Book Title: Agam Sutra Satik 18 Jamboodwippragnapati UpangSutra 07
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003352/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala daMsaNassa AgamasuvA (saTIka) bhAga:-13 saMzodhaka sampAdakazca muni dIparatnasAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala saNassa zrI AnaMda-kSamA lalita suzIla-sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi (saTIka) bhAgaH-13 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram | - -: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 / 45- Agama suttANi-saTIka mUlya rU.11000/ ke Agama zruta prakAzana' ---.: saMparka sthala :-- "Agama ArAdhanA kendra' zItalanAtha sosAyaTI vibhaag-1,| phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, bhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) - - - - - - - Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptiupAGgasUtrasya viSayAnukramaH viSayaH mUlAGkaH 1-21 vakSaskAra:- 1 - jambUdvIpasya pramANaM, saMsthAnaM, svarUpaM, jagati, gavAkSaM, - padmavaravedikA -vanakhaNDa - vijayadvAra evaM rAjadhAni - bharatakSetrasya sthAnaM, pramANaM, vibhAgaH - dakSiNArdha bharataH - vaitADhyaparvataH - siddhAyatana varNanam - uttarArddha bharataH - 53 vakSaskAraH -2 - kAlaH, avasarpiNI, -aupamikakAlaH - patyopamaM, sAgaropamaM - kalpavRkSavarNanam - kAlasyaSaDvidhatvam evaM tasmin tasmin kAle vAstavyAH manuSyANAm varNanam utsarpiNi -kulakaravaktavyatA - RSabhadevasya varNanam - nandIzvaradvIpe aSTAniphA mahotsavaH -paJcabhedemaMgha varSA jambUdvIpaprajJaptiupAGgasUtrasya 89 pRSThAGkaH mUlAGkaH 5 -126 vakSaskAraH - 3 viSayaH - bharatanAmnasya hetuH - vinItAnagarI -bharatacakravartIyaktavyatA - cakaralasya utpati evaM SaTkhaNDa-yAtrA -mAgadha, prabhAsa evaM varadAna tIrtha vaktavyatA -caturdazaratnAnI, ratnAnAm | utpatti sthAnaM evaM kArya - bharata cakravartyAH nidhayaH, devAH, rAjAnaH, senA:, ityAdi varNanam grAmAdayaH, -211 / vakSaskAraH-4 --cullahimavaMta varSaghara-parvatasya varNanam, padmadrahavarNanam padma-vaktavyatA -gaMgA sindhu ityAdi nadyAnAm varNanam -siddhAyatanAdi kuTAH * hemavaMta, harivarSa, mahAvideha, kuru, ramyakU Adi kSetrANAm varNanam - niSadha, nIlavaMta rukmi Adi parvatavaktavyatA - meruparvatasya varNanam pRSThAGkaH 176 240 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH mUlAGkaH pRSTAGkaH 431 | viSayaH pRSTAGkaH mUlAGkaH viSayaH -244 | vakSaskAraH-5 380 -365 | vakSaskAraH-7 |-jinajanmAbhiSekavarNanam jambUdvIpe avasthitaH -dikakumArya vaktavyatA canda, sUrya, nakSatra, -indrANAm Agamanam tArA Adi vaktavyatA -paNDakavanaM eva abhiSekazIlA -sUryamaNDala evaM tasya -sughoSAghaNTA AyAmaH, viSkambhaH, -249 | vakSaskAraH-6 paridhiH, aMtara ityAdi jambUdvIpagatApadArthA candramaNDala evaM -jambU dIpesthitAH varSakSetrAH, tasya AyAmAdi varNanam parvatAH, kUTAH, tIrthAni, - -nakSatramaNDala vaktavyatA guphAH, drahAH, nadyaH, saMvatsarANAm bhedAH ityAdi vaktavyatA tIrthaMkarAdi uttama puruSANAm vaktavyatA 422 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJaptiupAGgasUtram - bhAgaH-13 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram (saptamaMupAGgasUtram) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -5.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha zve. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -pa.pU. zAsana prabhAvaka-kricArAgI AcAryadevazrI vijaya cakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka, -5.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha.zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. -5.pU. vaiyAvRttvakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA. nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jena ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. 5.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI, dAmANI taraphathI nakala eka. -5.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -5.pU. ratnatrayArAdhakA sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti, saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vinecA sA. zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prAma rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tithadvArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma. sA.nA ziSyA apratima vaicAvRtyakArikA sA. zrI mAlAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendra zrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthe4 arihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavatI pa.pUjya haiyAvajyakArikA sA. zrI malayAthIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kevalyazrIjI ma.nA ziSyA pU. sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvI zrI pUrNaprAzrIjI ma. sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodayA pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRcakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAjI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanA bhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala che. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jena je. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AphoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka, -zrImatI nacArbana ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 namo namo nimmala saNasa paMcama gaNapara zrI sudharmAsvAmine namaH A 18 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram saTIkaM - (saptamaM upAGgama) (mUlasUtram + zAnticandravAcakaviracitA vRttiH) [A pAkanokramaATIkAmAM chaThTho jabatAvela che(jokeupAMgakramavizamatabhedono ullekha paNa TIkAkAreryo che, paraMtu sUryaprajJapti candraprajJaptiupAMganIvartamAnakALejA sAmyatA jovA maLe che te kAraNathI pUjya AgamoddhAraka AcAryadeva AnaMdasAgarasUrijI ma.sA. pahelA sUrNapachIcaMdra pachInaMgUMkapa ema traNe prAptino krama goThavela che tethI ame paNa te-jakrama ahIM svIkArelache. jayati jinaH siddhArtha siddhArthanarendranandano vijayI / anupahatajJAnavacAH surendrshtsevymaanaajnyH|| // 2 // sarvAnuyogasiddhAn vRddhAn praNidadhmahe mahimaRddhAn / pravacanakAJcananikaSAn sUrIn shriigndhhstimukhaan|| yajjAtavRttimalayajarAjijinAgamarahasyarasanivahaH / saMzayatApamapohati jayati sa satyo'tra mlygiriH|| ||4||shriimdgurovijydaanshnbhaanoH, siddhAntadhAmadharaNAt samavAptadIpti / yo duSSamArajanijAtamapAstapAraM, prANAzaya bharatabhUmigataM taminam / / ||5||diipH sa ratnamaya eva parAnapekSaM, proddIpayan vizadayan svapadaM svabhAbhiH / gaurairguNairiha nidarzitapUrvasUriH,zrIsUrihIravijayo vijayAya vo'stu // yugmam / / yatprabhAvAdazmano'pi, mama vANIraso'bhavat / te zrIsakalacandrAkhyA, jIyAsucikottamAH // // 7 // jmbuudviipaadiprjnyptessttshaastrnusaartH| prameyaratnaprazatyA, nAmnA vRttirvidhIyate // iha tAvadvikaTabhavATavIparyaTanasamApatitazArIrAdhanekaduHkhArdito dehIakAmanirjarAyogataH sAtakarmalAdhavastajihAsayA sakalakarmakSayalakSaNaM paramapadamAkAGkSati, tacca paramapuruSArthatvena samyagjJAnAdiratnatrayogocaraparamapuruSakAropArjanIyaM, sa ceSTasAdhanatAjAtIyajJAnajanyaH, taccAptopadezamUlakaM, Aptazca paramaH kevalAlokAvalokitalokAlokaniSkAraNaparopakAraikapravRtyabhUyamAnatIrthakRnnAmakA puruSa eva, tadupadezazca gaNadharasthavirAdibhiraGgopAGgAdizAstraSu Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/prapaJcitaH, tatra aGgAni dvAdaza, upAGgAnyapi aGgaikadezaprapaJcarUpANi prAyaH pratyaGgamekaikabhAvAt tAvantyeva, tatrAGgAni AcArAGgAdIni pratItAni, teSAmupAGgAni krameNAmUni AcArAGgasyaupapAtikaM 1 sUtrakRdaGgasya rAjapraznIyaM 2 sthAnAGgasyajIvAbhigamaH 3 samavAyAGgasya prajJApanA4 bhagavatyAH sUryaprajJapti 5 jJAtAdharmakathAGgasya jambUdvIpaprajJapti 6upAsakadazAGgasya candraprajJapti7 antakRddazAGgAdInAM dRSTivAdaparyantAnAM paJcAnAmapyaGgAnAM nirayAvalikAzrutaskandhagatakalpikAdipaJcavargA paJcopAGgAni, tathAhi-antakRddazAMgasya kalpikA 8 anuttaropapAtikadazAGgasya kalpAvataMsikA 9 praznavyAkaraNasya puSpitA 10 vipAkazrutasya puSpacUlikA 11 STivAdasya vRSNidazA 12 iti| atra va upAgakrame sAmAcAryAdau kazcidbhedo'pyasti, aMgAnAM ca madhye dve Adhe aGge zrIzIlAMkAcAryairvivRtestaH, zeSANi navAGgAni zrIabhayadevasUripAdairvivRtAni santi, dRSTivAdastu vIranirvANAt varSasahasne vyavacchinna iti na tadvivaraNaprayojana, upAGgAnAM ca madhye prathamamupAGgaM zrIabhayadevasUribhirvivRtaM, rAjapraznIyAdIni SaT zrImalayagiripAdairvivRtAni, paJcopAGgamayI nirayAvalikA ca zrIcandra prabha sUribhirvivRtA, tatra prastutopAGgasya vRtti zrImalayagirikRtA'pi saMprati kAladoSeNa vyavacchinnA, idaM ca gambhIrArthatayADatigahanaM tenAnuyogarahitaM mudritarAjakIyakamanIyakozagRhamiva na tadarthArthinAM hastArpitasiddhikaM saJjAyata iti kalpitArthakalpanakalpadrumAyamANayugapradhAnasamAnasamprativijayamAnagacchanAyakaparamaguruzrIhIravijayasUrIzvaranirdezena kozAdhyakSAjJayA preSyeNovonmudraNamiva mayA tadanuyogaHprArabhyate / saca caturdhA-dharmakathAnuyoga uttarAdhyayanAdikaH gaNitAnuyogaH sUryaprajJaptayAdikaH dravyAnuyogaH pUrvANi sammatyAdikazca caraNakaraNAnuyogazca AcArAGgAdikaH, prastutazAstrasya kSetraprarUpaNAtmakatvAt tasyAzca gaNitasAdhyatvAd gaNitAnuyoge'ntarbhAvaH, nanvevaMcaraNakaraNAtmakAcArAdizAstraNAmiva nAsya muktyaGgatA, sAkSAt mokSamArgabhUtaratnatrayAnupadezakatvAt iti cet, na, sAkSAdupadezakatvAbhAve'pi tadupakAritayA zeSANAmapi trayANAmanuyogAnAM muktyaGgatvAvirodhAt, tathA coktm||1|| "caraNapaDivattiheU dhammakahA kAli dikkhamAdIyA / davie daMsaNasohI saNasuddhassa caraNaM tu||" atra vyAkhyA-atra vRttAvatidezoktasammatyuktagranthayordurgapadavyAkhyAne AparisamApti atra vyAkhyA itisaMketobodhyaH / caraNapratipattiheturdharmakathAnuyogaH kAle-gaNitAnuyogedIkSAdIni vratAni, ko'rthaH ? -zuddhagaNitasiddhe prazaste kAle gRhItAni prazastaphalAni syuH, kAlazca jyotizcArAdhInaH, sa ca jambUdvIpAdikSetrAdhInavyavasthastenAyaM kAlAparaparyAyo gaNitAnuyoga iti, dravye dravyAnuyogezuddhedarzanazuddhirbhavati, ko'rthaH?-dharmAstikAyAdidravyANAMdravyAnuyogataH siddhau satyAM tadAstikye pratipanne darzanazuddhirbhavatIti, darzanazuddhasya caraNAnuyogo bhavatIti / __iha yadyapi zrImalayagiripAdAnAM kva ca parakRtAkSepaparihAraprabhaviSNuvacanaracanAcAturyaM kva ca tathAvidhasampradAyasAcivyaM kva ca tattannibandhabandhuratAnaipuNyaMka kuzAgrasamaH pratibhAvibhavazca kavacametattatpUrvapakSottarapakSaracanAsvakuzalatvaM, kva ca tAIkasaMpradAyarAhityaM kva ca kaThoragranthagrathanakarmaThatvaM kaTarikaThinaH kuNThajanahaThagraha ityupahAsapAtratAmAtraphalatayA candrAkarSakamRgenda Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 rAnuyAni zrI mAlasyeva mamAnaucitImaJcati, tathApi lohazAlAvikIrNAnAM lohasArakaNAnAM cumbakAzmaprayogeNaiva mahatA prayatnena prAyastattavprAcInajIvAbhigamAdivRttiSu dRSTAnAmeva vyAkhyAlavAnAmekatra mIlanamanuvicintya anvAkhyAnarUpabhevedaM vyAkhyAnaM vidhIyata iti nAnaucitIlezo'pIti sarvaM susthaM iti zAstraprastAvanA // 119 11 tasya cAnuyogasya phalAdidvAraprarUpaNataH pravRttirbhavati, yata uktam"tassa phalajogamaMgalasamudAyatthA taheva dArAI / tabbheyaniruttikkamapaoyaNAI ca vaccAI | " ti tatra prekSAvatAM pravRttaye tasya-anuyogasya phalamavazyaM vAcyaM, anyathA'sya niSphalatvamAkalayya vyAkhyAtAraH zrotArazca kaNTakazAkhAmarddana iva nAtra pravartteranniti, tatra dvidhA - kartuH zrotuzca, ekaikamapi dvidhAM - anantaraM ca tatra karturanantaraM dvIpasamudrAdisaMsthAnaparijJAne'tiparikarmitamatikatvena spaSTatayA yathAsaMbhavaM saMsmaraNAt svAtmanaH sukhenaiva saMsthAnavicayAbhidhAnadharmadhyAnasamavAptirmandameghasAmanugrahazca zrotuH punarjambUdvIpavarttipadArthaparijJAnaM, paramparaM tu dvayorapi muktyavApti, yadAha 119 11 ' "sarvajJoktopadezena, yaH satvAnAmanugraham / karoti duHkhataptAnAM sa prApnotyacirAcchivam // " -tathA- "samyagbhAvaparijJAnAdviraktA bhavato janAH / kriyAsaktA hyavighnena, gacchanti paramAM gatim // " // 2 // tathA yogaH - sambandho vAcyaH, tena hi jJAtena phalavyabhicAramanAzaGkamAnAH prekSAvantaH pravartanta iti, sa dvidhA - upAyopeyabhAvalakSaNo guruparvakramalakSaNazca tatra AdyastarkAnusAriNaH prati, anuyoga upAyo'rthAvagamAdi copeyaM, sa ca phalAbhidhAnAdevAbhihitaH, anyazca kevala zraddhAnusAriNaH prati, sa caivam - arthato bhagavatA varddhamAnasvAminA jambUdvIpaprajJaptiruktA sUtrato gaNadharairdvAdazAGgayAmupanibaddhA, tato'pi mandamedhasAmanugrahAya sAtizayazrutadhAribhiH SaSThAdaGgAdAkRSya pRthagadhyayanatvena vyavasthApitA, amumeva ca sambandhamanuvicintya sUtrakRdupodghAtamAdhAsyati athavA 'zAstuH prAmANye zAstraprAmANya' miti Adyasambandhasyaiva prAmANyagrahArtamaparasambandhanirUpaNaM, na hi viditaparamatatvAH satvAnugrahaikapravRttimanto bhagavanto jAtUpeyAnupayogi bhASante, bhagavattAbhaGgAditi, athavA yogaH - avasaraH, tataH prastutopAGgasya dAne ko'vasara iti ?, ucyate, upAGgasvAGgArthAnuvAdakatayA'Ggasya sAmIpyena varttamAnAdya tadIyAGgasyAvasaraH sa evAsyApIti, tatrAvasarasUcikAimA gAthAH 119 11 // 2 // 7 // 3 // "tivarisapariyAyassa u AyArapakappanAmamajjhayaNaM / cauvarisassaya sammaM sUagaDaM nAma aMgaMti // dasakappavyavahArA saMvaccharapaNagadikkhiyasseva / ThANaM samavA ovi a aMge te aTThavAsassa / / dasavAsassa vivAho egArasavAsagassa ya ime U / khuDDiyavimANabhAI ajjhayaNA paMca nAyavvA // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 118 11 // 5 // // 6 // // 7 // jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1/ bArasavAsassa tahA aruNovAyAi paMca ajjhayaNA / terasavAsassa tahA uDDANasuyAiyA cauro // caudasavAsassa tahA AsIvisabhAvaNaM jiNA biMti / pannarasavAsagassa ya diTThIvisabhAvaNaM tahaya // solasavAsAIsu ya eguttaravRDDiesu jahasaMkhaM / cAraNabhAvaNamahasuviNabhAvaNA te aganisaggA / / egUNavIsagassa u diTThIvAo duvAlasaM aMgaM / saMpuNNavIsavariso aNuvAI savvasuttassa / / iti, atra paJcavastukasUtra dazavarSaparyAyasya sAdhoH bhagavatyaGgapradAne'vasarasya pratipAdanAt SaSThAGgatAya jJAtAdharmakathAGgasya pradAne tadanantaramavasaraH, kAraNavizeSe durvAjJAvazAdarvAgapi tatastadupAGgatvAdasya tadanantaramavasara iti saMbhAvyate, yogavidhAnasAmAcAryyAmapi aGgayogodvahanAnantaramevopAGgayogodvahanasya vidhiprAptatvAditi 2 / tathedamupAGgamapi prAyaH sakalajambUdvIpavarttipadArthAnuzAsanAcchAstra, tasya ca samyagjJAnadvArA paramapadaprApakatvena zreyobhUtatA, ato mA bhUdatra vighna iti tadapohAya maGgalamupadarzanIyaM yataH|| 9 || "bahuvigghAI seyAI teNa kayamaMgalovayArehiM / ghettavvo so sumahAnihivva jaha vA mahAvijjA // " iti, tacca trividhaM - AdimadhyAvasAnabhedAt, tatra AdimaGgalaM 'namo arihaMtANa' mityavighnatayA zAstrasya parisamAptayartha, madhyamaGgalaM 'jayA NaM ekamekaM cakkavaTTivijae bhagavaMto titthagarA sanuppacaMti'tti tasyaiva sthairyAya, asya ca dvitIyAdhikArAdisUtrasya tribhuvanodbhUtajanajanmakalyANakasUcakatvena paramamaGgalatvAt, antyamaGgalaM tu 'samaNe bhagavaM mahAvIre mihilAe nagarIe' ityAdinigamanasUtre zrImanmahAvIranAmagrahaNamiti, tasyaiva ziSyapraziSyAdiparamparayA avyavacchedArthaM, nanvidaM samyagjJAnarUpatvena nirjarArthatvAt athavA "jo jaM pasatthamatthaM pucchai tassatyasaMpattI" iti nimittazAstra dvIpasamudrAbhidhAnagrahaNasya paramamaGgalatvena nivedanAdasya dvIpaprarUpaNAtmakatvAt svayameva sarvAtmanA maGgalaM (latA) kiM maGgalAntaropanyAsena ?, anavasthAprasaGgAt, maivaM, maGgalatayA hi parigRhItaM zAstra maGgalamiti vyavahriyate phaladaM ca bhavati, sAdhuvat, anyathopahAsanamaskArAderapi maGgalatvaM syAt, na hi loko'pi svarUpasatAM dadhidUrvAdInAM dravyamaGgalatvaM kintu maGgalAbhiprAyeNa prayuktAnAm, anyathA tadviSayakadarzanasparzanAdInAM nirmUlakatApAtAt, iha asya zAstrasya phalAdi nirUpitaM tadanuyogasya draSTavyaM tayoH kathaJcidabhedAditi 3 / 7 athedAnIM samudAyArthazcintyate, tatra samudAyaH sAmAnyata - zAstrasaGgrahaNIyaH piNDastadrUpo'rtho vaktavyaH kimuktaM bhavati ? -avayavavibhAganirapekSatayA zAstragataM prameyaM prakaTanIyaM tacca varddha- mAnAdivat yathArthanAmato bhavati, tatraiva samudAyArthaparisamApteH, na tu palAzAdivadayathArthanAmato DityAdivadarthazUnyanAmatazca, prastute ca jambUdvIpaprajJaptiritinAmnaH kaH zabdArtha iti ?, ucyate, jambvA - sudarzanAparanAmnayA'nAdhtadevAvAsabhUtayopalakSito dvIpo jambUdvIpastasya prakarSeNa nizeSakutIrthikasArthAgamyayathAvasthitasvarUpanirUpaNalakSaNena Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 jJapti-jJApanaM yasyAMgranthapaddhataujJaptiAnaM vAyasyAH sakAzAtsA jambUdvIpaprajJapti, athavAjambUdvIpaM prAnti-pUrayanti svasthityeti jambUdvIpaprAH jagatIvarSavarSadharAdyAsteSAMjJaptiryasyAH sakAzAtsA jambUdvIpaprajJaptiriti sAnvarthazAstranAma- pratipAdanena jambUdvIpaprajJaptayAH piNDArthoya darzitaH, ata evAbhidheyasUnyatAmAkalayantassanto'tra pravRttau mA mandAyantAmityabhidheyasUcApi kRtaiva, nAmanikSepacintA tu dvitIyAnuyogayojanAyAM kariSyata iti samudAyArthaH 4 / tathaivAnuyogadvArANi vAcyAni, tathAhi-prastutAdhyayanasya mahApurasyeva catvArianuyogadvArANi bhavanti-upakramo nikSepo'nugamo nayazca, tatra anuyojanamanuyogaH-sUtrasyArthena saha sambandhanaM, athavA'nurUpo'nukUlovA yogo vyApAraH suutrsyaarthprtipaadnruupo'nuyogH,aahc||1|| "anujojaNamaNuogo suassa niyaeNa jmbhiheenn| vAvAro vA jogo jo anurUvo'nukUlo vA / / " iti, yadvA arthApekSayA aNoH-laghoH pazcAjAtatayA vA'nuzabdavAcyasya yo'bhidheyo yogo-vyApArastatasambando vA'Nuyogo'nuyogo veti, Aha c||1|| "ahAva jamatthao thovapacchabhAvehiM suamaNuM tss| abhidheye vAvAro jogo teNaM va saMbaMdho / ' tti / tasya dvArANIva dvArANi-pravezamukhAni, asyAdhyayanapurasyAdhigamopAyA ityarthaH, puradRSTAntazcAtra, yathA hi akRtadvArakaM purapurameva, kRtaikadvAramapi duradhigama kAryAtipattaye ca syAt, caturmUladvAraMtupratidvArAnugataMsukhAdhigama kAryAnatipattaye ca, evaMjambUdvIpaprajJaptayadhyayanapuramapyarthAdhigamopAyadvArazUnyamazakyAdhigamaM bhavati ekadvArAnugatamapi ca duradhigamaM saprabhedacaturdhArAnugataM tu sukhAdhigama kAryAtipattaye ca syAdataH phalegrahiropanyAsa iti 5 / tAni ca dvitridvidvibhedAni krameNa bhavantIti tadbhedAH 6 / niruktistu upakramaNamupakrama iti bhAvasAdhanaH vyAcikhyAsitazAstrasya samIpAnayanena nikSepAvasaraprApaNaM, upakramyatevA'nena guruvAgyogenetyupakrama itikaraNasAdhanaH, upakramyate'sminniti vA ziSyazramaNabhAve satItyupakrama ityadhikaraNasAdhanaH, upakramyate'smAditi vA vinayavinayAdityupakramaH ityapAdAnasAdhana iti, evaM nikSepaNaM nikSepyate'nenAsminnasmAditi vA nikSepaH-upakramAnItavyAcikhyAsitazAstrasya nAmAdibhirvyasanamityarthaH nikSepo nyAsaH sthApaneti paryAyAH, evamanugamanamanugamyate'nenAsminnasmAditi vA'nugamaH-nikSiptasUtrasyAnukUlaH paricchedo'rthakathanamitiyAvat, evaM nayanaM nIyate'nenAsminnasmAditi vA nayaH anantadharmAtmakasya vastuna ekAMzaparicchedaH, ekenaiva dharmeNa puraskRtena vastvaGgIkAra ityarthaH 7 / - upakramAdidvArANAmitthaMnyAse kiM prayojanamiti?, ucyate, na hyanupakrAntamasamIpIbhUtaM nikSipyate na cAnikSiptaM nAmAdibhirarthato'nugamyate, na cArthato'nanugataM nayairvicAryate itIdameva kramaprayojanaM, uktNc||1|| "dArakkamo'yameva u nikkhippai jeNa nAsamIvatyaM / aNugammai nAnatthaM nAnugamo nayamayavihUNo ||"tti 8 / tadevaMphalAdInyuktAni, sAmpratamanuyogadvArabhedabhaNanapurassaramidamevAdhyayanamanuvicintyate, Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/tatropakramo dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamata upakramazabdArthasya jJAtA, tatra cAnupayuktaH 'anupayogo dravya miti vacanAt, noAgamatastrividho-jJazarIrabhavyazarIratadyatiriktabhedAt, tatra yadupakramazabdArthajJasya zarIraMjIvavipramuktaM siddhazilAtalAdigataMtadbhUtabhAvatvAta jJazarIradravyopakramo, yastu bAlako nedAnImupakramazabdArthamavabudhyate atha cAvazyamAyatyAM bhotsyate sa bhAvibhAvanibandhanatvAt bhavyazarIradravyopakramaH, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktastrividhaH-sacittAcittamizrabhedAt, tatra sacittadravyopakramo dvipadacatuSpApadopAdhibhedabhinnastravidhaH, punarekaiko dvividhaH-parikarmaNi vstuvinaashec|ttraavsthitsyaiv dravyasya guNavizeSApAdanaMparikarmatasmin parikarmaNi, saccittadvipa- dadravyopakramo yathA manuSyANAM varNakarNaskandhanakravRddhayAdikaraNaM, sacittacatuSpadadravyopakramo yathA hastyAdInAM zikSAghApAdanaM sacittApadadravyopakramo yathA vRkSAdevRkSAyurvedopadezAd vRddhAdiguNakaraNaM, vastuvinAze punastrividho'pi sacittadravyopakramasteSAmevamanuSyAdInAM khaDa-gAdibhirvinAzakaraNaM, acittadravyopakramodvividhaH-parikarmaNi vastuvinAze, mizradravyopakramo'pi dvividhaH parikarmaNi vastuvinAze ca, tatra parikarmaNi kaTakAdibhUSitapuruSAdidravyasya guNavizeSa- karaNaM, vastuvinAze vivakSitaparyAyocchedaH, tathA kSetrakAlopakramAvapi dvividhaH-parikarmaNi vastuvinAze c| tatra kSetram-AkAzaM taccAmUrta nityaM ceti na tasya parikarmarUpo vinAzarUpo vA upakramo ghaTate tathApi maMcAH krozantItyAdinyAyAdupacAreNa tadAzritasyekSukSetrAdehalAdibhi parikarma gajabandhanAdibhistu vinAza iti, evaM kAlasyApi pUrvoktanyAyena upakramAsambhave'pi zaMkAdicchAyAdibhiryadyathArthaparijJAnaM saparikarmaNi kAlopakramaH, yacca grahanakSatrAdicArairaniSTaphaladAyakatayA pariNamanaM sa vinAze kAlopakramaH, tathA calaukikI vAgapi--amukena graheNa nakSatreNa vAitthamitthaM gacchatA vinAzitaH kAla iti, bhAvopakramo dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamata upakramazabdArthasya jJAtA tatra copayuktaH 'upayogo bhAvanikSepa' iti vacanAditi, noAgamato dvidhAaprazastaH prazastazca, tatrAdyo jAmAtRparIkSakabrAhmaNIvezyAmAtyAnAmavi saMsArAbhivardhinA'dhyavasAyena parabhAvopakramaNarUpaH, parazca zrutAdinimittamAcAryabhAvavadhAraNarUpaH, anenehAdhikAraH,athAnuyogAGgapratipAdanAdhikAregurubhAvopakramAbhidhAnamanarthakam, atadaGgatvAt, tadasamyaka, tasyApyanuyogAGgatvAd, ydbhaassykaar:||1|| "gurucittAyattAi vakkhANaMgAIjeNa svvaaiN| teNa jaha suppasannaM hoi tayaM taM tahA kajaM // " Aha-yadyevaMtarhi gurubhAvopakrama evadarzanIyaH nazeSAH, niSprayojaka (na) tvAditi, na, gurucittaprasAdanArthaM teSAmapyupayogitvAt, tathAhi-bAlaglAnAdisAdhUna pathyAnapAnAdinA pratijAgrati vaiyAvRtyaniyukte sAdhau dravyopakramAt gurvAsanazayanAdyapabhogibhUtalapramArjanAdinA saMskurvati kSetropakramAt bhavyasya chAyAlagnAdinA dIkSAdisamayaM samyak sAdhayati kAlopakramAca guru prasIdati, nAmasthApanopakramau tuprastute'nupayoginAviti, athavA upakramasAmyAt ye kecana saMbhavina upakramabhedAste sarve'pi darzanIyAH, yato'nupayoginirAsenopayogini niSpratipakSA pratipattirupajAyate, tathA cAprastutArthApAkaraNaM prasutArthavyAkaraNaMca nAmAdinyAsavyAkhyAyAH phalamupavarNayanti mahAdhiyaH / uktaH laukika upakramaH, atha zAstrIya ucyate-so'pi Sodvaiva, Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 AnupUrvInAmapramANavakta-vyatArthAdhikArasamavatArabhedAt, etadvyaktayarthinAtuanuyogadvArasUtraM vilokyaM, granthavistarabhayAttuneha tanyate, kevalaM AnupUvyArdiSupaMcasUpakramabhedeSu SaSThe samavatArabhede vicAryamANe idamadhyayanaM samavatArayet, tatazcAnupUvyArdirupakramaH SaDvidho'pyabhihito bhavati, tathAhi-dazavidhAyAmapyAnupUvyArmasyAdhyayanasyotkIrtanagaNanAnupUrdoH samavatAraH, tatrotkIrtana -saMzabdananAmakathanamAtraMyathA dvAdazAGgopAGgAnAMmadhyeaupapAtikaMrAjapraznIyaMjIvAbhigamAdhyayanaM prajJApanA sUryaprajJaptiH candraprajJaptiH jambUdvIpaprajJaptirityAdi / gaNanaM-parisaMkhyAnaM ekaMTe trINItyAdisAcagaNanAnupUrvI tridhA-pUrvAnupUrvIpazcAnupUrvI anAnupUrvI ceti, tatra pUrvAnupUk idaM SaSThaM pazcAnupUrvyA saptamaM anAnupUrvyA aniyataM, nAma ca ekanAmAdidazanAmaparvantaM, tatra SaDnAmyasyAvatAraH, tatracaSaDbhAvA audayikAdayo nirUpyante, tatrAsya kSAyopazamike bhAve'vatAraH, sarvazrutasya kSAyopazamikabhAvarUpatvAt / pramANaM caturddhA-dravyakSetrakAlabhAvabhedAt, tatredamadhyayanaM kSAyopazamikamAvAtmakatvAd bhAvapramANaviSayaM, tadapi bhAvapramANaM tridhA-guNanayapramANasaMkhyAbhedAt, tatrAdyaMjIvAjIvaguNapramANabhedAdvidhA, tabAjIvopayogarUpatvAjjambUdvIpaprajJaptayadhyayanasya jIvaguNapramANe samavatAraH, tadapi jJAnadarzana cAritrabhedAt tridhA, tatra bodhAtmakatvAdasya jJAnaguNapramANe, tadapi pratyakSAnamAnapamAnAgamabhedAccatuSprakAraM, tatrAsya AptopadezarUpatvAdAgame, so'pilaukikalokottarabhedAd dvividhaH, tatra paramamunipraNItatvena lokottare, so'pi dvidhA AvazyakamAvazyakavyatiriktazca, tatredamAvazyakavyatirikte, Avazyakavyatirikto dvidhA-aGgapraviSTAnaGgapraviSTabhedAt, tatredamanaGgapraviSTe, so'pi dvidhA-kAlikotkAlikabhedAt, tatredaMkAlike, so'pi sUtrArthobhayabhedAt tridhA, tatredaM sUtrArtharUpatvAt tadubhaye, so'piAtmAnantaraparamparAgamabhedAt trividhaH, tatra cedaM gaNabhRtAM sUtrata AtmAgamastacchiSmANAmanantarAgamaH tatapraziSyANAMtuparamparAgamaH, arthato'rhatAmAtmAgamaH gaNadharANAmanantarAgamaH tataH paramparAgama iti triSvapyAgameSvasyAdhyayanasyAvatAra iti, nanu aGgapraviSTasUtraM gaNadharapraNItamiti bhavatu teSAmAtmAgamaH, idaM tUpAGgatvenAnaGgapraviSTatvAt sthavirakRtaM, ydaah||1|| "gaNadharakayamaMgasuaMjaM kaya therehiM bAhiraM taM tu| niyayaM aMgapaviThaM aniyayasuya bAhiraM taM tu / / tataH kathaM gaNadharANAmAtmAgamatvena bhAvyate ?, ucyate, gaNadharairvAdazAGgIviracane paramArthatastadakedezarUpopAGgAnAmapi viracanamAkhyAtamiti teSAmapIdamupAGgasUtrataAtmAgama iti na kazcidvirodhaH, vyavahAstastu sthaviskRtatvenedamupAGgaM sthavirANAmeva sUtrata AtmAgamaH, "suttaM therANaattAgamotti" iti zrIuttarAdhyayanabRhadRttivacanAditi, ayameva zAstraprAmANyasUcako'rtha pUrvaM guruparvakramarUpasambandhAvasare nirUpita iti|nyprmaannetunaasysmprtyvtaaro, mUDhanayatvAt, Agamasya, uktaM ca- "mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM ca (tu)" ityaadi| saMkhyA nAmasthApanAdravyakSetrakAlaupamyaparimANabhAvabhedAt aSTaprakArA, tatra cAsyapiramANasaMkhyAyAmavatAraH,tatrApi kAlikazrutaparimANasaMkhyAyAMsamavatAraH, sA'pidvidhA-sUtrato'rdhatazca, tatrasUtrataH parimitaparimANaM (arthato'nantArthatvAt.sarveSAMsUtrANAmaparimANa) samprati vaktavyatA, Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/sAca tridhA-svaparobhayasamayavaktavyatAbhedAt, tatra svasamayavaktavyatAyAmasyAvatAraH, tathA' dhikArovaktavyatAvizeSaeva, sacehajambUdvIpavaktavyatAlakSaNaH samudAyArthakathanAdeva uktaH, ukta upakramaH 1 atha nikSepaH, sa ca tridhA-oghanAmasUtrAlApakaniSpannabhedAta, tatraudho yat sAmanya-madhyayanAdinAma, tannikSepo'nuyogadvarAdibhyo'vaseyaH,tabehabhAvAdhyayanAdinA'dhikAraH, nAma- niSpanne tu nikSepe'sya jambUdvIpaprajJaptiriti nAma, tato jambUzabdasya prajJaptizabdasya ca nikSepovAcyaH, tatrajambUzabdasyanAmasthApanAdravyabhAvabhedAt caturdhA nikSepaH,tatra nAmajambUryasya jambUriti nAma, yathA jambUrantimakevalI jambyA abhidhAnaM vA, sthApanAjambUryAjambUriti sthApanA kriyate yathA citralikhitajambUvRkSAdi, dravyajambUddhidhAHAgamatonoAgamatazca, AgamatastadarthajJAtA'nupayukto, noAgamato jJazarIrabhavyazarIrobhayavyatiriktabhedAt tridhA, tatrAdyau bhedau supratItau, ubhayavyatiriktadravyajambUrapi tridhA-ekabavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotrajantubhedAt, tatraikabhaviko nAmaya ekabhavAnantaraMjambUtvenotpatsyate, baddhAyuSkastuyenajambvAyurbaddhaM,abhimukhanAmagotrastu yasya jambbA nAmagotrakarmaNI antarmuhUrtAnantaramudayamAyAsyata ityayaM trividho'pi bhAvibhAvajambUkAraNatvAdravyajambUriti, bhAvajambUrapi dvidhA-AgamatonoAgamatazca, tatrAgamato jJAtopayuktaH, noAgamatastu jambUdruma eva jambUdrumanAmagotrakarmaNI vedayanniti, Aha yathA abhimukhajambUbhAvasya jIvasya dravyajambUtvaM bhAvini bhUtavadupacAra' iti nyAyAt tathA AsanapazcAtkRtajambUbhAvasyApi bhUtapUrvakastadvadupacAra' iti nyAyAt kathaM na dravyajambUtvaM nirdiSTaM?, ucyate, idamupalakSaNaM, tena tasyApidravyanikSepa evAntarbhAvaH 'bhUtasya bhAvinove' tyAdidravyalakSaNasya sadbhAvAt, atrAnirdezakAraNaMtuzrIuttarAdhyayanadrumapatrIyAdhyayananiryuktau zrIbhadrabAhusvAmipAdaiH drumanikSepe'vivakSaNaM, tattulyanyAyatavAdasya nikSepasyeti, prastute ca noAgamato bhAvajambbA adhikaarH| dvIpo'pipUrvavacaturddhA, tatra nAmadvIpo yasya dvIpa iti nAma, sthApanAdvIpo yAdvIpasya sthApanA, yathA citralikhitajambUdvIpAdi, dravyadvIpo dvidhA--Agamato noAgamatazca, tatra AgamatastadarthajJAtA'nupayuktaH, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIradravyadvIpau subodhau, tadavyatirikta- dravyadvIpo dvidhA-sandIno'sandInazca, tatra yo hi saMdIyate-jalaplAvanAt pakSamAsAdAvudakena plAvyate sa sandIno viparItastvasandInaH siMhaladvIpAdi, bhAvadvIpo'pi dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamatastadarthajJAnopayuktaH, noAgamatastu sAdhuH, kathamityAha-yathA hi nadIsamudrabahu-madhyapradeze sAMyAtrikA dravyadvIpamavApyA''zvasanti tathA pArAtItasaMsArapArAvArAntaracAra- khedamedasvino dehinaH paramaparopakAraikapravRttaM sAdhuM samavApyA''zvasantiato bhAvataH-paramArthatodvIpo bhAvadvIpa ucyate, so'pi sandInAsandInabhedAdvidhA, tatraparISahopasargAdyaiH kSobhyaH sandInaH taditarastvasandInaH, athavAbhAvadvIpaH samyaktvaM, tacca pratipAtitvAdaupazamikaM kSAyopazamikaM ca sandIno bhAvadvIpaH, kSAyikaMcAsandIna iti| nanu kvacittatparyAyApannaM vastu bhAvanikSepe nikSipyate yathA'traiva jambUparyAyamanubhavan bhAvajambUtve nikSiptaH, kvacittadanyaparyAyApanaM vastu bhAvanikSepenikSipyate, yathA'traiva bhAvadvIpaparyAyamanubhavan sAdhuH samyaktvaM ceti parasparamudAharaNavaiSamyaM kathaM yuktimaditi?, atrocyate, vastugatyA tatparyAyAdhAratayA bhavanaM bhAva itikRtvA tatparyAyAyaiva vastu bhAvanikSepe nikSipyate, Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 yattu tadanyadvastu bhAvanikSepe nikSipyate tattadgata guNAropAdaupacArikamiti na doSaH, vivakSAyA vicitratvAditi, dvidhA gatA lavaNodasya Apo'smAditi anvarthavazAd dvIpatvaM, pRthivyAdipariNAmarUpatvAdravyadvIpatvaM, tatracadravyadvIpenAtrAdhikAraH, tatrApiasandInena, athavetthaM nAmAdibhedAd dvIpazcaturddhA, nAmadvIpo dvIpa iti nAma nAmanAmavatorabhedopacArAt, sthApa-nAdvIpo dvIpasya sthAlavalayAdyAkAraH, dravyadvIpo dvIpArambhakadravyANipRthivyAdIni, tadAtmakatvAdvIpAnAM, yadAha-"jaMbuddIveNaMbhaMte! kiMpuDhavipariNAme Aupa0 jIvapa0 poggalapa0 go0! puDhavipariNAmevi jAva puggalapariNAmevi" bhAvadvIpastu sthAlAdyAkRtimat sthAlAtmakaM sarvataH samudrajalavalayitaM kSetrakhaNDaM, etadanusAreNa tu caturbhirapi dvIpairatrAdhikAra ityalaM vistareNa / prajJaptirapinAmAdibhizcaturddhA, tatraprajJaptiriti nAmayathAprajJaptirvidyAdevI, sthApanAprajJapti prajJaptizabdArthajJasAdhvAdiH, (AkRti) dravyaprajJaptirvidhAHAgamato noAgamatazca, tatrAgama-tastadarthajJAtA'nupayuktaH, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIrobhayavyatiriktadravyaprajJaptibhedAt tridhA, tatrAdyau bhedau subodhau, ubhayavyatiriktA dravyaprajJaptirdvidhA-laukikI lokAttarAca, ekaikA'pi trividhA-sacittAcittamizradravyaviSayabhedAt, tatrAdyA yathA prayiyAsonRpasyamandurAsamAnItahayajJApanaM dvitIyA tasyaiva rathajJApanaM tRtIyA tasyaiva paryANAdipariskRtahayajJApanaM rathasya vA'zvAdiyuktasya jJApanaM, lokottarA tu sacittaviSayA yathA pravrAjanAcAryasya navapravrajitaM prati zAlyAdisacittajJApanaMsaiva dvitIyA zastrapariNatazAlyAdijJApanasaivatRtIyAduSpakazAlyAdijJApanaM ceti, atha bhAvaprajJaptirapi dvidhA--Agamato noAgamatazca, tatra AgamatastadarthajJAnopayuktaH, noAgamatastu bhAvaprajJaptirdvidhA- prazastAprazastabhAvaprajJaptibhedAt, tatrAprazastabhAvaprajJaptiryathA brAhmaNyAH svasutAHprati jAmAtRbhAvanivedanaM, prazastabhAvaprajJaptiriyamevaarthato'rhatAM gaNadharAn sUtrato gaNadharANAM svaziSyAnprati, uktAvodhanAmaniSpannau nikSepI, samprati sUtrAlApakaniSpatraH, sa cAvasaraprApto'pi na nikSipyate, tasya sUtrapadAvinAbhAvitvAt, sUtraM ca sUtrAnugame samayaprApta bhavati, tatolAghavArthaM sUtrAnugamasamaya eva nikSepsyate, nikSepasAmyamAtratvAccopadarzanaM, athAnugamo vyAkhyAnarUpaH, saca dvidhA-niryuktyanugamaH sUtrAnugamazca, tatra AdhastradhAHnikSepaniyuktiupodghAtaniyuktisUtra- sparzikaniyuktyanugamabhedAt, tatra nikSepaniyuktayanugamo jambbAdizabdAnAM nikSepapratipAdanAdanugata eva, upodaghAtaniryuktyanugamastu 'uddese niddese a' ityAdigAthAdvayAdavaseyaH, sUtrasparzika-niryuktyanugamastusaMhitAdauSaDvidhevyAkhyAlakSaNe padArthapadavigrahacAlanApratyavasthAna-lakSaNyAkhyAnabhedacatuSTayasvarUpaH, saca sUtrAnugame saMhitApadalakSaNavyAkhyAnabhedadvayalakSaNe sati bhavatItyataH sUtrAnugamaevocyate, tatra cAlpagranthaMmahAtha dvAtriMzaddoSavirahitamaSTagaNopetaM skhalitAdidoSavarjitaM sUtramucAraNIyaM, taccaidam vakSaskAraH-1) mU. (1) namo arihaMtANaM / te NaM kAleNaM te NaM samae NaM mihilA nAma nayarI hotthA, riddhatthamiyasamiddhA vaNNao, tIse NaM mihilAe nayarIe bahiyA uttarapuracchime disIbhAe ettha NaM mANibhadde nAmaM ceie hotthA, vnnnno| jiyasattu rAyA, ghAriNI devI, vnnnno| teNaM kAleNaM teNaM samae NaM sAmI samosaDho, parisA niggayA, dhammo kahio, parisA pddigyaa| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/1 vR.'namoarihaMtANa'0 asya ca vyAkhyA saMhitAdikrameNa, tatrAskhalitasUtrapAThaH saMhitA, sUtre cAskhalitAdiguNopete uccArite kecidarthA avagatAHprAjJAnAM bhavantyataH saMhitA vyAkhyAbhedo bhavata, anadhigatArthAdhigamAya capadAdayo vyAkhyAbhedAH pravartantaiti, tatra padAni namaH arhadbhyaH iti, evaMpadakaraNe sUtrAlApakaniSpannanikSepAvasaraH, tatra namaskArasya nAmadibhizcaturddhA nikSepaH, tatra nAmanamaskAro nama ityabhidhAnaM, sthApanAnamaskAro namaskArakaraNapravRttasya saMkocitakaracaraNasya kASThapustacitrAdigataH sAdhvAderAkAraH, dravyanamaskAra Agamato noAgamatazca, tatrAgamatastadarthajJAtA'nupayuktaH, noAgamato jJazarIrabhavyazarIranamaskArau pratItI, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktodravyanamaskAro nilavAdInAM, teSAM mithyASTitvenApradhAnatvAt, samyagdRSTerapyanupayuktatayA namaskurvato dravyanamaskAraH, rAjAderdravyArthaM vA namaskaraNaM tasyaiva vA bhayAdinA dramakAdemaskaraNaM balavannarapuruSAkrAntasya dhanurAdernamrIbhAvovAdravyanamaskAraH, bhAvanamaskAro'pi AgamatonoAgamatazca, AgamatastadarthajJAtopayukto, yadAtumanasopayuktovacanena namo'rhadbhya iti bruvANaH kAyena tu saGkocitakaracaraNo namaskAraM karoti tadA noAgamato bhAvanamaskAraH, anena cAtrAdhikAra-, arhana-jinaH so'pi nAmAdibhedaizcaturdA, teca nAmAdayo bhedaaH||1|| "nAmajinA jinanAmA ThavaNajiNA puNa jinnidpddimaao| davvajinA jinajIvA bhAvajinA samavasaraNatyA / / " anayA gAthayA avagantavyAH, atra prakArAntareNApi nikSepaH sambhavati paraM sa vistarabhayAnopadaya'te, evamanyeSvapi sUtrAlApakeSusvadhiyA yathAsambhavaM nikSepaH kArya iti / uktaH sUtrAlApakaniSpannanikSepaH, padArtha punarevaM-nama iti naipAtikaM padaM dravyabhAvasaMkocArtha, Aha ca-'nevAiyaMpayaM davvabhAvasaMkoyaNapayatyo" namaH-karacaraNamastakasupraNidhAnarUpo namaskAro bhavatvityarthaH, kebhya ityAha-'arhadbhyaH' amaravaravinirmitAzokAghaSTamahAzatihAryarUpAM pUjAmarhantItyarhantastebhyaH, iha ca caturthyarthe SaSThI prAkRtazailIvazAt, atra dravyasaGkoco karaziraHpAdAdisaGkocaH, bhAvasaGkocanaM tu vizuddhasya manaso'haMdAdiguNeSu nivezaH, tatraca maGgacatuSkaM-dravyasocona bhAvasaGkoco yathApAlakAdInAm 1 bhAvasakoco nadravyasakoco yathA'nuttarasurAdInAM2 dravyasaGkoco bhAvasakocazca yathA zAmbasya nadravyasoco na bhAvasaGkoca iti bhaGgaH zUnyaH 4, iha ca tRtIyabhaGgasyopayogaH, bhAvasaGkocapradhAnadravyasaGkocarUpatvAt prastutanamaskArasya, anena ca maGgalAntarasya phalavyabhicAritvenAnaikAntikatvAttadapahAyatadanyasvarUpatayA'vazyaM bhAvenAmilaSitArthasAdhanasamarthatvAdatyantopAdeyaM parameSThinamaskAralakSaNaM bhAvamaGgalamupAtaM, satsvapi tapaHprabhRtiSvanyabhAvamaGgaleSu yadasyopAdAnaM tat zAstradAvasyaiva vyavahAraprAptatvamiti jJApanArthaM, atra ca bahuvacanaM vyAptayarthaM, tena sakalanikSepagatajinaparigrahaH / athapadavigrahaH, saca samastapade sati sambhavatItyatra noktaH / atha cAlanApratyavasthAnenanvarhatAM paramamaGgalatvena namaskArAbhidAnato'pyAdau tadupAdAnamucitamiti, satyaM, svayaMmaGgalabhUtA apyarhantaH pareSAM namanastavanAdinaivAbhISTaphaladAbhavantItijJApanAyAhadbhyo'pinamaskArasyAdAvupanyAsaiti, kiJca-'arihaMtANa mityatra jAtyapekSayaikavacanenApi sarvArhatAMgrahaNesiddhe bahuvacanena nAmasthApanAdravyabhAvArhatAM caturNAmapi tulyakakSatayA namaskAryatvasya jJApitatvAdekAntataH Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 svamataprAdhAnyavAditayAparasparavivadamAneSunAmanayAdiSuprathamataH svorekSitayuktyupadarzanapurassaraM nAmanayaH prAha-tathA ca prayogaH-vastusvarUpaM nAma, tapratyayahetutvAt, svadharmavat, iha yadyasya pratyayahetustattasya dharmo yathA ghaTasya svadharmarUpA ghaTAdayaH, yadyasya dharmo na bhavati na tattasya pratyahetuH, yathA ghaTasya dharmApaTasya, sampadyate ca ghaTAbhidhAnAd ghaTe sampratyayaH, tasmAttattasya dharma iti, siddhazca heturghaTazabdAt paTAdivyAvRtyA ghaTapratipatteH pratItatvAt, kiJca-lakSyalakSaNasaMvyavahArANAmAtmalAbhonAmAyattaeva, tatralakSyaMjIvatvAdilakSaNamupayogaHsaMvyavahAraH preSaNAdhyeSaNAdiriti, tathA yadi nAmno vastudharmatvaM nAnyupagamyate tadA saMzayAdayo'pi bhaveyuH, yduktm||1|| "saMsayavivajao vA'NajjhavasAo'havA jhicchaae| hojja'tthe paDivattI na vatthudhammo jayA naamN|" atra vyAkhyAlezaH-kenacid ghaTazabde samuccArite zrotuH kimayamAhetyevaM saMzayaH athavA paTapratipattilakSaNo viparyayaH athavA najAnekimapyanenoktamiti vastvapratipattirUpo'nadhyavasAyaH yadivA yacchayA'rthe pratipatti-kadAcid ghaTasya kadAcitpaTasyetyAdi, tato'vazyaM vastudharmo nAmAbhyupagantavyamityAdi, tadevaM nAmanayena svamate vyavasthApita sthApanAnayaH prAhAnAmno vastusaMjJAmAtrarUpasya vAcyavAcakabhAvasambandhamAtreNaivasthitatvAdvastuno'tidUratvaM sthApanAyAstu vastusaMsthAnarUpAyAstAdAtmyasambandhenAvasthitatvAdbhAvapratyAsannatvaM, kizca dezAntarakAlAntaraviprakRSTamapi vastu sthApyapratimAdau sanidadhAti anyathA mantrAgame sannidhApanyAdimudrAprarUpaNAnAMnaSphalyaprasaGagaH, yathA ca sthApanendraH zacIkulizAdisAcivyena nirvilambatadekatAnAnAM bhAvadhiyaM janayati na tathA nAmendraH tasyAnAkAratvAt, tasmAt sthApanaiva pradhAnA'stu, sthApanAnayenaivamukte dravyanayaH svAzayamAvirbhAvayati-ko hi nAma sthApanAnayasyAkAragraho ? yasmAdanAdimaduprekSitaparyAyazrRGkhalAdhArasya mRdAdidravyasya pUrvaparyAyamAtratirobhAve'gretanaparyAyamAtrAvirbhAvalakSaNapariNAmavyatirekeNa nAnyat kimapyAkAradarzanaM, kintUtpAdavyayarahitaM utphaNaviphaNakuNDalitAkArasamanvitasarpadravyavanirvikAraM dravyamevAsti, na patra kimapyapUrvamutpadyamAnaM vA vinazyati (vA) yena vikAraH syAt / nanu kathamutpAdAdirahitaM dravyaM?, yAvatA sAdike dravye utphaNaviphaNAdayaH paryAyA utpadyamAnA nivartamAnAzca sAkSAdeva dRzyante iti cet, na, AvirbhAvatirobhAvamAtrapariNAmasya kAraNaM dravyaM, yathA sarpa utphaNaviphaNAvasthayoriti, na hyatrApUrva kiJcidutpadyate, kiMtarhi?,channarUpatayA vidyamAnamevAvirbhavati, nApyAvirbhUtaM sad vinazyati, kintu channarUpatayA tirobhAvamAtramevAsAdayati, etaJca satyAvirbhAvatirobhAvamAtra eva kAryopacArAtkAraNa masyaupacArikameva, tasmAdutpAdAdirahitaM dravyamucyata iti, nanu yadyakasvabhAvaM nirvikAraMdravyaM taddanantakAlabhAvinAmanantAnAmapyAvirbhAvatirobhAvAnAmekahelayaiva kAraNaM kimiti na bhavatIti?, ucyate, acintyasvabhAva hi dravyaM, tenaikasvabhAvasyApi tasya krameNaivAvirbhAvatirobhAvamAtrapravRtti sappAdidravyeSvekasvabhAveSvapyutphaNaviphaNAdiparyAyANAMkramavRtteHpratyakSasiddhatvAditi, nanuyadyevamutphaNaviphaNAdibahurUpatvAt pUrvAvasthAparityAgena cottarAvasthAdhiSThAnAdanityatA dravyasya kimiti na bhavati ?, ucyate, veSAntarApannanaTava bahurUpamapi dravyaM nityameva, na hinaToveSAntarANi kurvANo'pyanityo bhavati, Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 tasya svayamavikAritvAditi dravyameva pradhAnamiti, evaM dravyanayena svamate vyavasthApite bhAvanayaH prAha - bhAvebhyaH paryAyAparanAmabhyo'rthAntarabhUtaM kimapi dravyaM nAsti, kintu bhAva eva yadidaM dRzyate tribhuvane vastunikurambamiti, yataH pratikSaNaM bhavanamevAnubhUyate, kimuktaM bhavati ? - bhAvasyaikasyApatti parasya tu vipatti, na ca bhAvApattivipattI hetvapekSe, yazca hetuH sa eva dravyamiti vAcyaM, na hi bhAvo ghaTAdirutpadyamAno bhAvAntaraM mRtpiNDAdikamapekSate kintu nirapekSamevotpadyate, apekSA hi vidyamAnasyaiva bhavati, na ca mRtpiNDAdikAraNakAle ghaTAdi kAryamasti, avidyamAnasya cApekSAyAM kharaviSANasyApi tathAbhAvaprasaGgAt, yadicotpattikSaNAt prAgapi ghaTAdirasti, tarhi kiM mRtpiNDAdyapekSayA ?, tasya svata eva vidyamAnatvAt, athotpannaH san ghaTAdi pazcAt mRtpiNDAdikamapekSate, hanta ! tadidaM muNDitaziraso dinazuddhiparyAlocanaM, yadi hi svata eva kathamapi niSpanno ghaTAdi kiM tasya pazcAt mRtpiNDAdyapekSate, hanta ! tadidaM muNDitaziraso dinazuddhiparyAlocanaM, yadi hi svata eva kathamapi niSpanno ghaTAdi kiM tasya pazcAt mRtpiNDAdyapekSayeti tathA vinAzo'pi nirhetuka eva, mudgaropanipAtAdisavyapekSA eva ghaTAdayo vinAzamAvizanto dRzyante na hi nirhetukA iti cet, naivaM, vinAzahetorayogAt / - tathAhi - mudgarAdinA vinAzakAle kiM ghaTAdireva kriyate AhozvitkapAlAdaya uta tuccharUpo'bhAva iti trayI gati ?, tatra na tAvad ghaTAdistasya svahetubhUtakulAlAdisAmagrIta evotpatteH, nApi kapAlAdayastatkaraNe ghaTAdestadavasthatvaprasaGgAt, na hyanyakaraNe anyasya nivRttiryuktimatI, ekanivRttI zeSabhuvanatrayasyApi nivRttiprasaGgAt nApi tuccharUpo'bhAvaH, kharazRGgasyeva nIrUpasya tasya kartumazakyatvAt karaNe vA ghaTAdestadavasthatAprasaGgAd, anyakaraNe'nyanivRtyasambhavAditi vinAze mudgarAdikaM sahakArikAraNameva na tu tajJjanakaM, ghaTAdistu kSaNikatvena nirhetukaH svayameva nivarttate tasmAjjanmavinAzayorna kiJcitkenacidapekSyate, apekSaNIyAbhAvAcca na kiJcitkasyacitkAraNaM, tathA ca sati na kiJciddravyaM, kintu pUrvAparIbhUtAH parAparakSaNarUpAH paryAyA eva santIti / atra nAmAdinayAdhikAre bahu vaktavyaM tattu vizeSAvazyakAdavaseyamiti, evamasampUrNArthagrAhitvAd gajagAtrabhinnaradezasaMsparzane bahuvidhavivAdamukharajAtyandhavRndavadvivadamAne nayavRnde midhyAdhaSTitvamudbhAvya tattiraskaraNAya sarvanayasamUhAtmakasyAdvAdasudhArasAsvAdarasikatAmanabhavatAmayamudgAraH, tathAhi - loke yatkimapi ghaTapaTAdikaM vastvasti tat sarvamanyo'nyasApekSanAmAdicatuSTayAtmakaM, na punaH kevalanAmamayaM vA kevalAkArarUpaM vA kevaladravyatAzliSTaM vA kevalabhAvAtmakaM vA, yataH ekasminnapi zacIpatyAdau indra iti nAma tadAkArastu sthApanA uttarAvasthAkAraNatvaM tu dravyatvaM divyarUpasampattikulizadhAraNaparamaizvaryAdisampannatvaM tu bhAva iti nAmAdicatuSTayamapi pratIyate, etadarthasaMvAdakA uttarAdhyayanabRhadRtyuktAH zlokA api yathA"saMvinniSThaiva sarvApi, viSayANAM vyavasthiti / saMvedanaJca nAmAdivikalaM nAnubhUyate // 119 11 tathAhi ghaTo'yamiti nAmaitat pRthubudhnAdi cAkRti / mRdravyaM bhavanaM bhAvo, ghaTe dRSTaM catuSTayam // tatrApi nAma nAkAramAkAro nAma no vinA / // 2 // jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1/1 // 3 // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAra :- 1 tau vinA nAma nAnyo'nyamuttarAvapi saMsthitau // mayUrANDarase yadvadvarNA nIlAdayaH sthitAH / sarve'pyanyo'nyamunmizrAstadvannAmAdayo ghaTe / / iti 17 // 4 // tadevaM sarvaM vastu nAmAdicatuSTayAtmakameva, tenAtra nAmasthApanAdravyabhAvArhanta-zcatvAro'pi namaskAryA evetyAgatamiti / atra kazcidagrAhyanAmadheyo bhakSitalazunapizunabhUtamudgirati - bhavatu nAma vAcyavAcakabhAvasambandhena bhAvasannihitatvAnnAmno namaskAryatvaM, sthApanAyAstu bhAvaviprakRSTatvena tatkathamiti cet, ucyate, tasyA api jinabuddhayutpAdakatvAdibhirhetubhiH sutarAM bhAvAsannatvAnnamaskAryatvamupapannamiti mA mugdha mudhA'nantatIrthakRdanujJAtasthApanA'palApapApapaGkilatAM kalaya, kalayasi na kiM sthApanAdroNAcAryasamyagvinayopanatAM jagadatizAyinImarjunasantarjanIM dhanurvedasiddhiM, tathA capratikramaNAdau vandanakapradAne rajoharaNAdikaM gurucaraNatayA vyapadizasi sthApanAnikSepaM cApalapasi aho vadadavyAghAtastava, apica-citrArpitanijajanakavadanamupAnadbhyAM graharate narAya kupyasi citranyastakumbhastanIM nidhyAyan dhpyasi midhyAvAdaM kurvastathApi na tRpyasi. kimaparAddhaM tava puruSadhurandharasthApanayA ?, tathA vadAmi suhRdbhAvena - bhAvakAraNatayA dravyamapi svIkuru namaskAryatayA, anyathA padmanAbhAdIn dravyajinAn nama skurvataH dravyanRpaM ca bhAvI rAjetibuddhayA upacaratazca tavArddhanArIzvaraveSaviDambanA samApatitA, tena tyaja TiTTibhamAnaM bhaja zrIjinAjJA sabahumAnaM, tatastavApi yuktiyuktaM sarveSAmarhanikSepANAM namaskAryatvamityalaM prasaGgena, atha prakRtaM prastumaH, uktaH sUtrasparzikaniryuktyanugamaH, tadevaM maGgalasUtramadhikRtya sUtrAnugamasUtrAlApakanikSepasUtrasparzikaniryuktyanugamanayA upadarzitAH, evaM pratisUtraM svayamanusaraNIyaM / atha yasyAM nagaryAM yasminnudyAne yathA bhagavAn gautamasvAmI bhagavataH zrImanmahAvIrasyAnte pRSTavAn yathA ca tasmai bhagavAn vyAgRNAti sma tathopodghAtamupadidarzayiSuridamAha - 'teNaM'ti, te iti prAkRtazailIvazAttasminniti draSTavyaM, asyAyamartho - yadA bhagavAn viharati sma tasminniti 'kAle' varttamAnAvasarpiNIcaturthArakavibhAgarUpe, ubhayatrApi Namiti vAkyAlaGkAre, athavA saptamyarthe tRtIyA ArSatvAt yadAhuH zrIhemasUripAdAH, "ArSe tRtIyApi dRzyate - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM, tasmin kAle tasmin samaye ityarthaH / ' teNaM samaeNaM' ti samayo'vasaravAcI, tathA ca loke vaktAro - nAdyApyetasya samayo varttate, nAstyasyAvasara ityarthaH, tasminniti yasmin samaye bhagavAn prastutAM jambUdvIpavaktavyatAmacakathat tasmin samaye mithilA nAma nagarI abhavat, nanvidAnImapi sAgarI vartate tataH kathamuktamabhavaditi ucyate, vakSyamANavarNakagranthoktavibhUtisametA tadaivAbhavat natu vivakSitaprakaraNakartu prakaraNapagacchanti, etacca supratItaM jinapravacanavedinAmato'bhavadityucyamAnaM na virodhabhAk samprati asyA nagaryAM varNakamAha 'riddhatthimiyasamiddha'ttiRRddhA-bhavanaiH paurajanaizcAtIva vRddhimupAgatA, 'RdhUc vRddhA' vitivacanAt, stimitA-svacakraparacakrAdisamutthabhayakallolamAlAvarjitA, samRddhA - dhanadhAnyAdivibhUti yuktA, tataH padatrayasya karmadhArayaH, 'vaNNao'tti RddhastimitasamRddhA ityAdi aupapAtiko 13 2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/1 pAGgaprasiddhaH samasto'pi varNako draSTavyaH atrAlikhanaM tugranthagauravamayAditi / __ tasyAH NamitipUrvavat, mithilAyA nagaryA bahistAt uttarapaurastye-uttarApUrvAntarAlarUpe digbhAgaIzAnakoNa ityarthaH, atra ekAro mAgadhabhASAnurodhataH prathamaikavacanaprabhavaH, yathA-'kayare Agacchai dittarUve' ityAdI, atra' asminnuttarapaurastye digvibhAge mANibhadraM nAma caityamabhavat, citeH-lepyAdicayanasya bhAvaH karmavAcaityaM, taca saMjJAzabdatvAddevatApratibimbe prasiddhaM, tatastadAzrayabhUtaM yaddevatAyA gRhaM tadapyupacArAccaityamucyate, tacceha vyantarAyatanaM draSTavyaM, na tu bhagavatAmarhatAmAyatanaM, tasya ca cirAtItapityAdivarNakastatparikSepivanakhaNDavarNakasahita aupapAtikato'vaseyaH, tasyAMmithilAyAM nagaryAM jitazatrurnAma rAjA, tasyasakalastrIguNadhAriNIdhAriNI nAmA devI, kRtAbhiSekA paTTarAjhI ityarthaH, ubhayatrApyabhavaditi zeSaH, 'vaNNao'tti atra rAjJo 'mahayAhimavantamahante'tyAdiko rAjhyAzca 'sukumAlapANipAye' tyAdiko varNakaH prathamopAGgaprasiddho'bhidhAtavyaH / athAtra yajjAtaMtadAha-'teNaMkAleNaM0 tipUrvavat, svAmIti samarthavizeSaNaM vizeSyamAkSipatitenAtra zrImanmahAvIraH samavasRta ityarthaH,AtyantikaM svAmitvaMtasyaiva tribhuvanavibhoriti, atra ca yathA niSpratimaprAtihAryAdisamRddhayA samanvito yathA ca zramaNAdiparivAreNa parivRtaH yathA ca samavasaraNavarNakaM tathaupapAtikagranthAdavaseyaM / ____ panirgatA-mithilAyAnagaryA vAstavyojanaH samasto'pibhagavantamAgataM zrutvAvivandiSayA svasmAt svasmAt AzrayAdvinirgata ityarthaH, 'taeNaM mihilAe nayarIe siMghADage'tyAdikaM jAva paMjaliuDA pajuvAsaMtIti paryantamaupapAtikagatamavagantavyaM / tasyAH parSadaH purato nizeSajanabhASApariNAminyA'rddhabhAgadhabhASayA dharma kathitaH, sa caivaM-"asthi loe asthi aloe asthi jIvA asthi ajIvA" ityAdi tthaa||1|| "jaha jIvA bajhaMtI mukhaMtI jahaya saMkilissaMti / jaha dukkhANaM aMtaM kareMti keI apddibddhaa|| // 2 // aTTaduhaTTiyacittA jaha jIvA dukkhasAgaramurviti / jaha veraggamuvagayA kammasamuggaM vihADeti // jaha rAgeNa kaDANaM kammANaM pAvao phlvivaago| jaha ya parihINakamA siddhA siddhAlayamurviti / / tahAAikkhati"ttiparSatpratigatAsvasthAnaMgatA, pratigamanasUtramapitaeNaMsAmahaima0 parisA' ityAdi tAmeva disaMpaDigayA' iti paryantaM tata evopaaddaadvgntvymiti| , atha parSatapratigamanAnantaraM yajjAtaM tadAha mU. (2) teNaM kAleNaM teNaM samAeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMdamUI nAma anagAre gauamagotteNaM sattussehe samacararaMsasaMThANe jAva evaM vayAsI i. 'teNaM kAleNaM'ti tasmin kAle-bhagavato dharmadezanAvyuparamakAle tasmin samayeparSaatigamanAvasare zrAmyati-tapasyati nAnAvidhamiti zramaNastasya bhagaH-samagraizvaryAdilakSaNaH so'syAstIti bhagavAntasya 'zUravIra vikrAntau vIrayati kaSAyAn grati vikrAmati smeti vIraH mahAMzcAsau vIrazca mahAvIrastasya jyeSThaH-prathamaH antevAsI-ziSyaH, anena padadvayena tasya Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 sakalasaGghAdhipatitvamAha, indrabhUtiriti mAtapitRkRtanAmadheyaH 'nAmanti vibhaktipariNAmena nAmnetyarthaH, antevAsI kila vivakSayA zrAvako'pi syAdityata Aha-nAsyAgAraM-gRhaM vidyata ityanagAraH, ayaMcavigItagotro'pi syAdataAha-gautamo gotreNa, gotamAhvayagotrajAta ityarthaH, ayaM ca tatkAlocitadehamAnApekSayA nyUnAdhikadeho'pi syAditi "saptotsedhaH' saptahastapramANakAyocchrAyaH, mayUravyaMsakAditvAta madhyapadalopaH shsrrjunshbdvt| ayaMca lakSaNahIno'pi syAditi 'samacaturana' samAH-zarIralakSaNazAstroktapramANAvisaMvAdinyazcataso'zrayaH-caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavAyasya satathA, anye tvAhuH-samA anyUnAdhikAzcatamra'pyazrayo yasyetipUrvavat, amrayazcaparyaGkAsanopaviSTasya jAnunorantaraMAsanasya lalAToparibhAgasya cAntaraMdakSiNaskandhasya jAnunazcAntaraMvAmaskandhasya dakSiNajAnunazcAntaramiti, yAvacchabdAdidamavaseyaM-"vajarisahanArAyasaMghayaNe kaNagapulaganighasapamhagore uggatave orAle ghore ghoraguNe ghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI ucchUDhasarIre saMkhittaviulateulese caudasapucI caunANovagae savvakkharasannivAI jAva appANaM bhAvemANe vihri| -taeNaM se bhagavaM goame jAyasaDhe jAyasaMsae jAyakoUhalle uppannasaDhe 3-saMjAyasaH 3 samuSpannasaDDhe 3 udyAe uDei 2 ttA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 tAsamaNaM bhagavaMmahAvIraM tikkhuttoAyAhiNaM payAhiNaM karei2 tA vaMdainamasaivaMdittA namaMsittAnacAsanne nAidUre sussUsamANe namasamANe abhimuhe vinaeNaM paMjaliur3e pajuvAsamANe evaM vayAsI' atra vyAkhyA anantaroktavizeSaNo hInasaMhanano'pi syAdataAha-'vajjatti, vajrarSabhanArAcasaMhananaH, tatra nArAcam-ubhayato markaTabandhaH RSabhaH tadupari veSTanapaTTaH kIlikA-asthitrayasyApi bhedakamasthi evaMrUpaM saMhananaM yasya sa tathA, ayaM ca nindyavarNo'pi syAdata Aha-'kaNaga'ttikanakasya-suvarNasya pulakolavastasyayonikaSaH-kaSapaTTake rekhArUpaH tadvata, tathA pamha'tti avayave samudAyopacArAtpadmazabdena padmakesarANyucyantetadvad gaura iti, ayaMca viziSTacaraNarahito'pi syAdata Aha-ugram-apradhRSyaM tapaH-anazanAdi yasya satathA, yadanyena cintitumapina zakyate tadvidhena tapasA yukta ityarthaH, tathA dIptaM-jAjvalyamAnadahana iva karmavanagahana dahanasamarthatayA jvalitaM tapo-dharmadhyAnAdi yasya sa tathA, tathA saptaM tapo yena sa tathA -evaMhitenataptaMtapoyena sarvANyazubhAni karmANi bhasmasAtkRtAnIti, tathA mahat-prazastamAzaMsAdidoSarahitatvAt tapo yasya sa tathA, tathA udAraH-pradhAnaH, athavA 'orAlo' bhISmaH, ugrAdivizeSaNaviziSTatapaHkaraNataH pArzvasthAnAmalpasatvAnAMbhayAnaka ityarthaH, tathA dhoro-nighRNaH, parISahendriyAdiripugaNavinAzanamAzritya nirdaya ityarthaH, anye tuAtmanirapekSaM ghoramAhuH, tathA ghorA-itarairduranucarA guNAH-mUlaguNAdayo yasya sa tathA, tathA ghoraistapobhistapasvI, tathA ghoraMdAruNamalpastvairduranucaratvAt yad brahmacarya tatra vastuM zIlaM yasya sa tathA, ucchUr3ha-ujjhitaM saMskAraparityAgAt zarIraM yena sa tathA, saGkSiptA-zarIrAntargatatvenahrasvatAMgatA vipulA-vistIrNA anekayojanapramANakSetrAzritavastudahanasamarthatvAt tejolezyA viziSTatapojanyalabdhivizeSaprabhavA tejojvAlA yasya sa tathA, caturdaza pUrvANi vidyante yasya sa tathA, tena teSAM racitattvAt, anena tasya zrutakevalitAmAha, sa cAvadhijJAnAdivikalo'pisyAdata Aha-'caturjJAnopagataH' matizrutA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/2 vadhimanaHparyAyarUpajJAnacatuSkasamanvita ityarthaH, uktavizeSaNadayakalito'pikazcinnasamagrazrutaviSayavyApijJAno bhavati, caturdazapUrvavidAM SaTasthAnapatitatvena zravaNAt, at Aha-sarve ca te akSarasannipAtAzca akSarasaMyogAste jJeyatayA santi yasya sa tthaa| __-kimuktaM bhavati ?-yA kAcijagati padAnupUrvI vAkyAnupUrvI vA sambhavati tAH sarvA apijAnAti, athavA zravyANi-zrutisukhakArINi akSarANi sAGgatyena nitarAMvadituMzIlamasyeti sa tathA, evaMguNaviziSTo bhagavAn vinayarAziriva sAkSAditikRtvA ziSyAcAratvAcca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya adUrasAmantena viharatIti yogaH, tatra dUraM-viprakRSTaM sAmantaM-saMnikRSTaM tapratiSedhAd adUrasamAntaM tatra, nAtidUre nAtinikaTe ityarthaH, kiMvidhaH san tatra viharatIti ? -UrdhvajAnunI yasya sa tathA, zuddhapRthivyAsanavarjanAdaupagrahikaniSadyAyAabhAvAsotkaTukAsana ityarthaH, adhaHzirAHnoMrddha tiryagvA vikSiptaSTi, kintu niyatabhUbhAganiyamitaSTirityarthaH, dhyAnaM dharmazuklaM vAtadeva koSTha:-kuzUlodhyAnakoSThastamupAgataH, yathA hikoSThakedhAnyaM nikSiptabhaviprasRtaM bhavati evaM bhagavAnapi dhyAnato'viprakIrNendriyAntaHkaraNavRttirityarthaH, saMyamena-paJcAzravanirodhAdilakSaNenatapasA-anazanAdinAcazabdo'tra samuccayArtho lupto draSTavyaH, saMyamatapasorgrahaNaMcAnayoH pradhAnamokSAGgatvakhyApanArthaM, prAdhAnyaMca saMyamasya navakarmAnupAdAnahetutvena tapasazcapurANakarmanijarAhetutvena, abhinavakarmAnupAdAnAt purANakarmakSapaNAca sakalakarmakSayalakSaNo mokSa iti / AtmAnaM 'bhAvayan' vAsayan 'viharatI ti tiSThatItyarthaH, tato dhyAnakoSThopagatatayA viharaNAdanantaraM, 'se' iti prastutaparAmarzArtha, anena gatArthatve yatpunarbhagavAn gautama ityupAdAnaM tatpunaH punarupAttaM pApApanodakaM bhagavato gautamasya nAmeti sugRhItanAmadheyatvamAha, ityAdi, jAtazraddhAdivizeSaNaH satruttiSThatIti yogaH, tatrajAtA-pravRttA zraddhA-icchA vakSyamANArthatatvajJAnaM prati yasya sa tathA, tathA jAtaH saMzayo yasya sa tathA, saMzayo nAmAnavadhAritArthaM jJAnaM, sa caivaM-tIrthAntarIyairjambUdvIpavaktavyatA'nyathopadizyate tataH kiM tatvamiti saMzayaH, tathA jAtaM kutUhalaM yasya sa tathA, jAtautsukya ityarthaH, kathamenAM jambUdvIpavaktavyatAM sarvajJo bhagavAn prajJApayiSyatIti, tathA utpannA-prAgabhUtAsatI bhUtAzraddhAyasyAsau, athajAtazraddhaityetAvadevAstu kimarthamutpannazraddha ityabhidhIyate ?, pravRttazraddhatvenaivotpannazraddhatvasya labdhatvAt, na hyanutpannA zraddhA pravartate iti, atrocyate, hetutvapradarzanArtha, hetutvapradarzanaM ca ucitameva, yathAhuH-"pravRttadIpAmapravRttabhAskarAM, prakAzacandrAM bubudhe vibhAvarIm / " iha yadyapi pravRttadIpatvAdevApravRttabhAskaratvamavagataM tathApyapravRttabhAskaratvaM pravRttadIpatvAderhetutayopanyastamiti samyaka, tathA 'uppannasaMsaye uppannakouhalle' iti prAgvat, tathA 'saMjAyasaDDe' ityAdipadaSaTkaM prAgvat, navaramiha saMzabdaH prakarSAdivacanoveditavyaH, anyetvAhuH-jAtazraddhatvAdyapekSayotpannazraddhatvAdayaH samAnArthA vivakSitArthasya prakarSapratipAdanAya stutimukhena granthakRtoktAH, na caivaM punaruktadoSaH, ydaah||1|| "vaktA harSabhayAdibhirAkSiptamanAH stuvaMstathA nindan / yatpadamasakRd brUte tatpunaruktaM na doSAya / / " iti / utthAnamutthA-UrdhvaM varttanaM tayA uttiSThati-urdo bhavati, Urddhati pAThAntaram, iha Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 21 'uDeI'tyuktekriyArambhamAtramapi pratIyateyathA vaktumuttiSThataititatastadvyavacchedArthamuktamutthaveti, upAgacchatItyuttarakriyApekSayA utthAnakriyAyAH pUrvakAlatAbhidhAnAyotthAyeti kvApratyayena nirdizati, yadyapi dvayoH kriyayoH pUrvottaranirdezAbhyAM pUrvakAla AkSepalabhya eva tathApi bhuJjAno vrajati ityAdau dvayoH kriyayoryogapadyadarzanAdAnantaryasUcanArthamitthamupanyAsaH, utthAnakriyAsavyapekSatvAdupagamanakriyAyA iti, tathA prAkRtazailIvazAdavyayatvAdvA 'yene ti yasminnityarthe draSTavyaM, yasminneva digbhAge zramaNo bhagavAn mahAvIro vartate / teNeveti tasminneva digbhAge upAgacchati, iha vartamAnakAlanirdezastatkAlApekSayA upAgamanakriyAyA vartamAnatvAt, paramArthatastUpAgatavAniti draSTavyaM, upAgamya ca zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM karmatA''panna trikRtvaH-trIn vArAn 'AdakSiNapradakSiNaM karoti' AdakSiNAd-dakSiNahastAdArabhya pradakSiNaH-parito bhrAmyato dakSiNa eva AdakSiNapradakSiNastaM karoti, kRtvA vandate-vAcA stauti namasyatikAyena praNamati, vanditvA namasthitvA ca naivAtyAsatraH-atinikaTo'vagrahaparihArAt, athavA nAtyAsanne sthAne vartamAna iti gamyaM, tathA naivAtidUre-- ativiprakRSTenaucityaparihArAt, athavA nAtidUre sthAne vartata iti gamyaM, 'zuzrUSan' bhagavadvacanAni zrotumicchan abhi-bhagavantaM lakSIkRtya mukhamasyetyabhimukhaH vinayenaprakRSTa:-pradhAno lalATataTaghaTitatvenAJjali-saMyutahastamudrAvizeSaH kRto-vihito yena sa prAJjalikRtaH, Ahi- tAgyAderAkRtigaNatayA kRtazabdasya paranipAtaH, 'paryupAsInaH' sevamAnaH, anena vizeSaNakadambakena ca zravaNavidhidarzitaH, ydaah||1|| "niddAvigahAparivajjiehiM guttehiM pNjliuddehiN| ___ bhattibahumAnapuvvaM uvauttehiMsuNeyavvaM / / " "evaM vakSyamANaprakAreNAvAdIt-jambUdvIpavaktavyatAviSayaMpraznamuktavAn, jambUdvIpaprajJaptimAtRkArUpacatuHpraznI hRdayAbhisaMhitAM bhagavatpurato vAgyogena prakaTIcakAretyAzayaH / nanu gautamo'pi caturdazapUrvadhArIsarvAkSarasannipAtI sambhinnazrotAH sakalaprajJApanIyabhAvaparijJAnakuzalaH sUtratazca pravacanasya praNetA sarvajJadezIya eva, uktaM c||1|| "saMkhAIevibhave sAhai jaMvA paro u pucchinaa| nayaNaM aNAisesI viyANaI esa chumttho||" iti katha tasya saMzayasambhavaH? tadabhAvAca kathaM pRcchatIti?, yadyapi bhagavAn gautamo yathoktaguNaviziSTastathApi tasyAdyApi chadmasthatvAt kadAcidanAbhogo'pi jAyate, yata uktm||1|| "na hi nAmAnAbhogazchadmasthasyeha ksycinnaasti| jJAnAvaraNIyaM hi jJAnAvaraNaprakRti krm|" tato'nAbhogasambhavAdupapadyate bhagavato gautamasyApi saMzayaH, na caitadanAeM yaduktamupAsakadazAsu AnandazramaNopAsakAvadhinirNayaviSaye-"teNaMbhaMte ! kiM AnaMdeNaMsamaNovAsAeNaM tassa ThANassa AloiyavvaM jAva paDikkamiyavvaM udAhu mae?, tao NaM goamAi samaNe bhagavaM mahAvIre evaM vayAsI-goamA tumaMcevaNaM tassa ThANassa AloyAhi jAva paDikamAhi, AnaMdaMca samaNovAsayaM eyamalu khAmehi, taeNaMsamaNebhagavaM goame samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eamaTuM vinaeNaMpaDisuNai 2ttA tassa ThANassa AloeijAvapaDikkamai, AnaMdaca samaNovAsayaM Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/2 . eamaTuMkhAmeitti, athavA bhagavAnapagatasaMzayo'pisvakIyabodhasaMvAdArthama- jJalokabodhanArthaM ziSyANAMvA svavacasipratyayotpAdanArthapRcchati,athavAisthameva sUtraracanAkalpa itina kazcidvirodhaH mU. (3) kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve ! kemahAlae NaM bhaMte ! jaMbuddIve ? 2 kiMsaMThie NaM bhaMte ! jaMbuddIve 3 kimAyArabhAvapaDoyAre NaM bhaMte ! jaMbuddIve 4 pannate?, goyamA! ayaNNaM jaMbuddIve 2 savvadIvasamuddANaM sabvamaMtarAe 1 savvakhuDDAe 2 vaTTe tellApUyasaMThANasaMThie baTTe rahacakavAlasaMThANasaMThie baTTe pukkharakaNNiyAsaMThANasaMThie baTTe paDipunnacaMdasaMThANasaMThie4 egaMjoyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tinnijoyaNasayasahassAI solasa sahassAI donni ya sattAvIse joyaNasae tinni ya kose aTThAvIsaM ca dhanusayaM terasa aMgulAI addhaMgulaM ca kiMcivisesAhiyaM parikkheveNaM pnnte|| vR.kimuktavAnityAha-'kahiM NaM' iti ka-kasmin deze, 'bhaMte'tti gurorAmantraNaM, atra ekAromAgadhabhASAprabhavaH tatazca he bhadanta! he sukhakalyANasvarUpa! bhaduGa sukhakalyANayo riti vacanAt prAkRtazailyA vA bhavasya-saMsArasya bhayasya vA-bhIterantahetutvAt, bhavAnto bhayAnto vA tasyAmantraNaM he bhavAnta! bhayAnta! vA prAgvarNitAnvarthako jambUdvIpo nAma dvIpo vartata iti zeSaH, anena jambUdvIpasya sthAnaM pRSTaM 1 / tathA bhadanta ! kiMpramANo mahAnAlayaH-Azrayo vyApyakSetrarUpo yasya sa tathA, kiyapramANa-masyamahatvamityarthaH, etena pramANaM pRssttN2|| atha bhadanta ! kiM saMsthAnaM yasya sa tathA, etena saMsthAnaM pRSTaM 3 / tathA bhadanta ! AkArabhAvaHsvarUpavizeSaH kasyAkArabhAvasya pratyavatAroyasya sa kimA-kArabhAvapratyavatAraH, bahulagrahaNAdvaiyadhikaraNye'pi samAsaH, yadvA AkArazca-svarUpaM bhAvAzca- jagatIvarSavarSadharAdyAstadagatapadArthA AkArabhAvAsteSAM pratyavatAraH-avataraNaM AvirbhAva itiyAvatAkArabhAvapratyavatAraHkaH-kIg AkArabhAvapratyavatAro yasmin sa tathA, anena jambUdvIpasvarUpaM tadgatapadArthAzca pRSTAH 4 / -iti indrabhUtinA praznacatuSTaye kRte prativacaHzravaNasotsAhatAkaraNArthaM jagataprasiddhagotrAbhidhAnena tamAmantraya nirvacanacatuSTayIM bhagavAnAha-gautametyatra dIrghatvamAmantraNaprabhavaM tena hegautama! 