsIdutsavo vijaya" yathA // 5 // tadodbhinnakaTaprAntaprakSaranmadapAyinaH / svamedeneva mAtaDagAH prottuGagAH pronmadiSNavaH // 16 // susvanantaH khanantaH khaM vAjino vAyurahasaH" / kRtotsAhA raNotsAhAd rejustejasvitA hi sA // 7 // aura Agamako jhUThA mata kIjiye / bhAvArtha-lar3akara asamayameM hI pralaya kAla na lA diijiye| dUtane isa prakAra bahutase sAma, dAna Adike vacana kahe parantu to bhI use azAnta jAnakara vaha lauTa AyA aura zIghra hI jyoMke tyoM saba samAcAra akaMpanase kaha diye / / 88-89 // una samAcAroMko sunakara kAzIrAja akaMpanakA citta viSAdase vicalita ho uThA aura ve svayaM mahAmohase mUcchita ho gaye so ThIka hI hai kyoMki bure kAmoMmeM kauna mUcchita nahIM hotA // 90 // jayakumArane akaMpanako cintita dekhakara kahA ki isa viSayameM hama logoMko kucha bhI cintA nahIM karanI cAhiye kyoMki nyAyakA ullaMghana usIne kiyA hai, Apa sAvadhAna hokara sulocanA kI rakSA karate hue yahIM rahiye / durAcArI, striyoMpara upadrava karanevAle aura isaliye hI sAMkaloMse AliMgana karanekI icchA karanevAle usa arkakItiko baMdarake samAna bAMdhakara maiM abhI lAtA huuN||91-92|| isa prakAra kahakara jayakumArane krodhameM Akara, yaddha meM Age jAnevAle puruSake dvArA meghakumAroMko jItanese prApta huI meghaghoSA nAmakI bherI bajavAI // 93 // pralayakAlake prArambhameM prakaTa honevAle droNa Adi meghoMkI ghora garjanAko jItakara tathA zatruoM kA hRdaya vidAraNakara vaha bherIkI AvAja saba ora phaila gaI // 94 // jisa prakAra zatruke vijaya karanepara utsava hotA hai usI prakAra usa bherIkA zabda sunakara laharAte hue samudrake samAna caMcala jayakumArakI senAmeM mAlA DAlaneke utsavase bhI kahIM adhika utsava hone lagA // 95 // usa samaya phaTe hue gaNDasthalake samIpase jharate hue madakA pAna karanevAle aura apane usI madase hI mAno unmatta hue UMce UMce hAthI yuddhake utsAhase suzobhita ho rahe the / tathA isI prakAra acchI taraha hIMsate hue, pairoMse AkAzako khodate hue aura vAyuke samAna vegavAle utsAhI ghor3e bhI yuddhake utsAhase suzobhita ho rahe the so ThIka hI hai kyoMki unakA tejasvIpanA 1 soktaiH Ta0 / vacanasahitaH / 2 zIghra jJApitavAn / 3 akampanaH / 4 mahAmU gRhIta iva / 5 atra kArye / 6 arkakIrtinaiva / 7 nivasata / 8 rAjabhavane / 6 sAvadhAnAH bhUtvA / 10 dArAtatAyanam Ta0 / dAreSu kRtaagmnm| strInimittamAgatamarkakIrtimityarthaH / dArAtatAyinamiti pAThe dArArthaM vadhodyatam / 'AtatAyI vadhodyataH' ityabhidhAnAt / 11 agragAminA puruSeNa / 12 AsphAlanaM kArayati sma / praSThenAsphAlayad la0, a0, pa0, i0, sa0 / 13 droNAdi droNakAlapuSkarAdi / prakSayArambha pralayakAlaprArambha / droNAdayazca te prakSayArambhaghanAghanAsteSAM dhvanim / 14 vyApnoti sma / 15 smaane| "pratimAnaM pratibimbaM pratimA pratimAnanA prticchaayaa| pratikRtirarcA puMsi pratinidhirupamopamAnaM syaat|" 16 adhikotsavaH / 'ativelabhRzAtyatimAtraM gAr3hanirbharam' ityabhidhAnAt / atimAlotsavo la0, 10, 10, i0| 17 digvijaye / 18 pvnvegaaH| 16 kRtodyogAH / Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattamaM parva rathAH prAgiva' paryAptAH pUrNasarvAyudhAyudhaH / mahAvAhasamAyuktAH pranRtyatketubAhavaH // 68 // yoSito'pyabhaTAyanta' pATavAt saMyugaM prati / tataH ' ' pratibalAttatra' bhUyAMso vA padAtayaH / 66 // varddhamAno dhvanistu raNaraGga bhaviSyataH / vIralakSmIpravRttasya prodyayau guNayanniva // 100 // vanAnvayaM vayazikSAlakSaNairvIkSya vigraham" / suvarmANaM sudharmANaM kAmavantaM " kSaranmadam // 101 // sAmajaM vijayArddhAkhyaM vijayArddhamivAparam / bahuzo dRSTasaGagrAmaM gajadhvajavirAjitam // 102 // adhiSThAya " jayaH sarvasAdhanena sahAnujaH / nirjagAma yugaprAntakAlalIlAM vilaGghayan // 103 // kurvantI zAntipUjAM tvaM tiSTha mAtreti" sAdaram / pravezya caityadhAmAyaM" sutAM nityamanoharam // 104 // samagrabalasampatyA cacAla calayannilAm / zrakampaH kampitArAtiH sAkampanirakampanaH // 105 // suketuH sUrya mitrAkhyaH zrIdharo jayavarmaNA / devakIrtirjayaM jagmuriti bhUpAH sasAdhanAH // 106 // ime mukuTabadveSa paJca vikhyAtakIrtayaH / paraM ca zUrA nAthenduvaMzagRhayAH " samAyayuH // 107 // meghaprabhazca caNDAsiprabhAvyAptaviyattalaH / vidyAbaloddhataH sArddhamaddhaM vidyAdharairagAt // 108 // vahI thA / / 96-97 / / jo saba prakArake zastroMse pUrNa haiM, jinameM bar3e bar3e ghor3e jute hue haiM, aura jinakI dhvajArUpI bhujAeM nRtya kara rahI haiM aise yuddhake ratha pahale ke samAna hI saba ora phaila rahe the / / 98 / / jayakumArakI senAmeM yuddhameM catura honeke kAraNa striyAM bhI yoddhAoMke samAna AcaraNa karatI thIM isaliye anya rAjAoMkI apekSA usakI paidala senAkI saMkhyA adhika thI / / 99 / / usa samaya jo bAjoMkA zabda bar3ha rahA thA vaha aisA jAna par3atA thA mAno raNake maidAnameM jo vIralakSmIkA uttama nRtya hone vAlA hai use kaI gunA karatA huA hI bar3ha rahA ho // 100 // tadanantara - jo vanameM utpanna huA hai, vaya, zikSA aura acche acche lakSaNoMse jisakA zarIra dekhane yogya hai, jisakA svabhAva acchA hai, zarIra acchA hai, jo kAmavAn hai, jisake mada kara rahA hai, jisane aneka bAra yuddha dekhe haiM, jo hAthIke cihnavAlI dhvajAoMse suzobhita hai aura dUsare vijayArdha parvatake samAna jAna par3atA hai aise vijayArdha nAmake hAthI para savAra hokara vaha jayakumAra saba senA aura saba choTe bhAIyoMke sAtha sAtha yugake anta kAlakI lolAko ullaMghana karatA huA nikalA / / 101-103 / / idhara zatruoMko kampita karanevAle aura svayaM akaMpa (nizcala) rahanevAle mahArAja akampanane bhI 'tU apanI mAtAke sAtha AdarapUrvaka zAntipUjA karatI huI baiTha' isa prakAra kahakara putrI sulocanAko nityamanohara nAmake uttama caityAlaya meM pahuMcAyA aura svayaM apane putroMko sAtha lekara samasta senArUpI sampattike dvArA pRthivIko kapAte hue nikale / 104 - 105 / / suketu, sUryamitra, zrIdhara, jayavarmA aura devakIrti ye saba rAjA apanI apanI senAoMke sAtha jayakumArase jA mile ||106 || mukuTabaddha rAjAoM meM jinakI kIrti atyanta prasiddha hai aise Upara kahe hue suketu Adi pAMca rAjA tathA nAthavaMza aura somavaMzake Azrita rahanevAle anya zUravIra loga, sabhI jayakumArase A mile ||107 // | jisane apanI tIkSNa talavArakI prabhAse AkAzatalako vyApta kara liyA hai aura jo vidyAke balase 395 1 digvijaye yathA / 2 samantAt prAptAH / paryastAH la0 / 3 raNasya / pUrNasarvAyudhAyudha iti samastapadapakSe pUrNasarvAyudhAni ca bhaTAzca yeSu te / 4 bhaTA ivAcaritAH / 5 yuddhaM prati / 6 tataH kAraNAt / 7 pratibale vilokyamAne satItyarthaH / 8 jayakumArabale / 6 iva / 11 darzanIyamUrtim / 12 suvarmAraNaM suvarmAraNaM a0, pa0, sa0, i0 1 14 Arohakasya vazavartigamanavantam / 10 atizayaM kurvanniva / sudharmAraNaM suvarmAraNaM la0 / 15 gajarUpadhvaja / 16 Aruhya | 13 zobhanasvabhAvam / 17 jananyA saha / 18 zreSTham / 16 bhUmim / 20 akampanasyApatyAni AkampanayastaiH sahitaH / 21 nAthavaMzasomavaMzazritAH / Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam balaM vibhajya bhUbhAge vizAle sakalaM same / prakRtya' makaravyaha virodhibalaghasmaraH // 10 // uccajitatUyauM ghaniryanirghoSabhISaNaH' / jitameghasvaro garjana reje meghasvarastadA // 110 // cakravyUha vibhaktAtmabhUrisAdhanamadhyagaH / arkakotizca bhAti sma pariveSAhitArkavat // 111 // kruddhAH khe khecarAdhIzAH sunamipramukhAH pRthak / garuDavyUhamApAdya tasthuzcakrisutAjJayA // 112 // aSTacandrAH khagAH khyAtAzcakriNaH paritaH sutam / zarIrarakSakatvena bhejuvidyAmadoddhatAH // 113 // akAlapralayArambhajRmbhitAmbhodargAjatam / nijitya tUrNaM tUryANi dadhvanuH senayoH samam // 114 // dhAnuSkarmArga NairmArgaH samarasya purassaraiH / pravartayitumArebhe ghoraghoSaiH sabalgitam // 11 // saGagrAmanATakArambha sUtradhArA dhnurdhraaH| raNaraGaga vizanti sma garjattUrya purassaram // 116 // prAbadhya sthAnaka0 pUrva raNaraGage dhanurdharaiH / puSpAJjaliriva vyasto maktaH zitazarotkaraH // 117 // tIkSNA marmANyabhighnantaH pUrva klhkaarinnH| pazcAtpravezinaH13 zazvat khalakalpA "dhanurdhataH // 118 // uddhata ho rahA hai aisA mevaprabha nAmakA vidyAdhara bhI apane Adhe vidyAdharoMke sAtha nikalA // 108 // jo zatruoMkI senAko naSTa karanevAlA hai, bar3e bar3e bAjoMke samUhase nikalatI huI AvAjake samAna bhayaMkara hai aura jisane apanI AvAjase meghoMkI garjanAko bhI jIta liyA hai aisA jayakumAra usa samaya vizAla aura sama (UMcI nIcI rahita) pRthvIpara apanI samasta senAkA vibhAgakara tathA makaravyUhakI racanAkara garjatA huA bahuta hI adhika suzobhita ho rahA thA // 109-110 // udhara cakravyUhakI racanAkara apanI bahuta bhArI senAke bIca khar3A huA arkakIti bhI pariveSase yukta sUryake samAna suzobhita ho rahA thA / / 111 / / krodhita hue sunami Adi vidyAdharoMke adhipati bhI garur3avyahakI racanAkara cakravartIke putra-arkakItikI AjJAse AkAzameM alaga hI khar3e the // 112 / / vidyAke madase uddhata hue ATa candra nAmake prasiddha vidyAdhara zarIrarakSakake rUpameM cAroM orase arkakItikI sevA kara rahe the // 113 // una donoM senAoMmeM asAmayika pralayakAlake prArambhameM bar3hatI huI mevoMkI garjanAko jItakara zIghra zIghra eka sAtha bahutase bAje baja rahe the // 114 // yuddhake Age Age jAnevAle aura bhayaMkara garjanA karanevAle dhanurdhArI yoddhAoMne vANoM dvArA apanA mArga banAnA prArambha kiyA thaa| bhAvArtha-dhanuSa calAnevAle yoddhA vANa calAkara bhIr3ako titara bitara kara apanA mArga banA rahe the // 115 // jo saMgrAmarUpI nATakake prArambhameM sUtradhArake samAna jAna par3ate the aise dhanuSa ko dhAraNa karanevAle vIra puruSa garjate hue bAjoMko Age kara yuddharUpI raMgabhUmimeM praveza kara rahe 16 // dhanuSa dhAraNa karanevAle puruSoMne raNarUpI raMgabhUmimeM sabase pahale apanA sthAna jamA kara jo tIkSNa vANoMkA samaha chor3A thA vaha aisA jAna par3atA thA mAno unhoMne pUSpAJjali hI vikherI ho // 117 / / ve dhanuSapara car3hAye hue vANa sadA duSToMke samAna jAna par3ate the kyoMki jisa prakAra duSTa tIkSNa arthAt krUra svabhAvavAle hote haiM usI prakAra ve vANa bhI tIkSNa arthAt paine the, jisa prakAra duSTa marmabhedana karate haiM usI prakAra vANa bhI marmabhedana karate the, jisa prakAra duSTa kalaha karanevAle hote haiM usI prakAra vANa bhI kalaha karanevAle the aura jisa prakAra duSTa pahale madhura vacana kaha kara phira bhItara ghUsa jAte haiM usI prakAra ve vANa bhI manohara zabda 1 kRtvA / 2 makarasamUharacanAvizeSam / 3 vinAzaka ityarthaH / 4 nirghoSabhISaNaM yathA bhavati tathA / 5 vibhaktyAtma-pa0, l0| 6 prApta / 7 aSTacandrAkhyAH / 8 vANaiH / 6 kriyaavishessnnm| utalavanasahitaM yathA / 10 AlIDhapratyAlIDhAdi / 11 kSiptaH / 12 nizAta / 13 zarIraM pravezinaH / 14 baannaaH| Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattamaM parva 397 ubhayoH pArzvayorbadhvA bANadhI kRtavalganAH / dhanvinaH khecarAkArA rejurAjI' jitazramAH // 116 // RjutvAd dUradazitvAt sadyaH kAryaprasAdhanAt / zAstramArgAnusAritvAt " zarAH susacivaH samAH / 120 / kavyAstrapAyinaH ' patravAhinoM dUrapAtinaH / lakSyeSUDDIya tIkSNAsyAH khagAH petuH khagopabhAH " // 121 // dharmeNa tena ritA hRdayaM gatA / zUrAn "zuddhirivAnaMSId" gati patriparamparA" / / 122 // puMsAM saMsparzamAtreNa hRdgatA raktavAhinI" / kSipraM nyamIlayatre vezyeva vizikhAvalI " // 123 // tyaktvezaM khecarAlAtivRSTI" gRddhatamastatau / paro'nviSya zarAvalyA jArayeva vazIkRtaH // 124 // karate hue pIchese bhItara ghUsa jAte the / / 118 / / jo donoM bagaloMmeM tarakasa bAMdhakara uchala kUda kara rahe haiM tathA jinhoMne parizramako jIta liyA hai aise dhanuSadhArI loga usa yuddha meM pakSiyoM ke samAna suzobhita ho rahe the / / 119 / / aura vANa acche maMtriyoMke samAna jAna par3ate the kyoMki jisa prakAra acche maMtrI Rju arthAt sarala ( mAyAcAra rahita ) hote haiM usI prakAra bANa bhI sarala arthAt sIdhe the, jisa prakAra acche maMtrI dUradarzI hote haiM arthAt dUratakakI bAtako socate haiM usI prakAra bANa bhI dUradarzI the arthAt dUrataka jAkara lakSyabhedana karate the, jisa prakAra acche maMtrI zIghra hI kArya siddha karanevAle hote haiM usI prakAra bANa bhI zIghra karanevAle the arthAt jaldI se zatruko mAranevAle the aura jisa prakAra acche mantrI zAstramArga arthAt nItizAstra ke anusAra calate haiM usI prakAra bANa bhI zAstramArga arthAt dhanuSazAstra ke anusAra calate the / // 120 // mAMsa aura khUnako pInevAle, paMkha dhAraNa karanevAle, dUrataka jAkara par3anevAle aura paine mukhavAle ve bANa pakSiyoMke samAna ur3akara apane nizAnoMpara jAkara par3ate the / bhAvArthave bANa pakSiyoMke samAna mAlUma hote the, kyoMki jisa prakAra pakSI mAMsa aura khUna pIte haiM usI prakAra bANa bhI zatruoMkA mAMsa aura khUna pIte the, jisa prakAra pakSiyoMke paMkha lage hote haiM usI prakAra bANoMke bhI paMkha lage the, jisa prakAra pakSI dUra jAkara par3ate haiM usI prakAra bANa bhI dUra jAkara par3ate the aura jisa prakAra pakSiyoMkA mukha tIkSNa hotA hai usI prakAra bANoMkA mukha (agrabhAga ) bhI tIkSNa thA / isa prakAra pakSiyoMkI samAnatA dhAraNa karanevAle bANa ur3a ur3akara apane nizAnoM para par3a rahe the / / 121 // jisa prakAra guNayukta dharmake dvArA preraNA kI huI aura hRdayameM prApta huI vizuddhi puruSoMko mokSa prApta karA detI hai usI prakAra guNayukta ( DorI sahita ) dharma (dhanuSa) ke dvArA preraNA kI huI aura hRdayameM cubhI huI bANoMkI paMkti zUravIra puruSoMko paraloka pahuMcA rahI thI || 122 || jisa prakAra hRdayameM prApta huI aura #raktavAhinI arthAt anurAga dhAraNa karanevAlI athavA rAgI puruSoMko vaza karanevAlI vezyA sparzamAtra se hI puruSoM ke netra banda kara detI hai usI prakAra hRdayameM lagI huI aura khatavAhinI arthAt rudhira ko bahAne vAlI bANoMkI paMkti sparzamAtrase zIghra hI puruSoMke netra banda kara detI thI unheM mAra DAlatI thI / / 123 / / jisa prakAra bahuta varSA hone aura andhakArakA samUha chA jAnepara 6 nijazarIrapArzvayoH / 2 iSudhI dvau / 3 pakSe sadRzAH / 4 yuddhe / prayoktRmArgazaraNatvAt / 6 bAraNAH / 7 mantribhiH / 8 kravyAsRkpAyinaH Ta0 / patrairvahanti gacchantIti patravAhinaH / 10 vAraNAH / 12 dhanuSA / 13 jyAsahitena / atizayayuktena ca / sma / 16 zarasantatiH / 17 raktaM prApayantI / AtmanyanuraktaM nagarAt samAyAtaTippaNapustakAt TipparaNasamuddhAraH 20 dAkSAyyatamasamUhe / 'AtApicillau dAkSAyyagRddhI' ityabhidhAnAt / 5 cApazAstrokta krameNa / AmamAMsaraktabhojinaH / 'zarArkavihagAH khagAH / 11 pakSisadRzAH / 14 vizuddhipariNAma iva / 15 Anayati prApayantI ca / 18 ito'gre punaH 'ArA' kriyate / 16 uparisthitakhecararudhiravarSe / * bhAve vataH Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 mahApurANam praguNA' muSTi saMvAhyA dUraM dRSTyanuvartinaH / gatyeSTaM sAdhayanti sma sabhRtyA iva sAyakAH // 125 // prayojyAbhimukhaM tIkSNAn bANAn parazarAnprati / tatraiva' pAtayanti sma dhAnuSkAH sA hi dhIdhiyAm // 126 // jAtAzcApadhRtAH kecid anyonyazarakhaNDane / vyAptAH zlAghitAH pUrvaM raNe kiJcitkaropamAH // 127 // hastyazvarathapasyaugham udbhidyAspaSTalakSyavat' / zarAH petuH sva" sampAtamevAstA" dRDhamuSTibhiH // 128 // pUrva vihitasandhAnAH sthitvA kiJciccharAsane / yAnamadhyAsya" madhyasthA 15 1"dveSIbhAvamupAgatA // vigrahe" hatazaktitvAd zragatyA zatrusaMzrayAH / bANA " guNitavADguNyA iva siddhi prapedire // 130 // vyabhicAriNI strI apanA pati chor3a kisI parapuruSako khojakara vaza kara letI hai usI prakAra vidyAdharoM ke khUnakI bahuta varSA hone aura guddha pakSIrUpI andhakArakA samUha phaila jAnepara bANoMkI paMkti apane svAmIko chor3a khoja khojakara zatruoMko vaza kara rahI thI / / 124 / / athavA ve bANa acche naukaroMke samAna dUra dUrataka jAkara iSTa kAryoMko siddha karate the kyoMki jisa prakAra acche naukara praguNa arthAt zreSTha guNoMke dhAraka athavA sIdhe hote haiM usI prakAra bANa bhI guNa arthAt sIdhe athavA zreSTha DorIse sahita the, acche naukara jisa prakAra muTThiyoMse diye hue annapura nirvAha karate haiM usI prakAra ve bANa bhI muTThiyoM dvArA calAye jAte the aura acche naukara jisa prakAra mAlikakI dRSTike anusAra calate haiM usI prakAra ve bANa bhI mAlikakI dRSTike anusAra cala rahe the / / 125 / / dhanuSako dhAraNa karanevAle yoddhA jahAM jahAM zatruoMke bANa the vahIM vahIM dekhakara apane paine bANa pheMka rahe the so ThIka hI hai kyoMki zatruoMkI vaisI hI buddhi hotI hai / / 126 / / jo bANa eka dUsareke bANoMko tor3aneke liye calAye gaye the, dhAraNa kiye gaye the athavA usa vyApArameM lagAye gaye the ve yuddhameM naukaroMke samAna sabase pahale prazaMsAko prApta hue the / / 127|| majabUta muTThiyoMvAle yoddhAoMke dvArA chor3e hue bANa aspaSTa lakSya ke samAna dikhAI nahIM par3ate the aura hAthI, ghor3e, ratha tathA piyAdoMke samUhako bhedanakara apane par3ane se sthAnapara hI jAkara par3ate the / / 128 / / jisa prakAra sandhi vigraha Adi chaha guNoMko dhAraNa karanevAle rAjA siddhiko prApta hote haiM usI prakAra ve bANa bhI sandhi Adi chaha guNoMko dhAraNa kara siddhiko prApta ho rahe the kyoMki jisa prakAra rAjA pahale saMdhi karate haiM usI prakAra ve bANa bhI pahale DorI ke sAtha sandhi arthAt mela karate the, jisa prakAra rAjA loga apanI paristhiti dekhakara kucha samaya taka Thahare rahate haiM usI prakAra ve bANa bhI dhanuSapara kucha derataka Thahare rahate the, jisa prakAra rAjA loga yuddha ke liye apane sthAnase cala par3ate haiM usI prakAra ve bANa bhI zatruko mArane ke liye dhanuSase cala par3ate the, jisa prakAra rAjA loga madhyastha banakara dvaidhIbhAvako prApta hote haiM arthAt bhedanIti dvArA zatruke saMgaThanako chinnabhinna kara DAlate haiM usI prakAra ve bANa bhI madhyastha ( zatruke zarIra ke madhya meM sthita ) ho dvaidhIbhAvako prApta hote the arthAta zatruke Tukar3e Tukar3e kara DAlate the aura antameM rAjA loga jisa prakAra yuddha karanekI 1 avakAH / 2 muSTinA saMvAhyante gamyante muSTisaMvAhyAH / AjJAvazavartinazca / 3 nayanairanuvartamAnAH / AlokanamAtreNa prabhorabhiprAyaM jJAtvA kAryakarAzca / 4 yatra zatruzarAH sthitAstatraiva / 5 saiva parazarakhaNDanarUpA / 6 buddhInAM madhye / dhIdviSAm la0 / 7 bANAH / 8 kiGakarasamAnAH / 6 aspRSTalakSyavat / 10 svayogyapatanasthAnaM gatvaivetyarthaH / 11 kSiptAH / 12 kRtasaMyojanAH kRtasandhayazca / 13 cApe kSetre ca / 14 gamanamadhyAsya / 15 madhyasthAH santaH / 16 dvidhAkhaNDanatvam, pakSe ubhayatrAzrayatvam / 17 vavikramabhAve | athavA zarIre / 18 abhyasta / Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattama parva 366 dhArA vIrarasasyeva reje raktasya kasyacit / patantI satataM dharyAd prAzvanUtpATitAzugam // 131 // 'sAyakodbhinnamAlokya kAntasya hRdayaM priyA / parAsurAsIncitte'sya vadantIvAtmanaHsthitim // 132 // chinnavaNDaH phalaiH kazcit 'srvaaddaagiinnrbhttaagrnniiH| kIlitAzuricAkampratasthaiva ghuyudhe ciram // 133 // vilokya vilayajvAlijvAlAlolazikhopamaiH / zilImukharbalaM "chinnaM svaM vipkssdhnurdhraiH||134|| gRhItvA vaz2akANDAkhyaM sajjIkRtya zarAsanam / svayaM yoddha samArabdhaM sakrodhaH sAnujo jayaH // 13 // 'karNAbhyarNIkRtAstasya guNayuktAH suyojitaaH| patralaghusamutthAnAH kAlakSepAvidhAyinaH // 136 // bhArgapraguNasaJcArAH pravizya hRdayaM dviSAm / kRcchArtha sAdhayanti sma nissRSTArthasamAH shraaH||137|| patravantaHpratApogrAH samaprA vigrahe duutaaH| ajJAtapotinazcakruH kUTayuddhaM zilImukhAH // 138 // sAmarthyase rahita zatruko vaza kara lete haiM usI prakAra ve bANa bhI zatruko vaza kara lete the||129130|| nikAle hue bANake pIche bahuta zIghra dhIratAse nirantara par3atI huI kisI puruSake rudhirakI dhArA vIrarasakI dhArAke samAna suzobhita ho rahI thI // 131 / / koI strI apane patikA hRdaya bANase vidIrNa huA dekhakara prANarahita ho gaI thI mAno vaha kaha rahI thI ki merA nivAsa isIke hRdaya meM hai // 132 / / jinake daNDa TUTa gaye haiM aura jo saba zarIrameM ghusa gaye haiM aise bANoMkI nokoMse jisake prANa mAno kIlita kara diye gaye haiM aisA koI yoddhA pahalekI taraha hI nizcala ho bahuta derataka lar3atA rahA thA // 133 / / zatruoMke dhanuSadhArI yoddhAoMne pralayakAlakI jalatI huI agnikI caMcala zikhAoMke samAna tejasvI bANoMke dvArA merI senAko chinnabhinna kara diyA hai yaha dekha jayakumArane apane choTe bhAiyoM sahita krodhita ho vajrakANDa nAmakA dhanuSa liyA aura use sajAkara svayaM yuddha karanA prArambha kiyA // 134-135 // usa samaya jayakumArake vANa + niHsRSTArtha (uttama) dUtake samAna jAna par3ate the kyoMki jisa prakAra uttama dUta svAmIke kAnake pAsa rahate haiM arthAt kAnase lagakara bAtacIta karate haiM usI prakAra bANa bhI jayakumArake kAna pAsa rahate the arthAt kAnataka khIMcakara chor3e jAte the, jisa prakAra uttama dUta guNa arthAt rahasya rakSA Adise yukta hote haiM usI prakAra bANa bhI guNa arthAt DorIse yuvata the, jisa prakAra uttama dUtakI yojanA acchI taraha kI jAtI hai usI prakAra bANoMkI yojanA bhI acchI taraha kI gaI thI jisa prakAra uttama dUta patra lekara jaldI uTha khar3e hote haiM usI prakAra bANa bhI apane paMkhoMse jaldI jaldI uTha rahe the-jA rahe the, jisa prakAra uttama dUta vyartha samaya nahIM khote haiM usI prakAra bANa bhI vyartha samaya nahIM khote the, jisa prakAra uttama dUta mArga meM sIdhe jAte haiM usI prakAra bANa bhI mArgameM sIdhe jA rahe the aura jisa prakAra uttama dUta zatruoM ke hRdayameM pravezakara kaThinase kaThina kAryako siddha kara lete haiM usI prakAra bANa bhI zatruoMke hRdayamaM ghusakara kaThinasaM kaThina kArya siddha kara laMta the // 136-137 // athavA esA jAna 1saayikodbhinn-l0| 2 sarvAGagabyApibhiH / 3 pralayAgni / 4 channamityapi paatthH| chAditaM khaNDitaM vaa| 5 AtmIyam / 6 AkarNamAkRSTAH / 7 karNasamIpe kRtAzca / 7 pakSaiH sandezapatraiH / 8 AzuvidhAyina ityarthaH / 6 hRdayam abhiprAyaM ca / 10 asAdhyArtham / 11 asakRt sampAditaprayojanadUtasamAH / 12 prakRSTasantApabhIkarAH / bhayaGakarAH / * rAjAoMke chaha guNa ye hai--"sandhivigrahayAnAni saMsthApyAsanameva ca / dvaidhIbhAvazca vijJeyaH SaDguNA nItive dinam / " + jo donoMkA abhiprAya lekara svayaM uttarapratyuttara karatA huA kArya siddha karatA hai use niHsaSTArtha dUta kahate haiN| yaha dUta uttama dUta kahalAtA hai| Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 mahApurANam prasphuradabhiH phalopetaH sapramANaiH sklpitH| virodhobhAvinA vizvagocaravijayAvahaH // 13 // vAdineva jayenoccaiH kIti kSipraM jighRkSaNA / pratipakSaH pratikSiptaH zastraH zAstrajigISaNA // 140 // khagAH khagAnprati prAstAH' probhidya gaganaM gatAH / nivartante na yAvatte te bhiyavApatanmatAH // 141 // sutIkSNA vIkSaNAbhIlAH prajvalantaH samantataH / muddhasvazanivatpetuH khAd vimuktAH khagaiH zarAH // 142 // zarasaghAtasaJchannAn gadhapakSAndhakAritAn / adRSTamudgarApAtaM' nabhogA nabhaso vyadhuH // 143 // caNDera kANDamRtyuzca "kANDairApAdyatAdime / yuge'smin ki kimastAMzubhAsibhi zubha bhavet // 144 // dUrapAtAya no3 kintu vRDhapAtAya khecrH| khagAH karNAntamAkRSya muktA "hanyu dvipAdikAn // 14 // adhomukhAH khagairmuktA raktapAnAt palAzanAt / puSatkAH sAhaso veyurnarakaM vA'vaneradhaH18 // 146 // par3atA thA mAno ve bANa kapaTa yuddha kara rahe hoM kyoMki jisa prakAra va.paTa yaddha karanevAle patravaMta arthAt savArI sahita aura pratApase ugra hote haiM usI prakAra ve bANa bhI patravaMta arthAt paMkhoM sahita aura adhika saMtApase ugra the, jisa prakAra kapaTa yuddha karanevAle yuddha meM zIghra jAte haiM aura sabase Age rahate haiM usI prakAra ve bANa bhI yuddhameM zIghra jA rahe the aura sabase Age the tathA kapaTa yuddha karanevAle jisa prakAra binA jAne sahasA A par3ate haiM usI prakAra ve bANa bhI binA jAne sahasA A par3ate the // 138 // jisa prakAra vijayake dvArA uttama kIrtiko zIghra prApta karanevAlA aura jItanekI icchA rakhanevAlA vAdI prakAzamAna, ajJAnanAzAdi phaloMse yukta, uttama pramANosa sahita, acchI taraha racanA kiye hue, saMsArama prasiddha aura vijaya prApta karAne vAle zAstroMse virodhI prativAdIko harAtA hai usI prakAra vijayake dvArA zIghra hI uttama kIrti sampAdana karane vAle, jItanekI icchA rakhanevAle tathA virodhI prakaTa karanevAle jayakumArane dedIpyamAna, nukIle, pramANase bane hue, acchI taraha calAye hue, saMsArameM prasiddha aura vijaya prApta karAne vAle zastroMse zatruoMkI senA pIche haTA dI thI / / 139-140 // jayakumAra ne vidyAdharoM ke prati jo bANa calAye the ve AkAzako bhedanakara Age cale gaye the aura vahAMse ve jabataka lauTe bhI nahIM the tabataka ve vidyAdhara mAno bhayase hI Darakara gira par3e the // 141 // jo atyanta tIkSNa haiM, dekhane meM bhayaMkara haiM, aura cAroM orase jala rahe haiM aise vidyAdharoMke dvArA AkAzase chor3e hue vANa yoddhAoMke mastakoMpara vanake samAna par3a rahe the / / 142 // jo bANoM ke samUhase Dhaka gaye haiM, godhake paMkhoMse andhakAramaya ho rahe haiM aura jinheM mudgaroMke AghAta taka dikhAI nahIM par3ate haiM aise yoddhAoMko vidyAdhara loga AkAzase ghAyala kara rahe the // 143 / / isa yugameM una tIkSNa bANoMne sabase pahale akAlamRtyu utpanna kI thI so ThIka hI hai kyoMki jinhoMne sUryakA pratApa bhI kama diyA hai aise logoMse kyA kyA azubha kAma nahIM hote haiM ? // 144 // dUra jAneke liye nahIM kintu majabUtIke sAtha par3aneke liye vidyAdharoMne jo vANa kAnataka khIMcakara chor3e the unhoMne bahutase hAthI Adiko mAra DAlA thA // 145 // jisa prakAra rakta pIne aura mAMsa khAnese pApI jIva nIcA mukhakara narakameM jAte haiM usI prakAra vidyAdharoM 1 nirAkRtaH / 2 baannaaH| 3 vidyAdharAn / 4 muktAH / 5 vidyAdharAH / 6 darzane bhayAvahAH / 7 mudgarAghAtAn la0, m0| 8 gaganamAzritya / 6 akaal| 10 vANaH / 11 utpaadit| 12 astrAzugAzibhiH iti pAThe astrANyevAzugAzinaH pavanAzanAH taiH sarityarthaH / 'Azugo vAyuvizikhauM' ityabhidhAnAt / 13 n| 14 ghnanti sma / 15 mAMsAzanAt / 16 sapApAH / 17 vA iva / IyuH gacchanti sm| 18 bhUmeradhaH sthitam / , Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattama parva 401 bhUmiSThaniSThara kSiptA dviSThAnatkRSya yaSTayaH' / yayaraMdivaM dUtIdezIyA divyayoSitAm // 147 / / cakriNazcakramekaM tanna tataH ksycitksstiH| 'carakAlacakrAbhaihavastatra janireM // 148 // samavega:10 samaM maktaiH zaraiH khacarabhUcaraiH / vyomnyanyonyama khAlagnaH sthitaM katipayakSaNe // 146 / / khabhUcarazaracchanna khe prsprrodhibhiH| "anyonyAvIkSaNAteSAm abhada raNaniSedhanam // 15 // svAsvaiH15 zastrabhogAnAM zaraizcAbAdhitaM bhavAm / svasainyaM vIkSya khotkSiptavIkSaNogrAzuzakSaNiH sadyaH saMhArasaMkrakhasamatisamo" jayaH / prArabdha yoddhavajaNa vajakANDena vajivata // 152 / / nijitAzaninirghoSajayajyAghoSabhIlukAH / cApasAyakacetAMsi prAkSipan0 saha zatravaH // 153 // cApamAkarNamAkRSya jyAnivezitasAyakaH / ladhusandhAnamokSaH so'vekSya vidhyannivara kSaNam // 154 // na madhye na zarIreSu dRSTAstadyojitAH shraaH| dRSTAste kevalaM bhUmau savraNAH patitAH pare // 15 // nimIlayantazcakSUSi jvalayantaH zilImukhAH / mukhAni kakubhAM bannuH 23 2"khAdulkAlIvibhISaNAH25 // 156 // ke dvArA chor3e hue bANa zatruoMkA rakta pIne aura mAMsa khAnese pApI ho nIcA mukhakara pRthivI ke nIce jA rahe the-jamInameM gar3a rahe the // 146 // isI prakAra bhUmigocariyoM dvArA nirdayatA r3a hue bANa zatruoMko bhedakara AkAzameM bahuta dUrataka isa prakAra jA rahe the mAno devAMganAoMkI dAsiyAM hI hoM / / 147 / / cakravartIkA cakra to eka hI hotA hai usase kisIkI hAni nahIM hotI parantu usa yuddha meM akAla cakrake samAna bahutase cakroMse aneka jIva mAre gaye the // 148 // vidyAdhara aura bhUmigocariyoMke dvArA eka sAtha chor3e hue samAna vegavAle bANa AkAzameM eka dUsareke mukhase mukha lagAkara kucha derataka Thahara gaye the // 149 // paraspara eka dUsareko rokanevAle vidyAdhara aura bhUmigocariyoMke bANoMse AkAza Dhaka gayA thA aura isIliye eka dUsareke na dikha sakaneke kAraNa unakA yuddha banda ho gayA thA / / 150 // apane aura zatruoMke zastroM tathA vidyAdharoMke bANoMse apanI senAko bahuta kucha ghAyala huA dekhakara netrarUpI bhayaMkara agniko AkAzakI ora pheMkanevAlA aura saMhAra karaneke liye kupita hae yamarAjakI samAnatA dhAraNa karanevAlA jayakumAra indrakI taraha vajrakANDa nAmake dhanuSase yuddha karaneke liye taiyAra huA // 151-152 // vajrakI garjanAko jItanevAle jayakumArake dhanuSakI DorIke zabda mAtrase Dare hue kitane hI zatruoMne dhanuSa, bANa aura hRdaya-saba pheMka diye / bhAvArtha-bhayase unake dhanuSa-bANa gira gaye the aura hRdaya vikSipta ho gaye the // 153 / / kAna taka dhanuSa khIcakara jisane DorIpara bANa rakkhA hai aura jo bar3I zIghratAse bANoMko rakhatA tathA chor3atA hai aisA jayakumAra kSaNabharake liye aisA jAna par3atA thA mAno prahAra hI nahIM kara rahA ho arthAt bANa calA hI nahIM rahA ho // 154 // jayakumArake dvArA calAye hue bANa na bIcama dikhate the, aura na zarIroma hI dikhAI daMta thaM, kavala ghAvasahita jamInapara par3a hue zatru hI dikhAI dete the // 155 // jo dekhanevAloMke netra banda kara rahe haiM, sabako jalA rahe haiM aura ulkAoMke samUhake samAna bhayaMkara haiM aise jayakumArake bANoMne dizAoMke mukha Dhaka liye the 1 bhUmau sthitaiH / 2 zatrUn / 3 udbhidy| 4 bANAH / 5 dUtIsadRzAH / 6 -mekAntaM na la / 7 cakrAt / 8 samantAt kRtAntasamUhasamAnaiH / / hatAH / 10 ubhayatrApi smaanjvaiH| 11 yugapat / 12 khecara-la0, a0, 50, sa0, i0 / 13 -kSaNAt la0, a0, 50, sa0, i0 / 14 parasparAvalokanAbhAvAta / 15 AtmIyAnAtmIyaiH / svAstraiH a0 / 16 agniH / 17 saMhArArtha kupitayamasadRzaH / 18 upakrAntavAn / 16 bhIravaH / 20 tyaktavantaH / 21 dRSTa: / 22 zarAnnamuccanniva / 23 veSTayanti sma / 24 gaganAnnirgacchanta ityarthaH / 25 ulkAsamUhabhIkarAH / Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 mahApurANam tiryaggoSphaNapASANaH adRSTvAjyajirAd' bahiH / pAtitAn khacarAnacuH satanan svargatAn jaDAH // 157 zarasaMrugNa vidyAdhunmukuTebhyo'galana suraiH / maNayo guNagRhayI jayasyopAyanIkRtAH // 158 // "patanmUtakhagAnvItapriyAbhiH svaashruvaarinnaa|'baarivaanmivaacry kRpAmAsAvito jayaH // 15 // antakaH samavartIti tadvArtaMva na cettathA / kathaM cakrisutasyaiva bale pretAdhipo bhavet // 16 // vadhaM vidhAya nyAyena jayanAnyAyavartinAm / zyamastIkSNo'pyabhUddharmastatra divyAnalopamaH // 16 // tAvaddheSita nirghoSISayanto dviSo hyaaH| balamAzvAsayantaH svaM svIcakruzcAkrisUnavaH // 162 // prAsAnprasphuratastIkSNAn abhIkSNaM vAhavAhinaH / prAvartayantaH samprApan yamasyevAgragA bhaTAH // 163 // jayo'pi svayamAruhya jayI jayaturaGagamam / kruddhaH prAsAna samuddhatya yoddhamazvIyamAdikAn // 164 // abhata prahatagambhIrabhambhA'didhvanibhISaNaH / balArNavazcalatsthalakallola iva vAjibhiH // 16 // // 156 // tirache jAnevAle gophanoMke pattharoMse yuddha ke AMganase bAhara par3e hue vidyAdharoMko na dekhakara mUrkha loga kahane lage the ki dekho vidyAdhara zarIra sahita hI svarga cale gaye haiM // 157 // bANoMkI coTase chinnabhinnaM hue vidyAdharoMke mukuToMse jo maNi gira rahe the ve aise jAna par3ate the mAno guNoMse vaza honevAle devoMne jayakumArako bheMTa hI kiye hoM // 158 // gira girakara mare hue vidyAdharoMke sAtha AI huI striyAM apane azrurUpI jalase jo unheM jalAMjali sI de rahI thIM use dekhakara jayakumArako dayA A gaI thI // 159 // yamarAja samavartI hai arthAt sabako samAna dRSTise dekhatA hai yaha kevala kahAvata hI hai yadi aisA na hotA to vaha kevala cakravartIke putra arkakIrtikI senAmeM hI kyoM pretoMkA rAjA hotA? arthAt usIkI senAko kyoM mAratA ? // 160 / / jayakumArake dvArA anyAyameM pravRtti karanevAle logoMkA vadha karAkara vaha tIkSNa yamarAja bhI usa yuddha meM divya agnike samAna dharmasvarUpa ho gayA thaa| bhAvArtha sAkSI Adike na milanepara aparAdhIkI parIkSA karaneke liye use agnimeM praviSTa karAyA jAtA thA, athavA jalate hue aMgAra usake hAthapara rakhAye jAte the| aparAdhI manuSya usa agnimeM jala jAte the parantu aparAdharahita manuSya sItA Adike samAna nahIM jalate the / usI Agako divya agni kahate haiM so jisa prakAra divya agni duSTa honepara bhI aparAdhIko hI jalAtI hai aparAdharahitako nahIM jalAtI usI prakAra yamarAjane duSTa hokara bhI anyAyI manuSyoMkA hI vadha karAyA na ki nyAyI manuSyoMkA bhI, isaliye vaha yamarAja duSTa honepara bhI mAno usa samaya divya agnike samAna dharmasvarUpa ho gayA thA // 161 // itane meM hI hinahinAhaTake zabdoMse zatruoMko DarAte hue aura apanI senAko dhIraja baMdhAte hue cakravartIke tike ghoDe sAmane Aye // 162 / / yamarAjake agragAmI yoddhAoMke samAna, dedIpyamAna aura paine bhAloMko bAra bAra ghumAte hue ghur3asavAra bhI sAmane Aye // 163 // vijaya karanevAle jayakumArane bhI krodhita ho, jayaturaMgama nAmake ghor3epara savAra hokara apanI ghur3asavAra senAko bhAlA lekara yuddha karanekI AjJA dI // 164 // ghor3oMke dvArA jisameM caMcala aura bar3I bar3I lahareM sI uTha rahI haiM aisA vaha senArUpI samudra bajate hue gaMbhIra nagAr3e Adike zabdoM 1 shstrvishessH| 2 raNADagaNAt / 3 patitAn la0, sa0, a0, m0| 4 svarga gatAn / 5 bhugna / 6 galanti sm| 7 gtpraannvidyaadhraanugt| 8 jalAJjalim / 6 vidhAya / 10 bAlavRddhAdiSu hananakriyAyAM samAnena vartamAnaH / 11 yamaH / 12 antakaH / 13 jye| 14 zapathAgnisamaH / 15 azvaninAda / 16 cakrisUnoH sambandhinaH / 17 azvArohAH / 18 bhambhetyanukaraNam / Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattamaM parva 403 prasisaMghaTTaniSThyUtavisphuliGago raNe'nalaH / bhISaNa zarasaGghAte vyadIpiSTa' dharAcite // 166 // vAjinaH prAkkazAghAtAd zradhAvantAbhisAyakam / priyante na sahante hi paribhUrti satejasaH // 167 // sthitAH pazcimapAdAbhyAM baddhAmarSAH parasparam / pati kecidivAvanto' 'yudhyante sma ciraM hayAH // 168 // sanatAsa sampuktalasallolAsipatrakaiH / nabhastarurabhAd bhUyastadA pallavito yathA // 166 // patitAnyasi nirghAtAt sudUraM svAminAM kvacit / zUnyAsanAH ' zirAMsya ccaiH anveSTuM vA bhramanhayAH // 170 // pazUn vizujagAnmatvA'zvAn kRpayA ko'pi nAvadhIt' / te "svadantakhuraMreva kruddhAH prAdhnan " parasparam // vaMzamAtrAvaziSTA : " maNDalAgrezciraM krudhA / lohadaNDairivAkhaNDaiH dhIrA yuyudhire dhuri // 172 // ziraH "praharaNe nAnyo'pazyasAndhyaM prakurvatA / sarvarogasirAviddho" dRSTvA" pazcAdayuddha" saH // 173 // hayAn pratiSkazIkRtya " dhanustatkapizIrSakam / zrayudhyata punaH suSThu tadA dviguNayadraNam // 174 // jayo'yAt sAnujastAvadAviSkRtya yamAkRtiH / kaNThIravamivAruhya yamasyudyataH 2 krudhA // 175 // vAhayantaM tamAlokya kalpAntajvAlibhISaNam" / viveza 25 vidvizvAlI veleva svabalAmbudhi // se bhayaMkara ho rahA thA // 165 // usa yuddhameM pRthivIpara jo bhayaMkara bANoMkA samUha par3A huA thA usameM talavAroMkI parasparakI coTase nikale hue phuliMgoMse agni prajvalita ho uThI thI // 166 // ghor3e kor3oMkI coTake pahale hI bANoM ke sAmane daur3a rahe the so ThIka hI hai kyoMki tejasvI puruSa mara jAte haiM parantu parAbhava sahana nahIM karate / / 167 // paraspara eka dUsarepara krodhita ho pichale pairoMse khar3e hue kitane hI ghor3e cirakAlataka isa prakAra yuddha kara rahe the mAno apane svAmIkI rakSA hI kara rahe hoM / / 168 / / usa samaya Upara uThAI huI aura rudhirase raMgI huI talavArarUpI caMcala pattoM se AkAzarUpI vRkSa aisA suzobhita ho rahA thA mAno usapara phirase navIna patte nikala Aye hoM / / 169 / / kahIM para khAlI pITha liye hue ghor3e isa prakAra daur3a raha the mAno talavArakI coTase bahuta dUra par3e hue apane svAmiyoMke zira hI khoja rahe hoM // 170 // ghor3oM ko binA sIMgake pazu mAnakara dayAse koI nahIM mAratA thA parantu ve krodhita hokara dAMta aura khuroMse eka dUsarako mArate the // 171 // usa yuddha meM kitane hI yoddhA krodhita hokara akhaNDa lohe ke DaMDe ke samAna jinameM bAMsamAtra hI zeSa raha gayA hai aisI talavAroMse cirakAla taka yuddha karate rahe the / / 172 / / anya koI yoddhA, andhA karanevAlI zirakI coTase yadyapi kucha dekha nahIM saka rahA thA tathApi galekI pIcheko nasoMse zirako jur3A huA dekhakara vaha phira bhI yuddha kara rahA thA / / 173 / / usa samaya kitane hI yoddhA apane kapizIrSaka nAmaka dhanuSase ghor3oMko tara yuddhako dviguNita karate hue acchI taraha lar3a rahe the // 174 // itanemeM hI talavAra hAtha meM liye hue jayakumAra apane choTe bhAiyoMke sAtha sAtha yamarAja sarIkhA AkAra prakaTa kara aura siMhake samAna ghor3epara savAra hokara krodhase Age bar3hA // 175 // kalpAnta kAlakI agni ke samAna bhayaMkara jayakumArako ghor3e para savAra huA dekhakara zatruke ghor3oMkI paMkti lahara ke samAna apane senArUpI samudra meM jA ghusI // 176 // jinapara patAkAeM nRtya kara rahI haiM aura 1 jvalati sma / 2 bhUmAvupacite / 3 AyudhasyAbhimukham / 4 baddhakrudhaH / 5 rakSantaH / 6 yuddhante la0 / 7 -tAstrasa - la0 / 8 svAmirahitapRSThAH / na hanti sma / 10 te ca datta-la0 / 11 ghnanti sma / 12 veNumAtrAvaziSTasvarUpaiH / 13 kaukSeyakaiH / 'kaukSeyako maNDalAgraH karavAlaH kRpANavat' ityabhidhAnAt / 14 mastakaghAtena / 15 kiJcidapi nAlokayan / 16 galasya pazcimasirAntitaH / 17 galapazcimabhAgaM karasparzenAlokya / 18 yuyudhe / 16 sahAyIkRtya / 'pratiSkazaH sahAye syAd vArtAharaparAgayoH' ityabhidhAnAt / 20 cApavizeSaH / dhanvina ityarthaH / 21 yamAkRtim la0 / 22 udyatAsiH san / 23 azvamArohayantam / 24 pralayAgnivadabhayaGkaram / 25 zatruvAjisamUhaH / 26 svasainyasAgaram / Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 mahApurANam cirAt paryAya'mAsAdya pranatyatketavo rathAH / javibhiAjibhiyuMDhA prAdhAvan vidviSaH' prati // 177 // nizzeSahe tipUrNeSu rayeSa rthnaaykaaH| tulA' 'jagaNurAruhya pijaraiH kuJjarAribhiH // 17 // cakrasaMghaTTasampiSTazavAsRgmAMsakardame / rathakaTayAzcaranti sma 'tatrAbdhau mandapotavat // 17 // ka ntAsiprAsacakrAvisaGakINa vaNitakramAH10 / akrAman kRcchakRcche Na raNe rathaturaGagamAH // 180 // tadA sannaddhasaMyuktasarvAyudhabhRtaM ratham / saGakramya vRSabhaM3 vA'rkaH samArUDhaparAkramaH // 181 // purojvalatsamutsarpaccharatIkSaNAMzu santatiH / zatrusantamasaM bhindan bAlArkamajayajjayaH // 182 // "maNDalAnasamutsRSTaduSTAstraH zastrakarmavit / jayo bhiSajamanvayaH15 zatruzalyaM samuddharan // 13 // dhvajasyopari dhUmo vA tenAkRSTo"na" sAyakaH / papAta tApamApAdya sUcayanazubhaM dviSAm // 184 // dhvajadaNDAn samAkhaNDya vidviSo 'nvItapauruSAn / kurvan sarvAn sanizAna somavaMzadhvajAyate // 18 // vicchinnaketavaH kecit kSaNaM tasthumatA iva / prANana prANinaH20 kitru mAnaprANA hi mAninaH // 186 // prajvalantaM "jayantaM te jayaM taM soDamakSamAH / saha sarve'pi 22sampetuH abhyagni zalabhA yathA // 187 // vegazAlI ghor3e jinameM jute hue haiM aise ratha cirakAlameM apanA nambara (bArI) pAkara zatruoMke prati daur3ane lage // 177 // rathoMke svAmI, sampUrNa zastroMse bhare hae rathoMpara savAra ho piMjaroM meM banda hue siMhoMkI tulanA dhAraNa karate hue garaja rahe the // 178 // usa yuddha meM pahiyoMke saMghaTTana se pise hue muradoMke khUna aura mAMsakI kIcar3a meM rathoMke samUha aise cala rahe the mAno kisI samudra meM choTI choTI nAveM hI cala rahI hoM // 179 // barachA, talavAra, bhAle aura cakra Adise bhare hue yuddhakSetrameM ghAyala pairoMvAle rathake ghor3e bar3e kaSTase cala rahe the // 180 // usI samaya taiyAra hue tathA jur3e hue saba prakArake zastroMse vyApta rathapara ArUr3ha honese jisakA parAkrama vRSabha rAzipara ArUr3ha hue sUrya ke samAna bar3ha rahA hai, jisake Age calate hue bANarUpI tIkSNa kiraNoM kA samUha prakAzamAna ho rahA hai aura jo zatrurUpI andhakArako bhedana kara rahA hai aise usa jayakumArane udaya hotA huA bAla-sUrya bhI jIta liyA thA // 181-182 // athavA vaha jayakumAra kisI acche vaidya yA DAkTarakA anakaraNa kara rahA thA kyoMki jisa prakAra vaidya zastrakI noMkase bigar3A huA khUna nikAla detA hai usI prakAra vaha jayakumAra bhI talavArakI noMkase duSTazatruoMkA khUna nikAla rahA thA, jisa prakAra vaidya zastra calAnekI kriyAko jAnatA hai usI prakAra vaha jayakumAra bhI zastra calAnekI kriyA jAnatA thA aura vaidya jisa prakAra zalyako nikAla detA hai usI prakAra jayakumAra bhI zatrurUpI zalyako nikAla rahA thA // 183 // usake dvArA calAye hue bANa zatruoMko saMtApa utpannakara azubhakI sUcanA dete hue dhUmaketuke samAna unakI dhvajAoMpara par3a rahe the // 184 // usa samaya zatraoMkI dhvajAoMke daMDoMko khaMDa khaMDa kara saba zatruoM ko pauruSahIna tathA vaMzarahita karatA huA jayakumAra somavaMzakI dhvajAke samAna AcaraNa kara rahA thA // 185 // jinakI patAkAeM chinnabhinna ho gaI haiM aise kitane hI zatru kSagabharake liye mare hueke samAna khar3e the so ThIka hI ha kyoMki prANoMse hI prANI nahIM gine jAte kintu abhimAnI manuSya abhimAnako hI prANa samajhate haiM // 186 // acchI taraha jalate hue 1 avasaram / 'paryAyo'vasare krame' ityabhidhAnAt / 2 prApya / 3 vidviSaM prati la0 / 4 Ayudha / * 5 sAmyam / 6 garjanti sma / 7 paJjaraiH l0| 8 rakSaNe / 6 mandanauriva / 10 kSatapAdAH / 11 sajjIkRtaM / 12 samprApya / 13 vRSabharAzimiva / 14 karavAlena smutsRssttdussttaasrH| 15 anugatavAn / R gatau laGi rUpam / manvIyaH la0 / 16 samutsRSTaH / 17 iva / 18 anugata / 16 jayaH / 20 na jIvanti / 21 jayatIti jayan tam / 22 abhimukhamAgatAH / 23 agnimabhi pataGgAH / 24 zalabhA iva l0| Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattamaM parva 405 sannaddhasyandanAzcaNDAstadA hemAGagadAdayaH / kodaNDAsphAlanadhvAnaniruddhaharitaH krudhA // 18 // vavarSa valivaSTi vA bANaSTi prati dviSaH / yAvata' lakSyatAM "nayustAvadAviSkRtodyamAH // 18 // nirudhyAnantasenAdizarajAlaM rnnaarnnve| syandatAzcodayAmAsaH potAnyA vAtaraMhasaH // 10 // baladvayAstrasaMghaTTasamutpannAzuzukSaNim |"peturvaahaaH paraM tejastejasvI sahane katham // 16 // anyo'nya khaNDayanti sma teSAM zastrANi tadraNe / nekamapyaparAnprApuzcitramastreSu kauzalam // 12 // na mutA praNitA nava na jayo na parAjayaH / yuddhamAneSvaho teSu nAhavo'pyAhavAyate // 163 // yuvadhvA'pyevaM ciraM zerna jetuM te parasparam / jayaH senAdvaye tasmin ejayAdanyena durlabhaH // 164 // antahA~so jayaH sarva tattadA''lokya liilyaa| zaraiH saMcchAdayAmAsa sainyaM putrasya cakriNaH // 16 // niSpandIbhUtamAlokya cakrisUnuH svasAdhanam / raktotpaladalacchAyAm ucchidyara nayanatviSA // 196 // jayaH parasya no me'dya jayo "jayamahaM raNe / vidhvasya5 bhuvane zuddham akalpaM sthApaye yazaH // 17 // vidadhyAmadya nAthenduprasaravaMzavarddhanam / "jayalakSmIrvazIkRtya vidheyAnme'dhunA sukham // 16 // aura sabako jItate hue usa jayakumArako sahana karaneke liye asamartha hokara ve saba zatru usapara isa prakAra TaTa par3e mAno agnipara pataMge hI par3a rahe hoM / / 187 // itane meM hI jinake ratha taiyAra haiM, jo bar3e krodhI haiM, jinhoMne krodhase dhanuSa khIMcakara unake zabdoMse saba dizAeM bhara dI haiM aura zatru jabataka apane lakSyataka pahuMcane bhI na pAye the ki tabataka hI jinhoMne apanA saba udyama prakaTa kara dikhAyA hai aise hemAMgada Adi rAjakumAra zatruoMpara agni varSAke samAna bANoMkI varSA karane lage // 188-189 / / ve anantasena Adike bANoMkA samaha rokakara vAyuke samAna vegavAle rathoMko raNarUpI samudra meM jahAjoMke samAna daur3Ane lage // 190 // ve rathoMke ghor3e donoM senAoM sambandhI zastroMke saMghaTTanase utpanna huI agnipara par3a rahe the so ThIka hI hai kyoMki tejasvI manuSya dUsarekA teja kaise saha sakatA hai ? // 191 / / usa yuddha meM donoM senAoMke zastra eka dUsareko khaMDa khaMDa kara dete the, eka bhI zastra zatruoM taka nahIM pahuMcane pAtA thA so ThIka hI hai kyoMki unakI astroMke calAnekI kuzalatA Azcarya karanevAlI thI // 192 // Azcarya hai ki una yoddhAoMke yuddha karate hue na to koI marA thA, na kisIko ghAva lagA thA, na kisIkI jIta huI thI aura na kisIkI hAra hI huI thI, aura to kyA unakA vaha yuddha bhI yuddha sA nahIM mAlUma hotA thA // 193 // isa prakAra bahuta samaya taka yuddha karake bhI ve eka dUsare ko jIta nahIM sake the so ThIka hI hai kyoMki una donoM senAoMmeM jayakumArake sivAya aura kisI ko vijaya prApta honA durlabha thA // 194 // usa samaya yaha saba dekhakara mana hI mana haMsate hue jayakumArane cakravartIke putra-arkakIrtikI saba senAko lIlApUrvaka hI bANoMse Dhaka dI thI // 195 / / apanI senAko ceSTA rahita dekhakara cakravartIkA putra-arkakIti apane netroMkI kAntise lAla kamalake dalakI kAntiko jItatA huA arthAt krodhase lAla lAla AMkheM karatA huA kahane lagA ki Aja zatrukI jIta nahIM ho sakatI, merI hI jIta hogI, maiM yuddha meM jayakumArako mArakara saMsArameM kalyAnta kAlataka TikanevAlA zuddha yaza sthApita karU~gA tathA Aja hI bar3hate hue nAtha 1 dizaH / 'dizastu kakubaH kASThA AzAzca haritazca taaH'| ityabhidhAnAt / 2 rathinaH / 3 raNAGgaNe abhimukhaM samAgatya mukhyatAm / 4 na gacchanti sm| 5 vAyuveginaH / 6 agnim / 7 jgmuH| 8 azvAH / 6 anyat / 10 eka shstrmpi| 11 jayakumArAt / 12 abhizayyetyarthaH / 13 na / me no jayaH iti durdhvaniH / 14 jayakumAram / 15 vinAzya / avinAzyati durdhvaniH / 16 jayasya lakSmIH iti durdhvaniH / 17 sukhamiti durdhvaniH / 'A0' pratau asukhamiti durdhvaniH / Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 mahApurANam buvan sa kalpanAduSTamiti svAniSTasUcanam / dvipaM pracodayAmAsa RdhevAjayamAtmanaH // 16 // "prtivaatsmudbhuutpshcaadgtptaakikaaH| mandaM mandaM kvaNaghaNTAH kuNThitasvabalotsavAH // 20 // saMzaSyahAna nissynttkttdiinaannshriyH| "nirvANAlAtanirbhAsaniHzeSAstrabharAkSamAH // 201 // 'AdhoraNaiH kRtotsAhaH kRcchakRcche Na coditaaH| prAkrandamiva kurvantaH kuNThitaH kaNThagajitaH // 202 // bhItabhItA dho'nyaizca cihrarazubhasUcibhiH / gajA gatAjavAzceluracalA iva jaDAgamAH // 203 // mandamandaM prakRtyaiva mandA yuddhabhayAnmRgAH / jagmunihetukaM 15bhadrAstadatrAzubhasUcanam // 204 // vijigISovipuNyasya vRthA praNidhayo ythaa| tathA'rkakIrtayannuNAM8 te" gajeSu niyojitAH // 20 // laGadhayannetrayordIptyA 20pAribhadrodgamacchavim / prakaTa kuTIbandhasandhAnitazarAsanaH // 206 // ripuM kupitabhogIndrasphuTATopa bhayaGakaraH / kurvanvilokanAtaptatIvranArAcagocaram // 207 // girIndrazikharAkAramAruhaya hrivikrmH| gajendra vijayA khyaM garjanmegha svarastadA // 20 // vaMza aura somavaMzakA chedana karUMgA, vijayalakSmI mujhe abhI vazakara sukhI karegI, isa prakAra abhiprAyase dRSTa tathA apanA hI aniSTa sacita karanevAlA vacana kahate hae arkakItine krodhase apane parAjayake samAna apanA hAthI Age bar3hAyA // 196-199 // pratikUla vAyu calanese jinakI dhvajAeM pIchekI ora ur3a rahI haiM, jinake ghaMTA dhIre dhIre baja rahe haiM, jinhoMne apanI senAke utsavako kuMThita kara diyA hai, gaNDasthalake madakA niSyanda sUkha jAnese jinake mukha kI zobhA malina ho gaI hai, jinakI zobhA bujhe hue alAtacakrake samAna hai, jo sampUrNa zastroMkA bhAra dhAraNa karane meM asamartha hai, utsAha dilAte hue mahAvata jinheM bar3I kaThinAIse le jA rahe haiM, jo kuNThita huI kaNThakI garjanAse mAno rudana hI kara rahe haiM, jo yuddhase tathA azubhako sUcita karanevAle anya aneka cihnoMse atyanta bhayabhIta ho rahe haiM aura jinakA vega naSTa ho gayA hai aise hAthI calate phirate parvatoMke samAna cala rahe the // 200-203 // manda hAthI svabhAvase hI manda manda cala rahe the, mRga jAtike hAthI yuddhake bhayase dhIre dhIre jA rahe the aura bhadra jAtike hAthI binA hI kAraNa dhIre dhIre cala rahe the parantu yuddha meM unakA dhIredhIre calanA azubhako sUcita karanevAlA thA // 204 // jisa prakAra vijayakI icchA karanevAle kintu puNyahIna manuSyake gupta sevaka vyartha ho jAte haiM-apanA kAma karane meM saphala nahIM ho pAte haiM usI prakAra arkakIrti ke liye una hAthiyoMse kahI huI mahAvata logoMkI prArthanAeM vyartha ho rahI thoM // 205 / / udhara jo apane donoM netroMkI kAntise kalpavRkSake phUlakI kAntiko jIta rahA hai, jisane apanI bhauhokI racanAke samAna hI prakaTarUpase bANa car3he dhanuSakA AkAra banAyA hai, krodhita hae mahA sarpake samAna jisakA zarIra kucha Upara uThA haA hai aura isIliye jo bhayaMkara hai, jo apane zatruko apanI dRSTi tathA tape hue bANoMkA nizAnA banA rahA hai, evaM siMhake samAna jisakA parAkrama hai aisA meghasvara jayakumAra usa samaya garjatA huA merukI zikhara ke samAna AkAravAle vijayA nAmake uttama hAthIpara savAra hokara, anakala vAyu calanese 1 abhiprAyaduSTam / 2 nijAniSTa / 3 apajayam / 4 pratikUlavAyuH / 5 mandamanda-a0, 50, saM0, i0, l0| 6 madasravaNa / 7 naSTolmakasadRzaH / 8 hastipakaiH / 6 kRtodyogaiH / 10 rodanam / 11 adhikbhiitaaH| 12 saGagrAmAt / 13 svabhAvenaiva jaDAH / mandA iti jAtibhedAzca / 14 mRgasadRzAH mRgajAtayazca / 15 bhadrajAtayaH / 16 mndgmnm| 17 vAJchA: carAzca / 'praNidhiH prArthane care' ityabhidhAnAt / 18 gajArohakANAm |-kiirtye nRNAM l0| 16 mnorthaaH| 20 mandArakusumacchavim / 'paribhadro nimbatarumandAraH paarijaatkH|' ityabhidhAnAt / 21 Topo bhayaGakaraH la, ma0 / 22 nijAlokanAnyeva ataptatIkSNavANAsteSAM viSayam / 23 jayakumAraH / Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattamaM parva 407 anukalAnilokSiptapuraHsarpadhvajAMzukaiH / krAntadvipArivikrAntavikhyAtArUDhayodhanaH // 206H prsphurcchstrsngghaatdiiptidiipitdiddaamukhaiH| 'dhUtadundubhisaddhvAnabRhabRhitabhISaNaiH // 210 // ghaNTAmadhuranirghoSanibhinna bhuvanatrayaH / sadyaH samutsaraddapairapi siMhAn jigISubhiH // 211 // prApabuddhotsakaH sArddha gajaivijayasUcibhiH / kSayavelAnilodbhUtasindhavelAM viDaGaghayan // 212 // mahAhAstika vistArasthUlanolavalAhakaH / samantAtsampatacchaDAku samUhasahasAnakaH // 213 // protkhAtAsilatAvidyutsamullasitabhAsuraH / nAnAnakamahAdhvAnagambhIraghanargAjataH // 214 // 1 navalohitapUrAmbaniruddhadharaNItalaH / nitAntaniSTharApAtamudgarAzanisantatiH // 21 // cltsitptaakaaliblaakaacchaaditaambrH| saGagrAmaH prAvRSo lakSmIm azeSAmapuruSattadA // 216 // suciraM sarvasandohasaMvRttasamarAGagaNa / senayoH sarvazastrANAM vyatyayo" bahuzo'bhavat // 217 // niruddhamUvam gRdhaudhrmdhymudyddhvjaaNshukaiH| senAdvayavinirmuktaiH zastrairdhAtrI ca sA tatA5 // 21 // jayalakSmI navoDhAyAH sapatnImicchatA navAm / tadArkakItimuddizya jayanAcodyata" dvipaH // 21 // aSTacandrAH purobhUyaH8 bhUyaH prAgdRSTazaktayaH / kSaparka 1 22vAM'hasA bhekSA nyaruddhastaM" ninakSavaH25 // jinakI dhvajAoMke vastra ur3akara AgekI ora jA rahe haiM, AkramaNa karate hue siMhake samAna prasiddha parAkramavAle yoddhA jinapara baiThe haiM, dedIpyamAna zastroMke samUhakI dIptise jinhoMne samasta dizAoM ke mukha prakAzita kara diye haiM, bajate hue nagAr3oMke bar3e bar3e zabdoMse bar3hatI huI garjanAoM se jo bhayaMkara haiM, ghaMTAoMke madhura zabdoMse jinhoMne tInoM loka bhara diye haiM, tatkAla uThate hue ahaMkArase jo siMhoMko bhI jItanA cAhate haiM aura jo vijayakI sUcanA karanevAle haiM aise hAthiyoM ke sAtha, pralaya kAlako vAyusaM uThI huI samudrakI laharoko ullaMghana karatA huA yaddhakI utkaMThA se A pahuMcA // 206-212 // jisameM bar3e bar3e hAthiyoMke samUhakA vistAra hI bar3e bar3e kAle bAdala haiM, cAroM orase par3ate hue bANoMke samUha hI mayUra haiM, Upara uThAI huI talavArarUpI bijaliyoMkI camakase jo prakAzamAna ho rahA hai, aneka nagAr3oMke bar3e bar3e zabda hI jisameM meghoMkI gaMbhIra garjanAeM haiM, navIna rudhirake pravAharUpI jalase jisameM pRthvItala bhara gayA hai, bar3I nirdayatA ke sAtha par3ate hue mudgara hI jisameM vajoMkA samUha hai aura phaharAtI huI sapheda patAkAoMke samUharUpa bagalAoMse jisameM samasta AkAza AcchAdita ho rahA hai aisA vaha yuddha usa samaya varSARtukI sampUrNa zobhAko puSTa kara rahA thA // 213-216 // bahuta derataka saba yoddhAoM ke samUhase ghire hue yuddhake maidAnameM donoM senAoMke saba zastroMkA aneka bAra vyatyaya (adalA badalI) haA thA // 217 // usa samaya UparakA AkAza gIdhoMke samahase bhara gayA thA, bhAga phaharAtI huI dhvajAoMke vastroMse bhara gayA thA aura pRthivI donoM senAoMke dvArA chor3e hue zastroMse bhara gaI thI // 218 // usI samaya jayalakSmIko navIna vivAhitA sulocanA kI naI sauta banAnekI icchA karate hue jayakumArane arkakIrtiko uddezya kara apanA hAthI Age bar3hAyA // 219 / / jisa prakAra karmoke bheda kSapakazreNIvAle muniko rokate haiM usI prakAra aSTacandra nAmake vidyAdhara jinakI ki zakti pahale dekhane meM AI thI phirase sAmane Akara 1 aakraantsiNhpraakrmprsiddhaakaarnnaadhornnaiH| 2 tADita / 3 vyaapt| 4 pralayakAla / 5 vilaDAghayan la0, ma0, a0, 50, i0, sa0 / 6 gajasamUha / 7 kAlamegha / 8 zayyAyudhasamUhamayUrakaH / 6 sphuraNa / 10 nUtanarakta / 11 drughnn| 12 vissknntthikaa| 13 puSNAti sm| 14 vyatyaya iti sambandhinaH itareNa haraNam / ('tA0' pratau vyatyayaH itarasambandhinaH itareNa haraNam) 15 vyaaptaa| tadA l0| 16 nUtanavivAhitAyAH sulocanAyAH / 17 preritaH / 18 agre bhUtvA / 16 punaH punH| 20 pUrva dRSTaparAkramAH / 21 kSapakazreNyArUDham / 22 iva / 23 karmaNAm / 24 jayam / 25 nAzitumicchavaH / Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 mahApurANam jayo'pi sucirAtprApta pratipakSo vyadIpyalam |lbdhv ra dhanaM vahniH utsAhAgnisakhocchitaH // 221 // sdobhyblkhyaatgjaadishikhrsthitaaH| yoddhamArebhire rAjarAjasiMhAH parasparam // 222 // anyonyaravanodabhinnau tatra kaucid vyasa' gjau| ciraM parasparAdhArau pAyAtAM yamalAdrivat // samantataH zaraizcchanA rejarAjau gjaadhipaaH| kSudraveNugaNAkIrNasaJcarada girisanibhAH // 224 // dAnino mAninastuGagAH 'kaamvnto'ntkopmaaH| mahAntaH sarvasattvebhyo na yaddhacantAM kathaM gjaaH|225|| mRgarma garivApAta mAtrabhagnarbhayAd dvipaiH / svasainyameva saDakSuNNaM dhik sthaulyaM bhItacetasAm // 226 // niHzaktIna zaktibhiH5 zaktA:16 1"zaktAMzcakrurazaktakAn / "zaktiyuktAnazaktAMzca niHzaktIna digdhigUnatAm0 // 227 // zastranibhinnasaDigA nimiilitvilocnaaH| samyaka saMhatasaMrambhAH sambhAvitaparAkramAH // 228 / / buddhyavara baddhapalyaDakAstyaktasarvaparicchadAH / samatyAkSarasaMccha rA" nidhAya hRdaye'rhataH // 226 // jayakumArako rokane lage // 220 // jisa prakAra bahutase indhanako pAkara vAyuse uddIpita huI agni dedIpyamAna ho uThatI hai usI prakAra utsAharUpI vAyase bar3hA haA vaha jayakumAra bhI bahata dera meM zatrako pAkara atyanta dedIpyamAna ho rahA thA // 22 // usa samaya donoM se meM prasiddha hAthIrUpI parvatoMkI zikharapara baiThe hue aneka rAjArUpI siMhoMne bhI paraspara yuddha karanA prArambha kara diyA thA // 222 // usa yuddha meM eka dUsareke dAMtoMke prahArase vidIrNa hokara mare hue koI do hAthI mile hue do parvatoMke samAna eka dUsareke AdhArapara hI cirakAla taka khar3e rahe the // 223 // cAroM orase bANoMse Dhake hue bar3e bar3e hAthI usa yuddha meM choTe choTe bAMsoM se vyApta aura calate hue parvatoM ke samAna suzobhita ho rahe the // 224 // jo dAnI hai-jinase mada kara rahA hai, mAnI haiM, UMce haiM, yamarAjake samAna haiM aura saba jIvoMse bar3e haiM aise bhadra jAtike hAthI bhalA kyoM na yuddha karate ? // 225 / / jisa prakAra hariNa bhayabhIta hokara bhAgate haiM usI prakAra mRgajAtike hAthI bhI prArambhameM hI parAjita hokara bhayase bhAgane lage the aura usase unhoMne apanI hI senAkA cUrNa kara diyA thA isase kahanA par3atA hai ki bhIru hRdayavAle manuSyoM ke sthUlapanako dhikkAra ho // 226 // zaktizAlI (sAmarthyavAn) yoddhA apane zakti nAmaka zastrase, jinake pAsa zakti nAmaka zastra nahIM hai aise zaktizAlI (sAmarthyavAn) yoddhAoMko zaktirahita-sAmarthya hIna kara rahe the aura jinake pAsa zakti nAmaka zastra thA kintu svayaM azakta-sAmarthya rahita the unheM bhI zaktirahita-zakti nAmaka zastrase rahita kara rahe the-unakA zastra chur3A rahe the isaliye AcArya kahate haiM ki UnatA arthAt Avazyaka sAmagrIkI kamIko dhikkAra ho // 227 // jinake samasta aMga zastroMse chinna bhinna ho gaye haiM, netra banda ho gaye haiM, jinhoMne yaddhakI icchAkA acchI taraha saMkoca kara liyA hai, jo apanA parAkrama dikhA cake haiM, jinhoMne buddhise hI palyaMkAsana bAMdha liyA hai aura saba parigraha chor3a diye haiM aise kitane hI 1 randhanam indhanam / labdherbaddhandhanaM la0, ma0, a0, 50, sa0, i0, d0| 2 utsAhavAyunA samRddhaH / 3 rAjarAjamukhyAH / siMhAH iti dhvaniH / 4 vigtpraannau| 5 anyonyAvalambanau / 6 yamakagirivat / 7 saJcalagiri-la0, a0, 50, sa0, i0, m0| 8 ArohakAnukalA ityarthaH / yuddhyante l0| 10 mRgajAtibhiH / bhaktyAnveSaNIyairvA / 11 hariNairiva / 12 prathamadizAyAmeva / 13 sNcuurnnmbhvt| 14 zaktyAyudharahitam / 15 zaktyAyudhaiH / 16 samarthAH / 17 samarthAn / 18 shktyaayudhyuktaan| 16 zaktyAyudharahitAn / 20 sAmagrIvikalatAm / 21 smygutsRssttsmaarmbhaaH| 22 manasaiva kRtaparyaGakAsanAH / 23 samyak tyaktavantaH / 24 prANAn / Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattama parva 409 kasyacid krodhasaMhAraH smRtizca prmesstthini| niSThAyAmAyuSo'trAsId abhyAsAt kiM na jAyate // 23 // hRdi nArAcanibhinnA vaktrAt srvdskplvaaH| "zivAkRSTAntratantrAntAH' paryantavyastapatkarAH // 231 // gaddhapakSAnilocchinnamUcrchAH samprAptasaMjJakAH / samAdhAya hi te zuddhAM zraddhAM zUragati gatAH // 232 // chiauzcakreNa zarANAM shiro'mbhojaivikaasibhiH| 'raNAgaNo'cito bAbhAt nattya0 jayajayazriyaH 1233 // svaamismmaandaanaadimhoprkRtinirbhraaH| prApyAdhamarNatA prANaH sevAM sampAdya sevakAH // 234 // svaprANavyayasantuSTaistadbhUbhRdbhiH svabhUbhRtaH15 / labdhapUjAn vidhAyAnye dhanyA nairRNyamAgaman // jayamuktA"brutaM petuHbhavimuktajayAH" zarAH / aSTacandrAn prati proccaiH pradIpyolkopamAH samam // 236 // ejayaprahitazastrAlI niSiddhA ca vidyayA / jvalantI paritazcandrAna23 pariveSAkRtirbabhau // 237 // vizvavidyAdharAvIzam "prAvirAjAtmajastadA / "dviSo saniHzeSayAzeSAnityAha sunAma ruSA / / 238 // so'pi sarvaiH khagaiH sArddha nirdratArAtivikramaH / vahnivRSTimivAkAze vavarSa zarasantatim // 23 // zUravIroMne hRdayameM arhanta bhagavAnko sthApana kara prANa chor3e the // 228-229 // kisI yoddhA ke AyukI samAptike samaya krodha zAnta ho gayA thA aura parameSThiyoMkA smaraNa hone lagA thA so ThIka hai kyoMki abhyAsase kyA kyA siddha nahIM hotA ? // 230 // jinake hRdaya bANoMse chinna bhinna ho gaye haiM, mu~hase rudhirakA pravAha baha rahA hai, siyAroMne jinakI aMtar3iyoMkI tAMtoMke antabhAga takako khIMca liyA hai aura jinake hAtha paira phaTa gaye haiM aise kitane hI yoddhA gIdhoMke paMkhoMkI havAse mUrchArahita hokara kucha kucha saceta ho gaye the aura zuddha zraddhA dhAraNakara zUragatisvarga gatiko prApta hue the // 231-232 // cakra nAmaka zastrase kaTe hue zUravIroMke praphullita mukharUpI kamaloMse bharI huI vaha yuddhakI bhUmi aisI suzobhita ho rahI thI mAno jayakumArakI vijayalakSmIke nRtyoMse hI suzobhita ho rahI ho // 233 // svAmIke dvArA pAye hue Adara satkAra Adi bar3e bar3e upakAroMse dabe hue kitane hI sevaka loga apane prANoM dvArA svAmIkI sevAkara URNa avasthAko prApta hue the aura kitane hI dhanya sevaka, apane apane prANa dekara saMtuSTa hue zatru rAjAoMse apane svAmiyoMkI pUjA-pratiSThA karAkara karja rahita hue the| bhAvArtha-kitane hI sevaka lar3ate lar3ate mara gaye the aura kitane hI zatruoMko mArakara kRtArtha hue the // 234-235 / / jinhoMne vijaya prApta karanA chor3A nahIM hai aura jo apanI bar3I bhArI kAntise ulkAke samAna jAna par3ate haiM aise jayakumArake chor3e hue bANa aSTacandra vidyAdharoMke pAsa bahuta zIghra eka sAtha par3a rahe the / / 236 // jayakumArake dvArA chor3I huI zastroMkI paMktiyoM ko una vidyAdharoMne apane vidyA balase roka diyA thaa| isaliye ve una ke cAroM ora jalatI huI khar3I thIM aura aisI suzobhita ho rahI thIM mAno candramAoMke cAroM ora gola paridhi hI laga rahI ho // 237 // usI samaya Adi samrAT-bharatake putra arkakItine bar3e krodhase saba vidyAdharoMke adhipati sunamise kahA ki tuma samasta zatruoMko naSTa karo // 238 // aura zatruoMke parAkramako naSTa karanevAlA sunamikumAra bhI agni varSAke samAna AkAzameM bANoMke samUhakI 1 parisamAptau satyAm / 2 rnne| 3 sAdhyate l0| 4 jambukAkRSTapurItatsamUhAgrA / antragatazasyAgrA vA / 5 tntraagraa-tt0| 6 vikSiptapAdapANayaH / 7 spRhaam| 8 svargam / indriyajayavatAM gatimityarthaH / 6 rnnrnggo'nvite-l0| 10 nrtnaay| 11 jayakumArasya jayalakSmyAH / 12 mahopakArAtizayAH / 13 RNaprAptitAm / 14 zatrubhUpAlaiH / 15 nijanRpatIn / 16 RNavRddhadhanam / RNAnniSkrAntatvam / 17 jayakumAreNotsRSTAH / 18 atyaktajayAH / 16 pradIptyolkopamAH la0 / 20 yugapat / 21 jykumaarennaaviddh| 22 zatrubhiH / 23 aSTacandrAn paritaH, mRgAGkAn paritaH / 24 arkakIrtiH / 25 zatrUn / 26 vinAzaya / 27 sunamiH / 52 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 mahApurANam bhIkarAH kiGakarAkArA' ruvanto ruddhadiGamukhAH / kAMskAn zRNAma netIva sutIkSNAH 'zaravo'patan / "meghaprabho jayAdezAd ibhendraM vA mRgAdhipaH / prAkramya vikramI zastra: "arautsIttaM vihAyasi // 241 // tamo'gnigajameghAdividyAH sunamiyojitAH / tucchIkRtya savicchidya (?) sahasA bhAskarAdibhiH1242 jayapuNyodayAtsadyo vijigye khacarAdhipam / saGanAmeDana gaNa deva13 "kSodimA baMhimeti5 na // 243 // pravadraprAvRddhArambhasambhUtAmbhodharAvalim / "vilaGaghyAnekapAnIkara" kaumAraM18 jayamAruNat // 244 // jayo'pyabhimukhIkRtya vijayAddha gajAdhipam / dhIroddhataM0 ruSA prAptaM dhIrodAtto'bravIdidama // 24 // nyAyamArgAH pravaryante samyaka sarve'picakriNA / teSAmebhirdurAcAra:23 kRtastvaM pAripanthika: // 246 // buddhimAMstvaM tavAhArya zuddhitvamapi"dUSaNam / kumAra nIyase pApastRtIyaM tadvihitam // 247 // antaHkopo'pyayaM "pApairmahAna sthApito tathA / sarvatantrakSayo bhartuH sahasA yena tAdRzaH // 24 // varSA karane lagA // 239 // jo atyanta bhayaMkara haiM, kiMkaroMke samAna kAma karanevAle haiM, vegake kAraNa zabda kara rahe haiM aura jinhoMne saba dizAeM roka lI haiM aise ve tIkSNa bANa hama kisa kisako naSTa nahIM kareM? arthAt sabhIko naSTa kareM yahI socakara mAno saba senA para par3a rhethe||240|| jisa prakAra siMha hAthIpara AkramaNa karatA hai usI prakAra khaba parAkramI meghaprabha nAmake vidyAdhara ne jayakumArakI AjJAse usa sunamipara AkramaNa kara use zastroMke dvArA AkAzameM hI roka liyA // 241 // meghaprabhane sunamike dvArA calAye hue tamobANa, agni bANa, gajabANa aura megha bANa Adi vidyAmayI vANoMko sUrya bANa, jala bANa, siMha bANa aura pavana bANa Adi aneka vidyAmayI bANoMse tuccha samajhakara bahuta zIghra naSTa kara diyA // 242 / / isa prakAra meghaprabha ne usa yuddha meM jayakumArake puNyodayase vidyAdharoMke adhipati sunamiko zIghra hI jIta liyA so ThIka hI hai kyoMki daivake anukUla rahanepara choTApana aura bar3appanakA vyavahAra nahIM hotA hai| bhAvArtha-bhAgyake anukUla honepara choTA bhI jIta jAtA hai aura bar3A bhI hAra jAtA hai // baDhI haI varSARtake prArambhameM ikaTaThI haI meghamAlAke samAna hAthiyoMkI senAko ullaMbanakara arkakItike pakSake logoMne jayakumArako roka liyA // 244 / / idhara dhIra aura udAtta jayakumArane bhI apanA vijayArdha nAmakA zreSTha hAthI krodhase prApta hae dhIra tathA uddhata arkakIrtike sAmane calAkara usase isa prakAra kahanA zurU kiyA // 245 // vaha ne lagA ki cakravartIke dvArA sabhI nyAya mArga acchI taraha calAye jAte haiM parantu ina durAcArI logoMne tujhe una nyAyamArgokA zatru banA diyA hai // 246 / / he kumAra, yadyapi tU baddhimAna hai parantu AhArya buddhivAlA honA arthAt dUsare ke kahe anusAra kArya karanA yaha terA doSa bhI hai| isake sivAya tUM pApa yA pApI puruSoM ke anukUla ho rahA hai so yaha bhI terA tIsarA daSaNa hai // 247 / ina pApI logoMne tere anta.karaNameM yaha bar3A bhArI krodha vyartha hI utpanna kara diyA hai jisase bharata mahArAjakI saba senAkA aisA eka sAtha kSaya ho rahA hai // 248 // 1kiGakarasvabhAvAH / 2 dhvanantaH / 3 kAn zatrun zRNAma kAn zatrUn na zuNAma na hanma iti iva / zR kR ma hiMsAyAm / "loT / 4 bANAH / 5 vidyAdharaH / 6 gajAdhipam / anena samabalatvaM sUcitam / 7 rurodha / 8 sunamim / 6 asArAH kRtvA / 10 ciccheda ta0, ba0, pustake vihAya sarvatra / 11 sryjlsiNhvaayvaadibhiH| 12 ajayat / 13 daive sahAye sati / 14 kSudratvam / 15 mahattvam / 16 atizayya / 17 gajabalam / 18 arkakIrtisambandhi / 16 jayakumAraM rurodha / 20 arkakIrtim / 21 jayakumAraH / 22 mArgANAm / 23 pratIyamAnaiH / 24 virodhI bhuutvaa| 25 prerakopanItaddhitvam / 26 pApopetaiH / 27 mohanIyaM kAmaM vA / 28 sadbhiH ninditam / 26 paapisstthH| 30 kopena / Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvArizattama parva 411 pAhavo'parihAryo'yaM mamAdya bhavatA saha / akotizcAkyo rasminnAkalpasthAyinI dha vam // 246 // cako suteSu rAjyasya yogyaM tvAmeva manyate / syAttasyApi manaHpIDA na vetyanyAyavartanAt // 250 // 'brogdhanyAyasya bhUbhastava caitAMstataH kSaNAt / duSTAna sakhecarAn sarvAn badhvAdya bhavato'paye // 25 // nAgamAraha "tiSTha tvaM kASThAntaM prAthito mayA / anyAyo hi parAbhUtirna tattyAgo mahIyasaH // 252 // kumAra, samare hAnistavaiva mahatI myaa| hantyAtmAnamanunmattaH kaH sa tIkSNAsinA svayam // 253 / / abhavya iva saddharmam apakamyu doritam / prAghAtayitumArebhe gajena sa" gajAdhipam // 254 // tadA jayo'pyatikuddho gjyuddhvishaardH| naviivajayArddhana dantaghAtarapAtayat // 25 // navApi kupitebhendranavadantAhatikSatAH / aSTaca drArkakIrtInAM prapetuhaMtadantinaH // 256 // cakrisUnoH punaH senaaprito'yaadyuyutsyaa"| "tadA tadAyurvA "rakSavahaH kSayamapadyata // 257 // soDhamarkaH khalastejo jayasyAzaknuvanniva / jayan jayodga macchAyAM saMhRtAzeSadIdhitiH // 25 // "zarairivorAraktaivimuktaH khacarAn prati / jayIyaiH2 svAGagasaMlagnaH kSaratkSatajaraJjitaiH // 25 // gatapratApaH "kRcchAtmA sarvanetrApriyastadA / papAta kAtarIbhUya karAlambitabhUdharaH // 260 // merA Apake sAtha jo yuddha cala rahA hai vaha Aja hI banda kara dene yogya hai kyoMki isase hama donoMkI kalpAntakAla taka TikanevAlI apakIrti avazya hogI // 249 // cakravartI saba putroM meM rAjyake yogya Apako hI mAnatA hai, kyA Apake isa anyAyameM pravRtti karanese usake manako pIr3A nahIM hogI ? // 250 // bharata mahArAjake nyAyamArgakA droha karanevAle tumhAre ina sabhI duSTa puruSoMko vidyAdharoMke sAtha sAtha bAMdhakara Aja kSaNabharameM hI tumheM saupa detA hU~ // 251 / / meM prArthanA karatA hU~ ki Apa hAthIpara car3he hue yahAM kSaNa bhara Thahariye kyoMki mahApuruSoMkA anyAya karanA hI tiraskAra karanA hai, anyAyakA tyAga karanA tiraskAra nahIM hai // 252 // he kumAra, mere sAtha yuddha karane meM tumhArI hI sabase bar3I hAni hai kyoMki aisA kauna sAvadhAna hai jo painI talavArase apanI AtmAkA svayaM ghAta kare // 253 / / jisa prakAra abhavya jIva samIcIna dharmako nahIM sunatA usI prakAra jayakumArake kahe hue vacana arkakIrtine nahIM sune aura apane hAthIse jayakumArake uttama hAthIpara prahAra karavAnA zurU kara diyA // 254 / / usa samaya hAthiyoMke sAtha yaddha karane meM atyanta nipUNa jayakumAra bhI adhika krodhita ho uThA, usane apane vijayAI hAthIke dvArA dA~toMke nau prahAroMse arkakIrti tathA aSTacandra vidyAdharoM ke nau hAthiyoMko ghAyala karavA diyA // 255 / / arkakIti tathA aSTa candra vidyAdharoMke nauke nau hI hAthI krodhita hue vijayArdha hAthIke dAMtoMke nau prahAroMse ghAyala hokara jamIna para gira par3e // 256 // jisa samaya jayakumArane yuddhakI icchAse arkakIrtikI senAko cAroM orase gherA usI samaya mAno usakI AyukI rakSA karatA huA hI dina asta ho gayA // 257 // jo apanI kAntise jAsaunake phUlakI kAntiko jIta rahA hai, jisane apanI saba kiraNeM saMkoca lI haiM, jo lAla lAla kiraNoMse aisA jAna par3atA hai mAno jayakumArane vidyAdharoMke prati jo bANa chor3a the va saba hI vidyAdharoMke nikalate hue rudhirase anuraMjita hokara usake zarIrameM jA lage hoM, jisakA saba pratApa naSTa ho gayA hai, jo krUra hai aura sabake netroMko apriya hai aisA vaha duSTa 1 AhavaH pri-l0| 2 yuddhe sati / 3 hantumicchan / 4 tiSThAtra la0, i0, 50, 10, sa0 / 5 kSaNaparyantam / 6 anyAyatyAgaH / 7 mahAtmanaH / 8 buddhimAn / 6 evamuktavacanaM zrutvA / 10 mArayitum / 11 arkakIrtiH / 12-raghAtayat la0, a0, pa0, sa0, i0| 13 agamat / 14 yoddhamicchayA / 15 yadA i0, a0, pa0 / 16 iva / 17 rakSatIti rakSat / 18 divasaH / 16 jayakumArasya / 20 kusuma / 21 kiraNaH / 22 jayakumArasambandhibhiH / 23 sravat / 24 duHkhakArisvabhAvaH / Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 mahApurANam arka kIrti svakIrti' vA matvA roSeNa bhAskaraH / zrastaM 'jayajayasyAyAt kurvan kAlavilambanam // 261 // 'sTAloko'pi sadvRtto'pyagAdastamaharpatiH / zrAzritya vAruNIM raktaH' ko na gacchatyadhogatim // udaye vaticchAyo" vyApya vizvaM pratApavAn / "dineneno'pyanazyat" kastiSThe tIvrakaraH paraH // 263 // inaM svacchAni vicchAyaM" tApahArINi vA bhRzam / draSTuM sarAMsya nicchanti" kajAkSINi zucA "syadhuH "jayanistrizanistrizanipAtapatitAn khagAn / " prAvizannijanIDAni" vIkSituM vikSamAH khagAH 0 265 sa pratApaH prabhA sA'sya sA hi sarvekapUjyatA / pAtaH pratyahamarkasyApyatayaH karkazo vidhi H 3 // 266 // kIya mAnatAM yAto yAto'rkazcedad zyatAm / upameyasya kA vArtetyavAdIdviduSAM gaNaH // 267 // sUrya mAno jayakumArake tejako na saha sakane ke kAraNa hI kAtara ho apane karoM-kiraNoMse (hAthoM se) astAcalako pakar3akara nIce gira par3A / / 258 - 260 / / vaha sUrya arkakIrtiko apanI kIrti mAnakara krodha se jayakumArake jIta meM vilamba karatA huA asta ho gayA || 261 // jisakA Aloka prakAza (jJAna) spaSTa hai aura jo sadvRtta - gola ( sadAcArI) hai aise sUryako bhI asta honA par3A so ThIka hI hai kyoMki vAruNI arthAt pazcima dizA athavA madyakA sevana karanevAlA aisA kauna hai jo nIceko na jAtA ho-asta na hotA ho- naraka na jAtA ho / bhAvArtha - jisa prakAra madya pInevAlA jJAnI aura sadAcArI hokara bhI nIca gatiko jAtA hai usI prakAra sUrya bhI prakAzamAna aura gola hokara bhI pazcima dizAmeM jAkara asta ho jAtA hai // 262 // udaya kAlase lekara nirantara jisakI kAnti bar3hatI rahatI hai aura jo saMsArameM vyApta hokara tapatA rahatA hai aisA tIvrakara arthAt tIvra kiraNoMvAlA sUrya bhI jaba eka hI dinameM naSTa ho gayA taba phira bhalA tIvrakara arthAt adhika Taiksa lagAnevAlA aura saMtApa denevAlA anya kauna hai jo saMsArameM Thahara sake // 263 // saMtApako dUra karanevAle svaccha sarovara atizaya kAntirahita sUrya ko dekhanA nahIM cAhate the isaliye hI mAno unhoMne zokase apane kamalarUpI netra banda kara liye the || 264 || saba pakSI apane- apane ghoMsaloMmeM isa prakAra cale gaye the mAno ve jayakumAra kI tIkSNa talavArakI coTase gire hue vidyAdharoMko dekhaneke liye samartha nahIM ho sake hoM // 265 // sUryakA asAdhAraNa pratApa hai, asAdhAraNa kAnti hai aura asAdhAraNa rUpase hI saba usakI pUjA karate haiM phira bhI pratidina usakA patana ho jAtA hai isase jAna par3atA hai ki niSThura daiva tarkakA viSaya nahIM hai / bhAvArtha- aisA kyoM karatA hai isa prakArakA prazna daivake viSaya meM nahIM ho sakatA hai / / 266 / / usa samaya vidvAnoM kA samUha aisA kaha rahA thA ki jaba akIrti ke sAtha upamAnatAko prApta huA sUrya bhI adRzya ho gayA taba upameyakI kyA bAta hai ? bhAvArtha - arkakIrti ke liye sUryakI upamA dI jAtI hai parantu jaba sUrya hI asta ho gayA taba arkakIrtikI to bAta hI 1 nijanAmadheyamiva / 2 pIDayA / 3 jayakumArasya / 4 vyaktodyoto'pi / vyaktadarzano'pIti dhvaniH / 'Aloko darzanodyotau' ityabhidhAnAt / 5 sadvartulamaNDale'pIti / saccAritro'pIti dhvaniH / 6 raviH / 7 pazcimAzAm / madyamiti dhvaniH / 8 aruNa: anuraktazca / 6 udgame abhyudaye ca / 10 kAntiH pakSe utkocaH / "chAyA syAdAtapAbhAve prativimbArkayoSitoH / pAlanotkocayoH kAntisacchobhApaMktiSu smRtA" ityabhidhAnAt / 11 divasena ca / inaH sUryaH prabhuzca / 'inaH sUrye prabhau' ityabhidhAnAt / 12 adRzyo'bhUt / 13 sUryam / 14 vigatakAntim / 16 dadhati sma / 17 jayakumArasya nizitAstraghAtena patitAn / 16 AtmIyakulAyAn / 'kulAyo nIDamastriyAm / ' ityabhidhAnAt / 20 pakSiNaH / 22 krUraH / 23 niyatiH karma ca / 15 anicchUni / 15 praviSTAH / 21 patanam / Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattamaM parva 413 nirIkSyaH karastIkSNaH santaptanijamaNDalaH / pralaM ka valayadhvaMsI dussuto durmatistutaH // 26 // nissahAyo nirAlambo'pyasoDhA' paratejasAm / 'siMharAzizcalaH krUraH sahasocchitya mUrddhagaH // 26 // pAparogI parapreyoM raviviSamamArgagaH / raktaruka sakaladveSI0 edhitAzo'kramAgragaH // 270 // satAdhena mitreNa guruNA"'pyastamAzrayat / bahudoSo" bhiSagvaya1zcikitsya ivAturaH // 27 // tadA baladvayAmAtyAH zritvA baddharuSau npau| ityadhayaM nizAyuddham anuvadya nyaSedhayan // 272 // tAbhyAM tatraiva sA rAtrinettu miSTA raNADAgaNe / bhaTatIvavaNAsahayavedanArAvabhISaNe // 273 // kyA hai ? // 267 // jo bar3I kaThinatAse dekhA jAtA hai, apanI kiraNoMse tIkSNa-USNa hai, jisane apanA maNDala bhI saMtapta kara liyA hai, jo kuvalaya arthAt kumudoMkA dhvaMsa karanevAlA hai, bar3e kaSTase jisakA udaya hotA hai athavA jisakA putra-zani duSTa hai, durbuddhi loga hI jisakI stuti karate haiM, jo sahAyarahita hai, AdhArarahita hai, jo candra Adi jyotiSiyoMkA teja saha nahIM sakatA, siMha rAzipara hai, caMcala hai, kara hai, sahasA uchalakara mastakapara calatA hai, pa hai, dUsareke sahArese calatA hai, viSamamArga-AkAzameM calatA hai, raktaruk-lAla kiraNoMvAlA hai, sakala-kalAsahita-candramAke sAtha doSa karanevAlA hai, dizAoMko bar3hAnevAlA hai aura pairarahita-aruNa nAmakA sArathi jisake Age calatA hai, aisA sUrya, budhagraha aura guru (bRhaspati graha) nAmake sajjana mitroMke sAtha honepara bhI acche acche vaidya bhI jisakA ilAja nahIM kara sakate aise bahudoSI-aneka doSavAle (pakSameM rAtrivAle) rogIke samAna asta ho gayA so ThIka hI hai kyoMki duSTa hone ke kAraNa jisakI ora koI dekha bhI nahIM sakatA hai, jo adhika Taiksa vasUla karaneke kAraNa tIkSNa hai, jo apane parivAra ke logoMko bhI saMtApa denevAlA hai| kuvalaya