Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopAdhyAya-yazovijaya vicita adhyAtmamataparIkSA jhara mAmA mahilA P RARE Sawal .or. ORIGN aur allet sta TRAAR 628 and
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jinendrAya namaH zrImad vijaya premasUrIzvara saddaguru nAma nyAyavizArada nyAyAcArya mahAmahopAdhyAya zrImadda yazovijaya viracita syopajJa vRttiyuta adhyAtmamata parIkSA (gurjara bhAvAnuvAda sahita) -: prerakanyAyavizArada vardhamAnatapAnidhi syAdavAdasiddhAMtaprarUpaka pa. pU. AcArya deveza zrImadda vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA - prakAzaka :bAbu amIcaMda panAlAla zrI AdIzvara jaina Tempala TrasTa vAlakezvara, muMbaI-6
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama AvRtti mUlya rUA. 8-00 pUna prinTarsa enDa TreDa maheMdI kUvA, cAra rastA, nArAyaNa nivAsa, zAhapura, amadAvAda. sarva hakka zramaNapradhAna zrI jainasaMghane AdhIna che. - prAptisthAne :ke prakAzaka : che. divyadarzana kAryAlaya 3. divyadarzana kAryAlaya C/o bharatakumAra caturadAsa - C/o kumArapALa vi. zAha. kALuzInI piLa, kALupura, amadAvAda-1. 68, gulAlavADI, muMbaI-4 jeozrI, kapha vardhamAna tapanI 108 eLInA samArAdhaka che. jJAnI ane dhyAnI, vaktA ane lekhaka, tapasvI ane tyAgI evA aneka AcAya - bhagavaMta-paMnyAsapravara yukta sArdha zatAdhika munivaronA netA che. ja divyadarzana sAptAhika ane saMkhyAbaMdha graMtha dvArA pitAnA zAstrAnusArI maulika - ciMtanane loko sudhI pahoMcADI lokone virAgyarasamAM jhIlAvanArA che temaja A dhyAna vagerene dUra karavAnI cAvIo dekhADanArA che. ja syAdavAda siddhAMtanA nIDarasaMrakSaka che. jJAnAcArAdi pAMce ya AcAronA svayaM apramatta pAlaka che ane Azrita pAse pAlana karAvavAmAM tatpara che. * tapa, tyAga ane titikSAnI mUtti samAna che. te AcArya bhagavaMta zrImaddavijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA caraNAravi koTi koTi vAnA, ke
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya nivedana kahyuM che ke "navuM derAsara bAMdhavA karatAMya jInA maMdirano jIrNoddhAra karavAmAM ATha gaNe lAbha che." ema, navA graMtha racavA karatAM ya kyAreka junA jINuM zIrNa prAya thayelA granthane punaruddhAra karavAne AnaMda vadhu hoya che. nyAyavizArada nyAyAcArya mahAmahepAdhyAya zrI yazovijaya mahArAje racela A zrI adhyAtmamata parIkSA anya pUrve zrI devacaMda lAlabhAI jana pustakedAra phaMDa taraphathI vikrama saMvata 1967mAM pratAkAre chapAya hate. gujarAtI bhAvAnuvAda sAthe Aje ene punarmudrita karatAM ame akathya AnaMda anubhavIe chIe. Aje eka phariyAda zrI saMghamAM sAmAnya banatI jAya che ke paracUraNa ke alpa upayogI evuM sAhitya puSkaLa chapAyA kare che ane pachI rakhaDayA paNa kare che. bIjI bAju mumukSu jijJAsu adhyetAvargane potapotAnA adhikAra mujaba bhaNavA yogya, abhyAsa karavA yogya je sAhitya jeTalI sulabhatAthI maLavuM joIe teTalI sulabhatAthI te maLatuM nathI. the ghaNuM maLe te paNa azuddha mudraNAdi kAraNe abhyAsIne muMjhavaNa karAve evuM hAya. uparAMta jyAM saddagurune yoga ja maLavAnI zakayatA na hoya tevA sthaLamAM rahelA abhyAsIone jaTila saMskRta bhASA ane duHsaha nyAya zailInA kAraNe paNa ghaNI muMjhavaNane anubhava thAya che. vaLI evA ya keTalAka grantha che ke jene abhyAsa karAvI zake evA saddagurue paNa AMgaLInA veDhe gaNAya eTalA jUja che. AvI vikaTa paristhitimAM pU. upAdhyAya zrI yazovijaya mahArAjane A adhyAmamata parIkSA' grantha suMdara saMpAdana tathA gurjara bhAvAnuvAda sAthe amArA zrI jJAna khAtAmAMthI prakAzita thaI rahyo che te amArI saMsthA mATe ghaNA gauravanI vAta che. Aje saMghamAM sArA sArA vaktAo, lekhake, prabhAvako, pravacanakAre, vyAkhyAtAo, tapasvIo, saMyamIo vagere te anekAneka che ane e mATe jainasaMdha ghaNuM gaurava laI zake tema che. paNa jainazAsananI atyaMta mahatvanI mUDI samAna gaNAtA darzanaprabhAvaka Akara granthonA viziSTa kakSAnA abhyAsIo, adhyApake, saMzodhakonI bhAre kheTa vartAI rahI che te ghaNA khedanI vAta che. paraMtu AnaMdanI vAta e che ke Aje paNa evA mahattavanA uccakoTinA granthanuM adhyayana-adhyApana karanArA thoDA ghaNA paNa mojuda che jenA sukhada pariNAma rUpe zrI saMghane AvA uttama kakSAnA gaLe saraLa bhAvAnuvAda vagere sahita prApta thaI rahyA che.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvA uttama grAnA prakAzanamAM preraNA karanArA pUjyapAda gurudeva zrImada vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sA. tathA A granthanuM saMpAdana-anuvAda Adi karanAra pU. munizrI abhayazekhara vi. ma. ne ame bhAvabharI vandanA karIe chIe. tathA A sAdhana saMpAdanamAM pratyakSa-parokSa sahAya karanAra tamAma zubhecchake, rAjyanuM suMdara mudraNa karanAra pUjA prinTasa enDa TreDarsanA mAlika saMcAlaka- kajhITa vagerene dhanyavAda pAThavIe chIe. bhaviSyamAM AvA uttama granthonA prakAzanano lAbha vAraMvAra amane maLatA rahe e zubherachA. zrI bAbu amIcaMda panAlAla zrI AdIzvara jaina Tempala TrasTanA TrasTIo
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla zeTha zrI amIcaMdajI panAlAlajI janma tArIkha : 17-5-1850 svargavAsa : 4-3-1928
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvikam AjanA jamAnAmAM duniyAmAM najara phelAvIe te e jovA maLe ke cAre bAju bhautikavAda phUlyo phAle che. badhe enI ja bolabAlA che. moTe bhAge buddhijIvIoe pitapotAnI buddhine bhautikavAdanA vikAsa ane spardhAmAM utArI che. zaktizALIoe pitAnI zaktine emAM joDI che. zrImaMtoe potAnI zrImaMtAI emAM lagAvI che. sattAdhArIoe potAnI sattA paNa emAM ja vAparI che. are ! keTalAke to jIvanamAM AdhyAtmikatA phelAvI Ape evI maLelI jJAna saMpattine paNa mAtra bhautikatAmAM pitAnI pragati thAya e mATe ja vAparI rahyA che. AtmA te bicAro kyAMya bhUlAI gaye che. ane tethI AtmA aMgenI kaI vAta lagabhaga kemAM thatI nathI, ke buddhijIvIomAM paNa carcAtI nathI. kekane karavI hoya te paNa bhautikatAmAM ja eTalA badhA vyagra che ke AtmAne to vicAra karavAno samaya nathI. paNa e jamAno evo nahoto. emAM bhautikatAe pitAne paMje ATale badhe phelAvyo na hato. tethI lokone Atma vicAranA paMtha tarapha javAne avakAza hato. ghaNu buddhizALIoe svabuddhine AtmAnI vicAraNAmAM jeDI sArthaka karI hatI. potAnI buddhimAM AtmA, tenuM hita, tenuM ahita vagere jevuM bese, tenI badhA paraspara carcA paNa karatA hatA. AtmA vagerenI vAto ane carcAothI chavAyelA bhAratavarSamAM te jamAnAmAM banArasIdAsa nAmane eka mANasa thayo. jeNe digaMbara matane anusaranAro e pitAne adhyAtmamata calAvyo. nAma parathI suMdara A mata vAstavamAM keTalo asuMdara che tenI pUjyaupAdhyAyajI mahArAjAe A suMdara graMthamAM vicAraNA karI che. sAme rahelI bhIta IndriyathI joI zakAtI hovAthI, e vAta paNa saraLatAthI samajI zakAya che ke kolaso ghasavAthI e melI thAya che ane cUne dhALavAthI e ujaLI thAya che. paNa AtmA to pote ja atIndriya hovAthI e zenAthI malina thAya che? ane zenAthI te nirmaLa thAya che ? e vAta saraLatAthI jANI zakAtI nathI. e ApaNu gajA bahAranI vAta rahe che. mATe, e jANavA mATe zreSTha AptapuruSa evA tIrthaMkara paramAtmAonA vacanane sahAro levo paDe che, paNa kAza ! mahArAjA evo mutsaddI che ke pitAne jaDamULamAMthI ukheDI mUke evA zrIjinavacanone pAmI gaelA ya keTalAka jI para potAnI pakaDa jamAvI le che ane pachI evA jIvo pAse evI mAnyatA-pakaDe UbhI karAve che ke jethI e jIva jinavacanono paNa potAnA abhiniveza mujaba artha kare che. tethI mahArAjAne ukheDI nAkhavA te samartha thatA nathI paNa
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ uparathI mahArAjAnA hAtha vadhu majabUta banAve che. pUjya upAdhyAyajI ma. ne A banArasIdAsa paNa e ja jIva lAgyo hovAnuM jaNAya che. nigraMthasAdhue grantha (parigraha)ne tyAga karavo joIe." ItyAdi jaNAvanAra "The jaNa" ItyAdi vacana parathI digambaroe evo niyama bAMdhyo ke sAdhue vastrapAtra vagere paNa rAkhavA na joIe. digambaranuM kahevuM ema che ke je vastrApAtrAdi rAkhavAmAM Ave che, te paNa dhana vagerenI jema parigraharUpa hoI pAMcamAM parigrahaviramaNamahAvratano bhaMga thaI jAya che. vaLI vastra pAtrAdinI "kApa kADhavo" vagere rUpa sArasaMbhALa karavAmAM rAgadveSa thAya che. temaja vastrapAtrAdinA saMrakSaNa mATe saMrakSaNanubaMdhI raudra dhyAna paNa pravarte che. "na nA vAMsa na vaLe vAMkUta" e nyAye vastrAdidharmopakaraNane ja sAdhue rAkhavA na joIe. jethI pachI uparokta doSa thavAne saMbhava paNa na rahe. AnI sAme pUjya upAdhyAyajI mahArAjanuM kahevuM che ke saMyama sAdhanAmAM sahAyaka vastrAdine rAkhavA mAtrathI te parigraharUpa banI jatA nathI, paNa enA para mUccha thAya, eja parigraharUpa bane che. "mucha pANI ghutto". "A mArA saMyamapAlanamAM upayogI che." evI buddhithI jayaNuM pUrvaka vastrAdinI sArasaMbhALa karavAmAM rAgAdi thatA nathI ke saMrakSaNanubadhI raudradhyAna paNa thatuM nathI. bAkI vastrAdi rAkhavAmAM mUchadine saMbhava hevA mAtrathI je e tyAjya hoya te te dikSA levA mAtrathI sAdhue AhArane ane zarIrane paNa tyAga karI devo paDe. kemake AhAra ane zarIra para te vastrAdi karatAM paNa vadhu mUcha thavAno saMbhava che. mUchane saMbhava hovA chatAM saMyame pakArI hAI AhAra-zarIrAdinuM grahaNa-dhAraNa je mAnya che, te vastrAdi paNa saMyame pakArI he I tenuM grahaNadhAraNa paNa zA mATe mAnya na bane? A ja carcAmAM pUjya upAdhyAyajI mahArAje bhegA bhegA A viSayanI paNa chaNAvaTa karI che. (1) sthavirakatapazcaryA utsargane saMlagna ja che. (2) pravRtti zreSamUlaka paNa hoI zake che. (3) dveSa prazasta paNa hoI zake che. (4) Avazyaka kriyAomAM zreNiprApaka dhyAna che. (5) zAstrIya vidhAnanuM lakSya jayaNA che. (6) bAhya kriyApakane nukazAna (7) ekAnta svabhAvavAdI bauddha vagerene mata (8) dhana vagerenI Apa le zakya che? vagere. dharmopakaraNanI vicAraNA bAda A graMthamAM bIje mukhya viSaya che, dravyaliMganI vaMdanIyatAno vicAra, "pAsasthAdinuM dravyaliMga avaMdanIya che." evI zAstroktine pakaDIne pratimAlapaka kahe che ke sAdhutAnA guNathI hIna hovAthI je pAsatyAdinuM dravyaliMga avaMdanIya che te pratimA paNa avaMdanIya che, kemake temAM paNa bhagavAnanA kevalajJAnAdi guNa nathI. temaja e evuM paNa kahe che ke vaLI je pAsasthAdinA dravyaliMgamAM sAdhutAnA guNene Aropa azakya che te pratimAmAM paNa bhagavAnanA guNene ArA5 azakaya che.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ tethI e rIte paNa pratimA vaMndvanIya nathI, Avu' kahenAra pratimAlApakane pUjaya upAdhyAyajI mahArAje dravyaliMga ane pratimAmAM rahelA vaiSamyane spaSTa karI Apyu che, te enI viSamatAnA mukhya muddA AvA che. dravyali'gImAM mATA doSa rahyA che, pratimAmAM doSa nathI. dravyali'ga "A guNavAna che" evI jANakArI ApavA dvArA adhyAtmazAdhaka che. jyAre pratimA, zrI jinezvara mArA jevA nivikAratA vagere guNeAvALA hatA' evu' guNusmaraNu karAvavA dvArA adhyAtmazeAdhaka che. dravyaliMga A mATA doSayukta che' tevA jJAnanI hAjarImAM A ligI, sAdhutAnA guNAvALA che" evuM jJAna karAvI zakatu nathI, jyAre A pratimA kevalajJAnAdi guNazUnya che' evA jJAnanI hAjarImAM paNa pratimA bhagavAnanA te te guNeAnu' smaraNa karAvI zake che. dravyaliMgImAM AhA AreApa azakaya che, pratimAmAM te saMbhavita che. Ama pratimAmAM dravyaliMga karatA viSamatA haiAvAthI pratimA vaMdanIya hAvAmAM ke dravyali'ga avaMdanIya hAvAmAM kAi asa`gati nathI. tevA viziSTa kAraNAnI hAjarImAM pAsasthAdine paNa vaMdanAdi karavA e ArAdhanA che. ityAdi vAtAnu' A adhikAramAM spaSTIkaraNa karyuM. che. A pachInA trIjA adhikAramAM jJAna ane cAritranA prAdhAnyanA vicAra che. emAM graMthakAra bhagava MtanI kalame bannene tulyabaLanI sthApavA sAthe nIcenA viSayeAne sArI rIte sparyA che. (1) te baMnemAM pratyekamAM rahelI dezeApakAritA zuM che ? (2) tulyamaLI jJAna karatAM cAritramAM zI rIte vizeSatA che ? (3) nizcayanA viSaya savanayasa'mata viSaya hAvA chatAM nizcayanaya naya' ja che, pramANu nahi. (4) dravya paNa AdaraNIya che. (5) viziSTa kriyA avazya phaLaprada che. (6) vyavahAra kriyA zubhabhAva varSIka che. (7) kriyA bhAvathI ciratA nathI. (8) bhAva kriyAnuM phaLa ApI zakatA nathI vagere. pUjaya upAdhyAyajInI taTastha kalame A graMthamAM carce'lA ceAthA mukhya viSaya che, * kevalI bhagavaDatAne valahAra hAya ke nahi ? AdhyAtmikAnI ane digaMbarAnI mAnyatA e che ke kevalIAne te hAya nahi. emAM te taraphathI rajU thatA kAraNeA AvA che, (1) kSudhA chadmasthamAM rahela aDhAra doSamAMnA eka doSa che. (2) kSudhA jJAnane virAdhI che. (3) bubhukSA IcchArUpa hAI kevalIne asa'bhavita che. (4) kSAyika sukhavALA kevaLIne kSudhAnuM duHkha zI rIte hAya ? (5) karmAMjanya sukhabheAgAdghimAM punaH karma badha thavAnI Apatti Ave. (6) e'driyaka jahAvAnu' sa bhavatuM du:kha kevaLIne na hAya. (7) jaragnaprAya ka bhUkha vagere na lagADI zake. (8) ana`tavIya vALA kevalIne khaLahAnine saMbhava na heAI kavalAhAra nirarthaka che. (9) bheAjana kriyAthI pramAdanA sa'bhava che. (10) AhAra nidrAdijanakarUpe doSarUpa che. (11) paramaudArika zarIrane TakAvavA kavalAhAra anAvazyaka che. (12) kavalAhArathI matijJAna thavAnI Apatti che. (13) rAgAtpattinA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMbhava rahe che. (14) maLotsargAdinI jugupsanIya pravRtti saMbhavatI na hAI kavalAhAra paNa na hoya.ItyAdi.. pUjya upAdhyAyajI mahArAjAe Agama ane yuktipurassara kavalAhAranI sthApanA karatAM jaNAvyuM che ke (1) sudhA-jarA vagere doSarUpa na hoI aDhAra doSamAM tenI gaNatarI thatI nathI. (2) kSudhA kevaLajJAnane pratipaMthI nathI, kSAyopathamika jJAnane paNa amuka rIte pratipathI che. (3) bubhakSA vinA ya bhUkha saMbhave che. (4) vedanIyeAdayajanya sukha-duHkha hAjara hoI bhavastha kevaLIne kSAyika sukha hetuM nathI. kSAcikacAritra kSAyika sukharUpa nathI. vaLI mehakSayajanya kSAyikasukha mAnavAmAM vedanIya karma jevI cIja ja UDI jAya (5) karmajanya sukha bhegAdi karavAmAM na karmabaMdha thAya ja e ekAta nathI, nahitara to jinanAmakarmano bhoga paNa asaMgata banI jAya (6) dukha endriyaka ja hoya evuM nathI (7) "asukhadA" zabdamAM rahela nathI jaNAtuM apaduHkha kalAhAra prayojaka che. "bhUkha na lagADavI e jaradvastra prAyatvanuM tAtparya nathI. (8) anaMtavIya hovA chatAM zArIrika baLahAni saMbhavita che. (9) AhArathI pramAdettine aniyama che. (1) AhAranI atimAtrA ke snigdhatA, nidrAdijanaka hoI doSarUpa che, AhAra mAtra nahi. (11) paramArika zarIrane dhAtuzanya mAnavAmAM saMghayaNanAmakarmodaya asaMgata banI jAya. kavalAhAra na hoya to 9 vaSe kevaLI banelA mahAtmAne koDapUrva sudhI bALazarIra ja hovAthI bALa ceSTAo karyA karavAnI Apatti Ave. (12) IndriyarUpa vyaMjana ApUrita thatuM na hovAthI matijJAna thavAnI Apatti nathI. (13) hitamita AhAra karavAmAM rAga anAvazyaka che. (14) kevalIkRta maLetsargAdi jugupsA janaka banatA nathI. A prarUpaNamAM granthakAre bhegI bhegI nIcenI vicAraNAo paNa karI che. (1) lakSaNasaMbaMdha (2) sudhAdinA kAraNe (3) sukhanuM lakSaNa (4) devane kavalAhAra kema nahIM ? (5) pUrva Arabdha kiyA guNasthAna prAptine bAdhaka nathI ItyAdi.. - kavalAhAranI sthApanAnI A prarUpaNAmAM graMthakAre pUrva pakSanI nIcenI mAnyatAonuM paNa nirasana karyuM che. (1) kevalInI vihArAdi kriyAo svAbhAvika ane kSAyika hoya che. (2) kevalIne IcchA na hoI prayatna paNa na hoya (3) vacanapraya nathI azAtAnI udIraNa thAya ItyAdi... A badhI mAnyatAonA khaMDanamAM graMthakAre nIcenI bAbatanuM paNa sacoTa nirUpaNa karyuM che. (1) IrachA vinA ya pravRtti zakya che. (2) kevalIkRta zabda prayogamAM amUDhalayava e niyAmaka che. (3) apramattanI ucita pravRttimAM IcchA nahi, paNa sAmAyika hetu che. (4) kevalIne pramAdAbhAva hAI azAtAnI udIraNA thatI nathI (5) apavartAnAnI vicAraNA (6) kAyavUDanI kalapanA ane nirAsa vagere. A graMthamAM nyAyavizArada nyAyAcAryanI kalamanuM saubhAgya pAmelo pAMcame mukhya viSaya che "siddha bhagavaMtAne cAritra hoya ke nahi," tenI vicAraNA. "siddha che
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ carittI je astiI " evA Agama vacanane mukhya karanAra saiddhAtika mekSa avasthAmAM cAritranI hAjarIne mAnatuM nathI... jyAre saMpradAyamAM ja thaelA keTalAka AcArya bhagavaMte siddhAvasthAmAM cAritranI hAjarI mAne che. A banne matanI laghuharibhadra birUda dhArI granthakAre nyAyapUrNarIte vistArathI prarUpaNa karI che. pahelA sIddhAtiMka cAritrAbhAvanI siddhi karavA ApelA hetuone upanyAsa karI ene zaMkAkAra pAse vistArathI javAba apAvyo che. e pachI e javAbane paNa javAba ApIne saiddhAtika matanuM samarthana granthakAre karyuM che. ATaluM karyA pachI paNa, saMpradAyAnusArI AcAryone mokSamAM cAritranI hAjarI mAnavAne mata atyaMta avarjanIya nathI evuM pUjya upAdhyAyajI mahArAjAe jaNAvyuM che, temaja pitAne A bAbatamAM koI abhiniveza nathI evuM jaNAvIne teozrIe pitAnI pApabhIrutA prakaTa karI che. A adhikAramAM paNa graMthakArazrIe nIcenI bAbato para suMdara prakAza pheMke che. (1) cAritramAM aihabhavikatvAdi kaI rIte? (2) cAritra kisvarUpa che ? (3) cAritranI pratijJA kiM svarUpa che? (4) jJAna darzana cAritrane paraspara atyaMta bheda nathI (5) kSAyika cAritrAdi labdhio kevI che? (6) go cAritranA pratipaMthI che ? (7) avirati acAritrathI pRthaga che. vagere...... azarIrI jIvanI mukti thAya nahi evA digaMbaranA ane AdhyAtmikonA kadAgrahanA kAraNe pUjya upAdhyAyajI mahArAjAnI tINa zAstrAnusArI buddhino paraco pAmela cho mukhya viSaya che strImuktivAda...digambaro dharmopakaraNane paNa parigraharUpa mAnI tyAjya mAnatA hovAthI ane strIone vastrAdine tyAga kare zakya na hovAthI, digaMbaro ene cAritra mAnatA nathI. ane tethI eno mokSa paNa mAnatA nathI. emAM e bhegAM bhegAM jJAnahInatva, labdhihInatva, RddhihInava, baLahInatva, kAmAtireka, mane vIryaprakarSAbhAva, saMghayaNabhAva vagere hetuo Ape che. AnI sAme pU upA. ma jaNAve che ke dharmopakaraNa parigraharUpa banatAM nathI enI pUrve siddhi thaI gaI che. mATe savazrA strIone paNa cAstri asaMbhavita rahetuM nathI. vaLI jJAnahIna va vagere hetuo te cAritranA abhAvane ke mekSanA abhAvane siddha karI zaktA ja nathI. kemake jJAnahina evA paNa mAlatuSAdi mahAtmAo, zrItIrthaMkarAdinI apekSAe RddhihIna evA paNa zrIgaNadharabhagavate vagere jIvo cAritrayukta hatA temaja muktigAmI banyA hatA. vaLI kAmAtireka, mane vIrya prakarSAbhAva, saMghayaNabhAva vagere hetuo to asiddha che, kemake badhI strIomAM kAMI kAmAtireka vagere hotA nathI. temaja kAmati kAdi viparIta bhAvAnAthI dUra karI zakAya evA paNa hoya che kejita kartavyamAM zaktine ropavavI nahi e ja cAritranI paripUrNatA che, AvI paripUrNatAvALuM cAritra strIone paNa
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. saMbhavita hoI mekSa asaMbhavita nathI. AvI badhI dhAradAra dalIlathI strIomAM "muktinI siddhi karIne pachI granthakAre adhyAtmanI paramarahasyane jaNAvyuM che. saMyama"gamAM apramattapaNe pravartatAM rahevuM e ja paramarahasyabhUta che, eja zreSTha AjJA che. che A adhikAramAM paNa granthakAre nIcenA viSayonuM suMdara Alekhana karyuM che. (1) abhavya* vAdizaMkA (2) yoga mATe pahelAM bhego bhegavI levA e anAvazyaka (3) bhegecchAne 'viccheda bhego bhogavavAthI nathI thatuM, paNa, "A bhego bhaviSyamAM bhayaMkara dura ApanArA che? AvA jJAnathI bhogo pratyenA utpanna thayelA cheSathI ja thAya che. (4) ArAdhanA karavAmAM vilaMba karavAnI IcchAvALAne dharmAdhikAra nathI (5) zaktinI ochAza vagerenA rodaNuM ronArA aMte pastAya che. (6) apramattanI prArthanA saphaLa che, - ALasunI niSphaLa che. (7) micchAmi dukkaDamanuM rahasya (8) gacchane choDI ekAkI bananArAne aneka nukasAna thAya che. chevaTe, granthakAre potAnA dilamAM rahelI eka agatyanI vAta jaNAvI che. teozrI kahe che ke "mana-vacana-kAyAnI tevI tevI pravRtti karavI ke jenAthI rAgadveSa zIvra vilaya pAmatAM jAya. AvI zrI jinezvaradevanI AjJA che." granthanI vistRta anukamaNikA para najara nAkhIe te paNa khyAla Ave che ke grathakAre keTakeTalA viSaya para A graMthamAM prakAza pAtharyo che. . have mArA dilanI vAta, nyAyavizArada nyAyAcArya mahAmahopAdhyAyazrI yaze" "vijayajI mahArAjAnA nyAyagarbhita, mahArtha mitAkSarI vacano kayAM ? ane mAre maMda 3 kSayopazama kayAM? teozrInA vacanone huM paripUrNa nyAya ApI zakuM evuM mAru 'gajuM ja nathI. tema chatAM anugrahatatpara pUnI kRpAdraSTithI mAro je kAMI thaDe ghaNe kSaye pazama khIle che tene anusarIne meM A bhAvAnuvAda karavAno prayAsa karyo che. saMbhava che emAM 'truTio rahI javA pAmI hoya, kathananuM hAI barAbara spaSTa thayuM " na hoya, kyAMka viparIta arthaghaTana paNa thaI gayuM hoya. keTalAMka sthaLo evA paNa che ke mane ye pUrepUro saMtoSa thAya evo nizcita artha pakaDI zakAyo nathI. be traNa arthe . "bhAsatAM hoya. emAMthI ko artha saMpUrNa rIte baMdhabesata che eno nirNaya thaI zakyo nathI. tethI je vadhu egya lAge che te artha rajU karyo che. keTalAka sthaLe evA " paNa che ke lahiyA vagerenI bhUlanA kAraNe susaMbaddha-susaMgata pATha karatAM judA prakArane - pATha maLe che, evA sthaLoe vadhu susaMgata lAge e pATha kapIne bhAvAnuvAda karyo che. zakya che ke AvA sthaLoe paNa mArAthI pUjya upAdhyAyajI mahArAjanA abhi* prAyone anyAya thaI gayo hoya.. parama pavitra zrI jinAjJAne asaMmata hoya ke pUjya upAdhyAyajI mahArAjAnA abhiprAyathI viruddha hoya evuM AvuM je kaI A bhAvAnu
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAdamAM mArAthI lakhAyuM hAya te khadala hu* micchAmi dukkaDama dauM" chuM. temaja sajanAne tenI zuddhi karavA vinamrabhAve vina"ti karu chuM. sunna mahApuruSAnI preraNA ane kRpA kharekhara kevu... ajaba kAma karatI haiAya che ! nyAya vizArada vadhu mAnatapeAnidhi gurudeva pUjyapAda AcArya bhagava'ta zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAe A granthanuM adhyayana karavAnuM ane bhAvAnuvAda lakhavAnuM sUcana karyuM. adhyayana karavAnuM kahyuM tyAM sudhI teA badhuM kharAkhara hatuM. paNa bhAvAnuvAda lakhavAnuM kArya mArI kalpanAmAM ya jAme tevu' nahetu pUrve kayAre ya kAi granthanA ya bhAvAnuvAda lakhela nahi, tenA mahAvA nahi ane pUjya upAdhyAyajI. mahArAjAnA AvA kaThina granthanA bhAvAnuvAda karavA te mArI kalpanAmAM ya zI rIte ese ? paNa pUjayapAda gurudevazrInuM sUcana hatu ne ! nyAya nipuNamatti pUyapAda jayasudara vi.ma.sA. pAse pATha zarU thayeA. meM lakhavAnuM zarU karyuM......eka be pAnA lakhyA. paNu mArA lakhANathI mane ja sa`OASa na thayeA...jarAka nirAzA pharI vaLI...mAru kAma nahi" evu' lAgyuM. paNa pUjayapAda gurudevazrIe punaH hiMmata ApI...preraNA karI ane azaka lAgatu. evu... paNa kAma zakaya banI gayuM. kharekhara ! A badhA pUjyapAda tAraka gurudevazrInA ja aciMtya prabhAva che. A pustakamAM zuddhipatraka Apela che. emAM atiAvazyaka zuddhipatraka je Apelu che tenA tA grantha vAMcatAM pahelAM ja upayAga karI sudhArA karI levA. dareka vAcakane namra bhalAmaNa che. zrI bApu amIcaMda panAlAla jaina Tempala TrasTe jJAnakhAtAmAMthI A pustaka a MgenA sapUrNa lAbha laI jJAna upajanA yAgya sadvyaya karyAM che je anu mADhanIya che. temaja anya TrasTane paNa jJAnakhAtAnA prAcIna grantha prakAzana AdimAM sadupayeAga karavAnI preraNArUpa che. RNasvIkAra paramapUjya paramArAdhyapAda siddhAntamahAdadhi suvizuddhabhrahmacArI ka sAhityaniSNAta 1. AcArya bhagavaMta zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnI asIma kRpA A bhAvAnuvAda daramyAna niratara varasatI rahI che. paramapUjaya paramApakArI vardhamAnatapeAnidhi nyAyavizArada pa`cAcArapraviNa bhAva. AcArya zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnI amISTi mArA samagra saMyamajIvanamAM vaNAelI che. tee zrImaddanI preraNArUpa bIjamAMthI phaLarUpe prApta thaelA A bhAvAnuvAdane joIne mastaka vAravAra teozrInA caraNamAM jhakI paDe che. paramapUjya adhyAtmayANI, kama sAhityanipuNamati, saraLahRdayI, nUtanaka sAhityanA e mukhyasutradhArAmAMnA eka sUtradhAra panyAsapravara dAdAgurUdeva zrImad dharmajit
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijaya gaNivarazrIne upakAra aparaMpAra che. jeozrIe pravajyAnA punita paMthe pahela karI te teozrInA pagale pagale kuTuMbamAMthI nIce pramANe dIkSAo thaI. teozrInA saMsArapaNe (1) laghubaMdhu (rIkSAmAM ziSyaratna) pa05 paMnyAsa pravara zrI jayazekharavi. gaNivara (2) mAtuzrI sAdhavIzrI mahAnaMdAzrIjI ma0, 4 bhaginIo (3) sA. zrI nayAnaMdAzrIjI (2) sA. zrI jayAnaMdAzrIjI (5) sA. zrI kIrtisenAzrIjI (6) sA. zrI jayasenAzrIjI, bhatrIjI (saMsArIpaNe mArI bena) (7) sA zrI nayaranAzrIjI, be bhatrIjA (8) huM ane (9) (saMsArIpaNe mArAM laghubaMdhu) munirAja zrI ajitazekhara vijayajI. Ama teozrInA pagale pagale kuTuMbamAMthI bIjA 9 jaNAnI kramazaH dIkSAo thaI. ane have temanA saMsArIbhAbhI (mArA upakArI mAtRzrI) zrImatI suzIlAbena mehanalAla jarI paNa saMyamapaMthe vicaravA kaTibadha thayA che. baMdhavidhAna mahAzAstra antargata mUlaprakRtirasabaMdha granthanI lagabhaga 16000 kaleka pramANa saMskRta vRttinA Alekhaka prabhubhaktirasika gurudeva pa. pU. paMnyAsapravarazrI jayazekharavijaya gaNivaranA zubha AzIrvAda granthanI AdithI anta sudhI kAryAnvita 2hyA che. A badhA upakArI gurudeva uparAMta siddhAntadivAkara, jJAnanI jIvaMta pariNati samAna 5 pU AcArya bhagavaMta zrImadavijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjAnI A bhAvAnuvAda aMgenI ane saMyamajIvana aMgenI preraNAo ane sUcanAo avismaraNIya che. ' pa. pU. saMyamaikalakSI nivaikAzanI paMnyAsapraverazrI jagaccandra vi. gaNivare tathA vidvarya munirAja zrI ajitazekhara vijayajIe sAthe besIne saMpUrNa bhAvAnuvAdanuM avalokana karyuM che ane ghaNA kImatI sudhArA-vadhArA sUcavyA che je punaH punaH smartavya che. takasamrATa tyAgI mahAtmA pa0pU. jayasuMdaravijaya mahArAje A AkhA granthanuM adhyayana karAvIne te upakAra karyo ja che, paNa te pachI paNa saMpUrNa bhAvAnuvAdanuM saMzodhana karIne sonAmAM sugaMdha bheLavI che. - 50pU. zrutabhakta zrI pAsenavijaya mahArAje mudraNa aMge aneka upayogI sUcana ApyA che te, temaja A bhAvAnuvAdanA Alekhana vakhate tamAma sahavatI sAdhubhagavate ane vidyAthI munirAja zrI kulabodhi vijayajIe ghaNI anukULatA karI ApI che te cirasmaraNIya che. . prAnta, A bhAvAnuvAda-granthasaMpAdana vagere karavAmAM je puNya pArjana thayuM hoya tenA prabhAve bhavya dharmamAM rata banI adhyAtmabhAvane uttarottara vikasAvI akSayaanaMta sukhanA svAmI bane e ja zubhecchA...... muni abhayazekharavijaya
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ [[granthakAranI jIvanagarimA] uttara gujarAtamAM pATaNanI najIka kanaDu nAmanuM gAma che. comAsAnI Rtu che. ekadivasa megharAjAe mana mUkIne mahera karI che. eka gharamAM eka nAnakaDo tejasvI chokaro potAnI mAne bhaktipUrvaka kahI rahyo che-"mA! bhajanaveLA thaI javA chatAM tuM Aje khAtI kema nathI ?" "bhaktAmara stotra sAMbhaLyA vinA bhojana na karavAno beTA ! mAre niyama che. dararoja gurudevanA mukhe te sAMbhaLIne pachI ja huM bhojana karuM chuM. Aje muzaLadhAra varasAdane kAraNe upAzraye jaI zakAyuM nathI. bhaktAmaranuM zravaNa thayuM nathI. te bhajana zI rIte thAya?" snehapUrNa vacanothI mAtAe dilanI vAta kahI. A vAtane sekelo pApaDa bhAMgavA jevI saraLa mAnatAM dIkarAe mAne Azcarya pamADatAM kahyuM ke ehatuM khAtI nathI emAM AvuM sAduM kAraNa che ! bhaktAmara stotra to huM tane saMbhaLAvI dauM!" "paNa beTA! te kyAM gokhyuM che ?? mAe jANe ke dilanI mUMjhavaNa spaSTa karI. 'paNa mA ! huM dararoja tArI sAthe bhaktAmara sAMbhaLavA AvuM chuM ne! mane yAda rahI gayuM che eTaluM kahIne dIkarAe potAnI mIThI-madhuravANImAM zuddha ane spaSTa uccArapUrvaka AkhuM bhaktAmara stotra saMbhaLAvIne mAne AzcaryanA aphATa samudramAM garakAva karI dIdhI. AvI tIvra buddhipratibhA ane dhAraNazaktinA svAmI te tejasvI bALakanuM nAma hatuM jazavaMtakumAra, nArAyaNa nAmanA jaina vaNika zreSThInI saubhAgyadevI nAmanI dharmapatnInI kukSine ajavALanAra A ratnanA laghusahodaranuM nAma hatuM pAsiMha, [jazavaMtamAMthI yazovijaya] kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAe paramahaMta kumArapALarAjA pAse karAvelA amArI pravartananI jhAMkhI karAve evI, megala samrATu akabarabAdazAha pAse ahiMsAno prasAra karAvanAra jagadaguruzrI hIrasUrIzvarajI mahArAjAnI paraMparAmAM thayelA zrInavijayajI mahArAja Adimunioe vi.sa. 1687nuM comAsuM kuNaghera karyuM. e pachI kaDuM gAmamAM padhArI thaDe kAla sthiratA karI. mahArAja sAhebanA nikaTanA paricayamAM AvavAthI, jazavaMtakumAranA aMtaramAM paDelA jJAna-darzana-cAritranA saMskAro jAgrata thaI gayA. dIkSA levAnI bhAvanA thaI. zrInavijayajI ma. sAhebe paNa bALakanI tejasvitA ane saMskAritA joI hovAthI tenA mAtA-pitAne kahyuM ke "A bALaka dIkSA leze to janazAsananA gaganAMgaNamAM sUryanI peThe jhaLahaLI UThaze. lAkhe bhavyAtmAo para ajoDa upakAra karanAro banaze." banee saharSa anumati ApI joradAra zAsanaprabhAvanA thAya e hetuthI dIkSA pATaNa nakakI thaI. snehALabhAIne prabhunA mArge jate jANI pasiMhane paNa dIkSAnI bhAvanA thaI. ene paNa saharSa saMmati maLI. dhanya mAtA-pitA! vi saM. 1688mAM mahesavapUrvaka bane bhAIo anukrame yazavijaya ane padyavijayanA nAme zrInayavijaya ma. sA. nA ziSya banyA.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ [vikAsanA paMthe. banne jaNA gurusevA, jJAnAbhyAsa ane saMyamanI sAdhanAmAM masta banI gayA. yazovijayajInuM jJAna dina daguNa rAta cauguNA" e nyAye vadhavA mAMDayuM. vi saM. 169mAM amadAvAda padhAryA, jAheramAM janatAne apUrva smRti pratibhA paricaya ApatA avadhAnanA prayogo karI batAvyA. AvI tejasvI pratibhA joIne zreSThI agraNI dhanajI surA prabhAvita thayA. zrI nayavijayajI pAse AvIne vinaMti karI ke "gurudeva! yazovijayajI sugya pAtra che, buddhizALI che ane guNavAna che. emane kAzI mokalI darzana vagerene abhyAsa karAve. sUripuraMdara zrI haribhadrasUrIzvarajI ma. sA. tathA kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUrIzvarajI ma. sA nI jhAMkhI karAvaze. kAzI mokalavAmAM ane adhyayana karAvavAne je kharca thAya tene mane lAbha Apo. mArI saMpattino sadupayoga thaze." ane eka divasa kAzImAM SaDradarzananA prakAMDa vettA bhaTTAcArya pAse adhyayana zarU thayuM. chae darzananA talasparzI jJAna sAthe syAdvAdazailIthI te badhAnuM bArIka nirIkSaNa paNa cAluM hatuM. tatvacintAmaNi jevA nyAyanA mUrdhanyagranthanuM avagAhana eka bAju karyuM te bIjI bAju jaTilataparaMparAothI bharelA bauddhagranthane paNa magajamAM sthira karI dIdhA. sAMkhya-ga-mImAMsA-vedAMta vagere keI darzana granthane aNasparco na rAkhyo. zrI vinayavijayajI ma. sA. sAthe bhAgIdArImAM teozrIe eka rAtrImAM nyAyadarzanane 1200 zloka pramANa mUrdhanyagrantha kaMThastha karI dIdhuM hatuM evI lokokti che. - [birUdenI hAramALA] - vAda-vivAdanA e jamAnAmAM eka vidvAna saMnyAsIe kAzI AvIne vidvAnone vAda karavAne paDakAra pheMko. jyAre keI jainetara paMDita taiyAra na thayo tyAre zrI yazo. vijayajIe te saMnyAsIne harAvyo. syAdavAdano vijayadhvaja laherAyo. vidvAnanI sabhA cakita thaI gaI. badhA vidvAnoe ane lokoe bhegA thaIne "nyAyavizArada' biruda ApyuM. e pachI teozrIne "nyAyAcAryanuM biruda paNa maLyuM hatuM. kAzImAM vidyAbhyAsa daramyAna teozrI gaMgAnA kinAre "zuM" kAranA jApathI sarasvatI devInI sAdhanA karI sarasvatI mAtAnI kRpA prApta karI hatI. kAzImAM traNa varSa vItAvyA pachI AgrAmAM AvIne eka vidvAna paMDita pAse vividha zAstro ane darzanane saMgIna abhyAsa karyo. e pachI tyAMthI aneka sthaLe vAdomAM vijaya meLavatA meLavatA teo amadAvAda padhAryA. nyAyavizAradanI padavInI prAptinA kAraNe ane aneka vAdavijayanA kAraNe teozrInI padharAmaNI karatAM paNa ghaNuM ja vahelI teozrInI yazagAthA te amadAvAda AvI ja gaI hatI. darzana-vaMdanasatsaMga-zravaNa Adi karavA mATe badhA ja Atura hatA. badhAe bhavya nagara praveza karAvyo. nAgorI dharmazALAmAM teozrInI padharAmaNI thaI. gujarAtanA subA mahAbatakhAne paNa prazaMsA sAMbhaLI hatI. temanA nimaMtraNathI zrIyazovijayajIe 18 vAra adabhUta avadhAne karI dekhADayAM. sUbe khUba ja prasanna ane prabhAvita banyo. jainazAsanane jaya jayakAra thayo.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ aneka varSothI kRtasAgaramAM mArelI DUbakInA prabhAve ane zAstronA karelA pari. zIlananA prabhAve teozrInI kalama vaNathaMbhI AgekUca karatI rahI. eka pachI eka uttama, uttamatara graMthanI racanA thavA mAMDI...karmasAhitya ke siddhAntajha, nyAya ke kAvyagrantha, adhyAtma ke yogagrantha dareka para teozrIe prakAza pAtharavA mAMDa...navA grantha racyA te jUnA grantha para vivaraNe paNa karyA...mAtra tAmbara mAnyatAnA janamra para ja teozrIe kalama calAvI che evuM nathI, digaMbarenAvaidikenA vagere grantha para paNa vivaraNo lakhyA che. A teozrInA udAra ane sAragrAhI vyaktitvane sUcave che. vaLI teozrIe mAtra vidvajanone najaramAM rAkhIne saMskRtaprAkRtamAM ja racanA karI che evuM nathI, paNa AmajanatA para paNa upakAra thAya e daSTithI stavana-sajhAya-rAsa-TabA vagerenI racanA karIne gUrjara sAhityane paNa nedhapAtra rIte vikasita karyuM che. teozrIe khaMDana paNa karyuM che, te avasare samanvaya paNa karyo che...kumatanuM yuktiyukta khaMDana karavAnA kAraNe teozrInA ghaNuM duzmane paNa UbhA thayA hatA. to paNa niHspRha ane nIDara banIne teozrIe khoTI vAtano pratikAra karyo che, sAcI vAtane prakAzita karI che. ane A rIte bhavya jIvo para acinya upakAra karyo che. teozrInI AvI bahumukhI pratibhAe teozrIne laghuharibhadra kUrcAlasarasvatI vagere birudathI navAjyA hatA. zrI saMghanI AgrahabharI vinaMtithI te vakhatanA tapAgacchAdhipati AcAryadeva zrI vijaya devasUrijI mahArAje zrI yazovijaya ma. sA.ne upAdhyAya pade sthApita karavAnI anujJA ApI. zrI yazovijayajIe paNa jJAna-dhyAnanI sAthe vizasthAnaka tapanI ArAdhanA karI. vi. saM. 1718 mAM upAdhyAya padathI alaMkRta banyA. AcArya padane teozrIe svayaM InkAra karyo hate evo praghoSa che. - jJAnaghana evA pUjya upAdhyAyajIne jyAre mahAyogI AnaMdaghanamahArAjane bheTa thayo tyAre be mahApuruSanuM milana kevuM subhaga hoya che enuM duniyAne darzana thayuM hatuM. pUjya upAdhyAyajIe agAdha jJAna sAgaranuM maMthana karIne meLavelA guNAnurAgarUpI amRtano rasAsvAda to teo zrImade "AnaMdaghana aSTapadInI je racanA karI che temAMthI heje dekhAI Ave che. agAdhajJAna sAgaranA ane apUrva tarkazakitanA mAlika hevA chatAM teozrI keTalAM bhavabhIru ane pApabhIru hatAM. temaja teozrI zAstrone keTalAM vaphAdAra hatAM te, teozrI graMthamAM "vi yu catra vaDhavAma" "maNuM nAmanive." "citra tu vakatA putra pramANam' ityAdi je ulalekha maLe che tenA parathI sujJajanone heje samajAya che. - vaDedarAnI najIka ubheI (darbhAvatI) nagarImAM teo zrImada vi. saM. 1743 nuM cAturmAsa karyuM. ane tyAM ja anazana karIne paMDitamaraNa sAdhyuM hatuM. Aje paNa tyAM teozrInuM samAdhimaMdira sparzana karavA AvatA bhavyAtmAone jainazAstronA pavitra giAmane suNAvI rahyuM che.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthakArakRta granthasandarbha svapajJa vRttiyukta upalabdha grantha (1) adhyAtmamata parIkSA (2) AdhyAtmikataparIkSA (3) ArAdhaka virAkacaturbhAgI (4) upadezarahasya (5) edrastuticaturvizatikA (6) kUpachAtavizadIkaraNa (7) guru tattvavinizcaya (8) jJAnArNava (9) dvAciMzadvAciMzikA (10) dharma parIkSA (11) nayApadeza (12) mahAvIrastava (13) pratimAzataka (14) bhASArahasya (15) sAmAcArI prakaraNa anyakakagranthanI upalabdha TIkAo (1) utpAdAdi siddhi (2) kammapayaDI bRhatuTIkA (3) kammapayaDI laghuTIkA (4) tatvArthasUtra (prathama adhyAya) (5) gavi zikA TIkA (6) stavaparijhA avasUri (7) syAddavAdarahasya laghu-madhyama-bRhadavRtti (8) syAdavAda kapalatA (9) DizakaTIkA (10) aSTasahastrITIkA (11) pAtaMjala yogasUtra TIkA (12) kAvyaprakAzaTIkA (13) nyAyasiddhAntamaMjarI vagere. svataMtra upalabdha anya racanAo (1) adhyAtmasAra (2) adhyAtmapaniSada (3) anekAnta vyavasthA (4) aspRzadagativAda (5) AtmakhyAti (6) ArSabhayacaritra (7) janatakabhASA (8) jJAnabindu (9) jJAnasAra (10) tiDanvayokti (11) devadharma parIkSA (12) saptabhaMgInayapradIpa (13) nayarahasya (14) nyAyAlaka (15) nizAbhuktiprakaraNa (16) paramatiH paMcaviMzikA (17) varamAtmapaMcaviMzikA (18) pratimA sthApananyAya (19) prameyamAlA (20) mArga parizuddhi (2) yatidinacaryA (22) yatilakSaNa samuccaya (23) vAdamAlA-1 (24) vAdamAlA-2 (25) vAdamAlA-3 (26) vijayaprabhasUri svAdhyAya (27) viSayatAvAda (28) siddhasahasranAmakeza (29) syAdvAdarahasya patra (30) stotrAvalI. anupalabdha saMketa prApta anyagrantho (1) adhyAmabindu (2) adhyAtmopadeza (3) anekAntavAdapraveza (4) alaMkAracUDAmaNiTIkA (5) AlekahetAvAda (6) chaMdacUDAmaTiIkA (7) jJAnasAra avacUrNi (8) tattvAlaka vivaraNa (9) trisUrayAlaka (10) vyAka (11) nyAyavAdAI (12) pramArahasya (13) maMgalavAda (14) vAda rahasya (15) vAdArNava (16) vivivAda (17) vedAnta nirNaya (18) vedAntavivekasarvasva (19) zaDaprakaraNa (20) zrIpUjyalekha (21) siddhAntata pariSkAra, A uparAMta zrImadda upAdhyAyajI mahArAje gujarAtI bhASAmAM paNa aneka lokabhAgya stavana, sajajhAya, rAsa, pUjA, TabA vagerenI racanA karI che jene mATe bhAga gUrjara sAhitya saMgraha bhAga-1 mAM tathA bhAga-2 mAM dravyaguNa paryAyane rAsa prasiddha thaI gayA che.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAMpakaraNavicAra yali gavandhatvavicAra jJAnacAritraprAdhAnyavicAra kevalibhaktivicAra tadantaga tatapravRttivicAra daivalibhuktivicAra (cAlu) siddhomAM cAritranI hAjarInA vicAra anukramaNikA 168 209 260 370 digaMbaranI utsaga --apavAda aMge zaMkA 148 vAyika--kAyikadhyAna upara AkSepa-samAdhAna thai' dhAtuna anekA tAnu` sama na kevalIne kAyanirodharUpa dhyAna mAnavu" Avazyaka kevalIne satata dhyAnanI ApattinA pratyuttara svabhAvamAM avasthAna e dhyAna nathI svabhAvasamavasthAna e. naiRcika dhyAna paNa nathI sthavirakalpacaryAM utsa salagna ja upadhinA asvIkAramAM diga baranA gUDha Azaya digabaramata pramANe apAcarcA 349 425 41 50 vaiyAvacyAdi kRtyanA sAdhu anadhikArI pU. zarIrat vastrAdi paNa zuddhopayAgamAM zrImuktivicAra adhyAtma upaniSad vistRta anukramaNikA dharmapakaraNavicAra TIkAkAranu maMgaLAcaraNa mUlagranthanuM maoNMgaLAcaraNu maMgalAdi anubhadhanA nirdeza grantharacanAnu... vizeSa prayeAjana nAma AdhyAtmika diga kharamatanI parIkSA adhyAtmanA nAmAdi cAra nikSepA pAramArthi ka adhyAtmanu" svarUpa AtmAnA adhikAra=kaSAyavijayanI pravRtti IndriyavijayathI kaSAyajaya cittazeAdhananI paripATI adhyAtmasvarUpa kriyAnI oLakhANu vastrAdi rAkhavA adhyAtmane avirodhI upakaraNAnI sabhALa rAgadveSa vinA hoya? udhi azuddhopayoganI svataH anApAdaka vastrAdi aMgenA deSa deha vize paNa samAna zarIra viSe AtlR dhyAnarUpa mUrchAnA asaMbhava paradravyaratinA baMne vikalpamAM deha-vastra sAmya raudradhyAnanu nimitta heAvAthI vastrAdityAjya hAvAnI zakatA uttara meAkSasAdhanatAbuddhinA anubhavadha TreDa-vastramAM 4 1 upakAI ra eka eka upakaraNanI upayeAgitA ra vastravat pAtragrahaNuthI thatA lAbhe 3 3 4 6 7 U 8 9 11 11 12 15 15 12 vaidAyanivAraNa mATe abaLA parigrahanI Apatti-pU. e Apatti digaMbarapakSe anivArya -u. Alabana bhede rAgadveSanI zubhAzubhatA pravRtti dveSamUlaka hoya ? rAma-dveSanI paravazatA vinA samyagdaSTinI sAMsArika pravRtti na heAya 17 ***** ***** 3. 3ra (33 34 35 36 38 422 * * * dveSa kaI rIte upakArI ? ApavAdikIRsi`sA sAdhutAvirodhI kema nahIM! 43 zAstrAkti bhavapakSe sanAna nikSepa-dhayathI rAgadveSanA vicAra rAga-dveSanA vividha nikSepA sAtanayathI rAga- SanI vicAraNA nizcayathI rAgadveSa ane paradravyapravRtti AtmA para paradravyanI asara nathI-nizcayaya 51 prasannacaMdra rAjarSi upara pudranI asara 51 kema nahi ? pravRttinIya nI paraspara hetutA - 45 xt 51 51
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ AkSepa nidrAkALe jJAna anutpattinuM kAraNa 53 bhaktaparijJAdi athavA jinakalpAdi kividha tIrthakaranI dharmopadezanAnI pravRttinuM kAraNa pa4 vihAra bhavya-abhavyo vahAlA-aLakhAmaNuM hevAne , jinakalpIne kaThora AcAra jinakapIaMge pariziSTa jJAtavya AvazyakAdi pravRttithI dhyAnanuM saMvardhana 55 bahiraMgaliMganA abhAvamAM mamatA na paNa hoya 82 AvazyakakriyAomAM zreNikApakadhyAna, padravyapravRtti paNa mamatA AkSepaka nathI kaI rIte? bAhyapravRttimAM aMtarathI adhyAtma sapAne cheDI kUdake mAravAthI bhoMThapane zrIjinane cALa karanAra duHkhI thAya 84 anubhava '. 57 AhAragrahaNavata upakaraNadhAraNa upakArI 85 apakaSTa hovA chatAM prAraMbhadazAmAM grAhyamAga 57 vatradhAraNanA 3 ane AhAranA 6 kAraNe nigranthasAdhaone vastrAdi grantharUpa nathI lajajA-jagusA TALavA vastra jarUrI . -anumAna (58 kSatatRSNAvijayavata hIsAvijaya . ubhayaanumAnanI nirdoSatAnuM samarthana 59 utsarga-apavAdanI sApekSatAmAM digaMbaramata 92 mUchahetuhetuka anumAnathI sastratipakSanI vetAmbaramate saMpUrNa parigrahapaccakkhANu AzaMkA , 6 0 abAdhita mUchahetutvahetuka anumAnamAM vividha saMskAra 60 upA. dharmasAgaranA matanI samAlocanA 85 6 grantha-agranthane koI ekAnta niyama nathI 63 AtmadhyAnarUpa parama adhyAtmaprAptino upAya 99 A prasannacaMdranI pravRttimAM mUracha hetutAnI bAhya kriyA lepaka sAme lAlabattI 99 vicAraNuM . 64 ekAntasvabhAvavAdI bauddhamata 102 zAstrIyavidhAnenuM lakSya yatana 66 hetuvAdI taiyAcikAdino mata 104 + , nadI UtaravAnI anujJAnuM rahasya syAdvAdamAM sApekSa ubhayamata pramANa 104 che sAdhune a95upadhi rAkhavAnuM vidhAna 67 jusatranayamata 104 AhAravata upadhi jarUrI 68 vyavahAranayane abhiprAya 110 anAhArIpaNAnI jema aparigrahatA ' svabhAvavaiciya mAnavuM Avazyaka - nyAyasaMgata , 69 vicitra sahakArI saMbaMdha svabhAvabhUta 116 vasa rAkhanAra acalaka zI rIte ? 70 aMtaraMga-bahiraMga hetunuM bala tulya 117 digambaramata cAvaja bhUkhyA rahevAnI karma paNa puruSArthane sApekSa 118 che ka Apatti 71 bahiraMgahetune paNa phaLa sAthe niyatayoga 121 - parISahavijayanuM svarUpa dharmopakaraNapravRttithI sarvavastuo svakRta ja heya-nizcayanaya 123 abAdhita , 72 dAna-cerImAM sva zubha pariNAmanuM dAna-haraNa 125 dhapakaraNanI hAjarImAM vya.naye paNa acelakatA 72 puNya ke sukhanI Apa-le azakya 126 devadUSya apagama bAda tIrthakaronI acalatA 73 bhojanAdi pudgalenI paNa Apa-le azakya 128 jinakalpIne ATha vikalpa upadhisvIkAra 74 dhanAdi aMge sva-paravibhAga vyavahArathI 128 zrIjinanuM sarvathA anukaraNe geravAjabI 75 svatva aMge anya abhiprAya , 130 pravajyAdikrame sthaviraka95nI ArAdhanA 77 dhanAdimAM sva-paravyavahAra agya-nizcaya 130 - aniyatavAsathI thanArA lAbha 77 paradravyamAM svatvabuddhi rAkhanArane nukazAna 132 115
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraaMge svIyatvajJAna paNa AtmasvabhAvabhAvanAnuM virAdhI AtmajJAnathI rAgadveSavilaya cAritrabha gamAM jJAna-daza nanA bhaga-abha MganI vicAraNA jIvanA pariNAme jIvathI karma pudgalagrahaNu azakaya kamamAM thatI vicitratA jIvakRta heAtI nathI puNyapariNAma paNu paramArthathI azuddha puchyaLasukha paNa vastutaH duHkha pApALa duHkhane sukha na kahevAya . jIvapariNAmathI ja baMdha-mAkSa bahira gayatirliMga vinA meAkSa azakatra ? zaMkAsamA. vyavahAravrata tyAgavAnuM kahetArAnA Azaya trigupti sAmrAjya pravRttipariNAma adhyAtmavirodhI hovAne aniyama zubhAzubha kAIpaNa kriyA paramacAritra vidhI ? dravya--bhAvaliMganI baLAbaLatA vyali gavandhatvavicAra pAsathAddinu dravyaliMga avaMdanIya dravyaliMga-pratimAnuM vaiSamya dravyaliMganI adhyAtmazAdhakatA guNavattAprati saMdhAna dvArA pratimAnI te samAnaguNu smaraNu dvArA deSajJAnanI hAjarImAM ligathI guNavattA pratisadhAna azakaya mAtra dravyaliga, dveSajJAnanI hAjarImAM ja avaMdanIya dravyali...gImAM doSanuM jJAna guNuvattA. pratisa dhAnanuM prati dhaka dravyaliMga paNa guNavattAnA AhA ArApa dvArA vaMdanIya pU. dravyaligImAM AhAMya Aropa azakaca-u. pratimAmAM bhAvaadhyAreApa ayukta-pU. 133 194 135 136 137 137 138 139 139 140 141 142 143 144 145 146 148 149 150 151 151 152 1 atizayita pratimAmAM te sa`gata-u, guNasaMkalpa' karAvavA dvArA pratimA upakAraka pRSTha dravyali'gImAM bhAvasAdhunA guNune saMpa azakaya 153 pratimAne karAtA vaMdanAdinuM tAtpa pAsasthAditA sAdhuveza pazu avaMdanIya bhaktithI khAlAelI bhASA mRSA nathI pAsasthAdinA liMgamAM kAI guNAnuM anusadhAna zakatva nathI pAsathAdi kAraNuprApta vaMdanAdi karanAra ArAdhaka pratimAmAM arihaMtane abheda ArApa yeAgya nizcayamAM asadbhUta vyavahAra anantabhUta jJAnacAritraprAdhAnyavicAra jJAnanayamahattAnI sthApanA kriyAnayamahattAnI sthApanA siddhAntapakSanI sthApanA jJAna gauNa kriyA pradhAnapUrva jJAna--kriyA khate tulyabaLI-u ubhayapariNata AtmakSaNa mAkSahetu yugapa aneka dharmAM aviruddha dezApakAritA zuM che ? tulyabaLIjJAna karatAM cAritranI vizeSatA. vyavahAra karatAM nizcaya baLavAna cAritrane ja atizayita kahevuM e ayAgya-vya. nizcayamAM sanayasa mata viSayatva havAmAM nayatvahAni-pU. banne mukhya-pramANupakSa bhinna bhinna vivakSAthI temAM pradhAnatA gauNutA 39 1mA 159 160 : 161 - 12 164 16)9 19 170 171 R 1 173 REL t rep 109 141 A 183 184 jJAna--dana-cAritranA samudAyathI meAkSa pravacanajJAna meAkSaprAptimAM Avazyaka zrutajJAnathI azubhayAgahAnidvArA krama hAni Ta kriyAsahaSkRta maMtrajJAna ja phaLaprada 154 phaLaprAptimAM kriyApaNuM Avazyaka 153 154
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 vyavahAravAdInA kadAgrahanA javAba sava nayasamUhAtmaka nizcayanuM nayatva akha MDita 189 sakalAdeza-vikalAdeza 189 kAlAdi AThanA paricaya vyavahAra sakalabhagApagrAhaka nathI opacArika prAmANya nizcayamAM ja nizcayanu' anupacaritaviSayarUpa baLa anaikAntika mAnavAmAM bhAvamAM sadA nirupacAratA Apatti nayAmAM zuddhAzuddhatvavyavasthA dravya pazu AdaraNIya kAraNanA Adara Avazyaka viziSTakriyA avazyaphaLaprada vyavahArakriyA zubhabhAvavadha ka bhAvapUrvakanI kriyA apU kriyA bhAvathI caritA nathI kriyALa pratye bhAtra anyathAsiddha chinnajavALA dRSTAMta praNidhAnApalabdhimAM niyAmaka bhAvakriyAhetujijJAsA kriyApravatta ka taadhamanI yAnie dhRtyAdikrame vizuddha bhAvavRddhi kevalibhaktivicAra : digabaramAnya aDhAradeASA kSudhA vagere doSarUpa nathI kSudhA ikaivalyanA apratibhadhaka kSAye pazamikajJAnanA pratipathI zI rIte ? kSudhAdimAM daSatvanuM ma`Dana-khaMDana amAjanabhAvanA kSudhAnAzaka nathI jarA vagere paNa dASarUpa nathI dhruvaLIne kSAyikasukha hAtuM nathI - kSAyikasukhanA hetunI vicAraNA : vedanIyakrama kSAyikasukhanuM pratiba dhaka vaidanIyanA vipAkAyate Agamasamarthana asukhadA zabdanA tAtpa tha 190 190 193 194 kSAyikacAritra kSAyikasukharUpa nathI vedanIyanI mAhasApekSAkatAnuM nirAkaraNa vedanIyamAM dhAtItulyatvanI vicAraNA anukUlavedanIyatva sukhanuM upalakSaNa che 197 rAgaviSayatva pazu lakSaNa nathI 195 198 199 kama janmasukhAdibhAgamAM kamaLa dhA anekAnta jinanAmaDhama bhAganI anupapattinI Apatti 200 200 201 ajJAnajanya duHkha krenaLIne asabhavita vedanIyajanya te sA~bhavita 202 202 saprApti-aniSTanAzanA meAkSamAM ja 203 a56HkhasattAnuM pratipAdana 'ekAdajine" sutravicAraNA lakSaNAsAdhanA vicAra kSudhAdinA kAraNeAnA vicAra Atta dhyAnanivRttimAM kSudhAnivRttinA aniyama 209 210 211 212 213 214 215 216 216 217 18 220 220 rarara 233 224 234 234 235 236 240 241 ra41 ra4ra 244 244 sabhava 204 duHkha aindriyaka ja hAvAnA aniyama 204 arati-ratinA tirAbhAvathI ja auyika sukha-duHkha mAnavAmAM Apattio 207 kAIpaNa sukha Atmagata ja DAya 205 audayika sukha-duHkha andriyaka ja hAvAnA aniyama kSudhAdi du:kha hAvAmAM ja duHkhAvpatapravAda sagata asukhadAmAM tabU alpatAsUcaka 250 apaduHkha paNa kavalAhAraprayeAjaka dagdhara'sthAnikatvapravAda aprAmANika jaraaprAyatvanu tAtpaya 251 252 254 zreNImAM saMpUrNa rasadhAta mAnavAmAM Apatti 25ra parAdhAtAdinA ya svakArya sama rasAya udIraNA vinA ya vaidanIyakrama samatha prabaLapuNyAdayathI vaidanIyanI krUdharajItA 254 na manAya 244 246 247 248 249 249 250 255
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 261 hetu 266 300 devene kavalAhAra kema nahIM? praznottara 256 bhogavinA ya karmanAza susaMgata " 291 udAsIna pravezapravezathI vinigamanAviraha 257 kamene sAdhyAsAdhyaroganI upamA 292 anaMtavIryanI hAjarImAM paNa baLahAni upakramaNIyakarmonA upakramane aniyama 293 saMbhavita 258 upakramaNIyatvasiddhi 294 baLa gapariNAmarUpa, vIryarUpa nahi 258 sapakramaNasAdhyasiddhinA dRSTAnta 294 kevalipravRttivicAra : svabhAvathI nazvara mAnavAmAM Apatti 297 kAryakAraNabhAva ja svabhAvagrAhaka 298 kevalikriyA karmabaMdhanuM akA2Na-pU. niyatapUrvavarjAitA ja kAraNutA kevalikriyA badhI svabhAvathI ja-pU. 298 zAtA-azAtAnI anudIraNAmAM pramAdAbhAva kevalinI vihArAdikriyA kSAyika-pU. 262 "svabhAvathImAM svabhAvanI samIkSA-u. 263 299 vacanaprayoga rAgAdipramAdathI ja hevAne kAryakAraNubhAvamAM anvayavyatirekaja niyAmaka 264 aniyama IcchAvinA paNa prayatna zakaya 300 kevaLadezanAnI vicAraNA 267 kevalithuktivicAra (cAlu) kevalajJAna paNa abhilA5prayojaka 269 bhojanavyApArathI pramAdanI Apatti-parihAra te te zabdaprayogamAM amUDhalakSyatva niyAmaka 270 dupraNidhAna-duSpayuktane bheda 301 kevalIdezanA anugrahechAthI nahi ra71 pUrvArabdhakalAhArAdi uparanA guNaThANunA abhavyone bodha kema nahi ? 272 abAdhaka 302 kevalInI dezanA pravRttinuM rahasya 273 pUrvapravRtta vyApAranI hAjarImAM dhyAnadhArA apramattanI ucita pravRttimAM IcchA nahi, abAdhita sAmAyika hetu che ra73 AhArathI pramAdotpattine aniyama 304 ucitapravRttinAhatanI vicAraNuM 274 AhArakathA rAga vinA ya saMbhavita 305 vacanaprayatnathI azAtAnI udIraNa na thAya 275 AhAramAM nikAhetutAne aniyama 306 prayatna vinA udIraNa asaMbhavita 276 AhAranI atimAtrA ke snigdhatA ja doSarU5 307 udIraNA kAne AdhIna ? 277 vidhAna ADAranuM nahi, a85tvanuM che 300 apava7nAmAM kRtanAzAdidoSAbhAva 278 AhAranA apakarSAdi svataH guNAdirUpa nathI 309 AhAra-kamabegamAM sAmya, 279 sudhAdiduHkhanAzanI kevaLa pravRttimAM duHkha karma UbhA rahevA chatAM sthitihAsa zakya 280 ja hetu, IcchA nahi 310 vipAkakALaniSThaphaLahetutA kone AdhIna ? 282 anaucityavarjaka kevaLIeAnuM pAtradhAraNa yogya 311 karmasthitimAM adhyavasAyo hetu kASTha pAtra sAme karapAtranI pratibaMdI 312 tIvratAthI nikAcita karmonI apavartana azakayaparihAra kevaLIne paNa saMbhavita 313 - paNa zakaya 284. aMtarAyakSayathI vidatAbhAva thAya, kArya nahi. 313 te apUrvakaraNadvArA saMgata 285 kevaLIne paNa kavalAhAra-pAtrAdi azakaya sAMpratakAlIna prAyazcitanI pravRtti susaMgata 286 286 parihArarUpe 314. karmakSaya pratye dravyAdi pAMce ya hetu 287 vAraMvArajana ucita pravRtti na gaNAya 316 vipAkedayathI ja karmabhoga mAnavAmAM Apatti 288 paramodArikazarIranI mAnyatA/Apatti 318 kAya-bRhakalapanA ane tene nirAsa 289 mehakSayathI zArIrika atizaddabhava azakya 320 303
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 357 31 362 nAmakarmodayajanya vi zabdavarNAdija paramadA- sarvathA cAritrAbhAvanuM siddhAntAkRta samarthana 356 - rikatva che 20 tene zaMkAkAraka javAba yoganuM mAhAtmya 321 cAritrane mAtra kriyArUpa mAnavAmAM Apatti 359 paramo zarIranI sthiti/vRddhi AhAra samyaktvamAM AtmapariNAmasvarUpa pudgalasApekSa 322 Avazyaka-siddhAtI 360 dhAtUpalakSita zarIra kavalAhAra sApekSa ja heya karara cAritramAM paNa te Avazyaka 10 kavalAhAramAtrathI matijJAnatpatti na thAya 324 cAritrane viSaya indriyAtmaka vyaMjana ApUrita thatuM nathI 327 phaLasattAnA kAraNe cAritrasattA 361 kavalAhArathI iryApathaprasaMga nathI 328 cAritranA ekAMzamAM ja ehabhavikatva kevaLInA gamanAdi prAyogika heya 329 cAritramAM pArabhavikatvanI vicAraNA 363 hitamita ArogavAmAM rAga anAvazyaka 330 cAritrapratijJA kiMsvarUpA? - 365 purISAdi jagupsAjanaka nathI '331 "ja'kArayukta pratijJA niprayojana 365 nIhArAbhAva asaMgata 332 cAritrapratijJA mAtra kriyAviSayaka kavalAhAranI hAjarImAM nIhAra Avazyaka 333 bAhya kriyAbhaMgathI ja pratijJAbhaMgavyavahAra 367 bhejanAbhAva Agamasiddha nathI 335 zuddhopayogarUpa cAritranI sthiti zarIranirapekSa 368 kavalAhAra hovA chatAM kRtakRtyatva akhaMDita 336 audayikakriyAne bhAracAritra na manAya 369 jJAnazuddhimAM AtmazuddhinI bhajana 337 baMdhahetubhUta ega cAritra nathI 369 AtmAnA bAhAtmAdi traNa prakAra 339 zuddhopayoga ja cAritra, 370 zakti zuM che ? vicAraNA 340 kSAyika cAritrane nAza azaka . 371 abhavyAdi paNa zaktithI aMtarAtmA 343 zuddhopayogarUpa cAritra paNa jJAnathI bhinna 371 aSTasahastrIkArakRta guNasvabhAvatvasiddhi 343 * jJA dAna atyaMta bheda nathI nA ., 37ra tenI asaMgati 344 cAritra gapariNumAska kriyArUpa-si. 373 doSa svabhAvatvasiddhinI Apatti 345 cAritrAcAra-vimaryAcArano bheda 374 granthakArakRta guNasvabhAvatvasiddhi 346 cAritramAM vividhakarmakSayAdijanyatA abAdhita 375 mithyAtvAdi jIvasvabhAvabhUta nathI 347 cAritra-kaSAya vacce sahAnavasthAna virAdha 376 svabhAvasiddhakriyAnuM svarUpa 348 saMjavalana kaSAya mAtra aticArApAdaka 377 siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra 349 marudevImAtAne nivRttiprayatna hAjara 379 siddhaparamAtmAnA ATha guNe 349 cAritra zuddhopayagurUpa havAmAM upayogae gaNatarImAM paribhASA ja zaraNa 350 - trayanI Apatti avagAhanA AtmaguNa che 351 zailezImAM paNa nivRttiyana hAjara anyamate ATha guNe upara siddhigamanakALe cAritranAza karmakSayajanyatAvyavahAranI vyavasthA 353 siddhomAM vibhAva 383 sukha mohakSayajanya hevAmAM Apatti kSAyika caraNadAnAdilabdhio sAdisAta 384 siddhomAM cAritraguNa na hAya-siddhAntapakSa 354 siddhigamanamAM kriyAphaLatva abAdhita siddhone acAritrI ke mAtra ne acAritrI antakriyA e ja akriyA kahevAya nahi , ' 355 kAraNamAM kAryakALavRttitA Avazyaka 380 . 381 che. 353 384 385 * 389
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42.9 444 cAritranAza mAnavAmAM AmanAthanI Apatti 390 temAM digaMbarokta hetuo 428 chege cAritrane apratipathI 391 digaMbaramata nirAkaraNa mehakSayajanya sarvasaMvarapariNAma mokSamAM vedakSayakrama zarIraracanAniyata 429 na hoya 392 strIliMgasiddhazabdane artha 430 cAritra aMgenA vividhakathana asaMgata nathI 394 cAritravirahata daSita 431 yoge paramaryarUpa cAritranA avirodhI 395 nAnya cAritrAMga nathI 432 cAritrane svabhAvasamavasthAnarUpa saMdhacAturvidhyanI asaMgati 433 mAnavAmAM anyAzraya 396 strI paNuM ratnatrayaprakaSavirodhI 434 caramasamayabhAvI cAritranI hetatA jusUtramati 397 jJAnAdihInatA mokSaprAptibAdhaka 436 kAraNanI kAryakALavRttitA anAvazyaka 398 saMyamamAM labdhihetunA abAdhita 437 kAraNotyasamaye kAryotpatti zuddhanizcaya 398 RddhihInatva asiddha 438 mimANuM kartAnI saMgati 399 strI paNuM tIrthakaratvanuM avirodhI 43 cAritrAbhAva cAritrAvaraNabaMdhahetu nathI 401 baLahIna-hetu aprAjaka 440 avirati acAritrathI pRthaga 403 hInabaLatyaniyama asiddha 441 cAritra jIvanuM liMga che 403 prabhAcaMdrIya anumAnanirAkaraNa 442 siddhone phaLasattAdhArA cAritrasattA ' 405 puruSahIna-hetu satpatipakSita 443 anupacaritanizcayanaye te abhAva ja 407 kAmAtireka viparIta pariNAmanivArya aSTavidha AtmAnA paraspara niyama-bhajanA 408 alIbazarIrarUpe mekSahetutA 445 e niyama-bhajanA prarUpaNuM vyApArAtmaka, 412 zubhamane vIryaprakaSa saMbhavita cAritranI bAdhaka-pU. ' adhogativiSayaka vaiSamya aprAjaka 447 sihone cAritra mAnavAmAM Agama-virodha-30 413 jJAnAdiparamaprakarSAbhAva sAdhaka siddhonA kSAyikAmAM cAritranI anumAnamAM de 449 gaNatrI nathI 413 saMdhayaNubhAvamAM hetvAbhAsatA 450 nijarA na karanAra cAritra nathI 415 strImuktisAdhaka anumAna 45ra cAritra samyaktvajAtIya nathI 415 strIcAritrane paraMparAe mokSasAdhaka bhAvakRtasaMkalpAtmaka cAritrane viSaya 416 mAnavAmAM Apatti 453 cAritrAbhAvacaryAne upasaMhAra 417 kRtrimastrIne ja mokSasaMbhava-pU0 454 siddhonAM cAritranI hAjarI anyAcAryamate 4:8 strIne prabaLakarmanirjarA azakya-pU0 454 pratiyakALanAza cAritrane anAzaka 419 kriyAprAbaLyavinA bhAvaprAbaLe asaMbhavita-pU0 455 mokSamAM cAritrAdisvabhAva akSata 420 kevaLIomAM pAparUpa strItvane asaMbhava-pU0 456 samyaktvajAtIya pariNAmavizeSa cAritra 421 strIomAM kamaM prAbaLyaniyama asiddha 457 siddhonI sarvakriyA svabhAvasiddha 422 zaktine na gepavavAmAM cAritranI paripUrNatA 458 AtmAmAM cha kArano samAveza 423 strIpaNumAM pAparUpatra asiddha 490 strImuktivAda prAraMbha 4rapa adhyAtmaupaniSa siddhonA bheda 425 zAstravyApAranuM prayojanA 462 zrIzarIrathI mukti asaMbhavita-digaM, 427' abhavyatva dizaMkA nivAraNa 464
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 487 zaMkApratibaMdhaka koNa? 465 zrAvakAdi mayadAsthita heI gaha saphaLa 482 gasiddhimAM bhuktabhogIpaNuM anAvazyaka 47 micchAmidukkaDamane akSarArtha 487 IrachAvicchedaka keNu? 468 akSare paNa arthavALA hoya che - 484 duHkhAnubaMdhitAjJAnajanyaSa ja zabdaprayoganI sAdhutAnI vicAraNA 486 sAmAnya chAviyachedaka atathAkAra mithyAtva che siddhAtIyatvajJAnathI zuM thAya? 472 sAdhutAthI bhraSTa thanAra ubhayaviratithI bhraSTa 488 aniruddhamanavALAnI IrachAnA viSayo 473 li gamAtrane dhArI rAkhavA karatAM zrAvakapaNuM siddha thavA azakya hitAvaha 489 IzanivRtti aMge granthakArane abhiprAya 474 vratabhaMgamAM sadhaLAne bhaMga 490 vega bhega bAda levAnI IcchA cAritrabhraSTane tapa paNa nirmaLa : 491 vivekIne asaMbhavita 475 saMyamInuM kartavya 492 gavilaMbethune dharmAdhikAra nathI 475- upadezadAnane adhikArI-saMvinugItArtha 493 hInasaMghayaNIne paNa cAritra garachamAM rahela paNa bhAvathI ekAkI 495 asaMbhavita nathI 477 gacha choDanArAne thatAM anartho bhAvi sukhAnubaMdhitAjJAna tapamAM pravartAka 478 gItArthane paNa ga7 zreyaskara, kAraNe hInasaMghayaNadinA rAMdaNAnArA ekAkIpaNuM 497 aMte pastAya 478 gurupArataya vinA agItArthanuM pApavarjana vitarAga prArthitasukhadenArA nathI-niyanaya 480 azakya apramattanI prArthanA saphaLa, sarvasaMmatasArabhUta upadeza ALasunI niSphaLa 481 granthaprazasti - 51 cAritranI apravRttimAM mAtra karmo ja gAthAone akArAdikrama kAraNa nathI 481 sAkSipAThane akArAdikama punaH punaH pApasevanAranI gaheM miyA 482
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 atiAvazyaka zuddhipatraka dveSaH pRSTha/paMkti azuddha zuddha | 400/12 vyavahA3. vyavahAranaye 31/2 424/5 svAbhAvasi svabhAvasi 34/2 443/23 'nathA. sana na hoya jaha 34/28 486/6 jema sarvArtha varthi 34/ra9 tema - to 492/7 'priyAsya . 'prayasya 34/30 bhAnadhya 504/4 te kiM vi te vi . bhAnAne ! 50/2 kSaNa caramakSaNa 8/1 azudhdhopa azuddhopa 50/3 tattvaM tacca 8/8 tatreda tatreda 56/10 hAyaivado hAyaivo 17/10 suttajjJa suttajjha 56/16 pUrvoyoge pUrvopayoge. 21/5 jhAdA jhAdA 57/1. me mAvazya:- ye mAvazyAlayAsI / 21/6 sadbhAve sadbhAve dine za che. paNa ye aprama- 24/2 pratibiddha pratiSiddha tatA bhAvyA 57 nakA. 25/12 kkacit kvacit Avazyakadine 31/5 varjanAthaM varjanArtha 69/8 haMnAdakA nAdahaMkA 31/23 hAkhaddha hIkhaddha 125/11 mA 52555 sAlamAmA rahemAmA pazya 45/13 4 karmapudgalA karmapadagalAH 4 ja sthitamAtra athavA pApa 47/1 dvaSaH nibaddha nimitta 48/6 rupA rUpo nI arthAta 56/4 vAkzya tvAvazya 135/2; na karatuM havA nA hevA 56/5 khalava khalva 144/3 dhinI cet ? dhinIti cet ? 58/9 pAdIyet pAdIyeta 154/16 mATe bele mATe na bele 62/1 gantha 64/2 kathabhu kathamu 166/6 sadabhAva sadbhAva savathAhAra sarvathAhAra - 212/1 virAdhitayA virodhitayA .. 71/5 nirUpama nirupama 241/9 duHkha sukha 71/12 paramAtma / paramAtma 294/28 yathA udayanA hetuthI 71/14 dharmoSaka dharmopaka 300/5 dIrayeyuH dIrayeyuH? 83/5 vyatti dravyapravRtti 309/28 pramANurUpa pramAdarUpa 87/11 prakSotpre prekSotpre 310/1 bibhyatA bibhyato 87/17 te, te 339/6 bhavatyanyata bhavatyanta 88/2 zaktvA zaktyA 353/3 vizeSatvena vizeSahetutvena nagnoDa nagnATa 357/1 mabhavAt mabhAvAt 92/28 'pivAdaH 'pavAdaH 398/20 tevabhAvarUpa te anaMtara anaMtarI | 95/2ra upAdhi upAdhi sAva35. |8/28 kSayA kAya grantha
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vyakti 11/12 sUrya gujarAtI ane saMskRtamAM aneka sthaLe 25-ja pAyuM chetyAM yathAsaMbhava rUpa- jANavuM mema dApa nu doSa, yAga nu yoga bhane purUSa nuM puruSa sabhA. pRSTha/pati azuddha zuddha | pRSThapaMkti azuddha zuddha 99/14 guptithI gupti 288/27 mApe mApe che. 99/28 dizAnAnA jJAnAdinA 291/2 dogasyeti dbhogasyeti 107/1 dvayakti vyakti 299/11 khedAdI khedodI 111/11 sUpa 299/22 yogathI ja yogathA . 112/2 virUddha viruddha 306/5 pralApA pralApo 115/10 bhyugamAt bhyupagamAt 311/6 SAtrasya pAtrasya 123/10 vauryAdau . cauryAdau 318/27 vajaRSabha 124/1 bajra . bajjha 324/3 bhrUvamati dbhavamati 124/29 Ave che. Ape che 326/2 hohI hohI 125/6 'piyate 'pahiyate. 333/4 isbena 137/3 tattadibaSAka tattadvipAka 350/4 darzanAvaraNAkSa darzanAvarapakSa 143/4 jAvarakSa jIvarakSa 382/1 bhAkA bhAvo 147/2 liGganaive liGgenaiva . 385/4 bhAvaM ya jAvaM ca 1966 saya sama . 385/4 tAva . . tAva 169/32 aSToM sace sacesTo'ce 385/7 jAva jAva 388/13 prasaGgagA prasaGgA 172/3 dabAriNo dvAriNo 410/7 tasya tassa 173/3 katayAma katAyAma 177/31 jyAre jyAre jyAre 411/3 jasya 284/9 kArmAbhAve karmAbhAve 414/10 tadyAparita ... tavyApArata 184/9 tattrako 422/17 Apuru tattrake apuru 190/4 bhedApacA bhedopacA 425/4 siddha siddhA yattAbadvipa. 191/4 bhadevRtti 430/1 yattAvAdvapa0 bhedavRtti 197/3 Nassa 436/7 pAstAm pAstam Nayassa 220/1 sAt tadvaca 439/1 baddhavA sAt tadvaca baddhvA 224/6 yoviyata yokyata 439/10 vyamicA. vyabhicA hetuthI 234/3 mohAdeya 4pa1/26 hetu mohodaya 452/7 tvAt / tAdRza tvAt. tAza 243/15 pUrI puure| 459/2 vedodeya vedodava 247/2 duHkhayAra duHkhayora 460/11 baje vagerenu . . 268/9 tAbhAsaha te bhAsada 469/8 tvenaincheti vanaiveti 270/5 kRtakatya kRtakRtya 482/2 pAva 271/23 hevAnI hovAthI 482/19 thaelAo thaelAe 282/1 dAdaye dAdraye. . 485/3 yutpatti yutpatti 284/8 vihiyakalpa : vihiyaphalA 487/2 kAgat , mithyA kArAt midhyA 285/5 bhAvanIya bhAvanIya 487/4 vaDhei vaDDhei ka . pAva pAva
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI ahaM namaH zrI zaGkhezvarapArzvanAthAya namaH zrI mahAvIraparamAtmane namaH zrI premabhuvanabhAnusUrIzvaradharmajijjayazekharavijayagaNivaryebhyo namaH nyAyavizArada nyAyAcArya zrImadupAdhyAya yazovijaya kRtA adhyAtmamataparIkSA aiM namaH [ TIkAkAranuM maMgaLAcaraNu ] kArakalitarUpAM smRtvA vAgdevatAM vibudhavandyAm / adhyAtmamataparIkSAM svopajJAmeSa vivRNomi // OM kAranA jApathI thayela sAkSAt dana vaDe jeNInA svarUpanI oLakhANa thaI, tathA je paDitAne paNa pUjaya che evI sarasvatIdevInu smaraNa karIne svApasa arthAt svanirmita adhyAtmamataparIkSA' granthanuM yathAbuddhi vivaraNa karuM chuM. athavA, haiM kAramaya svarUpavALI ane devAne paNa pUjya zrI jinavacana svarUpa devatAnuM smaraNa karIne, svanirmita 'adhyAtmamataparIkSA' granthanuM vivaraNa karuM chuM. A athathI zrI jinezvaradevanA cAra atizayA sUcita thAya che.-vAdevatA ' zabdathI sAkSAt vanatizaya sUcita karyuM tathA, trikALAbAdhita satyavacana rUpa vacanAtizaya, vItarAgatA ane sajJapaNA vinA asaMbhavita havAthI, te ja zabdathI apAyApagamAtizaya ane jJAnAtizaya ataH sUcavyA, temaja 'vibudhavancAt' padathI, paramAtmA sAthenA abheda upacArathI pUnatizaya jaNAvyA che. [mUla granthanuM ma'gaLAcaraNa] paNa miya pAsa jiNidaM vaMdiya sirivijayadevasUrindaM / ajjhaSpamayaM parikkhaM jahabohamimaM karissAmi // 1 // ( praNamya pArzvajinendraM vanditvA zrI vijayadevasUrIndram | adhyAtmamataparIkSAM yathAbodhamimAM kariSyAmi // 1 // gAthA :-zrI pArzvanAtha bhagavAnane praNAma karIne, tathA zrI vijayadevasUrIzvarajI mahArAja sAhebane vaMdana karIne, pUrvasUrioe karelI prarUpaNAthI tathA zA--siddhAntanA UhApeAhathI thaela khAdhane anusarIne adhyAtmamatanI A parIkSAne karIza,
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ upA. yazovijayakRta [maMgalAdi anubaMdhane nideza]. - iha hi granthArambhe ziSTAcAraparipAlanAya vighnadhvaMsAya vA maGgalamavazyamAcaraNIyamiti manasikRtya pUrvArddhana samuciteSTayodevagurvoH praNatilakSaNaM maGgalamakAri, uttarArddhana ca prekSAvadavadhAnAya viSayanirUpaNaM pratyajJAyi, prayojanasambandhAdhikAriNastu sAmarthyAdavaboddhavyAH // 1 // nanu sandigdho jijJAsitazcArthaH parIkSAkSodaM kSamate na tu nirNIta eva, tathA ca svata eva vizadasyAdhyAtmamatasya parIkSA kathamiva nAnukurute sudhAmadhurIkAraprayAsam ? iti cet ? bhavedevaM yadi bhAvAdhyAtmamataM parIkSaNIyatayA lakSitaM bhaveta, na caivam , kintu nAmAdhyAtmikAnAmevAzAmbaramatavAsanAvAsitAntaHkaraNatayA durlalitacaritAnAM bhrAntiviSayo'rtho bAdhakapradarzanena madhyasthAnAmanupAdeyatAbuddhAvadhiropyata ityAzayavAnAha athavA, anuttara devalokanI zobhAvALA vijayadevonA (upalakSaNathI vaijayanAdi devanA paNa) saMzayone chedanArA tathA Indra samAna aizvaryavALA (suvate dAna kRtti ri, sthiti sthA, "ri "i dhAnikana phurA ) evA zrI pArzvajinendrane praNAma karIne tathA vaMdana karIne yathAbaMdha adhyAtmamatanI parIkSAne karIza. ahI zarUmAM pote dUra hovAthI prathama darzane sAmAnyathI praNAma karyA, ane pachI te praNAmanA kAraNe bhAllAsa vadhavAthI pite prabhunI vadhu samIpa thayA hovAthI vaMdana karyA, ema jANavuM. ahIM adhyAtmamatanI parIkSA karavAne nideza karyo che tethI jaNAya che ke adhyAtma kayuM tatva che?" enI vicAraNA ahIM prastuta nathI paNa granthakAranA kALamAM lokamAM "adhyAtmamata" tarIke je mata prasiddha hato tenI parIkSA prastuta che, arthAt te mata yuktithI ghaTe te che ke nahi tenI vicAraNA che ane te vAta granthakAra AgaLa svayaM batAvaze. [ grantha racanAnuM vizeSa prayojana ] granthanI zarUAtamAM ziSTAcAranuM pAlana thAya e mATe athavA vibavaMsa mATe (arthAt bhaviSyamAM kaI vidana na Ave e mATe) maMgaLa avazya karavuM joIe evuM manamAM vicArIne gAthAnA pUrvArdhathI "samucita (yathArtha) ane potAne manovAMchita denAra tarIke ISTa evA deva ane gurune praNAma karavA rUpa maMgaLa karyuM. uttarArdhathI buddhimAna puruSonuM dhyAna kheMcavA granthamAM jenuM nirupaNa karavuM che te viSayano. nideza karyo. granthanA prajana, saMbaMdha ane kaNa adhikArI che? e sAmarthyathI jANI levA. AvA prazna :- je vastunA svarUpane vize saMdeha hoya athavA je vastunA 2varUpanI jijJAsA hoya te vize parIkSA karavI yukta che, paNa je vastunA svarUpane nirNaya thaI 1. anupAdeyatAbuddhau-anupAdeyatAprakArakabuddhau tadabhyupagato'rtho vizeSyabhavanAhaH iti khyApyate / / ,
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ - adhyAtmamata parIkSA gAthA-2 2 ajjhappaM NAmAI cauvyihaM caubihA ya tavvantA / tattha ime atthujjhiya NAmeNajjhappiA NeyA // 2 // (adhyAtmaM nAmAdi caturvidha caturvidhAzca tadvantaH / tatreme arthojjhitA nAmnA''dhyAtmikA jJeyAH // 2 // ) ___adhyAtma kila caturvidhaM nAmasthApanAdravyabhAvabhedAt / tatra nAmAdicatuSTayasvarUpaM dravyAlokAdavaseya, tathA ca vizeSaNabhedAt tadviziSTA AdhyAtmikA api cturvidhaaH| tatra adhikRtA AdhyAtmikA vArANasIdAsa puraskRtya pravarttamAnA indrAdisaMjJAmiva gopAlabAlA yAdRcchikImayathArthAmAdhyAtmikasaMjJAM bibhrANA na nAmamAtreNaivAbhimantumarhanti, tathAcAdhyAtmikaMmanyAnAM pareSAmevAzaGkAnirAsAyAtra pravRttiriti na kizcidanupapannam // 2 // gayo hoya, tenI kaMI vicAraNA karavAnI hotI nathI. prastutamAM kriyAkalApArirUpa adhyAtmane jaNAvanAra zrI jinavacanarUpa adhyAtmamata svataH ja nirNata che (kAraNa ke kahyuM che ke "siddha mo pALo mo jiLamaNa..") tethI enI vicAraNA karavI e zuM amRtamAM sAkara nAkhI mIThAza vadhAravAnI hAsyAspada ceSTA karavA jevuM nathI ? [[nAma-AdhyAtmika digabaramatanI parIkSA] uttara : zrI jinavacanabhASita kriyAkalApAdirUpa adhyAtma ke je svataH ja vizadaspaSTa che, (arthAt enA svarUpa vize saMdehAdirUpa maLa nathI.) te te bhAvAdhyAtmarUpa che. e ja je ahIM vicAraNAnA viSaya tarIke abhimata hota to te tame kahI evI Apatti Avata. paraMtu evuM che nahi, kAraNake mAtra nAmathI ja AdhyAtmika evA ane digaMbaramatanI vAsanAthI vAsita cittavALA hovAthI cAritranA pAyArUpa samyakatva ja nabaLuM hovAnA kAraNe dulalita eTale ke durbaLa cAritravALA evAone je mata (granthakAranA kALamAM) adhyAtmamata tarIke oLakhAya che, tenI parIkSA prastuta che. arthAt teoe je adhyAtmamata mAnyo che tevo mAnavAmAM kayA kyA bAdhaka Ave che te dekhADavA dvArA teone mata bhrAnta che evuM jaNAvIne, madhyastha vidvAne tene upAdeyatAnI buddhithI na jue e mATe A prayAsa che. [ adhyAtmanA nAmAdi cAra nikSe5] gAthAtha :-adhyAtma nAmAdi cAra prakAranuM che ane tethI taddhAAdhyAtmike paNa cAra prakAranA che. temAMthI atre adhikRta jI adhyAtmanA artha=bhAvathI rahita hovAthI mAtra nAmathI ja AdhyAtmika jANavA. adhyAtma nAma-sthApanA-dravya ane bhAva e cAra prakAranuM che. nAmAdi cAre nikSepanuM svarUpa dravyAloka granthamAM vistArathI samajAveluM che. cAreya nikSepa paraspara bhinna che eTale "upAdhibhedathI upahitane bheda' e nyAye AdhyAtmika paNa cAra prakArana che. vikramanA 17mA saikAmAM vArANasIdAsane pitAnA netA tarIke svIkArIne
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ upA. yazovijayakata ye punaridamAkarNya sakarNA utkarNAH pAramArthikamadhyAtmasvarUpaM zrotumutsahante tatpramodArthamidamabhidhIyate jA khalu sahAvasiddhA kiriA appANameva ahigicca / bhaNNai paramajjhappaM sA desaNa-NANa-caraNaDDhA // 3 // (yA khalu svabhAvasiddhA kriyA aatmaanmevaa'dhikRty| bhaNyate paramAdhyAtma sA darzana-jJAna-caraNAdayA // 3 // ) iha khalvanAdikAlaM karmabhirAveSTitapariveSTito jantuH kaSAyaviSayavyApArakuNThitazaktikatayA na svayamadhikurute kAJcanopala iva maladravyamalImasa iti / tatazca tAvantaM kAlamasya na svabhAvasiddhA kriyA / yadA punarasau kaSAyendriyavijayAya prakramamANaH svayamadhikurute tadA cAsya tIvrAnalApanItamalasya kAzcanasyevAtmAnamadhikRtyaiva prAdurbhavantI svabhAvasiddhA kriyA samujjRmbhate svAntarbhaviSNubhireva kAlAdimirupanIyata iti yAvat / etena kevalasvabhAvavAdaH pAtarA pravartatA keTalAka loko kevaLa potAnI svachaMda vRttinA kAraNe "AdhyAtmika saMsAne dhAraNa karatA hatA. arthAt lokomAM pitAne "AdhyAtmika" tarIke oLakhAvatA hatA. paNa temanI te saMjJA yathArtha nathI. jema IndrAdi zabdane kharo artha aizvaryAdi che. tene na dhAratA evA govALiyAnA chokarAo pitAnI IcchA mujaba IndrAdi zabdane dhAraNa kare che te mAtra nAmathI ja, pote Indra che" evuM loko potAne Indra' zabdathI bolAve eTalI apekSAvALuM ja) abhimAna rAkhI zake che paNa IndrAkripaNAnA phaLarUpe hukama vagere karavA mATe tevuM abhimAna rAkhI zakatA nathI, tema A adhikRta lake paNa nAmathI ja "AdhyAtmika" tarIkenuM abhimAna dhAravAne zregya che paNu AdhyAtmikapaNAnA lAbhane pAmelA na hovAthI pitAne vastutaH AdhyAtmika mAne e yogya nathI ane chatAM teo pitAne AdhyAtmika mAnatA hoya te teonI te AdhyAtmikatAnI AzaMkA (mAnyatA) ayukta che evuM jaNAvavA mATe A prayatna hevAthI amRtamAM sAkara nAkhavA jevI hAsyAspadatA ahIM nathI. ulaTuM, loke pakAranI pravRtti hovAthI AdaraNIya che. je 2 [ pAramArthika adhyAtmanuM svarUpa ] A sAMbhaLIne je sajajano cekannA bane che ane pAramArthika adhyAtmasvarUpane sAMbhaLavA utsAhita thAya che tenA pramoda mATe have graMthakAra kahe che ke gAthAtha :- AtmAne ja adhikRta karIne arthAt jyAre AtmAne ja adhikAra pravarte che tyAre tenI je svabhAvasiddha kriyA pravarte che te parama adhyAtma kahevAya che. A kriyA darzana, jJAna ane cAritrathI samRddha hoya che.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA gAthA-3 kaH punarasyAdhikAra iti cet ? kSAntimArdavArjavA'nIhAsu krodhamAnamAyAlobhavijayopAyeSu pravRttiriti gRhANa / kSAntyAdayazca krodhAdipratipakSA jIvapariNAmA eveti na krodhAbhAvAdirUpatayA teSAM kazcana doSa udbhaavniiyH| kaSAyavijaye cendriyavijayo'pi hetuH, samakAlabhAvinorapi tayo kalIpa rAvi detutuddhAvAn civijaya manazuddhayA, sA ra herasAvirUddhayA, (manaso nirmalatvaM) tAzca sakalakarmaprakRtiniSyandabhUtakRSNAdidravyasAcivyAdAtmano'zuddhatamAszuddhatarA'zuddha-zuddha-zuddhatara-zuddhatamapariNAmarUpAH, bhAvanAhetukanirmamatvahetukasAmyahetukarAgadveSajayena vA manaso vizuddhirityevaM paripATI / tadevamanayA dizA labdhAdhikArasyAtmanaH kriyA paraM = nAmAdivayamatizayAnaM bhAvAdhyAtma bhaNyate / / anAdikALathI karmathI atyaMta jakaDAyele jIva kaSAya ane viSayone vaza thaIne satata pravRttio karyA kare che. A pravRttionA kAraNe tenI zaktio kuMThita hoya che. tethI te te pitAnI svabhAvasiddha kriyA mATeno adhikAra bajAvI zakato nathI paNa karmane ja adhikAra tenA para cAlato hoya che. jema dhULa-mATI vagere dravyathI malIna evuM kAcuM suvarNa potAnA svAbhAvika caLakATa Adine prakaTa karavAmAM samartha hatuM nathI tema kaSAya ane viSayamAM ja vyagra rahete jIva karmane AdhIna hovAthI potAnI svabhAvabhUta kriyAne prakaTa karI zakto nathI. eTale ke teTalA kALa sudhI tenI svabhAva siddhakriyA (=adhyAtma) hetI nathI. paraMtu jyAre (caramAvartIdi prApta thaye) kaSAya ane Indriyo para vijaya meLavavAne purUSArtha karato jIva karmanI uparavaTa thaIne potAne adhikAra calAvavA mAMDe che, arthAt Atmahitane anulakSIne ja sava kAryamAM pravartavAnA dhyeyavALo banI jAya che tyAre pracaMDa agnithI nirmaLa thayelA senAne caLakATa jema pragaTa thAya che tema jIvanI svabhAvasiddha kriyA paNa prakaTa thAya che, ke je bhAva adhyAtma che. svabhAvasiddha kriyAnA pragaTIkaraNane bhAva e che ke svabhAvamAM ja aMtarbhata rahelA kALa-puruSArthAdi paripakva thaIne adhyAtmasvarUpa kriyAne AvirbhAva Ama kALa pAyA pachI purUSArthIdithI adhyAtma siddha thatuM hovAno siddhAnta heI "vastunA tevA tevA svabhAvathI ja te te vakhate tevI tevI bhinna kriyAo thAya che arthAta jagadaicitryamAM kevala vastuone te te svabhAva ja nimitta che." evA abhiprAyavALa kevaLa svabhAvavAda nirasta jANavo. kAraNa ke jIvasvabhAva mukhya hovA chatAM (potAnA ja aMzamUta evA) kALa-purUSArthAdi paNa te te kiyAne prakaTa karavAmAM gauNarUpe sahakArI bane ja che evuM hamaNAM ja ame jaNAvI gayA chIe.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ upA. yazovijayakRta [AtmAno adhikAra kaSAyavijayanI pravRtti] prakana - jIva adhikAra calAve che ema kahyuM temAM adhikAra eTale zuM ? uttara :- krodha-mAna-mAyA ane lebha para vijaya meLavavA mATenA upAyarUpa anukrame kSamA-mRdutA-saraLatA ane nispRhatA vize pravRtti karavI e ja jIvane adhikAra che. jyAM sudhI kamane adhikAra cAlatuM hoya che tyAM sudhI jIva vAstavika rIte kSamAdine dhArI zakatA nathI, karmo (ja) jIvasvabhAvane dabAvI rAkhe che, arthAt pakSapAtapUrvaka kodhAdi karAvI jAya che. paNa (caramAvartAdimAM vartato) jyAre jIva kredhAdi para vijaya meLavavA purUSArtha kare che tyAre te karmanI uparavaTa thavAne prayatna kare che. arthAta, dhamehanIyAdi karmo tene dhAdi karAvavA jAya te paNa pite kSamAdi rAkhavA prayatna kare che. karmonI uparavaTa thaIne kSamAdi rAkhavAnI tenI A pravRtti ja tene adhikAra kahevAya che. arthAt have jIvasvabhAva jAgRta thaye. TUMkamAM, kSamAdithI dhAdine niSphaLa karavAnA prayatna e ja jIve pote calAvela adhikAra che. zaMkA-kSamA Adi, dha vagerenA abhAvarUpa che. tethI "kSamA, kedha para vijaya meLavavAne upAya che. ene artha e thayo ke krodhane abhAva karo to kaidha para vijaya maLe tethI ahIM anyAzraya deSa Avaze. arthAt jyAM sudhI dhana abhAva thaze nahi tyAM sudhI krodha para vijaya maLaze nahi ane jyAM sudhI krodha para vijaya maLaze nahi tyAM sudhI ke dhana abhAva thaze nahi. samAdhAna :- kSamA vagere dhAdinA abhAvarUpa che evuM nathI; paNa krodhAdinA pratipakSabhUta jIvapariNAmAtmaka che. tethI anyAzraya deSa AvatuM nathI. [IndriyavijayathI kaSAyajaya] vaLI kaSAyajaya ane Indriyajaya vacce kAryakAraNa bhAva che, kemake Indriya kaSAyanI uddIpaka che tethI jyAM sudhI Indriye chatAtI nathI tyAM sudhI kaSAyavijaya thaI zakti nathI. pra. :- jIva jyAre pitAne adhikAra jamAve che tyAre ja Indriyone paNa jItI zake che, tethI kaSAyajaya ane Indriyajaya samakAlabhAvI che. te jema samAnakAle phUTanArA gAyanA DAbA ane jamaNuM zIMgaDA vacce kAryakAraNa bhAva nathI tema kaSAyajaya ane Indriyajaya vacce te zI rIte hoI zake ? u. - jema pradIpa pragaTAvavAmAM Ave che e ja samaye prakAza paNa thaI jAya che, arthAt prakAza ane pradIpa samakAlabhAvI che ane chatAM te be vacce kAryakAraNubhAva che tema samakAlIna hovA chatAM kaSAyajaya ane Indriyajaya vacce paNa kAryakAraNabhAva che. tethI svabhAvasiddha kriyArUpa adhyAtmane prakaTa karavA mATe potAne adhikAra jarUrI che, ane te mATe kaSAyajaya ane Indriya jaya jarUrI che.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA gAthA-2 zIdazI yiA? "najJanavarAtra' | zraddhAna-vAMdhA-nDanAzravaNamevAnimaH (thos) tadbhAvamAtreNa (pRthagbhAvamAtreNa 1) vyavasthitApi vastugatyAtmanyAtmanAtmatattvasaMvedanarupaikavastutayA pratyastamitapRthagbhAvA; kAdibhAvakarmIritAtmasvarupa eva nivizamAnaM zrutanozrutAdivibhAgAbhAvAdekarupIkRtaM guNakaraNAkhyakriyAbhAvamanusaratItiyAvat // 3 // [cittadhananI paripATI ] vaLI Indriyajaya mananI zuddhithI thAya che ane mananI zuddhi vezyAzuddhithI thAya che. ahIM lezyA eTale sarvakama prakRtinA niSNandabhUta=jharaNArupa (zAstrAntaravarNita) kRSNa-nIlAdi dravyanA atyaMta saMnidhanathI thayele AtmAne azuddhatama azuddhataraazuddha-zuddha-zuddhatara-zuddhatama pariNAma. azuddhatamAdi pariNAmamAMthI azuddhatarAdi pariNAme thavA e vezyAnI vizuddhi che. mananI zuddhi mATe bIje paNa krama che. te A rIte-anityavAdi bhAvanAothI nirmamatva pariNAma, tenAthI sAmya pariNAma, sAmya pariNAmathI rAgadveSa para jaya ane rAgadveSajayathI manazuddhi. A rIte manazuddhi Adi karavA dvArA je jIve AtmAne adhikAra prApta karyo hoya che, tevA jIvanI (jJAna-darzana-cAritrathI yukta) kriyA e ja bhAva adhyAtma kahevAya che ane e kriyA, nAmaadhyAtma, sthApanA adhyAtma ane dravyaadhyAtma karatAM ghaNu caDhiyAtI hoya che. [adhyAtmasvarU5 kiyAnI oLakhANa parama adhyAtmarUpa A kriyA kevI hoya che? enA uttaramAM kahe che-samyagadarzana -jJAna-cAritrathI yukta hoya che. darzana zraddhAna eTale ke rucirUpa che, jJAna bodhAtmaka che ane cAritra anAzravatArUpa che. tethI e traNe paraspara pRthagU hovA chatAM vAstavamAM te e kriyA AtmAthI AtmAmAM thatA AtmatatvanA saMvedanAtmaka eka vasturUpa hovAthI pRthambhAva vinAnI che. vaLI A kriyA guNakaraNa nAmanA diyAbhAvane anusare che. Azaya ema che ke jIvabhAvakaraNa be prakAranuM che-guNakaraNa ane muMjanAkaraNa. emAMthI guNakaraNa paNa be prakAranuM che-RtakaraNa ane zrutakaraNa. nezrutakaraNa eTale tapa ane saMyama. jyAre zrutakaraNa-zrutakaraNAdi vibhAganI vivakSA hotI nathI, tyAre e adhikRta kriyA sAmAnyathI guNukaraNa ja kahevAya che. guNakaraNa nAmane A kriyAbhAva (svabhAva) katva-bhetRtva Adi bhAvothI zabala evA AtmasvarUpamAM antargata ja hoya che. arthAt Itaradarzanakalpita puSkara palAzanI jema nirlepatva - akatRtva vagere svarUpavALA AtmAne A bhAva saMbhavita nathI. 3 1. Avazyakaniryukti gAthA naM. 1019 mAM karaNanA nikSepa che. emAM chavabhAvakaraNanA A rIte bheda kahyA che. chavabhAvakaraNanA 2 prakAra (1) zrutakaraNa (2) nezrutakaraNa. emAM ne zrutakaraNanA paNa 2 prakAra guNakaraNa ane yujanAkaraNa. chatAM granthakAre gAthA naM. 126mAM AvA vibhAjananI vivakSA rAkhI che tethI ahIM Ama lakhyuM che.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ upA. yazovijaya nanu paradravyasaGge zuddhopayogarupAtmAdhikAro na sambhavati, azudhdhopayogarupazudhdhopayogacchedAyatanatvAttasya, sati ca tatra svadravyapratibandharUpazrAmaNyaparipUrNA''yatanA'samavAt / tathA cai kathametAvatyupadhisambandhe sitAmbarANAmadhyAtmasambhAvanA ? iti vivakSayA sphuritotarAdharamantaraivIpasthitaM digambaramudrIkSya dharmAnurodhinaH paradravyasyAdhyAtmAvirodhitAM samAdhatte Na viNA rAgaddose ajJappasseha kiMci paMDikUlaM / paradavvaM uvagaraNaM kiM puNa dehuvva dhammadaM // 4 // (na vinA rAgadveSau adhyAtmasyaha kiJcit pratikUlam / paradravyamupakaraNaM kiM punaH deha iva dharmArtham // 4 // ) ____ yatkhalu dharmopakaraNasyApi paradravyatayA zrAmaNyavirodhitAmAcakSate kSapaNakAstatreda paryanuyujmahe-kiM svarUpata eva tasya zuddhopayogavirodhitvaM rAgadveSadvArA vA ? Ave'tiprasaGgI, dvitIye tu dharmasAdhanatayA dharmArthamupAdIyamAnasya tasya zarIrasyeva tadanuguNatvameveti kutastadvirodhitvam ? yathoktasiddhAntavidhinA''dIyamAnasya tasya rAgadveSA'janakatvAt / visAdi rAkhIe te zuddha AtmAdhikAra kema hoya? digabara zaMkA zaMkA - jema upAdhinA saMnidhAnamAM sphaTikane pitAne nirmaLa svabhAva malIna thAya che tema paradravyasaMgathI AtmAne nirmaLa svabhAva malIna thAya che. kAraNa ke Adi paradravya dhAraNa karIe te ene aMgenI vicAraNa-paDilehaNAdi kriyAomAM pravartavuM paDatuM hovAthI AtmarUpa svadravyamAM ramaNa karavArUpa zuddhapAgane cheda thaI jAya che. Ama paradravyasaMga zudhdhapAga-chedanuM Ayatana sthAna hovAthI tenI hAjarImAM adhyAtma= zuddhopagane adhikAra saMbhavI zakatuM nathI. te pachI 14 prakAranI vastra-pAtrAdi upadhine dhAraNa karanArA zvetAMbara sAdhuone adhyAtma zI rIte saMbhavI zake? AvIzaMkArUpa vivakSAthI haThane phaphaDAvatA phaphaDAvatA vacamAM ja TapakI paDelA digambarane udezIne dharmamAM sahAya karanAra paradravya adhyAtmanuM virodhI nathI" evuM samAdhAna ApatAM granthakAra kahe che - [vastrAdi adhyAtma virodhI nathI-samAdhAna gAthArtha - rAgadveSane choDIne bIjI koI vastu evI nathI ke je adhyAtmane pratikULa hoya. eTale ke je paradravya dharmopakaraNarUpa nathI te paNa je adhyAtmane (sarvathA) pratikULa nathI te dharmamAM sahAyaka evuM upakaraNAtmaka paradravya, dharmasahAyaka hovAthI deha jema adhyAtmavirodhI nathI tema adhyAtmavirodhI zI rIte hoya? dharmopakaraNane adhyAtmavidhI mAnavAmAM be vikalapathI doSa pradarzanI vastrAdi dharmopakaraNa paNa paradravyarUpa hovAthI zramaNyane virodhI che evuM kahetI digaMbarAne ame be vAta pUchIe chIe ke (1) dharmopakaraNa svarUpathI ja zuddhopayogane virodhI che ke (2) rAgadveSa karAvavA dvArA virodhI bane che?" je pahelA praznanA javAbamAM "svarUpathI ja virodhI che arthAt enuM svarUpa ja evuM che ke e hAjara havA mAtrathI zuddhopayogane virodha kare ja" evuM je kaheze te atiprasaMga thaze.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA-4 AAAAAAAAAAA syAdetad * upakaraNeSvabhIkSNaM grahaNamocanAdipravRttirAvazyakI, sA ca rAgadveSA'vinAbhAvinI, ataeva paraprANayaparopaNasyA'zuddhopayeoga-sadbhAvA'sadbhAvAbhyAmanaikAntikacchedatvaM, upadhestvazuddhopayenaivA'dAnasambhavAdaikAntikacchedatvamuktam / tathAhi - [ pravacanasAra 3 - 19] "havadi va Na havadi baMdho made dha jIve dha kAyaceTThami / baMdho dhuvamuvadhIdo idi savaNAchaddiA savvaM // " iti maivaM dehavyApAre'pi sarvasyaitasya tulyatvAt / ' yatanApUrvakA dehavyApArA na doSAye 'ti cet ? tulyamidamanyatra // 4 // na khalu bahiraGgasaGgasadbhAve tandulagatA'zuddhatvasye vA'zuddhopayogarUpasyAntaraGgacchedasya pratiSedha ityamaracandravacanamutkSipannAha arthAt deha-AhArAdi paNa paradravyAtmaka dharmopakaraNa heAvAthI teone paNa adhyAtmanA vireodhI mAnavA paDaze. have khIjA praznanA uttaramAM 'dharmAMpakaraNA heAvA mAtrathI adhyAtmanA virAdha karatAM nathI paNa te rAgadveSa karAve che jenA kAraNe adhyAtma TakI. zakatuM nathI--' ema kahevuM paNa ayukta che, kAraNa ke-AgamamAM kahela vidhi mujaba gRhIta karAtAM (upalakSaNathI upayeAgamAM levAtAM) hAvAthI vAdi dharmapakaraNA rAgadveSajanaka banatAM nathI. tethI dharmomAM sahAyaka hAvAthI jema deha-AhArAdika zrAmaNyane anukULaja che--viAdhI nathI tema dharmAMnA sAdhanabhUta hAvAthI ane dha mATe ja gRhIta thatA haiAvAthI dharmopakara paNa zramaNapaNAmAM virAdhI nathI. [upakaraNAnI sabhALa rAga-dveSa vinA na hAya-digabara zakA] pUrva pakSaH-paraprANavyaparApaNa (=hiMsA) karatI vakhate azuddhopayAga ja hoya evA niyama nathI kAraNa ke ekamAtra sayamanA lakSathI karAtI vihitasAdhanAmAM anivAya rIte thai jatI hiMsA vakhate te te jIvAdi para rAga-dveSa hAtA nathI. Ama azuddhopayAga vinA paNa hiMsA sa*bhavita heAvAthI e ekAnta zuddhopayeAganA chedyAtmaka nathI, tethI ja sAdhune nadI utaravA vagerenI chUTa che. paraMtu vAdi upadhi tA ekAnta zuddhopayeAgachedyAtmaka ja che kAraNa ke vasrAdi rAkhyA hoya te avazya tene vAraMvAra levAmUkavA paDe che. sAmAnyathI kAipaNa vastunuM grahaNa rAgathI ane mAcana dveSathI thatu. hAvAthI vastrAdine levA-mUkavAnI kriyA paNa rAga-dveSathI thayA karatI hAvAthI tyAre azuddhopayeAga ja pravartya kare che ane tethI ja e ekAnta zuddhopayAgachedAtmaka che. pravacanasAramAM paNa kahyuM che ke kAyAnI ceSTA karavAmAM jIvApama thayeA hAvA chatAM karma baMdha tA thAya paNa kharA ke na paNa thAya, paNa upadhithI te avazya krama baMdha thAya che tethI zramaNA sa prakAranI upadhinA tyAga kare che.' 1. bhavati vA na bhavati bandho mRte'tha jIve'tha kaaycessttaayaam| bandho dhruvamupadheriti zramaNAstyaktavantaH sarvam // r
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ upA. yazavijyakata uvadhisahio Na sujjhai satusA jaha tandulA Na sujjhanti / iya vayaNaM pakkhittaM dUre diTuMtavesammA // 5 // (upadhisahito na zuddhayati, satuSA yathA tandulA na zuddhayanti / itivacanaM prakSiptaM, dUre dRSTAntavaiSamyAt // 5 // ___ yadi hi tandulA'vizuddhathApAdakatvaM tuSANAmivopadheH svarUpataH puruSA'vizuddhinibandhanatvaM syAttadedaM vacanamuccAryamANaM cArutAmaJcata, na caivamasti / api copadherupAdhitvA'siddhau na tasyA'zuddhayanumApakatvamujjIvati / na cAnyasmin svasaMsargIiNa svadharmasaGkrAmakatvalakSaNamupAdhitvamupadhau tuSa iva (? tuSe vaa)| yattu [na] tuSe tandulasvabhAvakAryapratibandhakatvaM tattUpadhau svAbhAvikaM nAdyApi siddhamiti yAvadavizuddha thApAdakasamavadhAnamupAdhiraprayojakatvAdidoSagrAsazca // 5 // [dehasaMbhALanI jema jayaNathI vastrAdinI saMbhALa nirdoSa-uttara uttarapakSa tamArI A zaMkA ayukta che kAraNa ke A badhI vAte deha aMge paNa samAna hovAthI, tamArA mate dIkSA levA mAtrathI deha paNa tyAjya mAnavAnI opatti Avaze, arthAt dharmopakaraNane levA-mUkavAnI kriyA je rAgadveSa vinA saMbhavita na ja hoya to te e rIte dehanI vividha ceSTAo paNa rAgadveSa vinA asaMbhavita ja hovAthI dehane paNa dIkSAgrahaNa bAda tamAre tarata ja tyAga karavo joIe. . pUrvapakSa -je dehanI ceSTAo jayaNApUrvaka karavAmAM Ave te e rAgadveSa vinA paNa saMbhavita hovAthI "cheda rUpa banatI nathI. tethI deha tyAjya banatuM nathI. uttarapakSa -te e ja rIte upakaraNa aMgenI kriyAo paNa yatanA pUrvaka karavAmAM zuddhapAgacheda thatuM na hovAthI e paNa ekAnta heya nathI. jA (bahiraMgasaMgathI azuddhopagarUpa chedaprAptinuM amaracaMkavacana miththA) jema cokhA para utarI rahyA hoya te te zuddha thatA nathI arthAt sIjhatA nathI tema bAhyadravyane saMga hoya tyAM sudhI azuddhopayoga na khasavAthI AtmA zuddha thatuM nathI. arthAt zuddho pagAtmaka adhyAtma siddha thatuM nathI. AvuM amaracandranuM vacana jaNAvI tenuM khaMDana karatAM granthakAra kahe che- gAthArtha : "jema tuSa (phAtara) sahitanA cekhA zuddha thatA nathI tema upadhisahitano jIva zuddha thatuM nathI." evuM amaracaMdranuM vacana daSTAnta-dAskRtika varace viSamya hovAthI dUra pheMkAyeluM jANavuM arthAt sAMbhaLavA gya nathI. - 1. "a" vadhArAne lAge che. 2. ke amRtacaMdra? pravacanasAranA TIkAkAra.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA gAthA-6 11 atha parAbhihitA upadhidoSAH zarIre'pi tulyA ityupadizati jA. uvagaraNe mucchA Arambho vA asaMjamo tassa / taha paradavvaMmi raI sA kiNNa tuhaM sarIre'vi // 6 // (yA upakaraNe mUrchA Arambho vA asaMyamastasya / tathA paradravye ratiH sA kiM na tava zarIre'pi // 6 // ) [upAdhi svataH azuddho paga ApAdaka nathI) potAnuM tevuM svarUpa (=svabhAva) ja hovAthI jema photarAM cokhAne avizuddha kare che tema upadhi paNa je pitAnA tevA ravabhAvathI ja jIvane avizuddha karatI hoya te te tamAruM vacana zebhe arthAt svabhAvathI ja svasaMgIne avizuddha karavApaNuM jevuM phetarAMmAM che tevuM upAdhimAM paNa hoya te te tamAruM vacana yukta kahevAya, paNa evuM che nahi. tethI dRSTAnna ane dAntikamAM samAnatA na hovAthI tamAruM vacana zetuM nathI. * vaLI je upAdhi upAdhirUpa hoya te azuddhinI ApAdaka bane. paNa jema japAkusuma pitAnA raktatvarUpa dharmane pitAnA saMsargamAM AvanAra saphaTikamAM saMkrAnta karatuM hevAnA kAraNe upAdhirUpa bane che tema tevuM svadharmasaMkrAmakatva kaMI upAdhi ke phetarAmAM che nahi ke jethI teo upAdhirUpa bane. tema ja sIjhavuM e taMdulanuM svabhAvabhUtakArya che, temAM pratibaMdha karavA rUpa je upAdhitva tuSamAM che tevuM svabhAvakArya prati baMdhakatva rUpa upAdhitva haju sudhI upadhimAM asiddha che, kAraNa ke "upAdhi zuddhopagane pratibaMdha kare che e vAta haju siddha nathI. "jenuM sAMnidhya avizuddhi kare te upAdhi evI vyAkhyA mujabanuM upAdhitva paNa upadhimAM siddha thatuM nathI kAraNa ke avizuddhi karavApaNuM ja temAM asiddha che. vaLI upAdhi tarIke laIne upadhithI azuddhopayoga siddha karavAmAM aprAjakatva doSa paNa che. arthAt "upadhi hovA chatAM azuddhopayoga na hoya te zuM Apatti Ave ?" evI anvayavyabhicAranI zaMkAnuM nirAkaraNa karanAra koI taka hAjara nathI. Ama upadhi hovA mAtrathI adhyAtmane pratibaMdha hovo siddha thatuM nathI. ApA [vastrAdi vize kahevAtAM doSa deha vize paNa samAna] digaMbare upadhivize kahelA doSe zarIra vize paNa tulya ja che ema jaNAvatAM granthakAra kahe che- gAthA: "dharmopakaraNAtmaka upAdhi rAkhavAmAM temAM mamatva thavA rUpa mUrchA thAya che, tenA parikama vagere karavAmAM AraMbha thAya che, zuddho pagAtmaka zuddha AtmasvarUpanI hiMsA (tranAza) rU5 asaMyama poSAya che, tema ja upadhirUpa paradravya aMge kAya vyApAra karavA
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ upA. yazovijayakRta yadi hyupadhisadbhAve vinA yatanAM sammUrchA sammU ttarhi zarIrasadbhAve'pi kuto naitayA bhavitavyam ? atha mamatvapariNAmalakSaNA mUrchA, mamatvapariNAmazca nAjJAnalakSaNaH, tasya jJAnAdeva nAzAt , kiMtu prApteSTavastvaviyogAdhyavasAnA'prAptatadamilASalakSaNAtadhyAnarUpaH, so'pi bhogAdikAmanAM vinA zarIrasaMskAravirahAnna sambhavI, mokSasAdhanatvamatyaiva tatparipAlanAt / na ca mokSasAdhanatvamatyApi pravRttiradhyAtmavirodhinI, nidAnatvAditi vAcyaM, nizcayatastathAtve'pi vyavahArato mokSArthitayaiva zubhapravRttisaMbhavAt / tathA ca zarIre na mUrcchati cet ? rUpa paradravyarati thAya che je AtmaramaNanI virodhI hovAthI zuddhAtmatatvanI vidhinI che"_ AvA badhAje doSa tame upadhi aMge Apo cho te zuM tamAre deha vize paNa samAna nathI? zaMkA - upAdhi rAkhIe te yatanA na paLAya tyAre gADha mUrchA avazya thAya ja (ane yatanA koI paLe paLe zakaya hotI nathI) eTale upadhi na rAkhavI joIe. uttara:-zarIramAM paNa tamArA kahyA mujaba mUcha thAya che. tethI ene paNa tyAga karI devAnI Apatti kema nahIM Ave? [zarIra vize A dhyAnarUpa mUchane saMbhava nathI-pUrvapakSa]. pUrvapakSa -mUcha mamatvapariNAmarUpa che. te pariNAma je ajJAnarUpa hoya te te jJAnathI ja nAza pAmI jAya. eTale mUcha ajJAnarUpa nathI. kiMtu "prApta thaela. ISTavastune pitAne viyAga na thAo" evA adhyavasAyarUpa ke aprApta ISTavastunI abhilASArUpa je AdhyAnane pariNAma, tadrupa che. upadhi rAkhavAmAM sAdhuone paNa e saMbhavita che. jyAre zarIra vize te te mamatvapariNAma saMbhava nathI kAraNa ke bhegAdinI kAmanAthI ja zarIrasaMskArAdi karAya che. sAdhuone tevI kAmanA na hovAthI zarIramAM mamatva pariNAmAtmaka mUrchA utpanna thatI nathI. zarIranA pAlanAdi mATe je AhArAdi karAya che te paNa "zarIra mokSanuM sAdhana che, tenAthI mokSa sAdhI zakAze'ItyAdirUpa mekSasAdhanatAnI buddhithI ja thatAM hovAthI kAmecchAnya saMskArarUpa nathI. kei ema kahe ke-"mekSasAdhanatAnI buddhithI karAtI pravRtti paNa adhyAtmavidhinI che kAraNa ke A pravRttionA phaLarUpe mane mokSa maLe evA niyANurUpa e che - te evuM paNa kahevuM yogya nathI kAraNa ke nizcayanayathI e niyANArUpa hovA chatAM vyavahArathI zubha pravRttio mekSAthI paNuM havAmAM ja saMbhavita hovAthI "A pravRttithI mane mekSa maLe" ityAdi buddhi adhyAtmavidhinI banatI nathI. eTale ke
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA gAthA 13 tadidamakhilaM dharmopakaraNe'pi samaM samAdhAnaM, na hyupakaraNamevaikAntato mUrchAjanakaM, tadabhAve'pyadAntamanasAM bahUnAM cittaviplavasambhavAt / taduktaM-1"yadasatsvapi jAyeta mUrcchayA cittaviplavaH" iti, viprakRSTenApi ca mUrchAjanane'tiprasaMgaH / "svaviSayarAgasaMbandhena hetutve nAtiprasaGga" iti cet ? tarhi rAgasyaiva mUrchAhetutA vAstavI, tathA ca niHspRhANAM zarIra iva dharmopakaraNe'pi na mUrcchati vyasthitam / evaM tadviSayakarmaprakramapariNAmalakSaNa AraMbho'pi nirastaH, kAye'pi tulyatvAt / "tatra yatanayA nAraMbha" iti cet ? atrApi kiM na tathA ? ata eva zuddhAtmarUpahiMsanapariNAmalakSaNo'saMyamo'pi na / nApi paradravyaratiH zuddhAtmatattvavirodhinI, yatanAyA eva sarvazroyomUlatvAt // 6 // tevI buddhithI zarIranuM pAlana karavAmAM mUrchA thatI nathI. tAtparya, dharmopakaraNa dhAraNa karavAmAM mUcha che jyAre zarIrane dhAraNa karavAmAM mUcha nathI. uttarapakSa - zarIra aMgenuM pUrvapakSInuM A badhuM samAdhAna dharmopakaraNa vize paNa samAna ja che. vaLI upakaraNanI hAjarI ja ekAte mUrjIjanaka che evuM paNa nathI kAraNa ke emAM vyatireka vyabhicAra che. te A rIte-jeoe manane nigraha karyo nathI teone bAhyasAmagrInI gerahAjarImAM paNa cittaviplava=AkuLatA vyAkuLatA hoya che. tethI ja te zrI yogazAstra prathama prakAzamAM kahyuM che ke-" sarvadravya vizenI (arthAta pitAnI pAse hoya te ane na hoya tevA paNa dravya vizenI) mUrchAno tyAga e ja aparigraha che, kAraNa ke potAnI pAse na rahela dravya vize paNa thatI mUchanA kAraNe cittaviplava thAya che. vyatireka vyabhicAra TALavA mATe je ema kaho ke tyAM je mUcha thAya che emAM dUra rahelA paNa vastrAdi hetu ja che [dA. ta. lohacuMbaka.] te e vAta ThIka nathI, kAraNa ke dara rahyA rahyA paNa vastrAdi mUchanA hetu hoya te digaMbara sAdhuone paNa mUcha thayA ja karavAnI ApattirUpa atiprasaMga Ubho thaze. pUrvapakSa :- ame kevaLa dUravatI asambaddha vastrAdine mUchahetu nathI kahetA paraMtu svaviSayarAga saMbaMdhathI mUchanA hetu kahIe chIe. arthAt je bAhyadravya svaviSayaka rAga utpanna kare te ja mUccha utpanna kare che. eTale digaMbara sAdhune vastrAdimAM rAga na hovAthI svaviSacarAga saMbaMdhathI dUravartI vastrAdi dvArA rAga utpanna thavAnI tame kahI evI Apatti AvatI nathI. uttarapakSa : Ano artha e thayo ke bAhyadravyAdi pote sAkSAta mUcchamAM hetubhUta nathI kintu tenA para thatA rAgAdi ja tevA che. tethI jema zarIra pare rAga na hevAthI nispRha mahAtmAone mUra thatI nathI tema dharmopakaraNa vize paNa rAga na hovAthI mUcha thatI nathI. 1. A kane pUrvAdha-sarvamaveSu mUcchakArathAH rAvarigha | zrI yogazAstra prathama prakAza le24
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 atha paradravyaratimeva vikalpya dUSayati upA. yavijayakRta www taha paradavvammi raI pariNAmo rakkhaNANubandhAvA / duo taNusamamuvahiM pAsanto kiM Na lajjesi // 7 // ( tathA paradravye ratiH pariNAmA rakSaNAnubaMdhA vA / ubhayatastanusamamupadhiM pazyan kiM na lajjase ||7 // ) pUrva pakSa : A rIte mUrchA na heAvI bhale siddha thAya. chatAM dharmopakaraNa rAkhavAthI tenA para vividha parikarmAdi karavA rUpa AraMbha tA karavA ja paDe che jemake vastra rAkhyA hAya tA tenA paDilehaNAdi karavA, paraseveA thae chate ene sUkavavA, melA thAya tyAre dhAvA...ityAdi; ane AvA AraMbhanI hAjarImAM ninthapaNuM rahetuM nathI. uttarapakSa jema zarIra para mUrchA na heAvAthI tene mATe karAtI vividha ceSTAo (jemake pAchaLathI gAMDA hAthI AvatA hAya tA bAju para khasI javuM vagere..) Ara'bharUpa banatI nathI tema dharmopakaraNa vize paNa mUrchA na hAvAthI tenA aMgenI kriyAe AraMbharUpa khanatI nathI. kAyA aMgenI kriyAe yatanApUrvaka thatI hAvAthI ArabharUpa banatI nathI, ema jo kahezeA tA e vAta dharmapakaraNa vize paNa tulya heAvAthI e paNa Ara bharUpa manaze nahi. tethI ja eTale ke dharmopakaraNa aMgenI kriyAo jayaNApUrvaka karAtI hAvAthI ja zuddha AtmapariNAmanA bhaMgarUpa hiMsA na thavAnA kAraNe asaMyama thatA nathI kAraNa ke jayaNA paNa AtmAnA zuddha pariNAmarUpa ja che. pUrva pakSa H chatAM dharmapakaraNa rAkhyA hoya teA je paDilehaNAdi karavA paDe che te paradravya aMgenI ciMtA karI kahevAya... ane te eTaleA vakhata AtmaramaNamAM skhalanA lAve che, tethI upadhi rAkhavAmAM zuddha AtmatattvavirodhinI evI paradravyarati thatI hAvAthI upadhi rAkhavI na joIe. uttarapakSa : A vAta paNa ayukta che, kAraNa ke paDilehaNAdi karavAmAM paNa jayaNAnA bhAva ja pradhAna heAya che je sarva kalyANanu mULa che. arthAt jayaNAthI ja zuddhAtmatattvanA prakaTIkaraNAddhi thatA hAvAthI jayaNAne pradhAna karIne karAtI paradravyarati paNa zuddhAtmatattvavirodhinI banatI nathI. / / A paradravyarati zuM che? enA vikalpe! karI upadhine vize paradravyaratinI Apattine ja kRSita TharAvatA granthakAra kahe che gAthA - tathA paradravyarati zuM che? (1) paradravya vize kAyAnA vyApArapariNAma ke (2) sa'rakSaNAnubaMdhI raudradhyAna ? banne rIte zarIranI jema upadhinA viSayamAM samAnapaNuM dekhavA chatAM upadhi aMge ja tene duSTa mAnatAM tu' zaramAtA kema nathI ?
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ wangu adhyAtmamata parIkSA gAthA-7 paradravye ratirhi kAyavyApAramAtrapariNAmo vA saMrakSaNAnubandhi raudradhyAnaM vA vivakSitamAyuSmatA ? nedaM pakSadvayaM yuktaM, yatanayA tadoSaparihArAt , anyathA zarIre'pi tulyayogakSematvAt, tadufi- [viza0mAtra ra0] "'sArakkhaNANubandho rodajjhANanti te maI hojjA / tullamiyaM dehAisu pasatthamiha taM thehaavi||" "saMrakSaNaM hi sarvairmAraNAdyupAyaistaskarAdibhyo nijavittasya saGgagopanaM, tasyAnubandhaH sAtatyena cintanaM, tadAyatanatvAcca vastrAdikaM zastrAdivat tyAjyamiti" cet ? kathaM tarhi jalajvalanamalimlucazvApadAhiviSakaNTakAdibhyaH saMrakSaNAnubandhasya taulyAdehAdayo'pi devAnAMpriyasya na tyAjyAH ? [padravyaratinA baMne vikapamAM deha-vastra sAmya]. chejene tame zuddhAtmatatvavirodhI mAne che e paradravyarati" tarIke tamane zuM abhimata che? dharmopakaraNa aMge kAyavyApAra karavAmAvarUpa pariNAma ke te upakaraNanuM saMrakSaNa karavA aMgenA satata dhyAnarUpa raudradhyAna ? A bannemAMthI keIpaNa mAnavuM yukta nathI, kAraNa ke yatanApUrvaka te kriyAo karavAthI zuddhAtmatatvavirodharUpa doSane parihAra thaI jAya che. nahitara te zarIra aMgenI hAthapaga halAvavA vagere rU5 kriyA paNuM paravyaratirUpa thavAthI zuddhAtmatattvavirodhI banI javAnA kAraNe zarIra paNa tyAjya banI javAnI Apatti Ave. kahyuM ja che ke "paradravyanA saMrakSaNanuM satata dhyAna zaidradhyAna hevAthI upAdhi tyAjya che evA je tamAro abhiprAya hoya te e rodradhyAna dehAdi vize paNa samAna ja hevAthI dehAdi paNa tyAjya banI jaze. dehAdi vizenI kriyAo mokSAthe hovAthI prazasta che ema je tame mAnatA he te upAdhi aMge paNa tevuM ja mAne ne!" - ridridhyAnanuM nimitta hovAthI vastrAdi tyAjya hevAnI zaMkAne uttara]. pUrvapakSaH jarUra paDaye sAmAne mArI ThokIne paNa potAnA dhana vagerenuM cAra vagerethI rakSaNa karavuM e saMrakSaNa che. rakSaNa zI rIte karavuM tene upAyonuM niraMtara ciMtana te saMrakSaNAnubaMdha eTale ke saMrakSaNanubaMdhI raudradhyAna che. vastrAdi upAdhi A raudradhyAnanuM (mULabhUta kAraNa hovAthI) "Ayatana' che ane tethI zastrAdinI jema tyAya che. hAthamAM talavArAdi hoya te "keI mAruM dhana lUMTavA Avaze to A talavArAdithI enuM DokuM UDAvI daIza" vagere vicAra Ave che. AvuM raudradhyAna aTakI jAya e mATe mULathI ja jema talavArAdi rakhAtA nathI athavA rAkhyA hoya te paNa choDI devAya che tema upAdhi hoya to ja enA rakSaNAdinA vicAro AvatA hovAthI e raudradhyAnathI bacavA upadhine ja tyAga karI devo joIe. 1. saMrakSaNAnubandho raudradhyAnamiti te matirbhavet / tulyamidaM dehAdiSu prazastamiha tattathehApi //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ upA. yazeviyakta atha heyatAyAmaniSTasAdhanatvaM prayojakaM, na ca mokSasAdhanatvamatyA saMrakSaNAnubandhaH zarIrasyAniSTo, vastutaH 'savizeSaNe...ityAdinyAyAnmokSasAdhanatvamatyanubandha eva paryavasyati na saMrakSaNAnubandha iti cet ? tadidaM yatanayA dhAryamANe dharmApakaraNe'pi tulyamiti // 7 // syAdetat-mA bhUt saMrakSaNAnubandhiraudradhyAnAyatanatayA vastrAderadhyAtmapratibaMdhakatvaM, tathApi mAnasAtmakAya saMvedanapratibaMdhakakAyavyApArAnuSaGgitayA tadvirodhitvaM bhaviSyatIti cet ? nirastamevedaM prathamapakSapratibanyAM, tathApi vastusthitimAha uttarapakSaH e rIte to pANI, agni, lUMTArA, jaMgalI pazuo, sApa, jhera, kAMTA vagerethI zarIranuM rakSaNa karavAne satata upayoga paNa saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnarUpa ja thavAthI tenA mULa nimittabhUta zarIrane paNa tyAga karI devo joIe. te he devAnAM priya (=mUM) ! ene tame kema tyAga karatA nathI ? [ mokSasAdhanatA buddhine anubaMdha deha ane vastramAM tulya] pUrva kaI paNa vastu te ja heya bane che je e aniSTanuM sAdhana banatI hoya. mAkSanuM sAdhana che tethI zarIranI saMbhALa karavI joIe? A saMrakSaNAnuMbaMdha kaMI aniSTa nathI ke jethI enA kAraNabhUta deha tyAjya bane. hakIkatamAM te e nyAya che ke vizeSaNa viziSTa vizeSya aMge thatAM vidhi ke niSedha je vizeSyamAM bAdhita hoya te vizeSaNane lAgu paDe che. jema ke-badhA niSparigrahI bane evI IcchAvALA nigraMthaguruoe paNa gRhastha mATe nyAyasaMpanna vibhavanuM vidhAna karyuM che. ahIM vibhava parigraharUpa hovAthI enuM vidhAna kaMI niSparigrahI sAdhu kare nahi. tethI vidhAna vibhAvAtmaka vizeSyamAM bAdhita hovAthI vizeSaNane lAgu paDe che. arthAt gRhasthane vibhava rAkhavAnuM vidhAna nathI paNa je rAkhavuM paDatuM hoya te te meLavavA vageremAM nyAyanIti rAkhavAnuM ja vidhAna che. prastutamAM paNa "mokSasAdhanabhUta dehanuM mAre rakSaNa karavuM joIe ItyAdi vicAra paNa mokSasAdhanAbuddhimAM ja paryavasita phalita thAya che arthAt vAstavika rIte evA vicAronuM sAtatya mekSasAdhanatAbuddhinA ja sAtatya=anubaMdharUpa che, paNa deha aMgenA saMrakSaNanA anubaMdharUpa nathI. tethI e vicAradhArA raudradhyAnarUpa na banavAthI enA mULakAraNabhUta deha tyAjya banatuM nathI. uttarapakSa :- dharmopakaraNane yatanApUrvaka dhAraNa karavAmAM-catanA ne ja pradhAna banAvavAmAM-arthAt "mArA dharmopakaraNane je kaI laI jaze to AraMbha samAraMbhamAM vAparaze ane tethI asaMyama poSAze. mATe jayaNApUrvaka enI saMbhALa rAkhuM" AvA vicArathI dharmopakaraNanI rakhAtI saMbhALa vastutaH jayaNAmAM ja paryavasita thatI hovAnA kAraNe raudradhyAnarUpa banatI nathI ane tethI tenA mULabhUta kAraNarUpa upadhi paNa tyA ja nathI. evA 1. savizeSaNe hi vidhiniSedhau vizeSaNamupasaGkAmato vizeSyAcAdhake satIti nyAyaH /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA gAthA-8 jo kira jayaNApuco vAvAro so Na jhANapaDivakkho / so ceva hoi zANaM jugavaM maNavayaNakAyANaM // 8 // (yaH kila yatanApUrvo vyApAraH sa na dhyAnapratipakSaH / pratyuta sa eva bhavati dhyAna yugapanmanovacanakAyAnAm // 8 // ) digambarANAM khalvidamabhimataM yat 'paramamupekSAsaMyama pratipattukAmo'pi tathAvidhasAmagrIvazAt taM pratipattumakSamastadvahiraGgasAdhanamAtramimamApavAdikamupadhimAtiSThate, sarvaheyavarjitasahajarUpApekSitayathAjAtarUpatvena bahiraGgaliMgabhUtAH kAyapudgalAH, zrUyamANatatkAlabodhakagurugIryamANAtmatattvadyotakasiddhopadezavacanapudgalAH, tathA'dhIyamAnanityabodhakAnAdinidhanazuddhAtmatattvadyotanasamarthazrutajJAnasAdhanasUtrapudgalAH, zuddhAtmatattvavyaJjakadarzanAdiparyAyatatpariNatapuruSavinItatAbhiprAyapravartakacittapudgalAzceti / uktaM ca-(pravacanasAra 3-25] 1'uvagaraNa jiNamagge liGga jahajAdarUvamidi bhaNidaM / guruvayaNaMpi ya viNao suttajjJayaNa ca paNNatta ti vastudharmastUtsarga eva na punarapavAda iti / tathA ca yathoktopadhisannidhApitakAyikA kriyApi cetpagmopekSArUpAM mAnasI kriyAM viruNaddhi tarhi kathaM nAnupayuktabAyopadhibhArastAM pirAviti - pUrvapakSa -upadhi aMgenI vicAraNuM A rIte raudradhyAnarUpa na thavAnA kAraNe bhale adhyAtmapratibaMdhaka na bane chatAM paNa AtmAnuM je mAnasika ekAgra saMvedana dhyAna cAlatuM hoya che-AtmaguNe aMgenI vicAradhArAo cAlatI hoya che temAM pratibaMdhaka evA paDilehaNAdirUpa kAyavyApAra upAdhi rAkhavAnA kAraNe karavA paDe che. tethI upadhi mAnasika ekAgra saMvedanamAM khalanA karanAra hovAthI adhyAtmavirodhI che ja.. uttarapakSa AvI vidhitAne ame paradravyarati aMgenA prathama vikalpane dUSita jaNAvIne pratikAra karI ja dIdhuM che. arthAt paDilehaNAdi aMgeno kAyAne vyApAra mAtra paNa je adhyAtmavirodhI hoya te to zarIra aMgenI halana-calanAdi ceSTAo paNa tevI thavAthI zarIra paNa tyAjya banI javAnI Apatti Avaze-A rIte pUrve pratikAra karI gayA hovA chatAM granthakAra vastusthitine jaNAvatAM kahe che gAthArtha-upadhi aMgeno paDilehaNAdhirUpa je vyApAra jayaNApUrvaka hoya che te dhyAnane virodhI nathI. ulaTuM, eka ja kALamAM mana, vacana ane kAyAnI ekAgratArUpa temaja zubhAgarUpa hovAthI te dhyAna ja che. [digambaranI utsaga-apavAda aMge zaMkA] digaMbarone A abhiprAya che ke parama=zreSTha keTinA upekSA-saMyamane meLavavAnI IcchAvALo paNa jIva yogya dezakALAdi sAmagrI pAmyA na hovAthI tene svIkAravAmAM 1. 31wai' ninAmAne ji yAjJAtaniti maNitam | guvAnamaNi = vinaya sUtrAyane ghasattaH II - 3
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ upA, yazavajyA mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmiini . atrocyate-vihitopadhiyatanA hi na dhyAnavirodhinI, pratyuta saiva manovAkkAyadhyAnAtmikA / nanu mAnasameva dhyAnaM zruta, na vAcika na vA kAyikamiti cet 1 taki "bhaGgiyasuaM guNanto vaTTai tivihaMmi jhANami" iti sUtrokta na smarasi ? "smarAmi, na tu zraddadhe dhyai cintAyAm' iti dhAtvarthasya kAyikAdAvasambhavAditi" cet ? tatki dhAtoranekArthatAM nAtiSThase ? "kAmamasmi tathA''tiSThe, na paramatra tadarthAntarakalpanaprayojanamupalabha" iti ceta ? tatkimuktasUtrasamAdhAna tava na prayojanam ? 'omiti cet ? nAstiko'si, tathApi kevalinAM kAyayoganirodhasya dhyAnatvamAtiSThamAnasya ka ivAnyaH panthAH zaraNamiti rahasi karoya ! mata vehuM mApajo (visAmA -2072) samartha banatuM nathI. tethI tenA karatAM apakRSTa kakSAnA saMyama mATe bahiraMga sAdhanabhUta je upadhine apavAdarUpe svIkAre che te ApavAdikaupAdhi A cAra prakAranI che ro (1) sarvazreya ( pudagala dravya)thI rahita evA AtmAnA sahaja=svAbhAvika rUpanA prakaTIkaraNa mATe apekSita kAyapudgala. arthAta mAtAnA udaramAMthI jevA zarIrarUpe janma thayo hoya tevuM vaAdi rahitanuM zarIra. vastrAvAtmaka upAdhi rahita AvuM zarIra (kAyapudagalo) upAdhi mukta evA AtmAnAM zuddha svarUpanuM sUcana karatuM hovAthI te svarUpanA bahiraMgaliMgabhUta (jJApaka) che. ' (2) tevA vacanapugale, ke je potAne saMbhaLAtA hoya, saMbhaLAvAnI sAthe ja Atmatatvane baMdha karAvanAra hoya, guruthI uccArAtA hoya temaja jeoe adhyAtmane siddha karI tene viniyogamAM pravRtti karI che tenA upadezarUpa hoya. " (3) te zrutajJAnanA nimittabhUta sUtrapugale, ke je zrutajJAna pitAnAthI bhaNAtuM hoya, bhaNatI vakhate hamezA baMdha karAvanAruM hoya temaja anAdi anaMta evA zuddhAtmatattvane prakAza karavAmAM samartha hoya. () te cittapravartaka pudagala ke je zuddhAtmatatvanA vyaMjaka evA samyaggadarzanAdi paryAya ane te paryAyarUpe pariNata thaela gurvAdi puruSone vize vinItatAno abhiprAya= bahamAnane pariNAma jagADI Ape. pravacanasAramAM kahyuM che ke "jinamArgane vize yathAkAta zarIra, guruvacana, vinaya ane sUtranuM adhyayana upakaraNa tarIke kahevAyelA che." - vaLI vastudharma te utsarga ja hoya che, apavAda nahi arthAt uparokta kAyapudgalAdirUpa upadhi je AtmArUpa vastunA dharma=paramopekSArUpa saMyamabhUta ja hota te te e upadhine utsargathI ja svIkAravAnuM kahyuM hatautsarga" ja kahI hota, paNa kahI nathI. apavAdarUpe ja svIkAravAnI kahI che. tethI jaNAya che ke AvI 4 prakAranI upAdhi paNa parasepekSArUpasaMyamanI bAdhikA che. Ama AvI upAdhi aMgenI kriyAo paNa je prapekSArUpa mAnasika kriyAno virodha karanArI che te saMyama mATe anupayogI evo bAhya upadhine bhAra teno virodhaka zI rIte na bane ? 1. bhagikazruta guNayan vartate trividhe dhyAne /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyAtmamataparIkSA gAthA-8 'muDhacattavAvALa' nioddo vavijhamAbALa| jJANaM karaNANa maya / u cittaNirohamettAga // ti syAdetat-yadi sudRDhaH kAya prayatnaH chadmasthasaMyatasya dhyAna tarhi kevalinAM dezonapUrvakoTI * yAvatkatha na dhyAnasambhavaH ? iti ucyate - AvazyakAdivyApArarUpavyAvahArikakAyikadhyAnAbhAvAt kArmaNazarIrayogAcca lopakaraNatayA naizvayikakAyasthairyAbhAvAcceti // 8 // [vAcika-kAyika dhyAna upara AkSepa-samAdhAna ] urapakSa :-zAstrokta upadhinI catanA dhyAnavirAdhI nathI; ulTu e peAte ja mana-vacana-kAyAnA dhyAnarUpa che. pUrva pakSa :-dhyAna mAnasika ja hAya evuM sabhaLAya che te pachI upadhi aMgenA vAcika ke kAyika kriyAone dhyAna' zI rIte kahevAya ? uttarapakSa :-AgamamAM traNe prakAranA dhyAnanuM kathana hAvAthI e vAcika-kAyika kriyAone paNa dhyAnarUpa kahI zakAya che.-"zrutamAM AvatAM vividha bhAMgAnI gaNatrI karatA sAdhu traNe prakAranA dhyAnamAM rame che" e Agama vAkaya zuM tamane yAda nathI ? pUrva pakSa :-e Agamavacana mane yAda che paNa e sAcuM hovAnI mane zraddhA nathI kAraNa ke dhAtupAThamAM yai' dhAtunA atha'ciMtana' ja kahyo che ArthAt dhyAna zabdanA artha mAnasika pravRtti ja thAya che, vAcika ke kAyika pravRtti nahi. [dhdha-dhAtunI anekAtAnu' samana] uttarapakSa :-dhAtupAThamAM dhAtuonA je artha kahyo hoya te ja ane te dhAtuo jaNAve evA niyama nathI. kayAreka khIjA ane paNa te te dhAtu jaNAve che. prastutamAM paNa cai' dhAtu dhAtupAThamAM nahi kahela evA paNa vAcika ane kAyika pravRttirUpa arthAntarane jaNAvI zake che. dhAtuonI AvI anekAtA zuM tame mAnatA nathI ? pUrva pakSa :-hA, ame e avazya mAnIe chIe paNa enA a evA nathI thaI jatA ke jyAM jema phAve tema judA judA artha karI zakAya. jyAM dhAtupAThathI prasiddha artha saMgata na thatA hoya tyAM ja saMgata heAya tevA bIjA ane dhAtu jaNAve che. prastutamAM yai' dhAtunA prasiddha artha cintana levAmAM kAi asa'gati thatI nathI huM jenA kAraNe enA bIjo artha kalpavAnI jarUra paDe. 1. sudRDhaprayatnavyApAraNa' nirodho vA vidyamAnAnAm / dhyAna karaNAnAM mataM na tu cittanirodhamAtrakam //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ upA. yazevikRta uttarapakSa :-cceno prasiddha artha levAmAM uparokta sUtramAM jaNAveluM trividha dhyAna asaMgata thAya che. ene saMgata karavuM e ja zuM enA arthAntaranI kalpanA karavAmAM prayojana tarIke tame mAnatA nathI? - . pUrvapakSa -nA, evA sUtrasamAdhAnane ame prayajana mAnatA nathI. keivalIne kAyanirodharUpa dhyAna mAnavuM Avazyaka]. uttarapakSa :-eno artha e thayo ke e Agama asaMgata rahe te paNa tamane vAMdho nathI. eTale ke e Agama tamane mAnya nathI ane tethI tame nAstika che ema phalita thayuM kAraNa ke nAstike Agamane pramANa tarIke mAnatA nathI. vaLI AvI nAstikatA svIkArIne paNa tamArA chUTakAre nathI kAraNa ke kevaLIone kAyatirodhAtmaka dhyAna hevAnuM tame paNa mAnyuM ja che. tene saMgata karavA "dahai" ne judo artha karyA sivAya tamAre paNa bIje ka raste zaraNabhUta che e ekAMtamAM vicAro, kAraNa ke kevaLIone mana na hovAthI "Ane ciMtanAtmaka prasiddha artha paNa hetuM nathI. arthAt tamAre paNa "zai" nA kAyika pravRjyAdirUpa anya arthanI kalpanA karavI ja paDaze ane tethI sUtrokta vividha dhyAna paNa saMgata thaI javAthI jyaNA paNa vividhadhyAnarUpe siddha thaI jaze jethI pachI ene dhyAnavirodhI kahevAze nahi. tethI ja te zAstramAM paribhASA karI che ke -"karaNe (=mana, vacana ane kAyA) nA sudaDha prayatnanuM vyApAraNa (=pravRttio ane vidyamAna mana-vacana-kAyAne nirodha e bane dhyAnarUpa che. cittane nirodha karavo e ja dhyAna che evuM ekAtuM nathI." ahIM karaNane sudaDha prayatna eTale pramAda ke caMcaLatA vinAnI pravRtti. kivalIne satata dhyAne levAnI Apattine pratyuttara] pUrvapakSa -chadmastha saMyatanA sudaDha kAyaprayatnane paNa je dhyAnarUpe svIkArazo to kevaLIone paNa dezanapUrva keTi varSa sudhI satata dhyAna mAnavuM paDaze kAraNa ke teone te saghaLo prayatna parama apramatta bhAvapUrvakane ja hoya che. uttarapakSa -kAyika dhyAna be prakAranuM che(1) vyAvahArika :- pratikramaNAdi AvazyakamAM caMcaLatA vinAnI pravRtti karavA rUpa. A sivAya kAyAne sudaDha prayatna hoya te paNa tene dhyAna kahevAtuM nathI. (2) nazcayika -atyaMta kAyaaya. kevaLIone paDilehaNAdi Avazyaka na hovAthI vyAvahArika dhyAna hetuM nathI temaja kAmaNazarIrano vega hovAnA kAraNe calapakaraNutA (AtmapradezanuM kaMpana) hovAthI kaIne kaI coga te pravaryA ja kare che tethI atyaMta kAyasthaya na hovAthI naizcayika dhyAna paNa hotuM nathI. 8
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA gAthA-2 syAdetat-mohakSayeNa tanmUlabhUtaparadravyapravRttyabhAvAdviSayaviraktatayA'dhikaraNAntarAbhAvAt manaso nirodhe tanmUlacazcalatvavilayAdanantasahajacaitanyAtmani svabhAve samavasthAna hyanAkulatvasaGgataikAgrayasazcatanatayA dhyAnamucyate nishcytH| taduktaM- [prava0 sAra-2/104] "jo khavidamohakaluso visayaviratto maNe NirumbhittA / samavadvido sahAve so appANaM havadi jhAdA // " tathA ca kathaM bAhyakriyAsaddhAve paramAdhyAtmazuddhiH samujjRmbhate iti / ucyate jhANa karaNapayatto Na sahAvo taNNa jeNa siddhassa / iharA ThANavibhAgo kaha sukkajjhANabheANaM // 9 // [dhyAna karaNaprayatnaH na svabhAvaH, tanna, yena siddhasya / itarathA sthAnavibhAgaH kathaM zukladhyAnabhedAnAm // 9 // ] pUrvapakSa -sAmAnyathI paradravya aMgenI pravRtti mehanA kAraNe thAya che, jyAre mohanuM mAlinya saMpUrNapaNe naSTa thaI jAya che tyAre pAradravya (viSaya) aMgenI kaI pravRtti rahetI nathI tethI viSayo aMge viraktatA pravarte che. tAtparya e che ke viSayo sivAya manane cATavAnuM bIjuM kaI adhikaraNa na hovAthI ananya zaraNa evA manane nirodha thAya che. jemAM samudranA madhyabhAgamAM pahoMcelA jahAja parathI kinArA para javA UDeluM paMkhI, jahAjane choDI dIdhuM hovAthI ane kinArArUpa bIjo AdhAra prApta na thavAthI jalazaraNa bane che arthAt niSNANa thaI jAya che tema viSayAtmaka adhikaraNamAMthI UThI gayuM hovAthI ane tene besavAne bIjo koI AdhAra na hovAthI azaraNa banela manane nirodha thaI jAya che eTale ke mana sarvathA niSkriya banI jAya che ane tethI tamUlaka arthAt anirUddha manamUlaka caMcaLatA paNa na rahevAnA kAraNe potAnA anaMta sAhajika cetanyarUpa svabhAvamAM AtmAnuM samavasthAna thAya che je potAnA svarUpamAM ja pravartelA anAkula (AkuLatA rahitanA) ekAgra saMvedanarUpa hoya che. tAtparya e che ke caMcaLatA na hovAnA kAraNe potAnA svarUpa vize ja ekAgratA Ave che jenAthI anaMta citanyAtmaka svasvarUpanuM svasaMvedana-anubhava thAya che. Ama A samavasthAna svasvarUpane anubhavAtmaka hovAthI nizcayathI dhyAna kahevAya che. kahyuM che ke "meha mAlityane kSaya karI viSayavirakta banelo je jIva manane nirodha karIne svabhAvamAM samavasthAna kare che te AtmAne dhyAtA bane che. Ama nizcayanayane saMmata dhyAna prApta karavA mATe mULathI ja pAradravya pravRttio baMdha karavI paDe che. to have prazna che ke vastrAdi paradravya aMgenI paDilehaNAdi bAhya kriyA je cAlu ja rakhAya te parama adhyAtmazuddhi zI rIte prakaTa thAya ? 1. yaH kSapitamohakaluSo viSayavirakto mano nirudhya / samavasthitaH svabhAve sa AtmAna bhavati dhyAtA / /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ upa yazavajyakata karaNAnAmeva sudRDhapravRttyAkhyastannirodhAkhyazca vyApAro dhyAna-na tUpadarzita svabhAvasamavasthAna, siddhAnAmapi dhyAnaprasaGgAt , na ca teSAM tadiSTaM yadAha bhASyasudhAmbhonidhiH [vi -rU82 " kamaLakA vi jJA vaLo zIra tana siddhara | bhannai janna payatto tassa jao Na ya Niruddhatta // " yadi tu siddhasyApi svabhAvasamavasthAnarUpa naizcayika dhyAnamabhimatameva tarhi zuklaMdhyAnabhedAnAM sthAnavibhAgaH kathaM saGgacchate ? yadAdyapAdadvaya chadmasthasyaiva zreNyArUDhasyAgrimapAdadvaya nirvANagamanakAla eva kevalina iti / / AvA pUrvapakSanA praznanuM samAdhAna karatAM granthakAra kahe che gAthArtha -dhyAna e karaNanA prayatnarUpa ja che, paNa svabhAvasamavasthAnarUpa thI kAraNa ke, siddhone svabhAva samavasthAna hovA chatAM dhyAna hotuM nathI. anyathA siddhone paNa je dhyAna hoya to zukaladhyAnanA bhedonA je sthAne zukaladhyAna kayAM jyAM hoya che te) kahA che te asagaMta thaze, kAraNa ke siddhAvasthAne paNa te sthAnamAM gaNAvavI joIe, paNa gaNAvI nathI. [svabhAvamAM avasthAna e dhyAna na kahevAya. mana-vacana-kAyArUpa karaNane vyApAra ja dhyAna tarIke AgamasaMmata che. tenA be prakAra che-sudaDha pravRttirUpa ane nirodharU5-tame kahyuM tevuM svabhAvasamevasthAna kaI samita nathI; kAraNa ke svabhAvasamavasthAna te siddhone paNa hovAthI teone paNa dhyAna havAnI Apatti Ave, je ISTa nathI. bhAgarUpa amRtane mATe samudra (utpattisthAna) samAna zrI jinabhadragaNuM kSamAzramaNe A viSayamAM pUrvArdhathI AzaMkA rajU karIne uttarArdhathI samAdhAna karatAM kahyuM che ke "je mana vinA paNa kevalI ne dhyAna hoya te siddhone paNuM dhyAne zA mATe na hoya? AvI zaMkAno javAba e che ke siddhone karaNano kaMI prayatna ke nirodha na hovAthI dhyAna hotuM nathI". . bAkI siddhonuM svabhAvasamavasthAna paNa je thAna tarIke abhimata hoya to zAkAe zukaladhyAnanA bhedone batAvelo sthAnavibhAga zI rIte saMgata thaze? te sthAnavibhAga Ava batAvyo che ke - zreNIArUDha chasthane AgaLanA be bheda pRthakattva vitarka savicAra ane ekattvavitarka avicAra nAme hoya che ane mekSagamana vakhate kevaLIne chellA be bheda sUkSamakiyA anivRtti ane bucichanakriyA anivRtti nAme hoya che. siddhone paNa je dhyAna hoya to e zreSThakeTinuM evuM zukaladhyAna ja hoya ane te pachI zukala sthAnano e pAMcame bheda batAvI enuM paNa siddhAvasthArUpa sthAna batAvavuM joIe ne! paNa batAvyuM nathI, tethI nakkI jaNAya che ke siddhone dhyAna hetuM nathI. mATe dhyAna e svabhAvasamavasthAnarUpa nathI. ' 1.yadyamanaso'pi dhyAna kevalinaH kasmAttanna siddhasya / maNyate yanna prayatnastasya yato na niroddhavyam //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ akSAta parIkSA gAthA-10 atha viSayavibhAganiyata dhyAnamuktaprayatnarUpamevAstu naizcayika vidameveti cet ? na, tantra dhAtvarthAsaMbhavAdanekArthatAyAzca saMpradAyaparatantratvAd,yathAkathazcidvivakSayA ca yAvatprazastazabdavAnyatAyAstatrAvakAzaprasaGgAt , paribhASAviplavasaGgAJceti kimalpIyasi dRDhatarakSodena ! // 9 // astu kA svabhAvasamavasthAna dhyAna, virundhyAca tatprazastApi bAhyakriyA, tathApi neya zrAmaNyavyabhicAriNItyAha jA khalu sarAgacariyA sA vi ya ussaggamaggasaMlaggA / mottuM avavAyapadaM aippasaGgI paraviseso // 10 // [yA khalu sarAgacaryA sApi cotsargamArgasalagnA / muktvApavAdapadamatiprasaGgI paravizeSaH // 10 // ] [svabhAvasamavasthAna e nizcayika dhyAna paNa nathI] " pUrvapa : je dhyAna viSayavibhAga sAthe saMkaLAyeluM che evuM dhyAna bhale tamArA kahyA mujaba prayatnarUpa arthAt karaNavyApArarUpa hoya, paNa nizcayika dhyAna te svabhAvasamavasthAnarUpa ja che. - uttarapakSa: samavasthAnane dhyAna mAnI zakAya nahi kAraNa ke je dhAtune artha samavasthAna thatuM nathI. pUvapakSa dhAtuo anekAIka hoya che evuM te tame paNa mAne che, tethI tene samavasthAnarUpa artha paNa thaI zake che. ne uttarapakSa : dhAtunI anekArthatA saMpradAyane AdhIna che. arthAt tenA dhAtupAthI labhya thatAM artha karatAM judo artha evo ja karI zakAya je saMpradAyAnusArI hoya. saMpradAya vinA paNa yathAkathaMcita je game te artha IcchA mujaba karI zakAtuM hoya to to koI paNa padArtha mATe yathAkathaMcit vivekSAthI kaI paNa zabdano prayoga karI zakAze-ane te pachI tamAre e svabhAvasamavasthAnane mAtra "dhyAna" zabdavAsya ja mAnavAnI zI jarUra ? jeTalA prazasta zabdo hoya dA. ta. saMyama, tapa vagere te badhAne vAcya sAno joIze ane evuM karazo te pachI kaI niyata paribhASA rahI zakaze nahi ane tethI amuka ja arthabedhaka amuka ja zabda na rahevAthI zabda sAMkaryAdine prasaMga Avaze. tethI svabhAvasamavasthAnane dhyAna tarIke gaNavavArUpa nAnI vAta mATe manaphAvatI rIte ja dhAtunI anekArthatAdinI kalpanA karavI e ta vadhAre paDatuM daLI nAkhavA jevuM che eTale enAthI (ATalo badho Agraha rAkhavAthI) sayuM. chelA athavA ravabhAvasamavasthAnane bhale dhyAnarUpa mAna ane prazasta evI paNa bAhyakriyAo bhale tenI virodhI ho ! to paNa e bAhya kriyAo zramaNabhAvano parityAga karanArI nathI ja evuM jaNAvatAM graMthakAra kahe che gAthAthaH apavAdapada sivAyanI je sthavirakalparUpa sarAgacaryA che te paNa utsargamArga sAthe saMlagna ja che, A bAbatamAM para = digaMbara dvArA je vizeSatAnI uddabhAvanA karAya che te atiprasaMgI che arthAt atiprasaMgadeSayukta che.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ upA. yazovijyakata yA khalu sarAgacaryA sthavirakalpacaryA sA'pi samitiguptyAdipavitritA'pavAdapadamasaMstaraNAdyupanIta' vihAyotsargamArgasaMlagnava, pratibiddhapratiSevaNAtmakApavAdasvarUpAnanuviddhatvAt / nanu sarvazreyomUla zuddhopayoga evotsargo, na punaH prAcyA sarAgacaryeti cet ? atrAha-atiprasaGgI paravizeSa iti / uttarottarepAmapekSayA pUrvapUrveSAmapavAdatve utsargApavAdapadayorutkarpApakarSaparyAyatvApatteH / na caivamasti, kintu kAraNApodyo niyama utsargaH, kAraNiko vidhistvapavAda ruti || 20 || [sthaviraka9pa caryA utsargasaMlagna ja che] rogAdinA kAraNe jyAre saMyamane nirvAha anya rIte thaI zake ema na hoya tyAre, saMyamanirvAha mATe utsaga mArge jene pratiSedha karAyo hoya che tenuM paNa pratisevana karavAmAM Ave che, e apavAda kahevAya che-AvI apavAda caryAne choDIne bAkInI sthaviraka9parUpa je sarAgacaryA arthAtu sarAgI avasthAmAM sthavirone pALavAnI caryA te utsarga mAga sAthe saMlagna ja hoya che arthAt utsargarUpa ja hoya che. kAraNa ke pratiSiddhapratisevanAtmaka apavAdanA svarUpathI ananuviddha yAne mukta che, arthAt temAM apavAdanuM lakSaNa jatuM na hovAthI e utsarga ja che. tethI e pote sAdhukriyArUpa ja hovAthI sAdhupaNAne virodhI nathI. pUvapakSa : sarvakalyANanuM mULa zuddhopayoga che ane tethI e ja utsarga che, tenI pUrve paLAtI sarAgacaryA to enA vinA zuddho paga azakya hovAthI AcarAya che. eTale te utsargarUpa nathI paNa apavAdarUpa che. uttarapakSaH tame A je vizeSa = bhedarekhA batAve che ke "zupayoga ja utsarga che ane enA mATe pUrve AcarAtI sarAgacaryA apavAda che" e atiprasaMga doSayukta che, kAraNa ke Ane phalitArtha e thaze ke uttarottara vizuddhacaryA utsargarUpa che ane pUrva pUrvanI caryA enI apekSAe kaMIka avizuddha hovAthI apavAdarUpa che. eTale ke utsarga ane apavAda e be zabdone utkarSa ane apakarSa e be zabdanA paryAyavAcI mAnavA paDaze. paNa evuM che nahi, kAraNa ke tathAvidha kAraNa upasthita thayuM na hoya tyAre je avazya upAdeya hoya, ane evuM kAraNa upasthita thae te je tyajI devA hoya tevo niyama te utsarga kahevAya che ane atyaMta vyAjabI kAraNe ja je AcarAya che te apavAda kahevAya che. Ama utsarga-apavAdamAM utkarSaapakarSabhAva na hovA chatAM tamArA mate utkarSa-apakarSa paryAyava mAnavArUpa atiprasaMga Ave che. vaLI sarva kalyANa (= mokSa) nA mULane ja utsarga kahevAmAM ane te pUrvenI saghaLI sarAgacaryAne apavAda kahevAmAM te caudamAM guNaThANa pUrve utsagane saMbhava ja raheze nahi kAraNa ke sarvakalyANanA kAraNarUpa sarvotkRSTasaMvara tyAM ja hAjarathAya che ane tethI jinakapane
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata5rIkSA gAthA-11-12 atha gUDhAbhisaMdherAtmano'pAyazatasaMpAtamAlokya niSkRSTa svAzayamudbhAvayan paraH zaGkate naNu bajhaMga sAhaNamavavAo antaraMgamussaggo / jA puNa sarAgacariyA samucciA Neva suddhAe // 11 // (nanu bAhyAGga sAdhanamapavAdA'ntaraGgamutsargaH / yA punaH sarAgacaryA sA sapuccitA naiva zuddhayA // 11 // ) .. paDisiddhasevaNaM puNa No avavAo phuDo aNAyAro / tA vatthAI gantho ko ussaggA Na avavAo // 12 // (pratiSiddhasevana puna pavAdaH sphuTo'nAcAraH / tadvastrAdigrantho notsargA nApavAdaH // 12 // ) utsargAnurodhI khalvapavAdaH, utsargazca sarvopadhipratiSedhenAtmadravyamAtrapratibaMdho; viziSTakAlakSetravazAvasannazaktezca yathAjAtapudgalAdirupadhizchedapratiSedhatayA tamupakurvannapavAda itya-- bhidhIyate, phalatastadA tadupakArakatve'pyekAnnikAtyantikopakArakatvAbhAvena svarUpato heyatvAt / sa ca baMdhA'sAdhanatvAdapratikuSTo'nyatrAnucitatvAdasaMyatAprArthanIyo rAgAdika vinA dhAryamANatvAt mUrchA'janakasya(? zca) kasyaciMtU kacitkadAcit kathaMcitkazcideva ca prAhya iti / tadu-vivAra 3-23] paNa utsargarUpa na mAnavAne atiprasaMga paNa Avaze. tethI hakIkatamAM to "te te bhUmikAmAM sAmAnyapaNe je avazya AcaravAnuM hoya te utsarga ane kAraNe AcaravAnuM hoya te apavAda" evI ja vyAkhyA yukta che ane tethI sthavirakalpInI cauda prakAranI upAdhi rAkhavI-enA paDilehaNAdi karavA vagere rUpa sarAgacaryA paNa utsargarUpa ja che temaja zramaNapaNAnI virodhI nathI. 10 [upadhinA asvIkAramAM digaMbarano gUDha Azaya] atyAra sudhI pitAne kharo Azaya aprakaTa rAkhanAra digaMbara pitAnI mAnyatAmAM seMkaDe apAyo = deze AvatA joIne tenAthI bacavA chelI keTinA sAdhana tarIke pitAnA niSkRSTa = aMtima sArabhUta abhiprAyane jaNAvatAM zaMkA kare che- gAthAthaH pUrvapakSa: kalyANaprApti mATenuM yathAjAtazarIrAdirUpa bAhya sAdhana apavAda che ane zuddho pagAtmaka aMtaraMga sAdhana te utsarga che. je sarAgacaryA che te te zuddhapayogacaryA vaDe samuccita = saMgRhIta che ja nahi. (bAdabAkI ja karAyelI che.) gAthArtha vaLI pratiSiddhanuM sevana karavuM e apavAda nathI kintu spaSTa anAcAra ja che. tethI AdirUpa grantha = upadhiparigraha utsarga paNa nathI ke apavAda paNa nathI kintu anAcAra ja che.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 'appaDakuTTha uvadhiM apatthaNijjaM asaMjadajaNehiM | mucchAdijaNaNarahida gehadu samaNo jadi vipa upA. yazAvijayakRta AAA sarva upadhiAdithI rahita evA AtmadravyamAtra agenA pratibadha=gADha lagana te utsarga che. tevA prakAranA kAlakSetrAdinA kAraNe hInazaktivALA jIvanI yathAjAtakAyapu6galAttuirUpa upadhi vizuddhopayeAganA chedane aTakAvanArI hAvAthI zuddhopayeAgane upakArI che, eTale te apavAdarUpa che-apavAda eTalA mATe ke e paraparAe upakAraka hAvA chatAM ekAntika ane Atyantika upakAraka na heAvAthI svarUpathI teA heya ja che tethI utsaga rUpa nathI-ane chatAM utsane anurAdhI che= zakayatA mujaba utsagane abhimukha karanArI che temaja utsaga lAvI ApanArI che tethI apavAda kahevAya che. AgaLa kahI gayA e mujabanI A cAra prakAranI upadhi kama kha'dhanuM nimitta banatI na heAvAthI pratiSiddha nathI. enuM kAraNa e che ke te sayama sivAya anyatra (asa`cama a Mge) ucita nathI arthAt upayAgayAgya nathI ane tethI ja asayatajanAne aprAnIya hovAnA kAraNe saMrakSaNAnukha dhI raudradhyAnanu nimitta banatI nathI. temaja rAgAdi vinA ja rakhAtI hAvAthI mUrchAjanaka paNu banatI nathI. tethI hInazaktivALA kAI jIvane kathAreka (duHSamAdikALamAM) kAMka (kSaratAdikSetramAM) cAramAMthI koi eka udhi kAI eka rIte grAhya ane che. pravacanasAmAM kahyuM che ke apratiSiddha, asa'yajatanAne aprAnIya ane mUrchAdinI ajanaka evI paNa apa upadhine ja zramaNa grahaNa kare". tAtparya e che ke vastrAdi, kama kha'dhanA nimittabhUta hAvAthI, asa yamamAM paNa upayeAgI banatA haiAvAthI, ane tethI ja asayatajanAne paNa prAnIya hAvAnA kAraNe raudradhyAnamAM nimittabhUta banatA heAvAthI, temaja ka`matI-AkarSaka paNa hAI zakavAthI rAgAddhi karAvanArA hAine mUrchAdinA janaka hAvAthI sarvathA (apavAdarUpe paNa) agrAhya ja che. [digambaramata pramANe apavAdacaryA] pravacanasAra granthanI gAthAonA ullekha sAthenA pUrva pakSanA gUDha abhiprAya A che jee samasta paradravyAthI nivRtti dvArA pravartatA suvizuddha jJAna-dana ane [svabhAvamAM ja pravRtyAtmaka] cAritrarUpa zuddha upayAganI bhUmikAe paheAMcavAne, sAdhupaNAnI pratijJAvALA heAvA chatAM paNu kaSAyAnA aMza hAjara hAvAnA kAraNe samartha hAtA nathI. tema chatAM zuddhopayeAgI munipaNAnI samIpavattI hAya che (arthAt tevI bhUmikAnI najIkanI bhUmikAvALA hoya che) temaja zuddhopayAganI tIvra utkaMThAvALA hAya che teo zubheApayeAgI 1, apratikruSTamupadhimaprArthanIyamasa yata janaiH / mUrcchAdijananarahita gRhNAtu zramaNo yadyapyalpam //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA-12 ye tu zrAmaNyapariNatiM pratijJAyApi jIvitakaSAyakaNatayA samastaparadravyanivRttipravRttasvabhAvapravRttirUpAM zuddhopayogabhUmimAroDhuM na kSamante te tadupakaNThaniviSTA eva tadutkaNThulamanaso'pi zuddhAtmavRttimAtreNAvasthiteSvarhadAdiSu tanmAtrAvasthitipratipAdakeSu ca pravacanAbhiyukteSu bhaktivAsalyAbhyAM tAvanmAtrarAgopanItaparadravyapravRttiparivartitazuddhAtmavRttayaH zuddhAtmAnurAgayogarUpaM zubhopayogamAtiSThamAnA gauNameva cAritramupalabhante na tu mukhyam / atasteSAM yA kAcana vandananamaskaraNAbhyutthAnAnugamanapratipattizramApanayanAdikA zuddhAtmAnurAgayoginA ( ? tayA) zuddhAtmavRttitrANanimittAnujighRkSApUrvikA darzanajJAnopadezaziSya grahaNatatpoSaNajinendrapUjopadezarUpA ca sarAgacaryA sA naiva zuddhopayogacaryayA samuccIyate kevalamanvAcIyata eva / tadukta pravacanasAre (1) samaNA suddhavajuttA suhovajuttA ya hoMti samayami / __tesu vi suddhavajuttA aNAsavA sAsavA sesA // (3-45) (2) dhammeNa pariNadappA appA jadi suddhsNpogjuo| pAvadi NivvANasuhaM suhovautto va sagga suha // (1-11) (3) arahantAdisu bhattI vacchaladA pavayaNAbhijuttesu / vijjadi jadi sAmaNNe sA suhajuttA have cariyA // (3-46) (4) vaMdaNaNamaMsaNehiM abbhuThANANugamaNapaDivattI / samaNesu samAvaNao Na priMdiA rAyacariyaMmi // (3-47) (5) dasaNANuvadeso sissaggahaNa ca posaNa tesiM / cariyA hi sarAgANa' jiNiMdapUovadeso ya // (3-48) (6) avakuNadi jo vi Nicca cAduvvaNNassa samaNasaMghassa / kAyavirAhaNarahida sovi sarAgappahANo se // iti (3-49) kahevAya che. A zubha pagI jIve zuddhAtmamAM ja sthira thaIne rahelA zrI arihatA dine vize bhakti ane evI zuddhAtmasthiti mAtrane upAdeya jaNAvanArA evA pravacanAbhiyukta eTale ke Aptajanatulya che (zuddha pagane ArAdhanArA jIvo) vize bhaktibhAva ane vAtsalya rAkhe che, ATalA ja aMzanA rAgathI teonI pAradravya vize pravRtti thAya che ane tethI e zuddhAtmatatva aMgenI sthiratAthI kaMIka calita thaI (1) zramaNAH zuddhopayuktAH zubhopayuktAzca bhavanti samaye / teSvapi zuddhopayuktA anAsravAH sAsravAH zeSAH / / (2) dharmeNa pariNatAramA AtmA yadi zuddhasaMprayogayutaH / prApnoti nirvANasukhaM zubhopayukto vA svargasukham // (3) ahaMdAdiSu bhaktivatsalatA pravacanAbhiyukteSu / vidyate yadi zrAmaNye sA. zubhayuktA bhaveccaryA // ' vaidananamaskaraNAbhyAmabhyutthAnAnugamanapratipattiH / zramaNeSu zramApanayo na ninditA rAgacaryAyAma // (6) darzanazAnopadezaH ziSyagrahaNaM ca poSaNaM teSAm / caryA hi sarAgANAM jinendrapUjopadezazca // . : 6 upakaroti yo'pi nityaM cAturvarNasya zramagasaMghasya / kAyavirAdhanarahitaM so'pi sarAgapradhAnaH syAt / /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ upA. yazavijayakRta jAya che. Ama zuddhAtmAo vizenA anurAganA ga(saMbaMdha)rUpa zubhapayogane dhAraNa karanArA A zramaNane gauNacAritra ja hoya che, mukhya nahi. tethI teo mukhya cAritravALA zuddhopayogI jIvo vize vaMdana, namana, ayutthAna (Ave tyAre UbhA thavuM), anugamana (jAya tyAre thoDe sudhI temanI pAchaLa pAchaLa mUkavA javuM) vagere karavAnI temaja teone upasargAdithI thaela parizramane dUra karavAnI je pravRttio kare che te teo sarAgacaryA avasthAmAM heI niMdita nathI. zuddhAtmabhAvanI rakSA-sthiratA mATenI A pravRttio temaja anugraha karavAnI IcchApUrvaka thatAM darzana-jJAnanA upadezanI, tathA ziSyane dIkSA pradAna tathA temanuM pAlanAdi karavAnI ane jinendrapUjAne upadeza ApavAnI pravRttio e "sarAgacaryA che. emAM rAgane aMza bhaLelo ja hovAthI zuddhopagamAM ene aMtarbhAva nahIM karatA bahAra ja rAkhelI che arthAt e zuddho paganI samakakSa nathI kintu hIna kakSAnI ja che. pravacanasAramAM kahyuM che ke "siddhAntamAM be prakAranA zramaNe kahyA che. zuddha pagavALA ane zubhepagavALA. zuddhopAgI mahAmunio samasta kaSAyothI rahita hovAnA kAraNe karmanA Azrava vinAnA hoya che jyAre zubhepagI zramaNe rAgAdi kaSAyanA kaNiyAM hAjara hevAthI sAzrava hoya che. [3-45] dharmathI pariNata thaele AtmA je zuddha pagayukta bane che te nirvANa sukhane pAme che ane je zubheparogayukata bane che te svargasukhane pAme che." [1-11] zramaNapaNAnI hAjarImAM arihaMtAdi pratye bhakita ane pravacanAbhiyukata che vize vAtsalya hovuM e zubhayukta caryA che arthAt zubhapayogIne gyacaryA che." [3-46] zuddhAtmatatvamAM sthira zramaNane vize vaMdana-namaskAra-abhyasthAna-anugamanazramaapanayananI pravRttio sarAgacaryAmAM ninda nathI." [3-47] 9 pravacanasAranI A be gAthAonuM vivecana A pramANe che zubhapayogI chavo muni che ke nahi? evA praznanA uttaramAM "pA"..[1-11] gAthA kahI che. dharmathI pariNuta thayela AtmA je zuddhopayoga pariNatine dhAraNa kare che te karmo 5NuM tenI zaktine rokI zakatA nathI. tethI e jIva svIkAryamAM samartha evA cAritravALA thavAthI nirvANa sukhane pAme che ane je jIva dharmathI pariNata hovA chatAM dAna pUjadipa zubhapaganI pariNati vALo thAya che, te pUjya vagere aMgenA rAgakaSAyathI yukta hovAnA kAraNe svikArya karavAmAM asamartha ane kathaMcit viruddha kArya karanAra evA cAritravALo thAya che ane tethI nirvANu sukhane pAmato nathI paNa svargasukhane pAme che. bhopayoga paNa cAritranuM aMga hevAthI evA zubhapayogI che paNa zramaNa kahevAya che ane chatAM e cAritra potAnA svAbhAvika sukhathI viparIta evA svargAdinA Indriyajanya sukhane ja ApavAvALuM hevAthI kathaMcit viruddha kAryakArI kahyuM che ane tethI ja zuddhopaga upAdeya che, zubhapaga heya che. AvA zubhopayogI chavamAM rAgapariNatinI sAthe jJAnadarzananI pariNati paNa hevAnA kAraNe dharma paNa hoya te che ja, tethI teone zramaNa kahyA che.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA gAthA-12 pratiSiddhasevana punaH kAraNe'pi kAyavirAdhanAdirUpa nApavAdaH kiMtu prakaTo'nAcAra eva, zuddhAtmavRttitrANAdyabhiprAyeNApi saMyamavirAdhanayA vaiyAvRttyAdipravRttyA gRhasthadharmAnupravezAt / tadurasta 'jadi kuNadi kAyakheda veyAvaccatthamujjado samaNo / Na havadi havadi agArI dhammo so sAvayANa se // [pravacanasAra 3-50] aparityaktasarvasAvadhavyApArasya hi tathAvidhapravRttyA bahupuNyArjanena svalpapApanivRttyA tathAvidhavizuddhisaMbhavAt , saMyatasya tu tAhagArambhanAntarIyakAzubhopayogena zrAmaNyacchedAditibhAvaH / tasmAdvastrAdika grantha eva, tatsattve utsargamArgapravRttestAvaddUrApAstatvAt , zuddhopayogA'sAdhanasya bAhyadravyasyApavAdato'pyanAdAnAt , kAyakhedAyatanatayA shubhopyoge'pyndhikaarAti || 22 22 . darzana-jJAnane upadeza, ziSyanuM dhAraNa ane poSaNa temaja jinendrapUjAne upadeza e sarAgasaMyamInI carcA che." [3-48] caturvarNa zrI zramaNasaMghane upakAraka hoya evI zuddho paga rakSAnA nimittabhUta temaja kAyajIva virAdhanAthI rahita je kaI pravRtti hoya che te rAgagarbhita hovAthI sarAgacaryA che, te zubhapayogIne ja hoya che zuddhopayogIne nahi. [349] niSkarSa - AvI sarAgacaryA ja apavAdarUpa che, paNa vastrAdi grahaNa AdicaryA apavAdarUpa nathI. (vaiyAvaccAdi kRtyane adhikArI sAdhu nathI-pUrvapakSI vaLI je pratiSiddha sevanane tame (zvetAmbaro) apavAda kaho cho te, kAraNe ja thatuM hoya te paNa jIvavirAdhanAdirUpa hovAthI prakaTa anAcAra ja che, kAraNa ke zuddhAtmavRttinI rakSAdinA abhiprAyathI paNa thatI vaiyAvaccAdinI pravRtti kAyavirAdhanAvALI hevAthI saMyamavirAdhanA karanArI che. tethI tenAthI gRhasthagharmamAM ja praveza thaI jAya che, sAdhudharma rahetuM nathI. kahyuM che ke je zramaNa bIjAonA zuddhAtmatatvanI rakSAnA abhiprAyathI paNa vaiyAvacchAdi karavAmAM paTakAyakheda (virAdhanA) karavA dvArA pitAnA saMyamane virAdhe che te "zramaNa raheto nathI kintu agArI gRhastha banI jAya che kAraNa ke e vaiyAvaccAdi zrAvakone dharma che, sAdhune nahi." - sAdhunI to koIpaNa pravRtti saMyamanI ja sAdhanA mATe hovAthI, saMyamane avirodhI 1. yadi karoti kAyakhedaM vaiyAvRtyarthamudyataH zramaNaH / na bhavati bhavatyagArI dharmaH sa zrAvakANAM syAt //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ upA. yazevikRta atrocyate upakuNai jaha sarIraM suddhavaogaM taheva uvagaraNa / jamhA tao muNINa sue aNege guNA bhaNiA // 13 // (upakaroti yathA zarIra zuddhopayoga tathaiva upakaraNa / yasmAttato munInAM zrute'neke guNA bhaNitAH // 13 // ) yathA hi kAyo dRDhadhyAnAsanAbhyAsAdinA paramamanaHsthairyarUpaM zuddhopayogamupakurute tathA dharmApakaraNamapi / tathAhi-sautrikauNikakalpaistAvacchItArtAnAM sAdhUnAmArtadhyAnApaharaNa bhavati, tathA ca svapratibaMdhakavilayAt mAdhyasthabhAvanAdyupaskRtadharmadhyAnAdirUpazuddhopayogaH samujjIvati / tathA jvalanajvAlanAdiparihAreNa jvalanatRNAdigatasattvatrANamapi bhavet , taireva zItanivRtteH, ityupadhercalanAraMbhAdyanubandhisvapratibaMdhakaraudradhyAnanivArakatayA zubhadhyAnopakAritvam / tathA ca "kAlacaukka ukkosaeNa jahanne tiyantu bodhavva" iti vacanAnurodhibhiH sAdhubhiH samastarAtrijAgaraNa kurvadbhizcatvAraH kAlA gRhItavyA iti tuSArakaNagaNapravarSiNi zItakAle yatanayA kalpaprAvaraNenaiva svAdhyAyanirvAha iti / svAdhyAyazca dharmadhyAnAlambana 2"AlaMbaNANi vaaynnpravRtti ja sAdhue AdaravI joIe. jeoe sarvasAvadya vyApArone tyAga karyo nathI tevA gRhasthane vaiyAvaccAdinI tevI pravRttithI bahupuNya prApta thatuM hovAthI temaja DuM pApa ghaTatuM hovAthI thoDe ghaNe aMze paNa vizuddhi thAya che. kiMtu sAdhuone te te pravRttio AraMbhavina azakya hovAthI azubhe paga pravartAvavA dvArA zramaNya che karanArI ja bane che ane tethI sAdhuone tenI anujJA nathI. niSkarSa e che ke vastrAdi te grantha (parigraha) rU5 ja che kAraNa ke tenI hAjarImAM utsargamArga pravRttinI vAta te dUra ja rahI, kintu apavAdamArga paNa jaLavAtuM nathI kAraNa ke e vastrAdirUpa bAhya dravya zuddhopayoganA sAdhanabhUta paNa nathI. temaja SaTakAyajIva virAdhanA mATenA AyatanabhUta hovAthI sarAgacaryAvALA zubhapayogI zramaNane paNa tene adhikAra nathI. 111ra digaMbare karelA A pUrvapakSano javAba ApatAM granthakArazrI kahe che| [zarIravat vastrAdi paNa zuddhopayogamAM upakArI che-uttarapakSa]. gAthArtha:-jema zarIra zuddhopayogane upakArI che tema [vastrAdi] upakaraNa paNa upakArI che. tethI ja to sAdhuone upakaraNathI aneka guNa=upakAra thAya che evuM zAstramAM kahyuM che. 1. asyottarArdha:-bIyapaeNaM tu dugaM mAyAmayavippamukkANaM // [A0ni0 1491] kAlacatuSkamutkRSTakena jaghanye trikaM tu boddhavyam / dvitIyapadena tu dvikaM mAyAmadavipramuktAnAm // 2. asyottarAdhaH-sAmAiyAiyAI saddhammAvassayAI ca // [dhyAnazataka-42] AlaMbanAni vAcanA-pRcchanA-parAvartanA-nucintA ca / sAmAyikAdikAni saddharmAvazyakAni ca //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA-13 pucchaNa-pariaTTaNApyucintA ya" itivacanAt , tathA ca dhyAnAlaMbanopakAskatvamapi dharmopakaraNasyoktam / tathA sacittapRthivIdhUmikAvRSTayavazyAyarajaHpradIpatejaHprabhRtInAM rakSApi taH kRtA bhavati, tathA mRtAcchAdanabahirnayanAdyartha glAnaprANopakArArtha ca vastramabhimatam / eva ca bhagavadArAdhanavizuddhathA tato'dhyAtmavizuddhiH / tathA saMpAtimarajoreNupramArjanAdyartha mukhavayaM, AdAnanikSepAdikriyAyAM pUrva pramArjanortha liGgArtha ca rajoharaNa, liGgodayAdivarjanAtha va colapaTTa upayujyata iti / . tadukta vizeSAvazyake (1) kiM saMjamovayAra karei vatthAi jai maI suNasu / . sIyattANa tANa jalaNataNagayANa sattANa // [2575] (2) taha nisi cAukkAla sajjhAyajjhANasAhaNamisINa / mahimahiyAvAsosorayAirakkhANimittaM ca // [2576] (3) savasaMvarujjhaNatthaM gilANapANovagArimA(vA) bhimayaM / / muhapattiyAI ceva parUvaNijja jahAjogga // [2577] tathA kalpabhASyAdiSvapyuktam(4) kappA AyapamANA aDDhAijjA ya vitthaDA hatthA / do ceva sottiA unnio a taio muNeyavvo // [kalpabhASya-4-3969] (5) vaNagahaNANalasevANivAraNA dhammasukkajhANachA / . diTTa kappaggahaNa gilANamara(naya)NaThThayA ceva // [ogha. ni0707] (6) saMpAimarayareNupamajjaNaTThA vayaMti muhapotiM / nAsa muhaM ca baMdhai tIe vasahiM pamajjanto // [ogha. ni0713] (7) AyANe Nikkhece ThANaNisIe tuaTTasaMkoe / puvva pamajjaNavA liGgaThA ceva rayaharaNa' // [ogha. ni0711] (8) veuvvavAyaDe bA ithihAkhaddhapajaNaNe ceva / / ___tesiM aNuggahaThA liMgudayaTThA ya paTTo u // [ogha. ni0723] 1. kiM saMyamopakAraM karoti vastrAdi yadi matiH zrRNu / zItatrANaM trANaM jvalana-tRNagatAnAM sattvAnAm // 2. tathA nizi catuSkAlaM svAdhyAyadhyAnasAdhanamRSINAm / mahI-mahikA-varSo-sa-raja-Adi rakSAnimittaM ca // 3. zabasaMvarojjhanArtha glAnaprANopakArI cAbhimatam / mukhavastrikAdi caivaM prarUpaNIyaM yathAyogam // 4. kalpA AtmapramANA sArdhadvayAzca vistRtA hastAH / dvAveva sautrikAvaurNikastRtIyo jJAtavyaH // 5. tRNagrahamAnalasevAnivAraNAt dharmazukladhyAnArtham / dRSTaM kalpagrahaNa glAnamaraNArthAya caiva // 6. saMpAtimarajoreNupamArjanArtha vadanti mukhapottikAm / nAsikAM mukhaM ca badhnAti tayA vasati pramArjayan // 7. AdAne nikSepe sthAnaniSIdane tvagvartanasaMkoce / pUrva pramAjenArtha liGgArtha caiva rajoharaNam // 8, vaikriyavAtule vA strIhIstabdhaprajanane caiva / teSAmanupahArtha liMgodayArtha ca paTTastu // .
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara upA. yazeviyakRta jema daDhadhyAna-Asana-abhyAsAdi dvArA zarIra paramamanAryarUpa zuddhopayogane upakAra kare che tema dharmopakaraNa paNa upakAra kare ja che. jema ke sUtaranA kapaDA ane UnanI kAmaLIthI zItapIDita sAdhuonuM AdhyAna dUra thAya che. kAtila ThaMDI vagerenI pIDA dharmadhyAnanI pratibaMdhaka che. kapaDAthI e pratibaMdhaka dUra thavAnA kAraNe mAdhyasthabhAvanAdithI upaskRta e dharmadhyAnAdirUpa zuddhapayoga pravarte che. temaja vastrAdithI ja ThaMDI UDI jatI hovAthI enI pIDA dUra karavA agni vagerenI jarUra rahetI na hovAnA kAraNe agni-tRNAdimAM rahela jIvonI rakSA paNa thAya che. temaja agni vagerenA AraMbha aMgenI vicAraNuM paNa karavAnI rahetI na hovAthI zuddha pagapratibaMdhaka raudradhyAnanuM vAraNuM thAya che. tethI vastrAdi upAdhi zubhadhyAnane upakArI bane che. temaja utkRSTathI cAra ane jaghanyathI traNa kAlagrahaNa levA evuM jaNAvanAra zAstravacanane anusaratA sAdhue AkhI rAta jAgI svAdhyAya kare che. AvI rIte svAdhyAya atyaMta ThaMDInA kALamAM te ja zakaya bane je jayaNApUrvaka kapaDA eADhayA hoya. temaja "vAcanA, pRcchanA, parAvartana ane anuprekSA e dharmadhyAnanA AlaMbana che." tethI vastrAdi, svAdhyAyane upakArI banavA dvArA dharmadhyAnane paNa upakArI bane che. [eka eka upakaraNanI upayogitA]. vaLI jyAre sacitta rajakaNe UDatI hoya tyAre temAMnA pRthvIkAya chanI, dhUmmasa osa vageremAM rahela apUkAya chanI temaja dIvA vagerenI ujeNImAM rahela teukAya chanI rakSA paNa vastrAdithI thAya che. mRtasAdhunA zarIrane DhAMkavA temaja mahApariSThApanikA mATe bahAra laI javA mATe paNa vastrAdi upakArI che. ema glAna sAdhunA prANane TakAvavA mATe paNa vastra abhimata che. A rIte ja bhagavadANAnI vizuddha ArAdhanA thAya che jenAthI adhyAtmavizuddhi thAya che. saMpatima che ane rajakaNene pramArjivA mATe mukhavajhikA (muhapatti) upagI bane che. pAvAdine letImUkatI vakhate pahelAM pramArjavA mATe temaja sAdhutAnA cihna tarIke rajoharaNa jarUrI che, nirvastra dazAmAM liMgodaya thavAnI zakayatA heI tenA vAraNa mATe colapaTTo upayogI che. zrI vizeSavAzyaka bhASyamAM paNa kahyuM che ke vaAdi dharmopakaraNa saMyamane zuM upakAra kare? e jANavAnI je tamane IcchA heya te sAMbhaLe. ThaMDIthI rakSaNa, agni ane tRNamAM rahela chanuM rakSaNa cArakola svAdhyAyamAM sahAyatA, sacitta rajakaNa-dhummasavRSTi-sAdinuM rakSaNa karavAmAM tathA zabane DhAMkavA-bahAra laI javAmAM temaja glAnanA prANanI rakSA karavAmAM upayogI thavA dvArA vastrAdi saMyamane upakArI bane che. (1-2-3)
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamattaparIkSA gAthA-13 33 eva ca pAtre'pi guNA draSTavyAstathAhi - anAbhogena gRhItAnAM saMsakta gorasAdInAM pAtre - jaiva vidhinA pAriSThApanena rakSA kRtA bhavati, anyathA tu hasta eva gRhItAste kva ( ? kiM) kriyeran ? tathA pAtra vinA karapuTagRhItasara sadravavastu bindubhiradhaHpAtibhiH kunthukITikAdijantu saMvahena ca kathaM cAritrazuddhi: ? kathaM vA glAnadurbalAdyartha pathyAdyAnayanAdinopaSTambhaH, kathaM vA'nyasya bhaktapAnAdipradAnAnupapattyA dAnadharmAnugrahaH, kathaM vA'labdhimatAmazaktAnAM prAghUrNakAnAM ca labdhizAlibhiH zaktairvAstavyaizvopakArAnupapattyA samatvamiti / tavurata - [vi.10mA0-278-7o] 'saMsattasattu gorasa pANayapANI pANarakhattha / parigalaNapANaghAyaNa pacchAkammAiyANaM ca // parihAratha taM gilANa bAlAduvaggahattha N ca / dANamayadhammasAhaNasamayA caivaM paropparau tti // eva mAtrakAdiguNA api jJeyAH / tathA ca dharmopaSTambhakatayA zarIramiva vastrAdikamaGgIkAryameva, bAhyasAdhanatAmAtreNApatrAdikatvasyA'bAdhakatvAt, tatsaGge'pi zarIrasaGga iva svasAmagrIsAnnidhye sati paramopekSAyA apratirodhAcca // 13 // pabhASyAdimAM paNa kahyuM che ke ADhavAnA kapaDA aDhI hAtha vistAravALA temaja peAtAnI kAyA pramANenI laMbAIvALA e sUtaranA ane eka UnanA ema traNa jANavA. tRNagrahaNa-agnisevananA vAraNa mATe, dha-zukaladhyAna dharavA mATe, temaja glAna ane mRtazarIranA pratyeAjana mATe A kapaDAM grahaNa karAya che. saMpAtima jIvA tathA rajakaNunA pramArjana mATe muhapatti rAkhavAnI kahI che. vasatinuM pramAna karatA sAdhu tenAthI mukha bAMdhe che. upakaraNAdine letI-mUkatI vakhate, pAte UThatI-besatI vakhate temaja tvavatta na = paDakhu' pheravavu', sa`ca = hAtha-paga sa'keAcavA vagere vakhate pahelAM pramAvA mATe ane sAdhupaNAnA liMga (cihna) mATe rajoharaNa rAkhavAnu hAya che. jenu liMga vikRta rahetuM heAya tevA vAtulAdine temaja zrI AdinI zaramathI jenu' li...ga stabdha thaI jatuM heAya tevAnA anugraha mATe temaja liMgAyanA vAraNa mATe cAlapaTTo kahyo che. [5-6-7-8] [vastranI jema pAtranu` grahaNa karavAthI thatA lAbhA] e rIte pAtranA paNa lAbhA jANavA, jema ke-trasakAyasa sakta geArasa vagere anAbhAgathI AvI gayA hAya tA pAtra dvArA ja tenI vidhipUrvaka pariSThApanA karavA vaDe temAM rahela sakAyAdi jIvAnI rakSA karI zakAya che. pAtranI gerahAjarImAM hAthamAM ja 1. saMsaktAsaktugorasapAnIyaprANiprANarakSArtham / parigalanaprANavAtanapazcAtkarmAdikAnAM ca // parihArArthaM pAtra glAnabAlA ca / dAnacaiva parasparataH // 5
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA atra kazcidupahAsazIlo mohodayavivazIbhAvAvasannapUrvAparavicAracAturIkaH zaGkate jaha uvahibhAragahaNaM i8 dujjhANavajjaNaNimittaM / to seyaM thIgahaNaM mehuNasagNANirohahA // 14 // [yadyupadhibhAra grahaNaM iSTaM dunivarjananimittam / tatzreSaH strIgrahaNaM maithunasaMjJAnirodhArtham // 14 // ] gRhIta karelA te gorasAdinuM pariSkApanAdi kyAM ane zI rIte karAya? vaLI karapuTamAM ja piMDagrahaNa karavAnuM hoya to te snigdhAdirasayuktadravavatu TapakI TapakIne nIce paDavAmAM kaMthavA-kaDI vagerenI virAdhanA thatI hovAthI cAritrazuddhi zI rIte thAya ? vaLI pAtra vinA glAnadubaLAdi mATe vahorI lAvavAnuM zakya na hovAthI teonI saMbhALa zI rIte thAya ? ema guru vagere keIne paNa bhakta pAnAdi ApavAnuM saMbhavita na banavAthI dAnadharmanuM pAlana paNa zI rIte thAya ? temaja pAtra hoya te ja labdhivALA sAdhuo labdhivinAnA sAdhuonI, sazakta sAdhuo azakta sAdhuonI, temaja vasatimAM rahela sAdhuo prApUrNa ke (navA Avela atithi sAdhuo)nI bhakti karI zake. "saMsakta gorasa-pANI AdimAM rahelAM prANIonA prANanI rakSA mATe, hAthamAMthI gaLIne paDatAM TIpAethI thatI hiMsAnA temaja te sApha karavA mATe karAtA pazcAtakarmAdinA parihAra mATe temaja glAna-bALakAdinA anugraha mATe pAtra jarUrI che. pAtranI hAjarImAM ja dAnamayadharma siddha thaI zakavAthI sAdhuomAM paraspara samavabhAvana nirvAha thaI zake che. " A ja pramANe mAtraka (eka jAtanA pAtravizeSa)ne guNe paNa jANI levA. Ama zarIranI jema vastrAdi paNa dharmopaSTabhaka hovAthI aMgIkRta karavA ja joIe. vastrAdi ApavAdika che tema mAnavAmAM tenI bAhyasAdhanatA kAMI bAdhaka banI jatI nathI kAraNa ke jema zarIra saMgarUpa hovA chatAM svasAmagrInuM saMnidhAna hoya te paramapekSArUpa saMyamane pratirodha thatuM nathI tema vastrAdisaMga hovA chatAM paNa paramopekSAne kaI pratibaMdha thatuM nathI. tethI apavAdyapade vastrAdine aMgIkAra karavo ja joIe. 13 [vededaya nivAraNa mATe abaLA parigrahanI Apatti-pUrvapakSa] ahIM prabaLamahodayathI vivaza thaela ane tethI pUrvApara vicAra karavAnI jenI caturAI lupta thaI gaI che e kaI mazkare zaMkA kare che ke . ' gAthArtha : jema vastrAdinA abhAvamAM zItapIDAdithI thatAM durthAnanA parihAra mATe vastrAdi upadhinuM grahaNa guNakArI mAne che tema mithunasaMjJAthI thatA vihalatAdi 5 A dhyAnanA parivAra mATe strInuM grahaNa karavuM paNa zreyaskara mAnavuM joIe. 1. ochuMvatta prApta thaye chate ochAvALAnI pUtti Adipa samatva samajavuM, nahi ke sAmAyikabhAva,
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra __ AdhyAtmikA hi kumArapAlAdayo rahasi goSThyAmAsInAH svairamitthamupahasanti yatdurdhyAnavarjanArthamupadhikalApa zreyAkAmyayA ye pratigRhNanti teSAM puruSavedanIyodayaprabhavatItravedanopanItamArtadhyAnamapaninISatAmanekakAminIkAmanAviDambanAnigrahAya lAvaNyaguNavijitorvazIvazIkRtavizvA ca svIkaraNIyaiva manohAriNI hariNalocanA'pi / atha "strIsambhogena yaH kAmajvara praticikIrSati / sa hutAza ghRtAhutyA vidhyApayitumicchati // " iti vacanAnna durdhyAnApahAriNI hariNAkSI, pratyuta tannibandhanameva / tarhi vastrAdikamapi mUrchAhetutvAt duninibandhanameveti tulyam // 14 // tadevamupahasatAmajJAnitAmAviSkurvannAha eyaM vidUsagANaM vayaNaM mayaNaMdhavayaNamiva mohA / aNNaha samovahAso dehAhArAigahaNevi // 15 // [etadvidUSakAmAM vacana madanAndhavacanamiva mohAt / anyathA sama upahAso dehAhArAdigrahaNe'pi // 15 // ] nAma mAtrathI AdhyAtmika vArANasIdAsanA anuyAyI kumArapAladi paraspara goSThI karatI vakhate svachaMdatAthI Avo upahAsa kare che ke-jeo dudhdhananA parihAra dvArA kalyANanI IcchAthI vastrAdi upadhine grahaNa kare che teeAe te puruSavedanIya karmanA udayathI thatA durgAnanA parivAra mATe tema ja aneka kAminIone bhogavavAnI IcchArUpa viDaMbanAnA nigraha mATe koI suMdara strIne rAkhavI ja joIe. prazna : "strIsaMbhoga dvArA je kAma javarane zAMta karavA icche che te agnine ghInI AhUtithI olavavAnI IcchA karI rahyo che." arthAt ema karavAmAM jema agni olavAya te nahi ja paNa UlaTo vadhe ja che tema strIsaMbhogathI kAmavara zAMta thata nathI paNa vadhe ja che. tethI strI durgAnane dUra karanArI nathI kintu vadhAranArI ja che. te grAdo zI rIte bane? uttara : e rIte te vastrAdi paNa mUchahetubhUta hovAthI durgAnanA kAraNuMbhUta hovAnA kAraNe durthAnane dUra karanArA nathI. tethI e paNa grahaNa karavA na joIe. 14 A upahAsa karanArA kumArapALAdi ajJAnI ja che evuM jaNAvatAM granthakAra kahe che [abaLA parigrahanI Apatti digaMbarapakSe anivArya-uttarapakSI gAthAtha : upahAsa karanArAonuM A vacana kAmAMdha banela mANasanA vacananI jema mohathI-ajJAnathI belAyeluM che. kAraNa ke deha-AhArAdinA grahaNa vize paNa Avo upahAsa samAna ja hovAthI e paNa duSTa thatAM hovAnA kAraNe agrAhya banI jAya che. [e teonA khyAlamAM nathI.]
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA ida hi vacana vidUSakANAM hAsyamohanIyodayasamujjIvitAt siddhAntavirAdhanAdhyavasAyaprasUtAdajJAnAdevopajAyate vedamohodayamadironmAdavidhurIkRtazakteriva rajaHparvAdisamayocita nirvivekatayA yathAtathA pralapita, na khalu mahAmohazailUSapAravazya vinA sambhavatyamUdRg nartanaprakAraH / kathamiyamavicAritoktiriti cet ? ittha', kSudvadanAdipratikArArthamAhArAdau maharSINAM pravRttiM svIkurvataH svasyApi svopahAsabhAjanatvasaGgAt / athAhArAdipravRttiH kSudvedanAmeva pratikurute na tu kiJcidapakuruta iti cet ? tulyaM dharmopakaraNe'pi / / 15 / / __ arthateSAmAndhyavidhvaMsAya yathA na parApekSe rAgadveSayoH prAzastyA'prAzastye tathAha siddhAntanI virAdhanA (AzAtanA) nA adhyavasAyathI utpanna thaelA ane hAsyamahanIyeAdayathI TakelA ajJAnanA kAraNe ja vidUSako AvuM vacana bole che. jema rajaparva (hoLI)mAM bhAMga Adi pIvAnA kAraNe thaelA unmAdathI "zuM bolavA gya che? ane zuM bolavA gya nathI ? e viveka karavAnI zakti nAza pAmI jAya che ane tethI viveka vagaranA thaelA loke jema phAve tema baDabaDa kare che tema vedamohanIyanA udayarUpa madirAnA unmAdathI vivekazakti rahitanA banelA kumArapAlAdi A je bole che te teone viveka vagarane bakavAsa ja che. mahAmaha5 naTane paravaza thayA vinA AvuM bakavAsa nRtya thaI zakatuM nathI. tethI teonuM vicAra vagaranuM A vacana mahAmahane kAraNe ja che. prazna : A vacana vicAra vagara bolAyuM che evuM kema kaho cho? uttara : suvedanAdinA pratikAra mATe maharSio AhArAdi le e digaMbarone paNa saMmata hovAthI A upahAsa temane paNa samAna rIte lAgu paDe ja che. arthAta jema suvedanAdithI thatA durgAnanA parihAra mATe AhAradinA grahaNanI paravAnagI che tema maithuna saMjJAthI thatA durgAnanA parivAra mATe strIgrahaNa paNa saMmata rAkhe ne !" e potAne ja lAgu paDato upahAsa teoe vicAryuM che ke nahIM ? " zakAH AhAradi aMgenI pravRtti suvedanAno pratikAra kare che temaja bIjo keI apakAra karatI nathI tethI e amane mAnya che. samAdhAna: e rIte dharmopakaraNa paNa zItAdine pratikAra karavA sAthe koI ja apakAra karatuM na hovAthI svIkAravuM ja joIe 1pa [AlaMbana bhedathI rAgadveSanI zubhAzubhatA]. mAkSasAdhanabhUta dehaAhArAdi vizeno rAga prazasta che ane vastrAdi para rAga te aprazasta che tethI vastrAdinuM grahaNa te jarAye yukta nathI AvuM mAnanAra digaMbaranuM tAtparya evuM nIkaLe che ke rAga-dveSamAM prazastapaNuM che ke aprazastapaNuM
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAno vicAra rAgassa va dosassa va udissa suhAsuhe suhAsuhayA / jai puNa visayApekkhA kaha hojjA to vibhAgo siM // 16 // [ rAgasya vA dveSasya vA uddizya zubhAzubhe zubhAzubhatA / vaDhi punaaigyApekSA tha' mavettaramAAtoH uddA ] rAgadveSayohi svarUpato'prazastatvameva, pApaprakRtitvAt , arhadbhaktyAdizubhoddezena ca rAgaH prazasyate, kalatrasevAdyazubhoddezena ca na tathA / dveSastu viparyayataH prazastodezenA'prazasto'prazasto. ddezena ca prazasta iti / taduktamAvazyakavRttau "sa ca prazastetarabhedaH, prazasto'jJAnAdigocaraH, tathAhi-ajJAnamavirati mithyAtvaM ca dveSTi / aprazastastu samyaktvAdigocara iti" eva pravRttirapi tAdRzarAgadveSoddezyamevoddezyI(zI)kRtya prAdurbhavantI prazastA'prazastA ca dharmAdharmajananI / ___ na ca rAgAdeva pravRttina tu dveSAt , zatruhananAdAvapi jighAMsathaiva pravRtteH, nivRtterapi jihAsayaiva sambhavAditi vAcya, jighAMsAjihAsayorapi dveSavyApArAdevodayAt / "viziSTeSTasAdhanatvajJAna-viziSTAniSTasAdhanatvajJAna-tadubhayA' sAdhanatvajJAnAnyevopAditsA-jighAMsA-jihAsAjanakAnI"ti cet ? na, tathApISTAniSTatvayo rAgadveSAdhInatvAt , anyathA viparyayaprasaGgAt / e enA viSayane AdhIna che. tethI enA AvA vivecakSurahitapaNA rUpa aMdhApAne dUra karavA granthakAra kahe che gAthAtha: zubha ane azubha uddezane Azrayane rAgadveSamAM zubhAzubhatA (prazastapANuM-aprazastapaNuM) Ave che. je viSayanI apekSAe ja A zubhAzubhatA AvatI heya te amuka rAga prazasta che ane amuka rAga aprazasta che evo vibhAga ja zI rIte raheze ? rAga ane dveSa pApaprakRtirUpa hovAthI svarUpathI te aprazasta ja che chatAM ahaMdu bhakti vagere5 zubha uddezathI thata rAga prazasta bane che ane strIbhoga vagerepa azubha udezathI thato roga aprazasta bane che. ema TheSa aMge AnAthI UlaTuM jANavuM. arthAt jinapUjAdi zubha kRtya aMge dveSa aprazasta che ane strIbhogAdi azubha kRtya aMgeno dveSa prazasta che. zrI Avazyaka niryuktinI vRttimAM paNa kahyuM che ke "cheSa be prakArano che-prazasta ane aprazasta..ajJAna-avirati-mithyAvAdine dveSa prazasta che jyAre jJAna-samyaktvAdi aMgeno dvaSa aprazasta che." ema pravRtti paNa be prakAranI che, tevA tevA rAgadveSanA uddezyane=AlaMbanane uddezIne thatI pravRtti paNa prazastaaprazasta bane che. arthAt jene avalaMbIne karAto rAga prazasta kahevAya che tene ja udezIne tevA rAgathI thatI pravRtti prazasta kahevAya che. A pramANe ja rAgathI thatI aprazasta pravRtti ane dveSathI thatI prazasta-aprazasta pravRttio paNa jANavI. AmAM
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyA bhamataparIkSA prazasta pravRttio dharma-puNyane utpanna kare che ane aprazasta pravRttio adharma= pApane utpanna kare che. IcchAne ja pravRttimAM hetu mAnanArA nyAyadarzanIo ahIM zaMkA rUpe pUrva pakSa rajU kare che - [pravRtti zreSamUlaka na levAnI taiyAyika zaMkA-pUrvapakSa]. pUrvapakSa : kaI paNa pravRtti rAgathI ja thAya che dveSathI nahi kAraNa ke zatrughAtAdi je pravRttine tame zreSamUlaka mAne che te paNa hakIkatamAM te zatrune haNavAnI IcchAthI ja thatI hovAthI ane IcchA rAgarUpa hovAnA kAraNe rAgamUlaka ja che. ema saMsArAdithI nivRtta thavAnI pravRtti paNa tyAga karavAnI IcchAthI ja thatI hovAthI rAgamUlaka ja che. dveiSa vinA zatraghAtAdi pravRttine asaMbhava-uttarapakSa]. uttarapakSaH jighAMsA (haNavAnI IcchA) ke jihAsA (=choDavAnI IcchA) zreSavyApArathI ja thAya che arthAt mULamAM dveSa hoya te ja tenAthI jighAMsA ke jihAsA pravarte che. tethI te pravRtti aMge dveSane paNa kAraNa mAna ja paDe. mAravAnI ke tyajavAnI IcchA ASanA vyApArAtmaka hoIne enAthI zreSAtmaka vyApArIne anyathAsiddha manAya nahi. jema dAnathI puNya utpanna thAya che ane svarga te puNyathI maLe che chatAM dAnane svarga pratye kAraNa manAya ja che, paNa puNyathI dAna anyathAsiddha manAtuM nathI. tema prastutamAM paNa dveSathI jighAMsAdi ane jighAMsAdithI pravRtti thatI hovAthI pravRtti pratye dveSane paNa kAraNa mAna ja paDe. sArAMza, prazasta-aprazasta pravRtti cheSathI paNa thAya che ema kahevAmAM ke I doSa nathI. [jighAMsAdi dveSamUlaka na hovAnI AzaMkA-pUrvapakSa]. pUrvapakSaH jighAMsAdi dveSathI thAya che evI tamArI vAta ja cheTI hovAthI uparokta saghaLuM kathana ayukta che kAraNa ke jighAMsAdi tevA jJAnathI ja thAya che. jema ke viziSTa ISTasAdhanatAnuM jJAna ja upAditsA (meLavavAnI IcchA)nuM janaka che. tAtparya e che ke "mArA ISTanuM A sAdhana che. eTaluM ja jJAna nahi kidhu "abhipreta vastu baLavadaniTanI anubaMdhi na hovA sAthe (arthAt pariNAme paNa moTe anartha karanAra na hovA sAthe) ISTanuM sAdhana che AvuM jJAna ja te vastune meLavavAnI IcchA utpanna kare che tethI te vastune rAga tenI upAditsA pravartAve che evuM nathI. ema viziSTa aniSTa sAdhanatAnuM jJAna ja jighAMsAne upana kare che, arthAt heya tarIke abhimata vastu vize "A bhaviSyamAM keI moTA lAbhanuM sAdhana na banatI hovA chatAM baLavAna anarthane karanAra che evuM jJAna ja te vastu vizenI jighAMsAne pedA kare che. e ja rIte adhikRta vastu viziSTa ISTa sAdhana ke viziSTa aniSTa sAdhana, bemAMthI
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra api ca samyagRhazo'pi cakravartyAdayaH saMsArakarmANa balavadaniSTAnubandhitva pratisandadhAnA rAgAdipAravazya vinA katha pravartiSyante ? tasmAdanantAnubandhivilayoditasamyagdarzanAvinA bhAviprazastaviSayarAgadveSAbhyAM mokSopAdAna(? ditsA) saMsArajihAse pragalbhamAne api cAritramohapratibandhakasattvAnnatadupAdAnahAnopAyeSu pravRttiM janayitu prabhavataH / evamuttarottarapratibandhakavilaye tu krameNa labdha sarAga cAritramapyantataH sukRtAnumodanaduSkRtagarhAdipariNAmopakAri prazastarAgadveSasaMkIrNameva / tathAvidhakAraNavazAcca sumaGgalasAdhvAdestAdRzApavAdasevane tathAvidhadveSo'pi na mUlato doSAya, prazastarAgasyeva prazastadveSasya tathAvidhacAritrapariNAmA'pratibandhakatvAt / ekeya nathI evuM jJAna ja te vastu pratye jihAsA pravartAve che. Ama zreSa, jighAMsA ke jihAsA pratye kAraNa na hovAthI zreSathI pravRtti thAya che evuM kahevuM yukta nathI. - uttarapakSa-ISTasAdhanatA jJAnane upAditsAnuM ane aniSTasAdhanatA jJAnane jighAMsAnuM nimitta kahevAmAM rAgadveSa paNa kamazaH te benA nimittabhUta che ema arthapattithI phalita thaI ja jAya che kAraNa ke kaI paNa vastu ISTa hovI ke aniSTa hevI e rAgadveSane AdhIna che, je je vastuno rAga ke dveSa hoya te te vastu ja kamazaH ISTa ke aniSTa bane che, temaja tenA sAdhane vize IniSTasAdhanatAnA jJAna dvArA upAditsA-jighAMsA pravarte che. ISTa-aniSTatva je rAgadveSane AdhIna na hoya, te kayAreka viparyaya paNa tha joIe. arthAt jeno rAga hoya te paNa kayAreka aniSTa banI javI joIe, ema jeno zreSa hoya te paNa kayAreka ISTa thaI javI joIe. paNa evuM thatuM nathI. rAga ke dveSa khase pachI ja ISTava-aniSTatva khase che. tethI ISTavaaniSTava rAgadveSa mUlaka hovAnA kAraNe upAditsAdi paNa rAgadveSamUlaka che ane tethI pravRtti paNa rAga-dveSa ubhaya mUlaka hoI zake che. [rAga-dveSanI paravazatA vinA samyagdaSTinI sAMsArika pravRtti na hoya vaLI rAgadveSanI apekSA vinA ja je ISTa-aniSTa sAdhanatAnI buddhi mAtrathI pravRtti thaI jatI hoya te te samyagadaSTi cakavatI vagerenI sAMsArika kAryomAM pravRtti ja thaI zakaze nahi, kAraNa ke samyakatvanA jhaLahaLatA prakAzanA kAraNe rAjavaibhavAdimAM teone balavadaniSThAnubaMdhitva dekhAtuM ja hoI viziSTAniSTasAdhana jJAna hU tuM ja hoya che je jighAMsAne pedA karIne rAjyAdi sAthenA potAnA saMbaMdhane nAza karavAnI ja pravRtti karAvaze, pAlanAdinI nahi, paNa teonI pavRtti te pAlanAdinI dekhAya che tethI jaNAya che ke jighAMsAdi dvArA tevuM tevuM jJAna tevI tevI pravRtti karAve che evuM nathI paNa rAgadveSa paNa tevI tevI pravRtti karAvI zake che. cakravaryAdine anantAnabaMdhI kaSAyo zAMta thayA hovAnA kAraNe samyaktva jhaLahaLatuM hoya che. tethI ja teone viSaya aMgenA prazasta rAgadveSa paNa avazya hoya che, kAraNa ke e vinA samyakRtva
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 adhyAtmamataparIkSA atha sphaTikasya japAkusumoparAgasthAnIya sarAgacAritraM tApicchakusumasaMsargasthAnIyo dvaSaH kathamupakuryAt ? iti cet ? rAgo'pi katham ? 'prazastoddezena tadrUpaparihArAditi cet ? tulyamidamanyatra / etena vizuddhi-saklezAGgatayA tasya dvaividhyauM vyAkhyAta, pratyAkhyAtaca "pariNAmAdo bandho pariNAmo rAgadoSamohajudo / asubho mohapadeso suho va asuho havahi aNNo" tti svavacanodbhAvanamapi / ___nanveva prazastarAgavat sumaGgalasAdhvAdhucito dveSo'pi sarvadA bhavannanumata eva syAditi cet ? na, kAraNikadveSasya vinA kAraNamananuguNatvAt / 'gRhasthAnAmeva tAdRzakAraNe'dhikAra' iti cet ? na, tathAvidhalabdhibhAjo gRhasthasyAbhAve labdhimataH zramaNasyApi viziSTasaGghAyupakArasya kUpakhananadRSTAntenAnukUlatvAt , sArvadikatva-kAdAcitkatvAbhyAmeva gRhasthA'nagAriNoH prabhAvakatAvizeSAt / 'utkRSTazrAvakasyApi gauNadharmAlambanatayA nAtrAdhikAra' iti cet ? ata eva durAgRhIto'si, gauNatve'pi svakRtisAdhyatve satyanyakRtyasAdhyakarmAdhikAritayA vizeSavizrAmAta , puSTAlambanatayA yatihitA''vahatvAcca / na hi yathAkathaMcidapavAdasevanameva hitAvaha bramo'pi tu puSTAlambanam / yadAgamaH [A. ni. 1183] 'AlaMbaNeNa keNa ya je manne saMjamaM pamAyanti / . Na hu ta hoi pamANaM bhUatthagavesaNa kujjA / TakI zakatuM nathI. A mekSa viSayaka rAga ane saMsAraviSayaka dveSathI mekSanI upAditsA ane saMsAranI jihAsA pravarte che, chatAM tIvrarAgAtmaka cAritryaharUpa pratibaMdhaka hAjara hovAthI e IcchAo mekSanuM upAdAna ane saMsAranA tyAganA upAyabhUta dezavirati vageremAM pravRtti karAvI zakatI nathI temaja rAjyapAlanAdinI pravRtti pratye pratibaMdhikA evI jihAsA hAjara hovA chatAM rAgAdi-pAravazyarUpa uttejaka hAjara hovAthI e pravRtti thAya che. kintu jema jema mokSe pAyabhUta dezaviratyAdinuM pratibaMdhaka cAritryahanIya ghasAtuM jAya che tema tema kramazaH sarAgacAritra prApta thAya che. A cAritra paNa sukatAnumodana ane duSkRtagartAthI yukta ja hoya che ane tethI sarAgasaMyama paNa sukRtAnu medana-duSkRtagartAnA pariNAma mATe upakArI evA prazasta rAga-dveSathI saMkIrNa ja hoya che. tethI ja roga ja prazasta hoI zake, dveSa nahi, arthAta. dveSa te aprazasta ja hoya evuM kahevuM yukta nathI-ane tethI ja to tevA prakAranA kAraNane vaza thaIne sumaMgala mahAmAe sAdhuone herAna karanAra siMha tarapha hAkoTA karavA vagere rUpa apavAdanuM sevana karyuM-Sa karyo je mUlathI doSa mATe na thayo. arthAta 1. avayanasAra 2-88 pariNAmAd bandhaH pariNAmo rAgadveSamohayutaH / azubhau mohapradveSau zubho ga'zubho bhavatyanyaH / / 2, AlaMbanena kena ca ye manye saMyama pramAdyanti / na khalu tad bhavati pramANa bhUtArthagaveSaNa kuryAt / /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAga-dveSa prazastatA vicAra cAritrane kalaMka lagADanAra ke bhAMganAra na banyo kAraNa ke prazasta rAganI jema prazasta TheSa paNa tevA prakAranA cAritra pariNAma (sarAgacAritra) pratye pratibaMdhaka nathI. dveiSane upakAra kaI rIte levAnI zaMkAne uttara] pUrvapakSa: japAkusumAtmaka upAdhithI uparakta=kaMIka lAla thaelo sphaTika kaMIke suMdara dekhAya che kintu tamAlavRkSanA phUlarUpa upAdhithI uparakta e suMdara dekhAvAnA badale malina ja jaNAya che. kAraNa ke e phUla zyAmavarNanuM hoya che. arthAt tamAla vRkSanuM puSpa zyAma (=viruddha varNavALuM) hovAthI sphaTikane suMdaratA vadhAravA rUpa upakAra karI zakyuM nathI. e ja rIte prazastarAgathI uparakta evA AtmAnA svabhAva rU5 sarAgacAritrane tenAthI viruddha svabhAvavALe TheSa upakAra zI rIte karI zake? apakAra ja zA mATe na kare? uttarapakSaH rAga paNa te cAritrane zI rIte upakAra kare che ? pUrvapakSaH prazasta uddezathI thaela rAgamAMthI potAnuM aprazastapaNuM dUra thayuM hAI te sarAga cAritrane upakAra kare che. | uttarapakSa : e ja rIte prazasta zreSamAMthI paNa potAnuM aprazastapaNuM dUra thayuM hoI tenAthI paNa cAritrane upakAra thAya che. arthAt evA SathI paNa cAritranI vizuddhi vadhe che. Ama je dveSa vizuddhinuM kAraNa bane te prazasta ane je saMkalezanuM kAraNa bane te aprazasta jANavo. DhaSanA vidhya pratipAdanathI ja pUrvapakSInuM-jIvanA tevA tevA pariNAmathI karmabaMdha thAya che ane A pariNAma rAga, dveSa ke mehathI yukta hoya che. emAMthI moha ane pradvaiSa yukta pariNAma azubha ja hoya che ane anya (=rAga)yukta pariNAma zubha paNa heI zake che ane azubha paNa hoI zake che."-- AvuM kathana paNa vyAhata jANavuM. pUrvapakSa : arihaMtAdi vizeno rAga prazasta hovAthI jema sarvadA saMmata che ema sumaMgala sAdhue je dveSa karyo e TheSa paNa je prazasta hoya to sarvadA saMmata mAnavo paDaze. uttarapakSa : AvA prakArano TheSa puSTa kAraNa hAjara thae chate ja prazasta bane che. tethI evA kAraNanI gerahAjarImAM te Sa prazasta rahetuM na hovAthI cAritrane paNa anukUla na banavAnA kAraNe amane saMmata nathI. tethI tevA prakArane kAraNika dveSa te kAraNanI upasthitimAM ja saMmata che, sArvadika nahi. pUrvapakSa : sAdhu vagerene herAnagati vagere rU5 upasthita thaela kAraNane dUra karavuM e kAma gRhasthanuM ja hovAthI e kAraNa para cheSa karavAno adhikAra paNa teone
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ phara adhyAtmamataparIkSA laiA. 16 ja che, paNa sAdhuene nahi. tethI sAdhuone teA evu kAraNa ja na heAvAthI dveSa cAritrane malina ja kare che ane tethI te aprazasta ja hAya che. uttarapakSa : tevA kAraNane dUra karavAnI labdhivALA gRhasthAnI gerahAjarImAM tAdRza labdhivALA sAdhune paNa saMghAdi para vizeSa upakAra karanAra dveSa kRpakhanana-dRSTAMta mujaba anukUla ja che, arthAt jema kUvA khAdavAmAM tAtkAlika zrama paDavA vagere rUpa gheADu' nukazAna thatuM hAvA chatAM pariNAme phAyado dekhAtA hAvAthI loko temAM pravRtti kare che eTalu ja nahI, e zramane paNa hakIkatamAM nukazAnarUpa na gaNatAM phAyadArUpa ja gaNe che. tema A dveSa khAdyaSTie tAtkAlika nukazAna karanAra jevA dekhAvA chatAM pariNAme cAritra vizuddhi karanAra hAvAthI sAdhune paNa karavA ceAgya che ja ane tethI ja vastutaH prazasta paNa che ja. Ama tevA gRhasthanI gerahAjarImAM sAdhune paNa tAddaza dveSa temaja e dveSamUlaka pravRttithI zAsanaprabhAvanA karavAnA adhikAra che. tethI ja sAdhunI AvI prabhAvakatA ane gRhasthanI AvI prabhAvakatAmAM kAdAcitkatva ane sAva - diva rUpanA kAraNe taphAvata kahyo che. zaktisapanna gRhasthAne zAsananA dveSI evA brAhmaNAdine hamezA dAnAdi dvArA Avarjita rAkhI zAsanavirodhI kArya karavA na devA vagere rUpa sAdika prabhAvakatA kahI che jayAre sAdhuene tA evA gRhasthAnI gerahAjarImAM ja evA kArya aTakAvavA rUpa kAdAcitka prabhAvakatA kahI che. pUrva pakSa : pratimAvahanAdi karanAra utkRSTa zrAvakone paNa AtmAnI AMtarika sAdhanA ja pradhAna heAvAthI ane uktadveSAdimUlaka bAhyapravRttie gauNadharUpa hAvAthI tenA adhikAra hAtA nathI teA sAdhune te e adhikAra hAI ja zI rIte zake ? uttarpakSa H kharekhara ! A tamArA kaDhAgraha che kAraNa ke sAmAnya sayAgAmAM gauNu hAya evu paNa AlaMbana avasare pujAlamana khanI javAnA kAraNe pradhAna banI jAya che. tethI jayAre adhikRta kA pAtAnAthI ja thai zake evu hAya ane khIjA gRhasthAdithI thaI zake ema na heAya tyAre enA adhikAra sAdhune paNa maLI ja jAya che temaja e cAritranI vizuddhi karanAra paNa bane ja che tethI sAdhune paNa sa`mata che. khAkI game tema apavAda-sevana karavAnu tA ame paNa hitAvaha mAnatA nathI. puSTAla banathI karAtA apavAda-sevanane ja AgamamAM hitAvaha kahyuM che.--je te Ala banathI jeo sayama vize pramAda-apavAda seve che teonA e apavAda pramANu thatA nathI arthAt jinAjJAsa`mata ke hitAvaha banatA nathI evuM huM samajuM chuM. tethI saddabhUta anuM gaveSaNa karavu' joIe. eTale ke je apavAda sevA che tenA kharekhara A avasara che ke nahi ? apavAdane sevyA vagara anya keAi nirdoSa rIte upasthita kArya thaI zake tema che ke nahi ? ityAdinA pUrepUrA vicAra karavA joIe,'
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAga-dveSa prazastatA vicAra tAdRzApavAde pramAdayogena prANavyaparopaNarUpA hiMsA katha na zrAmaNyavirodhinI'ti ceta ? na, varjanapariNatyopAyAntara cintayato'pi tadabhAva evAnujighRkSayA saGghopakAraparAyaNasyopayogazuddha yA vastuto yogaduSpraNidhAnAbhAvAdityanyatra vistaraH / yadi tu svarUpataH prazastaviSayAlambanatayaiva rAgasya prAzastya dveSastu naivamasaMbhavAdityudbhAvyate tarhi prAzastyA'prAzastyarUpaviSayAMvabhAga eva viplaveta, upeyecchAyA vastuto mokSAlambanatve'pi vihArAdInAM tadupAyecchAlambanAnAM svarUpato'zuddhatvAd / 'vihitakarmatvena prAzastyamiti cet ? na, sAdhAraNyena pakSapAtAnavakAzAdasmAkamapyatraiva nirbharAt, bhoganimittatayA cAritrAnurAgasyA'bhavyAnAmapi saMbhavAttadva yAvRttaprAzastyAbhidhAnAya prazastodezenetyabhidhAnAt / tasmAdvihArAdAviva dharmopakaraNe'nurAgasya mokSAnurAgapravRttatayA nA'prazastatvamiti // 16 // [apavAdathI hiMsA sAdhutAvirodhI kema nahIM? praznottara] pUrvapakSa ? tevA apavAda sevananA avasare paNa yogadupraNidhAnAtmaka pramAdathI ja paraprANavyaparopaNa thatuM hovAthI e hiMsA cAritravirodhInI kema na bane ? uttarapakSa jyAre apavAda sevana kare che tyAre paNa "A apavAda sevana kaI rIte TaLe?--mAre na sevavo paDe te sAruM" ItyAdi pariNatithI upasthitakAryanA bIjA upAyane ciMtavate ja hoya che. paNa te upAyAntara na hovAthI ane bIjI bAju saMghAdi para anugraha atyaMta jarUrI hovAthI te karavAnI IcchAthI ja apavAdane seve che. tethI saMgha para upakAra karavAmAM tatpara te mahAtmAne upayoga adhyavasAya zuddha ja hovAthI vastutaH yogadupraNidhAnarUpa pramAdane avakAza nathI tethI e prANavyApara paNa hiMsArUpa na thavAthI cAritravirodhI nathI. pUrvapakSa : je viSaya svarUpathI prazasta hoya (jema ke mokSa) tenA AlaMbane thata rAga prazasta hoya che ane je svarUpathI ja aprazasta hoya (jemake maithuna) tene rAga aprazasta hoya che. rAganI bAbatamAM AvuM saMbhave che paNa TheSa vize te AvuM saMbhavatuM nathI kAraNa ke svarUpataH aprazasta vastunA dveSane prazasta mAnavo yukta nathI. tethI breSanA prazasta-aprazasta evA be bheda paDI zakatA nathI. Sa to badhe ja aprazasta hoya che. uttarapakSa H evuM mAnavAmAM-amuka rAga prazasta che ane amuka aprazasta-evo vibhAga ja raheze nahi kAraNa ke vastutaH te mekSa ja saMpUrNataH zuddha che. tenA upAyabhUta saMyamacaryA vagere paNa amuka aMze azuddha hovAthI aprazasta che. tethI mekSa viSayaka icchA prazastAlaMbanavALI hovAnA kAraNe prazasta hovA chatAM tenA upAyabhUta vihArAdinI IcchArUpa rAga aprazasta ja kare che. tethI koI paNa jAtano rAga prazasta na rahevAnA kAraNe rAgane ukta vibhAga thaI zakaze nahi.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo. 17-18 atha rAgadveSayoreva svarUpa prasaGgato nikSepanayavibhAgena paryAlocayati nAma ThavaNA davie rAgo doso a bhAvao cauhA / kammaM joggaM baddhaM bajjhantamudIraNovagayaM // 17 // nAma sthApanA dravya rAgo dveSazca bhAvatazcaturdhA / karma yogya baddha' badhyamAnamudIraNopagatam // 17 // ] NokammadavvarAo NAyavvo vIsasA paogA ya / samjhAikusubhAI doso duhavvaNAIo // 18 // [nokarmadravyarAgo jJAtavyo vizrasA prayogAcca / sAndhyAdi kusumbhAdiH dveSo duSTava gAdikaH // 18 // ] [zAstrokta ubhaya pakSe samAna pUrvapakSa : vihArAdi zAkta hovAthI tene rAga prazasta che. uttarapakSa ? A dalIla dveSa aMge paNa samAna ja che. arthAt zAstramAM jenA para dveSa karavAne kahyo che tenA para thatA dveSane prazasta mAnave joIe ane tethI -"rAga prazasta hoI zake che dveSa nahi, dveSa te aprazasta ja hoya"--evo pakSapAta rAkhavAne avakAza nathI. ame paNa zAstra para ja nirbhara chIe. eTale ke zA draSya tarIke kahelA viSayanA zreSane ja prazasta mAnIe chIe. vaLI sAmAnyathI cAritrAdi zubha hovA chatAM tene rAga prazasta ja hoya che evo niyama nathI kAraNa ke bhegAdinI IcchAthI te abhavyAdi paNa cAritrane rAga karIne enuM niraticAra pAlana kare che. teone e rAga paNa prazasta tarIke gaNAI na jAya e mATe "prazasta uddezathI karAte rAga prazasta kahevAya" ema kahyuM che. tethI vihArAdi sarAgacaryA kaMIka aMze azuddha hovA chatAM prazasta uddezathI karAtI hovAthI teno rAga prazasta che. e ja rIte dharmopakaraNa vizene rAga paNa prazasta dezathI thato hovAthI prazasta ja che, aprazasta nathI. 16 nikSepa tathA nathI rAga-dveSano vicAra rAgadveSanA prazasya-aprAzaryanI prarUpaNanA prasaMgane pAmIne rAgadveSanA ja svarUpanI nikSepa ane nayathI vicAraNA karatAM graMthakAra kahe che gAthArtha rAga ane dveSa e baMne nAma, sthApanA, dravya ane bhAva ema cAra cAra prakAranA che. tadvayatirikta dravyarAga be prakArano che-karma dravyarAga ane karma dravyarAga. karma dravyarAganA cAra prakAra che. gya karma dravyarAga, badhyamAnakarma dravyarAga, baddhakarma dravyarAga ane udIraNa pagatakarma dravyarAga. nekadravyarAga be prakAre chevisasApariNAmavALo ane pragapariNAmavALo. saMdhyAdine varNa visasAthI (kudaratI rIte) che jyAre kusuMbhAdine rAga prayoga-pariNAmajanya che-A ja rIte dveSAdinA nAmAdi nikSepa jANavA. emAM karma dravya dveSa duSTatraNAdi (ghA vagere) rUpa che. rAgakarma
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAga-dveSanikSepa-naya vicAra jaM rAgadosakammaM samuiNNaM je tao a pariNAmA / te bhAvarAgadosA bucchamihaM NayasamoAraM // 19 // [yadrAgadveSakarma samudIrNaM ye tatazca pariNAmAH / te bhAvarAgadveSAH vakSya iha nayasamavatAram // 19 // ] koho mANo doso mAyA lobho arAgapajjAyA / saGgahaNayamaya meyaM doso mAyAvi vavahArA // 20 // [ krodho mAno dveSo mAyA lobhazca rAgaparyAyau / saGgrahanayamatametat dveSo mAyApi vyavahArAt // 20 // ] ujjusuassa ya koho doso sesesu Nasthi eganto / kohocciya lohocciya mANo mAyA ya sadassa // 21 // [RjumUtranayasya krodho dveSaH zeSeSu nAstyekAntaH / krodha eva lobha eva mAno mAyA ca zabdasya // 21 // ] nAmasthApanAjJazarIrabhavyazarIradravyarUpA rAgadveSAH sugamAH / tadvayatiriktadravyAtmA rAgo dveSazca dvedhA-'karmadravyarUpo 'nokarmadravyarUpazca / tatrAdyazcaturdhA-bandhapariNAmAbhimukhA yogyakarmapudagulAH 1 prArabdhabandhakriyA badhyamAnapudgalAH 2 uparatabandhakriyA baddhakarmapudgalA 3 udIraNA karaNenodIraNAvalikopagatA adyApyudayAnu'pagatAzca 4 karmapudgalA iti / nokarmadravyarAgastu sndhyaabhrraagaadiveshrsikH, kusumbharAgAdizca prAyogika iti dvedhaa| nokarmadravyadveSastu duSTavaNAdirUpaH / bhAvarAgadveSau tu udayaprApte tatkarmaNI tadudayodbhUtAvabhiSvaGgAprItilakSaNau jIvapariNAmau vA, tatrApyabhiSvaGgastredhA dRSTyanurAgo, viSayAnurAgaH snehAnurAgazcati / tatra prathamaH kupravacanAbhinivezo, dvitIyastu zabdAdiviSayAnuSaGgaH, tRtIyastu viSayAdyanadhIno'vinIteSvapi sutabAndhavAdiSu mamatvapariNAma iti / ane dveSakarmanA udayamAM AvelA dalike temaja tenA udayathI jIvane thayeluM pariNAma bhAvarAga-bhAvakaeNSa kahevAya che. nikSepAnI vicAraNA pachI have nayasamavatAra kahIza.. saMgrahanayamate kodha ane mAna beu daiSanA paryAya che jyAre mAyA-lobha rAganA paryAya che. vyavahAra na mAyAne paNa zreSAmaka mAne che. arthAt mAtra lobhane ja rAgAtmaka mAne che. RjusUtranaya mate mAtra koi ja zreSarUpa che. zeSa traNamAM ekAMta nathI eTale ke mAnAdi traNa dareka rAgAtmaka ja hoya ke zAmaka ja hoya e niyama nathI. zabdana, mate krodha ane lobha be ja kaSAya che. mAna ane mAyAno e bemAM ja mantarbhAva ya 2. (17 thI 21) / (2 // // mane dveSanA vividha nikssepaas|) nAmarAga, sthApanArAga, dravyarAga ane bhAvarAga ema rAga cAra prakArano che. nAmarAga ane sthApanArAga sugama che. dravyarAga be prakAre che-AgamathI AgamathI. noAgamathI dravyarAganA traNa bheda che-jJazarIra, bhavya zarIra ane tadvayatirikta. emAM
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zla. 17 thI 21 ____ athAtra nayavibhAgaH pradazyate-tatra saMgrahanayastAvadAha-krodhamAnapariNAmAvaprItisAmAnyAd dveSo, mAyAlobhau tvabhiSvaGgasAmAnyAdrAga iti / vyavahArastvAha-mAyApi paropaghAtAya prayu. jyamAnatvAt dveSa eva, rAgastu nyAyopAttavittAdiSu mUrchA pariNAma eva, anyAyopAtte tu mAyAdikaSAyasya saMbhavAt / tathA ca paropajighAMsAhetutva dveSatva, mUrchAhetutva rAgatvamiti phalitam / AgamathI dravyarAga anupayukta jJAtA, temaja AgamathI dravyarAganA Adya be bheda jJazarIra dravyarAga ane bhavya zarIra dravyarAga sugama che. tadrazyatirikta dravyarAga be bhede che. kadravyarAga ane karma dravyarAga. karma dravyarAga 4 prakAre che : (1) gyakarma pudgalo-baMdha pariNAmane abhimukha thayelA kArmaNavargaNAnA pudgalo. (2) badhyamAna karma pudagale--je pudgalonI baMdhakriyA zarU thaI gaI che, haju pUrNa thaI nathI tevA karmapudagale. (3) baddhakarmapugale-jeonI baMdhakiyA samApta thaI che tevA, jIvane ceTelA karmayuddagalo. (4) udIraNopagata karma pudagaleudIraNAkaraNathI udIraNAvalikAmAM (=udayAvalikAmAM) AvelA ane upalakSaNathI svataH rahelA paNa haju udayamAM nahi AvelA tevA karma pudgale. nAkamadravyarAga be prakAre che. saMdhyA-ajairAgAdi vaiRsika che, arthAt vizvasApariNAmathI thayela che. jyAre kusuMbharAgAdi prAyogika che eTale ke jIvaprayogathI thaelA che. udayamAM AvelA rAgamohanIyakarma pudagalo bhAvarAga che athavA tenA udayathI thayela abhivaMgarUpa jIvapariNAma bhAvarAga che. A bhAvarAga traNa prakArano che. stranurAgakupravacanavize abhiniveza, viSayAnurAga-zabdAdi viSaya aMge rAga. snehAnurAga- zabdAdiviSayane kAraNe utpanna nahi thayele kiMtu avinIta paNa putra-baMdhu vagere para mamatvapariNAma. Aja rIte nAmaSAdi aMge jANavuM. udayamAM Avela zreSamehanIya karma pudagale bhAvaSa che athavA teonA udayathI utpanna thayela aprItirUpa jIvapariNAma bhAvaDheSa che. emAM nekamaMdravyaSa duSTatraNadirUpa che. [ sAta nathI rAga-dveSanI vicAraNuM] have nathI vicAraNuM karIe chIe ? saMgrahAyaH kodha ane mAna parapratyenI aprItirUpa hovAthI dveSa che. (dA. ta. jAtanuM thatuM mAna bIjAne tucchakAravAnI buddhithI hovAthI aprItirUpa che). mAyA ane labha svasaMbaMdhIabhivRMgarUpa hovAthI rAga che. (dA. ta. potAne Thapake na maLe, vadhAre ghasAvuM na paDe evA bhayathI thatI mAyA jAta paranI mUccha rUpa hovAthI abhivaMga che).