'ayaM yatravayaMvasAmaH,anena samayakSetrabahirvartinAmasaGkhayeyAnAMjambUdvIpAnAMvyavacchedaH, jambUdvIpo nAma dvIpaH / kathambhUta ityAha- sarvadvIpAnAM' dhAtakIkhaNDAdInAM 'sarvasamudrANAM' lavaNodAdInAM sarvAtmanA-sAmastyena abhyantaraH sakalatiryaglokamadhyavartI sarvAbhyantara eva sarvAbhyantarakaH svArthe kapratyayaH, abhyantaramAnaM dhAtakIkhaNDe'pi puSkaravaradvIpApekSayA'sti ataH sarvazabdopAdA-namiti, anena jambUdvIpasyAvasthAnamuktaM 1 / tathA sarvebhyo'pi-zeSadvIpasamudrebhyaH kSullako laghuH, tathAhi-sarve lavaNAdayaH samudrAH dhAtakIkhaNDAdayazca dvIpA jambUdvIpAdArabhya dviguNaraviSkambhAyAmaparidhayaH, tataH zeSadvIpasamudrApekSayA'yaM dIrghatvaMprAkRtatvAt, anena sAmAnyataH pramANamabhihitaM, vizeSatastvAyAmAdigataMpramANamagre vakSyati, atra vizeSapramANamavasaraprAptamapi yantroktaM tatsUtrakArANAM vicitrA pravRttiriti, tathA vRttaH, saca zuSiravRtto'pisyAd ata Aha-'tailApUpasaMsthAnasaMsthitaH' tailena pako'pUpastailApUpaH, tailena hi pako'pUpaH prAyaH paripUrNavRtto bhavati na ghRtapakva iti tailavizeSaNaM, tasyeva yatsaMsthAnaM tena saMsthitaH, atra tailAditvA- llakArasya dvitvaM, tathA vRtto rathacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH, Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 rathasya - avayave samudAyopacArAt rathAGgasya cakrasya cakravAlaM - maNDalaM tasyeva saMsthAnena saMsthitaH, athavA cakravAlaM-maNDalaM maNDala- tvadharmayogAcca rathacakramapi rathacakravAlaM zeSaM prAgvata, evaM vRttaH 'puSkarakarNikAsaMsthAnasaMsthitaH ' puSkarakarNikAH padmabIjakozaH makalamadhyabhAga itiyAvat, vRttaH paripaNarmacandrasaMsthAnasaMsthitaH prAgvat padadvayaM bhAvanIyaM, ekenaiva caritArthakatve'pi nAnAdezajavineyAnAM kSayopazamavaicitryAt kasya cit kiJcidbodhakamityumApadanAtvaM, ata eva pratyupamApadaM yojyamAnatvAt vRttapadasya na paunaruktyazaGkA'pi etena saMsthAnamuktaM 3 / atha sAmAnyataH prAguktaM pramANaM vizeSato nirvaktumAha-ekaM yojanazatasahasraM, pramANAGgulaniSpannaMyojanalakSamityarthaH 'AyAmaviSkambhena' atra ca samAhAradvandvastena klIbe ekavadbhAvaH, AyAmaviSkambhAbhyAmityarthaH, atrAha paraH - jambUdvIpasya yojanalakSaM pramANayuktaM tacca pUrvapazcimayorjagatImUlaviSkambhasatkadvAdazadvAdazayojanakSepe caturviMzatyadhikaM bhavati, tathA (ca) yathoktaM mAnaM virudhyata iti, na, jambUdvIpajagatIviSkammena sahaiva lakSaM pUraNIyaM, lavaNasamudrajagatIviSkambhena lavaNasamudralakSadvayaM, evamanyeSvapi dvIpasamudreSu, anyathA samudramAnAjjagatImAnasya pRthagabhaNane manuSyakSetra paridhiratiriktaH syAt, sa hi paJcacatvAriMzalakSapramANakSetrApekSayA'bhidhIyate, ayamevAzayaH zrI abhayadevasUribhiH caturthAGgavRttau paJcapaJcAzattame samavAye prAduSkRto'stIti, tathA trINi yojanazatasahasrANi SoDaza sahasrANi dve yojanazate saptaviMze- saptaviMzatyadhike trayaH krozA aSTAviMzaM - aSTAviMzatyadhikaM dhanuH zataM trayodazAGguni arddhAGgulaJca kiJcidvizeSAdhikamityetAvAn parikSepeNa- paridhinA prajJaptaH / atra saptaviMzamaSTAviMzamityAdikAH zabdAH 'adhikaM tatasaMkhyamasmin zatasahasra zatizaddazAntAyA Da' iti sUtreNa Dapratyaye saptaviMzatyadhikamaSTAviMzatyadhikamityarthaH / paridhyAnayanopAyastvayaM cUrNikAroktaH 119 11 vakSaskAraH - 1 "vikkhaMbhavaggadahagaNakaraNI vaTTassa parirao hoi / vikkhaMbhapAyagumio parirao tassa gaNiyapayaM / / " 119 11 atra vyAkhyA - jambUdvIpasya viSkambho - vyAsaH, 100000, tadvargaH kriyate jAtaM 10000000000, sa ca dazaguNaH kriyate, zUnyAni 11, tadanu vargamUlamAnIyate / 'viSamAtpadatastyakatvA vargaM sthAnacyutena mUlena / dviguNena bhajeccheSaM labdhaM vinivezayet paGktyAm / / tadvargaM saMzodhya dviguNIkurvIta pUrvaballabdham / utsArya tato vibhajeccheSaM dviguNIkRtaM dalayet // -ityanena karaNenAnIte vargamUle jAto'dhastanacchedarAzi 632447, atra saptakarUpo'ntyo'Gko na dviguNIkata iti tadvarjaM zeSaM sarvamapyaddhakriyate, labdhaM yojanAni 316227, chedarAzizca saptake'pi dviguNIkRte jAtaH 632454, upari zeSAMzA: 484471, ete ca yojanasthAnIyA iti krozAnayanArthaM caturbhirguNitAH jAtAH 1937884, chedarAzinA bhAge labdhaM krozAH 3, zeSaM 40522, dhanurAnayanAya dvisahasraguNaM, jAtaM 81044000, chedarAzinA bhAge labdhAni dhanUMSi 128, zeSaM 89888, SannavatyaGgulamAnatvAddhanuSo'GgulAnayanArthaM SaNNatiguNaM, jAtaM 8629248, chedena bhAge labdhaM aGgulAni 13, zeSaM 407346, atra 'vyAkhyAto // 2 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/3 vizeSapratipatti'riti nyAyAtyavAdikamapyAnIyate, tathAhi-te hyaGgulAMzA 'aSTabhiryavairaoNla miti aSTabhirguNyante, jAtAH 3258768 chedaH sa eva labdhAH yavAH 5 / -tato'pyaSTaguNane yUkAdayaH syu, tatra yUkA 1, etatsarvamapyardhAGgulasya kiJcidvizeSAdhikatvakathena sUtrakAreNApi sAmAnyataH saMgRhItamiti bodhyaM, gaNitapadaM tatkaraNaMca sodAharaNamagre bhAvayiSyata iti / athAkArabhAvapratyavatAraviSayakaM prazna nirvastumAha-- mU. (1) se NaM egAe vairAmaIe jagaIe savvao samaMtA saMparikkhitte, sANaM jagaI aTTha joyaNAI uddhaM uccatteNaM mUle bArasa joaNAI vikhaMbheNaM majhe aTTa joyaNAI vikkhaMbheNaM uvari cattArijoaNAI vikkhaMbheNaM mUle vicchinnA majjhe saMkkhittA uvaritaNuyA gopucchasaMThANasaMThiyA sabavairAmaI acchA saNhA laNhA ghaTTA maTThA nIrayA nimmA nippaMkA nikkaMkaDacchAyA sappabhA samirIyA saujjoyA pAsAdIyA darisaNijA abhiruvA pddiruuvaa|| sANaMjagaI egeNaM mahaMtagavakkhakaDaeNaMsabbaosamaMtA saMparikkhittA, seNaMkavakkhakaDae addhajoaNaM uddhaM uccatteNaM paMca dhanusayAI vikkhaMbheNaM savvarayaNAmae acche jAva paDilave, tIse NaM jagaIe uppiM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaI egA paumavaraveiyA pannatA, addhajoyaNaM uDDhe uccatteNaM paMca dhanusayAiM viskhaMbheNaMjagaIsamiyA parikleveNaM savvarayaNAmaIacchA jAvapaDirUvA tIse NaM paramavaraveiyAe ayameyArUve vaNNAvAse pannatte, taMjahA-vairAmayA nemA evaM jahA jIvAbhigame jAva aTTo jAva dhuvA niyayA sAsayA jAva niccA / vR. seNa miti, so'nantaroditAyAmaviSkambhaparikSepaparimANojambUdvIpaH, Namiti pUrvavat, 'ekayA' ekasaMkhyayA advitIyayA (vA) vajramayyA' vajraratnAtmikayA 'jagatyA' jambUdvIpaprAkArarUpayA dvIpasamudrasImAkAriNyA mahAnagaraprAkArakalpayAsarvato dikSusamantAdvidikSusamparikSiptaHsamyagveSTitaH, prAkRtatvAddIrghatvaM vajrazabdasya, sA jagatI aSTa yojanAnyoccatvena, vastuno hyanekadhoccatvaM UrdhvasthitasyaikaM aparaM tiryakasthitasya anyad guNonnatirUpaM, totarApohenArdhvasthitasya yaduccatvaM tadUrvoccatvamityAgame rUDhamiti, atrAnusvAraH prAkRtatvAt, mUle dvAdaza yojanAni viSkambhena madhye'STau uparicatvAri, ata evamUle viSkambhamadhikRtya vistIrNA madhye saGkSiptA tribhAgonatvAt uparitanukAmUlApekSayAtribhAgamAtravistArabhAvAt, etadevopamayA prakaTayati-gopucchasyeva saMsthAnaM tena saMsthitA, UrvIkRtagopucchAkAreti bhAvaH / sarvAtmanAsAmastyena vajramayI-vajraralAmikA, dIrghatvaM ca prAkRtazailIprabhavaM, 'acchA' AkAzasphaTikavadati-svacchA 'saNhA' lakSNA zlakSNapudgalaskandhaniSpannA zlakSNapudgalaskdhaniSpanA zlakSNadalaniSpa-trapaTavat, 'laNhA' masRNA ghuTitapaTavat, ghaTTA ghRSTA ivaghRSTA kharazANayA pASApratibhAvat, tathA mRSTA iva mRSTA sukumArazANayA pASANapratibhAvat, tathA nIrajAH' sahajarajorahitA, tathA 'nirmalA' AgantukamalarahitA, tathA 'niSpakA kalaGkavikalA kaImarahitA vA, tathA niSkakaTA-niSkavacA nirAvaraNA chAyA-dIptiryasyAH sA tathA, saprabhA-svarUpataH prabhAvatI athavA svena-AtmanA prabhAti-zobhate prakAzate veti svaprabhA, tathA samarIcikA-sakiraNA vastustomaprakAzakarI ityarthaH, tathA prasAdAya-manaHprasattaye hitA tatkAritvAta prAsAdIyA manaHprahlAda- kAriNIti bhAvaH, tathA "darzanIyA' darzanayogyA yAM pazyatazcakSuSI zramaM na gacchata Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 25 iti, tathA 'abhirUvaabhi sarva draSTA manaH prAsAdInutayA abhimukhaM rUpaM yasyAH sA, atyantakamanIyA iti bhAvaH / ata eva prativiziSTam - asAdhAraNaM rUpaM yasyAH sA pratirUpA, athavA pratikSaNaM navaM navamiva rUpaM yasyAH sA tathA, atha atra sUtre'nukto'pi vAcayitRNAmadhikArthajijJApayiSayA jagatyA iSTasthAne vistAnayanopAyaH pradarzyate, tatra mUle madhye upari ca viSkambhaparimANaM sAkSAdeva sUtre labhyate, apAntarAle upariSTAdadhogamane'mupAyaH - jagatIzikharAdadho yAvaduttIrNaM tasminnekena bhakte sati yallabdhaM taccaturbhiryutamiSTasthAne vistAraH, tathAhi uparitanAgAdyojanamekaM gavyatAdhikamavatIrNaM tato'sya rAzeH ekena bhAge hRte labdhamekaM yojanaM gavyUtAdhikaM tacca yojanacatuSkayutaM kriyate, jAtAni paJca yojanAni gavyatAdhikAni, etAvAMstatra pradeze viSkambhaH, evaM sarvatra bhAvyaM, samprati mUlAdUrddhagamane vistArAnayanopAyaH - mUlAdUrdhvagamane yAvadUrdhvaM gataM tasyaikena bhAge hRte yallabdhaM tasminmUlavistArAcchodhite yaccheSaM sa tatra yojanAdAvatikrAnte vistAraH, tadyathA - mUlAdutpatya yojanamekaM gavyatadvabAdhikaM gatastato yojanasya gavyatadvayAdhikasyaikena bhAge hRte yallabdhaM yojanaM gavyUtadvayAdhikaM etanmUlasambandhino dvAdazayojanapramANavistArAdapanIyate, sthitAni daza yojanAni gavyUtadvayAdhikAni, etAvapramANaH sArddhayojanAtikrame vistAraH, evaM sarvatrApi bhAvyaM / evaM RSabhakUTajambU zAlmalIvRkSavanagatakUTAnAmiSTasthAne vistArAnayanArthamidamevakaraNaM bhAvyaM, athAsyAM gavAkSakaTakavarNanAyAha- 'sA' anantaroditasvarUpA 'jagatI Na' miti prAgvat jagatI ekena mahAvAkSakaTakena - bRhaJjAlakasamUhena sarvataH sarvAsu dikSu samantAt, sAmastyena saMparikSiptA vyAptetyarthaH, sa gavAkSakaTaka UrdhvoccatvenArddhayojanaM dve gavyUte viSkambhena paJca dhanuHzatAni, sarvAtmanA ratnamayaH, tathA accha:, atra yAvatkaraNAt prAgvyAvarNitaM vizeSaNapadaM grAhyaM, iyaJca gavAkSazreNirlavaNodapArzve jagatIbhitibahumadhyabhAgagatA'vagantavyA, riraMsudevavidyAdharavRndaramaNasthAnaM / atha jagatyuparibhAgavarNanAyAha "tasyA' yathoktasvarUpAyA jagatyA 'upari' uparitane tale yo bahumadhyadezalakSaNo bhAgaH, bhAgazca pradezalakSaNo'pi syAt tatra ca padmavaravedikAyA avasthAnAsambhavaH ato dezagrahaNena mahAn bhAga ityarthaH, sa ca caturyojanAtmakajagatyuparitanatalasya madhye paJcadhanuHzatAtmaka iti, sUtre ekArAntatA mAgadhabhASAlakSaNAnurodhAt, 'atra' etasmin bahumamadhyadezabhAge Namiti prAgvata mahatI ekA padmavaravedikA - devabhogabhUmi prajJaptA mayA zeSaizca tIrthakaraiH, sA ca UrdhvoccatvenArddhayojanaM paJca dhanuH zatAni viSkambhena jagatyAH samA-samAnA jagatIsamA saiva jagatIsamikA parikSepeNa-parirayeNa, ko'rthaH ? - jambUdvIpasya sarvato valayAkAraeNa vyavasthitAyA jagatyA yAvaduparitanaM talaM caturyojanavistArAtmakaM tasmAllavaNadizi dezonayojanadvaye tyakte arvAka vAvAn jagatIpariravastAvAnasyA apIti, sarvaratnamayI- sAmastyena ratnakhacitA, 'acchA saNhA' ityAdivizeSaNakadambakaM pAThato'rthatazca prAgvat / athAsyA atidezagarbhavarNakasUtramAha tasyAH padmavaravedikAyA 'aya' miti vakSyamANatayA pratyakSaH sa cocyamAnI nyUnAdhiko'pi syAditi etadrUpaH - etadeva rUpaM svarUpaM yasya sa tathA 'varNAvAso' varNa-zlAdhA yathAvasthitasvarUpakIrttanaM tasyAvAso - nivAso granthapaddhatirUpo varNakaniveza ityarthaH, athavA varNavyAso Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/4 varNakagranthavistaraH prajJaptaH, tadyathetyupadarzane, 'vairAmaye tyAdi, 'vairAmayA nemA' ityAdika eva' miti anena prakAreNa yathAjIvAbhigame padmavaravedikAvarNakavistara uktaH tathA bodhya itizeSaH, sa ca kiyatparyanta ityAha-yAvadartha padmavaravedikAzabdasyArthanirvacanaM, tato'pi kiyatparyanta ityAha--'jAva dhuvA niyayA sAsayA 'jAva nicA' iti, sa ca samagrapATho'yaM ___ 'vairAmayA nemA riTThAmayA paiTThANA veruliyAmayA khaMbhA suvaNNamayA phalagA lohiyakkhamaIo sUIo vairAmaI saMdhI NANAmaNimayA kalevarA nAnAmaNimayA kalevarasaMghADA nAnAmaNimayA rUvA nAnAmaNimayA rUvasaMghADA aMkAmayA pakkhA pakkhabAhAoya joirasAmayA vaMsA vaMsakavelluyAya rayayAmaIopaTTiyAojAyasavamaIoohADaNIovairAmaIo uvari puMchaNIo savvaseirayayAmaechAyaNe, sANaMpaumavaraveiyA egamegeNaM hemajAleNaM egamegeNaMkaNagavakkhajAleNaM egamegeNaM khiMkhiNIjAleNaMegamegeNaMdhaNTAjAleNaMegamegeNaM muttAjAleNaM egamegeNaMmaNijAleNaM egamegeNaM kaNagajAleNaMegamegeNaM rayaNajAleNaM egamegeNaM paumajAleNaMsavvarayaNAmaeNaM savao samaMtAsaMparikkhittA, teNaMjAlA tavaNijjalaMvUsagA suvaNNapayaragamaMDiyAnAnAmaNirayaNahAraddhahArauvasobhiyasamudayA IsimaNNamaNNamasaMpattA puvvAvaradAhiNuttarAgaehiM vAehiM maMdAyaM maMdAyaM eijjamANA eijamANApalaMvamANA palaMvamANApajhaMmANA pajhaMjhamANAorAleNaMmaNuNNeNaMmanahareNaM kaNNamaNanivvuikareNaMsaddeNaM te paesesavvao samaMtA ApUremANA sirIe aIva 2 uvasobhemANA 2 citttthti| tIseNaMpaumavaraveiyAetatya tattha dese tahiM tahiM bahave hayasaMghADA gayasaMghADAnarasaMghADA kiMnarasaMghADA kiMpurisasaMghADA mahoragasaMghADA gaMdhabbasaMghADA vasahasaMghADA savvarayaNAmayA jAva paDirUvA, evaM paMtIovi vihIovi mihuNagAivi 8 / tIse maM paumavaraveiyAe tattha tattha dese tahiM 2 bahuIo paumalayAo nAgalayAo asogalayAocaMpagalayAovaNalayAo vAsaMtIlayAoaimuttalayAokuMdalayaosAmalayAo niccaM kusumiyAo niccaM mauliyAo nicaM lavaiyAo niccaM dhavaiyAo nicaM gulaiyAo nicaM gucchiAo nicaM jamaliyAo niccaM jualiyAo niccaM viNamiyAo nicaM paNamiyAo nicaM suvibhattapaDimaMjarivaDiMsagadharIonicaM kusumiyamauliyalavaiyathavaiyagulaiya-guchiyajamaliajualiyaviNamiyapaNamiyasuvibhattapaDimaMjarIvaDiMsagadharIo savvarayaNAmaIo acchA jAva paDirUvA / tIse NaM paumavaraveiyAe tattha tattha dese tahiM 2 bahave akkhayasosthiyA pa0 savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA, se keNatyeNaM bhaMte! evaM vuccai-puumavaraveiyA (2)?, gA0! paumavaraveiyAe tatthatatya desetahiM tahiM vejhyAsu veiyAbAhAsuveiyApuDaMtaresukhaMbhesu khaMbhabAhAsu khaMbhasIsesu khaMbhapuDaMtaresu sUIsu sUimuhesu sUIphalaesu suUpuDaMtaresu pakkhetu pakhabAhAsu bahUI uppalAIpaumAiMkumuyAiMsubhagAiMsogaMdhiyAiMpoMDarIyAiMsayavattAiMsahassavattAIsavvarayaNAmayAI acchAI jAva paDirUvAI mahAvAsikkachattasamANAiM pannattAI samaNAuso!, paumavaraveiyA NaM bhaMte! kiM sAsayA asAsayA?, go0! siasAsayA siaasAsayA, (se keNaTeNaM0?) goamA dabaTTayAe sAsayAvaNNapajjavehiMgaMdhapa0 rasapa0 phAsapa0 asAsayA, se teNadveNaM evaM vuccai-siya sAsayA siya asaasyaa| paumavaradeiyA NaM bhaMte ! kAlao kevaciraM hoi, goamA ! na kayAiM nAsI na kayAiM na Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 27 bhavai na kayAiM na bhavissai bhurvica bhavaI ya bhavissaiya dhuvA niyayA sAsayA akkhayA abbayA avaDiA niccA" iti, atra vyAkhyA-anantaroktAyAH padmavaravedikAyAH vajramayA-vajraralamayA nemAH, nemA nAma bhUmibhAgAdUrdhvaniSkAmantaH pradezAH, vajrazabdasya dIrghatvaMprAkRtatatvAt, evamanyatrApidraSTavyaM, tathA riSTharalamayAni pratiSThAnAnA-mUlapAdAH,tathA vaiDUryaratnamayAH stambhAH,suvarNarUpyamayAni phalakAni-padmavaravedikAGgabhUtAni, lohitAkSaralamayyaH sUcayaH-phalakadvayasthirasambandhakAripAdukAsthAnIyAH, vajramayA-sandhimelAH phalakAnAM / kimuktaM bhavati?-vajaralApUritAH phalakAnAM sandhayaH, nAnAmaNimayAni kalevarANi-- manuSyazarIrANi, tathA nAnAmaNimayAH kalevarasaDATA:-manuSyazarIrayugmAni, saGghATazabdo yugmavAcI yathA sAdhusaGghATa iti, nAnAmaNimayAni rUpANi-hastyAdInAMrUpakANi, rUpasaGghATA apitathaiva, tAnica kAnicicchobhArthaM kAnicidvinodArtha kAnicicca hagdoSanivAraNArthaM yathA rAjadvArAdiSu hastyAdirUpANi kampamAnalambakUrcakavRddharUNi ca kriyante, tathA'tra phalakeSu ralamayAni santItyarthaH, aGko-ralavizeSastanmayAH pakSAH-tadekadezAH pakSabAhavo'pitadekadezabhUtAevAGkamayyaH, jyotIrasaM nAmaralaM tanmayAvaMzAH-mahAntaH, pRSThavaMzAmadhyavalakA ityarthaH, mahatAM pRSThavaMzAnAmubhayatastiryak sthApyamAnA vaMzAH kavelukAni pratItAni, atra dvitIyavaMzazabdA-dvibhaktilopaH prAkRtatvAt / akramaprAptanAmapi kavelukAnAM pRSThavaMzairvazaizca saha yadekatra vizeSaNe yojanaM tatra jyotIrasaralamayatvaM heturiti, rajatamayyaH paTTikAH-vaMzAnAmapuri kambAsthAnIyAH, jAtarUpaM. -suvarNavizeSastanmayyaH avaghATinyaH-AcchAdanahetukamboparisthApya mAnamahApramANakiliJcasthAnIyAH, vajramayyaH avaghATinInAmupari puJchanyo-niviDatarAcchAdanahetu lakSNataratRNavizeSasthAnIyAH, sarvazvetaM rajatamayaM puJchanInAmupari kavelukAnAmagha AcchAdanaM, sA padmavaravedikA ekaikena kiGkiNIjAlena kiGkiNyaH-kSudraghaNTikAH ekaikena ghaNTAjAlenakiGkiNyapekSayA kiJcinmahatyoghaNTAH ekaikena muktAjAlena-muktAphalamayena dAmasamUhena ekaikena maNijAlena maNimayena drAmasamUhenaekaikena kanakajAlena' kanakaM-pItarUpaHsuvarNavizeSastanmayena dAmasamUhena ekaikena ratnajAlena-ralamayadAmasamUhena, atrasthalajAtAmaNayo jalajAtAniratnAnIti ralamaNyorbhedaH, ekaikena sarvaratnamayapadmAtmakena dAmasamUhena, sarvataH samantAditi prAgvat, saMparikSiptA, etAni ca dAmarUpANi hemajAlAdIni jAlAnilambamAnAni vedita0, tathA ca Aha __ 'teNaM jAlA' iti, atra puMstvanirdezaH prAkRtatvAttena tAni jAlAni tapanIyam-AraktaM suvarNaM tanmayo lambUsago-dAmnAmagrimabhAge maNDanavizeSo yeSAM tAnI tathA, pArzvataH sAmastyena suvarNasya pratarakeNa--patrepA maNDitAni, antarA antarA lambamAnahemapatrakAlaGkRtAni, tathA nAnArUpANAM-jAtibhedenAnekaprakArANAMmaNInAralAnAMca ye vicitravarNA hArA-aSTAdazasarikA arddhahArA-navasarikAstairupazobhitaH samudAyo yeSAM tAni tathA, ISat-manAk anoya'nyaMparasparasamprAptAni-asaMlagnAni pUrvAparadakSiNottarAgatairvAtairmandAyaM mandAyamiti-mandaM mandaM ejyamAnAni-kampyamAnAni "mRzAbhIkSNayAvicchede dviprAktamabAde" rityavicchede dvirvacanaM yathA pacati pacatItyatra, evamattaratrApi, ISatkampanavazAtprakarSata itastatomanAkcalanena lambamAnAni 2, tataH parasaMparaMsamparkavazataH 'pajhaMjhamANA pajhaMjhamANA' itizabdAyamAnAni 2, udAreNa-sphAreNa Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram - 1/4 28 zabdeneti yogaH, sa ca sphArazabdo manaH pratikUlo'pi bhavati tata Aha 'manojJena' mano'nukUlena, tacca mano'nukUlatvaM lezato'pi syAdata Aha-- 'manohareNa' manAMsi zrotRRNAM harati AtmavazaM nayatIti manoharo, lihAderAkRtigaNatvAdyayapratyayaH tena, tadapi manoharatvaM kuta ityAha- 'nimittakAraNahetuSu sarvAsA vibhaktInAM prAyo darzana miti vacanAt tI tRtIyA, tato'yamarthaH- pratizrotR karNayormanasazca nirvRtikaraH- sukhotpAdakastato manoharastena itthaMbhUtena zabdena tAn pratyAsannAn pradezAn sarvataH samantAt ApUrayanti 2 zatRpratyayAntasya zAvidaM rUpam ata eva 'zriyA' zobhayA atIva 2 upazobhamAnAni 2 tiSThanti / punarasyAM yadasti tadupadarzayati- 'tasyAH' padmavaravedikAyAH 'tatra 2 deze tahiM 2 iti tasyaiva dezasya tatra 2 ekadeze, etAvatA kimuktaM bhavati ? yatra deze ekastatrAnye'pi vidyanta iti, bahavo hayasaGghATA api vAcyAH, ete ca sarve sarvAtmanA ratnamayAH acchA yAvat pratirUpa ityAdi sarvaM prAgvat, ete ca sarve'pi hayasaGghATAdayaH puSpAvakIrNakA uktAH, sampratyeSAmeva hayAdInAM paGktyadipratipAdanArthamAha- 'eva' miti, yathA'mISAM hayAdInAmaSTAnAM saGkATA uktAstathA paGktyo'pi vIdhyo'pi mithunakAni ca vAcyAni tAni caivam- 'tIse NaM paumavaraveiyAe tattha tatya dese tarhi 2 bahUAo hayapaMtIo gayapaMtIo' ityAdi, navaramekasyAM dizi yA zreNi sA paGktirabhidhIyate, ubhayorapi pArzvayorekaika zreNibhAvena yat zreNidvayaM sA vIthI, ete ca vIthIpaDi ktasaGghATAhayAdInAM puruSANAmuktAH, sAmpratameteSAmeva hayAdInAM strIpuruSa- yugmapratipAdanArthaM 'mihuNAI' ityuktaM, uktenaiva prakAreNa hayAdInAM mithunakAni - strIpuruSayugma rUpANi vAcyAni, yathA tasyaiva dezasya tatra tatra ekadeze atrApi 'tattha tattha dese tahiM tahiM' iti vadatA yatraikA latA tatrAnyA api bahvayolatAH santIti pratipAditaM draSTavyaM, bahvayaH padmalatAH - padminyaH nAgalatAH - nAgA drumavizeSAsta eva latAstiryakazAkhAprasarAbhAvAt nAgalatAH, evamazokalatAH campakalatAH 'vaNalatA' vaNA-taruvizeSA vAsantikAlatAH atimuktalatAH kundalatAH zyAmalatAH / 7 kathaMbhUtA etA ityAha- 'nityaM' sarvakAlaM SaTsvapi RtuSvityarthaH 'kusumitAH' kusumAni saJjAtAnyAsviti kusumitAH, tArakAdidarzanAditapratyayaH, evaM nityaM mukulitAH mukulAni nAmakuDmalAni kalikA ityarthaH, tathA nityaM lavakitAH lava eva lavakaH svArthe kaH pratyayaH sa saJjAta Asviti lavakitAH saJjAtapallavalavA ityarthaH, tathA nityaM gucchitAH saJjAtagucchAH, gucchazca patrasamUhaH, yadyapi ca puSpastabakayorabhedo nAmakoze'dhItastathA'pyatra puSpapatrakRto vizeSo jJeyaH, nityaM yamalitAH, yamalaM nAma samAnajAtIyayortatayoryugmaM tatsaJjAtamAsviti yamalitAH, nityaM yugalitAH, yugalaM- sajAtIyavijAtIyayorlatayordvandvaM, tathA nityaM vinamitA nityaM phalapuSpAdibhAreNa vizeSeNa namitA nIcairbhAvaM prApitAH, tathA nityaM praNamitAH - tenaiva namayitumArabdhAH, prazabdasyAdikarmArthatvAt, anyathA pUrvavizeSaNAdabhedaH syAt, nityaM suvibhaktetyAdi, suvibhaktaHsuvicchittikaH prativiziSTo maJjarIrUpo yo'vataMsakastaddharAH - taddhAriNyaH / aupapAtikAdau tu 'suvibhattapaDimaMjarIvaDiMsagadharAo' iti pAThastatra suvibhaktA - ativiviktA suniSpannatayA piNDayo- lubyo maJjaryazca pratItAH, zeSaM tathaiva, eSaH sarvo'pi kusumitatvAdiko dharma ekAkasyAH 2 latAyA uktaH, sAmprataM kAsAJcillatAnAM sakala- kusumitatvAdidharmapratipAdanArthamAha-nityaM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 kusumita- mukulitalavakitastabakita gulmitagucchitayamalitayugalavitavinamitapraNamitasuvibhaktapratimaJjaryavataMsakadharya iti, arthastu prAgvat, etAzca sarvA api latAH kiMrUpA ityAhasarvAtmanA ratnamayyaH, 'acchA saNhA' ityAdivizeSaNAni praagvt| atratIse NamityAdi akkhayasosthiyAsUtraM dRzyate, paraM vRttikAreNa na vyAkhyAtamiti na vyAkhyAyate / adhunA padmavaravedikAzabdapravRttinimittaM jijJAsuH pRcchati-sezabdo'dhazabdArtha atha 'kenArthena' kena kAraNena bhadanta ! evamucyate-padmavaravedikA padmavaravediketi, kimuktaM bhavati?-padmavaravediketyevaMrUpasya zabdasya tatra pravRttau kiM nimittamiti evamukte bhagavAnAhagautama! padmavaravedikAyAMtatra tatradeze tasyaiva dezasya tatra tatraekadeze vedikAsu-upavezanayogyamattavAraNarUpAsu vedikAbAhAsu-vedikApArveSu veiyApuDaMtaresu iti-dve vedike vedikApuTaM teSAmantarANi teSu, stambheSusAmAnyataH, stambhabAhAsu-stambhapArzveSu, stambhIzIrSeSu(stambhAgrabhAgeSu stammapuTAntareSu)-dvau stambhau stambhapuTateSAmantarANiteSu, sUcISuphalakasambandhavighaTanAbhAvahetupadukAsthAnIyAsu tAsAmupari iti tAtparyArthaH, sUcImukheSu-yatra pradeze sUcI phalakaM bhitvA madhye pravizati tAtyAsatro dezaH sUcImukhaM teSu, tathA sUcIphalakeSu-sUcIbhi sambandhitA ye phalakapradezAste'pyupacArAtsUcIphalakAniteSusUcInAmadhauparica vartamAneSu, tathA sUcIpuTAntareSu dvesUvyausUcIpuTateSAmantareSu, pakSAH pakSabAhAvedikaikadezavizeSAH teSubahUni utpalAni-gaIbhakAni ISannIlAni vA padmAni-sUryavikAsIni ISatzvetAni vA, nalinAni-ISadraktAni kumudAnicandravikAsInisubhagAni-padmavizeSAH, saugandhikAni-kalhArANipuNDarIkANi-zvetapadmAni tAnyevamahAnti mahApuNDarIkANi zatapatrANi-dalazatakalitAnisahanapatrANi-sahanadalakalitAni etau ca padmavizeSau patrasaGkhyAvizeSAt pRthagupAttau, sarvaratnamayAni caitAni, acchA ityAdivizeSaNAni prAgvat, mahAnti-mahApramANAni vArSikANi varSAkAle pAnIyarakSaNArtayAni kRtAni tAni vArSikANi tAni ca tAni chavANi ca 2 tatsamAnAni prajJaptAni, he zramaNa!-tapaH pravRtta ! he AyuSman !-prazastajIvita ! -se eeNadveNa mityAdi, tadetenArthena-anvarthena gautama! evamucyate-padmavaravedikA 2 teSu 2 yathoktarUpeSu yathoktarUpANi padmAni padmavaravedikAzabdasya pravRttinimittamiti bhAvaH, vyutpattizcaivaM padmavarA-padmapradhAnA vedikA padmavaravediketi, athAparaJca pravRttinimittaM, kintadityAha-padmavaravedikAyAH zAzvataMnAmadheyaM prajJaptamiti, ayamabhiprAyaH-prastutapudgalapracayavizeSe padmavaradediketizabdasya niruktinirapekSA'nAdikAlInA rUDhi pravRttinimittamiti / 'pauvaraveiyA NaM bhaMte'tti padmavaravedikA zAzvatI utAzAzvatI ?, "pratyaye DIna vA" ityanena prAkRtasUtreNa DIpratyayasya vaikalpikatvena AbantatayA sUtre nirdezaH, kiM nityA uta anityetibhAvaH, bhagavAnAha-gautama! syAcchAzvatI syAdazAzvatI, kathaJci nityA kathaJcidanityetyarthaH, syAcchabdo nipAtaH kathaJcidityetadarthavAcI, etadeva savizeSaM jijJAsuH pRcchati 'se keNaTeNa mityAdi, sezabdo'thazabdArtha saca prazne, kenArthena-kena kAraNena bhadanta! evamucyate yathA syAcchAzvatI syAdazAzvatIti, bhagavAnAha-gautama ! dravyArthatathA zAzvaMtI, tatra dravyaM sarvatrAnvayi sAmAnyamucyatedravati-gacchatitAn tAn paryAyAnvizeSAniti vAdravyamiti Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1/4 vyutpatteH, dravyamevArtha - tAtvikaH padArtha pratijJAyAM yasya na tu paryAyAH sa dravyArthaH- dravyamAtrAstitvapratipAdako nayavizeSaH tadbhAvo dravyArthatA tayA - dravyamAtrAstitvapratipAdakanayAbhiprAyeNetiyAvat zAzvatI, dravyArthikanayamataparyAlocanAyAmuktarUpasya padmavaravedikAyA AkArasya sadAbhAvAd, tathA varNaparyAyaH - kRSNAdibhiH kandhaparyAyaiH surabhyAdabhi rasaparyAyaiHtiktAdibhiH sparzaparyAyaiH -- kaThinatvAdibhi azAzvatI - anityA, teSAM varNAdInAM pratikSaNaM kiyatakAlAnantaraM vA'nyathA anyathA bhavanAt, atAdavasthasya cAnityatvAt na caivamapi bhinnAdhikaraNe nityatvAnityatve, dravyaparyAyayorbhedAbhedopagamAt, anyathobhayorapyasatvApatteH, tathAhi zakyate vaktu paraparikalpitaM dravyamasat, paryAyavyatiriktatvAt, bAlatvAdiparyAyazUnyavandhyAsutavat, tathA paraparikalpitAH paryAyA asanto, dravyavyatiriktatvAt, vandhyAsutagatabAlatvAdiparyAyavat, uktaM ca // 1 // "dravyaM paryAyaviyutaM, paryAyA dravyavarjitAH / kva kadA kena kiMrUpA, dRSTA mAnena kena vA // " iti kRtaM prasaGgena, 'se eeNaTTeNa' mityAdyupasaMhAravAkyaM sugamaM, iha dravyAstikanayavAdI svamatapratiSThApanArthamevamAha - "nAsato vidyate bhAvo, nAbhova vidyate sataH" iti vacanAt, yau tu zyete prativastu utpAdavinAzau tadAvirbhAva- tirobhAvamAtraM yathA sarpasya utphaNatvaviphaNatve, tasmAt sarvaM vastu nityamiti, evaM ca tanmatacintAyAM saMzayaH - kiM ghaTAdivat dravyArthatayA zAzvatI uta sakalakAlamevaMrUpeti ? tataH saMzayApanodArtha0 bhagavantaM bhUyaH pRcchati 'paumavaraveiyANa' mityAdi, padmavaravedikA Namiti pUrvavat bhadanta ! - paramakalyANayogin kiyacciraM - kiyantaM kAlaM yAvadbhavati, evaMrUpA kiyantaM kAlamavatiSThate iti, bhagavAnAha - gautama na kadAcitrAsIt, sarvadaivAsIditibhAvaH, anAditvAt, tathA na kadAcinna bhavati, sarvadaiva varttamAnakAlacintAyAM bhavatIti bhAvaH, sarvadaiva bhAvAt, tathA na kadAcinna bhaviSyati, kintu bhaviSyaccintAyAM sarvadaiva bhaviSyatIti pratipattavyaM, aparyavasitatvAt, tadevaM kAlatrayacintAyAM nAstitvapratiSedhaM (vidhAya) sampratyastitvaM pratipAdayati- 'bhuviM ca' ityAdi, abhUcca bhavati ca bhaviSyati ceti, evaM trikAlAvasthAyitvAt dhruvA mervAdivat dhruvattvAdeva sadaiva svasvarUpeti niyatA, niyatatvAdeva ca zAzvatI - zazvadbhavanasvabhAvA zAzvatvAdeva ca satatagaGgAsindhupravAhapravRttAvapi pauNDarIka (padma) hRda ivAnekapudgalavighaTane'pi tAvanamAtrApudgaloccaTanasambhavAt akSayA na vidyate kSayo yathoktasvarUpAkAraparibhraMzo yasyAH sA akSayatvAdevAvyayA-avyayazabdavAcyA, mAnagapi svarUpacalanasya jAtucidapyasambhavAt, avyayatvAdeva svapramANe'vasthitA mAnuSottaraparvatAdbahi samudravat, evaM svasvapramANe sadAvavasthAnena cintyamAnA nityA dharmAstikAyAdivat / atha jagatyA upari padmavaravedikAyAH parato yadasti tadAvedayati mU. (5) tIse NaM jagaIe uppiM bAhiM paumavaraveiyAe ettha NaM mahaM ege vanasaMDe pannatte, desUNAI do joaNAI vikkhaMbheNaM jagaIsamae parikkheveNaM vanasaMDavaNNao neyavvo / vR. 'tIse Na' miti prAgvat, jagatyA upari padmavaravedikAyAH bahiH parato yaH pradezastatra, etasmin Namiti pUrvavat, mahAneko vanakhaNDaH prajJaptaH, anekajAtIyAnAmuttamAnAM mahIruhANAM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 31 samUhovanakhaNDaH, yaduktam-"egajAiehiM rukkhehiM vaNaM, anegajAihiM uttamehiM rukkhehiM vanasaMDe''iti, sa ca vanakhaNDo dezone kiJcidUne dve yojane viSkambhato-vistArataH, dezazcAtra sArddhadhanuH zatadvayarUpo'vagantyaH, tathAhi-caturyojanavistRtaziraskAyA jagatyA bahumadhyabhAge paJcadhanuH zatavyAsA padmavaravedikA, tasyAzca bahirbhAgaeko vanakhaNDo'parazcAntarbhAge, ato jagatImastakavistAro vedikAsavistAradhanuHzatapaJcakono'rthIkriyate, tato yathoktaMmAnaM labhyata iti, tathA jagatIsama eva jagatIsamakaH-jagatItulyaH parikSepeNa-parirayeNa, vanakhaNDavarNakaH sarvo'pyatra prathamopAGgagato netavyaH smRtipathaM prApaNIyaH / sa cAyaM "kiNhe kiNhobhAse nIle nIlobhAse harie hariobhAse sIe sIobhAse niddhe niddhobhAsetibvetivvobhAse kiNhe kiNhacchAenIle nIlacchAe hariehariyacchAe sIesIacchAe niddhe niddhacchAe tivve tivvacchAe ghaNakaDiyacchAe ramme mahAmehaNikuraMbabhUe, te NaM pAyavA mUlamaMto kaMdamaMtokhaMdhamaMto tayAmaMto sAlamaMto pavAlamaMto pattamaMto pupphamaMtophalamaMto bIamaMto aNupubbisujAyaruilavabhAvapariNayA egakhaMdhI anegasAhappasAhaviDimA aneganaravAmasuppasAriyAgejjhaghaNaviulavaTTakhaMdhA acchiddapattA aviralapattA avAINapattAaNaIIpattA nidbhUyajaraDhapaMDurapattA navahariabhisaMtapattabhAraMdhayAragaMbhIradarisaNijjA uvaviNiggayanavataruNapattapallavakomalujjalacalaMtakisalayasukumAlapavAlasobhiyavaraMkuraggasiharA niccaM kusumiyAjAva nicaM paNamiyA nicaM kusumiamaulialavaiathavaiagulaiagocchiajamaliajualiaviNamiyapaNamiyasuvibhattapaDimaMjarivaDiMsayadharA suabarahiNamayaNasalAgakoilakoragabhiMgAraga koMDalakajIvaMjIvagaNaMdImuhakavilapiMgalakkhagakAraMDavacakkavAyakalahaMsasArasaaNe gauNagaNaviraiasahunnaiamahurasaraNAiA surammA saMpiMDiadariyabhamaramahuaripahakaraparilitamattachappayakusumAsavalolamahuragumagumeMtaguMjatadesabhAgAamitarapupphaphalA bAhirapattachannA pupphehiM phalehi ya ucchannapalicchannA nIroayA akaMTayA sAuphalA nAnAvi-hagucchagummamaMDavagasohiyA vicittasuhakeubhUyA vAvipukkhariNIdIhiyAsunivesiyarammajAlagharagA piMDimanIhArimasugaMdhisuhasurabhimanaharaMca mahayA gaMdhaddhaNiM muaMtAsuhaseukeubahulAanegarahajANajuggasibiasaMdamANiApavimoaNA pAsAdIyA jAva paDirUvA"iti atra vyAkhyA iha prAyomadhyamevayasi vartamAnAnipatrANi kRSNAni bhavanti, tatastadyogAdvanakhaNDo'pi kRSNaH, na copacAramAtrataH kRSNa iti vyapadizyate, kintu tathApratibhAsanAt, tathA cAha-kRSNAvabhAsaH,yAvati bhAge kRSNAni patrANi santi tAvati bhAgesa vanakhaNDo'tIva kRSNo'vabhAsate-pratibhAtidraSTajanalocanapathaiti kRSNo'vabhAso yasyasa kRSNAvabhAsaH, tathA pradezAntare nIlapatrayogAdvanakhaNDo'pi nIlaH, evaM nIlAvabhAsaH, tathA pradezAntare harito haritAvabhAsazca, tatra nIlo mayUrakaNThavat harittu zukapicchavat haritAlAbha iti vRddhAH, tathA prAyo dinakarakarANAmapravezAvRkSANAM patrANi zItAni bhavanti tadyogAtvanakhaNDo'pizItaH, na cAsAvupacAramAtrata ityata Aha-zItAvabhAsa iti, adhovarttivyantaradevadevInAM tadyogazItavAtasparzataH zIto vanakhaNDo'vabhAsate, tathA ete kRSNanIlaharitavarNA yathAsvaM svasmin 2 svarUpe'tyarthamutkaTAH snigdhA bhaNyante tIvrAzca tatastadyogAdvanakhaNDo'pi snigdhastIvrazcoktaH, Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/5 ncaitdupcaarmaatrNkintuprtibhaaso'pi|tt uktaM-snigdhAvabhAsastIvrAvabhAsa iti, iha cAvabhAso bhrAnto'pi syAdyathA marumarIcikAsu jalAvabhAsastato nAvabhAsamAtropadarzanena yathAvasthitaM vastusvarUpamupavarNitaM bhavati kintutathAsvarUpapratipAdanenatataH kRSNatvAdInAM tathAsvarUpapratipAdanArthamanuvAdapurassaraMvizeSaNAntaramAha-kRSNo vanakhaNDaH, kuta ityAha-kRSNacchAyaH, 'nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzana miti vacanAt hetau prathamA, tato'yamarthayasmAt kRSNA chAyA-AkAraH sarvAvisaMvAditayA tasyAsti tasmAta kRSNaH, etaduktaM bhavati sarvAvisaMvAditayA tatra kRSNa AkAra upalabhyate, na ca bhrAntAvabhAsasampAditasattAkaH sarvAvisaMvAdI bhavati, tatastatvavRtyAsa kRSNo na bhrAntAvabhAsamAtravyavasthApita iti, evaM nIlo nIlacchA ityAdyapi bhAvanIyaM, navaraM zItaH zItacchAya ityatra chAyAzabda AtapapratipakSavastuvAcI draSTavyaH, 'ghaNa'ttiiha zarIrasya madhyabhAgekaTistato'nyasyApimadhyabhAgaHkaTiriva kaTirityucyate, kaTistaTamiva kaTitaTaM ghanA anyo'nyazAkhAprazAkhAnupravezato nibiDA kaTitaTe-madhyabhAge chAyA yasya(sa)ghanakaTitaTacchAyaH, madhyabhAge nibiDataracchAya ityarthaH, vAcanAntare 'ghaNakaDiakaDacchAe'tti pAThe tu kaTaH saJjAto'syeti kaTitaH kaTAntareNoparyAvRta ityarthaH kaTitazcAsau kaTazca kaTitakaTaH, ghanA nibiDA kaTitakaTasyevAdhobhUmau chAyA yasya sa ghanakaTitakaTacchAyaH, ata eLa ramyo ramaNIyaH, tathA mahAn-jalabhArAvanataH prAvRTakAlabhAvI yo meghanikurambomeghasamUhastaM bhUto-guNaiH prApto mahAmeghavRndopama ityarthaH / ___ 'teNaM pAyava'tti yatsambandhI vanakhaNDaste pAdapAH 'mUlamanta' ityAdIni daza padAni, tatra mUlAni prabhUtAni dUrAvagADhAni ca santyeSAmiti mUlavantaH, yAni kandasyAdhaH tAni mUlAni teSAmuparivartinaH kandAH skandhaH-sthuDaM yato mUlazAkhA prabhavanti tvak-challI zAlA-zAkhA pravAlaH-pallavAGkuraH, patrapuSpaphalabIjAni prasiddhAni, sarvatrAtizAyane kvacid bhUmni vA matup pratyayaH, 'Anupubdi'tti AnupUrvyA mUlAdiparipATyA suSTu jAtA AnupUrvIsujAtAH rucirAHsnigdhatayAdIpyamAnacchavimantaH tathA vRttabhAvena pariNatAvRttabhAvapariNatAH,kimuktaMbhavati?