arthAt pRthivImaNDalakA khUba nAza karanevAlA hai, jisakA putra kharAba hai, mUrkha hI jisakI stuti karate haiM, jo sahAyaka mitroMse rahita hai, durga Adi AdhAroMse rahita hai, anya pratApI rAjAoMke pratApako sahana nahIM karatA hai, siMha rAzimeM jisakA janma huA hai, caJcala hai, nirdaya hai, jarAjarA sI bAtoMmeM uchalakara zirapara savAra hotA hai-asahanazIla hai, bure rogoMse ghirA huA hai, dUsareke kahe anusAra calatA hai, viSama mArga-anyAya mArgameM calatA hai, raktaruk-jise khUna kI bImArI hai, jo sabake sAtha dveSa karatA hai, jisakI tRSNA bar3hI huI hai aura binA kramake pratyeka kArya meM Age Age AtA hai, aise aneka doSavAle rAjAkA lAilAja rogIkI taraha buddhimAn mitra aura sajjana guruke sAtha honepara bhI nAza honA hI hai // 268-271 / / usa samaya donoM senAoM ke maMtriyoMne krodhita hue una donoM rAjAoMke pAsa jAkara rAtrimeM yuddha karanA adharma hai aisA niyama kara unheM yaddha karanese rokA / / 272 / / una donoMne yoddhAoMke tIna ghAvoMkI asahaya vedanAjanita cillAhaTase bhayaMkara usI raNake maidAnameM rAtri vyatIta karanA acchA samajhA 1-stIkSNAH a0, pa0, sa0, i0, l0|2 kaSTotpattiH azobhanaputrazca / 3 vyasoDhA Ta0 / 4 pradIpAnAM zatrUNAM ca tejasAm / 5 siMharAzisthitaH / 6 Urdhvago bhUtvA / 7 zirasA gacchan / 8 kuSTharogI / 6 raktakiraNaH / raktarogI ca raktAnAM ghAtako vaa| 10 candradveSI sakalajanadveSI ca / 11 vaddhitadik vaddhitAbhilASazca / 12 anuurvgrgaamii| 'sUrasUto'ruNo'nUruH' ityabhidhAnAt / atramAgragAmI ca / 13 utkRSTena vidyamAneneti ca / 14 somasutena / viduSA ca / 15 bRhaspatinA, upadezakena sahito'pItyarthaH / 16 pracurarAtriH / vAtadoSavAMzca / 17 vyAdhipIDita / 18 nirbandhaM kRtvA / 16 arkakIrtijayakumArAbhyAm / Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 mahApurANam pratIcI yena jAye'ham agilattamahaskaram / iti sandhyAcchalenA hastatra kopabhivAgatam // 274 // lajje samparkamakaeNNa kartu locanagocareM / iyaM veleti vA sndhyaa'pynvgaadaattvigrhaa||27|| 'pragAdahaH puraskRtya mAmarko rAtrigAminA / tena pazcAtkRte'tIva zokAt sandhyA vyalIyatA // 276 // tamaH sarva3 tadA vyApat kvacillInaM guhAdiSu / zatruzeSaM na kurvanti tata eva vicakSaNAH // 277 // avakAzaM prakAzasya yathAtmAnamadhAt purA / tathaiva tamasaH pazcAd dhiDAmahattvaM vihAyasaH // 278 // 1"tamobalAn pradIpAdiprakAzAH pradidIpire / jineneva vinenena" kalo kaSTaM kuliDAginaH // 27 // tamovimohitaM8 vizva prabodhayitumuddhataH / vidhineva sudhAkambho 20vaurvarNo vidhurudyayau // 20 // candramAH ekaranAlIbhiH apibad bahalaM tamaH / vRddhakAsaM kSayaM3 hAtuM dhUmapAnamivAcaran // 28 // niHzeSaM nAzakaddhantuM dhvAntaM hariNalAJcchanaH / "azuddhamaNDalo hanyAniSpratApaH kathaM ripUn // 282 // vidhaM tatkarasaMsparzAd bhRzamAsana vikaasibhiH| sarasyo hlAdayantyo' vA mudA phamadalocanaiH // 283 // // 23 // saMdhyAke bahAnese dina lAla lAla ho gayA, mAno jisase meM paidA huA hU~ usa sUryako yaha pazcima dizA nigala rahI hai yahI samajhakara mAno use krodha A gayA ho // 274 / / maiM sabake dekhate hue sUryake sAtha sambandha karaneke liye lajjita hotI hU~ yahI samajhakara mAno saMdhyAkI belA bhI zarIra dhAraNakara sUryake pIche pIche calI gaI // 275 / / sUrya jaba dinake pAsa gayA thA taba mujhe Age kara gayA thA parantu aba rAtrike pAsa jAte samaya usane mujhe pIche chor3a diyA hai isa zokase hI mAno saMdhyA vahIM vilIna ho gaI thI // 276 // dinake samaya jo aMdhakAra kinhIM guphA Adi sthAnoMmeM chipa gayA thA usa samaya vaha sabakA saba Akara phaila gayA thA so ThIka hI hai kyoMki catura loga isaliye hI zatrako bAkI nahIM choDate haiM-use samala naSTa kara dete haiM // 277 // AkAzane jisa prakAra pahale prakAzake liye apane meM sthAna diyA thA usI prakAra pIchese andhakArake liye bhI sthAna de diyA isaliye AcArya kahate haiM ki AkAzake isa bar3appanako dhikkAra ho| bhAvArtha-bar3A honepara bhI yadi yogya-ayogyakA jJAna na huA to usakA bar3appana kisa kAmakA hai ? // 278 / jisa prakAra kalikAlameM jinendradevake na hone se ajJAnake kAraNa aneka kuliGgiyoMkA prabhAva phailane lagatA hai usI prakAra usa samaya sUryake na honese andhakArake kAraNa aneka dIpaka AdikA prakAza phailane lagA thA / / 279 / / ___ itane meM candramAkA udaya huA jo aisA jAna par3atA thA mAno andhakArase mohita hue samasta saMsArako jagAne ke liye vidhAtAne amatase bharA haA cAMdIkA kalaza hI uThAyA ho // 280 / / usa samaya candramA apanI kiraNarUpI nAliyoMke dvArA gADha andhakArako pI rahA thA aura usase aisA jAna par3atA thA mAno jisameM khA~sI bar3hI huI hai aise kSaya rogakA nAza karaneke liye dhUmrapAna hI kara rahA ho // 281 // candramA sampUrNa andhakArako naSTa karaneke liye samartha nahIM ho sakA thA so ThIka hI hai kyoMki jisakA maNDala azaddha hai aura jo pratApara zatruoMko kaise naSTa kara sakatA hai ? // 282 // tAlAboMmeM candramAke kiraNoMke sparzase kumuda khUba phUla rahe the aura unase ve aise jAna par3ate the mAno khile hue kumudarUpI netroM ke dvArA candramA 1 ahskrnn| 2 prAdurbhavAmi / 3 gilati sm| 4 divasaH / 5 pratIcyAm / 6 hrIvatI bhvaani| 7 dvaSTiviSaye prdeshe| bahajanapradeze ityrthH| 8 sviikRtshriiraaH| Agacchati sma / 10 divsm| 11 pRSThe kRtAhasiti / 12 vilayaM gtaa| 13 sarvatra vizvaM jgt| 14 AkAzasya / 15 timiraprAbalyAt / pakSe AkAzasAmarthyAt / 16 prakAzante sma / 17 rvinnaa| 18 mUDhIkRtam / 16 jagat / 20 sauvrnnH| 21 kirnnnaaliibhiH| 22 kutsitagatim vRddhaprakAzaM vA / 23 kSayavyAdhim / 24 kalaMkayutamaNDalaH / zatrusahitamaNDalazca / 25 mudaM nayanti vA / Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattama parva utthitaH pilako'smAkaM vidhargaNDasya vopri|kaa jIviketi niviNNAH prAyaH "proSitayoSitaH 284 labdhacandrabalasyocca: smarasya paritoSiNaH / aTTahAsa ivAzeSaM sAkrazcandrAtapo'tata // 28 // rUDho rAgAGakurazcitte pramlAno bhAna bhaanubhiH| tadA candrikayA "prAcyavRSTayevAvarddhatAGaginAm // 286 // 'khaNDitAnAM tathA tApo nAbhUd bhaaskrrshmibhiH| yathAMzubhistuSArAMzovicitrA dravyazaktayaH // 27 // khaNDanAdeva0 kAntAnAM jvalito madanAnalaH / jAjvalItyayametene "tyatyajanmadhu"kAzcana // 28 // vRthAbhimAnavidhvaMsI nAparaM madhunA vinaa| kalahAntaritAH kAzcitsakhIbhiratipAyitAH26 // 28 // prema naH" kRtrimatat kimaneneti' kAzcana / dUrAdevAtyajan snigdhAHzrAvikA vA''savAdikam // 26 // madhu dviguNitasvAdu0 pItaM kaantkraapitm| kAntAbhiH 2kAmadurvAramAtaGagamadavarddhanam // 26 // ityAvirbhAvitAnagarasAstAH priyasaGagamAt / prIti vAggocarAtItAM svIcakrurvakavIkSaNAH // 262 // ko harSase prasanna hI kara rahe hoN| vizeSa-isa zlokameM sarasI zabdake strIliGga hone tathA kara zabdake zliSTa ho jAnese yaha artha dhvanita hotA hai ki jisa prakAra striyAM apane patiyoMke hAthakA sparza pAkara prasanna hue netroMse unheM harSapUrvaka AnaMdita karatI haiM usI prakAra sarasiyAM bhI candramAke kara arthAt kiraNoMkA sparza pAkara praphullita hue kumudarUpI netroMse use harSapUrvaka Anandita kara rahI thIM // 283 // prAyaH virahiNI striyAM yaha soca-socakara virakta ho rahI thIM ki yaha candramA hamAre gAlapara phor3eke samAna uThA hai arthAt phor3eke samAna duHkha denevAlA hai isaliye aba jIvita rahanese kyA lAbha hai ? // 284 // jise candramAkA bala prApta huA hai aura isIliye jo jorase saMtoSa manA rahA hai aise kAmadevake adrahAsake samAna candramAkA gADha prakAza saba ora phaila gayA thA // 285 // manuSyoMke hRdayameM utpanna huA jo rAgakA aMkUrA sUryakI kiraNoMse murajhA gayA thA vaha bhArI athavA pUrva dizAse AnevAlI varSAke samAna phailI huI cA~danIse usa samaya khUba bar3hane lagA thA // 286 // khaNDitA striyoMko sUryakI kiraNoMse vaisA saMtApa nahIM huA thA jaisA ki candramAkI kiraNoMke sparzase ho rahA thA so ThIka hI hai kyoMki padArthoM kI zaktiyAM vicitra prakArakI hotI haiM // 287 // priya patike virahase hI jo kAmarUpI agni jala rahI thI vaha isa madyase hI jala rahI hai aisA samajhakara kitanI hI virahiNI striyoMne madya pInA chor3A diyA thA // 288 // madyake sivAya vyarthake abhimAnako naSTa karanevAlA aura koI padArtha nahIM hai yahI socakara kitanI hI kalahAntaritA striyoMko unakI sakhiyoMne khUba madya pilAyA thA // 289 // hamArA yaha prema banAvaTI nahIM hai isaliye isa madyake pInese kyA hogA? yahI samajhakara kitanI hI premikAoMne zrAvikAoMke samAna madya Adiko dUra se hI chor3a diyA thA // 290 / / kitanI hI striyAM kAmadevarUpI dunivAra hAthIke madako bar3hAnevAle svAdiSTa madyako patike hAthase diyA jAneke kAraNa dUnA pI gaI thIM // 291 / / isa prakAra jinake kAmakA rasa prakaTa huA hai aura jinakI dRSTi kucha-kucha tirachI ho rahI hai aisI striyA~ 1 piTako la0, a0, i0, sa0, pa0 / piTaka: sphoTakaH / 'visphoTa: piTakastriSu' ityabhi dhAnAt / 2 glgnnddsy| 'galagaNDo gaNDamAlA' ityabhidhAnAt / 3 jIvitam / 4 udvegaparAH / duHkhe tatparAH ityarthaH / 5 vimuktabharta kAH striyaH / 6 vyApnoti sm| 7 prathamavRSTayA / 8 virahiNInAM yoSitAm / 6 candrasya / 10 viyogAt / 11 priyatamAnAM puMsAma / 12 bhRzaM jvlti| 13 dAvAgniH / 14 madhyena / 15 madyam / 16 madyapAnaM kAritAH / 17 asmAkam / 18 madhyena / 16 madyAdikam / 20 triguNitaM svAdu ityapi pAThaH / 21 priyatamakareNa dattam / 22 kAmaduHpUraH-Ta0 / puuryitumshkyH| 23 vaamloknaaH| Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 mahApurANam rito'pyAyasvIkartumAgarama / iti sa tatra kAcid priyaM vIkSya' kayAzeSaM dviSaccharaiH / svayaM kAmazarairakSatADagI citramabhUd vyasuH // 263 // 'kSatairanupalakSyAGagaM vIkSya kaantmjaantii| parA parAsutA' 'prApajjJAtvA''tmavihitavaNaH // 24 // mayA nivArito'pyAyA' vIralakSmIpriyaH priya / tatkaThoravaNareva' jAto'sIti mRtA0parA // 26 // mAM nivArya sahAyAntoM koti svIkartumAgamaH / nirmaleti viparyasto jAnannapi bahizcarIm // 266 // sthitA tatraiva sA kIrtiH kiM vadanti "naro'ntaram / iti sAsU5 yamuktvA'nyA "prAyAsIt 1"priyapaddhatim na kiM nivAritA'pyAyAM tvayA sAddhaM vicetanA sannidhau me kimevaM tvAM nayanti gaNikAdhamAH20 // 268 29prastukiyAtamadyApi tatra tvAM na harANi" kim / vilapyavaM kalAlApA kAcit kAntAnugA'bhavat 266 zaranibhinnasarvAGagaH kiilitaasurivaaprH| kAntAgamaM pratIkSyAsta locanasthitajIvitaH // 30 // kopadaSTavimuktauSThaM kAntamAlokya kAminI / vIralakSmyA kRtAsUyA kSaNakopA'sumatyajat // 301 // . hRdi nibhinnanArAco matvA kAntA hRdi sthitAm / hA mRteyaM barAkItiprANAn kazcid vyasarjayat // 302 / patike samAgama honese vacanAtIta AnandakA anubhava kara rahI thIM // 292 // una striyoMmeMse koI strI apane patiko zatruoMke bANoMse marA huA dekhakara Azcarya hai ki kAmake bANoMse zarIra kSata na honepara bhI svayaM mara gaI thIM // 293 // anya koI ajAna strI vAvoMse jisake aMga upAMga ThIka-ThIka nahIM dikhAI dete aise apane priya patiko dekhakara aura unheM apane dvArA hI kiye hue ghAva samajhakara prANarahita ho gaI thIM // 294 // he priya, tumheM vIra lakSmI bahuta hI pyArI thI isIliye mere rokanepara bhI tuma usake pAsa Aye the aba usI vIralakSmIke kaThora ghAvoMse tumhArI yaha dazA ho rahI hai yaha kahatI huI koI anya strI mara gaI thI // 295 / / he priya, maiM usI samaya Apake sAtha A rahI thI parantu Apa mujhe rokakara kIrtiko svIkAra karane ke liye yahA~ Aye the, yadyapi Apa yaha jAnate the ki kIti sadA bAhara ghUmanevAlI (svairiNIvyabhicAriNI) hai tathApi yaha zuddha hai aisA Apako bhrama ho gayA, aba dekhiye, vaha kIrti vahIM raha gaI, hAya, kyA manuSya hRdaya athavA virahako jAnate haiM ? isa prakAra IrSyAke sAtha kahakara anya koI strI apane patike mArgapara jA pahuMcI thI arthAt patiko marA huA dekhakara svayaM bhI mara gaI thI // 296-297 / / he priya, rokI jAkara bhI maiM mUrkhA Apake sAtha kyoM nahIM AI ? kyA mere samIpa rahate ye nIca vezyAe~ (svargakI apsarAe~) isa prakAra tumheM le jAtIM? khaira, aba bhI kyA gayA ? kyA maiM vahA~ unase tumheM na chIna lUMgI ! isa prakAra vilApa kara madhura svaravAlI koI strI apane patikI anugAminI huI thI arthAt vaha bhI mara gaI thI // 298299 / jisakA saba zarIra bANoMse chinna bhinna ho gayA hai, aura isaliye hI jisake prANa kIlitase ho gaye haiM tathA netroMmeM hI jisakA jIvana aTakA huA hai aisA koI yoddhA apanI strI ke AnekI pratIkSA kara rahA thA // 300 / jisane krodhase apane oTha Dasakara chor3a diye haiM aise apane patiko dekhakara kSaNabhara krodha karatI aura vIralakSmIke sAtha IrSyA karatI huI kisI anya strIne apane prANa chor3a diye the // 301 / / jisake hRdayameM bANa ghusa gayA hai aise kisI yoddhAne 1 vArtayevAvaziSTaM priyaM zrutvetyarthaH / 2 vairiNAM bANarupalakSitam / 3 vigataprANaH / 4 vaNaH / 5 paJcatvam / 6 prApa la0, a0, sa0, i0, p0| 7 AtmanA nakhadantakRtavaNaH / 8 AgamaH / 9 vIralakSmyA niSThuram / 10 mamAra / 11 AgacchaH / 12 vaiparItaM nItaH / vaJcita ityarthaH / 13 vidanti l0| 14 naraH manuSyAH. antaraM viraham / narottaramiti pAThe uttamapuruSam / 15 asUyA sahitaM yathA bhavati tathA / 16 AgAt / 17 priyatamasya mArgam / matimityarthaH / 18 Agaccham / 16 varAkyaham / 20 amukhyadevastriyaH / 21 bhavatu vaa| 22 gmnm| 23 svrge| 24 api tu harAva / 25 priyatamasyAnugAminyabhUt / kAntAsmaraNena smaravazo'bhadityarthaH / 26 sadyaH prANAn vyasarjayat la0 / Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattamaM parva 417 zAstrasaMbhinnasarvADAgam antako netumAgataH / kAntA cintAparaM kantustaddhastAvahRtAparam // 303 // kaNThe 'cAliGagitaH premazokAbhyAM priyayA prH| dhyAtvA tAM tyaktadehogAt nirvANaM savaNastayA // 304 // zvaH svarge ki kimatraiva saGagamo nau na sNshyH| tatratvaM bahakAnto'dya rame'nyetyAha' savratam // pratra vA'mutra vAso'stu kiM tayA cintayAvayoH / viyogaH kvApi nAstIti kAntA kAntamatarpayat // 306 // 'sabato vIralakSmI ca kIrti cahi0 ciraayssaa| hantu mAmeva kAmo'yamiti kAntA'vadadruSA // 307 // jayasya vijayaH prANastavaivaitad vinizcitam / savatAvadya yAsyAvo divamityabravIt parA // 30 // zarAH pauSpAstava tvaM ca 'saMyukteSvatizItalaH13 / tatra" vijJAtasAro'si puruSebhyo bhayaM tava // 30 // prAyasAH5 sAyakAH kAma tvamapyasmAkamantakaH / iti kAmaM samuddizya khaNDitAH svagataM jaguH // 310 // sA rAtririti sa~llApaiH1 20premaprANaranIyata / tAvat sandhyAgatA rAgAd rAkSasIvekSituM raNam // 311 // apanI strIko apane hRdayameM sthita mAnakara tathA hAya, yaha becArI isa bANase vyartha hI marI jA rahI hai aisA samajhakara zIghra hI apane prANa chor3a diye the // 302 // jisakA saba zarIra zastroM se chinna-bhinna ho gayA hai aise kisI anya yoddhAko yamarAja leneke liye A gayA thA parantu strIkI cintAmeM lage hue use kAmadevane yamarAjake hAthase chur3A liyA thA // 303 / / prema aura zokake kAraNa apanI strIke dvArA galese AliMgana kiyA huA koI ghAvasahita yoddhA usI priyA kA dhyAna kara tathA zarIra chor3akara usIke sAtha mara gayA // 304 // kisI yoddhAne vrata dhAraNa kara liye the isaliye usakI strI usase kaha rahI thI ki kala svargameM na jAne kyA kyA hogA ? isameM kucha bhI saMzaya nahIM hai ki hama donoMkA samAgama yahA~ ho sakatA hai, cUMki tumheM svarga meM bahuta sI striyA~ mila jAya~gI isaliye maiM Aja yahAM hI krIr3A karUMgI // 305 // hama donoMkA nivAsa cAhe yahAM ho, cAhe paralokameM ho, usakI cintA hI nahIM karanI caahiye| kyoMki hama logoM kA viyoga to kahIM bhI nahIM ho sakatA hai isa prakAra kahatI huI koI strI apane patiko saMtuSTa kara rahI thI / / 306 / / koI strI krodhapUrvaka apane patise kaha rahI thI ki tuma to vrata dhAraNa kara vIra lakSmI aura kItiko prApta hoo-unake pAsa jAo, dIrgha Ayu honeke kAraNa yaha kAmadeva mujhe hI mAre // 307 / / koI strI apane patise kaha rahI thI ki yaha nizcita hai ki jayakumArakI jIta tere hI prANoMse hogI aura vratoMke dhAraNa karanevAle hama donoM hI Aja svarga jAveMge // 308 / / khaNDitA striyAM kAmadevako uddezya kara apane mana meM kaha rahI thIM ki are kAma, saMyogI puruSoMpara par3ate samaya tere bANa phUloMke ho jAte haiM aura tU bhI bahuta ThaMDA ho jAtA hai, una puruSoM ke pAsa tere balakI saba parakha ho jAtI hai, vAstavameM tU puruSoMse DaratA hai parantu hama striyoMpara par3ate samaya tere bANa loheke hI rahate haiM aura tU bhI yamarAja bana jAtA hai| bhAvArtha-tU puruSoMko utanA dukhI nahIM karatA jitanA ki hama striyoMko karatA hai // 309310 // premarUpI prANoMko dhAraNa karanevAle strI-puruSoMne isa prakArakI bAtacItake dvArA jyoMhI vaha rAtri pUrNa kI tyoMhI rAgase saMgrAma dekhane ke liye AI huI rAkSasIke samAna saMndhyA (savere kI lAlI) A gaI // 311 // 1 kaNThenAliGagitaH i0, a0, sa0, pa0 / 2 maraNam / 3 anantarAgAmidine / 4 syAditi na jAne iti sambandhaH / 5 aavyoH| 6 svrge| 7 kriiddaami| 8 svrge| 1 sniymH| 10 gaccha / 11 saniyamAvAvAm / 12 saGagateSu strIpuruSeSu / 13 atizayena sukhhetuH| 14 saMyuktastrIpuruSeSu / 15 ayassambandhinaH / 16 puruSaviyuktAH / 17 svAbhiprAyam / 18 bhaNanti sma / 16 mitho bhASaNaH / 20 prema iva prANA yeSAM taiH / Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 mahApurANam prAbhAtAnaka koTonAM niHsvanaH senayoH samam / zrAkrAmatisma divacakram krameNoccaraMstadA // 312 // pratIcyA'pi yutazcandro mayaivodeti bhAskaraH / iti snehAdiva prAcI prAgabhAvudayAdraveH // 313 // sarasAM kamalAkSibhyaH prabuddhAnAM tadA mudA / niryayau svArthamAdAya nidreva bhramarAvalI // 314 // gatAyAM svena saGkocaM padminyAM svodaye raviH / lakSmIM nijakareNoccaividadhe sA hi mitratA // 315 // raktaH karaiH samAzliSya sandhyAM sadyo vyarajyata" / vadanniva ravirbhogAn paryanta' virasAn sphuTam // 316 // "paryaSvaJjIt purevaitAM svAM sandhyAmiti verSyayA / ravi 'raktamapi sthityaM prAcyakSamata "na kSaNam // zayitvA vIrazayyAyAM nizAM nItvA niyAminaH / snAtvA santapitAzeSa dInAnAthavanIpakAH // 318 // zraJcitvA vidhinA stutvA jinendrAMstrijagannatAn / pratiSThanAyakAH sarve paricchidya raNonmukhAH // 31 // ariJjayAkhyamAruhya rathaM zvetAzvayojitam / gRhItvA vajrakANDaM ca dattaM yaccakriNA dvayam 5 // 320 // bandimAgadhavRndena vandyamAnAGakamAlikaH / gajadhvajaM" samutthApya jayalakSmIsamutsukaH // 321 // jayo jyAsphAlanaM kurvana kRtAnta vikRtAkRtiH / dvipAnAM "bhISaNastasthau dizAmayyAharan madam // 322 // "upodaya yazaskItiH arkakAtiracyutacchaviH / " kArAgAramivAdhyAsya syandanaM mandavAjinam // 323 // usI samaya donoM senAoM meM sAtha sAtha uThanevAle prAtaHkAlIna karor3oM bAjoMke zabdoM ne eka sAtha saba dizAeM bhara dIM / / 312|| yadyapi candramA pazcima dizAke sAtha hai tathApi sUrya to mere hI sAtha udaya hogA isI premase mAno pUrva dizA sUryodaya se pahale hI suzobhita hone lagI thI // 313 / / usa samaya bhramaroMkI paMkti tAlAboM ke phUle hue ( pakSa meM jAge hue ) kamalarUpI netroMse apanA iSTa padArtha lekara nidrAke samAna bar3I prasannatAke sAtha nikala rahI thI / / 314 || kamalitI mere asta hote hI saMkucita ho gaI thI, isaliye sUryane apanA udaya hote hI apane hI hI kiraNarUpI hAthoM se usapara bahuta acchI zobhA kI thI so ThIka hI hai kyoMki mitratA yahI kahalAtI hai // 315 // rakta arthAt lAla ( pakSa meM prema karanevAlA) sUrya kara arthAt kiraNoM ( pakSa meM hAthoM) se saMdhyAkA AliMgana kara zIghra hI virakta arthAt lAlimArahita (pakSameM rAgahIna) ho gayA thA so mAno vaha yahI kaha rahA thA ki ye bhoga anta samayameM nIrasa hote haiM / / 316 // isa sUrya ne pahale ke samAna hI apanI saMdhyArUpI strIkA AliMgana kiyA hai isa ISyasei hI mAno pUrva dizAne sUryako premapUrNa athavA lAla varNa honepara bhI apane pAsa kSaNabhara bhI nahIM Thaharane diyA thA / / 317 / / vrata niyama pAlana karanevAle senApatiyoMne vIrazayyApara zayana kara rAtri vyatIta kI / sabere snAnakara saba dIna, anAtha tathA yAcakoM ko saMtuSTa kiyA, trijagadvandya jinendra devakI vidhipUrvaka pUjAkara stuti kI aura phira ve apanI apanI senAkA vibhAgakara yuddhake liye utsuka ho khar3e ho gaye / / 318 - 319 / bandIjana aura mAgadha logoMkA samUha jisake nAma ke akSaroM kI stuti karate haiM, jo vijayalakSmI ke liye utsuka ho rahA hai, jisakA AkAra yamarAja ke samAna vikRta hai, jo diggajoM ke bhI madako haraNa karanevAlA hai aura bhayaMkara hai aisA jayakumAra sapheda ghor3oMse jute hue ariMjaya nAmake rathapara savAra hokara aura vajrakANDa nAmakA vaha dhanuSa jo ki pahale cakravartIne diyA thA, lekara hAthIkI dhvajAko ur3AtA tathA dhanuSakI DorIkA AsphAlana karatA huA khar3A ho gayA / / 320 - 322 / / jisakI apakIrtikA udaya 1 yugapat / 2 sarovarANAm / 3 vRddhau vRddhiH kSaye kSayazca / 4 aruNaH anuraktazca / 5 virakto'bhUt / 6 avasAne nissArANi iti vadanti veti sambandhaH / 7 AliliGaga / 8 anuraktam / nivasanAya / 10 pUrvAdik / 11 na sahate sma / 12 zayanaM kRtvA / 13 niyamavantaH / 14 tiSThanti 15 rathavajjrakANDacApadvayam / purA la0 / 16 stUyamAna / 17 gajAGakitadhvajam / 18 bhayaGkaraH / 16 udayaprAptApakIrtiH / 20 bandhanAlayam / sma / Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattamaM parva praSTacandrAn sakhI karvana naSTacandropamAna yudhaH / svotpAtaketu'saDakAzacakraketUpalakSitaH // 324 // 'pratyAyAtamahAvAtavihatasvajavaiH shraiH| vidhyanma dhyaMndinAkaM vA sumanaHkSatahetubhiH // 325 // jaya zatrudurAlokaM jvalattejomayaM smayAt / kalabho vA'gamad vAri preritaH khalakarmaNA // 326 // jayo'pi zarasantAnaghanI kRtyaghanAghanaH / sahArkakItimarkeNa kurvan vinihataprabham // 327 // 'pratIyAyAntare chindana 'ripuprahitasAyakAn / zarAzcAsya puro dhAvan ra adhnasyevodaye'zavaH // 32 // acchatsIcchatramastrANi vaijayantI2 ca durjayaH / jayo'rkakIrterauddhatyaM vihatya vininISayA3 // 326 // aSTacandrAstadAbhyetya" vidyAbalavijRmbhaNAt / nyaSedhayan jayasyeSUna ambhodA vA raveH karAn // 330 // bhujabalyAdayo'bhyeyuryoddha hemAGagadaM krudhA / sAnuja siMhasaGaghAtaM siMhasaGagha ivAparaH // 33 // sAnajo'nantaseno'pi prApa medhasvarAnujAn / "prAGagareyo yathA yUthaH kaliGagaja"mataGagajAn // 332 // anye'pyanyAMzca bhUpAlA bhUpAlAnkopinastadA / pAnipetuH kulAdrInvA saJcarantaH20 kulAcalAH // 333 // nAstyeSAmodazI zaktividyeyamiti vidyayA / jayo yuddhAya sannaddhastadA mitrabhujaGagamaH // 334 // ho rahA hai, kAnti naSTa ho gaI hai, yuddhake naSTa candroMke samAna aSTacandra vidyAdharoMko jisane apanA mitra banAyA hai jo apanA aniSTa sUcita karanevAle dhUmaketuke samAna cakrake cihnavAlI dhvajAse sahita hai, aura ulTI calanevAlI teja vAyuse jinakA vega naSTa ho gayA hai aise devatAoM kA ghAta karanevAle bANoMse jo dopaharake sUryapara prahAra karatA huA sA jAna par3atA hai, aisA arkakIti dhIre calanevAle ghor3oMse jute hue jelakhAneke samAna apane rathapara baiThakara, zatru jise dekha bhI nahIM sakate aura jo jalate hue tejake samAna hai aise jayakumArapara bar3e abhimAnase isa prakAra AyA jisa prakAra ki hAthI pakar3anevAloMke krUra vyApArase prerita hotA huA hAthIkA baccA apane baMdhanake sthAnapara AtA hai / / 323-326 // bANoMke samahase meghoMko saghana karane vAlA jayakumAra bhI sUryake sAtha sAtha arkakIrtiko prabhArahita karatA tathA zatruke dvArA chor3e hue bANoMko chedana karatA huA sAmane AyA aura jisa prakAra udayakAlameM sUryakI kiraNeM usake sAmane jAtI haiM usI prakAra usake dvArA chor3e hue bANa ThIka usake sAmane jAne lge||327328|| bar3I kaTinAIse jIte jAne yogya jayakumArane arkakItiko haTAnekI icchAse usakA uddhatapanA naSTa kara, usakA chatra zastra tathA dhvajA saba cheda DAlI // 329 / / jisa prakAra megha sUryakI kiraNoMko roka lete haiM usI prakAra usa samaya aSTacandroMne Akara apanI vidyA aura balake vistArase jayakumArake bANa roka liye the // 330 // jisa prakAra eka siMhoMkA samUha dUsare siMhoMke samUhapara A par3atA hai usI prakAra bhujabalI Adi bhI bar3e krodhase choTe bhAiyoM ke sAtha khar3e hue hemAMgadase lar3aneke liye usake sanmukha Aye // 331 // jisa prakAra aMga dezameM utpanna hae hAthiyoMkA samaha kaliMga dezameM utpanna hae hAthiyoMpara par3atA hai usI prakAra anaMtasena bhI apane choTe bhAiyosahita jayakumArake choTe bhAiyoM ke sAmane jA pahu~cA // 332 // usa samaya aura bhI rAjA loga krodhita hote hae anya rAjAoMpara isa prakAra jA TaTe mAno kulAcala kulAcaloMpara TUTa par3a rahe hoM // 333 // ina mere pakSavAloMkI na to aisI zakti hai 1 yuddhsy| 2 nijavinAzahetukajayasamAna / 3 pratikUlamAyAta / 4 madhyAhnamiva / madhyAhnaravimaNDalAbhimukhaM muktA zarA yathA svazarIre patanti tadvadityarthaH / 5 garvAt / 6 gajapatanahetugatam / 7 nivikRt| 8 abhimukhaM jagAma / 6 zatruvisarjita / 10 raveH / 11 cicched| 12 dhvajAm / 13 niraakrnnecchyaa| netumicchayA vaa| 14 sammukhamAgatya / 15 abhimukhamAjagmuH / 16 nijAnujasahitaH / 17 aGgaradeze bhavaH / AGgakeyo l0| 18 kaliGgadeze bhavaH / 16 prApnuvanti sma / abhipetuH la0, i0, sa0, pa0 / 20 saJcalantaH kulAdrayaH la0 / 21 pUrva munerdharmazravaNajjAtanAgarAjaH / Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 mahApurANam viditvA viSTa rAkampAuja samprApya sAdaraH / nAgapAzaM zaraM cArddhacandraM datvA yayAvasau // 33 // taM sahasrasahasrAMzaspharadaMzaprabhAsvaram / kaurava: zaramAdAya vajakANDe' prayojayan // 336 // hata eva suto bharturbhuvo'ne neti samma m / naravidyAdharAdhIzA mahAntamudapAdayan // 337 // rathAnava tathA duSTAnaSTacandrAna sasArathIn / sa zaro bhasmayAmAsa zastrANi ca yathA'zaniH // 33 // chinnadantakaro dantIvAntako vA hatAyudhaH / bhagnamAnaH kumAro'sthAd dhikkaSTaM ceSTitaM vidheH // 336 // iti dattagrahaM vIraM gajaM vA pAdapAzakaH / apAyudherapAyavidhijJastama"jIgrahat // 340 // tacchauyaM yatparAbhUteHprAk praaptpribhuutibhiH| yatpazcAtsAhasaM dhASTarcAt sa dvitIyaH parAbhavaH // 341 // so'nvayaH sa pitA tAdaka padaM sA sainysNhtiH| tasyApyAsIdavastheyamunmArgaH kaM na pIDayet // 342 // vIrapaTTena baddho'yaM cakriNAnena ttsutH| vraNapaTTapadaM nItaH pazya kAryaviparyayam // 343 // "patatpataGgasaGakAzamarkakotimanAyudham / svarathe sthApayitvoccaiH pAruhyAnekapaM svayam // 344 // vipakSakhagabhUpAlAn nAgapAzena pAzivat / niSpandaM nijitArAtiya'masIta siMhavikramAn // 345 // aura na yaha vidyA hI hai aisA samajhakara jayakumAra svayaM yuddhake liye taiyAra huA, usI samaya usakA mitra sarpakA jIva jo ki deva huA thA Asana kampita honese saba samAcAra jAnakara bar3e ke sAtha jayakumArake pAsa AyA aura nAgapAza tathA arddhacandra nAmakA bANa dekara calA gayA // 334-335 // jo hajAra sUryakI camakatI huI kiraNoMke samAna dedIpyamAna ho rahA thA aisA vaha bANa lekara jayakumArane apane vajrakANDa nAmake dhanuSapara car3hAyA // 336 // isa bANase cakravartIkA putra avazya hI mArA jAyagA yaha jAnakara bhUmigocarI aura vidyAdharoMke adhipati rAjAoMne bar3A bhArI kSobha utpanna kiyA // 337 // usa bANane nau ratha, sArathi sahita ATho aSTacandra aura saba bANa vajrakI taraha bhasma kara diye // 338 // jisakA mAna bhaMga ho gayA hai aisA arkakIrti, jisake dAMta aura sar3a kaTa gaI hai aise hAthIke samAna athavA jisakA zastra naSTa ho gayA hai aise yamarAjakI taraha ceSTA rahita khar3A thA isaliye kahanA par3atA hai ki devakI isa duHkha denevAlI ceSTAko dhikkAra ho // 339 / / jisa prakAra zastrarahita kintu upAyako jAnanevAle puruSa pairoMkI phAMsase dAMtoMko dabocakara vIra hAthIko pakar3a lete haiM usI prakAra jayakumArane arkakIrtiko pakar3a liyA // 340 // tiraskAra honeke pahale pahale jo lar3anA hai vaha zUravIratA hai aura tiraskAra prAptakara dhRSTatAvaza jo pIchese lar3anA hai vaha dUsarA tiraskAra hai // 341 / / yadyapi usa arkakIrtikA lokottara vaMza thA, cakravartI pitA the, yuvarAja pada thA aura bhArI senAkA samUha usake pAsa thA to bhI usakI yaha dazA huI isase kahanA par3atA hai ki durAcAra kise pIr3ita nahIM karatA hai ? // 342 // cakravartIne jayakumArako vIrapaTTa bAMdhA thA parantu isane unake putrako ghAvoMkI paTTiyoMkA sthAna banA diyA, jarA kAryakI isa ulaTa-pulaTako to dekho // 343 // saba zatruoMko jItanevAle jayakumArane agnipara par3ate hue pataMgake samAna tathA hathiyArarahita arkakIrtiko apane rathameM DAlakara aura svayaM eka UMce hAthIpara ArUr3ha hokara siMhake samAna parAkramI zatrubhUta vidyAdhara rAjAoMko 1 arddhacandrazaram / 2 sahasraravi / 3 jayakumAraH / 4 vajrakANDakodaNDe / 5 pravartayan / 6 cakriNaH / 7 jayena / 8 sambhrAntim / 6 utpAditavAn / 10 arddhcndrbaannH| 11 kRtagrahaNam / dantagrahaM la0 / 12 gajabandhanakuzalaH / 13 apagatazastraiH / 14 arkakIrtim / 15 grAhyati sm| 16 dhRSTatyAt / 17 patatsUryasadRzam / 18 pAzapANivat bhavantItyarthaH / 'pracetAH varuNaH pAzI yAdasA~ patirappatiH' ityabhidhAnAt / 16 niyamitavAn / . , .. Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattama parva 421 iti saulocane ya ddhe samiddhe zamite tadA / papAta paJcabhUjebhyo vRSTiH sumanasA divaH // 346 // jayazrIvurjayasvAmitanUjavijayAjitA / notsekAyati' nAsyainaM trayaiva "pratyutAzrayat // 347 // 'jayenAsthAna saGagrAmajayAyAteti ljjyaa| dUrIkRteva tatkItidigantamagamattavA // 348 // akampanamahIzasya yUthezaM' vA vanadvipaH / bhUpaH saMyamitaH sArdham arkakIrti samarpya saH // 346 // vijayArddhamahAgandhasindhuraskandhasandhRtaH / nirbhatsitodayakSmAbhanma sthavana maNDalaH // 350 // raNabhUmi samAlokya smntaadbhuvismyH| mRtAnAM "pretasaMskAraM "jIvatAM jIvikAkriyAm // 351 // kArayitvA purIM sarvasammadAviSkRtodayAm / prAvizat prakaTaizvaryaH saha meghprbhaadibhiH||352|| akampano'pyanuprApya vRtairantaH smaakulH| rAjakaNThIravairvAmA rAjaputrazataiH20 puram // 353 // sarakSAn dhRtabhUpAlAn kumAraM ca niyogibhiH| prAzvAsyAzvAsakuzalaryathA sthAnamavApayat // 354 // vicintya vizvavighnAnAM vinAzohatprasAdataH / iti vanditumAjagmuH sarve nitya manoharam // 35 // dUrAdevAvaruhyAtmavAhebhyaH22 shaantcetsH| parItyArthAbhirAgatya "tuSTuvaH stutibhirbhAjanAn // 356 // varuNake samAna nAgapAzase isa prakAra bAMdhA jisase ve hila-Dula na sakeM // 344-345 // isa prakAra jaba sulocanA sambandhI pracaNDa yuddha zAnta ho gayA taba svargake pAMca prakArake kalpavRkSoM se phUloMkI varSA huI // 346 / / apane durjeya svAmI (bharata) ke putra arkakItike jItanese utpanna huI vijayalakSmI jayakumArake ahaMkArake liye nahIM huI thI balki isake viparIta lajjAne hI use A gherA thA // 347 // 'yaha ayogya samayameM kiye hue saMgrAmake jItanese AI hai' isa lajjA ke kAraNa jayakumArake dvArA dUra kI huIke samAna usakI vaha kIti usI samaya dizAoMke anta taka calI gaI thI // 348 / jisa prakAra samartha puruSa jaMgalI hAthiyoMke samAna jhuNDake mAlika bar3e hAdhIko pakar3akara rAjAke liye sauMpate haiM usI prakAra jayakumArane baMdhe hue aneka rAjAoM ke sAtha arkakItiko mahArAja akaMpanake liye sauMpa diyA, tadanantara udayAcalake zikharapara sthita sUryamaNDalako tiraskRta karatA huA vijayAI nAmake bar3e bhArI madonmatta hAthI ke skaMdhapara savAra hokara yuddhakA maidAna dekhane ke liye nikalA, cAro orase yuddhakA maidAna dekhakara use bahuta Azcarya huA, usane mare hue logoMkA dAha saMskAra karAyA aura jIvita puruSoMke acche honekA upAya karAyA, isa prakAra jisakA aizvarya prakaTa ho rahA hai aise jayakumArane meghaprabha Adike sAtha sAtha sabako Ananda milanese jisakI zobhA khUba prakaTa kI gaI hai aisI kAzInagarI meM praveza kiyA // 349-352 // mahArAja akaMpanane bhI saikar3oM rAjaputroM tathA siMhake samAna tejasvI rAjAoM ke sAtha sAtha nagarameM pahuMcakara rakSA karanevAle jinake sAtha haiM aise baMdhe hue aneka rAjAoM tathA arkakItiko samajhAne meM kuzala niyukta kiye hue puruSoM dvArA samajhA-bujhAkara unheM unake yogya sthAnapara pahuMcAyA // 353-354 // arahantadevake prasAdase hI saba vighnoMkA nAza hotA hai aisA vicArakara saba loga vandanA karane ke liye nityamanohara nAmaka vaityAlayameM Aye // 355 // una sabhIne dUrase hI apanI apanI savAriyoMse utarakara zAntacitta ho mandira meM praveza kiyA aura pradakSiNAe~ dekara arthase bharI huI stutiyoMse jinendradevakI stuti kI // 356 // 1 sulocanAsambandhini / 2 upazAnte / 3 'mandAraH pArijAtakaH santAnaH kalpavRkSazca puMsi vA haricandanam' iti paJcasurabhUjebhyaH / 4 svargAt / 5 garvAya / 6 tasyainam l0| enam jayakumAram / 7 punaH kimiti cet / 8 jayakumAreNa / 6 anucitasthAnakRtayuddhavijayAt smupaagtaa| 10 gajayathAdhipam / 11 barddhaH / 12 badara / 13 ravi / 14 zava / 15 jIvantIti jIvantasteSAm / 16 jIvanopAyamityarthaH / 17 abhilakSitaiH / 18 iva / 16 saha / 20 shsrH| 21 nityamanoharAkhyaM caityAlayam / 22 nijavAhanebhyaH / 27 stuti cakruH / Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 mahApurANam jayo'pi jgdiishaanmityaapt'vijyodyH| prastAvIdastakarmANaM bhaktinirbharacetasA // 357 / / zamitAkhilavighnasaMstavastvayi tuccho'pyupayAtyatucchatAm / zucizuktipuTambusandhRtaM nana muktAphalatAM prapadyate // 358 // ghaTayanti na vighnakoTayo nikaTe tvatkramayonivAsinAm / paTavo'pi phalaM davAgnibhi bhayamastya mbudhimadhyatinAm // 356 // hRdaye tvayi sannidhApite' ripavaH kepi bhayaM vidhitsavaH / amRtAziSu satsu santataM viSamodApitaviplavaH kutH||360|| upayAnti samastasampado vipado vicyutimApnuvantyalam / vRSabhaM vRSamArgadezinaM jhaSaketudviSamApnuSAM satAm // 361 // itthaM bhavantamatibhaktipathaM ninISoH10 prAgeva bandhakalayaH pralayaM vrajanti / pazcAdanazvaramayAcitamapyavazyaM sampatsyate'sya vilasadguNabhadrabhadram 12 // 362 // jise vijayakA aizvarya prApta huA hai aisA jayakumAra bhI bhaktise bhare hue hRdayase samasta karmoM ko naSTa karanevAle jagatpati-jinendradevakI isa prakAra stuti karane lagA // 357 // he samasta vighnoMko naSTa karanevAle jinendradeva , Apake viSayameM kiyA huA stavana thor3A hokara bhI bar3e mahattvako prApta ho jAtA hai so ThIka hI hai kyoMki pavitra sIpake saMpuTameM par3I huI pAnI kI eka bada bhI motIpanako prApta ho jAtI hai-motIkA rUpa dhAraNa kara letI hai // 358 / / he deva, phala dene meM catura karor3oM vighna bhI Apake caraNoMke samIpa nivAsa karanevAle puruSoM ko kucha phala nahIM de sakate so ThIka hI hai kyoMki kyA samudrake bIcameM rahanevAle logoMko dAvAnalase kabhI bhaya hotA hai ? // 359 // he prabho, Apako hRdayameM dhAraNa karanepara phira aise kauna zatru raha jAte haiM jo bhaya denekI icchA kara sakeM, nirantara amRtabhakSaNa karanevAle puruSoMmeM kisI viSase utpanna huA upadrava kaise ho sakatA hai ? // 360 // dharmake mArgakA upadeza denevAle aura kAmadevake zatra zrIvaSabhadevakI zaraNa lenevAle sajjana puruSoMko saba sampadAe~ apane Apa mila jAtI haiM aura unakI saba ApattiyAM acchI taraha naSTa ho jAtI haiM // 361 // he zobhAyamAna guNoMse kalyANa karanevAle jinendra, isa prakAra jo Apako atizaya bhaktike mArgameM le jAnA cAhatA hai usake karmabandhake saba doSa pahale hIse pralayako prApta ho jAte haiM aura phira pIchese kabhI naSTa nahIM honevAlA mokSarUpI kalyANa binA mAMge hI avazya prApta ho 1 prApta / 2 stauti sma / 3 asti kim / 4 snnidhaaniikRte| 5 paribhavam / 6 vidhAtumicchavaH / 7 amRtamaznantIti amRtaashinstessu| 8 dharmamArgopadezakam / 6 prApnuvatAm / 10 netumicchoH / 11 bndhdossaaH| 12 sampannaM bhaviSyati / 13 kalyANam / Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 catuzcatvAriMzattama parva pariNataparitApAtsvevaSArI vilakSo 'vigalitavibhubhAvo vihvliibhuutcetaaH| 'adhita vidhividhAnaM cintayazcakrisUnu virahavidhuratti' viirlkssmiiviyog||363|| yeSAmayaM jitasuraH samare sahAya stAnapyahaM kRtaratiH samupAsayAmi / 'dhuryo'yameva yadi kAtra 'vilambaneti matveva maDakSa samiyAya jayaM0 jayazrIH // 364 // sara bahutaramarA janprocchritAnzatrupAMsUna 5 drutamiti zamayitvA vRSTibhiH sAyakAnAm / upagataharibhUmiH" prApya bhUripratApaM / dinakara iva kanyA samprayogAbhilASI // 36 // saubhAgyana yadA svavakSasi dhutA mAlA tadaivAparaM vIro0vIdhamavAryavIryavibhavo vibhrazya vishvdvissH| vIrazrIvihitaM22 dadhau sa zirasA'mlAnaM yazaH zekharaM lakSmIvAn vidadhAti sAhasasakhaH23 kiMvA na puNyodaye // 366 // jAtA hai // 362 / / prApta hue saMtApase jise pasInA A rahA hai, jo lajjita ho rahA hai, 'maiM sabakA svamI hU~' aisA abhiprAya jisakA naSTa ho gayA hai, jisakA citta vihvala ho rahA hai, aura jo bhAgyakI gatikA vicAra kara rahA hai aise arkakIrtine vIralakSmIkA viyoga honepara usake virahase vidhura vRtti dhAraNa kI thI // 363 // devoMko jItanevAlA yaha jayakumAra yuddhameM jinakI sahAyatA karatA hai meM unakI bhI bar3e premase upAsanA karatI hU~, phira yadi yaha hI sabameM mukhya ho to isameM vilamba kyoM karanA cAhiye aisA mAnakara hI mAno vijayalakSmI jayakumAra ke pAsa bahuta zIghra A gaI thI // 364 / / isa prakAra bANoMkI varSAse Upara uThI huI zatrurUpI dhUliko zIghra hI naSTa kara parAkramake dvArA siMhakA sthAna prApta karanevAlA aura aba kanyAke saMyogakA abhilASI jayakumAra usa saryakI taraha bahata hI adhika sazobhita ho rahA thA joki siMha rAzipara rahakara kanyA rAzipara AnA cAhatA hai // 365 // jisakI parAkramarUpI sampatti kA kabhI koI nivAraNa nahIM kara sakatA aise zUravIra jayakumArane jisa samaya saubhAgyake vaza se apane vakSaHsthalapara mAlA dhAraNa kI thI usI samaya saba zatruoMko naSTa kara vIralakSmIkA banA huA tathA kabhI nahIM murajhAnevAlA yazarUpI dUsarA seharA bhI usane apane mastakapara dhAraNa kiyA thA, so ThIka hI hai kyoMki jo lakSmImAn hai, sAhasakA mitra hai aura jisake puNyakA 1 vismayAnvitaH / 2 vibhutvarahitaH / 3 dharati sma / 4 karmabhedam / 5 viraviklavasya vartanam / 6 jykumaarH| 7 dhurandharaH / 8 kAlakSepaH / 6 zIghram / 10 jayakumAram / 11 jayaH / 12 atyadhikam / 13 virAjati sma / 14 unnatAn / 15 reNUn / 16 zIghram / 17 prAptazakrapadaH / prAptasiMharAzisthAnazca / 18 santApam, prabhAvam / 16 sulocnaasnggaabhilaassii| kanyArAzigatasamprayogAbhilASI c| 20 shubhrm| 21 paatyitvaa| 22 kRtam / 23 sAhasa eva skhaa| 24 puSpodaye la0, a0, pa0, sa0, i0 / Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 mahApurANam 'jayo'yAtso'yazca prabhavati guNebhyo guNagaNaH sadAcArAtso'pi taba vihitavRttiH zrutamapi / praNItaM sarvaviditasakalAste khalu jinA statastAn vidvAn saMzrayatu jayamicchan jaya iva // 367 // ityASa triSaSTilakSaNazrImahApurANasaGagrahe bhagavadaguNabhadrAcAryapraNIte jayavijayavarNanaM nAma catuzcatvAriMzattama parva / udaya hai vaha kyA nahIM kara sakatA hai ? // 366 // isa saMsArameM vijaya puNyase hotI hai, vaha puNya guNoMse hotA hai, guNoMkA samaha sadAcArase hotA hai, usa sadAcArakA nirUpaNa zAstroMmeM hai, zAstra sarvajJa devake kahe hue haiM aura sarvajJa saba padArthoko jAnanevAle jinendradeva haiM isaliye vijayakI icchA karanevAle vidvAn puruSa jayakumArake samAna unhIM jinendradevoMkA Azraya kareMunhIM kI sevA kareM // 367 // isa prakAra guNabhadrAcAryaviracita triSaSTilakSaNa mahApUrANasaMgrahake hindI bhASAnuvAdameM jayakumArakI vijayakA varNana karanevAlA cavAlIsavAM parva samApta haa| 1 vijyH| 2 puNyAt / 3 puNyaJca / Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcacatvAriMzattama parva atha meghasvaro gatvA 'prathamAnaparAkramaH / mathitArAtidurgavaH pRthaM svAvAsamAsthitaH // 1 // svayaM ca saJcitAghAni hantuM stutvA jineshinH| akampanamahArAjaH samAlokya sulocanAm ||2||kRtaahaarprityaagniyogaamaayudhstdaa| suprabhAkRtaparyuSTi kAryotsargeNa susthitAm // 3 // sarvazAntikarI dhyAti dhyAyantI sthiracetasA / dhamikAcaniSpanvAM jinendrAbhimukhIM mudA // 4 // samabhyarcya samAzvAsya prazasya bahuzo guNAn / bhavanmAhAtmyataH putri zAntaM sarvamamagalam // 5 // pratidhvastAni pApAni "niyAmamupasaMhara / ityu tkSiptakarAmuktvA puraskRtya sutAM sutH||6|| hRSTaH suprabhayA cAmA rAjagaha pravizya sH| 'yAhi putri nijAgAraM visajye ti sulocanAm // 7 // anyathA cintitaM kArya bena kRtamanyathA / iti kartavyatAmahaH 10suzrutAdibhiriddhadhIH // 8 // protpattikyAvidhIbhede'locya scivottmaiH| vidyAdharadharAdhIzAn vipAzIkRtya kRtyavit / / 6 / / vizvAnAzvAsya tadyogyaH sAmasArakhvIritaH / samyagvihitasatkAraH snptvstraasnaadibhiH||10|| "kamAra vaMzopuSmAbhivihitau'vadhitau ca nH| taviSamayo'pyati "yato'bhUnna tataH kSayam // 11 // . athAnantara-prasiddha parAkramakA dhAraka aura zatruoMke mithyA abhimAnako naSTa karanevAlA jayakumAra apane vizAla nivAsasthAnameM jAkara Thahara gayA // 1 // idhara mahArAja akapana ne svayaM saMcita kiye hue pApa naSTa karaneke liye zrI jinendradevakI stuti kI aura phira jisane yuddha samApta honetaka AhArake tyAga karane kA niyama le rakkhA hai, mAtA suprabhA jisake samIpa baiThI huI hai, jo kAyotsargase khar3I huI hai, sthiracittase saba prakArakI zAnti karanevAlA dharmadhyAna kara rahI hai, ekAgra manase nizcala hai aura Anandase jinendradevake sanmukha khar3I hai aisI . sulocanAko dekhakara usakA satkAra kiyA, AzvAsana dekara usake guNoMkI aneka bAra prazaMsA kI tathA isa prakAra zabda kahe-he 'putri, tumhAre mAhAtmyase saba amaMgala zAnta ho gaye haiM, saba prakArake pApa naSTa ho gaye haiM, aba tU apane niyamoMkA saMkoca kara / ' aisA kahakara unhoMne hAtha jor3akara khar3I huI sulocanAko Age kiyA aura rAjaputroM tathA rAnI suprabhAke sAtha sAtha rAja za kiyaa| phira he patri! ta apane mahalameM jA' aisA kahakara salocanAko bidA kiyA // 2-7 // punaH yaha kArya anya prakAra socA gayA thA aura daivane anya prakAra kara diyA aba kyA karanA cAhiye isa viSayameM mUDhatAko prApta hue atizaya buddhimAn mahArAja akaMpanane autpattikI Adi jJAnake bhedoMke samAna suzruta Adi uttama maMtriyoMke sAtha vicArakara vidyAdhara rAjAoMko chor3a diyaa| phira kAryako jAnanevAle unhIM akaMpanane bar3I zAntise unake yogya kahe hue vacanoMse una sabako AzvAsana dekara snAna, vastra, Asana Adise sabakA acchI taraha satkAra kiyA // 8-10 // tathA arkakIrtise kahA ki 'he kumAra ! hamAre nAthavaMza aura soma 1 prakAzamAna / 2 svAvAsagRhe sthitH| 3 yuddhAvasAnaparyantam / 4 nijajananIvihitarakSAjinapUjAdiparicaryAm / 5 dhyaanm| 6 ekAnatvena nizcalAm / 7 niyamam / 8 tyj| gaccha / 10 suzrutaprabhUtimantribhiH / 11 janmavrataniyamauSadhatapobhirutpannajJAnabhedaiH / 12 nAgapAzabandhanaM gotrayitvA / 13 sAmnAM sAraiH / 14 vacanaiH / 15 he arkkiirte| 16 naathvNshsomvNshau| 17 kRtau| 18 jayasya asmAkaM ca / 16 yasmAt puruSAt / 20 saJjAtam / Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 mahApurANam putrabandhupadAtInAm aparAdhazatAnyapi / kSamante hi mahAtmAnastaddhi teSAM vibhUSaNam // 12 // bhaveDevAdapi svAminyaparAdhavidhAyinAm / prAkalpamayazaH pApaM cAnubandhanibandhanam // 13 // aparAdhaH kRto'smaabhireko'ymvivekibhiH| vayaM vo bandhubhatyAsta kumAra kSantumarhasi // 14 // eSA kItiraghaM caitat prasAdAtte prazAmyati / zApAna grahayoH zaktastvaM vizuddhi vidhehi naH // 15 // praNAlokanArodhi hanyate jagatastamaH / asmAkaM sa bhavAnarkastasmAdantastamo haret // 16 // prAtikUlyaM tavAsmAsu stanyasyeva stanandhaye / asmajjanmAntarA vRSTaparipAkavizeSataH // 17 // vizvavizvambharAhlAdI yadi kSipati vaaridH| kadA'jyazanimeka smistattasyaivAzubhodayaH // 18 // hayeneva durArohAjjayenahAsi paatitH| 'sa te preSyaH kimatrAsti vaimanasyasya kAraNam // 16 // sulocaneti kA vArtA sarvasvaM nastavaiva tat / niSiddhazcettvayA pUrva kriyate ki svayaMvaraH // 20 // lakSmIvatI gahANemAm akSamAlAparAbhidhAm / nirmalAM vA yazomAlAM ki te pASANamAlayA // 21 // vaMza donoM hI Apake dvArA banAye gaye haiM aura Apake dvArA hI bar3ha rahe haiM / viSakA vRkSa bhI jisase utpanna hotA hai usase phira nAzako prApta nahIM hotA // 11 // mahAtmA loga putra, bandhu tathA piyAde logoMke saikar3oM aparAdha kSamA kara dete haiM kyoMki unakI zobhA isImeM hai // 12 // auroMkI bAta jAne dIjiye jo devake bhI adhIna hokara svAmIkA aparAdha karate haiM unakA apayaza kalpAnta kAlataka banA rahatA hai aura unakA yaha pApa bhI aneka doSoMkA bar3hAnevAlA hotA hai / / 13 / / hama mUoMne ApakA yaha eka aparAdha kiyA hai| cUMki hama loga Apake bhAiyoM aura bhRtyoM meM se haiM isaliye he kumAra, yaha aparAdha kSamA kara dene yogya hai // 14 // yaha hamArI apakIrti aura pApa Apake prasAdase zAnta ho sakatA hai kyoMki Apa zApa dene tathA upakAra karane-donoMmeM samartha haiM isaliye hama logoMkI zuddhatA avazya kara dIjiye // 15 / / prakAzako rokanevAlA saMsArakA andhakAra sUrya ke dvArA naSTa kiyA jAtA hai parantu hamAre liye to Apa hI sUrya haiM isaliye hamAre antaHkaraNake andhakArako Apa hI naSTa kara sakate haiM // 16 // pUrvajanmake pApa karmoMke vizeSa udayase hama logoMke liye jo ApakA yaha virodha upasthita huA hai vaha mAno putrake liye mAtAke dUdhakA virodha upasthita huA hai| bhAvArtha-jisa prakAra mAtAke dUdhake binA putra nahIM jIvita raha sakatA hai usI prakAra ApakI anukUlatAke binA hama loga jIvita nahIM raha sakate haiM // 17 // samasta pRthivIko Anandita karanevAlA bAdala yadi kadAcit kisI ekapara vajra paTaka detA hai to isameM bAdalakA doSa nahIM hai kintu jisapara par3A hai usIke azubha karmakA udaya hotA hai / / 18 // car3hanA kaThina honese jisa prakAra ghor3A kisIko girA detA hai usI prakAra jayakumArane Apako girA diyA hai parantu vaha to ApakA sevaka hai isameM burA mAnanekA kAraNa hI kyA hai ? // 19 // sulocanA, yaha kitanI sI bAta hai ? hamArA jo sarvasva hai vaha ApakA hI hai| yadi Apa pahale hI roka dete to svayaMvara hI kyoM kiyA jAtA ? // 20 // jisakA dUsarA nAma akSamAlA hai aisI merI dUsarI putrI lakSmImatIko Apa grahaNa kiijiye| yaha lakSmImatI yazakI mAlAke samAna nirmala hai, pASANa (ratnoM) kI mAlAse Apako kyA prayo 1 alabdhalAbhaH labdhaparirakSaNaM rakSitavivarddhanaM cetyanubandhaH te eva nibandhanaM kAraNaM yasya / 2 yuSmAkam / 3 tat kAraNAt / te da0 / 4 stanakSIrasya / 5 shishii| yathA stanakSIrasya prAtikUlyaM zizorjIvanAya na syAt tathA tava prAtikUlyamapi asmAkam / 6 azubhakarma / 7 ekasmin puMsi / 8 jayaH / 6 tava kiGkaraH / 10 svayaMvare kssiptpaassaannmaalyaa| sulocnyaakssiptrtnmaalyaa| Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcacatvAriMzattama parva 427 pAhArasya' yathA te'dha vikAro'yaM vinA tvayA / jIvikAsti kimasmAkaM prasIdatu vibho bhavAn // 22 // yadvayaM bhinnamaryAde tvamyavArye'mbudhAviva / tatte'vaziSTAH puNyana bhavatpreSaNakAriNaH // 23 // tvaM vahnineva kenApi pApinA vizvajIvitaH / uSNIkRto'si pratyasmAn zItIbhava hi vAri vA // 24 // na cedimAn sutAna dArAn pratigrAhaya pAlaya / mama tAvAzrayau yAmi purUNAM pAdapAdapau // 25 // iti prasAdha saMtoSya samAropya gajAdhipam / arkakIrti purodhAya" vRtaM bhuucrkhecraiH||26|| zAntipUjAM vidhAyASTau dinAni vivirdhAddhakAm / mahAbhiSekaparyantAM sarvapApopazAntaye // 27 // jayamAnIya sandhAya sandhAnavidhivittadA / nitarAM prItimutpAdya kRtvaikIbhAbamakSaram // 28 // akSimAlAM mahAbhUtyA datvA sarvArthasampadA / sampUjya gamayitvainam anugamya yathocitam // 26 // tathetarAMzca sammAnya naravidyAdharAdhipAn / sadyo visarjayAmAsa savanagajavAjibhiH // 30 // te svadurnayalajjAstavairAH svaM" svamaguH15 puram / sAdhIvAparAdhasya "pratikI hi yAcirAt // 31 // jana hai ? // 21 // Aja yaha ApakA vikAra AhArake vikArake samAna hai, kyA Apake binA hama logoMkI jIvikA raha sakatI hai ? isaliye he prabho, hama logoMpara prasanna hUjiye / bhAvArthajisa prakAra bhojanake binA koI jIvita nahIM raha sakatA usI prakAra ApakI prasannatAke binA hama loga jIvita nahIM raha sakate isaliye hama logoMpara avazya hI prasanna hUjiye // 22 // hama loga to idhara udhara bhejane yogya sevaka haiM aura Apa jisakA nivAraNa na ho sake aise samudrake samAna haiN| he nAtha, Apake maryAdA chor3anepara bhI jo hama loga jIvita baca sake haiM so Apake puNyase hI baca sake haiM // 23 // Apa pAnIke samAna sabako jIvita karanevAle haiM jisa prakAra agni pAnIko garma kara detI hai usI prakAra kisIne hama logoMke prati Apako bhI garma arthAt kodhita kara diyA hai isaliye aba Apa pAnIke samAna hI zItala ho jAiye // 24 // yadi Apa zAnta nahIM honA cAhate haiM to ina putroM aura striyoMko svIkAra kIjiye, inakI rakSA kIjiye, maiM hama Apa donoMke Azraya zrIvRSabhadevake caraNarUpI vRkSoMke samIpa jAtA hU~ / / 25 / / isa prakAra bhUmigocarI aura vidyAdharoMse ghire hue arkakIrtiko prasanna kara, saMtuSTa kara aura uttama hAthIpara savAra karAkara sabase Age kiyA tathA saba pApoMkI zAntike liye ATha dina taka bar3I vibhUtike sAtha mahAbhiSeka hone paryanta zAntipUjA kii| melamilApakI vidhiko jAnanevAle akaMpanane jayakumArako bhI vahAM bulAyA aura usI samaya saMdhi karAkara donoMmeM atyanta prema utpanna karA diyA tathA kabhI na naSTa honevAlI ekatA karA dii| tadanantara arkakItiko bar3e vaibhava aura saba prakArakI dhanarUpa sampadAoM ke sAtha sAtha akSamAlA nAmakI kanyA dI, acchA Adara-satkAra kiyA aura unakI yogyatAke anusAra thor3I dUra taka sAtha jAkara unheM bidA kiyA / isI prakAra acche acche ratna, hAthI aura ghor3e dekara anya bhUmigocarI aura vidyAdhara rAjAoMkA sanmAna kara unheM bhI zIghra hI bidA kiyA // 26-30 // apane anyAyake kAraNa utpanna huI lajjAse jinakA baira dUra ho gayA hai aise ve saba loga apane apane nagarako cale gaye, so ThIka hI hai kyoMki buddhi vahI hai jo bhAgyavaza hue aparAdhakA zIghra hI pratikAra kara letI 1 AhAro yathA vinAzayati / 2 vizveSAM jIvanaM yasmAt sa vishvjiivitH| vizvajIvanaH a0, pa0, sa0, i0, la0 / 3 jalam / 4 iva / 5evaM na cet / 6 pratigrahaM kuru / 7 agre kRtvA / 8 anyonyasambandhaM kRtvA / 6 avinazvaram / 10 akSamAlAm a0, sa0, i0, l0| 11 arkakIrtim / 12 kiJcidantaraM gatvA / 13 nirasta / 14 svAM svAmaguH purIm da0, a0, s0| 15 jaguH / 16 daivAjjAtAparAdhasya / 17 pratividhAnaM kariSyati / Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 mahApurANam tadA pUrvodito devaH samAgatya susampadA / sulocanAvivAhorukalyANaM samapAdayat // 32 // meghaprabhasuketvAdisatsahAyAna sahAnujaH / jayo'pyagamayat sarvAn santarbihupriyaH // 33 // "nAthavaMzAgraNIzcAmA "jAmAtrA'locya satvaram / sudhIH svagRhasArANi badhvA ratnAgyupAyanam // 34 // viditaprastutArtho'si yathA'sau naH prasIdati / tathA kuviti cakrezaM sumukhAkhyamajIgamat // 35 // prAzu gatvA nivedyAsaudaSTvezaM dharaNau tanum / kSiptvA praNamya datvA ca prAbhataM nibha'tAJjaliH devasyAnucaro deva praNamyAkampano bhayAta / devaM vijJApayatyevaM prasAdaM kuru tacchaNu // 37 // sulocaneti na. "ka-yAsArastvadvihitazriye5 / svayaMvara vidhAnena samprAdAyi jayAya sA // 38 // "tatrAgatya kumAro'pi prAk sarvamanu"matya tat / vidyAdharadharAdhIzaiH suprasannaiH saha sthitaH // 36 // pazcAt ko'pi grahaH krUraH sthitvA saha zubhagraham / khalo balAdyathA'smabhyaM vRthA kopayati sma tam // 40 // vijJAtameva devena sarva tatsaMvidhAnakam / 22cAracakSazca vettyetika punaH sAvadhirbhavAn // 41 // 2"kumAro hi kumAro'sau nAparAdho'sti kazcana / "tatra tasya sadoSAH smo vayameva pramAdinaH // 42 // hai // 31 // usI samaya pahale kahe hue devane Akara bar3e vaibhavake sAtha sulocanAke vivAhakA utsava sampanna kiyA // 32 // sabake pyAre jayakumArane bhI apane choTe bhAiyoMke sAtha sAtha meghaprabha suketu Adi acche acche saba sahAyakoMko dhana dvArA saMtuSTa kara bidA kiyA // 33 // tadanantara nAthavaMzake ziromaNi atizaya buddhimAn akaMpanane apane jamAI jayakumArake sAtha salAha kI aura apane gharake acche acche ratna bheMTameM deneke liye bAMdhakara sumukha nAmaka dUtako yaha kahakara cakravartI ke pAsa bhejA ki tU vartamAnakA saba samAcAra jAnatA hI hai, cakravartI jisa prakAra hama logoMpara prasanna hoM vahI kAma kara // 34-35 // usa dUtane zIghra hI jAkara pahale apane Ane kI khabara bhejI phira cakravartIke darzana kara pRthivIpara apanA zarIra DAla praNAma kiyA aura phira hAtha jor3akara sAthameM lAI huI bheMTa dekara kahA ki he deva, akaMpana nAmakA rAjA ApakA anucara hai vaha praNAma kara bhayase Apase isa prakAra prArthanA karatA hai so prasannatA kIjiye aura use sana lIjiye // 36-37 // usane kahA hai ki sulocanA nAmakI merI eka uttama kanyA thI vaha maiMne svayaMvara-vidhise Apane hI jisakI lakSmI athavA zobhA bar3hAI hai aise jayakumArake liye dI thI // 38 // kumAra arkakI tine bhI usa svayaMvarameM padhArakara pahale saba bAta svIkAra kara lI thI aura ve prasanna hue vidyAdhara rAjAoMke sAtha sAtha vahAM virAjamAna the // 39 // tadanantara jisa prakAra koI duSTa zubha grahake sAtha Thaharakara use bhI duSTa kara detA hai usI prakAra kisI duSTane jabardastI hama logoMpara vyartha hI unheM krodhita kara diyA // 40 // isake bAda vahAM jo kucha bhI huA thA vaha saba samAcAra Apako vidita hI hai kyoMki guptacara rUpa netroMko dhAraNa karanevAlA sAdhAraNa rAjA bhI jaba yaha saba jAna letA hai taba phira bhalA Apa to avadhijJAnI haiM, ApakA kyA kahanA hai ? // 41 // kumAra to abhI kumAra (lar3akA) hI hai isameM unakA kucha bhI doSa nahIM hai, pramAda karanevAle kevala hama loga hI usameM sadoSa haiM 1 svayaMvaranirmANa proktavicitrAGagakasuraH / 2 sahAnujAn pa0, i0, ma0, l0| 3 bahavaH priyANi mitrANi yasya saH / 4 akampanaH / 5 putryAH priyeNa saha / 6 nijagRhe sthiteSUtkRSTAni / 7 prAmRtam / 8 ckrii| sumukhAhvayadUtam / 10 gamayati sma / 11 dUtaH / 12 bhUmyAm / 13 sthiraanyjliH| 14 kanyAsUtkRSTatvAt / 15 tvayA kRtaizvaryAya jayAya samprAdAmIti sambandhaH / 16 dttaa| 17 svayaMvare / 18 anumatiM kRtvA / 16 svayaMvaravidhAnam / 20 candrAdizubhagrahAnvitaM yathA bhavati tathA sthitvA kopayati taM tatheti sambandhaH / 21 tadvattAntam / 22 cArA gUDhapuruSA eva cakSuryasya / 23 avadhijJAnasahitaH / 24 bAlakaH / 25 saMvidhAne / 26 sAparAdhAH / 27 bhavAmaH / Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcacatvAriMzattamaM parva 426 tasmai kanyAM gahANeti nAsmAbhiH sA samarpitA / pArAdhakasya voSo'sau yat prakupyanti devatAH // 43 // mavaiva vihitAH samyaka dhitA bandhavo'pi naH / snigdhAzca' kathameteSAM vidadhAmi vinigraham // 44 // ityetaddeva mAmasthAH syAt sadoSo yadi tvyaa| kumAro'pi nigRhyeta nyAyo'yaM tvadupakramaH // 45 // tadAdiza vidheyo'trako daNDastrividhe'pi nH| kividhaH ki pariklezaH ki vArthaharaNaM prabho // 46 // tavAdezavidhAnena nitarAM kRtino vayam / ihAmutra ca taddeva yathArthamanuzAdhi naH // 47 // iti prazrayaNI vANI nigadya havayapriyAm / sumakho rAjarAjasya 'vyaraMsIt karasaMjJayA // 4 // satAM vacAMsi cetAMsi harantyapi hi rakSasAm / kiM punaH sAmasArANi tAdRzAM samatAdRzAm // 46 // ihahIti prasannoktyA praphullavadanAmbujaH / upasiMhAsanaM cakrI ni"sRSTArthaM nivezya tam // 50 // prakampanaiH kimityevam uvIrya prahito bhavAn / purubhyo" nivizeSAste sarvajyeSThAzca samprati // 51 // gahAzrame ta evAstaiirevAhaM ca bandhumAn / niSeddhAraH pravRttasya mamApyanyAyavartmani // 52 // puravo mokSamArgasya puravo daansntteH| zreyAMzca cakriNAM vRttayethehAsmyahamagraNIH // 53 // tathA svayaMvaraspeme nAbhUvan ydykmpnaaH| kaH pravartayitA'nyo'sya mArgasyaiSa sanAtanaH // 54 // // 42 // 'tuma isa kanyAko grahaNa karo' aisA kahakara to maiMne jayakumArake liye dI nahIM thI, tathApi devatA jo kupita ho jAte haiM usameM devatAkA nahIM kintu ArAdhanA karanevAle hIkA doSa samajhA jAtA hai // 43 // ye saba vaMza mere hI banAye hue haiM, mere hI bar3hAye hue haiM, mere hI bhAI haiM aura mujhase hI sadA sneha rakhate haiM isaliye inakA nigraha kaise karUM aisA Apa mata mAniye kyoMki yadi ApakA putra bhI doSI ho to use bhI Apa daNDa date haiM, isa nyAyakA prArambha Apase hI huA hai / isaliye he prabho, AjJA dIjiye ki isa aparAdhake liye hama logoMko tInoM prakArake daNDoMmeMse kauna sA daNDa milane yogya hai ? kyA phAMsI ? kyA zarIrakA kleza athavA kyA dhana haraNa kara lenA ? // 44-46 // he deva, ApakI AjJA pAlana karanese hI hama loga isa loka tathA paraloka meM atyanta dhanya ho sakeMge isaliye Apa aparAdhake anusAra hameM avazya daNDa dIjiye // 47 // isa prakAra namratAse bhare hue aura hRdayako priya laganevAle vacana kahakara vaha sumukha dUta rAjarAjezvara-cakravartIke hAyake izArese cupa ho gayA // 48 // jaba ki sajjana puruSoM ke vacana rAkSasoMke bhI cittako mohita kara lete haiM taba sabako samAna dRSTise dekhanevAle bharata jaise mahApuruSoMke zAntipUrNa cittakI to bAta hI kyA hai ? // 49 // jinakA mukharUpI kamala praphullita ho rahA hai aise cakravartIne 'yahAM Ao' isa prakAra prasannatAbhare vacanoMse usa dUtako apane siMhAsanake nikaTa baiThAkara usase isa prakAra kahanA prArambha kiyA ki 'mahArAja akaMpanane isa prakAra kahakara Apako kyoM bhejA hai ? ve to hamAre pitA ke tulya haiM aura isa samaya hama sabhI meM jyeSTha haiM // 50-51 // gRhasthAzramameM to mere ve hI pUjya haiM, unhIMse maiM bhAIbandhuvAlA hUM, aurakI kyA bAta ? anyAyamArgameM pravRtti karanepara ve mujhe bhI rokane vAle haiM // 52 // isa yugameM mokSamArga calAne ke liye jisa prakAra bhagavAn vRSabhadeva guru haiM, dAnakI paramparA calAne ke liye rAjA zreyAMsa guru haiM aura cakravartiyoMkI butti calAne meM maiM mukhya hUM usI prakAra svayaMvarakI vidhi calAne ke liye ve hI guru haiN| yadi ye akaMpana mahArAja nahIM hote to isa svayaMvara mArgakA calAnevAlA dUsarA kauna thA ? yaha mArga anAdi kAlakA hai 1 jyaay| 2 bharatenaiva / 3 snehitaa| 4 tvayA prathamopakrAntaH / 5 tat kAraNAt / 6 doSe / 7niyaamy| 8 tUSNI sthitH| rAkSasAnAm / 10 vacAMsi sAmnAM sArANi cet / 11 satAm / 12 samatvanetrANAm / 13 atrAgacchati / 14 siMhAsanasamIpe / 15 dUtamukhyam / 16 preSitaH / 17 purujinebhyaH / gurubhyo a0, pa0, ma0, la0, i0, sa0 / 18 akampanA eva / 16 svayaMvaramArgaH / Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam mArgAzcirantanAn ye'tra bhogabhUmitirohitAn / kurvanti nUtanAn santaH sabhiH pUjyAsta eva hi // 55 // na cakreNa na ratnazca zeSerna nidhibhistthaa| balena na SaDaDagena nApi putrarmayA ca na // 56 // tadetat sArvabhaumatvaM jayenaikena kevalam / sarvatra zauryakAryeSa tenaiva vijayo mama // 57 // mleccharAjAn vinijitya nAbhizaile yazomayam / mannAma sthApitaM tena kimatrAnyena kenacit // 5 // arkotirakotiM me kIrtanIyAmakotiSu / pAzazAMkamihAkArSInmaSImASamalImasAm // 56 // pramunA''nyAyavatmava prAvartIti na kevalam / iha svayaM ca daNDacAnAM prathamaH parikalpitaH // 6 // prabhUdayazaso rUpaM matpradIpAdivAJjanam / nArkakotirasau spaSTam ayazaHkItireva hi // 6 // jaya eva madAdezAd IvRzo'nyAyavartinaH / samIkaryAttatastena sa sAdhu bamito yudhi // 62 // sadoSo yadi nirmAhyo jyeSThaputro'pi bhUbhujA / iti mArgamahaM 'tasminnadya vartayituM sthitaH // 63 // akSimAlA' kila prattA tasma kanyA'valepine bhavadbhiravicAryetad virUpakamanuSThitam // 64 // puraskRtyaha tAmetAM13 nItaH so'pi pratIkSyatAm / sakalaGaketi kiM mUtiH pariha bhavedvidhoH // 65 // upekSitaH sadoSo'pi svaputrazcakravatinA / itIdamayazaH sthApi "vyadhAyi tavakampanaH // 66 // iti santoSya vizvezaH saumukhyaM sumukhaM nayan / hitvA jyeSThaM tujaM tokam "prakaronnyAyamaurasam // 67 // // 53-54 // isa yugameM bhogabhUmise chipe hue prAcIna mArgoM ko jo navIna kara dete haiM ve satpuruSa hI sajjanoM dvArA pUjya mAne jAte haiM // 55 // merA yaha prasiddha cakravartIpanA na to cakraratnase milA hai, na zeSa anya ratnoMse milA hai, na nidhiyoMse milA hai, na chaha aMgoMvAlI senAse milA hai, na putroMse milA hai aura na mujhase hI milA hai, kintu kevala eka jayakumArase milA hai kyoMki zara vIratAke sabhI kAryo meM merI jIta usIse huI hai // 56-57 // mleccha rAjAoMko jItakara nAbhi parvatapara merA kIrtimaya nAma usIne sthApita kiyA thA, isa viSaya meM aura kisIne kyA kiyA hai ? // 58 / isa arkakIrtine to akItiyoMmeM ginane yogya tathA syAhI aura ur3adake samAna kAlI merI akIrti jaba taka candramA hai taba takake liye saMsArabharameM phailA dI // 59 / / isane anyAya kA mArga calAyA hai kevala itanA hI nahIM hai| kintu saMsAraseM daNDa dene yogya logoM meM apane Apako mukhya banA liyA hai // 60 // jisa prakAra dIpakase kAjala utpanna hotA hai usI prakAra yaha akIrtirUpa mujhase utpanna huA hai, yaha arkakIrti nahIM hai kintu sAkSAt ayazaskoti hai // 61 // merI AjJAse jayakumAra hI anyAyameM pravRtti karanevAle isa prakArake logoMko daNDa detA hai isaliye isane yuddha meM jo use daNDa diyA hai vaha acchA hI kiyA hai // 62 // aura kI kyA bAta ? yadi bar3A putra bhI aparAdhI ho to rAjAko use bhI daNDa denA cAhiye yaha nItikA mArga arkakIrtipara calAneke liye Aja maiM taiyAra baiThA huuN|63|| Apa logoMne vicAra kiye binA hI usa abhimAnI ke liye akSamAlA nAmakI kanyA de dI yaha burA kiyA hai // 64 // athavA usa prasiddha akSamAlA kanyAkI bheMTa dekara Apane usa arkakItiko bhI pUjyatA prApta karA dI hai so ThIka hI hai kyoMki yaha kalaMkasahita hai yaha samajhakara kyA candramAkI mUrti chor3I jAtI hai ? // 65 // parantu cakravartIne aparAdha karanepara bhI apane putrakI upekSA kara dIuse daNDa nahIM diyA isa mere apayazako mahArAja akaMpanane sthAyI banA diyA hai // 66 // isa 1 purAtanAt puMsaH / 2 yugaadau| 3 jayena / 4 arkkiirtinaa| 5 pravartitam / 6 daNDita yogyAnAm / 7 samadaNDaM kuryAt / 8 arkakItauM / akSamAlA a0, ma0, i0, sa0, la0 / 10 dttaa| 11 grvitaay| 12 kaSTam / 13 lakSmImAlAm / 14 pUjyatAm / 15 akAri / 16 putram / 17 nyAyameva putramakarot / Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcacatvAriMzavamaM parva 431 sumukhastaiyAbhAramiva votavAkSamaH / sa jayo'kampano deva devasya namati kramau // 6 // labdhaprasAda ityuktvA kSiptvA'GagAni praNamya tam / vikasadadanAmbhojaH samutthAya kRtaanyjliH||66|| ita evonmukhau tau tvatpratIcchantau madAgatim prAsthAtAM cAtako vRSTi prAvRSo vA'divAcca // 70 iti vijJApya cakrezAt kRtAnujJaH kRttvrH| samprApyAkampanaM natvA sajayaM vihitAdaram // 71 // gobhiH prakAzya raktasya prasAda ckrvtinH| ravervA vAsarArambhastadvaktrAbjaM vyakAsayat // 72 // sAdhuvAvaH savAnaizca sammAnastau ca taM tadA / pAninyaturatiprIti kRtajJA hi mahIbhUtaH // 73 // itytrkovyaavaaptivibhaasitshubhodyH| aSivAna, jayaH zrImAn sukhena zvAsuraMga kulam // 74 // . sulocanAmukhAmbhojaSaTpadAyitalocanaH / anaGagAnaNubANakatUNIrAyitavigrahaH // 7 // tathA pravRtte saGagrAme sAyakairakSataH kSataH13 / "pelavaiH kusumarebhivicitrA vidhivRttyH||76|| asmitAM sasmitAM kurvan prahasantI sahAsikAm / sabhayAM nirbhayAM bAlAm prAkulA tAmanAkulAm // 77 // prakAra sabake svAmI mahArAja bharatane sumukha nAmake dUtako saMtuSTa kara usakA mukha prasanna kiyA aura jyeSTha putrako chor3akara nyAyako hI apanA aurasa putra bnaayaa| bhAvArtha-nyAyake sAmane bar3e putrakA bhI pakSa nahIM kiyA // 67 // usI samaya cakravartIkI dayAkA bhAra vahana karaneke liye mAno asamartha huA sumukha kahane lagA ki 'he deva' jinheM ApakA prasAda prApta ho cukA hai aise jayakumAra aura akaMpana donoM hI Apake caraNoMko namaskAra karate haiM, aisA kahakara usa dUtane apane samasta aMga pRthvIpara DAlakara cakravartIko praNAma kiyA aura jisakA mukharUpI kamala vikasita ho rahA hai tathA jisane hAtha jor3a rakhe haiM aisA vaha dUta khar3A hokara phira kahane lagA ki jisa prakAra do cAtaka vaSo Rtuka pahala bAdalasa vaSo honakI icchA karate haiM usI prakAra jayakumAra aura akaMpana Apake samIpase mere AnekI icchA karate hue isI ora unmukha hokara baiThe hoMge" aisA nivedana kara jisane cakravartIse AjJA prApta kI hai aise usa dUtane bar3I zIghratAse jAkara Adarake sAtha mahArAja akaMpana aura jayakumArako namaskAra kiyA tathA vacanoMke dvArA anurAga karanevAle cakravartIkI prasannatA prakaTa kara una donoMke mukhakamala isa prakAra praphullita kara diye jisa prakAra ki dinakA prArambha samaya (prAtaHkAla) kiraNoMke dvArA lAla sUryakI prasannatA prakaTakara kamaloMko praphullita kara detA hai // 6872 // usa samaya una donoM rAjAoMne dhanyavAda, dAna aura sammAnake dvArA usa dUtako atyanta prasanna kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki rAjA loga kiye hue upakAra mAnanevAle hote haiM // 73 // isa prakAra vicArAtIta vaibhavakI prAptise jisake zabha karmakA udaya prakaTa ho rahA hai aisA vaha zrImAn jayakumAra sukhase zvasurake ghara rahane lagA // 74 // jisake netra sulocanAke mukharUpI kamalapara bhramarake samAna AcaraNa karate the aura jisakA zarIra kAmadevake bar3e bar3e bANa rakhaneke liye tarakasake samAna ho rahA thA aisA vaha jayakumAra yuddha honepara loheke vANoMse usa prakAra ghAyala nahIM haA thA jisa prakAra ki atyanta komala kAmadevake ina phUloMke bANoMse ghAyala ho gayA thA so ThIka hI hai kyoMki devalIlA bar3I vicitra hotI hai / / 75-76 / / vaha jayakumAra muskurAhaTase rahita sulocanAko muskurAhaTase yukta karatA thA, na haMsanepara jorase haMsAtA thA, bhayayukta honepara nirbhaya karatA thA, Akula honepara nirAkula karatA thA, vArtAlApa na karanepara 1 ckrikRpaa| 2 akmpnjykumaarau| 3 tvattaH / 4 vaanychntau| 5 madAgamanam / 6 prathamameghAt / 7 cakravartinaH / 8 vAgbhiH kiraNaizca / divasArambhaH / 10 niitvntau| 11 sthitavAn / 12 mAtulasambandhini gRhe| 13 pIDitaH / 14 mRdubhiH / 15 hAsasahitAm / Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 mahApurANam anAlapantImAlApya lokamAno vilokinIm / aspRzantI samAspRzya vyadhAn vrIDAvilopanam // 78 // kRto bhavAntarAbaddha tatsnehaba'lazAlinA / sulocanAyAH kauravyaH kAma kAmena kAmukaH // 7 // sulocanAmanovRttI rAgAmRtakaroddharA' / kramAccacAla veleva kaamnaammhaambudheH||50|| mukule vA mukhe cakre vikAso'syAH kramAtpadam / 'prAkrAntazUrpakArAtigrahAnakSarasUcanaH // 81 // "sakhImukhAni saMvIkSya jaJjapitvA dizAmasau / svaraM hasitumArabdha gRhItamadanamahA // 2 // 10sitAsitAsitAlolakaTAkSekSaNatomaraH / jayaM tadA jitAnaDagaM kRtvAnaGagapratiSkazam // 3 // sasAdhvasA salajjA sA vivyAdha vividharmanAka / anAlokanabelAyAm ati sandhitsava tam // 54 // na bhujagena sandaSTA nApi saMsevitAsavA / na zrameNa samAkAntA tathApi svidhati sma sA // 8 // skhalanti sma "kalAlApAzcakampe hRdayaM bhRzam / calAnyAlokitAnyAsannavaze vAtmanazca5 sA // 86 // prakSAliteva lajjA'gAt sudatyAH svedavAribhiH / vAgindhanaLadIpiSTa vicitrazcittajo'nalaH // 7 // sAvatrapA bhayaM taavttaavtkRtyvicaarnnaa| tAvadeva dhutiryAvajjambhate na smarajvaraH // 8 // usase vArtAlApa karatA thA, apanI ora dekhanepara use dekhatA thA, aura sparza na karanepara usakA thaa| isa prakAra yaha saba karate hae jayakumArane salocanAkI lajjA dUra kI thI // 77-78 / / pUrva paryAya meM baMdhe hue sneharUpI balase zobhamAna kAmadevane icchAnusAra jayakumArako sulocanAkA sevaka banA liyA thA // 79 // rAgarUpI candramAke sambandhase bar3hI huI, kAmadeva nAmaka mahAsAgarakI velAke samAna sulocanAke manakI vRtti krama kramase caMcala ho rahI thI // 8 // saba zarIrameM ghuse hue kAmadevarUpI pizAcake dvArA binA kucha bole hI jisakI sUcanA ho rahI hai aise vikAsane sulocanAke mukharUpI mukulapara dhIre dhIre apanA sthAna jamA liyA thA // 81 // kAmarUpI pizAcako grahaNa karanevAlI sulocanA sakhiyoMke mukha dekhakara dizAoMse bAtacIta kara arthAt nirarthaka vacana bolakara icchAnusAra haMsane lagI // 82 / / usa samaya bhaya aura lajjA sahita sulocanA kAmadevako jItanevAle jayakumArako na dekhane yogya samayameM mAno ThaganekI icchAse hI kAmadevako apanA sahAyaka banAkara sapheda kAle ina donoM raMgoMse mile hue caMcala kaTAkSoMse bharI huI dRSTirUpI aneka tomara nAmake hathiyAroMse dhIre dhIre mAra rahI thI / / 83 / / jaba jayakumAra usakI ora nahIM dekhatA thA usa samaya bhI vaha sapheda, kAle aura caMcala kaTAkSoMse bharI dRSTise use dekhatI rahatI thI aura usase aisA mAlUma hotA thA mAno yaha use ThaganA hI cAhatI hai // 84 // usa samaya use na to sarpane kATA thA, na usane madya hI piyA thA, aura na parizramase hI vaha AkrAnta thI tathApi vaha pasInese tara ho rahI thI // 85 // usake madhura bhASaNa skhalita ho rahe the, hRdaya atyanta ka~pa rahA thA, dRSTi caMcala ho aura vaha aisI jAna paDatI thI mAno apane vazameM hI na ho // 86 // sandara dAMtoMvAlI sulocanAkI lajjA isa prakAra naSTa ho gaI thI mAno usake pasInArUpI jalase dhula hI gaI ho aura kAmadevarUpI vicitra agni vacanarUpI Idhanase hI mAno khUba prajvalita ho rahI thI // 87 // jabataka kAmadevarUpI jvara nahIM bar3hatA hai tabataka hI lajjA rahatI hai tabataka hI bhaya rahatA hai, taba taka hI karane yogya kAryakA vicAra rahatA hai aura taba taka hI dhairya rahatA hai // 88 // 1 sAmarthya / 2 atyartham / 3 icchuH / 4 anuraagcndrennotkttaa| 5 sthAnam / 6 prAptakAmagrahamakSareNa vinA sUcakaH / 7 shcrii| 8 nirarthakAdidoSaduSTamuktvA / 9 upakrAntavatI / 10 zvetakRSNasaMbaddha / 11 sahAyam / 12 vaJcanecchayA / 13 svadavatI babhUva / 14 manojJavacanAni / * 15 svasya parAdhIneva athavA AtmanaH vaze adhIne na vA nAsIditi / 16 cittajAnala: a0, 50, i0, sa0, l0| Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcacatvAriMzattamaM parva 433 viSayIkRtya sarveSAm indriyANAM parasparam / parAmavApatuH prIti dampatI tau pRthak pRthak // 86 // pratyAsaGagAt kramamA hikaraNastAvapitau / anindatAmazeSakakaraNAkAriNaM' vidhim / / 801. anyonyaviSayaM saukhyaM tyaktvA'zeSAnyagocaram / stokena sukhamaprAptaM prApatuH 'paramAtmanaH // 6 // samprAptabhAvaparyantau vidaturna' svayaM ca tau / muktvaikaM zeSa sahaivodyatsvakriyodrekasambhavam // 2 // ratAvasAne niHzaktyoDhautsukyAt prapazyatoH" / tayoranyonyamAbhAtAM5 netrayoriva putrike // 3 // avApi yA tayA prItistasmAttena ca yA tataH" / "tayoranyonyamevAsId upamAnopameyatA // 14 // bhuktamAtmambharitvena" yatsukhaM paramAtmanA / tato'pyadhikamAsIdvAra saMvibhAge'pi tattayoH // // ityanyonyasamubhUtaprItisphItAmRtAmbhasi / kAmAmbhodhau nimagnau tau svaraM cikrIDatuzciram // 66 // tadA svamantripra hitagUDhapatrArthacoditaH / jayo jigamiSustUrNa25 svasthAnIya dhiyo vazaH // 17 // ve donoM dampatI paraspara pRthak pRthak saba indriyoMke viSayoMkA sevanakara parama Anandako prApta ho rahe the // 89 // atyanta Asaktike kAraNa, krama kramase eka eka viSayako grahaNa karanevAlI indriyoMse ve saMtuSTa nahIM hote the isaliye saba indriyoMko eka indriyarUpa na karanevAle vidhAtAkI ve nindA karate rahate the| bhAvArtha-una donoMkI viSayAsakti itanI bar3hI huI thI ki ve eka sAtha hI saba indriyoMke viSaya grahaNa karanA cAhate the parantu indriyAM apane prAkRtika niyama ke anusAra eka samayameM eka hI viSayako grahaNa kara pAtI thI ataH ve asaMtuSTa hokara saba indriyoM ko eka indriyarUpa na banAnevAle nAmakarmarUpI brahmAkI sadA nindA karate rahate the // 9 // una donoMne saba sAdhAraNa logoMko milanevAlA parasparakA sukha chor3akara AtmAkA vaha utkRSTa sukha prApta kiyA thA jo ki anya choTe-choTe logoMko duSprApya thA // 91 / / jinake bhAvoMkA anta A cukA hai aise ve donoM hI eka sAtha utpanna huI apanI kriyAoMke udrekase utpanna honevAle eka sukhako chor3akara aura kucha nahIM jAnate the // 92 // saMbhoga krIr3Ake antameM azakta hue tathA gADha utkaMThAke kAraNa paraspara eka dusareko dekhate hae unake netroMkI putaliyAM eka dusareke netroMkI putaliyoMke samAna hI suzobhita ho rahI thiiN| (yahAM ananvayAlaMkAra honese upameya hI upamAna ho gayA hai) // 93 / / sulocanAne jayakumArase jo sukha prApta kiyA thA aura jayakumArane sulocanAse jo sukha pAyA thA una donoMkA upamAnopameya bhAva paraspara-unhIM donoMmeM thA // 94 // paramAtmAne sabake svAmI hokara jisa sukhakA anubhava kiyA thA una donoMkA vaha sukha parasparameM vibhakta honepara bhI usase kahIM adhika thaa| bhAvArtha-yadyapi una donoMkA sukha eka dUsareke saMyogase utpanna honeke kAraNa parasparameM vibhakta thA, tathApi parimANakI apekSA paramAtmAke pUrNa sukhase bhI kahIM adhika thaa| (yahAM aisA atizayokti alaMkArase kahA gayA hai vAstavameM to vaha paramAtmAke sukhakA anantavAM bhAga bhI nahIM thA) // 95 / / isa prakAra parasparameM utpanna honevAle premAmRtarUpI jalase bhare hue kAmarUpa samudra meM DUbakara ve donoM cirakAlataka icchAnusAra krIr3A karate rahe // 96 // usI samaya eka dina jo apane maMtrIke dvArA 1 atyAsaktitaH / 2 kramavRttyA padArthagrAhIndriyaiH / / 3 nindA cakratuH / 4 sakalendriyaviSayANAmekamevendriyamakurvantam / 5 sAmAnyapuruSeNa / 6 uttmm| 7 svsy| paramAtmanaH paramapuruSasyeti dhvaniH / 8 liilaa| 6 bubudhaate| 10 aatmnau| 11 sukham / 12 sahaiva prAdurbhavannijacumbanAdisamutkaTasambhUtam / 13 surtkriiddaavsaane| 14 parasparamAlokamAnayoH satoH / 15 vyarAjatAm / 16 jayakumArAt / 17 sulocnaayaaH| 18 prItyoH / 16 svodarapUrakatvena / 'ubhAvAtmambhariH svodarapUrake' ityabhidhAnAt / 20 paramAtmasukhAt / 21 vA avadhAreNa / 22 vibhajane / 23 sukham / 24 pressit| 25 zIghram / 26 svAM purIm / svaM sthA-la / Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam bhavadbhirbhAvitazvayaM mA madIyA didRkSavaH / iti mAma samabhyatya' 'prasthAnArthamababadhat // 18 // tabudhvA nAthavaMzezaH kiJcidAsIt sasaMbhramaH / jaye jigamiSau svasmAnna syAt kasyAkulaM manaH // vicArya kAryaparyAyaM tathAstvityAha taM na paH / snehAnatinI naiti0 dIpikA vA dhiyaM sudhIH // 10 // prAdAt prAgeva sarvasvaM tasmai dattasulocanaH / tathApi laukikAcAraM paripAlayituM prabhuH // 10 // datvA kozAdi sarvasvaM svIkRtya priitimaatmnH| anugamya svayaM dUraM zubhe'hani vadhUvaram // 102 // kathaM kathamapi tyaktvA sa "sajAnirjanAgraNI:5 / vyAvartata tataH zokI "tugviyogo hi duHsahaH // 103 // 18vijayAddhaM samAruhya jayo'pi sasulocanaH / prArUDhasAmaH sarvaiH svAnujaivijayAdibhiH // 104 // hemAGagadakumAreNa sAnujena ca sotsavaH / pravartayan kathAH pathyAH parihAsa manoharAH // 10 // vRtaH zazIva nakSatraiH anumaGaga20 yayau zanaiH / ilA saJcAlayan prAgvAra zrImAn sa jayasAdhanaH // 106 // skandhAvAraM2 yathAsthAna pAragaDagaM23 nyavovizat / vIkSya kakSapuTatvena prazAstA "zAstravittadA // 25haTatpaTakaTIkoTinikaTATopanirgamaH / babhAse zibirAvAsaH svargavAsa ivAparaH // 10 // bheje hue patrake gUr3ha arthase prerita ho rahA hai, buddhimAn hai, aura zIghrase