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAga-dveSanikSepanaya vicAra RjusUtrastu sUtrayati krodhastAvadaprItyAtmakatvAd dvaSaH, zeSANAM tu naikAntato rAgatva dveSatva vA, yataH sAMpratagrAhI sa na kramikamupayogadvaya tulyavatsvIkurUte, tathA ca tasya na samuccayavAdaH, kiMtu svaguNAbhiSvaGgapariNatisamaye mAno rAgaH paraguNadveSopayogakAle ca sa dveSaH, mAyAlobhAvapi paropaghAtopayogasamaye dveSarUpau, mUryopayogasamaye tu rAgarUpAviti / zabdanayAstu saGgirante-mAnamAyayoH svaguNopakAravyApArapariNAmA lobhAMzA eva, paropaghAtapariNAmAzca krodhAMzA eveti krodhalobhAveva rAgadveSau paryavasyata iti / idaM ca kaSAyamAzrityoktam / nokaSAye tu vedatraya hAsyaratI ca rAgo'ratizokabhayajugupsAzca dveSa iti vyavahAranaya : mAyA paNa bIjAnA upaghAta mATe-ThagavA mATe thatI hovAthI parapratyenI aprItirUpa hovAnA kAraNe TheSAtmaka ja che. arthAt ekalo lobha ja rAgAtmaka che. nyAyapArjita dhana vagere vize mUrchAne pariNAma ja rAga che. anyAyathI meLavela dhana vageremAM mUracha pariNAma hovA chatAM e prAyaH saMbhavita mAyAdi kaSAyathI dabAyelo hovAthI ane mAyAdi paropaghAtaka hovAthI e mUracha pariNAma zreSarUpa che. tethI - vyavahAramate para upaghAta karavAnI IcchAmAM je hetubhUta bane te dveSa che ane mUccha thavAmAM je hetubhUta bane te rAga che evuM phalita thAya che. RjusUtranayamateH krodha aprItiAtmaka ja hovAthI TheSarUpa ja hoya che jyAre zeSa mAnAdi traNamAM ekAnta rAgarUpatA ke dveSarUpatAne samuccaya nathI. kAraNa ke A naya mAtra vartamAnagrAhI hovAthI kramaza: utpanna thanAra be upagano tulyavat svIkAra karate nathI. arthAt kaI eka mAne pagamAM mukhyapaNe rAga ane dveSa ubhayano anvaya mAnya karatAM nathI. eTale mAnAdine rAga ke dveSa rUpe samuccaya karato nathI. tethI te te vakhate mAnAdi jevA jevA pariNAmamaka hoya te te mujaba rAga ke dveSa rUpa mAne che. jemake potAnA guNenA abhivaMgarUpa hoya tyAre rAga che ane paraguNe paranI IrSyA vagere rUpa hoya tyAre dveSa che. ema mAyA ane lobha paNa paropaghAtanI buddhithI karAtA hoya tyAre zreSAtmaka che ane jAtanI mUrchAthI thatA hoya tyAre rAgAtmaka che. zabdanayamate svaguNopakAra mATenA vyApAra rUpa hoya tevA mAna ane mAyA lobhanA ja aMzabhUta hovAthI lobha ja che tema ja paropaghAta pariNAma rUpa hoya tevA mAna-mAyA te krodhanA ja aMzabhUta hovAthI krodhAtmaka ja che. tethI paramArthathI krodha ane la ma e be ja kaSAyo che. teo ja rAgadveSamAM paryAvasita thAya che, A vicAraNA
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 adhyAtmamataparIkSA 27 thI 21 www pareSAM punariyamapi paribhASA - 'zuddhanizcayanayena tAvannAstyevAtmano rAgo dveSo vA, azuddhanizcayanayena tu mUrcchApariNAmo rAgaH saMkleza - vizuddhibhyAM dvidhAkRtasvarUpaH, saMkulezakarUpa eva cAprItipariNAmo dveSaH, anupacaritA'sadbhUtavyavahAranayena ca paudgalike rAgadveSa karmaNI, upacaritA sadbhUtavyavahAranayena ca bAhyaH kusumbhAdirAga iti' / nave rAga upaghAtapariNAmAGgIkRtadveSaveSaH saklizyatAM vizuddhayatu cAnugrahapariNAmaprakaTIkRtasvasvarUpA, na tu krodhaikarUpA dveSo'pi tasyAnugrahArthatve dvaividhyaprasaGgAditi cet ? pravacanAbhiprAya/nabhijJo'si, ekaikavyabhicArakAla eva RjusUtrabhajanApravRtterabhiSvaGgarUparAgAMzasyApi svato'vizuddhatvAt, anyathA tasya dvaividhyavilopaprasaGgAt parApekSAyAzcobhayatra tulyatvAt, phalata upaghAtAtmakatAyA nizcayato dvayorapi tulyatvAt, upakArAnanubandhyupaghAtapariNAmatvasya ca duSkRtAnutApAdAvasiddhatvAditi dik | 17|28|19|20|21| , kaSAyAne AzrayIne karI. nAkaSAyane AzrayIne karIe teA purUSaveda, strIveda, napu sakaveda, hAsya ane rati rAgAtmaka che temaja ati, bhaya, zAka ane jugupsA dveSAtmaka che. khIjAoe AvI paNa paribhASA karI che ke--zuddhanizcayanayathI tA rAga ke dveSa AtmAnA pariNAma rUpa nathI kAraNa ke AtmAnA pariNAmeA teA jJAnAdi ja che. azudnizcayanayathI mUrchApariNAma rAga ane e jyAre vizuddhi karanArA hAya tyAre prazasta bane che ane sa'phleza-malanatA karanArA hoya tyAre aprazasta bane che. dveSa aprItipariNAmAtmaka che temaja e saphalezarUpa ja hovAthI aprazasta ja hoya che. anuparita asadbhUta vyavahAranayathI rAga-dveSamAhanIyanA karma pudgalA ja rAga-dveSa che jyAre upacarita asadbhUta vyavahAranayathI bAhya kusumbhAdirAga ja rAga che. ahI' ka pudagalA hakIkatamAM rAgadveSa rUpa nathI tethI tee vizenA e vyavahAra sadbhUta nathI ane chatAM e pudgalle bhAvAtmaka rAgadveSanA sAdhakatama kAraNa hovAthI e vyavahAra anuparita che jyAre kusumbhAdi rAga tA hakIkatamAM rAgapariNAmarUpa na hovA sAthe enA sAdhakatama kAraNarUpa paNa nathI tethI emAM rAganA vyavahAra paNa upacarita hovAthI e uparita asadbhUta vyavahAra che. pUrva pakSa : A rIte teA rAganA prazasta ane aprazasta evA be bheda paDaze, dveSanA nahi. jemake--upaghAta pariNAmanA kAraNe dveSanA acaLA eDhanAra rAga, dveSa jevA banI gayA hovAthI bhale saphlezarUpa banI aprazasta bane ane anugrahapariNAmathI svasvarUpamAM ja prakaTa thaelA rAga vizuddha khanI bhale prazasta ane, paNa dveSa tA krodha (=upaghAta) eka mAtra rUpavALA hoi prazasta zI rIte bane ? e paNa je anugraha mATe thatA hoya teA tA rAganI jema enA paNa e bheda thavAnI Apatti Ave.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhaktAne vicAra atha nizcayato rAgadveSayoH paradravyapravRttijanyajanakabhAvo nAstItyupadizati paradavvammi pavittI Na mohajaNiyA va mohajaNNA va / jogakayA hu pavittI phalakaMkhA rAgadosakayA // 22 // [ pravRttine moniA vA mohatrA vA yogatA vahu pravRttiH krAllA rASatA sA ] uttarapakSaH AvuM kahete tuM kharekhara pravacananA marmone anabhijJa che. RjusUtranaye (azuddha nizcayana) rAganI saMleza-vizuddhinA kAraNe be prakAranA bhAga pADavA rUpa je bhajanA karI te paNa bemAMthI eka ekanI gerahAjarInA kALane anusarIne ja karI hovAthI abhivaMgarUpa rAgAMza paNa svarUpathI te avizuddha ja che. chatAM jyAre . anugraha pariNAmanuM jora hoya tyAre enI apekSAe (enA kAraNe) e vizuddha kahevAya che. svatAja je e vizuddha hoya te te e aprazasta ja na banavAthI enuM daividhya ja rahe nahi. Ama anugrahapariNAmAdarUpa parasApekSa ja enA prazasta-aprazasta ema be bheda paDe che ane e ja rIte dveSamAM paNa paranI sApekSatA tulya hovAthI ene paNa evA be bheda paDe ja che. - zaMkA : paNa chatAM prazastodezathI thate dveSa paNa zuddha pagane te dhakko ja lagADato hovAthI nizcayanayAnusAre phalataH upaghAtAtmaka ja che ane tethI e prazasta zI rIte kahevAya ke jethI zreSanA be bheda paDI zake ? samAdhAna -A rIte nizcayanaya mujabanI phalataH upaghAtAtmakatA te rAgamAM paNa samAna ja che. prazasta rAga paNa AmAnuM zuddha svarUpa prakaTa thavAmAM pratibaMdhaka bane ja che tethI dveSa nizcayanaya mujaba upaghAtAtmaka ja hovA mAtrathI je dvividha mAnI zakAtuM na hoya to rAga paNa zI rIte dvividha mAnI zakAya? zaMkA-prazasta dezathI karAele rAga tatkALa zuddha pagane pratibaMdhaka banato hovA chatAM bhaviSyamAM ene prakaTa thavA mATe upakAra karato hovAthI e prazasta banato hevAnA kAraNe rAganA be bheda mAnI zakAya che. zreSamAM te AvuM paraMparAe upakAra karavA paNuM paNa na hovAthI e dvividha zI rIte bane? samAdhAna : tAtkAlika upaghAta karanAro dveSa paraMparAe paNa zuddhapAga ne upakArI banatuM nathI e vAta asiddha che kAraNa ke duSkatane pazcAttApa Adi 5. dveSa zuddhasvarUpanA prakaTIkaraNamAM upakArI have ubhayaprasiddha che. nizcayanayathI rAga ke dveSamAMthI ekeyane pAradravyapravRtti sAthe janyajanakabhAva nathI evuM jaNAvatAM granthakArazrI kahe che
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 adhyAtmamataparIkSA phleA. 22 vane na hi paradravyamAtmapariNAmarUpa mohajanaka', nizcayataH parapariNAmasya parA'janyatvAt, nApi tatpravRttisvarUpAtmadharma eva mAhajanako, mohodayapariNatAtmana eva kSaNakroDIkRtAtizayasya tajanakatvAt / kiM ca svAvadhi pRthaktva pratiyogitvaM hi paratva, tattva na svasminneva tathA ca katha prasannacandrAdInAM paradravyapravRttiM vinA'pi moharAjapAravazyam ? 'durmukhavacanazravaNAhitamanovyApArAdeva tasya dveSodaya' iti cet ? sumukhavacanazravaNAdrAgAdayo'pi na kutaH tasmAttattatkarmavRttilAbhakAla eva tattatkAryajanakaH / parapravRttistu kvAcitkatayopayujyate, mAnasavyApArarUpAyA apyupekSAtmikAyAstasyA rAgA'janakatvAt / yadi tu pravRttimAtrameva mohajanaka' suSuptyavasthAyAmapi zvAsaprazvAsAdiprayatnaH spaSTacaitanyarUpa rAgAdikamutpAdayet, sUkSmatadutpAde ca pramANAbhAvaH / etena rAgadveSayoH pravRttijanakatvamapyapAstam / ? [ nizcayathI rAga-dveSa ane paradravyapravRtti ] gAthA : paradravya aMgenI pravRtti mAhajanaka hAtI nathI ke mAhajanya pazu hotI nathI kAraNa ke pravRtti mana-vacana-kAyAnA yAgathI thAya che. jayAre pravRttithI prApya phaLanI IcchA rAga-dveSanA kAraNe thAya che. [AtmA upara paradravyanI asara nathI-nizcayanaya] nizcayanayathI tA je pariNAma jenA hAya tenAthI ja te utpanna thAya che. arthAt ekanA pariNAma khIjAthI utpanna thatA nathI. tethI meAha AtmAne pariNAma heAvAthI paradravya tenuM janaka banatu nathI. prazna : paradravya bhale mAhajanaka na ane chatAM paradravya aMge AtmA je pravRtti (prayatna) kare che te Atmadharma ja hAvAthI kaMcidra AtmarUpa ja hAvAnA kAraNe tenAthI zA mATe mAha utpanna na thAya ? e uttara : : mAhanIya karmanA udbhayathI ja kramazaH utpanna thatA atizaya carama samaye thaI jAya che ke je mAhane utpanna karavAmAM samaya hAya che. Ama mAhAyathI pariNata thaela ane tethI tevA atizayavALA thaela AtmA ja meAhanA janaka che, paradravyapravRtti nahi. vaLI paradravyapravRttine ja meAhajanaka mAnavAmAM te| prasannaca'drAdine mAhAtpAda mAnI zakAze nahi kAraNa ke tene paradravyapravRtti hatI nahi. peAtAnAmAM rahela bheinu pratiyeAgIpaNu* hAvu e ja paratva che eTale ke peAtAnAmAM jenA bheda hAya te ja 'para' che. AvA koI paradravya aMge tA prasannacadrae pravRtti karI ja naheAtI. chatAM mAhanA kAraNe yAvat sAtamI naraka mAyAgya karmI paNa teoe bAMdhyA hatA evuM zAstramAM sabhaLAya ja che. tethI paradravyapravRtti vinA paNa mAhanA uddabhava thaI zakatA heAvAthI-eTale ke paradravyapravRtti vyatirekavyabhicArI hAvAthI mAhapratye kAraNa nathI. te vakhate
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhaktAne vicAra 51 nanveva sakalatAntrikasiddha rAgajanyatva pravRtteviplavata ityAzaGkAyAmAha-'yogakRte'ti, pravRttisAmAnya prati hi yoga eva heturvIryAntarAyakarmakSaya-kSayopazamajanyasyApi vIryasya niyamato yogAnvayavyatirekAnuvidhAnAt / ata eva kSAyikyapi vIryalabdhiH svahetuyogavilayAdeva vilIyata iti siddhaantH| yogazca vastuta ekarUpo'pi vyApArabhedAt tridhA bhidyate / tadukta vizeSAvazyakabhASye [prasannacaMdra rAjarSi upara paradravyanI asara kema nahi?]. pUrvapakSa : prasannacaMdra rAjarSinI bAbatamAM paradravyapravRttine vyatirekavyabhicArI kahevI yukta nathI kAraNa ke temanI durmukha nAmanA eka sipAIne vacanarUpa paradravya aMgenI zravaNAtmaka pravRtti hAjara hatI ja. A zravaNathI thaela manovyApAra dvArA ja draSotpAda thayo hovAthI kAraNa paNa hAjara hatuM ja. uttarapakSa ? e rIte te sumukha nAmanA sipAIne vacana zravaNa karavA rUpa padravyapravRtti paNa tyAM hAjara hovAthI rAgane udaya thavo joIto hato, paNa te te thayo nathI tethI tevA zravaNane rAga ke dveSanA janaka mAnI zakAya nahi kintu te te karmanA udayakALane ja te te kAryane janaka mAnavo joIe. prasannacandra rAjarSine te vakhate rAgakarmane udayakALa na hovAthI tAdazavacanazravaNa hovA chatAM rAgadaya thaye nahi. vaLI avinIta ziSyAdipa paradravya aMgeno upekSAbhAvAtmaka mAnasika vyApAra padravyapravRttirUpa hovA chatAM rAgajanaka nathI evuM to tamane paNa mAnya che. tethI jaNAya che ke paradravya aMgenI pravRtti kyAreka ja rAgAdine utpanna karavAmAM upayogI bane che, sarvadA nahi vaLI pravRtti mAtra je mAhajanaka hoya te nidrAvasthAmAM thatI zvAsa-prazvAsAdinI pravRttithI paNa anubhavI zakAya evA rAgAdi utpanna thavA joIe, paNa thatA nathI kAraNa ke anubhavAtA nathI. pUrvapakSa : tevI pravRtti paNa anubhavI na zakAya evA sUkSama rAgAdine te utpanna kare ja che ne ! tethI pravRtti vyabhicArI nathI. uttarapakSa : tevA sUmarAgAdinI utpattimAM kaI pramANa na hovAthI te mAnI zakAya nahi. Ama pravRttimAtra rAgadveSajanikA che evuM mAnI zakAtuM nathI. vaLI Aja dalIlathI-arthAt nidrAvasthAmAM thatI zvAsozvAsAdinI pravRtti vakhate rAgadveSane kaI spaSTa anubhava na hovAthI rAgadveSa te vakhate paNa che evuM mAnI zakAtuM na hovAnA kAraNe "pravRtti rAgadveSajanyA che evuM mAnavuM paNa ayukta kare che. [pravRtti pratye vIrya ane vIrya pratye yoganI hetutA] pUrvapakSaH pravRtti rAgathI thAya che evuM je lagabhaga badhA dazanakArone saMmata che tene tamArI vAtathI viplava thaI jAya che.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ pakSa adhyAtmamataparIkSA eaa. 22 kiMpuNa taNusaMrambheNa jeNa muMbai sa vAio jogo / maNa asa mANasio taNujogo ceva avibhatto || [ 359 ] 'taNujogo cciya maNavayajogA kAraNa davvagahaNAo / bALAvALuvana cetovinovantara duggA || [360] tulle taNujogate kIsa va jogantaraM tao Na kao / maNavayajogA va kayA maLarvavavidvattha* | [26] athavA kAya gRhItavAGmanodravya sadhI cIna jIvavyApArAtmake svatantre eva vAGmanasI coLo / tamukta' taMtrava-- 'bA joga / hiyava yadavvasamUha jIvavAvAro / so vayanono maLarvAcA nisirijhnaneLa / / [62] "tad taNuvAvArAhiyamaNadavvasamUhajIvavAvAro / so maLanono maLarU maLarcano tena'II [64] uttarapakSa : AvI zakAnA uttara ApatAM granthakAra kahe che ke pravRttisAmAnya aMge tA ceAga ja hetu che. eTale ke rAgAdirUpa khIjA hetue badhI pravRttio aMge hetubhUta mane ja evu' nathI paNa yAga te hetu tarIke avazya hoya ja che. kAraNa ke koIpaNa pravRtti vIya thI thAya che. vIryAntarAyakarmAMnA kSaya ke kSayApazamathI je vI arthAt pravRttiaupacikazaktinA lAbha thAya che te paNa yAganA anvayavyatirekane anusaratA haiAvAthI pravRtti aMge yAga ja hetubhUta khane che. eTale ja karmanA kSayathI udbhavela vIya labdhi paNa mukti kALe kAyayeAga naSTa thavAthI naSTa thaI javAnu siddhAtamAM kahyu che-e dekhADe che ke cAga vInA hetu che. vaLI paramA`thI ekasvarUpavALA evA paNa cAga peAtAnA vyApAranA bhedathI traNabhedavALA che. vizeSAvazyakabhASyamAM paNa kahyuM che ke "je zarIraprayatnathI zabdo mUkAya-ghaDAya che te vacanayeAga che ane je zarIraprayatnathI manarUpe pariNamAvelA pudgaleA cheDAya chete manAyeAga che. Ama kAyayeAga ja kAyayeAga, vacanayeAga ane maneAcAgarUpe vibhakta che. zaMkA : jema zvAseAAsAdinA pudgalA kAyAthI gRhIta thatA haiAvAthI zvAseAzvAsAdi kAyayeAgarUpa ja che tema mana-vacanayAgya pudgalA paNa kAyAthI grahIta thatA haiAvAthI 1. kiM punastanusaMrambheNa yena muJcati sa vAciko yogaH / manyate ca sa mAnasikastanuyoga eva ca vibhaktaH // 2. tanuyoga eva manovAgyogau kAyena dravyagrahaNAt / AnApAnA iva na cet sako'pi yogAntaraM bhavet || 3. tulye tanuyogatve kasmAd vA yogAntara N sako na kRtaH / manovAgyogau vA kRtau bhaNyate vyavahArasiddhayartham / 4. athavA tanuyogAhitavAgdravya samUha jIvavyApAraH / sa vAgyogo bhaNyate vAcA nisRjyate yena // 5. tathA tanuvyApArAhitamanodravyasamUhajIkayApAraH / sa manoyogo bhaNyate manyate jJeya N yatastena //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ paka gharmopakaraNanI abAjaktAne vicAra evaM ca mAnasAdipravRtti prati manoyogatvA dinApi hetutvamata eva suSuptAvasthAyAM kAyayogAhitazvAsaprazvAsAdivyApArasambhave'pi manoyogavyApArAbhAvAnnopayAga iti tadA jJAnAnutpattinirvAhAyopayogAbhAvabhaNitirAkare vyavasthitA / phalArthipravRttiM prati ca phalecchApi hetuH, sA. ca niyamAt rAgadveSakRtA, mokSecchAyA api nizcayataH paramaniHspRhANAmanAdeyatvAt / ata eva -- * "to muai nANavudiThaM bhaviajaNavibohaNaTTAe / " ityatra 'kRtakRtyasya bhagavataH kAyAgarUpa ja che. kAyagRhIta hovA chatAM je e pRthayAgarUpa banatA hoya te te e rIte zvAsozvAsAdi paNa yogAntara banavAnI ane tethI yeganA bheda adhika thaI javAnI Apatti Avaze. jo tame ema kaheze ke mana ane vacana kAyayogarUpa hovA chatAM viziSTa kriyAtmaka hovAthI pRtha... ga tarIke kahyA che te ame kahIzuM ke e pramANe zvAsozvAsane paNa pRthar ga gaNe ne ! samAdhAna : mana-vacanano "ga" tarIke zAstrIya vyavahAra hovAthI te vyavahArane siddha karavA mATe kAyagarUpa hovA chatAM paNa te bene pRtha gaNyA che. zvAsozvAsAdino tevo vyavahAra na hovAthI pRthaguga tarIke tenI gaNanA karAtI nathI." athavA kAyagRhIta mana-vacananA pudgalenA prAdhAnyathI je jIvavyApAra thAya che te ja svataMtra evA manAyega ane vacanagarUpa che. tyAM zrI vizeSAvazyaka bhASyamAM kahyuM che ke "athavA kAyAgathI gRhIta vacana-pudagala dravyanA samUhathI thayela chavavyApAra ke jenAthI vANI bahAra nikaLe che te vacanaga che tathA kAyavyApArathI gRhIta manedravyasamUhathI thaela jIvavyApAra ke jenAthI ya padArtha jANI zakAya che-vicArI zakAya che te manoyoga che." [nidrAkALe jJAnAnutpattinuM kAraNuM] Ama mAnasikAdi pravRttio pratye manogatvArirUpe mane gAdi paNa hetu bhUta che. tethI nidrAvasthAmAM kAyayogathI thaela zvAse zvAsAdi vyApAra hovA chatAM mane gavyApAra na hovAthI upayoga hoto nathI. nidrAvasthAmAM jJAnanI anutpattine nirvAha karavA mATe tyAre upayoga te nathI ema AkaramAM (svAdvAdaratnAkaramAM) paNa kahyuM che. phaLanA athI paNAthI thatI pravRtti aMge te phaLanI IcchA paNa hetubhUta che ja. vaLI phaLecchA rAga ke dveSathI ja thAya che. tethI mokSecchA paNa mokSa pratyenA rAga ane saMsAra aMgenA dveSathI thAya che. mATe te paramanispRhajIvone nizcayathI mokSecchA paNa * A. ni. 89-asya pUrvArdhaH- tavaniyamanANarukkhaM ArUDho kevalI amiyanANI / ... tamoniyamajJAnavRkSamArUDhaH kevalyamitajJAnI / tato muccati jJAnavRSTi bhavyajanavibodhanArthAya //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 adhyAtmamata parIkSA - 22 kiM kathanaprayojanam ? bhavyAnivA'bhavyAnapi vA kimasau na bodhayati ?' iti parapratyavasthAne udIrNatIrthakaranAmA bhagavAnna sarvathAkRtakRtyastaduzcakSapaNopAyazca dharmopadezAdireveti tatrAsya pravRttirucitA / "kRtArthatve'pi rave sakatvasvAbhAvyamiva bhagavato'pyanupakRtopakAritva svabhAvAdeva, svato rAgadveSau vinA'pi tadudayAt , kamalakumuduyorvikAzasaGkocAviva bhagavadupadezAdapi bhavyAbhavyayoH pratibodhA'pratibodhAvapi svabhAvAdeve"ti samAdhAnadAnAdapyatRptibhAjAmAzAmbarANAM rAga vinA katha tatra pravRttirityAzApi pUritA, svaphalAbhiSvaGga vinaiva paramakAruNikapravRtteH / paropakArasya ca (syaiva) yAthAtmyenaiva dveSa [ ? rAga] vinA pratiniyamAdityupariSTAvakSyate / anAdeya kahI che. Ama phaLAthInI pravRtti ja phaLecchArUpa rAgapUrvakanI hoya che, badhI ja pravRttio rAgapUrvakanI hoya che evuM nathI. | tIrthakaranI dharmopadezanI pravRttinuM kAraNa]. tethI rAga vinAnA zrI tIrthakare dharmopadeza vagerenI pravRtti zI rIte kare ? evI digaMbaranI zaMkAnuM paNa samAdhAna thaI gaeluM jANavuM. pachI (kevalajJAnaprApti pachI) bhavyajananA baMdha mATe zrI tIrthakara jJAnavRSTi kare che arthAt dezanA Ape che" AvuM je zAstramAM kathana Ave che enA para digaMbara zaMkA kare che ke kevalaprApti thaI gaI hovAthI kRtakRtya evA bhagavAnane dezanA devAnuM prayojana zuM che? ane chatAM dezanA detA hoya te bhavyanI jema abhIne paNa baMdha kema na pamADe ? digaMbaranI A be zaMkAnuM samAdhAna e che ke bhagavAne cAra ghAtakarmono kSaya karyo hovA chatAM tIrthakara nAma karmAdi te haju udayamAM hoya ja che jene khapAvavAnA haju bAkI hovAthI teo sarvathA kRtakRtya hotA nathI. vaLI te karma khapAvavAne upAya dharmadezanAdi ja hovAthI te aMgenI teonI pravRtti ucita ja che. tame digaMbaro paNa zeSakarma kSaya mATe vihArAdinI pravRtti to mAno ja che ne! to pachI dezanA aMgenI pravRttimAM zI anucitatA che? [bhavya jIve vahAlA ane abhavya aLakhAmaNuM hovAno AkSe5] pUrvapakSa bhagavAna dezanA detA hoya te paNa tene vaDe bhavyone ja baMdha pamADe che, a ne nahi. arthAt bhavenA bedha mATe ja bhagavAn dezanA Ape che, abhanA bedha mATe nahi. teno artha e thayo ke bhagavAna ne bhavyo para rAga che ane abha para TheSa che. Ama bhagavAn dezanA Ape che evuM mAnavAmAM A anucitatA Ave che. uttarapakSa : jema duniyAne prakAzita karavI e sUryane svabhAva che ane tethI ja rAga ke dveSa na hovA chatAM svataH ja te svabhAvane udaya thAya che. arthAt te duniyAne prakAzita kare che, tema bhagavAnane paNa potAnA upakArI na hoya tevA para paNa upakAra
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhaktAne vicAra ____ tasmAt paradravyapravRttirna rAgadveSajanakata yA dhyAnapratibandhikA'pi tu viSayAntarasaJcArasAmagrItvena / yatra tu mukhavastrikAdipratyupekSaNAdau pravRttirAvazyakAdidhyAne na virodhinI pratyuta tadanurodhinI tatra tayaivAdhyAtmazuddheH zuddhAtmopalambhAdbhUyAMsaH siddhimadhyAsate smeti zrUyate / kathaM ? iticet ? tathAvidhAvazyakAdikriyAkAlAntarbhaviSNuzreNisamApanayogya sUkSmAntarmuhUrtabhAvinA paramAtmalayena mohakSayAditi gRhANa / karavAno svabhAva hovAthI ja rAgadveSa vinA paNa te svabhAva pravarte che ane bhagavAna dezanA de che. vaLI sUrya UgavAthI kamala vikasita thAya che ane kumuda bIDAI jAya che eTalA mAtrathI kaMI sUryane te aMge rAga-dveSa che evuM manAtuM nathI tema dezanAthI bhavya ja bedha pAme che, abhavyo nahi eTalA mAtrathI bhagavAn ne teo para rAgadveSa che evuM siddha thatuM nathI. AvuM samAdhAna ApavA chatAM paNa tRpta na thaelA digaMbaro je zaMkA kare che ke rAga vinA dezanA pravRtti thaI ja zI rIte zake? enuM paNa samAdhAna A rIte jANavuM. phaLAthInI pravRttimAM ja rAga potAno bhAga bhajave che. phalana athI paNa sivAyanI pravRtti to rAga vinA paNa saMbhavI zake che. bhagavAna ne potAnI pravRttithI phaLanI IcchA to hatI ja nathI kAraNa ke paramakAruNika puruSo keIpaNa jAtanA phaLanI IcchA vinA ja pravRtti kare che. paropakAra paNa dveSa (? rAga) vinA svabhAvathI ja hoya che e ame AgaLa kahIzuM. [Avazyakadi pravRttithI dayAnanuM saMvardhana]. Ama padravyapravRtti rAga-dveSajanaka na hovAthI dhyAnanI pratibaMdhikA banatI nathI. prazna : to zuM paradravya pravRtti kyAreya koIpaNa rIte dhyAnane aTakAvatI nathI? uttara : jJAnAdivirodhI evA viyAntaramAM manane laI javAvALI pravRtti je hAtha dharAya to e dhyAna pratibaMdhikA bane che evuM to ame mAnIe ja chIe paNa je pravRtti viSayAntarasaMcAra karAvanArI hotI nathI te te dhyAna pratibaMdhikA nathI ja. tethI Avazyaka (pratikamaNudi)5 dhyAnamAM vacce muhapatti paDilaheNAdinI pravRtti tenI vidhinI te banatI nathI kintu (viSayanI anusaMdhAyaka hovAthI) sahAyaka ja bane che. tethI te A paDilehaNAdi pravRttithI ja adhyAtmazuddhi karavA vaDe ghaNAne zuddhAtmasvarUpane upalaMbha thayo che temaja tenAthI mukti prApta thaI che evuM zAstromAM kaheluM maLe che. prazna : AvI pravRttithI adhyAtmazuddhi dvArA zuddhAtmapataMbha zI rIte thAya che ? uttara : kSapakazreNinA AraMbhathI pUrNAhUti sudhIne kALa sUphamaakhtamuhUrta che, je AvazyAkAdinA kALa karatAM ghaNuM nAno hoya che tethI AvazyakAdi karatI vakhate vacce teTalA kALa mATe atyaMta paramAtmalaya AvI javAthI mohakSaya thaI jAya che ane adhyAtmazuddhi thavA dvArA zuddhAme palaMbha thAya che.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo, 22 nanvevaM-"ityetasmin guNasthAne no sntyAvazyakAni SaTU / santatadhyAnasadyogAt zuddhiH svAbhAvikI yataH // [guNasthAna0-36] iti kathaM ? iti cet ? karmazamanakSapaNonmukhasya prArambhakasya tanniSThasya niSpannayogasya vAdhyAturaviralamAnasavyApArAdeva zuddhAvAvazyakAdyanupayogo, na tvAzyakAdikriyAyAstatprati bandhakatvamityabhiprAyaH / ata eva 'athAvazyakAnAmabhAve'pi zuddhimAha'-iti tadavataraNikAnyathA kathamapi saMgasyate ? ye khalavatyantamapramAditayAtmadhyAnata eva vyApriyante teSAmAvazyakAdikriyAM vinaiva zuddhirya tu jIvatpramAdakaNatayA naivaMvidhAsteSAmAvazyakAdidvAraiva zuddheradhyAtmalAbha ityetadabhiprAya iti dRDhataramAlocanIyam / nanu tathApyapakRSTamArgAdutkRSTamArga eva zreyAniti zuddhopayoga evAzrayaNIyo na tu saMbhAvitazubhopayogo pi sthavirakalpikamArga iti cet ? tadidamatyAvezAt - prathamasopAnamapahAyavadopari prAsAdArohacApalamAyuSmataH / kiM caiva tvaramANaH prathamameva zailezIcaramasamaya kimiti na dhAvasi, tasyaiva nizcayato mokSahetutvAt / taduktaM dharmasaMgrahaNyAm (26) 'so ubhayakkhayaheU, selesIcaramasamayabhAvI jo / seso puNa Nicchayao, tasseva pasAhago bhaNio // ttisa dharma ubhayakSayahetuH dharmAdharmobhayakSayakArI yaH zailezIcaramasamayabhAvI, zeSaH punastasyaiva zailezIcaramasamayabhAvina eva dharmasya prasAdhakA upakArako bhaNita iti / agrimopakArakatayA pUrvapUrvoyoge tu jinakalpamiva sthavirakalpamapi krimiti nAdriyethAH 1 etena digambarANAmutkRSTaH panthAH sitAmbarANAM tu na tatheti mugdhajanAzaGkApi parAsttA, pUrvapUrvamArgavilope phalata uttarottaramArgavilopAt // 22 // [Avazyaka kriyAomAM zreNiprApaka dhyAna kaI rIte hoya?] . pUrvapakSaH guNasthAnakamArohamAM kahyuM che ke "A guNasthAna-7 mA apramattaguNasthAnamAM cha Avazyaka hotA nathI kAraNa ke satata dhyAnano saspega hovAthI tenAthI ja svAbhAvika zuddhi thaI jAya che.'--A jo sAtamA guNasthAnakavALA jIvone tathAvidha apramattatAnA kAraNe Avazyaka hotA nathI arthAt Avazyaka hoya tyAre A guNaThANuM AvatuM nathI te pachI zreNi ArUDha jIvone te e vakhate Avazyaka zI rIte hoI zake? uttarapakSa upazama ke kSapakazreNine sanmukha thayelA, zreNinA prAraMbha, zreNimAM rahelA athavA jeoe zreNine samApta karI che tevA jIne avirala (atyaMta viziSTa) mAnasikavyApArathI ja vizuddhi thaI jatI hovAthI AvazyakAdi upayogI thatA nathI. paNa tethI kaMI AvazyakAdi apramattabhAvanA pratibaMdhaka che evuM siddha thatuM nathI. tAtparya e che ke AvazyakAdi zarU karyA pachI paNa tevI apramattatA AvI zake che 1. sa ubhayakSayahetuH zailezIcaramasamayabhAvI yaH / zeSaH punarnizcayatastasyaiva prasAdhako bhaNitaH //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAno vicAra ane te prakAranI apramattatA AvyA pachI paNa e AvazyakAdine prAraMbha karatAM nathI. tethI ja te guNasthAnakamArehanI e gAthAnI avataraNikAmAM "have Avazyaka na hoya te paNa te guNaThANAvALA jIvone zuddhi hoya che te granthakAra kahe che-ema je kahyuM che te A sivAya saMgata zI rIte thAya? eTale ke na hoya te paNa evuM kahevAmAM je "paNa" zabda mUkayo che te zI rIte saMgata thAya ? tethI jeo atyaMta apramatta hovAnA kAraNe AtmadhyAnamAM ja magna rahe che teone AvazyakAdi kriyA vinA ja zuddhi thaI jAya che ane jeone pramAdane aMza jAgrata hoya che teone AvazyakAdi dvArA ja zuddhi thAya che ane zuddhithI adhyAtmalAbha thAya che e atyaMta rIte UMDANamAM utarIne vicAravuM. - sipAne cheDIne kUdake mAravAthI bheMkapane anubhavI zakA : chatAM paNa apakRSTamArga karatAM te utkRSTamArga ja hitakara hovAthI zuddha pagane ja Azraya karavo joIe, nahi ke jemAM zubhepaganI saMbhAvanA ja che (nizcaya nahi) tevA sthavirakadipaka mArgane. samAdhAna : atyaMta AvezanA kAraNe jema keI mANasa prAsAdanuM prathama pagathIyuM choDIne sIdhe kUdake mArIne upara caDhavAnI capalatA karavA jAya ane bheMThe paDe evuM A tamAruM cApalya che. vaLI je utkRSTa hoya tene ja svIkAravuM; sIdhe sIdhI e aMge ja pravRtti karavI evI tamane tvarA hoya te pachI pahelethI zalezInA caramasamaya para ja kema doDI jatA nathI ? kAraNa ke nizcayathI te e ja mekSahetubhUta che. dharmasaMgrahaNImAM kahyuM che ke puNya-pApa ubhayane kSaya karanAra evo zelezI caramasamaye thata dharma ja nizcayathI mokSane prasAdhaka che ane te sivAyano badho dharma te caramasamayabhAvI dharmane prasAdhaka =upakAraka che paNa nizcayathI mokSane prasAdhaka nathI. tethI tamAre to utkRSTa evA zailezI caramasamayabhAvI dharmane ja svIkAro joIe, nahi ke apakRSTa evA pUrva pUrvasamabhAvI dharmane ane tethI jinakalpa paNa tamAre agrAhya banI jaze. [apakRSTa hevA chatAM prAraMbhadazAmAM grAhya mArga pUvapakSa :-pUrva pUrvane dharma apakRSTa hovA chatAM uttarottara utkRSTa dharmane upakArI hovAthI upayogI che, tethI jinaka95 zailezI caramasamayabhAvI dharma karatAM apakRSTa hovA chatAM temAM upayegI hovAthI AdaraNIya che. uttarapakSa eja rIte sthaviraka95 paNa apakRSTa hovA chatAM jinakalpAdine upakArI levAthI AdaraNIya kema na bane? vaLI jema prathama sopAna-sIDIne caDhayA vagara prAsAdanA uparanA bhAga para caDhI zakAtuM nathI tethI uparanA mALa para caDhavA mATe
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zle, 23-24 atha vastrAderyad granthatvamAzaGkita tannirAkartumAha vatthAi Neva gantho muNINa muccha viNeva gahaNAo / taha dehapAlaNaTThA jaha AhAro tuhavi iTTho // 23 / / ( vastrAdi naiva grantho munInAM mUrchA vinaiva grahaNAt / tathA dehapAlanArtha yathAhArastavApISTaH // 23 // ) jaha dehapAlaNavA juttAhAro virAhago Na munnii| taha juttavatthapatto virAhago Neba NihiTTho // 24 // (yathA dehapAlanArtha yuktAhAro virAdhako na muniH / tathA yuktavastrapAtro, virAdhako nava nirdiSTaH // 24 // ) munInA vastrAdika na granthaH, mUrchA'nimittakapravRttiviSayatvAt , dehapAlanArthamupAdIyamAnatvAt, AhAravat / na ca pUrvAnumAne yadi mUrcI vinopAdIyet, tarakasmAdevopAdIyeteti bAdhakastarkaH, uttarAnumAne cAviratestathopAdIyamAne vyabhicAra iti vAcya', AhArAdau yatInAM mUrchA vinaiva pravRtterasiddhavyAptikatvAttarkasya, uttaratra ca dehapAlanArthamityanena vidhiviSayopadarzanAdvihitasyopAdIyamAnatvAdityarthAt / vihitatva kathaM ? iti cet ? AhAravadyatanayA saMyamopakAridehatrANArthatvAditi bhAvaH / / prathama pagathIyuM-sIDI caDhavuM Avazyaka che tema pUrva pUrvane mArga (sthavirakatpAdi) AcaryA vagara uttarottara jinakapAdi mArga asaMbhavita hovAthI pUrva pUrva mArganA svIkAra ane AcaraNa vinA uttarottara mArganI sAdhanA kUra ne dUra ja rahI jAya che. eTale ja je bheLA loko ema kahe che ke digaMbarone mArga utkRSTa che, vetAMbarone mArga apakRSTa che e mugdhajanonI AzaMkA paNa parAsta jANavI, kAraNa ke digaMbarone ane mArgane (pUrvanA asvIkAre uttarane paNa) vilepa thayo hovAthI teo te beya bhAgamAMthI bhraSTa thaelA che. 22 - have "vaAdi grantharUpa che' evI digaMbaranI AzaMkAnuM nirAkaraNa karavAne granthakAra kahe che gAthAtha:- munio vastrAdine mUcha vinA ja grahaNa karatA hovAthI tema ja deha pAlana mATe grahaNa karatA hovAthI te grantharUpa nathI jemake e ja rIte grahaNa karAta AhAra... jema dehapAlana mATe yukta AhAra=doSa rahitanA AhArane grahaNa karanAra muni virAdhaka nathI tema dehapAlana mATe ja yukta vastrapAtradine grahaNa karanAra muni virAdhaka nathI. [nigrantha sAdhuone vastrAdi grantharUpa nathI- sacoTa anumAna] sAdhuone vastrAdi grantharUpa banatA nathI emAM graMthakAre be anumAna ApyA che. (je aMgenI pravRtti mUcchathI thatI hoya che te vastu grantha rUpa bane che, paNa)
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTa dharmoprakaraNanI abAdhatAne vicAra (1) "je vastu agenI pravRttimAM te vastupratyenI mUracha nimitta tarIke hatI nathI te vastrAdi vastu grantharupa banatI nathI, jemake AhAra." (2) "je vastu dehapAlana mATe gRhata karAya che te grantharUpa hatI nathI, jemake AhAra." pUrvapakSa -sAmAnyathI bhinna bhinna kALe manuSya je je bhinna bhinna vastunuM grahaNa kare che temAM mUccha kAraNa hoya che. arthAt je je vastu aMgenI mUcha je je vakhate pradhAna hoya te te vakhate te te vastu aMgenI pravRtti kare che. have je vastrAdine mUrchA vinA ja grahaNa karavAnA hoya te e grahaNa karavAnI kriyAmAM keI kAraNa niyAmaka tarIke (arthAt amuka vakhate amuka sthAne ja grahaNa karavuM ItyAdi niyama karanAra) na hovAthI e grahaNa akasmA-game tyAre game tyAM game te rIte thavuM joIe, paNa tema thatuM nathI. tethI vastrAdinuM akasmAt grahaNa na thavuM e vastrAdi grantharUpa na havAmAM bAdhaka che, eTale prathama anumAna zithila thaI jAya che. tAtparya e che ke "vastrAdi je mUccha vinA ja gRhIta thatA hatA te te akasmAt ja gRhIta thAta" A bAdhakatarka prathama anumAna thavA deto nathI. vaLI bIjo anumAnamAM hetu sAdhyane vyabhicArI che kAraNa ke aviratagRhasthAdi paNa dehapAlanAdi mATe ja vastrAdi dhAraNa kare che ane chatAM teo mATe te vastrAdi gajjarUpa nathI banatA evuM nathI. tethI A anumAna paNa thaI zakatuM nathI. [ubhaya anumAnanI nirdoSatAnuM samarthana] . uttarapakSa-pUrvaanumAnamAM tame je bAdhatarka Ape che e tarkanA pAyAmAM rahelI vyApti ja asiddha che arthAt je mUccha vinA gRhIta thatA hoya te akasmAtuM ja gRhIta thAya evI vyApti siddha nathI. yatione AhAradimAM mUcchI na hovA chatAM kaMI te akasmAt ja gRhIta thAya che evuM nathI e tamane paNa mAnya che. Ama AhArAdinI jema vastrAdi paNa akasmAta gRhIta thatA na hovA chatAM grantharUpa na hoya evuM saMbhavita hovAthI tame Apela bAdhakatarka amArA anumAnano vALa vAMke karI zakti nathI. vaLI bIjA anumAnano hetu paNa anekAtika nathI. kAraNa ke UMDANathI vicArIe te dahapAlana mATe gRhIta thatAM hovAthI evA hetune "zAstravihita hAIne gRhIta thatAM hovAthI evA artha phalita thAya che. gRhasthonuM vastrAdi grahaNa kaMI zAstravihita nathI ke jethI vastrAdinuM teo dvArA karAtuM grahaNa zAstravihita vastunA grahaNarUpa bane. Ama teonuM vastragrahaNa hetusvarUpa na hovAthI tyAM (grahIta thatAM vastrAdimAM granthatvanA abhAva rU5 sAdhya na hoya to vyabhicAra nathI.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA zleA. 23-24 'vastrAdika' granthaH, mUrcchAhetutvAt kanakAdivadityanena satpratipakSatvamiti cet ? granthatvamapi mUrcchAhetutvaM yadi tadA hetoH sAdhyA'vizeSaprasaGga / 'sAdhye hetutva' svruupyogyatA, hetau tu jovadhAnamiti cet ? 6, ziddhayAptistyAt ( ? siddhasvAta) / ' granthavyavahAraviSayatva N sAdhyamiti' cet ? vyavahAro yadi laukikastarhi mUrcchAhetutRNAdau vyAbhicAro, yadyalaukikastarhi bAdha eva / yadi bhayahetutvAdika granthatva tadA'prayojakatva, mUrcchAhetutvena bhayAdihetutvAyogAt / ' parigraha janyabandhahetutva' granthatvamiti cet ? na, bandhahetutvamAtrasyaiva tatraucityAta, yatyupakaraNasyApyaviratabandhahetutvena siddhasAdhanAcca / tau sAdhye ca ya yatInAmityupAdAne cA'siddhi - bAdhau / 60 prazna :-sAdhuone vAdi vihita che evu zI rIte kaheA che ? uttara :-jema yatanApUva kanu AhAragrahaNa sayama mATe upakArI evA dehanA rakSaNa mATe thatuM hAvAthI vihita che tema vastrAdi paNa tevA ja hAvAthI vihita che. [ mUrchAhetutvahetuka anumAnathI satpratipakSanI AzaMkA] ke pUrva pakSa H-chatAM tamArA anumAnamAM hetu sapratipakSa doSathI duSTa che. kAraNa tamArA anumAnanI sAme mUrchA hetutAne hetu banAvI vasrAdimAM granthavane siddha karatuM anumAna UbhuM che. arthAt vadi grantha che kAraNa ke mUrchAnA hetubhUta che. jemake suvarNAdi" A anumAna tamArA sAdhyanI siddhine aTakAvavA dvArA vajrAdimAM granthatvAbhAvane siddha thavA deze nahi. uttarapakSa H-tame sAdhya tarIke jenA upanyAsa karyA che e granthatva zu che ? jo e granthava=mUrchAhetutva kahezeA te anumAnanA AkAra evA thaze ke 'vastrAdi mUrchA hetu che kAraNa ke mUrchAhetu che' AvA anumAnamAM doSa e che ke hetu paNa sAyasamAna ja thaI javAthI sAdhyanI jema pakSamAM asiddha banI jaze. ane tethI svasAdhyane siddha karavAmAM asamartha thaI jaze. ne e pakSamAM siddha haze tA sAdhya paNa tenAthI judu' na hAI ne siddha ja hAvAnA kAraNe siddha sAdhanatA doSa Avaze. (mUrchAhetutvahetuka anumAnamAM vividha saMskAra) pUrva pakSa :-amArA anumAnamAM mUnhetutvarUpa je sAdhya che temAM hetutva svarUpayeAgyatArUpa che, ane mUrchAhetutva rUpa hetumAM hetutva kaLApadhAyakatArUpa che. arthAt have anumAna vAdi, mUrchAnu' svarUpayAgya kAraNa che kAraNa ke mUrchAnuM phLApadhAyaka kAraNa che' eTale ke vastrAdi mUrchAtmaka phaLa (kA)ne utpanna kare che tethI mUrchA utpanna karavA mATe (mUrchAnuM kAraNa banavA mATe) ceAgya che.' Avu' amAruM anumAna hAvAthI sAdhya ane hetu samAna thavAnI Apatti AvatI nathI.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaprakaraNanI amAdhakatAnA vicAra www uttarapakSa :-(ahI. granthamAM asiddhabhyAptikatvAt evu pada maLe che paNa e yukta lAgatuM nathI kAraNa ke je padhAyaka heAya te svarUpayeAgya hAya ja che' tethI asiddhavyAptikava doSa ApI zakAtA nathI. tethI asiddhAt' padma yukta samajIne A atha lakhela che--) ---- A rIte mUrchAhetutvanA be judA judA artha karIne paNa tamAruM anumAna . nirdoSa banI zakatuM nathI kAraNa ke vAdi, sAdhuone mUrchAtmaka phaLanuM upadhAna kare che ( arthAt mUrchA karAve che ) e vAta asiddha hAvAthI hetu asiddha che (ahI' jo asiddhavyAptikAt'padma ja rAkhavu hAya te mUrchAhetutvanA be ane arasaparasa badalI nAkhavA. tethI pUrva pakSInu' anumAna evuM thaze ke vastrAdi, mUrchAtmakaphaLanu` upadhAyaka che kAraNa ke mUrchAtmaka phaLanI utpatti mATe svarUpayeAgya che' AvA anumAnamAM hetu asiddhavyAptika che evA doSa ApI zakAya che, kAraNa ke je svarUpa ceAgya hAya te phaLApadhAyaka bane ja evI vyApti siddha nathI.) pUrva pakSa :-amArA anumAnamAM granthatva=granthavyavahAraviSayatva sAdhya che tethI anumAna--vasrAdi granthavyavahAranA viSayabhUta che kAraNa ke mUrchAhetu che' Avu thavAthI koI Apatti nathI. uttarapakSa :-vastrAdimAM grantha tarIkenA je vyavahAra tamAre siddha karavA che te laukika che ke alaukika (leAkeAttara)? je laukika hAya teA hetu anaikAntika che kAraNa ke tRNAdi paNa mUrcchanA hetu che paNa teone vize grantha tarIkenA vyavahAra thatA nathI. jo alaukika hAya tA khAdha doSa Avaze kAraNa leAkeAttara zAsanane pAmelA ame kaMi vAdi vize 'grantha' tarIkenA vyavahAra karatAM nathI. pUrva pakSa :-granthava bhayahetutvarUpa laIzuM ane tethI anumAna--vAdi bhayahetu che kAraNa ke mUnhetu che.' evu thaze. uttarapakSa :-tA tamArA hetu aprayeAjaka banaze. anvayavyabhicAranI za'kAnu nirAkaraNa karI zake evA tarka je hetu mATe hAjara na heAya te hetu aprayAjaka kahevAya che. tamArA hetu paNa evA ja che arthAt jo kayAMka vRddhimAM mUrchAhetutva hAya ane bhayahetutva na paNa hAya tA zuM vAMdhA ? AvI zaMkA dUra karanAra keAI tarka tamArI pAse che nahi (daMtazeAdhanikAdvirUpa tuccha vastumAM paNa mUrchA haiAvI dekhAya che tethI e vastu mUrchAhetu bane che paNa tethI e bhayaGetu paNa hoya ja evA niyama siddha karanAra keAI tarka nathI. e datazeAdhanikAdi koi lUTI jaze ane e mATe sAmanA karIza tA mane mAraze AvA prakArane bhaya na heAya evuM paNa sa'bhavita che.)
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata5rIkSA zlo, 23-24 'yeSAM mU hetutva teSAM gantha iti vaktumabhimatamiti cet ? kAmamabhimata naH, yeSAM kanakAdika granthasteSAM vastrAderapi granthatvAt, sAmAnyatastu kanakayuvatyAdika api na granthaH, AhArAdivad dehArthatvAt, yadAha- (vi. A. bhASye 2572) 'AhArovva na gantho dehaThThanti visaghAyaNaThThAe / kaNagampi tahA juvaI, dhammaMtevAsiNI me tti // ina veva granthA'granthavyavasthAvilopaH syAditi cet ? atrAhuH tamhA kimatthi vatthu gantho'ganthovva savvahA loe / gantho'ganthovva mao, mucchamamucchAi Nicchayao // 2573 / / vatthAi teNa ja ja saMjamasAhaNamarAgadosassa / / taM tamapariggahocciya, pariggaho jauM taduvaghAi / / 2574 / / yadyapi nizcayato mUrcha va granthaH "mucchA paribhAho vutto' (zrI dazavai0 6/21) iti vacanAt , tathApyatra mUrchAjananapariNataM dravya grantha iti vyavahAro'pi vizuddhatayA nizcayatvenoktaH / pUrvapakSa -granthatva eTale parigrahathI thanAra je karma baMdha, tenuM hetutva laIzuM. ane tethI anumAna-vaAdi, parigrahajanya karma baMdhano hetu che kAraNa ke mUracha hetu che' mA thaze. uttarapakSa :-AvA anumAnamAM tamAruM sAdhya vyarthavizeSaNa ghaTita che kAraNa ke baMdhahetu che. eTaluM ja siddha karIne paNa tame vastrAdinI heyatAnuM pratipAdana karI zake che. vaLI e anumAnamAM siddhasAdhanatA doSa paNa che ja kAraNa ke sAdhunA vastrAdine jevAthI koI gRhasthane gamI javAnA kAraNe mUrchA thAya te enAthI ene karmabaMdha thAya che e vAta prasiddha ja che. pUrvapakSa -sAdhya ane hetu banene "sAdhusaMbaMdhI' evuM vizeSaNa lagADavAmAM Ave te siddhasAdhanatA doSa raheze nahi. eTale ke "vastrAdi sAdhune karma baMdha thavAmAM hetubhUta che kAraNa ke sAdhune mUcha thavAmAM hetubhUta che? vastrAdi sAdhune karmabaMdha karAve che evuM kaMI tamArA mate siddha nathI ke jethI siddhasAdhanatA doSa lAge. 1. AhAra iva na grantho dehArthamiti viSaghAtanArthatayA / kanakamapi tathA yuvatirdharmAntevAsinI mameti // 2. tasmAtkimasti vastu grantho'grantho vA sarvathA loke / grantho'grantho vA mato mUcrchA'mUbhyiAM nizcayataH // 3. vastrAdi tena yadyat saMyamasAdhanamarAgadvaSasya / tattadaparigraha eva parigraho yattaduraghAti // 4. na so parigaho vutto nAyaputteNa tAiNA / mucchA pariggaho vutto ii vutta mahesiNA // na sa parigraha ukto jJAtaputreNa tAyinA / mUrchA paregraha ukta ityuktaM maharSiNA //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra nanu bhavatAmapi 'na granthaH' iti sAdhyasya ko'rthaH ? iti cet ? mUrchAhetutvamiti gRhANa / mUrchayA pravRttireva hi punaH punastadanusandhAnajananI dRDhataravAsanAM prasUte / atha uttarapakSa te pachI asiddhi ane bAdha doSa Avaze kAraNa ke vastrAdithI sAdhune mUrchA thAya che e vAta asiddha hevAthI hetu asiddha che. vaLI mUccha vinA vastrAdinuM dhAraNa karmabaMdha karAve e hakIkata zAstrabAdhita che kAraNa ke zItAdikALamAM pratimadhArI digaMbara sAdhu para keI vyakti anukaMpAdithI kaMbalAdi nAkhI de te paNa te kaMbalAdithI te sAdhune karmabaMdha thatuM nathI temaja temanuM nircathapaNuM paNa TakI rahe che. evuM tamArA AgamathI tamane paNa prasiddha ja hovAthI vastrAdi sAdhune karmabaMdhamAM hetubhUta che e vAta bAdhita che. [grantha-agranthano kaI ekAnta niyama nathI. pUrvapakSa -vastrAdi jeone mUcchanA heturUpa bane teone "grantha" rUpa che evuM amAruM tAtparya che tethI asiddhi vagere doSa nathI. uttarapakSa -e te amane ISTa ja che kAraNa ke jeone kanakAdi para mUccha thavAthI te grantharUpa bane che teone vastrAdi para paNa je mUrchA thAya che te paNa grantharUpa bane ja che. bAkI sAmAnyathI te deha vagere mATe upakArI AhArAdinI jema suvarNa yuvatI vagere paNa grantharUpa banatA nathI. zrI vizeSAvazyaka bhASyamAM paNa kahyuM che ke dehane upakArI hovAthI jema AhArAdi grantharUpa nathI tema viSa utAravA dvArA dehapAlana mATe upakArI hevAthI suvarNa grantharUpa nathI. ema dharmAtevAsinI banelI yuvatI paNa grantha rUpa nathI Ama hakIktamAM koI vastu svarUpathI ekAnta grantha nathI. pUvapakSa :- te pachI suvarNAdi amuka vastuo grantha che ane AhAratRNAdi grantha nathI evI vyavasthA raheze nahi kAraNa ke kaI vastu nizcayathI grantharUpa nathI. uttarapakSa -lekamAM tevI kaI vastu nathI je sarvathA grantharUpa ja hoya ke agrantha hoya, nizcayathI te mUcha ja graMtha che ane amUcha ja asabhya che. tethI rAgadveSa vinAnA sAdhune vastrAdi je je saMyamapakArI hoya te te aparigraha ja che ane je je saMyamapaghAtI hoya te te parigraha rUpa che, Ama A grantha-agranthanI vyavasthA yuktisaMgata ja che-vilupta nathI-yadyapi "muchA parignaho vRtta.' evA zrI dazavaikAlika sUtranA vacanathI mUracheM pariNAma ja nizcayathI parigraha rUpe kahevAya che chatAM ahIM mUrchA utpanna karavAmAM pariNatadravya grantha che evA A vyavahAra matane ja vizuddha hevAthI nizcayarUpe kahyo che. pUrvapakSa tame paNa anumAnamAM "vastrAdi na granthaH" e je sAdhyanirdeza karyo che emAM granthatvAbhAva rUpa sAdhyano artha zuM che ?
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zle, ra3-24 prasannacandrAdInAM prAthamikadurmukhavacanazravaNAdipravRttI rAgoparAgaviSayoparAgasAmagrIdvayasamAjAdevobhayoparAgopazliSTasvabhAveti mUrchA'janyA tat pravRttiH kathabhuttarottaramU jananIti cet ? na, yaugapadye'pi viSayoparAgasya rAgoparAgajanyatvAt / mokSecchAdirUpo rAgastu na tAdRgrAgavAsanAjanaka iti vaDhne hya vinAzyAnuvinAzavadviSayAbhiSvaGgavAsanA vinAzya svayamapi nazyatastato'dhyAtmazuddhiriti dhyeyam / yatra tu-vastrAdika na grantho mUrchA'janakatvAditi prayogastatra mUrchA'nvayavyatirekAnanuvidhAyitvAdityAdyartho bodhyaH / uttarapakSa -amArA anumAnamAM granthavAbhAvane artha mUchanuM ahetutva che, arthAt amAruM anumAna AvuM che ke -"vastrAdi, mUcchanA hetu banatA nathI kAraNa ke mUrachatmaka nimittathI ajanya pravRttinA viSaya che jemake AhAra'. mUrjIthI thatI pravRtti ja mUcchanI daDhatara vAsanAne utpanna kare che je vAsanA pharI pharI tenA viSayanuM anusaMdhAna karAve che. A mUcchathI vaLI navI pravRtti thAya che ane e pravRttithI vadhu gADha vAsanA ane tethI saheje mUccha utpanna thAya che. Ama mUcchathI thaela pravRtti ja uttarottara mUcchajanaka bane che. paNa jenuM grahaNa pahelethI ja mUrchA vinA thAya che te vastrAdi gRhIta thayA pachIthI paNa, temAM zAstravihitavanuM bhAna hovAnA kAraNe, mUccha karAvatA nathI. tethI mUccha rU5 nimitta vinA ja thaela pravRtti uttarottara mUcchajanaka banatI nathI. (prasannacaMdra rAjarSinI pravRttimAM mUcchahetatAnI vicAraNA) pUrvapakSa prasannacaMdra rAjarSie durmukhanA vacanane sAMbhaLavAnI je prathama pravRtti karI hatI te mUrchAthI nahi. te te rAgo parAga (rAgano saMbaMdha arthAt rAgamahanIyanA udayathI AtmAnuM raMgAvuM te) ane viSaya parAga (viSayane bhAvendriya sAthe saMbaMdha thavo te) rUpa sAmagrIthI ja utpanna thaela hatI, te mUchatmaka nimitta vinA ja thaelI A pravRtti uttarottara mUchane utpanna karanArI zI rIte banI? ane mUcha vinA ja thaelI e pravRtti je uttarakALamAM mUccha pedA karI zakatI hoya te mUrchA vinA paNa gRhIta thatAM vastrAdi pachIthI zA mATe mUrchA na karAve? uttarapakSaH prasannacaMdra rAjarSinI dumukhavacana sAMbhaLavAnI prathama pravRttine mUccha vinA ja thaelI mAnavAmAM tamAro abhiprAya A che ke je viSayo parAga rAgo parAgajanya hoya te ja mUrchA kahevAya e sivAyane viSaya parAga mUrchArUpa hotuM nathI. prasannacaMdrane zabdo kAne athaDAvAthI eka sAthe rAgo parAga ane viSaya parAga pradIpta thaI gayA ane e beeja zabdo sAMbhaLavAnI pravRtti karAvI. A viSaya parAga rAgoparAgajanya te hatuM nahi kAraNa ke banne ekasAthe pradIpta thaI gayA hatA. tethI e viSa parAga mUracharUpa nahotuM ane te pachI enAthI thaela pravRtti AgaLa mUcchanI
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmapakaraNanI aqhAdhakatAnA vicAra 5 WAR nanu dvitIyatau vihitopAdAnaM mUrcchA'janane prayojakamabhimata, na caitadabhimata naH, vihite'pyAhArAdau keSAMcida mUrcchAsaMbhavAditi cet ? na, yAvadaprApta tAvadvidheyamiti nyAyAt saMyamapAlanArthamAkSepa / devAhAropakaraNAdiprApteryatanAyAM tadanukUlavizeSaniyame ca vidhivyApAravizrAmAt na ca yatanayA pravarttamAnAnAM mUrcchAlezasaMbhava iti / etena kevalino nadyuttarAnujJAne tadavinAbhAvijIvavirAdhanAnujJAnamapi durnivAramiti mUrkhapralapita' nirastam, yatanAyAmeva tadanujJAvizrAmAd, nadyattArAvinAbhAvijIvavirAdhanAyAstvanAbhogaprayuktA'zakyaparihAreNaiva prApteriti dig / utpAdaka zI rIte banI ? paNa tamAre A abhiprAya bhUlabharelA che kAraNa ke jema pradIpa ane prakAza yugapat hAvA chatAM kArya-kAraNubhAva dharAve che tema yugapat evA paNa te viSayeAparAga ane rAge parAga vacce kArya-kAraNabhAva hatA ja, tethI e viSoAparAga paNu rAgeAparAgajanya ja heAvAthI mUrchArUpa ja hatA. ane tethI enAthI thaela pravRtti paNa mUrchAjanya ja hovAthI uttarAttara mUrchAnI janaka zA mATe na bane ? pUrva pakSa :-saMyamAdiviSayakapravRtti meAkSecchAdirUpa rAgathI thAya che. tethI e pravRtti paNa uttarAttara dRDhataravAsanAne utpanna karaze ane teA pachI kacAreya meAkSa thaI zakaze nahi. uttarapakSa :-mAkSecchAdisvarUpa rAga tevI rAgavAsanAne janaka na heAvAthI evI Apatti AvatI nathI. jema agni, dAhya (lAkaDA vagere)neA nAza karIne pachI svaya paNa nAza pAmI jAya che tema meAkSecchAdi rUpa rAga viSayA aMgenI 2AgavAsanAnA nAza karIne pachI svayaM paNa nAza pAmI jAya che. ane nAza pAmatA tenAthI adhyAtmazuddhi thAya che ema samajavu'. je kAI pUrvAcAyanA granthamAM vAdi grantha nathI kAraNa ke mUrchAjanaka nathI' AvA anumAnaprayAga che tyAM granthavAbhAva eTale mUrchAjanakavAbhAva ja laI e te hetu ane sAdhya samAna ja thaI javAthI pUrvokta dASA Ave che tethI hetu tarIke je mUrchAjanakatvAbhAva kahyo che tenA a mUrchAnA anvaya-vyatirekane na anusaravu te' tevA karavA, tethI anumAna prayAga AveA thaze ke, vAdi mUrchAjanaka nathI kAraNa mUrcchanA anvaya-vyatirekane anusaratA nathI". pUrva pakSa :-vihita hAvAthI jenu dhAraNa karavAmAM Ave che te grantharUpa banatuM nathI evA tamArA bIjA anumAnamAM vikRitanuM dhAraNa mUrchAnI anutpattimAM pratyeAjaka tarIke phalita thAya che je amane abhimata nathI kAraNa ke AhArAdri vihita hAvA chatAM temAM keTalAkane mUrchA thAya che. 9
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo, 24 [zAstrI vidhAnanuM lakSya yatanA] uttarapakSa -cAva prApta tAvadvidheyama' e nyAya che. arthAt jeTaluM anyathI aprApta hoya teTaluM ja adhikRta vidhAnathI vihita thAya che. jemake gRhasthane ucita gharanuM vidhAna che emAM gRhastha che eTale ke I vidhAna na hoya to paNa e ghara te rAkhavAno ja che. tethI vidhAna vinA paNa gRha dhAraNa te prApta ja che, aprApta nathI. tethI e zAstranA vidhAnathI ghara rAkhavAnuM vidhAna nathI paNa gharamAM aucityanuM ja vidhAna che kAraNa ke e vidhAna vinA, "ghara hovA chatAM e ucita ja rAkhavuM joIe" e vAta aprApta che. e ja rIte zAstramAM paNa je AhArAdinuM vidhAna che enAthI AhArAdi vihita thatA nathI kintu e AhArAdi grahaNa karavAmAM rAkhavAnI jayaNuM ja vihita che kAraNa ke cAritra grahaNa karyA pachI saMyamapAlana karavuM che tethI "dehane tarata ja avazya tyAga karavAno che evuM te che ja nahi tethI saMyamapAlana mATe : deha pAlana ane te mATe AhAra karavAnuM te arthapattithI ja AkSipta=prApta che, kadAca zAstramAM AhAra aMgeno koI ulekha ja na hota to paNa saMyamapAlana mATe sAdhuo tenuM grahaNa karavAnA ja hatA tethI zAstramAM jyAM AhAra aMgenuM vidhAna che enAthI paNa AhAragrahaNa vihita thatuM nathI kintu e AhAra grahaNamAM kevI kevI jANuM rAkhavI ke jethI saMyamapAlana thAya te ja vihita thAya che. tethI AhAra aMgenA vidhAyaka zAstravacane vyApAra paNa yatanA ke yatanAne anukULa je kAMI vizeSa pravRtti hoya tenA niyamanamAM ja vizrA thaI jAya che. arthAt tenuM vidhAna karIne ja e vacana caritArtha thaI jAya che, ane AgaLa AhArAdinuM vidhAna karatAM nathI tethI zAstrathI te yatanA ja vihita che. evI yatanAmAM pravRtta thanArane eTale ke yatanAthI AhArAdimAM pravRtta thanArane kaMI mUchalezane paNa saMbhava hoto nathI ja... nidI UtaravAnI anujJAnuM rahasya]. vaLI aprAptanuM ja vidhAna hoya che evA nyAyane anusaravAthI ja-nadI UtaravAmAM , avazya jaivavirAdhanA thAya che tethI kevalIoe sAdhune nadI UtaravAnI je anujJA ApI che temAM jIvavirAdhanAnI paNa anujJA ApelI gaNAze-Avo mUrkhAone pralApa nirasta jANo, kAraNa ke nadI UtaravAmAM je jayaNA rAkhavAnI che temAM ja kevalIonI anujJA caritArtha thaI jAya che. nadI UtaravAthI thanArI jIvavirAdhanA te anAgaprayukta azakya parihArathI prApta ja che. arthAt aniyatavAsAdirUpa prajananI hAjarImAM e prayojananI pUrNatA bIjI kaI rIte zakya na hote jIte sAdhuone nadI UtaryA vinA chUTake ja na hatuM. emAM paNa nadInA keI bhAgamAM pANI acitta paNa hoya te tyAMthI UtaravAmAM jIvavirAdhanAthI bacI zakAya che. paNa chavastha
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAre . 27 itthaM ca-'yadyupadhiparigraho vihitastarhi bhUyAneva sa zreyAnAtmopAsanAbhyAsavat , na tu tasya svalpatA zreyaskarI'tyapi pareSAM pralApamAtraM draSTavyam , AhArAdivadAkSepaprAptopadhigrahaNe yatanAnukUlasvalpatAyA evAnujJAnAd / ata eva-'yadhupadhiparigrahaH zreyAn tarhi jinakalpikAdayo'pi ta na parityajeyuri'tyasamIkSitAbhidhAna, labdhimatAM teSAM tatparihArasya zakyatvena saMyamAnupakArakasya tasya teSvaprApterityagre vakSyati / / ___ nanvAhAravaditi katha dRSTAnto, yataH prakAzopalabhAya pradIpapUraNotsarpaNayoriva zuddhAtmopalaMbhaprasiddhaye hi kaSAyarahitatayA zarIrAdyanurAgAdiprayuktA'yuktinivRttau taccharIra samonarazcaDhAvoH pravRttijanyu, tathAhi- (kavasara rU-26) 'iha logaNirAvekkho appaDibaddho parami loaMmi / juttAhAravihAro rahidakasAo have samaNo / tti, na caivamupadhau sambhava iti cet ? na dIpasya nirvAtasthalAvasthApanatulyasya dharmopakaraNAdAnasyApi yatanayA yuktatvAt , yathA hi bhaujanAdau saMyamasAdhanatvamAtramatyaiva zarIrAnurAgAnubandhitva nivarttate tathAtrApIti tulyam // 23-24 // sAdhuone "ahIM pANI acitta che" Avo Abhoga (baMdha) na hovAthI sacitta pANImAM thaIne paNa nadI UtaravI paDe che. tethI nadImAM UtaravAne parihAra azakya hovAthI ane anAga hovAnA kAraNe jIvavirAdhanAno parihAra paNa azakya hevAthI AvI anAbhe gaprayukta jIvavirAdhanA teone prApta ja hatI-sAdhuone karavI ja paDe tema hatI. tethI nadI UtaravAnI je anujJA che te to mAtra UtaravAmAM paNa jayaNA rAkhIne zI rIte saMyama pAlana karavuM temAM ja paryavasita thavAthI kevaLIonI jIvavirAdhanAmAM anujJA che evuM kahevAya nahi. [sAdhune a95 upAdhi rAkhavAnuM vidhAna] pUvapakSa -jema AtmapAsanAne abhyAsa vihita hovAthI vadhu ne vadhu karavo. hitAvaha che, alpa kare hitAvaha nathI tema upadhinuM parigrahaNa paNa vihita hovAthI te vadhu ne vadhu rAkhavAmAM ja hita thaze, alpa rAkhavAmAM nahi. uttarapakSa -A paNa tamAro pralApamAtra che upadhiparigraha to vihita ja nathI kAraNa ke upadhiparigraha paNa prApta ja hovAthI zAstravacanathI te temAM yatanA ane yatanAnukULa vizeSatAo zI rIte rakhAya tenuM ja vidhAna che. tethI yatanAne anukULa alpatAmAM ja anujJA paryavasita thAya che. tethI ja "je upAdhiparigrahathI kalyANa thatuM hoya te te jinapikAdie paNa teono tyAga karavo na joIe' e vacana paNa vicAra vinAnuM che, labdhivALA teone upadhiparihAra paNa zakya hovAthI e 1. ihaloka nirapekSaH apratibaddhaH parasmin loke / yuktAhAravihAro rahitakaSAyo bhavet zramaNaH // .
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA ple. 5 / atha yAvatyAhAravihArayoryuktatvasAmagrI tAvatI dharmopakaraNe'pyabAdhitetyupadarzayati .. aNasaNasahAvajogA jaha asaNa aNasaNanti juttamiNa juttaM taha vatthAI sahAvao'tappariNayassa / 25 / / (anazanasvabhAvayogAt yathA'zanamanazanamiti yuktamidam / yuktaM tathA vastrAdi, svabhAvato'tatpariNatasya // 25 // ) parihAra karIne paNuM saMyamapAlana zakya hovAthI te parigraha teo mATe saMyame pakAraka banato nathI tethI teone e prApta ja na hovAthI kalyANakArI zI rIte banI zake ? ItyAdi ame AgaLa kahIzuM. [AhAranI mAphaka upAdhi binajarUrI hovAnI zaMkA pUrvapakSa tamArA anumAnamAM tame AhArane daSTAnta tarIke ullekha kare che e yukta nathI. jema prakAza pataMbha mATe pradIpamAM tela pUravuM paDe che temaja eka sthAnethI bIje sthAne tene laI javo paDe che tema zuddhAtmopalaMbha thAya e mATe zarIrAdinA anurAgathI prayukta evI ayuktatA (asaMgati) vinA karAtI zarIra saMbaMdhI bhajana diyA tathA gamanAgamanakriyA yukta che. arthAt AhAra-vihArapravRtti karavI yukta che, pravacanasAramAM kahyuM che ke-A lokanI bhogasAmagrIo vize nirapekSa ane paraloka saMbaMdhI su vize paNa apratibaddha hovAthI kaSAyarahita e sAdhu yuktAhAravihAravALe thAya. arthAt nirdoSa-prAsuka AhAravihAravALe thAya." paNa upadhinI pravRtti kaMI zuddhAtmA palaMbhamATe Avazyaka nathI ke jethI e AhAranI jema vihita bane, ahI khyAla rAkhavo ke kaSAyarahitatA hovAnA kAraNe zarIrAdi parano anurAga na hovAthI zarIranA pAlanamAM doSita bhikSAdinA sevanarUpa ayuktatAnI nivRtti thaI zake che. | [ zuddhAtma-upalabhbhamAM dharmopakaraNa paNa jarUrI-uttara] uttarapakSa -jema prakAzapalaMbha mATe dIvAmAM tela pUravuM ane sthAnAMtara karavuM Avazyaka che tema pavana vinAnI jagAe tenuM sthApana karavuM paNa Avazyaka che ja. eja rIte dharmopakaraNanuM yatanA pUrvaka grahaNAdi karavuM paNa zuddhAtmopalabha mATe Avazyaka heivAthI yukta ja hovAnA kAraNe AhArane daSTAnta tarIke ulekha agya nathI. pUrvapakSa -zItAdithI zarIranuM rakSaNa karavA mATe vastrAdi upAdhi rAkhavAmAM te zarIra para anurAga puSTa thato hovAthI upadhiparigraha ayukta ja che. jyAre bhojanAdinI pravRtti bhejana, deha pAlana karavA dvArA saMyamanuM upakArI che. AvI buddhithI ja thatI hovAthI zarIranurAganuM kAraNa banatI nathI ane tethI yogya che.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhatAne vicAra ___yathA hi saMyatasya sakalakAlameva sakalapudgalAharaNazUnyamAtmAnamavabudhyamAnasya sakalAzanatRSNAzUnyatayAntaraGgatapaHsvarUpAnazanasvabhAvabhAvanAsiddhaye eSaNAdoSazUnyAnyadbhakSyAcaraNe'pi sAkSAdanAhAratA, tadukta (prava0sAra 3-25) 'jassa aNesaNamappA tapi tao tappaDicchagA samaNA / aNNa bhikkhamaNesaNamadha te samaNA aNAhArA / / tathaivAsya sarvakAlameva sakalapara dravyaparigrahazUnyamAtmAnamavabuddhayamAnasya sakalamUrchArahitatayAntaraGgA'parigrahasvabhAvabhAvanAprasiddhaye doSazUnyamupakaraNa pratigRhNato'pi kuto na sAkSAdaparigrahatA ? iti ka eSa pakSapAtaH ? phalecchAmAtreNAniSTanirutsAmAtreNa vA pravRttAvapyatRSNApariNAmena tRSNAtirodhAhaMnAdakAramamakArAbhAvasyAbhayatra tulyatvAt // 25 / / [, uttarapakSa : dharmopakaraNa vize paNa tevI ja saMyama sAdhanAbuddhithI pravRtti thatI hovAthI zarIranurAga poSAtuM nathI ane tethI e paNa yukta ja che. 23-24 AhAra-vihAra saMyama mATe yukta che evuM jaNAvavA jeTalI anumAnAdi sAmagrI che te badhI gharmopakaraNa vize paNa tevI yuktatA jaNAvavAmAM abAdhita ja che evuM jaNAvatAM granthakArazrI kahe che gAthArtha-AtmAnA anazanasvabhAvanI bhAvanAnA kAraNe jema sAdhune azana paNa anazana rUpa banI jatuM hovAthI yukta che tema AtmAnI paradravya parigraha zUnyatA rUpa svabhAvanI bhAvanAnA kAraNe mUccharUpe pariNata na thaelA sAdhune vastrAdi aparigraha rUpa ja rahetA hovAthI yukata ja che. [anAhArIpaNAnI jema aparigrahatA nyAyasaMgata] mAro AtmA sarvakAla mATe sakalapudagalenA AhArathI rahita ja che AvuM jANate sAdhu sakala azanasaMbaMdhI tRSNa vinAne banavAthI anazanasvabhAvavALa bane che. A ja ene "anazana" nAmane aMtaraMga tapa che. AvA svabhAvane bhAvavA ane te svabhAvane siddha karavA mATe jeo eSaNAsaMbaMdhI doSothI rahita ane AtmasvarUpathI bhinna evI bhikSAne Adare che teo hakIkatamAM anAhArI ja che. pravacanasAramAM paNa kahyuM che ke-je munine AtmA aneSaNa che arthAt piote anAhArI che ItyAdirUpa zuddhAtmatattvanI bhAvanAthI jene AhAra saMbaMdhI kaI eSaNa-IcchA rahI nathI, tene A anAhArasvabhAva ja nizcayathI aMtaraMga tapa che. A aMtaraMgatapane IcchatA sAdhuo, tene ja siddha karavA, pitAnA zuddhAtmasvabhAvathI bhinna ane eSaNasaMbaMdhI doSa vinAnA AhAranA eSaNa (gaSaNa-AharaNa) rUpa bhikSA karatA hovA chatAM AhArAdi rUpa parabhAva aMge pratibaMdha na hovAthI sAkSAt anAhArI ja che."--Ama AhArakaranArA paNa zramaNone jema tame nirAhAra mAne che tema jeo "AtmA haMmeza 1. yasyAneSaNa AtmA tadapi tapaH tatpratyeSakAH zramaNAH / anya kSamaneSaNamatha te zramaNA anAhArAH //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA lai. 26 .. eva ca yatInAM nirdoSamAhAramanAhAra manvAnasyApi vastrAtimataH kathamacelatvam ? iti paryanuyogo'vicAritopanyasta evetyAha-- evaM ca sacelANaM, kaha muttuttaM bhave acelattaM ? / iya pabhaNaMtassa tuhaM, ko NiyaghararakkhaNovAo // 26 // (eva ca sacelAnAM katha sUtroktaM bhavedacelatvam / iti pabhagatastava, ko nijagRharakSaNopAyaH // 26 // ) yo hi bhAvato'nAhAramAtmAna' dravyato bhuJjAnameva manyate sa khalu bhAvato niSparigrahe'pi dravyato dharmopakaraNadhAriNi kathaM sacelatAM paryanuyuJjIta ? itazca 'jitAcelaparISaho muniri'ti sUtramapi suvyavasthitam // 26 // - yadi tu sarvathA celaparityAgenaivAcelaparISahavijayo nAnyatheti te matistahiM savathAhAra parityAgenaiva kSutparISahavijaya iti dIkSAmArabhyaiva digambarasya yAvajjIvamanazanamApatitamiti mahatkaSTamAyuSmata ityanuzAsti-- sakalAradravyaparigraha vinAno che evuM jANe che te mahAtmAo sakalamUracharahita rU5 ataraMgaaparigrahasvabhAvane bhAvavA ane siddha karavA mATe nirdoSa upakaraNane grahaNa kare te paNa paramArthathI aparigrahI kema na kahevAya ? AhArAdi hovA chatAM anazanI mAnavA che ane dharmopakaraNanI hAjarImAM aparigrahI mAnavA nathI e tamAro kaI jAtane pakSapAta che? saMyamapAlana ane paraMparAe mekSarU5 phaLanI IcchA mAtrathI athavA te dehanAza thaI javAmAM saMyamanAza paNa thaI javA rUpa saMbhavita aniSTane aTakAvavAnI icchAmAtrathI AhArAdimAM pravRtti hovA chatAM, atRSNA pariNAmathI tRSNApariNAma rUMdhAI gayo hovAthI, ahaMkAra-mamakArabhAva hetuM nathI ane tethI anAhArI kahevAya che evuM je tame kaheze te e badhI vAta dharmopakaraNa vize paNa samAna ja che. 12 pAsa - [vastra rAkhe te acelaka zI rIte ? e prazna asthAne]. Ama yationA nirdoSa AhArane anAhAra mAnatA evA paNa digaMbarane vAdisahitanA sAdhuone acela zI rIte kahevAya?' e prazna te vicAra karyA vinA ja karAyelo che evuM jaNAvatAM granthakAra kahe che - : gAthArtha -Ama sacetasAdhuone sUtrokata acetatva zI rIte hoya? evuM belatAM tamAre potAnA gharane bacAvavAne kayo upAya che? je tRSNa vinA AhAra karanAra sAdhune bhAvathI anAhArI mAne che e mUccha vinA dharmopakaraNane dharanArA sAdhu vize "A sacela che, acala nathI evuM zI rIte kahI zake? vaLI vastrAdino upaga hovA chatAM temAM mUrchA na karavI eja ala parISahane vijaya hevAthI "muni jinAlaparISaha hoya che evuM jaNAvanAra sUtra paNa amArA mate yukitasaMgata thaI jAya che. 26
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra jai celabhogamettA Na jiyAlakkaparisaho sAhU / bhuJjanto ajiyakhuhAparIsaho to tumaM patto // 27 // ( yadi celabhogamAtrAnna jitAcelakyaparISahaH sAdhuH / bhuJjAnopyajitakSudhAparISahastattvaM prAptaH // 27 // ) yathA hi tIbrakSudvedanodayepyeSaNAdidoSaduSTamAhAramagRhaNatastaddoSarahitamAhAramupalabhya ca vidhinA kSudvedanA pratikurvataH kSutparISahavijayo, na tu sarvathA''hArAgrahaNena, nirUpamadhRti saMhanAnAM jinAnAmapi tadajetRtvaprasaGgAt ; tathA zItAdivedanAbhibhUtenApi sAdhunA doSaduSTopadhityAgena doSarahitopadhiparibhogena ca tatpratIkArAdAcelakyaparISahavijayaH kRto bhavati, na tu sarvathA tatparityAgena, nyAyasya samAnatvAt / ___atha kSudvedanAdyAkulatApratipakSaH sAmAyikarUpasthiratApariNAma eva nizcayataH parISahavijayastadukta 'dravyasaMgrahavRttau-" teSAM kSudha divedanAnAM tInodaye'pi sukhaduHkhajIvita maraNalAbhAlAbhanindAprazaMsAdisamatArUpaparamasAmAyikenA'navaratazubhAzubhakarmasaMvaraNacirantanazubhAzubhakarmani raNasamarthena yannijaparamAtmabhAvanAsaJjAtanirvikAra nityAnandaikalakSaNa sukhAmRtasaMvitteracalana sa parISahavijayaH" iti cet ? tathApi tadupaSTambhakAhArAdipravRttirivAcelakyaparISahavijayarUpAparigrahasvabhAvabhAvanopaSTa bhakadharmoSakaraNapravRttiH kimiti na yuktA ? rUti raLI. . [ digabaramatamAM jiMdagI paryata bhUkhyA rahevAnI Apatti ] je "vastranA sarvathA tyAga karavA vaDe ja acelaparISaha jItAya' evo tamAre abhiprAya hoya to te kSaparISaha paNa sarvathA AhAratyAgathI ja thaI zake ema paNa tamAre mAnavuM joIe. tethI dIkSAthI mAMDIne ja digaMbare yAjajIvanuM anazana svIkAravuM joIe evuM mAnavAnuM tamAre mahAkaSTa AvI paDaze evI hitazikSA ApatAM granthakArazrI kahe che - gAthAtha :- vastro paga havA mAtrathI sAdhu jitAcalaparISaha nathI ema, mAnazo te tamAre AhAra karate sAdhu jitambhadhAparISaha nathI evuM paNa mAnavuM paDaze. nirUpama dhRti ane saMghayaNane dhAranArA jinezvare e paNa sutparISaha jItyA nathI evuM mAnavAnI Apatti AvatI hovAthI jema "sarvathA AhArano tyAga karavo e ja suparISahavijaya che evuM manAtuM nathI paNa tIvra bhUkha lAgI hoya tyAre paNa aneSaNAdiSaduSTaAhArano parihAra karI deSa rahita AhAra meLavI vidhipUrvaka suvedanAne pratikAra karavo e ja sutparISahavijaya che tema zItAdivedanAthI abhibhUta thavA chatAM doSaduSTaupadhino parihAra karI nirdoSa padhi dvArA te vedanAne pratIkAra ' karavo e ja acalaparISahane vijaya che, nahi ke vAdine sarvathA tyAga kare e ja.kAraNa ke nyAya badhe samAna rIte ja lAgu paDato hoya che. 1, gAthA naM. 35 nI vRttimAM
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 adhyAtmamata parIkSA ple, 28 athaiva vidhadharmopakaraNadhAriNAM na kevala nizcayato'pi tu vyavahAratopyacelatvamityanu zAsti jaha jalamavagAhanto bhaNNai celarahio sacelo vi / taha thovajuNNakutthiyacelA vi acelayA sAhU // 28 // ( yathA jalamavagAhamAno bhaNyate celarahitaH sacelo'pi / tathA stokajIrNakutsitacelA apyacelakAH sAdhavaH // 28 // ) yathAhi kaTIvastreNa veSTitazirasopi jalAvagADhapuruSasya tathAvidhaparibhogaprakAranepathyAdyabhAvAdacelakatvavyavahArastathA kacchAbandhAbhAvAt kUparAbhyAmagrabhAga eva colapaTTadhAraNAt , mastakasyopari prAvaraNAdyabhAvAcca lokarUDhaprakArAdanyaprakAreNa paribhogAt tathAvidhanepathyAbhAvAcca sacelA api munayo'celA vyavahriyanta iti bhAvaH // 28 // [ pariSahavijayanuM svarUpa dharmopakaraNapravRttithI abAdhita ] pUrvapakSa :-bhUkha vagerenI pIDA UbhI thavAthI AkuLatA thAya che. AvI AkuLatAne pratipakSI sAmAyikAtmaka sthiratA pariNAma jALavI rAkhe e ja nizcayathI pariSahavijaya che tame kahyo e pratIkAra nahi. dravyasaMgrahanI vRttimAM kahyuM che ke sAdhuone tIvra sudhA lAgI hovA chatAM, sukha-duHkha, jIvita-maraNa, lAbha-alAbha - niMdA-prazaMsAdi vize samatA rUpa parama sAmAyika ke je niraMtara navA baMdhAtA zubha-azubha karmone aTakAvavAmAM ane jUnA baMdhAelA zubha-azubha karmonI nirjarA karavAmAM samartha hoya che tenAthI pitAne vize ja paramAtmapaNAnI bhAvanAthI nirvikAra e nitya AnaMda utpanna thAya che. AvA nitya AnaMda rUpa je sukhAmRta saMvedananI nizcalatA UbhI thAya che te ja parISaha vijaya che. arthAt tevA nirvikAra nitya AnaMdanuM saMvedana rahyA karavuM e ja pariSahavijaya che. uttarapakSa chatAM paNa jema sudhAdivedanAnI hAjarImAM paNa tevI supariSahavijayarUpa anAhAra bhAvanA jALavI rAkhavAmAM upaSTabhaka hovAthI AhArAdi vize pravRttine tame yukta mAno cho tema zItAdi vedanA hovA chatAM paNa te samatAbhAva jALavI rAkhI potAnI acelaparISahavijayarUpa aparigraha svabhAvanI bhAvanAnI upaSTabhaka dharmopakaraNapravRtti paNa yukta kema na thAya ? [ dharmopakaraNanI hAjarImAM vyavahAranayathI paNa acelakatA] vaLI parimita, jIrNaprAya, nirdoSa ane parISahavijaya karavAmAM upaSTabhaka evA dharmopakaraNane mUrchAvina dhAraNa karanArA sAdhuo nizcayathI ja acela che evuM nathI kintu vyavahArathI paNa acela ja che evuM jaNAvatAM granthakArazrI kahe che - gAthArtha -nadI pAra karate vastra paNa mANasa a5vastrAdi hovAnA kAraNe jema nirvastra kahevAya che tema a5, jIrNa ane kutsita (mUlyavihIna) vastravALA sAdhuo paNa acela kahevAya che,
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmapakaraNanI akhAdhakatAnA vicAra evamupacaritavyavahArAccheSasAdhava ityukta, nirupacaritavyavahArAttu devadUSyavastrApagame bhagavanta eva saMbhavantIti vibhajate uvayAreNa acelA sesamuNI savvahA jiNindA ya / khaMghAo devadusaM cavai tao ceva Arabbha / / 29 / / 73 ( upacAreNAcelAH zeSamunayaH sarvathA jinendrAzca / skandhAddevadUSyaM cyavate tata evArabhya ||29|| ) bhagavanto hi vastrapAtrakAryakArilabdhibhAjo nirupamadhRtisaMhananAzcaturjJAnAtizayayuktA vinApa vastrapAtrAdika saMyamaM nirvoDhuM kSamamANA na kAraNAbhAvAt tadupAdatte / kevala vastrapAtro dharma prarUpaNIya iti devendreNa skandhAhita devadUSyamAdAya niSkrAmantIti devadUSyavastrAvasthiti yAvattepyupacArato'celAstataH paraM mukhyayA vRttyeti tattvam / jinakalpika svayambuddhAdayastu sarvakAlamupacaritA'celA eva, upadhidvayasya sarvadA bhAvAt / ata eva tAnuddizyAyamupadhivibhAgaH ""dugatigacaukkapaNaga, Nava dasa ikkArasa ve bArasagaM / ee aThThavigappA, jiNakappe huMti uvahissa" // [ nizItha bhASya - 1391] itivacanokto draSTavyaH / tatra rajoharaNa' mukhavastrikA ceti dvividha upadhiH keSAMcid anyeSAM tu kalpena saha trividhaH, kalpadvayena tu saha caturvidhaH, kalpatrayeNa saha paJcavidhaH zaktivaicitryAt pAtramAtraviSayaka - labdhibhAjAM draSTavyo / yeSAM tu vastramAtraviSayiNI labdhisteSAM rajoharaNa-mukhavastrikA, putta pattAbandho pAyavaNaM ca pAyakesariyA / kaTivastra bhInuM na thAya e mATe ene mAthe vIMTALIne jaLanuM avagAhana karatA mANasa sava heAvA chatAM sAmAnyathI leAkeAmAM vajranA je rIte paribhAga thAya che te rIte paribhAgavALA na heAvAthI temaja tevA prakAranA nepathyAdi na hAvAthI jema acela kahevAya che tema sAdhue paNa cAlapaTTAdine dhAratAM hAvA chatAM acela kahevAya che. sAdhue kANInA agrabhAgathI ceAlapaTTAne TekavI rAkhe che, mastaka upara kAI prAvaraNa rAkhatA nathI. Ama leAkamAM rUDha prakArathI anya rIte ja vastranA paribhrAga karatA hAvAthI temaja tenA leAkapracalita paheraveza na heAvAthI acela tarIke tenA vyavahAra thAya che. [devadRSya agama bAda tIkarInI agnelatA ] Ama upacarita vyavahArathI sAmAnya sAdhue paNa acela che ema kahyuM, anuparacita vyavahArathI tA daivaSya cAlI gayA pachI zrI jinezvarA ja acela hAya che tevA vibhAga darzAvatA granthakArazrI kahe che-- 1. dvikatrikacatuSkapaJcaka navadazaikAdaza vai dvAdazakam / ete'STavikalpA jinakalpe bhavantyupaveH // 2. pAtraM pAtrabandhaH pAtrasthApana ca pAtrakesarikA / paTalAni rajastrANaM ca gocchukaH pAtraniryogaH || 10
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA leM. 20 paDalAi rayattANa ca goccha o pAyanijjogo / / [nizIthabhASya 1393] iti gAthayoktaH saptavidhaH pAtraniryoga ityevaM navavidha upadhiH, tadubhayaviSayakalabdhirahitAnAM ca yathAzakti kalpena saha dazavidhaH, kalpadvayena sahaikAdazavidhaH, kalpatrayeNa tu sama dvAdazavidha upadhijJeya iti // 29 // gAthAtha :- khabhA parathI devadUSya cAlyuM gayA pachI ja zrI jinendro sarvathA acela hoya che. zeSa munio te upacArathI ja acela hoya che. zrI arihaMta vastrapAtrathI sAdhya kAryane te vinA paNa karavAnI labdhivALA hoya che, anupama vRtivALA hoya che, atizayita cAra jJAnavALA hoya che. tethI vastrapAtrAdi vinA paNa saMyamanuM vahana karavAmAM samartha hovAthI teone te grahaNa karavAnuM kaI prajana hotuM nathI, chatAM potAne vastra-pAtraviziSTa dharmanI prarUpaNa karavAnI che evuM vicArIne devendra vaDe khabhA para mUkAela devadUSyane svIkArIne zrI jinezvara dikSA le che. tethI jyAM sudhI e vastra khabhA para hoya che tyAM sudhI teo paNa upacArathI ja acala kahevAya che. jyAre kAraNavazAt e devadUSya tyAMthI paDI jAya che tyArathI mAMDIne pachI teo anupacarita rIte acela bane che A vastusthiti che. ochAmAM ochI be prakAranI upAdhi haMmezA hovAnA kAraNe jinakalpika ane svayaM buddhAdi sAdhue te upacArathI ja acala kahevAya che. teone uddezIne Ave upadhivibhAga kahyo che-- jinakalpIne ATha vikape upadhi svIkAra ] "jinakalpamAM be, traNa, cAra, pAMca, nava, daza, agyAra ke bAra e pramANe upadhinA ATha vikalpa hoya che. e ahIM dvividha upAdhi = rajoharaNa + muhapatti trividha upAdhi = uparokta be + eka kapaDA catuvidha upAdhi= uparokta be ne be kapaDA paMcavidha upAdhi= uparokta be - traNa kapaDA jeone mAtra pAtra saMbaMdhI labdhi hoya che teone potapotAnI zakti mujaba upadhinA A prakAra hoya che. jeone mAtra vastraviSayaka labdhi hoya che teone navavidha upAdhi hoya che. navavidha upAdhi = rajoharaNa + muhapatti + 7 prakArane pAtraniryoga. vastra ke pAtra saMbadhI labdhi vinAnA mahAtmAne potapotAnI zakti mujaba nIcenA vikalpo hoya che dazavigha upadhi = uparakta nava + 1 kapaDe. ekAdazavidha upAdhi = uparokta nava + 2 kapaDA. dvAdazavidha upAdhi = uparokta nava + 3 kapaDA.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwr dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAre tadevaMvidhavyavasthApradarzanasya phalAntaramapyAha eeNa jai acelA jiNindajiNakappiAiAsumuNI / to eso cciya maggo NaNNotti parAkayaM vayaNaM // 30 // (etena yadyacelA jinendrajinakalpikAdayaH sumunayaH / tadeSa eva mArgo nAnya iti parAkRta vacanam // 30 // ) etena teSvapi sarvathA'celatvAbhAvapratipAdanena / zeSa sugamam // 30 // api ca jiNakayameva ya kammaM jai kAyavvaM tao tuhaM ihayaM / / uvaesasissadikkhAguruvayaNAIhi kiM kajja // 31 // (jinakRtameva ca karma, yadi kartavya tatastaveha / upadezaziSyadIkSAguruvacanAdibhiH kiM kAryam // 31 // ) yadi hi jinaziSyANAmapi hi jinAcaritamevAcaritavya tarhi chadmasthAvasthAyAM jinAnAmupadezadAnaziSyadIkSAdipravRttyabhAvAdguruvacanavazavRttitAyAzca svayaM buddhattayA kadAcidapyabhAvAt tIrthAccheda eva syAt / atha zuddhopayogAdhikAribhirbhagavadAcaritamevAcaraNIya, tadukta-'kiM kiMcaNatti takka, apuNabhavakAmiNodha dehevi / saGgatti jiNavariMdA, appaDikammattamuTThiA / tti [pravacanasAra 3-28] zubhopayogAdhikAriNAM tUpadezAdipravRttena tIrthoccheda iti cet ? tadidamapi kuto nirNItamAyuSmatA ? bhagavadupadezAditi cet ? tarhi tata eva jinakalpikAdyaupadhi (1 yi)kamArgAdhikAriNo'pi nirupamadhRtisaMhananAH pUrvavidaH, kRtaparikarmANaH ta eva ca bhavantIti kimiti na pratipadyase ? // 31 // ahIM 3 kapaDA hoya tyAre be kapaDA sUtaranA ane eka Unane jANavo. temaja pAtra, pAtrabaMdha, pAtrasthApana, pAtra kesarikA, palA, rajastrANa ane gucchA e sAtanA samudAya rUpa saptavidha pAtraniryoga jANavo. eralA zAstromAM upadhinI AvI vyavasthA dekhADI che enuM bIjuM paNa prayajana dekhADatAM granthakAra kahe che-- gAthAtha :- "je zrI jinezvara, jinakadipakAdi mahAtmAo acela hoya che te pachI sAdhuoe aceta rahevuM e ja mArga che bIje nahi AvuM para=digaMbaranuM vacana AnAthI nirasta jANavuM. ' zrI jinezvara bhagavaMte ane jinakalpikAdi munio paNa sarvathA acela nathI hatA" evA pratipAdanathI uparokta paravacana parAsta jANavuM. 30 vaLI- [ zrI jinanuM sarvathA anukaraNa geravyAjabI ] gAthAtha :- je zrI jinezvaroe je karyuM che te ja karavAnuM hoya te tamAre upadezadAna-ziSyadakSA-guruvacanasevA AdithI saryuM arthAt tamAre upadezadAnAdi 421 / nanaye...... 1. kiM kiMcanamiti tarkaH apunarbhavakAmino'tha dehepi / saMga iti jinavarendrA niHpratikarmatvamuddiSTavantaH / /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA glaeN. 32 atha jinakalpapratipattyakSamasyaiva sthavirakalpapratipattistulanAbhyAsAdidRDhIkRtazaktereva kasyacinjinakalpapravRttiH zreyasIti bhagavadupadeza ityAha niratisayANaM kappo, therANa hio Thio a tattheva / paDivajjau jiNakappaM, paMcahiM tulaNAhiM jutto jo // 32 // (niratizayAnAM kalpaH sthavirANAM hitaH sthitazca tatraiva / pratipadyatAM jinakalpaM, paJcabhistulanAbhiryukto yaH // 32 // ) tAdRzasaMhananadhRtividyAdyaMbhAvena niratizayAnameva hi sthavirakalpa uktaH, tAdRzAtizayavatAM tu jinakalpapratipattiraiva mukhyaa| sthavirakalpikasyApi cAyaMkramaH "pavvajjA sikkhAvayamatthagahaNa ca aMniyao vaaso| je zrI jinezvaradevanA ziSya banelA sAdhuoe zrI jinezvaradevoe je AcarelA hoya te ja AcaravAnuM hoya te zrI jinezvaro chadmasthAvasthAmAM upadezadAna, ziSyadIkSAdi karatA nahatA, temaja svayaMbuddha havAthI guruvacanane anusarIne pravRtti karavAnuM teone hatuM nahi tethI tamAre paNa tevuM ja karavAnuM hovAthI guruziSyanI kaI paraMparA na rahevAnA kAraNe tIrthano uccheda ja thaI jaze. pUrvapakSa - pravacanasAramAM kahyuM che ke "sAdhuone (vaLI) kiMcana (parigraha) zuM hoya ? (evA praznano uttara e che ke) pharIthI bhavabhramaNane na IcchatA sAdhuone paNa je deha vize saMgamUrchA thAya to e parigraha rUpa bane che. tethI dehanuM kaI pratikarma karavuM nahi evuM zrI jinavarendroe kahyuM che" Ama deha paNa je parigraha rUpa banI jatuM hoya to vastrAdi te nirvivAda tevA bane ja tethI zuddha pagAdhikArIoe to bhagavadAcaritane ja AcaravuM joIe. vaLI zubhepogAdhikArIoe upadezAdi pravRtti karavAnI hovAthI tIrtho cheda thavAnI Apatti paNa nathI. uttarapakSa - zuddha pagAdhikArIe jinAcarita ja AcaravuM ItyAdi nizcaya tame zenA parathI karyo? je bhagavAnanA vacanothI ja karyo hoya te te teonA vacanathI ja "jinaka9pAdi rUpa upAyabhUta mArganA adhikArIo teo ja bane che jeo nirUpamadhatisaMghayaNavALA hoya, pUrvanA jANakAra hoya che. temaja te mATe parikarma karyuM heya tevA paNa teo ja hoya" ItyAdi paNa kema svIkAratA nathI? 31 jeo jinakalpa svIkAravAne samartha na hoya teone ja sthaviraka95 svIkAravAne hoya che temaja tulanA-abhyAsAdithI jeoe zaktine daDha karI hoya che tevA keTalAka ne ja jinaka95 hitakArI bane che evA bhagavAnanA upadezane dekhADatAM granthakAra kahe che gAthAtha :- saMghayaNadinA atizaya vinAnA sAdhuone sthaviraka5 ja hitakArI che. sthavirakalpamAM ja rahIne je pAMca tulanAothI AtmAne jinakalpa yogya banAve te ja jinakalpa svIkAre..., 1. pravajyA zikSApadamarthagrahaNaM cAniyatavAsaH / niSpattizca vihAraH sAmAcArI sthitizcaiva //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAre NipphattI ya vihAro sAmAyArI ThiI ceva / / ' [bRhatkalpa 2-1132] guNavatA hi guruNA vidhinA pUrva yogyasya ziSyasya pravrajyA pradeyA, tataH paraM zikSApadaM grahaNAsevanArUpa dvAdazavarSANi yAvatsUtrAdhyayanopadezapratyupekSaNAdikriyopadezarUpa, tatazcArthagrahaNa-dvAdazavarSANyadhItasUtraH ziSyo guruNA'rthagrahaNaM kAryate'nyathA sUtrAdhyayanaprayAsasya niSphalatvaprasaGgAt , tato'niyato vAsaH- yadyAcAryapadayogyaH ziSyastadA jaghanyato'pi sahAyadvaya dattvA''tmatRtIyo dvAdazavarSANi yAvannAnAdezadarzana niyamena kAryate, jinajanmAdibhUmidarzanajanitaharSAtirekeNa svasamyaktvasthirIbhAvaparasamyaktvasthirIkaraNanAnAcAryaparizIlanajanitasUtrArthasAmAcArIvizeSopalambhanAnAdezabhASAvabodhAnugRhItatattaddezajavineyapravrAjanapUrvaprabajitatadupasaMpadbhAvatadanurAgabhAjanatvAdiguNAnAM tathaiva saMbhavAta, atathAbhUtasya tvaniyamaH / tato niSpattirAcAryapadArhatAyAH-anyeSAM bhUyasAM ziSyANAM tadantike niSpattiriti / eva ca niSpadya sUripadaM ca prApya, dIrghakAlaM tatparyAyamanupAlya yogyaziSyamAcAryapade'vasthApya vihAro vizeSAnuSThAnarUpo vidheyaH / [ pravajyAdi krame sthaviratapanI ArAdhanA ]. tevA prakAranA saMghayaNavRtividyAdi na hovAnA kAraNe niratizaya evA sAdhuene ja sthavirakalpa karyo che atizayavALAne te jinaka95pratipatti ja mukhya che. AmAM sthavirakalpane kama A pramANe che-pravajyA, zikSApada, arthagrahaNa, aniyatavAsa, niSpatti vihAra sAmAcArI ane sthiti pravajyAdino artha A pramANe jANo. guNavAna guru gya ziSyane vidhipUrvaka dIkSA Ape. pachI sUtra adhyayananA upadezarUpa grahaNa zikSA ane paDilehaNAdi kriyAnA upadezarUpa Asevana zikSA bAra varSa sudhI Ape. mAtra sUtra gakhyA hoya ane artha na AvaDe to sUtrAdhyayananI mahenata niSphaLa thAya. tethI jeNe sUtra bhaNyA che tevA ziSyane guru pachInA bAra varSa sudhI artha bhaNAve. [ aniyata vAsathI thanArA lAbha] je ziSya AcArya padane yogya hoya to jaghanyathI paNa bIjA be saMghATaka sAdhu sAthe bAra varSa sudhI aniyatavAsa karAve. arthAt judA judA dezamAM vihAra karAve. jethI zrI jinezvaradevanI kalyANakabhUminA darzana-sparzathI harSAtireka thavA dvArA pitAnuM samyaktva dRDha thAya temaja bIjAone upadezAdi dvArA samyaktvAdimAM sthira kare. temaja vividha AcAryone paricaya thAya. teo sAthe sUtrArthavicAraNAdithI sUtra artha-sAmAcArI aMge vizeSa jANakArI prApta thAya. vaLI bhinna bhinna dezonI bhASAeno baMdha thavAthI e dvArA te te deza para upakAra kare jethI tyAM tyAMnA vineyajane pitAnI pAse dIkSA le, pUrva pratisAdhuo upasaMpadA tarIke prApta thAya. teonI bhASAmAM bolavAthI teono anurAga prApta thAya. AvA badhA guNe aniyatavAsathI
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 adhyAtmamata parIkSA ple. 32 sa ca dvividho, bhataparikSeGginIpAdapopagamanalakSaNamabhyudyatamaraNa jinakalpaparihAravizuddhikayathAlandikakalpapratipattirvA / tatra stoka svAyurjJAtvA prathamavihAra pratipadyate, dIrghamapi svAyurjJAtvA yadi kSINajavAbalastadA vRddhavAsa svIkurute / puSTAyAM tu zaktau jinakalpAdi pratipitsustapaH sattvasUtraikatvabalavirSAyaNIbhiH paJcabhistulanAbhiH prathamamAtmAnaM tolayati / tathA hi-(1) tapobhAvanayA tAvattathA bubhukSAM parAjayate yathA kAraNavazAdASaNmAsImAhArA'lAbhenApi na khidyeta / (2) sattvabhAvanAbhistu "paDhamA uvassayami bIyA bAhiM taiya caurkami / suNNaharammi cautthI aha paJcamiyA masANami / / [bRhatkalpa-2/1335] ityuktakrameNa bhayaM parAjayate / (3) sUtrabhAvanayA tu tathA sUtramapi paricinute yathA sarvakAla tatparAvartanAnusAreNaiva samyagavabuddhathata iti / (4) ekatvabhAvana yA tu sAGghATikAdibhirapi mithaHsaMlApAdipravRtti nivRttyA bAhyamamatvanivRttau dehopadhyAdikAdibhyo'pi bhinnamAtmAna bhAvaya steSvapi sarvathA nirabhiSvaGgo bhavati / (5) bala dvividha-zArIraM manodhRtibala ca, tatra zArIramapi balaM jinakalpapratipattiyogyasya zeSajanabalamatirota eva / tapaH prabhRtinA tadapakarSe 'pi dhRtibalena tathA''tmAnauM bhAvayati yathA na mahadbhirapi parISahopasagai rbAdhyata iti / ja thatA hovAthI e avazya karAve. AcAryapadane yaMgya na hoya evA sAdhune aniyatavAsa avazya karAvo e niyama nathI. egya ziSyane e karAvavAthI vividha bhASAone bodha temaja sUvAthaMdine vizeSa dha thavAthI AcAryapadapradAnayogyatA prApta thAya che. temaja bIjA ghaNA ziSyonI tenI pAse dIkSA thavAthI paNa tene ziSyanI niSpatti = prApti thAya che. e pachI guru ene AcArya pada Ape. te dIrghakALa sudhI AcAryapadane zobhAvI ane pRthvItala para upakAra karI yogya ziSyane AcArya pade sthApI vizeSAnuSThAnarUpa vihArane Acare. [ bhakta pariNAdi athavA jinakAdi trividha vihAra] A vihAra be prakAra che. (1) je pitAnuM AyuSya TUMkuM hoya te bhaktaparijJA, iMginImaraNa ke pAdapo pagamarUpa abhyadyatamaraNane svIkAre che. (2) potAnuM AyuSya lAMbu hoya ane jaMghAbaLa kSINa thayuM na hoya to jinakalpa-parihAravizuddhi ke yathAladika kalpa svIkAre. AyuSyalAMbu hovA chatAM jaMghAbaLa kSINa thaI gayuM hoya te vRddhavAsa ja svIkAre. puSTa zaktivALA ane jinakalpasvIkAravAne icchatA mahAtmAo tapa, satya, sUtra, ekatva ane baLa aMgenI pAMca tulanAothI AtmAne tele che. te A rIte tapabhAvanAthI AtmAne daDhatara bhAvita karIne bubhakSAne evI jIte ke jethI kAraNavazAta cha mahinA sudhI AhArAdi na maLe te paNa kheda na thAya sattvabhAvanAothI bhayane 1. prathamogazraye dvitIyA bahistRtIyA catuSke / zUnyagRhe caturthyatha paJcamikA zmazAne / /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmapakaraNanI amAdhakatAnA vicAra tadeva paJcabhirbhAvanAbhirbhAvitAtmA gacche prativasannatyAgamoktavidhinA''hArAdiparikarma saMsAdhya saGgha svagaNaM' cAhUya jinagaNadharacaturdazapUrvidazapUrvisamIpe tadabhAve zvatthazokavRkSAdInAmAsattau jinakalpamabhyupagacchati, tataH sarvAn bhrAmayitvA nija padasthApitasUriprabhRtInanuzAsya ca vanakandarAdau viharati / pratipanna jinakalpazca yatra grAme mAsakalpa cAturmAsaka N vA karoti tatra SaMDUbhAgAn kalpayati / yatra bhAge ekasmin dine gocaracaryAyAM hiNDitastatra punarapi saptama eva divase paryaTati / gamanaM ca tRtIyapaurubhyAmeva kurute, caturthapauruSI ca yatrAvagAhate tatra niyamAvatiSThate / bhakta pAnaka cAlepa yattadeva gRhNAti, eSaNAdika muktvA na kenApi saha jalpati / ekasyAM ca vasatau yadyatyutkRSTataH saptajinakalpikAH prativasanti tathApi mitho na bhASante / upasargaparISahAn sarvAnapi sahata eva, rogeSu cikitsAM na kArayatyeva, tadvedanAM tu samyageva viSahate / ApAta sallokAdidoSarahita eva sthaNDila uccArArdAn karoti nA'sthaNDile / parikarmarahitAyAmeva vasatau tiSThati, yadyupavizati tadA niyama eva na tu nivadyAyAmaupagrahikopakaraNAbhAvAt / mattakarivyAghrasiMhAdike ca saMmukhe samAgacchatyunmArgagamanAdineryAsamiti na bhanakti, evamAdi sAmAcArI siddhAntaratnAkarAdavabodhyA / 79 parAjita kare A bhAvanAe rAtre kramazaH upAzrayamAM, upAzrayanI bahAra, catuSka (cAra rastA bhegA thatA hAya tevA sthAna)mAM, zUnyagharamAM ane smazAnamAM kAryAtsadi karavA vaDe bhAve. ema sUtrabhAvanAthI bhAvita thAya eTale ke sUtrane evu' paricita kare ke tenA parAvarttanane anusarIne keTalA kALa pasAra thayA e jANI zake.' ekatva bhAvanA evI rIte bhAve ke saMghATakAdi sAthe paNa paraspara saMlApAdi pravRtti baMdha karI khAdya mamatva dUra kare ane pachI deha upadhi vagerethI paNa AtmAne judA tarIke bhAvatAM bhAvatAM te vize paNa abhiga rahita bane. khaLa bhAvanAmAM baLa e prakAre-zArIrika ane mAnasikadhRtimaLa. sAmAnyathI itaraleAkeA karatAM jinakalpayeAgya sAdhunu. zArIrika baLa caDhIyAtuM heAya che. chatAM tapa vagerenA kAraNe dehakhaLa kadAca ochu thAya tA paNa dhRtimaLathI AtmAne evA bhAvita karyA hAya ke meATA meTA parISahA ke upasauthI paNa calita thAya nahi. [jinakalpIne kaThora AcAra] Ama pAMca bhAvAnAethI bhAvita thaela AtmA gacchamAM rahevA chatAM AgameAkta vidhithI AhArAdi parikarmane siddha karI saMdha ane svagaNane bhegA kare. zrI jinezvara bhagavAn, gaNudhara, caudapUrvI ke dazapUrvI pAse ane teemAMnuM kAI na hAya tA vaDa-azvattha ke azAkavRkSAdinI chAyAmAM jinakalpa svIkAre. pachI badhAne khamAvIne temaja peAtAnA sthAne sthApela AcArya vagerene hitazikSA ApIne vanakadarAdimAM
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo, 32 sthitizca zrutasaMhananAdikA jJeyA, tathAhi-jinakalpikasya tAvajjaghanyato navamasya pUrvasya tRtIyamAcAravastUtkarSatastvasaMpUrNAni dazapUrvANi zrutaM bhavati / prathamasaMhanano vajrakuDyasamAnAvaSTambhazcAyaM bhavati / svarUpeNa paJcadazasvapi karmabhUmiSu saMhRtastvakarmabhUmiSvapi, utsarpiNyAM vratasthastRtIyacaturthArakayoreva, janmamAtreNa tu dvitIyArake'pi / avasarpiNyAM tu janmanA tRtIyaturyArakayoreva vratasthastu paJcamArake'pi, saMharaNena tu sarvasmin kAle prApyate / pratipadyamAnakazcAyamAdyacAritradvaye, pUrvapratipannastu sUkSmasaMparAyayathAkhyAtacAritrayorapyupazamazreNyAM labhyate / pratipadyamAnAnAmutkRSTataH zatapRthaktvaM pUrvapratipannAnAM tu sahasrapRthaktvaM teSAbhavApyate / sa ca prAyo'pavAdaM nAsevate, kSINajaGghAbalastvaviharamANo'pyArAdhakaH / AvazyakInaSedhikImithyAduSkRtagRhiviSayapRcchopasaMpallakSaNAH paJca cAraya sAmAcAryaH natvicchAkArAdayaH / ArAmAdinivAsatayaughataH pRcchAdyasaMbhavAdAvazyakInaiSedhikIgRhasthopasaMpallakSaNAstisra evetyanye / locaM cAsau nityameva karotItyevamAdiH samayasamudre vistaraH / evaM parihAravizuddhikAdisAmAcArI sthitI api draSTavye / tadevaMvidha utkRSTaH panthA nopadarzitatulanAkiM vinA rathyApuruSairanyaiH spraSTumapi yogya iti tadathitayaiva sthavirakalpaM pratyAcakSANAH pare cakravartibhojanAsvAdalolubhatayA svagRhocitAnnabhojanamapi parityajatastApa cAlabhato bubhukSAbAdhitasya dvijasyeva sodaratAmupagantAraH / vihAra kare. AvA jinakalpI je gAmamAM mAsaka95 ke cAturmAsa kare te gAmanA cha vibhAgo kalpI je bhAgamAM eka divasa gocarI gayA hoya tyAM pharIthI sAtame divase ja jAya; te pahelA. na jAya. gamanAdi paNa trIjA praharamAM ja kare. jyAM cotha prahara zarU thAya tyAM avazya aTakI jAya. gocarImAM AhAra-pAzuM paNa evA ja le je lepa karanArA na hoya. eTale ke hasta-pAtra kharaDAya nahi tevA hoya. eSaNa saMbaMdhI praznAdi sivAya keInI sAthe bole nahi. eka ja vasatimAM vadhumAM vadhu sAta jinakalpI mahAtmAo bhegA thayA hoya te paNa paraspara eka akSara paNa bele kare nahi upasarga parISahene sahana kare. rAgone samyagU rIte sahana kare-cikitsA na ja karAve. ApAta-saMkAdi doSa rahita nirdoSa bhUmi para ja ucArAdi [malatyAgAdi kare. jemAM kaI parikarma karavuM na paDe evI ja vasatimAM rahe. jo bese te paNa utkaDhaka Asane ja bese, bhUmi para palAMThI vALIne nahi; kAraNa ke aupagrahika upakaraNa hotA nathI. madonmatta hAthI, vAgha, siMha vagere sAme AvatA hoya te paNa unmArgagamanAdi vaDe IryAsamitine bhAMge nahi. ItyAdi-ItyAdi jinakalpanI AvI sAmAcArIo siddhAnta samudramAMthI jANI levI. [ jinakalpI aMge pariziSTa jJAtavya] jinakalpanI zrutasaMhananAdipa sthiti A pramANe :- zrutajJAna-jaghanyathI 9 mA pUrvanI trIjI AcAra vastu utkRSTathI saMpUrNa 10 pUrve.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAno vicAra _ syAdetat-eka rUpasya mokSasyaikarUpeNaiva hetunA bhAvyamanyathA vyabhicArAt , sa ca zuddhopayoga eva zubhopayogasyApi svargAdisukhahetutvAditi cet ? kaH kimAha ! nizcayataH prathama saMghayaNI hoI vAnI bhIMta jevo sthira-aDagatAvALe hoya. sahaja rIte 15 karmabhUmimAM ja hoya. saMharaNathI akarmabhUmi emAM paNa maLI zake. utsapiNIkALamAM vratastha tarIke to trIjA-cothA ArAmAM ja hoya, janma bIjA ArAmAM paNa hAI zake che. avasarpiNImAM janma trIjA-cothA ArAmAM hoya, vratastha tarIke pAMcamAM ArAmAM paNa hoya. saMharaNathI te kaI paNa kALamAM hoI zake. sAmAyika ane pasthApanIyacAritramAM ja Ane svIkAra karAya. pUrva pratipana mahAtmA sUramaparAyayathAkhyAtacAritravALA paNa hoI zake kAraNa ke jinakalpa svIkArIne upazamazreNi mAMDanAne e cAritro AvI zake che. eka sAthe vadhumAM vadhu 200 thI 900 cho jinakalpa svIkAranAra maLe. pUrve jeoe jinakalpa svIkAryo hoya tevA jIvo utkRSTathI 2000 thI 9000 maLe. AvA jinakapIo prAyaH apavAdasevana karatA nathI. jeghAbaLa kSINa thayA pachI vihAra na kare te paNa ArAdhaka hoya che. jinakapIone AvazyakI, nadhikI, mithyAduSkRta, gRhIviSayaka pRcchA ane upasaMpadAra5 pAMca sAmAcArIo hoya che paNa IcchakArAdi pAMca hotI nathI. vaLI keTalAka AcAryo te, jinakalpIone udyAnAdimAM ja niyamataH vAsa karavAno hovAthI sAmAnyathI gRhasthone pRcchAdi karavAnA paNa letA nathI, tethI nadhikI, AvazyakI ane gRhasthaupasaMpadA rUpa traNa prakAranI ja sAmAcArI mAne che. vaLI jinakalpIo nitya leca kare. ItyAdi jinakalpa sAmAcArIne vistAra zAstra samudramAM kareluM che. e ja rIte parihAravizuddhi AdinI sAmAcArI ane sthiti paNa jANI levAM. Ama jinakalpAdirUpa utkRSTa mArganI ukta tulanAdi na karanAra digaMbarAdi bIjAone te te mArgane sparza kare paNa yogya nathI. tethI jeo jinakalpanA nAme sthavirakalpa pahelethI ja UDADavA mAMge che teo te bemAMthI ekeya lAbha uThAvI zakatA nathI. balake jema keI cakravatInA bhojanamAM lukhya brAhmaNa te meLavavA svagRhAcita bhajanane choDI dIdhuM hovAthI ane cakravatInuM bhejana meLavI na zakavAthI bhUkhathI pIDAvA sivAya bIjuM kaMI pAmateM nathI. tema jinakalpanA cALA mATe sthavira kalpane paNa choDanAra ubhayabhraSTa thAya che. pUrvapakSa:- mokSAtmaka kArya eka ja varUpavALuM hovAthI eno hetu paNa roka ja svabhAvavALo he Ie. arthAt bhinna bhinna svarUpavALA mArga tenA hetu bI zake nahi kAraNa ke ema havAmAM e badhA hetuo vyabhicArI gaNAya. kAraNa ke eka na hovA chatAM bIjAthI kArya thaI zake che. ane eka svarUpavALA je hetu che e te zuddhopayoga ja che kAraNa ke zubhapayoga te svargAdi sukhane hetu che. 11
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 adhyAtmamata parIkSA lai. 32 samatApariNAmarUpasyaikasyaiva mokSamArgatvAt , jinakalpAdInAM tatpratibandhakavicitrakarmakSayahetutvenaivopayogAt / taduktaM-"'seya (1) bahiraGgayatiliGgAbhAvena bharatAdInAmapi locakaraNAdika vinA kevalajJAnAnutpattimabhidadhataH pratyuta tavaivAtra durAgraho / "bahiraGgaliGga na mokSAGga kiM tu tadabhAvAvinAbhAvinI mamataiva samatA pratibandhiketyasmAkamAzayaH" iti cet ? so'yaM durAzayA, mamatAyAstadabhAvA'vinAbhAve mAnAbhAvAt , mamatAhetutvarUpaparigrahatvenApi mamatAhetutvAbhAvAt , parapravRttitvenApi mamatAhetutvasya prAyikatvAt, bharatAdInAM parapravRttarapyabhAvAcca / etenAtmAtiriktajJAnasAmagrI AtmajJAnapratibandhiketyapi nirasta, tathAprati bandhakatve'pi prAthamikamanovyApArAhitabAhyavyApAravAsanayA bAhyavyApArAnuparamepyantarA nUtanavyApArAbhAvenAdhyAtmapravRtterapratirodhitA(?dhA)diti kimityAneDitavismaraNazIlatAyuSmataH // 32 // uttarapakSa - tame kahyuM emAM ame kayAM kaMI kahIe chIe ? ame paNa nizcayathI to ekamAtra samatA pariNAmane ja mokSamArga mAnIe chIe. paNa e samatA pariNAmanA pratibaMdhaka karmo vicitra hoya che. tethI evA vicitra karmone dUra karavA rUpa kArya paNa bhinna bhinna svarUpavALuM thavAthI tenA hetubhUta jinakAdi paNa bhinna bhinna svarUpavALA che. bAkI bharatAdine samatA pariNAma hovA chatAM bahiraMgayatiliMga na hovAthI cAdikAraNanA abhAvamAM kevalajJAna thayuM na hatuM ema kahenArA tamAre A mAtra durAgraha ja che ke eka ja svarUpavALA mekSa pratye ekale samatA pariNAma ja kAraNa che evuM nathI paNa locAdi karavArUpa bahiraMga yatiliMga paNa enuM kAraNa che." - pUrvapakSa - bahiraMgayatiliMgane ame mekSanuM kAraNa mAnatA nathI tethI amAre eka ja svarUpavALA kAryanA be kAraNa mAnavAnA durAgrahane prazna ja nathI. paraMtu bahiraMgayatiliMganA abhAvamAM avazya rahenArI mamatA samatAnI pratibaMdhaka che ane tethI mokSarUpa kArya siddha thatuM nathI evuM kahevAno ja amAro Azaya che. [ bahiraMga liganA abhAvamAM mamatA na paNa heya ]' uttarapakSa - tamAro e Azaya yukta nathI kAraNa ke bahiraMgayatiliMga na . hoya to mamatA avazya hoya ja evuM mAnavAmAM kaI pramANa nathI. pUrvapakSa - bahiraMgayatiliganI gerahAjarI hovA mAtrathI mamatA hoya ja evuM ame kahetA nathI paNa e na hoya tyAre parigraha ke je mamatAne utpanna thavAmAM nimittabhUta che te avazya hAjara hovAthI avazya mamatA thAya che evuM ja kahIe chIe. uttarapakSa:- e paNa ayukta che kAraNa ke vastrAdine upabhoga hovA mAtrathI mamatA utpana thaI jAya evuM nathI e ame AgaLa kahI gayA chIe. arthAt "bahiraMgayatiliMgane abhAva mamatAhetubhUta parigrahamAM ja paryavasita thatuM hovAthI mama1. 'taruvanaM-caM--' ATaluM adhika lAge che. kadAca "taDutta" pachI kaI sAkSI zleka hoya ane se' nA badale "Da" hoya. 2. 'va' vadhArAne lAge che.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra tAno hetu bane che ane tethI mamatAne utpanna karI samatAne pratibaMdha karavA dvArA makSane aTakAve che. ema kahevuM paNa ayukta che. pUrvapakSa:- chatAM bahiraMga yatiliMga na hoya te paradravyaaMge pravRtti karavI paDatI hovAthI mamatA utpanna thAya che. [ paradravyavRtti paNa mamatA AkSepaka nathI] uttarapakSa:- paradravya pravRtti paNa mamatAne utpanna kare ja evuM nathI. tethI bahiraMgayatiliMgane abhAva varadravyapravRttimAM phalita thavA dvArA mamatAhetu bane evuM paNa prAyikaja hovAthI kevalajJAnane aTakAve ja ema manAya nahi. vaLI vIMTI sarakI gayA pachI anyatvAdimAvanAmAM caDhelA bharatAdine te paradravyapravRtti paNa hatI ja nahi te pachI "mamatA rUpa samatApratibaMdhaka hAjara hovAthI kevalajJAna thayuM ja nathI" ema zI rIte manAya ? Ama bharatAdine vIMTI vagere rU5 Atmabhinna padArtha saMbaMdhI jJAna (=vicAraNA) ane tenI sAmagrI hovA chatAM kevalajJAna thayuM hatuM-- AtmajJAna paNa lAdhyuM hatuM. e eka siddha hakIkata hovAthI jeonuM evuM mAnavuM che ke AtmabhinapadArthanA jJAnanI sAmagrI AtmajJAnane aTakAve che teonuM e maMtavya paNa parAsta jANavuM. [bAhya pravRttimAM paNa aMtarathI adhyAtma ] vaLI kadAca tevI sAmagrIne (padravya-padravyapravRtti vagerene) AtmajJAnapratibaMdhaka mAnIe te paNa pUrvanA manovyApArathI "Ahita=janita je bAhya dravya aMgenI pravRttinA saMskAra tenA kAraNe eka bAju bAhyavyApAra cAlu rahevA chatAM bIjI bAju AMtarika rIte bAhya dravya aMgeno kaI navo vyApAra (vicAra) na hoya to adhyAtma pravRttine ke pratibaMdha lAgatuM nathI. jema keI vyakti bhejana kA bese ane zarU karyo pachI dhaMdhA vagere saMbaMdhI kaI vicAramAM caDhI jAya tyAre pUrva saMskArathI bahArathI khAvAnI pravRtti cAlu rahevA chatAM aMdarathI dhaMdhA saMbaMdhI vicAraNAmAM kaI pratibaMdha lAgato nathI tema prastutamAM paNa jyAre bAhya dravya aMgenI pravRtti cAla karI tyAre manane e pravRtti aMgeno je upaga hatA te upayogathI evA dehagata saMskAra (vAsanA) UbhA thaI gayA hatA ke pAchaLathI mana bIje joDAI jAya to paNa dehathI e pravRtti cAlyA kare. e pravRtti mATe mananA bIjA vizeSa upa ganI jarUra rahe nahi. tethI pAchaLathI e pravRtti baMdha thaI na hoya tyAre paNa mana adhyAbhyAdirUpa bIjI bAju joDAI zake che. ane tethI bahArathI bAhyadravya aMgenI pravRtti cAlu rahevA chatAM aMdarathI adhyAtmazuddhi dvArA kevalajJAna thavAmAM kaI prati baMdhaka nathI. 3rA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA kSe 33-34 tasmAt jinopadiSTameva hitArthibhirAcaraNIya na tu tadAcaritamevetyanuzAsti vejjuvadiTuM osahamiva jiNakahi hi tao maggaM / sevaMto hoi suhI iharA vivarIaphalabhAgI // 33 // (vaidyopadiSTamauSadhamiva jinakathita hita tato mArgam / sevamAno bhavati sukhI itarathA viparItaphalabhAgI // 33 // ) rogiNaH samyagbhiSagvaropadiSTamauSadhamika bhuknavaidyabhagavadupadiSTo mokSamArga eva samyagArAdhyamAno mumukSorantaraGgavedanAM vinAzayati, tadAcaraNasyaivAnveSaNa tvazaktasyA'pathyarUpatayA pratyutAnarthanibandhanamiti bhAvaH // 33 // ___ atha tathApyadhikRtamAhAropakaraNayAna sAmya', yAvatA''hArAdAvanigUhitazaktteH kadAcideva pravRttiranyatra punastathAbhAvAt , ityatrAbhIkSNaM pravRttAvapi. zaktyanigRhanAdeva dharmopakaraNasya yuktatvamityuttaraM sukaramityAha aNigRhanto satti, bhuMjanto vi jaha No cayaha maggaM / aNigRhanto satti, taha uvagaraNaM dharanto vi // 34 / (anigRhayan zaktiM bhuJjAno'pi yathA na tyajati mArgam / anigRhayan zaktiM tathopakaraNaM dharannapi // 34 // ) Ama samatApratibaMdhaka karmarUpI jevA prakArane roga hoya te roganA uda mATe zrI jinezvarabhagavaMte kahela tevA tevA upAyane ja AcaravA, nahi ke jinezvara bhagavaMte pote Acarela upAyane...ema granthakAra jaNAve che - - gAthArtha - jema vadhe kahelA auSadhane sevate rogI ja sukhI thAya che. vaidya pote kare tema karanAra te duHkhI ja thAya che tema jinakathita mArgane sevanAra ja sukhI thAya che jinAcaritane ja AcaravAno Agraha rAkhanAra te viparIta phaLabhAgI (dukhI ane saMsAravardhaka) ja thAya che. [vaidyanI jema zrIjinane cALo karanAra duHkhI thAya] hoMziyAra vaidya batAvela auSadha ja rogInI vedanAne nAza kare che, paraMtu sazakta vaidya pite je (ghI-dUdha vagere yukta bhejana) AcaratA hoya te te pacAvavAne azakta, nabaLI hAjarIvALA rogIne apathya hovAthI nukazAna karanAruM ja bane che tema karma rogathI pIDAtA traNe bhuvananA jIvo mATe vaidya samAna bhagavAne kahela mokSamArga ja je samagra rIte ArAdhAya te mumukSunI aMtaraMga vedanAne nAza thAya che. teoe pite zuM AcaryuM e joIne kamarAgI pote paNa jo e AcaravA jAya te pote e AcaraNa mATe azakta hovAthI vedanAmukta thatuM nathI paNa nukazAna ja vahere che. A "pitAnI zaktine na gopavatA sAdhue pitAnI zaktinI hada AvI gayelI jANIne AhArAdimAM kyAreka ja pravRtti kare che jyAre vastrAdimAM te vAraMvAra pravRtti thAya che tethI AhAra ane vastrAdi upakaraNa vacce sAmya na hovAthI AhAranA
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmapakaraNanI asAdhatAne vicAra sakalAtmazaktiprakaTIkaraNena tapaH kurvANo hi tAM pariniSThitAmavagamya tadupaSTambhaka vihitAhArapravRttimAnna virAdhakaH, zaktinigU hanaprayuktabhojanAnurAgAbhAvAt / taduktaM pravacanasAre 3-28] kevaladeho samaNo dehevi mamattarahidaparikammo / Autto taM tavasA aNigU hiya appaNo sattiM ||ti evaM sakalAtmazaktiprakaTIkaraNena sarvAbhiSvaGga parityajannapi tAdRzadhRtibalAdyabhAvena tAM pariniSThitAmavagamya tadupaSTambhakadharmopakaraNapravRttimAnapi na virAdhakastataeva, yadAgamaH-2 aNigU hanto viriyaM Na virAhei caraNaM tavasuesu / jai saMjame vi viriya na NiguhijjA Na hAvijA [ A0 ni0 1181 ] ekaikAcArA'pratirodhenavAcArAntarasamAcaraNaM balavadaniSTAnanubandhISTasAdhanamiti tAtparyam / tatrApi mUlaguNAcArAnurodhenaivottaraguNAcaraNa zreya iti vizeSaH / 'sarvadA pravRttau na zaktyanigRhanamiti cet ? na, sarvadA tAdRzazakttyabhAvAdeva tannigRhanAbhAva iti niSkarSAt // 34 // dRSTAntathI upakaraNane yukta manAya nahi." AvI zaMkAnA samAdhAnamAM "upakaraNa aMge vAraMvAranI pravRtti paNa zaktine gepaDyA vinA ja hovAnA kAraNe yukta ja che" evuM kahevuM ghaNuM saheluM che ema jaNAvatAM granthakAra kahe che- gAthArtha - zaktine na gepavanAra sAdhu bhajana karatA hovA chatAM jema mArga bhraSTa thatuM nathI tema zaktine na gepavate sAdhu upakaraNa dhAravA chatAM mArga patita thatuM nathI. [ AhAra grahaNavat upakaraNa dhAraNa upakArI] AtmAnI saMpUrNa zaktine prakaTa karavA pUrvaka tapa karate mahAtmA pitAnI zaktine samApta thaelI jANIne tenA upaSTabhaka ane zAstravihita evA AhArAdi grahaNamAM pravRtti kare te e, zakti gopavIne thatI pravRttithI je bhajanane anurAga thAya tevA anurAgavALa banatuM na hovAthI virAdhaka banatA nathIpravacanasAramAM paNa kahyuM che ke "sAdhu mAtra dehAtmaka upAdhivALA hoya che. ane te deha aMge paNa mamatvarahitapaNe ja parikarma karanArA hoya che. temaja potAnI zaktine chUpAvyA vagara te dehane tapamAM joDe che." A ja rIte pitAnI saMpUrNa zaktine prakaTa karavA vaDe sarva vastuo aMgenA abhiLaMgane parihAra karate paNa sAdhu tevA prakAranA viziSTa ghatibaLa vagere na hovAnA kAraNe zaktine pariniSita thaelI jANIne tene upaSTabhaka evA dharmopakaraNa aMge pravRtti kare te paNa virAdhaka banatuM nathI. AgamamAM paNa kahyuM che ke "vIryane na chUpAvate sAdhu upakaraNa-AhArAdimAM pravRtti karavA chatAM cAritra, tapa, zratane virAdha nathI. tethI sAdhue saMyama vize vIryane gopavavuM nahi, ke 1. kevaladehaH zramaNo dehe'pi mamatvarahitararikarmA / AyuktavAMstaM tapasA anigRhyAtmanaH zaktim // 2. anigRhayan vIyaM na virAdhayati caraNaM tapaH zrutayoH / yadi saMyame'pi vIyaM na nigRhayetU na hApayet //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA kSe 35 kAraNikatvamapi dvayostulyamevetyupadizati kAraNigaM jaha vatthaM taha AhAro vi daMsio samae / ega ciccA avaraM giNhaMtANaM Nu ko bhAvo // 35 // ( kAriNakaM yathA vastraM tathA''hAro'pi darzitaH samaye / ekaM tyaktvA'paraM gRhNatAM nu ko bhAvaH / 35 // ) siddhAnte hi tribhiH kAraNairvastradhAraNamanujJAta, tathA ca sthAnAGgasUtra-'tihiM ThANehiM vatthaM dharejjA, ta jahA-hirivatti dugaMchAvattiaM parIsahavatti ti [sUtra 171] "hI: lajjA saMyamo vA pratyayAnimittaM yasya dhAraNasya tattathA, jugupsA lokavihitA nindA sA pratyayo yasya tattathA eva' parISahAH zItoSNadaMzamazakAdayaH pratyayo yatra tattatheti" tatra pare tenI hAni thaI jAya evuM paNa karavuM nahi-arthAt tapa vagere 5 keI eka yogamAM ja evI rIte maMDI na paDavuM ke jethI bIjA nI hAni thaI jAya. kAraNa ke eka eka AcArane bAdha na pahoMce e rIte thatuM AcArAntaranuM AcaraNa baLavadaniSTanuM ajanaka havA sAthe ISTanuM sAdhana bane che. emAM paNa mULaguNanA AcArone upakArI bane evuM uttaraguNonuM AcaraNa zreyaskara che e jANavuM. nahi ke uttaraguNanI pradhAnatAe mULaguNa AcaraNe. pUrvapakSa :- zakti samApta thAya tyAre ja tenA upaSTabhaka tarIke vastrAdinuM dhAraNa karavAnuM hoya te manAya ke zaktinuM anigUhana che. paNa vetAMbara sAdhuo te vastrAdine hamezAM dhArI rAkhe che te zaktinuM anigRhana kyAM rahyuM? uttarapakSa:- haMmeza mATe tevI zakti na hovAthI ja vastrAdinuM sArvadika dhAraNa hoya che tethI zaktinuM nigRhana nathI. 34 Ama zaktinA anigUhana rUpe AhAra ane vastrAdimAM sAmya che e dekhADIne have e be mAM kAraNikatva paNa samAna che evuM granthakAra jaNAve che - gAthArtha - jema tevA tevA kAraNe ja vastra dhAraNa zAstramAM anujJAta che tema AhAra paNa tevA tevA kAraNe ja anujJAta che. Ama banemAM kAraNikatva sarakhuM hovA chatAM vaAdino tyAga karI AhArapakSane ja grahaNa karI rAkhavAmAM tamAro zuM abhiprAya che? [vastradhAraNanA traNa ane AhAranA cha kAraNe] zAstramAM traNa kAraNathI sAdhune vastradhAraNanI anujJA che. zrI ThAkuMga sUtramAM kahyuM che ke, "traNa sthAnethI (kAraNathI) vastrane dhAraNa karavuM, te A pramANe-(1) hInimitta, (2) jugupsA nimitte ane (3) parISaha nimitte. ahIM hI eTale lajajA athavA saMyama, jugupsA eTale nagna rahevAmAM leke vaDe karAtI satata nindA, ane zIta-uSNa-maccharAdi parISaha vastradhAraNanA nimitta tarIke jANavA. ' 1. tribhiH sthAnaH vastra dhArayet tadyathA-hIpratyayika, jugupsApratyayika, parISahapratyayikam /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87. dharmopakaraNanI abAMdhakatAne vicAra ~ ~ ~ ~ ~~ ~ ~ ~~ ~ ~ pratyavatiSThante-nanu kAraNikamidamasamasAhasavatAmasmAkamanucitamiti, ta evaM pratibodhyAHyadi kAraNikatvAddharmopakaraNadhAraNamayuktamAyuSmatAM tarhi kAraNikamAhAragrahaNamapyayuktamApadyeta, tasyApi kAraNikatvenopadezAt / taduktaM sthAnAGga-chahiM ThANehiM samaNe NiggaMthe AhAramAhAremANe NAikkamai / ta jahA- veaNaveyAvacce iriyaTThAe a saMjamaTThAe taha pANavattiAe chaThaM puNa dhammacintAe'tti [ sUtra-500 ] chahinti kaNThya / AhAramazanAdika mAhArayan=abhyavaharannAtikrAmatyAjJAM puSTAlambanatvAt , anyathA tvatikrAmatyeva, rAgAdibhAvAt , tadyathA veaNAgAhA-(1) kSudvedanA . (2) vaiyAvRtyam AcAryAdikRtyakaraNam vedanavaiyAvRtya', bhuJjIta vedanopazamanArtha vaiyAvRttyakaraNArtha ceti bhAvaH / (3) IryA=gamana tasyA vizuddhiH = yugamAtranihitadRSTitva IryAvizuddhistasyai IryAvizuddhayartha, iha ca vizuddhizabdalopAdIryArthamityukta, bubhukSito hIryAzuddhAvazaktaH syAditi tadarthamiti caH samuccaye (4) saMyamaH prakSotprekSApramArjanAdilakSaNastadartha', tatheti kAraNAntarasamuccaye, (5) prANA ucchvA sAdayo bala vA, teSAM tasya vA vRttiH pAlana tadartha prANadhAraNArthamityarthaH, (6) SaSThaM punaH ___ kAraNa dharmacintAyai guNanAnuprekSArthamityartha iti" / pUrvapakSa - ajoDa sAhasika evA ApaNane AvA (navA) kAraNasara varu dhAraNa anucita che. : uttarapakSa - kAraNika che ema kahIne vastradhAraNane je tamAre ayukta karAvavuM hoya te te, AhAra paNa tevo ja hovAthI ayukta thaI jaze. AhAra paNa kAraNika che e vAta zrI ThANAMga sUtramAM kahI che-"cha kAraNe e AhAra karatAM zramaNa ni the saMyamane ullaMghatA nathI. te cha kAraNe A pramANe-vedanA, vaiyAvacca, IryA, saMyama, prANadhAraNa ane dharmacintA' Ama vedanAdi rUpa puSTa AlaMbane azanAdi AhAra karAto hovAthI AjJAnuM ullaMghana thatuM nathI. puSTAlaMbananI gerahAjarImAM thatI bhojana-pravRtti rAgAdine kAraNe ja hovAthI tenAthI AjJAnuM ullaMghana thaI jAya che. Ama AhAranuM grahaNa (1) sudRvedanAnA upazama mATe (2) AcAryAdi pratyenA kartavya bajAvavA rUpa vaiyAvacca mATe (3) dhuMsarI pramANa bhUmi vize dRSTi rAkhI chavAkrAntabhUmine parihAra karavA pUrvakanA gamanarUpa IryAvizuddhi mATe (kAraNa ke sudhAdithI pIDita sAdhu A vizuddhi jALavavAmAM azakta bane che.) (4) prekSA, upekSA, pramArjanA vagere rUpa saMyamanA pAlana mATe (5) ucchavAsAdi ke mana-vacana-kAya baLarUpa prANanA pAlana mATe temaja (6) sUtrArthanA parAvartana-anuprekSAdirUpa dharmacintA mATe, A che kAraNathI ja sAdhune anujJAta hovAthI AhAra paNa kAraNika ja che. 1. SaDabhiH sthAnaH zramaNo nirgrantha AhAramAhArayannAtikramati, tadyathA vedanavaiyAvRtye IryArtha ca saMyamArtham / tathA prANavRttyartha SaSThaM punaH dharmacintAyai / /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo, 35 nanu yadi lajjAkutsAnirodhAyopakaraNa grAhyaM tarhi yathoktopadhigrahe'pi tadanivRtteviziSTa nepathyAdikameva parigrAhyaM syAditi cet ? na, svazaktvA lajjAkutsAnigrahe'pi viziSTazaktyabhAvAt yAdRzalajjAkutse na nivartate tAdRzatannivRtteruktadharmopakaraNasAdhyatvAd athavA hIH saMyamastadarthameva vizeSatastadupayogaH / tadAha "vihiya' sue cciya jao dharejja tihi kAraNehi vatthaMti / teNa' ciya tadavasa' NiratisaeNa' dhareyavya // (vi0 A0 bhA0 2602) 2jiNakappAjogANa' hIkucchaparIsahA jaovassaM / hAlajjati va so saMjamo tadaTUThaM viseseNaM / / ti (vi0 A0 bhA0 2603) yathA cAsya saMyamopakAritva tathA prAgeva prapaJcitam / tathA ca yadi kAraNikatvAina tyAjya tAhAro'pi tava tyaktavyaH syAt , yadi punaryenakenacit kAraNenAhAro grAhyastahi sema vastrAdikamapi grAhyamiti duruttarA pratibanditaraGgiNI // 35 // [ lajajA-jugupsA TALavA mATe vastradhAraNu jarUrI] pUrvapakSa - je lajA-jugupsAnA nirodha mATe ja upakaraNa grAhya hoya te te sUtramAM jevA vastrAdi kahyA che tevAthI paNa lajajAdi nivRtta thatA na hovAthI jevA vaAdithI te saMpUrNa nivRtta thAya tevA ja lokapracalita paheravezAdi dhAraNa karavA joIe. uttarapakSa - sAmAnyathI te sAdhuo svazaktithI ja lajajA kutsAne nirodha kare che. paNa tevI viziSTa zakti na hovAnA kAraNe je prakAranI lajajA-jugupsA nivRtta thatI nathI tevA prakAranI lajajA dharmopakaraNathI nivRtta thaI zakatI hovAthI tevI lajajAnA nivartanamAM samartha evA zAstrokta vastrAdi ja dhAraNa karavA yogya che. te sivAyanI lajajAne te sAdhue pite ja pitAnI zaktithI nivRtta karavAnI hoya che. athavA hI eTale saMyama e artha laIe te saMyama mATe ja vastrAdi vizeSatA upayogI hovAthI dhAravA joIe. vizeSAvazyakamAM kahyuM che ke "traNa kAraNethI vastrane dhAraNa karavuM joIe evuM zAstramAM vidhAna hovAthI niratizaya=viziSTazakti vinAnA sAdhue vastrane avazya dhAravuM joIe. jinakalpane ayogya sAdhuone hI-jugupsAparISaha rU5 kAraNe avazya saMbhavita hovAthI avazya vastra dhAravA joIe. athavA hI eTale lajajA ane lajajA saMyama rUpa che tene mATe vizeSathI upayogI hovAthI vAdi ghAravA joIe" vastrAdi saMyamane upakArI zI rIte bane che te ame pUrve kahI gayA chIe. Ama je kAraNika hovAthI vastra tyAjya che evuM tame mAnatA che te to AhAra 1. vihita zruta eva yato dharetribhiH kAraNairvastramiti / tenaiva tadavazyaM nira tazayena dharttavyam // 2. jinakalpAyogyAnA. hokutsAparISahA yato'vazyam / horlajjeti vA sa saMyamastadartha vizeSeNa //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAMpakaraNanI akhAdhakatAnA vicAra 89 atha doSAntarodbhAvanamapi parasya tulyamityAha avijaya hirikucchA jai NUNaM saMjame Na ahigAro / tA kaha ajiadigicchAtaNhANaM tatya ahigAro ? ||36|| ( avijita hI kutsAnAM yadi nUna saMyame nAdhikAraH / tatkathamajita degicchAtRSNAnAM tatrAdhikAraH // 36 // ) yadi hrIkutsayoravijaye cAritrameva neti tavAbhimata tarhi kSuttRSNayorudaye'pi katha ta paryanuyoge nagnAdasya gaganamevAvalokanIyaH syAd / atha prAyojita tRSNAnAmapi sAdhUnAM jIvadasAtodayatayA tadudaye'pi vidhinA tatpratIkAro na doSAya, tarhi prAyo jitahI kutsAnAmapi taddhetukarmajanitatannizevAya keSAJcit saMyamatrANAya dharmopakaraNadhAraNaM na doSAyeti tulyam api coktopakaraNena cAritraprazaMsayApi mahAn guNo veSeNaiva ca patayAlu pariNAma nAma pi zAsamavastra, tatruta ---'dharma' var...' rUA paNa kAraNika hAvAthI tamAre tyAjya khanI jaze, ane jo AhAra grahaNane cAgya TharAvavA kAraNeA maLatA hAya tA tevA yAgya kAraNAe vasradine paNa grAhya mAnavA ja paDaze. tethI dharmapakaraNanI sAme AhArarUpa A pratimadinadI kruruttarA che. kapA vastrAdi aMge dASAntaranuM udbhAvana AhAra aMge paNa samAna che evu grantha kArazrI jaNAve che-- gAthA :- jeoe hI-kutsAne jItI nathI tene saMyamamAM adhikAra ja nathI evu' je tamane abhimata hAya tA jeoe kSudhA-tRSNAne chatI nathI teone paNa sa'yamanA adhikAra zI rIte mAnaze| ? [ zrut-tRSNA vijayavat hI-kutsAvijaya ] hI-kutsA jItAyA na heAya teA cAritra ja hAi na zake evu* jo tamane abhi mata hAya tA 'kSudhA-tRSNAnA uddayamAM paNa cAritra zI rIte sa'bhavI zake?' evA praznanA javAbamAM tamAre (digaMbare) AkAza ja jovAnu raheze. arthAt je kSudhA-tRSA mULaguNaghAtaka nathI teA lajajA-dugaMchAne paNa mULaguNaghAtaka zI rIte mAnI zakAya ? ' evA amArA praznanA tamArI pAse javAba nathI. pUrva pakSa :- sAdhuoe kSudhA-tRSNAne prAyaH jItI haiAya che. chatAM azAtAnA aMta na AvyA hoI tenA udaya thae chate kSudhA-tRSNA lAge che. e jyAre lAge te 1. dhama~ raghuvar veto, saMkrUpha veseLa philiko hiM haM / sammoLa paraMtuM, ravar rAyA naLavavu 1 || (31vezamADhA-21 ) dharma rakSati veSaH zaMte veSeNa dikSito'smyaham / unmArgega patantaM rakSati rAjA janapadamiva // ra. vAdI pAtAne abhimata bAbatamAM je je Apatti Ape te tene abhimata vastumAM paNa lagADavI ane e svAbhimatamAM AvatI ApattinA je je rIte parihAra kare tevA ja pari hAra abhimatamAM paNa zakaya che evu batADavuM e pratidi nyAya kahevAya che. 1ra
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA zrlA, 37 www aha hirikucchAhi sayA hirikuccha sahAvabhAvaNA No ce 1 tA kaha tadabhAvasahAvasaMbuddhI // 37 // chu ( atha hI kutsAbhyAM sadA DrIkutsAsvabhAvabhAvanA no cet / tRSNAkSudhAbhyAM tatkathaM tadabhAvasvabhAvasaMbuddhiH ||37|| tRSNAkSudhAbhyAmatRSNAdhAsvabhAvabhAvaneva hIkutmAbhyAmahUIkutsAsvabhAvabhAvanA na pratiroDa zakyA, manaH zuddherbalavattvAt, anyathA tavApyagateH / ' sarvadA satyau hrIkutse svatA dUdhyapra janike' iti cet ? tarhi zarIramapi na kutaH ? 'saMyamopakAritvamatistatpratibandhike' ti cet ? atrApi tulya, tAbhyAmapi sthirIkaraNAdyupakArasaMbhavAt ||37|| vakhate vidhipUrvaka tenA pratikAra karavA e doSarUpa nathI. eTale ke cAritramAM khAdhaka banatA nathI...... uttarapakSa :- e ja rIte sAdhuoe hIkutsAne paNa prAyaH jItI ja hAya che chatAM tenA hetubhUta karmanA udmayathI te pravartya chate tenA pratIkAra dvArA saMyamanA rakSaNa mATe dharmapakaraNa dhAraNa paNa doSarUpa nathI. vaLI upakaraNanI hAjarImAM bIjA gRhasthA sAdhune cAritrI tarIke jANI zake ane tethI cAritranI prazaMsA kare to prazaMsA karanArane paNa lAbha thAya; ane sAdhu paNu cAritranA kAraNe thatI peAtAnI praza'sA jANI cAritramAM vadhu sthira thAya che. Ama cAritranI prazaMsA dvArA paNa upakaraNAthI ghaNA phAyadA che. vaLI kAivAra kamanA vicitra udayanA kAraNe je sAdhunA pariNAma paDI gayA hoya te paNa veSanA kAraNe ja 'hu* dIkSita chuM, mAre A karavu zAle nahi, leAkeAmAM mArI niMdA thaze' ItyAdi zaMkA paDavA dvArA khacI jAya che. tethI vezanA ghaNA phAyadA che. zrI upadezamALA zAstramAM paNa kahyuM che ke- umAge jatI prajAne rAjA aTakAve che tema 'hu" dIkSita chuM" ItyAdi zakA karAvavA dvArA arthAt e vAta yAda AvavA dvArA, veSa unmAge paDatA sAdhune bacAve che ane e rIte enA dharmanuM rakSaNa kare che // 36 // ja jemAM gAthAtha :- lajajA ane dugaMchAnI hAjarImAM yatine alajajA ane anuga chA pa AtmasvabhAvanI bhAvanA zI rIte thai zake ? evu* jo tame kahetA hai| tA ame kahIe chIe ke kSudhA-tRSNAnI hAjarImAM akSudhA-atRSNA svabhAvanI bhAvanA paNa zI rIte thaI zakaze ? khAdya kSudhA-tRSNAnI hAjarImAM paNa AtmA tRSNAzrudhA vinAnA svabhAvavALA che.' ityAdi bhAvanAnA, jema baLavAn manaHzuddhi nA kAraNe pratibadha thatA nathI tema bAhya hI-kutsAnI hAjarImAM paNa ahI-kutsA bhAvanAnA pratibadha thatA nathI. jo e pratiba`dha thAya che ema mAnazeA tA kSudhAdine paNa akSudhAdi bhAvanAnA pratibaMdha karanArA mAnavA paDavAthI tamAre AhAra grahaNanI nirdoSatA siddha karavA kAI zaraNu raheze nahi.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra ___ AhAravidhAnasamAdhAnamapyupadhau tulyamityAha ussaggavavAyANaM mittIe aha Na bhoaNaM duTUThaM / ussaggavavAyANaM mittIi taheva uvagaraNaM // 38 // ( utsargApavAdayormenyA'tha bhojana na duSTam / utsargApavAdayA maitryA tathaivopakaraNam // 38 // ) bAlAdinApi mUlacchedAbhAvenAtikarkazamevAcaraNIyamityutsargaH svayogya mRdvevAcaraNIyamityapavAdaH, svasya yogyamatikarka zamAcaratA'pi svayogya mRduSyAcaraNIyamityutsargasApekSo'pavAdaH, svayogya mRdvAcaraNamAcaratA svayogyamatikarka zamapyAcaraNIyamityapavAdasApekSa utsargaH, ityutsargApavAdamaitryA hyAcaraNamanujJAtam / tadukta-(prava0 sAra 3-30) pUvapakSa :-sarvadA hAjara rahetI lajajA ane jugupsA pitAnA tAdrapTanI ja pratIti karAve che arthAt AtmA hAkutsAmaya ja che. hI-mutsA svabhAvavALe ja che. evI pratIti karAve che. tethI ahI-akutsA svabhAva bhAvanAne bAda karaze ja. tethI je e bhAvanAne akhaMDa jALavI rAkhavI hoya te sAdhune lajajA-durgachA hovA ja na joIe ane tethI vastrAdinI kaI jarUra rahetI nathI. - uttarapakSa :-e rIte te sarvadA hAjara rahetuM zarIra paNa "AtmA zarIramaya che ItyAdirUpa svatAdrayanI buddhi karAvavA dvArA azarIrasvabhAvabhAvanAnuM pratibaMdhaka zA mATe na bane? ane tethI e bhAvanA jALavI rAkhavA dIkSA levA mAtrathI ene tyAga zA mATe Avazyaka na bane ? pUrvapakSa-zarIra vize rahetI "A saMyamane upakArI che evI mati arthAt AtmAnuM zuddha svarUpa prakaTa karavAmAM A sAdhanabhUta che evI buddhi, "zarIra e zuddha svarUpathI bhinna che" evuM tAtparyathI jaNAvavA dvArA tevI svatApya buddhine aTakAve che. tethI zarIra azarIrasvabhAvabhAvanAnuM pratibaMdhaka na hovAthI cAritrapratibaMdhaka paNa nathI. uttarapakSa - hI-musA vize paNa A badhI vAto samAna ja che kAraNa ke e bethI paNa saMyama vize sthirIkaraNadirUpa upakAra saMbhavita ja che. lajajAne kAraNe keI patitapariNAmI paNa akAryathI aTakI keme karIne punaH cAritramAM sthira thaI jAya che e vAta suprasiddha ja che kA.. AhAra zAstravihita hovAthI cAritra pratibaMdhaka nathI ke evuM samAdhAna upadhi vize paNa samAna ja che evuM jaNAvatAM granthakAra kahe che 1. atra 'anavAre 3H " kRti pATho yuvato mati | 2, matra "ratApekSasgvADhaH" rUti vATo suto mAta !
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA laeN. 38 'bAlo vA bujhDho vA samabhihado vA puNo gilANo vaa|| cariya caradu sajoga mUlaccheda jadhA Na have // " na tu tadvirodhena, yato glAnatvAdyanurodhena mRdvAcaraNepyalpalepo bhavatyeva, tadukta (Aa0 sAra-rU-2) AhAre ca vihAre desaM kAla sama khama uvahiM / jANittA te samaNo vaTTadi jA~da appalevI so / tti / tadvaramutsargo, glAnatvAdyanurodhena mRdvAcaraNepyalpa eva lepo bhavati tadvaramapavAdo, glAnasvAdinAghyAhAravihArayoralpalepabhayenApravRttAvatikarkazAcaraNena zarIraM pAtayitvA svarlokagamane tatra saMyamavamanAt mahAn lepa iti na zreyAnapavAdanirapekSa utsargaH, glAnatvAdyanurodhenAhAravihArayoralpalepatva vigaNayya yatheSTapravRttau mRdvAcaraNenAsaMyatajanasamAnatayA mahAneva lepa iti notsarganirapekSo'pavAdaH zreyAniti vyavasthayA nAhAravihArayordoSa" iti cet ? tadidamanyatrApi tulya', ata evaudhikaupagrahikAdivyavasthA paJcabhiH sthAnaracelatAdiprAzastya ca samaye vyvsthiti rUA. gAthAtha :- je ema kahezo ke utsarga ane apavAda mArganI matrI (sApekSatA) pUrvaka bhojana thatuM hovAthI e duSTa nathI. arthAt bhojana karavA chatAM utsarga-apavAdanI maitrI jaLavAI rahe che. khaMDita thatI nathI tethI bhajana aSTa che, te e ja rIte sApekSa rahIne vastrAdi dhAravAmAM paNa utsarga-apavAdane sumeLa jaLavAI rahe tevAthI e paNa zA mATe duSTa bane ? [utsarga-apavAdanI sApekSatAmAM digambaramata] pUrvapakSa :- zuddhAtmasvabhAvanuM sAdhanabhUta hovAthI saMyama "mULa" kahevAya che temaja te mULanuM paNa sAdhana havAthI zarIra paNa "mULa" kahevAya che. bALa, vRddha, glAna ke parizrAnta sAdhue paNa mULa (saMyama)ne cheda na thaI jAya e rIte atikarkaza-kaThera ja AcaraNa karavuM e utsarga che. bALAdie mULa (zarIra) ne nAza na thaI jAya e rIte svayaMgya (pitAnA zarIrane anukULa) mRdu AcaraNa (AhArAdi) paNa karavuM e apavAda che. mULabhUta saMyamane yogya atikarkaza AcaraNa karatAM sAdhue paNa avasare svAgya (zarIrane anukULa) mRdu AcaraNa paNa karavuM (ke jethI zarIranAza thatuM aTake) e apavAda sApekSa utsarga che. (ahIM graMthamAM "sApekSastpava" evo je pATha maLe che enA karatAM "vArakA : " e pATha yogya lAge che, ema AgaLa "vIsApekSa vatsa : pAThanA sthAne "vatsarAvava:' pATha yogya lAge che.) 1. bAlo vA vRddho vA amAbhihato vA punarlAno vA / cA~ caratu svayogyA~ mUlacchedo yathA na bhavati / 2. AhAre vA vihAre deza kAla' zrama kSamAmupadhim / jJAtvA tAn zramaNo vartate yadyapalepI saH ||
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra uktapratibandhaiva pareSAM kalpanAntaramapAkurvannAha eeNuvagaraNeNa paccakkhANasta davvao bhaMgo / - iya kappaNAvi vihavAjuvvaNamiva NiphphalA NeyA // 39 // (etenopakaraNena pratyAkhyAnasya dravyato bhaGgaH / iti kalpanApi vidhavAyauvanamiva niSphalA jJeyA // 39 // ) mULabhUta zarIrane yogya mRdu AcaraNa karatA sAdhu paNa jo tevuM ja AcaraNa karyA kare te zithilatA AvI javA dvArA mULabhUta saMyamane cheda thaI jAya, e na thAya e mATe saMyamane yogya karkaza paNa AcaratA rahevuM e utsarga sApekSa apavAda che. AnAthI jaNAya che ke utsarga ane apavAda banenI jyAM maitrI hoya-sApekSatA heya-paraspara virodha na hoya evuM ja AcaraNa cAritranI sthiratA karanAruM hovAthI anujJAta che. pravacanasAramAM kahyuM che ke bALa hoya, vRddha hoya, zramathI thAkela hoya, ke glAna hoya te paNa sAdhue vayogya tevI ja caryAnuM AcaraNa karavuM ke jethI mUla (saMyama ane zarIra)ne nAza na thAya. vaLI glAnapaNuM vagerenA kAraNe mRhuM AcaraNa karavAmAM paNa a5lepa te lAge ja che tethI utsaga zreSTha che. kahyuM che ke- deza, kALa, zrama, zakti ane upadhi (=zarIra) ne jANIne je zramaNa AhAra-vihAramAM pravRtta thAya te a5lepI bane che arthAt tene a5 karmabaMdha te thAya ja che." ema glAnapaNuM vagere dazAmAM mRdu AcaraNa karavAmAM paNa lepa te a9pa ja lAge che. ane zarIra temaja zarIra dvArA saMyama paNa Take che tethI apavAda zreSTha te che ja. paraMtu glAnAdi dazAmAM paNa AhAra-vihAradi karavAmAM thatA alpalepanA bhayathI je temAM pravRtti na kare ane atikarkaza AcaraNAtmaka utsargane ja Agraha rAkhe te pariNAme zarIrano nAza thaI javAthI devalokamAM javAnuM thAya, jyAM saMyama na hovAthI mahAna karmabaMdha thAya che. tethI apavAdanirapekSa utsarga kalyANakArI nathI. ema glAnatvAdidazAnA kAraNe AhAravihArAdinI pravRttithI thatA a85lepanI avagaNanA karIne je yatheSTapravRttimAM ja sAdhu paDI jAya to e asaMyatajana je ja thaI javAthI mahAna lepavALe thAya che. tethI utsarganirapekSa apavAda paNa hitakara nathI Ama utsarga ane apavAdanA paraspara sumeLathI ja AcaraNa hitakara banatuM hovAthI AhAra-vihAra duSTa nathI. uttarapakSa - A badhI vAta dharmopakaraNa aMge paNa tulya hovAthI e paNa duSTa nathI tethI ja judI judI avasthAne AzrayIne utsarga-apavAdane anusarIne odhika ane aupagrahika upadhinI vyavasthA zAstromAM batAvI che, temaja pAMca sthAnethI acalatA vagere prazasta che evuM jaNAvyuM che. 38 AhAra ane upakaraNa aMgenI samAnatA dekhADavA rUpa ukta pratibaMdIthI ja digaMbaronI anya kalpanAnuM nirAkaraNa karatAM granthakAra kahe che -
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA zleA. 3 ida' hyAdhyAtmikAnAmAkUtaM yat -- "parigrahapratyAkhyAnaM tAvaccaturviSayakameva kArtsnyena rcavasthati / sadgu'--se gad nade Laro to nA-vaivastro, vittabo, jAjA, bhAvaotti (pAkSikasUtram) / tatropakaraNe sati mUrcchAtyAgena bhAvaparigrahapratyAkhyAnasaMbhave'pi dravyaparigrahasya jAgarUkatvAt tasya sarvadA jJAtvA''sevane lepasaMbhava iti" - tadidamAhAre'pi tulyamiti vidhavA yauvanamiva svasamIhitA'kAritayA svaviDambanAmAtrameva pareSAM vijRmbhita, sarvadravyeSu mUrcchAtyAga evaM kArya ityuktasUtrAbhiprAyAt / tadukta vizeSAvazyake'apariggahayA sutetti jA ya mucchA pariggahobhimao / savvadavvesu Na sA kAyavvA suttasabbhAvo / / [2580 ] yA ca ' " savvAo pariggahAo veramaNa'... ityAdinA'parigrahatA sUtre prokteti tvayA gIyate tatrApi mUcchaiva parigrahastIrthakRtAmabhimato nAnyaH / sA ca mUrcchA yathA vastre tathA sarveSvapi zarIrAhArAdidravyeSu na karttavyeti sUtrasadbhAvaH = sUtraparamArthoM, na punastvadabhimataH sarvathA vastra parityAgo'parigrahateti sUtrAbhiprAyaH / tasmAdaparijJAtasUtrabhAvArtho mithyaiva khidyase tvamiti / 94 gAthA :- A vastrAdi dhamA~pakaraNathI dravyataH paccakkhANa (=dravyathI parigraha na rAkhavA rUpa paccakkhANu)nA bhaMga thAya che--' AdhyAtmikAnI AvI kalpanA paNa vidhavAnA cauvananI jema niSphaLa jANavI. arthAt 'upakaraNA tyAjya che' evuM jaNAvavAmAM asamartha jANavI. [ zvetAmbara mate sapUrNa parigraha paccaqamANu abAdhita] nAmadhArI adhyAtmavAdI digaMbaranA e Azaya che ke cAra viSaya (=prakAra)nA parigrahanu pratyAkhyAna karavAmAM Ave te ja saMpUrNatayA parigraha paccakkhANa thAya che AgamamAM paNa kahyuM che ke te parigraha cAra prakAre kahevAyA che jemake-dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI.' tethI upakaraNAtmaka dravyanA saMga hoya te temAM mUrchA na hAvAnA kAraNe bhAvathI parigrahanu' paccakkhANa UbhuM' rahevu' kadAca ma'bhavita heAvA chatAM dravya parigraha tA hAjara ja hAvAthI dravya parigraha pratyAkhyAna saMbhavatu nathI. uparAMta 'A dravyaparigraha che' evuM jANavA chatAM enuM Asevana karavAmAM, saMpUrNa pratyAkhyAna pAlana asa bhavita hovAnA kAraNe ka baMdha thavAnA sa`bhava pUrepUrA che. taithI vADhi yAya che. AdhyAtmikAnI AvI kalpanA paNa peAtAnA iSTane siddha karavAmAM samatha na hAvAthI vidhavAnA yauvananI jema niSphaLa che. kAraNa, AhArAdi dravyaparigraha aMge paNa A kalpanA samAna haiAvA chatAM e jema sa`camApakArI hAvAthI AhArAdine tyA 1. atha pariprazrcaturvidhaH prajJAta, tathathA-dravyataH kSetrata: nAto mAvataH | 2. aparigrahatA sUtra iti yA ca mUrcchA parigraho'bhimataH / sarvadravyeSu na sA karttavyA sUtrasadbhAvaH / 3. vAsisUtre--parvataH parivrAdvimaLamU.....
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ *. dharmopakaraNanI akhadhakatAno vicAra . . . . * * * * * * * * * * * * * * harSa etena prANAtipAtAdInAM mohajanyatvAnurodhena mohodayasattAbhyAM dravyabhAvapariNatibhedAbhidhAna, dravyarUpANAmapi teSAM dravyata AzravarUpatvAt , sUkSmapRthivyAdInAmivAviratipratyayakarmabandhahetutvAMdityAdyabhimAnamapi keSAzcidvicAraNIyameva, ekendriyANAmapyajJAnAdipramAdayogena bhAvahiMsAyA eva saMbhavAt , kSetrAdirUpANAmiva dravyAdirUpANAmapi prANAtipAtAdInAM svakAraNopanipAtamAtrasaMbhavisaMbhavatayA mohA'janyatvAda, anyathA kAcinmU.jananaparihIMgRta parigrahatvasvabhAvaH kAyo'pi kevalinAM dravyAzravabhUta iti teSAmazakyaparihArAbhAvamAvedayatAmAyuSmatAM kathamiva spRhaNIyaH syAt ? ityanyatra vistaraH / pareSAM tu parapravRttereva mohajanyatvAt tadudaya sattAbhyAM tatkAryasya bhAvadravyapariNatI saMgacchete, na cedamapi saMgata, yogajanyapravRttau mohasyAnyathA siddhatvAt , anyathA vinigamanAvirahaprasaGgAdatiprasaGgAcceti dika // 39 / / jaya tarIke siddha karI zakatI nathI tema saMyamopakArI hovAthI vastrAdine paNa tyAya tarIke siddha karI zakatI nathI. tethI A kalpanA to potAnA hAthe pitAnI viDaMbanA karavA rU5 che. ukta sUtra te "dravyakSetrakALabhAvathI sarva dravyo aMgenI mUrachano tyAga karavo" evuM ja jaNAve che nahi ke dravya mAtrane paNa tyAga karavAnuM. zrI vizeSAvazyakabhASyamAM paNa kahyuM che ke "davALo rivALo veramAM' sUtrathI je aparigrahatA kahI che temAM paNa parigraha zabdathI mUrchA ja zrI tIrthakarane abhimata che nahi ke tamane (digaMbarone abhimata evAM vastrAdi upakaraNAtmaka dravya. ane tethI zarIraAhAra-vastrAdi sarvadravyomAM mUccha karavI nahi e sUtrane tAtparyAtha che.-A prakAranA sUtrAbhiprAyane na jANata tuM phegaTa zA mATe khIjAya che ! [ upA. dharmasAgara ma. nA matanI samAlocanA ] Ama je mUrchA na hoya te vastrAdi dravyanI hAjarImAM paNa aparigrahatA ja hovAthI dravyataH Azrava paNa hete nathI. arthAt mUcchatmaka bhAva5rigraha ja Azrava bhUta che. mUrahita upAdhi AdirUpa dravyo nahi. sUtranuM tAtparya AvuM hovAthI jeo (upAdharmasAgara ma0Adi) kevalIone dravyahiMsA paNa mAnatA nathI teono mata nirasta jANo...kAraNa ke pramattayegAtmaka bhAvahiMsA ja mukhyatve AzravadhUta che, e vinAnI dravyahiMsA nahi. tethI dravyahiMsAnI hAjarImAM paNa atyaMta apramatta evA kevaLIone e AAvabhUta na banavAthI azAtA vedanIyAdi karma baMdha thavAnI Apatti AvatI nathI. dravyahiMsA na mAnanArAonuM kahevuM evuM che ke hiMsAdi dareka babbe rIte che. jemake dravyahiMsA ane bhAvahiMsA. jyAre mehanIyane udaya hoya tyAre pramA dAdinA kAraNe bhAvahiMsAdi hoya che je bhAvathI AzravarUpa che ane jyAre udaya na hotuM nathI paNa mAtra sattA ja hoya che tyAre dravyahiMsAdi hoya che, je dravyathI AAvarUpa che. sUthamapRthvIkAyAdi hiMsA karatA na hovA chatAM jema teone avirati
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo, 39 nimittaka karmabaMdha te hoya ja che tema mohasattAnI hAjarImAM bhAvahiMsAdi na hovA chatAM dravyahiMsAdi rU5 dravyathI Azra to hoya ja che. kevaLIone te mohanIyanI sattA paNa na hovAthI dravyahiMsA paNa hotI nathI. kadAca ke ahIMyA zaMkA kare ke "kevaLIo vihAramAM paga upADyA pachI pAcho mUkavA jAya tyAre sahasA kaI jatu paga mUkavAnA sthAne AvI jAya te e pagane aTakAvavo azakya hovAthI jatuyuktabhUmine parivAra paNa azakaya thavAnA kAraNe e jIvanI hiMsA te thaze ja. tethI kevalIne dravyahiMsA paNa hotI nathI evuM kema manAya?" te AvI zaMkAne e loke e uttara Ape che ke jAjavalyamAna kevalajJAna-darzanarUpa upayogavALA teone azaka parihAra jevuM kaMI hotuM ja nathI. ahIM jIva AvI paDavAne che evuM pahelethI ja teo jANatA hovAthI evI bhUmimAM paga mUkavAnI ceSTA kare e pahelAM ja zA mATe parivAra na karI de? tethI azakayaparihAra tarIke paNa kevaLIone dravyahiMsAdi manAya nahi. kevaline dravyahiMsA na hovAnuM jaNAvanAra A (prAya) dharma, sAgara upA0nA matanI samAlocanA karatAM upADa yazovijayajI mahArAja jaNAve che ke, teonuM AvA abhiprAyarUpa vRthA abhimAna paNa vicAravA jevuM che arthAt . AgaLa-pAchaLane vicAra karavAthI ayukta kare che. ekendriyAdine ajJAnAdyAtmaka pramAda hAjara hovAthI bhAvahiMsA ja hoya che ane enA kAraNe ja karmabaMdha hoya che nahi ke mAtra dravyahiMsAnA kAraNe. jema pitA potAnA kAraNe bhegA thavA mAtrathI kSetrahiMsA vagere thaI jAya che tema dravyahiMsA paNa potAnA kAraNe bhegA thavA mAtrathI thaI jatI hovAthI tene mehasattAjanya manAya nahi. ane eTale ja kevaLa dravyahiMsAne dravyathI AzravarUpa paNa manAya nahi. bAkI evuM mAnavAmAM te kevaLIone kAyA paNa tyAjya banI jaze. kAraNa ke e paNa dravyaparigraharUpa hovAthI tamAre dravyathI AzravarUpa mAnavI paDe che. bhUta ke bhAvi bhAvanuM kAraNa hoya tene dravya kahevAya e hisAbe gRhasthAdi avasthAmAM zarIra aMge paNa mUrchAdi pUrve thayA hovAnA kAraNe e kAyAmAM mUracheMjanana svabhAva te che ja. tethI kevalI avasthAmAM mUccha karAvatI na hovAnA kAraNe bhAvaparigraha rUpa banatI na hovA chatAM dravyaparigraha svabhAvavALI te che ja.. tethI je ema kahevAmAM AvyuM che ke-"kavaLIone "azakya parihAra jevuM kaMI na hovAnA kAraNe dravyahiMsAne parivAra paNa zakya hovAthI dravyahiMsAdi hotA nathI." evuM kahenArA tamAre kevalIo kAyAne dhArI rAkhe che evuM mAnavuM zI rIte saMgata thaze? kAraNa ke kSayA paNa dravya parigraha rUpa hovAthI dravya AzravarUpa hovAnA kAraNe tamAre mane tyAjya to che ja. hA, para=digaMbarone matane AdhAre haju mahAsattAnA kAraNe dravyahiMsArU5 dravya Azrava ane mehadayathI bhAvahiMsAdirUpa bhAva Azrava ema be prakAra
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAMpakaraNanI akhAdhakatAnA vicAra athedamupasaMharannAha- w -- siddhantasiddhadharaNa uvagaraNaM taM muNINa suhakaraNam / aha hoi pAvaharaNaM iya ahaM vinti AyariyA ||40|| ( siddhAntasiddhadharaNa upakaraNa tanmunInAM sukhakaraNam / atha bhavati pApaharaNaM ityasmAkaM bruvate AcAryAH ||40|| nanu yadi bhavadAcAryairevottarAdhyayanabRhadvRttidharmasaGgrahaNyAdA vetadvicAre digambarAH parAstAstarhi bhavatAM kimarthaH punaH prayAsa ityAzaMkAyAmAha - pucchA diyaMvarANa kevalamajjJapiANa uvahAso / amhANaM puNa ihayaM dohavi paDiAravAvAro // 41 // ( pRcchA digaMbarANA. kevalamAdhyAtmikAnAmupahAsa: / asmAkaM punariha dvayorapi pratIkAvyApAraH // 41 // ) mAnavA sa`gata thAya che, kAraNa ke te tA parapravRttimAtrane mAhujanya mAnatA hAvAthI teonA mate sattAthI dravyabhAMgA ane udayathI bhAvabhAMgeA sa'gata thAya che teonI paNa e mAnyatA yukta tA nathI ja, kAraNa ke pravRtti mAtra pratye mAha kAraNu nathI paNa ceAga ja kAraNa che, vItarAga evA kevaLIne paNa vihArAdi pravRtti hAvAthI pravRttirUpa kArya pratye mAha tA anyathA siddha ja che. Azaya e che ke mAhanIyanI sattA hAya tyAre je pravRtti thAya che te vakhate yAga ane mAha ane niyata pUvartI tA hoya che te chatAM kAraNutA mAtra ceAgamAM ja siddha thAya che jyAre mAha / pravRtti pratye anyathA siddha banI jAya che kAraNa ke 13 mA zuThANe meAhanIyanA abhAvamAM paNa pravRtti thatI hAya che. taduparAMta, mAhane paNa je te pravRttinuM svataMtra kAraNa mAnavA jaIe tA te pravRtti mAhathI thaI ke yAgathI? enA nizcaya karAvanAra vinigamaka [ nirdhAraka yukti ] kAI na heAvAthI vinigamanAviraha thavAnI Apatti Ave, temaja kevaLIone mAha na heAvAnA kAraNe vihArAdipravRttinA paNa abhAva thavAnA atiprasaMga Ave tethI pravRttimAtra pratye tA yAga ja kAraNa che, mAha nahi. 39lA upakaraNadhAraNa guNakara ja che. e vAtanA upasaMhAra karatAM granthakArazrI kahe che. gAthA :- siddhAMtamAM jenuM dhAraNa vihita che te upakaraNa munione sukha= hita karanAru che temaja pApane haranAruM paNu che evu... amArA AcAryAM kahe che. [ AnA bhAvArtha spaSTa hAvAthI TIkA karI nathI. ] ||40nA zakA :- tamArA AcAryAe ja uttarAdhyayananI gRhavrutti, dhama sagrahaNI vagere granthAmAM upakaraNAdinI vicAraNA prasaMge digaMbarAnA matanuM khaDana karyuM ja che tA pachI tame A prayAsa zA mATe kare che? AvI zakA age granthakArazrI kahe chegAthAtha - digaMbareA dharmapakaraNa aMge pUcha pUcha karyA kare che ane AdhyAtmike upahAsa karavAnA prayatna karyA kare che, tethI e bannenA pratikAra karavA mATe amAre A prayAsa che. 13
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA lai. 41-42 AzAmbarA hi yadyapi tastaiH prabandhairdU pitA eva pUrvAcAthai stathApyayamAdhyAtmikapratIkArAyava pracikraMsitaH prabandho'nuSaGgato digaMvarapratIkAre'pi prabhUSNuriti bhAvaH / Azasanti hi mAryamutkaTatayA saMbhAtamApAtato, nevAgRhya digambarAnna ca punaH zvetAmbarAnAsate / kiJcitkiJcidudaJcitocitavacaHsaJcAramAdhyAtmikAH chidrAnveSitayA nirantaramamI sarvatra maitrIkRtaH / / 1 / / labdheva pratipakSalakSadalanAt paTtaka saMparkajagranthakSodavinodanodanayano'pyabhyAsakelizramam / etatprakramakaitavAjjinavacaHpIyUSapAthonidhAvadhyAtmAmRtamajjane sapadi madvAgdevatAbhyudyatA // 2 / / 4 / / tadeva dharmopakaraNasyAdhyAtmavirodhatAM samAdhAya tallAbhopAyamupadizati paMcasamio tigutto suvihiyavavahArakiriyaparikammo / __pAvai paramajjhappaM sAhU vijiindiyappasaro // 42 // (paMcasamitastriguptaH suvihitavyavahAra kriyAparikarmA / prApnoti paramAdhyAtma sAdhurvijitendriyaprasaraH // 42 // ) che jo ke pUrvAcAryoe te te granthamAM digaMbaronI mAnyatAonuM nirAkaraNa karyuM ja che, chatAM AdhyAtmikenA pratikAra mATe karAto A prabadha sAthe sAthe digaMbarane paNa pratIkAra karavAmAM samartha ja che, A amAro Azaya che. enuM mukhya kAraNa e che ke - "nAmadhArI adhyAtmavAdIo kaMIka kaMIka aucityapUrNa (adhyAtmAnusArI) belIne bIjAonA chidronuM anveSaNa karavA mATe badhe ja mautrIbhAvane dekhAva kare che (paNa aMdarakhAne) dUrathI ke upara uparathI je kaI ghA karavA yogya dekhAya (sAme Ave) tene khatama karI devAnI utkaTa AzaMsA rAkhe che, emAM A digaMbara che athavA A zvetAmbara che evo koI Agraha eTale ke bheda pADatA nathI." A rIte e loko digambare bhegA amane zvetAmbarAne paNa jyAre hAMsIpAtra banAve che tyAre e nAmadhArI adhyAtmavAdIono ame pratikAra karIe ane emAM digaMbarone paNa jhapATAmAM laI laIe te te yukta ja che. (A padyane ame A rIte besADayuM che-anya vidvAne bIjI rIte paNa besADI zake che.) tathA, A chae darzanenA tarkanA saMparkathI utpanna granthanA vidalananA harSa rUpI jalathI A nayanavALI hovA chatAM jANe lAkhe pratipakSI (yuktio)nA vighaTanane Azrayane thayelI abhyAsa rUpI kIDAthI parizrama pAmelI na hoya tevI A amArI vANIrUpI devatA have A grantha racanAnA bahAne jinavacanarUpI sudhAsamudramAM adhyAtmarUpI amRta snAna karavAne kaTibaddha thaI rahI che. 141 Ama dharmopakaraNa-adhyAtmavirodhI nathI evuM jaNAvIne granthakAra have adhyAtmaprAptinA upAyo batAve che
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra paJcabhiH samitibhistimRbhirguptibhizca sahitaH sAdhuH siddhAntoditAlayavihArasthAnA''caGkamaNAdivividhavyavahArakriyaM parizIlya tatraiva dattadRSTitayendriyanirodhena bAhyavyApArAbhAvAt cittasyaikAgratayA paramAtmatattvasaMvittirUpamAtmadhyAnamApnoti sAdhuH, natvanyathaiva, hetvabhAvAd // 42 / / atha vyavahAravilopinAmapAyamupadarzayati lupaI bajhaM kiriyaM jo khalu AhaccabhAvakahaNeNa / so haNai bohibIaM ummaggaparUvaNaM kAuM // 43 // -- (lumpati bAhyAM kriyAM yaH khalu AhatyabhAvakathanena / sa hanti bodhibIja unmArgaprarUpaNa kRtvA // 43 // ) Antarameva karaNa phalasAdhaka, na tu bAhyakaraNamapi, bharatAdInAM bAhyakaraNarahitAnAmapi kevalajJAnotpatteH iti kAdAcitka bhAvamavalambya vyavahAra ye vilumpante te svayamunmArgaprarUpaNaprasUtamithyAtvavazAt svabodhivIjamunmUlayanti, yadAgamaH gAthAtha-pAMca samiti temaja traNa guptithI yukta temaja zAstramAM kahela vyavahArakriyArUpa parikarmavALo sAdhu IdriyonA Avegane jItIne parama adhyAtmane pAme che. [AtmadhyAnarUpa paramaadhyAtma prAptino upAya] pAMca samiti ane traNa guptithI nA pAlanamAM udyata sAdhu siddhAMtamAM kahela Alaya -vihAra-sthAna-caMkamaNAdipa vividha-vyavahArakiyAonuM parizIlana kare che temaja sarvadA tevI kriyAmAM ja dhyAna (upaga) vALA hovAthI teone tevI IndriAnA viSaya tarapha AkarSaNa thatuM nathI. tethI indriyanirodha thavAnA kAraNe bAhyavyApAra raheto nathI jethI citta ekAgra thavAnA kAraNe paramAtmatattvanA saMvedanarUpa AtmadhyAnanI prApti thAya che. indriyanirodhAtmaka hetu na hoya to bIjI kaI rIteM cittanI ekAgratA dvArA AtmadhyAna saMbhavita nathI 82 have jeo nizcayane pakaDI vyavahArane vilopa karavA Icche che teone AvatA nukazAne dekhADatAM graMthakArazrI kahe che gAthArthabharatacakIne thaela kevalatpatti vagere 5 kAdAcika bhAvone dAkhala laIne jeo bAhyakriyAone UDADavA mAMge che teo unmArgaprarU paNa karavA vaDe bedhibIjane haNe che. [bAhyakriyAone lepanArA sAme lAlabattI] locAdirUpa bAhakiyAno viraha hovA chatAM bharatAdine kevalotpatti thaI hovAthI bAhyakaraNa te kevalAda pratye vyatireka vyabhicArI che. tethI e kevalAdijJAnAnA kAraNabhUta na hovAthI mAtra AMtarika-karaNa ja phaLasAdhaka che."kAdAcika bhAvanuM eThuM pakaDIne jeo AvuM kahe che teo svayaM pote karela unmArga prarUpaNathI utpanna thayela mithyAtvanA kAraNe potAnA bedhibIjane ukheDI nAMkhe che. AgamamAM paNa kahyuM che ke
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA laisaMka patteyabuddhakaraNe caraNa NAsanti jinnvriNdaann| mAravAva paMDuiM sAruM sarathA II (gA. ni. 126] 'ummaggadesaNAe caraNa NAsaMti jiNavariMdANa / vAvaNavaMsaLA vahu i Tu sanma tAralA DuM . vi [. ni. 262] nanu bharatAdInAM vyavahAra kriyApekSAM vinaivAdhyAtmalAbhe tatra kathamasyA upayoga iti cet ? na, prAgbhavAbhyastobhayakaraNaprasUtanirjarAvizeSasadhrIcInAntarakaraNamAtrAtteSAmAhatya kevalotpattAvapi bAhyakriyAyAH paramparayopayogAt , tathAbhUtasya cAnAdare sAMpratInadharmadhyAnAderapi dUrenirvANajanakasyAnAdaraprasaGgAt / nanu tathApi vyavahAra kriyAM vinApi marudevAdInAM kevalajJAnotpattorvyabhicArAdiSTasAdhanatvagraha vinA kathaM tatra pravRttiH ? iti cet ? na tAvadiSTasAdhanatAjJAnatvenaiva pravartakatA, api tviSTaprayojakatvajJAnatvenaiva, anyathA tRptyarthinastandulakrayaNAdAvapravRttiprasaGgAt tattva' ca vyavahArakriyAyAmapi nirAbAdhamiti // 43 // pratyeka buddhoe jevuM AcaraNa karyuM che tevuM ja karavAno phAMko rAkhanArAo zrI jinezvaradevanA cAritrane nAza kare che arthAt zrI jinezvarone saMmata cAritramArgathI bhraSTa thAya che. kadAcika bhAvonuM AlaMbana lenArAo prANAtipAtAdi pAMca sthAno = kAraNathI pAsasthA bane che unmArgadazanAthI zrI jinezvaranA cAritrane nAza kare che. darzana bhraSTa tevA jIvo cAritrane jovA paNa pAmatA nathI. prazna :- bharatAdine vyavahArakriyA vinA ja adhyAtmalAbha thaI gayo che te adhyAtma mATe vyavahAra kriyAne upayogI zI rIte kahevAya? uttara - bharatAdie pUrvabhavamAM bAhya ane abhyantara banne prakAranI kriyAne khUba abhyAsa karyo che jenA kAraNe evI viziSTa prakAranI nirjarA thaI gaI che ke jenA prabhAvathI teone bAhyakaraNavinA paNa AtarakaraNanI prApti dvArA kevalajJAna utpanna thaI gayuM. ahIM kevalatpatti pUrve bAhyakaraNa sAkSAt vidyamAna na hovA chatAM paraMparAe te upayogI banyuM ja hatuM. tethI bAhyakaraNa paNa upayogI ja che. paraMparAe upayogI bane tene anupayogI mAnavAmAM sAMpratakAlIna dharmadhyAnAdi paNa mekSa mATe anupayogI TharavAthI AdaraNIya raheze nahi. kAraNa ke sAMpratakAlIna dharmadhyAnAdi sAkSAt kevalotpatti te karAvatAM ja nathI. pUrvapakSa - marudevI mAtAne te pUrvabhavamAM paNa bAhyakriyAone abhyAsa hete nahIM, tethI temane te paraMparAe paNa te dharmadhyAnAdina hovA chatAM kevalatpatti thaI hatI. mATe bAhyakaraNa vyabhicArI havAmAM koI zaMkA nathI. ane tethI ene vize ISTa sAdhanatAjJAnano uddabhava na thavAthI bAhyakaraNa aMge pravRtti zI rIte thAya ? 1. pratyekabuddhakarage caraNa nAzayanti jinavarendrANAm / AhatyabhAvakathane paJcabhiH sthAnaH pAzvatsthAH // 2. unmArgadezanamA caraga nAzayanti jinavarendrANAm / vyApannadarzanA khalu naiva labhyA tAdRzA dRSTum //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 w upakaraNanI abAdhakatAne vicAra ' atha marudevAdInAmivAnyeSAmapi svabhAvAdeva nirvANalAbhasaMbhavAt kevalaM bahutarakAyaklezajanikAyAM vyavahArakriyAyAM kathamiva prekSAvantaH pravarttantAm ? iti cet ? nUnameva saugatamatAvalambI kathamanyatrApi pravatiSyate bhavAn ? asmAkaM tu nizcayataH sarvasyaiva svabhAvAdeva saMbhavAdvayavahArAdeva bAhyakaraNajanyatvAdvastuto na pravRttyanupapattirityupadizati savva sahAvasajjha Nicchayao, parakaya ca vavahArA / egante micchattaM, ubhayaNayamayaM puNa pamANa // 44 // (sarva svabhAvasAdhyaM nizcayataH, parakRtaM ca vyavahArAt / ekAnte mithyAtvaM, ubhayana pamataM punaH pramANam / / 44 // ) uttarapakSa :- ISTa sAdhanA jJAna ja pravartaka eTale ke pravRtti karAvanAra che evuM nathI. kintu ISTaprAjakatA jJAna paNa pravartAka che. ISTasAdhanatAzAnane ja pravartaka mAnavAmAM tRptine IcchatA loko cokhA kharIdavA vagerenI je pravRtti kare che te anupa panna thaI jaze. kAraNa ke kharIdavAnI pravRtti kaMI tRpti karI detI nathI, kintu bhajanapravRtti ja tRpti kare che. chatAM cokhAnI kharIdI vagere jema tRpti prayajaka hovAthI e pravRttiomAM leke pravarte che tema mukti pratye prAjaka evA bAhya karaNamAM paNa ISTaprajakatvajJAna dvArA bhavya pravarte ja che. chellA zaMkA - marudevAdine svabhAva (tathAbhavyatva) ja evo hato ke bAhya kriyA vinA paNa nirvANa lAbha thaI jAya. e ja rIte bIjAone paNa svabhAvathI ja nirvANa lAbha saMbhavita hevAthI bahutara kAyakaleza ApanArI vyavahArakriyAmAM DAhyA mANaso zI rIte pravartaze? samAdhAna - AvuM mAnavAmAM svabhAvavAdI bauddhAnusArI banelA tame, tRpti vagere paNa svabhAvathI ja thaI javA saMbhavita hovAthI bhojanAdimAM pravRtti zI rIte karaze ? arthAt jema tame eka bAju svabhAvavAda pakaDavA chatAM bIjI bAju bhejanAdi bAhyapravRtti paNa phaLa sAdhaka che ema samajIne temAM pravarte che tema bAhyakriyA vize paNa buddhimAna puruSo pravRtti karaze ja. zaMkA :- bAhakiyAne phaLasAdhaka mAnanArA tame zuM svabhAvane kAraNa tarIke mAnatA ja nathI ? samAdhAna - svabhAvane paNa ame kAraNa tarIke mAnIe ja chIe kAraNa ke nizcayanayAnusAre badhuM svabhAvathI ja saMbhavita che ane vyavahAranayanI apekSAe badhuM bAhyakaraNa janya che evuM ame mAnIe chIe. tethI bAhyapravRtti paNa anupapanna nathI ja-evuM jaNAvatAM granthakAra kahe che gAthArtha :- badhI vastuo nizcayanayane AzrIne svabhAvasAdhya che jyAre vyavahAranI apekSAe parakRta = bAhyapravRttijanya che. A bemAMthI ekane ja ekAte janaka tarIke mAnI levAmAM mithyAtva che, ubhayanayasaMmata banene mAnavA e pramANa che.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 . adhyAtmamata parIkSA ple. 44 ___ "sarva vastu svabhAvAdevotpadyate, dezaniyamasyeva kAlaniyamasyApi svabhAvata eva saMbhavAt / 'kAryasya dezaniyamo'pi prAgabhAvAdihetoreveti cet ? na, tathApyAkAza eva AkAzatvamityAdi nityadezaniyame svabhAvasthaiva zaraNatvAt / yattu yasminnani ghaTasyotpattisvabhAvastadahareva pUrva kutaH seti ( ? kuto na ? iti ) kenacitparyanuyujyate tadasat , parasya kAraNaparamparAyA iva mama svabhAvaparamparAyA AzrayaNe doSAbhAvAt / 'tasyAhnaH svasminnevo | [ekAnta svabhAvavAdI bauddhamata] sarva vastu svabhAvathI ja janme che. ghaDo mATImAM utpanana thAya, paTa taMtumAM ja utpanna thAya vagere rUpa dezaniyamana svabhAvathI ja thAya che. arthAt ghaDAne e svabhAva ja che ke e mATImAM ja utpanna thAya, paTano evo svabhAva ja che ke e taMtumAM ja utpanna thAya. Ama amuka cekasa adhikaraNamAM ja utpanna thavA rUpa dezaniyamana jema svabhAvathI thAya che tema kALa niyamana paNa svabhAvathI ja thAya che, tame niyAyika] mAne che evI kAraNa sAmagrIthI nahi, (arthAt saMpUrNa kAraNa sAmagrI hAjara thAya e pachInI kSaNe ja kArya thAya, e pahelAM ke pachI nahi evA * prakAranuM, amuka cokkasa kALe ja te te kAryanI utpatti thavA rU5 kALaniyamana, kAraNa sAmagrI kare che evuM nathI.) ghaTArirUpa te te kAryane e svabhAva ja che ke e amuka divase ja amuka kSaNe ja utpanna thAya. Ama dezaniyamananI jema kALaniyamana paNa svabhAvathI ja thaI jatuM hovAthI kALaniyamana karavA mATe bIjI kAraNa sAmagrI mAnavAnI jarUra rahetI nathI-bIjI kAraNa sAmagrI na mAnavAmAM tame je Apatti Ape che ke- jo ghaTAdine utpanna thavAmAM bIjI daMDa-cakAdirUpa koI kAraNa sAmagrInI apekSA na hoya te, eTale ke e niSkAraNa ja utpanna thaI jatA hoya te e game tyAM ane game tyAre ja kema utpanna thatA nathI? amuka cokkasa deza-kALamAM ja utpanna thAya evuM niyamana karanAra koNa?" e Apatti te ghaTAdikAryane te svabhAva mAnI levAthI ja nirasta thaI jAya che. tethI keIpaNa vastu pitApitAnA tevA tevA svabhAvathI ja te te deza-kALamAM utpanna thAya che ema mAnavuM ja yukti yukta che. zaMkA - "dezaniyama svabhAvathI thato hovAthI kALaniyama paNa tenAthI ja mAnavo joIe evuM tamAruM kathana ayukta che, kAraNa ke mULamAM dezaniyamana paNa svabhAvathI thatuM nathI kintu prAgabhAvAdi rUpa hetuothI ja thAya che jemake jyAM (mRpiMDAdimAM) ghaTAdi kAryane prAgabhAva rahyo hoya tyAM ja te utpanna thAya che, anyatra nahi. samAdhAna :- anitya padArthonuM kadAca e rIte dezaniyamana zakyuM hovA chatAM nitya evA AkAzavAdinuM "AkAzavAdi AkAzAdimAM ja rahe evuM dezaniyamana karanAra tarIke tamAre paNa svabhAvane mAna ja paDe che tethI anitya evA ghaTAdinuM dezaniyamana paNa svabhAva ja kare che ema mAnavuM ja yukta che.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra 103 tpattisvabhAvatve AtmAzraya' iti cet ? na, 'idAnIM madhyAhnaH' ityAdi vyavahArAt samayasya svavRtteH prAmANikatvAditi'- svabhAvavAdino bauddhasya mata;-"ta,sat , niravadhitve'niyatAvadhitve vA kAdAcitkatvavyAghAtAt , niyataprAcyAvadhIbhUtasyaiva hetutvAd, upakArAntarAnAdhAnamAtreNa svabhAvavAdasyeSTatvAt , niyamarUpApekSAmAtreNaiva hetuvAdapravRtteH" iti hetuvAdino naiyAyikAdermatam / zakA - koLaniyamana paNa svabhAva ja kare che evuM kahevAmAM tamAro Azaya e che ke "ghaDAno evo svabhAva ja che ke "amuka divase ja e utpanna thAya ane tethI e divase ja e utpanna thAya che" AnI sAme ame pUchIe chIe ke je divase utpanna thavAno ghaDAne svabhAva che e divasa ja kema pahelAM utpanna thaI jatuM nathI? samAdhAna :- e divasane paNa e svabhAva ja che ke e divasa e ja divase utpanna thAya. zaMkA :- AvuM mAnavAmAM to svabhAvanI paraMparA cAlaze. arthAt tame kahyuM enA para pAcho prazna thaze ke e divasano paNa "e eja divase utapanna thAya, pUrve nahi" e ja svabhAva kema che ? bIjo koI kema nahi ? eno pAcho javAba Apavo paDaze ke "e svabhAvane paNa evo svabhAva ja che ke evA AkAravALA ja rahevuM, anya AkAravALA nahi." Ama svabhAvanI paraMparA cAlaze. samAdhAna :- kALaniyamana kAraNa sAmagrIthI thAya che evuM mAnavAmAM paNa AvI paraMparA te UbhI ja che. jemake-ghaDo amuka vakhate ja kema utpanna thayo ? ene saMbhavita uttara-enI utpAdaka sAmagrI e ja vakhate upasthita thaI. enA para prazna-e sAmagrI e ja vakhate kema upasthita thaI? eno javAba e sAmagrIne upasthita karanAra sAmagrI e ja vakhate hAjara thaI. enA para prazna-e upasthita karanAra sAmagrI kema e ja vakhate hAjara thaI ? AvA AvA praznonI paraMparAmAM anya anya kAraNa sAmagrInI paraMparA mAnavI ja paDatI hovAthI svabhAvaparaMparA mAnavAmAM koI doSa nathI. zaMkA - ghaTa je divase utpanna thayo e divasano "e divasa, e divase ja utpanna thAya evo svabhAva mAnavAmAM AtmAzraya doSa Avaze. arthAt pote ja potAno Azraya hovAnI Apatti Avaze. samAdhAna - "hamaNuM madhyAhna che' ItyAdi prasiddha vyavahAramAM "hamaNAM" zabdathI ulikhita je kALa che e kaMI madhyAhnathI bhinna hotuM nathI. tethI jaNAya che ke "kALa piote potAnAmAM rahe emAM koI doSa nathI, enuM pitAnAmAM rahevApaNuM prAmANika ja che' tethI pote pitAno Azraya hovo e Apatti rUpa nathI. niSkarSa - kaI paNa vastu svabhAvathI utpanna thAya che evuM mAnavAmAM kaI doSa nathI.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA phleA. 44 syAdvAdinastu mithaH savyapekSamevedamubhayamatamanumanyante tathAhi --- sUkSmarjusUtranayena tAva - tsvabhAvAdeva kArya jAyate, pUrvakSaNavilakSaNacaramakSaNako DIkRtasvarUpasyaiva bIjasyAGkurahetutvAta, svasya bhAvaH kAryajananapariNatiriti svabhAvArthatvAt pariNatiparamparAyA eva caikasantAnatayA vyavasthitAyA vastutvAt / na cedevamaGkurajananasvabhAva' bIja' prAgevAGkura' janayet / ' sahakArilAbhAlAbhAbhyAM hetoH kAryajananAjanane upapatsyete' iti cet ? na, sahakAricakrAnantarbhAvena vilakSaNa bIjatvenaivAGkurahetutvaucityAt, kSaNabhaGgakalpanAyAH phalamukhatvenA'doSatvAt / na ca sahakAricakrasyAtizayAdhAyakatvaM tvayApi kalpanIya' tadapekSayA tatkAryajanakatvakalpanamevocitamiti vAcya', pUrvapUrvakSaNAnAmevottarottaratAdRzakSaNajanakatvAt, upAdAnopAdeyabhAvaniyamenaivAtiprasaGgabhaGgAt / 104 " [hetuvAdI taiyAyikAdinA mataH] svabhAvavAdI bauddhanA A mata yukta nathI. ghaTAdikArya kADhAcika ja hAya che, nitya nahi, eTale ke tenI AgaLa ane pAchaLa koI niyata sImA-avadhi hoya che arthAt pUrva anAdikALathI e kArya ghaTAdirUpa ja hatuM ane pachI paNa anaMtakALa sudhI ghaTAdirUpa ja rahevAnu che evu' hAtu nathI, dA. ta. ghaTanI AgaLanI avidha smRtipaDa che, pAchaLanI kapAla. AgaLa-pAchaLanI AvI avadhi na heAya tA, athavA avadhi aniyata hAya tA emAM kAdAcitkatva ja hAi zake nahi. A e avadhimAMthI pU'nI avidha ja 'hetu' kahevAya che. AvA hetuneA, svabhinna itara sakalasAmagrInuM sAnidhAna haiAte chate ja kAya ne utpanna karavuM, evA svabhAva hAya che. eTale ke svetara sahakArI kAraNeA temAM kAi navA atizaya UbhA kare che ane tethI pachI e kAraNu kAne utpanna kare che evu' nathI paNa e vastunA pahelethI ja evA svabhAva che ke svetarasAmagrIsa nidhAna thAya tyAre kArya karavuM. Ama upakArAntara=bIjA kAI atizayanA AdhAna vinA ja sAmagrIsa'nidhAnathI kAryaMtpatti thAya che tyAM sAmagrI sa'nidhAnanA evA svabhAvane ja prayAjaka kahIe teA e aMzamAM svabhAvavAda ISTa che, pazu dezakALanu niyamana karavA rUpa apekSAthI nahi. kAraNa ke dezakALanu' niyamana tA enI sAmagrIthI thatuM heAvAthI te azamAM teA hetuvAda ja iSTa che. arthAt deza-kALanu niyamana karanAra sAmagrI antata te te vastue ja hetu tarIke svIkArya che. A hetuvAdI taiyAyikAdinA mata che. [svAdvAdamAM sApekSa ubhayamata pramANa ] syAdvAdIe paraspara sApekSa evA ja svabhAvavAda ane hetuvAda ubhayane mAne che. jemake--prathama RjIsUtra mate svabhAvavAdanu' samA~na A rIte-sUkSma RjusUtranaya mate koI paNa kArya svabhAvathI ja thAya che. kudrUpAtmaka atizayathI yukta hovAnA kAraNe pUrva bIjakSaNAthI vilakSaNa evI khIjacaramakSaNa ja aMkurApAdaka hAvAthI a'kuranI
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAno vicAra 105 hetubhUta che. emAM rahela e atizayavizeSa bIjanA svabhAvarUpa ja che. "patAnI je kAryajanana pariNati" e ja svabhAva zabdano artha hovAthI bIjane e svabhAva ja hetu kahevAya che. prazna :- je caramakSaNabhAvI bIja che e ja prathamakSaNabhAvI hevAthI tAdaza atizayAtmaka svabhAva prathamakSaNamAM paNa che ja. tethI je e svabhAvamAtra ja aMkura pratye hetubhUta hoya te pachI e Adya bIjakSaNa ja zA mATe aMkurAda karatI nathI? samAdhAna :- prathamakSaNa, dvitIyakSaNa vageremAM anugata hoya evI dravyAtmaka kaI vastu nathI ke jemAM pahelethI ja kurghadrapa-Atmaka svabhAva hovAnA kAraNe zarUAtamAM ja kAryotpAda thaI javAnI Apatti Ave. kintu eka ja saMtAnarUpe vyavasthita (goThavAyelI) pariNati paraMparA ja vastu che arthAt tevI paraMparAo ja pratyeka vastuo che, te paraMparAmAM saMkaLAela hoya evuM koI eka svataMtra dravyarUpa vastu nathI. bIjaprathamakSaNamAM bIjadvitIyakSaNajananapariNati che, bIjadvitIyakSaNamAM bIjatRtIya kSaNajanana pariNati che...ema yAvat bIjaupAtyakSaNamAM bIjacamakSaNajananaparikRti che. A badhI kSaNamAM aMkurajanana pariNatirUpa kurvidvavatva na hovAthI teomAMnI kaI aMkurotpAda karatI nathI. caramakSaNa bIjamAMaMkurajananapariNati=kudrapava hovAthI e aMkurotpAda kare che. Ama camakSaNathI bhinna evI pUrvekSaNamAM aMkurajanana pariNatirUpa svabhAva ja na hovAthI teo zI rIte aMkurotpAda karI zake? bAkI e badhI bIjakSaNamAM anugata evuM kaI bIjadravya je hoya te te aMte e bIjadravya aMkuro5Ada karatuM hovAthI aMkurajanana pariNatirUpa svabhAvavALuM avazya mAnavuM ja paDe che ane tethI prathAdi kSaNemAM paNa tene te ja svabhAva hovAthI tyAre paNa e zA mATe aMkuro pAda na karI de? pUrvapakSa - bIjadravyamAM te pahelethI aMkurajananasvabhAva hAjara ja hoya che paNa sahakArI lAbha thayo na hovAthI e pahelA aMkurotpAdAtmaka kArya karatuM nathI ane jyAre e lAbha thAya che tyAre kArya kare che tethI bIjarUpa anugatadravyAtmaka vastu mAnavAmAM kaI anu55tti nathI. uttarapakSa - "sahakArI saMnihitabIja kArya kare che" evo sahakArIvaTita kAryakAraNabhAva mAnavA karatAM "tAdazAtizayayukta bIjacamakSaNa aMkuritpAda kare che? e vilakSaNabI javaghaTita kAryakAraNa bhAva mAnavAmAM lAghava hovAthI vilakSaNabIjavarUpe mAtra bIjacamakSaNamAM ja kAraNatA mAnavI yukta che nahi ke sahakArI saMnihitatvarUpe bIjadravyamAM. kAraNa ke sahakArI saMnihitatvamAM pRthvI-jaLa-pavanAdi badhA sahakArIone samAveza karavo paDate hevAthI gaurava che. 14
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 adhyAtmamata parIkSA le, 44 pUrvapakSa - A rIte kSaNaparaMparA ja mAnavAmAM te pUrva pUrvekSaNamAM dvitIya, tRtIya, caturtha ItyAdirUpe bhinna bhinna uttara-uttara kSaNajanana pariNatirUpa bhinna bhinna svabhAva mAnave paDaze. ane tethI e dareka kSaNane bhinna bhinna vasturUpa mAnavI paDaze. arthAt te paraMparAmAM Avela dareka vastuo eka eka kSaNamAM nAza pAmI jAya che ane uttarottara kSaNe navA navA svabhAvavALI judI judI ja vastu utpanna thAya che. Ama kSaNabhaMguravastuo mAnavAnI temaja eka ja bIja dravyanI sAme aneka bIjakSaNe mAnavAnuM temaja dareka kSaNenA nAza-utpAda vagere mAnavAnuM gaurava thaze. uttarapakSa - e gaurava phaLamukha gauravarUpa hovAthI doSarUpa nathI. je gaurava kAryakAraNubhAva kalapta (arthAta eka vAra nizcita) thaI gayA pUrve ja upasthita thaI jAya che te ja abhimata kAryatAva chedaka-kAraNutA vacchedaka dharmane gurubhUta tarIke jaNAvI ava chedaka tarIke ayogya TharAvavA dvArA te rUpe kAryakAraNabhAvane aTakAvatuM thayuM deSarUpa bane che. paNa ekavAra kAryakAraNabhAvane nirNaya thaI gayA pachI je gaurava upasthita thAya che te (ke je phaLamukha gaurava kahevAya che) kAryakAraNabhAvane aTakAvanAruM na banavAthI (kAraNa ke kAryakAraNubhAvate pahelethI ja nizcita thaI gayo che) doSarUpa nathI. prastutamAM paNa tAdaza svabhAvavALI bIjakSaNa ja aMkura pratye kAraNa che (bIja sAmAnya nahi) evo nizcaya thaI gayA pachI "bIjakSaNane kSaNika mAnavI paDaze" ItyAdi rUpe upasthita thatuM gaurava doSarUpa banatuM nathI. * pUrvapakSa - pramAdi kSaNamAM je atizaya nahote e caramabIjakSaNamAM zI rIte Avyo ? evI zaMkAnA samAdhAnamAM tamAre mAnavuM ja paDaze ke sahakArI sAmagrIe te atizaya utpanna karyo, arthAta sahakArI sAmagrIthI tAdaza atizayayuktabIja ane tAdaza atizayayuktabIjathI aMkurotpAda thAya che evuM tamAre mAnavuM paDe che. te enA karatAM te sahakArI saMnihita bIjane ja kAraNa mAnavuM ucita che kAraNa ke emAM atizayagarbhitatA tema ja kSaNabhaMguratAnI kalpanA na hovAthI lAghava che. - uttarapakSa - sahakArIo tAdaza atizayayukta bIjakSaNane utpanna kare che evuM ame mAnatA ja nathI ke jethI tamArI vAta yukta Thare.kintu pUrva pUrvakSaNe ja uttarottara evI evI kSaNone utpanna kare che tethI A ka95nAmAM koI doSArUpa gaurava nathI. A pUrvapakSa :- je pUrvaNu javilakSaNa svabhAvavALI uttarakSaNane utpanna karanAra hoya to to pUrvamRpiMDakSaNa uttara bIjakSaNane utpanna kare che evuM mAnavAne atiprasaMga Avaze. kAraNa ke e paNa bIjanI pUrvekSaNa ja che ne ! uttarapakSa :- eka saMtAnavatI pUrvekSaNa ja uttarakSaNAtmaka upAdeyanuM upAdAna hoya che. upAdAnaupAdeyabhAva Avo niyata hovAthI bhinna saMtAnavatIpUrvabIjakSaNa ke pUrvamRpiMDakSaNabhinnasaMtAnavatI uttarabIjakSaNane utpanna karaze nahIM, eTale tame kahyo te atiprasaMga AvatuM nathI.
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAre 107 - na ca caramakSaNarUpabIjasyApi dvitIyAdikSaNarUpArA'janakatvAdvayaktivizeSamavalambyaiva hetuhetumadbhAvovAcyo'nyathA vyAvRttivizeSAnugataprathamAdicaramaparyantAGkurakSaNAn prati vyAvRttivizeSAnugatAnAM caramabIjakSaNAdikopAntyAGkurakSaNAnAM hetutve kAryakAraNatAvacchedakakoTAvekaikakSaNapravezApravezAbhyAM vinigamanAvirahaprasaGgAt , tathA ca tajjAtIyAt kAryAt tajjAtIyakAraNAnumAnabhaGgaprasaGga iti vAcya, sAdRzyatirohitavaisAdRzyAnAM bIjAdInAmanumAnasaMbhavAt, pUvapakSa :- prathamabIjakSaNa, dvitIyabIjakSaNayAvat upanyabIjakSaNarUpa bIjakSaNe aMkurotpAdaka banatAM nathI temaja caramabIjakSaNa paNa prathama aMkurakSaNanI ja utpAdaka che, dvitIya aMkurakSaNAdinI nahi. tethI caramabIjakSaNAtmaka vyakti prathama aMkurakSaNAtmaka aMkuranI utpAdikA che A vyaktivizeSagarbhita ja kAryakAraNabhAva mAnave paDaze. sAmAnyadharma puraskAreNa anugata kAryakAraNabhAva mAnavAmAM te vinigamanAviraha thato hovAthI sAmAnyataH kAryakAraNabhAva saMbhavita nathI. anugata kArya kAraNabhAva be rIte saMbhavI zake che-(1) anaMkuravyAvRttisvarUpa vyAvRttivizeSathI anugata evA prathamAdi caramaparyanta aMkurakSaNarUpa kAryo pratye, anaMkura kurghadrapa vyAvRtti svarUpa vyAvRttivizeSathI anugata evI caramabIjakSaNa tathA prathama aMkurakSaNayAvat upAjyaaMkurakSaNa kAraNa che. arthAt anaMkuravyAvRtta pratye anaMkurakurvakUpavyAvRtta kAraNa che Avo eka-eka kSaNa praveza vinAne kAryakAraNabhAva saMbhavI zake che. (2) eka saMtAnavattI uttara-uttara kSaNa pratye e ja saMtAnavattI pUrva pUrva kSaNa kAraNa che e paNa eka eka kSaNa praviSTa anugata kAryakAraNabhAva mAnI zakAya che. AvA be prakAranA anugata kAryakAraNabhAvamAMthI kayo mAnavo yugya che evo nizcaya karAvanAra keI na hovAthI bemAMthI eke ya anugatakAryakAraNabhAva mAnI zakAto nathI. tethI AgaLa kahI gayA e vyaktivizeSa garbhita ja kAryakAraNabhAva mAnavo paDe che. ane ema mAnavAmAM paNa Apatti te UbhI ja che, te e ke tajajAtIya kAryathI tarajAtIyakAraNanuM je anumAna karavAmAM Ave che te thaI zakaze nahi. pUrve jyAM vahni-dhUmanuM sAhacarya joyuM hoya tyAM, dhUmajAtIya kaI paNa dhUma vyakti pratye vadvijAtIya keIpaNa vahnivyakti kAraNabhUta che evA sAmAnyataH kAryakAraNubhAvana nizcaya karyo hoya te ja adhikRta dhUmavyakti ane jenuM anumAna karavuM che e vahivyakti vacce paNa kAryakAraNabhAva gRhIta hovAthI te vahninuM anumAna thaI zake che. paNa te te vyaktivizeSono ja paraspara kAryakAraNabhAva mAnavAmAM ane sAmAnya kAryakAraNabhAva na mAnavAmAM te dRSTAnta banAvela dhUma-vahnithI paNa adhikRtadhUma-vahninA kAryakAraNa bhAvanuM grahaNa na hevAthI dhUmajAtIya adhikRtadhUmakSaNavyaktithI vadvijAtIya vahikSaNanuM anumAna thaI zakaze nahi. ema je aMkurakSaNa dekhAI rahI che tenuM anumeya bIjakSaNa kAraNabhUta che e pUrve nirNaya na hovAthI e bIjakSaNanuM anumAna paNa anupana thaze. vaLI
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 adhyAtmamata parIkSA , 44 prayojyaprayojakabhAvabhaGgasyaiva vipakSabAdhakatarkasya jAgarUkatvAt / etenA'vahnarapi dhUmasaMbhavasaMbhAvanApi nirastA, sAmagrayA ivAtizayasya phalonneyatvAt / evaM ca kurvattvavIjatvayoviruddhayorapi samAveze kvacidapi virodhA'siddhegatamanupalabdhiliGgakena, vipakSe bAdhakAbhAvena ca gatasva (? gata sva) bhAvaliGgakenApIti parAsta, uktarItyA viziSya prayojyaprayojakabhAve doSAbhAvAt / adhikRta aMkuraNanA kAraNabhUta je bIjacaramakSaNa che enA karatAM bIja pramAdikSaNe te bhina ane visadaza ja hovAthI (kAraNa ke e kSaNamAM kurvidrapava nAmane atizaya nathI) teonuM anumAna to sutarAM anupapanna ja raheze. AgaLa vadhIne kahIe te aMkurAthI enI bIjamAM pravRtti paNa anupapanna thaze. uttarapakSa :- prathamabIjakSaNAdimAM tRtIyakSaNAdinuM kurvapava na hovAnA kAraNe dvitIyabIjakSaNAdithI bhinna ane visaTaza hevA chatAM teomAM rahela bIjatvAdi aneka dharmonI samAnatAnA kAraNe teonuM e paisAdagya tirahita hoya che. AvA tirahita vaisAzyavALA bIjomAM samAnatAnA kAraNe aMkurakAraNatAnuM anumAna te saMbhavita che ja. pUrvapakSa :- paNa evA sATathI tirahitavaisAzyavALI bIjacamakSaNa sAthe paNa aMkurane kAryakAraNabhAva pUrve gRhIta na hovAthI "jyAM bIjacamakSaNa na hoya tyAM paNa aMkuraprathamakSatpatti hoya to vAMdho ?" evI hetu aMgenI vipakSavRttitAnI zaMkAnuM nirAkaraNa karanAra keI kAryakAraNubhAva bhaMgarUpa bAdhakataka na rahevAthI (arthAta bIjacaramakSaNa na hovA chatAM je aMkurakSatpatti thatI hoya te bIjakSaNaaMkurakSaNane kAryakAraNabhAva ja raheze nahi evI Apatti AvavA 5 bAdhakatarka na rahevAthI) aMkurakSaNanI hAjarImAM paNa bIjakSaNane abhAva zakita ja rahevAnA kAraNe anumAna thaI zakaze nahi. uttarapakSa - kAryakAraNabhAva bhaMgarUpa bAdhakataka hAjara na hovA chatAM prajayaprAjakabhAva bhaMgarUpa bAdhaka taka hAjara hovAthI anumAna zakya ja che. arthAt je bIja na hoya tyAM paNa aMkuraspatti thaI jatI hoya te aMkura-bIja vacce prajayaprayojaka bhAva paNa rahe nahi. bIja-aMkura vacce kAryakAraNabhAva gRhIta na hovA chatAM prayojya-prAjakabhAva gRhIta che te amane paNa ISTa ja hovAthI eno bhaMga na thAya e mATe jyAM aMkurotpatti hoya tyAM tene prAjaka bIjanI hAjarI avazya mAnavI paDatI hovAthI, e prajaya-prayejaka bhAvanA bhaMganI Apatti bAdhakatarka banIne bIjanuM anumAna karAvaze. - A prajaya-prAjakabhAvabhaMgarUpa bAdhakatarka hAjara hovAthI bIjI paNa eka ApattinuM nirAkaraNa thaI jAya che. e Apatti ApanAra ema kahevA mAMge che ke
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAMdhakatAno vicAra 1Te. dhUmanA kAraNa rUpe agni sarvatra prasiddha che. paraMtu kSaNabhaMgavAdI te agnine paNa avagaNane kuvakUpa padArthane ja dhUmanuM kAraNa mAne che, e kurghadrapa agni ja have joIe evuM che e mAnavA jAya te agniva paNa kAraNutAvachedaka banI jatA pUrva pUrva kSaNanA agni paNa (agnivAzliSTa hovAthI) dhUmanA kAraNa mAnavA paDe, eTale phalita e thayuM ke agni nahIM paNa anya koI kuva5 padArthathI (eTale ke agni vastuthI) dhUma utpanna thAya che. have AvI saMbhAvanA te koNa mAne? AnA uttaramAM kSaNabhaMgavAdI kahe che ke ame agnine kAraNe nahIM paNa prayojaka te mAnIe ja chIe. dhUmotpAdaka aMtima kudrarUpa (agni)nA pUrva pUrva agni kAraNa hovAthI agni vinA dhUmapatti thavAnI saMbhAvanA jevI have keI Apatti rahetI nathI. taduparAMta anagnithI dhUma utpanna thavAnI saMbhAvanA rada thaI javAne vizeSa hetu e che ke jema sAmagrI pakSamAM sAmagrI bhegI thaIne kAryotpatti kare e pachI ja sAmagrImAM kAraNatA hovI e kAryAtmaka phaLa dvArA gRhIta thAya che. ane tema chatAM paNa tyAM sAmagrIbhinna vastuthI kAryotpatti thavAnI saMbhAvanA kaI karatuM nathI. e ja rIte atizaya (kurvidraparva) pakSamAM paNa kuvapaviziSTa carama agni kSaNathI kArya dhUmanI utpatti thayA pachI kurvapava viziSTa agnimAM kAraNatA gRhIta thAya che ane tethI ahIM paNa agnibhine vastuthI dhUmotpattinI saMbhAvanAne avakAza nathI. zaMkA - jemAM kuvaidrapatva siddha che evA pUrva pUrva dhUmakSaNemAM bIjatva nathI ane jemAM bIjatva siddha che evA pUrva pUrva bIjakSaNamAM kurvapatva nathI-A rIte kurvava ane bIjatvane sahAnavasthAna rU5 virodha siddha thAya che. paraspara viruddha evA paNa kurvatva ane bIjatvane je bIjacamakSaNamAM ekatra samAviSTa mAnazo to ene artha e thaze ke paraspara viruddha padArtho paNa kyAMka ekatra rahI zake che. AnAthI Apatti e Avaze ke anupalambiliMgaka anumAna thaI zakaze nahi. te e rIte keA puruSa rogiSTha che, kAraNa ke rogavihIna ceSTAnI emAM anupalabdhi che. A prakAranuM anupalabdhi liMgathI roganuM je anumAna thAya che tenA mULamAM roga ane gavihIna ceSTAne virodha che. paraMtu have te virodha hovA chatAM tame te benuM sahAvasthAna mAnatA hovAthI rogavihIna ceSTAnI anupalabdhithI roganuM anumAna nahIM thaI zake. taduparAMta vipakSamAM kaI bAdhaka na rahevAthI svabhAvaliMgaka anumAna paNa thaI zakaze nahi. jemake "A vRkSa che kAraNa ke ziMzA che, evA anumAnamAM ziMzapAvAtmaka svabhAvarUpa hetuthI vRkSAtmaka sAdhya siddha thatuM hovA chatAM, jyAM vRkSatvAbhAva hoya tyAM paNa kavacit ziMzapAtva svabhAva saMbhavita hovAthI vipakSabAdhaka keI rahetuM nathI. tethI "ziMzapAtva hovA chatAM vRkSavAbhAva hoya to ?" evI zaMkAne dUra karanAra che
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 adhyAtmamata parIkSA . 44 vyavahAranayAttu bIjamiva pRthivIpAthaHpavanAdikamapyakuraheturniyamato'nvavyatirekAnuvidhAnAt , anyathA tatra pravRttyabhAvaprasaGgAcca, nAGkurotpattimanupalabhya prAgeva bIjAdau tadanuguNamatizayamupalabhya kazcitpravarttate / 'kvacitkAryAnuguNamatizayamupalabhyAnyatrApi tatsAdRzyapratisaMdhAnAtsaMbhAvanayava pravRttiriti cet ? na, svabhAvata eva tadutpattisaMbhAvanayA bavAyAsasAdhye karmaNi pravRttyanupapatteH / 'kRSyAdipravRttyaivadhIjamaGkura janayatItyasya svabhAva' iti cet ? so'yaM svabhAvaH sahakArya pekSAmAdadAno hetuvAdameva draDhayati, svetarasahakArisadhrIcInAnAM sarveSAmeva kAraNAnAM kAryajananasvabhAvatvAt , pUrva tu sahakArivaikalyaprayuktakAryAbhAvavatvasvabhAvatve'pi kAyopadhAyakatvasvabhAvAdeva (? svabhAvAbhAvAdeva) kAyAnudayAt / na rahevAthI vRkSanuM anumAna thaI zatuM nathI. Ama paraspara viruddhane paNa ekatra samAveza mAnavAmAM anupalabdhiliMgaka ane svabhAvaliMgaka anumAne ja UDI javAnI Apatti Avaze. samAdhAna AvI zaMkA karavI yukta nathI kAraNa ke mULamAM tame je kurvavabIjavane virodha dekhADo che e ja hakIkatamAM che nahi. tethI te bene ekatra carabIjakSaNamAM samAveza hovAmAM viruddha vastuo paNa ekatra samAviSTa hoI zake evuM phalita ja thatuM nathI. pUrve kahyA mujaba bIjatva e aMkura pratyenuM prakarUpa che ane kurva7 kArakarUpa che. vaLI kAraka e ja bane che je prayojaka hoya. tethI prayojaka evA bIjenI paraMparAmAMnI ja koI eka bIjakSaNa kAraka banI aMkurotpAda kare che. tethI jyAM kurvatva rahyuM che evI kArakakSaNamAM paNa prayojaka rUpa bIjatva hAjara ja hovAthI bIjatva-kurvavane virodha ja nathI. Ama pUrvapUrvanI bIjakSaNAtmaka je paraMparA che e aMkura pratye projaka che ane emAMnI ja caramabIjakSaNa kAraka bane che evuM mAnavAmAM kaI doSa nathI. vyavahAranayano abhiprAya - aMkura jema bIjanA anvayavyatirekane anusare che tema pRthvI, pANI, pavana vagerenA anvayevyatirekane paNa anusare ja che. tethI teo paNa aMkuranA hetubhUta che ja. nahitara to jema mRpiMDAdi paTanA kAraNabhUta na hovAthI paTAthI temAM pravRtti karatA nathI tema aMkurArthI e bhUmi Adi vize pravRtti karavI joIe nahi, paNa kare te che ja. tethI jaNAya che ke bhUmi Adi paNa aMkuranA hetu che. vaLI jyAM sudhI aMkutpatti thatI nathI tyAM sudhI te kupatyAtmaka atizaya adhikRtabIjasaMtAnamAM paNa haze ke nahi ene nirNaya thaI zakatuM ja nathI. tethI adhikRtabIjasaMtAna aMkurane projaka che evo paNa nirNaya thaI zakato nathI. tethI mAtra atizayane ja hetu mAnavAmAM ane bIjane hetu na mAnavAmAM te keInI pravRtti ja thavI joIe nahi. paNa thAya te che, tethI jaNAya che ke bIjane hetu tarIke jANIne ja lokonI temAM pravRtti thAya che. e ja rIte pRthvI-pANI
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmapakaraNanI abAdhakatAnA vicAra 111 AdimAM leAkeAnI pravRtti thAya che enAthI ja jaNAya che ke ene paNa leAkeA hetu tarIke svIkAre che. za`kA :- kAryAthI e pUrva kayAreka je khIjapara'parAmAM Avela caramakhIja kSaNathI kAryotpAda joIne kAryAnukUla atizayanI upalabdhi karI hAya che te khIjanA sAdRzyanu prastuta khIjamAM anusa'dhAna karI atizaye palabdhi na hovA chatAM temAM sabhAvanA kare che ke A khIjanI para parAmAM paNa tevA atizayAtmaka svabhAvavALu' khIja Avaze je peAtAnA tevA svabhAvathI arApAda karaze. AvI bhAvanAthI pachI kAryAthI temAM pravRtti kare che. vaLI aMkurApAda tevA prakAranA svabhAvathI ja thAya che evI saMbhAvanA hAvAthI bhUmi AdimAM aMkurotpAdakasvabhAvanI sabhAvanA karavAnA prazna ja na rahevAthI te badhAne zI rIte hetu manAya ? samAdhAna :- je sUrya jema svabhAvathI ja leAkane prakAzita karatA haiAvAthI prakAza mATe sUrya vize kAI pravRtti karavI paDatI nathI tema jo e khIjaparaparAnI caramakSaNanA atizayavizeSarUpa svabhAvathI ja aMkurautpattinI sabhAvanA hoya to pachI lArkA tana-mana-dhananA bahu kaSTathI siddha thanArI kriyAomAM (dA. ta. khetI vageremAM) je pravRtti kare che e anupapanna thaI jAya. zakA :- khIjanA tame kahyo tevA atizayamAtra rUpa svabhAva nahi paraMtu kRSiAdi pravRtti dvArA ja aMkurApAda karavA evA svabhAva hAvAthI leAkA kRSyAdimAM pravarte che. samAdhAna :- AnA atha e thayA ke tevA svabhAva peAtAnI sattA=AtmalAbha mATe sahakAranI apekSA rAkhatA thakA hetuvAdane ja dRDha kare che kAraNa ke ame paNu ema ja kahIe chIe ke svabhinnasahakArIonA sanidhAnamAM kAryapAda karavAnA svabhAva jeemAM hoya teo kAraNa kahevAya che. AvA svabhAva jema bIjamAM che tema pRthvI-jaLAdimAM paNu ja tethI teo paNa aMkura pratye hetu che ja. za'kAH- tame je svabhAva kahyo tenA atha e thayeA ke abhimatakAraNu hAjara hovA chatAM jo sahakArIe hAjara na hAya tA kArya na thAya. arthAt e vakhate sRSi'DAdimAM je kAryabhAva (ghaTAbhAva) che te sahakArIvaikalya prayukta che. eTale ke sRSi'DADhi e sahakArIvaikalpa prayukta kAryAbhAvavALA che. AneA atha e thayA ke sahakAriaikalpaprayuktakAryAbhAvavattvasvabhAva ( arthAt svarUpayeAgyatA )vALA je hoya te kAraNa hAya. AveA svabhAva tA cakrAdi sahakArInuM sanidhAna na hAya tyAre paNa sRSi'DAdimAM hAjara ja hAya che teA e vakhate e smRtpiAdi kAya kema karatA nathI ? samAdhAna e vakhate e kAraNeAmAM svarUpa cAgyatA haiAvA chatAM kAryapadhAyakatva svabhAva hAjara na heAvAthI kAya thatuM nathI, sahakArIvaikalpaprayuktakAryAbhAva
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 adhyAtmamata parIkSA ple, 44 na caiva kAryopadhAyakatvAnupadhAyakatvalakSaNaviruddhadharmAdhyAsAddhetubhaGgaprasaGgaH, kAlabhede. naikatra bhAvAbhAvayoravirUddhatvAt , kSaNikatvasya svapne'pyapratIteH / etena vartamAnatvA'vartamAnatvalakSaNaviruddhadharmAdhyAso'pi nirastaH,sadasatsambandhasya jJAnAdAvavirodhadarzanAta, pratyayakramagaivaikatvA (? syA) nekakSaNasaMbandhakramasaMbhavAditi / ___saGgahanayAttu-aGkuratvAdyavacchinna prati bIjatvAdinA hetutva', ataH kAryasya kAraNasya vA naikajAtIyatvamAkasmika, na vA yataH kutazcideva bhavataH sarvasyaikajAtIyatva sarvajAtIyatva vA, nApyanyUnAnatiriktasyaiva dahanahetoradahanahetutve tato bhavannayanA (1 yama) dahano vA syAdu. bhayAtmako vA syAditi dUSaNAvakAzo / vattva svabhAva e te te kAraNamAM te te kAryanA kAraNe banavAnI yegyatA rUpa che ane jyAre sahakArIonuM saMnidhAna thAya che tyAre temAM kAryo padhAyakatva svabhAva Ubhe thAya che je uttara kSaNamAM kAryotpAda kare che. zakA - Ano artha e thaze ke pahelAM emAM kAryAnupadhAyakatva hatuM ane pachI kAryo padhAyakatva AvyuM. A be dharmo paraspara viruddha hovAnA kAraNe ekatra rahetA nathI. jema uSNatva ane zItatva viruddha hovAthI agni ane jaLa judI judI vastumAM ja rahe che, ekatra nahi. tema kAryo padhAyakatva ane kAryAnupadhAyakatva e be viruddha dharmonA AdhAra tarIke abhimata mRpiMDAdine eka akhaMDa vastu manAya nahi. paNa be bhinna bhinna vastuo ja mAnavI joIe. eTale ke kAryAnupadhAyaka mRpiMDAdi judA che ane kAryapadhAyaka (caramakSaNabhAvI) mRpiMDAdi judA che. tethI hakIkatamAM te caramANu ja kAryotpAda karanArI hovAthI ene ja kAraNa mAnavI yukta che. tenAthI bhinna evI pUrva kSaNene te teo kAryAnupadhAyaka hovAthI kAraNa mAnI zakAya ja nahi. temaja caramakSaNa te kaI sahakArI na hoya to paNa potAnA kAryo padhAyakatva svabhAvathI ja kAryotpAda karatI hovAthI "te svabhAvathI ja kArya kare che e vAta yukta kema na kahevAya? samAdhAna - paraspara viruddha evA paNa ghaTa ane ghaTAbhAva jema bhUtalAdirUpa eka adhikaraNamAM paNa bhinna-bhinna kALe rahI zake che ane te bene rAkhanAra bhUtala kaMI eTalA mAtrathI ja bhAMgIne (nAza pAmIne navuM utpanna thavA rUpe) juduM juduM thaI jatuM nathI. tema prastutamAM paNa tene te ja mRpiMDAdimAM bhinna bhinna kALe kAryo. padhAyakavane abhAva ke bhAva hovAmAM ke virodha na hovAthI kAryo padhAyakava ane kAryAnupadhAyakatva svabhAvavALA mRpiMDa judA judA hovA siddha thatA nathI ane tethI eka ja che. tethI je mRpiMDa ghaTatpatti kare che. e ja pUrve paNa hAjara hovAthI e hetubhUta che ja, tethI mAtra camakSaNane hetu mAnavI yukta nathI.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra 113 zaMkA - paNa vastuo te kSaNika hovAthI eka ja vastu judA judA kALe rahetI ja nathI te bhinna bhina kALe viruddha dharmo paNa temAM ekatra rahI zake che 'evuM zI rIte mAnI zakAya? samAdhAna - vastunI kSaNikatA svapnamAM paNa dekhAtI na hovAthI mAnI zakAtI nathI. ema vastu akSaNika hoI bhinna bhinna kALe viruddha dharmo paNa temAM rahevAmAM koI vAMdho nathI. taduparAMta bhinna bhinna kALe viruddha dharmo paNa ekatra rahI zake che evuM pratipAdana karavA dvArA "vartamAna--avartamAnava (atItava-anAgatatvarUpa) rupa viruddha dharmAdhyAsanI Apatti vastune akSaNika mAnavAmAM Ave che - evI kSaNikavAdInI zaMkA paNa nirasta jANavI. arthAt je akSaNika vastu vartamAna che e ja je pUrve paNa hatI ane bhaviSyamAM paNa rahevAnI che evuM hoya te temAM vartamAnatva ane ava7 mAnatva (atItatva ke anAgatatva)rUpa viruddha dharmo mAnavAnI Apatti Avaze evI kSaNikavAdInI zaMkA nirasta jANavI. kAraNa ke kAlabhede viruddha dharmo eka sthAne rahI zake che. vaLI "A te ja che' evuM je pratyabhijJAna thAya che. temAM "A" aMzathI sAme rahelA vartamAna padArthano parAmarza che ane "te aMzathI atIta padArthane parAmarza che. Ama eka ja jJAnAdi rUpe eka vastumAM sat (vattamAna) ane asata (avamAnI vastune saMbaMdha hovAnuM dekhAya ja che. te e ja, rIte mRpiMDArirUpa eka vastumAM paNa avartamAnatva ane vartamAnatva rUpa ubhayadharmo havAmAM kaI vAMdho nathI. zaMkA - jJAnAdimAM jema eka ja kALe sat (= vartamAnakSaNa) ane asata (= avartamAna atItAdi kSaNe) no saMbaMdha dekhAya che ane tethI te tyAM manAya che tema ghaTAdi eka ja padArthane je dareka kSaNa sAthe saMbaMdha thatuM hoya te te eka ja kALe kema thaI jato nathI ? samAdhAna :- te te kSaNarUpa pratyaya (= kAraNa) kramazaH ja prApta thatuM hovAthI eka ja padArthanA te te kSaNe sAthenA saMbaMdha rUpa kAryo paNa kramazaH ja thAya che, eka kALe nahi. svabhAvavAda ane hetuvAdanA pratipAdanamAM kramazaH sUkSamaRjusUtra naya ane vyavahAra nayanA vaktavya pachI saMgrahanayane mata raju karAya che- saMgrahanaya - A naya sAmAnyagrAhI hovAthI aMkura sAmAnya pratye bIjatvarUpe bIjane hetu mAne che. A rIte sajAtIyakAraNathI sajAtIya kArya thavA rUpa kAryakAraNa bhAva mAnavAthI samAna kAraNathI thatA kAryonuM eka jAtIyatva paNa Akasmika (= ahetuka) thavAnI Apatti Avaze nahi, sAmAnyataH kAryakAraNabhAva na mAnavAmAM kArya-kAraNa ubhayamAM eka jAtIyatva Akasmika thavAnI Apatti A rIte Ave che- mupiMDAdi, 15
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA ple 44 ghaTasvAvacchinna (= ghaTa) pratye kAraNa hovAthI kArya "ghaTAtmaka thAya che "paTAtmaka" nahi, arthAt kAryamAM ghaTatva Ave che, paTava nahi. AnAthI jaNAya che ke yadavacchinna pratye kAraNa hoya te dharma kAryamAM Ave. arthAt kAryamAM te dharma kAraNa sAmagrI prayuktahoya. tethI je viziSTa kAryakAraNe bhAva ja mAnavAmAM Ave ane sAmAnya kAryakAraNa bhAva mAnavAmAM na Ave te tasmRpiMDAdi taddaghaTavAvacchinna pratye kAraNa hovAthI kAryamAM taghaTava Avaze paNa mRpiMDavAdi viziSTa sAmagrIne ghaTasvAvacchinna pratye kAraNa mAnI na hovAthI kAryamAM ghaTava lAvI ApanAra keI kAraNasAmagrI prayojaka tarIke na hovAnA kAraNe ghaTatva AvavuM na joIe. paNa kAryane joIne "ghaTaH' evo abhrAnta, bedha te thAya ja che je emAM "ghaTatvanI hAjarI sUcave che. tethI emAM rahela e paTa" Akasmika AvyuM hovAnI Apatti Avaze. ema te te mRpiMDAdinuM tattadUghaTavAvacchinna tattaddaghaTa ja kArya mAnyuM hovAthI (ghaTavAvacchinna ghaTane kArya mAnyuM na hovAthI) e muspiDAdi, tattasmRpiMDavAdi rUpe ja kAraNa banaze, mRpiMDavAdi rUpe nahi, kAraNa ke mRpiMDana te ItaramRpiMDa paNa mRpiMDa che jenAthI taghaTavAvacchinna taddaghaTa utpanna thatA nathI. Ama taddaghaTavAvaricchanna kAryane AzrIne te kAraNamAM tasmRbiMDalvAdi dharmo ja mAnI zakAya che, mRpiMDavAdi dharmo nahi. ane ghaTyAvacchinna te keI kArya che ja nahi, tethI kAraNamAM mRpiMDavAdi Akasmika hevA mAnavA paDaze. tAtparya e ke ghaTavAvacchinna kAryAnirUpita kAraNutAnA avachedaka rUpe eka sAdhAraNa mRpiMDavAdidharmonI siddhi nahIM thaI zake. tethI mUpiMDavAdi dharmo Akasmika eTale ayuktika thaI jaze taduparAMta, sAmAnyataH kAryakAraNabhAva mAnya na hovAthI kAraNutAva chedaka tarIke mRpiMDavAdi dharmo laI zakAtA nathI kintu tasmRpiMDatva, etasmRpiMDava vagere dharmo ja laI zakAya che, tethI tasmRpiMDa, elyupiMDa vagere ghaTita sAmagrI anugata-rahetI nathI. AvI ananugata sAmagrIthI thatAM kAryomAM paNa "ghaTa" "dhaTara rUpa samAna abrAna pratIti thatI ja hovAthI e kAryo eka jAtIya to che ja. Ama anargata evA je, te kAraNathI thatAM kAryo paNa jo ekajAtIya hevA saMbhavita hoya te te mRpiMDa ane taMtu vagerethI ghaTita ananugata sAmagrIothI thatAM kAryo paNa ekajAtIya havA saMbhavita levAthI saghaLA kAryo ekajAtIya thaI javAnI Apatti Avaze. ema ghaTavanI prAjaka na hoya evI paNa tasmRpiMDavAvacchinna sAmagrIthI kAryamAM je ghaTava AvI jAya che to e rIte paTavAdi paNa AvI zakatA hovAthI dareka kArya sarvajAtIya hovAnI paNa Apatti Avaze. sAmAnyataH kAryakAraNabhAva mAnavAmAM AvI pheI Apatti rahetI na hovAthI e mAna ve ja yukta che. .
