Page Text
________________
કેવલિક્તિવિચાર
यद्यपि शक्तिरत्र न तिर्यक्सामान्य, मिथ्यादृष्टेः सम्यगदृष्टितुल्यत्वाभावात् , येनकेनचिद्धर्मेण तुल्यत्वस्यातिप्रसङ्गित्वात् । नाप्यूर्ध्वतासामान्य, पूर्वापरपर्यायसाधारणद्रव्यस्यैव तथात्वेन यत्र बाह्यात्मन्यन्तरात्मादिपर्यायो न भूतो न वा भावी तत्रान्तरात्मादिशक्त्यभाव. प्रसङ्गात् , भूतपूर्व बाह्यात्मन्यन्तरात्मनि बाह्यात्मशक्तिप्रसङ्गाच्च । न च प्राप्यभावानामप्राप्तत्वावस्थैवास्त्वत्र शक्तिरिति वाच्य, प्राप्यत्व हि वर्तमानप्रागभावप्रतियोगिप्राप्तिकत्वम् इति प्राच्यदोषानुद्धाराद् । एतेन ‘शक्तिधर्मविशेष एव' इत्यपि परास्त, तस्याः फलोन्नेयत्वात् । एवं व्यक्तिरपि दुर्वचेति । तथापि निश्चयनयप्रतीयमान स्वरूप शक्तिः, तच्च तन्निष्ठध्वंसाऽप्रतियोगित्वे सति तन्निष्ठात्यन्ताभावाऽप्रतियोगि, तेन नान्तरात्मनि भूतपूर्व बाह्यात्मशक्तिप्रसङ्गः, तत्पर्यायाणां तन्निष्ठध्वसप्रतियोगित्वात् । न वा भव्यात्मन्यन्तरात्मादिशक्त्यभावप्रसङ्गः, अन्तरात्मपरमात्मपदप्रवृत्तिनिमित्तसम्यग्दर्शनकेवलज्ञानादिधर्माणामावरणमात्रेण · तत्रात्यन्ताभावाभावात् । अवादिष' च-पएत्थ णिरंजणभावे अंजणमवि बिंति ववहरणकुसला ।
एव पुण घणपती सहस्सरस्सिपि जिज्जा ॥ त्ति રૂપપર્યાયમાં અનુગત ન થવાના કારણે ઊર્ધ્વતાસામાન્યરૂપ બનશે નહિ અને તેથી તેવા અભવ્યાદિના આત્માને શક્તિથી પણ અંતરાત્મા કહી શકાશે નહીં એ આપત્તિ આવે. તદુપરાંત, અન્તરાત્માને પણ પૂર્વે બાહ્યાત્માપર્યાયને અનુભવ કર્યો હોવાથી શક્તિથી બાહ્યાત્મા કહેવાની આપત્તિ આવે. [[શક્તિ તે પ્રાપ્યાપ્રાપ્તિવાળી અવસ્થારૂપ કે ધર્મ વિશેષરૂપ પણ નથી.
પ્રાપ્યભાવની (ભાવિપર્યાની) અપ્રાપ્તિવાળી અવસ્થા જ શક્તિ છે એમ કહેવું પણ અયુક્ત છે, કારણ કે પૂર્વોક્ત દોષ ઊભે જ રહે છે તે આ રીતે-જેની પ્રાપ્તિ વર્તમાનપ્રાગભાવને પ્રતિયોગી હોય તે ભાવ પ્રાપ્ય કહેવાય છે. અર્થાત્ ભવિષ્યમાં જે પ્રાપ્તિ થવાની જ છે તેને અત્યારે પ્રાગભાવ વર્તતે હોવાથી તે પ્રાપ્તિ વર્તમાન પ્રાગભાવને પ્રતિયોગી બને અને તે જેની હોય તે ભાવ પ્રાપ્ય બને. અભવ્યાદિ, કે જેને ભવિષ્યમાં પણ ક્યારેય સમ્યક્ત્વાદિ ભાવો પ્રાપ્ત થવાના જ નથી તેમાં તેની પ્રાપ્તિને પ્રાગભાવ પણ રહ્યું ન હોવાથી વર્તમાન પ્રાગભાવના પ્રતિયેગી તરીકે દેવત્વપ્રાપ્તિ વગેરે જ લઈ શકાશે, સમ્યકત્વાદિપ્રાપ્તિ નહિ. તેથી સમ્યફવાદિ તેઓ માટે પ્રાપ્ય જ ન બનવાથી શક્તિથી તેઓને અંતરાત્મા કહી શકાશે નહિ. તેથી જ “શક્તિ ધર્મ વિશેષરૂપ છે એવી વાત પણ ઊડી જાય છે કારણ કે એવી શક્તિનું કેઈ સ્પષ્ટ નિર્વચન ન હોવાથી ફળ દ્વારા જ તેની કલ્પના કરવાની રહે છે અર્થાત્ જેમાં ફળ દેખાય તેમાં પૂર્વે તેવી શક્તિ હતી એમ કલ્પના કરવાની રહે છે. અભવ્યાદિમાં તે ક્યારેય સમ્યક્ત્વાદિફદય થવાને ન હોવાથી શક્તિ પણ કલ્પી ન શકાવાના કારણે १. अत्र निर जनभावेऽञ्जनमपि ब्रुवन्ति व्यवहरणकुशलाः । एवं पुनर्वनपङ्कितः सहस्ररश्मिमपि अळ्यात् ॥
| SR No. | 022173 |
| Book Title | Adhyatmamat Pariksha |
| Original Sutra Author | Yashovijay Maharaj |
| Author | Bhuvanbhanusuri |
| Publisher | Babu Amichand Pannalal Jain Derasar Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 544 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |