________________
प्रियदर्शिनी टीका अ० २८ कालजीवयोर्लक्षणवर्णनम्
अथ काल - जीवयोर्लक्षणमाह
मूलम् - वट्टणोलक्खणो कालो, जीवो उर्वओगलक्खणो । नाणेणं दसणेण च, सुहेण ये दुहेणं ये ॥१०॥ छाया - वर्तनालक्षणः कालः, जीव उपयोग लक्षणः । ज्ञानेन दर्शनेन च, सुखेन च दुःखेन च ॥ १० ॥ टीका- 'वहणालक्खणो ' इति --
શ
1
कालः, वर्तनालक्षणः = वर्तन्ते भवन्ति जीवादयो भावास्तेन तेन रूपेण तान् प्रति प्रयोजकत्वं वर्तना, सैव लक्षणं यस्य स तथा । ननु कोऽसौ कालः ? उच्यते येन शीतवातातपादयो भवन्ति, स काल इति । जीवः, उपयोगलश्रणः - उपयोगो बोधरूपो व्यापारः सलक्षणं यस्य स तथा, उपयोगो जीवस्य धर्मः स च स्व संवि दित एवेति द्रव्याद्यनुभवतो जीवो लक्ष्यते इति तल्लक्षणमुच्यते । अत एव ज्ञानेन सम्यग् ज्ञानेन पञ्चविधेन, दर्शनेन भगवदुक्ततत्वार्थाभिरुचिरूपेण च, सुखेन दुःखेन च लक्ष्यत इति शेषः ॥ १० ॥
अब काल और जीवका लक्षण कहते हैं— 'बट्टणालक्खणो' इत्यादि । अन्वयार्थ - ( वट्टणालक्खणो कालो-वर्त्तना लक्षणः कालः ) वर्तनालक्षणवाला कालद्रव्य है । शीत, वात, आतप आदि इसी कालसे होते हैं। (जीवो उबओगलक्खणो-जीव उपयोग लक्षणः) जीवका लक्षण उपयोगः है । बोधरूप व्यापारका नाम उपयोग है । यह उपयोग जीवका स्वसंविदित धर्म है । यह (नाणेणं दंसणेणं च ज्ञानेन दर्शनेन च ) ज्ञानमतिज्ञान आदि पांच प्रकारके ज्ञान से तथा तत्त्वार्थ श्रद्धानरूप दर्शन से तथा (सुहेण यदुहेण य-सुखेन दुःखेन च ) सुख एवं दुःखसे जानाजाता है ॥ १०॥
हवे आज भने भवनुं लक्ष उडे छे - “ वट्टणा लक्खणो " इत्यादि ।
मन्वयार्थ — वट्टणालक्खणो कालो - वर्तना लक्षणः कालः वर्तना सक्षयुवाजा अजद्रव्य छे. शीत, वात, आतप आदि खान अजथी थाय छे. जीवो उवओगलक्खणो-जीवो उपयोगलक्षणः भवतु सक्षण उपयोग छे. मोध३य व्यायारतु नाम उपयोग छे. आ उपयोग लवना स्वसंविहित धर्म छे नाणेण दंसणेण च - ज्ञानेन યુર્રાનેન ચ આ જ્ઞાન, મતિજ્ઞાન આદિ પાંચ પ્રકારના જ્ઞાનથી તથા તત્વા શ્રદ્ધાનરૂપ दृर्शनथी सुद्देण य-दुद्देण य-सुखेन दुःखेन च सुष्म याने दुःभथी लली शाय छे ॥१०॥
उत्तराध्ययन सूत्र : ४