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra naigamasya tu sAmAnyavizeSavizrAntasya yathAkrama saGgrahavyavahArAntarbhaviSNutayA na hyAbhyAM viSayavibhAgo'tiricyate / zabdanayAstu prAya RjusUtrasamAnaviSayA eveti nayasamUhAtmaka pramANArpaNAta sarva vastu svabhAvasAdhyamapi bAhyakAraNasAdhyamapi / ... na ca hetau sahakArivaicitryAnupravezenaiva kAryavaicitryasiddhau kiM svabhAvavaicitryAnupravezena? iti vAcya, vicitrasahakArisaMbandhasyaiva tatsvabhAvatayA tadvaicitrye svabhAvaikiyAvazyaka tvAt / ata eva dravyasya nityatve'pi kathaMcittatsvabhAvabhUtakSaNikapariNAmayogAnnityatvasavalitaH kSaNabhaGgo'pi saGgacchate / etena ziMzapAsAmagrIvyApaka( ? vyApyakampa )sAmagryanta vino nodanAdayo yadi ziMzapAsvabhAvabhUtAsta hi tannibandhanA caladalAdirUpatA palAzAdau na syAd, yadi punaratatsvabhAvabhUtA eva sahakAriNastadA tallAbhena nirvizeSayaiva ziMzapayA calasvabhAvatvAra bhaprasaGga iti parAstam, tava nodanAdisa bandhasyeva mama tatsvabhAvatAyAstatraivAnabhyugamAt , apRthagbhAvamAtreNa vyavasthitereva svabhAvArthatvAt / / 44 / / taduparAMta sAmAnyataH kAryakAraNabhAva na mAnavAmAM upara kahyA mujaba kArya sarva jAtIya thaI zakatuM hovAthI je InAdi, dahananI avikalasAmagrIrUpa ane anatirikta sAmagrI rU5 (eTale ke vadhArAnI anyathAsiddha kaI vastuthI ghaTita na hovA 25) che te paNa bhinna jAtIya evA adahana (pathudAsa nahAvAthI dahanabhina)nI paNa hetubhUta thavAthI te sAmagrIthI thatuM kArya jema dahanAtmaka hoya che tema adahanAtmaka ke ubhayAtmaka paNa hoI zake che evuM je dUSaNe Ave che te paNa sAmAnyataH kAryakAraNa bhAva mAnavAthI dUra thAya che. nigamanaya - A naya sAmAnya ane vizeSamAM ja vizrAnta thaI jato hovAthI anukrame saMgraha ane vyavahAramAM ja antabhUta thaI jAya che tethI sAmAnya naigama ane vizeSa nigama dvArA viSayavibhAga pRthar darzAvAto nathI. ' zabdanA :- A naya ghaNuM karIne RjusUvasamAviSayaka ja hovAthI enA jevuM ja prarUpaNa ahIM jANavuM. A badhA nayane samyam samUha abhiprAyanuM samyapha saMmelana-samanvaya eja pramANa che. AvA pramANane mukhya rAkhIne prarUpaNa karavuM hoya te ema kahevuM joIe ke sarvavastuo svabhAvasAdhya paNa che ane bAhyakAraNa sAdhya paNa che. mATe kAryavaicitryamAM svabhAvaucitya ane kAraNaciraya banane kAraNa bane che.. [svabhAvavaicitrya mAnavAnI AvazyakatA] zaMkA :- cokhAne mIThA rUpa sahakArI maLe te bhAta khArA thAya che ane sAkara jevA sahakArI maLe te bhAta mIThA thAya che. Ama kAryamAM AvatI vicitratA sahakArInI vicitratAthI ja upapanna thaI jatI hovAthI kAryavaiciyamAM svabhAvacitra paNa kAraNa che evuM mAnavAnI zI jarUra che?
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA thya. 34 samAdhAna -ekanuM eka kAraNa paNa te te vicitra sahakArIo sAthe saMbaMdha kare te ja te te vicitra kArya utpanna karI zake che, e vinA nahi. A saMbaMdha paNa te kAraNanA svabhAvamAM antabhUta ja che. tethI cokhAne mIThArUpa sahakArI sAtheno saMbaMdha, sAkararUpa sahakArI sAthenA saMbaMdhathI vicitra=bhinna mAnavAne hoya to te saMbaMdharUpa tenA svabhAvane paNa vicitra mAnave ja paDaze, ane tethI svabhAvacitrya paNa Avazyaka ja che. Ama enI e ja vastumAM bhinna bhinna saMbaMdharUpa svabhAvavaicitrya paNa hovAthI ja dravya nitya hovA chatAM, kSaNika pariNAme sAthe vega (saMbaMdho paNa kartha cihna tenA svabhAvarUpa ja hovAthI pite paNa kathaMcit kSaNika (anitya) hovAnuM saMgata thAya che. arthAt tenA te ja dravyo nityatva ane kSaNikatvanA tANAvANAthI vaNAyelA svabhAvavALA che e vAta yukta Thare che. [vicitra sahakArI saMbaMdha svabhAvabhUta che] vaLI vicitra sahakArI saMbaMdha paNa tene tevA tevA svabhAvamAM antabhUta ja che evuM mAnavAthI nIcenI Apattio paNa Avaze nahi. - vyAkhakAryanI sAmagrImAM vyApakakArya sAmagrI aMtabhUta ja hoya che. jemake jarIyuktapaTa e vyApya kArya che ane sAmAnyapaTa e vyApakakArya che jarIyukta paTanI je jarI sahitanA taMtu vagere rUpa sAmagrI che tenAthI sAmAnya paTAtmaka vyApaka kArya te banI ja zake che. tethI jaNAya che ke vyAkhakAryanI sAmagrImAM vyApakakAryanI sAmagrI te aMtabhUta ja hoya che. arthAt vyANakAryanI sAmagrI vyApya hoya che, ane vyApakakAryanI sAmagrI vyApaka hoya che. ziMzapArUpa kAryavyApaka che ane kaMpa (=pAMdaDA hAlavA vagere) yukta ziMzapa e vyAkhyakArya che. tethI kaMpaviziSTa ziMza pArUpa kAryanI sAmagrImAM ziMzapa + nodanAdisaMga Avazyaka che. A medanAdi saMyoga jo ziMzAnA svabhAvabhUta haze te ziMzapAmAM ja rahenArA mAnavA paDaze. (kAraNa ke je jenA svabhAvarUpa hoya te temAM ja rahe, anyatra nahi, jemake agninI uSNatA) tethI e nodinAdisaMyoga ziMzapAbhinnamAM rahetA na hovAthI palAzAdimAM kaM5rUpa kArya utpanna karI zakaze nahi. A Apatti na Ave e mATe je e rodanAdisaMga ziMzapAnAM svabhAvabhUta nathI paNa sahakArI che evuM mAnaze te ziMzapAmAM te. sahakArInA sAMnidhyathI paNa keI vizeSatA thaI nathI evuM mAnyuM kahevAze, ane enAthI evI Apatti phalita thaze ke sahakArI saMnidhAna rahitanI jevI ziMzA hatI tevI ja ziMzapAthI calasvabhAvatArUpa kArya thayuM. paNa A Apatti vicitrasahakArI saMbaMdha te tenA svabhAvabhUta ja che evuM mAnavAthI parAsta thAya che.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAno vicAra (117 ___ athAntaraGgabahiraGgahetvorapekSAsAmyAt pramANatastulyatvamiti manasi nidhAya sAkSepaparihAra vicArayati gamattAvALa vaDhigAjhiyara ti nA yuddha naNu kayaraM abalattaM vecittaM vAvi vesamma // 45 // (abhyantarabAhyAnAM balikAbalikatvamiti yadi buddhiH / nanu kataradabalava vaicitrya vApi vaiSamyam // 45 // ) zaMkA - paNa te pachI e sahakArI saMbaMdha ziMza pAsvabhAvabhUta thavAthI palAzAdimAM na rahevAthI tyAM kaMpAdi karI zakaze nahi evI je Apatti Ave che enuM zuM? samAdhAna -jema nadanAdi saMbaMdha mAtra ziMzapAmAM ja rahe che evuM nathI, anyatra palAzAdimAM paNa rahe che evuM tame mAne che tema ame paNa sahakArI saMbaMdha rUpa svabhAva tyAM ja rahe che. evuM mAnatA nathI kintu palAzAdimAM paNa rahe che evuM mAnIe chIe tethI e doSa nathI. - zaMkA :- je e palAzAdimAM paNa rahetA hoya te ziMzapAnA svabhAvabhUta che ema zI rIte kahevAya? samAdhAna :- ahIM apRthagurupe rahevuM e ja svabhAva zabdano artha che. tethI sahakArI sAthe saMbaMdha jema zizapAdithI apRthabhUta hoI zake che tema palAzAdithI paNa apRthar he zakya hovAthI tyAM paNa e svabhAva tarIke hevAnuM kahevAmAM kaI vAMdho nathI. 44 bharatAdine thayela kevalaprApti AdirUpa kadAcikabhAvane AgaLa karIne vyavahArane lepa karanArAne vadhu zikSA ApavA aMtaraMga ane bahiraMga banne jAtanA hetuone ekabIjAnI apekSA ekasarakhI hovAthI pramANu daSTie baMne samAna ja che, tethI bahiraMga ahetu nathI eTaluM ja nahIM, paNa aMtaraMga karatA gauNa paNa nathI evuM manamAM rAkhIne zaMkA-samAdhAna dvArA ene vicAra kare che- [aMtaraMga-bahiraMga hetunI balavattA tulya che.] gAthAtha - (karmAtmaka=aSTirUpa) Abhyantara hetu baLavAna che ane (puruSArtha maka) bAhetu nirbaLa che e je tamAro abhiprAya hoya te ame pUchIe chIe ke bAhetumAM nirbaLatA zI rIte kaho che ? (1) bhAgya vecicanA kAraNe sukhaduHkhabaicitrya thAya che, puruSArthacitryanA kAraNe nahi, tethI? (2) samAna bAhya hetuothI paNa thatAM phaLamAM viSamatA hoya che
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 madhyAtmamataparIkSA . 45-46-17 mipphattI va phalaTThA aNiyayajogo phaleNa vA saddhiM / paDhame samasAmaggI biie vAvAravesamma // 46 // ( niSpattirvA phalArtha aniyatayogaH phalena vA sArddham / prathame samasAmagrI dvitIye vyApAravaiSamyam // 46 // ) taie doNhavi samayA cautthapakkho puNo asiddhotti / teNa samAvekkhANaM doNhavi samayatti vatthuThiI // 47 // (tRtIye dvayorapi samatA caturthapakSaH punarasiddha iti / tena samApekSaya yogapi samateti vastusthitiH // 47 // ) _ 'antaraGgo heturadRSTAkhyo balavAn , bAhyastUdyamAdirUpo na tatheti kecidvadanti / tatra teSAM yadyayamAzayo yat 'nAnApurUSANAmekajAtIyavyApArabhAjAmapi dhanaprAptyAditAratamya yattAratamyAdhIna tasyaiva balavattvamiti' tatrocyate-kimudyamamanapekSyaiva daivamAhatya phala janayatyapekSya vA ? Ayo'nabhyupagamaduHstho, dvitIye'pekSArUpa bala dvayostulyameva, kAryotkarSaprayojakotkarSarUpa tu tanna sArvatrika, kvAcitkaM tu bAhyakaraNe'pi nirAbAdhameva / 'sukhaduHkhAgvaiicitrya' karmavaicijyAdevetyetAvAn vizeSa' iti cet ? kAmamabhimatametat / zrUyate hi 'udyamabhAgyavivAdabaddhAbhinivezayoH zreSThinovivAdabhaJjanAya bhUpAlAdiSTena mantrigA tadapratibodhakhinnena nirjalakUpe pravezitayostayormadhyAhnasamaye kSutkSAmakukSitAM saMbhAvya karuNayA pradApitayormodakayorudyamabhAgyAtirekAvayorlAbhA'vizeSe'pi parIkSAbhAjanIbhUtAntargataratnamayamudrikApratilambhI bhAgyavAdina eva zreSThino nAnyasyeti' kevalaM bhAgyasyodyamAnapekSAvAda eva syAdvAdinAM nirasanIya iti / api ca bhAgyavaicitryamapi prAktanatattatkarmavyApArarUpodyamavaicitryAdeveti na mahAnanayoH prativizeSaH / tethI? (3) phaLa mATenA bAhyakAraNo paNa Abhyantara kAraNathI ja saMpAdita thAya che tethI? ke (4) bAhya hetuothI avazya phaLa Ave ja e niyata yoga na hovAthI ? A cAre vikalpothI bAhyahetumAM nirbaLatA kahevI yukta nathI. (1) kAraNa ke bAhyahetavaicitryathI paNa kyAreka sukhaduHkha maicitrya thatA hovAthI prathama vika95 te ubhaya pakSe samAna sAmagrI (baLa)vALe che. (2) dvitIyavikalpamAM bAheturUpa vyApAranI viSamatAnA kAraNe phaLa viSamatA Ave che nahi ke sIdhI adRSTa dvArA ethI bAhyahetu paNa baLavAna che. (3) vaLI adaSTa paNa pUrvabhavanA puruSArthathI ja saMpAdita hovAthI paraspara kArya kAraNa bhAva havA rUpa samatA ubhayahetumAM tRtIya pakSamAM paNa samAna ja che. (4) phaLa sAthe bAhya hetuno yoga aniyata che e vAta to asiddha ja hovAthI caturtha pakSathI paNa bAhyahetumAM nirbaLatA hovI siddha thaI zakatI nathI-tethI paraspara apekSA vALA ja te be phaLa ApanArA hovAthI bAhya ane Abhyantara baMne hetuo samAna baLavALA ja che e vastusthiti che. - [bha 555 53pAtha ne sApekSa] 1 TIkAtha :- aSTAtmaka aMtaraMga hetu, udyamAdirUpa bAhya hetu, karatAM baLavAna ya che evuM keTalAka kahe che, emAM je teono A Azaya hoya ke "samAna vepAra
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra 118 ; dhaMdhe karatAM bhinna bhinna purUSonI dhanaprApti vagere rU5 phaLamAM dekhAtI taratamatA jenA tAratamyane AdhIna hoya te ja baLavAnuM che te A Azaya upara ame pUchIe chIe. ke zuM adaSTa, udyamanI apekSA rAkhyA vinA sIdhuM ja phaLa Ape che ke udyamanI apekSA rAkhIne? prathamapakSa te tamane svIkRta ja na hovAthI ayukta che bIjA pakSamAM apekSA rU5 baLavattA baMnemAM samAna che kAraNa ke sAmAnyataH te karma paNa puruSArthanI apekSA. rAkhIne ja phaLa ApatuM hovAthI puruSArthamAM paNa pitAnI apekSA bIjAne hovA rUpa (arthAt apekyatA rU5) baLa rahyuM ja che. zakA - chatAM karmamAM je utkarSa hoya to phaLa utkRSTa AvatuM hovAthI phaLatkarSanI prayojatA te karmamAM ja che mATe karma ja baLavAna che. - samAdhAna - phaLaskarSAdimAM karmanA utkarSAdi hamezA prayojaka bane ja e niyama nathI. joradAra kamanI gerahAjarImAM paNa joradAra puruSArthathI kAryokarSa thaI zake che. kyAreka kAryotkarSanuM prAjaka banatuM hevA mAtrathI karma baLavAna banI jatuM hoya te te e rIte kayAreka puruSArthotkarSa paNa kAryotkarSane prAjaka banate hevAthI bAhyakaraNamAM paNa baLavattA samAna ja mAnavI paDaze. zakA -chatAM zubhadiSTavALAne avaLe puruSArtha paNa sukhadAyaka bane che ane azubha aSTavALAne savaLo puruSArtha paNa duHkhadAyaka bane che. Ama sukhaduHkhAdinuM vaicitrya karmacityanA kAraNe ja hevAthI karmamAM eTalI balavattA che. * samAdhAna -AvI balavattA amane paNa mAnya ja che. zAstramAM paNa A aMge puruSArthavAdI ane bhAgyavAdI evA be zreSThIonI vAta saMbhaLAya che. e benA vivAdane dUra karavA rAjAe maMtrIne Adeza karyo. paNa bemAMthI ekeyane jyAre maMtrI samajAvI na zako tyAre e khinna thayo ane bannene pANI vinAnA aMdhArIyA kUvAmAM utAryA. bhUkhyA thayA haze evuM jANIne karuNAthI maMtrIe madhyAhna samaye je bemAMthI ekamAM ratnamayamudrikA che evA be bhedaka te be ne khabara na paDe e rIte kUvAnA eka bhAgamAM mUkAvyA. banene bhUkha lAgI hovAthI puruSArthavAdI bhAgyavAdIne kahe che ke ApaNe AjubAju zodhakhoLa karIe te kadAca kaMIka khAvAnuM maLI jAya. enA para bhAgyavAdI kahe che ke "mahenata karavI hoya te tame kare, huM kaMI mahenata karavAnuM nathI ane te bhAgyamAM haze te khAvAnuM maLavAnuM ja che ane nahi hoya te mahenata karavA chatAM nathI ja maLavAnuM. puruSArthavAdIne zodhakhoLa karatAM pelA be lADu maLyA tethI emAMthI eka bhAgyavAdIne Apyo. tethI bhAgyavAdI kahe che ke, mAruM bhAgya hatuM te vagara puruSArthe paNa mane modaka maLyo." puruSArthavAdI kahe che ke paNa meM puruSArtha karyo te maLyo ne! e vagara thoDo maLata ? Ama modaprAptimAM te puruSArtha ane bhAgya ane samAna rIte hetubhUta hovA chatAM bhAgyavAdIne mudrikA
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo, 45-46-47 ___ athaikajAtI yadugdhapAnAdereva kasyacitsukha bhavati kasyaciduHkhamityadRSTameva balavanna tu bAhyo heturiti cet 1 na, vicitrAdRSTavazAnmadhurarasaviparItarasodbodhAdidRSTadvAraiva tato duHkhodayAt , tasya vyApArabhedena sukhaduHkhayordvayorapi hetutvAd, na hi dRSTakAraNamasaMpAdyaivAdRSTa bhogajanaka yenaikAntato balavatsyAd / atha bhogArtha STakAraNopasaMpAdakatvamevAdRSTasya balavattvamiti cet ? na, prAktanatattatkarmaNo'pi bhogArthamadRSTajanakatvarUpabalavattvasya tulyatvAt / atha bAhyahetoH phalena na niyato yogo'ntaraGgasya tu niyata iti cet ? na, asiddheH, ghaTAdau mRtpiDAderapi niyatApekSAsattvAt / yatra tu vinApi dravyadAnAdika bhAvadAnAdinaiva puNyasaMpattiIrNAbhinavazreSThiprabandhena zrUyate tatra dravyadAnAderghaTe daNDAdivadahetutvAt , tRptau tandula yaNAderiva prayojakatvamAtrAdeva na kSatiH, hetutve vA puNyasaMpattAvavAntarajAtirastu / sAmAnyato hetatvAdeva NegaMtio aNaccaMtio a ja davvao teNa" ti vacanasya saGgataH / tasmAdantaraGgabahiraGgayordvayorapekSAmAtrAttulyatvameveti vastusthitiH // 45 // 46 // 47 // vALe modaka maLyo emAM te bhAgye ja kAraNa banyuM. Ama phaLa mATe sAmAnyathI banenI apekSA hovA chatAM karma vizeSa rUpe kAryakaratuM hovAthI enI eTalI balavattA te amane paNa mAnya che ja. zaMkA - te pachI tame aMtaraMga hetu baLavAnuM che evI amArI vAtane UDADavAne prayatna kema karo cho ? samAdhAna - bhAgyane udyamanI apekSA ja nathI. jyAre udyamane bhAgyanI apekSA che tethI bhAgyarUpa aMtaraMga hetu ja baLavAna che evA tamArA ekAta matane ja ame virodha karIe chIe. svAduvAdI evA amAre e karavo yogya paNa che kAraNa ke bhAgya kaMI puruSArthathI sAva nirapekSa nathI. - vaLI je bhAgyazaicitryanI pradhAnatAthI ja phaLamAM vaicitrya hovAnuM tame mAne che te bhAgyazaicitrya, paNa te te karmanA kAraNabhUta pUrvakAlIna puruSArtha vaicitryane AdhIna che tathA karmavaicitrya karavA dvArA phaLaucityamAM paNa e mukhya kArya kare ja che, tethI banne prakAranA hetumAM kaI khAsa vizeSatA nathI. zaMkA- dudha pIvAthI nirogIne te bhAvatuM hovAthI sukha thAya che. jyAre rogIne na bhovavAthI du:kha thAya che. Ama eka ja jAtanuM dudha pIvAno puruSArtha banene samAna hovA chatAM adaSTa vaicitryanA kAraNe ja phaLamAM viSamatA Ave che tethI adaSTa je baLavAna che. - samAdhAna - sAmAnyathI sukhAnubhava karAvanAra dugdhapAnAdi paNa tevA vicitra adaSTamAvanA kAraNe ja dukhAnubhava nathI karAvatuM kintu te aSTavizeSathI ubedha 1. anaikAntiko'nAtyantikazca yadravyatastena /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra 1ra1 pAmela (madhurarasathI viparIta) kaTukarasa vagere rU5 daSTa vastunI paNa sahAya le che. ene eja hetu judA judA vyApArathI judA judA kAryano hetu bane che. jema ke daMDAtmaka eka ja kAraNa cakrabhramaNa dvArA ghaTespattimAM ane prahAradvArA ghaTanAzamAM hetu bane che. tethI dugdhapAnAdi rU5 ene e ja hetu zubha ke azubha aSTathI thayela madhura ke tiktarasanA ubedha vagere rU5 duSTa dvArA ja sukha ke duHkha bannene hetu bane che. AnAthI e paNa phalita thAya che ke adaSTa, duSTakAraNanuM saMpAdana karyA vinA sAkSAta ja kaMI bhega (sukha ke duHkha) ne utpanna karatuM nathI ke jethI e ekAte baLavAna bane. zaMkA phaLa mATe daSTakAranuM saMpAdana karI ApavuM e ja adaSTanuM baLavAnapaNuM che. samAdhAna -AvuM kahevuM ayukta che kAraNa ke te adaSTanuM saMpAdana paNa pUrvanI te te kriyAthI thayuM hovAthI bAhya hetumAM adaSTasaMpAdakatva hovAnA kAraNe e paNa baLavAna che ja. [ bahiraMgahetune paNa phaLa sAthe niyata roga che.] - zaMkA :-Avazya phaLa ApavuM ja" e phaLa sAthe bAhya hetune niyata coga nathI jyAre aMtaraMgahetune niyatAga che tethI A niyatAga ja enuM baLa che. samAdhAna bAhya hetune niyata yoga nathI e vAta asiddha hevAthI tamArI vAta ayukta che. ghaTAdhirUpa kArya thavAmAM kuMbhAranuM ekaluM adaSTa ja niyata apekSAvALuM che (avazya apekSita che) evuM nathI kintu mRpiMDArirUpa bAhya hetuo paNa niyataapekSAvALA che ja. zaMkA -paNa charaNazeThe dravyadAna karyuM na hovA chatAM bhAvadAnAdithI ja viziSTa puNya saMpatti temane prApta thaI gaI, jyAre abhinava zreSThIe dravyadAna karyuM hovA chatAM bhAvadAna na hovAthI viziSTa puNyasaMpatti thaI nahi tethI jaNAya che ke aMtaraMga hetu avazya phaLa Ape che jyAre bahiraMga hetu avazya phaLa Ape ja e niyama nathI. samAdhAna -jema ghaTAdi pratye daMDAdi hetu nathI tema puNyasaMpatti ArirUpa kArya pratye dravyadAnAdi hetubhUta nathI tethI e avazya kArya kare ja evuM na levAmAM paNa kaI vAMdho nathI. zaMkA -je dravyadAnAdine puNyaprApti pratye akAraNa kaheze te te kaI dAnAdimAM pravRtti ja karaze nahi evI Apatti Avaze. samAdhAna -jema tRpti mATe dALa-bhAtanuM bhejana vagere kAraNabhUta che, cAkhAnI kharIdI vagere nahi, chatAM cokhAnI kharIdI vagere tRptinA prayojaka hovAthI tRptine
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 adhyAtmamataparIkSA le. 45-46-47 athI temAM paNa pravRtti kare ja che tema dravyadAnAdi paNa puNya saMcayamAM hetubhUta na hovA chatAM prayojaka hovAthI temAM pravRtti anu55nna nathI. vaLI taMdulayaNAdi levA chatAM cokhAne rAMdhe nahi te tRpti AdirUpa kArya thatuM nathI ane kheDUta vagerene taMdulakayaNa na hovA chatAM anya rIte taMdubhaprApti thavA dvArA tRpti rUpa kArya thaI jAya che tethI jaNAya che ke prAjaka havA mAtrathI kArya avazya thAya ja evo niyama nahi, tema ja prayojaka na hoya te paNa anya rIte kAraNa sAmagrI saMpanna thaI jAya te kArya thAya che. tethI prastutamAM paNa puNya saMcaya pratye kAraNa te zubhabhAvo ja che, dravyadAnAdi te prAjaka ja che. dravyadAnAdithI te zubhabhAve rUpa kAraNa saMpanna thaI puNyasaMcayAtmaka kArya thAya che. paNa kayAreka dravyadAnAdirUpa prAjaka hovA chatAM zubhabhAvAtmaka kAraNa saMpanna na thavAthI kArya na paNa thAya evuM bane che, jemake abhinava zreSThIne banyuM hatuM. ane kayAreka dravyadAnAdi rUpa prayojaka na hovA chatAM anya rIte zubhabhAvAtmaka kAraNa sAmagrI saMpanna thaI jAya to puNya saMcaya rU5 kArya thaI paNa jAya che jemake jIraNa zeThane te puNya saMcaya thaI gayo. zaMkA-daMDa ghaTa pratye hetu nathI evuM tamAruM kathana lokavyavahAranA apalApa jevuM che kAraNa ke temAM daMDa, ghaTanA hetu tarIke prasiddha che. e ja rIte dravyadAnAdi paNa puNyasaMcayahetu tarIke prasiddha hovAthI ene hetu na kahe e paNa lokavyavahArane apalApa karavA jevuM che. samAdhAna :-lokavyavahArane anusarIne dravyadAnAdine hetu mAnavA haiya te, charaNazreSThi Adine je dravyadAnAdi vinA ja puNya saMprApti thaI te dravyadAna sahita bhAvajanya puNya saMprAptinI jema puNya sAmAnyanI avAktara jAti ja mAnavI. arthAt ene prApta thanAra puNya saMpatti evI jAtanI hatI ke je dravyadAnAdi vinA paNa upana thaI zake. jema tRNujanya agni e agninI evI avAnara jAti che ke je tRNathI ja utpanna thAya, kASThAdithI nahi, ane tethI evA agni pratye kASThAdi hetubhUta nathI tema ja zreSThIne thaela vilakSaNajAtIya puNyasaMpatti aMge "dravyadAnAdi te hetubhUta ja na hovAthI e vinA paNa tevI puNyasaMprApti thaI javAmAM dravyadAnAdi rUpa bahiraMga kAraNa potAnA kArya pratye niyatApekSa nathI evuM kahevuM yukta nathI. vaLI, - bAhya sAmagrIrUpa dravyadAnAdi sAmAnyataH hetubhUta hovAthI ja "e bahiraMga kAraNe ekAtika ane AtyaMtika hotA nathI ane tethI ja dravyathI kAraNa kahevAya che" evuM vacana saMgata thAya che. je sAmAnyataH hetutA paNa na hoya (eTale ke e avazya kArya karI ja Ape. athavA sarvatra kArya pUrve e avazya hoya ja evuM na hovA chatAM hAjara hoya te hetubhUta bane paNa khare-A hetu sAmAnyataH hetu kahevAya che) te te kayAreya kArya saMpAdaka ja na hovAthI "ekAntika na hovAthI"...vagere kahevAne saMbhava ja na rahevAne kAraNe e vacana asaMgata thAya.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ upakaraNane abAdhakatane vicAre atha nizcayanayavibhAgamupadarzayati Nicchayo sakayaM ciya sadhdha No parakayaM have kthu / - pariNAmAvaMjhattA Na yavaMjha dANaharaNAi // 48 // (nizcayataH svakRtameva sarva no parakRta bhavedvastu / pariNAmA'vandhyatvAnna cA'vandhyaM dAnaharaNAdi // 48 // ). yadyapi prAgapi kiJcinnizcayanamatamupAdarzi tathApi tat pramANanirUpaNopaSTambhAya, iha tu svatantratayA tatpradaryata iti dhyeyam / tatra nizcayataH sarva sukhaduHkhAdikaM puNyapAparUpasvapariNAmakRtameva na tu parakRta, zubhAzubhapariNAmaprasUtasukhaduHkhahetupuNyapApavipAkakAle'. varjanIyasannidhitayA sthitAnAM bAhyanimittAnAmupacAramAtreNaiva hetutvAt / nanveva' supAtradAnaparavittaharaNAdInAM niSphalatva syAt , svagataphalasya parA'sAdhyatvAditi cet ? idamitthameva, dAnavauryAdau svagatAnugrahopaghAtapariNAmaprasUtapuNyapApAbhyAmeva sukhaduHkhAdiphalopagamAt / taduktaM vizeSAvazyake'jai savva sakayaM ciya na dANaharaNAi phalamihAvanna / naNu jatto cciya sakaya tatto ciya tapphala juttaM // [3236] dANAi parANuggahapariNAmavisesao sao ceva / pujo LA vaghAravariNAmo parva che [2237] niSkarSa -Ama aMtaraMga ane bahiraMga banne prakAranA hetuonI kAryane apekSA hevI samAna hovAthI bane tulya ja che. 4pa464chA have nizcayanayathI viSayavibhAgane granthakAra jaNAve che... [sarvavastuo svakRta ja hoya che-nizcayanaya) gAthAtha-nizcayanaya mate te sarva vastuo svakRta ja che arthAt te te pariNAme, pariNAmikRta (=pariNAmInA anya pariNAmakRta) ja che. kaI pariNAma parakRta hato nathI. kAraNa ke pariNAme avaMdhya ja hoya che, dAna-haraNAdi kaMI avadhya ja hoya evuM nathI. - je ke pahelAM paNa nizcayanaya matanuM kaMIka prarUpaNa karI ja gayA chIe chatAM e prarUpaNuM pramANaprarUpaNanA ekabhAga rUpe hatuM jyAre ahIM svataMtrarUpe nizcayanayanuM prarupaNa karIe chIe e dhyAnamAM rAkhavuM. - sukhaduHkhAdi badhuM ISTa ke aniSTa sparzarasAdi rUpa para vastuthI karAela hatuM nathI kintu puNyapApAtmaka svapariNAmakRta ja hoya che. A prazna -jyAre kamaLapathArI-madha vagere ISTa spazarasAdivALI vastuonuM sAMnidhya hoya che tyAre mANasane sukhAnubhava thAya che ane jyAre kharabacaDIbhUmi-karIyAtuM vagere rU5 aniSTa sparza rasAdivALI vastuonuM saMnidhAna hoya che tyAre duHkhAnubhava 1. yadi sarva svakRtameva na dAnaharaNAdiphalamihApannam / nanu yata eva svakRta tata eva tatphala yuktam // 2. dAnAdiparAnugrahapariNAmavizeSataH svata eva / puNya' haraNAdi paroghAtapariNAmataH pApam //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA ple, 48 'ta punna pAva vA ThiyamattaNi bjjhpccyaavekkh| vaDhaMtarajALo re 4 ra Lo mAM che [2228] ri 48. thAya che e vAta jagaprasiddha che tethI jaNAya che ke sukhaduHkhAdi IbrAniSTa sparzodivALI vasturUpa para cIjathI ja thAya che. te tame kema sukhaduHkhAdi parakRta nathI ema kaho cho? uttara-pUrve zubhAzubha pariNAmethI utpanna thaela ane sukhaduHkhanA hetubhUta evA puNya pApane jyAre vipAka thAya che tyAre tevI tevI ISTaniSTa sparzadivALI vastuo yena kena prakAreNa hAjara rahetI hoya che. tethI evA kALe teonuM saMnidhAna avarjanIya na TALI zakAya evuM hoya che. tethI je sukhadukhAnubhava jIvane thAya che e te svapariNatirUpa puNya pApanA kAraNe ja hovA chatAM bAhya nimitte avarjanIyasaMnidhirUpe rahyA hovAthI eghadraSTithI "A sukhAdi A bAhya cIjonA prabhAve thayA che. evuM lAgatuM hovAnA kAraNe upacAramAtrathI hetu kahevAya che. hakIkatamAM te hetubhUta hetA nathI. jarA vicAra to kare ke jIvapariNAmatmaka sukhaduHkhAdine para evI pathArI vagere cIjo zI rIte utpanna karI zake? zakAH A rIte bAhya nimitta hetubhUta nathI ema mAnaze te supAtradAnaparadhanArI vagere rU5 bAhya nimitte svAgata sukha-duHkhAdinA hetubhUta thatA na havAthI niSphaLa thavAnI Apatti Avaze. samAdhAna - hakIkatamAM te e bAhya nimitte sukhAdinA hetu bhUta nathI ja, emAM zaMkA zuM che? zaMkA :- te pachI supAtradAnamAM pravRtti karanArane sukha nahIM maLe ane corI vagere karanArane dukha nahIM maLe enuM zuM? samAdhAna :- supAtradAna kALe Atmagata anugraha pariNAmanI hAjarI hovAthI e pariNAmathI janya puNya dvArA sukha avazya maLaze. temaja corI vagere karatI veLA Atmagata upaghAtaka pariNAma hAjara hovAthI e pariNAmajanya pApanA prabhAve corI karanArane duHkha maLaze ja. mATe supAtradAna ke corInA kRtyane niSphaLa mAnavAmAM kaI deSa nathI. vizeSAvazyaka bhASyamAM paNa kahyuM che ke "zake - je jenAthI karAyuM hoya te tenuM ja phaLa kahevAya che. tethI je badhI vastuo svakRta ja hoya te dAna ane cerI vagere rUpa parathI te jIvane kaMI karAtuM na hovAthI e niSphaLa thavAnI Apatti Avaze. - samAdhAna -dAnAdi parAnugrahapariNAma vizeSarU5 "sva" thI ja puNya Ave che ane cArI vagere paropaghAta pariNAma vizeSAtmaka "sva" thI ja pApa utpanna karI Ape che. 1. tatpuNya pApaM vA sthitamAtmani bAhyapratyayApekSam / kAlAntarapAkAd dadAti phala na parato labhyam //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra 625 nanu tathApi pariNAmaphalamukta na tu dAnaharaNayorityaparitoSa pariharannAhadinto va haranto vA Na ya kiJci parassa dei avaharai / deha suhapariNAma harai va ta appaNo ceva // 49 // (dadadvA haranvA na ca kiJcitparasya dadAti apaharati / dadAti zubha pariNAma harati vA tamAtmana eva // 49 // ) supAtrAdau dAna dadatA hi svasyaivAparAnugrahabuddhayA zubhopayogo dIyate, eva paravittamapaharatApyupaghAtapariNAmAt svasyaiva zubhopayogo hiyate, na tu parasya kiJciddIyate'hipayate vA // 49 // tathAhi Na ya dhammo va muha vA parassa deya Na yAvi hrnnijj| kayaNAsA'kayabhogappamuhA dosA phuDA iharA // 50 // (na ca dharmo vA sukha vA parasya deya na cApi haraNIyam / kRtanAzAkRtabhogapramukhA doSAH sphuTA itarathA // 50 // ) A puNya pApa ja sthitamAtra nibaddha nimittanI arthAt avajanIya saMnidhi mAtra rUpe rahela bAhya nimittAnI apekSA rAkhIne kAlAntare vipAka pAmIne sukhaduHkhAdi phaLa Ape che." Ama sukhaduHkhAdi phaLa "parathI maLatA nathI. vAstavamAM dAnAdi, svataH AtmIya parAnugraha pariNAma rUpa ja che. enAthI pu tpatti thAya che ane paropaghAtapariNAma ja vAstavamAM cArI svarUpa hovAthI pApane uddabhava thAya che. 48 chatAM paNa tame anugrahAdirUpa pariNAmanuM phaLa kahyuM paNa dAna-corI vagerenuM phaLa te kahyuM nahi eTale e te niSphaLa thayA. AvA keInA asaMtoSane dUra karatAM graMthakAra kahe che - gAthAtha - bIjAne bhejanAdi Apate ke bIjAnA dhana vagerene cerate jIva hakIkatamAM bIjAne te kaMi Apato nathI ke bIjAnuM kaMI letuM nathI. paraMtu pote ja pitAne zubha pariNAma Ape che ke potAnA ja zubha pariNAmanuM apaharaNa kare che. [dAna-cerImAM potAnA ja zubha pariNAmanuM dAna-haraNa che.] sAmAnyathI dAna bIjA para anugraha karavAnI buddhithI devAtuM hovAthI AvI buddhi pite ja zubhapayogarUpa hovAthI dAna dete jIva potAnA AtmAne ja zubhapaga Ape che- eTale ke AtmA pote zubha paga rUpe pariName che. ema paradhana vagerenuM apaharaNe paropaghAtAdi buddhithI thatuM hovAthI e vakhate AtmA azubha pariNAma rUpe pariName che. arthAt enA zubha pariNAmanuM pote ja apaharaNa kare che. Ama keIne paNa kaMI paNa ApavAmAM ke keInuM kaMI paNa laI levAmAM jAtane ja zupayoga ApavAnuM ke jAtanA ja zubha paganuM apaharaNa karavAnuM thAya che parane te kaMI ApavA-levAnuM thatuM ja nathI. 49 jemake- .
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA che. 505 na hi svagato dharmaH parasya kenacit prasannenApi satA dAtu zakyate, na vA kupitena tena parasya dharmo'pahartuM zakyate, prasAdakopaviSayaprANinAmakasmAddharmAdharmadAne'kRtA'dharmAgamakRtA'dharmanAza-kRtadharmanAzA'kRtadharmAgamaprasaGgAdanyAnyadharmA'dharmacchedasandhAnAbhyAM saGkaraikatvAdiprasaGgAcca / evaM svaphaladAnaharaNapakSe'pi doSA bhaavniiyaaH| na hyekajIvaparyAyAH paraparyAyA bhavitumarhanti, teSAM tato'bhinnatvAd // 50 // nanu tathApi bhaktAdipudgaladravyameva deyamapaharaNIya ca bhaviSyatItyAzaGkAyAmAha bhattAipoggalANa vi Na dANaharaNAi hoi jIvassa / jai. taM saM ciya hujjA to dijjA vA avaharijjA // 51 // (bhaktAdipudgalAnAmapi na dAnaharaNAdi bhavati jIvasya / yadi tatsvameva bhavet tadA dadyAdvA'paharet // 51 // ) puNya ke sukhanI Apa-le thaI zakatI nathI.) gAthArtha -pitAnA puNyAdi ke sukhAdi bIjAne ApI zakAtA nathI ke bIjA pAsethI teonA te laI zakAtA nathI kAraNa ke ema thavAmAM kRtanAza-akRta Agama vagere doSo Ave che. bIjA para game eTaluM prasanna thavAmAM paNa pitAnA puNyAdi ene ApI zakAtA nathI kAraNa ke je e rIte ApI zakAtA hoya te te e bIjI vyaktie puNyAdi karyA na hovA chatAM tene tenI prApti thavAthI "akRtAgama" nAmane deSa Avaze, pote na karyA hoya evA aSTAdi paNa pitAne maLe evuM jagatamAM kyAMya duSTa nathI ke ISTa nathI tethI "akRtAgama doSarUpa che. ema svakRta puNya pApAdi bIjAne maLI javAmAM pote karela adaSTane pitAne koIpaNa jAtanA phaLa vinA ja nAza thavA rUpa "kRtanAza' deSa paNa Avaze. e ja rIte bIjA para game eTalA gusse thavA chatAM enA puNyanuM haraNa karavuM zakya nathI kAraNa ke ema karavAmAM je puNyAdi pate karyA nathI e paNa potAne maLavA rUpa akRtAgama doSa ane sAmAne pote karela puNyAdi pitAne phaLa ApyA vinA ja nAza pAmI jatA hovAthI kRtanAza doSa Ave. vaLI ekanA puNyapApAdi tyAMthI chUTIne bIjAne coMTavAthI ane bIjAnA karma pahelAne cUMTavAthI sAMkaya deSa Avaze. arthAt pitAnA AtmA para rahela karma svakRta ja che evuM na rahetAM sva ane para ubhayakRta karmonuM mizraNa thavAthI sAMkaryuM cheSa Avaze. e ja rIte svanuM karma svamAM ane paramAM temaja paranuM karma paNa svamAM ane paramAM raheze tethI adhikaraNakRta sva-parane vibhAga na rahevAthI avibhAga rUpe ekatva ja raheze je ayukta hoI doSarUpa che vaLI keInA puruSArthathI keIne mekSa tha vagere doSa paNa Avaze. A rIte puNyAdinA phaLarUpa sukhAdinuM je bIjAne dAna ke haraNa karI zakAtuM hoya te temAM akRtAgama-kRtanAzAdi doSe jANavA
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmapakaraNanI akhAdhakatAnA vicAra AAAAA 127 svadravyasyAnujighRkSayA hi parArpaNa dAnaM parakIyasya cAdattasyaiva svIkAro haraNamubhayamI nizcayato nirmUlameva, paradravyasya svatvA'saMbhavAt // 51 // tathA hijogavaseNuvaNIyA iTThANiTThA ya poggalA je hu | aNNA te jIvAu jIvI aNNo a tehinto // 52 // ( yogavazenopanItA iSTA aniSTAzca pudgalA ye khalu / anye te jIvAjjIvo'nyazca tebhyaH ||52 || ) rAgadveSapAvazyAt kopaprasAdAdipariNatAzcittapudgalAH stutinindAdipariNatAca vacanapudgalAH sugandhadurgandhAdiparyAyapariNatA grahaNayogyapudgalAzcAniyantritairmanovAkkAyayogairupanIyamAnA adAntendriyANAmicchAdveSaviSayI bhavanto'pi sarvathA pRthagbhAvabhAjanatayA na jAtu jIvasya svabhAva bhajante, jJAnavattvA'jJAnavattvAbhyAM jIvapudgalayoranyatvAt // 52 // vaLI sukha duHkhAdi jIvanA paryAyarUpa hovAthI te te jIyathI abhinna hAvAnA kAraNe khIjAnA paryAyarUpa thaI zakatA nathI, arthAt peAtAnA sukhAdinA bIjA anubhava karI zakatA nathI. tethI sukhAdi kAine ApI ke laI zakAtA nathI. ApanA A to tame sukhAdirUpa jIvapariNAma ApI ke lai zakAtA nathI evuM pratipAdana karyuM. paNa bheAjanAdi pudgaladravya tA khIjAne ApI ke laI zakavAmAM koi doSa na hAvAthI enA dAna ke apaharaNAdi tA saMbhavita che ja ne ! AvI AzakAnA javAbamAM granthakAra kahe che-- [bhAjanAdi puddagalAnA paNa dAna-haraNa asaMbhavita] gAthA :-bhAjanAdinA pudgaleAnuM paNa jIva dAna-haraNa tA ja karI zake jo e puddagalA svadravyabhUta hAya. paNa evu` che nahi, tethI enA paNa dAna haraNAdi nizcayanayamate sabhavita nathI. anugraha karavAnI IcchAthI svadravya parane arpita karavuM e dAna kahevAya che. ema 52kIya drazya peAtAne devAyuM na heAvA chatAM svIkRta karavu--svadravya banAvI devuM e haraNa-cArI kahevAya che. paratu puddagala saMbadhI AvA dAnaharaNAdi paNa nizcayanA mate nimULa ja che arthAt pAyA vagaranA ja che kAraNa ke mULathI ja puddagalAdi kayAreya jIvanA svadravyabhUta hatA nahI. ane che nahIM. jIvane tA peAtAnA jJAnasukhAdi pariNAmeA ja svadravyabhUta che, pudgalAdi tA 5dravyabhUta ja che tethI e sva kepara kAIpaNa jIvanA svadravyabhUta ja na heAvAthI ke banatuM na heAvAthI dAna ke haraNa pudgalane vize sabhavI zakatuM nathI. / / 51 / / pudgalAdimAM svatva nathI evuM pratipAdana karavA granthakAra kahe che-- gAthA :-mana-vacana-kAyAnA ceAgathI je ijAniSTa puddagalA jIvanI pAse upasthita thAya che. teo jIvathI anya heAvAthI ane jIva paNa tethI bhinna heAvAthI te jIvanA svadravyabhUta nathI.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 nanveva samucchinnA svaparadravyAdivyavasthetyatrAha - adhyAtmamataparIkSA zyA. 57 tamhA saparavibhAgo poggaladavvaMmi Natthi Nicchayao / bhogAbhogavisesA vyavahArA caiva saparattaM // 53 // ( tasmAtsvaparavibhAgaH pudgaladravye nAsti nizcayataH / bhogAbhogavizeSAvyavahArAdeva svaparatvam ||53 || ) AtmanA saha tAdAtmyavRttimabhajantaH pudgalAH sarve'pi sarvathA pratyastamitasvaparavibhAgasaMkathA eva, vyavahAratastu vadati idaM madIyamida parakIya' ityabAdhita vyavahArAt svabhogayogyaM vastu svakIyaM, parabhogayogyaM ca parakIyamiti / yogyapadamahimnA dharmAvirodhisvabhoga sAdhanatvArthaparyavasAnAnna parakIye'pi svabhogasaMbhavAdatiprasaGgo, dharmazcAtra sthUlA steyAdirUpo grAhya iti nAtiprasaGgaH / anyAyopArjite tu svatvavyavahAro bhrAnta eva / na copadarzitabhogasAdhanatvasya dhanasvarUpatve krayAtpUrva vikrayAduttaraM ca tatsattvAdakIta vikrItayorapi svatvApattiriti vAcyaM yena rUpeNa dharmAvirodhibhogasAdhanatA tadrUpavattvasya vAcyatvAt / rAgadveSane paravaza thavAthI khIjA para anugraha ke gussA karavAnA vicAra Ave che temaja stutiniMdAdinA vacanA khelAya che. A vicArarUpe pariNamelA maneAvaNAnA pudgalA, vacanarUpe pariNamelA bhASAvaNAnA puddagalA, sugaMdha-durgaMdhAdi paryAyavALA zarIra, indriya ke viSayAdri rUpe grahaNa ceAgya puddagalA nira'kuza mana, vacana, kAyAnA yeAgathI upasthita thAya che ane te je jIvAe indriyadamana karyu nathI teenA rAgadveSanA viSaya banatA haiAvA chatAM A puddagalA jIvathI tA savathA pRthar ja rahetA heAvAthI jIvasvabhAvabhUta banI zakatA nathI. jIva jJAnayukta hAya che jayAre puddagalA jJAnahita hAya che tethI jItrathI sAva bhinna evA pudgaleA jIvatA svabhAvarUpa arthAt svadravyarUpa banI zakatA nathI. zAparA jo A rIte pudgaladravya jIvanuM svadravya dhana-bhAjanAdi vize A svadravya che = mAruM che, je vyavahAra thAya che e lupta thaI javAnI granthakAra kahe che banatuM ja na hoya te te leAkeAmAM A paradravya che= bIjAnuM che' ityAdi Apatti Avaze AvI zaMkA vize dhana vagere vizenA sva-para vibhAga vyavahArathI che.] gAthA :-Ama kAI pudgaladravya jIvane svadravyabhUta na heAvAthI nizcaya nayamate tene vize sva-para vibhAga che ja nahi. chatAM lAkAmAM svabhAgyadhanAdi svadravya che ane parabhAgya dhanAdi paradravya che evA je vibhAga che te vyavahArathI ja jANavA. pudgalA kayAre 5 AtmA sAthe abhedapaNu* pAmatA nathI. tethI kAIpaNa pudgaladravya kayAre ya svadravyabhUta khanI zakatuM nathI. vaLI paratva e svatvane sApekSa ja hAya che. tethI pudgaladravyamAM svatva = mArA paNu` saMbhavita ja na heAvAthI paratva jevu' paNa kaMi hetu nathI. Ama nizcayanayamate puddagaladravya vize 'A svadravya che A paradrabya che' ityAdri kAI vibhAga ja nathI. te chatAM lAkAmAM 'A mAru che' ItyAdi je elAya
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAno vicAra 129 pare tvAhu :- kvacidvikrayaprAgabhAvaviziSTaH krayavinAzaH kvacidAnAdiprAgabhAvaviziSTaH pratigrahadhvaMsazcetyevamananugata svatva vAcyam , dAnAdiprAgabhAvaviziSTAH pratigrahAdidhvaMsA atiriktasvatvatvenAnugatA vA tatheti / kecittu-"svatvamatiriktameva, anyasya durvacatvAt , pratigrahAdInAM caikazaktimattayAnugatAnAM taddhetutvAt" ityAhuH-tadasat, uktenaivopapattAvatirekakalpanAyA anyAyyatvAditi dig // 53 // che te vyavahArane AzrIne, kAraNa ke te abAdhita vyavahAra prasiddha che. ahIM svabhega yogya vastu vize ja mArApaNAne ane bIjAnA bhogane yogya vastuvize ja pArakApaNAne vyavahAra e ja abAdhita jANo. emAM yogya zabda joDakyo hovAthI, "svabhAga yogya = dharmane virodhI na hoya evA svabhoganuM sAdhana' evo eno artha abhipreta hovAthI bIjAnI cIja vAparanArA cAra vagere ne te vastuo svabhoganuM sAdhana hovA chatAM temAM "svatvane vyavahAra karavArUpa atiprasaMga Avaze nahi. kAraNa ke corAdithI thato te bhoga dharmaviruddha che, aviruddha nahi. zakA -sAmAnyathI gRhastha je svadravyanA bhegAdi kare che te dravyone zarIra rUpe dhAraNa karanAra jIvoe to te ApyA hotA nathI. tethI e dravya jIvaadattarUpa hovAnA kAraNe tenA bhogAdi dharma viruddha ja thaze, aviruddha nahIM. tethI e dravyamAM svabhegayogyatva na hovAthI "svatvane vyavahAra karI zakAze nahi. samAdhAna :-ahIM dharma eTale sthalacArIne tyAga vagere ja levAnA che. evA dharmathI te tame kahelA bhoga paNa aviruddha ja hovAthI emAM svatvavyavahAra anupapanna nathI. ane tethI ja anyAyathI meLavela dhanAdivize kyAMka svatvane-mArApaNAne vyavahAra thato hoya te te beTa che. arthAt te dhanAdimAM svatva nathI paNa paratva hAI svatva mAnavuM te bhrama che. zaMkA :-chatAM je vastu pote haju bhaviSyamAM kharIdavAnuM che te vastu dharmane avirodhI evA potAnA bhaviSyakAlIna bheganA sAdhanabhUta hovAthI kharIdI na hoya tyAre paNa svatvavyavahArane viSaya banavAnI Apatti UbhI ja che. ema pitAnI vastu vecyA pachI paNa eka vakhatanA pitAnA dharmane avirodhI bhoganA sAdhanabhUta hovAthI svatvavyavahAra viSaya banavAnI Apatti paNa UbhI ja che. samAdhAna :- e Apattio paNa AvatI nathI kAraNa ke te te vastumAM je svarUpe dharmane avirodhI bhogasAdhanatA hoya te svarUpathI ja ahIM "svatva' vivakSita che. tethI te te vastumAM dharma avirodhI bhegasAdhanatA katatva ane avikatatvarUpe ja rahI hovAthI e kItatva ane avikatatva ja svAtmaka che. kharIdyA pahelAM ke vecyA pachI bhAvI bhegaviSayatA ke atIta bhegaviSayatA hovA chatAM AvuM svatva na hovAthI keI Apatti rahetI nathI, pa 17.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 adhyAtmamataparIkSA zlo, 54 athopadarzitavyavahAramata nizcayanayavAdI dUSayati puNNapayaDINa udae bhogo bhogaMtarAyavilaeNaM / jai NiyavitteNaM ciya to bhogo kiNNa kiviNANam // 54 // (puNyaprakRtInAmudaye bhogo bhogAntarAyavilayena / yadi nijavittenaiva tadbhogaH kinna kRpaNAnAm // 54 // ) svitva aMge bIjAone abhiprAya], bIjAo svatvanI AvI vyAkhyA kare che ke-"vikrayaprAgabhAva viziSTavinAza ja kyAMka "svatva" che. arthAt jenI kharIdavAnI kriyA thaI gaI hoya ane vecavAnI kriyA haju thaI na hoya te vastu sva kahevAya. je vastu vize kaya-vikraya na hoya paNa dAnAdi hoya teo vize dAnAdimAgabhAvaviziSTa pratigrahavaMsa e ja "svatva che arthAt pote dAna mAraphate grahaNa karyuM hoya paNa haju keIne tenuM dAnAdi karyuM na hoya te vastu sva kahevAya. Ama bhinna bhinna vastuo pratye svatva ananugata che ema jANavuM. athavA te e dAnAdiprAgabhAva viziSTa pratigrahAdikvaMsa vagere 5 bhinna bhinna svatva tethI atirikta evA svatvavathI (ke je badhA ja svatvamAM eka ja che tenAthI) anugata jANavA." vaLI bIjA keTalAka kahe che ke "dhanAdimAM rahela "svatva eka judo ja padArtha che tAdaza vaMsAdi rUpa nathI. pratigrahAdi A svatvanA heturUpa che. arthAt kaIka vastumAM pratigrahathI svatpatti thAya che, keIka vastumAM kayathI svotpatti thAya che. vaLI A pratigraha-yAdipa hetuo paNa svAdaka zaktithI anugata jANavA." ema kahe che te barAbara nathI kemake dharmAvirodhI svabhaga sAdhanatApa vyAkhyAthI ja anugata svatvanI upapatti thaI jatI hovAthI atirikta svatvanI kalpanA nyAyayukta nathI. 53 vyavahArane bhega-abhoga rUpa vizeSanA kAraNe karela sva-paranI vyavasthAne nizcayanayavAdI kaI rIte dUSita kare che te jaNAvatAM granthakArazrI kahe che - dUdhanAdimAM sva-paravyavahAra ayukta-nizcayanaya) gAthAtha:-bhegAntarAyane kSaye pazamathI sahakRta e puNyaprakRtino udaya hete chate je bhAga saMpanna thAya che. kevaLa bAhya pulAdi dravyathI ja bhAga sukhAdi thatA nathI, kAraNa ke ema havAmAM arthAt potAnA dhana vagerethI ja je bhAga thaI zaktAM hata te te kRpaNene paNa svadhanathI bhoga zA mATe sampanna na thAya? bhogAntarAya karmanA kSayopazamathI sahakRta zAtA vedanIyAdi puNyaprakRtinA vipAkedayathI ja jIvone bhega saMpanna thAya che nahi ke pitAnuM dhana hovA mAtrathI ja. je
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dharmopakaraNanI abAdhakatA vicAra bhogAntarAyakarmakSayopazamasadhrIcInasAtavedanIyAdi puNyaprakRtivipAkodayAdeva hi jantUnAM bhoga upajAyate, na tu svavittamAtrAdeva, anyathA kRpaNAnAmapi svavitte upabhogaprasaGgAta, na caivamasti, tathA ca zrUyate- 'na dAtuM nopabhoktuM ca zaknoti kRpaNaH zriyam / viM tu sthAti dRrtana napuMsavA rUva triyam " [ ]. iti / tasmAt svabhogasAdhanatvarUpa svatvaM vittAdau saMbhavatyeva na, tatsattve'pi bhogAbhAvena vyabhicArAt / atha pratyekamIDazo vyabhicAro na doSAya, sAmagryA eva kAryAsvyabhicAraniyamAditi cet ? na, yasya kAryajanane na vilaMbastasyaiva paramArthato hetutayA tadAnImavarjanIyasaMnidhitayopaseduSAM pareSAmupacAramAtreNaiva hetutvAt // 54 // pitAnuM dhana ja bhegasAdhana hoya te te lAbhAMtarAyanA kSayopazama vALA ane bhogAMtarAyanA udayavALA evA kRpaNene paNa upaga have joIe, paNa te nathI. kahyuM paNa che ke- "jema napuMsaka vadhumAM vadhu to strIne spazI zake che paNa bhogavI zakato nathI tema kRpaNa paNa potAnA dhanane sparza karavA mAtra rUpa AnaMda meLavI zake che, paNa upabhoga karI zakato nathI. Ama lAbhAMtarAyanA kSapazamathI dhana hovA chatAM bhegAMtarAyane udayanA kAraNe bhega na hovA rUpa anvaye vyabhicAra Avato hovAthI jaNAya che ke dhana vagere svabhega sAdhana nathI ane tethI dhanAdimAM svabhegasAghanatArUpa svatva paNa saMbhavatu nathI. zaMkA - ekalA daMDanI hAjarImAM kaMI avyavahitettarakSaNamAM ghaTAtmakakAryotpAi thatuM nathI. chatAM daMDane kaMI ghaTavyabhicArI manAtuM nathI, ke tene kAraNe akAraNa manAtuM nathI. AnAthI jaNAya che ke "pratyekakAraNene avyavahitattaramAM kArya hovuM ja joIe" e niyama nathI paNa "saMpUrNa kArya sAmagrIne avyavahitattarakAryotpAda avazya have joIe." eTalo ja niyama che. tethI eka eka kAraNanI hAjarI hovA chatAM kArya na thavAM rUpa Avate anvaye vyabhicAra deSa rUpa nathI. prastutamAM paNa svadhana hevA chatAM anya sAmagrI na hovAthI upabhegarUpa kArya thatuM nathI, eTalA mAtrathI ja kaMI dhana, vyabhicArI hevAthI bhegasAdhana nathI evuM kahevAya nahi. samAdhAna :- tamArI vAta ayukta che, kAraNa ke tAdazapuNyaprakRti vipAkedayAdi rU5 je, kaI paNa jAtanA vilaMba vagara kAryotpAda kare te ja paramArthathI hetu kahevAya che. te sivAyanA dhana vagere te avarjanIya saMnidhirUpa hovAthI e vakhate hAjara mAtra rahetA hoya che ane tethI upacArathI ja hetu kahevAya che. hakIkatamAM te hetubhUta hetA nathI. pa4 paradravyamAM paNa jeo svatvanI buddhi rAkhe che teone thatuM nukazAna jaNAvatAM | granthakAra zrI kahe che
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 adhyAtmamataparIkSA A zlA. 55 athaiva parasminnapi svatvAbhimAninAmapAyamAviSkurute - jo paradavvaMmi puNo kareha mUDho mamattasaMkaSpaM / so s AsahAvaM giddho visaesu uvalahai // 55 // ( yaH paradravye punaH karoti mUDho mamatvasaGkalyam / sa kathamAtmasvabhAva gRddho viSayeSupalabhate / / 55 || ) yaH khalu paradravye mohamUlakapravRttyupajanitavAsanA balaviluptaviviktasvabhAvabhAvanatayA mRgatRSNAyAmivAmbhobharasaMbhAvanAM bhAvayati nirantara mamakArabhAvanAM, sa katha jAgrati pratipakSe gAthA :- je kAI mUDhajIva paradravya vize A mAruM che" evA saMkalpa kare chaeN, viSayAmAM gRddha te jIva AtmasvabhAvane zI rIte prApta kare ? arthAt 52kIya evA paNa dhanAdine jee pAtAnA mAne che teo potAnA zuddha AtmasvabhAvane na pAmavArUpa nukasAnane ja vahAre che. [paradravya aMge svatvanI buddhi rAkhanArane nukazAna] "A dhana-gRhArdi mArA nathI kAraNa ke jo kharekhara mArA hAya tA tA teonA cAreya viyeAga thavA na joie jemake kharekhara mArA eva! jJAnadarzanAdi svabhAvanA mane kayAreya vicAga thatA nathI. dhana-gRhAdinA tA avazya viyeAga thavAnA che tethI e mArA nathI, vaLI dhanavagererUpa pudgaladravya pUraNu-galana svabhAvavALuM che jyAre huM upayAga svabhAvavALA chuM tethI puddagalAne mArA karatAM bhinna svabhAvavALA che." AvI badhI AtmabhAvanAe dhanAdi vizenI mAhamUlaka pravRttithI utpanna thatI ane puSTa thatI vAsanAthI vilupta thaI jAya che. jema AvA bhayaMkara raNamAM jaLa zI rIte hAi zake ?" AvA viveka vilupta thayA hAvAthI haraNIyuM jhAMjhavAnA jaLamAM paNa jaLanI saMbhAvanA kare che tema viviktasvabhAvanI bhAvanA vilupta thaI hAvAthI mUDha jIva peAtAnAthI niyamA viyukta thanArA evA paNa paradravya vize peAtApaNAnI buddhi kare che. AvI paradravya aMgenI mamakAra bhAvanA huM teA upayAga svabhAvavALA chuM, A pudgalAdi mArAthI bhinna che' ityAdi AtmasvabhAvabhAvanAnI pratipakSabhUta hovAthI tenI hAjarImAM AtmasvabhAvabhAvanAne te mUDha jIva zI rIte bhAvI zake ? arthAt bhAvI zakatA nathI. zakA :- taprakArakajJAna mAtra taddabhAvaprakArakajJAnanuM virAdhI che, te sivAyanA jJAnanu` nahi tethI jema A rAjAnA sevaka che" evu jJAna A rAjAnA sevaka nathI' evA jJAnanA ja virAdha kare che, A pAte rAjA nathI, rAjAthI judo che' evA jJAnanA nahi, ulTuM' evA jJAnane tA puSTa ja kare che tema dhana vagere aMgenu mArApaNAnuM jJAna 'jagamAM mAruM kaI nathI' ityAdirUpa ni mabhAvanAnA vAdha karaze, paNa A puddagalAdi mArAthI bhinna che' ityAdirUpa anyatvabhAvanAtmaka jJAnanA te nahi ja. tethI 'huM puddagalAdithI bhinnasvarUpavALA chu" ityAdrirUpa svasvarUpa bhAvanA pravarttavAmAM phAI pratibaMdhaka na heAvAthI e bhAvanA tA bhAvI ja zakAze.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra 13 tadviparItAmAtmasvabhAvabhAvanAmAsevitu prabhavati ? atha svIyatvajJAna na svabhinnatvajJAnavirodhI. ti cet ? na, paratra svIyatvajJAnanibandhanadRDhatararAgavAsanAparaMparAyA eva vItarAgasvabhAvabhAvanApratikUlatvAt , mamakArasyAhaGkArasAmagrIbhUtatvAcca / api caiva viSayeSveva pratibaddhasyAsya katha svadravyamAtrapratibandho ? vastutastu svIyatvamapi svatvaparyavasannameva, paramparAsaMbandhasya nizcayanayavAdinA'nabhyupagamAdanyathA yena kenacit saMbandhena sarvasya sarvasaMbandhitayA'saMbandhavyavahArasya kathAzeSatAprasaGgAt / tasmAdrAgadveSavazAdeva svaparavibhAgavyavasitirlokAnAM na tu paramArthata iti sthitam // 55 // [para aMgenuM svAyatvajJAna paNa AtmasvabhAvabhAvanAnuM vidhI samAdhAna:- paradravya aMge paNa "A mAruM che A mAruM che evuM thayA karatuM jJAna evI daDhatara rAmavAsanAnI paraMparA UbhI karI Ape che ke jethI"huM te upayoga svabhAvavALe chuM, huM vItarAga chuM" ItyAdi bhAvanA ja UThatI nathI. Ama svAyatvajJAna, svabhinnatvajJAnanuM virodhI na hovA chatAM potAnA vItarAgasvabhAvanI bhAvanAne pratikULa che. tethI mamakArabhAvanAnI hAjarImAM AtmasvabhAvabhAvanA saMbhavita nathI. vaLI jenA para atyaMta mamatA karI hoya che ane pachIthI abhedapaNe ja bhAsa thavA mAMDe che. jemake mUDha jIvane dehamAM ja huM kALuM chuM, gero chuM" vagere rUpa pitApaNAne bhAsa thavA mAMDe che. AnAthI jaNAya che ke jyAre mArApaNAnI vAsanA daDha banI jAya che tyAre e abhedapaNumAM pariNamIne- jIvane pitAnA viSayanuM grahaNa abhedapaNe karAve che ane tethI paradravyabhUtavastumAM paNa jIva ahaMkAra (huM-huM e bedha) karavA mAMDe che. Ama mamakAra e ahaMkAranI sAmagrIbhUta hovAthI tenI hAjarImAM jIva pitAnA svabhAvanI bhAvanA karI zake e saMbhavatuM nathI. vaLI mAruM mAruM karIne viSayamAM ja pratibaddha=Asakta rahetuM hoya tene svadravyamAtranA pratibaMdharUpa adhyAtma paNa zI rIte hoI zake ? vAstavamAM joIe te svItva svavathI alaga che ja nahIM kAraNa ke AtmA sivAya AtmA mATe bIju kAMI svITa che ja nahIM eTale svatva ja tAdAmyasaMbaMdhathI svAyatva siddha thAya che. AtmA sivAyanA padArthone svIya banAvavA mATe te tAdAmyathI kaI judo saMbaMdha paraMparAe mAnave paDe ane nizcayanaya mate te paraMparAsaMbaMdha ja svIkArya nathI. paraMparAsaMbaMdhathI saMbaddha vastu paNa je saMbaMdhI banI jatI hoya to te badhI vastuone bIjI badhI vastuo sAthe evo kaIne kaI saMbaMdha te rahetA ja havAthI badhI vastuo badhAne mATe svaya ja thaI jaze, para jevuM kAMI raheze nahi. ema thavAmAM Apatti e Avaze ke "pArakAdhana vagere vize ziSTapuruSe je "A mAruM nathI, pArakuM che' ityAdi vyavahAra kare che, tene lopa thaI jaze. AvI Apatti
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 adhyAtmamata parIkSA lai. 56 tadbhAvanAmapaninISubhiH punaradhyAtmabhAvanaivAzrayaNIyeti tanmAhAtmyamupadarzayati NAhaM homi paresiMNa me pare patthi majjhamiha kiNcii| iya AyabhAvaNAe rAgaddosA vilijjanti // 56 // (nAhaM mAni jevAM na me je nAsita nameda krizci7 | vAlmamAvanA rAjavI viTIte pa aa ) . ___anAtmavidAmeva hi sarvaduHkhamUlarAgadveSaprabhavaH, tau ca tatpratipakSAtmajJAne sati vilIyete tattvAtmajJAna paramArthato vItarAgANAmeva, teSAmeva duHkhakSayarUpatatphalasaMbhavAt , antaHkaraNakheda nirAsasyaivAnAkulatvabhAvanArUpajJAnaphalatvAt , tadukta-AtmA'jJAnabhava duHkhamAtmajJAnena hanyate / tArAthAmavijJAnInaipha che ne te che ti [corAzAstra 4-3] __ yattu jJAna rAgadveSanirAsAya na prabhavet , na tannizcayato jJAnamapi, ata eva caraNabhaGge nizcayato jJAnadarzanayorbhaGga eva, vyavahAratastu tadbhajaneti gIyate / tadukta 'NicchayaNayassa caraNassuvaghAe nANadasaNavahAvi / na Ave e mATe evuM mAnavAnI khAsa jarUra che ke "A mAruM nathI pArakuM che? ItyAdirU5 lokone je vyavasAya=AbhAsa thAya che (ane upalakSaNathI ene anusarIne je pravRtti thAya che) e rAgadveSanA kAraNe ja thAya che, paramArthathI nahi. papapa A mamakAra bhAvanAne dUra karavAnI IcchAvALAoe adhyAtma bhAvanAne ja Azraya karavA jevuM hovAthI tenA mAhAbhyane granthakAra jaNAve che- gAthArtha - huM bIjAono nathI, bIjAo mArA nathI. vaLI A saMsAramAM dhana vagere kaI paNa vastu mArI nathI. AvI AtmabhAvanAthI rAgadveSane vilaya thavA mAMDe che je uttarottara adhyAtmane prakaTa kare che. [ AtmajJAnathI rAgadveSavilaya] . jeoe "huM keNa chuM ? huM eTale zarIra nahi, paNa AtmA" ItyAdi jANyuM nathI teone ja zarIrAdinA (ane tethI potAnA) upakArI jevA lAgatAM ghana vagerenI upara sarva duHkhanA mULabhUta rAgadveSa pravarte che. paNa jyAre AtmajJAna thavA mAMDe che tyAre "e dhanAdi pitAnA upakArI che, evI buddhi nIkaLI javAthI enA parathI rAgAdi vilIna thavA mAMDe che. rAgadveSanA janaka ajJAnanuM pratipakSabhUta evuM A AtmajJAna paramArthathI vItarAgane ja hoya che kAraNa ke teone ja AtmajJAnanA phaLarUpa duHkhakSaya saMbhavita che. bahAranI duniyAmAM banatA vividha prasaMgothI rAgadveSanI lAgaNI dvArA cittamAM kheda=asamAdhi-AkuLatAvyAkuLatA rUpa duHkha utpanna thAya che A kheda dUra tha e ja anAkulatvabhAvanArUpajJAnanuM phaLa che. arthAt "bAhya kaI cIja game tevI anukULa ke pratikuLa thAya te paNa mAre tenI sAthe kaMI nisbata nathI tethI 1. nizcayanayasya caraNasyopaghAte jJAnadarzanavadho'pi / vyavahArasya tu caraNe hate bhajanA tu zeSayoH /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra 135 vavahArassa u caraNe hayammi bhayaNA u sesANa // ti [paJcAzaka 11-45] nizcayo hi phala kurvadeva kAraNamabhyupaiti, vyavahArastu kuzUlanihitabIjavat svarUpayogyamapIti vizeSa iti dhyeyam / eva cAtmajJAne satyAtmA'jJAnavilayAt tatprayuktarAgadveSavilaye tanmUlakA'ratipariNAmarUpaduHkhavilaya eveti vyavatiSThate, tenAtmajJAne sati duHkhavilaye kSutpipAsAdikamapi na bhavatyeveti pareSAM pratyAzAvallI samunmUlitA bhavati, kSudhAdipariNAmasya jJAnA'nAzcatvAditi sphaTIbhaviSyatyagre // 56 // mAre kAMI AkuLatA karavA jevI nathI ItyAdirUpa bhAvanAjJAnanuM phaLa e ja che ke cittanI asamAdhi dUra thavI. sarAgI jIvone AvuM citta khedAtmaka duHkha UbhuM che enAthI jaNAya che ke teone paramArthathI AtmajJAna thayuM nathI. ane tethI teo duHkhane haNI zakatA nathI. zrI yogazAstramAM paNa kahyuM che ke "AtmAnA ajJAnanA kAraNe dukha utpanna thAya che ane AtmajJAnathI e naSTa thAya che. jeone AtmAnuM vijJAna prApta thayuM nathI teo game eTalA tapa vagere dvArA paNa duHkhane ucheda karavAmAM samartha banatA nathI." [ cAritrabhaMgamAM jJAna-dazananA bhaMga-abhaMganI vicAraNuM] vaLI je jJAna rAgadveSane ogALatuM nathI te te nizcayathI jJAna ja nathI. tethI ja cAritrane bhaMga thAya to nizcayanayAnusAre jJAnadarzanano paNa avazya bhaMga thavAnuM zAstramAM kahyuM che. kAraNa ke cAritrane bhaMga thayo ene artha ja e ke rAgadveSanI mAtrA ogaLavAne badale vadhI javI. e vakhate jJAna -darzana jo akhaMDa rahetA hoya te te teo potAnA kAryabhUta rAgadveSatAni ja ryA karatAM rahevAthI rAgadveSavRddhi ja asaMbhavita banI jAya ane tethI pachI cAritrabhaMga ja zI rIte thAya ? tethI je cAritrabhaMga thatuM hoya te tyAre jJAna-darzanane paNa avazya bhaMga hoya ja. vyavahAranayAnusAre emAM bhajanA che. arthAt cAritrabhaMga hote chate jJAnadarzana paNa na ja Take evuM nathI, Take paNa kharA ane na paNa Take. kahyuM che ke nizcayanaya cAritrane upaghAta thavAmAM jJAnadarzanano paNa avazya upaghAta mAne che jyAre vyavahAranaya cAritranI hAnimAM zeSa=jJAnadarzananI hAni bhajanAe=vika9pe mAne che. A be nayanA abhiprAyamAM phera paDavAnuM kAraNa e che ke je kArya karatuM hoya te ja kAraNa kahevAya evuM nizcayanaya mAne che jyAre vyavahAranayanuM mAnavuM evuM che ke "amuka vivakSita kALe kArya karatuM na karatuM hovA chatAM je kAryane svarUpa egya hoya, eTale ke kArya karavAnI yogyatA dharAvatuM hoya te paNa kAraNa kahevAya. tethI je nizcayanaya mujabanuM jJAnAtmaka kAraNa hAjara hoya te te e rAgadveSa hAni rUpa svakArya avazya karatuM hovAthI e vakhate cAritrabhaMga saMbhavI zakato ja nathI. jyAre vyavahAranaya te jJAnadarzanarUpa kAraNa hAjara hovA chatAM zeSa sAmagrI hAjara na hovAthI kArya thatuM nathI ema kahI te benI hAjarImAM paNa cAritrabhaMgane svIkAre che. tethI tenA mate cAritrabhaMga thAya tyAre paNa jJAna-darzana hAjara rahI zakatA hovAthI
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 adhyAtmamataparIkSA lai. 57 atha pariNAmasyaiva phalamabhiSTauti- .. to pariNAmAu cciya bandho mokkho va NicchayaNayassa / NegaMtiyA aNaccaMtiyA puNo bAhirA jogA // 57 // (tatpariNAmAdeva bandho mokSo vA nizcayanayasya / naikAntikA anAtyantikAH punarbAhyA yogAH // 57 / ) jIvasya hi dvividhaH pariNAmo viziSTo'viziSTazca, AdyaH paroparAgapravartitazubhA'zubhA'GgatayA dvividho'ntyastu svadravyamAtrapravRttAyaikavidha eva / jIvazvopadarzitAnyatarasvapariNAmameva kurute, na tu parapariNAma', ekakSetratayA'vasthitAnAmapi pudgalAnAM tadupAdAnahAnA'yogyatayA tatkarmatvAbhAvAt , svatantraprApyasyaiva karmatvAt / kathaM tarhi jnyaanaavrnnaadite be ne bhaMga bhajanAe kahyo che. Ama AtmajJAnathI AtmaajJAnane vilaya thavA dvArA taprayukta rAgadveSane vilaya thAya che temaja rAgadveSamUlaka aratipariNAmAtmaka duHkhane vilaya thAya che. ahIM AtmajJAnathI arati pariNAmarUpa duHkhane ja kSaya kahyo che tethI kevaLIone AtmajJAnathI duHkhavilaya thayo hovAthI bhUkhatarasa vagere rUpa duHkha paNa hotuM nathI." e pitAne mata siddha thaI jaze evI digaMbarane baMdhAela AzAvelaDI paNa ukhaDI gaela jANavI. kAraNa ke jJAnathI to arati pariNAmAtmaka duHkhane ja nAza thaI zake che, sudhAvagere rU5 duHkhane nahi, A vAta ame AgaLa paNa (gAthA naM.-91-92 mAM) kahevAnA chIe. padA bhega vagere puNya pApAtmaka svapariNAmanA ja phaLa che evuM nizcayanayamate pratipAdana karyA pachI have baMdha-kSa paNa svapariNAmanA ja phaLa che evuM jaNAvatAM granthakAra kahe che gAthArtha tethI nizcayanaya mate to AtmAnA tevA tevA pariNAmathI ja karmabaMdha ane mekSa thAya che. bAhya saMge baMdha ke mekSa rU5 phaLa lAvI ApavAmAM ekAntika nathI ke AtyaMtika paNa nathI. [jIvanA pariNAmo] jIvana svapariNAmo be prakAranA hoya che. (1) para=padravyAtmaka upAdhinA uparAgathI pravartate pariNAma. A pariNAma zubha ane azubhanA aMgabhUta arthAt kAraNabhUta banatA hovAnA kAraNe be bhedaviziSTa (be bhedavALa) che ane tethI viziSTa kahevAya che. zrI arihaMtAdi rUpa para aMgenA uparAgathI pravatela pariNAma prAyaH zubhAga bane che. dhanAdirUpa parathI pravartela pariNAma prAyaH azubhAga bane che. (2) svadravyamAtranA AlaMbanathI pravartela pariNAma A ekavidha ja hovAthI "aviziSTa' kahevAya che."
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra dravyakarmabandha iti cet ? Atmano rAgadveSarUpa bhAvakama nimittIkRtya yogadvArA nivizamAnAnAM svata evopAttavaicitryANAM jJAnAvaraNAdibhAvapariNaterupacArAt iti gRhANa / tasmAt puNyapApapariNAmAdevAtmano bandhastattatkarmaNAM tattadvipAkakAle ca sukhaduHkharUpa phalamapIti sthitam / jIva A bemAMthI anyatara svapariNAmane ja dhAraNa kare che, para pariNAmane dhAraNa karatA nathI. prazna :-kAzmaNavagaNanA je pudagale AkAzamAM rahelA che temAM te jIvane asara karavAne pariNAma hete nathI. kintu jyAre mithyAtvAdinA kAraNe jIva teone bAMdhe che tyAre ja jIva upara asara karI zake tevo teono karmavarU5sAmAnya pariNAma ane jJAna AvArakatvAdistha vizeSa pariNAma UbhuM thAya che. teone A pariNAma jIve ja Ubho karyo hoya che to jIva, para pariNAma karato nathI evuM zI rIte kahI zakAya? [ jIva kAmaNavagaNanA pudgalenuM paNa grahaNa karato nathI.] uttara : tamAro prazna ayukta che. jIva je AkAza pradezane avagAhIne rahyo hoya che te AkAza pradezamAM rahelA kAmaNavargaNadinA pudgalonuM paNa, ame AgaLa kahI gayA e mujaba, teo jIvanA svadravyabhUta na hovAthI, jIva dvArA grahaNadAna thaI zakatuM nathI. Ama te pudagala chavadvArA thatA upAdAna, hAna ne aAgya hovAthI jIva vaDe karAtI kriyAnA karma (=dvitIyAkAraka) banatA nathI kAraNa ke vyAkaraNazAstramAM kahyA mujaba svataMtra kartA vaDe je prApta thavA gya hoya te ja karma kahevAya che. jyAre A muddagale to paradravyabhUta hovAnA kAraNe jIvathI kyAre prApta=svIkRta=sva jevA karAtA nathI. Ama puddagalo jIvanI kriyAnA karma banatA nathI arthAt jIva teo vize keI kriyA karI zakato nathI. ane tethI teonA pariNAmane paNa karato nathI. prazna :-je jIva "para" evA karma pudagalonA jJAnAvArakatvAdirUpa pariNAmane karate nathI te e karma puddagala dravyone jJAnAvaraNIyAdirUpe baMdha zI rIte karI zakaze? arthAt jema jIvanI avagAhanAmAM rahelA kArmaNathI anya vargaNanA pudgalomAM jIve te te pariNAma pedA karyo na hovAthI e pudagalo jIvavaDe baMdhAelA karmarUpe oLakhAtA nathI tema jJAnAvaraNIyArirUpe abhimata pudagalane paNa je jIve kaI pariNAma karyo na hoya te te e paNa baMdhAelA karma" zI rIte banaze? [kamAM thatI vicitratA chavakRta hatI nathI] uttaraH- jIva kArmaNavargaNAnA te te muddagalone jJAnAvaraNIyAdi rUpe bAMdhato ja nathI, te te mAtra potAnA rAgadveSAtmaka pariNAmone ja kare che je bhAvakarma kahevAya che. jIvavaDe karAtA AvA bhAvakarmone nimittakAraNutarIke svIkArI kArpaNa vagaNanA 17
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 adhyAtmamataparIkSA ple. pa7 puNyapApapariNAmAvapyazuddharUpatayA vastuta ekarUpAveva, tatphalayorapi sukhaduHkhayoratyantamabhinnatvAt , na hi puNyaphalamapi cakravartyAdisukha paramArthataH sukhaM, aGganAsambhogAdiviSayautsukyajanitAratirUpaduHkhapratIkAramAtratvAttasya / na ca viparyayo'pi suvacaH, pratyakSabAMdhAt taduraM- 'puNNaphala dukkha ciya kammodayao phalaM va pAvassa / naNu pAvaphalevi sama, paccakkhavirohiyA ceva // (vi0 bhA0 2004) 'jatto cciya paccakkha somma ! suhaNatthi dukkhamevedaM / tappaDiyAravibhiNNa to puNNaphalati dukkha ti // (vi0 bhA0 2005) visayasuha dukkha ciya dukkhapaDiyArao tigicchavva / ta suhamuvayArAo, Na ya uvayAro viNA tatta // (vi0 bhA0 2006) pudagale gadvArA AtmAmAM praveze che. vaLI A rIte pravezelA pudagalamAMthI paNa, amukamAM jIvanA jJAnAvArakabhAvakarmanA vipAka vakhate ja vipAka pAmavo e svabhAva, amukamAM darzanAvAraka bhAvakarmavipAka vakhate ja vipAka pAma evo svabhAva, vagere rUpa bhinna bhinna svabhAva hoya che. AvuM svabhAva vaicitrya paNa temAM svataH svakartaka ja AvI jAya che, e vicitrya jIve karyuM che evuM hotuM nathI-mAtra rAgadveSAtmaka jJAnAvaraNIyAdi bhAvakarmanA vipAkakALe avarjanIya saMnidhirUpe sAthe ja vipAka pAmatA hovAthI upacArathI teo paNa jJAnAvaraNIyAdikarma rUpe kahevAya che. bAkI jIve jema teone jJAnAvArakatvAdipariNAma karyo hate nathI tema teo paNa svavipAkakALe 'jIvanA ajJAnAdi pariNAma karI zaktA nathI kAraNa ke teo paNa nizcayathI para pari NAma karavAmAM asamartha che. jIvanA ajJAnAdi pariNAma te tenA potAnA ja rAgacheSAdi pariNAmarUpa bhAvakanA vipAkathI thAya che. Ama jIvanA puNya (=zubha)-pApa (=azubha) pariNAmethI ja AtmA baMdhAya che temaja te te karmanA vipAka vakhate sukhaduHkhAdi phaLa pAme che. bAhya sAmagrIthI sukhadu:khAdi phaLa maLe che evuM nathI. [puNya pariNAma paNa paramArthathI azuddha che] A vaLI paramArthathI te svadravya aMgenA upayogathI pravatelo pariNAma zuddha hoya che. tethI para dravya aMgenA upayogathI pravarte pApa pariNAma jema azuddha hoya che tema puNya pariNAma paNa paradravyapravartita hovAthI paramArthathI te azuddha ja hoya che. tethI vastutaH puNya-pApa ane pariNAme eka sarakhA ja che, be bheTavALA nathI. 1. puNyaphalaM duHkhameva karmodayataH phalamiva pApasya / nanu pApaphale'pi sama pratyakSavirodhitA caiva // 2.. yata eva pratyakSa saumya ! sukhaM nAsti duHkhamevedam / tatpratIkAravibhaktaM tataH puNyaphalamiti duHkhamiti // OMviSayasukhaM duHkhameva duHkhapratIkAratazcikitseva / tatsukhamupacArAnnopacAro vinA tathyam //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ upakaraNanI abAdhakatAne vicAre 139 parokSajJAnArtha mupasarpatA hi chadmasthAnAM tatsAmagrIbhUteSvindriyeSu pravRttamaitrIvazodIrNamahAmohAnalajvAlopatApaprAyatRSNA (? tRSNAyAH) paramArthato duHkharUpatayA janitaduHkhavegamasahamAnAnAmindriyANi vyAdhisthAnIyatAmiSTaviSayAzca tatsAmyasthAnIyatAmAbibhratIti katha ma duHkhapratIkArarUpatayaitatsukha paryavasyati ? iti pAramArthikasukhajanakAdaviziSTAddharma pariNAmAd duHkhajanako viziSTapariNAmo vilIyate, sa eva mokSa iti sthita', "dharmAdharmakSaye mokSaH" iti vacanAt / tataH pariNAmAdeva- bandhamokSAviti sthitam / ye tu paraprANavyaparopaNabahiraMgayatiliMgAdayo bAhyA baMdhamokSahetavaste naikAntikA na vAtyantikAH tatsadbhAvAsadbhAvAbhyAmapi phalAsadbhAva-sadbhAvadarzanAt / zaMkA - puNya pariNAmanuM te sukhAtmaka phaLa Ave che jyAre pApa pariNAmanuM dukhAtmaka phaLa Ave che. Ama judA judA prakAranA phaLa AvatA hovAthI te be pari mene paNa bhinna bhinna prakAranA mAnavA joIe, eka sarakhA nahi. (puNyaphaLa sukha paNa vastutaH duHkharUpa che) samAdhAna :- puNyanA phaLa rUpe maLatuM sukha paNa paramArthathI te duHkharUpa ja hevAthI bane phaLa paNa abhinna ja che, judA judA prakAranA nathI. tethI tenA kAraNabhUta puNya-pApa pariNAmone paNa bhinna bhinna prakAravALA manAya nahi. puNyanA phaLa tarIke maLatuM cakravatI paNa vagerenuM sukha paNa Aga vagere saMbaMdhI sukyathI je arati rUpa duHkha utpanna thayuM hoya che tenA pratikAra mAtrarUpa hevAthI paramArthathI te duHkharUpa ja che. zaMkA - A rIte bane pariNAmanA phaLane duHkharUpa kahevA karatAM viparIta rIte ja kaho ne! arthAt sukharUpa ja kaho ne ! eTale ke dukhapratikArAtmaka hovAthI sukhane dukharUpa kahevAne badale sukha pratikArAtmaka hevAthI duHkhane paNa sukharUpa ja kaho ne! (pApaphaLabhUta duHkhane sukha kahevAya nahi) samAdhAna - pratyakSabAdhita hovAthI evuM kahI zakAtuM nathI. modakAdi khAvAnI tIvra IcchA UbhI thayA pachI e na maLe tyAM sudhI arati rahyA kare che e ane puda modakAdi maLe tyAre te aratiAtmaka duHkhane dUra karavA mATe pote temAM pravRtti kare che e vAta badhAne anubhavasiddha che. Ane viparyaya kAMI A rIte anubhavasiddha nathI. arthAt pitAnA tRpti Adi sukhane pratikAra mATe bhUkhAdirUpa duHkhane pote UbhA kare che evuM kaIne anubhava siddha nathI-taduparAMta, jema kayAreka viSaya aMgenI pitAnI parAdhInatA najaramAM AvavAthI viSayethI maLate kSaNika AnaMda paNa viTaMbaNArUpa lAge che tema A bhUkhAdinA khela kayAreya sukharUpa lAgatA nathI. tethI ene te sukha kahevA yogya nathI ja. tethI puNyaphaLAtmaka sukha
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 adhyAtmamataparIkSA zleA. 57 pazu paramArthathI tA duHkharUpa ja che. kahyu paNa che ke--jema pApaphaLa karmodayajanya hovAthI duHkharUpa che tema puNyaphaLa paNa kayajanya hAvAthI duHkharUpa ja che. zakA :- enA karatAM puNyaphaLa karmodayajanya hAvAthI jema sukharUpa che tema pApaLa paNa karmodayajanya heAvAthI sukharUpa che ema ullu' kaho ne! samAdhAna :- ema kahevAmAM pratyakSa virAdhitA Ave che tethI evuM kahevAya nahi. jema rAgAtmakadu:khanA pratikArarUpa cikitsA duHkhAtmaka che (cikitsA karAvavI kAIne gamatI nathI, jaldI pUrI thaI jAya tevuM badhA Icche che tethI jaNAya che ke e duHkhAtmaka che.) tema viSayasukha paNa duHkhapratikArAtmaka hAvAthI duHkharUpa che. chatAM te tatkALa mATe jIvane gamatu hAvAthI upacArathI sukha kahevAya che. vaLI upacAra paramAtha vinA hAtA nathI tethI kayAMka paramAtha thI pa sukha hovu joie je meAkSamAM che." zakA :-A rIte indriyA dvArA maLatu viSayasukha paNa jo paramA thI duHkhAtmaka ja hAya, tA jIva indriyAne viSayeAmAM pravartAve ja zA mATe? samAdhAna :-chadmasthAne mati-zrutAtmaka parAkSajJAna karavA mATe indriyAnI jarUra paDatI hAvAthI jIva temAM pravRtti kare che, ane tethI e indriyA peAtAne sahAyaka hAvAthI jIvanI temAM maitrI pravarte che. arthAt e indriyAne khuza rAkhavAnI jIvane Teva paDe che, AvI maitrInA kAraNe mahAmAharUpI agni pragaTa thAya che jenA upatApathI viSayalAgarUpa jaLapAnanI tRSNA (tRSA) UbhI thAya che tethI pracaMDa tApanA kAraNe lAgela tRSAnI jema e paNa paramAthI duHkharUpa ja che. AvA duHkhanA vegane sahana na karI zakatA chadmastha jIve. tene zAMta karavA viSayeAmAM pravRtta thAya che. Ama tevA jIvAne IndriyA vyAdhirUpa bane che jenAthI tRSNArUpa pIDA utpanna thAya che ane tenA zAmaka hAvAthI viSaya cikitsArUpa kahevAya che. Ama viSayasukha paNa duHkhapratikArAtmaka hAvA mAtrathI ja sukhamAM paryavasita thAya che. nahi ke svarUpathI. [ jIva piraNAmathI ja aMdha-mAkSa] Ama parAparAgapravRttita keAIpaNa viziSTa pariNAma du:khajanaka ja hoya che. svadravyamAtra pravrutta aviziSTariNAma dharmAtmaka hoya che, ane pAramArthika sukhAnA janaka hoya che. A aviziSTapariNAmathI viziSTapariNAma vilIna thAya che arthAt puNyapApAtmaka jIvapariNAmeA nAza pAme che, A ja jIvanA meAkSa che. kAraNa ke zAstramAM kahyuM che ke dhama (=puNya) ane adhama (=pApa) nA kSaya thae chate rAkSa thAya che. Ama viziSTa pariNAmeAthI ja karmAMbadha thAya che. ane aviziSTariNAmathI tenA vilaya thae chate meAkSa thAya che tethI pariNAmathI ja kA~kha'dha ane pariNAmathI ja meAkSa thAya che, khAdya nimittothI nahi e vAta siddha thAya che. ba`dha meAkSanA bAhya hetu tarIke kahevAtA jIvahiMsA-bahiraMga yatiliMgAddhi tA ekAntika paNa hAtA nathI
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra 14 syAdetat-yathAjAtaliGga mokSasAmagrayAM nivizamAnamavyabhicAri bhaviSyati tadupalambha evopacaritAsadbhUtavyavahAreNa viSayAdinivRttyA'zuddhanizcayanayenAbhyantarA'vratapariNAma tyaktvA zubhapravRttirUpANi vyavahAravratAni paripAlya, triguptilakSaNasamAdhikAle tAnyapi parityajya kevalajJAnopalabhAt , bharatAdInAmapi tathaiva pravRttaH, stokakAlatayA para sthUladRSTibhistathA'nAka- anAnuM tadurmu "paJcamuSTibhirutpATya truTyan bandhasthitIn kacAn / / DhovAnajo mevA drAjana ! ziva ! vim " [ ]. .., iti / maiva', zakyaparihArasyApi dhyAnasAmagrIvazAt parijihIrSAdika vinA'parihAre vAkkAyasaMvRttisamatvalakSaNatriguptisAmrAjye kevalajJAnA'pratirodhAt / yaiH punarucyate "vratAni lyutha gratendu pariveditaH | ke AtyaMtika paNa hatA nathI kAraNa ke te bAhya hetuonI gerahAjarImAM paNa kyAreka phaLa utpanna thatuM jovA maLe che ane bAhyahetunI hAjarImAM paNa kyAreka phaLAbhAva jovA maLe maLe che. jemake taMdaliyA mAsyane bAhya jIvahiMsA na hovA chatAM tevA tevA AMtarika pariNAmothI ja sAtamI naraka maLe che jyAre apramattapaNe vihAra karatA mahAmAne sahasAkAre pheI jIvavirAdhanA thaI jAya te paNa tanimittaka karmabaMdha thato nathI. ema bharatAdine bahiraMga liMga na hovA chatAM kevalatpattirUpa phaLa prApta thayuM che jyAre abhavyajIva niraticAra bAhyAnuSThAne Acare te paNa e phaLa meLavI zakta nathI, tethI bAhya hetuo ekatika ke Atyantika hotA nathI. [bahiraMga yatiliMga vinA mokSa azakaya-pUrvapakSa] pUrvapakSa -bahiraMga yatiliMga mokSa sAmagrImAM aMtabhUta hovAthI avyabhicArI ja che. tethI bAhya hovA chatAM tene mokSanA hetu tarIke svIkAravuM ja joIe. kAraNa ke tenI hAjarImAM ja jIvanI upacarita asaddabhUta vyavahAra rUpa viSayAdi nivRtti thAya che. jIva A nivRtti dvArA azuddha nizcayarUpa pitAnA AMtarika aviratinA pariNAmane tyAga kare che. ane zubha pravRttiAtmaka vyavahAravratonuM pAlana kare che. ema karatAM karatAM jyAre traNa guptirUpa samAdhine kALa prApta thAya che tyAre te vyavahAratrane paNa tyAga kare che. ane e samAdhithI ja zuddha nizcayarUpa kevala prApti thAya che. vaLI bharatAdine paNa A kamathI ja kevalaprApti thaI hovAthI bahiraMgaliMga vyabhicArI nathI. zaMkA - tame kahyA evA vyavahAravrata pAlana-tyAga vagere vinA ja bharatAdine kevalatpatti thaI che tethI bahiraMgaliMga vyabhicArI ja che. * samAdhAna - bharatAdine paNa vyavahAravratapAlanAdi hatA ja, e vinA kaMI kevalpatti thaI nathI ke jethI bahiraMgaliMga vyabhicArI bane. chatAM atyaMta alpakALamAM ja bahiraMgaliMga prApti-viSaya nivRtti-avirati pariNAma tyAga-vyavahAradrata
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA bleka. 57 tyajettAnyapi saMprApya parama padamAtmanA // [ ]iti, teSAmayamAzayo yad jIvaghAtAdinivRttAvapi jIvarakSaNAdipravRttirekadezavratavikalparUpA rAgA'vinAbhAvinI nirvikalpakasamAdhivirodhinIti katha punarasau na saumanasyapratipanthI ? samAdhIcchayA'nyathA vA samAgheriva rakSaNecchayA'nyathA vA jAvarakSaNAdipravRttervItarAgatvA'virodhitvAt , triguptisAmrAjya punaH kevalajJAnasAmagrIbhUtamavazyameSTavyameva / tccedmpAlana-triguptirUpa samAdhi-vyavahAravatono tyAga vagere pravRtta thaI gayA hovAthI skUla dRSTivALA cho e jANI zakatA nathI-kahyuM paNa che ke "he rAjana zreNika! paMcamuSTi vaDe vALane kheMcIne karmabaMdha sthitine kApatAM bhArate lagna pachI tarata ja kevalajJAna meLavyuM." [bahiraMgayatiliMga mokSa pratye vyabhicArI-uttarapakSa). uttarapakSa - tamArI vAta ayukta che kAraNa ke arIsAbhuvanamAM vIMTI sarakI javAthI anyatvAdi bhAvanAmAM caDhelA bharata cakravartI uttarottara bhAvanAtmaka dhyAnathI ja eTalI UMcI kakSAe pahoMcI gayA hatA ke temane kaI IcchA rahI nahotI. tethI parihAra karavAnI IcchA paNa rahI na hovAthI jeone parihAra zakya hatuM tevA paNa rAjyAdine parihAra teoe karyo nahoto. chatAM mana-vacana-kAyAnI samatArUpa traNa gupti sAmrAjya prApta karI lIdhuM hovAthI kevalajJAnane pratirodha thayo nahi. Ama bahiraMgaliMga vinA paNa teone kevalotpatti hevAthI bahiraMgaliMga te vyabhicArI ja jANavuM. vyavahAra vatene tyAga karavAnuM kahenArAone Azaya] vaLI jeo kahe che ke "avatAne tyAga karIne temAM pravRtta thaela mahAtmA trigupti sAmrAjyarUpa paramapadane prApta karIne pote svayaM te vyavahAra tratAne paNa choDe--teone A rIte vratene choDI devAnuM kahevAno Azaya e che ke "sAdhu jIvaghAtAdithI nivRtta thaye hovA chatAM jIvarakSaNadi pravRttirUpa Isamiti vagerenA pAlanArUpa vyavahAravratanuM pAlana ja karyA kare che e ekadezavratavikalparUpa tenI pravRtti jANavI. kAraNa ke kIDI vagerenA jIvone bacAvavAnI bIjI pravRti teo paranA rAga vinA saMbhavita na hovAthI e pravRtti karavAmAM rAgAdi pravarte che tethI nirvikalpakasamAdhi AvI zakatI nathI. tethI nirvikalpakasamAdhi mATe te vyavahAra tene paNa avazya tyAga karavo ja joIe."--kiMtu teone A Azaya saumanasya pratipathI zI rIte na kahevAya ? pratipaMthI ja kahevAya, arthAt manane khaTake e che, kAraNa ke jemAM samAdhinI IcchAthI karAtI ke bIjI koI paNa rIte karAtI samAdhinI pravRtti vItarAgatAnI virodhI banatI nathI. tema jIvarakSaNerachAthI ke bIjI koI paNa rIte karAtI jIvarakSaNa pravRtti vItarAgatA=nirvikalpaka samAdhine virodhI hatI nathI,
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ wkha dharmopakaraNanI abAdhakatAne vicAra 143 annamNEN Ananaman ArtaraudradhyAnAnubandhikalpanAjAlaviyogaH paramamAdhyasthyapariNatiryoganirodhAvasthAbhAvI sarvathA manonirodhazceti tridhA manoguptiH / vAgguptirapi maunAvalambanena sarvathA vA tannirodha rUpA mukhavastrAcchAditamukhena saMbhASaNAdinA vAksaMvRttirUpA vA / kAyaguptirapyupasargAdyupanipAte'pi nizcalatA yoganirodhe sarvathA ceSTAparihAro vA zayanAsanAdiSu siddhaantoktytnaabALa veSTAniyamapA . tadumU- (corAtra 2/42-42-43-44) vimuktakalpanAjAlaM, samatve supratiSThitam / AtmArAmaM manastajjJamanoguptirudAhRtA // . saMjJAdiparihAreNa yanmaunatyAvalambanam / vAgvRtteH saMvRtirvA yA sA vAgguptirihocyate // upasargaprasaGge'pi kAyotsargajuSo muneH / sthirIbhAvaH zarIrasya, kAyagupti nigadyate // zayanAsananikSepAdAnacakramaNeSu ca / sthAne ca ceSTAniyamaH kAyaguptistu sA parA // Ama bahiraMga liMganA keme ja kevalotpatti thAya e vAtanuM nirAkaraNa thaI gayuM hovAthI bahiraMgaliMga ekAntika nathI e vAta siddha thayela jANavI. jyAre trigupti sAmrAjyarUpa pariNAma te kevalajJAnanI sAmagrI tarIke avazya joI e ja che. tethI mekSa paNa AtmapariNAmathI ja thAya che e vAta nizcayanayAnusAre nizcita thaelI jANavI te A pramANe [trigupti sAmrAjya]. mane gupti-3 prakAre. (1) Atta-rIdradhyAnanI paraMparA UbhI karI Ape evI kalpanA jALane manamAMthI kADhI nAkhavI te (2) parama mAdhyazya bhAvanAthI bhAvita thaI javA rU5 pariNati ane (3) yoga nirodhAvasthAmAM thate sarvathA mane nirodha. vacanagupti:-be prakAre. vacanapravRtyAtmaka ane vacananivRtyAtmaka..(1) vacana nivRtyAtmaka vacanagupti paNa be rIte thAya che. mauna rAkhavA dvArA (AmA ataja5 cAlu paNa heI zake che. mAtra bAhya vacanegArane nirodha hoya che.) ane sarvathA vacananirodha (vacanAganiSedha karyo hoya tyAre AMtarjalpa paNa heta nathI.) (2) muhapatti vaDe mukhane DhAMkIne satyAdi vacana bolavAnI pravRttirUpa. kA gupti : be prakAre (1) nivRtyAtmaka-upasargAdi AvI paDyA hoya tyAre hAtha-paga vagere na halAvavA rUpa nizcalatA rAkhavI te (AmAM zvAse zvAsAdi rUpa sUmaceSTAo cAlu hoya che) athavA yoganirodha vakhate sarvathA ceSTA parihAra kara e. ' (2) zayanAsanAdi aMge siddhAntAkta jyaNa dvArA ceSTAnuM niyamana karavA rUpa (arthAt ayukta ceSTAone parihAra karavA pUrvaka amuka ucita ceSTAo ja karavI te) zrIgazAstramAM paNa kahyuM che ke kalpanAjALa vinAnuM samatAbhAvamAM sthita ane AtmAmAM ja ramaNa karatuM mana te mane gupti che. saMjJA IzAro vagerene paNa tyAga karavA pUrvaka maunanuM je avalaMbana levuM te temaja vacana pravRttinuM saMvaraNa karavuM te vacana
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 adhyAtmamataparIkSA zla 57 athAtrApi pravRttipariNAmarUpA gupti nivRttipariNAmavirodhinIti cet ? hanta tarhi nivRttipariNAmo'pi manoyogapravRttipariNAma eveti svapi svaya' virundhyAt / parapravRttiH svapravRtivirodhinI cet 1 na, zuklavyAnasaMpRktAntarjalpavikalpasyApi tathAtvA''patteH / 'bAhyapravRttistatheti cet ? na, pravRttarabAhyatvAt , bAhyaviSa yatvasya ca nirvaktumazakyatvAt , 'ekadezanivRttiH sarva nivRttivirodhinIti' cet ? na, kAtsnyena yoganivRttastadAnImabhAvAt , vikalpanivRttezcAntaH pariNAmamAtrasAdhyatvAt / gupti che. kAsagaMyukta muni upasargAdi AvavA chatAM kAyAnI je sthiratA rAkhe che te kAyagupti che temaja zayana AsanAdi mUkavA levA vageremAM ane vihArAdi karavAmAM ceSTA niyamana karavuM te bIjI kAyagupti che. zaMkA - A tame kahelA gupti sAmrAjyamAM pravRtti paNa guptirUpe saMmIlita che. paNa pravRtti te nivRttipariNAmavirodhinI hovAthI taddaghaTita gupti sAmrAjya nirvi ka95ka samAdhi zI rIte prApta karAvaze? [ pravRtti pariNAma AdhyAtmavidhI ja heya e niyama nathI] samAdhAna - pravRtti pariNAma nivRttipariNAmane virodhI ja hoya evo niyama nathI. nahitara te "mAre hiMsAdithI nivRtta thavuM che." ItyAdirUpa nivRtti pariNAma paNa managanI pravRttirUpa pariNAma hovAthI e pravRttipariNAma nivRttipariNAmAtmaka pitAne ja virodhI banavAnI Apatti Avaze. * zaMkA :- chatAM zayanAsanAdi rUpa para aMgenI pravRtti svadravyamAtra aMgenI pravRttine virodha karanArI hovAthI tame kahela trigupti sAmrAjya paramaadhyAtmanuM sAdhaka nahi ja bane. samAdhAna - 52 aMgenI pravRtti mAtrane A rIte adhyAtmavidhinI manAya nahi kAraNa ke ema mAnavAmAM zukladhyAna pravRttamahAtmAne parama adhyAtma siddha thaI zakaze nahi kAraNa ke te zukaladhyAnamAM aMtarja pAtmaka vika95 hoya che jene mATe bhASA vargaNAnA pudgalarUpa paradravya aMgenI grahaNavisarjanAdi pravRttimAM te mahAtmAo paNa pravRtta hoya che. zakA - A pravRtti te AMtarika thaI. ame te bAhyapravRttione vidhinI kahIe chIe. - samAdhAna - bAhyapravRtti zabdamAM "bAhya" ane "pravRtti" e be pade vacce kayo samAsa tamane abhipreta che? karmadhAraya te manAze nahi kAraNa ke pravRtti AtmaprayatnAtmaka hovAthI kyAre ya bahAra hotI nathI. saptamataruSa paNa manAze nahi kAraNa ke ene artha e thAya ke bAhyamAM pravRtti eTale ke bAhya viSayaka pravRtti, paNa amuka prakAranI pravRtti hoya te bAhya viSayaka kahevAya evuM nirvacana karavuM azakaya
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmapakaraNanI agAdhakatAnA vicAra atha zubhAzubhavAkkAyavyApArarUpabAhyakriyAyAH zubhAzubhamanovikalparUpAbhyantarakriyAyA va nivRttiH paramacAritram, taduktaM dravyasaGgrahe- 'bahirabbhanta ra kiriyA roho bhavakAraNappaNAsaTraTTham / nALisa na bhinutta ta vama' sammatti / tti, (46) 145 che. tethI e rIte vigraha karIne paNa je kAI bAhya pravRtti hAya te adhyAtmavidhinI hAya evu' kahI zakAya ema nathI. -- pUrva pakSa chatAM nirvikalpaka samAdhi mATe paradravyathI sarvathA nivRtti karavI Avazyaka che tethI jayaNApUrvakanI paNa zayanAdi aMgenI pravRttirUpa gupti cAlu rAkha vAmAM Ave te ArabhAdirUpa ekadezathI ja kAyAdinI nivRtti thaze je sanivRttivirodhinI che. arthAt yAM sudhI ekadezanivRtti hoya tyAM sudhI sanivRtti na AvavAthI nirvikalpaka samAdhi zI rIte Ave ? uttara pakSa :- paradravyathI sarvathA nivRtti hAvI joIe e vAta barAbara nathI kAraNa ke kevalApatti pUrva ke pachI paNa tarata ja sarvathA yAga nivRtti thaI ja jAya evuM hAtuM nathI. vihArAdvirUpa kAyapravRtti cAlu ja hAya che ane kAyA parapuddagalAtmaka hAvAthI e kAyAnI pravRtti parapravRttirUpa ja hAya che. tethI jo nivikalpaka samAdhi mATe '52 pudgalAdi aMgenI pravRtti nahi paNa vikalpA nivRtta thaI gayA haiAvA joIe' ema kahezeA tA e amAre paNa saMmata ja che paNa e nivRtti teA aMtaHpariNAmamAtrasAdhya che. je aMtaHpariNAme, pravRttiAtmaka guptithI paNa sapAdita thavA zakaya che. tethI pravRttine ekAnte nivikalpakavirAdhinI mAnI zakAya nahi. [ zubhAzubha koIpaNa kriyA paramacAritravirAdhI-pUrva pakSa ] pU`pakSa :- zubhAzubha vA--kAyavyApArarUpa bAhya kriyAnI ane zubhAzubha manAvikalparUpa abhyantara kriyAnI nivRtti e ja parama cAritra che. dravyasa'grahamAM paNa kahyuM che ke--sa'sArakAraNa (Azrava)nA prAza mATe jJAnIne bAhya-AbhyaMtarakriyAnA nirAdha karavAnuM zrIjinezvarAe je kahyuM che te paramApekSAsa yama ja zreSTha samyak cAritra che." tA pachI mAghakriyAnI hAjarImAM A paramacAritra zI rIte sa'bhave ? [bAhyakriyAnI hAjarImAM paNa paramacAritra sabhavita che-uttarapakSa ] uttarapakSa :- bAhyakriyAthI sarvathA nivRtti thaI na heAvA chatAM kevaleAtpatti thAya che tethI jaNAya che ke e vakhate paNa paramacAritra tA hoya ja che. tethI khAdya kriyA kaI paramacAritranI virAdhI nathI. tenI hAjarImAM paNa 'vi kalpanA kSayathI ja kevaleAtpatti thai zake che e vAta keTalIye vAra ame AgaLa kahI gayA chIe. 1. bAhyAbhyantarakriyA rodho bhavakAraNapraNAzArtham / jJAnino yanniyuktaM tatparamaM samyakcAritram // 19
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 adhyAtmamata parIkSA zla, pa7-58 .. tacca kathaM bahiHkriyAyAM saMbhavati ? iti cet ? na, tadAnImapi hetubhUtAntarvikalpopakSayAdeva kevalopalambhAditi zatazaH pratipAditatvAt , bahiHkriyAyAstadvirodhitve ca sUkSmakAyakriyAyA api tadvirodhitvaprasaGgAt , sthUlakriyAtvena tadvirodhitve'tiprasaGgAt , mohapUrvakakriyAtvena virodhitve ca mohatvenaiva tathAtvaucityAditi nizcayanayaniSkarSAt / tasmAt svapariNAmasyaiva svakAryasiddhikSamatvAd bAhyayogAnAmakiJcitkarateti sthitam / yadAhuH 'paramarahassamisINa samattagaNipiDagajhariyasArANa / pariNAmiya' pamANa nicchayamavalaMbamANANa' // (ogha ni0 1098) ti // 57 / / uktameva viziSya vivecayatisiddhI Nicchayocciya, doNhaM saMjogao a cheyattam / katthai katthai dohavi uvaogo tullavaM ceva // 58 // (siddhirnizcayata eva dvayoH saMyogatazca chekatvam / kutracit kutracit dvayorapi upayogastulyavadeva // 58 // ) vaLI bAhyakriyA je enI virodhI ja hoya te te zvAsozvAsa levA-mUkavA vagere rUpa sUkamakriyAo paNa virodhI banavAthI keIne paramacAritra saMbhavI zakaze ja nahi. skUlabAhya kriyAo ja enI virodhI che, sUkSama nahi evuM ja kahezo te bhavastha kevaLIone vihArAdirUpa labAhyakriyAmAM hAjara hevAthI paramacAritra naSTa thaI javAne - bhaya temaja teo apakRSTacAritravALA banI javAne atiprasaMga Avaze. - pUrvapakSa - mehapUrvakanI kriyAo ja paramacAritrano virodha karanArI che, kevaLIene te vihArAdi mahipUrvakanA na hovAthI paramacAritrane nAza thato nathI. uttarapakSa -paramacAritra pratye mehapUrvakanI kriyAne virodhI mAnavA karatAM lAghava hovAthI mehane ja virodhI mAnave ucita che. arthAt mahAtmaka vapariNAma ja paramacAritrane virodhI che e nizcayanayamate niSkarSa Avyo. Ama sukhaduHkhAdi phaLa, baMdha, mekSa, paramacAritra ityAdi dareka pratye te tevo svapariNAma ja svakArya siddhi karavAmAM samartha hovAthI bAhyayogo akiMcikara che e vAta nakakI thAya che. kahyuM che ke--"nizcayanayamatanuM avalaMbana karanArA ane samasta dvAdazAMgInA sArane pAmelA RSione [abhimata] A ja parama rahasya che ke pariNAma=pariNati ja pramANa che." svapariNAma ja svIkAryakSama che evI kahelI vAtanuM ja vizeSa rIte vivecana karatAM granthakAra kahe che [dravya-bhAvaliMganA baLAbaLane vicAra]. gAthA - ke vaMdanAdi vyavahAranI gyatArUpa chekatva mATe nizcaya ane vyavahAra e baMne jarUrI che. chatAM siddhi=makSa te nizcayathI ja-naiRyikabhAvaliMgathI ja thAya che . 1. paramarahasyamRSINAM samasta gaNipiTakajharitasArANAm / pAriNAmika pramANaM nizcayamavalambamAnAnAm //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvavyAkaMga vakhyatvavicAra __iha hi nizcayavyavahArayorbalavattvA'balavattve vicAryamANe siddhistAvadAtmano mokSalakSaNA naizcayikena bhAvaliGganaiveti nizcaya eva balavAn / namaskaraNAItArUpa chekatva bhAvaliGgasadhrIcIna dravyaliGgasyaveti tasyApi balavattva, tadukta vaMdanakaniyuktau 'sappa TaMka visamAhayakkhara Na viya svago ccheo / suSi samone vocattAmuz I (2238) rUppa patteyabuhA, TaMka je liMgadhAriNo samaNA / davvassa ya bhAvassa ya, cheo samaNo samAAge // tti (1139) atra hi rUpyamazuddha TaMka viSamAhatAkSaramiti carakAdiSu prathamo bhaGgo, rUpyamazuddha TaMka samAhatAkSaramiti dvitIyaH pArzvasthAdiSu, rUpyaM zuddha TaMka viSamAhatAkSaramiti pratyekabuddhAdiSu tRtIyo, rUpya zuddha Taka samAhatAkSaramiti caturthaH zuddhaveSasAdhuSu / ayameva cAvikalArthakriyAkAritayopAdeyo, bhAvaliGgasya sarvatra yathAvannizcatumazakyatvAt / tethI nizcaya ja baLavAna che, vyavahAra nahi. jJAnanaya-kiyAyanI vicAraNAnA sthaLe jJAna ane kriyA banene upayoga samAna ja hoya che. nizcaya ane vyavahAramAM keNu baLavAnuM che ane keNa nirbaLa che enI vicAraNA prastuta hoya tyAre AtmAne mekSa thavA rUpa siddhi nizcayika bhAvaliMgathI ja thatI hovAthI nizcaya ja baLavAnuM che. bIjI bAju zrAvakAdinA namaskArane yogya thavA rUpa chekatva bhAvaliMga sahakRta dravyaliMgImAM ja hovAthI eTale aMze vyavahAra paNa baLavAna che. chekatva bhAvaliMgayukta dravyaliMgImAM ja hoya che te vaMdanaka niyuktimAM kahyuM che"zuddha ane azuddha baMne jAtanA rUpAnI dhAtuvALa paNa beTI chApavALo rUpiyo cheka saMpUrNa svakAryakArI banato nathI ane tethI sAMvyAvahArika banato nathI. zuddharUpuM ane sAcI chApa rU5 Taka e baMnene jemAM samAga hoya te ja sikako chekavane pAme che arthAt vyavahAra sAdhaka bane che. khATI chApa ane sAcA rUpAvALo trIjo bhAga liMgaprApti thaI na hoya tyAM sudhI pratyekabuddhone hoya che. khATA rUpA para sAcI chApavALo bIjo bhAMge mAtra vezadhArI sAdhuomAM jANa. dravya ane bhAva ubhayane samAvezavALA cothAbhAMgAvALA sAdhuo cheka vyavahAranI apekSAe paNa zuddha jANavo." jema sikkAne vize dhAtu ane chApane AzrIne caturbhagI thAya che tema dravya ane bhAvaliMgane AzrIne sAdhu vize caturbhagI thAya che. temAM chApa jevuM dravyaliMga ane zuddhamUlyavAna dhAtu jevuM bhAvaliMga che. tethI ghAtu ane chApa ubhaya azuddha havArUpa pahelo bhAge carakAdimAM (bAvA-jogI vagere parivAja kemAM), dhAtuazuddha 1. rUpaM TaMkaM viSamAhatAkSaraM nApi rUpakazchekaH / dvayorapi samAyoge rUchekatvamupaiti / / 2. rUpaM pratyekabuddhASTaMkaM ye liGgadhAriNaH zramaNAH / dravyasya ca bhAvaspa ca chekaH zramaNaH samAyoge /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA plA. 58 'tarhi dravyaliGgameva vandanIyamastviti cet ? bhavedeva yatra guNAdhikatva pratisandhIyate / kastatpratisandhAnopAyaH ? iti cet ? AlayavihArAdivyavahArapATavopadarzanamityAkalaya / cavAma:-- 'AlaeNa vihAreNa ThANAcakamaNeNa ya / sae suvidio nA mAnanaLa cA tti (A0 ni 2248) liMgini pArzvasthatvAdipratisandhAne tu tadavandanIyameva / athA'tIrthakaratvapratisandhAne'pi pratimAvandanAdivA'sAdhutvapratisandhAne'pi talliGgavandanAdadhyAtmazuddhirabAdhitaiva / taduta-- ane chApa zuddha havA rUpa bIjo bhAga pArthasthAdimAM, dhAtu zuddha ane chApa azuddha hovA rUpa trIjo bhAga pratyeka buddhamAM ane ubhaya zuddha hovA rUpa ceAtho bhAMge zuddha vezadhArI sAdhuomAM Ave. A ce bhAge ja potAnuM saMpUrNa kArya karanAre hovAthI upAdeya che. zaMkA -pratyeka buddhAdine bhAge paNa mekSasAdhaka te che ja, tethI ene paNa upAdeya kahe joie. samAdhAna -e rIte e upAdeya hovA chatAM enAthI bIjAo para upakAra thaI zakate na hovAthI cothA bhAga jeTaluM upAdeya nathI. dravyaliMganI gerahAjarImAM bhAvaliMgane yathAvat nizcaya karI zakAtuM na hovAthI bhAvaliMgI mahAtmAnI upasthitimAM paNa loko vaMdanAdi dvArA karmanirjarA rUpa lAbha pAmI zakatA nathI. jyAre cothA bhAMgAvALA mahAtmAo svIkArya te sAthe ja che paNa uparAMtamAM lokone paNa vaMdanAdi dvArA nirjarI karAvavAmAM nimittabhUta banavA rUpa upakAra paNa kare che. tethI e bhAMge eTale aMze adhika upAdeya che. [pArthasthAdinA dravyaliMganI avaMdanIyatA] zaMkA :- draliMgathI ja loko bhAvaliMgIne oLakhI vaMdanAdi karatAM hoya te dravyaliMgane ja vaMdanIya mAno ne! - samAdhAna -jeone joIne "A guNAdhika che evuM pratisaMdhAna thAya che teonA dravyaliMgane vaMdanIya mAnIe ja chIe. prazna -evuM pratisaMdhAna karavAne upAya zuM? arthAt sAme rahela liMgadhArI vyaktimAM evuM zuM levAnuM ke jethI teo guNAdhika che evuM pratisaMdhAna thaI zake. uttara :-upasthita vyaktinI Alaya-vihArAdi aMgenA vyavahAramAM paTutA arthAt sAvadhAnatA jevI e ja te pratisaMdhAnane upAya che evuM AgamamAM kahyuM che. "Alaya = vasati-te supramArjita hovI athavA strI vagerethI rahita hevI, vihAra = 1. Alayena vihAreNa sthAnAss caGkramaNenaca / zakyaH suvihito jJAtu bhASAvainayikena ca //
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliga vavavicAra ? 'titthayaraguNA paDimAsu Natthi NissaMsaya viyANato / titthayarati NamaMto so pAvai Nijjara viula // (Ava0ni0 1130) liMga jiNapannatta evaM NamaMtassa NijjarA viulA / jaivi guNavippahINa', vaMdai ajjhappasohIe / / (Ava0 ni0 1131) maiva zatiSThAH, talliGgavandane tadgatasAvadhakriyAnumodanAvadyaprasaGgAt , pratimAyAM tu taramAvAna ! 3 - 'santA titthayaraguNA titthayare tesima tu ajjhpp| A ja ra sAvajhA ziriyA, rUca, dhuvA samajumannA che (gAva. ni. 1932) tti . mAsakampAdi, sthAna = aviruddhadezAdimAM kAyotsargAdi, caMkramaNa = iryAsamitipUrvakanuM gamana, samAlocanapUrvakanA vacana temaja gurvAdi pratyenA vinayanuM saMpAdana vagere saMbaMdhI nipuNa nirIkSaNathI suvihitatA jANI zakAya che." vezadhArImAM paNa je enA vartana-vANI vagere parathI "A pAsavyA che evI khabara paDI jAya te e avaMdanIya ja che. tethI dravyaliMgane ja vaMdanIya mAnI levAya nahi. [pratimAnI jema mAtra dravyaliMga paNa vaMdanIya che-pUrvapakSa] zaMkA - jema pratimA vize "A tIrthakara nathI evuM phuTa pratisaMdhAna hovA chatAM tene vaMdanAdi karavAthI adhyAtmazuddhi mAnI che tema sAdhu na hovApaNAnuM prati saMdhAna hovA chatAM pAsasthAdine thatuM vaMdana hakIktamAM sAdhupaNAnA liMgane thatuM hovAthI tenAthI paNa adhyAtma zuddhi thavI ja joIe tethI mAtra dravyaliMga paNa vaMdanIya che. vaMdanaka niryuktimAM kahyuM che ke "tIrthakaranA jJAna vagere guNe pratimAmAM nathI evuM niHsaMzaya jANanAra paNa je biMbane tIrthakara tarIke name te vipula karmanirbhara kare che. tema dravya liMgImAM sAdhunA guNe nathI evuM niHsaMzaya jANanAra paNa AnuM rajoharaNAdirU5 liMga jinepadiSTa che ema vicArIne je name to ene adhyAtmazuddhi zA mATe na thAya?" [dravyaliMgamAM pratimA karatAM viSaya hevAthI avaMdanIyatA-uttarapakSa) samAdhAna - AvI zaMkA karavI nahi kAraNa ke azuddha liMgInA liMgane vaMdana karavAmAM liMgI dvArA thatA sAvadya anuSThAnonI paNa anumodanA thaI jatI hovAthI pApa ceTe che tethI evA liMgIonuM liMga avaMdanIya che. temaja teone karAelA vaMdanAdi adhyAtmazuddhinA hetubhUta banatA nathI. jyAre pratimAmAM te kaI sAvadya kiyA i, tIrthakaraguNAH pratimAsu na santi niHsaMzayaM vijAnan / tIrthakara iti naman sa prApnoti nirjarAM vipulAm // 2. liMga jinaprajJattamevaM namataH nirjarA vipulA / yadyapi gugaviprahINa vandate'dhyAtmazuddhayA / / Avazyaka nivuMktimAM A bane ke pUrvapakSanA che te dhyAnamAM rAkhavuM. 3. santaH tiirthkrgunnaastiirthkre| teSAmidamadhyAtmam / na ca sAvadyA kiyA itareSu dhrudhA samanujJA //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 adhyAtmamata parIkSA . 58. aya bhAvaH- dravyaliGga' hi tadvati svata eva guNavattvapratisandhApakatayA svasamAnAdhikaraNaguNavattvapratisandhApakatayA vA namaskarttavyatAyAmupayogi sattadviSayakamutsAhamAdhAyAdhyAtmazuddhayai prabhaviSNu, na tu pratimAdivat taTasthatayaiva svasadRzabhAvasmArakatayA, tathA ca dravyaliGga sAvadyasvAzrayaviSayakotsAhAdhAyakatayA dharmapratipaMthi, na tu pratimA, tatra guNatvAjJAnAd / etena __pratimAM namaskurvatAmadeve devasaMjJeti vadato lumpakasya zirasi dattaH prhaarH| ja na hovAthI enI anudanA dvArA pApa lAgavAnuM asaMbhavita hovAnA kAraNe enA vaMdanAdi kalyANakArI bane che. vaMdanaka niyuktimAM ja kahyuM che ke -"zrI tIrthakaromAM pUjAhavArirUpa tIrthakaraguNa hAjara hatA ane A teonI ja pratimA che ItyAdipa zubhabhAva thavo e ja namaskartAne adhyAtma bane che. athavA teomAM rahelA guNane biMbadarzana dvArA mAnasapaTa para lAvI ame namIe chIe. AvA zubhacittathI temaja pratimAmAM ahaMdaguNone adhyAropa karIne pratimAne namaskAra karavAthI namaskartAne adhyAtmazuddhi thAya che. vaLI pratimAmAM kaI sAvadya kriyA na hovAthI enI anumodanA dvArA pApa lAgavAno saMbhava nathI. jyAre ItaromAM=pAsasthAdimAM sAvaghakriyA hovAthI teone namaskAra karavAmAM avazya enI anumaMdanAnuM pApa lAge che." [dravyaliMganI adhyAtma zodhakatA guNavattAnA pratisadhAna dvArA) ahIM A tAtparya che--dravyaliMga potAnA AzrayamAMRliMgImAM guNavattAnuM pratisaMdhAna karAvavA dvArA ja namaskartAne svAzrayanuM namaskAryarUpe jJAna karAve che ane tethI namaskartA namaskAra kare che. Ama A rIte namaskAramAM upayogI banatuM thayuM dravyaliMga namaskartAmAM namaskAraviSayaka utsAha jagADI adhyAtmazuddhi karavAmAM samartha bane che. vaLI e guNavattAnuM pratisaMdhAna paNa be rIte karAve che. sAva aparicita navA mugdha namaskartAne veza joIne ja ema thaI jAya che ke "A mArA karatAM guNAdhika che Avo namaskartA AvA vezane ja guNa tarIke svIkArI je kaI AvA vezavALA heya teonuM guNa tarIke jJAna kare che. arthAt liMga svAvachedena guNavattAnuM bhAna karAve che. jyAre paricita namaskartA to veza havA mAtrane guNarUpa mAnato nathI kintu pUrve bIjA keI mahAtmAmAM liMga ane guNenuM sAmAnAdhikaraNya sAhacarya joyuM hovAthI enuM anusaMdhAna karI "A vyaktimAM A veza che te ene anurUpa jJAnAdi bIjA guNe paNa haze" evI liMgasamAnAdhikaraNa bIjA guNonI kalpanA kare che. AvI kalpanA dvArA liMga svAzrayamAM guNavattAnuM pratisaMdhAna karAve che. arthAt tevA namaskartAne liMga, svasAmAnAdhikAraNena guNavattAnuM bhAna karAve che. vaLI guNavattAnA A pratisaMdhAnamAM guNa tarIke liMgInA jJAnAdi AcAra ja gRhIta thAya che. tethI namaskartA liMga dvArA tenAmAM zubha AcAronI saMbhAvanA karI enI anumodanA rUpe ene namaskAra kare che. Ama namaskAra karavAthI liMgInA AcAronuM anumAna thAya che.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaliMga vandavicAra 151 | [pratimAnI adhyAtmazodhatA svasamAna guNAnA maraNa dvArA) pratimA-biMba kaMI A rIte biMbavAna (zrI arihaMtAdinI guNavattAnuM pratisaMdhAna karAvavA dvArA adhyAtmazuddhi karAve che evuM nathI kinta potAnA jevA nirvikAratA, nirbhayatA, prasannatA, vItarAgatA vagere bhAve zrI tIrthakaramAM hatA evuM smaraNa karAvavA dvArA ja adhyAtmazuddhimAM nimitta bane che. arthAt jema liMga pote svayaM guNa tarIke oLakhAIne ke guNa sahacArI tarIke oLakhAIne pUrve guNavAna tarIke ajJAta evA liMgInuM guNavAna tarIke pratisaMdhAna karAve che ane adhyAtma zodhaka bane che te rIte biMba pote kaMI guNa ke guNa sahacArI tarIke oLakhAIne biMbInuM guNavAna tarIke pratisaMdhAna karAvatuM nathI. paNa pUrve zrI arihaMtanA vItarAgatAdi je guNene nizcaya thaI gayuM che te guNenuM pote taTastharUpe ja rahIne (arthAt pitAnI hAjarIthI biMbavAnamAM guNavattA ke doSavattAne nizcaya karAvavArUpe nahi) mAtra smaraNa karAvavA dvArA ja biMbavAnane guNavAna tarIke mAnasapaTa para upasthita karI Ape che. diSa jJAnanI hAjarImAM ligathI guNavattAnuM pratisaMdhAna azakya vaLI liMga, liMgI vinA ekaluM kayAMya rahetuM na hovAthI liMgane namaskAra karavAmAM bhege bhego liMgIne paNa namaskAra thaI ja jAya che mAtra liMgane namaskAra thaI zakatA nathI. ane tethI liMganA AcAronuM anudana paNa thaI ja jAya che. tema chatAM liMgInA AcAro jJAta na hoya tyAre te liMgadarzanathI zubhAcAronI ja ka95nA dvArA guNavattAnuM pratisaMdhAna thAya che ane tenI anumodanArUpa hovAthI temaja guNavattAnuM pratisaMdhAna thavA chatAM vaMdanAdi na karavAmAM lAgatA upekSA doSanA pari. hArarUpa hovAthI tene karAtAM namaskArAdi adhyAmazodhaka bane che. paNa jyAre liMgInA sAvadya AcArone nizcaya thaI gayo hoya tyAre e nizcaya bAdhaka tarIke vattI liMgImAM guNavattAnuM pratisaMdhAna thavA deto nathI. tethI namaskAra vakhate guNo te manamAM upasthita thatA ja nathI kintu enA doSa ja najara sAme DokAyA kare che ane chatAM je namaskartA namaskAra kare te tenAthI ene e sAvadya AcAro namaskartAne mAnya che evuM phalita thaI jatuM hovAthI enI anumodanA thaI ja jAya che tema ja duSkRta anumaMdanAjanya pApa paNa lAge ja che. pratimAne vaMdanAdi karavAmAM te pUrvanirNata guNe ja najara sAme taravaryA karatA hovAthI Avo doSa lAgavAne saMbhava raheto nathI. Ama pratimA te biMbavAnanA guNenuM smaraNa mAtra karAve che, pitAnAmAM kaMI guNavattAnuM pratisaMdhAna karAvatI nathI evuM pratipAdana karyuM, enAthI ja kevalajJAnAdi guNa rahita hovAthI deva nahi evI paNa pratimAne namaskAra karanArAo adevane deva
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15ra adhyAtmamata parIkSA zlo, 58 ____ athaiva pArzvasthatvAdyapratisandhAnadazAyAmApa talliGgavandanAt tatsAvadhakriyAnumatiprasaGga iti cet ? na, punaH punadarzane tatra tapyanizcayasambhavAt , apUrvadRSTe tu doSapratisandhAnAdivirahe tatra guNasambhAvanAsambhavAd, ata eva tathaiva tatra sahasA vandanAdipravRttiH / ukta'ca 'apuvva daLUNa abbhuTThANa' tu hoi kaayvv| sAhumi dipuvve jahAriha jassa ja jogga // (Ava0 ni0 1125) tti / tathA ca doSavattvena jJAta eva guNavattvena ruciranuciteti phalitam / ukta ca- . 'jaha velaMbagaliMga jANaMtassa Namao havai doso / Lidrumira bALa vaMvamA dhuvo hovo | tti (kAva. ni. 246). ata eva pratimAyAmahadAderiva tadveSe sAdhvantaraguNAdhyAropeNa namaskAro'pi pratyuktaH, sAvadyakarmayuktatayA tasyAdhyAropA'viSayatvAdityAhuH / tarIke mAnanArA banavAthI mahAmithyAtvI che evuM kahenArA mUrtilapaka sthAnakavAsInA mastaka para=mukhya aMgabhUta siddhAnta para prahAra thaelo jANo. zaMkA - liMgane karAtA vaMdanAdi je liMgInA AcAronI anumodanA rUpa hoya to te pAsasthAdi vize "A pAsa che' ityAdirUpa jANakArInI gerahAjarImAM paNa tenA liMgane vaMdanAdi karavAthI tenAmAM rahela sAvadya kriyAonI anumodanA thaI javAnI Apatti Avaze. [mAtra dravyaliMga, devajJAnanI hAjarImAM ja avaMdanIya samAdhAna -liMgamAM zithilatAdinuM punaH punaH darzana thavAthI temAM pAsasthApaNAno nizcaya thaI jAya che tethI e pachI to enuM drayaliMga jevA chatAM doSapratisaMdhAna na thAya evuM bane nahi eTale guNavattAnuM pratisaMdhAna thatuM nathI ane tethI namaskAra karAto nathI. paNa jyAre ligIne navo na ja je hoya tyAre tenAmAM doSaprati saMdhAna na hovAnA kAraNe guNasaMbhAvane saMbhavita hovAthI e guNapratisaMdhAnathI ja sahasA vaMdanAdi pravRtti thAya che. kahyuM che ke-pahelA na joyA hoya evA sAdhune joIne abhyathAna karavuM joIe. pUrve jeelA hoya te jevA guNAdivALA hAvA rUpe teo potAne paricita hoya tene anurUpa abhyasthAnAdi karavA." Ama A doSavAnuM che evo jene vize nizcaya hoya tene vize ja guNavAna ne anurUpa ruci = vaMdanAdi karavA anucita che. vaMdanakaniryuktimAM kahyuM che ke "jema bhAMDa Adie grahaNa karela liMgane jANavA chatAM zrAvako "A amArA sAdhu che" ema kahIne vaMdanAdi kare te "A loke AvA bhAMDAdine paNa name che!" ItyAdi lokApa1. apUrva dRSTvA'bhyutthAna tu bhavati karttavyam / sAdhau dRSTapUrve yathAI yasya yadyogyam // 2. yathA viDambakaliMgaM jAnato namato bhavati doSaH / nidhandhasameva jJAvA vandati dhrayo doSaH // ..
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaliMga vandhatvavicAra syAdetat-sAvadyakarma yuktato na sAdhutvAbhAvavyApyatvena pratisaMhitA sAdhutvAdhyAropapratibandhikA, vizeSadarzanato'pyAhAryAropapravRttaH, anyathA pratimAdAvayarhattvAbhAvavyApyapaudgalikatvajJAne tadabhedAdhyavasAyA'saMbhavAditi cet ? na, AhAryAropajanikAyA icchAyA vidhiniyantritatathaiva pravRtteH, na ca vidhiryogyatAmapuraskRtya pravarttate, kathamanyathA janmAdisamaya vinA zakrAdayo'pi dravyabhagavajjIveSu bhAvabhagavattvamadhyAropya zakastavAdikaMna paTheyuH ? atha dravyazabdo yogyatAyAmeva rUDhaH, tadukta paJcAzake'samayammi davvasaddo, pAyaM jajoggayAi rUDhotti / Niruvacario a bahuhA, paogabheovalaMbhAo / / miupiMDo davvaghaDo, susAvago tahaya davvasAhutti / sAdU ya ra vo , mArU ko maLacaM' ti ! (6/20-22) vAdarUpa pravacanahIlanA thAya che tema pariNAma bhAMgI gayA che evuM jANyA pachI paNa pAsatyAdine vaMdana karavAmAM avazyameva AjJAvirAdhanA vagere doSa lAge che." [dradhyaliMgImAM dezanuM jJAna guNavattA pratisaMdhAnanuM pratibaMdhaka] tethI ja "jema pratimAmAM kevalajJAnAdi guNe na hovA chatAM arihaMtAdine adhyArepa karIne namaskAra karAya che tema pAsasthAdinA vezamAM paNa bIjA guNevAnuM sAdhunA guNAne adhyAropa karIne namaskAra karavAmAM kaI vAMdho nathI"--evuM kahenAra kheTa jANavo. kAraNa ke pratimA pote sAkSAt arihaMtAdi rUpa na hovA chatAM emAM arihaMtapaNAne virodhI evuM keI sAvadyakama na hovAthI arihaMtapaNAne adhyAropa thaI zake che. jyAre pAsasthAdimAM te sAdhupaNAne virodhI sAvadya karmanI hAjarI jJAta hovAthI temAM zuddha sAdhupaNAne adhyAropa thaI zakato nathI. ema pUrvAcAryoe kahyuM che. | dvivyaliMga paNa guNavattAnA AhAryaAropa dvArA vaMdanIya-pUrvapakSa] pUrvapakSa : 'jyAM jyAM sAvadyakarmayuktatA hoya tyAM tyAM sAdhutA na hoya evuM sAvadyakarmayuktatvanuM sAdhutvAbhAvane vyApya hovA tarIkenuM pratisaMdhAna hovA mAtrathI kaMI sAvadyakarma yuktatA jyAM hoya tyAM sAdhutvanA adhyAropano pratibaMdha thaI ja nathI. kAraNa ke e rIte sAdhuvAbhAvavyApya evA sAvadyakarmarUpa vizeSanuM darzana hovA chatAM AhAryaAropa te thaI ja zake che. arthAt je vastu jyAM bAdhita hoya tyAM paNa je keIne prabaLa IcchAthI tyAM te che ja' evo Aropa kara hoya te te karI zake che. nahitara te pratimAdi vize paNa ahevAbhAvane vyApya evA paga1. samaye draSyAH prAyaH vat yogatAyAM hRDha rUti | nirita% agdhA gharomeTojhamAt | 2. mRtpiMDo dravyaghaTaH muzrAvakastathA ca dravyasAdhuriti / sAdhuzca dravyadeva evamAdi zrute yato bhaNitam // 20
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA ka. 58 tathA ca yena paryAyeNa bhAvibhUtabhAvajanakatva vastunastameva paryAya puraskRtya tasya dravyatvavyapadezaH pravartate, ata eva zayyAsaMstArakAdigatasyA''vazyakajJazarIrasya dravyAvazyakatva, na tu loSTvAdi paryAyeNa pariNasyata iti tatra tatra tadvayavasthitam , iti tatparyAyaviziSTa eva dravye kAraNe kAryopacArarUpo bhAvAdhyAropaH saGgacchate / kathaM punarayameva nyAyaH sthApanAyAmAyojyate ? iti cet ? likatvanuM jJAna hovAthI pratimAmAM paNa arihaMtanA abhedane adhyavasAya asaMbhavita thaI jAya. tethI pArthasthAdi vize paNa sAdhutAne AhArya Aropa karavAmAM ane e rIte vaMdanAdi karavAmAM zo vAMdho che? (dravyaliMgImAM AhAryaAropa azakya-uttarapakSa) uttarapakSa -tamArI vAta ayukta che kAraNa ke AhAryaAre pajanikA irachA paNuM game te viSayanI pravartatI nathI, kintu tAdaza yogyatAne AgaLa karIne ja pravarte che. je je aMgenI evI evI vidhi pratipAdita hoya ke jenuM pAlana karavA avazya adhyArepa karavo ja paDe temAM AvI vidhigyatA hoya che. AvI vidhiyogyatAne AgaLa karyA vinA paNa AhArya Arapa je karI zakAto hoya te te zakAdi janmAdi samaya vinA ke jyAre zakastavAdi balavAne teone vidhi (AcAra) nathI tyAre paNa dravyabhagavana jI vize bhAvabhagavattvane adhyAropa karIne zakastavAdi zA mATe bele?. paraMtu sAvadya kriyAyukata pAsasthAdine te vaMdanAdi karavAnI kaI vidhi kahI nathI ke jethI enA nirvAha mATe temAM bhAvasAdhutAne adhyAropa karavAnI IcchA pravarte. ulaTuM pAsatkAdi sAthe te AlApa-saMvAsAdi karavAne paNa niSedha che. jemake zrI upadezamALA zAstramAM kahyuM che keaalaavo saMvAso vIsaMbho saMthavo pasaMgo a / phaLAyArdi samaM sannihiM pado //ra6rA samakitanA saDasaTha belanI sajajhAyamAM paNa kahyuM che ke-"maMdA annANI dUra chaDe." tethI tevI vidhigyatA na hovAnA kAraNe tAdaza IcchA na pravartavAthI bhAvasAdhutAne AhArya Aropa paNa karI zakAto nathI. [ bhAva rUpe pariNamavAne ayogya hovAthI pratimAmAM bhAvaadhyAreya ayukta-pUrvapakSa ] pUrvapakSa - "dravya' zabda 'gyatAmAM ja Dha che arthAt jemAM bhAvarUpe pari. gumavAnI yogyatA hoya tene ja dravya kahevAya che. zrI paMcAzakamAM paNa kahyuM che ke"samayamAM=zAmAM dravya zabda prAyaH yogyatA arthamAM nirupacarita rIte rUDha hovo jaNAya che kAraNa ke evA ghaNA prayoga jovA maLe che jemake mRpiMDane dravyaghaTa
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaliMga vanyavicAra maivaM, "davva jiNA jiNajAvA" ityaviziSTokterahajjIvarUpAyA bhAvAhattvopAdAnattva [1 pAdAna]yogyatAyA AkAlamaikarUpatayaivAkalanAt , sahakArivizeSasannidhAnajanitAtizayarUpA NAmekabhaMvikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotrabhAvayogyatAyA [? nA] meva tattadvayavahArakAryajanakatvAt , vivecita cedaM dravyAloke, tathA ca "yathA'tizayitadravya eva bhAvAdhyAropastathAtizayitasthApanAyAmapIti pratipattavya', atizayazca dravye bhAvajananAbhimukhyAdiH, sthApanAyAM tu vihitatvapratisaMdhAnAdiravihitAcaraNe AjJAvirAvanAdidoSasaMbhavAditi draSTavyam / etena pratimAyAM sAvadhakiyArUpadASA'bhAve'dharmAjananavanniravadyakriyA'bhAve dharmajananamapi na yuktam , tadukta-- tarIke, suzrAvakane dravya sAdhu tarIke ane sAdhune dravyadeva tarIke vyapadeza zAstromAM karyo che. tethI te te vastu je paryAyane lIdhe bhaviSyakAlIna ke bhUtakAlIna bhAvanI janaka hoya te paryAyane AgaLa karIne ja te vastune dravya tarIke vyapadeza thAya che. tethI ja AvazyakAdine jANanAra hovAnA kAraNe zayA-saMsmArakAdimAM rahelA tenA zarIrane dravyAvazyaka kahevAya che nahi ke e zarIra mATI-DhephAdi rUpe pariNamavAnuM che tevA paryAyarUpa zarIrane. te te sthAne je e dravyavyapadeza Ave che te paNa A rIte ja susaMgata thAya che. Ama tevA tevA paryAya viziSTa vastune ja dravya kahevAya che ane evA dravyamAM ja "kAraNamAM kAryopacAra-karavArUpa" bhAva adhyAropa saMgata thAya che. tethI zrI arihaMtamAM kevalotpatti pUrve paNa bhAvaarihaMtapaNAnI gyatA hovAnA kAraNe ja bhAva adhyAropa karavo saMgata che. paNa, pratimA te kayAre ya bhAvajina tarIke pariNata thatI na hovAthI-arthAt pratimAmAM te bhAvajina thavAnI yogyatA ja na hovAthI temAM kAraNamAM kAryopacAra karavA rUpa adhyAre5 zI rIte karI zakAya? [ atizayita sthApanAtmaka pratimAmAM bhAva adhyAre5 saMgata-uttarapakSa uttarapakSa - jema atizayita dravyamAM ja bhAva adhyAropa karavAmAM Ave che tema atizayita sthApanAmAM paNa bhAva adhyAropa mAna joIe. "jinezvara bhagavAnanA jIva ja dravya jina che' evuM sAmAnyataH ja vidhAna che. arthAt caramabhavamAM ja teo dravyajina che evuM nahi paNa anAdikALathI nigodAdi avasthAmAM paNa bhAvaahaM tvanuM upAdAna kAraNa banavAnI yogyatA (arihaMtane jIva hovuM e ja yegyatA) eka sarakhI ja hoya che. zaMkA - je e rIte anAdikALathI ja teo dravya jina hoya te te nigehAdi avasthAmAM rahela dravyajinane uddezIne paNa IndrAdi zastavAdi kema bhaNatA nathI ? samAdhAna :- tevI yogyatArUpa dravya jinatva teomAM yAvatakALa samAna hovA chatAM zakastava pAThArirUpa te te vyavahArakArya te sahakArI vizeSanA saMnighAnathI thaelA ekabhavikatva, badghAyuSkarva, abhimukhanAma-zetratyAghAtmaka tevA tevA atizayarUpa bhAva
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA ple, 58 'jaha sAvajjA kiriyA, natthi ya paDimAsu evamiyarA vi / / tayabhAve Natthi phalaM aha hou ahe uga hou // [Ava. ni. 1133] tti pratyuktam , na hi namaskaraNIyagatA kriyA namaskartuH phala janayatIti syAdvAdinaH sagirante, api tu tamAlambya pravRttaH svagatazubhasaGkalpa eva svasya zubhaphalaprada iti / tadukta rajiNa siddhA diti phala pUAe keNa vA pavannamiNa / / dhammAdhammaNimitta phala iha savvajIvANa / ti / [vi. A. bhA. 3230] ' megyatAthI ja thAya che je nigodAdi avasthAmAM na hovAthI tyAM rahelA dravyajinane uddezIne zakastava pAThAdi pravartatA nathI, A aMgenuM vizeSa vivecana svaracita dravyAlokamAMthI jANI levuM. vaLI "dravya" mATe "bhAvane utpanna karavAmAM abhimukha hovuM vigeree ja atizaya che jyAre sthApanA mATe temAM vihitavAdinuM pratisaMdhAna" e - ja atizaya che. arthAt prANa pratiSThA (aMjanazalAkA) vagere rU5 vidhAne thayA hoya te ja pratimAmAM paNa bhAva Aropa karI zakAya che. pAsatyAdimAM bhAvasAdhunA liMgAdirU5 sthApanA hovA chatAM niravadya kriyAdipa vihitatva hotuM nathI. tethI teomAM bhAvasAdhutAne adhyArepa karava zAstra saMmata na hovAthI avihita che ane chatAM tevo Aropa karI vaMdanAdi karavA e avihita AcaraNarUpa hovAthI AjJA virAdhanAdi doSa lAge che. tethI pAsasthAdimAM te Aropa karIne paNa vaMdanAdi karAtA nathI. [niravaghakriyA zUnya pratimAne karAtA namaskArAdi paNa puNyaphalaka ] Ama pratimAmAM atizaya hovAnA kAraNe bhAva Arepa karAya che. AvuM je pratipAdana karyuM tenAthI ja "jema sAvakriyArUpa doSa na hovAnA kAraNe pratimAne vaMdanAdi karavAmAM pApa lAgatuM nathI tema niravakriyA paNa na hovAthI puNya paNa thatuM nathI, chatAM je puNya thatuM hoya te e puNyAtmaka phaLanI utpatti nihetuka thaelI mAnavI paDaze.-' evuM kathana paNa nirasta jANavuM. kAraNa ke "namaskaraNayamAM rahela kriyA namaskartAne phaLa Ape che." evuM syAdvAdIo mAnatA nathI kintu namaskaraNayanA AlaMbanathI namaskartAne pitAne pravarte la zubhasaMka9pa ja zubhaphaLane ApanAro bane che. kahyuM che ke zrI jinezvara ke siddho pUjAnuM phaLa Ape che evuM koNa kahe che? sarva jIvone phaLa te potAnA dharma ke adharmanA nimite ja maLe che." zaMkA - je namaskaraNaya evA pratimAdi kAMI paNa phaLa ApatAM na hoya te namaskartAne upakAraka zI rIte bane? 1. yathA sAvadyA kriyA nAsti ca pratimAsu evamitarApi / tadabhAve nAsti phalamatha bhavatvahetu bhavatu // -2. jinasiddhA dadati phalaM pUjAyAH kena vA prapanna midam / dhamAdharmanimittaM phalamiha sarvajIvAnAm / /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaliMga vanyatvavicAra 1pa7 nanu tarhi pratimAdayaH kathamupakurvanti ? iti cet ? prazamarasanimagnamityAdibhagavadguNabhAvanAjanitamanovizuddhihetutayeti gRhANa / ukta ca-- 'kAmaM ubhayAbhAvo tahavi phala atthi maNavisuddhIe / tIe puNa maNavisuddhIi, kAraNaM hoMti paDimAo [Ava0ni0 1134] tti // athaiva pArzvasthAdidravyaliGgamapi muniguNasaGkalpakAraNatayA manaHzuddhayai vandanIyamastu iti cet ? ko'yauM saGkalpaH ? (1) kiM dravye bhAvAdhyAroparUpaH 1 (2) uta sthApanAyAM tadAroparUpaH ? (3) AhosvittaTasthatayaiva bhAvAnumAna ? (4) athavA bhAvAnusmaraNa ? / tatra na prathamaH, pratimAyAmiva dravyaliGge bhAvakAraNatvaghaTakarUpaniravadyakriyAyA yogamanapekSya prshstbhaavaadhyaaropaa'prvRtteH| pravarttamAnasya cAyogye yogyAdhyavasAyarUpatayA'zubhasaGkalparUpatayA pratyuta kliSTakarmabandhakAraNatvAt / ataeva dravyaliGgapratimayoH sAvadyaniravadyakriyobhayasattvA'sattvAbhyAM vizeSa Avedito bhavati / ukta ca 'jaivi a paDimAu jahA, muNiguNasaMkappakAraNa liGga / ubhayamavi asthi liMge, Na ya paDimAsUbhaya asthi [Ava. ni. 1135] tti // (guNene saMka9pa karAvavA dvArA pratimA upakAraka) samAdhAna:- pratimAha, " prazabharasa-nimana" vagere stutina mAdhyame bhagavAnanA guNanI bhAvanA jagADavA dvArA mane vizuddhimAM hetubhUta banavArUpe upakAraka bane che. kahyuM che ke "(pratimAmAM) sAvadya ane nirava banane kriyAno abhAva che ja chatAM mano vizuddhithI phaLaprApti thAya che ane e mananI vizuddhi pratimAthI thAya che tethI pratimA paNa phaLa prAptimAM upakAraka che." pUrvapakSa - e rIte te pAsasthAdinA dravyaliMgathI paNa bhAvasAdhunA guNono saMka9pa karAvavA dvArA manavizuddhi saMbhavita hovAthI ene paNu vaMdanIya mAnavuM joIe. (dravyaligImAM bhAvasAdhunA guNene saMka9pa azakya) uttarapakSa - bhAvasAdhunA guNonA saMka95 tarIke tamAre zuM abhimata che? (1) dravyamA ma sdhyaa2|5 423 / ta, ke (2) sthApanAmA mAno adhyaa2|5 42ve| te, (3) taTastha3the 4 lAnu anumAna 42 te, (4) bhAvanu bha25 427 te? 1. kAmamubhayAbhAvastathApi phalamasti manovizudveH / tasyAH punarmanovizuddheH kAraNaM bhavanti pratimAH // 2. yadyapi ca pratimA yathA munigagasaMkallakAraNa liGgam / ubhayamapyasti liMge, na ca pratimAsUbhayamasti / 3. prazamarasanimagnaM dRSTiyugma' prasannam , vadana kamalamaGkaH kAminIsaMgazUnyaH / karayugamapi yatte zastrasaMbaMdhabaMdhya tadasi jagati devo vItarAgastvameva //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 adhyAtmamataparIkSA phleA. 58 idaM khalvatra tAtparya - yat pratimAyAmadbuddhiH sthApanAbhAvAbhedAdhyavasAya paryavasAyinI, sA 'ca svAlambanasya pratiSThAdirUpAmeva yogyatAmapekSya prazasyate / yA tu pArzvasthAdidravyaliGge sAdhubuddhiH sA tu niravadyakriyAghaTita dravyatvamevAnapekSya pravarttamAnA viparyAsarUpatayA kathaM prazasyatAm ? atha dravyaliGge dravyatvAbhAvavacanaM kuto na vyAhanyate ? iti cet ? na, atra dravyapadsyApradhAnArthakatvAt upacArato'pradhAnArthakasyApi dravyapadasya kvaciddarzanAt / tadukta' paJcAzake-- 21 "appAne hi katthai diTTho u davvasadotti / baMgAmadgo nad savvAlo sAmavo | [6-22] [3va. va-214] ftta / [dravyali'gamAM bhAvanA adhyAroparUpa guNa sa'kalpa ayukta] (1) pahelA vikalpa manAya nahi kAraNa ke pratimAmAM prazasta bhAva adhyAApa mATe niravadya kriyAdinI apekSA nathI. mAtra pratiSThAdirUpa vihitavAtmaka atizayanA kAraNe ja ArApa thaI zake che. kintu dravyaliMgamAM evu nathI. dravya nikSepAmAM te bhAvanuM kAraNa banI zake e mATe enA azabhUta niravadyakriyAnI avazya apekSA haiAvAthI (kAraNa ke upayAga na heAvA chatAM paNa AvazyakAdinI kriyA hAya tA ja dravyAvazyakAdi kahevAya che) ane e niravadya kriyA ja atizayarUpa hAvAthI e vinAnA dravyaligamAM bhAva adhyAropa thaI zakatA nathI-niravadya kriyA rahitanA evA paNa e dravyaliMgamAM jo bhAva AreApa karavAmAM Ave tA e ayeAgyamAM yAgyanA adhyavasAya karavArUpa heAvAthI azubha sa'kalpAtmaka bane che, zubha sa'kalpAtmaka nahi ane tethI zubha phaLaprada banavAne badale UlTu filaSTa karmabaMdhanuM ja kAraNa bane che. Avu* hAvAthI ja dravyaliga ane pratimAnA taphAvata jaNAya che ke dravyali'gamAM bhAva AreApa mATe niravadyakriyAnI AvazyakatA che jyAre pratimAmAM niravadyakriyAnI apekSA nathI--AvazyakaniyuOktimAM paNa kahyuM che ke jo ke jema pratimA jinaguNa-sa'kalpa kAraNa che tema liga paNa suni guNu sa`kalpa-kAraNabhUta hAvAthI banne samAna che. chatAM banne vacce vaidhamya paNa che ja. kAraNa ke liMgamAM sAvadya-niravadya ubhaya kama' sA~bhavita che jyAre pratimAmAM banne nathI. tethI ligamAM tA je niravadya kama` yukta hAya te aMge ja muniguNasa'kalpa karavA e sabhyasa kalpa hAvAthI zubhalaka ane che. sAvadyakama cuktamAM karAtA evA saMkalpa tA viparyAsasaMkalpa hAvAthI azubha laka ja che. [pratimAne karAtA vaMdanAdinuM tApa`] tAtparya e ja che ke pratimAmAM arihaMtapaNAnI buddhi sthApanA ane bhAvanikSepAnA abheda adhyavasAyamAM ja paryavasita thAya che. Ave! abhedya-adhyavasAya tA pratiSThAdirUpa cAgyatA hAya tA ja prazasta hAvAthI zubha phaLaprada bane che jayAre dravya1. aprAdhAnye'pIha kvacida dRSTastu dravyazabda iti / aGgAramardako yathA dravyAcAryo sadA'bhavyaH //
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavyaliga vaghatvavicAra nApi dvitIyo, ayogyasya. yogyAbhedAdhyAropAviSayatvAdeva, anyathA viddmbklinggsyaapyupaasytvaaptteH| 'veSavato'yogyatve'pi veSo nAyogya' iti cet ? na, tatrApi pravacanahIlanAMnuguNatvAdyayogyatAsatvAt , caurasaMsargiNo'pi caurapAyatvAcca / api ca guNavadabhedAdhyAropasya tadgatotkarSavattvapratItiH prayojanamata eva 'gaGgAyAM ghoSaH' ityatra gaGgApadasya gaGgAtIre lakSaNayA tatra gaGgAbhedAdhyavasAyAdeva zaityapAvanatvAdika pratIyata iti zAstrIya pravAdaH, anyathA 'gaGgAyAM ghoSaH' iti prayogasya 'gaGgAtaTe ghoSaH' iti prayogAdavizeSApatteH / ata eva rUpakAlaGkArAdigarbhatattavRttaghaTitastutistotrAdipraNayanodbhUtaprabhUtabhaktiprAgbhArAdvipulanirjarAlAbho bhagavataH stutikRtAm / liMgImAM sAdhupaNAnI buddhi mATe nirava kiyAghaTita dravyatva rUpa yogyatAnI apekSA che. tethI tAdaza yogyatA vinAnA paNa pAsAdimAM karAte abhedAro5 prazasta zI rIte bane ? ane zubhaphaLaprada paNa zI rIte bane ? zakA - drazyaliMgamAM tAdaza dravyavarUpa yogyatA nathI dravyatvAbhAva che evuM vacana "mArI mA vAMjhaNa evA vacananI jema zuM svataH vyAhata nathI ? samAdhAna :- ahiM dravyaliMga zabdamAM je "dravya" paDha che e apradhAnArthaka che. arthAt pAsasthAdinuM liMga bhAvanuM kAraNa banatuM na hovAthI pradhAnatayA=mukhyatayA e dravya na hovA chatAM upacArathI dravyaliMga kahevAya che. jyAre dravyavAbhAva je kahyo che temAM pradhAnatayA dravyanI vivekSA che tethI kaI vacana virodha nathI. vaLI A rIte apradhAnArthaka dravyapadane paNa proga zAstromAM dekhAya che zrI paMcAzaka [temaja upadeza padomAM kahyuM che ke "ahIM=zrI jina pravacanamAM aprAdhAnya arthamAM paNa kayAMka kayAMka dravyazabdano prayoga dekhAya che, jemake abhavya evA paNa aMgAramardaka AcArya ke jeo kayAreya bhAvaAcArya banavAnA nathI teone paNa dravyAcArya tarIke ullekha karyo che. [sthApanAmAM bhAvAroparUpa guNasaMkalpa paNa dravyaliMgamAM agya] sthApanAmAM bhAvArIpa karavArUpa saMka9pane bIjo vikalpa paNa ayogya che. kAraNa ke niravadya kriyArUpa yogyatA na hovAnA kAraNe agya evuM dravyaliMga gyanA abheda Aropane viSaya banatuM nathI. nahitara to bhAMDAdie grahaNa kareluM liMga paNa upAsya banI javAnI Apatti Avaze. prazna :- veSavALA pAsasthAdi ayogya hovA chatAM veSa te zAstrokta hovAthI ayogya nathI ja te pachI veSane vaMdanAdi karavAmAM zuM doSa che? [pAsasthAdine sAdhuveza paNuM vaMdanIya nathI uttara-jema bhAMDAdine vaMdana karavAthI pravacanahIlanA vagere thAya che tema teonA veSamAM pravacana hIlanAne anukULa havA vagere rU5 agyatA hAjara hovAthI e veSa
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16o. adhyAtmamata parIkSA oNA, 58 etena pratimAyAM 'tIrthakaro'ya mokSado bhavatu' ityAdi mRSAbhASAprayogaH karmabandhAyeti vadan lumpakaH svayameva svazirasi bhUtAyatta iva dhUli prakSipannavagantavyo, viziSTabhaktyA bhASitayostAdRzastutiprayojikayoH sthApanAyAcanAdisatyAsatyAmRSAbhASayoH zreyomUlatvAt , sthApyasthApanayorupameyopamAnayozca bhASAvizeSeNa bhedatirodhAnatAratamyeNaiva bhaktitAratamyodbhavadarzanAt , ata eva lAkSaNikaprayoge'pi sAropAsAdhyavasAnAmUlakayos tayoH sphuTa eva vizeSa iti / tathA ca dravyaliGge bhAvaliGgAdhyAropAttatrAtizayitatvapratisandhAne'varjanIyasannidhikatayA tadvatyapyatizayitatvapratisaMdhAne tadanumatiprayukto doSaH kathaGkAra vAraNIyaH ? idamevAbhipretyokta 'NiyamA jiNesu u guNA paDimAu hissa je maNe kunni| ___ aguNe u viyANato kaM Namau maNe guNa kaauN|| [Ava. ni. 1136] paNa ayogya ja che. vaLI cerane rAMga karanAra paNa jema cora gaNAya che tema agyanI saMgamAM hovAthI paNa teone veSa ayogya ja gaNAya che vaLI guNavAna ne jyAre bIjAmAM abheda adhyavasAya karavAmAM Ave che tyAre emAM prayojana e ja hoya che ke bIjAmAM paNa tevA guNekarSanI pratIti karavI tethI ja "gaMgAyAM cheSaH ItyAdimAM gaMgApadanI gaMgAtIramAM lakSaNuM karavAthI temAM guNavALI gaMgAnA abhedane adhyavasAya thAya che ane tethI ghoSamAM paNa ThaMDaka-pavitratA vagere guNe pratIta thAya che e zAstrapravAda che. je lakSaNuM karIne mAtra "gaMgAtIrapara vADo che. eTaluM ja kahevAnuM abhipreta hoya ane temAM gaMgA jevA zaitya-pAvanatva che evI pratIti karAvavAnuM prayojana na hoya te te vaphatA gaMgAyAM zeSaH evA prayogane samAna =pratIti karAvavAmAM kaI rIte nyUna nahi) evo "gaMgAtaTe ghoSA" prayoga ja zA mATe na kare? evo prayoga karavAmAM paNa pite svataMtra ja che tema ja kaI vizeSa jora paDI jatuM nathI ulaTuM sAMbhaLanArane jaladIthI svAbhipreta tAtparya bodha thaI javA rUpa lAbha ja temAM che. Ama abhedapacArathI guNavattAnI pratIti thatI hovAnA kAraNe ja rU5kAlaMkArAdi garbhita stutivagerethI stavanA karanArAomAM atyaMtabhaktibhAva uchALA mAre che jenAthI vipula karmanirjarA thAya che. [bhaktithI bolAelI bhASA mRSA nathI] - Ama abhedopacArathI guNavattAnI pratIti dvArA vipulakarma nirjarAno lAbha thAya che evuM je pratipAdana karyuM tenAthI ja pratimAne uddezIne 'A tIrthakara mekSa ApanArA thAo' ityAdi vacana mRSAvAda hovAthI karmabaMdha karAve che evuM bolate sthAnakavAsI pitAnA ja mAthA para dhULa nAkhatA bhUtAviSTa mANasa jevo jANa. kAraNa ke pote paNa muha patti AdimAM gurucaraNanI kalpanA karI tamane vaMdana karuM chuM" vagere abhiprA1. nivaEAkinaney gunaH pratimA dRSnava thAt manasaroti aguNAMstu vijAnana ka namatu manasi guNa kRtvA ? |
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaliMga-vaghatvavicAra atha yaddharmAvacchedenotkarSavattvajJAna taddharmAvacchedenaiva tadanumitiriti cet ? tathApi svaduktarItyA pArzvasthatvAdyavacchedenApi sAdhvamedAdhyAropAdisAmagryotkarSavattvajJAnAttadavacchedAnumatyA kathaM na pramAdopabRhaNam / ata evoktyavALA vAMdaNAdi sUtro belata hovAthI jAtane paNa mRSAvAdI jAhera kare che. temaja "viziSTabhaktithI belAelI ane rUpakAlaMkArAdi garbhita tAdazastuti vagerenI prAjikA evI sthApanA yAcanAdi bhedavALI satya ke asatya-amRSA evI vyavahAra bhASA kalyANanI ja hetubhUta bane che. sthApya-sthApanAno temaja upameya-upamAnano bheda amuka aMze tirahita thAya ane amuka aMze abheda pratIta thAya evI taratamatA bhASAvizeSathI ja thAya che. A tAratamyane anusarIne ja bhaktinuM tAratamya thatuM paNa dekhAya che. tethI tevuM tAratamya jema vadhe e rItanI satya ke vyavahAra bhASA paNa kalyANa karanArI bane ja che. AvuM bhedatirodhAnanuM tAratamya hovAne kAraNe ja 'sAre pAlakSaNa ane sAtheavasAnA lakSaNAthI thatA vAkaya pravega lAkSaNika hovA chatAM banane vAkayaprayogomAM spaSTa vizeSatA hoya che. [pAsatyAdinA liMgamAM kai guNanuM anusaMdhAna zakya nathI] Ama abhedAdhyavasAyathI guNavattAnI pratIti thaI jatI hovAthI bhAvaliMgane dravyaliMgamAM abhedAdhyavasAya karavAthI dravyaliMgamAM paNa atizayitatvanI pratIti thAya che. vaLI liMga, liMgI vinA rahenAruM na hovAthI liMgI paNa tyAM avazya hAjara hoya ja che tethI dravyaliMgamAM thatI atizayitatvanI pratItithI tadvAna evA pAsasthAdimAM atizayitatvanuM pratisaMdhAna thAya che ane tethI liMgane namaskArAdi karavAmAM liMganI paNa anumodanA thaI ja jAya che. A ja abhiprAyathI kahyuM che ke-"namaskartA pratimAne jeIne je guNene manamAM lAve che te jJAnAdi guNe zrI jinezvaramAM avazya che ja. tethI AkRtithI tulya ane sAvadyakarma rahita evI pratimAmAM jinaguNasaMkalpa puNyaphaLaka bane che paraMtu pAsasthAdimAM te doSanuM pratisaMdhAna che ane guNe te che nahi te pachI tenA liMgamAM kyA guNone manamAM lAvIne namaskAra kare ? pUrvapakSa H je dharmane AgaLa karIne utkarSanuM jJAna thAya te ja dharmane AgaLa karIne tenI anumodanA thatI hovAthI e anumodanA paramArthathI te dharmanI ja anuMmAnAmAM paryAvasita thAya che. tethI pAsatyAdine paNa enA liMgane AgaLa karIne 1. jemAM AropyamAna (upamAna) ane Aropa viSaya (upameya) e banane zabdathI kathita hoya che tevI lakSaNo sAro pA kahevAya che. jyAM upamAnane ja zabdathI ulekha heya, upameyane to temAM ja aMtarbhAva karavAnI vivakSA levAthI pRthazabdathI ullekha na hoya te sAdhyavasAnA lakSaNuM kahevAya che. 21
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAmamataparIkSA , 58 ....kiikamma ca pasaMsA suhasIlajaNammi kammano ya / je je pamAyaThANA te te uvavUhiA huMti // [Ava ni. 1192] tti / ye tu tadviSayakakRtikarmaprazaMse kAraNaprApte te tu svArasikatadutkarSajJAnA'janakatayA na tadgatapramAdopabRMhaNapravaNe / ata evettha tadvidhAnamasmArpaH---[A0 ni0 1126-27-28] 'mukkadhurAsaMpAgaDasevI caraNakaraNapanbhaTThe / ligAvase samitte jaM kIrai ta ao vucch|| uvAyAi namukkAro hatthusseho ya sIsanamaNa ca / saMpucchaNa'cchaNaM chobhavaMdaNaM baMdaNa vaavi|| . * pariyAyaparisapurise khittaM kAla ca AgamaM nnccaa| kAraNajAe jAe jahAriha jassa ja' joggaM / / "pariyAyabaMbhacera parisa viNIyA si(i) purisa gaccA vaa| kulakajjAdAyattA, Aghavau guNAgamasua vA // [bhA. 204] 'eyAI akuvvaMto jahAriha arihadesie magge / Na havai pavayaNabhattI, abhattimaMtAdayo dosA // [A0ni0 1129] tti / tathA ca kAraNikatadvandanapravRtterabhaktimattvAdir3hASaparijihIrSayaiva pravRttatvAt pravacanabhaktyAdiko guNa eva, na tu doSa iti draSTavyam / dRSTvA ca tAdRzaM kAraNa tathA''caraNIya, na tu svarasatastatra pravRttyuttara yAdRcchikAlambanamudbhAvanIya', tAdRzAlambanasya pramAdAcaraNaparyavasitatvAt / ydaagmHja vaMdanAdi hovAthI e liMganI ja anumodanA thAya che, enA sAvadya AcArAnI nahi. tethI e vaMdanAdimAM koI doSa nathI. uttarapakSa - chatAM sAmI vyakti pAsa che evuM jJAna paNa sAthe hAjara hovAthI sAdhunA abheda AropamAM e dharmane AgaLa thavAnI paNa sAmagrI hAjara ja rahevAthI utkarSa vattAnA jJAnamAM e dharma paNa AgaLa thAya ja che. tethI e dharmayukta hevArUpe paNa pAsasthAdinI anumodanA thavAnA kAraNe pramAdanuM anumAna thAya ja che. tethI ja kahyuM che ke "sukhazIlane uddezIne kRtikarma (= vaMdana) ane prazaMsAdi karavAthI kamabaMdha thAya che kAraNa ke ema karavAmAM je je pramAdasthAnene teo sevatA hoya che te badhAnI upakhaMhaNe thAya che." chatAM amuka pukAraNene laIne teonA paNa je kRtikarma-prazaMsAdi karAya che te te "namaskArAdi karavA che mATe karAya che evA na hovAthI sAmAnyathI namaskArAdi 1. kRtikarma ca prazaMsA sukhazIlajane karmabandhAya / yAni yAni pramAdasthAnAni tAni tAnyupaba hitAni bhavanti // 2. muktadhuH saMprakaTasevi caraNakaraNaprabhraSTaH / liGgAvazeSamAtre yatkriyate tatpunarvakSye // 3. vAcA namaskAro hastocchayazca ziro namana ca / sampracchanamAsana chobhavaMdana vaMdana vA'pi // 4. paryAyapariSatpuruSAn kSetra kAla cAgama jJAtvA / kAraNajAte jAte yathAhaM yasya yadyogyam / / 5. paryAyo brahmacarya pariSad vinItAsya puruSa jJAtvA vA / kulakAryANyAyattAnyAkhyAto guNA''gamazrutauM vA // 1. etAnyakurvato yathArhamahaddarzite mAgeM / na bhavati pravacanabhaktirabhaktyAdayo doSAH //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaliMga vizvavicAra AlaMbaNANa bhario logo jIvassa ajukaamss| jaM jaM picchai loe ta ta AlaMbaNa kuNai / / tti / [A0 ni0 1188] namaskAryanuM jevuM utkarSajJAna karAve che tevuM svArasika utkarSajJAna karAvanAra banatA nathI. tethI e namaskArAdi tenAmAM rahela pramAdanuM anumodana karAvatA nathI. tethI ja pAsasthAdine paNa prasaMge karavAnA vaMdanAdinI A rItanI vidhi kahI che ke-jeoe saMyamadhurAne choDI dIdhI che, jeo pravacana upaghAtAdithI nirapekSa rIte prakaTamAM ja doSane seve che, vratAdirUpacaraNa ane piMDavizuddhi AdirUpa karaNathI jeo bhraSTa thayA che tevA kevaLa dravyaliMgayukta liMgI vize paNa teo dvArA saMghAdinuM kaI projana sAravA zuM karavuM te have kahIe chIe. . (puNakAraNanI hAjarImAM pAsasthAdine vaMdanAdinI vidhi) nirgama bhUmi vageremAM dekhAelAne vacanathI abhilApa karavo, enA karatAM moTuM kArya apekSita hoya tyAre "namaste' ityAdi vacanathI namaskAra karavo, ema uttarottara vizeSa vizeSa kAryo hoya tyAre abhilA -namaskAragarbhita hAtha UMcA karo, mastaka namAvavuM, kSemakuzaLanI pRcchA karavI, tenI sAthe keTalAka kALa besI-UbhA rahI vAte karavI. ema vizeSa kAraNa hoya te tenA upAzraye paNa javuM-thobhavaMdana karavuM. arthAt ArabhaTI vRttithI game tema vaMdana karI devuM athavA vizeSa kAraNa hoya tyAre parizuddha vaMdana paNa karavuM. vaLI brAcaryapAlanakALa rUpa paryAya, tenI pAse rahelA sAdhu samUhAdi rUpa parSadA vinIta che ke nahi? te puruSa kevo che ? arthAt kula-gaNasaMghAdinuM kayuM-kevuM kArya tene AdhIna che? te, te te kSetramAM te kevo prasiddha che- tenuM leke para kevuM jora paDe che ? te, duSkALa prati jAgaraNAdi rUpa kALamAM te kevo upAgI che ? te, sUtrArthobhayarUpa Agama ane sUtrarUpazruta teo pAsethI keTaluM maLI zake ema che? ityAdi jANIne tevA tevA kAraNe upasthita thae chate jene jene je cagya hoya tevA vacanAbhilASAdi karavA. A te pAsa che ene kaNa belAve ? ItyAdirUpa utkaTa mAna kaSAyAdi hovAnA kAraNe jeo A kAraNa prApta evA paNa vacanAbhilASAdi karatA nathI teo zrIarihaMtadezita mArga vize yogya pravacanabhakti karI zakatA nathI tethI abhakti, svArthabhraMza, baMdhanAdi nukazAna thAya che. (pAsasthAdine kAraNe prApta vaMdanAdi karanAra ArAdhake) Ama kAraNa prApta evA te vaMdanAdi na karavAmAM thanArA pravacana aMgenI abhakti vagere rUpa doSono parihAra karavAnI icchAthI ja te vaMdanAdi thatAM hovAthI tenAthI pravacanabhakti vagere rU5 guNa ja thAya che. doSa nahi. chatAM pahelA evuM kAraNa 1. AlaMbanaiH bhRto loko jIvasyA'yatanAkAmasya / yadyad pazyati loke tattadAlaMbana karoti /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA , 58. yattu dravyaliGge bhAvaliGgAdhyAropa iva pratimAdAvasyahaMdabhedAropo na yuktaH, Aropasya mithyAtvAditi lumpakasya mataM tadapamata, tenApi mukhavastrikAdau gurupAdakalpanayaiva vandanakAdirAnAt , 'cittabhittiM Na NijjhAe NAriM vA sualaMkiya" ityAdyAgamabAdhaprasaGgAcca / naca tatra nArIpadasya nAnArthakatvAnnAnupapattiH, na hi taTasthatayA citritakAminI pratisandadhAnasya kAmavikArAdiprAdurbhAvo, api tu sAkSAtkAminImeva puraHsphurantImAkalayata iti / yathA cAtrAzubhasaGkalpasya pApajanakatva tathA pratimAdau zubhasaGkalpasya puNyajanakatvamapi, iti kiM jAlmena sahAdhikavicAraNayA / yattu dravye bhAvAbhedastAttvika eva, sthApanAyAM sthApyAbhedastu na tatheti tanna, taddharmaviziSTasyAnyadharmaviziSTena sahAtadbhAvabhAvAt , anyathA tadviSayakopacArasya nirmUlakatvaprasaGgAt / joIne ja pachI vaMdanAdimAM pravRtti karavI. pahelAM svarasathI peAtAnI tevI IcchAthI ja eTale ke namaskAranA bhAvathI ja namaskAra karIne pachI pote karelA namaskAra mATenuM AlaMbana zodhavA besavuM nahi. kAraNa ke evuM AlaMbana paNa pramAdAcaraNamAM ja paryAvasita thAya che. arthAta evuM AlaMbana dekhAya te paNa potAnuM vaMdanAdi karavArUpa AcaraNa te pramAdarUpa ja hoya che. vaLI mANasa jyAre AlaMbana zodhavA nIkaLe che tyAre game tevuM sAcuM ke huM nAnuM kAraNa paNa puSTa AlaMbana tarIke dekhAvA mAMDe che. tethI e AlaMbana hakIkatamAM puSTa AlaMbana che ke nahi ene AtmavaMcanA rahitapaNe nirNaya thavo muzkela bane che. AgamamAM paNa kahyuM che ke ajayaNuM karavAnI icchAvALA jIva mATe te A loka AlaMbanothI ja bhareluM che kAraNa ke je je vastune te lokamAM jue che te te vastune pite sevelA pramAdanA AlaMbana tarIke ghaTADI zake che tethI pote karela vaMdanAdinuM pAchaLathI zodhAela AlaMbana hakIktamAM AlaMbanabhUta na hovAthI karelA vaMdanAdi nikAraka hovAthI pramAdAcaraNarUpa ja che, pritimAmAM arihaMtanA abheda ApanI yuktatA Aropa miyA hovAthI= paramArthabhUta na hovAthI dravyaliMgamAM bhAvaliMgane adhyAropa jema yukata nathI tema pratimA vageremAM paNa arihaMtane adAropa yukta nathI Avo luMpakane mata kumata che, kAraNa ke e pote paNa muhapatti vageremAM gurucaraNane abheda Aropa karIne ja vAMdaNuM de che. vaLI Aropa sarvatra mithyA ja hovAthI kayAMya karavo na joIe evuM mAnavAmAM "alaMkRtanArInA citravALI bhIMtane paNa jevI ke vicAravI nahi evuM jaNAvanAra Agamavacana bAdhita thavAnI Apatti Avaze. kAraNa ke e bhIMta para sAkSAt nArI na hovAthI temaja e citramAM nArInA abhedA1, zrI dazavaikAlika sUra 8papa, ene uttarArdhamAra dair : ivakamAdare | ii ji' - dazA-nA 1 | * 3 [1] ma[+t, fi:1 dRDha z's si71mA | |
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ drapa ivaghatvavicAra ___ nApiH tRtIyo, dravyaliGgasya bhAvaliGgAvinAbhAvitvAbhAvena tadanumAnakatvA'saMbhavAt , taivinAbhAvisuvihitadravyaliGgasya ca tatrA'pratisandhAnAt / / repa mithyA hovAthI enuM ciMtana karavAmAM kaI vizeSa vadhe rahetuM nathI ke jethI ene niSedha karavo paDe. pUrvapakSa -zabdonA artha aneka thatA hovAthI uparokta AgamaghaTakabhUta "nArI" zabdano paNa "citrita nArI ja artha che, tethI citramAM rahela nArImAM sAkSAt nArIne abhedapacAra karI enuM ciMtana karavuM nahi evA niSedhane ahI abhiprAya ja nathI jethI Agama anupapanna thAya. kintu citritanArInuM paNa ciMtana karavuM nahi eTale ja niSedha abhipreta che. uttarapakSa - A vAta barAbara nathI. kAraNa ke citrita nArIne mAtra citrarUpe ja jovAthI kaMI kAmavikArAdine prAdurbhAva thato nathI ke jethI eno niSedha kare paDe. kiratu sAkSAt nArI ja jANe tyAM na hoya! e rIte jovAthI ja kAmavikArAdi jAge che. tethI civita nArIno niSedha paNa te ja saMgata thAya che emAM sAkSAt strIne abhedopacAra thato hoya tethI jema citramAM abhedArepathI azubhasaMka9pa jAge che ane e pApajanaka bane che tema pratimAmAM paNa amedAropathI zubha saMkalpa jAge che ane e zubhasaMkalpa puNyajanaka bane che e svIkAravuM ja joIe. Ama pote ja AcaraNamAM abhedopacAra kara hovA chatAM ene mithyA tarIke oLakhAvanAra duSTa sAthe vadhu carcAthI sayuM. (2) "dravya pote ja bhAva banI jatuM hovAthI dravyamAM bhAvane abheda Aropa tAtvika che, arthAt dravya ane bhAva hakIkatamAM abhinna che ja, paNa sthApanA kaMI bhAvarUpe (=sthApyarUpe) pariNamatI nathI ke jethI e bhAvathI hakIktamAM abhinna hoI emAM apacAra tAtvika che ema kahI zakAya." evuM kathana paNa ayukta che kAraNa ke dravya nikSepa paNa kaMI bhAvanikSepAthI abhinna nathI. dravyatvAdirUpa dharma viziSTa vastu kaMI bhAvavAdirUpa anya dharma viziSTa vastuthI abhinna hotI nathI. nahitara emAM je anya dharma viziSTa vastuno upacAra karAya che e nimUlaka thaI javAnI Apatti Avaze kAraNa ke kaMIka samAnatA hovA sAthe bheda hovo e ja Aropa karavAnuM nimitta che. mukhamAM caMdrano ja Aropa karAya che, mukhane nahi. tethI je dravya ane bhAva paNa abhinna hoya te to emAM Aropa ja thaI zakaze nahi. paNa thAya te che, tethI me ne bhinna ja mAnavA paDe. bhinna evA paNa te bemAM je abhedapitAvika che. te bhinna evA paNa sthAne sthApanAmAM thate abhedAro5 zA mATe tAvika na bane ?
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ zradhyAtmamata5rIkSA vhA. 58 nApi caturthaH, tadravyaliGgasya yena saha saMbandhagrahastatrA'sAdhutvajJAne jAgrati sAdhutvaprakArakasmaraNA'saMbhavAt , sAdhvantare 'gRhItasaMvandhakasya ca tasya tatsmArakatvA'yogAt / atha pArzvasthAdiliGgadarzane sadyo (? sadRza) darzanobodhitasaMskArasadhIcInapUrvAnubhavabalAdeva viziSTasAdhuguNammaraNasaMbhava iti cet ? na, zItalavihAriNi vepamAtreNa sAdRzyapratisaMdhAnA'saMbhavAt , tadbhinnatve sati tavRttibhUyodharmavattvena sAdRzyavyavahArAta , anyathA sarvasya sarvasadRzatvApatteH / na ca sadabhAvasthApanA sAhazvapratisaMdhAna vinA sthApyasmaraNAya prabhavati, yadyapyutsargataH sthApanAyAM sthApyAbhedAdhyavasAya eva saMbhavI tathApi vAsanA'dAr3haye kvacittaTasthatayA'pi tatsmaraNa zubhAdhyavasAyamAdhatte ityeva smaraNAdhAyakatayA'pi sthApanopayoga iti dhyeyam / na cAtra tatsaMbhavatIti kimatiprasaktAnuprasaktyA ? [kavyaliMgathI bhAvAnumAnarUpa guNasaMkalpa ayukta] (3) taTastharUpe ja bhAvanuM anumAna karavuM arthAta koIpaNa jAtanA Aropa vinA ja dravyaliMgane hetu tarIke mAnI bhAvanuM anumAna karavuM e ja liMgamAM muniguNa saMka9pa che e trIjo vikalpa paNa yukta nathI kAraNa ke dravyaliMgane kaMI bhAvaliMga sAthe "jyAM jyAM drathaliMga hoya tyAM tyAM bhAvaliMga hoya ja evI vyApti nathI ke jethI e bhAvaliMganuM anumAna karAve. prazna :- anatizALI jJAnIne bhAvaliMga pratyA te hotuM nathI tethI dravyaliMgathI enuM anumAna paNa je thaI zakatuM na hoya te to bhAvaliMganuM jJAna ja thaI na zakavAthI keIne paNa vaMdanAdi zI rIte karI zakAze? uttara :- mAtra vyaliMga sAthe vyApti na hovA chatAM suvihita dravyaliMga sAthe te bhAvaliMgane vyApti che ja. tethI enAthI bhAvaliMganuM anumAna karIne vaMdanAdi pravRtti thaI ja zake che. pAsaghAdimAM tevuM anumApakaliMga na hovAthI bhAvaliMganA anumAna rUpa muniguNa saMka9pa thaI zakato nathI to vaMdanAdi zI rIte karAya? drivyaliMga darzanathI bhAvaliMga maraNarUpa muniguNa saMka9pa agya] (4) dravyaliMga joIne bhAvaliMganuM maraNa thavuM e ja muniguNasaMkalpa che e co vikalpa paNa ayukta che kAraNa ke A vyaliMga je pAsasthA vageremAM saMbaMdha hovA rUpe gRhIta thAya che te pArasathAdi vize "A asAdhu che" evuM asAdhutAprakAraka jJAna jAgRta hovAthI taddhizeSyaka sAdhutAprakAraka smaraNa saMbhavI zakatuM nathI. anyabhAvasAdhu vizeSyaka sAdhutAprakAraka smaraNa paNa saMbhavI zakatuM nathI kAraNa ke upasthita dravyaliMgane tenI sAthe saMbaMdha gRhIta nathI ke jethI e enuM smaraNa karAvI zake.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ pheliga vaghatvavicAra 167 tasmAddravyaliGgabhAvaliGgayorvyavahAranizvayayoH samAyogecchekatvameva kevalajJAnAdirUpArthakriyA tu nizcayAdeva / na cAyamapi nizvayo vyavahAramanantarbhAvya na pravartteta sahasrasaGkhyeva paMcazatImiti vAcya', antarbhAvo hi svasAmagrIvyApyasAmagrIkatva svavipayatvavyApyaviSaya pUrva pakSa :-pAtyAdinuM liMga tA pUrvadaSTa sAdhuliMga jevu ja hAya che tethI sadezaliMga darzInathI sa*skAranA udbAdha avazya thaze ja, temaja te udbAdhathI sahaSkRta pUrva anubhavanA khaLathI ja viziSTasAdhuguNAnuM smaraNa thaI javu' savita ja che. uttarapakSa :-zithilavihArImAM veSamAtrathI kaI susAdhunA sAdRzyanuM pratisa'dhAna sa...bhavI zakatuM nathI kAraNa ke tenAthI bhinna heAvA sAthe temAM rahelA ghaNA dharmAvALuM je hAya temAM ja tenA sAdRzyaneA vyavahAra thAya che. e sivAya paNa kai mAmulI samAnatAne ja AgaLa karIne jo sAdRzyanA vyavahAra thaI jatA hAya tA tA dravyatvaprameyatvAdi rUpa samAnatA darekamAM hAvAthI badhI vastuonA badhAne sadaza heAvA rUpe ja vyavahAra karavA paDe. tethI zithilavihArImAM veza haiAvArUpa samAnatA heAvA chatAM niravadyakriyA vagere rUpa khIjA dharmo na heAvAthI susAdhunA sAdRzyanu pratisa dhAna ja thatuM nathI tA smaraNa tA zI rIte thAya. pratimArUpa sadbhAvasthApanA paNa arihatAdinuM je smaraNa karAve che te sAdRzyapratisaMdhAna dvArA ja, nahi ke te sivAya, jo ke utsarga thI=mukhyatayA tA sthApanAmAM sthApyA abhedAdhyavasAya ja thAya che, smaraNa nahi, te chatAM kayAreka vAsanADha na thaI hoya tevI avasthAmAM ArApa vinA paNa taTasthapaNe sthApyanuM smaraNa thaI jAya che je zubha adhyavasAyane UbheA karI Ape che. Ama sthApanA smAraka tarIke paNa upayAgI che e dhyAnamAM rAkhavuM. pAsasthAAMdenA dravyaliMga vize tA niravadyakriyA rUpa sAdRzyanuM pratisaMdhAna na hovAthI smaraNa paNa sabhavI zakatuM nathI tethI dravyaliMgane vaMdanAdi karavAnA Agraha rAkhavA khATA che. tethI dravyaliga ane bhAvilaMganA yAgamAM ja chekatva soMpAdita thAya che, bAkI kevalajJAnAdi rUpa akriyA te nizcayathI ja=bhAliMgathI ja thAya che. pUrva pakSa :-jema hajAranI saMkhyA peAtAnAmAM pAMcaseAnI saMkhyAne aMtabhU ta karyAM vinA pravarttatI nathI tema nizcaya paNa vyavahArane peAtAnamAM samAvyA vinA pravarttatA nathI tethI nizcaya hoya tyAM vyavahAra paNu aMtarbhUta ja heAvAthI te kevalajJAnAdipratye paNa kAraNa che ja. [nizcayamAM asadbhutavyavahAra anantabhUta ] uttarapakSa :- 6nA 6mAM aMtarbhAva tA ja kahevAya jo... (1) 6 nI sAmagrI 6 nI sAmagrIne vyApya hAya... jemake jyAM jyAM nIlaghaTanI sAmagrI hAya che tyAM tyAM ghaTanI sAmagrI paNa hAya ja che, tethI ghaTa, nIlaghamAM aMtarbhUta che. athavA,
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo, 50 tAkatva svakAryatAvacchedakatva (? chedakavyApyakAryatAvacchedakakatva') sva(? svasva)rUpabhedamAtrAtirohitaikatvazAlitva vA / nAya nizcaye'sadbhUtavyavahArasya saMbhavati, api tu zuddhavyavahArasya / ata evAha- 'katthai katthai doNhavi uvaogo tullava ceva / ' tti, kutracitku cidiha jJAnakriyAdisthale dvayonikriyayostulyavadevopayogaH / tathAhi-jJAnanayo manyatejJAnameva mukhya na kriyA, mithyAjJAnAt pravRttasya phalA'saMvAdAt / taduktamanyairapivijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA matA / mithyAjJAnAt pravRttasya phalAsaMvAdadarzanAt / / iti / tathA''game'pyukta- 'paDhama nANa tao dayA / [zrI dazavai0 adhya0 4] 'ja annANI kamma khavei / [paMcavastu-564], tathA pAvAu viNivattI pavattaNA taha ya kusalapakkha mi / viNayassa ya paDivattI, tiSNivi nANe samappaMti // [ ] (2) va nI viSayatA nI viSayatAne vyApya hoya.. jemake 1,000 rUpiyAnI IrachAnI viSayatA jyAM jyAM (1,000 rUA mAMge che tyAM tyAM 500 rUA.nI IcchAnI viSayatA paNa samAviSTa che je tethI 500 rU.nI icchA 1,000 rU.nI IcchAmAM aMtabheMta ja che. athavA (3) va nA kAryamAM rahela kAryatAvacchedaka ja nA kAryamAM rahela kAryatAva chedakane vyApya hoya. jemake nIlamRpiMDane kAryAtAvarachedaka nIlaghaTava jyAM jyAM che tyAM tyAM mRpiMDane kAryatAvachedaka ghaTava rahela ja che tethI mRpiMDano nIlamRspiDamAM aMtarbhAva che. athavA, (4) - vacce sAmAnya-vizeSa bhAva heya. yAvada vizeSa ane sAmAnyanuM bIjuM badhuM sarakhuM hovA chatAM svarUpa juduM juduM hoya che, eka bIjAmAM tirahita thaI gaeluM hotuM nathI. ATalA bheda mAtrathI e bane eka banI jatA nathI. A sAmAnya-vizeSa bhAva je be vacce hoya te beno paNa ekabIjAmAM aMtarbhAva hoya che. nizcayanayamAM asaddabhUtavyavahAra nayano Avo aMtarbhAva saMbhava nathI tethI dravyaliMga paNa bhAvaliMgamAM aMtabhUta ja che evuM kahevAya nahi. chatAM zuddha vyavahAra nayano aMtarbhAva saMbhave che tethI graMthakAra AgaLa gAthAnA uttarArdhamAM kahe che-kayAMka kyAMka eTale ke jJAnakriyAdi sthaLamAM jJAna ane kriyA banene samAna upayoga che. 1. padama nANa tao dayA eva ciTThai savya saMjae / annANI kiM kAhI kiMvA nAhIi chea pAvaga / / prathama jJAna tato dayA, evaM tiSThati sarvasaMyataH / ajJAnI kiM kariSyati ? kiMvA jJAsyati chekapApakam // 2. ja. annANI kamma khavei bahuAI vAsakoDIhiM / tanANI tihiM gutto khavei usAsamittega // - yadajJAnI karma kSapayati bahubhiH varSakoTibhiH / tajjJAnI tribhirguptaH kSapayati ucchvAsamAtreNa // 3. pApAt vinivRttiH pravatrsanA tathA ca kuzalapakSe / vinayasya ca pratipattistrINyapi jJAne samApyante //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritraprAdhAnyavacAra ___ ida ca kSAyopazamikajJAnamAzrityokta kSAyikamAzrityApi jJAnasyaiva prAdhAnya', na hi kevalajJAnamanavApya tIrthakarAdayo'pi siddhimadhyAsata iti / tato jJAnameva kAraNatvAtpradhAna kriyA tu tatkAryatayA gauNIti / kriyAnayastvAha-kriyA hi phaladAyinI, jJAnasyApi tajjananenaivopakSINatvAt , jAnato'pi kriyAM vinA phalaprAptyazravaNAt / taduktamanyairapi 'kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAna phalada matam / cata zrImaddamojazo, na jJAnAnna mughito mata rUti tathAssfmeDalumU--'suvaISi...... 'nANa savisayaNiyaya, na nANametteNa kajjaNipphattI / magaNNU dihato hoi saceTTho aceTho ya / " [jJAnanayanI mahattAnI sthApanA] ahIM jJAnanaya jJAnanI mukhyatA sthApatAM kahe che-mekSAdiphaLa pratye jJAna ja mukhya che, kiyA nahi, kAraNa ke ajJAnathI ke viparIta jJAnathI pravartanAramAM kiyA hovA chatAM icchita phaLanI avazya prApti thavArUpa saMvAda dekhAto nathI, bIjAoe paNa kahyuM che ke "yathArthajJAna ja puruSane phaLadAyaka bane che, kriyA phaLadAyikA tarIke saMmata nathI kAraNa ke mithyAjJAnathI pravRtta thanArane kriyA hovA chatAM phaLa vize saMvAda dekhAtuM nathI." AgamamAM paNa kahyuM che ke prathama jJAna meLavavAnuM che ane pachI dayA pALavAnI che. A rIte ja sarvasaMtapaNuM vyavasthita che arthAt sArI rIte jaLavAya che. ajJAnI te zuM jIvadayAdi pALe ke hitAhitane zuM jANI zake ?" "bahu varSomAM paNa ajJAnI jIva tapa vagerethI je karmo khapAve che tene traNa guptithI guptajJAnI ucchavAsa mAtra kALamAM khapAve che." temaja "pApathI nivRtti, kuzaLapakSa=hitAnuSThAnamAM pravRtti temaja vinayanI pratipatti A traNene jJAnamAM samAveza thaI jAya che. arthAt jJAnamAM udyama karanArathI A traNe saMpAdita thaelA hoya che eTale ke e jIva A traNenuM phaLa paNa pAme che. vaLI jema kSApazamika bhAmAM jJAna pradhAna che ema kSAyika bhAvamAM paNa eja pradhAna che kAraNa ke tIrthaMkarAdi paNa niraticAra cAritranuM pAlana karatAM hovA chatAM kevalajJAnanI prApti pUrve mekSa meLavatA nathI. vaLI kriyAnuM paNa kAraNa jJAna ja hovAthI te mukhya che jyAre kiyA te jJAnAtmaka kAraNamAM pravRtti karavAthI jJAnanA kAryarUpe svataH upasithata thaI jatI hovAthI gauNa che. 1. subahuMpi suyamahIya ki kAhI ? caraNavippahINassa / aMdhassa jahapalittA dIvasayasahassa koDIvi // (Ava. ni. 18) subahavapi tamadhIta kiM kariSyati caraNavihINasya / andhasya yathA pradIptA dIpazatasahasrakoTirapi / 2. jJAna svaviSayaniyatana jJAnamAtreNa kAryaniSpattiH / mArgajJo dRSTAnto bhavati aceSTro saceSTazca // 22
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA lai. 58. vajanatAvi naTTikA, taM ja toleDu | ___ joga ajujamANI jiMdaM khiMsa ca sA lahai // 2 iya nANaliMgasahio, kAiajoga Na jujai jo u / Na lahai sa mukkhasukkhaM lahai a NiMda sapakkhAu / / 'jANato vi ya tariu, kAiajoga Na muMjai jo u| so vujhai soeNa evaM nANI gharabaLo [bAvani. 124rU-44-45-46) tathA vAro - idaM ca kSAyopamikI kriyAmAzrityokta, kSAyikamari cAritrameva pradhAna, na hi kevalino'pi zailezyavasthAbhAvinI sarvasaMvararUpAM cAritrakriyAmanupalabhya nirvANabhAjo bhavantIti / tathA cAnantaryeNa phalahetutvAt kriyeva pradhAnA pAramparyeNa kAraNatvA'jJAna tu gauNamiti / [kriyAnanI mahattAnI sthApanA] kriyAnaya kahe che ke-jJAna to kriyAne utpanna karIne caritArtha thaI jAya che. pite phaLa ApI zakatuM nathI, phaLa te kriyA ja Ape che. vaLI jJAnanI hAjarImAM paNa je kriyA na hoya to phaLaprApti thatI nathI tethI jaNAya che ke kriyA ja pradhAna che. bIjAoe paNa kahyuM che ke "kriyA ja mANasane phaLa Ape che, jJAna nahi, kAraNa ke -bharyA vagerenA bhogane jANakAra paNa e aMge pravRtti na kare te te jANakArI mAtrathI sukhI thatuM nathI" AgamamAM paNa kahyuM che ke "jJAna te svaviSayaniyata che arthAta svaviSayane bedhamAtra karAvavAnA sAmarthyavALuM che, tenAthI kaMI kAryotpatti thaI jatI nathI. jemake mArgane jANakAra paNa jo cAlavAnI pravRtti kare te ja ISTa sthAnane meLavI zake che e vinA nahi. vividha vAdyonA saMgIta sAthe nRtya karavAmAM kuzaLa evI paNa nartakI hAthapaganA maroDAdi karavArUpa ga=kriyAne na karatI hoya te lokene khuza karavA dvArA InAma te pAmatI nathI, ulaTuM loke tenI niMdA ane khiMsA ja kare che. ema jJAna ane sAdhuvezathI yukta evo paNa je sAdhu samitiAdirUpa kAyiogane pravartAvatuM nathI te mokSasukha te pAmato nathI paNa svapakSa (bIjA sAdhuo) taraphathI niMdAne ja pAme che. taravAnuM jANanAra taravaiyo paNa pANImAM paDIne hAthapagane halAvavAnI kriyA je na kare te pANIne pravAha tene DUbADI de che 1. AtodyanRttakuzalApi nartakI ta jana na toSayati / yogamayuJjantI nindAM khiMsAM ca sA labhate // 2. eva liMgajJAnasahitaH kAyayoga na yuGkate yastu / na labhate sa mokSasaukhya labhate ca niMdAM svapakSataH // 3. jAnannapi ca tarituM kAyayoga na yuGkate nadyAm / sa udyate zrotasaiva jJAnI caraNahInaH // . 4. jahA kharo caMdaNabhAravAhI bhArassa bhAgI na hu caMdaNassa / evaM khu nANI caraNa hINo NANassa bhAgI na ha suggaie // (A0 ni0 100) yathA kharazcaMdanabhAravAhI bhArasya bhAgI na khalu caMdanasya / evaM khalu jJAnI caraNena hIno jJAnasya bhAgI na khalu sugateH //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 jJAna-cAritraprAdhAnyavicAra atrAyaH sthitapakSo-avinAbhAvitvAnantarabhAvitvayordvayorevA'vizeSAttulyatvameva tayoH, na hi jJAna vineva pravRttiM vinApi phalamutpadyate, na vA bhakSyabhogAdipravRttikAle zailezyavasthAyAM vA jJAna nAstIti / 'pravRttimAtra na phalapradamiti cet 1 jJAnamAtramapi na tathA / 'saMvAdijJAnaM phalajanakamiti cet ? saMvAdinI pravRttirapi tathA / syAdetat-jJAnasya pravRttAveva hetutA, phalaprAptistu pravRttereva / na ca pravRttikAle jJAnamayastyeveti tasya phalahetutvamityukta. meveti vAcya, ghaTe daNDarUpavattatra tasyA'nyathAsiddhatvAditi / maiva', "nANakiriyAhiM mokkho' iti vacanAt , tema cAritrakriyAhIna e jJAnI paNa bhavasamudramAM DUbe che. tathA jema caMdananA bhArAnuM vahana karanAra gadheDe mAtra bhAravahana karavAnA kaSTane ja anubhave che paNa enI sugaMdha ke zItalatA mANavAnA sukhane pAmI zakato nathI tema cAritra vinAno jJAnI jJAnane bhaNavA-TakAvavAnA paThana-punarAvartAnAdinA kaSTane ja bhAgIdAra bane che paNa saddagatine bhAgI banato nathI-" vaLI kSAyopathamika kriyAnI jema kSAyika kriyAnI paNa pradhAnatA che ja kAraNa ke kevalajJAna thayA pachI paNa jyAM sudhI sarvasaMvararUpa cAritrakriyA saMpanna thatI nathI tyAM sudhI ekSaprApti thatI nathI. ane e kriyA pachI te turaMta ja phaLa prApti thaI jAya che tethI phaLanA anaMtara hetubhUta hovAthI kriyA ja pradhAna che jyAre jJAna to paraMparAe kAraNa hovAthI gauNa che. [siddhAnta pakSanI sthApanA] A be naya vize sthitapakSa (siddhAntapakSa) A che phaLane janmAvavAmAM jJAna ane yiA tulya baLavALA ja che kAraNa ke bannemAM avinAbhAvitva ane anantarabhAvi samAna rIte ja rahyA che. jema jJAna vinA phaLa prApti thatI nathI tema pravRtti vinA paNa phaLa prApti thatI ja nathI-arthAt pravRtti paNa phaLane avinAbhAvI ja che. temaja bhayabhegAdi kALamAM ke zailezI avasthAmAM paNa ekalI kriyA ja hoya che evuM nathI, jJAna paNa hoya ja che tethI kriyAnI jema jJAna paNa anacrabhAvI che. zakA -chatAM mAtra pravRtti phaLajanikA nathI tethI jJAna ja pradhAna che! samAdhAna -e ja rIte mAtra jJAna paNa phaLa janaka na hovAthI kriyA paNa pradhAna che ja, zakA -chatAM saMvAdI jJAna te phaLajanaka che ja ! samAdhAna -e rIte saMvAdI pravRtti paNa phaLajanika hovAthI tulyabaLavALI 1. nANakiriyAhi mokkho tammayamAvassaya jao tega / tavvakkhANarambho kAraNao kajjasiddhiti / / (vi. mAM. mA. 3) khAnakripAbhyAM mozastanmayamAvazyaka yAtaste / tadyamAnArambhaH kAraNa : kArya siddhiriti /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17ra adhyAtmamataparIkSA ple 68 'pAraMparappasiddhI dasaNanANehi hoi caraNassa / pAraMparappasiddhI jaha hoi tahannapANANaM // [navani2] iti vacanAcca jJAnasya kriyAdvAreNa mokSajanakatvakalpanAt / na ca dvAreNa dvAriNo' nyathAsiddhirasti, anyathA daMDAderapi cakrabhramyAdinA ghaTAdAvanyathAsiddhiprasaGgAt / - atha cAritra cAritrAvaraNakSayAdeva, na jJAnAditi cet ? maiva, pravRttirUpacAritrajanakacikIrSAyA jJAnAdhInatvAt , yoganirodhasyApi viziSTopayogasAdhyatvAcca / / [jJAna gauNu, kriyA pradhAna-pUrvapakSa] pUvapakSa :-jJAna te kriyA pratye ja hetu che, phaLa to e kriyAthI ja prApta thaI jAya che tethI phaLa mATe to kriyA ja pradhAna che, jJAna nahi. "kriyAkALamAM paNa jJAna te hAjara ja hoya che tethI e paNa phaLa prAptimAM hetubhUta che ja" evuM kahevuM nahi, kAraNa ke phaLa pratye jJAna anyathAsiddha che. kArya je vastu sAthe svataMtra rIte anvayavyatireka dharAvatuM na hoya, paNa koI bIjAnI sAthenA anvayavyatireka dvArA ja avayavyatireka dharAvatuM hoya te vastu te kArya pratye anyathAsiddha hoya che. jemake ghaTAtmaka kArya daMDanArUpa sAthe sAkSAt anvayavyatirekane dharAvatuM nathI paNa daMDa sAthe anvayavyatirekane dharAvatuM hovAnA kAraNe daMDarUpa sAthe paNa anvayavyatirekane dhAraNa kare che te daMDarUpa, ghaTapratye anyathAsiddha kahevAya che. tema siddhirUpa kArya paNa jJAna sAthe sAkSAt anvayavyatirekane dhAraNa karatuM nathI paNa sarvasaMvarAtmaka kriyA sAthe anvayavyatirekane dhAraNa karavA dvArA jJAna sAthe paNa avayavyAtirekane dhAraNa kare che. tethI jJAna te kArya pratye anyathAsiddha ja che. [jJAna-kriyA bane tuTyubalI-uttarapakSa] uttarapakSa tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke "jJAna ane kriyAthI mekSa thAya che evuM Agama vacana bannene ananyathAsiddha kAraNa tarIke pratipAdita kare che. AvazyakaniyuktimAM paNa kahyuM che ke "darzanathI jJAna ane jJAnathI cAritra utpana thAya che eTale ke cAritranI utpatti paraMparAe darzana-jJAnathI thAya che. anna-pAnanI utpatti tapelI IzvanAdinI paraMparAthI thatI hovAthI jema anAthIne tapelI vagerenI apekSA hoya che tema mokSAthIne paNa darzana-jJAnanI apekSA che ja ane tethI darzana-jJAna-cAritra e traNe mukhya che." Ama jJAna, kriyAne utpanna kare che ane kriyA jJAnajanya evA mokSane utpanna kare che eTale ke jJAnane kiyA dvArA mokSajanaka mAnyuM hovAthI kriyA zAnanuM dvAra che. Ama kriyA jJAnanA dvAra vyApAra bhUta hovAthI kiyA jJAnane mokSapratye anyathAsiddha karI zaktI nathI. kAraNa ke vyApArathI vyApArI anyathAsiddha manAya 1. pAraMparyaprasiddhidarzanazAnApAM bhavati caraNasya / pAramparyasiddhiryathA bhavati tathA'nnapAnayoH /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAna-cAritraprAdhAnyavicAra 173 Apa ca, RjusUtranayamate'pi kevalajJAnamapi kSaNaparamparAparyavasannameva, tatra ca zailezI* caramakSaNo jJAnacAritrabhAvena parasparamupazliSTasvamAva eva mokSajanaka iti tatkSaNatvena dvayoja: nakatva tulyameva / na ca tathAjanakatayAmatiprasaGgaH, tatkSaNapariNatAtmanaH taddhetutayA syAdvAdapravezenA'natiprasaGgAt / na ca jJAnanirUpitatvacAritranirUpitatvalakSaNaviruddhadharmAdhyAsAdekasya tatkSaNasya bhedaprasaGga iti vAcyam , ekatra jJAne nIlapItAdinAnAjJeyAkArANAmivAnyatrApi yugapannAnAdharmANAM samAvezasyA'viruddhatvAditi dig / nanu jJAnakriyayoH pratyeka muktijanakazaktyabhAvAtsamudAye'pi kathaM tajjananam ? uktaca- [vi0 bhA0 1163] 'pattayamabhAvAu NivvANa samudiyAsu vi Na jutta / nANakiriyAsu vottu sikatAsamudAyatellaMva // ti cet ? maiva', pratyeka dezopakAriNaH samucce sarjAvAn 1 - [vimAtra 24] 2vIsuNa savvaha cciya sikayAtella va sAhaNAbhAvo / desovagAriyA jA sA samavAyami saMpuNNA // tti / nahIM, nahitara te ghaTAdi kAryanI avyavahitapUrvamAM te cakabhramaNAdi ja hovAthI e bhramaNAdithI vyavahitapUrva evA daMDadine paNa ghaTAdi pratye anyathAsiddha mAnavA paDe. pUrvapakSa :-paNa cAritra te cAritrAvaraNanA kSayathI ja utpanna thAya che. jJAnathI nahi. tethI e jJAnanA dvArarUpa na hovAthI jJAnane anyathAsiddha karI zake che. tethI jJAna te anyathAsiddha ja che. uttarapakSa -pravRtyAtmaka cAritra pALavAnI IcchA jJAnAdhIna che kAraNa ke chadmasthanI kaI paNa pravRtti IcchAjanya hoya che ane IcchA jJAnajanya hoya che. ganirodhAtmaka vItarAgapravRtti paNa kevalajJAnAtmaka viziSTapayoga sAdhya ja hovAthI te paNa jJAnajanya ja che. Ama cAritra pratye jJAna paNa kAraNa che ja. ane tethI cAritra, jJAnanA vyApAra rUpa ja hovAnA kAraNe jJAnane anyathAsiddha karI zake nahi. [jJAna-kriyA ubhayapariNuta AtmakSaNa mahetu vaLI RjusUtranayanA matamAM kevalajJAnane paNa kSaNa paraMparAmAM paryAvasita mAneluM che, arthAt kevalajJAna paNa tevI jJAnakSaNonI paraMparA ja che. tethI zailezIcaramakSaNamAM jema sarvasaMvarAtmaka cAritranI caramakSaNa upasthita thAya che tema kevala jJAnakSaNa paNa upasthita hoya ja che.kahevuM e che ke zailezIcarakSaNa mAtra sarvasaMvara cAritrAtmaka hotI nathI. kintu jJAna ane cAritra ubhayathI upasliSTa svabhAvavALI ja hoya che je mokSajanaka bane che. tethI zailezIcaramakSaNarUpe banne samAna rIte ja mokSajanaka che. - 1. pratyekamAvAnivAM samukitayopi yutam jJAnaniyorvavatuM sitANamudrAsaiziva . 2. viSvak na saMrvathaiva sikatatilamiva sAdhanAbhAvaH / dezopakAritA yA sA samavAye sa pUrNA //
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 174 adhyAtmamata parIkSA zlo. 58 nanu keya dezopakAritA ? kiM sUkSmakAryajanakatA uta tadabhivyaJjakatA Ahosvit sAmagryekadezatva ? nAdyaH, daNDacakrAderapi pratyeka sUkSmaghaTajananaprasaGgAt / na dvitIyo, alabdhAtmalAbhasya tasyA'bhivyaktyasaMbhavAt , sati vastuni jJAnajananayogya hyabhivyaJjakamucyate pradIpAdivaditi / na ca daNDAdinA pratyekamabhivyajyamAnamapi sUkSma ghaTamIkSAmahe / alakSaNIya zaMkA :-A rIte banene tulya paNe mokSajanaka mAnavAmAM vyabhicAra AvavArUpa atiprasaMga Avaze-arthAt bemAMthI keIpaNa eka kSaNa paNa svAvyavahitottaramAM mekSAtmakakAryane utpanna karI detI hovAthI ItarakSaNarUpa kAraNanI gerahAjarImAM paNa kArya thaI javArUpa vyatireka vyabhicAranI Apatti Avaze. samAdhAna :-ame kaMI jJAna ane kriyAnI sAva bhinna bhinna kSaNene mokSajanaka kahetA nathI paNa syAdavAdane anusarIne te bannethI kathaMciThTha abhinna ane bane rUpe pariNata evI eka AtmakSaNane ja mekSahetubhUta kahIe chIe. tethI bemAMthI eke ya nI gerahAjarImAM AtmA ubhayathI pariNata thaelo na hovAthI kAraNa asaMpUrNa rahe che ane tethI kArya ja thatuM na hovAthI vyabhicArarUpa atiprasaMga AvatuM nathI. vaLI syAdavAda anusAre jJAna-kriyA AtmAthI kathaMcidra bhinna paNa hovAthI te bene paNa makSahetu tarIke kahIe chIe e jANavuM. zakA :-zailezI caramakSaNarUpe pariNamela AtmakSaNamAM jJAna ane cAritra bannenI kSaNaparaMparA bhegI thaI hovAthI e kSaNamAM jJAnanirUpitatva ane cAritranirUpitatvarUpa viruddhadharmAdhyAsa thavAnA kAraNe kSaNane bhaMga thavAnI=be aMza paDI javAnI Apatti Avaze. [yugapa6 aneka dharmo avirUddha samAdhAna -jema eka ja citrajJAnamAM nIla-pItArirUpa aneka bhinna bhinna yAkAra aviruddhapaNe rahe che tema eka ja zilezIcaramakSaNarUpe pariNuta AtmAmAM yugapatuM, (eka sAthe) ghaNuM ghaNuM dharmo hovA aviruddha ja che ane tethI enA bhede kSaNabheda thavAnI Apatti nathI zakA -ekalA jJAna ke ekalI kriyAmAM muktijanakazakti nathI te te benA samudAyamAM te zakti zI rIte hoya? kahyuM che ke jema retInA pratyeka kaNamAM tela nathI to tene samudAyamAM paNa te hotuM nathI, tema pratyeka jJAna ke kriyAmAM nirvANujanakatA nathI tethI samudita te bemAM te zakti kahevI yukta nathI.' samAdhAna -jeo pratyeka svataMtrarIte dezapakArI hoya che teonA ja samudAyane ame sarvopakArI tarIke kahIe chIe. tethI retIkaNanuM daSTAnta ahI lAgu paDatuM nathI. kahyuM paNa che ke sikatA kaNamAM jema telano sarvathA abhAva che tema jJAna ane kriyAmAM kaMI mekSasAdhatAne sarvathA abhAva nathI. eka eka pRthagamAM je deze kAritA hoya che te samudAyamAM saMpUrNa thAya che."
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritrAdhAnyavicAra tatsUkSmatAyAM cAbhivyaktivacovirodho'tiprasaGgazca / tRtIye tu sAmagryekadezatvamapi tajjanakatvaparyavasanna' na pratyekamitarattu durvacamiti cet ? na, sahakArivaikalyaprayuktakAryAbhAvavattvarUpAyA eva dezopakAritAyAH sArvatrikyAH pratyekamabhidhitsitatvAt, kvacittu tilAdiSu pratyeka tailAdikaM prati dezopakAritA sUkSmatadupadhAnarUpA tat kArya mahattvasya kAraNamahattvAdhInatvAt, kvacittu bhramiprANyAdyatizayitasamUharUpamadakArya prati guDadrAkSekSurasAdiSu tadvayavajanakatvarUpA sA, tadukta - " " bhamidharNivitahAI patteya pihu jahA mayaMgesu" tti / etena tasyAstadAnIM tairutpAdyatvenAstrIkArAt mRtpiMDa daMDakulAlA disAmagryA ghaTavaditi STAntaH kAryamAtratAryA dravya, na tu pratyekA'janaka kAraNakAryatAyAM, uktabhASAvirodhaprasaGgAdityavadheyam / jJAnacAritrayozca kusnakarmakSayalakSagaM mokSarUpakArya prati nijjarArUpadezakarmakSayajanakatvaM dezopakAritva' pratyekamaviziSTamiti pratibhAti // 58 // 175 [dezopakAritA ducanIya-pUrva pakSa] pUrva pakSa :-A dezApakAritA zuM che? (1) sUkSmakArya utpanna karavuM te ? ke (2) kAne abhivyakta karavuM' te ke (3) sAmagrInA ekadezabhUta hAvuM te ? AmAMthI pahele| pakSa mAnI zakAya evA nathI kAraNa ke ema mAnavAmAM da'DAdi pratyeka paNa sUkSma ghaDA utpanna kare che evu' mAnavAnI Apatti Ave. bIjo vikalpa mAnavA paNa ayukta che kAraNa ke jyAM sudhI ghaTAdi kA e peAtAnuM svarUpa prApta karyuM... hotuM nathI arthAt svaya' upanna thayuM hAtu nathI tyAM sudhI daMDAdi tenI abhivyakti zI rIte kare ? vastuvidyamAna hai|te chate ja je teonuM jJAna karAvI zakatu hoya te abhivyajaka kahevAya che. jemake pradIpa, vaLI daMDAdi darekathI sUkSma ghaTAdi abhivyakta thatA heAya evuM kayAreya dekhAtuM nathI. zakA - DAdi sUkSma ghaTAdine abhivyakta to kare ja che paNa abhivyakta thatA ghaTAdi eTalA badhA sUkSma heAya che ke jethI e lakSamAM AvatA nathI. samAdhAna :-e paNa vacanavarAdha temaja atiprasaMga AvatA heAvAthI mAnavuM yukta nathI. 'abhivyakta thAya che ane dekhAya evA hAtA nathI' e kathana paraspara viruddha che. vaLI vastu abhivyakta thavA chatAM alakSaNIya rahI zakatI hAya tA tA je paTAdinI hAjarImAM ghaTADhi dekhAtA nathI tevA paTADhi paNa ghaTAdinI sUkSma abhivyakti kare che ema mAnavAnI Apatti rUpa atiprasaMga Avaze. 1. mamiLi vitArUM vatteya vidyu nahA mosu | taha jai bhUesu bhave ceyA to samudaye hojjA / / ( vi0 bhA0 1653 ) bhramitrANi vitRSNatAdayaH pratyekamapi khalu yathA madaGgeSu / tathA yadi bhUteSu bhaveccetanA tataH samudaye bhavet //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 adhyAtmamataparIkSA laiA, 58 van (3) dezeApakAritA eTale kA janaka sAmagrInA ekadezabhUta hAvu. te, A trI pakSa paNa ayeAgya che kAraNa ke e paNa kA janakatAmAM ja pavasita thAya che je pratyekamAM rahI nathI. dezeApakAritAnuM A traNa sivAya bIju koi nirvAMcana paNa sa bhavI zakatuM na heAvAthI tame je dezeApakAritA kaheA che. e duca che. [deze|pakAritA=sahakAriIkalyaprayuktakAryabhAvavattva-uttarapakSa] ja uttarpakSa-tame je 3 vika`A karyA te te amane paNa abhipreta nathI ja kintu pratyeka kAraNAmAM rahela 'sahakArIvikalatAnA kAraNe kAryAAda na karavA paNu" A dezeApakAritA tarIke sAmAnyataH satra abhipreta che, vizeSataH kayAreka pratyeka talamAM telanA alpaaza hAvA-apa kA janakatA haiAvI arthAt sUkSma kAryApadhAna e ja enI dezeApakAritA che. evA sthaLe kA'nI vipulatA kAraNanI vipulatAne AdhIna heAvAthI puSkaLa talanA samUhathI puSkaLa tela nIkaLavA rUpa kAya thAya che. vaLI kayAre ka bhrami =cittabhrAmakazakti, prANi=tarasa lagADanAra zakti vagerenA atizayita samUhAtmaka je manu kArya temAMthI eka eka bhramyAdirUpa avayavanI janakatA hovI e ja gALa vagerenI dezeApakAritA che. zrI vizeSAvazyaka bhASyamAM kahyuM che ke = dArumAM anubhavAtA bhrami cittabhrama karanAra zakti, prANitRptijanakazakti temaja vitRSNutAkaraNazakti vagere jema tenA aMgabhUta mahuDAnA phUla, gALa = drAkSAdi tathA pANI vageremAM darekamAM pRthak avasthAmAM paNa AMzika rIte heAvAthI ja Ave che tema vyasta evA pRthvI AdibhUtAmAM paNa jo AMzika rIte caitanya hoya teA ja enA samudAyamAM paNa caitanya Ave." ahI e dhyAnamAM levuM ke madyanA aMgabhUta guDArdi pratyeka kAraNamAM je sUkSma tadupadhAnarUpa dezeApakAritA rahelI che te kAMi ekatrita thayelA sakalakAraNeAthI utpAdya nathI karaMtu svataH ja che eTale sAmagrIthI kAryAM utpattinA niyama siddha karavA mATe ghaTatuM je dRSTAnta apAya che te sAmAnyataH kA tAne anulakSIne apAyelu* jANavuM, nahiM ke pratyeka avasthAmAM ajanaka heAya evA kAraNeA (nA samudAyathI) nirUpita kAryatAne anulakSIne, kAraNa ke AvI kAryatA dRSTAntabhUta ghaTamAM hAvA chatAM makA mAM nathI. makAtA samudAyAtmaka kArya hAvAthI enA avayavabhUta eka eka bhrami Adi kArya pratyeka avasthAvALA guDAdithI paNa thatAM hAya che. eTale ahI' pratyekAjanakakAraNakA tA che nahi. kiMtu samudAyAtmaka madakAnI sAmAnyataH kAtA laIe tA e sAmagrI nirUpita hAvAthI ghaTanu dRSTAnta nirmAMdha kahI zakAya che. sAmAnyataH kAryatAne badale jo uparAkta prakAranI viziSTa kAryatAne siddha karavA ghaTane dRSTAnta karavAmAM Ave te sahakArIaikalpaprayukta kAryabhAvarUpa dezeApakAritAnI je paribhASA karI che tenA paNa virAdha makAnI kArya tAmAM Avaze kAraNa ke maTTakAryAMnA kAraNabhUta guDAdimAM sahakArI vaikalyaprayuktakAryabhAva nathI, kAraNa ke kArasamudAyAntargata eka
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritrAdhAnyavicAra AAA evaM jJAnakriyayeAstulyatvamupadizya vizeSamAvedayati fy` tullattamavekkhAe NiyamA samudAyajogamahigicca / kiriyA vissie puNa nANAu sue jao bhaNiyaM // 59 // ( tulyatvamapekSayA niyamAtsamudAyayogamadhikRtya / kriyA viziSyate punarjJAnAt zrute yato bhaNitam // 59 // ) jamhA daMsaNanANA saMpunnaphalaM na diMti patteyaM / cAritajuA diti hi visissae teNa cAritaM // 60 // ( yasmAddarzanajJAne saMpUrNa phala na dattaH pratyekam / cAritrayute datta eva viziSyate tena cAritram ||60|| ) yadyapi mokSalakSaNe kArye jJAnakriye tulyavad vyApriyete tathApi kAlato dezatazca svetarasakalakAraNasamavadhAnavyApyasamavadhAnakatvalakSaNa utkarSazcAritrakriyAyA eva, na khalu SaSThaguNasthAnabhAvi pariNAmarUpaM cAritra caturthaguNasthAnabhAvipariNAmarUpa jJAnamantareNa, na eka guDAdvi dravyathI samudAya kAryAntargata eka eka brami Adi kAya siddha che. je sAmAnyataH kA tAmAM ghaTane dRSTAnta karavAmAM Ave tA A paribhASAnA kAI virAdha prasaMga UbhA nahI' thAya, kemake madakA rUpa samudAyakA mAM sAmAnyataH kAryaMtA (niravacchinnakA tA) eka eka guDAdithI nahI paNa guDAdi sa`pUrNa sAmagrIthI ja sampanna thAya che. arthAt bhinna bhinna bhrami Adi kAnA viziSTa samudRAyarUpa makAya* sAmagrI sAdhya che. Aja rIte sa pUrNa kakSayAtmaka mAkSarUpa kArya pratye nirAtmaka dezathI karma kSayanI janakatA rUpa dezeApakAritA jJAna ane cAritra bannemAM samAna hAvI bhAse che, tethI ane tulyabaLavALA che. kApaDA [tulyabhaLI jJAna karatAM cAritranI vizeSatA Ama jJAna ane kriyA tulyabaLavALA che evuM pratipAdana karIne have temAM vizeSatA batAvatAM granthakAra kahe che gAthA :-jJAna ane kriyAnA samudAya ja meAkSaphaLaka hAvAthI samudAyayeAgane AgaLa karIe teA ane phaLaprApti karAvavAmAM ekabIjAne sApekSa hAvAthI niyamA tulyakhaLI ja che. chatAM kriyAmAM jJAna karatAM kaMika vizeSatA paNa kAraNa ke AgamamAM kahyuM che ke pratyeka darzIna ke jJAna saMpUrNa phaLa ApatA nathI, paNa cAritra yukta thAya tA ja sa`pUrNa phaLa Ape che teo cAritranI te e karatAM viziSTatA che.' jo ke meAkSAtmaka kAya pratye jJAna ane kriyA sarakhI rIte ja vyAvRta = : upayegI thAya che tA paNu kALa ane dezathI svabhinna sakala kAraNeAnA samavadhAnane vyApya samavadhAnavALA hAvu. A jAtanA utkaSa` teA cAritramAM ja che arthAt aneka kAraNAmAMthI je kAraNa evuM hAya ke jyAM jyAM ane jayAre enuM samavadhAna hAya. tyoM tyo 23
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 adhyAtmamata parIkSA , 50-60 vA caturdazaguNasthAnacaramasamayabhAvi paramacAritraM trayodazaguNasthAnamAvi kevalajJAnamantarA saMbhavati / itthaM ca ghaTakAraNeSvapi daNDAdiSu caramakapAlasaMyoga evAtiricyate / atha svaprayojyavijAtIyasaMyogasambandhena daNDAdeH svaprayojyAtizakticAritrasabaMdhena jJAnAdezca svetarasakalakAraNasamavadhAnavyApyasamavadhAnakatvaM nirbAdhamiti cet ? na, svatastathAtvasya vizepArthatvAt , svatastvaM ca samavadhAne kAraNAntarAghaTitatvamityAhanIyam // 59-60 / / ane tyAre tyAre zeSa saghaLA kAraNenuM paNa samavadhAna avazya hoya ja, te kAraNa bIjA badhA karatAM caDhiyAtuM kahevAya. AvuM caDhiyAtApaNuM (ukarSa) jJAnamAM nathI, cAritramAM ja che. kAraNa ke jJAna hoya tyAre ane tyAM (te jIvamAM) avazya cAritra hoya ja e niyama nathI. 4 the guNaThANe kSApazamika jJAna hovA chatAM kSApazamika cAritra (chaThThA guNaThANAnuM) hotuM nathI. ema 13 me guNaThANe kevalajJAna hovA chatAM zailezIpaNAnuM cAritra hotuM nathI. jyAre cAritra hoya tyAre roSakAraNarUpa jJAna te avazya hoya ja che. chaThThA guNaThANAnuM cAritra caturthaguNasthAnakabhAvi jJAna vinA ke sarvasaMvarAtmaka paramacAritra kevalajJAna vinA hetuM nathI. tethI jJAna karatAM cAritra A rIte te avazya atizayita che ja. A ja rIte caramakapAsiMganI hAjarImAM zeSa saghaLA daMDAdi kAraNenI hAjarI hovAthI caramapAlasaMyoga ja ghaTapratye atizayita kAraNa che, e samajAya tevI vAta che. zakA - svaprayojayavijAtIyasaMga saMbaMdhathI daMDAdi jyAM ane jyAre hAjara hoya che, tathA svaprayajya atizayitacAritra saMbaMdhathI jJAnAdi jyAM jyAM ane jyAre jyAre hAjara hoya che. tyAM tyAM ane tyAre tyAre svetara sakala kAraNenuM samavadhAna paNa hoya ja che. mATe daMDAdi ane jJAnAdimAM paNa uparokta saMbaMdhathI tathAvidha samavadhAnakatva rUpa utkarSa abAdhita ja hovAthI kriyAne atizayita manAya nahi, arthAt banene tulya ja mAnavA joIe samAdhAna chatAM caramakapAlasaMga, cAritra vagere svataH ja tAdRzasamavadhAna vALA che jyAre daMDAdi ke jJAnAdi svataH tevA nathI. kiMtu paraMparAsaMbaMdhathI che. tethI cAritra ja utkarSavALuM che. ahIM, je samavadhAna kAraNAntarathI ghaTita na hoya te ja svataH jANavuM. jJAnAdinuM samavadhAna te saMbaMdhAzamAM svaprayojaya atizayitacAritrAtmaka kAraNAntarathI ghaTita hovAnA kAraNe svataH nathI, ane tethI je ukarSa cAritramAM che te jJAnamAM nathI. pelA 60 1. sva = daMDAdi, taprayojaya vijAtIyasaMga ramakapAla saMyoga, A saMbaMdhathI jyAM daMDAdi heya tyAM caramakapAla saMga sahita tamAma dhaTajanaka sAmagrI hAjara hoya ja, 2. sva = jJAnAdi ta>>jaya atizayita yAvi zailezIdazAnuM cAritra, A saMbaMdhI jyAM jyAre jJAnAdi hoya tyAM tyAre mokSasAdhaka tara sakala kAraNa upasthita hoya ja che.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritraprAdhAnyavicAra 17Te atha nizcayavyavahArayorviSayavizeSamukta (? kta)svarUpayorapyatidizatievaM vavahArAu balavanto Nicchao muNeyavyo / egamayaM vavahAro savvamayaM Nicchao vatti // 6 // (eva vyavahArAdvalavAnnizcayo muNitavyaH / ekamata vyavahAraH sarvamata nizcayo veti ||61 // ) viSayasya balavattvAdeva khalu vyavahAranayAnnizcayanayo'tiricyate / athavA yasya kasyacidvayavahArAnukUlasyaikasya nayasya mata vyavahAro'numanyate, pAramArthika sakalanayamata tu f , rUti vAcavadutvAstha vizeSa rUti thecam | u ra mAthe (2010) 'ahaveganayamaya ciya vavahAro jana savvahA savvaM / .. savvaNayasamUhamaya viNicchao ja jahAbhUyaM ||ti / / 61 // atha samarthitameva nizcayanayavizeSamasahamAno vyavahAravAdI siMhAvalokitanyAyena pratyavatiSThate nizcaya ane vyavahAranuM svarUpa kahI dIdhuM hovA chatAM tenA vizeSa viSayane atideza karatAM graMthakAra kahe che - gAthAtha -Ama nizcayane vyavahAra karatAM baLavAna samaja athavA (e rIte ke) vyavahAra eka mata=eka abhiprAya vALe che jyAre nizcaya naya sarvamata vALe che tethI nizcayanaya baLavAna che. [vyavahAra karatAM nizcaya baLavAna pUrvokta rIte jJAna karatAM cAritra caDhiyAtuM hovAnA kAraNe ja jJAnane pradhAna vijaya karanArA vyavahAra karatAM cAritrane pradhAna viSaya karanAra nizcaya vadhu baLavAna che. athavA - lokamAM pravartatA je kaI eka nayane mata vyavahArane anukUla hoya te te nayane mata vyavahAranayane anumata che, jyAre pAramArthika evo sakala narane mata nizcayane saMmata che. tethI sakala nayane mata pitAne viSaya banato hovAnA kAraNe adhika viSayo e nizcaya naya vyavahAra karatAM vizeSita che e dhyAnamAM rAkhavuM. bhASyamAM paNa kahyuM che ke "te te dareka vastuone vyavahAra badhI rIte pravartatuM nathI. tethI je je vastune je rItane vyavahAra pravarte che tevI ja rIte jenAra nayamata vyavahArane saMmata che. 'nizcayane sarvanano samUha saMmata che kAraNa ke hakIkatamAM dareka vastu te te na je je dharmane AgaLa kare che te dareka dharmamaya che." 61 A rIte nizcayanaya viSaya vizeSanA be hetuothI karelA samarthanane sahana na karI zakato vyavahAravAdI siMhAvakana nyAyathI pUrvanA vacanane pakaDIne virodha karatA UbhuM thAya che - 1. athavaikanayamatameva vyavahAro yanna sarvathA sarvam / sarvanayasamUhamata vinizcayo yad yathAbhUtam // . .