zIghra apane sthAnapara pahuMcanekI icchA kara rahA hai aise jayakumArane mAmA (zvasura) ke pAsa jAkara apane jAnekI sUcanA dI ki he mAma, Apane jisakA aizvarya bar3hAyA hai aise mujhe merI prajA dekhanA cAhatI hai| // 97-98 // yaha jAnakara nAthavaMzakA svAmI akaMpana kucha ghabar3AyA so ThIka hI hai kyoMki apanese jaya (jayakumAra athavA vijaya) ke jAnekI icchA karanepara kisakA mana vyAkula nahIM hotA hai ? // 99 // tadanantara kAryoMkA pUrvApara vicArakara rAjA akaMpanane jayakumArase 'tathAstu' kahA so ThIka hI hai kyoMki buddhimAn manuSya dIpikAke samAna sneha (tela athavA prema) kA anuvartana karanevAlI buddhiko nahIM prApta hote haiN| bhAvArtha-buddhimAn manuSya snehake pIche baddhiko nahIM chor3ate haiM // 100 / yadyapi mahArAja akaMpana, salocanAko dekara pahale hI jayakumArako saba kucha de cuke the tathApi laukika vyavahAra pAlana karane ke liye apane premake anusAra khajAnA Adi saba kucha dekara unhoMne kisI zubha dinameM vadhU-varako bidA kiyaa| saba manuSyoMmeM zreSTha mahArAja akaMpana apanI patnI sahita kucha dUrataka to svayaM una donoMke sAtha sAtha gaye phira jisa kisI taraha chor3akara zoka karate hue vahAMse vApisa lauTa Aye so ThIka hI hai kyoMki saMtAnakA viyoga bar3e duHkhase sahA jAtA hai // 101-103 // jayakumAra bhI sulocanA sahita vijayA nAmake hAthIpara savAra hokara anya anya hAthiyoMpara baiThe hue vijaya Adi apane saba choTe bhAiyoM tathA laghu sahodaroMse yukta hemAGgadakumArake sAtha bar3e utsavase mArgameM kahane yogya haMsI vinodakI manohara kathAeM kahatA haA aura pathivIko hilAtA haA nakSatroMse ghire hae candramAkI taraha gaMgAke kinAre dhIre dhIre isa prakAra calA jisa prakAra ki pahale digvijayake samaya senAke sAtha sAtha calA thA // 104-106 / / zAstroMke jAnanevAle aura sabapara zAsana karanevAle jayakumArane usa samaya gaMgAke kinAre yathAyogya sthAnapara ghAsavAlI jamIna dekhakara senAke Dere karAye / / 107 / / dedIpyamAna kapar3oMke karor3oM tambuoMke samIpa hI jisameM Ane jAnekA mArga 1 asmadIyAH bandhumitrAdayaH / 2 draSTumicchavaH / 3 zvasuram / 4 samprApya / 5 gamanaprayojanam / 6 jJApayati sma / 7 akampanaH / 8 vijaye iti dhvniH| 6 kAryakramam / 10 na gacchati kim / 11 zobhanA dhIryasya sH| 12 dadAti sm| 13 svasya prItimekAmeva svIkRtya / 14 strIsahitaH / 15 akampanaH / 16 vyAdhuTitavAn / 17 putraviyogaH / 18 vijayArddhagajam / 16 pathi hitAH / 20 gaGagAmanu / 21 pUrvadigvijaye yathA / 22 shibirm| 23 gNgaatiire| 24 jayakumAraH / 25 zumbhadvastrakuTIsamUhAsannavistRtanirgamaH / 26 rraaj| Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcacatvAriMzacamaM parva 435 tat (taM ) prApya sindhuraM rudhvA sa rAjadvAri rAjakam' / visarjyoccaiH pravizyAntaH pravatIrya 'niSAdya tam rAjA sulocanAM cAvaropya svabhujalambinIm / nivizya svocite sthAne mRduzayyAtale sukham // 110 // tatkAlocitavRttajJaH priyAM santarpayan priyaiH / snAnabhojanavAgvAdyagItanRtyavinodanaH // 111 // nItvA rAtri sukhaM tatra "pratyAyya pratyayaM" sthiteH / tAM nivezya samAzvAsya hemAGgadapurassarAn // 112 // niyojya svAnujAn sarvAn samyakkaTakarakSaNe / prAptaH katipayaireva ' pratyayodhyamiyAya saH // 113 // arkIdibhiH praSThaiH pratyAgatya pratIkSitaH / sasnehaM sAvaraM bhUyaH kumAreNAlapan purIm // 114 // sAnurAgAn svayaM rAgAt prAvizadvA vizAmpatiH / na pUjayanti ke vA'nye puruSaM rAjapUjitam // 115 // indro vebhAva bahirdvArAjjinasyottIrya bhUpateH / " sabhAgehaM samAsAdya maNikuTTimabhUtalam // 116 // madhye tasya sphuradratnakhacitastambhasambhUte / vicitranetra vinyastasadvitAnavirAjite // 117 // maNimuktAphalapro" talambalambUSabhUSaNe" / parArdhyaratnabhAjAlajaTile maNimaNDape" // 118 // vidhuM jyotirgaNeneva rAjakena virAjitam / svakIrti nirmalairvIjyamAnaM "cabhara janmabhiH // 116 // banAyA gayA hai aisA vaha senAkA AvAsa ( par3Ava ) isa prakAra suzobhita ho rahA thA mAno svargakA dUsarA AvAsa hI ho || 108 || jayakumArane apane Dereke pAsa jAkara usake bar3e daravAjeke samIpa hI apanA hAthI rokA, vahIM saba rAjAoMko vidA kiyA phira UMce tambUke bhItara praveza kara hAthI ko baiThAyA - svayaM utare, apanI bhujAoM kA sahArA lenevAlI sulocanAko bhI utArA aura apane yogya sthAna meM komala zayyAtalapara sukhase virAjamAna hue| phira usa samayake yogya samAcAroMko jAnanevAle jayakumArane snAna, bhojana, vArtAlApa, bAje, gIta, nRtya Adi manohara vinodoM se sulocanAko saMtuSTa kiyA, rAtri vahIM sukhase bitAI, vahAM ThaharanekA kAraNa batalAyA, use samajhA bujhAkara vahIM para rakkhA, hemAMgada Adi sulocanAke bhAiyoMko bhI vaha rakkhA, apane saba choTe bhAiyoMko acchI taraha senAkI rakSA karaneseM niyukta kiyA aura phira kucha Apta puruSoM ke sAtha ayodhyAkI ora gamana kiyA / / 109-113 // ayodhyA pahuMcane para akIrti Adi acche acche puruSoMne sAmane Akara jisakA svAgata kiyA hai, tathA jo bar3e sneha aura Adara ke sAtha arkakIrti se vArtAlApa kara rahA hai aise rAjA jayakumArane anurAga karanevAloMke sAtha sAtha bar3e premase ayodhyApurI meM praveza kiyA so ThIka hI hai kyoMki anya aise puruSa kauna haiM jo rAjamAnya puruSakI pUjA na kareM / / 114- 115 // jisa prakAra indra samavasaraNake bAhya daravAjepara pahuMcakara hAthIse utaratA hai usI prakAra jayakumAra bhI rAjabhavanake bAhya daravAjepara pahuMcakara hAthI se utarA aura sabhAgRhameM pahuMcA / usa sabhAgRhakI jamIna maNiyoM jar3I huI thI. usake madhyameM eka ratnamaNDapa thA jo ki dedIpyamAna ratnoMse jar3e hue khaMbhoMse bharA huA thA, aneka prakArake rezamI vastroMke tane hue caMdevoMse suzobhita thA, maNiyoM aura motiyoM se guthe hue lambe lambe phannUsa rUpa AbhUSaNoMse yukta thA, aura bahumUlya ratnoMkI kAntike jAlase vyApta thaa| jisa prakAra udayAcalapara sUrya suzobhita hotA hai usI prakAra usa rannamaNDapameM UMce siMhAsanapara baiThe hue mahArAja bharata suzobhita ho rahe the| jisa prakAra jyotiSI devoM ke samUhase candramA suzobhita hotA hai usI prakAra mahArAja bharata bhI aneka rAjAoM se suzobhita ho rahe the, unapara apanI kIrtike samAna nirmala camara DhulAye jA rahe the, indrake 1 rAjasamUham / 2 upavizya / 3 taM gajam / 4 pratibodhya / 5 kAraNam / 6 ayodhyAM prati / 7 mukhyaiH / pUjitaH / 6 cakravartIva / 10 samavasaraNamiva bhUpateH sabhAgRhamiti sambandhaH | 11 sabhAgRhasya / 12 paTavastrakRta / 13 khacita / 14 dAma / 15 ratnamaNDape la0 / 16 cAmaraiH / 8 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam veSTitaM vendradhanuSA nAnAbharaNarociSA / rociSeva kRtAkAraM pUjyaM puNyaizcatuvidhaiH // 120 // tuGagasiMhAsanAsInaM bhAsvantaM vodayAdrigam / rAjarAjaM samAlokya bahuzo bhaktinirbharaH // 121 // sa vA praNamya tIrthezaM spRSTvA'STAGgaMrdharAtalam / karaM prasArya sambhAvya 'rAjJaivAsannamAsanam // 122 // nijahastena nirdiSTaM dRSTcAlaGkRtya tuSTavAn / vyabhAsiSTa" sabhAmadhye sa tadAnyena' tejasA // 123 // prasannavadanendradyadAhlAdivacanAMzubhiH / vadhUH kimiti nAnItA tAM draSTuM vayamutsukAH // 124 // vayaM kimiti 'nAhUtAstadvivAhotsave naveM / prakampanairidaM yuktaM sanAbhibhyo bahiSkRtAH // 125 // "haM tvatpitRsthAne mAM puraskRtya kanyakA / tvayA'sau pariNatavyA tvaM tadvismRtavAnasi // 126 // ityakRtrima sAmoktyA tarpitazcakravartinA / tadA vibhAvayan bhakti svavaktraM maNikuTTime // 127 // natvA'pazyatprasAdIva pratigRhya prabhodayAm / jayaH prAJjalirutthAya rAjarAjaM vyajijJapat // 128 // kAzIdezezinA deva devasyAjJAvidhAyinAm / vivAhavidhibhedeSu prAgapyasti svayaMvaraH // 126 // iti sarve: samAlocya sacivaiH zAstravedibhiH / kalyANaM tatsamArabdhaM devena kRtamanyathA // 130 // zAntaM tatvatprasAdena manmUlocchedakAraNam / raNaM zaraNamAyAta ityeSa bhavataH kramau // 131 // surakhecarabhUpAlAstvatpadAmbhoruhAlinaH / cakreNAkrAntadikcakra kiGakarAstatra ko'smyaham // 132 // dhanuSa samAna aneka prakArake AbharaNoMkI kAntise veSTita the ataeva aise jAna par3ate the mAno kAntise hI unakA zarIra banAyA gayA ho, aura cAroM prakArake (zubhAyu, zubhanAma, zubhagotra aura sAtAvedanIya) puNyoMse pUjya the / isa prakAra rAjarAjezvara mahArAja bharatako dekhakara bhakti se bhare hue jayakumArane tIrtha karakI taraha AThoM aMgoM se jamInako chUkara aneka bAra praNAma kiyA / mahArAja bharatane bhI hAtha phailAkara usakA sanmAna kiyA tathA apane hAthase batalAye hue apane nikaTavartI Asanapara baiThAkara prasanna dRSTise alaMkRta kiyA / isa prakAra saMtuSTa huA jayakumAra sabhA ke bIca eka vilakSaNa tejase bahuta hI adhika suzobhita ho rahA thA / / / 116-123 / / tadanantara mahArAja bharata apane prasanna mukharUpI candramAse nikalate hue aura sabako Anandita karanevAle vacanarUpI kiraNoMse sabako prasanna karate hue isa prakAra kahane lage ki kyoM jayakumAra, tuma bahUko kyoM nahIM lAye ? hama to use dekhaneke liye bar3e utsuka the, isa navIna vivAhake utsavameM tumane hama logoMko kyoM nahIM bulAyA ? mahArAja akaMpanane apane bhAI-bandhuoM se hamako alaga kara diyA kyA yaha ThIka kiyA ? are, maiM to tumhAre pitAke tulya thA tumheM mujhe Age kara sulocanAke sAtha vivAha karanA cAhiye thA, parantu tuma yaha saba bhUla gaye isa prakAra cakravartIke dvArA svAbhAvika zAnta vacanoMse saMtuSTa kiyA huA jayakumAra usa samaya apanI bhaktiko prakaTa karatA huA namaskAra kara aparAdhI ke samAna apanA mu~ha maNiyoMse jar3I huI jamInameM dekhane lgaa| phira mahArAja bharatase dayA prAptakara hAtha jor3akara khar3A huA aura rAjAdhirAja cakravartIse isa prakAra nivedana karane lagA / / 124 - 128 // he deva, Apake AjJAkArI kAzInarezane vivAhavidhike saba bhedoM meM eka svayaMvarakI vidhi bhI pahalese calI A rahI hai isa prakAra zAstroMko jAnanevAle saba maMtriyoMke sAtha salAha kara yaha utsava prArambha kiyA thA parantu daivane use ulaTA kara diyA / / 129 - 130 / / merA mUlasahita nAza karanevAlA vaha yuddha zAnta ho gayA isaliye hI yaha sevaka Apake caraNoMmeM AyA hai / / 131 || he cakra ke dvArA samasta dizAoMpara AkramaNa karanevAle mahArAja, aneka deva, vidyAdhara aura rAjA Apake caraNakamaloMke bhramara hokara sevaka bana rahe haiM phira bhalA maiM una 436 1 zubhAyurnAmagotrasadvedyalakSaNaiH / 2 catriNA / 3 diSTyA Ta0 / prItyA / 4 rAjate sma / 5 nUtanena / 6 anAhvAnitAH / 7 bandhubhyaH / 6 prasAdavAn / pramAdIva la0 / C aho / Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcacatvAriMzattamaM parva 'devenAnanyasAmAnyamAnanAM mama kurvatA / RNIkRtaH kva "vA''nuSyaM bhavAntarazateSvapi // 133 // nAthenduvaMza saMrohI' puruNA vihitau tvayA / vaddhitau pAlitau sthApitau ca yAvaddharAtalam // 134 // iti prazrayaNIM vANIM zrutvA tasya nidhIzvaraH / tuSTyA sampUjya pUjAvidvastrAbharaNavAhanaiH // 135 // datvA sulocanAya ca tadyogyaM visasarja tam / mahIM priyAmivAliGggya taM praNamya yayau jayaH // 136 // sampatsampanna puNyAnAm anubadhnAti sampadam / pauravanI 'pakAnIkaiH stUyamAnasvasAhasaH // 137 // purAd gajaM samAruhya niSkramyepsu manaH priyAm / sadyo gaGagAM samAsannaH svamanovegacoditaH // 138 // zuSkabhUruhazAkhAgre sammukhIbhUya bhAsvataH " / havantaM "dhvAjakSamAlokya kAntAyAzcintayanbhayam // 136 // mUcchitaH premasadbhAvAt tAdRzo dhik sukhaM rateH / samAzvAsya tadopAyaiH sukhamAste sulocanA // 140 // jalAd bhayaM bhavet kiJcid asmAkaM zakunAditaH / ityudIryeGa gitajJena zakunajJena sAntvitaH // 141 // suradevasya " tadvAkyaM kRtvA prANAvalambanam / vrajan sa satvaraM mohAd "pratIrthe'codayad gajam // 142 // poyavivekaH kaH kAminAM mugdhacetasAm / utpuSkara sphuraddantaM prodyattatpratimAnakam // 143 // sabameM kauna ? - merI ginatI hI kyA hai ? / / 132 / / he deva, jo dUsare sAdhAraNa puruSauMko na prApta ho sake aisA merA sanmAna karate hue Apane mujhe RNI banA liyA hai so kyA saikar3oM bhavoM meM bhI kabhI isa RNa se chUTa sakatA hUM ? // 133 // he svAmin, ye nAthavaMza aura candra vaMzarUpI aMkura bhagavAn AdinAthake dvArA utpanna kiye gaye the aura Apake dvArA vardhita tathA pAlita hokara jabataka pRthivI hai tabataka ke liye sthira kara diye gaye haiM / / 134 / / Adara satkAra ko jAnanevAle mahArAja bharata isa prakAra vinayase bharI huI jayakumArakI vANI sunakara bahuta hI saMtuSTa hue, unhoMne vastra, AbhUSaNa tathA savArI Adike dvArA jayakumArakA satkAra kiyA. tathA sulocanAke liye bhI usake yogya vastra, AbhUSaNa Adi dekara use vidA kiyA / jayakumArane bhI priyA ke samAna pRthivIkA AliMganakara mahArAja bharatako praNAma kiyA aura phira vahAM se cala diyA / isaliye kahanA par3atA hai ki puNya sampAdana karanevAle puruSoMkI saMpadAeM sampadAoM ko bar3hAtI haiM / isa prakAra nagaranivAsI loga aura yAcakoM ke 'samUha jisake sAhasa kI prazaMsA kara rahe haiM aisA vaha jayakumAra hAthI para savAra hokara nagarase bAhara nikalA aura apanI hRdayavallabhAko prApta karanekI icchA karatA huA apane manake vegase prerita ho zIghra hI gaMgAke kinAre A gayA / / 135 -138 / / vahAMvara sUkhe vRkSakI DAlIke agrabhAgapara sUrya kI ora mu~ha kara rote hue kaue ko dekhakara vaha kumAra priyAke bhayakI AzaMkA karatA huA vaisA zUravIra honepara bhI prema ke vaza mUcchita ho gayA / AcArya kahate haiM ki aise rAgase utpanna hue sukhako bhI dhikkAra | ceSTAse hRdayakI bAtako samajhanevAle aura zakunako jAnanevAle purohitane usI samaya aneka upAyoM se sacetakara AzvAsana diyA aura kahA ki sulocanA to acchI taraha hai / isa zakunase yahI sUcita hotA hai ki hama logoM ko jalase kucha bhaya hogA isa prakAra kahakara purohitane jayakumArako zAnta kiyA / / 139 - 141 / / usa purohitake vacanoMko prANoMkA sahArA mAnakara vaha jayakumAra zIghra hI Age calA aura bhUlase usane aghATameM hI hAthI calA diyA so ThIka hI hai, kyoMki vicArahIna kAmI puruSoMko heya upAdeyakA jJAna kahAM hotA hai ? 1 akampanena / RNena tadvAn kRtaH / 3 kasmin bhavAntare / 4 vA avadhAraNe / AnRNyam anRNatvam / 5 janmanI / 6 cakriNam / 7 janayati / 8 yAcaka / 9 prAptumicchuH / 10 raveH / 11 dhvanantam / 12 vAyasam / 'kAke tu karaTAriSTabalipuSTasakRtprajAH / dhvAGkSAtmaghoSaparabhRdbalibhugvAyasA api / ' ityabhidhAnAt / 13 sAmavacanaM nItaH / 14 zAkunikasya / 15 ajalottArapradeze / 'tIrthaM pravacane pAtre labdhAmnAye vidAM pare / puNyAraNye jalottAre mahAnadyAM mahAmunau / ' 16 upAdeya / 17 prodgatakumbhasthalasyAdhobhAgapradezakam / 'adhaH kumbhasya vAhItthaM pratimAnamadho'sya yat / ' ityabhidhAnam / 437 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 mahApurANam taranta' ekarAkAraM madhyehadamibhAdhipam / devI kAlIti pUrvoktA sarayvAH' sAgame 'grahIt // 144 // nakrAkRtyA svadezasthaH kSudro'pi mahatAM blii| dRSTvA gajaM nimajjantaM pratyAgatya taTa sthitaaH||145||. sasaMbhramaM sahApetuH hradaM hemAGagadAdayaH / sulocanA'pi tAnvIkSya kRtapaJcanamaskRtiH // 146 // mantramUrtIna samAdhAya hRdaya bhktito'rhtH| upasargApasargAntaM tyaktAhArazarIrikA // 147 // prAvizad bahubhiH sArva gaGagAM gaDageva devatA / gaGagApAtapratiSThAnagaGagAkuTAdhidevatA // 148 // vibudhyAsanakampena kRtajJA''gatya satvaram / etadAnayattaTaM sarvAn santayaM khalakAlikAm // 146 / / svayamAgatya kenAtra rakSanti kRtapuNyakAn / gaGagAtaTe vikRtyAzu bhavanaM sarvasampadA // 150 // maNipIThe samAsthApya pUjayitvA sulocanAm / tava dattanamaskArAjjajJe" gaGagAdhidevatA // 15 // tvatprasAdAdidaM sarvam "avaruddhAmarezinaH / tayetyukte jayo'pyetat kimityAha sulocanAm // 152 // upavindhyAdri" vikhyAto vindhyapuryAmabhUda vibhH| vindhyaketuHpriyA tasya priyaGamuzrIstayoH sutA // 153 // vaha hAthI pAnImeM calane lagA, usa samaya usakI saMDakA agrabhAga UMcA uThA huA thA, dAMta camaka rahe the, gaMDasthala pAnIke Upara thA aura AkAra magarake samAna jAna par3atA thA, isa prakAra tairatA huA hAthI eka gar3heke bIca jA pahuMcA / usI samaya dUsare sarpake sAtha samAgama karate samaya jisa sarpiNIko pahale jayakumArake sevakoMne mArA thA aura jo marakara kAlI devI huI thI usane magarakA rUpa dharakara jahAM saraya gaMgA nadIse milatI hai usa hAthIko pakar3a liyA so ThIka hI hai kyoMki apane dezameM rahanevAlA kSudra bhI bar3oM bar3oMse balavAn ho jAtA hai| hAthI ko DUbatA huA dekhakara kitane hI loga lauTakara kinArepara khar3e ho gaye parantu hemAGgada Adi ghabar3Akara usI gaDhe meM eka sAtha ghusane lge| salocanAne bhI una sabako gar3hemeM ghusate dekha paMca namaskAra maMtrakA smaraNa kiyA, usane mantrakI mUrtisvarUpa arhanta bhagavAnko bar3I bhaktise apane hRdayameM dhAraNa kiyA aura upasargakI samApti taka AhAra tathA zarIrakA tyAga kara diyA // 142-147 // sulocanA bhI aneka sakhiyoMke sAtha gaMgAmeM ghusa rahI thI aura usa samaya aisI jAna par3atI thI mAno gaGgAdevI hI aneka sakhiyoMke sAtha gaMgA nadImeM praveza kara rahI ho| itane meM hI gaMgAprapAta kuNDake gaMgAkUTapara rahanevAlI gaMgAdevIne Asana kaMpAyamAna honese saba samAcAra jAna liyA aura kiye hue upakArako mAnanevAlI vaha devI bahuta zIghra Akara duSTa kAlikA devIko DA~Takara una sabako kinArepara le AI // 148-149 // so ThIka hI hai kyoMki isa saMsArameM aise kauna haiM jo puNya karanevAloMkI svayaM Akara rakSA na kreN| tadanantara usa devIne gaMgA nadI ke kinArepara bahuta zIghra apanI vikriyA dvArA saba sampadAoMse suzobhita eka bhavana banAyA, usameM maNimaya siMhAsanapara sulocanAko baiThAkara usakI pUjA kI aura kahA ki tumhAre diye hue namaskAra maMtrase hI maiM gaMgAkI adhiSThAtrI devI huI haM, aura saudharmendrakI niyoginI bhI hUM, yaha saba tere hI prasAdase huA hai| gaMgAdevIke itanA kaha cukanepara jayakumArane bhI sulocanAse pUchA ki yaha kyA bAta hai ? // 150-152 // sulocanA kahane lagI ki vindhyAcala parvatake smii| vindhyapurI nAmakI nagarI meM vindhyaketu nAmakA eka prasiddha 1 taratIti taran tam / 2 hRdasya mdhye| 3 pUrvasmin bhave jayena saha vane dharma zrutavatyA nAgyA saha sthitvijaatiiyshcrii| 4 sarayUnadyAH / 5 gnggaaprdeshsthaane| 6 kumbhIrAkAreNa / 'natrastu kumbhIraH.' ityabhidhAnAt / 7 abhimukhmaagty| 8 hrare prvissttvntH| 6 upasargAvasAnaparyantam / 10 gaGagApatanakuNDasthAna / 11 tAnA-la0, i0, a0, sa0, pa0 / 12 nirmAya / 13 tvayA vitIrNapaJcanamaskArapadAt / 14 abhUvam / 15 vilAsinI (niyoginIti yaavt)| 16 gaGagAdevyA / 17 jayakumAro'pyetat kimiti puSTavAn / 18 vindhyAcalasamIpe / Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcacatvAriMzattama parva vindhyazrIstAM pitA tasyAH zikSituM sakalAn guNAn / mayA saha mayi snehAnmahIzasya samarpayat // 154 // vasantatilakodyAne krIDantI sakadA divaa| daSTA tatra mayA dattanamaskArapadAnyalam // 15 // bhAvayanto mRtAtreyaM bhUtvAyAt snehinI mayi / ityabravIdasau so'pi jJAtvA santuSTacetasA // 156 // tatkAlocitasAmoktyA gaDagAdevI visarya tAm / sabalAka prakurvantaM svaM calatketumAlayA // 157 // svAvAsaM sampravizyoccaiH sapriyaH sahabandhubhiH / sasnehaM rAjarAjoktam uktvA tatprahitaM' svayam // 158 // pRthakpRthak 'pradAyAtinu damAsAdya vallabhAm / nItvA etatraiva tAM rAtri prAtarutthAya bhAnu vat // 15 // vidhAtumA raktAnAM bhuktimudyotitAkhilaH / anugaDagaM prayAna premNA kAminyAH kuruvallabhaH // 16 // kamanIyaratiprItim pAlApa ratanottarAm / jAhanavI darzitAvartanAbhiH kUlanitambikA // 161 // "caTulojjvalapAThInalocanA ramaNonmukhI / taraGagabAhubhirgADhamAliGganasamutsukA // 162 // svabhAvasubhagA dRSTahRdayA svacchatAguNAt / taTadvayavanotphullasumanomAlabhAriNI // 163 // "prativaddharasA vegaM sandhartumasahA drutam / pazya kAnte priyaM yAti svAnurUpaM payonidhim // 164 // rateH kAmAd vinA necchA na nIcevRttamaspahA / saGagame ratanmayI jAtA prema nAmedazaM matam // sAphalyametayAra nityam eti lAvaNyamambudheH // 16 // rAjA rahatA thaa| usakI strIkA nAma priyaGaguzrI thaa| una donoMke vindhyazrI nAmakI putrI thii| usake pitAne mujhapara prema honese mere sAtha saba guNa sIkhane ke liye use mahArAja akaMpanako sauMpa diyA // 153-154 // vaha vindhyazrI kisI eka dina upavanameM krIr3A kara rahI thI, vahIMpara use kisI sAMpane kATa liyA jisase mere dvArA diye hue paMca namaskAra mantrakA cintavana karatI huI marakara yaha devI huI hai aura mujhapara sneha honeke kAraNa yahAM AI hai yaha jAnakara jayakumArane saMtuSTacitta ho zAntimaya vacana kahakara gaMgAdevIko vidA kiyaa| tadanantara apanI priyA sulocanA aura iSTa-bandhuoMke sAtha sAtha, phaharAtI huI patAkAoMke dvArA apane Apako bagulAoMse sahita karate hueke samAna jAna par3anevAle apane UMce DeremeM praveza kiyaa| bar3e snehase mahArAja bharatake kahe vacana sabako sunAye, unakI dI huI bheMTa sabako alaga alaga dii| sulocanAko atyanta prasanna kiyA, vaha rAtri vahIM bitAI aura saberA hote hI uThakara apane meM anurAga rakhanevAle logoMke bhojanake liye sUrya ke samAna samasta dizAoMko prakAzita karatA huA vaha kuruvaMziyoMkA pyArA jayakumAra sulocanAke premase gaMgA nadIke kinAre kinAre calane lagA // 155-160 // vaha jAte samaya manohara vacanoMse sulocanAko bahuta hI saMtuSTa karatA jAtA thaa| vaha kahatA thA ki he priye, dekho yaha gaMgA nadI apane anurUpa samudrarUpI patike pAsa baDI zIghratAse jA rahI hai, yaha apanI nAbhirUpI bhauMra dikhalA rahI hai, donoM kinAre hI isake nitamba hai, caMcala aura ujvala machaliyAM hI netra haiM, yaha kIr3A athavA patike liye sanmukha hai, taraMgarUpI bhujAoMke dvArA gADha AliMganake liye utkaNThita sI jAna par3atI hai,svabhAvase sundara hai, apane svacchatArUpI guNoMse sabakA hRdaya haranevAlI hai, donoM kinAroMpara vanake phUle hue puSpoMkI mAlA dhAraNa kara rahI hai, isakA rasa athavA pAnI saba orase bar3ha rahA hai aura apanA vega nahIM saMbhAla saka rahI hai // 161-164 // so ThIka hI hai kyoMki kAmadevake binA ratikI 1 akmpnsy| 2 vindhyazrIH / 3 Agacchati sm| 4 sulocnaa| 5 visakaNThikAsahitam / 'balAkA visakaNThikA' ityabhidhAnAt / 6 cakriNA proktam / 7 bhaNitvA / 8 cakripreSitam / 6 dattvA / 10 prApayya / 11 skndhaavaare| 12 krtum| 13 asimaSyAdivyApAravibhavajam / 14 prakAzitasakalaloka. / 15 jayaH / 16 gnggaa| 'gaGagAviSNupadI jahna tanayA suranimnagA' ityabhidhAnAt / 17 caJcala / 18 samudreNa saha rtikriiddonmukhii| nijapatisamudrAbhimukhI vaa| 16 abhivRddha-la0 / 20 jalasyAsamantAd vegam / rAgodrekaM ca / 21 smudrsvruupaa| 22 gnggyaa| SaTpAdo'yaM zlokazcintyaH / Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 mahApurANam utpatti bhUtA patyurdharaNyAM vadhitA satI / vAdhireva patistasmAd eSA'bhUt pApanAzinI // 166 // dhavalA dhAmirmAnyA satInAmupamAnatAm / gatA kavIzvaraiH sarvaiH stUyate devateti ca // 167 // gaNinazcenna ke 'nAdhAH saMstuvanti gnnpriyaaH| 'iti gaGagAgataH zravyaH anyazcAtimanoharaiH // 16 // tataH katipayaireva prayANaH karujAGagalam / prApya tadvarNanAvyAjAnmodayana kAzipAtmajAm // 16 // "prAptajAnapadAnItaphalapuSpAdibhizca sH| vikasannIlanaurejasarojAtivirAjitaH // 170 // pratyetyeva prapazyantI saronetrarvadhUvaram / 'sadvaprajaghanAbhogAM vApIkUporunAbhikAm // 171 // parItajAtarUpoccaprAkArakaTisUtrikAm / alaGakRtamahAvIthivilasadbAhuballarom // 172 // saudhottuGagakucAM bhAsvadgopurAnanazobhinIm / kuDakumAgurukarpUrakardamAdritagAtrikAm // 173 // nAnAprasavasandRbdhamAlAdhamilladhAriNIm / toraNAbaddharatnAdimAlAlakRtavigrahAm // 174 // pAhayantImivodhiH patatketvagrahastakaH / dvArAsaMvRtivizrambhanetrAM0 savAsAntarutsukAm // 17 // purohitaH purandhobhimantribhirvaizyavizrutaiH |dttshessH puraH sthitvA sAzIrvAdaH samutsuH // 176 // icchA nahIM hotI hai, uttama puruSoMkI icchAeM nIca padArthoMpara nahIM hotI haiM, yaha nadI samadrameM jAkara samudrarUpa hI ho gaI haiM so ThIka hI hai kyoMki prema aisA hI hotA hai, isake samAgamase hI samudrakA lAvaNya (saundarya athavA khArApana) sadA saphala hotA hai // 165 // isa gaMgA nadIkI utpatti parvatoMke pati-himavAn parvatase hai, pRthivIpara yaha bar3hI hai aura samudra hI isakA pati hai isaliye hI yaha saMsArameM pApoMkA nAza karanevAlI huI hai // 166 // yaha sapheda hai, dharmAtmA logoMke dvArA mAnya hai, satiyoMko isakI upamA dI jAtI hai aura saba kavIzvara yadi gugIjanoMkI stuti na kareM to phira kauna kisakI stuti karegA ? isa prakAra sunaneke yogya gaGgA sambandhI tathA anya atyanta manohara kathAoM dvArA mArga taya kiyaa| // 167-168 // tadanantara kucha hI par3AvoM dvArA kurujAMgala deza pahuMcakara usake varNanake bahAnese sulocanAko Anandita karate hae jayakumArane apanI usa hastinAgapUrI nAmakI rAjadhAnImeM praveza kiyA jo ki dezake pradhAna pradhAna puruSoM dvArA lAye hue phala puSpa AdikI bheMTa tathA khile hue nIla kamala aura sapheda kamaloMse atyanta suzobhita sarovararUpI netroMse aisI jAna par3atI thI mAno Age Akara vadhU varako dekha hI rahI ho| uttama dhUlIsAla hI jisakA vistRta jaghana pradeza thA, bAvar3I aura kueM hI jisakI vizAla nAbhi thI, cAroM ora khar3A huA suvarNakA UMcA parakoTA hI jisakI karadhanI thI, sajI huI bar3I bar3I galiyAM hI jisakI suzobhita bAhulatAeM thIM, rAjabhavana hI jisake UMce kuca the, dedIpyamAna gopurarUpI mukhase jo suzobhita ho rahI thI, kezara, aguru aura kapUrake vilepanase jisakA zarIra gIlA ho rahA thA, jo aneka prakArake phUloMse guMthI huI mAlArUpI kezapAzako dhAraNa kara rahI thI, toraNoM meM bAMdhI gaI ratna AdikI mAlAoMse jisakA zarIra suzobhita ho rahA thA, jo Upara nIce ur3atI huI patAkAoMke agrabhAgarUpI hAthoMse bulAtI huI sI jAna par3atI thI, khule hue daravAje hI jisake vizvAsapUrNa netra the, jo gharaghara honevAle utsavoMse utkaNThita sI jAna par3atI thI aura isa prakAra jo dUsarI sulocanAke samAna suzobhita ho rahI thii| mahArAjake darzana karane ke liye utkaNThita ho AzIrvAda dene 1himvdgireH| 2 prshstaa| 3 guNavajjanAn / 4 anandhAH / kAnvA a0, pa0, i0, sa0, l0| 5 iti gaGgAgatarityanena saha kamanIyaratiprItimAlApairiti sambandhaH / 6 sulocanAm / 7 smpraaptjnpdjnaaniit| 8 abhimukhamAgatya / 6 prazastadhUlikuTTimaghanavistArAm / 10 kavATapidhAnarahitadvAranayanAmityarthaH / 11 gRhamadhye sotsavAma / 12 kuTumbinIbhiH / Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcacatvAriMzattama parva 441 tUryamaGagalani?baiH purandara ivAparaH / sulocanAmivAnyAM svAM pravizya nagaroM jayaH // 177 // rAjagehaM mahAnandavidhAyi vividhibhiH| pAvasat kAntayA sArddha nagaryA hRdayaM mudA // 17 // tithyAdipaJcabhiH zuddhaH zuddha lagne mahotsavam / sarvasantoSaNaM kRtvA jinapUjApuraHsaram // 17 // vizvamaGagalasampattyA svocitAsanasusthitAm / hemAGagadAdisAnnidhye rAjA jAtamahodayaH // 180 // sulocanAM mahAdevIM paTTabandhaM 'vyavAnmudA / strISu saJcitapuNyAsu patyuretAvatI ratiH // 18 // hemAGagavaM 'sasodaryam upacarya sasambhamam / purobhUya svayaM sarvairbhAgyaH 'praaghuurnnkocitaiH||182|| natyagItasukhAlAparaNArohaNAdibhiH / vnvaapiisrHkriiddaakndukaadivinodnaiH||183|| 'mahAni sthApayitvaivaM sakhena kticitkRtii| tadIpsitagajAzyAstragaNikAbhUSaNAvikam // 184 // pradAya parivAraM ca toSayitvA yathocitam / catuvidhena kozena "tatpuroM 'tamajogamat3 // 18 // sukhapramANaH samprApya dRSTvA bhUpaM sasuprabham / praNamyAlAdayannasthAt sa vadhUvaravArtayA // 186 // sukhaM kAle galatyevam akmpnmhiiptiH| tadA saMcintayAmAsa viraktaH kaambhogyoH||187|| aho mayA pramattena viSayAndhena nekSitA / kaSTaM zarIrasaMsArabhoganissAratA ciram // 188 // vAle purohita, saubhAgyavatI striyAM, maMtrI aura prasiddha prasiddha seTha loga sAmane khar3e hokara jise zeSAkSata de rahe haiM aise usa jayakumArane turahI Adi mAGgalika bAjoMke zabdoMke sAtha sAtha dUsare indra ke samAna apanI usa hastinAgapurImeM praveza kara aneka prakArakI vibhUtiyoMse bahuta bhArI Ananda denevAle tathA usa nagarIke hRdayake samAna apane rAjabhavana meM priyA sulocanAke sAtha sAtha bar3e Anandase nivAsa kiyA // 170-178 / / / tadanantara bar3e bhArI abhyudayako dhAraNa karanevAle mahArAja jayakumArane zuddha tithi, zuddha nakSatra Adi pAMcoM bAtoMse nirdoSa lagnameM bar3A bhArI utsava karAkara sabako saMtuSTa kiyA aura phira jinapUjApUrvaka saba maMgala-saMpadAoMke sAtha sAtha hemAMgada Adi bhAiyoMke sAmane pogya Asanapara baiThI haI salocanAko baDe harSase padabandha bAMdhA arthAta padarAnI banAyA so ThIka hI hai kyoMki puNyasaMcaya karanevAlI striyoMmeM patikA aisA hI prema hotA hai // 179181 // usake bAda kuzala jayakumArane svayaM Age hokara pAhunoMke yogya saba prakArake bhogopabhogoMse, nRtya, gIta aura sukha denevAle vacanoMse, hAthI AdikI savArIse, vana, vApikA, tAlAba AdikI krIr3AoMse aura geMda Adike kheloMse prasannatApUrvaka hemAGgada aura unake bhAiyoMkI sevA kI, kucha dina taka unheM bar3e sukhase rakkhA aura phira unako acche laganevAle hAthI, ghor3e, astra, gaNikA tathA AbhUSaNa Adi dekara unake parivArake logoMko yathAyogya saMtuSTa kiyA aura phira ratna, sonA, cAMdI tathA rupaye-paise Adi cAroM prakArakA khajAnA sAtha dekara unheM unake nagara banArasako vidA kiyaa| / 182-185 / / sakhapUrvaka kitane hI par3Ava calakara ve hemAMgada Adi banArasa pahuMce aura mAtA suprabhAke sAtha rAjA akaMpanake darzana kara unheM praNAma kiyA aura jayakumAra tathA sulocanAkI bAtacItase mAtA-pitAko Anandita karate hue rahane lage // 186 // ___ isa prakAra sukhapUrvaka bahuta sA samaya vyatIta honepara eka dina mahArAja akaMpana kAmabhogoMse virakta hokara isa prakAra socane lage // 187 // ki mujha pramAdIne viSayoMse andhA 1 nivasati sm| 2 nagarIjanacite ityarthaH / 3 tithigrahanakSatrayogakaraNaH / tithinakSatrahorAvAramuhUrtervA / 4 mahotsave l0| 5 cakAra / 6 sasAnujam / 7 agre bhUtvA / puraskRtya vA / 8 atithi / 6 dinAni / 10 ratnasuvarNarajatavyavahArayogyanANakam iti caturvidhena / 11 vArANasIm / 12 hemAGagadam / 13 gamayati sm| 14 akampanam / 15 suprabhAdevIsahitam / 56 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azucyavabhipundhanaiH 442 mahApurANam prAdAvazucyupAdAnam prazucyavayavAtmakam / vizvAzucikaraM pApaM duHkhaduzceSTitAlayam // 16 // nirantarazravotkoyanavadvArazarIrakam / kRmipuJjacitAbhasmaviSThAniSTaM vinazvaram // 10 // "tavadhyuSya jaDo jantustantaH paJcendriyAgnibhiH / vizvendhanaiH kuliGagIva bhUyo'yAt kutsitAM gtim|| sA''zAkhaniH kilAtraiva yatra vizvamaNUpamam / tAM pupUrSuH13 kilAdyAhaM dhanaH saGakhyAtibandhanaH // "yadAdAya bhavejjanmI yammuktvA muktibhAgayam / tadyAthAtmyamiti jJAtvA kathaM puSNAti dhiidhnH|| hA hato'si cira janto mohenAdyApi te ytH| nAsti kAyAzacijJAnaM tasyAgaH kvAti durlbhH|| duHkhI sukhI sukhI duHkhI duHkhI du:khyeva kevalam / dhanyadhanyo'dhano dhanyo nirdhano nirdhanaH sadA // 16 // evaMvidhastribhirjantuH iipsitaaniipsitshcirm| "caturtha bhaMgamaprApya bambhamIti bhavArNave // 196 // "yAM "vaSTayayamasau vaSTi paraM vaSTi sa cAparAm / sA'pi vaSTayaparaM kaSTamaniSTeSTaparamparA // 197 // hokara itane dina taka zarIra, saMsAra aura bhogoMkI asAratA nahIM dekhI yaha bar3e khedakI bAta hai // 188 // prathama to yaha zarIra apavitra upAdAnoM (mAtA-pitAke raja vIrya) se banA hai, phira isake saba avayava apavitra haiM, yaha sabako apavitra karanevAlA hai, pAparUpa hai aura duHkha denevAlI khoTI khoTI ceSTAoMkA ghara hai // 189 // isake nau dvAroMse sadA mala-mUtra bahA karatA hai aura anta meM yaha vinazvara zarIra kIr3oMkA samUha, citAkI rAkha tathA viSThA banakara naSTa ho jAnevAlA hai // 190 // aise zarIrameM rahakara yaha mUrkha prANI, jinameM saMsArake saba padArtha Idhana rUpa haiM aisI pAMcoM indriyoMkI agniyoMse tapAyA jAkara kuliMgI jIvake samAna phirase nIca gatiyoMmeM pahuMcatA hai / / 191 / / jisameM yaha sArA saMsAra eka paramANuke samAna hai aisA vaha prasiddha AzArUpI gar3hA isI zarIrameM hai, isI AzArUpI gar3heko maiM Aja thor3ese dhanase pUrA karanA cAhatA hUM // 192 // jisa zarIrako lekara yaha jIva janma dhAraNa karatA hai-saMsArI bana jAtA hai aura jise chor3akara yaha jIva mukta ho jAtA hai isa prakAra zarIrakI vAstavikatA kara bhI baddhimAna loga na jAne kyoM usakA bharaNa-poSaNa karate haiM // 193 // he jIva, kheda hai ki tU mohakarmake dvArA cirakAlase ThagA gayA hai, kyoMki tujhe Ajataka bhI apane zarIrakI apavitratAkA jJAna nahIM ho rahA hai, jaba yaha bAta hai taba atyanta durlabha usakA tyAga bhalA kahA~ mila sakatA hai // 194 // isa saMsArameM jo duHkhI haiM ve sukhI ho jAte haiM, jo sukhI haiM ve dukhI ho jAte haiM aura kitane hI dukhI dukhI hI bane rahate haiM isI prakAra dhanI nirdhana ho jAte haiM, nirdhana dhanI ho jAte haiM aura kitane hI nirdhana sadA nirdhana hI bane rahate haiN| isa taraha yaha jIva jo sukhI hai vaha suvI hI rahe aura jo dhanI hai vaha dhanI hI banA rahe yaha cauthA bhaMga nahIM pAkara kevala Upara kahe hue tIna tarahake bhaMgoMse hI saMsArarUpI samudra meM cirakAla taka bhramaNa karatA rahatA hai / // 195-196 // yaha puruSa jisa strIko cAhatA hai vaha strI kisI dUsare puruSako cAhatI hai, jisako vaha cAhatI hai vaha bhI kisI anya strIko cAhatA hai isa prakAra yaha iSTa aniSTakI 1 azucizukrazoNitamukhyakAraNam / 2 pUtigandhitvam / 3 kRmInAM pujaH citAyAM bhasma viSThA pUrISo niSThAyAmante yasmin tat / 4 tasmin shriire| 5 sthitvA / 6 sakalaviSayendhanaH / 7 gacchet / 8 abhinivezAkaraH / 6 jntaavev| 10 aashaakhnau| 11 sklvstu| 12 AzAkhanim / 13 pUrayitumicchaH / 14 gaNanAvizeSaiH / 15 zarIram / 16 taccharIrasya yathAsvarUpam / 17 puSTinayati / 18 vairaagyotpnnkaale'pi| 16 zarIratyAgaH / 20 kutrAsti / 21 dhanavAn / 22 dhanarahitaH / 23 sukhI sukhIti dhanI dhanIti caturthabhedam / 24 striyam / 25 vaSTi icchati / ayam pumAn / 26 anyapuruSam / 27 aniSTavAJchAsantatiH / 'vaSTi yogecchayoH' ityabhidhAnAt / Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcacatvAriMzattama parva 443 yadiSTaM sadaniSTaM syAd yadaniSTaM tdissyte| iheSTAniSTayoriSTA niyamena na hi sthitiH // 198 // . 'sa sAsA'tattadevaivA'sA sa syAt so'pi ttpunH| tatsa syAttattadevAtra cakrake' vakrasaMkramaH // 16 // antamasya vidhAsyAmi cintayitvA jinoditam / santataM janmakAntArabhrAntau bhIto'hamantakAt // 20 // bhogo'yaM bhogino bhogo bhogino bhoginAmakRt / ratAvanmAtro'pinAsmAkaMbhogo bhogeSviti dhruvam // bhujyate "yaH sa bhogaH syAd bhuktirvA bhoga" issyte| tadvayaM narake'pyasti tasmAd bhogeSu kA rtiH||202|| bhogAstuSNAgnisaMvRddhyai "viipniiyaussdhopmaaH| ebhiHpravRddhatRSNAgneH "zAntyai cintyamihAparam // 203 // ityato na sudhIH sadyo vAntatRSNAviSo bhRzam / hemAGagadaM samAhRya "pUjyapUjApurassaram // 204 // abhiSicya calAM matvA badhvA paTTena vAJcalam / lakSmI samartha gatvoccaH abhyAsaM vRSabhezituH // 205 // pravajya bahubhiH sArddha mUrdhanyaiH sa sasuprabhaH / kramAcchaNI samAruhya kaivalyamudapAdayat // 206 // atha jnmaantraapaatmhaasnehaatinirbhrH| sulocanAnanAnandanendubimbAt sutAM3 sudhAm // 207 // 25unmIlanIlanIrajarAjibhirlokanaiH piban / pUrayan zrotrapAtrAbhyAM "tadgI!tarasAyanam // 20 // paraMparA bahuta hI duHkha denevAlI hai / / 197 / / jo iSTa hai vaha aniSTa ho jAtA hai aura jo aniSTa hai vaha iSTa ho jAtA hai, isa prakAra saMsArameM iSTa aniSTakI sthiti kisI eka sthAnapara niyamita nahIM rahatI ? // 198 // AjakA puruSa agale janmameM strI ho jAtA hai, strI napuMsaka ho jAtI hai, napuMsaka strI ho jAtA hai, vahI strI phira puruSa ho jAtA hai, vaha puruSa bhI napuMsaka ho jAtA hai, vaha napuMsaka phira puruSa ho jAtA hai athavA napuMsaka napusaka hI banA rahatA hai, isa prakAra isa cakra bar3A Ter3hA saMkramaNa karanA par3atA hai // 199 / / isaliye zrIjinendradevake kahe hue vacanoMkA cintavana kara maiM avazya hI isa saMsArakA anta karUMgA kyoMki nirantara saMsArarUpI vanake bhItara paribhramaNa karane meM maiM aba yamarAjase Dara gayA hUM // 200 // bhoga karanevAle manuSyoM ke ye bhoga ThIka sarpake phaNAke samAna haiM aura bhoganevAle jIvako bhogI nAma denevAle haiN| tathA itanA saba honepara bhI una bhogoMmeMse eka bhoga bhI hamArA nahIM hai yaha nizcaya hai // 201 // jisakA bhoga kiyA jAtA hai use bhoga kahate haiM athavA upabhoga kiyA jAnA bhoga kahalAtA hai ve donoM prakArake bhoga naraka meM bhI haiM isaliye una bhogoMmeM kyA prema karanA hai ? // 202 / / jisa prakAra auSadhase peTakI agni pradIpta ho jAtI hai usI prakAra ina bhogoMse bhI tRSNArUpI agni pradIpta ho uThatI hai ataH ina bhogoMse bar3hI huI tRSNArUpI agnikI zAntike liye koI dUsarA hI upAya socanA cAhiye // 203 / / isa prakAra tRSNArUpI viSako ugala denevAle buddhimAna rAjA akampanane bahata zIghra hemAGgadako balAkara pUjya-parameSThiyoMkI pUjApUrvaka usakA rAjyAbhiSeka kiyA, lakSmI ko caMcala samajha paTTabandhase bAMdhakara use acala banAyA aura hemAMgadako sauMpakara zrIbhagavAn vRSabhadevake samIpa jAkara aneka rAjAoM aura rAnI suprabhAke sAtha dIkSA dhAraNa kI tathA anukramase zreNiyAM car3hakara kevalajJAna utpanna kiyA // 204-206 // ayAnantara anya janmase Aye hue bahuta bhArI snehase bharA huA jayakumAra khule hue nIlakamaloMke samAna suzobhita honevAle apane netroMse sulocanAke mukharUpI AnandadAyI 1 iSTaM bhavati / 2 sa pumAn / 3 sA strI syAt / 4 tat napuMsakam / 5 eSA strI syAt / 6 tat napuMsakam / 7 tadeva punapuMsakameva syAt / 8 cakravadAvartamAnasaMsAre / 6 saMsArasya / 10 sarpasya / 11 bhogIti nAmakRt / bhogIti nAmakaraH / sarpanAmakRdityarthaH / 12 bhogIti nAmakRnmAtro'pi / 13 padArthaH / 14 padArthAnubhavanakriyA / 15 dIpanahetuH / 16 bhogaiH / 17 upazAntikAraNam / 18 parameSThIpUjApUrvakam / 16 nizcalaM yathA bhavati tthaa| paTTena baddhvA vA nibandhanaM kRtveva samartheti sambandhaH / 20 kSatriyaH / 21 suprabhAdevIsahitaH / 22 Anandahetucandra / 23 nisRtAm / 24 kAntim / 25 vikasannIlotpalavadvirAjamAnaiH / 26 netraiH / -rlocanaiH taM0 vihAya sarvatra / 27 sulocanAvacanarUpagItam / Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 mahApurANam harana karikarAkArakarAliGaganasaGagataH / 'tagAtrapikAnta:sthaM rasaM "spanivevinam // 20 // tbimbaadhrsmbhaavitaamRtaasvaadnotsukH| tadvaktrAvArijAmodAnmovamAno'nizaM bhRzam // 21 // 'atrava na punarveti mama vAmAsamAgamaH / "sa sulocanayA svAni cakSurAdInyatarpayat // 211 // 'pramANakAlabhAvebhyo yadrateH samatA tayoH / tataH sambhogazRGagArAvArApArAntagau hi tau // 212 // 1 pratipariNataratyA lopitAlepanAdiH1 sa sakalakaraNAnAM gocarIbhUya tasyAH / hitaparaviSayANAM sApi5 "tasyaivametau samaratikRtasArANyanvabhUtAM sukhAni // 213 // manasi manasijasyAvApi saukhyaM na tAbhyAM pRthaganu gatabhAvaH8 saGagatAbhyAM nitAntam / karaNamukhasukhestaistanmanaH prItimApat bhavati paramukhaM ca kvApi saukhyaM sutRptya // 214 // zizirasurabhimandocchvAsajaH svaH samIra samadumabaravacobhiH svaadniiyprdeshH| lalitatanulatAbhyAM mArdavaikAkarAbhyAm akhilamanayatA tau saukhyamAtmendriyANi // 21 // candramAse jharate hue amRtako pItA thA, sulocanAke vacana aura gItarUpI rasAyanako apane kAnarUpI pAtroMse bharatA thA, hAthI kI sUMDake samAna AkAravAle hAthoMke AliMganase yukta ho sparzana indriyase jAnane yogya usake zarIrarUpI kui~yAke bhItara rahanevAle rasako grahaNa karatA thA, bimbI phalake samAna suzobhita usake oThoM meM rahanevAle amRtakA AsvAda lene meM sadA utsuka rahatA thA, usake mukharUpI kamalakI sugandhise rAtadina atyanta harSita hotA rahatA thA aura 'strI samAgama mujhe isI bhavameM hai anyabhavameM nahIM hai, aisA mAnakara hI mAno sulocanA ke dvArA apanI cakSu Adi indriyoMko saMtuSTa karatA rahatA thA / / 207-211 / / cUMki pramANa, kAla aura bhAvase ina donoMke premameM samAnatA thI isaliye hI ve donoM saMbhoga zRGgArarUpI samudra ke anta taka pahuMca gaye the // 212 // khUba bar3he hue premase jisane vilepana Adi chor3a diyA hai aisA vaha jayakumAra sulocanAkI saba indriyokA viSaya rahatA thA aura salocanA bhI jayakumArake hita karanevAle viSayoMmeM tatpara rahatI thI, isa prakAra ye donoM hI samAna prIti karanA hI jinakA sArabhAga hai aise sukhoMkA upabhoga karate the // 213 // pRthak pRthak utpanna hue pariNAmoMse khUba mile hue una donoMne apane manameM kAmadevakA sukha nahIM pAyA thA kintu indriyoMse utpanna hue una una sukhoMse unake mana prItiko avazya prApta hue the so ThIka hI hai kyoMki dUsareke dvArA utpanna huA sukha kyA kahIM uttama tRptike liye ho sakatA hai ? // 214 / / apane zvAsocchvAsase utpanna hue zItala sugandhita aura manda pavanase, komala aura madhura vacanoMse, svAda 1 svIkurvan / 2 AliGagane hRdayaGagamaH 'saGagataM hRdayaGagamam'. ityabhidhAnAt / 3 sulocnaashriirrskpmdhysthit| 4 sparzajanakam / 5 iha janmanyeva / 6 uttarabhave nAstIti vA / 7 strIsaGagaH / 'pratIpadarzinI vAmA vanitA mahilA tathA' ityabhidhAnAt / 8 vijayaH / 6 yonipuSpAdipramANAt samaratiprabhRtikAlAt anyonyAnurAgAdibhAvAcca / 10 atiivprvRddh| 11 luptshriikhnnddkungkumcrcaamaalyaabhrnnaadiH| 12 samastendriyANAm / 13 viSayIbhUtvA / 14 hitasrakcandanAdiviSayANAm / 15 sulocanApi / 16 jysy| 17 na prApyate sma / 18 padArthaiH / 16 indriyopaayjnitsukhaiH| 20 param anyavastu mukhaM dvAramupAyo yasya tat / paramukhaM kvApi bhavati na kutrApItyarthaH / 21 AsvAdituM yogyAdharAdipradezaiH / Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcacatvAriMzattamaM parva hRtasara sijasAraM riSTaceTIyamAnaH satataratanimittairjAla mArgapravRttaH / mRduzizirataraiH samprApatustau samIraiH surata viratijAtasyedaviccheda saukhyam // 216 // tAM tasya vRttiranuvartayati sma tasyA vacanaM "tadeva ratitRptinimittamAsIt / nija' bhAvamacintyamantya' premA' padatra ' sAtodayazca bhavabhUtiphalaM tadeva // 217 // kAmo'gamat suratavRttiSu tasya ziSya bhAva sudhIriti ratizca sulocanAyAH / garva mudrahati cenna vRthAbhimAnI svaSTasiddhiviSayeSu guNAdhikeSu // 218 // ko evaM sukhAni tanujAnyanubhUya tau ca 10 naM vetuzcirarate'pyabhilASa koTim" / furroTa miTaviSayotya sukhaM sukhAya tadvIta vizvaviSayAya budhA yatadhvam // 216 // ityArSe bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNazrImahApurANa saGagrahe jayasulocanAsukhAnubhavavyAvarNanaM nAma paJcacatvAriMzattamaM parva // 45 // lene yogya adhara Adi pradezoMse aura komalatAkI eka khAna svarUpa sundara zarIrarUpI latAse ve donoM apanI indriyoMko samasta sukha pahuMcAte the // 215 // jisane kamalakA sAra bhAga haraNa kara liyA hai, jo priya dAsake samAna AcaraNa karatA hai, nirantara saMbhogakA sAdhana rahatA hai, jharokheke mArga se AtA hai aura atyanta komala ( manda) tathA zItala hai aise pavanase ve donoM hI saMbhoga ke bAda utpanna hue pasInA sUkhanekA sukha prApta karate the // 216 // jayakumArakI pravRtti sulocanAke anukUla rahatI thI aura sulocanAkI pravRtti jayakumArake anukUla rahatI thI / una donoM kA paraspara eka dUsareke anukUla rahanA hI unake ratijanya saMtoSakA kAraNa thA jo cintanameM na A sake aisA prema inhIM dampatiyoM meM pUrNatAko prApta huA thA, inhIMke sAtAvedanIyakA antima udaya thA aura yahI saba inake janma lenekA phala thA / / 217 || buddhimAn kAmadeva, saMbhoga ceSTAoM ke samaya jayakumArakA ziSya bana gayA thA aura rati sulocanAkI ziSyA bana gaI thI so ThIka hI hai kyoMki manuSya yadi vyarthakA abhimAnI na ho to aisA kauna ho jo apane iSTa padArtha kI siddhike viSayabhUta adhika guNavAle puruSoMke sAtha abhimAna kare ? // 218 // isa prakAra zarIrase utpanna hue sukhoMkA anubhava kara cirakAla taka ramaNa karanepara bhI ve donoM icchAoMkI antima avadhiko prApta nahIM hue the unakI icchAeM pUrNa nahIM huI thIM / isaliye kahanA par3atA hai ki iSTa viSayoMse utpanna hue sukhako bhI dhikkAra hai / he paNDito tuma usI sukhake liye prayatna karo jo ki saMsArake saba viSayoMse atIta hai / / 219 // isa prakAra bhagavadguNabhadrAcArya praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANasaMgrahake hindI bhASAnuvAda meM jayakumAra aura sulocanAke sukhabhogakA varNana karanevAlA yaha paiMtAlIsavAM parva samApta huA / 445 1 iSTavayasyAyamAnaiH / 2 gavAkSapatha / 3 suratAvasAnajAta / 4 anyonyAnuvartanameva / 5 prApat / 6 jayasulocanayoH / 7 nijayordampatyorbhAvo yatra tat / 8 apazcimasukhodayazca / janmaprAptiphalam / 10 naiva prApatuH / 11 antam / 12 kAraNAt / 13 prayatnaM kurudhvam / Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTcatvAriMzattamaM parva jayaH prAsAdamavyAsya 'dantAvalagato mudA / yadRcchayA'nyadAlokya gacchantau khagadampatI // 1 // hA me prabhAvatItyetad zrAlapannativihvalaH / ratimevAhitaH sadyaH sahAyIkRtya mUrcchayA // 2 // tathA 'pArAvatadvandvaM 'tatraivAlokya kAminI / hA me rativaretyuktvA sA'pi mUrcchAmupAgatA // 3 // 'dakSa ceTIjanakSiprakRtazItakriyA kramAt / sadyaH kumudinIvApa prabodhaM zItavIdhiteH // 4 // 'himacandana sammizra vAribhirmandamArutaiH / so'pyamUccha dizaH pazyan mandamandatanutrapaH // 5 // yUyaM sarve'pi sAyantanAmbhojAnu kRtAnanAH / kimetaditi tatsarvaM jAnAno'pi sa nAgaraH // 6 // kAnunayopAya gatraskhalana duHkhitAm / sulocanAM samAzvAsya smaran janmAntarapriyAm // 7 // kati kRtvA tAmevAlapayat" sthitaH / vaJcanAvuJcavaH 15 sarve prAyaH kAntAsu kAminaH // 8 // tayorjAtarAtmIyavRttAntasmRtyanantaram / svargAdanugato bodhastRtIyo" vyaktimIyivAn // 6 // dvilokya sapatnyo'syA" zrImatI sazivaGakarA / parAzca matsarodrekAdityanyonyaM tadAvu ban" // 10 // athAnantara kisI anya samaya jayakumAra apane mahalakI chatapara Anandase baiThA thA ki itane meM hI apanI 'icchAnusAra jAte hue vidyAdhara dampatI dikhe, unheM dekhakara 'hA merI prabhAvatI' isa prakAra kahatA huA vaha bahuta hI becaina huA aura mUrcchAkI sahAyatA pAkara zIghra hI premako prApta huA / bhAvArtha- pUrvabhavakA smaraNa honese mUcchita ho gayA // 1-2 // isI prakAra sulocanA bhI utI sthAnapara kabUtaroMkA yugala dekhakara 'hA mere rativara' aisA kahakara mUrcchAko prApta ho gaI || 3 || jisa prakAra candramAse kumudinI zIghra hI prabodhako prApta ho jAtI hai - khila uThatI hai usI prakAra canura dAsI janoMke dvArA kiye hue zItalopacArake kramase vaha sulocanA zIghra hI prabodhako prApta huI thI - mUrcchArahita ho gaI thI ||4|| kapUra aura candana mile hue jalase tathA manda manda vAyuse kucha lajjita huA aura dizAoMkI ora dekhatA huA vaha jayakumAra bhI mUrcchArahita huA || 5 || yadyapi vaha catura jayakumAra saba kucha samajhatA thA tathApi pUchane lagA ki tuma logoM ke mu~ha saMdhyAkAlake kamaloMkA anukaraNa kyoM kara rahe haiM ? arthAt kAntirahita kyoM ho rahe haiM ? // 6 // patike mu~hase dUsarI strIkA nAma nikala jAne ke kAraNa dukhI huI sulocanAko jayakumArane aneka prakArake anunaya-vinaya Adi AyoM se samajhAyA tathA dUsare janmakI priyA prabhAvatI samajhakara apane mu~hakA AkAra chipA vaha usI ke sAtha bAtacIta karane lagA so ThIka hI hai kyoMki sabhI kAmI puruSa striyoM ke Thagane meM atyanta catura hote haiM ||7-8 / / una donoMke janmAntara sambandhI apanA samAcAra smaraNa hone ke bAda hI svarga paryAyase sambandha rakhanevAlA avadhijJAna bhI prakaTa ho gayA // 9 // | yaha saba dekhakara zrImatI zivaMkarA tathA aura bhI jo sulocanAkI sauteM thIM ve usa samaya IrSyA ke 1 zobhAyai vinyastakRtrimagaja / dantAvalamano la0 / 2 vidyAdharadampatI / 3 prItim / 4 prAptaH / svIkRto vA / 5 kapota / 6 saudhAgre / 7 catura / 8 karpUra / 6 ISallajjAvAn / 10 astamayakAla / 11 nipuNaH / 12 prabhAvatIti nAmAntaragrahaNa, sulocanAyA agre prabhAvatIti anyastrInAmagrahaNa / 13 janmantarapriyAsmaraNajAta romAJcaprabhRtyAkAraprAvaraNam / 14 sambhASayan / 'sambhASaNamAbhASaNamAlApaH kurukuJcikA' iti vaijayantI / 15 pratItAH / - caJcavaH la0 / 16 avadhijJAnam / 17 gatavAn / 12 sulocanAyAH / 13 UcuH / Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattama parva strISu mAyeti yA vArtA satyAM tAmadya krvtii| patimUcchA svamUrchAyA: 'pratyayIkRtya mAyayA // 11 // pazya kRtrimacchattibhAvanAvyaktasaMvRtiH / santatAntaHsthitaprauDhapremapreritacetanA // 12 // knyaavtvilopaattgotrskhlnduussitaa| pati rativaktvA'yAnmUcchI kuladUSiNI // 13 // iyaM zIlavatItyenAM nissvanan varNayatyayam / prAyo raktasya doSo'pi guNavata pratibhAsate // 14 // prabhAvatIti sammahya kitavaH 'kopinomimAm / prasisAdayiSuH zokaM tatprItyA vidadhAti naH // 15 // "etAn sarvAstavAlApAna jayo'vadhivilocanaH / viditvA sasmitaM pazyan priyAyAH rameramAnanam // 16 // kAnte janmAntarAvAptaM vizvaM vRttaantmaavyoH| vyAvaNyemAM sabhAM tuSTikautukApahRtAM kuru // 17 // iti prAcodayata sA'pi priyA tadbhAvavedinI / kayAM kayayitu kRtsnAM prAkrasta kalabhASiNI // 18 // iha jambUmati dvIpe videhe prAci" puSkalA-vatI viSayamadhyasthA nagarI puNDarIkiNI // 16 // tatrAbhavat prajApAlaH prajA rAjA prapAlayat / phalaM dharmArthakAmAnAM svIkRtya kRtinAM varaH // 20 // kuberamitrastasyAsId rAjazreSThI "prtisstthitH| dvAtriMzaddhanavatyAdyA bhAryAstasya mnHpriyaaH||21|| gahe tasya samuttuGage nAnAbhavanaveSTite / vasan rativaro nAmnA dhImAn pArAvatottamaH // 22 // udrekase parasparameM isa prakAra kahane lagIM // 10 // dekho, yaha sulocanA mAyAcArase patikI mUrchAko apanI mUrchAkA kAraNa banAkara 'striyoMmeM mAyA rahatI hai' isa kahAvatako kaisA satya siddha kara rahI hai / aura isa prakAra jisane kRtrima mUrchAke dvArA prakaTa huI bhAvanAoMkA sApha sApha saMvaraNa kara liyA hai, jisakI cetanA sadAse hRdayameM baiThe hue praur3ha premase prerita ho rahI hai jo kanyAvratake bhaMga karane se prApta hue gotraskhalana (bhUlase dUsare patikA nAma lene) se dUSita hai tathA kulako dUSaNa lagAnevAlI hai aisI yaha sulocanA apane pahaleke patiko 'he rativara' isa prakAra kahakara banAvaTI mUrchAko prApta huI hai // 11-13 // yaha jayakumAra ise 'yaha bar3I zIlavatI hai, isa prakAra kahatA huA varNana karatA hai so ThIka hI hai kyoMki rAgI puruSako prAyaH doSa bhI guNake samAna jAna par3ate haiM / / 14 / / 'he prabhAvati' aisA kahakara mUcchita ho, krodha karanevAlI isa sulocanAko prasanna karanekI icchA karatA huA yaha dhUrta kumAra usake premase hI hama logoMko zoka utpanna kara rahA hai // 15 // avadhijJAnarUpI netrako dhAraNa karanevAlA jayakumAra una logoMkI ina saba bAtoMko jAnakara manda haMsI ke sAtha sAtha sulocanAke muskurAte hue mukhako dekhatA huA kahane lagA ki 'he priye ! tU hama donoMke pUrvabhavakA saba vRttAnta kahakara isa sabhAko saMtuSTa tathA kautukake vazIbhUta kara !' yaha sunakara patike abhiprAyako jAnanevAlI aura madhura bhASaNa karanevAlI sulocanAne bhI pUrvabhavakI saba kathA kahanI prArambha kI // 16-18 // ___isa jambU dvIpake pUrva videha kSetra meM eka puNDarIkiNI nAmakI nagarI hai jo ki puSkalAvatI dezaka madhyameM sthita hai| usa nagarIkA rAjA prajApAla thA jo ki samasta prajAkA pAlana karatA huA dharma, artha tathA kAmakA phala svIkAra kara saba puNyavAnoMmeM zreSTha thA // 19-20 // usa rAjAkA kuberamitra nAmakA eka prasiddha rAjazeTha thA aura usakI hRdayako priya laganevAlI dhanavatI Adi battIsa striyAM thIM // 21 // aneka bhavanoMse ghire hue usa zeThake atyanta UMce mahalameM eka rativara nAmakA kabUtara rahatA thA jo ki atizaya buddhimAn aura saba kabUtaroMmeM 1 kAraNIkRtya / 'pratyayo'dhInazapathajJAnavijJAnahetuSu' ityabhidhAnAt / 2 rativaretyuktapuruSe pravRddhasnehena preritamanasA / 3 agacchat / 4 -tyevaM la0 / -tyetAM a0, sa0, i0, pa0 / 5 nistanan Ta0 / bruvan / 6 anuraktasya / 7 mUrchA gatvA / 8 dhUrtaH / 6 prabhAvatInAmagrahaNAt kupitAm / 10 prasAdayitumicchuH / 11 enAn / 12 avAdIt / 13 upakrAntavatI / 14 pUrva videhe / 15 zrImAnityarthaH / Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 mahApurANam kadAcid rAjagehAgatena vaizyezinA svayam / snehena sasmitAlApaiH svahastena samukhataH // 23 // kadAcit kAminIkAntakarAbjApitazarkarA-sammizritAna suzAlIyataNDulAmabhibhakSayan // 24 // kadAcicche SThinoddiSTa hetuduSTAntapUrvakam / ahaMsAlakSaNaM dharma bhAvayan prANihitam // 25 // kadAcid bhavanAyAtayatipAdasarojajam / reNujAle nirAkurvan pakSAbhyo pratyupAgataH // 26 // sa' kadAcid gatiH kA syAta 'pApApApAtmanAmiti / ka tUhalena puSTaH san janastuNDena nirdizan // 27 // adhobhAgamayodhvaM ca maunIvAgamapAragaH / kSayopazamamAhAtmyAttiryaJco'pi vivekinaH // 28 // krIDannAnAprakAreNa kAntayA rtissnnyaa| sArdhamevaM ciraM tatra sukhaM kAlamajIgamat // 26 // asau rativaraH kAntastvamahaM sA tava priyA / ratiSaNA bhavAvarte jantuH kiM kiM na jAyate // 30 // sutaH kuberamitrasya dhanavatyAzca puNyavAn / jAtaH kuberakAntAkhyaH kuberoM' vA paraH sudhIH // 31 // dvitIya iva tasyAsIt prANaH so'nu carAgraNIH / priyasenAhvayo bAlyAd prArabhya kRtasaGagatiH // 32 // AjanmanaH5 kumArasya kAmadhenuranuttamA / mano'bhilaSitaM dugdhe samastasukhasAdhanam // 33 // kSetraM niSpAdayatyekaM gandhazAlimanAratam / ikSanamatadezIyAn13 anyat" sthalAMstanusvacaH // 34 // svayaM manoharaM vIgA dandhvanIti nirantaram / tatsnAnasamaye sarvarogasvedamalApaham // 35 // zreSTha thA // 22 / / kabhI to rAjabhavanase Aye hue seTha kuveramitra bar3e snehase ha~sa ha~sakara vArtAlApa karate hue use apane hAthapara uThA lete the, kabhI vaha striyoMke sundara karakamaloM dvArA diye hue aura zakkara mile hue uttama dhAnake cAvaloMko khAtA thA, kabhI seThake dvArA hetu tathA dRSTAMtapUrvaka kahe hue prANihitakArI ahiMsA dharmakA cintavana karatA thA,kabhI bhavanameM Aye hue munirAjake caraNakamaloMkI dhUliko unake samIpa jAkara apane paMkhoMse dUra karatA thA, jaba kabhI koI kutUhalavaza usase pUchatA thA ki pApI tathA puNyAtmA logoMkI kyA gati hotI hai ? taba vaha zAstroMke jAnanevAle kisI maunI mahAzayake samAna izArese coMcake dvArA nIcekA bhAga dikhAtA huA pApI logoMkI gati kahatA thA aura usI coMcake dvArA UparakA bhAga dikhalAtA huA puNyAtmA logoMkI gati kahatA thA so ThIka hI hai kyoMki kSayopazamake mAhAtmyase tiryaJca bhI vivekI ho jAte haiM // 23-28 / isa prakAra vaha kabUtara apanI ratiSeNA nAmakI kabUtarI ke sAtha nAnA prakArakI krIr3A karatA huA vahAM sukhase samaya bitAtA thA // 29 // sulocanA kaha rahI hai ki vaha rativara hI Apa mere pati haiM aura vaha ratiSeNA hI maiM ApakI priyA huuN| dekho isa saMsArarUpI AvartameM bhramaNa karatA huA yaha jIva kyA kyA nahIM hotA hai ? // 30 // usa kuberadatta seTha ke dhanavatI strIse eka kuberakAnta nAmakA putra huA thA jo ki atizaya puNyamAn, buddhimAn tathA dUsare kuberake samAna jAna par3atA thA // 31 // usa kuberakAntakA eka priyasana nAmakA zreSTha mitra thA jo ki bAlya avasthAse hI usake sAtha rahatA thA aura usake dUsare prANoMke samAna thA // 32 / / eka atyanta uttama kAmadhenu kumAra kuberakAntake janmase hI lekara usakI icchAke anukUla sukhake saba sAdhanoMko pUrA karatI thii| vaha kAmadhenu prati dina eka kheta to sugandhita dhAnyakA utpanna karatI thI aura eka kheta amRtake samAna mIThe, patale chilakevAle bar3e bar3e IkhoMkA utpanna karatI thI // 33-34 // isake sivAya vahI kAmadhenu kumArake sAmane nirantara manohara vINA bajAtI thI, aura usI kAmadhenuke pratApase usake snAnake 1 -ddisstt-l0| 2 dhUlisamUham / 3 apasArayan / 4 abhimukhAgataHsan / 5 pArAvataH / 6 adhArmikANAM dhArmikANAm / 7 ratiSeNasaMjJayA nijabhAryayA pArAvatyA / 8 gamayati sma / 6 dhanada iva / 10 mitr| 11 jnnkaalaadaarbhy| 12 na vidyate uttamA yasyAH sakAzAt ityanuttamA, anupametyarthaH / * 13 sudhAsadRzAn / 14 paraM dvitIya kssetrm| 15 bhUzaM dhvanati / Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattamaM parva 449 sugandhisalilaM gADagaM gambhIramadhura dhvanan / ambhogharo nabhobhAgAd prAsannAdavamuJcati // 36 // kalpadrumadvayaM vastrabhUSaNAni prayacchati / annamAnaM dadAtyanyad dvayaM kalpamahIrahaH // 37 // evamanyacca bhogAGagam azeSaM devanirmitam / 'zazvanivizatastasya pUrNa prAthamikaM vyH||38|| tadvIkSya 'pitarAveSa 'kimekAmabhilASakaH / kiM bahvIriti cittena sandihAnI" samAkulau // 36 // / priyasenaM samAhUya tatpraznAttanmanogatam / avAdIdharatA maitrI saiva yA tvekacittatA // 40 // tataH sanadradattAkhyo dhanavatyA sahAbhavat / svasA kuberamitrasya tannAmavaMtayoH" sutA // 4 // priyadattAhvayA tasyAzceTikA5 ratikAriNI / kanyakAstAM vidhAyAdi dvaatriNshtsundraakRtiiH||42|| zreSThI kadAcidudyAna yakSapUjAvidhau sudhIH / suparIkSya nimittana priyadattAM guNAnvitAm // 43 // (avadhAryAsya putrasya paJcatArAbalAnvite / dine mahAvibhUtyanA8 kalyANavidhinA'grahIt // 44) tannimittaparIkSAyAm avalokitumAgate / sute guNavatI rAjJo yazasvatyabhidhA parA // 4 // bhAjanaM 20bhakSyasampUrNamadattavatira mAkale (?) ! svAbhyAM3 lajjAbharAnabhavadane jaatnivide||46|| samaya samIpavartI AkAzase Akara madhura tathA gambhIra garjanA karate hue megha saba prakArake roga, pasInA aura malako haraNa karanevAlA gaMgA nadIkA sugandhita jala barasAte the // 35-36 // usa kumArake liye eka kalpavRkSa vastra detA thA, eka AbhUSaNa detA thA, eka anna detA thA aura eka peya padArtha detA thA // 37 // isa prakAra inake sivAya devoMke diye hue aura bhI saba prakArake bhogoMkA nirantara upabhoga karate hue usa kumArakI pahalI avasthA pUrNa huI thI // 38 // pahalI avasthAko pUrNa haA dekhakara mAtA pitAko cintA haI ki yaha eka kanyA cAhata athavA bahuta / usI cintAse ve kucha saMdeha kara rahe the aura kucha vyAkula bhI ho rahe the| unhoMne kuberakAntake mitra priyasenako bulAkara usake manakI bAta pUchI aura usake kahanepara unhoMne nizcaya kara liyA ki isake 'eka patnIvrata hai' yaha eka hI kanyA cAhatA hai, so ThIka hI hai kyoMki donoMkA eka citta ho jAnA hI mitratA kahAtI hai // 39-40 // tadanantara-usI nagarameM samudradatta nAmakA eka seTha thA, jo ki kuberamitrakI strI dhanavatI kA bhAI thA aura use kuberamitrakI bahina kuberamitrA vyAhI gaI thii| ina donoMke priyadattA nAmakI eka pUtrI haI thI aura ratikAriNI usakI dAsI thii| samadradatta seThake priyadattA Adi battIsa kanyAeM thiiN| kisI eka dina usa buddhimAn seThane eka bAgameM yakSakI pUjA karate samaya sundara AkAravAlI una battIsoM kanyAoMkI nimittavaza parIkSA kI aura una sabameM priyadattAko hI guNayukta smjhaa| phira sUrya, candra, guru, zukra aura maMgala ina pAMcoM tArAoMke balase sahita kisI zubha dinameM bar3e vaibhavake sAtha kalyANa karanevAlI vidhise usa priyadattAko apane putrake liye svIkAra kiyA // 41-44 // rAjA prajApAlakI guNavatI 1 gaGagAsambandhi / 2 gambhIraM madhuraM ba0, a0, pa0, sa0, i0, la0 / 3 kalpavRkSasya / 4 anubhavataH / 5 jnniijnko| 6 etAmityapi pAThaH / striyam / 7 sandehaM kurvntau| 8 kuberakAntasya mitram / 6 kuberakAntasyAbhiprAyam / 10 ekapatnIvratadhAraNamityavadhAritavantau / 11 kuberamitrasya bhAryayA dhanavatyA sahotpanna ityarthaH / 12 bhginii| 13 kuberamitrA hvayA / 14 samudradattakuberamitrayoH / 15 skhii| 16 dvAviMzabhAjaneSu vividhabhakSyapAyasaghRtaM pUrayitvA ekasmin bhAjane anarthya ratnaM nikSipya yakSAgre saMsthApya dvAtriMzatkanyakAnAmekaikasyai ekaikaM bhAjanaM dattaM yasyA haste anarghya ratnaM samAgataM sA mama putrasya priyeti suparIkSya / 17 tithyaadipnycnksstrblaanvite| 18 priyadattAm / 16 prajApAlanRpasya / 20 bhakSa-la0, ba0, i0. pa0, a0, sa0 / 21 adadati sati / 22 mAtule a0, 50, ma0, i0, la0, Ta0 / nija mAme zreSThini / 23 AtmabhyAm / 24 utpannavairAgye / Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 mahApurANam amitAnantamatyAyikAbhyAze' saMyama param / prAdadAte sma yAtyevaM kAle tasmin mahIpatau // 47 // lokapAlAya datvA''tmalakSmI saMyamamAgate / zIlaguptaguroH pArve zivaGakaravanAntare // 4 // devyaH kanakamAlAdyAH pare copaayyustpH| durgamaM ca vajantyalpAH prabhuryadi purassaraH // 46 // lokapAlo'pi samprAptarAjyazrIvizrutodayaH / kuberabhitrabuddhyava dharitrIM pratyapAlayat // 50 // mantrI ca phalgumatyAkhyo bAlo'satyavacaH priyaH / savayasko' napasyAjJaH prakRtyA capalaH khalaH // 5 // tatsamI nupeNAmA yadvA tadvA mukhAgataH / zaDAkamAno vaco vaktuM zreSThayapAyaM vicintya sH||52|| svIkRtya' zayanAdhyakSa sAmadAnastvayA nizi / devatAvattirobhUya rAjan pitasamaM gurum||53|| vinayAda vicyutaM rAjazreSThinaM tava sannidhau / vidhAya sarvathA mA sthAH2 kAryakAle sahayatAm // 54 // iti vaktavyamityAkhyat "so'pi sarva tathAkarot / arthAthibhirakartavyaM na loke nAma kiJcana // 5 // zrutvA tadvacanaM rAjA sabhIrAlaya mAtulama / nAgantavyamanAhUtarityanAlocya so'bravIt // 56 // pazcAd viSavipAkinyaH18 prAganAlocitoktayaH / zreSThI tadvacanAt sadyaH sodvagaM svagRhaM yayau // 57 // yazasvatI nAmakI do kanyAeM bhI vaha naimittika parIkSA dekhaneke liye AI thIM, jaba mAmA kuberamitrane bhojanase bhare hue pAtra unheM nahIM diye apane Apa hI lajjAke bhArase unake mukha nIce ho gaye aura usI samaya unheM vairAgya utpanna ho gayA / / 45-46 / / unhoMne usI samaya amitamati aura anantamati AyikAke samIpa uttama saMyama dhAraNa kara liyaa| isa prakA kitanA hI samaya vyatIta honepara rAjA prajApAlane bhI apanI saba lakSmI lokapAla nAmaka putrake liye dekara zivaMkara nAmake vanameM zIlagupta nAmaka munirAjake samIpa saMyama dhAraNa kara liyaa| isI prakAra kanakamAlA Adi rAniyoMne bhI kaThina tapazcaraNa dhAraNa kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki yadi rAjA Age calatA hai to alpa zaktike dhAraka loga bhI usI kaThina rAstese calane lagate haiM // 47-49 // idhara jise rAjyalakSmI prApta huI hai aura jisakA vaibhava saba jagaha prasiddha ho rahA hai aisA rAjA lokapAla bhI kuberamitrakI sammatike anusAra hI pRthivIkA pAlana karane lagA // 50 // usa rAjAkA phalgumati nAmakA eka maMtrI thA, jo ajJAnI thA, asatya bolanevAlA thA, rAjAkI samAna umarakA thA, mUrkha thA aura svabhAvase caMcala tathA durjana thA // 51 // vaha maMtrI kuberadatta seThake sAmane rAjAke sAtha muMhapara Aye hue yadA tadvA vacana kahane meM kucha DaratA thA isaliye vaha seThako rAjAke pAsase haTAnA cAhatA thaa| usane rAjAke zayanagRhake mukhya paharedArako samajhA bujhAkara aura kucha dhana dekara apane vaza kara liyA, use samajhAyA ki tU rAtake samaya devatAke samAna tirohita hokara rAjAse kahanA ki he rAjan, rAjaseTha kuberamitra pitAke samAna bar3e haiM, sadA apane pAsa rakhane meM unakI vinaya nahIM ho pAtI isaliye unheM hamezA apane pAsa nahIM rakhiye, kAryake samaya hI unheM bulAyA jAya isa prakAra phalAmatine zayanagRhake adhyakSase kahA aura usane bhI saba kAma usIke kahe anusAra kara diyA so ThIka hI hai kyoMki dhana cAhanevAle logoMke dvArA nahIM karane yogya kArya irA saMsArameM kucha bhI nahIM hai / / 52-55 // zayanagRhake adhikArIkI bAta sunakara rAjAko bhI kucha bhaya huA aura usane binA vicAre hI mAmA (kuberamitra) ko bulAkara kaha diyA ki Apa vinA bulAye na aaveN||56|| jo bAta pahale vinA vicAra kiye hI kahI jAtI hai usakA phala pIche vipake 1 samIpe / 2 puro la0 / 3 prAptavantaH / 4 samAnavayaskaH / 5 napazcAnyaH ityapi pAThaH / dvitIyo napaH / mantrItyarthaH / 6 asamarthaH / 7 kubermitrsnnidhau| 8 yatkiJcit / 6 svavazaM kRtvA / 10 priyavacanasuvarNaratnAdidAnaiH / 11 pujyam / 12 mA sma tisstth| 13 AhuyatAm / 14 zayanAdhyakSaH / 15 sabhayaH / 16 anAhUyamAna: bhavadbhiH / 17 avicaary| 10 viSapara vivAkavatyaH / 19 ugarAditam / Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTacatvAriMzattamaM parva 451 rAjA kadAcidavAjIda ghaTayA llitaakhyyaa| vihArArtha vanaM tatra vApyAmAlokya vismayAt // 58 // taTazuSkAMdhipAsannazAkhAgrasthaparisphuran / 'parArdhyavAyasAnItapadmarAgamaNiprabhAm // 56 // maNi matvA pravizyAntanaiSu kenApya lambhyasau / bhAnsyA pravartamAnAnAM kutaH klezAd vinA phalam // 60 // ciraM nirIkSya niviNNAH sarve te puramAgaman / buddhirnAgresarI yasya na nirbandhaH phalatyasau // 6 // kadAcid bhUpatiH zreSThisutayA raktacittayA / vasumatyA vibhAvaryAm aAtmasaubhAgyasUcinA // 62 // krameNa kuDAkumAdreNa lalATe sphuTamaDakita: / kAntAH kiM kiM na kurvanti svabhAgapatite nre||63|| paTTabandhAta paraM matvA tatkramAGakaM mhiiptiH| prAtarAsthAnamadhyAsya mantryAdInityabUbudhat // 64 // lalATe yadi kenApi rAjA pAdena tADitaH / kartavyaM tasya kiM vAcyaM tato mantryabravIdidam // 6 // paTTAt lalATo nAnyena spuzyaH sa yadi tADitaH / pAdena kenacid vadhyaH sa prANAntamiti sphuTam // 66 // tadAkAvadhUyainaM smitenAhUya mAtulam / nRpo'prAkSIt sa" cAhaitat prastutaM prastutArthavit // 67 // tasya pUjA vidhAtavyA sarvAlaDAkArasampadA / iti tadvacanAttuSTvA maNi vArtA nyavedayat // 6 // samAna hotA hai / rAjAke vacana sunakara seTha bhI duHkha sahita zIghra hI apane ghara calA gayA // 57 // kisI eka dina rAjA lalitaghaTa nAmaka hAthIpara baiThakara vihAra karaneke liye vanameM gayA, usa banameM eka bAvar3I thI, usake taTapara eka sUkhA vRkSa thA, usakI eka zAkhA bAvar3Ike nikaTase nikalI thI, usa zAkhAke agrabhAgapara eka kovene kahIMse dedIpyamAna bahumUlya padmarAga maNi lAkara rakha dii| bAvar3Ima usa maNikI kAntipar3a rahI thI, rAjA tathA usake saba sAthiyoM ne usa kAntiko maNi samajhA aura yaha dekhakara sabako Azcarya huA-usa maNiko leneke liye saba bAvar3I ke bhItara ghuse parantu unameMse vaha maNi kisIko bhI nahIM milI so ThIka hI hai kyoMki bhrAntise pravRtti karanevAle puruSoMko klezake sivAya aura kyA phala mila sakatA hai // 58-60 // una saba logoMne bAvar3I meM vaha maNi bahuta derataka dekhI parantu jaba nahIM milI taba udAsa ho apane nagarako lauTa Aye so ThIka hI hai kyoMki jisa prayatnameM buddhi agresara nahIM hotI vaha prayatna kabhI saphala nahIM hotA // 61 // kisI samaya premase bharI huI vasumatI nAmakI seThakI putrIne rAtrike samaya apane saubhAgyako sUcita karanevAle tathA kuMkumase gIle apane pairase rAjAke lalATa meM spaSTa cihna banA diyA so ThIka hI hai kyoMki puruSake apane AdhIna honepara striyAM kyA kyA nahIM karatI haiM ? // 62-63 // rAjAne usa pairake cihnako paTTabandhase bhI adhika mAnA aura saberA hote hI sabhAmeM baiThakara maMtrI Adise isa prakAra pUchA ki yadi koI pairase rAjAke lalATapara tAr3ana kare to usakA kyA karanA cAhiye ? yaha sunakara phalgumati maMtrIne kahA ki rAjAkA jo lalATa paTTake sivAya kisI anya vastuke dvArA chuA bhI nahIM jA sakatA use yadi kisIne pairase tAr3ana kiyA hai to use prANa nikalane taka mAranA cAhiye // 64-66 / / yaha sunakara rAjAne usa maMtrIkA tiraskAra kiyA tathA manda manda ha~sIke sAtha mAmA kuberamitrako bulAkara unase saba hAla puuchaa| prakRta bAtako jAnanevAlA kuberamitra kahane lagA ki jisane Apake zirapara pairase prahAra kiyA hai usakI saba prakArake AbhUSaNarUpI saMpadAse pUjA karanI cAhiye / isa prakAra usake vacanoMse saMtuSTa hokara rAjAne vanavihArake samaya bAvar3I meM dikhanevAle maNi 1 agamat / prAbrAjIt l0| 2 parArdhyamiti padmarAgasya vizeSaNam / 3 lalitaghaTAkhyajaneSu / 4 labdhaH / 5 maNiH / 6 puruSasya / tasya Ta0 / 7 avicchinnapravRtti / 8 na phalaprado bhavati / 6 nijabhAryayA / 10 pAdena / 11 tADita ityrthH| 12 bhavadbhirvaktavyam / 13 parityajya / 14 kuberamitraH / Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 mahApurANam maNirna jalamadhye'sti taTasthatarusaMzritaH / prabhAvyApyAmiti prAha tadvicintya' vaNigvaraH // 66 // tadA kuberamitrasya prajJAmajJAnamAtmanaH / dauSTaya ca mantriNo jJAtvA pazcAttApAnmahIpatiH // 70 // pazya dhUtaraha mUDho vaJcito'smIti sarvadA / zreSThinaM prAptasammAnaM pratyAsannaM vyadhAt sudhIH // 71 // tantrAvAya mahAbhAraM tataH prabhRti bhUpatiH / tasminnAropya nirvyagraH sadhamaM kAmamanvabhUt // 72 // kadAcit kAntayA dRSTapalito nijamUrddhani / zreSThI tAM satyamadyatvaM dharmapatnItyabhiSTuvan // 73 // dRSTvA vimocya rAjAnaM varadharmagurostapaH / sArdhaM samudradattAdyaiH zrAdAya surabhUdhare // 74 // tAvubhau brahmalokante'bhUtAM laukAntiko surau / kina sAdhyaM yathAkAlaparisthityA' manISibhiH // 75 // zranyedyuH priyadattA'sau datvA dAnaM munIzine / bhaktyA vipulamatyAkhyacAraNAya yathocitam // 76 // samprApya navadhA puNyaM tapasaH sannidhirmama / kimastItyabravId vyaktavinayA munipuGgavam // 77 // putralAbhArthi taccittaM viditvA'vadhilocanaH / vAmetarakara dhImAn spaSTamaGagulipaJcakam // 78 // kaniSThAmagula vAmahaste'sau samadarzayat / putrAnkAlAntare paJca sA''caikAmAtmajAmapi // 76 // te" kadAcijjagatpAlacakrezasya sute samam / zramitAnantamatyAkhye guNajJe guNabhUSaNe // 80 // kI bAta nivedana kI / / 67-68 / / vaizyoM meM zreSTha kuberamitrane vicArakara kahA ki vaha maNi pAnI ke bhItara nahIM thI kintu kinArepara khar3e hue vRkSapara thI, bAvar3I meM kevala usakI kAnti par3a rahI thI / / 69 / / yaha sunakara usa samaya rAjA lokapAla kuberamitrakI buddhimattA, apanI mUrkhatA aura maMtrI kI duSTatA jAnakara pazcAttApa karatA huA isa prakAra kahane lagA- "dekho ina dhUrtoMne mujha mUrkhako khUba hI ThagA / " isa prakAra kahakara vaha buddhimAn rAjA seThakA Adara-satkAra kara use sadA apane pAsa rakhane lagA / / 70-71 / / usa dinase rAjAne tantra arthAt apane rASTrakI rakSA karanA aura avAya arthAt pararASToMse apane sambandhakA vicAra karanA ina donoMkA bar3A bhArI bhAra seThako sauMpa diyA aura Apa nirdvandva hokara dharma tathA kAma puruSArthakA anubhava karane lagA // 72 // kisI samaya seThakI strIne seThake zirameM bAla dekhakara seThase kahA / seThane yaha kahate hue usakI bar3I prazaMsA kI ki tU Aja sacamuca dharmapatnI huI hai / usa seThane bar3I prasannatA ke sAtha rAjAko chor3akara samudradatta Adi anya seThoMke sAtha sAtha devagiri nAmaka parvatapara varadharmaguruke samIpa tapa dhAraNa kiyA aura donoM hI tapakara brahmalokake antameM laukAntika deva hue so ThIka hI hai kyoMki samayake anukUla honevAlI paristhitise buddhimAnoMko kyA kyA siddha nahIM hotA ? / / 73-75 / / kisI dUsare dina priyadattA (samudradattakI putrI aura kuberakAntakI strI) ne vipulamati nAmake cAraNa RddhidhArI mahAmuniko navadhA bhaktipUrvaka dAna dekara puNya saMpAdana kiyA aura phira vinaya prakaTakara unhIM munirAjase pUchA ki mere tapakA samaya samIpa hai yA nahIM ! // 7677 / / avadhijJAna hI haiM netra jinake aise buddhimAn munirAjane yaha jAnakara ki isakA citta saMtAnako cAha rahA hai apane dAhine hAthakI pAMca aMgulI aura bAyeM hAthakI choTI aMgulI dikhAI aura usase sUcita kiyA ki pAMca putra aura eka putrI hogI / tathA kAlAntarameM usa priyadattAne bhI pAMca putra aura eka putrI dikhalAI arthAt utpanna kI // 78-79 / / kisI samaya guNarUpa AbhUSaNoM ko dhAraNa karanevAlI, jagatpAla cakravartIkI putrI, amitamati aura anantamati nAma 1 vicArya / 2 - sanmAnaM a0, pa0, sa0, i0, la0 / 3 svarASTrapararASTramahAdhuram / 4 AtmAnaM rAjJA mocayitvetyarthaH / 5 varadharmaguroH samIpe / 6 suranAmni kasmiMzcid girau / samudradatta / 8- paricchittyA 80 / kAlAnurUpeNa jJAnena / 6 kuberakAntapriyA / 11 prasiddhe / 12 gaNinyau a0, pa0, sa0, i0 / guNinyau la0 / 7 kuberadatta10 ekA~ putrIm / Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattama parva prajApAlatanUjAbhyAM yazasvatyA tapobhRtA / guNavatyA ca samprApte puraM 'tatparamaddhikam // 1 // rAjA sA-taH puraH zreSTho cAnayonikaTe ciram / zrutvA saddharmasadbhAvaM dAnAdyudyogamAyayau // 2 // kadAcicche SThino gehaM jalyAcAraNayoryugam / prAvizad bhaktito sthApayatAM tau dampatI mudA // 83 // 'taduSTimAtravijJAtaprAgbhavaM tatpadAmbujam / kayotamithunaM pakSaH parispRzyAbhinaya tat // 84 // "galitAnyonyasamprIti babhUvAlokya tanmunI / jAtasaMsAranirvegau nirgatyApagatau gRhAt // 8 // priyadattegitajaitadavagatyAnyadA tu tAm / ratiSaNAmapucchatte nAma prAgjanmanIti kim // 86 // sA tuNDenAlikhannAma rativegeti vIkSya tt| mamaiSA pUrvabhAryeti kapotaH prItimIyidAna // 87 // tathA rativaraH paSTaH svanAma priyadattayA / sukAnto'smyahamityeSo'pyakSarANyalikhad bhuvi // 8 // tanirIkSya mamaivAyaM ptiritybhilaasskaa| ratiSaNA'pyagAttena saGagamaM vidhyanugrahAt // 8 // "tatsabhAtinAmetat zrutvA prItirabhUdalam / punaH zuzrUSavazcAsana kathAzeSaM sakautukAH // 10 // anyaccAkaNitaM dRSTam prAvAbhyAM yadi cettvayA / jJAyate tacca vaktavyamityuktavati kaurave // 1 // nijavAgamutAmbhobhiH siJcantI tAM sabhA zubhAm / sulocanA'bravIt samyagjJAyate zrUyatAmiti // 12 // kI gaNinI (AyikAoMkI svAminI), tapa dhAraNa karanevAlI, prajApAlakI putrI yazasvatI aura guNavatIke sAtha sAtha utkRSTa vibhUtise suzobhita usa puNDarIkiNI nagarImeM padhArI / / 80-81 // saba antaHpurake sAtha sAtha rAjA lokapAla aura seTha kuberakAnta bhI una AryikAoMke samIpa gaye aura cirakAlataka samIcInadharmakA astitva sunakara dAna denA Adi udyogako prApta hae // 82 / / kisI eka dina seTha kuberakAntake ghara do jaMghAcAraNa mani pdhaare| donoM hI dampatiyoMne bar3I bhakti aura Anandake sAtha unakA paDagAhana kiyA / / 83 / / una muniyoMke darzana mAtrase hI jisane apane pUrvabhavake saba samAcAra jAna liye haiM aise kabUtara kabUtarI (rativara-ratiSaNA) ke jor3ene apane paMkhoMse munirAjake caraNakamaloMkA sparza kara unheM namaskAra kiyA aura parasparakI prIti chor3a dii| yaha dekhakara una maniyoMko bhI saMsArase vairAgya ho gayA aura donoM hI nirAhAra seThake gharase nikalakara bAhara cale gaye // 84-85 // izAroMko samajhanevAlI priyadattAne yaha saba jAnakara kisI samaya ratiSaNA kabUtarIse pUchA ki pUrvajanmameM tumhArA kyA nAma thA ? // 86 // usane bhI coMcase 'rativegA' yaha nAma likha diya dekhakara yaha pUrvajanmakI merI strI hai yaha jAnakara kabUtara bahuta prasanna huA / / 87 / / isI prakAra priyadattAne rativara kabUtarase bhI usake pUrvajanmakA nAma pUchA taba usane bhI maiM pUrva janmameM sukAnta nAmakA thA aise akSara jamInapara likha diye // 88 // unheM dekhakara aura yaha merA hI pati hai yaha jAnakara usIke sAtha rahanekI abhilASA karatI huI ratiSaNA bhI devake anugrahase usIke sAtha samAgamako prApta haI-donoM sAtha sAtha rahane lage // 89 // yaha saba sanakara sabhAmeM baiThe hue sabhI logoMko bahuta bhArI prasannatA huI aura kathAkA zeSa bhAga sunanekI icchA karate hue sabhI loga bar3I utkaNThAse baiThe rahe / / 90 // 'isake sivAya hama donoMne aura bhI jo kucha dekhA yA sunA hai use yadi jAnatI ho to kaho' isa prakAra jayakumArake kahanapara apane 'vacanAmatarUpI jalase usa zabha sabhAko sIMcatI haI salocanA kahane lagI'-'hA~, acchI taraha 1 puNDarIkiNIpuram / 2 lokpaalH| 3 kuberkaantH| 4 amitAnantamatyoH / 5 jaGaghAcAraNadvayAvalokanamAtra / 6 ntvaa| 7 vigalitaparasparAtyantasnehavadityarthaH / 8 kapotamithunam / 6 galitamohamiti jJAtvA / gamyAnya-la0, a0, pa0, i0 / 10 likhitanAmAkSaram / 11 nijapUrvajanmanAma / 12 sukaantaakhyo'h-l0| 13 vidherAnukUlyAt / 14 jayakumArasabhAvartinAm / sptnyaadiinaam| 15 jAtanirvedAt bhikSAmagRhItvA nirgatya gatacAraNAdizeSakathAm / 16 jayakumAre / Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 mahApurANam tadA munehAda bhikSAM tyaktvA gamanakAraNam / ajJAtvA bhUpateH praznAd pAhAmitamatiH zrutam // 63 // viSaye'smin khagakSmAtpratyAsanaM vanaM mahat / asti dhAnyakamAlAkhyaM tadabhyarNe puraM param // 4 // zobhAnagaramaspezaH prjaapaalmhiiptiH| devazrIstasya devyAsIt sukhadA zrIrivAparA // 9 // zaktivego'sya sAmantastasyAbhUta prItidAyinI / aTavIzrIstayoH satyadevaH sUnurimera samam // 66 // sarve'pyAsannabhavyatvAd asmatyA dasamAzrayAt / zrutvA dharma napaNAmA samApanmadyamAMsayoH // 17 // tyAgaM parvopavAsaM ca zaktiSeNo'pi bhaktimAn / munilAtyaye bhuktim" agrahIt sa gahivatam // 18 // "tatpattI zuklapakSAdidine'STamyAmathApare / pakSe paJcasamAstyAgam pAhArasya samagrahIt // 6 // anutravRddhakalyANanAmadheya nupoSitam / satyadevazca sAdhUnAM stavanaM prtypdyt||100|| ityabhUvannamI zraddhAvihInavratabhUSaNAH / sa mRNAlavatI netuM kadAcidaTavIzriyam // 101 // pitroH25 purI pravRttaH san zaktirvaNaH sasainyakaH / vana dhAnyakamAlAkhye prApya sarpasarovaram // 102 // niviSTavAnidaM cAnyat prakRtaM tatra kathyate / patimaNAladatyAkhyanagaryA dharaNIpatiH25 // 10 // jAnatI hU~, suniye // 91-92 / / usa samaya ve muni AhAra chor3akara seThake gharase cale gaye the| jaba rAjAko unake isa taraha cale jAnekA kAraNa mAlama nahIM haA taba usane abhimati gaNinI (AryikA) se pUchA / amitamatine bhI jaisA sunA thA vaisA vaha kahane lagI // 93 // isI puSkalAvatI dezameM vijayA parvatake nikaTa eka 'dhAnyakamAla' nAmakA bar3A bhArI bana hai aura usa banake pAsa hI zobhAnagara nAmakA eka bar3A nagara hai| usa nagarakA svAmI rAjA prajApAla thA aura usakI strIkA nAma thA devdhii| vaha devazrI da samAna sukha denevAlI thI / / 94-95 // rAjA prajApAlake eka zaktiSeNa nAmakA sAmanta thA, usakI prIti utpanna karanevAlI aTavIzrI nAmakI strI thii| una donoMke satyadeva nAmakA putra thaa| kisI samaya nikaTabhavya honeke kAraNa ina sabhIne mere caraNoMke Azrayase dharmakA upadeza sunaa| rAjA bhI inake sAtha thaa| upadeza sunakara sabhIne madya-mAMsakA tyAga kiyA aura parvake dina upavAsa karanekA niyama liyaa| bhakti karanevAle zaktiSaNane bhI gRhasthake vrata dhAraNa kiye aura sAthameM yaha niyama liyA ki maiM muniyoMke bhojana karanekA samaya TAlakara bhojana karUMgA // 96-98 // zaktiSeNakI strI aTavIzrIne pAMca varSa taka zukla pakSakA prathama dina aura kRSNapakSakI aSTamIko AhAra tyAga karanekA niyama kiyA, anuprabaddha kalyANa nAmakA upavAsa brata grahaNa kiyA tathA satyadevane bhI sAdhuoMke stavana karanekA niyama liyA // 99100 // isa prakAra ye saba samyagdarzanake binA hI vratarUpa AbhUSaNako dhAraNa karanevAle ho gye| kisI eka dina senApati zaktiSeNa apanI senAke sAtha aTavIzrIko leneke liye usake mAtA-pitAkI nagarI mRNAlavatIko gayA thaa| vahAMse lauTate samaya vaha dhAnyakamAla nAmake vanameM sarpasarovarake samIpa tthhraa| usI samaya eka dUsarI ghaTanA haI jo isa prakAra kahI jAtI hai| 1 lokpaalsy| 2 vakti / 3 amitmtyaayikaa| 4 svayaM cAraNamuninikaTe AkarNitam / 5 puSkalAvatyAm / 6 vijayArddhagirisamIpam / 7 smiipe| 8 ngrsy| 6 nAyakaH / 10 satyadevanAmA svIkRtaputraH saJjAtaH / 11 ime sarve devazrIdevyAdayaH samaM dharma zrutveti sambandhaH / 12 amitagatinAmAsmatpAdasamAzrayAt / 13 municaryAkAle atikrAnte rAti / 14 AhAraM svIkaromIti vratam / 15 zaktiSeNabhAryA / 16 zuklapakSapratipadine / apare pakSe aSTamyAM dine ca / 17 paJcavarSANi / 18 upavAsavrataM samagrahIt / 16 parameSThinAM stotram / 20 gRhItavAn / 21 jananIjanakayoH / 22 mRnnaalvtiinaamngriim| 23 bhUpatiH / Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattama parva saketustatra' 'vaizyazastanUjo rativarmaNaH / bhavadevo'bhavattasya vipuNyaH kanakazriyAm // 104 // tatraiva' duhitA jAtA shriidttsyaativllbhaa| vimalAdizriyAkhyAtA rativegAkhyayA satI // 10 // sukAnto'zoka deveSTajinadattAsuto'jani / bhavadevasya durvatyA "durmakhAkhyo'pyajAyata // 106 // sa eSa dravya mAvaya' rativegAM jighRkSuka': / vANijyArthaM gatastasmAnnAyAta' iti sA tadA // 107 // mAtApitRbhyAM prAdAyi su kAntAya sutejase / dezAntarAt samAgatya tadvArtAzravaNAd bhRzam // 10 // durmukhe kupite bhItvA tadAnIM tadvadhUvaram / vajitvA zaktiSaNasya zaraNaM samupAgatam // 10 // tadurmukho'pi nirbandhAd anugatya8 vadhUvaram / zaktiSeNabhayAda baddhavaro nivavRte tataH20 // 110 // tatraikasmaie "viyaccAraNadvandvAya samApuSa / zaktiSeNo dadAvannaM pAtheyaM prjnmnH||111|| tatraivAgatya sArthezo5 niviSTo bahubhiH saha / vibhumerukadattAkhyaH zreSThI bhAryAsya dhAriNI // 112 // mantriNastasya3 bhUtArthaH zakuniH sbRhsptiH| dhanvantarizca catvAraH sarve shaastrvishaardaaH||113|| ebhiH parivRtaH zreSThI hInAGagara kaJcidAgatam / samIkSyanaM kuto hetorjAto'yamiti" tAn jagau // 114 // mRNAlavatI nagarIkA rAjA dharaNIpati thaa| usI nagarI meM suketu nAmakA eka seTha rahatA thA jo ki rativarmAkA putra thaa| suketukI strIkA nAma kanakadhI thA aura una donoMke eka bhavadatta nAmakA puNyahIna putra thA / / 101-104 // usI nagarameM eka zrIdatta seTha the| unakI strIkA nAma thA vimalazrI aura unake donoMke atyanta pyArI rativegA nAmakI satI putrI thI // 105 / / usI nagarake azokadeva seTha aura jinadattA nAmakI unakI strIse paidA huA sukAnta nAmakA eka putra thaa| jisakA varNana Ara kara Aye haiM aisA bhavadeva bar3A durAcArI thA aura usa durAcArIpanake kAraNa hI usakA dUsarA nAma durmukha bhI ho gayA thA / / 106 // vaha bhavadeva dhana upArjanakara rativegAke sAtha vivAha karanA cAhatA thA isaliye vyApArake nimitta vaha bAhara gayA thA, parantu jaba vaha vivAhake avasara taka nahIM AyA taba mAtA pitAne vaha kanyA atyanta tejasvI sukAntake liye de dii| jaba durmukha (bhavadeva) dezAntarase lauTakara AyA aura rativegAke vivAhakI bAta sunI taba vaha bahuta hI kupita huaa| usake Darase vadhU aura vara donoM hI bhAgakara zaktiSeNakI zaraNa meM pahuMce / / 107-109 / / durmakhane bhI haThase vadhU aura varakA pIchA kiyA parantu zaktiSaNake Darase apanA vaira apane hI manameM rakhakara vahAMse lauTa gayA / / 110 // zaktiSaNane vahAM padhAre hue do cAraNa muniyoMke liye apane AgAmI janmake kalevAke samAna AhAra dAna diyA thA / / 111 / / usI sarovarake samIpa dhanI aura saba saMghake svAmI merukadatta nAmakA seTha bahuta logoM ke sAtha Akara ThaharA huA thaa| usakI strIkA nAma dhAriNI thaa| usa seThake cAra maMtrI the-1 bhUtArtha, 2 zakuni, 3 bRhaspati aura 4 dhanvantari / ye cAroM hI maMtrI apane apane zAstroM meM paNDita the / / 112-113 / / eka dina seTha ina sabase ghirA huA 1 mRNAlavatyAm / 2 vnnigmukhysy| 3 kanakazriyaH / 4 shriidttvimlshriyoH| 5 putrii| 6 azokadevasya priyatamAyA jinadattAyAH sutaH / 7 durmukha iti naamaantrmpi| sa durmukhaH svamAtulaM zrIdattaM rativegAM yAcitavAn / mAtulo bhaNitavAn tvaM vyavasAyahIno na dadAmIti / durmukho'vocat-yAvadahaM dvIpAntaraSu dravyamAvAgacchAmi tAvad rativegA kasyApi na dAtavyA iti dvAdazavarSANi kAlAvadhi datvA / 8 dhanamarjayitvA / gRhItumicchaH / 10 kRtadvAdazavarSAdeH sakAzAt / 11 nAgataH / 12 rtivegaa| 13 dIyate sm| 14 sukAntarativegAdvayam / 15 gtvaa| 16 samupAzrayat / 17 avicchedena / 18 pRSThato gatvA / 16 vyAdhuTitavAn / 20 sarpasarobarasthitazaktiSaNazibirAt / 21 srpsrovre| 22 gaganacAraNa / 23 AgatAya / samIyuSe la0, i0, a0, ma0, pa0, sa0 / 23 saMvalam / 25 vaNiksaMghAdhipaH / 26 merakadattasya / 27 vikalAvayavam / 28 iti pRSTavAn taM zreSThinam / Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mayaM sthitaHta payo'ti manviSyanya" mahApurANam zakuniH zakunAd duSTAd grahAtpApAd bRhsptiH| dhanvantaristridoSebhyo janmanIti samAdizat // 11 // bhUtArthastvastu tatsarva karma hiMsAdhupAjitam / pradhAnakAraNaM tena' hInAGaga' iti sUktavAn // 116 // zaktiSeNa mahopAlapratipannatujaH pitaa| satyadevasya dRSTvA'smista manviSyanya dRcchayA // 117 // tadA kRtvA mahadduHkhaM 'sabhya rAkarNyatAmidam / cyutaM payo'tipAkena bhAjanAttaNDulAnapi // 118 // bhakSyamANAn kapotAdyaiH pazyastUSNImayaM sthitaH / krodhAnmAtuH kanIyasyA0 bhartsanAdAgato'sahaH // adhastAd vaktravivaraM prANasyeti tadapyayam / kSamate neti sarveSAM tadakarmaNyatAM avan // 120 // gantuM sahAtmanA" "tasyAnabhilASAd viSaNNavAn / parasminnapi bhUyAsaM bhave te snehagocaraH18 // 121 // iti kRtvA nidAnaM sa drvysNymmaashritH| prapede lokapAlatvaM tadgatasnehamohitaH // 122 // kadAcicchaklapakSasya dinAdau bhAryayA saha / kRtopabAsayA zaktiSaNo bhaktipurassaram // 123 // munibhyAM dattadAnena paJcAzcaryamavAptavAn / dRSTavAtaccha SThi dhAriNyau prAvayoranyajanmani // 124 // etAvapatye bhUyAstA 5 26nidAnaM kurutAmiti / mantriNastasya catvAro'pyastasarvaparigrahAH // 125 // baiThA thA ki itane meM vahAM eka hIna aMgavAlA puruSa aayaa| use dekhakara seThane saba maMtriyoMse kahA ki yaha aisA kisa kAraNase huA hai ? // 114 // isake uttarameM zakuni maMtrIne kahA ki janmake samaya bure zakuna honese yaha aisA huA hai ? bRhaspatine kahA ki janmake samaya duSTa grahoMke par3anese yaha hInAMga huA hai aura dhanvantarine kahA ki janmake samaya vAta pitta kapha ina tIna doSoMke kAraNa yaha vikalAMga ho gayA hai| yaha sunakara bhUtArtha nAmaka mantrIne kahA ki Apa yaha saba rahane dIjiye, isa jIvane pUrvabhavameM hiMsA Adike dvArA jo karma upAjana kiye the ve hI isake hInAMga hone meM pradhAna kAraNa haiM // 115-116 / / itane meM hI zaktiSeNa senApatine jise apanA putra svIkAra kiyA hai aise usa satyadevakA pitA apanI icchAnusAra use khojatA huA A phuNcaa| usa hInAMga putrako dekhakara use bahuta hI duHkha huA aura vaha kahane lagA ki he sabhAsado, sano, eka dina gharameM cAvala paka rahe the so pAnIke uphAnake kAraNa kacha cAvala bartanase nI gira gaye aura una nIce gire hue cAvaloMko kabUtara Adi pakSI cugane lage parantu yaha saba dekhatA huA cupacApa khar3A rahA-isane unheM bhagAyA nahIM / taba isakI mAMkI choTI bahinane krodhase ise DAMTA, usa DAMTako na saha sakaneke kAraNa hI yaha yahAM calA AyA hai| yaha itanA asahanazIla hai ki 'terI nAkake nIce muMhakA cheda hai'isa bAtako bhI nahIM saha sakatA hai| isa taraha saba sabhAsadoMse usake pitAne usakI akarmaNyatAkA varNana kiyaa| cUMki satyadeva apane pitAke sAtha vApisa nahIM jAnA cAhatA thA isaliye usane dukhI hokara nidAna kiyA ki 'agale bhavameM bhI maiM tere snehakA pAtra hoU' isa prakAra nidAna kara vaha dravyaliGgI muni ho gayA aura satyadevake premase mohita hokara marA jisase lokapAla haA // 117-122 // kisI eka samaya zuklapakSakI pratipadAke dina zaktiSaNane upavAsa karanevAlI apanI strI aTavIzrIke sAtha sAtha bhaktipUrvaka ho muniyoMko AhAradAna dekara paMcAzcarya prApta kiye, use dekhakara seTha merukadatta aura unakI strI dhAriNIne nidAna kiyA ki ye donoM agale janmameM hamArI hI saMtAna hoN|'setth meruka 1 karmakaraNena / 2 vikalAMgo jAta iti / 3 suSTha proktavAn / 4 zaktiSeNanAmasAmantenAyaM mama putra iti svIkRtasutasya / 5 satyakanAmajanakaH / 6 srpsrovre| 7 gaveSayannityarthaH / 8 sabhAjanaiH / 6 stydevjnnyaaH| 10 bhaginyAH / 11 asahamAnaH / 12 sabhAjanAnAm / 13 tat satyadevasya karmaNyakSamatAm / 14 satyakena svena / 15 satyadevasya / 16 anabhimatAt / 17 bhaveyam / 18 snehagocaram i0, a0, sa0 / 16 satyakaH / 20 lokapAlanAya devatvam / 21-purassara: la0 / 22 dAnasaJjAtAzcayam / 23 merukdtttaaryaadhaarinnyau| 24 shktissnnaavikriyo| 25 putrau / 26 akurutAm / 27 merukadattasya / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattamaM parva tapo vidhAya kAlAnte samApan lokapAlatAm' / vadhUvaraM ca dAnAnumodapuNyamavAptavat // 126 // " tadAkayaM mahIzasya' devI' vasumatI tadA / svajanmAntara sambodhamUrddhAnantarabodhitta // 127 // zrahaM pUrvokta' devazrIstvatprasAdAdimAM' zriyam / prAptA tadAtano rAjA" vada kvAdya pravartate // 128 iti tasyAH pariprazna sa prajApAlabhUpatiH / lokapAlo'yamityukte priyadattA svapUrvajam // 126 // janmAvabuddhya vanditvA sA'TavIzrIriyaM tvaham / zaktiSeNo mama preyAn asau kvAdya pravartate // 130 // iti pRSTA'vadacchaktiSeNaste "'yaM " manoramaH / kuberadayitaH satyadevo'bhUttanu jastava // 131 // devabhUyaM " gatAH zreSThisacivAstvatpate" zam / 20 Arabhya janmanaH snehAt paricaryAM prakurvate // 132 // kuberadayitasyApi pitA prAcyaH sa satyakaH / pAtA ra gatyantarasthAzca puNyAt snihyanti dehinaH // 133 // bhavadevena ra nirdagdhaM dvijAvetau " vadhUvaram / sArthezo" dhAriNI ceharA patyuste pitarAvimau // 134 // 457 dattake cAroM maMtriyoMne saba parigrahakA parityAga kara tapa dhAraNa kiyA aura Ayuke antameM lokapAlakI paryAya prApta kI / isI prakAra sukAnta aura rativegA nAmake vadhU-varane bhI dAnakI anumodanA karane se prApta huA bahuta bhArI puNya prApta kiyA // 123 - 126 / / yaha saba sunakara rAjA lokapAlakI rAnI vasumatI ko apane pUrvajanmakI saba bAta yAda A gaI jisase vaha mUcchita ho gaI aura saceta honepara amitamati AryikAse kahane lagI ki maiM pUrvajanmameM zobhAnagarake rAjA prajApAlakI rAnI devazrI thI, Apake prasAdase hI maiM isa lakSmIko prApta huI hU~, mere usa janmake pati rAjA prajApAla Aja kahA~ haiM ? yaha kahiye / / 127 - 128 / / isa prakAra vasumatIkA prazna samApta honepara amitamati AryikAne kahA ki yaha lokapAla hI pUrvajanmakA prajApAla rAjA hai / itanA kahate hI priyadattAko bhI apane pUrvabhavakI yAda A gii| usane Arthika ko vandanA kara kahA ki zaktiSeNakI strI aTavIzrI to maiM hI hU~, kahiye merA pati zaktiSeNa Aja kahA~ hai ? isa prakAra pUchA jAne para amitamatine kahA ki yaha terA pati kuberakAnta hI usa janmakA zaktiSeNa hai aura yaha kuberadayita hI usa janmakA satyadeva hai jo ki tumhArA putra huA hai / seTha merukadattake jo bhUtArtha Adi cAra maMtrI the ve devaparyAyako prApta ho snehake kAraNa janma se hI lekara tumhAre patikI bhArI sevA kara rahe haiM- kAmadhenu aura kalpavRkSa banakara sevA kara raheM haiM / / 129 - 132 / / kuberadayitakA pUrva janmakA pitA satyaka bhI deva hokara usakI rakSA karatA hai so ThIka hI hai kyoMki puNya ke prabhAvase dUsarI gatimeM rahanevAle jIva bhI sneha karane laga jAte haiM // 133 // bhavadevane pUrvokta vadhU-vara (rativegA aura sukAnta ) ko jalA diyA thA isaliye ve donoM hI marakara ye kabUtara kabUtarI hue haiM / seTha merukadatta aura vatyaham / 1 lokapAlasuratvam / 2 sukAntarativegeti mithunam / 3 prAptam / 4 puNyam / prAptamityAdivacanam / 5 prajApAlaputralokapAlasya / 6 bhAryA kuveramitrasya, pautrI vasumatI / 7 nijabhavAntaraparijJAnajAta / 8 zobhAnagarapatiprajApAla mahIpaterbhAyA devazrIH / he amitamatyAyike, bhavatprasAdAt / 10 prApta11 zobhAnagarapratipAlaprajApAla ityathaH / 12 tava bhartA lokapAlaH / 13 AryikA / 14 tava priyadattAyAH / 15 purAvartI / 16 kuberakAntaH / 17 zaktiSeNasya svIkRtaputraH / kuberadayita iti tava putro'bhUditi sambandhaH / 18 devatvam / 16 tava bhartuH kuberakAntasya / 20 jananakAlAdArabhya kAmadhenuruttameti zlokoktasevAM kurvate / 21 pUrvabhavasambandhipitA satyakaH / 22 rakSako'bhUt / 23 rativarmakanakazriyoH sUnunA bhavadevena / krodhAt zaktiSeNakAlAntareNa nirdagdhaM vadhUvaraM sukAntarati - vegeti dvayam / 24 kaMpotapakSiNAvabhUtAmiti sambandhaH / 25 merukadattaH / 26 asyAM puryAm / puNDarIkiNyAm / 27 tava bhartuH kubarekAntasya / 28 kuberamitradhanavatyau / 58 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 mahApurANam ityuktvA sevamapyAha khgaaclsmiipge| vasantau cAraNAvadro manI malayakAJcane // 135 // pUrva vananiveze tau bhikSArtha samupAgatau / tava putrasamutpattim upadizya gatau tataH 136 // anyedhurvasudhArAdihetubhUtau kapotako / dRSTvA sakaruNau bhikSAm anAdAya vanaM gatau // 137 // gurvorgurutvaM yuvayoH upayAtau "tayoridam / upadezAt samAkarNya sarvamuktaM yathAzrutam // 138 // iti te'mitamatyuktakathAvagamatatparAH / svarUpaM saMsRteH samyak muhurmuhurabhAvayan // 13 // evaM prayAti kAle'sau priyadattA prasaGagataH / yazasvatIguNavatyau yuvAbhyAM kena hetunA // 140 // iyaM dIkSA gRhIteti papracchotpannakautukA / te ca tatkAraNaM spaSTaM yathAvRttamavocatAm // 141 // tato dhanavatI dIkSAM gaNinyAH sannidhau yayau / mAtA kabarasenA ca tayorAyikayorvayoH // 142 // ) tAvanyAH kapotau ca grAmAntaramupAzrito / taNDulA payogAya" samavatipracoditau 8 // 143 // bhavadevacaraNAna baddhavareNa pApinA |dssttmaatrotthkopen0 mAritau puravaMzasA // 144 // tadrASTravijayArddhasya dakSiNazreNimAzrite / gandhAraviSayozIravatyAkhyanagare'dhipaH // 14 // unakI strI dhAriNI yahAM tere pati kuberakAntake mAtA pitA hue haiM / / 134 / / itanA kahakara amitamati yaha bhI kahane lagI ki vijayA parvatake samIpa malayakAMcana nAmake parvatapara do munirAja rahate the, jaba pUrvajanmameM zaktiSeNa sarpasarovarake samIpa DerA DAlaka ra vanameM ThaharA huA thA taba ve bhikSAke liye tere yahAM Aye the aura tere aMguliyoMke izArese pAMca putra tathA eka putrI hogI aisA kahakara cale gaye the| tadanantara ratnavRSTi Adi paMcAzcaryoMke kAraNa svarUpa ve munirAja isa janmameM bhI kisI samaya tere ghara Aye the parantu kabUtara-kabUtarIko dekhakara dayAyukta ho binA bhikSA liye hI vanako lauTa gaye the / ve hI tere pitA aura tere patike guru hue haiN| unhIMke upadezase maiMne yaha saba sunakara anukramase kahA hai // 135-138 // isa prakAra jo puruSa amitamati AryikAke dvArA kahI huI kathAke sunane meM tallIna ho rahe the ve saMsArake sacce svarUpa ra cintavana karane lage // 139 // isa prakAra kucha samaya vyatIta honepara kisI dina priyadattAne prasaGga pAkara yazasvatI aura guNavatIse pUchA ki Apa logoMne yaha dIkSA kisa kAraNa grahaNa kI hai? mujhe yaha jAnanekA kautuka ho rahA hai / taba una donoMne spaSTa rUpa apanI dIkSAkA kAraNa batalA diyA // 140-141 / / tadanantara kuberamitrakI strI dhanavatIne saMghakI svAminI amitamatike pAsa dIkSA dhAraNa kara lI aura una donoM AyikAoMkI mAtA kuberasenAne bhI apanI putrIke samIpa dIkSA dhAraNa kI // 142 / / kisI eka dina yamarAjake dvArA prerita hue hI kyA mAno ve donoM kabUtara-kabUtarI cAvala caganeke liye kisI dUsare gAMva gye| vahAM eka bilAva thA jo ki bhavadevakAja usa pApIko pUrva janmase baMdhe hue vairake kAraNa kabUtara-kabUtarIko dekhate hI pApakI bhAvanA jAgRta ho uThI aura usane una donoMko mAra DAlA // 143-144 / / usI puSkalAvatI dezake vijayA parvatakI dakSiNa zreNI meM eka gAMdhAra nAmakA deza hai aura usameM uzIravatI 1 amitmtyaayikaa| 2 vijyaacprvt| 3 nivsntau| 4 zaktiSeNATavIzrIbhave / 5 srpsrovrniveshe| 6 kubermitrsmudrdttyoH| 7 kuberakAntapriyadattayoH gurutvamupayAtau yo dvau tayoreva cAraNayoH / 8 yathAkramam l0|6 lokapAlAdAyaH / 10 parijJAne rtaaH| 11 yazasvatIguNavatyau / 12 mama mAtulakuberadattAda vividhabhakSyapUrvabhojanAlAbhAjjAtalajjayA tapo gRhItam / 13 kuberamitrasya bhAryA / 14 amitmtyaayikaayaaH| 15 jgtpaalckrvrtipunyormitmtynntmtyorjnnii| 16 jambUgrAmam / 17 bhkssnnaay| 18 antkpreritau| 16 pUrvasmin bhavadevena / 20 prApena la0 / 21 jambUgrAmasya kadalIvanasthamArjAreNa / Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattama parva 459 pAvityagatirasyAsInmahAdevI shshiprbhaa| tayohiraNyavarmAkhyaH suto rativaro'bhavat // 146 // tasminnevottarazreNyA gaurIviSayavizrute / pura bhogapura vAyurayo vidyAdharAdhipaH // 147 // tasya svayaMprabhAdevyAM ratiSaNA prbhaavtii| babhUva jainadharmAzo'pyabhyuddharati dehinaH // 148 // mAtA pitA'pi yA yazca sukAntarativegayoH / janmanyasmin kilAbhUtAM citraM tAveva' saMsRtiH // 14 // hA me prabhAvatItyAha jayazceta sasulocanaH / rUpAdivarNanaM tasyAH kiM punaH kriyate pRthak // 150 // yauvanena samAkrAntAM kanyAM raSTvA prabhAvatIm / kasma deyeyamityAha khagezo mantriNastavaH (tataH) // 151 // zaziprabhA svasA devyA bhrAtAdityagatistathA / para ca khacarAdhIzAHprItyA'yAcanta kanyakAm // 152 // tataH svayaMvaro yukto virodhastamna kenacit / ityabhASanta nizcitya 'tadbhUpo'pyabhyupAgamat // 153 // tataH sarve'pi tadvArtAkarNanAdAgamana varAH / kamapyeteSu sA kanyA nAgrahIda ratnamAlayA // 154 // mAtApitubhyAM tad dRSTvA sampuSTA priyakAriNI / yo jayed gatiyuddhe mAM mAlA saMyojayAmyaham // 15 // kaNThe tasyeti vaktyeSA prAgityAha sakhI tayoH / zrutvA tatra dine sarvAnucitoktyA vyasarjayat // 156 // nAmakI eka nagarI hai| usake rAjA the Aditya gati aura unakI rAnIkA nAma thA shshiprbhaa| rativara kabUtara marakara una donoMke hiraNyavarmA nAmakA putra huA // 145-146 // usI vijayA parvatakI uttara zreNI meM eka gaurI nAmakA deza hai usake bhogapura nAmake prasiddha nagarameM vidyAdharoMkA svAmI rAjA vAyuratha rAjya karatA thaa| usakI svayaMprabhA nAmakI rAnI thii| ratiSaNA kabUtarI marakara unhIM donoMko prabhAvatI nAmakI putrI huI so ThIka hI hai kyoMki jainadharmakA eka aMza bhI prANiyoMkA uddhAra kara detA hai // 147-148 // sukAnta aura rativegAke jo pahale mAtA-pitA the ve hI isa janmameM bhI mAtA-pitA hue haiM so ThIka hI hai kyoMki yaha saMsAra bar3A hI vicitra hai / bhAvArtha-sukAntake pUrvabhavake mAtA-pitA azoka aura jinadattA isa bhavameM Adityagati aura zaziprabhA hue haiM tathA rativegAke pUrvabhavake mAtA-pitA vimalazrI aura zrIdattA isa bhavameM vAyuratha tathA svayaMprabhA hue haiM // 149 // jaba jayakumArane sulocanAke sAtha baiThakara 'hA merI prabhAvatI' aisA kahA taba phira usake rUpa AdikA varNana alagase kyA kiyA jAya ? / / 150 // prabhAvatI kanyAko yauvanase sampanna dekhakara vidyAdharoMke adhipati vAyurathane apane maMtriyoMse kahA ki yaha kanyA kise denI cAhiye ? // 151 // __maMtriyoMne parasparameM nizcaya kara kahA ki 'zaziprabhA ApakI bahina hai, aura Adityagati ApakI paTTarAjJIkA bhAI hai| ye donoM tathA inake sivAya aura bhI aneka vidyAdhara rAjA bar3e premase kanyAkI yAcanA kara rahe haiM isaliye svayaMvara karanA ThIka hogA kyoMki aisA karanese kisIke sAtha virodha nahIM hogaa|' mantriyoMkI yaha bAta rAjAne bhI svIkAra kI // 152-153 // tadanantara svayaMvarakI bAta sunakara sabhI rAjakumAra Aye parantu kanyA prabhAvatIne ina sabameM se kisIko bhI ratnamAlAke dvArA svIkAra nahIM kiyA-kisIke bhI galemeM ratnamAlA nahIM DAlI // 154 // yaha dekhakara mAtA-pitAne usakI sakhI priyakAriNIse isakA kAraNa pUchA, sakhIne una donoMse kahA ki yaha pahale kahatI thI ki 'jo mujhe gatiyuddha meM jItegA maiM usIke galemeM mAlA DAluMgI' yaha sunakara rAjAne usa dina yathAyogya kahakara sabako bidA kiyA // 155-156 // 1 rativaranAmakapotaH / 2 ratiSeNA nAma kpotii| 3 shriidttvimlshriyau| azokadevajinadatte dve ca abhUtAM vAyurathasvayaMprabhAdevyau cAdityagatizaziprabhe ca pitarAvabhUtAmiti / 4 sulocanayA sahitaH / 5 tava zaziprabheti bhginii| 6 vAyurathasya tava bhaaryaayaaH| 7 svayaMprabhAdevyA bhrAtA Adityagatizca so'pi svaputrAya yAcitavAn ityarthaH / 8 evaM sti| 6 tathAstvityanumatimakarot / 10 kanyAyAH sakhI / 11 vAyurathasvayamprabhayoH / Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 mahApurANam anyedyaH khacarAdhIzo ghoSayitvA' svayaMvaram / siddhakUTAkhyacaityAlayasya mAlAM puraHsthitAm // 157 // apAtayanmahAmeruM triH parItya mahItalam / aspRSTAM khecarAH kecittAM grahItumanIzvarAH // 158 // apAM gatAH samAdAya prabhAvatyA vinijitAH / samo nanu na mRtyuzca mAnabhaGagena mAninAm // 15 // tato hiraNyavarmAsyAd gatiyuddhavizAradaH / mAlAmAsaJjayAmAsa tatkaNThe tena nijitA // 160 // tayoH janmAntarasnehasamuddhasukhasampadA / kAle gacchati kasmizca (cit) kapotadvayadarzanAt // 16 // jJAtaprAgbhavasambandhA suviraktA prbhaavtii| sthitAzokAkulakeva' cintayantI kimapyasau // 162 // hiraNyavarmaNA jJAtajanmanA likhitaM sphuTam / paTTakaM priyakAriNyA haste samavalokya tam // 163 // kva labdhamidamityAkhyat prAha sApi priyeNa te likhitaM ceTakastasya sukAnto me samarpayat // 164 // iti tadvacanaM zrutvA svayamapyAtmavRttakam / prAktanaM paTTake tasyA likhitvA'sau kare dadau // 16 // tavilokya kumAro'bhUt prabhAvatyAM prsktdhiiH| sA'pi tasmin tayoH prItiH prAktanyAdviguNA'bhavat sambhUya bAndhavAH sarva kalyANAbhiSavaM tayoH / akurvanniva kalyANaM dvitIyaM te cikIrSavaH // 167 // dazamyAM3 siddhakUTAne snAnapUjAvidhau suvit / hiraNyavarmaNA vIkSya paramAvadhicAraNaH // 168 // dUsare dina rAjAne svayaMvarakI ghoSaNA karAkara kahA ki 'eka mAlA siddhakUTa nAmaka caityAlayake dvArase nIce chor3I jAyagI' jo koI vidyAdhara mAlA chor3aneke bAda mahAmeru parvatakI tIna pradakSiNAeM dekara prabhAvatIke pahale use jamInapara par3aneke pahale hI le legA vahI isakA pati hogA' yaha sunakara bahutase vidyAdharoMne prayatna kiyA parantu pUrvokta prakArase mAlA na le sake isaliye prabhAvatIse hArakara lajjita hote hue cale gaye so ThIka hI hai kyoMki mRtyu bhI abhimAnI logoM ke mAnabhaMga kI barAbarI nahIM kara sakatI hai // 157-159 // tadanantara gatiyuddha karanemeM catura hiraNyavarmA AyA aura usase hArakara prabhAvatIne vaha mAlA usake galemeM DAla dI / / 106 / / pUrva janmake snehase bar3hI huI sukharUpa sampattise jaba una donoMkA kitanA hI samaya vyatIta ho gayA taba kisI eka dina kabUtara-kabUtarIkA jor3A dekhanese prabhAvatIko pUrvabhavakA sambandha yAda A gayA, vaha virakta hokara zokase vyAkula hotI huI akelI baiThakara kucha socane lagI // 161-162 / / idhara hiraNyavarmAko bhI jAti smaraNa huA thA, usane eka paTiyepara apane pUrvajanmakA saba hAla sApha sApha likhakara prabhAvatIkI sakhI priyakAriNIko diyA thA. prabhAvatI ne priyakAriNIke hAthameM vaha paTiyA dekhakara kahA ki yaha citrapaTa tujhe kahAM milA hai ? sakhIne kahA ki 'yaha citrapaTa tere patine likhA hai aura unake naukara sakAntane mujhe diyA hai, isa prakAra sakhIke vacana sunakara prabhAvatIne bhI eka paTiyepara apane pUrvajanmakA saba vRttAnta likhakara sakhI ke hAthameM diyA // 163-165 // vaha citrapaTa dekhakara hiraNyavarmA prabhAvatIpara bahuta anurAga karane lagA aura prabhAvatI bhI hiraNyavarmApara bahuta anurAga karane lagI, una donoMkA prema pUrva paryAyake premase kahIM dUnA ho gayA thA // 166 / / kuTumbake saba logoMne milakara una donoMkA maMgalAbhiSeka kiyA mAno ve unakA dUsarA kalyANa hI karanA cAhate hoM / / 167 / / kisI samaya dazamI ke dina ye donoM siddhakUTake caityAlayameM abhiSeka pUjana Adi kara rahe the usI samaya hiraNya 1 svayaMvaramiti ghoSayitvA taddine vyasarjayaditi sambandhaH / 2 bhUmau pAtayati sma / 3 merostriH l0| 4 saMyojayati sma / 5 asahAyaiva / 6 prabhAvatyAH sakhyAH / 7 haste sthitam / 8 hiraNyavarmaNaH / / prAgbhavam, purAtanamityarthaH / 10 prabhAvatI / 11 purAtanI / 12 A samantAda dviguNA / 13 vivAhadinAd dazamadine / 14 abhissekpuujaavidhau| 15 pratyakSajJAnam / pratyakSajJAnI tA0 Ti0 / kvacit a0, pa0, sa0, i0, l0| Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattamaM parva prabhAvatyA ca pRSTo'sau svaM pUrvabhavavRttakam / prabhASata munezcaivamanugrahadhiyA tayoH // 16 // tatIyajanmanIto'tra sambhUtau vaNijAM kule| rativegA sukAntazca prAk mRNAlavatIpure // 170 // bhartu bhAryAmisambandha smpraapyaaribhyaad| gatau / kRtvA'numodanaM zaktiSaNavAne sapuNyakau // 171 // pArAvatabhave cApya dharma jAtau yuvAmiti / vidhAya pitarau vaizyajanmanoryAvihApi tau // 172 // tRtIyajanmano "yuSmadguravo'haM ca saGagatAH / ratiSeNaguroH pArve gRhItaproSadhAzciram // 173 // jinendrabhavane bhaktyA nAnopakaraNaH sadA / vidhAya pUjAM samajAyAmahIha khagAdhipAH // 174 // pitA'haM bhavadevasya rativarmAbhidhastadA / bhUtvA zrIdharmanAmA'taH saMyamaM prApya zuddhadhIH // 17 // cAraNatvaM tRtIyaM ca jJAnaM prApamihetyadaH / zrutvA munivacaH prItimApadyetAntarAM ca taura // 176 // evaM sukhena yAtyeSAM kAle vAyurathaH pRthum / vizarAruM13 samAlokya stanayitna" pratikSaNam // 177 // "vizvaM vinazvaraM pazyana zazvacchAzvatikI matim / janaH karoti sarvatra dustaraM kimidaM tamaH // 178 // iti yAthAtmyamAsAdya datvA rAjyaM virajya saH / manorathAya naissaGagyaM "prapitsurabhavattadA // 17 // Adityagatimabhyetya protyA sarve'pi bAndhavAH / prabhAvatIsutA deyA bhavateyaM ratiprabhA // 18 // varmAne paramAvadhi jJAnako dhAraNa karanevAle cAraNamuni dekhe, prabhAvatIne unase apane pUrvabhavakA vRttAnta pUchA, munirAja bhI anugraha buddhise una donoMke pUrvabhavakA vRttAnta isa prakAra kahane lage // 168-169 / / ki tuma donoM isa janmase tIsare janmameM mRNAlavatI nagarIke tavegA tathA sakAnta hae the / / 170 // strI puruSakA sambandha pAkara tuma donoM zatruke bhayase bhAgakara zaktiSeNakI zaraNa gaye the| vahAM zaktiSaNane munirAjake liye jo AhAra dAna diyA thA usakI anumodanA kara tuma donoMne puNyabaMdha kiyA thA, usake bAda kabUtara-kabUtarI ke bhavameM dharma lAbhakara yahAM vidyAdhara-vidyAdharI hue ho| tuma donoMke vaizya janmake jo mAtA pitA the ve hI isa janmake bhI tumhAre mAtA pitA hue haiN| tIsare janmake tumhAre mAtA pitA tathA maiMne milakara eka sAtha ratiSeNa guruke samIpa proSadha vrata liyA thA, aura usakA cirakAla taka pAlana karate hue zrIjinendradevake mandirameM bhaktipUrvaka aneka upakaraNoMse sadA pUjA kI thI usIke phalasvarUpa hama loga yahAM vidyAdhara hue haiN| maiM pUrvabhavameM rativarma nAmakA bhavadevakA pitA thA, aba zrIdharma nAmakA vidyAdhara haA ha~, maiMne zaddha hRdayameMse saMyama dhAraNakara cAraNaRddhi aura tIsarA avadhi jJAna prApta kiyA hai isa prakAra munirAjake vacana sunakara hiraNyavarmA aura prabhAvatI donoM hI bahuta prasanna hue // 171-176 / / isa taraha ina sabakA samaya sukhase vyatIta ho rahA thA ki kisI eka samaya prabhAvatIke pitA vAyuratha vidyAdharane pratyeka kSaNa naSTa honevAlA megha dekhakara aisA vicAra kiyA ki yaha samasta saMsAra isI prakAra naSTa ho jAnevAlA hai, phira bhI loga ise sthira rahanevAlA samajhata haiM, yaha ajJAnarUpI ghora aMdhakAra saba jagaha kyoM chAyA huA hai ? isa prakAra yathArtha svarUpakA vArakara virakta ho manoratha nAmaka patrake liye rAjya de diyA aura svayaM nirgrantha avasthA dhAraNa karanekI icchA karane lage / / 177-179 / / usI samaya vAyurathake sabhI bhAI-bandhuoMne bar3e 1 svapUrva-a0, pa0, i0, sa0, la0 / 2 dampatisambandham / 3 bhavadevabhayAt / 4 palAyitI / 5 prApya / 6 shriidttvimlshriyau| azokadevajinadatte ca / 7 yuvayoH pitaraH / zrIdattavimalazrI-azokadevajinadattAH / 8 bhavadevasya pitA rtivrmaa| 6 jAtAH sm| 10 shriidhrmkhgaadhiptiH| 11 hirnnyvrmprbhaavtyau| 12 vaayurthaadiinaam| 13 vinazvarazIlam / 14 megham / 'abhra megho vArivAhaH stanayitnurbalAhakaH' ityabhidhAnAt / 15 putramitrakalatrasrakcandanAdikam / 16 ajJAnam / 17 virakto bhuutvaa| 18 prAptumicchuH / 16 vAyurathasya bandhujanAH / Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam manorathasya putrAya kanyA citrarathAya sA / ityAhuH so'pyanujJAya kRtvA bandhuvisarjanam // 181 // 'hiraNyavarbhaNaH sarvakhagarAjAbhiSecanam / vidhAya bahubhiH sAdhaM samprApya munipuDagavam // 12 // saMyama pratipannaH san sahavAyurathaH svayam / tapo dvAdazadhA proktaM yathAvidhi samAcarat // 183 // ityuktvA rativegA'haM ratiSeNA prabhAvatI / cAhameveti sabhyAnAM nijagAda sulocanA // 184 // tadAkarNya jayo'pyAha patistAsAmahaM0 kramAt / jAye smara tatra tatreti vizvavismayakRdvacaH // 18 // punaH priyAM jayaH prAha prakRtaM kiJcidapyataH / avaziSTaM tadapyuccastvayA kAnte nigadyatAm // 186 // iti patyuH paripraznAddazana jyotsnayA sabhAm / mUtiH kamavatI vendovikAsamupanIyatAm // 187 // sA'bravIditi tadvattaM svapuNyaparipAkajam / sukhaM rAjyasamudbhutaM yatheSTamapi nivizan2 // 18 // pareAH kAntayA sArddha svecchayA viharat vanam / saro dhAnyakamAlAkhyaM vIkSyAdityagateH sutaH // 186 // "svaprAcyabhavasambandhaM pratyakSamiva lakSayan / kAlalabdhibalAllabdhanirvedo viduSAM varaH // 10 // bhaGaguraH16 saGagamaH sarvo'pyaginAmabhivAJchitaH / kiM nAma sukhamatredam alpasaDakalpasambhavam // 16 // AyurvAyucalaM kAyo heya evAmayAlayaH / sAmrAjyaM bhujyate "lolrbaali"shbhudosslm||192|| adUrapAraH0 kAyo'yam asAro duritAzrayaH / etAdAtmyaprAtmano'nena dhigenamazucipriyam // 16 // premase Adityagatike samIpa jAkara prArthanA kI ki yaha prabhAvatIkI putrI ratiprabhA kanyA Apa mere manorathake putra citrarathake liye de diijiye|' Adityagatine bhI svIkAra kara samAgata bandhuoMko bidA kiyA // 180-181 // mahArAja Adityagati saba vidyAdharoMke rAjyapara hiraNyavarmAkA abhiSeka kara aneka logoMke sAtha kinhIM munirAjake samIpa pahuMce, aura vAyuratha ke sAtha sAtha svayaM bhI saMyama dhAraNa kara vidhipUrvaka zAstroMmeM kahe hue bAraha prakArake tapazcaraNa karane lage // 182-183 // yaha saba kahakara sulocanAne saba sabhAsadoMse kahA ki vaha rativegA bhI maiM hI hU~, ratiSaNA (kabUtarI) bhI maiM hI hU~ aura prabhAvatI bhI maiM hI hU~ // 184 // yaha sunakara jayakumArane bhI sabako Azcarya karanevAle vacana kahe ki una tInoM bhavoMmeM anu kramase maiM hI una rativegA AdikA pati huA huuN||185|| jayakumAra phira apanI priyA-sulocanAse kahane lagA ki he priye, kucha bAta bAkI aura raha gaI hai use bhI tU acchI taraha kaha de // 186 / / jisa prakAra candramAkI mUrti kumudinIko vikasita kara detI hai usI prakAra vaha sulocanA bhI apane patike pUrvokta praznase dAMtoMkI kAntike dvArA sabhAko vikasita-harSita karatI huI apane puNyake phalase honevAle samAcAroMko isa prakAra kahane lagI ki vaha hiraNyavarmA rAjyase utpanna hue sukhakA icchAnusAra upabhoga karane lgaa| kisI eka dina apanI vallabhAke sAtha vihAra karatA huA vaha AdityagatikA putra hiraNyavarmA dhAnyakamAla nAmake vanameM jA phuNcaa| vahAM sasarovara dekhakara use apane pUrvabhavake saba sambandha pratyakSakI taraha dikhane laga, kAlalabdhike nimittase jise vairAgya utpanna haA hai aura jo vidvAnoMmeM zreSTha hai aisA vaha hiraNyavarmA socane lagA ki prANiyoMkI icchAkA viSayabhUta yaha sabhI samAgama kSaNabhaMgura hai, isa samAgamameM thor3ese saMkalase utpanna huA yaha sukha kyA vastu hai ? yaha Ayu vAyuke samAna caMcala hai / aneka rogoMkA ghara svarUpa yaha zarIra chor3ane yogya hI hai| aneka doSoMko denevAle rAjyako caMcala 1 vAyurathastha viyogaadaahuH| 2 tathAstvityanumatiM kRtvaa| 3 ayaM zlokaH la0ma0 pustakayonaM dRshyte| 4 vAyurathena sahitaH / 5 aaditygtiH| 6 raviSeNeti kpotii| 7 sulocanA / 8 sabhAjanAnAm / 6 abhASata / 10 rativegAdInAm / 11 jAto'smi / 12 anubhavan / 13 prabhAvatyA saha / 14 hirnnyvrmaa| 15 pUrvabhava / 16 kSayazIlaH / 17 AsaktaiH / 18 mUkhaiH / 16 bahudoSapradam / 20 AsannAvasAnaH / 21 tatsvarUpatvam / 22 kAyena / 23 AtmAnam / Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattama parva 463 dehavAso bhayaM nAsya 'yAnamasmAnmahad bhayam / dehinaH kila mArgasya "viparyAso'tra nirvRteH||164|| nIrUpo'yaM svarUpeNa rUpI dehararUpatA / nirvANAptirato heyo deha eva yathA tthaa||16|| bandhaH sarvo'pi sambandho" bhogo rogo ripurvpuH| dIrghamAyAsamatyAyuH tuSNAgnerindhanaM dhanam // 196 // Adau janma jarA rogA madhye'nte'pyantakaH khalaH / iti cakrakasambhrAntiH jantormadhyebhavArNavam // 17 // bhogino bhogavad bhogA na bhogA nAma bhogyakAH / evaM bhAvayato bhogAn bhUyo'bhUvan bhayAvahAH // 16 // niSevyamANA viSayA viSamA viSasannibhAH / dedIpyante12 bubhukSAbhiH13 "dIpanIyarivauSadhaiH // 19 // na tRptire bhirityeSa eva doSo na poSakAH / tRSazca viSavallIH saMsRtezcAvalambanam // 200 // vanitAtanusambhUtakAmAgniH "snehasecanaiH / kAminaM bhasmasAbhAvam anItvA na nivartate // 20 // jantornogeSa bhogAnte sarvatra viratidhavA / sthairya tasyAH0 prayatno'sya kriyAzeSo manISiNaH / / prApito'pyasakRda:khaM bhogastAnava yAcate / dhatte'vatADito'pyahi mAtrAsyA eva bAlakaH // 203 // aura mUrkha loga hI bhogate haiM, isa zarIrakA anta nikaTa hai, yaha asAra hai, aura pApakA Azraya hai, isI zarIrake sAtha isa AtmAkA tAdAtmya ho rahA hai, isaliya apavitra padArthAsa vAle isa prANI ko dhikkAra ho, isa prANIko zarIrameM nivAsa karanese to bhaya mAlUma nahIM hotA parantu usase nikalane meM bar3A bhaya mAlUma hotA hai, nizcayase isa saMsArameM mokSamArgase viparIta pravRtti hI hotI he / / 187-194 // yaha jIva sva svarUpakI apekSA rUparahita hai parantu zarIrake sambandhase rUpI ho rahA hai, rUparahita honA hI mokSakI prApti hai isaliye jisa prakAra bane usI prakAra zarIrako avazya hI chor3anA cAhiye // 195 // saba prakAra sambandha hI bandha hai, bhoga hI roga he, zarIra hI zatra hai, lambI Aya hI to duHkha detI hai aura dhana hI taSNArUpI agnikA I dhana hai / / 196 / / isa jIvako pahale to janma dhAraNa karanA par3atA hai, madhyameM bur3hApA tathA aneka roga haiM aura antameM duSTa maraNa hai, isa prakAra saMsArarUpa samudrake madhyameM isa jIvako cakrakI taraha bhramaNa karanA par3atA hai // 197 // bhoga karanevAle logoMko ye bhoga sarpake phaNoMke samAna haiM isaliye bhoga karane yogya nahIM hai isa prakAra bhogoMkA bAra bAra vicAra karanevAle puruSake liye ye bhoga bar3e bhayaMkara jAna par3ane lagate hai / / 198 // ye sevana kiye hue viSaya viSake samAna haiM, jisa prakAra uttejaka auSadhiyoMse peTakI Aga bhabhaka uThatI hai usI prakAra bhogakI icchAoMse ye viSaya bhabhaka uThate haiM / / 199 // ina viSayoMse tRpti nahIM hotI kevala itanA hI doSa nahIM hai kintu tRSNAko puSTa karanevAle bhI haiM aura saMsArarUpI viSakI bela ko sahArA denevAle bhI haiN|200|| striyoMke zarIrase utpanna huI yaha kAmarUpI agni sneharUpI telase prajvalita hokara kAmI pUruSoMko bhasma kiye binA nahIM lauTatI hai // 20 // bhoga karaneke bAda ina samasta bhogoMma jIvoMko vairAgya avazya hotA hai, buddhimAn logoMko jo tapazcaraNa Adi kriyA karanI par3atI hai ve saba isa vairAgyako sthira rakhanekA upAya hI hai // 202 / / yadyapi yaha jIva bhogoMse aneka bAra duHkhako prApta hai tathApi ye jIva unhIM bhogoMko cAhate haiM so ThIka hI hai kyoMki mAtA bAlakako jisa pairase tAr3atI haiM bAlaka usI usI prakAra mAtAke caraNako pakar3ate haiM 1 zarIre nivasanam / 2 nirgamanam / 3 dehavAsAt / 4 vyatyayaH / 5 dehini / 6 yena kena prakAreNa / 7 putramitrAdisambandhaH / 8 bhavArNave la0, a0, pa0 / 6 srpsy| 10 zarIravat / phaNavad vA / 'bhogaH sukhe striyAdibhRtAvahezca phaNakAyayoH' ityabhidhAnAt / 11 bhogA nAma na bhogyakAH la0 / 12 bhRzaM dahanti / 13 bhoktumicchAbhiH / 14 dIpanahetubhiH / 15 bhogaH / 16 tRSNAyAH / 17 snehaH prItiH tailaJca / snehasevanaiH a0, sa0 / snehadIpanaiH pa0, l0| 18 sarveSu / 16 aprItiH / 20 virteH| 21 anuSThAnazeSaH / Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 mahApurANam adhya vatvaM guNaM manye bhogAyuH 'kAyasampadAm / dhru veSveSu kuto muktivinA mukteH kutaH sukham // 204 // visrambhajananaiH pUrvaM pazcAt prANArthahAribhiH / pAripanthika saGakAzaiH viSayaiH kasya nApadaH // 205 // taduHkhasyaiva mAhAtmyaM syAt sukhaM viSayaizca yat / 'yatkAravallikA svAduH prAbhavaM nanu tatkSudhaH // 206 // saGkalpasukhasantoSAd vimukhasvAtmajAt sukhAt / guJjAgnitApasantuSTa zAkhAmRgasamo janaH // 207 // sadAsti nirjarA nAsau yuktyai bandhacyutevinA / ' taccyutizca haterbandhahetostattaddhatau yate // 208 // kena mokSaH kathaM jIvyaM" kutaH saukhyaM kva vA matiH / parigrahAgrahagrAhagRhItasya bhavArNave // 206 // kiM bhavyaH kimabhavyo'yamiti saMzerate " budhAH / jJAtvA'pyanityatAM lakSmIkaTAkSa" zarazAyite // 210 // zrayaM kAyakramaH kAntAvratatIta tiveSTitaH / jaritvA janmakAntAre "kAlAgnigrAsamApsyati // 211 // yadi dharmakAditthaM " nidAnaviSadUSitAt" / sukhaM dharmAmRtAmbhodhimajjanena kimucyate // 212 // // 203 // bhoga, Ayu, kAla aura sampadAoMmeM jo asthirapanA hai use maiM eka prakArakA guNa hI mAnatA hUM kyoMki yadi ye saba sthira ho gaye to mukti kaise prApta hogI ? aura muktike binA sukha kaise prApta ho sakegA ? || 204 || pahale to vizvAsa utpanna karanevAle aura pIche prANa tathA dhanako apaharaNa karanevAle zatru tulya ina viSayoMse kise bhalA ApadAeM prApta nahIM hotI haiM ? // 205 // ina viSayoMse jo sukha hotA hai vaha duHkhakA hI mAhAtmya hai kyoMki jo karelA mIThA lagatA hai vaha bhUkhakA hI prabhAva hai || 206 / / yaha jIva kalpita sukhoMse saMtuSTa hokara AtmAse utpanna honevAle vAstavika sukhase vimukha ho rahA hai isaliye yaha jIva gumaciyoM ke tApanese saMtuSTa honevAle bAnarake samAna hai / bhAvArtha- jisa prakAra gumaciyoMke tApanese bandarakI ThaMDa nahIM dUra hotI hai usI prakAra ina kalpita viSayajanya sukhoMse prANiyoMkI duHkharUpa pariNati dUra nahIM hotI hai ? // 207 // isa jIvake nirjarA to sadA hotI rahatI hai parantu bandhakA abhAva hue binA vaha mokSakA kAraNa nahIM ho pAtI hai, bandhakA abhAva bandhake kAraNoMkA nAza hone se ho sakatA hai isaliye maiM bandhake kAraNoM kA nAza karanemeM hI prayatnazIla hU~ / / 208*# isa saMsArarUpI samudra meM jinheM parigrahake grahaNa karane rUpa pizAca laga rahA hai unheM bhalA mokSa kisa prakAra mila sakatA hai ? unakA jIvana kisa prakAra raha sakatA hai ? unheM sukha kahAM mila sakatA hai aura unheM buddhi hI kahAM utpanna ho sakatI hai ? // 209 // | lakSmIke kaTAkSarUpI vANoMse sulAye hue ( naSTa hue) puruSa meM anityatAko jAnakara bhI vidvAn loga 'yaha bhavya hai ? athavA bhavya hai ?' isa prakAra vyartha saMzaya karane lagate haiM ||210 // strIrUpI latAoM ke samUhase ghirA huA yaha zarIrarUpI vRkSa saMsArarUpI aTavImeM jIrNa hokara kAlarUpI agnikA grApta ho jAyagA // 211 / jaba ki nidAnarUpI viSase dUSita dharmake eka aMzase mujhe aisA sukha milA hai taba dharmarUpI amRtake samudra meM avagAhana karanese jo sukha prApta hogA usakA to 1 kAla-la0 / 2 vizvAsajanakaiH / 3 zatrusadRzaiH / 4 na vipattayaH / 5 kaTukAsvAdaH zAkavizeSaH / kAravellikaM svAdu pa0, 50, sa0, a0, la0 / 6 bubhukSAyAH // 7 vimukhazcAtmajAn la0, pa0, i0, a0 1 8 tat kAraNAt / yatnaM karomi / 10 jIvanam / 11 parigrahasvIkAranaRsvIkRtasya / 12 viziSTeSTapariNAmena kiM bhaviSyati / 13 saMzayaM kurvanti / 14 apAGgadarzanavANatanUkRtazarIre puMsi / 15 bhAryAlatA / 16 jIrNIbhUtvA / 17 yamadAvAgniH / 18 dharmalezAt / 16 kapotajanmani kuberamitreNa svena kRtadAnapuNyasyaikAMzaH kapotasya dattaH vidyAdharavimAnaM vilokya kapotaH zreSThidattapuNyAMzAt mama vidyAdharatvaM bhavatviti kRtanidAnaviSadUSitatvAt / ** mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya aura yoga ye bandhanake kAraNa haiM / Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattama parva 'prabovadveSarAgAtmA saMsArastadviparyayaH / mokSazced vIkSito vidbhiH kaHkSepo mokSasAdhane // 213 // yadi dezAdisAkalye na tapastatpunaH kutH| madhye'rNavaM yato vegAt karAgracyutaratnavat // 214 // 'Atma stvaM paramAtmAnama aatmnyaatmaanmaatmnaa| hitvA durAtmatAmAtmanIne 'dhvani'caran kura // 21 // iti saJcintayana gatvA puraM paramatattvavit / suvarNavarmaNa rAjyaM sAbhiSekaM vitIrya saH // 216 // avatIrya mahIM prApya zrIpura zrIniketanam / dIkSAM jainezvarI prApa zrIpAlagurusannidhau // 217 // parigrahagrahAnmukto dIkSitvA sa tapoM'zubhiH / hiraNyavarmA dharmAMzu nirmalo vyadhutattarAm // 218 // prabhAvatI ca tanmAtrA" 1"guNavatyAstapo'gamat / kutazcandramasaM muktvA candrikAyAH sthitiH pRthak // sadvattastapasA dIpto digambara vibhuussnnH| nissaGago "vyomagAmyekavihArI vizvavanditaH // 220 // nityodayo' budhAdhIzo vizva dRzvA virocanaH20 / sa kadAcit samAgacchanmodayan puNDarIkiNIm // kahanA hI kyA hai? // 212 / / yaha saMsAra ajJAna, dvaSa aura rAga svarUpa hai tathA mokSa isa viparIta hai athot samyagjJAna aura samatA svarUpa hai| yadi vidvAn loga aisA dekhate raheM to phira mokSa hone meM dera hI kyA lage ? // 213 / jisa prakAra vegase jAte hue puruSake hAthase bIca samudra meM chUTA huA ratna phira nahIM mila sakatA hai usI prakAra deza kAla AdikI sAmagrI milanepara bhI yadi tapa nahIM kiyA to vaha tapa phira kaise mila sakatA hai ? // 214 // isaliye he Atman , tU AtmAkA hita karanevAle mokSamArgameM durAtmatA chor3akara apane AtmAke dvArA apane hI AtmAmeM paramAtmA rUpa apane AtmAko hI svIkAra kara // 215 // isa prakAra cintavana karate hue parama tattvake jAnanevAle rAjA hiraNyavarmAne apane nagarameM jAkara apane putra suvarNavarmA ke lie abhiSekapUrvaka rAjya sauMpA aura phira vijayArddha parvatase pRthvIpara utarakara lakSmIke gRhasvarUpa zrIpura nAmake nagarameM zrIpAla guruke samIpa jainezvarI dIkSA dhAraNa kara lI // 216217 // parigraharUpI pizAcase makta ho dIkSA dhAraNa kara saryake samAna nirmala haA vaha rAjA hiraNyavarmA tapazcaraNarUpI kiraNoMse bahuta hI dedIpyamAna ho rahA thA // 218 // prabhAvatIne bhI hiraNyavarmAkI mAtA-zaziprabhAke sAtha guNavatI AryikAke samIra tapa dhAraNa kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki candramAko chor3akara cA~danIkI pRthaka sthiti bhalA kahA~ ho sakatI hai ? // 219 / / ve hiraNyavarmA munirAja ThIka sUryake samAna jAna par3ate the kyoMki jisa prakAra sUrya sadvRtta arthAt gola hai usI prakAra ve munirAja bhI sadvRtta arthAt nirdoSa cAritrako dhAraNa karanevAle the| jisa prakAra sUrya tapa arthAt garmIse dedIpyamAna rahatA hai usI prakAra munirAja bhI tapa arthAt anazanAdi tapazcaraNase dedIpyamAna rahate the, jisa prakAra sUrya digambara arthAt dizA aura AkAzakA AbhUSaNa hai usI prakAra munirAja bhI digambara arthAt dizArUpa vastrako dhAraNa karanevAle nirgrantha muniyoMke AbhUSaNa the, jisa prakAra sUrya niHsaMga arthAt sahAyatArahita akelA hotA hai usI prakAra munirAja bhI niHsaGga arthAt parigraharahita the, jisa prakAra sUrya AkAzameM gamana karatA hai usI prakAra cAraNaRddhi honese munirAja bhI AkAzameM gamana karate the, jisa prakAra sUrya akelA hI ghUmatA hai usI prakAra munirAja bhI akele hI ghUmate theekavihArI the, jisa prakAra sUryako saba vandanA karate haiM usI prakAra munirAjako bhI saba vandanA 1 ajJAna / 2 budhaiH / 3 kaalyaapnaa| 4 sudezakulajAtyAdisAmagrye / 5 gacchataH / 6 Atman svaM l0| 7 aatmhite| 8 maarge| 6 varaM la0, pa0 / rati kuru a0, s0| 10 dhAnyakamAlavanAt nijanagaraM prApya / 11 vijayArddhAcalAt bhuvaM prApya / 12 zrIgRham / 13 aadityH| 14 hiraNyavarmaNo jananyA zaziprabhayA sh| 15 guNavatyAyikAyAH samIpe / 16 ravipakSe dizazca ambaraJca vibhUSayatIti / 17 gaganacAriNaH / 18 srvkaalotkRssttbodhH| 16 jagaccakSuH / 20 raviriva / Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam saprabhA candralekheva saha tatra prabhAvatI / guNavatyA samAgasta saGagatiH syAdyadRcchayA // 222 // guNavatyAyika dRSTvA natvoktA priyadattayA / kuto'sau' 'gaNinItyAkhyat svargateti prabhAvatI // 223 // tacchutvA netrabhUtA nau saiveti zucamAgatA / kutaH prItistayetyuktA sA'bravIt priyadattayA // 224 // na smariSyasi ki pArAvatadvandvaM bhavadgahe / "tatrAhaM ratiSeNeti taccha tvA vismitA'vadat // 22 // kvAsau rativaro'yeti so'pi vidyAdharAdhipaH / hiraNyavarmA karmAriyatiratreti "sAbravIt // 226 // priyadattA'pi taM gatvA vanditvaitya mahAmunim / prabhAvatI paripraznAt patyurityAha vRttakam // 227 // vijayArddhagirerasya gAndhAranagarAviha" / viharta ratiSaNo'mA gAndhAryA priyayA'gamat // 22 // gAndhArI sarpadaSTAhamiti tatra muSA sthitA / mantrauSadhIH prayojyAsyAH zreSThI vidyAdharazca saH // 226 // karate the, jisa prakAra sUryakA nitya udaya hotA hai usI prakAra munirAjake bhI jJAna AdikA nitya udaya hotA rahatA thA, jisa prakAra sUrya budha arthAt budhagrahakA svAmI hotA hai usI prakAra munirAja bhI budha-arthAt vidvAnoMke svAmI the, jisa prakAra sUrya vizvadRzvA arthAt saba padArthoM ko prakAzita karanevAlA hai usI prakAra munirAja bhI vizvadRzvA arthAt saba padArthAko jAnana vAle the, jisa prakAra sarya virocana arthAta atyanta dedIpyamAna rahatA hai athavA viro dhAraNa karanevAlA hai usI prakAra munirAja bhI virocana arthAt atyanta dedIpyamAna the athavA rucirahita udAsIna the aura jisa prakAra sUrya puNDarIkiNI arthAt kamalinIko praphullita karatA hai usI prakAra munirAja bhI puNDarIkiNI arthAt videha kSetrakI eka vizeSa nagarIko Anandita karate the isa prakAra sUryakI samAnatA rakhanevAle munirAja hiraNyavarmA kisI samaya puNDarI kiNI nagarImeM padhAre // 220-221 // prabhAsahita candramAkI kalAke samAna AryikAprabhAvatI bhI vahA~ AI aura guNavatI-gaNinIke sAtha milakara rahane lagI so ThIka hI hai kyoMki samAgama apanI icchAnasAra hI hotA hai // 222 / / gaNavatI-gaNinIko dekhakara priyadattAne namaskAra kara pUchA ki saMghAdhikAriNI amitamati kahAM haiM ? taba usane kahA ki 'vaha to svarga calI gaI hai' yaha sunakara prabhAvatI kucha zoka karane lagI aura kahane lagI ki 'hama donoMkI AMkheM vahIM thI,' taba priyadattAne pUchA ki unake sAtha tumhArA prema kaise huA ? uttarameM prabhAvatI hane lagI ki Apako kyA smaraNa nahIM hai Apake gharameM jo kabatara-kabatarIkA joDA rahatA thA unameMse maiM ratiSaNA nAmakI kabUtarI hU~, yaha sunakara priyadattA Azcaryase cakita hokara kahane lagI ki 'vaha rativara kabUtara Aja kahA~ hai taba prabhAvatIne kahA ki vaha bhI vidyAdharoMkA rAjA hiraNyavarmA haA hai aura karmarUpI zatruoMko nAza karanevAlA vaha Aja isI puNDarIkiNI meM virAjamAna hai| priyadattAne bhI jAkara mahAmuni-hiraNyavarmAkI vandanA kI aura phira prabhAvatIke pUchanepara apane patikA vRttAnta isa prakAra kahane lagI // 223-227 / / eka ratiSeNa nAmakA vidyAdhara apanI strI gAMdhArIke sAtha sAtha isI vijayArdha parvatake gAMdhAra nagarase vihAra karaneke liye yahAM AyA thA // 228 // mujhe sarpane kATa khAyA hai isa prakAra jhUTha jhUTha bahAnAkara gAMdhArI yahAM par3a rahI, seTha kuberakAnta aura vidyAdharane bahuta sI auSadhiyoMkA prayoga kiyA parantu gAMdhArIne mAyAcArIse kaha diyA ki 'abhI mujhe 1 puNDarIkiNyAm / 2 samAgatavatI saGagatavatI vaa| 3 guNavatyAdikA Ta0 / guNavatI zaziprabhAvatyAyikAH / 4 kvaaste| 5 yshsvtii| 6 anntmtishitaa'mitmtyaayikaa| 7 guNavatI jagAda / 8 nAkaM prApteti / 6 netrsdRshii| 10 priydttaa| 11 pArAvatadvandve / 12 karmAraghAti la0, pa0 / 13 asmin pure tiSThatIti / 14 prabhAvatI / 15 hiraNyavarmamunim / 16 punarAgatya / 17 puNDarIkiNyAm / 18 kabarekAntaH / Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattamaM parva mAyayA nAsmi zAnteti tadvAkyAt khedamAgatau' / prAha tu svapatau yAte vanaM zaktimadauSadham // 230 // gAndhArIM" bandhakIbhAvam' upetya smaravikriyAm / 'darzayantIM nirIkSyAha vaNigvaryo dRDhavrataH // 231 // ahaM varSavaro vetsi na ki mAmityupAyavit / vyadhAd viraktacittAM tAM tadeva hi dhiyaH phalam // 232 // tadAnImAgate patyau sve svAsthyamahamAgatA / pUrvau SadhaprayogetyuktvA'gAt sapatiH 'puram // 233 // dayitAntakubarAkhyo mitrAntazca kuberavAk / paraH kuberadattazca kuberazcAntadevavAk // 234 // kuberAdipriyazcAnyaH paJcate saJcitazrutAH / kalAkauzalamApannAH sampannanavayauvanAH // 235 // etaiH svasUnubhiH sArdham zrAruhaca zivikAM vanam / dhRtvA kuberazrIgarbha mAM vihartuM samAgatAm // 236 // dRSTvA kadAcid gAndhArI pRthak pRSTavatI pumAn / tvacchreSThI neti tatsatyam uta netyanvavAdizam // 237 tatsatyameva matto'nyAM pratyasau na pumAniti / tadAkarNya virajyAsau" sapatiH saMyamaM zritA // 238 // punastatrAgatA " dRSTA dIkSeyaM kena hetunA / taveti sA mayA puSTA prapraNamya priyoktibhiH // 236 // zreSThyeva te tapoheturiti pratyabravIdasau / nigUDhaM tadvacaH zreSThI zrutvA''gatya puraH sthitaH // 240 // mAmajaiSIt sakhA'sau me" "kvAdyeti paripRSTavAn / so'pi matkAraNenaiva gRhItvehAgamattapaH // 241 // iti tadvacanAccha eSThI nRpazcAbhyetya taM munim / vanditvAdharmamApRcchya kAlalabdhyA mahIpatiH // 242 // zAnti nahIM huI hai, yaha sunakara usake pati ratiSeNako bahuta duHkha huA / vaha adhika zaktivAlI auSadhi lAneke liye vanameM calA gayA, idhara usake cale jAnepara gAMdhArIne kulaTApana dhAraNa kara kAmakI ceSTAeM dikhAI, yaha dekhakara upAyako jAnanevAle aura apane vratameM dRDha rahanevAle seTha kuberakAntane kahA ki are, maiM to napuMsaka hUM- kyA tujhe mAlUma nahIM ? aisA kahakara seThane use apanese viraktacitta kara diyA so ThIka hI hai kyoMki buddhikA phala yahI hai // 229232 / / itanemeM hI usakA pati vApisa A gayA, taba gAMdhArIne kaha diyA ki maiM pahale dI huI auSadhike prayogase hI svastha ho gaI hU~ aisA kahakara vaha patike sAtha nagarameM calI gaI // 233 // kuberadayita, kuberamitra, kuberadatta, kuberadeva aura kuberapriya ye pAMca mere putra the / ye pAMcoM hI samasta zAstroMko jAnanevAle, kalA kauzalameM nipuNa tathA nava yauvanase suzobhita the / kisI eka dina jaba ki kuberazrI kanyA mere garbhameM thI taba maiM apane pUrvokta putroMke sAtha pAlakImeM baiThakara vanameM vihAra karaneke liye gaI thI usI samaya gAMdhArIne mujhe dekhakara aura alaga le jAkara mujhase pUchA ki 'Apake seTha puruSa nahIM haiM' kyA yaha bAta saca hai athavA jhUTha ? taba maiMne uttara diyA ki bilakula saca hai kyoMki ve mere sivAya anya striyoMke prati puruSa nahIM haiM yaha sunakara usane virakta ho apane patike sAtha sAtha saMyama dhAraNa kara liyA // 234 - 238 || kisI eka dina vaha gAMdhArI AryikA yahAM phira AI taba maiMne darzana aura praNAma kara priya vacanoM dvArA pUchA ki 'Apane yaha dIkSA kisa kAraNase lI hai ?' usane uttara diyA thA ki 'mere tapazcaraNakA kAraNa terA seTha hI hai, seTha bhI guptarUpase yaha bAta sunakara sAmane Akara khar3e ho gaye aura pUchane lage ki jisane mujhe jIta liyA hai aisA merA mitra Aja kahA~ hai ? taba gAndhArI AryikAne kahA ki ' ve bhI mere hI kAraNa tapa dhAraNa kara yahA~ padhAre haiM, // 239-241 // yaha sunakara seTha aura rAjA donoM hI una munirAjake samIpa gaye aura donoMne 467 1 - mAgate la0 1 to dvau khedamAnatI a0, sa0 / 2 vijayArddhavanam / 3 viSApaharaNasAmarthyavanmahauSadham / 4 gAndhArI la0 / 5 kulaTAtvam / 6 darzayantI la0 / 7 varSadharaH la0 / SaNDaH / 8 patisahitA / ekuberadevaH / 10 kuberazriyaH sambandhi garbham / 11 ekAnte / 12 pumAn na bhavatIti / 13 asatyaM vA / 14 mat / 15 gAndhArI / 16 puNDarIkiNyAm mitraM ratiSeNaH / 16 kutra tiSThatIti / 20 gatastapaH la0, a0, pa0, sa0 / / 17 jitavatI / 18 mama 21 lokapAlaH / Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 mahApurANam gaNapAlAya tadrAjyaM datvA saMyamamAdadhe / nikaTa ratiSaNasya vidyAdharamanIzituH // 243 // paJcamaM svapade sUna niyojyAnyaH' shaatmjH| yayau zreSThI' ca tatraiva dIkSAM mokSAbhilASukaH // 244 // tathoktvA kAntavRttAntaM sA samutpannasaMvidA / virajya gRhasaMvAsAt kuberAdizriyaM satIm // 24 // '"guNapAlAya datvA svAM sutAM guNavatI' zritA / prabhAvatyupadezena priyadattA'pyadIkSata'2 // 246 // muni hiraNyavarmANa kadAcita pretabhUtale / dinAni sapta saDAgIrya pratimAyogadhAriNam // 247 // vanditvA nAgarAH5 sarve tatpUrvabhavasa kathA / kurvANA puramAgacchana vidhuccoro'pyudIritAt // 248 // ceTakyAH priyadattAyAstanmuneH prAktanaM bhavam / viditvA tadgatakrodhAttadotpannavibhAgakaH // 246 // muni pRthakapradezasthA pratimAyogamAsthitAm |prbhaavtii ca saMyojya citikAyAM durAzayaH // 250 // ekasyAmeva nikSipyAdhAkSIdadhajighRkSayA / soDhvA tadupasarga to vizuddhapariNAmataH // 25 // svarga samudapadyatAM kSamayA ki na jAyate / "suvarNavarmA tajjJAtvA vidyuccorasya nigraham // 252 // kariSyAmIti kopena pApinaH saGagaraM vyavAt5 / viditvA'vadhibodhena tattau" svarganivAsinau // 253 // prApya saMyamarUpeNa sutAM dhrmkthaadibhiH| tattvaM zraddhApya taM kopA apAsya kRpayA''hitau // 254 // hI vandanA kara dharmakA svarUpa pUchA / kAlalabdhikA nimitta pAkara rAjA lokapAlane apane putra guNapAlake liye rAjya diyA aura unhIM vidyAdhara muni ratiSeNake nikaTa saMyama dhAraNa kara liyA // 242-243 // mokSake abhilASI seThane bhI apane pAMcaveM putra-kuberapriyako apane padapara niyukta kara anya saba putrokaM sAtha sAtha vahIM dIkSA dhAraNa kI // 244 // isa prakAra priyadattA apane patikA vattAnta kahakara utpanna hae AtmajJAnake dvArA gahavAsase virakta ho gaI thI, usa satIne apanI kuberazrI putrI rAjA guNapAlako dI aura svayaM guNavatI AryikAke samIpa jAkara prabhAvatIke upadezase dIkSA dhAraNa kara lI // 245-246 / kisI samaya munirAja hiraNyavarmAne sAta dinakA niyama lekara zmazAnabhUmimeM pratimA yoga dhAraNa kiyA, nagarake saba loga unakI vandanA karaneke liye gaye the / vandanA kara unake pUrvabhavakI kathAeM kahate hue jaba saba loga nagarako vApisa lauTa Aye taba eka vidyuccorane bhI priyadattAkI ceTIse una munirAjakA vRttAnta sunA, sunakara use unake prati kucha krodha utpanna huA aura usI krodha ke kAraNa use vibhaMgAvadhi bhI prakaTa ho gayA, usa vibhaMgAvadhise usane munirAjake pUrvabhavake saba samAcAra jAna liye / yadyapi munirAja pratimAyoga dhAraNa kara alaga hI virAjamAna the aura prabhAvatI bhI alaga vidyamAna thI to bhI usa dRSTane pApasaMcaya karanekI icchAse una donoMko milAkara aura eka hI citApara rakhakara jalA diyA ve donoM vizaddha pariNAmoMse upasarga sahanakara svargameM utpanna hue so ThIka hI hai kyoMki kSamAse kyA kyA nahIM hotA ? jaba suvarNavarmAko isa bAtakA patA calA taba usane pratijJA kI ki maiM vidyuccorakA nigraha avazya hI karU~gAuse avazya hI maaruuNgaa| yaha pratijJA svargameM rahanevAle hiraNyavarmA aura prabhAvatIke jIva devadeviyoMne avadhijJAnase jAna lI, ve zIghra hI saMyamIkA rUpa banAkara putrake pAsa pahu~ce, dayA 1-mAdadI a0, la0, 50, sa0, i0 / 2 munIzinaH l| 3 caramaputraM kuberapriyam / 4 kuberdyitaadibhiH| 5 kuberakAntaH / / 6 priyasya vRttakam / 7 priydttaa|8 samutpannajJAnena / 1 satI l0| 10 lokapAlasya sutAya / 11 guNavatyAyikAm / 12 dIkSAmagrahIt / 13 caityabhUtale la0 / citaayogymhiitle| paretabhUmAvityarthaH / 14 pratijJAM kRtvaa| 15 ngrjnaaH| 16 vacanAt / udIritAm la0, a0, pa0, sa0, i0 / 17 vibhaGgataH la0, a0, sa0, i0 / 18 nityamaNDitacaityAlayasya puraH pratimAyogasthitAmityarthaH / pradezasthe la0 / 16 -mAsthitam la0 / 20 zavazayyAyAm / 21 dahati sm| 22 pApaM gRhiitumicchyaa| 23 kanakaprabhadevakanakaprabhadevyau samutpannau 24 hiraNyavarmaNaH sutaH / 25 pratijJAmakarot / 26 hiraNyavarmaprabhAvatIcaradevadevyau / 27 vizvAsaM nItvA / 28 dayayA svIkRtau / Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattamaM parva 'divyarUpaM samAdAya nigadya nijavRttakam / pradAyAbharaNaM tasmai parArdhyaM svapadaM gatau // 255 // kadAcid vatsaviSaya khusImanagara muneH / zivayoSasya kevalyam 'udapAyastaghAtinaH // 256 // zazicI menakA ca natvA jinezvaram / samAzritya surAdhIzaM sthite praznAt' surezituH // 257 // traiva saptame'nhi' prAk samAptazrAvakavrate / nAmnA 'puSyavatI sAntyA prathamA puSpapAlitA // 258 // 'kusumAvayAsakte vane sarvAgnihetunA / mRte devyAvajAyatAmityAhA sau sma tIrthakRt // 256 // prabhAvatIvarI devI zrutvA devazca tatpatiH / svapUrva bhavasambandhaM tatrAgAtAM sabhAvaneH " // 260 // nijAnyajanma saukhyAnubhUtadezAnnijecchyA / zrAlokayantau tatsarpasarovaNasamIpagau // 261 // saha sArthena bhImAkhyaM sAdhuM dRSTvA samAgatam / vinayenAbhivandyainaM dharma tau samapRcchatAm // 262 // munistadvacanaM zrutvA nAhaM dharmopadezana / sarvAgamArtha vitkArye'samartho navasaMyataH // 263 // prarUpayiSyate kiJcit sa muSmadanurodhataH / mayA tathApi zrotavyaM yathAzakrasyavadhAnavat // 264 // iti samyaktva satpAtradAnAdi zrAvakAzrayam / "yamAdiyatisambandhaM dharmaM gaticatuSTayam // 265 // taddhetuphalaparyantaM bhuktimukti nibandhanam " / jIvAdidravyatattvaM ca yathAvat pratyapAdayat // 266 // 466 14 dhAraNa karanevAle una devadeviyoMne dharmakathAoM Adike dvArA tattvazraddhAna karAkara usakA krodha dUra kiyA aura antameM apanA divyarUpa prakaTakara apanA saba hAla kahA tathA use bahumUlya AbhUSaNa dekara donoM hI apane sthAnapara cale gaye / / 247 - 255 / / kisI eka dina vatsa dezameM susImAnagarI ke samIpa ghAtiyA karma naSTa karanevAle zivaghoSa munirAjako kevalajJAna utpanna huA / / 256 / / usa utsavameM zacI aura menakA nAmakI devAMganAeM bhI indrake sAtha AI aura zrIjinendradevako namaskArakara indrake pAsa hI baiTha gaI / indrane bhagavAn se pUchA ki ye donoM kisa kAraNase deviyAM huI haiM ? taba tIrtha kara deva kahane lage ki donoM hI pUrvabhavameM mAlinakI lar3akiyAM thIM, pahalIkA nAma puSpapAlitA thA aura dUsarIkA puSpavatI / ina donoMne Ajase sAtaveM dina pahale zrAvakavrata liye the / eka dina ye vanameM phUla tor3ane meM lagI huI thIM ki sarparUpI agnike kAraNa mara gaI aura marakara deviyAM huI haiM / / 257 - 259 // hiraNyavarmA aura prabhAvatIke jIva jo devadevI hue the unhoMne bhI usa samaya samavasaraNameM apane pUrvabhavake sambandha sune aura phira donoM hI sabhAbhUmi se nikalakara icchAnusAra pUrvabhava sambandhI sukhAnubhavanake sthAnoMko dekhate hue sarpasarovarake samIpavAle vanameM pahuMce // 260-261 / / usa vanameM apane saMghake sAtha sAtha eka bhIma nAmake muni bhI Aye hue the, donoMne unheM dekhakara vinayapUrvaka namaskAra kiyA aura dharmakA svarUpa pUchA // 262 // / unake vacana sunakara muni kahane lage ki abhI navadIkSita hU~, dharmakA upadeza denA to samasta zAstroMkA artha jAnanevAle muniyoMkA kArya hai isaliye yadyapi maiM dharmopadeza denemeM samartha nahIM hUM tathApi tumhAre anurodhase zaktike anusAra kucha kahatA hU~ tuma logoM ko sAvadhAna hokara sunanA cAhiye / / 263 - 264 // yaha kahakara unhoMne samyagdarzana tathA satpAtradAna Adi zrAvaka sambandhI aura yama Adi muni sambandhI dharmakA nirUpaNa kiyA / cAroM gatiyAM, unake kAraNa aura phala, svarga mokSake nidAna evaM jIvAdi dravya aura tattva ina 1 divyaM rUpaM la0, pa0, i0 / 2 samutpannam / 3 indrasya vallabhe / 4 ime pUrvajanmani ke iti indrasya praznavazAt tIrthakRdAha / 5 A saptadinAt pUrvamityarthaH / 6 pUrvajanmani / 7 samyaksvIkRta / sAntyA la0 / 6 puSpakaraNDakanAmni vane puSpavATIkusumAvacayArthamAsakte ityrthH| 10 ahiviSAgnikAraNena / 11 samavasaraNAt / 12 vaNikchabireNa / 13 dharmaH / 14 kriyAvizeSaNam / 15 saMyama / 16 muktikAraNam / Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam taczrutvA punarapyAbhyAM bhavatA kena hetunaa| pravrajyetyanayukto'sau vaktuM 'prakAntavAn muniH // 267 // videhe puSkalAvatyAM nagarI punnddriikinnii| tatrAhaM bhImanAmA''saM svapApAd durgate' kule // 26 // anyedyaryatimAsAdya kiJcitkAlAdilabdhitaH / zrutvA dharma tato lebhe gahimUlaguNASTakam // 26 // tajjJAtvA matpitA putra kimebhirdusskraithaa| dAridyakardamAliptadehAnAM niSphalairiha // 270 // vratAnyetAni dAsyAmastasmai svrlokkaangkssinne| aihikaM phalamicchAmo bhavedyeneha jIvikA // 27 // vrataM dattavataH sthAnaM tasya me darzayatyasau / mAmavAdId gRhItvainam Avrajannahamantare // 272 // vajaketormahAvIthyAM devatAgRhakakkuTam / bhAsvatkiraNasaMzoSyamANadhAnyopayoginam // 273 // puMso hatavato daNDaM jinadevApitaM dhanam / lobhAdapahna vAnasya dhanadevasya durmateH // 274 // rasanotpATanaM hAram anaya'maNinimitam / zreSThinaH prApya cauraM Na gaNikAya samarpaNAt // 27 // ratipiGagalasaMjJasya zUle talavarArpaNam / nizi mAtuH kanIyasyAH kAmanirluptasaMvidaH" // 276 // putryA gehaM gatasyAGagacchedana purarakSiNaH / kSetralobhAnnije jye The mate daNDahate sati // 277 // lolasyAnvarthasaMjJasya vilApaM dezanirgame / dyUte sAgaradattana prabhate nijite dhane // 278 // sabakA bhI yathArtha pratipAdana kiyA // 265-266 / / yaha sunakara una deva-deviyoMne phira pUchA ki Apane kisa kAraNase dIkSA dhAraNa kI haiM isa prakAra pUche jAnepara munirAja kahane lage // 267 // '.. videhakSetrake puSkalAvatI dezameM eka puNDarIkiNI nagarI hai vahAMpara maiM apane pApoMke kAraNa eka atyanta daridra kulameM utpanna huA thaa| merA nAma bhIma hai // 268 / / kisI anya dina thor3I sI kAlalabdhi Adike nimittase maiM eka munirAjake pAsa pahuMcA aura unase dharmazravaNa kara maiMne gRhasthoMke ATha mUla guNa dhAraNa kiye // 269 // jaba hamAre pitAko isa bAtakA patA calA taba ve kahane lage ki 'daridratArUpI kIcar3ase jinakA samasta zarIra lipta ho rahA hai aise hama logoMko ina vyarthaka kaThina vratoMse kyA prayojana hai| inakA phala isa lokameM to milatA nahIM hai, isaliye Ao, ye vrata svargalokakI icchA karanevAle usI munike liye de aaveN| hama to isa lokasambandhI phala cAhate haiM jisase ki jIvikA cala sake // 270-271 // vrata denevAle gurukA sthAna mujhe dikhA" aisA mere pitAne mujhase kahA taba maiM unheM sAtha lekara claa| rAstemeM maiMne dekhA ki vajraketu nAmake eka puruSako daNDa diyA jA rahA hai| pitAse maiMne usakA kAraNa pUchA, taba kahane lage ki yaha sUrya kI kiraNoMmeM apanA anAja sukhA rahA thA aura kisI mandirakA murgA use khA rahA thaa| isane use itanA mArA ki becArA mara gyaa| isaliye hI loga ise daNDa de rahe haiN| Age calakara dekhA ki jinadevake dvArA rakhI haI dharoharako lobhase chupAne vAle durbuddhi dhanadevakI jIbha ukhAr3I jA rahI hai| kucha Age calakara dekhA ki eka seThake gharase bahumUlya maNiyoMkA hAra curAkara vezyAko deneke aparAdhameM ratipiGgalako kotavAla zUlIpara car3hA rahA hai, kisI jagaha dekhA ki kAmavAsanAse jisakA saba jJAna naSTa ho gayA hai aisA eka kotavAla rAtameM apanI mAtAkI choTI bahinakI putrIke ghara gayA thA isaliye rAjyakarmacArI usakA aMga kATa rahe haiN| dUsarI jagaha dekhA ki sArthaka nAma dhAraNa karanevAle eka lola nAmake kisAnane khetake lobhase apane bar3e lar3akeko DaNDoMse mAra mArakara mAra DAlA hai, isaliye use dezanikAlekI sajA 1 devadevIbhyAm / 2 pRssttH| 3 prArabhate sma / 4 abhUvam / 5 daridre kule| 6 asmAkam / 7 pitaram / 8 adantam / bhakSayantamityarthaH / 6 jinadevAkhyana dattam / 10 vaJcayataH / 11 nirastajJAnasya / 12 tlvrsy| 13 lolena hte| 14 lola iti nAmnaH / 15 paridevanam / Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattamaM parva dAtuM samudradattasya niHzakterAtapa kudhA / parirvAddhatadurgandhadhUmAntarva tinazciram // 276 // nirodhamabhayoddho' SaNAyAmAnandadezanAt / zraDagakasya nRporabhraghAtinaH karakhaNDanam // 280 // zrAnandarAjaputrasya tadbhuktyA'vaskarAzanam' / madyavikrayaNe' bAlaM kaJcidAbharaNecchyA // 281 // hatvA bhUmau vinikSiptavatyAstatsaMvidhAnakam / prakAzitavatI svAtmaje zuNDAyAzca' nigraham // 282 // pApAnyetAni karmANi pazyan hiMsAdidoSataH / zratrAmutra ca pApasya paripAkaM duruttaram // 283 // zravadhAryAnabhipretavratatyAgo' bhavAd bhayAt / "bhreSamoSa mRSAyoSAzleSa hiMsAdidUSitAH // 284 // nAtraiva kintvamutrA'pi tatazcitravadhocitAH / zrasmAkamapi daurgatyaM prAktanAt pApakarmaNaH // 285 // idaM tasmAt samucceyaM puSpaM sacceSTitaiH puru / iti taM mocayitvA'grahISaM dIkSAM mumukSayA // 286 // sadyo guruprasAdena sarvazAstrAbdhipariMgaH / vizuddhamatiranyedyuH samIpe sarvavedinaH // 287 // maddRSTapUrvajanmAni samazrauSaM yathAzrutam / kathayiSyAmyahaM tAni kartuM vAM" kautukaM mahat // 288 // ihaiva puSkalAvatyAM viSaye puNDarIkiNIm / paripAlayati prItyA vasupAlamahIbhuji // 286 // vidyudvegA hvayaM coram zravaSTabhya "karasthitam / dhanaM svIkRtya zeSaM ca bhavatA dIyatAmiti // 260 // ra dI jA rahI hai aura vaha vilApa kara rahA hai / Age jAnepara dekhA ki sAgaradattane juAmeM samudradattakA bahuta sA dhana jIta liyA thA parantu samudradatta dene meM asamartha thA isaliye usane krodhase use bahuta dera taka durgandhita dhuAMke bIca dhUpameM baiThAla rakhA hai, kisI jagaha dekhA ki Ananda mahArAjake abhaya ghoSaNA karAye jAnepara bhI unake putra aMgakane rAjAkA mer3hA mArakara khA liyA hai isaliye usake hAtha kATakara use viSThA khilAyA jA rahA hai aura anya sthAnapara dekhA ki madya pInevAlI strIne madya kharIdaneke liye AbhUSaNa lenekI icchAse kisI bAlakako mArakara jamInameM gAr3a diyA thA, vaha yaha samAcAra apane putrase kaha rahI thI ki kisI rAja karmacArIne use suna liyA isaliye use daNDa diyA jA rahA hai| hiMsA Adi doSoMse utpanna hue ina pApakAryoMko dekhakara maiMne nizcaya kiyA ki pApakA phala isa loka tathA paraloka donoM hI jagaha burA hotA hai / maiMne saMsArake bhayase vrata chor3anA ucita nahIM smjhaa| maiM socane lagA ki hiMsA, jhUTha, corI, parastrIsevana Adi dUSita hue puruSoMko isI janma meM aneka prakArake vadha - bandhanakA duHkha bhoganA par3atA ho so bAta nahIM kintu paralokameM bhI vahI duHkha bhogane par3ate haiM, hamArI yaha daridratA bhI to pahale ke pApakarmoMse milI hai, isaliye sadAcArI puruSoMko isa puNyakA adhikase adhika saMcaya karanA cAhiye yaha socakara maiMne apane pitAko chor3akara mokSakI icchAse dIkSA dhAraNa kara lI hai // 272-286 | | guruke prasAdase meM zIghra hI saba zAstrarUpI samudrakA pAragAmI ho gayA aura merI buddhi bhI vizuddha ho gaI / kisI anya dina maiMne sarvajJa devake samIpa doSoMse bhare hue apane pUrvajanma sune the so usIke anusAra Apa logoMkA bar3A bhArI kautuka karaneke liye unheM kahatA hUM / 287 - 288 / isI puSkalAvatI dezakI puNDarIkiNI nagarIko rAjA vasupAla bar3e premase pAlana karate the || 289 || kisI eka dina kotavAlane vidyadvega nAmakA cora pakar3A, usake hAthameM jo dhana thA use lekara kahA ki bAkIkA dhana aura do, dhana na denepara rakSakoMne use daNDa diyA taba usane 1 ghoSaNAyAM satyAm / 2 AnandAkhyanRpasya nidezanAt / 3 elaka (eDaka) ghAtakasya / 4 tadbhuktvAityapi pAThaH / 5 gUthabhakSaNam / 6 madyavyavahAranimittam / 7 bAlaghAtinyAH sute / 8 madyapAyinyAH / 6 aniSTo vratatyAgo yasya ananumatavratatyAga ityarthaH / 10 hiMsAcIryAnRtabhASAbrahmabahuparigrahaH / roSamoSamRSAyoSAhiMsAdizleSAdi . . . la0 / 11 dAridryam / 12 moktumicchayA / 13 sarvajJasya / 14 zRNomi sma / 15 ya vayoH / 16 rakSati sati / 17 balAtkAreNa gRhItvA / Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 mahApurANam prArakSiNoM nigRhNIyurvattaM vimataye dhanam / ityabravIt sa so'pyAha gRhItaM na mayeti tat // 26 // vimatereva tadgehe dRSTvIpAyena kenacit / daNDakAraNikaH proktaM mRtsnA pAtrItrayonmitam // 262 / / zakRto bhakSaNaM mallaistrizanmuSTyabhitADanam / sarvasvaharaNaM caitattrayaM jIvitavAJchayA // 263 // 'sa sarvamanubhUyAyAt prANAnte nArakI gatim / vidyuccorastvayA hanyatAmityArakSako nupAt // 264 // labdhAdezo'pyahaM hanmi nainaM hiMsAdivarjanam / pratijJAtaM mayA sAdhorityAjJA nAkarodasau // 26 // gahItotkoca' ityeSa' coraarksskyopH| zRGakhalAbandhana ruSTvA kArayAmAsa nighRnnm||266|| tvayA'haM hetunA kena hatonetyanuyuktavAn / pratuSTayArakSakaM coraH so'pyevaM pratyapAdayat // 267 // etatpuramamuSyaiva rAjJaH pitari rakSati / guNapAla mahAzreSThI kuberapriyasaMjJayA // 26 // atraiva nATakAcAryatanUjA naattymaalikaa|"praasthaayikaayaaN bhAvenaM sthAyinAnRtyadudrasam // 26 // tadAlokya mahIpAlo bahubismayamAgamata / gaNikotpalamAlAkhyat kimatrAzcaryamIzvara // 300 // zreSThino'sya "miyo'nyedya:pratimAyogadhAriNaH / sopavAsasya pUjyasya gatvA cAlayituM manaH // 30 // nAzaka tadihAzcaryamityAkhyad bhUbhujApi sA / guNapriya vRNISveti proktA zIlAbhibharakSaNam // 302 // abhISTaM mama dehIti taddattaM vratamagrahIt / anyadA tadgRhaM sarvarakSitAkhyaH samAgamat // 303 // kahA ki maiMne bAkIkA dhana vimatike liye de diyA hai| jaba vimatise pUchA gayA taba usane kaha diyA ki maiMne nahIM liyA hai, isake bAda kotavAlane vaha dhana kisI upAyase vimatike ghara hI dekha liyA, use daNDa denA nizcita haA, daNDa denevAloMne kahA ki yA to miTTIkI tIna thAlI bharakara viSThA khAo, yA malloMke tIsa makkoMkI coTa saho yA apanA saba dhana do| jIvita rahanekI icchAse usane pUrvokta tInoM daNDa sahe aura antameM marakara naraka gatiko prApta huaa| rAjAne eka cANDAlako AjJA dI ki tU vidyuccorako mAra DAla, parantu AjJA pAkara bhI usane kahA ki maiM ise nahIM mAra sakatA kyoMki maiMne eka munise hiMsAdi chor3anekI pratijJA le rakhI hai aisA kahakara usane jaba rAjAkI AjJA nahIM mAnI taba rAjAne kahA ki isane kucha ghUsa khA lI hai isaliye usane krodhita hokara cora aura cANDAla donoMko nirdayatApUrvaka sAMkalase baMdhavA diyA // 289-296 // corane saMtuSTa hokara cANDAlase pachA ki tane tane kisa kAraNase mujhe nahIM mArA taba cANDAla isa prakAra kahane lagA ki // 297 / / pahale isa nagarakI rakSA isI rAjAke pitA guNapAla karate the aura unake pAsa kuberapriya nAmakA eka bar3A seTha rahatA thA // 298 / / isI nagarImeM nATyamAlikA nAmakI nATakAcAryakI eka putrI thI eka dina usane rAjasabhAmeM rati Adi sthAyI bhAvoM dvArA zRGgArAdi rasa prakaTa karate hue nRtya kiyA // 299 // vaha nRtya dekhakara rAjAko bar3A Azcarya huA taba utpalamAlA nAmakI vezyA bolI ki he deva, isameM kyA Azcarya hai ? eka dina atyanta zAnta aura pUjya kuberapriya seThane upavAsake dina pratimA yoga dhAraNa kiyA thA, usa dina maiM unakA mana vicalita karane ke liye gaI thI parantu usameM samartha nahIM ho skii| isa saMsArameM yahI bar3e AzcaryakI bAta hai| yaha sunakara rAjAne kahA ki ''he guNapriye ! tujhe guNa bahuta pyAre lagate haiM isaliye jo icchA ho so maaNg|" tava usane kahA ki mujhe zIlavratako rakSA karanA iSTa hai yahI vara dIjie rAjAne vaha vara use 1 tlvraaH| 2 nigrahaM kuryuH / 3 vimatinAmadheyAya / 4 coraH / vimatirapi / 5 dhanam / 6 kAraNa: 'purohitAdidharmakAribhirityarthaH / 7 gUthasya / 'uccArAvaskarau zamalaM zakRt / purI utkoca gUthavarcasvamastrI viSThAvizau striyAm / ' ityabhidhAnAt / 8 vimatiH / 6 na vadhaM karomi / 10 'laJca utkoca AmiSaH, ityabhidhAnAt / 11 talavaraH / 12 niSkRpaM yathA bhavati tathA / 13 pratuSyA a0, sa0, i0, pa0 / 14 AsthAne / 15 theSThinaH zamito'nyedyuH la0, a0, pa0, i0, sa0 / 16 nraamrtho'bhvmhm| 