-evaM nAma sarvAsu dikSu vidikSu ca zAkhAdibhi prasRtA yathA vartulAkRtayo jAtA iti, tataH padatrayasya karmadhArayaH, tathAte pAdapAH pratyekamekaskandhAH,prAkRtecAsyastratvamiti egakkhaMdhIitisUtrapAThaH, anekAbhi zAkhAbhi prazAkhAbhizca madhyabhAge viTapo-vistAro yeSAM te tathA, tathA tiryagbAhudvayaprasAraNapramANo vyAmaH anekaiH naravyAmaiH-puruSavyAmaiH suprasAritairagrAhyaH-ameyo ghano-nibiDo vipulo-vistIrNa skandho yeSAM te tathA -- acchidrANi patrANi yeSAM te'cchidrapatrAH, kimuktaM bhavati? na teSAM patreSu vAtadoSataH kAladoSato vA gaDarikAdirItirupajAyate yena teSu chidrANyabhaviSyanityacchidrapatrAH, athavA evaM nAmAnyo'nyaMzAkhAprazAkhAnupravezAt patrANipatrANAmuparijAtAniyena manAgapyantarAlarUpaM chidraM nopalakSyata iti, acchidraprAH kuta ityAha-'aviralapattA ithi, atra hetau prathamA, tato'. yamarthaH-yato'viralapatrA ataH acchidrapatrAH, aviralapatrA api kuta ityAha-'avAINa'tti vAtI- nAni-vAtopahatAni vAtena pAtitAnItyarthaH, na vAtInAni avAtInAni patrANi yeSAM te tathA, kimuktaM bhavati? -na tatra prabalo vAtaH kharaparuSo vAti yena patrANi truTitvA bhUmau patanti, Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 vakSaskAraH -1 tato'vAtInapatratvAdaviralapatrA iti, acchidrapatrA ityatra prathamavyAkhyApakSe hetumAha 'aNIipattA' iti na vidyate Iti-gaDarikAdirUpA yeSu tAnyanItini anItIni patarANi yeSAM te tathA, ayamAzayaH-yAni vRkSasthAni uktasvarUpANi patrANi tAnivAtena nirdUya 2 bhUmau pAtyante tato'pi ca prAyo nirdUya nirdUyAnyatrApasAryanta iti, tathA navena-sadyaskena haritenazukapicchAbhena 'bhisanta'tti bhAsamAnena snigdhatvacA dIpyamAne patrabhAreNa-dalasaJcayena yo jAto'ndhakArastena gambhIrA-alabdhamadhyabhAgAH santo darzanIyAH navaharitabhAsamAnapatrabhArAndhakAradagambhIradarzanIyAH, tathA upavinirgataiH-nirantaravinirgatarnavataruNapatrapallavaistathA komalaiH-maneharujjvalaiH zuddhaizcalabhiH-ISatkampamAnaiH kizalayaiH-avasthAvizeSopetaiH pallavavizeSaistathA sukumAraiH pravAlaiH-pallavADraiH zobhitAni varAGkurANi-varAGkuropetAni agrazikharANi yeSAM te tathA, iha cAGgurapravAlayoH kAlakRtAvasthAvizeSAdvizeSo bhAvanIya iti __ 'niccaM kusumiyA ityAdikaM 'vaDeMsayadharA' ityantaM sUtraM pUrvavad vyAkhyeyaM, tathA zukabarhiNamadanazalAkAkokilakorakabhRGgArakakoNDalakajIvaMjIvaka nandImukhakapilapiGgalAkSakakAraNDavacakravAkakalahaMsasAra sAyAnAmanekeSAM zakunigaNAnAM-pakSikulAnAM mithunaiHstrIpuMsayugmairviracitaM zabdonnatikaM ca-unnatazabdakaM madhurasvaraM ca nAditaM-lapitaM yeSu te tathA, ata eva suramyA-atimanojJAH, atra zukAH-kIrAH barhiNA-mayUrAH madanazalAkAH-sArikAH kokilacakravAkakalahaMsasArasAH pratItAH, zeSAstujIvavizeSAH lokato'vaseyAH, saMpiMDitAekatra piNDIbhUtA haptA-madonmattatayA dappadhmiAtA bhramaramadhukarINAM pahakarAH-saMghAtAH yatra te tathA, tathAparilIyamAnA-anyata AgatyAgatyAzrayanto mattAH SaTpadAH kasamAsavalolA:kiMjalkapAnalampaTA madhuraM gumagumAyamAnA guJjantazca-zabdavizeSaM vidadhAnA dezabhAgeSu yeSAM te tathA, gamakatvAdevamapi samAsaH, tato bhUyaH pUrvapadena saha vizeSaNasamAsaH, tathA abhyantarANiantarvartIni puSpaphalAni yeSAM te tathA tathA bahi patraiH chnnaa-vyaaptaaH| __ tathA patraizca puSpaizca channaparicchannA-ekArthikazabdadvayopAdAnAt atyantamAcchAditAH, tathA nIrogakA rogavarjitA vRkSacikitsAzAstraSu yeSAM pratikriyA taiH rogaiH svata eva virahitA ityarthaH, tathA'kaNTakAH na teSu madhye badaryAdayaH santItibhAvaH, tathA svAdUni phalAni yeSAM te svAduphalAH, snigdhaphalA ityapikaci, nAnAvidhairguccha:-buntAkIprabhRtigulmaiH-navamAlikAdibhirmaNDapakaiH-drAkSAmaNDapakaiH zobhitAH uktarUpairgucchAdibhistaM saMzritA ityarthaH, tathA vicitrAn zubhAnketUn-dhvajAnprAptAH vicittasuhakeubahulA' itipAThAntaraM, tatra vicitraiH zubhaiH-maGgalabhUtaiH ketubhidhvajairbahulA-vyAptAH, tathA vApyazcaturanakA-rAstA eva vRttAH-puSkariNyaH dIrdhikA-RjusAriNyaH, tAsu suSThu nivezitAni ramyANi jAlagRha- kANi yatra te tathA, ayamarthaH yatra te vRkSA Asan tatra vApyAdiSu gavAkSavanti gRhANi vyantaramithunAnAM jalakelikRte bahUni sntiiti| piMDimani rimA-pudgalasamUharUpAMdUradezagAminIMcasugandhi-sadgandhikAMzubhasurabhimyo gandhAntarebhyaH sakAzAnmanoharA yAsA tathA tAMca mahatA-mocanaprakAreNa prAkRtatvAdvAdvitIyArthe tRtIyA mahatImityarthaH gandhadhrANi-yAvadbhirgandhapudgalaiGgindriyasya tRptirupajAyate tAvatI | 133 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/5 pudgalasaMhatirupacArAd gandhadhANirityucyate tAM nirantaraM muJcanta ityarthaH, tathA zubhAH - pradhAnAH setavo-mArgA AlavAlapAlyo vA ketavo-dhvajA bahulAanekarUpA yeSAM te tathA, rathAHkrIDArathAdayaH yAnAni - uktavakSyamANAtiriktAni zakaTAdIni - vAhanAni yugyAni - gollaviSayaprasiddhAni dvihastapramANAni caturasravedikAyutAni jampAnAni zibikA :- kUTAkAreNAcchAditAH jampAnavizeSAH syandamAnikAH - puruSapramANajampAnavizeSAH, anekeSAM rathAdInAmadho'tivistIrNatvAt pravimocanaM yeSu te tathA, 'pAsAdIyA' prAgvat / atha vanakhaNDasya bhUmibhAgavarNanamAha mU. (6) tassa NaM vanasaMDassa aMto bahusamaramaNije bhUmibhAge pannatte se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva nAnAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM taNehiM uvasomie, taMjahA kiNhehiM evaM vaNNe gaMdhI raso phAso saddo pukkhariNIo pavvayagA gharagA maMDavagA puDhavisilAvaTTayA goyamA ! NeyavvA, tattha NaM bahave vANamaMtarA devA ya devIo ya AsayaMti sayaMti purAporANANaM suparakaMtANaM subhANaM kallANANaM kaDANaM kammANaM kallANaphalavittivisesaMpaJcaNubhavamANA viharati / tIse NaM jagaIe uppiM aMto paumavaraveiAe ettha NaM ege mahaM vanasaMDe pannatte, desUNAI do jo aNAiM vikkhaMbheNaM vedivAsamaeNa parikkheveNaM kiNhe jAva taNavihUNe ne avvo / 34 vR. tasya Namiti pUrvavat vanakhaNDasyAntaH -- madhye bahu-atyantaM samo bahusamaH sa cAsau ramaNIyazca sa tathA bhUmibhAgaH prajJaptaH, kIdhza ityAha- 'se' iti tat sakalalokaprasiddhaM 'yathe' ti STAntopadarzane 'nAme' ti ziSyAmantraNe 'e' iti vAkyAlaGkAre, AliGgo - marajo vAdyavizeSasatasya puSkaraM - carmmapuTakaM tatkilAtyantasamamiti tenopamA kriyate itizabdAH sarve'pi svasvopamAbhUtavastusamAptidyotakAH, vAsandAH samuccaye, yAvacchabdena bahusamatvavarNako maNilakSaNavarNakazca grAhya iti, sa cAyaM 'muiMgapukkharei vA saratalei vA karatalei vA caMdamaMDalei vA sUramaMDalei vA AyaMsamaMDalei vA uramacammei vA vasahacammei vA varAhacammei vA sIhacammei vA vagghacampei vA chagalacammei vA dIviyacammei vA anegasaMkukIlagasahassavitate AvattapaJcAvattaseDhipaseDhisotthiyasovatthiyapUsamANa vaddhamANagamacchaMDakamagaraMDakajAramAraphullAvalipaumapattasAgarataraMgavAsaMtI pamalayabhatticittehiM sacchAehiM sappamehiM samirIiehiM saujjoehiM' iti / atra vyAkhyA - mRdaGgo lokapratIto mardalastasya puSkaraM mRdaGgapuSkaraM tathA paripUrNa - pAnIyena bhRtaM taDAgaM-sarastasya talaM - uparitano bhAgaH sarastalaM, atra 'vyAkhyAto vizeSapratiptati' riti nirvAtaM jalapUrNa saro grAhyaM, anyathA vAtoddhUyamAnatayoccAvacajalatvena vivakSitaH samabhAvo na syAdityarthaH karatalaM pratItaM, candramaNDalaM sUryamaNDalaMca yadyapi vastugatyA uttAnIkRtArthakapityAkArapIThaprAsAdApekSayA vRttAlekhamiti tadgato dRzyamAno bhAgo na samatalastathApi pratibhAsate samatala iti tadupAdAnaM, AdarzamaNDalaM suprasiddhaM 'urabmacammei vA' ityAdi, atra sarvatrApi 'anegasaMkukIlagasahassavitate' iti padaM yojanIyaM, urana-UraNaH vRSabhavarAhasiMhavyAghrachagalAH pratItAH dvIpI - citrakaH, eteSAM pratyekaM carammaM anekaiH zaGkhapramANaiH kIlakasahasairyato mahadbhiH kIlakaistADitaM prAyo madhye kSAmaM bhavati na samatalaM tathArUpatADAsambhavAt ataH zaGkhagrahaNaM vitataM vitatIkRtaM tADitamiti bhAva:, yathA'tyantaM bahusamaM bhavati tathA tasyApi vanakhaNDasyAntarbahusamo bhUmibhAgaH / punaH kathaMbhUta ityAha-- ' nAnAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM taNehiM uvasobhie' iti yogaH, Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 35 nAnAvidhA - jAtibhedAnnAnAprakArA ye paJcavarNA maNayastRNAni ca tairupazobhitaH, kathaMbhUtaimaNibhirityAha- AvarttAdIni - maNInAM lakSaNAni, tatra AvarttaH pratItaH ekasyAvarttasya pratyabhimukhaH AvarttaH pratyAvarttaH zreNi tathAvidhabindujAtadeH paGkti tasyAzca zreNeryA vinirgatA'nyA strINi sA prazreNi svastikaH - pratItaH, sauvastikapuSpamANavau ca lakSaNavizeSau lokAt pratyetavyI, varddhamAnakaM- zarAvasaMpuTaM matsyANDakamakarANDake jalacaravizeSANDake prasiddhe, 'jAramAre' ti lakSaNavizeSau samyagmaNilakSaNavedino lokAdveditavyau, puSpAvalipadmapatrasAgarataraGgavAsantIlatApadmalatAH pratItAH, tAsAM bhaktyA - vicchityA citraM Alekho yeSu te tathA, kimuktaM bhavati ? - AvarttAdilakSaNopetaiH tathA satI - zobhanA chAyA - zobhA yeSAM te tathA taiH / 'sappa mehiM' ityAdi vizeSaNatrayaM prAgvat, evaMbhUtaiH nAnAvidhaiH paJcavarNai maNibhistRNaizcopazobhitaH, tadyathetyupadarzane, kRSNaiH - kRSNavarNopetaiH evaM 'vaNNao' tti evaM' amunA prakAreNa zeSo'pi nIlAdiko varNo maNitRNavizeSaNatayA yojanIyo yathA nIlavarNairlohitavarNai hAridravarNe zuklavarNaizceti, tathA teSAM maNitRNAnAM gandhaH sparza zabdazca netavyaH, tathA tasya vanakhaNDasya bhUmibhAge puSkariNyaH parvatakA gRhakANi maNDapakAH pRthivIzilApaTTakAzca netavyAH - buddhipathaM prApaNIyAH, bhavanti hi sUtrakArANAM gatervaicitryAdIddazAni lAghavArthakAni evaM jAva taheva icchAi vaNNao sesaM jahA' ityAdyanekaprakArakapadAbhivyaGgayAni atidezarUpANi sUtrANi, yadAha"katthai desaggahaNaM katthai bhaNNaMti niravasesAI / ukkamakamajuttAiM kAraNavasao niruttAI // " iti / 119 11 atraitatsUtrAbhiprAyAbhivyaktaye jIvAbhigamAdigranthoktaH kiyAn pATho likhyate, 'tattha NaM je te kiNhA maNI taNA ya tesi NaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte, taM0-se jahAnAmae jImUtei vA aMjaNei vA khaMjaNei vA kajjalei vA masIi vA masIguliyAi vA gavalei vA gavalaguliyAi vA bhamarei vA bhamarAvalIi vA bhamarapattasArei vA jaMbUphalei vA addAriTThei vA parapuTThei vA gaei vA gayakalabhei vA kiNhasappei vA kiNhakesarei vA AgAsathiggalei vA kiNhAsoei vA kiNhakaNavIrei vA kiNhabaMdhujIvei vA bhave eyArUve ?, go0 no iNaTTe samaTThe, te NaM kaNhAmaNI taNAya itto iTThatariyA caiva kaMtatarAe ceva maNuNNatarAe ceva maNAmatarAe ceva vaNNeNaM pa0 'tattha Na 'mityAdi, tatra - teSAM paJcavarNAnAM maNInAM tRNAnAM ca madhye Namiti prAgvat, ye te kRSNA maNayastRNAni ca ye ityeva siddhe ye te iti vacanaM bhASAkramArthaM, 'tesi NamityAdi se jahANAmae' ityantaM ca sUtraM pUrvavat, jImUto megaH, sa ceha prAvRTaprArambhasamaye jalapUrNo veditavyaH, tasyaiva prAyo'tikAlimasambhavAt itizabda upamAbhUtavastunAmaparisamAptidyokaH vAzabda upamAnAntarApekSayA samuccaye, evaM sarvatra itivAzabdau draSTavyau, aJjanaM sauvIrAJjanaM ratnavizeSo vAkhaJjanaM - dIkamallikAmalaH snehAbhyakta zakaTAkSagharSaNodbhavamityapare kajjalaM - dIpazikhApatitaM maSI - tadeva kajjalaM tAmrabhAjanAdiSu sAmagrIvizeSeNa gholitaM maSIgulikA gholitakajjalaguTikA gavalaM - mAhiSu zrRGgaM tadapi cApasAritoparitanatvagbhAgaM grAhyaM tatraiva viziSTasya kAlimraH sambhavAt tathA tasyaiva mAhiSa zrRGgasya nibiDatarasAranirvarttitA guTikA gavalaguTikA bhramaraH - pratItaH bhramarAvalI - bhramarapaGkti tathA bhramapatrasAraH - bhramarasya patraM - pakSastasya sAraH - tadantargato " Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/6 viziSTazyAmatopacitaH pradezaH jambUphalaM-pratItaM AridhaH-komalakAkaH parapuSTaH-kokilaH gajo gajakalabhazca prasiddha kRSNasarpa-kRSNavarNa sarpajAtivizeSaH kRSNakesaraH-kRSNabakulaH 'AkAzathiggalaM' zaradi meghamuktamAkAzakhaNDaM, taddhi kRSNamatIva pratibhAtIti tadupAdAnaM, kRSNAzokakRSNakaNavIrakRSNabandhujIvAH azokakaNavIrabandhujIvavRkSabhedAH,azokAdayo hi paJcavarNA bhavanti tataH zeSavyudAsArthaM kRSNagrahaNaM, etAvatyukte bhagavantaM gautamaH pRcchati-bhave eyArUve' iti bhavet maNInAM tRNAnAM ca kRSNo varNa etadrUpojImUtAdirUpaH, kAkupAThAccAsya praznasUtratA veditavyA, bhagavAnAha-gautama! nAyamartha samarthaH-nAyamartha upapanno, yaduta-evaMbhUtaH kRSNo varNo maNInAM tRNAnAM ca, kintu te kintu te kRSNA maNayastRNAni ca ito-jImUtAdeH sakAzAdiSTatarakA eva-kRSNena varNena IpsitatarakA eva, tatra kiJcidakAntamapi keSAJcidiSTataraM bhavatitato'kAntatAvya-vacchityarthamAha-kAntatarakA eva-atisnigdhamanohArikAlimopacitayA jImUtAdeH kamanIyatarakA eva, ata eva manojJatarakA-manasA jJAyante anukUlatayA svapravRttiviSayIkriyante iti manojJA- mano'nukUlAH tataH prakarSavivakSAyAM tapapratyayaH, tatra manojJamapi kiJcinmadhyamaM bhavati tataH sarvotkarSapratipAdanArthamAha-manaApatarakA eva-draSTaNAM manAMsi Apnuvanti-AtmavazatAM nayantIti manaApAH tataH prakarSavivakSAyAM tarapapratyayaH, prAkRtatvAt pakArasya makAre maNAmatarA iti bhavati, athavA ko'pi zabdaH kasyApi prasiddho bhavatIti nAnAdezajavineyAnugrahArthaM ekArthikA evaite zabdA iti| 'tattha NaM je te nIlagA maNI taNA ya tesiNaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte taMjahA-se jahA nAmae bhiMgei vA bhiMpattei vA cAsei vAcAsapicchei vA suei vA suapicchei vA nIlIi vA nIlIbheeivAnIlIguliyAivA sAmAei vA uccaMtaeivA vanarAIi vA haladharavasaNeivAmoragIvAi vA pArevayagI vAi vA ayasikusumei vA bANakusumei vA aMjaNakesiyAkusumei vA nIluSpalei vA nIlAsoei vA nIlakaNavIrei vA nIlabaMdhujIvei vA, bhave eyAruve !, goamA ! no iNaDhe samaDhe teNaM nIlA maNI taNA ya itto iTTatarayA ceva kaMtatarayA ceva maNuNNatarayA cevamaNAmatarayA ceva vaNNeNaM pannate'ti, padayojanA prAgvat, bhRGgaH-kITavizeSaH pakSmalaH bhRGgapatraM- tasyaiva kITavizeSasya pakSmazukaH-kIraH zukapicchaM-zukasya patraM prasiddhaM cApaH-pakSivizeSaH cASapicchaM-tasyaiva picchaM nIlI-prasiddhA nIlIbhedo-nIlIcchedaH nIlIgulikA-nIlIguTikA zyAmAko dhAnyavizeSaH, prajJApanAyAMtu sAmA itipAThaH, tatrazyAmA-priyaGgu, uccaMtago-dantarAgaH vanarAjIpratItA, haladharo-balabhadraH tasya vasanaM, tacca kila nIlaM bhavati, sarvadaiva balo gaurazarIratvAcchobhAkArIti nIlameva vastra paridhatte, mayUragrIvApArApatagrIvAalasIkusumabANakusumAni pratItAni, aJjanakezikA-vanaspativizeSaH tasyAH kusumaM nIlotpalaM-kuvalayaM nIlAzokanIlakaNavIranIlabandhujIvAazokAdivakSavizeSAH, 'bhave eyArUve' ityAdi prAgvat vyAkhyeyaM / ____ 'tattha NaM je te lohiagA maNI taNA ya tesiNaM ayameyAstve vaNNAvAse pannatte taM0-se jahAnAmae sasagarihurei vA uraaruhirei vA varAharuhirei vA maNussaruhirei vA mahisaruhirei vA bAliMdagovei vA bAladivAyarei vA saMjhabbharAgei vA guMjaddharAgei vA jAyahiMgulaei vA silappavAleivA pavAlaMkurei vA lohiakkhamaNIi vA lakkhArasei vA kimirAgakaMbalei vA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 37 cINapirAsIi vA jAsuaNakusumei vA kiMsuakusumei vA pAliyAyakusumei vA stuppalei vA rattAsoei vA raktakaNavIrei vA rattabaMdhujIvei vA bhave eyArUve ?, goamA ! no iNaTTe samaTThe, te lahagA maNI taNA ya etto iTThatarayA caiva kaMtatarayA ceva maNunnatarayA ceva maNAmatarayA ceva vaNNeNaM pannatte'ti, zasarudhiraM pratItaM, urabhraH - UraNastasya rudhiraM varAhaH - zUkaraH tasya rudhiraM manuSyarudhiraM mahiSarudhiraM ca pratItaM, etAni hi zeSarudhirebhyo lohitavarNotkaTAni bhavanti tenaiSAmupAdAnAM, bAlendragopakaH - sadyojAta indragopakaH, sa hi vRddha - san ISatapANDurakto bhavati tato bAlagrahaNaM, indragopakaH- prAvRTakAlabhAvI kITavizeSaH bAladivAkaraH - prathamamudagacchan sUrya, sa hi udaye rakto bhavatIti bAlapadopAdAnaM, sandhyAbhrarAgo - varSAsu sandhyAsamayabhAvI abhrarAgaH guJjA - raktikA tasyAH arddha tasya rAgaH guJjarddharAgaH, guJjAyA hi ardhamatiraktaM bhavati arddhamatikRSNaM ato guArddhagrahaNaM, jAtyahiGgulako vyaktaH, zilApravAlaM - pravAlanAmA ratnavizeSaH pravAlAGkaraH tasyaivAGkuraH, sa hi prathamodgatatvenAtyantarakto bhavatyatastadupAdAnaM, lohitAkSamaNirnAma ratnavizeSaH lAkSArasaH - prasiddhaH kRmirAgeNa raktaH rambalaH kRmirAgakambalaH cInapiSTaM sindUraM tasya rAzi, japAkusumakiMzukakusumapArijAtakusumaraktotpalaraktAzokasktakaNavIraraktabandhujIvAH pratItAH, 'bhave eyArUve' ityAdi prAgvat / "tattha NaM je te hAliddA maNI taNA ya tesi NaM ayameyArUve vaNNAvAse pa0 - se jahAnAmae paMcagei vA caMpagacchallIi vA caMpagaccheei vA hAliddAi vA hAliddAbheei vA hAliddAguli - yAi vA haliyAliyAi vA hariyAliyAguliyAi vA ciurei vA ciuraMgarAgei vA varakaNagei vA varakaNaganidhasei vA varapurisavasaNei vA allaIkusumei vA caMpagakusumei vA kohaMDiyAku0 koraTaMmalladAmei vA taDauDAku0 vA ghosADiyAku0 vA suvaNNajUhiyA0 vA suhiraNNiyAku0 vA bIagaku0 vA pIyAsoei vA pIkaNavIrei vA pIabaMdhujIvei vA bhave eArUve ?, go0 ! no iTTe samaTThe, te NaM hAliddA maNI taNA ya etto iTThatarA ceva jAva vaNNeNaM pa0 / 'tatre' tyAdi padayojanA prAgvat, campakaH - sAmAnyataH suvarNacampako vRkSaH, campakacchallIsuvarNacaMpakatvat campakabhedaH - suvarNacampakacchedaH haridrA vyaktA, haridrAbhedo-haridrAcchedaH haridrAgulikA - haridrAsAranivarttitA guTikA haritAlikA - pRthivIvikArarUpA pratItA haritAlikAbhedoharitAlikAcchedaH haritAlikAgulikA- haritAlikAsAranirvartitA guTikA cikuro - rAgadravyavizeSaH, cikurAGgarAgaH - cikurasaMyoganimitto vastradau rAgaH, varaM pradhAnaM yat kanakaM pItasuvarNamityartha varakanakaM tasya nigharSa nikaSI vA kaSapaTTake rekhArUpaH varapuruSo - vAsudevastasya vasanaM - vastra, taddhi kila pItameva bhavatIti tadupAdAnaM, alkIkusumaM lokato'vaseyaM, campakakusumaM suvarNacampakakusumaM kUSmANDikAkusumaM puMsphalIpuSpaM, koraNTakamAlyadAma - koraNTakaH puSpajAtivizeSaH sa ca kaNTAseliAkhyaH sambhAvyate tasya mAlAyai hitAnIti kRtvA mAlyAni - puSpANi teSAM dAma-mAlA, samudAye hi varNetkaTayaM bhavatIti dAmagrahaNaM, taDavaDA - AulI tasyAH kusumaM taDavaDAkusumaM tathA ghoSAtakIkusumaM suvarNayUdhikAkusumaM ca pratItaM, suhiraNyikA- vanaspativizeSaH, bIko vRkSavizeSaH pratItastasya kusumaM, pItAzokAdayo vyaktAH, zeSaM pUrvavat / "tattha NaM je te sukillA maNI ya taNAya tesi NaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte, taMjahA- se Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/6 jahAnAmae aMkei vA khIrei vA khIrapUrei vA koMcAvalIi vA hArAvalIi vA balAyAvalIi vA sAraiabalAhaei vAdhaM,dhoaruppapaTTei vA sAlipiThTharAsIi vA kuMdapuSpharAsIi vA kumuarAsIi vA sukkachivADiAi vA pehuNamijiAi vA bhisei vA muNAlei vA gayadaMtei vA lavaMgadalei vA poMDarIyadalei vA siMduvAramalladAmei vA seAsoei vA seakaNavIreivA seabaMdhujIveivA, bhave eyArave?, go0 ! no imalesamate, teNaMsukillA maNI taNA yaittoiTTatarA ceva jAvavaNNeNaMpa0" ___ "tattha NamityAdipadayojanA prAgvat, ako-ratnavizeSaH zaGkhacandrau prasiddhI kundaMpuSpavizeSaH dakaM-gaGgAjalAdi dakarajaH-udakakaNAste hyatizubhrA bhavantItyupAttAH, dadhidhanodadhipiNDaH kSIraM-pratItaM, kSIrapUraM kathyamAnAmatitApAdUrdhvaMgacchat kSIraM krauJcAvalihArAvalihaMsAvalibalAkAvalayaH prakaTArthAH,AvalipadopAdAnaM varNItkaTayapratipAdanArthaM, candrAvalI-taTAgAdiSu jalamadhye pratibimbitA candrapaGkita, zAradikabalAhakaH-zaratkAlabhAvI meghaH mAtadhautarUpyapaTa:-dhmAtaH-agnisamparkato'tinirmalIkRto dhauto-bhUtikharTitahastasammArjanenAtitejito rUpyamayapaTTaH, anye tuvyAcakSate dhmAtena agnisaMyogena dhautaH-zodhito rUpyapaTTaH,zAlipiSThaMzAlicUrNaM tasya rAzi-zuklA bhatyatastarAzi kumudarAzizca spaSTaH,chevADInAma-vallAdiphalikA sAca kaciddezavizeSezuSkA satIatIvapujaH kundapuSpadupAdAnaM, "pehuNamiMjikA pehuNaM-mayUrapicchaM tanmadhyavartatinI miMjAsAcAtizukleti tadupanyAsaH,zeSaM prAgvat, 'bhave eyArUveityAdi bhAvitA), tadevamuktaM varNasvarUpaM, samprati gandhasvarUpapratipAdanArthamAha- "tesi NaM bhaMte maNINaM taNANa ya kerisae gaMdhepa0 sejahA0koTThapuDANavAtagarapuDANa vAelApuDANavA coapuDANa vAcaMpagapuDANa vAdamaNagapuDANavA kuMkumapuDANa vA cadanapuDANa vAosIpuDANavA maruagapuDANavAjApuDANa vA jUhiApuDANa vA malliApuDANa vA hAmalliA- puDANa vA keaipuDANa vA pADalapuDANa vA NomAliyApuDANa vA agarugapuDANa vA lavaMgapuDANavAvAsapuDANavAkappUrapuDANavAaNuvAyaMsi ubijamANANa vA NibmijjamANANa vA kuTTijamANANa vA rucijamANANa vA ukkirijjamANANa vAparibhuMjamANANavAbhaMDAo bhaMDaMsAharijamANANaMurAlA maNuNNAmaNoharA ghANaNaNanivvuikarA sabbao samaMtA gaMdhA abhiNissarvati, bhave eyArUtve goamA! no iNaDhe samaDhe / tesiNaM maNINa ya taNANa ya itto itarae ceva jAva maNAmatarae ceva gaMdhe pannatte" teSAM jagatIpadmavaravedikAvanakhaNDasthAnAMbhadanta! maNInAMtRNAnAMcakIzogandhaHprajJaptaH?, bha0-gau0 prAkRtatvAt se iti bahuvacanArtha, te yathA nAma 'e' iti vAkyAlaGkAre gandhA abhinizravantIti sambandhaH, koSTha-gandhadravyaM tasya puTAH koSThapuTAH teSAM vAzabdaH sarvatra samuccayArthaH, iha ekasya puTasya prAyo na tAzo gandhaH prasaratigandhadravya-syAlpatvAt tato bahuvacanaM, tagaramapi gandhadravyaM elAH-pratItAH coaM-gandhadravyaM campakadamanaka- kuGkumacanda nozIramarubakajAtIyUthikAmlikAsannAnamallikAketakIpATalAnavamAlikAakagurula-vaGgavAsakarpUrANinavaramuzIraM-vIraNaM mUlaM, atra kvacit 'hiriberapuDANa vA' iti, tatra, hIriberapuTAnAM-vAlapuTAnAM snAnamallikAsnAnayogyo mallikAvizeSaH eteSAmanuvAte-AghrAyakavivakSitapuruSANAmanukUlavAte vAti sati udbhidyamAnAnAM-udghATyamAnAnAM nirbhidyamAnAnAM-nitarAM-atizayena bhidyamAnAnAM / 'koTTijamANANavA' itiihapuTaiH parimitAni yAni koSThAdigandhadravyANi tAnyapiparimeye Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -1 parimANopacArAt, koSTapuTAdInItyucyanteteSAMkuTTayamAnAnAM udUSalAdiSukuTTayamAnAnAruMcijamANANa vA iti-lakSNakhaNDIkriyamANAnAM, etantra vizeSaNadvayaM koSThAdidravyANAmavaseyaM, teSAM prAyaH kuTTanazlakSNakhaNDIkaraNasambhavAt, na tuyUthikAdInAM, tathA utkIryamANAnAM-kSurikAdibhi koThAdipuTAnAM koSThAdidravyANAM vA ullikhyamAnAnAM, tathA vikIryamANAnAM itastato viprakIryamANAnAM paribhujyamAnAnAM-paribhogAyopayujyamAnAnAMkacit paribhAejamANANavA' itipATha-, tatra paribhAjyamAnAnAM pArzvavartibhyomanAkmanAkdIyamAnAnAM, tathabhANDAt-sthAnAdekasmAdanyadbhANDaM-bhAjanAntaraM saMhiyamANAnAM, udArAH-sphArAste cAmanojJA api bhavantyata AhamanojJA-mano'nukUlAH tacca manojJatvaM kuta ityAha-manoharA-manoharanti-AtmavazatAnavantIti manoharAH yatastatomanojJAH, tadapi manoharatvaMkuta ityAha-dhrANamanonivRtikarAH-nAsAsacivacetaH sukhotapAdakAH, evambhUtAH sarvataH-dikSusamantataH-sAmastyenagandhA abhinizravanti-jighratAmabhimukhaM nissaranti, evamukte ziSyaH pRcchati-bhavedetadrUpaH ?, bhagavAnAha-gautama ! nAyamartha samarthaH, teSAM maNInAM tRNAnAM ca ita iSTatarakazcaiva yAvanmanaApatarakazcaiva gandhaH prajJapta iti / ___'tesiNaMbhaMte! maNINaM taNANa ya kerisae phAsepannatte, se jahAnAmae AiNagei vArUei vA bUrei vA navanIei vA haMsagabmatUlIi vA sirIsakusumanicaei vA bAlakumudapattarAsIi vA, bhave eyAkhave?, goamA! no iNaDhe samajhe, tesi NaM maNINaM taNANa ya itto iTTatarae ceva jAva phAseNaM pannatte" teSAM bhadanta ! maNInAM tRNAnAM ca kIzaH sparza prajJaptaH?, bhagavAnAha-gautama! ' se jahAnAmae'ityAdi, tadyathA-ajinaka-carmamayaM vastra rUtaM-kappAsapakSma bUrovanaspativizeSaH, navanItaM-mrakSama, haMsaga tUlI zirISakusumanicayazca prakaTaH, bAlAniacirakAlajAtAni yAni kumadapatrANi teSAM rAzi, kacidvAlakusumapatrarAziriti paatthH| bhave eyArUve' ityAdi puurvvt| 'tesiNaMbhaMte ! maNINaMtaNANa yapuvvAvaradAhiNuttarAgaehiM vAehiM maMdAyaM maMdAyaM eiyANaM veiyANaM kaMpiyANaM cAliyANaM phaMdiyANaM ghaTTiyANaM khobhiANaM udIriyANaM kerisae sadde pannatte go0! se jahAnAmae, sibiAe vA saMdamANiAe vA rahassa vA sacchatassa sanjhayassa saghaMTAyassa sapaDAyassa satoraNavarassasanaMdighosassa sakhikhiNIahemajAlaperaMtaparikkhittassahemava-yacittatiNisakaNagaNijjuttadAruAgassasupiNadadhAragamaMDaladhurAgassa kAlAyasasukayaNemijaMta-kammassaAiNNavaraturagasusaMpauttassakusalataracheasArahisusaMpagahiyassa sarasayabattIsatoNapari-maMDiyassa sakaMkar3avayaMsagassa sacAvasarapaharaNAvaraNabhariajohajujjhasajassa rAyaMgaNaMsivA aMteuraMsivA rammaMsivAmaNikuTTamamatalaMsi abhighaTTijamANassaje usalA maNuNNA kaNNama-NanibbuIkarA saddA sabao samaMtA abhinissaraMti, bhave eyArUve siA?, no iNaDhe samaDhe' atra vyAkhyA teSAM maNInAMtRNAnAMca bhadanta! pUrvAparadakSiNottarAgataitirmandamandamejitAnAM-kampitAnAM tathA vyaMjitAnA-vizeSataH kampitAnAM, etadeva paryAyazabdena vyAcaSTe-kampitAnAmiti, tathA cAlitAnAM-itastato vikSiptAnAM, etadeva paryAyeNAha-spanditAnAmiti tathA ghaTTitAnAM-parasparaM gharSayuktAnAM, kathaM ghaTTitA ityAha-kSobhitAnAM svasthAnAcAlitAnAM, svasthAnAccAlanamapi kuta ityAha-udIritAnAM-ut-prAbalyeneritAnA-preritAnAM, kIzaH zabdaH prajJaptaH?, bhagavAnAha Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/6 gautama ! sa yathAnAmakaH zibikAyA vA syandamAnikAyA vA rathasya vA, tatra zibikAHjampAna vizeSarUpA uparicchAditA koSThAkArA, tathA dIrghojampAnavizeSa puruSasyasvapramANAvakArAdAyI syandamAnikA, anayozca zabdaH puruSotpATitayoH kSudrahemaghaNTikAdicalanavazato veditavyaH, rathazceharaNarathaHpratyetavyaH na krIDArathaH, tasyAnetanavizeSaNAnAmasambhavAt, tasya ca phalakavedikA yasminkAle ye puruSAstadapekSayAkaTipramANAvaseyA, tasya ca rathasya vizeSaNAnyabhidhatte-sacchatrasya sadhvajasyasaghaNTAkasya ubhayapAzrvAvalambimahApramANaghaNTopetasya sapatAkasya-salaghudhvajasya, satoraNavarasya-pradhAnatoraNopetasyasanandighoSasya-dvAdazavidhatUryaninAdopetasya, dvAdaza tUryANi ca / // 1 // "bhaMbhA 1 makunda 2 maddala 3 kaDaMba 4 jhallari 5 huDukka 6 kaMsAlA 7 / kAhala 8 talimA 9 vaMso 10 saMkho 11 paNavo 12 abaarsmo||" tathA sakiGkiNIkahemajAlaparyantaparikSiptasya' saha kiGkiNIbhi-kSudraghaNTAbhirvartanta iti sakiGkiNIkAni yAni hemajAlAni-hemamayadAmasamUhAstaiH paryanteSu-bahipradezeSuparikSipto vyAptaH tasya, tathA haimavataM-himavatparvatabhAvi citraM-vicitraM manohAri tainizaM-tinizadrumasambandhi kanakaniyuktaM kanakavicchuritaMkanakapaTTikAsaMvalitamityartha (tat) tathAvidhaMdAru-kASThaM yasya sa tathA tasya, prathamo bahuvrIhI kaH dvitIyaH svArthikaH, pUrvasya ca dIrghatvaM prAkRtatvAt, tathA suchu-atizayena samyapinaddhamarakamaNDalaMdhUzca yasya sasusaMpinaddhArakamaNDaladhUSkastasya,tathA kAlAyasena-lohena suSThu-atizayena kRtaMnemeH-bAyaparidheryantrasya cArakopariphalakacakravAlasya karma yasmin sa kAlAyasasukRtanemiyantrakarmA tasya, AkIrNA-guNaivyArpatA ye varAHpradhAnAsturagAste suSTu-atizayena samyak prayuktA-yotritA yasminsa tathA tasya, bahuvrIvAvapi niSThAntasya paranipAtaHprAkRtatvAt, tathA sArathimaNiye kuzalanarAsteSAMmadhye atizayena cheko dakSaH sArathistena suSThu-samyakparigRhItasya, tathA zarANAM zataM pratyekaM yeSu tAni zarazatAni tAni ca dvAtriMzattUNAni ca bANAzrayAH zarazatadvAtriMzattUNAni tairmaNDitaH / kimuktaM bhavati?-evaMnAma tAni dvAtriMzat zarazatAni tUNAni rathasya sarvataH paryanteSvavalambitAni tasya raNAyopakalpitasyAtIda maNDanAya bhavantIti, tathA kaGkaTa:-kavacaM avataMsaH-zirastrANaM tAbhyAM saha vartate yaH sa tathA tasya, saha cApena ye zarA yAni ca kuntAdIni praharaNAni yAni ca kheTakAdInyAvaraNAni taibhRtaH-pUrNastathA yodhAnAM yuddhaM tannimittaM sajaHpraguNIbhUto yaHsayodhayuddhasajjastataH pUrvapadena karmadhArayaH, tasya itthaMbhUtasya rAjAGgaNevA antaHpure vA ramyevAmaNikuTTimatale-maNibaddhabhUmitaleabhIkSNaM-muhurmuhUrmaNikoTTimatalapradezaiH rAjAGgaNAdipradezairvA 'abhighaTTijamANasse ti abhighaTTayamAnasya vegena gacchato ye udArA-manojJAH karNamanonivRtikarAH sarvataH samantAt zabdAH abhinissaranti-zrotRNAmabhimukhaM nissaranti / - 'bhave eyArUve siA?' iti syAt-kathaJcidbhavedetadrUpasteSAM maNInA tRNAnAM ca zabdaH bhagavAnAha-gautama ! nAyamarthaH samarthaH, punarapi gautamaH prAha-'se jahAnAmae veAliyAevINAe uttaramaMdAmucchiAe aMkesupaiTThiyAe kusalaNaraNArisusaMpaggahiyAe caMdanasArakoNaparighaTTiyAe paccUsakAlasamayaMsi maMdaM maMdaM eiyAe veiyAe cAliyAe ghaTTiyAe phaMdiyAe khobhiyAe urAlA maNuNNA kaNNamaNaNibbuikarA savvao samaMtA saddA abhinissarvati, bhave eyAyave siyA?, no Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAra:- 1 iNaTTe samaTThe" atra vyAkhyA - sa yathAnAmakaH prAtaH sandhyAyAM devatAyAH purato yA vAdanAyopasthApyate sA kila maGgalapAThikA, tAlAbhAve ca vAdyate iti vitAle ---tAlAbhAve bhavatIti vaitAlikI tasyA vaitAlikyA vINAyA 'uttaramaMdAmucchiyAe' iti mUrcchanaM mUrcchA sA saJjAtA asyA iti mUrcchitA uttaramandayA- uttaramandAbhidhayA gandhArasvarAntaragatayA saptamyA mUrcchanayA mUrcchatA tasyAH, ayamAzayaHgandhArasvarasya sapta mUrcchanA bhavanti, tathAhi 119 11 "naMdI ya khuDDimA pUrimA ya cotthI ya suddhagaMdhArA / uttaragaMdhArAvi a havaI sA paMcamI mucchA // suttaramAyAmA chaTThI sA niyamaso u boddhavvA / uttaramaMdAya tahA havaI sA sattamI mucchA // 41 // 2 // atha kiMsvarUpA mUrcchanA ?, ucyate, gandhArAdisvarasvarUpAmocanena gAyato'timadhurA anyAnyasvaravizeSA yAn kurvan AstAM zrotRRn mUrcchitAn karoti kintu svayamapi mUrcchita iva tAn karoti, yadivA svayamapi sAkSAnmUrcchA karoti, yaduktam 119 11 "annannasaravisese uppAvaMtassa mucchaNA bhaNiyA / kattAvi mucchio iva kuNae mucchaMva so vatti / / " gandhArasvarAntargatAnAM ca mUrcchanAnAM madhye saptamI uttaramandA mUrcchanA kilAtiprakarSaprAptA tatastadupAdAnaM, tayA ca mukhyavRtyA vAdayitA mUrcchito bhavati paramabhedopacAdvINApi mUrcchitetyuktA, sA'pi yadyaGke supratiSThitA na bhavati tato na mUrcchanA prakarSa vidadhAti tata Aha-aGke utsaGge strIyAH puruSasya vA supratiSThitAyAH tathA kuzalena-vAdananipuNena nareNa nAryA vA suSThu atizayena samyakpragRhItAyAH tathA candanasya sAro - garbhastena nirmApito yaH koNo-vAdanadaNDaH tena parighaTTitAyAH - saMghaTTitAyA: pratyUSakAlasamaye - prabhAtakAlasamaye, kAlazca varNo'pi syAdata Aha-'samayeti' samayazca saGketo'pi syAta Aha- 'kAle' ti maMdaM maMdaM-zanaiH zanaiH ejitAyAHcandanasArakoNena manAk kampitAyAH tathA vyejitAyAH - vizeSataH kampitAyAH, etadeva paryAyeNa vyAcaSTe-cAlitAyAH tathA ghaTTitAyA: - UrdhvAdhogacchatA candanasArakoNena gADhataraM vINAdaNDena saha tantrayAH spRSTAyA ityarthaH, tathA spanditAyAH nakhAgreNa svaravizeSotpAdanArthamISaccAlitAyAH kSobhitAyAH mUrcchA prApitAyA ye udArA manoharA manojJAH karNamanonirvRtikarAH sarvataH samantAcchabdA abhinissaranti, syAt-kathaJcidbhavedetadrUpasteSAM maNInAM tRNAnAM ca zabdaH ?, bhagavAnAha - gautama nAyamarthaH samarthaH / punarapi gautama - prAha - 'se jahAnAmae kiMnarANa vA kiMpurisANa vA mahoragANa vA gaMdhavvANa vA bhaddasAlavaNagayANa vA naMdanavanagayANa vA somanasavanagayANa vA paMDagavanagayANa vA mahAhimavaMta malayamaMdaragiriguhAsamannAgayANa vA egao sahiyANaM saMmuhAgayANaM samupaviTThANaM sannividvANaM pamuiyapakkIliyANaM gIyarai gaMdhavvaharisiamaNANaM gejaM pajjaM katthaM payabaddhaM pAyabaddhaM ukkhittAyaM pavattAyaM maMdAyaM roiyAvasANaM sattasarasamaNNAgayaM aTTharasasaMpauttaM ikkArasAlaMkAraM uddosaviSpamukkaM aTThaguNovaveyaM rattaM tiGkANakaraNasuddhaM sakuharaguMjaMtavaMsataMtItalatAlalayaggahasusaMpauttaM mahuraM samaM sulaliaM manoharamauyaribhiyapayasaMcAraM suraI suNai varacArurUvaM divvaM naTTasajjaM geyaM pagIyANaM, bhave eyArUve siyA ?, go0 ! evaMbhUe siA,' atra vyAkhyA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/6 sa yathAnAmakaH kinnarANAM vA kiMpuruSANAM vA mahoragANAM vA gandharvANAM vA, vAzabdAH sarve'pivikalpArthAH, ete kinnarAdayoratnaprabhAyAH uparitanayojanasahasravarttivyantaranikAyASTakamadhyagatapaJcamaSaSThasaptamASTamanikAyarUpA vyantaravizeSAH, teSAM kathambhUtAnAmityAhabhadrazAlavanagatAnAM vA ityAdi, tatra meroH samantato bhUmau bhadrazAlavanaM, tatra prathamamekhalAyAM nandanavanaM, dvitIyamekhalAyAM somanasavanaM, zirasi cUlikAyAH pArveSu sarvataH paNDakavanaM tatra gatAnAM, mahAhimavAn-hemavatakSetrasyottarataH sImAkArI varSadharaparvatastasya, upalakSaNaM caitat zeSavarSadharaparvatAnAMmalayaparvatasya mandaragirezca merugireguhAMsamanvAgatAnAM guhAprAptAnAM, vAzabdA vikalpArthA, eteSu sthAneSuprAyaH kinnarAdayaH pramuditA bhavantitataeteSAmupAdAnaM, ekataH-ekasmin sthAne sahitAnAM-samuditAnAMtathA parasparaM sammukhAgatAnAM sammukhaM sthitAnAM naiko'pi kasyApi pRSThaM datvA sthita ityarthaH, pRSThadAne harSavighAtotpatteH,tathA samyak-parasparAnAbAdhayA upvissttaaHsmupvissttaastessaaN|tthaasnnivissttaanaaN samyak svazarIrAnAbAdhayAnatuviSamasaMsthAnena niviSTAsteSAM, tathA 'pramuditaprakrIDitAnAM' pramuditAH-harSe gatAH prakrIDitAH-krIDitumArabdhavantastato vizeSaNasamAsaH teSAM, tathA gIteratiryeSAtegItaratayo gandharvaikRtaMgAndharvanATyAditatraharSitamanasaH gAndharvaharSita- manasaH, tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsasteSAM, 'rAgagItyAdikaM gItaM padasvaratAlAvadhAnAtmakaMgAndharva' miti bharatAdizAstravacanAt gadyAdibhedAdaSTadhAgeyaM, tatra gadhaM yatra svarasaJcAreNa gadyaM gIyate yatra tu padyaM vRttAdi yad gIyate tatpadyaM yatra kadhikAdi gIyate tat kathyaM padabaddhaM yadekAkSarAdi yathA teteityAdi pAdabaddhaM yadRttAdicaturbhAgamAtre pAde baddhaM uliptakaM prathamataH samArabhyamANaM, atra kakArAtpUrvaM dIrghatvaM prAkRtatvAt, evamuttaratrApi draSTavyaM, pravRttakaM / prathamasamArambhAdUrdhvamAkSepapUrvakaM pravarttamAnaM, tathA mandAkaM madhyabhAge sakalamUrcchanAdiguNopetaM mandaM mandaM saJcaran athavA mandamayate-gacchati atiparigholanAtmakatvAt mandAyaM rocitAvasAnaM-rocitaM avasAnaM yasya tat zanaiH 2 prakSipyamANasvaraM yasya geyasyAvasAnaM tadrocitAvasAnamityarthaH, iha hi padyaMpAdabaddhaM caika eva bhedaH, ubhayatrApi vRttarUpa-tAnatikramAt, tena geyasyASTaprakAratAkathanaM na viruddhamiti, tathA sapta svarAH SaDAdayaH, uktaM c||1|| "sajje risaha gaMdhAre, majjhime paMcame sre| dhevae ceva nesAe, sarA satta viaahiaa||" te ca sapta svarAH puruSasya strIyA vA nAbhItaH samudbhavanti, 'satta sarA nAbhIo' iti pUrvamaharSivacanAt, tathA aSTamI rasaiH-zrRGgArAdibhi samyak-prakarSaNayuktaM, tathA ekAdazAlaGkArAH pUrvAntargate svaraprAbhRte samyagabhihitAstAni ca pUrvANi samprati vyavacchinnAni tena tebhyo lezo vinirgatAni yAni bharatavizAkhilaprabhRtIni tebhyo veditavyAH, tathA 'SaDadoSavipramukta' SaDbhirdoSairvipramuktaM, te cAmI ssdddossaaH||1|| "bhIaM1 dua2 muppicchaM 3 uttAlaM ca kamaso muNeyavvaM / kAkassaramaNuNNAsaM 6chaddosA huMti geyassa // " atra vyAkhyA-bhItaM-uttrastaM, kimuktaM bhavati?