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ wtArA adhyAtmamata parIkSA , 62 ahiyA jai tuha kiriyA ahiyaM nANaMpi tassa heutti / kAraNaguNANurUvA kajjaguNA va vivarIyA // 62 // (adhikA yadi tava kriyA adhika jJAnamapi tasya heturiti / kAraNaguNAnurUpAH kAryANA va viparItAH // 62 // ) yadi hi yuktikalApena bhavatA'tizayavatI kriyA vyavasthApitA tarhi saiva bhagavatI svakAraNa jJAnamatizayitamAha / 'svApekSayA tasyAtizayo'stu na tu svakAryApekSayeti' cet ? na, 'dAseNa me kharo kIo dAso vi me kharovi me|' iti nyA yAta svakAryakAryasyApi svakAryatvAvizeSAt / astu voktAtizayazAlikAryakatvalakSaNaH pAribhASika eka vizeSaH / yathAhimRttikA'pAntarAlavatipiMDazivakakusUlAdIni janayantI na ghaTa' prati mukhyakAraNatAM jahAti, tathA jJAnamAyAntarAlika sarvasavara janayan mokSa prati tatheti tattvam / api ca yathA mantrAnusmaraNAt kevalAdeva phala dRzyate tathA mokSo'pi jJAnAdeveti tasya mukhyatvam / / 6 / / [cAritrane ja atizayita kahevuM ayukta-vyavahAravAdI gAthAthaH je tamane kiyA adhika=atizayavALI havA rUpe mAnya hoya te paNa tene kAraNabhUta hovAthI jJAnane paNa adhika mAnavuM ja paDaze. kAraNa ke kAryaguNo kAraNa guNone anurUpa hoya che, viparIta nahi. tethI je kiyA atizayavALI hoya to kAraNamAM paNa atizaya mAnavo paDato hovAthI "cAritramAM (pUrvokta) utkarSa hovAthI e ja vizeSita che" evuM kathana ayukta che. vyavahAravAdI -uparokta yuktiothI je tame kiyAne ja atizayavALI sthApita karatA ho to ame kahIe chIe ke jJAna paNa atizayavALuM che. kAraNa ke kAryaguNe kAraNaguNone anurUpa hoya che. tethI je kAryamAM atizaya hoya te kAraNamAM paNa atizaya mAna ja paDe. prazna :-jJAna kriyAnuM kAraNa hovAthI temAM kriyAnI apekSAe bhale atizaya hoya, paraMtu kriyAnA kArya bhUta mekSanI apekSAe kaMI temAM atizaya hetuM nathI. arthAt atizayita kriyAnI prApti mATe jJAnamAM tene anurUpa atizaya bhale mAnava paDe, paNa mAkSAtmaka kArya mATe je atizaya Avazyaka che te te kAraNabhUta kiyAmAM ja mAna paDe che, jJAnamAM nahi tethI kiyA ja atizayita che, jJAna nahi. uttara : "nekara mAro hovAthI teNe kharIdela gadheDe paNa mAre che, evA nyAya mujaba potAnA kAryanuM kArya paNa potAnuM ja kArya banI jatuM hovAthI mokSa paNa jJAnanuM potAnuM ja kArya che ane tethI jJAnamAM paNa mekSAnukUla atizaya mAnavo ja paDe. athavA pUrve kahI gayA evA atizayavALA kAryanuM pote kAraNa che. AvuM kAraNa hovApaNuM ja jJAnane pAribhASika vizeSa=atizaya che, tethI jJAna ja pradhAna che. vaLI mATI vacalI avasthAmAM jema piMDa, zivaka, kusUlAdine utpanna karatI hovA chatAM 1. dAsena me kharaH krIto dAso'pi me kharo'pi me /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritraprAdhAnyAvacAra 18 dvitIyahetumapi dUSayatiaha jai savvaNayamaya viNicchao igamayaM ca vvhaaro| to so sayalAdeso vigalAdoso kaha hou // 63 // (atha yadi sarvanayamata vinizcaya ekamata ca vyvhaarH| tatsa sakalAdezo vikalAdezaH kathaM bhavatu 1 // 63 // ) yadi nAma nizcayanayaH sarvanayasamUhamAskandettarhi tadekamUrti sakalAdezatAM pratipadya vikalAdezarUpa nayalakSaNameva parijahyAt / tathA coktavacovyAghAta iti // 63 // atra sthitapakSamAlambya samAdadhmahe-- mukkhAmukkhavibhAgo icchAmitteNa patthi egNto| jai asthi to vi nANe caraNaM sAro ti taM mokkhaM // 64 // (mukhyAmukhyavibhAga icchAmAtrega naastyekaantH| yadyasti tadapi jJAne caraNa sAra iti tanmukhyam // 64 // ) ghaTa pratyenI potAnI mukhya kAraNatAne cheDatI nathI tema sarvasaMvarAtmaka madhyakAlIna cAritrane utpanna karatuM jJAna paNa mokSa pratyenI potAnI mukhya kAraNatAne choDI detuM nathI tethI e ja mokSanuM mukhya kAraNa che. temaja kaI paNa jAtanI kriyA karyA vinA ja jema maMtrasmaraNa mAtrathI phaLaprApti thaI jAya che tema mokSAtmaka phaLa paNa jJAnathI ja prApta thaI jatuM hovAthI jJAna ja mukhya che, kriyA nahi. 6rA [nizcayamAM, sarvanayasaMmataviSayatva hevAmAM nayatvahAni-pUvapakSa) sakalana saMmata vastu nizcayano viSaya hovAthI nizcaya ja baLavAnuM che ane tethI mokSakAraNa tarIke tene saMmata evuM cAritra ja vizeSita che evo, cAritranI atizaya zAlitA siddha karavA je bIje hetu Apyo hato tene dUSita karatAM vyavahAravAdI kahe che gAthArtha :-je sarvano mata nizcaya che ane eka nayano mata vyavahAra che te nizcaya te sakalAdeza rUpa ja banI javAthI te "vikalAdeza" zI rIte raheze ? temaja e pramANarUpa ja banI javAthI naya zI rIte kahevAze ? je nizcayanaya sarvananA samUhAtmaka banI jatuM hoya to te e eka ja sakalAdeza banI javAthI vilAdezatAne tyAga karaze ane tethI emAM nayatva ja na rahevAthI nizcayanayamane cAritra pradhAna che ItyAdi vacanane vyAghAta thaze kAraNa ke e abhiprAya nayarUpa ja rahyo nathI. 63 [bane mukhya che-pramANu pakSa] Ama nizcaya ane vyavahArane pota potAnA viSayabhUta cAritra ane jJAnanI pradhAnatA sthApita karavAmAM kheMcatANa karatAM joIne granthakAra siddhAnta pakSane avalaMbIne samAdhAna karatAM kahe che gAthAtha - jJAna ke cAritra mukhya che ke amukhya ene vibhAga IcchAmAtrathI che arthAt jevI vivekSA hoya e pramANe jJAna ke cAritra mukhya bane che ke gauNa
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19he adhyAtmamata parIkSA zlo. 64 . vyavahAro hi svaviSayaM jJAnaM pradhAnakAraNatvenAbhimanute, nizcayastu svaviSayaM caraNa', tadanayoH kalpanAkoTimavalambya pravRtta vivAdamapanetumubhayoH samIkaraNapravaNapramANapakSamantarA ka ivAnyaH prabhavatu ? yattu vastupariccheda eva jJAnasya mukhyo vyApAraH, tatkaraNAdeva ca sahakArikAraNatayA jIvasya cAritrakriyAM janayat tanmokSaM prati gauNatayopayujyate, tduktN[vi. mA. 2642] 'vatthupariccheyaphalaM havejja kiriyAphalaM ca tannANaM / na u nivvattayamiTTha suddhaM ciya taM jao'bhihiyaM // tti, tadapi nizcayanayAnusAreNa draSTavyam , vyavahArataH sahakArasyApyupakAratvAt / ataeva tatraivoktam - 'nANa paraMparamagaMtarA u kiriyA tayaM phaannyr|| juttaM kAraNamahavA samayaM to donni juttAI // ti [vibhA0 1137] bane che. jJAna ke cAritramAMthI eka mukhya ja che ane bIjuM gauNa ja che e ekAnta nathI. chatAM kaIpaNa jAtanI vivakSA vinA ja bemAMthI koNa aMze paNa mukhya che evuM jANavAnI je irachA hoya to javAba e che ke jJAnanAM sArabhUta hovAthI cAritra ja mukhya che. vyavahAra naya potAnA viSayabhUta jJAnane ja pradhAnakAraNa tarIke mAne che jyAre nizcaya pitAnA viSayabhUta cAritrane ja pota potAnI mAnyatAne puSTa karavA ane jAtajAtanI kalpanAe doDAvI vivAda mAMDe che. A vivAdano ukela lAvavAmAM bannene samAnabaLavALA hovA rUpe TharAvavAmAM nipuNa evA pramANa pakSa sivAya bIjuM koNa samartha thAya? arthAt pramANapakSa e vivAdane e ja ukela Ape che ke bane samAna baLavALA ja che ane tethI teomAM pradhAna-gaNubhAva nathI. "vastuno baMdha karAvavo e ja jJAnane mukhya vyApAra che. e pariccheda karavA dvArA ja e cAritrakriyAne utpanna karavAmAM jIvanA sahakArI tarIke varte che tethI mokSa pratye to e gaNarUpe ja vatta che. kahyuM paNa che ke - jJAna te vastune bedha mAtra karAve che ane e karavA dvArA ja cAritrakriyAnA sahakArI kAraNa tarIke vastI te kriyArUpa phaLane utpanna kare che paraMtu mekSa kAryanAM Anantaye utpAdaka tarIke e ISTa nathI tethI ja kahyuM che ke.." A badhI vAta nizcayanayAnusAre jANavI. kAraNa ke vyavahAra te sahakArane paNa upakArAtmaka mAnate hovAthI sahakArIne paNa kAraNa mAne ja che. tethI ja tyAM ja-zrI vizeSAvazyaka bhASyamAM ja kahyuM che ke- jo jJAna paraMparAe ja mokSane upakArI hoya ane kriyA 1. vastupariccheda phala bhavetkriyAphala' ca tato jJAnam / na tu nirvatakamiSTa zuddhameva yattato'bhihitam / / 2. jJAna pAramparamanantarA tu kriyA tapradhAnataram / yuktaM kAraNamathavA samaka tato dve yukte //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritra prAdhAnyavicAra 86 ___ yadi hi antyAnantyavibhAgamuktAtizayazAlikAryakatvatadviparyayavibhAgaM cAnAttya sAmAnyato dvayostulyavat kAraNatvameva jijJAsitaM, tadA tathaiva tatparicchettu pramANamutsahate / yadi tu tayoH kAraNatva pratisandhAyApi mukhyatvA'mukhyatvajijJAsaiva pravartate tadA mukhyatvamapi tayoravizeSeNaiva darzayan pramANatAM pUrayitumutsaheta, ApekSikayomukhyatvagauNatvayoI svatvadIrghatvayorivAvirodhAt / syAdetat-jJAnaM pariccheda evopakSINaM sanna mokSajanakamiti, maivaM, zibikAvAhakapuruSayoriva jJAnakriyayorekasvabhAvenA'sahakAritvAt , gatikriyA nayanacaraNayoriva bhinnasvabhAvatayaiva tayoH sahakAritvAt , prakAzaguptivizuddhayoH svabhAvavaicitrya evaanuprveshaadysAkSAt upakArI hoya te ema kahI zakAya ke sAkSAt upakArI evI kriyA pradhAna che. paNa je kAryo,pattimAM baMne yugapatu upakArI che to bannene pradhAna mAnavA joIe ekalA jJAnane nahi." Ama vyavahAra mate jJAna paNa upakArI hovAthI pramANa ane ne tulyabaLavALA tarIke sthApe che. [ bhinna bhinna vivakSAthI bannemAM pradhAnatA-gauNutA che] vaLI je "A aMtyakAraNa che, A ananya evA vibhAganI vivakSAna ane "amuka atizayazAlI kArya karanAra che, bIje tevuM kArya karanAra nathI." evA vibhAganI vivakSAne paNa anAdara karI, sAmAnyathI bane samAna rIte kAraNa bane che ke nahi? eTaluM ja jANavAnI je IcchA hoya te pramANa paNa tevo ja bagha karAve che arthAt banene tulya kAraNa tarIke ja jaNAve che. Ama bane kAraNa che evuM jANyA pachI paNa bemAMthI mukhya keNa ane gauNa koNa? evI jijJAsA pravartatI ja hoya te paNa pramANa ja te bannemAM mukhyatA paNa che ane gauNatA paNa che evuM darzAvIne potAnI pramANutAne jALavI rAkhe che. zaMkA -jJAna ke cAritra pita pote ja mukhya ane gauNa banne zI rIte bane ? je mukhya hoya tene gauNa ane gauNa hoya tene mukhya zI rIte kahevAya? samAdhAna -enI e ja vastu ekanI apekSA e hasva hovA chatAM bIjAnI apekSAe dIrgha hoI zake che arthAt ApekSika hovAthI hasva ane dIrghava jema eka ja vastumAM virodha vagara rahI zake che tema mukhyatva ane gaumutva paNa ApekSika hovAthI ekatra (jJAnamAM ke cAritramAM pratyekamAM) rahI zake che. zakA :-paricheda karAvavAmAM ja caritArtha thaI jatuM jJAna mekSajanaka nathI. samAdhAna :-pAlakhI upADanAra mANase e upADavAmAM jema samAna rIte vyApAra kare che e rIte jJAna ane kriyA kaMI samAnasvabhAvathI ekabIjAnA sahakArI nathI. arthAt tulyasvabhAvathI kriyAnvita thatA nathI kintu jema gatikriyAmAM AMkha ane paga bhinnabhinna svabhAvathI paraspara sahakArI che tema bhinna bhinna svabhAvathI ja sahakArI che. vyApAra kare che. jJAna prakAza kare che ane cAritra gupti ane vizuddhi kare che. A
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 adhyAtmamata parIkSA ple, 64 dAgamaH "nANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo ya guttikaro / | niNaMki samArone mukyo nizALe maLo . tti [vi. ma. 26] yathA hi kacavarapUritagRhavizuddhaye pradIpaprajvAlanasaMmArjakapuruSavyApAraNavAtAyanajAlakAdisthaganAni reNvAdiprakAza bAhyareNvAdipravezaniSedhAbhyantarareNusaMzodhanavyApArata yopayujyante tathA jIvagRhavizuddhaye'pi jJAnatapaHsaMyamA api prakAzavyavadAnA'nAzravavyApAratayeti / etattAtparya -sarvathA virajaskatvaM hi gRhavizuddhiH, tatra pUrvarajo'panayane saMmArjanImArjanaM, niHzeSatadapanayane ca pradIpaprakAzo'nAgatatadabhAve ca svakAraNavighaTanadvArA jAlakasthaganaM nibandhanamiti trayopanipAtAdArthasamAjasiddhA sA, tathA pUrvakarmApanayane tapaH, kArthena tadapanayane jJAnamanAgatakArmAbhAve ca svakAraNavighaTanadvArA saMyamo hetuH, ityetattrayopanipAte sarvathA niSkarmatvalakSaNo mokSo'pyArthasamAjasiddha eveti mantavyam / etena svabhAvabhedo vyAkhyAto, vyApArAdibhedasyaiva tadarthatvAt , kathamanyathA daMDacakrAdInAmapi bhinnasvabhAvatayA ghaTahetutvaM ? tti . kAryo bhinna bhinna hovAthI te te karavAnuM jJAna ane cAritrane svabhAva paNa bhinna bhinna ja che. tethI jJAna paNa potAnI rIte kArya karatuM thayuM mekSajanaka bane ja che, kahyuM che ke "jJAna prakAzaka che. tapa e zuddhi karanAra che ane saMyama e gupti karanAra che. traNenA samAgathI mekSa thAya che evo zrI jinazAsanano abhiprAya che." [ jJAna-darzana-cAritranA samudAyathI mokSa ]. jema dhULathI bharelA gharanI vizuddhi karavAmAMtene sarvathA dhULa vagaranuM karavAmAM traNa vastuo Avazyaka che- (1) pahelethI bharAI gaela dhULa ne dUra karavA mATe sAvaraNIthI vALavAnI kriyA. (2) ema sApha karatAM karatAM je thoDI thoDI dhULa khUNe khAMcare rahI jAya tene pradIpa prakAza dvArA jaIne sarvathA dUra karavA mATe pradIpa prakAza ane (3) navI dhULa AvavAnA kAraNone dUra karavA rU5 jALIyA vagerene DhAMkavAnI kriyA. Ama rajakaNone prakAzabAhyarajakaNonI aTakAyata ane aMdaranI reNuone dUra-karavA dvArA gRhazuddhimAM jema pradIpa prajavAlana, jAlakasthagana ane vALanAra puruSane vyApAra upayogI bane che ane traNenA samudAyathI ja kArya thAya che tema jIvarUpI gRhanI vizuddhi mATe paNa pUrvaka maraja ne dUra karavAmAM tapa, tene sarvathA dUra karavAmAM jJAna ane navI kamarajane AvatI aTakAvavAmAM saMyama upayogI bane che. Ama A traNenA vyApArathI ja sarvathA niSkarmava rUpa mokSa prApta thatuM hovAthI e paNa jJAnAdinA samudAyathI ja siddha thAya che e jANavuM. Ama traNenA vyApAra judA judA darzAvyA enAthI ja e traNe judA judA svabhAvathI ja sahakArI che evuM siddha thaeluM jANavuM, kAraNa ke jAdA jude vyApAra karavo e ja kAraNenI bhinna bhinna svabhAvatA che nahitara to 1. jJAna prArA zova tavaH saMgama guti | travAnAmapi tamAro mokSo ginAne matiH ||
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAna-cAritraprAdhAnyavicAra syAdetat-zuzodhayitRpravRttau zodhyanizcayasya nAzArthipravRttau nAzyanizcayasya vA hetutvAt karmApaninISupravRttau tannizcayamAtramupayujyatAM kimitarajJAnena ? maiva', yAvatsu heyeSu heyatvajJAnasya jJAnavijJAnakrameNa zravaNAdeva saMbhave tataH pratyAkhyAnasaMyamA'nAzravatapovyavadAnAkriyatvajananakrameNa paramapavAmorezAta, tathA 4 prajJapta saMpraLIyA-ra-1-222-jovada-21] "savaNe nANe ya vinnANe paccakkhANe a saMjame / aNaNhae tave ceva vodANe akiriA siddhi / tti / tathA ca sAvadyayoganivRttiniravadyayogapravRttirUpacAritre heyatvopAdeyatvajJAnAyaiva vidhiniSedhavAkyaghaTitaM pravacanamupayujyate / ata eva jaghanyato'STapravacanamAtRzrutamapyupadizyate, tAvatAspyuktaprayojanasaMbhavAt , tAvat zrutajJAnopajanitacAritrapravRttezcAzubhayogahAnaM sAdhya karmahAnaM tUddezyamiti DAdi paNa bhinna bhinna svabhAvathI ghaTa pratye kAraNa che e vAta siddha karI zakAze nahi kAraNa ke judA judA vyApAra sivAya bIje te kaI teone ghaDA mATe upayoga nathI ke jene AgaLa karIne teone svabhAvabheda kahI zakAya. zaMkA -kacarAne dUra karavAnI pravRttimAM kacarAnuM jJAna ke nAza karavAnI pravRttimAM nAzyanuM jJAna ja hetubhUta hevAthI kamaMdUra karavAnI pravRttimAM paNa karmanuM ja jJAna upayogI che. ItarajJAna te upayogI na hovAthI ene upAdeya zI rIte manAya ? [pravacanajJAna mekSaprAptimAM Avazyaka] samAdhAna :-karma kaMI evI cIja nathI ke jene vINI vINane dUra karI daI AtmAne sarvathA zuddha karI zakAya. anatizAyI jJAnIne te karmanuM pratyakSa ja na hovAthI ene joI joIne dUra karavAnuM zakya nathI. paraMtu karmahAnine uddeza rAkhIne heya padArthonI hAni ane upAdeyamAM pravRtti karavA vaDe ja e zakya che. mATe jeTalA hayAdi padArtho hoya e sarvenuM heyasvAdirUpe jJAna upayogI che. tethI mAtra karmanuM jJAna ja upayogI che evuM manAya nahi. vaLI mekSaprApti paNa zravaNa, jJAna, vijJAna, pratyAkhyAna, saMyama, anAzava, tapa, vyavadAna ane akriyavanA kramathI ja kahI che. vyAkhyA prajJatimAM paNa saMgrahaNI gAthAmAM A ja vAta kahI che ke "zravaNa, jJAna, vijJAna, paccakakhANu, saMyama, anaMhaska (kapA5 rahitapaNuM), tapa, vyavadAna (=pUrvabaddha kamalane nAza) kramazaH thae chate akiyA thAya che ane tenAthI siddhi thAya che." tethI sAvadyoganivRtti ane niravadyoga pravRtti rUpa cAritra mATe Avazyaka evA heyatva upAdeyatvanA jJAna mATe ja vidhiniSedhavAkyaghaTita pravacana (jinekta vacanenuM jJAna) upayogI bane che. tethI ja jaghanyathI aSTa pravacana mAtAnA jJAnane paNa cAritra mATe saMmata mAnyuM che kAraNa ke tenAthI paNa sAvadyoga nivRtyAdi rUpa prayajana siddha thaI zake che. 1. zravaNe jJAne ca vijJAne pratyAkhyAne ca saMyame / anahaske tarasi cava vyavadAne'kriyA siddhiH|| .
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ (186 adhyAmamata parIkSA lai. 64 vizeSaH / evaM ca reNoriva karmaNaH sAkSAdapanayanA'saMbhavAt kathaM dRSTAntaH sustha iti nirastam / samarthitazca jJAnasya prakAzakatopayogo'nyathA heyopAdeyaviparyaye vivekAsaMbhavAt / alaNva jJAnavirahitakriyAyA alpaphalatvamuktaM, yathAvajjJAnasyaiva yathAvatpravRttihetutvAta / yadapyuktaM 'jJAnameva pradhAnaM kriyAnirapekSAdeva mantrAnusmaraNAdviSaghAta-nogamanAdirzanAta' iti tadapyapezalaM, tatrApi parijapanAdikriyAsadhrIcInamantropayogAdevoktaphalasaMbhavAta , yadAha 'parijavaNAIkiriyA mantesuvi sAhaNaM Na tammattaM / sannANao a na phalaM tannANaM jeNamakiriyaM // [vi0 A0 1140] atha parijapanamapi dhArAvAhika tajjJAnameva, na tu kriyA / na cA'kriyasyA'' kAzavatkAryajanakatvamasaGgatamiti vAcyam , kriyAyAH saMyogavibhAgAdAveva hetutvena tAM vinA''kAzAdAvapi kAryAntarAbhyupagamAditi cet ? satya, tathApyatra nabhogamanAdi kriyAyAstanmantrasaGketopanibaddhadevatopAhatatayA kriyAnirapekSatvAsiddheH, Aha ca 'to taM katto ? bhannai ta samayaNibaddha devaovahitha / kiriyAphala ciya jao na nANamittoba ogarasa / / tti [vi0 bhA0 1141] zaMkA -paNa e jJAnathI te azubhAgano ja heya tarIke bodha thatuM hovAthI enuM sAdhya azubhagahAni banI zakaze, kamahAni to zI rIte bane ? zrutajJAnathI azubhayogahAnidvArA karmahAni] samAdhAna -eTalA zrutajJAnathI upajanita cAritrapravRttithI azubhayogonI hAni ja sAdhya che, kamahAni to uddezya ja che. arthAt e zrutajJAnathI sAkSAt to azubhayogonI hAni ja thAya che ane e hAni thavAthI karmahAni thAya che. tethI karmahAnino uddeza rAkhIne azubhagahAni karavAmAM e zrutajJAnAdi paNa Avazyaka che. Ama "pradIyaprakAza to rajakaNane dekhADIne sAkSAt dUra karavAmAM upayegI bane che jyAre pravacanamAtA vagerenuM jJAna kaMI karma rajane dekhADIne sIdhe sIdhI dUra karI devAmAM upayogI banatuM nathI. tethI gRhazuddhinuM daSTAMta ahIM zI rIte ApI zakAya ?" evI zaMkA paNa nirasta jANavI. kAraNa ke karmahAnine sAkSAt sAdhya tarIke banAvavAmAM te jJAna upayogI banatuM na hovA chatAM tenA uddezathI thatI azubhayogahAni AdimAM to upayogI banatuM hovAthI Avazyaka che ja. - AnAthI jJAnanI prakAzakavarUpe upayogitAnuM samarthana paNa thaI gaeluM jANavuM kAraNa ke jJAna na hoya to heya-upAdeyane viparyaya thaI javo paNa saMbhavita hovAthI "A heya che ane A upAdeya che" vagere rUpa viveka saMbhavita banato nathI. tethI ja 1. parijAnAdikriyA mantreSvapi sAdhana na tanmAm / tajjJAnatazca na phala tajjAna vanAkriyama // 2. tatadar? mane tamAnavavAda[kripatrava thato na jJAnamA 1iran |
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritraprAdhAnyavicAra 187 __ yathAhi-nabhogamanamuddizya devatA''vAnAya pravarttamAnasya mantrAnusmaraNa tatpravRttihetuH tathA karmakSayamuddizya cAritre pravattamAnasya pravacanajJAnamapi tatpravRttihetuH, agrimaphalaM tvavinAbhAvAditi paramArthaH / jJAnarahita kriyAnuM phaLa a5 kahyuM che kAraNa ke yathArthajJAna ja yathArtha pravRtti karAvatuM hovAthI tenI gerahAjarImAM yathArtha pravRtti na hovAthI pUrNa phaLa maLatuM nathI. [kiyAsahakRta maMtrajJAnamAM ja phaLadAyakatva kiyAne nirapekSapaNe maMtrasmaraNamAtrathI jhera utarI javuM-AkAzamAM gamana thavuM vagere dekhAtuM hovAthI jJAna ja pradhAna che evuM vyavahAravAdIe je kahyuM te paNa zobhatuM nathI kAraNa ke tyAM paNa maMtrano jApa karavA vagere rUpa kriyAthI sahakRta maMtrajJAna ja uktaphaLane Ape che, asahakRta nahi, tethI kriyA paNa pradhAna che ja. kazuM ja che ke "maMtrAdi vize paNa parijA pAdi kriyA sahakArI che ja kAraNa ke maMtrAdi mAtra kaMI phaLanA sAdhanabhUta nathI. samyajJAna mAtrathI phaLaprApti thatI nathI kAraNa ke te pote svayaM akriya che." pUvapakSa :-jApa karavo e paNa dhArAvAhIjJAnarUpa ja che, kriyArUpa nathI tethI maMtranA tevA jJAnamAtrathI ja viSaghAtAdi rUpa phaLaprApti thatI hovAthI e ja pradhAna che. vaLI "jJAna akriya hovAthI AkAzanI jema kAryajanaka nathI evuM paNa mAnavuM nahi kAraNa ke kiyA to saMyoga-vibhAgAdi svarUpa kArya pratye ja hetu che. te sivAyanA kAryo che te vinA paNa AkAzAdimAM paNa mAnelA ja che. tethI akriya evuM AkAza paNa jema kAryajanaka banI zake che tema maMtrasmaraNAdi paNa bane ja che. uttarapakSa tamArI vAta sAcI che chatAM nagamanAdi kriyAmAM svayaM janAranI pravRtti na hovA chatAM maMtra sAthe saMkaLAela devatA to tene ISTasthaLe mUkavAnI pravRtti kare ja che. tethI e phaLaprAptimAM kiyAnirapekSatva to nathI ja kahyuM ja che ke prazna:-nagamanAdi kArya je phakta maMtrajJAnathI ja karAyuM nathI to zenAthI karAyuM che? uttara :-je devatAno samaya saMketa maMtramAM sthApita thayela hoya te devatAthI ja te kArya karAya che ane devatA te sakriya ja hoya che. tethI e nabhegamanAdi maMtrajJAnapaga mAtranuM phaLa nathI." Ama jema nabhogamananA uddezathI devatAnA AhAna mATe karAtuM maMtrAnusmaraNa devatAnI pravRttimAM hetubhUta che tema karmakSayanA uddezathI cAritramAM pravRtti mATe vyApRta thatuM pravacanazAna paNa cAritra pravRttimAM hetubhUta che. nagamana-karmakSayarUpa agrimaphaLa to e deva-cAritranI pravRttithI avazya thanAruM hoI thaI ja jAya che. e paramArtha che. | [phaLaprAptimAM kriyA paNa Avazyaka]. Ama jJAna pravRttimAM hetubhUta che evuM pratipAdana karyuM enAthI ja devatAnA AhAna karavArUpa kArya aMge te mAtra maMtrasmaraNAtmaka jJAna ja jema hetu che tema
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 adhyAtmamata parIkSA lai. 64 etena devatA''hvAne mantrAnusmaraNaM yathA kevalameva hetustathA kAryAntareSvapi jJAnaM kevalameva tatheti parAstam , na hi cakrabhramaNe kevalo daMDho heturiti ghaTe'pi tannirapekSastathA / yattu devatA''hvAne'pi punaH punaH parijapanapUjanAdikriyApekSA malayagiricaraNairabhidadhe tattu kvAcitkaM vastusthitimanurudhya, anyathA pUjanAderapi pUrva jJAnasyaiva vizrAmAt , prathamajJAnapravRttyoH samakAlabhAvinyorapi kAryakAraNabhAvAbhiprAyAzrayaNAdveti sarvamavadAtam / tadevaM nizcayavyavahArayoryAdRcchiko mukhyA'mukhyavibhAgo'kiMcitkara ityuktam / yadi punarvyavahAravAdinaH svaviSaye jJAne mukhyatvavivakSA na nivartate tadA sa evaM pratibodhanIyo-nanu caraNameva pradhAna, tasya jJAnasAratvenAbhidhAnAt , yadAgama : 'sAmAiamAI suanANaM jAva biMdusArAo / tassavi sAro caraNaM sAro caraNassa nivvANa // [vi. bhA0 1126] ti / api ca jJAnamapi caraNayogenaiva jJAna, anyathA tasyA'jJAnAdavizeSAt , Aha cbIjA kAryomAM paNa mAtra jJAna ja hetu banI zakatuM hovAthI jJAna ja pradhAna che."--evI zaMkA nirasta jANavI kAraNa ke aMte phaLaprAptimAM te kriyA paNa upayogI bane ja che. cakrane pheravavAmAM ekale daMDa hetubhUta hovA mAtrathI kaMI ghaTAdi kArya pratye paNa cakabhramaNAdithI nirapekSa rIte e ekalo ja hetu bane evuM nathI, paNa cakabhramaNa dvArA jema te hetu bane che, tema mikSAdi pratye paNa kiyAnirapekSa mAtra jJAna ja kaMI hetabhUta nathI. vaLI pUjya malayagiri mahArAje je kahyuM che ke "devatAnA AhAramAM paNa punA punaH jApa-pUjA vagere rUpa kriyA ja apekSita che? te kayAreka ja banatI vastusthitine AzrIne jANavuM. nahitara te pUjanAdi paNa pUrve jJAna hoya te ja pravartatA hovAthI jJAna paNa apekSita che ja. athavA sau prathama pravartatA jJAna ane pravRtti samakAlabhAvI hovA chatAM pradIpa-prakAzanI jema kAryakAraNabhAva dharAve che evA abhiprAyathI e vAta jANavI. tethI e kriyA paNa jJAnathI ja puraskRta hovAthI jJAna paNa apezya te che ja. [vyavahAravAdInA dAgraha sAme javAba] Ama nizcaya vyavahArane mukhyamukhya vibhAga yAdarichaka hovAthI-vivakSAdhIna hevAthI akiMcikara che e jANavuM. chatAM vyavahAravAdI "svaviSayabhUta jJAna ja mukhya che e pakaDeluM pUchaDuM cheDavA je taiyAra na hoya te ene A rIte samajAvacAritra ja pradhAna che kAraNa ke AgamamAM tenuM jJAnane paNa sArabhUta hovA tarIkenuM pratipAdana che. jemake zrI vizeSAvazyaka bhASyamAM kahyuM che ke -sAmAyikathI mAMDIne biMdusAra sudhInuM je zrutajJAna che tene paNa sAra cAritra che ane cAritrane sAra - nirvANa che." vaLI jJAna paNa, cAritra hoya te ja paramArthathI jJAnarUpa che cAritra na 1. sAmAyikAdika zrutajJAna yAvad bindusArAt / tasyApi sArazcaraNaM sArazcaraNasya nirvANam / /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritraprAdhAnyavacAra 189 tad jJAnameva na bhavati yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasastu kutaH zaktirdinakarakiraNAgrataH sthAtum // [ - ] rUti | kiJca, jJAne mukhyatva kAlpanikaM, caraNe tu kAryApayogi, na khalu mukhyatvenopacarito'pi daNDazcaramakapAlasaMyogamanapekSya ghaTaM janayituM prabhuriti dig // 64 // atha dvitIyahetudUSaNamuddidhIrSurAhasavvaNayamayatta puNa savvesi saMmao jao viso| Na ya Nicchayassa teNa sayalAdesattamegassa // 65 // (sarvanayamayatva punaH marveSAM sammato yato viSayaH / na ca nizcayasya tena saphalAdezatvamekasya // 65 // ) hoya to enI hAjarI hovA chatAM keI vizeSa lAbha thato na hovAthI e ajJAnarUpa ja che. kahyuM che ke "je hovA chatAM rAgAdi AMtarazatruo phAlIkulIne ja rahetA hoya te kharekhara te jJAna ja nathI kAraNa ke jJAnAtmaka sUryakiraNonI hAjarImAM rAgAdi aMdhakAra zI rIte Ubho rahI zake ? vaLI jJAnamAM mukhyatvanI ka95nA kapanArUpe ja rahe che, jyAre cAritramAM te kAryopayogI bane che kAraNa ke jema daMDane mukhya tarIke mAnI levA chatAM e caramakapAlasaMyogane nirapekSa rahIne kaMI ghaTane utpanna karI zakato nathI ema jJAnane mukhya mAnI laIe to paNa kaMI cAritranI apekSA rAkhyA vagara te mokSa apAvI zakatuM nathI. tethI jJAna ja mukhya che ema manAya nahi. 64 [sarvanayasamUhAtmaka nizcayanuM nayatva akhaMDita cAritra vizeSita che evuM sthApita karavA nizcayanace Apela "kAraNa ke e sarvanayasamUhAtmaka nizcayane viSaya che evA bIjA hetune dUSita karatAM vyavahAranaye je daSaNa Apela ke "nizcayanaya je sarvanayasamUhAtmaka hoya te e sakalAdeza 35 thavAthI pramANu ja banI jaze, "naya" raheze nahi" tene dUra karavAnI IcchAthI graMthakArazrI kahe che- gAthAtha-nizcayanayano viSaya sarvanane saMmata che eTalA aMze ja nizcayanaya sarvanayamaya che. eTalA mAtrathI ja kaMI te ekalo sakalAdezarUpa banI jate nathI ke jethI emAMthI naya paNuM ja nIkaLI javAnI Apatti Ave. sikalAdeza=sarvadharmonuM yugapat pratipAdaka vacana]. pitAno viSaya "bhAva" sarvanone mAnya ho eja nizcayanayanuM sarvanayama ke sarvanayamatatva che. bhAkAra bhagavAne paNa Aja vAta karI che ke "sarvanaya bhAvane Icche che. paNa eTalA mAtrathI kaMI nizcayavAkya sakalAdeza banI jatuM nathI. kAraNa ke sakala dharmonuM yugapatuM pratipAdana karatuM nathI. "pramANuthI jANela anaMtadharmAtmaka
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 adhyAtmamataparIkSA zlA. 65 A. wwwwwww.www tadeva hi nizcayasya sarvanayamayatvaM, sarvanayamatatvaM vA yadasya viSayo bhAvaH sarveSAM nayAnAM saMmata iti tadAha bhagavAn bhASyakAraH - "sadhvanayA bhAvamicchati' tti, na caitAvataiva tadvAkyasya sakalAdezatva, yaugapadyena sakaladharmA'pratipAdanAt pramANapratipannAnantadharmAtmaka vastunaH kAlAdibhirabhedavRttiprAdhAnyAdabhedApacArAdvA yaugapadyena pratipAdaka vacaH sakaladeza' tallakSaNam / ayamarthaH- paryAyArthikanayaM gauNIkRtya dravyArthikaM ca pradhAnIkRtya, tatkAlInatva lakSaNena kAlena, tadguNatvalakSaNenA''tmarUpeNa tadAdhArakatvalakSaNenArthena, tadadviSvagbhAvalakSaNena saMbaMdhena, tadanuraJjakatvalakSaNenopakAreNa tadavagAhakAvagADhatvalakSaNena guNidezena bhedapradhAnatatsaMbandharUpeNa saMsargeNa, ekazabdavAcyatva lakSaNena zabdena ca saha yadaikadharmeNa saha sakaladharmANAmabhedavRttiH pratisandhIyate yadA vA dravyArthikanaya gauNabhAve paryAyArthikanayamukhyatAyAM ca nA'bhedavRtti rujjIvatItyabheopacAra evAzrIyate tadaikenApi zabdenAnekadharma pratyAyana mukhyena tadAtmakatAmApannasyAne kAzeSadharmarUpasya vastuno yaugapadyena pratipAdanAt sakalAdezaH / " vastunuM kAlAdi dvArA abhedanI pradhAnatAthI ke abhedyanA upacArathI ekI sAthe pratipAdana karanAruM vacana sakalAdeza che" sakalAdezanuM AvuM lakSaNa uparAkta nizcayanayavAkayamAM ghaTatu' na hovAthI te salAdeza khanI jatuM nathI. ahIM A tApa che--jyAre paryAyA ikanayanI gauNatA ane drazyArthika nayanI pradhAnatA hoya tyAre te te pratyeka dharmAMnI zeSa anaMtA sarva dharma sAthe kAlAdi dvArA vastutaH abhedyavRtti hovAthI e upacAra vinA ja te badhA dharmAM pratibhAse che. paraMtu jayAre dravyAkinaya gauNa hoya ane paryAyAkinaya pradhAna hoya che tyAre e dareka dharmo pRthak pRthak hovAthI arthAt vastuta: abhedyavRtti na hovAthI upacAra vinA bhAsatA nathI tethI abhedopacAra karAya che. A rIte saghaLA dharma jyAre abhedavRttithI bhAse che ke abhedyopacArathI bhAse che tyAre astivAdarUpa eka dharmAMne jaNAvanAra eka zabdathI paNa astitvAdirUpa te dharmAMthI abhinna thaelA zeSa saghaLA dharmAMthI etaprAta vastu svarUpanu eka sAthe pratipAdana thAya che 'syAasti' vageremAM akti zabda astitvadharmAnu' pratipAdana kare che ane tenAthI abhinna hAvAnA kAraNe zeSa saghaLA dharmAnuM paNa pratipAdana thaI jAya che. Ama eka ja zabda ekI sAthe anaMtadharmAnu' eTale ke saMpUrNa vastunuM pratipAdana karI de che tethI ene sakalA deza kahe che. [kAlAdi AThanA paricaya] ahI' kAlAdi dvarA abhedavRtti kahI emAM kAlAdi AThanA paricaya A pramANe che-- (1) kAla : je kALe vastunu astiva che te kALe ja e vastumAM zeSa saghaLA dharma paNa che. tethI ekatra samakAlIna heAvAthI abhinna che. (2) AtmasvarUpa : astitvadha 1. sarve thayA mAnicchanti | 2.. pramALanayataravAjo sUtra na. 4/44
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritraprAdhAnyavacAra - 191 annammmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmannannamariana 'yadA tu bhedavRttiprAdhAnyAt bhedopacArAdvA naikaH zabdo'nekadharmapratyAyanakSamastadA krameNa tAvaddharmAbhidhAyaka vAkyaM vikalAdezaH' iti kathaM na nayadvarakrama yugapadarpaNamanapekSya saptabhaGgayapravRttau tatra pratibhaGgAniyataH sakalAdezatvavicAro'bhitticitrArpitaH ? iti / na khalu sakalAdezopayogyabhadevRttipratisandhAyakatayA nizcayopayogaH pratipAdayituM bhavatopakrAntaH, vyavahArArpitajJAnahetukatvapuraskAreNApi tatpravRtteH, Apa tu svaviSayamAtreNa sakalabhaGgopAgrahakata yA / na ca tathAtvaM tasyAdyApi siddhimadhyAsta, sakalAdezaniyAmakatvarUpa vyavahArAtizAyitva tu nizcayasya sarvAbhimataviSayatvamiva bADhamanumanyAmaha eva / jema pote jIvAdi te padArthanA guNarUpa hovAthI temAM taddaguNava AtmarUpa-svarUpa che tema jJAnAdi bIjA saghaLA dharmonuM pote jIvAdi te padArthanA guNarUpa hovAnA kAraNe taddaguNatva svarUpa che. tethI dareka dharmo samAna svarUpa vALA hovAthI paraspara abhinna che. (3) atha ? je rIte astitvane AdhAra jIvAdi artha (dravya) che te ja rIte bIjA paNa sarva dharmone AdhAra e ja dravya che. Ama tadAdhArakatva rUpa artha dvArA dareka dharmo abhinna che. (4) saMbandha : A astitvane jIvAdi padArthamAM je kathaMcitAdAmyarUpa aviSyabhAva sabaMdha che e ja zeSa badhA dharmone paNa che. tethI eka ja sabaMdhathI rahelAM hovAnA kAraNe e dareka dharmo abhinna che. (5) upakAra : aritatva dhama jema jIvAdidravyane potAthI raMgI nAkhavA rU5 (patAmaya karI devA rUpa) je upakAra kare che te ja zeSa azeSadharmo paNa karatA hovAthI e badhA dharmo paraspara abhinna che. (6) guNadeza : astitva guNane guNa evuM je dravya tene je deza (kSetra) che te ja bIjA badhA guNenA guNadravyane che tethI badhA paraspara abhinna che. (7) saMsarga : jIvAdi padArtha sAthe astitvano je saMsarga che te ja anya saghaLA dharmono che tethI dareka dharmo paraspara abhinna che. jyAre dharma-dhamInA abhedanuM prAdhAnya hoya tyAre tene sabaMdha kahevAya che ane jyAre bhedanuM prAdhAnya hoya tyAre e saMsarga kahevAya che. tethI pUrve je aviSyagubhAva kahyo e sabaMdha jANo ahIM dhamAMthI bhinna evA dharmone rahevAne saMbaMdha kahyo e saMsarga jANavo. (8) zabda : "asti" e zabda jema jIvAdigata astitvanuM pratipAdana kare che te ja rIte zeSa saghaLA dharmonuM pratipAdana paNa kare che tethI dareka dharmo eka zabda vAgya hovAthI paraspara abhinna che. " [vikalAdeza=eka dharmanuM ja pratipAdaka vacana] jyAre kAlAdi dvArA bhedavRtti nI pradhAnatA hoya tyAre athavA jyAre bhedopacAra hoya tyAre dareka dharmo paraspara bhinna hovAthI "asti' vagere rUpa eka zabda astitva" vagere rUpa eka dharmane ja jaNAve che zeSadharmone kahI zakato nathI. tethI dareka dharmonuM pratipAdana karavA mATe te darekanA pota potAnA vAcya zabdone kramazaH prayoga kare paDe
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zle, 65 yattu 1"tavasaMjamo aNumao NigaMthaM pavayaNaM ca vavahAro / " iti vacanAt vyavahArasyaiva jJAnakriyArUpaviSayadvayavistArAtmakasakalabhaGgopagrAhakatva balavattvA''vedakamiti tanna, aparNAntaraprayojakanayAntarAbhAve bhaGgasAkalyA'saMbhavAd, vyavahAreNApi jJAnasya pradhAnatayA tapaHsaMyamayo. stUpasarjanAyaiva hetutvAbhyupagamAt / na hi svaviSayapradhAnatayA sakalAbhyupagame'pi nayasya prAmANyamiSTa, anyathA sAmAnyavizeSomaya svIkArapravaNasyolakadarzanasya prAmANyaprasaGgAta , na caivamiSyate, yabamANa bhagavAn bhASyakAra:- [vi. AbhA0 2195] dohi vi Naehi NIya satthamulUpaNa taha vi micchattaM / ja' savisayappahANattaNeNa annonnaNiravekkha ||ti||6|| che. te dharmone A rIte kamazaH jaNAvanAra vAkya vikalAdeza kahevAya che. vaLI kaI paNa saptabhaMgI be naya ne AzrIne kama-yugapa6 arpaNA (vivakSA) dvArA pravarte che. nizcayavAkyamAM te vyavahAra nayanuM A zreyaNa na hovAthI saptabhaMgI ja pravRtta thatI nathI te pachI saptabhaMgInA dareka bhaMgamAM niyata evuM sakalAdezava nizcayanayamAM hovAne vicAra (zaMkA) bhIMta (upalakSaNathI koI paNa AdhAra) para na dorAyelA citramAM rahela vastu jevo kema na bane ? arthAt e vicAra nirAdhAra hoI asat che. sakalAdeza mATe upayogI evI abhedavRttino nizcayanaya pratisaMdhAyaka che. mATe "nizcayanaya sakalAdeza banI jaze ... evuM kahevAmAM, kalAdeza mATenA nizcayanayanA AvA upayoganuM pratipAdana karavAne kaMI tamAre Azaya saMbhava nathI. kAraNa ke e rIte te vyavahArApita jJAna hetukane AgaLa karIne paNa saptabhaMgI pravartatI hovAthI saptabhaMgI nA pratibhaMganiyata sakalAdeza mATe vyavahAra nayane paNa upayoga che ja ane tethI vyavahAranA upaganuM pratipAdana karavA paNa evuM kahI zakAya. arthAt saptabhaMgI mATe vyavahAranayano Azraya karo paNa Avazyaka hovAthI sakalAdeza mATe amedavRtti pratisaMdhAyaka tarIke vyavahAra paNa upayogI hovAnA kAraNe enA upaganuM paNa "vyavahAra sakalAdeza banI jaze" e rIte pratipAdana karI zakAya che. kintu svaviSayamAtrathI sakalabhaMgano upagrAhaka hovA rUpe ja nizcaya nayane je upayoga che tenuM ja pratipAdana karavA tamAro A prayAsa che. ane eno upayoga te haju sudhI siddha thayo ja nathI. ke jethI nizcayane je sakalAdeza kahevAnI Apatti Ave. bAkI nizcayanaya ja sakalAdezaniyAmaka che, vyavahAra nahi evuM nizcayanayanuM caDhiyAtApaNuM to ene viSaya sarvane abhimata hovAnuM jema svIkArIe chIe tema svIkArIe ja chIe. 1. AvazyakaniyuktiH asyottarArdha :- sadjusuyANa puNa nivANa saMjamo ceva / / 785 // tapaH saMyamo'numato nanthya pravacana' ca vyvhaarH| zabda RjusUtraya punarnirvANa saMyamazcaiva / / 2. dvAbhyAmapi nayAbhyAM nIta zAstramaTakena tathApi mithyAtvama / yatsvaviSayapradhAnatvenA'nyonyanirapekSau //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritraprAdhAnyavicAra tadeva pratyeka bhaGgopagrAhakatva dvayostulyameva balaM, pratibhaGga sakalAdezaprayojakatayA tu nizcayo'tiricyata ityukta, etadeva vivecayati jeNa sayalAdeso abheyavittIi nnicchyaadhiinno| teNeva so pamANa na pamANa hoi vavahAro // 66 // (yena sakalAdezo'bhedavRttau nizcayAdhInaH / tenaiva sa pramANa na pramANa bhavati vyavahAraH // 66 // ) na hi nizcayanayavAkyameva sakalAdezo'pi tu pramANavAkya, tanniyAmakAbhedavRttiprati sandhAyakatayA ca nizcayo'pi pramANamityupacaryate, na tu vyavahAranayastathA, ttroktopcaarvaraNAmAvAn ddaddA [vyavahAra sakalabhaMgepagrAhaka nathI vaLI Avazyaka niryuktinA "vyavahAranayane tapa, saMyama ane nigraMthapravacana mAnya che." evA vacanathI jaNAya che ke vyavahAranaya ja jJAna-kriyArUpa be viSayanA vistArAtmaka sakalabhaMgane upagrAhaka che ane tethI e ja baLavAna che evuM kathana paNa ayukta jANavuM kAraNa ke arpaNatara (bIjAne pradhAna karavo te) nA prayajakIbhUta nayAntaranA virahamAM saMpUrNa bhAMgAo ja asaMbhavita rahe che. kAraNa ke vyavahAra paNa jJAnane mukhya rIte ane tapa-saMyamane gauNa rIte ja kAraNa mAne che. (tethI ekalA vyavahAranayane AzrIne tapa-saMyamane pradhAna karIne thatAM bhAMgA asaMbhavita banavAthI bhaMgasAkalya paNa asaMbhavita rahe che.) ane potAnA viSayane ja mukhya tarIke rAkhI bIjA badhAne paNa (gauNa tarIke, svIkAravA mAtrathI kaMI e nayane pramANa mAnI zakAte nathI kAraNa ke nahitara te sAmAnya-vizeSa-ubhayane svIkAratuM vaizeSika darzana paNa pramANu banI jAya. je tamane ke amane baMnene ISTa nathI. bhASyakAra bhagavAne paNa AvuM ja kahyuM che ke- "ulUka-vazeSike pitAnuM zAstra baMne nayane AzrIne banAvyuM che te paNa e mithyA che kAraNa ke anya nirapekSa rIte svaviSayanI pradhAnatAne jaNAvanAra che." 6pA Ama pratyekabhaMganA upagrAhaka banavA rU5 baLa te nizcaya ane vyavahAra baMnemAM tulya ja che chatAM nizcayanaya dareka bhaMgamAM sakalAdezane prayojaka che tethI e rIte e vyavahArathI caDiyAta che evuM je kahI gayA tenuM ja vivecana karatAM prathakAra kahe che - [aupacArika pramANutA nizcayamAM ja] gAthAtha :-sakalAdeza, abhedavRttine pradhAna karavAnA aMzamAM nizcayAdhIna che. tethI ja nizcayanaya abhedavRttinuM prAdhAnya saMpAdita karI ApavA dvArA vAkayamAM prAmAya lAvatuM hovAthI pramANu kahevAya che vyavahAra te e rIte paNa pramANa banatuM nathI. 25
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA laiM. 67 yattu nirupacaritaviSayasvarUpa nizcayasya balavattvamupacaritaviSayatvarUpa ca vyavahArasya durbalatvamiti pareSAM mata tadApAtaramaNIyamityupadidarzayiSurAha- jamaNuvayArovi bala kassai NegaMtiyaM have taMpi / egassa mukkhabhAve NiyamA avarokyArotti // 67 // (yadanupacAro'pi bala kasyacinnaikAntika bhavettadapi / ekasya mukhyabhAve niyamAdaparopacAra iti / / 67 / / ) yaiH khalvanupacaritaviSayatvarUpa nizcayanayasya balamAvedyate tairvyavahAranayasyApi tatsvIkartavyameva, nizcayamukhyatAyAM vyavahAropacAravadvayavahAramukhyatAyAM nizcayopacArasyApi saMbhavAt / na hi nikSepacatuSTayaniyatAnAM zabdAnAmekatarapakSapAto vivakSAM vinA saMbhavI / 'sakalanaya nizcayanayanuM vAkaya ja kaMI sakalAdeza nathI, paNa pramANa vAkya ja sakalAdeza che. je vAkyamAM abhedavRttinI pradhAnatA hoya te vAkyamAM sakalAdezatva AvatuM hovAthI abhedavRtti sakalAdezavane niyAmaka che. ane te abhedavRttinuM pratisaMdhAna nizcayanaya karAve che tethI vAkyamAM paraMparAe prAmANya lAvanAra hovAthI e pramANa tarIke upacarita thAya che. vyavahAranaya te e rIte paraMparAe paNa niyAmaka banato na hovAthI upacArathI paNa pramANu kahevAtuM nathI. davA nizcayanaya bhAvane ja mAnato hovAthI jene sAdhu tarIke mAne che te hakIkatamAM sAdhu hovAthI teNe temAM sAdhutAne upacAra karavo paDato nathI. Ama nizcayanayano viSaya nirupacarita hoya che. jyAre vyavahAranaya te te bhAva hoya ke na hoya paNa bAhyaliMgAdi hoya to sAdhupaNuM mAne che. hakIkatamAM tyAM sAdhupaNuM saMdigdha hovAthI vyavahAra nayane tyAM veSAdi kAraNe sAdhutAna upacAra karavo paDe che. Ama vyavahAra nayane viSaya upacarita hoya che. tethI nirupacarita viSaya ho e ja nizcayanayanuM baLavatva che ane potAne viSaya upacarita hovo e ja vyavahAranayanuM durbaLatva che. AvI je koInI mAnyatA che te paNa upalaka daSTithI jotAM ja ramaNIya lAge che, vastutaH tevI nathI evuM jaNAvatAM granthakAra kahe che- [nizcayanuM anupacaritaviSayasvarUpa baLa ane kAntika] gAthArtha :- nizcayanayanuM anupacaritaviSayavarUpa je baLa kahevAya che te paNa ekAtika nathI. eTale ke evuM baLa nizcayamAM haMmezA hoya ja ane vyavahAramAM na ja hoya evuM nathI kAraNa ke eka ne mukhya karavAmAM bIjAmAM avazya upacAra thatuM hovAthI jyAre vyavahArane mukhya karAyo hoya tyAre nizcayamAM paNa upacaritaviSayava Ave ja che. jeo nizcayamAM anupacaritaviSayatva rUpa baLa mAne che teoe vyavahAranayamAM paNa te mAnavuM ja joIe kAraNa ke nizcayane mukhya karavAmAM jema vyavahAramAM upacAra karavo paDe che tema vyavahAranI mukhya tarIkenI vivekSA hoya tyAre nizcayamAM paNa upacAra
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritraprAdhAnyavicAra saMmato bhAva evAnupacaritArtha' iti cet ? tatki dravyArthikasya sakalanikSepasamAhiNaH pramANatvameva pratipattumIhase ? atha nAmAditraya' dravyArthikasya mukhyo'rtho bhAvastu gauNa eva, batAva- [ vi0 me 2847] 'bhAva ciya saddaNayA sesA icchaMti savvaNikkheve / NAmAitiya davaTTiyassa bhAvo ya pajjavaNayassa // tti bhagavadbhASyakAravacovirodhaparihAraH sAmAnyavizeSabhAveneti cet ? tarhi bhAvo'pyupacaritaH prApta ityAyuSmataH pratijJAyAH kA gatiH ? saMbhavita ja che. sAmAnyathI keIpaNa zabda ochAmAM ochA nAma, sthApanA, dravya ane bhAva rU5 cAra arthone te jaNAve ja che. AvA cAranikSepomAM zabdo te niyata ja hovAthI game tyAre koI paNa zabda uccArAya te A cAremAMthI keI paNa arthane badhA thaI zake che. tethI emAMthI amuka nAmAdirUpa eka ja arthane tyAre tyAre badhA karAvavAne pakSapAta vaktAnI tevI tevI vivakSA vinA saMbhava nathI. tethI jyAre nizcayanayana=bhAvanI vivekSA hoya tyAre zabdanA artha tarIke e anupacarita rahe che ane zeSa nAmAdi nikSepAomAM e zabdane vyavahAra upacArathI thAya che. ema jyAre vyavahAraviSayabhUta dravyanikSepAtmaka artha vivakSita hoya tyAre dravya nirupacarita rIte jaNAya che ane nizcaya viSayabhUta bhAvane ullekha upacArathI thAya che. tethI bhAvanI vivakSA vakhate jema vyavahAra upacarita viSayavALo bane che tema dravyanI vivakSA vakhate nizcaya paNa upacarita viSayavALo banate hovAthI ene paNa durbaLa mAna ja joIe. pUrvapakSa paNa bhAva te sakalanayasaMmata hovAthI game te nayanI vivakSA vakhate e te anupacarita artha ja rahevAthI nizcaya ja baLavAnuM che. [bhAvamAM sadA nirupacAratA mAnavAmAM Apatti] uttarapakSa - zuM tame dravyArthika nayane pramANa mAnavA Iccho cho? kAraNa ke dravyAdi nikSepAone te e anupacarita rIte svIkAre ja che, have je bhAvane paNa anupacarita rIte svIkAre che evuM mAnavAnuM hoya to sakalanikSepasaMgrAhI e te pramANa ja banI jaze. pUrvapakSa nAmAdi traNa dravyArthika nayanA mukhya viSaya che. jyAre bhAva gauNa viSaya che tethI dravyArthika naya sakalanikSepasaMgrAhI thavA chatAM badhAne samAna rIte svIkArate na hovAthI pramANatmaka nathI. bhASyakAra bhagavAn zrI jinabhadra gaNi mahArAje je kahyuM che ke "zabdano bhAvane ja Irache che, ane zeSano sarvanikSepAne Icche che. dravyArthika nayano viSaya nAmAdi traNa che jyAre paryAyArthikanayane viSaya 1. bhAvameva zabdanayAH zeSA icchanti sarvanikSepAn / nAmAditrika dravyArthikasya bhAvazca paryAyanayasya / / ..
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 adhyAtmamata parIkSA ple, 67 etena nizca yabodhyamevArtha lokaviditaprakAreNa bodhayitu vyavahAravyApAro'nAryabodhanAyAnAryabhASAprayoktRzrotriyaprAya iti vaco vicAryameva dRSTavya, pratisva tayobhinnavyApAropadarzanAt , nAmAdInAM caturNA' pRthak pRthak kAryakAritvasya tatra tatra prapaJcitatvAta , vyavahAra nizcayapratipAdyabhedAbhedAdidharmANAM sarvatra tulyatvAdekatarAnAdare ubhayAnAdaraprasaGgAta, yuktestulyatvAcceti dig / syAdetat-RjusUtrazabdanayAzca zuddhA itare tvazuddhA iti niyamaH katha -mukhyAmukhyArthakatva vinA ? iti, maiva, vyApakAvyApakaviSayatvAdinaiva zuddhAzuddhabhedavyavasthAnAta anyathA'tiprasaGgAditi // 67|| bhAva che. AvA vacanamAM je virodha dekhAya che tene parihAra A rIte sAmAnya vizeSa=gaNa-mukhanI virakSA karavAthI ja thaze. ahIM pUrvArdhamAM zeSano sarvanikSepAone icche che ema kahIne uttarArdhamAM dravyArthikanaya nAmAdi traNane ja Icche che evuM kahevAmAM vacanavirodha spaSTa ja che. ema bhAvane paNa zeSano gauNa rIte to IcchatA ja hovAthI pUrvArdhamAM zeSana sAmAnyathI sarvanikSepAne icche che ema kahevA chatAM uttarArdhamAM mukhyatayA viSayanI vivekSA rAkhIne dravyArthika naya nAmAdi traNane ja Irache che ema kahevAmAM vacanavirogha rahetuM nathI e jANavuM. uttArapakSa -ema karavAmAM dravyArthikamate bhAva mukhyatayA viSaya na rahevAnA kAraNe upacarita viSaya ja thavAthI sakalanane anupacarita rIte saMmata evo bhAva pitAnA viSayabhUta hevAthI nizcaya naya baLavAnuM che. evI tamArI pratijJAnuM bicArInuM zuM thaze? nizcaya ane vyavahArane mukhya mukhya viSaya bhinna che e jyAre sAbita thAya che tyAre jeo ema kahe che ke "jema anArya puruSane kaMIka samajAvavA mATe zrotriyabrAhmaNa anArya bhASAno prayoga kare che tema vyavahAra paNa nizcayagamya arthane samajAvavA mATe ja lokaprasiddha rItabhAta ke vyavahArane Azraya le che." A teonA kathanamAM keTaluM tathya che te vicAraNIya che, kAraNa ke dareka vastune samajavA ke samajAvavAnI prakriyA bane nAnI judI judI che e dekhAya che. vaLI nAmAdi cAreya juduM juduM kArya kare che e vAtanuM zAstramAM sthaLe sthaLe pratipAdana che tethI jaNAya che ke mAtra bhAva nikSepo ja paramArtha che ane enuM ja vyavahAra paNa judI rIte pratipAdana kare che evuM nathI kintu bhAva karatAM juduM ja ane svataMtra evuM potAnuM kArya karavAmAM samartha evA paramArtha sat nAmAdino baMdha karAvavAmAM ja vyavahArane vyApAra che. e paNa dhyAnamAM rAkhavA jevuM che ke vyavahAranayagrAhyA bhedAdi dharmo ane nizcayanayagrAhyA abhedAdi dharmo vastumAtramAM eka sarakhI rIte vyApIne rahelA che. eTale ke bhedAdi gharmo ane abhedAdi dharmo anya vyAkhya-vyApakabhAvathI AliSTa che tethI koI eka bhedAdi dharmone apalApa karIe to tenA vyApyabhUta abhedAdi dharmone paNa apalopa thaI
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'jJAna-cAritraprAdhAnyavicAra __ye punarAhuH 'bhAva evAdaraNIya ityabhiprAyarUpo nizcayaH zuddha iti sa eva balavAn' iti tAn sadaNDamanuzAsitumAha NicchayaNassa visaya bhAva ciya je pamANamAsu / tesiM viNeva heu kajjuppattIi kA merA // 68 // (nizcayanayasya viSayauM bhAvameva ye pramANamAhuH / teSAM vinaiva hetu kAryAtpattau kA merA 1 // 68 // ) javAnI-arthAt ubhayane anAdara thavAnI Apatti UbhI thaze. vyavahAranA viSaye arthakiyA sAdhaka nathI e yukti prayoga kahIne je vyavahArane apalApa karIe to " nizcayanA vRkSanI sthiratA ane sarvadhanano AdhAra vyavahAranA mULiyAnuM UMDANa vagere hovAthI vyavahArano apalopa karavAmAM nizcaya paNa DAmADoLa thaI jaze." evo yuktiga nizcayane uDADavA paNa thaI zake che. tAtparya yukti te badhe sarakhI che. nomAM zraddhAzuddhatvavyavasthA] zakA :-RjusUtra ane zabdano zuddha che ane zeSana azuddha che evo niyama RjusUtrAdi mukhyaviSayaka che ane zeSana upacaritaviSayavALA che evuM mAnyA vinA zI rIte saMbhave ? - samAdhAna -zuddha-azuddha bheda vyavasthA te vyApaka-avyApakaviSayatvathI ja thAya che, mukhyamukhyaviSayatvathI nahi. arthAt saMgraha vagere no vyApaka viSaya vALA hovAthI azuddha che-te te zabdathI pratipAdya tarIke ghaNA padArthone mAnatA hovAthI cokkasa karyo padArtha vaktAne abhipreta che eno nirNaya thaI na zakate hAvAthI azuddha che. RjusUtrAdi na teonI apekSAe avyApaka viSayavALA hovAthI-arthAt te te zabdathI pratipAda artha tarIke ochA padArtho saMbhavita hovAthI-abhipreta arthane nirNaya kare sulabha bane che ane tethI teo zuddha kahevAya che. bAkI mukhya viSayaka hovAthI RjusUtrAdi zuddha che ane amukhyaviSayaka (upacarita viSayaka) hovAthI zeSane azuddha che ema mAnavAmAM te upara kahI gayA mujaba nizcaya paNa upacarita viSayavALo thatuM hovAthI azuddha mAnavAne atiprasaMga Avaze. 67 , bhAva ja AdaraNIya che evA abhiprAyAtmaka nizcaya ja zuddha hovAthI e ja baLavAna che" evuM kahenArAone daMDa karavA sAthe zikhAmaNa ApavA granthakAra kahe che gAthAtha:- "nizcayanayanA viSayabhUta bhAva ja aMte phaLadAyaka hovAthI e ja pramANe che = AdaraNIya che" evuM kahenArAone te hetu vinA ja kAryotpatti mAnavA jevuM thavAthI kArya aMge "amuka dezamAM ane amuka kALamAM ja thavA rUpa" kaI maryAdA raheze nahi.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA ple 68 yathA hyAnantaryeNa phalasAdhakatvAdbhAva AdaraNIyastathA pAramparyeNa phalasAdhakattvAdravyamapi tathA, anyathA cakrabhramaNa eva baddhotsAhAH kulAlAH kalazArtha' mRtpiNDadaNDacIvarakhaNDAdInapi nAdriyeran / 'prAcyavazAyAmeva tadAdaraNa nAgrimadazAyAmiti' cet ? tadeva viSayabhedaniyama kAlabheda' kaH pratikSipati, dravyAnAdaravAsanAyA eva devAnAMpriyasya parAkaraNIyatvAt / na ca tatkAlAnAdaraNIyatvAdanAdaraNIyatva' nAma, atiprasaGgAt / atha bhAvArthitayaiva dravyasyAdaraNa, na tu dravyArthitayA bhAvasyetyasti vizeSa iti cet ? kimatra kriyatAM ! kAryArthitayaiva kAraNasyA''daraNAt / ___atha paramabhAvadarzino nizcayanayamAdriyamANA bhAvamevAdriyante'paramabhAvagatAstu vyavahAramAdriyamANA dravyamapi / tadukta samayasAre [dravya paNa AdaraNIya] anantaraphaLasAdhaka hevAthI jema bhAva AdaraNIya che ema dravya paNa paraMparAe. phaLasAdhaka hovAthI AdaraNIya ja che, upekya nathI. nahitara te cakrabhramaNa pachI ja ghaTotpatti thatI hovAthI kuMbhAroe cakrabhramaNane ja AdaraNIya mAnavuM paDaze mRpiMDa, daMDAdi te paraMparAe upayegI banatA hovAthI teone Adara karavAnuM raheze nahi, zaMkA :-cakrabhramaNAtmaka kAryane pUrva kALamAM ja daMDAdi Avazyaka hovAthI tyAre te ene Adara karavAne ja hovAthI teo sAva anAdaraNIya che evuM ame paNa kahetAM ja nathI. paNa ghaTAdi rUpa mukhya kArya vakhate te teo Avazyaka na hovAthI anAdaraNIya ja che. samAdhAna -A rIte viSayabhedaniyAmaka tarIke kALabhedana koNa InkAra kare che? arthAt pUrvakALe dravya AdaraNIya che ane uttarakALe bhAvaAdaraNIya che evuM te te viSayanuM niyamana kALa kare che e amane paNa saMmata ja che, paNa dravya sarvathA anAdaraNIya ja che evI je vAsanA mUrakhane beThelI che tene ja ame te pratikAra karIe chIe. amukakALe anAdaraNIya havA mAtrathI kaMI te te vastu sarvathA anAdaraNIya banI jatI nathI. nahitara te pUrvakALamAM bhAva paNa anAdaraNuya hovAthI e paNa anAdaraNIya ja banI javAnA kAraNe uttarakALe paNa anAdaraNIya mAnavAne atiprasaMga Ave. zaMka :-chatAM dravyane Adara te bhAva mATe ja karAya che jyAre bhAvane Adara kaMI dravya mATe karAto nathI. tethI bhAvamAM ATalI vizeSatA che ja. samAdhAna : emAM ApaNe zuM karI zakIe? hamezA kArya mATe ja kAraNanI apekSA hoya che, kAraNa mATe kAryanI nahi. paNa eTalA mAtrathI kaMI kAraNa sarvathA anAdaraNuya banI jatuM nathI.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritraprAdhAnyavicAra 1daka 'suddho suddhAdeso NAyavvo paramabhAvadarisIhi / / vAsigA puLa lAmA bisa ! utta. [12] iti cet ? satya, tathApi bhAvakAraNIbhUtamantataH zuddhAtmadravyamapyanAdRtya na te bhAvamAdattumutsahante / atha nizcayakAraNIbhUtaM dravyamAdriyamANA api vyavahArakAraNIbhUtaM dravyaM nATriyanta iti cet ? na, 'kAraNa cAnAdaraNIya ca' iti vacovirodhAt , zuddhazuddhataravyavahArasya purato'pi pravacane pratipAditatvAcca // 68 / / / batha mudrAvinyAdi racavaThThAci saMsAravavAche paribhramatA ratnAnantAH prApteti na viziSTaphalavatIti sA kathamAdriyatAm ? iti cet 1 bhAvopyanantazaH prApta iti so'pi kathamAdriyatAm 1 viziSTabhAvo'pUrva iti cet ? viziSTA kriyApi tatheti kimanupapanna ? ityAzayenAha zaMkA -AtmAnA zuddha svarUpa vagere ne jenArA maharSio nizcayanayano Adara karatAM karatAM bhAvane ja Adare che. jeo tevI UMcI bhUmikAe pahoMcyA hotA nathI tevA aparama bhAvamAM rahelA jevo ja vyavahArane paNa Adara karatAM hovAthI dravyane Adare che. samayasAramAM paNa kahyuM che ke-paramabhAvane jenArA evA je UMcI bhUmikAe pahoMcyA che teoe to zuddhAdeza=bhAvane zuddha jANavo. nIcalI bhUmikAmAM rahelA jeo aparamabhAvane jenArA che teo vyavahArane-dravyane paNa Adara kare che. [kAraNano Adara Avazyaka] - samAdhAna :-tamArI vAta sAcI che, paNa bhAvano Adara karavA paNa teoe aMtataH zuddha Atmadravyano paNa Adara karavo ja paDe che. evA dravyano Adara karyA vinA kaI teo bhAvane apanAvI zaktA nathI. -nizcaya (=bhAva)nA kAraNabhUta zuddhAtmadravyane te e Adara karatAM hovA chatAM vyavahAranA kAraNabhUta rajoharaNAdi dravyano Adara te karatAM nathI, tethI bhAva ja mukhya che. - samAdhAna -kAraNa che ane chatAM anAdaraNIya che? e vacana "mArI mA vAMjhaNI che' evA vacananI jema svataH virodhagrasta hovAthI duSTa che. tethI vyavahArakAraNabhUta dravyane paNa anAdaraNIya manAya nahi. vaLI jIva jema jema UMcI bhUmikAe caDhato jAya che-arthAt bhAvanI najIka Avato jAya che-tema tema zuddha-zuddhatara vyavahAravALo paNa banatuM jAya che tevuM pratipAdana pravacanamAM karyuM che. tethI UMcI kakSAe pahoMcelA chae paNa pUrvakALe te kakSAe pahoMcavA pUrva pUrvanA vyavahArano Adara karyo ja hoya che. tethI UMcI kakSAe pahoMcyA pachI te jIvo nizcayane ja Adara karatAM hovAthI "vyavahArakAraNabhUta dravyano Adara karatAM nathI ema kahevAya nahi. 68 1, zuddhaH zuddhAdezo jJAtavyaH paramabhAvadarzibhiH / vyavahAradezIyAH punaraparamabhAve sthitA ye tu //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 adhyAtmamata parIkSA ple 69 khAovasamigabhAvo suddho heu suhassa khaiassa / tabbhAveNa kayA puNa kiriyA tabbhAvavuDikarI // 69 // (kSAyopazamikabhAvaH zuddho hetuH zubhasya kSAyikasya / tadabhAvena kRtA punaH kriyA tadbhAvavRddhikarI // 69 / / ) punaH punarabhyAsena nairmalya prApto hi mithyAdarzanAdikSayopazamaprAdurbhUtaH samyagdarzanAdi bhAvaH siddhihetoH kevalajJAnAdikSAyikabhAvasyAvandhyaM nidAnamiti nirvivAda', tatastadbhAvapravRddhaye yatanIya nirvANArthibhiH / tadbhAvapravRddhikarI ca tadbhAvena dRDhayatnavatA vidhIyamAnA kriyA, tathA dAridra - zakA -dravya cAritrAdi rUpa vyavahAra kiyA te anAdi-saMsAramAM bhamate jIva anaMtIvAra pAmyo che chatAM te koI viziSTa phaLa pAmyA nathI te pachI haju paNa ene zo Adara kare ? samAdhAna -yathApravRttakaraNAtmaka tevA tevA (dayikAdi) bhAvo paNa chavA anaMtIvAra pAmyo che chatAM sambhavAdirUpa viziSTa phaLa pAmI zakyo nathI tethI bhAvane paNa Adara zI rIte karI zakaze ? zaMkA -je bhAvo anaMtI vAra prApta karyA hovA chatAM viziSTa phaLa prApti thaI nathI te te sAmAnya bhAve che, viziSTa bhAvo (kSAyika-pathamika) te apUrva ja hoya che ane e avazya phaLaprada banatA hovAthI AdaraNIya ja che. [viziSTa krizA avazya phaLaprada] samAdhAna -e ja rIte je kriyAo niSphaLa gaI te te sAmAnya kriyA ja hatI. (upazama bhAva ke kSayopazama bhAvanI) vizidakriyA te apUrva ja hoya che je avazya phaLaprada hovAthI AdaraNIya ja hovAmAM kaI anupatti nathI. evA AzayathI granthakAra kahe che gAthArtha -zuddha kSApazamika bhAva zubha kSAyika bhAvane hetu bane che temaja kSApazamika bhAvathI karAtI kriyA uttarottara kSApazamika bhAvanI vRddhi karanArI banavA dvArA kSAyika bhAvane kheMcI lAve che. tethI e paNa AdaraNIya che ja. [vyavahArakriyA zubhabhAvavadhaka] | mithyAtva mohanIyAdinA kSayopazamathI AvirbhIta thaela samyakRtvAdi pariNAma tenA 67 prakAranA vyavahArAdinA pAlana rU5 abhyAsathI nirmaLa thAya che. nirmaLa thaela te samyagdarzanAdi bhAva mokSanA hetubhUta kevalajJAnAdi kSAyikabhAvanuM avaMdhya kAraNa bane che e vAta nirvivAda che. tethI mokSAthIoe nirmaLa samyaphatyAdi bhAvonI vRddhi mATe prayatna karavo joIe. prApta thaela kSApazamika bhAthI daDha prayatna pUrvaka karAtI phiyA AgaLa AgaLanA nirmaLa lApazamika
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritraprAdhAnyavicAra tii . 'khAovasamigabhAve dRDhajattakaya suhaM annutttthaann| parivaDiyaMpi ya hujjA puNovi tabbhAvabuDhikara // [paMcA0 3-24] tatazca bhAvA''gRhayAlustadvRddhikAraNIbhUtAM kriyAM kuto nAgRhNIyAt ? nahi neyamapUrvA nAma, apunarbandhakAdhucitabhAvapUrvakakriyAyAstadvadevA'pUrvatvAt , anyAdRzapUrvatvasya cAdarAparipanthitvAt / syAdetat-kriyA svarUpato nAdeyA na vA heyA'pi tu kSAyopazamikabhAvavizeSitA''deyA, audAyikabhAvavizeSitA tu heyeti viziSTavidhiniSedhayorvizeSaNa eva paryavasAnamiti / maitra, manovAkkAyakriyAbhedAnAM vicitrakAryajanakatvopadezenAnyataropakSayA'yogAta, avacchedakasyA'hetutvAt , tathAtve'pi vinigamanAvirahAta, bhAvavihitAnuSThAnasyaiva svaprakAzayogisAkSAkAreNa bhAvavRddhijanakatvavibhAvanAcca / tadukta___ aNuhavasiddha eya pAya taha jogabhAviamaINa / ' ti / bhAvonI vRddhi karanArI bane che. zrI haribhadra sUri mahArAje paNa kahyuM che ke kSAyopathamika bhAvanI hAjarImAM daDha prayatnathI karAeluM zubha anuSThAna te bhAvathI paDI gaelAne paNa punaH te bhAvanI vRddhi karanAruM bane che tethI zuddha bhAvane Agraha rAkhanAra jIva paNa te bhAvanI vRddhimAM kAraNabhUta vyavahArakriyAne paNa Agraha zA mATe na rAkhe ? [bhAvapUrvakanI kriyA apUrva) vaLI AvA bhAvathI karAtI A kriyA apUrva nathI evuM nathI-arthAt pUrve karelI ane niSphaLa gayelI kriyAo paNa AvI ja hatI evuM nathI-kAraNa ke jema ayunabaMdhakAdine ucita bhAva apUrva hoya che tema te bhAvapUrvakanI kriyA paNa apUrva ja hoya che. pUrvanI kriyAnI niSphaLatAnuM darzana tatsadaza kriyAmAM ja Adara thavA detI nathI. paNa sakRdhrabaMdhakAdibhAva karatAM judA prakAranI apunaba"dhakamAvapUrvaka thatI kriyA anyAdazapUrvaka hoya che. tethI temAM pUrvanI kriyAothI prApta thaela niSphaLatAnuM pratisaMdhAna na hoI te Adarane virodhI banatI nathI-ulaTuM AdaraNIya bane che. zakA -kriyA pitAnA svarUpathI te Adeya paNa hotI nathI ke heya paNa hotI nathI. paraMtu zrApathamika bhAvathI vizeSita te Adeya bane che ane audayika bhAvathI vizeSita thaela te heya bane che. Ama bhAva viziSTa kriyAmAM karelA te vidhi niSedha bhAvAtmaka vizeSaNamAM paryAvasita thatA hovAthI bhAvanI ja heyatA ke upAdeyatAne jaNAve che. tethI upAdeya tarIkenA vidhAne paNa sAkSAt te bhAvane ja AdaraNIya TharAve che, 1. kSAyopazamikabhAve dRDhayatnakRta zubhamanuSThAnam / paripatitamapi ca bhavet punarapi tadbhAvavRddhikaram // 2. FArA rU-21 mAttarArdha-saMAvadhAviyavaM hiM kuttamamag | anubhavasiddhametatprAyastathA yogabhAvitamatInAm / samyagavadhAritavyaM budhailokottamamatyA / / 26
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 adhyAtmamata parIkSA , 69 api ca bhAvazcittapraNidhAnarUpaH, sa ca vihitAnuSThAna vinA kimAlamvya pravarttatAm ! na ca kriyAbhidhAnavArthaviSayeSu kathamekadA'nekopayogAH saMbhaveyuH ? iti vAcyam , chinnajvAlAdRSTAntena tatsaMbhavAdityAhuH, taduktaM paJcAzake 'savvatthavi paNihANaM taggayakiriyAbhihANavannesu / atthe visapa a tahA viThThato chinnajAlAe // [3-22] 'Na ya tatthavi tayaNUNa haMdi abhAvao Na uvalaMbho tti / cittaIvi vinne parve savonuM utta [3-23] kiyAdi vyavahArane nahi kriyAnI AdaraNIyatA te bhAvanA kAraNe ja hovAthI bhAvanI AdaraNIyatAthI ja caritArtha thaI jAya che. eTale ke bhAvano jo Adara thaI jAya te kriyAnuM bIjuM kaI kArya na rahevAthI pRthaka Adara karavAno raheto nathI. [ kriyA bhAvathI caritArtha nathI ] samAdhAna mAva e mAnasika kriyA che. mana-vacana ane kAyAnI vividha kriyAo vicitrakArya janaka = bhinna bhinna kAryajanaka hoya che evo zAstromAM ullekha Ave che. jemake aviratasamyagdaSTi kAyAthI aviratinI kriyA karato hovAthI tanimittaka karmabaMdha kare che ane manathI enA khedAdi karatA hovAthI karmanirjarA kare che. tethI badhAnuM kArya bhinna bhinna hovAthI ekathI bIjuM caritArtha thaI zakatuM nathI. tethI kiyA, bhAvathI caritArtha thatI na hovAthI AdaraNIya ja che. zaMkA chatAM bhAvapUrvakanI kiyA ja ISTa phaLaprada bane che, bhAvavagaranI nahi. tethI hakIkatamAM te bhAva ja phaLaprAptimAM hetubhUta hovAthI AdaraNIya che. [kiyAphaLa pratye bhAvaanyathAsiddha] samAdhAna :-e vAta paNa barAbara nathI kAraNa ke kiyA bhAvapUrvaka hovA rUpe phaLaprada bane che eno artha e thayo ke bhAva kriyAtmaka kAraNane kAraNatAva chedaka che. ane avacchedaka to prathama prakArane anyathAsiddha hovAthI hetu manAyo nathI. jemake daMDa daMDatva rUpe ghaTa pratye kAraNa bane che te daMDava anyathAsiddha che. chatAM "kiyA bhAvasahitanI hoya te ja phaLaprada bane che e vagara nahi, tethI bhAva ja hetubhUta che" evuM mAnavAno tamAro Agraha hoya to te ema paNa kahI zakAya che ke khAlI bhAva paNa phaLaprada banauM nathI. kintu kriyA sahitanA bhAva hoya te ja e phaLaprada bane che tethI kriyA ja hetu che. te A bemAMthI bhAvane hetu mAnavo ke kiyAne? emAM kaMI vinigamaka na hovAthI kriyAne (bemAMthI ekeyane) anAdaraNIya manAya nahi. 1. sarvatrApi praNidhAna tadgatakriyAbhidhAnavaNeSu / artha viSaye ca tathA dRSTAntacchinnajvAlAyAH / / 2. na ca tatrApi tadAnAM haMdyabhAvato nopalaMma isI / cittasyApi vijJeya eva zeSepiyogeSa / /
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 jJAna-cAritraprAdhAAvacAra yathA dhanasthAgnitruTitArciSaH saMbaddhatayAnupalabhyamAnasyApi santatyavicchedena tatsaMbaddhatvameva evaM viSayAntare'nupalabhyamAnamapi praNidhAnaM santatyavicchedAtsaMvilagnameva, utkaTa viSayasyaiva praNidhAnopalambhahetutvAd, utkaTatvaM ca jijJAsAvizeSaviSayatvAdikaM bodhyam / yathAvA lAte bhrAmyamANe cakradaNDAdyAkArapratibhAsa AzuvRttikRta eva, na tu tAttvikaH, svA'vagAha kSetrAdanyatra tadavasthAnAnupapattestathA kriyAdipraNidhAneSvekatvapratibhAsopyAzuvRttikRta eveti dig / api ca bhAvakriyA hetu jijJAseti tAvannirvivAda - 111111M vaLI svaprakAza yegisAkSAtkAra=svayaM sa'vidita cAgisAkSAtkAra rUpa pramANathI vihita anuSThAnA ja bhAvavRddhi janakatarIke pramANita thaelAM che. kahyu che ke byAga=dharmonuSThAnAthI bhAvita buddhivALA jIvAne 'dRDhaprayatnathI karAeluM zubhAnuSThAna bhAvavRddhikara ane che' e prAyaH anubhavasiddha - svasa'vedanapratIta hAya che." tethI kriyA paNa AduraNIya che ja...... [bhinnaviSayAmAM ekadA anekopayoga sabhavita ] vaLI bhAva cittapariNAmarUpa che tethI vihita anuSThAna vinA keAnA AlabanathI evA pariNAma thavA rUpa bhAva pravarte zakA :-bhAvanI sAthe zArIrika, vAcika kriyAo paNa jo karavAnI hAya tA cAgamudrAdi = kAceAtsargAdirUpa kriyA, abhidhAna = sUtranA padonu' uccAraNa, padanA eka deza bhUta te te varNA, te te padanA zrI arihaMta vagere rUpa arthA ane viSaya = AlaMbanabhUta pratimAdi. A badhA vize ekI sAthe upayAga zI rIte sabhave ? samAdhAna :-chinnajavAlAnA dRSTAntathI A badhAmAM upayeAga savita che. zrI pa'cAzaka zAstramAM kahyuM che ke 'tagata=te te vaMdanAdi anuSThAnamAM karAtI kriyA, abhidhAna, varNa, artha ane viSaya e sarvamAM praNidhAna rAkhavuM joI e. kriyAkri darekamAM chinna javAlAnA dRSTAntathI samasta anuSThAna daramyAna praNidhAnanI hAjarI saMbhavita che. mAtra a'te ja te te aMge praNidhAna hAya evuM nathI. chinna javAlA jyAM jyAM anupalabdha che tyAM paNa tenA pudgalAnA kaMi abhAva hotA nathI kAraNa pachI teA upara uparanA bhAgamAM javAlAnA sa`bhava na rahevAthI tyAM paNa tenI upalabdhi thavI na joI e. paNa thAya che, tethI jaNAya che ke tyAM vacalA aMtarAmAM paNa jvAlAnA aNue rahelA ja hAya che. tema cittanA paNa zeSa abhidhAnAdimAM upacAga jANavA joIe. nahitara vacamAM vacamAM paNa te upayAganA anubhava thAya nahi. tA [chinna javAlA dRSTAnta] ahI. chinna vAlAnu* dRSTAnta A rIte-jema baLataNamAMthI nIkaLatI agni jvAlA kaMI baLataNane aDIne nIkaLatI hoya ane cheka tenA uparanA cheDA sudhI avicchinna= saLaMga ja dekhAya evuM nathI, vacce vacce tUTelI paNa dekhAya che. eTale ke vacce... vaccenA bhAgamAM javAlA upalabdha thatI nathI. chatAM tyAM paNa kaMI tenA abhAva che ema
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA ple 8 kioLAvi Tu jipha yArU dRSi munnA / nevyANagaNimittaM siddhAe sA tayaTUThINaM / / [paMcA03-26] ti vacanAt / tathA ca tasyAM satyAM kasya nAma na vihitAnuSThAnapravRttiH 1 iti kimakriyArucikadAgrahaprastena saha vicAraNayA ? // 69 / / samajIne upalabdha thatI badhI javAlAe nAnI nAnI pRthagra pRthaga che evuM manAtuM nathI, paNa avicchinna saMtati vaDe Injanane saMbaddha eka ja javAlA manAya che. tema samasta anuSThAna daramyAna kriyA-abhidhAnAdi dareka vize praNidhAnanI avicichanna saMtatio hoya ja che. emAMthI te te vakhate kiyAdimAMthI ekanA praNidhAnanuM saMvedana hovAthI abhidhAnAdi bIjAnA praNidhAnane anubhava hoto nathI. chatAM pachI pachI vacce vacce te badhAnI paNa upalabdhi thayA karatI hovAthI javAlAnI jema e badhAnI avicichana saMtati mAnavI ja paDe che zaMkA - abhidhAnAdinuM praNidhAna paNa je te te anupalabdhi kALe hAjara hoya te upalabdha kema na thAya ? [praNidhAnepalibdhamAM niyAmaka samAdhAna - je praNidhAnane viSaya utkaTa hoya arthAt jenA viSayanI vizeSa jijJAsA pravartatI hoya te ja praNidhAnanI upalabdhi thatI hovAthI roSakALamAM te te praNidhAnanI hAjarImAM paNa tenI upalabdhinA hetubhUta tevI jijJAsA gerahAjara rahevAthI upalabdhi thatI nathI. tethI kiyAdinuM praNidhAna upalabdha hoya tyAre zeSa abhidhAnAdinuM anupalabdha evuM paNa avyakta praNidhAna hAjara ja hoya che. athavA jema alAta (hamADIyu) ne pheravavAmAM AvatAM upalabdha thatA caka daMDAdine AkAra enI jhaDapanA kAraNe ja hoya che, tAvika hatuM nathI kAraNa ke je kSaNe pote jyAM rahyuM hoya che te sivAyanA sthAnamAM tenuM avagAhana hoI zakatuM nathI. tethI saMpUrNa caka mATe Avazyaka AkAza pradezamAM kaMI tenuM ekI sAthe avagAhana hotuM nathI tema kriyAdinA bhinna bhinna praNidhAno paNa jhaDapathI thatA hovAthI kriyAdi darekanuM saMmIlita evuM eka ja praNidhAna che e bhAsa thAya che bAkI darekanA judA judA tevA tevA avicchinna praNidhAna hoya che. (bhAvakriyahetu jijJAsA kriyApravartaka) vaLI paMcAzakamAM kahyuM che ke "karAtuM anuSThAna zuddha che ke nahi ? arthAt bhAvayukta che ke nahi? e jANavAnA liMga jema "e ucitakALe karAvuM, vidhipUrvaka karAvuM vagere che tema jijJAsA paNa che, kAraNa ke nirvANAthIone nirvANa muktinA aMgabhUta= kAraNabhUta samyajJAnAdina nimitta tarIke e (jijJAsA) siddha che. nirvANAthIe 1. jijJAsApi khalvasyAM liGgametasyA haMdi zuddhAyAH / nirvANAGganimitta sidghaSA tadathinAm / /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritraprAdhAnyavicAra atha bhAvavRddhikrameNottarottaraguNasthAnaprAptimupadizati - siddhAmuha viviisaviNNattI tattadhammajoNitti / talladdhadhammabhAvA vaDUi bhAvaMtaraM tatto // 70 // (dhRtezraddhAsukhAvividiSAvijJaptayastattvadharmayoniriti / tallabdhadharmabhAvAdvardhate bhAvAntaraM tataH // 70 || ) 201 evaM bhAvo kameNa guNaThANase DhimAruhiya / pakkhINaghAikammo kayakicco kevalI hoi // 71 // ( evaM pravRddhabhAvaH krameNa guNasthAnazreNimAruhya / prakSINaghAtikarmA kRtakRtyaH kevalI bhavati // 71 // ) "vRtiH zraddhA sukhA vividiSA vijJaptiriti tattvadharma yonayaH' iti hi pAtaJjalAdiSu prasiddham / tatrodvegAdiparihAreNa cetasaH svAsthyaM dhRtiH, tayA ca mArgAnusAritattvarucirjanyateM, tAmeva zraddhAmAhuH, tayA ca bhujaGgamanalikAyAma ( 1 na ) tulyo viziSTaguNasthAnaratnepradAnazauNDaH svarasavAhI kSayopazamavizeSo janyate yamanye sukhetyAcakSate / 'sukhA viziSTA hAdarUpA' iti nirvANanA kAraNabhUta jJAnAdine jijJAsAthI ja meLave che. tethI jijJAsA nirvANunA agabhUta vaMdanAdi anuSyananuM paNa kAraNa che ane je kAraNa hAya che te li`ga paNu ane che jemake viziSTa meghavRSTi (kheDUtAne) aMkuranuM anumAna karAvavAmAM liMga bane che." zrI paMcAzakamAM kahelA AvA vacanathI jaNAya che ke jijJAsA bhAvakriyAmAM hetubhUta che. nirvANAthI ene e jijJAsA hAjara hAvAthI tee vihita anuSThAnAmAM pravRtti zA mATe na kare ? Ama vihitAnuSThAnA paNa Adeya heAvAthI, jee kriyA niraka ja che' evA kadAgrahathI grasta che tee sAthe adhika vicAraNAthI saryuM. 56aa [bhAvavRddhinA krame guNasthAnaprApti] vihitaanuSThAnathI bhAvavRddhi thAya che e kahyuM. have e bhAvavRddhinA kramathI uttarAttara guNasthAnAnI prApti thAya che e jaNAvatAM granthakAra kahe che-- gAthArtha : dhRti-zraddhA-sukhA-vividiSA ane vijJapti tattvadharmanI ceAnie che. A dhRtyAdithI dharmAnuSThAnanA bhAva prApta thAya che jenAthI uttarAttara bhAvAta=zubhabhAvA vadhatA jAya che. A pramANe bhAve vadhavAthI jIva kramazaH guNasthAnaka zreNi para ArUDha thaIne ghAtI karrAnA kSaya kare che ane tethI kRtakRtya evA kevaLI bane che. [tattvadhanI ceAnie] evuM dhRti, zraddhA, sukhA, vividiSA ane vijJapti tattvadharmanI ceAnibhUta pAtAMjala yAgadana vageremAM prasiddha che. temAMthI udvegAdinA parihAra karavA dvArA thatuM cittasvAsthya zrRti kahevAya che. AvI kRtithI utpanna thatI mArgAnusArI tattvaruci zraddhA kahevAya che. jema sApa bahAra game eTalI vakragatithI cAlatA haiAvA chatAM peAtAnA bilamAM teA sIdhA ja cAlI svasthAne paheAMce che tema jayAM sudhI zraddhA haiAtI nathI
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo. 70-71 pazcAzakavyAkhyAnaM kathaM ? iti cet 1 kArya kAraNopacAreNa parAbhiprAyeNa vA, nahyAhAdasya tattvacintAjanakatvaM nAma, kSayopazamena tasyopakSINatvAt , tadvihInAnAmapi tatprasaGgAcca / tayA ca tattvacintArUpamavyavasAnaM janyate yadanye vividiSAmAcakSate, tata eva hi zuzruSAzravaNagrahaNadhAraNavijJAnohApohatattvAbhinivezA prajJAguNAH prAdurbhavanti prathamajaladharajalanipAtAdivAbhinavaprarohAH / ena vinA bhavantastvete tadAbhAsA eva, na tu tAttvikAH, tadeva prajJAguNajananakrameNa tattvacintayA bodhijanyate / iyaM ca karaNatra gavyApArAbhivyaGgaya prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM samyagdarzanamucyate, tadanye vijJaptimAhuH / tyAM sudhI te anuSThAnAdi game tevA thayA kare che paNa zraddhA AvyA pachI tenAthI sApanA mAlikAmAM thatA gamana jevo evo vizeSa prakArano kSaye pazama UbhuM thAya che ke je svayaM pote ja guNasthAnA maka ratnanuM dAna karavAmAM kuzaLa hoya che arthAt guNasthAnaka lAvI Ape che. AvA kSayopazamane ja bIjAo "sukhA" kahe che. zaka :- paMcAzaka zAstramAM te sukhAne viziSTa AhUlAdarUpa kahI che to pachI tame kema kSapazamavizeSa rUpa kaho cho? [mukhA kSapazamavizeSarUpI. samAdhAna :- paMcAzakamAM tevA AhlAda vizeSane sukhA tarIke je kahyuM che te pazamarUpa sukhA AhUlAdavizeSajanya hovAthI kAryamAM kAraNane upacAra karIne, athavA te pataMjaliAdinA abhiprAyane AzrIne jANavuM. paramArthathI to tevo kSayo5zama ja sukha che kAraNa ke AgaLa kahevAnA chIe ke sukhAthI tattvacintAtmaka vividiSA utpana thAya che. A vividiSA pratye kaMI AhUlAda hetubhUta nathI, kAraNa ke AhlAda te pazamathI ja caritArtha thaI jAya che. tema ja AhalAda ja je teno hetu hoya te te kSe pazamavihIna jIvone paNa te AhUlAda mAtrathI tattvacintA prApta thaI javAnI Apatti Ave. mATe tatvacintAnI hetubhUta sukhA paramArthathI te kSapazamarUpa ja che chatAM e pazama svarUpasukha te AhUlAdanuM kArya hovAthI kAryAtmaka tenAmAM AhalAdane upacAra karyo che. Ama kSayopazamane ja AhUlAda tarIke kahIne sukhA tarIke varNave che. [sukhAjanya vividiSAthI buddhiguNe dvArA bodhipatti] A sukhAthI tattvacintArUpa je adhyavasAya kure che tene ja bIjAo vividiSA kahe che. jemAM prathama vRSTithI abhinava aMkuro prakaTa thAya che tema A vividiSAthI ja zuzruSA, zravaNa, grahaNa, ghAraNa, vijJAna, uhApoha, apaha ane tatvAbhiniveza rUpa buddhinA ATha guNe prakaTa thAya che. vividiSA vinA thatA tattvanA zuzruSA-zravaNAdi paramArthathI zuzruSAdirUpa hotA nathI paNa zuzruSA AbhAsAdirUpa hoya che kAraNa ke pitAnuM phaLa ApanArA banatA nathI. A pramANe buddhiguNone utpanna karavAnA kAmathI
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna-cAritraprAdhAnyavicAra 207 tadevametaiH karaNairutpannadharmabhAvasya yathocitAnuSThAnaparAyaNasya sato bhAvAntara pravarddhate "sai saMjAo bhAvo pAyaM bhAvaMtara tao kuNai' iti vacanAt , atra prAyograhaNaM prAgasaJjAtatathAvidhabhAvAnAM marudevyAdInAM bhAvaprakarSa prAptyA yo vyabhicArastatparihArArthamiti vyAvase Atra mAvaH kriyAviSa prAhya, . velAivihANaMmI taggayacittAiNA ya vinneo| tavvuDhibhAva'vehi tahaya dvveyrviseso|| [paMcA0 3-10] tti gAthAyAH prAk prakrAntatvAt , anyathA tAdRzabhAvasAmAnya prati kssyoptatvacintA bedhine utpanna kare che. samyagadarzana svarUpa A bedhi yathApravRttakaraNa, apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa nAmanA traNa karaNenA vyApArathI prAdubhUta thAya che ane prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane AstikyathI abhivyakta thAya che. anya darzanakAro Ane ja vijJapti kahe che. [ityAdinA ume vizuddha bhAvavRddhi) Ama pratyAdinA A kamathI dharmabhAva utpanna thAya che arthAt te te dharmAnuSThAne AcaravAno bhAva pedA thAya che. te anuSThAnamAM parAyaNa rahenArane enAthI uttarottara vizuddhabhAvo vadhatA rahe che. kahyuM ja che ke ekavAra paNa thaelo apunabaMdhakAdigata zubhabhAva prAyaH bhAvAnarane utpanna kare che. ahIM prAyaH zabda lakhyo che tenAthI pUrve tevA tevA bhAvanI prApti vinA ja marUdevA mAtA vagerene thaela bhAvaprakarSanI prApti rUpa vyatireka vyabhicArano parihAra karyo che. vaLI "sa saMjAgo..." gAthA pUrve 'velAI..." gAthAmAM jaNAvyuM che ke te te vaMdanAdi anuSThAna dravyavaMdana che ke bhAvavaMdana ? te velAvidhAnAdithI jaNAya che. arthAt veLA=te te anuSThAne potapotAnA niyata kALe karavAM, zAstrokta vidhi mujaba karavAM, anuSThAnamAM ja mananI ekAgratA jaLavAI rahevA pUrvaka karavAM, anuSThAna vakhate romAMcAdithI vardhamAna bhaktibhAva vagere jaNAtA hoya te e anuSThAna bhAva anuSThAna jANavuM. AnAthI viparItatA hoya to e dravya anuSThAna jANavuM. A vAta karyA pachI " vaMnargo..." gAthA kahI che tethI jaNAya che ke ahIM bhAva eTale kriyA (anuSThAna) viSayaka bhAva jANo nahitara te (eTale ke game te bhAva levAno hoya te te) te te kSopazama vizeSa rU5 bhAva uttarakALe bIjA bhAvane utpanna karato ja hoya che temaja avyavahitettara saMbaMdhathI bhAvaviziSTa bhAva pratye bhAvasAmAnya kAraNabhUta hoya che je tethI evA kAraNa-kArya marUdevI mAtA vageremAM paNa hAjara hovAthI vyabhicArane koI avakAza ja rahetuM nathI te enA vAraNa mATe prAyaH" zabda mUkavAnI jarUra ja rahe nahi. marUdevA mAtA vagerene te anuSThAna viSayaka 1. pradyottarArdha :- tA Syameva vavara' jhiMdAM sarUmAvavu tu II (vA. rU-16) sakRtsaMjAtobhAvaH prAyaH bhAvAntara tataH karoti / tasmAdetadatra pravara liGga sakRt bhAvavRddhistu / 2. velAdi vidhAne tadgatacittAdinA ca vijJeyaH / tadvRddhibhAvAbhAvAbhyAM tathA ca dravyetaravizeSaH / /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo, 70-71. zamavizeSasya, avyavahitottaratvasaMbandhena bhAvaviziSTabhAvaM prati ca bhAvasya hetutayA vybhivAranavAna, mAvapUrvavicArA pi mAvajanyatAvacherAticAvyanAniM prati hetutvAnna vyabhicAra ityAhuH / evaM cottarottarabhAvavizuddhathA guNazreNimadhiruhya kASThAprAptavairAgyadazAnimUlakASakaSitaghanaghAtikarmA parApekSAviraheNa pariniSThitasakalakRtyaH sahajAnantacaitanyaprakAzavizrAntavilasadanekAntavAdamudrAmudritabhuvanatrayAntarbhUtaviSayAkArasaJcArasphAraguNaratnarAziH vizrI mati //LIza atra cedamutkarNamAkarNya karNapraNAlInipatita sakarNavarNanIyavarNagaNasalilaparizIlanavazAdantarudbuddhasitAmbarasama yadveSajvaraprasaraviSamapariNatiH kampamAnAdharaH kau~ vidhunvannAdhyAtmikaH prlptibhAva na hovAnA kAraNe ja e vinA paNa thaela uttarottarabhAvaprApita vyabhicAra rUpa bane che, nahi ke tevo kSayopazama paNa nahote evA kAraNe. prazna : prAya zabdathI e vyabhicAra aTakaze, paNa jyAM jyAM pUrva pUrvanA tevA bhAvathI uttara uttarano tevo bhAva utpanna thAya che tyAM tyAM kAryakAraNabhAva ke mAnazo? uttara : "bhAvapUrvakanI kriyA, bhAvasAmAnyamAM rahela janyatAvarachedaka jAtirUpa bhAvatvanI vyApya je tAdazakriyAavyavahitattaravatti tvaviziSTabhAvatvarUpa avatarajAti hoya, tadavacchinna pratye kAraNa che" A kAryakAraNabhAva mAnavAthI keI vyabhicAra raheto nathI evuM AcAryo kahe che. arthAta bhAvapUrvakanI kriyA pachI tarata pravartatA bhAva pratye te bhAvapUrvakanI kriyA kAraNa che e kAryakAraNabhAva mAnavAthI vyabhicAra rahetuM nathI. A rIte uttarottara bhAvavizuddhithI guNazreNi para ArUDha thaela maharSione virAgya parAkASThAe pahoMce che. ane teo AvI paramavairAgyanI dazAthI ghanaghAtI karmone sarvathA nAza karI kRtakRtya evA kevaLI bane che. have teone bIjI kaI vastunI apekSA rahI na hovAthI kRtakRtya kahevAya che. sahaja anaMta citanya prakAzamAM saMkrAnta thaela ane vilasatA anekAntavAdanI mudrAthI mudrita evA je traNa bhuvanane aMtarbhata viSayo, teonA AkAra saMcarinA kAraNe vadhu suMdara evA guNaratnanA rAzithI alakRta arthAt suvarNapAtra tulya prabhu kevaLajJAnI bane che. pa70-71 . teo takaya kevalI bane che. A vAta UMcA kAne AdhyAtmika digambare sAMbhaLI, emanA kAnanI bhuMgaLImAM, sArthaka-karNavALAe arthAt sapurUSee kharekhara vakhANavA yaMgya te vAtane zabdachaMda rUpI jala jANe ke ghumarAvA mAMDyuM, paNa ene te sadavAne badale jANe ke riekzana AvyuM hoya tema tenA manamAM rahela zvetAMbara
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaivahlibhaktivicAra 202 www naNu jai so kayakicco aTThArasadIsavirahio devo / tA chuhataNDAbhAtrA jujjara kamhA kavalabhoI || 72 // ( nanu yadi sa kRtakRtyo'STAdazadoSavirahito devaH / tatkSudhAtRSNAbhAvAt yujyate kasmAt kavalabhojI // 72 // ) nanu kRtakRtyatvaM tAvaddevatvavyavahAranibandhanaM niHzeSadoSa rAhityamevAbhidhAnIyam / doSa cASTAdaza prasiddhA yadUSitAnAM jantUnAmanAptatvaM yadvirahe cAptatvamiti / yadAha prabhAcandraH 'kSutpipAsAja rAtaGkajanmAntaka bhayasmayAH / na rAgadveSamohAca yasyAptaH sa prakIrtyate / iti / [ttara'-bAvadAcAraH 2/6] lakSyArdhaH- kSudra=mumukSA, piNasA ca=kRpA, nA ca= vRdgharUM, bAta ayAdhi, jJA dharmavAdacatutipUtpatti, stabdha=mRtyu:, mayaMtra64pahoAtrAtra(?LA)nuntimaraLavettAzmiruLa', maca-jJAtiSThApi:, rAgadveSamohaaH prasiddhAH ca zabdAccintAratinidrAvismayaviSAdakhedA gRhyante / ete'STAdaza doSA yasya na santi sa AptaH prakIrtyate = pratipAdyata iti / tathA ca kevalinaH kRtakRtyatve svIkRte kSutpipAsA'mAvasyAvazyaM svIkArAt tasya kavalabhojitvapratijJA kathamiva caturacetazcamatkAriNI ? na hi kAraNa vinA kAryotpattimurarIkurute kazcidapi prekSApUrvakArIti cet ? || 72 || siddhAntA pratyenA dveSa bhabhUkI UThayo. A dveSarUpa javaraprasara umudde thavAnA kAraNe viSamapariNativALA thaelA te kAnAne dhuNAvatAM dhuNAvatAM dhrUjatAM hAThAthI enA pralApa vyakta kare che gAthAtha :-jo te kevaLI bhagavAn aDhAra doSa vinAnA kRtakRtya hAya tA tA teone kSudhA tRSNA vagere na heAvAthI kavalAhAra zI rIte heAi zake ? [digabarane abhimata aDhAra doSA] pUrva pakSa :-sakaladoSothI rahita hAvA rUpa kRtakRtyatva ja kAIpaNa jIvanA deva tarIke vyavahAra pravartAvavAmAM kAraNabhUta che. te doSo aDhAra che jenI hAjarImAM jIva anApta hAya che ane gerahAjarImAM Apta bane che. prabhAcaMdre kahyuM che ke-kSudhA, pipAsA, jarA, AMtaka, janma, ataka, bhaya, ramaya, rAga, dveSa ane meAha vagere jeene hAtA nathI tee Apta kahevAya che.'--arthAt bhUkha, tarasa, ghaDapaNu, vyAdhi, kavaza cAre gatimAM utpanna thavA rUpa janma, mRtyu, ihaleAka bhaya, paraleAkabhaya atrANabhaya-agrupti bhaya--maraNa bhaya- vedanAbhaya-akasmAbhaya, jAtikuLa vagerenA mada, rAga, dveSa, mAha ane ca'thI saoNMgRhIta=sUcita thaelA ciMtA, rati, ati, nidrA, vismaya, viSAda ane kheda rUpa aDhAra dASo jeone vidyamAna heAtA nathI temA Apta kahevAya che. tethI kevaLIne paNa kRtakRtya mAnavAmAM teone kSudhA-pipAsA vagere hAtA nathI e aMtagata rIte manAeluM ja che. tethI 'kevaLIene kavalAhAra hAya che' evI tamArI vAta catura mANasAne camatkArI = khuza kraranArI zI rIte bane ? kAraNa ke prekSAvAn puruSo kai 27
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 adhyAtmamataparIkSA leA. 73-74 www bhavedevaM yadi vayaM tvayA paribhASitAneva doSAn paribhASAmahe, na caivaM, kiMtvAtmaguNadUSaNameva doSalakSaNaM brUmaH, na ca tathAtvaM kSutpipAsayorastItyAzayenAha - to sakkA vuttuM je chu tanhAI jiNassa kira dosA | jai ta dUsejja guNaM sAhAviyamappaNo kaMvi // 73 // ( tacchakyaM vaktu N yatkSudhAtRSNAdi jinasya kila doSaH / yadi taddUSayedguNaM svAbhAvikamAtmanaH kamapi / / 73 / / ) dUsai avvAbAhaM iya jara tuha sammao tayaM doso / maNuattaNaM vidoso tA siddhattassa dUSaNao ||74 || ( dUSayatyavyAbAdha iti yadi tatra sammatastaddoSaH / manujatvamapi doSastatsiddhatvasya dUSaNataH || 14 || ) yadi hi kSAyika sukharUpA''tmaguNadUSakatvAt kSuttRSNayordoSatvamudbhAvayeyuH pare tarhi manuSyatvamapi kevalinAM siddhatvadUSakatayA doSaH prasajyata iti paryanuyoge teSAmapratibhayA nakhazikhAyairbhU vilekhanameva ciramanuzIlanIyaM syAt / atha siddhatvapratibandhakastadvyavahArapratibandhakazca doSo jineSu sannapyakiJcitkaraH kaivalyapratibandhakadoSavilayena tadvyavahArasya tannAntarIyakanirdoSatvavyavahArasya ca nirAbAdhatvAditi yadi te zaradAM zataM paribhAvyottara' dadyustarhi kSutpi kAraNavinA kArya ne svIkAratA nathI. AcharA [kSudhA vagere doSa rUpa nathI] uttarapakSa :-tamArI paribhASA mujabanA ja aDhAra doSone jo ame doSa tarIke laI kevaLImAM nirdoSatvarUpa kRtakRtyatva kahetAM hAta tA tA prekSAvAn ne kevalibhukti jarUra AzcaryakArI lAge. para`tu evuM che nahi kAraNa ke je AtmaguNAne dUSita kare tene ja ame doSa kahIe chIe. kSudhA-pipAsA kaMi evA nathI ke jethI kevaLIemAM DhASAbhAva kahevAthI teonA paNa abhAva siddha thaI javAnA kAraNe kavalAhAra anupa panna thavAnI Apatti Ave. AvA AzayathI granthakAra kahe che gAthA :-kSudhA tRcchvA vagere je kevaLI AtmAnA kAi svabhAvika guNane dUSita karatA hAya tA ja doSarUpa kahevAya. paNa tevu` che nahi tethI e doSarUpa nathI. 'te e avyAbAdha sukhane dUSita karatAM hAvAthI doSarUpa che' evu... jo tame mAnatA hai| tA manuSyatvane paNa e siddhatvaguNane dUSita karatuM haiAvAthI doSarUpa mAnavAnI Apatti Avaze. jo para=AdhyAtmika kSAyika sukhAtmaka AtmaguNane dUSita karanArA hAvAthI kSudhA-tRSNAne paNa doSarUpa mAnatA hoya te teoe manuSyatvane paNa te siddhadUSaka hAvAthI doSarUpa mAnavu paDavAnA kAraNe tenI hAjarIvALA evA bhavastha kevaLIenA nirdoSa tarIkenA vyavahAra karI zakAze nahi. A ApattinuM vAraNa karavAnI pratibhA na hAvAthI teoe nIcu' joI ne nakhanA agrabhAgathI jamIna ja khotaravAnI raheze.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhuktivicAra pAsayorapi kaivalyapratibandhakatve pramANAbhAvAt kathamekaM sIvyatAM nAparapracyutiH ? ghAtikarmakSayajanyakevalajJAna' hi ghAtikarmANi tadavinAbhAvinaH pariNAmA vA pratibadhnanti, natvaghAti vedanIyaM karma tajjanyakSutpipAsApariNAmau vA / ataeva ghAtikarmajanyAne vA'STAdazadoSAndAnAntayAdIn sAdhu paribhASante pragalbhAH / tadAhu:-- antarAyA dAnalAbhavIrya bhogopabhogagAH / 211 mar hAso ra tyastI bhItirjugupsA zoka eva ca // 1 // kAmo midhyAtvamajJAna nidrA cAviratistathA / rAno dveSazrva no TovAsteSAmaTA rAScamI ArA [ ] rUta / atra ca kevalajJAnaM prati sarva evaite pratibandhakAH, kevalajJAnakevaladarzanakSAyikasamyaktva cAritradAnAdilabdhipaJcakaM pratyajJAnanidrA mithyAtvAviratyAdyantarAyANAM pRthageva vA pratibandhakatvaM na ceda paroktadoSeSu saMbhavati, na hi kSutpipAsayoH kAmAderiva cAritrapratibandhakatva dRSTamiSTa vA, anyathA tenaiva tAbhyAM tadatikramaprasaGgAt / nApi tayorjJAnAdipratibandhakatvamasti / 'balApacaya seA varSAM lAMbe vicAra karIne paNa kaMika sphuravAthI teo eveA javAba Ape ke 'kevaLIemAM siddhatvanA ane 'siddha' tarIkenA vyavahAranA pratibadhaka evA manuSyavAdirUpa doSa hAvA chatAM e akicikara che kAraNa ke je doSonA abhAvanA kAraNe jinamAM Aptatva Ave che te doSo tarIke ame kevalajJAna pratima dhaka doSone ja kahIe chIe, temaja tevA doSanA abhAvathI ja nirdoSatva vyavahAra karIe chIe. tethI kevalIonA tevA doSonA vilaya thayeA hAvAnA kAraNe kevaLI'tarIkenA vyavahAra ke tevA vyavahArane nAntarIyaka (= avinAbhAvI) evA nirdoSatvavyavahAra nirAbAdha ja rahe che.' tA teone kahevu ke kSudhApipAsA paNa kevalajJAnanA pratikha dhaka hAvAmAM kaiAi pramANa na hAvAthI enI hAjarImAM paNa kevalajJAna ke tAdRzavyavahArA bAdhita thatA nathI. tethI tamAre manuSyatvane adRSaka siddha karavA jatAM kSudhApipAsAne paNu nirdoSa mAnavAnI Apatti AvIne UbhI rahetAM eka bAju sAMdhavA jatAM bIjI khAju phATI javA jevu" kema nahI' thAya ? [kSudhAdi kaivalyanA pratibaMdhaka nathI] kevalajJAna ghAtIkanA kSayathI prakaTa thAya che enAthI jaNAya che ke ghAtIkA~ ke tenAthI thaelA pariNAmeA ja kevalajJAnanA pratibadhaka hAI zake, nahi ke AghAtI evu' vedanIya ka` ke vedanIya janya kSudhApipAsAdirUpa pariNAmeA. tethI vicAraka purUSo ghAtIka janya dAnAntarAyAdi aDhAra doSonI ja kaivalyapratibaMdhaka DhASA tarIke paribhASA kare che. kahyuM che ke teone=kevaLIene dAna-lAbha-bhAga-upabhAga-vIryAntarAya-hAsyarati-ati-bhaya-jugupsA-zAka-kAma-mithyAtva ajJAna-nidrA-avirati, rAga ane dveSa e aDhAra dASA hAtA nathI.'
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 adhyAtmamata parIkSA ple, 73-74 janakatayA tayorIryAsamitizrutAbhyAsAdivirodhitAyA dRSTatvAt kSAyika cAritrajJAnapratibandhakatvamapyanumIyata' iti cet ? na, anabhyAsAderiva tayoH kSAyikajJAnAdyapratipanthitvAt , kSudAdeH svajanakabahirindriyavRttipratipanthitayaiva jJAnapratipanthitvAt , anyathA mithyAtvodaya iva kSudAdyudaye'pi prAptajJAnopakSayaprasaGgAt , na caivamasti pratyuta kSudAdyudaya sahamAnAnAM zubhabhAvavatAM maharSiNAM tatpravRddhireva zrUyata iti / [ budhAdi kSAyopathamikajJAnanA pratipathI zI rIte ?] A aDhAre aDhArade kevalajJAna pratye pratibaMdhaka che e jANavuM. athavA kevalajJAna pratye ajJAnane, kevaladarzana pratye nidrAne, kSAyika samyaphatva pratye mithyAtvane, kSAyika cAritra pratye aviratine, dAnAdilabdhio pratye dAnAMtarAyAdine pRthaka pRthaka pratibaMdhaka jANavA. prabhAca kahela domAM AvuM pratibaMdhakatva saMbhavatuM nathI, kAraNa ke jema kAmAdi vikAra prAdurbhata thae te cAritrane pratibaMdha thaI jAya che tema bhUkha-tarasa lAgavA mAtrathI kaMI thaI jato nathI. nahitara to tenAthI prabhAcaMdrathI ja pratibaMdhaka evA te be utpanna thavA mAtrathI cAritrane atikrama thaI javAnI Apatti Ave. vaLI bhUkha-tRSA jJAnanA paNa pratibaMdhaka nathI. zakA :-bhUkha vagerethI zarIra azakta bane che ane tethI Isamiti vagerenuM barAbara pAlana thatuM nathI temaja zruta vagerenA abhyAsamAM citta cuMTatuM nathI. e vAta pratyakSa anubhavAtI hovAthI e bemAM kSApazamika cAritra-jJAnanuM pratibaMdhakatva che evuM te siddha ja che. enAthI ja teomAM kSAyicAritra ane kSAyikajJAnanuM pratibaMdhakava che evuM paNa anumAna thAya che. samAdhAna -jema abhyAsa (paThana-punarAvartanAdi)no abhAva kSApazamika jJAnene pratipaMthI hovA chatAM kSAyikajJAnane kaMI pratipaMthI nathI tema bhUkha-tarasa, vagere paNa kSAyopathamikajJAnapratibaMdhaka hovA mAtrathI teeAmAM kSAyikajJAnapratibaMdhakatvanuM anumAna thaI zakatuM nathI. kAraNa ke jyAM kSAyo pazamika jJAnavidhitA hoya tyAM kSAyikajJAna virodhitA hoya ja evI vyApti anabhyAsAdisthaLamAM bAdhita che. bhUkha vagere zrutajJAnanA pratibaMdhaka bane che te paNa sIdhesIdhA svabhAvathI ja nahi, paNa te kSApazamikazAnanI janaka bahirindriyanI pravRttine ruMdhavA dvArA ja pratibaMdhaka bane che. nahitara te jJAnane svabhAvathI ja pratibaMdha karanAra mithyAtvane udaya thavA mAtrathI jema jJAna pratibaMdhita thaI jAya che tema sudhAdine paNa udaya thavA mAtrathI prApta jJAnane nAza thaI ja joIe. paNa tema thatuM nathI, ulaTuM, sudAdine samyapha rIte sahana karatAM mahAtmAone zubhabhAvanI vRddhi thavAthI jJAnavRddhi ja thaelI saMbhaLAya che. vaLI kevalajJAna te Indriyajanya na hovAthI sudhAdinA atirekathI InidrayapravRtti raMdhAtI hoya te paNa e dvArA paNa e sudhAdithI pratibadhya banatuM nathI.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalabhaktivicAre 23. ___ atha kSudAdijanyAtadhyAnAcchubhabhAvaparihANiH zrUyate iti cet ? na hyayaM tayoraparAdho. 'pi tvaratyAderiti vicAraNIyam / 'pApaprakRtijanyatayA tayordoSatvamiti tu mandapralapita, pareNApi kevalini tAdRzaprakRtisvIkArAt / atha prazastaviparItabhAvanAprakarSa prayuktApakarSazAlitvaM doSatva', tacca rAgAdAviva ca kSudAdAvapyasti, dRzyate vItarAgabhAvanAtAratamyena rAgAdemandamandataramandatamAdibhAva iti tadatyantotkarSAttadatyantApakarSopi bhagavatAmiti / evamabhojanabhAvanA tAratamyAt sakRdbhojanakadinapakSamAsasaMvatsarAdAntaritabhojanAdidarzanAt tadatyantotkarSAdAtyantikakSudbhuktyAdyapakarSo'pi teSAM yujyate iti cet ? maiva', abhojanabhAvanAyA bhojanabhAvanAM pratyeva pratipanthitvAt , tayA tannivRttAvapi kSudbhuktyAdyanivRtteH, na khalu tapasvinAM kSudeva na lagati, api tu taiH sA nirudhyata iti / 'bubhukSAnirodhe bhuktirapi nirudhyata' iti cet ? na, tasyAstadahetutvAditi sphuTIbhaviSyatyagre / zakA -sudAdithI A dhyAna thavA dvArA zubhabhAvanI parihAni thavAthI kevalajJAnane pratibaMdha thAya che. samAdhAna :-zubhabhAvanI hAni bhUkha vagerenA kAraNe thatI nathI, kintu arati AdinA kAraNe thAya che, kSapakazreNimAM te aratino ja kSaya thaI gayuM hovAthI zubhabhAva parihAni ke te dvArA kevalajJAnapratibaMdha thavAno saMbhava rahetuM nathI. A barAbara vicAro. [ kSudhAdimAM duSatvanuM maMDana-khaMDana] zaMkA chatAM sudhAdi pApaprakRti janya hovAthI deSarUpa che tethI kevaLIomAM te manAya nahi. samAdhAna -tame paNa aprathamasaMsthAna-svarAdi rUpa pApaprakRtione kevaLIone udaya mA ja che. tethI enA udayathI thaela pariNAma rUpa de kevaLIomAM paNa mAnavAnI tamAre Apatti Avaze. anyathA, pApaprakRtijanya hovA chatAM ene je doSarUpa nahi mAne te sudhAdine paNa doSarUpa mAnavA na joIe. pUrvapakSa-prazasta evI viparItabhAvanAnA prakarSathI jeno apakarSa thAya te doSa kahevAya che, jemake, jema jema vItarAgatAnI bhAvanA vadhatI jAya che tema tema rAgAdinI hAni thatI jAya che ane vItarAgatAne atyanta prakarSa thAya tyAre rAgAdino atyaMta uccheda thAya che te rAgAdi doSarUpa che, A ja rIte sudhAdine paNa prazasta viparIta bhAvanAthI apakarSa thAya ja che. jemake abhejanabhAvanA (anAhArIpaNAnI bhAvanA)nA tAratamyathI divasamAM eka ja vAra bhejana karavuM, dinAntarita-pakSAtarita- mAsAntarita varSAntaritAdi bhejana karavuM evuM dekhAya ja che. tethI jaNAya che ke e bhAvanAthI sudhAdine apakarSa thatuM jAya che ane tethI jyAre e bhAvanA prakarSa pAme
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 adhyAtmamataparIkSA lai73-74 idamatra tAtparya - yathA'zarIrabhAvanayA zarIramamatvanivRttireveti tadatyantotkarSAttadatyantApakoM, na tu zarIrAtyantApakarSo'pi, kvacittadapakarSasya dRDhataratapaHparizIlanAdyaupAdhikatvAt tathA'bhojanabhAvanA'tyantotkarSAdapi tadgRdhnutAdyatyantApakarSa eva siddhayati na tu bhojanAtyantApakarSopi, kvacittadapakarSasya tapo'rthitAdyaupAdhikatvAditi kimadhikabAlabodhaprayAsena ? evaM jarAtaGkajanmAntakakhedAnAmapi kaivalyA'pratipanthitvAttadoSatvAbhidhAnamapi pAmarazizupratAraNamAtram ! na ca tajjanmamaraNAbhAvaH kevalini saMbhavatyapi, janmamaraNAntarAbhAvastu tatkAraNAbhAvaparyavasitaH san rAgAdyabhAvAnnAdhikIbhavitumutsahate / itarajanasAdhAraNyamAtreNa khedAdinoM doSatvoktau ca manuSyatvAdInAmapi doSatvamuktisaha syAditi vArtAmAtrametat //7rUA.74mAM che tyAre sudhAdine AtyaMtika apakarSa thaI jAya e paNa yukta ja che. tethI sudhAdi paNa deSarUpa hovAthI kevaLIone hotA nathI. aprathama saMsthAnAdi kaMI viparIta bhAvanAthI apakarSa pAmatA nathI ke jethI ene doSarUpa manAya. [ abhejanabhAvanA kSudhAnAzaka nathI] uttarapakSa -abhejanabhAvanAthI bhUkha vagere apakRSTa thatA nathI paNa bhojanabhAvanA (khA khA karavAnI lezyA) ja apakRSTa thAya che-ghaTe che. kAraNa ke bhajanabhAvanAnI nivRtti thavA chatAM kaMI bhUkha nivRtta thaelI jaNAtI nathI. abhojanabhAvanAne bhAvita karanAra tapasvIone kAMI bhUkha na lAgatI nathI evuM nathI paNa lAgelI bhUkhane teo nirodha kare che. tethI bhejanabhAvanA deSarUpe siddha thAya che, sudhAdi nahi. zakA :-bubhakSAne nirodha thAya te te bhojana paNa niruddha thaI ja javAthI apakRSTa thavA ja mAMDazene ! samAdhAna - evuM thatuM nathI, kAraNake bumukSAnI gerahAjarImAM paNa bhajanapravRtti thatI hovAthI bumukSA kAMI bhajananA hetubhUta nathI ke jethI teno nirodha thAya tema bhajana paNa niruddha thavA mAMDe... ahIM A tAtparya che te hakIkatamAM azarIrI che" ItyAdi bhAvanA jema zarIraparanI mamatAnI ja nivRtti kare che ane tethI te bhAvanAnA atyaMta ukarSathI mamatAne ja apakarSa thavA mAMDe che, yAvat sarvathA uccheda thaI jAya che paNa zarIrane kaMI apakarSa thaI jato nathI. zaMkA - paNa azarIra bhAvanAne bhAvatAM tapasvIonuM zarIra apakRSTa (kRza) thaeluM dekhAya ja che ne ! samAdhAna :- e kRzatA enI azarIra bhAvanAnA kAraNe hotI nathI paNa kaThora ugra tapazcaraNa rUpa upAdhinA kAraNe hoya che tethI e bhAvanAthI jema zarIra apakarSa
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalabhaktivicAra 215 ____ nanu kevalinAM kSAyika sukha prasiddhaM, tena ca saha kSuttRSNAdirUpa duHkha nAvatiSThate, ata eva tatra pAribhASikaM doSatvamityabhipretya zaGkate aha jai jiNassa khai sukkhaM dukkha virujjhae teNa / to sAmaNNAbhAve visesasattA kahaM juttA ? // 75 // (atha vADhi nisya jJAti sauraa Tu vigate tenA tarasAmAnyAmAM vizeSarajJA # sunnatA ? III) thatuM nathI ema abhejana bhAvanAnA atyaMta utkarSathI paNa bhajana aMgenI vRddhi Adino ja atyaMta apakarSa thAya che nahi ke bhejanAdino apakarSa. zaMkA - abhejana bhAvanAvALA keTalAka tapasvIono AhAra paNa ocho hoya che je jaNAve che ke teone bhojana apakarSa thaela che. samAdhAna - e bhajana apakarSa paNa kaMI bhAvanA mAtrathI thayela hoto nathI paNa udarI vagere rUpa tapanI IcchAthI tapasvIe svayaM karela hoya che. Ama viparIta evI abhejana bhAvanArUpa prazastabhAvanAthI kSudhAdine ke bhuktine apakarSa thato na hevAthI sudhAdike bhukti doSarUpa nathI e siddha thAya che. tethI bALaka jevA AdhyAtmikane samajAvavAnA adhika prayAsathI saryuM. - [jarA vagere paNa deSa rUpa nathI. Aja rIte jarA, AtaMka, janma, mRtyu ane kheda (zArIrika zrama) paNa kevala jJAnanA pratibaMdhaka nathI. tema chatAM teone doSarUpe kahevA e pAmarabALakane ThagavA jevuM ja che. vaLI kevaLIne paNa kaMI cAlu bhavanA janma (bhAva) ane mRtyune abhAva harta nathI. zaMkA - paNa janmAntara ane tenA mRtyune abhAva to hoya ja che ne! samAdhAna - e paNa potapotAnA kAraNanA abhAvane ja AbhArI hovAthI kAraNabhUta rAgAdinA abhAvamAM ja paryavasita thAya che ane rAgAdine to ame doSarUpa kahIe ja chIe. vaLI kheda vagere sAmAnya mANasone paNa hoya che eTalA mAtrathI doSarUpa mAnaze te manuSyavAdi paNa Itarajana sAdhAraNa hovAthI doSarUpa mAnavAnI Apatti Avaze. tethI tamAruM A kathana te yuktivikala hovAthI mAtra vAta karavA rUpa ja che, kaI arthanI siddhi karI zakatuM nathI 7374 [kSAyika sukhanI hAjarImAM duHkha na saMbhave-pUrvapakSa]. kevaLIone kSAyika sukha hoya che e vAta prasiddha che ane tenI sAthe kSudhAtRSAdirUpa duHkha rahI zakatuM nathI, tethI ja kSudhAtRSAne doSarUpe kahyA che evA abhiprAyathI AdhyAtmika zaMkA kare che- gAthArtha :- je kevaLIne kSAyika sukha che ane tenI sAthe kaI paNa duHkha hovuM virUddha che. te dukha sAmAnyano ja abhAva hovAthI bhUkhArirUpa duHkhavizeSa zI rIte saMbhavI zake ?
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo, 76 * 'kSAyikasukhazAlinAM hi kevalinAM duHkhasAmAnyameva na bhavati, kutastarAM tadvizeSabhUte kSuttaSNe 1 na hi vRkSasAmAnyAbhAvavati pradeze ziMzapAsaMbhava' iti parapratyavasthAnam / / 5 / / tatra bAdhakamAha to veaNijjakammaM udayappattaM kaha have tassa ? / Na ya so padesaudao samayammi vivAgabhaNaNAu // 76 // (tadvedanIya karma udayaprApta katha' bhavettasya ? na ca sa pradezodayaH samaye vipAkabhaNanAt // 76 // ) na khalu kevalinAM kSAyika sukha saMbhavati, udayaprAptena vedanIyakarmaNA tadvirodhAt , mAyika sukha hi vedanIyakarmakSayajanyaM, na ca tadudaye tatkSayaH saMbhavatIti bhAvaH / atha kSAyikasukhe gauNa mukhyaM vA duHkhameva sAkSAttatpratipanthi, vedanIyakarma tu tatkAraNatayaivopakSINam / evaM ca pradezodayArthakatvAttasya ca duHkhA'janakatvAt tadvirahe tatra nityA''nandaniHspandatA nirAbAdheti cet ? na, tatkarmakSAyikabhAvaM prati tatkarmakSayasyaiva hetutvAt , anyathA suSuptAvaindriyakasukhaduHkhAdi vilaye kSAyikasukhaprasaGgAt / jema vRkSa sAmAnya ja (arthAt kaI vRkSa ja) jyAM nathI tevA pradezamAM zizapAdi 35 vRkSa vizeSa hatAM nathI tema kSAyika sukhavALA kevaLIone duHkha sAmAnya ja na havAthI duHkha vizeSAtmaka sudhA-tRSA paNa zI rIte hoI zake? AvuM pUrvapakSInuM kahevuM che. 7paNa keivaLIne kSAyika sukha ja hetuM nathI-uttarapakSa] pUrvapakSIne kathanamAM bAdhaka dekhADatAM gandhakAra kahe che- - gAthAtha:- kevaLIne je kSAyika sukha ja hoya te vedanIya karmane paNa udaya zI rIte saMbhavaze? kAraNa ke udayamAM AveluM te kayAM te duHkhane utpanna kare athavA dayika sukhane utpanna kare ja. paNa kSAyika sukhavALAne te e bemAMthI eke na hovAthI vedanIya karmano udaya mAnI zakAze nahi. zakA -vedanIya karmanA pradezadayathI te tevA sukha ke duHkha utpanna thatA nathI tethI kSAyikanukhavALA kevaLIne vedanIyane pradezodaya mAnavAmAM kaI vAMdho nathI. samAdhAna - e vAta paNa barAbara nathI. kAraNa ke siddhAntamAM kevaLIone vedanIyane vipAkedaya kahyo che, pradezadaya nahi. - kSAyika sukha vedanIya karmanA kSayathI utpanna thAya che tethI je vedanIya karmane udaya cAlu hoya te kSAyika sukha asaMbhavita hovAthI kevaLIone paNa te saMbhavatuM nathI. | (kSAyika sukhanA hetunI vicAraNuM) pUrvapakSa - kSAyika sukha pratye gaNa duHkha (dayika sukharU5) ke mukhya duHkha ja sAkSAatipathI che. vedanIya karma te te dukhanA kAraNa tarIke ja upakSINa thaI jAya
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ -kevali bhukti vicAra : 217 _ 'svasamAnAdhikaraNatajjAtIyaprAgabhAvA'samAnakAlInatadvilayasya taddhetutvAnna doSa' iti cet 1 na, tathApi lAghavAt 'taddhetorevAstu kiM tena ?' iti nyAyAcca caramaduHkhadhvaMsajanakasya vedanIyakarmakSayasyaiva kSAyika sukhahetutvAt / na cedevaM mohodayAbhAvamAtreNopazAntaguNasthAnavartinAmapi kSAyikavAritraprasaGgaH / tasmAttatkarmakSayajanyabhAve tatkarmasattva pratibandhiketi yuktamutpazyAmaH / atha yuktisiddhamevedamiti cet ? aho ayuktipriyatva devAnAMpriyasya yadatra prasarati pradveSaH / na ca zrutaviruddhamapIda, zrute kevalini vedanIyavipAkodayopadezena tathaiva vyavasthAnAt , pratyuta tvaduktapradezodayasyaiva siddhAntA'sAkSikatvAt // 76 / / che-caritArtha thaI jAya che. kevaLIone vedanIya karmanI je sattA hoya che te paNa pradezadayathI ja nijINa thaI jatI hovAthI bAda karatI nathI. tethI kevaLIone nityAnaMdanI sthiratA nirAbAdha ja che. uttarapakSa -te te karmanA kSayathI prakaTa thatAM kSAyikabhAva pratye te te kamane kSaya ja hetubhUta che tethI jeonuM vedanIyakarma saMpUrNa kSINa thayuM nathI tevA kevaLIone kSAyika sukha manAya nahi. vedanIyakarmanI hAjarImAM paNa jyAre e vyakta sukhaduHkhAdi ApatuM na hoya tyAre. vedanIyodaya janya andriyaka sukhaduHkhAdina vilaya thayo hovA mAtrathI kSAyika sukha mAnI laIe te nidrAdi avasthAmAM paNa kSAyika sukha mAnavAnI Apatti Avaze. zaMkA :-je sukhaduHkhane vilaya, svasamAvajAtIya bIjA (bhAvi) sukhaduHkhAdinA prAgabhAvane samAnakAlIna na hoya te ja kSAyika sukhane hetu che. arthAt tevA jIvanA ja vyakta sukhaduHkhAdino vilaya kSAyika sukhane hetu bane che jene bhaviSyamAM paNa audayika sukhaduHkha AvavAnA na hoya. tethI nidrAdi avasthAmAM kSAyika sukha mAnavAnI Apatti Avaze nahi kAraNa ke e jIvane te jAgrata avasthAmAM pharIthI sukhaduHkhAdi thavAnA che. (vedanIyakamanI sattA kSAyika sukhanI pratibaMdhaka) te samAdhAna -AvA sukhaduHkhavilayane kSAyika sukhanuM kAraNa mAnavA karatAM carama duHkhadhvaMsajanaka vedanIyakarmakSayane ja kAraNa mAnavAmAM lAghava che. temaja tenA hetuthI ja je kArya sarI jatuM hoya te pachI tenAthI sa" arthAt "je vastuthI kArya siddha thatuM hovAnI vAta thatI hoya te vastunA kAraNethI ja te kArya ja thaI jatuM hoya te te vastune kAraNa tarIke mAnavAnI jarUra nathI." evA nyAyathI tevA vedanIya karmakSayane hetu mAna ucita che. arthAt vedanIyakarmakSayathI ja kSAyika sukha saMbhavita hovAthI vedanIyakarmakSayathI caramaduHkhadavaMsa ane e duHkha vaMsathI kSAyika sukha mAnavuM ucita nathI. bAkI vedanIyanI sattA hovA chatAM je ene pradezodaya ja mAnIne, vipAkodaya na hovAthI sukhaduHkhAdine abhAva hevAnA kAraNe kSAyika sukha 28
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 www atha tadvipAkodayopadezameva prapaJcayatiAvasyaNijuttIi payaDipasatthodayovaeseNaM / adhyAtmamataparIkSA zyA. 77 jatA suhAu asuha paDivakkhavayaNeNaM // 77 // ("Avazyaka niyuktau prakRtiprazastodayopadezena / jJAyate tAH sukhadA asukhapratipakSavacanena (nAtU) // 77 // ) Avazyaka niyuktau hi tIrthakare'nuttaraH prazastaprakRtyudaya stadudayabAhulyAbhibhUtatayA mndprAtrarAstatratyutyo yAvanitaH / tathA|i-- [nnA. ni. 9-72] 'saMghayaNaruva saMThANavaNNagaisattasAra UsAsA / emAiNuttarAi havaMti NAmodae tassa || *payaDINa aNNAsuvi pasatthayA aNuttarA huti / khayauvasame viya tahA khayammi avigappamAsu // mAnavAnuM hAya teA teA agyAramA upazAntamAha guNasthAnavI jIvAne paNa mAhasattA heAvA chatAM meAhanIyanA praderoAya paNa na heAvAthI kSAyikacAritra mAnavAnI Apatti Avaze. tethI te te ka kSayajanya bhAvA pratye te te karmanI sattAne ja (mAtra vipAkeAyane ja nahi) pratima'dhaka mAnavI cukta che. - zakA kSAyikabhAva pratye te te karmanI sattAne ja pratibadhaka mAnavI e mAtra yuktiothI = dalIleAthI ja tame siddha kareA che, paNa AgamAdimAM kaMi evuM mAnya nathI, tethI buddhiprabhAvathI mAtra kutarko karIne kaMI Agamaviruddha vastusthiti mAnI levAya nahi. samAdhAna :-ahA ! yuktine choDIne ayuktine priya karavAnI devAnAM priya evA tamArI kharI A ceSTA ke je tame kevalInA kavalAhAramAM dveSa rAkheA che. arthAt AvA dveSanA kAraNe ja tamArAmAM ayuktipriyatA AvI che. khAkI kevalIne kSudhAdike kavalabhakti vagere hAvA zrutaviruddha paNa nathI ja, kAraNa ke AgamamAM paNa kevalIne vedanIyanA vipAkAdaya kyo ja che. ulTu' "kevalIne vedanIyaneA mAtra pradezAya ja hAvAthI phrAyika sukha hoya che ane kSudhAdinA abhAva hAya che." evI tamArI vAta ja Agama viruddha che. chA vedanIyanA vipAkAdayanu' AgamathI samana] AgamamAM AvatAM vipAkeAyanA upadezanu' ja vivecana karatAM granthakAra zrI kahe che-- gAthA :-Avazyaka niyueNMktimAM zrI tItha karane prazasta prakRtinA udbhaya hAya che ema kahyu che. duHkhapratipakSabhUtaprazastatvapratipAdaka te vacanathI jaNAya che ke prakRti sukhadA = sukhadenArI hAya che. tethI te prakRtinA uyajanya sukha paNa hAjara hAvAthI kevaLIAne kSAyikasukha hAtuM nathI e vAta AgamapratipAdita ja che. Avazyaka niyuktimAM tIrthaMkarAne prazastaprakRtinA anuttara (ananyasadeza) udaya temaja tenA udayanA bAhulyathI abhibhUta hAvAthI aprazastaprakRtinA maMda 1. saMhananarUpasaMsthAna varNagatisattvasArocchvAsAH / evamAdInyanuttarANi bhavaMti nAmodayAttasya // 2. prakRtInAmanyAsvapi prazastA udayA anuttarA bhavanti / kSayopazame'pi ca tathA kSaye'vikalpamA khyAtavantaH //
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevali bhukti vicAra www 'assAyamAiA jA via asuhA havaMti payaDIu / birasalavuvva para Na huMti tA asuhayA tassa || ti [ 573 ] "atra 'khayauvasameviya taha 'tti kSayopazame'pi sati ye dAnalAbhAdayaH kAryavizeSAH 'api ' zabdAdupazame'pi ye kecana tepyanuttarA bhavantIti kriyAyogaH, tathA karmaNaH kSaye sati kSAyikajJAnAdi guNasamudAyaM 'avigappamAhaMsu'tti avikalpaM vyAvarNanAdivikalpAtItaM sarvottamamAkhyAtavantastIrthakRdgaNadharA iti gAthArtha" iti vyAkhyAnAdaudayikakSAyopazamikaupazamikakSAyika bhAvAnAM tIrthakara nAmodayaprasAdAd bhagavatyAdhikyamabhidadhe / tatraudayikAnAM prazastavipAkodayaprAbalyAt, kSAyopazamikaupazamikAnAM ca kSAyikAntabhavAt tattirodhAnAdvA iti vizeSaH, na tu vedanIyodayajanyasukhaduHkhayorapi mohakSayAt kSAyikasukhe tirodhAnaM yuktaM, evaM satyasAtave danIyaprakRtijanyA'sAtasya mUlocchede dugdhaghaTe nimbara salava sthAnIyatvAbhidhAnAnupapatteH / na ca prakRtisvarUpavyAvarNanamAtrametaditarathA tAsAM udaya kahyo che. jema ke saMghayaNa, rUpa, saMsthAna, varNa, gati, sattva (vIryAntarAyanA kSayeApazama ke kSayathI thaela vI), sAra (= gurutA-jJAnAdi) zvAseAzvAsa vagere nAmakarmInA uDDayathI anuttara heAya che. anya prakRtinA paNa prazasta uDDaya ja hAya che temaja dAnAMtarAyAdinA kSayApazamAdithI ane upalakSaNathI upazamAdrithI thaela dAnalAbhAdi kA vizeSA, temaja mithyAtva-jJAnAvaraNAdinA kSayathI thaela kSAyikasamyaktva temaja jJAnAdi rUpa guNasamudAya paNa avikalpa = vyAvanAdivikalpathI atIta hAya che arthAt ani`canIya hAya che. vaLI azAtAvenIyAdirUpa je azubhaprakRtinA uDDaya hAya che te paNa ghaNA dUdhamAM lImaDAnA rasanA biMdu jevA hAya che, tethI e duHkha denAra banatA nathI. evuM zrI tIkara-gaNadharAe kahyu che.' Ama A gAthAenI AvI vyAkhyAthI zrItIkarAne tIrthaMkaranAmakarmanA udayanA prabhAve audayika, kSAyeApazimaka, aupazimaka ane kSAyikabhAvAnu` caDiyAtApaNuM jaNAvyu che. temAMthI auyika bhAvA prazasta prakRtinA vipAkodayanI prabaLatAnA kAraNe caDiyAtA haiAya che. jyAre kSAyeApazamika ke aupamika bhAvA kSAyikamAM aMtarbhUta thaI javAthI ke tiAhita thaI jatA haiAvAthI caDiyAtA banI jAya che. jema ke temanuM jJAna ke je pUrve kSAApazimaka hatuM te kevalajJAnamAM samAviSTa thaI javAthI ke kevalajJAnathI tirAhita thaI javAthI caDiyAtu (sarva viSayaka banI javAthI) banI jAya che. paNu A rIte meAhakSayathI kSAyikasukha utpanna thAya che ane tenAthI vedanIceAdayajanya sukhaduHkha tiAhita thaI jAya che evuM mAnavu' kaI yukta nathI. kAraNa ke tA tA pachI duHkhanA atyaMta uccheda ja mAnavAnu rahyuM ane ema mAnavAmAM te 'azAtAvedanIya. 1. asAtAdyA yAspi cAzubhA bhavanti prakRtayaH nimbarasalava iva payasi bhavanti tA asukhadAstasya //
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA - 2 kaNThato'sukhajananA'kSamatvAbhidhAnAnupapatteriti vAcyam , rasadRSTAntopanyAsAt / tadvacaso baMhIyasi sukhe'lpIyasaH kavalAhArAdyaupayikakSudAdiduHkhasyAsatprAyatvatAtparyakatvAt , dRzyate cAlpasyAvivakSaNaM tatra tatra, na cedevaM tarhi mohakSayajanye sukhe'sAtavedanIyasya svarUpato'. virodhitvena tiktaprakRtikanimbalavAnuvidvadugdhaghaTadRSTAntAbhidhAnAnupapattiriti dig // 77|| sukhavipAkopadezakaM pravacanavacanamudabhAvya duHkhavipAkalezopadezakamapi tadudbhAvayati tattatthamuttabhaNiyA ekkArasa jaM parIsahA ya jiNe / teNavi chuhataNhAI khaiassa muhassa paDikUlaM // 78 // (tattvArthasUtrabhaNitA ekAdaza yatparIpahAca jine / tenApi bhudhAtaSNAdi kSAyikasya suvasya pratikUlam // 8 // ) prakRtijanya vedanA dudhanA ghaDAmAM lImaDAnA rasanA biMdu jeTalI hoya che evuM kathana anupana thaI jaze. ('asukhadA zabdane tAtaparyArtha) zaMkA -e kathanathI te sattAmAM rahela azAtA vedanIyanA svarUpanuM bIjI kaI rIte varNana zakya na hovAthI kaMIka varNana mAtra ja karyuM che. bAkI e prakRtio je lImaDAnA rasanA biMdu jeTalA thoDAka paNa duHkhane ApanArI banatI hoya te te "na hUMti mudayA ta" e aMzathI teo duHkha ApavAmAM asamartha hoya che evuM je sAkSAt zabdothI kathana karyuM che te saMgata zI rIte thaze? samAdhAna : rasadaSTAntano upanyAsa karyo che tenAthI ja azAtAdi pravRtio A paduHkha denAra hovA chatAM 'asukhadA hAtI nathI evuM vacana anu55 na rahetuM nathI. e A ja jaNAve che ke sukhanI atyaMta pracuratAmAM kavalAhArAdi upAyathI ja je zAMta thaI jAya evA apasudhAdiduHkhI hAjara hovA chatAM asa prAyaH hoya che AvA tApamAM ja duHkha denArA hotA nathI evuM vacana kahyuM che. AvI a5sattAnI abhAvarUpe vivakSA zAstramAM jovA maLe ja che. je AvA tAtparyamAM e vacana na hoya te to mahAya janya sukha pratye azAtA vedanIya karma svarUpathI avirodhI hovAthI e pracura sukharUpI dudhaghaTamAM duSpavirodhI dravyabhUta kaDavA svAdavALA niMbarasanA biMdu jevuM na rahevAthI tene mATe e daSTAnta anupa panna thaI jaze I7LA (alapaduHkha hAjarInuM pratipAdana) kevalI bhagavaMtane "karmodaya janya sukhavipAka hoya che evuM jaNAvanAra pravacananA vacanane jaNAvIne have duHkhavipAkaleza paNa kevaLIone hoya che evuM jaNAvanAra Agamavacana dekhADatAM prakAra zrI kahe che - gAthArtha :-zrI tatvArthasUtramAM kevaLIne je agyAra parISaho kahyA che tenAthI paNa kSAyika sukhane pratikULa evA sudhA-kRSNAdi dukhe teone hoya ja che e jaNAya che.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevali bhukti vicAra ___ AdhyAtmikA hi svarasato digambarazAstrameva kizcitpramANatvenopayanti, zvetAmvarazAstraM tu saMvAdakatayeti tAn pratyubhayopadezo'pi yujyata iti, tAn pratyevamupadeSTavyaM nanu 'ekAdaza jine' ityubhayeSAM tattvArtha sUtram [9-11], tathA "'egavihabaMdhagassa NaM bhate sajogibhavatthakevalissa kai parIsahA paNNattA 1 goyamA ekkArasa parIsahApaNNattA nava puNa veyaMtitti" prajJaptisUtraM ca jina ekAdazaparISahAn pratipAdayati / te ca kssutpipaasaashiitossnndeshcryaavdhmsAccArAtRURpatrakaLA, tadurta [ ] 'kSutpipAsA zItoSNe daMzacaryA vadho malaH / zayyA rogatRNasparzA jine vedyasya saMbhavAt // iti tathA, "2veyaNijje NaM bhate kamme kai parIsahA samoaraMti ? goyamA ekkArasa parIsahA samoara'ti 'paMceva ANupuvvI cariyA sijjA vahe ya roge a / taNaphAsa jallameva ya ekkArasa veaNijjammi // " prajJapti [8-8-342] tathA ca pariSoDhuM yogyaiH kSuttaSNAdibhiH saha kSAyikaM sukhaM kathamavatiSThatAm ? AdhyAtmika svarasathI to digaMbarazAstrane ja kaMIka pramANa tarIke svIkAre che. tAMbara zAstrone te teonA matane saMvAdaka hoya eTalA ja aMzane pramANa tarIke svIkAre che. tethI teo pratye ubhayanA zAstronI sAkSI ApavI ghaTatI hovAthI A rIte samajAvavA ke ubhayasaMmata evA zrI tatvArthasUtramAM "prArA nine evuM kahyuM che. temaja prajJaptisUtramAM paNa kahyuM che ke - "ekavidha baMdhaka evA bhavastha kevaLIne he bhagavan! keTalA parISaho saMbhave che? he gautama ! agyAra parISaha saMbhave che. paraMtu eka jIva ne eka kALe vadhumAM vadhu navanuM ja vedana=anubhava hoya che." Ama ubhayasaMmatazAstromAM kevaLIone agyAra parISaha hovAnuM pratipAdana che. e agyAra parISaha A che. sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMza, caryA vadha, mala, zayyA, roga ane tRNasparza A agyAra parIgraho kevaLIone hoya che kAraNa ke enA kAraNabhUta vedanIyakarma hAjara hoya che. vaLI AvuM paNa zAstravacana che ke "he bhagavan! vedanIyakarmamAM keTalA parISahono samAvatAra che ? arthAt vedanIya karmanA kAraNe keTalA parISaha Ave che? he gautama! vedanIya karmamAM agyAra parISahene samavatAra che. AnupUvIthI pAMca = sudhAdi pahelA pAMca, caryA, zayyA, maLa, roga, tRNasparza ane vadha e agyAra parISaha vedanIyakarmamAM samAvatare che. Ama samyapha sahavAne yogya evA kSudhAtRSAdinI hAjarImAM sAthe kSAyika sukha zI rIte rahI zake? 1. prajJapti 8-8-342 ekavidhabandhakasya bhagavan sayogibhavasthakevalinaH kiyantaH parISahAH prajJaptAH ? gautama! ekAdaza parISahAH prajJaptAH, nava punarvedayanti / 1. vedanIye bhagavan karmaNi kiyantaH parISahAH samavataranti ? gautama ! ekAdaza parISahAH samavataranti / paJcaivAnupUrviNazcaryA zayyA vadhazca rogazca / tRNasparzastanumalacaiva caikAdaza vedanIye //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ % adhyAtmamataparIkSA jhlA. 78 wwwwww ' athaikAdazetyanantara' 'na santi' ityadhyAhattavyamiti cet 1 na, svAmitvacintAvasare etasya viparItavyAkhyAnatvAt / etena ' ekenAdhikA daza na ityapyapavyAkhyAnamAveditam / ittha N ca 'ekAdaza jine santi vedanIyasattvAt, na santi vA mohAbhAvAt' ityasamartha - durAgrahospi nirastaH / evaM ca vedanIyAtmaka kAraNasattvAdekAdaza parIpahAH kevalinyupacaryanta iti vyAkhyAnamapi nadyAM nimajjataH kAzakuzAvalambanaprAyaM draSTavyam, upacArAnupacArAbhyAmekapraghaTTena svAmitva cintA'naucityAt, anyathA mohasattvamAtreNopazAntavItarAge'pi dvAviMzatiparISahAbhidhAnaprasaGgAt / 'asAdhAraNakAraNamevopacAranibandhanamiti cet ? na, tatsattvasya vastusatkAryeNaiva vyAptatvAt / ye'pi vadanti jinAnAM mandatamavedanIyajanyapariNAmeSu kSuttvaparISahatvAdyupacaryoktasUtra vyAkhyeyamiti te'pi bhrAntA eva saMbandhavizeSeNa parIpahatvaviziSTavAcakaparISahazabdAnuSaGgAt saMbandhAntareNa tadviziSTopasthitya saMbhavAt, anyathA karmAntarajanyAkulatAyAmapi tadupacAraprasaGgAt / 22 ['ekAdajine' sUtranI vicAraNA pUrva pakSa :-- 'ujAza nine' sUtramAM 'ekAdaza' zabda pachI 'na santi'evA adhyAhAra karavAnA che ane tethI sUtra evu' jaNAve che ke jinamAM kSudhAdi agyAra parISahA hAtA nathI. A uttarapakSa : e adhyAhAra ayukta che kAraNa ke A sUtra jyAM Ave che. tyAM AgaLa-pAchaLa 14 vagere kayA kayA parISahA sUkSma sa`parAyAdi keAne kAne hAya enI prarUpaNA cAle che. emAM vacce AvelA sUtranA AvA adhyAhAra karI kevaLIene A agyAra haiAtA nathI' evu' vyAkhyAna karavuM e viparIta vyAkhyAna che. tethI ja sUtranuM 'jinane ekAdhika daza hAtA nadhI" evu vyAkhyAna paNa ayukta che e jANavuM. vaLI Aja rIte vedanIya karma hAjara hAvAthI kevaLIene agyAra parISaheA hAya che ke meAha na heAvAthI hAtA nathI ?' evA saMdeha rAkhavAnA durAgraha paNa choDI devA jevA jANavA. kevaLIene agyAra parISahA paramAthI hAtA nathI paNa teonA kAraNabhUta vedanIya kama hAjara hAvAthI upacarita karAya che' evuM vyAkhyAna paNa DUbatA mANasa taNakhaluM pakaDe' enA jevu... jANavuM. kAraNa ke eka ja prakaraNamAM AgaLa pAchaLanA sUtromAM anupacarita rIte svAmitvanI vicAraNA karavI ane vaccenA sUtramAM upacArathI svAmitvanI vicAraNA karavI e anucita che. nahitara teA upazAnta vItarAga jIvAne paNa meAhanIya karmAtmaka kAraNa hAjara hAvAthI upacArathI khAvIza parISahe| hAvAnI ja prarUpaNA karavI paDe. cauda parISahA hAvAnuM kathana karI zakAya nahi. [11 parISahAnI anaupacArikatAnA vicAra ] pUrva pakSa :-kArya nA upacAra thavAmAM asAdhAraNa kAraNanI hAjarI ja nimitta ne che, sAdhAraNa kAraNanI hAjarI nahi, keLIone veDhanIceAyAtmaka asAdhAraNa kAraNu
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevali bhukti vicAra 223 : syAdetat-bhojanajanakatAvacchedikA mohajanyatAvacchedikA ca kSudhAdiniSThA kAcijjAtirvAcyA, saiva kSAyikasukhapratibandhakatAvacchedikA, iti tajjAtIyakSudAdyabhAve'pi kevalinAM vedanIyajanyakSudAdisAmAnyasattvAttatraivaparISahanayogyatayA parISahazabdavyapadeza iti / idamevAbhipretya 'chAyArUpA eva teSAM parISahAH' ityapi kazcit / hAjara hovAthI 11 parISahene upacAra thAya che. upazAnta moha chadmasthavItarAgane mehasattArUpa sAmAnya kAraNa hAjara hovA chatAM mahodayarUpa asAdhAraNa kAraNa hAjara na hovAthI bAvIze parISahono upacAra zI rIte thAya ? uttarapakSa -jyAM jyAM asAdhAraNa kAraNa hoya tyAM tyAM paramArtha kArya ja thaI jAya" AvI vyApti hovAthI jo kevaLIne parISahanuM asAdhAraNa kAraNa hAjara mAne che te paramArthathI ja parISahAtmaka kAryane svIkArIne, upacAra karavAnI jarUra ja zI che? ['lakSaNuM saMbaMdhane vicAro vaLI jeo kahe che ke-"kevaLIone vedanIyakarmanA udayathI atyaMtamaMdatama pariNAmAM thAya che. A maMdatama pariNAmamAM ja pariSahatvAdirUpa sAmAnya dharma ane sudhAtvAdirUpa vizeSa dharmano upacAra karIne "vA nine' sUtranI vyAkhyA karavI." teo paNa bhramaNAmAM ja paDelA che. kAraNa ke je padArthanI je dharmaviziSTa rUpe upasthiti "zakti' nAmanA saMbaMdhathI thatI hoya te padArthanI te dharma viziSTa rUpe ja upasthiti lakSaNa saMbaMdhathI thaI zakatI nathI. jemake gaMgApravAhanI gaMgAtva dharmane AgaLa karIne upasthiti "zakti" saMbaMdhathI thAya che te lakSaNathI thaI zakatI nathI. lakSaNathI te gaMgAtIra vagerenI upasthiti thaI zake. gaMgAtIra vagerenI je upasthiti thAya che te paNa gaMgAtIratva dharmane AgaLa karIne, gaMgApravAhandu dharmane AgaLa karIne nahi. A ja rIte pariSaha zabdathI parISahatva viziSTa havArUpe te keIpaNa padArthanI upasthiti zakti saMbaMdhathI ja thaI zake ane te te parISahanI ja hoI zake, tAdaza pariNAmonI nahi. vedanIya janya maMda pariNAmonI "parISaha' zabdathI je upasthiti karavI hoya te lakSaNA saMbaMdhathI ja thAya ane te paNa upasthiti tAdaza maMda pariNAmatva dharmarUpe ja thaI zake, parISahatva dharmarUpe nahi. tethI "sUrastha pariSaha zabdathI lakSaNuM saMbaMdha vaDe paNa parISahatva viziSTa tarIke tAdaza pariNAmenI upasthiti thaI zakatI na hovAthI "te pariNAmomAM parISahatvane upacAra karI 'parISaha' zabdathI parISahatva viziSTa tarIke tAdaza pariNAmonI upasthiti karI tAdaza agyAra pariNAme kevaLIone heya che" AvuM vyAkhyAna karavuM yukta nathI. A rIte upasthiti thatI na hovA chatAM je vedanIyajanya pariNAmomAM parISahatvane upacAra karI zakAto hoya te to karmAntara janya AkuLatAmAM paNa te upacAra karavAnI Apatti Avaze.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA o 98 --- maiva', na hi kSuttaSNayorbhojanapAnajanakatvaM nAma, api tu tatprayojakatvameva, prayojike ca kSuttRSNe tathAvidhA''hAraparyAptivedanIyodayaprajvalitaudaryajvalanopatApa janye / ataevoktaM 'tathA vidhAhAraparyAptinAmakarmodayavedanIyodayaprabalaprajvaladaudaryajvalanopatapyamAno hi pumAnAhArayati iti // 7 // navasAta vedanIyodayavaicitryAdeva kSuttaSNayorvaicitrya, AhAraparyAptivaicitrya tu gRhItA. zanapAnayoH pariNAmavaicitrya evopayokSyita iti cet ? satya, tathApyazanapariNAmavaicitryArtha mavazyakluptAt paryAptivaicitryAdeva tadvaicitryopapattAvasAtavedanIyasya sAmAnyata evAsAtahetutvaucityAt tadidamabhipretyokta na dvayamapyetatpratyekaM tathA yuktamiti, anyathA paryApteranyathAsiddhatayA tavacanAnaucityAditi manasikRtyAha [mudhAdinA kAraNe vicAra] pUrvapakSa -sudhAdimAM evI kaI avAnarajAti mAnavI joIe ke je bhojana janakatAvarachedikA hovA sAthe mohajanyatAvacchedikA paNa hoya. arthAt te jAtivALI sudhA vagere bhejanAtmaka kAryanuM kAraNa banatAM hoya tema ja mahAtmaka kAraNanA kAryabhUta hoya. AvI jAti ja kSAyika sukha pratibaMdhakatAvacchedikA bane che arthAta AvI jAtivALA sudhAdi ja kSAyika sukhanA pratibaMdhaka bane che. kevaLIone mehakSaya thaI gayA hovAthI tAdaza sudhAdi pratibaMdhaka na hovA chatAM vedanIyakarma janya sAmAnya sudhAdi te hoya ja che jemAM parISahayogyatA hovAthI "parISaha' zabdano yapadeza thAya che. AvA abhiprAyathI ja teone chAyArUpa parISahe kahyA che. arthAt paramArthathI parISaha hotA nathI paNa parISahAnI chAyA hoya che. uttarapakSa A vAta paNa ayukta che. kAraNa ke kSudhAtRSNA paNa kaMI bhajana-pAnanI janaka nathI mAtra prAjaka ja che ane prayojaka evI paNa e sudhA-tRSNa mohajanya hotI nathI paNa tathAvidha AhAra paryApti ane vedanIya karmanA udayathI prajavalita jaTharAgninA upatApathI janya hoya che. tethI ja te kahyuM che ke "AhAra praryAmi nAma karmanA ane vedanIya karmanA tevA prakAranA udayathI ja prabaLa rIte prajvalita thayelA udarAgnithI upatApa (=bhUkha) thAya tyAre jIva AhAra kare che. A78 - [ zucinA kAraNene vicAra] zaMkA : azAtA vedanIya nA udayanI vicitratAnA kAraNe ja sudhA-tRSNa vageremAM , vicitratA Ave che jyAre AhAra paryAptanI vicitratA to gRhIta azanapAnanA pariNAmanI vicitratAmAM ja upayogI bane che tethI AhAra paryApti vicitratAne sudhAnA kAraNa tarIke kahevI yukta nathI kAraNa ke jenI vicitratAthI kAryamAM vicitratA Ave e kAraNa kahevAya che.
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra assAyaveaNijjaM chuhataNhAINa kAraNaM jANa / / pajjattisattitadudayajalitaMttajjalaNadittANaM // 79 // (asAtavedanIya kSuttRSNAdInAM kAraNa jAnIhi / paryAptizaktitadudayajjvalitAntavalanadIptAnAm // 79 // ) evaM ca sAmAnyato'sAtajanakamasAtavedanIya, tatkAraNopagrAhakatayAhAraparyAptizca tadvaicitryaprayojakavaicitryavattayA jvalanopatApahetuH, mohanIyaM karma tu na kutrApyupayujyata iti kathaM tadvirahAt kSunaSNAdivirahaH kevalinAmiti // 79 // zaGkate naNu chuhataNhA taNhAmohudauppattiA riraMsaka / bhaNNai aNNA taNhA aNNaM duHkha tayaTThati // 8 // (nanu kSudhA tRSNA tRSNAmohodayotpattikA riraMseva / bhaNyate'nyA tRSNA anyaduHkha tadarthamiti // 80 // ) samAdhAna : tamArI vAta sAcI che paNa azana-pAnAdinA pariNAmanI vicitratA mATe paryAptivicitratA avazya mAnavI ja paDe che. avazyakalapta evI tenAthI ja sudhA-tRSNAnI vicitratA paNa saMgata thaI zakatI hovAthI azAtA vedanIyamAM paNa sudhAdi vicitratAnI prayajaka vicitratA na mAnatAM sAmAnyathI ja azAtAnI hetutA mAnavI ucita che arthAt azAtA vedanIya to mAtra sAmAnyathI azAtA ja UbhI kare che. bhUkha-tarasa vagerenI azAtA to paryApti vicitratAnA kAraNe ja thAya che. AvA abhiprAyathI ja paryAptine paNa sudhAdinA kAraNa tarIke kahI che. vaLI azAtA vedanIya ke paryApti e baMne pratyeka svataMtra rIte (ekabIjAthI nirapekSa rahIne) paNa bhUkha-tarasa vagere ne utpanna kare che evuM mAnavuM paNa yukta nathI. kAraNa ke te pachI paryApti azAtA vedanIyathI anyathAsiddha thaI javAthI tapratipAdakavacana anucita thaI javAnI Apatti Ave. AvA abhiprAyathI grantha. kArazrI kahe che - gAthA -paryApti zaktinA udayathI pravaLI uThela jaTharAgnithI pradIpta thayela bhUkha-tarasAdinuM azAtA vedanIya kAraNa che te tame jANe. arthAt bhUkha-tarasa vagerenA azAtA vedanIya ane paryApti baMne kAraNa bane che. Ama sAmAnyathI azAtA vedanIya bhUkhatarasajanaka che ane te kAraNanA upagrAhaka havA rUpe paryApti paNa bhUkhAdinA citramAM prAjakIbhUta vicitryavALI havA rUpe javalane patApa hetu bane che. mehanIya karma te kayAMya paNa upayukta thatuM nathI tethI mehanIya karma na levA mAtrathI, kevaLIone sudhA-tRSNA paNa na hoya evuM zI rIte manAya ? ahIM vAdI AzaMkA kare che ke gAthArtha :-jema vagerene bhogavavAnI IcchA tRSNArUpa hovAthI mehadaya janya che tema sudhA-tRSNa paNa tRSNArUpa hovAthI tRSNAhanIyakarmodayajanya che,
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 adhyAtmamata parIkSA le, 80 nanvazanIyodanye api vRSasyeva tRSNAvyaktirUpatA mohodayajanye, te eva ca kSuttaSNA padAbhidheye iti kathaM na tayostajanyatvamiti cet ? na, paurvAparyabhAvena bubhukSApipAsAbhyAM kSuttaSNayobhinnatvAt / tathA hi-pUrva tathAvidhA'sAtavedanIyodayavazAt kSuttaSNAbhyAM bAdhyate jantuH, tatastannivRttyupAyayorazanapAnayostathAtvaM pramiNoti tRptyAdisAdhanatayeSTasAdhanatva vA, tato bubhukSati pipAsati vA, tatazca tatra pravarttata iti / tatra ca tadupAyamaitrIpravRttihetukatRSNAyA mohajanyatve'pi kSuttaSNayostajanyatve na kiJcitpramANaM pazyAmaH / .. atha mohanirodhenaiva tapasvinAM tannirodhadarzanAttayostajjanyatvamavasIyata iti cet ? na, teSAM sarvathA tannirodhA'siddheH, pratipakSabhAvanayA bubhukSApipAsAnirodhenaiva tadabhibhavAd, anyathA zarIrakAryAdi tatkArya vilopaprasaGgAt / atha samAne'pyasAtavedanIyodaye mUDhAmUDhAnAM duHkhprkrssaakevaLIone te mehanIyakarma sarvathA kSINa hovAthI sudhA-tRSNa zI rIte saMbhave? vAdInI AvI zaMkAne uttarArdhathI javAba ApatAM granthakAra kahe che ke-tRSNAthI saMsArI jIvone duHkha utpanna thAya che, tRSNA pote ja kaMI duHkha rUpa nathI. tethI bhUkhAdinuM duHkha ane tRSNa judA judA ja che, eka nathI. tethI kevaLIone tRSNA na hovA chatAM sudhAdi duHkha havAmAM vAMdho nathI. - pUrvapakSa :-azanIyA=khAvAnI IcchA ane udanyApIvAnI IcchA paNa bhogecchAnI jema tRSNanI abhivyakti rUpa hovAthI mehodayajanya che ane te IcchAo ja sudhA-tRSNa zabdothI abhidheya hovAthI sudhA-tRSNa paNa mahajanya ja kema na kahevAya ? (mahadayajanya bumukSA che, kSudhA nahi-uttarapakSa) uttarapakSa -sudhA-tRSNA ane azanIyA = bumukSA udanyA = pipAsA pUrvApara hovAthI=AgaLa pAchaLa thatAM hovAthI bhinna bhinna che. tevA prakAranA azAtA nIyakarmanA udayathI jIva pahelA bhUkha-tarasathI pIDita=duHkhI thAya che. enAthI pIDAelo jIva te pIDAnI nivRttinA upAyabhUta azana-pAnamAM tenI nivRttinA upAyatvanuM anusaMdhAna kare che athavA te tRpti vagere rUpa ISTanA sAdhana tarIke azana pAnane te jue che, ane tethI tene azanapAna viSayaka IcchA UbhI thAya che jenAthI pachI te bhojanAdimAM pravRtti kare che. azanAdimAM upAyatvanA vAraMvAranA anusaMdhAnathI maitrI pravarte che (arthAt e azanAdi aMge AkarSaNa UbhuM thAya che.) A maitrI temaja te aMgenI pravRttithI e bhejanAdi vize tRSNa UbhI thAya che. Ama A tRSNanI sAmagrImAM te maitrI Adi bhaLelA hovAthI e mohajanya hovA chatAM tenAthI bhinna evA bhUkha-tarasane paNa mohajanya mAnavAmAM kaI pramANa dekhAtuM nathI. pUrvapakSa :-tapasvIomAM mohanA nirodhathI ja bhUkha tarasano nirodha thayelo dekhAya che e ja te be mehajanya havAmAM pramANa che.
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ keliktivicAra pakarSa darzanAt mohakAryatva duHkhasyeti cet ? satya, tathApi tRSNAtirekadvArA prakRSTaduHkha pratyevAratimohodayAdehe tutvAt , anyathA samAnavairAgyANAmapyasAtavedanIyodayavaicitryeNa tadavaicitryaprasaGgAt // 80 / / atha tRSNotpattiprakAramAha mohAbhiNiveseNa cauhi vi umakoTTayAiheUhiM / pagarisapattA tahA jAyai AhArasaNNatti // 81 // ( mohAbhinivezena caturbhiravamakoSThatAdihetubhiH / prakarSaprAptA tRSNA jAyata AhArasaMjJeti // 81 // ) __ AhArasaMjJA hyAhArAbhilASaH kSudvaidanIyodayaprabhavaH khalvAtmapariNAma ityuktamAvazyakavRttyAdau / ayaM ca zarIrAnurAgArthitAdyaupAdhikatayA yadyapi mohAbhivyaktaH, tadukta'-'saMjJAna dikha vaicitryamAM mehadayane bhAgI. uttarapakSa :-e paNa barAbara nathI kAraNa ke mehano game eTale nirodha karyo hoya te paNa tapasvIomAM sarvathA bhUkha nirodha thayele dekhAtuM nathI. je thoDe ghaNe paNa nirodha dekhAya che te paNa pratipakSabhAvanAthI bumukSA-pipAsAnA nirodha dvArA ja bhUkha tarasa abhibhUta thayelI hovAnA kAraNe dekhAya che bAkI je pratipakSa bhAvanAthI meha nirodha thavAM dvArA bhUkhano ja nirodha thaI jatuM hoyaarthAt pachI bhUkha lAgatI ja na hoya te te bhUkhanA kAryabhUta zarIrakRzatAdi paNa thavA joIe nahi. tAtparya e che ke tapasvI AdinA zarIranI kRzatArUpa kArya jovA maLe che tethI tenA kAraNabhUta evA bhUkha tarasa Adi paNa tene mAnavA ja joIe. pUrvapakSa :-azAtA vedanIyano udaya samAna hovA chatAM mahamUDha mANasa khUba duHkhI=AkuLavyAkuLa thAya che. jyAre amUDha (vivekI) mANasa eTalo AkuLa thato nathI. AnAthI jaNAya che ke dukha mehanuM kArya che. uttarapakSa :-mUDhaamUDha jIvomAM dekhAtA e prakarSa--apakarSanI tamArI vAta sAcI che chatAM aratimAha karmodayathI thayela aratimahAdayAdi te tRSNAtireka dvArA prakRSTa dukha pratye ja hetubhUta che nahitara te keIpaNa duHkhanuM vaicitrya sehavaicitryajanya ja hoya te samAnavairAgyavALA jIvone paNa (arthAt jeoe samAna rIte mehanirodha karyo che teone paNa) azAtA vedanIyanA udayathI je sAmAnya duHkha hoya che temAM vaicitrya saMbhavI zakaze nahi. paNa azAtA vedanIyanA vaicitryathI teomAM paNu duHkhevaicitrya jevA te maLe ja che tethI jaNAya che ke aprakRSTa ke madhyama khe pratye moha kAraNa nathI. 80 [tRNunuM svarUpa ane kAraNe]. tRSNa zI rIte utpanna thAya che? e have granthakArazrI jaNAve che gAthAtha -peTa khAlI thavuM vagere rU5 cAra kAraNothI mahAbhinivezanA baLe AhAra saMjJA prakaSa pAme che ane prakRSTa thayelI te ja tRSNa kahevAya che.
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 adhyAtmamata parIkSA lai. 81 saMjJA mohAbhivyakta' caitanyamiti' tathApi kSudvedanIyAdayA'sAdhAraNahetukatayA tathoktaH / sa cAvamakoSThatAkSudvedanIyodayamatitadarthopayogaizcaturbhiH samuditaihe tubhirupajAyate / tathA ca pAramarSa' [zrI sthAnAMgasUtra-4/356] - 'cauhiM ThANehiM AhArasaNNA samuppajjai, umakoTTayAe, chuhAvedaNijjassa NaM kammassa udaeNa, matIe, tadaThovaogeNa ti / tatra matirAhArazravaNAdibhyo bhavati, tadarthopayogastvAhAramevAnavarataM cintayata iti vyAkhyAtam / seyamAhArasaMjJA svakAraNaprakarSAdavAptaprakarSA tRSNeti bhaNyate / sA ca nirantaropasarpadiSTaviSayasaMyogAbhilASasantatirUpAtadhyAnamayatvamAskandantI prakRSTaduHkhAGkurasya bIjabhUtA bhavati // 81 / / na ceya' kSuvedanIyodayajanyatvAt kSudeva, taduttarAbhilASarUpatvAttasyAH, ata eva tAM vinaiva maharSiNAM bhojanAdau pravRttirityanuzAsti sudhA vedanIyakarmanA udayathI AhAranI abhilASA jAgavArUpa thayela Atma pari. NAma AhArasaMzA kahevAya che ema AvazyakavRtti vageremAM kahyuM che. jo ke A AhArabhilASarU5 AtmapariNAma zarIra paranA anurAga ane AhAranI arthitA Adi rUpa abhilASAthI prayukta heI e abhilASa mehathI abhivyakta thayelo hoya che-kahyuM paNa che ke "mehathI abhivyakta thayela rautanya ja saMjJA che." te paNa emAM sudhAvedanIya asAdhAraNa hetubhUta hevAthI tyAM tene sudhAvedanIyeAdayajanya pariNAmarUpa kahyo che. A abhilASa avamakeSThatA, sudhA-vedanadaya, mati ane tadarthopAgarUpa cAra samudita kAraNethI utpanna thAya che. zrI ThANAMgasUtramAM kahyuM che ke "cAra sthAna (= kAraNe)thI AhArasaMzA utpanna thAya che (1) avamakeSThatA = keTho (peTa) khAlI hovo (2) kSudhAvedanIya karmane udaya (3) mati AhAra aMgenI vAta sAMbhaLavA-vAMcavAdithI thatI AhArabuddhi (4) AhAranuM ja niraMtara ciMtana karanArane pravartate AhAra-viSayaka upaga.-abhilASarUpa A AhAra saMjJA pitAnA kAraNe prakarSa thavAthI prakRSTa thAya che ane tyAre te tRSNa kahevAya che. vaLI e tRSNA ja uttarottarakALamAM iSTaviSayanA saMganI niraMtara pravartatI abhilASAonI paraMparArUpa Atta dhyAnamaya bane che ane tethI prakRSTa duHkhAMkuranA bIjanuM kAma kare che. 81 - vaLI e tRSNa sudRvedanIya janya hovAthI kSuddamAtrarUpa che evuM nathI kintu sudhA pariNAma thayA pachI temAM bIjA sahakArIe bhaLe chate thayelI abhilASA rUpa che. tethI ja pAchaLathI utpanna thatI te abhilASA tRSNA rUpa na hovA chatAM suMdhA hAjara hovAthI maharSione bhojanAdimAM pravRtti hoya che evuM jaNAvatAM graMthakArazrI kahe che 1. caturbhiHsthAnarAhArasaMjJA samutpadyate-avamakoSThatayA, kSudhAvedanIyasya karmaNa udayena, malyA, tadarthopayogena /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaivalibhaktivicAra asaNAimmi paviti ettocciya taM viNA susAhUNaM / Na jahuttaviha vihANe ahamAro haMdi NiddiTTho // 82 // (azamAvI pravruttirata va tAM vinaitra susAdhUnAm / na yathoiividhAne'tivAro vi nirdiSTaH 582) yato hi mohAbhinivezAnnirantarAhA ra cintanAdinaivA''hArasaMjJopajAyate, ato nirmohAnAM yAtrAmAtrArthameva kadAci pratikuSTapiNDa grahaNamabhilaSatAM tAM vinaiva maharSiNAM bhojanAdau pravRttiH / athAhArasaMjJA''hAraheturiti na tAM vinA maharSiNAmapi tatra pravRttiriti cet ? tarhi pravacanoktakAraNenApi bhojanAdikurvatAM yatInAmAhArasaMjJayAticAraprasaGgaH, saMjJAnAM catasRNAmapyaticA rarUpatvAt, ata eva tAbhirhetubhUtAbhiraticArapratikramaNamupadizanti - ' ' paDika mAmi cauhiM sAduM-agAsaLAju, macasaLa, meduLasaLA pariTsanA tti, na 2 carakheticaaro nAma, navA'kRtyavidhAnamapi / na ca rAgAdivadazastaivAhArasaMjJAticAro nAma, na tu [AhArasa'jJA vinA paNa bheAjanAdi saMbhavita] gAthA :-Ama prakRSTa AhArasa'jJA ja tRSNArUpa heAvAthI susAdhuonI tA te tRSNA vinA ja azanAdimAM pravRtti haiAya che. bAkI jo evI AhArasaMjJAthI ja AhArASThimAM pravRtti thatI hAya tA te sannAe aticArarUpa hAvAthI e paNa aticArarUpa thavAnI Apatti Avaze. para Mtu evuM che teA nahi kAraNa ke yathAktavidhinuM pAlana karavAmAM kaMI aticAra kahyo nathI. 29 mAhAbhinivezathI nira'tara AhAra cintanAdithI ja AhAra saMjJA utpanna thAya che tethI saMyamayAtrAnA nirvAhamAtra rUpa prayeAjanathI zAsramAM aniSiddha pi'DanA grahaNane IcchatA nirmAha mahAtmAonI tevI AhArasa'jJA vinA ja bheAjanAdimAM pravRtti thAya che. prazna :-AhArasa'nA AhAramAM hetubhUta che tethI e vinA tA mahiSa ene AhArAdi zI rIte hAi zake? uttara :-jo AhArasa'jJA vinA AhAra saMbhavita ja na hoya tA tA pravacaneAktavidhi mujaba AhArakaratAM sAdhuone paNa AhAranA hovAthI aticAra lAgavAnI Apatti Avaze. kAraNa ke cAre ya sa`jJAo aticArarUpa che. tethI ja teA pratikramaNa AvazyakamAM te saMjJAonA kAraNe lAgatA aticAranuM pratikramaNa karavAnu' pharamAvyu che. jema ke AhArasa'nA, bhayasa'jJA, maithunasa'jJA ane parigrahasajJA e cAra sa`jJAne vaza thaIne karela kAnu... huM pratikramaNa karU chu" vaLI 'pratikramaNa tA pratiSiddhanuM karaNa, vihitanuM' akaraNa, azraddhA ane viparItapaNAnuM-A cAranuM hoya che ema zrI vadattA sUtramAM kahyuM che. vihitAhAra grahaNAdi te A cAramAMthI eke yarUpa nahAvAthI jaNAya che ke enu' pratikramaNa hAya nahi ane tethI emAM keAI aticAra paNa lAgatA hAvA 1. zrI zramaLasUtra--pratimAni caturbhiH saMjJAmi:-AArasaMzayA, mayasaMjJA, maithunasaMyA, pazmisaMzayA |
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 adhyAtmamapatarIkSA le. 82 prazasteti vAcya', tasyA dvaividhyA'vyavasthAnAna , AhArasaMjJAtvAvacchedenoktakAraNajanyatvAnupapatezca / kiM ceyamAhArasaMjJAhAramAtraM prati hetuH kavalAhAramAtra prati vA ? nAdyaH, tAM vinApi lomAhArAdizravaNAta , na dvitIyaH, lomahArasyeva kavalAhArasyApi tAM vinaiva saMbhavAttasyAstada hetutvAt / / 82 / / etene parAstamityAha eyaM viNA Na bhuttI mehuNasaNNaM viNA jaha abaMbhaM / iya vayaNaMpi paresiM eeNa parAkayaM Neya // 83 / / (etAM vinA na bhuktimai thunasaMjJAM vinA yathA'brahma / iti vacanamapi pareSAM etena parAkRta jJeyam / / 83 / / ) na joI e tethI AhAra saMjJAvinA paNa AhArAdi sAdhuone saMbhavI zake che zaMkA :-jema dhanAdi aMgeno aprazasta rAga ja aticArarUpa che, arihaMtAdi vize prazastarAga nahi, tema zarIranI mUcha vagerenA kAraNe thatAM AhArAdimAM aMtargata aprazasta AhAra saMjJA ja aticArarUpa che, saMyamayAtrAdi mATe thatAM AhAramAM aMtargata evI prazasta AhA2saMjJA nahi. [AhAra saMjJAmAM prazastatA asaMbhavita]. samAdhAna -rAgAdinI jema "AhAra saMjJA paNa be prakAranI che evI koI vyavasthA zAstromAM karelI dekhAtI nathI. ethI AhAra saMjJAnA tevA be bheda na hovAthI badhI AhAra saMjJAo aprazasta ane aticArarUpa ja hoya che. vaLI "avamakeSThatAdirUpa je kAraNe che tenAthI AhAra saMjJAvAva chedena AhArasaMzA utpana thAya che e vAta paNa prazasta AhArasaMjJA mAnavAmAM asaMgata thaze. arthAt "je kaI AhArasaMzA hoya e avamakeSThatAdi kAraNathI ja utpana thAya che evuM Agamavacana e avamakoSThatAdi vinA paNa AhAra saMjJAnI utpatti mAnavAmAM asaMgata thavAnI Apatti Avaze, vaLI tame AhAra saMjJAne AhArapratye je hetu kaho cho te paNa sarva prakAranA AhAra pratye ke mAtra kavalAhAra pratye? sarva prakAranA AhAra pratye tema manAya nahi kAraNa ke AhArasaMsArahita kevalI Adine lemAhAra to tame paNa mAnyo che. ema mAtra kavalAhAra pratye paNa tene hetu manAya nahi, kAraNa ke jema tenA vinA mAhAra saMbhavita che tema kavalAhAra paNa zA mATe na saMbhave? kahevAno bhAva e che ke devaekendriya vagerene lemAhAra AhArasaMzA pUrvaka hevA chatAM jema kevalIne AhAra saMjJA vinA ja hoya che tema avirata manuSyAdine kavalAhAra AhAra saMjJA pUrvaka hovA chatAM kevalI vagerene e vagara paNa hoI zake che. 8rA AhArasaMzA vinA paNa maharSione kavalAhAra saMbhavita che evA pratipAdanathI prativAdInuM A vacana vizeSa paNa parAsta jANavuM. evuM graMthakArazrI jaNAve che- gAthArtha :-maithuna saMjJA vinA jema abrahmasevana saMbhavita nathI tema AhAra saMjJA 1. paDisiddhANa' karaNe kiccANamakaraNe ya paDikkamaga / asaddahaNe atahA vivarIyaparUvagAe a||48||
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra 211 prazastAbhilASenAhArasaMjJAM vinApi yatInAmAhAropadarzanAdAhArasyAhArasaMjJAvyatirekaprayukta. vyatirekazAlivAbhAvAdeva "maithunasaMjJAM vinA strIpuMsasaMyoga ivAhArasaMjJAM vinA kevalinAM tadanupapattiH" iti vaco'pi nirastamAveditavya, dRSTAntavaiSamyAt // 83 // etadeva vyanakti Na hu sA uciyapavittI Neva ya supasatthajhANahe utti / AhArovva abhaM aNNaha tuha hoi NidosaM // 84 // (na hi sA ucitapravRttinaiva ca suprazastadhyAnaheturiti / AhAra ivAbrahma anyathA tava bhavati nideSim // 84 // ) kevalinAM hi kaivalyasvAbhAvyAdevocitA pravRttirbhavati, na cAbrahmapravRttirucitA, bAhyAnAmapi garhaNIyatvAt / tathA cAhAra ivAbrahmaNi pravRttirna samAnA, na cAhArasyevA'brahmaNaH prazAdhyAnAlambanatvaM, pratyuta durdhyAnanibandhanatvameva, ityanayormahadantarameva / tathA ca pareSAmapi na tatra pravRttirucitA / na ca tannibandhanakarmasattva eva taucityaM nAma, evaM sati sAmAnya yatInAmapyAhArasaMjJAyA iva maithunasaMjJoyA api sattvAdAhAra ivAbrahmAdhucitaM syAt / na cedamunmattaM vinA AhAramukti saMbhavita nathI evuM pUrvapakSInuM vacana paNa uparokta pratipAdanathI parAsta jANavuM. yatione AhAra saMjJA vinA paNa prazasta abhiprAyathI AhAra hoya che evA pratipAdanathI jaNAya che ke "AhAra saMjJA na hoya te AhAra paNa na hoya, evuM AhArasaMjJA vyatireka prayukta vyatireka vALA hovApaNuM AhAramAM nathI'. tAtparya, AhAra saMjJA na hoya te AhAra ja na hoya e vAta asiddha che. tethI "mathunasaMjJA vinA jema maithuna anupapana che tema kevaLIone AhAra saMjJA vinA paNa AhAra mAnava ayukta che" evuM pUrvapakSInuM vacana nirasta jANavuM kAraNa ke AhAramAM daSTAMtathI viSamatA che. mithunasaMjJAnA virahamAM maithuna saMbhavita ja na hovAthI maithuna te maithuna saMjJA vyatireka prayukta vyatireka zAlI che jyAre AhAra, AhAra saMjJA vyatireka prayukta vyatireka zAlI nathI. tethI maithunAtmaka kAryathI jema maithunasaMjJAnuM anumAna karI zakAya che tema AhAratmaka kAryathI AhAra saMjJAnuM kaMI anumAna karI zakAtuM nathI. pa83 AhAramAM maithuna karatAM viSamatA che e vAtane sapaSTa karatAM granthakAra kahe che - [vihita AhAragrahaNa ucita pravRttirUpa che] gAthArtha -vaLI je rIte vihita AhAra grahaNa ucita pravRttirUpa che temaja suprazasta dhyAnanuM kAraNa bane che e rIte maithuna kaMI ucita pravRtti rUpa nathI, temaja suprazasta dhyAnanA hetubhUta paNa banatuM nathI ke jethI AhAra mATe enuM daSTAMta ApI zakAya. nahitara te chavasthasAdhuone AhAranI jema maithuna paNa nirdoSa hovAnuM tamAre mAnavuM paDaze. . kevaLIeAne te pitAne kevaLajJAnarUpa svabhAvathI ja ucita pravRttio ja hoya che. abrahma te jinazAsana bAhya evA Itara prakRtajanane paNa garhaNIya hovAthI ucita pravRttirUpa na hovAnA kAraNe kevaLIone kayAMthI hoya? Ama AhAranI jema abrAmAM
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 adhyAtmamata parIkSA lo. 84-85 vinA ko'pi samarthayati cakSuSmAn / 'maithunasaMjJAmantarAubrahma na' ityatra kinnidAna ? iti cet ? tasya garhitatvena tIvratarA'prazastAbhilASaprabhavatvAditi tattvam / evaM cAhArasaMjJaiva prakarSaprAptA tRSNeti vyavasthitam / / 84 // athAsyA evArtadhyAnahetutvamudghoSayati AhAraciMtaNubbhavameyaM AhArasaNNamAsajja / vaDi aTTajjhANa iTThAlAbheNa mUDhANaM // 85 // (mahAninomavAtAmahAsaMgrAmanArA . vartuta vArtAnaM dADamena mUtAnAm II8). nirantarAhAracintanaprasUtayA khalvAhArasaMjJayeSTAbhilAparUpamArtadhyAnaM varddhate, tadaprAptau ca duHkhavegamasahamAnAnAmaratimohodayapAravazyAvedanAviyogapraNidhAnarUpa tatpravardhata iti / idaM ca rAgAdivazavartina eva, na tu madhyasthasya, ydaagmHpravRtti samAna nathI. vaLI AhAra jema prazastadhyAnamAM nimitta bane che tema maithuna kaMI banatuM nathI, ulaTuM e te durthAnanuM ja kAraNa bane che. tethI AhAra ane maithunamAM ghaNI viSamatA che. tethI ja bIjAone paNa maithunamAM pravRtti anucita che. zaMkA paNa AhArAdi pravRtti tenA kAraNabhUta karmanI hAjarImAM ja ucita hoya che e sivAya nahi. kevaLIone te e kAraNa ja na hovAthI AhAra pravRtti anucita che. tethI temane te hetI nathI. jyAre chadmastha sAdhuone to te kAraNa hAjara hevAthI AhAra pravRtti ucita ja che ane tethI e hoya che. samAdhAna -evuM mAnavAmAM te sAmAnya tione paNa maithunanA kAraNabhUta maithuna saMjJA hAjara hovAthI AhAranI jema maithuna paNa ucita mAnavuM paDaze je (tamArA jevA) unmatta sivAya koI prekSAvAnuM mAnato nathI. prazna-AhArasaMzA vinA paNa jema AhAra saMbhavI zake che tema maithuna saMjJA vinA abrA kema saMbhavatuM nathI ? uttara-je pravRtti gahita hoya che te tIvratA aprazasta abhilASA vinA thatI thatI nathI, jemake cArI. maithuna paNa gahita hovAthI tIvratA aprazasta abhilASArUpa mithusaMjJA vinA pravartatuM nathI. jyAre eSaNAdiyukta AhArakriyA gahita na hovAthI aprazasta abhilASa vinA paNa thaI zake che Ama prakaSa pAmelI AhAra saMjJA ja tRSNA che e vAta nizcita thAya che. [AhAra saMjJAmAM AdhyAnahetutA che ] . A AhAra saMjJA ja AttadhyAnano hetu bane che e vAtanI uddaghaSaNa karatAM graMthakAra kahe che gAthArtha :-AhAra ciMtanathI uddabhavelI AhAra saMjJAne pAmIne mUDha jIvane AdhyAna pravarte che ane ISTanI prApti na thavAthI e vadhe che,
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra - ". s 'majjhatthassa u muNiNo kammapariNAmajaNiyameyaMti / vatthussahAvaciMtaNaparassa samma sahatassa // kuNau pasasthAlaMbaNassa paDiAramappasAvajjaM / tavasaMjamapaDiAra ca sevau dhammamaniANaM // ti [dhyAnazataka-11-12] evamapi jJAyate prazastacetovRttyA bhojanAdau pravarttamAnAnAmapyAta. dhyAnAbhAvAnnAhArasaMjJeti / sattA tu tasyA ArtadhyAnasyeva rAgAdipAravazyadazAyAM yatInAmupayujyata iti // 85 / / tato yadbhavati tadAha tatto mANasadukkha lahai jio kaMdaNAi kuvvaMto / ladhu iTTavisayaM raIi ciMtei avioga // 86 // ( tato mAnasaduHkha labhate jIvaH krandanAdi kurvan / labdhvApISTaviSaya ratyA cintayatyaviyogam // 86 // ) niraMtara AhAra ciMtanathI uddabhavela AhArasaMjJAnA kAraNe ISTanI abhilASArUpa ArtadhyAna vadhe che ane ISTanI prApti na thAya te IcchA pUrI na thavAnA kAraNe jIva duHkhI duHkhI thaI jAya che. e duHkhane sahana na karI zaktA mUDha jIva aratimahadayane paravaza thaI pitAnuM e duHkha kema dUra thAya? tene niraMtara praNidhAnarUpa ArtadhyAnane atyaMta vadhAre che. je jIve rAgAdine vaza thaI jAya che teone ja AvuM ArtadhyAna thAya che, madhyastha rahenArane nahi. dhyAnazatakamAM paNa kahyuM che ke "vastusvabhAvanuM ciMtana karatAM ane AvI paDelA duHkhAdine A te karma pariNAma janita che ema samajIne samyagra rIte sahana karatA madhyastha mahAtmAone AdhyAna thatuM nathI. temaja teo navuM kRta bhaNIza -tapa saMyamamAM udyama karIza-ItyAdirUpa prazastAlaMbanathI niravA ke a5sAvadhavALA upAyo bhale kare... arthAt e karavAmAM keI ArtadhyAnAdirUpa doSa lAgatuM nathI."--Ama prazastaAlaMbanathI cikitsAdimAM pravartatA sAdhune jema ArtadhyAna hotuM nathI tema prazasta AlaMbanathI bhejanAdimAM pravartatA sAdhuone te pravRtti AdhyAnarUpa banatI nathI ane tethI e pravRtti "AhAra saMjJA' rUpa paNa thatI nathIchatAM jema ArtadhyAnanI paNa sAdhuone sattA (zakyatA) to hoya ja che ane rAgAdinI paravazatAdazAmAM te pravate paNa che ja tema AhAra saMjJAnI zakyatA ane rAgAdiparavazatAmAM pravartana paNa hoya ja che. ApaNe AhAra saMjJAnA kAraNe vadhelA ArtadhyAnathI jIvanI je dazA thAya che te jaNAvatAM graMthakAra kahe che - gAthAtha : te A dhyAnathI AkadanAdi karate jIva mAnasika duHkha pAme che temaja ISTa viSayane pAmIne paNa tenA paranI ratinA kAraNe tene kayAreya viga na thAo evI ciMtAthI pIDAya che. 1. madhyasthasya tumuneH karmapapiNAmajanitametaditi / vastusvabhAvacintanaparasya samyaksahamAnasya // 2. karotu prazastAla banaspa pratikAramalpasAvadyam / tapaHsaMyamapratikAra ca sevatAM dharmamanidAnam / / 30.
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA sthA, 86-87 tataH punarAtadhyAnaikaliGga krandanarodanAdi kurvan jIvo na kevala kSudvedanIyodayaprabhavaM jATharAgnijamevopatApamapi tvaratimohodayaprabhavamapi gADhacittopatApamApnoti jIvaH / kazcittu tathAvidhAdRSTavazAdiSTamupalabhate'pi, na tu ratimohAdeyaprabhavatadaviyogAdhyavasAnarUpAta dhyAnAvibhAmyati, iti na mohabhAjAM kadAcidapi pAramArthika sukham // 86 // ___ yasya punaH sakalamohopa.jayAdeva sAkSAdAtmasAkSAtkAraH samullasati, samullasatyeva tasya tadupakSayajanyamekAntakAntamatyantoparatasakalavikalpakallolajAla sAtasaMvedana, na tu viramate vedanIyodayaprabhavaM kSudhAdikamapItyAha ____ to mohaNIjjakhayo tabbhavadukkhANubaMdhaviraheNaM / lahai suhaM savvaNNU caei jo puNa chuha caiu // 87 // (tanmohanIyakSayatastadabhavaduHravAnubandhaviraheNa / labhate sukha sarvajJaH zaknoti na punaH kSudhAM tyaktum // 87 // ) A te ArtadhyAnathI tenA eka cihnarUpa kaMdana-rodanAdi karate jIva sudhAvedanIyanA udayathI thaela jaTharAgnijanya saMtApamAnane ja nahi kintu arati mohanIyanA udayathI thaela gADha citto patApane paNa pAme che. tathA keIka mUDha, pUrve karelA tevA prakAranA praNayanA prabhAve ISTa viSayane kadAca pAme te paNa ratimAhanIyanA udayathI thayela "te ITaviSaya kayAre ya mArAthI dUra na thAo" evA satata praNidhAnarUpa ArtadhyAnathI na aTakavAnA kAraNe saMtapta ja rahe che. tethI mehamUDha jene te ISTaviSayaprApti thavA chatAM AdhyAnanA kAraNe sukha na hovAthI kyAre ya pAramArthika sukha hotuM nathI. 86 - [AnaMdhyAnanivRttimAM sudhAnivRttine aniyama] 1je jIvone mehane saMpUrNa kSaya thavAthI sAkSAt AtmasAkSAtkAra thAya che teone te kSayathI ekA suMdara ane sakalavika9pajALathI mukta evA sukhanuM saMvedana te kure ja che. arthAt arati mahodaya janya cittopatAparUpa duHkha ane rati mehadayajanya ISTa avigapraNidhAnAtmaka ArtadhyAnanuM duHkha te nivRtta thayuM ja haiya che. paNa eTalA mAtrathI vedanI dayajanya sudhAdiduHkha kaMI nivRtta thaI jatuM nathI e jaNAvatAM graMthakAra kahe che- gAthAtha tethI mehanIya kSayathI mohanIyaja duHkhane viraha thavAnA kAraNe sarvane samAdhinuM paramasukha hoya che chatAM vedanIyane kSaya thayuM na hovAthI vedanIdayajanya sudhAthI chUTavAmAM te teo samartha thatA nathI. kSAyikacAritra kSAyika sukharUpa nathI duHkhane pratipakSI pariNAma ja sukha che ane te te pApaprakRtithI thayela pariNAma ja duHkha che jemake jJAnAvaraNathI ajJAnanuM duHkha.A pApa prakRtiono kSaya thavAthI tattaprakRtijanya duHkha kSINa thAya che. temaja te te karmathI AvarAela AtmaguNa A
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktiAvacAra rarUpa duHkhapratipakSabhUtaH pariNAmo hi sukha, duHkha ca yadyatpApaprakRtijanyaM tattadupakSaye tattadguNAntarbha viSNu sukhamutpadyate / niHzeSasukha punaranyAbAdhAkhyaM sakalakarmakSaye vedanIyakSaye vA / tathA ca mohopakSayAdAvirbhUtaM kSAyikacAritrameva vikalpavirahAnnirAkulatvaikamUrti nitya sukhamAkhyAyatAM, na vayamatra vipratipadyAmahe / na tu tanmukhyavRttyA kSAyikaM sukhaM paribhASituM sAmaMta, kSAyikasamyaktvAdAvapi tathAparibhASAprasaGgAt , apramANikaparibhASAyA anAdaraNIyatvAcca / paribhASyatAM vA tathA, tathApi na tena kSuttaSNAdivirodho, na hi nAmAnyakarmopakSayAdanyakarmajanyabhAvapratirodho'nyathA mohAbhAvAjjinAnAM manuSyagatyAderapyanudayaprasaGgAt / / 87|| vibhUti thAya che jenA kAraNe te te guNamAM aMtabhUta evuM sukha paNa utpanna thAya che. paraMtu je sukha avyAbAdha sukha kahevAya che te saMpUrNa sukha te sakalakarmo kSaya ke vedanIyakarmakSaya thavAthI ja utpanna thAya che. tethI mohakSayathI Avirbhata thayA cho cAritra, ke je koIpaNa jAtanA vikalpathI mukta hovAnA kAraNe saMpUrNa nirAkulamaya hoya che, tene ja tame nityasukha kaho emAM amAre kaI vivAda nathI kAraNa ke mAnasikAdi jAtajAtanA vikalpo thavAnA kAraNe UbhuM thatuM duHkha have kyAreya thavAnuM na hovAthI e sukha nitya che. chatAM ene mukhyavRttie=nirupacarita rIte kSAyika sukha kahevuM yukta nathI. arthAt sakalamehakSayathI utpanna thayela guNa ja kSAyika sukha che evI kSAyika sukhanI paribhASA=zAstrIya vyAkhyA karavI yukta nathI. kAraNa ke A rIte paribhASA karavAmAM te "sala darzana mehanIyanA kSayathI AvirbhIta thayeluM kSAyika samyakatva kSAyika sukha che' evI paNa paribhASA karavAnI Apatti Avaze. kAraNa ke upAdeyAdinA avivekanA kAraNe thatuM duHkha have kyAreya utpanna thavAnuM na hovAthI kSAyikasamyakatvaguNarUpa sukha paNa nitya che. vaLI kSAyika cAritrAtmaka nitya sukha ja kSAyikasukha che evI paribhASA te keI AgamamAM dekhAtI na hovAthI temaja takasiddha paNa na hevAthI aprAmANika che. ane tethI anAdaraNIya che. athavA tuSetu durjanaH e nyAye tevI paribhASA kare te paNa eTalA mAtrathI kaMI tevA paribhASita sukhothI sudhAdine virodha thaI jatuM nathI. bilADI jevuM kArya karatI koI vastumAM bilADIpaNAnI paribhASA karavA mAtrathI ja kaMI te uMdaranI virodhI banI jatI nathI. vaLI sudhAdi to vedanIya karmajanya hovAthI eno mAhanIyakarmakSayathI pratibaMdha saMbhava nathI. nahitara te nAmakarmajanya manuSyagatyAdine paNa tenAthI pratibaMdha siddha thavAthI tene paNa anudaya mAnavAnI Apatti Avaze. 87 [vedanIyanI mehasApekSatAnuM nirAkaraNa prativAdIo "bIjI rIte paNa vedanIyakarma mehasApekSa che evuM je kahe che tenuM nirAkaraNa karavA graMthakAra kahe che
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zle. 88 atha prakArAntareNa mohasApekSatAM vedanIyasya nirAkartumAha ghAI va veaNIyaM iya jai mohaM viNA Na dukkhyr|| payarDa paDirUvAu tA aNNAovi payaDIu // 88 // (vAtivayanI kRti kari mohaM vinA na suvarajU I prativAstavA maNi prakRtaH 88) __ pare hi pratipAdayanti yat- 'mohodayena jIvaguNaM ghAtayadinIya svayamaghAti sadapi ghAtitulyameva, ata eva ghAtinAM madhye tatparigaNana, tathA ca mohaM vinA na tatsvakAryajanana* kSamamiti tadasat , tathAhi-kiM tad ghAtitulyatva ghAtirasavattvaM vA, tadrasavipAkapradarzakatvaM vA, svakArya janane tatsahabhUtatva'vA, svApaneyasajAtIyApanAyakatva'vA, svakAryakamUrtikakAryakatva' vA, topo lADavA? nA , Hi | 7 dvitIya, apAtivarmAntaratI(saamaap tAdRzatvAt , ukta' hi-'aghAtinyo hi prakRtayaH sarvadezaghAtinIbhiH saha vedyamAnAstadrasaviSAka pradarzayanti na tu sarvadA svarasavipAkadarzanepi tA apekSante' iti / - gAthArtha - mehanIya karmanI hAjarImAM ja vedanIyakarma chavaguNane ghAta kare che ane tenA abhAvamAM ghAta karatuM nathI. tethI svayaM aghAtI paNa ghAtI jevuM hovAnA kAraNe mehanIyakarmanI gerahAjarImAM svIkArya karavAmAM asamartha rahe che ane tethI kevaLIone sudhAdi utpanna karI zakatuM nathI." Avo paNa tamAro abhiprAya asaMgata che kAraNa ke te pachI nAmAdi anya prakRtie paNa vedanIya jevI ja hevAthI mehanI gerahAjarImAM svIkAryamAM samartha banI zakaze nahi, dinIyamAM ghAtI,yatvanI vicAraNA mehanIyeAdayathI chavaguNane ghAta karatuM vedanIya karma svayaM aghAtI hovA chatAM | ghAtI jevuM ja che tethI ja jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane mohanIya e traNa ghAtI karmonI vacamAM vedanIya karmanI gaNatarI karI che. Ama mehanA udayathI ja e jIvaguNane vAta karatuM hovAthI mehanA abhAvamAM sudhAdi lagADavArUpa svakArya karI zakatuM nathI. vAdIonuM AvuM pratipAdana yuktivikala jANavuM kAraNa ke je ghAtatulyava teone abhipreta che te zuM che ? (1) ghAtIrasavALuM hovApaNuM? (2) ghAtIrasano jevo vipAka hoya tevo te vipAka dekhADavApaNuM? (3) svakArya karavAmAM ghAtIne sahabhUta hovApaNuM ? (4) ghAtI karmathI jIvane je guNa dUra thatuM hoya tenA sajAtIyaguNane dUra karavApaNuM ? (5) ghAtInA kAryane samAnamUrtika kArya karavApaNuM? (6) jIvomAM doSa utpanna karavApaNuM ke (7) bIjuM kaMI? A sAta vikapamAMthI (1) pahelo vikalpa saMbhavI zakatuM nathI kAraNa ke vedanIyAdi cAra aghAtI karmaprakRtiomAM ghAtI rasa mAnya na hovAthI e asiddha che. (2) nAmAdi bIjI aghAtI prakRtio paNa ghAtI karmanI hAjarImAM tene je vipAka dekhADatI
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalabhaktivicAra , ___ ata eva na tRtIyo'pi, kAdAcitkasya sahabhAvasyA'kizcitkaratvAt , anyathA kadAcitattatsahabhUtAH puNyaprakRtayo'pi kevalinAM kAryA'kSamatayA viparItAH prasajeyuH / caturthapakSopakSepo'pi tadupakSepadIkSAvicakSaNAnAM na dAkSyasAkSI, AtmaguNatvajAtyASTakarmakSayajanyAnAmaSTAnAmapi guNAnAM sAjAtyAt tadghAtinAmaSTAnAmapyavizeSeNa ghAtitvaprasaGgAt / jJAnadarzanacAritravIryAnyataratvena sAjAtyavivakSaNe tu tasyaH tajjAtIyApanAyakatvasyA'siddhatvAt , sukhaghaTitAnyataratvasya ca yAdRcchikatvAt / nApi paJcamaH, sarvAsAmapi prakRtInAM sajAtIyaprakRtyantarakAryAdhInaprakarSa zAlikAryakatvalakSaNasya tasthA'vizeSAditarasya ca durvacatvAt / . hovAthI temAM paNa ghAtItulyatva AvavAnA kAraNe teone paNa mehanA abhAvamAM svakArya karavAmAM asamartha mAnavAnI Apatti AvatI hovAthI bIjo vikalpa paNa ghaTI zakta nathI. kahyuM ja che ke "sarvaghAtI ane dezaghAtI prakRtionI sAthe bhegavAtI aghAtI karmaprakRtio paNa ghAtInA rasane vipAka dekhADe che. paraMtu svarasane vipAka dekhADavAmAM kaMI teone sarvadA ghAtakarmonI apekSA hotI nathI. arthAt ghAtInI gerahAjarImAM teo ghAtIrasa vipaka dekhADI zakatI nathI paNa svarasavipAka te dekhADI zake ja che tethI mehanA abhAvamAM paNa vedanIya karma sudhAdi lagADe emAM kaI vAMdho nathI. (3) tethI ja tRtIya vikalpa paNa ayukta che kAraNa ke kyAreka ghAtakarmonI sAthe bhaLIne amuka kArya karavA rUpa kAdAcitka sahabhAva akiMcikara che arthAt mithyAtvAdi avasthAmAM sudhAdi pravartAvavAmAM vedanIyane hAdi ghAtakarmane je sahabhAva hoya che e kaI vedanIyakamane evuM banAvI zakatuM nathI ke jethI te mahAdinI gerahAjarImAM svIkArya paNa karI na zake. nahitara te puNya prakRtio paNa kayAreka ghAtI karmane sahabhUta thaI kArya karatI hovAthI ghAtakarmarahita avasthAvALA kevaLIone paNa svakArya dekhADI zakaze nahi. (4) cethA pakSane upanyAsa paNa prativAdInI dakSatAne sUcavatuM nathI kAraNa ke ghAtI karmathI dUra karAtA guNanI sajAtIyatA je AtmaguNatva dharmane AgaLa karIne levAnI hoya te te evI sajAtIyatA vedanIyathI apaneya guNanI jema nAmAdithI apaneya guNamAM paNa che ja kAraNa ke nAmAdi paNa arUpIpaNuM ItyAdirUpa je guNane ghAta kare che temAM AtmaguNatva rahela ja che. tethI AtmaguNatva rUpe sajAtIya evA te AThe ya guNenI ghAtaka ATha ya karma prakRtiene samAna rIte ghAtI mAnavAnI Apatti Avaze. je e sajAtIyatA jJAna-darzana-cAritra-varyAnyatara dharmane AgaLa karIne levAnI hoya te te evA dharmavALA guNane (jJAnAdine) nAmAdinI jema vedanIya karma paNa dUra karatuM na hovAnA kAraNe vedanIya paNa ghAtItulya banaze nahi.
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA zlo. 88 An 238 nApi SaSTho, aSTAnAmapi karmaNAmaSTasiddhaguNapratipanthidoSa janakatvA'vizeSAt, vakSyatehi'nANAvaraNAdI kammANa aTTha je ThiyA dosA / tesu gaesu paNAsaM ee aTTha vi guNA jAyA || [*lo0 129] si, devatvavyavahArapratipanthidASatvaM tu kSudAdernirAkRtameva / atha laukikA api kSudhAdipIDita' deva' nAnumanyante, na ca kSudhaH parA pIDAssti, "chuhAsamA veaNA natthi ' ti cet 1 hanta tarhi kevalalokAnuvRttipraNayI bhavAn manuSyatvamapi tasya kimiti nApahUnute ? te hi svayaMbhuvaM nityajJAnecchA prayatnavanta lokottaracaritaM bhava' bhagavantamabhimanyanta iti / saptamastvanirvacanAdeva notthAtumarhati / ghAtimadhye parigaNitatvAdeva ghAtitulyatva' tvAyurnAma - gotreSvapyaviziSTamaprayojakaM ceti na kicidetat // 88 // pUrva pakSa :-jJAnAdi cAra ghaTita anyataravane sukhathI paNa ghaTita karIne te dhamathI sajAtIyatvanI vikSA karIe chIe. arthAt jJAna-dana-cAritra-vIya-sukha anyataratva dharmavALA guNanu je apanAyaka hAya te ghAtIka hAya evI paribhASA karavAthI vedyanIcamAM paNa ghAtIkatva AvI jaze, jyAre nAmAmAM Avaze nahi. uttarapakSa :-e paNa kharAbara nathI kAraNa ke AvI tamArI paribhASA yAda- cchika=svaccha mUlaka heAvAthI apramANa che. icchA mujaba ja paribhASA karavAnI hAya tAtA arUpiAdighaTita sAjAtya paNa laI zakAvAthI nAmAdimAM paNa ghAtitva prasakta ja che. (5) pAMcamA vikalpa paNa asat che kAraNa ke svakAryakamUrttika kArya katvanA a e ja thaI zake ke sajAtIya anya prakRtinA kAne jenA praka AdhIna hAya tevA kAryane karavAvALApaNuM. AvuM kAya katva AThe prakRtimAM samAna hAvAthI nAmAdimAM paNa ghAtItukSyatva AvavAnI Apatti Ave che. ane tAdRzakAya katvanA A sivAyanA bIje koI artha karI zakAtA nathI. (6) chaThTho vikalpa paNa ayukta che kAraNake ema mAnavAmAM AThe karmAM siddhanA eka eka guNanA virAdhI doSane utpanna karatAM hAvAthI AThe ya karmoMmAM ghAtItulyatva saMmAna ja thaI jAya. A karmIe eka eka guNa AvaryA che e vAta 'jJAnAvaraNIyAdi ATheya karmAthI je doSo thayA hoya che te doSonA nAza thae chate A AThe ya guNA prakaTa thAya che' evu jaNAvatI AgaLa kahevAnArI (129) gAthAthI phalita ja che. vedanIyakarmamAM devatvavyavahArane aTakAvanAra kSudhAdi doSAnu je utpAdakatva che e ja tenu ghAtItulyatva che ' evuM kahevuM paNa ayukta kAraNake kSudhAdi tevA vyavahArane aTakAvatA nathI evu' pratipAdana ame AgaLa karI ja gayA chIe. 1. jJAnAvaraNIyAdInAM karmaNAmaSTa ye sthitA doSAH / teSu gateSu praNAzamete'STApi guNA jAtAH // 2. kSudhAsamA venA nAsti |
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalithukiyAvasAra nanvanukUlavedanIyaM sukhaM, pratikUlavedanIyaM ca duHkha, na ca tathAvidhavedanaM rAgadveSau vineti na vItarAgANAM tatsaMbhava ityAzaGkAyAmAha aNukUlaM paDikUlaM ca veaNaM lakkhaNa muhaduhANa / Na hu eso egaMto apamattajaisu tayabhAvA // 89 // (anukUruM pratiruM venaM sRkSo suvarNayo na hais g%AntoDamaracativu mAvAna 8DA) pUrvapakSa -jeone bhUkhAdinI pIDA hoya tevAne te Itarake paNa deva mAnatA nathI to lokottara zAsananA deva tarIke ApaNe zI rIte mAnI zakIe? bhUkha jevI te bIjI kaI paDI nathI. tethI AvI parAkASThAne pAmelI pIDA te kevaLIbhagavaMtane zI rIte mAnI zakAya ? uttarapakSa loke devane tevI pIDA mAnatA nathI tethI ApaNe paNa na mAnavI evI lokone anusaravAnI ja vRttivALA tamAre te bhagavAna ne manuSya paNa mAnI zakAze nahi, kAraNake ke te teonA deva tarIke svayaMsattAka (keinAthI utpanna thaela nahi evA ), nityajJAna, nitya IcchA ane nitya prayatnavALA temaja prakopaprasAda-kIDAdi karavA chatAM lokettara cAritravALA kahevAtA evA zivane mAne che, (7) ghAtItulyatva A cha karatAM kaI judA ja prakAranuM che e sAtame vikalpa te Ubhe ja thaI zakato nathI kAraNake tenuM keI nirvacana thaI zakatuM nathI. vaLI darza. nAvaraNa ane mehanIyarUpa be ghAtI prakRtinI vacamAM vedanIyanI gaNatarI karI hovAthI emAM ghAtatulyatva che ema kahevuM paNa ayukta che kAraNa ke mehanIya ane aMtarAya rUpa ghAtakarmonI vacamAM to nAmAdinI paNa gaNatarI hovAthI temAM paNa ghAtItalyatva mAnavAnI Apatti Ave. vaLI ghAtimadhyamAM parigaNitatvane ghAtitulya sAthe keI vyApti je saMbaMdha nathI ke jethI e tene prAjaka bane. 88 ( [ sukhAdinA anukulatvAdi ghaTita lakSaNane vicAra! anukula rUpe je vedA=anubhavAya te sukha ane pratilarUpe je vedAya te duHkha kahevAya cheAvA prakAranuM anukUla ke pratikUla tarIkenuM saMvedana rAmaSivinA thaI zakatuM nathI, kAraNa ke jenA para rAga hoya te ja vastu anukUla lAge che ane jenA para dveSa hoya te ja vastu pratikUla lAge che. vItarAgane te rAgadveSa na hovAthI A rIte veina na thavAnA kAraNe sudhAdi dukha saMbhavI zakatuM nathI-AvI vAhInI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che - - gAthA:- anukUla vedana sukhanuM ane pratikUla vedanA duHkhanuM lakSaNa che e vAta paNa ayukta che kAraNake je sukha hoya te anukULa rUpe ja vedAya ke duHkha hoya te
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA laiM. 89 "; "anuveranI sud, rivenI rUtyupakSaLe, na tu rukSa, samapuujaa'pmaanaanaaN samasaMsAramokSANAM cA'pramattayatInAM sukhaduHkhayoravyApteH, na hi te sukhamanukUlatvena duHkha' ca pratikUlatvena vedayanti, icchAdveSaviSayatvayoreva tadarthatvAt / 'tathAvidhavedanayogyate eva tallakSaNe' iti cet ? aho kevalisukhaduHkhayorapi tadabAdhAt , anukUlatvAdyapratisandhAne'pi sukhAdisAkSAtkArAttatsAkSikajAtigarbha meva lakSaNamityanye / etena nirupAdhikecchAviSayatvanirupAdhikadveSaviSayatvalakSaNayorapi tatsukhaduHkhayorasaMbhavo dUSaNamiti parAstam / // 89|| pratikUla rUpe ja vedAya evo ekAnta nathI kAraNa ke apramattayatio te bene anukaLa ke pratikULa tarIke jatAM hatAM nathI. [ anuphalAvedanIyatva sukhanuM upalakSaNa che ] alakSyamAM na ja rahenAra ane lakSyamAtramAM rahenAra e je dharma oLakhANa tarIke apAya che te lakSaNa kahevAya che. eTaleke lakSaNa, lakSyamAtramAM vyApta hoya che. layanA eka dezamAM na rahenAra evo paNa ItaradezamAM rahela je dharma oLakhANa tarIke apAya che. e upalakSaNa kahevAya che. arthAt upalakSaNa, lakSyamAtramAM vyApta hotuM nathI. jemake keI oLakhANa ApatAM kahe ke-je makAna para kAgaDe beThe che te devadattanuM ghara che te ahIM kAgaDo kaMI devadattagRhanuM lakSaNa nathI, upalakSaNa che. ema anukUlavedanIyatva sukhanA ane pratikuvedanIya duHkhanA lakSaNabhUta nathI paNa upalakSaNabhUta che. kAraNake pUjArUpa sukha ke apamAna rUpa duHkha athavA mekSAtmaka sukha ke saMsArAtmaka duHkha jeone mana samAna che tevA apramattayatione prApta thatAM sukhaduHkhamAM e dharmo avyApta che. apramattayatie kaMI sukhane anukUla rUpe ke duHkhane pratikUla rUpe jotAM nathI. ulaTuM, upasargAdi rUpa duHkha AvatAM karma khapAvavAne avasara jANa mahAtmAo AnaMdita bane che. evuM zAstromAM sAMbhaLavA maLe che. je vastu IcchAne rAgane viSaya hoya arthAt jene rAga hoya te ja anukula rUpe vedAya che, ane ema je vastu cheSano viSaya hoya te ja pratikUla rUpe anubhavAya che. apramattayatiene pUjA-apamAnAdi para rAga ke dveSa na hovAthI e te te rUpe vedAtA nathI, Ama "pratikULavedana' duHkhanA upalakSaNarUpa hovAthI kevaLIone pratikULarUpe koInuM vedana na hovA chatAM duHkha hovAmAM kaI bAdhaka nathI. - pUrvapakSa - je sukha heya te anukUla rUpe ja vedAvuM joIe evuM ame kahetA nathI paNa te anukULarUpe vedAvAne yogya te hoya ja evuM ame kahIe chIe. ema je pratikuLarUpe vedAvAne yogya hoya te duHkha-evuM ame kahIe chIe. apramattayati bhale pUjA-apamAna vagerene te te rIte vedatAM nathI, chatAM pUjAdimAM te te
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhukitavicAra ataeva ca-'adhruvasukhaduHkhayorbhoga AvazyakaH, sa ca karmabandhaheturiti na kevalinAM tatsaMbhava' ityapi praastmityaahrUpe verAvAnI yogyatA te che ja tethI amAruM lakSaNa apramattayatinA sukhaduHkhamAM kaMI avyApta thatuM nathI ke jethI ene "upalakSaNe mAnavuM paDe. uttarapakSa AvI gyatA to kevaLInA sukhadu:khamAM paNa rahelI ja che tethI pratikULa havA rUpe na anubhavAtI hovA chatAM tenI yogyatAvALI paNa je bhUkha vagere, enuM duHkha teone saMbhavita ja che. bIjA keTalAke "A mAre anukULa che ke "A mAre pratikULa che evuM pratisaMdhAna na hovA chatAM jeno sukharUpe sAkSAtkAra thAya te duHkha" evuM te sAkSAtkArathI jaNAtI jAtithI garbhita lakSaNa kare che. [ sukhanuM rogaviSayatvaghaTita lakSaNa paNa ayukta ] ahIM apramattayati Adine sukhAdi, rAgAdinA viSayabhUta hotA nathI evI je vAta jaNAvI enAthI ja, nirupAdhika irachAne viSaya hoya te sukha ane nirupAdhika dveSano viSaya hoya te du:kha evA lakSaNavALA sukhaduHkhane paNa kevaLIone asaMbhava che evuM je dUSaNa keTalAka Ape che te parAsta jANavuM. kevaLIone vedanI dayajanya sukhaduHkhano asaMbhava che evuM dUSaNa ApanArAone abhiprAya e che ke sAmAnyathI jIvane duHkha para ane duHkhakAraNabhUta viSakaMTakAdi para dveSa hoya che. emAMthI viSakaMTakAdi parano Sa sAkSAt tenA para hoto nathI kintu tenAthI thatAM duHkha para hovAnA kAraNe tenA para hoya che. jyAre tajajanya duHkha para dveSa to sAkSAt te duHkha para ja hoya che arthAt bIjA koI para dveSa hovAnA kAraNe duHkha para dveSa hoya che evuM nathI. tethI duHkha parano TheSa kaI upAdhinA kAraNe na hovAthI nirupAdhika hoya che. ema saphacaMdanAdi parane rAga, sukha paranA rAganA kAraNe hovAthI so pAdhika hoya che jyAre sukha parano rAga sAkSAt hovAthI nirupAdhika hoya che. tethI sukha duHkhanuM lakSaNa AvuM banAvI zakAya ke, "nirupAdhika rAgane je viSaya bane te sukha ane nirupAdhika dveSano je viSaya bane te duHkha.." paraMtu AvuM lakSaNa karIe to paNa kevaLIone sukha duHkha saMbhavI zakatAM nathI kAraNa ke teone rAga-dveSa ja na hovAthI tenA viSaya banatA hoya tevA koI paNa sukha dukha temane kahI zakAtA nathI. teoe A rIte Apela dUSaNa paNa ayukta che kAraNa ke apramatta yatione paNa koInA para rAgadveSAdi na hovA chatAM sukha dukha jema mAnelA che tema kevaLIone havAmAM paNa kaI vAMdho nathI. keTalA [karmAdayajanya sukhAdibhegamAM karma baMdha ekAte nathI "karmodayajanya ava=kadAcika sukha duHkhane avazya bhoga karavo paDe che (kAraNa ke e vinA ka khapatuM nathI, ane te bhegA karmabaMdhamAM hetubhUta hovAthI kevaLIone 31
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA zlo. 90 adhuvANa suhaduhANa bhogo bhogeNa kammabaMdho a / Na hu eso egato apamattajaisu tayabhAvA // 9 // (adhruvayoH sukhaduHkhayo go bhogena karmabadhazca / na hyA ekAnto'pramattayatiSu tadabhAvAt // 90 // ) "na hi karmodayaprabhavayoH sukhaduHkhAyorbhoga vinA kSayo nAma / yadAhurbAhyA api-[ ] nAmukta kSIyate karma kalpakoTizatairapi / avazyameva bhoktavya kRta karma zubhAzubham / / iti / bhogazcAsaktyA dveSeNa ca tatsAkSAkArarUpaH punaH karmabandhasyAvandhya nidAnamiti kathamasau bhagavatAm ?" iti cet 1 aprmttymAnI zakAtuM na hovAnA kAraNe teone karmodayajanya sukha duHkha paNa saMbhavatAM nathI." evuM parokta dUSaNa paNa, "apramattayatione navA karmabaMdha vinA paNa tevA sukhaduHkhane bhoga hovAthI kevaLIone paNa hoI zake che evA pratipAdanathI parAsta thaI jAya che evuM grathakAra have jaNAve che - gAthAtha - adhruva sukha duHkhane avazya bhogavavA paDe che ane e bhogavavAmAM karmabaMdha thAya che e vAta paNa ekAte nathI kAraNa ke evA karmabaMdha vinA paNa apramattayatione sukha duHkhane bhega hoya che. pUrvapakSa -tevA kevA karmanA udayathI thaelA sukhaduHkha ne bhagavyA vinA kSaya thato nathI, ItaradarzanavALAo paNa kahe che ke "koDe yuga pasAra thaI jAya te paNa karmane bhegavaTA vinA chUTakAro thato nathI. tethI kareluM zubhAzubha karma avazya bhogavavuM paDe che ane AsaktithI ene anubhava karavAmAM ja AnaMda Avato hovAthI e rIte thato anubhava ja bhoga kahevAya che je puNya karmanI nirjarA karAve che. eja rIte zreSathI sAkSAtkAra karavAmAM ja duHkha bhegavAtuM hovAthI pApakarmanI nirjarA thAya che. A rIte bhegavaTe karavAmAM avazya na karmabaMdha thAya che. kevaLIone to te karmabaMdha hote nathI tethI jaNAya che ke jene bheLavavAmAM avazya karmabaMdha thatuM hoya evA karmodayajanya sukhaduHkha kevaLIone hetA nathI ane tethI sudhAdi paNa hotA nathI. [jinanAmakarmanA bheganI anupattinI Apatti] uttarapakSa :-A vAta paNa barAbara nathI kAraNa ke je karmodayajanya sukhaduHkhane bhogavavAmAM avazya karma baMdha thato ja hoya te te apramattayatione paNa karmodayajanya sukhaduHkha hatA nathI ema mAnavAnI Apatti Avaze. paraMtu evuM manAtuM te nathI tethI jema teone navA karmabaMdha vinA paNa sukhaduHkhane bhegavaTe hoya che tema kevaLIone paNa havAmAM kaI bAdhaka nathI. vaLI karmodayajanya sukhaduHkhane bhegavavAmAM avazya karma baMdha hoya to te zrI tIrthaMkarAdine tIrthaMkaranAma karmAtmaka puNyajanya samavasaraNAdine upaga paNa anu55na thaI javAnI Apatti Avaze.
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma. kevalibhakitavicAra tInAmapi kathamasau ? atha vipAkakAlaprAptireva bhogaH, tatparisamAptereva ca karmakSaya iti cet ? tadidamanyatrApi tulyam / etena 'na hyacetayato bhogo nAma, cetayatazca mohA'vinAbhAvaH' iti parAstam , AyuHkarmAdibhogavadupapatteH, na ca tatsaMvedanamanukUlatvAdyaviSayakamapi movyAkha+ 60 athAjJAnajanya duHkhamAtmajJAnAtkSIyate, tadukta "AtmAjJAnabhavaM duHkhamAtmajJAnena hanyate' iti, tathA ca sAkSAtkRtAtmatattvAnAM kathaM duHkhasaMbhavaH 1 iti cet 1 na, AtmajJAne satyajJAnajanyaduHkhakSaye'pi vedanIyodayajanyakSudAdyavilayAdityAzayavAnAha pUvapakSa-karmono vipAkakALa prApta tha e ja teono bhAga che ane e kALa samApta tha e ja kSaya che. tethI apramattayatiene karmodayajanya sukha duHkhano ga asaMbhavita nathI. kAraNa ke rAga dveSa vinA paNa te te puNya-pApa karmane vipAkakALa te AvIne pUrI thaI ja zakatuM hovAthI na karma baMdha thavAnI Apatti rahetI nathI. arthAt te te puNya-pApa karmo apramattayatine tevI tevI dravyAdi sAmagrI upathita karI Ape che ane te dravyAdisAmagrInA sAMnidhyane kALa apramattayati te te sAmagrI paranA rAga-dveSa vinA pUrI karI de che tethI te te karma nirjarI jAya che ane keI na karmabaMdha thatuM nathI. uttarapakSa -A vAta kevaLIone mATe paNa samAna ja hovAthI teone paNa karmodayajanya sukhaduHkha hovAmAM kaI vAMdho nathI. vaLI apramattayatine paNa sukhaduHkhAnubhava asaMbhavita thato hovAnI Apatti AvatI hovAthI ja te te sukha-duHkhanuM saMvedana na kare te bhega ja na kahevAya ane saMvedana kare te te avazya rAgadveSAtmaka meha thAya ja. tethI kevaLIone adhava sukhadu:khane bhegavaTe hote nathI evuM mAnavuM ja yukta che--" e vAta paNa parAsta jANavI. vaLI "A mAre anukULa che vagere rUpe rAgayukta saMvedana vinA paNa jema AyuSyAdi karmane bhegA thAya che tema te vinA vedanIya karmane bhega paNa upapana ja che. ane anukULAdirUpe saMvedAtuM saMvedana mehavyApta hovA chatAM te rUpe nahi saMvedAtuM saMvedana kaMI mehavyApta hotuM nathI ke jethI navo karmabaMdha mAnavo ja paDe. kahevAne Azaya e che ke saMvedanAtmaka evuM paNa kevalIbhagavatenuM AyuSyakarmanA bhAgarUpe saMvedana anulatvAdi viSayaka na hovAnA kAraNe jema mahAvinAbhAvI nathI tema vedanIyakarmabhaga rUpa saMvedana paNa mehA vinAbhAvI hovAmAM kaI vAMdho na hovAthI nave karmabaMdha mAnavuM paDatuM nathI. pa901 1. jazAtra-4-rU morArdha -tAkAravijJAnahIaurachetuM rAte |
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 adhyAtmamata parIkSA zla. 91 annANajaM tu dukkhaM nANAvaraNakkhaeNa khayamei / tatto suhamakalaMkiakevalanANA'puhanbhUyaM // 91 // ( ajJAnajaM tu duHkhaM jJAnAvaraNakSayeNa kSayameti / tataH sukhamakalaGkitakevalajJAnA'pRthagbhUtam // 9 // ) yaH khalu jJAnAvaraNodayapAravazyAdAtmanaH sUkSmArthA'nAlocanAdijanyaH khedo yazcAtasmiMstabuddhayA pratyarthapariNAmAt sa khalu tadvilayAdeva vilIyamAnaH svabhAvapratighAtAbhAvAdanAkulatvAcca citrabhittisthAnIya svata eva sakalajJeyAkArapariNAmarUpa kevalajJAnalakSaNa sukhamAdadhAtu, [ajJAnajanya du:kha kevaLIone asaMbhavita] pUvapakSa- duHkha ajJAnathI utpanna thAya che ane jJAnathI tene nAza thAya che. gazAstra granthamAM paNa kahyuM che ke "AtmAnA ajJAnamAMthI udbhaveluM duHkha AtmajJAnathI haNAya che. tethI jeone Atmatatvane sAkSAtkAra thaI gayuM che tevA kevaLIone duHkha zI rIte saMbhavI zake? uttarapakSa-- kevaLIone AtmajJAna lAdhyuM hovAthI ajJAnajanya duHkhane nAza thaye hevA chatAM vedanIya karmanA udayathI thaela sudhAdi dukhone kaMI vilaya thayo hoto nathI evA AzayathI granthakAra kahe che - gAthArtha -ajJAnajanya duHkha te jJAnAvaraNane kSaya thavAthI ja nAza pAmI jAya che tethI niSkalaMka kevalajJAnathI apRthabhUta sukhane kevaLI anubhave che. paNa vedanIyajanya duHkha te hAjara ja hovAthI avyAbAdha sukhano anubhava hete nathI. vidanIyeAdayajanya duHkha kevaLIne saMbhavita] jJAnAvaraNa karmanA udayanI paravazatAnA kAraNe jIva jANavAnI IcchA hovA chatAM sUmapadArthonuM Alocana jJAna karI na zakavAnA kAraNe kheda anubhave che temaja tevA prakAranI nahi evI paNa vastu vize "e tevA prakAranI che evI viparIta buddhi thavAthI paNa kheda thAya che. jJAnAvaraNanA kSayathI ja e anAlocana ke viparItatA dUra thaI jAya che temaja have "kaI paNa vastuno baMdha karo" evA svabhAvane pratighAta rahyo na hovAthI temaja viparItatAdi pariNAmanAM kAraNe thatI AkuLatA paNa rahI na hovAthI, citrabhitti jevuM sakalayAkAra pariNAmarUpa je kaivalajJAna che, tadrupa sukha bhale utpanna thAya, paNa eTalA mAtrathI teone sakala duHkhakSaya paNa thaI gaye che evuM zI rIte manAya? kAraNa ke kaI paNa padArthanA darzana-jJAna karavAnA svabhAvane pratighAta rahyo na hovA chatAM avyAbAdhasukha rU5 svabhAvanA pratighAtane kaMI abhAva thaI gayo nathI. tethI e pratighAtanimittaka duHkha hAjara hovAnA kAraNe sakala duHkhakSaya manAya nahi. sirva ISTaprApti-aniSTanAzane siddhAvasthAmAM ja saMbhava vaLI teone sarva aniSTa nAza pAmI gayA che ke sarva ISTanI prApti thaI gaI che evuM paNa nathI ke jenA kAraNe koI duHkha hetuM nathI ema kahI zakAya, kAraNa ke
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaliktivicAra sakaladuHkhakSaye tu kiM pramANam ? na hi tasya dRzijJaptisvabhAvApratighAte'pyavyAbAdhasvabhAvApratighAto nAma, sarvAniSTanAzasarvAbhISTalAbhau tvasiddhAveva, siddhAvasthAyAmeva tatsaMbhavAt / etenedaM vyAkhyAtam - "jAdaM sayaM samatta nANamaNaM tatthavitthaDa vimalaM / rahidaM hu uggahAdihi suhaM ti egaMtiyaM bhaNiyaM // [ 1 / 59 ] kevalaM ti nANaM taM sokkha pariNama ca so ceva / khedo tassa Na bhaNido jamhA ghAdI khayaM jAdA || [ pravacanasAra 1/60] nANaM atyaMtagar3ha logAlogesu vitthaDA diTThI / dghaniSTha savva rUDha puLa taMtu taM phkta / tti mAGA [pravacanasAra-/6] sarva aniSTa nAza ane iSTaprApti tA siddhAvasthAmAM ja hAya che e pUrva nahi. upAkta carcAthI pravacanasAramAM kahelI nIcenI vArtAnA paNa nikAla thaI gayA jANu vA-- indriyAdinI apekSA vinAnu hAvAthI svayaM upannathatu (pravarttatu'), samasta, ana'tA vistRta, nirmaLa ane avagrahAdithI rahita evu` kevalajJAna ja ekAntika sukha kahevAya che. kevaLIene je kevalajJAna hAya che te ja sukha che. A eka ja pariNAma teone hAya che. eTale ke e sivAya bIjo koI pariNAma hAtA nathI. temaja khedanA kAraNabhUta ghAtI karmo kSINa thayA heAvAthI kheda paNa hAtA nathI. tethI te sukhI hAya che. ekAnta kAI paNa jAtanu' AvaraNa hayAta na hAvAthI leAkAleAkamAM vyApelu* kevalajJAna arthAnA aMtane pAmelu' che arthAt carama paTTAne paNa jaNAve che tethI jaNAya che ke jIvanA svabhAvabhUta dena ane jJAnanA kayAMya pratighAta thatA nathI. temaja tene pAmavA mAtrathI ja jIvanuM ajJAnarUpa sarva aniSTa nAza pAmI jAya che temaja iSTa=sukhasAdhanIbhUta paripUrNa jJAna prApta thaela che. Ama kevaLIene svabhAva pratighAtanA abhAva hevAthI ane iSTaprApti temaja aniSTa nAza thayA heAvAthI mAtra kevalajJAnAtmaka sukha ja hAya che, koI duHkha heAtuM nathI." pravacanasAramAM karela A badhuM pratipAdana nathI eTalu' ja yuktipUrvaka jaNAvavAmAM sama evuM jaNAvavAmAM nahi. tethI kevaLIene kSudhAdi ekAntika avyAkhAdha sukha hAya che e vAta ayukta jANavI. 15 ajJAnajanya duHkha kevaLIene hAtu che, kSudhAdinu paNa du:kha hAtu nathI. duHkha tA sabhavita ja hAvAthI teone 1. jAta svayaM samastaM jJAnamanantArthavistRta vimalam / rahitaM tvatragrahAdibhiH sukhamityekAntika bhaNitam // 2. yatkevalamiti jJAna N tatsaukhya pariNAmazca sa caiva / khedastasya na bhaNito yasmAdvAtIni kSayaM yAtAni // 3. jJAnamarthAMntargata lokAlokeSu vistRtA dRSTiH / naSTamaniSTaM sarvamiSTaM punaryaddhi talabdham //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA lai. hara syAdetat-sukha tAvadvividhamaindriyakamatIndriya ca, duHkha tvaindriyakameva / tatrAtIndriyaM sukha tAvadamUrttAbhirAtmapariNAmazaktibhirutpAdyamAnaM jJAnameva nirAkulatayA vyavasthita, endriyakasukhaduHkhe tviSTAniSTaviSayopanipAtAn mUrtAbhiH kSayopazamazaktibhirutpAdyamAna jJAnamapekSya pravartate, ata eva bhagavatAM na te, tadukta "sukkha vA puNa duHkha kevalanANissa Natthi dehgddh'| jamhA adidiyatta jAdaM tamhA du taM Neya // [pravacanasAra-1/20] ti / atrocyateNaya sukkhaM dukkha vA dehagaya idiumbhava savvaM / annANamohakajje pamANasiddha hu saMkoe // 92 // (na ca sukha duHkha vA dehagatamindriyodbhava sarva / ajJAnamohakArye pramANasiddhe khalu saGkoce // 92 // ) ___ bhagavatAM hi bhAvendriyAbhAve ratirUpa (endriyakarUpa) sukhamajJAnAratijanya ca duHkha' mA bhUt , zarIreNa sahAniSTaviSayasaMparkajanyasya audaryajvalanopatApajanyasya ca duHkhasya ko virodhaH ? parokSajJAnahetvindriyamaitrIpravRttihetukatRSNAvyAdhisAtmyasthAnIya eva ramyaviSayasaMsarga pUrvapakSa -sukha be prakAranuM che-aikriya ane atIndriya. jyAre duHkha te eka prakAranuM andriyaka ja hoya che. emAM amUrta evI AtmapariNAma zaktio vaDe utpanna thatuM jJAna nirAkula hovAthI atIndriya sukharUpa che. temaja ISTa ke aniSTa viSayanA saMgAdinA AlaMbane mUrta evI kSayopazama zaktio vaDe karAela jJAna ne AzrIne je sukha ke dukhane anubhava thAya che te anukrame eNndriyaka sukha ane endriyaka duHkha kahevAya che. kSAyika bhAvane pAmelA kevaLIeAne Inidrane kSayopazama hayAta na hovAthI A aindriyaka sukha-duHkha hotA nathI. kahyuM che ke "dehagata-zArIrika sukha ke duHkha Indriya dvArA thatA hovAthI kevaLIone hotA nathI kAraNa ke teo atIndriya=kSApazamika evA IndriyajJAnathI rahita thayA hoya che. tethI teonA jJAna ane sukha atIndriya ja hoya che, e jANavuM.' AvA pUrvapakSanuM samAdhAna karatAM granthakAra kahe che - [dukha e drika ja hoya evo niyama nathI-uttarapakSa) gAthArtha :-saghaLA zArIrika sukha ke duHkha IndriyadvArA ja uddabhave che e vAdIne abhipreta niyama vastu che nahi. niyama te e che ke je sukha-duHkha ajJAna ke mehanA kAryabhUta hoya te IndriyethI ja utpanna thAya. tethI badhA zArIrika sukha-dukAne IndribhUta mAnavAnA niyamamAM Avo saMkeca karo pramANasiddha hovAthI "atIndriya= IndriyajanyajJAnarahita kevaLIone keI zArIrika sukha-duHkha hotA nathI temaja sudhAdi paNa hotA nathI" evuM mAnavuM yuktiyukta nathI. 1. saukhyaM vA punarduHkha kevalazAnino nAsti dehagatam / yasmAdatIndriyatva jAta tasmAttu tajjJeyam //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra 247 iti tajjanyasukhA'saMbhave'pi tatsaMbhavAt , na hi duHkhakAraNAni dveSadvAraiva duHkha janayanyApa tvAhatyeti / 'audayikasukhaduHkhayAraratiratitirobhAvenaiva pravRttiriti cet 1 hanta tarhi ratyaratibhyAM tayoranatireke tajanakakarmaNApi mohenaiva bhUyatAM kRtamadhikena, tathA ca vRzcikabhiyA palAyamAnasyAzIviSamukhe prvesho| na ca ratinAzenaiva duHkhamiti niyamo'pi, duHkhitaduHkhe tathA'darzanAt , tasmAt svatantrayoH sukhaduHkhayoreva na tannAzakatvamapi tu tajjanyaratyaratyoreveti kevaLIone bhAvendriyano abhAva thayo hovAthI Indriya dvArA viSayasevanathI thatuM ratisukha (endriyaka sukha) ane ajJAnaaratijanya andriyaka duHkha bhale na hoya, te paNa kaMTakArirUpa aniSTa padArthanA saMparkathI thatuM temaja jaTharAgninA upatApanA kAraNe thatuM zArIrika duHkha havAmAM zuM vAMdho che? tAtparya e che ke-tyAdi parokSajJAna karavAmAM Indriyo sahAyaka banatI hovAthI jIvane teonI sAthe maitrI baMdhAya che. ane tethI ene khuza rAkhavI jIvane game che. taduparAMta anAdikALathI indriyamAM vAraMvAra pravRtti karI hovAthI punaH punaH e pravRtti karavAnI Teva paDe che. A bannethI Indriyone punaH punaH pravartAvavAnI tIvra abhilASA rUpa tRSNAtmaka vyAdhi pravarte che. A vyAdhinA duHkhane ramya viSayone saMsarga (tatkALapUratuM) upazAMta kare che ane tethI e saMsargathI sukhane anubhava thAya che. kevaLIone tevI tRSNArUpa vyAdhi ja na hovAthI ramyaviSayasaMsargathI sukhAnubhava saMbhavita na hovA chatAM vedanadayajanya kaMTAdi sparza ke bhUkhAdinuM duHkha te saMbhavita che ja. prazna-kevaLIone teo vIha hevAthI duHkhakAraNa upara cheSa hete nathI to pachI e duHkhanA kAraNene sparza duHkharUpa zI rIte lAge? uttara -duHkhane kAraNe haitpAda dvArA ja duHkha ne utpanna kare e niyama nathI, kintu sAkSAt ja duHkhAnubhava karAve che. tethI tamehakevaLIone paNa duHkhAnubhava karAve ja che. [arati-ratinA tibhAva vinA audAyika sukha-duHkha na heya-pUrvapakSa] prazna :-bhUkha-tRSNa vagerethI UbhI thaela aratinA tirobhAvathI ja audAyika sukha pravarte che temaja iSTaviSayasaMparyAdithI thaela ratinA tire bhAvathI ja audayika duHkha pravarte che kevaLIone te mehakSaya thayo hovAthI rati-arati ja rahyA na hovAnA kAraNe te benA tirAbhAvane saMbhava ja rahyo nathI. te pachI teone audayika sukhadukha zI rIte pravarte ? [vedanIyakarma nirarthaka thavAnI Apatti-uttarapakSa]. uttaraAne artha e thayo ke dayika sukha ratithI ane audayika dukha atithI abhinna che kAraNa ke aratinA abhAve je audayika bhAva pravarte che e ja
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 adhyAtmamata parIkSA kalo, hara yuktamutpazyAmaH / api ca sAtAsAtayoraudAyikayoH kevalinAmanabhyupagame tIrthakaranAmakarmApi viphalaM prasajyeta / atha jIvavipAkatayA yAvajjIvagatameva sukha janayati na tu dehagatamiti cet ? na, cetanadharmatvena tasya dehagatatvA'siddhaH / 'dehAnapekSatvameva tadartha iti cet ? na tasyApi bhagavadehApekSatvAt , 'indriyaviSayasaMyogAnapekSatva tadartha' iti cet ? tadanapekSasya taM vinotpatti kaH pratiSedhati ? na caudAyikatvamAndrayakatvavyAptamasti // 92 / / rati che ane ema ratinA abhAve je dayika bhAva pravarte che e ja arati che. ritimohanIya ane aratimohanIya prakRtie parAvartamAna havAthI eka dabAya to ja bIjI pravarte che athavA eka pravarte te bIjI avazya dabAya ja che.] Ama maudayika sukha-duHkha rati-aratirUpa ja thaI javAmAM te teonA janaka tarIke paNa mehanIya karmane ja mAnavuM paDavAthI vedanIya karmane pRthaga mAnavAnuM raheze nahi. Ama kevaLI ne sudhA vigere vedanA mAnI levAnI ApattirUpa vIMchInA bhayathI "rati-aratinA abhAvamAM audayika sukha-duHkha hoya ja nahi evuM mAnavA rUpa bhAgavAnI kriyA karavA jatAM tamAro "vedanIyakarma ja na mAnavA rUpa spaSTa siddhAnta bAdha AvI paDavAthI AzIviSasarpanA mukhamAM praveza thaI javA jevuM thayuM. vaLI ratino nAza karavA dvArA ja duHkha prava7 (arthAt duHkha ratine nAza kare ja) evo niyama paNa nathI, kAraNa ke je pahelethI dukhI che tene rati na hovAnA kAraNe ja ratinAza paNa asaMbhavita hevA chatAM adhika duHkha pravarte ja che. tethI ja svataMtra rIte (nahi ke rati-aratine dabAvavA dvArA) utpana thatAM sukhadukha ja arati-ratinA nAzaka che evuM paNa nathI paraMtu te sukhaduHkhajanya rati-arati ja arati-ratinA nAzaka che evuM mAnavuMyukta lAge che. [tItha karanAmakarma paNa niSphaLa thavAnI Apatti] vaLI kevaLIone audayika sukhaduHkha na mAnavAmAM te tIrthaMkaranAmakarma paNa niSphaLa thavAnI Apatti Avaze kAraNa ke e paNa aSTa prAtihAryAdinI zobhA vagere rU5 sukha ApavAnuM svIkArya karI zakaze nahi. pUrvapakSa tIrthaMkaranAma karma te jIvavipAkI hovAthI jIvamAM ja potAnA vipAkabhUta sukhane utpanna kare che, dehagata sukhane nahi, tethI kevaLI avasthAmAM paNa tevA A magata sukhane virodha na hovAthI jinanAmakarma niSphaLa thavAnI Apatti nathI. [ keI paNa sukha Atmagata ja heya] uttarapakSa -ema to keIpaNa sukha jIvane ja dharma hovAthI Atmagata ja hoya che, dehagata nahi. tethI dehagata sukha ja asiddha hovAthI "jinanAmakarma Atmagata sukhane utpanna kare che, dehagatasukhane nahi" ema kahevuM ja ayukta thaI jaze. - pUrvapakSa dehagatatva="dehamAM utpanna thavuM te' evuM ame kahevA mAMgatA nathI ke jethI sukha cetanadharma hovAthI temAM dehagata anupapana thavAnI Apatti Ave.