17 vAJchitaM praarthy| 18 utpalamAlAgRham / Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattama parva 473 rAtrau talavaro vRSTvA taM bAhayA'dyeti tena tat / 'pratipAdanavelAyAmevAyAnmantriNaH sutaH // 304 // napatemathano nAmnA pRthudhIstaM nirIkSya sA / majjUSAyAM vinikSipya gaNikA sarvarakSitam // 30 // tvayA mavIyAmaraNaM satyavatyai samarpitam / tvadbhaginya tadAneyamityAha nupamaithunam // 306 // so'pi prAk pratipAdyetad vratagrahaNasaMzruteH / prAtikUlyamagAdIAvAn dvitIyadine punaH // 307 // sAkSiNaM parikalpyanaM maJjUSAsthaM mahIpateH / sannidhau yAcito vittam asAvutpalamAlayA // 308 // na gRhItaM mayetyasminmithyAvAdini bhUbhujA / puSTA satyavatI tasya purastAnyakSipaddhanam // 30 // mathanAya napaH RdhvA khalo'yaM hanyatAmiti / prAjJApayatpadAtIn svAn yuktaM tanyAyavartinaH // 310 // "paThanmunIndrasaddharmazAstrasaMzravaNAd drutam / anyadhuH prAktanaM janma viditvA zamamAgate // 31 // yAgahastini mAMsasya piNDadAnamanicchati / tadvIkSyopAyavicchaSThI vibuddhacAnakapaDagitam // 312 // spinnddpyomishrshaalyodnsmrpitm| piNDaM prAyojayatso'pi dviradastamupAharat // 313 // tadA tuSTvA mahInAtho vRNISvaSTaM taveti tam / prAha pazcAd grahISyAmotyabhyupetya sthitaH sa tu // 314 // sacivasya sutaM dRSTvA nIyamAnaM zucA nRpAt / varamAdAya tadghAtAt durvRttaM taM vyamocayat // 31 // diyA aura usa dinase usane zIla vrata grahaNa kara liyaa| kisI dUsare dina sarvarakSita nAmakA kotavAla rAtake samaya usake ghara gayA, use dekhakara utpalamAlAne usase kahA ki Aja maiM bAhira kI hUM-rajasvalA huuN| idhara ina donoMkI yaha bAta cala rahI thI ki itane meM hI maMtrIkA putra aura pRthudhI nAmakA rAjAkA sAlA AyA, use dekhakara utpalamAlAne sarvarakSitako eka saMdUkarma chipA diyA aura rAjAka sAlasaM kahA ki Apane jo mara AbhUSaNa apanI bahina satyavatI ke liye diye the ve laaiye| usane pahale to kaha diyA ki hAM abhI lAtA hUM parantu bAdameM jaba usane sunA ki usane zIla vrata le liyA hai taba vaha IrSyA karatA huA pratikUla ho gyaa| dUsare dina vaha vezyA sandUkameM baiThe hue kotavAlako gavAha banAkara rAjAke pAsa gaI aura vahAM jAkara pRthudhIse apanA dhana mAMgane lagI // 300-308 / / pRthudhIne rAjAke sAmane bhI jhUTha kaha diyA ki maiMne isakA dhana nahIM liyA hai| jaba rAjAne satyavatIse pUchA to usane saba dhana lAkara rAjAke sAmane rakha diyA // 309 // yaha dekhakara rAjA apane sAlepara bahata krodhita huA, usane apane naukaroMko AjJA dI ki yaha duSTa zIghra hI mAra DAlA jaay| so ThIka hI hai kyoMki nyAya-mArgameM calanevAleko yaha ucita hI hai // 310 // kisI eka dina pATha karate hue manirAjase dharmazAstra sanakara rAjAke mukhya hAthIko apane pUrva bhavakA smaraNa ho AyA. vaha atyanta zAnta ho gayA aura usane mAMsakA piNDa lenA bhI chor3a diyA, yaha dekha upAyoMke jAnanevAle seThane hAthokI saba ceSTAeM samajhakara ghI, gur3a aura dUdha milA huA zAli cAvaloMkA bhAta use khAneke liye diyA aura hAthIne bhI vaha zuddha bhojana khA liyA // 311-313 / / usa samaya saMtuSTa hokara rAjAne kahA ki jo tumheM iSTa ho so maaNgo| seThane kahA-acchA yaha vara abhI apane pAsa rakhiye, pIche kabhI le lUMgA, aisA kahakara vaha seTha sukhase rahane lagA // 314 // isI samaya maMtrIkA putra mAraneke liye le jAyA jA rahA thA use dekhakara seThako bahuta zoka huA aura usane rAjAse apanA pahilekA rakkhA huA vara mAMgakara usa durAcArI maMtrIke putrako 1 talavareNa saha / 2 adya yAhItyetatpratipAdana / 3 AnayAmItyanumatya / 4 prasaGgApAtakathAntaramiha jJAtavyam / 5 nItam / 6 bhuDakte sma / 7 tam la0, a0, pa0, sa0, i0| 8 mantriNaH putram / puthumatim / 60 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 mahApurANam zreSThinaiva nikAro'yaM 'mamAkArItyamasta saH / pApinAmupakAro'pi subhujaGgapayApate // 316 // anyadhumaithuno rAjJaH svecchayA viharana vane / khecarAnmudrikAmApat 'kAmarUpavidhAyinIm // 317 // karADagulau vinikSipya tAM vasoH svakanIyasaH / saGakalpya zreSThinoM rUpaM satyavatyA niketanam // 318 // pravezya (pravizya) pApadhI rAjasamIpaM svayamAsthitaH / vasuM gahItazreSThI svarUpaM vIkSya mahIpatiH // 316 // zreSThI kimarthamAyAtto'kAla ityavadattadA / anAtmajJo'yamAyAtaH pApI satyavatIM prati // 320 // madanAnalasaMtapta iti yuniko'bravIt / tadvAkyAdaparIkSyava tamevAha prahanyatAm // 321 // zreSThI taveti zreSThI ca tasminneva dine nizi / svagRhe pratimAyogadhArako bhAvayana sthitaH // 322 // pRthudhIstamavaSTabhya gRhItvA ghoSayana jane / aparAdhamasantaM ca nItvA pretamahItalam // 323 // prArakSakakare hantum arpayAmAsa pApabhAk / so'pi rAjanivezo'yamityahanasinA buDham // 324 // tasya vakSaHsthale tatra prahAro maNihAratAm / prApa zIlavato bhaktasyAhatparamadaivate // 32 // daNDanAdaparIkSyAsya3 mahotpAtaH purajani / kSayaH sa yena sarveSAM ki nAduSTavadhAd bhavet // 326 // narezo nAgarAzcaitad Alokya bhayavihvalAH / tameva zaraNaM gantuM zmazAnAbhimukhaM yayuH // 327 // tadopasarganirNAze vismynaakvaasinH| zIlaprabhAvaM vyAvaya' vaNigvaryamapUjayan // 328 // chur3avA diyA // 315 // parantu maMtrIke putrane samajhA ki merA yaha tiraskAra seThane hI karAyA hai, so ThIka hI hai kyoMki pApI puruSoMkA upakAra karanA bhI sAMpako dUdha pilAneke samAna hai // 316 // kisI anya dina vaha rAjAkA sAlA apanI icchAse vanameM ghUma rahA thA, use vahAM eka vidyAdharase icchAnusAra rUpa banA denevAlI aMgUThI milI // 317 // usane vaha aMgUThI apane choTe bhAI vasuke hAthakI aMgulImeM pahanA dI evaM usakA seThakA rUpa banAkara use satyavatIke ghara bheja diyaa| aura pApa buddhiko dhAraNa karanevAlA pRthudhI svayaM rAjAke pAsa jAkara baiTha gyaa| seThakA rUpa dhAraNa karanevAle vasuko dekhakara rAjAne kahA ki 'yaha seTha asamayameM yahAM kyoM AyA hai ?' usI samaya pRthudhIne kahA ki 'apane Apako nahIM jAnanevAlA yaha pApI kAmarUpI agnise saMtapta hokara satyavatIke pAsa AyA hai' isa prakAra usake kahanese rAjAne parIkSA kiye binA hI usI pRthudhIko AjJA dI ki tuma seThako mAra do| seTha usa dina apane gharapara hI pratimAyoga dhAraNa kara vastusvarUpakA cintavana kara rahA thA // 318-322 // pRthudhIne use vahIM kasakara bAMdha liyA aura jo aparAdha usane kiyA nahIM thA logoMmeM usakI ghoSaNA karatA huA use zmazAnakI ora le gayA // 323 // vahAM jAkara usa pApIne use mAraneke liye cANDAlake hAthameM sauMpa diyaa| cANDAlane bhI yaha rAjAkI AjJA hai aisA samajhakara usapara talavArakA majabUta prahAra kiyA // 324 // parantu kyA hI Azcarya thA ki zrI arahanta paramadevake bhakta aura zIlavata pAlana karanevAle usa seThake vakSaHsthalapara vaha talavArakA prahAra maNiyoMkA hAra bana gayA // 325 // binA parIkSA kiye usa seThako daNDa denese nagarameM aisA bar3A bhArI upadrava huA ki jisase sabakA kSaya ho sakatA thA so ThIka hI hai kyoMki sajjana puruSoMka vadhasaM kyA nahIM hotA hai ? // 326 / / rAjA aura nagarakaM saba loga yaha upadrava dekhakara bhayase ghabar3Aye aura usI seThakI zaraNameM jAneke liye zmazAnakI ora dauDe // 327 / / jaba saba usakI zaraNameM pahuMce taba kahIM vaha upadrava dUra huA, svargameM rahanevAle devoMne bar3e Azcarya 1 tiraskAraH vaJcanA ca / 2 kriyate sma / 3 -mupakAro'yaM a0, sa0 / 4 -mApa kAma-i0, a0, sa0 / 5 vsunaamdheysy| 6 nijAnujasya / 7 kuberapriyasya / 8 samIpamAgatya sthitH| 9 avelAyAm / 10 balAtkAreNa baddhvA / 11 avidyamAnam asatyaM vA / 12 hinasti sm| 13 zreSThinaH / Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattama parva 475 aparIkSitakAryANAm asmAkaM kSantumarhasi / iti teSu bhayagrastamAnateSu nupaadissu||326|| asmajitaduSkarmaparipAkAdadidam / viSAdastatra kartavyo na bhavadbhiriti dhruvam // 330 // vaimanasyaM nirasyaiSAM zreSThI praSThaH kSamAvatAm / sarvaiH puraskRtaH pUjyo vibhUtyA prAvizat puram // 331 // evaM prayAti kAle'sya vAriSeNAM sutAM na pH| vasupAlAya putrAya svasyAdatta vibhUtimat // 332 // athAnyedyaH sabhAmadhya pRSThavAn zreSThinaM nRpaH / viruddhaM kiM na vA'nyonyaM dharmAdIni catuSTayam // 333 // parasparAnukUlAste samyagdRSTiSa sAdhuSu / na mithyAkSviti prAha zreSThI 'dharmAditattvavit // 334 // iti tadvacanAd rAjA tuSTo'bhISTaM tvayocyatAm / dAsyAmItyAha so'pyAkhyajjAtimRtyukSayAviti // 33 // na mayA tavayaM sAdhyamiti pratyAha bhUpatiH / mAM muJca sAdhayAmIti tamavocaNigvaraH // 336 // tavAkaye gRhatyAgam ahaM ca saha 'te'dhunA / karomi kintu me putrA bAlakA iti cintayan // 337 // sadyobhinnANDakodbhutAn makSikAdAnatatparAn / kSudhApIDAhatAn vIkSya sahasA gRhakokilAn // 338 // sarve'pi jIvanopAyaM jantavo jAnatetarAm / sveSAM vinopadezana tatki me balacintayA // 33 // ityasau vasupAlAya datvA rAjyaM yathAvidhi / vidhAya yauvarAjyaM ca zrIpAlasya sapaTTakam // 340 // se zIlavratake prabhAvakA varNana kara usa seThakI pUjA kI // 328 // jinake mana bhayase udvigna ho rahe haiM aise rAjA Adine seThase kahA ki hama logoMne parIkSA kiye binA hI kArya kiyA ha ataH Apa hama sabako kSamA kara dIjiye, aisA kahanepara kSamA dhAraNa karanevAloMmeM zreSTha seThane kahA ki yaha saba hamAre pUrvopAjita azubha karmake udayase hI huA hai| nizcayase isa viSayameM Apako kucha bhI viSAda nahIM karanA cAhiye aisA kahakara usane sabakA vaimanasya dUra kara diyaa| tadanantara saba logoMke dvArA Age kiye hue pUjya seTha-kuberapriyane bar3I vibhUtike sAtha nagarameM praveza kiyA // 329-331 // isa prakAra samaya vyatIta honepara vaibhavazAlI rAjAne vAriSeNA nAmakI isI seThakI putrI apane putra vasupAlake liye grahaNa kI // 332 // kisI anya dina rAjAne sabhAke bIca seThase pUchA ki ye dharma Adi cAroM puruSArtha paraspara eka dUsareke viruddha haiM athavA nahIM ? // 333 // taba dharma Adike tattvako jAnanevAle seThane kahA ki samyagdRSTi sajjanoMke liye to ye cAroM hI puruSArtha paraspara anukUla haiM parantu mithyAdRSTiyoMke liye anukUla nahIM hai // 334 // seThake ina vacanoMse rAjA bahuta hI saMtuSTa huA, usane seThase kahA ki 'jo tumheM iSTa ho mAMga lo maiM dUMgA' taba seThane kahA ki maiM janma-maraNakA kSaya cAhatA hUM // 335 / / isake uttarameM rAjAne kahA ki ye donoM to mere sAdhya nahIM haiM taba vaizyavara seThane kahA ki acchA mujhe chor3a dIjiye maiM svayaM una donoMko siddha kara lUMgA // 336 // yaha sunakara rAjAne kahA ki tere sAtha maiM bhI ghara chor3atA parantu mere putra abhI bAlaka haiM--choTe choTe haiM isa prakAra rAjA vicAra kara hI rahA thA ki // 337 // acAnaka usakI dRSTi chipakalIke una baccoMpara par3I jo usI samaya vidIrNa hue aMDese nikale the, bhUkhakI pIr3Ase chaTapaTA rahe the aura isaliye hI makkhiyAM pakar3anemeM tatpara the, unheM dekhakara rAjA socane lagA ki apanI apanI AjIvikAke upAya to sabhI jIva binA kisIke upadezake apane Apa acchI taraha jAnate haiM isaliye ma apane choTe choTe putroMkI cintA karanese kyA lAbha hai ? yahI vicAra kara guNapAla mahArAjane vasupAlake liye vidhipUrvaka rAjya diyA aura zrIpAlako paTTa sahita yuvarAja bnaayaa| tadanantara 1 asta-pa0, l0| 2 mukhyaH / 3 purIm l0| 4 vibhUtimAn pa0, la0, i0 / 5 dhrmaarthkaammokssaaH| 6 te dharmAdayaH / 7 sajjaneSu / 8 mithyAdRSTiSu / dhrmaarthkaammoksssvruupvedii| 10 jananamaraNavinAzau mameSTAviti / 11 tvayA saha / 12 tatkSaNe sphuttitkoshjaataan| 13 tat kAraNAt / Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 mahApurANam guNapAlamahArAjaH sakuberapriyo'grahIta / bahubhirbhUbhujaiH sAdhaM tapo yativaraM zritaH // 34 // zreSThyahiMsAphalAlokAnmayA'pyagrAhi tadvatam / tasmAttvaM na hato'sIti tatastuSTAva' 'so'pi tm|| ityuktvA so'bravIdevaM prAk mRnnaalvtiipur| bhUtvA tvaM bhavadevAkhyo rativegAsukAntayoH // 343 // baddhavaro nihantA'bhUH pArAvatabhave'pyanu / mArjAraH sanmati 13gatvA punaH "khacarajanmani // 344 // vidyuccoratvamAsAdya sopasargA matiM vydhaaH| tatpApAnarake duHkham anubhUyAgatastataH / 345 // atratyAkhiladavedyuktaM vyaktavAg visaraH sphuTam / vyadhAt sudhIH svavRttAntaM bhImasAdhuH sudhAzinoH / triH prAk tvanmAritAvAvAmiti zuddhitrayAnvitau / jAtasaddharmasabhAvAvabhivandya muni gatau // 347 // iti vyAhRtya hemAGagadAnujedaM ca sA'bravIt / bhIma'sAdhuHpura puNDarIkiyAM ghAtighAtanAt // 34 // ramya zivaDakarodyAne pnycmjnyaanpuujitH| tasthivAMstaM2 samAgatya catasro devyossitH||346|| vanditvA dharmamAkarNya paapaadsmtptimtH| trilokeza vadAsmAkaM patiH ko'nyo bhaviSyati // 350 // ityapucchannasau23 cAha pure'sminneva" bhojakaH25 / suradevAyastasya vasuSeNA vasundharA // 35 // seTha kuberapriya tathA anya aneka rAjAoMke sAtha sAtha munirAjake samIpa jAkara tapa dhAraNa kiyA // 338-341 // vaha cANDAla kahane lagA ki seThake ahiMsA vratakA phala dekhakara maiMne bhI ahiMsA vrata le liyA thA yahI kAraNa hai ki maiMne tumheM nahIM mArA hai yaha sunakara usa vidyuccara corane bhI usakI bahuta prazaMsA kI // 342 / / / itanA kahakara ve bhIma muni sAmane baiThe hue deva-deviyoMse phira kahane lage ki sarvajJadevane mujhase spaSTa akSaroMmeM kahA hai ki 'tU pahale mRNAlavatI nagarImeM bhavadeva nAmakA vaizya huA thA vahAM tUne rativegA aura sukAntase vaira bAMdhakara unheM mArA thA, marakara ve donoM kabUtara kabUtarI hue so vahAM bhI tUne bilAva hokara una donoMko mArA thA, ve marakara vidyAdhara vidyAdharI hue the so unheM bhI tUne vidyuccora hokara upasarga dvArA mArA thA, usa pApase tU naraka gayA thA' aura vahAMke duHkha bhogakara vahAMse nikalakara yaha bhIma huA hUM isa prakAra una buddhimAn bhIma munine sAmane baiThe hue deva-deviyoMke liye apanA saba vRttAnta kahA // 343-346 // jinheM Apane pahale tIna bAra mArA hai ve donoM hama hI haiM aisA kahakara jinake mana, vacana, kAya-- tInoM zuddha ho gaye haiM aura jinheM saddharmakI sadbhAvanA utpanna huI hai aise ve donoM deva-devI una bhImamunikI vandanA kara apane sthAnapara cale gaye // 347 // yaha kahakara hemAGgadakI choTI bahina sulocanA phira kahane lagI ki eka samaya puNDarIkiNI nagarIke zivaMkara nAmake sundara udyAnameM ghAtiyA karma naSTa karanese jinheM kevalajJAna utpanna huA hai aise bhImamunirAja virAjamAna the, sabhI loga unakI pUjA kara rahe the, usI samaya vahAMpara cAra deviyoMne Akara unakI vandanA kI, dharmakA svarUpa sunA aura pUchA ki he tIna lokake svAmI, hama logoMke pApase hamArA pati mara gayA hai| kahiye--aba dUsarA pati kauna 1 tasmAt kAraNAt / 2 evaM talavaro'vAdIt / 3 talavaravacanAnantaram / 4 stauti sma / 5 vidyuccorH| 6 ahiMsAvratam / tasmAt tvaM na hato'sIti zlokasya so'pyevaM pratyapAdayadityanena saha sambandhaH / 7 uktaprakAreNa prtipaady| sa muniH punarapyAtmanaH sarvajJena pratipAditanijavRttakaM suradampatyorAha / 8 vakSyamANaprakAreNa / 6 pUrvajanmani / 10 he bhImamune, bhavAn / 11 ghAtukaH / 12 kapotabhave'pi mArjAraH san tayonihantA'bhUriti smbndhH| 13 kRtvA la0, a0, pa0, sa0, i0 / 14 taddampatyovidyAdharabhave / khecarajanmani pa0, i0| 15 sarvajJaproktam / 16 hiraNyavarmaprabhAvatIcarau / 17 mnovaakkaayshuddhiyuktau| 18 bhiimmunim| 16 uktvA / 20 sulocnaa| 21 bhImaH sAdhuH pa0, i0, l0| 22 Aste sma / 23 bhiimkevlii| 24 puNDarIkiNyAm / 25 pAlakaH / Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattamaM parva dhAriNI pRthivI ceti catasro yoSitaH priyAH / zrImatI vItazokAkhyA vimalA savasantikA // 352 // catasrazceTikAstAsAm anyedyustA vanAntare / sarvA yativarAbhyAse dharmaM dAnAdinA''daduH 1 // 353 // tatphalenAcyute kalpe pratIndrasya priyAH kramAt / ratiSeNA susImAkhyA mukhyAnyA ca sukhAvatI // 354 // sumageti ca devyastA yUyaM tAzceTikAH punaH / citraSeNA kramAccitravegA dhanavatI satI // 355 // dhanazrIrityajAyanta vanadeveSu kanyakAH / suradeve'pyabhUnmRtvA piGgalaH purarakSakaH // 356 // sa tatra nijadoSeNa prApanigalabandhanam / mAtustatsu radevasya prAptA yA rAjasUnutAm // 357 // zrIpAlAkhyakumArasya grahaNe bandhamokSaNe / sarveSAM piGgalAkhyo'pi muktaH saMnyasya samprati // 358 // bhUtvA budhavimAne'sau ihAgatya bhaviSyati / 'svAmI yuSmAkamityetattacceto haraNaM tadA // 356 // paramArthaM kRtaM tena' tathA 'gatya munervacaH / pRSTvAnu" kanya kAzcainam zrAtmano bhAvinaM patim // 360 // pUrvokta piGagalAkhyasya sUnurnAmnA'tipiGgalaH / so'pi saMnyasya yuSmAkaM zratidAyI bhaviSyati // 361 // iti tatproktamAkarNya gatvA" tatpUjanAvidhau" / "svAsAM nirIkSaNAt "kAmasammohaprakRtaM mahat / 362 // ratikUlAbhidhAnasya'" saMvidhAnaM" muneH zrutam / tatpiturmaNinAgAdidattasya prakRtaM tathA // 363 // hogA ? taba sarvajJa - bhIma munirAja kahane lage ki isI nagarameM suradeva nAmakA eka rAjA thA usakI vasuSeNA, vasuMdharA, dhAriNI aura pRthivI ye cAra rAniyAM thIM tathA zrImatI, vItazokA, vimalA aura vasantikA ye cAra una rAniyoMkI dAsiyAM thIM / kisI eka dina una sabane vanameM jAkara kinhIM munirAjake samIpa dAna Adike dvArA dharma karanA svIkAra kiyA thA / usa dharmake phalase ve acyuta svarga meM pratIndrakI deviyAM huI haiM / kramase unake nAma isa prakAra haiMratiSeNA, susImA, sukhAvatI aura subhagA / vaha deviyAM tumhIM saba ho, tathA tumhArI dAsiyAM citraSeNA, citravegA, dhanavatI aura dhanazrI nAmakI vyantara devoMkI kanyAeM huI haiM / rAjA suradeva marakara piGgala nAmakA kotavAla huA hai aura vaha apane hI doSase kArAgArako prApta huA thA, suradevakI mAtA rAjAkI putrI huI hai aura zrIpAlakumAra ke sAtha usakA vivAha huA hai / vivAhotsavake samaya saba kaidI chor3e gaye the unameM piGgala bhI chUTa gayA thA, aba saMnyAsa lekara acyuta svargameM utpanna hogA aura vahI tuma sabakA pati hogA ! ' idhara munirAja aise manohara vacana kaha rahe the ki udhara piGgala saMnyAsa dhAraNakara acyuta svargameM utpanna huA aura vahAMse Akara usane munirAjake vacana satya kara dikhAye / itanemeM hI cAroM vyantara kanyAe~ Akara sarvajJadevase apane honahAra patiko pUchane lagIM // / 348 - 360 // munirAja kahane lage ki pUrvokta piGgala nAmaka kotavAlake eka atipiGgala nAmakA putra hai vahI saMnyAsa dhAraNakara tumhArA pati hogA // 361|| bhIma kevalIke ye vacana sunakara cAroM hI deviyAM jAkara atipiGgalakI pUjA karane lagIM, use dekhanese una deviyoMko kAmakA adhika vikAra huA thA // 362 // una deviyoMne ratikUla nAmake munikA caritra sunA, unake pitA maNinAgadattakA caritra sunA, 477 1 svIkurvanti sma / 2 vyantaradeveSu / 3 talavaraH / 4 vivAhasamaye / 5 - * cyutavimAne'sau i0, pa0, la0 / budhavimAnezaH ityapi pAThaH / budhavimAnAdhipatiH / 6 svAmI yuSmAkamityasau cAhetyanena saha sambandhaH / 7 piGgalacaradevena / 8 kevalyuktaprakAreNa / ( krameNa ) 2 sarvajJasya / 10 anantaram / 11 vyantarakanyAH | 12 bhImakevalinam / 13 puruSaH / 14 atipiGgalasya samIpaM prApya / 15 atipiGgalasya paricaryAvidhau / 16 citrasenAdivyantarakanyakAnAm / tAsAm la0, pa0, da0 / 17 kAmasammohena prakarSeNa kRtam / 18 ratikUlAbhidhAnasya puruSasya / 16 vyApAram / 20 bhImakevalinaH sakAzAt / 21 AkaNitam / 22 ratikUlasya janakasya / 23 ceSTitam / Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 mahApurANam suketozcAkhile tasminsatyabhUte' munIzvaram / tAH sarvAH paritoSeNa gatAH samabhivandya tam // 364 / zrAvAmapi tadA vandanAya tatra gatAvidam / zrutvA dRSTvA gatau prItiparIta hRdayau divam // 365 // ityAtmIyabhavAvalImanugatairmAnya manoraJjanaiH spaSTairaskhalitaM : "kalairaviralaMravyAkulairjalpitaiH / zrAtmopAttazubhAzubhodayavazodbhUtocca nIca sthitim ' saMsarpadazanAMzu bhUSitasabhAsabhyAna' sAvabhyadhAt ' // 366 // zrutvA tAM hRdayapriyoktimatuSatkAnto' ratAnte yayA saMsacca" vyakasattarAM zaradi vA lakSmIH saraHsaMzrayA / kAntAnAM vadanendukAntiragalattadvAgdinezodgateH 12 prasthAna kRtamatsaro'sukhaka rastyA" jyastato'sau" budhaiH // 367 // kAnto'bhUd ratiSeNayA vaNigasau pUrva sukAntastataH saJjAto rativeNayA rativaro gehe kapoto vizAm" / suketukA caritra sunA aura sabake satya siddha honepara bar3e saMtoSake sAtha munirAjakI vandanA kara apane apane sthAnoMkI ora prasthAna kiyA / / 363 - 364 / / usa samaya hama donoM bhI munirAja kI vandanA karaneke liye vahAM gaye aura yaha saba dekha sunakara prasannacitta hote hue svarga cale gaye the // 365 // isa prakAra apane dvArA upArjana kiye hue zubha azubha karmoMke udayavaza jise UMcI nIcI avasthA prApta huI hai aura jisane apane dAMtoMkI phailatI huI kiraNoMse samasta sabhAko suzobhita kara diyA hai aisI sulocanAne saba sabhAsadoMko kramabaddha mAnya, manohara, spaSTa, askhalita, madhura, avirala aura AkulatA rahita vacanoM dvArA apane pUrvabhavakI paramparA kaha sunAI // 366 // hRdayako priya laganevAle sulocanAke vacana sunakara jayakumAra usa prakAra saMtuSTa hue jisa prakAra ki saMbhogake bAdameM santuSTa hote / vaha sabhA usa taraha vikasita ho uThI jisa taraha kI zarad Rtu meM sarovarakI zobhA vikasita ho uThatI hai / aura sulocanAke vacanarUpI sUryake . udaya honese anya striyoM ke mukharUpI candramAoMkI kAnti naSTa ho gaI thI so ThIka hI hai kyoMki ayogya sthAnapara kI huI IrSyA duHkha karanevAlI hotI hai isaliye vidvAnoMko aisI IrSyA avazya hI chor3a denI cAhiye || 367 || sulocanAne jayakumArase kahA ki maiM pahale rativegA thI aura Apa mere hI sAtha mere pati sukAnta vaizya hue, phira meM seTha ke ghara ratiSeNA kabUtarI huI aura Apa mere hI sAtha rativara nAmaka kabUtara hue, phira maiM prabhAvatI vidyAdharI huI aura Apa mere hI sAtha hiraNyavarmA vidyAvara hue usake bAda maiM svarga meM mahAdevI huI aura Apa mere hI sAtha atizaya 1 mRNAlavatIpurapateH suketorapi ceSTitaM muneH sakAzAccyutamiti sambandhaH / etat kathAtrayaM granthAntare draSTavyam / 2 satyIbhUte la0, pa0, i0, sa0 / 3 prabhAvatIcarI hiraNyavamaMcarasuradampatI / 4 sundaraiH / 5 sampUrNaiH / 6 sthitiH la0 / 7 sulocanA / 5 uvAca / 6 jayaH / 11 jayasya zrImatIzivazaGkarAdiyoSitAm / 12 sulocanAvacanAdityodaye sati / 14 matsaraH / 15 vaizyAnAm / 10 sabhA ca / 13 duHkhakaraH / Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattama parva 'yatyantaprabhayA'bhavatkhagapati varmA hiraNyAdivAkara devaH kalpagato mayA' saha mahAdevyA'janIDayo bhavAn // 368 // sakalamavikalaM tatsaprapaJcaM ramaNyA mukhakamalarasAktaM zrotrapAtre nidhAya / taduditamaparaJca zrotukAmo jayo'bhU narasika dayitoktaH kAmukAstapnuvanti // 366 // ityA bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSThilakSaNamahApurANasaDagrahe jayasulocanAbhavAntaravarNanaM nAma SaTcatvAriMzattamaM parva // // 46 // pUjya deva hae / / 368 // isa prakAra jayakumAra priyAke makharUpI kamalake rasase bhIge hae manohara, pUrNa aura vistArayukta vacanoMko apane karNarUpI pAtrameM rakhakara usake dvArA kahe hue anya vRttAnta ko sunanekI icchA karane lagA so ThIka hI hai kyoMki kAmI puruSa striyoMke rasIle vacanoMse kabhI tRpta nahIM hote haiM // 369 // isa prakAra bhagavadguNabhadrAcArya viracita triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahake hindI bhASAnuvAdameM jayakumAra aura sulocanAke bhavAntara varNana karanevAlA chiyAlIsavAM parva samApta huaa| 1 prabhAvatyA shetyrthH| 2 vidyaadhrptiH| 3 hiraNyavarmA / 4 sulocanayA saha / 5 jayaH / 6 rasasambaddham / 7 rasanapriyadayitAvacanaiH / Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattama parva kAnte tatrAnyadapyasti prastutaM smaryate tvyaa| zrIpAlacakrisambandhamityaprAkSIt sa tAM punH||1|| bADhaM smarAmi saubhAgyabhAginastasya vRttakam / 'tavaivAdyekSitaM veti sA pravaktuM pracakrame // 2 // jambUdvIpe videhe'smin pUrvasminyuNDarIkiNI / nagarI nagarIvAsau vAsavasyAtivizrutA // 3 // zrIpAlavasupAlAkhyau sUryAcandramasau ca tau| jitvA mahIM sahaivAvataH smeva nayavikramau // 4 // jananI vasupAlasya kuberazrIdine'nyadA / vanapAle samAgatya kevalAvagamo'bhavat // 5 // gaNapAlamanIzo'smatpateH 'saragirAviti / niveditavati krAntvA puraH saptapadAntaram // 6 // praNamya vanapAlAya datvA'sau pAritoSikam / paurAH saparyayA sarve'pyAyayuriti ghoSaNAm // 7 // vidhAya prAk svayaM prApya bhagavantamavandata / zrIpAlavasupAlau ca tato'nu samudau gatau // 8 // pramadAkhyaM vanaM prApya sadrumairamyamantare / prAgjagatpAlacakrezo yasminnyagrodha pAdape // 6 // devatApratimAlakSye sthitvA jagrAha saMyamam / tasyAdhastAt samIkSyakSyaM" pravRttAM nRttamAvarAt // 10 // tayoH5 kumAraH zrIpAlaH puruSo nartayatyayam / astu strIveSadhAryatra strI cetpuMrUpadhAriNI // 11 // syAdeva strI pranRtyantI nRttaM yuktamidaM bhavet / ityAha tadvacaH zrutvA naTI mUrchAmupAgatA // 12 // yaha sunakara jayakumArane sulocanAse phira pUchA ki he priye, isa kahI huI kathAmeM zrIpAla cakravartIse sambandha rakhanevAlI eka kathA aura bhI hai, vaha tujhe yAda sulocanAne kahA hAM, saubhAgyazAlI zrIpAla cakravartIkI kathA to mujhe aisI yAda hai mAno maiMne Aja hI dekhI ho, yaha kahakara vaha usakI kathA kahane lagI // 1-2 // isa jambU dvIpake pUrva videha kSetrameM eka puNDarIkiNI nAmakI nagarI hai jo ki indrakI nagarI-amarAvatIke samAna atyanta prasiddha hai|||3|| sarya aura candramA athavA naya aura parAkramake samAna zrIpAla candramA athavA naya aura parAkramake samAna zrIpAla aura vasapAla nAmake do bhAI samasta pRthivIko jItakara sAtha hI sAtha usakA pAlana karate the // 4 // kisI eka dina mAlIne Akara vasupAlakI mAtA kuberazrIse kahA ki suragiri nAmaka parvatapara Apake svAmI guNapAla munirAjako kevalajJAna utpanna huA hai, yaha sunakara usane sAmane sAta peMDa calakara namaskAra kiyA, mAlIko pAritoSika diyA aura nagarameM ghoSaNA karAI ki saba loga pUjAkI sAmagrI sAtha lekara bhagavAnke darzana karaneke liye caleM , usane svayaM sabase pahale jAkara bhagavAnkI vandanA kii| mAtAke pIche hI zrIpAla aura vasupAla bhI bar3I prasannatAse cale // 5-8 // mArgameM ve eka uttama vanameM pahuMce jo ki acche acche vRkSoMse sundara thA aura jisameM devatAkI pratimAse yukta kisI vaTa vRkSake nIce khar3e hokara mahArAja jagatpAla cakravartIne saMyama dhAraNa kiyA thaa| usI vRkSake nIce eka darzanIya nRtya ho rahA thA, use donoM bhAI bar3e Adarase dekhane lage // 9-10 // dekhate dekhate kumAra zrIpAlane kahA ki yaha strIkA veSa dhAraNa kara puruSa nAca rahA hai aura puruSakA rUpa dhAraNa kara strI nAca rahI hai| yadi yaha strI strIke hI veSameM nRtya karatI to bahuta hI acchA nRtya hotaa| zrIpAlakI yaha bAta sunakara naTI mUcchita 1tatraivA-a0, sa0 / yathaivA- la0, pa0, i0| 2 pratyakSaM dRSTamiva / 3 cito Ta0 / sNyojitau| 4 avaarksstaam| 5 munIzasya / 6 suragirinAmni parvate / 7 kubershriiH| 8 pUjayA / 9 aagccheyuH| 10 shubhvRkssaiH| 11 vaTa / 'nyagrodho bahupAd vaTaH' ityabhidhAnAt / 12 vaTasya / 13 aalocy| 14 drshniiym| 15 vasupAlazrIpAlayoH / 16 cet / Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattama parva upAyaH pratiboyanAM tadA prazrayapUrvakam / iti vijJApayAmAsa kAcittaM bhAvicakriNam // 13 // surabhyaviSaye zrIpurAdhipaH zroSarAhvayaH / taddevI zrImatI tasyAH sutA jayavatItyabhUt // 14 // tajjAto cakigo devI AvinItyAdizanvidaH / abhijJAnaM ca tasyaitat naTanaTyovivetti' yH||15|| bhedaM sa cakravartIti tatparIkSitumAgatAH / puNyAd duSTastvamasmAbhinidhikalpo yadRcchayA // 16 // ahaM priyarati mA suteyaM nartakI mama / jJeyA madanavegAkhyA puruSAkAradhAriNI // 17 // naTo'yaM bAsabo nAma khyAtaH strovessdhaarkH| taccha tvA napatistuSTvA tAM santarpya yathocitam // 18 // guru vanditumAtmIyaM gacchan suragiri tataH / azvaM kenacidAnItam AruhayAsaktacetasA // 16 // "pradhAvayadasau kiJcid antaraM dharaNItale / gatvA gaganamAruhya vyaktIkRtakhagAkRtiH // 20 // nyagrodhapAdapAvaHsthapratimAvAsinA azam / devena tajito bhItvA'zanivego'mucat khagaH // 21 // kumAraM parNalavyAkhyavidyayA svniyuktyaa| ratnAvartagirenadhni sthitaM taM santi bhAvinaH // 22 // baDvo'pyasya jammA ityAhItvA nivRttavAn / devaH sarasi kasnizcit snAnAdividhinA zramam // 23 // mArga sthitanudaya tamekaspAta sudhAgRhAt / Agatya rAjaputro'yamiti jJAtvA yathocitam // 24 // dRSTvA SaDrAjakanyAstAH svavRttAntaM nyavedayan / svagotrakulanAmAdi nidizya khacarezinA // 25 // balAdazaniyona vapanaspinivezitAH / iti tatproktamAkarNa kumArasthAnukampinaH // 26 // ho gaI // 11-12 // usI samaya aneka upAyoMse naTIko saceta kara koI strI usa honahAra cakravartI zrIpAlase vinayapUrvaka isa prakAra kahane lagI // 13 // ki suramya dezake zrIpura nagarake rAjAkA nAma zrIdhara hai usakI rAnIkA nAma zrImatI hai aura usake jayavatI nAmakI putrI hai // 14 // usake janmake samaya hI nimittajJAniyoMne kahA thA ki yaha cakravartIkI paTTarAnI hogI aura usa cakravartIko pahicAna yahI hai ki jo naTa aura naTIke bhedako jAnatA ho vahI cakravartI hai, hama loga usIkI parIkSA karaneke liye Aye haiM, puNyodayase hama logoMne nidhike samAna icchAnusAra Apake darzana kiye haiM / / 15-16 / / merA nAma priyarati hai, yaha puruSakA AkAra dhAraNa kara nRtya karanevAlI madanavegA nAmakI merI putrI hai aura strIkA veSa dhAraNa karanevAlA yaha vAsava nAmakA naTa hai yaha sunakara rAjAne saMtuSTa hokara usa strIko yogyatAnusAra saMtoSita kiyA aura svayaM apane pitAkI vandanA karaneke liye suragiri nAmaka parvatakI ora calA, mArgameM koI puruSa ghor3A lAyA usapara Asaktacitta ho zrIpAlane savArI kI aura daudd'aayaa| kucha dUrataka to vaha ghor3A pathivIpara dauDAyA parantu phira apanA vidyAdharakA AkAra prakaTa kara use AkAzameM le udd'aa| usa vaTa vRkSake nIce sthita pratimAke samIpa rahanevAle devane usa vidyAdharako lalakArA, devakI lalakArase Dare hue azanivega nAmake vidyAdharane apanI bhejI huI parNaladhu vidyAse usa kumAra zrIpAlako ratnAvarta nAmake parvatakI zikharapara chor3a diyA / devane dekhA ki usa parvatapara rahakara hI use bahuta lAbha honevAlA hai isaliye vaha kumArako sAtha liye binA hI lauTa gyaa| kumAra bhI kisI tAlAbameM snAna Adi kara mArgameM utpanna hue parizramako dUra kara baiThe hI the ki itane meM eka sapheda mahalase chaha rAjakanyAeM nikalakara AI aura kumArako 'yaha rAjAkA putra hai' aisA samajhakara yathAyogya rItise darzana kara apanA samAcAra nivedana karane lgiiN| unhoMne apane gotra-kUla aura nAma Adi batalAkara kahA ki 'azanivega nAmake vidyAdharane hama logoMko yahAM jabardastI lAkara paTaka diyA hai' kanyAoMkI yaha bAta 1 jayavatyA jnnsmye| 5 nAmnA la0, a0, 50, sa0, i0 / 6 vidyAdharAkAraH / 61 2 vidvaaNsH| 3 paricAyaka cihnam / 4 vizeSeNa jAnAti / 6 vanAt (pramathavanAt) / 7 gamayati sm| 8 mAyAzvaH / Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 mahApurANam nijAgamanavRttAntakathanAvasare parA / vidyuddhagAbhidhA vidyAdharI tatra samAgatA // 27 // pApinA'zanivegena hantumena' prayojitA / samIkya madanAkAntA'bhUccitrAzcitsavRttayaH // 28 // sUnuH stanitavegasya rAjJo rAjapurezituH / khagezo'zanivegAkhyo 'jyotirvegAsyamAtakaH // 26 // tvamatra tena sauhArdAd AnItaH sa mamAgrajaH / vidyudvegAhvayA'haM ca preSitA te sa maithunaH // 30 // ratnAvartagiri yAhi sthitastatreti sAdaram / bhavatsamIpaM prAptavamiti raktaviceSTitam // 31 // darzayantI samIpasthaM yAvat saudhagRhAntaram / ityuktvA'nabhilASaM ca jJAtvA tasya mahAtmanaH // 32 // tatraiva vidyayA saudharohaM nirmApya nistrapA / sthitA tadrAjakanyAbhiH saha kA kAminAM pA // 33 // etyAnaDApatAkA'syAsta sakhotthamavocata / tvaripaturguNapAlasya sannidhAne jinezituH // 34 // "jyotirvegAgaruM prItyA kaberazrIH samAdizata / nijajAmAtaraM kvApi zrIpAlasvAminaM mama // 35 // svayaM stanitavego'sau sutamanSayediti / pratipannaH sa tatproktaM bhavantaM maithunastava // 36 // pAnItavAnihetyetad avabudhyAtmano dviSam / pati matvottarazreNeH pAzaDAkyAnalavegakam // 37 // svayaM tadA samAlocya nivArya khacarAdhipam / udIryAnveSaNopAyaM tvatsnehAhitacetasaH // 38 // AnIyatAM prayatnena kumAra iti baandhvaaH| AvAM priyasakAzaM te prAheSusta dihAgate // 36 // sunakara kumArako unapara dayA AI aura vaha bhI apane AnekA vRtAnta kahaneke liye udyata huaa| vaha jisa samaya apane AnekA samAcAra kaha rahA thA usI samaya vidyudvegA nAmakI eka dUsarI vidyAdharI vahAM aaii| pApI azanivegane kumArako mAraneke liye ise bhejA thA parantu vaha kumArako dekhakara kAmase pIr3ita ho gaI so ThIka hI hai kyoMki cittakI vRtti vicitra hotI hai // 17-28 // vaha kahane lagI ki azanivega nAmakA vidyAdhara rAjapurake svAmI rAjA stanitavegakA putra hai, usakI mAtAkA nAma jyotirvegA hai // 29 // vaha azanivega mitratAke raNa Apako yahAM lAyA hai. vaha merA bar3A bhAI hai, merA nAma vidyadvegA hai aura usIne majhe Apake pAsa bhejA hai, aba vaha ApakA sAlA hotA hai // 30 // usane mujhase kahA thA ki tU ratnAvarta parvatapara jA, ve vahAM virAjamAna haiM isaliye hI maiM Adara sahita Apake pAsa AI hUM' aisA kahakara usane rAgapUrNa ceSTAeM dikhalAI aura kahA ki yaha samIpa hI cUnekA banA huA pakkA makAna hai parantu itanA kahanepara bhI jaba usane una mahAtmAkI icchA nahIM dekhI taba vahIMpara vidyAke dvArA makAna banA liyA aura nirlajja hokara unhIM rAjakanyAoMke sAtha baiTha gaI so ThIka hI hai kyoMki kAmI puruSoMko lajjA kahAMse ho sakatI hai ? // 31-33 / / itane meM vidyudvegA kI sakhI anaMgapatAkA Akara kumArase isa prakAra kahane lagI ki 'ApakI mAtA kuberazrI Apake pitA zrIguNapAla jinendrake samIpa gaI huI thI vahAM usane bar3e premase jyotirvegAke pitAse kahA ki merA putra zrIpAla kahIM gayA hai use le aao| jyotirvegAke pitAne apane jAmAtA stanitavegase kahA ki mere svAmI zrIpAla kahIM gaye haiM unheM le aao| stanitavegane svayaM apane putra azanivegako bhejA, pitAke kahanese hI azanivega Apako yahAM lAyA hai, vaha ApakA sAlA hai| uttarazreNIkA rAjA analavega inakA zatru hai usakI AzaMkA kara tumhAre snehase jinakA citta bhara rahA hai aise saba bhAIbandhaoMne svayaM vicAra kara Apake khojanekA upAya batalAyA aura kahA ki kumArako bar3e prayatnase yahAM lAyA jAya / ve saba vidyAdharoMke adhipati analavegako rokaneke liye gaye haiM aura hama donoMko Apake pAsa bhejA hai| yahAM Anepara yaha vidyudvegA 1 zrIpAlam / 2 purezinaH a0, pa0, sa0, la0 / 3 jyotirvegAkhyA mAtA ysyaasau| 4 vidyudvegAyAH / 5 zrIpAlam / 6 jinezinaH la0, pa0 / 7 azanivegasya mAturyotirvegAyAH pitaram / kuberazrI: samAdizaditi sambandhaH / 8 stanitavegajAmAtaram / jyotirvegApitA / 10 azanivegam / 11 tatkAraNAta / Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva 483 fararisvalokya tvAm anuraktA'bhavattvayA / na tyAjyeti tadAkayaM sa vicintyocitaM vacaH // 40 // mopanayane'grAha vrataM gurubhirarpitam / muktvA gurujanAnItAM svIkaromi na cAparAm // 41 // ityavocattatastAzca zRGagArarasaceSTitaiH / nAnAvidhaM raJjayituM pravRttA nAzakaMstadA // 42 // vidyudvegA tato gacchata svamAtRpitRsannidhau / pidhAya dvAramAropya saudhAgraM prANavallabham // 43 // tAvAne tuM kumAro'pi suptavAn raktakambalam / prAvRtya' taM samAlokya meruNDaH pizitoccayam // 44 // matvA nItvA dvijaH siddhakUTAgre khAdituM sthitaH / calantaM vIkSya so'tyAkSIt sa" teSAM " jAtijo guNaH // 45 // "tato'vatIrtha zrIpAlaH snAtvA sarasi bhaktimAn / supuSpANi sugandhIni samAdAya jinAlayam // 46 // parItya stotumArebha vivRtta" dvAstadA" svayam / tannirIkSya prasannassannabhyarcya jinapuGgavAn // 47 // abhivandya yathAkAmaM vidhivattatra susthitaH / tamabhyetya khagaH kazcit samuddhRtya nabhaHpathe // 48 // gacchanmanorame rASTra zivaMkarapurezinaH / nRpasyAnilavegasya kAntA kAntavatItyabhUt // 46 // tayoH sutAM bhogavatIm zrAkAzasphaTikAlaya / mRduzayyAtale suptAM kA kumArIyamityasau" // 50 // apRcchat so'bravIdeSA bhujaGagI viSameti ca / tadukteH sa krudhA kRtvA kanyApitusamIpagam // 51 // Apako dekhakara ApameM atyanta anurakta ho gaI hai ataH Apako yaha chor3anI nahIM cAhiye / kumArane ye saba bAteM sunakara aura acchI taraha vicArakara ucita uttara diyA ki maiMne yajJopavIta saMskArake samaya gurujanoMke dvArA diyA huA eka vrata grahaNa kiyA thA aura vaha yaha hai ki maiM mAtA-pitA Adi gurujanoMke dvArA dI huI kanyAko chor3akara aura kisI kanyAko svIkAra nahIM karUMgA / jaba kumArane yaha uttara diyA taba ve saba kanyAeM aneka prakArakI zRGgArarasakI ceSTAoMse kumArako anurakta karaneke liye taiyAra huI parantu jaba use anurakta nahIM kara sakIM taba vidyudvegA prANapati zrIpAlako makAnakI chatapara chor3akara aura bAharase daravAjA bandakara mAtA-pitAko bulAneke liye unake pAsa gaI / idhara kumAra zrIpAla bhI lAla kambala or3hakara so gaye, itane eka bheruNDa pakSIkI dRSTi unapara par3I, vaha unheM mAMsakA piNDa samajhakara uThA le gayA aura siddhakUTa- caityAlayake agrabhAgapara rakhakara khAneke liye taiyAra huA parantu kumArako hilatA DulatA dekhakara usane unheM chor3a diyA so ThIka hI hai kyoMki yaha una pakSiyoMkA janmajAta guNa hai ||34-45 // tadanantara zrIpAlane siddhakUTakI zikharase nIce utarakara sarovarameM snAna kiyA aura acche acche sugandhita phUla lekara bhaktipUrvaka zrI jinAlayakI pradakSiNA dI aura stuti karanA prArambha kiyA, usI samaya caityAlayakA dvAra apane Apa khula gayA, yaha dekhakara vaha bahuta hI prasanna huA aura vidhipUrvaka icchAnusAra zrIjinendradevakI pUjA vandanAkara sukhase vahIMpara baiTha gayA / itanemeM hI eka vidyAdhara sAmane AyA aura kumArako uThAkara AkAzamArga meM le calA, calate calate ve manorama dezake zivaMkarapura nagara meM pahuMce, vahAMke rAjAkA nAma anilavega thA, aura usakI strIkA nAma thA kAntavatI, una donoMke bhogavatI nAmakI putrI thI, vaha bhogavatI AkAzameM bane hue sphaTikake mahalameM komala zayyApara so rahI thI use dekhakara usa vidyAdharane zrIpAlakumArase pUchA ki yaha kumArI kauna ? kumArane uttara diyA ki 4 tairadattAm / pracchAdya / 1 saMvici-la0, pa0, a0 / 2 svIkRtaH / 3 kanyakAjananIjanakAnumatena dattAm / 5 zaktAH na babhUvuH / 6 ratnAvartagireH / 7 nijamAtApitarau / 9 pakSivizeSaH / 10 mAMsapiNDam / 11 meruNDa: / 12 mumoca / 13 sajIvasya tyAgaH | 14 pakSiNAm / 15 siddhakUTAgrAt / 16 udghATitam / 17 dvAram / 18 vidyAdharaH / 16 zrIpAlaH / 20 zrIpAlavacanAt / 21 bhogavatIjanakasya samIpasthaM kRtvA tena anilavegena saha vidyAdharo vadati / kimiti ? asmatkanyakAM bhogavatImeva khalaH zrIpAlaH viSamabhujaGgIti abravIditi / Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 mahApurANam tamasmatkanyakAmeSa bhujaDAgIti khalo'bravIt / ityavocattataH RddhvA durdhI nikSipyatAmayam // 52 // durddharorutapobhAradhAriyogya ghane vane / ityabhyadhAnnupastasya vacanAnugamAdasau" // 53 // vijyaaottrshrennimnohrpuraantike| smazAna zItavaitAlIvidyayA taM zubhAkRtim // 54 // kRtvA vyatyakSipata pApI jaratIrUpadhAriNam / tatrAspRzyakala jAtA kA'pi jAmAtaraM svayam // 55 // svagrAmamagarUpeNa svsutaacrnndvy| samantAlluThitaM kRtvA tAM prasAdya' bhRzaM tataH // 56 // 10taM purAtanarUNa samavasthApayata khlaa| etadvilokya kamAro'sau khagAH svAbhimatAkRtim // 57 // vinivartayituM zaktA ityAzaDAkya vicintayan / "yamAprayAyisaDadAzakAzaprasavahAsibhiH // 58 // ziroruhu~ jarAmbhodhita rnggaabhtnutvcaa| sametamAtmano rUpaM dRSTvA duSTavibhAvitam // 56 // lajjAzokAbhibhUtaHsan maDAgacchaMstataH param / tatra" bhogavatI bhAturhariketoH susiddhayA // 60 // vidyayA zavarUpeNa sadyaH prAthitayA kre| kumArasya samudvamya' nirvAntamavicArayan // 61 // uddhRtyedaM vizaDakastvaM pibetyuktaM prapItavAn / 3taM dRSTvA hariketustvAM sarvavyAdhivinAzinI // 62 // vidyAzriteti samprItaH prayujya vacanaM gtH| tataH svarUpamApannaH" kumAro vaTabhUruhaH25 // 63 // gacchan sthitamadhobhAga dRSTvA kaJcinnabhazcaram / pradezaH ko'yamityetad apRcchat so'bravIdidam // 64 // yaha viSama sarpiNI hai| zrIpAlake aisA kahanepara vaha vidyAdhara kruddha hokara unheM usa kanyAke pitAke pAsa le gayA aura kahane lagA ki yaha duSTa hama logoMkI kanyAko sarpiNI kaha rahA hai / yaha sunakara kanyAke pitAne bhI kruddha hokara kahA ki 'isa duSTako kaThina tapakA bhAra dhAraNa karaneke yogya kisI saghana vanameM chur3avA do|' rAjAke kahe anusAra usa pApI vidyAdharane zIta vaitAlI vidyAke dvArA sundara AkAravAle zrIpAlakumArako vRddhakA rUpa dhAraNa karanevAlA banAkara vijayArdha parvatakI uttara zreNike manohara nagarake samIpavAle zmazAnameM paTaka diyaa| vahAM aspRzya kulameM utpanna huI kisI strIne apane jamAIko kuttA banAkara apanI putrIke donoM caraNoMpara khUba loTAyA aura isa taraha apanI putrIko atyanta prasannakara phira usa duSTA cANDAlinIne usakA purAnA rUpa kara diyaa| yaha dekhakara kumAra kucha bhayabhIta ho cintA karane lagA ki ye vidyAdhara loga icchAnusAra rUpa banAne meM samartha haiN| usa samaya vaha mAno yamarAjake sAmane jAnevAleke samAna hI thA-atyanta vaddha thA. usake bAla kAzake phale hae phaloMke hU~ kara rahe the, aura zarIrameM buDhAphArUpI samudrakI taraMgoMke samAna sikur3aneM uTha rahI thiiN| isa prakAra duSTa vidyAdharake dvArA kiyA huA apanA rUpa dekhakara vaha lajjA aura zokase daba rahA thaa| isI avasthAmeM vaha zIghra hI Age calA / vahAM bhogavatIke bhAI hariketuko vidyA siddha huI thI usase usane prArthanA kI taba vidyAne muradekA rUpa dhAraNakara zrIpAla kumArake hAthapara kucha ugala diyA aura kahA ki tU binA kisI vicArake nizaGaka ho ise uThAkara pI jA, kumAra bhI use zIghra hI pI gyaa| yaha dekhakara hariketune kumArase kahA ki tujhe sarvavyAdhivinAzinI vidyA prApta huI hai, yaha kahakara aura vidyA dekara hariketu prasanna hotA huA vahAM calA gyaa| idhara kumAra bhI apane asalI rUpako prApta ho gyaa| kumAra Age bar3hA to usane eka vaTa vRkSake 1 ityuvAca tataH krudhvA duSTo a0, pa0, i0, sa0, la0 / 2 tadvacanAkarNanAnantaram / 3 anilavegaH prakupya / 4 zrIpAlaH / 5 khagaH / 6 zrIpAlam / 7 smazAne / 8 sArameyarUpeNa / prasannatA nItvA / 10 jAmAtaram / 11 mAyAsvarUpam / 12 vinirmAtum / 13 kRtAntasya purogAmisadRzaH / 14 hAribhiH l0| 15 jarAmbhodhestaraGgAbha ityapi pAThaH / 16 duSTavidyAdhareNa samutpAditam / 17 tasmAdanyapradezam / 18 smshaane| 16 pUrvoktabhogavatIkanyAgrajasya / 20 zrIpAlakumArasya / 21 vamanaM kRtvA / 22 pibati sm| 23 zrIpAlam / 24 nijarUpaM praaptH| 25 nyagrodhavRkSasya / vaTabhUruham la0 / 26 vakSyamANAmityevam-la0, pa0, a0, sa0, i0 / Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva khagAdreH pUrvadigbhAge nIlAderapi pazcime / susImAkhyo'sti dezo'tra mahAnaparamapyadaH // 65 // tadbhUtavanametattvaM samyak citte'vadhAraya / zrasminnetAH zilAH sapta parasparadhRtAH kRtAH // 66 // yenAsaau cakratatvaM prAptetyAdeza" IdRzaH / iti tadvacanAdeSa 'tAstathA kRtavAMstadA // 67 // dRSTvA tatsAhasaM vaktuM so'gama nagarezinaH / kumAro'pi vinirgatya tato nirviNNacetasA // 68 // kAJcijjarAvatIM 'kutsyazarIrAM kasyacittaroH / zravasthitAmadhobhAge viSayaM puSkalAvatIm // 66 // vada prayAti kaH panthA ityaprAkSIt priyaM vahan " / vinA gaganamArgeNa prayAtuM naiva zakyate // 70 // sa gavpU" tidazatotsedha vijayArddha girerapi / parasminityasAvAha" tadAkarNya nRpAtmajaH // 71 // brUhi tatprApaNopAyamiti tAM pratyabhASata / iha jambUmati dvIpe viSayo vatsakAvatI // 72 // tatkhecaragirau rAjapura khecaracakriNaH / devI dharaNikampasya suprabhA" vA prabhAkarI // 73 // tayorahaM tanUjAsmi vikhyAtAkhyA sukhAvatI / "triprakAroravidyAnAM pAragA'nyedyurAgatA // 74 // viSaye vatsakAvatyAM vijayArdhamahIdhara / zrakampanasutAM pippalAkhyAM prANasamAM sukhIm // 75 // gAbhivIkSit tatra" citramAlokya kambalam / kathayAyaM kutastyaste tanvIti praznato mama // 76 // / nIce baiThe hue kisI vidyAdharako dekhakara usase pUchA ki yaha kauna sA deza hai ? taba vaha vidyAdhara kahane lagA ki // 46 - 64 // vijayArdha parvatakI pUrva dizA aura nIlagirikI pazcimakI ora yaha susImA nAmakA deza hai, isameM yaha mahAnagara nAmakA nagara hai aura yaha bhUtAraNya vana hai, yaha tU apane manameM acchI taraha nizcaya kara le, idhara isa vanameM ye sAta zilAeM par3I haiM jo koI inheM paraspara milAkara ekapara eka rakha degA vaha cakravartI padako prApta hogA aisI sarvajJa devakI AjJA hai' vidyAdharake yaha vacana sunakara zrIpAlakumArane una zilAoMko usI samaya ekake Upara eka karake rakha diyA / / 65 - 67 // kumArakA yaha sAhasa dekhakara vaha vidyAdhara nagarake rAjAko khabara deneke liye calA gayA aura idhara kumAra bhI kucha udAsacitta ho vahA~ se nikalakara Age claa| Age kisI vRkSake nIce nindya zarIrako dhAraNa karanevAlI eka bur3hiyAko dekhakara madhura vacana bolanevAle kumArane, usase pUchA ki puSkalAvatI dezako kauna sA mArga jAtA hai, batAo, taba bur3hiyAne kahA ki vahAM AkAza mArgake binA nahIM jAyA jA sakatA kyoMki vaha deza paccIsa yojana UMce vijayArdhaM parvatase bhI usa ora hai, yaha sunakara rAjaputra zrIpAlane usase phira kahA ki vahAM jAnekA kucha bhI to mArga batalAo / taba vaha kahane lagI isa jambU dvIpameM eka vatsakAvatI nAmakA deza hai, usake vijayArdha parvatapara eka rAjapura nAmakA nagara hai usameM vidyAdharoM kA cakravartI rAjA dharaNIkaMpa rahatA hai, usakI kAntiko phailAnevAlI suprabhA nAmakI rAnI hai, maiM unhIM donoMkI prasiddha putrI hUM, sukhAvatI merA nAma hai aura maiM jAti vidyA, kula vidyA tathA siddha kI huI vidyA ina tInoM prakArakI bar3I bar3I vidyAoMkI pAragAminI hUM / kisI eka dina maiM vatsakAvatI dezake vijayArdha parvatapara apane prANoMke samAna pyArI sakhI, rAjA akaMpa kI putrI pippalAko dekhaneke lie gaI thii| vahAM maiMne eka vicitra kambala dekhakara usase pUchA ki he sakhi, kaha, yaha kambala tujhe kahAMse prApta huA hai ? usane kahA ki 'yaha kambala merI hI AjJAse prApta huA hai' / kambala prAptike samayase hI kambalavAlekA dhyAna karatI huI vaha atyanta vihvala ho rahI hai aisA sunakara usakI sakhI madanavatI use dekhaneke liye usI 1 vane / 2 ekaikasyAH uparyuparisthitAH / 3 vihitA / 4 prApsyati / 5 zItalAH / 6 nagarezituH 6 adhaH- la0 / 10 priyaM vadaH la0 / aparabhAge / 14 jaratI / 15 candrikeva / 18 pippalAyAm / 7 vanAt / nindya / 12 paJcaviMzatiyojana | 13 17 mahItale la0, pa0 / la0, pa0, a0, sa0, i0 11 puSkalAvatIviSayaH / 16 nAtikulasAdhitavidyAnAm / 485 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 mahApurANam jagAda sA'pi mAmeSa' prAyAdezavazAditi / 'kambalAvAptitastadvantaM samAdhyAya vihvalAm // 77 // etAM tasyAH sakhI zrutvA samanveSTa samAgatA / kAJcanAkhyapurAnnAmnA madanAdivatI tadA // 78 // dRSTvA tatkambalasyAnte nibaddhAM ratnamudrikAm / tatra zrIpAlanAmAkSarANi cAdezasaMsmRteH // 76 // 'kAya sAyakodbhinnahRdayA'bhUdahaM tataH / kathaM vaMdyAdharaM lokamimaM zrIpAlanAmabhUt // 80 // samAgataH sa ityetanizcet puNDarIkiNIma / upagatya jinAgAre vanditvA samupasthitA // 81 // tvatpravAsakathAM" sarvAM tava mAtuH prajalpanAt / viditvA vistareNa tvAm AneSyAmIti nizcayAt // 82 // AgacchantI bhavadvArtA vidyudvegAmukhodgatAm / zravagatya tvayA sArddhaM yojayiSyAmi te priyam // 83 // na viSAdo vidhAtavya ityAzvAsya bhavatpriyAm / vinirgatya tato'bhyetya siddhakUTa jinAlayam // 84 // abhivandyAgatA'smye hi mayA'mA puNDarIkiNIm / mAtaraM bhrAtaraM cAnyAMstvadvadhUzca samIkSitum // 85 // yadIcchAsti tavetyAha sA tacchU tvA" punaH kutaH / tvameva jaratI jAtetyabravIt sa" sukhAvatIm // 86 // kumAravacanAkarNanena" vArddhakyamAgatam / bhavatazca na kiM vetsItyapahasya tayoditam // 87 // jarAbhibhUtamAlokya svazarIramidaM tvayA / kRtamevaMvidhaM kena hetunetyanuyuktavAn // 88 // tacchrutvA sA'bravIdevaM pippale tyAkhyayoditA / madanAdivatI yA ca maithunau vizrutau tayoH // 8 // balavAn dhUmavegAkhyastAdRgdha rivaro'pi ca / tadbhayAtvAM" tirodhAya puraM prApayituM mayA // 60 // mAyArUpadvayaM vidyAprabhAvAt prakaTIkRtam / kumAra, matkarasthAmRtAsvAda phalabhakSaNAt // 1 // samaya kAMcanapura nagarase AI / usane vaha kambala dekhA, kambalake chorameM baMdhI huI ratnoMkI aMgUThI aura usapara khude hue zrIpAlake nAmAkSara dekhakara mujhe apane gurukI AjJAkA smaraNa ho AyA, usI samaya merA hRdaya kAmadevake bANoMse bhinna ho gayA, maiM socane lagI ki zrIpAla nAmako dhAraNa karanevAlA yaha bhUmigocarI vidyAdharoMke isa lokameM kaise AyA ? isI bAtakA nizcaya karaneke liye meM puNDarIkiNI purI pahuMcI, vahAM jinAlayameM bhagavAnkI vandanAkara baiThI hI thI ki itane meM vahAM ApakI mAtA A pahuMcI, unake kahanese maiMne vistArapUrvaka Apake pravAsakI kathA mAlUma kI aura nizcaya kiyA ki maiM Apako avazya hI DhUMDhakara lAUMgI / usI nizcayake anusAra maiM A rahI thI, rAste meM vidyudvegAke mukhase ApakA saba samAcAra jAnakara maiMne usase kahA ki 'tU abhI vivAha mata kara maiM tere iSTapatiko tujhase avazya milA dUMgI' isa prakAra ApakI bhAvI priyAko vizvAsa dilAkara vahAMse nikalI aura siddhakUTa caityAlayameM phuNcii| vahAMkI vandanA kara AI hUM, yadi mAtA bhAI tathA anya bandhuoMko dekhanekI tumhArI icchA ho to mere sAtha puNDarIkiNI purIko calo, yaha saba sunakara maiMne sukhAvatIse phira kahA ki acchA, yaha batalA tU itanI bUr3hI kyoM ho gaI hai ? kumArake vacana sunakara usa bur3hiyAne ha~sate ha~sate kahA ki kyA Apa apane zarIrameM Aye hue bur3hApeko nahIM jAnate -- Apa bhI to bUr3he ho rahe haiM / kumArane apane zarIrako bUr3hA dekhakara usase pUchA ki tUne merA zarIra isa prakAra bUr3hA kyoM kara diyA hai / ' kumArakI yaha bAta sunakara vaha isa taraha kahane lagI ki jinakA kathana pahale kara AI hUM aisI pippalA aura madanavatI nAmakI do kanyAeM haiM, unheM do prasiddha kAma 1 kambalaH / 2 kambalaprAptimAdi kRtvetyarthaH / kambalaprAptista - a0, sa0, la0 / 3 kambalavantaM puruSam / 4 pippalAm / 5 pippalAyAH / 6 mudrikAyAm / 7 saMsmRtau i0 a0, sa0, pa0 / bANa / 6 sukhAvatI / 10 bhavaddezAntaragamanakathAm / 11 vivAho la0 / vidoSoM a0, sa0 / 12 atrAgatAham / 13 Agaccha / 14 sukhAvatIvacanamAkarNya / 15 zrIpAlaH / 16 kumAravAcamAkarNya i0, a0, sa0 / kumAravacanAkarNya la0 / 17 dhUmavegaharivarabhayAt / 18 puNDarIkiNIm / 16 mama jaratIrUpam bhavatazca vArddhakyamiti dvayam / I Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva vigatakSucchramaH zIghraM mAmArahaya puraM prati / vrajeti so'pi tacchrutvA striyo rUpamamAmakam // 2 // na spRzAmi kathaM cAham zrArohAmi purA guroH / sannidhAvAdadAmIdRgyatamityabravIdidam // 13 // sA tadAkarNya saJcintya kiM jAtamiti vidyayA / gRhItvA puruSAkAram udvahantI 'tamitvarI // 14 // vanditvA siddhakUTAkhyaM tatra vizrAntaya sthitA / tasminneva dina bhogavatI zazinamAtmanaH // 65 // pravizya bhavanaM kAntyA kalAbhizcAbhirvAddhitam / nirvartamAnamAlokya svapne mAgalyazAntaye // 66 // tatsiddhakUTapUjArthaM kAntA kAntavatI satI / ratnavegA suvegA'mitamatI ratikAntayA // 67 // sahitA cittavegAkhyA pippalA madanAvatI / vidyudvegA tathaivAnyAstAbhiH sA parivAritA // 68 // samAgatya mahAbhaktyA parItya jinamandiram / yathAvidhi praNamyezaM sampUjya stotumudyatA // 6 // tAzca' tAsAM tadA vyAkulIbhAvamapi cetasaH / tasmin zivakumArasya vakratAkrAntamAnanam // 100 // zrAviSTasannidhAnena vilokya prakRtiM gatam / sukhAvatI taduddezAd " apanIya kumArakam // 101 // sthAne'nyasminnyavAdenaM ttraapymbuni|| mudrayA" / svarUpaM kAmarUpiNyA "prekSamANaM yaducchyA // 102 // vRSTvA "harivarastasmAnItvA kopAt sa pApabhAk / nicikSepa" mahAkAlaguhAyAM "vihitAyakam // 103 // vidyAdhara cAhate haiM, ekakA nAma dhUmavega hai aura dUsarekA nAma harivara / ye donoM hI atyanta balavAn haiM, una donoMke bhayase hI maiMne Apako chipAkara nagara meM pahuMcAneke liye vidyAke prabhAva 'mAyAmaya do rUpa banAye haiM / he kumAra, mere hAthameM rakhe hue isa amRtake samAna svAdiSTa phalako khAkara Apa apanI bhUkha tathA thakAvaTako dUra kIjiye aura mujhapara savAra hokara zIghra hI nagarakI ora caliye' yaha sunakara kumArane kahA ki mere savAra honeke liye strIkA rUpa ayogya hai, maiM to usakA sparza bhI nahIM karatA hUM, savAra kaise hoUM ? kyoMki maiMne pahale guruke samIpa aisA hI vrata liyA hai yaha sunakara usane socA aura kahA ki aba bhI kyA huA ? vaha vidyAke dvArA usI samaya puruSakA AkAra dhAraNa kara kumArako bar3I zIghratAse le calI | calate calate vaha siddhakUTa caityAlayameM pahuMcI aura vandanA kara vizrAma karaneke liye vahIM baiTha gaI / usI dina bhogavatIne svapnameM dekhA ki kAnti aura kalAoMse bar3hA huA candramA hamAre bhavanameM pravezakara lauTa gayA hai isa svapnako dekhakara vaha amaMgalakI zAntike liye siddhakUTa caityAlayameM pUjA karaneke liye AI thI / vaha sundarI kAntavatI, satI ratnavegA, suvegA, amitamatI, ratikAntA, cittavegA, pippalA, madanAvatI, vidyudvegA tathA aura bhI aneka rAjakanyAoM se ghirI huI thI / una sabhI kanyAoMne Akara bar3I bhaktise jina mandirakI pradakSiNA dI, vidhipUrvaka namaskAra kiyA, pUjA kI aura phira sabakI saba stuti karaneke liye udyata huI / stuti karate samaya bhI unakA citta vyAkula ho rahA thA / usI caityAlayameM eka zivakumAra nAmakA rAjaputra bhI khar3A thA, usakA mu~ha Ter3hA thA parantu zrIpAlakumAra ke samIpa Ate hI vaha ThIka ho gayA, yaha dekhakara sukhAvatIne use usake sthAnase haTAkara dUsarI jagaha rakha diyA / usa caityAlaya meM zrIpAlakumAra apanI kAmarUpiNI mudrAse icchAnusAra jalameM apanA khAsa rUpa dekha rahA thA / use aisA karate pApI harivara vidyAdharane dekha liyA aura pUrva janmameM puNya karanevAle kumArako 487 1 mama sambandhistrIrUpaM muktvA anyastrIrUpam / 2 pUrvasmin / 3 guroH samIpe 4 svIkaromi / 5 zrIpAlam / 6 gamanazIlA | 7 purA kumAreNa bhujaGa gItyuktA bhogavatI / 8 sahAgatAH kanyakAH / e AdezapuruSasAmIpyena / 10 pUrvasvarUpam / 11 tatpradezAt / 14 mudrikayA / 15 prekSyamANaM i0 / 16 madanAvatImaithunaH / zrIpAlam / 13 jale / 18 kRtapuNyaM 12 sthApayAmAsa / 17 nikSiptavAn / Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 mahApurANam vasaMstatra mahAkAlastaM gRhItumupAgataH / tasya puNyaprabhAvena so'pyakiJcitkaro gataH // 104 // tatra zayyAtale suptvA zucau duni vistRte / paredhunirgataM tasyAH saMprayuktaH parIkSitum // 10 // AdiSTapuruSaM bhUtyaitviA'bhyetya niveditam / gRhItvA sthavirAkAraM kopapAvakadIpitaH // 106 // taM vIkSya dhUmavegAkhyaH' khagazcandrapurAn bahiH / smazAnamadhye pASANanizAtavividhAyudhaH // 107 // 'nyagRhNAttAni cAsyAsan patanti kusumAni vA / paro'pi khecarastatra narezo'tibalAhvayaH // 10 // svadevyAM citrasenAyAM bhRtya duSTatare sati / taM niha tyAdahattasmin dhUmavego nidhAya tam // 106 // kumAraM cAgamatatra mahauSadhajazaktitaH / nirAkRtajvaladvahnizaktistasmAt sa nirgataH // 110 // hatAnucarabhAryAtra kAcinniraparAdhakaH / hato nRpeNa madbhartetyasya zuddhiprakAzinI // 111 // tatkumArasya saMsparzAnizakti sA hutAzanam / viditvA prAvizad dRSTvA kumArastAM sakautukaH // 112 // abhedyamapi vajaNa strINAM mAyAvinimitam / kavacaM divijezA3 ca norandhyamiti nirbhayaH // 113 // sthitastatra smaranevaM sutA tannagarezinaH / rAjJo vimalasenasya vatyantakamalAvayA // 114 // kAmagrahAhitA tasyAstadgrahApajihIrSayA" / jana samudite5 sadyaH kumArastamapAharat // 11 // krodhase usa sthAnase le jAkara mahAkAla nAmakI guphAmeM girA diyaa| usa guphAmeM eka mahAkAla nAmakA vyantara rahatA thA vaha use pakar3aneke liye AyA parantu kumArake puNyake prabhAvase akiMcitkara ho calA gayA--usakA kucha nahIM bigAr3a skaa| vaha kumAra usa dina usI guphAmeM pavitra, komala aura bar3I zayyApara sokara dUsare dina vahAMse bAhira nikalA, yadyapi usane apanA bUDhekA rUpa banA liyA thA tathApi dhUmavegake dvArA parIkSAke liye niyukta kiye hue puruSoMne use pahicAna liyA, svAmIke pAsa jAkara unhoMne saba khabara dI aura pakar3akara zrIpAlakumArako sAmane upasthita kiyaa| krodharUpI agnise prajvalita hue dhUmavega vidyAdharane kumArako dekhakara AjJA dI ki ise nagarake bAhira zmazAnake bIca pattharapara ghisakara teja kiye hue aneka zastroMse mAra ddaalo| sevaka loga mArane lage parantu ve saba zastra usapara phUla hokara par3ate the| isIse sambandha rakhanevAlI eka kathA aura likhI jAtI hai jo isa prakAra hai usI nagarameM eka atibala nAmakA dUsarA vidyAdhara rAjA rahatA thA // 68-108 // usakI citrasenA nAmakI rAnIse koI duSTa naukara pha~sa gayA thA, isaliye rAjA use mArakara jalA rahA thaa| dhUmavega vidyAdhara zrIpAlakumArako usI agnikuMDameM rakhakara calA gayA parantu kumArakI mahauSadhikI zaktise vaha agni nisteja ho gaI isaliye vaha usase bAhara nikala aayaa| usa mArakara jalAye hue sevakakI strIko jaba isa bAtakA patA calA ki kumArake sparzase agni zaktirahita ho gaI hai taba vaha svayaM usa agnimeM ghusa par3I aura usase nikalakara yaha kahatI huI apanI zuddhi prakaTa karane lagI ki 'merA pati niraparAdha thA rAjAne use vyartha hI mAra DAlA hai|' kumArako yaha saba caritra dekhakara bar3A kautuka huA, vaha socane lagA ki striyoMkI mAyAse bane hue isa kavacako indra bhI apane vajrase nahIM bheda sakatA hai, yaha chidrarahita hai' isa prakAra socatA huA vaha nirbhaya hokara vahIM baiThA thaa| idhara usa nagarake svAmI rAjA vimalasenakI putrI kamalAvatI kAmarUpa pizAcase AkrAnta ho rahI thI, usake usa pizAcako dUra karanekI icchA se bahuta AdamI ikaTThe hue the, zrIpAlakumAra bhI vahAM gayA thA aura usane usa pizAcako dUra 1 mukSitumityarthaH / 2 guhAyAH sakAzAt / 3 saprayuktaH b0| suprayuktaiH la0, a0, pa0 / 4 pippalAyAH maithunaH / 5 nishit| 6 nigrahaM ckaar| 7 paassaannaayudhaani| 8 hatvA / 6 citAgnau / 10 purA smazAne hariketovidyayA nirvAntaM pItvA jAtamahauSadhizaktitaH / 11 svbhrtuH| 12 kapaTamityarthaH / 13 indrenn| 14 kaamgrhmhrtumicchyaa| 15 ekatra milite sati / 16 kAmagrahamapasAritavAnityarthaH / Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattama parva satyo'bhUt prAktanAdeza iti tasmai mhiiptiH| tuSTvA tAM kanyakA ditsustasyAnicchAM vibudhya saH // 116 // abhyarNa bandhuvargasya neyo'yaM bhavatA drutam / yatnenetyAtmajaM svasya varasenaM samAdizat // 117 // nItvA so'pi kumAraM taM vimalAdipuro bahiH / vane tRSNopasantaptaM sthApayitvA gato'mbuneM // 11 // tavA sukhAvatI kubjA bhUtvA kusummaalyaa| parispRzya tRSAM nItvA kanyakAM taM cakAra sA // 116 // dhUmavego harivarazcaMtA vIkSyAbhilASiNau / abhUtAM baddhamAtsayauM tasyAH svIkaraNaM prati // 120 // dveSavantau tadA''lokya yu vayovigraho vRthaa| patirbhavatvasAvasyA yameSAbhilaSiSyati // 12 // iti bandhujanAryamANau vairAd viramatuH / strIhetoH kasya vA na syAt pratighAtaH parasparam // 122 // kanyAkRtyaiva0 gatvA'taH kAntayA sa sukaantyaa| ratikAntAkhyayA kAntavatyA ca sahitaH punH||123|| sthitaM prAktanarUpeNa kAcittaM vIkSya lajjitA / rati samAgamat kAcinakabhAvAhi yoSitaH // 124 // prasuptavantaM taM tatra pratyUSaca sukhaavtii| yatnenoddhRtya gacchantI tenonmIlitacakSuSA // 12 // vihAya mAmihekAkinaM tvaM kva prasthiteti sA / pRSTA na kvApi yAtA'haM tvatsamIpagatA sadA // 126 // prAdiSTa vanitAratnalAbho naivAtra te bhayam / ityahita"mApAdya svarUpaNa samAgamaH5 // 127 // kara diyA thaa| 'nimittajJAniyoMne jo pahale Adeza diyA thA vaha Aja satya siddha huaa|' yaha dekha rAjAne saMtuSTa hokara vaha putrI kumArako denI cAhI parantu jaba kumArakI icchA na dekhI taba usane apane putra varasenako AjJA dI ki inheM zIghra hI bar3e yatnake sAtha inake bandhu vargake samIpa bheja Ao / / 108-117 // vaha varasena bhI kumArako lekara calA aura vimalapura nAmaka nagarake bAhara pyAsase pIr3ita kumArako baiThAkara pAnI leneke liye gayA // 118 // usI samaya kUbar3IkA rUpa banAkara sukhAvatI vahAM A gaI, usane apane phUloMkI mAlAke sparzase kumAra kI pyAsa dUra kara dI aura use kanyA banA diyA // 119 // usa kanyAko dekhakara dhUmavega aura harivara donoM hI usakI icchA karane lge| use svIkAra karaneke liye donoM IrSyAlu ho uThe aura donoM hI paraspara dveSa karane lge| yaha dekhakara unake bhAI bandhuoMne rokA aura kahA ki 'tuma donoMkA lar3anA vyartha hai isakA pati vahI ho jise yaha cAhe' isa prakAra bandhujanoMke dvArA roke jAnepara ve donoM vairase virata hue| dekho ! strIke kAraNa paraspara kisa kisakA prema bhaMga nahIM ho jAtA hai ? // 120-122 // usa kanyAne una donoMmeMse kisIko nahIM cAhA isaliye sukhAvatI use kanyAke AkArameM hI vahAM le gaI jahAM kAntA, sukAntA, ratikAntA aura kAntavatI thI // 123 // pahaleke samAna asalI rUpameM baiTha hue kumArako dekhakara koI kanyA lajjita ho gaI aura koI prIti karane lagI so ThIka hI hai kyoMki striyoMke bhAva aneka prakArake hote haiM // 124 // zrIpAla rAtako vahIM soyA, sote sote hI savereke samaya sukhAvatI bar3e prayatnase uThA le calI, kumArane AMkha khulanepara usase pUchA ki tU mujhe yahAM akelA chor3akara kahAM calI gaI thI ? taba sukhAvatIne kahA ki maiM kahIM nahIM gaI thI, maiM sadA Apake pAsa hI rahI hUM, yahAM Apako strIratna prApta hogA aisA nimittajJAnIne batalAyA hai, yahAM Apako koI bhaya nahIM hai| Aja taka maiM apane rUpako chipAye rahatI thI parantu Aja asalI rUpameM Apase mila 1 dAtumicchaH / 2 shriipaalsy| 3 kanyakAyAmanabhilASam / 4 bimalasenaH / 5 jalAya / jalamAnetumityarthaH / 6 gamayitvA / apasAryetyarthaH / 7 zrIpAlam / 8 kRtakanyakAm / 6 prItighAtaH la0, a0, 10, sa0 / 10 knykaakaarennaiv| 11 pUrvasvarUpeNa (nijkumaarsvruupenn)| 12 anekapariNAmAH / 13 AdiSTo la0, 50, i0| 14 ityantahitarUpAdya-la0 / antarhitamAcchAditaM yathA bhavati tathA / 15 samAgamamityapi pAThaH / samAgatAsmi / Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 mahApurANam ityAha tadvacaH zrutvA pramudyetya khagAcale / puraM dakSiNabhAgasthaM gajAdi tatsamIpagam // 128 // kaJcid gajapati stambhamunmUlyArUDhadarpakam / dvAtriMzadukta krIDAbhiH krIDitvA vazamAnayat // 126 // tataH samudite' caNDadIdhitau' nirjitAd gajAt / kumArAgamanaM paurA buddhvA saMtuSTacetasaH // 130 // 'pratiketana mudbaddhacalat ketupatAkakAH / 'pratyudgamamakuvaMste 'tatpuNyodaya coditAH // 131 // tato nabhasya'sau gacchan kaJcidvayapure hayam / sthitaM pradakSiNIkRtya tvaM pazyannAttavismayaH // 132 // tatrApi viditAdeza nagaraiH prAptapUjanaH / punastato'pi niSkramya samAgacchanijecchyA // 133 // 20 caturjanapadAbhyantarasthasImamahAcale " / jane mahati sambhUyara sthite kenApi hetunA // 134 // kasyacit kozataH khaDgaM kasmiMzcidapi yatnataH / satyazakte samu khAtaM taM " samudgIrya " helayA // 135 // kumAraH prA" harad vaMzastambaM sambhUta" vaMzakam / tadAlokya janaH sarvaH pramodAdAravaM " vyadhAt // 136 // tatra kazcit samAgatya mUkaH samupaviSTavAn / prapraNamya kumAraM taM jayazabdapurassaram // 137 // 20 kuNDazca kazcidaGgulyA prasAritakarAGguliH / zraJjali mukulIkRtya samIpe samupasthitaH // 138 // yo vajramaNipAkAya samudyuktastadA mudA / teSAM pAke vyalokiSTa kumAraM vinayena saH // 136 // rahI hUM" // 125 - 127 // usake yaha vacana sunakara zrIpAla bahuta hI harSita huA aura vahAMse Age calakara vijayArdha parvatake dakSiNa bhAga meM sthita gajapura nagarake samIpa jA pahuMcA // 128 // vahAM koI eka gajarAja khaMbhA ukhAr3akara madonmatta ho rahA thA / use kumArane zAstrokta battIsa krIr3AoMse kIr3A karAkara vaza kiyA // 129 // tadanantara sUryodaya hote hote nagarake saba logoM ne gajarAjako jIta lenese kumArakA AnA jAna liyA, sabane saMtuSTa citta hokara ghara ghara caJcala patAkAeM phaharAI aura kumArake puNyodayase prerita hokara saba logoMne usakI agavAnI kI // 130-131 // kumAra vahAMse bhI AkAzameM calA, calatA calatA hayapura nagarameM pahuMcA vahAM eka ghor3A kumArakI pradakSiNA dekara samIpahI meM khar3A ho gayA, kumArane yaha saba svayaM dekhA parantu use kucha bhI Azcarya nahIM huA / / 132 || jaba nagaranivAsiyoMko isa bAtakA patA calA taba sabane kumArakA satkAra kiyA, kumAra vahAMse bhI nikala kara apanI icchAnusAra Age calA / / 133 // calatA calatA cAra dezoMke bIcameM sthita susImA nAmaka parvatapara pahuMcA / vahAM kisI kAraNa bahutase loga ikaTThe ho rahe the, ve prayatnakara myAnase talavAra nikAla rahe the parantu unameM se koI bhI ukta kAryake liye samartha nahIM ho sakA parantu kumArane use lIlAmAtra meM nikAla diyA jisameM bahutase bAMsa ulajhe hue khar3e the aise bAMsake vir3epara use calAyA yaha dekhakara saba logoMne bar3e harSase kumArakA Adara satkAra kiyA / / 134 - 136 // itanemeM hI vahAM eka gU~gA manuSya AyA aura jaya jaya zabdakA uccAraNa karatA huA kumArako praNAma kara baiTha gayA // 137 // vahIM para eka Ter3hI aMgulIkA manuSya AyA, kumArako dekhate hI usakI aMgulI ThIka ho gaI, usane hAthakI aMgulI phailAkara hAtha jor3e aura namaskAra kara pAsa hI khar3A ho gayA / / 138 / vahIMpara eka manuSya hIrAoMkI bhasma banA rahA thA, vaha banatI nahIM thI parantu kumArake sannidhAnase vaha bana gaI isaliye usane bhI bar3I vinayase kumArake darzana kiye * 1 santuSya / 2 gajapuram / 3 udayaM gate sati / 4 sUrye / 5 pratigRham / 6 sammukhAgamanam / 7 cakrire / 8 zrIpAlapuNya / svayaM pazyannavismayaH la0, i0 a0, sa0 / 10 caturdezamadhyasthitasImAkhyamahAgirau / 11 mahAgirau Ta0 / 12 militvA / 13 khaDgapidhAnataH / 14 khaDgam / 15 utkhAtaM kRtvA / 16 praharati sma / 17 veNugulmam / 18 pariveSTitaveNukam | 16 - dAdaraM la0, pa0 / 20 kubjazca a0, sa0 / kuNizca la0 / vinAlaH / Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva prAguktakaravAlezaH puro'bhUd vijayA hvaye / so'sya' senApatirbhAvI bhaviSyaccakravartinaH // 140 // tatpure vara kIrtISTakIrtimatyAtmajApane / khaDgotpATanamAdezastasya zrIpAlacakriNaH // 141 // mUkaH zreyaH pure jAtastasya bhAvI purohitaH / zivasenamahIpAlaH zrImAMstannagarezvaraH // 142 // zokA yA tasya tanUjA vanaje kSaNA / mUkabhASaNamAdezaH kumArasya tadApane" // 143 // "kuNDaH zilpapurotpannaH sthapatistasya bhAvyasau / nAmnA narapatistatpurezo narapateH sutA // 144 // ratyAdivimalAsArddhaM tathaitasya samAgamaH / zraGguliprasarAdezAt smaravyapadayA' ciram // 145 // sa vajramaNipAkasya pradhAnapuruSo bhaveta / tasya' dhAnyapure "jAtivizAlastatpurAdhipaH // 146 // sutA vimalasenAsya zrIpAlasya tadAptaye / zrAvezastasya tadvajjamaNipAko mahaujasaH // 147 // ityAdeza" varaM jJAtvA sarve svaM svaM puraM yayaH / tadA kumAramUdvA'yAnnabhobhAge sukhAvatI // 148 // dhUmavego vilokyainaM vidviSo bhIvaNAravaH / zrabhitarjyA sthito rudhvA khe kheTakayutAsibhRt // 146 // tadA "pUrvoditAcArya devatA yA'sya" pAlikA " / sA vidyAdhararUpeNa samupetya sukhAvatIm // 150 // // 139 // zrIpAlane jo talavAra myAnase nikAlI thI usakA svAmI vijayapura nagarakA rahane vAlA thA aura honahAra isI zrIpAla cakravartIkA bhAvI senApati thA / / 140 // usI vijayapura nagarake rAjA varakIrtISTakI rAnI kIrtimatIkI eka putrI thI, usake varake viSayameM nimittajJAniyoMne batalAyA thA ki isakA vara zrIpAla cakravartI hogA aura usakI pahicAna myAnameMse talavAra nikAla lenA hogI || 141 // | vaha gUMgA zreyaspurameM utpanna huA thA aura isakA bhAvI purohita thA, usI zreyaspura nagarakA svAmI rAjA zivasena thA, usake kamalake samAna netravAlI vItazokA nAmakI putrI thI usake varake viSayameM nimittajJAniyoMne Adeza diyA thA ki jisake samAgamase yaha gU~gA bolane lagegA, vahI isakA vara hogA / / 142 - 143 || jisakI aMgulI Ter3hI thI vaha zilpapurameM utpanna huA thA aura isakA honahAra sthapati ratna thA / usI zilpapura ke rAjAkA nAma narapati thA usake rativimalA nAmakI putrI thI, nimittajJAniyoMne batAyA thA ki jisake dekhanese isakI Ter3hI aMgulI phailane lagegI usIke sAtha kAmakrIr3A karanevAlI isa kanyAkA cirakAla taka samAgama rahegA / / 144 - 145 / / jo hIrAoM kA bhasma banA rahA thA vaha isakA maMtrI honevAlA thA aura dhAnyapura nagarameM paidA huA thA, usI dhAnyapura nagarake rAjAkA nAma vizAla thA usakI eka vimalasenA nAmakI kanyA thI, nimittajJAniyoMne batalAyA thA ki jisake Anepara hIrAoMkA bhasma bana jAyagA vahI mahA tejasvI zrIpAla isakA pati hogA / / 146-147 / / isa prakAra nimittajJAniyoMke AdezAnusAra usa puruSako pahicAna kara ve saba apane apane nagarako cale gaye aura usI samaya sukhAvatI zrI kumArako lekara AkAzamArgase calane lagI // 148 // | calate calate ise dhUmavega zatru milA, vaha kumArako dekhakara bhayaMkara zabda karane lagA, aura DAMTa dikhAkara rAstA roka AkAzameM khar3A ho gayA, usa samaya kheTaka aura talavAra donoM zastra usake pAsa the || 149 / / usI samaya pahale kahI 1 zrIpAlasya / 2 varakIrtinRpateH priyAyAH kIrtimatyAH sutAyAH Apane pariNayane / 3 'pana vyavahAre stutau ca' putrIvyavahAre ta0 Ti0 / -tyAtmajApateH i0 / jAyate a0, sa0, la0 / 4 vItazokAyAH pariNayane / 5 kuNiH la0 / 6 kAmaviziSTadharmapradayA athavA kAmavividhagamanapradayA / 7 vajramaNipAkyasya la0, 80 / vajramaNipAkI vajjraratnapAkavAn / asya zrIpAlasya / 8 mantrimukhyaH / 6 vajramaNipAkinaH / 10 utpattiH / 11 vimalasenAyAH prAptyai / 12 AdezajAmAtaram / -dezanaraM la0, pa0 / - dezAntaraM a0, sa0 / 13 zatrorbhayaGakaradhvaniH / tadviSo bhISaNAravam i0, a0, sa0 / 14 pUrvoktapramadavanasthavaTataroravasthitapratimAyAm / 15 zrIpAlasya / 16 rakSikA / 461 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 mahApurANam muktvA kumAramabhyetya vibhIvidyAdharAdhamama / niyudhya vijayasveti nijagAva nirAkulam // 151 // sA'pi muktvA kumAraM taM dhUmavegaM raNAGagaNaM / ciraM yudhvA svavidyAbhirnya rautsI' cchoryazAlinI // 152 // kumAro'pi samIpasthazilAyAM dharaNIdhare / zanaiH samApatattasya devazrI jananI purA // 153 // yakSIbhUtA tadAgatya saMspRzantI kareNa tam / apAsyAsya zramaM maGakSa kumAra* praviza hRdam // 154 // jagAdanamiti zrutvA so'pi vizvasya tadvacaH / pravizya taM zilAstambhasyoparisthitavAnnizi // 155 // kurvan paJcanamaskArapadAnAM parivartanam / prabhAte tadudagbhAge jinendrapratibimbakam // 156 // vilokya kRtapuSpAdi sampUjananamastriyaH / sahasrapatramambhojaM cakraratnaM sakUrmakam // 157 // AtapatraM sahasroru phaNaM ca phaNinAM patim / daNDaratnaM samaNDUkaM nakaM 'cUDAmahAmaNim // 158 // carmaratnaM sphuradrakta vRzcikaM kAkiNImaNim / IkSAJcakre sa puNyAtmA tatra' yakSyupadezataH // 156 // tadA muditacittaH san chatramudyamya daNDabhRt / pradyotamAnaratnopAtatko yakSIsamarpitaiH // 160 // sarvaratnamayaidivyairbhUSAbhedaivibhUSitaH / nirjagAma guhAto'sau " tadaivetya sukhAvatI // 161 // dhUmavegaM vinirjitya pratipadvA" himadyutim / vRddhyaM kumAramApannA sakalA'silatAnvitA // 162 // etayA saha gatvAtaH samprAptasurabhUdharam / guNapAlajinAdhIza sabhAmaNDalamAptavAn // 163 // taMtra taM suciraM stutvA manovAkkAyazuddhibhAk / mAtaraM bhrAtaraM cocitopacAro vilokya tau // 164 // huI pratimApara jo isakI rakSA karanevAlI devI rahatI thI vaha vidyAdharakA rUpa dhAraNa kara AI aura sukhAvatIko chor3akara kumArako le gaI tathA sukhAvatI se kaha gaI ki tU nirbhaya ho nirAkulatApUrvaka isa nIca vidyAdharase lar3anA aura ise jItanA // 150 - 151 // zUravIratA se zobhAyamAna rahanevAlI sukhAvatI bhI kumArako chor3akara dhUmavegase lar3ane lagI aura raNake maidAnameM bahuta samaya taka yuddhakara usane use apanI vidyAoM dvArA roka liyA / / 152 / / kumAra bhI samIpavatI parvatakI eka zilApara dhIre dhIre jA par3A / vahAM usakI pUrvabhavakI mAtA devazrI jo ki yakSI huI thI AI / usane hAthase sparzakara zrIpAlakA saba parizrama dUra kara diyA aura kahA ki tU zIghra hI isa tAlAba meM ghusa jA / kumAra bhI usake vacanoMkA vizvAsa kara tAlAbameM ghusa gayA aura vahIM rAtabhara pattharake khaMbhepara baiThA rahA / / 153-155 / / sabere paJca namaskAra maMtrakA pATha karatA huA uThA, tAlAbake uttarakI ora zrIjinendradevakI pratimA dekhakara puSpa Adi sAmagrIse pUjana aura namaskAra kiyA / tadanantara usI yakSIke upadezase usa puNyAtmAne sahasra patravAle kamalako cakraratnarUpa hote dekhA, kachuveko chatra hote dekhA, bar3I bar3I hajAra phaNAoMko dhAraNa karanevAle nAgarAjako daNDaratna hote dekhA, meMDakako cUr3AmaNi, magarako carmaratna aura dedIpyamAna lAla raMgake vicchUko kAkiNI maNi rUpa hote dekhA // 156-159 / / usa samaya usane prasannacitta hokara chatra dhAraNa kiyA, daNDa uThAyA, camakIle ratnoMke jUte pahine aura phira vaha yakSIke dvArA diye hue maNimaya divya AbhUSaNoMse suzobhita hokara guhAse bAhara nikalA / usI samaya jisa prakAra candramAkI vRddhike liye zuklapakSakI pratipadA AtI hai usI prakAra dhUmavegako jItakara talavAra liye hue catura sukhAvatI kumArakI vRddhike liye usake pAsa A pahu~cI / zrIpAla yahAMse usake sAtha sAtha calA aura calatA calatA suragiri parvatapara guNapAla jinendrake samavasaraNa meM jA pahuMcA // 160 - 163 // vahAM mana, 1 rurodha / 2 samprAptaH / 3 zrIpAlasya / 4 kumAraM la0 / 5 hradam / 6 muhurmuhuranucintanam / 7 hRdasyottaradigbhAge / 8 cUDAmaNi tathA la0, pa0, a0, sa0, i0 e hRde / vaktrANyeva rUpANi sahasrapatrAmbhojAdIni IkSAJcakre iti sambandhaH / 10 maNimayapAdatrANaH / 11 guhAyAH sakAzAt / 12 pratipaddinazrIriva / 13 candram | 14 candrakalAnvitAH / 15 sukhAvatyA / 16 suragirinAmagirim / Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva 'tavAzIrvAdasantuSTaH saMviSTo mAtRsannidhau / sukhAvatIprabhAveNa yuSmadantikamAptavAn // 165 // kSemeti tayora prAzaMsattAM nRpAnujaH / satAM sa sahajo bhAvo yatstuvantyupakAriNaH // 166 // vasupAlamahIpAlapraznAd bhagavatoditaH / sthitvA vidyAdharazreNyAM bahulambhAn samApivAn // 167 // tataH saptadinaireva sukhena prAvizat puram / saJcitojitapuNyAnAM bhavedApacca sampade // 168 // 'vasupAla kumArasya vAriSeNAdibhiH samam / kanyAbhirabhavat kalyANavidhivividhaddhikaH // 162 // sa zrIpAla kumArazca 'jayAvatyAdibhiH kRtI / tadA caturazItISTaH kanyakAbhiralaGakRtaH // 170 // sUryAcandramasau vA tau svaprabhAvyAptadiktaTau / pAlayantau dharAcakaM ciraM nivizataH sma zam // 171 // jAtyAM samutpanno guNapAlo guNojjvalaH / zrIpAlasyAyudhAgAre cakraM ca samajAyata // 172 // sa sarvozcaryukta bhogAnanubhavan bhRzam / zakalIlAM vyaDamviSTa lakSmyA " lakSitavigrahaH // 173 // prabhU jjayAvatI bhrAtustanUjA jayavarmaNaH / jayasenA hvayA kAntessA" seneva" vijitvarI // 174 // manovegozanivara: zivAkhyo'zanivegavAk / hariketuH pare coccaiH kSmAbhujaH khaganAyakAH // 175 // 1" jayasenAkhya mukhyAbhisteSAM " tugbhiH " sahAbhavat / vivAho guNapAlasya sa tAbhiH