-yat utrastena manasA gIyate tadbhItapuruSanibandhanatvAt taddharmAnuvRttatvAbhItamucyate, drutaM yat tvaritaM gIyate, tvaritagAne hi Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -1 rAgatAnAdipuSTirakSaravyaktizca na bavati, 'uppicchaM' zvAsasaMyuktamiti, pAThAntareNa 'rahassati hasvasvaraM laghuzabdamityarthaH, 'uttAlaM ut-prAbalyenaatitAlaM asthAnatAlaM vA, tAlastu kaMsikAdisvaravizeSaH, kAkasvaraM-lakSNAzravyasvaraM anunAsaM-nAsikAvinirgatasvarAnugatamiti, tathA aSTabhirguNairupetaM aSTaguNopetaM, te cASTAmI gunnaaH||1|| "puNNaM rattaM alaMkiyaM ca vattaM taheva avidhuDhe / mahuraM samaM sulaliaM, aTTha guNA hu~ti geyassa / / " tatra yat svarakalAbhi pUrNaM gIyate tat pUrNa 1 geyarAgAnuraktena yat gIyate tadraktaM 2 anyo'nyasphuTazubhasvaravizeSANAM karaNAdalaGkRtaM 3 akSarasvarasphuTakaraNA vyaktaM 4 vikrozanamiva yadvisvaraMna bhavati tadavighuSTaM 5 madhuraM-madhurasvaraMkokilArutavat6tAlavaMzasvarAdisamanugataM samaM 7 svaragholanAprakAreNa suSTu-atizayena lalatIva yat sulalitaM, yadivA yat zrotrendriyasya zabdasparzanamatIva sUkSmamutpAdayati sukumAramiva (ca) pratibhAsate tat sulalitaM 8, ete aSTau guNA geyasya bhavanti, etadvirahitaM tu viDambanAmAtraM taditi, idAnImeteSAmevASTAnAM guNAnAM madhye kiyato guNAn anyacca pratipipAdayiSurAha ___ 'ratta'mityAdi raktaM-pUrvoktasvarUpaM tathA 'tristhAnakaraNazuddhaM' trINi sthAnAniuraHprabhRtIni teSu karaNena-kriyayA zuddhaM tristhAnakaraNazuddhaM, tadyathA-uraHzuddhaM kaNThazuddhaM zirovizuddhaM ca, tatra yadhurasisvaro vizAlasta rovizuddhaM, sa eva yadi kaNThe vartito'sphuTitazca tataH kaNThavizuddhaM, yadipunaH zirasi prAptaH sannAnunAsiko bhavati tataH zirovizuddhaM athavA uraH kaNThazirassu zleSmaNA avyAkuleSu vizuddheSu prazasteSu yad gIyate taduraHkaNThazirovizuddhatvAt tristhAnakaraNavizuddhaM, tathA sakuharaH-sacchidro guJjan--zabdAyamAno yo vaMzo ye ca tantrItalatAlalayagrahAstaiH saha suSTu-atizayena sampratyuktaM-aviruddhatayA pravartitaM, kimuktaM bhavati sakuhare vaMze guJjati tantrayAca vAdyamAnAyAM yadvaMzatantrIsvareNAviruddhaMtatsakuharaguJjavaMzatantrIsusamprayuktaM, tathA parasparAhatahastatAlasvarAnuvarti yad gItaM tattAlasusamprayuktaM, yat murajakaMzikAdInAmAtodyAnAmAhatAnAM yodhvaniryazca nRtyantyA nartakyAH pAdotkSepastena samaM tat tAlasusamprayuktaM, tathA zrRGgadArudantAdimayo yo'GgulikozakastenAhatAyAstatryAH svaraprakAro layastamanusarad geyaM layasusaMprayuktaM, tathA prathamatovaMzatantrayAdibhirya svarogRhItastatsamena svareNa gIyamAnaM grahasusaMprayuktaM, tathA madhuramityAdi vizeSaNatrayaMprAgvat, ata eva manoharaM, mRdukaM-mRdunA svareNayuktaMna niThureNa, tathA yatrasvaro'kSareSugholanAsvaravizeSeSuca saJcarana rAge'tIvapratibhAsate sapadasaJcAroribhitamucyate mRduribhitapadeSu-geyanibaddheSusaMcAroyatra geyetat mRduribhitapadasaMcAraM, tathA suSTu-zobhanArati zrotRNAMyasmintat sunati, suSTu-zobhanA nati-avanAmo'vasAne yasmin tatsunati, paryante mandrasvarasya vidhAnAt, tathA varaM-pradhAnaM viziSTacaGgimopetaM rUpaM-svarUpaM yasya tattathA, divyaM-devasambandhi, yataH nATye-nRtyavidhau sajaM nATyasanaM gItavAdye tathAvidhe hi nATyavidhirapi sumanoharaH syAditi, uktasvarUpaM geyaM pragItAnAM-gAtumArabdhavatAM yAzaH zabdo'timanoharobhavati, syAt-kathaJcidbha-vedetadrUpasteSAMmaNInAMtRNAnAMca zabdaH?, dRSTAntasya sarvasAmyAbhAvAt syAditi padopAdAnaM, evamukte bhaga0-gau0 ! syAdevaMbhUtaH zabda iti / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/6 atha puSkariNIsUtraM yathA-'tassa NaM vanasaMDassa tattha tatya dese tahiM tahiM bahUio khuDDAkhuDDiyAo vAvIo pukkhariNIo dIhiyAo guMjAliyAo sarAo sarapaMtIo sara 2 paMtIobilapaMtIoacchAosaNhAo rayayAmayakUlAosamatIrA vayarAmayapAsANAo tavaNijatalAo suvaNNasubharayayavAluyAo veruliyamaNiphAliyapaDalapaccoaDAo suoyArasuhottArAo nAnAmaNititthasubaddhAo cAukoNAoaNupuvvasujAyavappagaMbhIrasIyalajalAo saMchatrapattabhisamuNAlAo bahuuppalakumuyaNaliNasubhagasogaMdhiyapuMDarIyamahApuMDarIyasaya pattasahassapatta-phullakesarovaciyAochappayaparibhuJjamaNakamalAo acchavimalasalilapuNNAo parihatthabhamaMta-macchakacchabhaanegasauNamihuNapaviariyAopatteyaMrapaumavaraveiyAparikkhittAo patteyaM ra vanasaMDaparikkhittAoappegaiyAoAsavodagAoa0 vAruNodagAoa0 khododagAo a0 amayarasasamarasodagAo a0 udagaraseNaM pa0 pAsAdIyAo 4' atra vyAkhyA tasye tyAdi prAgvat bahvayaH kSudrAH-akhAtasarasyastA eva ladhvya:-kSullikA vAyaHcaturasrAkArAH puSkariNyo-vRttAkArAH dIrdhikAH-sAraNyaH tA eva vakrA guJAlikAH, bahUni kevalakevalAni puSpAvakIrNakAni sarAMsi, sUtre stratvaM prAkRtatvAt, bahUni sarAsaM ekapaGkayA vyavasthitAni saraHpaGkti tA bahvayaH saraH paGktyaH, tathA yeSu sarassu paGktyA vyavasthiteSu ekasmAta saraso'nyasmin tasmAttadanyatraivaMsaMcArakapATakenodakaMsaMcaratisAsaraHsaraH paGktyistA bahvayaH saraH saraH paGktyaH, bilAni kUpAsteSAM paGktyo bilapaGktyaH, etAzca sarvA api kathambhUtA ityAha-acchAH sphaTikavad bahirnirmalapradezAH zlakSNAH-lakSNapudgalaniSpAditabahipradezAH rajatamayaM-- rUpyamayaM kUlaM yAsAM tAstathA, samaM na gasidbhAvato viSamaM tIravartijalApUritaM sthAnaM yAsAM tAH samatIrAH, tathA vajramayAH pASANAH yAsAMtAstathA, tathA tpniiyN-hemvishessstnmyNtlNyaasaaNtaastthaa|tthaa suvaNNasubbharayayavAluyAo' iti suvarNaM-pItaM hema subbhaM rUpyavizeSaH rajataM-pratItaM tanmayyo vAlukA yAsu tAH suvarNasubbharajatavAlukAH, tathA 'veruliyamaNiphalihapaDalapaccoyaDAo' iti vaiDUryANi-vaiDUryamaNimayani sphATikapaDalamayAni-sphATikaralasambandhipaTalamayAni pratyavataTAni-taTasamIpavarttabhyunatapradezA yasAM tAstathA, tathA sukhenAvatAro-jalamadhye pravezanaM yAsu tAH svavatArAH tathA sukhenottAro-- jalAhirvinirgamanaM yAsu tAH sukhottArAH, tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsaH, tathA nAnAmaNibhi subaddhAni tIrthAni yAsAM tAstathA, atra bahuvrIhAvapi ktAntasya paranipAto bhAryAdidarzanAt prAkRtazailIvazAdvA, cAukkoNAoM iti catvAraH koNAyAsAMtAHtathA, dIrghatvaMca ataH samRddhayAdau vA' iti sUtreNa prAkRtalakSaNavazAt, etacca vizeSaNaM vApIH kUpAMzca prati draSTavyaM / teSAmeva catuSkoNatvasambhavAt nazeSAmAM, AnupUryeNa-krameNa nIcarnIcaistarabhAvarUpeNa suSTu-atizayena yo jAto vapraH-kedArojalasthAnaM tatra gambhIraM-alabdhastAdhaM zItalaM jalaM yAsu tAH AnupUrvyasujAtavapragambhIrazItalajalAH, tathA saMchannAni-jalenAntaritAni patrabizamRNAlAni yAsu tAH tathA, iha bizamRNAlasAhacaryAt patrANi padminIpatrANi draSTavyAni vizAni-kandAH mRNAlAni-padmanAlAni, tathA bahUnAmutpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkamahApauNDarIkazatapatrasahasrapatrANAM phullAnAM-vikasvarANAM kezaraiH-kijhalkaiH upacitA--bhRtAH, vizeSaNasyA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 vyavasthitatayA nipAtaHprAkRtatvAt, tathASaTapadaiH-bhramaraiH paribhujyamAnAni kamalAni upalakSaNametat kumudAdIni yAsutAHtathA, achena-svarUpataH sphaTikavatzuddhana nirmalena Agantukamalarahitena salilena pUrNA tathA paDihatthA' atirekitAHatiprabhUtA ityarthaH, dezIzabdo'yaM paDihatyamuddhamAyaM aireiyaM ca jANa AuNNaM' iti vacanAt, udAharaNaM caatr||1|| 'dhanapaDihatthaM gayaNaM sarAI navasalilamujhumAyAI / aireiyaM maha uNa ciMtAe maNaM tuhaM virahe / / iti / __ bhramanto matsyakacchapA yatra tAH paDihatthabhramanamatsyakacchapAH, anekaiH zakunimithunakaiH pravicaritA-itastato gamanena sarvato vyAptAH, tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsaH, etA vApyAdayaH sarassara paGktiparyavasAnAH 'pratyeka miti ekaM ekaM prati pratyekaM atrAbhimukhye pratizabdo na vIpsAvivakSAyAM pazcApratyekazabdasya dvivacanamiti, padmavaravedikayA parikSiptAH pratyekaM 2 vanakhaNDaparikSiptAzca, api DhAthai, bADhamekakAH kAzcana vApyAdaya Asavamiva-candrahAsAdiparamAsavamiva udakaM yAsA tAH tathA, apyekikAH vAruNasyeva-vAruNasamudrasyeva udakaM yAsAM tAH, apyekikAH kSIramivodakaM yAsAMtAH apyekikAH ghRtamivodakaM yAsAMtAH apyekikAH kSeda iva-ikSurasaivodakaMyAsAMtAH apyekikAHamRtarasasamarasaM udakaMyAsaMtA: amRtarasasamarasodakAH apyekikAH udakarasena-svAbhAvikena prajJaptAH 'pAsAIyA' ityAdi praagvt| "tAsi NaM khuDDAkhuDDiyANaM vAvINaM jAva bilapaMtINaM patteyaM patteyaM cauddisi cattAri tisovANapaDIrUvagA pa0 tesi NaM tisovANapa0 ayameyArave vaNNAvAse pa0ta0 vaharAmayA NemAriTThAmayA paiTThANA veruliyAmayAkhaMbhA suvaNNarUpamayA phalagA vai0 saMdhI lohiakkhamaIo sUIo nAnAmaNimayA avalaMbaNabAo pAsAIyA 4" atra vyAkhyA-tAsAM kSudrANAM kSudrikANAM yAvadvilapaGktInAMpratyekaM 2 catRNAM dizAMsamAhArazcaturdiktasmiMzcaturdizi, catvAri ekaikasyAM dizi ekaikabhAvAt trisopAnapratirUpakANi, tathA prativiziSTaM rUpaM yeSAM tAni pratirUpakANi, trayANAMsopAnAM samAhAraH trisopAnaM, trisopAnAnicatAni pratirUpakANicetivizeSaNasamAsaH, vizeSaNasya paranipAtaH prAkRtatvAt, tAni prajJaptAni, teSAM ca trisopAna-pratirUpakANAmayaMvakSyamANaH etadrUpo varNakanivezaH prajJaptaH, -vajraralamayA nemAH-bhUmerUcaM niSkAmantaH pradezAH riSTharalamayAni pratiSThAnAni-trisopAnamUlapAdAH vaiDUryamayAH stambhAH suvarNarUpyamayAni phalakAni-trisopAnAGgabhUtAni vajraratnamayApUritAH sandhayaH-phalakadvayApAnta- rAlapradezAH lohitAkSamayyaH sUcayaH-phalakadvayasambandha vighaTanAbhAvahetupAdukAsthAnIyAH, nAnA-maNimayA avalambyante iti avalambanA-avataratAmuttaratAmavalambanahetubhUtAH, avalambanbAhAto vinirgatAH kecidavayavAH 'avalambanabAhAo' iti avalambanbAhA apinAnAmaNimayyaH, avalambanabAhA nAma ubhayoH pArzvayoH avalambanAzrayabhUtA bhittayaH 'pAsAIyAo' 4 ityAdi pdctussttyNpraagvt| "tesiNaMtisovANapaDirUvagANaMpuraopatteyaM ra toraNApa0" tesiNaMtoraNANaMayameyArave vaNNAvAse pannatte, teNaMtoraNA nAnAmaNimaesukhaMbhesuupaniviTThasaMniviTThA vivihamuttaMtaroviyA vivihatArArUvoviyA IhAmigausabhaturagaNagaramagaravihagavAlagakiMnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittA khaMbhuggayavaravairaveiyAparigayAbhirAmAvijAharajamalajualajaMtajuttA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1/6 viva accIsaharasamAlaNIyA rUvagasahassakaliyA bhisamANA bhibmisamANA cakkhullo aNalesA suhaphAsA sassirIyarUvA pAsAIyA 4" iti, atra vyAkhyA- 'tesi Na' mityAdi, teSAM trisopAnapratirUpakANAM purataH pratyekaM 2 toraNAni prajJaptAni teSAM toraNAnAmayametadrUpo varNAvAso - varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA - 'te NaM toraNA' ityAdi, tAni toraNAni nAnAmaNimayAni maNayaH-candrakAntAdayaH vividha- maNimayAni nAnAmaNimayeSu stambheSu upaniviSTAni - sAmIpyena sthitAni tAni ca kadAciccalAni athavA'padapatitAni zaGkayeran, tata Aha-samyag nizcalatayA' padaparihAreNa ca niviSTAni, tato vizeSaNasamAsaH, vividhA - nAnAvidhavicchittikalitA muktA - muktAphalAni antarAzabdo'-gRhItavIpso'pi vIpsAM gamayati, antarA antarA 'oviyA' iti AropitA yatra tAni tathA, vividhaistArArUpaiH - tArikA rUpairupacitAni, toraNeSu hi zobhArtha tArakAni vadhyante iti pratItaM loke'pi, IhAmRgA - vRkAH RSabhA - vRSabhAH vyAlA - bhujaMgA: ruravo - mRgavizeSAH zarabhA - aSTApadAH camarA - ATavyo gAvaH, vanalatA-asokalatAdyAH padmalatAH - padminyaH, zeSAH pratItAH, etAsAM bhaktyA - vicchityA citraM-Alekho yeSu tAni tathA, stambhodgatayA - stambhoparivarttinyA vajraratnamayyA vedikayA parigatAni - parikaritAni santi yAni atiramaNIyAni tAni tathA, vidyAdharayo :- viziSTazaktimatpuruSavizeSayoryamalaM- samazreNIkaM yugalaM- dvandvaM tenaiva yantreNa saMcariSNupuraSaprati mAdvayarUpeNa yuktAni, ArthatvAzcaivaMvidhaH samAsaH, tathA arciSAM - maNiratnaprabhANAM sahasrarmAla- nIyAni - parivAraNIyAni rUpakasahasrakalitAni spaSTaM 'bhisamANA' iti dIpyamAnAni 'bhibmisamANA' iti atyarthaM dIpyamAnAni / tathA cakSuH kartR locane avalokane lisatIva-darzanIyatAtizayataH zliSyatIva yatra tAni tathA, 'suhaphAsA' iti zubhasparzAni sazrIkAni -sazobhAkAni rUpakANi yatra tAni sazrIkarUpANi, 'pAsAIyA' ityAdi vizeSaNacatuSTayaM prAgvat, "tesi NaM toraNANaM uSpiM aTThaTThamaMgalagA pannattA, sotthiya 1 sirivaccha 2 naMdiyAvatta 3 vaddhamANaga 4 bhaddAsaNa 5 kalasa 6 maccha 7 dappaNA 8 savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA" atra vyAkhyA - teSAM toraNAnAmupari ityAdi sugamaM, navaraM 'jAva paDirUvA' iti yAvatkaraNAt ghaTTA maTThA nIrayA ityAdigrahaH, 'tesi NaM toraNANaM uvariM kiNhacAmarajjhayA nIlacAmarajjhayA lohiyacAmarajjhayA hAliddacAmarajjhayA sukillacAmarajjhayA acchA saNhA ruppapaTTA vairadaMDA jalayAmalagaMdhiyA surammA pAsAIyA 4" iti teSAM toraNAnAmupari bahavaH kRSNacAmarayuktAH dhvajAH kRSNacAmaradhvajAH evaM bahavo nIlalohitahAridrazuklacAmarayuktAH dhvajA vAcyAH, kathambhUtA ete sarve'pItyAha- 'acchA saNhA' iti spaSTaM rUpyamayo vajramayasya daNDasyopari paTTo yeSAM te tathA, vajro-vajramayo daNDo rUpyapaTTamadhyavartI yeSAM te tathA, jalajAnAmiva-padamAnAmivAmalo na tu kudravyagandhasammizroyogandhaH savidyate yeSAMte jalajAmalagandhikAH, 'ato'nekasvarA' ditIkapratyayaH ata eLa suramyAH 'pAsAdIyA' ityAdi prAgvat / "tesi NaM toraNANaM uSpiM bahave chattAichattA paDAgAipaDAgA ghaMTAjualA cAmarajualA uppalahatyagA paumahatthagA jAva sahassapattahatthagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA" teSAM toraNAnAmupari bahUni chatrAticchatrANi - chatrAllokaprasiddhAdekasaMkhyAkAd atizAyIni dvisaMkhyAni trisaMkhyAni vA chatrANi chatrAticchatrANi bahvayaH patAkAbhyo'tizAyinyo dIrghatvena vistareNa ca 7 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 47 patAkAH patAkAtipatAkAH bahUnidhaNTAyugalAni bahUni cAmarayugalAni bahava utpalahastakAHutpalAkhyajalajakusumasamUhavizeSAH, evaMpadmahastakAH bahavenalinahastakAH bahavaH subhagahastakAH bahavaH saugandhikahastakAH bahavaHpuNDarIkahastakAHbahavaH zatapatrahastakAHbahavaH sahasrapatrahastakAH, utpalAdInAM vyAkhyAnaM prAgvat, etecachatrAticchatrAdayaH sarve'pisarvaratnamayAH, 'jAvapaDirUvA' iti yAvatkaraNAt 'acchA saNhA laNhA' ityaadivishessnnkdmbkprigrhH| ___atha parvatakasUtraM yathA-"tAsiNaMkhuDDiyANaMbAvINaMjAva bilapaMtiyANaM tattha tattha dese tahiM tahiM bahave uppAyapavvayA niyaipavvayA jagaIpavvayA dArupabvayagA dagamaMDavagA dagamaMcagA dagamAlagAdagapAsAyAusaDAkhuDDAaMdolagApakkhaMdolagA sabbarayaNAmayAacchA jAvapaDirUvagA' atra vyAkhyA-tAsAMkSullikAnAMvApInAMyAvadvilapakInA atra yAvatkaraNAt puSkariNyAdigrahaH, apAntarAleSu tatra tatra deze 'tahiM tahiM iti tasyaiva dezasya tatra tatraikadeze bahava utpAtaparvatAHyatrAgatya bahavovyantaradevA devyazca vicitrakrIDAnimittaM vaikriyazarIramAracayantiniyatyA-naiyatyena parvatAH, kvaciniyayapavvayA iti pAThaH, tatra niyatAH-sadA bhogyatvenAvasthitAH parvatAH yatra vyantarA devadevyo bhavadhAraNIyena vaikriyazarIreNa prAyaH sadA ramante iti bhAvaH, jagatIparvatAHparvatavizeSAH, dAruparvatakA-dAruni pitA iva parvatakAH dakamaNDapakAH-sphaTikamaNDapakAH evaM dakamaJcakAH dakamAlakAH dakaprAsAdAH / ete ca dakamaNDapakAdayaH kecit utsRtA-uccA ityarthaH, kecitAlA laghavaH kvacitakhaDDakhaDDagAitipAThaH kSullakSullakA atilaghavaHAyatAca, tathA andolakAH pakSyandolakAzca tatra yatrAgatya 2 manuSyA AtmAnamandAleyaMtiiti, AndolakA iti loke prasiddhAH, yatra tupakSiNaAgatyAgatyAtmAnamandolayaMtitepakSyandolakAH,tecAndolakaH pakSyandolakAzca tasmin vanakhaNDe tatra tatra pradeze vAnamantaradevadevIkrIDAyogyA bahavaH santi, te cotpAparvatAdayaH kathambhUtA ityAha-sarvaralamayA acchA ityAdivizeSaNajAtaM prAgvat "tesuNaM uppAyapavvaesuMjAva pakkhaMdolaesubahUI haMsAsaNAI koMcAsaNAiMgarulAsaNAI uNNayAsaNAI paNayAsaNAiMdIhAsaNAIbhaddAsaNAImagarAsaNAiMpaumAsaNAI sIhAsaNAiMdisAsovatthiyAsaNAI savvarayaNAmayAiM acchAIjAva pddiruuv"tti| atra vyAkhyA-teSu utpAtaparvateSu yAvatpakSyandolakeSu atra yAvatkaraNAt niyataparvatAdiparigrahaH bahUni haMsAsanAni, tatra yeSAmAsanAnAmadhobhAge haMsA vyavasthitAyathAsiMhAsane siMhAstAnihaMsAsanAni, evaMkroJcAsanAnigaruDAsanAni bhAvyAni, unnatAsanAni-yAnyuccAsanAni praNatAsanAni-nimnAsanAnidIrghAsanAni-zayyArUpANi bhadrAsanAni-yeSAmadhobhAgepIThikAbandhaH pakSyAsanAni-yeSAmadhobhAge nAnArUpAH pakSiNaH, evaM makarAsanAni siMhAsanAnicabhAvanIyAni, padmAsanAni padmAkArANi AsanAnidikasauvastikAsanAni-yeSAmadhobhAge dikasauvastikAdipradhAnAH svastikA AlikhitAH santi, atra yathAkramamAsanAnAM saMgrAhikA sNgrhnniigaathaa||1|| "haMse koJce garule uNNaya paNae ya dIha bhadde ya / pakkhe mayare paume sIha disAsoe baarsme||" etAni sarvANyapikathambhUtAnityAha-'savvarayaNAmayAI' ityAdi prAgvat / atha gRhakasUtraM yathA-"tassa NaM vanasaMDassa tattha tattha dese tahiM tahiM bahave AligharagA mAligharagA kayalIgharagA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/6 acchaNagharagA pecchaNagharagA majjhaNagharagA pasAhaNagharagA gabmagharagA mohanagharagA mAlagharagA jAlagharagA kusumagharagA cittagharagA gaMdhavvagharagA AyaMsagharagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA" iti, atra vyAkhyA-tasya vanakhaNDasya madhye tatra tatra pradeze tasyaiva pradezasya tatra tatra ekadezebahUniAligRhakANi, Ali-vanaspativizeSastanmayAni gRhakANi, mAlirapi vanaspativizeSaHtanmayAnigRhakANi mAligRhakANi, kadalIgRhakANilatAgRhakANicapratItAni, avasthAnagRhakANa yeSu yadAtadA vA''gatya bahavaH sukhAsikayA avatISThante, prekSaNakagRhakANi prekSaNakAni vidadhati narIkSyante ca, majana0 yatrAgatya svecchayA majjanaM kurvanti, prasAdhanagR0 yatrAgatya svaM paraM ca maNDayanti, garbhagRhAkArANimohana0 mohanaM-maithunasevA tatpradhAnAni gRhakANivAsabhavanAnIti bhAvaH, zAlA0-paTTazAlApradhAnAni gRhakANijAla0--jAlayuktAni gRhakANikusuma0-kusumaprakaropacitAni gRhakANi citra0-citrapradhAnAni gRhakANi gandhava0-gItanRtyA-bhyAsayogyAni gRhakANi, Adarza0-AdarzamayAnIva gRhakANi, atra sUtre sarvatra kakAraH svArthiko-'vaseyaH, etAni kathaMbhUtAnItyAha-'sabbarayaNAmayAI' ityAdiprAgvat, "tesuNaMAlidharesuMjAva AyaMsadharesu bahUIhaMsAsaNAIjAva disAsovasthiyAsaNAiMsabarayaNAmayAIjAvapaDirUvAI" iti gatArtham, adhamaNDapakasUtra yathA-"tassaNaMvanasaMDassa tattha tattha desetahiMtahiM bahavejAimaMDavagA jUhiyAmaMDavagA malliyAmaM0 nomAliyAmaM0 vAsaMtImaM0 dadhivAsuyAmaM0 sUrillimaM0 taMbolIma0 NAgalayAma0 atimuttayama0 apphoAmaM0 mAluAma0 savvarayaNAmayA jAva nicaM kusumiyA jAvapaDirUvA" atra vyAkhyA-'tasye tyAdi padayojanAsugamA, jAti-mAlatI tanmayA maNDapakAH jAtimaNDapakAH, evaM uttaratrApi padayojanA kAryA, yUthikA pratItA mallikA- vicakilaH, vanamAlikAvAsantI spaSTe, etecapuSpapradhAnA vanaspatayaH, dadhivAsukA nAmavanaspati-vizeSaH, sUrilliparisa eva, tAmbUlI-nAgavallI nAgo-drumavizeSaH sa eva latA nAgalatA, iha yasya tiryak tathAvidhA zAkhA prazAkhA vA prasRtA sA latetyabhidhIyate, atimuktaka:-puSpapradhAna- vanaspati 'apphoA' vanaspativizeSaH, mAlukA-ekAsthikaphalA vRkSavizeSAstadyuktAmaNDapakA mAlukAmaMDapakA, ete ca kathaMbhUtA ityAha-savvarayaNAmayA' ityAdi prAgvat / tesuNaMjAimaMDavagesujAva mAluAmaMDavagesubaheva puDhavisilAvaTTagApannattA, appegaiyA haMsAsaNasaMThiyA a0 koMcAsaNasaMThiA a0 garuDAsaNasaMThiA a0 uNNayAsaNasaMThiyA a0 paNayAsaNasaMThiAa0 dIhAsaNasaMThiyAa0 bhaddAsaNasaMThiyAa0 pakkhAsaNasaMThiyAa0 magarAsaNasaMThiyA a0paumAsaNasaMThiA a0sIhAsaNasaMThiyA a0disAovatthiyAsamasaMThiyA appege bahave varasayaNAsaNavisiTThasaMThANasaMThiyA pa0 samaNAuso ! AINagaruabUranavanIyatUlaphAsamauA savvarayaNAmayA acchA jAva paDilavA' atra vyAkhyA-teSu jAtimaNDapakeSu yAvat mAlukAmaNDaSakeSu bahavaH zilApaTTakAH prajJaptAH, tadyathA-api DhArthe ekake zilApaTTakAH haMsAsanavat saMsthitaM-bhAvektapratyayavidhAnAt saMsthAnaM yeSAM tetathA, evaMkroccAsanasaMsthitAdiSvapi vAyaM, anye ca bahavaH zilApaTTakAH yAni viziSTacinhAni viziSTanAmAnica varANi-pradhAnAni zayanAni AsanAni ca tadvat saMsthitA varazayanAsanaviziSTasaMsthAnasaMsthitAH kvacit 'mAMsalasudhaTTavisihasaMThANasaMThiyA' itipAThaH, tatrAnye ca bahavaH zilApaTTakAH mAMsalA-akaThinA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 49 ityarthaH sughRSTA atizayena masRNA iti bhAvaH, viziSTasaMsthAnasaMsthitAzca prajJaptAH, he zramaNa! he AyuSman ! AINagetyAdi sugamamiti / ___atha prastutasUtramanuzriyate, 'tatthaNa miti atra vyAkhyA-tatrateSu utpAtaparvatAdigatahaMsAsanAdiSu yAvannAnArUpasaMsathAnasaMsthitapRthivIzilApaTTakeSuNamitipUrvavat, bahavo vanAnAmantareSu bhavAH pRSodarAditvAnmAgame vAnamantarA devA devyazca yathAsukhamAsate Azrayanti vA''zrayaNIyaM stambhAdi zerate dIrghakAyaprasAraNena vartante, natu nidrAM kurvanti, teSAM devayonikatayA nidrAyA abhAvAt, atropalakSaNAt 'ciTuMtI'tyAdikaH pATho jIvAbhigamokto likhito'sti, tiSThantiUrdhvasthAnena vartanta niSIdanti-upavizanti 'tuaTuMti'ttitvagvartanaM kurvanti vAmaparvataH parAvRtya dakSiNapAi~nAvatiSThante dakSiNapArzvato vA parAvRtya vAmapAi~nAvatiSThanta iti, ramanteratimAbaghnanti, tathA lalanti-manaIpsitaM yathA bhavati tathA vartante iti bhAvaH, tathA krIDantiyathAsukhamitastato gamanavinodena gInRtyAdivinodena vA'vatiSThante, tathA mohanti-maithunasevAM kurvanti, ityevaM / 'purA porANANa'mityAdi purA-pUrva prAgbhave iti bhAvaH kRtAnAM karmaNAmiti yogaH ata eva paurANAnAM sucIrNAnAM sucaritAnAM, ihasucaritajanitaMkarmApikAryakAraNopacArAt sucaritamiti vivakSitaM, tato'yaM bhAvArtha-viziSTatathAvidhadharmAnuSThAnaviSayApramAdakaraNazAntyAdisucaritAnAmiti,tathAsuparAkrAntAnAMatrApikArye kAraNopacArAtsuparAkrAntajanitAni karmANisuparAkrAntAni ityuktaMbhavati, sakalasatvamaitrIsatyabhASaNaparadravyAnapahArasuzIlAdirUpaM suparAkramajanitAnAmiti, ataeva zubhAnAM-zubhaphalAnAM iha kiJcidazubhaphalamapi indriyamativiparyAsAt zubhaphalamAbhAti tatastAtvikazubhaphalapratipatyarthamasyaiva paryAyamAha-kalyANAnAMtatvavRttyA tathAvidhaviziSTaphaladAyinAM athavA kalyANAnAM anarthopazamakAriNAM kalyANaMkalyANarUpaM phalavipAkaM paJcaNubhavamANA' pratyekamanubhavanto viharanti-Asate / tadevaMpadmavaravedikAyA bahisthitavanakhaNDavaktavyatoktA, samprati tasyA evArvAkasthitavanakhaNDavaktavyatAmabhidhisurAha-'tIseNaMjagaIe' ityAdi, tasyAjagatyA upari padmavaravedikAyA antarmadhye yaH pradezaH etasmin mahAneko vanakhaNDaH prajJaptaH, dezone dve yojane viSkammena vedikA-padmavaravedikA tasyAH samakaHtulyaH parikSepeNa, ayaM bhAvaH-padmavaravedikAyA yAvAn (tAvAn) asyApi, padmavaravedikAbahipradezAta antaH paMcadhanuHzatAgamane yat parikSepanyUnatvaM tanna vivakSitamalpatvAditi, kiNhe'ttikRSNoyAvaditipadena ca bahirvanakhaNDavadavizeSeNa vanakhaNDavarNako grAhyaH, navaraMtRNavihInojJAtavyaH, atratRRNajanyaH zabdo'pi tRNazabdenAbhidhIyateupacArAdatastRNazabdavihIno jJAtavyaH, upalakSaNatvAdasyamaNizabdavihIno'pi, padmavaravedikAntaritatayA tathAvidhaH vAtAbhAvato maNInAM tRNAnAM cAcalanena parasparaM saMgharSAbhAvAt zabdAbhAvaH, upapatrazcAyamartha, jIvAbhigamasUtravRtyostathaiva drshnaaditi| samprati jambUdvIpasya dvArasaMkhyAprarUpaNArthamAha mU. (7) jaMbuddIvassaNaMbhaMte! dIvassakaidArApannatA, go0! cattAridArApaM0, taM0-vijae 1 vejayaMte 2 jayaMte 3 aparAjie 4, evaM cattArivi dArA sarAyahANiA bhaanni0| [13 4 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/7 vR. atra sUtre praznanirvacane ubhe api sugame, navaraM pUrvAtaH prAdakSiNyena vijayAdIni dvArANi jJeyAni, dvArANAmeva sthAnavizeSaniyamanAyAha (8) kahiNaM bhate! jaMbuddIvasa dIvassa vijae nAmaMdAre pannatte?, go0 jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimeNaM paNayAlIsaMjoyaNasahassAiMvIivaittA jaMbuddIvadIvapurathimaperate lavaNasamuddapurasthimaddhassa pacatthimeNaM sIAe mahAnaIe uppiM etya maMjaMbuddIvassa vijae nAmaM dAre pnnte| aTThajoyaNAI uddhaM uccatteNaMcattArijoyaNAivikkhaMbheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM, see varakaNagathUbhiyAe, jAva dArassa vaNNao jAva rAyahANi / vR.'kahiNamaMte!' ityAdi, kva bhadanta! jambUdvIpasya dvIpasya vijayamitiprasiddhaM 'nAma'ti prAkRtatvAt, vibhaktipariNAmena nAmnA dvAraM prajJaptam, bhagavAnAha - gautama! jambUdvIpe dvIpe yo mandaraparvato - meragiri : tasya purathimeNaM' ti pUrvasyAM dizi pazcacatvAriMzat yojanasahasrANi vyati vrajyaatikramya jambUdvIpe dvIpe paurasatya paryante lavaNasamudra pUrvArddhasya paJcasthimeNaM' ti pAzcAtyabhAge zItAyA mahAnadyA upari yaH pradeza itigamyaM etasmin vijaya nAmnA dvAraM prajJaptam aSTau yojanAnyarboccatvetA catvAriyojanAni viSkambhena-vistAreNa / idaM ca dvAraviSkammamAnaM sthUlanyAyenoktaM, sUkSmekSikayA tu vibhAvyamAnaM dvArazAkhAdvayaviSkambhasatkakrozadvayaprakSepe sArddhayojanapramANaM bhavati, tantra vivakSitamiti, 'tAvaiyaM ceva paveseNaM titAvadeva catvArItyarthaH, yojanAni pravezena-mittibAhalyalakSamena kathaMbhUta-mityAhazvetaM-zvetavarNopetaMbAhulyenAratnamayatvAt, 'varakanakastUpikAkaM varakanakA-varakanakamayI stUpikA-zikharaMyasya tat / atha zeSaM dvAravarNakaMrAjadhAnIvarNakaMcAtidezenAha-'jAve'tyAdi, yAvadvArasya varNako-'jAva rAyahANI tiyAvadrAjadhAnIvarNakazcajIvAbhigamopAGgoktoniravazeSo vaktavyaH, tatra prathamaM dvAravarNako yathA 'IhAmigausamaturagaNaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuJjaravaNalayapaumalayabhatticitte khaMbhuggayavaraveiyAparigayAbhirAme vijAharajamalajualajaMtajutte iva adhIsahassamAlaNIe, rUvagasahassakalie bhisamANe bhibmisamANe cakkhulloaNalese suhaphAse assirIyasavevaNNao dArassa tassimo hoi, taMjahA-vairAmayA NemA riTThAmayA paiTThANA veruliaruilakhaMbhe jAyaruvovaciyapavarapaMcavaNNamaNirayamakuTTimatalehaMsagabmamaeluegomejamaeiMdakIle lohiakkhamaIo dAraceDAojoIrasAmae uttaraMgeveruliAmayAkavADAvairAmayA saMdhI lohiakkhamaIo sUIo nAnAmaNimayAsamuggayA vairAmayAaggalAaggalapAsAyArayayAmayAAvattaNapeDhiyAaMkuttarapAsae niraMtarieghaNakavADe bhittIsuvedabhittiguliyAchappannAtinnihoti gomANasIotattiAo nAnAmaNirayaNavAlaruvagalIlaTThiasAlabhaMjiAgevairAmaekUDerayayAbhae ussehesabbatavaNijamae ulloe nAnAmaNirayaNajAlapaMjaramaNivaMsagalohiyakvapaDivaMsagarayayabhome aMkAmayA pakkhA pakkhavAhAo joIsAmayAvaMsA vaMsakavelluyA ya rayayAmaIo paTTiAo jAyasavamaio ohADaNIo vairAmaio uvaripucchaNIo savvaseerayayAmayacchANe aMkAmayakaNagakUDatavaNijathUbhiAe seesaMkhatalavimalanimmaladadhidhaNagokhIrapheNarayaNiga-rappagAse tilagarayaNaddhacaMdacittenAnAmaNidAmAlaMkie aMtobAhiMcasaNhetavaNijjavAluApatthaDe suhaphAse sassirIaruve Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 pAsAIe 4" iti, atra vyAkhyA 'IhAmige' tyAdi vizeSaNadazakaMpanavaradedikAgatavApItoraNAdhikAre vyAkhyAtArthamiti tato'vaseyaM, vaNNodArassa tassimo hoi' iti varNako-varNakanivezo dvArasya-vijayAbhidhAnasyAyaM-vakSyamANo bhavati, tamevAha-'taMjahe tyAdi, tadyathA-'vayarAmayANemA'ityAdi, atra ca dvAravarNanAdhikAre yatra kevalaM vizeSaNaMtatrasAkSAt dvArasya vizeSaNatAyatratu vizeSyasahitaM tatra tasyetigamyaM,tena tasya vijayadvArasya vajramayAnemA-bhUmibhAgAdUrdhvaniSkAmantaHpradezAH riSTharatnamayAni pratiSThAnAni-mUlapAdAH vaiDUryA-vaiDUryaratnamayAH rucirAH stambhAH yasya tattathA, tathA jAtarUpeNa-suvarNenopacitaiH-yuktaiHpravaraMpaJcavarNamaNiralaiH kuTTimatalaM-baddhabhUmitalaMyasya tattathA, tathA'sya vijayadvArasya haMsagarmaratnamaya eluko-dehalI gomedakaratnamaya indrakIlo-gopurakapATayugasandhinivezasthAnaM lohitAkhyaM-padmarAgAkhyaM rattaM tanmayyau dvArapiNDayau-dvArazAkhe sUtre strItvanirdezaArSatvAtUjyotIrasamayaM uttaraGga-dvArasyoparitiryagvyavasthitaM kASThaMvaiDUryamayI kapATau lohitAkSamayyo lohitAkSaratAtmikAH sUcayaH-phalakadvayasambandhavighaTanAbhAva hetupAdukAsthAnIyAH tatra vajramayAH sandhayaH-sandhimelAH phlakAnAM / kimuktaM bhavati ? vajraralApUritAH phalakAnAM sandhayaH, tathA nAnAmaNimayAH samudgakA-cUlikAgRhANi, tAni nAnAmaNimayAni, yatranyasto kapATaunizcalatayA tiSThataH, vajramayAargalAargalAparAsAdAH, tatrArgalAH pratItAH argalAprAsAdA yatrArgalA niyamyante, rajatamayI AvartanapIThikA, AvartanapIThikA ca yatrendrakIlo bhavati, tathA aA-amaratnamayA uttarapArvA yasya tattathA, nirgatA antarikA-ladhvantararUpAyayostau nirantarikau ataeva ghanakapATau yasya tatthA bhittisu ceva bhittiguliyA chappannA tinni hoti' iti tasya dvArasyobhayoH pArzvayormittiSu bhittiSu gatA bhittigulikAH pIThakasaMsthAnIyAH timraH SaTpaJcAzataH SaTpaJcAzatrikapramitA bhavanti, aSTaSaSTayadhikaM zatamityarthaH, tathA gomAnasyaH-zayyAH tAvanmAtrAH-SaTpaJcAzatatrikapramitAH, nAnAmaNiralamayAni vyAlarUpANi phalirUpakANi, lIlAsthitazAlabhaJjakAzca-lIlAsthitaputrikA yatra tattathA, tathA tasya dvArasya vajramayaH, kUTo-mADhabhAgaH rajatamaya utsedhaH, zikharaM kevalaM, zikharamatratasyaivamADhabhAgasyasambandhidraSTavyaMna dvArasya, tasyaprAgevoktatvAta, sarvAtmanA tatapanIyamaya 'ullakaH' uparibhAgaH 'nAnAmaNirayaNajAlapa-aramaNi0' iti maNayo-maNimayA vaMzA yeSAM tAni maNivaMza- kAni tathA lohitAkSA-lohitAkSamayAH prativaMzAH yeSAM tAni lohitAkSaprativaMzakAni, tathA rajatamayI bhUmiryeSAM tAni rajatabhUmAni, prAkRtatvAt samAsAnto makArasya ca dvitvaM,maNivaMzakAni lohitAkSaprativaMzakAni rajatabhUmAni / -nAnAmaNiratlAni-nAnAmaNiratnamayAnijAlapaMjarANi-gavAkSAparaparyAyANi yasmin dvAre tattathA, padAnAmanyathopanipAtaH prAkRtatvAta, 'aGkAmayA pakkhA ityata Arabhya rayayAmae chANe ityantAni padmavaravedikAvadbhAvanIyAni, 'aMkAmayakaNagakUDatavaNijathUbhiyAge' iti, aGgamayaM-bAhulyenAGkaralamayaMpakSabAhvAdInAmaGkaralAtmakatvAt kanakaM kanakamayaMkUTa-mahacchikharaM yasya tattathA, tapanIyA-tapanIyamayI stUpikA-laghuzikhararUpA yasya tattathA, tataH padatrayasya padadvayamIlanena 2 karmadhArayaH, etena yatprAk sAmAnyenotkSiptaM 'see varakaNagathUbhiyAge' iti Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/8 tadeva prapaJcato bhAvitamiti, samprati tadeva zvetatvamupasaMhAravyAjena mUya upadarzayati-zvetaM, zvetatvamevopamayA draDhayati-vimalaM nirmalaM yat zaGkatalaM-zabasyoparitano bhAgo yazca nirmalo dadhidhano-dhanIbhUtaM dadhi gokSIrapheno rajatanikarazca-rUpyarAzistadvaprakAzaH-pratimatA yasya tattathA, tilakaralAni-puNDravizeSAH tairarddhacandrazca-arddhacandrAkAraiH sopAnavizeSaizcitraM-citrakAri tilakaralArddhacandracitraM, tathA-nAnAmaNimayAni dAmAni-mAlAstairalaGkRtaMnAnAmaNidAmAlaG kRtaM, tathA antarbahizca-lakSNapudgalaskandha-nirmApitaM -tapanIyamayyo vAlukAH-sikatAstAsAM -prastAro yatra tattapanIya-vAlukAprastaTaM, 'suhaphAsa' ityAdi prAgvat / "vijayassaNaM dArassa ubhao pAsiM duhao nisIhiyAe do do caMdaNakalasA pannatA, te caMdanakalasA varakamalapaiTThANA surabhivaravAripaDipuNNA caMdanakayacaccAgA AviddhakaMTheguNA paumuppalapihANA savvarayaNAmayA acchA saNhA jAva paDirUvA mahayA mahayA mahiMdakuMbhasamANA pannattA samaNAuso!" atra vyAkhyA-vijayasya dvArasyobhayoH pArzvayorekaikanaSedhikImAvena duhao'ttiprAkRtatvAt hrasvatvedvighAto-dviprakArAyAMnaSedhikyAM,naSedhikI cAtra niSadanasthAnaM, tatra pratyekaM dvau dvau vandanAya kalazau vandanakalazau-mAlyaghaTau prajJaptI, teca vandanakalazA varakamalaM pratiSThAnaM-AdhAroyeSAMtetathA, surabhivaravAriparipUrNA, candanakRtacarcAkAH--candanakRtoparAgAH, AviddhaH-AropitAH kaNThe guNo-raktasUtrarUpo yeSAM te tathA, kaNThekAlavat saptamyA alup, tathA padmamutpalaMca yathAyogaMpidhAnaM yeSAM te tathA, 'savvarayaNAmayA' ityAdi prAgvat, atizayena mahAnto mahendrakumbhasamAnAH' kumbhAnAmindraindrakumbho, rAjadantAdidarzanAdindrazabdasyapUrvanipAtaH, mahAMzcAsAvindrakumbhazcatasya samAnA mahendrakumbhasamAnA-mahAkalazapramANAH yadvA mahIndro-rAjA tadarthaM tasya sambandhino vA kummA--abhiSekakalazAH tatsamAnAH prjnyptaaH| he zramaNa ! he AyuSman !, 'vijayassaNaMdArassa ubhaopAsiM duhao nisIhiyAe do do nAgadaMtagA pannattA, teNaM nAgadaMtagAmuttAjalaMtarUsiahemajAlagavakhajAlakhiMkhiNIghaMTAjAlaparikhittA abjhuggayA abhinisihA tiriaM susaMpaggahiyA ahepannagaddharUvA pannagaddhasaMThANasaMThiyA savvairAmayA acchA jAva paDirUvA mahayA 2 gayadaMtasamANA pannattA samaNAuso!' vijayasya dvArasyetyAdipadayojanAprAgvat, dvau dvau nAgadantakau-nakuTiko aGguTikAvityarthaprajJaptI, teca nAgadantakA muktAjAlAnAmantareSuyAni ucchritAni-lambamAnAni hemajAlAni-hemamayA dAmasamUhA yAnica gavAkSAlAni-gavAkSAkRtiratanvizeSAH dAmasamUhA yAni ca kiMkiNIghaNTAjAlAni-kSudraghaNTAsamUhAstaiH parikSiptAH--sarvato vyAptAH,abhimukhamudgatA abhyudgatA-agrimabhAgemanAgunatA iti bhAvaH, yenateSumAlyadAmAnisusthitAni bhavanti, abhimukhaM-bahi gAbhimukhaM nisRSTA-nirgatAH abhinisRSTAH tiryag-bhittipradezaiH suchu-atizayena samyag-manAgapyacalanena parigRhItAH 'ahepannagaddharUvA' iti adhaH-adhastanaMyatpannagasya-sarpasyArddhatasyevarUpaM AkAro yeSAMtetathA adhaHpannagArddhavadatisaralA dIrghAzcetibhAvaH,etadevavyAcaSTe-'pannagArddhasaMsthAnasaMsthitAH adhaHpatragArddhasaMsthAnasaMsthitAH sarvAtmanA vajramayAH 'acchA' ityAdi prAgvat, 'mahayA mahayA' iti atizayena mahAnto gajadantasamAnA:-gajadantAkArAH prajJaptAH, he zramaNa ! he AyuSman ! / "tesuNaMnAgadaMtaesubahavekiNhasuttavaddhavagdhAriamalladAmakalAvA evaM nIla0 lohiae0 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 - hAlidda0 sukkillasuttabaddhavagdhAriamalladAmakalAvA, te NaM dAmA tavaNijjalaMbUsagA suvaNNapayaraga maMDiyA NANAmaNiraNavivihahAraddhahArauvasobhiyasamudayA jAva sirIi aIva uvasobhemANA 2 ciTThati' - teSuca nAgadantakeSu bahavaH kRSNasUtrabaddhA, avalambitAH mAlyadA-makalApAH - puSpamAlAsamUhAH, evaM nIlalohitahAridrazukla sUtrabaddhA api mAlyadAmakalApA vAcyAH, tAni dAmAni 'tavaNijjalaMbUsagA' iti tapanIyaH- tapanIyamayo lambUsago dAmnAmagrimabhAge prAGgaNe lambamAno maNDanavizeSo golakAkRtiryeSAM tAni tapanIyalambUsakAni, tathA pArzvataH - sAmastyena suvarNapratarakeNa - suvarNapatrakeNa maNDitAni suvarNapratarakamaNDitAni tathA nAnArUpANA maNInAM ratnAnAM ca ye vividhA vicitravarNA hArA - aSTAdazasarikAstairupazobhitaH samudAyo yeSAM tAni tathA- 'jAva sirIe aIva uvasobhemANA 2 ciTThati' atra yAvatkaraNAt evaM paripUrNa pATho draSTavyaH 'IsimaNNoSNamasaMpattA puvvAvaradAhiNuttarAgaehiM vAehiM maMdAyaM 2 eijjamANA 2 palaMbamANA 2 pajhaMjhamANA 2 urAleNaM maNuNNeNaM manahareNaM kaNNamaNanivvuikareNaM saddeNaM te paese savvao samaMtA ApUremANA 2 sirIe atIva uvasobhemANA 2 ciTThati' etaca pUrvaM padmavaravedikAvarNane vyAkhyAtamiti na bhUyo vyAkhyAyate, "tesi NaM nAgadaMtagANa uvariM do do nAgadaMtagA pannattA, teNaM nAgadaMtagA muttAjAlaMtarUsiyA taheva jAva samaNAuso !, tesu NaM nAgadaMtaesu bahave rayayAmayA sikkayA pannattA, tesu NaM rayayAmaesu sikkaesu bahUIo veruliyAmaIo dhUvaghaDIo pannattAo, tAo NaM dhUvaghaDIo kAlAgurupavarakuMdurukkaturukka dhUvamaghamaghaMtagaMdhuddhaAbhirAmAo sugaMdhavaragaMdhi Ao gaMdhavaTTibhUyAo orAleNaM maNuNNeNaM ghANamaNanivvuikareNaM gaMdheNaM te paese savvao samaMtA ApUremANIo 2 sirIe aIva uvasobhemANA 2 ciTThati" atra vyAkhyA teSA nAgadantAnAmupari anyau dvau dvau nAgadantakau prajJaptI, te ca nAgadantakA muttAlaMtarUsiahemajAlagavakkhajAla ityAdi prAguktaM sarvaM draSTavyaM yAvad gajadantasamAnAH prajJaptAH he zramaNa ! he AyuSman !, 'tesuNa' mityAdi teSu nAgadantakeSu bahUni rajatamayAni sikkakAni prajJaptAni teSu rajatamayeSu sikyakeSu bahvayo vaiDUryyamayyo dhUpaghaTayaH- dhUpaghaTikAH prajJaptAH, tAzca dhUpaghaTikAH kAlAguruzca-kRSNAguru pravarakundurakkaM ca-cIDAbhidhAno gandhadravyavizeSaH turuSkaM ca - sihnakaM dhUpazca- dazAGgAdi gandhadravyasaMyogaja iti dvandve teSAM sambandhI yo 'maghamagheta 'tti maghamaghAyamAno'tizayavAn uddhRtaH - itastato viprasRto gandhastenAbhirAmAH, uddhRtazabdasya paranipAta ArSatvAt, suSThu - zobhano gandho yeSAM te tathA, samAsAntavidheranityatvAdatredarUpasya samAsAntasyAbhAvo yathA surabhigandhena vAriNeti, teca te varagandhAzca - pradhAnavAsAsteSAM gandhaH sa Asu astIti sugandhavaragandhagandhikAH 'ato'nekasvarA' ditIkapratyayaH ata eva gandhavarttibhUtAH saurabhyAtizayAdgandhadravyaguTikAkalpAH udAreNa sphAreNa manojJena--mano'nukUlena, kathaM mano'nukUlatvamata AhabhrANamanonirvRtikareNa gandhena tAn-pratyAsannAn pradezAn ApUrayantyaH 2 zriyA atIva zobhamAnAH 2 tiSThanti / "vijayarasa NaM dArassa ubhao pAsiM duhao nisIhiyAe do do sAlabhaMjiyAo pannattAo, tAo NaM sAlabhaMjiyAo lIlaTThiyAo supaiDiAo sualaMkiyAo nAnAviharAgavasaNAo ratAvaMgAo asiyakesIo miuvisayapasatthalakkhaNasaMvelliyaggasirayAo nAnAmallapiNaddhAo muTThigaijjhasumajjhAo AmelagajamalajualavaTTi aabmunnayapINarai asaMThiyapayoharAo IsiM 53 - Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/8 asogavarapAyavasamuTTiyAovAmahatthagahiyaggasAlAoIsiMaddhacchikaDakkhaciTThiehi lUsemANIoviva cakkhulloaNalesahiM annamanna khijjamANIoviva puDhavIpariNAmAo sAsayabhAvamukgayAo caMdananAo caMdavilAsiNIo caMdaddhasamaNiDAlAo caMdAhiyasomadaMsaNAo ukkA iva ujjoemANIo vijhughaNamarIcisUradipaMtateaahiayarasaNNigAsAosiMgArAgAracAruvesAo pAsAdIyAo teasA aIva 2 uvasobhemANIo ciTThati' atra vyAkhyA vijayasya dvArasyobhayoH pArveyorekaikanaSedhikIbhAve dvighAto-dviprakArAyAM naiSedhikyAM dve dvezAlabhalike-paJcAlyau prajJapte, tAzca zAlabhajikA lIlayA lalitAGganivezarUpayA sthitAH lIlAsthitAH suSThu-manojJatayApratiSThitAH supratiSThitAH suSTu-atizayena ramaNIyatayA alaMkRtAH svalaMkRtAH,tathA nAnAviharAgavasaNAo' iti nAnAvidho-nAnAprakArorAgo-raJjanaM yeSAMtAni tAzAni vasanAni vastrANi saMvRtatayA yAsAMtAstathA, rakto'pAGgo-nayanaprAntaM yAsAM tAH raktApAGgAH, asitAH-zyAmAH kezAHyAsAMtAasitakezAH mRdavaH-komalA vizadA-nirmalAH prazastAni-zobhanAnyasphuTitAgratvaprabhutIni lakSaNAni yeSAM te prazastalakSaNAH, saMvellitaM-saMvRtaM kiJcidAkuJcitaM agraM yeSAM zekharakaraNAt te saMvellitAgrAH zirojAH-kezAH yAsAM tA mRduvizadaprazastalakSaNasaMvellitAgrazirojAH, nAnArUpANi mAlyAni-puSpANi pinaddhAniAviddhAni yathocitasthAneSu sthApitAni yAsAMtA nAnAmAlyapinaddhAH, niSThAntasya paranipAto bhAryAdidarzanAt, muSTigrAhyaM tanutaratvAt suSThu madhyaM madhyabhAgoyAsAM tA muSTigrAhyasumadhyAH / ____ Amelaga0-ApIDaH-zekharakastasyayamalaM-samazreNIkaMyugalaM tadvadvartitaubaddhasvabhAvAvupacitakaThinabhAvAvitibhAvaH, ataevAbhyannatI-tuGgI pInaratidasaMsthitIpIvarasukhadasaMsthAnau payodharI-stanau yAsAMtAstathA, tathA IsiM0 iti, ISat-manAkazoka varapAdape samavasthitAAzritAHtathAvAmahastena gRhItamagraMzAlAyAH-zAkhAyAarthAdazokapAdapasyayAbhistAH vAmahastagRhI tAnazAkhAH, 'IsiM 0 ti ISat-manAk arddha-tiryagvalitaM akSi-cakSuryeSu kaTAkSarUpeSu ceSTiteSuzrRGgArAvirbhAvakakriyAvizeSeSvityarthatairmuNyantyaiva surajanamanAMsIti gamyaM, tathA cakkhulloaNalesehiM" anamantraM parasparaMcakSuSAM lokanena-avalokanena lezAH-saMzleSAstaiH khidyamAnAiva, kimuktaM bhavati ?