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra evaM cAjJAnAratijanyaduHkhAbhAvAdasAtavedanIyodayajanyameva bhagavatAM duHkhamavaziSyata iti tadalpatvapravAdaH saMgacchata ityanuzAsti ettocciya bahudukkhakkhaeNa tersi chuhAiveaNiyaM / NiMbarasalavuvya pae appaMti bhaNaMti samayaviU // 13 // (ata eva bahuduHkhakSayeNa teSAM kSudhAdivedanIyam / nimbarasalava iva payasi almamiti bhaNanti samayavidaH // 93 // ) paNa dehanI apekSA rAkhIne utpanna thavuM ene ja ame dehagatava kahIe chIe. tethI viSayasevanAdijanya sukha dehApekSa hovAthI dehagata tarIke siddha ja che. ane tethI jinanAmakarmajanya sukha dehApekSa na hovAthI dehagata nathI, jIvagata ja che' evuM kathana ayukta nathI. uttarapakSa - e vAta paNa barAbara nathI. jinanAmakarmajanya sukha paNa bhagavadehane sApekSa ja utpanna thatuM hovAthI dehagata ja che. tethI tamArA mate kevaLIone e sukha paNa asaMbhavita ja banaze. pUrvapakSa -Indriya ane viSayanA saMyogathI nirapekSa rahIne je sukha utpanna thAya te chavagata kahevAya ane sApekSa rIte je sukha utpanna thAya te dehagata kahevAya evI paribhASA karavAthI e asaMbhavita raheze nahi. [ audayika sukha-duHkha addhiyaka ja hevAnI vyApti nathI ] uttarapakSa -Indriya-viSaya saMyoga nirapekSa evuM jinanAmakarmajanya sukha kevanIone Indriya vinA paNa utpanna thaI zake che e vAtano ame paNa kayAM niSedha karIe chIe ? paNa e ja rIte indriyanA viSayanA saMgane nirapekSa evA kaMTakAdisaMparka janya dukhe temaja sudhAdi duHkha paNa kevaLIone saMbhavI zake che ema tamAre mAnavuM ja paDaze. dayika sukha duHkha ayika ja hoya evI kaMI vyApti nathI ke jethI IndriyAbhAva chevAthI kevaLIone sudhAdirUpa audayika duHkha na ja heya ema kahI zakAya. 9rA [kSudhAdi du:kha hevAmAM ja du:khAva5tvapravAda saMgata ] Ama ajJAna-aratithI thatAM duHkhono abhAva thayo hovAthI kevaLIone azAtAvedanIyodayajanya ja du:kha bAkI rahyuM hovAnA kAraNe "kevaLIone duHkha atyaMta alpa hoya che evo pravAda saMgata thAya che evuM jaNAvatAM granthakAra kahe che - gAthAtha:-AthI ja = aratiajJAnajanya duHkhano abhAva thayo hovA chatAM vedanIyeAdayajanya dukha hAjara hovAthI ja bahu duHkhakSaya thayo hovAnA kAraNe teonuM= kevaLIonuM sudhAdivedanIyajanya duHkha dudhanA ghaDAmAM lImaDAnA rasanA biMdu jevuM hoya che ema zAstrajJa mahAtmAo kahe che. - rara.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA , 93-94 itthaM ca nAsukhadA ityatra nA ISadarthe 'alavaNA yavAgUH' ityatreva draSTavyaH / atha kSudvadanApi mahatIti prasiddha, sukhamapi ca teSAM mahaditi kathamubhayamupapadyate ? iti cet ? 'taTAko mahAn , samudrazca mahAn' itivadvivakSAbhedAditi gRhANa, anyathA bhAvitAtmanAmapi viziSTasukhAnupapatteriti dig // 93 // na caitAdRzamalpamapi duHkha bhagavatAM kavalAhArAnaupayikamityanuzAsti___Na ya taM kavalAjoggaM veaNiaM agaNimaMdayAbhAvA / Na ya daiharajjukappaM veaNi haMdi suasiddhaM // 14 // (na ca tatkavalAyogya vedanIya agnimandatA'bhAvAt / na ca dagdharajjukalpa' vedanIya handi zrutasiddham / / 94|| na khalbalpaduHkhada vedanIyamiti prakSepAhArA'samartham , tattadalpatAyA ArtadhyAnAdipratipanthitve'pi tadapratipanthitvAt , na khalveSaudaryajvalanajvAlA viruNaddhIti kvacana siddhamasti / [ "asukhadAmAM nakha alpatAsUcaka che] Ama vedanIyodaya janya duHkha hAjara ja hovAthI Avazyaka niryuktimAM je kahyuM che ke "teone azubhaprakRtie asukhadA hotI nathItemAM na pravega, a5mIThAvALI rAba (kAMjI)ne uddezIne je vAkya prayoga thAya che ke "AmAM te mIThuM ja nathI te prayAganI jema alpatAsUcaka jANa. zaMkA - bhUkhanI vedanA jevI te kaI vedanA nathI e vAta prasiddha che. tethI e je hAjara hoya te kevaLIone e mahAna dukha paNa hoya che ane mahAna sukha paNa hoya che e ubhaya zI rIte saMgata bane ? | samAdhAnaH-taLAva moTuM che ane samudra paNa maTe che" e vAta jema vivakSA bhedathI u55na che e ja rIte e ubhaya paNa vivakSA bhedathI kahevAtA hovAthI saMgata jANavA. nahitara te jeoe AtmAne khUba bhAvita karyo che teone paNa bhUkhanuM dukha te UbhuM thatuM ja hovAthI upazamAdinuM viziSTa sukha mAnI zakAze nahi. I93 [ alapa du:kha paNa kavalAhAra prayojaka] 94 mAM zlokamAM granthakAra pratipakSIone zikhAmaNa ApatA kahe che ke-A alpa duHkha paNa kaMI eTaluM badhuM a85 hotuM nathI ke jethI kavalAhAra vinA paNa e zamI jAya. arthAt "kavalAhAra te duHkhanA paNa vAraNa mATenA upAyabhUta nathI tethI Avazyaka na hovAnA kAraNe kevaLIone heta nathI" evuM paNa kahI zakAya ema nathI. gAthArtha -kevaLInuM vedanIyakarma kavalAhAra yogya nathI eTale ke kavalAhAranI jarUra paDe evI bhUkha lagADatuM nathI ema kahevuM nahi kAraNake AhAraparyAptinAmakarma ane vedanIyakarma rUpa bane kAraNe hAjara hovAthI jaTharAgni prajavalita thato hovAnA kAraNe agninI maMdatA hotI nathI. vaLI "teone vedanIyakarma dagdarajaju jevuM hovAthI bAdhA pahoMcADI zakatuM nathI evuM paNa kahevuM nahi kAraNake e vAta Agamasiddha nathI..
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaliktivicAra upa1 atha bhagavatAM vedanIya dagdharajjusthAnikamityanAdipravAdaprasiddhamasti, na ca tAdRzamapi jaTharAgniprajvAlanAyAlamiti katha' kavalAhArayogyaM ? iti cet ? na, taddagdharajjusthAnikatvapravAdasyA'prAmANikatvAt , tadukta sUtrakRtAGgavRttau-yadapi dagdharajjusthAnikatvamucyate vedanIyasya tadapyanAgamikamayauktikaM ca / Agame hyatyantodayaH sAtasya kevalinyabhidhIyate / yuktirapi ghAtikarmakSayAd jJAnAdayastasyAbhUvan , vedanIyodbhavAyAH kSudhaH kimAyAta yenAsau na bhavati ! na tayochAyA''tapayoriva sahAnavasthAnalakSaNo virodho, nApi bhAvAbhAvayoriva parasparaparihAra lakSaNaH kazcidvirodho'stIti, sAtAsAtayozcAntarmuhUrtaparivarttamAnatayA yathA sAtodaya evamasAtodayo'pItyanantavIryatve satyapi zarIrabalApacayaH kSudvedanIyodbhavA pIDA ca bhavatyeva, na cAhAragrahaNe kizcitkSuyate kevalAmAhopuruSikAmAtrameveti / / [vedanIyanA udayamAM kavalAhAra abAdhita]. azAtA vedanIyAdi azubha prakRtie a5duHkhada hoya che evuM je kahyuM che ene artha kaMI evo nathI ke prakSepAhAra Avazyaka bane evI bhUkha lagADavAmAM paNa e asamartha hoya che. kAraNa ke duHkhanI alpatA ArtadhyAnAdine pratipaMthI hovA chatAM prakSepAhArane kaMI pratipaMthI nathI ja. duHkhA5tA ne prabaLa jaTharAgni sAthe virodha che evI vAta kyAMya siddha nathI ke jethI tenI hAjarInA kAraNe prabaLajaTharAgni ja na hovAthI prakSepAhAra paNa heta nathI evuM mAnI zakAya. [vedanIya kama dazvarajajusthAnika hevAno pravAda ane tenI apramANikatA] pUrvapakSa-kevaLIone vedanIya karma baLelA doraDA jevuM hoya che-arthAt jema dagdarajaju baMdhanAdi rUpa svIkArya karavAmAM samartha hotuM nathI tema kevaLIonuM vedanIyakarma paNa prabaLabhUkhAdi lagADavArUpa svakArya karavAmAM asamartha hoya che evuM anAdi. kAlIna pravAdathI siddha che. tethI dagdarajaju jevuM te prabaLajaTharAgnine utpanna karavAmAM samartha ja na hovAthI kavalAhArane yogya zI rIte bane? uttarapakSa dazvarajaju sthAnIya pravAda apramANika hovAthI kevalIone vedanIya. karma kavalAhAra gya hoya zake che. zrIsUtrakRtAMganI vRttimAM kahyuM che ke-vedanIyakama dagdharAja jevuM hoya che e kathana paNa anAgamika ane ayauktika che. kAraNake AgamaMmAM to kevaLIone zAtAno atyanta udaya kahyo che. ghAtakarmono kSayathI te jJAnAdi utpanna thAya, temAM vedanIyajanya bhUkhane zuM lAge vaLage? ke jethI e palAyana thaI jAya! jema chAyA ane taDakAne eka sAthe ekatra na rahevA rUpe sahAnavasthAna virodha che athavA jema bhAva ane abhAvane paraspara parihAra rU5 virodha che tevo kevalajJAna ane bhUkhane kaMI virodha nathI. vaLI zAtA-azAtA vedanIyakarma aMtamuhartAaMtamuM parAvartana pAmatA hovAthI jema zAtAne udaya kevaLIone hoya che tema
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 adhyAtmamata parIkSA . 24 yattu "paJcAzItirjaradvastraprAyAH zeSAH sayogini' iti guNasthAnakramArohe [82] nijagade tadapi kSiprakSapaNayogyatvAdyabhiprAyeNa, sattAprakRtInAmanyathAtvAsambhavAt / etena 'ata eva dagdharajjukalpena bhavopagrAhiNAlpenApi satA kevalino'pi na muktimAsAdayeyuH' ityAvazyakavRttyuktamapi vyAkhyAta, bhavopagrAhitvAlpatvavizeSaNAbhyAM tasyoktArthaparyavasAnAt / yadapi 'pApaprakRtInAmapUrvakaraNe rasaghAtAdeva kevalinAM na tathAvidho'sAtodayo, mohasApekSaprakRtInAM sthitighAte'vazyaM rasaghAtAdayo'nyathA parAghAtanAmakarmodayAt kevalI parAhananAdyapi kuryAt / puNyaprakRtayastu vizuddhiprakarSAt pInavipAkAH kRtA iti tadvipAkaprAbalyameva tatra' iti prameyakamalamArtaNDAbhiprAyamanusRtya kenacidUce tadapi durAgrahaporavazyavijRmbhita, rasaghAtAdrasasyeva sthitighAtAt sthiterapyucchedaprasaGgAt / tathAvidhasthitau ca vyavasthitAyAM tathAvidharasaH kiM tvatpANipidheyaH ? azAtAne paNa udaya hoya ja che. tethI kevaLIone anaMtavIrya vidyamAna hovA chatAM AhArAdinA abhAvamAM zarIrabaLanI hAni temaja kSadhAvedanIdayajanya pIDA paNa hoya ja che. tema ja AhAragrahaNa karavAmAM teonA anaMtajJAnAdine kaMI hAni pahoMcatI nathI ke jenA kAraNe AhAra grahaNa hotuM nathI evuM mAnavAnI jarUra paDe. [ jaradavasamAyatva kathananuM kharuM tAtparya ] . vaLI guNasthAna kamAtamAM paNa je kahyuM che ke "sagI kevaLI guNasthAnake jIrNavastra jevI 85 prakRtio zeSa rahI hoya che te paNa e ja bhavamAM khapI javAnI hovAthI jaldIthI nirjarI zakAvAnI yogyatAvALI havAnA abhiprAyathI jANavI, rasavinAnI hoya che evA abhiprAyathI nahi, kAraNake sattAmAM anyathA=savinAnuM hovApaNuM asaMbhavita che. ulaTuM jinanAmakarmadine te prabaLa rodaya ja teone paNa kahyo hevAthI sattAmAM paNa te prakRtine tIvra rasavALI ja mAnavI paDe. vaLI AnAthI ja tethI ja alpa ane dagdharajaju jevA paNa bhopagrAhI karmonI hAjarI hovAthI kevaLIo muktine pAmatA nathI evuM AvazyakavRttimAM je kahyuM che tenI paNa saMgati jANI levI kAraNa ke bhopagrAhitya ane a5tva vizeSaNathI uparokta artha ja phalita thAya che eTale ke "bhapagrAhitva vizeSaNa teo rasavALI hoya che evuM sUcana kare che jyAre a85tva vizeSaNa alpakALamAM ja nirjarI zakAvAnI gyatAne jaNAve che. tethI dazvarajaju jevI" evuM paNa teonuM je vizeSaNa kahyuM che tene artha paNa "dagdarajajunI jema svIkArya karavAmAM samartha hotI nathI eTaleke rasahIna hoya che evo karI zakAto nathI. [zreNimAM saMpUrNa rasaghAta mAnavAmAM saMpUrNa sthitighAtanI Apatti mehasApekSaprakRtiene sthitighAta thAya tyAre avazya rasaghAta thAya ja che, je rasaghAta thayo na hoya te te parAghAta nAma karmanA udayathI kevaLIne bIjAone 1. asya pUrvArdha : eva ca kSINamohAntA triSaSTiprakRtisthitiH /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra ____atha kSujanako raso hata eva bhagavatA''kulatAmAtraM tvavatiSThatAmiti cet ? tadida nijavAGmAtrasiddham / yuktyA tu sthititulyatAnurodhena kSujjanakasyaiva tasya siddheH, parAghAtodayena ca svakArya kriyata eva, parahananAdikaM tu bubhukSAdivanmohAyattamiti kathaM taM vinA mata ? gi 'mastakasUcivinAzAt tAlasya yathA dhruva bhavati nAzaH / tadvatkarmavinAzo'pi mohanIye kSaya nIte // [prazamarati-266] iti vAcakavacanamavalambya jinakarmaNAM hatavIryatayA kAryAkSamatvaM kalpayantastabalena kSutaSNAdInAmapyAraMbhasaMrabhasamArambhavadaupacArikatvamAtramudbhAvayanti, te punaruktavRddhavacanamanAdriya. mANA digambaraDimbhA eva bhavantaH karmAntaravipAkavaicitryamapi kathaM sahantAm ? aparetUdIraNAM haNavA vagerenI kriyAnI hAjarI paNa mAnavI paDe. tethI apUrvakaraNamAM sthitighAtanI sAthe pApa prakRtione rasaghAta paNa thaI gayo hovAthI kevaLIone azAtAne tevA prakArane udaya hoto nathI. jyAre jinanAmAdi puNyaprakRtie te vizuddhine prakarSa hevAnA kAraNe tIvarasavALI banAvAelI hovAthI prabaLa vipAkavALI hoya che AvuM keIe prameyakamalamAdDanA abhiprAyane anusarIne je kahyuM che te paNa durAgrahanI paravazatAthI thaela pralApa jevuM jANavuM, kAraNa ke rasaghAtathI je saMpUrNa rasa haNAI ja gayo hoya ane tethI teo e prakRtiene rasahIna mAnatA hoya to te e rIte sthitighAtathI sthitine paNa sarvathA uccheda mAna paDavAthI kevaLIone te te prakRtienI sattA paNa mAnI zakAze nahi. pUrvapakSa -sthitighAtathI sthiti haNAI jatI hovA chatAM kaMI sarvathA uche thaI jAya eTalI badhI haNAI jatI nathI ke jethI te te prakRtionI sattA ja hatI nathI evuM mAnavAnI Apatti Ave tevI tevI a5sthitio te haNAI na hovAthI hAjara rahe ja che. uttarapakSa -te pachI alpasa paNa tamArA hAthathI aTakAvAelo che ke jethI kevaLI avasthAmAM hAjara rahI na zake ? pUvapakSa -apUrvakaraNamAM azAtavedanIyane bhUkha lagADI zake evo rasa te haNAI ja gayo hoya che, mAtra kaMIka AkuLatAne ja utpanna karI zake e ja azAtAne rasa zeSa rahyo hoya che tethI sudhAdi ke kavalAhAra te kevaLIone hotA nathI. uttarapakSa -A badhuM khAlI tamArA belavA mAtrathI ja siddha thAya che, yuktithI siddha thaI zakatuM nathI. yuktithI te jeTalA aMzanI sthiti zeSa rahI hoya che ene anusarIne tevo rasa paNa zeSa rahyo hoya che evuM ja siddha thAya che. A rasa sudhAne upana karavAmAM samartha hoya ja che.
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 adhyAtmamataparIkSA , 94 vinA pracurapudgalopanipAtAbhAvAdbhagavadasAtavedanIyasya dagdharajjusthAnikatvamUcuH tadUSitamAcA Zreva, evaM sati sAtavedanIyasyApi tathAtvaprasaGgAt , samyagdRSTayAghekAdazaguNasthAneSu guNazreNisadbhAvAttadadhikapudgalopasaMhArAdadhikapIDAprasaGgAcca / tasmAdanubhAgavizeSAdeva phalavizeSa iti dhyeyam / [parAghAtAdine paNa svIkAryasamartha radaya] pUrvapakSa :-paNa te pachI, parAghAtAdine paNa te rasa vidyamAna mAnavuM paDaze ane tethI kevaLIne parahananAdi mAnavAnI Apatti UbhI ja raheze. uttarapakSa -parAghAtane paNa radaya hoya ja che temaja te svIkArya paNa kare ja che chatAM parahananAdi te bubhakSAdinI jema mehAdhIna hevAthI meha na hovAnA kAraNe hotA nathI. jema tADanA mastaka bhAgamAM soya jevo je bhAga Uge che tene nAza thavAthI tADanuM jhADa paNa avazya vinaSTa thaI jAya che tema mehanIya karmane kSaya thae chate zeSa karmone paNa nAza thaI jAya che evAzrI umAsvAti vAcakanA vacananuM AlaMbana laIne keTalAke kevaLIonA karmo zakti haNAI gaI hevAthI sevakArya karavAmAM samartha hetA nathI evI kalpanA karIne AraMbha-saMraMbha-samAraMbhAdinI jema sudhA-tRSNAdine paNa aupacArika mAne che. pUrvAcAryonA vacanane anAdara karatA evA te digaMbara baccAe bIjA nAmAdi karmonA vipAkanI vicitratAne paNa zI rIte mAnI zakaze ? arthAt jinanAmAdi prakRtie paNa hatavIrya hovAthI aSTaprAtihAryAdinI zobhA vagere paNa teoe aupacArika ja mAnavI paDaze. [udIraNuM na hoya te ya vedanIya kamanuM sAmarthya hoya]. "vedanIya karmanI 6 ThThA guNaThANAthI upara udIraNa hotI nathI tethI kevaLIone paNa tenI udIraNA na hovAnA kAraNe te te samaye mAtra udayaprApta dalike je udayamAM AvatA hovAthI (udIraNathI AvatAM dalikanI prApti na hovAnA kAraNe) pracura pudagalodaya hetuM nathI. tethI teone azAtA vedanIya dazvarajaju jevuM hoya che? AvuM bIjAonuM vacana pUrvAcAryoe praSita karI ja dIdhuM che ke Ama mAnavAmAM zAtA vedanIyane paNa dazvarajaju jevuM mAnavAnI Apatti Avaze kAraNa ke enI paNa teone udIraNa hotI nathI. vaLI udIraNa na hovAnA kAraNe ja ene dagdarajaju jevuM mAnavAmAM te sAtame guNaThANe apramattayati Adine paNa te tevuM ja mAnavAnI Apatti Avaze kAraNa ke teone paNa vedanIyanI udIraNA letI nathI. vaLI a5 dalike udaya pAmatAM hoya te izvarajaju jevuM (svakAryamAM asamartha) ane adhika adhika dalike udaya pAmatAM hoya te adhika adhika vipAka dekhADe evuM mAnavAmAM te 4 thI 14 guNaThANAomAM guNa
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaNibhaktivicAra pare punaH prabalapuNyodayAbhibhUtatvameva pApaprakRtInAM dagdharajjusthAnikatvamanumanyante tadapyasat, yato balavatsajAtIyasaMvalanaM hyabhibhavo, balavattvaM cAtra na svavipAkapratipanthyadhikataravipAkatvaM cakravartyAdInAmapi kSudvedanIyAdyabhibhavaprasaGgAt / nApi kASThAprApta prakarSavipAkavattva, puNyavipAkAtyantotkarSasya pApavipAkAtyantApakarSA'vyAptatvAt, anyathA pApaprakRterapyatyantApakarSa' prasaGgAt tAdRzAbhibhavasya tatkAryA'pratipanthitvAcca / etena ' devAnAmapi puNyAbhibhUta vedanIya' nAsmadAdisAdhAraNakSudhAdijanakaM, devAdhidevAnAM tu kaiva kathA ? iti pAmarapralapita parAstam, na khalu devAnAM vedanIyamabhibhUtamityeva vicitrasvakAryAkSamamapi tu tadbhavaupagrAhika vicitrAdRSTavazAdaudaryajvalana vizeSAdyanupaSTambha hetukamiti / eva' ' ca ' tathAvidhA - hAraparyAptirvedanIyaM ca kSuttajanaka, na tvanabhibhUtamapi tatra pravezanIya', gauravAt' ityapi vadhunti IIII pa NAVA zreNie hAjara hAvAthI uttarAttara samaye adhika adhika puddagalA udayamAM AvyA karatAM hAvAthI adhika adhika pIDA mAnavI paDe paNa hakIkatamAM e heAtI nathI tethI jaNAya che ke vipAkanI tIvratA-madatA dalikanA jaththAne AzrIne nathI paNa anubhAganI tIvratAmaMdatAnA kAraNe ja che tethI azAtAnI udIraNA na heAvA chatAM bhUkha vage2etA lAge ja che. [prabaLa puNyAdayathI vedanIyanI dadharajajItA na manAya khIjAe vaLI prakhaLa puNyAdayathI pApaprakRtie abhibhUta thaI hovAthI 6Uraju jevI heAya che evu' je mAne che te paNa asat che kAraNa ke khaLavAn sajAtIya vastumAM bhaLI javu' e ja abhibhava kahevAya che. emAM peAtAnA vipAkane virAdhI adhikatara vipAka dekhADanAra je heAya te baLavAn kahevAya evu' ahIM lai zakAtuM nathI kAraNa ke evI vyAkhyA karavAmAM tA cakravatI Adine paNa prabaLapuNyAdaya hAvAthI tenAthI azAtAvedanIyAdine abhibhUta mAnavAnI Apatti Avaze. 'parAkASThAe pahoMcelA vipAkane dekhADavApaNuM ja maLavattva che, cakravaryAdine kaI zAtAvedanIyAdi parAkASThAnA vipAka dekhADanAra hotA nathI ke jethI emAM baLavattva AvavAnA kAraNe e AzAtAvedanIyanA abhibhava karI zake' ema kahevu paNa zakaya nathI kAraNa ke puNyavipAkane atyanta prazna hoya tyAre tyAre pApavipAkanA atyanta apa hAya ane tethI e abhibhUta hAya evI vyApti nathI. jo evu hAya tA tA pApa vipAkanA atyaMta apaka hAvAnA kAraNe tenI kAraNabhUta pApa prakRtinA paNa atyaMta apakarSa mAnavAnI Apatti Avaze. vaLI peAtAnA vipAkane pratipathIvipAkanA praka heAvAthI thaelA peAtAnA abhibhava kaI peAtAnA kAryane pratipathI hAtA nathI. arthAt peAtAnuM kArya na karavA de evA hAtA nathI. tethI kSudhAdivedanIyanA tevA abhibhava thatA hAya tA paNa bhUkha lagADavA vagere rUpa svakAya tA e karI ja zake che,
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 adhyAtmamata parIkSA zlo 95 .... nanvAstAmanyat , kevalajJAnamevaudaryajvalanopatApapratibandhakamastvityAhAkAyAmAha Na ya kevalanANAI chuhAipaDibaMdhagaM jinniNdss| dAhassiva maMtAI iya juttaM taMtajuttIe // 95 // " (na ca kevalajJAnAdi kSudhAdipratibandhaka jinendrasya / dAhasyeva mantrAdItiyuktaM tantrayuktyA // 95 // divAne kvalAhAra kema nahI? praznottara) keTalAka pAmanuM ema kahevuM che ke devene paNa vedanIya karma puNyathI abhibhUta thayuM hovAnA kAraNe ApaNuM jevI kavalAhAra cogya bhUkha lagADavAmAM samartha hatuM nathI te prabaLapuryodayanA svAmI devAdhideva nuM vedanIyakarma te zI rIte samartha hoI zake? paNa A pAmarone pralApa pUrvokta yuktithI nirasta jANu. devane vedanIyakarma abhibhUta thayuM hoya che eTalA mAtrathI kaMI kavalAhAragya bhUkha lagADavArUpa vicitra svakArya karavAmAM asamartha che evuM nathI, paNa te bhavanI sAthe ja udayamAM AvatAM vicitra adaSTanA kAraNe vizeSa prakArane jaTharAgni pradIpta karavAmAM upaSTabhahetu banI zakatuM na hovAnA kAraNe kavalAhAragya bhUkha lagADavAmAM asamartha hoya che. tethI sudhAtRSAnA janaka tarIke tevA prakAranI AhAraparyApti ane vedanIya kamane ja mAnavA yukta che, vedanIya-kamane "anabhibhUta evuM vizeSaNa joDavAnI jarUra nathI arthAta tathAvidha AhAraparyApti ane anabhibhUta vedanIya karma sudhAtRSAjanaka che evuM mAnavAnI jarUra nathI kAraNa ke emAM gaurava che evuM paNa keTalAka AcArya bhagavaMta kahe che. 94 bIjI vAta javA do, kevalajJAnane ja jaTharAgnine pradIpta karavAmAM vedanIyakarmanuM pratibaMdhaka mAnI le ne? AvI keInI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che - gAthAtha:-jema maMtrAdi dAhano pratibaMdha kare che ema zrI jinendrone kevalajJAnAdi ja sudhAdine pratibaMdha kare che evuM mAnavuM paNa AgamayuktithI yukta lAgatuM nathI. hathelI ane agnine saMga tevA chatAM jema maMtrAdithI dAhane pratibaMdha thAya che tema vedanI dayanI hAjarImAM kevalajJAnAdithI sudhAdina pratibaMdha thAya che evuM te kayAMya joyuM nathI ke jethI maMtrAdi jema dAhapratibaMdhaka tarIke siddha thAya che tema kevalajJAna paNa sudhAdipratibaMdhaka tarIke siddha thAya; vaLI je vastu dekhI zakAtI nathI tenI AgamAdi vinA siddhi thaI zakatI nathI tethI kevalajJAnamAM mAnela adRSTa evuM sudhAdinuM pratibaMdhakatva siddha karavA paNa AgamAdinI jarUra paDaze. paNa tevuM pratibaMdhakatva jaNAvanAra keI AgamavacanAdi che nahi ke jenAthI e siddha thAya. . - pUrvapakSa -amuka prakAranI auSadhi levAmAM Ave te bhUkha lAgatI nathI, arthAt bhUkha pratibaMdhita thaI jAya che evuM jovA maLe che. te pachI kevaLajJAnamAM paNa evuM bhUkha pratibaMdhakatva kema na mAnavuM ?
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhuktavicAra ' ' 57 ___ na khalu karatalAnalasaMyogAdisattve'pi mantrAdinA dAhapratibandha iva vedanIyodayAdisattve'pi kevalajJAnAdinA kSudAdipratibandho dRSTo'sti yena mantrAderdAhapratibandhakatvamiva tasya tatpratibandhakatvaM siddhisaudhamadhyAsIta / na cAdRSTArthasyAgamAdiparigraha vinA siddhirnAma / aauSadhivizeSasyApi kSutpratibandhakatva dRzyata iti kevalajJAnasya kathaM na tathAtva ? iti cet 1 avadhijJAnAderiva gRhANa / kathametadevaM ? iti cet ? auSadhapudgalAdInAmaudaryajvalanAbhibhAvakabalakAntyAdyanukUlapariNAmavizeSaniyAmakazaktimattvAt , jJAnAdezcA'tathAbhAvAt , aprAmANikapratibandhakatvakalpane cAnanteSu tatkalpane gaurava', mohakSayatvAdinA pratibandhakatve ca tadabhAvatvena tatrakAraNatvaprasaGgaH / etena 'anantapratibandhakAnAmanyatamatvenaika evAbhAvaH kAraNamityapi nirasta" anabhyupagamAt , udAsInapravezA'pravezAbhyAM vinigamanAvirahaprasaGgAcca / atha sarvalabdhisaMpannAnAM bhagavatAM kSudAdipratibandhakalabdhyApi bhavitavyamiti cet 1 na, etasya zraddhAmAtrazaraNatvAt , vastuto vedanIyakarmakSayajanyalabdhereva tAdRzatvAditi dig // 95 / / 1 uttarapakSa -jema avadhijJAnAdi paNa atizayitajJAnAdi rUpa hovA chatAM sudhAdipratibaMdhaka nathI tema kavalajJAnane paNa zI rIte pratibaMdhaka manAya ? pUrvapakSa -avadhijJAnAdi paNa sudhAdipratibaMdhaka kema nathI ? - uttarapakSa -auSadhapudagalAdimAM te evI zakti hoya che ke je udarAgnine abhibhUta karI de ane chatAM baLa-kAti vagerenA anukULa pariNAma vizeSane jALavI rAkhe che. jJAnAdimAM AvI keI zakti na hovAthI auSadhinuM daSTAnta laI pratibaMdhakatva kalpI zakAya nahi. Ama kevalajJAnamAM pratibaMdhakatva mAnavAmAM kaI pramANa maLatuM nathI ane chatAM e mAnavuM hoya te kevaLIone vidyamAna anaMtA pariNAmomAM paNa tevI kalpanA karavAnuM gaurava UbhuM thaze. pUrva pakSa -mohakSayatva rUpe mehakSaya ne ja sudhA pratibaMdhaka mAnavAthI te te anaMtA pariNAmone pratibaMdhaka mAnavAnuM gaurava raheze nahi. [mehakSaya paNa zu tibaMdhaka nathI] uttarapakSa -pratibaMdhakAbhAva, kArya pratye kAraNa che. tethI mehakSayane sudhAtmaka kArya pratye pratibaMdhaka mAnavAmAM mehakSayAbhAvane kAraNu mAnavo paDaze paNa evuM kaI mAnatuM nathI. tethI ja "kevaLInA anaMtA pariNAma rUpa anaMtA pratibaMdhakone anyatamatnAvacchinna pratiyogitA eka ja abhAva sudhA pratye kAraNa che anaMtA pratibaMdhakonA anaMtA abhAvo nahi" evuM kathana paNa nirasta jANavuM kAraNa ke tevuM kAraNa svIkAryuM nathI, [udAsIna praveza-apravezathI vinigamanA viraha]. vaLI A rIte kevaLInA te te pariNAmomAM supratibaMdhakava siddha na hovA chatAM je mAnI levAnuM hoya te te pachI ene pratibaMdhaka mAnavAnI kalpanAnI jema je kaMI 33
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra58 adhyAtmamata parIkSA le. 96 atha kSudAdebalApacAyakatvAt kathamanantavIryANAM tatsaMbhavaH ? ityAzaGkayAha khijjai bala chuhAe. Na ya taM jujjai. aNataviriyANa / iya. vuttaMpi Na sutta balaviriyANa: jao bheo // 16 // : (kSIyate bala kSudhayA na ca tadyujyate'nantavIryANAm / idamuktamapi na sUkta. balavIryayoryato bhedaH // 16 // udAsIna padArthamAM sudhAdinI kAraNatA siddha na hoya tevAmAM paNa tenI kalpanA karI tene abhAva hovAnA kAraNe ja kevaLIone sudhAdi detA nathI evuM paNa mAnI zakAya che. tethI kevaLIone sudhAdine je abhAva abhipreta che te, te te pariNAme rUpa prati baMdhaka hAjara hovAnA kAraNe che ke te te udAsIna kAraNa hAjara na hovAnA kAraNe ? ene nizcAyaka hAjara na hovAthI vinigamanA viraha thavAnI Apatti Avaze. ahIM A tAtparya che ke je kevalajJAnAdirUpa pariNAmane pratibaMdhaka mAnI tenA kAraNe sudhAdina abhAva-mAnavAmAM Ave te sudhAdi. pratye tAdaza pratibaMdhakAbhAvane kAraNe mAnavAnuM thavAthI kAraNa sAmagrImAM "udAsInane apraveza" thAya ane je kaI udAsIna hAjara na hovAnA kAraNe sudhAdine abhAva mAnavAmAM Ave te kAraNasAmagrImAM "udAsInane praveza thayo kahevAya. A baMne ka95nAmAM keI pramANa maLatuM na hovAthI koI sabaLa nathI ane tethI vinigamanA viraha che.' <'' pUrvapakSa -kaivaLIo sarvalabdhisaMpanna hoya che tethI sudhAdipratibaMdhaka labdhi paNa teone hAjara ja hovAthI sudhAdi zI rIte hoya? - [ghAtI karmakSayajanya labdhi paNa zu--tibaMdhaka nathI - uttara5kSa :-A vAta te tevI zraddhA mAtrathI ja mAnI zakAya ema che ke yuktithI nahi, kevaLIone ghAtI karmakSayajanya labdhio utpanna thaI hoya che jyAre sudhAdinI pratibaMdhaka to vedanIyakarmakSayajanya labdhi hoya che je bhavasthakevaLIone na hovAnA kAraNe sudhAdi hoya zake che. chellA:- . . zakA :-kevaLIone varyAntarAya karmanA kSayathI aMnatavIrya prakaTa thayuM hoya che jemAM pachI kaI vadhaghaTa thaI zakatI nathI. teone baLA pacAyaka evI kSudhA vagere zI rIte hoI zake? AvI AzaMkAnA uttaramAM granthakArazrI kahe che [ anaMtavIryanI hAjarImAM paNa baLa hAni saMbhavita] 1 gAthArtha -kSudhAthI baLanI hAni thAya che. anaMtavIryavALA kevaLIone baLahAni saMbhavita na hovAthI sudhAdi hovA paNa asaMgata che? AvuM kahevuM paNa yukta nathI kAraNa ke baLa ane vIrya judA judA che arthAt anaMtavIrya hovA chatAM baLahAni thavAmAM kaMI ajugatuM na hovAthI sudhAdi paNa hoI zake che. A " baLa, zArIrika zaktirUpa che ane vIrya AMtarika zaktirUpa che e vAta prasiddha che. tethI vIryantarAya karmanA kSayathI uddabhavela vIrya paNa jJAnanI jema svayaM jJAnanA vyApArarUpe traNe bhuvanamAM vyApta thaI javA svarUpa Abhyantara vyApArarUpa hoya che.
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaliMbhuktivicAra bala' hi zArIra, vIrya cAntaraH zaktivizeSa iti prasiddham, tatra vIryAntarAyakarmakSayobhUtasya vIryasya jJAnasyeva svayaM bhuvanAbhogalakSaNAbhyantaravyApArarUpasyAnantatve'pi bhagavatAM zArIrabalacayApacayau bhavata eva tayostathAvidhapudgalacayApacayAdhInatvAt / etena 'jJAnasyeva kSAyikavIryasyAvikAratvAt kathaM taddhAnivRddhI ?' iti parAsta, yoga pariNAmarUpasya balasya zarIranAmakarmapariNativizeSarUpatvenA'kSAyikatvAt / ukta ca prajJApanAvRttau ' sa punaryogaH zarIra'nAmakarmapariNativizeSa iti' 'kathametadittha' ? iti cet ? yoganirodhena tannirodhAt lezyAdyoga vIrya zaktirutsAhaH parAkrama iti paryAyvacanAcca / athaiva zarIranAmakarmakSayAt kSAyika bala syAditi cet ? syAdeva prayatnanirodhAt paramanizcalatArUpacAritrA'pRthagbhUtameva tadityeke / kSAyikacAritrasyeva kSAyikavIryasyApi sAdisAntatva bahiH pariNAmitva' ceti siddhAntaH // aaaa 259 kevaLIne Avu' vIya anaMta hovA chatAM zArIrika baLanA caya-apacaya tA thAya ja che kAraNa ke te caya-apacaya pudgalAnA tathAvidha caya-apacaya ne AdhIna hAya che. Ama vIrya ane khaLa bhinna bhinna vastu che temaja kevaLIene vIya nI hAnivRddhi hAtI nathI paNa baLanI teA te saMbhavita ja che evu' je pratipAdana karyuM' tenAthI kevaLIne jJAnanI jema vIya paNa kSAyika hAvAthI avikArI hAya che ane tethI emAM hAnivRddhi zI rIte thAya ? e vAta parAsta jANavI kAraNa ke khaLa vIryAtmaka nathI paNa caiAga pariNAmarUpa che je zarIranAmaka janya pariNAma vizeSa rUpa hAvAthI akSAyika ja hAvAnA kAraNe ghaTI zake che. zrI prajJApanAsUtranI vRttimAM kahyu che ke te yAga zarIranAmaka janya pariNAmavizeSarUpa che. prazna :-khaLa, zarIranAmaka janya pariNAma vizeSAtmaka yAgarUpa che evu kema ? [baLa yAgapariNAmarUpa che, vIryAtmaka nahi] uttara :-ceAganirodha karavAthI ja baLanA nirAdha paNa thAya che tethI jaNAya che ke yAgapariNAma ja baLa che. vaLI lezyAvALu vIya yAga che jenA zakti, utsAha, parAkrama vagere rUpa 1paryAyavacanA paNa jaNAve che ke yAga ja zakti=khaLa che. pUrva pakSa :-jo baLane zarIranAmakarma pariNatirUpa mAnazeA te| jema vIryAntarAya karmanA kSayathI kSAyika vIya prakaTa thAya che tema zarIra nAmakarmanA kSayathI kSAyikamaLa paNa prakaTa thayu' joI e ne ? r. uttarapakSa :-te paNa prakaTa thAya ja che. ahI keTalAka ema kahe che ke prayatnanA nirAdha karavAthI thaela paramanizcalatArUpa cAritrathI te kSAyika khaLa juduM heAtuM nathI 1. yogo vIriyAM thAmo ucchAha parakkamo tahA cetttthaa| satti sAmattha N vi a jogassa havaMti pajjAyA // yogo vIrya sthAmotsAhaH parAkramastathA ceSTA | (vacanaMdraDha 2-2) zaktiH sAmarthamapi ca yogastha bhavanti paryAyAH //
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ radeo, adhyAtmamata parIkSA zla. 97 ..atha yogajanyApi kriyA bhagavatAM na bhavatIti zaGkate baMdho parapariNAmA so puNa nANA na vIyamohANaM / / jogakayAvi hu kiriyA to tesi hoi NibbIyA // 97 // (bandho parapariNAmAt sa punarjJAnAnna vItamohAnAM / yogakatApi kriyA tatteSAM bhavati nirbIjA // 9 // atha pariNamanalakSaNA hi kriyA bandhasya bIja' bhavati, tadukta'udayagadA kammaMsA jiNavaravasaheNa NiyadiNA bhaNidA / tesu hi muhido ratto duTho vA baMdhamaNuhavadi // tti [pravacanasAra-1/43] sA ca jJAnAdeva kevalinAM na bhavati, mohajanyatvAttasyAH / ata evoktageNhadi Neva Na muMcadi Na paraMpariNamadi kevalI bhgv| pecchadi samaMtado so jANadi savva Nizvasesa // ti [pravacanasAra-1/32] tasmAt kAyayogAderapi grahaNamocanAdikriyA teSAM nirbIjaiva, na hi sveSTasAdhanatAjJAna vinA cikIrSA, tAM vinA ca pravRttiH saMbhavati, na cecchAyAM satyAM vItamohatva nAma / jyAre siddhAMta evo che ke pAyika cAritra jema sAdisAnta ane bahiH pariNAmI (IryA samiyAdinI pravRttirUpe pariNAmavALuM) che tema kSAyikavIrya paNa sAdisAnta ane bahiH pariNAmI che. (bAhyapravRtti AdimAM pariNAma pAmatuM kSAyikavIrya, kSAyikacAritranI jema sAdisAna che e abhiprAya lAge che) AlphA kevaLIone gaja kriyA paNa hotI nathI evI zaMkA karatAM vAdI kahe che - - kevaLInI kriyA kamabaMdhanuM kAraNa banatI nathI-pUrvapakSa) gAthAtha-zakA :-para pariNAmathI ja karma baMdha thAya che ane e para pariNAma mehathI thatuM hovAthI kevaLIne jJAnanA prabhAve hoto nathI. tethI kAyayogathI karAelI kriyA paNa teone baMdhanimitta banatI na hovAthI nija hoya che. pUrvapakSa :-anya rUpe (vaibhAvika rUpe) pariNamavuM e ja kriyA che ane te ja karmabaMdhanuM kAraNa bane che. pravacanasAramAM kahyuM che ke "saMsArI jIvone karma pudgalone udaya avazya hoya che. te udayathI thaelA pariNAmomAM moha, rAga ke dveSane karate jIva mahAdirUpe pariNata thavAthI kriyAvALe bane che jenA kAraNe karmabaMdha thAya che." paNa kevaLIone jAjavalyamAna kevalajJAnanA kAraNe A kriyA hotI nathI. kemake A kiyA te mAhajanya hoya che je teone hete nathI. mATe teo karmabaMdhane anubhavatAM nathI vaLI kahyuM che ke "kevaLI bhagavAna nizcayathI kaI padArthane grahaNa karatAM nathI, choDatAM nathI ke pariNAvatA nathI, kintu sarva padArthone sarva prakAre jue che ane 1. udayagatAH karmA zA jinavaravRSabheNa niyatyA bhaNitAH / teSu hi mUDho rakto duSTo vA bandhamanubhavati // 2. gRhNAti naiva na muJcati na para pariNamati kevalI bhagavAn / pazyati samantataH sa jAnAti sarva niravazeSam /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhuktivicAra antagatatatmavRttavicAra 261 nanveva sthAnaniSadyAvihAradharmopadezAdayo'pi tiSThAsAdyabhAvAtteSAmucchidyaranniti cet ? satya, prayatnamantareNa svabhAvAdeva teSAM saMbhavopadezAt , tadukta 'ThANaNisejjavihArA dhammuvadeso a Niyadio tesiM / / arahaMtANa kAle mAyAcAro vva itthINa // ti [pravacanasAra 1-44] yathAhi mahilAnAM prayatnamantareNApi tathAvidhayogyatAsadbhAvAt svabhAvabhUta eva mAyo. paguNThanAvaguNThito vyavahAraH pravartate, tathAhi kevalinAM prayatnamantareNApi tathAvidhayogyatAsadbhAvAt sthAna Asana viharaNa dharmadezanA ca svabhAvabhUtA eva pravartante ityamaracandrIya vyAkhyAnam / na ca prayatnAnapekSAyAM kAlaniyamAdyanupapattiH, ambhodharANAM gamanAvasthAnagarjanavarSaNaniyamavadupapattaH / nanveva teSAM puNyavipAko'kizcitkaraH syAditi cet ? syAdevaudayikyA api takriyAyAH kAryAkAryabhUtayorbandhamokSayorakAraNakAraNatvAbhyAM kSAyikItvena paribhASaNAt / tadujANe che tethI kAyayogAdithI thanAra grahaNa-mecanAdi kriyAo paNa teone nibajakAraNa vinAnI hAI hatI nathI. kAraNake IcchAnI hAjarImAM vItamahatva (vItarAgatA) saMbhavatuM na hoI teone kaI IcchA hotI nathI. IcchA na hovAthI kaI vastu ISTa paNa hotI nathI. mATe ISTa sAdhanatAnuM jJAna paNa teone thatuM na hovAthI kazAnI cikISa (karavAnI IcchA) thatI nathI. ane cikarSA vinA te grahaNa-mecanAdi pravRttio saMbhavatI ja nathI Ama grahaNAdi pravRttionA bIjabhUta cikISa vagere teone na hovAthI te kriyAo paNa teone hotI nathI. tethI karmabaMdha paNa hoto nathI. prazna :-e rIte te UbhA rahevAnI-vihArAdinI IrachA paNa teone na hovAthI sthAna-niSadyA-vihArAdinI pravRtti paNa mAnI zakAze nahi. [ kevaLInI badhI kriyA svabhAvathI ja heya-pUrvapakSa ]. uttara :-tiSThAsAdi (UbhA rahevAnI IcchA) temaja tajajanya prayatna na hovA chatAM paNa teone svabhAvathI ja sthAna niSadyAdi pravRtti hoya che evuM zAstramAM kahyuM che. jemAM strIonI mAyAnI pravRtti te te kALe svabhAvathI ja thatI hoya che tema ahaMdAdi avasthAmAM zrI arihatenI sthAna, niSadyA, vihAra ane dharmopadezAdi kriyA paNa svabhAvathI ja hoya che arthAt tevI IcchA ke prayatnathI hotI nathI."--pravacanasAranI A gAthAnuM amaracaMdra vyAkhyAna karyuM che ke jema keI prayatna vinA ja strIone tevA prakAranI yogyatAnA kAraNe mAyA vagerethI yukta kuTila vyavahAra svabhAvathI ja pravarte che tema kevaLIone paNa tevA prakAranI yegyatAnA kAraNe prayatna vinA ja sthAna, Asana, vihAra, dharmadezanAdi svabhAvathI pravarte che. 1. sthAnaniSadyAvihArA dharmopadezazca niyatitasteSAm / arhatAM kAle mAyAcAra iva strINAm //
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamaMta5ra ~ ~~ ~~ ~ ~ ~~ ~~ ~~~ 'puNNaphalA' arahatA, tesi kiriyA puNo hi odayigI / modIfe viditAM, tadA nA vAri mA [pravacanasAra -IILA - " have prAptaDamathI -' jogaM viNAvi kiriyA sahAvao jai kahaNNa taha sovi / tulla kira vecittaM taha tullamabuddhipuvyatta // 98 // (yoga vinApi kriyA svabhAvato yadi kathaM na tathA so'pi / tulya kila vaicitrya tathA tulyamabuddhipUrvatvam // 98 // prazna -je prayatnAdinI apekSA ja na hoya te e sthAnAdi amukadezamAM ane amuka kALe ja thavA rUpa dezakALa niyama anupapanna thaI jaze! arthAt game tyAre ne game tyAM sthAnAdi kema na thAya ? uttara :-jema vAdaLa vagerene potAne kaI prayatna na hovA chatAM amuka ja kALe gamana-avasthAna-garjana-vRSTi Adi thavA rU5 niyama hoya che e ja rIte ahIM paNa niyama jANo. A prazna -paNa A rIte sthAnAdine svabhAvathI ja mAnI levAmAM puNyavipAkathI kaMI thatuM ja nathI evuM mAnavAnuM thavAthI zuM teone prabaLapuNyodaya vAMjhIo thavAnI Apatti nahi Ave ? . uttara :--e Apatti amAre ISTa ja che. prazna:-paNa te pachI teone dayika kriyAonI hayAti ja zI rIte mAnazo? kevaLInI vihArAdi kriyA kSAyika heya che, dayika nahi-pUrvapakSa) uttara -teonI audayikakiyA paNa paribhASAthI kSAyika kahevAelI che. arthAt e tevA tevA puNyodayathI thaelI hovAnuM mAnyuM na hovAthI puNyodaya akiMcitkara thavAmAM kaI Apatti nathI. sAmAnyathI saMsArI jIvanI audayika kiyAethI baMdhAtmaka kArya thAya che, mokSAtmaka kArya thatuM hotuM nathI. jyAre kevaLInI sthAnAdi kiyA audayika kriyAnA tevA baMdhAtmaka kAryanA kAraNabhUta banatI na hovAthI, bIjI bAju kAryabhUta nahi evA mokSanuM kAraNa banatI hovAthI audayika kahevAtI nathI paNa kSAyika cAritrAdinI jema "kSAyikI ja kahevAya che. kahyuM che ke "zrI arihate puNya phaLavALA ja hoya che ane tethI tenA udayanA prabhAve thaela kriyAo Ama te audayikI hoya che chatAM mahAdi uparajano abhAva hovAnA kAraNe tanyavikArAdine na karatI hovAthI te kSAyika cAritrAdinI jema kSAyikI ja kahevAya che. digaMbaranI AvI-dIrgha zaMkAne javAba ApatAM granthakAra kahe che- " 1. puNyaphalA arhantasteSAM kriyA punarhi audayikI / mohAdibhiH virahitA tasmAtsA kSAyi kIti matA //
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra antarga tata pravRttivicAra 23 'prayatnAdika' vinaiva sthAnaniSadyAdikaM bhagavatAM svabhAvata eva bhavet' ityatra 'svabhAvataH ' ityasya ko'rthaH ? kiM kAraNamantaraiva vA dRSTajAtIyakAraNamantarA va / 1 nAdyaH, bauddhamata pravezAt / na ca sAmAnyatastannibandhanayogyatAbhyupagame'pi tiSThAsAdyabhAvAdezakAlavizeSaniyamaH svabhAvAdeveti vaktu yukta, vinA kAraNakrama dezakAlakramAnuvidhAyaka kAryasyAkasmikatvaprasaGgAt / atha kevalinA yathA dRSTa tathaiva tadbhavatIti svabhAvArtha iti cet ? nanveva tattadupAdeyAvacchinnavizeSyatayA tattadutpattyavacchinnavizeSyatayA ca kevalajJAnenaiva kAryamAtrasya dezakAlaniyamopapattau tadatiriktakAraNamAtrocchedaprasaGgaH, ' ca ghaTArthitayA daNDAdAvapi pravRttidurghaTA syAt / [IcchA vinA paNa kevaLIene prayatnanA sa'bhava-uttarapakSa] gAthA:-jo yAga (prayatna) vinA ja kriyA svabhAvathI pravattI zakatI hAya te pachI prayatna paNa svabhAvathI ja=(icchA vinA ja) zA mATe na pravo ? arthAt tevI tevI IcchA vinA paNa tevA tevA prayatna pravo che ema mAnIne e prayatnathI ja kriyA thAya che (svabhAvathI nahi) evu paNa zA mATe na manAya ? kAraNake jema tenI kriyAmAM prayatnajanya kriyAnI apekSAe vicitratA vilakSaNatA, temaja buddhi ka pUrNAMka na heAvA paNuM tame mAnA che tema teonA prayatnamAM IcchAjanya prayatnanI apekSAe vilakSaNatA ane buddhipUrvakanu na heAvA paNu* paNa mAnI ja zakAya che, ane icchAjanyatva mAnavAnuM na rahevAthI prayatnapUrvakanI pravRtti hAvA chatAM vItarAgatAne keAI AMca AvatI nathI. (svabhAvathI eTale 'kAraNa vagara' prathama vikalpanI samIkSA) kevaLIene sthAnaniSadyAdi, kAyaprayatnAdi vinA svabhAvathI ja hAya che evuM je tame kahyuM temAM svabhAvathI ja' eTale zu? (1) kAi paNa jAtanA kAraNavanA ja ke (2) dRzya hAya evA kAraNa vinA ? (pachI kAI adRzya kAraNa bhale kA karatuM hAya) prathama vikalpa mAnavAmAM teA bauddha matane svIkArI levAnI Apatti Avaze kAraNa kAraNa vinA kevala kurUpa svabhAvathI ja kAryAtpattine e lAke! ja mAne che. pUrva pakSa : kevaLIone sthAnAdinA kAraNa sarvathA na heAvA chatAM sthAnAdi hAya che evu' ame kahetAM ja nathI ke jethI bauddhamatapraveza thavAnI Apatti Ave! 'kevali AtmAmAM sthAnAdinA hetubhUta sAmAnyataH ceAgyatA rUpa svabhAva ame mAnIe chIe. chatAM chadmasthanI kriyAnI niyAmakIbhUta tiSThAsAdi temanAmAM na heAvAthI dezakALAdinu niyamana e yeAgyatArUpa svabhAvathI ja thAya che ema kahIe chIe. uttarapakSa -e vAta ayukta che kAraNa ke kArya haMmezAM kAraNanA kramane AzrIne ja deza-kAla sa`badhI kramane anusare che. kevaLIemAM je tiAsAdipa kAraNeA ane * 'buddhipUrvaka eTale 'hu' have UbhA tha' evA mAnasika vikalpapUrvaka.
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 adhyAtmayataparIkSA leA. 98 wwww atha daNDAdyapekSayaiva ghaTotpatteH kevalinA darzanAt tattatra kAraNamiti cet ? tahi 'tasya tadapekSAyAM siddhAyAM tathA jJAnaviSayitA, tasyAM ca siddhAyAM tadapekSe' ti parasparAzrayaprasaGgaH / tasmAd na jJAnaviSayatAntarbhAvena kAraNatA, api tvanvayavyatirekAbhyAM tathA jJAnaviSayatAyAH svabhAvatvaM tu na vArayAmaH, na ca svabhAva eva kAraNatvamiti kimajJapralApanirAsaprayAsena ! etena 'yadA yat kSetra spraSTavyaM tadA tatsparzana svabhAvAdeva ityapi vyAkhyAtam / tenA krama mAnavAnA na heAya te teA teonI kriyAnA dezakALa krama Akasmika thai jaze. pUrva pakSa :-kevaLIe jevu' joyuM heAya tevuM ja thAya, e ja 'svabhAva'zabdanA artha che, [jevuM jovAyu` hoya tevu' thavA rUpa svabhAva paNa aki`citkara ] OU uttarapakSa :-kAI paNa kArya game tyAre ane game tyAM na thatAM amuka cAkkasa dezamAM ane cAkkasakALamAM ja utpanna thAya evu' niyamana karanAra tarIke kArasAmagrInI kalpanA karavAmAM Ave che arthAt yAM ane jyAre pAte (kAraNasAmagrI) upasthita thAya tyAM ane tyAre kArya thAya evuM niyamana kAraNasAmagrI kare che. have jo kevalIe jevu' joyu... hAya tevu... ja thAya che.? evu heAvAnA kAraNe ja kevaLInI sthAnAdi kriyA tyAM tyAM ane tyAre tyAre thatI hAvAthI svabhAvathI ja thAya che ema mAnavAnu hoya tA tA ghaTAdi kAryAnA dezakAla niyama paNa kevalajJAnathI ja utpanna thai zakatA haiAvAthI kevalajJAna sivAyanA IMDAdarUpa kAI kAraNAne kAraNa mAnavAnI jarUra raheze niha. te te ghaTAda te te sRpi'DAdithI upAdeya che' AvA prakAranI upAdeyAvacchintavizeSyatAvALu temaja te te ghaTADhinI tyAre tyAre utpatti thavAnI che evI utpatyavacchinnavizeSyatAvALuM hAvArUpe kaivalajJAna pravarttatuM hAvAthI tenAthI ja ghaTAdane kayAM ane kayAre utpanna thavuM" enuM niyamana sa'bhavita che ja. kaivalajJAnamAM mRpiMDa, taMtu vagerenA upAdeya tarIke ghaTapaTTAdi anatA padArthInuM cugapat jJAna hAya che tethI kevalajJAnIya vizeSyatA te ghaTADhi anatA padArthImAM rahI haiAya che ane te te ghaTAdimAM rahela vizeSyatA te te ghaTAdithI atracchinna kahevAya che. temAMthI ghaTAdyAtmakApAdeyAvacchinta vizeSyatA nirUpaka tarIke ja kevalajJAna ghaTADhi kAryanA dezAdinu niyAmaka banI zake ema kahI zakAze. jo emAM iMTApatti mAnI laIne bIjA badhAne akAraNa mAnI levAya tA ghaTAthI IMDAdimAM ja pravRtti kare che e vAta anupapanna thaI jaze. pUrva pakSa :- DAdinI apekSA rAkhIne ja ghaTotpatti thAya' evuM kevaLIe joyu* hAvAthI ghaTa mATe 'DAdi apekSya bane che ane tethI ja e ghaTa pratye kAraNu banavAthI ghaTAthI DhaDAdimAM pravRtti kare che. (kArya kAraNa bhAvamAM anvayavyatireka ja niyAmaka) uttarapakSa :-Avu kalpavAmAM anyAnyAzrayadoSa Avaze, kAraNa ke je ghaTa ne daDAdinI apekSA siddha hAya tA kevaLIe evuM jue, ane kevaLIe evu... jue tA
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAraNAgata pravRttivicAra nApi dvitIyapakSaH sundaro, dRSTajAtIya' prayatna vimA sthAmAdevi dRSTajAtIyAmicchAM vinApi prayatta(? tnasya)saMbhavAt / 'prayatnasAmAnya pratIcchAyA hetutvamavadhRtamiti cet ? ceSTAmAtra pratyapi pravRttehetutva kinnAvadhRtam ? 'prayatnajanyatAvacchedaka vaijAtya na kevalikriyAyAmiti cet 1 icchAjanyatAvacchedaka vainAtyamapi na tatprayatna iti tulyam / ata eva vinaivecchAM suSuptAdyavasthAyAM zvAsaprazvAsasantAnAdyanukUlo jIvanayoniprayatnaH / 'AbhogapUrvakaprayatna pratIcchAyA hetutvamiti cet ? 'AbhogapUrvakakriyAM pratyapi prayatmahetutvaM kuto na rocayeH 1 chAdmasthikAbhogapUrvakatvamAdAya samAdhAnamapyubhayatra tulyam / ghaTane daMDAdinI apekSA hovI siddha thAya. tethI kevaLIoe daMDAdithI ja ghaTAdi utpanna thAya evuM joyuM hovAthI daMDAdi te ghaTAdi pratye kAraNuM che evuM nathI paNa ghaTAri, pitAnA (ThaMDAdinA) anvayavyatirekane anusaratAM hevAthI ja ghaTAdi pratye kAraNa che. vaLI kaMDAdimAM daMDAdithI ja ghaTAdi utpanna thAya'ItyAdi jJAnanI viSayatA AvavArUpa svabhAvanuM te ame paNa vAraNa karatAM nathI. ame te "evo svabhAva ja enI kAraNutA che ane tethI enAthI thatuM kArya svabhAvathI ja thayuM kahevAya evI vAtanuM ja vAraNa karIe chIe. vaLI A rIte parasparAzraya doSa Ape tenAthI "jyAre je kSetranI sparzanA thavAnI hoya tyAre ja tenI sparzanA svabhAvathI ja thAya che e vAtanuM paNa nirAkaraNa AvI gayAnuM jANavuM. [ "duSTajAtIya kAraNa vagara" dvitIya vikapanI samIkSA ]. chajAtIya kAraNathI na thavuM" e ja "svabhAvathI ja thAya che' evA vAkyane artha che, e bIjo vikalpa mAnavo paNa yukta nathI kAraNa ke daSTajAtIya prayatna vinA jema sthAnAdi ne saMbhavita mAne che tema daSTajAtIya IcchA vinA ja prayatna paNa saMbhavita che ja. pUrvapakSa :-keipaNa prayatna pratye IcchA hetu che' evo prayatnasAmAnya pratye IcchA sAmAnya kAryakAraNabhAva gRhIta hevAthI "daSTajAtIya IcchA vinA ja prayatna utpanna thAya che' evuM zI rIte mAnI zakAya? uttarapakSa :-ema te ceSTA sAmAnya pratye prayatnasAmAnyanA kAryakAraNabhAvane zuM pUrve tame nizcaya karyo nathI? ke jethI prayatnavinA paNa ceSTA mAnavAnuM sAhasa karo cho, pUrvapakSa :- caNa be prakAranI hoya che. (1) prayatnajanya ane (2) prayatnavinA paNa thatI evI prayatna ajanya: prayatnajanyakriyAomAM rahelA prayatnajanyatAvacchedaka jAtivizeSa kevaLInI kriyAmAM na hovAthI prayanavinA paNa e kriyA thaI zake che, 34
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zla. 98 ata evecchAM vinaiva kevalajJAnAbhogena kevalisamudghAtAdau pravRttiH / yadAgamaH "nAUNa veaNijja' aibahuya Auca thovAga / #I vuiM varavaMti ujaLA samuwA | [Avani. 14] tathA, na kira samugghAyagao maNavayajogappaujaNa kuNai / / orAliajoga puNa jujai paDhamaDhame samae // [vi0bhA0 3054-55] 'ubhayavvAvArAu tammIsaM bIachaTThasattamae / ticautthapaMcame kammayaM tu tammattaceTUThAo / [ IcchAvinA paNa prayatna zakya che] uttarapakSa :-e rIte prayatnane paNa IcchAjanya" ane "IcchA vinA paNa thaI janAra e IcchAajanya, ema be prakArane mAnI IcchA ja tAva chedaka jAti vizeSa kevaLInA prayatnomAM na hovAthI IcchA vinA paNa te prayatna thaI zake che. evuM paNa mAne ne ! vaLI Ama IcchA vinA paNa prayatna saMbhavita hovAthI ja nidrAdi avasthAmAM -ke jyAre te te prayatna karavAnI koI IcchA hatI nathI tyAre-paNa zvAse zvAsAdinI paraMparA cAlu rahe e mATe jIvanani nAmane prayatna cAlu hoya che. A pUrvapakSa :-nidrAdi avasthAne e prayatna te AbhegapUrvakano hoto nathI. jyAre ame te AgapUrvakanA prayatna pratye ja IcchA hetu hovAnuM kahIe chIe. kevalIne te kevalajJAnane Aga satata hevAthI je prayatana mAnaze te e zI rIte icchA vinA heI zakaze? uttarapakSa -e rIte ja AbhogapUrvakanI kriyA pratye ja prayatnane paNa zA mATe hetu mAnatA nathI? ane tethI kevaLInI keIpaNa kriyA AgapUrvakanI ja hovAthI prayatnapUrvaka ja mAnavI joIze. pUrvapakSa-chAvasthika AbhegapUrvakanI kriyA pratye ja prayatna te hetubhUta hovAthI kevalInI kevalIbhaga pUrvakanI kriyA prayatna vinA paNa saMbhavita che. uttarapakSa -e ja rIte chAvasthika Aga pUrvakano prayatna ja IcchApUrvaka hovAthI kevaLI prayatna te IcchA vinA paNa hovAmAM kaI vAMdho nathI. Ama IcchA vinA paNa kevaLI prayatna saMbhavita hovAthI ja kevalajJAnAbhegathI kevaLInI kevaLIsamudraghAtAdimAM pravRtti thAya che. Avazyaka niryuktimAM kahyuM ja che ke "vedanIya kamane dIrghasthitika ane AyuSyakarmane alapasthitika jANIne te badhAne samAna karavA mATe kevaLI mahAtmA samuddaghAta kare che. samudaghAtamAM rahela te maharSi mana-vacana 1. jJAtvA vedanIyamatibahukamAyuSka ca stokam / karma pratilekhayitu vrajanti jinAH samudghAtam // 2. na kila samudghAtagato manovacanayogaprayojana karoti / audArikayoga punaryunakti prathamASTame samaye // 3, 3mAthApara/ramigraM dvitIya janatapu ! tRtIya-traturtha-Tag #ArmAM" tu tAtraSTAtaH |
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhuktivicArAntaga tata pravRttivicAra 267 yastu te pudgalaskandhavizeSasyeva bhagavato'pi lokavyAptiH svabhAvata eveti sa eva pratibodhanIyo yattatkAryAnukUlapariNAma eva jIvasya prayatna iti / ataeva karmabandhaH prAyogiasara vaisika iti vyavasthA || 98 / / yatpunarukta' - 'parapariNAmo'vandhyabandhanidAna" iti tanna, tadupahita mithyAtvAdibhireva bandhasaMbhave tadupakSayAt / ataeva 'zrotRRNAM ghaTAdijJAnasya sveSTasAdhanatAjJAnAttatra prayokturicchA, tata iSTaghaTAdijJAnasAdhanatayA ghaTAdipade tatsAdhanatayA ca kaNThatAlavAdyabhighAtAdAvicchA, tataH pravRttyAdikrameNa ghaTAdipadaprayogaH, ityetAdRzaparipATryAH kevalinAmabhAvAnna te zabda - prayoktAraH kintu visrasAta eva mUrdhnA niritvarA dhvanayaH zrotRRNAM svasvabhASAtvena pariNamayyArtha - vizeSa' bodhayantI 'ti pratyuktamityAha - ceAgAne pravartAvatA nathI. pahelA ane AThamA samaye audArika kAyayeAgane, khIjA- chaThThA-sAtamA samaye (audArika ane kANu bannenA vyApAra heAvAthI) mizrakAyayeAgane temaja 3-4-5mA samaye mAtra kANu zarIranI ceSTA hAvAthI kANukAya yAgane prayu.je=pravartAve che. acittamahAskandhAtmaka puddagalaska MdhavizeSa jema tevA svabhAvathI ja kAI paNu jAtanAM prayatna vinA leAkamAM vyApta thavAnA samudghAta kare che tema kevaLIneA paNa prayatna vinA-svabhAvathI ja samuddAta thAya che' evu* je kahe che tene ema samajAvavu ke tevA samudghAtarUpa kAryane anukULa pariNAma thavA (jIva e pariNAmarUpe pariNamavA) e ja enA prayatna che. jIvanA tevA tevA pariNAma ja prayatnarUpa hovAthI tevA tevA pariNAmathI thatI kriyA prAceAgika kahevAya che, vaizrasika (jIvaprayAga vinA kudaratI thatI kriyA) kahevAtI nathI. jemake jIva pote rAgAdirUpe pariName che eTalA mAtrathI ja karma baMdha thAya che, jIva karmAMbadha mATe e sivAya khIje keAi vizeSa prayatna karatA na hoya te paNa e kabadhi prAyeAgika kahevAya che, jyAre e rIte jIvanA tevA tevA pariNAma vinA ja thatAM abhrAmidha vaizrasika kahevAya che. / 98 / , vaLI tame je kahyuM ke 'parapariNAma kabaMdhanu avadhya kAraNu che' e vAta paNa yukta nathI kAraNa ke parapariNAmathI puraskRta mithyAtvAdithI ja kra baMdha thAya che. tethI parapariNAma tA mithyAtvAdithI caritArtha thai jatA hAvAthI khaMdhanA kAraNabhUta kahevAya nahi. vaLI Ama icchA vinA paNa prayatnAdithI kevaLInI pravRttie saMbhavita hAvAthI ja digabarA je nIce pramANe kahe che ke 'kevaLIe zabda prayAga karatAM nathI...ityAdi' te paNa nirAkRta jANavuM. [ kevaLIe dezanA detA nathI-pUrva pakSa ] digabarAnu kahevu e che ke-je vaktAne ema thAya ke zrotAne ghaTajJAna thArya
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 - adhyAtmamata parIkSA - 28 eyaM sahAvavANI kaha juttA jeNa tesi vayajogo / heka davvasuassA paoaNaM kammakhavaNA ya // 99 // (eva svabhAvavANI kathaM yuktA yena teSAM vAgyogaH / heturdravyazrutasya prayojana karmakSapaNo ca // 19 // ) zrotRNAM bhAvazrutakAraNatayA dravyazrutatvamAskandantI vAgyogajanyA hi bhagavadbhASA kathamanakSaramayI ? ! nAtra hetvabhAvo bAdhako, bhASAparyAptyAhitavAgyogAdarjAgarUkatvAt / na cAbhilApajanakazrutajJAnAbhAvo bAdhakaH, abhilApasamAnAkArajJAnamAtrasyaivAbhilApaprayojakatvAt / satavo-sAvani. 78] 'kevalanANeNatthe NA je tattha pannavaNajogge / te / bhAsai titthayaro vayajoga suaM havai sesa // ti atha prajJApanIyAnAM grahIturgrahaNayogyAnAmeva cArthAnAM bhASaNe kiM niyAmaka 1 iti cet 1 amUDhalakSasya bhagavatastathAsvAbhAvyameveti gRhANa / etena rAgadveSarUpahetvabhAvo'pi nirastaH, etayoranRtabhASAyAmeva hetutvAt / te mAruM ISTa siddha thAya tene ja "zrotAne ghaTajJAna thAo" evI IcchA jAge che. e pachI "zrotRgata je ghaTAdijJAna pitAne ISTa che, "te ghaTAdipadathI sAdhya che evuM avadhAraNa thavAthI "ghaTAdi pada prayoga karavAnI IcchA pravarte che. tyAra bAda ISTa banela ghaTAdipadaprayoganuM sAdhana kaTha-tAvAdine abhivAta che evuM jJAna hovAthI tevA abhighAtanI IcchA UbhI thAya che ane te IcchAnA kAraNe pachI vatA te abhighAta karavAnI pravRtti kare che jenA pariNAme ghaTAdi pada prayoga thAya che. paraMtu kevaLIone te kaI IcchA ja rahI na hovAthI AvI IrachAghaTita paraMparA paNa saMbhavita na hovAnA kAraNe zabda prayoga zI rIte saMbhave ? tethI teo belatA nathI paNa tevA visasA pariNAmathI ja mastakamAMthI niraMtara dhvanio nIkaLyA kare che je zrotAone potapotAnI bhASA rUpe pariNamIne arthavizeSane baMdha karAve che. digaM. baranuM A vacana paNa nirasta che evuM jaNAvatAM granthakA2zrI kahe che [akhaMDita vAgI kevaLIne dezanA abAdhita-uttarapakSa] gAthArtha - kevaLIonA mastakamAMthI tevA prakAranA svabhAvathI ja AvI anakSaramayI dhvanirUpa vANI nIkaLe che evuM mAnavuM yukta nathI, kAraNake dravyazruta=akSarAtmaka vANInA hetubhUta vAgyoga, jevo chadmasthAvasthAmAM hatuM e kevaLI avasthAmAM paNa akSaNa ja che. temaja kama khapAvavA rUpa projana paNa temane Ubhu ja che jethI keI prayojana na hovAthI teo upadeza pravRtti karatAM nathI evuM paNa kahI zakAtuM nathI. bhagavAnUnI vANI zrotAonA bhAvakRtanuM kAraNa banatI hovAthI dravyakRta bane che, vAgyegathI utapanna thaela dravyazrutAtmaka A vANuM anakSarAtmaka zI rIte hoI 1. kevalajJAnenArthAn jJAtvA ye tatra prajJApanayogyAH / tAn bhASate tIrthakaro vAgyogaH bhra
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalithuvicArAnagatatapravRttivicAra rahada ___ athAnRtabhASAyAM vipralipseva satyabhASAyAmapyanujighRkSaiva heturbhaviSyatIti cet ? na, anu. prahArthipravRttAveva taddhetutvAt / ata eva "to muai nANabuTThi bhaviajaNavibohaNaTThAe'ityatrArthapada prayojanArthaka natvicchArthakamityAhuH / nanu kRtakRtyasya bhagavataH prayojanamapi nAstIti cet 1 na, ekAntataH kRtakRtyatvAsiddheH, dharmadezanAdinaiva tenodIrNatIrthaGkaranAmakarmaNaH kSapaNIyatvAt / yadAgamaH- 2ta ca kaha veijjai ? agilAi dhammadesaNAIhiti ata evokta' mAgaeNtA-[vimA. 2203] . *NegateNa kayattho jeNodinna jiNidaNAma se / tadavaMjhaphalaM tassa ya khavaNovAoyameva jo||tti zake ? arthAt akSarAtmaka zA mATe na haiya? akSarAtmaka vANInI hetubhUta bhASAparyAptithI upasthita thaela vAgegAdi teone paNa jAgrata hevAthI hetvabhAva tevI vANune bAdhaka che evuM kahI zakAtuM nathI. pUrvapakSa -te te zabdano prayoga rUpa abhilASa utpanna karanAra zrutajJAna kevaLIene na levAthI zabda prayoga paNa hotuM nathI. [ kevalajJAna paNa abhilApanuM prayojaka] uttarapakSa -abhilASanI samAna AkAravALuM zrutajJAna ja te te abhilApa UbhuM karI Ape evuM nathI paNa tAdaza AkAravALuM keIpaNa jJAna tevA abhilApanuM prayojaka banI zake che. tethI kevalajJAnathI paNa te abhilApa UbhuM thaI ja zake che. tethI ja kahyuM che ke kevalajJAnathI padArthone jANIne temAMthI je padArtho prarUpaNIya hoya teonA pratipAdaka vacana zrI tIrthaMkara paramAtmA bele che. paramAtmAnA A zabdo teonA vAgyoga mAtra rUpa ja bane che, zrata nahi. temaja zrotAnA bhAvathratanuM kAraNa banatA hovAthI zeDyuta=dravyazruta bane che." pUrvapakSa kevalajJAnathI jaNAelA anaMtApadArthomAMthI prajJApanIya temaja zrotAne mAhya hoya tevA ja padArthone kevalI bhAkhe che bIjA nahi" evuM niyamana ke karaze ? chaghane te tevI tevI IcchA vagere rU5 niyAmaka hoya che, kevaLIne koNa? [te te zabda prayogamAM amUDhalakSyatva niyAmaka ] uttarapakSa kevaLIone kaI laya mUDha chUpuM rahetuM nathI teone A svabhAva ja tene niyAmaka bane che. arthAt kayAre karyo padArtha prajJApanIya che? ItyAdi 1. madhupUrvArdha -tavaniyamanAgarva thAto vaDhI mamiyanALI 1 miniTa 86] ___ taponiyamajJAnavRkSamArUnaH kevalyamitajJAnI / tato muJcati jJAnavRSTi' bhavyajanavibodhanArthAya // 2. asyottarAdha:-bajjhai tatu bhagavao taiabhavosakkaittANa / / [A0ni0 183] tacca katha vedyate ? aglAnyA dharmadezanAdibhiH / badhyate tatta bhagavatastRtIya bhavamavasarmya || 3. naikAntena kRtArtho yenoMdIrNa jinendranAma tasya / tadavandhyaphala' tasya ca kSapaNopAyo'yameva yataH // .
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 adhyAtmamataparIkSA zrlA, 99 na cAtIrthakara kevalinAM dezanAdyanupapattiH, jJAnadAnAbhyAsAdinikA citapuNyaprakRti vizeSAdeva tadutpatteH / etena 'tIrthakaranAmakarmaNo jIvavipAMkitayA tatraiva vipAkapradarzanamucita na tu kaNThatAlvAdyabhighAtakrameNa dezanAdinA pudgale'pi' iti parAstam, jIvavipAkino'pi krodhasya bhrUbhaGgatrivalItaraGgAdinA pudgale vipAkadarzanAt / rAgadveSarAhityalakSaNa tu kRtakatyatva' bhagavati nirAbAdhameva, vinaiva tau bhagavataH paramahitopadezakatvasya yogyAnAM ca tataH pratibodhasya svbhaavAreva nirvAhA' / cAduH [vimA004-0] wwwww.wwwwww teone ajJAta na heAvAthI ja te-tene anusarIne ja tee zabda prayAga kare che. Ama amUDhalakSyatva ja teonA tevA tevA zabda prayAgamAM niyAmaka hAvAnu' je pratipAdana karyuM' tenAthI- vaktA te te vakhate je zabdonA pratyeAga kare che te zrotA paranA rAga ke dveSane anusarIne karatA hAvAthI jaNAya che ke rAgadveSa vacana pratye hetu che. evA hetunA kevaLIene abhAva hAvAthI zabdaprayAga zI rIte hoI zake ? '- evI zakA paNu nirasta jANavI, kAraNa ke rAgadveSa tA asatya bhASA pratye ja hetu che, satya bhASA pratye nahi. tethI rAgadveSa vinA paNa kevaLIene satyabhASA hAvAmAM kAi vAMdhA nathI. pUrva pakSa :-jema asatyavacanaprayAgamAM sAmAne ThagavAnI IcchA hetu ane che tema satyavacanaprayAgamAM sAmA para anugraha karavAnI IcchA hetu ane che je rAgAtmaka hAvAthI kevaLIene hAtI nathI teA teone satyabhASAprayAga paNa zI rIte heAi zake ? [ kevaLI anugrahecchAthI dezanA detA nathI ] uttarapakSa :-anugraha karavAnI icchAvALAonI pravRtti pratye ja anujikSA hetu bane che. kevaLIe anugraha karavAnI IcchAthI dezanA vagere pravRtti karatAM nathI kintu bhavyajIvAne anugraha thavA rUpa prayeAjanathI kare che. tethI ja 'to mutra...' evA zAsravacanamAM la" zabda prayAjanAka che. icchAka nahi evuM vRddhapuruSA= pUrvAcAryA kahe che. pUrva pakSa :-kRtakRtya evA bhagavAn ne jema icchA hotI nathI tema prayAjana pagu hAtuM nathI. tethI tevA tevA prayAjanathI dezanAdi pravRtti kare che evuM paNa zI rIte kahevAya ? uttarapakSa :-udayamAM Avela jinanAmakamane khapAvavAnu` pratyeAjana tene paNa Ubhu` ja heAvAnA kAraNe ekAte (=savathA) kRtakRtyatva kevaLIemAM asiddhahAvAthI * teone kAI prayeAjana heAtuM nathI' e vAta khATI che. te kama dha dezanAdithI ja khapI zake evuM hAvAthI tene khapAvavAnA prayeAjanathI te dhama dezanAdi pravRtti
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicArAntagatata-vRttivicAra 271 'jaca kayatthassa vi se aNuvagayaparovagArisAbhavva / paramahiyadesayatta bhAsayasAbhavvamiva raviNo // kiMca kamalesu rAo raviNo bohei jeNa so tAI // kumuesu ya se dAso ja Na vibujhaMti se taaii| 'ja bohamaulaNAI sUrakarAmarisao samANA u / kamalakumuANa to ta sAbhavva tassa tesiM ca // 4jaha volUgAINa pagAsadhammAvisesadoseNa / uio vi tamorUvo evamabhavvANa jiNasUro / / kare che. AgamamAM paNa kahyuM che ke "te jinanAmakarma zI rIte vedAya che? (evA praznano uttara-) glAnirahita dharmadezanAdi karavA vaDe." tethI ja bhASyakAre paNa kahyuM che ke "kevaLI ekAMte kRtArtha hotA nathI kAraNa ke udayamAM AvelA jinanAmakarma khapAvavAnuM prayojana teone UbhuM hoya che. A jinanAmakarma avaMdhyaphaLavALuM hoya che arthAt "samavasaraNuM, atizayayukta vANI vagere Rddhi" rUpa potAnuM phaLa avazya Ape ja evuM hoya che. tethI e Rddhione bhagavyA vinA e khape evuM na hovAthI dezanAdAna vagere ja tene khapAvavAnA upAyabhUta thavAnA kAraNe teo dezanAdinI pravRtti kare che pUrvapakSA-tema chatAM jeone jinanAmakarma nathI tevA sAmAnya kevaLIne te jinanAmakarma khapAvavAnuM na hovAthI dezanA vagere mAnI zakAze nahi. - uttarapakSa :-jinanAmakarma na hovA chatAM pUrve jJAnadAna-abhyAsAdithI bAMdhela nikAcita puNyaprakRtio to teone paNa hoya ja che jene khapAvavA mATe teone paNa dezanAdipravRtti Avazyaka bane che. Ama dezanAdi jinanAmAdine khapAvavAnA upAyabhUta hovAthI te teone hoya che evuM je kahyuM enAthI ja "jinanAmakarma jIvavipAkI hovAnI enI asara chavapara ja hoya che, kaTha tAluAdinA abhighAtAdi dvArA dezanA apAvavA rUpe pudgala para paNa nahi. arthAt jIvamAM ja tevA tevA pariNAme UbhA karIne e khapI jAya che, paNa kaMThatAluabhighAtAdi rUpa pudgala pariNAme karavA dvArA dezanAdi pravRtti karAvatuM nathI - evuM vacana parAsta jANavuM. kAraNa ke jIvavipAkI evI komehanIyAdi prakRtio paNa bhrabhaMga-vilItaraMgArirUpa pariNAme zArIrika pudgalamAM paNa ubhA kare ja che. 1. yacca kRtArthasyApi tasyAnupakRtaparopakArisvAbhAvyam / paramahitadezakatva' bhAsakasvAbhAvyamiva ravaH // 2. kiM ca kamaleSu rAgoraverbodhayati yena sa tAni / kumudeSu vA tasya dvaSo yanna vibudhyante tasya tAni / / 3. yadabodhamukulane sUrakarAmarzataH samAnAt / kamalakumudAnAM tatastat svAbhAvya tasya teSAM ca // 4. yathA volUkAdInAM prakAzadharmA'pi sa svadoSeNa / udito'pi tamorUpa evamabhavyAnAM jinasUraH //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 adhyAtmamataparIkSA . 9 5sajjha tigicchamANo roga rAgI Na bhaNNae vijjo / muNamANo a asajjha sehayato jaha adoso // tahabhavvakammaroga nAsaMto rAgava' na jiNavijjo / Na ya dosI abhavvAsajjhakammaroga Nisehato / / "mottumajogga jogge dalie rUva karei rUAro / Na ya rAgadosillo taheva jogge vibohaMto / tti / pUvapakSa -"AvA karmo khapAvavAnuM prayojana ubhuM che ema tame kaho cho te zuM kevaLI bhagavAna kRtakRtya thayA ja nathI ? [ abhavyone pratibodha na thavAmAM svadoSa javAbadAra ] uttarapakSa - rAgadveSane kevaLIoe haNI nAkhyA hovAthI rAgadveSa vinAnA hovA rUpa kRtakRtyatva teomAM hoya ja che. ane bhavyAdi jIvo para rAgadveSa na hovA chatAM paNa svabhAvathI ja teo parama hitane upadeza Ape che. tema ja te upadezathI potAnA ane zrotAonA tevA svabhAvanA kAraNe yogya jIvone ja pratibodha thAya che. vizeSAvazyakabhASyamAM kahyuM che ke "jema potAne upakArI nahi evA paNa loko para upakAra karavAno sUryane prakAzaka svabhAva che tema kevaLIne paNa anupakArI evA paNa "para" ne upakAra karavAne paramapitadezakavarUpa svabhAva hoya che. vaLI zuM sUryane kamala ke kumuda para rAgadveSa che ? jethI te kamalone ja vikasita kare che, ane kumudane saMke che? nA, paraMtu sUryakiraNasparzathI kamala ja vikasita thAya che ane kumuda to bIDAya ja che A badhe sUryane temaja kamala-kumudone svabhAva ja che. tema zrI jinezvara devarUpI sUryathI bhavya ja bedha pAme che, bIjA nahi, te paNa zrI jinezvaradeva tema ja te te jIvane te tevo svabhAva ja jANa, zrI tIrthakarane teo para rAgadveSa che tevuM nahi. athavA jema prakAzadharmane sAmAnyathI ja sahana na karI zakavA rUpa dezanA kAraNe ghuvaDAdine udaya pAmele paNa sUrya aMdhakArarUpe ja pariName che, ene prakAza thatuM nathI tema jinasUrya game eTalo prakAzavA chatAM abhavyone pitAnA dUSita svabhAvanA kAraNe tatvaprakAza thato nathI. tethI teo para tIrthakarane Sa che evuM te siddha thatuM ja nathI. vaLI vaidya paNa sAdhyarogavALA rogInI ja davA kare che, asAdhya rogavALAnI davA ja karato nathI-pahelethI ja niSedha kare che, chatAM e sAdhya rogI para rAgI che ane Itara para hevI che evuM kahevAtuM nathI. tema bhavyajIvonA karmarogane sAdhya jANIne teonA mATe ja dezanA detA bhagavAn asAdhya karmarogavALA abhavyajIne niSedha karatAM rahevA 5. sAdhya cikitsan roga rAgI na bhaNyate vaidyaH / jAnaMzcAsAdhya niSedhan yathA'doSaH / / 1. tathA bhavyakarmaroga nAzayan rAgavAnna jinavaidyaH / na ca dveSyabhavyAsAdhyakarmaroga niSedhan / 7. moktumayogya yogye dalike rUpa karoti rUpakAraH / na ca rAgadveSavAMstathaiva yogyAn vibodhana //
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalabhaktivicArAntargatatapravRttivicAra 76 idamatrarahasya-kimiti, bhagavAn bhASate ? iti pRcchatAmidamuttara-yatkimaya hetupraznaH prayojanaprazno vA 1 nAdyaH, kSAyikatvAdeva tadvIryasya vAgvargaNA''dAnasya ca svahetukAyayogAdilAbhAdhInatvAt / dvitIye punaruktameva karmakSapaNa prayojanamiti kimaparamanuzAsitumavaziSyate ? 'sati prayojane tadicchApekSayaiva pravRttyA bhavitavyamiti cet 1 bhavanazIlAyAM tasyAmidamitthameva, na tvanyatrApi / na ca bhavantyapi sA tadicchAmapekSata evApramattapravRttestadanapekSitvAt , sAmAyikasyaivocitapravRttihetutvAt / tadukta 'samabhAvo sAmai taNakaMcaNasattumittavisaotti / bimira vitta vicapavittiqdALa 2 / tti ! [vaiaa 16-] chatAM rAgI ke dveSI hotA nathI. temaja zilpI paNa agya pudagalone pahelethI ja dUra karI gya dravyomAMthI ja mUrti karatA hovA chatAM jema rAgadveSavALa kahevAto nathI tema agyanI bAdabAkI karI yogyane ja bedha A patA zrI jinezvaradeva rAgadveSa vinAnA jANavA." (kevaLInI dezanA pravRttinuM rahasya) ahIM A rahasya che- kevaLI bhagavAn kema bese che ? evuM pUchanArAne ame pUchIe chIe ke A tamAro hetuprazna che ke prayojanaprazna? arthAt bhagavAnanI belavAnI kriyAmAM hetuo keNa che? evuM tame pUchavA mAMge che ke bhagavAna kayA projanathI bele che e ? pahelo vika95 mAnI zakAya tema nathI kAraNa ke zabdoccAraNamAM tAdazavIrya ane bhASAvargaNa yogya pudagalanAM grahaNAdi hetubhUta che e vAta, temaja kSAyikavIrya ane svahetubhUta kAyayogAdithI tAdazapudgala grahaNadirUpa te kAraNe kevaLIone paNa hoya che, e vAta prasiddha hovAthI pUchavAnI rahetI nathI. . bIjA vikalparUpe prazna pUchatA ho te eno javAba te ame ApI ja gayA chIe ke karmanirja rAtmaka tAdazaprojana teone paNa UbhuM ja che tethI bIju zuM vadhu kahIe? pUvapakSa - prayajananI hAjarImAM enI IcchAthI ja pravRtti thAya, tethI je bhagavAna ne karmanirja rAtmaka prayojanathI pravRtti che ema mAnazo te phalita e thaze ke bhagavAn karmanirjarAnI IcchAthI pravRtti kare che. ''[ apramattanI ucita pravRttimAM IcchA nahi, sAmAyika hetu che] uttarapakSa -jo te pravRtti thavAnA svabhAvavALI=ogyatAvALI hoya te te temaja che eTale ke icchAnI apekSA rAkhe ja che. arthAt pravRtti cAlu na hoya ane navI cAlu thavAnI hoya te tenI pUrvamAM kAraNa tarIke bhale IcchA Avazyaka bane, paraMtu 1. samabhAvaH sAmAyika tRNakaMcanazatrumitraviSaya iti / nirabhiSvaMga cittamucitapravRttipradhAna ca // 35
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo. 99 nanvevamucitapravRttAvabhiSvaGgAbhAvaprazastarAgayoH pRthakkAraNatAdvayakalpane: gauravam , anyathA vyabhicAro; mama tu tatra prazastarAgasyaikasyaiva hetutvamiti lAghavamiti cet ? na, apramattapravRttyanurodhenA'prazastarAgadveSApUrvakatva-pramAdApUrvakatvalakSaNaucityadvayAntarbhAvenoktakAraNatAdvayakalpanAyAH prAmANikatvAt / astu vocitapravRttitvAvacchedenAprazastarAgAdyabhAvasyaiva hetutva', na. cAnucita* pravRttitvAvacchinna prati prazastarAgAdyabhAvasya hetutAyAM vinigamanAvirahaH, apramattapravRttau vyabhicArAt / na cApramattAnAM pravRttireva nAstIti sAMprata, yogaduSpraNidhAnarUpapramAdatyAge'pi taistatsupraNidhAnA'tyAgAt , sarvathA yoganirodhasya zailezyavasthAbhAvitvAt , iti kimityAneDitavismaraNazIlatA''yuSmataH // 99 // je pravRtti pUrvathI ja cAlI AvatI hoya temAM IcchA Avazyaka hotI nathI. bhagavAnane paNa kamakSapaNanA prajanavALI pravRtti pUrvathI (chadrastha avasthAthI) ja cAlI AvatI hAI te mATe kaI IcchAnI apekSA rahetI nathI. ethI ja apramattayatinI pravRtti IcchA nirapekSa hoya che. mehanIyane udaya hovA chatAM apramattayatinI pravRttimAM IcchApUrvakatva hotuM nathI. enuM e paNa kAraNa che ke teonI pravRtti ucita ja hoI sAmAyika pUrvakanI hoya che. je IcchApUrvakanI hoya te anucita pravRttinI paNa saMbhavanA rahe, paNa tema che nahi kahyuM che ke- tRNa kAMcanAdi jaDa vastuomAM temaja zatrumitrAdi cetanavastumAM mAdhyacya bhAva sAmAyika che temaja rAgadveSAtmaka abhinkaMga rahitanuM ucita pravRttiyukta citta sAmAyika che. ahIM ucita pravRttiyukta tAdazacittane sAmAyika kahyuM tenAthI jaNAya che ke je nirabhivaMgacittAtmaka sAmAyikanI hAjarI hoya te ucita pravRtti thAya ja, arthAt sAmAyika ja ucita pravRttinuM kAraNa che, nahIM ke IcchA. [ucita pravRttimAM prazasta rAga hetapUrvapakSa]. pUrvapakSa zrI arihaMtAdi vizenA prazastarAgathI paNa ucita pravRtti thAya che. tethI ucita pravRtti pratye jema abhivRMgAbhAvane hetu mAne che tema prazastarAgane paNa svataMtra hetu mAnavo ja paDaze. A rIte be pRthapha kAraNe mAnavAmAM gaurava che ane bemAMthI eka ne ja kAraNa mAnavAmAM jene kAraNa tarIke svIkAryuM hoya tenI gerahAjarImAM paNa ItarathI ucitapravRtyAtmaka kArya thaI zakatuM hovAthI vyatireka vyabhicAra doSa spaSTa ja che. ame te ucita-pravRttipratye mAtra prazastarAgane ja hetu mAnatA , hevAthI amAre lAghava che ane nirabhinkaMgacittane te te pratye hetu na mAnyuM hovAthI che . vyabhicAra paNa nathI. " [ucita pravRtti pratye aprazastarAgAbhAva hetu-uttarapakSa]. uttarapakSa pramattanI zrI arihaMtAdinI bhakti Adi pravRttinI jema apramattanI pravRtti paNa ucita pravRtti ja hovAthI pravRttimAM aucitya be prakAranuM mAnavuM paDe che
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ ST kailibhukitavicArAtaMga tatatpravRttivicAra 7pa www atha vAgnirgamaprayatnAddbhagavatA khedodIraNaprasaGgamAzaGkayAha Naya vayaNapatte kheassodIraNa jiNiMdassa / iharA suhassa pAvara ta Na vA aNNapayaDINa // 10 // , [na 2 vacanaprayatnena vezyorIrano ninendrasya | tathA mustha prAjJAti sannavetarapravrutInAm / 00] aprazastarAgadveSa pUrNAMka nahi hAvA paNA rUpa' ane 'pramAdapUrvaka nahi heAvA paNA rUpa' jema tA, pANa vagere bhinna bhinna avAntara jAtivALA vahina pratye tRNa, pazu vagere rUpa judI judI jAtanA kAraNeA manAya che tema A be prakAranA aucityayukta be jAtanI pravRtti pratye kAraNa paNa e jAtanA mAnavA prAmANika ja hAvAthI gaurava thavAnA doSa nathI. athavA te keIpaNu ucita pravRtti aMge eka ja kAraNa 'mAnavu hAya tA aprazastarAgAdinA abhAvane ja mAnI levAmAM kAI doSa nathI. pramattanI ucitapravRtti pUrve jema tAdRzaabhAva hAjara hAya che tema apramattanI ucitapravRtti pUrve paNa tAdaza abhAva hAjara hAya ja che. pUrvapakSa -e rIte teA kAIpaNa anucita pravRtti pratye prazastarAgAdinA abhAva hetu che eveA ja kAryakAraNa bhAva mAnI levAthI tevA hetunA abhAvamAM ucitapravRtti thAya evuM paNa ayyadApanna thai jAya che. tethI bemAMthI kaceA kAya kAraNabhAva mAnavA ? emAM 'kAI vinigamaka na hovAnA kAraNe vinigamanAviraha thavAnI Apatti Avaze. uttarapakSa :- evI Apatti AvatI nathI kAraNake apramattayatine prazasta rAgAdinA abhAva ha|vA chatAM anucita pravrutti na hovAnA kAraNe tame kahela kArya kAraNa bhAvamAM AvatA anvayavyabhicAra ja tAdaza vinigamaka banI amArA kArya kAraNabhAvane nirdoSa jAhera kare che. pUrva pakSa :-apramattayatine teA pravRtti ja na heAvAthI ucita pravrutti paNa hatI nathI ane tethI tame kahela kArya kAraNabhAvamAM paNa vyabhicAra spaSTa ja che. uttarapakSa :-e vAta paNa ayukta che, kAraNa ke cAgaTTupraNidhAnAtmaka pramAi tene na heAvA chatAM cAganA supraNidhAnAtmaka ucita pravRtti tA teone hAya ja che. sarvathA yAga nireAdha ane tethI pravRttinA abhAva tA zailezI avasthAmAM ja heAya che e vAta tame kema vAre vAre bhUlI jAva che. ATTA jo kevaLIene zabdoccAra karavAnA haoNya tA tA emAM prayatna karavAnA hAvAthI khetanI udIraNA thavAnI Apatti Avaze evI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che---- [vacanaprayatnathI azAtAnI udIraNA na thAya] gAthA:-vacanapraya nathI' azAtAnI udIraNA' thatI hAvAthI khedAtmaka azAtA bhAgavavI paDe che, e vagara azAtA bhAgavavAnI hAtI nathI' ema mAnavAmAM te
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 adhyAtmamataparIkSA laiA. 100 'vAkprayatnajanyaH khedaleza' iti yadi sa udIrita eva syAttarhi sukhamapi teSAM kAyayogAdyudIraNIyameva prasajyeta / atha mohAbhAvAdapravRttimatAM bhagavatAM sukhamapi kAyayomAdyanapekSa kSAyikamevAbhyupe iti cet ? hanta tarhi tIrthakara nAmakarmAdyudIraNamapi teSAM na syAt / 'udyA oarat bahirvattinInAM sthitInAM dalika kaSAyasahitenAsahitena vA yogasaMjJakena vIryavizeSeNAkRSyodayAvalikAyAM prakSepaNamudIraNA' iti hi tallakSaNamAmananti, na caitadvinA prayatnaM samIti 600thI athoyocita kAlaparipAkAt prAgevodayAvalikAyAM karmanayana tathAvidhasthitibandhAdhInamudIraNamiti vyapadizyata iti cet 1 atrocyate zAtAvedanIya paNa uddIrA vagara bhAgavavAnuM heAtuM nathI' evu' mAnavu' paDavAthI te paNa kAyayeAgAdithI uddIrApAtra banavAnI Apatti Avaze. 'kevaLIene teA kSAyika sukha hAjara hAvAthI zAtAvedanIyanI kAyayeAgADhithI uIraNA mAnavAnI jarUra rahetI nathI' evu* jo kaheze| tA khIjI prakRtinI udIraNA paNa teone mAnI zakAze nahi. vacanAAAra prayatnathI kAMIka kheda=zrama lAge che eTalA mAtrathI jo ema ja mAnI levAnu hAya ke evA prayatna karavAthI ja azAtAnI uddIrA thAya che ane duHkha anubhavavuM paDe che tA tA zAtAvedanIyanI paNa kAyayeAgAdithI ja udIraNA thAya che ane sukhanA abhanuva thAya che evuM paNa mAnavAnI Apatti Avaze. kharthAt sukhane paNa kAyayeAgAdi sApekSa mAnavAnu` thavAthI sukha mATe teonA prayatna mAnavA ja paDaze. pUrva pakSa :-mAhanA abhAva thayA heAvAnA kAraNe pravRttirahitanA thaelA kevaLIone sukha paNa kSAyika ja hAvu* joie ema ame mAnatA hovAthI sukhAdi mATe kAyayeAgAdi prayatnanI apekSA mAnavI paDatI nathI. arthAt tAddaza prayatna na heAvAnA kAraNe zAtAvedanIyanI udIraNA na heAya tA paNa amAre kAI vAMdhe nathI. [prayatna vinA udIraNA asa'bhavita] uttarapakSa:-paNa A rIte udIraNA tA prayatnathI ja thAya, paNa kevaLIene zAtAvedanIyanI AvazyakatA na heAvAthI e mATe kAI prayatna mAnavAnI jarUra na rahe. vAthI teone kAIja prayatna hAtA nathI ema kahevAmAM kAI vAMdhA nathI ane tethI vanAccAra prayatna paNa hAtA nathI'-evu' mAnavAnu` je tame sAhasa karazeA tA kAI prayatna na heAvAnA kAraNe jinakarmAdinI paNa teone udIraNA heAtI nathI evuM mAnavu paDaze. tApa, udayAvalikAthI uparanI sthitiemAM rahelA dilakAnA cAga nAmanA sakaSAya ke akaSAya vIya vizeSathI kheM'cIne yAvalikAmAM nAkhavA' te udIraNA kahevAya che. AvI udIraNA prayatna vinA asa'bhavita che. tethI kevaLIAne pravRttihIna mAnavAmAM uddIraNA ja anupanna thavAnI Apatti Avaze. 100nA
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 kevaliktivicArAntargatata-vRttivicAra Na ya ta viriyavirahiya jAyai apavattaNavva karaNaMti / kevalasahAvapakkhe sugayassa maya aNuNNAya // 10 // [na ca tadvIryavirahita jAyate'pavartaneva karaNamiti / kevalasvabhAvapakSe sugatasya matamanujJAtam // 101 // ] na hi karmodIraNa vIrya vinA pravartate, karaNatvAt , apavartanAvat / athApavarttanamapyapavartanIyakarmaNastathAsvAbhAvyAdeveti cet ? kiM tarhi tatsvabhAvakarmahetureva tadapavartanaheturuta svahetucitatatkarmaNo'pavartana svabhAvAdeva ? nAdyaH, utpattisamanantarameva tadapavartanaprasaGgAt / na dvitIyaH, kAraNaM vinA kAryotpattiprasaGgAt / atha kimidamapavarttana nAma ? nUna dhvaMsa eva saH, kevalaM prAyazcittAdyabhAve bhogAdeva tannAzaH, anyathA tu prAyazcittAdinaivetyeva vizeSaH / na ca FudIraNa sthiti baMdhane AdhIna che, prayatnane nahi-pUrva pakSa) pUrvapakSa :-te te karmalikono udayamAM AvavAne ucitakALa pAke e pUrva ja teone udayAvalikAmAM laI javA e udIraNuM kahevAya che. vaLI kamabaMdha vakhatanA tevA adhyavasAyane AzrIne te te dalikane sthitibaMdha ja e thayela hoya che ke A rIte ucitakALa pUrve ja te te dalike udayAvalikAmAM AvI udIrNa thaI jAya che tethI te te dalinI udIraNuM pota potAnA tevA tevA sthiti baMdhane ja AdhIna hoya che. pAchaLathI te udIraNA mATe ke prayatna karavAne hoto nathI. tethI kevaLIone prayatnAbhAva hovA chatAM jinanAmakarmanI udIraNuM havAmAM koI vAMdho nathI. digaMbaranI AvI zaMkAne javAba ApatAM granthakArazrI kahe che - [avanAnI jema udIraNuM paNa vIrya sApekSa-uttarapakSa] gAthArtha -apavartanAnI jema karaNa rUpa hovAthI udIraNA paNa vIrya vinA thatI nathI. dalikenuM che. eka niSekamAMthI bIjA niSekamAM sthAnAntara karavArUpa kAryanA kAraNabhUta hevAthI vIryAtmaka te karaNane prayatnarU5 mAnavuM paDe che. tene aprayanAtmaka mAnI prayatna vinA paNa kArya thAya che evuM mAnavAmAM svabhAvathI ja kArya thAya che evuM phalita thatuM hovAthI baddha matane ravIkAravAnuM thaze. jema apavattane karaNarUpa hovAthI vIrya vinA thatI nathI tema karmonI udIraNa paNa karaNarUpa hevAthI vIrya vinA pravartatI nathI. pUrvapakSa -apavarnanA paNa apavartanIya karmanA tevA svabhAvathI ja thAya che. viryathI nahi, tethI tenI jema udIraNAne paNa svabhAvathI ja thatI hevI mAnavI joIe. - uttarapakSa : "apavartanIya karmanA tevA svabhAvathI ja apavarNanA thAya che? AvuM kahevAmAM tamAro Azaya zuM che? tevA svabhAvavALA karmane je gAdi hetuo che te ja apavartananA paNa hetu che (arthAt apavartAnA mATe navA keI hetunI apekSA hotI nathI) e ? ke pitAnA hetuthI saMcita thaelA te karmanI svabhAvathI ja
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 adhyAtmamataparIkSA phleA. 101 dIsthitikasya svasthitikApAdanamapavarttana nAma, kAlasaMbandharUpAyAH sthiteranapavarttanIyatvAditi cet ? na, prAyazcittAdinA karmaNaH sthitereva nAzAt bhasmakeneva bahukAlabhogyadhAnyasthite:, karmaNaH punarantato dhAnyarAzevi pradezAnubhavarUpo'pi bhoga Avazyaka eva, ataeva na kRtanAzA kRtAgamAdiprasaGgaH / yadAha bhASyakAraH 'kammoaar kAmijjai apattakAlaMpi jai tao pattA / akayAgamakayanAsA mokkhANAsAsaNA dosA // hidIkAliasa va NAso tassANubhUiokhippa / bahukAlAhArassavva duyamaggiarogiNo bhogo // tti | [vi0bhA0 2047 / 48 ] apavattanA thai jAya che e ? pahelA vikalpa tA mAnI zakAze nahi, kAraNa ke karmanA hetuothI karmotpatti pachI tarata ja tenI apavattanA thaI javAnI Apatti Avaze (kAraNa ke karma baMdhanA hetue ja peAtAnA hetu hAvAthI saMpanna thaI ja gayA che.) peAtAnA kAraNeA vinA ja svabhAvathI ja kAryAtpatti thai javAnI Apatti AvatI hAvAthI bIjo vikalpa paNa mAnI zakAtA nathI. pUrva pakSa:-A apavattanA zuM che? e vicAratAM jaNAya cheke karmanA nAza thaI javA e ja apavattanA che. chatAM prAyazcittAdinI gerahAjarImAM bhAgAdithI ja je nAza thAya che tenA karatAM A prAyazcittathI thatA nAza vizeSa prakAranA hAvAthI bhAgathI thatA nAzane apavattanA kahevAnI Apatti AvatI nathI. bAkI kAlanI sAthe kalikAnA sa"kha"dharUpa sthiti anapavanIya=ghaTADI na zakAya evI hAvAthI DhIgha sthativALA kadalikAne apasthiti vALA karavA e apavanA' evu' kahI zakAtuM nathI. [apavattanA eTale kamasthitihAsa uttarapakSaH- e vAta barAbara nathI. prAyazcittAdithI kaI kanA nAza thatA nathI paNa karmanI sthitine ja nAza thAya che. jema amuka dhAnyarAzi lAMkhA kALa cAle evA hAvA chatAM bhasmakarANI enA bhAga kare tA alpakALamAM khalAsa thaI jAya che, dhAnyane TakavAnI AgaLanI sthitine nAza thaI jAya che. tema bahukAlabhAgyakarmInI paNa uparanI sthitionA prAyazcittAdithI nAza thaI jAya che. vaLI A rIte sthitinA nAza thaI gayA haiAvA chatAM e karmonA nAza thayA na heAvAthI teonA pradezAya tA jIve anubhavavA ja paDe che. ane tethI ja kRtanAza-akRtAgamAdi doSo AvatA nathI. [apavata nAmAM kRtanAzAdi doSA nathI] bhASyakAre paNa kahyuM che ke--(zaMkA-)jenA kALa prApta thayA nathI evA kanA 1. karmopakramyate'prAptakAlamapi yadi tataH prAptAH / akRtAgamakRtanAzau mokSAnAzvAsatA doSaH // 2. he dIrghakAlikasyApi nAzastasyAnubhUtitaH kSipram | bahukAlAhArasyeva drutamagnikarogiNo bhogaH //
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhuktivicArAnta tata pravRttivicAra athAhArasya bhogo bhakSaNAdikaM, karmaNastu svajanyasukhaduHkhAnyatarasAkSAtkAra ityarita vizeSa iti cet ? na, karmadravyasyeva nokarmadravyasyApyAtmasAtpariNAmasyaiva pradezabhogatvAt, sukhaduHkhayostu vipAkaphalatvAt / ata eva dhAnyapradezA iva karmapradezA api bhuktA eva santo dhAnyapariNAmamiva karma pariNAmaM tyajantaH kSINA iti bhaNyante / rasastu karmaNAmadhyavasAyavizeSeNa hanyata eva bhasmakajanitajATharAnalodbhUtasparze bhujyamAnarasa iva / ata eva na prasannacandrAdInAM saptamanaraka yogyA'sAtavedanIya pradezAnubhave'pi tathAvidhaduHkhaprasaGgaH / ata paNa jo upakrama thaI jatA hAya tA tA e vakhate uDDayamAM Ave evuM kama pAte na karyu" hAvA chatAM udayamAM AvatuM hovAthI akRtAgama doSa Avaze, temaja lAMkhA kALe bhegavavu' paDe evu' je kama pAte karyuM hatuM te bhAgavavuM na paDavAthI kRtanAza doSa Avaze. vaLI na karela karma paNa bhAgavavAnuM hAvAmAM ane karela kama paNa bheAgavavuM na paDatu hAvAmAM te mekSamAM AsthA ja nahi rahevAnI Apatti Avaze, kAraNake karma khapAvyA vinA paNa tenA vipAkathI kheMcI zakAya che temaja karahita thavA chatAM pachI paNa anyakRtakamAM bhAgavavAnI zakayatA UbhI ja rahe che. AvI zaMkAnA javAba e che ke-lAMbA samayathI bhAgavavAnu te kama bhAgavyAvagara ja nAza thatu' hAta tA ukta doSa hAI zake, pazu tevuM nathI, mAtra upakrama dvArA dIdha`sthitivALuM te ja ka adhyavasAyavizeSathI jaladI bhAgavAya che, jema dhAnyanA meATA rAzi lAMkhA kALa cAle tevA heAvA chatAM bhasmakareAgIthI thADA kALamAM bhAgavAya che. mATe kRtanAza ke akRtaAgama jevA kAI doSa AvatA nathI. . 279 MAP pUrva pakSa:- bhakSaNAdi karavA e AhAranA bhAga che jayAre svajanya sukha ke duHkhanA sAkSAtkAra karavA e karmAMnA bhAga che, tethI AhAra karatAM kamAM vizeSatA hAvAthI AhAramAM bhasmakAdithI bahukAlabhAgya sthitinA nAza sa*bhavita hAvA chatAM karmAMmAM tevA nAza savita nathI. vaLI prAyazcittAdithI sthiti ja naSTa thAya che, karmI tA UbhA ja rahe che' evuM mAnavAmAM te te kamanA sukhaduHkhAdi sAkSAtkArAtmaka bhAga paNa avazya mAnavA paDavAthI, prAyazcittAdi karavA chatAM duHkhAddi bhAgavavAnu tA Ubhu ja rahevAnI je Apatti Ave che te, kamanA ja nAza mAnavAmAM AvatI nathI. [AhArabhAga ane kama bhAgamAM samAnatA] uttara pakSa :-karma dravyanI jema AhArAdirUpa nAkama dravyanA paNa tevA tevA AtmasAt pariNAma thavA e ja pradezabheAga che. ane tenA vipAkAyarUpake sAta dhAtu tarIke pariNamavArUpa vipAkanuM sukhaduHkha e phaLa che. Ama bannemAM samAnatA che. tethI AhAranI jema karmImAM paNa sthitinAza samanvita ja che. sukhaduHkha sAkSAtkAra karyAMnA pradezeAdayanu nahiM paNa vipAkAdayanuM phaLa heAvAthI sukhaduHkha sAkSAtkAra thavA e ja kamabhAga che
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zle, 101 eva ca sarvasya karmaNaH pradezato bhoganiyamaH, anubhAgatastu tadbhajanaiva' iti bhagavanto'bhyadhuH / yadAgamaH-"tattha Na jauM ta aNubhAgakamma ta atthegai veei atogai No veei, tattha Na jata padesakamma ta NiyamA veeI" tti / bhASyakAro'pyabhyadhAtsavvaM ca paesatayA bhujjai kammamaNubhAgao bhaiaM / teNAvassANubhave ke kayaNAsAdao tassa // tti I [vimA0 2046] evuM nathI. tethI ja jema dhAnyanA dANuM khavAI jAya eTalA mAtrathI dhAnya pariNAmane tyAga kare che ane dhAnya tarIke naSTa thayelA kahevAya che. pachI puSTi bhale na karI hoya, tema karmalike paNa bhagavAI javA mAtrathI karma pariNAmane tyAga kare che ane kSaya pAmelA kahevAya che. pachI sukhaduHkha bhale ne AvyA hoya. Ama prAyazcittAdithI karmanI sthiti haNAya che. bhasmaka gajanita jaTharAgninA uddabhUtasparzamAM ja khavAtA anAjana rasa haNAI jAya che. keI vizeSa puSTi vagere thatA nathI tema karmono rasa te arthava sAyavizeSathI haNAI jAya che jethI jIvane te karmaliko bhogavavA chatAM koI vizeSa asara thatI nathI. karmo pradezodayathI avazya bhegavavA ja paDe] tethI ja prasannacakAdie bAMdhelA sAtamI narakAdi progya karma te ja bhavamAM pradezadayathI bhogavavA chatAM sAtamI nAraka prAgya bhayaMkara duHkha bhegavavA paDayA na hatA. vaLI AvuM hovAthI ja pUrvamaharSioe "badhA karmone pradezathI te bhegavavA ja paDe che, anubhAgathI bhogavavAmAM bhajanA che, arthAt badhA karmono rasa bhogavavo ja paDe e niyama nathI" evuM kahyuM che. AgamamAM paNa kahyuM che ke "te karmone vize je anubhAgakarma hoya che, jIva temAMnuM keTaluMka bhegave che ane keTaluMka bhogavatuM nathI. paNa je pradezakarma hoya che tene to jIva niyama bhogave ja che." bhASyakAre paNa kahyuM che ke-sarva karmone pradezarUpe to bhogavavA ja paDe che, anubhAgarUpe bhogavavAmAM bhajanA che. tethI bAMdheluM karma avazya bhogavavAnuM hovAthI kRtAnAzAdi kayA doSe che? arthAta keI doSa nathI." [kama ubhA rahevA chatAM sthitihAsa zakya ]. vaLI kALa sAthenA saMbaMdharUpa sthitinuM apavartana ayukta che..ItyAdi tame je kahyuM te paNa asata che. amuka karmane bhoga 100 varSamAM thAya, bIjAne 1000 varSamAM thAyaItyAdi vizeSatA lAvavAmAM tevA prakAranI sthitibaMdha adhyavasAyathI utpanna thaela sthiti vizeSa ja niyAmaka che. tAtparya e che ke eka ja samaye jJAnAvaraNAdi je karma baMdhAya che tenA paNa tevA adhyavasAyanA kAraNe judA judA niSeko racAya che 1. tatra yattadanubhAgakarma tadastyeka vedayati, astyekakana vedayati, tatra yattatpradezakarma tanniyamAda vedayati / 1. sarvaca pradezatayA bhujyate karmAnubhAvato bhAjyam / tenAvazyamanubhave ke kRtanAzAdayastasya / /
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicArAntagatatatpattivicAra 281ytpunrukt'-'kaalsNbndhruupaayaaH sthiterapavartanamayukta'' iti-tadasat , kazcidbhogo varSa zatena, kazcicca varSasahasregetyatra tathAvidhasthitibandhAdhyavasAyaprasUtasthitivizeSasyaiva niyAmakatvAt , sthiti(teH)karmaNo'tiriktatvAt / etena 'dIrgha sthitikasya prAyazcittAdivyati. rekAyuktAgrimakAlikasaMbandhazAlino hasvIkaraNa taddhvaMsajananaprAyazcittAdyAcaraNamaprasiddha' ityapA. stam , dIrgha sthiterantarAcchedasyaiva hasvIkaraNapadArthatvAt / 'apavartanIyAyAH sthiteIrghatve eva kiM pramANam 1" iti cet ? tathAvidhAdhyavasAyaprasRtatvamiti gRhANa / / ___atha karmahetunA kamai va jananIyaM, vipAkakAlasya phalahetutA tu tatkSaNaviziSTakAryatvAvacchinna pratitatkSaNatvenaiveti cet ? na, evaM sati janyatadAtmasamavetatvAvacchinna prati tadAtmatvena hetutayA prAgabhAvasya vizeSya hetutayA vA daizikAtiprasaGgabhaGge karmaNa evocchedaprasaGgAt / syAdetat-dRDhasya vastuno dIrghA sthitiH, adRDhasya tvalpIyasIti dADhryAdADhayeM eva diirghaalparthAtu baMdhAtA karmonA evA vargo racAI jAya che ke jemAM kei varga 100 varSe udayamAM AvavAnI yogyatAvALo thAya, kaI 100 varSane 1 samaye, kaI 100 varSane 2 samaye.emakramazaH 1000 varSe, 1000 varSane 1 samaye, 2 samayeyAvatuM baMdhAtI utkRSTa sthiti jeTalA kALe.udayamAM AvavAnI yogyatA vALo thAya. samAnakALe udayamAM AvavAnA pariNAmavALA thaelA dalikane varga niSeka kahevAya che. Ama te te dalikenI AvI ja sthiti vizeSa nakkI thaI hoya che ene anusarIne ja te te dalike bhogavAya che. vaLI AvI kALavizeSe bhagavAvAnI yogyatA rUpa je sthiti baMdhAI hoya che te karmalikanA paryAyarUpa hovAthI kaMthacibhinna hoya che. tethI jema suvarNadravya UbhuM rahevA chatAM vIMTIrUpa paryAya nAza pAmI zake che tema karma dravya ubhuM rahevA chatAM 1000 varSe bhagavAvAnI yogyatArUpa paryAya naSTa thaI zake che. tethI sthitinAzAtmaka apavartana mAnavAmAM kaI bAdha nathI. [prAyazcittAdhirUpa karmasthiti hasvIkaraNa aprasiddha nathI vaLI AvA pratipAdanathI-prAyazcittAdinA abhAve agrimakALasAthe saMbaMdha dharAvatAM karmanI dIrghasthitino nAza kare evA prAyazcittAdinuM je AcaraNa te ja dIrghasthitika karmanuM hasvIkaraNa che. paNa AvuM hasvIkaraNa aprasiddha che?--evI zaMkA nirasta jANavI. dIsthitine vacamAMthI cheda karI nAkhe e ja karmanuM hasvIkaraNa che je aprasiddha nathI. pUrvapakSa -je karmasthiti ghaTADavAnI hoya te pahelethI alpa nahotI, dIrgha ja hatI evuM mAnavAmAM pramANa zuM che? ke jethI pAchaLathI ene alpa karavArUpa apavarNanA karavI paDe. uttara5kSa :-"dIrghasthitinA kAraNabhUta adhyavasAyathI baMdhAelA hovuM e ja teonI sthiti pahelAM dIrgha hatI evuM mAnavAmAM pramANa che,
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 adhyAtmamataparIkSA zlo, 101 sthitihetU iti cet 1 satyaM, tathApi dADharyAdADhya yoreva vizeSAdhInatvAt / dAdAdADhya sthitivizeSarUpe evetyanye / 'karma sthitivizeSe ko hetuH 1' iti cet ? kaSAyavizeSa evetyavehi "ThiiaNubhAgaM kasAyao kuNai' tti vacanAt / nanu tathApi dIrgha karmasthiteH prAyazcittAdinA nAza eva, kimaparamapavartana 1 iti cet ?. akhaNDAyAH karmasthitehaiM tuvizeSeNa khaNDasAtsaMpAdanamevApavartana, idameva cAntarAcchedapadena pratyapAdayamiti kimiti nAdhabudhyase ? paryAyavipariNAmastu paryAyiNa eva vipariNAmAditi kimasaGgatam ? [vipAkakALa niSThaphaLahetutA svasvabhAvAdhIna che? vicAraNuM] pUrvapakSa -karmabaMdhAyA pachI paNa, game tyAre phaLa ApatuM nathI paNa amuka cakkasa kALe vipAka kALe) ja phaLa Ape che. tethI jaNAya che ke e vipAkakALa phaLa pratye hetu che. vipAkakALamAM AvelI A hetatA karmanA hetubhUta adhyavasAyenA kAraNe hotI nathI, kAraNa ke teo te karmane ja utpanna kare che. kintu te hetutA kSaNanA pitAnA tevA svabhAvathI ja hoya che, kAraNake te te kSaNamAM thanArA kArya pratye te te kSaNe pitAnA tatakSaNatva dharmanA prabhAve ja (arthAt potAno tevo svabhAva hovAnA kAraNe ja) hetu bane che. tethI karmabaMdha vakhatanA tevA tevA adhyavasAyothI karmabaMdha thatI vakhate dIrghasthiti paNa baMdhAyelI hoya che evuM manAya nahi. uttarapakSa - tamArI vAta ayukta che kAraNa ke ema mAnavAmAM kamane ja ucheda thavAnI Apatti Ave che. te A rIte - samAna bAhya sAmagrInI hAjarImAM paNa ekane sukhAnubhava thAya che bIjAne e ja sAmagrIthI duHkhAnubhava.. AvI vicitratAnI upapatti karavA evI rIte karmanI kalapanA karavAmAM Ave che ke "je jIvane zubhakarmono udaya hoya. teone sukhAnubhava thAya ane jeone azubhakamene udaya hoya teone dukhAnubhava thAya" A rIte eka jIvane maLela sukhanI sAmagrIthI bIjA jIvane sukhanI prApti rUpa ke ekane maLela duHkhanI sAmagrIthI bIjAne duHkhanI prApti rUpa daizika atiprasaMganI ApattinuM vAraNa thaze. [ema ekaja jIvane eka kALamAM maLela sukhasAmagrIthI, te sAmagrIne abhAvakALamAM paNa sukhaprApti vagere thavA rUpa kAlika atiprasaMganuM paNa kamanI kalpanAthI vAraNa thaI zake che. chatAM pUrvapakSIe te te kALe prApta thatAM tevA tevA phaLarUpa kArya pratye te te kSaNane ja hetu tarIke kahI hovAthI bhinna kALe vivakSitakSaNa na hovAthI sukhAnubhava thato nathI ema takSaNathI ja kAlika atiprasaMga bhaMga saMbhavita mAnI tenA vAraNa tarIke karmanI kalpanA kahI nathI. paraMtu takSa tva dharmane AgaLa karIne takSaNane phaLapratye hetu mAnI jema tame kAlika atiprasaMganuM vAraNa kare che e ja rIte te te AtmAmAM samavAya saMbaMdhathI utpanna thatAM sukha, diyayanamai #FAyataH roti | "
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicArAntargatatatmavRttavicAra 283 __atha khaNDarajjuH pUrvAvayavavibhAgAdanyAvayavasa'yogavizeSeNopapadyatAM, khaNDasthitistu katha ? iti cet ? bahukAlabhogyapudgalAnAmadhyavasAyavizeSeNa tatkAlamevAharaNAditi gRhANa / seya. karmaNAmapavartanA'nikAcitAnAmeva bhavati, tItreNa tapasA punanikAcitAnAmapIti sthitiH / yAda mAthAra -[[vavA mATe 2046] 'savvapagaINameva pariNAmavasAduvakamo hojjA / pAyamanisTAphalA tavarA 3 nirUkAI ja che ri duHkhAdi pratye "tadAtmava rUpe te AtmAne ja ke te te phaLanA prAgabhAvane ja hetu mAnI levAthI dezika atiprasaMganuM paNa vAraNa thaI zake che. caitra ne maLatA sukha pratye caitrIya AtmA hetubhUta che je maitrAdimAM na hovAthI citrIyasukha maitrAdine maLavA rUpa dezika atiprasaMga Avaze nahi, athavA citrasukhaprAgabhAva rUpa hetu maitrAdimAM hAjara na hovAthI citranuM sukha mitrAdine maLavA rUpa dezika ati prasaMga Avato nathI. Ama dezika atiprasaMganuM paNa anyatra svIkRta evA tAdAtmA ke prAgabhAvathI ja vAraNa thaI jatuM hovAthI navI karmAtmaka vastunI kalpanA karavI ayukta thaI jatI hovAnA kAraNe karma jevI vastu ja apramANa thaI javAnI Apatti Avaze. zaMkA :-daDha vastu lAMbe kALa Take che ane adaDha=zithilavastu alpakALa Take che tethI jaNAya che ke dIrgha sthiti ke alpasthiti thavAmAM tene daDhatva ke adaDhatva ja hetubhUta che, paNa adhyavasAya nahi. kimasthitimAM adhyavasAye hetubhUta]. samAdhAna :-chatAM paNa te te karmamAM daDhatva hovuM ke adaDhatva hovuM e hetuvizeSane ja AdhIna che. sthiti baMdhanA hetubhUta adhyavasAyo ja hetuvizeSarUpa hovAthI kamamAM daDhatva-adaDhava dvArA dIgha ke a85 sthiti utpanna kare che ema kahevAya che. vaLI keTalAka to ema ja kahe che ke A daDhava-adaDhava pote ja sthiti vizeSarUpa che ke je adhyavasAyothI utpanna thAya che. pUrvapakSa :-karmanI sthiti vizeSa baMdhAvAmAM keNu hetu che ? uttarapakSa -viziSTa kaSAya te sthitivizeSano hetu che, zAstramAM kahyuM che sthiti ane anubhAga kaSAyathI thAya che." - pUrvapakSa chatAM prAyazcittAdithI dIrghakarmasthitino nAza ja thAya che, e sivAya bIjuM zuM enuM apavartana hoI zake ? uttarapakSa -jema eka lAMbI akhaMDadorI hetu vizeSathI nAnA TukaDAya thAya che ema akhaMDa ane dIrgha kasthitine hetuvizeSathI nAnA TukaDArUpa karavI e ja 1. sarvaprakRtInAmeva pariNAmavazAdupakramo bhavet / prAyo'nikAcitAnAM tapasA tu nikAcitAnAmapi // . .
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 adhyAtmamataparIkSA phleA. 101 nanu nikAcita' nAma bhogaM vinA kSapaNA'yogya', tasya kathaM tapasA kSayaH 1 iti cet 1 na, upazamanAdikaraNAntarAviSayasyaiva nitarAM baddhasya nikAcitArthatvAt tAdRzasya ca karmaNo dRDhataraprAyazcittaparizIlanoditAdhyavasAyAtirekaprasUtaikazreNyArohaupayikA pUrvakaraNaguNasthAnajanitApUrvAvyavasAyaiH sthitighAtAdibhireva parikSayasa bhava iti / tavu . prAyazcittavidhivaAEArAje- [ 23-24-rU ] 'eeNa pagAreNa' saMvegAisayajogao ceva / ahigayavisidabhAvo tahA tahA hoi niyameNa' || tato vvigamo khalu aNubaMdhAvaNayaNaM va hojjAhi / jaiya apuvvakaraNa' jAyai seDhIya vihiyakalA // evaM nikAiANavi kammANa bhaNiyamettha khavati / piya jujjai eyaM tu bhAviyavva ao eya N // ti / > apavattanA che. pUrve paNa 'antarAccheda' zabdathI A ja vAta ame jaNAvI gayA chIe chatAM kema tame samajatAM nathI ? vaLI paryAyamAM pheraphAra thavAthI paryAyImAM paNa pheraphAra thaI jAya che. eTale sthitimAM thatI khaMDamayatA rUpa apavanA te karmInI paNu apa vanA kahevAya che. pUrva pakSa -pUrva avayAnA vibhAga thaI anya avayavAnA saoNMceAgavizeSa thatA hAvAthI rajA tA kha'DarajImaya banI zake che paNa e rIte khaDasthiti zI rIte banI zake? kAraNake kALasaMbaMdha rUpa sthitinA kai avayavA heAtA nathI. uttarapakSa :-bahukAlabhAgya karma puddagalA adhyavasAyavizeSathI tatkALa bhAgavI zakAtA heAvAthI karmInI khaDasthiti thavAmAM koI anupapatti nathI. [tIvratapathI nikAcitakarmAnI paNa apavattanA zakaya] A apavattanA anikAcita karmonI thAya che ane tIvratapathI nikAcitakarmAnI paNa thAya che evA siddhAnta che, je bhASyakAre paNa kahyuM che ke anikAcita sarvAMka prakRtinA tathAvidha pariNAmeAthI prAyaH karIne upakrama thAya che ane tapathI tA nikAcita karmAnA paNa thAya che.' zakA -bhAgavyA vinA je chUTI na ja zake evu' hAya te kanikAcita kahevAya che. tA pachI bhAgavyAvinA tapathI ja nikAcitakamanA kSaya thavAnu zI rIte mAnI zakAya ? samAdhAna :-jene upazamanA vagere khIjA karaNA lAgI na zake evI gADha rIte 'dhAcuM DAya te kama nikAcita kahevAya che, tame kahyu tevu' nahi. daDhatara "prAya1. etena prakAreNa saMvegAtizayayogatazcaiva / adhikRtaviziSTabhAvaH tathA tathA bhavati niyamena || 2. tatastadvigamaH khalu anubaMdhApanayana vA bhaviSyati / yadicApUrvakaraNaM jAyate zreNizca vihitaphalA || 3. evaM nikAcitAnAmapi karmaNAM bhaNitamatra kSapaNamiti / tadapi ca yujyata etattu bhAvayitavyamata etad ||
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicArAntargatata pravRttivicAra 285 atra-"eva' anenaiva nyAyenApUrvakaraNazreNijananarUpeNa nikAcitAnAmapi-upazamanAdikaraNA. ntarAviSayatvena nitarAM baddhAnAmapyAstAmanikAcitAnAM karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM bhANata' uktamAgame "tavasA u nikAiANapi' iti vacanAt , atra prAyazcittarUpazubhabhAve kSapaNa = sarvathA kSayo bhavati, anikAcitakSapaNa tu nirvicAramiti 'api ca' zabdArthaH, yujyate= saGgacchate, tatazca evaM tu evameva karmabandhakarmAnubandhApanayanahetutvenaiva bhAvanIya paryAlocanIya, ataH=nikAcitakarmabandhakSapaNahetutvAcchubhabhAvarUpa prAyazcitta" itivyAkhyAnAdunnIyate yat tAdRzAdhyavasAyadvArA tIvratapaso nikAcitakarmakSayahetutva, iti nAtastadRtepyapUrvakaraNe saMbhavAvyabhicAraH, na vA taddhetRtvapratipAdakAgamavirodha iti bodhyam / zcitta parizIlanAdithI evA zubha adhyavasAye jAge che je zreNi mAMDavAnA upAyabhUta apUrvakaraNa guNasthAnakane lAvI Ape che. A guNasthAnakathI thaelA apUrva adhyavasAthI sthitighAtAdi vaDe tathAvidha nikAcita karmane kSaya thavo paNa saMbhavita che ja, [nikAcita karmonI apavattanA apUrvakaraNa dvArA saMgata. prAyazcittavidhipaMcAzakamAM paNa kahyuM che ke A prakArathI (= pUrva pratipAdita apramattatA-smRtibaLayuktatA hovA rUpa prakArathI) temaja saMveganA prakarSavALa thavAthI jIva tevA tevA vIryAtizayanA kAraNe avazya adhikRta viziSTabhAva vALo bane che. arthAta te jIvane saMgatizayAdithI vizuddhinA hetubhUta prakRSTa zubha adhyavasAye avazya jAge che. A zubha adhyavasAyathI apUrvakaraNa temaja siddhAMtamAM jenA phaLa rUpe anuttara sukha ke nirvANa sukha kahyuM che, tevI upazama zraNi ke kSapakazreNi racAya che tethI jaNAya che ke A zubha adhyavasAyathI azubhAdhyavasAya arjita karmono vinAza thAya che. e kadAca na thAya te paNa karmonA azubha anubaMdhone te avazya nAza thAya ja che. Ama apUrvakaraNa-zreNine utpanna karavA dvArA jJAnAvaraNIyAdi anikAcita karmone ja nahi upazamanAdi karaNAntaranA viSaya na banI zake e rIte gADha baddha evA nikAcita karmone paNa AgamamAM "ravA = riphUnA "i evA vacanathI je kSaya kahyo che te saMgata che. arthAt tapa paNa zubha adhyavasAye utpanna karavA dvArA ja nikAcitakarmone ke karmanA azubha anubaMdhane kSaya kare che. Ama nikAcita karmakSayAdinA hetubhUta hovAthI zubhabhAvarUpa A prAyazcittane pUrve thaelA karmabaMdhane ke paDelA karmanubaMdhane dUra karavAnA hetu tarIke mAnavuM ja joIe." zrIpaMcAzakagranthanI AvI vyAkhyAthI jaNAya che ke tIvratApa paNa tevA prakAranA adhyavasAya dvArA ja nikAcita karmakSayamAM hetu bane che. tethI apUrvakaraNa guNaThANe tevA tIvra tapa vagara paNa nikAcita karmono kSaya thavAmAM kaI vyabhicAra nathI. kAraNa ke tevA prakAranI tIvra tapa vinA bIjI kaI rIte nikAcita karmakSayanA hetubhUta e zubha adhyavasAye jAgrata thaI zake che. te chatAM 1. vi0A0bhA0 2046-tapasA tu nikAcitAnAmapi /
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra86 adhyAtmamata parIkSA le. 101 . ... nanvevamidAnIntanaprAyazcittAnAmapUrvakaraNamakurvatAM kathaM nikAcitakarmakSapakatvaM ? iti cet ? idAnIntanacAritrasya mokSajanakatvamiva sAkSAnna kathaMcit, paraMparayA tu tadvadeva saMbhavIti saMbhAvaya / pravRttistu tatra karmabandhakarmAnubandhApanayanArthitayaiveti naanuppttiH| etena "tadbhavayogyanikAcitakarmaNo bhogAdeva kSaye kimarthaM tatra pravRttiH ?' ityapAsta, nikAcitAnAmapi bahukAlasthitinAM jJAnAvaraNIyAdInAM kSayAya tatrapravRtteH / paNa tevA zubha adhyavasAye mukhyatve tIvratapathI ja utpanna thatA hovAthI te dvArA thatAM karmakSaya pratye paNa tenI je hetunA AgamamAM kahI che te asaMgata jarAya nathI e jANavuM. zaMkA :-prAyazcittAdi, apUrvakaraNa dvArA ja nikAcita karmone kSaya kare che evuM je kaheze te A paMcamakALamAM sAdhu vagerethI karAtA prAyazcitta apUrvakaraNajanaka banatAM na hovAthI nikAcitakarmono kSaya zI rIte karaze ? [ sAMpratakAlIna prAyazcittAdi paNa paraparAe nikAcita karmakSapaka] samAdhAna :--jema sAMpratakAlIna cAritra kaI rIte sAkSAt mokSajanaka banatuM na hovA chatAM paraMparAe te bane ja che te rIte prAyazcitta paNa paraMparAe nikAcitakarmakSapaka banI zake ja che ema jANavuM. zaMkA chatAM Ane artha te e ja thAya che ke jyAM sudhI apUrvakaraNAdi na pravarte tyAM sudhI te karelA prAyazcittAdi paNa nikAcitakarmane kSaya karatAM nathI. tethI apUrvakaraNaprApti pUrve ja jene vipAkakALa AvI javAnuM hoya tevA nikAcita karmone te prAyazcittAdi karavA chatAM bhogavavA ja paDe che. tethI pite bAMdhelA karmo tevA (apUrvakaraNa prApti pUrve jene vipAka kALa AvI jAya evA) nathI ja e nizcaya na hovAnA kAraNe prAyazcitta karavA chatAM svakRtakarmane bhoga AzaMkita ja rahetuM hovAthI prAyazcittAdimAM sAMpratakAlIna sujJa pravRtti karaze ? [ sAMpratakAlIna prAyazcittanI pravRtti susaMgata ] samAdhAna prAyazcittAdi, thaelA karmabaMdhane dUra kare che ane paDelA azubhanubaMdhane teDe che. tethI karmabaMdha-karma anubaMdha ne dUra karavAnI IcchAthI paNa prAyazcittAdinI pravRtti thatI hovAmAM ke anupapatti nathI. (tAtparya e che ke thaI gaela duSkRtathI baMdhAela karmo pote bhogavavA na paDe evI IchA te jIvane pravarte ja che. tethI e bhogavavA na paDe e mATenA upAyane jIva zete hoya che. e bhagavaTAmAMthI pitAne bacAva karI zake e je kaI svAdhIna upAya hoya to e prAyazcitta ja che ema teNe khAtarI thavAthI e prAyazcittamAM pravRtti kare che. ] e kAraNathI ja "te bhavamAM ja bhogavavAne yogya evA nikAcita karmono bhogathI ja kSaya thavAne hovAthI prAyazcittAdimAM pravRtti anupa panna thaze evI zaMkA paNa nirasta thaI jAya che, uparAMta,
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicArAnagatata-vRttivicAra na ca janakatAvizeSasaMbandhena caramabhogasyaiva pratiyogitayA'dRSTanAzakatvAnnAnyasya tannAzakatvamiti vAcya, pareSAM karmanAzApAragamAderivAsmAkamapidravyAdipaJcakasya tarakSayahetu. tvAt , dravyAdipaJcakaM pratItya karmaNAmudayakSayakSayopazamopazamAbhidhAnAt / yadAha 'udayakhayakhaovasamovasamA jaM ca kammuNo bhaNiyA / / 'davvAi paMcayaM pai juttamuvakkAmaNao vi // tti / [vi0A0bhA0 2050] mithyAtvamohanIyasya hi dravya kutIrthyAdika, kSetra kurukSetrAdika', kAla duSSamAdika, bhava' tejovAyvekendriyAdikamanArya manujakulajanmarUpa vA, bhAva tu kusamayadezanAdika vA praapyoataddabhavagya evA bahukALasthitika nikAcitajJAnAvaraNIyAdi karmanA kSaya mATe paNa prAyazcittAdinI pravRtti karAya ja che. zakA -adaSTa caramabhoganuM janaka che tethI aSTamAM svajanaktA saMbaMdhathI caramabhoga rahyo che. vaLI adaSTa, aSTanAzanuM pratiyogI che tethI emAM pratiyogitA saMbaMdhathI adaSTanAza rahela che. temaja svajanakatA saMbaMdhathI caramabhoga pratigitA saMbaMdhathI adaSTanAzane janaka che. tethI niyAyikAdine abhimata kArya-kAraNanI ekAdhikAraNutA (aSTAtmaka ekAdhikaraNa saMbaMdhI) banI zakaze. A sivAya bIje kaI kAryakAraNa bhAva ghaTata na hoI bIjA keI tapa vagerene adaSTanAzaka manAya nahi [karmakSaya pratye dravyAdi pAMce hetubhUta] samAdhAna - jema bIjAoe nIyAyikAdie) karmanAzA nAmanI nadI pAra karavI vagerene adaSTakSayanA hetu tarIke svIkAryA che. tema dravyAdipAMcane AzrIne karmanA udaya-kSayAdi kahevA dvArA ApaNe paNa dravyAdi pAMcane karmazayamAM hetubhUta mAnyA hovAthI "caramabhega sivAya bIjuM kaMI karmanAzaka nathI evuM kahevAya nahi. kahyuM che ke "kamanA udaya, kSaya, kSapazama ane upazama dravyAdi pAMcane AzrIne kahyA che tethI karmone upakrama dravyAdi pAMcathI thAya che e vAta paNa yukta ja che. kutIthikAdi dravya kurukSetrAdi kSetra, duSamAdikALa, teukAya vAyukAya-ekendriya-anArya manuSyAdibhava temaja kuzAstronI dezanAdirUpa bhAvane pAmIne mithyAtvamohanIyano udaya thAya che. ema zrI tIrthaMkarAdi dravya, mahAvidehAdikSetra, suSamaduSamAdi kALa, sumanuja kulAdimAM manuSyajanmAdi bhava temaja samyagajJAna caraNAdipabhAvane pAmIne mithyAtvamohanIyanA kSaya-kSapazama ane upazama thAya che. A ja rIte bIjA karmo vize paNa jANavuM. ema zastrAdi dravya vagerene pAmIne AyuSya vagerene upakrama thavo e paNa yukta ja che. ahIM kutIrthikAdidravya, adhikRtajIvamAM ajJAna=viparItajJAna phelAve che jenAthI mithyAtviAdine udaya thAya che. tethI te jIvane thaelA mithyAyamAM kutIthikAdi dravya 1. udaya kSayakSayopazamopazamA yacca karmaNo bhaNitAH / dravyAdipaJcaka prati yuktamupakramaNamato'pi //
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo. 101 dayo bhavati / eva kSayakSayopazamopazamA api asya dravya tIrtha karAdika, kSetra mahAvidehAdika, kAlaM suSamaduSSamAdika bhava sumanujakulajanmAdikaM, bhAvatu samyagjJAnavaraNAdika prApya bhavatItyevamanyatrApyUhyam / tathA ca zastrAdidravyAdika prApyAyurAdInAmapi yukta upakrama ityAhuH / atra kutIrthyAdInAM mithyAtvAdau svaprayojyAjJAnadvArA''tmaniSThatayA hetutA / bhavabhAvayostu karmodayajIvapariNAmarUpayoH sAkSAdeva / sAtodayAdau srakcandanAdidravyasya zarIra niSThatayetyAdi yathA'nubhavamUhanIyam / atraiva dRSTAntayanti [vi0bhA02051] 'puNNApuNNakayapi hu sAyAsAya' jahodayAIe / bajjJabalAhANAu dei tahA puNNapAvapi / yadi nAma puNyapApajanyayorapi sAtAsAtayorudayAdau dravyAdyapekSAnubhavikI tadA tayorapi svaprayajya ajJAna saMbaMdhathI hetu bane che. ane e hetutA AtmaniSTha prayAsatti thI jANavI arthAt kAraNa ane kArya pota potAnA saMbaMdhathI AtmArUpa samAna (eka) adhikaraNamAM rahela che. AyuSyakarmanA udayarUpabhava ane jIvapariNAmAtmaka bhAva e baMne zAtA vedanIyAdi karmanA udayamAM sAkSAt hetu bane che. mAlA caMdanAdidravya zarIraniSTha pratyAttithI zAtedayAdi pratye hetu bane che. ItyAdi svayaM vicAravuM. Ane ja aMge daSTAnta ApatAM zAstrakAroe kahyuM che-"jema puNya-pApa janita sukhadukhAdi paNa bAhya vRtAdi dravya vagerethI balAdhAna thavA dvArA je udayAdi Ape che arthAt bAhya dravyAdine AzrIne ja udayAdi pAme che = pravarte che tema puNya pApa karma paNa bAhya dravyAdi ne AzrIne ja udayAdi pAme che sukhaduHkhAdi Ape che." je puNyapApa janya evA paNa sAtA-asAtAdine sukha-duHkhAdine udita thavA mATe dravyAdinI apekSA che te puNya pApane paNa sukhaduHkhAdi utpanna karavA dravyadinI apekSA Avazyaka che ja. kAraNa ke kAryane jenI kAraNa tarIke apekSA hoya tenI te ja kAryanA itarakArane sahakArI tarIke apekSA hoya ja' evo niyama che. jemake ghaTane daMDAdinI kAraNa tarIke apekSA che te ghaTakAraNabhUta sRpiMDAdine ghaTatpAda karavA mATe daMDAdinI sahakArI tarIke apekSA che ja. tethI sukhaduHkhAdirUpa kAryane utpanna thavAmAM caMdanakaMTakAdidravyanI kAraNa tarIke apekSA che te sukhaduHkhAdinAkAraNabhUta puNya-pApane paNa udayamAM AvI te kArya karavA mATe (sukhaduHkhAdi ApavA mATe) caMdanakaTakAdinI sahakArI kAraNa tarIke apekSA hoya che. arthAt dravyAdine pAmIne ja puNya-pApAdi udayamAM Ave tema ja sukhaduHkhAdi Ape vipAkedayathI ja kamAga mAnavAmAM Apatti). e ja rIte dravyAdine pAmIne ja karmanA upakramAdi paNa thAya che. bAkI je je karma jevuM baMdhAyuM hoya tevuM bhogavavAnuM ja hoya (upakramAdithI AghuMpAchuM ke tIvramaMdAdi 1. puNyApuNyakRtamapi khalu sAtAsAta yathodayAdIn / bAhyabalAdhAnAd dadAti tathA puNyapApamiti //
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktiviyAsAtatapravRttivicAra kAryodayAyutpAdanAya tadapekSA''vazyakI, kAryasya kAraNatayA'pekSitasya kAraNena sahakAritayApekSaNAditi paramArthaH / yathAbaddhasthaiva punaH karmaNo vedane mokSAbhAvaprasaGgaH, tadbhavasiddhikasyApi sattAyAmasaMkhyeyabhavArjitakarmaNaH sabhAvAt , tasya ca nAnAdhyavasAyabaddhatvena narakAdinAnAgati. kAraNatvAt , tasya ca vipAkata evAnubhavane ekasminnapi caramabhave viruddhanAnAbhavAnubhavaprasaGgAt kramazastadanubhave punaH saMsArasantatibandhAvazyakatvAt / yadAha-[vi0A0bhA02052/53] 'jai tANubhUio cciya khavijjae kammamannahA na mayaM / tennaasNkhbhvjjiynaannaagikaarnnttnno|| 'nANAbhavANubhavaNAbhAvAdekkammi pajjaeNaM vA / aNubhavao badhAo mokkhAbhAvo sa cANiTTho // tti / syAdetat-ekatrabhave nAnAbhavAnubhavo na viruddhaH, tattvajJAnabalAhitakAyavyUhasya yogina ekadApi zUkarAdinAnAzarIrAvacchedena zUkarAdizarIropabhogyasyAnubhavasaMbhavAt , vibhinnAvacchedana karavAnuM na hoya, te te keI ne mekSa ja thaI zake nahi kAraNa ke te ja bhAvamAM mukti pAmanAra mahAtmAne paNa sattAmAM te asaMkhyabhavamAM bAMdhelA karmo hAjara hoya ja che, je jAtajAtanA adhyavasAyothI baMdhAyelA hovAthI narakAdivividha gatine ApavAnA svabhAvavALA baMdhAyA heya che. te badhAne je vipAkathI ja bhogavavAnA hoya te carama eka ja bhavamAM paraspara viruddha evA narakAdi ghaNuM bha yugapatu=eka sAthe anubhavavA paDe, e Apatti Ave. te badhA karmo judAjudA bhAvomAM kramazaH anubhavavAnuM mAnIe te tenA anubhava vakhate saMsAranI paraMparA calAve evo karmabaMdha paNa avazya thavAthI ja saMsArane ucheda asaMbhavita banI jAya. siMhArirUpe bhogavavAnA karma udayamAM AvavAthI siMhAdipaNuM anubhavavAmAM hiMsAdi avazya thavAnA kAraNe karmabaMdha paNa avazya thaze ja, jethI saMsAracaka cAlu raheze. kahyuM che ke-"karma anubhavIne ja khapAvI zakAya che, anyathA nahi-evo je tamAro mata hoya te taddabhavasiddhikane paNa asaMkhyabhavAjiMta vividhagatinA kAraNabhUta kameM sattAmAM hovAthI te badhAnA vipAkane anubhavavo ja paDaze. carama manuSyabhavamAM tiryaMcAdi aneka bhavone bhegavaTo anubhava viruddha hovAthI kramazaH te bhegavavA paDaze je bhegavavAmAM vaLI navo karmabaMdha thavAthI pharIthI saMsAracakra cAlaze. Ama koI jIvane mikSa thaI na zakavAthI mokSAbhAva mAnavo paDaze, je aniSTa che." [ kAyavUhathI aneka bhavene ekasAthe anubhava aviruddha-pUrvapakSa ] pUrvapakSa - eka ja bhavamAM aneka bhavano eka sAthe anubhava viruddha nathI. kAraNa ke yogIo tatvajJAnanA baLathI kAyamUha karI zake che. arthAt eka sAthe zukarAdinA bhinna bhinna zarIra paNa banAvI zake che. tethI bhinna bhinna zarIrAva chedana (zarIra dvArA) 1. yaditAvadanubhUtita eva kSapyate karmAnyathA na matam / tenAsaMkhyabhavArjitanAnAgatikAraNatvataH // 2. nAnAbhavAnubhavanAbhAvAdekasmin paryayeNa vA / anubhavato bandhAda mokSAbhAvaH sa cAniSTaH // 37.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ : - adhyAtmamata parIkSA . 106 sajAtIyAtmaguNAnAM yogapadyasvIkArAt , kathamanyathA yugapadviMzatyaGgulIcAlanAnukUlaprayatnopapattiH ? na ca mithyAjJAnavAsanA'bhAvAdyoginaH paradAragamanAdinA'dRSTotpattiriti / maivaM, manuSyazarIrasya manuSyetarazarIravirodhitvAt , anyathA svargajanakAdRSTavato yajvanastadAnImeva svargizarIropagrahaprasaGgAt / 'tadadRSTasya tadAnImalabdhavRttikatvAnnaivamiti cet 1 tarhi tattvajJAnino nAnAvidhAdRSTAnAM kathaM yugapadavRttilAbhaH ? / 'kAraNasAmrAjyAta yugapaddhattilAbho'pi nAnupapannaH' iti cet ? nanu tathApi 'tattvajJAnAdeva tAvadRSTAnAM yugapadvRttilAbhaH' iti devAnAMpriyasyAbhimata', tadeva ca katha' tatpratibandhakAdRSTakSayaM vinA ? na ca tatkSayo'pi bhogAdeva, tattvajJabhogasya tadarjakatvAt , api cAdhyavasAyavizeSAdeva vicitrAdRSTayopapattau kAyavyUhAdikalpanamaprAmANikamiti digU / karAdi zarIrathI bhegavavA gya karmone paNa eka sAthe anubhava saMbhavita bane che. sAmAnyathI ghaTajJAnanI hAjarImAM paTajJAnAdi saMbhavita na hovAthI AmAnA bhinnabhinna sajAtIya guNe eka sAthe rahetA nathI evo niyama hovA chatAM e niyama ekAvacchedena tenA tenA yaugapadya (ekasAthe hovApaNu)ne ja niSadha kare che. bhinna bhinna ava chedana e sajAtIyaguNe je rahI zakatA hoya te e rIte teo sAthe paNa rahI ja zake che. nahitara te vIze AMgaLIone eka sAthe halAvavAnA bhinna bhinna prayatno paNa anupapanna thAya. tethI jema bhinna bhinna aMgulI avachedana bhinna bhinna prayatnarUpa sajAtIya AtmaguNe eka sAthe saMbhavita che e ja rIte bhinna bhinna zarIrAva chedena bhinna bhina sukha-duHkhAdi bhegavavA eka sAthe saMbhavita hovAthI te dvArA bhinna bhinna zarIra vaDe upagya karmone bhega paNa eka bhavamAM saMbhavita che ja. vaLI je kama padArAgamanAdi karavA dvArA ja bhagavAya evuM hoya tene te rIte ja bhogavavA mATe (anicchAe paNa) karavA paDatAM padArAgamanAdi paNa, mithyAjJAna-vAsanAne abhAva hovAnA kAraNe pharIthI karmabaMdha karAvatA nathI. tethI karmo eka sAthe bhagavAI jatA hovAthI ane navo karmabaMdha thatuM na hovAthI bIjA bha karavAnI ke mekSAbhAva thavAnI Apatti rahetI nathI. tethI bhogavIne ja karmone TakA thAya che evuM mAnavAmAM kaI Apatti nathI. [kAyavyahakapanA asaMgata-uttarapakSI uttarapakSaH- tamArI vAta ayukta che kAraNa ke manuSya zarIranI hAjarI manubhinna zarIranI virodhI hovAthI enI hAjarImAM zukarAdinA zarIro eka sAthe saMbhavI zake nahi. bAkI je bhinna zarIra paNa eka sAthe saMbhavatAM hoya te te yajJakaranArane svargajanaka karma dvArA manuSyabhavamAM ja svargIyazarIrAdi paNa maLI javAnI Apatti Avaze. ema judA judA jJAna-sukhAdine eka sAthe anubhava judA judA zarIro dvArA eka ja AtmAne thata rahevAnuM kahI zakAvAthI AtmATaeNta matanI puSTi thaze,
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaivalibhaktivicArAMntagatata pravRttivicAra nanu dIrgha sthitika karma baddhaM, vedyate punaralpasthitika iti katha' nAkRtAgamAdayaH 1 na copakrAntasyAnubhavAnna doSa:, tathApi bandhAnanurUpatvAdbhogasyeti cet 1 na, sAdhyarogava? dupakramaNIyasvabhAvasyaiva tasya baddhatvAt, tadukta - [vi0A0mA0 2054 ] 'na tanna jovaciyaM tahANubhavao kayAgamAIA / tappA ciyataM, teNa ciyaM sajjharogavva // nanu sAdhyo'sAdhyo vA roga ityeva kathaM vivecanIya ? iti cet ? atra vadantiRagaraao NAsa kAleovakkameNa khippati / kANevAsajjho, sajjhAsajjha tahA kammaM // [vi0A0mA0 2055 ] yathA hi sAdhyo roga upakrama sAmagryabhAvAnnijabhukticchedanakAlenaiva nazyati, tatsAmagryAM punararvAgapi, asAdhyastu nopakramazatenApi tathA karmaNopyupakramayogyatayA baddhasya tatsAmagrI - samavadhAnAsamavadhAnAbhyAM kAlenArvAk ca nAzaH, atAdRzastu bhogenaiveti sAdhyA'sAdhyatA bhAvyA / pUrva pakSa:-e vakhate manuSyabhavamAM manuSyabhaveApabhAgya kama labdhavRttika (=peAtAnA vipAka dekhADavAne sanmukha) hAya che paNa svargAdisa'badhI adRSTa lakhyavRttika hAtu' nathI, tethI te svagI yazarIrApagrAhaka zI rIte bane ?! uttarapakSa:- tA pachI e rIte tattvajJAnIne paNa manuSya sabaMdhI karmoja lakhyuMvRttika hAvAthI Itara karmAnA eka sAthe vRttilAbha zI rIte sabhave ? pUrva pakSa :-eka sAthe vRttilAbha thavA mATenI kArasAmagrImAM tattvajJAna praviSTa che. yajJakartA vagerene e na heAvAthI eka sAthe vRttilAbha thatA na heAvAnA kAraNe manuSya bhavamAM svagIya zarIrAdi mAnavAnI Apatti AvatI nathI. jyAre cAgIone tA te hAjara hAvAthI eka sAthe vRtti lAbha temaja bhinna bhinna zarIrA sa`bhavita che. [bhAgavyA vinA paNu adhyavasAyavizeSathI kavinAza susa'gata ] thAya uttarapakSa :-AnA phalitA e thayA ke tattvajJAnathI ja adRSTAne eka sAthe vRttilAbha thAya che evuM tamane abhimata che. paraMtu tattvajJAnanA pratimadhaka adRSTanA kSaya thayA vinA tA tattvajJAna ja zI rIte sabhavaze ? vaLI te kSaya bhogathI ja che evuM tA mAnI zakAtuM nathI kAraNa ke bhinna bhinna kaanA eka sAthe vRttilAbha thavAmAM tattvajJAna paNa kAraNabhUta hAvAthI tattvajJAna thayA pUrve enI kAraNa sAmagrI ja adhUrI rahetI hAvAnA kAraNe karmAM yugapad udaya pAmI zakatA nathI. tA bhogavAya paNa zI rIte ? tethI pratibadhaka karmonA bhoga dvArA kSaya ja asabhavita thavAthI tattvajJAna ja thaI zakaze nahi ane meAkSAbhAvanI Apatti UbhI ja raheze. tattvajJAnanA pratibadhaka 1. nanu tanna yathopacitaM tathAnubhavato'kRtAgamAdikAH / tatprAyogya tadeva tena cita N sAdhyaroga iva // 2. anupakramato nazyati kAlenopakrameNa kSipramiti / kAlenaivAsAdhyaH sAdhyAsAdhya tathA karma //
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ reTara adhyAtmamata parIkSA kSe. 11 karmone bhega vinA paNa tevA tevA zubha bhAvathI kSaya thaI jAya che evuM mAnavAmAM te adhyavasAyavizethI sarva vicitra adaSTane kSaya paNa upapanna thaI jAya che. mATe kAyavUhAdinI kalpanA apramANika che A rIte AgaLa paNa vicAravuM. pUrvapakSa -chatAM karmonI apavarNanA vagere mAnavAmAM Apatti e Ave che ke je dIrgha sthitivALuM karma bAMdhyuM hatuM te bhogavavuM paDatuM nathI ane nahi bAMdheluM paNa alpasthitika karma (ke je lAMbI sthiti ghaTIne TUMkI sthitivALu banyu che te) bhoga vavuM paDe che. arthAt apavartAnAdi mAnavAmAM kRtanAza-akRtAgamAdi doSa Ave che. [apavattanAdi mAnavAmAM kRtanAzAdi doSa nathI uttarapakSaH-upakAnta-anupakrAnta karmane paNa anubhava te kara ja paDe che tethI kRtamAza doSa nathI ane je karmane pote bhogave che te pitAnuM bAMdheluM hovAthI akatAgama doSa paNa nathI. pUrvapakSa -chatAM jevA bAMdhyA hoya che tevA ja (sthiti-rasAdi) svabhAvavALA karmahalikano bhoga na hovAthI e doSa UbhA ja che. karmone sAthosAdhya reganI upamA]. uttarapakSa -jema sAdhya roga pitAne prAdurbhAva thAya tyArathI ja sAdhya hoya che, pahelAM asAdhya tarIke utpanna thayA pachI e sAdhya banI jAya che evuM hetuM nathI tema upakramaNaya karma paNa jyAre baMdhAyuM hoya tyAre ja upakramaNIya svabhAvavALuM baMdhAyuM hoya che ane e rIte upakama dvArA ja e bhegavAtuM hovAthI koI doSa nathI. kahyuM che ke "zaMkA-karma jevuM baMdhAyuM hoya tevuM nahi anubhavavAmAM akRtAgamAdi doSe che. samAdhAna -te jIva vaDe te karma sAdhya roganI jema upakamaNIya svabhAvavALuM ja baMdhAyuM hoya che ane tevuM ja gavAya che tethI e doSa nathI." pUrvapakSa :-amuka roga sAdhya che ane amuka asAdhya che e viveka ja zI rIte kara? ema karmomAM paNa upakramane vegya-ayogano viveka zI rIte karavuM ? uttarapakSa - e mATe bhASyakAre kahyuM che ke "jene cikitsAdirUpa upakrama na lAge te lAMbA kALa sudhI bhegavavA vaDe ja nAza pAme ane upakrama lAge to a85kALamAM ja kSINa thaI jAya te sAdhyaroga jANavo. paraMtu je roga kAla=maraNathI ja nAza pAme game eTalA upAyo karavA chatAM e pUrve nAza na ja pAme e asAdhya jANu. e rIte ja karma paNa je sAdhya hoya che te baMdhakALe upakrama sApekSa ja baMdhAyuM hoya che, paNa je upakama sAmagrI maLe nahi te potAnA saMpUrNa kALe bhuktithI ja nAza pAme che ane sAmagrI maLe te e pahelAM paNa nAza pAmI zake che. ane je asAdhya hoya che te te baMdhakALe ja nikAcita-anupakamaya ja baMdhAyuM hoya che ane tethI seMkaDo upakrama lAgavA chatAM pitAnA bhAganA paripUrNa kALa pUrve nAza pAmatuM nathI.
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicArAntargata pravRttivicAra 293 ____ na cAnupakrAntasya nopakramaNIyatvameveti vAcya, svarUpayogyatAyAH sahakAriyogyatA'vyApyatvAt , adhyavasAyavizeSajanyatAvacchedakatayaivopakramaNIyatvasiddhaH / imamevArtha sAdhayanti 'sajjhAsajjha kamma kiriyAe dosao jahA rogo|| rannamuvAmiw uttadivasa zvo [vibAbA 2016] kriyAyAH upakramalakSaNAyAH, upakramyate vartamAnayatnajanyopakramaviSayaH (1kriyate) karmaNa upakramaNIyatvAt , tadupakramAya yatitavyamiti bhAvaH / prakArAntareNa sAdhayanti-[vi.A0bhA0 2017] sajjhAmayaheUo sajjhaniANAsao'havA sajjha / sovakkamaNamaya piva deho dehAibhAvAo / upakramaviSayaH karma sAdhya', sAdhyAmayahetutvAt , dehavRttitvAdvA dehahetutvAddehayat / sAdhyanidAnatvaM ca yadyapi karmaNaH sAdhyatvasiddhau sidhyati tathApi tatsaMsAdhyaivAya prapaJcaH, nidAnIbhUtAdhyavasAyavaicitryAdvA tatsAdhyamityAhuH / pUrvapakSa-anupakAnta rahIne ja je vipAkakALe bhagavAya che te karma baMdhakALe upakramaNIya tarIke baMdhAyuM hoya che evuM manAya nahi kAraNa ke evuM mAnIe to e upakAnta thaIne ja kema na bhogavAya ? [upakramaNa karmo upakAnta thavAne niyama nathI] uttarapakSa -upakramaNyatva eTale upakrama thavAnI yogyatA hovI te...je mAM svarUpayogyatA hoya teomAM sahakArIyogyatA hoya ja evo niyama nathI. arthAt svarUpayogya kAraNane sahakArIonuM saMnidhAna maLe ja ane te phaLo padhAyaka bane ja evI vyApti nathI. tethI sAdhyakamamAM upakamasAmagrI na maLavAnA kAraNe upakrama na thAya te kaI Apatti nathI. zaMkA-chatAM je kama upakAnta thayA vinA ja bhogavAya che temAM upakramaNIyatva hatuM tevuM mAnavAmAM pramANa zuM ? samAdhAna -je adhyavasAyathI upakamayogya karma baMdhAya che tevA ja adhyavasAyavizeSathI baMdhAeluM hovuM e ja tevA karmane upakramaNIya mAnavAmAM pramANa che. A ja vAtane jaNAvatAM bhAgyakAre kahyuM che ke "kama upakamAtmaka kriyAthI sAdhya ane asAdhya evA be prakAranuM hoya che kAraNa ke karma daSAtmaka che, jemake roga. sAdhyakama sAdhya hovAthI ja sAdhya roganI jema upakAnta thaI zake che.' Ama vartamAnayatnajanya upakramanA viSayabhUta je je karma hoya te te upakramaNIya hevAthI tenA upakrama mATe vartamAnamAM paNa tapa vagerene prayatna karavo joIe. 1. sAdhyAsAdhya karma kriyAyA doSato yathA rogaH / sAdhyamupakramyata etasmAdeva sAdhyaroga iva // 2. sAdhyAmayahetutaH sAdhyanidAnAzrayato'thavA sAdhyam / sopakramaNamayamiva deho dehAdibhAvAt / /
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 adhyAtmamata parIkSA lai. 101 raiva vairAjaparacattaraM prati -[vibha0 2018-62] 'kiJcidakAle vi phalaM pAijjai paccao a kAleNa / taha kama pAijjai kAleNa vipaccae vaNa // 'bhiNNo jaheha kAlo tullevi pahammi gaivisesAo / satthe va gahaNakAlo bhaimehAbheyao bhinno / [kamamAM upakramaNIyatAnI siddhi) Aja vAtane bIjI rIte siddha karatAM bhASyakAre kahyuM che ke "karma sepakramaNa sAdhya-upakramakiyAno viSaya hoya che. kAraNa ke sAdhyaroganA hetubhUta che, jema ke deha. athavA kamasepakramaNa sAdhya che kAraNa ke sAdhyanidAnAzraya che. arthAt sAdhya evA kAraNathI janya che jemake deha. athavA karma sapakramaNa sAdhya che kAraNa ke dehAdimAM rahela che jemake deha." ahIM sAdhyanidAnAzraya kahyuM temAM sAdhya evA karmanuM janaka kAraNa paNa sAdhya kahevAya che evI vivekSAthI sAdhyanidAnajanya che e artha karyo che. jo ke karma sAdhya tarIke siddha hoya te ja tajajanaka kAraNa "sAdhyanidAna" tarIke siddha thAya ane e sAdhyanidAna tarIke siddha thAya te ja te hetu tarIke vatta karmane sAdhya tarIke siddha kare.Ama anyAzraya deSa Ave che. chatAM bhAkhyakAre pahelAM "az RTU." gAthA (na. 2052)mAM yuktiothI karmamAM sepakamatva siddha karyuM hovAthI pachI sAdhyatva siddha thAya che ane karma sAdhya tarIke siddha thavAthI tajajanaka kAraNa paNa sAdhya tarIke siddha thAya che. eTale keI doSa nathI. zakA :-te pachI e yuktiothI ja karmanuM sepakrama ane sAdhyava thaI jatAM hovAthI punaH siddhi karavI nirarthaka che samAdhAna-vistArapriya vineyajananA vinoda mATe e siddhi hovAthI emAM kaI doSa nathI. athavA karmabaMdhanA kAraNabhUta adhyavasAyanA vicicathI nidAnanuM sAdhyatva siddha karI sAdhyanidAnajanya hetuthI karmanuM sAdhyatva siddha karavuM. [karmaniSTha sepakramaNa sAdhyatvanI siddhi mATe daSTAnta ] A ja viSayamAM vadhu spaSTatA mATe bhASyakAre bIjA duSTo ApatAM paNa kahyuM che ke-"keIka phaLa alpakALe (arvAku kALamAM) paNa pAke che jyAre kaIka lAMbA kALe pAke che te ja rIte karma paNa lAMbA kALe ke e pahelAM paNa pAke che-phaLa Ape che. jema tulya aMtara kApatAM paNa jhaDapanI taratamatAnA kAraNe bhinna bhinna kALa lAge che ane jema eka ja zAstrane mativAdinA taphAvatane kAraNe bhaNavAne kALa jude jude 1. zizciAvi Fjha vAcate te ra vana tathA krarma vAra te zAna vigate vAta 2. mitro vada tugheDavi paftha ativiroSAta , rAtre vA ghaNA mativameto minaH ||
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 245 kevalibhaktivicArAntargatata-vRttivicAra 'taha tullammi vi kamme pariNAmAi kiriyAvisesAo / bhiNNoNubhavaNakAlo jeTho majjho jahaSNo a // jaha vA dIhA rajjU Dajhai kAleNa puMjiyA khippa / viyao paDo va sussai piDIbhUo a kAleNa // ubhAgo va NirapavattaNa hIrai kamaso jahaNNahA khippa / kiriyAvisesao vA same vi roge tigicchAe // yathAhyAghrAdi phala vRkSasthaM yAvatA kAlena pacyate, tadarvAgeva ga prakSepapalAlasthaganAdhupAyena pAcyate, tathA dIrgha sthitikatayA baddhaM karmApyadhyabasAnAdibhirarvAgeva pAcyate / athavA yathA tulye'pi pathi trayANAM puruSANAM praharaikadvivyAdilakSaNo gativizeSAdbhinnaH kAlo dRzyate, eva tulyasthitikasyApi karmaNastItramandamadhyamAdhyavasAyavizeSAjjaghanyamadhyamotkRSTalakSaNastrividho'nubhavakAlo bhavati / yathA vA tulye'pi zAstre'dhyetaNAM matibhedAtkAlabhedastathAtrApi / 'taha' tti yojanagAthA spaSTA, navara pariNAmA adhyavasAnAdayaH, kriyA ca cAritrAdilakSaNeti / yathA vA dIrghA rajjuzcireNa dahyate pujIkRtA tu kSipra tathA karmApi / yathA vA jalAdro vitatIkRtaH paTaH kSipra zuSyati piNDIbhUtastu cireNa tathA karmApi / yathA vA lakSapramANasya dazabhirbhAgo haraNIyaH sa ca yadyapavarttanAM vinaiva hiyeta tadA mahAn bhAgahArakAlaH syAdapavartanAyAM tu naiva, lakSasya hi paJcabhirbhAgahAre viMzatisahasrANi labhyeran dazAnAM tu dvau, tAbhyAM ca viMzatisAhasikasya laghurAzerbhAge hRte jhaTityeva dazasahasrANyAgaccheyuriti, evamAyuSo'pyanapavartitasya dIrghakAlo'pavartitasya laghuriti / yathA vA same'pi kuSThAdike roge kriyAvizeSAcikitsAyAH kAlabhedastatheti bhASyAmbhodhisaMplavaparicitaH panthAH / lAge che tema tulya sthitika paNa karmane pariNAmAdi kriyAvizeSanA kAraNe jaghanya- madhyama ane jyeSTha ema bhinna bhinna anubhavakALa hoya che. athavA jema dIrghasaraLa rajajune bALatAM lAMbA kALa lAge che ane guMcaLuM karIne bALatAM alpakALa lAge che, ke pahoLuM kareluM kapaDuM jaladI sUkAI jAya che ane saMkelI lIdheluM te lAMbA kALe sUkAya che, anavartita rAzine bhAgahAra karatAM lAMbA kALa lAge che ane a5vartanA karIne tema karatAM alpa kALa lAge che, samAna raMganI paNa kriyAvizeSathI cikitsA karatAM a5kALa lAge che anyathA dIrghakALa lAge che e pramANe karmane dUra karavAmAM paNa jANavuM." bhASyagAthAonuM tAtparya e che ke jema vRkSa para ja rahyuM chatuM AgrAdi phaLa jeTalA kALe pAke enA karatAM khADA vageremAM ghAsa vagerenI vacce mUkIne pakAvavAmAM 1. tathA tulye'pi karmaNi pariNAmAdikriyAvizeSAt / bhinno'nubhavanakAlo jyeSTho madhyo jaghanyazca // 2. yathA vA dIrghA rajjurdahyate kAlena puJjitA zipram / vitataH paTo vA zuSyati piNDIbhUtazca kAlena // 3. bhAgazca nirapavattAMNo hiyate kramazo yathAnyathA kSipram / kriyAvizeSato vA same'pi roge cikitsayA //
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAmamata parIkSA zla. 11 athAMzataH pratikSaNa' vinazvarasvabhAvamAyuH kadAcit svabhAvAdeva kAryena kSIyata iti ko'yaM sopakramanirupakramavibhAga iti cet ? hanta tarhi kAraNAnapekSAyAmaMzataH kSayasamaya eva kuto na kAtnye na kSayaH 1 tadapekSAyAM tu kathaM na bhogataditarakAraNavailakSaNyAduktavibhAgavyavasthA ?! 'tAvatkAlamazataH kSayamAsAdyaivAyuSaH kAsnyena kSayasvAbhAvyamiti cet ? nUnameva saugatamatAvalambino bhavatastAvatkAla tattadavasthiterapi svabhAvAdevopapattau kimAyuHkarmacarcayA ?! kiM ca svabhAvavailakSagyamevAsya kutaH ? na cAya prayojanaprazno hetuprazno vA 1 nAdyaH, prayojanabhedavyavasthiteH prasiddhatvAt , na dvitIyaH, svabhAvasyA'kAryatvAditi vAcyam , pramANapraznatvAdasya / na Ave che te vaheluM pAke tema dIdhasthitika tarIke bAMdheluM paNa karma tevA tevA adhyavasAthI te kALe AvyA pUrve ja pAkI jAya che athavA jema tulya paNa mArga kApavAmAM traNa puruSone eka-be-traNa praharAdi rUpa bhinna bhinna kALa jhaDapanI taratamatAnA kAraNe lAge che ema tulyasthitika kamane paNa tIvrAdi adhyavasAyanA kAraNe utkRSTa-madhyama- jaghanya ema bhinna bhinna anubhava kALa hoya che athavA jema samAna zAma bhaNavAmAM paNa vidyArthIonI mati=grahaNazakti temaja medhA=dhAraNa zaktinI bhinnatAnA kAraNe jude jude kALa lAge che tema tulya paNa kamane pariNAma=adhyavasAya ane cAritrAdi kriyAnI taratamatAnA kAraNe bhinna bhinna jyeSTha-madhyama ke jaghanya anubhavakALa hoya che, athavA jema lAMbu doraDuM sIdhuM rAkhIne bALatAM lAMbA kALa lAge che paNa guMcaLuM vALIne bALatAM apakALa lAge che. athavA jema paheluM kareluM bhInuM vastra jaladI sUkAya che jyAre bheguM karIne mUkI rAkhela te lAMbA kALe sUkAya che tema karma vize paNa jANavuM. athavA jema 1 lAkha vagere moTI saMkhyAne bIjI daza vagere rUpa maTI bhAjaka saMkhyAthI bhAgavAnI hoya tyAre sIdhe sIdhe bhAgAkAra karavo hoya te agharo paDe che paNa bhAjya ane bhAjaka banene samAna nAnI saMkhyAthI (pAMcathI) apavartita karIne (bhAgIne) AvatAM javAbe (20000 ane be) ne pharI bhAjya-bhAjaka banAvI bhAgAkAra karavAmAM Ave te saraLatA thavAthI alpakALa lAge che tema anAvartita AyuSyane paNa dIdhuM anubhava kALa hoya che jyAre apavattita thayelA tene anubhavakALa a85 heAya che. athavA jema kuSThAdi samAna roganI cikitsAne kALa paNa kriyAvizeSathI bhinna bhinna hoya che. te rIte karmonA anubhavakALa aMge paNa jANavuM. pUrvapakSa :-kSaNe kSaNe AyuSyanA dalike khapyA kare che. tethI pratikSaNa aMzataH nAza pAmavAnA svabhAvavALuM te kyAreka svabhAvathI ja saMpUrNataH nAza pAmI jaze. 1 vadhAre spaSTatA mATe bIjo dAkhalo laIe-783 ne 27 vaDe bhAgavA vagere rU5 atyaMta saraLa na hoya evA bhAjya-bhojaka heya tyAre pahelAM bane ne 9 vaDe apattita karI (bhAgIne) AvelA javAba (87 ane 3) ne bhAjya-bhAjaka banAvavAmAM Ave te saraLatAne spaSTa khyAla Ave.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ keliktivicArAnagativRttivicAra 297 ca vinA kAryakAraNabhAvaM tathAsvAbhAvyagrAhaka pramANamasti, anyathA daNDe ghaTajanakatvamagRhI. tvApi 'daNDAdeva ghaTo bhavatIti svAbhAvyagrahaprasaGgAt , jala zItamityAdAvapi zItasamavAya. svabhAva eva kAraNatvagrahAdhInagraho na tu jalasyaiva zaityamiti svabhAva iti / / atha kAryakAraNabhAvagrAhakAdeva tathAsvAbhAvyagraho'stu kimantarA kAryakAraNabhAvagraheNa ? iti cet 1 satyaM, niyatapUrvAvadhimattvasvabhAvasyaiva kAraNatvAdityanyatra vistrH| tasmAdapavarttanAvadudIraNAkaraNamapi vIryajanyameveti vyavasthita, evaM ca tanmAtrAduHkhodIraNaprasaGge sukhodIraNaprasaGgo'pi bhagavatAM durnivAraH // 10 // tethI kaIka AyuSya upakrama lAgavAthI jaladIthI saMpUrNa khapI jAya che, bIjuM upakrema vagara ja kramazaH nAza pAme che evo tene sopakrama-nirupakrama vibhAga zI rIte karI zakAya ? uttara5kSa :-AyuSyane kAraNanirapekSa svabhAvathI ja je sarvathA kSaya thaI zakato hoya to te jyAre aMzataH kSaya thaI rahyo che te samaye ja sarvathA kSaya kema na thaI jAya? ane je sarvathA kSaya kAraNasApekSa ja hoya te bhAga rUpe kAraNa ane bhoga bhinna zastraghAtAdyAtmaka kAraNe, A jAtanA kAraNanA vibhAgathI ja nirupakrama-pakrama vibhAga vyavasthA zA mATe thaI na zake ? pUrvapakSa teTalo kALa aMzataH kSaya pAmIne pachI ja sarvathA kSaya pAmavuM evo AyuSyane svabhAva ja hovAthI pUrve ene sarvathA kSaya thatuM nathI ane chatAM jyAre thAya che tyAre tevA svabhAvathI ja thatuM hovAthI kAraNa sApekSa heta nathI. [svabhAvathI nIvara mAnavAmAM AyuSya ni pramANika thavAnI Apatti] uttarapakSa -A rIte bauddhamatane svIkAratA evA tamAre te te bhavamAM jIvanI avasthiti paNa svabhAvathI ja upapanna thaI jatI hovAthI AyuSyakarma ja apramANika thaI javAnA kAraNe enI carcAthI sayuM ! vaLI "zarUAtamAM aMzataH nAza pAmyA karavuM ane pachI ja sarvathA nAza pAmavuM" AvI AyuSyanA svabhAvanI vilakSaNatA zenAthI ghaTaze ? pUrvapakSa -tamAro A prazna prayajanaprazna che ke hetuprazna ? arthAt vA praznathI AyuSyanA svabhAvanuM zailakSaNya mAnavAnuM prayojana zuM che evuM tame pUchI rahyA che? ke e vaeNlakSaNya kayA hetuthI utpanna thAya che te ? paNa A bemAMthI eke ya prazna yukta nathI. kAraNa ke pahelAM aMzataH kSaya tha ane pachI sarvathA kSaya thavo Avo bheda hevAnI vyavasthA karavA rUpe prayojana prasiddha ja che. vaLI svabhAva kAryAtmaka na hovAthI tenA hetuo ja hatA nathI te pachI hetaprazna paNa zI rIte hoI zake ?
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 adhyAtmamata parIkSA ple. 101 [ kArya-kAraNubhAva ja svabhAvagrAhaka banI zake ] uttara5kSa :-amAre prazna prajanaprazna nathI ke hetuprazna nathI paNa pramANaprazna che. arthAt "AvA vailakSaNyanuM grAhaka pramANa kayuM che? evuM ame pUchI rahyA chIe jeno tamArI pAse kaI javAba nathI. kAraNa ke kArya-kAraNe bhAva ja te svabhAvanA grAhaka pramANa tarIke saMbhavI zake che je tamane to mAnya nathI. je kAryakAraNabhAvanuM grahaNa karyA vinA paNa keI anya pramANathI svabhAvanuM grahaNa thaI zakatuM heta te to daMDamAM ghaTakAraNutAne jANyA vinA paNa "daMDathI ja ghaDo bane che evo svabhAva khabara paDI javAnI Apatti Avaze. pUrvapakSa -kAryakAraNabhAva ja svabhAvagrAhaka pramANa che evI tamArI vAta ayukta che kAraNa ke pANIne ThaMDApaNAne svabhAva kaI jAtane kAryakAraNabhAva jANyA vinA ja spAzana pratyakSathI jANI zakAya che. uttarapakSa-pANI zItasparzanuM samAyikAraNa che evA kAryakAraNubhAvanI jANa thayA pachI ja pANImAM zIta samavAya tevA rUpa ravabhAva che evo nizcaya thAya che tethI zItasamavAyAtmaka svabhAvane graha kAryakAraNa bhAvagrahAdhIna ja che pachI bhale "jaLamAM ja ThaMDaka che, evA svabhAvanuM jJAna kAraNutAgrahane AdhIna na hoya. . . [niyatapUrvavarNitAgraha svabhAvagrAhaka che-pUrvapakSa ] pUrvapakSa -"niyatapUrvavartitAnuM grahaNa karavA dvArA kAryakAraNa bhAvagraha thAya che. jemake be-cAra sthaLe daMDAdinI hAjarImAM ghaTatpatti ane gerahAjarImAM ghaTotpattine abhAva joIne niyatapUrvavarNitAnuM grahaNa thAya che ke "ghaTakArya pUrve daMDa avazya hAjara hoya che. A grahaNa thayA pachI ja "tethI daMDa, ghaTa pratye kAraNa che evo kAryakAraNabhAvagraha thAya che ane graha thayA pachI "daMDathI ja ghaDo utpanna thAya" evA svabhAvano graha thAya che e tamAro abhiprAya che paNa e barAbara nathI kAraNa ke kArya kAraNabhAvanA * grahane vacce lAvyA vinA paNa niyatapUrvavarNitAnA grahathI ja daMDathI ja ghaTa thAya e svabhAvagraha zakaya hovAthI vacce kAryakAraNubhAvagraha mAna yukta nathI. i [ niyatapUrvavattitA ja kAraNutA che-uttarapakSa ] *uttarapakSa tamArI vAta sAcI che, chatAM niyatapUrvAvadhimatva eTale ke kAryanI pUrva avadhivALA avazya hovuM AvA prakArane niyatapUrvavattitArUpa svabhAva ja kAraNutA rUpa hovAthI tene graha e je kAraNutAgraha che. A vAta anyatra carcela che. tethI svabhAva graha mATe paNa kAraNutAgraha Avazyaka hovAthI kAryakAraNabhAva mAna Avazyaka ja hovAnA kAraNe AyuSyane sopakrama-nirupakrama vibhAga yukta ja che. temaja tenI apavartananI jema I karmonI apavarnanA paNa kAraNa janya ja che, vaLI jema e apavartanAkaraNa vIryajanya che tema udIraNAkaraNa paNa vIryajanya hovAthI
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ - laga kevalibhaktivicArAnagatata-vRttivicAra - ___ atha pramAdarUpahetvantarAbhAvAnna yatkiJcitkAraNamAtrAt sukhodIraNamiti cet ? tarhi tata eva na vAgnirgamAduHkhodIraNamapi, sAtA'sAtamanujAyuSAM hi pramAdasahitenaiva yogenodIraNamiti vacanAdityAzayavAnAha-.. kheI NoI rijjai kevalijogehi to viNu pamAya / tulludayaheupabhavo dIsai puNa sovi tattullo // 102 // ( khedo nodIryate kevaliyogaistadvinA pramAdam / tulyodayahetuprabhavo dRzyate punaH so'pi tattulyaH // 10 // ) kevalinAM yogAH khalUdIraNAM prati sAmAnyahetUbhavanto'pi pramAdaghaTitavizeSasAmagrI vinA na khedamudIrayituM prabhaveyuH / yastu 'khedavinodo bhagavato'pi bhavati' ityAdinI dhAgnirgamajanyaH khedo bhagavatAM pratipAdyate sa tu vastuta udayArjito'pi tulyahetubalalabdhajanmatayodIrita iva lakSyate na tu paramArtha tastathAvidha iti / atha vAkprayogeNa pramAdamApAdyaiva tataH khedApIraNApAdanamabhipretamiti cet ? na, vAkprayogasya rAgayogaduSpraNidhAnAdirUpapremadiA'vyApyatvAda, vItarAgapravRtteryutpAditatvAt // 102 // ____ athaiva bhagavatAM vAkprayogAt katha cit khedotpattAvapi tadanudIraNokte kyApi kSunnivRttijanyasukhotpattAvapi tadanudIraNa sUcanakSamAyAH phlmaahjinanAmAdinI udIraNa paNa zrI tIrthakarane anupapanna nathI. vacanaprayatnanA vIryamAtrathI ja kevaLIone AzAtA vedanIyanI udIraNA thavAnuM je mAnIe te kAyAgAdithI zAtAdanIyanI udIraNA paNa mAnavAnI AvatI Apatti dunivAra ja raheze. 101 pUrvapakSa -zAtA vedanIyanI udIraNAmAM jema vIrya hetubhUta che tema pramAda paNa hetubhUta che. tethI vIrya hovA chatAM pramAdAtmaka anya sahakArI hAjara na hovAthI kevaone tenI udIraNa hotI nathI. [kevaLIone azAtAnI anudIraNamAM pramAdAbhAva hetu) uttarapakSa-zAtA-azAtA ane manuSyAyunI udIraNuM pramAdasahitanA yegathI ja ja hoya che evA zAstravacanathI jaNAya che ke pramAdAtmaka kAraNAntara hAjara na hovAnA kAraNe ja vacanaprayatna hovA chatAM azAtAnI paNa udIraNA kevaLIone hotI nathI. tethI kevaLIone dezanA devAmAM kaI bAdhaka che nahi evA AzayavALA graMthakAra kahe che gAthArtha -pramAdano abhAva hovAnA kAraNe kevalInA ge kheda=azAtA vedanIyanI udIraNA karatA nathI. tema chatAM teone je khedAdi dekhAya che te bAhyadravyAdirUpa udIraNAne tulya evA azAtAnA udayathI ja thayo hovAthI uThIrita thaela hoya evuM lAge che. sAmAnyathI udIraNAnA hetubhUta evA paNa kAyAgAdi pramAdaghaTitasAmagrIsaMpanna na thavAnA kAraNe kevaLIone dAdaraNuM karavAmAM samartha hatA nathI "bhagavAnane
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 adhyAtmamataparIkSA lA. 13 111 tI huppattI taM puNa jogAdudIriyaM hojjA / esA parajuliyA eeNa pakaMpiyA NeyA // 103 // (musyA munnovRttistapunALAMdurita mavet / DvA vadyutiA tena prazrvitA zaiyA / / 102) spaSTa || 103 || nanu bhuktivyApAreNa duSpraNihitA yogAH pramAdarUpatAmAskandantaH kathamivaM na vedanIyamudIrayeyu ? ata eva na tadanudIrakANAM saptamaguNasthAnavarttinAmapi kavalAhArakrIDAtrIDAvaguNThanamiti kutastarAmuttarottaraguNasthAnapraNayinAM tadityAzaGkAyAmAha - paNa khedanA parihAra hAya che' evA vacanathI bhagavAn ne je vacanaprayatnajanya kheda kahyo che te paNa vastutaH te azAtAnA udayathI ja thaelA hAya che chatAM udIraNAnA je khAdyahetue hAya che tevA hetuothI ja thatA heAvAthI udIraNAthI thaela hAya evA lAge che. za'kA :-vacanaprayAga karavA e prApta vacanalabdhinA upayAga karavA rUpa hAvAthI pramAdanuM ApAdana kare ja che ane tethI azAtAnI paNa udIraNA karaze ja. [vacanaprayAga rAgAdipramAdathI ja hAvAneA niyama nathI] samAdhAna :-vaikriyalabdhiAdinA prayAga jema rAgAdvipramAdathI ja hAya che ema vacanapraceAga paNa rAgAdvipramAdathI ja hoya evu' nathI. arthAt yAM jayAM vacanAga hAya tyAM tyAM rAga-yAgadupraNidhAnAdirUpa pramAda hAya ja evI vyApti nathI tethI rAgAdi vinA paNa kevaLIone vacana pravRtti hAi zake che. icchAdyAtmaka rAgAdi vinA paNa vItarAgane pravRtti hoya che e ame AgaLa siddha karI ja gayA chIe 5102aa Ama 'kevaLIene vAkUprayAgathI kathAcit kheda utpanna thatA haiAvA chatAM khedanI udIraNA heAtI nathI' evu... je kathana karyuM te 'kSudhA nivRttithI sukha utpanna thayu` hAvA chatAM zAtAnI uauraNA heAtI nathI' evu` sUcana karavAmAM paNa samartha che. AvA sama kathananA phaLane jaNAvatAM granthakAra kahe che-- [ zAtAnI anudIrAmAM paNa pramAdAbhAva ja hetu ] gAthA :-kavalAhArathI kSudhAnA duHkhanA nAza thavAnA kAraNe sukheAtpatti thAya che je bheAjananA prayatnarUpa yAgathI zAtAnI udIraNA karavA svarUpa hAvAthI kevaLIone te sa'bhavatI nathI' evI vAdInI yuktirUpa latA 'pramAdAtmaka sahakArIkAraNa hAjara na hAvAthI kevaLIene vacanaprayatna kheodIraka banatA nathI' e vAtathI ja dhrujI gaelI jANavI. kAraNa ke bhAjanaprayatnAtmaka yAga hAjara hAvA chatAM ane tenAthI sukheAtpatti thatI hAvA chatAM pramAdAtmaka sahakArI hAjara na heAvAthI zAtAnI udIraNA heAvAnI Apatti rahetI nathI. gAthArtha spaSTa che. 103 [ bhAjanavyApArathI cAgaSpraNidhAnarUpa prasAdanI Apatti-parihAra ] @jana vyApArathI ceAgeA duSTapraNihita thAya che tethI pramAdAtmaka banatA te vedanIyanI
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevallibhaktivicAra 31 dupaNihApi kevalijogANa hoi bhuttIe / taM rAgaddosakayaM te puNa tesi vilIti // 104 // ( na ca duSpraNidhAnamapi kevaliyogAnAM bhavati bhuktyA / tadrAgadveSakRtaM tauM punasteSAM vilInAviti / / 104 / / ) iya sattamAi phAsaga koDinnAINa kavalabhoINaM / va ya duSpaNihANaM suppaNihANassa mAhappA // 105 // (iti saptamAdisparza kauDinyAdInAM kavalabhojinAM / naitra ca duSpraNidhAnaM supraNidhAnasya mAhAtmyAt // 105 // ) na khalu kavalAhAravyApAramAtreNa yogAnAM duSpraNidhAna, api tu tadabhiSvaGgapariNAmena, ata eva duSpraNidhAnaduSprayukta yorbhedaH, iti kathaM nirabhiSvaGgANAM bhuktimAtrAdeva pramAdaH 1 ! na khalu zubhayogamudIrayantaH pramattaguNasthAnavarttino'pi duSprayuJjate kiM punarvItarAgAH 1 ! iti / zubhayogodIraNadazAyAM yogaduSpraNidhAnarUpapramattatvahAniprasaGgaH, yogaduSpraNidhAnaliGgakAnta muhUrttakapariNAmavizeSasyaiva pramattaguNasthAnapadapravRttinimittatvAt / ' pramattAnAM zubhAzubhayogavyavasthA 'siddhA' udIraNA zA mATe na kare ? bhAjana vyApAra pramAdarUpa che. eTale ja teA vedanIyanA anudIraka evA sAtamA guNaThANe rahelA apramattayatione paNa kavalAhAra karavAnI krIDAmAM thatI lajjAthI lepAvAnuM heAtuM nathI. tethI tenAthI paNa uparanA guNuThANAvALAne tA tA kavalAhAra hAya ja zI rIte zake ?" vAdInI AvI zaMkAne manamAM rAkhIne manyakAra kahe che-- gAthA :-bhuktithI kevaLInA yAgAnuM dupraNidhAna thatuM nathI kAraNa ke e tA rAgadveSathI thAya che, je kevaLIene vilaya pAmyA hAya che. tethI sAtamA vagere guNaThANAone spazI rahelA kauDinyAdi tApasAne te kavalAhAra karatAM hAvA chatAM supraNidhAnanA mAhAtmyathI dupraNidhAna nahAtu. [dupraNidhAna ane duSprayuktanA bheda ] kavalAhAranA vyApAra karavA mAtrathI kai yeAgA dupraNihita thai jatAM nathI paNa AhAraparanA abhiSnaMgapariNAmathI ja thAya che. tethI ja dupraNidhAna ane duSprayukta nA bheda kahyo che. apramattatine iryAsamiti pUrvaka cAlavA chatAM sahasAtkAre kIDI vagerenI virAdhanA thaI jAya tA cAganI duSprayuktatA hoya che paNa dupraNidhAna hAtuM nathI. tethI ja tathAvidha karma baMdha thatA nathI. tethI nirabhiSNa'ga evA kevaLIene bhuktivyApAramAM dupraNidhAna na heAvAthI pramAda paNa hAtA nathI. bAkI zubhayAgane uddIratA pramattaguNasthAnavatI jIvAne paNa yAgAnA duSpraye!ga hotA nathI teA pachI vItarAgane te hAvAnI tA vAta ja karyAM rahI ? pUrva pakSa :-Avu' kahevAmAM tA zubhayAgAdIraNa dazAmAM yAgadupraNidhAnarUpa pramAda * gautamasvAmIe je 1500 tApasAne khIrathI pAraNA karAvyA temanI ahI vAta che,
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3i02 adhyAtmamata parIkSA le. 14-105 iti punarasaiddhAntikAlapita "1tattha Na je te pamattasaMjayA te suha' joga paDucca No AyAraMbhA jAva aNAra'bhA, anuhaM joga paDucca AyorabhAvi jAva NoaNAra bhA" tti prajJaptau prajJaptatvAt / nanu tathApi mA'stu kavalAhAreNa yogaduSpraNidhAna parantu zubhayogarUpasyApi tasyA'svazyakAdivyApArANAmivAstu pramattaguNasthAnamAtravizrAntatvamiti cet 1 chadmasthAnAmArambha pratyanumatametat , na tu niSThAM prati, ata eva kauNDinyAdayaH kSapakazreNi pratipadyamAnAH saptamAdi na rahevAthI pramatta jIvonA paNa pramattatvanI hAni thaI javAthI teone pramatta kahI zakAze nahi. [ zubhayoga pravartaka mittayatine duSpaga heta nathI ] uttarapakSa -zubhayogamAM pravartakane duSpaga hotuM nathI ema ame kahIe chIe. paNa ema nathI kahetA ke yeganA dupraNidhAnAtmaka liMgathI jaNAto aMtarmuhUrta kAlIna (pramattatvarU 5) pariNAmavizeSa paNa hotuM nathI. kharekhara to e pariNAma ja teone vize "pramattaguNasthAnaka pada no vyapadeza thavAmAM nimittabhUta hovAthI teone "pramatta' kahevAmAM kaI vAMdha rahetuM nathI. "pramattonA amuka cogo zubha che ane bIjA go azubha che evI koI vyavasthA ja prasiddha nathI evuM kathana te arauddhAnika pralA5mAtra jANavuM. kAraNa ke zrI vyAkhyA prajJapti sUtramAM kahyuM che ke temAMthI jeo pramattasaMyata hoya che teo zubhagavALA hoya tyAre AmAraMbhI hotA nathI, parAraMbhI hotA nathI, ubhayAraMbhI hotA nathI, paNa anArI hoya che. jyAre azubha gavALA hoya che tyAre AtmAraMbhI hoya che, parAraMbhI hoya che, ubhayAraMbhI hoya che paNa : anAraMbhI hotA nathI." zaMkA -A rIte kalAhArathI kadAca dupraNidhAna bhale na thAya, te paNa AvazyakAdi vyApAranI jema zubhayogarUpa evo te kavalAhAra paNa chaTThA guNaThANa sudhI ja mAna yukta che. [ pUrvArabdha kalAhArAdi uparanA guNaThANunA abAdhaka ] samAdhAna :- chadmasthajIne AvazyakAdinI zarUAta 6 TUThA guNaThANa sudhI ja hoya che. e rIte kavalAhAranI paNa zaruAta tyAM sudhI ja hoya che e amane paNa anumata ja che. paraMtu pUrva Arabdha AvazyakAdi cAlu hovA chatAM vacamAM jema sAtamA vagere guNaThANa AvI zake che ane te guNaThANAomAM ja AvazyakAdinI samApti paNa hoI zake che e rIte pUrvArabdha kavalAhAra cAlu hovA chatAM 7 mAM vagere guNaThANa AvI zakatA hovAthI kavalAhAra chaThA sudhI ja hoya che e vAta ayukta che. tethI ja kSapakazreNine mAMDatA kauDinya vagere tApasIe sAtamA vagere guNaThANAnI sparzanA ' (9) cAvAkAti (1-2-17) tatra naM che te pramattasaMghatA - te zubhaM yogaM pratItya no AtmAraMbhAH yAvadanAraMbhAH, azubha yoga pratItya AtmAraMbhAapi yAvat no'naarNbhaaH|
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra 307 w guNasthAnasparzanAM kAraGkAramevArabdha kavalAhAraM pariniSThitavantaH, na ca tatpariniSThayAM teSAM duSpraNidhAna, supraNidhAnasya balavattvAt / nanu tathApi saptamAdikaguNasthAna iva trayodaza guNasthAnepyArabdhakavalAhAraH pariniSThIyatAM, na tu punaH prArabhyatAmavizeSAditi cet ? na, saptamAdiguNasthAnAnAM dhyAnapradhAnAnAM pUrvapravRttavyApAramAtrAvadhAnavyagratvena vyApArAntarAMrambhe dhyAnadhArAvicchedaprasaGgAt , anyatra ca tadabhAvAt / etena svalpakAlatvena saptamaguNasthAne bhojanAbhAve SaSThaguNasthAne'pi tadApattirityapAstam / syAdetat-bAhyavyApAranivRttAvevAdhyAtmadhyAnadhavalasaptamAdiguNasthAnalAbha iti kathaM bhojanAdyantarava kSapakazreNIsaMbhava iti ? maiva', zubhayogapravRttyA''hitakAyikadhyAnasya tadapratipanthitvAt , pratyuta tadanuguNatvAdantarA suukssmaatmjamavAnaM 704-201NA artha 'AhArakathA cet pramAdajananI tAhAraH sutarAM tajjanakaH' iti prabhAcandravaco mudryitumiihkaratAM karatAM ja kavalAhAranI samApti karI ane chatAM supraNidhAna baLavAna havAnA kAraNe teone dupraNidhAna hatuM nahi. purvapakSa chatAM jema sAtamA vagere guNaThANe kavalAhArane prAraMbha nathI tema teramAM guNaThANe paNa pUrvArabdha kavalAhAranI samApti bhale hoya te paNa e pachI na AraMbha te mAnI zakAze nahi. pUrva pravRtta vyApAranI hAjarImAM dhyAnadhArA abAdhita] . uttarapakSa - e vAta paNa ayukta che kAraNa ke sAtamA vagere guNaThANuo dhyAnapradhAna che arthAt tevA zubha dhyAnanA kAraNe ja te te guNaThANuM hoya che tethI dayAnadhArAne viccheda thAya te e guNaThANa paNa rahetA nathI. AhArAdi zarU karatI vakhate mananuM je praNidhAna thaI gayuM hoya tenAthI ja, pachI temAM manane vizeSa uparoga na rahevA chatAM te AhArAdi kiyA cAlu rahI zake che ane tethI AhAradine te pUrva pravRtta vyApAra cAlu rahevA chatAM dhyAnadhArAne vicacheda thato nathI. jyAre AhArAdinI kriyA je pahelethI cAlu na hoya te je samiti Adine vyApAra pUrva pravRtta hoya te mAtramAM ja mane vyApRta hoya che. tethI AhArAdi anya vyApAra zarU karavAmAM manane, temAM laI javuM paDavAthI dhyAnadhArAne viccheda thavAnA kAraNe guNaThANuM TakI zakatuM nathI. jyAre teramuM guNaThANuM te dhyAna pradhAna na hovAthI punaH AhAradine AraMbha karavAmAM guNaThANuM bhraSTa thaI javAnI Apatti hotI nathI. tethI kevaLIone kavalAhAra havAmAM kaI bAdhaka nathI tethI ja "sAtamuM guNaThANuM sva95kAlIna hovAthI tyAre bhejanAbhAva(bhajanAraMbhAbhAva) hoya che teramuM guNaThANuM te dIrghakAlIna paNa hevAthI bhejanAraMbha paNa hoI zake che evuM je tame (uttarapakSI) kahetA he te ThA guNaThANe paNa bhejanAbhAva mAnavAnI Apatti Avaze kAraNa ke aMtamuhUrta aMta
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 adhyAtmamataparIkSA laiA. 106 wwwwww heU pamattayAe AhArakadeva va AhAro / hojja jaINaIAro aNNaha tIe va teNAvi // 106 // ( hetuH pramattatAyA AhArakathaiva naivAhAraH / bhaved yatInAmaticAro'nyathA tayeva tenApi // 106 // ) na khalu yatkathA pramAdajananI tadapi pramAdajanakamiti vyAptirasti mAnAbhAvAt, anyathA dezakathAyAH pramAdahetutvena deze nivasanto yatayaH pramodina eva prasajeyuH / atha tAdRgabhiSvaGgajananAnukUlatattadezaguNavarNanAtmikaiva dezakathA tathA natUdAsIno dezo'pi / hante hUtte parAvartta mAna te paNa svalpakAlIna che" evu' vAdInuM kathana nirasta jANavuM, kAraNa ke bhAjana prAraMbha mAnavAmAM dhyAnadhArAnA viccheda thatA haiAvAthI sAtame guThANe enA abhAva mAnyA che, sva5kAlIna heAvAthI nahi. chaTTha' guNuThANu. tA dhyAnapradhAna na hAvAthI bheAjanAra'bha karavAmAM thatA dhyAnadhArA viccheda guNaThANAnA khAdhaka banatA nathI. za'kA :- bAhyavyApArathI nivRtta thae chate ja adhyAtmadhyAnathI ujajavaLa evA sAtamA vagere guNuThANAonI prApti thAya che tethI bhAjanAdi cAlu hAya tyAre kSepaka zreNi zI rIte saMbhavI zake ? [ zAstravihita bhAjanavyApAra zreNine anukULa ] samAdhAna :-e bheAjanAddivyApAra zAstravihita hAvAthI zubhayeAga pravRttithI prApta karela kAyika dhyAnarUpa hAya che ane tethI kSapakazreNine ru'dhanArA tA nathI paNa ulTA anukUla heAvAthI sUkSmaAmAlaya jagADavAmAM sahAyaka bane che. 104-10pA AhArakathA ne vikathA tarIke lekhavI tenuM pratikramaNa karavAnu kahyu che. tethI jaNAya che ke e vikathA pramAdajanaka che. Ama AhAranI kathA paNa je pramAdajananI che tA AhAra tA sutarAM pramAdajanaka che ja' evI prabhAcadranI vAtanuM nirAkaraNa karatAM granthakAra kahe che gAthA :-AhArakathAnI jema AhAra kaiM pramattabhAvanA hetu nathI kAraNa ke ema mAnIe te jema AhArakathAthI aticAra lAge che tema AhArathI paNa yatine aticAra lAgavAnI Apatti Avaze. [ AhArathI pramAdIpattinA niyama nathI ] jenI kathA pramAdajananI hAya te vastu pAte paNa pramAdajanaka hoya evA kai niyama nathI, kAraNake jo evA niyama hAya tA tA dazakathA pramAdahetu hAvAthI deza paNa pramAdahetu banI javAnA kAraNe dezamAM vasatA yatie paNa pramAdI ja haiAvAnI Apatti Ave. pUrva pakSa :-tathAvidha abhiSvaMgane utpanna karavAmAM sahAyaka evI dezaguNAdinA vaNu nAdirUpa dezakathA ja pramAdajanaka che, abhiSnaga pratye udAsIna evA deza nahi. tethI dezamAM rahevA mAtrathI kaI yati pramAdI banI jatA nathI.
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra kao5. vamAhArakathApyAhAraviSayAbhilASajanakatayaiva tathA, natvanIdRza AhAropIti kimiti na cetayase ?! na cedeva tAhArakathayA yatInAmaticAro na tvAhAreNeti kuto vaiSamyam 1 tasmAccAritrapAlanArthatayA nirabhiSvaGgapariNAmena gRhyamANa AhAro na pramAdahetuH, AhArakathA tu sarAgapariNAmenaiva kriyamANatvAt pramAdaheturityavazyaM pratipattavyam / na ca 'rAga vinaivAhAra ivAhArakathApi kiM na ?" iti paryanuyojya', vinA prayojana tadabhAvAt , na cAvitathAhArakathApi tathA, kari tu taditi tattvam /20ddA atha 'nidrAjanakatayA''hArasya pramAdahetutva' iti nirAkartumAha NidAe vi Na heU bhuttI sahayAramettao tiise| jeNa sue NihiTThA payaDI sA daMsaNAvaraNI // 107 // [nidrAyA api na heturbhuktiH sahacAramAtrAttasyAH / yena zrute nirdiSTA prakRtiH sA darzanAvaraNI // 105 // ]. uttarapakSa:- basa, e ja rIte AhArakathA paNa AhAraviSayaka abhilASAdine utpanna karavA dvArA ja pramAdajananI bane che arthAt tevA abhivaMgane anukULa evI AhArakathA ja pramAdajanaka che paNa abhivaMga na karAve e AhAra nahi. je evuM na hoya te AhArakathAthI yatione aticAra lAge ane AhArathI na lAge evI viSamatA zA mATe? tethI cAritrapAlana mATe rAgadveSanA pariNAma vagara levAte AhAra pramAdahetu banato nathI. AhArakathA te cAritrapAlana mATe vihita na hovAthI sarA pariNAmathI ja karAya che ane tethI pramAdahetu bane ja che, e vAta tamAre avazya svIkAravI joIe A prazna - rAga pariNAmavinA AhAra thaI zake ane AhArakathA na thaI zake evuM kema ? | [AhArakathA rAga vinA paNa saMbhavita] uttara -jJAna-darzana-cAritranI vRddhi vagere rUpa prajana vinAnI pravRtti te rAga pariNAmathI ja thAya che. jyAre AhAra te tathAvidha projana pUrvaka levA hevAthI rAga vinA paNa thaI zake che, ane te rIte tathAvidha prajanathI ja thaI rahela avitatha-mAtra svarUpadarzaka AhArakathA paNa rogapariNAma vinA zakya hovAthI pramAdajanaka banatI nathI. paNa e sivAyanI AhArakathA te rAgathI ja thatI hovAthI vikathArUpa che ane pramAdajanaka bane ja che. 106 "AhArathI nidrAtmaka pramAda thAya che. tethI e rIte AhAra pramAdajanaka che' evI AzaMkAnuM nirAkaraNa karavA granthakAra kahe che - gAthAtha-keTalAka gRhasthAdimAM bhejana ane nidrAnuM sAhacarya jevA mAtrathI bhajana nidrAno hetu che. evuM kahevAya nahi, kAraNa ke zAstramAM nidrAnA hetu tarIke
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 adhyAtmamata parIkSA kSeA. -108 na khalu kvacana bhuktinidrayoH paurvAparya dRSTamiti tAM prati tasyA hetutvameva kalpayitumucitaM, anyathA kvacidrAsamAderapi ghaTapUrvabhAvadarzanena ta' prati tasyApi hetutvaprasaGgAt , tasmAdarzanAvaraNaprakRtirUpI nidraivendriyavRttinirodharUpanidrAM prati hetuH, bahvAhArAdikaM ca kadAcitta vRttyudbodhakatayaivopayujyate, natvAhAratvena taddhetutA'sti, tathA ca hatadarzanAvaraNAnAM bhagavatAmAhAramAtreNa nidrApAdanapralApo digambarANAmaraNyaruditameva // 10 // atha stokatAnujJAnAdeva tasya pramAdatvamityAzaGkA nirAcikIrSurAha Na ya tassa thokyAe jeNa aNuNNA tao to duTTho / Niddavya duTThayA jaM NihAi pasaMgao tassa // 108 // (na ca tasya stokatAyA yenAnujJA tatastakoM duSTaH / nidreva duSTatA yannidrAprasaGgatastasya // 108 // ) darzanAvaraNa prakRtine nirdeza karyo che. | [AhAra nidrAne hetu hevAne ekAnta nathI] kayAMka bhojana ane nidrAno pUrvAparabhAva jovA mAtrathI kaMI nidrA pratye AhArane hetu ka9pa yukta nathI. nahitara te kyAMka gadheDA vagere paNa ghaTakAryanI pUrve hAjara rahetA hovA mAtrathI teone paNa ghaTa pratye kAraNa mAnavAnI Apatti Avaze. kahevAnuM tAtparya e che ke darzanAvaraNa prakRtirUpa nidrA karma ja IndriyapravRttinirodhAtmaka nidrAne hetu che. ati AhAra vagere te kyAreka te nidrAkamane vipAkamukha karavA rUpe ja upayogI bane che bAkI AhArAmaka hevA mAtrathI "AhAra nidrAne hetu che evuM nathI. tethI jeone darzanAvaraNa karma ja nimULa thaI gayuM che tevA kevaLIone AhAramAtrathI nidrAtmaka pramAda pravartAze evo digaMbarane pralA5 jaMgalamAM rudana karavA jevuM jANe. eTale ke rudana jema AvI paDela Apattine dUra karavAmAM sahAyaka banatuM nathI tema A pralApa paNa kevaLIone kavalabhuktine abhAva siddha karavAmAM sahAyaka banatuM nathI. 10LA AhAra je kharekhara pramAdarUpa na hota ane mokSasAdhaka hota to tapa vagerenI jema bane eTalo vadhu ja grahaNa karavAnuM zAstramAM vidhAna karyuM hota ! paNa evuM che nahi, uTa bane eTalo a5=parimita ja AhAra levAnuM vidhAna che. tethI jaNAya che ke e pramAdarUpa che' AvI zaMkAnuM nirAkaraNa karavAnI IcchAthI andhakAra kahe che gAthArtha :-"AhAra bane eTale e levAnI anujJA hovAthI jaNAya che ke e paNa nidrAnI jema doSarUpa che." AvI zaMkA karavI nahi. kAraNa ke AhAra svataH doSa rUpa nathI kintu vadhAre paDate AhAra nidrAjanaka banate hovAthI nidrAdi janana dvArA deSarUpa bane che. ane tethI ja ati AhArane niSedha che paNa "AhAradoSarUpa hovAthI tene niSedha che evuM nathI.
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalabhuktivicAra pare hyanuminvate-'AhAraH pramAdaH, stokatayA tadanujJAnAt , nidrAvat,' na cedamasiddhaM, thovAhAro thovabhaNio a jo hoi thovaniddo a / theovovahi uvagaraNo tassa hu devAvi paNamaMti / / [Ava0ni0 1268 ] ityAdyarthavAdazatasiddhatvAt / na copakaraNe vyabhicAraH, tasyApi pramAdarUpatvAt / na ca vipakSabAdhakatarkavirahaH, pramAdatvavirahe vihitasya tasya bAhulyena grahaNaprasaGgAditi cet ? na, na hyayaM svato doSo guNo vA, nidrAdijanakatayA brahmacaryaguptivighaTakatayA ca dApo bhUyastvasnigdhatvAbhIkSNapravRttyAdiviziSTaH, tadukta-[Ava0ni0 1266] pUvapakSa :-"AhAra, pramAda che kAraNa ke alpatayA anujJAta che, jemake nidrA." ahIM apatayA anujJA hovA rUpa hetu paNa asiddha nathI. kAraNa ke Avazyaka niryuM. ktimAM kahyuM che ke "je apAhArI, apanidrAvALo temaja a5 upadhi-upakaraNa vALo hoya che tene devo paNa namaskAra kare che." vaLI hetu upakaraNamAM vyabhicArI nathI kAraNa ke e paNa pramAdarUpa ja che. je pramAdarUpa na hoya ane chatAM temAM a5tayA anurAtatva hAya" evo hetu vipakSamAM vRtti hovAnI zaMkAne bAdhaka kaI tarka nathI evuM paNa nathI. kAraNa ke "je pramAdarUpa na hovA sAthe vihita hoya tenuM te tapa vagerenI jema adhikatayA ja AcaraNa upadiSTa hoya, a5tayA nahi!, evo bAdhaka tarka jAgrata che. tethI aha5tayA anujJAta e AhAra te pramAdarUpa ja che. [AhAranI atimAtrA ke snigdhatA ja doSarUpa--uttarapakSa) uttarapakSa : - tamArI vAta ayukta che kAraNa ke AhAra svata: doSarUpa nathI ke guNarUpa paNa nathI, kintu atimAtrAmAM levAtA ke snigdha ke vAraMvAra levAto AhAra ja nidrAdi pramAda utpanna karavA dvArA ke brahmacaryaguptino bhaMga karavA dvArA deSarUpa bane che. kahyuM che ke "ati AhAra tema ja praNataAhAra mAre mATe yukta nathI kAraNa ke tenAthI viSayonI udIraNa thAya che tethI saMyamayAtrA nirvAha mATe Avazyaka hoya eTalI ja mAtrAmAM AhAra laIza. vaLI tenI paNa atyaMta-vAraMvAra IcchA karIza nahi." Ama atimAtrAdithI yukta AhAra nidrAdijanaka banavA dvArA ja doSarUpa banatuM hovAthI jeone moha-nidrA ane abrahma kSINa thaI gayA che tevA kevaLIone te e doSarUpa bane ja zI rIte ? jyAre alpAhAra te nidrAdine anutpAdaka hovA sAthe saMyamopakAraka hevAthI guNarUpa che tethI alpamAtrA rUpe ja tenuM vidhAna che. [ vidhAna paNa AhAranuM nahi, ala5tvanuM ja che.] vaLI, e vidhAna na hota te paNa saMyamAdi paranA rAganA kAraNe saMyamano nAza na thaI jAya evI gaNatarIthI sAdhue AhAra te karavAnA ja hatA. arthAt AhAra 1. stokAhAraH stokamaNitazca yo bhavati stokanidrazca / stokopadhyupakaraNastasya khalu devA api praNamanti /
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 adhyAtmamata parIkSA le. 108 'accAhAra Na sahe aiNiddheNa visayA uijjati / jAyAmAyAhAro taMpi pakAmaM Na icchAmi // tathA ca kSINamohanidrA'brahmaNAM tadvAtaiva kA ? saMyamopakArakatayA nidrAdyajanakatayA ca stokAhAra eva guNa iti stokatvenaiva tasya vidhiH, AhArasya rAgaprAptatvena stokatvAMza eva tasya vidhivyApAravizrAmAt , 'adagdhadahananyAnena' hi yAvadaprAptaM tAvadeva vidheyaM, ata eva 'lohitoSNISA RtvijaH pracaranti' ityatra RtviAcaraNasya pratyakSasiddhatvena lohitoSNISatvamAtra vidheya', 'dadhnA juhoti' ityAdau ca danaH pratyakSasiddhatve karaNatvamAtra vidheyaM, lakSyalakSaNayozcAnyatarasiddhathasiddhayanurodhenobhayatravoddezyavidheyabhAvavyavasthA''kare prapaJcitA / evaM ca tasya vihitatvaM bhUyo grahaNe'prayojaka, stokatayA vidhAnamapi na pramAdatvaprayAjaka, bhaNitasyApi stokasyaiva vidhAnena pramAdatvAprasaGgAt , pramAdAnubandhitAM tu tasya na te e vidhAna vinA paNa rAga prApta ja che. tethI "aha5 AhAra le" evuM vidhAna alpatvAMzamAM ja paryavasita thAya che eTale ke alpatAnuM ja vidhAna kare che nahi ke AhAranuM. kAraNa ke jema agni nahi baLelA InAdi ne ja bALe che, baLelA IzvanAdine nahi. tema keIpaNa vidhAna vAkyathI jeTaluM anyataH prApta na hoya teTalAnuM ja vidhAna hoya che, prAptanuM nahi. tethI ja oihitosofs Btti vAkyathI yAjJikenuM saMcaraNa te pratyakSathI ja jJAta hovAthI lehiteNISatvamAtranuM (saMcaraNa karatI vakhate rAkhavAnI zikhA vizeSanuM) ja vidhAna che. ema "vattA nu guNotti ItyAdimAM dahIM te pratyakSathI ja dekhAtuM hovAthI temAM rahela homanI karaNutAnuM ja vidhAna che. A ja rIte "padayavayi jJAnuM pramANa" e lakSaNasUtranI syAdavAdaratnAkara nAmanI TIkAmAM vivecana karatA kahyuM che ke te te zrotAne lakSyalakSaNamAMthI je je siddha hoya tene uddezya tarIke laI ItaraaMzanuM A sUtrathI vidhAna che ane je zrotAne bane asiddha hoya tene AzrIne te ubhayanuM vidhAna che. Ama jeTaluM anyataH aprApya hoya teTalAnuM ja vidhAna hovAthI prastutamAM paNa stokavanuM ja vidhAna che je atimAtrAmAM AhAranA grahaNane sUcavatuM nathI. a95tayA AhAranA vidhAnathI paNa temAM pramAdapaNuM AvatuM nathI kAraNa ke aha5nuM ja vidhAna hevAthI emAM pramAdapaNuM AvavAno prasaMga nathI. tema chatAM AhAramAM pramAdAnubaMdhitA =pramAda lAvavAnI yogyatA ja nathI evuM kaMI ame kahetAM nathI kAraNa ke jagatnI keIpaNa vastu pramAdanI hetubhUta banI zake che. pUrvapakSa chatAM jene apakarSa guNarUpa hoya tene utkarSa doSarUpa hoya che jema ke kaSayanI uttarottara maMdatA guNarUpa che te kaSAyanI tIvratA doSarUpa kahevAya che. e ja rIte je AhAranI a9patA guNarUpa che te enA utkarSane deSarUpa mAnavo ja joIe. 1. atyAhAraM na sahe'tinidrayA viSayA udIyante / yAtrAmAtrAhArastadapi prakAmaM necchAmi //
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ kailibhaktivicAra 309 am vArayAmaH, pramAdahetUnAM jagadAlambanatvAt / ' yadapakarSo guNastadutkarSo doSaH' ityapi nAtrAnukUlaM, AhArotkarSApakarSayoH svato doSaguNabhAvAbhAvAt, tattatpariNAmajananadvAraiva tayostathAtvAcca / ata eva snigdhAhArAdigrahaNe'pi sthUlabhadrAdInAM na doSo na vA svalpAhAragrahaNe'pi bAhyatapasvinAM pAramArthiko guNa iti / tasmAdabhiSvaGgAnabhiSvaGgAbhyAM pramAdo'pramAdo vo''hAraH na tu pramAda eveti nizcayo grAhyaH || 108 || athAvAdikatvAdAhAraH pramAda iti parAcikIrSurAha - AhAro Na mAo bhaNNai avavAioti kAU / avavAyA volINA vIyabhayANa jiNANa jao // 109 // ( AhAro na pramAdo bhaNyate ApavAdika iti kRtvA / ApavAdA vilInA vItabhayAnAM jinAnAM yataH // 109 // ) [AhAranA apakarSAdi svataH guNAdarUpa nathI] uttarapakSa :-e vAta paNa barAbara nathI kAraNa ke AhAranA apakarSa ke utkRSa svataH guNurUpa ke doSarUpa nathI kintu saMyamAdi ke nidrAdi pariNAma utpanna karavA dvArA ja guNa ke doSarUpa che. tethI ja zrI sthUlabhadrAdie snigdha AhArAdinuM grahaNa karyu. hovA chatAM teone te graRRNa vikAsaDhi doSAtpAdaka banyuM na heAvAthI dorUpa nahAtu. temaja mithyAtvI evA bAhyatapasvIonu` svalpa AhAra grahaNa paNa sa yamAdi guNAtpAdaka banatuM nathI. tethI AhAra abhiga ke anabhiSyaMga rUpa pariNAma utpanna karavA dvArA ja pramAda-apramAda rUpa che, ekAMte pramAdarUpa ja che evu' nathI / / 108aa AhAra apavAda padaM vihita hAvAthI pramAdarUpa che' evI za'kAnu... nirAkaraNa karavAnI IcchAthI granthakAra kahe che-- gAthA :- ApavATTika hAvAthI AhAra pramAdarUpa che evuM paNa kahI zakAtuM nathI kAraNa ke kevaLIene kAi bhaya ja rahyo na heAvAthI apavAda paNa rahyA hotA nathI. utsarga mAnuM pAlana karavAmAM asamartha jIva 'mArAthI anAcAra thaI jaze tA !' evA bhayanA kAraNe, e anAcAramAMthI khacavA mRdumA pAlanarUpa apavAdane Acare che AvA apavAda kevaLIAne sabhavatA nathI kAraNa ke teone bhayamAhanIyanA udaya te zuM, sattA paNa na heAvAnA kAraNe bhaya ja hotA nathI. pUrva pakSa :-tame kahyo tevA mRdumA pAlanarUpa apavAda kevaLIene na heAvA chatAM kAraNe thanArA mRdumA pAlanarUpa apavAda tA hAya ja che ne! uttarpakSa :-tevA apavAdapramANurUpa ja hoya evI vyApti na heAvAthI pramattabhAva vinA paNa AhAragrahaNu sa bhavita hAvAnA kAraNe kevaLIene tenu grahaNa bAdhita nathI.
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ u0 adhyAtmamata parIkSA hai. 1ii na khalUtsargamArgapAlanA'kSamasthAnAcArAdibhyato mRdumArgapAlanarUpo'pavAdaH kevalinAM saMbhavati, bhayamohanIyasattAyA apyabhAvAt / na ca kAraNikatvalakSaNamApavAdikatvaM pramAdiphatvavyAptamasti / syAdetadvaiyAvRttyavedanAdInoM kAraNAnAM pravartatAM nivarttatAmityAdyAkArakecchAviSayatayaivAhArapravRttihetutvAt kathaM na kAraNikAhAragrahaNe kevalinAM sarAgatvaprasaGgaH 1 ja na kSudvaidanAyAH svarUpata eva tatra hetutvAnnoktadoSa iti vAcyam , duHkhanivRttyupAyapravRttau duHkhasya svato'nupayogitvAt vidyamAnasyevAvidyamAnasyApi duHkhasya nivRttyarthitathaiva pravRttezca / maivam , duHkhanivRttyarthipravRttau duHkhanivRttIcchAyA hetutve'pi vidyamAnaduHkhanAzopAye vItarAgapravRttI vidyamAnaduHkhasya vinaivecchAmanaucityavarjakatvenopayogAt / vastutaH sarvatra kSudevAhArapravRttihetububhukSA tu kvAcitkI, satyAmapi tasyAM mandAgnervi nA kSudhaM tadabhAvAt / etena 'bubhukSaiva taddhatuH, na tu kSut , mAnAbhAvAt' iti parAstam // 189 / / [AhAra kAramAM paNa IcchA dvArA ja AhAra pravRtti janatA-pUrvapakSI pUrvapakSa - vaiyAvRjyAdi kAraNee AhAra levAnuM vidhAna che. e kAraNe upasthita thavA mAtrathI AhAramAM pravRtti karAvatA nathI paNa "mArAthI vaiyAvacca thAo" athavA "mArI sudanA dUra thAo" evI IcchA karAvavA dvArA pravRtti karAve che. tethI tevuM tevuM kAraNa upasthita hoya tyAre ya AhAra grahaNa karavAmAM kevaLIone saragI banavAnI Apatti Avaze "bhUkhanI vedanA svarUpathI AhAragrahaNa pravRttimAM hetubhUta che, paNa evI IrachA dvArA nahi" evuM paNa kahevuM nakAmuM che kAraNa ke duHkhanI nivRttinA upAyamAM pravRtti thavAmAM duHkha svataH anupayogI che arthAt dukha pote kaI bhAga bhajavatuM nathI. kAraNa ke avidyamAna evA bhaviSyakAlIna duHkhanI nivRttinI icchAthI paNa pravRtti thAya ja che. bhaviSyamAM vRddhAvasthAdinA duHkha na AvI paDe evI IcchAthI te mATe kapelA upAyabhUta dhanasaMgrahamAM loko pravRtti kare ja che. tethI duHkha svataH pravRtti karAvatuM nathI paNa duHkha nivRttinI icchA ja nivRttinA upAyamAM pravRtti karAve che. [duHkhanAzanI kevaLInI pravRttimAM duHkha ja hetu, IchA nahi-uttarapakSa] uttarapakSa - duHkhane dUra karavAnA athI enI pravRttimAM duHkha dUra karavAnI IrachA hetubhUta hovA chatAM vidyamAna duHkhanA nAzanA upAyamAM vItarAga je pravRtti kare che temAM te IcchA vinA paNa vidyamAna duHkha ja hetubhUta bane che. kevaLIe sahaja rIte ja kaI anucita pravRtti karatA nathI. arthAt anaucityanuM varjana e teonA svabhAvabhUta hoya che. duHkhanI hAjarImAM zArIrika azakti AdinA kAraNe lathaDiyAM khAvA vagere rUpa anaucitya saMbhavita hovAthI anaucitya varjavAnA - bhAvavALA kevaLIe, tene avakAza ja na rahe e rIte duHkha hovA mAtrathI ja
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ valinuMktivicAra atha 'pAtrAbhAvAt kevalinAmAhAro na bhavati' ityAzaGkAM parihartumAhapattaM mamattaheU juttaM vottuM puNo Na dehuva / iharA frigerat jiNANa kaha pANipattANaM // 110 // 31. 3 (pA mamatva turyukta vaktu punarna deha iva / itarathA nirmamabhAvo jinAnAM kathaM pANipAtrANAm ? // 110 // ) bhagavatAM hi nimmahitvena mamakArAbhAvAt kavalA hA ropahArahetupAcavAraNamanaucityava jjitayA duravadhIraNam / na ca svarUpata eva SAtrasya mamatvahetutvamasti, pANipAtrANAmarhatAM kevalajJAnAnutpattiprasaGgAt / ' pAtratvenaiva tathAsvamiti cet ? bAhyatvaM kimAtmabhinnatvaM 2gAmonuThThIttAmyatva zarIracaya vAgarA-caridvAminavavA ? nAtha, pALiyAtra(IcchA na heAvA chatAM) duHkhanivRttinA upAyAmAM pravRtti kare che. tethI teonI pravRttimAM IcchArahita mAtra duHkha ja hetubhUta bane che. bAkI AhAragrahaNAdinI pravRttimAM paramAtha thI tA kSudhAnuM duHkha ja hetubhUta che, khAvAnI icchA vagere to kayArekaja hetu bane che, kAraNa ke ma dyAgnivALA puruSone khAvAnI ghaNI IcchA hovA chatAM bhUkha na lAgatI hAvAthI AhAragrahaNAdi pravRtti haiAtI nathI. tethI ja bubhukSA ja AhAragrahaNa pratye hetu che, kSudhA nahi kAraNa ke kSudhAne hetu mAnavAmAM kAI pramANa nathI' evI za'kA pazu parAsta jANavI. 19aa kevaLIene pAtra na hAvAthI AhArAdi hAtA nathI? evI zaMkAne dUra karavA granthakAra kahe che-- [ pAtrAdi upakaraNAnuM dhAraNa nirdoSa ] gAthA :- ' pAtra mamatva karAvanAra heAvAthI kevaLIene hAtA nathI' ema kahevuM cukta nathI kAraNa ke sAmAnya mANasane mUrchAnA hetubhUta khanatuM evu... paNu zarIra kevaLIAne hAjara heAvA chatAM jema mamatva karAvatuM nathI tema pAtra paNa mamatva karAvatuM nathI. arthAt dehArdinI jema pAtra paNa svarUpataH mUrchAhetu nathI ke jethI te hAjarI mAtrathI mUrchA karAvI de. nahitara zrI jinezvaradevAne chadmasthapaNAmAM te tame paNa pANipAtra (=hAtha che pAtra jenu, tevA) mAnyA haiAvAthI teemAM kacAre ya nirmAmabhAva AvI zakaze nahi. [anaucityavaka kevaLIo pAtra dhAre paNa kharA] jeAne acchidrapANi vagere labdhi nathI tevA sAmAnya kevaLIe kavalAhAramAM sahAyaka evA pAtrAdine dhAraNa na kare te AhArAdi hAthamAMthI nIce paDavA-zarIra kharaDAvuM vagere rUpa anaucitya thAya. kevaLIe tA anaucityavaka hAvAthI tathA nirmAtu hAvArthI temane mamakAra thaI javA rUpa anaucityano tA sabhava ja na hAI pAtradhAraNu mAnavuM ja paDe. bAkI pAtradhAraNa karyuM svarUpathI ja mamatvastubhUta nathI ke
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAra adhyAtmamataparIkSA zleA. 110 syApi tathAtvAt / na dvitIyaH, bAhyatvenAbhimatasyApyatathAtvAt / na tRtIyaH, zarIrasyApi mamatAhetutvena vyabhicAreNa zarIrAnyatvena mamatAhetutvAbhAvAt ' idaM madIya' iti dhIdvArA jagata eva taddhetutvAt / pAtraviSayakamadIyatvadhIdvArApi pANyapANisAdhAraNapAtratvenaiva tathAtvAt / nApi caturthaH, zarIrasyeva pAtrasyApyazakya parihAratvAt / 'zarIra' nAmakarma sthitedIrgha tayA'zakya parihAramiti cet 1 tadidamapi vedanIyakarmasthiterdIrghatayA tathA / jethI e avazya mamatA karAvanAru' heAvAthI nirmAha evA kevaLIene mAnI zakAtuM nathI'-evuM kahI zakAya, kAraNa ke ema heAvAmAM tA karapAtrI evA chadmastha ariha`tAne paNa sadAya mamatva hAjara ja rahevAthI kathAre ya kevalajJAna utpanna ja nahi thavAnI Apatti Ave. pUrva pakSa - bAhyapAtra ja svarUpathI mUrchAhetu che, AMtarikapAtrarUpa karapAtra nahi, tethI enI hAjarImAM paNa zrI jinezvarAne mAhAbhAva dvArA kevalajJAna sa'bhavita ja che. [ kASThapAtrAdinI sAme karapAtranI pratibaMdI ] te uttarapakSa :- pAtramAM bAhyatva' e vaLI kayA dharma che ke jenA kAraNe te svarUpathI ja mUrchAhetu ane zu' 'Atmabhinnatva, AtmApagRhItAnyatva, zarIrAmyatva ke 4azakacaparihArabhinnatva ? AmAMthI paheluM Atmabhinnatva tA manAya nahi kAraNa evu bAhyatva tA AtmAthI bhinna karapAtramAM paNa hAjara hAvAthI karapAtra paNa mUrchA dvArA kevalAtpattipratiSTha'dhaka banI javAnI Apatti UbhI ja rahe. AtmA para anugrahakaranArathI bhinna heAvApaNuM e ja bAhyatva che evA khIjo vikalpa paNa mAnI zakAtA nathI kAraNa ke pAtrAdi AtmAne upakAraka heAvAthI evu' bAhyatva tA khAdya' tarIke tamane abhimata evA kASThapAtrAdimAM paNa nathI, tethI kevaLIAne te hAvAmAM kAi bAdhaka raheze nahi. trIne vikalpa paNa mAnI zakAta nathI kAraNa ke zarIramAM zarIrAnyavarUpa bAhyatva na heAvA chatAM mUrchAhetutva hAvAthI, je vastu mUrchAhetu banatI hAya te peAtAmAM rahela zarIrAnyavadhanA kAraNe mamatAhetu bane che, evu* mAnI zakAtuM nathI. kintu 'A mAru che' evI buddhi karAvavA dvArA ja te te vastu mUrchApariNAma UbhA kare che. evu` mAnavuM ucita che. Apu' jagata AvI buddhinA viSaya anI zakatu. hAvAthI pAtraviSayaka mIyatva buddhi dvArA pAtra paNa mUrchAhetu khanI ja zake che. chatAM e rIte tA kApAtra ane karapAtra banne mUrchAhetu khanI zakatA haiAvAthI tamAru abhIpsita tA siddha thatuM ja nathI. ceAthu' azakayaparihArabhinnatva rUpa bAhyatva mAnavAnA cAthA vikalpa paNa tamane anuphUla nathI kAraNa ke zarIranI jema pAtra paNa azakaya parihAravALuM che. (A azaka parihAranI carcA pUrve karI gayA chIe.)