prAptasammadaH // 176 // vacana, kAyakI zuddhi dhAraNa karanevAle zrIpAlane bahuta derataka guNapAla jinendrakI stuti kI, mAtA aura bhAIko dekhakara unakA yogya vinaya kiyA aura phira una donoMke AzIrvAdase saMtuSTa hokara vaha mAtAke pAsa baiTha gayA / usane mAtA aura bhAIke sAmane yaha kahakara sukhAvatIkI prazaMsA kI ki maiM isake prabhAvase hI kuzalatApUrvaka ApalogoMke samIpa A sakA hUM so ThIka hI hai kyoMki sajjana puruSoMkA janmaMse hI aisA svabhAva hotA hai ki jisase ve upakAra karanebAloMkI stuti kiyA karate haiM / / 164 - 166 / / mahArAja vasupAlake praznake uttarameM bhagavAn ne jaisA kucha kahA thA usIke anusAra usa zrIpAlane vidyAdharoMkI zreNImeM rahakara aneka lAbha prApta kiye the / / 167 / / tadanantara vaha sAta dinameM hI sukhase apane nagara meM praviSTa ho gayA so ThIka hI hai kyoMki prabala puNyakA saMcaya karanevAle puruSoMko ApattiyAM bhI sampatti ke liye ho jAtI haiM // 168 // nagarameM jAkara vasupAla kumArakA vAriSeNA Adi kanyAoMke sAtha vivAhotsava huA, vaha vivAhotsava aneka prakArakI vibhUtiyoMse yukta thA / / 169 / / usI samaya catura zrIpAla kumAra bhI jayAvatI Adi caurAsI iSTa kanyAoMse alaMkRta - suzobhita hue / / 170 // apanI krAnti digdigantako vyApta karanevAle sUrya aura candramAke samAna pRthivIkA pAlana karate hue donoM bhAI cirakAla taka sukhakA upabhoga karate rahe / / 171 / / kucha dina bAda zrIpAlakI jayAvatI rAnIke guNoMse ujjvala guNapAla nAmakA putra utpanna huA aura idhara AyudhazAlA meM cakraratna prakaTa huA // 172 // | jisakA zarIra lakSmIse suzobhita ho rahA hai aisA vaha zrIpAla cakravartIke kahe hue saba bhogoMkA atyanta anubhava karatA huA indrakI lIlAko bhI ullaMghana kara rahA thA / / 173 || jayAvatIke bhAI jayavarmAke jayasenA nAmakI putrI thI jo apanI kAnti se senA ke samAna sabako jItanevAlI thI / / 174 / / isake sivAya manovega, azanivara, ziva, azanivega, hariketu tathA aura bhI aneka acche acche vidyAdhara rAjA the, jayasenAko Adi lekara 1 kuberazrIvasupAlayorAzIrvacana / 2 sukhAvatyAH sAmarthyena / 3 stauti sma / 4 zrIpAlaH / 5 kanyAdiprAptiH / 6 prAptaH san / 7 saptadinAnantarameva / 8 AtmIyapuNDarIkiNIpuram / 6 vaTavRkSAdho nRtyasambandhinI / 10 priyataruNIbhiH, paTTAbhirityarthaH / 11 sukhamanvabhUtAm / 12 tiraskaroti sma / vyalaghiSTa la0 / 13 lakSmyAliGagita a0 sa0 / lakSmIlakSita pa0, la0 / 14 kAntyA i0, pa0, a0, sa0, la0 | 15 camUriva / 16 jayazIlA / 17 jayasenAdipradhAnAbhiH / 18 manovegAdInAm / 16 putrImiH / 493 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 mahApurANam kadAcit kAlalabdhyAdicodito'bhyarNanivRtiH / vilokayannabhobhAgam zrakasmAdandhakAritam // 177 // candragrahaNamAlokya dhigata' syApi cediyam / avasthA saMsRtau pApagrastasyAnyasya kA gatiH // 178 // iti nirvidya saJjAtajAtismRtirudAttadhIH / svapUrvabhavasambandhaM pratyakSamiva saMsmara // 176 // puSkarAspare bhAge videhe padmakAhvaye / viSaye vizrute kAnta purAdhIzo'vanIzvaraH // 180 // rathAntakanakastastha vallabhA kanakaprabhA / tayorbhUtvA 'prabhApAstabhAskaraH kanakaprabhaH // 181 // tasminnanyedyurudyAna daSTA sarpeNa matpriyA / vidyutprabhA hvayA tasyA viyogena viSaNNavAn // 182 // sArdhaM samAdhiguptasya samIpe saMyamaM param / samprAptavAnatisnigdhaH pitRmAtRsanAbhibhiH // 183 // tatra samyaktvazuddhayAdiSoDaza pratyayAn bhRzam / bhAvayitvA bhavasyAnte" jayantAkhyavimAnajaH ' / / 184 // prAnte tato'hamAgatya' jAto'traivamiti sphuTam / samudradattenAditya" gatirvAyurathA hvayaH 2 // 185 // zreSThI kuberakAntazca laukAntikapadaM gatAH / bodhitastaiH samAgatya guNapAlaH prabuddhavAn // 186 // mohapAzaM samucchidya taptavAMzca tapastataH / ghAtikarmANi nirmUlya sayogipadamAgamat // 187 // yazaHpAlaH sukhAvatyAstanU jastena saMyamam / gRhItvA saha tasyaiva gaNabhRtprathamo'bhavat // 188 // una saba rAjAoM kI putriyoMke sAtha guNapAlakA vivAha huA / isa prakAra vaha guNapAla una kanyAoMke milane se bahuta hI harSita huA / / 175-176 // athAnantara - kisI samaya jisakA mokSa jAnA atyanta nikaTa raha gayA hai aisA guNapAla kAlalabdhi Adise prerita hokara AkAzakI ora dekha rahA thA ki itanemeM usakI dRSTi akasmAt andhakArase bhare hue candragrahaNakI ora par3I, use dekhakara vaha socane lagA ki isa saMsArako dhikkAra ho, jaba isa candramAkI bhI yaha dazA hai taba saMsArake anya pApagrasita jIvoMkI kyA dazA hotI hogI ? isa prakAra vairAgya Ate hI usa utkRSTa buddhivAle guNapAlako jAti smaraNa utpanna ho gayA jisase use apane pUrvabhavake sambandhakA pratyakSakI taraha smaraNa hone lagA // 177 - 179 / / use smaraNa huA ki puSkarArdha dvIpake pazcima videhameM padmaka nAmakA eka prasiddha deza hai, usake kAntapura nagarakA svAmI rAjA kanakaratha thA / usakI rAnIkA nAma kanakaprabhA thA, una donoMke maiM apanI prabhAse sUryako tiraskRta karanevAlA kanakaprabha nAmakA putra huA thA / kisI dina eka bagIcemeM vidyutprabhA nAmakI merI strIko sAMpane kATa khAyA, usake viyogase maiM virakta huA aura apane Upara atyanta sneha rakhanevAle pitA mAtA tathA bhAiyoMke sAtha sAtha maiMne samAdhigupta munirAjake samIpa utkRSTa saMyama dhAraNa kiyA thA / / 180 - 183 / / vahAM maiM darzanavizuddhi Adi solaha bhAvanAoMkA acchI taraha cintavana kara Ayuke antameM jayanta nAmake vimAna meM ahamindra utpanna huA thA / / 184|| aura antameM vahAMse cayakara yahAM zrIpAlakA putra guNapAla huA hUM / vaha isa prakAra vicAra hI rahA thA ki itanemeM hI *samudradatta, +Adityagati, kuvAyuratha aura seTha kuberakAnta jo ki tapazcaraNa kara laukAntika deva hue the unhoMne Akara samajhAyA / isa prakAra prabodhako prApta hue guNapAla mohajAlako naSTa kara tapazcaraNa karane lage aura ghAtiyA karmoMko naSTa kara sayogipada - terahaveM guNa sthAnako prApta hue / / 185-187 / / sukhAvatIkA putra yazapAla bhI unhIM guNapAla jinendrake pAsa dIkSA dhAraNa kara 1 candrasya / 2 - rudAradhIH a0, sa0, la0 / 3 kAntyA nirAkRta / 4 kAraNAni / 5 AyuSasyAnte / 6 ahamindraH / 7 svargApurate / 8 svargAt / pUrvabhavasambandhaM pratyakSamiva saMsmaranniti sambandhaH / 10 priyakAntAyA: janakena saha / 11 hiraNyavarmaNo janakaH / 13 uktalaukAntikAmaraiH / 12 prabhAvantyAH pitA / * priyadattAkA pitA, hiraNyavarmAkA pitA, prabhAvatIkA pitA, 8 kuberamitrakA pitA / Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva rAjarAjastadA bhUrivibhUtyA'bhyatya taM mudA / zrIpAlaH pUjayitvA tu zrutvA dharma dvayAtmakam // 186 // tataH svabhAvasambandham aprAkSIt prazrayAzrayaH / bhagavAMzcetyuvAceti kururAja sulocanA // 16 // niveditavatI pRSTA mRSTavAksauSThavAnvitA / videhe puNDarIkiNyAM yazaHpAlo mahIpatiH // 16 // tatra sarvasamRddhAkhyo vaNika tasya mnHpriyaa| dhanaJjayAnujAtA'sau dhanazrIrdhanaddhinI // 162 // tayostuka' sarvadayitaH zreSThI tadbhaginI satI / saMjJayA sarvadayitA zreSThinazcittavallabhe // 13 // sutA sAgarasenasya jayasenA samAhvayA / dhanaJjayavaNIzasya jayadattAbhidhA'parA // 164 // devazrIranujA zreSTha pitustasyAM tanUbhavauM / jAtau sAgarasenasya sAgaro dattavAkparaH // 16 // tataH samudradattazca saha saagrdttyaa| sutau "sAgarasenAnujAyAM jAtamahodayau // 166 // jAtau sAgara senAyAM datto vaizravaNAdivAk / dattA vaizravaNAdizca dAyAdaH zreSThinaH5 sa tu||167|| bhAryA "sAgaradattasya dattA8 vaizravaNAdikA / satI samudradattasya sA sarvadayitA0 priyA // 16 // sA vaizravaNadatteSTA dattAntA sAgarAvayA / teSAM22 sukha 3 sukhenaivaM kAle gacchati santatam // 16 // yazaHpAlamahIpAlamAjita "mhaadhnH| vaNigdhanaJjayo'nyedyuH sadratnadarzanIkRtaiH25 // 20 // unhIMkA pahalA gaNadhara huA // 188 // usI samaya rAjAdhirAja zrIpAlane bar3I vibhUtike sAtha Akara guNapAla tItha karakI pUjA kI aura gRhastha tathA muni sambandhI-donoM prakArakA dharma sunA / tadanantara bar3I vinayake sAtha apane pUrvabhavakA saMbaMdha pUchA, taba bhagavAn isa prakAra kahane lage-yaha saba bAteM madhura vacana bolanevAlI sundarI sulocanA mahArAja jayakumArake pUchanepara unase kaha rahI thii| usane kahA ki videha kSetrakI puNDarIkiNI nagarImeM yazapAla nAmakA rAjA rahatA thA // 189-191 // usI nagarameM sarvasamRddha nAmakA eka vaizya rahatA thaa| usakI strIkA nAma dhanazrI thA jo ki dhanako bar3hAnevAlI thI aura dhanaMjayakI choTI bahina thii| una donoMkA putra sarvadayita seTha thA, usakI bahinakA nAma sarvadayitA thA jo ki bar3I hI satI thii| seTha sarvadayitakI do striyAM thIM, eka to sAgarasenakI putrI jayasenA aura dUsarI dhanaMjaya seThakI putrI jayadattA // 192194 // saMTha sarvadayitakaM pitAkI eka choTI bahina thI jisakA nAma devazrI thA aura vaha saMTha sAgarasenako byAhI thii| usake sAgaradatta aura samadradatta nAmake do putra the tathA sAgaradattA nAmakI eka putrI thii| sAgarasenakI choTI bahina sAgarasenAke do saMtAneM huI thIM-eka vaizravaNadattA nAmakI putrI aura dUsarA vaizravaNadatta nAmakA putra / vaizravaNadatta seTha sarvadayitakA hissedAra thA / / 195-197 // vaizravaNadattA seTha sAgaradattakI strI huI thI, seTha samudradattakI strIkA nAma sarvadayitA thA aura sAgaradattA seTha vaizravaNadattako byAhI gaI thii| isa prakAra una sabakA samaya nirantara bar3e premase vyatIta ho rahA thA // 198-199 / / jisane bahuta dhana upArjana kiyA hai aise seTha dhanaMjayane kisI dina acche acche ratna bheMTa dekara rAjA yazapAlake darzana kiye 1 guNapAlakevalinam / 2 jayakumAram / 3 bhginii| 4 putraH / 5 raajshresstthii| 6 dhnnyjynaamvaishysy| 7 dvitiiyaa| 8 sarvadayitazreSThijanakasarvasamRddhasya / 6 putrau| 10 devazriyorbharturbhaginyAm / 11 sarvasamRddhasya bhAryAyAm / 12 dattA a0, pa0, i0, sa0, l0| 13 datto la0, 50, i0, a0, sa0 / 14 jJAtiH / 15 sarvadayitazreSThinaH / 16 vaizravaNadattaH / 17 sAgarasenasya jyesstthputrsy| 18 vaishrvnndttaa| bhAryAbhUditi sambandhaH / 16 sAgarasenasya knisstthputrsy| 20 sarvadayitaveSThino bhaginIpriyA / bhAryA jAteti sambandhaH / 21 samudradattasyAnujA sAgaradattAhvayA / vaizravaNadattasyeSTA babhUveti sambandhaH / 22 samudrAdInAm / 23 akRccha Na, atyantasukhenetyarthaH / 24 AnIta / 25 upAyanIkRtaiH / Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 mahApurANam vyalokiSTa sa bhUyo'pi tasmai sanmAnapUrvakam / prItyA dhanaM hiraNyAdi prabhUtamadilocitam // 201 // vilokya taM vaNikputrAH sarve'pi dhanamAjitum / grAme puropakaNThasthe sambhUya vinivezire // 202 // 'tannivezAdayA'nyedhuH sa "samudrAdidattakaH / rAtrau svagRhamAgatya bhAryAsamparkapUrvakam // 203 // kenApyavidito rAtrAveva sArthamupAgataH / kAle garbha viditvA'syAH pApo duzcarito'bhavat // 204 // iti sAgaradattAkhyastayAra bhartu samAgamam / "bodhito'ppaparIkSyAsau svagehAttA"mapAkaro // 20 // tataH zreSThigahara" yAtA tenApi .vaM duraacraa| nAsmadgehaM samAgacchetyajJAnAt sA nivAritA // 206 // samIpatinyakasmin ketane0 vihitsthitiH| navamAsAvadhau putram alabdhAnalpapuNyakam // 207 // tadviditvA kulasyaivara samapannaH parAbhavaH / yatra2 kvacana nItvainaM nikSipetyanujIvikaH // 20 // pratyayaH25 zreSThinA proktaH zreSThimitrasya buddhimAn / smazAne sAdhituM vidyAm prAgatasya khayAyinaH // bAlaM samarpayAmAsa vicitro duritodyH| khago'sau jayadhAmAkhyo jayabhAmAsya vallabhA // 210 // tau" bhogapuravAstavyau8 jitazatrusamA hvym"| kRtvA vardhayatA putramiva matvaurasaM muDhA // 21 // rAjAne bhI usakA sanmAna kiyA aura bar3e premase usake liye yathAyogya bahuta sA suvarNa Adi vApisa diyA // 200-201 // yaha dekhakara saba vaizyaputra dhana kamAneke liye bAhira nikale aura saba milakara nagarake samIpa hI eka gAMvameM jAkara Thahara gaye // 202 // dUsare dina samadradatta rAtrima una DeroMse apane ghara AyA aura apanI strIse saMbhoga kara kisIke jAne binA hI rAtrimeM hI apane jhuNDameM jA milaa| idhara samayAnusAra usakA garbha bar3hane lgaa| jaba isa bAta kA patA samudradattake bar3e bhAI sAgaradattako calA taba usane samajhA ki yaha avazya hI isakA pAparUpa durAcaraNa hai| samudradattakI strI sarvadayitAne patike sAtha samAgama honekA saba samAcAra yadyapi batalAyA tathApi usane parIkSA kiye binA hI use gharase nikAla diyA // 203205 // taba sarvadayitA apane bhAI seTha sarvadayitake ghara gaI parantu usane bhI ajJAnatAse yahI kahakara use bhItara jAnese roka diyA ki tU durAcAriNI hai, mere gharameM mata A' // 206 // tadanantara vaha pAsake hI eka dUsare gharameM rahane lagI, nau mahInekI avadhi pUrNa honepara usane eka atizaya puNyavAn putra prApta kiyA / / 207 / / jaba seTha sarvadayitako yaha khabara lagI to usane samajhA yaha putra kyA ? hamAre kulakA kalaMka utpanna huA hai, isaliye usane eka naukarako yaha kahakara bhejA ki 'ise le jAkara kisI dUsarI jagaha rakha aa'| vaha sevaka buddhimAn thA aura seThakA vizvAsapAtra bhI thA, vaha bAlakako le gayA aura seThake eka vidyAdhara mitrako jo ki vidyA siddha karaneke liye zmazAnameM AyA thA, sauMpa AyA so ThIka hI hai kyoMki pApakA udaya bar3A vicitra hotA hai / seThake usa mitrakA nAma jayadhAma thA aura usakI strIkA nAma jayabhAmA thaa| ve donoM bhogapurake rahanevAle the unhoMne usa putrakA nAma jitazatru rakkhA aura use aurasa putrake samAna mAnakara ve bar3I prasannatAse usakA pAlana-poSaNa karane lage // 208 1 dadarza / 2 dhnnyjyaay| 3 dadau / 4 dhanaJjayaM rAjJA pUjito'yaM dRSTvA 5 -majitum la / 6 tacchibirAt / 7 devazrIsAgarasenayoH putraH smudrdttH| 8 shibirm| sarvadattAyAH / 10 ashobhnvyvhaarH| 11 durvRttaH kazcijjAro'bhavaditi / 12 sarvadayitayA / 13 nijapuruSAgamanam / 14 mama bhartI zibirAdAgatya mayA saha samparka kRtavAniti nivedito'pi / 15 srvdyitaam| 16 niSkAsitavAn / 17 nijAgrasarvadayitaSThigRham / 18 duSTamAcarasi sm| 16 nAsmadgahaM la0, a0, pa0, sa0, i0 / 20 gRhe| 21 zizuH / 22 yatra kutrApi / 23 sthApaya / 24 bhRtyaH / 25 vizvAsyaH / 26 vidyaadhrsy| 27 jayadhAmajayabhAmeti dvau| 28 bhogpurnivaasinau| 26 zizojitazatrurityAkhyAM kRtvA / 30 vardhayata: sm| Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva tadA putraviyogena sA sarvadayitA'cirAt / strIvedanindanAnmRtvA samprApajjanma pauruSam // 212 // tataH samudradatto'pi sArthenAmA samAgataH / zrutvA svabhAryAvRttAntaM ninditvA bhbhrAtaraM nijam // 213 // zreSThine'naparAdhAyA gRhavezanivAraNAt / prakupyannitarAM kRtyaM kaH sahetAvicAritam // 214 // jyeSThe nyAyagataM yogya mayi sthitavati svayam / zreSThitvamayamadhyAsta iti zreSThini kopavAn // 215 // 'vaizravaNadatto'pi sa sasAgaradattakaH " / sArddhaM samudradattena mAtsaryAcche SThini sthitAH // 216 // dussahe tapasi zreyo matsaro'pi kvacit nRNAm / zranyedyujitazatruM taM dRSTvA zreSThI kuto bhavAn // 217 // 'samudradattasArUpyaM dadhatsaMsada mAgataH / iti papraccha so'pyAtmAgamana kramamabravIt // 218 // nAnyo madbhAgineyo'yamiti taddhastasaMsthitAm / mudrikAM vIkSya nizcitya niHparIkSakatAM " nijAm // maithunasya" ca saMsmRtya tasmai sarvazriyaM sutAm / dhanaM zreSThipadaM cAsau datvA nirviNNamAnasaH // 220 // jayadhAmA " jayabhAmA jayasenA" tathA'parA / jayadattAbhidhAnA ca parA sAgaradattikA // 221 // sA vaizravaNadattA" ca para cotpannabodhakAH / saMjAtAstaMH saha zreSThI saMyamaM pratyapadyata // 222 // munirativaraM prApya ciraM vihitasaMyamAH / ete sarve'pi kAlAnte svargalokaM samAgaman // 223 // 211|| sarvadayitAne putrake viyogase bahuta dinataka strIvedakI nindA kI aura marakara puruSakA janma pAyA / / 212 // tadanantara samudradatta bhI apane jhuNDake sAtha vApisa A gayA aura apanI strIkA vRttAnta sunakara apane bhAIkI nindA karane lagA / seThane aparAdhake binA hI usakI strIko gharameM praveza karanese rokA thA isaliye vaha seThapara atyanta krodha karatA rahatA thA so ThIka hI hai kyoMki jo kArya binA vicAre kiyA jAtA hai use bhalA kauna sahana kara sakatA hai ? // 213 - 214 / / kucha dina bAda vaizravaNa seTha sAgaradattase yaha kahakara krodha karane lagA ki 'jaba maiM bar3A hUM, aura yogya hUM to nyAyase mujhe seTha pada milanA cAhiye, mere rahate hue yaha seTha kyoM bana baiThA hai' / isI prakAra sAgaradatta aura samudradatta bhI seThaka sAtha IrSyA karane lage / / 215-216 // AcArya kahate haiM ki kaThina tapazcaraNake viSayameM kI huI manuSyoM kI IrSyA bhI kahIM kahIM acchI hotI hai parantu anya saba jagaha acchI nahIM hotI / kisI eka dina seTha sarvaddhitane jitazatruse pUchA ki tU samudradattakI samAnatA kyoM dhAraNa kara rahA hai-terA rUpa usake samAna kyoM hai ? aura tU sabhAmeM kisaliye AyA hai ? taba jitazatrune bhI anukramase apane AnekA saba samAcAra kaha diyA / / 217 - 218 / / usI samaya seThakI dRSTi usake hAtha meM pahanI huI aMgUThIpara par3I, use dekhakara usane nizcaya kara liyA ki 'yaha merA bhAnajA hI hai, dUsarA koI nahIM hai / use apanI aura apane bahanoIkI aparIkSakatA ( binA vicAre kArya karane) kI yAda A gaI aura use sarvazrI nAmakI putrI, bahuta sA dhana aura seThakA pada dekara svayaM viraktacitta ho gayA / / 219 - 220 / / usI samaya jitazatruko pAlanevAlA jayadhAma vidyAdhara, usakI strI jayabhAmA, jayasenA aura jayadattA nAmakI apanI striyAM, vaizravaNadattakI strI sAgaradattA aura vaizravaNadattakI bahina vaizravaNadattA tathA aura bhI aneka logoMko AtmajJAna utpanna huaa| una sabake sAtha sAtha seThane rativara munike samIpa jAkara saMyama dhAraNa. 497 1 vaNiksamUhena saha / 2 sarvadayitAya / 3 cukopa / 4 sarvadayite / 5 sa vai -la0, a0, sa0, i0 / 6 sAgaradattasahitaH / 7 zreSThinaH la0, pa0, i0, sa0 a0 / 8 samudradattasya samAnarUpatAm / sabhAm / 10 vicArazUnyatAm / 11 sAgaradattasya vicArazUnyatAm / 12 nijabhAgineyajitazatrave / 13 sarvadayitazreSThI / 14 jitazatruvardhanavidyAdharadampatI / 15 sarvadayitasya bhAyeM / 16 vaizravaNadattasya bhAryA / 17 sAgaradattasya bhAryA / 63 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 mahApurANam prAnte svargAdihAgatya jayadhAmA tadAtanaH / vasupAlo'tra saJjAto jayabhAmA'pyajAyata // 224 // 'jayavatyAttasaundaryA jayasenA'janiSTa sA / pippalA jayadattA tu vatyantamadanA'bhavat // 225 // vidyudvegA'bhavad vaizravaNadattA kalAkhilA' / jAtA sAgaradattApi svargAdetya sukhAvatI // 226 // tadA sAgaradattAkhyaH svargalokAta samAgataH / putro harivaro jAtaH sa pururavasaH priyaH // 227 // samudradatto jvalana vegasyAjani vizrutaH / tanUjo dhUmavegAkhyo vidyAvihitapauruSaH // 228 // sa vaizravaNadatto'pi bhUto'trAzani vegakaH / zreSThI sa sarvadayitaH zrIpAlastvabhihAbhavaH // 226 // tvaM jAmAturnirAkRtyA' sanAbhibhyo viyojitaH / tadA tvadddveSiNo'smi~zca tava dveSiNa eva te // 230 // tadA priyAstavAtrA'pi saJjAtA nitarAM priyAH / zrahiMsayA'rbhaka' syAsId bandhubhistava " saGgamaH // 231 // tattapaHphalato jAtaM catritvaM sakalakSiteH / sarvasaGgaparityAgAnmakSu mokSaM gamiSyasi // 232 // zrathodIritatIryezavacanAkarNanena te / sarve parasparadveSAd viramanti sma vismayAt // 233 // janma rogajarAmRtyU nihantu santa tAnugAn / sannidhAya dhiyaM dhanyo'dhAsIddharmAmRtaM tataH // 234 // dhigidaM catrisAmrAjyaM kulAlasyeva jIvitam / bhuktiracakraM paribhrAmya mRdutpannaphalAptitaH // 235 // kara liyA / ve sabhI loga cirakAlataka saMyamakA sAdhana kara Ayuke antameM svarga gaye // 221223|| vahAMkI Ayu pUrI honepara svargase Akara pahalekA jayadhAma vidyAdhara yahAM rAjA vasupAla huA hai, jayabhAmA vasupAlakI sundarI rAnI jayAvatI huI hai, jayasenA pippalI huI hai, jayadattA madanAvatI huI hai, vaizravaNadattA saba kalAoMmeM nipuNa vidyudvegA huI hai, sAgaradattA svargase Akara sukhAvatI huI hai, usa samayakA sAgaradatta svargase Akara purUravAkA pyArA putra harivara huA hai, samudradatta jvalanavegakA prasiddha putra huA hai jo ki apanI vidyAoMse hI apanA pauruSa prakaTa kara rahA hai, vaizravaNadatta azanivega huA hai aura sarvadayita seTha yahAM zrIpAla huA hai jo ki tU hI hai / / 224-229 // tUne pUrvabhavameM apane jaMmAI ( bhAneja jitazatru) ko usakI mAtAse alaga kara diyA thA isaliye tujhe bhI isa bhavameM apane bhAI bandhuoMse alaga honA par3A hai, pUrvabhavameM jo vaizravaNadatta, sAgaradatta tathA samudradatta tere dveSI the ve isa bhavameM bhI tujhase dveSa karanevAle dhUmavega, azanivega aura harivara hue haiM / usa bhavameM jo tumhArI striyAM thIM ve isa bhavameM bhI tumhArI atyanta pyArI striyAM huI haiM / tumane apanI bahina ke bAlakakI hiMsA nahIM kI thI isaliye hI terA isa bhavameM apane bhAI bandhuoMke sAtha phirase samAgama huA hai| tUne usa bhavameM jo tapazcaraNa kiyA thA usIke phalase sampUrNa pRthivIkA cakravartI huA hai aura antameM saba parigrahoM kA tyAga kara denese tU zIghra hI mokSa pA jAyagA || 230 - 232 // | isa prakAra tIrthaMkara bhagavAn guNapAlake kahe hue vacanoMko sunakara saba logoMne AzcaryapUrvaka apanA paraspara kA saba vaira chor3a diyA // 233 // tadanantara puNyAtmA zrIpAlane sadAse pIche lage hue janma, roga, jarA aura mRtyuko naSTa karaneke liye buddhi sthira kara dharmarUpI amRtakA pAna kiyA // 234 // | vaha socane lagA ki yaha cakravartIkA sAmrAjya kumhArakI jIvanIke samAna hai kyoMki jisa prakAra kumhAra apanA cakra (cAka) ghumAkara miTTI se bane hue ghar3e Adi bartanoMse apanI AjIvikA calAtA hai 1 tatkAlabhavaH / 2 zrIpAlasyAgramahiSI jAtA / 3 pippalI la0, pa0, i0 a0, sa0 / 4 sampUrNakalA / 5 pururavasa iti vidyAdharasya / 6 bhaginIputrasya nirAkaraNena / 7 tatkAle / ahiMsanena / 6 tava bhaginIzizoH / 10 punarbAndhavaiH saha saMyogaH / 11 nirantarAnugamanazIlAn / 12 papau / dheT pAne iti dhAtuH / 13 bhojana kiyA / 14 cakraratnam ghaTakriyAyantrI ca / 15 kSetrotpannaphalaprAptitaH / mRtpiNDotpannaprAptitazca / Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva prAyurvAyurayaM' moho bhogo bhAgI' hi saGagamaH / vapuH pApasya duSpAtraM vidyullolA vibhUtayaH // 236 // "mArgavidha zahetutvAd yauvanaM gahanaM vanam / yA rativiSayeSvaSA gaveSayati sA'ratim // 237 // sarvametatsukhAya syAd yAvanmativiparyayaH' / praguNAyAM matau satyAM kiM tattyAjyamataH param // 238 // cittadrumasya ced vRddhiH abhilASaviSAGakuraiH / kathaM duHkhaphalAni syuH sambhogaviTapeSu naH // 23 // bhukto bhogo dazAGago'pi yatheSTaM suciraM myaa| mAtrAmAtre'pi nAtrAsIttRptistuSNAvighAtinI // 240 // astu vAstu samastaM ca saDakalpaviSayIkRtam / iSTameva tathApyasmAnnAsti vyastA'pi ni tiH // 241 // kila strIbhyaH sukhAvAptiH pauruSa kimataH param / dainyamAtmani sambhAvyasaukhyaM syAM paramaH pumAn / iti zrIpAlacakrezaH santyajana vakratAM dhiyaH / akrameNAkhilaM tyakta sacakraM matimAtanot // 243 // tataH sukhAvatIputraM narapAlAbhidhAnakam / kRtAbhiSekamAropya samuttuGagaM nijAsanam // 244 // jayavatyAdibhiH svaabhirdeviibhirdhrnniishvraiH| vasupAlAdibhizcAmA saMyamaM pratyapadyata // 24 // sa bAhayamantaraDagaM ca tapastatvA yathAvidhi / kSapakaNimArahaya "mAsena (?) hatamohakaH // 246 // yayAkhyAtamavApyorucAritraniSkaSAyakam / dhyAyan dvitIyazuklena vIcArarahitAtmanA // 247 // usI prakAra cakravartI bhI apanA cakra (cakraratna) ghumAkara miTTIse utpanna hue ratna yA kara Adise apanI AjIvikA calAtA hai-bhogopabhogakI sAmagrI juTAtA hai isaliye isa cakravartI ke sAmrAjyako dhikkAra hai // 235 / / yaha Ayu vAyuke samAna hai, bhoga meghake samAna haiM, iSTajanoMkA saMyoga naSTa ho jAnevAlA hai, zarIra pApoMkA khoTA pAtra hai aura vibhUtiyAM bijalIke samAna caMcala haiM // 236 / / yaha yauvana samIcIna mArgase bhraSTa karAnekA kAraNa honese saghana vanake samAna hai aura jo yaha viSayoM meM prIti hai vaha dvaSako DhU~r3hanevAlI hai // 237 // ina saba vastuoM se sukha tabhI taka mAlUma hotA hai jaba taka ki buddhimeM viparyayapanA rahatA hai| aura jaba buddhi sIdhI ho jAtI hai taba aisA jAna par3ane lagatA hai ki ina vastuoMke sivAya chor3ane yogya aura kyA hogA? // 238 // jaba ki abhilASArUpI viSake aMkuroMse isa cittarUpI vRkSakI sadA vRddhi hotI rahatI hai taba usakI saMbhogarUpI DAliyoMpara bhalA duHkharUpI phala kyoM nahIM lageMge ? / / 239 // maiMne icchAnusAra cirakAlataka dasoM prakArake bhoga bhoge parantu isa bhavameM tRSNAko naSTa karanevAlI tRpti mujhe raMcamAtra bhI nahIM huI // 240 // yadi hamArI icchAke viSayabhUta sabhI iSTa padArtha eka sAtha mila jAye to bhI unase thor3A sA bhI sukha nahIM milatA hai // 241 // striyoMse sukhakI prApti honA hI puruSatva hai aisA prasiddha hai parantu isase bar3hakara aura dInatA kyA hogI? isaliye apane AtmAmeM hI sacce sukhakA nizcaya kara puruSa ho sakatA hUMpuruSatvakA dhanI bana sakatA hUM // 242 // isa prakAra buddhikI vakratAko chor3ate hue zrIpAla cakravartIne cakraratna sahita samasta parigrahako eka sAtha chor3anekA vicAra kiyA // 243 // tadanantara usane narapAla nAmaka sukhAvatIka putrakA rAjyAbhiSeka kara usa apane ba siMhAsanapara baiThAyA aura svayaM jayavatI Adi rAniyoM tathA vasupAla Adi rAjAoMke sAtha dIkSA dhAraNa kara lI // 244-245 / unhoMne vidhipUrvaka vAhya aura antaraGga tapa tapA, kSapaka zreNImeM car3hakara moharUpI zatruko nAza karanese prApta honevAlA kaSAyarahita yathAkhyAta nAmakA utkRSTa cAritra prApta kiyA, vIcArarahita dvitIya zukla dhyAnake dvArA AtmasvarUpakA 1 vaayuvegii| 2 meghola / 3 vinaashii| 4 iSTasaMyogaH / 5 sanmArgacyutikAraNatvAt / 6 srakcandanAdi / 7 mateAyAmaH, mohaH / 8 issttsrkkaaminyaadikaadnyt| 6 atylpkaale'pi| 10 alpaapi| 11 sukham / 12 kuzalAkuzalasamAcaraNalakSaNaM pauruSam / 13 sngklpsukhm| 14 ahaM paramapuruSo bhveym| 15 mohArAtijayArjitam la0, pa0, a0, sa0, i0 / 16 ekatvavitarkavIcArarUpadvitIyazukladhyAnena / Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 mahApurANam (ghAtikamaMtrayaM hatvA samprAptanavakevalaH / sayogasthAnamAkramya viyogo vItakalmaSaH // 24 // ) 'zarIratritayApAyAd aavisskRtgunnotkrH| anantazAntamaprAyamavApa sukhamuttamam // 24 // tasya rAjyazca tAH sarvA vidhAya vividhaM tapaH / svargaloke svayogyoruvimAneSvabhavan surAH // 250 // pAvAM cAkaNyaM taM natvA gatvA nAkaM nijocitam' / anubhUya sukhaM prAnte' zeSapuNyavizeSataH // 25 // ihAgatAviti vyaktaM vyAjahAra sulocnaa| jayo'pi svapriyAprajJAprabhAvAdatuSattadA // 252 // tadA sadassadaH sarve pratIya 'stdudaahRtm| kaH pratyatina duSTazcet sadabhinigaditaM vcH||253|| evaM sukhana sAmrAjyabhogasAra nirantarama / bhuJjAnau raJjitAnyonyau kAlaM gamayataH sma tau // 254 // tadA khagabhavAvAptaprajJaptipramukhAH shritaaH| vidyAstAM ca mahIzaM ca samprItyA tau nanandatuH // 25 // tad balAt kAntayA sArddha vihatu suragocarAn / vAJchan dezAn nijaM rAjyaM niyojya vijaye'nuje // 256 // yatheSTaM sapriyo vidyAvAhanaH saritAM patIn |klshlaanndiirmyvnaani vividhAnyapi // 257 // viharananyadA meghasvaraH kailaasshailje| vane sulocanAbhyarNAd asau kiJcidapAsarat // 258 // cintavana karate hue jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyA karmoMko naSTa kara nau kevalalabdhiyAM prApta kI, sayogakevalI guNasthAnameM pahuMcakara kramase yogarahita hokara saba karma naSTa kiye aura anta meM audArika, taijasa, kArmANa-tInoM zarIroMke nAzase gaNoMkA samUha prakaTa kara ananta, zAnta, navIna aura uttama sukha prApta kiyA // 246-249 / / zrIpAla cakravartIkI saba rAniyAM bhI aneka prakArakA tapa tapakara svargalokameM apane apane yogya bar3e bar3e vimAnoMmeM deva huI // 250 // sulocanA jayakumArase kaha rahI hai ki hama donoM bhI ye saba kathAeM sunakara evaM guNapAla tIrthaGkara ko namaskAra kara svarga cale gaye the aura vahAM yathAyogya sukha bhogakara Ayuke antameM bAkI bace hue puNyavizeSase yahAM utpanna hue haiN| ye saba kathAeM sulocanAne spaSTa zabdoMmeM kahI thIM aura jayakumAra bhI apanI priyAkI buddhike prabhAvase usa samaya atyanta saMtuSTa huA thA // 251-252 // usa samaya sabhAmeM baiThe hue sabhI logoMne salocanA ke kahanepara vizvAsa kiyA so ThIka hI hai, kyoMki jo duSTa nahIM hai vaha aisA kauna hai jo sajjanoM ke dvArA kahe hue vacanoMpara vizvAsa na kare // 253 // isa prakAra sAmrAjya tathA zreSTha bhogoMkA nirantara upabhoga karate aura paraspara eka dUsareko prasanna karate hue ve donoM sukhase samaya bitAne lage // 254 // usI samaya pahale vidyAdharake bhavameM lakSmIko bar3hAnevAlI jo prajJapti Adi vidyAeM thIM ve bhI bar3e premase jayakumAra aura sulocanA donoMko prApta ho gaI // 255 / / una vidyAoMke balase mahArAja jayakumArane apanI priyA-sulocanAke sAtha devoMke yogya dezoMmeM vihAra karanekI icchA kI aura isaliye hI apane choTe bhAI vijayakumArako rAjyakAryameM niyakta kara diyA // 256 // tadanantara jisakI savAriyAM vidyAke dvArA banI huI haiM aisA vaha jayakumAra apanI priyA-sulocanAke sAtha sAtha samudra, kulAcala aura aneka prakArake-manohara vanoMmeM vihAra karatA 1 sNpraaptkssaayikjnyaandrshnsmyktvcaaritrdaanlaabhbhogopbhogviiryaanniitinvkevllbdhiH| 2 audArikazArIrakArmaNamiti zarIratrayavinAzAt / 3 anantaM zAntamaprAptamavAptaH i0, a0, sa0, la0, pa0 / aprAyamanupamam / 'prAyazcAnazane mRtyau tulyabAhulyayorapi' ityabhidhAnAt / 4 yathocitam la0, pa0, a0, sa0, i0 / 5 Ayurante / 6 uvaac| 7 sadaH sIdantIti sadassadaH / sabhAM prAptA ityarthaH / 8 vizvastavantaH / 6 sulocnaavcnm| 10 na zraddadhAti / 11 hiraNyavarmaprabhAvatIbhave prApta / 12 sulocanAm / 13 jayam / 14 badhitazriyaH lA0, pa0, i0, sa0 / 15 prajJaptyAdividyAbalAt / 16 patim la0, pa0, i0, s0| 17 apasarati sma / Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva 501 amarendra sabhAmadhye zolamAhAtmyazaMsanam / jayasya tatpriyAyAzca prakarvati kadAcana // 25 // zrutvA tadAdime kalpe rviprbhvimaanjH| zrIzA' raviprabhAsyena tacchIlAnveSaNaM prati // 26 // preSitA kAJcanA nAma devI prApya jayaM sadhIH / kSetre'smin bhArate khecarAneruttaradikataTe // 26 // manoharAkhyaviSaye rAjAratnapurAdhipaH / abhUt piDalgalagAndhArI sukhavA tasya suprabhA // 262 // tayovidyutprabhA putrI namerbhAryA yadRcchayA / tvAM nandana mahAmerau krIDantaM vIkSya sotsukAH // 263 // tadA prabhRti maccitte'bhavastva likhitAkRtiH / tvatsamAgamamevAhaM dhyAyantI daivayogataH // 264 // daSTavatyasmi kAntAbhinivega soda makSamA / ityapAstopakaNThasthAna svakIyAn smarAvahvalA // 265 // svAnurAgaM jaye vyaktam akarod vikRtekSaNA / taddaSTaceSTitaM dRSTvA mA maMsthAH pApamIdRzam // 266 // sodaryA tvaM mamAdAyi mayA munivarAd vratam / parAjaganADAga saMsaGagasukhaM me viSabhakSaNam // 267 // mahIzeneti samproktA mithyA sA kopvepinii| upAttarAkSasIveSA taM2 samuddhatya gatvarI3 // 26 // puSpAvacayasaMsaktanupakAntAbhijitA / bhItvA taccholamAhAtmyAt kAJca"nA'dRzyatAM gatA // 26 // abibhyaddevatA caivaM zIlavatyAH pare na ke| jJAtvA taccholamAhAtmyaM gatvA svasvAminaM prati // 270 // huA kisI samaya kailAza parvatake vanameM pahuMcA aura kisI kAraNavaza sulocanAse kucha dUra calA gayA // 257-258 // usI samaya indra apanI sabhAke bIcameM jayakumAra aura usakI priyA salocanAke zIlakI mahimAkA varNana kara rahA thA use sanakara pahale svargake raviprabha vimAnameM utpanna hue lakSmIke adhipati raviprabha nAmake devane unake zIlakI parIkSA karane ke liye eka kAJcanA nAmakI devI bhejI, vaha buddhimatI devI jayakumArake pAsa Akara kahane lagI ki 'isI bharatakSetrake vijayA parvatakI uttarazreNImeM eka manohara nAmakA deza hai, usake ratnapura nagarake adhipati rAjA piGgala gAMdhAra haiM, unake sukha denevAlI rAnI suprabhA hai, una donoMkI meM vidyutprabhA nAmakI putrI hUM aura rAjA namikI bhAryA huuN| mahAmeru parvatapara nandana vanameM krIr3A karate hue Apako dekhakara maiM atyanta utsuka ho uThI huuN| usI samayase mere cittameM ApakI AkRti likha sI gaI hai, maiM sadA Apake samAgama kA hI dhyAna karatI rahatI huuN| daivayogase Aja Apako dekhakara Anandake vegako rokaneke liye asamartha ho gaI huuN|' yaha kahakara usane samIpameM baiThe hue apane saba logoMko dUra kara diyA aura kAmase vihvala hokara tirachI AMkheM calAtI huI vaha devI jayakumArameM apanA anurAga spaSTa rUpase prakaTa karane lgii| usakI duSTa ceSTA dekhakara jayakumArane kahA ki tU isa taraha pApakA vicAra mata kara, tU merI bahina hai, maiMne munirAjase vrata liyA hai ki mujhe parastriyoMke zarIrake saMsargase utpanna honevAlA sukha viSa khAneke samAna hai| mahArAja jayakumArake isa prakAra kahanepara vaha devI jhUThamUThake krodhase kAMpane lagI aura rAkSasIkA veSa dhAraNakara jayakumArako uThAkara jAne lgii| phUla tor3anemeM lagI huI sulocanAne yaha dekhakara use lalakAra lagAI jisase vaha usake zIlake mAhAtmyase Darakara adRzya ho gii| dekho, zIlavatI strIse jaba devatA bhI Dara jAte haiM taba auroMkI to bAta hI kyA hai ? vaha kAMcanA devI una donoMke zIlakA mAhAtmya jAnakara apane svAmIke pAsa gaI, vahAM usane una donoMke usa mAhAtmyakI prazaMsA kI jise sunakara vaha raviprabha deva bhI Azcaryase unake guNoMmeM prema karatA huA una donoMke pAsa aayaa| usane apanA saba 1 rviprbhvimaanotpnnlkssmiiptinaa| 2 zrIzo la0 / 3 niruupitaa| 4 bho priya / 5 etasmin prdeshe| 6 kaamvegm| 7 svajanAn / 8 svIkRtam / 6 saMsarga-la0, 50, i0, sa0 / 10 samproktaM l0| 11 pApavepanI Ta0 / azobhanaM kmpyntii| 12 jayam / 13 gmnshiilaa| 14 sulocanAtajitA / 15 kaanycnaakhyaamraanggnaa| Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 502 mahApurANam prAzaMsat' sA' tayostAGamAhAtmyaM so'pi vismayAt / raviprabhaH samAgatya tAvubhau tadguNapriyaH // 271 // svavRttAntaM samAkhyAya yuvAbhyAM kSamyatAmiti / pUjayitvA mahAratnairnAkalokaM samIyivAn // 272 // tathA ciraM vihRtyAttasamprItiH kAntayA samam / nivRtya puramAgatya sukhasAraM samanvabhUt // 273 // athAnyadA samutpannabodhirmeghasvarAdhipaH / tIrthAdhinAtha' mAsAdya vanditvA''nandabhAjanam // 274 // kRtvA dharmaparipraznaM zrutvA tasmAdyathocitam / prAkSepiNyAdikAH samyak' kathAbandhodayAdikam // 275 // karmanirmuktamprApyaM zarmasAraM prabuddhadhIH / zivaGakaramahAdevyAstanUjo 'jagatAM priyaH // 276 // pravAryo'nantavIryAkhyaH zatrubhiH zastrazAstravit / zrAkumAraM yazastasya" zauyaM zatrujayAvadhi // 277 // tyAgaH sarvArthasantarpI satyaM svapne'pyaviplutam / vidhAyAbhiSavaM tasmai pradAyAtmIyasampadam // 278 // padaM paraM pariprAptumavyagramabhilASukaH / visarjitasagotrA divinirjitanijendriyaH // 276 // vijatamahAmohaH samajita zubhAzayaH 13 / vijayena jayantena saJjayantena sAnujaiH // 280 // zrazca nizcitatyAgaM rAgadveSAvidUSitaiH / ravikIrtI" ripu" jayo'rindamo'riJjayA hvayaH // 281 // sujayazca sukAntazca saptamazcAjitaJjayaH / mahAjayo'tivIryazca "vIraJjayasamA hvayaH // 282 // ravivIryastathA'nye ca tatUjAzcakravartinaH / taizca sArddhaM sunirviNNaizcaramAGago vizuddhibhAk // 283 // vRttAnta kahakara una donoMse kSamA mAMgI aura phira bar3e bar3e ratnoMse pUjA kara vaha svargako calA gayA / idhara jayakumAra bhI priyA - sulocanAke sAtha cirakAla taka bar3e premase vihArakara vApisa lauTe aura nagarameM Akara zreSTha sukhoMkA anubhava karane lagA / / 259-273 // athAnantara - jise AtmajJAna utpanna huA hai aise jayakumArane kisI eka dina Anandake pAtra zrI AdinAtha tIrtha karake pAsa jAkara unakI vandanA kI, dharmaviSayaka prazna kara unakA yathA yogya uttara sunA, AkSepiNI Adi kathAeM kahIM aura karmoMke bandha udaya AdikI carcA kI / / 274 - 275 / / isa prakAra prabuddha buddhiko dhAraNa karanevAle jayakumArane karmoM ke nAzase prApta hone yogya zreSTha sukhako prApta kiyA / tadanantara usane jo logoMko bahuta hI, priya hai, jise zatru nahIM roka sakate haiM, jo zastra aura zAstra donoMkA jAnanevAlA hai, jisakA yaza kumAra avasthAse hI phaila rahA hai, jisakI zUravIratA zatruoMke jItane taka hai, jisakA dAna saba yAcakoMko saMtuSTa karanevAlA hai, aura jisakA satya kabhI svapna meM bhI khaNDita nahIM huA hai aise zivaMkara mahAdevIke putra anantavIryakA rAjyAbhiSeka kara use apanI saba rAjya saMpadA de dI / / 276 - 278 / / tadanantara jo AkulatA rahita parama pada prApta karanekI icchA kara rahA hai, jisane apane saba kuTumbakA parityAga kara diyA hai, apanI indriyoMko vaza kara liyA hai, mahAmohako DAMTa dikhA dI hai aura zubhAsravakA saMcaya kiyA hai aise caramazarIrI tathA vizuddhi ko dhAraNa karanevAle jayakumArane vijaya, jayaMta, saMjayanta tathA parigrahake tyAgakA nizcaya karanevAle aura rAga dveSase adUSita anya choTe bhAiyoM evaM ravikIrti, ravijaya, ariMdama, ariMjaya, sujaya, sukAnta, sAtavAM ajitaMjaya, mahAjaya, ativIrya, varaMjaya, ravivIrya tathA inake sivAya aura bhI vairAgyako prApta hue cakravartIke putroMke sAtha sAtha dIkSA dhAraNa kI / / 279 - 283 // 1 prazaMsAM cakAra / 2 jayasulocanayoH / 3 tayA la0 / 4 maNDabhAjanaM kalyANabhAjanaM vA / tIrthAdi-la0 / 5 AkSepaNI vikSepaNI saMvejanI nirvejanIti ceti catasraH / "AkSepaNIM svamatasaMgrahaNIM samekSI vikSepaNIM kumatanigrahNIM yathArham / saMvejanIM prathayituM sukRtAnubhAvaM nirvejanIM vadatu dharmakathAviraktyai / " 6 kRtvA kathA bandhodayAdikAH la0, pa0, i0, sa0 / 7 karmabandhavimuktaiH prAptuM yogyam / 8 janatApriyaH la0, pa0, a0, sa0, i0 / 6 kumArakAlAdArabhya / 10 anantavIryasya / 11 avicyutam / nirbAdhaM vA / 12 bAndhavAdi / sagotrabAndhavajJAtibandhusvasvajanAH samAH ' ityabhidhAnAt / 13 zubhAsravaH la0 / 14 ravikIrtinAmA / 15 ravijayo la0, pa0, sa0, i0 1 16 varaJjaya la0, a0, pa0, sa0 / Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva eSa pAtravizeSaste saMvor3ha zAsanaM mahat / iti vizvamahIzana' devadevasya so'pitaH // 284 // kRtagranthaparityAgaH prAptagranthArthasaGagrahaH / prakRSTaM saMyamaM prApya siddhasaddhiddhitaH // 28 // cturjnyaaniimljyotirhtaattmnstmaaH| abhUda gaNadharo bhartuH ekasaptatipUrakaH // 286 // salocanApyasaMhAryazokA pativiyogataH / galitAkalpavallIva "pramlAnAmarabhUruhAt // 287 // zamitA cakravartISTakAntayA'zu subhadrayA / brAhmIsamIpe pravrajya bhAvisiddhizciraM tapaH // 28 // kRtvA vimAne sA'nuttare'bhUta klpe'cyute'mrH| AditIrthAdhinAtho'pi mokSamArga pravartayan // 286 // caturuttarayA'zItyA vividdhivibhuussitH| ciraM vRSabhasenAdigaNezaiH pariveSTitaH // 26 // khapaJcasaptavA zimitapUrvadharAnvitaH / khapaJcaikacaturme zikSakarma nibhiryutaH // 26 // tutIyajJAnasatraiH sahasranavabhivataH / kevalAvagamaviMzatisahasraH samanvitaH // 22 // khadvaya khapakSoruvikriddhi viddhitaH / khapaJcasaptapakSakamitaturyavidanvitaH // 26 // tAvadbhirvAdibhirvandho nirastaparavAdibhiH / caturaSTakhavArddhacaSTamitaH sarvazca piNDitaH // 264 // sNymsthaansmpraaptsmpdbhissdbhircitH| khacatuSkendriyAgnyuktapUjyabrAhmacAyikAdibhiH // 26 // praayikaabhirbhissttrymaannaanaagunnodyH| dRDhavatAdibhirlakSatrayoktaH zrAvakaH zritaH // 266 // zrAvikAbhiH stutaH paJcalakSAbhiH suvrtaadibhiH| bhAvanAdicaturbhedadevadevIDitakramaH // 267 // usa samaya bhagavAn RSabhadevake samIpa jayakumAra aisA suzobhita ho rahA thA mAno Apake bar3e bhArI zAsanako dhAraNa karaneke liye yaha eka vizeSa pAtra hai yahI samajhakara mahArAja bharatane use bhagavAnke liye sauMpA ho // 284 / isa prakAra jisane saba parigrahakA tyAga kara diyA pUrNa zratakA arthasaMgraha prApta kiyA hai, jo utkRSTa saMyama dhAraNakara sAta RddhiyoMse nirantara bar3ha rahA hai, aura cAra jJAnarUpI nirmala jyotise jisane manakA vistIrNa aMdhakAra naSTa kara diyA hai aisA vaha jayakumAra bhagavAnkA ikahattaravAM gaNadhara huA // 285-286 // idhara patike viyogase jise bar3A bhArI zoka rahA hai aura jo par3e hue kalpavRkSase nIce girI huI kalpalatAke samAna niSprabha ho gaI hai aisI sulocanAne bhI cakravartIkI paTTarAnI subhadrAke samajhAne para brAhmI AryikAke pAsa zIghra hI dIkSA dhAraNa kara lI aura jise AgAmI paryAyameM mokSa honevAlA hai aisI vaha sulocanA cirakAla taka tapa kara acyutasvargake anuttaravimAnameM deva paidA huI / idhara jo mokSamArgakI pravRtti calA rahe haiM, aneka RddhiyoMse suzobhita vRSabhasena Adi caurAsI gaNadharoMse ghire hue haiM, cAra hajAra sAta sau pacAsa pUrvajJAniyoMse sahita haiM, cAra hajAra eka sau pacAsa zikSaka muniyoMse yukta haiM, nauhajAra avadhijJAnarUpI netrako dhAraNa karanevAle muniyoMse sahita haiM, bIsa hajAra kevalajJAniyoMse yukta haiM, bIsa hajAra chaha sau vikriyA Rddhike dhAraka muniyoMse vRddhiko prApta ho rahe haiM, bAraha hajAra sAta sau pacAsa manaHparyayajJAniyoMse anvita haiM, paravAdiyoMko haTAnevAle bAraha hajAra sAta sau pacAsa vAdiyoMse bandanIya haiM, aura isa prakAra saba milAkara tapazcaraNarUpI sampadAoMko prApta karanevAle caurAsI hajAra caurAsI munirAja jinakI nirantara pUjA karate haiM, brAhmI Adi tIna lAkha pacAsa hajAra AryikAeM jinake guNoMkA stavana kara rahI haiM, dRDhavrata Adi tIna lAkha zrAvaka jinakI sevA kara rahe haiM, suvratA Adi pAMca lAkha zrAvikAeM jinakI stuti kara rahI haiM, bhavanavAsI Adi cAra prakArake deva deviyAM jinake caraNakamaloMkA stavana kara rahI haiM, caupAye Adi tiryaJcagatike jIva jinakI 1 bharatezvareNa / 2 vRssbheshvrsy| 3 jayaH / 4 bhraSTAdamara-la0, 50, a0, sa0, i0 / 5 upazAnti niitaa| 6 mAtu yogya / 7-bhirvRtaH la0 / 8 avadhijJAna / -bhiryutaH la0 / 10-rAjitaH / 11 mana:paryayajJAnisahitaH / / Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 mahApurANam ctusspdaadibhistirygjaatibhishcaabhissevitH| catustrizadatIzeSa vizeSalakSitodayaH // 268) prAtmopAdhiviziSTAvabodhaka sukhavIryasad / dehasaundaryavAsokta saptasaMsthAnasajagataH // 26 // prAtihAryASTakoddiSTanaSTaghAticatuSTayaH / vRSabhAdyanvitArthASTasahalAhvayabhASitaH // 30 // vikaasitvineyaambujaavlirvcnaaNshubhiH| saMvRtAJjalipaGakejamukulenAkhilezinA // 301 // bharatena samabhyarca pRSTodharmamabhASata / dhiyate dhArayatyucca vineyAn "kugatestataH // 302 // dharma ityucyate sadbhizcaturbhedaM smaashritH| samyagdRkajJAnacAritrataporUpaH kRpAparaH // 303 // jIvAdisaptake tattve zraddhAnaM yat svto'nyjsaa| "parapraNayanAd vA tat samyagdarzanamucyate // 304 // zaDakAdidoSanirmuktaM bhAvatrayavivecitam / teSAM jIvAdisaptAnAM saMzayAdivivarjanAt // 30 // yAthAtmpena parijJAnaM samyagjJAnaM samAdizet / yathA karmAsravo na syAccAritraM saMyamastayA // 306 // nirjarA karmaNAM yena tena vRttistapo matam / catvAryetAni mizrANi kaSAyaH svargahetavaH // 307 // niSkaSAyANi nAkasya mokSasya ca hitaiSiNAm / catuSTayamidaM vama mukterduSprApamaGagibhiH // 30 // mithyAtvamavatAcAraH pramAdAH sakaSAyatA3 / yogAH zubhAzubhA jantoH karmaNAM bandhahetavaH // 30 // sevA kara rahe haiM, cauMtIsa atizaya vizeSoMse jinakA abhyudaya prakaTa ho rahA hai, jo kevala AtmA se utpanna honevAle viziSTa jJAna, viziSTa darzana, viziSTa sukha aura viziSTa vIryako prApta ho rahe haiM, jo zarIrakI sundaratAse yukta haiM, jo sajjAti Adi sAta parama sthAnoMse saMgata haiM, jo ATha prAtihAryose yukta haiM, jinhoMne cAra ghAtiyA karma naSTa kara diye haiM, jo vRSabha Adi eka hajAra ATha nAmoMse kahe jAte haiM aura jinhoMne bhavya jIvarUpI kamaloMke vanako praphullita kara diyA hai aise bhagavAn vRSabhadevake pAsa jAkara mukulita kamalake samAna hAtha jor3e hue cakravartI bharatane unakI pUjA kI aura dharmakA svarUpa pUchA taba bhagavAn isa prakAra kahane lage-- jo ziSyoMko kugatise haTAkara uttama sthAnameM pahuMcA de sat puruSa use hI dharma kahate haiM / usa dharmake cAra bheda haiM-samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra aura smyktp| yaha dharma kartavya pradhAna hai // 287-303 // apane Apa athavA dUsareke upadezase jIva Adi sAta tattvoMmeM jo yathArtha zraddhAna hotA hai vaha samyagdarzana kahalAtA hai // 304 // yaha samyagdarzana zaMkA Adi doSoMse rahita hotA hai tathA aupazamika, kSAyika aura kSAyopazamika ina tIna bhAvoM dvArA isakI vivecanA hotI hai arthAt bhAvoMkI apekSA samyagdarzanake tIna bheda haiN| saMzaya, viparyaya aura anadhyavasAyakA abhAva honese unhIM jIvAdi sAta tattvoMkA yathArtha jJAna honA samyagjJAna kahalAtA hai| jisase karmoMkA Asrava na ho use cAritra athavA saMyama kahate haiM / // 305-306 // jisase karmoMkI nirjarA ho aisI vRtti dhAraNa karanA tapa kahalAtA hai| ye cAroM hI gaNa yadi kaSAya sahita hoM to svargake kAraNa haiM aura kaSAyarahita hoM to AtmAkA hita cAhanevAle logoMko svarga aura mokSa donoMke kAraNa haiN| ye cAroM hI mokSake mArga haiM aura prANiyoMko bar3I kaThinAIse prApta hote haiM / / 307-308 // mithyAtva, avratAcaraNa, (avirati), pramAda, kaSAya aura zubha-azubha yoga ye jIvoMke karmabandhake kAraNa haiM // 309 / / 1 atizaya / 2 AtmA upAdhiH kAraNaM ysy| 3 vIryagaH la0, pa0, i0, a0, s0| prazastasaundaryavAsa / smvsrnn| 4 saundaryavAn svoktasapta-la0, pa0, i0, a0, s0| 5 abhyudayaniHzreyasarUponnatasthAne / 6 bhavyAn / 7 durgateH sakAzAt apasArya / 8 tataH kAraNAt / 6 dayApradhAnaH / kriyAparaH la0 / 10 paropadezAt / 11 aupazamikakSAyikakSAyopazamikabhAvainirNItam / 12 visarjanAt l0| 13 sakaSAyatvam / Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattama parva 505 mithyAtvaM paJcadhA sASTazataJcAviratirmatA / pramAdAH paJcadaza ca kaSAyAste caturvidhAH // 310 // yogAH paJcadaza jJeyAH smygjnyaanvilocnaiH| samalottarabhedena karmANyuktAni kovidH||31|| bandhazcaturvidho jJeyaH prkRtyaadiviklpitH| karmANyudayasamprAptyA hetavaH phalabandhayoH // 312 // tadhUyaM saMtuteheMtaM parityajya gRhAzramam / doSaduHkhajarAmRtyupApaprAyaM bhayAvaham // 313 // zaktimantassamAsanavineyA' viditaagmaaH| guptyAdiSavidhaM samyag anugatya yathocitam // 314 // proktopekSAdibhedeSa vItarAgAdikeSa ca / pulAkAviprakAreSu vyapetAgArakAdiSu // 31 // pramatAdiguNasthAnavizeSeSa ca susthitaaH| nizcayavyavahAroktam upAdhvaM mokSamuttamam // 316 // tayA gRhAzramasthAzca samyagdarzanapUrvakam / dAnazIlopavAsAhadAdipUjopalakSitAH // 317 // prAzritakAdazopAsakavatAH zubhAzayAH / samprAptaparamasthAnasaptakAH santu dhiidhnaaH||318|| iti "satatvasambarmagarbhavAgvibhavAtprabhoH / sasabho' bharatAdhIzaH sarvamevamamanyata // 31 // trijJAnanetrasamyaktvazuddhibhAg deshsNytH| sraSTAramabhivanyAyAt kailAsAnagarottamam // 320 // jagastritayanAtho'pi dharmakSetrevanAratama / uttvA saddharmabIjAni nyaSiJcaddharmavRSTibhiH // 321 // mithyAtva pAMca tarahakA hai, avirati eka sau ATha prakArakI hai, pramAda pandraha hai, kaSAyake cAra bheda haiM, aura samyagjJAnarUpI netrako dhAraNa karanevAle logoMko yogake pandraha bheda jAnanA cAhiye / vidvAnoMne karmoMkA nirUpaNa mUla aura uttarabhedake dvArA kiyA hai--karmoMke mUla bheda ATha haiM aura uttarabheda eka sau aDatAlIsa haiM // 310-31 / / prakRti Adike bhedase baMdha cAra prakArakA jAnanA cAhiye tathA karma udayameM Akara hI phala aura bandhake kAraNa hote haiN| bhAvArthapahaleke ba~dhe hue karmoMkA udaya Anepara hI unakA sukha duHkha Adi phala milatA hai tathA navIna karmokA bandha hotA hai // 312 // tuma loga bhaktimAn ho, nikaTabhavya ho aura Agamako jAnanevAle ho, isaliye saMsArake kAraNa svarUpa-doSa, duHkha, buDhApA aura mRtyu Adi pApoMse bhare hue isa bhayaMkara gRhasthAzramako chor3akara gupti, samiti, dharma, anuprekSA, pariSahajaya aura cAritra ina chahoMkA acchI taraha abhyAsa karo tathA jinake upekSA Adi bheda kahe gaye haiM aise vItarAgAdi maniyoMmeM, jinake palAka Adi bheda haiM aise anagArAdi maniyoMmeM athavA pramatta saMyatako Adi lekara utkRSTa guNa-sthAnoMmeM rahanevAle pramattavirata Adi muniyoMmeMse kisI ekakI avasthA dhAraNakara nizcaya aura vyavahAra donoM prakArake uttama mokSakI upAsanA karo // 313-316 / isI prakAra gRhasthAzramameM rahanevAle buddhimAn puruSa samyagdarzana pUrvaka dAna, , upavAsa tathA arahaMta Adi parameSThiyoMkI pUjA kareM, zubha pariNAmoMse zrAvakoMkI gyAraha pratimAoMkA pAlana kareM aura yathAyogya sajjAti Adi sAta paramasthAnoMko prApta hoM // 317318 // isa prakAra bharatezvarane samIcIna tattvoMkI racanAse bharI huI bhagavAnkI vacanarUpa vibhUti sunakara saba sabhAke sAtha sAtha kahI huI saba bAtoMko jyoMkI tyoM mAnA arthAta unakA ThIka ThIka zraddhAna kiyA // 319 / / mati, zruta, avadhi--ina tInoM jJAnarUpI netroM aura samyagdarzanakI vizuddhiko dhAraNa karanevAlA dezasaMyamI bharata bhagavAn vRSabhadevakI vandanAkara kailAza parvatase apane uttama nagara-ayodhyAko AyA // 320 // idhara tInoM lokoMke svAmI bhagavAn AdinAthane bhI dharmake yogya kSetroMmeM samIcInadharmakA bIja bokara use dharmavRSTike 1 cASTazatadhAvirati -la0, pa0, a0, sa0, i0| 2 tat kAraNAt / 3 bhakti -la0, pa0, i0, a0, sa0 / 4 atyAsannabhavyA: / 5 guptisamitidharmAnuprekSAparISahajayacAritrabhedaiH / 6 suSTu shobhnprinnaamaaH| 7 pUrvottaratattva / 8 purossakAzAt / vibho l0| 6 sabhAsahitaH / / 64 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam -satAM satkalasamprAptya viharan svagargaHsamama / caturdazadinotasahasrAbdonapUrvakam // 322 // lakSa kailAsamAsAdya shriisiddhshikhraantre| paurNamAsIdine pauSe niricchaH samupAvizat // 323 // tadA bharatarAjendro mahAmandarabhUdharam / 'pAprAgabhAraM vyalokiSTa svapne daryeNa saMsthitam // 324 // tadaiva yuvarAjo'pi svargAdatya mahauSadhiH / dramazchitvA naNAM janmarogaM svaryAntamaikSasa' // 32 // kalpadrumamabhISTArthaM datvA nabhyo nirantaram / gRheTa nizAmayAmAsa svargaprAptisamudyatam // 326 // ratnadvIpaM jivakSubhyoM nAnAratnakadambakam / prAdAyAbhagamodyuktam adrAkSIt sacivAgrimaH // 327 // vajapaJjaramudbhidya kailAsaM gajavairiNam / ullaGadhayitumudyantaM senApatimapazyata // 328 // Aluloke budho 'nantavIryaH zrImAn jayAtmajaH / yAntaM trailokyamAbhAsya satAraM tArakezvaram // 329 // yazasvatIsunandAbhyAM sAddha shkrmnHpriyaa| zocantIzciramadrAkSIt subhadrA svapnagocarA // 330 // vaaraannsiiptishcitraanggdo'pyaaloktaakulH| khamutpatantaM bhAsvantaM prakAzya dharaNItalam // 331 // "evamAlokitasvapnA raajraajpurssraaH| purodhasaM phalaM teSAm apucchannaryamodaye // 332 // karmANi hatvA nirmUlaM munibhirbahubhiH samam / puroH sarve'pi zaMsanti svapnAH svargAgragAmitAm // 333 // iti svapnaphalaM teSAM bhASamANe purohite / tadaivAnandanAmaitya bhartuH15 sthitimavedayat // 334 // dhvanI bhagavatA divye saMhRte mukulIbhavat / karAmbujA sabhA jAtA pUSNIva sarasItyasau // 335 // sIMcA // 32 // isa prakAra sajjanoMko mokSarUpI uttama phalakI prApti karAnake liye bhagavAnne apane gaNadharoMke sAtha sAtha eka hajAra varSa aura caudaha dina kama eka lAkha pUrva vihAra kiyA / aura jaba Ayuke caudaha dina bAkI raha gaye taba yogoMkA virodhakara pauSa mAsakI paurNamAsIke dina zrIzikhara aura siddhazikharake bIca meM kailAza parvatapara jA virAjamAna hue // 322-323 / / usI dina mahArAja bharatane svapnameM dekhA ki mahAmeru parvata apanI lambAI se siddha kSetra taka pahuMca gayA hai // 324 / / usI dina yuvarAja arkakIrtine bhI svapnameM dekhA ki eka mahauSadhikA vRkSa manuSyoMke janmarUpI rogako naSTakara phira svargako jA rahA hai / / 325 / / usI dina gahapatine dekhA ki eka kalpavakSa nirantara logoMke liye unakI icchAnasAra abhISTa phala dekara aba svarga jAneke liye taiyAra huA hai // 326 // pradhAnamaMtrIne dekhA ki eka ratnadvIpa, grahaNa karanekI icchA karanevAle logoMko aneka ratnoMkA samUha dekara aba AkAzameM jAneke liye udyata huA hai // 327 // senApatine dekhA ki eka siMha vajrake piMjar3eko tor3akara kailAza parvatako ullaMghana karaneke liye taiyAra huA hai / / 328 // jayakumArake vidvAn putra zrImAn anantavIryane dekhA ki candramA tInoM lokoMko prakAzitakara tArAoM sahita jA rahA hai / / 329 / / sotI huI subhadrAne dakhA ki yazasvatI aura sunandAke sAtha baiThI huI indrANI bahuta derataka zoka kara rahI hai // 330 // banArasake rAjA citrAGgadane ghabar3AhaTake sAtha yaha svapna dekhA ki sUrya pRthivItalako prakAzita kara AkAzakI ora ur3A jA rahA hai // 331 // isa prakAra bharatako Adi lekara saba logoMne svapna dekhe aura sUryodaya hote hI sabane purohitase unakA phala pUchA // 332 // purohitane kahA ki ye sabhI svapna karmoMko bilakula naSTa kara bhagavAn vRSabhadevakA aneka muniyoMke sAtha sAtha mokSa jAnA sUcita kara rahe haiM / / 333 / / isa prakAra purohita una sabake liye svapnoMkA phala kaha hI rahA thA ki itane meM hI Ananda nAmakA eka manuSya Akara bhagavAnkA saba hAla kahane lagA // 334 // usane kahA ki bhagavAnne apanI divyadhvanikA 1 puSyamAse / 2 pUrvasiddhakSetraparyantam / 3 arkakIrtiH / 4 svarga gatam / 5 gRhapatiratnam / 6 dadarza / 7 gRhItumicchabhyaH / 8 buddhimAn / 6 tArakAsahitam / 10 striirtnm| 11 evaM vilokita-la0 / 12 sUryodaye / 13 mokSagAmitvam / 14 bharatAdInAm / 15 puroH / 16 sUrye / ityasAvavedayaditi sambandhaH / Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva tadAkarNanamAtreNa satvaraH sarvasaGgataH / cakravartI tamabhyetya' triH parItya kRtastutiH // 336 // mahAmahamahApUjAM bhaktyA nirvartayansvayam / caturdaza dinAnyevaM bhagavantamasevata // 337 // mAghakRSNacaturdazyAM bhagavAn bhAskarodaya / muhUrte'bhijiti prAptapalyaGako munibhiH samam // 338 // prAgdatIyena zukladhyAnena ruddhavAn / yogatritayamantyena dhyAnenAghAtikarmaNAm // 336 // paJca hrasvasvaroccAraNapramANena saMkSayam / kAlena vidadhatprAnta guNasthAnamadhiSThitaH // 340 // zarIratritayApA prApya siddhatvaparyayam / nijASTaguNa sampUrNaH kSaNAptatanuvAtakaH // 341 // nityo niraJjanaH kiJcivUno dehAdamUrtibhAk / sthitaH svasukhasAdbhUtaH pazyanvizvamanAratam // 342 // tadAgatya surAH sarve prAntapUjAcikIrSayA / pavitraM paramaM mokSasAdhanaM zucinirmalam // 343 // zarIraM bharturasyeti parArdhyazibikApitam / zragrIndraratnabhAbhAsiprottuGgamukuTodbhavA // 344 // candanAgurukarpUrapArI kAzmIrajAdibhiH / ghRtakSIrAdibhizcAptavRddhinA hutabhojinA // 345 // jagadgRhasya saugandhyaM sampAdyAbhUtapUrvakam / tadAkAropamardena paryAyAntaramAnayan // 346 // pracatAgnikuNDasya gandhapuSpAdibhistathA / tasya dakSiNabhAge'bhUd gaNabhRtsaMskriyAnalaH // 347 // tasyAparasmin digbhAge zeSa kevalikAyagaH / evaM vahnitrayaM bhUmau avasthApyAmarezvarAH // 348 // saMkoca kara liyA hai isaliye sampUrNa sabhA hAtha jor3akara baiThI huI hai aura aisA jAna par3atA hai mAno sUryAsta ke samaya nimIlita kamaloMse yukta sarasI hI ho / / 335 / / yaha sunate hI bharata cakravartI - bahuta hI zIghra saba logoMke sAtha sAtha kailAza parvatapara gayA, vahAM jAkara usane bhagavAn vRSabhadevakI tIna pradakSiNAeM dIM, stuti kIM aura bhaktipUrvaka apane hAthase mahAmaha nAmakI pUjA karatA huA vaha caudaha dina taka isI prakAra bhagavAnkI sevA karatA rahA / / 336-337 // mAgha kRSNa caturdazI ke dina sUryodayake zubha muhUrta aura abhijit nakSatrameM bhagavAn vRSabhadeva pUrvadizA kI ora mu~hakara aneka muniyoMke sAtha sAtha paryaMkAsanase virAjamAna hue, unhoMne tIsare - sUkSmakriyApratipAti nAmake zukla dhyAnase tInoM yogoMkA nirodha kiyA aura phira antima guNasthAnameM Thaharakara pAMca laghu akSaroMke uccAraNa pramANa kAlameM caurtha vyuparata kriyAnirvAta nAmake zukladhyAnase aghAtiyA karmoMkA nAza kiyA / phira audArika, taijasa aura kArmaNa ina tInoM zarIroMke nAza honese siddhatvaparyAya prAptakara ve samyaktva Adi nijake ATha guNoMse yukta ho kSaNa bharameM hI tanuvAtavalayameM jA pahuMce tathA vahAMpara nitya, niraMjana, apane zarIrase kucha kama, amUrta, AtmasukhameM tallIna aura nirantara saMsArako dekhate hu virAjamAna hue / / 338 - 342 // | usI samaya mokSa kalyANakakI pUjA karanekI icchAse saba deva loga Aye unhoMne "yaha bhagavAnkA zarIra pavitra, utkRSTa, mokSakA sAdhana, svaccha aura nirmala hai" yaha vicArakara use bahumUlya pAlakI meM virAjamAna kiyA / tadanantara jo agnikumAra devoMke indrake ratnoMkI kAntise dedIpyamAna unnata mukuTase utpanna huI hai tathA candana, aguru, kapUra, kezara Adi sugandhita padArthoM aura ghI dUdha Adise bar3hAI gaI hai aisI agnise jagatkI abhUtapUrva sugandhi prakaTa kara usakA vartamAna AkAra naSTa kara diyA aura isa prakAra use dUsarI paryAya prApta karA dI / / 343 - 346 / / gandha, puSpa Adise jisakI pUjA kI gaI hai aise usa agnikuNDake dAhinI ora gaNadharoMke zarIrakA saMskAra karanevAlI agni sthApita kI aura bAMI ora tIrthaMkara tathA gaNadharoMse atirikta anya sAmAnya kevaliyoMke zarIrakA saMskAra 1 jinam / 2 lokAlokam / 3 nirvANapUjAM kartumicchayA / 4 yAne sthApitam / 5 mukuTodbhUtena / 6 karpUramaNi / 7 kuGa kumAdibhiH / 8 pUrvasminnajAtam / & zarIrAkAropamardanena / 10 bhasmIbhAvaM cakrurityarthaH / 507 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 mahApurANam tato bhasma samAdAya paJcakalyANabhAginaH / vayaM caivaM bhavAmeti svalalATe bhujadvaye // 34 // kaNThe hRdayadezaca tena' saMspRzya bhktitH| tatpavitratamaM matvA dharmarAgarasAhitAH // 350 // toSAd sampAdayAmAsuH sambhUyAnandanATakam / saptamopAsakAdhAste sarve'pi brahmacAriNaH // 351 // gArhapatyAbhidhaM pUrva paramAhavanIyakam / dakSiNAgni tato nyasya sandhyAsu tisRSu svayam // 352 // tacchikhitrayasAnnidhya cakramAtapavAraNam / jinendrapratimAzcaivA sthApya mntrpurssrm||353|| tAstrikAlaM samabhyarcya gRhasthavihitAdarAH / bhavatAtithayoM yUyamityAcakhyurupAsakAn // 354 // sneheneSTaviyogotthaH pradIptaH zokapAvakaH / tadA prabuddhamapyasya ceto' dhAkSIdadhIzituH // 355 // gaNI vRSabhasenAkhyastacchokApaninISayA / prAkrasta vaktuM sarveSAM sveSAM vyaktAM bhavAvalIm // 356 / / jayavarmA bhave pUrve dvitIye'bhUnmahAbalaH / tRtIye lalitAGagAkhyo vanajaGghazcaturthake // 357 // paJcame bhogabhUjo'bhUt SaSThe'yaM zrIdharo'maraH / saptame suvidhiH kSamAbhUd aSTame'cyutanAyakaH // 358 // navame vajanAbhIzo dazo'nuttarAntyajaH / tato'vatIrya sarvendravandito vRSabho'bhavat // 356 // dhanazrIrAdime janmanyato nirNAyikA ttH| svayaMprabhA tatastasmAcchImatyAryA tato'bhavat // 360 // svayaMprabhaH surastasmAd asmAdapi ca kezavaH / tataH pratIndrastasmAcca dhanadatto'hamindratAm // 361 // gatastatastataH zreyAna dAnatIrthasya nAyakaH / prAzcaryapaJcakasyApi prathamo'bhUta pravartakaH // 362 // karanevAlI agni sthApita kI, isa prakAra indroMne pRthivIpara tIna prakArakI agni sthApita kii| tadanantara unhIM indroMne paMca kalyANakako prApta honevAle zrI vRSabhadevake zarIrakI bhasma uThAI aura 'hama loga bhI aise hI hoM' yahI socakara bar3I bhaktise apane lalATapara donoM bhujAoMmeM, galemeM aura vakSaHsthalameM lagAI / ve saba usa bhasmako atyanta pavitra mAnakara dharmAnurAgake rasase tanmaya ho rahe the // 347-350 // sabane milakara bar3e saMtoSase Ananda nAmakA nATaka kiyA aura phira zrAvakoMko upadeza diyA ki 'he saptamAdi pratimAoMko dhAraNa karanevAle sabhI brahmacAriyo, tuma loga tInoM saMdhyAoMmeM svayaM gArhapatya, AhavanIya aura dakSiNAgni ina tIna agniyoMkI sthApanA karo, aura unake samIpa hI dharmacakra, chatra tathA jinendradevakI pratimAoM kI sthApanAkara tInoM kAla mantrapUrvaka unakI pUjA kro| isa prakAra gRhasthoMke dvArA Adara satkAra pAte hue atithi bano' // 351-354 // idhara usa samaya iSTake viyogase utpanna huI aura snehase prajvalita huI zokarUpI agni bharatake prabuddha cittako bhI jalA rahI thI // 355 // jaba bharatakA yaha hAla dekhA taba vRSabhasena gaNadhara bharatakA zoka dUra karanekI icchA se apane saba logoMke pUrvabhava spaSTa rUpase kahane lage // 356 // unhoMne kahA ki vRSabhadevakA jIva pahale bhavameM jayavarmA thA dUsare bhavameM mahAbala huA, tIsaraM bhavamaM lalitAGgadava aura cauthaM bhavamaM rAjA vnjNghhuaa| pAMcaveM bhavamaM bhogabhamikA Arya huaa| chaThaveM bhavameM zrIdharadeva haA, sAtaveM bhavameM savidhi rAjA haa| AThaveM bhavameM acyutendra huA, nauveM bhavameM rAjA vajranAbhi huA, dazaveM bhavameM sarvArthasiddhimeM ahamindra huA aura vahAMse Akara saba indroMke dvArA vandanIya vRSabhadeva huA hai // 357-359 / / zreyAn kA jIva pahale bhavameM ghanazrI thA, dUsare bhavameM nirNAmikA, tIsare bhavameM svayaMprabhA devI, cauthe bhavameM zrImatI, pAMcaveM bhavameM bhogabhUmikI AryA, chaThaveM bhavameM svayaMprabhadeva, sAtaveM bhavameM kezava, AThaveM bhavameM acyutasvargakA pratIndra, nauveM bhavameM dhanadatta, dazaveM bhavameM ahamindra huA aura vahAMse 1 bhsmnaa| 2 bhasma / 3 sNsthaapy| 4 cAvasthApya la0, 50, i0, sa0 / 5 paatrtyaabhiiksskaaH| 6 cakriNaH / 7 dahati sma / 8 bharatasya zokamapanetumicchayA / 6 prArabhate sma / 10 sarvArthasiddhijaH / Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva 506 pratigaddhaH purA pazcAnnArako'na camUrakaH / divAkaraprabho devastathA mativarAhvayaH // 363 // tato'hamindrastasmAcca subAhurahamindratAm / prApya tvaM bharato jAtaH SaTkhaNDAkhaNDapAlakaH // 364 // AdyaH senApatiH pshcaadaarystsmaatprbhddkrH| tato'kampanabhUpAlaH kalpAtItastatastataH // 36 // mahAbAhustatazcAbhUd ahamindrastatazcyutaH / eSa bAhubalI jAto jAtApUrvamahodayaH // 366 // mantrI prAgbhogabhUjo'nu suro'na kanakaprabhaH / prAnando'nvamindro'nu tataH pIThAhvayastataH // 367 // ahamindro'grimo'bhUvam ahamadya gaNAdhipaH / purohitastatazcAryo babhUvAsmatprabhaJjanaH // 36 // dhanamitrastatastasmAd ahmindrsttshcyutH| mahApITho'hamindro'smAd anantavijayo'bhavat // 366 // ugrasenazcamUro'to bhogabhUmisamudbhavaH / tatazcitrAGagadastasmAd varadattaH suro jayaH // 370 // tato gatvA'hamindro'bhUttasmAccAgatya bhUtalam / mahAseno'bhavat karmamahAsenAjayojitaH // 371 // harivAhananAmAdyo varAhAryastato'bhavat / maNikuNDalyatastasmAd barasenaH surottamaH // 372 // tato'smAd vijayastasmAd ahamindro divazcyutaH / ajaniSTa viziSTeSTaH zrISaNaH sevitaH zriyA // 273 // nAgadattastato vAnarAryo'smAcca manoharaH / devazcitrAGagadastasmAd abhUta sAmAnikaH suraH // 374 // tatazcyuto jayanto'bhUd ahmindrsttsttH| mahItalaM samAsAdya guNaseno'bhavad gaNI // 37 // Akara dAnatIrthakA nAyaka tathA paMcAzcaryakI sabase pahale pravRtti karAnevAlA rAjA zreyAn huA hai / / 360-362 / / terA jIva pahale bhavameM atigRddha nAmakA rAjA thA, dUsare bhavameM nArakI huA, tIsare bhavameM zArdUla huA, cauthe bhavameM divAkara prabhadeva huA, pAMcaveM bhavameM mativara huA, chaThaveM bhavameM ahamindra huA, sAtaveM bhavameM subAhu huA, AThaveM bhavameM ahamindra huA aura nauveM bhavama chaha khaNDa pRthivIkA akhaNDa pAlana karanevAlA bharata huA hai / / 363-364 // bAhubalIkA jIva pahale senApati thA, phira bhogabhUmimeM Arya huaa| usake bAda prabhaMkara deva huA tadanantara akaMpana huA, usake pazcAt ahamindra huA, phira mahAbAhu huA, phira ahamindra huA aura aba usake bAda apUrva mahA udayako dhAraNa karanevAlA bAhubalI huA hai // 365-366 / / maiM pahale bhavameM rAjA prItivardhanakA maMtrI thA, usake bAda bhoga-bhUmikA Arya huA, phira kanakaprabha deva huA, usake pazcAt Ananda huA, phira ahamindra huA, vahAMse Akara pITha huA, phira sarvArthasiddhikA ahamindra huA aura aba bhagavAn vRSabhadevakA gaNadhara huA huuN| anantavijayakA jIva sabase pahale purohita thA, phira bhogabhUmikA Arya huA, usake bAda prabhaMjana nAmakA deva huA, phira dhanamitra huA, usake pazcAt ahamindra huA, usake anantara mahApITha huA, phira ahamindra huA aura aba anantavijaya gaNadhara huA hai // 367-369 // mahAsena pahale bhavameM ugrasena thA, dUsare bhavameM zArdUla huA, tIsare bhavameM bhogabhUmikA Arya huA, cauthe bhavameM citrAGgada deva huA, pAMcaveM bhavameM varadatta rAjA huA, chaThaveM bhavameM deva huA, sAtaveM bhavameM jaya huA, vahAMse calakara AThaveM bhavameM ahamindra huA aura nauveM bhavameM vahAMse pRthivIpara Akara karmarUpI mahAsenAko jItane meM atyanta balavAn mahAsena huA hai // 370-371 // zrISeNakA jIva pahale bhavameM harivAhana thA, dUsare bhavameM varAha huA, tIsare bhavameM bhogabhUmikA Arya huA, cauthe bhavameM maNikuNDalI deva haA, pAMcaveM bhavameM varasena nAmakA rAjA haA, chaThaveM bhavameM u deva huA, sAtaveM bhavameM vijaya huA, AThaveM bhavameM ahamindra huA aura nauveM bhavameM atizaya pUjya tathA lakSmIse sevita zrISaNa huA hai // 372-373 // guNasenakA jIva pahale nAgadatta thA, phira vAnara huA, usake bAda bhogabhUmikA Arya huA, phira manohara nAmakA deva huA, usake pazcAt citrAGgada nAmakA rAjA huA, phira sAmAnika deva huA, vahAMse cyuta hokara 1 vyAghaH / 2 pUrvabhave / Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam loponakulAryo'smAd etsmaatsmnorthH| tato'pi zAntamadanastataH sAmAnikAmaraH // 376 // . rAjA'parAjitastasmAdahamindrastato'jani / tato mamAnujo jAto jayaseno'yamUjitaH // 377 // ityasminbhavasaDAkaTe bhavabhUtaH svessttrnissttstthaa| saMyogaH sahasA viyogacaramaH sarvasya nanvIdRzam / tvaM jAnanapi ki viSaNNahRdayo vizliSTakarmASTako nirvANa bhagavAnavApadatulaM toSe viSAdaH kutaH // 37 // vayamapi caramADagAH saGagamAcchaddhabuddheH sakalamalavilopApAditAtmasvarUpA / nivapamasukhasAraM cakravattistadIyaM padamaciratareNa praapnumo'naapymnyH||376|| bhavatu suhRdAM mRtyau zokaH zubhAzubhakarmabhiH - bhavati hi sa cetteSAmasminpunarjananAvahaH / vinihatabhava prAyeM tasmin svayaM samupAgate kathamayamaho dhImAna karyAcchacaM yadi no ripuH // 380 // aSTApi duSTaripavo'sya samUlatUla' naSTA guNairgurubhiraSTabhireSa juSTaH / kiM naSTamatra nidhinAtha jahIhi mohN| 'sandhehi zokavijayAya dhiyaM vizuddhAm // 381 // jayanta huA, phira ahamindra huA aura aba vahAMse pRthivIpara Akara guNasena nAmakA gaNadhara huA hai // 374-375 / / jayasenakA jIva pahale lolupa nAmakA halavAI thA, phira nevalA huA, usake bAda bhogabhUmikA Arya huA, phira manoratha nAmakA deva huA, usake pazcAt rAjA zAntamadana huA, phira sAmAnika deva huA, tadanantara rAjA aparAjita huA, phira ahamindra huA aura aba merA choTA bhAI atizaya balavAn jayasena huA hai // 376-377 / / zrI vRSabhasena gaNadhara cakravartI bharatase kaha rahe haiM ki isa saMsArarUpI saMkaTameM isI prakAra saba prANiyoMko iSTa-aniSTa vastuoMkA saMgama hotA hai aura antameM akasmAt hI usakA nAza ho jAtA hai, tU yaha saba jAnatA huA bhI itanA khinnahRdaya kyoM ho rahA hai ? bhagavAn vRSabhadeva to AThoM karmoko naSTakara anupama mokSasthAnako prApta hue haiM phira bhalA aise saMtoSake sthAnameM viSAda kyoM karatA hai ? // 378 // he cakravartin, hama saba loga bhI caramazarIrI haiM, zuddha buddhiko dhAraNa karanevAle bhagavAnake samAgamase sampUrNa karmamalako naSTakara AtmasvarUpako prApta hue haiM aura anupama sukhase zreSTha tathA anya mithyAdRSTiyoMke durlabha unhIM bhagavAnke padako hama loga bhI bahuta zIghra prApta kareMge / / 379 // iSTa mitroMkI mRtyu honepara zoka ho sakatA hai kyoMki unakI vaha mRtyu zubha azubha karmoMse hotI hai aura phira bhI isa saMsArameM unakA janma karAnevAlI hotI hai, parantu jisane saMsArakA nAza kara diyA hai aura nirantara jisakI prArthanA kI jAtI hai aisA siddha pada yadi svayaM prApta ho jAve to isa buddhimAn manuSyako yadi vaha zatru nahIM hai to zoka kaise karanA cAhiye ? bhAvArtha-harSake sthAnameM zatruko hI zoka hotA hai, mitrako nahIM hotA isaliye tuma sabako Ananda mAnanA cAhiyaM na ki zoka karanA cAhiyaM // 380 / / he nidhipate, bhagavAn vRSabhadevako AThoM hI duSTa zatra jar3a aura zAkhA sahita bilakUla 1 vRSabhasenabharatAdayaH / 2 puroH sambandhi / 3 aprApaNIyam / 4 mRtyuH / 5 saMsAre / 6 mRtyau / 7 kaarnnshitm| 8 sevitaH / 6 samyag dhAraya / Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattama parva dehacyutau yadi gurorguru' zocasi tvaM taM 'bhasmasAtkRtimavApya' vivRddharAgAH / prAgjanmano'pi pari karmakRto'sya kasmAd prAnandanattamadhikaM vidadhurghanAthAH // 382 // nekSe vizvadarza zuNomi na vaco divyaM tadaGaghidvaya namastanakhabhAvibhAsimukuTaM katuM labhe nAdhunA / tasmAt snehavazo'smyahaM bahataraM zokIti cedastvidaM kintu bhrAntiriyaM vyatItaviSayaprAptyai bhavatprArthanA // 383 // trijJAnavat tribhuvanaikagururguruste snehena mohavihitena vinAzayaH kim / svodAttatAM zatamakhasya na lajjase ki tasmAttava prathamamuktitiM na vetsi3 // 384 // iSTaM ki kimaniSTamatra vitathaM saGakalpya janturjaDaH kiJcidveSTayapi vaSTi" kiJcidanayoH karyAdapi vyatyayam / "tenaino'nugatistato bhavavana bhavyo'pyabhavyopamo bhrAmyatyeSa kumArgavRttiradhano" vA''taDakabhIduHkhitaH // 385 // hI naSTa ho gaye haiM aura aba ve ATha bar3e bar3e guNoMse sevita ho rahe haiM, bhalA, isameM kyA hAni ho gaI? isaliye aba ta moha chor3a aura zokako jItanake liye vizaddha baddhiko dhAraNa kara // 381 // pUjya pitAjIkA zarIra chUTa jAnese yadi tU itanA adhika zoka karatA hai to batalA, janmase pahale hI unakI sevA karanevAle aura bar3he hue anurAgako dhAraNa karanevAle ye deva loga bhagavAnke zarIrako bhasma kara itanA adhika Ananda nRtya kyoM kara rahe haiM ? bhAvArtha-ye deva loga bhI bhagavAnse adhika prema rakhate the, janmase pahale hI unakI sevAmeM tatpara rahate the phira ye unake zarIrako jalAkara kyoM Ananda manA rahe haiM isase mAlUma hotA hai ki bhagavAnkA zarIra chUTa jAnA duHkhakA kAraNa nahIM hai tU vyartha hI kyoM zoka kara rahA hai ? // 382 // kadAcit / yaha kahegA ki 'aba maiM unake darzana nahIM kara rahA hUM, unake divya vacana nahIM suna rahA haM, aura unake donoM caraNoMmeM namra hokara unake nakhoMkI kAntise apane mukuTako dedIpyamAna nahIM kara pAtA hUM, isaliye hI snehake vazase Aja mujhe bahuta zoka ho rahA hai to terA yaha kahanA ThIka hai parantu bItI huI vastuke liye prArthanA karanA terI bhUla hI hai // 383 // he bharata, tere pitA to tInoM lokoMke advitIya guru the aura tU bhI tIna jJAnoMkA dhAraka hai phira isa mohajAta snehase apanI uttamatA kyoM naSTa kara rahA hai ? kyA tujhe aisA karate hue indrase lajjA nahIM AtI ? athavA kyA tU yaha nahIM samajhatA hai ki maiM indrase pahale hI mokSako prApta ho jAUMgA ? / 384 / / isa saMsArameM kyA iSTa hai ? kyA aniSTa hai ? phira bhI yaha murkha prANI vyartha hI saMkalpa kara kisIse dveSa karatA hai, kisIko cAhatA hai aura kabhI donoMko ulaTA samajha letA hai, isaliye hI isake pApakI paramparA calatI rahatI hai aura isaliye hI yaha bhavya hokara bhI . 