- evaM nAma tAH tiryagvalitAH kaTAkSaiH parasparagramavolokamAnAH avatiSThanti yathA nUnaM parasparasaubhAgyAsahanataH tiryagvalitAkSikaTAkSaiH parasparaM khidyanta iveti, tathA iti pRthvIpariNAmarUpAH zAzvatabhAvamupagatA vijayadvAravat, candArananAH-candramukhyaH candravanmanoharaM vilasantItyevaMzIlAzcandravilAsinyaHcandrArddhana-aSTamIcandreNa samaM sazaMlalATaM yAsAMtAH candrArddhasamalalATAH, candrAdapyadhikaM somaM-subhagaMkAntimaddezanaM-AkAro yAsAM tAH tathA, ulkA iva-gaganAgnijvAlA ivodyotamAnAH vidyuto-meghavahnayastAsAM ghanA-nibiDA marIcayastebhyo yacca sUryasya dIpyamAnaM dhanAdhanAvRtaM tejastasmAdadhikataraH sannikAzaH-prakAzo yAsAMtAstathA, zrRGgAro-maNDanabhUoSaNATopastapradhAna AkAro yAsAMtAstathA, cAruveSAHmanoharanepathyAH, pazcAtkarmadhArayaH,athavA zraGgArasya prathamarasasyAgAramiva-gRhamiva cAru veSo yAsAMtAstathA, prAsAdIyA ityAdipacatuSTayaM prAgvat / "vijayassaNaMdArassa ubhaopAsiMduhao nisIhiyAe do dojAlakaDagA pannattA, teNaM onal Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 jAlakaDagAsavarayaNAmayA acchA saNhAjAvapaDirUvA" vijayasyetyAdiprAgvat, dvau dvau jAlaka Takau-jAlakAkIrNI ramyasaMsthAnI pradezavizeSau prajJaptI,tecajAlakaTakAH sarvaralamayAH 'acchA' ityAdi praagvt| "vijayassaNaMdArassa ubhaopAsiMduhao nisIhiyAedodoghaMTAopannatAo, tAsiNaM ghaMTANaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte, taMjahA-jaMbUNayAmaIo ghaMTAo vairAmaIo lAlAoNANAmaNimayAghaMTApAsagAtavaNijamaIosaMkalAorayayAmaIorajU, tAoNaMghaMTAo ohassarAo mehassarAohaMsassarAo koMcassarAo sIhassarAo duMdubhissarAo naMdissarAo naMdighosAo maMjughosAo sussarAo sussaraghosAo urAleNaM maNuNNeNaM manahareNaM kaNNamaNanibbuikareNaM saddeNaMjAva ciTuMti" akSaragamanikA prAgvat / dve dve ghaNTe prajJapte, 'tAsi NaM' tAsAM ghaNTAnAmayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathAjAmbUnadamayyoghaNTAH, vajramayyo lAlAH nAnAmaNimayAghaNTApAvA-ghaNTaikadezavizeSAH, tapanIyamayyaH zrRGkhalA yAsu tA avalambitAstiSThanti, rajatamayyo rajavaH pratItAH tAzca ghaNTA oghenapravehANe svaroyAsAMtAstathA, meghasyevAtidIrgha svaro yAsAMtAstathA, haMsasyeva madhuraHsvaro yAsAM tAstathA, evaM kroJcasvarAH, siMhasyeva prabhUtadezavyApI svaro yAsAM tAstathA, evaM dundubhisvarAH, nandi-dvAdazatUryasaMghAtastadvatsvaroyAsAMtAstathA, nandivatghoSo-ninAdoyAsAMtAstathA, maJjapriyaH karNamanaH-sukhadAyI svaroyAsAMtAstathA, evaMma ghoSAH, kiMbahunA?,susvarAH susvaraghoSAH, athavA suSTu yat svaM-svakIyaM anantaroktaM varNaM zrRAlAdikaM tena rAjante iti susvarAH tathA zobhanau svaraghoSau yAsAM tAH, 'urAleNa' mityAdi praagvt| "vijayassa NaM dArassa ubho pAsi duhao nisIhiyAe do do vaNamAlAo pannattAo, tAoNavaNamAlAo nAnAdumalayakisalayapallavasamAulAochappayaparibhujamANasomaMtasassirIyAopAsAdIyAo4",dvedvevanamAleprajJapte, tAzcavanamAlAdrumANAMnAnAlatAnAMcaye kizalayarUpA atikomalA ityarthaH, pallavAstaiH samAkulAH-sammizrAH SaTpadaiH paribhujyamAnAH satya zobhamAnAH SaTpadaparibhujyamAnazobhamAnAH,ata eva sazrIkAH, tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsaH, "vijayassa gaMdArassa ubhaopAsiMduhaonisIhiyAe dodo pakaMThagApannattAteNaMpakaMThagAcattArijoaNAI AyAmavikkhaMbheNaM do joaNAI bAhalleNaM savvavairAmayA acchA jAva paDirUvA" iti, dvau dvau prakaNThako prajJaptI, prakaNThako nAma pIThavizeSaH, cUrNI tu "AdarzavRttau paryantAvanatapradezau pIThau prakaNThA"viti, teca prakaNThakAH catvAri yojanAnyAyAmaviSkambhena-AyAmaviSkammAbhyAM dve yojane bAhalyena-piNDena 'savvavairAmayA' iti sarvAtmanA vajramayAH te prakaNThakAH 'acchA' ityAdi vizeSaNakadambakaM prAgvat / "tesiNaMpakaMThagANaM uvari patteyaM patteyaM pAsAyavaDiMsagA pannattA, te NaM pAsAyavaDiMsagA cattAri joyaNAI uddhaM uccatteNaM do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM abbhuggayamUsiapahasiyA vivihamaNirayaNabhatticittA vAucuavijayavejayaMtIpaDAgacchattAticchattakaliyA tuMgA gaganatalamaNulihaMtAsiharAjAlaMtararayaNapaMjarummIliAiva maNikaNagathUbhiAgAviasiyasayavattapoMDarIyatilagarayaNaddhacaMdacittA aMto bAhiM ca saNhA tavaNijavAluApatthaDA suhaphAsA sassirIyarUvA pAsAIyA 4" teSAM prakaNTakAnAmupari pratyekaMprAsAdAvaMsakAH prajJaptAH, prAsAdAvataMsako Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/8 nAma prAsAdavizeSaH, tadvayutpattizcaivaM-prAsAdAnAmavataMsaka iva-zekharaka iva prAsAdAvataMsakaH, te ca prAsAdAvataMsakAH pratyekaM catvAri yojanAnyUjhaiccatvena dve yojane AyAmaviSkammAbhyAM 'abjhuggaye'tyAdi, abhyudgatA-Abhimukhyena sarvato vinirgatAH utkRtAH-prabalatayA sarvAsu dikSu prasRtA yA prabhA tayA sitA iva-baddhA iva tiSThantIti gamyate, anyathA kathamiva te'tyuccA nirAlambAstiSThantIti bhAvaH, tathA vivihamaNirayaNabhatticittA' iti vividhA-anekaprakArAye maNayaH-candrakAntAdyAH yAni ca ratnAni-karketanAdIni teSAM bhaktibhi-vicchittibhizcitrAnAnArUpA Azcaryavanto vA, nAnAvidhamaNiratnabhakticitrAH, tathA 'vAuchua0' vAtodbhutA-vAyukampitA vijayaH-abhyudayastatsaMsUcikA vaijayantInAnyo yAH patAkAH, athavA vijayA iti vaijantInAM pArzvakarNikA ucyante, tapradhAnA vaijayantyo vijayavaijayantyaH-patAkAstAeva vijayavarjitAvaijayantyaH, chatrAtichatrANi-uparyuparisthitAnyAtapatrANitaiH kalitA vAtodbhUtavijayavaijayantIpatAkAchatrA-tichatrakalitAH, tuGgA-uccAH, uccAstvenacaturyojanapramANatvAt, ataeva gaganatalaM ambaramanuli-khanti-abhilaMghayantizikharANi yeSAMte tathA, tathA jAlAni-jAlakAni gRhabhittiSuloke yAni pratItAni, tadantareSu viziSTazobhAnimittaMralAniyeSutejAlAntararatnAH,sUtrecAtra vibhakti-lopaHprAkRtatvAta, tathA paJjarAdunmIlitA iva-bahiSkRtAivapaJjaronmIlitAH, yathA kila kimapivastu vaMzAdimayapracchAdanavizeSAbahiSkRtamatyantamavinaSTacchAyaMbhavati, evaM te'piprAsAdavataMsakAH itibhAvaH, athavAjAlAntaragataratna paJjarai ratnasamudAya vizeSairunmIlitA iva-unmiSitalocanA ivetyarthaH, maNikanakastUpikA iti pratItaM, vikasitAni-vikasvarANi zatapatrANi puNDarIkANi ca-kamalavizeSAH dvArAdau pratikRtitvena sthitAni tilakaratnAni-bhityAdiSupuNDravizeSAH arddhacandrAzca dvArAdiSutaizcitrAnAnArUpA AzcaryabhUtA vA nAnAmaNimayadAmAlaMkRtA iti vyaktaM antarbahizcazlakSNA-masRNAH, tapanIyasya-raktasuvarNasya vAlukAstAsAM prastaTa:-prasataraHprAGgaNeSu yeSAM tetathA, zeSaM pUrvavat, "tesiNaMpAsAyavaDiMsagANaM ulloApaumalayAbhatticittA asoga-layAbhatticittA caMpagalayAma0 cUalayAbha0 vaNalayAbha0 vAsaMtilayAbha0 sabbatavaNijamayA jAva paDirUvA" teSAM prAsAdAvataMsakAnAmullokAH-uparitanabhAgAH padmalatA-bhakticitrAH azokalatAbhakticitrAH campakalatAbhakticitrAH cUtalatAbhakticitrAH vanala-tAbhakticitrA vAsantikalatAbhakticitrAH, sarvAtmanA tapanIyamayAH 'jAva paDirUvA' iti vizeSaNakadambakaM praagvt|| tesi NaM pAsAyavaDiMsagANaM aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannate, se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva maNIhiM uvasobhie maNINaM vaNNo gaMdho phAso aNeavvo"tti, teSAM prAsAdAvataMsakAnAmantarbahusamaramaNIyo bhUmibhAgaHprajJaptaH, 'tesiNaMbahusamaramaNijANaMbhUmibhAgANaM bahumajjhadesabhAe patteyaM sIhAsaNANaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte, taMjahA-rayayAmayA sIhA sovaNNiyA pAyA tavaNijamayA cakalA nAnAmaNimayAI pAyasIsagAI jaMbUNayAmayAI pattAI vairAmayA saMdhI nAnAmaNimayaM cecaM te NaM sIhAsaNA IhAmigausabha jAva paumalayAbhatticittA, saMsArasAyociavivihamaNirayaNapAyapIDhA attharayamiumasUragaNavatayakusaMtaliccakesarapaJcatyuyAbhirAmA AINagaslaavUranavanIyatUlaphAsA suviraiyarayattANAoaviakhomadugullapa Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 57 TTapaDicchAyaNA uvariM rattaMsuyasaMvuDA surammA pAsAiyA 4" iti| _ 'tesi Na mityAdi, teSAM prAsAdAvataMsakAnAmantarbahusamabharamaNIyAnAM bhUmibhAgAnAM bahumadhyadezabhAgepratyekaMsiMhAsanaM prajJaptaM, teSAMcasiMhAsanAnAmayametadrUpo varNAvAso-varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA-rajatamayAH siMhAH, yairupazobhitAni saMhAsanAni, sauvarNikAH-suvarNamayAH pAdAH, tapanIyamayAnicakkalAni-pAdAnAmadhaHpradezAH bhavanti, muktAnAnAmaNimayAni pAdazIrSakANipAdAnAmuparitanAavayavavizeSAH, jAmbUdamayAnigAtrANi-ISAdIni vajramayA-vajraralApUritAH sandhayo gatrANAM sandhimelAH nAnAmaNimayaM cecaM-vyUtaM viziSTaM vAnamityarthaH, tAni ca siMhAsanAni IhAmRgaRSabhajAvapadmalatA bhakticitrANi, tathA sArasAraiH-pradhAnapradhAnairvividhairmamiralairupacitaiH pAdapIThaiH saha yAni tAni tathA, prAkRtatvAdupacitazabdasyAntarupanyAsaH / / 'attharaya0' iti AstarakaM-AcchAdanaM mRdu yeSAM masUrakANAM tAnyAstarakamRdUni, vizeSaNasyaparanipAtaH prAkRtatvAt, navA tvakyeSAM tenavatvacaH kuzAntA-darbhaparyantA navatvacazca te kuzAntAzca navatvakkuzAntAH-pratyagratvagadarbhaparyantarUpA liccAni-komalAni namrazIlAni ca kesarANi, kacit siMhakesaretipAThaH tatra siMhakesarANIva kesarANimadhye yeSAM masUrakANAMtAni navatvakkuzAntalicakesarANi, siMhakesareti pAThapakSe ekasya kesarazabdasyazAkapArthivAdidarzanAllopaH, AstarakamRdubhirmasUrakairnavatvakakuzAntaliccakesaraiHpratyavastRtAni-AcchAditAni santi yAni abhirAmANitAnitathA, vizeSaNapUrvAparanipAtoyAcchikaHprAkRtatvAta, tathA AINaga0' itiAjinaka-carmamayaM vastra tacca svabhAvAdatikomalaM syAt rUtaM-kAsapakSma bUro-vanaspativizeSaH navanItaM-mrakSaNaM tUlaM-arkatUlaM teSAmiva sparzo yeSAM tAni tathA, suviracitaM rajastrANaM pratyekamupari yeSAM tAni tathA, parikarmitaM yat kSomaM-dukUlaM kArpAsikaM vastra tatpraticchAdanaMrajastrANasyopari dvitIyamAcchAdanaM yeSAMtAnitathA, raktAzukena-atiramaNIyena vastreNa saMvRtAni -AcchAditAni raktAMzukasaMvRtAni, ata eva suramyANi, 'pAsAIyA' ityAdi prAgvat / ___"tesi NaM sIhAsaNANaM upiM vijayadUse pannatte, te NaM vijayadUsA saMkhakuMdadagarayamayamahiapheNapuMjasannikAsA savvarayaNAmayAacchA jAvapaDirUvA" teSAM siMhAsanAnAmuparipratyeka 2 pratisiMhAsanamekaikabhAvAt vijayadUSyaM-vitAnakarUpo vastravizeSaH prajJaptaH, tAni ca vijayadUSyANi zaGkhaHpratItaH 'kuMde tikundakusumaM dakarajaH-udakakaNAH amRsya-kSIrodadhijalasya mathitasya yaH phenapuo-DiNDIrotkarastatsannikAzAni-tatsamaprabhANi, sarvAtmanA ralamayAni, zeSaprAgvata, "tesiNaM vijayadUsANaM bahumajjhadesabhAe patteyaM patteyaM vairAmayA aMkusApa0,tesu NaM vairAmaesu aMkusesupatteyaM 2 kuMbhikkA muttAdAmA pa0, teNaM kuMbhikkA muttAdAmA annehiM cauhiM tadachuccattappamANamittehiM addhakuMbhikkehi muttAdAmehiM savvao samaMtA saMparikkhittA, te NaM dAmA tavaNijjalaMbUsagA suvaNNapayaragamaMDiyAjAva ciTThati" teSAM siMhAsanoparisthitAnA vijayadUSyANAM pratyekaM 2 bahumadhyadezabhAge aDazA aGguzAkArA bhuktAdAmAvalambanAzrayabhUtAH prajJaptAH, teSu va vajramayeSvanuzeSu pratyekaM pratyekaM kumbhAgraM-magadha-dezaprasiddhaM kumbhaparimAmaM muktAmayaM muktAdAma prajJaptaM, atra vRtyanusAreNa 'kuMbhikke muttAdAme pannatte' iti pAThaH sambhAvyate, kumbhamAnaM tu uttaratra carmaralachatraratnasamudagakasathitasya cakriNo gRhapatiratnena dhAnyarAzisamarpaNAdhikAre vakSyate, Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1/8 tAni ca kumbhAgrANi muktAdAmAni pratyekaM pratyekamanyaizcaturbhiH kumbhA muktAdAmabhistada rdhoccatvapramANamAtraiH sarvataH sarvAsu dikSu samantataH - sAmastyena saMparikSiptAni, 'addhakuMbhikehiM' ityatra arddhazabdaH sUtre ddazyamAno'pi vRttAvavyAkhyAtatvAnna vyAkhyAta iti / 'te NaMdAmA' ityAdi dAmavarNakasUtraM padmavaravedikAdAmavarNakavad vyAkhyeyaM, atra sUtrAdarzeSu kvacit 'tesi NaM pAsAyavaDiMsagANaM upiM aTThaTTamaMgalagA pannattA, sotthiyasIhAsana jAva chattAichattA' iti sUtraM zyate, tadavyAkhyAnaM ca vyaktamiti, 'vijayassa NaM dArassa ubhaopAsiM duhaonisIhiyAe do do toraNA pannattA, te NaM toraNA nAnAmaNimayA taheva jAva aTThaTThamaMgalagA jhayA chattAiccattA, tesi NaM toraNANaM purao do do sAlabhaMjiA pannattA jaheva heTThA taheva, tesiNaM toraNANaM purao do do nAgadaMtagA pannattA, te NaM nAgadaMtagA muttAjAlaMtarUsie taheva, tesu NaM nAgadaMtaesu bahave kiNhasuttavaddhavagghAriyamalladAmakalAvA jAva ciTThati' sarvaM caitat sUtraM prAgvat jJeyaM, navaraM nAgadantakasUtre upari nAgadantakA na vaktavyAH abhAvAditi, "tesi NaM toraNANaM purao do do hayasaMghADagA jAva usahasaMghADagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA, evaM paMtIo vIhIo mihuNagA, tesi NaM toraNANaM purao do do paumalayAo jAva paDirUvAo / atra vyAkhyA - teSAM toraNAnAM purato dvau dvau hayasaMghATakau dvau dvau gajasaMghATakI dvau dvau narasaMghATakau dvau dvI kiMpuruSasaMghATakI dvau dvau mahoragasaMghATakau dvau dvau gandharvasaMghATakI dvau dvau vRSabhasaMghATakI, ete ca kathaMbhUtA ityAha- 'savvarayaNAmayA acchA saNhA' ityAdi prAgvat, evaM paMktivIthImithunakAnyapi pratyekaM vAcyAni, 'tesiNamityAdi, teSAM toraNAnAM purato dve dve padmalate yAvatkaraNAt dve dve nAgalate dve dve azokalate dve dve campakalate dve dve cUtalate dve dve vAsantIlate dve dve kundalate dve dve atimuktalate iti parigrahaH, dve dve zyAmalate, etAzca kathaMbhUtA ityAha- 'nicaM kusumiyAo' ityAdi yAvatkaraNAt 'niccaM mauliyAo niccaM lavaiyAo niccaM thavaiyAo nicaM gulaiyAo nicaM gucchiyAo nicaM jamaliyAo nicaM jualiyAo nicaM viNamiyAo niccaM paNamiyAo niccaM suvibhattapaDimaMjarivaDiMsagadharIo niccaM kusumiyamauliyalavaiyathavaiyagulaiya gocchiyaviNamiyapaNamiyasuvibhattapaDimaMjarivarDisagadharIo' iti parigRhyate, asya vyAkhyAnaM prAgvat / punaH kathaMbhUtA ityAha- 'savvarayaNAmayA jAva paDirUvA' iti atrApi yAvatkaraNAt 'acchA saNhA' ityAdivizeSaNakadambakaparigrahaH, sa ca prAgvadbhAvanIyaH, "tesi NaM toraNANaM purao do do vaMdanakalasA pannattA, te NaM vaMdanakalasA varakamalapaTThANA taheva savvarayaNAmayA jAva paDirUvA'' iti, teSaM toraNAnAM purato dvau dvau vandanakalazau prajJaptau varNakazca prAktano vaktavyaH, "tesi NaM toraNANaM purao do do bhiMgAragA pannattA varakamalapaiTThANA taheva savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA mattagayamahAmuhAgiisamANA pannattA samaNAuso !' teSAM toraNAnA purato aat bhRGgArakI kanakAlukAparaparyAyI prajJaptI, teSAmiva-vandanakalazAnAmiva varNako vaktavyaH, navaraM paryante 'mattagayamahAmuhAgiIsamANA pannattA samAuso' iti vaktavyaM, matto yo gajastasya mahad - ativizAlaM yanmukhaM tasyAkRti - AkArastatsamAnAH prajJaptAH he zramaNa ! he AyuSman ! / "tesi NaM toraNANaM purao do do AdaMsagA pannattA, tesi NaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte, taMjahA - tavaNijjamayA pagaMThagA veruliyamayA charuhA vairAmayA vAragA nAnAmaNimayA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 59 valakkhA aMkAmayA maNDalA aNogdhasi animmalAe chAyAe savvao ceva samaNubaddhA caMdamaMDalapaDinikAsA mahayA 2 addhakAyasamANA pannattA samaNAuso !" teSAM toraNAnAM purato dvau dvAvAdarzakau - darpaNI prajJaptI, teSAM cAdarzakAnAmayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA - tapanIyamayA prakaMThakA - pIThavizeSAH vaiDUryamayAH thAsakAH - AdarzagaNDapratibaddhapradezAH, AdarzagaNDAnAM muSTigrahaNayogyAH pradezA iti bhAvaH, vajramayA vAragA--gaMDA ityarthaH, nAnAmaNimayA valakSAH, valakSo nAma zrRGkhalAdirUpamavalambanaM yena sambaddha Adarza susthiro bhavati, tathA aGkaratnamayAni maNDalAni yatra pratibimbasaMbhUti, tathA avagharSaNamavadharSitaM bhAve ktapratyayaH bhUtyAdinA nirmArjjanamityarthaH avagharSitasyAbhAvo'navagharSitaM tena nirmalA anavadyarSitanirmalA tayA chAyayA - kAntyA samanubaddhA --yuktAH, tathA 'caMdamaMDalapaDinikAsA' iti candramaNDalasadhzAH 'mahayAmahayA' iti atizayena mahAnto'rddhakAyasamAnAM - AlokakavyantarAdikAyArddhapramANA ityarthaH / "tesi NaM toraNANaM purao do do vairanAbhA thAlA pannattA, te NaM acchaticchaDiyAsAlitaMdulanahasaMdaTThapaDipuNNAviva ciTThati savajaMbUNayAmayA acchA jAva paDirUvA mahayA mahA rahacakkasamANA pannattA samaNAuso !" teSA toraNAnAM purato dve dve vajramayo nAbhi - madhyabhAgo yayoste vajranAbhe sthAle prajJapte, tAni ca sthAlAni tiSThantIti kriyAyogaH, acchA-nirmalAH zuddhasphaTikavat tricchaTikAH -- trIn vArAn chaTitA - nistvacitA ata eva 'nakhasaMdaSTAH' nakhAHnakhikAH saMdaSTA-musalAdibhizcumbitA yeSAM te tathA, atra niSThAntasya paranipAtaH bhAryoDhAdidarzanAt, accheH tricchaTitaiH zAlitandulaiH nakhasaMdaSTaiH paripUrNAnIva acchatricchaTitazAlitandulanakhasaMdaSTaparipUrNAni, pRthivIpariNAmarUpANi tAni tathA sthitAni kevalamevamAkArANItyupamA, tathA cAha'savvajaMbUmayAmayA' iti sarvAtmanA jAmbUnadamayAni 'acchA saNhA' ityAdi prAgvat, 'mahayAmahayA' iti atizayena mahAnti rathacakrasamAnAni prajJaptAni, he zramaNa ! he AyuSman ! "tesi NaM toraNANaM purao dI do pAIo pannattAo, tAo NaM pAIo acchodagapaDihatthAo nAnAvihassa phalahariassa bahupaDipuNNAo viva ciTThati, savvarayaNAmaIo jAva paDirUvAo, mahayAmahayA gokaliMjacakkasamANAo pannattAo samaNAuso !" teSAM toraNAnAM purato dve dve pAtryau prajJapte, tAzca pAJyo 'cchenodakena 'paDihatthAo' tti paripUrNA dezIzabdo'yaM, 'nAnAvihassa phalahariassa bahupaDipuNNAo vive'ti atra SaSThI tRtIyArthe bahuvacane caikavacanaM prAkRtatvAt, nAnAvidhaiH haritaphalaiH bahuprabhUtaM pratipUrNA iva tiSThanti, na khalu tAni phalAni jalaM vA kintu tathArUpAH zAzvatabhAvamupagatAH pRthivIpariNAmAstata upamAnamiti, 'savvarayaNAmaIo' ityAdi prAgvat, 'mahayAmahayA' iti atizayena mahatyaH, gavAM caraNArthaM yadvaMzadalamayaM mahadbhAjanaM Dalleti prasiddhaM tad gokaliamucyate, tadeva cakraM vRttAkAratvAt tatsamAnAH prajJaptAH he zramaNa ! he AyuSman "tesi NaM toraNANaM purao do do supaiGagA pannattA, te NaM supaiGagA susavvosahipaDipuNNA nAnAvihassa pasAhaNagabhaMDassa bahupaDipuNNAviva ciDaMti, savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA" teSAM toraNAnAM purato dvau dvau supratiSThako AdhAravizeSau prajJaptI, te ca supratiSThakAH susarvauSadhipratipUrNA nAnAvidhaiH paJcavarNai prasAdhanAbhANDaizca bahuparipUrNA iva tiSThanti, atrApi tRtIyArthe SaSThI bahuvacane caikavacanaM prAkRtatvAt, upamAnabhAvanA prAgvat, 'savvarayaNAmaya' ityAdi prAgvat "tesi NaM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/8 toraNANaMpurao dodo manoguliyAopannattAo, tAoNaM manoguliAo savvaveruliyAmaIo jAva paDirUvAo, tAsu NaM maNoguliyAsu bahave suvaNNarUppamayA phalagA pannattA, tesu NaM suvaNNaruppAmaesuphalaesubahavevairAmayA nAgadaMtagA pannattA, tesuNaMNAgadaMtaesubahaverayayAmayA sikkakA pannattA" sarvametat sUtraM vyAkhyAtapUrva, navaraM manogulikAH-pIThikA iti / "tesu NaM rayayAmaesu sikkaesu bahave vAyakaragA pannattA, te NaM vAyakaragA kiNhasuttasikkagagavachiAjAva sukillasuttasikkagagavacchiyA savvaveruliyAmayAacchA jAvapaDirUvA" iti, teSu rajatamayeSu zikyakeSu bahavo vAtakarakA jalazUnyAH karakA ityarthaH prajJaptAH, te ca vAtakarakAH, AcchAdanaMgavacchaH, gavacchAH sAtA eSvitigavacchitAH kRSNasUtraiH-kRSNasUtramayaiH gavacchairiti gamyate zikyakeSu gavacchitAH kRSNasUtrazikya- kagavacchitAH, evaM nIlasUtrazikyakagavacchitA ityAdyapi bhAvanIyaM, teca vAtakarakAH sarvAtmanA vaiDUryamayAH, tesi NaM toraNANaMpurao do do cittArayaNakaraMDagApa0, se jahAnAmae ranno cAuraMtacakkavaTTissa citte rayaNakaraMDage veruliamaNiphAliapaDalapaccoaDe sAepabhAetepaese sabbaosamaMtA obhAsei ujjovei tAvei pabhAsei evAmeva tevi cittA rayaNakaraMDagA veruliya jAva pabhAsiMti"tti, atra vyAkhyA- teSAM toraNAnAM purato dvau dvau citrI-citravarNopetau nAnAzcaryakarau vA ratnakaraNDakau prajJaptau, etAveva dRSTAntena bhAvayati-se jahAnAmae' ityAdi sa yathA nAma rAjJazcaturantacakravartinaH caturyudakSiNottarapUrvApararupeSu pRthivIparyanteSu cakreNa vartituMzIlaM yasya sa cAturantacakravartI tasya citraH-AzcaryabhUto nAnAmaNimayatvena nAnAvarNo vA 'veruliamaNiphAliapaDalapaccoaDe'tti bAhulyena vaiDUryamaNimayastathA sphATikapaTalapratyavataTaHsphATikapaTalamayAcchAdanaH svakIyayAprabhayAtAnpravezAn sarvataH sarvAsudikSu samantataH-sAmastyena avabhAsayati, etadeva paryAyatrayeNa vyAcaSTe-udyotayati tApayati prabhAsayati, 'evameve'tyAdi sugamaM, "tesiNaMtoraNANaMpuraododohayakaMThA pannattA jAvausabhakaMThA pannattAsavve rayaNAmayA jAvapaDirUvA" teSAM toraNAnAMpurato dvau dvau hayakaNThau-hayakaNThapramANau ralavizeNau ralavizeSau prajJaptI, evaM gajanarakinnara- kiMpuruSamahoragagAndharvavRSabhakaNThA api vAcyAH, tathA cAha-savve rayaNAmayA' iti, sarve ratnamayA iti ratlavizeSarUpAH 'acchA ityAdi prAgvat / "tesi NaM toraNANaM purao do do pupphacaMgerIo pannattAo, evaM mallacuNNagaMdhavatthAbharaNasiddhatthagalomahatthagacaMgerIo savvarayaNAmaIo acchAo jAva paDirUvAo" iti, teSAM toraNAnAM purato dve dve puSpacaGgeryo prajJapte, evaM mAlyacUrNagandhavastrabharaNasiddhArthakalomahastakacaGgeryo'pi vaktavyAH, etAzca sarvA api sarvAtmanA ratnamayAH 'acchA' ityAdi prAgvat, "tesi NaM toraNANaM purao do do pupphapaDalagAI jAva lomahatthagapaDalagAiM sabbarayaNAmayAiM acchAI jAvapaDirUvAI" evaMpuSpAdicaGgerIvatpuSpAdInAmaSTAnAM paDalakAnyapi dviddhiMkhyAkAnivAcyAni, "tesiNaMtoraNANaM puraododosIhAsaNAiMpannattAI, tesiNaMsIhAsaNANaMayameyArUvevaNNavAse pannatte, taheva jAva pAsAdIyA 4" iti, teSAM toraNAnAM purato dve dve siMhAsane prajJapte, teSAM ca siMhAsanAnAM varNakaH prAgukto niravazeSo vaktavyo yAvaddAmavarNanaM / 'tesiNaM toraNANaM purao do do ruppacchadA chattA pannatA, teNaM chattA veruliyavimaladaMDA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -1 jaMbUNayakaNNiyAvairasaMdhI muttAjAlaparigayAaTThasahassavarakaMcaNasalAgA daddaramalayasugaMdhisabbouyasurahisIyalacchAyAmaMgalabhatticittA caMdAgArovamA"iti, atra vyAkhyA teSAMtoraNAnAMpurato dve dve rUpyacchade-rajatamayAcchAdane chatre prajJapte, tAni ca chatrANi vaiDUryaralamayavimaladaNDAni jAmbUnadaM-suvarNatanmayI karNikA yeSAMtAnijAmbUnadakarNikAni, tathA vajrasandhIni-vajraratnApUritadaNDazalAkAsandhInI muktAjAlaparigatAni aSTau sahasrANi-aSTasahasrasaMkhyAkA varakAJcanazalAkA-varakAJcanamayyaH zalAkA yeSutAni aSTasahasravarakAMcanazalAkAni, tathA 'daddaramalayasugaMdhisavvouyasurahisIalacchAyA' iti dardaraH-cIvarAvanaddhaM kuNDikAdibhAjanamukhaM tena gAlitAH tatra pakvA vA ye malaya iti-malayodbhavaM zrIkhaNDaM tatsambandhinaH sugandhayo gandhavAsAstadvatsarveSu RtuSu surabhi zItalA ca chAyA yeSA tAni tathA, 'maMgalabhatticittA' maGgalAnAM-svastikAdInAM aSTAnAM bhaktyA-vicchityA citraM-Alekho yeSAM tAni tathA, 'caMdAgArovamA' iti candrAkAraH-- candrAkRti sA upamA yeSAM tAni tathA, candramaNDalavat vRttAnIti bhAvaH / / "tesiNaM toraNANaM purao do do cAmarAopannattAo, tAoNaMcAmarAo caMdappabhavairaveruliyaNANAmaNirayaNakhaciyavicittadaMDAo suhumarayayadIhavAlAo saMkhaMkakuMdadagarayaabhayamahiapheNapuMjasaNNigAsAo acchAo jAva paDirUvAo" teSAM toraNAnAM purato ve dve cAmare prajJapte, sUtre cAmarazabdasya stratvaM prAkRtatatvAt, tAni ca cAmarANi ,caMda0 iti candraprabhaH-candrakAnto vajaM vaiDUryaM ca pratItaM candraprabhavajravaiDUryANi zeSANi ca nAnAmaNiralAni khacitAni yeSu daNDeSu te tathA, evaMrUpAzcitrA nAnAkArA daNDA yeSAM cAmarANAM tAni tathA, sUkSmA rajatamayA dIrghAvAla yeSAMtAni tathA, saMkha0 itizaGkaH-pratItaHako-ralavizeSaH 'kuMde'ti kundapuSpaM dakarajaH-udakakaNAHamRtamathitaphenapulA:-kSIrodajalamathanasamutthAphenapuMjAsteSAmiva sanikAzaH-prabhA yeSAM tAni tathA, "acchAo ityAdi praagvt|| "tesiNaMtoraNANaMpuraodo do tellasamuggayApannattAkoTThasamuggA pattasamugAvoasamuggA tagarasamuggA elAsamuggA hariAlasamuggA hiMgulayasamuggA maNosilAsamuggA aMjaNasamuggA savvarayaNAmayAacchA jAvapaDirUvA" teSAMtoraNAnAM putodvau dvau tailasamudgakau-sugandhitailAdhAravizeSau prajJaptI, evaM koSThAdisamudgakA api vAcyAH, navaraM koSTha-gandhadravyavizeSaH patraM-tamAlapatrAdi coaM-tvagnAmakaMgandhadravyaM aJjanaM-sauvIrAjanaM, atra saGgrahaNigAthA--- // 1 // "telle koTTa samugge patte coe atagara elaay| hariAle hiMgulae maNosilA aMjaNasamugge // " iti, ete sarve'pi samudgakAH sarvAtmanA ralamayA ityAdi prAgvat, "vijae NaM dAre ahasayaM cakkajhayANaM aTThasayaM migajhayANaM aTThasayaM garulajjhayANaM aTThasayaM vigajjhayANaM aTThasayaM chattajjhayANaM aTThasayaM pichajjhayANaM aTThasayaM sauNijjhayANaM aTThasayaM siMhajjhayANaM aTThasayaM vasahajjhayANaMaTThasayaMseANaMcauvisANavaranAgakeUNaMevAmeva sapuvvAvareNaM vijayaddAre asIyaM keusahassaM bhavatittimakkhAyaM" atra vyAkhyA-tasmin vijayadvAre aSTazataM-aSTAdhikaM zataM cakradhvajAnAM cakrAlekharUpacinhopetAnAM dhvajAnAM, evaMmRgagaruDavRkacchatrapicchazakunisiMhavRSabhacaturdantahastidhvajAnAmapi pratyekamaSTazatamaSTazataM vaktavyaM, evAmeva- anena prakAreNa saha pUrva Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/8 yasya yena vA sapUrvaM sapUrvaM ca tadaparaM ca 2 tena sapUrvApareNa pUrvAparasamudAyenetyarthaH -vijayadvAre'zItaM azItyadhikaMketusahanaM bhavatItyAkhyAtaM, mayA'nyaizcatIrthakRbhiriti zeSaH, "vijayasya NaM dArassa purao nava bhomA pannattA, tesiNaM bhomANaM aMto bahusamaramaNijjA bhUmibhAgApannatAjAvamaNINaM phAso, tesiNaM bhomANaMupiMulloApaumalayA jAvasAmalayAbhatticittAjAvasavvatavaNijamayA acchA jAva paDirUvA, tesiNaM bhomANaMbahumajjhadesabhAeje se paMcame bhome tassa NaM bhomassa bahumajjhadesamAe mahaM ege sIhAsaNe pannatte, sIhAsaNavaNNao, vijayadUse jAva aMkuse jAva dAmA ciTThati" atra vyAkhyA vijayasyadvArasyapuratonavabhaumAni-viziSTAnisthAnAni prajJaptAni, tuGgitu vijayassa NaM dArassa egamegAe bAhAe Nava Nava bhomA pannattA' iti saMkhyAzabdasya purato vIpsAvacanena ubhayabAhAsatkamIlanenASTAdazasaMkhyAto bhaumAnAM sambhAvyate, tatvaMtusAtizayajanagamyamiti teSAMca bhaumAnAM bhUmibhAgaHullokAzcapUrvavadvaktavyAH,teSAMcabhaumAnAM bahumadhyadezabhAge yatpaJcamaM bhaumatasya bahumadhyadezabhAge vijayadvAradhipavijayadevayogyaM siMhAsanaM prajJaptaM, tasya ca siMhAsanasya varNanaM vijayadUSyakumbhAgamuktAdAmavarNanaM ca prAgvat 'uttarapurachimeNaM ettha NaM vijayassa devassa cauNhaM sAmAniasAhassINaM cattAri bhaddAsaNasAhassIo pannattAo, tassa NaM sIhAsanassa dAhiNapuracchimeNaM etthamaM vijaassa devassa aaiMtariAe parisAe aTThaNhaM devasAhassINaM aTTha bhaddAsaNasAhassIo pannattAo, tassa NaM sIhAsaNassa dAhiNeNaM ettha NaM vijayassa devassa amitariAe parisAe aTTaNhaM devasAhassINaM aTTha mahAsaNasAhassIo pannattAo, tassa NaM sIhAsaNassa dAhiNeNaM ettha NaM vijayassa devassa majjhimiyAe parisAe dasaNhaM devasAhassINaM dasa maddAsaNasAhassIo pannatAe, tassa NaM sIhAsaNassa dAhiNapaJcacchimemaM etya NaM vijayassa devassa bAhiriyAe parisAe bArasaNhaM devasAhassINaM bArasa bhaddAsaNasAhassIo pannattAo, tassa NaM sIhAsaNassa puracchimeNaM dAhiNeNaM paccacchimeNaM uttareNaM estha NaM vijayassa devassa solasaAyarakkhadevasAhassINaMsolasa bhaddAsaNasAhassIopannattAo, taMjahA-puracchimeNaMcattAri sAhassIo, evaM causuvi jAva uttareNaM cattAri sAhassIo, avasesesu bhomesu patteyaM patteyaM sIhAsaNaM saparivAraMpannataM" atra vyAkhyA tasyasiMhAsanasya avarottareNaM tiaparottarasyAMvAyavyakoNe ityarthaH, 'uttareNa tiuttarasyAM dizi uttarapUrvasyAM ca-IzAnakoNe sarvasaGkalanayA tisRSu dikSu atra vijayadevasya caturNA samAne-vijayadevasaze AyurghativibhavAdau bhavAH sAmAnikAsteSAM sAhassINaM'tiprAkRtatvAd dIrghatvaM strItvaM ca sahasrANAM catvAri bhadrAsanasahasrANiprajJaptAni, tasya ca siMhAsanasya pUrvasyAmatra vijayadevasya catasRNAmagramahiSINAM, iha kRtAbhiSekAdevImahiSI'tyucyate, sAca svaparivArabhUtAnAM sarvAsAmapi devInAmagrA-pradhAnA, tAzca tA mahiSyazca agramahiSyastAsAmagramahiSINAM pratyekamekaikasahanasaMkhyadevIparivArasahitAnAM catvAri bhadrAsanasahasrANi prajJaptAni, tasya siMhAsanasya dakSiNapUrvasyAmAgneyyAM vidizItyarthaH, atra vijayasya devasya abhyantarikAyAH parSadaH -abhyantaraparSadUpANAmaSTAnAM devasahanANAMyogyAnyaSTa bhadrAsanasahasrANiprajJaptAni, tasya siMhAsanasya dakSiNasyAM dizi atra vijayevasya madhyamikAyAH parSado dazAnAM devasahasrANAM yogyAni daza Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 bhadrAsanasahasrANi prajJaptAni, tasyasiMhAsanasya dakSiNAparasyAM dizinaiRtyAM vidizItyarthaH, atra vijayadevasya bAhyaparSado dvAdazAnAM devasahasrANAM yogyAni dvAdaza bhadrAsanasahasrANi prajJaptAni, nanu ke'bhyantaramadhyabAhyaparSatkA devAH yairabhyantaraparSadAdivyavahArobhavati?, ucyate / abhyantaraparSalkA devA AhUtA eva svAmino'ntikamAyAnti na tvanAhUtAH, paramagauravapAtratvAta, madhyamaparSatkAstu AhUtAapianAhUtAapisvAmino'ntikamAyAnti, madhyamapratipattiviSayatvAt, bAhyaparSatkAH punaranAhUtAH svAmino'ntikamAyAnti, teSAmAkAraNalakSaNagauravAnarhatvAt, athavA yaya sahottamamatitvAt paryAlocya vijayadevaH kAryaM vidadhAti sA gaurave paryAlocanAyAM cAtyanmabhyantarA'stItyabhyantarikA, yasyAH puro'bhyantaraparSadA saha paryAlocya paMDhIkRtaMpadaMguNadoSakathanataHprapaJcayati sA gauraveparyAlocanAyAMcamadhyamebhAve'stItimadhyamikA, yasyAzca puraH prathamaparSadA saha paryAlocitaM dvitIyaparSadA saha prapaJcitaM padamAjJApradhAnaH sannidaM vidheyamidaM na vidheyaM veti prarUpayati sA gauravAtparyAlocanAca bahirbhAve'stIti bAhyA, tasya siMhAsanya pazcimena-pazcimAyAM dizi atra vijayasya devasya saptAnAmanIkAdhipatInAM sapta bhadrAsanAni prajJaptAni, atha parikSepAntaramAha-tasya siMhAsanasya pUrvasyAM dakSiNasyAM pazcimAyA uttarasyAM evaM catasRSu dikSu atra vijayasya devasya SoDazAnAmAtmarakSakadevasahasrANAM yogyAni SoDaza bhadrAsanasahasrANi prajJaptAni, tadyathA-pUrvasyAM catvAribhadrAsanasahasrANi, evaM catasRSvapi