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ keliktivicAra BLB yattu khINammi atarAe No se a asakkaparihAro' tti kenaciduktaM tadbahuvicAra - NIyam, antarAyakSayeNa zaktyA sarvaviSayakavIryotpatAvapi tasya vyaktyA sarvaviSayakatvAbhAvAt, parihArahetorvIryasya sattve'pi hetvantarAbhAvAdaparihArasaMbhavAt, yogAdihetusAmrAjyAdvIryaprayoge sati vighnAbhAvasyaivAntarAyakSayaprayojanatvAt, tathA ca kSamAzramaNAH (1) - tissa labhatassa va bhujatassa va jiNassa esaguNo / khINa tarAiase ja se vigghaNa saMhRvai // tti / [dharmasa MgrahaNA-1344] tasmAdanantavIryasyApi bhagavataH zarIrabalApacayopadezAdbhavedevAzakyaparIhAraH, anyathA zakya parihAraprAptaM vastrAdikamapi parihRtya digambarA eva kevalino bhaveyuH, ityaho sitAmbarArbhakasya vacanacAturI ! ' pAtrAdisattve kevalinAM tatpratilekhanAdiprasaGgaH ? pUrva pakSa - dIrgha evI nAmama sthitine khapAvavA zarIra Avazyaka hAvAthI e tA azakayaparihAravALuM che paNa pAtra kaMi evuM nathI ke jethI e bAhya na bane. uttarapakSa :- nAmakarmanI jema vedanIyakama dIrgha sthitika hAvAthI te khapAvavA mATe pAtra paNa azakaya parihAravALuM ja hAvAnA kAraNe bAhya nathI ja. [azakya parihAra kevaLIne paNa savita] 1 vaLI aMtarAyakama kSINu thayuM 'hAvAnA kAraNe kevaLIne keAI vastu azakaya parihArAtmaka haiAtI nathI' evu` keAIe (upA dharma sAgare) je kahyuM che te pazu mahuvicAraNIya che kAraNa ke aMtarAyanA kSaya thavAthI tA saviSayaka vIya yadyapi zakti rUpe utpanna thAya che, paNa pravRttirUpe nahi; kAraNa ke prakaTa thaela e zaktiene paNa vyakta pravRtta thavA karaNAdi sahakArIonI jarUra paDe ja che; tethI jemA sahakArIe prApta thAya che te zaktione ja kevaLI pravartAvI zake che, sazaktieAne nahi. tethI pAtrAdinA parihAra karavAmAM hetubhUta vIrya hAjara heAvA chatAM haivantara na hAvAnA kAraNe parihAra thaI zakatA nathI ane pAtrAdi kevaLIene paNa azakaya parihArarUpa bane che. [aMtarAyakSayathI vighnAbhAva thAya, kAya nahi] zeSa saghaLI sAmagrIenI hAjarImAM kartA prayatna karatA haiAvA chatAM vighna Ubhu karI kArya na thavA devu' e aMtarAyakanuM kAya che, e ja rIte zeSa cAdi saghaLI sAmagrInI hAjarImAM vIrya prayAga (prayatna) thae chate kAI viA AvavA na devu... e ja aMtarAyakSayanu` kA` che. zrI (jinabhadragaNi) kSamAzramaNujIe paNa kahyuM che ke aMtarAyakarma kSINa thayuM hAvAnA kevaLIne e lAla thayeA hAya che ke kaI paNa cIjane 1. sarvazarAta-26 asya pUrvArdha:- zrIma moLio' gAyana dughna saAEhA su-* | kSINe mohanIye nAvadya bhavet sarvathA sarvam / kSINe'ntarAye na tasya cAjJakyaparihAraH // 2. dadato labhamAnasya vA bhuJjAnasya vA jinasyaiSa guNaH / kSINAntarAyatve yat tasya vighno na saMbhavati // 40
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 adhyAtmamata parIkSA zlo, 111 iti cet 1 na, saMktikAla iSTatvAt , "savvatthavi(?pANehi) saMsattA paDilehA hoi kevalINa tu| saMsattamasaMsattA chaumatthANaM tu paDilehA' [oghani0 257] iti vibhajyopadezAt // 110 // athAhAreNa bhagavatAM dhyAnatapovyAghAta ityAzaGkApata parimArTi jhANatavovAghAo AhAreNaMti te maI micchA / jhANaM selesIe tavo a Na visissate siMti // 111 // (dhyAnatapovyAghAtaH AhAreNeti te matirmithyA / dhyAna zailezyAM tapazca na viziSyate eSAmiti // 111 // ) detAM, meLavatAM ke bhagavatAM teone koI vighna saMbhavatuM nathI. tethI aMtarAyakSaya thavAthI te mAtra vinAbhAva thAya che, kArya kaMI thaI jatuM nathI ke jethI tenA sAdhanene kevaLI parihAra karI zake ! [ kevaLIne paNa kalAhAra ane pAtrAdi azakaya parihAra rU5] anaMtavIryavALA kevaLI bhagavAnane paNa zArIrika baLane apacaya kahyo hovAthI e na thAya e mATe kavalAhAra ane pAtrAdi azakya parihArarUpa ja che. bAkI anaMtavIrya prakaTa thayuM hovA mAtrathI koI vastu azakya parihArarUpa na rahetI hoya to te vaAdine paNa parihAra zakya hevAthI badhA kevaLIeAe digaMbara ja thaI javuM paDe. eTale zvetAMbarasiddhAntanuM rahasya jANyA vinA ja kevaLIne kazuM azakya parihAra jevuM hoya ja nahi" ema kahenArA e vetAMbara baccAnI vacana cAturI kahevI paDe. enA te keTalA vakhANa karIe ? ! sArAMza, azakya parihArabhinnatvAtmaka bAhyatva pAtrAdimAM na hovAthI mAtrA vagere mamatAhetu banatAM nathI. zakA-chatAM pAtrAdi rAkhavAmAM kevaLIne tenA paDilehaNAdi karavAnI Apatti Avaze. samAdhAna :- e amane IchA pati ja che, kAraNa ke jyAre pAtrAdi jIva saMsaktA hoya tyAre kevali paNa tenuM pratilekhana kare che ema zAstramAM kahyuM ja che- kevaLIone sarvatra (?)thI) saMsakta hoya tyAre pratilekhana karavAnuM hoya che jyAre chAsthane saMsakta hoya ke na hoya te paNa paDilehaNa karavAnuM che." te AvA vibhAgapUrvakanA upadezathI siddha ja che, 115 "AhAra karavAmAM bhagavAnanA dhyAna ane tapane vyAghAta thaze evI zaMkAnA kAdavane sApha karatAM granthakAra kahe che- gAthArtha :- "AhArathI dhyAna ane tapane vyAghAta thaze? evo tamAre vikalpa vyartha che kAraNa ke kevaLIone dhyAna mAtra zailezI avasthAmAM ja hoya che ane tyAre to ame paNa AhAra mAnatA nathI. vaLI mehakSayAdirUpa mukhya kArya teone thaI gayuM hovAthI vizeSa tapa paNa karavAne heta nathI ke jemAM AhArathI vyAghAta 2. sarvatrApi (1prANaiH) saMsaktA pratilekhanA bhavati kevalinAM tu / saMsaktamasaMsaktA chadmasthAnAM tu pratilekhanA /
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ libhaktivicAra ma kevalino hi zailezyavasthAyAmeva dhyAnamArabhante, tatra ca kavalAhArAnabhyupagamAnna tena tatpratibandhaH / yadi ca svabhAvasamavasthAnamevAtmano dhyAnamiSyate zazvadeva tathApi na tena tatpratibandhaH, bahiSkriyAyA antarbhAvA'pratibandhakatvAt, yoganizcalatArUpadhyAna eva yogacaJcalatA''dhAyaka bahiSkriyAyAH pratibandhakatvAt / uktaM ca ratnAkarAvatArikAyAM - " na dvitIyaH, kevalinaH zailezIkaraNaprAraMbhAt prAk dhyAnAnabhyupagamAt tatra kavalAhArA'svIkArAt, taddhayAnasya zAzvatatvAt, anyathA gacchato'pi kathaM naitadvighnaH syAt ?" iti maduktavyAkhyApaddhatyaiva sughaTametat / tapo'pi ca na teSAM vizeSataH saMbhavati, tAdRza nirjaraNIyakarmAbhAvAt / 'aNuttare tave0' iti sUtraM tu zailez yavasthAbhAvidhyAnarUpasyAbhyantaratapasaH pAramyamAvedayati, tathaiva sthAnAGgavRttau vyAkhyAnAt / , yadapi zarIravyucchittaye pAryantikasaMlekhanAdikaM tapastadapi kAdAcitkamiti na tena tatpratibandhaH / na ca tapo (1tA) kAle'pi kSudAdikAraNe kutaH kevalino na bhuJjata iti thavAnA prasa`ga UbhA thAya. kevaLI bhagavaMtA raulezI avasthAmAM ja dhyAna dhare che jyAM kavalAhAra mAnyA na hAvAthI tenA vaDe-dhyAnanA pratibaMdha thavAnA sa'bhava nathI. AtmAnA svabhAvasamavasthAnane ja jo zAzvatadhyAna tarIke mAnatA hai!, tA paNa te dhyAnanA AhArathI pratima dha thavAnA prasa`ga AvavAnA nathI kAraNa ke bAhyakriyA AMtarikabhAvanI pratima dhaka banatI nathI. e tA yAgacaMcaLatAnuM AdhAna karavA dvArA yAganizcaLatArUpa dhyAnamAM ja pratibaMdhaka ane che. ratnAkarAvatArikAmAM paNa kahyuM che ke * bIjo vikalpa (dhyAnavyAdhAta) paNa yukta nathI kAraNa ke ketraLIone zailezIkaraNa pUrve dhyAna mAnyuM nathI, ane zailezIkaraNamAM te ame paNa kalAhAra mAnyA nathI. svabhAvasamavasthAnarUpa yAna tA zAzvata hAvAthI ja AhArAdi tenA pratibaMdhaka banatA nathI. nahitara tA cAlavA vagerenI kriyAthI paNa te dhyAnamAM vighna zA mATe UbhuM na thAya ?-tethI cAganizcaLatArUpa dhyAnamAM ja khAdya kriyA vighnarUpa che. paNa svabhAvasamavasthAnarUpa dhyAnamAM te vighnarUpa nathI. A rIte ame karelI vyAkhyA mujaba AhArAdi sughaTa=saMgata jANavA. vaLI tapathI jenI nirjarA karavI paDe evA vizeSa karyAM paNa kevaLIene rahyA na heAvAthI vizeSa tapa paNa tene hAtA nathI jenA AhArathI vyAghAta thavAnI Apatti UbhI thAya. 'anuttare tane' e sUtra tA zailezI avasthAmAM pravarttatA dhyAnarupa Abhyantara tapanI ja anuttaratA=5ramauccatAne jaNAve che. zrI ThANAMgasUtranI vRttimAM paNa tevuM ja vyAkhyAna karAyelu che. zarIranA viccheda karavA mATe caramakALe je salekhanAdi tapa hAya che te tA kAdAcitya hoya che. eTalA mAtrathI tapa ane AhAranA pratibaMdha khAya-mAdhakabhAvarUpasa baMdha siddha thatA nathI. MAA 315
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA. zlA: 11 vAcyam, tadAnI bhojane karmabandhAbhAve'bhyucitapravRtterabhAvAt / na cAnaucityena pravarttante bhagavantaH, na cAsmadAdivadviziSTatapopyucitamiti teSAM tatprasaGgaH, asmadAdisAdhAraNavyavahArA pratipanthitvarUpaucityAt kevalivyavahArA'pratipanthitvarUpaucityasya bhinnatvAt / atha mAsAdirUpe tapaHkAle'pi kSudhAdirUpaduHkhodIraNaprasaGga iti cet 1 naM, pratikUlavedanAdirUpapramAdenaiva tadudIraNAt, anyathA'pramattA api tapasvinastadudIrayeyuH / tathApi tAvatkA lopahRtaduHkhaH soDhAro jinAH sarvadaiva kuto na tatsahante, anantavIryANAM tattitikSAkSamatvAditi cet ? na, dIrgha kAlamazana parihAra audArikazarIrasthitivilayaprasaGgena tIrthapravRttyAH prasaGgAt sarvadA duHkhasahanasya tadvyavahAra bAhyatvAt // 111 // idameva vyanakti : zakA - kevaLIene zAtAvedanIyanA sAmayikabaMdha sivAya bIjuM kAI karma baMdha tA hAtA nathI. tethI tamArA abhiprAya mujaba jo teo kavalAhAra karatAM hAya tA paNa e pravRttithI saMsAraparibhramaNAdinA hetubhUta tA kAI karmabaMdha thatA ja nathI tA pachI jayAre bhAjana karavAnA avasara hAya nahi tyAre paNa kSudhAdi kAraNeAnI hAjarImAM kevaLIe vAravAra leAjana zA mATe karatAM nathI ? [vAra vAra bhAjana te ucita pravRtti na gaNAya] samAdhAna :- bheAjanathI kakha dha thatA na hAvA chatAM e vakhate bhAjana ucitapravRttirUpa na heAvAthI kevaLIe karatAM nathI. zA :- chatAM tithi Adie viziSTa tapa karavA paNa ucitapravRttirUpa hAvAthI kevaLIe e karavAnI Apatti Avaze. 6 samAdhAna - e Apatti paNa AvatI nathI kAraNa ke tithi vageree tapa karavA e chadmasthasAdhAraNa vyavahAra che. tevA prakAranA vyavahArathI viruddha AcaraNa na karavA'rUpa ApaNA aucitya karatAM * kevalInA vyavahArane aviruddha AcaraNa'rUpa keva LInuM aucitya bhinna hAvAthI viziSTa tapa paNa teone ucita pravRttirUpa nathI ane tethI teone te karavAnI Apatti AvatI nathI. pUrvI pakSa - chatAM A rIte kevaLIene valAhAra upapanna karavA kSudhAdi kAraNeA mAnavAnA hoya teA mAsAdi tapanA kALamAM e kSudhAdithI duHkhAdIraNA thavAnI Apatti Avaze uttara pakSa :- evI Apatti AvatI nathI kAraNa e pramAda che ane e pramAda dvArA ja azAtAnI nahitara te apramatta tapasvIone paNa azAtAnI tA pramAda na hAvAthI du:khAdIraNA thatI nathI. zakA :- chatAM chadmastha avasthAmAM jeee ghAra upasargo ane parISahA sahana karyA che tevA zrI jinezvarAdi hamezA zA mATe kSudhAi parISaha sahana karatAM nathI ? kSudhAdine pratikULarUpe vedavA uddIraNA thAya che e vinA nahi. udIraNA mAnavI paDe. kevaLIene
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ kelibha tividhara orAliadehassa yA ThiI avur3I ya No viNAhAra / teNAvi yaH kevaliNo kavalAhAritaNaM juttaM // 112 // (audArikadehasya ca sthitizca vRddhizca no vinA''hAram / tenApi ca kevalinaH kavalAhAritvaM yuktam // 112 / / ) . audArikazarIrasthitiH khalvAhArakarmaNa ivA''hArapudgalAnAmapyanvayavyatirekAknuvidhatta, tathA ca kavalAhArAbhAve kevalinAM zarIra kathamutkarSataH pUrvakoTikAlamavatiSThatAm ? evamaudArikazarIravRddhirapyAhArapudgalaireva 'pudgalaiH pudgalopacayaH' iti vacanAt , jalasekAsekAbhyAM latAdInAM vRddhayavRddhidarzanAcca / evaM ca kavalA'bhojitve. kevalinaH pUrvakoTyAyuSo navamavarSo. tpannakevalajJAnasyA''kAla bAlalIlAvilAsaprasaGga iti mahadanucitametat // 112 / / nanu sarvamida bhagavatAM pUrvAvasthA'natizayitaudArikadehAbhyupagame dUSaNamApateta, na tu paramaudArikAbhyupagama iti shngktekAraNa ke anaMtavIryavALA teo te sahana karavA mATe samartha te che ja. samAdhAna :- e vAta paNa barAbara nathI kAraNa ke e rIte bhUkhane sahana ja karI karIne lAMbA kALa sudhI azanAdi na kare to audArika zarIra TakI na zakavAthI tIrthapravRtti Adine ucheda thavAnI Apatti Ave. vaLI haMmezA duHkha sahana karyA karavuM evo kevaLIne vyavahAra paNa na hovAthI kevaLIo kavalAhAra kare paNa che. 111 A ja vAtane vyakta karatAM granthakAra kahe che- gAthArthI-dArika zarIranI sthiti ane vRddhi AhAra vinA thatI nathI. tethI e mATe paNa kevalIne kavalAhAra hovo yukta che. jema audArika zarIranI sthiti AhAra prayojaka azAtA vedanIyAdi karmanA anvayuvyatirekane anusare che tema AhAra pudgalenA avayavyatirekane paNa anusare ja che, te pachI kevaLIonuM zarIra utkRSTathI pUrvakrAivarSa sudhI kavalAhAra vinA zI rIte TakI zake ? e ja rIte dArika zarIra vRddhi paNa AhArapudgalothI ja thAya che kAraNa ke pudagalothI ja pudgalopacaya thAya evuM zAstramAM kahyuM che. temaja jaLasiMcanathI latAnI vRddhi thAya ane tenA abhAvamAM vRddhi na thAya e pratyakSa jevA paNa maLe ja che. tethI dArika zarIranI vRddhi mATe paNa kavalAhAra Avazyaka che. tethI meMLIone kalAhAre na mAndhAmAM te jeone navamA varSe kevalajJAna unna thaiyuM hoya tevAM maharSi pUrvakeTi varSo sudhI nAnA bALaka jevA ja rahI jAya je atyaMta anucita che: 112 | A badhI Apattio "kevakIone pUrvAvasthA jevuM ja zarIra hoya che. chasthA. vasthA karatAM ke tenA vizeSa (atizaya) temAM upanna thayo hate. nathI evuM mAnavAmAM ja Ave che, nahi ke atizayayukta parIdArika deha mAnavAmAM evI zaMkA karatAM sadI kahe che
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 adhyAtmamata parIkSA zlo. 113-114 paramorAliadeho kevaliNa naNu havejja mohakhae // ruhirAidhAurahio teamao abbhapaDalaM va // 113 // (paramaudArikadehaH kevalinAM nanu bhavenmohakSaye / rudhirAdidhAturahito tejomayo'bhrapaTalamiva // 113 // ) kavalAhAro hi dhAtUpacayAdyAdhAyakatayauvArikazarIrasthitivRddhayoH prabhavatu, na tu vaikriyAderiva rudhirAdidhAturahitasya paramaudArikasya sthitau tadapekSA'sti, pratyuta mUtrapurISAdimalAdhAyinastasya sattve paramaudArikameva na bhavediti // 113 / / atrocyate saMghayaNaNAmapagai kevalidehassa dhAurahiatte / poggalavivAgiNI kaha atArise poggale hou // 114 // (saMhanananAmaprakRtiH kevalidehasya dhAturahitatve / pudgalavipAkinI kathamatAdRze pudgale bhavatu // 114 // ) kevalinAM zarIrasya saptadhAturahitatve hi asthirahitatvamapyAvazyaka, tathA ca teSAM varSabhanArAcasaMhananaprakRtivipAkojhyaH kathaM syAt 1 pudgalavipAkinyAstasyA asthipudgale. veva vipAkadarzanAta, "saMhayaNamaTThiNicau' tti bacanAt / athAsthipudgaleSu dRDhatararacanAvizeSa eva tatprakRtijanya iti niyamo na tu teSveveti cet ? na, dRDhAvayavazarIrANAM devAnA [ paramaudArika zarIranI mAnyatA ane Apatti ] gAthArtha - mohakSaya tho hovAnA kAraNe kevaLIonuM zarIra rudhirAdi dhAtu rahita azvapaTala jevuM tejomaya paramIdArika zarIra thaI jAya che, jenI sthiti-vRddhi mATe kavalAhAra Avazyaka nathI. - kavalAhAra, dhAtuonI puSTi karavA dvArA dArika zarIranI sthiti-vRddhi bhale karate hoya! paNa vikriyAdi zarIranI jema rudhirAdi dhAturahita evA paramaudArika dehanI sthiti (ke vRddhi)mAM te hetubhUta nathI ja. ulaTuM mUtra-purISAdi karAvanAra kavilAhAranI hAjarImAM te teonA dehanuM paramaudArikatva ja haNAI jatuM hovAthI teone kavalAhAra mAnI zakAto nathI. 113 vAdInI AvI zaMkAne javAba ApatAM granthakAra kahe che gAthArtha - kevaLIono deha je dhAturahita hoya te temAM saMghayaNanAmaprakRtinA vipAkedayane yogya muddagalo na hovAthI kevaLIne te prakRti pudagalavipAkinI zI rIte banaze ? RSabha nArAcasaMghayaNa nAmakama prakRti pudgalavipAkinI che jene asthinA mudde galomAM ja vipAka hoya che evuM 'saMhayaNamaThiNicaka (=saMghayaNa e hADakAne badhe)e vacanathI jaNAya che. kevaLIonuM zarIra sAta dhAtuothI rahita havAmAM 1. saMhaNayamaTThinicao ta chaddhA vajjarisahanArAyauM / taha risahanArAya nArAyauM addhnaaraay||prthmkrmgrnthH-38|| saMhananamasthinicayastat SoDhA vajraRSabhanArAca / tathA RSabhanArAca nArAcamardhanArAcam / /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavilabhuktivicAra 319 mammmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm mapi tatprasaGgAt / 'pUrvamasthiparyAyapariNatAnAM paramaudArikAvayavAnAM na saMsthAnatvavyabhicAra' iti cet 1 na, kadAcit tatparyAyapariNateSu pudgalAntareSvapi tatprasaGgAt // 14 // ___ api ca mohakSayAttatkAryarAgadveSavilayAd jJAnotpattirastu, audArikazarIrAtizayastu naamkrmaatishyaadevetynushaastiasthizUnya paNa avazya mAnavuM paDatuM hovAthI kevaLIone te prakRtine vipAkedaya zI rIte manAze? pUrvapakSa :- saMghayaNa nAmakarmanuM kArya zarIrapudgalomAM daDhatararacanAvizeSa karavAnuM che. sadhAtuka zarIramAM hADakAM ja daDhatA hovAthI te racanAvizeSa tenAthI ja thAya che jyAre paradArika zarIramAM hADakAM na hovAthI zarIranA bIjA pudgalamAM te thAya che. chatAM "saMhayaNa ItyAdi je kahyuM che te paramaudArika zarIro sadhAtukazarIranI apekSAe ghaNI apasaMkhyAvALA hovAthI ene gauNa karIne kahyuM che. tethI "asthipudgalomAM ja saMghayaNanAmakarmano vipAka hAya" e niyama paramArthathI nathI. paNa tene vipAka zarIrapugalamAM daDhatararacanA vizeSarUpa hoya eTale ja niyama che. tethI paramodArika zarIramAM hADakAM na hovA chatAM saMghayaNanAmakarmane vipAkedaya anupapana nathI. [devAne paNa saMghayaNukarmodaya mAnavAnI Apatti ] uttarapakSa:-A rIte asthi sivAyanA paNa zarIrapudgalomAM thaela daDhatararacanAvizeSane saMghayaNanAmakarmanA vipAka tarIke laI zakAya tema hoya te daDha avayavayukta zarIravALA devane paNa saMghayaNanAmakarmano vipAkedaya mAnavo paDe. paNa te manAte nathI. tethI jaNAya che ke hADakAmAM ja saMghayaNanAmakarmane racanAvizeSa karavArUpa vipAkodaya hoya che, Itara pudagalamAM nahi. pUvapakSa:- kevaLIonA paramodArika zarIramAM hADakA na hovA chatAM pUrve je pudgala asthiparyAya tarIke pariNata hatA te ja pudgalo have paramodArika zarIranA avayave rUpe pariNata thaI gayA hovAthI, te avayavomAM bhUtapUrvanaye aritva vidyamAna havAthI kaI vyabhicAranI Apatti nathI. (na saMsthAnavavyabhicAra...evI TIkAnI paMktimAM saMsthAnatvazakhathI AkAra vizeSapalakSita asthiracanA abhipreta che eTale pUrvapakSInuM tAtparya evuM phalita thAya che ke paramadArika avayavomAM paNa asthine sarvathA abhAva nathI.) "na saMsthAnatvavyabhicAranA sthAne "ra iyaLasvAmijA?' evo je pATha hoya te pUvapakSa - je pudagale pUrve asthiparyAyavALA hatA te ja pudgalo kevaLI avasthAmAM paramaudArika avayavarUpe pariNamyA hoya che tethI saMghayaNanAma karmane vipAkedaya temAM mAnI ja zakAya che, tethI temAM saMghayaNatva paNa che ja, saMghayaNatvane vyabhicAra
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA to, zya moha vilaeNa nANaM NAmudayA ceva tassa pAramma / to vaNNAiviseso ta hou Na dhAurahiattaM // 11 // (mohavilayena jJAna nAmodayAccaiva tasya pAramyam / tadvarNAdivizeSaH tadbhavatu na dhAturahitatvam // 115 // ) 'saMghayaNarUvasaMThANavaNNagaisattasAraUsAsA / emAiNuttarAI havaMti NAmodayA tassa // iti [A0ni0 571] vacanAdbhagavatAM dehe nAmakrarmodayAtizayAdvarNAdyatizaya eva pAramya, na tu sarvathA dhAturahitatva', mohakSayasya tatrA'tantratvAt , nAmakarmAtizayasya vAdyatizaya evopayogitvAt , tathaivopadezAt , tadatizayakAriNInAM labdhInAmapi vrnnaadytishaayjactrazaiva makhanInA taduti[copArA 2-8-1] tathAhi yogamAhAtmyAdyoginAM kaphabindavaH / sanatkumArAderiva jAyante sarvarukchidaH / / tathA yoginAM yogamAhAtmyAt purISamapi kalpate / rogiNAM roganAzAya kumudAmodazAli ca / 2 / malaH kila samAmnAto dvividhaH sarvadehinAm / karNanetrAdijanmaiko dvitIyastu vapurbhavaH / / nathI. jyAre devazarIrarupe pariNamelA pudgalo te pUrve paNa asthirUpe pariNata - hovAthI emAM saMghayaNa ke saMghayaNanAmakarmavipAka mAnI zakAtA nathI. uttarapakSa:- e rIte te bIjA paNa pudgala ke je pUrve asthirUpe pariNata hatA ane have asthirUpe rahyA nathI. temAM paNa saMghayaNatva ane saMghayaNanAmakarmane vipAkedaya mAnava paDe, paNa manAtuM nathI tethI paramaudArika zarIramAM saMghayaNanAmakarma vipAkanI anupatti UbhI ja rahe che. 114 [ mehakSayathI audArika zarIramAM atizayabhava azakya ] vaLI mohane kSaya thavAthI to mohakAryabhUta rAgadveSane vilaya thavAnA kAraNe kevalajJAna utpanna thAya. arthAt jJAnasaMbaMdhI atizaya thAya, dArika zarIra saMbaMdhI kaI atizaya utpanna na thaI zake, kAraNa ke e te atizayita nAmakarmanA udayathI ja thaI zake. evuM anuzAsana karatAM granthakAra kahe che- gAthAtha:- meha vilaya thavAthI kevalajJAna utpanna thAya che paNa zarIramAM kaI pherahAra thavAne saMbhava nathI. hA, tenA prabhAve viziSTa zubhanAmakarmarUpa puNya prakRtiotA udayathI pAmya paramatA=zreSThatA Ave che jenA kAraNe varNAdi vizeSarUpe zubha bane che paNa eTalA mAtrathI kaMI zarIra dhAturahita banI jatuM nathI. [ nAmakarmodayathI thaela viziSTavarNAdi ja paramaudArikatva che] jina ne nAmakarmodayathI saMghayaNa, rUpa, saMsthAna, varNa, gati, sAva, sAra, ucchavAsAdi anuttara hoya che? AvA zrI Avazyaka niyuktinA vacanathI jaNAya che ke nAmakarmodayanA atizayathI varNAdiatizaya tha e ja kevaLInA zarIranuM paramadA1. saMhananarUpasaMsthAnavarNagatisattvasArocchvAsAH / etAnyanuttarANi bhavanti nAmodayAttasya //
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra 3rA yoginAM yogasaMpattimAhAtmyAdvividho'pi saH / kastUrikAparimalo rogahA sarvarogiNAm / 4 / yoginAM kAyasaMsparzaH siJcanniva sudhArasaiH / kSiNoti tatkSaNa sarvAnAmayAnAmayAvinAm / / nakhAH kezA radAzcAnyadapi yogazarIrajam / bhajate bhaiSajIbhAvamiti sauSadhiH smRtA // 6 // tathA hi tIrthanAthAnAM yoginAM cakravartinAm / dehAsthisakalastomaH sarvasvargeSu pUjyate // 7 // rUti [copArAgna-2/8 aMtA -dUra-67] have ra mAM vArvivAre na kiJcitkSayate, tena kSudvedanAnAzAt , tajjanyamalasya ca labdhivizeSeNa surabhIkaraNAt / na ca bhagavatAM jATharAnalanAza eva yuktaH, mohakSayasya tadanAzakatvAt , labdhivizeSasya tannAzakatve ca tatkAraNIbhUtataijasazarIravighaTanaprasaGgAt / labdhInAM kAraNaghaTanavighaTanadvAraiva kAryaghaTanavighaTanayostantratvAt // 115 / / rikapaNuM che nahi ke sarvathA ghAturahita thaI javuM te...kAraNa ke mehakSaya temAM akiMcikara che ane nAma karmane atizaya te varNAdinA atizaya ja karI zake che. zAstramAM paNa evuM ja kahyuM che-atizaya karanArI labdhio varNAdi atizayane ja kare che. gazAstranI vRtti aMtargata gAthAomAM paNa kahyuM che ke | yoganuM mAhAsya ] yogamAhAsyathI sanakumAracakravartI AdinI jema yogIonA kabinduo sarva rogone chedevAmAM samartha bane che. AvA gamAhAbhyathI vegIonI viSThA paNa rogIene roganAza karavAmAM samartha hoya che temaja kumudanI sugaMdhavALI hoya che. jerA savajIvone be prakArane mela karI che. kAna-AMkha vageremAM thate ane zarIra para jAmata. 3 yogIone A banne prakArane mela nA prabhAve kasturInI sugaMdhavALo temaja sarvarogIonA rogane haNanAro hoya che. pAkA gIonI kAyAne saMsparza jANe ke sudhArasa sIMcIne rogIonA sarvaregono takSaNa nAza kare che. pA nakha, keza, dAMta temaja yogInA zarIramAM thaela evI bIjI vastuo paNa davA jevuM kAma kare che tethI savaSadhi kahevAya che ke yegIomAM cakavartI jevA zrI tIrthakaronA dehanA badhA asthione samUha sarvasvargomAM pUjAya che. mahA AnAthI jaNAya che ke teonA zarIramAM dhAtuo to hoya ja che. tethI tenA upacaya dvArA zarIranI sthiti-vRddhi mATe kavalAhAra havAmAM kaI siddhAMtane bAdha thavA rUpa vAMdho nathI. e kavalAhArathI bhUkhanI vedanA naSTa thAya che temaja tenAthI thaela maLa labdhivizeSathI sugaMdhI banI jato hovAthI azucirUpa rahetuM nathI. zaMkA :- bhagavAnane mohakSaya thayo hovAthI jaTharAgni ja hete nathI te bhUkha zI rIte lAge? samAdhAna - mehakSaya kaMI jaTharAgninAzaka nathI ke jethI bhUkha anupapana thAya. labdhivizeSathI jaTharAgnine nAza thAya che evuM mAnavAmAM jaTharAgninA kAraNabhUta 41
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 adhyAtmamata parIkSA ple, 116 api ca paramaudArikAbhyupag2ame 'pi tasthitivRddhI AhArapudgalApekSe eveti pramANayatiorAliattaNeNa taha paramorAliaMpi kevaliNo / kavalAhArAvekkha ThiiM ca buddhiM ca pAuNai // 116 // (audArikatvena tathA paramaudArikamapi kevalinaH / kavalAhArApekSAM sthitiM ca vRddhiM ca prApnoti // 116 // ) paramaudArikasthitiH khalvaudArikasthititvena kavAlAhArApekSiNI, na ca tadanapekSiNyAM vanaspatyAdizarIrasthitau vyabhicAraH, kSujjanitakAryAdiparihAreNa dhAtUpacayAdidvArA dhAtumaccharIrasyaiva tajjanyatvAt , sthitau tajjanyatvasyopacArAt , dhAtumattvasya copalakSaNatvAt na prtejasa zarIrano paNa nAza mAnI levo paDe, kAraNa ke labdhio kAraNane hAjara karavA dvArA ja kArya karI Ape che, athavA kAraNanuM vighaTana karavA dvArA kAryanuM vighaTana kare che paNa svataMtrapaNe kazuM karatI nathI. 115 [ paramIdArika zarIranI sthiti-vRddhi paNa AhArapugalane sApekSa ] vaLI kevaLIonA zarIrane paramaudArika mAnavAmAM paNa tenA rithati-vRddhi te AhArapugalasApekSa ja che e vAtamAM pramANa ApatAM granthakAra kahe che- gAthAtha - kevaLInuM paramodArika zarIra paNa dArika ja hovAnA kAraNe kavalAhAra sApekSa ja sthiti ane vRddhi pAme che. paramaudArika zarIranI sthiti kavalAhArane sApekSa hoya che. kAraNa ke dArika zarIranI sthitirUpa che, jemake ApaNuM jevAnA zarIranI sthiti. zaMkA :- tamAre "audArikasthiti" hetu avayavyabhicAravALo che kAraNa ke vanaspatyAdinA zarIranI sthitimAM te hovA chatAM kavalAhArasApekSatva rUpa sAdhya hota nathI. kavalAhAra vinA paNa e zarIra varSo sudhI Take ja che. samAdhAna:- kavalAhAra sudhAjanya kRzatA vagerene dUra karIne dhAtuone upacaya karavA dvArA dhAtuvALA zarIrane ja utpanna kare che eTale ke dhAtuvALuM zarIra ja kavalAhArasApekSa che ane eno potAnI sthitimAM Aropa karI sthitine paNa kavalAhArasApekSa kahevAya che. vanaspatyAdinuM zarIra asthiAdi dhAtuvALuM ja na hovAthI sthitimAM upacAra karavAno prazna ja nathI. zaMkA - te pachI paramaudArika zarIra paNa dhAturahita ja hoya che tethI e paNa valAhArasApekSa banatuM na hovAthI tenI sthitimAM paNa te upacAra zI rIte karAya? [[dhAtupalakSita zarIra kavalAhAra sApekSa ja hoya ] samAdhAna - dhAtuvALuM zarIra kavalAhArasApekSa hoya che evuM je ame kahyuM che emAM dhAtu' pada upalakSaNAtmaka che, vizeSaNarUpa nahi. tethI je kayAreya paNa dhAtusahitanuM hoya te zarIra dhAtuthI upalakSita hovAthI dhAtuvALuM kahevAvAnA kAraNe kevaLI
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra 3ra3 maudArikasya tathAtva', vizeSaNatve'pi saMhananopaSTabdhasya tasya pareNApi dhAtumattvAbhyupagamAt , tatparyAyaparityAgena paryAyAntarApattereva kevalamabhyupagamAt / astu vaudArikatvAvacchinna pratyevAhArapudgalatvena hetutA lAghavAttathApi paramaudArikaM kavalAhArApekSasthitikameveti siddham / 116 / / atha kavalAhArasvIkAre kevalinAM tajjanyamatijJAnotpatti pariharatiNa ya maiNANapasattI kavalAhAreNa hoi kevaliNo / pupphAIaM visaya aNNaha ghANAi gihijjA // 117 // (na ca matijJAnaprasaktiH kavalAhAreNa bhavati kevalinaH / puSpAdika viSaya anyathA ghrANAdi gRhNIyAt // 117 // avasthAmAM dhAtuvinAnuM hoya te paNa dhAtuvALuM kahI zakAya che ane tethI kavalAhArasApekSa ja hoya che. vanaspatyAdinuM zarIra te kyAre ya dhAtuvALuM na hovAthI "dhAtuthI upalakSita paNa hotuM nathI. tethI e kavalAhAra sApekSa na hovAmAM paNa keI vyabhicAra nathI. Ama amArA anumAnane pariSkRta AkAra A che - "paramIdArika zarIra kavalAhArasApekSa hoya che, kAraNa ke dhAtuthI upalakSita hoya che, jemake dhastha manuSyanuM zarIra." zarIramAM siddha thaela kavalAhArasApekSatAne tenI sthitimAM upacAra karI sthitine paNa kavalAhArasApekSa jANavI. vaLI A vAta paNa tame paramArika zarIrane dhAturahita mAne che e vAtane abhyAgama karIne dhAtune upalakSaNa tarIke laIne karI che. bAkI kharekhara terame guNaThANe tame paNa saMghayaNanAmakarmane udaya mAnya che e ja jaNAve che ke paramaudArika zarIra paNa saMghayaNa pachabdha hovAthI asithavagere dhAtuothI yukta ja hoya che. tema chatAM pUrvanA varNAdi paryAya karatAM atizayita varNAdivALuM thayuM hovAthI ja paramIdArika tarIke manAya che. tethI dhAtuma7ne vizeSaNa tarIke laIe te paNa temAM kavalAhArasApekSatA te siddha thAya ja che. athavA te vanaspatyAdi dareka dArika zarIra paNa samAviSTa thaI jAya e kAryakAraNubhAva mAnavAmAM lAghava hovAthI sAmAnyathI dArika zarIra pratye bhale mAtra AhArapugalone ja hetu mAnavAmAM Ave, te paNa paramaudArika zarIra te audArika kAryavizeSarUpa hovAthI kavalAhArarUpa AhAra pudgalavize ne tenuM kAraNa mAnavuM ja paDaze-evuM pUrvokta yuktithI siddha ja jANavuM. 11dA kevaLIone kavalAhAra mAnavAmAM rasanendriya sAthe rasapudagalone saMparka thavAthI matijJAna pravartaze" evI paravArInI zaMkAne parihAra karatAM granthakAra kahe che gAthArtha - kavalAhAra karavAmAM Indriya sAthe viSayane saMbaMdha thato hovA mAtra thI kaMI kevaLIone matijJAnotpatti kahI zakAtI nathI. nahitara te samavasaraNamAM rahela puSpAdinA gaMdha pudgalone paNa dhrANendriya sAthe saMbaMdha thato hovAthI enuM paNa grahaNa (jJAna) karavArUpa matijJAna thavAnI Apatti Avaze.
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 adhyAtmamataparIkSA zlo. 117 . na khalu kavalAhAramAtreNa bhagavatAM rasanendriyajanyajJAnotpattiprasaGgaH, viSayasattve'pi matijJAnAvaraNakSayopazamarUpatatkAraNIbhUtalabdhIndriyAbhAvAt , anyathA sabhAbhUmau suravikIrNabahala kusumaparimalAdapi ghrANendriyoddhavamatijJAnaprasaGgAt / ukta' ca-nAdyaH pakSaH, tAvanmAtreNa rasanendriyajJAnA'saMbhavAt , anyathA'maranikaranirantaranirmuktakusumaparimalAdisaMbandhAt ghrANendriyajJAnamapi bhaved' iti / syAdetat-kavalAhAro hi na svarUpataH sukha duHkha vA janayati, api tu rasanendriyajanyamadhuratikAdirasodbodhadvArA, ata eva pittadravyeNa tiktarasodbodhAcchakarAbhakSaNAdapi duHkhodbhavaH, iti bhagavatAM tajjanyasukhasvIkAre tajjanakamadhurAdirasarAsanaprasaGga iti cet ? na, bhagavatAM kavalAhArarasAsvAdajanyasukhaduHkhAnutpattAvapi tataH kSudAdiduHkhanivRttestajjanyasukhotpattervA saMbhavAt , tiktAdyauSadhAderiva dhAtusAmyadvArava tasya taddhetutvAt / ata eva rasAsvAda varjayitvaiva bhuJjatAmapramattayatInAM na ttphlaanuppttiH|| [ kavalAhAra mAtrathI matijJAnotpatti thaI jatI nathI] kavalAhAra karavA mAtrathI kaMI kevaLIne rasanendriyajanya matijJAnaspattine prasaMga nathI, kAraNa ke viSayAtmaka kAraNa hAjara hovA chatAM matijJAnAvaraNakSayopazamAtmaka ItarakAraNarUpa labdhIndriyane abhAva che. AvI labdhIndriyanI gerahAjarImAM paNa je matijJAnAtmaka kArya thaI jatuM hoya te te samavasaraNamAM dee varasAvelA puSpanI sugaMdharUpa viSayathI paNa dhrANendriyajanya matijJAna thavAne prasaMga Ubhe thaze. ratnAkara avatArikAmAM kahyuM ja che ke "pahele vikalpa yukta nathI kAraNa ke viSayasaMparkamAtrathI rasanendriyajJAna saMbhavita nathI. nahitara te denA samUhathI niraMtara varasAvAyela kusumenI sugaMdhAdinA saMbaMdhathI ghANujanyajJAna paNa thavuM joIe." - pUrvapakSa :-kalAhAra svarUpataH sukha ke duHkhane Apato nathI, kintu rasanendriyathI - thaela madhuratiktAdi rasanA uddadha dvArA ja Ape che. tethI ja pittadravyanA kAraNe tiktarasane uddadha thatuM hovAthI sAkara vagere khAvAmAM Ave te paNa duHkhane anubhava thAya che. tethI kevaLIeAne kavalAhArajanya sukha hoya che evuM mAnavAmAM e sukhanuM janaka evuM madhurArirasanuM zAsanapratyakSAtmaka matijJAna (madhurAdirAdha janya) mAnavuM ja paDaze. uttarapakSa - kavalAhAranA rasane AsvAda karavAmAM sukha-duHkha thAya che te matijJAnarUpa hoya che. e sukha-duHkha kevaLI ene na hovA chatAM bhUkha vagere rU5 duHkha nivRtta thatuM hovAthI sukhAnubhava te hoya ja che. athavA rasAsvAda vinA kavalAhArathI paNa sukhAnubhava thAya ja che jema auSadhAdi svAdanuM sukha ApatA na hovA chatAM dhAtuone sama karI sukhAnubhava karAve che e ja rIte kavalAhAra paNa dhAtusamatvanuM ApAdana karIne sukhAnubhava karAve ja che. tethI ja rasAsvAda karyA vinA ja bhajanAdi karatAM apramattayatiene paNa te AhArajanya sukha rUpa phaLa anupana rahetuM nathI.
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ valibhaktivicAra wwwwwa nanu tathApi rasanendriyeNAhArarasagrahaNe tatastadvyaJjanAvagrahaprasaGgaH, dravya - indraya- tadubhayasaMsarga rUpavyaJjanapUraNAttadutpatteH, tadApUraNa cAsaMkhyeyaiH pratibodhakamallakodAharaNAbhyAM nandyadhyayanAdavaseyam / tathAhi 325 ""va' jaNoggahassa parUvaNa' karissAmi paDibohaga diTTha teNa mallagadiTThateNa ya / se kiM ta' paDibohagadiTThateNa ? paDibohagadiTha teNa se jahANAmae keI purise kaMci purisa' sutta' paDibohijjA - 'amuga' 'amuga' tti, tattha coae pannavarga evaM vayAsI - kiM egasamayA poggalA gahaNamAgacchanti ... jAva No saMkhejjasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchati, asaMkhejja samayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchati / se taM paDibohagadiTha teNa / se kiM taM mallAdi te 1 mallagadiThate se jahANAmae keI purise AvAgasIsAu mallaga hAya tatthe udagabiMdu pakkhivejjA se naTUThe, anne vi pakkhitte se vinaTThe, eva pUrva pakSa :- chatAM rasanendriyanA rasapudgalA sAthe sa'nika thavAthI rAsana vyaMjanAvagraharUpa matijJAna teA mAnavuM ja paDaze. kAraNa ke rasadravya, jihvendriya ane tadrubhaya sA~ba dharUpa vyaMjananu pUraNa thayuM hAvAthI vyaMjanAvagraha utpanna thAya che ja... vyaMjananu ApUraNa asakhya samayeAmAM thAya che e vAta zrI na IsUtra adhyayanamAM uDesA pratibodha ane bhaTTa (= choDIyu ) dRSTAntathI lAguvI ne sApramANe che * pratimAdhaka-malaka dRSTAntathI vyaMjanAvagrahanI prarUpaNA karu chu'-pratiAdhaka dRSTAntathI te kaI rIte ? jema keAI purUSa khIjA sUtelA purUSane UThADe ke 'he amuka ! UTha ! ' gurue ATalI prarUpaNA karye chate ziSya pUche che-prathama samaye kAnamAM pravezelA zabda pudgalAne sUteleA mANasa grahaNa kare che? guru javAba Ape che-nA' ziSya dUrI azna pUche che -'yo samayamA pravezelA puNo gRhIta thAya che ? guru uDe, 'nA'.... ema (javAba ApatA ApatA) yAvat saMkhyAtA samayamAM praviSTa pudgalA paNa gRhIta thatA nathI. asa`khyasamayapraviSTa zabda pudgalA gRhIta thAya che. A rIte prAdhaka dRSTAMta thayuM bhAU dRSTAntathI te 4 zate 1 1. vyaJjanAvagrahasya parUpaNAM kariSyAmi pratibodhakadRSTAntena mallakadRSTAntena ca / atha kA sA pratibodhakadRSTAntena ? pratibodhakadRSTAntena sA-yathAnAmA ko'pi puruSaH kaMcit puruSa N supta N pratibodhayet 'amuka ! amuka !' iti / tatra nodakaH prajJApakamevamavAdIt kimekasamayapraviSTAH pudgalAH grahaNamAgacchanti ? yAvat na saGakhyAtasamayapraviSTAH pudgalA grahaNamAgacchanti, asaMkhyAta samayapraviSTAH pudgalA grahaNamAgacchanti / seya N pratibodhakadRSTAntena / atha kA sA mallakadRSTAntena ? mallakadRSTAntena sA yathAnAma ko'pi puruSa ApAkaziraso mallaka gRhItvA tatraimudakabindu prakSipet sa naSTaH anye'pi prakSiptAste'pi naSTAH, evaM prakSipyamANeSu prakSipyamANeSu bhaviSyati sa udakabinduH yastaM mallakamAdrI kariSyati, bhaviSyati sa udakabinduH yastasmin mallake sthAsyati / bhaviSyati sa udakabinduH yasta mallaka bhariSyati / bhaviSyati sa udakabinduH yastaM malla lAvayiSyati / evameva prakSipyamANairanantaiH pudgalairyadA taddvyaJjana pUrita N bhavati tadA 'huM' iti karoti, na caiva jAnAti 'ka eSa zabdAdiH ? *
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3ra6 adhyAtmamata parIkSA thyA. huM pakkhippamANesu pakkhippamANesu hohI se udagabiMdU jeNa' ta mallaga rAvihiti, hohI se udagabiMdU jeNa tasi mallagasi ThAhiti, hohI se udgabiMdU jeNa ta mallaga bharehii, hohI se udagabiMdU jeNa tasi mallagasi na ThAhiti, hohI se udagabiMdU jeNa ta mallaga pavAhehitti, evameva pakkhippamANehi aNatehiM poggalehi jAhe ta vaMjaNaM pUriaMhoi tAhe "huMti re, no veva i kALarU che vera sAruM [ nanzadhyayana sUtra naM-6-17-18] ityAdIti cet ? satya, uktasUtre grahaNavidhiniSedhayovijJAnagrAhyatAmadhikRtyopadezo na tu saMbandhamAtramadhikRtya, prathamasamayAdArabhyaiva saMbandhasaMbhavAt , ata eva 'asaMkhejjasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchanti' ityatra caramasamayapraviSTA eva vijJAnajanakatvena grahaNamAgacchanti, tadanye tvindriyakSayopazamopakAriNa iti sarveSAM sAmAnyena grahaNamuktamiti malayagiricaraNAH / tathA ca vyaJjanAvagrahopakArigrahaNAbhAve'pi rasanarasasambandharUpa tadgrahaNa bhagavatAmapyaviruddhameveti A rIte-jema keI purUSa pAkamAMthI (bhaThThAmAMthI) navuM koDIyuM kADhI tenA para pANInuM biMdu nAMkhe to, e biMdu zoSAI jAya che, bIjA paNa TIpAo kramazaH zeSAI jAya che. ema ghaNuM zoSAI gayA pachI evuM eka biMdu paDe che je keDiyAne bhInuM kare che. ema uttarottara vadhu ne vadhu jaLabiMduo nAkhatAM nAkhatAM kramazaH evA biMdue paDe che jethI kramazaH keDiyAmAM jaLa Take che, keDiyuM bharAya che, pachI vadhAre biMduo keDiyAmAM rahI zakatA nathI ane koDiyAmAMthI pANI bahAra vahevA mAMDe che. Ama jema ghaNuM binduo keDiyAmAM paDyA pachI paDeluM bindu ja kaDiyAmAM Take che tema jyAre IndriyamAM pravezatAM anaMta pudagalothI vyaMjana ApUrita thAya che tyAre ja sUtela mANasa huMkAro bhaNe che ane chatAM e vakhate e jANa hotuM nathI ke zabdAdi pAMca prakAranA viSayomAMthI meM kayo viSaya grahaNa karyo?" zrI nandI sUtranA A pratipAdanathI jaNAya che ke kavalAhAranA pudgalathI vyaMjana ApUraNa thae chate enuM grahaNa thAya ja. tethI kevaLIone kavalAhAra mAnavAmAM vyaMjanAvagraha te mAnavo ja paDe. uttarapakSa:- tamArI vAta ThIka che, paNa naMdIsUtranA prastutasUtramAM je kahyuM che ke zarUAtanA amuka pudgala gRhIta thatA nathI ane pachInA pudgalo gRhIta thAya che te vijJAnagrAhyatAne AzrIne ja kahyuM che nahi ke saMbaMdhamAtrane AzrIne. arthAt e sUtra asaMkhya samaya pachI praviNa pudgalonuM te jIvane jJAna thAya che evuM pratipAdana kare che, "asaMkhyasamaya pachI ja praviNa pudgalone saMbaMdha thAya che evuM nahi. kAraNa ke saMbaMdha to prathamasamayathI ja saMbhavita che tethI ja "asaMkhyasamayapraviSTa pudagale gRhata thAya che evuM jaNAvatAM sUtramAM-caramasamaya praviNa pudagalo ja vijJAna janaka banavArUpe gRhIta thAya che-te pudaMgalanuM ja jJAna thAya che-te sivAyanA pUrva praviSTa pudagalene
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra 327 kimanupapannam ! atha rasanena saha rasasya baddhaspRSTatAkhyasaMbandharUpa grahaNa tathAvidhameveti cet ? na, tathApi dravyapUraNe'pIndriyA'pUraNAt , tatpUraNAyAH kssyopshmopnibddhvaasnaaruuptyAra . 3 mArthatA-[vi0 mA0 218]. 'davvaM mANa priami diamApUria tahA doNhaM / / avaropparasaMsaggo jayA tayA geNhai tamatthaM // ti / atrA''pUritavyApta bhRtavAsitamityartha iti vyAkhyAta, tathA cAhAragrahaNe na vyaanAvagrahaprasaGgaH, tadAnIM dravyavyaJjanapUraNasya nikhilavyaJjanapUraNA'vinAbhAvitvA'bhAvAt / atha baddhaspRSTAkhyaH saMbandhavizeSopi kSayopazamahetuka eveti taM vinA na tatsaMbhava iti cet ? na, tasya taddhetukatve mAnAbhAvAt , bhAve'pi na no hAniH, dhAtusAmyAdyaupayikasaMbandhamAtrasyaiva kSunnivRttyAdyaupayikatvAditi dig // 117 / / duussnnaantrprsnggmuddhrtibaMdha thatuM nathI, chatAM te pudagale indriyane kSaye pazama jagADI ApatAM hovAthI asaMkhyasamayamAM pravezelA sarvapudgala vize "teo gRhIta thAya che ema sAmAnyathI kahyuM che !--evuM zrI malayagiri mahArAje vyAkhyAna karyuM che. kevaLIone te matijJAnAvaraNa karma ja na hovAthI pUrva praviSTa pudagale paNa pazama jagADI ApanArA banatAM na hovAnA kAraNe "gRhIta" thaelA kahevAtAM nathI. A rIte kevaLIone vyaMjanAvagraha karAvI ApanAra prahaNu te hotuM nathI. mAtra jihA ane rasapudagalane saMbaMdharUpa grahaNa hovAmAM zuM anu55na che ? arthAt matijJAnanI utpatti vinA paNa indriyapugalasaMbaMdha mAnI zakAya che. | | IndriyAtmaka vajana ApUrita thatuM nathI ] pUrvapakSa - rasa pudgalone jIbha sAthe je baddhapRSTatA nAmano saMbaMdha thAya che e ja vyaMjanAvagrahane upakArI grahaNarUpa hovAthI matijJAna thavuM ja joIe. uttara5kSa :- e rIte dravyAtmaka vyaMjananuM pUraNa thaI gayuM hovA chatAM IndriyAtmaka vyaMjananuM pUraNa thayuM hotuM nathI kAraNa ke tenuM pUraNa kSayopazama sAthe saMkaLAela vAsanArUpa che je kevaLIone kSapazama ja na hovAthI saMbhavita nathI, tethI vyaMjanAvagraha thatuM nathI. bhASyakAre paNa kahyuM ja che ke-1 dravyAtmaka (zabdAdi) vyaMjana svagrAhaka jJAna utpanna karavA mATe bharacaka pramANavALuM thAya tyAre, 2 IdriyAtmaka vyaMjana kSapazamarUpa vAsanAyukta thAya tyAre ane 3 e benA saMbaMdhAmaka vyaMjana e bene aMga-aMgI bhAva thavArUpa atyaMta saMyuktatA thAya tyAre ApUrita bane che. A traNe vyaMjana jyAre Arita thAya che tyAre arthagrahaNa=arthAvagraha thAya che." ahIM "bApUrti*=zabdanuM vyApta=bharAeluM=vAsitathaeluM, evuM vyAkhyAna karyuM 1, dravya mAnauM pUritamindriyamApUrita tathA dvayoH / parasparasaMsargo yadA tadA gRhNAti tamartham //
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 adhyAtmamata parIkSA . 118 iriAvahiA kiriyA kavalAhAreNa jai Nu kevaliNo / gamaNAiNA vi Na have sA ki tuha pANipihia tti // 118 // (ipithikIkriyA kavalAhAreNa yadi nu kevalinaH / gamanAdinApi na bhavet sA kiM tvatpANipihiteti // 118 // ) ____ kavalAhAreNa kevalinAM pratikramaNayogyeryApathaprasaGgo gamanAdikriyayApi samAnaH, bahusAmayikatvasyobhayatrA'vizeSAt / tadAhuH- "na paJcamaH, gamanAdinApIryApathaprasaGgagAt" iti / 'ata eva bAdhakAdgamanAdikriyAmapi bhagavataH prAyogikI na manyAmahe' iti cet ? na, vizeSAvamarza bAdhakAnavatArAt , anAbhogasahakRtayogakriyAyA eva tAdRzeryApathikIhetutvAt , sUkSmAyAM tu tasyAM kArmaNazarIre(? ra)kRtacalopakaraNatAyA * eva hetutvAt // 118 / / che tethI kevaLIne AhAragrahaNa karavA mAtrathI vyaMjanAvagraha thaI javAnI Apatti nathI kAraNa ke dravyavyaMjanapUraNa thayuM hovA chatAM IndriyavyaMjanapUraNa thayuM hotuM nathI. dravya vyaMjanapUraNa thAya tyAre chaghane sAmAnyathI IndriyavyaMjanapUraNa bhale thaI jatuM hoya te chatAM paNa dravyavyaMjanapUraNa thAya tyAre indriyavyaMjanAdi anya vyaMjana paNa pUrAI ja jAya e kaI daDha niyama nathI. pUvapakSa - rasapugalono "baddhapRSTa nAmane saMbaMdha paNa tevA pazamathI ja thAya che. tethI kSayopazama vinAnA kevaLIone AhAra sAthe te saMbaMdha ja asaMbhavita hovAthI kavalAhAra hovo zI rIte manAya? - e saMbaMdha kSaye pazamahetuka che evuM mAnavAmAM kaI pramANa na havAthI tamArI vAta grAhya nathI. athavA taDhetuka hoya to paNa amAre kaI Apatti nathI, kAraNa ke kSapazamanA abhAvanA kAraNe e saMbaMdha na thato hoya to paNa tenA kAryabhUta vyaMjanAvagraha ja ruMdhAze, kSudhAnivRttivagerarUpa kArya nahi, kAraNa ke dhAtusAmyanA upAyabhUta saMbaMdha ja te kAryanA upAyarUpa che, baddha dhRSTa nAmano saMbadha nahi. me 117 che vAdIthI apAtAM bIjA dUSaNane uddharatAM granthakAra kahe che gAthArtha :- kavalAhAra karavA mAtrathI "kevaLIne IryA pathikI kiyA thAya che ane tethI IriyAvahiyA paDikAmavAnI Apatti Avaze" evuM je kahezo to gamanAdithI paNa IriyAvahi pratikramaNagya e kriyA zA mATe na thAya? zuM tamArA hAthathI e aTakAvAelI che ? [ kavalAhArathI IpathaprasaMga nathI]. je kavalAhArathI kevaLIone pratikramaNa yogya IryApathaprasaMga thato hoya te to e gamanAdithI tha paNa samAna ja che. je bahusamayavALI hovAthI bhejanakiyA * upakarotyanenetyupakaraNam-svabhAvaH, calaM asthiramupakaraNaM yasya sa calopakaraNaH, tasya bhAvaH calopakaraNatA-AtmapradezAnAM kampasvabhAva ityarthaH /
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ *valibhaktivicAra 329 ww Na ya parutrarArahANI teNa sayA joggasamayaNiyaeNa / Naya vAhisamuppattI hiamiaAhAragahaNAu // 119 // ( na ca paropakAra hA nistena sadA yogyasamayaniyatena / na ca vyAdhisamutyattirhitamitAhAragrahaNAt // 119|| ) na khalu bhagavatAM bhukterucita samayaniyatatvAdanyadA sarvadA paropakArAvasArAttadupAyaH, na vA hitamitAhAragrahaNAt pariNau zUlAdivyAdhisamutpattiH / ukta' ca - "na tRtIyaH, tRtIyayAmamuhUrtamAtra eva bhagavatAM bhukteH zeSamazeSakAlamupakArAvasarAt / na caturthaH, parijJAya pratikramaNaceAgya hAya teA e rIte gamanAdi kriyA paNa tevI ja hAvAthI pratikramaNane ceAgya banaze ja. ratnAkarAvatArikAmAM kahyuM che ke- IryApathaprasaMga AvatA hAvAthI kavalAhAra hAtA nathI' evA pAMcamA vikalpa paNa yukta nathI kAraNa ke teA pachI gamanADhi paNa mAnI zakAya nahi.' pUrva pakSa :- e ApattirUpa khAdhaka AvatA heAvAthI ja kevaLInI gamanAkrikriyAne paNa ame prAyeAgikI mAnatA nathI, svAbhAvikI ja mAnIe chIe. tethI prAyeAgikI evI kavalAhArakriyA mAnavAmAM iryApathaprasa'ga UbhA ja che. [ kevaLInA gamanAdi mAyAgika hovAmAM bAdhakAlAva] uttarapakSaH- . vizeSa rIte vicAra karatAM jaNAya che ke kavalAhAra ke gamanArttimAM tevA kAI khAdhaka che nahi jenA kAraNe e ene prAyeAgika mAnI na zakAya! kAraNa ke game te cAgarUpakriyA kaI tathAvidha karma baMdha ka2AvanArakriyA banatI nathI ke jene dUra karavA IriyAvahiM pratikramaNanI AvazyakatA UbhI thAya. kintu anAbhAga sahaSkRta yogakriyA ja tAddazaka baMdhanI hetubhUta kriyA karAve che (ke je IrSyApatha kahevAya che,) je iriyAvahi pratikramaNanI AvazyakatA UbhI kare che. kevaLInI gamana-- bheAjanAdi kriyAe tA kevalAbhAgayukta ceAgathI ja thatI hAvAthI iriyAvahi prati- kramaNanI Apatti AvatI nathI. zakA :- Avu' mAnavAmAM Apatti e Avaze ke chadmastha sAdhune zvAseAzvAsalAhIbhramaNAdinI je kriyAo hoya che te paNa abheAgapUrvakanI na heAvAthI hamezA IrSyApathaprasaMga lAgyA ja kare. samAdhAna :- e kriyAo pratye anAbhAgasahaSkRta ceAga hetubhUta nathI kintu kAma zuzarIrakRtacalA pakaraNatA (= kAma`Nu zarIrathI karAela AtmapradezAnI ca'caLatA) hetubhUta che tethI satata IyA~pathaprasaMga lAgyA karavAnI Apatti nathI. / / 118aa * ahI digambara sAme kahI zakAya che ke jema kaivalinI gamanAdi kriyAne svAbhAvika mAtA za tema karalAhAra kriyAne paNa svAbhAvika mAnIe teA koI doSa nathI. paNa Ama nahI" kahevAnuM kAraNu e che ke kevalInI gamanAgamanAdi badhI ja kriyAe AbhAgapUrvaka ane prAyeAtrika ja hoya che, phara
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 330 adhyAtmamata parIkSA zla. 120 timirANAkhyAta" jhuti batha "yathA zuDhAvidhimutpatti mavati tathA mukSIya iti parijJAne rAgaprasaGgaH, anyodRzaparijJAna tu tAdRzAbhyavahAro'prayojakamiti cet 1 na, mohotpAdyamAnajJAnasyaiva.. rAgAkAntatvAt , ucitapravRttinirvAhakaviSayAvabhAsakasya tasyA'. tAdRzatvAt // 119 // Na purIsAi duguMchiyamesi NiddaiDhamohabIANaM / aisayao Na paresi vivittadese vihANA ya // 12 // (na purISAdijugupsitameSAM 'nardagdhamohabIjAnAm / atizayato na pareSAM viviktadeze vidhAnAcca // 120 // ) huM kevaLI je kavalAhAra karavAmAM samaya pasAra kare te paropakArane samaya ghaTavAthI paropakArahAni thAya. temaja kavalAhArane pariNAme vyAdhi thavAnI zakayatA paNa UbhI thAya. tethI kevaLIone kavalAhAra mAnavo yukta nathI evI vAdInI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che - gAthArtha :- vaLI bhojana paNa yogya samayamAM niyata ja hovAthI te sivAyanA kALamAM paropakAra zakaya banato hevAnA kAraNe bhajana mAnavAmAM paNa paropakArIpaNuM ghavAtuM nathI tathA, kevaLIo hita-mita-pa AhAra ja grahaNa karatA hovAthI vyAdhi thavAnI paNa zakyatA nathI. kevaLI bhagavaMtone ucita samaye ja bhejana hovAthI anya sarvasamaye paropakArane avasara hoya ja che. tethI paropakArahAni thatI nathI, ema hitamita AhAranuM ja grahaNa hovAthI pariNAme zUlAdi vyAdhi thatAM nathI. ra. a. mAM kahyuM che ke, "paropakArahAni thatI hovAthI kevaLIone kavalAhAra mAnavo yegya nathI e trIjo vikalpa paNa ayukta che kAraNa ke trIjA praharamAM muhUrtamAtra kALa mATe bhajana hovAthI zeSakALamAM paropakAra zakya che. pariNAme zUlAdi vyAdhi saMbhavita hovAthI kavalAhAra mAna yukta nathI" e cotho vikalpa paNa ayukta kare che kAraNa ke kevaLIo jANIne hitamita AhAra ja AgatAM hovAthI vipariNAma thavAnI zakayatA nathI. pUrvapakSa :- "je ane eTale AhAra karavAthI zUlAdi vyAdhi na thAya te ane teTalo huM AguM" AvA jJAnapUrvaka hitamita AhAra vAparatA hoya te te kevaLIone rAga hovAnuM mAnavuM paDaze. ane jemAM rAgathI lepAvAnuM na hoya evuM AnAthI bhinna AkAravALuM jJAna to tevA bhejananuM prAjaka nathI, ke jenAthI tevuM bhajana pravarte. tethI je uparokata jJAnapUrvaka ja khAvAnuM hoya te rAga mAnava paDaze ane e vagara paNa bhejana hoya te zUlAdi vyAdhinI zakyatA mAnavI ja paDaze. . [hitamita ArogavAmAM rAga anAvazyaka] - uttarapakSa - mehathI pravartatuM jJAna ja rAgathI lepAeluM hoya che, pitAnI
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra 33 na khalu kavalAhAreNa kevalinAM purISAdi jugupsitaM saMpadyate, jugupsAmohanIyataroH samUlamunmUlatatvAt / na ca draSTRNAM tadutpattiH, tIrthakRtAmatizayabalAdeva hAranIhAra vidheradRzyatvAt, sAmAnya kevalibhistu viviktadeze tatkaraNAt / ukta ca - " na SaSThaH, yatastasmin kriyamANe tasyaiva jugupsA saMpadyetA'nyeSAM vA ? na tAvattasyaiva bhagavataH, nirmohatvena jugupsAyA asaMbhavAt / athAnyeSAM tat kiM manujAmarendratadramaNI sahasra saGkulA yAmana' zuke bhagavatyA sIne sA teSAM na sajAyate ? atha bhagavataH sAtizayatvAnna tannAgnya teSAM taddhetustarhi tata eva tannIhArasya carmacakSuSAmadRzyatvAnna doSaH / sAmAnya kevalibhistu viviktadeze ttkrnnaaddossaamAvaH " kRti / ucita pravRttine jALavI rAkhanAra evA viSayane jaNAvatu` kevaLInuM jJAna mAhajanya na he|vAthI rAgAkAnta heAtuM nathI. tethI rAga vinA paNa tevA jJAnathI pravRtti zakayA che. I11nA kavalAhAranA pariNAmarUpe jugupsanIya evA maLamUtrAdi avazya pravartta che je kevaLIene mAnI zakAtA na heAvAthI kavalAhAra paNa mAnI zakAtA nathI evI vAdInI zaMkAne uddezIne granthakAra kahe che-- [purISAdi bhrugupsAjanaka nathI] gAthArtha :-kavalAhArathI thatAM purISAdi meAhakhIjane bALI nAkhanArA kevaLIone peAtAne tA jugupsA karAvatAM nathI. vaLI zrI tIrthaMkarAnA tevA atizayanA kAraNe temaja sAmAnyakevaLIe vivikta dezamAM ja AhAra nIhArAdi karatAM hAvAnA kAraNe e khIjAone paNa jugupsAdi karAvatAM nathI. kavalAhAranA pariNAma tarIke pravattatAM purISAdi kevaLIene peAtAne jugupsA karAvanAra manatA nathI kAraNa ke teoe jugupsAmeAhanIya kamne ja ukheDI nAkhyu hAya che. vaLI chadmasthAne e jugupsA karAvanAra banatA nathI kAraNa ke zrItI karAnA tevA atizayanA kAraNe temaja sAmAnya kevalIethI ekAMtamAM ja te karAtA heAvAthI te kriyA keAInI najare ja caDatI nathI. kahyuM che ke "jugupsanIya evA purIyAdinA janaka hAvAthI kavalAhAra kevaLIene hAtA nathI evA chaTThA vikalpa paNa yukta nathI kAraNa ke, nIhAra karatAM kevaLIne peAtAne ja jugupsA thAya ke khIjAne ? kevaLIne ja thAya evu tA manAya nahi kAraNa ke pAte nirmAha hAvAthI jugupsA asaMbhavita che. khIjA manuSyAdine thAya che evu kahezeA tA ame enI sAme pUchIe chIe ke hajArI manuSyA, daivA, Indra, IndrANI, devI vagerenI vacamAM bhagavAn nisra beThA hAya che tenI kema te manuSyAdine jugupsA thatI nathI ? bhagavAnanA tevA atizaya hAvAnA kAraNe ja jo nagnatA .jIpsanIya khanatI na hAya tA e rIte bhagavAnanA atizayanA kAraNe ja nIhAra kriyA ca cakSuthI adRzya rahetI hAvAthI ajugupsanIya zA mATe
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ kukara adhyAtmamaparIkSA laiM. ghara - yattu " 'titthayarA tappiaro haladharacakkI ya vAsudevAya / - manubhAi mAsUma bAda jIllA " [ ]. iti vacanAttIrthaGkarAdInAmAhArakAle'pi na nIhArajugupsitamiti taskimatizayabalAt jATharAnalodrekAdvA / ? mAdyaH, tAdRzAtizayAzravaNAt , sAdhAraNyenAtizayatvAyogAt , atizayenApi dRSTakAryakaraNe'dRSTakAraNopajIvanAd dvitIyapakSAzrayaNAvazyakatvAcca / na dvitIyaH, tAzajATharAmalena bhasmakavadAhAramAtrabhasnIkaraNaprasaGgAt / atha AhAraparyAptI rasIbhUtamAhAra dhAturUpatayA pariNamayati, khalarasIkRtaM tu jATharAnalo bhasmIkarotIti na doSa iti cet ? na, AhAraparyAptisahakRtajATharAnalasya rasIbhUtAhArapariNativizeSa eva niyAmakatvAt , anyathA tatkAle'pi jATharAnalodbhUtasparzasya jAgarUkatvenAhArabhasmIbhAvaprasaGgAd, AhAraparyAptijanyarasapariNAmasya jATharAnalajanyAhAradAhapratibandhakatvAdikalpane gauravAt / na bane ?! tevA atizaya vinAnA sAmAnya kevaLIo to nirjanasthAnamAM ja AhAra nIhArAdi karatAM hovAthI keIne jugupsA karAvatAM nathI. " [nIhArAbhAva asaMgato vaLI-zrI tIrthakaro, teonA mAtApitA, baLadeva-cakavarIo ane vAsudeve manuSya saMbaMdhI bhegenuM sthAna hoya che tethI teone AhAra hoya che paNa nIhAra nathI." evA (ajJAtakartaka) vacanathI jaNAya che ke zrI tIrthaMkarAdine AhArakALamAM paNa jugupsanIya evA nIhArAdi hotA nathI-AvuM je kaI e kahyuM che teone ame pUchIe chIe ke AhAra hovA chatAM nahAra na havAmAM kAraNa zuM che ? (1) tevA prakArano atizaya ke (2) jaTharAnalanI prabaLatA ? (1) prathama pakSa manAya nahi kAraNa ke e kaI atizaya sAMbhaLavAmAM Avato nathI. vaLI sAmAnya kevaLI Adine paNa tevo nIhArAbhAva mAnavo paDato hovAthI anekane sAdhAraNa evA ene "atizaya ja zI rIte kahevAya ? vaLI atizaya paNa kaMI kAraNa vinA ja kArya karI ApanAro hate nathI kintu adaSTakAraNasAmagrIthI kArya karI ApanAro hoya che. tethI nIhArAbhAva rUpa kArya mATe adaSTa evo prabaLa jaTharAnala te mAnava ja paDe eTale dvitIyapakSanuM zaraNa svIkAravuM paDaze. vaLI e bIje pakSa paNa yuktiyukta nathI kAraNa ke tevo prabaLa jaTharAnala te bhasmaka roganI jema AhAramAtrane bALI nAkhaze. phakta nIhArane nahi, ane tethI dhAtu upacayAdi paNa thaze nahI. zarIra kuzanuM kuza ja raheze. pUrvapakSa -AhAraparyApti rasIbhUta AhArane ghAtarUpe pariNumAve che jyAre khaLarasa rUpe pariNamela pudagalone jaTharAgni bALI nAkhe che tethI kRzatAdi thavAne kaI deza raheto nathI. 1. tIrthakarAstatpitaro haladharacakriNau ca vAsudevAzca / manujAnAM bhogabhUmirAhAro nAsti nIhAraH //
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ kelibhaktivicAra 333 etena 'taptAyogolake jalamiva tajjATharAnale'zitamapi bhasmIbhavati' iti pAmaropanyasto dRSTAntaH parAstaH / kiJcaitAdRzA'prAmANikAtizayakalpana AhAra vinApi zarIrasthitiprayojaka evAtizayaH kuto na kalpyate 1-'mohe satyAhArAvazyaMbhAvaH' ityena niyamamullaya na tatkalpyate-iti cet 1 'kavalAhAre sati nirhArA'vazyaMbhAvaH' isyena niyamamulladhyAparamapi katha kalpanIya ? 'rasIbhUtAhArapudgalAnAmAhAraparyAptyAdinA nIrasIkaraNameva nirhAra ityuktakalpa. nAyAM noktaniyamAtikramaH' iti tu rikta vacaH, tasya nirhArapadA'vAcyatvAt , kavalAhArasya niharhAravizeSeNa vyAptatvAdveti kimutsUtropahatakutarkanirAsaprayAsena ? // 12 // uttarapakSa - e vAta ayukta che kAraNa ke paryAtisahakRta jaTharAnala ja rasIbhUta AhArane vivigha pariNativizeSarUpe pariNumAvavAmAM niyAmaka che, mAtra paryApta nahi. e pariNAme karavAmAM je jaTharAnala sakriya na hoya te te tyAM hAjara rahele tene uddabhUtasparza AhArane bhasma ja zA mATe na karI nAkhe? "AhAraparyAptithI thate rasapariNAma jaTharAnalathI thatA AhAranA dAhamAM pratibaMdhaka hovAthI AhAra baLI jato nathI" evuM paNa gauravarUpa hovAthI mAnI zakAtuM nathI. [nIhArAbhAvano atizaya mAnavAmAM Apatti]. AthI ja-jema lekhaMDanA tapelA goLA para paDeluM pANInuM bindu UDI jAya che tema teonA jaTharAnalamAM khAdheluM anna bhasmIbhUta thaI jAya che-evuM pAmare kaheluM dRSTAnta paNa parAsta jANavuM kAraNa ke evuM hevAmAM AhAra ghAtaAdhirUpe pariNata ja na thavAthI zarIrakRzatAdi thavAnI Apatti Ave. vaLI A aprAmANika atizaya paNa kalpI zakAtuM hoya te te AhAra vinA paNa teonuM zarIra TakAvI rAkhe e ja ke atizaya zA mATe na kapa ? pUrvapakSa-zrItIrthakarAdine chasthAvasthAmAM paNa jugurUnIya nIhArAdi hatA nathI. tethI e upapanna karavA chadmasthAvasthAmAM paNa AhAra vinA ja zarIrasthiti havAne atizaya mAnavo paDe, je mAnavAmAM "mehanI hAjarImAM avazya AhAra heya ja' evA niyamanuM ullaMghana thaI jAya. e niyamanuM ullaMghana thavAnA bhaye chaghasthAvasthAmAM AhAra vinA ja zarIrasthiti hovAne atizaya mAnI zakAya tema je na hoya te pachI "AhAra hovA chatAM nIhAra heta nathI evo atizaya ja mAnave paDe, ane te pachI kevaLI avasthAmAM paNa e ja atizayathI jugupsanIya nIhArane abhAva upapana hovAthI AhAravinA zarIrasthiti hovAne atizaya mAnI zakAtuM nathI. [kalAhAranI hAjarImAM nIhAra Avazyaka] uttarapakSa- kavalAhAra havAmAM nIhAra paNa avazya hoya ja evA niyamanuM ullaMghana karIne "kevaLIone nihara hote nathI" evo atizaya paNa zI rIte kalpI zakAya ?
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 adhyAtmamata parIkSA lai. 121 - atha yo bhagavatAM bhuktyabhAvamatizayameva manyate tamupahasitumAha jo puNa bhuttiabhAvo kevaliNo aisautti jaMpei / so vAyAmitteNaM sAheu suhaM khapupphaMpi // 121 // (yaH punarbhuktyabhAvaH kevalino'tizaya iti jallati / sa vAGmAtreNa sAdhayatu sukhaM khapuSpamapi // 121 // ) ... yaH khalu kevalinAM kuto na bhuktiH ? iti prazne bhuktyabhAvAtizayAdityuttarayati sa khalu cakSuSI nibhIlya praznamevottarayati / kizcAsya devAnAMpriyasya nijavAgUlIlAmAtreNevAsiddhasAdhanakutUhalakRto gaganakupumamadhyAtmalAbhAya praSTavya syAt / atha bhuktyabhAvAtizayopadezakAgamAdbhu ktyabhAvaH sAdhyata iti tAtparyamiti cet ? na, bhuktipratipAdakasyaivAgamasya vyavasthitatvAd, pUrvapakSa -e niyamamAM "nihara" zabdano artha e che ke rasIbhUta AhAra pudgalone AhAraparyApti vagerethI nIrasa karavA. Avo nirdhAra kevaLIone paNa hoya ja che tethI A niyamanuM ullaMghana nathI ane nIrasa tha vela te pudagale jaTharAgnithI bhasmIbhUta thaI jatA hovAthI jugupsanIya purISAdi paNa hotA nathI. uttarapakSa - tamArI A vAta yuktivikala che kAraNa ke tevuM nirasIkaraNa niharapada vAcya nathI. kadAca niharapadavANyuM hoya te paNa kavalAhAra te purISAdirUpa niharavizeSane vyApta hovAthI e niyamamAM taphUpaniharavizeSa ja ghaTakIbhUta che. arthAta kalAhAra hoya te purISAdirUpa niharavizeSa hoya ja" evo niyama hovAthI purISAdika te mAnavA ja paDe che. vaLI zAstramAM adazya niharAdi kahyA hovAthI niharAdi hatA ja nathI evI kalpanA karavI utsava che tethI utsavathI haNAyelA tamArA kutakano nirAsa karavAnA vadhu prayAsathI sayuM. ! 120 - kavalAhAra na ho" e kevaLIone eka atizaya che evuM mAnanArane upahAsa karatAM granthakArazrI kahe che [ bhejanAbhAvane atizaya mAnanAranI upahAsyatA] gAthAtha:- kavalAhArano abhAva kevaLIone atizaya che" evuM je kahe che te teM e atizayane yukti vinAnA vacanamAtrathI ja sAdhatA hovAthI e rIte vacanamAtrathI ja AkAza puSpanI paNa bhale siddhi kare ! kevaLIone bhojana kema hotuM nathI ? evA praznano "kAraNa ke teone bhojana na karavArUpa atizaya hoya che. e je vAdI javAba Ape che e kharekhara te AMkha mIMcIne praznanuM ja javAba tarIke punarAvartana kare che. vaLI asiddha vastunI pitAnA vacana mAtrathI siddhi karavAnA kutUhalavALA ene te "tArA vacana mAtrathI ja AkAzapupane paNa kema siddha karatA nathI ?" evuM pUchavuM joIe. arthAt jema bolavA mAtrathI kaMI AkAzapupa utpanna thaI jatuM nathI ema kevaLIone bhejanAbhAva atizaya paNa tArA belavA mAtrathI utpanna thaI jatuM nathI.
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalithuktivicAra 335 AhAranIhAravidheradRzyatvasyaivAtizayasyopadezAd, enamullaGdhya bhuktyabhAvAtizayopadezakazAstrapraNayane mahadvaiparItyamiti / kiyanto vA dadhimASabhojane kRSNA vivecanIyAH 1 kiJcAya na tIrthakRtAmatizayaH, sAmAnyakevalisAdhAraNyAt , nApi kevalinAmeva, devAdisAdhAraNyAt , ata eva na ghAtikarmakSayasamuttho'yamatizayaH, ghAtikarmakSaya vinApi devAdInAM tatzravaNAt / atha devAnAM bhuktyabhAvo na mohakSayAdhInaH, kintu kAraNAntaravaikalyaprayuktaH, iti mohakSayajanito bhuktyabhAvo bhagavatAmatizaya iti cet ? na, bhuktermoha janyatvanirAsena tadabhAvasya tatkSayAsjanyatvAt / nApi devakRtaH, AtmagataguNotkarSa rUpasyAtizayasya tairakaraNAd / nApi sAhajikaH, ubhayavAdyanabhyupagamAditi na kiMcidetat // 121 / / athainamarthamupasaMharati pUrvapakSa -bhojanAbhAva atizayane jaNAvanAra Agama vacanathI ame bhejanAbhAva siddha karIe chIe, amArA potAnA vacanamAtrathI nahi. [ AgamathI paNuM bhejanAbhAva siddha nathI] uttarapakSa :-e rIte paNa bhejanAbhAva siddha thatuM nathI kAraNa ke "AhAranIhAravidhi adazya hoya che evA upadezavacanathI Agama te ulaTuM bhuktinuM ja pratipAdana kare che. AvA AgamanuM ullaMghana karIne bhejanAbhAvAtizayanuM pratipAdaka Agama banAvavuM e kharI tamArI vakatA ! athavA te aDada-dahIMnA bhejanamAMthI keTalA kALA dANA kADhavA? arthAt emAM bhArobhAra aDada hovAthI kALA dANA nIkaLyA ja kare ema tamArI viparIta mAnyatAo dothI bharapUra hovAthI emAMthI nIkaLyA ja kare che. vaLI bhejanAbhAvane zrI tIrthakarone atizaya tamArAthI manAya nahi kAraNa ke sAmAnya kevaLIone paNa tame e he mAno che. ema sAmAnya kevaLIono e atizaya che? evuM paNa manAya nahi kAraNa ke devAdine paNa hoya che. tethI ja e atizaya ghAtIkarmanA kSayathI utpanna thaeluM hoya che evuM paNa mAnI zakAtuM nathI kAraNa ke kavalAhAra vinAnA evA paNa dene kaMI ghAtakarmane kSaya thayo hetuM nathI. pUrvapakSa -devane je bhejanAbhAva hoya che e mehakSayanA kAraNe nahi, paNa bhajana sAmagrImAM aMtargata kAraNottaranI vikalatAnA kAraNe hoya che jyAre kevaLIone te mehakSayanA kAraNe hoya che. tethI teone ja e atizayarUpa che. uttarapakSa - bhejana mehajanya nathI e ame AgaLa siddha karI gayA chIe. tethI bhejanAbhAvane paNa mehakSayajanya manAya nahi. vaLI bhejanAbhAva rUpa atizayane devakRta paNa manAya nahi, kAraNa ke Atmagata guNanA utkarSarUpa atizayane deve karI zaktA nathI, jema ke kevalajJAnAdirUpa atizaya, bhejanAbhAva paNa anAhArIpaNurUpa AtmagataguNanA utkarSarUpa ja che. vaLI e sAhajika atizaya che evuM paNa manAtuM nathI kAraNa ke vAdI ane prativAdI ubhayane te mAnya nathI. 121 a... A vAtane upasaMhAra karatAM granthakAra kahe che
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA le. 1rara-1ra3 - evaM kavalAhAro juttIhiM samathio jiNavarANaM / puyAyariehiM jahA taheva leseNa uvaiTTho // 122 // ( eva kAlAhArA yuktibhiH samarthito jinavarANAm / pUrvAcArya yathA tathaiva lezenopadiSTaH // 122 // ) spaSTA // 122 / / eva ca kevalinaH kavalabhojitve samarthite tasya pUrvaprastuta kRtakRtyatvamakSatamityAha teNa kevalanANI kayakicco ceva kavalabhoIvi / nANAINa guNANa paDighAyAbhAvao siddho // 123 // (tena kevalajJAnI kRtakRtya eva kavalabhojyapi / jJAnAdInAM guNAnAM pratighAtAbhAvataH siddhaH / / 123 // ) kavalabhojitve'pi kevalinAM jJAnAdiguNA'pratighAtAt kRtakRtyatva nirAbAdhameva / kutaH ? ke ca te jJAnAdiguNAH 1 ucyate-jJAnAvaraNakSayAt kevalajJAna, darzanAvaraNakSayAt kevaladarzana, mohakSayAt kSAyikasamyaktvacAritro, antarAyakSayAdAnAdilabdhipaJcaka ceti / yadyapi nikhila gAthArtha - Ama kevaLIone kavalAhAra hoya che e vAta pUrvAcAryoe je rIte yuktiothI samarthita karI che te rIte ame paNa saMkSepathI kahI. gAthArtha spaSTa che. 12rA - A rIte kevaLIonA kavalAhAranuM samarthana karyuM. eTale kavalajI hovA chatAM pUrve 71 mI gAthAmAM prastuta karela teonuM kRtakRtyatva te akSata ja che evuM granthakAra jaNAve che [ kalAhAra hovA chatAM kRtakRtyatva akhaMDita] - gAthAtha - tethI kavalajI hovA chatAM kevaLIo kRtakRtya ja hoya che. e vAta teonA jJAnAdi guNene kavalAhArathI pratighAta thatuM na hovAthI siddha thaI. 1 kavalAhArI jJAnAdiguNone pratighAta thatuM na hovAthI kevaLIonuM kRtakRtyatva to akhaMDita ja che. prazna :-tame AvuM zenA AdhAre kaho cho? vaLI te jJAnAdi guNo kayA kayA che? uttara - jJAnAvaraNanA kSayathI kevalajJAna, darzanAvaraNanA kSayathI kevaladarzana, mehakSayathI kSAyika samyakatva temaja kSAyika cAritra ane aMtarAyanA kSayathI dAnAdi pAMca labdhio rU5 guNa kevaLIone pragaTa thAya che. jo ke saMpUrNa karmakSayathI thatAM saghaLA guNo te siddhAtmAmAM ja hevAthI sarvathA kRtakRtya to teo ja hoya che chatAM 4 ghAtIkarmono kSayathI thaela guNe kevaLImAM paNa hevAthI kevaLI paNa dezataH kRtakRtya kahevAya che. - pUrvapakSa - e rIte te aviratakSAyikasamyakatvane paNa dezakRtakRtya kahevA paDaze kAraNa ke teone paNa darzana mehanIya kSayathI kSAyika samyakatvaguNa prakaTa thaye ja hoya che. [kevalajJAnAdi aneka azathI kRtakRtyatA ] uttarapakSa :- chatAM teo A eka ja aMzathI kRtakRtya hoya che jyAre kevaLIo kevalajJAnAdirUpa aneka aMzethI kRtakRtya hoya che, ATalo bemAM phera che.
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra 37 karmakSayajanyanikhilaguNabhAjanatyA siddha eva kAtsnye na kRtakRtyastathApi karmacatuSTayakSayajanyaguNabhAjanatayA kevalI dezakRtakRtyo veditvyH| na cAviratakSAyikasamyagdRzo'pyevaM kRtakRtyAH prasajeyunityavizeSApatti( ? ravizeSApatte )riti zaGkanIya, teSAM dezena kRtakRtyatvaM, kevalinA tu dezaiH kRtakRtyatvamiti vizeSAt / athaivaM "kevalI kRtakRtyaH, na tvaviratasamyagdRSTiH" iti katha vyavahAra iti cet 1 kevalinamapekSya kRtakRtyatvAbhAvaviSayatvAt , mahatyapi taDAge 'samudro mahAn , na taDAgaH' iti samudramapekSya mahattvAbhAvavyavahAravat , tadavadhikatvaM ca sannidhyAdisi dvaM tatra bhAsata iti vyavahArapaddhatiH / nizcayastvakhaNDameva vastu manyata, iti kAsnyena kRtakRtyaM sidvameva sa kRtakRtyamAha nAnyam // 123 // aba kele -si moH kevalajJAnasyA'viziSTatvAt jJAnasya kAtsnye na zuddhau tadAzrayasthApe kasmeMna zudra ve kele naH kAtsnye na kRtakRtyatvaprasaGga ityAzaGkAyAmAha nANaspa visuddhIe appA egantao Na saMsuddho / jamhA nANa appA appA nANa va aNNa vA // 124 // (jJAnasya vizuddhayAtmaikAntato na sNshuddhH| yasmAda jJAnamAtmAtmA jJAna vA'nyadvA / / 124 // ) pUrvapakSa - kRtakRtyatvavyavahAranuM prayojaka dezakRtakRtyatatva to banemAM nirbodhapaNe havAthI "kevalI kRtakRtya che ane avirata kSAyika samyaka kRtakRtya nathI' evo vyavahAra zI rIte thaze? 1 uttarapakSa:- jema taLAva game tevuM moTuM hovA chatAM samudranI apekSAe nAnuM hovAthI "samudra moTo che, taLAva nahi" e vyavahAra thAya che ema kevaLInI apekSAe kSAyikasamyaphavImAM kRtakRtyatvAbhAvane vyavahAra thAya che. pUvapakSa - kevaLInI gerahAjarImAM paNa aviratakSAyikasamyaphavIne AzrIne "e kRtakRtya nathI" e je vyavahAra thAya che e zI rIte upapanna karaze? uttarapakSa - e vakhate paNa buddhimAM kevaLInI hAjarI hoya ja che. arthAt buddhimAM kevaLInI upasthiti karIne tadavadhika kRtakRtyatvAbhAvane vyavahAra thaI zake che. nizcayanaya te vastune akhaMDa ja mAnanAra hovAthI dezakRtakRtyatvAdi mAnatuM nathI, tethI e to sarvathA kRtakRtya thaelA siddhone ja kRtakRtya kahe che bhavastha kevaLI vagere anyane nahi. me 123 che kevaLI ane siddhanuM kevalajJAna eka ja sarakhuM che ane kevaLInuM jJAna saMpUrNa paNe zuddha ja che tethI tenA AzrayabhUta bhavastha kevaLIne paNa sarvathA yuddha mAnavA joIe. phalataH sarvathA kRtakRtya paNa mAnavA ja paDe evI vAdInI zaMkAnA abhiprAyathI graMthakAra kahe che- [ jJAnazuddhimAM AtmazuddhinI bhajanA ]. gAthArtha - jJAna vizuddha havA mAtrathI tene AzrayabhUta AtmAne ekAnta zuddha 43
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA le, 124-125 ..jJAnasyaikAntaMzuddhAvAtmakAntatastadA zuddhaced yadyAtmA jJAnameva bhavet , na caivamasti, kintu 'jJAnamAtmaiva, AtmA tu jJAnadvArA jJAnamanyadvArA'nyadapi' iti sakalaguNasamudAyarUpasyAtmanaH sakalatacchuddhAvevaikAntataH zuddhiH, AtmanaH zuddhau tu jJAnAdeH zuddhirAvazyakI, tasyaikAntatastadabhinnatvAt / idamatrAvadheyaM yad-jJAnAdiguNAnAM paraspara jJAnAtmanozcA'tadbhAvarUpaM bhedamAzrityA'pRthagbhAvarUpo'bhedo yadA pratipAdyate tadA''mA jJAnameveti na prayogaH, yadA tu nikhilo''tmaguNAnAM jJAnena sahAbhedavRttirAzrIyate tadA syAdeva tathA prayogaH, para jJAnasyaiva nakAntataH zuddhatvavyavahAra iti na tadAzrayasya ttprsnggH| // 124 / / nanvevamAtmana ekAntataH saMzuddhayabhAve kevalinaH paramAtmatva na sthAdityAzaGkAyAmAha evaM paramappattaM nANAiduvAraga muNeavvaM / savvaha paramappattaM siddhANa ceva saMsiddhaM // 12 // __ (eva paramAtmatva jJAnAdidvAraka muNitavyam / sarvathA parapAtnatva siddhAnAmeva saMsiddham / / 125 // ) manAya nahi kAraNa ke "jJAna AtmA ja che evo niyama hovA chatAM "AtmA jJAna ja che' e niyama nathI. tethI AtmA amuka apekSAe jJAnabhinna paNa saMbhavita hovAthI e aMze azuddha paNa hoI zake che. - jJAnanI sarvathA zuddhi hevAmAM AtmAnI paNa sarvathA zuddhi tyAre ja siddha thAya je AtmA mAtra jJAnarUpa ja hoya, paNa evuM te che nahi. vyavasthA to evI ja che ke "jJAna, mAtra AtmArUpa ja che jyAre AtmA jJAna dvArA jJAnAtmaka ane anyatra dazadi dvArA anyAtmaka =darzanAdyAtmaka paNa hoya che. tethI sarvaguNasamudAyarU5 AtmA, pitAnA sarvaguNanI sarvathA zuddhi (saMpUrNatA) thae te ja sarvathA zuddha thAya che. tethI jJAnanI zuddhimAM AtmAnI zuddhi hoya ja e ekAnta nathI. jyAre AtmAnI zuddhimAM jJAnanI zuddhi avazya hoya ja che kAraNa ke jJAna AtmAthI sarvathA abhinna che paNa AtmA jJAnathI sarvathA abhinna nathI. ahIM A tAtparya che ke-jyAre jJAnAdi guNene paraspara ane svAzraya AtmA sAthe ataddabhAvarUpa bheda (atAdAmyarUpa bheda)no Azraya karIe tyAre paNa jJAnAdi guNe AzrayathI pRthagU maLatAM na hovAthI apRthabhAvarUpa abheda kahI zakAya tema che, paNa tyAre "AtmA, jJAnarUpa ja che' evo prayoga thato nathI. paraMtu jyAre eka ja AzrayavALA hovAnA kAraNe AtmAnA saghaLA guNenI jJAna sAthenI abhedavRttine Azraya karAya tyAre evo prayoga thaI zake che. paNa te vakhate e vAta dhyAnamAM rAkhavAnI ke kevalI avasthAmAM aghAtikarmakSayajanya guNe zuddha na hovAthI tadabhinna jJAnane paNa ekAnta zuddha havAne vyavahAra thato nathI tethI tenA AzrayabhUta AtmAne paNa te vyavahAra karavAnI Apatti AvatI nathI. 124 A rIte je AtmA ekAnta zuddha thayo na hoya te te kevaLIone paramAtmA kahI zakAze nahi evI zaMkAne manamAM rAkhIne graMthakArazrI kahe che
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ kelibhaktivicA2 jJAnAdayo hi ye guNAH kevalinAM zuddhAstadddvAraiva te paramAtmAnaH, bhAvini bhUta vadupacAreNa vA, sarvathA varttamAnagrAhinayena tu siddhAH | atreya vyavasthA - AtmAnaH khalu trividhA: - bAhyAtmA'ntarAtmA paramAtmA ceti / tatra bAhyAtmA''tmatvena gRhyamANaH kAyAdiH, tadadhiSThAyako'ntarAtmA, paramAtmA tu niHzeSakalaGkarahita iti / tadukta yogazAstre - [12-8] AtmadhiyA samupAttaH kAyAdiH kIrtyate'tra bahirAtmA / kAyAdeH samadhiSThAyako bhavatyanyatarAtmA tu // 1 // cidrUpAnandamayo niHzeSopAdhivarjitaH zuddhaH / atyakSo'nantaguNaH paramAtmA kIrttitastajjJaiH // 2 // iti yukta 'caitad, antarAtmano dhyAtRtvena bAhyAtmanaH svAntarAtmani svabhedajJAnena mithyAjJAnanivRttiprayojakatayA dhyAnopayogitvAt / 336 gAthA :-Ama bhavasthakevaLInuM paramAtmapaNuM jJAnAdi dvArA ja jANavuM. sarvathA paramAtmatva tA siddhone ja siddha thayu' hAya che. kevaLIene je jJAnAdi zuddha guNNA hAya che te dvArA ja teo paramAtmA athavA najIkanA bhaviSyamAM tee paNa sarvathA paramAtmA thavAnA che tenA bhUtakALamAM teo paramAtmA thaI gayA evA upacAra karavAthI te paNa paramAtmA' jANavA. sava thA vamAnaparyAya mAtranA grAhaka RjIsUtranaya mate tA siddho ja paramAtmA che. [AtmAnA bAhyAtmAdi traNa prakAra] A bAbatamAM AvI vyavasthA che-AtmA traNa prakAranA che-mAhyAmA, atAtmA ane paramAtmA... mUDha jIvA jene AtmA tarIke mAne che te zarIra mAhyAtmA che, tenA adhiSThAtA jIva aMtarAtmA che. sa`kalaMkathI mukta AtmA paramAtmA che. yAgazAstramAM kahyuM che ke "AtmabuddhithI gRhIta thatAM kAyAdi bahirAtmA kahevAya che, te kAyAdinA adhiSThAtA aMtarAtmA che jayAre cidrUpa-Anadamaya-sava upAdhiothI rahita, zuddha atI. ndriya ane ana tajIvALA AtmAne AtmatattvanA jANakArA paramAtmA kahe che." A rItanA vibhAga yukta paNa che kAraNa ke antarAtmA dhyAtA tarIke ane mAhyAtmA, peAtAnA atarAtmAmAM peAtAnA bhedanu jJAna karAvavA dvArA mithyAjJAnanivRttimAM pratyeAjaka manavA rUpe dhyAnamAM upayAgI che. [bIjI rIte bAhyAtmAdi vibhAjana] vaLI bIjAe ArIte vibhAjana kare che. mithyAtvAdithI pazthita 1 thI 3 guhyu. ThANAvALA jIva AdyAtmA che, samyaktvAdithI pariNata 4 thI 12 guThANAvALA jIva atarAtmA che jayAre kevalajJAnAdithI pariNata 13-14 guThANAvALA jIvA ane siddho paramAtmA che.
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA le. 125 .. anye tu-mithyAdarzanA dibhAva pariNato bAhyAtmA, samyagdarzanAdipariNatastvantarAtmA, kevala. jJAnAdipariNatastu paramAtmA / tatrAdyaguNasthAnatraye bAhyAtmA, tataH paraM kSINamohaguNasthAna yAvadantarAtmA, tataH paraM tu paramAtmeti / tathA vyaktyA bAhyAtmA zaktyA paramAtmAntarAtmA ca / vyaktyA'ntarAtmA tu zaktyA paramAtmA, anubhUtapUrvanayena ca bAhyAtmA / vyaktyA paramAtmA anubhUtapUrva nayenaiva bAhyAtmAntarAtmA ceti / tathA ca saMgrahagAthe 'vattIe bajjhappA sattIe dovi aMtarappA y| sattIe paramappA bajjhappA bhUapuvveNa / 1 / vattIe paramappA dovi puNa NaeNa bhUapuvveNa / mIse khINasajoge sImandharA te tao huti // 2 / / tti / A bAbatamAM AvI paNa prarUpaNuM che.--vyakti rUpe bAhyAtmA evA mithyAvI vagere jIva zaktithI paramAtmA temaja antarAtmA che (eTale ke teomAM attarAtmA temaja paramAtmA banavAnI zakti rahela che) vyakti rUpe aMtarAtmA evA samyaphI Adi jI zaktithI paramAtmA che temaja anubhUtapUrvanayathI bAhyAtmA che. ema vyaktirUpe paramAtmA evA kevaLI Adi AtmAo anubhUtapUrvanayathI bAAtmA ane antarAtmA che. AvuM ja A be saMgrahagAthAomAM jaNAvyuM che-vyaktithI bAhyAtma zaktithI aMtarAtmA ane paramAtmA bane che, vyaktithI aMtarAtmA zaktithI paramAtamAM che ane bhUtapUrvanayathI bAhAtmA che pelA vyaktithI paramAtmA bhUtapUrvanayathI bAhAtmA ane antarAtmA bane che vyaktithI A traNe jAtanA AtmAo anukrame mizaguNaThANurUpa, kSINamehaguNaThANArUpa ane sagI kevaLI guNaThANArUpa sImAne dhAre che ahIM mizra ane kSINamAha e uttaramaryAdAo jANavI ane sAgakevaLI te pUrva maryAdA jANavI. [zaktine tiryaka-Urva sAmAnyarUpa manAya nahi] jo ke ahIM prazna te che ja ke zakti eTale zuM ? bhinna bhinna vyaktimAM rahela samAnadharmAtmaka jAti rUpa je tirlaphasAmAnya te ahIM zaktirUpe laI zakAya tema nathI kAraNa ke ema mAnIe te bAhyAtmA evA mithyAtvI AdimAM zaktithI aMtarAtmatva hovA chatAM samyagRSTivAdi samAna dharmarUpa samyagRSTitulyatva na hovAthI temAM zaktithI paNa aMtarAtmatva kahI zakAze nahi. game te samAna gharmarUpa tulyatva laIne zaktithI aMtarAtmatva ghaTAvavAnuM hoya te te AtmA dharmane laIne paramAtmAne paNa zaktithI aMtarAtmA kahevAne atiprasaMga Ave. zakti eTale UrvatAsAmAnya paNa mAnI zakAya tema nathI kAraNa ke eka AtmAgata pUrvApara paryAyamAM sAdhAraNa arthAt eka anvayI anugata dravya ja UrdhvatA sAmAnyarUpa hovAthI, je bAhyAbhAmAM antarAtmAdirUpa paryAya pahelAM kayAreya thayo nathI ke bhaviSyamAM thavAne paNa nathI tenuM Atmadravya antarAtma1. vyaktyA bAhyAtmA zaktyA dvAvapi aMtarAtmA ca / zaktyA paramAtmA bAhyAtmA bhUtapUrveNa / / 2. vyaktyA paramAtmA dvAvapi punarnayena bhUtapUrveNa / mizre kSINa-sayoge sImandharAste trayo bhavanti / /
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaliktivicAra yadyapi zaktiratra na tiryaksAmAnya, mithyAdRSTeH samyagadRSTitulyatvAbhAvAt , yenakenaciddharmeNa tulyatvasyAtiprasaGgitvAt / nApyUrdhvatAsAmAnya, pUrvAparaparyAyasAdhAraNadravyasyaiva tathAtvena yatra bAhyAtmanyantarAtmAdiparyAyo na bhUto na vA bhAvI tatrAntarAtmAdizaktyabhAva. prasaGgAt , bhUtapUrva bAhyAtmanyantarAtmani bAhyAtmazaktiprasaGgAcca / na ca prApyabhAvAnAmaprAptatvAvasthaivAstvatra zaktiriti vAcya, prApyatva hi vartamAnaprAgabhAvapratiyogiprAptikatvam iti prAcyadoSAnuddhArAd / etena 'zaktidharmavizeSa eva' ityapi parAsta, tasyAH phalonneyatvAt / evaM vyaktirapi durvaceti / tathApi nizcayanayapratIyamAna svarUpa zaktiH, tacca tanniSThadhvaMsA'pratiyogitve sati tanniSThAtyantAbhAvA'pratiyogi, tena nAntarAtmani bhUtapUrva bAhyAtmazaktiprasaGgaH, tatparyAyANAM tanniSThadhvasapratiyogitvAt / na vA bhavyAtmanyantarAtmAdizaktyabhAvaprasaGgaH, antarAtmaparamAtmapadapravRttinimittasamyagdarzanakevalajJAnAdidharmANAmAvaraNamAtreNa * tatrAtyantAbhAvAbhAvAt / avAdiSa' ca-paettha NiraMjaNabhAve aMjaNamavi biMti vavaharaNakusalA / eva puNa ghaNapatI sahassarassipi jijjA // tti rUpaparyAyamAM anugata na thavAnA kAraNe UrdhvatAsAmAnyarUpa banaze nahi ane tethI tevA abhavyAdinA AtmAne zaktithI paNa aMtarAtmA kahI zakAze nahIM e Apatti Ave. taduparAMta, antarAtmAne paNa pUrve bAhyAtmAparyAyane anubhava karyo hovAthI zaktithI bAhyAtmA kahevAnI Apatti Ave. [[zakti te prApyAprAptivALI avasthArUpa ke dharma vizeSarUpa paNa nathI. prApyabhAvanI (bhAviparyAnI) aprAptivALI avasthA ja zakti che ema kahevuM paNa ayukta che, kAraNa ke pUrvokta doSa Ubhe ja rahe che te A rIte-jenI prApti vartamAnaprAgabhAvane pratiyogI hoya te bhAva prApya kahevAya che. arthAt bhaviSyamAM je prApti thavAnI ja che tene atyAre prAgabhAva vartate hovAthI te prApti vartamAna prAgabhAvane pratiyogI bane ane te jenI hoya te bhAva prApya bane. abhavyAdi, ke jene bhaviSyamAM paNa kyAreya samyaktvAdi bhAvo prApta thavAnA ja nathI temAM tenI prAptine prAgabhAva paNa rahyuM na hovAthI vartamAna prAgabhAvanA pratiyegI tarIke devatvaprApti vagere ja laI zakAze, samyakatvAdiprApti nahi. tethI samyaphavAdi teo mATe prApya ja na banavAthI zaktithI teone aMtarAtmA kahI zakAze nahi. tethI ja "zakti dharma vizeSarUpa che evI vAta paNa UDI jAya che kAraNa ke evI zaktinuM keI spaSTa nirvacana na hovAthI phaLa dvArA ja tenI kalpanA karavAnI rahe che arthAt jemAM phaLa dekhAya temAM pUrve tevI zakti hatI ema kalpanA karavAnI rahe che. abhavyAdimAM te kyAreya samyaktvAdiphadaya thavAne na hovAthI zakti paNa kalpI na zakAvAnA kAraNe 1. atra nira janabhAve'Jjanamapi bruvanti vyavaharaNakuzalAH / evaM punarvanapaGkitaH sahasrarazmimapi aLyAt //
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 adhyAtmamata parIkSA lai. 125 syAdetat-samyagdarzanAdimattva tAvannAntarAtmapadapravRttinimitta, paramAtmanyapi sattvAt , kintu kSAyopazamikasamyagdarzanAdimattva, tadatyantAbhAvastvabhavye'dhyabAdhita eva, tatparyAyANAM tasya kadAcidaprApteriti / maiva, sarAgasamyagdarzanAdarevAntarAtmapadapravRttinimittatvAd, anyathA kSAyikasamyagdRzastattvAbhAvaprasaGgAt , tacca tatrApyabAdhitameva / atha tatra samyagdarzanAdisattva egha kiM pramANam ? iti cet ? Atmano guNasvabhAvatvAnyathAnupapattireva / tatraiva kiM mAnam ? iti cet ? atrAcaSTa spaSTamidamaSTasahasrIkAro yad "mithyAdarzanApakarSakaprakarSakatvena teomAM zaktithI antarAmatvanI anupatti UbhI ja rahe che. A ja rIte vyakti" nuM paNa nirvacana duzakaya che. [nizcayathI pratImAna svarUpa ja zakti] chatAM e praznanuM A rIte samAdhAna paNa che ke nizcayanayathI pratImAna svarUpa ja zakti che. nizcayanaya hamezA te te vastunA nirupAdhika zuddha svarUpane ja lakSamAM le che. pachI bhale e zuddhasvarUpa prakaTa thayuM hoya ke na thayuM hoya ! thavAnuM hoya ke na thavAnuM hoya ! vaLI e svarUpa temAM rahela vaMsanuM apratiyogI hovA sAthe temAM rahela atyantAbhAvanuM apratiyogI hoya che. tethI antarAtmAmAM bAhyAtmazakti AvavAnI Apatti AvatI nathI. kAraNa ke mithyAtvAdi paryAne tyAM atyanta abhAva na hovAthI te paryA atyantAbhAvanA apratiyogI hovA chatAM mithyAtvAdi paryAne davaMsa te thayo ja hovAthI te parya vaMsapratiyogI ja che, apratiyogI nathI. tethI e paryAye zaktirUpa na banavAthI atarAtmAne zaktithI bahirAtma mAnavAnI Apatti AvatI nathI. ema abhavyAdimAM antarAtmAdi zaktinA abhAvanI Apatti paNa AvatI nathI kAraNa ke antarAtmapadapravRttinimittabhUta je samyakRtva ane paramAtmapada pravRttinimittabhUta je kevalajJAnAdi, te dharmone teomAM atyantAbhAva hoto nathI. paNa AvaraNa kayAre ya khasatuM na hovAthI e prakaTa thatA nathI. ame anyatra kahyuM che ke "AmAM pote niraMjana hovA chatAM vyavahAra kuzaLe tenuM aMjana paNa kahe che. jemake prakAza svabhAvavALo sUrya paNa vAdaLonI paMktithI aMjAI (DhaMkAI) jaI pRthvI para prakAza karatuM nathI. [abhavyAdi zaktithI aMtarAtmA nathI] pUrvapakSa - aMtarAmapadanI pravRttinA nimittarUpe samyaggadarzanAdi sAmAnyane na mAnatAM kSApazamika samyagdarzanAdine mAnavA joIe, kAraNa ke nahitara te samyagadarzanAdi paramAtmAmAM paNa rahyA hovAthI teone vize paNa "aMtarAtmA' padane praga thavAnI Apatti Ave. ane kSApazamika samyagadarzanAdino atyantAbhAva te abhavyamAM paNa abAdhita ja che kAraNa ke abhavyane te paryAye kyAre ya prApta thatA nathI abhavyAdine paNa kevalajJAna-samyaktva Adino atyantAbhAva nathI, mAtra AvaraNa kyAre ya khasatuM na hovAnA kAraNe e kyAreya prakaTa thatA nathI." ItyAdi
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhutivicAra samanannnnnnnnnnnnnnnnnnowwwwwwwwwwananiuma paNa tame je kahyuM, te paNa kSAyikasamyaphava-kevalajJAnAdi aMge ja jANavuM kAraNa ke e ja AtmAnA zuddha svarUpAtmaka hovAthI AvarAyela che, kSApazamika samyakatva nahi. tethI abhavyAdimAM kSApathamika samyakatvane te abhAva ja hevAthI teone zaktithI paNa aMtarAtmA kahI zakAya nahi. [ guNasvabhAvI abhavyAdi paNa zaktithI aMtarAtmA-uttarapakSaJ uttarapakSa - kSApazamika samyaktvane antarAtmapadapravRtti nimitta mAnavAnI e vAta barAbara nathI. kAraNa ke ema havAmAM chavastha kSAyikasamyagRSTine atarAtmA kahI zakAze nahi. tethI rAgasamAnAdhikaraNa athavA jJAnAvaraNasabhAnAdhikaraNa samyagdarzanadine ja antarAtmapadanA pravRttinimitta mAnavA yukta che ane e to aviratakSAyika samyaphalhI temaja abhavyAdimAM paNa hAjara ja hovAthI keI Apatti rahetI nathI. sarAgasamyagdarzana 10 mAM guNaThANa sudhI ja hovAthI 11-12 mA guNaThANAvALA AtmAone aMtarAtmA tarIke asaMgraha thAya che tethI Adi padathI tene saMgraha samajavo. - pUrvapakSa:- abhavyAdimAM paNa AvarAyela kSAyikasamyapha hAjara havAmAM pramANa zuM che? uttarapakSa - AtmAnI guNamayasvabhAvatAnI anyathAnupapatti ja samyagdarzanAdi havAmAM pramANa che. pUrvapakSa - AtmAne guNasvabhAvavALo ja mAnavAmAM zuM pramANa che? [guNasvabhAvatvasiddhinuM aSTasahastrIkArakRta pratipAdana ] uttarapakSa - A bAbatamAM aSTasahastrakAre A vAta nIce pramANe spaSTarUpe kahI che. "keIka AtmAne saMsAra atyaMta nivRtta thAya che kAraNa ke tenA (saMsAranA) kAraNanI atyaMta nivRtti anyathA anupa panna rahe che." zaMkA - saMsAranA kAraNanI atyanta nivRtti thAya che emAM pramANe zuM? samAdhAna - mithyAdarzanAdi saMsArakAraNa che e vAta ubhayamatasiddha che. e mithyAdarzanAdi keIka jIvamAM atyanta nivRtta thAya che kAraNa ke enA virodhI samyagu darzanAdi paramaprakarSa pAme che. jyAM jenA virodhIne paramaprakarSa thAya che tyAM tenI atyanta nivRtti hoya che. jemake jenI AMkhamAM viziSTa aMjanAdine paramaprakarSa thAya che, tenI AMkhamAMthI timirAdi roganI atyantanivRtti thAya che. zaMkA :- 5Na samyagdarzanAdi mithyAdarzanAdinA virodhI che evuM zI rIte nizcita thAya? samAdhAna :- sabhyazanAdinA prakamAM mithyAdarzanAdino apakarSa dekhAte hovAthI e nizcita thAya che. prakarSa pAmatuM je, jene apakarSa kare tenuM te virodhI
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 adhyAtmamata parIkSA zlo. 125 tadvirodhitayA siddhasya samyagdarzanAdeH prakRSyamANatvena siddhena paramaprakarSeNa siddhamithyAdarzanAtyantanivRtteranyathAnupapattyA saMsArAtyantanivRttisiddheH, kvacit siddhanitAvAtmani siddha guNasvabhAvatvamanyatrApyAtmatvAnyathAnupapattyA sAdhyate, doSasvabhAvatvaM tu virodhAvAdhyate" iti / taccinnya', tirobhAvadazAyAmapi zaktyA sattvAt sAtatyena doSavattvarUpasya doSasvabhAvatvasya paraparyanuyuktasyAnAdinigodasiddhasyAtmatvAnyathAnupapattyA'nyatrApyanivAryatvAt , na khala doSaguNayoravirodhe tadubhayasvabhAvavirodho nAma, aviSvagbhAvasyaiva svabhAvArthatvAd / hoya, jema ke prakRdhyamANa uSNuparza zItasparzane apakarSa karate hovAthI teno virodhI che. zaMkA - chatAM samyagadarzanAdi prakarSa pAme che evuM zI rIte siddha thAya ke jethI tenA virodhI mithyAdarzanAdinI atyaMtanivRtti siddha thAya ? samAdhAna - samyagadarzanAdino kyAMka paramaprakarSa thAya che kAraNa ke eno prakarSa thate dekhAya che. je prakarSapAmatuM hoya te kyAreka paramaprakarSane paNa pAme che jemake dvayANukAdimAM uttarottara prakarSa pAmatuM parimANa AkAzamAM paramaprakarSa pAme che, Ama samyagdarzanane prakarSa mithyAdarzanane apakarSaka hevAthI mithyAdarzananA virodhI tarIke samyagadarzanAdi siddha thAya che. vaLI samyagdarzanAdinA prakarSathI samyagdarzanAdine paramaprakarSa paNa siddha thAya che. temaja enA paramaprakarSathI mithyAtvanI atyanta nivRtti paNa siddha thAya che. mithyAdarzananI atyantanivRtti te bhAvimAM thanArI saMsAranI atyantanivRtti vinA ghaTatI na hovAthI saMsAranI paNa atyantanivRtti siddha thAya che. AtmAmAM samyagdarzanAdiguNasvabhAvatA vinA saMsAranI A atyantanivRtti (=mukti) ghaTI zake tema na hovAthI dareka jIvamAM samyagadarzana-jJAnAdiguNasvabhAva siddha thAya che. jethI abhavyAdi saMsArI jemAM paNa e A rIte siddha thAya che-abhayAdi che paNa guNasvabhAvavALA che kAraNa ke AtmA che, jemake muktajI. ane doSasvabhAva te siddha thaelA A guNasvabhAvane virodhI hovAthI AtmAmAM bAdhita che. [aSTasahastrakAranuM nirUpaNa asaMgata ] potAne guNasvabhAvatva ISTa hovA chatAM aSTasahastrIkAre e siddha karavA apanAvela paddhati ISTa na hovAthI granthakAra kahe che-AtmAnuM guNasvabhAvatva siddha karavA aSTasaha. svIkAre karela A prara paNa vicAraNIya che. kAraNa ke A rIte te bIjAo dvArA ApAdita doSasvabhAvava paNa anivArya paNe mAnavuM paDe che. tirobhAvadazAmAM paNa (arthAt AvirbhAvadazAmAM to kharI ja) nI zaktirUpe hAjarI hovAthI AtmAmAM doSanuM sAtatya hoya che. tethI doSe kAdAcika na hovAnA kAraNe AtmA doSasvabhAvavALo siddha thavAnI Apatti che. bIjAethI A rIte pratipAdita thatuM doSasvabhAva anAdi
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhaktivicAra etena " sphaTike zyAmikevAtmanyajJAnAdikamupAdhijanitatvAnna svabhAvaH, api tu tatro. jjvalalevAtmani jJAnAdikameva svabhAvaH" iti parAstaM, dRSTAntavaiSamyAt , sphaTike zyAmikA tyAH svAzrayasaMyogarUpaparamparAsaMbandhAdujjvalatAyAstu sAkSAtsaMbandhAt , sAkSAt saMbandhena tatra zyAsikAbhramajananenaivopAdhezcaritArthatvAd, atra tu karmAtmajaniladoSaguNayoraviSvagbhAvalakSaNAsaMbandha - vizeSAdeva / " azuddhanizcayagrAhyo dharmo doSaH, zuddhanizcayagrAhyastu guNa iti zuddhanizcayagrAhyadharmavasyaivAtmano guNasvabhAvatvamiti cet ? na, guNasvabhAvatvasiddhau tathAgrAhyatvasiddhistatsiddhau ca tatsiddhirityanyonyAnayAditi / nidamAM siddha ja hovAthI Atma anyathAanu55nna rahetuM hovAnA kAraNe anyatraka siddhAdimAM paNa avazya mAnavuM paDaze. arthAt "siddhAdi cho paNa doSasvabhAvavALA che kAraNa ke AtmA che, jema ke anAdinigedanA che..." AvA anumAnathI dAlasvabhAvatva paNa mAnavAnI Apatti Ave che. [ devasvabhAvatvasiddhinI Apatti aMge prazna-uttara] ahIM A ApattinuM vAraNa karavA aSTasahasI kAra prazna kare ke- prazna:-paNa AtmAmAM e paraspara viruddha ubhaya svabhAva zI rIte mAnI zakAya? uttara:-mithyAtvAdi doSanI hAjarImAM paNa jema enA virodhI evA samyaktvAdi suNo zaktithI mAnelA che ema guNasvabhAvane virodhI e doSasvabhAva paNa levAmAM keI virodha nathI kAraNa ke aviSyaga=apRthapha hovuM e ja svabhAva che. eTale ke je e mithyAtvAdi do ane samyaktvAdi guNe AtmAthI apRthagurUpe ekatra rahI zake che ane e be ja doSasvabhAva ane guNasvabhAva rUpa che, te e be svabhAvone ekatra rahevAmAM keI vireAdha mAnavo na joIe. upara je jaNAvyuM ke apRthabhAvathI rahela evA mithyAvAdi paNa jIvanA svabhAvabhUta ja che. enAthI A zaMkA paNa radabAtala thaI jAya che ke, "jema saphaTikamAM upAdhithI thaela yAmikA svabhAvarUpa nathI; svabhAvabhUta to ujajavalatA ja che, tema AtmAmAM paNa ajJAnAdi te upAdhi janita hovAthI svabhAvarUpa nathI, jJAnAdi ja svabhAvarUpa che" AvI zaMkA radabAtala thavAnuM kAraNa e che ke daSTAnna ane dASTratika mAM . vaSamya che. sphaTikamAM zyAsikA svAzrayasaMgAtmaka paraMparAsaMbaMdhathI rahela che jyAre ujajavalatA te sAkSAt saMbaMdhathI rahela che. Ama banene rahevAne saMbaMdha bhinna bhinna hovAthI ujajavaLatA svabhAvabhUta hovA chatAM zyAmikAne svabhAvabhUta mAnI zakAtI nathI. temaja e upAdhi sphaTikane keI vizeSa pariNAma rUpe pariNumAvI detI nathI, phakta paraMparAsaMbaMdhathI raphaTikamAM rahelI zyAmikA vize "te sAkSAt saMbaMdhathI rahI che e bhrama mAtra karAvIne caritArtha thaI jAya che. jyAre AtmAmAM te svajanitajJAnAvizu
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 adhyAtmamataparIkSA zleA. 125 www " atrocyate - samyagdarzanAdikaM tAvannityameva kalpyate, AvaraNavilayA'vilayAbhyAM tadAvirbhAvatirobhAvayorevAbhyupagamAt tasya ca tAdAtmyamAtmatvAvacchedenaiveti siddhamAtmanastatsvabhAvatvam / ajJAnAdikaM tvAvaraNopanItaM bhAsvataH prakAzAbhAvavadapAramAdhikamiti na tatsvabhAcatvaM tasyeti nizcayaH / vyavahArastu samyagdarzanAdivyaktInAmiva mishryaadrshnaadivyktiinaamjema aviSvabhAvarUpa sAkSAt sa badhathI rahelA che tema karmopAdhijanita ajJAnAdi doSA paNa aviSvabhAvarUpa sAkSAt sabaMdhathI ja rahelA che. vaLI karmAtmaka upAdhi paNa para parAe rahela ajJAnAdine sAkSAt rahelA hAya' evA bhrama utpanna karIne ja caritArtha thaI jAya che evu` nathI kintu AtmAne ajJAnAdirUpe pariNamAve che eTale ke sAkSAt saMbaMdhathI ajJAnAdine vastutaH upanna kare che. Ama zyAmikA ane ajJAnAdimAM vaiSamya hAvAthI zyAmikAnu' dRSTAnta laI ajJAnAdine avabhAvabhUta kahI zakAya nahi. prazna :- azuddhanizcayagrAhya dharma doSarUpa che. ane zuddhanizcayagrAhya dharma guNurUpa che. zuddhanizcayagrAhya dharma ja svabhAvabhUta hAya che. (kAraNa ke zuddhanizcayanaya kAI paNa vastunA pAramArthika svabhAva=zuddhasvarUpane ja svIkAre che) tethI zudghanizcayagrAhyadharma vALA hAvA rUpe AtmA guNasvabhAvavALA mAnI zakAya che. paNa doSasvabhAvavALA tA zI rIte manAya ? wwwwww uttara : A vAta paNa ayukta kAraNa ke anyAnyAzrayadoSathI duSTa che. AtmA guNasvabhAvavALA heAvA siddha thAya tA ja guNa zuddhanizcayagrAhya dhama tarIke siddha thAya ane guNa zuddhanizcayagrAhyadharma tarIke siddha thAya teA ja AtmA guNasvabhAvavALA hAvA siddha thAya. Ama AtmA doSasvabhAvavALA hAvA paNa siddha thavAnI, tamArI prarUpaNA mujaba AvatI Apatti UbhI rahe che. tethI A rIte mAtra guNasvabhAvavALA siddha karI zakatA nathI. [granthakArazrIe karela guNusvabhAvatvanI siddhi ] aSTasahasrakAranA abhiprAyane anusarIne tA doSasvabhAvava paNa siddha thaI jatuM hAvAnA kAraNe granthakArazrI pAtAne abhimata rIte guNusvabhAvatva siddha karatAM kahe che- tmAnA samyaktvAdi pariNAmeA nitya ja che, mAtra svasva AvaraNanA nAza thavAthI e AvibhUta thAya che ane AvaraNanI hAjarImAM tiAbhUta rahe che AvA azrugama hAvAthI dareka AtmAmAM tenuM tAdAtmya tA hAjara ja hAvAnA kAraNe e samyaktvAdi guNNA ja AtmAnA svabhAva tarIke siddha thAya che. jyAre ajJAnAdi tA, jema sUrya mAM AvaraNathI thatA prakAzakatvAbhAva apAramArthika che tema, AvaraNathI thaelA heAvAthI apAramArthika hAvAnA kAraNe svabhAvabhUta nathI. A nizcayanayanA abhiprAya che. vyavahAranayanA abhiprAye tA samyagdanAdanI jema mithyAdanAdi paNa AtmapariNAmarUpa hAvA chatAM je guNA asAdhAraNa hoya te AtmAnA svabhAvarUpe manAya che. uSNatAdinI
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevalibhuktivicAra 347 pyAtmapariNAmatvA'vizeSe'pi guNAnAmasAdhAraNatvena tatsvabhAvatvamAtmano'numanyate, na khalvau - yAdInAmiva rUpAdInAmapi tejoguNatvA'vizeSe'pi tasyaiauSNyasvabhAvatvamiva rUpAdisvabhAva vyavahriyate, 'svasyaiva bhAvaH' iti vyutpattyarthasya tanniyAmakatvAt / na ca mithyAdarzanAdInAmapyasAdhAraNatvaM zaGkanIya, siddheSu tadabhAvAt / na ca samyagdarzanAderapyabhavyAdyavRttitvena nA'sAdhAraNya' samyagdarzanAdijanakazakteH pramANabalenAtmatvapuraskAreNaiva kalpanAt / na ca karmarUpaiva tacchaktiH, tatkSayeNApi tadutpatterityAdyam // 125 // jema rUpAdi paNa tajas dravyanA guNa teA che paNa tenA svabhAvabhUta kahevAtA nathI kAraNa ke svanA ja bhAva=dharma (bIjAneA nahi) heAvApaNuM" te 'svabhAva' vyavahAranA niyAmaka che, rUpAdi tA jaLAdisAdhAraNa hovAthI taijasUdravyanA ja asAdhAraNa guNarUpa na thavAthI tenA 'svabhAva' tarIke kahevAtAM nathI, mAtra uSNutA ja tenA tevA guNa hAvAthI svabhAva tarIke kahevAya che. tema samyaktvAdi ja amAdhAraNa dharmarUpa hAvAthI AtmAnA svabhAva tarIke oLakhAya che. pUrva pakSa:-e rIte tA mithyAtvAdi paNa jaDa pudgalAdimAM na heAvAthI e paNa AtmAnA asAdhAraNa guNa banI zake che. [mithyAtvAdi AtmAnA svabhAvabhUta nathI ] uttarapakSa : :- jaDAtmaka pudgalAIi dravyamAM na hAvA chatAM siddhAtmaka AtmadravyamAM mithyAtvAdinA abhAva hAvAthI AtmavAvacchedana tAdAtmya nahAvAnA kAraNe e asAdhAraNa guNa banI zakatA nathI. pUrva pakSa :-e rIte tA samyagdarzanamAMdenu paNa AtmavAvacchedena tAdAtmya nathI ja, kAraNa ke abhaLyAdimAM tene abhAva hoya che teA pachI e paNa asAdhAraNa guNu kai rIte banaze ? uttarpakSa :- samyagdarzanAdinI janakazakti AtmavAvacchedaina AtmAmAM ja mAnI hAvAthI amaLyAdimAM paNa e hAjara tA hAya che, tethI samyaktvAdi abhavyAdimAM paNa zaktithI rahyA heAvAnA kAraNe ene AtmAnA asAdhAraNaguNu mAnavAmAM kAI vAMdhA nathI. vaLI e zaktine kamarUpa mAnI zakAtI nathI kAraNa ke kAyathI paNa samyaktvAdi utpanna thaI zake che. ityAdi svaya' vicAravu, 12pA [e vicAraNA AvI hAI zake-mithyAtvajanakazakti paNa AtmAmAM ya hAvA chatAM e karUpa hAvAthI mithyAtvAdine AtmasvabhAvabhUta mAnI zakAtA nathI. nahitara tA jema caMdanane pAtAnI svabhAvabhUta sugaMdha mATe bIjAnI apekSA nathI ema AtmAne paNa mithyAtvAdi mATe karmonI apekSA rahe nahi ane tethI karmAbhAva thae chate mithyAtyAdi svabhAva paNa prakaTa thavAnI Apatti Ave. vaLI e vakhate prakaTa thaelA samyaktvAdi guNaiAthI pratima`dhita thai jatAM hovAthI mithyAtvAdi prakaTa thatAM nathI."
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 adhyAtmamata parIkSA laeN. 126 . athAsya svabhAvasiddhakriyAsvarUpamAha tassa ya sahAvasiddhA kiriyA guNakaraNa jomamahimiccha / kammuvaNIAvi have jujaNakaraNaM tu ahigicca // 126 // (tasya ca svabhAvasiddhA kriyA guNakaraNayogamadhikRtya / karmoMpanItApi bhaved yujanakaraNaM tvadhikRtya / 126 / ) - kevalino hi zrutaguNakaraNasya kevalajJAna evAntarbhAvAt tapaH saMyamayo!zrutaguNakaraNayozcaM bAhyAvalambananirapekSatvena zailezyavasthAyAM sarvasaMvaraprAptyAtivizuddhatvena ca guNakaraNamAzritya parApekSAsahityena svAbhAvikyeva kriyA, manokAkkAyarUpa yuJjanAkaraNaM tvAzritya nAmakarmA pekSaNAnna tathA / na ca guNakaraNepi zarIrAdhapekSAstIti vAcya, siddheSu tadabhAvAt , cAritratapasorapi yogAdyapekSatvamate tu maizcayikayo nA'viSvabhUtayostayoriha grahaNamiti mantavyam / / 126 / / evuM paNa kahevuM nahi kAraNa ke te pachI jeone pratibaMdhaka hAjara nathI evA mithyAtvI chonA mithyAtvamAM taratamatA rahevI na joIe. pratibaMdhaka vinAnA paNa judA judA caMdananI sugaMdhamAM taratamatA jovA maLe ja che tema judA judA mithyAtvIenA mithyAtvamAM taratamatA hoya te paNa kaMI e asvabhAvabhUta banI jatuM nathI." evI zaMkA paNa karavI nahi kAraNa ke chatAM ya jema eka caMdananI sugaMdhamAM to apratibaddhaavasthAmAM taratamatA detI nathI ema eka jIvanA mithyAtvamAM paNa pratibaMdhakArabhAvavALA judA judA kALamAM taratamatA hovI na joIe. paNa hoya to che ja tethI jaNAya che ke mithyAtva AtmAnA svabhAvabhUta nathI paNa karmAtmaka upAdhinA kAraNe utpanna thAya che ane e upAdhimAM thatAM pheraphAranA kAraNe pheraphAra pAme che. Ama mithyAtvAdi AtmasvabhAvabhUta na hovAthI AtmA mAtra guNasvabhAvavALo siddha thAya che. temaja siddhAdyavasthAmAM zaktirUpe paNa mithyAtvAdi ke bahirAtmatva hotuM nathI ane abhavyAdimAM paNa zaktithI te samyaphavAdi ane antarAtmava-paramAtmatva hoya ja che e paNa siddha thAya che. ] ( [ svabhAvasiddha kriyAnuM svarU5] paramAtmAne pAmelA kevaLIonI svabhAvasiddhakriyAnA svarUpane jaNAvatAM granthakAra kahe che - gAthAtha - kevaLIone guNakaraNagane AzrIne svabhAvasiddhakriyA hoya che ane muMjanAkaraNane AzrIne karmopanI kriyA paNa hoya che. tethI e aMze svabhAvasiddha kriyA hetI nathI. * kevaLIone zrataguNakaraNa kevalajJAnamAM ja aMtabhUta hoya che ane tene te AtmA sivAyanA karmadi keI anya kAraNanI apekSA hotI nathI. ema ta5rUpa ane saMyamarUpa zrutaguNakaraNa paNa zailezI avasthAmAM thaela bAhyakAraNanI nirapekSatAnA kAraNe tathA
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarInA vicAra atha yathAsya siddhatva prAptistathAha aha so selesIe jhANANaladaDasayalakammamalo / 349 kaNa va savvaha cciya laddhasahAvo havai siddho // 127 // (atha sa zailezyAM dhyAnAnaladagdha sakalakarmamaMlaH / kanakamiva sarvathaiva labdhasvabhAvo bhavati siddhaH / 127 / ) atha sa bhagavAn zailezyAM dhyAnamahimnA sakalakarmaprakRtIH kSayaM nItvA tadabhAvAdeva sarvathA labdhasvabhAvaH siddho bhavati // 127 // evaM cAsya labdhasvabhAvasya sataH svAbhAvikamidaM guNASTakamAvirbhavatItyAhatassa varanANadaMsaNavara suhasammattacaraNaniccaThiI | avagANA anaMtA mutANaM khaiyaviri ca // 128 // ( tasya sAnavaronavarasulalagyavazvanisthitiH / avagAhanA'natA muktAnAM kSAyikIya - 228) sarvAMsavaranI prAptinA kAraNe ativizuddha hAvAthI anyanirapekSa hoya che. tethI A banne guNakaraNane AzrIne thatI kriyA parApekSArahitanI hAvAthI svAbhAvikI kahevAya che. mana-vacana-kAyA rUpa yuMjanAkaraNane AzrIne thatI kriyA nAma karmInI apekSAvALA hAvArthI svAbhAvikI haiAtI nathI. zakA :- guNakaraNamAM (=tapa-sauMyamamAM) paNa zarIrAdinI apekSA hAvAthI tene svAbhAvikI zI rIte kahevAya ? samAdhAna :- siddhone zarIra na heAvA chatAM kaivalajJAnarUpa guNakaraNa hAvAthI guNakaraNane zarIrasApekSa manAya nahi. cAritra-tapane cAgADhi sApekSa mAnanAranA mate paNa guNakaraNa tarIke jJAnathI apRthabhUta evA naizcayika tapa-cAritranu ja ahI grahaNa jANavuM. // 126 // [ siddhAvasthAnI prApti ] kevaLI je rIte siddhAvasthA pAme che te jaNAvatAM granthakAra kahe che-- gAthA :- zailezI avasthAmAM zukladhyAnarUpa agnithI sakalaka maLane bALIne sAnAnI jema peAtAnA svabhAvane sa'pUrNapaNe prApta kare che. Ama labdhasvabhAva evA te kaivalI paramAtmA siddha thAya che. te kenaLI paramAtmA zailIzI avasthAmAM zukaladhyAnanA prabhAve sakalakama prakRtinA kSaya kare che. ka`malanA abhAva thavAnA kAraNe ja peAtAnA svabhAvane sa'pU paNe prAsa karanArA teo siddha thAya che. / / 127 A rIte peAtAnA svabhAva prApta thae chate tenA svAbhAvika evA A ADhaguNA prakaTa thAya che e jaNAvatAM granthakArazrI kahe che-- [ siddhAtmAnA ATha guNA ] gAthA :- te kevaLI mahAtmAone jJAnAvaraNAdi karmInA kAraNe je ADa dAkha
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 adhyAtmamata parIkSA lai. 128-129 nANAvaraNAINaM kammANaM aTTha je ThiA dosA / tesu gaesu paNAsaM ee avi guNA jAyA // 129 // (jJAnAvaragAhInAM gAma ye rivatA ho tevu te prazAza', tevadA junA nAtAH in21) tasya hi bhagavato jJAnAvaraNakSayAdanantaM jJAna, darzanAvaraNAkSayAdananta darzanaM, vedanIyakSayAt kSAyika sukha, mohakSayAtkSAyikasamyaktvacAritre, AyuHkarmakSayAdakSayA sthitiH, nAmagotrayoH kSayAdanantAnAmekatrAvagAhanA, antarAyakSayAdanantavIrya cetyaSTau guNAH prAdurbhavanti / anantaM kevalajJAna jJAnAvaraNasaMkSayAt / anantaM darzanaM cApi darzanAvaraNakSayAt // 1 // kSAyike zuddhasamyaktvacAritre mohanigrahAt / anante sukhavIrye ca vedyavighnakSayAt kramAt // 2 // AyuSaH kSINabhAvatvAt siddhAnAmakSayA sthitiH| nAmagotrakSayAdevAmUrttAnantAvagAhanA // 3 // iti ___ atra mohakSayajanya guNadvaya, nAmagotrakSayajanyastveka eva guNa ityatra paribhASaiva zaraNa, anyathA'vAntaravizeSAnAzrityAnantaguNasaMbhavAd, anyathA nyUnatvasaMbhavAcca / hatA te nAza pAme chate zreSThajJAna, zreSThadarzana, zreSThasukha, zreSThasamyaktva, zreSThacAritra, nityaniti, anaMta avagAhanA ane kSAyikavIrya e ATha guNo prakaTa thAya che. te kevaLI bhagavAnane jJAnAvaraNakarmakSayathI anaMtajJAna, darzanAvaraNakarmakSayathI anaMtadarzana, vedanIya kSayanA kAraNe kSAyika sukha, mohanIya karmakSayathI kSAyika samyapha temaja kSAyika cAritra, AyuSyakarmakSayathI akSayasthiti, nAma-zetra be karmono kSayathI amUrta evA anaMta siddhonI ekatra ava zAhanA hAvA rUpa anaMta avagAhanA, ane aMtarAyakarma kSayathI anaMtavIrya e ATha guNe prakaTa thAya che. kahyuM che ke "jJAnAvaraNa saMkSayathI anaMta kevala jJAna, darzanAvaraNakSayathI anaMta kevaladarzana, mehanA nigrahathI kSAyika evA zuddha samyakatva-cAritra, vedanIya ane vidanakarmanA kSayathI anukrame anaMtasukha ane anaMtavIrya prakaTa thayA hoya che temaja AyuSya kSINa thayuM hovAthI siddhonI akSayasthiti hoya che ane nAma-gotra karmanA kSayathI amU- anaMta avagAhanA prakaTa thaI hoya che." [ AvA ATha guNAmAM paribhASA ja zaraNu] ahIM mehakSayajanya be guNe kahyA che jayAre nAma ane gotra e be karmanA kSayathI eka ja guNa kahyo che temAM evI paribhASA ja zaraNa che arthAt evI prarUpaNa karavAmAM tevA prakAranI paribhASA (arthAt vibhAga dekhADanAra zAstrakAronI IrachA) ja kAraNabhUta che. nahitara te jema mohathI prakaTa thaela be avAnara guNenI svataMtra gaNatrI karI ema bIjA karmono kSayathI thaela avAntara guNonI gaNatrI paNa karI zakAtI hovAthI anaMta guNe kahevA paDe. temaja nAmakarmakSaya ane gotrakarmakSayane bhegAkarIne jema ekaja guNa mAnyA tema jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNakarmanA kSayathI paNa upayogAtmaka eka ja guNa vivakSita karI che vagere nyUna saMkhyA kahevI paNa saMbhavI zake che.
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarInA vicAra po syAdetad-avagAhanA nAtmano guNaH, kintu vyomna eva tasyaiva tadguNatvena vyaghasthitatvAt / na ca tasya sAmAnyatA'vagAhanAguNavattve'pyanantAnAmekatrAvagAhanA''tmana eva guNa iti vAcyam, anantAnAmapyamUrttatvena pratighAtAbhAvena tenaivaikatrAvagAhanAdAnAd / maiva', pratighAtasya nAmakarmopanItazarIrajanitatvena tadbhAvaprayuktapratighAtAbhAvenaiva tadavagAhanAyAH saMbhavAt tasyA AtmaguNatvAt / ' tathApi tasyA nAmakarmapratibaddhatvamastu na tu gotraprati - baddhatvamiti cet ? na, nAmage / traye / militayoreva tatra tatropanyAsa balenaikatra dvayayeogAd / gotrakarmakSayajanyasyAvizeSavyavahArasya guNasya sattve'pi prAdhAnyena nAmakarmakSayajanyasyAvagAhanAguNasyaiva vA tajjanyatvapratijJA jJAnAvaraNakSayajanye'pi kevalajJAne mohkssyjnytvprtijnyaavdauciMtImabratIti na hova roSaH // 228-221 / / anveSAM matamA6 . pUrva pakSa :-avagAhanA AtmAnA guNu nathI kAraNake AkAza ja te guNavALuM hAvA rUpe manAela che. "avagAhanA sAmAnyathI AkAzanA ja guNu heAvA chatAM anaMtA siddhonI eka ja sthAne mavagAhanA hAvI e AtmAnA ja guNa che. ' evuM paNu mAnavu nahi, kAraNa ke anaMtA AtmAe paNu amUtta levAthI paraspara pratighAta karatAM nathI. pratighAta na heAvAnA kAraNe ekatra anaMtA AtmAo rahI zake che paNa teone avagAhanA teA AkAza ja Ape che tethI e AkAzanA ja guNa che. [avagAhanA AtmaguNa che] uttarapakSa :-Avu' mAnavu' nahi. pratighAta, nAmaka thI thaela zarIranA kAraNe hAya che tethI nAmakarmAMnA abhAvathI thaela pratighAtAbhAva dvArA ja anaMtAvagAhanA savita hovAthI tene kakSayajanya AtmaguNu mAnavA ja yukta che. zaMkA-chatAM e nAmakama kSayajanya guNu thavAthI nAmakama pratibaddha ja kahevA joie, geAtra kama pratibaddha zI rIte kahevAya ? samAdhAna :-zAstrAmAM te te aneka sthaLeAe nAma-gAtranA bhegA ja upanyAsa karelA dekhAya che jemake zrI kalpasUtramAM ( sU naM-17 ) "asthi puLa se vimAve logaccherayabhUe atAhiM utsapiNIhiM osappiNIhiM vizkatAhiM samuppajjai nAmaguttassa vAmmasa bavalILala vebaC nintittva karana " ityAdi kahyuM che tethI eka eka guNamAM paNa ubhayanA yAga hAvA adRSTa che. vaLI geAtrakanA kSayathI sarva jIvA eka sarakhA (agurulaghu) thaI javAnA kAraNe avizeSa vyavahAra (eka sarakhA vyavahAra) nA viSaya bane che. AvA avizeSa vyavahAra rUpa guNa prakaTa thatA heAvA chatAM e guNane geAtrakama kSayajanyarUpe na lai nAmakarma kSayajanya avagAhanA guNane ja geAtraka kSayajanyarUpe levA paNa anucita nathI. jemake jJAnAvaraNakSayajanya evu' paNa kevalajJAna meAhakSayajanya tarIke paNa levAya che. tethI te banne kampanA kSayathI janya milita eka guNu mAnavAmAM paNa koI doSa nathI. 5128-12aa
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA gle, 130 thiriyAvagAhaNAu patte NAmagottakammakhae / caraNaM ciya mohakhae iya aTThaguNa tti viMti pare // 130 // (sthiratovagAhane pratyeka nAmagotrakarmakSaye / caraNameva mohazaya ityaSTau guNA iti bruvate pare / 130 / ) pare punarukteSu guNeSu mAhakSayajanya caraNalakSaNamekameva guNamAdRtya nAmagotrakSayajanye ca pRthamena sthairyAvagAhane guNau strIkRtyApTasaMkhyAM pUrayanti / taccintyam , avagAhanAyAH svapratiandhakanAmakarmakSayajanyatvena gotrakarmakSayajanyatvAbhAvAt / 'amUrtIvagAhanAyA nAmakarmakSayajanyatve'pyanantAvagAhanAtvena gotrakarmakSayajanyateti cet ? na, anantAvagAhanAtvasyArthasamAjasiddhatvAt / api ca yeyaM nAmakarmakSayajanyA sthiratA pratipAdyate, sA yadi kArmaNazarIravilayopanItapradezacAzcalyavilayarUpA-sA nUna zailezyavasthAcaramasamayabhAvI sarva saMvararUpazcaraNadharma eva, cAritratvena cAritrAvaraNakarma kSayajanyatve'pi prakRSTacAritratvena yoganirodhajanyatvAditi sphuTIbhaviSyatyagre / tathA ca cAritrasthiratayorakyena yathoktaparigaNanabhaGgaprasaGgaH / A aMge bIjAone mata kahe che [ anyamate ATha guNe] gAthAtha-nAma karmakSayathI sthiratA, netrakarmakSayathI avagAhanA ane mehakSayasthI mAtra cAritra ja prakaTa thAya che. zeSa jJAnAvaraNAdinA kSayathI kevalajJAnAdi pAMca guNe prakaTa thAya che. A rIte ATha karmakSayathI ATha guNe prakaTa thAya che, evuM bIjAo kahe che. bIjAo vaLI ukta guNemAMthI mehakSayajanya guNa tarIke cAritrarUpa eka ja guNane svIkArI nAmakarma ane trikarmanA kSayathI pRtha> pRthagU sthiratA ane avagAhanA rU5 be guNe gaNavI AThanI saMkhyA pUrI kare che. avagAhanA svapratibaMdhaka evA nAmakarmanA kSayathI utpanna thaI hovAthI gotra karmakSayajanya kahI zakAtI na hovAnA kAraNe teone e abhiprAya vicAraNIya thaI paDe che. :-amUrta avagAhanA nAmakarmakSayajanya hovA chatAM anaMta avagAhanA rUpe govakarmakSayajanya ja hevAthI te rUpe kahevI ayukta nathI. samAdhAna -te te (anaMta) AtmAne potapotAnA nAmakarmane kSayathI je je amUrta avagAhanA prakaTa thaI hoya che te badhInA samUhathI ja ekatra ane tAvagAhanA siddha thaI jatI hovAthI tene gotrakarmakSayajanya mAnI zakAtI nathI. vaLI je A tamabhayajanya sthiratA kaho che te paNa jo kAmaNa zarIranA nAzathI thaela pradezacaMcaLatAne nAza rUpa hoya te te e zailezI avasthAnA carama samaye thanArA savasaMvaramaya cAritrarUpa ja banI jaze. cAritrarUpe e cAritrAvaNakarmakSayajanya hatA chatAM prakaSTa cAritra rUpe coganiSedhajanya ja che e vAta AgaLa spaSTa thavAnI ja che. tethI cAritra ane sthiratA eka ja thaI javAthI "guNe ATha che evI parigaNanAne ja bhaMga thaI jaze.
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIno vicAra 353 api ca yatsAmAnyAvacchedena yatkarmakSayajanyatva tatsAmAnyAkrAntasya tajjanyaguNatvavyavahAraH, anyathA mohakSayasya sukhavizeSatvena sukhasya mohakSayajanyaguNatvena vyavahAraprasaGgAt / evaM ca cAritramAne nAmakarmakSayasyA'hetutvAnna tasya tajjanyaguNatvam / etena-" mohakSayajanyaH samyaktvameva guNazcAritraM tu nAmakarmakSayajanyameva sthiratApadapratipAdyaM"-iti kalpanApi parAstA / etenaiva ca " sukha mohakSayajanya eva guNaH" ityapi nirasta, evaM saptASTasaMkhyAparigaNa. nabhaGgaprasaGgAdvedanIyakSayasya nirarthakatvaprasaGgAcca / 'avyAbAdhatvaM vedanIyakSayasya phalamiti na doSa' iti cet ? na, taddhi duHkhAnanuviddhasukhameva natvanyat , sakalakarmajanyAkulatAvilayasya tattve tu tasya kRtsnakarmakSayajanyatvameva yukta na tvekajanyatvam / kiJcaiva bhvsthviitraagsiddhsukhyorvailkssnnyprsnggH| 'jIvanmuktivAdinAmiSTamidamiti cet ? na, tasyajJAnAdikaprakarSamAzrityaivAbhyupagamasaMbhavAt , anyathA siddhAntavirodhAt, iti kimutsUtraprarUpaNapravaNena saha vivarAyA | 30 || [ karmakSayajanyatAthavahAranI vyavasthA] vaLI je sAmAnyadharmathI yukta keIpaNu guNa (darekaguNa) je karmanA kSayathI janya heya te sAmAnyadharmathI yukta guNane ja tatkarmakSayajanya tarIke vyavahAra thAya che. je te sAmAnyadharmathI AkrAnta koI paNa guNa pratye nahIM kiMtu guNavizeSa pratye kyAreka anya karmakSaya hetu banate hoya te paNa eTalA mAtrathI te guNamAM tatkarmakSayajanyatvano vyavahAra thaI zake nahi, je thaI zake to te upazamAdyAtmaka sukhavizeSa pratye mohakSaya paNa hetubhUta hevAthI sukhane mehakSayajanyarUpe vyavahAra thavAnI Apatti Ave. tethI cAritravAtmaka sAmAnyadharmavALA keI eka cAritravizeSa pratye nAmakarmakSaya hetu hoya to paNa cAritra mAtra pratye nAmakarmakSaya hetubhUta na hovAthI sthiratArUpacAritra vize paNa nAmakarmakSayajanyatvane vyavahAra thaI zakato nathI. tethI ja-"mehakSayajanya guNa to samyaphatva ja che. cAritra te sthiratArUpa hovAthI nAmakarmakSayajanya ja che." evI zaMkA paNa parAsta jANavI. - [ sukha mehakSayajanya hevAmAM vedanIyakSayanI niSphaLatA ] e ja rIte A kAraNathI ja "sukha mehakSayajanyaguNa che e vAta paNa nirasta jANavI kAraNa ke ema hovAmAM 6 karmono kSayathI ja 8 guNa prakaTa thavAnA kAraNe 7 karmanA kSayathI 8 guNa prakaTa thAya che evI parigaNunAno bhaMga thavAnI Apatti Ave. vaLI kaI guNa vedanIyakSayajanya na thavAthI ene kSaya nirarthaka thavAnI paNa Apatti Ave. A zaMkA - avyAbAdhapaNu ja vedanIyakSayanA phaLarUpa hovAthI e nirarthaka thatuM nathI. A samAdhAna - avyAbAdhapaNuM duHkhathI ananuviddha (=nahi vaNAelA) sukharUpa ja hevAthI ene te tamAre mehakSayajanya ja mAnavAnuM hovAnA kAraNe vedanIyakSaya te nirarthaka ja raheze. sakalakarma ja AkuLatArahitapaNuM ja je avyAbAdhava hoya te 45
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 adhyAtmamata parIkSA zle, 130-131 athaiva vyavasthApitepUktasiddhaguNepUpanyasta cAritramasahamAnaH siddhAntapakSAvalambI vimRzati naNu siddhaMte siddho 'nocArittI a NoacArittI / ' bhaNio to tassa guNo cArittaM jujjae kamhA // 131 // (nanu siddhAnte siddho 'nocAritrI ca noacaaritrii|' bhaNitastattasya guNazcAritra yujyate kasmAt / 131 / ) yathAhi-" 'siddhe No bhavve No abhavve" iti vacanAttasya na bhavyatva nApyabhavyatvam , evaM " 2siddhe NocarittI NoacarittI" iti vacanAttasya na cAritra nApyacAritramiti kathamasya cAritra' guNa iti pratijJAyate / nanu cAritrAbhAvenA'cAritratvasyoktisahatve'pi kathamasya noacAritritvamiti cet ? na, namo viruddhArthakatvena cAritravirodhino'viratipariNAmasyA'cAritrapadArthatvAd / athA'bhAvArthakananAzrayaNena 'acAritrI siddhaH' ityeva kuto noppaNa ene sakalakarmakSayajanya mAnavuM ja yukta hovAthI mAtra vedanIyajanya to manAya ja nahi. vaLI sukha je mohanIyakSayathI ja thatuM hoya to te bhavasthavItarAga ane siddhone mehakSaya to ekasara be ja hovAthI sukha paNa eka sarakhuM ja mAnavAnI Apatti Ave. zaMkA - jIvanmuktivAdIne A ISTa ja che. samAdhAna - jJAnAdiprakarSane AzrIne ja siddha ane bhavasthakevaLIne samAnasukha mAnI zakAya che. sarvathA samAna sukha mAnavAmAM to siddhAnta virodha thAya che kAraNa ke vedanIyAdikSayajanya sukha bhavastha kevaLIne hotuM nathI e siddhAnta che tethI usUtraprarUpaNa pravaNa evA tamArI sAthe vadhu vicAraNAthI sayuM. 130 [ siddhomAM cAritraguNa hete nathI-siddhAntapakSa ] siddhaguNonI A rIte karelI prarUpaNAmAM gaNatrI pAmela cAritrane na IcchatA siddhAnta pakSAvalaMbI potAnI vicAraNA jaNAve che- gAthArtha - siddhAntamAM siddhone ne cAritrI-ne acAritra kahyA che te tenA guNa tarIke cAritra kahevuM zI rIte yukta thAya?! ' "siddha no ma Lo amadeve" e vacana hovAthI jema siddhomAM bhavyatva ke abhavyatva manAtuM nathI te ja rIte "siddha no carittI Lo avarattI" evA siddhAntavacanathI teomAM cAritra ke acAritra guNa paNa mAnI zakAto nathI. tethI enA guNemAM cAritranI gaNatrI zI rIte karAya? zaMkA - "cAritra na hovAnA kAraNe acAritrI kahevA te yukta che paNa acAritrI zI rIte kahevAya? kAraNa ke " prakRtama macatA" e nyAyathI be (naga) niSedha vidhirUpa banI jatA hovAthI acAritrI padathI cAritranuM ja vidhAna 1, "sita nomaLyaH noDamathala' | 2. "ridvA novAvitrI nomavAstriI' |
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra upapa dizyate 1 iti cet 1 na, samayAmnAyAnubhavopanItasaMskAramahimnA'cAritrapadAdaviratipariNAmasyaiva jhaTityupasthitau tathopanyAsasyA'sAMpradAyikatvAt , tAdRzapadAd guNAbhAvadoSAnyatarasphUrtimAtrajanitakaThinabhASAnubandhidoSaprasaGgAcca / na ca 'no acAritrI' ityuktyaiva caritArthatva', cAritrAkAGkSAyA aparipUrtararthAntaraprasaGgAt / itthaM ca 'nocArittI' ityatra nopadavinirmokena napadaprazleSe'pi viruddhopasthityAdikameva dUSakatAbIjaM draSTavya, ataeva guNAbhAvasthala eva viruddhopasthitinirAsAya tathAprayogA na tvanyoti bodhyam // 131 / / paraH shngktethAya che evI zaMkA paNa karavI nahi, kAraNa ke abhAvArthaka be prasajyanaga vidhirUpa bane che paNa ahIM "acAritrI padamAM te "a" rU5 nagna viruddhArthakapaNudAsanagna hovAthI e cAritravirodhI evA avirati pariNAmane jaNAve che, cAritrAbhAvane nahi. tethI tene acAritrI pada avirati pariNAma svarUpa acAritranA abhAvane jaNAve che cAritrane nahi. e vAta yukta che. [ sidhone acAritrI ke mAtra acAritrI kahevAya nahi ]. je cAritra mAnavuM na hoya te abhAvArthaka nApadano Azraya karI siddho acAritrI hoya che evuM ja kema kahetAM nathI ?" evI zaMkA paNa na karavI kAraNa ke siddhAntapaddhatinA anubhavathI thaela saMskAranA prabhAve "acAritra padathI "cAritrano abhAva" upasthita na thatAM "avirati pariNAma" ja turta upasthita thaI jAya che tethI siddha acarittI" e upanyAsa karavAmAM "siddha avirati pariNAmavALA hoya che evo viruddhArtha upasthita thatuM hovAthI e upanyAsa asAMpradAyika banI jAya che. vaLI e upanyAsa karavAmAM guNAbhAva (cAritrAbhAva) ane doSa (avirati pariNAma) e banne krUratA havAmAM paNa ahIM bemAMthI keNa yukta che vagere vicAraNArUpa kaThinatA pravarte che je bhASAsaMbaMdhI doSarUpa hovAthI ApattirUpa che. je acAritrI padathI avirati pariNAma upasthita thaI jatuM hoya te te nocAritrI kahevAthI ja tene abhAvanuM pratipAdana thaI jatuM hovAthI eTaluM ja kahevuM yukta che -evuM paNa mAnavuM nahi kAraNa ke acAritrane abhAva hovA chatAM paNa "cAritra hoya che ke nahi e jANavAnI AkAMkSA te UbhI ja rahe che. vaLI cAritra hoya che ke nahi enuM pratipAdana karavAnA avasare A rIte "avirati pariNAma hete nathI evuM: pratipAdana karavuM emAM arthAtara thaI javA rUpa deSa che. A ja rIte "ne cAritrImAM bane ne choDIne "" mUkavAmAM paNa viruddha upasthiti thaI javI vagere dUSakatA bIja jANavuM. tethI jyAM mAtra guNAbhAva hoya (sAthe doSa na hoya) tevA sthaLe ja viruddha (doSa)nI upasthiti na thaI jAya e mATe cAritrI no acAritrA" AvA prayogo thAya che, anyatra nahi e jANavuM. tAtparya, uparokta bAdhakasiddhAntavacananA kAraNe siddhamAM cAritraguNa mAnavo te yukta nathI. 131
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa6 adhyAtmamata parIkSA lai. 13re naNu iha desaNisehe gosado teNa tassa desss| atthu Niseho kiriyArUvassa Na sattirUvassa // 132 // (nanviha dezaniSedhe nAzabdastena tasya .dezasya / astu niSedhaH kriyArUpasya na zaktirUpasya // 132 // ) nanu 'no cArittI' ityatra nopadasya dezaniSedhArthakatvAt kriyArUpatadekadezaniSedhe'pi cAritramohakSayajanitasyAtmapariNAmavizeSarUpasya cAritrasya tatrAkSatatvena na kAcitsUtrabodhA / ___ atha kriyArUpameva cAritraM na tu jJAnAdivacchAzvatAtmapariNAmarUpaM, ata eva kriyAyAH parabhavAnanugAmitayA tasyaihikatvameva na tu pArabhavikatvamityupadiSTam / tathAhi 'ihabhavie bhaMte caritte parabhavie caritte tadubhayabhavie caritte ? goyamA ihabhavie caritta No parabhavie caritte No tadubhayabhavie caritte" iti / vyAkhyAta ceda caritrasUtre nirvacanavizeSAt , tathAhi-cAritramaihabhavikameva na hi cAritravAniha bhUtvA tenaiva cAritreNa punazcAritrI bhavati, yAvajjIvitAvadhikatvAttasya / kiJca cAritriNaH saMsAre sarva viratasya dezaviratasya ca ke A bAbatamAM bIje kaI zaMkA karatAM kahe che [ zaktirUpa cArikadeza siddhomAM hAjara-zaMkA] gAthAtha:-siddha cArittI'e sUtramAM "" zabda dezaniSedhavAcI hovAthI cAritranA kriyArUpa aMzane ja siddhAvasthAmAM niSedha kare che "zaktirUpa aMzane nahi. tethI e zaktirUpa aMzane AzrIne cAritraguNa kahevAmAM paNa kAMI ajugatuM nathI. no vArirI' zabdamAM "ne pada dezaniSedhArthaka hovAthI kriyAtmaka eka dezano niSedha thatuM hovA chatAM cAritramehanIyakarmakSayajanya AtmapariNAmavizeSarUpa cAritra te akSata ja hovAthI keI vAMdho nathI. | (savathA cAritrAbhAvanuM siddhAntIe karela samarthana) bIjAe karelI A zaMkA upara dIrgha vicAraNA karatAM siddhAntAvalaMbI kahe che(1) cAritra kriyArUpa ja che nahi ke jJAnAdinI jema zAzvata AtmapariNAmarUpa paNa... tethI ja kriyA parabhavamAM sAthe jatI na hovAthI (2) cAritra hika=A bhava saMbaMdhI ja hoya che pAribhAvika nahi evuM zrI bhagavatIsUtramAM kahyuM che. "he bhagavan! cAritra IhabhAvika hoya che? pArabhavika hoya che? ke tadubhayabhavika hoya che? bhagavAnane javAba gautama ! cAritra IhabhAvika hoya che, pArabhavika ke tadubhayabhavika hetuM nathI." vaLI AnuM vyAkhyAna paNa cAritrasUtramAM karyuM che ke cAritra A bhavasaMbaMdhI ja hoya che, A bhavamAM cAritrI banele jIva te ja akhaMDita cAritrane bhavAMtaramAM sAthe laI jatuM nathI kAraNa ke ahIMnuM (3) cAritra yAjajIvanI maryAdAvALuM ja hoya che. vaLI (4) dezavirati ke sarvaviratirUpa cAritravALA jevA bIjA bhave te devabhavamAM - 1. mavi mAvana ! cAritra' vAvamavi tadrumayamava8 vAritrama? nautama! dvamavi rAtri, no pArabhavika no tadubhayabhavika cAritram /
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarInA vicAra 357 wwwwww wwwwww deveSvevotpAdAt, tatra ca virateratyantamabhavAt, mokSagatAvapi cAritrasaMbhavAbhAvAda, cAritra hi karmakSapaNAyAnuSThIyate mokSe ca tasyA'kiJcitkaratvAt, ' yAvajjIvam' iti pratijJAsamAptestadanyasyA'grahaNAt / anuSThAnarUpatvAcca cAritrasya zarIrAbhAve ca tadayAgAt / ata evocyate " "siddhe No carittI No acarittI No carittAcarittIti vA ", viraterabhAvAditi cet ? // 132 // atrocyate ww as kiriyAvaM ci cAritaM Neva AyapariNAmo / to kiriyArU ciya sammattaM NAyapariNAmo // 133 // ( yadi kriyArUpameva cAritra naivAtmapariNAmaH / tatkriyArUpameva samyaktvaM nAtmapariNAmaH // 133 // ) ja puNa taM ihabhaviyaM taM kiriyArUvameva avva / rear bhavo Na mokkho No tammi bhave hiamahavA // 134 // ( yatpunastadai bhavika tatkriyArUpameva jJAtayam / athavA bhatro na mokSo na tasmin bhave hitamathavA // 134 // ) Namokkha laddhe tayaNuTThANassa haMdi vephallaM / takkAraNassa iharA nANassa vi hoi vephalaM // 135 // ( na ca mokSasukhe labdhe tadanuSThAnasya bhavati vaiphalyam / tatkAraNasyetarathA jJAnasyApi bhavati vaiphalyam // 135 // ) va paNNAbhaMgo ahiAvahipUraNaMmi caraNassa / sA vA kiriyArUve suakaraNe jaM karemitti // 136 // (naiva pratijJAbhaGgo'dhika/vadhipUraNe caraNasya / sA vA kriyArUpe zrutakaraNe yatkaromIti // 136 // ) ja jAya che. jyAM cAritra asaMbhavita che, ane meAkSamAM jAya teA tyAM paNa e asa`bhavita ja che. (pa) kAraNa ke cAritranuM pAlana kanirjarA mATe hAya che je meAkSamAM te thaI ja gayela hAvAthI cAritranu kAI prayeAjana rahetuM nathI. vaLI (6) yAvajrajIvanI pratijJA paNa samApta thaI gaI heAvAthI ane anya pratijJA lIdhI na heAvAthI parabhavamAM paNa e cAritra sAthe jAya che evuM manAya nahi. temaja (7) cAritra anuSThAnarUpa hAvAthI zarIranI gerahAjarImAM asa`bhavita heAvAne kAraNe siddhone hAtuM nathI. tethI ja viratinA abhAva hAvAthI kahyuM che ke siddha cAritrI nathI acAritrI nathI ke cAritrAcAritrI=dezavirata nathI' / / 13 / / A rIte siddhAMtAvala bIe karela vicAraNAnA zaMkAkAra potAnI rIte javAma Ape che. [siddhAMtInA samarthananA zakAkAre Apela javAba ] gAthA :-o cAritra kriyArUpa ja hoya ne meAhakSayAdijanya AtmapariNAmarUpa na hAya tA tA samyaktvane paNa ni:zakapaNA vagere bAhyAcArAtmaka kriyArUpa ja mAnavuM paDaze, AtmapariNAmarUpa nahiM. cAritra ihabhavika ja hAya che' evuM je kahyu che te 2. "siddhaH nAcAritrI noacAritrI no cAritrA'cAritrIti vA "
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa8 adhyAtmamata parIkSA laiM. 133-14 aha caraNamanuTThANaM ta Na sarIraM viNu tti jai buddhii| teNa viNA nANAI tA tassa aheuaM pattaM // 137 // (atha caraNamanuSThAna tanna zarIra vineti yadi buddhiH / tena vinA jJAnAdi tattasyA'hetuka prAptam // 137 // ) api ca-kiriyA khalu odayigI khaiya caraNaMti doNhamaha bheo| sAteNa bajjhacaraNa abbhatarayaM tu pariNAmo // 138 // (kriyA khalbaudayikI kSAyika caraNamiti dvayormahAn bhedaH / sA tena bAhyacaraNamAbhyantaratu pariNAmaH // 138 // ) AyA khalu sAmaie AyA sAmAiassa aTThotti / teNeva imaM suttaM bhAsai taM AyapariNAma // 139 // (AtmA khalu sAmAyikamAtmA sAmAyikasyArtha iti / tenaiveda sUtra bhASate tamAtmapariNAmam // 139 // ) Na ya khaiyaM pi caritta jogaNiroheNa taM vilayamei / aNNaha vihalo patto viraho cArittamohassa // 140 // (na ca kSAyikamapi cAritraM yoganirodhena sadvilayameti / anyathA viphalaH prApto virahazcAritramohasya // 140 // ) teNa suddhavaogo caraNa nANAu daMsaNamivaNNa / kAraNakajjavibhAgA satatamiya kinna siddhesu // 14 // (tena zuddhopayogazcaraNa jJAnAddarzanamivAnyat / kAraNakAryavibhAgAt svatantramiti kinna siddheSu // 14 // ) kriyArUpa cAritrane AzrIne ja, AtmapariNumAtmaka cAritrane AzrIne nahi. athavA mokSa bhava' rUpa na hovAthI temAM kriyAtmaka IhabhAvika cAritra na hovAmAM keI Apatti nathI. athavA tenI paNa bhava tarIkenI vivikSA karI hoya te paNa "A bhavamAM je hitakArI hoya te IhabhAvika evI vyutpatti hovAthI ane mokSamAM rahela Atmapari. mAtmaka cAritra karmanirjarArUpa hita karatuM na hovAne kAraNe siddhone Ihabhavika cAritra kahyuM nathI. cAritranuM phaLa "mekSa' to prApta thaI gayo hovAthI tyAM "cAritrAnuSThAna niSphaLa hovAne kAraNe mAnI zakAtuM nathI evuM paNa kahevuM nahi kAraNa ke te pachI cAritranA kAraNabhUta jJAna paNa niSphaLa thavAthI te paNa mAnI zakAze nahi. pratijJAta avadhi karatAM vadhu avadhi (kALasudhI) pAlana karavAmAM kaMI cAritranI yAvajjIva pratijJAne bhaMga thatuM nathI. athavA te yAvajUchava pratijJA kriyArUpa cAritrane AzrIne karAya che. bhAvarUpa cAritrane AzrIne nahi kAraNa ke "karemi bhaMte !..." vagere pratijJA zrutakaraNAtmaka che. vaLI kriyA cogarUpa hevAthI zarIranAmakarmodayajanya hovAnA kAraNe audayikI che jyAre cAritra mehakSayajanya hovAthI kSAyika che tethI e baMne vacce atyaMta bheda che. tethI kriyA bAhayacAritra che jyAre AtmapariNAma Abhyantara cAritra che. tethI ja "AtmA ja kharekhara sAmAyika che. AtmA ja sAmAyika zabdano artha (vAcyArtha) che' e sUtra sAmAyikane AtmapariNAma rUpe jaNAve che. "kSAyicAritra paNa ganiSedha thaye
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhamAM cAritranI hAjarIne vicAra 3.pa8 - AsAmayaM tAtparyArthaH-yattAvadukta kriyArUpa cAritraM na tu zAzvatAtmapariNAma iti, taMtra ki kriyAyA AntarapariNAmarUpatve'pi yogasApekSatayA na zAzvatatvamityabhimatam , kRttIrthA ( ? kriyA )bhivyaktasvarUpasya tasya bAhyatvAdeva na tathAtvamiti vA 1 Aye "Naya khaiyaM vi..." ityAdinA samAdhAna vakSyate, antye tu bhAvazUnyakriyAyAzcAritratvAnabhyupagamena katha kriyArUpatvameva tasya ? atha " kriyAjanakIbhUto bhAvo jJAnameva, tajjanyakriyaiva cAritra" ityasmAkamabhyupagamaH iti cet ? hanta tarhi niHzaGkitAdibAhyAcAra evAstu samyaktva', tadanuguNo bhAvastu jJAnameveti samyaktvamapi nAtiricyeta / tathA ca siddhAnAM cAritramiva samyaktvamapi na syAditi duruddharo'pasiddhAntadoSaH / ___ atha na bAhyAcAra eva samyaktva', tena vinA'pi tacchravaNAt , apitu niHzaGkitAdyAcArazamasaMvegAdiliGgAbhivyaGga yaH kazcidAtmapariNAmaH, ukta ca -"'se ya sammatte pasatthasammattamohaNIyakammANuveyaNovasamakhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme pannatte" hovAthI naSTa thaI jAya che evuM paNa mAnavuM nahi kAraNa ke te pachI cAritramAhanIyano kSaya niSphaLa thaI jAya ! tethI cAritra zuddho paga rU5 che je kAraNa kAryavibhAgane kAraNe samyakatvanI jema jJAnathI bhinna che. tethI zuddhopayogarUpa e cAritra siddhomAM svataMtraguNarUpe zA mATe na hoya? [cAritrane mAtra kriyArUpa mAnavAmAM Apatti). A gAthAone A tAtparyartha che-"cAritrakriyArUpa che, nahi ke zAzvataAtmapariNAma rUpa" evuM je tame kahyuM temAM zuM kriyA AntarapariNAmarUpa hovA chatAM yogasApekSa hovAthI tadrupa cAritra zAzvata nathI evo tamAro abhiprAya che ke kiyAthI abhivyakta svarUpavALuM te bAhyAtmaka hevAthI zAzvata nathI evo ? prathama vikalpanuM samAdhAna "jaya rU'.." gAthAthI kahevAze. bIjo vikalpa paNa ayukta che kAraNake je cAritra kriyArUpa ja hoya to te bhAva kriyAne paNa cAritrarUpa mAnavI paDe che manAtI nathI. zaMkA -kriyAne janakIbhUta bhAva jJAna ja che ane tajajanya (jJAnajanya) kriyA ja cAritra che evuM ame mAnIe chIe. bhAvazUnyakiyA jJAnajanya na hovAthI tene cAritrarUpa mAnavAnI Apatti AvatI nathI ane bhAvapUrvakanI kriyAmAM paNa bhAva aMza te jJAnarUpa ja che. tethI kriyA ja cAritrarUpa che. samAdhAna:-pachI e rIte niHzaMkitAdi bAhyAcAra ja samyaktva che tene utpAdaka bhAva to jJAna ja che evuM paNa mAnavuM joIe. ane tethI siddhone bAhyAcAra na hovAthI cAritranI jema samyaktva paNa hetuM nathI ema mAnavuM paDaze je siddhAntaviruddha che. 1. tacca samyaktva prazastasamyaktvamohanIyakarmANuvedanopazamakSayasamutthaH prazamasaMvegAdiliGgaH zubha AtmaparigAmaH prajJaptaH /
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360. adhyAtmamata parIkSA zlo. 133-141 tti / aya' ca darzanamohakSaya-kSayopazama-upazamajanyo bhAvavizeSa eva, na tu tattvArthazraddhAnaM, aparyAptAvasthAyAM tadabhAvAditi paJcAzakavRttau vyavasthitam / tathA ca darzanamohakSayopanIta kSAyika samyaktvaM siddhAnAmakSatameveti cet ? hanta tarhi cAritramapi prekSA divyApArAbhivyaGgathazcAritramohakarmakSaya-kSayopazama-upazamopanItaH pariNAmavizeSa eveti siddheSu kSAyikacAritraM kiM vAGmAtranivAraNIyam 1 ata eva marudevAdInAM bAhyAcAra vinApi nirvANahetucAritrasattA saMbhavinI, kvacilliGga vinApi laiGgikadarzanAt , dhUma vinApyayogolake vahUnyanubhavAt , prazamasaMvegAdika vinA kRSNazreNikAdInAmapi kSAyikasamyaktvAbhyupagamAcca / atha SaDjIvanikAya eva cAritrasya viSaya iti tatparipAlanakriyaiva cAritra', samyaktvasya tu jIvAjIvAdipadArthA eva viSaya iti na sA kriyeti cet 1 na, tattvatazcAritrasya zuddhAtmaviSayakatvAt , ata eva nirabhissaMga citta...' ityAdinA sAmyapariNatimeva tadAmnA [ samyakatvamAM Atma pariNumarUpatva paNa Avazyaka siddhAtI ] zaMkA -bAhyAcAra vinA paNa samyaktva hovAnuM zAstromAM kahyuM hovAthI bAhyAcAra ja samyaphava che evuM nathI kintu niHzaMkitAdi AcArazamasaMvegAdiliMgathI abhivyakta thatA AtmapariNAmarUpa ja samyaktva che. kahyuM che ke "te samyakatva prazasta evA samyaphavAhanIyakarmanA anuvedana-upazama athavA kSayathI Ubho thaelo ane prazamasaMvegAdi liMgavALo zubha Atma pariNAma che." A pariNAma darzanamohanA kSaya-kSapazama ke upazamathI thaela bhAvavizeSa ja che nahi ke tattvArtha zraddhA, kAraNa ke aparyApta avasthAmAM tattvArtha zraddhAno abhAva hovA chatAM samyaktva mAnyuM che AvuM zrI paMcAzaka zAstranI TIkAmAM kahyuM che. tethI darzana mehanA kSayathI thaela kSAyika samyakatva siddhone hevAmAM kaI bAdhaka nathI. [cAritramAM paNa AtmapariNAmarUpatva Avazyaka] samAdhAna -e rIte cAritra paNa prekSAdivyApArAtmaka bAhyAcArarUpa ja nathI kintu tenAthI abhivyakta thatA ane cAritramohanIya karmanA kSaya-kSapazama ke upazamathI thaela e AtmapariNAmavizeSa ja che je siddhomAM paNa hAjara hoya che. tethI tyAM kSAyika cAritrane zuM tamArA bolavA mAtrathI abhAva thaI jAya? AtmapariNAmarUpa hovAthI ja marUdevA mAtA vagerene bAhyAcAra vinA paNa kSahetubhUta cAritra saMbhavita che kAraNake kayAMka liMgavinA paNa liMgI hoI zake che. jemake dhUmADAnA abhAvamAM paNa tapelA lokhaMDanA goLAmAM agni dekhAya che. prazamasaMvegAdi rUpa liMga vinA paNa kRSNazreNika vagerene kSAcika samyakatva hovAnuM paNa mAnyuM ja che. e ja rIte siddhone paNa bAhyAcArAtmaka liMga vinA paNa kSAyika cAritrarUpa liMgI hovAmAM kaI vAMdho nathI. 1. samabhAvo sAmai taNakaMcaNaMsattumittavisao tti / NirabhissaMga citta uciyapavittippahANa ca // (vaMrArA /) samabhAvo sAmAyika tRNakaMcanazatramitraviSaya iti / nirabhiSvaMga cittamucitapravRttipradhAna ca / /
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarInA vicAra 9 siSuH / yuktaM caitat SaDjIvanikAya pAlanaprayatnaM vinApi marudevyAdInAM mAdhyasthyamAtreNApi tatsaMbhavAt / ' tadApi kriyAphalamiti kriyaiveti cet ? nUnameva siddhacAritramapi kriyAphalamiti kriyaivocyatAM kiM vazchidyate ? yukta caitat bhavasthakevalinAmapi kriyAphalasadbhAvamAtrAdeva saMyamopadezAt " kiM te bharate jattA ! somilA ! ja me tavaNiyamasaMyamasajjhAyajhANAvasayamAi joesa jayaNA" ityatra / " eteSu ca yadyapi bhagavato na kiJcittadAnI vizeSataH saMbhavati, tathApi 'tatphalasadbhAvAttadastItyuktamiti mantavyamiti vyAkhyAnAt / atha bAhyakriyAbhivyaGga cAntarakriyaiva cAritra, sA ca bhavastha kevalinAM marudevyAdInAM ca saMbhavati, ata eva cAnupadoktasthale vizeSata ityuktiriti cet ? seya yogarUpA vA syAdupayogarUpA vA ? nAdyaH, marudevyAdau vyabhicArAt / dvitIye tu siddha naH samIhita, zuddhopayogalakSaNasya cAritrasya vyavasthApayiSyamANatvAt iti dig 3 za`kA H-SaOvanikAya ja cAritranA viSaya che ane tenu paripAlana karavAnI kriyA ja cAritra che jyAre samyaktvanA te je jIva-ajIva Adi padArtho viSaya che tenA pAlana-rakSAdvi karavA e kaI samyaktvarUpa nathI ke jethI e kriyArUpa anI jAya! [zuddhAtmA ja paramAtha thI cAritranA viSaya, SajIvanikAyAdi nahi] samAdhAna :-e paNa ayukta che kAraNake paramAthI teA cAritra zuddhAtmaviSayaka che, SaDjhanikAyAkriviSayaka nahi. tethI ja 5'cAzakArttimAM "nirabhimsa`ga' citta...' ityAdi sUtrathI samatApariNAmane ja sAmAyikarUpe kahyo che. e vAta yukta pazu che kAraNake SaOvanikAya pAlananA prayatna vinA paNa marudevI mAtA vagerene mAdhyasthya bhAvamAtrathI cAritra hatu. zaMkA :-chatAM paNa e cAritra kriyAnA phaLarUpa hAvAthI kriyArUpa ja kahevAya che, [phaLasattAnA kAraNe cAritrasattA kahevI saMgata samAdhAna :-e rIte tA siddhonu cAritra paNa kriyAnA mULa rUpa hAvAthI tene kriyArUpa ja kahe| ne ! tamAruM zuM khagaDe che? vaLI ema kahevu* yukta paNa che kAraNake bhavastha kevalIone paNa kriyALa hAvAthI ja saMyama heAvu. nIcenA sUtrathI kahyuM che------ he prabhu! tamArI sacamayAtrA zu che ? prabhunA javAba-hai saumya ! tapa-niyama- saMyama-svAdhyAya-dhyAna-AvazyAkadi yAgAmAM je jayaNA che e ja sayamayAtrA che. '' AnuM vyAkhyAna Avu. karyuM. che ke " A tapa vageremAMthI jo ke bhagavAne kevaLI avasthAmAM koI vizeSarUpe hAtA nathI chatAM e tapa vagerenu phaLa hAjara hAvAthI tapa vagere hAya che ema kahyuM che evuM jANavu." 1. kiM te bhagavan yAtrA ? saumya ! yanme taponiyamasaMyamasvAdhyAyadhyAnAvazyakAdiSu yogeSu yatanA // (prapti-28/10/647) 46 za
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 adhyAtmamataparIkSA laiM. 133-141 ___ yatpunaruktamaihabhavikatvopadezAdeva na siddhigatau cAritrasattvamiti tadapi svAbhiprAyavijRmbhita, uktopapattibalena cAritrasyAtmaguNatve siddhe kriyArUpatadvizeSa evaihabhavikatvopadezavizrAmAt , bhavapadasya saMsAravAcakatvena mokSagatau tatsattve'pyaihabhavikatvA'virodhAt / atha gatimArgaNAyAM siddhagateriva bhavAdhikAre'pi bhavanamAtrArthapuraskAreNa mokSasyApi grahaNaM sAMpradAyikamiti cet ? tathApi 'iha bhave hitamaihabhavikaM' ityarthAzrayaNe na ko'pi doSaH, mokSagatau cAritrasattve'pi tasya mokSAnupakAritvAt / nanvevaM jJAnadarzane api pArabhavike na syAtAmiti cet ? na, parabhavapadArtha devagatyAdau tayorupakAritvAt / zaMkA :-bAkiyAthI abhivyakta thatI AMtarakriyA ja cAritra che je bhavastha kevaLI ane marudevAdine saMbhave che. tethI ja uparanA sUtravyAkhyAnamAM "vizeSataH' e zabda mUkyo che. paNa siddhone to sAmAnyathI paNa tapa vagere na hovAthI AMtarakriyA paNa hotI ja nathI tethI cAritra zI rIte manAya ? samAdhAna :- e AMtarakriyAne yogarUpa mAne che ke upayogarUpa yogarUpa manAya nahi kAraNa ke marudevA vageremAM tevo yoga na hovA chatAM cAritra hovAthI vyabhicAra Ave. upayogarUpa mAnatA ho te amAruM ja ISTa siddha thAya che kAraNa ke cAritra zuddho paga rU5 che evuM ame AgaLa kahevAnA chIe. ( [ cArikAMzamAM ja aibhavikatva, sarvAzamAM nahi ] vaLI cAritrane IhabhAvika kahyuM che enAthI ja jaNAya che ke te siddhigatimAM hetuM nathI kAraNa ke siddhAvasthAmAM navuM kaI cAritra levAnuM nathI ane pUrvabhavanuM (caramabhavanuM) to sAthe AvyuM nathI".... ItyAdi tame je kahyuM te mAtra tamArI svachaMdapaNAthI karAkhela ceSTA che kAraNake upara kahyA mujaba cAritra AtmaguNarUpe siddha thayuM hovAthI kriyArUpa tenA eka aMzavizeSa aMge ja aihabhavikatva lAgu paDe che. tethI "bhava" zabda cAra gatirUpa saMsArane vAcaka hovA chatAM temaja mokSamAM paNa cAritra hovA chatAM upadiSTa ahabhavikatvane vAMdho nathI kAraNake ahabhAvika aMza te tyAM hote ja nathI. tenAthI bhinna evA AtmapariNAmAtmaka aMzane laIne ja cAritrasattAne upadeza che. zaMkAjema gatimArgaNAmAM siddhigatinI paNa gati tarIke vivakSA karIne enuM grahaNa karyuM che tema bhavAdhikAramAM paNa "bhavana-thavuM" mAtra evA ja arthane AgaLa karIne mokSanuM paNa grahaNa thaI zakatuM hovAthI je mekSamAM cAritra hoya to te ahabhavika ja zA mATe na hoya? samAdhAna -A bhavamAM hitarUpa hoya te ehabhavika evo artha karavAthI koI doSa nathI. kAraNa ke mokSamAM cAritra hovA chatAM ekSaprApti thaI ja gaI hovAthI mekSa mATe te upakArI nathI.
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarI vacAra atha kriyArUpatve cAritrasya na devabhavAdyanuyAyitvaM tasyA manuSyazarIramAtrasaMbhavisaMbhavatvAt , AtmapariNAmarUpatve tu tasya tathAtvaprasaGgaH, jJAnAdivadAtmamAtrApekSiNastasya devabhavAnugAmitva. saMbhavAt iti cet ? na, devabhavotpattisamayoditacAritramohanIyakarmaNA''tmapariNAmarUpasyApi cAritrasya vinAzAt , teSAM bhavasvAbhAvyenaivAviratatvAd, anyathA pareSAmapi na pratIkAraH, zarIriNAM svakAraNAdhInakriyAsaMbhavAt / etena 'cAritraM mokSabhavAnanuyAyi, devabhavAnanuyAyitvAt' ityAdyanumAnaparamparApi parAstA, aprayojakatvAt , pratibandhakasattvA'sattvAbhyAM parabhavAnanuyAyitvA'nuyAyitvasaMbhavAt / / zaMkA-te pachI e rIte jJAna-darzana paNa pArabhavika hotA nathI, ehabhAvika ja hoya che evuM paNa mAne ne ! samAdhAna :-evuM mAnI zakAtuM nathI kAraNake parabhava tarIke levAtI devagati vageremAM paNa jJAna-darzana upakArI hovAthI te pArabhavika paNa che ja. [pariNAmAtmaka cAritra pArabhavika kema nahi? - siddhAntI] zakA :-je cAritra kriyArUpa hoya che e mAtra manuSya zarIramAMja saMbhavita havAthI, devabhavAdimAM e kriyA sAthe jatI na hovAnA kAraNe aihabhavika kahI zakAya. have je ene AtmapariNAma rUpa mAnavAnuM hoya te te e mAtra AtmAne ja sApekSa hovAthI jJAnAdinI jema devAdigatimAM paNa sAthe jaI zakatuM hovAthI mAtra ehabhAvika ja zI rIte kahevAya? tethI cAritrane kriyArUpa ja mAnavuM yukta che. cAritramoheAdayathI parabhavamAM cAritranAza ] samAdhAnaH-devabhavamAM utpattinA prathama samaye ja udayamAM AvI jatAM cAritramehanIya karmathI AtmapariNAmarUpa cAritrane paNa kSaya thaI jatuM hovAthI pariNamAtmaka cAritra paNa sAthe jaI zakatuM nathI ke tevA bhavasvabhAvathI ja avirata hoya che arthAt teonA tevA bhavanA kAraNe ja utpattinI sAthe ja cAritramehanIya karmane (apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyAdine) udaya thaI jAya che. nahitara te kriyArUpa cAritra mAnanAra tamAre paNa cAritranuM ahavikatva upapanna karavuM agharuM thaI paDaze kAraNake zarIrI evA devAdine paNa svakAraNAtmaka zarIrAdine AdhIna kiyA saMbhavita ja che. devAdimAM pUjavA-pramArjavAnuM sAmarthya hotuM nathI evuM te kAMI che nahi. (nAzaka na hovAthI mokSamAM cAritra akhaMDika) Ama tevA bhavasvabhAvanA kAraNe ja devabhavamAM cAritra sAthe jatuM nathI evuM pratipAdana karyuM enAthI ja "cAritra mikSabhavamAM sAthe jatuM nathI kAraNake devabhavamAM sAthe jatuM nathI, jemake audyArika zarIra" ItyAdi anumAne paNa aprAjaka hoI nirasta jANavA. arthAt "devabhavamAM ananuyAyI paNa kaI vastu mekSAnuyAyI hoya to zuM vAMdho ?" evI anvayavyabhicAranI zaMkAne dUra karanAra keI anukULa tarka na
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA . 133-14 yadapyukta 'mokSalakSaNasya phalasya labdhatvAnmokSe siddhAnAM cAritrasya vaiphalyam' iti, tadapi na, kAryA'janakasya hi kAraNasya vaiphalya, na tu kArya janayitvA taduttarakAlaM nirvyApAratayA ca tiSThamAnasyApi, anyathA ghaTajananottarakAlameva daNDAdayo bhajyeranniti mokSajananostarakAlameva ca kevalajJAnAdayo guNA viphalAH prasajyeran / 'janitakAryANAM kAraNAnAmuttara. kAle'pi na vaiphalyamiti cet ? tadidaM mamaivAbhimatam / 'kAryajananottara' tasya sthitiH kimadhInA ?' iti cet ? yadadhInA jnyaanaadeH| 'svakAraNAdhInA tasyAnantA sthitiriti cet ? asyApi ki na tathA?! yadapyukta "mokSe cAritrAbhyupagame yAvajjIvatAvadhikapratijJAbhaGgaprasaGgaH" iti, tatra keya pratijJA ? "yAvajjIvaM sAmAyika karomi" iti zrutasaGkalpo vA, nirvizeSa tAdRzaM jnyaanhovAthI e manumAne svasAdhyane siddha karI zakatA nathI. te te guNAdi, pratibaMdhakanI hAjarImAM parabhavamAM sAthe jatA nathI ane gerahAjarImAM jaI zake che. sAthe javAna javAnI vyavasthA A rIte saMbhavita hovAthI devabhavamAM pratibaMdhakanA kAraNe sAthe na jaI zakatuM evuM paNa cAritra mekSamAM te sAthe jaI ja zake che kAraNake tene jatuM aTakAvanAra kaI pratibaMdhaka nathI. [mokSaprApti pachI phaLAnutpAdaka cAritramAM niSphaLIvAbhAvI vaLI je kahyuM ke "mekSAtmaka phaLa prApta thaI gayuM hovAthI siddhone cAritra niSphaLa thaI javAnI Apatti Avaze e paNa yukta nathI kAraNa ke je kAryanuM janaka na ja bane e kAraNa niSphaLa kahevAya che, nahi ke kAryane utpanna karI pachI niSkriya rahetuM kAraNa paNa.. nahitara te ghaTane utpanna karyA pachI tarata ja niSphaLa thaI jatAM hovAnA kAraNe nirarthaka banI gaelA daMDAdi e bhAMgI javuM joIe. vaLI A rIte ja meNotpAda karyA pachI kevalajJAnAdi paNa turata ja niSphaLa thaI javAnI Apati Avaze. zakA: -jeoe kAryotpAda karI lIdho che tevA kAraNe uttarakAlamAM paNa niSphaLa kahevAtA na hovAthI, kevalajJAnAdi niSphaLa nathI. samAdhAna :-AvuM te amane paNa ISTa ja che ane tethI ja siddhonuM cAritra paNa niSphaLa nathI. [cAritranI anaMtasthiti svakAraNadhIna] zakA :-kAryotpAda karyA pachI paNa kAraNabhUta cAritrasthiti jaLavAI rahevAmAM keNa kAraNa che? samAdhAna -jJAnAdinI sthiti paNa kene AdhIna che? arthAt e jaLavAI rahevAmAM keNa kAraNa che ? zakA -jJAnAdinI anaMtasthiti te potAnA kAraNene ja AdhIna che arthAt , jJAnAdinA kAraNe evA jJAnAdine utpanna kare che ke jethI enI anaMtasthiti jaLavAI rahe.
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra meva vA ? Aye kevalajJAnenaiva zrutajJAnarUpA sA pratijJA bhagneti ki bhagnabhaJjanena ? antye'pi tadbhaGgaH kiM tatsvarUpaparityAgAt tadgocarakAlAtikramAdvA ? nAdyaH, jJAnarUpapratijJAyAstadAnImabhaGguratvAt / na dvitIyaH, tadgocarasya yAvajjIvatAvadhikasya kAlasya nyUnatAyAmeva hyatikramaH, na tvadhikAvadhipAlane'pi / nanu devAdibhavAnubandhyaviratiprayuktapratijJAbhaGgabhiyava nihnavaparikalpitam 'aparimiyAe'tti pATha parityajya 'jAvajjIvAe tti pAThamAdadate saMpradAyadhurINAH / evaM ca yAvajjIvameveti sAvadhAraNapratijJAparyavasAnAtkathaM na mokSe cAritrAbhyupagame tadbhaGga iti / maivaM, 'yAvajjIvamiti pratijJayaiva sAdhyasiddhau sAvadhAraNapratijJAyA anatiprayojana tvAt , tathaivAbhimatasamayaniyamanAt , atiriktakAlasya tadudAsInatayaiva saMyamAsaMyamAnuve'pi taddhAnivRddhikAritvAt / samAdhAnaH-eja rIte cAritranI anaMtasthiti paNa svakAraNAdhIna zA mATe na hoya ? [ cAritrapratijJA kisvarUpa? ] mokSamAM cAritra mAnavAmAM cAvaja jIva sudhInI lIdhelI pratijJAna bhaMga thaze evuM je kahyuM temAM A pratijJA e zuM che? "thAvajajIva mATe sAmAyika karuM chuM' evo zrutajJAnAntarbhAvi saMka95 ke pachI tevA AkAranuM koI paNa jJAna? prathama vikalpamAM, zrutajJAnarUpa te pratijJA kevalapatti vakhate kevalajJAnathI ja bhAMgI gaI hovAthI have mekSamAM pharI zuM bhAMgavAnuM rahe? dvitIya vikalpamAM paNa tene bhaMga zenA kAraNe mAnaze? pitAnuM jJAnasvarUpa cheDI devAnA kAraNe ke tenA viSayabhUta kALane atikrama thaI jate hevAnA kAraNe? paheluM kAraNa mAnI zakAya nahi kAraNa ke jJAnarUpa pratijJA siddhAvasthAmAM paNa akSata ja hoya che arthAt tenuM jJAna (kevalajJAna) jaLavAI rahyuM ja hoya che. bIjuM paNa manAya nahi kAraNake svaviSayabhUta yAjajIvanakALa sudhI na TakatAM nyUna kALa ja pratijJA TakatI hoya te bhaMga thaye kahevAya che nahi ke adhikakALa pALavAmAM paNa! zaMkA - devAvibhava sAthe saMlagna aviratithI avazya pratijJAbhaMga thaze evA bhayathI ja agraNI AcAryoe geSThAmAhila nidvavathI parikapita "aparimiyAe pATha ne choDI "jAvajachavAe pATha rAkhyo che. tethI "A jIvana sudhI ja' evI "ja" kAragarbhita pratijJA levAthI mekSamAM paNa je cAritra mAnavAmAM Ave che te pratijJAne bhaMga zuM kAma na thAya? ['ja' kAyukta pratijJA niprayojana] samAdhAna thAvajajIva' ghaTita pratijJAthI ja tAdaza bhaya na rahevA rUpa sAdhya siddha thaI jatuM hovAthI "je kAra garbhita pratijJA mAnavAnuM koI prayojana nathI kAraNa ke e vinA ja abhimatakALanuM niyamana thaI jAya che. vadhArAne kALa caritra aMge udAsIna hovAnA kAraNe ja saMyama-asaMyama ubhayathI anuviddha thaI zakatuM hovA chatAM cAritranI hAnivRddhi karanAra bane che.
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA laiM. 133-141 - astu vA yAvajjIvameveti sAvadhAraNaiva pratijJA, tathApi tasyAH kriyArUpacAritraviSayatvAnna ko'pi doSaH, karomIti sUtrAMze hi bhAvazrutazabdakAraNasyAdhikAraH, "'bhAvasuyasaddakaraNe ahigAro ettha hoi nAyavvo" (A0ni0 1026) iti vacanAt / yathA ca zrutasaGkalpasya pratijJAtvamunnIyate tathA nozrutakaraNamAzritya guNakaraNayuJjanakaraNayorapyadhikAraH, "no suyakaraNe guNajujaNe ya jahasaMbhavaM hoI" iti vacanAt / evaM ca bhAvapUrvakakriyAyA eva mIlitavacanabalAttadviSayatvamunnIyata iti na kiMcidanupapannam / 'bhAvapUrvaka kriyAyAH kriyApUrvakabhAvasya vA tadviSayatvamiti vinigamanAvirahAt vyastayorevobhayostathAtvamastviti cet ? na, pradhAnatvena sthUlatvena ca kriyAyA eva tadviSayatvAttatra bhAvasyopasarjanatayaiva pravezAt , kevalasya tu bhAvasyAtisUkSmatvAtsucImukhe muzalapraveza iva na tatra sthUlapratijJApravezaH / ata eva "appA jANai appA..." [upa0mAlA0 23] ityAgamena tatrAtmamAtrasAkSikatvamupadiSTam / na hi nizcayo vyavahAramanuruNaddhi, api tu vyavahAra eva vyavahAra nizcayaM ceti vastusthitiH / / [ cAritrapratijJA mAtra kriyAviSayaka ] athavA to "cAdifmeya' evI sAvadhAraNa pratijJA ja bhale ho! te paNa e pratijJA kriyAtmaka cAritra aMge ja hovAthI mokSamAM pariNamAtmaka cAritra havAmAM kaI doSa nathI. bhAvakRta zabdakaraNa viSe ahIM adhikAra jANavo' evA vacanathI "mi' evA sUtrazamAM bhAvadyutazakhakaraNane adhikAra che e jaNAya che. e vacanathI jema pratijJA e zrutasaMkalparUpa hovAnuM siddha thAya che tema "zrutakaraNane AzrIne guNakaraNa ane yojanAkaraNa viSe yathAsaMbhava adhikAra hoya che" evA vacanathI mAM ne zrutakaraNane AzrIne guNakaraNa-janAkaraNano paNa adhikAra hovo jaNAya ja che. tethI e baMne vacane bhegA karavAthI jaNAya che ke bhAvapUrvakanI kriyA e ja pratijJAna viSaya che. tethI mokSamAM tAdazakriyA na hovAne kAraNe pratijJAbhaMgAdi keI anupatti nathI. zaMkA - pratijJAne viSaya bhAvapUrvakanI kriyA che ke kriyApUrvaka bhAva e bemAM keI vinigamaka na hovAthI bhAva ane kriyA baMnene pRtha viSaya mAnavA paDe che. tethI mokSamAM bhAvAtmaka cAritra mAnavAmAM paNa pratijJAbhaMganI Apatti UbhI ja rahe che. ( [ sUkSma-asvAdhIna bhAva pratijJAviSaya nathI] samAdhAna :- pradhAna ane skUla hevAthI kriyA ja pratijJAna viSaya che. bhAva te gauNarUpe ja vizeSaNa tarIke viSayamAM praviSTa che. pratijJAne uccAra kara vagere vyavahArarUpa che ane vyavahAranaya kriyAne pradhAna gaNe che. tethI ja vaMdanAdivyavahAra paNa kriyA-vezAdiyukta sAdhune ja thAya che, kriyAzAdi rahita mAtra bhAvathI virati1. bhAvazrutazabdakaraNe'dhikAro'tra bhavati jnyaatvyH| nozrutakaraNe guNayuJjane ca yathAsa bhava bhavati // 2. appA jANai appA jahachi bho appasakkhio dhmmo| appA karei ta taha jaha appa suhAvaha hoI // AtmA jAnAtyAtmAna' yathAsthita AtmasAkSiko dhrmH| AtmA karoti tattathA yathA''tmasukhAvaha bhavati //
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarInA vicAra AAAAAAAA 367 atha pratijJAyAH zrutasaGkalparUpatve kevalajJAnAt kuto na tadbhaGgaH ? iti cet ? na, pratijJAtabhaGgA'bhaGgAbhyAmeva tadbhaGgA'bhaGgavyavahArAt, pratijJAyAH zabdoccArarUpAyAstadvikalparUpAyA vA tadAnImeva bhaGgAt / ' kiM tarhi pratijJayA ? pratijJAna ( 1 ) meva vijayatAmiti cet ? na, pradhAne saMyame pratijJAyA apyaGgatvAt / ata eva tatphalenaivAsya phalavatteti, na ca vyaGga karma phalavaditi tasyAstatropayoga iti / vastutaH pratijJAtabhaGge ziSTAcAravirodhena zaGkAjanakatayaiva veSAdivat pratijJApyupayoginI, pratijJAte'pramAdena pravRtti janakotsAhAnuguNatayA ceti / dharane nahi. vaLI bhAva sUkSma hAya che tema ja svAdhIna hAtA nathI. peAte peAtAnA bhAva bagaDe nahi tenI vadhumAM vadhu teA kALajI-sAvadhAnI rAkhI zake che ane chatAM vicitrakama vaza bhAva vAravAra paDI paDIne pAchA AvI paNa zake che chatAM enI pratijJAnA bhaMga thayA evA vyavahAra thatA nathI. [ bAhyakriyAlagathI ja pratijJAbhaMga vyavahAra ] jayAre kriyA svAdhIna ane sthUla che. aMdarathI kharAba bhAva thayeA heAvA chatAM bAhyakriyA sAdhupaNAne anukUla rAkhI zakAya che. temaja bAhyakriyAnA bhaMga spaSTa rIte jANI paNa zakAya che. tethI ja tenA bhaMgathI ja pratijJAbhaganA vyavahAra thAya che. bAkI bhAva tA eTalA sUkSma hAya che ke enA bhaMga thayeA che ke nahi e pratijJAtA pAte paNa jANI zakatA nathI, tethI sthUla ane pradhAna evI kriyAnI ja pratijJA thatI hAvAthI te ja enA viSaya che, ane jema sAyanA kANAmAM muzalapraveza thatA nathI tema bhAva atisUkSma heAvAnA kAraNe temAM sthUlapratijJAnA praveza paNa thatA nathI. tethI ja bhAva vize tA AtmA peAtAne jANe che' evA AgamavacanathI mAtra AtmasAkSikatva ja kahyuM che. ariha tAdipAMcasAkSikatva nahi. je enI paNa pratijJA heAta tA arihatAdi pAMcanI sAkSI kahI hAta! vastusthiti e che ke nizcaya vyavahArane anusaratA nathI kintu vyavahAra ja vyavahAra ane nizcaya baMnene anusare che. kAraNa ke vyavahAra vinA paNa nizcaya hAI zake che. jyAre zuddha vyavahAra nizcaya vinA hAtA nathI. tethI pratijJAdipa vyavahArane bhAvAtmaka nizcaya anusaratA na heAvAthI bhAvanI pratijJA hAtI nathI. zakA - pratijJA jo zrutasa kaparUpa hAya tA kevalajJAnathI tenA bhaMga kema na thAya ? [ pratijJAtanA bhaga-abha'gathI pratijJAbha'ga-abhaMgavyavahAra ] samAdhAna :- jJAnAvAtmaka pratijJAneA nAza thavAmAM pratijJAbhaMga ane nAza na na thavAmAM abha'ga evA kai vyavahAra thatA nathI. kiMtu pratijJAtanA bhaMga ke abha*gathI ja pratijJAnA bhaMga-abha ganA vyavahAra thAya che. nahi teA zabdoccArarUpa ke tevA mAnasika vikalparUpa pratijJA tA e ja vakhate naSTa thaI jatI hAvAthI levA mAtrathI pratijJAnA bhaMga mAnavAnI Apatti Ave,
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA lai. 133-141 ___ yadapyukta'-anuSThAnarUpa' cAritra' zarIra vinA katha siddhAnAm ? iti tattathaiva, na hi vayaM teSAM kriyArUpa cAritramabhyupemaH, kintu zuddhopayogarUpam / na ca tasyApyutpattAviva sthitAvapi zarIrApekSA, kevalajJAnAderapi tathAbhAvaprasaGgAt / na ca RjusUtranayena tasya pratisamayotpadiSNutayA mokSe zarIra vinA tadutpattirapi na syAditi vAcya, tannaye pUrvapUrvakSaNAnAmevottarottarakSaNahetutvAt , anyathA jJAnAdAvapyapratikArAditi digU / atha mAbhUdbAha thakriyArUpatA cAritrasya, astu vAbhyantarakriyArUpatvaM, tathApi na sA siddhAnAM, taddhetuyogAde vilayAdityAzaya nirasitumAha-api cetyAdinA-kriyA khalu yogAkhyA zarIranAmakarmopanItatayA bhagavatAmapyaudayikI, cAritraM tu teSAM cAritramohakarmakSayopanItatayA zaMkA -A rIte pratijJAtane anusarIne ja vyavahArAdi thatA hoya te pratijJAthI sayuM! arthAt pratijJAnI to keI jarUra ja nathI. samAdhAna :- AvuM mAnavAnI jarUra nathI kAraNa ke pradhAna saMyamamAM pratijJA paNa kAraNabhUta hovAthI Avazyaka che. tethI ja pratijJAnA phaLabhUta "avirati nimittaka karmabaMdhanI aTakAyata dvArA ja saMyama paNa phaLavALuM bane che. koI paNa kAraNanI gera. hAjarIvALuM (vikalAMga) karma phaLavALuM banatuM na hovAthI pratijJA paNa upayogI che. vastutaH pratijJAtane bhaMga thavAmAM ziSTAcAra virodha hevAthI jema veSa "huM dIkSita chuM, AvuM kArya mane na zobhe vigere vika9pa karAvavA dvArA sAdhupaNane upayogI bane che eja rIte pratijJA paNa "meM hajAro sajajane ane arihaMtAdi pAMcanI sAkSIe pratijJA lIdhI che te mane AvuM kAma na zebhe ItyAdi vika9pa karAvavA dvArA upayogI bane che ema jANavuM. temaja pratijJA, pratijJAta aMge apramattatA lAvavA dvArA pravRttijanaka utsAhane prarvatAve che. tethI e rUpe paNa upayogI che. [ zuddhopayogarUpa cAritranI sthiti zarIranirapekSa ] anuSThAnAtmaka cAritra siddhone zarIra vinA zI rIte saMbhave? evuM tame je kahyuM te barAbara ja che. ame paNa kaMI teone kriyArUpa cAritra hoya che ema mAnatA nathI, kintu zuddhopagarUpa cAritra hoya che evuM mAnIe chIe. e zuddhopayogane utpanna thavAmAM zarIrApekSA che paNa utpanna thayA pachI TakI rahevAmAM keI apekSA che nahi ke jethI azarIrI siddhone zuddhopayogano abhAva mAnavo paDe. nahitara te zarIrasApekSapaNe utpanna thatAM kevalajJAnAdine TakAva paNa zarIrasApekSa mAnavo paDavAthI siddhone zarIranA abhAve kevaLajJAnAdine paNa abhAva mAnavAnI Apatti Avaze. zakA - RjusUtranayamate mokSamAM zarIra vinA paNa kevalajJAnanI pratisamaya utpatti thatI hovAthI jaNAya che ke kevalajJAnane te utpattimAM paNa zarIranI apekSA nathI te sthitimAM zA mATe hoya?
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarInA vicAra kSAyikamiti mahAnanayorbhedaH / na hi yadeva kSAyikaM tadevaudayikamiti saMbhavati, evaM kSAyopazamikaupazamikayordra STavyam / tena jA (jJA ?) yate kriyA tAvattAttvika cAritralakSaNamanAskandantI cAritravyavahAra' ca janayantI taTasthatathaiva bhAvibhUtacAritropakAritayA dravyacAritrameva, AbhyantaracAritraM tvanavaliptasvapariNAma eva / ukta ca ""mohakkhohavihUNo pariNAmo apaNo dhammo " tti / tathA " " AyA sAmAie AyAsAmAiyassa aTThe" tti sUtramapi AtmapariNAmarUpameva cAritramAha / na ca yogAkhyaH prazastamaneAvyApAra eva cAritra', yogasya vanyakSetutvAt, cAritraya pAnAzrayavatthAt / tena [ co.zA. 224 ]- 6 1. athavA paJcasamitiguptitrayapavitritam / caritra' samyakcAritramityAhurmunipuGgavAH // " samAdhAnaH- AvuM kahevuM ayukta che kAraNa ke RjusUtranayamate tA pUrva pUrvakSaNu ja uttarAttarakSaNa pratye hetubhUta che. tethI zarIra vinA paNa cAritranI utpatti (sthiti) hAvAmAM kAI vAMdheA rahetA nathI. nahitara teA jJAnAdi paNuM zarIrAbhAva hAvAthI mAnI zakAze nahi. 39 www [ audayikIkriyAne bhAvacAritra manAya nahi ] cAritrane bhale bAhyakriyArUpa na mAneA paNa AbhyantarakriyArUpa mAnA to paNa e siddhone te sa`bhavita ja nathI, kAraNa ke tenA hetubhUta yAgAdi vilaya pAmI gayA che" AvA AzayanA nirAsa karavA apica' vagere kahyuM che. yAganAmanI kriyA zarIra nAmakarmAyajanya hAvAthI kevaLIone paNa auyikI ja hAya che yAre cAritra tA cAritramAhanIyakama nA kSayathI thayelu heAvAthI kSAyika hAya che. tethI kriyA ane cAritra vacce ghaNA bheda che. je bhAva kSAyika hAya te ja auyika paNa hAya evu sa`bhavatu ja nathI. A ja rIte kSAyeApazamika ane aupazamika cAritra paNa audayika kriyAthI atyaMta bhinna che. e jANuvu'. AthI jaNAya che ke tAttvika cAritranA lakSaNu vinAnI ane chatAM taTastharUpe ja cAritravyavahArane utpanna karatI kriyA bhAvi-bhUtacAritrane upakAraka hAvAthI dravyacAritrarUpa ja che abhyantaracAritra tA rAgAdithI nahi nileSAeleA svapariNAma ja che. kahyuM che ke meAhanA kSeAbhathI rahita AtmapariNAma dhama che'. [baMdhahetubhUta yoga cAritra nathI] tathA AtmA sAmAyika che, AtmA sAmAyikanA atha che' evuM sUtra paNa cAritrane AtmapariNAmarUpa ja kahe che. bAkI prazastamanAvyApArarUpayAga ja cAritra che' evuM paNa mAnI zakAtuM nathI kAraNa ke cAga tA baMdhahetu che jyAre caritra anAzravarUpa (baMdhanA aheturUpa) che. AnAthI ja 'athavA pAMca samiti ane traNa guptithI pavitra thaela caritrane ja munipu*gavA samyak cAritra kahe che" evI yAgazAstranI 1. mohalloviddInaH giAma Amano dharma | 2. AmA sAmAyi%0mAmA sAmAyicArya:| 47
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370. adhyAmamataparIkSA le. 13-14 iti vyAkhyAtam , atra hi cAritraM yadi yatInAM ceSTA tadA tasyA bandhahetutvAta , yadi punarupayogastadabhimatatvAditi / atha yogatvena rUpeNa bandhahetutve'pi cAritratvenA'tathAtvAt tena rUpeNa nirjarAhetutvamaviruddhamiti na ko'pi doSaH, bAhyAtmatvena bandhahetorapyAtmanastathAtvadarzanAt iti cet 1 na, bAhyAtmavyAvRttasya zuddhAtmana iva bandhahetuvyAvRttasya cAritrasya svarUpato niSkalaGkatvaucityAt / api ca kaSAyahAnyA cAritravRddhistavRddhathA ca taddhAniriti tatpratipakSabhUtaH zuddhopayoga eva cAritra na tu yogaH, tasya kaSAyA'pratipanthitvAt , teSAM viparItabhAvanAnivartyatvAt , tasmAt kaSAyanivartya stannivarttakazvopayoga eva cAritramiti vyavatiSThate / gAthAno artha paNa spaSTa vyAkhyAta thaI jAya che. kAraNa ke ceSTA baMdhanI hetubhUta hovAthI ahIM cAritrane sAdhunI ceSTArUpa mAnI zakAtuM nathI ane tene upagarUpa mAnavAnuM hoya te to e amAre abhimata ja che. zaMkA - bAdyAtmarUpe baMdhahetubhUta evo AtmA jema aMtarAtmarUpe nirjarAhetubhUta hovAmAM kaI virodha nathI tema sAdhunA garUpe baMdhahetubhUta evA paNa anuSThAna cAritrarUpe baMdhahetubhUta na banatAM nirjarahetubhUta banavAmAM kaI virodha na hovAthI keI deSa nathI. | zuddho paga ja cAritra ] samAdhAna-e vAta ThIka nathI kAraNa ke jema bAhyAtmavyAvRtta zuddhAtmA ja nirjarAhetubhUta bane che tema baMdhahetuvyAvRtta cAritrane ja niSkalaMka (=kevaLa nirjarAnA hetubhUta) mAnavuM ucita che, nahi ke baMdhahetubhUtayogathI anuviddha anuSThAne...vaLI kaSAyahAnithI cAritravRddhi ane kaSAyavRddhithI cAritrahAni thAya che. tethI jaNAya che ke je kaSAyanuM pratipakSabhUta hoya te cAritra che. kaSAye viparIta (akaSAya) bhAvanAthI nivRtta thatA hovAthI viparItabhAvanAdirUpa zuddho paga ja kaSAyono pratipaMthI che, yogo nahi. tethI zuddhopayoga ja cAritra che, ge nahi. tethI kaSAyathI nivRtta thate ane kaSAyone nivRtta karato e zuddho paga ja cAritra che e vAta nizcita che. zakA - bhale upayoga ja kSAyicAritrarUpa hoya! to paNa e yogasApekSa hovAthI ganirodhathI ja nAza pAmI jAya che. tethI siddhone te zuddhopayogarUpa cAritra paNa saMbhavI zakatuM nathI. "upayoga te jIvanA lakSaNarUpa che. tethI siddhAvasthAmAM upayogAtmaka cAritrane ja je nAza thaI jatuM hoya te te AtmA ja rahe nahi AvI Apatti paNa nathI kAraNa ke amuka aMze upagano vilaya thayo hovA chatAM akhaMDo paga to avinacha ja che. tethI siddhAvasthAmAM te upayogAtmaka cAritra paNa mAnI zakAtuM nathI,
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra nanu tathApyastUpayogarUpameva kSAyika cAritra, tathApi tasya yogasApekSatvena yoganirodhAdeva tadvilayasaMbhavAt siddhAnAM na tatsaMbhAvanA / na copayogavilaye nairAtmyApattiH, khaNDopayogavilayepyakhaNDopayogA'vilayAt iti cet 1 na, kSAyikatvena tasya nAzA'yogAt , anyathA cAritramohakSayasya niSphalatvaprasaGgAt / 'cAritrasya paramavizuddhireva cAritramohakSayaphalamiti cet 1 tathApi kSAyikasya saMto'vinAzitvavyAptireva balavatI, na cApekSakanAzAdapekSyanAzo'pi, anyathA zarIranAzAt jJAnAdinAzaprasaGgAt , kintvasAdhAraNApekSakanAzAdapekSyanAzaH, na ca yogazcAritrasyA'sAdhAraNamapekSaka kintu mohakSayaH, tasya ca punaH kSayA'yogAt siddhamakSataM bhagavaccAritramiti sarvamavadAtam / [ kSAyika cAritrano nAza azakya] samAdhAna :- A vAta paNa ayukta che kAraNa ke kSAyika evA te cAritrane nAza thaI zakato nathI. kSAyikabhAvano paNa je nAza thaI zakatuM hoya to te cAritramohakSayajanya keI guNa siddhone na rahevAthI e kSaya niSphaLa thavAnI Apatti Ave. zaMkA - cAritranI thaela paramavizuddhi ja cAritramehakSayanA phaLarUpa hevAthI e niSphaLa rahevAnI Apatti nathI. samAdhAna - e rIte niSphaLatAnI ApattinuM vAraNa thaI jatuM hovA chatAM je kSAyikabhAva hoya te avinAzI hoya evI baLavatI vyAptinA kAraNe ja siddhAvasthAmAM paNa kSAyika cAritra mAnavuM paDe che. bAkI kSAyizcAritranI utpatti yogasApekSa hevA mAtrathI kaMI apekSaka (jenI apekSA rakhAya evA yoganA nAzathI apekSya (apekSA rAkhanAra) evA tene nAza mAnI zakAtuM nathI. nahitara te kevalatpatti paNa zarIrasApekSa hovAthI ane siddhone zarIrane nAza thayo hovAthI kevalajJAnane paNa nAza mAnavAnI Apatti Ave. niyama to eTalo ja che ke asAdhAraNa apekSakano nAza thAya te apekSyane nAza thAya. arthAt apezyane jenI asAdhAraNa apekSA hoya tene nAza thAya te apekSyane paNa nAza thaI jAya, jemake taMtuonA saMyogane nAza thaI jAya te paTane paNa nAza thaI jAya. cAritra pratye asAdhAraNa apekSaka yoga nathI kintu mehakSaya ja che ane tene te punaH kSaya thatuM nathI, tethI cAritranAza thato na hovAthI siddhone akSayacAritra hovuM siddha thAya che. zakA - cAritrane upayogarUpa mAnavAmAM jJAnAtmaka ja mAnavuM phalita thatuM hovAthI siddhone cAritrAtmaka pRthaguNa hovAnuM te siddha thaze ja nahi. "zuddhAzuddha vyavasthAthI ja cAritrarUpa upaga jJAnAtmaka upayogathI bhinna hovo siddha che evuM paNa kahevuM nahi, kAraNa ke zuddhAzuddhavyavasthA paNa jJAnamAM ja paryavasita thAya che. [zuddhopacegarUpa cAritra paNa jJAnathI bhinna] samAdhAna - jJAna ane cAritra ane upayogarUpa hovA chatAM kAryakAraNabhAvanA
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 adhyAtmamata parIkSA lai. 133-141 syAdetat-cAritra yadhupayogaH syAnna tarhi jJAnAdatiricyeta, na ca zuddhA'zuddhavyavasthayaiva tasya jJAnAdatirekaH, zuddhAzuddhavyavasthAyA api tatraiva vizrAnteriti cet ? na, jJAnacAritrayorupayogarUpatve kAryakAraNabhAvavibhAgAdeva bhedAt / yathA hi samyaktvajJAnayo viSayAbhede'pi tattvarucirUpa samyaktvaM jJAnena janyate, tattvarocakarUpa jJAna ca tajjanayatItyanayAbhedaH, 'tathopayogatvA'vizeSe'pyaviziSTa jJAnamaviziSTa cAritraM janayati-"'annANI kiM kAhI, kiM vA nAhIi cheyapAvaga" iti vacanAdajJAninastatrAnadhikArAt , prakRSyamANaM tu cAritra prakRSTajJAna janayatItyanayAbheda iti / nanveva prakarSaprAptaM jJAnameva cAritramityApannamiti cet 1 idamitthamevAnyathA rucirUpatApanna jJAnameva samyagdarzanamityatra kaH pratikAraH ? tamAna vaye jJAnavAritrALAmacantame sAmA 8 - [ govazAtra 4/2] AtmAnamAtmanA vetti, mohatyAgAdya Atmani / tadeva tasya cAritra tajjJAna tacca darzanam / / vibhAgathI bhinna bhinna che. jema jJAna ane samyakatva samAviSayaka hovA chatAM taravarucirUpa samyapha jJAnajaya hevAthI ane jenAthI tavaruci thAya evuM jJAna samyakatvanuM utpAdaka hovAthI te be paraspara bhinna bhinna che tema upayogarUpe samAna hovA chatAM "ajJAnI zuM karaze? athavA A mAre cheka (hitakAraka) che. ane A mAre pAparUpa che evuM zI rIte jANaze?" AvA zrI dazavaikAlikasUtranA vacanathI jaNAya che ke ajJAnIne saMyamamAM adhikAra nathI. tethI sAmAnyajJAna sAmAnya cAritranuM janaka che e jANavuM ane bAramA guNaThANanuM cAritra prakRSTajJAna (kevalajJAna) pratye kAraNa che e to prasiddha ja che. tethI jJAna ane cAritra pratye paraspara kAryakAraNabhAva hovAthI cAritrane jJAnamAM aMtarbhAva nathI. zaMkA - AnAthI to prakRSTa thaela jJAna ja cAritrarUpa che evo artha phalita thAya che. samAdhAna :- hA, e ema ja che. ane chatAM cAritrane jJAnathI pRtha paNa mAnavAmAM Ave che. nahitara te rucirUpa banela jJAna ja samyagdarzanarUpa hovAthI tene paNa jJAnathI pRtha- zI rIte mAnI zakAze? [jJAna-darzana-cAritrano atyata bheda nathI ] tethI ja ame jJAna-darzana-cAritrane atyanta bheda kahetA nathI. zrI gazAstramAM kahyuM che ke "mehano tyAgathI je AtmAmAM AtmAne AtmAthI jANe che, tenuM A jANavuM eja tenuM jJAna-darzana-cAritra che ahIM, mehatyAga thayo hovAthI tadeva= AtmajJAna ja anAzravarUpa banavAnA kAraNe te mahAtmAnuM cAritra che. vaLI te ja dharUpa hovAthI tenuM jJAna che temaja zraddhAnarUpa hovAthI te ja enuM darzana che. A ja abhiprAyathI te ja graMthanA agyAramA prakAzanA vivaraNamAM paNa kahyuM che ke "sarva 1. zrI dazavakAlika sUtra-4-10, asyaparvAdhaH paDhama nANa tao dayA evaM ciThai savva saMjae / prathama jJAna tato dayaiva tiSThati sarvasaMyataH / ajJAnI kiM kariSyati kiM vA jJAsyati chekapApakam //
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhamAM cAritranI hAjarIne vicAra 373 mohatyAgAt tadeva AtmajJAnameva tasya AtmanazcAritramanAzavarUpatvAt, tatajJAnaM tadeva jJAna, bodharUpatvAt , tacca darzana tadeva darzana, zraddhAnarUpatvAditi / idameva cAbhipretyaikAdazaprakAzavivaraNe'pyukta', [61 tamazloka] " tasmAdanantajJAnadarzanacAritrasukhavIryamayasvarUpo mokSaH sarvapramANasiddho yuktaH" iti / vastutastu darzanacAritre jJAnottarakAlabhAvinI pariNAmavizeSau na tu tatprakarSa rUpe, karmAntaravilayaprasaGgAt , itaretaralakSaNasAGkaryaprasaGgAcca, prAgukta tu nizcayanayAbhiprAyeNaiva yuktamiti jJAnAdivat svatantrazcAritrAkhyA guNaH kathaM na siddhAnAM siddhisaudhamadhyAste 1 ! iti pUrvapakSaH // 133 // 134 // 135 // 136 // 137 // 138 // 139 // 140 // 141 / / ... athedaM pratividhitsuH svaprakriyAmupadarzayan siddhAntI prAha ettha samAhANavihI jo mUlaguNesu hojja thirabhAvo / so pariNAmo kiriyA jhuMjaNakaraNaM paDicchaMto // 142 // (atra samAdhAnavidhiryo mUlaguNeSu bhavet sthirbhaavH| sa pariNAmaH kriyA yuJjanAkaraNaM pratIcchan // 142 // ) yaH khalu mUlaguNeSu sthirabhAvaH sa prANAtipAtAdinivRttirUpA kriyaiva, yuJjanAkaraNasApekSatvAt , vIryAntarAyakSayopazamAdijanye'pi tatra yogasyaiva kAraNatvAt , itthaM ca yogapariNAma eva cAritra' na tUpayoga eva // 142 // . . pramANethI siddha thaela anaMta jJAna-darzana-cAritra-sukha ane vIryamaya svarUpavALe ja makSa mAna yukta che." vastutaH samyagdarzana ane cAritra to jJAnettarakAlabhAvI pariNAmavizeSarUpa che nahi ke jJAnanA prakarSarUpa...nahitara to jJAnaprakarSAtmaka te be jJAnAvaraNathI ja AvArya thaI javAthI mithyAtvamohanIyAdi karma mAnavAmAM kaI pramANu na rahevAnA kAraNe karmanI saMkhyAne bhaMga thaI jaze. temaja ema havAmAM te bannenA lakSaNanuM paraspara sAMka thaI javAnI paNa Apatti Avaze. pUrve jJAnane ja darzana ane cAritrarUpa je kahyA che te nizcayanayanA abhiprAyathI ja yukta jANavuM. tethI siddhomAM jJAnAdinI jema cAritra paNa svatanca guNa tarIke zA mATe siddha na thAya ? A pramANe pUrvapakSa batAvyo. 13313413513613138139140141 AvA pUrvapakSano pratikAra karavAnI IcchAvALe siddhAMtI potAnI prakriyA jaNAve che [cAritra yogapariNA mAtmaka kriyArUpa-siddhAnatI] gAthAtha-AvA pUrva pakSa aMge samAdhAna A rIte che-mULaguNa vizene je sthirabhAva hoya che te pariNAma muMjanAkaraNane sApekSa hovAthI kriyArUpa ja che. mULaguNene vize je sthirabhAva hoya che te prANAtipAtAdithI nivRtti rUpa kriyA ja che kAraNa ke te muMjanAkaraNane sApekSa hoya che. e sthirabhAva viryAntarAyakSapazamajanya hevA chatAM tenI pratye yoga ja kAraNa rUpa che. tethI gapariNAma ja cAritra che nahi ke upayoga. 14rA
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka74 adhyAtmamata parIkSA he. 143 nanvevaM cAritrAcAravIryAcArayo do na syAditi cet ? na, mUlaguNaviSayakavIryasya cAritrarUpatve'pi tatkAraNaviSayakavIryasya vIryAcArarUpatvAt , upAdhimAtrabhedaprayuktabhedAnaGgIkAre jJAnAcArAdInAmapi vIryAcArAntarbhAvaprasaGgAt / syAdetat-jJAnAcArAdayo jJAnAdikamiva cAritrAcAro'pi cAritraM pRthageva sUcayati / maiva', vIryasyApyAcArapRthagbhAvaprasaGgAt / syAdetatcAritrasya vIryarUpatve aupazamikatvaM na syAt , tasyAnaupazamikatvAt, mohavyatiriktakarmaNAmupazamAnupadezAt / ukta ca-""mohe vasamo mIse caughAisu aTThakammasu ya sesA" tti / maivaM, yadi hi vayaM vIryAntarAyakarmakSayopazamajanyatayaiva vIryarUpa cAritra pratipAdayAmastadaiveda dUSaNamApateta, na tvevaM, kintu cAritramohakarmakSayakSayopazamopazamAnyatarajanyasyApi tasya yogajanyatayaiva tathAtvamiti / na caikasya kathanAnAkarmapariNatijanyatva ? iti vAcyam , ekatraivendriye jJAnAvaraNadarzanAvaraNavAryAntarAyakarmakSayopazamanAmakarmodayAdyapekSAdarzanAt , pradhAnAzrayaNena ca vyapadezapravRttiriti mohopazamadazAyAmapi kSAyopazamikavIryamAdAya na cAritrasya tathAtvavyapadezaH, anyathA indriyaparyAptyudayajanyatvenendriyamapyaudayika vyapadizyeta, na tu kSAyopazamikam , na caivamasti "kSAyopazamikAnIndriyANi" iti vacanAt / zaMkA-A rIte gapariNAma ja je cAritra hoya te te varyAcAra ja cAritrAcArarUpa banavAthI te beno bheda raheze nahi. [cAritrAcAra-vIryAcArane bheda] samAdhAna -mULaguNaviSayaka vIrya cAritrarUpa hovA chatAM mULaguNonA kAraNabhUta samityAdi aMgenuM vIrya vIryAcArarUpa hovAthI te be AcAre vacce bheda che ja. zaMkA:-jema enI e ja AMgaLInA judA judA bhAgamAM lAla-lIlI vagere paTTIo lagADI hoya te eTalA upAdhinA bheda mAtrathI kaMI e judA judA bhAgevALI AMgaLI badalAI jatI nathI, ema ahIM mULaguNa ke uttaraguNa vagere viSayarUpa upAdhi mAtranA bhedathI bheda mAna yukta nathI. samAdhAnaH-upAdhimAtranA bhedathI upahitane bheda mAnavo paNa yukta che ja, nahi te kAlavinayAdirUpa jJAnAdiAcAranuM ullAsagarbhita upAdhisahita pAlana ja varyAcArarUpa hevAthI jJAnAcArAdi paNa vIryAcArathI bhinna na thavAnA kAraNe vIryAcAramAM ja samAviSTa thaI javAnI Apatti Ave. zaMkA -vIryAcArothI pRthagra gaNuelA jJAnAcAro jema "jJAna vIrya pariNAmathI pRthapariNAmarUpa che' evuM sUcana kare che tema vIryAcArathI pRthagra gaNAelA cAritrAcAro paNa "cAritra e vIryathI pRthar che, vIryapariNAmarUpa nathI evuM sUcana kare ja che. te samAdhAna -tamArI vAta ayukta che kAraNa ke cAritrAdi je vIrya pariNAmarUpa na ja heya te te jema jJAnAdinA AcAra sAva bhinna bhinna kahyA che tema vIryanA 1. moha upazamo mizrazcatu tiSu aSTakarmaSu ca zeSAH /
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra 975 athaivamanantAnubandhyAdInAM tatra pratibandha katva na syAt , niSkaSAyapariNAmarUpatAyAmeva tasya kaSAyANAM pratipanthitvasaMbhavAditi cet 1 na, nahi kaSAya cAritrayodachAyA''tapayoriva . parasparaparihArarUpatayA virodho nAma, api tu jalajvalanayoriva sahAnavasthAsnusvabhAvatayA / sa ca parasparAbhAvarUpatAM vinaiva saMbhavI, yukta caitat tIvratarakaSAyANAmevaivaM tatpratipanthitvAt , alpIyaso'sAmarthyAt , na hi jalakaNikAmAtreNa jvAlAjAlajaTilo vahnirupazAmyati, anyathA tu saMjvalanakaSAyANAmapi cAritrapratibandhakatvaprasaGgaH, na hi kaSAyapariNAme jAgrati nisskssaayAcAro paNa sAva judA ja kahyA hota, nahi ke jJAnAdyAcAromAMnA u9lAsa rU5 ja, tethI te ulAsarUpa vIryAcAro cAritrane vIrya pariNAmarUpa hovAnuM paNa sUcave ja che. zaMkA- paNa A rIte vIryarU5 hevAmAM pathamika cAritra asaMbhavita banI jaze, kAraNa ke mohanIya sivAya kaI karmane sarvaupazama kahyo na hovAthI virya pariNAma pazamikabhAvarUpe hote nathI kahyuM che ke "upazama mohanIyakarma vize, mizra=kSayapazama cAraghAtI karmovize ane udayAdi zeSa bhAvo AThe karmo vize hoya che." samAdhAna -A barAbara nathI, kAraNa ke je ame "vIryarUpa cAritra vIryAntarAyakarmakSapazamathI ja utpanna thAya che" evuM kahetA hoIe to ja A dUSaNe Ave, paNa ame evuM kahetA nathI, kintu ema kahIe chIe ke "cAritramohakamane kSaya, kSapazama ke upazamathI utpanna thaela cAritra rogajanya paNa hovAthI vIryapariNAmarUpa che, nahi ke mAtravIryAntarAyakarmakSapazama janya hovAthI." 2. zaMkA-enA eja cAritrane vividha karmonA kSayAdirUpa pariNAmothI janya zI rIte manAya? (cAritramAM vividha kamakSayAdijAnyatA abAdhita) samAdhAna -jema eka ja Indriya aMge paNa jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane vIryaMtarAyakasanA bhopazamanI temaja paryAmiAdi nAmakarmanA udayanI ) mAnelI che, tema cAritra aMge paNa mehanIya ane vIryAntarAya karmanA kSopazamAdinI apekSA mAnavAmAM kaI vAMdho nathI. tema chatAM mukhyane AzrIne ja vyapadeza thato hovAthI (jemake AcArya sAdhu hovA chatAM mukhyatve "AcArya" tarIke ja vyapadiSTa thAya che.) upazAnta mahavAlA chaghaWvItarAga jIvomAM viryane te kSayapazama ja hovAthI tene AzrIne "kSApazamika cAritra" vyapadeza thato nathI kintu pradhAna evA mahApazamane AzrIne "aupazamika cAritra" ja kahevAya che. nahitara te Indriyo Indriya paryAptinAmakarmodayajanya paNa hovAthI audayikabhAvarUpe vyapadiSTa thAta, zrApathamika rUpe nahi ! paNa evuM che nahi kAraNa ke "Indriya kSApazamika bhAva che evuM zAstromAM kahyuM che. zaMkA :-chatAM A rIte cAritrane vIrya pariNAmarUpa mAnavAmAM anaMtAnubaMdhI vagere kaSAyone tenA pratibaMdhaka mAnI zakAze nahi kAraNake kaSAyo te niSkaSAyatA rU5 cAritra pratye ja pratipaMthI che.
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 adhyAtmamataparIkSA lai. 143 pariNAmarUpa cAritramavatiSThate / 'kaSAyakaNavAntasvAntazuddhayaH zuddhopayogarUpa paramacAritra parityajya zubhopayogarUpa gauNacAritramevAdadata' iti cet ? na, tathApi prazastAlambanaM vinApi karmapAravazyena kaSAyavazIkRtAnAmapi mUlaguNeSu yatanayA pravarttamAnAnAM cAritrabhaGgaprasaGgaH / 'iSTamevedamiti cet 1 seyaM durAzayasya digambarasyaiva prakriyA na tvasmAka, tIrthapravRtterucchedaprasaGgAdityabhipretyAha ciAritra-kyAya vacce sahAnavasthAna virodha ] samAdhAna -virodha be jAtanA hoya che-paraspara parihArarUpa ane sahAnavasthAna 35...(1) je bene paraspara ekanI hAjarI mAtrathI bIjAne avazya abhAva ane ekanA abhAvamAM bIjAnI avazya hAjarI hovA rU5 niyama hoya te be vacce paraspara parihAra nAmane virodha kahevAya che-jemake chAyA ane taDakA vacce, athavA ghaTa ane ghaTAbhAva vacce. (2) je be vastuo kayAre ya sa the na rahe, jemake gova-azvatva athavA jala ane agni, te be vacce sahAnavasthAnarUpa virodha kahevAya che. ame cAritra ane kaSAya vacce paraspara parihArarUpa virodha kahetA nathI ke jethI cAritra kaSAyanA abhAva 35 hoya te ja virodha saMbhave, ne nahIM te (= yoga-pariNAmodirUpa hoya te) nA saMbhave, kintu sahAnavasthAnarUpa virodha ja kahIe chIe, je parasparanA abhAvarUpa na hoI kaSAyAbhAvathI bhinna svarUpavALA gapariNAmAtmaka cAritra ane tIvratara kaSAyo vacce havAmAM paNa koI vAMdho nathI. te be vacce A virodha mAnava ja yukta paNa che. kAraNa ke tIvratara kaSAyo ja cAritranA pratipathI che maMdakaSAyo nahi, je sahAnavasthAnarUpa vidha hevAmAM ja saMgata bane che, jemake jaLabindumAtranI hAjarIthI jAjvalyamAna agni upazAMta thaI jato nathI. je paraspara parihArarUpa virodha hoya te te cAritra niSkaSAya pariNAmarUpa thavAthI maMdakaSAnI hAjarImAM paNa rahI na ja zake. jemake a855Na taDake jyAM paDato hoya tyAM chAyA rahetI nathI. tethI saMjavalana kaSAyone paNa cAritrapratibaMdhaka mAnavAnI Apatti Ave. zaMkA-kaSA sAthe paraspara parihArarUpa virodhane dharAvatA zuddhopayogarUpa mukhya cAritranA saMjavalana kaSAyo paNa pratibaMdhaka che ja, tethI kaSAyanA lezamAtrathI paNa jeo e cittazuddhi vamI nAkhI che tevA ja zuddhopayogarUpa parama cAritrane choDI zubhepagarUpa gauNacAritrane ja dhAraNa kare che. tethI paramacAritra te zuddha pagarUpa mAnavuM ja yukta che, virya pariNAmarUpa nahi. piraspara parihAra virodha mAnavAmAM tIrthochedA5tti] samAdhAna -te paNa saMgharakSAdirUpa prazastAlaMbana vinA paNa karmanI paravazatAnA ja kAraNe kaSAyane vaza thaela sAdhune mULaguNemAM yatanA pUrvaka pravartAvA chatAM paNa
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra 377 annaha vakkajaDANa caMDANa caMDaruddapabhiINa / Neva siyA cArittaM suddhavaogetti kAUNa // 143 // (anyathA vakrajaDAnAM caMDAnAM caMDarudraprabhRtInAm / naiva syAccAritraM zuddhopayoga iti kRtvA // 143 // ) ye hi vakrajaDA niSkAraNameva kauTilyamAcaranti, ye ca caNDarudrAcAryaprabhRtayo niSkAraNameva kupyanti, na teSAM mAyAkrodhau prazastarAgA'pravRttatayA zubhAviti nojjIvati zubhopayogaH, tadanavakAze tu zuddhopayogo'pi dUra eveti katha teSAM cAritravArtA'pi ? yogasthairyarUpacAritrAbhyupagame tu na kiJcidanupapannam , sajvalanamAyAkopAbhyAM tasyAticArakaraNe'pi mUlato'napAyAt , yadAgamaH-"'savvevi aiyArA saMjalaNANaM tu udayao Tuti / mUlacchejja puNa hoi bArasaNha kasAyANa // ti / [Ava0ni0112] yukta caitat , yathA hi vajraM jvalanasaMparkAduSNIbhavati, na tu mUlato vinazyati tathA saMjvalanAdapi cAritra sAticAratAmazcati, na tu mUlato vinazyati / ukta caevaM vihANa vi ihaM caraNa diTUTha tiloganAhehiM / jogANa thiro bhAvo jamhA eesi suddho u / / athiro a hoi bhAvo sahakArivaseNa Na puNa taM haNaI / / jalaNA jAyai uNhaM vajja Na ya cayai tattapi // 2 // [paMcAzaka 839-40] yAtrima vAnI mApatti bhAva. "mamAre mAmA dhApatti cha" me par3I zakAtuM nathI kAraNake e te duSTa AzayavALA digaMbaranI ja prakriyA che, ApaNI nahi kAraNake emAM tIrthano ja ucheda thaI javAnI Apatti Ave che. sAraNuM-vAraNuM vagere kare evA sarAgI AcAryothI ja tIrtha avicchinna rIte cAle che. tevA tevA kaSAyanA kaNiyAethI ja teonuM cAritra bhAMgI gaeluM mAnavAmAM Ave to pachI tIrthane AgaLa calAvaze koNa? Avo abhiprAya rAkhIne kahe che- gAthAtha-anyathA krodhAdi svabhAvavALA vaka ane jaDa che, krodhI evA caMDarUdrAcArya vagerene cAritra ja saMbhavaze nahi kAraNa ke zuddhopa garUpa parama cAritrane pratibaMdhaka krodhAdi azuddhapayoga hAjara che. temaja te krodhAdinuM AlaMbana (=nimitta) paNa prazasta na hovAthI zubhopayogarU5 gauNa cAritra paNa teone nahi rahe. [spnaaye| mAtra matiyA4] je duSamakAlIna vaka-jaDa sAdhuo niSkAraNa ja kuTilatA AcaryA kare che. teone mAyA temaja niSkAraNa paNa gusse thaI jatAM caMDarUdrAcAryAdine prazasta rAga vinA ja krodhAdi pravaryA hovAthI zubha na hovAne kAraNe zubhopayoga paNa hete nathI to zuddhapaga dUra ja rahevAthI cAritra hovAnI vAta ja zI? arthAt teone 1. sarvepyaticArAH saMjvalanAnAM tUdayato bhavanti / mUlacchedya punarbhavati dvAdazAnAM kaSAyANAm // 2. evaM vidhAnAmapIha caraNaM dRSTa' trilokanAthaiH / yeAgAnAM sthiro bhAvo yasmAdeteSAM zuddhastu // 3. asthirazca bhavati bhAva: sahakArivazena na punastaM hanti / jvalanAjjAyata uSNaM vana na ca tyajati tattvamapi / 48
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 adhyAtmamata parIkSA . 143 nanvevamuttaraguNAtikrame nirbhaGgacAritramApannamiti cet 1 idamitthameva, kaH kimAha ? ukta ja pannAra 'guruguNarahio vi iha daTThavvo mUlaguNaviutto jo / na hu. guNamettavihuNotti caNDaruho udAharaNa // [paMcAzaka 11-35] - nanu mUlaguNeSu sthirabhAvazcAritramiti tAvadbhavatAM pratijJA, sa ca zuddhopayogarUpa eva paryavasyati, tenaiva sakalamUlaguNaparipAlanasaMbhavAta, tasyaiva ca marudevyAdAvapi sambhavAditi cet 1 na, pravRttirUpaprayatnasya tatrAsambhave'pi nivRttirUpaprayatnasya sutarAM sambhavAt / 'prayatna evAyamiti cet ? satyaM, saMyame prayatna eva cAritraM, "2mANusatta suI saddhA saMjamaMmi ya vIriyaM" ityAdau tathopadezAt , , "bhagavadarzanAnandayogasthairya mupeyuSI / kevalajJAnamamlAnamAsasAda tadaiva sA / / iti yogazAstravRttau [1-10-231] marudevyA api yogasthairya rUpacAritraprAptereva sUcanAt // 143 / / cAritra anupa pana thaze. yogathairyarUpa caritra mAnavAmAM kaI anupa patti nathI, kAraNa ke e mAyA-krodhAdi saMjavalananA hovAthI cAritrane mAtra aticAra ja lagADe che, mULathI naSTa karatAM nathI. AgamamAM paNa kahyuM che ke- "sarva aticAro saMjavalanakaSAyanA udayathI thAya che. cAritrane mULathI ja cheda to bAra kaSAyenA udayathI ja thAya che." A vAta yukta paNa che. jema ja agninA saMparkathI mAtra garama thAya che, mULathI kaMI naSTa thaI jatuM nathI, tema saMjavalana kaSAyathI cAritra paNa sAticAra ja bane che, mULathI nAza pAmatuM nathI. kahayuM che ke "vakra-jaDa svabhAvavALA AvA sAMpratakAlIna jIvane paNa cAritra jevuM trilokanAtha zrI jinezvarIe joyuM che kAraNa ke teone paNa vegeno sthirabhAva zuddha hoya che. saMjavalana kaSAyAdirUpa sahakArIne vaza thaIne e bhAva kaMIka asthira ja thAya che mULathI haNAto nathI. jemake vA agnithI uSNu mAtra ja thAya che, pitAnuM vajapaNuM kaMI choDI detuM nathI." zaMkA - Ane artha to evo thaze ke uttara guNonuM ullaMghana karavAmAM paNa cAritra to akhaMDa ja rahe che. samAdhAna :- hA, e ja artha che, ame paNa emAM kaI vAMdhA kahetAM nathI. paMcAzakamAM kahayuM che ke "te jIvane ja guruguNarahita (guru banavA mATe apekSita guNothI rahita) jANavo je mULaguNothI rahita hoya ! nahi ke tapa-kSamA vagere uttara guNamAtra rahita evo jIva... jema ke caMDarUdrAcArya. - zake - mULa guNamAM sthirabhAva hovo e cAritra che evI tamArI pratijJA 1. guruguNarahito'pIha draSTavyo mUlaguNaviyukto yH| na khalu guNamAtravihIna iti caDarudra udAharaNam / / 2. uttarAdhyayanasUtra-3-1 asya pUrvArdhaH cattAri parama gANi dullahANIha jatuNo // 3, catvAri paramAGgAni durlabhAnIha jntoH| mAnuSatva' zrutiH zraddhA saMyame ca vIryam / /
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarInA vicAra cAritrasyopayogarUpatve dUSaNAntaramapyAha 39. caraNa jai upabhogo jiNANa tA hRti tini upabhogA do a aMta bhAve tatiassa pakapaNA mohA // 144 // (caraNaM yadyupayogo jinAnAM tadbhavantu traya upayogaHH / dvayozvAntarbhAve tRtIyasya prakalanA moghA || 144 | | ) yadi cAritra zuddhopayogarUpaM tadA kevalajJAnaM, kevaladarzanaM yathAkhyAtacAritra ceti traya upayogAH kevalinAM prAptAH, iti "kevalino dvAvupayogau " ityAgamavirodhaH, evaM cAritreNa saha paryApta saMjJino'pi trayodazopayogAH prAptA iti "" "vajJasantisu vArtronA [ caturthakarmagrantha - 5 ] ityAdyupaplavAnmahadutsUtrasUtraNasUtradhArayita' devAnAMpriyasya / atha zuddhopayogarUpasya cAritrasya / payogamArgaNAdhikAre sAkAratayA jJAna evAntarbhAvAnna doSa iti cet ? hanta tarhi sAkAropayeAgavibhAga eva kA vyavasthA ? ' tadAtta ( 1 taj) jJAnavyaktAvantarbhAvAnnAvyavasthe' ti cet ? tarhi viziSTa jJAnameva taditi tadatiriktacAritrakathApi nirmUlA / 'karmavaicitryAttadvaicitryamiti cet ? tarhi pRthagbhUtasya sato'sya nopayogatva, upayogatve vA prAguktadoSAnuparama ityubhayatrapAzArajjuH, tasmAdutsUtraprarUpaNamutsRjya yogasthairya rUpameva cAritramabhyupeyam // 144 // che. je zuddhopayeAgamAM ja pavasita thAya che kAraNa ke zuddhopayeAgathI ja sakalamULaguNNAnu` paripAlana sa'bhavita che. temaja marudevImAtA vagerene paNa zuddhopayAgarUpa cAritra nA ja sa`bhava che. [ marudevImAtAne nivRttiprayatnanI hAjarI samAdhAna :- A vAta ayukta che kAraNa ke marudevAmAtA Adine pravruttirUpa prayatna asa`bhavita hAvA chatAM nivruttirUpa prayatna tA sutarAM saMbhavita ja hAvAthI cAgapariNAmarUpa cAritra paNa savita che. za'kA :- e nivRtti paNa eka jAtanA prayatna ja che, paNa eTalA mAtrathI cAritra kema manAya ? samAdhAna :- hA e prayatna ja che, paNa prayatna mAtra nathI, kintu sauMcamaviSayaka prayatna che ane saMyamaviSayaka prayatna ja cAritra che. manuSyatva, jinavANIzravaNu, tattvazraddhA ane saMyamamAM vIya e cAra vastue durlabha che." evA zrI uttarAdhyayanasUtranA adhikAramAM paNa saMyamaviSayaka vIne ja cAritrarUpe kahayu' che. temaja bhagavAnanA dananA AnaMdathI yAgIya ne pAmelA zrImarudevI mAtA tyAre ja nima La kevaLajJAnane pAmyA." evI caiAgazAstranI vRttimAM marUdevI mAtAne paNa ceAgIya rUpa cAritranI prApti thaI hAvAnuM sUcana karyuM. ja che. 5143 / / 1. satre santi pajjatte uralaM suhume sabhAsu ta causu / bAyari saviuvvidugaM pajjasannisu bAra uvaogA || sarve saMjJiparyApte audArika sUkSme sabhApa taccaturSu / bAdare savaikriyadvika paryAptasaMziSu dvAdaza upayogAH ||
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA le. 15 nanu yogasthairyarUpaH prayatnaH sayogAnAmastu, ayogAnAM tu yogAbhAvAdeva tadabhAvAtkatha zailezyAM cAritrasaMbhavaH ? ityAzaGkAyAmAha selesIe jatto nivittiruvo sa ceva thirabhAvo / na ya so siddhANaM pi ya ja tesi vIriyaM natthi // 14 // (zailezyAM yatno nivRttarUpaHsa caiva sthirabhAvaH / na ca sa siddhAnAmapi ca yatteSAM vIrya' nAsti // 145 / / ) zailezyAmapi yoganirodhopanItatriguptisAmrAjyalakSaNanivRttiprayatnasadbhAvAt paramayogasthairyarUpa cAritraM nirAbAdham , samitisAmrAjyalakSaNasya pravRttirUpasya yogopanItasya cAritrasya bAdhe'pi tadabAdhAt / na ca vIrya vinA vIryavizeSarUpa cAritra katham ? iti vAcya, zailezIpratipannAnAM karaNavIryAbhAve'pi labdhivIryasyA'bAdhitatvAt / yadArSam 'tattha Naje te selesI paDivannayA te Na laddhivIrieNa' savIriyA karaNavIrieNa avIriyA" tti / ata eva teSAM sarvasaMvaraH chate 34 4-"jisTiMnneva sarvalaMvaro mataH " [ ] ti, resTeravsthaacrmsmye sakalakarmaprakRtikSaye hi karmanokarmaNAM kAtsnyena saMvaraH, ayameva ca naizcayiko dharmaH adharmakSayaheturiti gIyate / cAritrane upayogarUpa mAnavAmAM bIjA dUSaNe batAvatAM siddhAMtI kahe che [cAritra zuddhopayogarUpa havAmAM upagaDhayanI Apatti gAthArtha - cAritra je upayogarUpa hoya to kevaLIone 3 upayoga mAnavA paDaze. e upayogane "jJAnadarzanArUpa be upayogamAM ja aMtarbhAva thaI jato hovAthI 3 upaga mAnavAnI Apatti AvatI nathI." evuM je kahezo te cAritrAtmaka tRtIya pRtha> upayoganI kalpanA nirarthaka thaI javAthI karI zakAze nahi. ane tethI siddhone pRthaga cAritraguNa have siddha thaze nahi. cAritra je zuddho pogarUpa hoya te kevaLIne kevalajJAna, kevaladarzana ane yathAkhyAtacAritra ema traNa upayogo mAnavA paDaze ane tethI "kevalane be upage hoya che" evA Agamavacanano virodha thaze. ema paryAptasaMgI jIvone bAra upayoga hovAnuM pratipAdana karatAM "paryAptasaMjJIjIvomAM bAra upaga hoya che" evA zAstravacanano paNa virodha thaze, kAraNa ke e bAra upaga uparAMta cAritrAtmaka teramo upaga paNa teone mAnavo paDato hAI cAritrane upaga rU5 mAnavuM e te maha usUtra ja che. zakA :-zuddhopayogarU5 cAritra sAkAra hovAthI tene upayoga mArgaNAnA adhikAramAM jJAnamAM ja aMtarbhAva karIne kevalIne be ane paryApta saMsIne bAra upaga havAnuM pratipAdana karyuM che tethI tame kaho cho e usUtrabhASaNane deSa Avato nathI. 1. prajJapti-1-1-72 tatra ye te zailezIpratipanna kAste labdhivIryeNa savIryAH karaNavIryeNa aviiryaaH|
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarInA vicAra 381 66 nanvaya sarvasaMvaraH siddheSvapi saMbhavIti katha teSAM na cAritram ? ucyate, siddhigamanasamaye vIryasya kSayeNa teSAM vIryavizeSarUpacAritrA'saMbhavAt / prajJapta ca prajJaptau, ""tattha NaM saMsAramAvA te NaM siddhA, siddhA NaM' avIriyA" tti / yattu sakaraNavIryAbhAvAdavIryAH siddhA ityetatsUtravyAkhyAna' tanmatAntarAbhiprAyeNa saMbhAvyate, anyathA "" tassodaiyAIyA bhavvatta' 2 vinivatta samaya / samatta'nALa saLasusiddhattArU monsUna' / / " [vi.rU087] tathA samAdhAna :-tA pachI sAkArApayeAganA matijJAnAdi rUpa 8 bheda kahyA che tenA virAdha na thAya evI zI rIte vyavasthA karaze! ? zakA : te te vakhate je jJAnApayeAga pravarttatA hAya te temAM cAritrApayeAgane aMtarbhAva hAvAthI ja sAkArApayeAganA ATha ja bheda kahyA che, nava nahi. samAdhAna :-te pachI te te jJAnavizeSa ja cAritra thavAthI jJAnabhinnaguNarUpe cAritra hAvAnI vAta teA nimULa ja thaI gaI ! zakA :-chatAM cAritrAtmaka jJAnavizeSanA ane ItarajJAnanA AvArakakama bhinna bhinna hAvAthI prakaTa thaela te te guNu pazu pRtha hAya che. samAdhAna :-e rIte pRthabhUta cAritrane upayAgarUpa mAnI zakAze nahi ane upayAgarUpa mAnavuM hAya tA kevaLIene traNa upayeAga mAnavAnI Apatti vagere rUpa pUrvokta dASA ubhA ja rahevAthI tamAre ubhayapAzA raju jevuM thaze. arthAt khaMne rIte tamAre phasAvAnu che. tethI cAritra upayAgarUpa hAya che evI utsUtraprarUpaNAne cheDIne ceAgI rUpa mAnavuM ja yukta che. 144aa AAgaaiya rUpa cAritra sayeAgI kevaLIene bhale hA, paNa ayeAgI kevaLIene tA yAganA ja viraha hAvAthI zailezI avasthAmAM paNa cAritra zI rIte saubhavita khanaze ?" AvI AzakAne uddezIne siddhAMtI kahe che gAthA :-zailezI avasthAmAM nivRttirUpa prayatna haiAya che ane e ja sthira bhAvarUpa hAvAthI cAritra che. siddhone tA vIya` ja na heAvAthI tevA prayatnarUpa sthirabhAva paNa na heAvAthI cAritra paNa hetu nathI. [zailezImAM paNa nivRttiprayatna hAjara] ceAganirAdhathI prApta thaela triguptisAmrAjya rUpa nivRttiprayatna zailezI avasthAmAM paNa hAjara ja hAvAthI ceAgaairUpa cAritra hAvAmAM kAI khAdhaka nathI kAraNa ke samiti sAmrAjyAtma pravRttirUpaka ane ceAgathI sa'panna thatuM evu' cAritra bAdhita hovA mAtrathI nivRttiprayatnAma cAritra kaI bAdhita thatuM nathI. 1. prati 1/72) tatra ye teDasaMsArasamAvanA; te sidghA:, siddhA avIryAH / 2. syaudAkAdikA bhavyatvaM ca vinirvattate samakam / samma-jJAna - darzana - sukhasiddhatvAni muktvA //
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 adhyAtmamata parIkSA , 10pa 'samattacarittAI sAisaMto a uvasamio a / dANAiladdhipaNaga caraNa pi ya khAio bhAvA / / tti-[vi0bhA0 2078] bhagavadbhASyakAravacovirodhaprasaGgAt / kiM ca siddhAnAM labdhivIryasattve "2siddhA Na ladvivIrieNa' savIriyA karaNavIrieNa ardhAriyA"tti * sUtrakalpana syAt , yathA tattha // je te selesIpaDivannayA te Na laddhivIrieNa' sIriyA karaNavIrieNa varilA" tti | zaMkA -paNa zalezI avasthAmAM kaIpaNa jAtanuM vIrya sAmAnya ja na hovAthI virya vizeSarUpa cAritra zI rIte manAya ? samAdhAna -zailezI avasthAne pAmelA jIvane karaNavIrya na hovA chatAM ladhi vIrya to hoya ja che. tethI vIryavizeSa rUpe cAritra hovAmAM kaI bAdha nathI. kahyuM che ke "temAMthI jeo zailezI avasthAne pAmelA hoya che teo labdhivIryanI apekSAe savIrya hoya che, karaNavIryanI apekSA avIrya" A rIte vIryavALA hovAthI ja teone sarvasaMvara he yukta che. kahyuM che ke "ayAgI kevaLIomAM ja sarvasaMvara ho mAnya che zelezI avasthAnA caramasamaye sakala karma prakRtiene kSaya thae chate ja karma ane nokarmano saMpUrNataH saMvara thAya che. A naiRRyika dharma ja adharmakSayano hetu kahevAya che. zaMkA -A sarvasaMvara siddhomAM paNa saMbhavita che, te teone zA mATe cAritra na hoya? [siddhigamana samaye cAritranAza] samAdhAna :-siddhigamana samaye vIryane kSaya thaI gayo hovAthI teone vIrya vizeSarUpa cAritra hetuM nathI. zrI prajJaptisUtramAM kahyuM che ke "asaMsAra=makSane prApta thaelA jIvo siddha hoya che ane siddho avayaM hoya che." A sUtramAM, "siddhone karaNavIryanI apekSAe avIrya kahyA che" evI A sUtranI vyAkhyA matAntaranA abhiprAyathI jANavI. nahitara te "tenA samyaktva-jJAna-darzana-sukha ane siddhatvane choDIne bIjA dayikAdi bhAvo temaja bhavyatva ekIsAthe nivRtta thAya che" evA, temaja "sAdisAnta o pazamika bhAvomAM samyapha ane cAritra Ave che jyAre sAdisAnta kSAyikabhAvamAM dAnAdi pAMca labdhio ane cAritra Ave che" evA bhASyakAranA vacanano virodha thaze. vaLI siddhone labdhivIya hovAmAM te, zazI avasthAmAM karaNavIrya na hovA chatAM labdhivIrya hovAthI tevA jIvone AzrIne jema kahyuM che ke "zailezI avasthAne pAmelA cha labdhivIyane AzrIne savArya che ane karaNavIne AzrIne avIrya che" tema, siddhone AzrIne paNa ema ja kaheta ke "siddho labdhivIryane 1. samyaktvacAritra sAdiH sAntazcaupazamiko'yam / dAnAdilabdhiAJcaka cAritramapi ca kSAyiko bhAvaH / / 2. siddhA labdhivIryeNa savIryAH karaNavIyaNa avIryAH // 3. tatra yete zailezIpratipannakA te labdhivINa savIryAH karaNavINa avIryAH /
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIno vicAra 382 ___atha zailezIpratipannasiddhayArlabdhivIryAvizeSe'pi svarUpasatkAraNasyApyabhAvAt siddhAnAmavIryatvavyapadeza iti cet ? na, evaMvive hi vivAde bhASyakAro yamarthamanumanyate tamevArtha pramANa yAmaH / atha caraNadAnAdilabdhInAM vikAriNInAmeva tadAnImupakSayo'vikAriNInAM tu sutarAM saMbhavo, vikAriguNopakSaye'vi kAriguNaprAdurbhAvani yamAt iti cet ? kimidaM vikAritvam ? zarIrAdyapekSayA pravarttamAnatvaM tadutpAdyamAnatva vA 1 nAdyaH, kevalajJAnAderapi tathAbhAvaprasaGgAt / na dvitIyaH, kSAyikabhAvasya zAzvatatvAt / 'samayAntaritayojJAnadarzanayoriva pravAhA. pekSayaiva zAzvatatvamiti cet 1 sa pravAho yannimittAdhInastannimittanAzAttannAzaH, iti siddha caraNamAnAdilabdhInAM sAdisAnnAyikabhAvatvam / atha jJAnAdipravAha va cAritrAdipravAho'pi AzrIne savIya hoya che karaNavIryane AzrIne avIrya, nahi ke "siddha avIrya hoya che" ema..... zaMkA -zailezI prApta che ane siddhone labdhivIya ekasarakhuM hovA chatAM siddhone svarUpasakAraNane paNa abhAva thayo hovAthI avayaM kahyA che. siddhomAM vIryabhAva) samAdhAna A kAraNe ja avIrya kahyA che ke vIryano abhAva hovAnA kAraNe ? evA praznano ApaNe ukela lAvI zakatA nathI tyAre AvA prakAranA vivAdamAM te bhASyakArane je saMmata hoya tene ja ApaNe pramANa karIe chIe. tethI vIrya na hovAnA kAraNe ja siddha avIrya hoya che evuM bhASyakArane saMmata hovAthI ApaNe paNa mAnavuM ja joIe. zaMkA-vikArI matijJAnAdino nAza thae chate jema avikArI kevalajJAna utpanna thAya che tema vikArI evI caraNadAnAlibdhiono kSaya thAya tyAre avikArI caraNAdi labdhionI utpatti avazya mAnavI ja joIe ane tethI siddhone paNa avikArI caraNadAnAdi avazya mAnavA ja joIe. samAdhAna -cAritrAdimAM A vikArI paNuM zuM che ? zarIrAdine sApekSa rIte pravartavuM te, ke zarIrAdithI utpanna thavuM te ? prathama pakSa mAnI zakAze nahi, kAraNake kevalajJAnAdi paNa zarIrasApekSa pravartatA hovAthI vikArI mAnavAnI temaja siddhAne tene abhAva hovAnuM mAnavAnI Apatti Ave. dvitIya pakSa paNa yukta nathI kAraNake kSAyika bhAve zAzvata hovAthI pachI zarIrAdithI utpAdyamAna hotA nathI. zako :- jema kevalajJAna-kevaLadarzanano upayoga eka eka samayane aMtare ja hoya che, niraMtara hote nathI ane chatAM pravAhanI apekSAe te banane zAzvata kahevAya che ema cAritrAdi paNa sAntara ja hovA chatAM pravAhanI apekSAe ja zAzvata kahevAya che. tethI eka eka kSaNane AMtare utpanna thatAM hovAmAM paNa kaI vAMdho nathI.