1 bahalaM yathA bhavati tathA / 2 deham / 3 bhasmAdhInam / 4 nItvA / 5 utpattarAdAvapi / 6 paricaryAkarAH / 7 vRSabhasya / 8 tasya nakhakAntyA bhAsata iti| 6 bho trijJAnadhArin bharata / 10 ajJAnakRtena / 11 bhavadudAttatvam / 12 zatamakhAt / 13 na jAnAsi kim / 14 vAJchati / 15 kAraNena / 16 pApAnugatiH / 17 nirdhana iva / Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 mahApurANam bhavyasyApi bhavo'bhavad bhavagataH kAlAdilabdhevinA kAlo'nAdiracintyaduHkhanicito dhika dhika sthiti saMsRteH / ityetadviduSA'tra zocyamathavA tacca yaddehinAm bhavyatvaM bahudhA mahoza sahajA vastusthitistAdazI // 386 // gatAni sambandhazatAni jantoranantakAlaM parivartanena nAve hi kiM tvaM hi vibuddhavizvo varthava muhaye ki mihetaro vA // 387 // karmabhiH kRtamasyApi na sthAstu trijagatpateH / zarIrAdi tatastyAjyaM manvate tanmanISiNaH // 38 // prAgakSigocaraH sampratyaSa cetasi vartate / bhagavAstatra kaH zokaH pazyanaM tatra sarvadA // 386 // iti manasi yathArtha cintayan zokarvAhna zamaya vimlbodhaambhobhirityaavbhaasse| gaNabhadatha sa cakrI dAvadagdho mahIdho _navajaladajalA tadvacobhiH prazAntaH // 360 // cintAM vyapAsya guruzokakRtAM gaNezam Anamya namamukaTo nikaTAtmabodhiH / nindanitAntanitarAM nijabhogataSNAM mokSoSNaka: svanagaraM vyavizad vibhUtyA // 361 abhavyakI taraha dukhI, nirdhana, kumArgameM pravRtti karanevAlA aura rogoMse bhayabhIta hotA huA isa saMsArarUpI vanameM bhramaNa karatA rahatA hai / / 385 / / kAla Adi labdhiyoMke binA pUjya bhavya jIvako bhI saMsArameM rahanA par3atA hai, yaha kAla anAdi hai tathA acintya duHkhoMse bharA huA hai isaliye saMsArakI isa sthitiko bAra bAra dhikkAra ho, yahI saba samajha vidvAn puruSako isa saMsArameM zoka nahIM karanA cAhiye athavA jIvoMkA yaha bhavyatvapanA bhI aneka prakArakA hotA hai / he rAjan, vastukA sahaja svabhAva hI aisA hai // 386 // he bharata, tU to saMsArakA svarUpa jAnanevAlA hai, kyA tU yaha nahIM jAnatA ki ananta kAlase parivartana karate rahaneke kAraNa isa jIvake saikar3oM sambandha ho cuke haiM ? phira kyoM ajJAnIkI taraha vyartha hI mohita hotA hai // 387 / / tInoM lokoMke adhipati bhagavAn vRSabhadevakA zarIra bhI to karmoMke dvArA kiyA huA hai isaliye vaha bhI sthAyI nahIM hai aura isaliye hI vidvAn loga use heya samajhate haiM // 388 // jo bhagavAn pahale AMkhoMse dikhAI dete the ve aba hRdayameM vidyamAn haiM isaliye isameM zoka karanekI kyA bAta hai ? tU unheM apane cittameM sadA dekhatA raha // 389 / / isa prakAra manameM vastuke yathArtha svarUpakA cintavana karatA huA tU nirmala jJAnarUpI jalase zokarUpI agni zAnta kara, aisA gaNadhara vaSabhasenane kahA taba cakravartI bhI jisa prakAra dAvAnalase jalA haA parvata navIna bAdaloMke jalase zAnta ho jAtA hai usI prakAra unake vacanoMse zAnta ho gayA // 390 / jise AtmajJAna zIghra honevAlA hai aura jisakA mukuTa namrabhUta ho rahA hai aise bharatane pitAke zokase utpanna huI cintA chor3akara gaNadharadevako namaskAra kiyA aura atyanta bar3hI huI apanI bhogaviSayaka tRSNAkI nindA karate hue tathA mokSake liye utsuka hote hue usane bar3e vaibhavake sAtha apane nagarameM praveza kiyA // 391 // 1 saMsArAnugataH / 2 sNsaare| 3 zokaviSayam / 4 anya ajJa ivetyarthaH / 5 cetasi / 6 muktyudyoge dakSaH / 'dakSe tu caturapezalapaTavaH / sUtthAna uSNazca' ityabhidhAnAt zIghrakArI vargaH / mokSotsuka: la / Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva zratha kadAcidasau vadanAmbujaM samabhivIkSya samujjvaladarpaNe / palitamaikSata dUtamivAgataM paramasaukhyapadAt purusannidheH // 362 // zrAlokya taM galitamoharasaH svarAjyaM matvA jarattRNamivodgata bodhirudyan' / zrAdAtumAtmahitamAtmajamarkakIrti lakSmyA svayA svayamayojayajitecchaH // 363 // viditasakalatattvaH so'pavargasya mArga jigamiSurapasa' gamaM niSprayAsam / "yamasamitisamagraM saMyamaM zambalaM vA sdita viditasa' maryAH kiM paraM prArthayante // 364 // mana:paryayajJAnamapyasya sadyaH samutpannavat kevalaM cAnu' tasmAt" / tadevAbhavad bhavyatA tAdRzI sA vicitrAGaginAM nirvRteH prAptiratra // 365 // svadezodbhavaMreva" sampUjito'sau surendrAdibhiH sAmprataM vandyamAnaH / trilokAdhinAtho'bhavatkiM na sAdhyaM tapo duSkaraM cet samAdAtumIzaH 12 // 366 // athAnantara bharata mahArAjane kisI samaya ujjvala darpaNameM apanA mukhakamala dekhakara parama sukhake sthAna svarUpa bhagavAn vRSabhadevake pAsase Aye hue dUtake samAna sapheda bAla dekhA / / 392 / / use dekhakara jinakA saba moharasa gala gayA hai, jinheM AtmajJAna utpanna huA hai jo Atmahitako grahaNa karaneke liye udyukta haiM aura jinakI vairAgyaviSayaka icchA atyanta sudRr3ha tathA vRddhizIla hai aise bharatane apane rAjyako jIrNatRNake samAna mAnakara apane putra arkakIrtiko apanI lakSmI se yukta kiyA arthAt apanI samasta sampatti arkakIrtiko pradAna kara dI // 393 // jisane samasta tattvoMko jAna liyA hai aura jo hIna jIvoMke dvArA agamya mokSamArga meM gamana karanA cAhate haiM aise cakravartI bharatane mArga hitakArI bhojanake samAna prayAsahIna yama tathA samitiyoMse pUrNa saMyamako dhAraNa kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki padArthake yathArtha svarUpako samajhane vAle puruSa saMyama ke sivAya anya kisa padArthakI prArthanA karate haiN| ? // 394 // unheM usI samaya mana:paryayajJAna utpanna ho gayA aura usake bAda hI kevalajJAna prakaTa ho gayA / unakI vaisI bhavyatA usI samaya prakaTa ho gaI so ThIka hI hai kyoMki prANiyoMko mokSakI prApti bar3I vicitra hotI hai / / 395 / / jo bharata pahale apane dezameM utpanna hue rAjAoMse hI pUjita the ve aba indroMke dvArA bhI vandanIya ho gaye / itanA hI nahIM, tIna lokake svAmI bhI ho gaye so ThIka hI hai jo kaThina tapazcaraNa grahaNa karaneke liye samartha rahatA hai use kyA kyA vastu sAdhya 513 1 utsamAnaH / 2 gantumicchuH / 3 apagatabalaiH / 4 mUlaguNasamUha / 5 pAdeyamiva / 6 svIkRtavAn / 7 jJAtasamIcInArthAH / jJAtArthakriyAsamarthA vA / 8 samudbhUtam / 6 pazcAt / 10 saMyamAt / 11 SaTkhaNDanaiH / 12 samarthaH / 65 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 paricitayatihaMso' dharmaSTi niSiJcana nabhasi kRtanivezo nirmlstunggvRttiH| phalamavikalamanyaM bhavyasasyeSu kurvan vyaharadakhiladezAn zArado vA sa meghaH // 367 // vihRtya suciraM vinayajanatopakRtsvAyuSo, mahartaparimAsthitau' vihitasaskriyo vicytau| tanutritayabandhanasya guNasAramUttiH sphuran jagattrayazikhAmaNiHsukhanidhiH svadhAmni sthitaH // 398 // sarve'pi te vRSabhasena munIzamukhyAH saukhyaM gatAH sakalajantuSu zAntacittAH / kAlakrameNa yamazIlaguNAbhipUrNA nirvANamApuramitaM guNino gaNIndrAH // 36 // yo neteva pRthu jaghAna duritArAti catussAdhano yenAptaM kanakAzmaneva vimalaM rUpaM svamAbhA svaram / prAbhejuzcaraNau sarojajayinau yasyAlino vA'marA . staM trailokyaguru puru zritavatAM zreyAMsi vaH sa kriyAt // 400 // yo'bhUtpaJcadazo vibhuH kulabhRtAM tIrthezinAM cAgnimo dRSTo yena manuSyajIvana vidhirmuktezca mArgo mahAn / bodho rodha vimuktavRsirakhilo yasyodayAdyantimaH10 sa zrImAna janako'khilA"vanipatarAdyaH sa dadyAcchiyam // 401 // nahIM hai arthAt sabhI vastueM use sAdhya haiM // 396 // munirUpI haMsa jinase paricita haiM, jo dharmakI varSA karate rahate haiM, jo AkAzameM nivAsa karate haiM, nirmala haiM, uttamavRttivAle haiM (pakSameM UMce sthAnapara vidyamAna rahate haiM) aura jo bhavya jIvarUpI dhAnoMmeM mokSarUpI pUrNa phala lagAnevAle haiM aise bharata mahArAjane zarad Rtuke meghake samAna samasta dezoMmeM vihAra kiyA // 397 // cirakAlataka vihArakara jinhoMne zikSA dene yogya janasamUhakA bahuta bhArI kalyANa kiyA hai aise bharata mahArAjane apanI AyukI antarmuhUrta pramANa sthiti bAkI rahanepara yoganirodha kiyA aura audArika, taijasa tathA kArmANa ina tIna zarIrarUpa bandhanoMke naSTa honepara samyaktva Adi sArabhUta guNa hI jinakI mUrti raha gaI hai, jo prakAzamAna haiM, jagattrayake cUr3AmaNi haiM aura sukhake bhANDAra haiM aise vaha bharatezvara AtmadhAmameM sthita ho gaye arthAta mokSa // 398 / / jo samasta jIvoMke viSayameM zAntacitta haiM, uttama sukhako prApta haiM, yama zIla Adi guNoMse pUrNa haiM, guNavAn haiM aura gaNa arthAt manisamUhake indra haiM aise vRSabhasena Adi mukhya munirAja bhI kAlakramase aparimita nirvANadhAmako prApta hue // 399 / / jinhoMne netAkI taraha cAra ArAdhanArUpa cAra prakArakI senAko sAtha lekara pAparUpI vizAla zatruko naSTa kiyA thA, jinhoMne suvarNa pASANake samAna apanA dedIpyamAna svarUpa prApta kiyA hai, bhramaroMke samAna saba devaloga jinake kamalavijayI caraNoMkI sevA karate haiM aura jo tIna lokake guru haiM aise zrI bhagavAn vRSabhadevakI sevA karanevAle tuma sabako ve hI kalyANa pradAna karanevAle hoM // 400 / jo kulakaroMmeM pandrahaveM kulakara the , tIrtha karoMme prathama tIrtha kara the, jinhoMne manuSyoMkI jIvikA 1 pariveSTitayatimukhyaH / 2 bhvyjnsmuuhsyopkaari| 3 muhUrtaparisamAsthitau satyAm / 4 sakhyaM l0| 5 senaaptiriv| 6 cturvidhaaraadhnsaadhnH| 7 A samantAd bhAsvaram / 8 jIvitakalpaH / 6 AvaraNavibhuktaH / 10 utpnnvaan| 11 bharatasya / Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattama parva sAkSAtkRtaprathitasaptapadArthasArthaH saddharmatIrthapathapAlanamUlahetuH / bhavyAtmanAM bhavabhRtAM svaparArthasiddhi mikSvAkuvaMzavRSabho vRSabho vidadhyAt // 402 // yo nAbhestanayo'pi vizvaviduSAM pUjyaH svayambhUriti tyaktAzeSaparigraho'pi sudhiyAM svAmIti yaH zabdyate / madhyastho'pi vineyasattvasamiterevopakArI mato nirdAno'pi budhairapAsya caraNo yaH so'stu vaH zAntaye // 403 // ityA bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNazrImahApurANasaDagrahe prathamatIrthaDakaracakradharapurANaM nAma saptacatvAri zattama parva parisamAptas // 47 // kI vidhi aura mokSakA mahAn mArga pratyakSa dekhA thA, jinheM AvaraNase rahita pUrNa antimakevalajJAna utpanna huA aura jo samasta pRthivIke adhipati bharata cakravartIke pitA the ve zrImAn prathama tIrtha kara tuma sabako lakSmI pradAna kareM // 401 // jinhoMne prasiddha sapta padArthoMke samUha ko pratyakSa dekhA hai aura jo samIcIna dharmarUpI tIrthake mArgakI rakSA karane meM mukhya hetu haiM aise ikSvAku vaMzake pramukha zrI vRSabhanAtha bhagavAn saMsArI bhavya prANiyoMko mokSarUpI AtmAkI utkRSTa siddhiko pradAna kareM // 402 // jo nAbhirAjake putra hokara bhI svayaMbhU haiM arthAt apane Apa utpanna haiM, samasta vidvAnoMke pUjya haiM, samasta parigrahakA tyAga kara cuke haiM phira bhI vidvAnoMke svAmI kahe jAte haiM, madhyastha hokara bhI bhavyajIvoMke samUhakA upakAra karanevAle haiM aura dAnarahita honepara bhI vidvAnoMke dvArA jinake caraNoMkI sevA kI jAtI hai aise bhagavAn vRSabhadeva tuma sabakI zAntike liye hoM arthAt tumheM zAnti pradAna karanevAle hoM // 403 / / isa prakAra bhagavAn guNabhadrAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa zrImahApurANa saMgrahake hindI bhASAnuvAdameM prathama tIrtha kara aura prathama cakravartIkA varNana karanevAlA yaha saiMtAlIsavAM parva pUrNa huaa| purANAbdhiragamyo'yamarthavIcivibhUSitaH / sarvathA zaraNaM manye jinasenaM mahAkavima // pAragrAmo janmabhUmiryadIyA gallIlAlo janmadAtA yadIyaH / pannAlAla: kSudrabuddhiH sa cAhaM ____TIkAmetAM svalpabuddhayA cakAra / / ASADhakRSNapakSasya trayodazyAM tithAviyam / paJcasaptacaturyugmavarSe pUrNA babhUva sA // te te jayantu vidvAMso vandanIyaguNAdharAH / yatkRpAkoNamAlambya tIrNo'yaM zAstrasAgaraH / / 1 svaparArthajJAnaM samyagjJAnamityarthaH / 2 zreSThaH / Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manUnAM nAma prati ati sanmati kSemaMkara , kSemaMdhara / sImaMkara sImaMdhara mananAmAya : palyakA amama amamAMga aTaTa aTaTAMga tuTika tuTacaMga kamala kamalAMga nalina nalinAMga padma padmAMga kamada kamadAMga nauta nautAMga parva parvAga dazamAMza 84 gaNya 84 gaNya 84 84 84 84 84 8484 / 84 84 84 84 848484 84 84 848400000 20 16 18 17 16 15 14 13 12 11 10 8 7. 65 4 3 2 1 guNAkAra guNAkAra manUnAm - 1800 55 zUnyaM 50 zUnyaM 50 45 45 40 40 35 35 zUnyaM 30 30 25 25 20 20 15 15 10 01 1300 800 775 7 50 725 700 675 / 650 625 600 575 550 zUnyAni 525 tsedhaH aGagazabdavAcyo yaH sakhyAvikalpaH sa caturazIghna eva anyastu pUrvAMgatADita ev| jahAM aGaga zabda Ave vahAM 8400000 ko 84 se guNA karanA jahAM aGaga zabda nahIM hai vahAM 8400000 se guNA krnaa| (pArAko pratike antima patrameM yaha aMgaka saMdRSTi dI gaI hai|) caturutarAzItilakSavarSANi pUrvAMga bhvti| tasyAMkasaMdRSTi: 8400000 / tat pUrvAMgagitaM anyena pUrvAgena tADitaM cet pUrva bhavati / tasyAMkasandRSTiH 70560000000000 teSAM pUrvANAM koTiH parvakoTirbhavati / 705600000000000000000 prAmuktapUrva caturazItidhnaM cet parvAMgaM bhavati / aM0 saM0 5627040000000000 / parvAgaDatADitaM tat parvAgaM parva bhavati / aM0 saM0--46787136000000000000000 caturazIti tADitaM 84 tat parva nautAMgaM bhavati / aM0 sN0--4182119424000000000000000| prAguktaM nautAMgaM caturazItilakSatADitaM cet 8400000 nautaM bhavati aM0 saM0 35129803161600000000000000000000 prAguktaM nautaM caturazIti 84 tADitaM cet kumudAMgaM bhavati / aM0 saM0 2650603465574400000000000000000000 prAguktaM kumudAgaM caturazIti lakSa 8400000 tADitaM cet kumudaM bhavati aM0 saM0 2478758611082466 zanya 25 / evaM caturazItyA tADitaM aMgazabdayuktamutarottarasthAnaM bhavati caturazItilakSastADitaM ceta aMgazabdarahitamattarottarasthAnaM bhavati / krameNAMkasaMdRSTiH padmAgaM 208215748 5300627664 zUnyaM 25 / pny| 17460112876598061776 zanyaM 30 / nalinAMgaM 1466170321634236708184 zUnyaM 30 / nalinaM 123410307017276135571456 zUnyaM 35 / kamalAMga 10366465786451065388002304 zUnya 35 / kamala 87078313600402562163536 zUnya 40 / vyuTayaGagam73145782610365634657744257024 zUnya 40 / yuTikam-61442457336270713311250517560016 zanya 45 / aTaTAGagam-51611654 2068736618145043477561344 zUnya 45 / aTaTam-43353786536264153124183651 15152866 zUnya 50 / amamAGagam-36417183210487088624314267776728 37264 zUnya 50 / amama / Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANa-dvitIyabhAgasthailokAnAmakArAdyanukramaH 19 371 421 360 426 421 156 UMGAM monkGK 74 486 203 137 037 a akampanaH khalaH kSudro akampanamahArAjam akampanamahIzasya akampanasya senezo akampanaiH kimityevam akampano'pyanuprApya akarAM bhoktumicchanti akasmAt kupito dantI akasmAduccaraddhvAnam akAyasAyakobhinnaakAraNaraNenAlam akAlapralayArambhaakSatriyAzca vRttasthAH akSamrakSaNamAtra te akSaratvaM ca muktasya akSimAlAM mahAbhUtyA akSimAlA kila prattA akSINAvasathaH so'bhUt akhaNDamanurAgaraNa agAdahaH puraskRtya agoSpadamidaM deva agoSpadeSvaraNyeSu agnimitro'tha mitrAgniH agraNyA daNDaratnena aGagasAdaM matibhreSam aGagAdaDagAtsambhavasi aGagAnAM saptamAdaGagAt aGagAn maNibhiratyaGagaiH acalo merusaMjJazca acintayacca kiM nAma acintayacca kiM nAma acirAcca tamAsAdya 168 336 427 430 214 186 414 20 35 356 acchatsIcchatramastrANi atha cakradharo jainIm ajAnulambinA brahma atha janmAntarApAtaajitaJjayamArukSat atha jAtimadAvezAt aJcitvA vidhinA stutvA 418 atha tatra kRtAvAsam aNimAdibhiraSTAbhiH 257 atha tatra zilApaTTe atArsIt praNatAneSa atha tatrastha evAbdhim atikrAnte rathe tasmin 387 atha tasmin banAbhoge atigRddhaH purA pazcAt 506 atha te kRtasammAnAH atipariNataratyA 444 atha te saha sambhUya ativRddhaH kSayAsannaH 367 atha durmarSaNo nAma ativRddharasAvegaM 436 atha dUtavacazcaNDaatItya parataH kiJcit atha dezo'sti vistIrNa: atIndriyasukho'pyAtmA 337 atha nirvatitAzeSaatIndriyAtmadehazca 337 atha nRpatisamAjenAcitaH ato'tibAlavidyAdIn 315 atha prAdurabhUt kAlaH atyantarasikAnAdau 207 atha meghasvaro gatvA atyambupAnAdudrikta 40 atha rathaparivRttya atyAsagAt kramagrAhi- 433 athavA karma nokarma garbhe'sya atra cintyaM na vaH kiJcit 364 athavA khalu saMzayya atra vAmutra vAso'stu 417 athavA'graM bhavedasya atrAntare girIndre'smin 122 athavA tantrabhUyastvam atrAntare jvalanmauli 104 athavA durmadAviSTaatrApi pUrvavaddAnam 248 athavAdyApi jetavyaH atrAyaM bhujagazizuH athavA so'nabhijJe'pi atretyAkhilavedyuktam atha vyApArayAmAsa atraikeSAM nisRSTArthAn atha sammukhamAgatya atraiva na punarveti 444 atha sarasi jinAnAm atraiba nATakAcAryatanUjA 472 athAtaH zreNikaH pItvA atraiva saptame'hni 466 athAtaH sampravakSyAmi atha kadAcidasau vadanAmbujaM 513 athAtaH sampravakSyAmi atha cakradharaH kAle 317 athAto'sya pravakSyAmi atha cakradharaH pUjAm athAnyadA jagatkAmaatha cakradharasyAsIt 172 athAnyadA samutpanna 208 . 357 152 206 132 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 214 460 452 360 474 470 407 416 381 athAnyedyuH sabhAmadhye athAnyecurupArUr3haathAnyedyudinArambhe athAparAntanirjetum athAbravId dvijanmabhyo athAvaruhya kailAsAt athAsmai vyatarat prAMzuathodIritatIrthezaathopAcakrame vaktum athobhayabale dhIrAH athoruSyabhaTAnIkaadadhurghanavRndAni adIkSAheM kule jAtA adInamanasaH zAntAH adUrapAraH kAyo'yam adRSTapAramakSobhyam adRSTamazrutaM kRtyaM adyAsindhu prayAtavyam adyaiva ca pratavyAH adhastAd vaktravibaram adhAvayadasau kiJcit adhikAre hayasatyasmin adhityakAsu so'syAdreH adhimekhalamasyAsIt adhivakSastaraM jiSNo adhivAsitajainAstraH adhizayya guhAgarbham adhiSThAya jayaH adhItavidyaM tadvidyaH adhobhAgamathovaM ca adhomukhAH khagairmuktAH adhyAnamAtrametyArAd adha vatvaM guNaM manye anagnamuSitA eva anantadarzanatvaM ca anantasukhazabdazca ananyazaraNairanyaiananyasadRzairebhiH ananviSya mayi prauDhim analasyAnilo vAsya anAdipadapUrvAcca anAdimastaparyantam anAdizrotriyAyeti mahApurANam 475 | amAlapantImAlApya 432 | anyathA sRSTivAdena 112 anAzitaM bhavaM pItvA 42 anyedyu: khacarAdhIzo anAzuSo'pi tasyAsIt anyedyuH priyadattAsau anAzvAnniyatAhAra 287 anyedyuribhamAruhaya 266 anityA trANasaMsArai- 215 anyedhumaithuno rAjJaH 151 anirAkRtasantApA 180 anyedhuryatimAsAdya 127 aniSTavaniteveyam 207 anyedhurvasudhArAdi468 anukUlAnilotkSipta anye'pyanyAMzca bhUpAlA177 anugaGagAtaTaM dezAn anye 'mI ca khagAdhIzA 203 anugaGagAtaTaM bhAti anyeSvapi kalAzAstra186 anugaGagAtaTa yAntI anyaizca nizcitatyAgaanugaGgAtaTa sainyaiH 127 anyo'nyaM khaNDayanti sma 311. anutIravanam 54 anyo'nyaM saha sambhUya 168 anuttaravimAnaupa 163 anyo'nyaradanodbhinau 462 anuddhatA gabhIratvam anyonyaviSayaM saukhyam 44 anudrutAH mRgAH zAvaiH anyonyasyeti sajalpaiH 156 anupravRddhakalyANa 454 apamRtyuvinAzanam anubherIravaM sadyaH 362 aparAdhaH kRto'smAbhiH 158 anuyAyini tattyAgAdiva 265 aparIkSitakAryANAm 456 anuraktatayA dUram aparedyudinArambha 481 anuraktApi sandhyeya- 188 apApopahatAM vRttiH 314 anuvAdhitaTaM karSan apAtayanmahAmerum 133 anuvAdhitaTaM gatvA apAyo hi sapatnebhyaH 125 anuveNumatItIram api cAtra manaHkheda204 anusindhutaTaM sainyaiH api cAdya mayA svapnA anutthiteSu samprItyA 265 api cAsmadupajJaM yad 115 anekamantaradvIpa api caiSAM vizuddhayaGagam 365 anekAnunayopAya 446 api rAgaM samutsRjya 255 antaHkopo'pyayam 410 apUrvaratnasandarbhaH 448 antaHprakRtijaH kopo apUrvalAbhaH zlAghyazca 400 antakaH samavartIti 402 apRcchat so'bravIdeSA 205 antamasya vidhAsyAmi 443 apsavyastimirayamAjighAma 464 antarhAso jayaH sarvam 405 abandhAd bandhurAM tasya antavadarzanaM cAsya 338 abandhyazAsanasyAsya 336 anyacca godhanaM gopo 347 abAhubalinAnena 261 anyacca devatAH santi abibhyadevatA caivam anyacca namitAzeSa- 176 abodhadveSarAgAtmA 252 anyacca bahuvAmjAle / 287 abhavya iva saddharmam 352 anyaccAriNataM dRSTam 453 abhigamya nRpaH kSipram 387 anyatra bhrAtRbhaNDAni 208 abhicArakriyevAsIt anyathA cintitaM kAryam . 425 / abhimataphalasiddhyA anyathA'nyakRtAM sRSTim 313 / abhivandya yathAkAmam 264 | anyathA vimatirbhUyo 264 abhivandyAgatA'smyehi 502 405 323 408 433 34 263 426 475 262 243 460 264 341 316 MWW 255 37 370 483 157 501 465 411 374 362 42 384 483 486 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 416 416 247 125 317 315 314 227 403 448 153 48 12 416 466 / 102 475 abhiSicya ca rAjendram arkakItirakIti me 430 ] aSTacandrAn sakhI kurvan abhiSicya calAM matvA arkakItirbahirbhAsvad 363 aSTacandrAstadAbhyetya abhISTaM mama dehIti arkakIAdibhiH praSThaH 435 aSTApi duSTaripavo'sya abhUtapUrvamudbhUta arkaNAlokanArodhi- 426 aSTottarasahasrAd vA abhUtapUrvametannI arthoM manasi jihvAgre 355 asaMkhyakalpakoTISu abhUjjayAvatI bhrAtuH 463 ardhaM gurubhirevAsya 352 asakRt kinnarastrINAm abhUtkAntizcakorAyA 230 arhanmAtRpadaM tadvat 264 asaGakhyazaGakhamAkrAntaabhUt prahatagambhIra 402 alaM vata ciraM 163 asatphalA ime svapnAH abhUdayazaso rUpam alaM stutiprapaJcena 146 asatyasmin guNe'nyasmAt abhUd rAgI svayaM rAgaH alakA iva saMrejuH asatyasminnamAnyatvam abhedyamapi vajraNa 488 alakAH kAmakRSNAheH 224 asahayaiH balasaMghaTTaiH abhedyAkhyamabhUttasya 234 alaGghyaM cakramAkrAnta asimaSyAdiSaTkarmaabhedyA dRDhasandhAnA alaGadhyatvAnmahIyatvAd asisaMghaTTaniSThayUtaabhedye mama dehAdrI 208 alaGadhyamahimodano 123 asau rativaraH kAntaH abhyacitAgnikuNDasya 507 alabdhabhAvo labdhArtha asti mAdhuryamastyojaH abhyarNa bandhuvargasya 486 avakAzaM prakAzasya 414 asti svayaMvaraH panthAH abhyeti varaTAzaGakI avataMsitanIlAbjAH astu kiM yAtamadyApi abhyetya baSabhAbhyAzam 356 avatArakriyA'syAnyA 256 astu vAstu samastaM ca amarendra samAmadhye 501 avatArakriyA'syaiSA 272 astraya'straizca zastraizca amAnuSeSvaraNyeSu avatAritapariNa asmarjitaduSkarmaamitAnantamatyAyikAbhyAze 450 avatAro vRttalAbhaH 244 asmitAM sasmitAM kurvan amunA'nyAyavatmava avatIrya mahIM prApya asminnagnitraye pUjAm amuSmAjjanasaGaghaTTAt avadhAryAnabhipreta asyAH payaHpravAhega amuSya jalamutpatad avadhAryAsya putrasya 446 asyA: pravAhamambhodhiH amRtazvasane mandam 256 avadhUtaH purAnaGagaH 379 asyAgraha ivAnaGaga: ameyavIryamAhArya 141 avadhyaM zatamityAsthA 172 asyAnusAnu ramyayaM amoghapAtAstasyAsan 234 avanipatisamAje asyopAntabhuvazcakAsatiayaM kAyadrumaH kAntA 464 avaruddhAzca tAvantyaH 223 asvedamalamacchAyam ayaM khalu khalAcAro 180 avAntaravizeSo'tra ahaM kuto kuto dharmaH ayaM ca cakrabhRddevo 202 avAryo'nantavIryAkhyaH 502 ahaM pUrvoktadevazrIH ayaM jaladhiruccalattaralaavAskiranta zRGamAgraiH ahaM priyaratirnAmA ayamanibhatavelo avigarigatamahattvA ahaM varSavaro vetsi na ayamanusaran kokaH 165 aviditaparimANaiH ahaM hi bharato nAma ayamayamudbhAro avyAbAdhatvamasyaSTam 336 ahamadya kRtArtho'smi ayamekacaraH potra avyAbAdhapadaM cAnyad 261 ahamindro'grimo'bhUvan ayameko'sti doSo'sya azakyadhAraNaM ceyam 254 ahameko na me kazcit ayonisambhavaM janma 275 azakyodghATanAnyeSAm ahAni sthApayitvaivam ayonisambhavaM divya 278 azizirakaro lokA 164 ahiMsAlakSaNaM dharma ayonisambhavAstena 280 azokataruratrAyam ahiMsAzuddhireSAM syAt arijayAkhyamAruhya 418 azokazAkhicihnana 140 ahiMsA satyamastyeSAm aremitramaremitram 154 azvebhyo'pi rathebhyo'pi aho taTavanasyAsya arkakIrti svakIrti vA 412 aSTacandrAH khagAH khyAtAH 366 aho paramamAzcaryaarkakIrtiH puro pautram 356 , aSTacandrAH puro bhUyaH- 407 | aho mahAnayaM zailo 430 465 301 376 122 246 141 362 457 481 467 148 506 112 256 441 321 271 165 21 122 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A rm or mx mr 503 406 236 76 520 mahApurANam aho mahAnubhAvo'yaM 126 | AdyUnamasakRtpIta 40 AruSTakalikAM dRSTim aho mahAnubhAvo'yaM 202 Adyo'yaM mahite svayaMvaravidhau 384 ArUr3haH zibikAM divyAm aho mayA pramattena 441 AdhAnaM nAma garbhAdau 245 ArUDhakalikAM pazyan 232 aho mAtRgaNo'smAkam 172 AdhAnaM prIti suprIti- 244 ArUDhayauvanoSmANau aho viSayasaukhyAnAm 206 AdhAnamantra evAtra ArUDhAnekapAnekaAdhAnAt paJcame mAsi ArUDho jagatImadraH AdhAnAdikriyArambha 260 Arohanti durAroham 207 AkArasaMvRti kRtvA AdhAnAdyAstripaJcAzat 244 AryANAmapi vAgbhUyAM 361 AkAreSviva ratnAnAm 355 AdhAne mantra eva syAt 302 AryikAbhirabhiSTrayamAnaAkAlikImanAdRtya AdhoraNA madamaSImalinAn 76 ArhantyabhAgI bhaveti 302 AkRSTadiggajAlIni AdhoraNaiH kRtotsAhaiH Arhantyamahato bhAvo 288 AkRSTaniculAmodam 232 AnandarAjaputrasya 471 AlAnitA tanataruSvatimAtra- 77 AkrAntabhUbhato nityam Anandinyo'bdhinirghoSA: Ali tvaM nAlikaM jhUhi 161 AkrAntasainikarasya Anandinyo mahAbheryaH 221 Aluloke budho'nanta- 506 AkhaNDaladhanurlekhAma 137 AnItavAnihetyetad 482 Alokayan jinasvabhAvaAgaH parAgamAtanvan 184 AnIyatAM prayatnena 482 Alokya taM galitamoharasaH / AgacchantI bhavavArtAm 486 AndhrAn rundraprahAreSu AvazyakeSvasambAdham 212 AghAtuko dviradinaH ApazcimArNavataTAt AvAM cAkarNya taM natvA Acarayya balAnyake A pANDaragiriprasthAt AvAmapi tadA vandanAya AcArAGagena niHzeSam 162 ApAtamAtraramyANAm 206 AvApipAsayA prItiH 433 AjanmanaH kumArasya 448 ApItapayasA prAjya Azu gatvA nivedyAsau 428 AjJApAyau vipAkaM ca 215 Apo dhanaM dhRtarasAH AzritakAdazopAsakavratAH 505 AjJAbhimAnamutsRjya 286 AptajAnapadAnIta ASTAhniko mahaH sArva- 242 AtapatraM sahasroru 462 AptAgamapadArthAzca 368 Asannabhavyazabdazca Atithyamiva nastanvan AptopajJaM bhavettattvam Asan vijayaghoSAkhyA: 236 AtmaMstvaM paramAtmAnam AptopajJeSu tattveSu AstAmAdhyAtmikIyaM te 144 Atmaneva dvitIyena Apto'rhan vItadoSatvAt 334 AstAM bhujabalI tAvad 158 AtmasamyagguNayuktaH 382 AbadhyasthAnakaM pUrvam 366 AsthAne jayadundubhI nanu nadan 80 AtmAnvayapratiSThArthama 243 AbhijAtyaM vayo rUpam 360 AsphAlitA tadA bherI AtmopAdhiviziSTAva- 504 AmRcchaya svagurum Ahavo parihAryo'yaM AtrikApAyasaMrakSA- 340 AyasA: sAyakAH kAma- 417 AhArabhayasaMjJe ca AtrikAmutrikApAyAt 340 AyurvAyucalaM kAyo 462 AhArasya yathA te'dya 427 AdAvazucyupAdAnam 442 AyurvAyurayaM moho 466 AhUtAH kecidAjagmuH 102 AdikSatriyavRttasthAH 334 Ayurvede sa dIrghAyu 328 AiyantImivordhvAdhaH 440 Adityagatimabhyetya 461 AyuSman kuzalaM praSTum 105 AdityagatirasyAsIt 456 AyuSman bhavatA sRSTA 320 AdirAjakRtAM lakSmIm AyuSman yuSmadIyAjJAm 100 ikSorivAsya parvArddha 352 AdiSTavanitAratna486 AyuSmAnniti ijyAM vArtA ca datti ca 241 AdiSTasannidhAne 487 AraktakaluSA dRSTiH 162 itaH kinnarasaGagItam Adau janmajarArogA- 463 ArakSakakare hantum 474 itaH pibanti vanyabhAH 18 Adau paramakASTheti 263 ArakSiNo nigRhNIyu- 472 itaH prasIda devemAm Adau munIndrabhAgIti ArudhyamAnamazvIyaH itaH prasthAnamArudhya AdyaH senApatiH pazcAdArya: 506 | Araroha sa taM zailam 133 | ita evonmukhau tau Y 199x 20 333 174 146 375 411 212 302 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itazca tatpramANaM syAt itazca racitAnalpaitazca saMkatotsaGage itazca hariNArAtiiti kaJcukinidiSTam iti kAlAntare doSaiti kRtvA nidAnaM sa iti gopAladRSTAntam iti cakradharAdeza iti jalpati saMrambhAcca iti tatproktamAkarNya iti tatphalavijJAna iti tadvacanaM zrutvA iti tadvacanasyAnte iti tadvacanAccakrI iti tadvacanAcchu SThI iti tadvacanAjjAtaiti tadvacanAt kiJcit iti tadvacanAt sarvAn iti tadvacanAd rAjA iti tasya vacaH zrutvA iti tasyAH pariprazne iti te'mitamatyuktaiti dattagrahaM vIram iti dRSTApadAnaM taM iti nAnAvidhairbhAvaH iti nirdhA kAryajJAn iti nibhinnamaryAdaH iti nirvANaparyantAH iti nirvidya saJjAtaiti nizcitya kAryajJAn iti nizcitya mantrajJAH iti nizcitya rAjendraH iti nizcitya sambhrAntaiH iti nItilatAvRddhiiti patyuH paripraznAd iti puNyodayAjjiSNuH iti pRSTavate tasmai iti pRSTAvadacchaktiSeNa: iti pratItamAhAtmyam iti pradoSasamaye iti prayANasajjalpaH iti prazastimAlIyAm 66 270 22 22 135 381 321 456 347 107 157 477 320 460 180 158 *6* 117 46 241 475 383 457 458 420 127 103 156 387 267 464 173 203 240 46 360 462 64 zlokAnAmakArAdyanukramaH iti prazAntamojasvi iti prazAntamojasvi iti prazAnto raudrazna iti prazrayaNI vANIM iti prazrayaNIM vAraNI iti prasAdya santoSya iti prasAdhitastena iti prasAdhya tAM bhUmim iti praspaSTacandrAMzuiti prAgeva nividya iti prAcodayat sApi iti prANapriyAM kAJcit iti bandhujanavaryamANau iti bruvastotthAya iti bruvANaH samprApya iti bharatanarendrAt iti bhUyo'nuziSyaitAn iti maNDalabhUpAlAn 65 iti manasi yathArthaM cintayan 512 263 202 461 160 175 450 431 5.1 46 476 136 26 156 271 211 466 iti mantrapadAnyuktvA iti mAdhyasthyavRtyaike iti yAthAtmyamAsAdya iti yuSmatpadAbjanmaiti ramyAn purasyAsya iti vaktavyamityAkhyat iti vijJApya cakrezAt iti vizati gAGagamamvu iti vyaktalipinyAso iti vyAhRtya hemAGagadA iti zaMsati tasyAdreH iti zAradike tIvram iti zAsati zAstrajJe iti zuddhaM mataM yasya iti zuddhatarAM vRttim iti zrIpAlacakreza: iti sakalakalAnAmeka 107 177 135. 426 437 427 100 106 7 341 447 191 486 100 386 316 263 iti saJcintayan gatvA iti sattattvasandarbha 270 457 iti satkRtya tAn dUtAn 106 iti sattvA vanasyeva 160 iti santoSya vizvezaH 28 iti samacitaruccaiH 126 iti samupagatA zrIH 326 465 505 156 && 430 165 385 iti sampUrNasarvAga iti samyaktvasatpAtra iti sarve: samAlocya iti sAgaradattAkhyaH iti sAmAdibhiH svoktaMH iti sotkarSamevAsyAm iti saulocane yuddhe iti stutAtmasaubhAgyaiti sthite praNAmArthaM iti svapnaphalaM teSAm iti svapnaphalAnyasmAd iti svasacivaiH sArdham itIdaM vanamatyantaitIdamanumAnaM naH itImAmArSamImiSTim ito dhutavano'nilaH ito'nyaduttaraM nAsti ito'pasarpatAzvIyAd ito mahIzasandezAn ito'mI kinnarIgItaM itthaM carAcaraguruM paramAdidevaM itthaM niyantari parAm itvaM niyantRbhiranekapavRnda itthaM puNyodayAccakI itthaM purANapuruSAd itthaM bhavantamatibhaktipathaM itthaM manuH sakalacakabhUvAdi itthaM vanasya sAmRddhyam ithaM sa dharmavijayI ityaM sa pRthivImadhyAn itthaM sarassu ruciraM itthaM sa vizvavid vizvaM itthaM sarveSu zAstreSu ityaM svapuNyaparipAkajaityakRtrimasAmoktyA ityaGgAni spRzedasya ityajetavyapakSe'pi ityattakoMdayAvAptiityato na sudhI sadyo ityato'sau didRkSustaM 521 365 466 436 466 364 233 420 381 160 506 323 363 23 317 170 ityatyadbhutamAhAtmya: ityatyugratare grISme ityatra brUmahe naitat 56 165 28 377 22 146 57 77 110 170 422 346 25 316 66 75 218 326 61 436 304 82 431 443 360 146 164 334 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 mahApurANam 227 244 435 202 458 447 273 358 447 279 500 53 46 217 ityatra brUmahe satyam 282 | ityAha tadvacaH zrutvA 460 / indriyArthA manojJA ye ityanaGagamayIM sRSTi 225 ityuktAste ca taM satyam 275 indropapAdAbhiSekI ityanaGagAturA kAcit 162 ityuktau pArthivaiH sarvaiH 203 indro vebhAd bahirdArAt ityanAkulamevedam ityuktvA rativegAhaM ime makuTabaddhAH kim ityanutsukatAM teSu 258 ityuktvA sedamapyAha 458 ime mukuTabaddheSu ityanudhyAya niSkopaH ityuktvA so'bravIdevam imAM vanagajA: prApya ityanuzrutamasmAbhiH 154 ityuktvainaM samAzvAsya 275 ime vanadrumA bhAnti ityanekaguNe'pyasmin 123 / ityuktvopapure yogya 371 ime saptacchadA: pauSpaM ityantaraGagazatrUNAm 212 ityuccarad girAmogho 206 iyaM dIkSA gRhIteti ityanyonyasamudbhUta ityuccAvacatAM bheje 225 iyaM nidhuvanAsaktAH ityapRcchannasau cAha ityuccarbharatAdhipaH iyaM zIlavatItyenAm ityaprAkSIttadA prAha ityuccairbharatezinAnukathitam 348 iyantakAlamajJAnAt ityabhUvannamI zraddhA 454 ityuccaya'tivadatAM iyamAhlAditAzeSaityabhyarNatame tasmin 232 ityudIrya jayo meghakumAra iSTaM ki kimaniSTamatra ityabhyarNe bale jiSNoH 203 ityuddiSTAbhiraSTAbhiH 244 iha jambUmati dvIpa ityamUmanagArANAm ityudghoSya kRtAnanda 204 iha jambumati dvIpa ityanaGagabalazcakrI ityupAyairupAyajJaH ihAgatAviti vyaktam ityavocattatastAzca 483 ityupArUDhasaMrambham ihAmI bhujaGagAH saratnaiH ityazAzvatamapyetad 208 ityupArUDhasadhyAna 217 ihAmutra ca jantUnAm ityasAdhAraNA prItiH 258 ityakazo'pyamI bhakti ihendukarasaMsparzAt ityasAdhvIM krudhaM bhartuH ityetaccAha taccha tvA 361 ihaiva puSkalAvatyAm ityasau vasupAlAya 475 ityetaddeva' mA maMsthAH 426 ihaiva syAd yazolAbho ityasmin bhavasaGakaTe- 510 ityebhiH spandanAdeSA 384 ihahIti prasannoktyA ityasmai kuNDale divye ityevamanuziSya ityasyAdreH parAM zobhAm 124 ityevamanuziSyainam 252 ityasyA rUpamudbhUta 230 ityevamAsthite pakSe IzitavyA mahI kRtsnA ityAkarNya gurorvAkyam 323 ityevamuktaM tatsarvaiH 370 ityAkarNya vibhorvAkyam idaM cakradharakSetram ityAkulAkuladhiyaH idaM tasmAt samucceyam 471 uktasyaivArthatattvasya ityAgamAnusAreNa 288 idaM niSpannamevAtra ugrasenazcamUro'to ityAtmagatamAlocya 318 idaM budhA grahISyanti 354 ucitaM yugmamArUDho ityAtmano guNotkarSam idaM mahadanAkhyayam 157 uccAdvA'dudruvannimbam ityAtmIyabhavAvalImanugataiH 478 idaM vAcanikaM kRtsnam 183 uccarujitatUyauM ghaityAdikAmimAM bhUtim 267 idaM vAcikamanyattu 158 ujjagAra jvalatsthUlavisphuityAdirAjaM tatsamrAD 326 idaM zuzrUSavo bhavyAH 353 ujjhitAnakasaGagItaityAdezavaraM jJAtvA 461 idamasmadbalakSobhAd uttamArthe kRtAsthAnaH ityAptAnamataM kSAtram idameva gataM hanta uttarArdhajayodyogaityArakSibhaTaistUrNa idAnImeva durvRttam uttAritAkhilaparicchadaityAvirbhAvitAnaGagarasAH inaM svacchAni vicchAyaM 412 utthitaH pilako'smAkam ityAviSkRtamAnena 185 indupAdaiH samutkarSam 160 utpatannipatatketuityAviSkRtasaMzobhAm indrajAlamivAmuSmin 118 utpattibhUbhRtAM patyardharaNyAm ityAviSkRtasampado vijayinaH 238 indratyAgakriyA saiSA 258 | utpuSkaraM saromadhye ityAzaGakya nabhobhAgbhiH 6 indrAH syustridazAdhIzAH 257 | utguSkarAn sphuradraukma 471 263 426 106 335 506 174 381 mror 387 286 256 3 415 440 74 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utphullapATalodgandhiutphulla mallikAmoda utphenajRmbhikArambhaH utsaGgasaGaginIbhartuH utsavo rAjageharaya udayazikharigrAva udaye vaticchAyAM udasunvat phalaM matvA udAhAryakramaM jJAtvA udagArhavinirdhUtaudghATitakavATena utpredaM vizakastvaM udyAnAdikRtAM chAyAm unmattakokile kAle unmIlazIlanIrejaupakSetraM ca godhenUH upanatatarUnAdhunvAnA upanItikriyAmantram upanItihi veSasya upapradAnamapyevam upayAnti samastasampado upayogyeSu dhAnyeSu uparyucchvAsayatyenAm upavAsaparizrAntA upavindhyAdrivikhyAto upalyabhuvaH kuruyA upazalyabhuvo'drAkSIt upasindhuriti vyaktam upAdhi bhoginAM bhogaH upAdhvaM prAkRtakSetrAn upAnAhAte ko'nyaH upAninyuH karIndrANAm upAyaH pratibodhyainAm upekSitaH sadoSo'pi upodayAyazaskItiH ubhayoH pAzvayorvadhvA uro liGagamathAsya syAt U UDhabhAryo'pyayaM tAvad kahAM ca samatoyAM ca R RjutvAd dUridazitvAt 232 232 36 160 376 165. .410 366 266 75 108 484 286 231 443 175 166 306 274 181 422 62 114 266 438 175 13 85 215 12 114 61 * 430 418 367 246 zlokAnAmakArA dhanukramaH 251 68 e ekataH sArvabhaumabhI: ekato lavaNAmbhoSiH ekadA vihArArthaM ekasyAmeva nikSipyAekAdyekAdazAntAni ekAdhaH pAtayatyanyA ekAnnaghatasaMkhyAste eko'zo dharmakArye'to etatpuNyamayaM surUpamahimA etatpuramamuSyena etayA saha gatvA'taH etasya digjaye sarve etAM tasyAH sakhI zrutvA elAn sarvAstadAlApAn etAvat bhUyAstAm ete tu pIThikAmantrAH ete te makarAdayo jalacarAH ete yatra tatvena eteSvahApayan kAzcid etaiH svasUnubhiH sArdham etyAnaGgapatAkA'syAstam ebhiH parivRtaH zreSThI elAlavaMgasaMvAsaevaM kRtavivAhasya evaM kRtavratasyAdya evaM kevalisiddhebhyaH evaM paramarAjyAdi evaM prajAH prajApAlAn evaM prayAti kAle'sI evaM prayAti kAleya evaMprAyAstu ye bhAvAH evaMprAyeNa liGagena evaMprAyairjanAlApaiH evaM bhavatrayadheyaH evaM maMtriNamullaGaSya 148 62 356 468 316 114 154 253 385 472 462 386 486 447 456 300 modu 270 212 467 482 455 84 251 275 263 458 475 336 246 203 363 362 242 evaMvidhavidhAnena evaMvidhaistribhirjantuH evaM vihitatatpUjaH 442 375 461 evaM sukhAni tanujAnyanubhUya 445 evaM sukhena yAtyeSAm evaM sukhena sAmrAjyaM bhogasAraM 500 367 | evaM hi kSatriyazreSTho 340 262 310 evamanyacca bhogAdagam evamAlokitasvapnaeSa dharmapriyaH samprAd eSa pAtravizeSaste eSa mahAmaNirazmivikIrNaH eSa saMsAridRSTAnto eSA kIrtiraghaM caitat ai aikSvAkaH prathamo rAjJAm zrau autpattikyAdidhIbhedaiH audumbarI va panasAm ka kakSAntare tatastasmin kakSAntare dvitIye'smin kaJcid gajapati stambham kaJjakiJjalkapujena kaTakA ratnanirmANa kaTimaNDalasaMsakta kaTI kuTI manojasya kaTIligaM bhavedasya kaNapo'sya manovego kaNThIravakizorANAm kaNThe cAliDiMgataH kaNThe tasyeti vaktyeSA kaNThe hRdayadeze ca katarakatame nAkrAntAH kathaM kathamapi tyaktvA kathaM ca pAlanIyAstAH kathaM ca so'nunetavyo kathaM munijanAdeSAm kathamapi rathacakram kathayitvA mahIzAnAm kadambAmodasurabhiH kadAcicchuklapakSasya kadAcicchu SThino gehaM kadAcicchreSThinoddiSTam kadAcitkAntayA kadAcit kAminIkAntakadAcit kAlalabdhyAdikadAcit prAvRDArambhe 523 446 506 325 503 53 340 426 178 425 67 136 138 460 2 236 262 224 246 235 166 417 456 508 434 343 172 333 58 362 22 456 453 448 452 448 464 365 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 227 ww x x l l f w mahApurANam kadAciducitAM velAm 327 kalakaNThIkalakvAraNa- 231 / kAmyamantramato brUyAt 265 kadAcid dharmazAstreSu / kalabhAn kalabhAGakAra 215 kAmyamantramato brUyAt 300 kadAcid bhavanAyAta kalazarmukhavinyasta 377 kArayantI jinendrArcAH kadAcid bhUpatiH zreSThi- 451 kalahaMsA hasantIva kArayitvA purI sarva- 421 kadAcid rAjagahAgatena 448 kalApI bahabhAraNa kAlajJAnibhirAdiSTe kadAcid vatsaviSaye 466 kalAbhijAtyasampannA kAlavyAlagajenedaM kadAcinnidhiratnAnAm 328 kalAvidazca natyAdidarzanaiH 327 kAlazramaNazabdaM ca 266 kaniSThAmaGaguliM vAmahaste'sau 452 kalevaramidaM tyAjyam 186 kAlAkhyazca mahAkAlo kanyAkRtyaiva gatvAtaH 489 kalairalikulakvAraNaH 231 kAliGagakAn gajaprAyakanyAgRhAttadA kanyAm kalairalirutodgAnaH 216 kAliGagakairgarasya kanyAratnAni santyeva kalpadrumadvayaM vastrabhUSaNAni kAlindakAlakUTau ca kanyAvratavilopAtta 447 kalpadrumamabhISTArtham 506 kAzirAjastadAkarNya kapayaH kapikacchAnAm kalpAdhipataye svAhA 267 kAzIdeze zinA deva kapolakASasaMrugNakalpAnokahaseveva kASTajo'pi dahatyagniH kapolAvujjvalau tasyA 226 kalyANAGagastvamekAntAd ki kiGakaraiH karAlAstrakamanIyaratiprItim kavATapuTavizleSAd ki kimAtttha durAtmAno 156 kamalanalinInAlaM kavireva kavervetti kiJca bho viSayAsvAdaH karagraheNa lakSmIvAn 380 kastUrikAmRgAdhyAsa ki tarAM sa vijAnAti 157 karagraheNa sampIDya kasmicitsukRtAvAse 256 ki balairbalinAM gamyaH karavAlaM karAlAgram 201 kasyacit kozataH khaDgam ki bhavyaH kimabhavyo'ya- 464 karavAlAn kare kRtvA 102 kasyacit krodhasaMhAraH kiM bhUmigocareSvasyA- 370 karAgravidhRtaM khaDgaM 201 kasyApyakAlacakreNa 152 kiMvadantI viditvaitAm 363 karAGagulau vinikSipya 474 kAMzcit sammAnadAnAbhyAm 62 ki vA surabhaTerebhiH 157 karikaNThasphuTodghoSa- 362 kAMzcidAlokanaiH kAMzcit 326 kiDakiNIkRtajhaDakArakariNI naubhirazvIya kAMzcidurgAzritAn mlecchAn 106 kiJciccAntaramullaMghya 107 kariNo hariNArAtI 215 kAkiNImaNiratnAbhyAm kiJciccAntaramullaMghya kariNyo visinIputra- 215 kAkiNIratnamAdAya 125 kiJcit pazcAnmukhaM gatvA 112 kariSyAmIti kopena 468 kAkairulUkasambAdha- 322 kiJcidantaramAruhayakarIrakandharArUr3haH 322 kAciduttApibhirvANaH kiJcidekaM vRNIte karIndrabhAranirbhugna322 kAJcijjarAvatI kutstha kiJcinmAtrAvaziSTAyAm karIravaNasaMruddha kAJcIsthAnaM tadAlocya 365 kintu prajAntaraM svena karairutkSipya padmAni kAntAratnamabhUttasya 228 kintu so'yaM jayasnehAt karaigiryagrasaMlagnaH 187 kAnte janmAntarAvAsam kinnarANAM kalakvANaH karNatAlAnilAdhUti kAnte tasyAnyadapyasti 480 kimatra bahunA dharma 170 karNATakAn sphuTATopakAnto'bhUd ratiSaNayA kimatra bahunA ratnaiH 218 karNAntagAminI netre kAberIvArijAsvAda kimatra bahunA so'driH kAbhyIkRtAstasya kAmaM sa rAjarAjo'stu kimaMtra bahunoktena 155 karNotpalanilInAli- 162 kAmagairvAyurahobhiH kimatra bahunoktena 287 kanvayakriyAzcaiva 244 kAmagrahAhitA tasyAH 488 kimatra bahunoktena 326 karmanirmuktasaMprApyam 102 kAmapAzAyatau bAhU kimatra bahunoktena karmabhiH kRtamasyApi 512 kAmarUpitvamAptasya kimapyetadadhijyotiH karmANi hatvA nirmUlam 506 | kAmazuddhirmatA teSAm 271 / kimapsara:zirojAntakarzayenmUrtimAtmIyAm 285 / kAmo'gamat suratavRttiSu 445 kimambaramaNebimba- 151 m 113 X , room M WKAMGGMAIm m 347 160 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kimamambhojarAjaHpuJjakimasAdhyo dviSat kazcit kimidaM pralayakSobhAd kimetAni sthalAbjAni kimeSa kSubhito'mbhodhi: kiraNastaruNaireva kila tasmin jayo nAma kila strIbhyaH sukhAvAptiH kisalayapuTabhedI devadArukIdRk paricchadastasya kIrtiH kuvalayAhlAdI kIrtirbahizcarA lakSmI: kIrtivikhyAtakIrtemeM kIpamAnatAM yAto kukSivAsazatAnyasya kuGakumAgarukarpUra kuJjeSu pratanutRNAGakurAn kuTI parisareSvasya kuTIva ca prasUtAyAH kuDumbAnolikAMzcaiva kuNDaH zilpapurotpannaH kuNDatraye praNetavyAH kuNDazca kazcidaGagulyA kuNDoghno'mRtapiNDena kutaH kRtA samuttuGagAkutazcit kAraNAd yasya kutazcid bhagavatyadya kuntaH siMhATako nAma kuntAsiprAsacakrAdikuberadayitasyApi kuberamitrastasyAsIt kuberAdipriyazcAnyaH kubjAM dhairyAM ca cUrNI ca kumAraM cAgamattatra kumAraM parNalaghvAkhya kumAraH prAharad vaMzastambaM kumAra tava kiM yuktam kumAravaMzau yuSmAbhiH kumAravacanAkarNanena kumAra samare hAnistavaiva kumAro'pi samIpasthakumAro'hi kumAro'sau kumAryA trijagajjetA 160 152 e kumAryA nirjitaH kAmaH kumAryaMva jitaH kAmo kumbhasthalISu saMsaktAH kururAjastadAsphUrjan kurUnavRttIn pAJcAlAn 163 kuryAdakSatapUjArtham 26 46 356 466 130 222 382 383 362 412 226 101 78 13 113 6 6 461 301 460 zlokAnAmakArAdyanukramaH 5 366 311 317 234 404 457 447 467 kurvantI zAntipUjAM tvam kurvan paJcanamaskArakulatramastvayA tAta kulacaryAmanuprAptokulajAtivayorUpaguNaiH kuladharmo'yamityeSAm kularUpavayovidyAkulAdinilayA devyaH kulAcalapRthustambhakulAnupAlanaM tatra kulAnupAlanaM proktam kulAnupAlane cAyam kulAnupAlane yatnam kulAvadhiH kulAcArakulopakula sambhUtaiH kulyAH kuladhanAnyasmai kuvalayaparibodhaM sandadhAnaH kusumAvacayAsakte kUjanti kokilAH mattAH kUjitaiH kalahaMsAnAm kUTasthA vayamasyAdreH kRtaM kRtaM vatAnena kRtaM vRthA bhaTAlApaiH kRtaH kalakalaH sainyaiH kRtakAryaJca satkRtya 70 488 kRtakRtyasya tasyAntaHkRtagranthaparityAgaH kRtacakraparibhrAntiH kRtadIkSopavAsasya kRtadvijArcanasyAsya 48 1 460 363 kRtapUjAvidhirbhUyaH 425 kRtamaGgalanepathyaM 486 kRtamaGgalanepathyAM 411 kRtamaGgalanepathyo 462 kRtamaGgalasaGgIta 428 kRtamAlazrutivyaktyai 367 kRtamAlAdayo devA 377 | kRtayatnAH plavante'mI 367 kRtarAjyArpaNo jyeSThe kRtavyUhAni sainyAni 25 118 66 261 365 462 253 252 304 242 266 260 42 331 333 264 333 312 62 64 385 466 22 4 106 206 185 114 126 240 503 184 254 250 141 116 377 7 127 105 178 20 264 115 342 12 241 344 kRtApadAna ityuccaiH 206 kRtAbhiSekamenaM ca 100 kRtAbhiSekamenaM ca 221 246 kRtArhatpUjanasyAsya kRtAvadhiH priyo nAgAt 232 kRtAvAsaJca tatrenaM 61 kRtAsanaM ca tatrainaM 101 425 107 116 126 126 kRtAhAraparityAgakRtI katipaya reSa kRtoccavigrahArambhau kRtodayaminaM dhvAntAt kRtopacchandanaM cAmum kRtopazobhamAbaddha:kRto bhavAntarAbaddha:kRto'bhiSeko yasyArAt kRtvA kRzaM bhRzaM madhyam kRtvA jainezvarIM pUjAm kRtvA dharmaparipraznaM 30 43: 176 365 375 50: 256 kRtvA parikaraM yogyaM kRtvA vidhimimaM pazcAt 273 kRtvA vimAne sAnuttare'bhUt 50: kRtvA vyatyakSipat pApI 484 kRtvA zrotRpade karNau kRtvaivamAtmasaMskAraH kRtsnakarmamalApAyAt kRtsnAmiti prasAdhyainAm keciccamUcarasthAne kecit kAmbojavAlIkakecit kIrtyaGganAsaGgakecit kRtadhiyo dhIrAH kecit parijanasthAne kecit saurASTrakairnAgaiH kecid balairavaSTabdhAH kecid raNarasAsaktakecinnRttamivAtenuH ketavo harivastrAbja kRtAtmarakSaraNazcaiva kRtAdhvagoparodhAni 525 kRtAnubandhanA bhUyaH kRtApadAnaM tadyogyaH 226 25. 280 120 250 ha 16 100 250 PS1 106 16 13/ Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GK ami a prav wor:009 126 526 mahApurANam kena mokSaH kathaM jIvyam krIDannAnAprakAreNa 448 | kSIrasyato nijAna vatsAn kenApyavidito rAtrAveva krIDAhetorahiMsre'pi kSIrAjyamamRtaM pUtaM 305 keralI kaThinottuGagakruddhA: khe khecarAdhIzA: kSudhaM pipAsAM zItoSNa 210 kevalAkhyaM paraM jyotiH 142 krodhaM titikSayA mAnam 213 kSubdhAbhighAtoccalitaH kevalArkAdRte nAnyaH 317 krodhAndhatamase magnam kSubhitatvaM ca saMkSobhaH 336 kevalArkodayAt prAk ca 217 krodhAndhena tadA dadhye kSetra niSpAdayatyekam 448 kezavApastu kezAnAM 248 kliSTAcArAH parenaiva kSetrajJA''jJA sabhAkIrtiH 284 keSAJcit patranirmokSam kvacicchukamukhAkRSTa kSetravAstusamutsargAt 286 kailAsAcalamabhyarNam kvacicchuktipuTodbheda kSetraroti tayoragre 463 kaizcid vIrabhaTai vi 162 kvacit kinnarasambhogyaH 132 kSemaikatAnatAM bhejuH 222 kokakAmtAnurAgaraNa 163 kvacit sitopalotsaGaga- 133 kSaumAMzukadukUlazca kokilAnakaniHsvAnaH kvacit sphuTitazuktimauktika- 51 kha kokilAlApamadhuraiH kvacidutphullamandArakoTayo'STAdazAzvAnAm 223 kvacid gajamadAmoda khagA: khagAn prati prAstA: 400 koTayo'STAdazAsya kvacid guhAntarAd guja khagAdreH pUrvadigbhAge 485 koTIzatasahasraM syAd 226 kvacid vanAntasaMsupta khacarAdiralaGadhyo'pi ko nAma matimAnIpsed 206 kvacidviralanIlAMzu- 132 khaNDanAdeva krAntAnAM 415 kopadaSTavimuktauSTam kvacinnikuJjasaMsuptAn khaNDitAnAM tathA tApo 415 ko'yaM prabhuravaSTambhI 116 kvacinmahopalacchAyA 44 khadvayartukhapakSoru 503 kaukSeyakainizAtAgrakvacinmRgendrabhinnebha khapakSasaptavArrAzikaupInAcchAdanaM cainam 310 kvacillatAgRhAntaHstha khabhUcarazaracchanne 401 kauberImatha nirjetum kvacillatAprasUneSu 11 khamunmagitirITAMzukauberI dizamAsthAya kvacid vizliSTazaileya kharaH praNayagarbheSu kausumaM dhanurAdAya kva te guNA gaNendrANAm khalUpekSya laghIyAkramAnmunIndraniSkrAnti kva labdhamidamityAkhyat | khuroddhRtAn mahIreNUna krameNa kuGkumAdraNa 45 kva vayaM kSudrakA devAH 105 krameNa dezAn sindhUMzca 174 kva vayaM jitajetavyAH 156 kramelako'yamuttrastaH 28 kvAsau rativaro'dyati | gaGagAtaTavanopAnta 127 kavyAsrapAyinaH patravAhino 367 kSaNaM rathAGagasaMghaTTAt gaGagAdvAraM samullaGaghya 178 krAntvA svasyocitAM bhUmim 251 kSaNaM samarasaghaTTa gaGagApagobhayaprAnta 126 kriyAkalApenoktena 274 kSaNamastAcalaprastha | gaGagAvarNanayopetAm kriyAkalpo'yamAmnAto 245 kSatAt trAyata ityAsIt gaGagAsindhU saridevyau 221 kriyAgarbhAdikA yAstA- 271 kSatIrvanyebhadantAnAm gacchan manorame rASTra 483 kriyAgranirvR tirnAma kSatairanupalakSyAGagaM 416 gacchan sthitamadho bhAge 484 kriyAmantravihInAstu 315 kSatriyANAM kulAmnAyaH gajaM gajastadoddhavyavAho kriyAmantrAnuSaGagaraNa 315 kSatriyAstIrthamutpAdya 334 gajatAvanasambhogaiH kriyAmantrAsta ete kSatriyo yastvanAtmajJaH 342 gajatAzvIyarathyAnAm 112 kriyAmantrAstviha jJeyA: kSamAmathottamAM bheje gajadantAntarAlAni kriyAzeSAstu niHzeSA kSAyikAnantavIryazca gajapravekarjAtyazvaiH kriyopanIti mAsya kSitisAra iti khyAtaH 233 gajayUthamitaH kacchAd krINAti zakunAdInAm 345 kSIbakuJjarayoge'pi gajaskandhagatA rejuH 200 krItAMzca vuttimUlyena kSIraplavamayIM kRtsnAM gajaH pazya mRgendrANAm 135 krIDanAsaktakAntAbhiH 373 / kSIravRkSopazAkhAbhiH 306 / gargaNDotpalarazvaH mmmmmm mdr or mr" mr mmmr mard m OMM 20G xmur 460 185 or orm 14 >> l l l l l 248 l x Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garaNagrahaH sa eSa syAt garaNapoSaNamityAvigaraNayanti mahAntaH kim gaNAdhyuSitabhUbhAga gaNAniti kramAt pazyan garaNI teneti sampRSTaH gaNI vRSabhasenAkhyaH gatapratApaH kRcchrAtmA gatastatastataH zreyAn gatAni sambandhazatAni gatAyAM svena sar3akocam gatAzA vArayo mlAna gatiskhalanato jJAtvA gate mAsapuyaktve ca gato nu dinamanveSTum gatvA katipayAnyabdhau gatvA kiJcidudagbhUyaH gatvA ca gurumadrAkSuH gatvA ca te yathoddezam gatvA puSpagireH prasthAn gantuM sahAtmanA tasya gandhapradhAnamantrazca gandheH puSpaizca dhUpazca gandhodakAdritAn kRtvA gambhIrAmatigambhIrAma gambhIrAvartanAmAna: garbhazo'haM girerasmIgarjadbhiratigambhIram garbhAdhAna kriyAmenAm garbhAdhAnAt paraM mAse garbhAnvayakriyAzcaiva galadgaGagAmbaniSThaghUtAH galadharmAmbuvinduni galanmadajalAstasya galitAnyonyasamprItigavAM gaNAnathApazyat gAndhArI bandhakIbhAvam gAndhArI sarpadaSTA'hamiti gAIpatyAbhayaM pUrvam gArhasthyamanupAtyaivam girikUTakamityAsIt giridurgo'yamullaGaghyo girIndrazikharAkAramAraha 273 255 354 145 140 358 508 gugupAlamahArAjaH guNapAlamunISo'smatguNapAlAya sadAjyam 411 508 418 guggupAlAya datvA svAma 512 guNabhUmikRtAd bhedAt guraNayanniti sampattiguNavatyAyikAM dRSTvA guraNAH kSamAdayaH sarve 384 216 248 | guNAguNAnabhijJena 187 riMgana ke nAndhAH 46 guNinAM guNamAdAya guNenatena ziSTAnAm 1 156 | guNeSveSa vizeSo'nyo 156 68 456 260 101 248 zlokAnAmakArAdyanukramaH gireradhastale dUrAd 133 gIrvANaH kRtamAla ityabhimataH 111 gIrvANA vayamanyatra 105 24 guggulUnAM vanAdeSa guNato'pi navaiziSTayam 347 476 480 67 236 106 guNairebhirupArUDhaguptitrayamayIM guptim guru vanditumAtmIyaM gurupravAhaprasRtAM guruprasAda ityuccaiH gururjanayitA tattvagurusAkSitayA dehA gurUNAmeva mAhAtmyam guroranujJayA labdhaguroranumatAt so'pi guroranumate'pItigurorvacanamAdeyaM gurvorgurutvaM yuvayoH gulphadaghnaprasUnauSa 43 245 246 244 127 27 222 453 11 467 466 508 gRhazobhAM kRtArAM gRhANehAsti ced doSam 283 233 gRhAzrame ta evAryAH gRhItapragrahastava 103 406 | gRhItotkoca ityeSa guhAma samapadhvAntam guhAmukhasphuraddhIraguheyamatigRdhyeva guhoSmaraNA sa nAzleSi gRdhapakSAniloi gRhatyAgastato'sya 468 468 241 174 466 388 354 440 353 348 315 27e 212 481 14 160 272 342 353 251 255 206 178 458 137 178 86 115 108 406 276 266 353 426 381 472 gRhItvA vajrakANDAkhyam gRhe tasya samuttuGage gokulAnAmupAnteSu gocarAgragatA yogyam gotrasthalanasaMvRddha godohe: plAvitA dhAtrI gopAyitA'hamasyAdreH gopAlako yathA yatnAd gopAlako yathA yUthe gobhiH prakAzya raktasya gozIrSaM dardurAdriM ca goSThAgaraNeSu saMllApaiH gauravastribhirunmuktagrahoparAgagrahaNe grAmakoTacazca vijJeyA grAmAn kukkuTasampAtyAn grISme karasantApam gha ghaTadAsI kRtA lakSmI: paTayanti na vighnakoTayo ghaNTAmadhuranirghoSaghanaM tamo vinAkaraNa panAvaraNanirmuktAH ghanAvaraNaruddhasya panAvalI kRkSA pANDa ghAtikarmakSayodbhUtAm ghAtikarmatrayaM hatyA ghAtikarmamalApAyAt ca cakraM tadadhunA kasmAt 'cakraM nAma paraM daivam cakradhvajaM samutthAya cakrabhRd bharataH khaSTaH cakramasya jvaladyognimakramAkAntadivacakram cakraratnaM purodhAya cakaratnapratispaddhi cakaratnamabhUjjiSNoH cakalAbho bhavedasya cakravAkayuvA bheje cakavAkI dhRtotkaNTham 527 366 447 36 161 323 100 343 344 431 70 36 212 283 226 13 164 176 422 407 185 6 323 3 218 500 142 152 153 363 208 10 152 261 8 235 260 26 188 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka cakravAkI sarastIre cakravAkImanastApacakravyUhavibhaktAtmacakrasaMghaTTasampiSTa cakrasandarzanAdeva cakrAtapatradaNDAsi cakrAtmanA jvalatyeSa cakrAnuyAyi tad bhraje cakrAbhiSeka ityeka cakrAbhiSekasAmprAjye cakrAyudho'yamaricakramayacakrAsidaNDaratnAni cakriraNazcakramekam calA jJApito bhUyaH cakriNo'vasaraH ko'sya catritvaM caramAgatvam catrisUnoH punaH senAcakrI suteSu rAjyasya cakotpatti bhadra caJcvA mRNAlamuddhRtya caTulojjvalapAThInacaNDAH kodaNDakantAsicaNDAkANDAzaniprakhya carakANDamRtyuzca catasrazceTikAstAsAm caturaH bhAvakajyeSTha caturuttarayAmItyA caturjanapadAbhyantarasthacaturjJAnamalajyotiHcaturNAmAzramANAM ca caturdazabhiranvitAm caturbhiradhikAzItiH caturbhiradhikAzItiriticaturbhede'pi bodho'sya catuSkeSu ca rayAtu catuSTayIM vanazreNIm catuSpadAdibhistiryag candanadravasaMsikta candanadravasaM sikta sundarAGagacandanadravasintAgyaH candanAgurukarpUrecandanodyAnamAdhUya candragrahaNamAlokya - 20 188 366 404 61 228 106 10 262 244 60 228 401 113 103 46 411 411 50 10 439 363 234 400 477 275 503 460 503 283 16 223. 357 213 1 318 504 15.1 231 160 507 84 464 mahApurANam candrapAdAstapantIva candramAH karanAlIbhiH candre tIvrakarotsannAcamarIbAlakAn kecit camarIbAlakAbiddhaH camaro'yaM camUrodhAd camUpatirayodhyAkhyo camUmataGagajA rejuH camUravadhavAdeva camUravadhavobhUta campakA vikasanto'tra caraNAlagnamAkarSan caraNocitamanyacca caranti vanamAnuSyA caramADagaparo dhIra caramAgandharAvetau carmaratnaM sphuradraktavRzcika caryA tu devatArtha yA caryeSA gRhiNAM proktA calacchAkhI canatsatvacalatAM rathacakAraNAM calatprakIrNakAkIrNacalatsattvo guhArandhraH calatsitapatAkAlicaladazvIya kallolaiH calariropaTTa caladbhiracalodagraiH calite calitaM pUrvaM nAtakA vAdavRSTacA cApamAkaraNaM mAkRSya cAmarANi tavAmUni cAmarASyupamAmAnam cAmaraivajyamAno'pi cAmatkSepa tAmbUladAna cAraNatvaM tRtIyaM ca cAraNAdhyuSitAnete cArucakradharasyAyam citAH sitAH samAH snigdhAH cittadumasya ved vRddhiH citraM jagattrayasyAsya citraM mahendradattAkhyo citraM pratolIprAkAracitravarNA dhanAbaddha 161 414 367 37 37 24 235 200 63 68 21 75 246 207 125 203 462 288 283 86 131 140 86 407 30 362 41 62 378 401 144 234 222 327 461 135 183 366 466 382 378 371 3 122 citrairalaGkRtA ratnaiH cintAmapAsya guruzokakRtAm 512 ciraM nirIkSya nirviNNAH 451 ciraM varddhasva vaddhiSNo ciramAkalayavam cirAccakradharasyAdya cirAt paryAyamAsAdya cirAt samarasammardaH cirAnubhUtamapyevam cirAsane'pi tatrAsya beTakyAH priyadattAyAcetAMsi taragAgopa cediparvatamullaya caityacaityAlayAdInAM caityacaityAlayAdInAM codanAlakSaNaM dharmaM cIlikAnnAlikaprAyAn caulakarmaNyatho mantraH colAkhyayA pratIteyam cyavante svasthiteH kAle cha chavaM candrakarApahAsi rupire chatratrayakRtacchAya chatrabhaGagAd vinApyasya chatraratnakRtacchAyo chatraratnamuparyAsIt chatraSaNDakRtacchAyam chAvAtmAnaH sahotthAnam citradaNDaH phalaiH kazcid chinnadantakaro dantI chinnazcakreNa zUrANAm ja jagataH prasavAgArAd jagati jayinamenama jagattritayanAtho'pi jagasthitirivAnAyA jagadgRhasya saugandhyam jagAda sApi mAmeSa jagAdainamiti zrutvA janakSayAya saGagrAmo janatotsAraravyaya 127 208 177 404 185 31 101 468 67 242 325 201 70 306 248 388 111 140 183 26 116 30 66 366 420 406 S 220 5.50 113 507 486 462 347 31 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 529 ra 480 167 168 jananI vasupAlasya jantusambhavazaGakAyAm janto geSu bhogAnte janmarogajarAmRtyUn janmasaMskAramantro'yam janmAnantaramAyAtaH janmAvabuddhaya vanditvA jambUdvIpe videhe'smin jayaM zatrudurAlokam jayaH parasya no me'dya jayaH prasAdamadhyAsya jaya eva madAdezAd jayakarighaTAbandhajayakuJjaramArUDhaH jayatAccakravartIti jayati jananatApajayati jayavilAsaH jayati jinavarANAm jayati samarabherIjayati tarurazoko jayati divijanAthaiH jayati bharatarAjajayati bhujagavaktrodvAntajayati bhujabalIzo jayati madanabANaH jayati jinamanobhaH jayadviradamArUDho jayadhAmA jayabhAmA jaya nijitamohAre jaya nirmada nirmAya jaya nistIrNasaMsArajayanistrizanistrizajayanti jitamatyavo jayanti vidhutAzeSajayantyakhilavAGamArgajayapuNyodayAt sadyo jayaprayANazaMsinyajaya prabuddha sanmArgajayaprahitazastrAlI jayamAnIya sandhAya jayamuktA drutaM petuH jayalakSmI navoDhAyAH jaya lakSmIpate jiSNoH 480 jayalakSmImukhAloka jAtakarmavidhiH so'yaM 306 jayavatyAttasaundaryA jAtA vayaM cirAdadya 106 jayavatyAdibhiH svAbhi: 488 jAtAzcApadhRtAH kecid 368 468 jayavarmA bhave pUrve 508 jAtiH saiva kulaM tacca 304 jayavAdo'nuvAdo'yam jAtikSatriyavattajita- 346 260 jayazrIdurjayasvAmI 420 jAtimantro'yamAmnAto 264 457 jayazrIzapharIjAlam jAtimAnapyanutsikta- 284 jayasAdhanamasyAbdhe 85 jAtiraindrI bhaveddivyA 284 416 jayasenAkhyamukhyAbhiH 493 jAtipa'tizca tatrastham 284 405 jayastambaramA rejuH 200 jAtI sAgarasenAyAm 465 jayasya vijayaH prANaH jAtyAdikAnimAn sapta- 284 430 jayAkhilajagadvedin 146 jAtyaiva brAhmaNaH pUrvam 310 16 jayAdhvarapate yajvan 147 jAtakairindrajAlena 361 112 jayAvatyAM samutpanno jitajetavyatAM deva 157 jayanAsthAnasaGagrAma421 jitajetavyapakSasya 154 168 jayeza jaya nirdagdha 146 jitanirghAtanirghoSam jayeza vijayin vizvam jitanUpurajhaGakAram 110 jayo jyAsphAlanaM kurvan jitameghakumAro'yam 382 167 jayo nAmAtra kastasmai jitAM ca bhavatavAdya 208 jayo'pi jagadIzAnam 422 jitAntaka namastubhyam 148 jayo'pi zarasantAna 416 jitAmarapurIzobhA220 jayo'pi sucirAtprApta jitvA mahImimAM kRtsnAm 131 214 jayo'pi svayamAruhara jitvA meghakumArAkhyAn 382 216 jayo'pyabhimukhIkRtya 410 jitvA mlecchanRpau vijitya 130 jayo'pyevaM samutsikta- 361 jinamatavihitaM purANadharmam 167 jayo mahArasaH kaccha jinavihitamanUnaM saMsmaran jayo'yAt sAnujastAvad jinAjJAnugatAH zazvat 467 jayo'yAt so yazca 424 jinAnusmaraNe tasya 326 146 jarajjambUkamAghrAya 215 jinArcAbhimukhaM sUriH 272 147 jarajjaranta RGagAgra jinAlaye zucau raGage 272 147 jaraThavisinIkanda165 jinendrabhavane bhaktyA 461 412 .jaraThe'pyAtapo nAyam 25 jinendrAllabdhasajjanmA 278 jarAbhibhUtamAlokya 486 jineSu bhaktimAtanvan 325 jarAyupaTalaM cAsya jIyAdarIniha bhavAniti 56 240 jaladAn pelavAn jitvA jIvAjIvavibhAgajJA 167 jaladRSTiniyuddheSu 204 jIvAdisaptake tattve 504 126 jalastambhaH prayukto'nu jIveti nandatu bhavAniti jalasthalapathAn viSvak jainAstu pArthivAsteSAm 333 406 jalAdajagarastimim jainImijyAM vitanvan 346 427 jalAd bhayaM bhavet kiJcit 437 jainezvarI parAmAjJAm 287 406 jalAbjaM jalavAsena jainopAsakadIkSA syAt 274 407 jalaugho bharatezena 204 jJAtaprAgbhavasambandhA 460 146 - jallaM malaM tRNasparza- 211 / jJAtavyAH syuH prapaJcena 283 167 33 0. Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 mahApurANam jJAtivyAjanigUDhAntaH jJAtRdharmakathAM samyak jJAtvA tadAzu tadbandhu jJAtvA samAgataM jiSNaH jJAtvA sambhAvyazauryo'pi jJAtvA sUtrakRtaM sUktam jJAnajaH sa tu saMskAraH jJAnadhyAnasamAyogo jJAnamUrtipadaM tadvat jJAnavijJAnasampannaH jJAnazuddhyA tapaH zuddhiH jJAnodyotAya pUrvaM ca jJeyaH puruSadRSTAnto jyeSThaH praNamya ityetat jyeSThe nyAyagataM yogya jyotinimatha jyotirvegAguruM prItyA jyotsnAkItimivAtanvan jyotsnAdukUlavasanA jyotsnAmaye dukUle ca jyotsnAsalitasambhUtA jvalatpratApaH saumyo'pi jvalatyevaM sa tejasvI jvalatyauSadhijAle'pi jvaladaciH karAlaM vo jvaladdAvaparItAni jvalantyoSadhayo yasya jvalanmukuTabhAcakro 151 173 | tacchAsanaharA gatvA | tataH paramparendrAya svAhA tacchikhitrayasAnnidhye 508 tataH parArthasampattya 267 371 tacchuddhayazuddhI boddhavya 282 tataH paryantavinyasta116 taccheSAdigrahe doSaH 332 tataH puNyodayodbhUtAm 237 386 taccheSAzIrvacaH 332 tataH pUjAGagatAmasya 301 tacchauryaM yatparAbhUteH 420 tataH pUrvavadevAsya 277 taccha tvA netrabhUtA nau tataH pracalitA senA tacchu tvA punarapyAbhyAM tataH pratItabhUpAlaputrA 366 264 taccha tvA sA'bravIdevam tataH pratIpamAgatya 101 254 tajjalaM jaladodgIrNa tataH prabhRtyabhISTaM hi 247 213 tajjAtau cakriraNo devI 481 tataH prayAraNakaiH kazcid 113 261 tajjJAtvA matpitA putra 470 tataH pravizya sAketa- 323 335 taTanirbharasampAtaiH 132 tataH prasannagambhIra- 153 182 taTazuSkAMghripAsanna 451 tataH praseduSI tasya 467 taTasthapuTapASANaH 88 tataH prAcI dizaM jetum 250 taTAbhogA vibhAntyasya 122 tataH prAvikSaduttuGaga- 318 482 tataH kaJcukinirdezAd 376 tataH prAsthAnika: puNyatataH katipaye devA: . 151 tataH zreSThigRhaM yAtA 466 tataH katipayareva tataH zreyo'thinA zreyam 270 tataH katipayareva 115 tataH SaTkarmaNe svAhA 264 tataH katipayareva tataH sadgRhikalyAriNa- 303 tataH katipayareva prayAraNaH tataH saptadinaireva 463 173 tataH kaliyuge'bhyarNe tataH samarasaMghaTTe 185 tataH kiJcit svaladgo 125 tataH samudite caNDadIdhitau 460 154 tata: kiJcit puro gacchan 138 tataH samudradattazca 465 88 tataH kumArakAle'sya 260 tataH samudradattAkhyo 446 88 tataH kutUhalAd vAdhim tataH samudradatto'pi 467 205 tataH kRtabhayaM bhUyo 186 tataH sarvaprayatnena 314 tataH kRtayugasyAsya 317 tataH sarve'pi tadvArtAkarNanAd 456 tataH kRtArthamAtmAnam 253 tataH sukhAvatIputram 240 tataH kRtendriyajayo 264 tataH suvihitasyAsya 254 372 tataH kRtopavAsasya 272 tataH svakAmyasiddhyartham tataH kSaraNamiva sthitvA tataH sthapatiratnena 484 tataH kSAtramimaM dharman 265 tata: sthitamidaM jainAt 107 tata: kSepIya evAsau 318 tataH svabhAvasambandham 465 tataH paJcanamaskAra tataH sma balasaMkSobhAd 488 tata: paraM niSadyAsya tataH svayaMvaro yukto 456 177 tataH paraH pradhAnatvam 338 tataH svasya samAlakSya 124 tata: paramajAtAya 261 tata AmutrikApAya- 341 420 tataH paramajAtAya 296 tata jitapuNyati 306 tataH paramarUpAya 266 tatatArAvalI reje 186 tata: paramavIryAya padam 266 tatazcakradharAdiSTA 331 / tataH paramArhatAya svAhA 267 / tatazcakradhareNArya 362 320 taM kRSNagirimullaGaghya taM natvA paramaM jyotiH taM nirIkSya kSiterbhartA taM parItya vizuddhoru taM purAtanarUperaNa taM rUpyAdriguhAdvAranaM lauhityasamudraM ca taM vIkSya dhUmavegAkhyaH taM zAsanaharaM jiSNoH taM zailaM bhuvanasyaikam taM sahasrasahasrAMzu ta ime kAlaparyante taccakramaricakrasya taccedaM kulamadhyAtma Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatazca divyajAtAya svAhA tatazca svapradhAnAya 267 261 268 302 tatazcyutaH pariprAptamAnuSyaH 342 506 tatazcyuto jayanto'bhUd tatastamUcurabhyarNAH 48 tatastasmin vane mandam tatastitikSamANena tatasturyAvazeSe'hni tataste jaladAkAratatastvayi vayorUpa tatAndhatamase loke tato gatvAhamindro'bhUt tato guraNakRtAM svasmin tato jitAriSaDvargaH tato'tibAlavidyAdIn tato dRSTApadAno'yaM tato divyASTasahasratato dhanavatI dIkSAm tato dhanurdharaprAyam tato'dhigatasajjAti: tato'dhiruhya taM zailam tato'dhItAkhilAcAraH tato dhyAyedanuprekSAH tato'dhvani vizAmIzaH tato nabhasyasI gacchan tato nAnAnakadhvAnaprotkIrNa- 373 460 366 tato nAstyatra nazcarvyam tato niruddha niHzeSa 267 118 306 138 273 273 85 tato nivavRte jitvA tato nirgranthamuNDAditato'ntaH pravizan vIkSya tato'nyA puNyayajJAkhyA tatospamRSitenAlam tato'parAntamAruhyabh tato'pi neminAthAya tato bhasma samAdAya tato'bhimatasaMsiddhyai tato'bhiSekamApnoti tato bhuktottarAsthAne tato matimatAtmIyatato madhyaMdine'bhyarNe 268 50 tatazcAnupamendrAya svAhA tatazcArhantyakalyANabhAgI e & 158 327 117 383 186 506 312 265 310 118 306 458 116 278 137 254 342 10 45 261 327 341 26 zlokAnAmakArAdyanukramaH 262 315 333 327 tatkAlocitamanyacca tatkAlocitavRttajJaH tatkAlocitasAmoktyA tatkumArasya saMsparzAt tatkramau nUpurAmaJjutatkhecaragirau rAjapure tattaTopAntavizrAntatattapaHphalato jAtam 374 164 303 310 312 257 tato'yamupanItaH san 274 tato rAjyamidaM heyamapathyamiva 341 tato'vagAhanAdasya 286 256 483 26 252 153 13 37 tato madhyaMdine'bhyarNe tato'marAt prameyoktI tato mahAnayaM dharmaH tato mahAnvayotpannA tato mahIbhRtaH sarve tato'mI zrutaniHzeSatato munIndra kalyANatato'yaM kRtasaMskAraH tato'yaM zuddhikAmaH san tato'yamAnatAnetAn tato'vatIrNe garbhe'sau tato'vatIrya zrIpAlaH tato'varodhanavadhUtato varNottamatvena tato vAlpamidaM kAryam tato vidUramullaGghya tato vidUramullaGghya tato vidyopadezo'sya tato vidhimamuM samyag tato vidhivadAnarca tato vizvezvarAstanya tato visarjitAsthAnaH tato vyatyAsayanneva tato'sau divyazayyAyAm tato'sau dhRtadivyAstro tato'smAd vijayastasmAd tato'smai dattapuNyAzIH tato'sya kevalotpattau tato'sya gurvanujJAnAd tato'sya jinarUpatvam tato'sya digjayodyogatato'sya paJcame varSe tato'sya viditAzeSa tato'sya vRttalAbhaH syAt tato'sya hAyane pUrNe tato'syAdhItavidyasya tato'hamindrastasmAcca tato hiraNyavarmAyAd tatkathaM karmabhUmitvAd tatkararNAveva karNeSu 260 316 141 305 327 1-1 257 63 506 38 266 251 276 1 248 254 272 248 250 506 460 331 366 tattu syAdasivRttyA vA tattrANe ca niyuktAnAM tattvAdarza sthite deve tatpatnI zuklapakSAdidine tatpadopAntavizrAntA tatpAlanaM kathaM ca syAt tatpure varakIrtISTakIrti tatprakAzakRtodyotam tatpratiSThAbhiSekAnte tatpraznAvasitAvittham tatprApya sindhuraM rudhvA tatphalaM sanmati muktvA tatphalenAcyute kalpe tatsatyameva matto'nyAm tatsabhAvartanAmetat tatsamIpe nRperaNAmA tatsambhUtau samudbhUtam tatsiddhakUTapUjArthaM kAntA tatsopAnena rUpyAdreH tatsvapnadarzanAt kiJcit tatra kalpopamairdevaiH tatra kazcit samAgatya tatra kAcit priyaM vIkSya tatra kinnaranArINAm tatra kSaraNamivAsIne tatra caityadrumAMstuGgAn tatra taM suciraM stutvA tatra nityamaho nAma tatra pakSo hi jainAnAm tatra pazyan surastrINAm tatra bandhujanAdartha tatra bhadrAsanaM divyam tatra vAravilAsinyo tatra vAstuvazAdasya tatra zayyAsane suptvA 531 262 435 436 488 228 485 124 468 311 331 317 454 215 333 461 113 368 320 435 322 477 467 453 450 326 487 107 317 140 460 416 138 261 138 462 242 282 136 247 116 327 38 488 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 198 344 507 475 472 457 451 205 324 154 500 507 XX 0 0 15 or 99 s 411 246 280 374 473 246 386 532 mahApurANam tatra saMskArajanmedaM | tathA ciraM vihRtyAttasamprItiH 502 / tadalaM sparddhayA dadhvam tatra sajjAtirityAdyA 277 tathAtmA'tizayo'pyasya tadalamadhipakAlatatra samyaktvazuddhyAdi 464 tathA'tIndriyadRgnArthI 336 tadasya rucimAtene tatra sarvasamRddhAkhyo 465 tathAdhvAnan mahAghoSA 221 tadAkarNanamAtraNa tatra sUtrapadAnyAhuH tathA nRpo'pi saGagrAme 344 tadAkarNya gRhatyAgam tatrAkAmakRte zuddhi282 tathA nRpo'pi sainye sve tadAkarNya jayo'pyAha tatrAgatya kumAro'pi 428 tathA'ntakRddazAGagAt 163 tadAkarNya mahIzasya tatrAtibAlavidyAdyA 312 tathA pArAvatadvandvam / 446 tadAkAvadhUyanam tatrAdau tAvadunneSye- 260 tathApi tvatkRto'smAsu 154 tadA kalakalazcakre tatrAdau satyajAtAya 263 tathApi bahucintasya 326 tadA kAlAnubhAvena tatrAdhivAsitAno'GagaH tathApyastyeva jetavyaH tadA kuberamitrasya tatrAnarca mudA cakrI 140 tathA pravRtte saGagrAme 431 tadA kRtvA mahaduHkham tatrAntapAladurgAraNAm tathAbhiSiktastenaiva 221 tadA khagabhavAvAsatatrAparAntakAn nAgAn 86 tathA bhUpo'pyatandrAluH 346 tadAgatya surAH sarve tatrApazyan munIniddha- 140 tathAdhyamAtmarakSAyAm tadA janmAntarasnehaH tatrApi pUrvavanmantra 246 tathA yogaM samAdhAya 257 tadA jayo'pyatikruddho tatrApi viditAdezaH 460 tathA rativaraH pRSTaH 453 tadA taM rAjagehastham tatrApyukto vidhiH pUrvaH tathAlabdhAtmalAbhasya tadA tuSTvA mahInAtho tatrAbhavat prajApAlaH 447 tathA vijitaprANaH 342 tadAdi pratyahaM bherI tatrAmogha zaraM divyam 116 tathA'sAvarthazAstrArthe 328 tadAdiza dizAmasmai tatrAropyaM bharaM kRtsnam 255 tathAsya dRr3hacaryA syAt tadAdiza vidheyo'tra tatrArcanAvidhau cakratrayam tathA svayaMvarasyeme 426 tadA nabho'GagaraNaM kRtsnam tatrArhatIM tridhA bhinnAm 280 tathetarAMzca sammAnya 427 tadAnImAgate patyau tatrAvatArasaMjJA syAt 266 tathedamapi mantavyam 321 tadA paTakuTIbhedAH tatrAvAsitasAdhano nidhipatiH 76 tathaiva cakracItkAraH 45 tadApi khalu vidyante tatrAvAsitasainyaM ca 128 tathaiva nRpatiaulam 343 tadApi pUrvavat siddhatatrAviSkRtamaGagale tathaindriyakadRkzaktiH 335 tadA putraviyogena sA tatrAsInamupAyanaiH tathaindriyakavIryazca tadA purAt samAgatya tatrAsInazca saMzodhya 106 tathaindriyakasaundaryaH 336 tadA pUrvoditAcAryA tatrAsya nRpazArdUla221 tathaiva pRthivIpAlo tadA pUrvodito devaH tatraSTo gAtrikAbandho tathaiva satkRtA vizve 221 tadA pracaladazvIyatatraikasmai viyaccAraNadvandvAya 445 tathoktvA kAntavRttAntam tadA praNedurAmandram tatraindriyakavijJAnaH 335 tathyAH syuH svasya sandRSTAH 321 tadA prabhRti maccitte tatraindriyasukhI tadatItya samaM sainyaH tadA priyAstavAtrApi tatraiva duhitA jAtA 455 tadatra kAraNaM cintyam 153 tadA baladvayAmAtyAH tatrava vidyayA saudhageham 482 tadatra gurupAdAjJA 156 tadA bharatarAjendro tatraivAgatya sArthezo 455 tadatra pratikartavyam 155 tadA'bhUdruddhamazvIyam tatraivAbhISTamAvartyatadatra bhagavadvaktra tadA mukuTasaMghaTTAd tatroccaraccaraddhvAnA tadadhyuSya jaDo jantustaptaH tadA muditacittaH san tatrodghoSitamaGagalaiH tadantargataniHzeSa tadA muneguhAd bhikSAm tatropanayaniSkrAntibhAgI tadabhAve ca vadhyatvam 313 tadA raNAGagaNe varSan tatropAyanasampattyA 327 tadabhAve svamanyAMzca tadAlokya mahIpAlo tathA gRhAzramasthAzca 505 ' tadalaM deva saMrabhya 46 | tadAzIrvAdasantuSTa: 273 426 245 467 117 362 251 467 378 461 246 468 in 413 506 131 w 185 in 442 462 454 & 118 313 472 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ x w w 26 484 164 tadAzu pratikartavyam tadAzvIyakhurodghAtAd tadA sadasadaH sarve tadA sannaddhasaMyuktatadA sarvopadhAzuddho tadA sAgaradattAkhyaH tadA sukhAvatI kubjA tadAstAM samarArambhaH tadA'sya kSapakazreNIm tadA'syopanayAstvam tadA svamantraprahitaH tadidaM tasya sAmrAjyam tadunmukhasya yA vRttiH tadupajJaM nimittAni tadupAkRtaratnaudhaH tadupAhRtaratnAdyaiH tadupetya praNAmena tadetat sArvabhaumastvam tadetat siddhasAdhyasya tadetad yoganirvANam tadetad vidhidAnendratadetya drutamAyuSman tadenaM zaramabhyarcya tadendrAH pUjayantyenam tadeSAM jAtisaMskAraH tadaiva yuvarAjo'pi tadeSa paramajJAnatadodbhinnakaTaprAntatadopasarganirNAza tadobhayabalakhyAtatadgarbha ratnasandarbhatadgeyakalanikvANatadgopurAvani krAntvA taduHkhasyaiva mAhAtmyam tadurmukho'pi nirbandhAd tavRSTimAtravijJAtataddeva kathayAsmAkam tadeva viramAmuSmAt taddevyazca mahAdevyo tadehadIptiprasaro taddaurgatyaM vraNasthAnataddharmasthIyamAmnAyam tadhetuphalaparyantaM zlokAnAmakArAnukramaH 513 | tabalAt kAntayA sArddham 500 / tapo'yamanupAnatkaH 287 tabimbAdharasambhAvitA tapolakSmyA pariSvaktA 162 500 tabuddhvA nAthavaMzezaH 434 tapo vidhAya kAlAnte 457 404 tadbhUtavanametattvam 485 taptapAMzucitAbhUmiH | 164 tadma zarAsanaH kAmaH tamaH kavATamudghATaya 168 498 tadyathAtIndriyajJAnaH tamaH sarvaM tadA vyApat 414 486 tadyathA yadi gauH kazcid 343 tamadhvazeSamadhvanyaH 117 tadyathA saMsRtau dehI tamabhyaSiJcan paurAzca 221 266 tat yUyaM saMsRterhetum 505 tamasmatkanyakAmeSa tadravAkarNanAd ghRNita- 364 tamAnayAnunIyeha 162 433 tadrASTravijayArddhasya 458 tamAlavanavIthISu tadrUpAlokanoccakSuH 230 tamAsiSevire mandam tadvacaHpavanaprauDha tamityadbhutayA lakSmyA 133 328 tadvacaH sammukhIne'smin 177 tamityadbhutayA lakSmyA 128 tadvanaM pavanAdhUtam 115 tamityAlokayan dUrAt 177 110 tadviditvA kulasyaiva 466 tamisrati guhAyAsau tad vilokya kumAro'bhUt 460 tamuccairvRttimAkAnta- 121 tadvilokya sapatnyo'syA tamRSyamUkamAkramya tadvIkSya pitarAveSa 446 tamekamakSaraM dhyAtvA 352 tanutApamasahya te tamekapANDuraM zailam 124 tanUdarI varArohA 228 tamenaM dharmasAdbhUtam 180 tanUbhUtapayoveNI tamo'gnigajameghAdividyAH 410 tantrAvAyagatA cintA 327 tamo dUraM vidhUyA'pi 186 260 tantrAvAyamahAbhAram 452 tamo nizzeSamuddhya 186 243 tannimittaparIkSAyAM 446 tamobalAn pradIpAdiprakAzA: 414 506 tannirIkSya mamaivAyam 453 tamo'guNThitA reje 188 278 tannivezAdathAnyedyuH 466 tamo vidhUya dUreNa 186 tanmantrAstu yathAmnAyAm tamovimohitaM vizvam tanmA bhUdanayoryudvam 202 tayoH kumAraH zrIpAlaH 408 tanmuktA vizikhA dIprA 118 tayoH sutAM bhogavatI 483 140 tanvyo vanalatA rejuH tayorahaM tanUjAsmi 485 230 tapaH zrutaJca jAtizca 246 tayorArAt taTe pazyan 114 138 tapaHzrutAbhyAmevAto tayorArAt taTe sainyam tapaso'greNa coprogra 214 tayorjanmAntarasneha 460 455 tapastanUnapAttApa 210 tayorjanmAntarAtmIya453 tapastanUnapAttApAd tayorjayo'bhavat 358 160 tapastApatanUbhUta 166 tayovidyutprabhA putrI tapastIvramathAsAdya 162 tayostuk sarvadayitaH 465 tapo'gnitaptadIptAGagAH taraGagAtyasto'yam 215 tapo'nubhAvAdasyavam 216 taraGigatatanuM vRddham 344 tapobhirakRzairebhiH 214 / taraGigatapayovegAm 314 tapo bhujabalI reje 204 / taraGagardhavalIbhUta466 tapomayaH praNIto'gniH 170 tarattimikalevaraM 46 245 166 / taraDagAva X W X Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApurANam lh 187 313 310 320 356 tarantaM makarAkAram 438 tAM lakSmImakSayAM matvA 375 / tirITamudvahan dIpram 257 tarasvibhirvapurmedhA 12 tAM vilokya mahIpAlo 366 tirITazikharodagro taruNasya vRSasyoccaH | tAH zrayante guraNAnnaiva 361 tirITodagramUrdhAsau taruzAkhAgrasaMsakta | tAH sampadastadaizvaryam 176 tiryaggoSphaNapASANaiH 402 talpAdutthitamAtro'sau 326 / tAdavasthairguNaruddhaiH tiryaGamaNDalagatyavaM tava vakSaHsthalAzleSAd 50 tAnekazaH zataM cASTau 136 tisro'sya vajrakoTayaH syuH 226 tavAdezavidhAnena 426 tAn prajAnugrahe nityam 263 tIkSNadaNDo hi nRpatiH 343 tasmAdante kurumlecchA- 347 tAn prAhurakSaramlecchA tIkSNA marmANyabhighnanta: 366 tasmAdavadhyatAmeSa tAnyananyopalabhyAni 107 tIrthakRtsu svataH prAgyo tasmAdayaM guNairyatnAd 314 tAn sampUjya visAbhUd 370 tIrthakRdgaNabhRccheSatasmAd rasadatIkSNAdIn 264 tAn svayaMvarazAlAyAm 374 tIrthakRdbhiriyaM sraSTA tasmAddhamaikatAnaH san tAbhyAM tatraiva sA rAtriH tIvaM tapasyatAM teSAm 166 tasmAnnAsmAbhirAkrAntam 241 tAmAkrAntaharinmukhAm tIvra tapasyato'pyasya 210 tasmin dine praviSTasya tAmAlokya balaM jiSNoH 113 tuGagasiMhAsanAsInam 436 tasminnanyedhurudyAnam 464 tAmuttIrya janakSobhAd tuGago'yaM himavAnadriH 120 tasminnaSTadale padma 272 tAmbUlarasasaMsargAt turaGagamavarAdrAt tasminneva bhave zaktaH 342 tArakAkumudAkIrNe turaGagamAstaraGagAbhAH tasminnevottarazreNyAm 456 tArAlitaralasthUla- 261 tulApuruSa evAyam 185 tasmin pauruSasAdhye'pi tAruNyazAlI vRSabhaH tUryadhvAnAtipreDakhatasmin vane vasan tAvacca paracakreraNa tUryamaGagalanirghoSaH 441 tasmai kanyAM gRhANeti 426 tAvacca mantriNo mukhyA: taNakalpo'pi saMvAhayaH 360 tasya pUjA vidhAtavyA tAvacca sudhiyo dhIrAH tRtIyajanmanIto'tra tasya me'yazasaHkIrteH tAvatnapA bhayaM tAvat 432 tRtIyajanmano yuSmadtasya rAjJazca tAH sarvA tAvadAsId dinArambho tRtIyajJAnasannetraH tasya lakSmImanAkSipya 358 tAvaddheSitanirghoSaiH 402 tRtIye'hani cAnantajJAnadarzI tasya vakSaHsthale tatra 474 tAvadbhirvAdibhirvandyo 503 te kadAcijjagatpAla- 452 tasya svayaMprabhAdevyAm 456 tAvantyeva sahasrANi 223 te ca satkRtya senAnyam tasyAM tannAthavaMzAya- 364 tAvanyedhuH kapotau ca 458 te ca svapnA dvidhAmnAtAH / tasyAkhilA: kriyArambhAtAvAnetu kumAro'pi te ciraM bhAvayanti sma 168 tasyA dakSiNato'pazyad tAvAnijitanizzeSa- 126 tejasAM cakravAlena 141 tasyAparasmin digbhAge 507 tAvubhau brahmalokAnte 452 te'titIvrastapoyogaH tasyAmasatyAM mUDhAtmA 312 tAzca kriyAstridhA''mnAtA: 244 te tu svavatasiddhayarthaM 241 tasyA lAlATiko naikaH tAzca taccittahAriNyaH 225 te'dhItyopAsakAdhyAyatasyA vinIlavisrasta- .230 tAzca tAsAM tadA vyAkulI- 487 tena SADguNyamabhyastam 328 tasyAsiputrikA dIpA 235 tAsAM kimucyate kopaH tenApi tyAjyamevedam 161 tasyAsIt suprabhA devI tAsAM mRdukarasparzaH 225 tenApi bhArate varSe 331 tasyAstu bhedasaMkhyAnam tAsAmakRtakasneha- 163 te'nuraktA jinaprokte tasyeSTamUru liGagaJca tAsAmAlApasaMlApa te pauravA munivarAH 170 tasyokta doSasaMsparzI tAstu kanvayA jJeyA 245 te'bhyanandanmahAsattvA 166 tAM kANDakaprapAtAkhyAm tAstrikAlaM samabhyarcya te'mI jAtimadAviSTA 320 tAM tasya vRttiranuvartayati sma 445 tithyAdipaJcabhiH zuddhaiH 441 teSAM kRtAni cihnAni 241 tAM pazyannarcayaMstAMzca 136 timirakariNAM yUtham 165 teSAM nidhuvanArambha- 163 tAM manojarasasyeva 126 | tirITaM sphuTaratnAMzu 261 | teSAM syAducitaM liGagam 311 451 w 312 w or llh 361 129 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdhanukramaH 535 240 427 mYm teSvarhadijyAzeSAMzaH 245 | tvaM vahnineva kenApi 427 / dattvA sulocanAya ca 437 teSvavratA vinA saGagAt tvagasthimAtradehAste dadatI pAtradAnAni 368 te svadurnayalajjAstavairAH tvaGagattuGagaturaGagasAdhanakhura- 64 dadurasmai nRpAH prAcyakaliGaga- 66 te svabhuktojjhitaM bhUyo 165 tvattaH smo labdhajanmAnaH 156 dadau dAnamasau sadbhyo 325 te himAnI parikliSTAm tvattIrthasarasisvaccha dadhaccAkacarI vRttim 184 te hi sAdhAraNAH sarvatvatto nyAyAH pravartante dadhatIrAtapaklAntatairazcika giri krAntvA tvatpadasmRtimAtreNa 146 dadhaddaNDAbhighAtottham 107 taistu sarvaprayatnena 332 tvatpAdanakhabhAjAla148 dadhaddhIratamAM dRSTim 204 toSAd sampAdayAmAsuH tvatputrA iva matputrA: dadhAnaM tulitAzeSatoSitairavadAnena tvatpraNAmAnuraktAnAm dadhAnaH skandhaparyanta 210 tau bhogapuravAstavyau tvatpratApaH zaravyAjAt 120 dadhAnAste tapastApam 165 tyaktakAmasukho bhUtvA 287 tvatprasAdAccha taM samyak 356 dantakASThagraho nAsya 246 tyaktacelAdisaGgasya 253 tva prasAdAdidaM sarvam dantidantArgalaprotoda- 186 tyaktazItAtapatrANa286 tvatstuteH pUtavAgasmi 148 dayitAntakuberAkhyo tyaktasnAnAdisaMskAraH 285 tvaddehadIptayo dIprAH 144 doddharAH khurotkhAtatyaktAgArasya yasyAta: 276 tvadbhuktivAsino deva darbhAstaraNasambandhaH 260 tyaktAgArasya sadRSTa: 253 tvamatra tena sauhArdAd 482 darzayantI samIpasthAm 482 tyaktopadhidharA dhIrA tvamAdirAjo rAjarSiH dazamyAM siddhakTAgre 460 tyaktvA'stravastrazastrANi 285 tvamAmuSyAyaNaH kinna- 276 dazAGagamiti bhogAGagam 233 tyaktvezaM khecarAsrAtivaSTau 367 tvamudghATaya guhAdvAram dazAdhikArAstasyoktAH tyAgaM parvopavAsaM ca 454 tvayA nyAyadhanenAGaga 264 dazAdhikAri vAstUni 312 tyAgaH sarvArthisantarpi 502 tvayA madIyAbharaNam dazArNakavanodbhUtAnapi tyAgo hi paramo dharma: tvayA'haM hetunA kena 472 dazArAn kAmarUpAMzca trapAM gatAH samAdAya 460 tvayi rAjani rAjoktiH 155 dAtuM samudradattasya 471 trayaH paJcAzadetA hi 244 tvayIdaM kAryamityasmai 153 dAnaM pUjAM ca zIlaM ca trayo'gnayaH prayAH syuH 301 tvayedAnIM sasopAnAm dAnino mAninastuGagA: 408 trayo'gnayo'rhadgaNabhRt 245 tvayaMtAM prasthito devo 34 / diksvastikA sabhAbhUmiH asAn haritakAyAMzca tvAM namasyan janainaH 148 / digaGaganAghanApAyatriH parItya namaskRtya 356 tvAM stoSya paramAtmAnam 141 digantarebhyo vyAvartya 340 tri: prAk tvanmAritAvAvAm 476 tvAmAyuSman jaganmAnyo 176 digjaya yasya sainyAni 126 trikaliGagAdhipAnodrAn divyaH prabhAnvayaH ko'pi 105 trikAlaviSayaM yogam dakSaceTIjanakSiprakRta divyabhASA tavAzeSa- 145 trikUTamalayotsaGage dakSiNAnilamApalla 377 divyamUrterudutpadya 332 triguptAya namo 265 dakSiNena tamadrIndram 101 divyamUrtejinendrasya trijagajjanatAjasra138 dakSiNena nadaM zoraNam divyaratnavinirmANa- 223 trijJAnadhRt tribhuvanaikaguruH dakSiNarmatayA viSvag divyarUpaM samAdAya trijJAnanetrasamyaktva 505 dakSiNottarayo: zreNyoH 128 divyasaGagItavAditra- 257 tribhinidarzanairebhiH 340 dakSiNottarayoH zreNyoH 381 divyasiMhAsanapadAd 307 trimekhalasya pIThasya daNDanAdaparIkSyAsya 474 divyAnubhAvasambhUta- 257 trimekhalasya pIThasya daNDaratnaM purodhAya divyAbharaNabhedAnAm 227 triSveteSu na saMsargo daNDaratnAbhighAtena 107 divyAratradevatAzcAmU tvaM jAmAtunirAkRtyA 468 dattvA kimicchaka dAnam 242 / dizAM prasAdhanAyAdhAd svaM mandarAbhiSekAhoM bhaveti 305 | dattvA kozAdi sarvasvam 434 | dizAM prAnteSu vizrAntaH 281 466 283 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 322 / 318 103 411 226 223 485 162 186 247 262 370 226 300 243 321 448 136 140 361 100 mahApurANam dRSTAH svapne mRgAdhIzAH draSTavyA guravo nityam dRSTApadAnAnanyAMzca draSTavyA vividhAdezA dRSTivAdena nirmAta drogdhRnnyAnasya bhUbhartuH dRSTInAmapyagamye'smin 23 droNAdiprakSayArambhadRSTvA kadAcid gAndhArI droNAmukhasahasrANi dRSTvA tatkambalasyAnte 486 dvAtriMzanmaulibaddhAnAm dRSTvA tatsAhasaM vaktum dvAdazAGagazrutaskandhadRSTvA'tha taM mahAbhAga dvAdazAhAt paraM nAma dRSTvA vimocya rAjAnam 452 dvAsaptatiH sahasrANi daSTvA SaDrAjakanyAstAH 481 dviH stAM trilokavijayaH dRSTvA harivarastasmAnnItvA 487 dvijAto hi dvijanmeSTa: dRSTvevAkRSTariNAm 186 dvijAtisarjanaM tasmAd deyamanyat svatantraNa 185 dvitIya iva tasyAsIt deyAnyaNavratAnyasmai 310 dvitIyamArjunaM sAlam devatA'tithipitragni 276 dvitIyamekhalAyAM ca devatApramitAlakSya 480 dvidhA bhavatu vA mA vA deva tvAmanuvartantAm 155 dvipAnudanyatastIvram devadAnavagandharva 316 dviraSTau bhAvanAstatra devadigvijayasyArddham dvirvAcyaM vajranAmeti deva dIpraH zaraH ko'pi dvirvAcyau tAvimau zabdau devabhUyaM gatAH zreSThi- 457 dvivistRto'yamadrIndro devazrIranujAzreSThi 465 dviSaDyojanamAgAyadevasyAnucaro deva 428 dviSantamathavA putram devAnAM priya devatvam dveSavantau tadAlokya devAntasatyaH satyAntadevo devISUpacarantISu 256 devo'yamakSatatanurvijitAbdhi- 56 / dhatte sAnucarAn bhadrAn devenAnanyasAmAnyamAnanAm 437 | dhana yazodhana cAsma devo'yamambudhimagAdhamalaGghya- 56 dhanamitrastatastasmAd devyaH kanakamAlAdyAH 450 dhanametadupAdAya dezAdhyakSA balAdhyakSaH dhanazrIrAdime janmanyato deze'pi kArayet kRtsne 346 dhanazrIrityajAyanta dehacyutau yadi gurorguru- 511 dhanurdharA dhanuH sajyam dehavAso bhayaM nAsya 463 dhanvinaH zaranArAcadehAntarapariprAptiH 280 dhanvinaH zaranArAcadaivamAnuSabAdhAbhyaH 388 dharmaH kAmazca saJceyo dordapaM vigaNayyAsya 203 dharmakarmabahirbhUtAdorbalibhrAtRsaMgharSAt 222 | dharma ityucyate sadbhiH doSaH ko'tra guNaH ko'tra dharmazIle mahIpAle doSadhAtumalasthAnam dharmasyAkhyAtatAM bodheH doSAH ki tanmayAstAsu dharmArthakAmamokSAraNAm doSAn guNAn guNI gRhNan 353 dharmAnto'sya mahAnAsId doSAn pazyazca jAtyAdIn 336 dharmeNa guNayuktena dizAM rAvaraNamAkrAntyA dizAjayaH sa vijJeyo 261 dizyAniva dvipAn dIkSAM jainI prapannasya 276 dIkSA rakSA guragAbhRtyA dIkSAvallyA pariSvaktaH 206 dIpikAyAmivAmuSyAm 215 dIpikA racitA rejuH dIpraiH prakIrNakavAtaH dIyatAM kRtapuNyAya dIrghadorghAtaniryAta 207 duHkhI sukhI sukhI duHkhI 442 dunoti no bhRzaM dUta- 184 dundubhidhvanite mandram 256 durAcAraniSedhena trayam 392 durgATavIsahasrANi 227 durddharorutapobhAra 484 dunirIkSyaH karaistIkSNaH 413 durmukhe kupite bhItvA duma'tazca durante'smin 342 durvigAhA mahAgrAhA: 35 duSTA hiMsAdidoSeSu / 348 dustarAH sutarA jAtA: dussahe tapasi zreyo 467 dUta tAtavitIrNA no 185 dUta no dUyate cittam 182 dUta sAtkRtsammAnAH 158 dUrapAtAya no kinnu 400 dUramadya prayAtavyam dUramutsAritA: sainyaH dUrAdeva jinAsthAna 318 dUrAdevAvaruhayAtma 421 dUrAd dUSyakuTIbhedAd dUrAnatacalanmauli 101 dUrAnatacalanmaulidUrAnatacalanmaulidUSitAM kaTakairanAm dagarddhavIkSitaH sAntaH 163 dagvilAsA: zarAstAsAm 224 dRDhavratasya tasyAnyA 273 dRDhIkRtasya cAsyoddha- 343 dRSTa: samyagupAyo'yam 370 dRSTavatyasmi kAntA'smin 501 267 266 122 348 486 134 101 477 102 102 201 360 141 206 504 324 215 358 233 397 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 537 108 473 157 4 266 350 401 475 148 147 147 147 148 147 147 126 128 405 148 zlokAnAmakArAdyanukramaH dharmo'tra muktipadamatra 350 nakrAkRtyA svadezasthaH 438 | na bhetavyaM na bhetavyam dharmo rakSatyapAyebhyo 341 na khaTvAzayanaM tasya 250 na bhoktumanyathAkAram dhaya'marthya yazassAram nakhadarpaNasaMkrAnta nabhogRhAGagaNe tenuH dhamyarAcaritaH satya- 276 nakhAMzukusumodbhedaiH 224 namaHzabdaparau cetau dhavalA dhArmikarmAnyA 440 nakhenducandrikA tasyAH 364 namaH sakalakalyANapathadhAnuSkarmAgaragarmArgaH na gRhItaM mayetyasmin na madhye na zarIreSu dRSTAH dhArayaMzcakraratnasya na cakriraNo'pi kopAya 361 | na mayA tavayaM sAdhyamiti dhArA rajjubhirAnaddhA 232 na cakreNa na ratnazca 430 - namaste natanAkIndradhArA vIrarasasyeva reje 366 na ca tAdagvidhaH kazcit / namaste paramAnantadhAriNI pRthivI ceti na cAsya madirAsaGago 41 - namaste pAranirvANadhArmikasthAsya kAmArthana citraM tatra maccittI namaste pracalanmaulidhigidaM cakrisAmrAjyam na cedimAn sutAn 427 namaste prAptakalyANadhutataTavane raktAzoka na celaknopamasyAsIt 117 namaste bhuvanobhAsidhunI vaitaraNI mASavatI ca naTo'yaM vAsavo nAma 481 namaste mastakanyastadhunI sumAgadhI gaGagAm na tathA'smAdRzAM khedo namaste mukuTopAyadhUmavegaM vinijitya 462 natAnAM surakoTInAm 145 namaste svakirITAgradhUmavego vilokyanam 461 natAzeSo jayaH snehAd 364 namivinamipurogaidhUmavego harivarazcaitAm 486 na tuSyanti sma te labdhau 168 namizca vinamizcaiva dhUlIsAlaparikSepana tRtIyA gatisteSAm na mRtA vraNitA naiva dhUlIsAlaparikSepo145 na tRptirebhirityeSa namo'nto nIrajazzabdaH dhRtamaGagalaveSasya natvA'pazyat prasAdIva namo'stu tubhyamiddharddha dhRtaraktAMzukAM sandhyAm natvA vizvasRjaM carAcaragurum 171 nayanti nirbharA yasya dhRtistu saptame mAsi nadI vRtravatI krAntvA naravidyAdharAdhIzAn dhehi deva tato'smAsu 121 nadInaM ratnabhUyiSTham na rUpamasya vyAvarNya dhauritaM maticAturyam nadInAM pulinAnyAsan narezo nAgarAzcaitat dhauritargatamutsAhaiH nadIpulinadezeSu narmadA satyamevAsIt dhaureyaH pArthivaH kiJcit 265 nadImavantikAmAM ca na lakSmIrapi tatprItya dhyAnagarbhagRhAntaHsthA 164 nadI vadhUbhirAsevyam 42 navame mAsyato'bhyarNe dhruvaM svaguruNA dattAm 185 nadIsakhIriyaM svaccha navame vajranAbhIzo dhvajadaNDAn samAkhaNDaya 404 na dunoti manastIvram 176 navalohitapUrAmbu dhvajasyopari dhUmo vA 404 nadyoruttaraNopAyaH navApi kupitebhendra dhvanato dhanasaMghAtAn 134 nanu nyAyena bandhoste navAmbukaluSAH pUrAH dhvanatsu suratUryeSu nanRtuH suranartakyaH navAsya nidhayaH siddhAH dhvanI bhagavatA divya nandanaH somadattAhvaH 356 na vighnaH kinnu khalvatra dhvastoSmaprasarA gADham nandanapratime tasmin na viSAdo vidhAtavyaH nandano vRSabhezasya . 