dikSuyAvaduttarasyAMcatvAribhadrAsanasahasrANiprajJaptAnIti, etadvyAkhyAnaM sAmpratazyamAnajIvAbhigamasUtrabahavAdarzapAThAnusAri, vRttau tu tasya siMhAsanasya sarvataH-sarvAsu dikSu samantataHsAmastyenetyAdi vyAkhyAnamasti, tatpAThAntarApekSayeti sambhAvyate, avazeSeSu bhaumeSu pUrvAparamIlanenATasaGkhyakeSu pratyekaMpratyekaMsiMhAsanaMsaparivAraMsAmAnikAdidevayogyabhadrAsanarUpaparivArasahitaM prajJapta, "vijayassa NaMdArassa uvarimAgAre solasavihehiM rayaNehiM uvasobhie, taMjahA rayaNehiM 1 vairehiM 2 veruliehiM 3 lohiakkhehiM 4 masAragallehiM 5 haMsagaDamehiM 6 pulaehiM 7sogaMdhiehiM 8joirasehiM 9 aMkehiM 10 aMjaNehiM 11 zyaehi 12 jayArUvehiM 13aMjaNapulaehiM 14 phalihehiM 15 riTehiM 16"vijayasya dvArasya uparitana AkAra-uttaraGgAdirUpaH, SoDazavidhaiH ralairupazobhitaH, tadyathA-ralaiH1 vaDhaH ravaiDUryai 3 lohitAkSaH 4 masAragallaiH 5 haMsagarbha 6 pulakaiH 7 saugandhikaiH 8 jyotIrasaiH 9 aGkaH 10 aJjanaH 11 rajataiH 12 jAtarUpaiH 13 aJjanapulakaiH 14 sphaTikaiH 15 riTaiH 16 / tatra ratnAni sAmAnyataH karketanAdIni, vaz2AdIni turalavizeSAH pratItA eva, navaraM rajataM-rUpyaM jAtarUpaM-suvarNaM, ete api rale eveti, "vijayassa NaM dArassa uvariM aTTalamaMgalagA pannattA, taMjahA-sotthiya sirivaccha jAva dappaNA savvarayaNAmayA acchA jAvapaDirUvA" "vijayassaNa mityAdi, vijayasya dvArasyopari aSTAvaSTau svastikAdIni maGgalakAni prajJaptAni, 'tadyathe' tyAdinA tAnyevopadarzayati, savvarayaNAmayA' ityAdi prAgvat, "vijayassaNaM dArassa upiMbahave kiNhacAmarajjhayA jAva sabbarayaNAmayAacchA jAva paDirUvA, vijayassaNaM dArassa uppiM bahave chattAichattA taheva" vijayassa NaM dArassa uppiM bahave kiNhacAmarajjhayA" ityAdi sUtrapAThaH jIvAbhigama- sUtrabahvAdazeSu dRSTatvAllikhito'sti, sa ca pUrvavad vyAkhyeyaH, vRttau tu kenApi hetunA vyAkhyAto nAstIti / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/8 'se keNaTeNaM maMte ! evaM vuccai vijae dAre 2?, goyamA! vijae NaM dAre vijae nAmaM deve mahiTie mahajjuIe mahAbale mahAyase mahAsokkhe paliovamaThiie parivasai, seNaM tattha cauNhaM sAmAniyasAhassINaMcauNhaM aggamahisINaM saparivArANaMtiNhaM parisANaMsattaNhaManIyANaM sattaNhaM aNiyAhivaINaMsolasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM vijayassaNaM dArassa vijayAearAyahANIe anesiM ca bahUNaM vijayArAyahANIvatthavvANaM devANaM devINa ya AhevacaM porevacaM sAmittaM bhaTTitaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvacaM kAremANe pAlemANe divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharai, se teNaDDeNaM evaM dui vijae dAre 2"iti / atha kenArthena bhadanta! evamucyate-vijayadvAre vijayadvAramiti ? bhagavAnAha-gautama ! vijayedvAre vijayo nAma prAkRtatvAdavyatvAdvA nAmazabdAtparasya TAvacanasya lopastato'yamarthapravAhataH-anAdikAlasantatipatitena vijaya iti nAmnA devo maharddhiko mahatI Rddhi-bhavanaparivArAdikA yasyAsau maharddhikaH, mahAdhutikAH' mahatI dyutizarIragatA AbharaNagatA ca yasyAsI mahAdyutikaH, tathA mahatbalaM-zArIraHprANo yasyasamahAbalaH, tathA mahat yazaH-khyAtiryasyAsau mahAyazAH, tathA 'mahesakkhe' iti mahAn Iza ityAkhyA-prasiddhiryasyAsau mahezAkhyaH, athavA IzanaM IzobhAvedhapratyayaH ezvaryamityarthaH, Izaezvarye itivacanAt, tataIzaM-ezvaryaM AtmanaH khyAti-antarbhUtaNyarthatayAkhyApayati-prathayati sa IzAkhyaHmahAMzcAsAvIzAkhyazca mahezAkhyaH, kacinmahAsokkhe iti pAThaH, tatra mahatsaukhyaM-prabhUtasadvedyodayavazAdhasya sa mahAsaukhyaH, palyopamasthitikaH parivasati, sacatatracatasRNAM sAmAnikasahasrANAMcatasRNAmagramahiSINAM saparivArANAM pratyekamekaikasahasrasaMkhyaparivArasahitAnAM tisRNAmabhyantaramadhyamabAhyarUpANAM yathAkramamaSTadazadvAdazadevasahasrasaGkhyAkAnAMparSadAM, saptAnIkAnAM-hayAnIkagajAnIkarayAnIkapadAtyanIkamahiSAnIkagandharvAnIkanATyAnIkarUpANAMsaptAnAmanIkAdhipatInAM SoDazAnAmAtmarakSakasahasrANAM vijayasya dvArasya vijayAyAzca rAjadhAnyA anyeSAMcabahUnAM vijayarAjadhAnIvAstavyAnAM devAnAM devInAM ca adhipateH karma AdhipatyaM rakSA ityarthaH, sA ca rakSA sAmAnyenApyAtmarakSakeNeva kriyate tata Aha-paurapatyaMpurasyapatipurapati tasyakarmapaurapatyaM, sarveSAmagresaratvamiti bhAvaH, tatrAgresaratvaM nAyakatvamantareNApisvanAyakaniyuktathAvidhagRhacintakasAmAnyaparuSasyeva / tato nAyakatvapratipatyarthamAha-'svAmitvaM' svamasyAstIti svAmI tadbhAvaH svAmitvaM nAyakatvamityarthaH, tadapi ca nAyakatvaM poSakatvamantareNApi bhavati yathA mRgayUthAdhipatermUgasya, tata Aha-bhartRtvaM poSakatvaM, 'DubhRJa, dhAraNapoSaNayo' riti vacanAt, ata eva mahattarakatvaM, mahattarakatvaM kasyacidAjJAvikalasyApi bhavati yathA kasyacidvaNijaH svadAsadAsIvargaprati, tata Aha-AjJayA IzvaraH AjJezvaraH senAyAH patisenApati AjJezvarazcAsau senApatizca AjJezvarasenApatitasya karmaAzezvarasenApatyaM svasainyaMpratyadbhutamAjJAprAdhAnyamityarthakArayananyairniyuktaiH puruSaiH pAlayan svayameva, mahatA 'raveNe ti yogaH 'ahaya'tti AkhyAnakapratibaddhAni yadivA ahatAni-avyAhatAni nityAnubandhAnIti bhAvaH, ye nATyagIte nATyaM nRtyaM gItaM-gAnaM yAni ca vAditAni tantrItalatAlatruTitAni, tantrI-vINA talo-hastatalastAlaH-kaMzikA truTitAni-zeSatUryANi, tathAyazcadhanamRdaGgo-meghasazadhvanirmurajaH paTunApuruSeNa pravAditastata Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 65 eteSAM dvandvasteSAM raveNa - nAdena sahakAribhUtena divi bhavAn divyAn atipradhAnAniti, tathA bhogArhA bhogAH - zabdAdayo bhogabhogAH, athavA bhogebhya-audArikakAyabhAvebhyo'tizayino bhogA bhogabhogAstAn bhuJjAnaH- anubhavan viharati Aste, atra vyatyayaH prAkRtatvAt, 'se eeNaDDeNa'mityAdi, tata etenArthena gautama! evamucyate-vijayaM dvAraM vijayaM dvAramiti / vijayAbhidhAnadevasvAmikatvAdvijayo devaH svAmitvenAsyAstIti vA abhrAditvAdapratyaye vijayamiti bhAvaH, devasya vijayAbhidhAnatA ca yo yaH pUrvadvArAdhipatirutpadyate devaH sa sa tatsAmAnikAdibhirdevaiH vijayo vijaya ityAhUyate, tatsthitipratipAdake kalpapustake tathAbhidhAnAt, "aduttaraM ca NaM goamA ! vijayassa NaM dArassa sAsae nAmadhijje pannatte, jaM na kayAi nAsi na kayAi natthi na kayAi na bhavissai jAva avaTThie nicce vijae dAre" athAparamapi vijayadvAranAmapravRttau kAraNaM gautama ! vijayasya dvArasya vijayamiti nAmadheyaM zAzvatam - anAdisiddhaM prajJarta, zeSaM sugamaM etatsUtraM vRttAvaddaSTavyAkhyAnamapi jIvAbhigamasUtrabahlAdarzeSu ddaSTatvAllikhitamastIti atha rAjadhAnIvarNako yathA--'kahi NaM bhaMte! vijayassa devassa vijayA nAmaM rAyahANI pannattA ?, goyamA ! vijayassa dArassa puratthimaM tiriamasaMkhijje dIvasamudde vIIvaittA annaMmi jaMbuddIve dIve bArasa joyaNasahassAI ogAhittA, ettha NaM vijayassa devassa vijayA nAmaM rAyahANI pannattA ityArabhya vijae deve 2' ityantaM sUtraM jJeyaM, atra praznasUtraM sugamaM, nirvacanasUtre vijayadvArasya pUrvasyAM dizi tiryagasaGghayeyAn dvIpasamudrAn vyativrajya - atikramyAtrAntare yo'nyo jambUdvIpo'dhikRtadvIpatulyAbhidhAnaH, anena jambUdvIpAnAmasaGkhyeyatvaM sUcayati, tasmin dvAdaza yojana sahasrANyavagAhya atrAntare vijayasya devasya vijayA nAma rAjadhAnI prajJaptA mayA'nyaizca tIrthakRdbhirityAdi tAvad vAcyaM yAvannirgamanasUtre vijayo devo 2 iti, atra ca prArabdho'pi jIvAbhigamoktavijayAnAmarAjadhAnIvarNakaH sAmastyena yanna likhitastad granthavistarabhayAt vakSyamANayamakArAjadhAnyadhikAre evaMvidhavarNakasya sAkSAdvidyamAnatvena vyAkhyAsyamAnatvAcceti, atra prastutasUtre zeSadvArANAM sarAjadhAnIkAnAM svarUpakathanAyAtidezamAha- evaMvijayadvAraprakAreNa catvAryapi jambUdvIpasya dvArANi sarAjadhAnIkAni bhaNitavyAni, nanu vijayadvArasya varNitatvAt sUtre kathaM caturdvAraviSayako 'tidezaH samasUtri ?, ucyate / atidezyAtidezapratiyoginoratyantatulyavarNakatvapratipAdanArtha, tatazca yathA vijayadvArasya varNastathA vaijayantajayantAparAjitadvArANAmapi yathA cAmISAM trayANAM tathA vijayadvArasyApi, yathA vijayarAjadhAnyA varNakastathA vaijayantAjayantAparAjitArAjadhAnInAmapi yathA ca tAsAM tisRNAM tathA vijayArAjadhAnyA apItyartha siddhaH asti cAyaM nyAyaH, 'ege jie jiA paMca' ityAdau tathA darzanAt, amUni ca dvArANi pUrvadiktaH prAdakSiNyena nAmato jJeyAni, tathAhi pUrvasyAM vijayaM dakSiNasyAM vaijayantaM pazcimAyAM jayantaM uttarasthAmaparAjitaM ceti, atra vaijayantAdidvArANAmapi jIvAbhigamata eva praznanivracanarUpA AlApakA veditavyAH, tathAhi kahi NaM bhaMte! jaMbuddIvassa dIvassa vejayaMte nAmaM dAre pannatte ?, goamA ! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM paNayAlIsaM jo aNasahassAI abAhAe jaMbuddIvadIvadAhiNaperate valaNasamuddadAhiNaddhassa uttareNaM ettha NaM 135 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/8 jaMbuddIvassa 2 vejayaMte nAmaMdAre pannatte aTThajoaNAiMulu uccateNaM sacceva savvA vattavvayA jAva nice, rAyahANI se dAhiNeNaMjAva vejayaMte deve 2' iti, tathA 'kahiNaMbhaMte! jaMbuddIvassa dIvassajayaMtenAmaMdArepa0go0! jaMbuddIve2 maMdarassapabvayassa paJcasthimeNaMpaNayAlIsaMjoaNasahassAiMabAhAejaMbuddIvapaJcasthimaperaMtelavaNasamuddapaJcasthimaddhassa purasthimeNaM sIoAe mahAnaIe uppietthaNaMjaMbuddIvassara jayaMte nAmaMdArepa0, go0 taMceva se pamANaM, jayaMte deve, paJcatthimeNaM se rAyahANI jAva jayaMte deve 2' iti, tthaa| __ "kahiNaM maMte! jaMbuddIvassa 2 aparAjie nAmaM dAre pannatte?, go0 ! maMdarassa uttareNaM paNayAlIsaM joaNasahassAIabAhAe jaMbuddIve dIve uttarapelaMte lavaNasamudde uttarassadAhiNeNaM esthaNaMjaMbuddIvedIve aparAie nAmaMdAre pannattetaMcevapamANaM, rAyahANI uttareNaMjAva aparAie deve 2, cauNhavi aNNami jaMbuddIve iti,-kva bhadanta ! jambUdvIpasya 2 vaijayantaM nAma dvAraM prajJAta?, bhaga0 -gau0 mandarasya dakSiNena-dakSiNasyAM dizi paJcatvAriMzadyojanasahasrANyabAdhayA bAdhanaM bAdhA-akramaNamiti na bAdhA abAdhA dUravarttitvenAnAkramaNamapAntarAlamityarthaH, tathA kRtveti gamyate, apAntarAle muktvAitibhAvaH, jambUdvIpadvIpadakSiNaparyante lavaNasamudradakSiNA-rddhasyottareNa jambUdvIpasya 2 vaijayantaM nAmnA dvAraM prajJaptaM, aSTau yojanAnyUoccatvenetyAdikA saiva vijayadvArasambandhinyeva sarvA vaktavyatA yAvannityaM vaijayantamiti nAma, kva bhadanta ! vejayantasya devasya vaijayantAnAmnI rAjadhAnI ityAdi sarva prAgvat, vaijayanto devo vaijayanto deva iti, evaM jayantAparijitadvAravaktavyatApivAcyA, navaraMjayantadvArasya pazcimAyAM dizijayantA rAjadhAnI aparAjitadvArasya cottarasyAM dizi aparAjitA rAjadhAnI tiryagasaMjayeyAn dvIpasamudrAn vyativrajyeti vAcyaM / samprati vijayAdidvArANA parasparamantaraM pratipipAdayiSurAha mU. (9) jaMbuddIvassaNaM bhaMte! dIvassa dArassa yadArassa ya kevaie abAhAe aMtare pannatte go0 auNAsIiM joaNasahassAiM bAvaNNaM ca joaNAI desUNaM ca addhajoaNaM dArassa ya 2 abAhAe aMtare pannate-- vR. 'jaMbuddIvassa NaM', jambUdvIpasya, bhadanta ! dvIpasya sambandhino dvArasya ca dvArasya ca kiyatkiMpramANaM avAhAe aMtare'ttibAdhA-parasparaMsaMzleSataHpIDanaMnavAthA'bAdhA tayA'bAdhayA yadantaraM vyavadhAnamityartha prajJaptaM, ihAntarazabdo madhyavizeSAdiSvartheSu vartamAno dRSTastatastadavyavacchedena vyavadhAnArthaparigrahArthamabAdhAgrahaNaM, atra nirvacanaM bhaga0 gau0! ekonAzItiryojanasahasrANi dvipaJcAzadyojanAni dezonaM cArddhayojanaM dvArasya ca dvArasya cAbAdhayA antaraM prajJaptaM, tathAhi-jambUdvIpaparidhiprAgnirdiSToyojanAnitimro lakSAHSoDazasahasrANidvezate saptaviMzatyadhike krozatrayaM aSTaviMzaMdhanuHzataM trayodazAGgulAni ekamAMnulamiti, asmAdvAracatuSkavistAro'TAdazayojanarUpo'panIyate, yata ekaikasyadvArasya vistAro yojanAnicatvAri pratidvAraMdvArazAkhAdvayavistarazcakrozadvayaM, asmiMzca dvArasya zAkhayozca parimANe caturguNe jAtAnyaSTAdaza yojanAni, tatastadapanayanezeSapari-dhisatkasyAsya yojanarUpasya caturbhAge labdhAni yojanAni ekonAzIti sahasrANi dvipaJcAzadadhikAni krozazcaikaH, tathaparidhisatkasya krozatrayasya dhanuHkaraNejAtAni dhanuSAMSaTsahasrANi, eSucaparidhisatkASTAviMzatyadhikadhanuHzatasya kSepejAtAni dhanuSAmekaSaSTiza Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH .1 tAnyaSTAviMzatyadhikAni tato'sya caturbhirbhAge labdhAnipaMcadazazatAni dvAtriMzadadhikAni, yAni caparidhisatkatrayodaza aGgulAniteSAmapicaturbhigilabdhAnitrINyaGgulAni, zeSecaikasminnaGgule yavAH aSTau eSuparidhisatkayavapaJcaka kSepejAtAstrayodazayavAH eSAMca caturbhiAge labdhAstrayo yavAH, zeSe caikasminyave yUkAH aSTau Asu paridhisatkaikayUkAkSepejAtAnava AsAMcaturmirbhAge labdhe dveyUke, etacca sarvaMdezonamekaMgavyUtamitijAtaMpUrvalabdhagavyatena saha deshonmrddhyojnmiti| mU. (10) auNAsIi sahassA bAvanna ceva joaNA huNti| UNaM ca addhajoaNa dAraMtara jaMbuddIvassa / / vR.imamevA) dvirbaddhaMsubaddha miti abaddhasUtratobaddhasUtraM lAghavarucisatvAnugrAhakamiti vA gAthayA''ha-'aunAsI'ti, atra vibhaktilopaH prAkRtatvAt / atha caturthaprazna eva AkArabhAvapratyavatArarUpe bharatavarSasvarUpaM jijJAsuH pRcchati mU. (11) kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve bharahe nAmaM vAse pannate? go0! cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM dAhiNalavaNasamuddas uttareNaM purathimalavaNasamudassa pacatthimeNaM paJcasthimalavaNasamuddassa purathimeNaM, estha NaM jaMbuddIve dIve bharahe nAmaM vAse pannatte, khANubahule kaMTakabahule visamabahule duggabahule pabvayabahule ujjharabahule nijharabahule khaDDAbahule daribahule naIbahule dahabahule rukkhabahule gucachabahule gummabahule layAbahule vallIbahule - aDavIbahule sAyabahule takkarabahule Dimbabahule Damarabahule dubmikkhabahule dukkAlabahule pAsaMDabahule kivaNabahule vaNImagabahule ItibahulemAribahule kubuTTibahule aNAvuTTibahule rAyabahule rogabahule saMkilesabahule abhikkhaNaM abhikkhaNaM saMkhohabahule pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe uttaro paliaMkasaMThANasaMThie dAhiNaoghaNupiTThasaMThie tidhA lavaNasamudaM puDhe gaMgAsiMdhUhi mahANaIhiM veaDDeNa yapavvaeNa chamAgapavibhte jaMbuddIvadIvaNauyasayabhAgepaMcachabbIse joaNasae chacca egUNavIsaibhAe joaNassa vikkhNbhennN| bharahassaNaM vAsassa bahumajhadesabhAe etya NaM veaDDe nAma pabbae pannate, jeNaM bharahaM vAsaM duhA vibhayamANe 2 ciTTaI, taM0-dAhiNabharahaM ca uttaratabharahaM c| vR. 'kahiNaM bhaMte'tti pracchakApekSayA Asannatvena prathamaM bharatasyaiva praznasUtraM,kva bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe bharataM nAmnA varSa prajJaptaM ?, bhagavAnAha-gautama ! 'cullahimavaMte'tyAdi, cullazabdo dezyaH kSullaparyAyastena kSullo-mahAhimavadapekSayA laghuryo himavAn varSadharaparvataH kSetrasImAkArI girivizeSastasyadakSiNenadakSiNasyAMdizi dAkSiNAtyalavaNasamudrasyottarasyAMpaurastyalavaNasamudrasya pazcimAyAM pAzcAtyalavaNasamudrasya pUrvasyAM dizi atrAvakAze bharataM nAmnA varSaprajJaptaM, kiMviziSTaM tadityAha-sthANavaH kIlakAyechinAvaziSTavanaspatInAM zuSkAvayavAHtuMThA iti lokaprasiddhAH tairbahulaM-pracuraM vyAptamityarthaH athavA sthANavo bahulA yatra tattathA, evaM sarvatra padayojanA jJeyA, tathA kaNTakA-badaryAdiprabhavAH viSamaM-nimnonnataM sthAnaM durga-durgamasthAnaM prvtaa:-kssudriryH| -prapAtA-bhRgavoyatra mumUrSavojanA jhampAMdadatiathavA prapAtA-rAtrighATayaH avajharAgiritaTAdudakasyAdhaHpatanAni tAnyeva sadAvasthAyIni nirjharAH gartAH-prasiddhAH do-guhAH nadyodrahAzcapratItAHvRkSAH rUkSAvA-sahakArAdayaH gucchA-vRntAkIprabhRtayaH gulmA-navamAlikAdayaH Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/11 latAH-padmalatAdyAH vallayaH-kUSmANDIpramukhAH, atra nadIdrahavRkSAdivanaspatInAmazubhAnubhAvajanitAnAmeva bAhulyaM bodhyaM, natu ekAntasuSamAdikAlabhAvi tathAvidhazubhAnubhAvajanitAnAM, teSAM prAyaH prajJApakakAle'lpIyastvAt, aTavyo-dUratarajananavAsasthAnA bhUmayaH zvApadAhiMsajIvAH stenAH-caurAH tadeva kurvantIti niruktitastaskarAH-sarvadAcauryakAriNaH DimbAnisvadezotyaviplavA DamarANi--pararAjakRtopadravAH durbhikSaM-bhikSAcarANAM bhikSAdurlabhatvaM, duSkAlodhAnyamahAryatAdinA duSTaH kAlaH pAkhaNDaM-pAkhaNDijanotthApitamithyAvAdaH kRpaNAH pratItAH / __-vanIpakA-yAcakA Iti-dhAnyAdhupadravakArizalabhamUSikAdi mAri-marakaH kutsitA vRSTi kuvRSTi karSakajanAnabhilaSaNIyAvRSTirityarthaH, anAvRSTivarSaNAbhAva iti rAjAnaHAdhipatyakartAraH tadbAhulyaMcaprajAnAM pIDAheturiti rogAHsaMklezAzcavyaktAH, abhIkSNaM2-punaH punardaNDapAruSyAdinA saMkSobhAHcittAnavasthitatA prajAnAmiti zeSaH, idaMcasarvavizeSaNajAtaMbharatasya prajJApakApekSayAmadhyamakAlInAnubhAvameva vyAvarNitaM, tenottarasUtre ekAntasuSamAdAvasya bahusamaramaNIyatvA-tisnigdhatvAdikamekAntaduSpamAdau nirvanaspatikatvArAjatvAdikaMca vakSyamANaMna virudhyate iti ___ -prAgevaprAcInaM, svArthe InapratyayaH, digvivakSAyAMprAcInaMpUrvAityarthaH, evaMpratIcInodIcIne apivAcye,tena pUrvAparayordizorAyataM udIcIdakSiNayordizorvistIrNaM, athavA prAcInapratIcInAvayavayorAyatamevamuttaratrApi, athatadeva saMsthAnatovizinaSTi-uttarataH-uttarasyAMdizi paryaGkasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasya tattathA, dakSiNato-dakSiNasyAM dizi Aropitajyasya dhanuSaH-kodaNDasya pRSThaM-pAzcAtyabhAgastasyeva saMsthitaM-saMsthAnaM yasya tattathA, ataevAsya dhanuHpRSThazarajIvAbAhAnAM sambhavaH, eSAMcasvarUpaM svasvAvasare nirUpayiSyati, tridhA-pUrvakoTidhanuHpRSThAparakoTibhilavaNasamudrakrameNapUrvadakSiNAparalavaNasamudrAvayavaMspRSTaM-dhAtUnAmanekArthatvAtprApta, grAmaprApta ityAdivat katariktapratyayaH ayamarthaH-pUrvakoTayA pUrvalavaNasamudradhanuHpRSThena dakSiNalavaNasamudraMaparakoTayA pazcimalavaNasamudraM saMspRzyasthitamiti, athedamevaSaTakhaNDavibhajanadvArA vizinaSTi-gaGgAsindhubhyAM mahAnadobhyAM vaitADhyena ca parvatena SaTsaMkhyA bhAgAH SaTabhAgAstairvibhaktaM, ayamarthaHanantaroditaistrabhirdakSiNottarayoH prayekaM khaNDatrayakaraNena bharatasya SaT khaNDAni kRtaaniiti| atha yadi jambUdvIpaikadezabhUtaM bharataM tarhi viSkammataH tasya katitame bhAge tadityAha'jaMbuddIve'tyAdi, jambUdvIpadvIpasya-jambUdvIpaviSkambhasya navatyadhikazatatamo yo bhAgastasmin iti, atha navatyadhikazatatamabhAge kiyanti yojanAnItyAha-'paJcaSaDviMzatyadhikAniyojanazatAni SaTca yojanasyaikonaviMzatibhAgAn, ko'rthaH?-yAdhzairekonaviMzatibhAgaiH samuditairyojanaM bhavati tAddazAn SaT bhAgAn iti, viSkambhena-vistAreNa zarAparaparyAyeNeti, ayaM bhAvaH-jambUdvIpavistArasya lakSayojanarUpasya navatyadhikazatena bhAge labdhaM yojanAni, etAvAneva ca bharatavistAraH, nanubhAjakarAzirnavatyadhikazatarUpaH SaDbhAgAstuyojanaikonaviMzati-kalArUpA iti visazamiva pratibhAti, ucyate, tathAhi- jambUdvIpavyAsasya yojanalakSa mitasya navatyadhikazatabhaktasyAvaziSTaH SaSTirUpo rAzibhagadAnAsamartha iti bhAjyabhAjakarAzyordazabhirapavartejAtA bhAjyarAzISaT bhAjakarAzau iti sarvasusthaM, nanu navatyadhikazatarUpabhAjakAkotpattI kiM bIjamiti ?, ucyate, eko bhAgo bharatasya dvau bhAgau himavataH, pUrvakSetrato dviguNatvAt, Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 catvAro haimavatakSetrasya, pUrvavarSadharato dviguNatvAt, aSTau mahAhimavataH, pUrvakSetrato dviguNatvAt, SoDaza harivarSasya, pUrvavarSadharato dviguNa-tvAt, dvAtriMzaniSadhasya, pUrvakSetrato dviguNatvAt, sarve militAH 63, ete merodakSiNatastathottarato'pi63videhavarSatu64 bhAgAH, sarvAgreNa etai gaidakSiNottaratojambUdvIpayojanalakSapUritaM bhavati, tataetAvAnbhAjakAraH nvtydhikNshtNbhaagaanaamiti| __ atha yaduktaM- "gaMgAsiMdhUhi mahAnaIhiM veyaDDeNa ya pavvaeNaM chabbhAgapavibhatte' ityatra vaitADhyasya svarUpaprarUpaNAya sUtramAha-'bharahassaNa mityAdi, bharatasya varSasya bahumadhyadezabhAge vaijayantadvArAt trikalAdhikasASTatriMzadadvizatayojanAtikrame paJcAzadyojanakSetrakhaNDe, atravaitAnyo nAma parvataH prajJAptaH, yoNamiti prAgvat bharataMvarSa dvidhA vibhajan2, samAMzatayAcakravarttikAle ca samasvAmikatayA tathA'nyairapi prakArairdvayorapi tulyatAdyotanArthami (thaM vibhajanami) ti| tatrAdAvAsanatvena dakSiNArddhabharataM kAstIti praznayati mU. (12) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe bharahe nAmaM vAsa pannate?, go0! veyaddhassa pavvayassa dAhiNeNaM dAhiNalavaNasamudassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcasthimalavaNasamudassa purathimeNaM etya NaM jaMbUddIve dIve dAhiNaddhabharahe nAmaM vAse pannate pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe addhacaMdasaMThANasaMThietihA lavaNasamudaMpuDhe, gaMgAsiMdhUhiM mahAnaIhiM tibhAgapavibhatte donni aTTatIse joaNasae tinni a egUNavIsaibhAge joyaNassa vikkhaMbheNaM / tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTThA paJcathimillAe koDIe paJcathimillaM lavaNasamudaM puTThA Nava joyaNasahassAiM satta ya aDayAle joyaNasae duvAlasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM tIse dhanupuDhedAhiNeNaM nava joyaNasahassAiMsattachAvaDejoyaNasaeikkaMca egUNavIsaibhAgejoyaNassa kiMcivisesAhiaMparikkheveNaM pnnte| dAhiNaddhabharahassa NaM bhaMte ! vAsassa karesie AyArabhAvapaDoyAre pannate ?, go0 ! bahusamaramaNije bhUmibhAge pannate, se jahAnAmae AliMgapukkhoi vA jAva nAnAviha paJcavaNNehiM maNIhiM taNehiM uvasobhie, taMjahA-kittimehiM ceva akittimehiM ceva, dAhiNaddhabharahe NaM bhaMte ! vAse maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre pannatte ?, goyamA! te NaM maNuA bahusaMghayANA bahusaMThANA bahuuccattapaJjavA bahuAupajavA bahUiMvAsAiMAuMpAleti, pAlitA appegaiyA nirayagAmI appegaiyA tiriyagAmIappegaiyA maNuyagAmI appegaiyA devagAmI appegaiA sijhaMti bujhaMti mucaMti pariNivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kreti| vR. 'kahiNaM bhaMte!' ityAdi, idaMcasUtraM pUrvasUtreNa samagamatayA vivRtaprAya, navaraM arddhacandrasaMsthAnasaMsthitatvaMtu dakSiNabharatArddhasya jambUdvIpapaTTAdAvAlekhadarzanA vyaktameva, tathA trisaMkhyA bhAgAstrabhAgAstaiH pravibhaktaM, tatra paurastyo bhAgo gaGgayA pUrvasamudraM milantyA kRtaH, pAzcAtyo bhAgastusindhvA pazcimasamudraM milantyA kRtaH, madhyamabhAgastu gaGgAsindhubhyAM kRta iti, dveaSTatriMzadadhike yojanazate trIzcaikonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkambhena, kimuktaM bhavati SaTkalAdhikaSaDviMzapaJcazatayojana bharatavistArAdvaitATyavistAre 50 yojanamitezodhite'vaziSTaM catvAri yojanazatAni SaTsaptatyadhikAni SaT ca kalAH , etada. dve yojanAnAM zate aSTatriMza- dadhike Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 1/12 timrazcAparAH kalAH ityevaMrUpaM yathoktaM mAnaM bhavati, etenAsya zaraprarUpaNAkRtA, shrvisskmbhyorbhedaaditi| atha jIvAsUtramAha "tassa jIvetyAdi, tasya dakSiNAddhabharatasyajIvevajIvA-RjcI sarvAntimapradezapaGikta, uttareNa-uttarasyAM merudizItyarthaH, prAcIne pUrvasyAMpratIcIne-aparasyAMcA''yatA-AyAmavatI dvidhAlavaNasamudraMspRSTA chuptavatI idamevArthaMdyoyati-'purathimillAe' itipUrvayA koTyA-agrabhAgena paurastyaM lavaNasamudrAvayaM spRSTA pAzcAtyayA koTayA pAzcAtyaM lavaNasamudravayavaM spRSTA, nava yojanasahasrANi aSTacatvAriMzAni-aSTacatvAriMzadadhikAni sapta yojanazatAni dvAdaza caikonaviMzatibhAgAnayojanasyAyAmena, yacca samavAyAGgasUtre- 'dAhiNabharahassaNaMjIvA pAINapaDINAyayA duhaolavaNasamudaM puTThAnavajoaNasahassAiMAyAmeNa'mityuktaM tatsUcAmAtratvAtsUtrasya zeSavivakSA na kRtA, vRttikAreNa tuayamavazi-TarAzirUpovizeSogRhIta iti, atra sUtre'nuktApijIvAnayane karaNabhAvanA dayate, tathAhi jambUdvIbapavyAsAdvivakSitakSetreSuH zodhyate, tato yajjAtaM tattenaiveSuNA guNyate, tataH punazcaturbhirguNyate, itthaM sasaMskAro rAzirvivakSitakSetrasya jIvAvargaityucyate, asmAcca mUle gRhyamANe yallabhyate tajjIvAkalAmAnaM, tasyacaikonaviMzatyA bhAgeyojanarAzizeSazca kalArAzi, tatrajIvAdiparijJAnaM ceSuparimANaparijJAnAvinAbhAvi, taccana paripUrNayojanasaMkhyAkaM kintu kalAbhiH kRtvA sAtirekamiti vivakSitakSetrAderiSuH savarNanArthaM kalIkriyate, sacca kalIkRtAdevajambUdvIpavyAsAt sukhena zodhanIya iti maNDalakSetravyAso'pi 1 zUnya 5 rUpaH kalIkaraNAyaikonaviMzatyA guNyate jAtaH 19 zUnyaH 5, tato dakSiNabharatArtheSoH sASTatriMzadadvizatayojanamitasya kalIkRtasya prakSiptoparitanakalAtrikasya 4525 rUpasya zodhane jAtaH 1895475, tatazca dakSiNArddhaSuNA 4525 rUpeNa guNyate jAtaH, 8577024375, ayaM caturguNaH 34308097500, eSa dakSiNabharatArddhasya jIvAvarga, etasya vargamUlAnayanena labdhAH kalAH 185224, zeSaM kalAMzAH 167324,chedarAziradhaH 370448, labdhakalAnAM 19bhAgeyojana 9747 kalAH 12, iyaM dakSiNabharatArddhajIvA, evaM vaitATyadijIvAsvapi bhAvyaM, yAvaddAkSiNAtyavidehArddhajIvA, evamuttaraivatArddhajIvA yAvaduttarArddhavidehajIvApIti / atha dakSiNabharatArddhasya dhanuHpRSThaM nirUpayati-tIse dhaNupaTTe'ityAdi, tasyAH-anantaroktAyA jIvAyA dakSiNato-dakSiNasyAM dizi lavaNadizItyartha dhanuHpRSTha adhikArAtdakSiNabharatArddhasyeti, yadvA prAkRtatvAlliGgavyatyaye tIse iti tasya-dakSiNArddhabharatasyeti vyAkhyeyaM, nava yojanasahasrANi SaSTayadhikAni sapta ca yojanazatAni ekaM caikonaviMzatibhAgaM yojanasya kiJcidvizeSAdhikaMparikSepeNa-paridhinAprajJaptaM,atrakaraNabhAvanA yathA-vivakSiteSau vivakSiteSuguNe punaH SaDguNe vivakSitajIvAvargayuteca yo rAzisadhunaHpRSThavarga iti vyapadizyate,tasmAtra vargamUle labdhAnA kalAnAM 19 bhAge labdhaM yojanAni, avaziSTaM kalAH, tathAhi-dakSiNabharatArddhaSukalAH 4525, asya varga 20475325, ayaM SaDaguNaH 122853750, atha dakSiNabharatArddhasya jIvAvarga 34308097500, anayoyuti 34430951250, dhanuHpRSThavargo'yaM, asya vargamUle labdhaM kalAH 185555, zeSaM kalAMzAH 293225, chedakarAziradhastAt 371210, Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 71 kalAnAM 19bhAgayojana 9766 kalA 1, yecavargamUlAvaziSTaH kalAMzAstadvivakSayAca sUtrakRtA kalAyAvizeSAdhikatvamabhyadhAyi,Aha-evaMjIvAkaraNe'pivargamUlAvaziSTakalAMzAnAMsadbhAvAt tatrApyuktakalAnAM sAdhikatvapratipAdanaM nyAyaprAptaM kathaM noktamiti?, ucyate, sUtragatervaicitryAdavivakSitatvAt, 'vivakSApradhAnAni hi sUtrANI'ti, evaM vaitADhyAdidhanuHpRSTheSvapi bhAvyaM, yAvaddAkSiNAtyavidehArddhadhanuHpRSThaM, evamuttarata uttarAtArddhadhanuHpRSThaM yAvaduttarArddhavidehadhanuHpRSThamapIti, atra ca dakSiNabharatA bAhAyA asambhavaH / / ___atha dakSiNabharatArddhasvarUpa pRcchannidamAha-'dAhiNaddhe tyAdi, dakSiNArddhabharatasya bhagavan kIzaH AkArasya-svarUpasya bhAvAH-paryAyAsteSAM pratyavatAraH-prAdurbhAvaH prajJaptaH?,kIzaH prasatutakSetrasya svarUpavizeSa iti bhAvaH, bhagavAnAha--gautama ! bharatasya bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH 'se jahAnAmae AliMgapukkhareive' tyAdiko bahusamatvavarNakaH sarvo'pi grAhyaH, yAvannAnAvidhapaJcavarNai maNibhistRNaicopazobhitaH, tadyathetyupadarzane, kiMviziSTarmaNibhistRNaizca kRtrinaiHkrameNa zilpikarSakAdiprayoganiSpannaiH akRtrimaiH kramAdralakhAnisaMbhUtAnuptasambhUtairupa-zobhito dakSiNArddhabharatasya bhUmibhAgaH, anenAsya karmabhUmitvamamANi, anyathAhaimavatAdhaka-mabhUmiSvapi idaM vizeSaNamakathayiSyaditi, cakArausamuccayArthI evakArAvavadhAraNArthoM, athavAcaivetyakhaNDamavyayaM samuccayArthaM, apicetyAdivat / nanu anena sUtreNa vakSyamANenottarabharatArddhavarNakasUtrema ca saha 'khANubahu visamabahule kaMTagabahule' ityAdisamAnAnyabharatavarNakasUtraM virudhyati, na caite sUtre arakavizeSApekSe sAmAnyabharata- sUtraM tu prajJApakakAlInatvasyaivaucityAta, kRtrimamaNitRNAnAM tatraiva sambhavAt, prajJApakakAla-cAvasarpiNyAM tRtIyArakamAntAdArabhya varSazatonaduSpabhArakaM yAvaditi cet, ucyate, atra 'khAgubahule visamabahule' ityAdisUtrasya bAhulyApekSayoktatvena kaciddezavizeSe puruSavizeSasya puNyaphala- bhogArthamupasampadyamAnaM bhUmerbahusamaramaNIyatvAdikaMna virudhyati, bhojakavaicitryai bhogyavaicitryasya niyatatvAt, anenAsyaikAntazubhakAntAzubhamizralakSaNakAlatrayAdhArakatvamasUci, ekAntazubhe hi kAle sarve kSetrabhAvAH zubhA eva ekAntAzubhe hi sarveazubhA eva mizretukvacicchubhAH kvacidazubhAH,ata eva paJcamArakAd yAvadbhUmibhAgavarNakaM bahusamaramaNIyatvAdikeva sUtrakAreNAbhyadhAyi SaSThe'rake tu ekAntAzubhe na tatheti sarvaM susthaM / ____ atha tatraiva manuSyasvarUpaM pRcchati-'dAhiNaddhabharahe'tyAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanasUtre bhagavAnAha-gautama ! yeSAM svarUpaM bhavatA jijJAsitaM te manujA bahUni-vajraRSabhanArAcAdIni saMhananAni-vapuDhIkArakAraNAsthinicayAtmakAni yeSAM te tathA, tathA bahUni-samacaturasrAdIni saMsthAnAni-viziSTAvayavaracanAtmakazarIrAkRtayo yeSAM tetathA, bahavo-nAnAvidhA uccatvasyazarIrocchyasya paryavAH-paJcadhanuHzatasaptahastamAnAdikA vizeSA yeSAM te tathA bahavaH AyuSaHpUrvakoTivarSazatAdikAH paryavA vizeSAyeSAM tetathA, bahUni varSAmiAyuH pAlayanti, pAlayitvA api saMbhAvanAyAM eke-kecananirayagatigAminaH-narakagatigantAraHevamapyekaketiryaggatigAminaH apyekake manujagatigAminaH apyekake devagatigAminaH apyekakesidhyanti-sakalakarmakSayakaraNena niSThitArthIbhavanti budhyante-kevalAlokena vastutvaM jAnanti mucyante bhavopagrAhikarmAzebhya' parinirvAnti-karmakRtatApavirahAcchIti bhavanti, kimuktaM bhavati ?-sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti, For Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/13 idaM ca sarvaM svarUpakathanaM arakavizeSApekSayA nAnAjIvanapekSya mantavyaM, anyathA suSamAsuSamAdAvanupapannaM syAt / athAsya sImAkArI vaitAdayagiri kAstIti pRcchati mU.(13) kahiNaM bhaMte! jaMbuddIve 2 bharahe vAse veyaddhe NAmaMpavvae pannate?, go0! uttaraddhabharahavAsassa dAhiNeNaM dAhiNabharahavAsassa uttareNaM purathimalavaNasamuhassa paJcasthimeNaM paJcasthimalavaNasamudassa purathimeNaM etya NaM jaMbuddIve 2 bharahe vAse veaddhe NAma paccae pannatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe duhA lavaNasamudaM puDhe purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puDhe paJcasthimilAe koDIe paJcatthimilaM lavaNasamudda puDhe, paNavIsaM joyaNAI udhdhaM uccaMteNaMchassakosAiMjoaNAhiM uveheNaMpannasaMjoaNAiMvikhaMbheNaMpannatA, tassa bAhApurasthimapaJcatthimeNaM cattAri aTThAsIe joyaNasae solasa ya egUNavIsaibhAge joaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM pa0, tassa jIvA uttareNaM pAINapar3INAyayA duhAlavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaMlavaNasamudaMpuTThA paJcathimilAe koDIepaJcasthimilaMlavaNasamudaM puTTAdasajoyaNasahassAI sattaya vIse joaNasae duvAlasa ya egUNavIsaibhAge joaNassa AyAmeNaMtIse dhanupaTTe dAhiNeNaM dasa joaNasahassAiMsattayateAlejoyaNasaepannarasayaegUNavIsabhAge joyaNassa parikkhevaNaM ruagasaMThAmasaMThie savvarayayAmae acche saNhe laDhe ghaDhe maDhe nIraenimmale nippaMke nikaMkaDacchAe sappabhe samirIe pAsAIe da 4 / ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi avaNasaMDehiM savvao samaMtA sNprikkhite| tAoNaM paumavareiyAo addhajoyaNaM uddhaM uccatteNaM paMcadhaNusayAI vikhaMbheNaM pabvayasamiyAo aayaamennNvnnnnobhaanniybbo| teNaMvaNasaMDA desUNAiMdojoaNAivikkhaMbheNaMpaumavaraveiyAsamagA AyAmeNaM kiNhA kiNhobhAsA jAva vnnnno| veyaddhassaNaMpavvayassa puracchimapaJcacchimeNaM do guhAo pannattAo, uttaradAhiNAyayAo pAINapaDINavisthiNNAo pannAsaMjoaNAiMAyAmeNaMduvAlasajoSaNAiMvikhaMbheNaM aTThajoyaNAI uddhaM uccatteNaM vairAmayakavADohADiAo, jamalajualakavADaghaNaduppavesAo nibaMdhayAratimissAo vavagayagahacaMdasUraNakkhattajoisapahAo jAva paDilavAo taMjahA-tamisaguhA veva khaMDappavAyaguhA ceva, tatthaNaM do devA mahiddhIyA jAva mahANubhAgA paliovamaTTiIyA parivasaMti, taMjahA-kayamAlae ceva naTTamAlae cev| tesiNaM vanasaMDANaM bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo veaddhassa pabvayassa ubhao pAsiM dasa dasa joaNAI uddhaM uppaittA ettha NaM duve vijJAharaseDhIo pannatAo pAINapaDINAyayAo udINadAhiNavicchiNNAo dasa dasa joaNAiM vikhaMbheNaM pavvayasamiyAo AyAmeNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiM vaNasaMDehiM saMparikhittAo, tAo NaM paumavaraveiyAo addhajoaNaMuddhaM uccatteNaM paJcadhaNusayAI vikkhaMbheNaMpabvayasamiyAo AyAmeNaMvaNNao neyamvo, vanasaMDAvi paumavaraveiyAsamagA AyAmeNaM vnnnno| vijAharaseDhINaM bhaMte! bhUmINaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre pannate?, goamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte, se jahAnAmae AliMgapukkhoi vA jAva NANAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM taNehiM uvasobhie, taMjahAkittimehiM ceva akittimehiM ceva, tattha NaM dAhiNillAe vijJAharaseDhIe Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 73 gagaNavallabhapAmokkhA pannAsaM vijAharaNagarAvAsA pannattA, uttarillAe vijJAharaseDhIe rahaneuracakkavAlapAmokkhA sahi vijAharaNagarAvAsA pannattA, evAmeva sapuvAvareNaM dAhiNillAe uttarillAe vijAharaseMDhIeegaMdasuttaraM vijJAharaNagarAvAsasayaM bhavatItimakkhAyaM, te viJjAharaNagarA riddhasthimiyasamiddhA pamuiyajaNajANavayAjAva paDirUvA, tesuNavijAharaNagaresuvijAhararAyANo parivasaMti mahayAhimavataMmalayamaMdaramahiMdasArA rAyavaNNao bhANiavvo / vijAharaseDhINaM bhaMte! maNuANaM kerisae AyArabhApaDoyAre pannatte? goyamA ! te NaM maNuA bahusaMdhayaNA bahusaMThANA bahuuccattapaJjavA bahuAupajavA jAva savvadukkhANamaMtaM kareMti, tAsi NaM vajAharaseDhINaM bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo veaddhassa pavvayassa ubhao pAsiM dasa dasa joaNAI uddhaM uppaittAetyaNaMduveAbhiogaseDhIo pannattAopAINapaDINAyayAoudINadAhiNavicchiNNAo dasa dasa joaNAI vikkhaMbheNaM pavvayasamiyAo AyAmeNaM ubhao pAsiMdohiM paumavaraveiyAhiM dohi avanasaMDehiM saMparikkhittAo vaNNao doNhavi pabbayasamiyAo AyAmeNaM / ___abhiogaseDhINaM bhaMte! kerisaeAyArabhAvapaDoyAre pa0 go0 ! bahusamaramaNije bhUmibhAge pa0 jAva taNehiM uvasomie vaNNAiMjAva taNANaM sadotti, tAsiNaM amiogaseDhINaM tattha tattha dese tahitahiM jAva vANamaMtarA devA yadevIo aAsayaMti sayaMti jAvaphalavittivisesaMpaJcaNubhavamANA viharaMti, tAsuNaMAbhigaseDhIsusakkassa deviMdassadevarannosomajamavaruNavesama-NakAiANaM AbhiogAma devANaM bahave bhavaNA pa0, teNaMbhavaNA bAhiM vaTTA aMto cauraMsA jAva accharaghaNasaMghavikiNNA jAva paDirUvA, tatthaNaM sakkassa deviMdassa devaraNNo somajamavaruNa-vesamaNakAiA bahave AbhiogA devA mahiddhIA mahajuIA jAva mahAsukkhA paliovamaTTiiyA privsNti| tAsiNaM AbhiogaseDhINaMbahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo veyahassa pavvayassa ubhao pAsiM paMcara joyaNAiMuddhaM uppaittA, etthaNaM veyaddhassapavvayassa siharatale pannatte pAINapaDiyAyae udImadAhiNavicchiNNe dasa joaNAI vikkhaMbheNaM pavvayasamage AyAmeNaM, seNaM ikkAe paumavaraveiyAe ikkeNaM vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, pamANaM vaNNago doNhaMpi, veyaDvassaNaMbhaMte ! pavvayassa siharatalassa karisae AgArabhAvapaDIAre pa0, go0 bahusaramaNije bhUmibhAge pa0 se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva nAnAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM uvasomie jAva vAvIo puskharimIo jAva vANamaMtarA devA ya devIo a AsayaMti jAva bhuMjamANA vihrNti| jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve bhArahe vAse veapavvae kai kUDA paM0?, go0 ! nava kUDA paM0, taM0-siddhAyayaNakUDe 1 dAhinaDhabharahakUDe 2 khaMDappavAyaguhAkUDe 3 mANibhaddakUDe 4 veaDDakUr3e 5 puNNabhaddakUDe 6 timisaguhAkUDe 7 uttaraDbhahakUDe 8 vesaNakUDe 9 / / vR. 