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 adhyAtmamataparIkSA eaa. 145 MAAAAAAAA na bAhyanimittAdhInaH kintu svAbhAvika eveti cet ? na, evaM satyavyApRtavIryebhyastIrtha karAdibhyastIrthA'pravRttiprasaGgAt / etena svarUpApekSayApi zAzvatatvamavikAritva' ca parAstam / yattu matijJAnAdInAmiva caraNadAnAdilabdhInAM yeogasApekSANAM vikAritvamanyAsAM tvavikAritvaM kevalajJAnasyeveti-tasat, evaM sati matijJAnakevalajJAnayeoriva tAsAM paraspara svruupvailkssnnyprajJajJAvitti viSNu // 46 // nanu tathApi ""sANaM bhante akiriyA kiM phalA ? goyamA ! siddhigamaNapajjavasANaphalA pannattA" iti sUtreNAkriyAyA eva siddhigamanaparyavasAnaphalatvapratipAdanAt kathaM kriyA rUpasya cAritrasya tathAtvam ? ityatrAzaGkAyAmAha - a ya aMtakiriyA selesI akiriyatti egaTThA / nA kiriyAhi mokkho etto cciya jujjae eyaM // 146 // (anta pAntaziyA caiTeyityeAryAH / jJAnAimyAM mokSo'ta Dva yugRta taMt // 646) [kSAyika caraNudAnAdidhio sAdisAnta] samAdhAna :-e pravAha je nimittane AdhIna heAya che te nimittanA ja siddhone nAza thaI gayA haiAvAthI te pravAhanA paNa nAza thaI gayA haiAya che. tethI kSAyika evI caraNu-dAnAdi labdhie sAdisAnta hAvI siddha thAya che. zakA :- jema kevalajJAna-kevaladenanA pravAhane bAhya nimittanI apekSA hAtI nathI, ema cAritrapravAhane paNa te hAtI nathI, kintu svAbhAvika rIte ja e pravAha cAlu rahe che. tethI siddhone kevalajJAnAdi pravAhanI jema cAritrapravAha hAvAmAM kAI bAdhaka nathI. samAdhAna :- jJAna-dananI jema cAritrapravAha paNa svAbhAvika rIte ja e cAlu rahetA hAya tA zrItI karAne vIya pravartAvavAnu keAI pratyeAjana na rahevAthI tIrthaM pravarttanAdi pravRttionA paNa uccheda thaI javAnI Apatti Ave. ethI ja cAritrAddhi pravAhathI nahi, paNa svarUpathI ja zAzvata che ane avikArI che" e vAta paNa nirasta jANavI. vaLI " jema ceAgasApekSa evA matijJAnAdi vikArI che ane ceAganirapekSa evu' kevalajJAna avikArI che tema cAgasApekSa cAritradAnAdi vikArI che ane ceAganirapekSa evA te (cAritrAdri) avikArI che" e vAta paNa asat, jANavI, kAraNa ke ema hAvAmAM matijJAna ane kevalajJAnanA svarUpabhedanI jema vikArI cAritra ane avikArI cAritranA svarUpamAM paNa bheda mAnavA paDe. 14pA [sidigamanamAM kriyAtmakacAritraatva abAdhita] AzakA :-chatAM huM bhagavan ! te akriyAnu zu' phaLa hAya che ? he gautama ! 1. prajJavjhi 2-~-226 sAmavan ! abiyAnA ? gautama ! sidvitamanAtha vamAnapUjA prAptA |
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarI vicAra - 385 ante'ntakriyA zailezI akriyeti ca khalvekArthA eva nAnAzabdAH / katham ? iti cet ? ucyate, zailezasyeva meroriva niSprakampAvasthA khalu zailezI, saiva cAnte'ntakriyetyabhidhIyate, ejanAdInAM tadvirodhitvAt , anejanAdInAM ca tadupakAritvAt / tathA ca prajJaptiH__"'jAvaM ya Na esa jIve sayA samiyaM jAva pariNamai tAva ca Na tassa jIvassa aMte atakiriyA havai 1 miyaputtA no iNaThe samaThe" ityAdi / ante tti-maraNAnte aMtakiriyatti-sakalakarmakSayarUpA / ___ tathA "jAva ca Na' bhante sayA samiyauM no eyai jAva no taM taM bhAvaM pariNamai tAvaM ca Na tassa jIvassa ante antakiriyA havai ? hatA jAva havai" [prajJapti-3-3153] ityAdi / no eyaitti-zailezIkaraNAdyoganirodhAnno ejata iti / ejanAdirahitastu nArambhAdiSu vartate, tathA ca na prANodInAM duHkhApanAdiSu, tathA ca yoganirodhAbhidhAnazukladhyAnena sakalakarmadhvaMsarUpA'ntakriyA bhavatIti / evaM cAntakriyApi zailezyeveti siddham , siddhigamanarUpa caramaphaLa hoya che" e sUtrathI akriyAnuM ja siddhigamanarUpa caramaphaLa kahyuM hovAthI kriyAtmaka cAritranuM phaLa e zI rIte saMbhave? evI saMbhAvita AzaMkAnuM samAdhAna karatAM siddhAntI kahe che - gAthAtha : aMte aMtakriyA, zailezI, akriyA e eka ja arthavALA zabdo che. tethI ja "jJAna ane kriyAthI mokSa thAya che" e vAta ghaTe che. bhavAne aMte kriyA, zailezI ane akriyA vagere eka ja arthavALA bhinna bhinna zabda che. te A rIte-zaileza=merU tenA jevI niprakaMpAvasthA zailezI kahevAya che ane te ja "aMte aMtakiyA" kahevAya che kAraNa ke AtmapradezanI caMcaLatArUpa ejanAdi (=kampanAdi) aMtakriyAnA virodhI che, ane ane janAdi upakArI che. zailezImAM ejanAdi na hovAthI e ja aMtakriyA rUpa bane che. zrI prajJaptisUtramAM paNa evuM ja kahyuM che ke jyAM sudhI A jIva sadA samita thaI yAvata pariName che tyAM sudhI te aMtakriyA thAya kharI ? mRgAputra ! A vastu thavAne samartha nathI." aMte eTale maraNane sakalakarmakSayarUpa aMtakriyA hoya che [ antakriyA e ja akriyA] tathA jyAre A jIva sadA samita banIne pharaka nathI yAt te te bhAvamAM pariNuta thatuM nathI te jIvane antakriyA thAya ? hA, thAya, no thara eTale zelezI prakriyAthI ganirodha thavAthI pharaka nathI (zailezI karaNathI thayela yuganirodhathI 1. prati -ra-ra- rU. yAvacca Na eSa jIvaH sadA samita yAvat pariNamati tAvacca Na tasya jIvasya ante antakriyA mavati ? mRrtputra! nAgamarthaH samartha !
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386' adhyAtmamata parIkSA le. 146-147 akriyApi ca saiva, akriyApadasya yoganirove rUDhatvAt / evaM cAkriyAna(1nta)kriyetyanayoH samAnArthakatvAdakriyAyAM siddhiparyavasAnaphalatvaM pratipAdyamAna kriyAyAmeva vizrAmyatIti na voDaki roSaH | gujaM tat " nAgaricA imokro" [vA A0 rU] rRAAtinA bhASyakAreNApi jJAnakriyAbhyAmeva tallAbhapratipAdanAt / navA'kriyA mekSi iti sUtramUDhatayA bhAvyam , tatra kriyApadasya pravRttiparatayA, nAzca paryudAsavRttitayA sarvasaMvararUpanivRttiprayatnasyaivAbhidhAnAt // nanvaya sarvasaMvaro na nivRttirUpaH prayatnaH api tu svahetubalAdhInakarma pudgalAdAnacchedarUpa eveti cet ? na, taddhatAreva prayatnarUpatvAd, anyathA mokSasyA'puruSArthatvApattaH, puruSakRtyutpAdyo hyarthaH puruSArtha iti // 146 / / zaGkate naNu joganiroheNaM cArittaM sAsayaM para hou / annaha teNa na mokkho umbhavakAle asaMteNa // 147 // (nanu yoganirodhena cAritra zAzvata para bhavatu / anyathA tena na mokSa udbhavakAle'satA / / 147 / ) ejanAdi thatA nathI.) ejanAdi rahitane jIva AraMbhAdimAM pravartatA na hovAthI prANIone duHkha devA vageremAM pravartatA nathI ane tethI ganiSedha nAmanA zukaladhyAnathI sakala karmakSaya thavA rU5 aMtakriyA thAya che. tethI zelezI avasthA ja aMtAkrayA che e vAta siddha thAya che. ema "akriyA' zabda paNa yoganirodha arthamAM rUDha hovAthI aMtakriyA ja akriyA che e vAta paNa siddha thAya che. Ama akriyA ane aMtakriyA e be zabdo samAnArthaka hovAthI siddhi paryavasAna phaLa akriyAnuM hoya che. evuM pratipAdana "te phaLa aMtakriyAnuM hoya che evA arthamAM ja phalita thatuM hovAthI aMta. kriyArUpa cAritrane siddhiphalaka mAnavAmAM paNa koI doSa nathI. AvuM mAnavuM yukta paNa che ja, kAraNa ke "jJAna-kriyAthI mokSa ItyAdi vacane dvArA bhASyakAre paNa jJAna ane kriyA dvArA ja mokSaprAptinuM pratipAdana karyuM che. tethI "akriyAthI mokSa" e satranA tAtparyarthane pakaDavo joIe, paNa mUDhapaNe sUtranA zabdone ja pakaDIne artha karavAvALA na banavuM kAraNa ke e sUtramAM iiaa zabdamAM 'kriyA' zabda pravRtti arthanA tAtaparyamAM vaparAya che ane na padane paryadAsanam rUpe prayoga che. arthAta akriyAne artha pravRttibhinna kriyA ja levAne che "kiyAne abhAva" nahi, kAraNake mekSaprAptinA kAraNa tarIke sarvasaMvararUpanivRtti prayatna kahevAyo che. ' zakA -"A sarvasaMvara nivRttirUpa prayatna nathI, kintu karma pudagalonuM svahetuone AdhIne je grahaNa thatuM hoya che tene chedarUpa ja che." 1. nANakiriyAhiM mokkho tammayamAvassayajao teNa / tavvakkhANArabhbho kAraNao kajjasiddhitti // jJAnaniSNAM moH tamayamavaratha vartana | tAnAzmaH jANataH dArthamidviti |
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarInA vicAra wwwww yadyapi cAritramokSayeNa yathAkhyAtacAritramupAdi tathApi yeoganirodhena paramayathAkhyAtarUpa cAritramutpAdyatAm, tattvatazcAritramohasya tatpratipanthitve'pi vyavahArAdyogAnAmapi tatpratipanthitvAt / yathA khalvacauro'pi caurasaMsargitayA caura iti vyapadizyate tathA tattvatastadapratipanthitve'pi tatpratipanthimohasAhacaryAdyogA api tathA vyapadizyante / tathA ca teSu jAgratsu na paramayathAkhyAtarUpaM cAritramunmIlatIti tannirodhAdeva tadutpAda iti / vastutastu paramasthairyarUpa pArvatikacAritra yogopanItaca lopakaraNatApratibaddhamityeva tannirodhena tadutpAdaH / yukta' 'caitat, anyathA sayogikevalinAmapi muktiprasaGgAt, jJAnadarzanacAritrarUpasya mokSamArgasya dAnIbAdhitatvAt / na ca kAraNAntaravilambAdeva tadvilambo yuktaH, samuditAnAmeteSAmavilambya kAraNatvapratipAdanAyaiva "samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH" [ta0sU0 1-1] iti sUtre vizeSaNavizeSyabhAve'pi vacanabheda nirdezAt / tasmAttadAnIM yoganirodhopanIta paramacAritrAbhAvAdeva paramajJAnadarzanasattve'pi na mokSotpAda iti yuktamutpazyAmaH / 387 samAdhAna :-e cheda karavAnA hetu prayatnAtmaka hAvAthI sasaMvara paNu prayatna rUpa ja che nahitara tA mekSane puruSArtha ja kahI zakAze nahi, kAraNa ke puruSanI kRtithI utpAdya artha puruSAtha kahevAya che. 1465 pUrva pakSI zaMkA karatAM kahe che-- gAthA :-yAganirodhathI cAritra zAzvata banavu joie nahitara tA meAkSeApAdakAle asat evA tenAthI meAkSeAtpatti ja thaI zakaze nahi. [cAganirodhathI zAdvaita paramayathAkhyAta cAritranI utpatti-pUrva pakSa ] ja pUrva pakSa -jo ke cAritramAhanIyakama kSINu thayu. hAvAthI yathAkhyAta cAritra utpanna thayuM hAya che tA paNu yAnirAdhathI paramayathAkhyAtacAritranI utpatti paNa mAnavI joIe. te A rIte-vastutaH te cAritrameAha ja cAritravirodhI che. chatAM yAgA paNa vyavahArathI cAritrapratipathI kahevAya che. jema zAhukAra paNa cAranA saMgathI cAra kahevAya che tema hakIkatamAM cAritranA apratipakSI evA paNu ceAgeA cAritranA pratipakSI evA meAhanA sAhacaryanA kAraNe pratipakSI kahevAya che. ane tethI teonI hAjarImAM paramayathAkhyAta cAritra prakaTa thatu nathI, temaja teonA nirAdhathI te prakaTa thAya che. vastutaH tA paramI rUpa pAtika cAritra yAgathI thaela caleApakaraNatAthI pratimadhya che. eTale yAganirodhathI te pratibaMdhaka dUra thavAnA kAraNe e pAntika cAritranI utpatti thAya che. AvuM ja mAnavuM yukta paNa che, nahitara teA sayAgI kevaLIene paNa jJAna-darzana-cAritrarUpa meAkSamArga akhAdhita heAvAthI meAkSaprApti thaI javAnI Apatti Ave 'sayeAgI kevaLIene jJAnAdi tripuTI rUpa sAkSamA prApta thai gayA heAvA chatAM bIjA sahakArIkAraNanA vila`ba hAvAthI meAkSaprAptimAM vilaMba thAya che evuM paNu
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 wwwwwma 9 adhyAtmamataparIkSA laiA. 17 " so ubhayakkhayaheU" ityAdivacanAnyapyetadarthAnupAtIni, zailezIcaramasamayabhAvinacaritrarUpadharmasya zAzvatasyaiva sato mokSajanakatvAt tadAnI' cAritranAze ca yadevotpAdyate tade'va nAzyata iti mahatsaGkaTam / yaratyucyate prayatnavizeSarUpa' pravAhicAritraM tadAnI' nazyatIti teSAmapi tanmokSajanakamiti vacovyAghAtamApnoti na khalu kAryotpAdasamaye'sataH kAraNatva nAma, tadvayatireke tadvayatirekAbhAvAt / atha kAryA'vyavahitapUrvavarttitvameva kAraNatvaM na tu kAryakAlavRttitvamapi tatra nivezane mAnAbhAvAt, gauravAt, prAgabhAvAdInAmakAraNatvaprasaGgAcceti / 'mokSotpAdaye nazvarasyApi tasya tadavyavahitapUrvavarttitayaiva tatkAraNatva nirAbAdhamiti cet 1 tathApi nAzakameva kimiti pRcchAmaH / ' mokSAtpAdakameva tannAzaka miti cet 1 na, svasyApi tathAtvena svasya svanAzakatvaprasaGgAt / 'mokSasAmagrI tannAzike' ti cet 1 na, sAmagrItvenA'nAzakatvAt / " , 'antyakSaNa evaM tannAzaka' iti cet ? na, kSaNasya viziSyA'hetutvAt / api caiva nizcayanayAnurogho na syAt na hyasau kAryA'vyavahitapUrva kAlavarttina' kAraNa manyate'pi tu kAryakAlavarttinameva, tannaye kArya kAlasaMbandhasyaiva hetutvAt, anyathA dUrakAlavyavahitAnAmapi yenakenacitsaMbandhena hetutvaprasaGgagAditi dig || 147 | keSAMcinmatamAha ww kahevuM nahi, kAraNa ke samudita evA jJAnAdi traNa avila`khya kAraNa che arthAt e traNa bhegA thAya eTale vila`ba vinA kArya kare che. evu* pratipAdana karavA mATe tA samyagdarzana-jJAna ane cAritra meAkSamAga che' evA zrI tattvArthAdhigama zAstranA prathama sUtramAM vizeSaNa-vizeSyabhAva heAvA chatAM vacanabhedathI nirdeza karyA che. arthAt mAkSamA: ahI' ekavacananirdeza karyA che tethI sayeAgI kevaLIenI mukti thatI na hAvAthI e sAmagrI ja pUrI thaI nathI ema mAnavuM joIe... arthAt e sAmagrImAM cAritra tarIke paramacAritra levAnu che, jenA yAganirAdha thayA na heAvAnA kAraNe abhAva hAvAthI paramajJAna ane paramadana heAvA chatAM mAkSAtpAda thatA nathI, e yukta lAge che. [camasamaye meAkSAtpAdakacAritranAza bAdhita-pUrvapakSa] ja te ubhaya (=dharma, adha)nA kSayanA hetu che' ityAdi vacanA paNa A ane anusare che kAraNu ke zailezI caramasamayabhAvI cAritradhama zAzvata hAte chate ja mAkSajanaka che. meAkSamAM tenA abhAvane upapanna karavA caramasamaye ja jo te cAritranA nAza mAnI levAnA heAya te te je utpanna karAya che te ja nAza pamADAya che' evuM hAvArUpa mATu' sa kaTa AvI paDaze. tethI caramasamaye yAganirodhathI thayela paramacAritra zAzvata DAya che ane jJAnAdinI sAthe rahIne mAkSetpAda kare che ema mAnavuM ja eie. prayatnavizeSarUpa pravAhIcAritra caramasamaye nAza pAmI jAya che evu' kahenArA ene paNa svavacanavyAghAta doSa che kAraNa ke cAritra nAza pAmI jAya che' evu' kahyA
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarInA vicAra wwwww keI viMti muNINa sahAvasamavaTThiI have caraNaM / taM laddhasahAvANaM siddhANaM sAsayaM juttaM // 148 // 989 (kecid bruvanti munInAM svabhAvasamavasthitirbhavati caraNam / tallabdhasvabhAvAnAM siddhAnAM zAzvataM yuktam | 148 | ) kecana sUrayaH khalvidaM saGgirante yanna tAvacchuddhopayogarUpaM cAritram siddhAntAbhihitadoSamudgarajarjaritatvAt / nApi yogasthairyarUpa, ayogAnAM tadabhAvAt / nApi yagopalakSitavIrya sthairyameva, kriyArUpatayA tadanavabhAsAt svasaMvedanena svatantratayaiva grahaNAt / kintu svabhAva samavasthAnameva tat sa ca svabhAvo niSkaSAyatAdazAyAM mAdhyasthyapariNatirUpaH kaSAyakaNopajIvane'pi viratyAdirUpaH svAnubhavasiddha eva / tatra ca pratyeka kaSAyANAM yogapraNidhAnAdezva virodhitvam / sarva sAvadyavyApArapariNAmA (1tyAgA) bhivyaGgayaH svatantra evAsAvanugataH svabhAvaH, tatra ca teSAM teSAM pratibandhakatvamAgamAdibalAdunneyam / pachI e mAkSane utpanna kare che' evu' kahevu' viruddha che ja...kAraNa ke kA pAda vakhate je asat hAya che te kAraNa banI zakatuM nathI kAraNu tA te ja bane che jenA abhAvamAM kAryAMnA avazya abhAva hAya ahI' teA cAritranAza thaI gayA heAvA chatAM meAkSAtpAda thAya che, tethI evA pravAhIcAritrane kAraNa mAnI zakAya nahi. zakA :-kA nI avyavahita pUrve hAjara rahevApaNu' eja kAraNutva che, 'anyavahita pUrvatti hAvA sAthe kArya kALavRtti heAvApaNuM nahi, kAraNa ke kArya kALavRttitA paNa Avazyaka hAvAmAM koi pramANe nathI, temaja eTaleA aMza umeravA paDatA heAvAthI gaurava paNa che. vaLI prAgabhAvAdi kArya kALavRtti na heAvAthI akAraNu banI javAnI Apatti paNa Ave che. tethI meAkSetpAdasamaye nazvara evu. paNa cAritra meAkSane avyavahitapUvatti te| hAya ja che, tethI temAM kAraNutA akhAdhita ja che, [kAraNamAM kAya kALavRttitva Avazyaka] samAdhAna :-chatAM e cAritrane meAkSeAtpAda samaye nAza karI nAkhanAra kANu che ? je mekSetpAda kare che e ja enA nAzaka che evu' kahevAmAM tA Ate ja peAtAne nAzaka che evu' mAnavAnI Apatti Ave, kAraNake peAte paNa meAkSotpAdaka che ja, meAkSa sAmagrIne paNa tannAzikA mAnI zakAtI nathI, kAraNake sAmagrIrUpe te nAzaka nathI. [sAmagrI tarIke e sAmagrInuM tA meAkSotpAda ja kAryAM che] aMtyakSayune pazunAzaka mAnI zakAtI nathI, kAraNake koipaNa kArya pratye sAdhAraNa kAraNa tarIke kALa manAya che paNa te te cAkkasa kAryo pratye te te kSaNu asAdhAraNa kAraNu banatI nathI. vaLI kArya kALavRttine kAraNatAnI kukSimAM praviSTa na karavAmAM te nizcayanayane anusaravAnu nahi thAya. kAraNu ke kArya kALa sAthenA saMbaMdhane ja hetu tarIke svIkAratA e kAryaayavahitapU vattI ne kAraNu mAnatA nathI kintu kA kALavattI ne ja kAraNu mAne che.
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA le. 148 ___sa cAya svabhAvo yathAkrama vizuddhayamAneA mAhakSayeNopanIyamAno yathAkhyAtacAritra mityAkhyAyate, sa eva ca zailezyAmatyanta vizuddhayamAno mokSalakSaNaphalamAgU bhavati / na ca mokSadazAyAmApa tatpra vaH, svabhAvapracyave svabhAvavato'pi pracyavaprasaGgAt / 'zyAmatvasvabhAvaparityAge'pi svabhAvavata ApAkanihitasya ghaTasyAbhAvA'darzanAt nAya niyama' iti cet 1 na, asAdhAraNasvabhAvaparityAge svabhAvinimajjanasyAvazyakatvAt , na hi ghaTatvasvabhAvaparityAge ghaTo'nubhUyate, cAritraM ca jIvasyA'sAdhAraNaH svabhAvaH, guNatvAd, jJAnAdivat / tathA ca labdhasvabhAvAnAM siddhAnAM svabhAvasamavasthAnarUpa cAritra niSpratyUhameva / pare tu "svabhAve Atmani samavasthAnamAtmadravyamAtraniratatvamityarthaH, tacca svasamayaparizIlanamityucyate, paryAyaniratAnAM parasamayAkrAntatvAt / tduktnahitara te dezakAlavyavahita cIjo paNa kaIne kaI paraMparA saMbaMdhathI kAryoDa vyavahitapUrvavartI hovAthI kAraNa banI javAnI Apatti Ave-jemake kulAlapitA paNa svajanya kulAlaprayukta vyApArarUpa saMbaMdhathI ghaTane avyavahitapUrvavatta hoya che. 14 A bAbatamAM bIjA keTalAkane mata kahe che [siddhone svabhAvasamavasthAnarUpa cAritra hAjara-anyamata] gAthArtha :-keTalAka kahe che ke sAdhuonuM svabhAvamAM samavasthAna ja cAritra che. A svabhAva jeoe prApta karyo che tevA siddhone zAzvata cAritra hoya ja che. keTalAka AcAryo kahe che ke traNa upayoga mAnavA paDe vagere siddhAntamAM kahelA de lAgatA hevAthI cAritrane zuddho pagarUpa mAnI zakAtuM nathI. gauyarUpa paNa mAnI zakAtuM nathI kAraNa ke ayogI kevaLIone vega ja na hovAthI gaurya paNa na hovAnA kAraNe cAritrAbhAva thavAnI Apatti Ave. vegathI upalakSita thatAM virya auryane paNa cAritra mAnI zakAtuM nathI kAraNa ke cAritra vasaMvedanathI svataMtra havArUpe ja bhAsatuM hovAthI kriyArUpe bhAsatuM nathI. kintu svabhAvasamavasthAna ja cAritra che ane te svabhAva kaSAyarahita dazAmAM mAdhyastha pariNatirUpa che temaja kaSAyanA kaNiyAonI hAjarImAM virati vagere rUpa che vaLI A svabhAva svAnubhavasiddha ja hoya che, temaja mAdhyasthapariNatirU pasvabhAva pratye kaSAyo virodhI che ane viratyAdirUpa svabhAva pratye gadupraNidhAnAdi virodhI che. vaLI jude jude paNa A svabhAva sarva sAvadyavyApAranA tyAgathI abhivyakta thatA svataMtra anugata dharmarUpa ja che. tenA pratye kaSAyAdinuM pratibaMdhaka AgamanA bale samajI zakAya tema che. [cAritranAza mAnavAmAM AtmanAzanI Apatti kamazaH vizuddha vizuddhatara thato A svabhAva mehakSayathI upaliSTa thae chate thathAkhyAta cAritra kahevAya che ane zailezI avasthAmAM atyaMta vizuddha thato e ja svabhAva mokSAtmaka phaLavALo bane che. mekSAvasthAmAM paNa e svabhAvano vilaya thato nathI kAraNa ke
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra "'je pajjaesu niradA jIvA parasamayagitti nihitthaa| AdasahAmi ThiyA te sagasamayA muNeyavvA [prava0sa02/2] tti / tathA ca yathA yathA''mamAtrApekSigI kriyA tathA tathA cAritravizuddhiriti, sarvathA labdhA''tmalAbhAnAM svAntarbhAvenaiva karttAdiSaTkArakIbhAvakI ritaM siddhAnAM samavasthAnarUpa cAritramapratyUhamityAhuH // 148 / / atrocyate caraNariuNo na jogA atthasamAeNa savyasaMvaraNaM / siddhe taMmi sahAve samavaTThANa ti siddhaMto // 149 // (caraNaripavo na yogA arthasamAjena sarvasaMvaraNam / siddhe tasmin svabhAve samavasthAnamiti siddhAntaH / / 149 // je svabhAvane nAza mAnIe te svabhAvavAn evA AtmAne paNa nAza thavAnI Apatti Ave. "pAkamAM mUkelA ghaDAnA zyAma-svabhAvano nAza thavA chatAM ghaDAne nAza thato na hovAthI svabhAva nAzamAM svabhAvavAnuM ne avazya nAza thAya evo niyama nathI" evuM paNa kahevuM nahi, kAraNa ke ghaTatva svabhAva naSTa thae te ghaTa kayAreya upalabdha thatuM na hovAthI asAdhAraNa svabhAvanA nAzamAM svabhAvavAn no nAza te avazya mAnava ja paDe che. cAritra paNa jIvane guNa hovAthI jJAnAdinI jema asAdhAraNa svabhAva che tethI enA nAzamAM jIvana ja nAza thaI javAnI Apatti AvatI hovAthI siddhone paNa tene nAza mAnI zakAya nahi. tethI svabhAvasamavasthAna rU5 cAritra siddhAvasthAmAM paNa abAdhita ja che. vaLI bIjAo svabhAvasamavasthAnane artha evo kare che ke AtmadravyamAtramAM nirata rahevuM... Ane svasamayaparizIlana kahevAya che. paryAya pitAnAthI bhinna hovAnA kAraNe "para" hovAthI emAM niratajI parasamayAkAnta kahevAya che.' kahyuM che ke "paryAyomAM nirato "parasamaya" kahevAya che jyAre AtmasvabhAvamAM sthita jevo "svasamaya' jANavA". tethI jema jema AtmamAtra sApekSa kriyA pravarte che tema tema cAritravizuddhi thAya che. jeoe AtmasvabhAva sarvathA prApta karyo che tevA siddhone pitAnAmAM svabhAvamAM aMtabhUta thaI rahenAra kartA vagere cha kAraka bhAvathI zabala evuM svabhAvasamavasthAnarUpa cAritra abAdhita rIte hoya che. 148 keTalAka AcAryonA A matane javAba ApatAM granthakAra kahe che cige cAritranA pratipaMthI nathI] gAthArtha -kege cAritranA virodhI nathI, temaja sarvasaMvara te arthasamAja=svakAraNasAmagrIthI ja pravarte che. vaLI siddhone svabhAvasamavasthAna rUpa cAritra kahevuM paNa yukta nathI. kAraNa ke "cAritra" siddhanA svabhAva tarIke siddha thAya che temAM samavasthAna rUpa cAritranI hAjarI siddha thAya. cAritranA pratipathI evA cAritramehanA sahacArI hovAthI yogo cAritrapratipaMthI che ane tethI yoganirodhathI paramacAritra utpanna thAya che evuM kahevuM yukta nathI 1. ye paryAyeSu niratA jIvAH parasamayakA iti nirdiSTAH / AtmasvabhAve sthitAste svakasamayA jJAtavyAH //
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA zleA. 149 na khalu caraNapratipanthicAritramoha sahacAriNa iti yogAstatpratipanthino yena tannirodhena paramacAritrotpattirvaktu zakyeta, anyathA darzanAdipratipanthidarzanamohA disahacAritvena darzanAdAvapi teSAM pratibandhakatvAt tannirodhena paramadarzanAdyutpattimapi vaktu khalasya rasanocchRMkhalAyeta / nanu tarhi zailezyavasthAyAM sarvasaMvaraH kaH 1 na khalu tadAnIntana' cAritra' prAktanacAritrAdatiricyata iti cet ? ucyate, tadeva yathAkhyAtacAritra pratisamayamanekakarma nirjarayan caramanirja'kAraNatAmApanna sarvasaMvara ityucyate iti kimanupapannam ? na caiva jJAnamapi sarvasaMvaraH syAt, tasya prakAzavyApAra eva vizrAmAt karmApanayanasya cAritrvyApAratvAt / kAraNa ke ema sAhacaryaMmAtrathI pratipathitva AvI jatu hAya tA tA yAgamAM danAdi pratibandhatva paNa AvI jAya, kAraNa ke teemAM darzanAdinA pratidhaka evA danamAhanuM sAhacaya che ja...pachI yAganA nirAdhathI paramadananI utpattinI udghASA karavA mATe dunanI jIbha chUTI thaI jaze. za'kA :-yAganirAdhathI thaelA ane zailezI avasthAmAM pravarttatA pariNAmane ja jo A rIte sasaMvararUpa paramacAritra na kahezeA tA kAne kahezeA ? cAritrameAhakSayathI thaela pariNAmane tA savara kahI zakazeA nahi, kAraNa ke e teA jevA sayAgI avasthAmAM hatA evA ja avasthita hAvAthI tatkAlIna cAritramAM prAcInacAritra karatAM phAI vizeSatA teA che ja nahi. 391 ww " samAdhAna :-meAhakSayathI thaela te ja yathAkhyAta cAritra samaye samaye aneka karmonI nirA karatuM thayuM caramanija rAnu kAraNa ane tyAre sasaMvara kahevAya che, tethI kAi asa'gati rahetI nathI. zakA-A rIte teA jJAnAvaraNanA kSayathI thaela kevalajJAna paNa samaye samaye aneka karmIne niratuM thaku carama samaye sakani rAnuM' kAraNu bane che evuM paNa kalpI zakAtu hAvAthI ene ja sarvAMsavara zA mATe na kahevAya ? samAdhAna :-karma dUra karavA e cAritrane ja vyApAra che. jJAna tA prakAza karIne, ja caritArtha thaI jatuM hAvAthI kanirAnA vyApAra karatuM na heAvAnA kAraNe savasavara zI rIte kahevAya ? zakA:-chatAM A rIte cAritrameAhakSayajanyapariNAmane sasaMvara kahevAmAM tA amAruM iSTa ja siddha thAya che kAraNa ke te pariNAma kSAyika hovAthI nitya hAvAnA kAraNe siMddhAvasthAmAM paNa avinaSTa ja rahe che. [ mAhakSayajanya sava savapiraNAma meAkSamAM na hoya ] samAdhAnaH-cAritramAhakSayajanita evA paNa A pariNAma vIya vizeSarUpa hAvAthI siddhAvasthAmAM hAtA nathI. anvaya-vyatirekathI vI sAmAnya pratye cAga hetu tarIke gRhIta thayA hAvAthI vIya vizeSa pratye paNa te hetubhUta che ja...siddhone yAgeA ja vilIna thaI gayA haiAvAthI vIya vizeSarUpa te yathAkhyA'cAritrAtmaka pariNAma paNa zI rIte hAi zake ?
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarInA vicAra nanveva N siddha N naH samIhita, cAritramohakSayajanitasyAsya nityatvAt iti cet ? na, tAdRzasyApyasya vIrya vizeSarUpatvAd, vIrya sAmAnya pratyeva cAnvayavyatirekAbhyAM yogAnAM hetutvAt, tadviye tadvilayAt / na caiva bhagavatAM zArIrabalacayApacayavaccAritrasyApi tatprasaGgaH, nAmakarmajanyasya zArIrabalasya tathAtve'pi vIryasyA'tathAtvAt / ata evokta' "anantavIryatve satyapi bhagavatAM zArIrabalApacayaH" iti / nanveva zArIre bale yAgAnAM hetutA'stu, na tu vIrye', iti vIryavizeSarUpaM cAritra na yogajanya iti cet ? na, sAmAnyato hetutAgrAhakasya pramANasya balavattvAt / astu vA tathA, tathApyaudayikAdibhAvavat kSAyikasyApi tasya carama - ma(ma)vanArAnAmamcaiva nAza, mitra mAM catra vavAnAmaH / zaMkA-paNu cAritrane A rIte ceAganA anvayavyatirekane anusaranAru mAnavAmAM zArIrika baLanA cayApacayanI jema cAritranA paNa cayApacaya mAnavA paDaze. samAdhAnaH-zArIrika khaLa tA nAmaka janya hAvAthI nAmakarmanA udayamAM thatA pheraphAranA kAraNe kevaLIene zArIrika baLanA cayApacaya thAya che, paNa vIyavizeSarUpa cAritra tevu' na hAvAthI nAmakarmodayanA pheraphAra tenA cayApacaya karI zakatA nathI. tethI ja=zArIrika baLa nAmakarmIyajanya hAvAthI ja kevaLI bhagavAn anaMtavIya vALA hAvA chatAM teonA zArIrikabaLanA cayApacaya hAya che. zakAzArIrika baLanA ja cayApacaya thatA heAvAthI tenI pratye ja ceAgeAne heturUpa mAnA, vIya pratye nahi ane tethI vIyavizeSarUpa cAritra ceAgajanya na rahevAthI ceAgapariNAmAtmaka kahI zakAze nahi. samAdhAna :-jema raktasmRpiMDamAMthI raktaghaTa utpanna thavA chatAM, 'raktaghaTa pratye raktasmRpiMDa kAraNa che' evA vizeSa kArya kAraNu bhAvanA grAhakapramANa karatAM ghaTa pratye zrRtniDa kAraNa che' evA sAmAnya kArya kAraNa bhAvanuM grAhapramANu baLavAn heAvAthI sAmAnya kAya kAraNabhAva ja gRhIta thAya che tema yAgAne zArIrikabaLa rUpa vIya vizeSa pratye kAraNa tarIke grahaNa karAvanArA pramANu karatAMvIya sAmAnya pratye kAraNa tarIke grahaNa karAvatuM pramANu baLavAn hAvAthI vIryasAmAnya pratyeja tenI kAraNatA gRhIta thAya che... athavA bhale zArIrikabaLa pratye ja yAgeAne kAraNa mAnA tA paNa jema auyikAdi bhAvAnA caramabhavanAzaka sAmagrIthI nAza thAya che tema kSAyika evA paNa cAritranA caramabhavanInAzaka sAmagrIthI ja nAza thai jatA hovAthI siddhAvasthAmAM tA e hAtu ja nathI. " kSAyika bhAvanA nAza zI rIte thAya? ane thatA hoya te kevalajJAnAdinA paNa kema na thAya?'' evI kuzaMkA karavI nahi kAraNa ke A bAbatamAM AvuM ja jaNAvanAra baLavAn Agamavacana maLatu hAvAthI ApaNe bIju zuM kahI zakIe ? arthAta ApaNI kAI dalIla vagere enI AgaLa TakI zakatA nathI, 5
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 adhyAtmamataparIkSA zleA. 149 www nanveva sayogikevalinAM jJAnadarzanacAritrarUparatnatrayasAmrAjyAttadAnImeva muktyavAptiprasaGga iti cet ? na, caramasamayopalakSitajJAnakriyayoreva muktihetutvAd, ananyagatyA tathAhetutvakalpanAt / athavA'ntakriyAdvArA cAritrasya hetutva, sAkSAt (1 na sAkSAt ), daNDasyeva svajanyamidvArA, tasyAzca tadAnImabhAvAnna doSaH / na caiva cAritrasya caramakAraNatvaM na svAta, rUTatthAt, "savaLe nALe ca..." (prajJaptau saMtraLiyA) sthAninA yApAravyaapaaribhaavenaiv hetuhetumadbhAvopadarzanAt paramacAritratvenaiva meokSahetutA, pAramya ca na 'vaitya' kiM tu vaidharmyam / sa ca dharmo'ntakriyAdirUpaJcAritrasyaivopAdhiriti tadevAsau vizeSayati na tu jJAnAdikamiti nAtiprasaGgaH / ata evopAdhyupAdhimatorabhedavivakSayA'ntekriyApi cAritramityucyate / evaM ca yeogajanyatvAdika vizuddha cAdika copAdhyaMzamAdAya paryavasyatIti tatra aa aaaraar vaicitryoktirapi nAsaGgatimatItyapi yuktamutpazyAmaH / zakA :-chatAM A rIte meAhakSayajanya yathAkhyAtacAritra ja sasavararUpa banI jJAna-darzana-cAritrAtmaka sAmagrInuM ghaTaka banavA dvArA meAkSotpAdaka khanatu hoya tA tA sayeAgIkevaLIAne ja meAkSaprApti thaI javAnI Apatti Avaze. [sayAgIpaNAmAM meAkSaprAptinI Apatti nathI samAdhAna :-caramasamayeApalakSita jJAna--kriyA ja meAkSahetubhUta hAvAthI e pUrve sayeAgI avasthAmAM ja meAkSaprApti thaI javAnI Apatti AvatI nathI. e pUrve mAkSeAtpatti thatI na hovAthI e vakhatanA jJAna-kriyAne hetubhUta mAnI zakAtAM nathI. tethI bIjo kAI upAya na rahevAthI caramasamayeApalakSita jJAnakriyAne ja hetu mAnavA paDe che. athavA jema IMDa ghaTa pratye sAkSAt hetu nathI kintu svajanyabhramidvArA ja che tema cAritra pazu meAkSa pratye sAkSAt hetu nathI kintu aMtakriyA dvArA ja che. sayAgI avasthAmAM e aMtakriyAnA abhAva hAvAthI cAritra hAjara heAvA chatAM mAkSepatti thatI nathI. za'kAH- Ama mAnavAmAM teA cAritrane camakAraNa mAnI zakAze nahi. [cAritra agenA vividha kathane asaMgata nathI] samAdhAna -e amane ISTa ja che. savaNe nANe...' ItyAdi gAthAthI zravaNajJAnAdinA vyApAra-vyApArI bhAvathI ja hetu-hetumabhAva dekhADayA hovAthI cAritrathI paramacAritrarUpa vyApAra ane tenAthI meAkSotpatti heAvI amane ISTa ja che. vaLI e cAritramAM pAramya=paramatva paNa kAI yag jAti rUpa nathI kintu vaidha=bhinnadha rUpa che. atakriyAdirUpa e dhama cAritranI ja upAdhibhUta hAvAthI cAritrane ja vizeSita kare che, jJAnAdine nahi. tethI pAramyathI vizeSita thaI javA dvArA jJAnADhithI ja 1. savaNe nAge ya vinnANe, paccakkhANe a saMjame / aNaNhae tave ceva vodANe akiriA siddhI || zravaNe jJAne ca vijJAne pratyAkhyAne ca saMyame / anAzrave tapasi caiva vyavadAne'kriyA siddhiH //
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra 395 yadapyukta " paramasthairyarUpa cAritra cAJcalyakAriNo yogA nirandhyuH" iti tadapyayukta, na khalvAtmapradezAnAmekarUpeNaikatrAvasthAnarUpa sthairya cAritramabhidhIyate yena tadyogA nirandhyuH, yadbalAtkArmaNazarIropataptasya jIvasya pradezAstIbadahanakvathyamAnakSIranIrapradezA iva sarvataH paribhrameyuH, api tu aviratirUpA'sthairyapratipanthinamAtmanaH sthairyapariNAmameva cAritramAcakSmahe / na ca tadyogA nirundhyurapi tu moha eva / kathaM tarhi yogAnAM sthirabhAvazcAritra ? ucyateantarbhAvitaikadezanivRttilakSaNe samyakpravRttirUpe tatra supraNihitAnAM teSAmapramAdaparyavasannatvenopakAritvAt / athavA yo'ya sthirabhAvo mithyAtvA'viratikaSAyAnmUlato nirmUlayati sa tAvadyogAnapi bandhahetUn mUlato nirmUlayati, tamazaknuvan teSAM sthirIkaraNavyApAreNa teSAM sthirI. bhAva ityucyate / etena yogapariNAmarUpatve cAritrasya svarUpato nirAzravatva na syAditi parAsta', yogasyA'tathAtve'pi tatpariNAmarUpasya tasyA(1sya)tathAtvAt , na khalu pariNAmini kAzcane vidyamAnamakuNDalatva tatpariNAmarUpe kuNDale'pyanuvartata iti / mitpatti thaI javAne atiprasaMga AvatuM nathI. vaLI tethI ja upAdhi-upAdhimAnanI abhedavivakSAthI "aMtakriyA paNa cAritra kahevAya che. A ja rIte bhinna bhinna upAdhi aMzane AzrIne yogajanyavAdi ane vizuddhi vagere cAritramAM ja paryavasita thatAM havAthI judI judI vivekSAthI thaelA "gajanya cAritra makSetpAdaka che? vagere rUpa bhinna bhinna karthane paNa asaMgata rahetAM nathI evuM mAnavuM paNa amane yukta lAge che. [oge paramastharyarUpa cAritranA aviredhI] vaLI "paramacaiyarUpa cAritrane caMcaLatA ApAdaka ge aMdhe che evuM je kahyuM che te paNa ayukta che. kAraNa ke AtmapradezanA eka svarUpe ekatra rahevApaNuM rUpa hai ne ame cAritra kahetA nathI ke jethI-jenA kAraNe kAmaNa zarIrathI upaptajIvanA pradeze ukaLatA pANInA biMduonI jema cAre tarapha bhame che tevA-gothI cAritra dhAeluM bane, kintu aviratirUpa adhairyanA virodhI evA AtmAnA dhairya pariNAmane ja cAritra kahIe chIe. tene kaMI thaga 2dhatA nathI, kintu moha ja rUdhe che. zakA -te pachI yogenA sthirabhAvane cAritra zI rIte kahevAze ? samAdhAna -ekadezanivRtti jemAM aMtabhUta che evA samyaphapravRtti svarUpa cAritramAM supraNihita banelA ye apramAdarUpa banyA heI upakArI bane che. te kAraNathI ganAsthirabhAvane cAritra kahevAya che. athavA je A sthirabhAva mithyAtva, avirati ane kaSAyane nirmULa karI nAkhe che te baMdhahetubhUta vegenuM paNa umUlana kare ja che. paNa jyAM sudhI yogenuM umUlana karavAnuM sAmarthya temAM prakTa thayuM hotuM nathI tyAM sudhI yogene sthira karavAno vyApAra karate hovAthI "gAne sthirabhAva' kahevAya che. Ama hovAthI ja "cAritra yogapariNAmarUpa hevAmAM svarUpathI nirAzrava nahi rahe e vAta nirasta jANavI; vaLI yoga nirAzrava na hovA chatAM tenA pariNAmarUpa cAritra nirAzrava hoI zake che. pariNAmI senAmAM raheluM akuMDalatva kAMI tenA pariNAmasUta
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA . 149 ___ yadapi 'svabhAve samavasthAna cAritraM tacca siddhAnAM yuktamiti keSAMcinmata tadayukta yataH svabhAvabhatasya cAritrasya siddhau vatra samavasthAnamAtmanaH siddhayeta, tatsiddhau ca tatsiddhirityanyonyAzrayAt / anyathA jJAnadarzanacAritrasvabhAve samavasthitasyA'viratasamyagdRSTezcAritraprasaGgAt / atha sarvasAvadyatyAgapariNAmAbhivyaGgayaH svabhAvavizeSazcAritramiti cet ? tIsau svabhAvavizeSaH sthirabhAvo veti nAmnyeva no vivAdo natvarthe, kevala sa svabhAvaH siddhigatAvanuvartate na tu sthirabhAva ityavaziSyate, tatra cAsmAka siddhAnto'valambana na tu bhavatAmiti nirAlambane vastuni kaH kadAgrahaH 1 yaccAtmamAtrApekSiNI kriyA cAritramiti mata, tadapi na, AtmAtiriktahetvanapekSakriyAyA AtmAntarbhAvitahetusamAjAdhInakriyAyA vA tadarthatve'viratasya kSAyikasamyagdRSTezcAritraprasaGgAt , anyAdRzavivakSAyomuktaparyavasAnAditi dig // 149 / / kaMDalamAM hotuM nathI. arthAt yegamAM rahela anirAzavatva tenA pariNAmabhUta cAritramAM na heya te keI doSa nathI. [cAritrane svabhAvasamavasthAna rUpa mAnavAmAM anyAzraya], cAritra e svabhAvamAM samavasthAnarUpa che ane te siddhone paNa hovuM yukta ja che evo keTalAkane mata che te paNa anyAzrayadeSa Avato hovAthI ayukta jANo, kAraNa ke tyAM svabhAvabhUta cAritra hoya che evuM siddha thAya te emAM samavasthAna hovuM siddha thAya ane e samavasthAna siddha thAya te cAritra jevuM siddha thAya. cAritrAtmaka svabhAvavizeSanI hAjarInI siddhi vinA paNa svabhAvamAM samavasthAna hovuM mAnavAmAM to jJAna, darzana, cAritra svabhAvamAM samavasthita aviratasamyagdaSTine paNa cAritra mAnavAnI Apatti Avaze. zaMkA -sarvasAvadyatyAgapariNAmathI abhivyakta thate svabhAvavizeSa ja cAritra che je siddhAvasthAmAM paNa hoI zake che. samAdhAna -tame e pariNAmane "svabhAvavizeSa' kaho cho ame "sthirabhAva" kahIe chIe. tethI nAmamAtramAM ja vivAda rahe che, arthamAM nahi. arthAt cAritra padArtha te baMnenA abhiprAyathI eka ja che. kevala eTalI vizeSatA che ke tamArA kahevA mujaba e svabhAvavizeSa hAI siddhAvasthAmAM paNa jIvanI sAthe jAya che jyAre caritra tarIke amane saMmata e sthirabhAva siddhAvasthAmAM sAthe jatA nathI. ATalA aMzanA vivAdamAM paNa amAre te siddhAntanuM AlaMbana pIThabaLa che, tamAre te nathI, arthAt tamArA abhiprAyanuM samarthana karanAra Agamavacane maLatA nathI, tethI tamArA nirAlaMbana abhiprAyamAM zuM kadAgraha rAkhave? vaLI AtmamAtra sApekSa kriyA cAritra che evo mata paNa yukta nathI, kAraNa ke ahI AtmamAtra sApekSa kriyA eTale Atmabhinna keI hetunI jene apekSA nathI evI kriyA ke je hetue AtmAmAM ja aMtabhUta thaI jatA hoya evA hetuonA samUhane AdhIna evI kriyA, e bemAMthI eka paNa hoya te to aviratakSAyikasamyagRSTine
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra yattu mokSotpattisamayanazvarasya cAritrasya mokSa prati naizvayikI kAraNatA na syAdityukta tadviparItameveti pradidarzayiSurAha ujjusuyaNayamaraNa selesIcaramasamayabhAvitti / aMtasamao ciya jao heU heussa kajjami // 150 // (RjusUtranayamatena zailezIcaramasamayabhAvIti / antasamaya eva yato hetuhetoH kArye // 150 // ) yattAvadukta "'so ubhayakkhayaheU selesIcaramasamayabhAvI jo" ityAdivacanAt zailezyavasthAcaramasamayotpadiSNurmokSaheturakSayazcAritrAkhyo dharmaH siddha yatIti, tatra etadvacanasya RjusUtranayAnurodhitvAttena ca kAraNAntyasamayasyaivakAryajanakatvasvIkArAd avasthitacAritrasyaiva caramakSaNakroDIkRtAtmano mekSihetutvapratipAdanAt / ayaM hi uttarakAlAvasthAyino'tAdRzasya vA hetozcaramakSaNameva kAryakSamamAdriyate, na tu tasyottarakAlAvasthitimapyapekSata iti nAvasthitacAritrasyApyakSayatvasiddhiH, tasya ca kSaNasya kSaNasantAnAdbhedavivakSAyAM "seso puNa" ityAdau tataH prAktanacAritrasya bhedapratipAdane'pi na doSaH / paNa samyaktva evuM ja havAthI cAritra hovAnI Apatti Ave-A sivAyanI kaI paNa vivakSA karavAmAM upara kahI gayA te ja vAte paryavasita thAya che. tethI AvI kriyArUpa cAritra paNa siddhone havuM siddha thatuM nathI. 14o mekSetpatti samaye cAritra je nAza pAmI jatuM hoya te te e mokSapratye nizcayanayanA hisAbe kAraNa ja banaze nahi evuM je kahyuM che te sAva viparIta ja che evuM ja jaNAvate siddhAMtika kahe che [ carama samayabhAvI cAritranI hetutA jusumate ]. gAthArtha -RjusUtranayanA mate zailezI caramasamayabhAvI cAritra ja kSahetu che kAraNa ke e mate hetuno aMtasamaya ja kArya pratye hetu che. "puNya-pApa ubhayanA kSayano te hetu che je zailezIcaramasamayabhAvI hoya che? evA vacanathI zailezI avasthAnA caramasamaye utpanna thato ane mokSano hetu e cAritranAmane akSayadharma siddha thAya che evuM je kahyuM che tenAthI paNa siddhAvasthAmAM cAritra hovuM siddha thatuM nathI kAraNa ke " 3maya.." vacana RjusUtra nayane anusarIne che. e naya kAraNanA aMtyasamayane ja kAryajanaka mAnate hovAthI caramasamayAkrAnta avasthitacAritrane ja mekSahetu tarIke pratipAdana kare che. vaLI e naya uttarakALamAM rahevAvALA ke nahi rahevAvALA banne prakAranA hetunI caramakSaNane ja kAryakSama mAnatA hAI uttarakALamAM paNa hetu rahe ja joIe evI ene apekSA nathI. tethI avasthitacAritranA paNa akSayatvanI ke siddhAvasthAmAM tenI hAjarInI siddhi thatI nathI. vaLI te 1. dharmasaMgrahaNI-26 asyottarArdhaH- seso puNa Nicchayao tasseva pasAhago bhaNio // sa ubhayakSayahetuH zailezIcaramasamayabhAvI yaH / zeSaH punarnizcayatastasyaiva prasAdhako bhaNitaH //
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 adhyAtmamata parIkSA ple. 15 kAryotpattisamayanazvarasya kAryakAlasambandho na syAditi tu rikta vacaH, kAraNataupayikasya nirupacaritasyAnantarAnantaribhAvasambandhasyA'pratyUhatvAt , vyavahitapUrvavartinAM tu vyavadhAnAdevAnena kAraNatA'nabhyupagamAt , kevalaM vyAvahArikavyavadhAnAnnaizcayika vyavadhAna sUkSmamityeva vizeSaH / idaM ca vyavahArAnta vinizcayAbhiprAyeNokta, zuddhanizcayAbhiprAyeNa tu kAryAnvayavyatirekapratiyogina eva kAraNatvAt kAraNAntyasamaya eva kAryotpattiH, 'kriyamANa kRtamiti vacanAt / na ca kriyamANasya kRtatve kRtakaraNA'samAptiH, dvitIyAdikSaNeSu kriyAyA evAbhAvAttatsamAptaH / na ca yAdRzavyApAravatAM daNDAdInAM pUrva sattva tAdRzAnAmeva teSAM kvacid ghaTotpattyanantaramapi sattve punastadutpattiprasaGgaH, sthUlatatsattve'pi sUkSma kriyAvigamAt / atyakSaNa kSaNasaMtAnathI bhinna hovAnI vivekSA rAkhIne, te kalekanA sese puNa" ItyAdi. uttarArdhamAM te carama kSaNabhAvI cAritrathI prAptanacAritranA bhedanuM pratipAdana karyuM che temAM paNa keI deSa nathI. [kAraNanI kAryakALavRttitA anAvazyaka] mekSetpatti samaye cAritrane nAza mAnavAmAM tene kAryakAlasaMbaMdha na thavAthI ene kAraNe na kahevAya" evuM vacana yuktivikala jANavuM, kAraNa ke kAraNutA mATe Avazyaka nirupacarita anaMtara-anaMtarI bhAva (eka prakArane pUrvAparabhAva) saMbaMdha te akSata ja che. arthAt mekSa caramakAlabhAvI cAritranI avyavahita uttaramAM thatA havAthI cAritrane anantara che ja..vyavahitapUrvavartI vastuomAM te vyavadhAnanA kAraNe anaMtara-anaMtarIbhAva ja na hovAthI RjusUtranaya tyAM kAraNatA mAnato nathI. vaLI jyAM vyavahArika vyavadhAna dekhAtuM na hoya tyAM sUkama evuM naikSayika vyavadhAna paNa je hoya to te bhAvarUpa saMbaMdha na hovAthI ja RjusUtranayamane kAraNutA mAnavAnI Apatti AvatI nathI e vizeSa jANavuM. vaLI A anaMtara-anaMtarI bhAva saMbaMdha paNa vyavahArAntarbhAvI nizcayanayanA abhiprAyathI jANo. [kAraNuMjyasamaye kAryotpatti-zuddhanizcaya] zuddha nizcayanayanA abhiprAye te kAryAnvayavyatirekapratiyogI ja kAraNarUpa hovAthI (arthAt kArya jenA avayavyatirekane anusaratuM hoya te ja kAraNabhUta hevAthI) kAraNanA atyasamaye ja kAryotpatti thaI jAya che pachInA samaye nahi. A vAta "ziyamALa tamAM e vacanathI jaNAya che "karAtAMne ja karAeluM mAnavAmAM te karAyelAne paNa karyA karavAnuM rahevAthI kayAre ya aMta Avaze nahi" evuM paNa kahevuM nahi kAraNa ke dvitIyAdi kSaNemAM te kiyAne ja abhAva hovAthI kAryakaraNanI samApti thaI jAya che. vaLI daMDa Adi pUrve jevA vyApAravALA hatA tevA ja ghaTatpatti pachI paNa kayAreka rahetA hovA chatAM punaH ghaTatpatti thavAnI Apatti AvatI nathI. kAraNa ke sthUlavyApAra hovA chatAM sUmakriyA rahI hatI nathI.
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra na ca tathApi dIrgha'pi kriyAkAle ghaTAdikAryasyA'darzanAnna kriyamANa kRtamiti vAcyaM, caramasamayamAtrabhAvinyAH kriyAyA adIrghakAlabhAvitvena dIrghakAle tadanupalambhe'pi doSA'bhAvAt / tarhi mRnmardanAdikAle'pi 'ghaTa karomi' ityeva kathamupalabhe ? iti cet ? tatra tAvadAtmAnamevopAlabhasva yena ghaTagatAbhilASotkarSa vazAt sthUlamatiH sannantarotpadiSNukAryakoTimapalapasi : ukta' ca bhASyakRtA-[vi0A0bhA0 423] 'pai samayakajjakoDIniravekkho ghaDagayAhilAseAsi / paisamayakajjakoDi thUlamaI ya ghaDaM milAesi // tti na ca kRtasya karaNe kriyAvaphalya, kriyAM vinA kRtatvasyaivAbhAvAt , kriyAyA niSThAyAmupayogitvAditi, adhikamasmatkRtadravyAlokAdavaseyam / itthaM ca zailezIcaramasamaya eva cAritrAghAte mekSiotpattiH, tadAnImutpadyamAnasya tasyotpannatvAt , vyavahAreNa siddhigamanAdyasamaye mokSotpattyupagame'pi nizcayena zailezIcaramasamaye tadabhyupagamAt / ata eva tena kevalajJAnasyApi kSINamohacaramasamaya evotpattirabhyupagamyate, yadAgamaH zaMkA : chatAM dIrghakriyAkALamAM eTale ke karAtApaNAnI avasthAnA dIrghakALamAM paNa ghaTAdikArya karAela tarIke dekhAtuM na hovAthI "karAI raheluM te thaI gayuM che evuM manAya nahi. [kriyamANuM kRtanI saMgati] samAdhAna - caramasamayamAtrabhAvI kriyA akIgha (a5) kALabhAvI hovAthI (eTale ke karAtApaNAnI avasthA a5kAla bhAvI hovAthI) te kALanI pUrvanA dIrghakALamAM kAryane tevo upalaMbha na hovAmAM paNa kaI doSa nathI. zakA -je ghaTasaMbaMdhI kriyA mAtra caramakAlabhAvI ja hoya te mRtmaInAdi karatI vakhate "ghaDe banAvuM chuM' evI pratIti kema thAya ? samAdhAna -AvI pratIti thavAmAM jAtanI ja bhUla che, mATe jAtane ja Thapake ApavA jevo che, kemake ghaTanA atyaMta abhilASane vaza thaIne ja skUlamativALA tame vacamAM utpanna thatI kAryonI hAramALAne a5lApa karI pahelethI ja "huM ghaDo karuM chuM" evuM abhimAna kare che. bhAgyakAre paNa kahyuM che ke "ghaTAbhilASI hovAthI sthUlabuddhi vALe te samaye samaye thatAM kAryonI kaTine nirapekSa banI e kAryakeTine ghaTamAM ja milAvI de che arthAt te te samaye thatAM kAryonI avagaNanA karIne caramakAryane ja (ghaTane ja) najaramAM rAkhe che ane tethI vacamAM thatAM te te kAryo aMgenI kriyAne paNa ghaTa aMgenI kriyAo tarIke gaNI "ghaDe karuM chuM" evuM abhimAna rAkhe che" vaLI "karelAne ja karavAnuM hoya te kriyA nirarthaka thaze kAraNa ke kriyA pahelAM paNa kArya thaI gaeluM ja hatuM" evuM paNa kahevuM nahi kAraNa ke kriyA kAryanI niSThAmAM upagI 1. pratisamayakAryakoTinirapekSo ghaTagatAbhilASo'si / pratisamayakAryakAla sthUlamate ! ghaTe lagayasi / /
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ yoo adhyAtmamata parIkSA zla. 150 'carame nANAvaraNa paMcaviha dasaNa cauvigappa / pacavihama tarAya khavaittA kevalI hoi ||tti [A0ni0 126] atra ca nayavyutpattaye bhASyamevAnusaraNIyam / nanvevamapi utpadyamAnamutpannamitivad vigacchadeva vigatamiti vigacchatazcAritrasyApi tadAnIM vigatatvAt kathamasatA tena mAkSotpAdaH ? na ca tadAnIM tadvigacchadeva neti vAcya', kArmaNaparizATarUpatadvinAzakakriyAyAstadAnIM saMpannatvena tasya vigacchadrUpatvAt , taduktaM'teyAkammANa puNa saMtANANAdio Na sNghaao| bhavvANa hojja sADo selesIcaramasamayami // tti [vi.A0bhA0 3339] na ca tadvigamamokSotpAdayorekasminnapi samaye na virodho yathA parabhavaprathamasamaye prAgdehaparizATottaradehasaGghAtanayoH, ydaagmHhovAthI e vinA kAryanuM thaelA paNuM ja hotuM nathI. A bAbatanI adhika vicAraNuM ame (granthakAre) karelA dravyaloka granthamAMthI jANI levI. A rIte cAritrAkrAnta zailezI caramasamaye ja mokSanI utpatti thaI jAya che kAraNa ke te samaye utpadyamAna te utpanna ja che. vyavahArUpe siddhigamana Adyasamaye mokSetpatti mAnI hovA chatAM nizcayanaye te zailezIcaramasamaye ja te mAnI che. tethI ja nizcayanaya te kevalajJAnanI paNa kSaNamahacaramasamaye ja utpatti mAne che. AgamamAM kahyuM che ke-"caramasamaye pAMca prakAranA jJAnAvaraNu, cAra prakAranA darzanAvaraNa ane pAMca prakAranA aMtarAyano kSaya karIne kevalI bane che" A aMge vicAraNuM mATe bhASyane ja anusaravuM. tethI bhASyamAM kahela A vAto mujaba bAramA guNaThANAnA caramasamaye kevalotpatti mAnavI ja joIe. [ kriyamANuM kRta mAnavAmAM Apatti-pUrvapakSa] pUrvapakSI :-chatAM jema u5dyamAna-utpanna hoya che tema "nAza pAmatI vastu naSTa hoya che ema paNa mAnI zakAya tema hovAthI zailezI caramasamaye nAza pAmatuM cAritra naSTa ja hoya che. te asat evA tenAthI mokSetpatti zI rIte thaze? "e vakhate e cAritra vigacchanAza pAmatuM hatuM ja nathI evuM kahevuM nahi, kAraNa ke karmonA parizATarUpa tenI vinAzaka kiyA tyAre saMpanna thaI gaI hovAthI te vigacchata rUpavALuM te hoya ja che. bhASyakAre kahyuM che ke "taijas kAmaNa zarIrano pravAha anAdi hovAthI saMghAta hotuM nathI paNa bhavyajIne zailezIcaramasamaye tene paripATa hoya che." zaMkA -"vigacchat vastu vigata hovAthI ane utpadyamAna utpanna hovAthI parabhavanA AdyasamayamAM pUrvazarIranA mekSa (tyAga) ane uttarazarIranA grahaNane virodha nathI. arthAt tyAga ane grahaNa rUpa bane kriyA eka ja samaye hoI zake che?" evA AgamavacanathI jaNAya che ke parabhava prathama samayarUpa eka ja samayamAM jema pUrvadahano paripATa ane 1. carame jJAnAvaraNa paJcavidha darzana caturvikalpam / paJcavidhamantarAya kSapayitvA kevalI bhavati // . 2, taijasakArmaNayoH punaH saMtAno'nAdiko na saghAtaH / bhavyAnAM bhavet zATaH zailezIcaramasamaye //
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra 401 'jamhA vigacchamANa vigaya utpajjamANamuppanna / to parabhavAisamae mokkhAdANANa na viroho // tti [vi.A0bhA0 3322] iti vAcya, udAsInayostayorekasamaye'virodhe'pi kAryakAraNabhAvApannayostayorutpAdanAzayorekadA virodhAt / na ca mekSiotpattyanantarameva cAritranAzAbhyu. pagamAnnadoSa iti vAcya', "2tassojhyAI yA" ityAdinaudayikAdibhAvanAzasamakAlameva kSAyikabhAvanAzopadezAt, iti cet 1 ucyate-vigacchadrUpasyApi tasya kurvadrUpatvena vinAzaniSThena karaNaniSThApyaviruddhA / na ca virodhaH, syAdvAdAzrayaNAt , tattva punargambhIrasyArthasya viziSTazrutavido gamyamiti dhyeyam // 150 // nanu siddhau cAritrAbhAve cAritrAvaraNakarmaNaH punarbandhaprasaGgaH, acAritrasya sato jantostadbandhakatvaniyamAdityAzaGkAmapaninISurAha na ya caraNamohabandho siddhANaM acaraNANa saMtANaM / aviraipaccaio so aippasaMgo have iharA // 15 // (na ca caraNamohabandhaH siddhAnAmacaraNAnAM satAm / aviratipratyayikaH so'tiprasaGgo bhaveditarathA // 151 // ) uttara dehano saMghAta hoI zake che. e ja rIte zailezI caramasamayAtmaka eka samayamAM cAritranAza ane mekSAtpatti paNa virodha vinA hoI zake che." A zaMkA ThIka nathI, kAraNa ke pUrvazarIra ane uttarazarIra vacce to kAryakAraNubhAva na hovAthI paraspara udAsIna evA te benA nAza ane utpAda aviredhapaNe ekadA hoI zake che. paNa kAryakAraNa bhAvavALA cAritra ane mokSanA anukrame nAza-utpAda to viruddha hovAthI ekadA hoI zakatA ja nathI. "mokSetpatti pachI tUrta ja cAritra nAza mAnyo hovAthI koI doSa nathI" evuM paNa mAnavuM nahi kAraNa ke "tenA audayikAdi bhAve..." ItyAdi loka audayikAdibhAvanA nAza kALe ja kSAvikabhAvanA nAzane jaNAve che. arthAt mokSetpatti kAle ja cAritranAzane jaNAve che. [ viga76 cAritramAM kAraNutA abAdhita-uttarapakSa ] : uttarapakSa:-nAza pAmatA evA paNa cAritramAM, tenA vinAzamAM rahela kurghadrapatvanA kAraNe karaNaniSThA paNa hoya ja che. syAdavAdano Azraya karyo hovAthI AvI karaNaniSThA havAmAM virodha nathI. bAkI gaMbhIra arthavALI A bAbatamAM rahasya to viziSTakRtanA jANakAra ja jANe e dhyAnamAM rAkhavuM. 150 [ cAritrAbhAva cAritrAvaraNabaMdhahetu nathI ] cAritra vinAnA jIva cAritrAvaraNanA baMdhaka hoya che evo niyama hovAthI - siddhAvasthAmAM cAritra na hoya te te siddhone punaH cAritrAvaraNa karmane baMdha thavAnI Apatti Avaze evI zaMkAne dUra karavAnI IcchAvALe saiddhAtika kahe che- 1. yasmAd vigacchad vigatamutpadyamAnamutpannam / tataH parabhavAdisamaye mekSA''dAnayona virodhaH // 2. tassodaiyAIyA bhavattaM ca viNivattae samaya / sammatta nANadaM saNasuha siddhatAi mottUga // [] (tIthiif I mayaM ra vinivarsate sama | vanarAzAna-na-su-siddhavAni mukavA ) 51
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata rIkSA zlA 151 na khalvacAritratvena siddhAnAM cAritramohanIya karmabandhaprasaGgaH, aviratipratyayikatvAttasya, yatkiJcitkAraNamAtreNa taddbandhe cAritramohakarmapudgalAnAM siddhAvapi saMsargasattvena tadbandhaprasaGgAd, aviratyabhAvAttadabhAvazcAvayeAH samAnaH / etena ' siddhAcAritramohanIyabaddhAraH, acAritrAtmatvAt, midhyAdRSTivad' ityapAsta, aprayojakatvAt, hetoraviratiprayuktasAdhyavyAptyupajIvitvAt / 'acAritramevAviratirnAdhiketi cet ? na, cAritramohanIya karmAdiyajanyatvenA'viratipariNAma - syAtiriktatvAt / ' acAritrameva tajjanyami' ti cet ? na tasyAbhAvarUpatvenA'janyatvAt / 'mAstu janyatva', tathApi tenA'viratipratyaya karmabandho nirvAhayiSyata' iti cet ? na, avirate: karmodayajanyatvenopadezAt / vastuto hiMsAdipariNAmarUpAyA aviratestattyAga pariNAmarUpAyAzca virateH svasaMvedanenaiva vailakSaNyaM sphuTataramIkSAmahe / etena ' avirateratiriktatve tadabhAva eva cAritramastu, tacca siddhAnAmapyabAdhitaM' iti parAstaM, tayordvayoH svatantratvAt, anyathaikasyAtiriktatve'parasya tadabhAvarUpatve vinigamanAvirahaprasaGgAt // 151 // 402 wwwwwwwwwwww wwwwwwwwww gAthA :-cAritrarahitanAM siddhone cAritrameAhanIyA khaMdha thaze evu paNa nathI, kAraNa ke te badhanuM kAraNa cAritrAbhAva nathI, paNa avirati che. siddhone e kAraNa hAjara na hAvAthI cAritrameAhanA baMdha hAtA nathI. yatkiMcit kAraNa hAvA mAtrathI tenA baMdha thavAnu' mAnavAmAM tA atiprasa'ga Avaze. , siddho acAritrI hAvA mAtrathI temane aviratinimittaka cAritrameAhanIya ka ba`dha mAnI zakAya nahi. koI ekAda kAraNu hevA mAtrathI tenuM kArya mAnavAmAM teA cAritramAhakarma pudgalAnA sAmAnya saoNMcAga siddhigatimAM paNa hAjara hAvAthI siddhone paNa mAhanIyakama nA baMdha mAnaveA paDe. 'tAdRzakAraNa hovA chatAM avirati na heAvAthI te hAtA nathI' evuM kathana teA siddho mATe paNa samAna ja che. tApa, siddhone cAritrAbhAva hAvA chatAM cAritrameAhaka 'dha mAnavAnI Apatti nathI. tethI ja siddho cAritramAhanIya karmInA kha"dhaka hAya che, kAraNa ke acAritrI hAya che, jemake mithyAtvIjIva ' evu anumAna paNa nirasta jANavu'. kAraNa ke acAritrAtmatva rUpa hetumAM svataMtra rIte vyApti nathI kiMtu avirati sAthenI cAritrame haba'dhakatvanI je vyApti che tenuM upajIvana karIne enA heturUpe upanyAsa thayeA che. mATe e aprayAjaka che. arthAt acAritrAbhavarUpa hetu svabhAvathI cAritramehanIyama dhakatvanI sAthe vyAptivALA nathI kintu avirati tevI jarUra che. ane mithyAtvI AdimAM tenA sAhacarya thI acAritrAtmava paNuM cAritramAhabaMdhakavane vyApta DAvA rUpe bhAse che. tethI hakIkatamAM e cAritrameAhabaMdhakavanirUpita vyAptivALA na heAvAthI cAritrame haba dhakatvane siddha karavAmAM samatha nathI. zaMkA :-avirati acAritrarUpa ja che, tenAthI vizeSa kaMi nathI. tethI aviratimAM rahela vyApti acAritramAM ja rahela che,
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra oche. atha cAritrasya jIvalakSaNatvAt kathaM tatparityAge siddhAnAM jIvalakSaNaM samujjIvedityAzaGkAyAmAha jaM ca jiyalakkhaNaM taM ubaiTheM tattha lakkhaNaM liMgaM / teNa viNA so jujjai dhUmeNa viNA huyAmuvva // 152 / / (yacca jIvalakSaNa tadupadiSTa' tatra lakSaNa liGgam / tena vinA sa yujyate dhUmena vinA hutAza iva // 152 // ) 'nANaM ca dasaNaM ceva carittaM ca tavo thaa| vIriaeN uvaogo a eyaM jIvassa lakkhaNaM // [zrI navatattvaprakaraNa 5 ] ityanena cAritrasya jIvalakSaNatvapratipAdanAt kathaM tatparityAge siddhAnAM jIva [avirati acAritrathI pRthagra]. samAdhAna :-e vAta barAbara nathI kAraNa ke avirati te cAritramohanIya. karmodayajanya hovAthI acAritrathI pRthaga che. zaMkA :-acAritra ja cAritramehanIyakarmodayajanya hovAthI e ja avirati che. samAdhAna -acAritra cAritranA abhAvarUpa hovAthI ajanya hovAnA kAraNe tene ja aviratirUpa mAnI zakAya nahi. zakA -acAritra "janya' bhale na hoya, to paNa te aviratirUpe vastIne avirati, pratyayika karma baMdha karAvaze ja. samAdhAna e vAta paNa ayukta che, kAraNa ke avirati karmodayajanya kahI hovAthI ajanya evuM acAritra aviratinuM kArya karI zake nahi. vastutaH to hiMsAdipariNAmarUpa avirati ane tenA tyAgapariNAmarUpa viratinI vilakSaNatA svasaMvedanathI ja spaSTa rIte jaNAtI hovAthI (arthAt avirati viratinA abhAvarUpe nahi ki-tu atirikta pariNAmarUpe ja jaNAtI hovAthI) viratinA abhAvarUpa acAritrane avirati mAnI zakAya nahi. tethI ja "avirati atirikta pariNAma=svatanca pariNAmarUpa hoya te tene abhAva ja cAritra che ane te siddhone paNa hoya ja che e vAta parAsta jANavI kAraNa ke virati pariNAmarUpa cAritra ane avirati pariNAma svataMtra pariNAmo ja che. nahitara te aviratipariNAmane svataMtra mAnavAnI jema cAritrane paNa svataMtra pariNAmarUpa mAnI zakAto hovAthI bemAMthI kene svataMtrapariNAmarUpa mAnI tenA abhAvane Itara mAne emAM vinigamanA viraha thavAnI Apatti Ave. 151 , ' . cAritra jIvanA lakSaNabhUta hovAthI cAritrano tyAga thaI javAnuM mAnavAmAM siddhomAM jIvanuM lakSaNa zI rIte ghaTaze? evI zaMkAne najara sAme rAkhIne saiddhAtika kahe che - [ cAritra jIvanuM liMga che ]. gAthA -cAritrane jIvalakSaNa tarIke je jaNAvyuM che temAM lakSaNazabda liMga arthamAM jANo ane tethI jema dhUma vinA paNa agolakAdimAM agni hoya che tema cAritrAtmaka liMga vinA paNa siddhomAM jIvatvarUpa liMgI hoya che. 1. jJAna ca darzana caiva cAritra ca tapastathA / vIryamupayoga zvetad jIvasya lakSaNam //
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 adhyAtmamata parIkSA lai. 15ra R? kRtyamuttAM-catra akSaro "jhakyatejone ti surapayA sitArtha ghauM rAtrita jIvasya liGge abhUtAM, na te vinApi siddhAnAM kiMcitsyate, liGga vinApi liGginaH saMbhavAt / na ca nairlakSaNyApattiH, asAdhAraNasyopa(? yoga)lakSaNasya jAgarUkatvAt / ata evAntaraGga tallakSaNamanUcaiva bahirlakSaNAbhidhAnAyaitadgAthAdhikAraH / yukta caitat , anyathA ceSTAdInAmapi jIvalakSaNatvena prasiddhatvAt tadvirahiNAM siddhAnAM nairlakSaNyaprasaGgAt / 'bahirlakSaNamevedaM natvantaraGgamiti cet 1 tadidamAvayoH samAnam / 'ceSTAyA bahistvaM zarIrapariNAmitvarUpa saGgacchate, na tu cAritre'pI'ti cet ? na, bahi vijJAyamAnatvasyA'sArvadikabhAvatvasya vA bahistvasyobhayatra tulyatvAt / yacca vyavadAnAvaceSTApratipanthipariNAmA eva tapazcAritraceSTA naizcayikyaH siddhAnAmabAdhitA eveti kazcit , tadapi na, tattvatastAdRzapariNAmAnAM teSvabhAvAt , tatkarmAbhAveSu tattvavivakSA mAraprasaGgagAt / na ca tAdRzo'pyupacAraH prAmANikaH, vinAgamaM tasya nirmalatvAditi diga / 152 // ' prazna -"jJAna, darzana, cAritra ane tapa tathA vIrya ane upayoga jIvanA lakSaNa che." AvI zrInavatatvaprakaraNanI gAthAthI cAritrane jIvanA lakSaNa tarIke kahyuM hovAthI tenA abhAvamAM siddhomAM jIvatva zI rIte rahI zake ? ' uttara :-ahIM je lakSaNa zabda vAparyo che te "jenAthI lakSita thAya te lakSaNa evI vyutpattithI liMgAtmaka arthane ja jaNAve che. tethI cAritra ane tapa paNa jIvanA liMgabhUta bhale ho ! te paNa tenA vinA siddhomAM jIvava hovAmAM kaI vAMdho nathI kAraNa ke liMga vinA paNa liMgI hoI zake che. vaLI A rIte liMgAtmaka lakSaNa nA hovA chatAM paNa siddha lakSaNa svarUpa vinAnA thaI javAnI Apatti nathI kAraNa ke jJAna-darzanArUpa upagAtmaka asAdhAraNa lakSaNa te hAjara ja che. tethI ja pahelAM aMtaraMga lakSaNo kahIne pachI ja bAhyalakSaNa kahevA mATe e gAthAne adhikAra che. vaLI cAritra-tapane paNa A rIte liMgabhUta mAnavA ja yukta che kAraNa ke "lakSaNa tarIke ja gaNavA joIe evuM mAnavAmAM te ceSTA vagere paNa jIvalakSaNa tarIke prasiddha hevAthI te rahitanA siddhAM lakSaNa vinAnA thavAnI Apatti Ave. "ceSTAdi te bAhya lakSaNa ja che aMtaraMga nahi, tethI tenI gerahAjarImAM paNa siddha lakSaNavagaranA thaI javAnI Apatti nathI evuM kahevuM nahi, kAraNa ke ame paNa cAritra tapane bAhya lakSaNa ja mAnatA hovAthI e Apatti rahetI ja nathI. zakA -ceSTAmAM zarIra(nA)pariNAmasvarUpa bAhyatva ghaTe che cAritramAM nahi. tethI cAritra te aMtaraMga lakSaNa ja che. samAdhAna :-bahAra jaNAI zakAvArUpa ane asArvadikabhAvavarUpa bAhyatva, ceSTAnI jema cAritra-ta5mAM paNa samAna ja hovAthI te paNa bAhyalakSaNa ja che. naiRyika tapacAritranI ceSTA te karmanI AzravadhUta ceSTAnA virodhI pariNAma rUpa ja hovAthI
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra 405 nanvevaM siddhAnAM vastutaH saccAritrAbhAve nizcayanayena jJAne jJAnadarzanacAritrAbhedavRttitadupacArAnyatarapratisandhAna na syAdekatraikadA vidyamAnAnAmeva dharmANAM kAlAdibhirabhedavRttyupacArAnyatarAzrayaNenakadharmapratyAyanamukhena tAvatAM pratyAyanasaMbhavAdityAzaGkacAha Na ya nicchayasya nANe abheyavitti kaha caraNavirahe / saMtaM ciya paDivajjai phaleNa jaM so asaMtaMpi // 153 // (na ca nizcayasya jJAne'medavRttiH katha' caraNavirahe / sadeva pratipadyate phalena yatso'sadapi // 153 // ) yadyapi cAritraM na tadAnIM vidyamAna tathApyanAzravalakSaNe tatphale tadAnIM vidyamAne nizcayena tadabhedavRttistadupacAro vA pratisandhIyate, nizcayena phalavattayaiva vastunaH sattA'bhyupagamAt / ata eva sadapi jJAna vinA viratilakSaNa phalaM na jJAna, asadapi vA tatsvapnAdAva pramAdinaH phalasadbhAvAdvidyamAnameva / na caitra vastunaH puruSavivakSAnusAritApattiH, svarUpAnuH siddhone paNa abAdhita ja hoya che evuM keIe je kahyuM che te paNa yukta nathI, kAraNa ke tenA pariNAmone hakIkatamAM te teomAM abhAva ja hoya che. AthavabhUta ceSTAthI AvatAM karmonA abhAvane ja tAdaza cAritrAdi ceSTArUpa mAnavAmAM cAritrAdi aupacArika ja siddha thaze, tAtvika nahi. vaLI e upacAra paNa prAmANika nathI, kAraNa ke keI Agamavacanane tene Teke na hovAthI e nimULa che. 15rA "A rIte siddhone vastutaH saccAritrane abhAva hovAmAM nizcayanayamate jJAnamAM jJAna-darzana-cAritranI abhedavRttinuM ke abhedopacAranuM pratisaMdhAna thaI zakaze nahi kAraNa ke sakalAdezasaptabhaMgImAM eka sthAne eka ja kALe vidyamAna dharmo sAthe ja kAlAdidvArA abhedavRtti ke abhedopacArano Azraya karIne eka dharmane ja ullekha karanAra zabdathI te sarvenuM pratyAyana=bAdha thaI zake che, avidyamAna gharmonuM nahi," evI AzaMkA karIne nirAkaraNa karate saiddhAtika kahe che- [ siddhone phaLasattA dvArA cAritrasattA ] gAthA cAritrane abhAva hovAmAM te nizcayanaya mane tenI jJAnamAM abhedavRttine Azraya ja zI rIte thaI zakaze ? evuM kahevuM nahi kAraNa ke asagerahAjara evuM paNa te pitAnuM phaLa hAjara hovAthI sa=hAjara ja kahevAya che. ke cAritra siddhAvasthAmAM hotuM nathI te paNa anAzravarUpa tenuM phaLa tyAre vidyamAna hovAthI nizcayanayathI abhedavRtti ke abheda upacAra pratisaMhita thAya ja che kAraNa ke nizcayanaya phaLavALApaNathI ja (phaLathI ja) vastunI sattA svIkAre che. tethI ja sat evuM paNa jJAna tenA viratirUpa phaLanI gerahAjarImAM asat gaNAya che, temaja nidrAdimAM asat evuM paNa te apramattasAdhuone tenuM phaLa hAjara hovAthI vidyamAna ja gaNAya che.
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA laiM. 153 sAritve'pi tasya vyapadezavizeSasya puruSavivakSAdhInatvAt , kathaMcittadanusAritAyAmapi syAdvAdinAmadoSAcca / evaM ca caritrAbhinnatvena pratisaMhitasyA'nAzravalakSaNasya jJAne'bhedapratisandhAnAt tatra tAdUpyapratItirna viruddhA / anayava dizA siddheSu cAritragrAhakANi pramANAni samarthitAni avanti | nanvevaM nizcayatasteSAM cAritra vyavahAratastu netyApannam , taccAsmAkamapyabhimataM, nizcayatastatsattve vyavahAratastadabhAvasyA'kiJcitkaratvAt , anyathA nizcayato'ntarAtmani vidyamAnamapi paramAtmatva vyavahAreNa parAkriyeta, parAkriyeta ca duhinAbhibhUtasya bhAsvato bhAsvarAlokazAlitvaM, ujjIvyeta ca nizcayena parAkRtamapyAtmano mUtatva svAbhimatamiti vyavahAreNa, tasmAdvastunaH sattAyAM nizcaya evaM prayojako vyavahArastu vyapadezamAtra eveti cet ? ___na, uktadizaupacArikanizcayena tatsattve'pyanupacaritanizcayena tadabhAvAt / na hyanupacarita evambhUtastadAnIM cAritramabhyupagacchati, AcaraNalakSaNasyaiva bhAvasyA'bhAvAt / 'AtmanyavasthAnarUpa bhAvAcaraNa tadAnImabAdhitamiti cet 1 na, evambhUtasya prasiddhavyutpattyarthamAzrityaiva pravRtteH, anyathA kAlAdibhirabhedavRttipratisandhAna vinApyAhatya cAritrapadajJA (1 dAjjJA) nAdyapasthitiprasaGgAd, bhAvacaraNarUpatadarthAkrAntatvAttasya / 'tathAbhiprAyagrahe tatastathopasthitiraviruddhaiveti cet 1 tathApi cAritrapadapravRttinimittAkAnta jJAnameva paryavasanna natvatiriktamiti zaMkA -A rIte te vastu puruSavivakSAne anusaranArI banI javAnI Apatti Avaze, arthAt vastu svarUpathI hAjara hoya ke na hoya te paNa puruSanI tevI tevI vivakSAne anusarIne ja tenI hAjarI-gerahAjarI thaI jaze. samAdhAna :-vastu pote te svarUpane anusaranArI ja hovA chatAM teno amuka cekasa rIte vyapadeza puruSanI vivakSAne AdhIna hovAthI e rIte enI hAjarI-gerahAjarI kahI zakAya che. vaLI vastu puruSavivakSAne kathaMcida anusaranArI hovAmAM paNa syAdavAdI evA amane koI doSa nathI. Ama cAritrathI abhinnarUpe jaNAela anAzravAtmaka lakSaNanuM jJAnamAM abheda pratisaMdhAna thavAthI jJAnamAM cAritranI pratIti aviruddha ja che. siddhomAM cAritrane jaNAvatAM pramANenuM A ja rIte samarthana zakya che. zaMkA -A rIte te "teone nizcayathI cAritra hoya che, vyavahArathI nahi evuM siddha thaze, je amane paNa abhimata che. kAraNa ke nizcayathI cAritranI hAjarI hete chate vyavahArathI tenI gerahAjarI akiMcikara che. nahitara te aMtarAtmAmAM nizcayathI rahela paramAbhava paNa vyavahArathI parAkRta thaI jAya. kAraNa ke durdinathI abhibhUta sUryanuM bhAsvaraprakAzamayatva paNa vyavahAranaya mAnatA nathI. temaja nizcayathI parAkRta paNa AtmAnuM mUrtatva pitAne abhimata hovAnA kAraNe vyavahAranaya mAnI le che. tethI vastunI sattA hovA ke na hovAmAM nizcaya ja prayajaka che. vyavahAra te tene vyapadeza thavA mAtramAM ja prAjaka che, tethI siddhone cAritra hovuM siddha thAya ja che.
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra viparItasiddhiH / 'nizcayenAbhedasiddhAvapi vyavahAreNa bhedaH setsyate' iti cet ? na, tasya tvayA sAdhakatvenA'nabhyupagamAt , tadarthasya tadAnImabhAvAcca / etena zabdasamabhirUDhau vyAkhyAtau / jusUtro'pi zailezIcaramasamayavizrAntaH sanna taduttarakSaNAnAM cAritrAkAntatAmabhidhatte, tasmAdupacArAdabhidhIyamAnamapi cAritraM na tatsvabhAvasAdhanAyAla, na khalu gotvenopacarito'pi SaNDhaH __ payasA pAtrI pUrayatIti dig // 153 // [ anupacaritanizcayanaye to abhAva ja] samAdhAna - upara kahI gayA e rIte aupacArika nizcayanayathI cAritra hovA chatAM anupacarita nizcayanayathI teno abhAva hovAthI enI siddhi thatI ja nathI, kAraNa ke cAritrazakhanA pravRttinimittabhUta AcaraNa kiyArUpa evaMbhAvane siddhomAM abhAva hovAthI anupacarita evaMbhUtanaya kaMI tyAre cAritra hovuM svIkAratA nathI. zake:- AtmAmAM avasthAna karavArUpa bhAvaAcaraNa tyAre paNa abAdhita ja hovAthI evaMbhUta naya paNa cAritrane svIkArato ja hovAne kAraNe siddhomAM cAritra mAnavuM ja joIe. - samAdhAna - evaMbhUtanaya evA AcaraNane AgaLa karIne cAritra mAnate nathI kAraNa ke e te prasiddha vyutpatti arthane AzrIne ja pravRtta thAya che. nahitara te kAlAdi sAthenA abhedavRttinA pratisaMdhAna vinA paNa tevI IcchA mAtrathI ja cAritra padathI jJAnAdinI upasthiti thaI jaze, kAraNa ke AtmAmAM avasthAnAtmaka bhAvacaraNarU5 cAritrapadane artha temAM paNa samAviSTa ja che. zaMkA - cAritrapadathI A rIte jJAnane jaNAvavAno ja vaktAno abhiprAya che. evI jANakArInI hAjarImAM cAritrapadathI jJAnanI upasthiti thavI nirdoSa ja che ne ! samAdhAna :- te paNa cAritrapakanA pravRttinimittabhUta bhAvaAcaraNathI AkrAta hovA rUpe tyAM jJAna ja phalita thatuM hovAthI siddhomAM jJAnanI ja siddhi thaze. atirikta cAritranI nahi, tethI tamAre je ISTa hatuM tenAthI te viparIta ja siddha thAya che. zakA :- nizcayathI jJAna ane cAritrane abheda siddha thatuM hovA chatAM vyavahArathI te bheda siddha thavAthI bhinacAritra siddha thaze ja. samAdhAna:- pRtha cAritranI hAjarI e rIte siddha karI zakAya nahi kAraNa ke vyavahArane tame sAdhaka tarIke svIkAratA nathI, temaja vyavahAranaye jJAnAbhine cAritrarUpa padArthane siddhAvasthAmAM abhAva mAne che. evabhUtanI jema zabda-samabhirUDhanaya paNa siddhAvasthAmAM cAritra svIkAratA nathI e jANI levuM. | RjusUtranaya paNa zailazI carama samaya sudhI cAritrane svIkArI pachInI uttarakSaNemAM cAritra mAnato nathI. tethI siddhomAM upacArathI kahevAtuM cAritra paNa teonA
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo. 154 atha "AyA sAmAie AyA sAmAi yassa aTThe" iti sUtramanusmRtyAtmarUpatayA siddheSvapi cAritrasya sattAM ye samupayanti tAnanuzAsitumAha navi AyA caraNa ciya AyA sAmAiti vayaNeNa / daviyAyA bhayaNAe caraNAyA savvathovutti // 154 // (nAmAtmA caraNameva AtmA sAmAyikamiti vacanena / dravyAtmA bhajanayA caraNAtmA sarvastoka iti // 154 // ) dravyArthika hi nayamanusRtya guNapratipannAtmA caraNamityucyate, tadukta 2jIvo guNapaDivanno Nayassa davadiThayasta sAmAinti / na caitAvatA''tmA cAritramevetyAgata', aSTAnAmapyAtmanAmavizeSeNa niyamaprasaGgAt / atha dravyAtmanaH kaSAyAdyAtmanA saha bhajanopadezAnna niyama iti cet 1 tarhi dravyAtmanazcaraNAtmanApi bhajanopadezAnna niyama iti tulyam / uktaM ca prajJaptau dvAdazazate dazamodazake ukaivihA Na bhaMte AyA pannattA ? goyamA aTThavihA AyA pannattA / taMjahA-daviyAtA kasAyAtA jogAyA uvaogAyA nANAyA dasaNAyA carittAyA vIriyAyA / jassa Na bhante ! daviyAyA tassa kasAyAyA jassa kasAyAyA tassa daviyAyA ? go0 jassa daviyAyA tassa kasAyAyA siya asthi siya Natthi, jassa Na puNa kasAyAyA tassa daviyAyA niyamA atthi / jassa ga bhante ! daviyAyA tassa jogAyA evaM jahA daviyAyA ya kasAyAtA ya bhaNiyA tahA daviyAtA ya jogAtA ya bhaNiyavvA / jassa Na bhante | daviyAyA tassa uvaogAyA 1 evaM savvattha pucchA bhANiyavvA, jassa daviyAtA tassa uvaogAtA niyamA asthi, cAritrAtmaka svabhAvane siddha karavA samartha nathI. sAMDhamAM gAyane upacAra karI devA mAtrathI e kaMI pyAlAne dudhathI bharI detuM nathI. 153 che AtmA sAmAyika che, AtmA sAmAyikano artha che evA sUtrane AdhAra laIne jeo siddhomAM paNa AtmArUpe cAritranI sattA svIkAre che, teone samajAvavA saiddhAtika kahe che - [maTavidha sAmAna 52252 niyama- 1] gAthArtha - "AtmA sAmAyika che' evA sUtranA baLathI paNa "AtmA cAritra ja che. e artha nIkaLatA nathI kAraNa ke a5bahuvamAM caraNAtmA sarvastaka kahyA hovAthI jaNAya che ke sarva AtmAo cAritrAtmA hoya ja e niyama nathI, kintu hoya ke na paNa hoya evI bhajana che. 1. AtmA sAmAyikamAtmA sAmAyikasyA: / 2. vi.A.bhA. 2643. asyottarAdhaH- so ceva pajjavaTUiThayanayassa jIvassa esa guNo // jIvo guNapratipanno nayasya dravyArthikasya sAmAyikam / sa eva paryAyArthikana yasya jIvasya eSa guNaH / / 3. katividhA bhagavan AtmAnaH prajJaptAH ? gautama ! aSTavidhA AtmAnaH prajJaptAH, tadyathA-dravyAtmA, kaSA yAtmA yogAsmA, upayogAtmA, jJAnAtmA, darzanAtmA, cAritrAtmA vIryAtmA|yasya bhagavan ! dravyAtmA tasyakaSAyAtmA yasya kaSAyAtmA tasya dravyAtmA? gau5 yasya dravyAtmA tasya kaSAyAtmA syAdasti syAnnAsti.
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarInA vicAra www gote www jassa vi uvaogAtA tassa daviyAtA niyamA atthi / jassa daviyAyA tassa nANAyA bhayaNAe, jassa puNa nANAyA tassa daviyAyA niyamA atthi / jassa daviyAyA tassa daMsa yA niyamA atthi / jassa vi daMsaNAyA tassa daviyAyA niyamA atthi / jassa daviyAyA tassa caritAyA bhayaNAe, jassa caritAyA tassa daviyAyA niyamA asthi / evaM vIriyAyA vi / jassaNaM' bhante ! kalAyAyA tassa jogAyA pucchA ? go0 jassa kasAyAyA tassa jogAyA niyamA atthi, jassa puNa jogAyA tassa kasAyAyA siya atthi siya Natthi / eva ogAtAevama kasAyAtA tavvA / kasAyAyA nANAyA ya paroppara dovi bhaiya dravyArthi ka nayane AzrIne guNapratipatnaAtmA cAritra kahevAya che. kahyuM che ke dravyA thi kanayamate guNapratipanna jIvadravya AtmA che' paraMtu ATalA mAtrathI kaI 'AtmA cAritra hAya ja' evA niyama nIkaLatA nathI. kAraNa ke e rIte ATheya prakAranA AtmAe tA sAthe e niyama lagADavA paDe ane tethI paraspara je dravyAtmA haiAya te kaSAyAtmA heAya ja. je kaSAyAtmA haiAya te dravyAtmA haiAya ja" ItyAdi dareka prakAranA AtmAonA paraspara niyama haiAvAnI Apatti Ave. zakA H- dravyAtmAnI kaSAyAtmA vagere sAthe bhajanA che evu' zAstramAM kahyuM hAvAthI evA niyama thaI javAnI Apatti AvatI nathI. sabhAdhAna :- e rIte teA dravyAtmAnI cAritrAtmA sAthe paNa bhajanA kahI ja hAvAthI e niyama paNa siddha thatA nathI. zrI vyAkhyAprajJapti sUtramAM kahyuM che ke he bhagavan! AtmA keTalA prakAranA hAya che ? he gautama! AtmA ATha aAranA hoya che. te yA rIte-dravyAtmA, uSAyAtmA, yogAtmA, upayogAtmA, jJAnAtmA, dazanAmA, cAritrAtmA ane vIryaMtmA. he bhagavan ! jene AtmA drazyAtmA haiAya che tenA AtmA kaSAyAtmA heAya che ? ema jenA kaSAyAtmA hoya che tenA dravyAtmA hoya para yasya punaH 'kaSAyAtmA tasya krayAtmA niyamAdasti / yasya bhagavan ! dravyAtmA tasya yogAtmA evaM yathA drAtmA ca kaSAyAtmA ca bhaNitau tathA dravyAtmA ca yogAtmA ca bhaNitavyau / yasya bhagavan ! dravyAtmA tasyopayogAtmA ? evaM sarvatra pRcchA bhaNitavyA / yasya dravyAtmA tasyopayogAtmA niyamAdasti, yasyApi upayogAtmA tasya dravyAtmA niyamAdasti / yasya dravyAtmA tasya jJAnAtmA bhajanayA, yasya punaH jJAnAtmA tasya drayAtmA niyamAdasti / yasya dravyAtmA tasya darzanAtmA niyamAdasti, yasyApi darzanAtmA tasya dravyAtmA niyamAdasti / yasya dravyAtmA tasya cAritrAtmA bhajanayA, yasya cAritrAtmA tasya dravyAtmA niyamAdasti / evaM vIryAtmanyapi / yasya bhagavan ! kaSAyAtmA tasya yogAtmA ? pRcchA, govyasya kaSAyAtmA tasya yogAtmA nitramAdasti, yasya punaH yogAtmA tasya kss| yAtmA syAdasti, syAnnAsti / evaprayogAtmanApi samaM kaSAyAtmA netavyaH ( jJAtavyaH ) kaSAyAtmA ca jJAnAtmA ca paraspara dvAvapi bhaktayau yathA pAtmA copayogAtmA ca tathA kaSAyAtmA darzanAtmA ca / kaSAyAtmA ca cAritrAtmA ca dvAvapi parastau / yathA kaSAyAtmA yogAtmA ca tathA kaSAyAtmA ca vIryAtmA ca bhaNitavyau / eva
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ " " adhyAtmamataparIkSA ple. 154 vAoM jahA kasAyAtA ya uvaogAtA ya tahA kasAyAyA dasaNAyA ya / kasAyAya ya caritAyA ya dovi paroppara bhaiavvAu, jahA kasAyAyA jogAyA ya tahA kasAyAyA viriyAyA ya bhANiyavvAu / evaM jahA kasAyAtAe vattavvayA bhaNiyA tahA jogAtAe vi caramehi vi bhANiyaMvvA / jahA daviyAtAe vattavvayA bhaNiyA tahA uva ogAtAe vi uvarillehi NeyavvA / jassa nANAyA tassa dasaNAyA niyamA asthi jassa puNa dasaNAyA tassa nANAyA siya asthi siya Natthi / jassa nANAyA tassa carittAyA siya asthi siya Nasthi, jassa puNa carittAyA tassa nANAyA niyamA asthi / nANAyA ya vIriyAyA ya dovi paroppara bhayaNAe / jasta dasaNAyA tasya uvarimAo doSi bhayaNAe, jassa puNa carittAyA tassa dasaNAyA niyamA asthi / jasya carittAyA tasya vIriyAyA niyamA atthi, jassa puNa vIriyAyA tassa carittAyA siya asthi siya Nasthiti" che ? he gautama! jene AtmA dravyAtmA hoya che tene te kaSAyAtmA hoya ke na paNa haiya, paNa jeno AtmA kaSAyAtmA hoya che tene te dravyAtmA avazya hoya ja. he bhagavan! je dravyAtmA hoya che te yogAtmA hoya che? ane jeno AtmA yogAtmA hoya che tene te dravyAtmA hoya che? he gautama! jene dravyAtmA hoya tene gAtmA bhajanAe jANa. ItyAdi dravyAtmA-kaSAyAtmAnI jema jANI levuM. Aja rIte dravyAtmA sAthe upayogAtmA, jJAnAtmAdinI pRcchA jANavI ane enA uttaro jANavA. ATalI vizeSatA jANavI ke, "dravyAtmA avazya upayogAtmA hoya ane upayogAtmA paNa avazya dravyAtmA hAya (kAraNa ke dareka jIvane keIne keI upayoga to pravartate hoya ja che) dravyAtma jJAnAtmA hoya ke na hoya paNa (kAraNa ke mithyAdRSTi che jJAnAtmA hotA nathI ) kintu jJAnAtmA avazya dravyAtmA hoya. dravyAmAM darzanAtmAno paraspara niyama jANo. (kAraNa ke dareka jIvane acakSu Adi cAramAMthI eka darzana te avazya hoya ja) dravyAtmA cAritrAtmA hoya ke na paNa hoya (kAraNa ke mithyAtvI Adine cAritra hotuM nathI) ki tu cAritrAtmA avazya dravyAtmA hoya che. e ja rIte vyAtmA-vIryAtmAmAM jANavuM. have kaSAyAtmA sAthe yogAtmAdinI pRcchAo jANavI, tenA uttaramAM vizeSatA A pramANe-kaSAyAtmAno yogAtmA sAthe niyama che. yogAtmAne kaSAyAtmA sAthe niyama nathI (kAraNa ke 11-12-13 mAM guNaThANAvALA sagI yathA kAyAtmanaH vaktavyatA bhAgatA tathA yogAtmano'pi caramairapi bhaNitamyA / yathA dravyAtmano vaktavyatA bhaNitA tathopayogAtmano'pi uparitanaiH netavyA / yasya jJAnAtmA tasya darzanAtmA niyamAdista, yasya . punadarzanAtmA tasya jJAnAtmA syAda sta syAnnAsti / yasya jJAnAtmA taspa cAritrAtmA spAdasti syAnnA sti, yasya punazcAritrAtmA tasya jJAnAtmA niyamAdasti / jJAnAtmA ca vIyAtmA ca dvAvapi paraspara' / bhajanayA / yasya darzanAtmA tasyoparitanI dvAvapi bhajanayA, yasya punazcAritrAtmA tasya darzanAramA niyamA. dasti / yasya cAritrAtmA tasya vIryAramA niyamAdasti, yasya punIyAtmA tasya cAritrAtmA syAdasti syAnnAstIti / 1. yasya dravyAtmA tasya cAritrAtmA bhajanayeti' 2. yasya cAritrAtmA tasya yogAtmA niyamA'
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra annannamminmammammmmmmmmmmmmmm ___atra "jasya daviyAyA tasya carittAyA bhayaNAetti" yataH siddhasyA'viratasya vA dravyAsmatve satyapi cAritrAtmA nAsti viratAnAM cAstIti bhajaneti vyAkhyAtam / tathA kaSAyAtidezasUtre cAritrAdhikAre "jasya carittAyA tasya jogAyA niyamA" tti vAcanAntare pATho dRzyate, tatra cAritrasya pratyupekSaNAdivyApArarUpasya vivakSitatvAttasya ca yogA'vinAbhAvi. tvAt 'yasya cAritrAtmA tasya yogAtmA niyamAdityucyata' iti vyAkhyAtam / vItarAgone kaSAya hotA nathI.) Aja rIte kapAyAtmAne upayogAtmA sAthe niyama ane upayogAtmAne kaSAyAtmA sAthe bhajanA jANavI. (11 ane tethI uparanA guNaThANa vALAne upayoga hoya kaSAya nahi). kaSAyAtma ane jJAnAtmAne paraspara baMne rIte bhajanA che. (kAraNa ke mithyAtvIne jJAna hetuM nathI, vItarAga jIvone pAya letA nathI) kaSAyAtmA ane darzanAtmAnA niyama-bhajana kaSAyAtmA-upayogAtmAnI jema jANavA. kaSAyAtmA-cAritrAtmA baMne paraspara bhajanAvALA jANavA. (kAraNa ke mithyAtvI Adine cAritra nathI, vItarAgane kaSAyo nathI). kaSAyAmA-varyAtmAnA niyama-bhajanA kaSAyAtmA-yogAtmAnI jema jANavA. A rIte ja jema kaSAyAtmA sAthe bhinna bhinna AtmAnI vaktavyatA kahI tema yogAtmA sAthe paNa upagAtmAdinI jANavI. ema jema dravyAtmAnI vaktavyatA kahI tema upagAtmAnI paNa AgaLanA AtmAo sAthe jANavI, ema jJAnAtmA avazya darzanAtmA hoya ja. darzanAtmA jJAnAtmA hoya ke na paNa hoya ( mithyAtvI paNa acakSudarzanAdine laIne darzanAtmA che jJAnAtmA nathI.) jJAnAtmA cAritrAtmA hoya ke na paNa hoya kintu cAritrAtmA avazya jJAnAtmA hAya che. jJAnAtmA-viryAtmAmAM paraspara bhajanA jANavI darzanAtmAne uparanA baMne (cAritrAmA ane vIryAtmA) bhajanAe hoya che. cAritrAtmA niyamA darzanAtmA hoya che ane cAritrAtmA niyamA vIryAtmA paNa hoya che. kintu vIryAtmA cAritrAtmA hoya ke na paNa hoya." ahIM dravyAtmAne bhajanAthI cAritrAtmA kahyo che. kAraNa ke siddhone ane aviratane dravyAtmA hovA chatAM cAritrAtmA hote nathI jyAre virata ane te hoya che. temaja kaSAyane nirdeza karatAM sUtramAM cAritranA adhikAramAM jeone cAritrAtmA hoya che teone yogAmAM niyama hoya che e vAcanAtramAM je pATha maLe che temAM paDilehaNAdirUpa cAritranI vivekSA che. te cAritra yogane avinAbhAvI hevAthI jeone cAritrAtmA hoya che teone niyamA gAtmA hoya che. ema kahyuM che tevI tyAM vyAkhyA karI che. ' 1. eteSAM bhagavan dravyAtmanAM kaSAyAtmanAM yAvadvIryAtmanAM ca katare katare yAvadvizeSAdhikA vA ? go! sarva stokAzcAritrAtmAnaH, jJAnAtmano'nantaguNAH, kaSAyAtmano'nantaguNAH, yogAtmano vizeSAdhikAH, vIryAtmano vizeSAdhikAH, upayogadravyadarzanAtmAnastrayo'pi tulyA vizeSAdhikAH /
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4ra adhyAtmamata parIkSA lai. 154 nanveva' cAritrazabdena sarvatra tAdRzameva cAritraM vivazyatAM, ittha ca siddhAnAM cAritra nirbAdham / "eyAsi Nabhante daviyAyANa kasAyAyANa jAra vIriyAyANa ya katare katare jAva visesAhiyA vA / go0 savvatthovAu carittAyAu, nANAyAu aNaMtaguNA u, kasAyAu aNaMtaguNAu, jogAyAu visesAhiyAu, vIriyAyAu visesAhiyAu, uvaogadaviya dasaNAyAu tiNNa vi tullA visesAhiyA / tathA, koDIsahasapuhutaM jaINa to thoviyAu caraNAyA / 'nANAyANaMtaguNA paDucca siddhe ya siddhAu // 1 // 2huMti kasAyAyAu NataguNA jeNa te sarAgANa / jogAtA bhaNiyAu ajogivajjANa to ahiyA // 2 // ja selesigayANavi laddhIviriya tao samahiAu / uvaAgadaviyadaMsaNa savvajiyoNa tato ahiyA // 3 / / [ niyama-bhajanA prarUpaNuM vyApArAtmaka cAritranI ja bAdhaka-pUrvapakSa| zaMkA:- to pachI A rIte badhe=jyAM vAcanAtaramAM drAvyAtmA bhajanAe cAritrAtmA hoya che vagere kahyuM che tyAM sarvatra cAritra zabdathI paDilehaNAdinI ja vivakSA kare che. tethI A rIte paNa siddhone nirAbAdhapaNe cAritra siddha jaze. kAraNa ke siddhone cAritrAtmA na hovAne arthapattithI phalita thato adhikAra teonA paDilehaNAdirUpa cAritrane ja bAdhita kare che. (nahi ke AtmasvarUpa cAritra ne.) " he bhagavad ! A dravyAtmA kaSAyAtmA vagere AtmAo ekabIjAthI koNa koNa anaMtaguNa, asaMkhyaguNa, saMkhyAtaguNa ke vizeSAdhika che ? he gautama! cAritrAtmA sarvathI alpa che. jJAnAtmA tenAthI anaMtaguNa che, kaSAyAtmA tenAthI anaMtaguNa che, enA karatAM gAtmA vizeSAdhika che enA karatAM vIryAtmA vizeSAdhika che enA karatAM upayogAtmA, dravyA. tmA ane darzanAtmA dareka vizeSAdhika che ane e traNa paraspara tulya che. saMgrahaNI gAthAmAM paNa kahyuM che ke-"yatie 2 thI 9 hajAra kreDa hevAthI sarvathI alpa hoya che. siddhone AzrIne jJAnAtmA teothI anaMtaguNa hovA siddha ja che. sarAgI badhA jI kaSAyAtmA hovAthI teo jJAnAtmAthI anaMtaguNa che. aAgI sivAyanA vItarAga jIva paNa yogAtmA hovAthI gAtmA tenAthI vizeSAdhika che, tenA karatAM vIryAtmA vizeSAdhika che kAraNa ke zailezI avasthAne pAmelA jIvone paNa labdhivIrya hoya che. teo karatAM paNa upayogAtmA, dravyAtmA ane darzanAtmA vizeSAdhika che kAraNa ke sarva jIvene te hoya che" AvA alpabadutvanA adhikAramAM paNa vyApArarUpa cAritranI 1. koTisahasapRthaktva yatInAM tataH stokAzcaraNAtmAnaH / jJAnAtmAno'nantaguNAH pratItya siddhAMzca siddhAstu // 2. bhavanti kaSAyAtmAnastvanantaguNA yena te sarAgANAm / yogAtmAno bhaNitA ayogivarjAnAMtato'dhikAH // 3. yacchailezIgatAnAmapi labdhivIrya tataH samadhikAH / upayogadravyadarzana sarvajIvAnAM tato'dhikAH //
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIno vicAra 413 ityAdAvalpabahutvAdhikArepi vyApArarUpacAritramupAdAsyata iti na kiJcidvirotsyata iti cet 1 na, tathApi caraNadAnAdilabdhInAM sAdisAntatvapratipAdakAgamavirodhAnuddhArAttAsAmapi vyApArarUpANAmeva grahaNe yoganirodhAdeva tadupakSaye zailezyAmananuvRttiprasaGgAditi apazcitameva prAk, kevalamAtmasvarUpatayA cAritrasya siddhAnanu (siddhAnu) vRttinivRttaye'sau prayAsaH, sa ca yogAtmavaccAritrAtmanastadAnImananuvatiSNutAbhighAnAt phalegrahiriti // 154 / / athokte'rthe'nukUlamAha etto ciya siddhANaM khaiyaMmi nANadaMsaNaggahaNaM / samattajAigahaNe bahUNa dosANa saMkaMtI // 155 // . (ata eva siddhAnAM kSAyike jJAnadarzanagrahaNam / samyaktvajAtigrahaNe bahUnAM doSANAM sakrAntiH // 155 / / ) ja vivakSA hovAthI cAritrane sarvatra paDilehaNAdhirUpa mAnavAmAM koI virodha nathI. tethI ATha prakAranA AtmAnI prarUpaNAmAM tene vyApArarUpa cAritrane AzrIne ja cAritrA- * bhAnI vAta hovAthI e Agamavacanane virodha thavArUpa bAdhaka dvArA, "AtmA ja sAmAyika che' ityAdi vacanathI siddhone cAritra hovAnI thatI siddhi bAdhita thaI zakatI nathI. [ siddhone cAritra mAnavAmAM AgamavacanavidhauttarapakSa ] | samAdhAna :- chatAM paNa cAritra-dAnAdi labdhio sAdisAnta che evuM jaNAvanAra Agamane virodha to Ubho ja rahete hevAthI siddhone cAritra mAnI zakAya nahi. "e labdhionA sAdisAntapaNAne jaNAvanAra AgamamAM paNa vyApArarU5 labdhinI ja vivakSA hovAthI tenAthI siddhone sarvathA cAritrane abhAva hova siddha thato nathI evuM mAnavAmAM paNa doSa che kAraNa ke te pachI yoganirodhathI ja tevI cAritrAdi labdhio kSINa thaI javAthI zailezI avasthAmAM paNa teone abhAva mAnavAnI Apatti Ave, ItyAdi ame pUrve kahI ja gayA chIe. ahIM to "AtmA ja sAmAyika che evA AgamavacanathI jeo "siddhAvasthAmAM paNa AtmasvarUpa cAritranI anuvRtti (jIvane anusaravApaNuM) hoya che ane tethI cAritra hoya che evuM siddha karavA prayatna kare che tene ja nirAsa karavAno prayAsa che ane e to siddhomAM yogAtmAnI jema cAritrAtmAne paNa abhAva kahyo hovAthI siddha thaI ja jAya che. 154 pite kahelI vAtanuM ja samarthana karanArI vAta kahe che [ siddhonA kSAyika bhAmAM cAritranI gaNatrI nathI] gAthArtha :- Ama kSAyika cAritra paNa siddhone na hovAthI ja siddhonA kSAyikabhAvamAM jJAna-darzananuM ja grahaNa karyuM che ane samyaphavane sajAtIya hovA rUpe tenuM grahaNa mAnavAmAM bahu doSa Ave che
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44. adhyAtmamata parIkSA lai. 155 - kSAyika hi bhAve siddhAnAM jJAnadarzanayorgrahaNamasti, yadi ca cAritramapi teSAmabhaviSyattarhi tadapyabhyadhAragrat / na caiva sukhamapi teSAM kSAyikaM na syAt , kSAyikabhAve tasyA'. saMgRhItatvAt , "'tesiM dasaNaM nANa khaie bhAve' ityeva vacanAditi vAcya, navasu kSAyikedhvaparibhASitasya tasyA'grahaNamAtreNAbhAvA'saMbhavAt / 'tarhi tadantarbhUta samyaktvamapyagRhItamiti tadapi na syAditi cet 1 na, atra sAmAnyasUtre tadagrahaNe'pyanyatra gRhItasya tasya tyAgAsyogAt / 'cAritramapyanyatra gRhItamiti cet ? na, saiddhAntikaistadgrahaNAt , pratyuta niSedhAt / jJAnagrahaNena darzanasyApi grahaNa, darzanapadaM ca samyaktvaparaMevamavadhAraNopapattirityapi syAt / 'tarhi samyaktvagrahaNAdeva sajAtIyatayA cAritragrahaNamapi syAt', na syAt , vIryavizeSarUpatayA tasya vIryeNaiva sajAtIyatvAt / "2jaha ullAsADiyA" (A0ni0956) ityAdi dRSTAntena prayatnavizeSAdeva kSipratarakarmakSapaNapratipAdanAt , nirjarAM kurvacca vIrya cAritrameva, tasya tadvayAparitayaiva siddheH, na ca nirjarAmakurvaccAritranAma, svabhAvaparityAgaprasaMgAt / siddhanA kSAyikabhAvo tarIke jJAna-darzana ja kahyA che je teone cAritra paNa hAjara hota to te paNa kahyuM hota, paNa kahyuM nathI. tethI te teone hotuM nathI. na zakA:- paNa e rIte te "teone kSAyika bhAvamAM darzane jJAna hoya che evA vacanamAM sukha paNa kahyuM na hovAthI te paNa kSAyika hovAnuM mAnI zakAze nahi. samAdhAna - kSAyikA tarIke je 9 bhAvo gaNAvyA che te paribhASita kSAyika bhAvamAM sukhane kSAyika tarIke na gamyuM hovA mAtrathI siddhone tene abhAva ho siddha thaI jatuM nathI. zaMkA - chatAM kSAyika tarIke gaNela nava bhAmAM gaNeluM samyakatva paNa siddhonA zrAvikabhAvomAM gRhIta na hovAthI siddhone te tevuM mAnI zakAze nahi. samAdhAna - A sAmAnyasUtramAM tenuM grahaNa na hovA chatAM anyatra e gRhIta hovAthI ene abhAva mAnI zakAtuM nathI. zaMkA - ema te cAritra paNa anyasUtramAM gRhIta thavAthI tene paNa abhAva mAnI zakAya nahi. samAdhAna - siddhAntane anusaranArA AcAryoe tenuM kyAMya grahaNa karyuM nathI. ulTe niSedha ja karyo che, tethI cAritra hovuM mAnI zakAya nahi. athavA te jJAna zabdathI ja nirAkAra upagAtmaka darzana upagavasAmyanA kAraNe gRhIta thaI jAya che ane darzana zabdathI samyagradarzananuM grahaNa che tethI siddhone jJAna-darzana ja 1. te DhanaM jJAna kSA mA | 2. yathA''rdA zATikA''zu zuSyati vistAritA satI / tathA karmalaghutAsamaye vrajanti jinAH samudghAtam // jaha ullA sADIyA Asu sukkai viralliyA satI / tahakammalahuyasamae vaccaMti jiNA samugdhAya //
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra tenA jJAnamitra vAritre mokSe niSThayoganamiti pUrvapakSo pratyu, prANAkaMpajJAnavyaapaarsy tadAnIM sattve'pi nirjarArUpasya cAritravyApArasyA'bhAvAt / 'prathamasamaya evaikahelayA sakalaprakAzAduttarakAlaM jJAnasya niSprayojanatvamiti cet ? na, jJeyAkAravaicitryeNa tadvaicicyAt / ata eva siddheSvapi trailakSaNyaM vyavatiSThate, cAritrasya tu na tadA kazcidupayoga iti' tattvam / yadi ca zubha(?ddha)pariNAmaH samyaktvaM zuddhatarapariNAmazca cAritramiti samyaktvajAtIyameva tadiSyate na vIryajAtIya, tadA tadvadeva tannirapekSaM tatsyAt , ityAhyam / kSAyika hoya che evuM avadhAraNa paNa utpanna thaI jAya che. zaMkA - te pachI cAritra paNa samyakatvane sajAtIya hovAthI samyakatvanA grahaNa thI gRhIta ja mAnavuM joIe. [ nirjarA na karanAra cAritra nathI] samAdhAna -nA, ema mAnI zakAtuM nathI kAraNa ke cAritra vIryavizeSarUpa havAthI vIryanuM sajAtIya ja che samyaktvanuM nahi, kAraNa ke " hA sAhijAra ItyAdi daSTAnta dvArA prayatnavizeSathI ja vadhu jhaDapI karmakSaya thavAnuM pratipAdana karyuM che ane nirjarA karatuM prayatnavizeSAtmaka e vIrya ja cAritra che, kAraNa ke vIryanAM vyApArabhUta nirjarA karanAra tatva tarIke cAritranI siddhi che. ane nirjarA na karanAra kaMI cAritra kahevAtuM nathI, kAraNa ke ema hovAmAM nirjarAkaravArUpa svabhAva gumAI javAnI Apatti Ave che. AthI ja "jema jJAna mekSamAM niprayojana nathI tema cAritra paNa niSNajana nathI" evuM pUrva pokta vacana nirarata jANavuM kAraNa ke prakAzAmaka jJAnavyApAra tyAre hAjara hovA chatAM nirja rAtmaka cAritravyApAra tyAM hAjara hotuM nathI. - zaMkA - saMpUrNa pheya padArthone prathamasamaye eka sAthe ja prakAza karI detuM hovAthI uttarakALamAM jJAna paNa niprayojana che. samAdhAna yAkAranI vicitratA thayA karatI hovAthI jJAna paNa badalAyA karatuM hovAnA kAraNe nA na prakAza karyA karavArUpa projana uttarakALamAM paNa hoya ja che ane A rIte kevalajJAnanI paNa vicitratA mAnavAmAM Ave te ja siddhomAM paNa lakSacca=(upAda-vyaya-dhruvatA) hovuM ghaTe che. cAritrane te tyAre keI upayoga na hovAthI e niprayojana ja che. [cAritra, samyakatvajAtIya nathI] vaLI zubha ke zuddha?) pariNAma samyakatva che ane zuddhatara pariNAma cAritra che - tethI cAritra samyaktvajAtIya ja che vIryajAtIya nahi evuM ja je hoya te to samyakatvanI jema cAritra paNa vIryane nirapekSa banI jAya vagere svayaM vicAravuM vaLI cAritra je samyaktva jevuM ja hoya te, samyaphavanI pratijJA jyAM sudhI mAro bhAva paDI
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA ple. 155 kizca samyakttvavadeva yadi cAritraM syAt tadA tadvadeva tasya bhAvato yAvadeSa pariNAmo na paripatatIti pratijJA syAd, yakSAvezAdinA zraddhAnarUpamAnasapariNAmasyeva pratyAkhyAnarUpa. mAnasapariNAmasyApi parikSayasaMbhavAt / atha pratijJeyazraddhAnopalakSita samyakttva vinA sthitikSaya yakSAvezAdinApi na nivarttate, anyathA tannivRttau cAritranivRtterAvazyakatvAt / evaM pratijJeyakriyopalakSita cAritramapi na tannivRttau nivattate, tathA ca pratijJeyayostayorasAjAtye'pi tadupalakSitayostayostAttvikayoH sAjAtyAnna doSaH iti cet ? nUna kriyApi na sAmAyikapratijJAviSayaH, yAva-jIvanAdhikakAlanyUnavRttitvAnniruddhayogAdyavasthAyAM tadabhAvAt / api ca tAttvikameva cAritra bhAvazrutasaGkalpaviSayaH, ata eva jaghanyatastasya samayamAtra kAlamAnamukta', bhavAntyasamaya eva tAdRzasaGkalpasaMbhavAttataH paraM ca taduparamAt , dezaviratestu nAnAbhaGgavikalpakavalitatayA na tathAtvamiti / evaM ca bhAvazrutasaGkalpaviSayakAlanAzAdeva siddhina jAya tyAM sudhInI karavAmAM Ave che tema cAritranI paNa vAvAjIvanI na karAtAM yAvadaMbhAvanI ja karAvI joIe, kAraNa ke bhUtAvezAdinA kAraNe zraddhArUpa mAnasa pariNAma paDI javAnI jema pratyAkhyAnarUpa mAnasa pariNAma paDI javo paNa saMbhavita thavAthI cAvajajIvanI pratijJA karavAmAM paccakakhANabhaMgane doSa saMbhavita ja che. zaMkA - pratijJAna viSayanI je zraddhA e zraddhA samyaktvanuM lakSaNa nathI kintu upalakSaNa che. tethI yakSAvezAdithI e zraddhA paDI javA mAtrathI kaMI samyakatva cAlI jatuM nathI paNa tene sthitikSaya thAya te ja nivRtta thAya che. nahitara te sAdhune yakSAvezAdi thae chate samyakatva nivRtta thaI javAne kAraNe cAritra paNa nivRtta thaI javAnI Apatti Ave. ema pratijJAna viSayane lagatI kriyAthI cAritra upalakSita che, lakSita nahi ane tethI yakSAvezAdinA kAraNe e kriyA kadAca nivRtta thaI jAya te paNa eTalA mAtrathI kaMI cAritra nivRtta thaI jatuM nathI. Ama te benA zraddhA ane kriyArUpa pratiya sajAtIya na hovA chatAM zraddhA ane kriyAthI upalakSita hoI tAvika AtmapariNatirUpa evA te be sajAtIya che. mATe darzananA grahaNathI kSAyikacAritra . paNu gRhIta thaI jAya che - samAdhAna - sAmAyikanI pratijJAne viSaya kriyA paNa nathI kAraNa ke cAritra te yAvAjIva hoya che jyAre zailezI Adi avasthAmAM kriyA te hatI nathI. [ bhAvakRtasaMka9pAtmaka pratijJAna viSaya-tAttvika cAritra] . vaLI tAvika cAritra ja bhAvathuta saMkalpAtmaka pratijJAna viSaya che tethI ja te cAritrane jaghanya kALa 1 samaya kahyo che kAraNa ke bhavanA caramasamaye paNa tene saMka95 saMbhavita che ke jene pachInA samayarUpa parabhava Adya samaye abhAva hoya che. dezavirati to aneka bhAMgAnA vikalpovALI hovAthI mAtra eka samaya mATe hoya zakatI nathI. Ama bhAvakRtasaMka95nA viSayabhUtakALano nAza thaI gayo hovAthI ja
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhamAM cAritranI hAjarIne vicAre ananananananananananananananananananananana gatAvapi cAritrasya nAza iti yuktamutpazyAmaH / eva ca yAvajjIvameveti sAvadhAraNapratijJApi vyAkhyAtA / jIvanaviziSTakAla eva pratijJA na tu tadupalakSita ityatra tattAtparyAt / yasve (?stve)vakArasyAtrAnyayogavyavacchedakatayA parabhave'viratimAsevayiSyAmIti viparItapratijJAprasaGgo nihanavaparikalpito doSaH so'nyatrApi samAnaH / parabhavAnubandhyaviratiprayuktapratijJAbhaGgabhIratayA kriyamANAdavadhAraNAdujjRmbhamANena pratipanthinA zubhAdhyavasAyena na todRzapratijJAprasaGga iti samA. dhAnamapi tulyam / / 155 / / athaprakRtopasahArAyAha amhaNAbhiniveso siddhANa acaraNassa pakkhaMmi / tahavi bhaNimo na tIraija jiNamayamanahAkAuM // 156 // (asmAka nAbhinivezaH siddhAnAmacAritrasya pakSe / tathApi bhaNAmo na zakyate jinamatamanyathAkartum // 156 // ) naSTa thaela cAritrane siddhAvasthAmAM abhAva he amane yukta lAge che. A ja rIte "vAva nIvameva evI sAvadhAraNa pratijJAnuM paNa vyAkhyAna jANI levuM. kAraNa ke jIvana viziSTakALa aMge ja e pratijJA che nahi ke tadupalakSita adhyavasAya aMge. A rIte kALa aMge pratijJA karavAmAM "ja'kAra anyAga vyavacchedaka hovAthI (arthAt "yAvA jIva jana artha e ke A sivAyanA anya jIvanamAM= parabhavamAM viratinI pratijJAne vega na hovAthI) parabhavamAM aviratinuM Asevana karIza" evI viparIta pratijJA phalita thavAnI Apatti AvavArUpa goSAmAhila nivathI parikahipata deSa Ave che evuM mAnavuM nahi, kAraNa ke e te athavasAya aMge pratijJA mAnavAmAM paNa samAna ja che. zake - parabhava sAthe saMkaLAyelI aviratinA kAraNe avazya thanAra pratijJAbhaMgane bhaya hovAthI ja avadhAraNa karAya che ane tethI aviratine virodhI zubha adhyavasAya pragaTe che. arthAt parabhavamAM te viratinuM pAlana nizcita ja nathI. tethI yAvakAlanI pratijJA havAmAM mArI pratijJAne bhaMga na ho ! evA ane, parabhavanI vAta mArA hAthamAM paNa nathI paNa A bhavamAM te aviratinuM Asevana na ja karUM ItyAdirUpa zubhaadhyavasAye "jakArathI ja prApta thAya che. tethI "ja"kAra yukta pratijJA paNa viparIta pratijJArUpa thavAnI Apatti nathI. Ama adhyavasAyane pratiya mAnavAmAM keI doSa nathI. samAdhAna -kALa aMge paNa Avo zubha adhyavasAya jAga samAna ja hovAthI kALane pratiya mAnavAmAM kaI doSa nathI. 155 [siddhomAM cAritrAbhAvanI carcAne upasaMhAra ] have siddhone cAritra hotuM nathI. e prastuta vAtane upasaMhAra karatAM rauddhAtika gAthArtha siddhone cAritra hotuM nathI evuM mAnavAmAM amAre koI abhiniveza nathI. chatAM paNa eTaluM te jarUra kahIe chIe ke jinamatane pheravI zakAya tema nathI, 53
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ ne adhyAtmamataparIkSA zlA, 156-157 wwwww spaSTA // 156 // eva ca saiddhAntikamate samarthite cAritra katha' siddhAnAM guNo'bhihitaH ? iti mahApUrvapakSa samAdhAtumAha javi imo siddhaMto iTTha kesiMci tahavi sUrINaM / siddhANaM cAritaM tesi mae taM maebhihiaM // 157 // ( yadyapyayaM siddhAnta iSTa keSAMcit tathApi sUrINAm / siddhAnAM cAritra teSAM mate tanmayAbhihitam || 157 / / ) yadyapyuktayuktibhiH siddhAnAM cAritra' nAstIti siddhAntitaM tathAdhyetA yuktayo dvIpamiva jaladhikallolamAlAH parAvRtya parAvRtya -- 'sammattacarittAI sAi saMto a uvasamio a / " dANAiladdhipaNa caraNa pi ya khAio bhAvo // [vi0a0bhA0] 'sammattanANadaMsaNasiddhattA tu sAio to / ti bhASyamevAnudhAvanti, tadeva ca pare sUrayo na sahante, kSAyikabhAvasya nAzAnabhyupagamAd, yadbhyadhAyi malayagiricaraNaiH gAthA spaSTa che. 156aa siddhone cAritra hAtuM nathI evA saiddhAntika matanuM A rIte sama na karye chate "tame siddhonA ATha guNeAmAM cAritra zA mATe kahyuM ?" evA ubhA thatA mahApU pakSanuM samAdhAna karavA graMthakAra kahe che ke gAthAya :jo ke siddhone cAritra hAtu nathI e siddhAnta che chatAM keTalAka AcAryane te hAvu mAnya che. tethI teenA matane anusarIne ja siddhanA guNAmAM cAritranA samAveza karyAM che. [sidguNAmAM cAritranI gaNatarI anyAcAya mate jo ke AgaLa kahI gayA e yuktie vaDe siddhone cAritra hetu nathI' evA siddhAnta sthapAyA che te paNa jema samudranA taragA parAvRtta thaI thaIne dvIpa tarapha ja pAchA Ave che tema e yuktie paNu-samyaktva ane cAritra aupamika bhAve sAhisAnta jyAre dAnAdilabdhipa'caka ane cAritra sAdisAnta kSAyika bhAve che. temaja samyaktva, jJAna, darzana ane siddhava sAddi-anaMta kSAyika bhAva che" evA bhASyane ja anusare che. kSAyika bhAvanA nAza na mAnatA bIjA keTalAka AcArcIne e bhASya ja yukti sahya na lAgavAthI tee siddhone cAritra heAvu' mAne che. zrI malayagiri mahArAje kahyuM che ke "bIjAo tA siddhone dAnAdi labdhipa'caka ane cAritra paNa mAne che kAraNa ke tenA AvaraNanA tyAM paNa abhAva che. AvaraNanI gerahAjarImAM paNa e guNA geshAjara rahI zakatA hAya tA tA kSINa mAhAdi guNuThANAomAM paNa teonI gerahAjarI 1. samyaktva cAritre sAdisAnta caupazamiko'yam / dAnAdilabdhipaJca cAritramapi ca kSAyiko bhAvaH // 2. mottA - nALa vavana sArUM saMto losamo || [samyaktva-jJAna- darzana - siddhatvAni tu sAdiko'nantaH / jJAna kevalavarja sAdiHsAntaH kSayopazamaH ||
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra "anye tu dAnAdilabdhipaJcakaM cAritraM ca siddhasyApIcchanti, tadAvaraNasya tatrApyabhAvAt , AvaraNAbhAve'pi ca tadasattve kSINamohAdiSvapi tadasattvaprasaGgAt , tatastanmatena cAritrAdInAM siddhAvasthAyAmapi sadbhAvenA'paryavasitatvAdekasmin dvitIyabhaGga eva kSAyiko bhAvo na zeSeSu triSu" iti| tatazca tanmatopaSTambhenAsmAbhizcAritra siddhaguNeSu parigaNitaM, sAmpradAyikasya matasyAtyantA'varjanIyatvAt / / nanvidaM mataM na yukta, cAritrasya pratijJAviSayIkRtakAlanAzanAzyatvAditi cet ? na, parabhavAnubandhyaviratipariNAmAdeva cAritranAzasambhavena sahabhUtasya pratijJAviSayIkRtakAlanAzasyAnyathAsiddhatvena tannAzakatvAyogAt , anyathA samyaktvapratijJAviSayIbhUtayAvajjIvanAvadhika kAlanAzAt , parabhave samyaktvasyApyanuvRttirna syAt / 'samyaktvAbhivyaJjakasyAcAravizeSasyaivAsau kAlaH pratijJAyata' iti cet 1 tarhi cAritrAbhivyaJjakasyApyAcAravizeSasyaiva kAlaH pratijJAyata iti tulya, bhAvazrutasaGkalpaviSayatvamapyubhayostulyameva / mAnavI paDe. tethI teone mate cAritrAdi siddhAvasthAmAM paNa hAjara rahevAthI sAhiaparyAvasita hoya che ane tethI kaI kSAyikabhAva sAdisAna na rahevAthI sAyikalAva mAtra sAdi anaMtAtmaka dvitIya bhAMgAmAM ja hoya che, anAdi anaMtAdAtmaka zeSa 3 bhAMgAo nahi." teono A sAMpradAyikamata atyaMta avarjanIya hovAthI tene AzrIne ja ame siddhaguNamAM cAritra kahyuM che. zaMkA -pratijJAnA viSayabhUta kALanA nAzathI cAritra paNa naSTa thaI jatuM hovAthI A mata yukta nathI. [ pratiNeya kALanAza cAritrane anAzaka] samAdhAna -parabhavasAthe saMkaLAela aviratipariNAmathI ja cAritranAza saMbhavita hevAthI sAthe rahela pratiyakALano nAza te anyathAsiddha ja che. tethI tene cAritra nAzaka mAnI zakAya nahi. nahIMtara te samyaktvanI pratirakSAnA viSayabhUta yAja jIvana sudhIne kALa parabhavamAM naSTa hovAthI samyaktva paNa tyAM sAthe AveluM mAnI zakAze nahi. zakA :-samyaktvane vyakta karanAra AcAravizeSanA kALanI ja emAM pratijJA hoya che samyaktvakALanI nahi, tethI te kALano nAza thavAnA kAraNe AcAravizeSanI ja parabhavamAM ananavRtti mAnavAnI rahe che samyaktvanI nahi ane e te aduSTa ja che. samAdhAna -te pachI e rIte cAritranI pratijJA paNa cAritrAbhivyaMjaka AcAra vizeSanA kALanI ja hovAthI te kALanA nAzathI AcAravizeSanI ja siddhamAM anuvRtti phalita thaze, cAritranI nahi. ema bhAvakRtasaMka95viSayatA paNa samyakatva ane cAritra aMge tulya ja hovAthI parabhavamAM samyaphavAnuvRttinI jema siddhAvasthAmAM cAritranuvRtti hevAnA kAraNe e tyAM hovuM ayukta nathI.
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 adhyAtmamata parIkSA . 15 nanvevaM yadi cAritraM mokSagatAvanuvartate tarhi upazAntagoheSu lavasaptamAdiSvapi tadanuvRttiprasaGga iti cet ? na, teSAmapravicAramAtreNaivopazAntamohatvokteH, tattvatastu te'pyuditacAritramohA eveti kathaM tatsaMbhavaH 1 'cAritrAnuvRttyA mAhodayAbhAva eva tatrApAdyate (1 tatra kiM.nApAdyate 1)' iti cet 1 tatra bhavasvabhAva eva zaraNam , anyathA tirazcAmapi dezaviratiH zrUyate na tu teSAmityatra kiM niyAmakam ? 'caraNadAnAdilabdhInAM tatra kiM phalam ?" iti cet ? bhavadabhimataM na kiJcid, na caitAvatA kAcana hAnirasti, na hi prayojanakSatibhiyA sAmagrI kArya nArjayati, svabhAvastu tAsAmakSata eva, viSayopanipAtAbhAvamAtreNaiva vyaktInAmajananAt , zake - tamArA kahevAne abhiprAya e che ke yAjajIvanAtmaka pratiyakALano nAza thayo hovA chatAM cAritramehAdayAtmaka cAritra nAzaka tattva siddhAvasthAmAM ne havAthI tyAM cAritranI anuvRtti hoya che. paraMtu AvuM mAnavAmAM Apatti e Ave che ke e rIte te mRtyu pAmIne lavasattamAdi (sarvArthasiddhAdi) gati mAM janAra chane paNa cAritranI anuvRtti mAnavI paDe, kAraNa ke teone moha upazAta thayela karyo hovAthI cAritra mahodayAtmaka nAzaka tatva hotuM nathI. ( [ anuttaravAsIne cAritrAnuvRttinI Apatti nathI] - samAdhAna :- A vAta barAbara nathI kAraNa ke mAtra pravicAratA=mathuna na hovAnA kAraNe ja teone upazAtamaha kahyA che. hakIkatamAM to teone paNa cAritramehanIya karmono udaya te hoya ja che, tethI teone pUrva bhavanuM cAritra zI rIte akhaMDita rahI zake ? zakA - cAritranI anuvRtti na thAya e mATe teone A rIte cAritramehanA udayavALA mAne che enA badale upazAntayeha kahyA hovAthI cAritrAnuvRtti mAnIne mehadyAbhAva ja kema mAnatA nathI ? samAdhAna - emAM teone evA bhavasvabhAvane ja kAraNa mAnavuM paDe che. arthAt teone bhavasvabhAva ja e che ke cAritramehane udaya hoya ja ane cAritranI anuvRtti na ja hoya. A rIte bhavasvabhAvane ja kAraNa mAnavAnuM na hoya te tiyAne paNa dezavirati hovI saMbhaLAya che. tema dene kema nahi? e na havAmAM niyAmaka keNa ItyAdi prazno ubhA thaze. tethI cAritra mekSagatimAM jIvone anusaratuM hevA mAtrathI devagatimAM anusaranAruM mAnavAnI Apatti AvatI nathI. na zake - je mekSamAM paNa jIvanI sAthe caraNadAnAdi labdhio jatI hoya te tyAM teonuM jIvane phaLa zuM? [mokSamAM cAritrAdi svabhAva akSata ] samAdhAna tamane jevuM abhimata che evuM keI phaLa hetuM nathI. paNa eTalA mAtrathI cAritrasattAnI mAnyatA ghavAI jatI nathI. kAraNa ke kAryanuM kaI
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra 421 anyathA prAgiva pariNAmavivarttAnajanayan siddho'pi nUnaM niHsvabhAvaH syAt / 'RjusUtranayena pratikSaNa zuddhapariNAmAn janayatyevAsAviti cet ? tarhi tannayenaiva pUrvapUrvakSaNApannAstA api uttarottarakSaNAkrAntAstA janayantIti tulyam / 'prAktanaphala na janayantIti cet ? prAktana phalamasAvapi na janayatIti tulyam ! atha cAritraM yadyadhyavasAyarUpa tarhi tasyopayogarUpatvena kevalinAmupayogatrayApattiH, yadi ca yogasthairyarUpa tadA tadvilayAdeva tadvilaya iti cet ? na, adhyavasAyarUpatve'pi tasya samyaktvasyevopayogatvenA'vivakSaNAt, vIryavizeSarUpatve'pyanantavIryeSu siddheSu tatsaMbhavAt / prayajana nathI" evA bhayamAtrathI sAmagrI kAryotpAda na kare evuM banatuM nathI. tethI cAritramohAdikarmakSayarUpa sAmagrI cAritrAghAtmaka svabhAvane utpanna te kare ja che. temaja mokSAvasthAmAM e svabhAva paNa akSata ja hoya che. mAtra potapotAnA viSayanI prApti thatI na hovAthI e svabhAva vyakta thatA nathI. nahIMtara to (eTale ke judA judA pariNAme vyakta na thavA mAtrathI svabhAva paNa hato nathI evuM mAnavAmAM te) mukta jIva pUrve jevA pariNAmavivarnone utpanna karate hatA tevA have karate na hovAthI tene koI svabhAva vyakta thatuM na hovAne kAraNe e niHsvabhAva ja thaI jaze. zakA - RjusUtranayane anusarIne e pratyeka samaye zuddha pariNAmone utpanna karate ja hovAthI niHsvabhAva thaI javAnI Apatti nathI. samAdhAna - te te pachI e ja rIte pUrva pUrva kSaNAkrAnta te te labdhio uttarottarakSaNAkrAnta labdhione utpanna karatI ja hovAthI te te svabhAva tyAM paNa mAnavAmAM kaI bAdha nathI. temaja e labdhio niprayajana paNa raheze nahi. zakA - chatAM e labdhio bhavasthAvasthAmAM jevuM phaLa ApatI hatI tevuM te ApatI na ja hovAthI teone potAnA svabhAvavALI mAnI zakAya nahi. samAdhAna :- prAntanaphaLane utpanna na karatI hovA mAtrathI svabhAvavALI mAnI zakAtI na hoya to te jIva paNa prAptana phaLane utpanna karato na hovAthI svabhAva vinAne thaI jaze! zakA :- chatAM cAritra je adhyavasAyarUpa hoya te e upayogAtmaka thavAthI kevaLIone 3 upayoga hovAnI Apatti Ave ane je yogasthayarUpa hoya te yogane vilaya thayo hovAthI ja ene vilaya mAnI levuM paDaze. ( [ samyaktvajAtIya pariNAmavizeSa ja cAritra] samAdhAna - adhyavasAyarUpa hovA chatAM cAritranI samyakatvanI jema upayoga tarIke vivakSA karI na hovAthI 3 upaga hovAnI Apatti AvatI nathI, temaja virya vizeSarUpe havAmAM paNa anaMta vIryavALA siddhomAM te asaMbhavita nathI. vastutaH te samyaktvajAtIya pariNAma vizeSa ja cAritra che nahi ke vIrya vizeSa. nahitara te
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA zleA. 158 kara vastutaH samyaktvajAtIyaH pariNAmavizeSazcAritra na tu vIryavizeSarUpa, anyathA cAritramohanIyaprakRtayo vIryAntarAyaprakRtitvamA sAdayeyuH / na caivaM prayatnarUpatAM vinA cAritrasya mokSajana - tvaM na sthAt, anyathA tasyA'puruSArthatvaprasaGgAditi vAcyaM, labdhivIryasya karaNavIryamAtravyApArakatve'pi karmakSapaNasya cAritrvyApAratvAt, kriyArUpacAritrAntarbhAvitaprayatnamAdAyaiva mokSasya puruSArthatvAt / evaM ca siddhe siddhAnAM cAritre tadacAritrapratipAdakAni vacanAnyekadezamAdAyaiva vizrAmyantIti kimatiprasaktAnuprasaktyA 1 // 157 // ? athaiteSAM svabhAvakriyAsvarUpamAha siM savvA kiriyA sahAvasiddhA paNaThakammANaM / chapi kAragANaM egaTThe jaM samAvesI // 158 // ( tepAM sarvA kriyA svabhAvasiddhA praNaSTakarmaNAm / SaNNAmapi kArakANAmekArthe yatsamAvezaH || 158 || ) teSAM siddhAnAM sarvApi kriyA svabhAvasiddhA, parApekSAvirahAt / nanvabhede kathaM kartRkarmabhAvaH ? na, abhede'pi SaNNAM kArakANAmekatra samAvezAd, 'vivakSAvaMzAt kArakANi cAritramAhanIya prakRti paNa vIryAntarAyanI prakRti ja banI jAya. kAraNa ke vIryAntarAyanI jema teonu` kA` pazu vIryavizeSane rAkavAnu ja che. zaMkA :- paNa A rIte pariNAmavizeSarUpa ja mAnavAmAM ane prayatnarUpa na mAnavAmAM cAritra meAkSajanaka banI zakaze nahiM, kAraNa ke mekSa prayatnajanya che. chatAM pariNAmarUpa cAritrane meAkSajanaka mAnavuM ja hAya tA meAkSa ApuruSArtha khanI jaze kAraNa ke te aprayatnajanya che. samAdhAnaH- evI Apatti nathI kAraNa ke keAI paNa karaNavIryAtmaka vyApAra labdhivIyanA he|vA chatAM kakSapaNAtmaka vyApAra cAritrane hAvAthI cAritra e meAkSajanaka khanI zake che. vaLI kriyArUpa cAritramAM aMtarbhUta prayatnane AzrIne ja meAkSamAM puruSArthava manAyuM che tethI meAkSa cAritrajanya hAvAnI vAta akSata ja che. Ama siddhone cAritranI sattA paNa siddha thatI hAvAthI tene cAritra hetu nathI evuM jaNAvanAra vacanA kriyAtmaka cAritraikadezane AzrIne ja kahyA che evu' nakkI thAya che. have vadhu carcAthI saryuM. / / 157 / / AvA siddhonI svabhAvakriyAnA svarUpane jaNAvatAM granthakArazrI kahe che[siddhonI sakriyA svabhAvasiddha ] gAthA:-jeenA AThe karmo naSTa thaI gayA che tevA te siddhonI sarva kriyAo svabhAvasiddha hAya che. kAraNa ke cha e kArakAnA svAtmarUpa eka ja padArthamAM samAveza thayeA hAya che. te siddhone kAI parApekSA rahI na heAvAthI sarvakriyAe svabhAvasiddha haiAya che
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhomAM cAritranI hAjarIne vicAra bhavantIti nyAyAt / tathAhi- jJAnAdanyo (1 dananyo)'pyAtmA jJaptikriyAyAM svatantraH prayokte. ti kartA, jJaptikriyA ca tena svatantreNa prApyamANatvAt karma / na cA'labdhasya lAbhaH prAptiriti labdhAyA eva tasyAH kathaM prAptiH ? iti vAcyam , uttarottarakSaNaviziSTAyAstasyA alabdhAyA eva lAbhAt , aviSvagbhAvasyaiva vA naizcayikaprAptirUpatvAd / evaM yena jJAnasvabhAvenAsau jJapti janayati sa eva jJAnasvabhAvaH sAdhakatamatvAt karaNam , yadarthamasau jJaptikriyAM janayati tasyaiva svarUpa sampradAna, yatazca jJeyAkArakarambitasvarUpAdvizleSe uttarasvarUpAdAna tadapAdAna, yadeva cAnayostAdrUpyaM sa eva sambandhaH, yazca guNarUpatA''pannasya bhAjana dravyarUpaH siddhaH sa evAsyAdhAra iti / / eTale ke svane bhAva=sattA=hAjarI mAtrathI ja thaI javAvALI hoya che. jema kaThiyArAne chedanAdi kriyA mATe vRkSAtmaka karma, kuhADIrUpakaraNa vagerenI AvazyakatA hoya che tema teone karma, karaNAdi tarIke bIjA koI padArthanI te te kriyAo mATe AvazyaktA rahI hotI nathI. zaMkA - jene vize kriyA hoya che e karma kahevAya che, siddhone svabhAvasiddha kriyA havAmAM e kriyA paNa pitAne vize ja mAnavAnI hovAthI pote ja karma bane che. paNa e rIte kartA ane kamane abheda thavAthI kakamabhAva zI rIte rahI zakaze ? [ AtmAmAM cha kArakane samAveza ] samAdhAna - kArake vivakSAne AdhIna hovAthI abheda hovA chatAM tevI tevI vivakSAthI chae kArakone ekatra samAveza thaI zakato hovAnA kAraNe kakarmabhAva hovAmAM paNa kaI vAMdho nathI, jema ke jJAnathI abhinna paNa AtmA jJaptikiyAno svataMtra prayojaka hovAthI kartA che. svataMtra evA tene ja jJAna thavArUpa jJaptikriyAnI prApti hovAthI pote ja karma che. zaMkA - alabdhane lAbha thavo e prApti kahevAya che, jJaptikiyA to pUrvathI ja tene prApta hovAthI enI prApti ene potAne ja thAya che evuM zI rIte kahevAya? samAdhAna - uttarottara kSaNaviziSTa jJaptikriyA pUrve alabdha ja hoya che jene pachI pachIthI lAbha thato hovAthI prApti kahevAmAM kaI doSa nathI. athavA te apRthabhAva ja naiRRyika prAptirUpa hevAthI jJaptikriyAnI prApti hevAmAM paNa kaI vAMdho nathI. vaLI je jJAnasvabhAvathI AtmA jJaptine utpanna kare che e jJAnasvabhAva ja sAdhatama hovAthI karaNa che. vaLI jene mATe jIva jJaptikiyA kare che tenuM pitAnuM svarUpa ja saMpradAna che. temaja je pUrva pUrvanA yAkAra AkAnta svarUpathI vileSa=pRthaphatA thae te uttaravarUpanI prApti thAya che te vizeSarUpa potAnuM svarUpa ja apAdAna che ane pUrvasvarUpa ane uttara svarUpanuM je tAdrapya hoya che te
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 adhyAtmamata parIkSA 158 nanvanyatraivaM samAvezA'darzanAdadRSTakalpanamidamiti cet ? tatki "AtmAnamAtmanA vetti' [o zA ka-2] phuracAri trayonA vikRta 'tatra vijaya mAmAzrayasthai rahyuM ca noktamiti cet ? vivakSAdhIne kArake kA vA bhAktA'bhAktavyavasthA? 'prayogabAhulyA'bAhulyAnusAriNIyamiti cet ? seya' svecchAnusAreNaiva pramANamiti dig / eva' darzanAdikriyANAmapi svAbhAvasiddhatvamunneyam , na hi teSAM kAcana vibhAvakriyA'sti yasyAM svabhAvo na nivizeta, tadeva sarvAtmanA svabhAvasiddhakriyArUpa paramAdhyAtma siddheSveva vyavasthitamiti kRta tatprarUpaNena zrotRNAM karNayoH pIyuSapAnapAraNam // 158 // atha prasaGgatasteSAmeva siddhAnAM bhedAnnirUpayitumAha te puNa panarasabheyA titthAtitthAisiddha bheeNaM / tattha ya thINaM siddhiM Na khamai khavaNo abhinivesI // 159 // (te punaH paJcadazabhedAstIrthA'tIrthAdisiddhabhedena / tatra ca strINAM siddhi na kSamate kSapaNo'bhinivezI // 159 // ) ja saMbaMdha che athavA jJaptikriyArUpa karmanuM AtmAnI sAthe tAdrapya te ja saMbaMdha che. guNarUpa banela jJAnanA bhAjanAtmaka je siddhanuM jIvadravya che te ja ene AdhAra che. Ama siddhamAM ja badhA kArakone samAveza thato hovAthI enI badhI kriyAo svabhAvasiddha hoya che. zakA - A rIte chae kArakane ekatra samAveza hevo bIjA keI granthamAM kahelo dekhAtuM na hovAthI tamArI A kalpanA anyatra adaSTa evI kalpanA rUpe hAI ayukta che. [ SakArane ekatra samAveza granthAntara saMmata ] samAdhAna - "AtmAne AmAthI AtmAmAM je jANe che" ItyAdi yogazAstranA vacanone zuM tame bhUlI gayA? arthAt Avo samAveza anyatra (yogazAstramAM) duSTa ja hovAthI enI ka95nA adaSTa nathI=navI nathI. zaMkA - chatAM tyAM viSayasvarUpa karmava ane Azrayasvarupa kartRtva karyuM che te pachI tame kartaprApyamANatvarUpa katva ane svataMtra praktRtvarUpa kartutva kema kaho cho? samAdhAna - kAraka vivakSAdhIna hovAthI te te kArake amuka prakAranA ja kahevA e mukhya che ane anya gauNa che evI kaI vyavasthA na hovAthI A rIte kahevAmAM paNa keI doSa nathI. zakA - jene bahulatAe prayoga thatuM hoya te rItanI kAraNavivakSA mukhya kahevAya ane anya gauNa kahevAya evI vyavasthA che ja tethI tamArI vivakSA gauNa banI jAya che kAraNa ke anyatra judA prakAranI vivakSAthI kArano prayoga che. 1. AtmonamAtmanA vetti mohatyAgadya Atmani / tadeva tasya cAritra' tajjJAna tacca darzanam //
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ strImuktivicAra 5 te punaHsiddhAstIrthAtIrthAdibhedena paJcadazavidhAH,tathA ca prajJApanAsUtram-"'aNaMtarasiddhaasaMsArasamAvannagajIvapaNNavaNA panna(savihA paNNattA, taM jahA-titthasiddhA, atitthasiddhA, titthagarasiddhA, atisthagarasiddhaH, sathaMbuddhasiddhA, patteyabuddhasiddhA, buddhabohiyasiddhA, itthiiliNgsiddha, purijhiti, jajarDhAvA, DhAsiddhA, kaormsiddhA, jiiirjariddhA, egasiddhA, aNegasiddhA" tti [ sUtra naM- ] tatra (1) tIrthe caturvarNazramaNasaGgharUpe prathamagaNadhararUpe votpanne sati ye siddhAse tIrthasiddhAH (2) atIrthe =tIrthAbhAve siddhA atIrtha siddhAH, tadabhAvazcAnutpAdo'ntarAvyavacchedo vA, tatra tIrthAnutpAde siddhA marudevyAdayaH, tIrthavyavachedenasiddhAH suvidhisvAmyAdyapAntarAleSu ye jAtismRtyAdinA virajyA'pavRktAH, nanu "tIryate'neneti tIrtha" tadabhAve ca katha taraNaM 1 iti cet 1 bAhyatIrthAbhAve'pi krodhalobhopazamarUpAbhyantaratIrthasya sattvAt , ukta ca samAdhAna - AvI vyavasthAmAM paNa potapotAnI IcchA ja pramANu banatI hovAthI amAro prayoga paNa ayukta nathI ja. A ja rIte darzanAdi kriyAo paNa svabhAvasiddha hoya che e vicArI levuM. teone = siddhone koI vibhAva kiyA hotI nathI ke jemAM svabhAva pravezate na hoya! Ama sarvathA svabhAvasiddha kriyA hevArUpa parama adhyAtmanI prarUpaNa karavA dvArA parama adhyAtmasvarUpanA jijJAsu zrotAonA kAnane amRtapAna karAvavArUpa pAraNuM karAvyuM. 158 [ siddhaparamAtmAnA bhede, strImuktivAda prArambha] have siddhonA parama adhyAtmanI prarUpaNanA prasaMgathI te siddhonA ja bhedonuM nirUpaNa karavA granthakAra kahe che - te siddha tIrtha siddha-atIrthasiddhAdi bhedathI paMdara prakAranA hoya che emAMthI strIsiddhabhedathI siddha thatI strInI siddhine kadIgrahI kSapaNuka=digaMbara svIkAratA nathI. vaLI te siddha tIrthasiddhAdi paMdarabhedavALA che tethI zrI prajJApanAstramAM kahyuM che ke-"asaMsAra=mukti, tene pAmela anaMtarasiddho (te ja samaye mukti pAmela siddha) paMdara prakAranA che- te A rIte-tIrthasiddha, atIrthasiddha, tIrthaMkarasiddha, atIrthaMkarasiddha, svayaMbuddhasiddha, pratyekabuddhasiddha, buddhAdhitasiddha, strIliMgasiddha, purUSaliMgasiddha, napuMsagaliMgasiddha, svaliMgasiddha, anyaliMgasiddha, gRhIliMgasiddha, ekasiddha, anekasiddha" (1) zramaNa pradhAna caturvidhasaMgharUpa ke prathama gaNadhararUpa tIrtha utpanna thae chate jeo siddha 1. anaMtarasiddha-asaMsArasamApannakajIvaprajJApanA paJcadazavidhA prajJaptA, tadyathA-tIrthasiddhAH, atIrthasiddhAH, tiirthrasiddha , atIrthasidbhaH svayaMnukadvAda, prakRti: guDhavoSita kaDhA, zrI&irfsannA, puTiMga , napuMsarikAsazna:, svasTiMmsiddhA, anyarisiddhA, jiMjasitA, RlidrA, manefrH | 54
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 adhyAtmamataparIkSA laiA. 1pa9 ""ko miu nigAhie dAhassovasamaNa' havai tittha / lohaMmi u nimgahie taNhAvoccheyaNa hoi // ti / [ A0ni0 1078 ] (3) tathA tIrthakarAH santo ye siddhAste tIrthakara siddhAH ( 4 ) sAmAnyakevalinaH santo ye siddhAste'tIrthaMkarasiddhAH, (5) svayameva bAhyapratyayamantareNaiva nijajAtismaraNAdinA buddhAH santaH siddhAH svayambuddhasiddhAH, te ca tIrtha karAstIrtha karabhedena dvividhAH, atra cAtortha karera dhikAraH (6) pratyekaM bAhyaM vRSabhAdikaM kAraNamabhisamIkSya buddhAH santaH siddhAH pratyekabuddhasiddhAH (7) [yuddhoSitasiddhAH] (8) triyA hi' zrIjillam, strItvovALamitya':, sajja triyA-veluM: zarIranirvR tirne pathyaM ceti / iha ca zarIranirvRtyaivAdhikAro na vedanepathyAbhyAM tayormokSAnaGgatvAt, tatastasmin liGge varttamAnAssanto ye siddhAste strIliGgasiddhAH, (9) tathA puMlliGge puMzarIranirvRtirUpe vidyamAnAsa to ye siddhAste puMlliGgasiddhA, (10) evaM napuMsakaliGgasiddhAH / tathA ( 11 ) svaliGge= rajoharaNAdirUpe vyavasthitAH santo ye siddhAste svaliGgasiddhAH, (12) anyaliGge thAya te tIsiddha kahevAya che. (ra) tIrthanA anupAdarUpa ke e tIkarAnI vacce thaela tI vyava darUpa tIrthobhAva hAte chate siddha thaelA jIvA atIrthasiddha kahevAya che. AmAMthI tIrthAtpattipUrve thaela atIsiddha tarIke zrImarudevI mAtA vagere che jyAre tI vyavacchedamAM thaela atI siddha tarIke zrI suvidhinAtha bhagavAna AdinA tInA tI zUnya AMtarAkALamAM jAtismaraNAdithI virakta thai siddha thaela jIvA che. za'kAH- jenAthI tarAya te tItha kahevAya che. teA pachI evA tInA abhAvamAM sa'sArasamudrane taravAnu zI rIte sabhave ? samAdhAna :-e vakhate khAdyutI nA abhAva hAvA chatAM krodha-leAbha AdinA upazamarUpa AbhyantaratI hAjara ja heAvAthI taraNa dvArA siddha thavu asabhavita nathI. kahyuM che ke- krAdhanA nigraha thae chate dAhanA thaela upazama e tI che. temaja lAbhanA nigraha thae chate tRSNAnA thaela vyavaccheda e tIrtha che." (3) tathA tIrthaMkara thaine siddha thaelA jIvA tIrthaMkarasiddha kahevAya che ane (4) te sivAyanA sAmAnya kaivalI banIne thayelA siddho atIrthaMkarasiddha kahevAya che. (5) khAdya nimitta vinA ja peAtAnA jAtismaraNAdithI jee svayamedha pAmI siddha thAya che tee! ravaya buddhasiddha kahevAya che. te svaya'buddha e prakAranA hAya che, tIrthaMkara ane atIrthaMkara. ahI atIthaMkaranA ja adhikAra che. (6) khAdyavRSabhAdi pratyeka kAraNane Azrane bedha pAmI siddha thaela jIve. pratyekabuddhasiddha che. (7) yuddha Adha pAmI cUkelA guru vaDe upadezAdi dvArA khAdha pAmIne siddha thaela jIvA yuddhaJAdhita siddha che. (8) strIli'ga=strInu liMga arthAt 1. krodhe tu nigRhIte dAhasyopazamanaM bhavati tIrtham / lobhe tu nigRhIte tRSNAbhyucchedana bhavati || 6, 7 mA jIddAdhitabheda rahI gayA che.
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImuktivicAra 427 paritrAjakAdisambandhini siddhA anyaliGgasiddhAH (13) gRhiliGgesiddhA gRhiliGgasiddhA marudevIprabhRtayaH, (14) tathaikasmin samaya ekaikA eva santaH siddhA eka siddhAH, (15) ekasmin samaye'neke siddhA anekasiddhAH / tatraiteSu siddhabhedeSu strIliGgasiddhaM kSapaNakona kSamate, yadyapi gRhiliGgasiddhAdikamapi na kSamata evAsau tathApi prauDhivAdo'yam // 159 // athaitasya mataM dUSayitumupanyasyati-- tassa mayaM thIsiddhA je putri ceva khINathIveyA / evaM purisaNa puMsA thIpajjAeNa no siddhI // 160 // (tasya mata' strIsiddhA ye pUrvameva kSINastrIvedAH / evaM puruSanapuMsakau strIparyAyeNa no siddhiH / / 160 / ! ) caraNaviraheNa hINataNeNa pAvapayaDINa bAhullA / parisavirahAo saGghayaNAbhAvatha caiva // 161 // (caraviradeLa hInatyena pAvaprakRtInAM mAAt | manaH pra.vihAt saMhananAmAvatathaiva 262H) strIpaNAnu` upalakSaNa...te traNa rIte heAya che. veda, zarIranI racanA ane veza... ahI' zarIranI racanA rUpa srIliganA adhikAra che, veda ke vezanA nahi, kAraNa ke te e meAkSanA kAraNabhUta nathI. tethI strIzarIrAtmaka strIli'gamAM rahe chate je siddha thAya che teo zrIli'gasiddha kahevAya che. (9-10) ema puruSazarIre ane napusaka hAte chate je siddha thAya che teo anukrame puruSali gasiddha ane napuMsakali'siddha kahevAya che. (11) rajoharaNAdirUpa svaliMganI hAjarImAM kevala pArmI siddha thaela jIvA svali gasiddha kahevAya che. (12-13) temaja parivrAjakAdi saMbadhI anyaliganI ke gRhastha li'ganI hAjarImAM kevalajJAna pAmI siddha thayela jIvA anukrame anyaliMgasiddha ke gRhasthaliMga siddha kahevAya che. (14) temaja eka eka samayamAM je eka eka ja siddha thayA hAya tee ekasiddha kahevAya che ane (15) eka eka samayamAM paNa jee aneka aneka siddha thayA hAya tee anekasiddha kahevAya che. A paMdara hodedyamAMthI digabarane zrIliMgasiddha aMge vivAda che. Ama tA joke gRhIli`gasiddha vagerene paNa e svIkAratA nathI te paNa strIliMgasiddha aMgenA vAda ja pUrva parapasamAM vadhu carcAyA hAvAthI e ja prauDhivAda che. ! 159 // kiMga'kharanA e matane dUSita karavA granthakArazrI pahelAM teonA mata kahe che[srIzarIrathI mukti asa'bhavita - diga'baramata] gAthAya :- digabarAneA mata che ke je puruSAe kSepakazraNamAM kyumAMthI pUrve ja (prathama ja) strIvedane kSINu karyo heAya tevA siddho zrIsiddha kahevAya che mahi ke zrIzarIrAtmaka strIliMgamAMthI siddha thaela jIve...e ja rIte puruSaddhi ane napuMsakasiddha jANavA vaLI strIomAM cAritranA abhAva, hInatA, pApaprakRtinI bahu latA, mana:prakanA abhAva temaja saghayaNanA abhAva hAvAthI srIparyAyamAMthI mukti hAtI nathI.
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka28 adhyAtmamata parIkSA , 16-16 - iha khalu kSapaNakasyedamabhipretaM-"'itthIliGgasiddhA" iti sUtro liGga vedarUpamadhikRtaM na tu "2itthIe liGga ithiliGga, itthIe uvalakkhaNa ti vuttaM bhavai, taM ca tivihaM vedo, sarIraMNevattha ca, iha sarIranivvattIe ahigAro, na veyanevatthehiM" ti nandyadhyayanacUryukta strIzarIrarUpam, evaM ca ye pUrva kSINastrIvedAH santaH siddhAste strIliGgasiddhoH / evaM ye pUrva kSINapuruSavedAH santaH siddhAste puruSaliGgasiddhAH, ye ca kSINanapuMsakavedAH santaH siddhAste napuMsakaliMgasiddhAH / amumevArthavIsa NapuMsagaveyA itthIveyaMmi hu~ ti cAlIsA / puMvee ayAlA egasamayaMmi sijhati / / [ ] ityasmasiddhAnto'pyanusarati / zarIranirvRtimadhikRtya tu puMzarIrAvasthita evaM jantuH siddhayati, strIzarIreNa mokSAnavApteH, yataH strINAM tAvadduHzIlatayA bhIrutayA hInimagna digaMbarane A abhiprAya che ke "IthIliMgasiddhA...." e sUtramAM strIliMga tarIke strIvedIne adhikAra che, nahi ke naMdIsUtranA cUrNikAranA kahevA mujaba strI zarIrane. temaNe kahyuM che ke strInuM liMga te strIliMga, ke je strInA upalakSaNabhUta che. ane e traNa prakAranuM che veda, zarIra ane nepathya. ahIM zarIraracanAtmaka strIliMgano adhikAra che, veda ane nepathya rUpa strIliMgane nahi." tethI je strIvedane prathama khapAvIne siddha thayA hoya teo strIliMgasiddha kahevAya che. ema jeo puruSavedane ke napuMsakavedane prathama khapAvIne siddha thayA hoya che teo kamazaH puruSaliMgasiddha ke napuMsakaliMgakasiddha kahevAya che. "ekasamaye napuMsakavedI 20, strIvedI 40, tathA puruSavedI 48 siddha thAya che." e amAro siddhAnta paNa A ja vAtanuM samarthana kare che. [ strImukti na havAmAM digaMbarokta hetuo ] zarIraracanAne AzrIne te puruSazarIradhArI jIva ja siddha thAya che. strI zarIrathI te muktiprApti thatI ja nathI. kAraNa ke strIone teo duzIla hovAthI, bhIrUhovAthI temaja lajajAvALI hovAthI paramasAhasathI ja sAdhI zakAya evuM aDhArahajAra zIlAMgayukta temaja nirvastratArUpa mULaguNathI saMkaLAeluM evuM cAritra teone haI zakatuM ja nathI. e ratnatrayasAmrAjya vinA te mokSaprApti zI rIte hoya ? hanajIne utkRSTa padaprApti asaMbhavita hovAthI puruSathI hIna (= nIcI) strIone muktipadaprApti thatI nathI. vaLI mithyAtva sahakRta mahApApathI strIpaNuM baMdhAya che. tethI ghaNA pApathI parAbhUta thayelI strIone paramapuNyanA jaththAthI prApta karavA gya paramAnaMda saMpatti zI rIte prApta thAya? vaLI strIo 7 mI narakamAM jatI nathI evuM ApaNe bane mAnIe chIe, je teone : 1. dIDhiAridvAra | 2. triyA: jiMnfmati zrIlima, tri pakSananiyutta' mati, taravuM triviSa re, - zarIra nepathya ca / iha zarIranivRtyA'dhikAro na vedanepathyAbhyAm / 3. vizatina pusakavedAH strIvede bhavaMti catvAriMzat / puvede'STacatvAriMzadekasamaye sidhyanti / /
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ strImuktivicAra -- tayA cASTAdazasahasrazIlAMgaparikalitaM paramasAhasasAdhyamAcelakyarUpamUlaguNAvaguNThitaM cAritrameva nodetIti ratnatrayasAmrAjyaM vinA kuto mokSaprAptiH / evaM puruSebhyo hInatvAdapi na strINAM muktiH / na hi hInAnAmutkRSTapadaprAptiH saMbhavati / api ca strItvaM tAvannahApApena mithyAtvasahAyena jantunivartayatIti kathaM bahulapApaprakRtiparAbhUtAnAM tAsAM paramapuNyaprAgbhAralabhyA paramAnandasampadudetu / api ca striyastAvatsaptamanarakapRthvyAM na gacchantItyAvayAH samAna, tacca tAsAM tAdRzapApapariNAmaprakarSa virahAdeva saGgacchate, evaM ca tAsAM tAdRzapuNyapariNAmaprakarSopi na saMbhavatIti katha taM vinA mokSAvAptiH 1 evaM saptamanarakapRthvIgamanA'yogyatayA tAsu varSabhanArAcasaMhananamapi na svIkriyata iti katha tadekasAdhyA siddhistAsAm ? iti rakSepaH ddazA thainiritumaig- tammiccha veyakhao sarIranivattiniyamaNiyautti / caraNavirahAiA puNa savve tuha heyavo'siddhA // 162 // (tanmithyA vedakSayaH zarIranitiniyamaniyata iti / caraNavirahAdikAH punaH sarve tava hetavo'siddhAH // 162 // ) tevA tIvra azubha pariNAmono abhAva havAmAM ja saMgata thAya che tethI tIvra athabha pariNAma jema teone hote nathI ema tIvra zubha pariNAma paNa teone asaMbhavita hovAthI mokSaprApti zI rIte thAya? [ digaMbaramata nirAkaraNa) saMkSepamAM kahela A digaMbaramatanuM nirAkaraNa karavA graMthakAra kahe che- gAthArtha - "strIvedane khapAvIne prathama siddha thanAra sIliMgasiddha kahevAya ItyAdi A digaMbaramata mithyA che, kAraNa ke kayA vedano kSaya prathama ke carama thAya e niyama kayA vedanA udayathI zreNI maMDAya che enA AdhAre nathI kintu zarIra racanAnA niyamathI che. "vaLI strIone cAritrane abhAva hoya che." ItyAdi mokSa aprAptinA je hetuo tame (digaMbare) ApyA che te badhA asiddha che ane tethI mokSAbhAvarUpa svasAdhyanI siddhi karavAmAM asamartha che. [ vedakSayakrama zarIraracanA niyamaniyata ]. thIDhA siddhA sUtranuM diMgabare je viparIta vyAkhyAna karyuM che te zuM tela vyAkhyAna na karavAmAM sUvanI AzAtanA thaI javAnA bhayathI karyuM che ke pote kapelA usUtranI AzAtanAnA bhayathI ? pahelo vika95 mAnI zakAtuM nathI kAraNa ke satranI AzAtanAnA bhayathI bItA teNe cUrNinI AzAtanAnA bhayathI paNa bIvuM joIe. rAjAno upAsaka paNa rAjamAnya mahAmaMtrIne aparAdha kare to tene tatvayukta sajA vagerene bhaya na hoya evuM kaMI hotuM nathI. bIjo vikalpa paNa mAnI zakAto nathI kAraNa ke pote kapela usUtranuM tevuM vyAkhyAna unmattanI kIDA jevuM che. vedakSayakama to zarIra racanAnA niyamathI ja niyata che. jema ke-kSapakazreNi mAMDanAra je
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 adhyAtmamata parIkSA lai. 162 "thIliGgasiddhA' ityatra yattAvAdvaparItavyAkhyAnaM digambareNa kRtaM tatki sUtrAzAtanAbhayAt , . svaparikalpitotsUtrAzAtanAbhayAdvA ? Aye sUtrAzAtanAbhayAdvibhyaccUrkhAzAtanAbhayAt kuto na bibheti ? na khalu rAjAnamAsevamAnasyApi mahAmantriNo'parAdhyato na tatprayuktaH parAmakaH / antye tu svairamunmattakelIvilasitaprAyaM vyAkhyAnametat , vedakSayasya zarIranitiniyamaniyatatvAt / tathAhi- yadi puruSaH prArambhakaH tadA pUrva napuMsakavedaM, tataH strIvedaM, tato hAsyAdiSadakaM kSapayati, tataH puruSavedaM ca khaNDavayaM kRtvA khaNDadvayaM yugapatkSapayati, tRtIyakhaNDaM tu saMjvalanakrodhe prakSipati / yadi ca strI prArambhikA tataH prathamaM napuMsakaveda tataH puruSavedaM tataH SaTkaM, tataH strIvedamiti / yadi ca napuMsaka eva prArabhakaH tadAsau prathama strIveda, tataH puruSavedaM tataH SaTka tato napuMsakavedamiti / evaM ca zarIranitiniyamaniyate vedakSaye puruSa eva siddhayati na strItyajJAnavilasitametat / 'udIrNasyaiva vedasya pUrva kSayastato'nudIrNayorityeva niyama'iti cet 1 na, kalpanAmAtreNa niyantumazakyatvAt , abhihitakramasya duratikramatvAt etena pazcAtkSINastrIvedAH santaH siddhAH strIliGgasiddhA ityapavyAkhyAnaM draSTavyam / puruSa hoya te pahelA napuMsaka vedane, pachI strIvedane, pachI hAsyAdi che ne khapAve che, e pachI puruSa vedanA traNa bhAga karI be bhAgane ekasAthe khapAve che. temaja trIjA bhAgane saMjavalana kodhamAM bheLavavA vaDe khapAve che. ema kSapakazreNi mAMDanAra je strI heya te kramazaH napuMsakaveda, puruSaveda, hAsyaSaka ane strIvedane kSINa kare che. ema zreNi mAMDanAra napuMsaka chava kramazaH strIveda, puruSaveda, hAsyaSaka ane napuMsaka vedane khapAve che. Ama zarIrakAra niyamathI vedakSaya niyata hovAthI 'puruSa ja siddha thAya, strI nahi evuM vacana vaktAnA ajJAnane sUcave che. - zaMkA - zreNi mAMDatI vakhate je veda udIrNa hoya tene prathama kSaya kare ane pachI anudIrNa vedono kSaya kare e ja vedakSayano niyama che, tame kaho cho e nahi. tethI "puruSazarIrI ja strIliMgasiddhAdi traNeyarUpe siddha thAya" evuM vacana ajJAna vilasita nathI. samAdhAna :- zAstramAM vedakSayano je kama kahyo che te anullaNa hovAthI, tamArI ka95nA mAtrathI ukta niyama siddha thaI jato nathI. tethI ja bIjAo je vyAkhyA kare che ke "je strIvedane che ke khapAve te strIliMgasiddha ItyAdi te paNa beTI jANavI. [ "strIliMgasiddha zabdane zabdArtha ] . vaLI "zrIliMgasiddha' zabdano "strIliMgamAM siddha e samAsa thayo hovAthI ane saptamI vibhaktino artha "avasthita=rahela" hovAne kAraNe e "strIliMgamAM rahela je jIva siddha thAya te strIliMgasiddha" Avo artha ja upasthita thAya che nahi ke strIvedane prathama kSaya karavAthI siddha thayela jIvo strIliMgasidha" evo artha. "grIliMgamAMthI sidha". evo paMcamI tapurUSa samAsa karavAmAM Ave to paNa mAtra vizleSa=
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ sImuktivicAra 43 - api ca strIliGgasiddhA ityato naitAdRzArthopasthitirapi, avasthitatvasyaiva saptambarthatvAta, 'strIliGgAt siddhA' iti paJcamItatpuruSamaryAdayA vizleSalAbhe'pi niyata vizleSA'lAbhAta , niyatavizleSe paJcamyA lakSaNAyAmanirUDhalakSaNAprasaGgAt / kiM caivaM liGgapadasyaiva tAdRzI lakSaNA'stu, tatpuruSastu prathamAgarbha evetyatra kiM vinigamakam ? evaM ca "vIsa NapuMsagaveyA" ityAdAvapi viSamavyAkhyAnam / tasmAtstrIliGgasiddhA ityatra cUrNikAroktavyAkhyAnameva nyAyyam / nanu strINAM muktau caraNavirahAdIni vAdhakAnyuktAni, tatkathamidaM vyAkhyAnamityAzaGkAyAmAha "caraNavirahAiyA puNa tti" caraNavirahAdayo ye hetavastvayopanyastAste sarve'siddhA eva, tathA cAsiddhAnAmeteSAM na bAdhakatvamiti bhAvaH // 162 // tadasiddhimevodbhAvayituM prathama caraNaviraharUpaM hetuM dUSayati NegaMtiyamitthINaM duTThattaM saMjamociyA lajjA / tAsiM carittavirahe cAudhaNNo kaha saMgho ? // 163 // (auwAnita jhIna suSTavaM saMmoritA 4janA | tAlAM vAritravihe vaturvarNa jayaM saE? I am) prathaphatAne ja artha prApta thAya che nahi ke keI niyatavizleSavizeSa. kAraNa ke ema mAnavAmAM paMcamInI lakSaNa karavI paDe che. je nirUDha (anAdikALathI cAlI AvatI) na hevAthI ayukta che. Ama sAmAnya vileSa ja artha tarIke levo paDato hovAthI sIliMga=strI zarIra ja laI zakAya che. strIveda nahIM, kAraNa ke strIvedano te kSaya thaI jato hovAthI "strIvedamAMthI siddha" evuM ghaTI zakatuM nathI. "strIvedano prathama kSaya karavAthI siddha" evo niyatavizleSavizeSa cagya hovA chatAM enI "strIliMgasidha zabda parathI upasthiti na hovAthI e artha paNa ghaTato nathI. vaLI e artha lAvavo hoya to paNa paMcamI vibhaktinI lakSaNa karavI ke "liMga" zabdanI ja tevI lakSaNA. karI pramAvibhakti-puruSa (karmadhAya) karavo ? emAM kone vinigamaka mAnaze ? tethI lakSaNA karIne paNa vileSa mAnavo yukta nathI. e rIte ja "vIsapaMsaga yA? ityAdi gAthAmAM karela sUtra vyAkhyA paNa beTI jANavI. tethI strIliMgasidadha padanI carNikAre karelI vyAkhyA ja yukta hovAthI strI zarIrIne paNa mukti havAmAM koIbAika nathI. strIonI mukti thavAmAM cAritravirahAdirUpa bAdhake ame kahI ja gayA chIe to tame kema AvI vyAkhyA karo che? evuM na kahevuM kema ke tame kahela caraNavirahAdi hetuo asiddha hovAthI bAdhaka banI zakatA nathI. 162 [ cAritravirahahetu dUSita ] caraNavirahAdi hetuonI asiddhi pragaTa karavA mATe graMthakArazrI caraNaviraharUpa prathamahetune dUSita karatAM kahe che - gAthAtha - strIo duSTa ja hoya che evo ekAnta na hovAthI teonuM duSTava anekAntika che. teonI lajajA te saMyamecita ja hoya che, tema ja tene cAritra
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 adhyAtmamata parIkSA lai. 163 ____ yattAvadukta "duHzIlatvAdidoSaduSTatayA strINAM na cAritramiti tadanaikAntikaM, zrayante hi paramazIlazraddhAdiguNazAlita yA sulasAdyA bhagavatAmapi prazasyAH, pUjyante ca bahuvidhaguNagarimayogitayA bhagavajjananyAdayaH purandaraprabhRtibhirapi / puruSA api ca kecana mahArambhaparigrahaniratAH krUrAzayAzca dRzyante, na caitAvatA 'tajjAtIyasya na siddhiH sambhavatI'ti praNigadyamAnaM hRdyam / evaM strINAmapi kAsAMciduHzIlatvAdidoSaduSTatve'pi na tajjAtIyAnAM sarvAsAmeva tadabhAvasambhavaH / syAdetat-strINAM tAvat svabhAvata eva mAyAdiprakarSa vattvamujjambhate, na ca tatprakarSe niSkaghAyapariNAmarUpa cAritramujjIvatIti / maivaM, tasya strIpuMsayostulyatvAt , zrUyate ca caramazarIriNAmapi nAradAdInAM mAyAdiprakarSavattvam / teSAM saMjvalanI mAyA na cAritravirodhinIti cet ? saMyatInAmapi saiva tathA / na ca sarvAsAM mAyAprakarSa niyamo'pi, svabhAvasiddhAyA api tasyA viparItapariNAmanivartanIyatvAt , bAhulyena tatsaMbhavAdeva ca puruSapradhAno dharma iti vyavasthA / na havAmAM saMgha caturvarNa=caturvidha zI rIte banaze? "du zIlAdi doSavALI hovAthI strIone cAritra hotuM nathI" evuM je kahyuM che te ekAte sAcuM nathI. saMbhaLAya che ke UMcA prakAranA zIla-zraddhAdiguNenA kAraNe tulasA vagere strIo bhagavAnane paNa prasaMzA karavA yogya hatI. vaLI zrI tIrthakara devonI mAtA vagere strIonI teo aneka guNavALI hovAnA kAraNe IndrAdi paNa pUjA kare ja che. tathA keTalAka puruSo paNa mahAAraMbha-parigrahamAM rakta ane krarAzayavALA hovAne kAraNe duSTa hovAnuM dekhAya ja che paNa eTalA mAtrathI tajajAtIya badhA puruSane siddhine asaMbhava kahevo jema zobhate nathI tema keTalIka strIo durazIlavAdinA kAraNe duSTa hovA mAtrathI tarajAtIya badhI strIone muktino asaMbhava kahevo zobhata nathI. "strIo svabhAvathI ja atyaMta mAyAvI hoya che ane atyaMta mAyAnI hAjarImAM niSAya pariNAmarUpa cAritra saMbhavatuM nathI te teone mukti zI rIte hoI zake ?" evI zaMkA na karavI kAraNa ke mAyAne prakarSa hova ke na hovo e strI ane puruSa mATe tatya ja che. carama zarIrI evA nAradAdine paNa mAyAnuM jora ghaNuM hatuM evuM saMbhaLAya che. chatAM jema teonI mukita thaI, tema strIonI paNa thaI zake che. dIkSita nAradAdinI mAyA saMjavalanI hovAthI cAritra virodhI hotI nathI". evuM je kahe te sAdhvIone paNa saMjavalanI mAyA ja hovAthI cAritravirodhI hatI nathI. vaLI badhI strIone joradAra mAyA ja hoya evo niyama paNa nathI kAraNa ke svabhAvasiddha evI paNa te viparIta pariNAma=viparIta bhAvanAthI dUra karI zakAya che. bahulatAe strIomAM tene saMbhava hovAthI ja dharmane puruSa pradhAna kahyo che. [ nAnya cAritrAMga nathI ] pUrvapakSa -strIo lajajAvALI hovAthI cAritranA mULakAraNabhUta nirvaApaNuM
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ sImuktivicAra 434 __ atha salajjatayA tAsAM cAritramUlamAcelakyaM na saMbhavi, aprAvRtAnAM ca tAsAM tirazcInAmiva purUSairabhibhavanIyatvAt / "no kappai niggaMthIe acelAe hontae" tti bhavadAgamenApi niSiddhameva nAgnyamiti na tAsAM cAritrasaMbhava iti cet ? na, nAgnyaM hi na cAritrAGga, lajjArUpasaMyamavighAtitvAt / na ca dharmopakaraNadharaNena parigrahaH, tasya mUrchArUpatvAditi prapazcita prAk / api ca mUrchA vinApi vastrasaMsargamAtreNa yadi parigrahaH syAttadA jinakalpikasyApi himattauM zItasaMpAtanivRttaye dharmArthinA zirasi vasne prakSipte tasya parigrahaprasaGgaH / tasmAdyatanayA dharmopakaraNadhAriNInAM saMyatInAM na saMyamavighAto nAma / yattvanantajantusampAta. yonibhUtatayA prANAtipAtaviratiM vinA na tAsAM cAritramiti tadasabhyapralapitaM, azakyaparihAravirAdhanAyA hiMsAtvAyogAt , anyathA jantusantAnasampUrite loke samucchinnaiva praanninaamhiNsaa| teone saMbhavatuM nathI. kAraNa ke jema tirya"castrIo nagna hovAthI naraticethI abhibhavanIya hoya che tema nagna evI teo puruSothI abhibhavanIya hoya che. vaLI, nircanthIne acela thavuM ka9patuM nathI evA tamArA AgamavacanathI paNa teone nagnAvasthA niSiddha hovAthI cAritra saMbhavatuM nathI. uttarapakSa - lajajAtmaka saMyamane vighAta karatI hovAthI nagnatA cAritranA kAraNabhUta nathI. temaja vastrAtmaka dharmopakaraNanuM dhAraNa karavA mAtrathI kaMI teone parigraha lAgI jato nathI kAraNa ke parigraha to mUrchArUpa che ItyAdi ame AgaLa kahI gayA chIe. vaLI mUrchA na hovA chatAM vastranA saMsarga mAtrathI ja je parigraha lAgI jate hoya te to ThaMDI RtumAM jinakalpikanA mastaka para kaI dharmAthI ThaMDIthI temanA rakSaNa mATe vastra nAkhI de te te mahAtmAne parigraha lAgaze ane tethI cAritrabhraSTa thaI javAne prasaMga Avaze, chatAM te mahAtmAne mUrchA na hovAthI jema evI Apatti tame mAnatA nathI, tema yatanApUrvaka dharmopakaraNane dhAraNa karanArI sAdhvIone paNa te vastrAdi para mUrchA thatI na hovAthI saMyamavighAta thatuM nathI. [ saMghacAtuvidhyanI anupatti ]. vaLI, "anaMta jaMtuonuM utpatti sthAna hovAthI strIone prANAtipAtavirati asaMbhavita hovAnA kAraNe cAritra paNa hotuM nathI evuM je kahyuM che te paNa asabhya pralApa che kAraNa ke jene parihAra karavo azakya hoya che tevI virAdhanA hiMsArUpa hotI nathI. nahitara te jIvasamUhathI khicekhica bharAyelA A lokamAM jIvonI ahiMsA ja saMbhavita raheze nahi. vaLI strIone jo cAritra na hoya te sAdhu, sAvI, zrAvaka ane zrAvikArUpa caturvarNa zramaNa pradhAna saMghanI vyavasthA thaI zakaze nahi, ane te pachI "je caturvaNa zramaNasaMghanI ISTa bhakti kare..." ItyAdirUpa tamArA Agama 1. bRhatka9pasUtra pa/19o ghate niyA mA mavitam . 2. 23 mI gAthAmAM. 55
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 adhyAtmamataparI zake che vizva, chILAM cari vAritra - hArdi "sAdhu, sAdhvI, zrA, jAviti caturvarNazramaNasaGghavyavasthA na syAt , tathA ca "jo pagare dibhatti cAduThavaNNassa samaNasaMghassa" ityAditvadAgamavirodhaH / athANuvratadhAriNI zrAvikApi sAdhvItyeva vyapadizyataH iti ced ? haMta ! tarhi kevalasamyaktvadhAriNyeva zrAvikAvyapadezamAsAdayet , evaM ca zrAvakeSvani tavaividhyaprasaGge paJcavidhaH saGghaH syAt / atha veSadhAriNI zrAvikA sAdhvIti vyapadizyate, zrAvakastu tathAbhUtastattvato yatireveti cAturvidhyaM vyavatiSThata iti cet ? nUnaM guNaM vinA veSadharaNe viDambakaceSTaiva saa| etenakonaSaSTireva jIvAstriSaSTiH zalAkApuruSA iti vyapadezavat trividho'pi saGgho vivabhAvazAccaturvidho vyapadizyata iti nirastam / vacanano virodha thaze. "aNuvratane gharanArI zrAvikA paNa "sAvI tarIke vyaSTi thI hovAthI tenI apekSAe ja saMghane caturvidha kahyo che." evuM ja kahezo to zrAvizva tarIke, aNuvratazUnya mAtra samyakatvadhArI strIone ja kahevAnI raheze. ane te pachI jema gRhasthI strInA sAdhavI ane zrAvikA ema be prakAra paDaze, tema gRhastha puruSanA paNa aNuvratadhArI purUSa ane mAtra samyaktvadhArI puruSa ema be prakAra sAdhu-zrAvaka tarIke paDaze. tethI saMghane paMcavidha kahevo paDaze. - pUrvapakSa -veza dharanArA zrAvikA ja sAdhvI kahevAya che (veza vinAnI ANuvratadhArI zrI nahi) ane zrAvaka je veza dhAraNa kare te e vAratavika sAdhu ja banI jate hovAthI ene judo bheda pADe paDatuM nathI. tethI saMghanuM caturvidhapaNuM jaLavAI ja rahe che. uttarapakSa-je veza dharanArA zrAvaka-zrAvikAmAM cAritraguNa na hoya to enI vezadhAraNAdi ceSTAo viDaMbakanI ceSTA jevI ja hovAthI ene sAdhu ke sAdhI zI rIte kahevAya? tethI strIone cAritraguNa saMpanna rUpe vastutaH sAdhvI mAnavAnI na hoya to saMghanI caturvidhatA anu55na ja rahe che. A ja yuktithI "59 ja jema 63 zalAkA puruSa tarIke kahevAya che tema trividha saMgha paNa amuka prakAranI vivakSAthI ja caturvidha kahevAya che." evuM kathana paNa nirasta jANavuM. zaMkA-strIone cAritrane aMza bhale ho ! jenA kAraNe teone sAThavI kahI zakAya, chatAM je mokSanuM kAraNa banI zake evo cAritrano prakarSa to teone saMbhavate ja na hovAthI mokSa te asaMbhavita ja che. [ strIpaNuM ratnatrayAkarSanuM avirodhI ] samAdhAna-strI paNa sAthe ratnatrayanA prakarSane virodha kaMI siddha nathI ke jethI e strIone asaMbhavita rahe, kAraNa ke mekSahetubhUta te prakarSa zailezI avasthAnA cara1. yaH prakuryAt dRSTabhakti cAturvarNasya zramaNasaMghasya / - 3 cakravartI tIrthaMkaranA jIva hatA ane tripRSTha vAsudeva bhagavAna mahAvIra thayA.
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsuktivicAra 435 wwwwwww... syAdetat-saMbhavatu nAma cAritralezaH strINAM yadUddhalAdimAH sAdhvIvyapadezamAsAdayeyuH, na ca mokSa hetustatprakarSo'pi tAsu saMbhavI / maivaM, strItvena samaM ratnatrayaprakarSasya virodhAsiddheH, tasya zailezyavasthAcaramasamayabhAvitvenA'dRSTatvAt, tadadarzane ca svabhAvata eva chAyA''tayoriva tayoH pratyakSeNa virodhA'grahAt, pratyakSA'pravRttau cAnumAnasyApyapravRtteH Agamasya tadvirodhapratipAdakasyA'zravaNAt, pratyuta tadavirodhapratipAdakasyaiva jAgarUkatvAt adhikamupariSTA [0 166 vRttau ] / atha strItvasamaniyatA mAyA vinA tannivRttiM na nivarttata iti katha tadanivRttau cAritraprakarSa iti cet 1 tarhi puMstvasamaniyata' krUratvAdikamapi vinA tannivRtti - taara ar arritraprakarSa na virundhyAditi, asvAbhAvikatvA'sArvadikatve tu ubhayatra tulye ||163 // atha hInatvarUpa dvitIyaM hetuM dUSayitumAha haNataM puNa nANaM larddhi iDDi balaM ca ahigicca / No paDikUlamasiddhaM tirayaNasAra mi saMtaMmi // 164 // (TvInavaM punarsAna handhivRddhi va... vASiyano prati%0masiddha triratAre sati 0264) masamaye ja hAya che je adRzya hAvAthI chAyA-taDakAnA svabhAvathI virAdha hovA jema pratyakSathI jaNAya che tema jANI zakAtA nathI. pratyakSathI agrAhya vastu vize anumAna paNa pravatuM na hAvAthI te virAdha anumAnathI paNa jANI zakAtA nathI, tevA virAdhane jaNAvanAra keAI Agamavacana paNa upalabdha thatuM nathI. ulTu tenA avirAdhane jaNAvanAra Agamavacana maLe che. A mAkhatamAM vizeSa vAta AgaLa kahevAnA chIe. tethI strIone cAritraprakarSa hAvAmAM koi vAMdhA na heAvAthI muktipaNu sabhave che. "paNAnI sAthe mAyA samaniyata che arthAt jyAM strItva hAya tyAM mAyA paNa hoya ja che. tethI srIpaNAnI nivRtti vinA mAyA paNa nivrutta thatI na hAvAthI cAritrapraka zI rIte thaI zake ?" evA praznanA javAba e che ke e rIte teA puruSa paNAne samaniyata karavAdi paNa puruSapaNAnI nivRttivinA nivRtta thatA na cAritraprakaSa thavA deze nahi. hAvAthI , za'kA:-paNu krUratyAdi puruSane svAbhAvika hAtA nathI temaja puruSatva jyAM sudhI hoya tyAM sudhI rahe ja evu' paNa che nahi. tethI puruSatvanI hAjarImAM paNa ratva gere nivRtta thaI zake che. samAdhAnaH-e ja rIte mAyA paNa strIone svAbhAvika ke sAdika hotI nathI. tethI strIpaNAnI hAjarImAM paNa tenI nivRttinI zakayatA tulya ja che. 5163aa kiMga - are sIene cAritrAbhAva hAvAmAM Apela hInavrUpa khIjA hetune dUSita karavA graMthakArazrI kahe che-- gAthArthaH-srIomAM jJAna, labdhi, Rddhi ane maLane AzrIne puruSanI apekSAe rahela hInapaNuM mAkSaprApti aMge pratikULa nathI. temaja ratnatrayanI hAjarImAM kevalaprApti thae chate jJAnahInatyAdi rahetA paNa nathI.
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA lai. 163 na khalu strINAM jJAnApekSayA puruSebhyo hInatva mokSaprAptipratikUla, mASatuSAdInAM tAdRzajJAnaM vinApi tatprAptizravaNAt , agItArthAnAM gItArthapAratannyasyaiva jJAnaphalavattayA jJAnarUpatvAt / tathA ca hAribhadraM vacaH- [paMcA0 501] "'gurupArataMtaM nANaM saddahaNaM eyasaMgaya ceva / etto u carittINaM mAsatusAINa nihiTUThaM |'tti // cAritra prakarSaNa kevalajJAnAvApteH paramabhAvadazAyAmasiddhaM ca jJAnahInatvamapi / etena 'triyo na nirvANabhAjaH, viziSTapUrvAdhyayanA'dhikAritvAdabhavyavad' ityapAstAm / evaM labdhyapekSayA hInatvamapi tAsAM na pratikUlaM, "vAdavikriyAcAraNAdilabdhihetusaMyamavizeSavirahe katha tAsAM tadadhikamokSahetutatsattva ?" iti hi parasyAzayaH, so'ya' durAzayaH, mASatuSAdInAM labdhivizeSahetusaMyamA'bhAve'pi mokSahetutacchravaNAt / kSAyopazamikalabdhivirahe'pi kSAyikalabdherapratighAtAt , anyathA'vadhijJAnAdikamupamRdya kevalajJAnasyA'prAdurbhAvaprasaGgAt / jJiAna-labdhi vagerenI hInatA mokSa prAptinI abAdhaka]. strIone pUrvAdinuM jJAna hotuM nathI. puruSonI apekSAe teonI A hInatA mokSaprApti pratye kaMI pratikuLa nathI kAraNake mASatuSAdi munione tevI hInatA hovA chatAM mukti thaelI saMbhaLAya che. heyanA tyAga ane upAdeyanA AdararUpa jJAnanuM kuLa gItAne parataMtra rahevA dvArA agItArtha ne paNa maLI ja jatuM hovAthI teonuM A gItArthapAtaMtrya ja jJAnarUpa banI jAya che. zrI haribhadrasUri mahArAje paNa kahyuM che ke "viziSTajJAnavikala paNa jJAnAdhika AcAryAdhIna jIvone gurunuM pAtaMtrya jJAnaphaLasAdhaka hovAthI jJAna ja che. temaja AvA jJAnane anurUpa zraddhA ja samyaktva che. AvuM hovAthI ja viziSTa jJAna vinAnA paNa mAlatuSAdi cAritrIone paNa cAritra havuM kahyuM che." cAritraprakarSathI kevalajJAna prApta thae chate paramabhAvadazAmAM jJAnahInatva rahetuM na hovAthI te hetu paNa asiddha banI jAya che. tethI ja "strIo mukti pAmatI nathI, kAraNa ke viziSTa pUrva adhyayananI adhikArI hoya che. jemake abhavya jIva evuM anumAna paNa parAsta jANavuM. ema labdhine AzrIne teonuM hInatva paNa mokSane pratikULa nathI, kAraNa ke ene pratikuLa kahevAmAM tamAro Azaya te Avo ja heI zake che ke "vAdalabdhi, vaikriyalabdhi, cAraNalabdhi vagerene hetu banI zake evI kakSAnuM saMyama paNa je teone hotuM nathI te mokSahetubhUta bane evuM zreSTha saMyama to zI rIte hoya?" A Azaya durAzaya che, kAraNa ke mASatuSAdine labdhivizeSanA hetubhUta saMyama na hovA chatAM mekSanA hetubhUta saMyama jema saMbhavyuM hatuM tema, strIone paNa saMbhave che. kSAyopathamika labdhinA abhAvamAM paNa kSAyika labdhio kaMI prakaTa thatI aTakI jatI nathI. nahitara te avadhijJAnAdi thayA vagara kevalajJAna thaI ja nahi zake ! 1. gurupAratantrya jJAna zraddhAnametatsaMgata caiva / etasmAttu cAritriNAM mASatuSAdInAM nirdiSTam //
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImuktivicAra 69 yacca "na tu labdhInAM saMyama vizeSa hetukatva mAgamikaM, karmodayakSa yakSayopazamo parAmahetukatayA tAsAM tatroditatvAt," ityAdyukaM tat sAmAnyAbhiprAyeNa, "cakravarttibaladeva vAsudevatvAdi prAptayopi hi labdhayo, na ca saMyamasadbhAvanibandhanA tatprAptiH" ityagrimagrantha paryAlocanayA anyathA "kaphavipruNmalAmarza' [yo0 zA 0 1/8 ] ityAdinA labdhInAM yogajanyatathAlAbhAt, tvapratipAdanAnupapatteH / api ca labdhihInatvamapi tasyAmasiddhaM cakravatryAdilabdhivirahe'pi AmazauSadhyAdInAM bhUyasInAM bhAvAt / na ca sarvalabdhi saMpannatva kasyApi saMbhavati, muktigAmini vAsudevatvalabdhihInatvAt, na ca kSAyopazamikAdisakalalabdhisaMpannatva madhye kasya saMbhavati, nAnAjantupariNAmavaicitryAcI navaicitryANAM tAsAmekatrA'sambhavAt / tena 'karma kSAyopazamikalabdhimAtramudeti' iti kasyacinmatamapAstam, kSayajanakAnAmadhyavasAyAnAM kSayopazamajanakairadhyavasAyairatyantasAjAtyavirahAt / ata evokta' - 'udayakhayakhaovasamovasamasamutthA bahuppagArA u / evaM pariNAmavasA laDIo huMti jIvANaM / ti / [vi0mA0A0 801] [sayamamAM labdhihetutA abAdhita] "" vaLI "labdhio sayavizeSahetuka che e vAta Agamika (=AgamAkta) nathI kAraNa ke AgamamAM tenA hetu tarIke karmanA udaya, kSaya, kSayApazama ke upazama hetu kahyA che." evuM je kahyuM che te paNa sAmAnya abhiprAyathI kahyu` che, evu A vAta kahyA pachInA AgaLanA granthanI vicAraNA karatAM jaNAya che. AgamamAM je kahyuM che ke cakravattI paNu, baLadevapaNuM, vAsudevapaNu vagerenI prApti paNa labdhi tA che ja, chatAM kaI te badhAnI prApti sayamanI hAjarInA kAraNe heAtI nathI. " enAthI paryAlAcanathI jaNAya che ke e granthamAga badhI labdhie sa yamanimittaka ja hAya che" evA abhiprAyanuM nirAkaraNa karavA mATe che, nahi ke " koIpaNa labdhisacanimittaka hAtI ja nathI, kauMdayAdi nimittaka ja hoya" evu jaNAvavA. tethI cakravatti vAdithI bhinna evI vaikriyAdi labdhie sayamanimittaka hAvAmAM paNa kAi bAdhaka nathI. nahitara teA (eTale ke khadhI labdhione kakriyAkri janya mAnavAmAM) 'kavipuNyalAma ' ityAdi ceAgazAstranI gAthAmAM labdhione ceAtrajanya hAvI je kahI che te anupapanna thai jaze. vaLI strIomAM labdhihInava paNa siddha nathI kAraNa ke cakravatti tvAdilabdhio na heAvA chatAM AmaauSadhi vagere labdhie saMbhavita che. jenAmAM sabdhie na hAya te badhA salabdhisapannanI apekSAe hInalabdhivALA ja kahevAya ane tethI sIemAM tA cakravarttitvAdi na heAvAthI te badhI hInalabdhivALI ja heAya che" evu' paNa kahevu nahi kAraNa ke muktigAmI jIvAmAM kevalajJAnalabdhi hovA chatAM vAsudeva 1. kaphavimalA sarvoSadhimaharddhayaH / sambhinnazrotolabdhizca yauga tANDavambaram // 2. udayakSayakSayopazamopazamasamutthA bahuprakArAstu / evaM pariNAmavazAllabdhayo bhavanti jIvAnAm // 437
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTa adhyAtmamata parIkSA e. haka RddhacapekSayApi na tAsAM hInatva', ratnatrayasAmrAjye satyAdhyAtmikImRddhimAzritya tadasiddheH, bAhyadarthapekSayA'maharddhikatvAd, anyathA tIrthakarAdyapekSayA'maharddhikA gaNadharAdayo na siddhisaudhamadhyAsIran / atha yajjAtIye na paramamaharddhikatva tajjAtIyasya na paramapadayogyatA, ma ca strIjAtau tIrthakaratvalakSaNaM paramamaharddhikatvamiti na tajjAtIyAnAM muktiriti cet ? na, tAdRzavyAptau pramANAbhAvAt , asiddhezca, strINAmapi kAsAMcit paramapuNyaprakarSeNa tIrthakRtvAvirodhAt / nanu strItvabandhasyAnantAnubandhipratyayakatvAt tIrthakaranAmakarmabandhasya ca prakRSTa. samyagdarzanapratyayakatvAt strItvatIrthakRttvayorvirodha iti cet 1 . paNAnI labdhi na hovAthI ane zeSajImAM kevalalabdhi na hovAthI koI eka jIva sarvalabdhisaMpanna ho saMbhavita ja nathI. kSApazamikAdi sarvalabdhio eka jIvane hovI paNa saMbhavatI nathI kAraNa ke aneka jIvonA bhinna bhinna pariNAmonA kAraNe vicitratAne pAmelI te te sarvalabdhio ekatra saMbhavatI nathI. A ja yuktiothI "karmakSaya thae te sarvekSApazamikalabdhio prakaTa thAya che... keInA AvA matanuM nirAkaraNa jANI levuM, kAraNa ke kSayajanaka adhyavasAya kaMI kSayapazAmajanaka adhyavasAyone ekadama tulya hotA nathI ke jethI te adhyavasAyothI thanAra labdhio paNa prakaTa thaI jAya. tethI ja kahyuM che ke "udaya-kSaya-kSayopazama-upazamathI tevA tevA pariNAmene AdhIna aneka prakAranI labdhio jene prakaTa thAya che." [ bAdhaka RddhihInatva asiddha ] RddhinI apekSAe paNa strIo hIna hotI nathI kAraNa ke ratnatrayanA prabhAvanI hAjarImAM AdhyAtmika Rddhi to puruSa jevI ja teone paNa hoya che. ane bAhyaRddhinI apekSAe rahela hInatva te mokSapratye pratikULa nathI, nahitara te zrItIrtha. karadevonI apekSAe gaNadharAdi sarva jIvo hInabAhyaRddhivALA hovAthI temAMthI koI mukti pAmI ja zake nahi. pUrvapakSa - je jAtimAM kaI parama mahaddhika hetuM nathI. te jAtivALI vyakti paramapadane yogya hotI nathI. strI jAtimAM kaI tIrthaMkarapaNurUpa paramamahaddhivALI hatI nathI. tethI teone mukti hotI nathI. uttarapakSa - AvI vyAptimAM kaI pramANa na hovAthI tamArI vAta ayukta che. vaLI strI jAtimAM paramamahaddhikavyaktikasvAbhAvarUpa vyApya asidadha paNuM che kAraNa ke keIka strIone paramapuNyaprakarSathI tIrthattva paNa hoI zake che. tethI vyApti kadAca sAcI hoya te paNa muktipadagyatvAbhAva siddha thatuM nathI. zaMkA - anaMtAnubaMdhI kaSAyadayanA nimitte strI paNuM baMdhAya che jyAre tItha. kAra nAmakarmane baMdha te prakRSTasamyagadarzana nimitte thAya che. tethI strIpaNuM ane tIrthakarapaNAne virodha hovAthI te be ekatra zI rIte hoI zake?
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImuktivicAra na, strIvedaM baddhavA'nantAnubandhiprakSaye vizuddhAdhyavasAyena tIrtha karanAmakarmabandhasambhavAduktavirodhA'siddheH, anyathA vinA strIveda jinAnAM tatkSapaNAnupapatteH / 'strIvedAvirodhe'pi strItvaM viruddhamiti cet ? na, svakAraNAvInAbhyAM strIzarIranirvRtistrIvedAbhyAM strItvasyArtha samAja - siddhatvAt / etena mallerbhagavataH prAgbhave strItvajinanAmnorubhayorarjana' viruddhamiti stam / prabalapuNyaprAgbhArANAM pApaprakRtiniSyandabhUta strItva' kAdAcitkamityeva ca tasyAzcaryabhUtatvamiti gIyate / yattu mallerbhagavataH strItve zalAkApuruSatvavyavahAro na syAditi - tajjA lmagoSThIpralApamAtram, strItve'pi tastha puruSaupayikadharmopadezAdinAtizayamahimnA ca puruSatvavyavahArA'virodhAt / atha puruSAnabhivandyatvAdAsAM cAritraddharyA'maharddhikatvamanumIyata iti cet 1 na, asiddheH, tIrthakarajananInAM jagadvandyatvAt ziSyANAmapyAcAryAnabhivandyatvena vyabhicArAcca / sAdhvInAM sAdhumAtrAnabhivandyatayA cAritrahAniranumIyata iti cet ? na, zaikSe vyabhicArAt vyAptigrAhaka pramANAbhAvAcca / 439 [ srIpaNuM tIrthaMkaratvane avirodhI ] samAdhAnaH-anaMtAnuba'dhInI hAjarImAM strIveda khAMdhyA pachI paNa anaMtAnubaMdhInA udaya kSINa thae chate vizuddha adhyavasAyAthI tIrthaMkaranAmakama khadha sa'bhavita hovAthI tame kaheA che evA vidha asaddha che, nahitara teA strIvedakama ja jinanAma virAdhI thavAthI zrItIkarAne srIvedanI sattA na mAnavAthI strIveda karmAMnI kSapaNA ja anupapanna thaze A rIte srIvedakane viruddha mAnI zakAtu na heAvA chatAM strIpaNuM tA tItha karapaNAne viruddha heAvu. mAnI zakAze ne? " evuM na kahevu" kAraNake svakAraNeAne AdhIna evA strIzarIra ane srIvedathI ja strIpaNuM siddha thaI jatu hAvAnA kAraNe strIpaNA sAthe paNa tItha karapaNAne virAdha nathI. tethI ja " mallinAtha bhagavAnane pUrva bhavamAM strIpaNuM ane jinanAma ubhayanuM upArjana viruddha che" evI vAta nirasta jANavI. prakhaLapuNyazALI jIvAne pApaprakRtinA jharaNA jevuM strIpaNuM kavacit ja hAya che. tethI ja te AzcabhUta (accheru) kahevAya che. 'mallInAtha bhagavAne strI mAnavAmAM zakAlApuruSa kahI zaka'ze nahi' evu je kahyuM che te paNa luccAonI ToLInA pralApamAtra rUpa jANavuM. kAraNake strIpaNuM hAvA chatAM puruSanA vyApAra rUpa dharmopadezAdinA temaja atizayanA mahimAnA kAraNe temAM puruSatvavyavahAra thaI zake che. "strIe puruSAne vaMdanIya na heAvAthI jaNAya che ke cAritrAtmaka Rddhine AzrIne strIo puruSAthI hInahAya che evI dalIla paNa tuccha che kemake zrI tIrthaMkarAnI jananIe jagadya he!vAthI strIomAM avanIyatA asiddha che ane tethI tamArI vAta ayukta che. vaLI avaMdanIyatA heAvA mAtrathI mukti mATenI ayAgyatA AvI jatI hAya tA tA ziSyA paNa AcArya ne avaMdya hAvAthI mukti mATe aceAgya thai javAnI Apatti Ave ! sAdhvIo tA kAIpaNa sAdhune abhivaMdya hotI nathI"
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 adhyAtmamata parIkSA le. 163 balApekSayApi hInatvamaprayojaka, anyathA strIbhyo'pi hInabalAH pavAdayaH puruSA ratnatrayasAmrAjye satyapi na mucyeran / 'hInabalAnAM viziSTacaryArUpa cAritrameva na syAditi cet 1 na, yathAzaktyAcaraNarUpasya cAritrasya teSAmapyavirodhAt, jinakalpAdiviziSTasAmarthyavirahe 'pi siddheH pratipAdanAd, Aha ca vAdavikurvaNatvAdilabdhivirahe zrute kanIyasi ca / jinakalpamanaHparyAyavirahe'pi na siddhiviraho'sti / / iti / nanu nedaM yukta tathAvidhazaktivirahe cAritrasyAnAdaraNIyatvAditi cet ? nanveva jinakalpiko'pi kSINajaGghAbalaH san virAddhacAritraH syAt / 'zaktimanatikramya yatanayA na tasya cAritravirAdhane ti cet 1 tadidamanyatrApi tulyam / tathA cAgamaH-61jayaNAi vaTTiyavyaM na hu jayaNA bhaMjae aMga // tievA hetuthI paNa teomAM cAritrahInatAnuM anumAna karI zakAtuM nathI. kemake zaikSa= nUtana dIkSita sAdhuo paNa tevA ja hoya che, ane tema chatAM teomAM e hAnatAne abhAva paNa saMbhavita hovAthI te hetumAM vyabhicAra Ave che. temaja je anabhivaMdya hoya te hInacAritrI hoya evI vyAptinuM grAhaka paNa keI pramANa na hovAthI tevuM anumAna thaI zakatuM nathI. [[ baLahInatvahetu aprAjaka ] baLanI apekSAe strIomAM rahela hInatva hetu paNa mukti ayogya vane siddha karavAmAM aprojaka che nahitara te strI karatAM paNa hIna baLavALA laMgaDA vagere puruSa ratnatrayanI hAjarImAM paNa mukta thaI zakaze nahi "hInabaLavALA jIvone viziSTacaryArUpa cAritra asaMbhavita hovAthI mukti zI rIte hoya? evuM na kahevuM, kemake viziSTa caryArUpa cAritra na hovA chatAM yathAzakti AcaraNarUpa cAritra hovAmAM kaI virodha nathI. vaLI jinakalpAdi aMgenA viziSTa sAmarthyanA abhAvamAM paNa mukti kahI hovAthI hanabaLIne paNa te saMbhavita che. kahyuM che ke "vAdalabdhi, vidurvaNadilabdhi, jinakalpa, mana:paryavajJAnano abhAva hovA chatAM temaja kRtajJAna a5 hovA chatAM siddhino abhAva nathI." "tevA prakAranI zaktinA abhAvamAM cAritra AdaraNIya ja hotuM nathI evuM kahIne A vAtane ayukta na TheravavI, kema ke te te pachI jinakalpIne paNa jaMghAbaLakSINa thae te cAritra anAdaraNIya banI javAthI enI virAdhanA thaI javAnI Apatti Ave. vaLI "teo zakitanuM ullaMghana na thAya e rIte yatanAthI pAlana karatAM hovAthI cAritravirAdhanA thatI nathI." evuM je kaheze te e vAta hInabaLI jI mATe paNa samAna ja che. A gAmamAM paNa kahyuM che ke "jayaNA pUrvaka vartavuM. jayaNA aMgano = cAritrarUpa zarIrane bhaMga = nAza karatI nathI." 1. upadezamAlA-298 asya pUrvArdha:- kAlassa ya parihANI saMjamajogAI nasthi khittAi / kAlasya ca parihANiH saMyamayogyAni na santi kSetrAgi / yatanayA vartitavyaM na khalu yatanA bhanaktyaGgam //
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ strImuktivicAra ___ api ca sarvAsAM strINAM hInabalatvamapyasiddha, malliAbhRtInAmanantabalatvAt , dRzyate ca sAmpratInAnAmapi tapovyApArAdau prAyaH puruSApekSayApi prakRSTatvamitya kAntikametat / etena 'anupasthApyatApArAJcitakAnupadezena hInabalatva tAsAm' ityapi nirasta, yAgyatAmapekSyaiva hi zAstre vicitravizuddhathupadezAt / ukta ca saMvaranirjararUpo bahuprakArastapovidhiH zrUyate zAstra / yo(ro)jisliAvidhiritra sthApi #thajhiMduvArI | ti [ ] catta-navAr ityasya zuSirapUraNAyAM puruSApekSayA'vagAhanAhInatvAdityartha iti-tadunmattAdhyAtmikapralapita, ratnatrayasAmrAjye siddhe'vagAhanAhInatvasyA'kiJcitkaratvAt , svazarIrApekSayA sarvatrAvagAhanAvaiSamyAbhAvAcca, anyathA sthUlakRzAdizarIrabhedena tadvayavasthAviplavaprasaGgAt / etena saMsthAnahInatvAdityAdikamapAsta, anitthaMsthe niSThasaMsthAne sarva saMsthAnasamAvezAt / ____ etena yadukta prabhAcandreNa "strINAM na mokSaH, puruSebhyo hInatvAt , napuMsakAdivad" (nyA0 ku0 ca0 pRSTha 876) iti tadapAsta draSTavya', sAmAnyena strINAM pakSatve'zataH siddhasAdhanAd, devyAdInAM mokSAnabhyupagamAt , vivAdAspadInAM ca tAsAM pakSatve tadvizeSaNAnupAdAne [ strIomAM hinabaLI-niyama asida]. vaLI sarvastrIo hInabaLavALI ja hoya evuM paNa nathI kAraNa ke zrI mahilanAtha bhagavAna Adi strIo anaMtabaLavALI hatI. hamaNunI strIo paNa tapa vagere pravRttimAM puruSa karatAM prAyaH caDhiyAtI jovA maLe che. tethI strIo puruSanI apekSAe hInabaLI ja hoya e vAta asiddha che. tethIja "strIone anupasthApyatA, ane pArAMcita prAyazcitta kahyA na hovAthI teomAM hInabaLatvanuM anumAna thAya che e vAta paNa nirasta jANavI kAraNa ke zAstramAM yogyatA joIne ja judA judA prakAranI vizuddhio kahI che. kahyuM ja che ke "zAstramAM saMvara ane nirjarA rUpa aneka prakArano kahela tapividhi roganI vicitraprakAranI cikitsAvidhionI jema kaI kaI jIvane keI ne kaI rIte upakArI bane che." vaLI "hInatvA e je heta Apyo che tene "zuSira pUravAmAM puruSanI apekSAe hIna avagAhanAvALI hovAthI' evo artha hovAthI ke anupapatti nathI" evuM je tame AdhyAtmikamatavALA kaho cho te paNa ayukta che, kAraNa ke ratnatrayasAmrAjya rUpa sAdhya siddha thae chate avagAhanAnI hInatA kaMI bAdhaka banI zakatI nathI. ane potAnA zarIranI apekSAe te keIne avagAhanAnI viSamatA hatI ja nathI. nahitara te skUlakRzAdi zarIra bhedathI thatI avagAhanAnI vyavasthA tUTI jaze AthI ja "saMsthAnahIna hevAthI strIone mukti hotI nathI' ityAdi kathana paNa apAsta thaI jAya che. kAraNa ke anitthasthaAtmaka (niSTha) saMsthAnamAM (=siddhasaMsthAnamAM ?) sarva prakAranA saMsthAne samAveza thaI jato hovAthI strIonA saMsthAnathI paNa mukti pAmI zakAya che. * aniyata AkAravALA saMsthAna (AkRti)ne anityastha kahevAya che, 56
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA le, 164 pakSasya nyUnatvAt , prakaraNAdeva tallAme pakSasyApyanupAdAnaprasaGgAdityAcAryAH / nanu zrutiprApte'rthe prakaraNAdInAmanavakAzAcchratiprAptasya pakSasya na prakaraNApekSA, api tvatathAbhUtasya vizeSaNasyaiva tadapekSeti cet 1 na, "zrutiliGgavAkyaprakaraNasthAnasamAkhyAnAM samavAye pAradaubalyam" [jai0 sU0 3 / 3 / 14]' ityatra zruti dvitIyetyAdinA dvitIyArUpAyA eva zrutesrahaNAt / astu vA padameva zrutistathApi pakSasyeva vizeSaNasyApi zrutyA'grahaNe nyUnatvameva / ____ vastuto vivAdApannatvamapi mokSasAmagrIsamavahitatvaparyavasannameva, itarasya durvacatvAt / tathA ca pratijJAyA eva balavatpramANena bAdhaH, na hi"mokSasAmagrIsamavahitA na mokSabhAjaH" iti na virodhapaddhatiparAhatam / api ca "strINAM mokSaH, napuMsakebhyo'dhikatvAt , puruSavad" iti satpratipakSo'pi / etena "nyUnatva puruSadoSo na tu vastudoSaH, na caitAvataiva vAdiparAjayAt kathAparyavasAna, tattvanirNinISAyAmadoSAd" ityuktAvapi na kSatiH ||164||ath pApaprakRtibAhulyahetuM dUSayitumAha [ prabhAcadrIya anumAnanuM nirAkaraNa) tethI ja, "strIone mekSa hotuM nathI kAraNa ke teo puruSathI hIna hoya che jemake napuMsaka" evuM prabhAcaMdravadana paNa nirasta jANavuM. kAraNake e anumAnamAM sAmAnyathI keIpaNa strIne pakSa tarIke lIdhI hoya te devI vagere rUpa pakSanA eka aMzamAM siddhasAdhana doSa jANa, kAraNake devIone ame paNa mekSa mAnatA nathI. vivAdanA sthAnabhUta manuSyastrIone ja pakSa tarIke levI hoya che tevuM vizeSaNa kahyuM na hovAthI pakSanyUnatA havArUpa deSa Avaze. "prakaraNathI ja tevuM vizeSaNe jaNAI jatuM hovAthI tenuM pRtha upAdAna karavAnuM rahetuM nathI evuM je tame kahetA he te pakSano paNa upanyAsa karavAnI jarUra raheze nahi, kAraNake e paNa prakaraNathI ja jANI zakAya che. zaMkA- zrutithI prApta thatAM artha aMge prakaraNadine avakAza na hovAthI (kAraNake prakaraNAdi zrutinI apekSAe durbaLa che tethI) zruti prApta evA pakSane prakaraNanI apekSA hetI nathI, jyAre zrutithI aprApta evA vizeSaNane te te hoya ja che. tethI prakaraNathI vizeSaNa ja gamya bane che, vizeSyarUpa pakSa nahi, samAdhAnaH- "zruti, liMga, vAkya, prakaraNa, sthAna ane samAkhyAnA samudAyamAM pachI pachInA durbaLa che." (pUrva pUrvanA baLavAna che") evA vacanamAM "zrutiddhitIyA" ItyAdi vyAkhyAthI dvitIyArUpa zrutinuM ja grahaNa hovAthI (arthAt je dvitIyA vibhaktithI ulikhita hoya te ja kRti che ane tene ja prakaraNAdinI apekSA na hovAthI) pakSa kRtiprApta na hovAnA kAraNe prakaraNagamya banI ja zake che. athavA bhale 'pada' rUpazrutinuM tyAM grahaNa ho te paNa, eTale ke vibhaphatyanta pada" e mujaba koIpaNa padathI je ulikhita hoya tene prakaraNAdinI apekSA na hoya evI vyAkhyA ho to paNa, pakSanuM jema 1. 'arthaviprakarSAtU' iti sUtrazeSaH /
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImuktivicAra 43 pAvANaM payaDINaM thInivvattIiM baMdhajaNaNINaM / sammatteNeva khara No tesiM pAvabahulataM // 165 // [pApAnAM prakRtInAM strInivRrterbandhajananInAm / samyaktvenaiva kSaye no tAsAM pApabahulatvam // 165 // ] yattAvadukta' "mithyAtvasahAyena mahApApena strItvasya nirvartanAnna strIzarIravarttina Atmano muktiH" iti tadayukta, samyaktvapratipattyaiva mithyAtvAdInAM kSayAdisambhavAt, AstrIzarIraM padmathI grahaNa karyu che tema vizeSaNanuM na karyu. hAvAthI nyUnatA tA ja... vAstavamAM tA vivAdApanna strIe' evA pakSamAM vizeSaNIbhUta vivAdApannava''mAkSasAmagrIsamavahitatva'mAM ja pavasita thAya che, kAraNake jeone mAkSasAmagrInuM ja samavadhAna hAtuM nathI tevI devI vagerene tA meAkSa hAtA nathI' e vAta nizcita ja hAvAthI enA vivAda rahetA nathI, kintu jene meAkSasAmagrInu' samavadhAna heAya che tevI strIone meAkSa hAya che ke nahi eneA ja vivAda che. pakSanA vizeSaNanu' Avu. pavasAna ja tamArI pratijJAnA khAdha kare che, kAraNake meAkSasAmagrIthI yukta srIe meAkSamAM jatI nathI' evu' vacana virAdhaparAhata nathI evu' kaI nathI. arthAt virodhavALu ja che, [ puruSahInastvahetu satpratipakSita ] vaLI 'strIAnA meAkSa thAya che kAraNa ke napusaMkAthI adhika=caDIAtI hoya che, jemake puruSa' evA anumAnathI tamArA puruSAthI hIna hAya che' evA hetu sapratipakSita hAvAnA kAraNe strIone meAkSa na heAvA rUpa svasAdhyanI siddhi karI zakatA nathI. tethI ja kadAca prativAdI kahe ke "anumAna prayAgamAM nyUnatA puruSadoSa che, vastudoSa nahi. arthAt anumAna pratyeAga karanAra puruSa kAI vizeSAdri AchA khAle to te bhale nigRhIta thAya paNa eTalA mAtrathI kaMi hetu svasAdhyanI siddhi karAvI ApavAmAM dukha La banI jatA nathI, temaja vAdInA AvA nyUnatA doSa batAvI parAjaya karI nAkhavA mAtrathI kathAnA--vastutattva jANavAnI carcAnA aMta AvI jatA nathI, arthAt nyUnatAdidoSaduSTa anumAnaprayAga svasAdhyane siddha karI zakatA nathI. ane teTalAmAtrathI vastutaH tyAM sAdhya paNa na heAya evuM kaMI nizcita thaI jatuM nathI. tethI nyUnatA vagere rUpa puruSadoSa vAda jItI javAnI IcchAthI karAtA jalpAdrimAM doSarUpa hAvA chatAM tattvaniNu ya karavAnI icchAthI thatI vAdarUpa kathAmAM doSarUpa na heAvAthI tame srIe meAkSamAM jatI nathI' ityAdirUpa amArA anumAnane nyUnatva doSathI uDAvI zakatA nathI" ityAdi prativAdInA kahevA chatAM kAI kSati nathI, kAraNa ke pUrvokta rIte prativAdInA anumAnamAM mAdha tathA sapratipakSAdi doSa tA UbhA ja che. 5164aa srIene mukti na heAvAmAM Apela "pApaprakRtienI bahulatA heAvA" rUpa hetune dUSita karavA granthakAra kahe che gAthA :-strI zarIrAdinI baMdhajanaka pApa prakRtienA samyaktvathI gayeA hAte chate strIomAM pApa bAhulya rahetuM nathI. na ja kSaya thaI
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA . 165 ~~ ~ ~~~ ~ ~~ ~~~~ tadanuvRttau tasyAH samyaktvAderapyalAbhaprasaGgAt / ukta ca yogazAsravRttau-nanu mahApApena mithyAtvasahAyena strItvamayaMte, na hi samyagdRSTiH strItva kadAcid badhnAti, iti katha strIzarIravartina Atmano muktiH syAt 1 maiva', samyaktvapratipattikAla evAntaHkoTikoTi sthitikAnAM sarvakarmaNAM bhAvena mithyAtvamohanIyAdInAM kSayAdisambhavAditi / ___ nanu tathApi mA bhUttAsAM samyagdarzanamahimnA mithyAtvAdika, tathApi strItvasamarjitaH kAmAtireka eva muktipratipanthI, evaM ca "striyo na muktibhAjaH, puruSApekSayA tIvrakAmatvAt , napuMsakavat" ityanumAnamiti cet ? na, tIvrasyApi kAmasya zrutAdhyayanAdiprasUtaviparItapariNAmanivartanIyatvAta, na hi kAmamanirudhya puruSA api mucyante / eva ca pUrvAnumAne "striyo mokSabhAjaH, napuMsakebhyo hInakAmatvAt , puruSavat" iti satpratipakSo'pi / nanveva napuMsakAnAmapi kuto na muktiH 1 teSAmapi tIvratarakAmasya viparItapariNAmanivartanIyatvAt / 'strIpuruSazarIrayoreva mokSahetutvAnnapuMsakasya svabhAvAdeva na mokSa' iti cet 1 tarhi lAghavAt puMzarIratvenaiva mokSahetutAstu, strInapuMsakayostu svabhAvAdeva na mokSaH / 'AgamasiddhaH strINAM mokSo na tu napuMsakasyeti cet 1 so'yamAgamo vivAdagrastaH / 'aklIbazarIratvenaiva mokSahetutA'stviti cet ? na, puzarIratvApekSayA'klIbazarIrasya gurutvAt / mithyAtvanI sahAyavALA mahApApathI strI paNuM baMdhAtuM hovAthI ane tethI strIzarIrI AtmA mahApApa yukta ja hovAthI mukta thato nathI." evuM je kahyuM che te ayukta che kAraNa ke strIpaNuM bAMdhyA pachI samyakatva prApti thAya e ja vakhate mithyAtyAdinA kSaya-kSapazamAdi saMbhavita hovAthI pApabahulatA rahetI na hovAnA kAraNe mukti saMbhavita ja che. bAkI mithyAtvAdirUpa pApabahulatA, jyAM sudhI zarIra hoya tyAM sudhI anuvRtta thatI hoya (ete jIvanI sAthe rahetI ja hoya) te te strIone samyakatvAdinI prApti paNa thaI zakaze nahi. yogazAstranI TIkAmAM kahyuM che ke zaMkA :-mithyAtvanI sahAyavALA mahApApathI strI paNuM maLe che, kAraNa ke samyagadaSTi jIva te kyAreya strIpaNuM bAMdhatA nathI. tethI zarIramAM rahela AtmAnI mukti zI rIte thAya ? samAdhAna -badhA karmo samyaktvanI prApti vakhate ja aMtaH koDAyeDi sthitine vALA thaI jatA hovAthI mithyAtva mehanIyAdinA kSayAdi saMbhavita ja che." zaMkA : e rIte samyagudarzananA mahimAthI teone mithyAtvAdi bhale na ho ! chatAM paNa ApaNAnI sAthe ja prApta thayela kAmavAsanAne atireka mukti pratye pratipaMthI banaze ja. ane tethI "strIo mukti pAmatI nathI kAraNa ke puruSanI apekSAe tIvrakAmavAsanAvALI hoya che jemake napuMsaka." evuM anumAna karI zakAze. [kAmAtireka viparIta pariNAmanivarya] samAdhAna -tIvra paNa kAma kRtaadhyayanAdithI thayelA tenA virodhI pariNAmethI nivartanIya hovAthI muktibAdhaka banatuM nathI. evA virodhI pariNAmethI kAmane
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ samuktivicAra - atrocyate-jAtinapusakastha tAvatsamyaktvAdyabhAvAdeva na mokSaH, strINAM tu tatsAmrAjyAttadavirodhaH, evaM ca pramANabalAd guruNApyaklIbazarIratvenaiva hetutA, yena rUpeNa ratnatrayaprAptihetutA tena rUpeNa mokSahetutvAt / anyathA khoklIvayoH svabhAvasAmye striyAH klIbasyeva samyagdarzanAdikamapi na syAt / syaadett-npuskaanaamaanpuskshriirnivRtternntaanubndhinirAdha karyA vagara to puruSe paNa mukta thatA nathI. vaLI tame kahela anumAna che strIo mukti pAme che kAraNa ke napuMsaka karatAM teonI vAsanA ochI hoya che, jemake puru" evo sampratipakSa Ubho hovAthI svasAdhyanI siddhi karavAmAM asamartha che. zakA -e rIte to napuMsako paNa potAnI tIvravAsanAne viruddha pariNAmothI nivRtta karI zakatA hovAthI teno mokSa paNa kema na thAya?-"zarIra ane puruSazarIra ja kSahetubhUta hovAthI tIvrakAma anivanIya " vagere rU5 kAraNe nahi kintu mokSahetuvikalatA rUpa svabhAvanA kAraNe ja napuMsakeno mokSa thato nathI-evuM paNa mAnavuM nahi, kAraNa ke te pachI puruSa zarIrane ja mokSahetu mAnavAmAM lAghava hovAthI e ja rIte mAnavuM yukta hovAnA kAraNe strIone paNa svabhAvathI ja muktino abhAva siddha thaI jaze. "strIone mekSa hA AgamamAM kahyuM hovAthI siddha ja che jyAre napuMsakane kahyA na hovAthI asiddha che evuM paNa kahevuM nahi, kAraNa ke e Agama ja vivAdagrasta che. "zarIra ane puruSazarIrane hetu mAnavAmAM be svataMtra kAryakAraNa bhAva mAnavAnuM gaurava hovAthI anapuMsaka zarIrane ja hetu mAnavAne havAnA kAraNe strIne mukti siddha thaI jAya che" A kathananI sAme amAruM kahevuM e che ke anapuMsaka zarIrarUpe mokSahetutA mAnavAmAM kAraNutA avarachedaka dharma anapuMsakatava=paM- zrIdehabhinava gurubhUta banI jAya che. jyAre puMzarIratvarUpe kAraNatA mAnavAmAM kAraNutA avacchedaka dharma laghubhUta thAya che. eTale lAghavathI puruSazarIrarUpe ja mahetutA mAnavAnI rahevAnA kAraNe strIone mukti hovI siddha thatI nathI. [ alIbazarIrarUpe mahesutA ]. samAdhAna - janmathI napuMsaka zarIravALAne te samyaktvAdine ja abhAva hovAthI mokSa hoto nathI. jyAre strIone to samyaktvAdi hAjara hovAthI mokSa havAmAM koI virodha nathI. tethI "je rUpe ratnatrayaprAptinI hetutA hoya te ja rUpe mekSahetutA hoya che evI vyAptithI puSTa thayelA pramANunuM baLa hovAthI gaurava hovA chatAM alIbazarIrarUpe ja kSaNettA mAnavI paDe che. nahitara te strI ane napuMsaka banene svabhAva eka sarakhe hevAmAM napuMsakanI jema strIone samyagadarzanAdi hovA paNa ghaTI zakaze nahi. zakA :- napuMsakane jyAM sudhI napuMsaka zarIra hoya tyAM sudhI anaMtAnubaMdhI kaSA sAthe rahe che jyAre strIone jyAM sudhI strI zarIra hoya tyAM sudhI pratyAkhyA
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA lai. 16 bhiranuvartitavyaM, strINAM tvAstrIzarIranivRtteH pratyAkhyAnAvaraNairanuvatiSyata iti klIbasya na samyagdarzana, strINAM tu na cAritrameveti cet ? na, strItvaklIbatvabandhakatvasAmyena dvayorapyavizeSeNAnantAnubandhyanuvRttiprasaGgAt , striyAstatkSayAdisAmagrayAM ca kaSAyAntarakSayAdisAmayA apyabAdhAt / 'napusakasya kuto na tAdRzasAmagrI ti cet ? tatra svabhAva eva zaraNaM, napuMsakatvabandhakAlInAnAmanantAnubandhyAdInAM nikAcanAditi dig / // 165 / / atha manaHprakarSa virahasaMhananavirahahetuM dUSayati Na ya tAsiM maNaviriyaM amuha va muhaM vi va ukiTTha / tArisaNiyamAbhAvA teNa hao caramahe Uvi / / 166 // [na ca tAsAM manovIryamazubhamiva zubhamapi naivotkRSTam / tAdRzaniyamAbhAvAt tena hatazcaramaheturapi // 166] __yattAvadukta "strINAM saptamanarakapRthvIgamanayogyamanovIryapariNatyabhAvAt mekSigamanahetumanovIryapariNaterapyabhAvaH" iti tadayukta', na hi yatra yatra mokSagamanayogyatA tatra tatra sptnAvaraNa kaSAye sAthe rahe che. tethI napuMsakone samyaktva paNa hotuM nathI, jyAre strIone cAritra ja hotuM nathI samyapha to hoI zake che. samAdhAna :- napuMsakapaNAnA baMdhaka jema anaMtAnubaMdhI kaSAyavALA hoya che tema svIpaNAnA baMdhaka paNa anaMtAnubaMdhI kaSAyavALA ja hoya che, kAraNa ke ApaNuM bIjA guNaThANa sudhI ja baMdhAya che. tethI bannenA baMdhakemAM samAnatA hovAthI banemAM samAna rIte anaMtAnubaMdhI kaSAyone sAthe rahenAra mAnavAnI Apatti Avaze. strIone anaMtAnubaMdhInA kSaya-kSa pazamAdinI sAmagrI hAjara hovAthI anaMtAnubaMdhI nivRtta thaI zake che" ema je kahezo to e rIte te pratyAkhyAnAvaraNAdi kaSAyanA kSayAdinI sAmagrI paNa abAdhita hovAthI teone paNa nivRtta thavA mAnavA ja paDaze. "napuMsakane paNa anaMtAnubaMdhInA kSayAdinI sAmagrI kema hotI nathI ?" evA praznano uttara e che ke napuMsakapaNuM bAMdhatI vakhatanA anaMtAnubaMdhI vagerenuM nikAcana karyuM hovAthI teone svabhAva ja evo hoya che ke anaMtAnubaMdhInA kSayAdinI sAmagrI ja teone prApta thAya nahi ItyAdi. 16pA - strIone mukti na hovAmAM digaMbare kahela mana:prakarSanA abhAvarUpa hetune temaja saMghayaNanA abhAvarUpa hetune dUSita karatAM graMthakAra kahe che [strIone zubhamanevIyano paramaprakarSa saMbhavita] gAthArtha :-"jema strIone azubhamane vIrya utkRSTa hetuM nathI tema zubhamane vIrya paNa utkRSTa hetuM nathI" evuM kahevuM paNa yukta nathI, kAraNa ke azubhamavIrya utkRSTa na hoya te zubhamane vIrya paNa utkRSTa na ja hoya evo keI niyama nathI. A niyama na hovAthI ja saMghayaNabhAvarUpa caramahetu paNa haNAyela hovAthI svasAdhyanI siddhi karI zakato nathI.