222 nazyAt karmamalaM kRtsnam nandyAvarto nivezo'sya 233 naSTamaSTAdazAmbhodhina karaiH pIDito loko nanvahaM tvaripatRsthAne naSTAdhimAsadinayoH na ki nivAritA'pyAyAm 416 na pazcAnna purA lakSmI: na sa sAmAnyasandezaH na kiJcidapyanAlokya naptA zrInAbhirAjasya 126 na spRzAmi kathaM cAham na kiJcidapyanAlocya nabhaH satAramAreje na smariSyasi kim na kevalaM zilAbhittI nabhaH sphaTikanirmANam na sthUle na kRze narjU na kevalaM samudrAnta: na bhujaGagena sandaSTA 432 / na svato':ne pavitratvam 68 88 43 382 474 0 114 W or mor m O AN 0 arxxxbrarm mroom (w yooo mmois orrorxr MY 115 / 48 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 162 401 225 273 162 AN T T 9 214 336 352 226 353 323 22 . U 266 m 271 386 167 9 454 42 465 153 538 mahApurANam na hartA kevalaM dAtA 363 | niHzeSaM nAzakaddhantum 414 | nirjarA karmaNAM yena nAkokasAM dhRtarasam 52 niHzreNIkRtya tajjaGaghe 228 nijitAribhaTa gyA nAgadattastato vAnarAryo 506 niHzvAsadhUmamalinAH 52 nijitAzaninirghoSanAgapriyAdrimAkramya niHsaGagavRttirekAkI 255 nirdayaH parirambheSu nAgamAruhya tiSTha tvam niHsapatnamiti bhramaH nirdiSTasthAnalAbhasya nAgAmaropi tAM pazyan 360 / niHsRtya nAbhivalmIkAt 226 nirdiSTAM gurugaNA sAkSAd nAGagarAgasturaGagANAm nigamAn parito'pazyat nirdvandvavRttiradhyAtmam nATakAnAM sahasrANi 226 nigalastho yathAneSTam nirmalatvaM tu tasyeSTam nATayamAlAmarastatra 126 nigalastho vipAzazca nimito'sya purANasya nATyazAlAdvayaM dIptam 146 niculaH sahakAreNa nirmokamiva kAmAheH nAriNamA mahimaivAsya 276 nijagambhIrapAtAla niryAnti hRdayAd vAco nAtidUre niviSTasya. 151 nijagrAha nRpAn dRptAn niryApitAstato ghaNTAH nAva kintvamutrApi 471 nijavAgamRtAmbhobhiH 853 nirvANadIkSayAtmAnam nAthavaMzAgraNIzcAmA 428 nijahastena nidiSTam nirvAggasAdhanaM yat syAt nAthenduvaMzasaMrohau 437 nijAgamanavRttAnta 482 nirvizeSa purorenam nAdaridrIjjanaH kazcid nijAnyajanmasaukhyAnu- 466 nipikSanirAkAGakSA nAdhvA drutaM gurutarairapinijocitAsanArUDhAH nivratA nirnamaskArA nAnagArA vasUnyasmat 240 nityapravRttizabdatvAt 42 niviSTavAnidaM cAnyat nAnAprasavasandRbdha440 nityAnubaddhatRSNatvAt niveditavatI pRSTA nAnAbhASAtmikAM divya- 141 nityodayo budhAdhIzo nivedya kAryavijJAnam nAnAratnavidhAnadezavilasat 238 nityo niraJjanaH kiJcid 507 | nivedya suprabhAyAzca nAnyo madbhAginayo'yamiti 467 nidezairucitaizcAsmAn 121 nizzeSahetipUrNeSu nAbhikUpapravRttAsyA nidhayo nava tasyAsan 227 nipevyamAraNA viSayA| nAbhUt pariSaharbhaGagaH 166 nidhayo yasya paryante niSkaNTakamiti prApya nAmakarmavidhAne ca nidhiH puNyanidherasya 227 niSkaSAyANi nAkasya nAmnAtisandhito bhUDho 387 nidhInAM saha ratnAnAm 228 niSkrAnta iti sambhrAntaH nAmnA vajramayaM divyam nidhyAnAdajayUthasya niSkrAntipadamadhye stAm nAmnA vidyutprabhe cAsya nipatatpuSpavarSeNa 136 niSTaptakanakacchAyam nAmnaiva kampitArAtiH 363 nipatannirArAvaiH 132 niSThuraM jRmbhate'mugmin nAmnava lavaragAmbhodhiH nipape nAlikerANAm 82 niSpandIbhUtamAlokya nAyakaiH samamanyedyuH 115 nipeturamarastrINAm niSparyAyaM vane'muSmin nAlikeradrumeSvAsIt nimIlayantazcakSUSi nissapatnAM mahImenAm nAlikerarasaHpAnam nimUrchAste svadehe'pi nissahAyo nirAlambo nAlikerAsavarmattAH niyuddhamatha saGagIrya 205 nissRSTArthatayA'smAsu nAzakaM tadihAzcaryam niyojya svAnujAn sarvAn 435 nIcairgatena suvyaktanAstyeSAmIdazI zaktiH 416 nirantarazravotkotha 442 nItvA rAtri sukhaM tatra nAstre vyApArito hasto nirargalIkRtaM dvAram 115 nItvA so'pi kumAraM tam nAsyAsIt strIkRtA bAdhA 211 nirAkRtyArkakIrtyAdIn nIrAM tIrasthavAnIranAsvAdi madirA svairam 160 niruddhamavaM ganaudhaiH 407 nIrUpo'yaM svarUparaNa nAhaM deho mano nAsmi 256 nirudhyAnantasenAdi- 405 nIlaM zyAmAH kRtaravanAhaM sulocanArthyasmi 361 nirodhamabhayoddhoSaNAyAm nIlotpalekSaNA reje niHkRpau vezalo lakSNau 365 nirguNAna guNino mantum 361 / nUnaM cakriNa evAyam niHzaktIn zaktibhiH | nirgranthAya namo vItarAgAya 265 nUnaM puNyaM purAgAbdheH 222 504 234 MWWWXXW . xx1si Gook xWKGmxn. 0000G.KNWK.. 381 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 420 10 403 w 7 w in is in Um9 mucorr w is w w o in m llh man 113 483 m 462 nRttamapsarasAM pazyan 21 paThan munIndrasaddharma- 473 | parigrahagrahAnmukto 465 nRtyagItasukhAlApaiH 441 patatpataGagasaGakAzam paricitayatihaMso 514 nRtyatkabandhaparyantapatadgaGagAjalAvarta pariNataparitApAt svedadhArI 423 nRpaM siMhAsanAsInam patantaM vAruNIsaGagAt paritaH kAyamAnAni nRpatemaithuno nAmnA patanmRgakhagAnvItapriyAbhiH 402 paritaH sarasI: sarasaiH nRpavara jinabhartuH patanyatra pataGago'pi paritastvatsabhAM deva nRpavallabhikAvaktra patAkAkoTayo'syASTa- 236 pariniSkrAntireSA syAt 266 nRpastAmbUlavallInAm / patiH patirvA tArANAM 358 paribhUtidvidhA sAtra 381 nRpAGaganAmukhAjAnipatitAnyasinirghAtAt parivaSoparaktasya 323 nRpAnavArapArINAn pattanAnAM sahasrANi 226 pariveSTya niraiyanta 201 nRpAnAkarSato dUrAn patravantaH pratApogrA: parisindhunadIsrotaH nRpAnetAn vijityAzu patrazyAmarathaM proccaiH parihAryaM yathA deva 314 nRpAn saurASTrakAnuSTrapathi dvaidhe sthitA tasmin parItajAtarUpocca 440 nRpA bharatagRhyA ye 204 pathi praNemurAgatya 35 parItya stotumArebhe nRpAsanamathAdhyAsya padaM paraM pariprAptum 502 parISahajayAdasya nRpaMrgaGagAdvAre padairebhirayaM mantrastadvidbhiH 307 parISahajayairdIpto 213 nRpopAyanavAjIbhapadbhyAmArohato'syAdrim parISahamalAbhaM ca 211 nRvarabharatarAjyo'pi 168 padmarAgAMzubhibhinnam paredhuH kAntayA sArdha nekSe vizvadRzaM zrRNomi 511 padmarAgAMzubhibhinnaH paryaTanti taTeSvasya 122 netrAvalImivAtanvan padma hradAddhimavataH paryante'sya taToddezA 123 nendupAdaidhRti lebhe padminyo mlAnapadmAsyA 188 paryaSvajIta purauvaitAm nemyAdivijayaM caiva panasAni mRdUyantaH paryAptamAtra evAyam 257 naikAntazamanaM sAma 181 paradArAbhilASasya paryAptametadevAsya 134 naiNAjinadharo brahmA parapraNAmavimukhIM 160 parvatodagramArUDho nodghAtaH ko'pyabhUdaGage parapraNAmasaJjAta parvopavAsamAsthAya 325 nyagRhNAttAni cAsyAsan 488 paramajinapadAnuraktadhIH 286 palAyamAnau pASANaiH 360 nyagrodhapAdapAdhaHstha481 paramaddhipaTa cAnyat palyaGakena niSaNNAste 167 nyaSevanta vanoddezAn paramaSibhya ityasmAtparam 266 pavanasya jayan vegam 236 nyAyamArgAH pravartyante 410 paramAdiguragAyati 266 pavanAdhUtazAkhAgranyAyazca dvitayo duSTa- 263 paramAdipadAnnetra ityasmAcca 266 pavanAdhoraNArUDhA paramArthakRtaM tena 477 pazuhatyAsamArambhAt 281 paramArhatAya svAhA 268 pazUn vizRGagAn matvAzvAn 403 pakvazAlibhuvo nam paramArhantyarAjyAdi- 306 pazcAjjaglurmukhAbjAni paGakajeSu vilIyante paramArhantyarAjyAbhyAm 308 pazcAt ko'pi grahaH 428 paJcabANAnanaGagasya 230 paramAvadhimullaGaghya 213 pazcAt sarvAnirIkSyaSA 381 paJcamaM svapade sUnuM parazzatamihAdrIndre 123 pazcAd viSavipAkinyaH 450 paJcamuSTividhAnena 278 parasparAnukUlAste 475 pazcimArdhana vindhyAdrim paJcame bhogabhUjo'bhUt 508 parAjJopahatAM lakSmI 183 pazya kRtrimamUrdhvAtta 447 paJca hrasvasvaroccAraNaparArAdhanadainyonam pazya tAdRza evAtra paJcendriyANyanAyAsAt parAya'maNinirmANa pazya devagirerasya 134 paTTabandhAt paraM matvA 451 parAya' mAnasaM saiMham pazya dhUrterahaM mUDho 452 paTTAMzukadukUlAdi227 parArdhyaratnanirmANam 145 | pazyannupasamudraM tam 37 paTTAllalATo nAnyena / 451 / parAvamAnamalinAM bhUtim 183 ] pazyan stambakaristambAn 174 0 0nsIM WXW durur Up 112 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 372 162 501 pazya puNyasya mAhAtmyam pazyAmbhodheranutaTameSA paharAM viSamagrAhaiH pAMsudhUsararatnaughapAkasattvazatAkIm pANigraharaNadIkSAyAm pANDadhAn pracaNDadordaNDapAdAtakRtasaMbAdhAt pAdarayaM jalanidhiH pApaH sa tavaragarmRtvA pAparogI parapreoM pApasUtradharA dhUrtAH pApasUtrAnugA yUyam pApAnyetAni karmAriNa pApinA'zanivegena pAramAtmya pade pUjyo pArA pArejalaM kUjat pArAvatabhave cApyadharmam pArivajyaM parivrAjo pArthivasyaikarASTrasya pArthivAn praNatAn yUyam pArthivairdaNDanIyAzca pAlayedanurUpeNa daNDeneva pAlayedya imaM dharmam pitAhaM bhavadevasya pitu: padamadhiSThAya pituranvayazuddhiryA pitroH purI pravRttaH san pinaddhatoraNAmuccaiH pIThikAmantra eSa syAt pItaM purA gajatayA salilaM pItaM vanadvipaiH pUrvam pItAmburAmbudaspaddhi pItAmbhaso madAsAraiH pItvA'tho dharmapIyUSam pItvA'mbho vyapagamitAntapInastanataTotsaGagapuMsAM saMsparzamAtraNa puMsAM strINAM ca cAritrapuMso hatavato daNDam puskokilakalAlApapuskokilakalAlApapuNDarIkAtapatraNa mahApurANam 376 | puNyaM jale sthalamivAbhyava- 60 | purodhAya zaraM ratnapuNyaM jinendraparipUjana purodhomantryamAtyAnAm 87 puNyaM paraM zaraNamApadi duvi- 60 puropArjitapuNyasya 322 puNyaM sAdhanamasyakam 65 puropArjitasaddharmAt puNyakalpatarorAsan 237 puro bahiH puraH pazcAt 251 puNyAccakradharathiyaM vijayinI- 65 puro bhAgAnivAtyatum puNyAdayaM bharatacakradharo purohitasakhastatra puNyAdityayamAdimA- 130 purohitaH purandhrIbhiH puNyAd vinA kutastAdRg 137 pulindakanyakAsanya puNyAzraye kvacit siddhaH 251 puSkarAddhe'pare bhAge 413 puNyAhaghoSaNApUrva kuryAd puSkarAvartya bhikhyaM ca 321 puNyaiH sindhujalairenam 116 puSkaraiH puSkarodastaiH 280 puNyodayAnnidhipatiH 150 puSTo maulena tantraNa puNyodayana makarAkara puSpaccUtavanodgandhiH 482 putrabandhupadAtInAm 426 puSpamArtavamAptAnaH putralAbhArthi taccittam 452 puSpasammardasurabhiH putryazca saMvibhAgArhaH 253 puSpAvacayasaMsaktaputryA gehaM gatasyAGaga puSpopahAribhUbhAgA283 punaH priyAM jayaH prAha 462 pusphuruH sphuradastraughAH punaradhyAraya hRjjanma pUjArAdhAkhyayA khyAtA punarekAkinaH siMha 322 pUrvaM vananiveze tau 281 punarvivAhasaMskAraH pUrva vihitasandhAnAH punastatrAgatA dRSTA 467 pUrvameva samAlocya 263 punAtIyaM himAdri ca pUrvavat pazcime khaNDe 461 puraH pAdAtamazvIyam pUrvoktapiGagalAkhyasya 356 puraH pratasthe daNDena pRthak pRthak pradAyAti 277 puraH pradhAvitaiH preGakha 28 pRthak pRthagime zabdAH 454 puraH prayAtamazvIyaH 1-pRthudhIstamavaSTabhya puragopuramullaGadhya 175 pRthuvakSastaTaM tuGaga263 puravo mokSamArgasya poSayatyatiyatnena puraskRtyeha tAmetAm 430 poSayanti mahIpAlApurastIrthakRtAM pUrva paurA: prakRtimukhyAzca purassaraNamAtraNa 386 paurairjanairataH sveSu purassareSu nizzeSa 265 prakAmamadhurAnittham 316 purAGaganAbhirunmuktA prakIrNakacaladvIcipurANaM tasya me brUhi prakRtisthena rUpeNa 175 purANaM dharmazAstraM ca prakRSTo yo guNairebhiH 367 purANaM mArgamAsAdya prakSAliteva lajjA'gAt 323 purANasyAsya saMsiddhi 355 prakSvelitarathaM vizvaga 470 purANe praur3hazabdArthe 352 praguNasthAnasopAnAm | purAd gajaM samAruhya praguNAmuSTisaMvAhayA | puruSArthatrayaM pumbhi pracacAlabalaM viSvaga 26 / purojvalatsamutsarpacchara- 404 pracaNDadaNDanirghAta 4 18 pUrvava 115 477 436 262 474 176 345 186 262 324 225 X m m 131 m m 437 368 216 176 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAnukramaH 541 264 103 145 surxy trrxumarururr 466 pracaNDazcaNDavegAkhyo pracaNDA bajratuNDAkhyA pracalabalasaMkSobhAd praceluH sarvasAmagryA prajAH karabharAkrAntA prajAnAM pAlanArtha ca prajAnAM sadasadvattacintanaiH prajAnupAlanaM proktam prajApatiH sarvasandho prajApAlatanUjAbhyAm prajAsAmAnyataiveSAm prajJA pariSahaM prAjJo prajvalantaM jayantaM vA pragatAnanujagrAha praNamaMzcaraNAvetya praNamya vanapAlAya praNamya vanapAlAya praNayaH prazrayazceti praNayaH prazrayazceti praNidhAya manovRttim praNipatya vidhAnena pratApI bhuvanasyakam pratikakSaM surastrINAM pratiketanamudbaddhapratigrahApasArAdipratidhvanitadigbhittipratidhvastAni pApAni pratiprayAgamabhyetya pratiprayAgamAnamrApratiprayANamityasya pratiyoddhumazaktAstam pratirASTramupAnItaprativAdasamudbhUtapratizayyAnipAtena pratIcI yena jAye'ham pratIcyApi yutazcandro pratIpavRttayaH kAmam pratIpavRttimAdarza pratIyAyAntare chindan pratyakSo gururasmAkam pratyagrasamarArambhapratyagrAH kisalayinIguhAraNa pratyanIkakRtAneka 235 / pratyAparaNamasau tatra 234 pratyAyAtamahAvAta pratyetyeva prapazyantIm 104 / pratyayaH zreSThinA proktaH 64 prathamaM satyajAtAya namaH prathamaM satyajAtAya svAhA prathamo'sya parikSepo 348 pradAnAhatvamasyaSTam pradAya parivAraM ca 453 pradIpaH svakulasyAyam praduSTAn bhoginaH kAMzcit 211 pradviSan parapASaNDI 404 pranRtyatAM prabhUtAnAm prapatannAlikeraughastha praphullavanamAzokam 480 prabuddhapadmasaumyAsyA 480 prabodhajRmbharaNAdAsyam prabhagnacaraNaM kiJcid prabhAtamarutodbhUtaprabuddha prabhAvatI ca tanmAtrA 156 prabhAvatIcarI devI prabhAvatIti sammuhya 318 prabhAvatyA ca pRSTo'sau 460 prabhA samajayattatra prabhuraNA'numatazcAyam 362 prabhoravasaraH sAryaH prabhorivAgamAttuSTA pramattAdiguNasthAna128 pramadAravyaM vanaM prApya 62 pramANakAlabhAvebhyo pramAdyan dviradaH kazcid prameyatvaM paricchinnapramodAt suprabhAdezAt prayatnenAbhirakSyaM syAd 414 prayayau nikaSAmbhodhim 418 prayANabherIniH svAnaH 172 prayAta dhAvatApeta prayAntamanujagmustaM prayAyAnuvanaM kiJcid 156 prayuktAnunayaM bhUyo 201 prayojyAbhimukha tIkSNAn prarUDhazuSkanAthendu186 | prarUpayiSyate kiJcid 4100 rror09. 7rxxxxx m Wr arrrumm pravAlapatrapuSpAdeH 241 416 pravibhaktacaturim 117 440 pravizadbhizca niryadbhiH 466 pravizya bhavanaM kAntyA 487 265 praviSTamAtra evAsmin 108 pravIrA rAjayudhvAnaH pravRtteyaM kRtiH kRtvA 354 312 pravRddhanijacetobhiH 358 441 pravRddhaprAvRDArambha 410 382 pravRddhavayaso rejuH pravezya pApadhI rAjasamIpam 474 332 praveSTamabjinIpatra322 pravrajya bahubhiH sArddham 443 prazastatithinakSatra- 283 prazAntadhIH samutpanna228 prazAntamatsarAH zAntAH praznavyAkaraNAt praznam prasannamabhavattoyam prasannayA dRzaivAsya prasannavadanendUdyadAhAdi- 436 prasannasalilA rejuH 447 prasahya ca tathAbhUtAn 345 461 prasahya tamasA ruddho 64 prasaya pAtayan bhUmau 207 prasAdA vividhArastatra 136 103 prasAdhitadizo yasya / 126 prasAdhitAni durgANi 116 505 prasAdhya dakSiNAmAzAm 480 prasAritasarijjihmo 87 prasuptavantaM taM tatra 489 prasthAnabheryo gambhIra338 prasphuracchastrasaGaghAta- 407 376 prasphuradbhiH phalopetaiH 301 prahArakarkazo dRSTa- 163 prAkRto'pi na soDhavyaH 286 prAk kena hetunA yUyam 28 prAk pItamambu sarasAM 77 prAk samarthitamantraNa 361 66 prAk samuccitaduSkarmA 363 206 prAk svIyA jaladA jAtA prAgakSigocaraH sampratyeSa 512 387 prAgatra satyajAtAya svAhA 268 466 | prAgabhAvitamevAham 342 186 105 444 400 156 orrY 241 416 , Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 mahApurANam lm tmr ls KK0 0 0ii. AAI K80 vd.xiyu09 242 l 505 3 164 334 247 504 prAguktakaravAlezaH 461 / priyaduhitaramenAM nAtha- 385 balAdazanivegena prAguktavarNanaM cAsya priyasenaM samAhUya 446 balAduddharaNIyo hi prAgdiGamukhastRtIyena priyodbhavaH prasUtAyAm balAni pravibhavatAni prAgdehAkAramUrtitvam priyodbhave ca mantro'yam balAntabhadro nandI ca prAgvariNatamathAnandam 305 prItAzcAbhiSTvantyenam balinAmapi santyeva prAGmukhaM sarvatobhadram 371 prItimaprItimAdeyam | balinoryuvayormadhye prAcI dizamatho jetum prema naH kRtrima naitat balaiH parAhaya nirbhaktAH prAcyAnAjaladherapAcyapreyasIyaM tavaivAstu balotkarSaparIkSeyam prAcyAniba sa bhUpAlAn 62 preSitA kAJcanA nAma balopabhuktaniHzeSaprAraNA iva vanAdasmAd proktA pUjAhaMtAmijyA bAlItA sphoTitazcitraH prAtarutthAya dharmasthaiH proktAstvindropapAdAH 258 bahavo'pyasya lambhAH prAtarudyantamuddhRta326 proktopekSAdibhedeSu bahiH kalakalaM dhutvA prAtarunmIlitAkSaH san 326 protkhAtAsilatA vidyut 407 bahiH puramathAsAdya prAtastarAmathAnIya 346 bahiHsamudramudriktam prAtastarAmathotthAya bahirantarmalApAyAd 340 prAtikUlyaM tavAsmAsu 426 pharaNamAtrodgatA randhyAt bahinivezamityAdIn prAtihAryamayI bhUtiH 145 phalAnatAn stambhakarIn bahirmaNDalamevAsIt phalAya tvadgatA bhaktiH 142 prAtihAryamayI bhUtiH / bahiryAnaM tato dvitraH phalena yojitAstIkSNA prAtihAryASTakaM divyam 267 bahivibhUtirityuccaiH phenomihimasandhyAnaprAtihAryASTakoddiSTa bahistaTavanAdetat 23 prAdAt prAgeva sarvasvam 434 bahunApi na dattena prAdurbhavati niHzeSa baddhabhukuTirujhAnta205 bahuvANAsanAkIrNam 25 prAdhvaMkRtya gale ratna baddhavairo nihantA bhUH 476 bahvapAyamidaM rAjyam 341 prAnte tato'hamAgatya 464 baddhAya ca turaNAdyasmai bAdhyatvaM tADanAniSTa vacana- 338 prAnte svargAdihAgatya 468 bandhaH sarvo'pi sambandho bAlaM samarpayAmArA prApadhuddhotsuka: sAIm- 407 bandhavaH syuna pAH sarve 366 bAlAniva chalAdaramAn prApito'pyasakRduHkham 463 bandhazcaturvidho jJeyaH bAlAste bAlabhAvena 157 prAptAtIndriyasaundaryo bandhujIveSu vinyasta bAlya eya tato'bhyasyet 312 prAptotkarSa tadasya syAt | bandhubhRtyakSayAd bhUyaH bAlyAt prabhRti yA vidyA 312 prAptauSadharasyAsIt bandhUkairindragopathI bAhU tasyA jitAnagapAzI prApya saMyamarUpeNa babhurnabho'mbudhau tArAH bibharti yaH pumAn prANAn prAbhAtAnakakoTInAm 418 babhurmakuTabaddhAste 201 biti himavAnenAm prAyazcittavidhAnajJaH bane hAralatAM kaNThalagnAm 226 vibhyatA jananirvAdAd 158 prAyo vyAkhyAta evAsya 173 balakSobhAdibho niryan buddhimAMstvaM tavAhAryaprAvizad bahubhiH sArdham baladvayAstrasaMghaTTa buddhisAgaranAmAsya 235 prAzane'pi tathA mantram baladhvAnaM guhAranyaH 104 buddhathaiva baddhapalyaGakA: prAzaMsat sA tayostAdRGa balareNubhirAraddhe brahmacarya ca dharmyasya 214 prAsAn prasphuratastIdharaNAn balavAnanuvartyazced brahmacArI gRhasthazca 283 prAhurbhUtamukhaM kheTam 235 balavAn kururAjo'pi brahmaraNo'patyamityevam 281 prAhurmUlaguNAnetAn 212 balavAn dhUmavegAkhyaH 486 brAhmaNA vratasaMskArAt 243 priyadattApi taM gatvA vanditvA 466 | balavAnnAbhiyoktavyo bruvan sa kalpanA duSTa miti 406 priyadattAhvayA tasyAH 446 | balaM vibhajya bhUbhAge bruvAraNAniti sAkSepam priyadatteGigata tadavagatyAnya- 453 | balavyasanamAzaGakya- 114 | bruvANairiti saGagrAma- 186 353 A0%EW 214 226 276 408 0 0 Wwxws 46 0 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 543 PU0mm MY al00 / AMAK.00000 brUta yUyaM mahAprajJA 266 bhAti tasyAH puro bhAgo | bhogeSvatyutsukaH prAyo 207 brUyAcca neminAthAya svAhA 267 bhAti yaH zikharaistuGagaiH bhogopabhogayogyoru- 372 brUhi tatprApaNopAyamiti 485 bhAryA sAgaradattasya bhogo'yaM bhogino bhogo bhAvanavyantarajyotiH 140 bhogyeSvartheSvanautsukyabhAvayantI mRtAtreyam bhramatyakAkinI lokam bhaktyA pragamatastasya bhAsvatprabhAprasaraNapratibuddha bhramadyantrakuTIyantra 175 bhaktyApitAM srajam 146 bhAsvatsUryaprabhaM tasya 234 bhrAtaro'mI tavAjayyA- 154 bhakSAzcAmRtagarbhAkhyA bhikSAM niyatavelAyAm bhrAtRbhANDakRtAmarSa 156 bhakSyamANAn kapotAdyaiH bhiSajeva karaiH spRSTvA 160 bhrakSepayantrapASANaiH 225 bhagavaMstvadgagAstotrAt 146 bhinnI yuktI mRdustabdhau bhrabhaGagena vinA bhaGagaH 203 bhagavadivyavAgartha 320 bhIkarA: kiGakarAkArAH bhagavAnabhiniSkrAntaH / bhItabhItA yudho'nyaizca mariMga matvA pravizyAnta Su bhaGiganA kimu rAjyena bhuktamAtmambharitvena 433 maNikuNDalabhAraNa 375 bhaDaguraH saGagama: sarvo'pi bhukto bhogo dazAGago'pi 466 marigapIThe samAsthApya 438 bhaTA hastyurasaM bhejuH 201 bhuktvApi suciraM kAlam 161 / maNimuktAphalaprota- 435 bhaTAkuTikaH kecid 104 bhujaGgaprayAtairidaM vArirAgeH 54 / marigarna jalamadhye'sti bharatavijayalakSmI bhujabalyAdayo'bhyeyuH 416 mariNazcUDAmaNinAma bharatasyAdirAjasya bhujoparodhamuddhRtya 205 maNDalAgrasamutsRSTa- 404 bharatena samabhyaya' bhujyate yaH sa bhogaHsyAd mataH saMsAri dRSTAntaH bharatezala kilAtrApi 205 bhunaktu nRpazArdUlo matijJAnasamutkarSAt 213 bharato bhArata varSa 240 bhUtArthastvastu tatsarvam 456 / matimeM kevalaM sUte bharato'bhirato dharme bhUtvA budhavimAne'sau 477 matizrutibhyAM nizzeSam bhartRbhAryAbhisambandham bhUpo'pyanunayarasya matkhaDgavArivArAzi- 387 bhavatu suhRdAM mRtyau zokaH bhUpo'pyevaM balI kazcit 347 matvA nItvA dvijaH 483 bhavatkulAcalasyobhau 386 bhUpo'pyevamupAsannam 345 matvA'sau gatvarI lakSmIm 126 bhavadevacaregAnubaddhavareNa 458 bhUbhRtAM patimuttuGagam matveti tanumAhAram bhavadevena nirdagdham 457 bhUmiSThainiSThuraM kSiptA madanajvaratApA 231 bhavadbhirbhAvitaizvaryam bhUyaH paramarAjyAdi304 madanAnalasantapta iti 474 bhavabandhanamuktasya 288 bhUyaH protsAhito devaiH 127 madasrutimivAbaddhabhavecca na tapaH kAmo 337 bhUyastadalamAlapya 185 madIyarAjyamAkAnta- 176 bhavetkarmamalAdezAd bhUyo draSTavyamatrAsti madgRhAGagaNavedIyam bhavedanyatra kAmasya bhUyo'pi saMpravakSyAmi madRSTapUrvajanmAni 471 bhaved daivAdapi svAminya- 426 bhUyo bhUyaH praNamyezam 323 madyazaH kusumAmlAna- 387 bhaveyurantaradvIpAH 226 bhUreNa vastadAzvIya 202 madhu dviguNitasvAdu- 415 bhave'sminneva bhavyo'yam bhaGagIsaGagItasammUrchan 138 madhumAMsaparityAgaH 250 bhavyasyApi bhavo'bhavad 512 bheje SaDRtujAniSTAn 228 madhau madhumadAraktalocanAm 231 bhavyAtmA samavApya jAtimu- 286 bhedaM sa cakravartIti 481 madhyasthavRttirevaM yaH 348 bhAgI bhavapadaM jJeyam bheryaH prasthAnazaMsinyo madhyastho'pi tadA tIvram bhAgI bhavapadaM vAcyam 304 bho bhoH sudhAzanA yUyam 258 madhye cakSuradhIrAkSyA 226 bhAgIbhavapadAntazca bhoktRzUnyaM nabhogAGagam madhye tasya sphuradratna- 435 bhAgIbhavapadenAnte bhogabrahmavratAdevam 250 madhye mahAkulIneSu 386 bhAgIbhavapadopetaH 302 bhogAstRSNAgnisaMvRddhayai madhye mahIbhRtAM teSAm bhAjanaM bhakSyasampUrNamadatta- 446 | bhogino bhogavad bhogA- 463 | madhye ratnadvayasyAsya 510 204 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 mahApurANam 513 16 x x " h madhye vindhyamathaikSiSTamadhyevedi jinendrArcAH madhyesamamathAnyedyuH sanaHparyayajJAnamapyasya manasi manasijasyAvApi manuzcakrabhRtAmAdyaH manuSyajAtirekaiva mano'gAre mahatyasya manojazarapuGakhAbjaH manobhavanivezasya manobhuvo'tivRddhasya manorathasya putrAya manovego'zanivaraH manovyAkSeparakSArtham manoharAkhyaviSaya mantraH paramarAjAdirmato'yaM mantrabhedabhayAd gUDham mantramUrtIn samAdhAya mantranimAn yathAyogam mantrAsta eva dharmAH syuH mantriNastasya bhUtArtha: mantrI ca phalgumatyAkhyo mantrI prAgbhogabhujomantreNAnena ziSyasya mantreNAnena sammantrya mantrarebhistu saMskRtya mantro modakriyAyAM ca mantro'vatArakalyANabhAgImantharajjusamAkRSTiH manthAkarSazramodbhUta- . manthAravAnusAreNa mandaM payomucAM mArge mandamandaM prakRtyaiva mandarAbhiSekakalyANamandarAbhiSekaniSkrAntimandarendrAbhiSekazca mandarendrAbhiSeko'sau mandasAnA madaM bhejuH mandAkinItaraGagotthamandAtapazaracchAye mandArakusumAmodamandArakusumodgandhi:mandAravanavIthInAm mandArasrajamamlAnim manye patrANi gAtrANi 231 mamAbhivIkSituM tatra mayA tu carito dharmaH 444 mayA nivArito'pyAyA 222 mayA sRSTA dvijanmAnaH 243 mayi svasAtkRte deva 213 mayaiva vihitA: samyak mayApanayane'grAhi marudAndolitodana224 marududbhUtazAkhAgramalayAnilamAzleSTum malayopAntakAntAre malinAcaritA yete 501 malImasAGago vyutsRSTa mallikAvitatAmodaiH 174 mahadbhirapi kallolaiH 438 mahasAsya tapoyoga mahAkalyANakaM nAma 271 mahAjavajuSo vaktrAd 455 mahAtapodhanAyArcA 450 mahAdAnamatho dattvA mahAdrirayamutsaGaga310 mahAdhvarapatirdevo 305 mahAngajaghaTAbandho 261 mahAnti giridurgANi mahApagAbhirityAbhiH mahApagArayasyeva mahAbalini nikSiptamahAbAhustatazcAbhUd mahAbdhiraudrasaGagrAma218 mahAbhiSekasAmagryA406 mahAbhogairnRpaH kazcid mahAmanA vayuSmAnto307 mahAmahamahaM kRtvA mahAmahamahApUjAm mahAmukuTabaddhAnAm mahAmukuTabaddhAnAm mahAmukuTabaddhAstam 186 mahAmukuTabaddhaizca 262 mahAvrataM bhavet kRtsna137 mahAhAstikavistAra21 | mahAhiraNyamAyAmam 256 | mahimnA zaminaH zAntam 224 / mahimnA'sya tapovIrya- 216 485 mahI vyomazazI sUryaH 388 275 mahIzeneti samproktA 501 mahendrAdrIM samAkrAman mahotsaGagAnudagrAGagAn 86 106 mahopavAsamlAnAGagA 426 mAM nivArya sahAyAntIm 483 mAM svakArye smaretyuktvA 132 mAgadhAyitamevAsya mA mA mAgadhavaicitAm 46 mAghakRSNacaturdazyAm 507 84 mAtA pitA'pi yA yazca 456 282 mAtApitRbhyAM tadRSTvA 456 285 mAtApitRbhyAM prAdAyi 455 22 mAdyanti kokilA zazvat 22 45 mAdyanmalayamAtaGaga- . 216 mAdhavIlatayA mADham 210 236 mAdhavIstabakeSvanta 22 mAnakhaNDanasambhUta242 mAnatvamasya sandhatte 314 265 mAnabhaGagAjita gaH mAnamevAbhirakSantu 183 mAnayanniti tadvAkyam 121 mAnastambhamahAcaitya mAnastambhasya paryante 123 mA nAma pragati yasya 178 mAmajeSIt sakhAso me 206 mAmadhikSipya kanyeyam 387 mAyayA nAsmi zAnteti 207 mAyArUpadvayaM vidyAprabhAvAt 261 mArga sthitamuddhRya 481 mArgavibhra zahetutvAd 466 mArgAMzcirantanAn yetra 430 mArge praguNasaJcArA: 366 mArge bahuvidhAn dezAn 35 mAhAtmyapracyutistAvat mitrayajJaH svayambhUzca 357 mithyAtvaM paJcadhA sASTa242 mithyAtvamavratAcAraH 504 mithyAmadoddhataH ko'pi 407 mukule vA mukhe cakre 23 | muktasiMhapraNAdena 116 h llh 504 MY MY MY MY 0 000 mmmm 0 0 0" MY MY v r ovV Y Mr. 00 0 0 urummo mar4 260 332 Wx., Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktastu na tathA kintu muktAtmanAM bhaved bhAvaH muktAphalAcchmApAyamuktetarAtmanorvyaktyai muktvA kumAramabhyetya mukhaM ratisukhAgAra - mukhamuddh tanUdaryAH mukharairjayakAreNa mukhena candrakAntena mukhena padmakajacchAyAm mukhairaniSTavAgvahni mucyamAnA guhA sainyaiH mudA niSpAdayAmAsa mudgarAdabhighAtena munayo'pi samAnAzcet muni rativaraM prApya muniM hiraNyavarmAraNam muniH pRthakapradezasthAm munibhyAM dattadAnena munimantro'yamAmnAtI munistadvacanaM zrutvA munIndrapAThanirghoSaiH musalasthUladhArAbhiH muhuH pracaladu vela mUkaH zreyaHpure jAtaH mUcchitaH premasadbhAvAt mUrtyAdiSvapi netavyA mUrdhAbhiSiktaH prAptamUni padma hado'syAsti mUlaskandhAmadhyeSu mUlottaraguNeSvAttamRgAGakasya kalaGako'yam mRgaiH praviSTaveza murgama rivApAtamAtrabhagnaMH mRNAlairaGgamAveSTya mRNAlairadhidantAgram mRdavastanavaH snigdhAH mRSyatAM ca tadasmAbhiH mekhalAyAM tRtIyasyAm mekhalAyAM dvitIyasyAm meghaprabhavaca caNDAsiprabhAmeghaprabhasuketvAdi meghaprabho jayAdezAd zlokAnAmakArAdyanukramaH 336 335 | meSasvaro bhImabhujameghAndhakAritAzeSamedhA sattvajavopetA 160 337 462 maithunasya ca saMsmRtya maithunAya nRpaH krudhvA mokSo guNamayo nityo 224 226 110 176 176 172 mohapAzaM samucchidya mInAdhyayanavRttatvam mlApayan svAGagasaundaryam mlecchakhaNDamakhaNDAjJaH mleccharAjasahasrANi mleccharAjAdibhirdattAH mleccharAjAn vinirjitya mlecchAcArI hi hiMsAyAm mlecchAnanicchato'pyajJAn 126 372 338 183 467 468 468 456 yaH pUrvAparakoTibhyAm 266 yaH samarebhiH 466 yaH stutyo jagatAM trayasya 135 164 yakSIbhUtAH tadAgatya yacca daNDakapATAdiyajJopavItamasya syAt yatimAbhAya lokAye 36 461 437 yato'kSarakRtaM garvam yato niHzeSamAhAraM 285 221 123 372 yato'yaM labdhasaMskAro yato yato balaM jiSNoH yato'sya dRDhaDhakkAnAm 322 yattu naH saMvibhAgArtham 368 yatpurazcaraNaM dIkSA yatpraSTumiSTamasmAbhiH yatra zAstrAriNa mitrANi yatronmagnajalA sindhuH yatsaMsAriNamAtmAnam yathA kAlAyasAviddham yathA kramamato dhUmaH yathA khalvapi gopAla: 344 yathAkhyAtamavApyora 466 343 yathA gopAlako mIlam yathA ca gokulaM gominyAyAte 347 344 135 408 370 164 26 75 366 206 140 316 365 428 410 yathA ca gopo goyUtham 27 467 473 361 424 244 285 108 227 223 430 346 178 ya yaM natvA punarAmananti na paraM 236 yaH ko'pyakAraNadveSI 152 85 340 238 462 267 278 256 346 256 280 66 62 156 253 357 161 114 338 314 270 yathA jinAmbikA putra yathA tathA narendro'pi yathA tava hRtaM cetaH yathA dRSTamupanyasye yAntamaso dUrAttam yayAnnamupayuktaM sat yathArthadarzanajJAna yathAyaMvaramayyaMJca yathAvadabhiSiktasya yathAvibhavamatrASi yathAvibhavamatreSTam yathA viSayamevaiSAm yathAmatpitRdattena yathAsvaM saMvibhajyAmI yathAsvAnugamarhanti yathA hi kulaputrANAm yatheSTaM sapriyo vidyAvAhanaH yatheha bandhanAnmuktaH yathaiva khalu gopAlaH yathaiva khalu gopAlo yathaiva gopaH saMjAtam yathoktavidhinatAH syuH yathA kila viniryAti 545 yamasambandhidiktyAgam yayuH karibhirAddham yavIyAneSa paNyastrI yavIyAn nRpazArdUlam yazaH pAlaH sukhAvatyAH 306 343 161 316 144 321 142 48 261 248 247 181 252 222 353 333 500 33 345 344 345 267 324 442 266 '' yadAdAya bhavejjanmI yadAyaM tyaktavAcAntaH yadi dezAdisAkalye yadi dharmakaraNAdittham yadiSTaM tadaniSTaM syAd yadi syAt sarvasamprArthyA yadIcchA'sti tavetyAha yaduktamAdirAjena yaduktaM gRhacaryAyAm yadaiva labdhasaMskAra yaddigbhrAntivimUDhena yadvaccandrArkabimbotthayadvacca pratibhUH kazcit yaduvayaM bhinnamaryAde 345 427 yannAmnA bharatAvanitvamagamat 238 372 75 28 442 386 486 156 278 278 146 317 205 44 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 mahApurANam 433 sh sh 7 2ur kh 240 yazaHpAlamahIpAla 465 | ye vizuddhatarAM vRttim yazasyamidamevArya 58. ye keciccAkSaramlecchA: yazasvatIsunandAbhyAm 506 ye tasyAstanunirmANa yazodhanamasaMhArya 84 yena prakAzite mukteH yastvatIndriyavijJAna yenAyaM prahitaH patrI yastvetAH dvijasattamairabhimatA 268 yenA'sau cakravartitvam yastvetAstattvato jJAtvA 276 yenAsya sahajA prajJA yasya digvijaye meghakumAra- 346 ye ye yathA yathA prAptAH yasya digvijaya viSvag 125 yeSAmayaM jitasuraH samare yasya yatra gatAH syAdRk- 376 yogaH samAdhinirvANam yasyASTAdazakoTayo'zvA- 125 yogakSemau jagatsthitya yasyotsaMgabhuvo ramyAH 124 yogajAH siddhayasteSAm yA kacagrahapUrvaraNa 162 yogajAzcarddhayastasya yA kRtA bharatezena yogAH paJcadaza jJeyAH yAgahastini mAMsasya yogo dhyAnaM tadartho yo yA ca pUjA munIndrANAm 242 yo'NuvratadharAH dhIrA yAcitriyaNa nAsyeSTA 211 yo'bhUt paJcadazo vibhuH yAthAtmyena parijJAnam yo'tra zeSo vidhirmuktaH yAdodorghAtanirghAtaH yo nAbhestanayo'pi yAmamAtrAvaziSTAyAm yo'nutiSThatyatandrAluH yAM va cayamasau vaSTi- 442 yo neteva pRthu jaghAna yAvajjIvaM vrateSveSu yo yojanazatocchAyo yAvadabhyeti senAnI 128 yo vajramaNipAkAya yAvad vidyAsamAptiH syAt yoSitAM madhugaNDUSaiH yA surendrapadaprAptiH 288 yoSito niSkamAlAbhiH yA'sau divo'vatIrNasya 288 yoSito'pyabhaTAyanta yuktaM paramarSiliGagena 310 yo'smizcaturthakAlAdau yuktyAnayA guragAdhikyam 314 yo'sya jIvadhanAkArayugabhAraM vahegnekaH 352 yauvanena samAkrAntAm yugAdau kulavRddhena 361 yauvanonmAdajasteSAm yugAntaviplavodarkAH 317 yuddhvApyevaM ciraM zekurna raktaH karaiH samAzliSya yuvA tu dorbalI prAjJaH 172 rakSAbhyudyatA ye'tra yuvAbhyAM nijita: kAmaH rakSAvRzirikSepam yuSmatpAdarajaHsparzAd rakSyaM devasahasraNa yuSmatpraNamanAbhyAsa rakSyaH sRSTyadhikAro'pi yuSmatsAkSi tataH kRtsnam raGagitaizcalitaiH kSobhaiH yuSmAdRzAmalAbhe tu 275 rajaHsantamase ruddhaH yUthaM vanavarAhANAm rajanyAmapi yatkRtyam yUyaM ta eva madgrAhayAH rajasvalAM mahIM spRSTvA yUyaM nistArakA deva 275 rajo vitAnayan pauSpayUyaM sarve'pi sAyantanAmbhojA 446 raJjitAJjanasannetrA yUyamAdhvaM tatastUSNIm 362 raNabhUmi prasAdhyArAt 282 raNabhUmi samAlokya 421 ratAnuvartanairgADha 193 ratAvasAne niHzaktyoH 351 rati cAritamapyeSa 210 ratiH kulAbhidhAnasya 477 485 ratipiGagalasaMjJasya 470 326 rateH kAmAd vinA necchA 374 ratnaM sthapatirapyasya 423 ratnaM ratneSu kanyava 256 ratnatoraNavinyAse 324 ratnatoraNasaGakIrNa- 371 166 ratnatrayasya zaraNaM prpdyaami| 213 ratnadvIpaM jighRkSubhyo 505 ratnamAlA'tirociSNaH 234 256 ratnAMzucitritatalaM 43 ratnAMzuccharitaM bibhrat 261 514 ratnAMzuTilAstasya 234 ratnAkaratvadurgarvam 380 515 ratnAtapatramasyoccaiH 218 288 ratnAni dvitayAnyasya 514 ratnAnyapi vicitrANi ratnAnyapi yathAkAmam 222 460 ratnAnyamUnyanarghAriNa ratnAnyetAni divyAni 236 ratnAbhruH paryupAsAtAm 176 ratnAvartagiri yAhi 482 351 ratnaH kimasti vA kRtyam 336 ratnazcAbhyarcya ratnezam 456 ratyaprataya'mAhAtmyam 141 ratyAdivimalAsArddham 461 rathakaTacA parikSepo 200 418 rathacakrasamutpIDAt 45 rathavAhI rathAnUhuH rathavegAnilodastam 26 rathAH prAgiva paryAptAH 365 313 rathAGagapANirityuccaiH rathAntakanakastasya 464 202 rathAnnava tathA duSTAnaSTa- 420 rathino rathakaTyAsu 102 rathino rathakaTyAsu 201 ratho'jitaJjayo nAmnA 234 375 rathoddhatagatikSobhAd 26 202 / ratho manorathAt pUrva 124 156 6 01.xurx llh MY 44 26 327 llh MG Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 415 WIKKIMG KWN.00 216 / 352 zlokAnAmakArAnukramaH ratho'syAbhimatAM bhUmim 45 rAtrI talavaro dRSTvA 473 | lalavAladhayo lola- 24 rathyA rathyAzvasaMghaTTAt rASTrANyavadhayasteSAm lalATapaTTamArUDha 176 ramaNA ramaNIyAzca 160 ripu kupitabhogIndra lalATAbhogametAsAm 224 ramyAM tIratarucchAyA 87 ruddharodhovanAkSuNNa lalATe yadi kenApi 451 ramya zivaGakarodyAne 476 ruddhvA mAlyavatItIravanam 68 lavaGagalavalIprAyam rarAja rAjarAjasya 106 ruSitA: kaJjakijalkaiH 20 lATAlalATasaMghRSTararAja rAjarAjo'pi 204 rUDho rAgAGakuraizcitte lAvaNyamambudhau puMsu 380 raviH payodharotsaGagarUpatejoguNasthAna lAvaNyAdayamabhisArayan raviraviralAnazUn 164 rejuH sUtreSu samproktA 324 lAvaNye'pi na sambhogyam ravirAzAvadhUratna 320 rejuraGagulayastasyAH 364 / lAsyaH skhalatpadanyAsaH ravivIryastathAnya ca 502 rejurvanalatAH naH likhitaM sAkSiNe bhuktiH 126 raveH kimaparAdho'yam 188 reje karatalaM tasyAH 226 lekhasAdhye'pi kArye'smin 158 razanArajjuvibhrAji 376 reje sa tadavastho'pi 210 lebhe'bhedyamurazchadaM varatanoH 76 rasanotpATanaM hAram 470 rogasyAyatanaM deham lokacUDAmaNestasya 324 rAgadveSau samutsRjya 256 rodhobhuvo'sya tanuzIkara lokapAlAya datvAtmalakSmIm 450 rAgAdIn dUratastyaktvA rodholatAlayAsInAn lokapAlo'pi samprAptarAjagehaM mahAnandavidhAyi 441 rodholatAzikhotsRSTa lokasya kuzalAdhAne 105 rAjanyakena saMruddhaH romarAjImivAnIlAm 14 lokAgravAsastralokya 340 rAjan rAjanvatI bhUyAn -155 raukma rajobhirAkIrNam lokAgravAsine zabdAt rAjarAjastadA bhUri raupyadaNDeSu vinyastAn 26 lokAnandibhirapramAparigataiH 56 rAjavidyAparijJAnAd 334 lolataraGagavilolitadRSTiH rAjavidyAzcatasro'bhUH 328 lolasyAnvarthasaMjJasya 470 rAjavRttamidaM viddhi- 264 lakSaM kailAsamAsAdya lolupo nakulAryo'smAd 510 rAjavRttimimAM samyak lakSmIH purImivAyodhyAm 378 lolomihastanirdhUtarAjasiddhAntatattvajJo 326 lakSmIH sarasvatI kIrtiH lohasyavopataptasya 181 rAjahaMsaiH kRtAdhyAtsA lakSmIH sA sarvayogyA'bhUd rAjahaMsaiH kRtopAsya lakSmIprahAsavizadA rAjahaMsairiyaM sevyA lakSmIvAgvanitAsamAgama- 330 | vaMzamAtrAvaziSTAGagaiH rAjA kadAcidabAjId 451 lakSmIvatIM gRhANemAm 426 vaktRprAmANyato deva 142 rAjA'parAjitastasmAt lakSmIstasyekSitustena- 367 vaktramasyAH zazAGakasya 226 rAjA rAjaprabho lakSmIvatI- 356 lakSmyAndolalatAmivorasi 64 vaktravArijavAsinyA 384 rAjA vittaM samAdhAya 348 laGaghayannetrayordIptyA 406 - vaktreSvamaranArINAm 145 rAjA sAntaHpuraH zreSThI 453 laGadhyate yadi kenApi vaktre'pi guNavatyasmin rAjA sulocanA cAvaropya 435 lajjAzokAbhibhUtaH san 484 vakSaHsthale'sya ruruce rAjoktirmayi tasmizca 182 lajje samparkamarkeNa 414 vaGagAGagapuNDramagadhAn rAjoktistvayi rAjendralatAyuvatisaMsaktA vacobhiH poSayantyeva 183 rAjJAmAvasatheSu zAntajanatA 32 latAlayeSu ramyeSu vajraketormahAvIthyAm 470 rAjyaM kulakalatraM ca 155 labdhacandrabalasyoccaiH 415 vajradroNyAmamuSya kvathadiva rAjyAdiparivarteSu 345 labdhaprasAda ityuktvA 431 vajrapaJjaramudbhidya rAjyAbhiSecane bhartuH 221 labdhavarNasya tasyati 252 vajrAsthibandhanaM vAjaM: 223 rAjye na sukhalezo'pi labdhAdezo'pyahaM hanmi 472 vaTavimbapravAlAdi 365 rAjye manobhavasyAsmin 162 / lambitAzca puradvAri 324 vaTasthAnavaTasthAMzca rAtrAvindurdivAmbhojam 367 | lambhayantyucitAM zeSAm 278 | vatsarAnazanasyAnte 217 263 403 386 341 For Privated-Personaleemi Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 vadano'sya mukhAmbhojAd vada prayAti kaH panthAH vadhaM vidhAya nyAyena vadhnItha naH kimiti hanta vanaM vanagajairidaM jalanidheH vanaM vilokayan svairam vanadvipamadAmoda vanapravezamunmugdhA vanapravezibhirnityam vanarAjIdvayeneyam vanarAjIstatAmodA: vanareNubhirAlannaiH vanaromAvalIstuGaga vanavedIM tato'tItya vanavedIdvayaM proccaiH manavedIpacA pazyad vanavedImiyaM dhatte vanditvA dharmamAkarNya vanditvA nAgarAH sarve vanditvA vandyamarhantam vanditvA siddhakUTAkhyam vandimAgadhavRndena vanyAH stamberamAH banyAnekapasambhoga vaprAntarbhuvamAprAtum vayaM kimiti nAhUtAH vayaM jAtyaiva mAtaGgAH vayaM nistArakA deva vayaM vacoharA nAma vayamapi caramAGgAH vayameva mahAdevA 152 485 402 76 56 74 74 66 135 16 vanasthalIstarucchAyA vanaspatIn phalAnaprAn banAnvayaM vayazikSAvanAbhogamaparyantam vanitAtanusambhUtakAmAgniH 463 88 36 vane vanagajairjuSTo vane vanacarastrINAm vaneSu vanamAtaGgA vanopAntabhuvaH sainyaiH vandanArthaM kRtA mAlA bandAkaraNAM munIndrANAm vandArorbharatAdhipasya 5 25 86 136 146 138 16 ballInAM sakusumapallavAba 72 vallIvanaM tato'drAkSIt 83 365 vahnivRSTi yA vavurmandaM svarudyAnavavau mandaM gajoddhRSTavazIkaraNapuSpAriNa 418 26 74 12 436 mahApurANam 75 347 177 vayasAdhika ityeva varaM vanAdhivAso'pi varaM viSaM yadekasmin vararaNAvararaNastasthuH varAhArarati muktvA valAbhastato'sya varNalAbho'yamuddiSTa: varantiHpAtino nete varNottamatvaM yadyasya na varNottamatvaM varNeSu varNottamAnimAn vidmaH varNottamo mahAdevaH varddhamAno dhvanistuyeM varSArambho yugArambhe varSIyobhirathAsannaH valisnapanamityanyaH 128 167 67 324 145 346 476 468 287 487 vastuvAhanasarvasvam bAgAdyatizayarebhiH vAgAdyatizayopetaH vAggupto hitavAgvRtyA vAgdevyA samamAlApo vAcaMyamatvamAsthAya vAcaMyamasya tasyAsIna vAcaMyamo vinItAtmA vAjinaH prAkkApAtAd 510 334 vasaMstatra mahAkAlastam vasantatilakodyAne vasantazrIviyogo vA vasantAnucarAnItavasanti smAniketAste vasudhArakamityAsId vasupAlakumArasya vasupAla mahIpAlapraznAd vasumatyApagAmabdhivastuvAhanarAjyAGagaiH 182 183 206 PS5 &5 275 275 281 312 312 281 252 365 37 26 242 78 137 405 218 372 332 488 436 372 378 166 234 463 463 68 47 64 335 334 287 164 166 213 254 403 vANAmaviratAvANAm vANaiH kusumavAraNasya vAtapRSThadarIbhAgAnRkSavat vAtApAtAt vAtsaka kSIrasampoSAd vAdineva jayenoccaiH vApIkUpataDAgaizca vArANasI jitAyodhyA vArANasIpatizcitrAGgado vArANasI purI tatra vArivArijakiJjalka vArtA vizuddhavRttyA syAt vAsagehe jayo rAtrau vAsantyo vikasantyetAH vAsavantaM mahAzailam vAyantaM tamAlokya vikasanti sarojAni vikAsa bandhujIveSu vikAsita vineyAmbu vikramaM karmacakrasya vikriyAM na bhajantyete vikriyAyI citram vikhyAtavijayaH zrImAn vigatacchutacchramaH zIghram vigrahe tazaktitvAt viSavya tamo naizam vighaTayya rathAGagAnAm vicArya kAryaparyAyam vicitrapadavinyAsA vicintya vizvaviStAnAm vicUyena zaraM tAvat vivekaH svarodbhUtavicchinaketavaH kecit vijayamitro vijayilo vijayAyetyathArhatyavijayArddha samAruhapa vijayArddhagirerasya vijayArddhajaye'pyAsIt vijayArddhataTAkrAnti vijayArddhapratispati vijayAdvaMmahAgandha vAca kapATayoryugmam 112 vijayAdacilaprasthA vADhaM smarAmi saubhAgyabhAginaH 480 | vijayArddhAcale yasya 87 68 54 12 400 175 374 506 363 73 242 360 22 68 403 16 3 504 351 346 214 383 487 368 187 163 434 355 421 47 67 404 357 304 434 466 101 15 33 421 104 178 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayArddhAcilolaGaghI vijayArddhe jite kRtsnam vijayArddhAttarazreNivijigISutayA devAH vijigISarvipuNyasya vijitAbdhisamAkrAntavijitendriyavargANAm vijJAtameva devena vitarjitamahAmohaH vitrastaH karabhanirIkSaNAd vitrastAdvesarAdenAm vitrastaMrapathamupAhRtavidadhyAmadya nAthenduvidazya maJjarIstIkSNA viditaprastutArtho'si viditasakalatattvaH 116 100 484 47 406 120 158 428 502 78 28 78 405 83 428 513 viditvA viSTarAkampAjjayam 420 158 vidUrasthairna yuSmAbhiH videzaH kila yAtavyo 102 470 106 100 270 484 videhe puSkalAvatyAm viddhi mAM vijayArddhasya viddhi mAM vijayArddhAkhyam viddhi satyodyamAptIyam vidyayA zavarUpareNa sadyaH vidyAdharadharAdhIzaiH vidyAdharadharAsAra vidyAdharIkarAlUnavidyAdharyaH kadAcicca vidyAzriteti samprItaH vidyuccoratvamAsAdya vidyudvegA tato'gacchat vidyudvegA'bhavad vidyudvegA'valokya vidyudvegA hvayaM coram vidhaveti vivedAdhIneMdRkSam vidhAtumanuraktAnAm vidhAya caraNe tasya vidhAya prAk svayaM prApyabidhAyASTAhnikI pUjAm vidhireSa na cAzaktiH vidhuM jyotirgaNeneva vidhuM tatkarasaMsparzAd viSuvimba pratispaddha 128 128 210 217 484 476 483 468 483 471 360 436 345 480 368 116 435 414 8 zlokAnAmakArAdyanukramaH vidhvaste pannagAnIke vinayAd vicyutaM rAjavinA cakrAd vinA ratnaiH viniyogAstu sarvAsu vinivartayituM zaktA vinivArya kRtakSobham vinItaM saMvaro gupto vindhyazrIstAM pitA tasyAH vipakSakhagabhUpAlAn viparItAmatadvRttiH viparyAse vipayati vipAkakaTusAmprAjyam vipAkasUtra nirjJAtaviprakRSTAntarAH kvAsmAd viprakRSTAntarAvAsavilospi svajAtIyo vibabhAvambare kaJja vibabhuH pavanoddhUtAH vibudhyAsana kampena vibhaktatoraNAmuccaiH vibhindan ketakI sUcI: vibhutvamaricakreSu vibhorbalabharakSobham vibhrAraNamativistIrNam vimatereva tadge he vimatsarANi cetAMsi vimuktaM vyaktasUtkAram vimuktakakaraNaM pazcAt vimuktapragrahairvAhaiH viyadundubhibhirmandra viyadvibhUtimAkramya virakto hayAnujIvI syAt virajya rAjyaM saMyojya virAgaH sarvavit sArvaH viruddhAbaddha vAgjAlavirUpaM rUpiNaM cApi virUpakamidaM yuddham virejurasanApuSpaiH virodhino'pyamI muktavilaGghya vividhAn dezAn vilasatpadmasambhUtAm vilasadbrahmasUtrereNa vilokya kRtapuSpAdi 118 450 360 245 484 176 472 152 75 251 204 357 436 427 34 388 206 163 120 106 73 62 438 154 vizuddhakulajAtyAdi vizuddhavRttayastasmAt vizuddhastena vRttena vizuddhAkarasambhUto vizuddhA vRttirasyArtha - vizuddhAvRttireSaiSAm 35 vizuddhirubhayasyAsya vizeSatastu tatsargaH vizeSaviSayA mantrAH 110 232 66 45 141 373 344 356 270 143 386 202 6 215 62 15 262 462 vilokya taM vaNikputrAH vilokya vilayajvAlivilolavIcisaMghaTTAd vilolitAlirAdhunvavivAhavidhivedinyaH vivAhastu bhavedasya vivAho varNalAbhazca vivikta ramaNIyeSu viviktaikAnta sevitvAd vividhadvapadaM cAsmAt vividhavyajanatyAgAd vivRNoti khalo'nyeSAm vizAlAM nAlikAM sindhum vizAlAkSo mahAbAlaH vizuddhakulagotrasya vizodhitamahAvIthI vizvaM vinazvaraM pazyan vizvakSatra jayodyogam vizvadigvijaye pUrvavizvamaGgalasampattyA vizvavidyAdharAdhIzam vizvavizvambharAhlAdI vizvasya dharmasaGghasya vizvAnAzvAsya tadyogyaiH vizvezvarA jaganmAtA vizvezvarAdayo jJeyA viSakaNTakajAlIvaviSayIkRtya sarveSAm viSaya vatsakAvatyAm viSayeSvanabhiSvaGgo viSaye'smin khagAkSmAbhRtviSANollikhitaskandho viSvagApUryamANasya viSvagvisAri dAkSiNyam 549 466 366 14 128 376 274 244 122 166 265 286 180 68 357 283 277 282 276 277 252 243 277 332 315 375 461 177 152 441 406 426 316 425 260 271 206 433 485 253 454 68 101 84 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 489 12 267 23 227 163 308 24 mahApurANam 26 / vaiziSTayaM kiM kRtam 347 | zanaiH prayAti sajighan vyaktaye puruSArthasya 335 | zanaiH zanairjanamuktA vyajanairiva zAkhApraiH 115 zanairAkAzavArAzi 188 464 vyayo me vikramasyAstAm zanairvAlendurekheva sA- 368 167 vyalokiSTa sa bhUpo'pi zapharI prakSepaNAmudyat 500 vyavahAranayApekSA 301 zabdapArabhAgI bhava 306 vyavahArezitAM prAhuH 313 zabdavidyArthazAstrAdi- 250 vyavahArezitAnyA syAd zamitAkhilavighnasaMstavaH 422 vyasane'smin dinezasya 187 zamitA cakravartISTaM 503 514 vyApAritadRzaM tatra 18 zayitA vIrazayyAyAm 418 360 vyApyodaraM calakulAcala zayupotA nikuJjeSu vyAyatA jIvitAzeva zayyAsanAlayAdInAm 36 vyAlolomikarAspRSTaH zaratalpagatAnalpa376 vyAvahAsImivAtenuH zaradupahitakAntim 461 vyuSTikriyAzritaM mantram zaranibhinnasaGigaH 416 382 vyuSTizca kezavApazca 244 zarabhaH khaM samutpatya 387 vyomApagAmimAM prAhuH zarabho rabhasAdUrdhvam 420 vrajan mandrAzca kacchAMzca zarallakSmImukhAloka365 vrataM ca samitiH sarvAH 212 zaravyamakarodyasya 178 366 vrataM dattavattaH sthAnam zaravyAjaH pratApAgniH 178 vratacaryAmato vakSye 244 zarazAlI prabhuH ko'pi vratacihna bhavedasya 278 zarasaMrugNavidyAdhut | vratasiddhayarthamevA'haM 275 zarasaGaghAtasaJchannAn 400 vratAnupAlanaM zIla 325 zarAH pauSpAstava tvaM ca 417 415 vratAnyetAni dAsyAmaH 470 zarIraM bharturasyeti 507 vratAvataraNaM cedam zarIraM yacca yAvacca 223 350 vratAvataraNasyAnte 275 zarIrajanmanA saiSA 277 vratAvatAraNaM tasya zarIrajanmasaMskAra 280 vratAviSkaraNaM dIkSA 266 zarIratritayApAyAd zarIratritayApAye zarIrabalametacca 108 zaMphalIvacanairdUtA zarIramaraNaM svAyuH 280 zakuniH zakunAd duSTAd zarairivorAsaktaivimuktaH 411 365 zakRto bhakSaNaM mallaH 472 zazaH zazannayaM deva 24 251 zaktimantaH samAsannavineyA 505 zazAGkakarajaitrAstra:- 160 zaktiSaNamahIpAlapratipannatujaH 456 zaziprabhA svasA devyA 456 zaktiSaNo'sya sAmanta 454 zazvadvikAsikusumaiH 216 436 zakrapriye zacI menakA zastranirmisannasarvAGagA- 408 zaDakAdidoSanirmuktam zastraprahAradIptAgni- 207 475 zaGikatAbhihRtodiSTaH zastrasaMbhinnasaGigam 417 zaGake nizAtapASANam zastropajIvivaya'zced zaGakhAt pradakSiNAvartAt 227 zAktikAH saha yASTIkaH 467 | zatabhogAM ca nandAM ca 68 | zAkhAbhaGgaiH kRtacchAyAH visabhaGagaiH kRtAhArA vijitazca sAnujJam vistIrNarjanasambhogyaH visrambhajananaiH pUrvam viharanto mahIM kRtsnAm viharannanyadA meghasvara: vihAya mAmihekAkinam vihArastu pratItArtho vihArasyopasaMhAraH vihRtya suciraM vineyajanavIkSya kAkodareNAtmA vIcibAhubhirAdhvantam vIcibAhubhirunmuktaiH vIjyamAnA vidhuspaddhivItazokA hvayA tasya vIrapaTTa prabadhyAsya vIrapaTTastadA soDho bhuvo vIrapaTTena baddho'yam vIralakSmIpariSvaktavRNate sarvabhUpAlA:vRta: parimitaireva vRtaH zazIva nakSatraiH vRttasthAnatha tAn vidhAya vRttAdanAtmanInAddhIH vRthAbhimAnavidhvaMsI vRzcikasya viSaM pazcAt vRSabhAya namo'zeSavRSAH kakudasaMlagnavedaH purANaM smRtayaH vedanAbhibhavAbhAvAd vedanAvyAkulIbhAvaH vedikAM tAmatikramya vedikAtoraNadvAram vedikeva manojasya vedyAM praNItamagnInAm velAparyantasammUrcchat velAsaritkarAnvAddhiH veSTitaM vendradhanuSA vairaNavastaNDulairmuktvA baimanasyaM nirasyaiSAm vairakAmyati yaH smAsmin vairAgyasya parAM koTIm vai vaizravaNadatto'pi 318 47 402 507 208 Mmm orm m khr 44 60 224 250 162 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 355 272 417 206 200 351 rm in an orNM inn 48 311 zlokAnAmakArAdyanukramaH zAkhAmRgA mRgendrANAm 135 / zeSo vidhistu niHzeSa- 307 zrotrapAtrAJjaliM kRtvA zAkhAmagA dvipaskandham 316 / zeSovidhistu prAkproktaH 311 zrautAnyapi hi vAkyAni zAntaM tattvatprasAdena zailodagre mahAnasya 236 zlakSaNa piSTacUrNena zAntasvanairnadanti sma zobhAnagaramasyezaH 454 zvaH svarge ki kimatrava zAntikriyAmatazcake 3cyotanmadajalAsAra zvasadAvirbhavadbhogaH zAntipUjAM vidhAyASTau 427 zyAmAGagIranabhivyaktazAsanaM tasya cakrAGakam 223 zrAvakAnAyikAsaGagham 255 zAstrajJA vayamekAntAd 153 zrAvikAbhiH stutaH paJca- 503 zikSitAH balina: zUrAH zriyaM tanotu sa zrImAn SaDaGagabalasAmagryA zikharareSa kutkIla zrIdevyazca sariddevyo 123 SoDazAsya sahasrANi 262 zikharollikhitAmbhoda SoDazaite'dya yAminyAm zrIdevyo jAta te jAta SoDazaiva sahasrANi zikhAmetena mantraNa zrIparvataM ca kiSkindham zikhI sitAzaMkaH sAntaH zrIpAlavasupAlAkhyau 480 zitibhiralikulAbhaiH 220 zrIpAlAkhyakumArasya 477 ziraHpraharaNenAnyo 403 zrImaNDapanivezaste 145 saMyama pratipannaH san zirISasukumArAGagI zrImAnAnamitAzeSa saMyamasthAnasamprAptaziroruharjarAmbhodhi- 484 zrImAnAnaniHzeSa saMvAhAnAM sahasrANi ziroliGagaJca tasyeSTam 246 zrutaM ca bahuzo'smAbhiH saMvegajanitazraddhAH ziroliGagamuroliGagam zrutaM suvihitaM vedo 271 saMzuSyaddAnaniSyandazilAtaleSu tapteSu zrutaM hi vidhinAnena 254 saMsArAvAsa eSo'sya zivAnAmazivainiH zrutajJAnadRzo dRSTa saMsArAvAsaniviNAzizirasurabhimandozrutavRttakriyAmantra saMsArIndriyavijJAnaziSTAn pRSTvA ca daivajJAn 370 zrutAthibhyaH zrutaM dadyAt 255 saMskArajanmanA cAnyA zItamuSNaM virukSaM ca zrutA vizvadizaH siddhA saMskRtAnAM hite prItiH zIlAnupAlane yatno 325 zrutismRtipurAvRtta 282 saMhAryaH kimamuSyAbdhiH zukAn zukacchadacchAyaH zrutvA tadAdime kalpe 501 sa evamakhilairdoSaiH zukAvalIpravAlAbha zrutvA tadvacanaM rAjA 450 sa evAsId gRhatyAgAd zuklavastropavAsAdi274 zrutvA tAM hRdayapriyokti sa eSa dharmamAvaryazucinAvavinirmANaH 132 zrutvA purANapuruSAcca 146 sa kadAcid gatiH kA zuddhasphaTikasaGakAza zrutvA sarvArthavitsarvam 370 sakalakSatriyajyeSThaH zuno'citasya satkAraiH 332 zrutveti dezanAM tasmAt 272 sakalanRpasamAje zubhe zrutArthasiddhArtha- 366 zrUyatAM bho dvijammanya 276 sakalamavikalaM tatsa zubhaiH SoDazabhiH svapnaH 256 zrUyatAM bho dvijanmAno sakAntAM ramayAmAsa zuzruvaM dhvanirAmandro 137 zrUyatAM bho mahAtmAnaH 331 | sa kiM na darbhazayyAyAma zuSkabhUruhazAkhAgre zreSThine'naparAdhAyA 467 sa kuTumbibhiruddAtraiH zuSkamadhyaM taDAgaM ca 320 zreSThinaiva nikAro'yam / 474 sakhImukhAni saMvIkSya zuSkamadhyataDAgasya 322 zreSThino'sya mitho'nyedyuH / sakhIvacanamullaGaghya zUnyagAnasvanaiH strINAm 160 zreSThI kadAcidudyAne sa gavyUtizatotsedhazUnyAgArasmazAnAdi- 166 zreSThI kimarthamAyAto 474 sa girimaNinirmANazUrponmeyAni ratnAni zreSThI kuberakAntazca saGakalpasukhasantoSAt zRNa bho nRpazArdUla208 zreSThI taveti zreSThI ca saGakalpeSvahitotkoM zuraNa zreNika saMpraznaH zreSThayahiMsAphalAlokAt saGakrIDatAM rathAGagAnAm zeSakSatriyayUnAM ca | zreSThyeva te tapoheturiti saGakliSTo bharatAdhIzaH irr" For mor9x 168 356 357 455 448 x n r 216 476 233 184 174 432 160 485 446 474 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 saGgrAmanATakArambha sacarka dhehi rAjendra sacakraM dhehi saMyojya sa cakiraNA sahAkramya sa candanarasasphArasacAmarAM calasAm sacitra puruSo vAstu sacivasya sutaM dRSTvA sa caiSa bhArataM varSam sacchAyAnapyasambhAvya sacchAyAn saphalAn tuGagAn sacchAyAn saphalAn tuGagAn sa jayati jayalakSmI sa jayati jinarAjo sa jayati himakAle sa jIyAt vRSabho mohasajjane durjjanaH koSam sajjanmapratilambho'yam sajjAtiH sadgRhitvaM ca sajjAtibhAgI bhava saJcaradbhISaNagrAhai: saJcitasyainaso hantrI sajjAtAnuzayA sA'pi sa taM syandanamAruhyasa tato'vatarannadre: sa tatra jinadoSeNa sa tadvanagatAn dUrAd sa tamAlokayan dUrAt sa tasmai ratnabhRGagAram sa to pradakSiNIkRtya satAM vacAMsi cetAMsi satAM satphalasamprAptaye satA budhena mitreNa satAmasammatAM viSyam sati caivaM kRtajJo'yam sa tu nyAyo'natikrAntyA sa tu saMsRtya yogIndram satoraNamatikramya satkaverarjunasyeva satkAralAbhasaMvRddhasatkRtaH sa jayAzaMsam satyaM digvijaye cakrI satyaM paribhavaH som 366 35 303 362 375 34 47 473 331 72 11 72 216 167 220 240 353 277 245 302 86 355 360 Ta 104 477 86 te 100 218 426 506 413 180 344 332 266 106 3.54 320 206 184 48 mahApurANam satyaM bharatarAjo'yam satyaM maheSudhI ja satyajanmapadaM tAratam satyajAtapadaM pUrvam satyameva yazo rakSyam satyAbhAsainaM taiH strINAm satyevaM puSTatantraH syAd satyo'bhUt prAktanAdeza sattvopaghAtaniratA sadAcAra nijairiSTa sadAnamAnaH sampUjya sadAsti nirjarA nAsau sadeva balamityasya sado'vaniriyaM deva sadoSo yadi nigrahayo sadgRhitvamidaM jJeyam sadyaH saMhArasaMkruddhasayo guruprasAdena sadyo mizrANDakodbhUtAn sadratnakaTake pro sadvRttastapasA dIptI sadvRttAn dhArayan sUri sa dharmavijayI samrAT sadhAnyairharitaH kIrNam sadhUpaghaTayoryugmaM tatra sadhIcIM vIcisaMruddhAm sa nago nAgapunnAgasanama sacivaM kaJcit sanAgamasanAgaizca sa nAnyaM paramaM vibhrat sanAtano'sti mArgo'yam sanimittaM nimittAnAm sa niveditavRttAnto sa nRjanmapariprAptI santAnArthamRtAveva santuSTAn rave bane zUrAn santyabdhinilayA devAH santyevAnantazo jIvA sandhi ca paraNabandhaJca sandhivigrahacintAsya sandhivigrahayAnAdisandhyAtapatapAnyAsan sandhyAdiviSaye nAraya 151 224 263 261 48 361 346 486 321 240 371 464 81 146 430 283 401 471 475 262 465 255 325 241 138 10 67 327 124 210 386 326 176 277 251 86 36 241 174 82 106 16 36 sandhyAkaraNAM kalAmindoH sandhyAsvagnitraye sannaddhasyandanAzcaNDAstadA mantrAgaM bahupunnAgam sa pakvakariNazAnamra sapadi vijaya sainyanijita samagra balasampattyA samaJjasatvamasyeSTam samantataH zarairacchannA samantAditi sAmantaH samantAda yojanAyAmasamabhyacyaM samAzvAsya samavAyAkhyamaGgaM te samavegaiH samaM muktaiH samastanetrasamprItasamastabalasandoham sa mahAbhyudayaM prApya samAMsamInA paryAptasamAgataH sa ityetannizcetuM samAgatya mahAbhaktyA 231 300 405 71 saputraviTapATopaH sa pumAn yaH punIte saptagodAvaraM tIrtvA saptabhagyAtmikeyaM te sapraraNAmaM ca samprAptam sapratApaM yazaH sthAsnu sapratApaH prabhA sAsya sa pratijJAmivArUDha saprabhA candralekheva saprasAdaM ca sammAnya sa preyasIbhirAvaddha 72 466 146 325 sa bahutaramarAjan procchritAn 423 sa bAhayamantaraGagaM ca sabhAparicchadaH so'yan sabhAvanAni tAnyeSa samaM tAmbUlavallIbhiH samaM samaJjasatvena samaM pravibhaktAm samakSamIkSamANeSu 83 265 223 205 365 265 408 sa mAgadhavadAdhyAya sa mAtaGgaM vana yasya samAnadattireSA syAt samAnAyAtmanAbhyasmai 12 130 356 47 70 142 105 360 412 36 466 110 104 140 425 163 401 380 378 286 14 486 487 120 88 243 243 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samApatacchatrAtasamIpavartinyekasmin samuccaran jayadhvAnasamucchritapurobhAgA samutthAya sabhAmadhye samutsRjedanAtmIyam samuddhRtAstra sampRktasamudbhaTarasaprAyaiH samudradattasArUpyam samudravato jvalanavegasya samudramadya pazyAmaH samUlatulamucchidya sametyAvasarAvekSAH samIktika sphuradratnam sampatsampanna puNyAnAm sampUjya nidhiratnAni sampratyakampanopakramam sampradAyamanAdRtya sampradhAryamidaM tAvad samprAptabhAva paryantI samprAptazca tamuddezam samprApya navadhA puNyam samprekSita: smitaha sambhASitazca sambhAja sambhUya bAndhavAH sarve sambhogarvanamiti nivizan samyagdRSTipadaM cAnte samyagdaSTipadaM cAramAd samyagdRSTipadaM cAsmAd samyagdRSTipadaM caiva samyanduSTipadaM bodhyaviSayaM samyagdRSTipadaM bodhye samyagdRSTistavAmbeyamataH samrAT pazyannayodhyAyAH sa yajan yAjayan dhImAn sa yasya jayasaMnyAni saraHparisareNvAsan saraHsaroja rajasA saMrakSAn dhRtabhUpAlAn sarajo'brajaH kIrNasarati sarasItIraM haMsaH saratnamulvaviSam saratnA nidhayaH sarve 70 207 496 120 27 356 342 403 202 467 468 34 361 131 30 437 261 370 284 152 433 120 452 65 105 460 78 266 267 268 265 206 305 304 e 276 176 72 2 421 175 165 40 215 zlokAnAmakArAdyanukramaH saratnA nidhayo divyAH sarasakisalayAntaspandasarasAM kamalAkSibhyaH sarasAni marIcAni sarasijamakarando sarasIjalamA gADhau sarastaraGgayautAlagA: sarastIratarucchAyAm sarastIratarUpAnta sarastIrabhuvo'pazyat sarasyaH svacchasalilA sarAMsi kamalAmodan sarAMsi sasarojAni saritaM rohitAsyAM ca sarito'm samaM sainyaiH sarito'mUragAdhApAsarito viSamAvartasaridvadhUstadutsaGago sa reme zaradArambhe sarojarAgaratnAMzusarojalaM samAse sarojalamabhUt kAntam sarovagAhaniriktasarovagAhanirdhUtasaDiyomizrasarva prANI na hantavyo sarvaguptaH priyaprAntasarvajJAya namovAkyamarhate sarvatobhadramAruhya sarvadvandvasahAn sArvAn sarvabhUpAlasandohasarvamaGgalasampUrNa sarvametatsamAkarNya buddhim sarvametatsukhAya syAd sarvametanmameveti mA saMsthA sarvamedhamayaM dharmam sarvaratnamayairdivyairbhUSAsarvaratnAn mahAnIlasarvazAntikarI dhvAtim sarvaMsahaH kSamAbhAram sarvasvasva vyayo'nAtha sarvArambhavinirmuktA sarvAGgasaGgataM tejo 233 126 418 83 16 204 75 26 haha 11 25 10 2 123 87 68 207 86 232 136 2 2 75 73 473 313 357 266 378 134 361 376 361 466 360 281 462 227 425 210 366 165 177 sarve'pi jIvanopAyaM sarve'pi vRSabhasenasarve'pyAsannabhavyatvAd sarvo'pi vidhinirmuktA salIlamRdubhiryAtaiH savayamapiAkasya savanaH sAvaniH so'driH sarvAmatA bhRzaM rejuH savAgatizayo jJeyo sa vA praNamya tIrthezam sa vaizravaNadatto'pi savrato vIralakSmIM ca sa zaMsitavrato'nAzvAn sa zaro dUramutpatya sazikhAmaNayo'mISAm sa zelaH pavanAbhUta sa zrIpAlakumArazca sa zrImAniti vizvataH sa zrImAn bharatezvaraH sa satkArapuraskAre sasattvamatigambhIram sasambhramaM ca so'bhyetya sasambhramaM sahApetuH sasambhbhramamivAsyAbhUd sa sarvamanubhUyAyAt sa sarvAzcityuMkta sa sAdhanaM sanaM bheje Xx3 475 514 454 166 84 461 104 102 334 436 468 417 206 120 145 67 463 31 .171 211 43 66 438 46 472 463 66 432 443 211 10 21 365 466 384 487 201 sa sAdhvasA salajjA sA sa sA sA tattadevaiSA sa sehe vaSamApAsU sahasAn sarasAM tIreSu sahakAreSvamI mattA saha vakSonivAsinyAyaha sAdhana bhImAkhyam sahasA sarvaturyANAm sahitA cittavegAkhyA sahayAdiparamabrahA sahayotsava lubdhaH sAMzukarmamivodyantam sAkSAtkRtaprasthitasaptapadAtha 515. 85 374 sAkSiraNaM parikalpyainam sAkSepamiti saMrambhAt 473 48 sA ghanastanitavyAjAt 232 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 355 mahApurANam sADagrAmikyo mahAbheryaH |sA vaizravaNadattA ca 467 | sutAzcaturdazAsyAnye 358 sAGago yadyetayA'dyaivam sA vaizravaNadatteSTA 465 sutA sAgarasenasya sA cintA jananItyasya 235 sA''zAkhaniH kilAva 442 sutIkSNA vIkSaNAbhi 400 sAropaM sphuTitAH kecid sA'zokakalikAM cUtamaJjarIm 231 sudUrapAragambhIram sA tadAkarNya saJcitya siMharkSavRkazArdUla sudhIrgRhapatirnAmnA 235 sA tuNDenAlikhannAma 453 siMhavAhinyabhUcchAyA 234 sundareSvapi kundeSu 373 sA tu SoDazadhA''mnAtA 254 siMhA iva nRsiMhAste 167 suprayogAM nadI tIrvA sAdinAM vAravANAni 25 siMhAsane nivezyanam 127 subhageti ca devyastAH 477 sAdhanairamunAkAntA 64 siMhAsanopadhAne ca 284 sumatistaM nizamyArtham 370 sAdhAraNAstvime mantrAH 301 siMho mRgendrapotazca 316 sumatyAkhyAmalA: sA dhunIbalasaMkSobhAd sitacchadAvalI reje sumanovarSamAtenu: sAdhu vatsa kRtaM sAdhu 320 sitAMzukadharaH sragbI sumanovRSTirApaptad 137 sAdhuvAdaiH sadAnazca 431 sitAtapatramasyoccaiH sumukhastaddayAbhAramivasAdhUktaM sAdhuvRttatvam 180 sitAsitA sitAlola- 432 surakhecarabhUpAlAH 436 sAnukampamanugrAhya 242 siddhadigvijayasyAsya suradundubhayo mandram 144 sAnujo'nantaseno'pi 416 siddhavidyastato mantraH suradevasya tadvAkyaM 437 sAnurAgAn svayaM rAgAt siddhazeSAM samAdAya suradauvArikArakSya 138 sAndrapadmarajaHkIrNAH siddhazeSAkSataiH puNyaiH suramya viSaye zrIpurAdhipaH / sAndhyo rAgaH sphuran dikSu 188 siddhArcanavidhi samyak 251 surasA kRtanirvANAH 81 sApi muktvA kumAraM tam siddhArcanAM puraskRtya 253 surA jAtaruSaH kecit 151 sA purI gopUropAnta- 151 siddhArcanAdika: sarvo 247 surANAmabhigamyatvAt 136 sA'bravIditi tadvattam 462 siddhArcAsannidhau mantrAn surAzcAsanakampena 218 sAmajaM vijayArDAkhyam siddhArthapAdapAMstatra surASTrapUrjayantAdrim sAma darzayatA nAma 180 siddhArtho'trAha tatsarvamiti surendrajanmanA mandarAbhi- 308 sAmantAnAM nivezeSu sindhurodho bhuvaH kSundan 116 surendramantra eSaH syAt 268 sAmavAyikasAmantasindhostaTavane ramye surebhaM zaradabhrAbham sAmAtyaH sa mahIpAla- 217 sukaNThA peturatyuccaiH surairAsevitopAnte 144 sAmnA'pi duSkaraM sAdhyA sukAnto'zokadeveSTa 455 surairicitaH prAptaH 218 sAmprataM svargabhogeSu 258 sukAlazca surAjA ca surairucchitametatte 144 sAmrAjyaM nAsya toSAya 158 suketuH sUryamitrAkhyaH 365 sulocanAM mahAdevIm 441 sAmrAjyamAdhirAjyaM syAt suketustatra vaizyezaH 455 / sulocanApyasaMhAryazokAsAyaMprAtikaniHzeSa suketozcAkhile tasmin 478 sulocanAbhidhAkRSTisAyakodbhinnamAlokya 366 sukhaM kAle galatyevam | sulocanAmanovRttisAyamudgAhanirNitaH 231 sukhapramANaiH samprApya sulocanAmukhAmbhoja- 431 sAraGago'yaM tanucchAyA 24 sukhAsukhaM balAhArau sulocanA'sau bAleva 364 sAradArubhiruttambhya 114 sugandhikalamAmoda sulocaneti kA vArtA sA rAtririti sa~llApaiH 417 sugandhipavanAmoda sulocaneti naH 428 sArdhaM kuvalaye nenduH saha sugandhimukhanizvAsA suvarNadhAturathavA 277 sArdhaM samAdhiguptasya sugandhi salilaM gAGagam 446 susvanantaH khanantaH kham 364 sArvajJayaM tava vaktIza 142 suciraM sarvasandoha 407 sUtraM gaNadharairdRbdham sAlatritayamuttuGaga146 / sujayazca sukAntazca | sUtramaupAsikaM cAsya 250 sAvadyaviratirvRttam 271 / sutaH kuberamitrasya 448 | sUnuH stanitavegasya 482 sAvaniH sAvanIvodyat 136 | sutA vimalasenAsya 461 sUryAMzubhiH parAmRSTAH 504 9 426 GW Gm 0 0 m Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryAcandramasau vA sRSTiH pitAmaheneyam sRSTaghantaramato dUram senAnIpramukhAstAvat senAnIrapi babhrAma senAnto vRSabhaH kumbho senAnyaM balarakSAyaM sevAgataiH pRthivyAdisainikeramAruddhaH sainye ca kRtasannAhe senyaM ranugato reje saMvAnuvartanIyA te saMSA catuSTayI vRttisaiSA niSkrAntirasyeSTA maiyA sakaladattiH svAt so'calaH prabhumAyAntam so'calaH zikharopAntasomakaM lalastejo so'tapyata tapastaptaM sotpalAM kubjarkavyAm sodaryA tvaM mamAdAyi sodhdA vizuddhamAhAram so'thItI padavidyAyAm so'nurUpaM tato labdhA so'ntaHpure caret pAtryAm so'nvayaH sa pitA tAdRk so'nvIyaM vakti cedevam sopapradAnaM sAmAdI so'pazyannigamopAnte so'pi prAk pratipAcaMtata so'pi sarveH sargaH sArdham so'bhiSikto'pi notsinato so'bheyo nItitvAd so'yaM cakrabhRtAmAdyo so'yaM nRjanma samprAptyA so'yaM bhujabalI bAhuso'yaM sAdhitakAmArthaH so'yamaSTApadairjuSTo so'tyamIyAMca saubhAgyenaM yadA svavakSasi saudhotluGakucAM bhAsvad saunandakAkhyamasyAbhUd saurabheyAn sa zRGagAgra 463 388 213 152 66 356 38 262 23 266 151 161 332 264 243 124 67 411 214 233 501 325 328 252 246 420 174 180 13 473 406 222 173 46 256 172 325 135 36 423 440 235 11 zlokAnAmakArAdyanukramaH skandhAvAraM yathAsthAnam skandhAvAranivezo'sya skhalati sma kalAlApAH stanAGagarAgasammardI stanAbjakumalairAsyastuti nindAM sukhaM duHkham stutininde kRti zrutvA stutvA stutibhirIzAnam stUpAzca ratnanirmAraNAH strIratnagajavAjInAm strISu mAmeti yA vArtA sthalAbjazaGkinI haMsI sthalAbjinIvanAd vizvak svalAmbhorahiNIvAsya sthaleSu padmapadminyo 434 60 sphuratparUpa sampAtasphuratpuruSazArdUla 432 162 224 166 352 316 136 228 447 20 121 121 20 163 245 487 sthAnAdhyayanamadhyAya sthAnAnyetAni sapta syuH sthAne'nyasminyadhAdenam sthAlInAM koTirekovatA sthitaM prAktanarUpeNa sthitazcaryAM niSadyAm sthitastatra smaranavam sthitAH pazcimapAdAbhyAm sthitA tatraiva sA kIrtiH sthitA sAmayike vRtte sthitvA mahendradatto'pi sthiraprakRtisattvAnAm sthUlanIlotpalAbaddhasphurad- 371 snapanodakadhautAGagam 6 248 508 362 276 snehaneSTaviyogottha: spandatsyandanacakrotthaspRzannapi mahIM naiva sphuTadvegudaronmuktaH sphuTanimnozatoddezaH sphuTAloko'pi sadvRtto sphuTIkaraNamasyaiva' 86 daha 412 326 sphurajjyaM vajrakANDam sphuradAbharaNodyota sphuradgambhIranirghoSa sphuranmariNataTopAnta sphuranmaurvIravastasya 226 486 211 485 403 416 162 381 46 176 141 135 46 83 166 smitamAlokitaM hAso smiteSvAsAM durodbhico smitaH prasAdaH saJja smRtvA tato'rhadarcAnAm syAt paramakAGakSitAya syAt paramanistAraka syAt paramavijJAnAya syAt prajAntarasambandhe syAt prItimantrastralokyasyAt samaJjasavRttitvam syAdastyeva hi nAstyeva syAdavadhyAdhikAre'pi syAdeva strI pranRtyantI syAdasya sukhamapyevam syAdyatkiJcicca sAvayam syAdArekA ca SaTkarma syAdRddaNDacatvamapyevam syAddevabrAhmaNAyeti syAnnirAmiSabhojitvam syAnnirAmiSabhojitvam sragvI sadaMzuko dIpra svaM grAmagaNa svaM mariNasnehadIpAdi svaM svApateyamucitam svaM svAmyamehikaM tyaktvA svakAminIbhirArambha svakulAnyulmukAnIva svaguraNotkIrtanaM tyaktvA svagurusthAnasaMkrAnti svagehAdiSu samprItyA svacchaM svaM hRdayaM sphuTaM svataTasphaTikotsarpat svataTAzrayiNI pa svatantrasya prabho satyam svadevyAM citrasenAyAm svadeze vAkSaramlecchAn svadezodbhavaMreva sampUjito svadodrumaphalaM zlAghyaM svapakSaireva tejasvI svapUrvAparakoTibhyAm svapnAnAM dvaitamastyanyad svapnAneva phalAnyetAn svaprAcyabhavasambandham 555 230 225 65 324 266 306 266 314 302 264 142 313 480 338 167 282 314 265 311 271 257 484 285 206 285 162 155 287 244 374 80 124 16 180 488 346 514 182 154 122 321 323 462 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 svaprANanivizeSazca svaprANavyaya santuSTaiH svabhAvadurgame tannaH svabhAvaparuye cAsmin svabhAvasubhagA dRSTahRdayA svabhuktikSetrasImAnam svabhyastAt paJcamAdahamAd svayaM kasyacidekasya svayaM ca saJcitAghAti svayaM tadA samAlocya svayaM dhautamabhAd vyomasvayaMprabhaH surastasmAd svayaM manoharaM vIraNAM svayaM mahAnvayatvena svayaM vyadhUyatAsyoccaiH svayaM stanitavegosI svayamapathaM gatvA svayamarpitasarvasvAsvayamAgatya kenAtra svarAjyamadhirAjya svargaM samudapadyetAm svargodyAnazriyamitra hasati svardhunIzIkaraspadvi svadhunIzIkarAsAra svalakSaNamanirdezyam svalakSmIvyAptasarvAzaH svavimAnaddhidAnena svavRttAntaM samAkhyAya svasAraM ca namordhanyAm svasaubhAgyavazAt sarvAn svastIkSvAkukUlavyomasvAgaH pramArjanArthejyAsvAjanyAnugamo'stye ko svAdareNaiva saMsiddhim svAyaM cAmRtakalpAkhyam svAdhyAyamiva kuraNAm svAdhyAyayogasaMsaktAsvAdhyAyena manorodhaH svAnurAgaM jaye vyaktam svAmisammAnadAnAdisvAmISTabhRtyavandhvAdi svAyambhuvAnmukhAjjAtAH svAvAsaM sampravizyoccaiH 258 406 117 173 436 124 163 125 425 482 5 508 448 332 218 482 274 64 438 260 468 55 8 126 285 378 257 502 128 376 125 217 217 374 236 83 167 162 501 406 286 280 436 mahApurANam svAsvaiH zastrairnabhogAnAm svAhAntaM satyajAtAya svIkurvadhindriyAvAsam svIkRtasya ca tasya svIkRtya zayanAdhyakSam svedabindubhirAbaddha: svena mUrdhnA vibhatyeSa svairaM jagRhurAvAsam sveraM na papurambhAMsi svairaM navAmbuparipItamayatnasvocitAsanabhedAnAm svopadhAnAdyanAdRtya svoSa prayuktAH sarve ha haMsapota vAcchin haMsayUnAbjakiJjalkahaMsasvanAnakAkAzahaMsAH phalamapaNDeSu haMso'yaM nijazAbAya haTaspaTakuTIkoTihata eva suto bhartuhatAnucarabhAryAva hatvA bhUmau vinikSipta hyAn pratiSkazIkRtya hyenaiva durArohAjjaye haran karikarAkArahariNIprekSiteSyetAH harita rakuraiH puSpaiH haridrAraJjitazmazruH harinmaNiprabhAjAlaiH harinmaNiprabhotsaryaiH harinmaNiprabhotsarpaH harinmaNimayastambha: harivAhananAmAyo harIna saranibhinna haviH pIyUSapiNDena haviSpAke ca dhUmraca hasantamiva phenIceH hastitantre'zvatantre ca hastinAM padarakSAyeM hastyazvarathapattyauSam hastyazvarathapAdAtam 401 264 336 345 450 27 123 && 74 76 285 285 352 186 10 3 26 20 434 420 488 471 403 426 448 25 240 28 132 44 85 177 506 134 218 301 40 hA duSTaM kRtamityuccaiH hA me prabhAvatItyAha hA me prabhAvatItyetad hArAkAntastanAbhogahArigItasvanAkRSTaH hAribhiH kinnarodgItaH hAro'yamatirociSNuH hAstinAvyaM puraM tatra hA ito'si ciraM jantohimacandanasammizra himavajjayazaMsIni himavatpadmayogaMDagA himavadvijayoddezau himavadvighRtAM pUjyAm himavAnayamuttuGgaH himAcalamanuprAptaH himAcalasthaleSvasya himAnilaiH kucotkampam hiraNyavarmaraNa: sarva hiraNyavarmaraNA jJAtajanmanA hiraNyavRSTi dhanade hiraNyasUcitotkRSTahumbhAravabhUto vatsAn hRtasarasijasAra hRtAlikula jhaGakAra: hatvA sarokaro hRdaye tvayi sannidhApite hRdi dharmamahAratnam hRdi nArAcanibhinnAhRdi nibhinnanArAco hRdyaM sasArasArAvaiH hRSTa: suprabhayA cAmA hetvAjJAyuktamadvaitam hemapatrAta tanvyAH mastambhAvinyasta hemAGgadaM sasodaryam hemAGagadakumAreNa hemAdasuketuzrI vivekaH kaH manISu viyAmAsujagavInakalI 328 103 368 hradasyAsya puraH pratyak 62 | hasvavRttasurAstuGagAH 206 456 446 226 12 16 50 358 442 446 121 364 222 13 122 116 121 230 462 460 256 256 6 445 231 76 422 354 406 416 16 425 270 226 137 441 434 364 437 165 13 123 27 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________