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ strImuktivicAra manarakapRthvIgamanayogyateti vyAptirasti yadbalena vyopakAbhAvAdvayApyAbhAvaH siddhayet / 'prasannacandrAdiSu tadubhayasahacAro dRSTa' iti cet ? na, sahacAradarzanamAtreNavyApteragrahAt , tAdRzAzubhamanovIryapariNativirahiNi caramazarIriNa vyabhicArAt / etena yatra saptamanarakapRthvIgamanayogyatAvirahastatra muktigamanayogyatAviraha ityabhAvamukhena vyAptirapi parAstA, utkRSTA'zubhamanovIryapariNativirahe'pi utkRSTazubhamanovIryapariNatisambhavAd, anyathA viparItaniyamaprasaGge muktigamanA'yogyAnAmanavyAnAmapi saptamanarakapRthvIgamanaM na syAt / / ____ api ca nAdhogativiSaye manovIryapariNativaiSamyadarzanAdUrdhvagatAvapi tadvaiSamya, yato bhujaparisarpAH pakSiNazcatuSpadA uragAzcAdhogatAvutkarSa to yathAkrama dvitIyAM tRtIyAM caturthI . paJcamI ca pRthvI gacchanti, Urdhva tu sarvepyutkarSataH sahasrAra yAvadeveti / syAdetat "strIone 7 mI narakaprAgya tIvrasaMklezAtmaka mane vIryapariNati na hovAthI mekSaprAgya atyaMta vizuddha manavIya pariNati paNa hotI nathI evuM je kahyuM che te ayukta che, kAraNa ke jyAM jyAM mekSagamanAgyatA hoya tyAM tyAM saptamanaraka gamana gyatA hoya evI kaMI vyApti nathI ke jenA AdhAre sAtamI narakagamanogyatA rUpa vyApakanA abhAvathI mokSagamananI gyatArUpa vyAkhyano abhAva siddha thaI zake. prasannacaMdrAdimAM baMne yogyatA hevI dekhAyelI che. tethI eka hoya tyAM bIjI hoya ja evI vyAptine nizcaya thAya che." evI zaMkAnuM samAdhAna e che ke kayAMka kayAMka sahacAra dekhAvA mAtrathI vyAptine nirNaya thaI jatuM nathI. tema ja zrI tIrthakarAdi keTalAka caramazarIrI jene tevI azubhamane vIrya pariNati na hovA chatAM mokSa prAyogya zubhapariNati hAjara hevAthI vyabhicAra hovAnA kAraNe paNa evI vyApti mAnI zakAtI nathI. tethI ja "jyAM 7 mI narakagamanogyatAne abhAva hoya che tyAM mokSagamanAgyatAne paNa abhAva hoya che evI abhAvaghaTita vyApti paNa parAsta jANavI. kAraNa ke zrI tIrthaMkarAdine utkRSTa azubhamane vIrya pariNatine abhAva hovA chatAM utkRSTa zubhamanavIryapariNati saMbhavita hoya ja che. nahitara to "jeone utkRSTazubhamanevIya pariNati na hoya teone utkRSTaazubhamane vIrya pariNati paNa hotI nathI e viparItaniyama paNuM karI zakAya tema hovAthI muktigamanane ayogya evA abhavyonuM 7 mI narakamAM paNa gamana thaI zakaze nahi. [adhogativiSayaka vaiSamya UrdhvagativiSayaka ThauSamyanuM ajika]. vaLI adhogati aMge manovIryapariNatinuM vaiSamya dekhAtuM hovA mAtrathI kaMI Urdhvagati aMge paNa te hoya ja evuM nathI kAraNa ke bhuja parisarpa, becara, catuSpada ane ura parisarSo agatimAM anukrame bIjI, trIja, cothI ane pAMcamI naraka sudhI jatAM hovA chatAM UrvamAM te badhA ja samAna rIte utkRSTathI AThamA sahastrAra devaloka sudhI jAya che.
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 adhyAtamamataparIkSA zlo. 166 teSAmUrdhvAdhogativaiSamya bhavasvAbhAvyAdeva, strINAM tu na tathA, narabhavena saptamanarakapRthivyAmapi gamanasambhavAditi cet 1 tathApi strIparyAyasyaivAya svabhAvo yatsaptamanarakapRthavyAM tA na gacchantIti / 'mokSe'pi tA na gacchantIti kuto nAsAM svabhAvaH' iti cet ? tatkAraNasAmrAjye tAdRzastrAbhAvyA'kalpanAt / tarhi saptamanarakapRthivIgamanAbhAvo'pi tAsAM kAraNAbhAvamanveSayatIti cet 1 tarhi bhujaparisAdInAmapi dvitIyAdinarakapRthivIgamanAbhAvaH kAraNAbhAvamanveSayatIti tulyam / tasmAnna zubhagatyajanasAmotkarSo'zubhagatyajanasAmotkarSa vyApnoti / athordhvagatiparamotkarSa evAdhogatiparamotkarSa vyApyastenAntarAlikavaiSamyadarzane'pi na kSatiriti cet ? na, tasyApi niyamasya dUSitatvAt / / zakA :-bhuja parisarpAdinuM Urdhva-adhogati aMgenuM vaiSamya tenA tevA bhavasvabhAvathI ja hoya che. strIone tevuM nathI, kAraNa ke puruSa 7 mI narakamAM paNa jatAM hovAthI manuSyabhavasvabhAva 7 mI narakamAM gamanane aTakAvate nathI. samAdhAna manuSyabhavane svabhAva evo na hovA chatAM strIonA strI paryAyane ja e svabhAva che ke teo 7 mI narakamAM na jAya. "teo mekSamAM paNa na jAya e paNa teonA strI paryAyane svabhAva kema nathI? ene javAba e ke mokSagamana aMgenA kAraNe hAjara hote chate te svabhAva mAnI zakAto nathI. zaMkA -te pachI e rIte sAtamI narakamAM strIo jatI nathI enAthI paNa taprAyogya kAraNa sAmagrI hotI nathI evI ja kalpanA karavI joIe, tevo svabhAva hoya che evI kalpanA karavAnI jarUra nahi. samAdhAna :-to pachI e rIte "bhuja parisarpAdi paNa bIjI narakAdi sudhI ja jaI zake che e vAta teomAM trIjI narakAdi gamana yogya kAraNanA abhAvane ja jaNAve che, tevA bhavasvabhAvane nahi. eTale ke trIjInakAdigamanaprAgya mane vIrya pariNatinA abhAvane ja jaNAve che, ane tethI ardhagati aMge bhuja parisarpAdinI mane pariNatinuM vaiSamya dekhAtuM hovA chatAM (jemake bhujaparisarpanI manavAryapariNati evI hoya che ke e vadhumAM vadhu bI jI naraka sudhI ja jaI zake, becaranI evI hoya che ke e vadhumAM vadhu trIjI naraka sudhI ja jaI zake ItyAdirU5 vaiSamya hovA chatAM) Urdhvagati aMge te badhAnI manavIya pariNatimAM samAnatA (jema ke badhA AThamA devaloka sudhI jAya che) hovAnA kAraNe ardhagati aMgenuM vaiSamya hoya te Urvagati aMge paNa mane vIrya pariNatinuM vaiSamya hoya ja evo niyama bAMdhI zakAtuM nathI, ane tethI "strI ane puruSamAM adhogati aMgenI mAnavIya pariNatinuM vaiSamya hovAthI Urdhvagati aMge paNa te hevuM joIe ane tethI puruSa utkRSTathI mekSamAM jaI zaktA hoya te paNa strIo tyAM jAya nahi" evuM kahI zakAtuM nathI. arthAta zubhagati meLavavAnuM sAmarthya azubhagati meLavavAnA sAmarthyanuM vyApaka nathI.
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ sImuktivicAra etena- "strINAM na jJAnAdiparamaprakarSaH, paramaprakarSa tvAt , saptamanarakapRthvIgamanA'puNyaparamaprakarSavat" ityapi nirasta, striyo jJAnAdiparamaprakarSAbhAvavatyaH paramaprakarSa tvAdityarthe hi kiM kena saGgatam ? 'jJAnAdiparamaprakarSoM na strIvRttiH, paramaprakarSa tvAt' ityarthe tu SaSThyAH sapta. myarthe lakSaNA''pattiH, sAmpradAyikasaptamyanupAdAnasyA'nyAyyatvaM, mohanIyasthitiparamaprakarSe strIvedaparamaprakarSe vyabhicArazca / saptamanarakapRthvIgamanA'puNyajAtIyaparamaprakarSa tvasya hetvarthatve pakSA'vRttitvaM, jJAnAderapuNyajAtIyatvAbhAvAt , AtmapariNAmatvajAtyA tajjAtIyatvasya strIvedapariNAmAdisAdhAraNatvenAnaikAntikatvAt / 'strINAM na jJAnAdiparamaprakarSaH, guNaprakarSa tvAt' zakA- udarvagatine paramautkarSa ja adhogatinA paramautkarSane vyApya che. tethI vacce vaccenI Urva-adhogati aMgenuM vaiSamya (eTaleke Urdhvagati-samAna hovA chatAM agatimAM pheraphAra hovo vagere) hovA chatAM koI kSati nathI. arthAt strIone je Urvagati paramekarSa (mokSa) zakya hoya te agati paramekarSa (7 mI naraka) paNa zakya hovo joIe, paNa che nahi, tethI mokSa paNa hotuM nathI ema siddha thAya che. samAdhAnaH- zrI tIrthaMkarAdi keTalAka caramazarIrI jene Urdhvagati paramekarSa hovA chatAM adhogatiparamotkarSa hote nathI" evuM kahevA dvArA tamAre uparokta niyama paNa dUSita TharAvyuM hovAthI strIone muktino abhAva hovo siddha thatuM nathI. [ jJAnAdiparamaprakarSAbhAvasAdhaka anumAnemAM de ]. tethI ja "jJAnAdi paramaprakaSa strIone hete nathI kAraNake te paramaprakarUpa che. jema ke 7mI narakamAM gamanAgya pApane paramaprakarSa" evuM kaI vAdInuM kathana paNa parAsta jANavuM, kAraNa ke A kathanane "strIo jJAnAdi paramaprakarSanA abhAvavALI hoya che kAraNake paramaprakarSarUpa hoya che. evo artha karavAmAM to zuM konI sAthe saMgata che? eja vicAraNIya che. arthAt strIo rU5 pakSa, jJAnAdiparamaprakarSAbhAvarUpa sAdhya ane parama prakarSa svarUpa hetu paraspara sAva asaMgata che kAraNake pakSamAM hetu temaja hetumAM sAtha yApti vagere sAva asaMbhavita che. "jJAnAdi paramaprakaSa strIomAM rahenAra nathI kAraNa ke paramaprakarSarUpa che' evo artha karavAmAM, arthAt jJAnAdiparamaprakarSane pakSa banAvI strIvRttivAbhAvane sAdhya mAnI paramaprakarSavane hetu tarIke levAmAM "NuM" zabdamAM rahela SaSThI vibhaktinI vRttitvarUpa saptamyarthamAM lakSaNa karavAnI A pati Avaze. temaja AvA arthamAM saMpradAyathI cAlI AvatI saptamIvibhaktine upanyAsa na karavo e ajANya paNa che. temaja mehanIya sthitinA paramaprakarSamAM ane strIvedanA paramaprakarSamAM paramaprakarSavarUpa hetu hovA chatAM strIvRttitvAbhAvarUpa sAdhya na hovAthI vyabhicAra paNa che ja. paramaprakarSAt evA hetuno 7mInarakapRthvIgamanaprAgyapApajAtIya paramaprakarSavarUpa artha karavAmAM hetunI pakSamAM avRtti thavAnI Apatti Avaze, kAraNa ke jJAnAdi paramaprakarSarUpa - pakSamAM pApajAtIyatva ja na hovAthI pApajAtIya paramaprakarSava rahyuM nathI. 57
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 ityatra vyAptigrAhaka pramANAbhAvaH, 'jJAnAdiprakarNaH strIvRttiH, napusakAvRttiguNaprakarNatvAt, samyagdarzanaprakarNavat' ityetena bAdhazca / kiM ca chAnasthyakAlAvacchedena jJAnAdiprakarSasya strIvRttitvAbhAve sAdhye zrutajJAnaprakarNamAdAya pakSaikadeze siddhasAdhanaM, kaivalyakAlAvacchedena tatsAdhane ca vadatovyAghAtaH / atha cAritraprakarSo na strIvRttiH, guNaprakarNatvAt zrutajJAnaparamaprakarNavat iti cet ? na samyagdarzanaprakarSeNa vyabhicArAt jJAnaprakarSa vinApi cAritra - prakarNasya mASatuSAdau siddhatvenA'prayojakatvAcca / 2 evaM caitaddhetunirAse saMhananAbhAva heturapi parAsto veditavyo, yataH strINAM varSabhasaMhananA - bhAvaH kimAgamaniSiddhatvAt sAdhyate 1 - saptamanarakapRthvIgamanA'yogyatvAdvAnumIyate ? nAdyaH, niSedhakAgamA'zravaNAt / na dvitIyaH, saptamanarakapRthvIgamanayogyatvasya vajrarSabhanArAcasaMhananaparyavasitatvenAtmAzrayAt / atha saptamanarakapRthvIgamanayogyatvAbhAvena viziSTamanovIrya - adhyAtmamataparIkSA zyA. 166 ww d , == zaMkA :- jJAnAdi, pApajAtIyatvane AzrIne saptamanarakagamanayeAgya pApanA sajAtIya na hAvA chatAM AtmapariNAmatva jAtine AzrIne tevA che ja ane tethI tAddazapApajAtIyaparamaprakava temAM avRtti nathI. samAdhAna :- AtmapariNAmatva jAtine AgaLa karIne tAdRzapApajAtIyatva te strIvedyapariNAmAdimAM paNa che jyAM strIvRttivAbhAva na hAvAthI hetu vyabhicArI mane che. jJAnAdviparamapraka strIone hAtA nathI kAraNake guNaprakarUpa che" evu' vArtInuM kathana paNa ayukta che, kAraNake vyAptigrAhaka keAI pramANa nathI. temaja enA artha paNa evA ja karavA paDe che ke 'jJAnAdi paramapraka strIomAM vRtti hAtA nathI kAraNake guNuprakarUpa che" Avu' phalita anumAna te jJAnAdi paramapraka` strIomAM vRtti hAya che kAraNake napu sakamAM na rahenAra guNuprakarUpa che, jemaka samyagdarzanapraka. " evA anumAnathI bAdhita paNa che ja. vaLI vAdInA anumAnamAM chadmasthakALAvacchedena (chadmastha kALasa'baMdhI) jJAnAskriprakarSanA srIvRttiAbhAva sAdhya hoya teA zrutajJAnaprakarUpa pIkadezamAM siddhasAdhanadoSa che ane kevalyAvacchedana jJAnAskriprakanA srIvRttivAbhAva sAdhya hAya tA svavacanavarAya Ave che. kAraNake kevalajJAna ja jJAnaprakarUpa che. cAritrapraka zrIvRtti hAtA nathI kAraNake guNatmaka rUpa che, jemake zrutajJAnaprakarSa '' evuM anumAna paNa thaI zakatuM nathI, kAraNake samyagdarzanaprakamAM hetu vyabhicArI che, temaja jJAnapraka` vinA paNa cAritrapraka hAvA mASatuSAdimAM siddha hAvAthI hetu aprayeAjaka paNa che. eTaleke zrutajJAnaprakarSa na heAvA mAtrathI enu' udAharaNa laine cAritraprakarNAbhAva hAvA kahI zakAtA nathI. [ saghayaNAbhAvahetumAM hetvAbhAsatA] A rIte manaHprakarSAbhAvarUpa hetu nirasta thae chate saghayaNAbhAvarUpa hetu paNa nirasta jANavA, kAraNake tame strIone muktigamanAyeAgya vaRSabhanArAcasaMdhayaNane
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ strImuktavicAra mammamannimmmmmmmmmavinnamon pariNatyabhAvo'numIyate, tena ca vajrarSabhanArAcasaMhananAbhAva iti cet ? tatrApi yogyatA yadi vajrarNabhanArAcasaMhananarUpA tadAnyonyAzrayaH, yadi ca manaHpariNativizeSarUpA tadA tadabhAvena tadabhAvasAdhane AtmAzrayaH, tAdRzAzubhamanovIrya pariNatiM vinApi varSabhanArAcasaMhananasya caramazarIriNA sambhavena vyabhicArazca / na ca(1 nanu) saptamanarakapRthvIgamanayogyatvAbhAvenotkRSTAzubhamanovIryajAtIyavIryAbhAvo'numIyate, tena ca vajrarSabhanArAcasaMhananAbhAvo'numAsyata iti cet 1 na, yogyatAyA durvacatvAduktAntarbhAve coktadASAt / evaM cakrakAnavasthAdidUSaNakadambakamudbhAvanIyam / evaM vyavasthite strInirvANasAdhanAyAnumAnamAhu :-- abhAva have kyA hetuthI siddha karo cho? AgamaniSiddhatvarUpa hetuthI ke saptamanarakapRthvIgamanAyegyatvarUpa hetuthI? pahelo hetu mAnI zakAtuM nathI (arthAt asiddha che), kAraNa ke e niSedha karanArA keI Agamavacana jovA maLatuM nathI. bIje hetu paNa ayukta che kAraNa ke sAtamI narake gamananI yogyatA vajaRSabhanArAcasaMghayaNamAM ja paryAvasita thAya che arthAt e saMghayaNa ja yogyatArUpa che, tethI vA RSabhanA abhAvane siddha karavA e abhAvarUpa ayogyatA ja hetu tarIke upayoga karavAnuM thavAthI AtmAzraya deSa Ave che. pUrvapakSa -7mI narakamAM javAnI cogyatA na hovArUpa hetuthI strIomAM viziSTa prakAranI mane vIryapariNatinA abhAvanuM anumAna karAya che ane te abhAvane hetu tarIke laI prathamasaMghayaNane abhAva siddha karIzuM (kAraNake prathamasaMghayaNa hoya te ja mananA tevA tIvrasaMphaleze thaI zake che. ane evA phaleza thaI zakatA hoya te ja 7 mI narakamAM javAnI yogyatA hoya che) tethI AmAMzraya deSa raheto nathI. * uttarapakSa - emAM paNa e gyatA je prathama saMghayaNarUpa hoya te anyAzraya deSa Avaze, kAraNa ke egyatArUpa prathama saMghayaNa na hoya te mananI tAdaza pariNatine abhAva siddha thAya ane e abhAva siddha thAya te saMghayaNanA abhAvarUpa aogyatA siddha thAya. je e gyatA manaHpariNativizeSarUpa hoya te gyatAnA abhAvathI manaH pariNatino abhAva siddha karavAmAM AtmAzraya doSa Ubhe ja che. temaja tAdaza azubha manaHpariNita na hovA chatAM paNa caramazarIrIone prathama saMghayaNa hAjara hovAthI vyabhicAra paNa Ave che. pUrvapakSa :- sakSama narakagamanAgyavAbhAvarUpa hetu utkRSTa azubhamane vIryanA sajAtIya vIryanA abhAvanuM anumAna karI te vIryAbhAvathI prathama saMghayaNubhAvanuM anumAna karavAmAM kaI doSa raheto nathI. uttarapakSa - emAM paNa gyatAne kaI artha karI zakAtuM nathI. pUrve kahI gayA e ja artha karavAmAM te ukta de UbhA ja rahe che. e ja rIte strIone manovIryapariNatiprakarSAbhAva hovAnuM siddha karatA anumAnemAM cakraka-anavasthAdi dUSaNane samUha jANo. [ jema ke saptamanarakapRthvIgamanogyatAnA abhAvathI saptamanarakagamana.
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmasapatarIkSA Aaa. 166 manuSyastrIjAtiH kayAcidvayaktyA muktyavikalakAraNavatyA tadvatI pravrajyAdhikAritvAt, puruSavat / na caitadasiddha', ""guvviNI bAlavacchAya pavvAveu Na kappai" iti siddhAntena tAsAM tadadhikAritvapratipAdanAt vizeSapratiSedhasya zeSAbhyanujJAnAntarIyakatvAditi / , nanu pravrajyAdhikArasya pAramparyeNa mokSahetutayaiva nirvAhaH, na caivamalpAyAsasAdhye taddhetudezaviratyAdAveva pravRttiH saGgaccheta, na tu bahuhvAyAsasAdhya sarvaviratAviti vAcyam, dezaviratyAderbhUyobhavaghaTitapAramparyeNa mokSahetutve'pi cAritrasyaivAlpabhavaghaTitapAramparyeNa mokSahetutvAt / tAdRzapAramparyeNa mokSArthitayA tatra pravRtteryuktatvAt kathamanyathA dussssmaakaalprAyeAgyaka ba`dhanA abhAva, e kamaba'dhAbhAvathI utkRSTAzubhamaneAvIya sajAtIya vIryanA abhAva ane e vIryAbhAvathI prathamasa'ghayaNanA abhAva siddha karIzuM evA vAdIvacanamAM ceAgyatAne prathamasa dhayaNurUpa levAmAM cakrakoSa Ave che.] 4para " [ zrImuktisAdhaka anumAna ] Ama strIone mukti haiAtI nathI evuM siddha karavAmAM digaMbare Apela badhA hetuo duSTa hAvAnu siddha thae chate zvetAMbara AcAryA zrImukti siddha karavA anumAna Ape che manuSyasrIjAti muktinA avikalakAraNavALI kAIka srIvyaktinA antarbhAvavaDe muktivALI che, kAraNa ke pratrajayAnA adhikAravALI che jema ke puruSajAti... strIone pratrajyAnA adhikAra hAvArUpa hetu asiddha nathI, kAraNa ke 'guvI NI=sagarbhA tathA (stanapAnathI jIvatA) nAnA bALakavALI strIne dIkSA ApavI kalpatI nathI' evA siddhAMtavacanAthI thatA vizeSanA pratiSedha zeSanI anujJAnA avinAbhAvI hAvAthI zeSa strIone AzrIne dIkSAdhikAra hAvA pratipAdita ja che, pUrva pakSa zAstrokta srIone te pravrajyA adhikAra mAnI laie te paNu tadbhavamukti mAnavAnI keAI jarUra nathI. te adhikArathI paraparAe (puruSabhavamAM) mekSa thavAnuM mAnI zakAya che. -- za'kA :-paNu A rIte strIone kahela pratrayAadhikArane para'parAe ja meAkSasAdhaka mAnavAmAM kUlita e thaze ke teone pratrajyAthI para parAe ja meAkSa maLe che, sAkSAt nahi. ane te pachI apAyAsasAdhya evI dezivarati vageremAM ja teone pravRtti karavI sa'gata thaze, nahi ke bahukaSTasAdhya saviratimAM, kAraNa ke dezavirati paNa paraMparAe mAkSasAdhaka tA che ja... samAdhAna :- A vAta ayukta che, kAraNa ke dezaviratiAdi alpAyAsa sAdhya hAvA chatAM ane prayA para parAe meAkSa sAdhaka heAvA chatAM paNa dezaviratiAttithI 1. gurviNI bAlavatsA ca pravrAjayituM na kalpate / nizIthabhASya 3508
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 453 A varttino mumukSavastatra pravarttiSyanta iti cet ? na, vinA kAraNavaikalyamadhikAriNaH sAmAnyato mumukSAmAtreNaiva pravRtteH, anyathA viparItazaGkayA pravRttipratibandhaH / kiJcaiva dezaviratAnAmiva saMyatInAM pAramparyeNaiva mokSAdhikAritvamabhidhAnIyaM syAt, anyathA'dhikAriNaH sarvadA sAmagrI - 'vaikalye'nadhikAritva N syAt tasmAnna kiJcidetat / evaM' 'manuSyastrI kAcinnirvAti, viklttkaarnntvaat, puruSavat' ityadhyAhuH || 166 // evamAcAryairnirAkRto'pi kSapaNako daNDena tADito'pi bubhukSito balIvaI iva punarmukha prakSipati - kIvasa pissiva itthie kapiAI siddhI vi / Na viNA visiTThacariyaM tAsiM tu visiTThakammakhao // 167 // (kalIbasya kalpitasyeva striyAH kalpitAyAH siddhirapi / na vinA viziSTacaryAM tAsAM tu viziSTakarmakSayaH // 117 // ) anekabhavaghaTita5ra parAe meAkSa maLatA heAvAthI ane savatithI a5bhavaghaTitapara parAe meAkSa maLatA hAvAthI alpa bhavamAM ja mAkSane IcchatI strIo pratrajyAmAM pravRtti kare e ja yukta che. nahitara teA duSamakALamAM rahela mumukSuonI paNa para'parAe ja meAkSasAdhaka evA cAritramAM pravRtti zI rIte thAya? zrImuktivicAra [srIcAritranI para`parAe meAkSasAdhakatA mAnavAmAM Apatti ] uttarpakSa :- jyAre ucita dezakALasaMdhayAdvirUpa kAraNAnI vikalatA na hoya tyAre pratrajyAnA adhikArI jIvA mukta thavAnI icchAmAtrathI ja pravRtti kare che nahi ke apabhavaghaTitapara parAthI mukta thavAnI IcchAthI...nahitara tA 'Ameya A bhavamAM mukti thavAnI nathI ane parabhavamAM te kaiAne khabara bhavapara parA ghaTADanAra cAritrAdi bhAvA maLaze ke vadhAranAra hi'sAdi bhAvA ? tethI ahI` zA mATe A ko sahana karavA ?' AvI viparIta zaMkAthI prayApravRtti ja aTakI jAya... vaLI A rIte strIone cAritra para parAe ja meAkSasAdhaka hAvAnuM mAnavAmAM tA dezavaratane paraparAe meAkSAdhikArI kahyA che tema sAdhvIone paNa para'parAe ja meAkSA dhikArI kahevI joI e. nahitara tA eTale ke teo paNa jo sAkSAt meAkSAdhikArI hAya te tA teomAM tame mAneleA sadA muktinA abhAva sadA sAmagrInA abhAvane ja jaNAvaze ane sAmagrInA sarvAMdA abhAva hovA te adhikAritvarUpa ja hAvAthI strIe prayAnI anadhikArI ja khanI jAya, tethI tamArI vAtamAM kaMI mAla nathI. A ja rIte AcAryoe zrImuktine siddha karavA koIka manuSyasrI nirvANa pAme che kAraNa ke nirvANanA avikalakAraNavALI che jema ke puruSa' ityAdi anumAna paNa kahyA che. 1965 A rIte AcAryAe parAjita karelA paNu digaMbara mAra khAdhAM pachI paNa bhUkhyA baLadanI jema pharIthI maDhuM nAkhatAM kahe che
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo. 167-168 pAvaM taha itthitaM Na ya puNNaphalANa kevalINa have / paramAsuibhUyANaM Na ya paramorAlio deho // 168 // (pApa tathA strItva na ca puNyaphalAnAM kevalinAM bhavet / paramAzucibhUtAnAM na ca paramaudAriko dehaH // 168 // ) nanu jAtinapuMsakasya tAvanna mokSaH, api tu kRtrimasyeti nirvivAda, eva cAkRtrimAyAH striyo'pi na mokSaH, api tu gRhItazrAmaNyasya puMsa eva kenacidvidyAdharAdinA vidyAmahimnA kRtastrIzarIrasya dhRtastrInepathyasya vA sataH kRtrimastrIkRtasya syAtkadAcit mokSaH / nanu jAtinapuMsakasya samyagdarzanAdikAraNavaikalyAnna muktiH, khiyAstu tadasambhavAt sambhavatyeva muktirityupadazitameveti cet 1 na, na khalu jJAnAditrayamAhatyaiva muktijanakamapi tu kevalajJAnAdipratipanthivicitrakarmakSayadvArA, striyAzca vedamohanIyAdikaM karma puruSebhyaH prabalamiti nirvivAdam, prabalaM ca karma prabalenaivAnuSThAnena kSIyate, anyathA sthavirakalpenaiva mokSasiddhau vipulanirjarArthino jinakalpAdikaM na pratipadyeran / eva ca puruSApekSayA prabalakarmaNAM strINAM puruSebhyo viziSTameva cAritra tatkSapaNakSamaM syAt , na- ca tathA zrUyate, "jinakappiyA itthI na havaI" ityAdinA strINAM jinakalpA diniSedhAt , kintu tebhyo hInameva, tathA ca tAsAM hInena cAritreNa kathaM prabalakarmakSapaNam ? kathaM ca tadakSaye pratipanthini jAgrati kevalajJAnAdiprAdurbhAvaH 1 kathaM ca tadaprAdurbhAve paramAnandasukhasaMvedanam 1 iti / (kRtrimastrIne ja mokSasaMbhava-pUrvapakSa] gAthArtha - jema napuMsakamAM kalpita=kRtrima napuMsakane ja siddhi mAnI che tema strIomAM paNa kapita strInI ja siddhi thAya che. janmathI strI thayela to viziSTa caryA ja na hovAthI viziSTa karmakSaya paNa hotuM nathI. temaja strIpaNuM pAparUpa che ane tethI puNyanA phaLabhUta kevalajJAnavALA jIvamAM te hetuM nathI. vaLI atyaMta azucimaya strIone paramaudArikadeha paNa hoto nathI te kevalajJAna ane mukti zI rIte hoI zake ? pUrvapakSa:- napuMsaka tarIke janmelAne mokSa thatuM nathI kintu pAchaLathI kRtrima rIte napuMsaka thayelAno ja thAya che e vAta nirvivAda che. eja rIte kudaratI strIone (janmathI ja strIone) mokSa hete nathI kintu cAritradhArI puruSo ja kaI vidyAdharAdithI vidyAdinA mahimAthI strIzarIrI karIe chate kyAreka mokSa pAme che. athavA te strIveza dhAraNa karanAra keI puruSa mekSa pAmI zake che paNa strI tarIke janmela jIva te mekSa pAmato ja nathI. zaMkA:- jAti napuMsakane te samyagadarzanAdi kAraNakalya hovAthI mukti hatI nathI, jyAre strIone evuM vaikalya asaMbhavita hovAthI mukti to saMbhavita ja che evuM ame kahI gayA chIe. [ strIone vidyamAna prabaLakarmanI nirjarA azakya-pUrvapakSa cAlu ] samAdhAna -AvI zaMkA ayukta che kAraNa ke jJAnAdi traNa kAMI hovA mAtrathI 1. nina istrI ne mavati I [ ]
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImuktivicAra www ve tAdRkarmakSapaNArthitayA tAsAM cAritre'pi pravRttirna syAditi cet ? na, sAmAnyatazcAritrapratyayikanirjarArthitayaiva cAritre pravRtteH, vizeSasya saMzayagrastatayA pravRttyanupayogitvAt / syAdetat - bAhyakriyAyA hInatve'pi bhAvaprAbalyAdeva prabalakarmakSayaH syAditi / maiva, vinA kriyAprAbalya bhAvaprAbalyasyaivA'sambhavAd, anyathA jinakalpAdikaM vinaiva jinakalpAdijanya nirjja rAjanakabhAvaprAbalya sambhAvanayA jinakalpAdipratipitsavo'pi jinakalpAdAvu - dAsIran / nanu tathApi yathAvat prayatamAnasya sAdhoH krodhAdinottaraguNavaikalye'pi yathA na muniguNa rAhityaM tathA strIvedaprAbalye'pi strINAM na cAritra hAniriti / maiva, yogasthairya rUpasyApi muktijanaka banI jatA nathI kintu kevalajJAnAdinA pratipaMthIbhUta vicitrakarmAMnA kSaya dvArA ja tevA bane che. strIone vedamehanIyAdika puruSo karatAM prabaLa hAya che e vAta teA nirvivAda che, temaja prabaLa pratipathIkama pramaLaanuSThAnathI ja kSINa thAya che. anyathA=maMdaanuSThAnathI paNa prakhaLa karmano kSaya thaI javAnu` mAnavAmAM te sthavirakalpathI ja meAkSa zakaya banI javAthI vipulakama nirjarAthI ene paNa jinakalpAdinA asvIkAranI Apatti Ave. tethI puruSanI apekSAe prakhaLaka vALI strIe nuM prabaLakama puruSa karatAM vadhu caDhiyAtA anuSThAnAthI ja kSINa thAya e nizcita thAya che. paNa teone evu' caDhiyAtuM cAritra hovuM zAstramAM pratipAdita tA che nahi, ulTu* ''strIe jinakalpI ane nahi' ityAdi AgamathI hInacAritra ja pratipAdita che, teA pachI evA hInacAritrathI prabaLakarmakSaya zI rIte thAya ? ane e na thAya tA pratipaMthI jAmata hAvAnA kAraNe kevalajJAnAdi prakaTa zI rIte thAya ? ane te prakaTa thayuM na hoya te paramAnada sukhanuM saMvedyana zI rIte thAya ? 455 zakA :-srIo paNa peAtAnA prakhaLakamanA kSayanI icchAvALI hoya che teA pachI evA prabaLaka nA kSaya na karAvI ApanAra cAritramAM tee pravRtti ja nahi kare. [ bAhya kriyAprAbalya vinA bhAvaprabaLatA asa`bhavita-pUrvapakSa ] samAdhAna :-AvI zaMkA rAkhavI nahi. kAraNa ke sAmAnya rIte cAritrathI je nirjarA thAya evI nirjarAnI IcchAthI ja temAM pravRtti thAya che, vizeSaprakAranI nirjarA tA thaze ke nahi ?' evI sazayavALI hAvAthI pravRttimAM upayAgI banatI nathI. kadAca kAine ema thAya ke strIone bAhyakriyA hIna heAvA chatAM bhAvanI ja prabaLatA haiAvAnA kAraNe prakhaLaka nA kSaya thai javAthI mukti sabhavita che" teA e paNa kharAkhara nathI, kAraNake kriyAnI prabaLatA vinA bhAvanI prabaLatA ja savita che. nahitara te jinakalpAdi vinA paNa e jinakalpAdithI thanAra nirAnI janaka bhAvaprabaLatA sa'bhavita hAvAthI jinakalpAdimAM keAI pravRtta ja thaze nahi. za`kA :-chatAM paNa zAstrokta vidhi anusAre mahAtratAdimAM pravarttatA sAdhune
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 adhyAtmamata parIkSA zlo. 163-168 cAritrasya krodhAdinA'pratighAte'pi brahmacarya kajIvitasya tasya strIvedodayaja nitakAmAtirekeNa pratighAtAn , virodhipracayasthA'lpIyasaH pratibandhe sAmarthyAt , tasmAttstrIklIbayorubhayorapi kiMcinmuktikAraNavaikalye samAne kalpitayeoreva tayormuktirna tvakalpitayoH, svabhAvatastu puruSasyaiva muktiyogyatvamiti yuktamAbhAti / / tathA puNyasurataroH phalabhUtaM kaivalyamAsAdayatAM kevalinAM pApaniSpa(1sya)ndabhUtaM strItvaM na sambhavati, anyathA tIrthaGkarAdayo'pi strItvamAsAdayeyuH / atha strIzarIraM na pApa', strIvedAdestu pAparUpasya kaivalyaprApteH prAgevopakSepAt neyamupAlambhasambhAvaneti cet ? na, na khalu pApaprakRtijanyatvena pApatvaM, puNyaprakRtijanyatvena vA puNyatvaM vyavasthitaM, pApaprakRtijanyasyApi rAgasya zubhAzubhAGgatayA dvaividhyavyavasthiteH; api tu pApatva pratikUlavedanIyatayA puNyatvaM cAnukUlavedanIyatayA, tatazca strItvaM jagadgarhaNIyamiti pratikUlavedanIyatayA pApameva, klIbatvavad / yadyapyevaM kuSThiprabhRtInAM vedanAbhibhUtatayA pratikUlavedanIyatayA narAyurapi pApatvamAskanded, na caivamasti, naratiryaksurAyuSAM puNyaprakRtitvena pratipAdanAt , tathApi nizcayatastadazAyAM tathAtve yatsAmAnyAkrAntasya sarvasya pratikUlavedanIyatva tatsAmAnyAkrAntasyaiva vyavahAranayaH pApatvamanumanyate, yathA narakAyuSo na tvanyasyeti sarvamavadAtam / tathA paramAzu. cibhUtAnAM strINAM paramapAvitryapAtraparamaudArikazarIraM na sambhaved, na ca paramaudArikazarIrahInAH kevalinaH sambhaveyuriti na strINAM muktiH ||167|168||atrocytekrodhAdi svabhAvanA kAraNe uttaraguNavikalatA hovA chatAM jema muniguNa-cAritranuM rAhitya hetuM nathI, tema strIone strIvedanI prabaLatA hovA chatAM paNa cAritrahAni thatI na hovAthI mukti paNa zA mATe apratibaddha na hoya ? samAdhAna - ga zairyarUpa mAnelA cAritrane paNa krodhAdithI pratighAta thate na hovA chatAM, brahmacaryAtmaka jIvitavALuM (arthAt brahmacarya hoya te ja TakavAvALuM) te cAritra strIvedodayajanita kAmAtirekathI pratighAta pAmI jAya che. kAraNa ke virodhInI pracuratA Itarane pratibaMdha karavAmAM samartha hoya che. tethI strI ane napuMsaka ubhayane kaMIka ne kaMIka muktikaraNanI vikalatA samAna hovAthI kRtrima evA te benI muktimAnI zakAya, nahi ke akalpita evA te benI ! tethI svabhAvathI te puruSa ja mukti yogya hovAnuM cukta lAge che. [ prabaLapuNyazALI kevaLIone pAparUpa strItvane asaMbhava-pUrvapakSa] tema ja puNyAtmaka kalpavRkSanA phaLabhUta kevalajJAnane meLavatA kevaLIone pApanA jharaNArUpa strIpaNuM saMbhavatuM nathI. anyathA=bharacaka puNyaphaLavALAne paNa strIpaNuM saMbhavita havAmAM, zrI tIrthaMkara-cakravartI Adine paNa te saMbhavita banI jAya ! zaMkA -strIone je zarIra maLyuM hoya che te te zarIranAma kama rU5 zubha prakRtijanya ja hovAthI pAparUpa nathI ane je strIvedAdi pAparUpa hoya che te te
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ sImuktivicAra eyamajuttaM jamhA vicittabhAvA vicittkmmkho| Na ya itthittaM pAva jiNANa pAeNa Nasthitti // 169 // [etadayukta yasmAdvicitrabhAvAdvicitrakarmakSayaH / na ca strItva pAya jinAnAM prAyeNa nAstIti / / 169 // ] yattAvadukta-"strINAM puruSApekSayA prabalakarmatvAnna tebhyo hInena cAritreNa tAsAM karmakSayaH" iti, tadasat , tebhyaH prabalakarmatvasyaiva strINAmasiddheH, strIvedasya puvedApekSayA prAbalye'pi tasya puruSeSvapyabAdhitatvAd, nairantaryeNa prajvalanasya cA'niyatatvAt ; kvacit strItvasamaniyatAnAM doSANAM prAbalye'pi kvacitpuMstvasamaniyatAnAM doSANAmapi prAbalyAt / astu vA puruSApekSayA prabalakarmatva strINAM, "tuSyatu durjanaH" iti nyAyAt , tathApi tAsAM bhAvavaicitryAdeva vicitrkaivalya prApti pUrve ja kSINa thaI gayA hoya che. tethI kevaLIone pApenisyadarUpa strIpaNuM saMbhavatuM nathI" e upAlaMbha ApI zakAtuM nathI. - samAdhAna - mAtra pApaprakRtijanya evA paNa rAganI zubha ane azubha ema be prakAre vyavasthA hovAthI "pApaprakRtijanya hovA mAtrathI pApa" ke "puNyaprakRtijanya hevA mAtrathI puNyava" evI vyavasthA nathI, kintu je pratikUla vedanIya hoya te pApa ane je anukULa vedanIya heya te puNya evI vyavasthA che. ApaNuM AkhA jagatane rahaNIya hovAthI pratikULarUpe vedanIya hovAnA kAraNe napuMsakapaNAnI jema pApAka ja che. tethI kevaLIone e zI rIte saMbhave? je ke A rIte pApa-puNyanI vyavasthA karavAmAM muThI vagere rogathI abhibhUta thaela manuSpAyuSa paNa pratilivedanIya thaI javAnA kAraNe pAparUpa thaI jAya che, je hakIkatamAM evuM nathI, kAraNa ke manuSyAya, tiryaMcAyu ane devAyune puNyaprakRti tarIke kahyA che, te paNa tevI avasthAmAM te nizcayathI pratikULavedanIya hovA chatAM je jAtithI AkrAnta sarvavyaktio pratikUlavedanIya hoya te jAtithI AkrAntane ja vyavahAranaya pratikULavedanIya mAnate hovAthI mAtra narakAyuSya ja pratikULavedanIya bane che, narAyuSyAdi nahi. tethI keI Apatti rahetI nathI. temaja atyaMta azucimaya strIone parama pavitratAnA AdhArabhUta paramArika zarIra saMbhavatuM nathI ane te zarIrathI rahita jIvo te kevaLI havA saMbhavatA nathI. tethI strIone kevalajJAna ane mukti hotA nathI. 167 me 168 che digaMbare karelA A pUrvapakSane granthakAra javAba ApatAM kahe che - gAthAtha-A badhI dalIlo ayukta che kAraNa ke vicitrabhAvethI vicitra prakArano karma kSaya thAya che. temaja svIpaNuM zrItIrthakarane prAyaH na hovA mAtrathI pAparUpa banI jatuM nathI. " [strIomAM karmaprAbalya niyama asiddha]. puruSanI apekSAe prabaLakarmavALI strIonA karmone puruSanA cAritra karatAM hIna 58
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 adhyAtmamata parIkSA le 169 karmakSayaH, adhyavasAyavaicitryAdeva nirjarAvaicitryapratipAdanAt , anyathA sarveSAM cAritriNAM samanirjaratvaprasaGgAt / nanvemanyathaiva bhAvavaicitryasambhAvanayA jinakalpikAdInAM jinakalpAdau pravRttirna syAdityukta kiM vismRtamiti cet ? na vismRtaM, tvayaiva pratyutA'yuktamuktam , zaktyanigRhanena saMyamavIryollAsa eva hi cAritra' paripUryate, jinakalpikArdAnAM ca sthavirakalpApekSayA viziSTamArge jinakalpe zaktAnAM viparItazaGkayA tatra zaktinigRhane cAritrameva hIyeta, kutastarAM tadatirekAdhInabhAvavaicitryaprAptisambhAvanA ? strINAM tu viziSTamArge zaktireva neti svocitacAritre zaktimanigRhya pravarttamAnAnAM na nAma zaktinigRhanAdhInA cAritrahAnirasti / eva' cottarottara cAritravRddhireva tAsAM sambhavatIti sambhavati bhAvavaicitryAdhIno vicitrakarmakSayaH / suvAmitretyo - cAritrathI kSaya thAya nahi" evuM tame je kahyuM che, te asat che, kAraNake "puruSa karatAM strIo prabaLakarmavALI hoya che e vAta ja asiddha che. strIveda, puruSaveda karatAM prabaLa hovA chatAM karmonuM prAbalya puruSamAM paNa hoI zake che. vaLI strIone veda niraMtara prajavalita ja hoya evo niyama paNa nathI. temaja sAmAnyathI strIpaNAnI sAthe rahenArA mAyA vagere deze keIka strIonAM prabaLa hoya che tema sAmAnyathI puruSapaNAnI sAthe AvanArA kraratnAdi deze keIka puruSamAM paNa prabaLa hoya che, tethI puruSamAM paNa prabaLakatva saMbhavita ja che. athavA "durjana bhale khuza rahe" evA nyAyathI tamArI vAta mujaba purUSanI apekSAe strIne bhale prabaLa karmavALI mAnIe, te paNa teonA tevA prakAranA vicitrabhAvathI ja e prabaLakarmone paNa kSaya thaI jAya che. kAraNa ke adhyavasAyanI vicitratAthI ja vicitrakarmakSaya hovo zAstromAM pratipAdita che. temaja ema na mAnavAmAM te sarva cAritrIone samAna ja nirjarA havAnI Apatti AvI jAya. zaMkA - "viziSTakeTinI caryArUpa viziSTacAritra vinA paNa viziSTakarmakSaya karI ApanAra bhAva je saMbhavita hoya te to jinakalpikAdinI jinaka9pAdimAM pravRtti ja nahi thAya" evuM ame kahI gayA chIe e zuM tame bhUlI gayA? [ zaktine na gepavavAmAM cAritranI paripUrNatA ] samAdhAna -nA, e ame bhUlI gayA nathI, paNa tame ja e ayukta karyuM che. kAraNa ke zakti gepavyA vinA saMyamamAM vilAsa pheravavAmAM ja cAritranI paripUrNatA che. sthaviraka95nI apekSAe viziSTamArga rU5 jinakala5nI zaktivALA jinakalpika je AvI kaThora sAdhanA vinA paNa tevA prakAranA viziSTaadhyavasAyathI mAre vipula karmanirjarA saMbhavita ja che te A kaThora ArAdhanA zA mATe karuM ?" evI viparIta zaMkAthI jinakalapa na svIkAre te e bAbatamAM pitAnI zakti gopavI hovAthI cAritra ja hIna thaI jAya che, te pachI cAritranI prabaLatAne AdhIna viziSTabhAvonI temaja enAthI viziSTrakarmakSayanI te saMbhAvanA ja kyAMthI rahe? tethI evA karmakSaya mATe
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ strImuktivicAra nakha , "jinavacanaM jAnIte zraddhatte carati cAryikA'zabalam / "nAsyAstyasambhavo'sya nAdRSTavirodhagatirasti // " iti / na ca strIvedodeyaprasUtakAmAtirekapratibadhyatayA brahmacarthe kajIvitaM bhAvavaicitryameva tAsAmasambhavIti vAcyam , strINAmapi durddharabrahmacaryadharaNazravaNAt , kaSAyahAnisAmagrathA nokaSAyahAneH sukaratvAd, anyathA puMsAmapi kaH pratIkAraH ? na ca chadmasthAnAM kAtsnye nA'niruddhamanasAM kAdAcitkena mAnasavikAralezenAticArasambhave'pyanAcAro nAma, dezabhaGge'pi sarvabhaGgAbhAvAt , mAnasikapApasya monasapazcAttApAdi. pratikAryatvAd, anyathA chadmasthAnAM pratyAkhyAnabhaGgAvazyakatve pravrajyocchedaprasaGgaH, tasmAt strIklIbayovaiSamyasya darzitatvAMttayorubhayoH samAnazIlatve vAGgamAtrameva zaraNamiti na kizcidetat / teone jinaka9pAdi Avazyaka ja hovAthI emAM pravRtti asaMgata nathI. strIone te viziSTamArganI zakti ja hotI nathI. tethI pitAne ucita anuSThAnAdirUpa cAritramAM zaktine gopavyA vinA pravartatI strIone zaktinigRhananA kAraNe thanArI cAritrahAni hetI nathI. ane tethI e rIte teone uttarottara cAritravRddhi ja saMbhavatI hovAthI bhAvavaicine AdhIna vicitra karmakSaya paNa saMbhave ja che. - A ja abhiprAyathI kahyuM che ke "ArthikA= sAdevI azamala=aticArarahitapaNe jinavacanane jANe che, zraddhA kare che ane Acare che. teone cAritrane asaMbhava hete nathI ke teomAM rahela keI adaSTatatva paNa cAritravirodhI hetuM nathI." zaMkA :- viziSTa prakAranA zubhabhAve brahmacaryanI nirmaLatA para avalaMbe che. Ama eka mAtra brahmacarya para AdhArita bhAvavaicitryane=bhAvavizuddhine strIvedodayathI thaela kAmAtirekathI pratibaMdha thatA hoI te teone asaMbhavita ja che samAdhAna:- A zaMkA barAbara nathI, kAraNake strIoe paNa durdhara brahmacarya pALyuM hovAnuM saMbhaLAya che. kaSAyahAninI sAmagrIthI nekaSAyahAni paNa teone sahelI ja hoya che. nahitara te puruSone paNa puruSavedeAdaya brahmacaryavirodhI hovAthI viziSTa adhyavasAya zI rIte mAnI zakAze? vaLI jeoe manane saMpUrNa paNe nigraha karyo nathI evA chone kayAreka thatAM mAnasika vikAranA aMzathI aticAra saMbhavatA hovA chatAM anAcAra kaMI thaI jato nathI, kAraNa ke mAnasika pApa mAnasika pazcAttApAdithI dhovAI. jatuM hovAnA kAraNe jaNAya che ke enAthI AMzika bhaMga thatuM hovA chatAM sarvabhaMga thayA hote nathI. nahitara te chagrasthAne mAnasika vikArAdithI pratyAkhyAnabhaMga avazya thanAra hovAthI koIne pratrajyAnuM paccakakhANa ja saMbhavita na rahevAthI pratrajyAne ja uccheda thaI jaze. tethI zrI ane napuMsakanI viSamatA pUrve dekhADI gayA hovAnA kAraNe te bannene samAna svabhAvavALA mAnI napuMsakanI jema strIone paNa muktine abhAva kahevAmAM svavacana mAtra ja zaraNabhUta che=AdhArabhUta che, keI zAstra ke yukti Adine Teke nathI. tethI e muktiniSedhavacana asAra che.
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 2 ka adhyAtmamata parIkSA laiM. 169 ___ yadapyukta "pAparUpa strItva paramapuNyaprAgbhArANAM kevaliMnI na sambhavati" iti tadasat , strItvasya pApatvA'siddheH, jagadgarhaNIyatvasyA'siddhatayA tadasAdhakatvAt , bhagavajjananyAdInAmaMgahaNIyatvAt / na ca strItva kevalinAM vItadveSANAM pratikUlavedanIya yena tvaduktarItyApi tatpApatvamAskandet / na ca parapratikUlaveMdanIyatayaiva pApatva', bAhyAnAM zrAmaNyasyApi pratikUlavedanIyatvAt , rAgasya zubhA'zubhAGgatayA dvaividhyamapi na pApapuNyatvAbhyAM, kintu zubhAzubhatvA. bhyAm, puNyapApatvaMyostu paribhASeva tantramiti na kiJcidetat / na ca strItvaM tIrthakarINAM prAyo'sambhavIti kevalinAmapi tathA, evaM sati vipratvA dijAtirapi tIrthakarANAM prAyo na sambhavatIti tajjAtIyA api satyapi jJAnAdisAmrAjye na kevalino bhaveyuH / kiMca, tIrthakare [ strIpaNuMmAM pAparUpa asiddha ] - "pAparUpe strIpaNuM paramapuNyapracuratAvALA kevaLIone saMbhavatuM nathI evuM je kahyuM che te paNa asat che kAraNa ke bhagavAnanI mAtA vagere e AkhA jagatane mATe pUjanIya hevAthI ApaNAmAM pAparUpatAnuM sAdhaka jagadaMgahaNIyatva ja asiddha hovAnI kAraNe pApava paNa asiddha che. tame kahyuM evuM pratikUvedanIyasvarUpa pApatva paNa strIpaNamAM nathI kAraNa ke kevalIone teo cheSa vagaranA hovAthI strI paNuM pratikUlavedanIya hotuM nathI. zakA:- bIjAone je pratikRvedanIya hoya te pAparUpa hoya che. tethI kevaLIene pitAne TheSa na hovAthI strIpaNuM pratikUlavedanIya na hovA chatAM bIjAone te e evuM ja levAthI pAparUpa ja che. samAdhAna - e rIte te zramaNapaNuM paNa bAhyone ItarAne pratikUdanIya hovAthI pAparUpa thaI javAnI Apatti Ave. tethI pApatyane evuM mAnI zakAtuM nathI. vaLI rAganI paNa zubhAzubha rUpe je dvividhatA che te paNa puNyatva-pApatyanA kAraNe nahi kintu zubhatva= prazastitva ane azubhatva= aprazastatvanA kAraNe ja che. keInA paNa puNyava-pApatyamAM te paribhASA ja taMtra arthAta pramANabhUta hovAthI tamArI vyAkhyAnI keI kiMmata nathI. vaLI strIpaNuM tIrthakarone prAyaH asaMbhavita hevA mAtrathI kaMI kevaLIone paNa tevuM ja asaMbhavita thaI jatuM nathI. nahitara te brAhmaNatvAdijAti paNa tIrthakarane prAyaH asaMbhavita hovAthI te jAtivALAe ratnatrayaprakarSanI hAjarImAM paNa kevalI banI zakaze nahi. vaLI tIrthakaromAM asaMbhavita evuM atIrthakaratva paNa kevavIone asaMbhavita banavAthI tIrthakara sivAya kaI kevaLI ja banI zakaze nahi. tethI tIrthakarane je asaMbhavita hoya te kevaLIone paNa asaMbhavita ja hoya evuM kathana tamAre pakSapAtta mAtra ja che. ema je puruSakevaLIone paramaudArikazarIra pitAnI sAmagrIthI Apa Apa ja azauca dUra karavAmAM sakriya hoya che to e rIte strIone paNa kevalajJAnanI prApti
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSa 'sambhavadatIrthakaratvaM sAmAnyakevalinAmapi na sambhavediti, tasmAtpakSapAtamAtrametat / paramaudArikazarIra cAzaucanirAsapravaNaM yadi svasAmagryadhIna sambhavettarhi strINAmApa prAptakaivalyAnAmazauca. nirAsAya prabhavet , no cet 1 na saMbhavediti saGkepaH // 169|| upasaMharati iya itthINaM siddhI siddhA siddhaMtamUlajuttIhiM / eyaM asaddahatA cikkaNakammA muNeyavyA // 170 // [iti strINAM siddhiH siddhA siddhAntamUlayuktibhiH / etAmazraddadhato dRDhakarmANo jJAtavyAH // 170 // ] spaSTA / / 170 / / eva ca prAsAdhi strINAM nirvANaM, tatsiddhau ca siddhAH siddhAnAM paJcadazabhedAH; tatsiddhau ca sirddha saprasaGgamadhyAtmanirUpaNam / athaitadupaniSadbhUtamupadizati eyaM paramarahassaM eso ajjhappakaNagakamavaTTo / esA ya parA ANA saMjamajogesu jo jatto // 171 // [etatparamarahasyameSo'dhyAtmakanakakaSapaTTaH / eSA ca parA''jJA saMyamayogeSu yo yatnaH // 171 / / ] etadeva khalu sakalanayapramANavyutpAdanapravaNasya prAkprapaJcasyopaniSadbhUtam 'yaH saMyamayogeSu vyApAraH,' jJAnasya viratiphalatvAt , tanmayasya zAstrasya tatphalavattayaiva phalavattvAt / tathA ca varSa- [mAni2066]. thI ja paramodArika zarIra azuci dUra karavAmAM samartha thaze. je kevalajJAnaprAptimAM ya strInuM paradarika zarIra azuci dUra karavAmAM samartha nahi thAya te te temAM azuci niva kAraNatA na rahevAthI puruSamAM paNa te tenuM nivastaka nahi bane. tAtparya "azuciparAhata strIone paramaudArika saMbhavatuM na hovAthI kevalajJAna hotuM nathI evuM kahI zakAya tema nathI Ama tamArA kaI hetuthI "strIone mukti hotI nathI" evuM siddha thatuM nathI. e 169 strI muktivAdano upasaMhAra karatAM granthakAra kahe che - gAthAtha:-Ama siddhAntamUlaka yuktio vaDe strIone siddhi hevI siddha thAya che. tethI enI zraddhA na karanArA jIvo cIkaNA karmavALA jANavA. gAthAne artha spaSTa che. 170 A rIte strIone nirvANa hovuM siddha karyuM ane te siddha thavAthI siddhonA paMdara bheda paNa siddha thAya che. tethI saprasaMga adhyAtmanirUpaNa paNa pUrNa thayuM. have adhyAtmanA upaniSaddabhUta rahasyane granthakArazrI jaNAve che - [adhyAtmanu paramarahasya] gAthArtha - A ja paramarahasyabhUta che, A ja adhyAtmasurvaNanI parIkSA mATeno kaSapaTTa che, saMyama geAmAM prayatna eja zreSTha AzA che arthAt saMyamayagamAM vyApAra ja adhyAtmanA rahasyAdirUpa che. sakala naya ane pramANathI vyutpAdana karavAmAM nipuNa evA pUrvokta vistAranuM
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA zla, 170/171 'savvesipi NayANaM bahuvihavattavvayaM NisAmittA / taM sabvaNayavisuddhaM jauM caraNaguNaTUiThao sAhU // tti nanveva vAdagranthasyAsya vAdiparAjaya eva phalaM, na tu viratiriti na pAramArthikaM phalamiti cet ? na, vijigISUNAM vAdiparAjayasya phalatve'pi tattvanirNinISUNAM tattvanirNayadvArA viratereva phalatvAt , eSa eva cAdhyAtmabhAvanAyAdhyAtmyaparIkSAnibandhana, kanakasyeva kaSopalalekhA, bAhyakaraNavyApArasyaivAbhyantaravizuddhiparIkSAkSamatvAt , tadvirahe tadabhAvAt , taduktamAgame- .. rahasya "saMyamayogomAM je vyApAra che te che. kAraNake jJAnanuM phaLa virati hovAthI jJAnamaya zAstra saMyamomAM vyApArAtmaka viratirUpa phaLa vaDe ja saphaLa bane che. pAramaSa vacana paNa che ke "sarvanAnI bahuprakAranI vaktavyatA sAMbhaLIne te vacana ja sarvanayavizuddha che ke je caraNa ane guNa-jJAnamAM sthira thayela hoya te sAdhu che." "patAne AdhyAtmika tarIke oLakhAvanAra prativAdIne tame je parAjya karyo e ja A vAdagranthanuM phaLa che, nahi ke viratirarUpa pAramArthika phaLa" evuM na kahevuM kemake jItavAnI IcchAvALAone vAdIne parAjaya e phaLarUpa hovA chatAM tattva nirNaya karavAnI IcchAvALAene tatvanirNaya dvArA virati ja phaLarUpa hovAthI granthanuM pAramArthika phaLa paNa virati ja che. svamAM ke paramAM adhyAtma AvyuM che ke nahi e bhAvavA mATe tapAsavA mATe, jema suvarNanI parIkSA mATe kasoTInA patthara paranI rekhA sAdhanabhUta che ema (adhyAtmabhAvanI parIkSAmAM A jas) "saMyamayogamAM vyApAra e ja sAdhanabhUta che. kAraNa ke bAhyavyApAra na hoya te Abhyantara vizuddhine paNa abhAva hovAthI Abhyantara vizuddhinI parIkSA karavAmAM bAdhakaraNane vyApAra ja samartha che. AgamamAM kahyuM che ke "jeo tevuM vIrya hete chate paNa saMyamayagomAM haMmezA sadAya che bAhyakaraNamAM ALasu te jIvo * vizuddhacAritravALA zI rIte hoya?" vaLI zrI tIrthaMkaranI A ja uccakoTinI AjJA che ke tapa ane saMyamathI ja sakala phaLa kahyuM hovAthI te bemAM ja prayatna karo. kahyuM ja che ke "caitya, kula, guNa, saMgha, AcArya, pravacana ane zrata e sarva vize teNe ucita karyuM che je tapasaMyamamAM udyama kare che." vaLI A paNa je kahyuM che te caityAdi vizenA ucita anuSThAnathI je guNe (lAbha) kahyA che te badhA guNene tapa-saMyamamAM udyama karavAthI yoga thatuM havAthI kahyuM che. tethI sakla sArabhUta hovAthI ta5saMyamamAM ja prayatna kare e upadeza sarvasva che. [ zAstravyApAranuM prayojana] zaMkA-tamArA A upadezathI "cAritra mane ITa mekSanuM sAdhana che' evuM cAritramAM ISTasAdhanatAnuM anusaMdhAna thavA chatAM cAritrAvaraNa karmathI pratibaMdha thatuM hovAthI ja 1. sarveSAmapi nayAnAM bahuvidhavaktavyatAM nizamya / tatsarvanayavizuddha yaccaraNaguNasthitaH sAdhuH //
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSa mmmmmmmmm.is "sajamajogesu sayA je puNa saMtaviriyAvi sIyanti / / kaha te visuddhacaraNA bAhira karaNAlasA huti // " tti / [Ava0 ni0 1170] eNaiva parA bhagavatAmAjJA tapaHsaMyamayorevodyacchatAm , sakalaphalAnujJAnAt / tadukta'ceiyakulagaNasaMghe AyariyANaM ca pavayaNasue ye savvesu vi teNa kaya tavasaMjamamujjamateNaM // ti / [A0ni0 1101] aya' ca tatroktasakalaguNayogAllAkSaNikaH prayogaH, eva ca sakalasArabhUtatayA tapaHsaMyamayoreva yatitavyamityupadezasarvasvam / / ___ nanvasmAdupadezAccAritra iSTasAdhanatvapratisandhAne'pi cAritrAvaraNakarmapratibandhAdeva prANinAM na pravRttirbhaviSyati, tadanudaye ca svata eva tatra pravRttevyartho'yamupadeza iti cet ? na, laghukarmaNAmapi yeSAmiSTasAdhanatvajJAnavilambAnnapravRttisteSAmiSTasAdhanatvajJApanAyaiva zAstravyApArAt , punarbandhakAdivyatiriktAnAmeva yogyatvenAdhikAritvAd, atathAbhUteSu bhagavadupadezasyApyanatiprayojanatvAt / api ca zAstropadezazrAvaNodbhUtazraddhAtizayenA'nikAcitakarmaNAM pratibandhakakarmakSayo'pi sambhavedeva, nikAcitakarmaNAmeva dharma zrutvApyapravRtteH / uktaM ca ____ aNusiTThA ya bahuvihaM micchaviTThI ya je narA ahamA / baddhanikAiyakammA sugaMti dhammaM Naya kara ti // [upa0 mA0 216] iti // 17 // cAritramAM pravRtti thatI nathI. ane te karmane udaya aTakI jatAM svataH ja (tame karyo evA upadeza vinA paNa) cAritramAM pravRtti thAya che, tethI cAritra aMgenI pravRtti pratye avaya ane vyatireka ubhayavyabhicAravALe hovAthI kAraNabhUta na hovAnA kAraNe upadeza vyartha cha. samAdhAna - A vAta barAbara nathI. kAraNake laghukamI paNa je jIvone ISTasAdhana tAjJAna na hovAnA kAraNe ja pravRtti aTakI hoya che teone ISTasAdhanatA jaNAvavA mATe zAstrane vyApAra hoya che. tethI ja punabaMdhakAdithI bhinna jIvone zArAthI upakAra hovAthI teo ja yogyahavArUpe zAstranA adhikArI che. jeo evA laghukamI nathI hotA teone bhagavAn ne upadeza paNa khAsa kaI projana sAra nathI. vaLI zApadeza zravaNathI thaela zraddhAtizayathI anikAcitakarmavALA jIvone pratibaMdhaka kamane kSaya paNa saMbhave ja che kAraNake nikAcita karmavALA jIvonI ja dharma sAMbhaLavA chatAM paNa pravRti thatI nathI. kahyuM che ke "aneka prakAre hitazikSA apAyelA baddhanikacitakamavALA mithyAtvI adhama manuSyo dharmane mAtra sAMbhaLe ja che, kinta AcaratAM nathI." 171 1. saMyamayogeSu sadA ye punaH sadvaryA api sIdanti / katha te vizuddhacaraNA bAhyakaraNAlasA bhavanti // 2. caityakulagaNasaMghe AcAryANAM ca pravacanazrutayozca / sarveSu vi tena kRta tapaHsaMyamodyamavatA // ziSTAzca bahavidha mithyAdRSTayazca ye narA adhmaaH| badanikAcitakarmANaH zava ti dharma na ca kurvanti //
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo. 172 nanu tathApi dIrghasaMsAritvazaGkayA'bhavyatvazaGkayA ca bahvAyAsasAdhyamokSopAye cAritre pravRttina bhaviSyatItyAzaGkAyAmAha AsannasiddhiyANaM jIvANaM lakkhaNaM ima ceva / teNa Na pavittiroho bhavvAbhavyattasaMkAe // 172 // [AsannasiddhikAnAM jIvAnAM lakSaNamidameva / tena na pravRttigedho bhanyAbhavyatvazaGkayA // 172 // saMyamo yama eva hyAsannasiddhikasya jIvasya lakSaNam / tadAhuH AsannakAlabhavasiddhiyasya jIvassa lakkhaNaM innmo| visayasuhesu Na rajjai savvatthAmeNa ujjamai // tti / [upadezamAlA-290] evaM saMyamapravRttirevAsannasiddhikatvasya tadvayApakabhavyatvasya ca, vyApyavyApyasya sutarAM vyApyatvAt / tathA ca tajjJAnameva vizeSadarzanatayA tadviparItadIrghasaMsAritvA'bhavyatvazaGkAnivarttakamiti / tatastannivRttau nirAbAdhA mokSopAye pravRttiH / atha pravRttyuttara chatAM paNa pitAne saMsAra dIrgha hovAnI zaMkAthI ke pote abhavya hovAnI zaMkAthI mokSanA upAyabhUta ane bahuprayatnasAdhya evA cAritramAM jIvonI pravRtti thaze nahi." evI zaMkAne manamAM rAkhIne uttara ApatAM granthakArazrI kahe che- gAthArtha:- najIkamAM siddhi pAmanAra jIvonuM A saMyamomAM vyApAra ja lakSaNa che. tethI huM bhavya haIza ke abhavya evI zaMkAnA kAraNe pravRtti aTakatI nathI. [ abhavyatyAdi zaMkAnuM nivAraNa] yamarUpa saMyama ja Asannasiddhika jIvonuM lakSaNa che. kahyuM che ke "jenI siddhi najIkanA bhaviSyakALamAM thavAnI che evA jIvanuM A lakSaNa che ke te viSaya sukhomAM rakta thatuM nathI ane saMyamayogomAM sarva vIryathI udyama kare che." Ama saMyamapravRtti ja siddhi najIkamAM hovApaNAnuM ane tenA vyApaka bhavyatvanuM lakSaNa che kAraNake potAnA vyApyanuM vyApya pitAne paNa niyamAM vyApya hovAthI bhavyatvanA vyApya evA Asanasiddhikatvano vyApya e je saMyamomAM udyama te bhavyatvane paNa avazya vyApya hoya ja che. tethI jema A chIpa che ke cAMdI e saMdeha chI55NAnI, cAMdImAM asaMbhavita evI kaIka vizeSatAnA darzanathI nivRtta thAya che. tema dIrgha saMsAra ke abhavyatva hovAmAM asabhavita evA saMyamayogeghamarUpa vizeSanuM jJAna ja vizeSa dazanAtmaka banI huM bhavya hoIza ke abhavya?" temaja "huM Asannasiddhika chuM ke dIrgha saMsArI?" evI zaMkAne dara karI de che ane tethI e nivRtta thae chate mekSanA upAyabhUta saMyamamAM pravRtti abAdhita ja che. zaMkA - saMyamomAM pravRtti karyA pachI tenuM jJAna thavArUpa vizeSadarzanathI pratibaMdhakarzakA nivRtta thAya che ane e zaMkA nivRtta thAya te pratibaMdhakAbhAvaghaTitasAmagrInuM sAkalya thavAthI emAM pravRtti thAya che. tethI anyonyAzraya doSa Ave che. 1. AsannakAlabhavasiddhikasya jIvasya lakSaNamidam / viSayasukheSu na rajyate sarvasthAneSUdyacchati //
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSa tajjJAnena vizevadarzanena pratibandhakazaGkAnivRttiH, tannivRttau ca pratibandhakAbhAvaghaTitasAmagrIsAmrAjyena pravRttirityanyonyAzraya iti cet ? na, tathA pravarttamAnAnAmanyeSAmAsannasiddhikatvaM nizcitya tadvayApyatajjAtIyatvasya svasminpratisandhAnenoktazaGkAnivRttyA pravRtterabAdhAt / athavA bhogecchAnivRttirUpa vairAgyaM tannivartakA'saMyamadvaSo vA''sannasiddhikatvavyApyatvena pratisaMhita uktazaGkAnivarttaka iti na kiJciinupapannam / vastutastu bhavyAbhavyatvazakaiva svasaMviditA bhavyAbhavyatvazaGkApratibandhikA, tasyA eva bhavyatvavyApyatvAt , taduktamAcAraTIkAyAm "abhavyasya bhavyAbhavyatvazaGkAyA abhAvAt" iti / ___ atha na vyApya zaGkApratibandhaka kintu tadarzana, tathA ca na zaGkA pratibandhikA kintu tajjJAnamiti cet ? na, svasaMviditAyAstasyA eva tajjJAnarUpatvAt / atha svarUpasadvayApyajJAnaM na pratibandhaka, kintu vyApyatvena tajjJAnam , na ca puruSatvavyApyasvarUpasatpuruSatvajJAne'pi samAdhAna - viheMlAsathI saMyamamAM pravRtta thatA bIjA nA Asannasiddhikavana nizcaya karIne potAnAmAM paNa AsannasiddhikatvavyApya evA tajajAtIyatvanuM pratisaMdhAna thAya che. arthAta jemAM Asannasiddhikatvano nizcaya thayo che teonA, viSayanuM maMda AkarSaNa-kaSAyanI alpatA-sahiSNutA vagere rU5 guNe pitAnAmAM paNa joIne te guNenA vyApaka evA Asannasiddhikatvane potAnAmAM nizcaya thavAthI e saMbaMdhI zaMkA nivRtta thAya che ane tethI pachI saMyamayegomAM pravRtti thAya che. athavA bhogecchAne nivRtta karavA rUpa vairAgya ke bhegerachAne nivRtta karanAra asaMyamaSa ja Asanasiddhikatvane vyApya havA rUpe jJAta thaI ukta zaMkAne nivRtta kare che. tethI kaI anupatti nathI. kharekhara te svasaMvedanathI saMvedAtI "huM bhavya haIza ke abhavya?" evI bhavyAbhavyatvaviSayaka zaMkA ja punaH tevI zaMkA thavAmAM pratibaMdhaka banI jAya che. kAraNake je jIvone evI zaMkA paDe teo avazya bhavya hovAthI e zaMkAja bhavyatvavyApya che. zrI AcArAMgasUtra TIkAmAM kahyuM che ke "abhavyajIne bhavyAbhavyatvazaMkAne abhAva hevAthI (=hoya che.) [ zaMkA pratibaMdhaka keNu?]. pUrvapakSa - ThuMThAmAM avazya rahenAra, ThaMDApaNAne kaI vyApya dharma sAme rahela huMThAmAM paNa avazya rahyo hovA chatAM jyAM sudhI e jaNAyo na hoya tyAM sudhI "A ThuMThuM haze ke puruSa?" evI zaMkA paDe ja che. tethI jaNAya che ke vyApya pote zaMkAne aTakAvanAra nathI kintu vyApyanuM jJAna zaMkAne aTakAvanAra che. A uttarapakSa - e zaMkA svavidita hovAthI utpanna thatAMnI sAthe tenuM jJAna paNa thaI ja jatuM hovAnA kAraNe e pratibaMdhaka banaze ja. 59
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA le. 17ra puruSatvAbhAvazaGkAnivRtteranubhavabalena svarUpasadvayApyajJAnasyaivazaGkAnivartakatvamiti vAcyam , avyApye'pi vyApyatvena bhrAmyatastadvayApyatvaprakArakadharmajJAnAttadviparItazaGkAnivRtteApyatvaprakArakavyApyajJAnasya zaGkAnivartakatvAt / na copadarzitA zaGkA svasminmavyatvavyApyatvaprakAriketi neyaM tannivarttiketi cet ? tathApi 'bhavyatvavyApyatAdRzazaGkAvAnahamiti jJAnAntareNaiva tAdazazakAnivRttau pravRttirabAdhiteveti sarvamavadAtam / etena "siddhau vA saMsAryakasvabhAvA eva kecidAtmAna iti sthite'hameva yadi tathA syAM tadA mama viparItaprayojana parivrAjakatvamiti zaGkayA na kazcittadarthaM brahmacaryAdiduHkhamanubhavedityudayanamata parAstam / evamabhavyatvazaDkAnivRttau sAmAnyataH pravRttirdIrgha saMsAritvazaGkAnivRttau dRDhatarakarmakSaye pravRttiriti tattvam // 172 / / pUvapakSa - jema dhUmanuM svarUpa sajJAna (dhUmane dhUma tarIke oLakhave te) kaMI vahninuM anumAna karAvatuM nathI, kinatu vyApya jJAna (A vahine vyApya che evuM dhUmanuM jJAna) ja anumAna karAve che. tema bhavyAbhavyatvazaMkArUpa vyApyanuM thatuM svarUpasatuM jJAna svavyApakabhavyatvano nizcaya karAvI zakatuM na hovAthI tAdaza zaMkA pratibaMdhaka paNa banI zakatuM nathI kintu e zaMkAnuM bhavyatvavyAkhyatvena jJAna ja tevuM banI zake che, paNa svasavedanathI e te kaMI thatuM nathI. tethI svasaMvidita evI paNa te zaMkAne punaH zaMkAnI pratibaMdhikA mAnI zakAya nahi. "puruSatvane vyApya evA puruSatvaviSayaka A puruSa che. evA svarUpasatajJAnanI hAjarImAM pitAnAM puruSatvane vyApya puruSatvajJAna che evA tenA vyAkhyarUpe thatA jJAnanI gerahAjarI hovA chatAM "A apuruSa nahi hoya ne?' ItyAdi rUpa puruSatvAbhAvanI zaMkA nivRtta thaI jAya che evo jAta anubhava che, tethI vyApyanA svarUpajJAnane ja zaMkAnivarnAka mAnavuM joIe evuM kahevuM nahi, kAraNa ke avyApya vize paNa vyApya tarIkene bhrama karanArane vyApya na jJAna thaI javAthI tadviparIta zaMkA nivRtta thAya che. jemake vahinane avyApya evI paNa dhULamAM dhUmano bhrama karanArane A agnine vyApya che evuM smaraNAtmaka jJAna thaI javAthI ahIM agnine abhAva haze? evI viparIta zaMkA nivRtta thaI jAya che. Ama vyApya (dhUma)nuM svarUpa sajJAna na hovA chatAM (kAraNa ke dhUma ja hAjara nathI te enuM jJAna zI rIte thAya?) vyApyatvena jJAna (bhale bhramAtmaka !) hevAthI viparItazaMkA nivRtta thatI hovAthI vyApyatvarUpe thatA jJAnane ja zaMkAnivartaka mAnavuM joIe. uktazaMkAnuM thatuM saMvedana te bhavyatvavyAsvarUpe na hovAthI punaH tevI zaMkAnuM nivattaka banatuM nathI. uttarapakSa:- chatAM "bhavyatvane vyApya tevI zaMkA mane paDe che evA bIjA jJAnathI ja tevI zaMkA nivRtta thaI gae chate pravRtti abAdhita rIte thAya ja che. tethI ke doSa rahetuM nathI. tethI ja keTalAka AtmAo saMsArI evabhAvavALA hoya che arthAt haMmeza mATe saMsArI ja rahevAnA che, mukta thavAnA nathI. tethI mekSa ane tenA upAya hovA
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSa __ atha ye vadanti "mokSopAye pravRttistAvadvairAgyAdeva, vairAgya ca nAbhuktabhogAnAmeva, bhogeSu siddhatvapratisandhAnena tadicchAsantativicchedasambhavAt , tathA ca bhogAn bhuktvaiva tadanantara mokSopAye yogamArge pravartivyAmahe" iti tAnanuzAsitumAha jo puNa bhoe bhottuM icchai tatto ya saMjamaM kAu / jalaNaMmi pajjalittA icchai pacchA sa nivvAuM // 173 // [yaH puna gAn bhuktvecchati tatazca saMyama kartum / calane prajvalyecchati pazcAtsa nirvAtum // 173 // ] na khalu kAmopabhogena kAmakSayo nAma, Apa tu tadabhivRddhireva prAptajAtIye sukhAntara icchA sAmagrIsaJcArAdajJAta icchAvirahAd / na caiva samAnaprakArakecchAM prati smaanprkaarkchatAM huM paNa je kadAca eka mAtra saMsArI svabhAvavALo ja te parivrAjakapaNuM mAre mATe viparItaprojanavALuM banI jaze" evI zaMkAnA kAraNe ke mokSa mATe brahmacaryAdipAlananA kaSTane uThAvaze nahi." evo udayanane mata apAsta jANu. kAraNake eka mAtra saMsArIsvabhAvavALA jI abhavya hoya che. bhavyone te "huM kadAca abhavya hoIza to ? evI zaMkAthI ja upara kahI gayA mujaba potAne vizenI abhavyavazaMkA dUra thaI jatI hovAthI pravRttino pratibaMdha thatuM nathI. Ama abhavyatvazaMkA nivRtta thae chate mokSa mATenI sAmAnyathI pravRtti thAya che ane dIrgha saMsArIpaNAnI zaMkA nivRtta thae chate vizeSathI pravRtti thAya che e ahIM tAtparya jANavuM. me 172 che [ yogasiddhimAM bhuktabhegIpaNuM anAvazyaka ] mekSe pAyamAM pravRtti vairAgyathI ja thAya che ane jeoe bhAga bhogavyA che teone ja virAgya thAya che, kAraNake "bhego mAre siddha thaI gayA che evA bhAgo vizenA pratisaMdhAnathI ja bhegonI IcchAonI paraMparAne aMta Ave che, ane tethI bhogo bhogavIne pachI ja ame mokSe pAyabhUta yogamArgamAM pravartazuM" evuM jeo kahe che teone zikSA ApavA granthakAra kahe che- gAthArtha :- vaLI je bhoga bhogavIne pachI saMyama levA Icche che te agnimAM paDI baLIne pachI TharavAne Icche che. bhege bhogavavAthI kAmavAsanA kaMI kSINa thatI nathI kintu vadhe ja che, kAraNake je bhegasukha prApta thayuM hoya tenA samAnajAtivALA bIjA sukhanI IcchA thavA mATe jarUrI jJAnAtmaka sAmagrI sampanna thayelI hovAthI navI navI IrachAo thayA ja kare che. jyAM sudhI e jAtinuM sukha ajJAta hoya che tyAM sudhI ja jJAnarUpI sAmagrI na hovAnA kAraNe IcchA pravartatI nathI. zakA :- Ane artha to evo thayo ke te te IcchA pratye samAnaprakAravALuM jJAna arthAt te te viSayanuM jJAna ja kAraNabhUta che. te te viSaye siddha hovA ke na hovA e te akiMcikara ja che.
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamataparIkSA bleA. 173 jJAnasya hetutvamastu siddhatvaM tu tatrA'tantramiti vAcyam, tathApi siddhasukhopAyeSTasAdhanatAsAkSAtkAra prasUtasadRzadarzanod bodhyadRDhatara saMskAra paramparopanIyamAnopAyAntareSTasAdhanatA smaraNaparamparAdhInecchAbhivRddheH kAmopabhogAdhInatvAd / atha siddhatvajJAnakRtasAmAnye cchA vicchedasambhavAnnaivamiti cet ? na, sAmAnAdhikaraNyena siddhatvajJAne'pi sAmAnAdhikaraNyenecchAyA anubhavi - katvAt kathamanyathA propitasyA'jJAtakAntAmaraNasya tatkAntAvalokanAdAvicchA / sAmAnyadharmAvacchedena siddhatvadhIstu yAvadAzrayasiddhatvadhiyaM vinA vizeSadarzino na sambhavati / atha sukhatvAdisAmAnAdhikaraNyena siddhatvajJAnamevecchAvirodhi, na ca (tu) sukhatvena tattatsukhe siddhatvajJAna, tena tattatsukhecchAvirodhivazenAnantapratibandhakatvakalpane gauravAt, samAnaprakArakatvenaiva tathAtvAt / itthaM ca sukhatvena siddhatvajJAnadazAyAM tattatsukhabhinnatvenaiva ... Fe samAdhAnaH- viSayAne bhAgavavAthI sukhAnubhava thavAmAM te siddha thaela sukhanA upAyabhUta viSayasevanamAM ISTasAdhanatAnA evA sAkSAtkAra thAya che ke jenAthI tevA ja viSayAnA darzanathI jAgrata thanAra dRDhatara saskAra pedA thAya che. AvA saMskArAnI paraMparAthI tAdaeNzasukhanA upAyabhUta khIjA viSayeAmAM paNa iSTasAdhanatAnuM smaraNa thatuM jAya che jenA kAraNe te te viSayeAnI IcchA vadhe che. Ama icchAnI abhivRddhi paNa kAmApabhAgane AdhIna hAvAthI siddhatva jJAna paNa temAM ukta rIte bhAga bhajave ja che. [ IcchAvicchedeka, kANu ? ] pUrva pakSa - peTa bharIne miSTAnna khAI lIdhA pachI bIjA miSTAnna khAvAnI icchA rahetI nathI. tethI jaNAya che ke siddhatvajJAnathI icchA mAtra vicchinna thaI jAya che. tA pachI siddhatva IcchAnI abhivRddhimAM bhAga bhajave che' ema zI rIte kahevAya uttarapakSa :- e vAta kharAkhara nathI kAraNa ke sAmAnAdhikaraNyana siddhatvajJAnanI (=keTalIka bhAgasukhavyaktiaMgenA siddhatvajJAnanI) hAjarImAM paNa sAmAnAdhikaraNyena (Itara bhAgasukhavyakti viSayaka) IcchA hovI anubhavasiddha che, tethI siddhatvajJAnathI IcchAsAmAnyanA viccheda sa*bhavatA nathI. nahitara teA paradeza gayela puruSa ke jeNe svadezamAM rahela peAtAnI patnI marI gaI che enI khabara nathI tene te patnInA pUrva avalAkanAdi siddha hAvAthI navA avaleAkanAdinI icchA zI rIte saMbhave ? sAmAnya dharmAvacchedena siddhatvajJAna ja IcchA nivattaka banI zake. (eTale ke tatkAntAvale kanava rUpa sAmAnyadharma je je avaleAkanavyaktimAM savita hoya te te dareka avaleAkana mane thaI gayA che evu' peAtAne siddha hAvAnuM jJAna tatkAntAvaleAkananI IcchAne nivRtta karI zake che.) paNa e te vizeSadarzI (te te danavizeSa karanAra) jIvane tatkAntAvaleAkanatvAdirUpa sAmAnya dharmanA te te tatkAntAvalokanAdirUpa saghaLAM AzrayA (te kAntAnA saMbhavita badhA dazanA) peAtAne siddha thayAnI buddhi vinA sa bhavatuM nahAvAthI icchAnivRtti paNa azakayaprAyaH ane che kAraNake te kAntA vagerenu` maraNu jayAM sudhI jANyuM
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSa 469 siddha eva tattatsukha icchA, proSitasyApi jJAta eva kAntAvalokane jJAtAnyasvIyakAntAvalokanatve. neccheti cet 1 na, tathApi sAmAnyecchAvicchede'pi vizeSecchA'vicchedaprasaGgAt , tAvadicchAnAM bhramatvakalpanApekSayA samAnaviSayatvapratyAsattyA samAnaprakArakasiddhatvajJAnasya pratibandhakatvakalpanAyA nyAyyatvAt , tattatsukhabhinnatvena sukhecchAnAM jJAtAnyakAntAvalokanatvAdineSTasAdhanatA. jJAnAnAM jJAtAnyakAntAvalokanatvAdinecchAhetutvakalpanApekSayAvacchedakAvacchedenaiva siddhatvajJAnasya pratibandhakatvakalpanAyA yuktatvAcca / etena sAmAnAdhikaraNyena siddhatvajJAnasyaiva virodhitvaM, proSitasya tvavalokanatvasAmAnyalakSaNayopasthite bhAvyavalokane tatkAntIyatvabhrameNa siddhatatta. davalokanetaratatkAntAvalokanatvenaiccheti nirastam / . na hoya tyAM sudhI tenA dareka dazane mane thaI gayA che have punaH koI darzana thavAnuM nathI" evuM jJAna thatuM nathI. pUrvapakSa - sukhatyAdi sAmAnAdhikaraNena siddhatvajJAna ja IcchAvirodhI che nahi ke sukhatvena (sukhatyAvacchedana) tattasukhaaMgenuM siddhavajJAna.kAraNake ema mAnavAmAM te te anaMta sukha aMgenI IcchA pratye te te sukhanA anaMta siddhatvajJAnane pratibaMdhaka mAnavAnuM phalita thatuM hovAthI anaMtapratibaMdhaka mAnavAnuM gaurava che. tethI samAna prakAraka siddhatvajJAnane ja samAnaprakAraka IcchA pratye pratibaMdhaka mAnavuM ucita che. ane tethI keI eka sukha aMgenuM siddhatvajJAna saghaLI tatsajAtIya anyasukhavyaktionI IcchAnuM pratibaMdhaka bane che. tema chatAM siddha evA paNa te sukhanA sajAtIya anyasukhamAM tattasukhabhinnatva (tattasukhabhijAtIyatva) ne bhrama thavAthI pratibaMdhaka na hovAnA kAraNe IcchA pravarte che. tethI paradeza gayela puruSane paNa kAntAvalokana jJAta hovA chatAM "pite pUrve jevuM avalokana karyuM che enA karatAM kaMIka navuM ja apUrva jevA maLaze- vadhu sukhano anubhava vize" evo jJAtabhinnatvano bhrama thavAthI jJAtaavalokana karatAM bhinna evA svayakAntAvakana tarIke punaH kAntAvalokananI IcchA thAya che. uttarapakSa :- AvI mAnyatA yukta nathI kAraNa ke eka svayakAntAvalokana siddha hovAthI tatsajAtIya svayakAntAvalokana sAmAnyanI ja IcchA vicchinna thaI gaI hovAthI bhaviSyakAlInasvayakAntAvalokanarUpa vizeSanI IrachAne aviccheda mAnI ja zI rIte zakAya? temaja ekavAranuM kAnAvalekana siddha thaI gayA pachI thanAra dareka avalokanamAM e rIte tabhinna jAtIyatvanA bhramanI temaja tethI thatI IrachAonA anubhavamAM bhramatvanI kalpanA karavA karatAM te sAmAnaviSayatA pratyAsattithI samAna prakAraka siddhatvajJAnane ja pratibaMdhaka mAnavAnI ka95nA yukta che, arthAt IcchAnA viSayane samAna viSayavALA siddhatvajJAnane pratibaMdhaka mAnavuM yukta che. vaLI savakA-nAnA jJAtAvakana karatAM bhina jAtivALA hovA rUpe je avalokanAdi IcchAelA hoya tenI sAdhanatAnA jJAnane tevI jJAtA kAntAvalokananI IcchAnA hetu tarIke mAnI tevuM kAraNa hAjara hovAthI preSitane kAntAvalokanecchA thAya che evI upapatti karavI enI apekSAe avacchedakA
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA zlo, 103 ___atha sukhatvenecchAM prati sukhatvena siddhatvajJAnameva pratibandhakaM, na tu sukhatvAvacchedena siddhatvajJAna, sukhatvavyApakasiddhatvIyasvarUpasambandhena siddhatvaprakArakasukhatvAvacchinnavizeSyatAkajJAnatvApekSayA vizeSataH svarUpasambandhena siddhatvaprakArakasukhatvAvacchinnavizeSyatAkajJAnatvasyaiva laghutvAt / na caivaM sAmAnAdhikaraNyena siddhatvajJAnottara sAmAnAdhikaraNyenecchApalApaH, ananyagatyA sukhajanakAdRSTavizeSasyottejakatvasvIkArAt / evaM ca proSitasyApi mRtakAntAvalokanecchApratibandhake tatkAntAvalokanatvena siddhatvajJAne kAntAmaraNajJAnAbhAvAdikamuttejaka vAcyam / na caiva gauravam, vyApakatvanivezApekSayottejakaniveze lAghavAt , anyathA vizeSadarzinaH sAmAnyecchA'vicchedaprasaGgAcceti cet ? varachedena ja siddhatvajJAnane tattasukhathI bhinna hovA rUpe sukhanI thatI IcchAnA pratibaMdhaka tarIke mAnI te pratibaMdhaka hAjara na hovAthI tAdaza IcchA thAya che evI upapatti karavI yukta che. tethI ja keIka je AvI ka9panA kare che ke "sAmAnAdhikaraNyana siddhavajJAna ja IcchA pratye virodhI che, paradezagaelAne te avalokanarvasAmAnyalakSaNathI upasthita thaela bhAvI avalokanamAM te potAnI kAntAnuM che e bhrama thavAthI pitAne siddha thaela te te avalokana karatAM bhinna evA svayakAntAvakana rUpe IcchA pravarte che te paNa nirarata jANavI. pUrvapakSa - sukhatvena keIpaNa sukhanI IcchA pratye sukhana keIpaNa sukha aMgenuM siddhatvajJAna ja pratibaMdhaka che, nahi ke sukha-Avacchedana siddhatvajJAna, kAraNake ene pratibaMdhaka mAnavAmAM gaurava che. e gaurava A rIte-sukha-vAvacchede siddhatvajJAna eTale jyAM jyAM sukha hoya tyAM tyAM siddhatva hovAnuM jJAna. eTale ke "saMpUrNa sukha siddha che" evuM je jJAna (ke jemAM siddhatva prakAra tarIke ane sukha vizeSya tarIke bhAse che) IcchAnuM pratibaMdhaka bane che temAM bheguM bheguM siddhatva e sukhatvavyApaka che evuM paNa jaNAtuM hovuM joIe. paraMtu AvuM prakAzamAM jaNAtuM na hovAthI te saMbaMdhAzamAM jaNAtuM hovuM mAnavuM paDe che. eTaleke siddhatvAtmaka prakArane sukhAtmakavizeSyamAM rahevAne saMbaMdha ja tAdazavyApakatvagarbhitarUpe bhAsa joIe. tethI sukhasvAvaskena siddhatvajJAnamAM sukhatvavyApaka siddhatvanA svarUpa saMbaMdhane saMbaMdha tarIke, siddhatvane prakAra tarIke, temaja sukhavAvacchinna sukhane vizeSa tarIke mAnavuM paDe che. jyAre sukhana siddhatvajJAnane pratibaMdhaka mAnavAnuM hoya te emAM vyApakatvAMza bhAsavAnI AvazyakatA na hovAthI mAtra svarUpasaMbaMdhane siddhatvAtmaka prakAranA ja saMbaMdha tarIke mAnavAne rahe che. tethI sekhavAva chedana siddhatvajJAnane pratibaMdhaka mAnavAmAM gaurava che. zaMkA- paNa te pachI amuka sukho siddha thaI gayA pachI paNa je Itara sukhAnI IcchA jAge che tene apalApa karavo paDaze. arthAta sukha na siddhatvajJAnarUpa pratibaMdhaka hAjara hovAthI evI icchAo utpanna thatI ja nathI evuM mAnavuM paDaze.
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSadU 471 ___na, evaM satyuttejakatvAbhimatAdRSTakSayasyaiva sAmAnyecchAvicchedakatvaucityAt / vastutastu vizeSadarzinaH siddhatvajJAnakRtaH sAmAnyecchAvicchedo nAstyeva, kintu sukhe saMsAraduHkhAnubandhitvajJAnAdveSakRta eva saH / ata evokta-'na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / iti / ata eva saMsArasukhamAtra eva dveSe vizeSecchApi viraktasya vicchidyate / yatra tu balavaduHkhAnubandhitvaM na jJAta pratyuta tadananubandhitvameva jJAtaM tatra mokSasukhe dveSAbhAvAnmumukSoricchA na vicchidyate, pratyuta samedhate, sAmagrIsattvAditi / samAdhAna- pratibaMdhaka hAjara hovA chatAM evI IcchAo utpanna thatI anubhavAtI hevAthI bIje kaI upAya na rahevAthI sukhajanaka adaSTa vizeSa vagerene uttejaka mAnIe chIe. proSitane mRtadhanAvalekanecchAnuM pratibaMdhakIbhUta je tatkAtAvalokanana siddhavajJAna te hovA chatAM paNa je tenI icchA thAya che te kAntAmaraNajJAnAbhAvarUpa uttejakanI hAjarI mAnavI joIe. paNa A rIte uttejaka mAnavAnI paNa navI kalpanA karavAmAM te gaurava che." evuM na kahevuM kemake pratibaMdhakamAM vyApakatAne praveza karavA karatAM na uttejaka mAnavAmAM lAghava hovAthI e kalpanAmAM gaurava nathI. nahitara te pUrvamAM kahI gayA tevA vizeSadazIne sukhasvAvakena dareka sukha aMgenuM siddhatvajJAna ja thatuM na hovAthI sukhasAmAnya aMgenI IcchA ja kayAreya vicchinna thaze nahi. [ duHkhAnubaMdhitva jJAnajanya dveSa ja sAmAnyUchAvicchedaka] uttarapakSa:- AvuM kathana barAbara nathI kAraNa ke e rIte te uttejaka tarIke je adaSTa abhimata che tene uttejaka na mAnatAM tenA kSayane ja sAmAncecchAnA vicchedaka tarIke mAnI avacchedakAvacchedana siddhavajJAnane pratibaMdhaka mAnavAmAM paNa koI anupa patti rahetI nathI. vizeSadazIne tAdazasiddhavajJAna asaMbhavita hovA chatAM tAdaza adaSTakSayarUpa vicchedakathI IcchAviracheda thaI javo te saMbhavita ja che. vastutaH te vizeSadazI jIvane siddhatvajJAnathI kyAreya sAmAncecchAviccheda thata ja nathI. kintu paugalika sukhamAM saMsAra du:khanI paraMparAne vardhakapaNAnA jJAnathI te sukhe pratyene je zreSa pravarte che enAthIja IcchAviccheda thAya che. tethI ja kahyuM che ke "kAmavAsanA viSayonA upagathI zAnta thatI nathI kintu ghI vagere balithI agni jema vadhe che tema vadhe ja che" tethI ja saMsArasaMbaMdhI sukhamAtrane dveSa thae chate virakta jIvane vizeSa IcchA paNa maTI jAya che. temaja jene vize "A pariNAme vadhu duHkha ApanAra che" evuM te jANyuM nathI ulaTuM pariNAme paNa duHkha na ApanAra tarIke ja jJAna karyuM che tevA mokSasukha aMge dveSa na hovAthI mumukSune tenI IcchA maTatI te nathI, ulaTuM vadhavAnI zAstrazravaNadirUpa sAmagrI hovAthI vadhe ja che. 1, athottarArdha-viSA jaLavaEva punareva pravardhate I [ nArAtriAnopaniSad 3/27]
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ www. adhyAtmamata rIkSA laiA. 173 syAdetat-vijAtoyasukhatvAvacchedena siddhajAtIyatvajJAnameva vijAtIyasukhatve necchApratibandhaka N, na cA'viraktasya saMsArasukhe siddhajAtIyatvaM vastusadapi bhAsate, mohanIya karmadoSamahimnA bhAvini sukhe niyamataH siddhasukhavailakSaNyasyaive |psthiteH / tadukta - 'pattA ya kAmabhogA kAlamarNataM iha saubhogA / apupi va mannai tahavi ya jIvo maNe sukkha || [ upadezamAlA - 202] atrApUrvapadmapUrva - jAtIyapara', anyathA bhAvinaH sukhasya vastuto'pUrvatvAdinArthAnupapattiH, evaM coktakarmadoSavilayena vijAtIyasukhatvAvacchedena siddhajAtIyatvajJAnAdeva saMsArasukhecchAviccheda iti / vam, siddhasukhe balavadduHkhAnubandhitvajJAnAt tajjAtIyatvajJAnasya dveSahetutajjJAnaprayojakatvAt, taddhi (? tena hi ) sAmagrIpratipAdanena phalataH saMsArasukheccha / vicchedahetu dveSasAmagrI vaikalyasyaiva pratipAdanAt / ata eva - [sijAtIyatvajJAnathI zu thAya ? vicAraNA ] 472 wwwwwww ja te pUrva pakSa :- te te bhinna jAtIyasukhAvacchedena siddhajAtIyatAnu jJAna bhinnajAtIya koIpaNa sukhavyaktinI IcchAnu pratibaMdhaka bane che. arthAt te te bhinnajAtIyasukhatvanA Azraya tarIke sabhavita dareka sukhavyakti vize me' je sukha bhAgaLyu* che tajAtIya ja A sukha che' evu' jJAna ja e vijAtIya kAipaNa sukhavyaktinI icchAne zake che, pAte pUrve je sukha bhAgavyu' che tajajAtIya ja saMsArasukhamAM hAvA chatAM paNa bairAgya na pAmelA jIvane te bhAsatuM nathI, kAraNake meAhanIyakanA doSanA mahimAthI bhAvIsukhamAM niyamA siddha (=anubhUta) sukha karatAM vilakSaNatA ja bhAse che. kahyuM che ke-A saMsAramAM upabhAga sahitanA kAmabhoge! ana'takALamAM ana'tavAra prApta karyA che chatAM paNa jIva te kAmabheAga sukhAne apUrva jevu' mAne che.' ahI apUrva zabda apUrva jAtIya arthamAM jANavA. 'nahi ke pUrve aprApta heAvAnA arthamAM...nahitara tA bhAvisukha hakIkatamAM apUrva ja hAvAthI te apUrva hovAnI mAnyatAmAM mUDhatA kahevI anupapanna thai jAya. tethI mehanIyaka`nA doSa naSTa thavAthI thatA vijAtIyasukhatvAzrayabhUta dareka sukhavyakti aMgenA siddhajAtIyatvajJAnathI ja sa'sArasukhecchA vicchinna thAya che. uttarapakSa :- tame kaheA che evu' nathI kAraNake pote anubhavela sukhamAM khalavaduduHkhAnuSa'dhitA anubhavAvAthI bhaviSyatkAlIna je je sukhamAM tajAtIyatvanuM je jJAna thAya che te jJAna te te sukheA aMgenA dveSanA kAraNabhUta khalavaduHkhAnubaMdhitvajJAnanu pratyeAjaka bane che. arthAt bhaviSyakAlIna sukhA vize A sukhA paNa siddha sukha jevA ja che. tethI siddha sukhanI jema pariNAme meATu' duHkha ApanArA che' evu' jJAna thavAthI dveSa pravarte che jethI enI icchAnA viccheda thaI jAya che. ane mAhanIyakamarUpI doSa tA viSayAdinuM sukhanI sAmagrI tarIke pratipAdana karavA dvArA (arthAt khalavaduHkhAnu1. prAptAzca kAmabhogAH kAlamanantamiha sopabhogAH / apUrvamiva manyate tathApi ca jIvo manasi saukhyam / /
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSadda 'jANijjai ciMtijjai jammajarAmaraNasaMbhavaM duHkh| Na ya visaesu virajjai aho subaddho kavaDagaMThi // [upadezamAlA-204] ityanena doSamahimnA saMsArasukhe dvaSahetubalavaduHkhAnubandhitvajJAnavaikalyamevotam , ata eva ca nAger naTTa rijhar gamata dui garA vize | Na ya uThivaggo logo aho rahassaM suNimmAyaM // [upadezamAlA-205] ityanenaitadeva vidyutam syAdatat-tajjAtIyasukhatvenecchAyA nivRttau yAvattajjAtyAzrayANAM sukhAnAM svarUpasaMsiddhatvameva tantram, maiva', "icchA hu AgAsasamA asaMkhayA" ityAdyAgamaprAmANyabalena jagata evA'niruddhamanasAmicchAviSayatvAt tAvadviSayANAmasiddhatvAt , proSitasya sklttkaantaavlokbaMdhitA na jaNAvA detAM sukhAnubaMdhitA ja dekhADavA dvArA pariNAme saMsArasukherachAvicchedamAM hetubhUta dveSanI balavaduHkhAnubaMdhitA jJAnAdi ghaTita sAmagrInI vikalatAnuM ja pratipAdana kare che, nahi ke bhAvIsukhamAM siddhasukhavilakSaNatAnI upasthitinuM..tethI ja "janma, jarA ane maraNathI utpanna thatAM duHkha te viSayone kAraNe pravarte che evuM jIva jANe che, vicAre che ane chatAM viSayothI virakta thatuM nathI tethI kharekhara kapaTagranthi (meha) subaddha (daDha) che" evA kaleka vaDe doSanA mahimAthI saMsArasukha aMgenA zreSanA hetubhUta balavadukhAnubaMdhitAjJAnanI vikalatA ja jaNAvI che. ane tethI ja, "jIva je rIte mare che e, temaja na maratA jIvano paNa ghaDapaNa vinAza kare che e, leka jANe che chatAM te udvigna thato nathI e rahasya kharekhara addabhuta rIte nirmAyeluM che." AvA arthavALA zlokathI paNa e ja vAtanuM vivaraNa karyuM che. pUrvapakSa:- bhAvI sukhanI tajajAtIyasukha tarIke thatI IcchA nivRtta thavAmAM tajajAtIya saghaLAM sukhe svarUpathI siddha thaI javA e ja hetubhUta che, [ aniruddhamanavALAnI IcchAnA viSaye siddha thavA azakya ] uttarapakSa - "IcchA AkAzanI jema aMta vinAnI che ItyAdi AgamavacanothI jaNAya che ke jeoe manane vaza karyuM nathI tevA jIvone AkhuM jagat IrachAmAM viSayabhUta hoya che. ATalA viSayo te kyAreya siddha thatA na hovAthI tame kahyuM evuM mAnavAmAM IcchAviccheda ja asaMbhavita banI jAya ! temaja proSitane potAnI marIgaela patnIne badhA darzana siddha hevA chatAM paNa tenI IcchA pravarte che, tethI evA siddhatvane IcchAvicchedane hetu manAya nahi. 1. jJAyate cintyate janmajarAmaraNasaMbhava duHkham / na ca viSayeSu virajyate'ho ! subaddhaH kapaTagranthiH // 2. jAnAti ca yathA mriyate'mriyamANamapi jarA vinAzayati / na cIdvigno lokaH aho rahasya' sunirmAtama // 3. hRcchA vadhu prA#ArAmAM saMsthA |
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 adhyAtmamata parIkSA ple. 173 nAnAM svarUpataH siddhatvepi mRtakAntAvalokanecchAdarzanAcca / atha siddhatvanizcayAbhAvApekSayA lAghavAdasiddhatvajJAnamevecchAheturiti siddhatvajJAne tannivRttAvicchAnivRttiriti cet ? na, sAmAnadhikaraNyena siddhatvajJAnasya sAmAnAdhikaraNyenA'siddhatvajJAnA'virodhitvAt , sAmAnyataH siddhatvapramAyAzcA'sambhavAt / ... idaM tu pratibhAti-yathA jalapAnena pipAsAkAraNatRnivRttau pipAsAnivRttiH, evaM svakAraNAdhInabhogakarmanivRttAveva bhogecchAnivRttistata eva ca bhogadveSaH, kathamanyathA'virata samyagdRzaH saMsArasukhe balavaduHkhAnubandhitva pratisandadhAnA api na tato nivartante 1 nanvevaM .. bhogenaiva bhogakarmanAzAt tannAzArthinastatra pravRttiryukteti cet ? satyaM, yastasya bhogaikanAzyatvaM kuto'pi hetonizcinoti tasya bhogecchAnivRttaye tatra pravRttiryuktaiva yathA kAladaSTasya viSabhakSaNe, ... yasya tu na tathA nizcayastasya tatra pravRttiviparItaprayojaneti tattvam // 17 // pUrvapakSa - siddhavanizcayAbhAvane IrachA pratye hetu mAnavA karatAM lAghavathI 'asiddhavajJAnane ja hetu mAnavuM yukta che, ane tethI te te sukha aMge siddhatvajJAna thae chate asiddhatvajJAnarUpIhetu nivRtta thavAthI IcchA paNa nivRtta thaI jAya che. - uttarapakSa- e paNa barAbara nathI, kAraNa ke tame kayA siddhatvajJAnanI hAjarImAM asiddhatva jJAnarUpa IcchA hetunI nivRtti mAne che? yAvatuM sukhavyaktionA eka bhAga aMgenA siddhatvajJAnanI ke yAvatuM sukhavyaktio aMgenA siddhatvajJAnanI ? pahelo vikalpa mAnI zakAya tema nathI, kAraNa ke evuM jJAna kaMI ItarabhAga aMgenA asiddhatvajJAnanuM virodhI nathI, bIjo vikalpa paNa mAnI zakAya tema nathI kAraNa ke evuM te jJAna ja asaMbhavita che. [ IcchAnivRtti aMge granthakArano abhiprAya ] " A bAbatamAM A vAta cuta lAge che jema pANI pIvAthI pIvAnI IcchAnI kAraNabhUta tRSA nivRtta thavAthI e IcchA paNa nivRtta thAya che ema bhegecchA paNa pitAnA kAraNabhUta bhegakarma ke je pUbhavAdimAM karela dAnAdirUpa svakAraNane AdhIna hoya che te nivRtta thae chate ja nivRtta thAya che, ane te nivRttithI ja (? pachIja) bhega dreSa pravarte che. nahitara to aviratasamyagra daSTie saMsAra sukhamAM baLavadUduHkhAnubaMdhitva jotAM hovA chatAM zA mATe emAMthI nivRtta na thAya ? . zaMkA- to pachI bhogathI ja bhogakarmanAza thatuM hovAthI bhogecchAne nAza karavAnI IcchAvALAoe paNa bhegomAM pravRtti karavI joIe. samAdhAna - hA ! pravRtti karavI joIe! paNa keNe? te ke jeone potAnA bhegakarmo bhogathI ja nAza thanAra che, e sivAya nahi", evo keIpaNa rIte nizcaya thaI gaye heya. jema ke kAlasarpa DasavAthI caDela jhera, jhera khAvAthI ja mare ema che" evuM jANanArane jhera khAvuM ja yukta che, chatAM bIjAne kaMI te khAvuM yukta nathI, tema jeone
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSad 1 api ca bhogapravRtterbhoganAzaH sandigdhaH, AyurnirNayasya karttumazakyatvAccAyatoM yogaH pravRttirapi sandigdhA, pratikSaNamaviratipratyayikakarmabandhazca balavadaniSTasAdhanaM bhagavadvacanAnniNI tameveti kathamevaMvidhAbhilASo vivekinAmujjRmbhetetyupadizati - ko vA jiyavIsAso vijjulayAcaMcalaM me AuMmi / sajjo nirujjamo jaI jarAbhibhUo kahaM hohI || 174 // (ko vA jIvavizvAso vidyullatAcaMcala AyuSi / sajjo nirudyamo yadi jarAbhibhUto kathaM bhaviSyati bhavAn // 174 // ) na khalu vidyullatAcaJcalasya jIvitasya nirNayo nAma, zastrAdinA jhaTiti tadupakramasambhavAt / na ca kAlajJAnAdizAstrAdAyu nirNAyAyatau pravarttiSyata iti vAcyam, nirNayAbhAvAt, anyathA pravRttikAlasyApi tato nirNaye zaGkAntarAnavakAzAt, tathA nirNaye tu bhogecchAnivRttaye viSaye'pi pravRttiH kasyacit pratipAditaiva / kiMca, ya evamaviratipratya evA nizca nathI tene tA rAjamArga rUpa tyAgAdi dvArA paNa bhAgecchA nivRtta thavI sabhavita hAvAthI ane sAmAnya rIte tA bhegAmAM thatI pravRtti tA bhAgecchA vadhAravA mAraphate viparIta prayeAjanavALI banI jatI hAvAthI bhAgAmAM pravRtti ayukta ja che. 173 [cAga bhAga bAda levAnI icchA vivekIne asa'bhavita 1 vaLI bhAga pravRttithI bhAganAbhAgecchAnA nAza thavo sadigdha che. bIjI bAju AyuSyanA nirNaya karavo paNa zaka nathI. bhAgA bhAgavI bhAgecchA nAza thAya ane pachI ceAgAmAM pravRtti thai zake eTalA kALa jIvana TakavAnu che ke nahi ? evo nizcaya na hAvAthI bhaviSyamAM ceAgapravRtti paNa saMdigdha che. temaja tyAMsudhI virati na svIkAravAmAM thatA aviratinimittaka karmabaMdha khaLavadaniSTasAdhanabhUta che evo zrI jinezvaradevonA vacanathI niNya paNa thaelA che, tA pachI vivekI jIvone bhAgA bhAgavIne bhAgakama khapAvyA bAda yAgapravRtti karIzuM" evA abhilASa ja zI rIte thAya ? evu' jaNAvatAM granthakAra kahe che-- gAthA :-AyuSya vidyallatA jevu. ca'caLa hAya tyAre jIvananA bharAsA ze ? temaja bhAgA bhAgavyA pachI jo jarAbhibhUta hovAnA kAraNe nirudghama thayA hazeA tA tame ceAgA mATe sajja zI rIte thaze!? [cAgavila embune dharmAdhikAra nathI] vidyakSatA jevA caMcaLa jIvitanA niNuya thaI zakatA nathI, kAraNake zastrAdithI tenA sahasA upakrama thaI zake che. jenAthI jIvanakAlanuM jJAna vagere thai zake evA jyAtiSAdi zAstrothI AyuSyanA nirNaya karIne bhaviSyamAM pravRtti karI zakAze" evu kahevu nahi kAraNake e granthAthI evo niNa ya thaI zakatA nathI. nahitara tA enAthI ya
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA lai. 174-175 yikakarmabandhAna bibheti tasyaivedRgabhilASaH syAnna tu saMsArabhIroH / na ca saMsArabhIrutAM vinA. dharmAdhikArI nAma, tathAbhUtasya tu "'samayaM goyama ! mA pamAyae" [uttarAdhyayanadazamAdhyayane] ityAdyupadezaparikarmitamateH pratikSaNamapramAda eva matirudeti, tasyAM coditAyAM na pravRttivilambaH sambhavI, sAmagrIsAmrAjyAt / kiM cAyatau vArddhakye tAdRzakAyabalAdyabhAvAtkathaM cAritre pravRttiH ? kathaM ca tadapravRttAviSTasiddhiH 1 iti phalArthinA phalopAyapravRttau na vilambo vidheyaH 274o. nanu tathApi dRDhasaMhananAzcAritre pravarttantAM, ye tu rogagrastA hInakAyabalAzca te jinavacanaM jAnAnA-api tat zraddhAnA api saMsArabhIravo'pi kathamasidhArAsamAne yogamArge pravartantAm ? ityAzaMkAyAmAha dehabalaM jai na daDhaM taha vi maNodhiibaleNa jaiyavyaM / tisio pattAbhAve kareNa kiM No jale piyai ? // 175 // (dahabala jai na dRDha tathApi manodhRtibalena yatitavyam / tRSitaH pAtrAbhAve kareNa kiM no jala pibati ? // 175 // ) je kayAre pravRtti karavI ene paNa nirNaya thaI javAthI bIjI koI zaMkA rahevAne avakAza ja rahe nahi. tema ja e rIte je yoga pravRttikALane nirNaya thaelo hoya te bhogecchAnivRtti mATe kaIkane mATe viSayomAM pravRtti paNa yukta hevI ame kahI ja gayA chIe. vaLI kharI vAta e che ke jeo AvuM karavAmAM thanAra aviratinimittaka karmabaMdhathI bItA nathI teone ja AvA abhakhArA thAya che, nahi ke saMsArabhIru ane ! ane saMsArabhIrutA vinA te dharmAdhikAra ja hotA nathI. tethI tevA abhilASavALA jIvone te dharmAdhikAra ja na hovAthI yogamAM pravRtti kayAre karavI ? enI ciMtAthI sayuM. vaLI dharmAdhikArI saMsArabhAru jIvone te "he gautama! samayamAtrane paNa pramAda kara nahi !" ItyAdi upadezathI buddhi parikamita hovAthI pratikSaNa apramAda sAdhavAnI ja buddhi thAya che jenI hAjarImAM pravRtti mATe jarUrI sAmagrI hAjara thaI gaI hovAthI pravRttivilaMba saMbhavato nathI. vaLI bhaviSyamAM vRddhAvasthA Ave tyAre pravRttiprAyogya tAdazakAyabaLAdine abhAva thavAthI cAritramAM pravRtti zI rIte thAya ? ane e na thAya te ISTasiddhi zI rIte thAya? tethI mAkSAtmaka phaLanA athae te e phaLanA upAyabhUta cAritramAM "ge bheLavIne pachI cAritra laIzuM' evo vilaMba karo nahi. 174 cAritra satvare grahaNa karavA yogya hovA chatAM paNa daDha saMghayaNavALAe bhale cAritramAM pravRtta thAya! paNa rogagrasta ane alpa kAyabaLavALA jIvo jinavacanane jANatA hovA chatAM, zraddhA karatA hovA chatAM temaja saMsArI hovA chatAM talavAranI dhAra jevA vegamArgamAM zI rIte pravRtta thAya ? evI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakArazrI - sama gautama ! ma pramANe
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSa fyfh tAdRzadehabalAbhAve'pi manovIryasphoraNe yatitavyam , natvAlasyaM vidheyam , na hi kAyikavyApAraprakarSa eva cAritra', kintu zaktyanigRhanaprayukto yogAnAM sthiro bhAvastat / ata evA'zaktAnAM kapaTarAhityena kiMcitpratIpasevane'pi bhgvdaajnyaa'viraadhnaa| tadukta' 'jo hujja u asamattho rogeNa va pillio jhariyadeho / savvamavi jahAbhaNiyaM kayAvi Na tarija kAuMje // [upa0 mAlA 383] so vi ya niyayaparakkamavavasAyadhiibala agRhNto|| muLa kUvariyaM to vasa karU che ri I [350mAjhAM rU84] manodhRtibalena ca kAyavAkpravRttirapi kAcid bhavatyeva yayA trikaraNazuddhirAdhIyate, kevalaM vicitratapo'bhigrahAdikaM kartumazaknuvato'pi tasya kAyavratayatanayA na hAniH, zaktyanigUhanAt / ukta ca [ hInasaMghayaNane paNa cAritra asaMbhavita nathI] gAthA je kAyAnuM baLa kadAca daDha na hoya to paNa mananA itibaLathI cAritramAM prayatna karavo joIe. tRSAtura mANasa pyAlo na hoya tyAre zuM hAthathI pANI na pIe ? kAyAnuM tevuM viziSTa baLa na hoya te paNa mane vIrya pheravavAmAM prayatnazIla rahevuM, ALasa karavI nahi. kAraNa ke kAyAnI pravRttino prakarSa ja cAritra che evuM nathI, kinta zaktine na gopavavAthI thaela yogonI sthiratA ja cAritra che. tethI ja azakta jIvone kapaTa rahitapaNe kaMIka pratIpa sevana (=viparIta AMcaraNuM, aticAra sevana) karavA chatAM bhagavAnanI AjJAnI virAdhanA thatI nathI. kahyuM che ke "je zarIranA nabaLA bAMdhAnA kAraNe asamartha hoya athavA rogapIDita hovAthI jarjarita dehavALo hoya temaja je kayAreya paNa, kaMI paNa, jevuM kahyuM hoya tevuM karavA samartha na hoya te paNa phUTa cAritra (=kapaTAcaraNa)ne cheDIne potAnA parAkrama (=saMghayaNa baLa Adi)nA vyavasAya ( ceSTA) ane manobaLane gopavyA vagara je pravarte te avazya sAdhu che. vaLI mane tibaLathI keIka kAyapravRtti ane vacanapravRtti paNa thAya ja che jenAthI trikaraNanI zuddhi saMpanna thAya che. phakta vicitratapa-abhigrahAdi na karavA chatAM sUkAya jIvonI ane vratanI yatanA hovAthI zakti-anigRhana jaLavAI rahevAnA kAraNe cAritrahAni thatI nathI kahyuM che ke "je azakya evA pratibhAvaha nAdi tapa vagerene tuM karI zakato nathI te pitAne svAdhIna ane yatione yogya evI samiti vageremAM yathAzakti pravRtyAdi rUpa A saMyamayatana zA mATe karate nathI?" 1. yo bhavettvasamartho rogeNa vA prerito jIrNadehaH / sarvamapi yathAbhaNita kadApi na taret karte yaH // 2. so'pi ca nija ruparAkramavyavasAyadhRtibalamagUhayana / muktvA kUTacarita yadi yatate'vazya yatiH //
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 adhyAtmamata parIkSA le. 17pa 'jai tA asakkaNijja Na tarasi kAUNa to imaM kIsa / appAyatta na kuNasi saMjamajayaNaM jaIjogga // ti [upa0mAlA 344] nanu tarhi dhRtibalena vicitrAbhigrahAdikamapi na duSkaram , dRzyante hi dhRtibalena kAyamapi tyajanto mahAsAhasikA iti cet ? na, dhRtibalasAdhye'pi vicitrAbhigrahAdau vratAjanakSamayogahAnirUpabalavadaniSTAnuvandhitvapratisandhAnena tatrA'pravRtteH / ata evokta 'mA kuNau jai tigicchaM ahiyAseUNa jai tarai sammaM / ahiyAsaMtassa puNo jai se nAnA dArtha i tti ! [3pa0mastrI rU46) nanvevaM tapasi kasyApi pravRttirna syAt , tatra niyamato duHkhAnubandhitvajJAnAditi cet ? na, vyAdhicikitsArUpe tapasyAyatisukhAnubandhitvasyaiva jJAnAt / na ca duHkhajanakatvajJAnena tatra dveSaH, balavatsukhAnanubandhiduHkhajanakatvajJAnasyaiva dveSajanakatvAt , anyathA samucchinnA yogamArgavyavasthA / tathApyAtadhyAnajanake dhruvayogahAnijanake ca tatra pravRttirnAstyeva, zubha zaMkA -e rIte te kAyakhaLa kRza hovA chatAM manedhatibaLathI vicitra abhigrahAdi paNa duSkara nathI. kAraNake mahAsAhasika jIvo dhatibaLathI kAyAne tyAga karatAM paNuM dekhAya ja che. samAdhAna:-pratibaLathI sAdhya evA paNa vicitra abhigrahAdi vize vratapAlanane samartha yogenI hAnirUpa baLavadaniSTanuM anubaMdhitava dekhAvAthI pravRtti thatI nathI. tethI ja kahyuM che ke "vizeSa vyAkuLatA vine je rogAdine sahana karavA samartha hoya te, temaja ene sahana karatAM paDilehaNAdi rUpa bIjA yogo sIdAtA na hoya te sAdhu roganI cikitsA bhale na karAve, (kAraNa ke roga sahana karavo e parISahajayarUpa hovAthI vipulakarmanirjarAnuM kAraNa che.)" zakA: to pachI "AnAthI bhUkhAdinuM duHkha pravartAze" evuM duHkhAnubaMdhitAnuM jJAna thatuM hovAthI tapamAM kaI pravRtti ja karaze nahi. [bhAvi sukhAnubaMdhitAjJAna tapamAM pravartaka] samAdhAna -vyAdhinI cikitsA vageremAM kaDavI davA pIvI paDe vagere rUpa tatkAlIna duHkhAnubaMdhitAnuM jJAna hovA chatAM bhAvikAlIna ArogyasukhAnubaMdhitAnuM sAna thavAthI jema pravRtti thAya che, tema tapamAM tatkAlIna alpa duHkhanI kAraNatA dekhAtI hovA chatAM bhAvi sukhAnubaMdhitAnuM jJAna thatuM hovAthI pravRtti thaze ja. "chatAM tatkAlIna duHkhAnubaMdhitAnA jJAnathI tapa viSe dveSa te pravartAze ja" evuM kathana paNa barAbara nathI kAraNa ke, "A adhika sukha denAra nathI" evA jJAnanI sAthe thatuM duHkhajanakatvajJAna ja hatpAdaka che je ahIM hAjara nathI. nahitara te yogamArgavyavasthA ja lopAI jAya. kAraNa ke tatkAlIna duHkhajanakatAnuM jJAna to tene vize paNa hovAthI TheSa pravartI 1. yadi tAvadazakanIya' na tarasi kartuM tata imAM kim ? AtmAyattAM na karoSi saMyamayatanAM yatiyogyAm // 1. mA karotu yadi cikitsAmatisodu yadi tarati smbn| atisahamAnasya punaryadi tasya yogA na hiiynte|
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSada 478 dhyAnadhruvayogAnukUlyenaiva tadupadezAt , tadukta- 'jaha jaha khamai zarIra dhuvajogA jaha jahA na hAyati / ___ kammakkhao a viulo vivittayA iMdiyadamo ya / / tti [upa0mAlA 343] 175 // ye tu balakAlazocanayaivAlasyopahatAH zaktA api cAritra nAdriyante te prAnte jarAmaraNabhayabhItAstannivRttyupAyA'pravRttyA prArthanAmAtreNa prArthita sukhamaprApnuvanto bADhamAtmAnauM zocanti, tatazcAtadhyAnopahatA eva bAlamaraNena mriyanta ityupadizati balakAlasoyaNAe alasA ciTThati je akayapuNNA / te patthitA vi lahu~ soiMti suhaM apAvatA // 176 // (balakAlazocanayA'lasAstiSThanti ye'kRtapuNyAH / te prArthayanto'pi laghu zocanti sukhamaprApnuvantaH // 176 // ) jaha NAma koi puriso na dhaNaTThA niddhaNo vi ujjamai / mohAipatthaNAe so puNa soe ti appANaM // 177 // (yathAnAma kazcitpuruSo na dhanortha nirdhano'pyudyacchati / moghayA prArthanayA sa punaH zocatyAtmAnam // 177 // ja kare. Ama chatAM je tapathI ArtadhyAna thAya ke AvazyakAdi dhruvayegonI hAni thAya temAM te pravRtti vihita che ja nahi, kAraNa ke zubhadhyAna ane dhruvegane anukula rahIne ja tapa karavAnuM kahyuM che. je je tapane zarIra sahI zake ema hoya, temaja je je tapa karavAthI paDilehaNAdi nityakama ghavAya nahi, vipulakarmakSaya thAya, pote dehathI jude che evI pArthakya bhAvanA thAya, temaja IndriyonuM damana thAya te ja tapa karavo. | 175 che [ hInasaMghayaNadinA rodaNuM ronArA aMte pastAya | kintu jeo "ApaNuM saMghayaNabaLa hIna che" ke "A te paDate kALa che" ityAdinAM ja rodaNAM raDayA karIne ALasu banI zaktimAna hovA chatAM cAritrane AdaratA nathI. teo aMte vRddhAvasthA ane maraNathI bhaya pAme che. bhayabhIta thayelA teo ajarAmarapaNAdinA prArthitasukhane, tenI prArthanA karatA hovA chatAM, e prArthanA mAtrathI e meLavI zakatA nathI. kAraNa ke jarA-maraNa nivRttinA upAyabhUtacAritramAM pravRtti karI hotI nathI. tethI jAtane ja atyaMta dhikkAre che. temaja ArtadhyAnathI haNAyelA teo bALamaraNathI mRtyu pAme cheevI cetavaNI sAthe graMthakArazrI upadeza de che - : gAthAtha:- puNyane na karanAra jeo bALa-kALanA zokathI ALasu rahe che. teo prArthanA karavA chatAM sukhane na meLavavAthI zoka karyA kare che. jema ke nirdhana evo paNa je koI puruSa dhana mATe udyama karatuM nathI te dhananI niSphaLaprArthanAthI pitAne ja duHkhI kare che. 1. yathA yathA kSamate zarIra dhruvayogA yathA yathA na hIyante / karmakSayazca vipulaH viviktatA indriyadamazca //
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ -480 adhyAtmamata parIkSA le. 176-177 ye khalu balakAlazocanayaiva dharma nAdRtavanto na te maraNabhayabhItAH prArthanAmAtreNa vAJchitasukhamApnuvanti, na hi nirdhanaH pumAnanudyacchan dhanecchAmAtreNa dhana labhate, na khalUpeyecchAmAtreNopeyalAbhaH, api tu tayA tadupAyecchA, tatastatra pravRtti, tatazca tallAbha iti / nanu svaprArthanAmAtrasyA'kiJcitkaratve'pi bhagavatprArthanathaiveSTasiddhirbhaviSyatIti cet 1 na, kSINarAgadveSANAM bhagavatAM nizcayataH prArthitasukhA'dAyakatvAttadupadiSTaratnatrayArAdhanayaiva mokSaprAptI, tatastatprAptivyavahArAt / ata eva 1"AruggabohilAbhaM samAhivaramuttama ditu" itIyamasatyAmRSAbhASA / ukta ca bhAsA asaccamosA Navara bhattIi bhAsiyA esA / ja du zIkhavemavo viMti samArdi ja vordUi ja che [sAi niha-2206] ja tehiM dAyavvaM taM dinnaM jiNavarehiM sabvehiM / haMsAnALacarittarasa motavamarasa luNaso || riA [bAni -1207] nanveva saMyame'pyudyacchatAM tAdRzaprArthanA'kiJcitkarIti cet 1 na, vandanAdikAriNAmapi vandanAdipratyayikakAyotsargAbhilASavat tadabhilASasya tadabhivRddhitatpratyayikanirjarAhetutvAt / 'anudyacchato'pi tatastallAbha' iti cet 1 na, tasya bhagavadupadiSTakAraNArAdhanaparyavasannadAnA jeoe baLa-kALanAM rodaNAM roIne ja dharma Adaryo nathI, maraNanA bhayathI bIdhelA teo kaMI prArthanAmAtrathI vAMchita sukhane meLavatA nathI. anudyamI nirdhana kaMI dhanecchA mAtrathI dhanane meLavato nathI. kAraNa ke IcchA mAtrathI upeyane lAbha thatuM nathI. kintu upeyecchAthI upAyecchA pravartAvA dvArA upAyamAM thatI pravRttithI thAya che. zakA - pitAnI kevaLaprArthanA AkiMcikara hovA chatAM bhagavaprArthanAthI ja ISTasiddhi saMbhavita hovAthI cAritrAdimAM pravRttinI jarUra nathI. [ vItarAga prArthitasukhadenArA nathI-nizcayanaya]. samAdhAna -jeonA rAgadveSa kSINa thaI gayA che tevA bhagavaMto nizcayathI te prAtisukhanA dAtA banatA ja nathI. ane chatAM paNa teothI upadiSTa ratnatrayanI ArAdhanAthI ja mokSaprApti thatI hovAnA kAraNe vyavahArathI bhagavAne mokSaprApti karAvI evuM kahevAya che. tethI cAritramAM pravRtti to karavI ja paDe che. tethI ja bhagavAna mane "uttama evA Arogya, dhilAbha ane zreSTha samAdhi Apo" evuM je kahevAya che te asatyaamRSA nAmanI (vyavahAra) bhASA che. kahyuM che ke "kinta bhaktithI bAlAyelI A bhASA asatyAmRSA che kAraNa ke kSINarAgadveSI bhagavaMte samAdhi ane bedhine ApatA nathI. vaLI teoe che. A pavA jevuM hatuM. darzana-jJAna-cAritrarUpa mokSamArgano upadeza-te sarvajinezvaroe ApI ja dIdhuM che." 1. caturvizatyAvazyake gAthA-6. asya pUrvAdha:-kittiya va diyamahiyA jee logassa uttamA siddhA / 2. bhASA'satyamRSA navarauM bhaktyA bhASitaiSA / na khalu kSINapremadveSAH dadati samAdhica bodhi ca // 3. yattairdAtavya taddatta jinavaraiH sarvaiH / darzanajJAnacAritrasyaiSa trividhasyopadezaH //
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmapaniSada ' rthA'sambhavena tadbhASAyA atathAtvAt / taduktaM laddhilliyaM ca bohiM akarito'NAgayaM ca ptthiNto| anna dAI bohiM labbhasi kayareNa mulleNa // [upa0mAlA0-292]tti / nanu tathApi mokSecchAdirUpapravRttisAmagryAM satyAM karmadoSAdeva na pravRttiriti cet 1 na, karmadoSasyA'nirNayAt , avivekAdapravRtteH, tannirAsAyopadezAdityuktaprAyam // 177 // zaMkA paNa AvuM mAnavAmAM te e upadeza svIkArIne saMyamamAM udyama karatA mahAtmAone evI prArthanA akiMcikara thaI javAnI Apatti Avaze. [ apramattanI prArthanA saphaLa, ALasunI niSphaLa] samAdhAna evI Apatti che nahi kAraNa ke jeoe zrI jinacaityanA vaMdanAdi karI dIdhA che teone paNa anyakRta vaMdanAdinA anamedanAdi nimitte kAyotsarganI thatI abhilASA akiMcitkAra nathI, tema A prArthanA paNa akiMcikara nathI kAraNa ke bedhilAbhAdinI prArthanA bodhilAbhAdinI abhivRddhinA (=nirmaLatAdinA) temaja tenAthI thatI karmanirjarAnA hetubhUta che ja. zaMkA -AvuM mAnavAmAM te cAritramAM udyama na karanArane paNa tevI prArthanAthI ja nirjadine lAbha thaI javAnuM mAnavuM paDaze. samAdhAna - evuM mAnavuM paDe tema nathI, kAraNa ke e prArthanAmAM bhagavadupadiSTa ratnatrayAtmaka kAraNanI ArAdhanA e ja bhagavAne prArthakane ApavA yogya dAna che. ditu" zabdamAM rahela dAnane Avo artha tevA jIvane (ratnatrayA rAdhanA vinA prArthanA mAtrathI ja nirjarA lAbha IcchanArane) saMbhava na hovAnA kAraNe tenI bhASA asatyAmRSA na thavAthI nirjarAdi phaLano lAbha karAvatI nathI. kahyuM che ke "vartamAnamAM prApta thayela bAdhi=jinadharmane tapa AdinA anuSThAnathI saphaLa na karato ane bhaviSyamAM punaH tenI prApti thAya evI prArthanA karato he jIva! tuM te anya badhi kayA mUlya meLavaze ? . zaMka:- chatAM paNa cAritrapravRttinI mokSecchAdirUpa sAmagrInI hAjarImAM paNa karmaSanA kAraNe ja evA jIvonI pravRtti hotI nathI, nahi ke ALasanA kAraNe... [ cAritranI apravRttimAM mAtra karmo ja kAraNa nathI] samAdhAna :- evuM nathI kAraNa ke pravRtti na thavAmAM kamaSa ja kAraNa che evo keI nirNaya thaI zakatuM nathI. heya-upAdeyAdine viveka na hovAnA kAraNe paNa cAritramAM apravRtti hoya che. e avivekane dUra karavA ja te bhagavaMtane upadeza hoya che ItyAdi AgaLa kahI gayA chIe. je 176-177 che 1. labdhAM ca bodhimakurvannanAgatAM ca prArthayan / anyAM takAM bodhiM lapsyase katareNa mUlyena ? / /
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482, adhyAtmamata parIkSA ple 14 nanu tathApi duSkRtagarhAmAtreNaiva mithyAduSkRtAdidAnAt pApanivRttibhaviSyatItyAzaGkAyAmAha jo pAva garaha to taM caiva nisevae puNo pAva / tassa garahAvi micchA atahakkAro hi micchattaM // 178 // (yaH pApa garha staccaiva nisevate punaH pApam / tasya gardApi mithyA'tathAkAro hi mithyAtvam // 178 // ) saMyamaviSayAyAM hi pravRttau vitathAsevanAyAM mithyAduSkRtadAnaprasUtA gardA doSApanayanAyAlam na tUpetyakaraNagocarAyAM, nApyasatkaraNagocarAyAm / ukta ca saMjamajoge abbhudiThayassa jaM kiMci vitahamAyariyaM / micchA eyaMti viyANiUNa micchaMti kAyavvaM // [A0vi0-681] ti / ata eva pratikramaNIyapApakarmA'karaNamevotsargataH pratikramaNamukta chatAM paNa duSkRtagartAmAtrathI "micchAmi dukkaDama' devAthI pApa nivRtti thaI jaze. cAritranI zI jarUra che? evI zaMkAne manamAM rAkhIne graMthakArazrI kahe che- [punaH puna: pApa sevanAranI gaha mithyA] . gAthArtha :-pApanI gaha karate paNa je jIva eja pApane punaH seve che tenI gaha paNa mithyA=beTI che kAraNa ke gaharUpa jevuM belIe chIe tevuM na karavA rUpa atathAkAra ja mithyAtva=oTApaNuM che. micchAmi dukkaDama devAthI utpanna thayela gaha saMyama viSayaka pravRtti karatAM thaI gayela viparIta AsevanathI baMdhAyela karmarUpa doSane dUra karavAmAM samartha che, paNa sAme cAlIne karelA viparIta AsevanathI thayela doSane dUra karavAmAM ke asat yogone ja pravartAvatAM thaela doSane dUra karavAmAM samartha na thAya. kahyuM che ke "saMyoga aMge udyata thayelAe te udyama karatAM je kaMI viparIta AcaraNa thaI gayuM hoya tene aMge "A mithyA che evuM jANIne micchAmidupha kAma karavuM joIe." tethI ja, pratikramaNIya pApane punaH na karavuM eja utsargathI to pratikramaNa che ema kahyuM che. "jo ke pApa karIne paNa avazya enuM pratikamaNa te karavAnuM ja che, te pachI e punaH karavuM na joIe. te ja sAcuM pratikramaNa thAya." zaMkA -A rIte te dezaviratAdine pratikramaNAdi mAnI zakAze nahi, kAraNa ke teone te avazya punaH kAyavirAdhanA hoya ja che. [ zrAvakAdi maryAdAmAM rahyA hovAthI gaha saphaLa] samAdhAna e vAta barAbara nathI kAraNa ke mithyA me duSkRtama"mAM maryAdAmAM rahevuM" e "me' padane artha teone paNa abAdhita ja hoya che. aMdarathI duSTa je jIva maryAdAmAM rahyA vagara ja micchAmi dukkaDama Ape che tenuM te micchAmi dukkaDama pratyakSa mRSAvAdAdarUpa hovAnA kAraNe potAnA doSApanayanarUpa phaLa vinAnuM hoya che. 1. saMyamayoge'bhyutthitasya yatkiMcid vitathamAcaritam / mithyA etaditi vijJAya mithyeti karttavyam //
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSa wwwmmans jaivi paDikkamiyavvaM avassa kAUNa pAvayaM kammaM / te jova jAcavuM to do gg ggo che [bALaniva-683] uttA jevaM tevirtsy pratikramaNAdika na syAditi cet ? na, 'me' padArthasya maryAdAvasthAnarUpasya tatrApyabAghAt / yastu duSTAntarAtmA maryAdAyAmanavasthita eva mithyAduSkRtaM prayacchati tasyaiva pratyakSamRSAvAdAdinA taphalazUnyatvAt / ukta ca jaM dukkaDa ti micchA taM ceva nisevae puNo pAvaM / daravamurAvA mathAniyaTIno ja che. tti [mAni.-681] paraMtu mUyastarampuurynnaiv mithyAduSkRta datte tasyaiva tatphalavat / taduktam jaM dukkaDa ti micchA ta bhujjo kAraNa apUraMto / sivila hato tarasa hu hu' micchA | tti ! [bhAvani. 684] - nanvatItasyaiva pApasya gardA natvanAgatasya, tathAcAnAgatakAle tadAsevanAyAmapi nAtItapApanivartakasya mithyAduSkRtadAnasya niSphalatvamiti cet 1 na, na hi dravyamithyAduSkRtadAnameva phalavadapi tu bhAvamithyAduSkRtadAnaM, na ca tAdRzaM maryAdAnavasthitAnAM puMsAM bhavati, tatra tadakSarArthAyogAt / tathAhi- 'mi' ityayaM varNaH kAyabhAvanamratArUpamRdutvamArdavArthaH, 'cha' tti kahyuM che ke "je pApane aMge "A duSkata che tethI mithyA thAo" evuM kathana karyuM che. te pApa ne ja je punaH seve che te pratyakSamRSAvAdI che temaja tene mAyAnikRtiprasaMga lAge che." kintu che, te pApa punaH na thaI jAya e mATe pApanA kAraNethI ja dara rahetA micchAmi dukkaDama de che tenuM te saphaLa hoya che. kahyuM che ke "je pApane aMge A duSkata che tethI mithyA thAo evuM kathana karyuM che tenI kAraNa sAmagrIne punaH bhegI na karanAre je jIva trividha pratikramaNa kare che tenuM duSkRta mithyA thAya che." zakA - gaha atIta pApanI ja hoya che, anAgata pApanI nahi ane tethI atIta pApanivattaka mithyA duSkatadAna vaDe te pApa nivRtta karI dIdhA pachI anAgatakALamAM punaH te pApa karavA chatAM nivRtta thayela pUrva pApakarma kaMI pAchuM eMTI jatuM nathI ke jenA kAraNe e "micchAmi dukkaDama' niSphaLa thaI jAya ! samAdhAna khAlI DhathI belavA vagere rUpa dravyathI micchAmikakaDam kaMI pitAnuM kapanayana rUpa kArya karatuM nathI, kinta bhAvathI micchAmi dukkaDama e ja tevA kAryarU5 phaLavALuM hoya che. bhaviSyamAM punaH e pApa karavAvALA hovAne kAraNe maryAdAmAM anavasthita te jIvane te micchAmi dukkaDamane akSarArtha ghaTatuM na hovAthI e bhAvamicchAmi dukkaDama ja hotuM nathI, te e detI vakhate pApakarma nivRtta ja zI rIte thAya ? 1. yadi ca pratikrAntavyamavazya kRtvA pApaka' karma / tadeva na karttavya tato bhavati padapratikrAntaH / 2. yaduSkRtamiti mithyA taccaiva niSevate punaH pApam / pratyakSamRSAvAdI mAyAnikRtiprasaGgazca // 3. yaduSkRtamiti mithyA tadbhUyaH kAraNamapUrayan / trividhena pratikrAntastasya khalu duSkRta mithyA //
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA kSe. 178 asaMyamadoSacchAdanArthaH, 'mi' ityaya cAritrarUpamaryAdArthaH, 'du' ityaya jugupsAmi duSkRtakarmakAriNamAtmAnamityarthe, 'kka' tti kRtaM mayA pApamityevamabhyupagamArthe 'Da' iti ca Devemi =lampayAmi tadupazamenetyarthe / tadukta "mitti miumaddavatthe chatti a dosANa chAyaNe hoi / mitti a merAiThio dutti duguchAmi appANaM // 1 // katti kaDa meM pAvaM Datti a Devemi taM uvasameNaM / ghaNo miDuiparavatho mALa ||rA [bhAvani. 68687] tita nacAyamoM nimaryAdAnAM sambhavatIti teSAM niSphalameva tad / avyutpannAnAM tu pratikramaNAdika vyutpannapAratantryeNa dharmapathapravezamAtreNa ca phalavaditi dhyeyam / nanu padavAkyayorevArthadarzanAt kathamakSarANAM pratyekamuktArthatA ? iti cet ? vAkyaikadezatvAtpadasyeva padaikadezatvAdvarNAnAmapyarthavattA, pratyekamabhAve samudAye'pi tadabhAvAt , sikatA [ micchAmi dukkaDamano akSarAtha] "micchAmidukakaDama' ne akSarArthe Ave che. mi=kAyA ane bhAvanI namratA rUpa mRdutva-mAdava. chA=asaMyama doSanuM chAdana, mi=cAritrarUpa maryAdA. duraduSkRta karanArA mArA AtmAnI huM jugupsA karuM chuM; "phakara=mArA vaDe pApa karAyuM che e svIkAra Da =Demi=pApane upazama karavA vaDe dUra karUM chuM. kahyuM che ke "mitra mRdumAEURrvArthamAM, chA-doSonA chAdanAthamAM, mi-me maryAdA arthamAM rahela che. du-AtmAnI jugupsA karUM chuM. ka=mArAthI A pApa karAyuM enI kabulAta. Dakate pApane upazamathI dUra karuM chuM. micchAmi dukkaDam zabdane A saMkSepArtha che." maryAdA vinAnA jIvane A artha saMbhavato na hovAthI teonuM micchAmi dukkaDama niSphaLa hoya che. avyutpanna jIne A artha khabara na hovAthI svata: bhAvamicchAmi dukkaDama ane tenuM phaLa saMbhavatuM na hovA chatAM vyutpannane parataMtra rahIne karAtuM hovAne kAraNe temaja tenAthI dharmamArgamAM praveza (AgaLa pragati nahi) thate hevAne kAraNe eTalA aMzathI ja pratikramaNa saphaLa bane che e dhyAnamAM rAkhavuM. zaMkA -sAmAnyathI pada ke vAkyone ja artha ho. jaNAya che te pachI te te pratyeka akSarane tame kahI gayA e artha zI rIte hoya? [akSare paNuM arthavALA hoya che]. samAdhAna :-jema vAkayanA ekadezabhUta hevAthI "pada arthavALuM hoya che. tema padanA ekadezabhUta hovAthI akSara paNa arthavALo hoya che. nahitara te jema retInA 1. "ji" tti mRdumAve " ' kRti 2 phoSa0 chAne mavati | ni' kRti re mArAM svito F zati guguNAcAramAna[ n 2. ka iti kRtaM mAya, pApaDa iti laGyAmi tadupazamena / evaM mithyAduSkRtapadAkSarArthaH samAsena //
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSa 485 samudAye tailAbhAvavaditi smprdaayH| nanvevaM pudgalaskandharUpavarNaikadezAnAmapyarthavattvApattiH / kiJcaiva rAma ityAdau rakArAdInAmapyarthavattvena dhAtuvibhaktivAkyabhinnatvena ca nAmatvAttaduttara syAdyutpattiprasaGgaH, na cArthava padaM zaktyA'rthavatpara, Adhunikasaketitebhyo'pi caitrAdipadebhyaH syAdyutpattidarzanAditi cet ? na, varNaikadezAnAmapi katha cidarthavattvAd, arthavadityasya yogArthavatparatvAt , caitrAdizabdAnAmapi yogArthe 'bAdhAt , sarve zabdA vyutpannA eveti pakSAzrayaNAt , na ca padaikadeze yogArthaH sambhavatIti na tataH syaadyutpttiH| nanu zAbdabodhe pajanyapadArthopasthitereva hetutvAt padasyaivArthavattvaM, na tu vAkyasyApi, AkAGkSAdimahimnArtha vatpadebhya evApUrvavAkyArthalAbhAt / evaM ca vAkyasyApi nArthavattvamiti kutastarAM padaikadezasya tathAtvamiti cet ? na, saGketavizeSapratisandhAnena pdaikdeshaadpyrthpratyeka kaNamAM tela na hovAthI tenA samudAyamAM paNa tela hotuM nathI. tema pratyeka varNamAM je arthavattA na hoya te enA samudAyabhUta padamAM paNa te Ave nahi. A paramparAthI cAlI AvatuM samAdhAna che. zaMkA-eka eka zabdanA paNa anaMtA pudagalaska avayavabhUta hoya che. tethI tamArA niyama mujaba e dareka skandhone paNa arthavALA mAnavAnI Apatti Avaze. temaja A rIte to "rAmaItyAdimAM rahelA "rakArAdine paNa teo arthavALA hovA sAthe dhAtu-vibhakti-vAkyathI bhinna hovAnA kAraNe "nAma banavAthI "si vagere vibhaktio lAgavAnI Apatti Avaze, kAraNa ke dhAtvAdithI bhinna arthavat pada ja nAma tarIke paribhASita che. vaLI "zaktisaMbaMdhathI je arthavALuM hoya tevuM ja pada nAmanA lakSaNamAM "arthavata' zabdathI abhipreta che. "ra"kArAdi zakti saMbaMdhathI arthavALA na hoI "nAma na hovAthI e Apatti nathI evuM paNa kahI zakAtuM nathI. kAraNa ke navA saMketavALA rautrAdipadone paNa "si" Adi vibhaktio lAge ja che. samAdhAna -pudagalakaMdharU5 varNakadezamAM paNa kathaMcida arthavattA amane ISTa ja hovAthI keI Apatti nathI. temaja "rA'kArAdine arthavALA mAnavAmAM paNa ene "nAma" banavAthI "si' Adi vibhakti lAgavAnI Apatti nathI kAraNa ke "nAmanA lakSaNamAM "arthavata" zabda "gArtha va' evA tAtparyamAM che. badhA zabdo vyutpanna vyutpattithI banelA) ja che evA pakSane Azraya karyo hovAthI Adhunika saMketita autrAdi zabdomAM paNa gAthe abAdhita ja rahe che. eTale teone "si" Adi vibhakti lAge te yogya ja che. "rakArAdimAM e gArtha na hovAthI si AdinI Apatti nathI zaMkA -zAbedhamAM padajanyapadArthopasthiti ja hetubhUta hevAthI pada ja arthavALuM che nahi ke vAkya, "mAtra padanA ja artho karatAM bhinna e vAkyane svataMtra je artha 1. adhAtu-vimakitavAnarthavat nAma-(videza0 --7)
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ ne adhyAtmamata parIkSA le. 178 pratyayAnubhavena tasyApyarthavattvAd / athaiva pAmarAdisaGketitAnAmapi zabdAnAmarthavattvaM syAditi cet ? syAdeva, sAdhutvaM tu tatra nAnuzAsanikatvarUpam / yattu zaktilakSaNAnyataravattvameva sAdhu tvamiti tanna, 'ghaTaH pazya' ityAdau prathamAyA dvitIyArtha lakSaNApratisandhAnepyasAdhutvajJAne sati zAbdabodhAnudayAt , sAtatyavRttirUpatvena vRttijJAnatvena zAbdabodhahetutayaiva nirvAhe sAdhutvajJAnastha pRthakkAraNatA na syAditi / athaivaM sAdhuzabdAnAmivA'sAdhuzabdAnAmapi zaktiH syAditi cet , sthAdeva, sarveSAM zabdAnAM Artha pratyAyanazaktimattvAt , saGketavizeSasahakAreNa ca vizeSArtha bodhAditi dig / bhAse che te kayA padAdithI bhAse che?" evuM puchavAnI jarUra nathI, kAraNa ke te te padathI upasthita thaela padArtho vaccenI paraspara AkAMkSA vagerenA mahimAthI arthavALA te padathI ja apUrva vAkyartha prApta thAya che. Ama vAkya ja je arthavALuM nathI te. padanA ekadezane arthavALA zI rIte manAya ? samAdhAna -saMketa vizeSanA anusaMdhAnathI padanA ekadezathI paNa arthane bedha tha anubhava siddha hovAthI padane ekadeza paNa arthavALe ja che. zake -pAmarAdithI yatheccha rIte saMketita thayela zabdo paNa, AvuM mAnavAmAM te arthavALA banI jaze. [ zabdaprayoganI sAdhutAnI vicAraNuM ] samAdhAna -e arthavALA bane ja che. kintu e zabdaprayoganuM sAdhutva=(yukta hovApaNuM) anuzAsanika vyAkaraNasiddha hotuM nathI. zaktivALuM ke lakSaNavALuM pada hoya temAM je sAdhutva che" evuM kathana yukta nathI kAraNa ke "ghaTa 5zya" ItyAdi vAkyamAM ghaTapadattara prathama vibhaktinI dvitIyAvibhaktimAM lakSaNa vartAtI hovA chatAM "A prayoga asAdhu che evA jJAnanI hAjarImAM zAbdabedha heto nathI. je lakSaNAvatva paNa sAdhutva heta te zAbdabodha jarUra thAta. "je zakti ke lakSaNArUpa vRttine satata-vAraMvAra Azraya karAto hoya tenAthI ja zAbdabodha thAya evuM mAnIne A ApattinuM vAraNa karavAnuM hoya te te enAthI ja zAkhadha saMbhavita thaI javAthI sAdhutAjJAna hetu ja raheze nahi. "A rIte asAdhu zabdane paNa arthavALA mAnavAmAM teone sAdhu zabdonI jema zaktivALA paNa zuM mAnaze ?" hA, mAnIe ja chIe, kAraNa ke sarva zabdomAM sarva arthone jaNAvavAnI zakti che. vaLI e prazna na kare ke "to pachI amuka zabdathI amuka ja padArtha jaNAya che bIje nahi evuM kema ? dareka zabdathI dareka padArtho kema jaNAtA nathI ?" kemake zabdamAM dareka padArthone jaNAvavAnI zakti hovA chatAM te te zabdano je je padArtha vizeSa sAthe je saMketavizeSa thayo hoya che tevA saMketa vizeSanA sahakArathI te te pArtha ja jaNAya che, anya nahi,
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSadda 487 ___ evaM ca yasya mithyAduSkRtapadAkSarArthAnusAreNa taddAnaprasUtA gardA tasyaiva sA phalavatI, itarasya pratijJAtabhaGgenA'tathAkArot , mithyAtvameva / atathAkAro hi mithyAtvalakSaNam , tadukta 'jo jahavAya na kuNai micchaddiTThI tao hu ko anno 1 / / vaDhei ya micchattaM parassa saMkaM jaNemANo // tti / [upa0mAlA-504] ata eva ca sarva sAvadyoga pratyAkhyAya punastadeva sAvadyamAcarataH sarvaviratipratijJAbhaGgAt tato bhraMzaH, dezaviratestvapratijJAtatvAdeva tallAbhahInatA, ubhayaviratyabhAvena ca mithyAdRSTitvaM syAditi / ida cAbhinivezena bhagnacAritrasya draSTavyam , anabhiniviSTasya tu samyagdarzanakAryabhUtapazcAttApAdidarzanAnna tathAtvaM, virativaiklavya tUbhayorapi / tadukta 'savvaMti bhANiUNaM viraI khalu jassa savviyA nasthi / so savvaviraivAI cukkai desaM ca savvaM ca // [upa mAlA-503] [ atathAkAra mithyAtva che] AvuM hovAthI jeone mithyAdukRtapadanA akSarArthane anusarIne micchAmi dukkaDama devAthI gartA utpanna thAya che teone ja te saphaLa thAya che. bIjAonI gaha te pratijJAtanA bhaMga dvArA teo jevuM bole che tevuM karatA na hevArUpa atathAkAranA kAraNe mithyA ja hoya che. kAraNa ke mithyApaNAnuM lakSaNa ja atathAkAra kahyuM che. "je pitAnA vacana mujaba karatuM nathI tenA karatAM vadhu mithyAtvI bIjo keNa hoya ? kAraNa ke e bIjAone paNa zaMkA utpanna karAvavA dvArA mithyAtvane vadhAre che" tethI sarvasAvadyogonuM pratyAkhyAna karIne pharIthI te ja sAvadyanuM AcaraNa karanArane sarvavirati pratijJAne bhaMga thayo hovAthI sAdhupaNAthI to patana che ja, paNa dezaviratinI pratijJA na hovAthI tenI paNa prApti thatI nathI. Ama ubhayavirati na hovAthI abhinivezapUrvaka cAritrane bhaMga karanArane mithyAtvIpaNuM Ave che. abhiniveza vagara pramAdAdithI ja jeo cAritrathI bhraSTa thAya che teone pazcAttApAdi thatA dekhAtA hovAthI temAM samyaphavAdinI hAjarI mAnI zakAya che. kAraNa ke e pazcAttApAdi samyadarzananA kAryabhUta hovAthI jJApakaliMgarUpa che. chatAM viratine te abhiniviSTa ane anabhiniviSTa ubhayane abhAva ja hoya che. kahyuM che ke "sarva ema kahIne jeo sarvaviratine pALatA nathI te sarvavirativAdI jevo dezavirati ane sarvavirati ubhayathI cUke che =ubhayathI bhraSTa thAya che." sarvaviratine na pALanAra sarvaviratine uccaranArA cho ubhayabhraSTa thAya che. evuM je pratipAdana karyuM enAthI ja "sAdhudharmane agya=sAdhu avasthAmAM ayogya e zrAvaka 1. yo yathAvAda na karoti mithyAdRSTi statastu ko'nyaH / vardhati ca mithyAtva parasya zaGkAM janayan // 2. sarvamiti bhaNitvA viratiH khalu yasya sarvikA nAsti / sa sarvavirativAdI bhrazyati deza ca sarva ca //
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 adhyAtmamata parIkSA zla. 178 ___etena "sAdhUnAM sAdhudharmA'yogyazrAvakadharmakaraNe zrAvakadharmAnupravezaH" iti digambaroktirapAstA, apratijJAte tatrAnupravezAbhAvAt , pratijJAM vinApi tadbhAve pratijJAyA vaiyarthyaprasaGgAt, pUrvapratijJAyAstvekadezarUpAyA mahApratijJayaiva vinAzAt , matijJAnAderiva kevalajJAnena / api ca tAdRzadharma sAdhurAbhogena kuryAdanAbhogena vA ? nAdAH, apramAdinamtAdRzapravRttyasambhavAt / na dvitIyaH, anAbhogasyAticAramAtrajanakatvAd,abhinivezena tatkaraNe ca mithyAdRSTitvameveti kva dharmAnupravezaH? etena 'zrAvakapadamaviratasamyagdRSTiparam' ityapi parAstam / evaM ca pratijJAbhaMga ubhayaviratibhraMzaH, abhiniveze tu mithyAtvaM, parasya zaGkAjananAt mithyAtvAbhivRddhiH, dIkSitasyApyalIkabhASaNena laukikebhyo'pi mahApApIyastvam , uktaM ca loe vi jo sasUgo aliyaM sahasA Na bhAsae kiMci / aha dikkhao vi aliyaM bhAsai to kiM ca dikkhAe // tti [upa0mAlA-508] . dharma bajAvanArA sAdhuone zrAvakadharmamAM ja praveza thaI jAya che evuM digaMbaravacana nirasta jANavuM. kAraNa ke zrAvakadharmanI pratijJA karAyelI na hovAthI temAM praveza thaI zakatA nathI. pratijJA vinA paNa emAM praveza saMbhavita hoya te to pratijJA ja vyartha thaI jAya ! zaMkA :-kintu sAdhudharma letAM pahelAM zrAvakadharma pALyo hoya te vakhate bAra tratAdinI yAvAjIva pratijJA lIdhI hovAthI sAdhudharmathI bhraSTa thavAnA avasare paNa zrAvakadharmamAM praveza zA mATe na thAya ? samAdhAna -pUrve grahaNa karela e pratijJA te, ekadezarUpa hovAthI, jema matijJAnAdi kevalajJAnathI naSTa thaI jAya che tema sarvaviratinI mahApratijJAthI ja naSTa thaI gaI hovAthI pachI hAjara hotI nathI. [sAdhutAthI bhraSTa thanAra ubhayaviratithI bhraSTa] vaLI sAdhu, tevA zrAvakadharmane AbhogapUrvaka kare ke anAgapUrvaka? AbhegapUrvaka mAnI zakAya nahi, kAraNake apramatta sAdhune tevI pravRtti saMbhavatI nathI. vaLI anAbhaMga te mAtra aticAra ja lagADa hovAthI cAritrathI bhraSTa ja kara na hovAnA kAraNe dvitIyapakSa paNa mAnI zakAto nathI. temaja je abhiniveza pUrvaka kare te to e mithyAtvI ja banI jato hovAthI zrAvakadharmamAM praveza zI rIte thAya? tethI ja "ahIM zrAvakadharma zabda ghaTakIbhUta "zrAvaka' zabda aviratasamyagadaSTine jaNAvavAnA tAtparyamAM che ane tethI dezaviratinI pratijJAne abhAvahe vAnA kAraNe te dharmamAM praveza na levA chatAM aviratasamyagRSTirUpa "zrAvaka dharmamAM te praveza thaI ja jAya che. kAraNa ke temAM praveza mATe te kaI pratijJA hotI nathI." evuM kathana paNa nirasta jANavuM, kAraNake AbhegapUrvaka te apramattane tevI pravRtti hotI nathI, anAbhogathI mAtra aticAra lAge che ane abhinivezathI mithyAtva ja AvI jAya che tethI aviratasamyaphavIpaNuM1. loke'pi yaH sazUko'lIka sahasA na bhASate kiMcit / atha dIkSito'pyalIka bhASate tataH kiM ca dIkSayA ?
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSada tathA veSamAtreNa pararaJjanayA mAyAnikRtiprasaGga ityAdayo mahAnto'narthA bhraSTacAritrasya prAduSyanti / kiM bahunA ? tIbraklezenAnantasaMsArAnubandho'pi syAt / ukta ca 1saMsAro a aNaMto bhaTThacarittassa liMgajIvissa / paMcamahavvayatuMgo pAgAro bhillio jeNaM // ti [upa0mAlA0 506] // 18 // evaM ca zrAvakatvamapi suSThutara, na tu dIkSAM gRhItvA tadbhaGgena veSamAtropajIvitvamityupadizati cuyadhammassa u muNiNo suThThayara kira susAvagattaMpi / paDiyaMpi phalaM seyaM tarupaDaNAo na uccapi // 179 // (cyutadharmaNo muneH suSTutara suzrIvakatvamapi / patitamapi phala zreyastarupatanAnnoccamapi // 179 // ) ___ yadA hi mahAyAnapAtrasamAnasaMsArasAgaratAraNapravaNaM saMyama bhagnamavagacchati tadAsaMsArabhIruH kSudrataraNDakalpamapi zrAvakadharmamaGgIkurute, na tu nirAdhAra eva veSamAtramupajIvati, saMsArapAtaprasaGgAt , zAvakatve'pi arhaccaityasusAdhupUjAdAnadharmAdenistArasambhavAt / ukta crU5 zrAvakapaNuM te traNamAMthI ekeya rIte AvatuM nathI, Ama pratijJAbhaMga thAya te ubhayaviratine bhraza thAya che ane je abhiniveza paNa hAjara hoya te mithyAtva ja Ave che. temaja juduM belIne juduM karavAmAM bIjAone zaMkA paDatI hovAthI mithyAtvanI abhivRddhi thAya che. vaLI dIkSitane juThuM belavAmAM te laukika jIvo karatAM paNa atyaMtagADha pApa baMdhAya che-kahyuM che ke "lokamAM paNa je kaMIka paNa salUka-pApabhIrU hoya che te paNa vimRthyakArI (=vicArIne kAma karatI hovAthI sahasA asatya belate nathI, te dIkSita evo paNa tuM je alIka bele che te tArI dIkSAthI zuM ? arthAt e nirarthaka che." tathA kevala veSathI bIjAne raMjita karavAmAM mAryAnikRti lAge che. Ama cAritra bhraSTane aneka mahA anartho thAya che. vadhAre zuM kahevuM? tIvra saMlezanA kAraNe anaMtasaMsArano anubaMdha paNa paDe che. kahyuM che ke "pAMca mahAvrata rUpI uttagaprAkAra=UMce kilo jeNe bhAMgI nAMkhyo che te cAritrabhraSTa liMgajIvIne saMsAra anaMta hoya che." 178 [liMgamAtrane dhArI rAkhavA karatAM zrAvakapaNuM hitAvaha] ' Ama cAritrathI bhraSTa thavAmAM aneka anartho hovAthI zrAvakapaNuM paNa pAlavuM sAruM che, nahi ke dIkSA grahaNa karIne tene bhaMga karI liMgamAtrane AzrIne jIvavuM te, e granthakArazrI upadeza Ape che- gAthArtha -pitAnA sAdhudharmathI cuta=bhraSTa thaelA muni karatAM to zrAvakapaNuM paNa vadhAre sAruM che. jamIna para paDeluM paNa phaLa kalyANakArI che, vRkSa para UMce rahela phaLa nahi, kAraNake e levAmAM vRkSa parathI paDavAne bhaya che. 1. saMsArazcAnanto bhraSTacAritrasya liMgajIvinaH / paMcamahAvratatuGgaH prAkAro vilupto yena //
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ * anna adhyAtmamataparIkSA eaa. 199 arahaMtaceiyANaM susAhupUArao daDhAyAro / sussAvao varataraM na sAhuveseNa cuyadhammo || [ upa0 mAlA0 502] ti / liGgamAtropajIvane tUktA eva doSAH / atha vratabhaGge'pi tasya dharmAntarasaMbhavAt kathamittha' garhaNIyatvamiti cet ? na tadbhaGge tadekamAtrajIvitasya guNamAtrasya bhaGgAt / ukta cachajjIvanikAyama havvayANa paripAlaNAi jaidhammo | jai puNa tAI Na rakkhai, bhaNAhi ko nAma so dhammo 1 // 1 // chajjIvaNikAyadayA vivajjio Neva dikkhio na gihI / nadhammAo sujo suvarU ziDhiyALadhammAla // 2 // tti| [mAsA-421-420] etena 'tapaso vicitrakarmakSayahetutvAttenaiva tasya zuddhirbhaviSyati' ityapi nirasta', na khalunmUlitamUlasya mahAtarormahatyo'pi zAkhAH phalaM janayeyuH, na vA jaladhau bhagnapotasya pusaH TIhiAvAnena trALa' sthAiita / putta 2 sauMsArasAgara tarAvA mATe meATA jahAja jevA sama-cAritrane muni jyAre bhAMgeluM jAge tyAre sa'sArasamudramAM DUbavAnA bhayavALA banelA teNe tuccha tarApA jevA paNa zrAvakadhama nA svIkAra karavA joIe, paNa nirAdhArapaNe veSamAtra para peAtAnu jIvana gujAravuM joie nahi, kAraNake evu' karavAmAM sa'sAramAM DUbavAnu thAya che. jayAre zrAvakapaNa svIkAravAmAM zrI arihatAnA caityAnI temaja susAdhuenI pUjA-dAnAdidhama dvArA nistAra sa`bhavita che. kahyuM che ke 'zrI arihatAnA caityAnI ane susAdhuenI pUjAmAM rata temaja daDhatara AcAra yukta suzrAvaka sArA che paNa dharmabhraSTa thaela sAdhuveza dhArI nahi, kAraNake e pravacanahIlanA vigere doSomAM hetu mane che." za*kA :-vratAnA bhaMga thayeA heAvA chatAM sAdhuvezamAM rahelAne tapa vagere rUpa khIjA dharmI sa`bhavita heAvAthI tene ATalA badhA ninda kema manAya? [trata bha'gamAM saghaLA guNAnA bhaga] samAdhAna :-sAdhutA saMbaMdhI kAIpaNa guNavratAnA AdhAre Take che. tethI vratabhaMga thae chate saghaLA ya guNaiAnA bhaMga thai jatA heAvAthI ame ene ATalA badhA ninda kahIe chIe. kahyu` che ke "DjavanikAya ane mahAvratAnA pirapAlanathI yatidharma Take che, tethI jo teonu ja tuM rakSaNa karatA nathI teA kahe ke tAre kayA dharma rahyo che ? SaTkAya jIvAnI yA vagaranA vezadhArI dIkSita sAdhu paNa nathI ke gRhastha paNa nathI kAraNake dayAhIna heAvAthI yatima vinAnA che, temaja dAnAdi na heAvAthI gRhasthadharma paNa che nahi." 1. arhaccaityAnAM susAdhupUjArato dRDhAcAraH suzrAvako varatara na sAdhuvezena cyutadharmaH || 2. SaDjIva nikAyamahAvratAnAM paripAlanayA yatidharmaH / yadi punastAni na rakSayati bhaNa ko nAma sa dharmaH ? // 3. SaDjIvanikAyadayA vivarjito naiva dIkSito na gRhI / yati dharmAbhraSTa bhrazyate gRhIdAnadharmAt //
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSada 'mahavvayaaNuvvayAi chaDDeu jo tavaM carai anna / so annANI mUDho nAvAbuDDo muNeyavyo / tti [upa mAlA-509] evaM ca tadbhaGge pUrvaparyAyabAhalyamapyakiJcitkara draSTavyam , askhalitadinAnAmeva parigaNanAt / ukta ca- .... 2Na tahiM divasA pakkhA mAsA varisA va saMgaNijjati / je mUlauttaraguNA akkhaliyA te gaNijjati // tti / [upa mAlA-471] evaM pratibodhyamAne'pi yo na dharma pratipadyate, sa dravyaliGgI mithyAdRSTitvaM bhajate / 3EUR - sesA micchahiTThI gihiliGgakuliGgadavvaliGgehiM // ti / evaM ca saMyamasya dUratvAt , tadbhaGge ca mahApApasambhavAt dezaviratipratipattyAdinA svazaktiM nirNIyaiva tatra prayatitavyam , pratipannasya ca tasya yatanayA yAvajjIvaM nirvAhaH karttavya ityupadezasarvasvam // 1711 // atha saMyamino yatkArya yacca na kArya tadAha [cAritrabranTano tapa paNa nibaLa] tethI ja "vicitrakarmono kSaya karanAra tapathI ja te vezadhArInI vizuddhi thaI jaze e vAta paNa nirasta jANavI jenA mULiyA ukhaDI gayA che evA vRkSanI mATI zAkhAo kAMI phaLa detI nathI, ke samudramAM jenuM vahANa tUTI gayuM che tevA puruSanuM lAkaDAnI khIlI grahaNa karavA mAtrathI kaMI rakSaNa thatuM nathI. arthAt mULiyA jevuM cAritra naSTa thaI gayA pachI dharmavRkSanI tapa vagere rUpa meTI zAkhAo mekSAtmaka phaLa ApI zakatI nathI ke cAritrarUpa vahANa bhAMgI gayA pachI tapa rUpa lAkaDAno khIlo saMsArasamudramAM DUbatAne bacAvI zakato nathI. kahyuM che ke-"mahAvrata-ANuvratane tiraskAra karIne je anazanAdi tapa Acare che te ajJAnI mUDha jIva samudrane taravA mATe vahANa bhAMgIne emAMthI khIlo pakaDavA jevuM kare che." vaLI cAritrane bhaMga karavAthI pUrve je dIrtha. paryAya pALyo hoya te paNa akiMcikara thaI jAya che e jANavuM. kAraNake khalanA vinAnA ja divasonI cAritraparyAya tarIke gaNatrI thAya che. kahyuM che ke te cAritra vize divase, pakhavADIyA, mahinA ke varSo gaNAtA nathI kintu je mULa-uttaraguNe akhalita=niraticAra hoya che te ja gaNAya che, kAraNake e ja ISTaprApaka che" AvI rIte vividha upadeza devA chatAM paNa je dharmane svIkAratuM nathI te dravyaliMgI mithyAtvI thAya che. kahyuM che ke "zeSa jIva gRhasthaliMga, kuliMga ke drazyaliMge mithyAtvI hoya che." Ama saMyama potAnI zakti bahAra ghaNuM dUra hovAthI temaja tene bhaMga thavAmAM moTuM pApa saMbhavita hovAthI dezavirati svIkArAdithI potAnI zaktine nirNaya karIne ja cAritramAM pravartAvuM joIe ane svIkAryA pachI paNa yatanApUrvaka yAjajIva tene 1. mahAvratANuvratAni tyaktvA yastapazcaratyanyat / so'jJAnI mUDho naubaDitaH matavyaH / 2. na tatra divasAH pakSA mAsA varSANi vA saMgaNyante / ye mUlottaraguNo askhalitAste gaNyante / /
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA le. 180 saMjamajoge anbhuSTriyassa saMcattabajjhajogasta / Na pareNa kiMci kajjaM AyasahAve NiviTThassa // 180 // (saMyamayoge'bhyutthitasya saMtyaktabAhyayogasya / na pareNa kiJcitkAryamAtmasvabhAve niviSTasya / / 180 // ) yaH khalu saMyamayoge'bhyutthitaH sa viziSTakriyApariNatamatirya thAvasara paramopekSAyAmeva nivizate, tasyA eva nirvANasukhavarNikArUpatvAt / tasyAM ca nivizamAnasyAsya na kizcitpareNa kAryamasti, jJAnadarzanacAritrANAM tadAnImAtmasvabhAvAntarbhUtatvAt , tadarthamapi parApekSAvirahAt , itarArtha" tu parApekSA samapriyA'priyAsya nAstyeva saMyaminaH, yadArSa 'cattaputtakalattassa NivvAvArassa bhikkhuNo / piyaNa vijjae kiMci appiyApi Na vijjae / / tti / [uttarA0 9/15] iyameva cAvasthA paramazreyaskarI, tadAnI kAnyena rAgadveSAnavakAzAt , prazastarAgadveSayorapi nivartanIyatayA paramArthato'nupAdeyatvAt , "prakSAlanAddhi paGkasya dUrAdasparzanaM vara" [ sA raLam] kRti gAthAt II18 nirvAha karavo joIe. A ja saghaLA upadezane sAra che. 179aa saMyamIoe zuM karavuM joIe ane zuM na karavuM joIe e jaNAvatAM granthakArazrI kahe che - ( [ saMyamInuM kartavya]. gAthArtha-saMyamomAM udyata banelA ane bAhya gonA tyAgI evA AtmasvabhAvamAM sthira sAdhuone bIjA kazAnuM kAMI prayojana nathI. ' je saMyama egamAM udyama thayelo hoya che ke, tenI buddhi viziSTa kriyAothI pariNutA thayelI hovAnA kAraNe avasarane anusarIne parama upekSAbhAvamAM ja rame che. e bhAvamAM ramavuM eja nirvANasukhane cAkhavA barAbara che. A upekSAbhAvamAM ramatAM tene bIjA keInI apekSA rahetI nathI. kAraNa ke evI avasthAmAM jJAna-darzana-cAritra te AtmasvabhAvamAM ja ekameka banyA hovAthI tene mATe paNa bIjAnI apekSA hatI nathI. ane jeone mana priya ane apriya samAna che tevA saMyamIne bIjA keI projana mATe te parApekSA hotI ja nathI. RSi-maharSioe paNa kahyuM che ke "putra-panInA tyAgI ane bAhya vyApAra vagaranA evA bhikSune kaMI priya hotuM nathI ane apriya paNa kaMI hetuM nathI. vaLI A upekSAavasthA ja parama kalyANakArI che. kAraNa ke temAM rAgadveSane keI avakAza hoto nathI arthAt rAgadveSanuM koI nimitta tyAre hotuM nathI. zaMkA -te pachI teone prazasta rAga-dveSa paNa pravartAze nahi. te samAdhAna -e amane ISTa ja che kAraNa ke prazarata rAga-dveSane paNa aMte te nivRtta ja karavAnA hovAthI "kharaDAyA pachI paNa kAdavane dhavAne ja che te enA karatAM na ja kharaDAvuM sArUM" evA nyAyamujaba paramArthathI te e paNa anupAdeya ja che. 180 1. tyaktaputrakalatrasya nirvyApArasya bhikSoH / priyana vidyate kiJcidapriyamapi na vidyate / /
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSa 43 nanvevaM sAdhAnamAtra eva vyApAraH syAd, na tu dharmopadezAdAviti cet 1 yaH svayamapratibuddho'gItArthazca na tasya vaktumapyadhikAraH-"vuttuM pi tassa Na khamaM kimaMga puNa desaNaM kAuM?" [ ] iti vacanAt / yastu svayaM niSpannayogatayA pratibuddhavAnutsargApavAdAdyAgamamaryAdAparijJAnakuzalaH sUtrAzAtanAbhIruzca sa eva svayaM tIrNaH parAMstArayitumicchuH / karuNaikarasiko yathAvadupadizatu, nyAyyamidaM tasya karmetyupadizati saMviggo gIyattho boheu paraM parAi karuNAe / anno puNa tusiNIo puvi boheu appANa // 181 // [saMvigno gItArthI bodhayatu paraMparayA karuNayA / anyaH punastUSNIkaH pUrva bodhayatvAtmAnam // 181 // ] na khalu kevalagItArthasyopadeze'dhikAraH, saMvega vinA'bhinivezenotsUtraprarUpaNAdinA tasya mAholamavAta ! 3 - zaMkA -AvuM havAmAM te sAdhue dhyAna dharavAne ja prayatna karavAno raheze, dharmopadezano nahi. [upadezadAnano adhikArI-saMvignagItAtha] samAdhAna -je pote pratibaMdha pAmela nathI temaja agItArtha che tene te balavAne paNa adhikAra nathI. A vAta " tene bolavuM paNa yukta nathI te pachI dezanAnI to vAta ja zI ?" evA zAstravacanathI jaNAya che. ane je svayaM gasaMpanna thaI gayo hovAthI pratibodha pAmela hoya, utsarga-apavAdAdirU5 AgamamaryAdAnA parijJAnamAM kuzaLa hoya temaja sUtra AzAtanAthI bIte hoya te ja pote saMsAra samudrane tarI javAnI taiyArImAM che ane te karuNA karavAmAM ja tatpara hovAthI bIjAne paNa tAravAne Iccho te bhale gya upadeza Ape. tenI (ja) A pravRtti nyAyayukta che * evuM graMthakArazrI jaNAve che - gAthArtha:-saMvigna-gItArtha zreSTha karuNAthI bIjAne bhale pratibaMdha kare. paNa bIjAe to mauna ja rahI pahelAM jAtane ja bodha Apavo. - saMvegarahitanA gItArthane upadeza devAno adhikAra nathI kAraNa ke saMvega na hovAthI abhinivezAdinA kAraNe usUtraprarUpaNAdithI tene mahAdeSa thavA saMbhavita che. saMvega hoya te te mAnabhaMgAdi thatA hoya te paNa abhiniveza chUTI zake che ane tethI usUtrathI aTakavAnA kAraNe mahAdeSa thato nathI. kahyuM che ke ""zaraNe AvelA jIvonA mastakane je kApe che tene jema durgatipAtarUpa mahAdeSa thAya che tema usUtraprarUpaka AcAryane paNa te deSa thAya che." vaLI je pote saMvigna nathI tene paropadezathI paNa 1. asya pUrvArdha :- sAvajjaNavajjANa vayaNANaM jo na yANai visesa / sAvadhAnavadyayorvacanayoryo na jAnAti vizeSam / vaktumapi tasya na kSama' kimaGga punardezanAM kartum //
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 adhyAtmamata parIkSA lai. 181 'jaha saraNamuvagayANaM jIvANa nikitae siro jo u / evaM Ayario vi hu umsuttaM pannavato ya / tti / [upa0 mAlA-518] kizca svayamasaMvignasya tasya paropadezena kA vArthasiddhiH 1, paropadezasyApi saMvegapUrvakasyaiveSTaphalahetutvAt , anyAdRzasyA'bhavyeSvapi sambhavAt / eva 'tadvetorevAstu kiM tena ?' itinyAyAdiSTaphalahetau saMvega eva tasya pravRttirucitA / api ca saMvega vinA lokaraJjanAdyartha - mevopadezAdau pravRttirityavazyamasya mAyAnikRtiprasaGgo durlabhabodhitva cetyAtmabodhana evA''tmArthinA yatitavyam / eva saMvignasyApyagItArthasyopadezAdau nAdhikAraH, agItArthasya bahujanamadhye prajJApane'haMdAdyAzAtanAprasaGgAt / tasmAt-saMvignagItArthasyaiva tatrAdhikAro nAnyasyeti sthitam / ata eva tAdRzasyaivopadeze'vikalpena tathAkAraH prajJaptaH, yadAgamaH 2"kappAkappe pariNidiThayassa ThANesu paMcasu tthiyss| saMmatavArasa vidhef djANe (gAni.-680) tti ! ' cAnyopadeze parIkSAdivikalpena tathAkAra ityukta bhavati / Aha ca-3'iyarammi vigappeNaM ja' juttikhamaM tahiM na sesaMmi / tti / / 181 / / pitAnA prayojananI zuM siddhi thAya? kAraNa ke paropadeza paNa saMvegapUrvakane hoya te ja ISTaphaLano hetu bane che. e vinAne upadeza abhavyAdi paNa karatA hoya che, jene kyAreya mekSAdiphaLaprApti hotI nathI. tethI "je tenA hetuothI ja kArya sarI jatuM hoya to tenAthI sayuM" evA nyAya mujaba ISTaphaLanA hetubhUta saMvega aMge ja pravRtti ucita che. vaLI jeNe pitAne saMvega nathI tene saMvegAdino upadeza lokaraMjanAdi mATe ja hovAthI tene avazya mAyAnikRti lAge che ane durlabhadhipaNuM thAya che. tethI sau prathama jAtane dha pamADavAne AmAthae prayatna karI joIe. AthI asaMvigna gItArthane paNa upadezadAnane adhikAra nathI. ema saMvigna hovA chatAM jeo agItArtha hoya che teone paNa e adhikAra nathI kAraNa ke bahu lekenI vacce upadezAdi karatAM teo vaDe zrI arihaMtAdinI AzAtanA thaI javAne saMbhava che. tethI saMvigna gItArtha ja upadezadAnanA adhikArI che e vAta nizcita thAya che. tethI ja tevAnA upadeza aMge koIpaNa jAtanA vika9pa vinA tahatti karavAnuM (=svIkArI levAnuM) AgamamAM kahyuM che "kala-alaga aMge jeo pariniSThita che=jJAnano pAra pAmelA. che temaja jeo saMyama ane tapathI paripUrNa che teonA vacanane vika95 vinA ja "tahatti karI levuM." AnAthI ja jaNAya che ke e sivAyanA puruSanA upadeza 1. yathA zaraNamupagatAnAM jIvAnAM nikRntati zirAMsi yastu / evamAcAryo'pi utsUtra prajJApaya zca // 2. kalyAkalpe pariniSThitasya sthAneSu paJcasu sthitasya / sayamatapaADhayakasyA'vikalpena tathAkAraH / / 3. kasyottarArdha - saMviviNa vA sabhya phaLe. viMcAvAva- 6] itarasmindhikalpena yadyuktikSama tatra na zeSe / savigna pAkSike vA gIte sarvotareNa //
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmaupaniSa nanveva dharmopadezAdiparityAgenAtmadhyAnamAtravyApArasya prAdhAnye tadanukUlamekAkitvameva zreyo na tu gacchavAsaH, ityAzaGkAyAM vyavasthitapanthAnamAha davveNa jo aNego gacche so bhAvao have ego / egAgI gIo cia kayAi dave a bhAve a // 182 // [dravyeNa yo'neko gacche sa bhAvato bhavedekaH / ekAkI gIta eva kadAcidravye ca bhAve ca // 182 // ] ____yaH khalu gacche vasannupacaritA'sadbhUtavyavahArAd dravyato'nekaH sa eva gurvAdyupadezaparikarmitamatiprasUtaikatvabhAvanApAvanAntaHkaraNatayA bhAvato'pyekAkitva bhajate / anyastUcchalalatayA tadviparItAmeva bhAvanAM bhAvayan dravyata ekAkyapi bhAvato'neka eva syAd / na khalvagItArthasya gurvAdipAratantrya vinA guNalezasambhAvanApi, pratyuta mahA'narthasampAta eva, svacchaMdagatimatipracAreNecchAkArAdiniyantritasAmAcArIviplavAt , kAryAkAryavivekavaikalyAt , sadAlambanasamyagdarzanazuddhihetusUtrArthapraznacodanAdyasambhavAt , vinayavai yAvRttyAdijanitanirjarAphalena aMge parIkSAdi vikapa karIne ja tathAkAra thaI zake. kahyuM che ke "ItaranA vacanamAM vicAra karIne je yuktiyukta lAge tene ja svIkAra kare, bIjAne nahi" 181 Ama dharmopadezAdi je na karavAnA hoya te to mAtra AtmadhyAnanI pravRtti ja pradhAna thavAnA kAraNe tevI pravRttine anukULa ekAkIpaNuM ja hitakara banI jaze, nahi ke gacchavAsa...evI AzaMkAnA javAbamAM thakArazrI vyavasthitamArga batAvatA kahe che gAthAtha:- gacchamAM rahela jeo dravyathI aneka hoya che. teo bhAvathI ekAkI hoya che. dravyathI ane bhAvathI to gItArtha ja kayAreka ekAkI hoya che. [ gacchamAM rahela paNa bhAvathI ekAkI ] ga7mAM rahetA je upacarita asadabhUta vyavahAra nayane AzrIne dravyathI aneka che te ja guru vagerenA upadezathI parikama pAmela buddhithI ekavabhAvanA bhAvavAnA kAraNe pavitra aMtaHkaraNavALe thaelo hovAthI bhAvathI paNa "eka bane che. garachamAMthI chUTo thaela bIje sAdhu te uchuMkhala hovAthI "samudAyamAM rahevAthI bhikSA vagere saMbaMdhI ghaNuM doSa lAge che? ItyAdirUpa ekAkI thavAnI viparIta bhAvanAone bhAvavAnA kAraNe dravyathI ekAkI hovA chatAM bhAvathI aneka ja (rAgadveSAdiyukta) bane che. [gaccha choDI janArane thatAM anartho] agItArthane gurvAdipArata vinA guNanA keI aMzanI paNa saMbhAvanA hotI nathI. uhuM nIcenA kAraNethI mahA anartha ja thAya che (1) svacchadagati ane Apamati mujaba vicaratA hovAne kAraNe IcchAkArAdi niyaMtrita sAmAcArInuM te pAlana karI zakate nathI. (2) kArya-akAryane tene viveka hotuM nathI. (3) saAlaMbane, samyagudarzanazuddhihetubhUta viziSTa ArAdhaka mahAtmAonA darzana, sUtrArtha aMgenA prazna,
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA lai. 182 vacanAt , maraNAMte bhaktapratyAkhyAnAdirUpArAdhanA'sambhavAt , nirbhayatayaiSaNAdyullaGghanAd, ekAkitayA nirantara sAdhvasapratipanthistrIjanabhayaprasaGgAt , gurvAdilajjAdhInA'kAryacikirpoparamA'sambhavAt , mUrchAdinA vihvalatayA saMyamavirAdhanAprasaGgAt , zubhAzubhapariNAmAnAM jhaTiti parAvarttamAnatayA kliSTAdhyavasAye'nivAritakadAlambanagrahaNena bhraMzaprasaGgAt / bhagavanniSiddhakAkitvacaraNenAjJAvigadhanAt / svAyuktasyApi sAhAyyaviraheNAcireNa tapaHsaMyamabhaGgaprasaGgAcca / tadukta-[upa0 mAlA 156-161] ikkassa kao dhammo sacchaMdagaimaipayArassa / kiM vA kareu ikko pariharau kahamakajaM vA / / katto suttatthAgamapaDipuccha gacoyaNA va egassa / viNao veyAvaccaM ArAhaNayA vi maraNate // pillijjesaNamikako painnapamayAjaNAu niccabhayaM / kAumaNovi akajjana tarai kAUNa bahu majjJe / / uccArapAsavaNavaMtapittamucchAimohio ikko / sahavabhANavihattho Nikkhiviu kuNai uDDAhaM / / egadivaseNa vahuA suhA asuhA ya jIvapariNAmA / ikko asuhapariNao caijja AlaMbaNa laI / / savvajiNapaDikuThaM aNavatthA therakappabheo ya / ikko suAutto vi haNai tavasaMjamaM airA / / tti / preraNA vagereno saMbhava rahetuM nathI. (4) vinaya--vaiyAvacca vagerethI thatI nirjara rUpa phaLathI vaMcita rahe che (5) mRtyakALe bhaktapratyAkhyAnAdi rUpa ArAdhanA saMbhavatI nathI. (6) ke jenAra-pUchanAra nathI evuM jANIne nirbhaya thayo hovAthI eSaNAdinuM ullaMghana thAya che. (7) ekAkI hovAthI pratipanthI strI loka vagereno bhaya hamezA rahyA kare che (8) gudinI lajajAnA kAraNe akArya vagerethI thate bacAva tene saMbhavata nathI (9) mUrchA AvI javA vagerenA kAraNe vivalatA Ave tyAre bIje kaI svastha sahAyaka na hovAthI AtmavirAdhanA thAya che ane gRhastha jo paricaryA kare to teone vizeSa viveka na hovAnA kAraNe AraMbhAdi dvArA saMyama virAdhanA thAya. (10) sAmAnyataH jIvanA zubhaazubha pariNAme jaldIthI parAvRtta thayA kare che tethI kilaSTa adhyavasAya thae te khoTA AlaMbananuM thaela grahaNa nivArI zakAtuM na hovAthI cAritrathI bhraSTa thaI javAno prasaMga Ave che. (11) ekAkI vicaravAne bhagavAne niSedha karyo hovAthI jinAjJAna bhaMga thAya che. (12) saMyamamAM sArI rIte joDAyelAne paNa sahAyaka na hovAthI tapa-saMyamane zIdhra bhaMga thaI jAya che. zrIupadezamAlA zAstramAM kahyuM che ke "svaccheda paNe gati ceSTAdi ane Apamatine je Acare che tevA 1. ekasya to dharmaH ? svacchandagatimati pracArasya / kiM vA karoti ekaH ? pariharatu kathamakArya vA? // 2 // kutaH sUtrArthAgamaH ? pratipracchanacodanA caikasya / vinayo vaiyAvRttyamArAdhanatA vA maraNAnte // 2 // prerayedeSaNAmekaH prakIrNapramadAjanato nityabhayam / kattumanA apyakArya na tarati kattu bahumadhye // 3 // uccAraprazravaNa vAntapittamUrchAdi mohita ekaH / sadravabhAjanavihastaH nikSipati vA karotyuDAhama // 4 // ekadivaseMna bahavaH zubhAzcAzubhAzca jIvapariNAmAH / eko'zubhapariNatastyajedAlaMbana labdhvA // 5 // sarva jinapratikuSTamanavasthA sthavirakalpabhedazca / ekazca svAyukto'pi hanti tapaHsaMyamamacirAt // 6 //
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAta-upaniSada * ke * yastu gItArthaH so'pi prAyo gacche vasan dravyato'neka eva bhAvata ekaH, gacchagatAdi. padavRddhayaiva guNavRddhathupradezAt , ukta ca gacchagao aNuogI gurusevI aNiyayavAsi Autto / saMjoeNa payANa saMjamaArAhaNA bhaNiyA // [upa0mAlA0 388] ti / api ca jAtakalpasyApi paJcakAdapi hInatAyAmasamAptakalpatvAbhidhAnAd / ukta ca jAo a ajAo a duvihakappo a hoi NAyavyo / ikkikko vi ya duviho samattakappo ya asamatto // [paMcavastu 1328] gIattho jAra.kappo agIo puNa bhave ajAo a / paNagaM samattakappo tadUNago hoi asamatto // tti [paMcavastu 1329] ekAkIne dharma kayAMthI hoya? e kartavyane bajAve zI rIte? ane akAryone parihare zI rIte? (1) sUvAthaMgama saMbaMdhI pratikRcchAbuddhipUrvakanA prazno vagere kayAMthI hoya? vinaya, vaiyAvacca, maraNate nirdhAmaNAdirUpa dharmArAdhanA kayAMthI hoya? (2) ekAkI TeNu-TapalA vagerenA bhaya vagarane hovAthI eSaNAsamitine ullaMghI jAya che. temaja jyAM tyAM rahela zrI vagerethI tenuM cAritradhana lUMTAI javAne bhaya rahyA kare che. gacchamAM ghaNAnI vacce rahelo te akArya karavAnI IcchA thAya te paNa karI zakato nathI. ekAkIne A bacAva saMbhava nathI. evA vijhA-mUtra uTI-pittamUchadinA kAraNe zithila zarIravALe banela ekAkI pANI vagerenA pAtrane je choDI de to Atma-saMyama virAdhanA thAya ane pANI vagara ja uccArAdi kare te pravacanane uDAha thAya. jo eka divasamAM zubhAzubha ghaNuM bhAve pravarte che. azubha pariNAmavALo banela ekAkI sAdhu kaI AlaMbana pakaDIne saMyamano tyAga paNa karI de che. pApA ekAkIpaNuM sarvajinovaDe niSiddha che, temaja emAM sthaviraka95 bherAI javAne doSa che. vaLI sArI rIte apramatta evo paNa ekAkI alpakALamAM tapa saMyamane haNI nAkhe che. dA" * [ gItArthane paNa gaccha koyaskara; kAraNe ekAkIpaNuM] , garachagata vagere rUpa pada=bhUmikAnI vRddhi dvArA ja guNavRddhi kahI hevAthI gItArtha paNa prAyaH garachamAM vase che, ane tethI dravyathI aneka hoya che chatAM bhAvathI eka hoya che. kahyuM che ke "garachamAM rahela, jJAnAdi sAthenA anurUpa yogya saMbaMdhavALa, gurusevI =guruparataMtra, aniyatavAsI=mAsa kalpAdivihArI, pratidina karavA yogya paDilehaNAdi kriyAo rU5 guNamAM apramatta. A badhA padonA drikAdi saMyogathI saMyama ArAdhanA 1. gacchagato'nuyogI gurusevI aniyatavAsyAyuktaH / saMyogena padAnAM saMyamArAdhanA bhaNitA / / 2. jAtazcA'jAtazca dvividhakalpazca bhavati jJAtavyaH / ekaiko'pi ca dvividhaH samAptakalpazcAsamAptaH // 3. gItArtho jAtakalpo'gItaH punarbhavedajAtazca ! paJcakaM samAptakalpastadUnako bhavatyasamAptaH //
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmamata parIkSA lai. 182 yadAttrasau svocitaM sahAyaM na labhate, tadA tadalAbhe tadadhInaguNalAbhavirahAdanipuNasahAya. prayuktasya pratyuta doSasyaiva sambhavAt saGga(pApa)parityAgena jJAnamahimnA kAmeSvasajannekAkyapi vihareta, yadAgamaH paNa yA labhijjA niuNaM sahAyaM guNAhiyaM vA guNao samaM vA / ikkovi pAvAi vivajjayato viharejja kAmesu asajjamANo // tti [dazavai0 dvi0cU0 10] evaM viharatazcAsyaiva dravyabhAvAbhyAmekatva samujjIvati / nanvatra sUtre viziSyAnabhidhAnAtkatha gItArtha syaiva zRGgagrAhikayopAdAnamiti cet ? pApavivajanakAmAsaGgAbhyAmekAkiviharaNAnujJAnenAkSepAdgItArthasyaivAdhikAritvena lAbhAt , agItArthasya tadasambhavAt / nAgItArtho gItArthA'pAratantryeNa viharan pApa varjayitu zakaH jJAnaM vinA samyaksvarUpA'vivekena tadvarjanA'sambhavAt / ukta ca-"annANI kiM kAhI kiMvA nAhIi cheyapAvarga / ti / ata eva na tasya kAmAnabhiSvaGgo'pi sambhavati, jJAnasAhAyyaviraheNa tadoSAvaraNAt , kevalAgItArtha vihAraniSedhAccAsya sUtrasya gItArtha viSayatvam / ukta' ca gIattho a vihAro, bIo gIatthamIsao bhaNio / 8eto taia vihAro, nANunnAo jiNavarehiM // ti [oghani0 122] . api cA'gItArthasya gurupAratantryeNaiva jJAnasiddhiH, tasya pAramArthikajJAnAbhAvAt / eva ca. tasya svocitasahAyA'lAbho nAstyeveti tamulladdhyaikAkivihArasya niSkAraNatvena svacchandavihAratvaprasaGgaH / tathA ca gItArtha evAtrAdhikArIti vyavasthitam / ukta ca1. "tA gIyaMmi imaM khalu tayannalAbhaMtarAyavisaya ti / sutaM avagaMtavvaM niuNehiM taMta juttIhiM / ti [pacAzaka 527 ] // 182 / / - vaLI jAtaka95 sAdhune paNa je pAMcathI ochAne samudAya hoya te asamAptakapa kahyo che. jAta ane ajAta ema be jAtanA ka9pa che. temaja e bane samAptaka95 ane asamAptakalpa ema babbe prakAranA che. 1 gItArtha jAtaka9pa che ane agItArtha ajAtaka95 che. pAMca sAdhuone samUha samAptaka95 kahevAya che ane tenAthI ochA sAdhuone samUha asamAptakalapa kahevAya che. mArA jyAre gItArthane cita sahAyaka maLatuM nathI tyAre anipuNa sahAyaka rAkhavAmAM nipuNa sahAyakanA kAraNe thanAra guNono lAbha te hete ja nathI. paNa anipuNasahAyaka prayukta doSa ja prApta 1. na yadi labheta nipuNa sahAya guNAdhikaM vA guNato samaM vA / eko'pi pApAni vivarjayan viharetakAmeSvasajyamAnaH // 2. zrI dazavaikA0 4-10, asya pUrvAdha:- paDhamaM nANa tao dayA evaM ciThai samvasaMjae / prathamaM jJAna "tato dayaiva tiSThati sarvasaMyataH / ajJAnI kiM kariSyati kivA jJAsyati chekapApakam // 3. gItArthazca viha ro dvitIyo gItArthamizrito bhaNitaH / atastRtIyo vihAro nAnujJAtazca jinavaraiH / / 4. tasmAd gIta ida khalu tadanyalAbhAntarAyavidha miti / sUtramavagantavya nipuNairataMtrayuktibhiH / /
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAtmapaniSad atra ca mahAn vistArArthinAmanuzAsanaprakAraH, sa ca na kAtrUnye nAtra vidhAtumucitaH, prasaMgAyAtasyAtivistarA'yogAt, tathApi sakalasammatamidamanuzAsyate thAya che. tethI eve vakhate gItArtha sAdhu kAi pApa na thaI jAya enI sAvadhAnI rAkhatA rAkhatA jJAnanA prabhAve ja kAmabhAgeAmAM Asakta thayA vagara ekAkI vihare che. AgamamAM paNa kahyuM che ke " guNAdhika ke samAna guNavALA nipuNu sahAyaka na maLe teA gItA sAdhu pApeAne vajratA ane kAmalegAmAM anAsakta rahetA ekalA paNa vicare." A rIte vicaratA AvA gItA ja dravya ane bhAva ubhayathI ekAkI bane che. zaMkA : tame je AgamavacananI sAkSI ApeA che temAM AvI sthitimAM paNa gItA ja ekaleA vicare, agItA nahi' evI vizeSa vAta tA karI nathI, tAM tame kema gItAne ja dravya-bhAva ubhayathI ekatva hAvu kaheA che ? ET nathI. [gurupArtanDjha vinA agItAne pApaparihAra azakaya] samAdhAna :-te AgamavacanamAM ekAkI vihAranI paNa pAparihAra ane kAmAmAM asaMga dvArA ja je anujJA kahI che tenAthI arthApattithI gItA ja adhikArI hAvAnu jaNAya che. kAraNa ke ekAkI agItAne pApaparihArAdi sabhavatA gItAne AdhIna rahyA vagara vicaratA agItA pApAnu varjana karavAne samartha hatA nathI, kAraNa ke jJAnanI gerahAjarImAM, prApta padArthAnA sabhyasvarUpanA viveka na hAvAthI pApavana sabhavatuM nathI. kahyuM che ke 'ajJAnI zuM karaze? athavA te A cheka hitakara che ke pAvaka=ahitakara che e zI rIte jANaze ?' vaLI tethI ja bhAgeA pratye anAsakta rahevu. paNa tene sa`bhavatuM nathI. kAraNa ke jJAnanI sahAyatA vinA kAmAbhivganA doSanuM nivAraNa thatuM nathI. vaLI kevala agItA nA vihAranA paNa AgamamAM atra niSedha karyAM hAvAthI A sUtra gItA viSayaka hAvu jaNAya che. kahyu` che ke vihAra prathama nabare gItArthAnA hAya che ane khIjA naMbare gItAmizritAnA (gItA ane tene AzrIne rahelA agItArthAnA) heAya che. A bethI bhinna trIjA koi prakAranA vihaMginI zrI jinezvarAe anujJA ApI nathI." vaLI agItA ne pAramArthikajJAna na hovA chatAM gurupAratantya dvArA ja ratnatraya ghaTakIbhUta jJAna siddha thAya che. tethI ene tA svAcita sahAyanA alAbhanA prazna ja na hAvAthI ekAkI vihAra karavAnI jarUra rahetI nathI. ane chatAM niSkAraNu ekAkI vihAra kare te e enA svacchaMka vihArarUpa bane. tethI ekAkI vihAramAM gItA ja azvikArI che e niNI ta thAya che. kahyu che ke "tethI tamyanA lAbha na heAvAnA viSathavAnuM ta siddhAntAkta nipuNa yuktithI gItA aMge ja hAvu jANavu." 518sA adhyAtma a'genA A viSayamAM vistArathI vivecana icchatA jIvAne mATenA mATa sUtra
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ cUMTa adhyAtmamataparIkSA laiA. 178 kiM bahuNA iha jaha jaha rAgaddosA lahuM vilijjati / taha taha paTTi esA ANA jiMNidANaM // 183 // [ ivadune thayA thathA rAtrethI haju vijrIyate| tathA tathA pratitazrRmevAsA nineXALAm / / 28 / / ] iha khalu rAgadveSau saMsArasya kAraNam, tanmUlakapravRttijanitadharmA'dharmAbhyAmevAparAparazarIrasantAnarUpasaMsArotpAdanAt tadvilaye ca tadanutpattyA puMsAmapunarbhavaH sambhavatIti nirvivAdam / evaM ca yaistattvajJAnAdeva muktirabhidhIyate tairapi tattvajJAnena mithyAjJAnAdinAzakrameNaiva tadutpanyabhyupagamAt rAgadveSavilayasya taddhetutvamavazyamabhyupeyam / yairapi karmaNa eva prAdhAnyena muktihetutvabhyupeyate tairapi tatkarmaNo rAgadveSanAzAdutpattiH [ pAThAntaram - nAza eva tadutpattiH ] abhyupeyA, hetUcchede puruSavyApArAt / ye'pi syAdvAdAmRtapAnapInahRdayA jJAnakarmaNoH samuccitya mokSakAraNatvamAhuH, te'pi tAbhyAM rAgadveSavilayena vItarAgatva prAptyaiva tadutpattimAhuH, tatastadubhayakSayAdeva mokSotpattiriti sarveSAmabhimatam, tathA ca tadvijayopAya eva pravarttitavyam, jJAnaniSThatayA, kriyAniSThatayA, taponiSThatayA, ekAkitayA'nekAkitayA vA yena yenopAyena mAdhya. sthyabhAvanA samujjIvati sa sa evopAyaH sevanIyo, nAtra vizeSAgraho vidheyoH, na hi samupasthite kArye iSTadezaM yiyAsuranupasthitagajArohAyaiva pratIkSate na tUpasthitamapi turagaM nArotIti / tasmA denAmeva bhagavataH paramAjJAmavagamya tadArAdhanA vidheyA, tayaiva srvaarthsiddheiitta sarvamavavAtam // 8 // anuzAsana prakAra che ja, paNa saprasaMga Avela tenA ativistAra karavA yukta nathI, chatAM paNa upadezanA sArabhUta ane sakala sa`mata upadeza ApatA granthakArazrI kahe chegAthA :-vadhAre zuM kahevuM ? ahI rAga-dveSa je je rIte zIghra vilaya pAmatA jAya te te rIte pravattavu'. evI zrIjinezvaradevAnI AjJA che. [sasa'mata sArabhUta upadeza] rAga-dveSamUlaka pravRttithI utpanna thayela puNya-pApathI ja bIjA bIjA bhavAmAM zIrAnI paraparA cAlavArUpa sa'sAra pravattA heAvAthI rAga-dveSa ja saMsAranA kAraNabhUta che. rAga-dveSanA vilaya thae chate e puNya-pApa ja utpanna thatAM aTakI javAthI punarbhava sabhavatA nathI e vAta nirvivAda che, tethI jee tattvajJAnathI ja mukti thavI kahe che, teoe paNa tattvajJAnathI kramazaH mithyAjJAnAdinA nAza dvArA ja te mAnI hAvAthI rAgadveSavilayane meAkSahetu mAnavA ja joie. ema. jee kama (kriyA) ne ja mukhyatayA muktihetu mAne che; teoe paNa te kathI rAgadveSa nAza dvArA ja muktinI utpatti mAnavI joIe. kAraNa ke kA'nA uccheda karavA hAya tyAre jIvA tenA kAraNanA ucchedamAM ja pravarte che. tethI rAgadveSanA nAza karavA ja te te kriyAmAM jIvA pravo che. vaLI syAdvAdarUpa amRtanA pAnathI puSTa hRdayavALA jee jJAna-kanA samudAyane mAkSakAraNa mAne che, teo paNa te e vaDe rAgadveSa vilaya karIne vItarAgatAnI prApti
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyapazAsta Hoi nibandhasiddhiM vinivedya zodhayituM vizeSajJAnabhyarthayate ajjhappamayaparikkhA esA muttIhi pUriyA juttA / sohaMtu pasAyaparA ta gIyarathA visesaviU // 184 // [ adhyAtmamataparIkSeSA sUktibhiH pUritA yuktA / zodhayantu prasAdaparA tAM gItArthA vizeSavidaH // 184 // ] spaSTA // 184 // granthaprazasti :etAM vAcamuvAca vAcakavaro vAcaMyamasyAgraNIrasyA eva ca bhASyakRtprabhRtayo niSkarSa mAtenire / etAmeva vahanti cetasi parabrahmArthino yogino rAgadveSaparikSayAdbhavati yanmuktina hetvantaraiH // 1 // lAvaNyopacayo yathA mRgadRzaH kAntaM vinA kAmina bhaiSajyAnupazAntabhasmakarujaH sadbhakSyabhogo yathA / aprakSAlya ca paGkamaGkasicaye kastUrikAlepanam rAgadveSakaSAyanigrahamRte mogha(ghaH)prayAsastathA // 2 // dvArA ja mokSetpatti kahe che. tethI e benA kSayathI ja mokSetpatti hovI badhAne abhimata che e vAta nakkI thAya che. tethI te bene jItavAnA upAyamAM ja pravartavuM joIe. jJAna, kriyA ke tapamAM lIna banIne, ekAkI rahIne ke gacchamAM rahIne, je je upAyathI madhyasthabhAva pragaTe te te upAya sevavA joIe. emAM "jJAna ja ArAdhavuM joIe" ItyAdirUpa kaI vizeSa Agraha rAkhavo joIe nahi. kArya upasthita thae chate ISTadezamAM javAne icchanAra vyakti hAjara evA paNa ghaDAne choDIne anupasthita hAthI para ja ArahaNa karavAnI kaMI pratIkSA karatuM nathI. tethI rAgadveSane ghaTADavAnA upAyamAM pravRtti karavI e ja bhagavAnanI parama AjJA che evuM jANuM enI ArAdhanA karavI joIe. kAraNa ke AjJAnI ArAdhanAthI ja sarva prayojanonI siddhi thAya che. 183 svaprabasiddhinuM nivedana karI vizeSajJone tenI vizuddhi karavAnI vinaMti karatAM graMthakArazrI kahe che- yuktiyukta suMdara uktio vaDe A adhyAtmamatanI parIkSA yukta rIte pUrNa karI prasAda karavAmAM tatpara vizeSajJa gItArtho tene zuddha karavA prasAda karo. gAthArtha spaSTa che. 184 [granthaprazasti]. rAga-dveSanA kSayathI mukti thAya che, bIjA hetuothI nahi e vAtane ja sAdhuomAM agraNI vAcakavara zrIumAsvAti mahArAje kahI che, bhASyakArazrI jinabhadramaNikSamA zramaNa vagere AcAryoe paNa enA ja niSkarSano vistAra karyo che, temaja parabrahmanA athI yogIo paNa A ja vAta ne hRdayamAM dhAraNa kare che. 1 manahara premI vinA strIne lAvaNya bhaMDAra jema niSphaLa che, auSadhathI jene bhasmakane roga zAMta thayA nathI evAne sAruM bhejana paNa jema vyartha che, zarIra
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 AtmadhyAnakathArthinAM tanubhRtAmetA giraH zrotrayoH zrImajjainavaco'mRtAmbudhisamudbhUtAH sudhAbindavaH / etA eva ca nAstikasya nitarAmAstikyajIvAtavaH santaptatra pusambhavadravamucaH pIDAkRtaH karNayoH ||3|| AzAH zrImadakannara kSitipatizcitraM dviSadbhAminInetrAmbhomalinAkAra yazasA yastAH sitAH pratyuta / ekaH sainyaturaGganiSThurakhurakSuNNAM cakAra kSamAmanyastAM hRdaye dadhAra tadapi prItirdvayoH zAzvatI ||4|| adhyAtmamataparIkSA bleA. 184 sa zrImattapagacchabhUSaNama bhUdbhUpAlabhAlasthalavyAvalganmaNikAntikuGkuma payaHprakSAlitAdviyaH / khaNDakSitimaNDalaprasRmarAkhaNDapracaNDollasatpANDityadhva nadekaDiNDimabharaH zrIhIrasUrIzvaraH ||5|| svaira N svehitasAdhanIH prasRmare svIyapratApAnale vAgmantropahRtA vipakSayazasAmAdhAya lAjAhutIH / yo durvAdikuvAsanopajanita' kaSTa' ninAya kSayaM sa zrImAn vijayAdisena sugurustatpaTTaratna' babhau ||6|| dhArAvAha ivonnamayya nitamAM yo dakSiNasyAmapi svaira dikSu vavarSa harSajananI vidvatpadAkhyA apaH / tatpaTTatridazAdrituGgazikhare zobhAM samagrAM dadhat / sa zrImAn vijayAdidevasuguruH pradyotate sAmpratam ||7|| paranA kAdavane dhAyA vagara kasturIneA lepa karavA jema niSphaLa che tema rAga-dveSarUpa kaSAyanA nigraha karyA vinA meAkSa aMgenA saghaLA prayAsa paNa niSphaLa che. rA AtmadhyAna aMgenI vArtAnA athI evA jIvAnA be kAnamAM zrImad janavacanarUpa amRtasamudramAMthI nIkaLela A vANI sudhAbinduonI jema pariName che. jyAre) AstikathanI saMjIvanI jevI A ja vANI nAstikanA kAnamAM tapAvelA sIsAnA rasabiduAne jharAvanAra tarIke ane tethI pIDA karanAra tarIke pariName che. prA eka zrImAn akabara bAdazAhe dizAene zatrunI srIonA AMsuothI malIna karI jyAre khIjA, ke jemaNe te dizAone peAtAnA yazathI ujjavaLa karI, vaLI akabare kSamA(=pRthvI)ne sainyanA gheADAonI kaTAra kharIethI ukheDI nAkhI. jayAre trIjA, ke jeee kSamAne hRdayamAM dhAraNa karI. AvI viparItatA heAvA chatAM akabaranI jenI sAthe prIti zAzvatI banI. vaLI jeenA be paga bhUpAleAnA mukuTamAM rahela maNienI kAntirUpI kakunA pANIthI dhAvAyelA che, temaja jemanA akhaMDa ane pracaMDa pAMDityanA vAgatA Di'DimanA avAja cha khaMDanA kSitima`DalamAM prasarI rahyo che te zrIhIrasUrIzvarajI mahArAjA zrImat tapAgacchanA bhUSaNa hatA. 54-5mAM svairapaNe svaIcchitane sAdhI ApanAra ane vAgmantrathI lavAelI evI vipakSayazarUpa dhAnyanI AhUtine peAtAnA prasaratAM pratAparUpI agnimAM nAkhIne jeoe
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasthaprazasti 503 Ah yadgAmbhIryavinirjito jaladhirapyullolakallolabhRt rAjJe sarvamidaM nivedayati kiM vyAkIrNalambAlakaH / tatpaTTodayaparvate'bhyudayinaH puSNAti pUSNastUlAM sa zrImAn vijayAdisiMhasuguruH saubhAgyabhAgyaikabhUH ||8|| gacche svacchatare teSAM paripATryopatasthuSAm / kavInAmanubhAvena navInAM kRtimA ||9|| tathAhi - sahasrairmaghavA harazca dazabhiH zrotrairvidhizcASTabhi yeSAM kIrttikathAM sudhAdhikarasAM pAtuM pravRttAH samam / te zrIvAcakapuGgavAstrijagatIvikhyAtadhAmAzrayAH kalyANAdvijayAhvayAH kavikulAlaGkAratAM bhejire // 10 // haimavyAkaraNe kaSopala ivoddIptaM parIkSAkRtaH payyaikSanta nibaddhare khamakhilaM yeSAM suvarNa vacaH / mAditrAdivAraNaghaTA nirbheda paJcAnanAH zrIlAbhAdvijayAhvayAH sukRtinaH prauDhazriyaM zizriyaH || 11|| durvADhIenI kuvAsanAthI thayela kaSTanA a`ta ANyA, te zrImAn vijayasenasUri mahArAja sAheba te zrIhIrasUrIzvarajI mahArAjanI pATa para ratnanI jema zAlyA. dhrA meghanI jema dakSiNa dizAmAM paNa UMce caDhIne (abhyudaya pAmIne) jemaNe dizAomAM vairapaNe hajanaka evu 'vidvAn' pada nAmanuM pANI varasAvyu. te samagra zAbhAne dhAraNa karatAM zrImadvijaya devasUri mahArAja zrI senasUrimahArAjanI pATarUpa UMcA meruzikhara para atyAre camakI rahyA che. ANA jeenA gAMbhIthI jitAyeleA samudra paNu (jANe ke) uchaLatAM mAjAene dhAraNa karIne (te mAjArUpa) astavyasta lAMbI vALanI laTAvALA thaine rAjAne sa nivedana kare che (jemake gunegAra zaramathI nIceA paDIne badhuM nivedana kare che tyAre enA vALanI laTA astavyasta thaIne jamIna para paDe che) te saubhAgya ane bhAgyanA advitIya Azraya bhUta ane zrI vijayadeva sUri mahArAjanI pATa rUpa udayAcala para uDDaya pAmelA te zrI vijayasiMhasUri mahArAja sUnI tulanA karI rahyA che. aa temanA sva Mtara gacchamAM kramazaH thaelA kavienA prabhAvathI me' A navI kRtti banAvI. tAlA amRta karatAM paNa adhika rasavALI jeenI kIrtikathAne pIvAne (sAMbhaLavAne) Indra hajAra kAnAthI, zakara dazakAnAthI ane brahmA ATha kAnAthI ekasAthe pravRtta thayA te traNa jagatamAM vikhyAta tejanA AzrayasthAna vAcakapuMgava zrI kalyANuvijaya mahArAja kavikulanA alakAra samAna hatA. 510nA haimavyAkaraNarUpa kaseATI patthara para rekhA pADanAra jeenA uddIpta suvarNa vacananI parIkSakoe parIkSA karI [ane jenuM
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 adhyAtmamata parIkSA lai. 184 yatkIrtizrutidhUtajaTizirovizrastasiddhApagAkallolaplutapArvatIkucagalatkastUrikApaGkile / citra digvalaye tayaiva dhavale no paGkavArtApyabhUt prauDhiM te kiM vibudheSu jItavijayA prAjJAH parAmaiyaruH // 12 / / yeSAmatyupakArasAravilasatsArasvatopAsanAd vAcaH sphAratarAH sphuranti nitamAmasmAdRzAmapyaho / dhIralAdhyaparAkramAtrijagatIcetazcamatkAriNaH sevyante hi mayA nayAdivijayaprAzAH pramodena te / / 13 / / teSAM prApya paropakArajananImAjJAM prasAdAnugAM . tatpAdAmbujayugmasevanavidhau bhRGgAyita bibhratA / etannyAyavizAradena yatinA niHzeSavidyAvatAM prItyai krizcana tattvamAptasamayAduddhRtya tebhyo'rpitam // 14 // yAccaiH kiraNAH sphuranti taraNestatkiM tamaHsaJcayaiH, svAyattA yadi nAma kalpataravaH stabdhairdumaiH kiM tataH / devA eva bhavanti cennijayazAstat kiM pratIpaiH paraiH santaH santu mayi prasannamanaso'tyucchRGkhalaiH kiM khalaiH / / 15 / / vacana seTacanA sonA jevuM zuddha siddha thayuM te pronmakuvAdarUpa hAthIonA ToLAne bhedavAmAM siMhasamAna zrI lAbha vijaya mahArAja nAmanA sukRtIe (paMDita) prauDha lakSmI (UMcI zobhAne dhAraNa karI. 11 jeonI kIrtinA zravaNathI DelI UThelA zaMkaranA mastaka parathI paDelI gaMgAnadInA taraMgamAM DUbela pArvatInA stanamAMthI gaLatI kastarIthI kAdavavALI banela ane pachI te ja kIrtithI ujajavaLa thayela divAlayamAM paMka (malinatA)nI vAta (aMza) paNa nahotI te prAjJa zrI jItavijaya mahArAje paMDitamAM zreSTha praDhatAne dhAraNa karI. 1rA jeonA atyaMta upakAranA sArabhUta vilasatA sarasvatImaMtranI upAsanAthI amArA jevAone paNa atyaMta vizada vacane kure che te, dhIrapuruSone vakhANavA gya parAkamavALA temaja traNa jagatnA cittane camakAra pamADanArA paMDita zrInayavijaya mahArAja sAhebanI huM sAnaMda upAsanA karUM chuM 13 teonI paropakArajanaka kapAyukta AjJA meLavIne, teonA be caraNakamalanI upAsanA karavAmAM bhamarA jevA banelA nyAya vizArada birUdavALA sAdhue (yazavijaya mahArAje) saghaLA vidvAnanI prIti mATe zrIjinapravacanamAMthI A kaMIka tatvane uddhAra karI teone arpaNa karyo che. 14 je sUryakiraNe atyaMta prakAzI rahyA che te aMdhakArathI zuM ? (arthAt aMdhakAranI zuM paravA karavI'tI.) je kalpavRkSa svAdhIna hoya te aphaDa UbhelA ThuMThA jevA vRkSothI zuM?
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthaprazasti ' 5o5 bhinnasvargirisAnubhAnuzazabhRtpratyucchalatkandukakrIDAyAM rasiko vidhivijayate yAvatsvatantrecchayA / tAvadbhAvavibhAvanaikakutukI mithyAtvadAvAnala dhvaMse vAridharaH sphuratvayamiha granthaH satAM prItikRt // 16 / / iti zrImadyazovijayopAdhyAyaviracitaTIkAsametA adhyAtmamataparIkSA // ....... (arthAt enI koI jarUra nathI), deve ja je pitAne AdhIna thaI jAya te bIja virodhIothI zuM ? (arthAt teo zuM bagADI zake? teothI zuM bhaya rAkhave? ema sajajano je mArA para prasanna manavALA hoya te uchuM khala durjanathI zuM arthAta durjanonI mane kaI paravA nathI. 1pa meru parvatanA zikhara vaDe judA paDAyelA sUIs candrarUpa daDAnI kriIDA karavAmAM jyAM sudhI kudarata potAnI svataMtra IcchAthI rasika che tyAM sudhI bhAre prakaTa karavAnA ekamAtra tAtparyavALe ane mithyAtvarUpa dAvAnalane zAMta karavAmAM vAdaLA je temaja sajajanene AnaMda karAvanAra e A grantha phUryA kare. 16 zrI navijaya mahArAja jeonA guru hatA,zrI padyavijaya mahArAja jeonA sahodara bhAI hatA, kAzInA paMDitoe jemane sasamAroha nyAyavizArada birUda ApyuM hatuM, te mahAmahopAdhyAya zrImadda yazovijaya mahArAje racelo A adhyAtmamataparIkSA gratha pUre thayo. sAthe sAthe, karmasAhityaniSNAta siddhAMta mahodadhi sva. A. bha. zrImada vijaya premasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna vardhamAnatanidhi nyAyazAstranipuNumati A. bhaga. zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna nUtanakarmasAhityasarjananA eka AdhArastaMbha pa. pU. paMnyAsapravara zrI dharmajitavijaya gaNivaranA ziSyaratna karma sAhitya Alekhaka pa. pU. paM. pravarazrI jayazekharavijaya gaNivaranA ziSyANa muni abhayazekhara vijaye A adhyAtmamata parIkSA granthane karelo bhAvAnuvAda sAnaMda saMpUrNa thayo. [vi.saM. 2042]
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAMkaH 118 21 150 1 39 93 pariziSTa-1 adhyAtmamata parIkSA granthanI gAthAone akArAdikama thAMza: gAthAMkA yA aMte ya aMtakiriyA 146 iriAvahiA kiriyA ajhappaM NAmAI 2 ujjusuassa ya koho ajhappamayaparikkhA 184 ujjusuyaNayamaeNa aNasaNasahavijogA 25 uvakuNai jaha sarIraM aNigUhanto satti 34 uvadhisahio Na sujjhai aNukUlaM paDikUlaM 89 uvayAreNa acelA adhuvANa suhaduhANaM 9. ussaggavavAyANaM annaha vakkajaDANaM 143 eeNa jai acelA annANajaM tu dukkha 91 eeNuvagaraNeNaM abhaMtarabajjhANaM 45 ettocciya bahudukkha0 amhaM NAbhiniveso 156 ettocciyasiddhANaM avijithahirikucchANaM 36 ettha samAhANavihI asaNAimmi pavittI 82 eyaM paramarahassaM assAyaaNijjaM 79 evaM viNA Na bhuttI aha caraNamaNulANa 137 eyaM vidUsagANaM aha jaMi jiNessa 75 eyaM sahAvavANI aha jai savvaNayamayaM 63 eyamajuttaM jamhA aha so selesIe 127 evaM kavalAhAro aha hirikucchAhi sayA 37 evaM ca sacelANaM ahiyA jai tuha kiriyA 62 evaM paramappattaM mAyA khalu sAmaie 139 evaM pavaDhabhAvo AvassayaNijjuttIi 77 evaM vavahArAu AsannasiddhiyANaM 172 orAliattaNeNaM AhAraciMtaNubbhava 85 orAliadehassa ya AhAro ga pamAo 109 kAraNigaM jaha vatthaM - iya itthINa siddhI 170 kiM bahuNo iha jaha jaha iya sattamAiphAsaga 105 kiriyA khalu odayigI 142 171 169 122 m 116 . 112 35 183 138
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 507 gAAMkaH 178 121 173 9 111 1.24 101 134 thAMza: kIvassa kappiassiva kei biti muNINa ko vA jiyavIsAso koho mANo doso khAovasamigabhAvo khijjai balaM chuhAe kheo NoIrijjai ghAI va veaNIya caraNaM jai uvaogo caraNariuNo na jogA caraNaviraheNa hINatta0 cuyadhammassa u muNiNo jaM ca jiyalakkhaNaM taM jaM puNa taM ihabhaviyaM jaM rAgadausakamma jai uvahibhAragahaNa jai kiriyArUvaM ciya jai celabhogamettA jai vi imo siddhaMto jamaNuvayArovi balaM jamhA dasaNanANA jaha jalamavagAhanto jaha NAma koi puriso jaha dehapAlaNaThA jA uvagaraNe mucchA jA khalu sarAgacariyA jA khalu sahAvasiddhA jiNakayameva ya kamma je gaM sayalAdeso jo kira jayaNApuvvo jogaM viNAvi kiriyA jogavaseNuvaNIyA gAthokaH gAthAMza: 167 jo paradavammi puNo 148 jo pAvaM garahaMto 174 jo puNa bhuttiabhAvo 20 jo puNa bhoe bhottuM 69 jhANa karaNapayatto 96 jhANatavovAghAo 102 Na purIsAidugu chiya 88 Na ya kevalanANAi 144 Na ya khaiaMpi caritta 149 ___Na ya taM kavalAjogga 161 Na ya taM viriyavirahiya' 179 ___Na ya tassa thovayAe Na ya tAsiM maNavirivaM ___Na ya duppaNihANa' pihu ___Na ya dhammo va suhaM vA ___Na ya nicchayanayassa nANe Na ya paravayArahANI 133 Na ya mahaNANapasattI Na ya mokkhasuhe laddhe Na ya vayaNapayatteNa Na ya sukkhaM dukkhaM vA Na viNA rAgahose Na hu sA uciyapavittI NAhaM homi paresiM Nicchayao sakayaM ciya NicchayaNayassa visayaM NihAe vi Na heU NipphattI va phalaThA . gatiyamitthINa Ne va paiNNAbhaMgo NokammadavvarAo 52 taie doNha vi samayA 4 153 119 117 6 177 107 163
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 40 mammanhana nananananananananana. thAMza: gAthAMka: gAthAMza: gAthAMkaH tattatthasuttabhaNiyA nANAvaraNAINa tatto mANasadukkha nAma ThavaNA davie. tammicchaM veyakhao 162 niratisayANa kappo tamhA saparavibhAgo paMcasimio tigutto tassa mayaM thIsiddhA paDisiddhasevaNa puNa 160 paNamiya pAsajiNiMda tassa ya sahAvasiddhA patta mamattaheU tassa varanANadaMsaNa paradavvammi pavittI taha paradavammi raI paramorAliadeho tullattamavekkhAe 59 pAvaM taha isthita 168 teNaM kevalanANI 123 pAvANa payaDINa teNaM suddhavaogo 141 pucchA diyaMbarANaM te puNa panarasabheyA 159 puNNapayaDINa udae tesi savvA kiriyA baMdho parapariNAmA to pariNAmAu cciya balakAlasoyaNAe to mohaNijjakhayao 87 bhattAi poggalANa to vaiaNijjakamma bhuttIi suhuppattI 103to sakkA vuttuM je' ' mukkhAmukkhavibhAgo mohavilaeNa nANa thiriyAvagAhaNA u davveNa jo aNego mohAbhiNiveseNa dinto va haranto vA rAgasa va dosassa va luMpai bajha kiriyaM dUsai avvAbAha vatthAi Neva gatho dehabalaM jai na dada vejjuvadiTTa osahaM ghiisaddhAsuhaviviisa saMghayaNaNAmapagaI naNu iha desaNisehe saMjamajoge abbhu0 naNu chuhataNhA taNhA .80 saMviggo gIyattho 181 naNu jai so kayakiccoM savvaM sahAvasajjha naNu: joganiroheNa 147 savvaNayamayattaM puNa naNu bajhaMga sAhaNa . 11 siddhantasiddhadharaNa naNu siddhate siddho 131 siddhI Nicchayao cciya na ya caraNamohabandho 151 selesIe jatto na vi AyA caraNa ciya 154 hINatta puNa nANa nANassa visuddhIe 124 heU pamattayAe 115 ~ x 3 114 180 w 18 164
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-2 vRttigata sAkSipAThone akArAdikama... sAkSipAThAMzaH/pRSThAMkaH AyANe nnikkheve|31 accAhAraM Na sahe/308 AyA sAmAie/369 aNaMtarasiddhaasaMsAra/425 AyuSaH kSINabhAva0/350 aNigRhanto viriya/85 AruggabohilAbha/480 aNuvakkamao NAsai/291 . AlaeNa vihAreNa 148 aNusiTThA ya bahuviha/464 AlaMbaNANa bhario/163 aNuhavasiddha eya/201 AlaMbaNANi vAyaNa0/30 athavA paJcasamiti/369 AlaMbaNeNa keNaya/40. athiro a hoi bhAvo/377 AsannakAlabhava0/464 ananta kevalajJAna/350 AhAre ca vihAre/92 antarAyA dAnalAbha0/211 AhAro vva na gantho/62 [abhi0ci0 3/72] ikkassa kao dhammo/496 annoNI kiM kAhI/372 icchA hu AgAsasamA/473 apaDikuTTha uvadhi/26 itthIe liGga.../428 apariggahayA sutte/94 ityetasmin guNa0/56 apuvva daLUNa abbhu0/152 iyanANaliMgasahio 170 appA jANai appA/366 iyaraMmi vigappeNa/494 appAhanne vi iha/158 iha bhavie0 caritte/356 ayogikevaliSveva/380 ihalogaNirAvekkho/67 arahaMtaceiyANa/490 uccArapAsavaNavaMta/496 arahantAdisubhattI/27 udayakhayakhaova0/287 avratAni parityajya/149 udayakhayakhaova0,437 assAyamAiAu/219 udayagadA kammaMsA/260 ahavA taNujogAhiya/52 upasargaprasaGgepi/143 ahaveganayamayaM ciya/179 / ummaggadesaNAe/100 AujjanaTTakusalAvi/170 ubhayavvAvArAu/266 AtmadhiyA samupAttaH/339 uvakuNadi jovi NiccaM/27 AtmA'jJAnabhavaMduHkha/134 uvagaraNa jiNamagge/17 AtmAnamAtmanA vetti/372 eeNa pagAreNa/284
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa10 ekAdaza jine/221 egadivaseNa bahuA/496 egavihabaMdhagassa 221 ettha NiraMjaNabhAve/341 eyAiM akuvvaMto/162 eyAsiNa0 daviyAyA0/412 evaM nikAiANavi/284 evaM vihANa vi ihaM 377 kaivihA NaM AyA0/408 katti kaDaM meM pAvaM/484 katto suttatthAgama/496 kappA AyapamANA/31 kappA kappe pariNidiThayassa/494 kaphavipuNmalAmarza/437 kammovakkAmijjai/278 kAmaM ubhayAbhAvo/157 kAmo mithyAtvamajJAna/211 [abhi0 cintA0 3/73] kAla caukkaM ukko0/30 kiikammaM ca pasaMsA/162 kiM kiMcaNatti takkaM/75 kiM ca kamalesu rAo/271 kiM te bhaMte jattA/361 kiM puNa taNusaMraMbheNa/52 kiM saMjamovayAraM/31 kiJcidakAle vi phalaM/294 kuNau pasatthAlaMbaNassa/233 kevaladeho samaNo 85 kevala nANeNatthe gAu~/268 koDIsahasapuhutta/412 kohaMmi u nigAhie/426 kriyaiva phaladA puMsAM/169 zAyike zuddhasamya0/350 kSutpipAsAjarAtaGka/209 kSutpipAsA zItoSNe/221 khAovasamigabhAve/201 khINammi aMtarAe/313 gacchagao aNuogI/497 gIattho a vihAro/498 gIattho jAyakappo/497 guruguNarahio vi ihaM/378 gurupArataMtaM nANaM/436 guThviNI bAlavaccho ya/ geNhadi Neva Na muMcadi/260 cauhiM ThANehiM AhArasaNNA/228 cattaputtakalattarasa/492 caraNavirahAiyA puNa/ carame nANAvaraNa/400 cidrUpAnandamayaH/339 ceiyakulagaNasaMghe/463 chajjIvanikAyamahavvayANa/490 chajjIvanikAyadayA/490 chahiM ThANehiM AhAraM/87 chuhA samA veaNA natthi/238 [piM0ni0 665] jai amaNassa vi jhANa/22 jai tA asakkaNijja/478 jai tANubhUiocciya/289 jaivi a paDimAu/157 jaivi paDikkamiyavvaM/483 jai savvaM sakayaM ciya/123 jaM annANI kamma/168 jaM kevalaMti nANa/245 jaM ca kayatthassa vi/271 jaM tehi dAyaka vaM/480.
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ dukta0 va ce / 483 jaM dukkaDeti0 taM bhujjo / 483 jaM bohama ulaNAI / 271 jaM selesiyANavi / 412 jattocciya paccakkhaM / 138 jadi kuNadi kAyakhedaM / 29 jamhA vigacchamANaM / 401 jayAi vaTTiyavvaM /440 jassa asaNamappA / 69 jaha ullA sADiyA / 414 jaha jaha khamai sarIraM / 479 jaha vA dIhA rajjU / 295 jaha velaMbagaliMga / 152 jaha bolUgAI / 271 jaha saraNamuvagANaM / 494 jaha sAvajjA kiriyA / 156 jAo a ajAo a / 497 jANato viya tariu / 171 jANijjai citijjai / 473 jANe jaha mari jai / 473 jAM sayaM samattaM / 245 jAvaM ca0 sayA samiyaM / 385 jiNa kappA jogANaM / 88 jiNasiddhA diti phalaM / 156 jiNNAsA vi hu etthaM / 204 jinakappiyA itthI Nahavai / 454 jinavacanaM jAnIte / 459 jIvo guNapaDivanno / 408 je pajjasu niradA / 391 jo khavidamohakaluso / 21 jo jahavAyaM na kuNai / 487 - jo pagare bhitti / 434 jo hujja va asamattho / 477. ThANaNi sejjavihArA / 261 Thi aNubhAga kasAyao / 282 Na tahi divasA pakkhA / 491 Na ya tatthavi tayapUrNa / 202 Na yA labhijjA nirNa / 498 Na hi dahakAliasa / 278 NicchayaNayassa caraNa0 / 134 NiyamA jiNesu u guNA / 160 gate kayattho / 269 taM ca kahaM veijjai / 269 taM punnaM vA pApaM vA / 124 taNagahaNANala sevA / 31 tajogocci maNa0 / 52 tatto tavvigamo khalu / 284 tattha NaM0 aNubhAga 0 / 280 tattha NaM 0 asaMsAra / 381 tattha Na je te selesI0 / 380 tattha pamatta saMjayA / 302 tathAhi tIrthanAthAnAM / 321 tathAhi yogamAhA0 / 320 tad jJAnameva na bhavati / 189 tA kimatthavatthu / 62 tavasaMjamo aNumao / 192 tavasA u nikAiANa / 285 tarasodAIyA / 381 tahataNuvAvArAhiya / 52 taha tullamma vikamme / 295 taha nisicAukkAla / 31 taha bhavvakammaroga / 272 tA gIyaMmi ima khalu / 498 titthayara guNapaDimAsu / 149 111
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 titthayarA tappiyaro/332 [bodhaprAbhRtaTIkA-32] tihi ThANehi vattha/86 tulle taNujogatte 52 teyAkammANa puNa/400 tesi desaNa nANa0/414 to taM katto bhannai/186 to muai nANavudiThaM/53 - thovAhAro thovabhaNio/307 dasaNANuvadeso sissa0/27 davyaM mANa pUriaM/327 davvajiNA jiNajIvA/155 [caitya0 bhA0 51] dANAi parANuggaha/123 dAseNa me kharo kI o/180 ditassa labhaMtassa va/313 dugatigacaukkapaNaga/73 dAhi vi Naehi NIya/192 dhammaM rakkhai veso/89 dharmAdharmakSaye mokSaH/139 dhammeNa pariNadappA/27 na kira samugghAya/266 nakhoH kezA radAzcA0/321 na jAtu kAmaH kAmAnAM/471 naNu tanna jahovaciyaM/291 na dAtuM nopabhoktuM ca/131 nAUNa veNijja/266 nANa' attha tagarda 245 nANa' ca dasaNa ceva/403 nANa payAsayaM sohao/184 nANa paraMparamaNa tarAu/182 nANa savisayaNiyayaM/169 nANakiriyAhi mokkho/171 nANAbhavANu bhavaNA0/289 nAmukta kSIyate karma/242 [brahmavaivarta purANa uttara0 4/81/55] nirabhissaMga citta 360 no kappai niggathIe/433 nosuyakaraNe guNamuM0/366 paisamayakajjakoDI/399 paMcAzItirjaradvastra0/252 paMceva ANuputrI/221 pajjasannisu bAra/379 paJcamuSTibhirutpATya/141 paDi0 cauhi saNNAhi/229 paDhamaM nANa' tao dayA/168 paDhamA uvassayaMmi/78 pattaM pattAbandho/73 . pattA ya kAmabhogA/472 patteyabuddhakaraNe/100 patteyamabhAvAu/173 payaDINa aNNAsuvi/218 paramarahassamisINa/146 parijavaNAI kiriyA/186 pariNAmAdo bandho/40 pariyAya parisapurise/162 pariyAyabaMbhacera/162 parihArattha patta/33 pavvajjA sikkhAvayaM/76 : pramANapratipanna/190 pAraMparappasiddhI/172 pAvAu viNivattI/168 pillijjesaNamikko/496 puNNaphalaM dukkha ciya/138 /
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNNaphalA arahaMtA / 262 puNNA puNakapi / 288 prakSAlanAddhi paGkasya / 492 bahira bhantarakiriyA / 145 bAlo vA buDDho vA / 92 bhagavaddarzanAnanda / 378 bhaGgiyaaM guNa 0 / 18 bhamighaNivitahAi / 175 bhAgo va nirapavattaNa / 295 bhAvaM ciya saNayA / 195 bhAvasuyasaddakaraNe/366 bhAsA asaccamosA / 480 bhiNNe jaheha kAlo / 294 majjatthassa umuNiNo / 233 malaH kila samAmnAto / 320 mastakasUcivinAzAt / 253 mahavvaaNuvvAI / 491 mA kuNau jai tigicchaM /478 mANusattaM suisaddhA/ miupiMDo davvaghaDo / 153 mitti miumaddavatthe / 484 dhurA saMpAgasevI / 162 mucchA pariggaho vRtto / 62 mottumajogga jogge/272 mohakkhoha vihUNo / 369 mohe' samova se / 374 yadasatsvapi jAyeta / 13 yoginAM koyasaMsparzaH / 321 yoginAM yogamAhA0 / 320 yoginAM yogasaMpatti / 321 rUpaM TakaM visamAha0 / 147. rUpaM patyabuhA / 147 laddhilliyaM ca bohiM / 481 www liMga jiNapannatta / 149 evi jo sasUgo / 488 vaMjaNoggahassa parU0 / 325 vaMdaNaNamaMsaNehiM/27 vattIe paramappA / 340 vatI bajjhappA / 340 vatthAi teNa jaM jaM / 62 vatthupariccheyaphalaM /182 vAdavi kutreNatvAdi / 440 vAyA namukkAro / 162 vimuktakalpanAjAlaM/143 visayahaM dukkhaM ciya / 138 vihiyaM sue cciya / 88 vIsa puMsagaveyA / 428 vIsu Na savvahacciya / 173 vuttuMpi tassa na maM / 493 vevva vAyaDe vA / 31 veNijje bhaMte / velAi vihANa' mi / 277 zayanAsananikSepAd / 143 zrutiliGgavAkya 0 / sai saMjAo bhAvo / saMghayaNaruva saMThANa / 218 saMjamajoge abbhu0 / 482 saMjamajoge sayA / 463 saMjJAdiparihAreNa / 143 saMtA tittharaguNA / 149 saMpAimara reNu / 31 saMvaranirjararUpo / saMsattasattu gorasa / 33 saMsAro a aNa to / 489 saMyamaThiNaca utti / 318 153
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ N sajhaM tigicchamANe/272 savvAo pariggahAo0/94 sajjhAmayaheUo/293 savvevi ya aiyArA/377 sajjhAsajjha kamma/293 savvesipi nayANa/462samaNA suddhavajuttA/27 sA Na akiriyA0/384 samabhAvo sAmaiaM/273 sAmAiamAIaM sua0/188 samayaM goyama mA/474 sArakkhaNANubaMdhA/15 samayammi davvasaddo/153 siddhe No carittI0/354 sammattacarittAI/382 siddhe No bhavve0/354 sammattanANa saNa/418 sukkhaM vA puNa dukkhaM/246 [vi. A. bhA0 2079] suDhippayattavAvAraNa 19 samyagdarzanajJAna0/38. suddho suddha deso/199 savaNe nANe ya vinnANe/185 subahuMpi surya/169 savasaMvarujjhaNattha/31 se pariggahe cau0/94 savvaM ca paesatayA 280 se ya sammatte pasa0/359 savvaM ti bhANiuNa/487 sesA micchaTThiI 491 savvajiNapaDikuThaM/496 so ubhayakkhayahe U/56 savvatthavi paNihANa/202 so viya niyayapara0,470 :savvatthavi (pANehiM) saMsattA,314 strIsambhogena yaH/35 savvanayA bhAvamicchanti/190 havadi va Na havadi baMdho9 savvapagaiNamevaM/283 huti kasAyAyAu/412 avaziSTa zuddhipatraka pRSTha/paMkti azuddha 181/3 vigalAdoso gilAdeso 228/1 kSudvedanIyAdayA kSudvedanIyodayA 230/3 lomahArasveva lomAhArasyeva 232/7 bhilAparUpa . bhilASarUpa
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ banA banso yuliyatrI madhyasthatyA nudhAvati / / masati punakona tunDAhamane kAgaH // negnamaina 4- 425 manasa pA , ma amitApI mAyane manusare che. Tau USING Targin