'kahiNaMbhaMte!' ityAdi, idaMprAyaH pUrvasUtreNasamagamakatvAtta kaNThyaM, navaraM uttarArddhabharatAddakSimasyAmityAdi dinasvarUpaM gurujanadarzitajambUdvIpapaTTAdeH jJeyaM, tathA paJcaviMzatiyojanAnayUrvoccatvena SaTsakrozAni yojanAnyudvedhena-bhUmipravezena, meruvarjasamayakSetravartigirINAM nijanijotsedhacaturthAMzena bhUmyavagAhasyoktatvAt, yojanapaJcaviMzatezcaturthAMze etAvateva lAbhAta, tathA paJcAzadyojanAni viSkambheneti, atra prastAvAdasya zaraH pradarzyate, sa cASTAzItyadhike dve zate yojanAnAM kalAtrayaMca, asyaca karaNaM-dakSiNabharatArddhazara, ityevaMrUpe vaitADhyapRthutve paJcAzad Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/13 yojanarUpe prakSipte yathoktaM mAnaM bhavati, Aha-dakSiNabharatArddhavadasyApi viSkambha eva zaro'stu, maivaM, khaNDamaNDalakSetre AropitajyadhanurAkRti prAdurbhavati, tatra cAyAmaparijJAnAya jIvA parikSepaprakarSaparijJAnAya dhanuHpRSThaM vyAsaprakarSaparijJAnAya zaraH, saca dhanuHpRSThamadhyamata evAsya bhavati, prastutagirazca kevalasya dhanurAkRterabhAvena dhanuHpRSThasyApyabhAvAt zaro'pina sambhavati, tana dakSiNadhanuHpRSThena sahaivAsyadhanuHpRSThavatvamitiprAcyazaramizritaevAsya viSkambhaHzarobhavati, anyathA zaravyatiriktasthAne nyUnAdhikatvena prakRSTavyAsaptApterevAnupapatterityalaM prasaGgena, idameva zaraNaM dakSiNavidehArddha yAvad bodhyam, evamuttarato'pi airAvatavaitATyataH prArabhyottaraviderddha yaavditi| athAsya bAhe Aha-'tassa vAha'tti tasya-vaitAvyasya bAhA-dakSiNottarAyatA vakrA AkAzapradezapaMkti 'purasthimapaJcasthimeNaM'tisamAhArAtpUrvapazcimayorekaikA aSTAzItyadhikAni catvAri yojanazatAni SoDaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasya ekasyaikonaviMzatibhAgasya cArdhaM ardhakalA, yojanasyASTatriMzattamaM bhAgamityarthaH, AyAmena-dairyeNa prajJaptA, RjubAhAyAstu parvatamadhyavarttinyAH pUrvAparAyatAyA mAnaM kSetravicArAdibhyo'vaseyaM, atra karaNaM-yathA gurudhanuHpRSThAllaghudhanuHpRSThaM vizodhya zeSasyArdhe kRte bAhA, yathA gurudhanuHpRSThaMvaitADhyasatkaM kalArUpaM 24132, asmAllaghudhanuHpRSThaM kalArUpaM 185555 zodhyate jAtaM 18577, arddha kRte kalAH 9288, tAsAmekonaviMzatyA bhAgeyojanAni488 kalAH 16 kalArddhaceti, evaMyAvaddakSiNavidehArddhabAhA, evamuttarata erAvatavaitATyavAhA yAvaduttaravidehArddhabAhA tAvadidaM karaNaM bhAvanIyaM, athAsya jIvAmAha-tasya-vaitAdayasya jIvA 'uttareNe' tyAdi prAgvat, navaraM daza yojanasahasrANisaptaca viMzAni-viMzatyadhikAniyojanazatAni dvAdazacaikonaviMzatibhAgAnyojanasyAyAmeneti, pUrvoktakaraNakrameNajambUdvIpavyAsaHkalArUpaH 19zUnyaH 5, asmAdvaitATyazarakalAnAM 5475 zodhano jAtaM 18945525, asmin vaitADhyazara 5475 guNe jAtaM 10372524375, tasmin punazcaturguNe jAtaM 41490097500, eSa vaitADhya- jIvAvarga, asya mUle jAtaM chedarAzi 407382, labdhaM kalAH 203621, zeSa kalAMzAH 74019, labdhakalAnAmekonaviMzatyA bhAge labdhAniyojanAni 10720 kalAH, seSakalAMzAnAM ardhAbhyadhikatvAt, ardhAbhyadhike rUpaM deyamiti ekakalAkSepejAtAH kalAHdvAdazeti, athAsya dhanuHpRSThamAha tIse dhanupuDhe dAhiNeNamiti, gatArthametat, navaraM dazayojanasahasrANi sapta ca tricatvAriMzAni-tricatvAriMzadadhikAni yojanazatAni paJcadaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasyeti, atra karaNaM yathAvaitAbyeSuH kalArUpaH 5475, asya varga 29975625, ayaMSaDguNaH 179853750, vaitADhyajIvAvargazca 41490097500 ubhayormIlane jAtaM 41669951250 eSa vaitADhyadhanuHpRSThavarga, asya mUlechedarAzi408264 labdhakalAH 204132 zeSakalAMzAH 77826 labdhakalAnAmekonaviMzatyA bhAge labdhaM yathoktaMmAnAM 10743, atha kiMviziSTo'sau vaitAnya ___ 'ruage'tyAdi, rucakaM-grIvAbharaNabhedaH tatsaMsthAnasaMsthitaH sarvAtmanA rajatamayaH 'acche' tyAdipadakadambakaMprAgvat, ubhayoH pArzvayodakSiNataH uttaratazcadvAbhyAMpadmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanakhaNDAbhyAM sarvataH samantAt saMparikSiptaH atra yatpadmavaravedikAdvayaM tatpUrvAparato Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 75 jagatyA ruddhatvAniravakAzatvenaikIbhavanAsambhavAta, anyathA 'savvao samaMtA saMparikkhitte'tti vacanenaikaivasyAditi, 'tAona miti, sarvaMgatArthaM, navaraMparvatasamikA AyAmena, vaitADhyasamAnA AyAmenetyarthaH, athaitadagataguhAdvayaprarUpaNAyAha 'veyaddhassa NamityAdi, vaitAdayasya parvatasya puracchimapaJcacchimeNaM'ti, atrasUtrapUrvasyA dizaH pUjyatvAt ArSatvAdvA purachimetizabdasya prAgnipAte'pipazcimAyAMpUrvasyAmiti vyAkhyeyaM, atra granthe granthAntare ca pazcimAyAM tamimaguhAyAH pUrvasyAMca khaNDaprapAtaguhAyAH abhidhAnAt, dve guhe prajJapte, prAkRtazailyAcabahuvacanaM, uttaradakSiNayorAyate, etAvatAya eva vaitAvyasya viSkambhaH sa evAnayorAyAma iti bhAvaH, prAcInapratIcInavistIrNe ityAdyarthato vyaktaM, atra ca umAsvAtivAcakakRtajambUdvIpasamAsaprakaraNe guhAyA vijayadvArapramANadvAretivizeSaNadarzanAt caturyojanavistRtadvArA ityapi vizeSaNaMjJeyaM, vajramayakapATAbhyAmavaghATite, AcchAdite ityarthaH, ete ca dve api cakravarttikAlavarjaM dakSiNapArve uttarapArve ca pratyekaM sadAsammIlitavajramayakapATayugale syAtAM, ata eva yamalAni-samasthitAniyugalAni-dvayarUpANi ghanAni-nizchidrANi kapATAni taiH duSpraveze, tathA nityaM andhakAratamisra, dvau tulyArthI prakarSaparAviti prakRSTAndhakAraM yayostetathA, vizeSaNadvArAavArthehetumAha-vyapagataMgrahacandrasUryanakSatrANAMjyotiryataH sa etAddazaH panthAyayostetathA,athavAvyapagatA grahAdInAMjyotiSazca-agneH prabhA yayoste tathAyAvapratirUpe, atra yAvatakaraNAt 'pAsAIyA' ityAdi vizeSaNatrayaM 'acchAo ityAdIni vA vizeSaNAni yathAsambhavaM jJeyAni, te guhe nAmato darzayati, tadyathA-'tamina guhA caivakhaNDaprapAtA, ime dve api samasvarUpeveditavye iti, 'tatthaNamityAdi, sarvametadvijayadevasamagamakamiti vyAkhyAtaprAya, navaraM kRtamAlakastamispadhipati nRtamAlakaH khaNDaprapAtAdhipatiriti / athAtra zreNiprarUpaNAyAha-'tesiNaM vanasaMDANa'mityAdi, tayorvaitAnyobhayapArzvavarttinobhUmigatayorvanakhaNDayorbahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAdUrdhva vaitAdayagirerubhayoH pArzvayordaza daza yojanAnyutpatya-gatvA atra dve vidyAdharazreNyau-vidyAdharANAmAzrayabhUte prajJapte, ekA dakSiNabhAge ekA cottarabhAge ityarthaH, prAgaparAyate udagadakSiNavistIrNe,ubhe api viSkambhena daza 2 yojanAni, ataevaprathamamekhalAyAM vaitAdayaviSkambhastrIzadyojanAni, parvatasamikeAyAmena, vaitADhyavadime api pUrvAparodadhispRSTe ityarthaH, tathA pratyekamubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanakhaNDAbhyAM saMparikSipte, evamekaikasyAM zreNyAM dve padmavaravedike dve ca vanakhaNDe ityubhayoH zreNyormIlanecatasma padmavaravedikAzcatvArivanakhaNDAnItijJeyaM, saMvAdI cAyamartha zrImalayagirikRtabRharakSetrasamAsavRtyA, tathA ca tatroktam-"ekaikA ca zreNarubhayapArzvavartibhyAM vaitAnyapramANAyAmAbhyAM dvAbhyAM 2 padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ravanakhaNDAbhyAM samantataH parikSipte"ti, zeSaM sUtraM gatArthamiti, atha tayoH zreNyoH svarUpaMpRcchati-vijAhare' tyAdigatArthaM, navaraM atra bahuSvAdazeSu 'nAnAmaNipaMcavaNNehiM maNIhiM' iti pAThona dRzyate, paraMrAjapraznIyasUtravRtyoISTatvAt saGgatatvAca 'nAnAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM taNehiM' iti pATho likhito'stIti bodhyaM / / ___ athobhayazreNyornagarasaGakhyAmAha-'tatthaNaMdAhiNillAe' ityAdi, tatratayoH zreNyormadhye dakSiNasyAM vidyAdharazreNyAM gaganavallabhapramukhAHpaMcAzadvidyAdharanagarAvAsAH prajJaptAH, 'vyAkhyAto For Priva Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1 / 13 vizeSapratipatti' riti tena nagarAvAsA rAjadhAnIrUpA jJeyAH, svasvadezapratibaddhAH, yadAha-119 11 "te dasayojaNapihulehiM seDhIsu jammuttarAsu sajaNavayA / girivaradIhAsu kamA khayarapurA panna saTThI yA / / " iti, uttarasyAM vidyadhara zreNyAM rathanUpuracakravAlapramukhAH SaSTirvidyAdharanagarAvAsAH prajJaptAH, dakSiNazreNeH sakAzAdasyA adhikadIrghatvAt, RSabhacaritrAdI tu dakSiNazreNyAM rathanupUracakravAlaM uttarazreNyAM gaganavallabhamuktaM tatvaM tu sAtizayazrutadharagamyaM, anayormukhyatA ca zreNyadhiparAjadhAnItveneti, 'evameve' tyuktanyAyenaiva saha pUrveNa yadaparaM tat sapUrvAparaM saMkhyAnaM tena dakSiNasyAmuttarasyAM ca vidyAdhara zreNyAmekaM dazottaraM vidyAdharanagarAvAsazataM bhavatIti AkhyAtaM mayA anyaizca tIrthakarairiti, zreNidvayagatapaMcAzataSaSTisaGkalane yathoktasaMkhyAbhavanAdeSAM ca dazottarazatasaMkhyAnagarANAM nAmAni zrIhemAcAryakRta zrIRSabhadevacaritrAdavagantavyAnIti, 'te vijjAharetyAdi, tAni vidyAdharanagarANi RddhAni - bhavanAdibhirvRddhimupagatAni stimitAni - nirbhayatvena sthirANi samRddhAni - dhanadhAnyAdiyuktAni tataH padatrayasya karmadhArayaH, tathA pramuditA - hRSTAH pramodavastUnAM sadbhAvAjjanA-nagarIvAstavyalokA jAnapadAzca - janapadabhavAstatrAyAtAH santo yeSu tAni tathA, yAvatkaraNAt sarvo'pi prathamopAGgagataJcampAvarNako grAhyaH, sa ca vistarabhayAnneha likhyate / atha kiyatparyantaH sa grAhya ityAha 76 paDirUvA iti pratirUpANi- prativiziSTaM - asAdhAraNaM rUpaM - AkAro yeSAM tAni tathA teSu Namiti prAgvat, vidyAdharanagareSu vidyAdhararAjAnaH parivasanti, atra samAsAntavidheranityatvAnnAdantatA, kathaMbhUtAste - mahAhimavAn haimavatakSetrasyottarataH sImAkArI varSadharaparvataH malayaH - parvatavizeSaH supratIto mandaro - meru mAhendraH - parvatavizeSaH, zakro vA te iva sArAH - pradhAnAH, 'rAyavaNNao bhA0 'tti, atrApi sarva prathamopAGgagato rAjavarNako bhaNitavya iti 'vijjAharaseDhI Na' miti sUtraM gatArthaM, athAtraiva varttamAnA- mAbhiyoga zreNiM nirUpayati 'tAsuNaM0, tayorvidyAdhara zreNyorbahusamaramaNIyAdbhUmibhAgAd vaitADhyasya parvatasyobhayoH pArzvayordaza daza yojanAnyUrdhvamutpatya atra dve A - samantAt Abhimukhyena yujyante - preSyakarmaNi vyApAryante ityAbhiyogyAH - zakralokapAlapreSyakarmakAriNo vyantaravizeSAsteSAbhAvA- sabhUte zreNyau-Abhiyogya zreNyau prajJapte, zeSaM gatArthaM, navaraM 'vaNNao doNhavi' tti dvayorapi jAtyapekSayA padmavaravedikAvanakhaNDayorvarNako vAcya iti zeSaH, tathA parvatasami- kAzratana'pi padmavaravedikA AyAmena - daidhyerNa, atra tatsambandhAni vanakhaNDAnyapi parvatasa - mAnyAyAmeneti bodhyaM, 'Abhioge' tyAdi, prAgadhastanasUtre jagatI padmavaravedikA samabhUbhAga- maNitRRNavarNAdikaM vyantaradevadevIkrIDAdikaM ca yenaiva gamena vyAvarNitaM sa evAtra gama iti na punavyArkhayAyate / 'tAsi Na' mityAdi, tAsu Abhiyogya zreNiSu zakrasya AsanavizeSasyAdhiSThAtA zakrastasya dakSiNArddhalokAdhiterityarthaH, devendrasya - devAnAM madhye paramaizvaryayuktasya devarAjJaH deveSu kAntayAdiguNairadhikaM rAjamAnasya somaH pUrvadikpAlo yamo - dakSiNadikapAlo varuNaH - pazcimadikpAlo vaizramaNaH - uttaradikapAlasteSAM kAyo- nikAya AzrayaNIyatvena yeSAM te tathA teSAM zakrasambandhisomAdidikapAlaparivArabhUtAnAmityarthaH, AbhiyogyAnAM devAnAM bahUni bhavanAni prajJaptAni, tAni, Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 77 sUtre puMstvanirdezaH prAkRtatvAt, Namiti prAgvat, bhavanAni bahirvRttAni-bahirvRttAkArANi antaH caturasrANi-samacaturasrANi 'vaNNao'tti atrabhavanAnAM varNako vAcyaH, saca kiMparyanta ityAha'jAva accharagamasaMghavikiNNa tti, tato'pi kiyatparyanta ityAha-'jAva paDirUva'tti, sa ca prajJApanAsthAnAkhya dvitIyapadoktaH, yathA 'ahe pukkharakaNNiAsaMThANasaMThiyA ukkiNNaMtaraviulagaMbhIrakhAyaparihA pAgAraTTAlayakavADatoraNapaDiduvAradesabhAgA jaMtasayagdhimusalamusuMDhiparivAriA aujjhAsayAjayA sayAguttA aDayAlaloDagaraiA aDayAlakayavaNamAlA khemA sivA kiMkarAmadaMDovarakkhiA lAulloiamahiAgosIsasarasarattacaMdaNadaddara (diNNa)paMcaMgulitalA uvaciacaMdaNakalasA caMdanaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgA AsattosattaviulavaTTavagyAriyamalladAmakalAvA paMcavaNNasarasasurahimukkapupphapuMjovayArakaliyA kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamadhamadhetagaMdhuddhaAbhirAmA sugaMdhavaragaMdhiA gaMdhavaTTibhUyA accharagaNasaMghasaMvikiNNA divbatuDiyasaddasaMpaNadiAsavvarayaNAmayA acchA saNhA jAva abhiruvA paDirUva'tti, atra vyAkhyA __ adhastanabhAge puSkarakarNikAsaMsthAnasaMsthitAni tathA utkIrNamivotkIrNaM atIva vyaktamityarthautkIrNamantaraMyAsAM khAtaparikhANAMtAutkIrNAntarAH, kimuktaMbhavati?-khAtAnAM ca parikhANAMcaspaSTavaiviktyonmIlanArthamapAntarAlemahatI pAlI samastItiutkIrNAntarAH, vipulAvistIrNAgambhIrA-alabdhamadhyabhAgAHkhAtaparikhAyeSAMbhavanAnAMparitastAni tathA, khAtaparikhANAmayaM vizeSaHparikhAupari vizAlAadhaH saGkucitAkhAtaMtUbhayatrApi samamiti, tathA prAkAreSu-vapreSu pratibhavanaM aTTAlakA:-prakArasyoparivatyAriyavizeSAH kapATAni-pratolIdvArasatkAni, etena pratolyaH sarvatra sUcitAH, anyathA kapATAnAmasambhavAt, toraNAni-pratolIdvAreSu prasiddhAni pratidvArANi-mUladvArApAntarAlavartilaghudvArANi etadrUpA dezabhAgA-dezavizeSAyeSutAni tathA, yantrANi nAnAvidhAnizatadhyo-mahAyaSTayo mahAzilA vAyA upariSTAtpAtitAH satyaH puruSANAM zatAni mantIti, musalAni-pratItAni muSaNDhayaH-zaztravizeSAstaiH parivAritAni-samantato veSTitAni, ata evAyodhyAniparyoddhamazakyAni ayodhyatvAdeva 'sadAjayAni' sadA-sarvakAlaM jayo yeSu tAni sadAjayAni, sarvakAlaM jayavantIti bhAvaH, tathA sadA-sarvakAlaM guptAni praharaNaiH puruSaizcayodhda bhiH sarvatonirantaraparivAritatayA pareSAmasahamAnAnAM manAgapipravezAsambhavAt, tathA aSTacatvAriMzabhedabhinnavicchittikalitAH koSThakAH-apavarakA racitAH-svayameva racanAM prAptA yeSu tAni tathA, sukhAdidarzanAt pAkSiko niSThAntasya paranipAtaH, tathA aSTacatvAriMza bhedabhinnavicchittayaH kRtAvanamAlA yeSu tAnitathA, anye tvabhidadhati-aDayAla iti dezIzabdaH prazaMsAvAcI, tato'yamarthaH prazastakoSThakaracitAni prazastakRtavanamAlAnIti, tathA kSemANi-parakRtopadravarahitAni zivAni-sadA maGgalopetAni, tathA kiGkarAH-kiGkarabhUtA ye'marAstaiH daNDaiH kRtvoparakSitAni, sarvataH samantato'parakSitAni, tathA lAiamiva lAiaM-chagaNAdinA bhUmerupalepanamiva 'ulloiA' ulloiyamiva ulloiaMca seTikAdinA kuDayAdiSu dhavalanamiva tAbhyAM mahitAnIva-pUjitAnIva, tathA gozIrSeNa-candanavizeSeNa sarasena-raktacandanena ca daddaraNa-bahalena dardarAbhidhAnAdrijA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/13 tazrIkhaNDena vA dattAH-nyastAH paJcAGgulayastalA-hastakA yeSu tAni tathA, upacitA-nivezitA vaMdanakalazA--mAGgalyaghaTA yeSu tAni tathA, vandanaghaTaiH-mAGgalyakalazaiH sukRtAni-suSThu tAni zobhanAnItyarthaHyAni toraNAnitAnipratidvAradezamArga-dvAradezamAge 2 yeSutAni tathA, dezabhAgAzca dezA eva, tathA Asakto bhUmau lagna utsaktazca-upari lagnovipulaH-ativistIrNo vRttaHatinicitatayA vartulo vagyAriatti-pralambito mAlyadA- makalApaH-puSpamAlAsamUho yeSu tAni tathA, paJcavarNA sarasAH surabhayo ye muktAH-karapreritAH puSpapuAstairya upacAraH-pUjA bhUmestena kalitAni, 'kAlAgaru' ityAdi vizeSaNatrayaM prAgvat, apsarogaNAnAM saMghaH-samudAyaH tena samyaga-ramaNIyatayA vikIrNAni-vyAptAni, tathA divyAnAM truTitAnAMAtodyAnAM ye zabdAstaiH samyak-zrotRmanohAritayA prakarSaNa-sarvakAlaM naditAni-zabdavanti savvarayaNAmayA' ityAdi padAni prAgvat, 'tattha NamityAdi, gtaarthmett| ___ atha vaitATyasya zikharatalamAha tayoH-AbhiyogyazreNyorbahusamaramaNIyAdbhUmibhAgAdvaitAdayasya parvatasyobhayoH pArzvayoH paJca paJca yojanAnyarddhamutpatya-gatvA atrAntare vaitADhyasya parvatasyazikharatalaMprajJaptaM, 'pAINe tyAdiprAgvat, tacca zikharatalaM ekayApadmavaravedikayAtatpariveSTakabhUtenacaikena vanakhaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaM, yathAjagatImadhyabhAgepadmavaravedikaikaiva jagatI dikSu vidikSu veSTayitvA sthitA tatheyamapi sarvataH zikharatalaM paryante veSTayativA sthitA, parameSA AyatacaturasrAkArazikharatalasaMsthitatvenAyatacaturasra boddhavyA, ata evaikasaMkhyAkA, tatparatobahirvartivanakhaNDamapyekaM,natuvaitALyamUlagatapadmavaravedikAvane iva dakSiNottaravibhAgena dvayarUpeiti, zrImalayagiripAdAstu kSetravicArabRhadRttI "tanmadhye padmavaravedikobhayapArzvayorvanakhaNDA" vityAhuH, pramANaM-viSkambhAyAmaviSayaM, varNakazcadvayorapi padmavaravedikAvanakhaNDayoH, prAgvadbha0i ityadhyAhAryaM, atha zikharatalasya svarUpaM pRcchati 'veaddhassa Na'mityAdi, etatsarvaM jagatIgatapadmavaravedikAyA vanakhaNDabhUmibhAgavad vyAkhyeyaM, athAsya kUTavaktavyatA pRcchati 'jaMbuddIveNa',jambUdvIpe madanta! dvIpe bharatevarSe vaitAnyaparvate kati kUTAniprajJaptAni ?, bhagavAnAha-gautama nava kUTAni prajJaptAni, tadyathA-siddhAni-zAzvatAni siddhAnAM vA-zAzvatInAmarhatimAnAmAyatanaM-sthAnaM siddhAyatanaM tadAdhArabhUtaM kUTaM siddhAya- tanakUTa, dakSiNArddhabharatanAmnAMdevasya nivAsabhUtaM kUTaMdakSiNArddhabharatakUTa, khaNDaprapAtaguhAdhi-padevanivAsabhUtaMkUTaMkhaNDaprapAtaguhAkUTa, mANibhadranAmnodevasya nivAsabhUtaMkUTaMmANibhadrakUTaM, vaitADhyanAmno devasya nivAsabhUtaM kUTaM vaitADhyakUTa, pUrNabhadranAmno devasya nivAsabhUtaM pUrNabhadrakUTa, anyatra mANibhadrakUTAdanantaraM pUrNabhadrakUTaM dRzyate, tamisraguhAdhipadevasya nivAsabhUtaM kUTatamisra-guhAkUTa, uttarArddhabharatanAmno devasya nivAsabhUtaMkUTaM uttarArddhabharatakUTaM, vaizramaNalokapAlanivAsabhUtaM kUTa vaizramaNakUTa, sarvatra madhyapadalopI smaasH| atha 'yathoddezaM nirdeza' iti prathamasiddhAyatanakUTasthAnapraznamAha mU. (14) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve bhArahe vAse veaddhapavvae siddhAyatanakUDe nAmaM kUDe pannate?, go0 ! puracchimalavaNasamudassa pacchimeNaM dAhiNaddhabharahakUDassa puracchimeNaM Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 ettha NaM jaMbuddIve dIve bhArahe vase veaddhe pavvae siddhAyatanakUDe nAmaM kUDe pannatte, cha sakosAiM jo aNAI uddhaM uccatteNaM mUle cha sakosAiM joaNAI vikkhaMbheNaM majjhe desUNAI paMca joaNAI vikkhaMbheNaM uvari sAiregAI tinni jo aNAiM vikkhaMbheNaM mUle desUNAI bAvIsaM jo aNAiM parikkheveNaM majjhe desUNAI pannarasa jo aNAiM parikkheveNaM uvariM sAiregAiM nava joaNAI parikkheveNaM, mUle vicchiNNe majjhe saMkhitte upiM taNue gopucchasaMThANasaMThie, savvarayaNAmae acche saNhe jAva paDirUve se NaM gAe paumavaraveiyAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikhitte, pamANaM vaNNao doNhaMpi, siddhAyataNakUDassa NaM uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte, se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva vANamaMtarA devA ya jAva vi0| tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhade sabhAge ettha NaM mahaM ege siddhAyayane pa0 kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM desUNaM kosaM uddhaM uccatteNaM anegakhaMbhasayasanniviTTe khaMbhuggayasukayavairavei AtoraNavararaiasAlabhaMjiasusiliTThavisiTThalaTThasaMThi apasatyaveruli- avimalakhaMbhe nAnAmaNirayaNakhaci aujjala bahusamasuvibhattabhUmibhAge IhAmigAusabhaturagaNa-ramagaravihagavAlaga kinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayajAvapaumalayabhatticitte kaMcaNamaNira- yamadhUmiyae nAnAvihapaMca0 vaNNao ghaMTApaDAgaparimaMDiaggasihare dhavale marIikavayaM viNimmuaMte lAulloiamahie jAva sayA / tassa NaM siddhAyatanassa tidisiM tao dArA pannattA, te NaM dArA paMca dhaNusayAI uddhaM uccatteNaM advAijjAI dhanusayAI vikkhaMbheNaM tAvaiyaM caiva paveseNaM seAvarakaNagathUmiAgA dAravaNNao jAva vaNamAlA, tassa NaM siddhAyayanassa aMto bahusamaramaNije bhUmibhAge pannatte, se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva tassa NaM siddhAyayanassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege devacchaMdae pannatte paMcadhanusayAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI paMca dhanusayAiM uddhaM udyatteNaM savvarayaNAmae / ettha NaM jina DimANaM jiNussaheppamANamittANaM sanikkhittaM ciTThai evaM jAva dhUvakaDucchugA vR. 'kahiNa' mityAdi kaNThyam, navaraM dakSiNArddha bharatakUTaM hyasmAtpazcimadigvarttIti tataH pUrveNeti, taccoccatvAdinAkiyatpramANamityAha-'cha sakosAI' ityAdi, sakrozAni SaDyojanAnyUrddhAccatvena mUle sakrozAni SaT yojanAni viSkambhena madhye dezonAni paJca yojanAni, sapAdakrozanyUnAni paJca yojanAnItyarthaH, viSkambhena, upari sAtirekANi trINi yojanAni, arddhakozAdhikAni trINi yojanAnItyarthaH, viSkambheneti, athAsya zikharAdadhogamanena vivakSitasthAne pRthutvajJAnAya karaNamucyate-zikharAdavapatya yAvadyojanAdikamatikrAntaM tAvavyamANe yojanAdike dvikena bhakte kUTotsedhArddhayukte ca yajjAyate tadiSTasthAne viSkambhaH, tathAhi - zikharAt kila trINi yojanAni krozArddhAdhikAnyavatIrNaH, tato yojanatrayasya krozArddhAdhikasya dvikena bhAge labdhAH SaT krozAH krozasya ca pAdaH, kUTotsedhazca sakrozAni SaD yojanAni, asyArddha yojanatrayI krozArddhAdhikA, asmiMzca pUrvarAzau prakSipte jAtAni sapAdakrozonAni paJca yojanAni, iyAn madhyadeze viSkambhaH evamanyatrApi pradeze bhAvanIyaM / 79 - tathA mUlAdUrdhvagamane iSTasthAne viSkambhaparijJAnAya karaNamidaM - mUlAdatikrAntayojanAdike dvikena bhakte labdhaM mUlavyAsAcchodhyate'vaziSTamiSTasthAne viSkambhaH, tathAhi - mUlAt trINi yojanAni Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 1/14 krozAdhikAni Urdhva gataH, asya dvikena bhAge labdhAH 6 krozAH krozasya ca pAdaH, etAvAn mUlavyAsAtzodhyate, zeSapaJca yojanAni sapAdakrozonAni, iyAnmadhyabhAgeviSkambhaH, evamanyatrApi pradeze bhAvyaM, ime cArohAvarohakaraNe zeSeSu vaitAbyakUTeSu paJcazatikeSu himavadAdikUTeSu sahasrAGkeSu caharissahAdikUTeSu aSTayojanikeSu ca RSabhakUTeSvavatAraNIye, vAcanAntaroktamAnApekSayA tu RSabhakUTeSu karaNaMjagatIvaditi / asya ca padmavaravedikAdivarNanAyAha se Na'mityAdi vyaktaM, atha siddhAyatanakUTasyopari bhUbhAgavarNanAyAha-'siddhAyatana' ityAdiprAgvat, athAtra jinagRhavarNanAyAha-'tassaNa'mityAdi, tasya-bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atramahadekaM siddhAnAM-zAzvInAmahapratimAnAmAyatanaM-sthAnaM caityamityarthaH prajJaptakozamAyAmenArddhakrozaMviSkambhenadezonaM krozamUrdoccatvena, dezazcAtraSaSTayadhikapaJcazatadhanUrUpa iti, yata uktavIraMjayaseharetyAdikSetravicArasyavRttI-'tANuvariceiharAdahadevIbhavaNatullaparimANA' ityasyA gAthAyA vyAkhyAne "teSAMvaitADhyakUTAnAmuparicaityagRhANi drahadevIbhavanatulyaparimANAni varttante, yathA zrIgRhaM krozaikadIrdhaM krozArddhavistAraMcatvAriMzadadhikacaturdazazatadhanurunca"miti, tathAanekeSustambhazateSusaMniviSTa, tadAdhArakatvena sthitamityarthaH,tathAstambheSuudgatA-saMsthitA sukRteva sukRtA nipuNazilpiraciteveti bhAvaH tataH padadvayasya karmadhArayaH, tAzI vajravedikA-dvArazuNDikoparivajraralamayI vedikAtoraNaMcastambhodgatasukRtaM yatratattathA, tathA varAH-pradhAnA ratidA-nayanamanaHsukhakAriNyaH sAlabhaMjikA yeSu te tathA suzliSTaM-sambaddhaM viziSTaM-pradhAnaM laSTa-manojJaM saMsthitaM-saMsthAnaM yeSAM te tathA tataH padadvayakarmadhAraye tAzAH prazastAH-prazaMspadIbhUtA vaiDUryavimalastammA yatra tattathA, tataH pUrvapadena karmadhArayaH, tathA nAnAmaNiratnAnikhacitAni yatrasanAnAmaNiratnakhacitaH,niSThAntasyaparanipAtaH mAryAdidarzanAt, tAza ujjvalo-nirmala bahusamaH-atyantasamaH suvibhakto bhUmibhAgI yatra tattathA / 'IhAmige'tyAdi prAgvat vyAkhyeyaM, navaraMmarIcikavacaM-kiraNajAlaparikSaNaM vinirmuJcat, tathA lAiaM nAma yadbhUmergomayAdinA upalepanaM ulloiaM-kuDyAnAM mAlasya ca seTikAdibhiH saMmRSTIkaraNalAulloiaMtAbhyAmiva mahitaM-pUjitaM lAulloiamahiaM, yathA gomayAdinopapalipta seTikAdinA ca dhavalIkRtaM yadvad gRhAdi sazrIkaM bhavati tathedamapIti bhAvaH, tathA 'jAva jhayA' iti atra yAvatkaraNAt vakSyamANayamikArAjadhAnIprakaraNagatasiddhAyatanavarNake'tidiSTaH sudharmAsabhAgamo vAcyo, yAvatsiddhAyatanopari dhvajA upavarNitA bhavanti, yadyapyatra yavatpadagrAhye dvAravarNakapratimAvarNakadhUpakaDucchAdikaM sarvamantarbhavati tathApi sthAnAzUnyatArtha kiJcit sUtre darzayati- 'tassaNaM siddhAyatanassa' ityAdi, tasya-siddhAyatanasya tisRNAM dizAM samAhArastridik tasmin, anusvAraH prAkRtatvAt, pUrvadakSiNottaravibhAgeSutrINidvArANi prajJaptAni, tAni dvArANi paJcadhanuHzatAnyUrvoccatvena ardhatRtIyAni dhanuHzatAni viSkambhena, tAvanmAtrameva pravezena, arddhatRtIyAni dhanuHzatAnItyarthaH, 'seA varakaNagathUbhiAgA' itipadopalakSito dvAravarNako mantavyo vijayadvAravayAvadvanamAlAvarNanam atraiva bhUbhAgavarNanAyAha _ 'tassaNa mityAdi sugama, siddhAyayanassa' ityAdi, tasya bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atra mahAneko devacchandako devopavezasthAnaM prajJaptaH, atrAnuktApi AyA For Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 1 maviSkambhAbhyAM devacchandakasamAnA uccaistvena tu tadarddhamAnA maNipIThikA sambhAvyate, anyatra rAjapraznIyAdiSu devacchandakAdhikAre tathAvidhamaNipIThikAyA darzanAt yathA sUryAbhavimAne 'tassa NaM siddhAyatanassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egA maNipeDhiyA pannattA solasajoaNAI AyAmavikkhaMbheNaM aTTha joaNAI uccatteNaM' ti, tathA vijayArAjadhAnyAmapi 'tassa NaM siddhAyayanassa bahumajjhadesabhAe, ettha NaM mahaM egA maNipeDhiA pannattA do jo aNAI AyAmavikkhaMbheNaM joaNaM bAhalleNaM savvamaNimayA acchA jAva paDirUvA' iti, sa ca devacchandakaH paJcadhanuHzatAnyAyAmaviSkambhAbhyAM sAtirekANi sAdhikAni paJcadhanuHzatAnyUrdhvoccatvena sarvAtmanA ratnamayaH / 81 tatra devacchandake'STazataM - aSTottaraM zataM jinapratimAnAM jinotsedhapramANamAtrANAMjinotsedhaH - tIrthakarazarIrocchrAyaH, tasya ca pramANaM utkRSTataH paJcadhanuH zatAtmakaM jaghanyataH saptahastAtmakaM iha ca paJcadhanuHzatAtmakaM gRhyate, tadeva mAtrA - pramANaM yAsAM tAstathA tAsAM, tathA jagatsvAbhAvyAt, devacchandakasya caturddikSu pratyekaM saptaviMzatibhAvena sannikSiptaM tiSThati, nanu padmavaravedikAdaya iva zAzvatabhAvadharmA api sahajasiddhA eva bhavanti, tena zAzvatapratimA iva zAzvatapratimAdharmA api pratiSThitatvArAdhyatvAdayaH sahajasiddhA eveti / kiM pratiSThApanAntaravicAreNa ?, tataH zAzvatapratimAsu sahajasiddhamevArAdhyatvamiti na kiJacidanupapannamiti, atra pratimAnAM utsedhAGgulamAnena paJcadhanuH zatapramANAnAM pramANAGgulamAnena paJcadhanuH zatAyAmaviSkambhe devacchandake'navakAzacintA na vidheyeti, atra pratimAvarNakasUtraM evaM 'jAva dhUvakaDucchugA' iti sUtreNa sUcitaM jIvAbhigamAdyuktamavaseyaM, taccedam tAsi NaM jina DimAmaM ayameyArUve vaNNAvAse pannatte, taMjahA - tavaNijjamayA hatthatalapAyatalA aMkAmayAI nakkhAiM aMtolohiyakkhapaDisegAI kaNagAmayA pAyA kaNagAmayA gupphA kaNagAmaIo jaMghAo kaNagAmayA jANU kaNagAmayA UrU kaNagAmaIo gAyalaTThIo riTThAmae maMsU tavaNijjamaIo nAbhIo riTThAmaIo romarAIo tavaNijjamayA cuchuA tavaNijjamayA sirivacchA kaNagamaIo bAhAo kaNagAmaIo gIvAo silappavAlamayA uDDA phalihAmayA daMtA tavaNijjamaIo jIhAo tavaNijjamayA tAluA kaNagamaI nAsigAo aMtolohi akkhapaDisegAo aMkAmayAI acchINa aMtolohiakkhaDisegAI pulagAmaIo diTThIo riTThAmaIo tAragAo riTThAmayAI acchipattAiM riTThAmaIo bhamuhAo kaNagAmayA kavolA kaNagAmayA savaNA kaNagAmaIo niDAlapaTTiyA vairAmaIo sIsaghaDIo tavaNijabhaIo kesaMtakesabhUmio riTThAmayA uvarimuddhayA tAsi NaM jina DimANaM piTTao patteyaM 2 chattadhArapaDimA pannattA, tAo NaM chattadhArapaDimAo himarayayakuMdiMduppagAsAiM sakoraMTamalladAmAI davalAI AyavattAiM salIlaM ohAremANIo cihnaMti, tAsi NaM jinapaDimANaM ubhaopAsi patteaM 2 do do cAmaradhArapaDimAo pannattAo, tAo NaM cAmaradhArapaDimAo caMdappahavaiveruliyaNANAmaNikaNagarayaNakhai amahariha tavaNijuJjalavicittadaMDAo cilliyAo saMkhaMkakuMdadagarayamayamahiapheNapuMjasannikAsAo suhumarayayadIhavAlAo dhavalAo cAmarAo salIlaM dhAremANIo ciTThati, tAsi NaM jinapaDimANaM purao do do nAgapaDimAo do do jakkhapaDimAo do do bhUapaDimAo do do kuMDadhArapaDimAo viNaoNayAo 13 6 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 1 /14 pAyavaDiyAo paMjaliuDAosannikkhittAo cihnaMti savvarayaNAmaIo acchAo saNhA olaNhAo ghaTThAo maTThAo nIrayAo niSpaMkAo jAva paDirUvAo / tattha NaM jina DimANaM purao aTThasayaM ghaMTANaM aTThasayaM vaMdanakalasANaM evaM bhiMgArANaM AyaMsagANaMthAlANaM pAINaM supaiTThagANaM maNoguliANaM vAtakaragANaM cittANaM rayaNakaraMDagANaM hayakaMThANaM jAva usabhakaMThANaM pupphacaMgerINaM jAva lomahatyacaMgerINaM pupphapaDalagANaM jAva lomahatthapaDalagANaM" tAsAM jinapratimAnAmayametadrUpo varNavyAsaH prajJaptaH, tadyathA - tapanIyamayAni hastatalapAdatalAni tathA kanakamayAH pAdAH tathA kanakamayA galphAH aGkamayAH - aGkaratnamayA antarlohitAkhyaratnapratisekA nakhAH, kanakamayyojaGghAH, kanakamayAni jAnUni, kanakamayA UravaH, kanakamayyo gAtrayaSTayaH, tapanIyamayA nAbhayaH riSTharatnamayyo romarAjayaH, tapanIyamayAzcaJcukAHstanAgrabhAgAH, tapanIyamayAH savatsAH, tathA kanakamayyo bAhAH, tathA kanakamayyo grIvA riSTharatnamayAni zmazrUNi zilApravAlamayA-vidrumamayA oSThA sphaTikamayA dantAH tapanIyamayyo jihvAH tapanIyamayAni tAlukAni kanakamayyo nAsikA antarlohitAkSaratnapratisekA aGkamayAnyakSINi antarlohitAkSapratisekAni, riSTharatnamayyo'kSimadhyagatAstArikAH riSTharatnamayAnyakSipatrANinetraromANi riSTharatnamayyo dhruvaH kanakamayAH kapolAH kanakamayA zravaNAH kanakamayyo lalATapaTTikAH vajramayyaH zIrSaghaTikAH tapanIyamayyaH, kezAntabhUmayaH kezabhUmayazca, riSTharatnamayA upari mUrddhajAH kezAH, nanu kezarahitazIrSamukhAnAM bhAvajinAnAM pratirUpakatvena sadbhAvasthApanA / jinAnAM kutaH kezakUrcAdisambhavaH ?, ucyate, bhAvajinAnAmapi avasthitakezAdipratipAdanasya siddhAntasiddhatvAt, yaduktaM zrIsamavAyAGge'tizayAdhikare- "avaTThiakesamaMsuromaNahe" iti, tathA aupapAtikopADe- 'avaTThiasuvibhattacittamaMsU' iti, avasthitatvaM ca devamA- hAsyataH pUrvotpannAnAM kezAdInAM tathaivAvasthAnaM na tu sarvathA'bhAvatvaM itthameva zobhAtirekadarzanaM puruSatvapratipattizca tena prastute na tavyatirUpatAvyAghAtaH, nanvevaM sati arcanakena kimAlambya teSAM zrAmaNyAvasthA bhAvanIyeti cet ?, ucyate, parikarmitariSThamaNimayatathAvidhAlpakezAdiramaNIyamakhAdisvarUpamiti, yattu zrItapAgacchanAyaka zrIdevendrasUriziSya zrIdharmaghoSasUripAdairbhASyavRttI bhagavato'pagatakezazIrSamukhanirIkSaNena zrAmaNyAvasthA sujJAnaivetyabhidadhe tadavarddhiSNutvenAlpatvena cAbhAvasya vivakSaNAt zrAmaNyAvasthAyA apratibandhakatvAcceti na kimapyanupapannaM, tAsAM jinapratimAnAM pRSThata ekaikA chatradhArapratimA prajJaptA, tAzca chatradhArapratimA himarajatakundenduprakAzAni sakoraNTamAlyadAmAni dhavalAni AtapatrANi - chatrANi salIlaM dhArayantyastiSThanti, tAsAM jinapratimAnAmubhayoH pArzvayoH pratyekaM dve dve cAmaradhArapratime prajJapte, tAzca cAmaradhArapratimAH candraprabhaH - candrakAnto vajraM - hIrakamaNi vaiDUryaM ca pratItaM tAni zeSANi ca nAnAmaNiratnAni khacitAni yeSU daNDeSu te tathA, evaMrUpA mahArhasya-mahArghasya tapanIyasya satkA ujvalA vicitrA daNDA yeSu tAni tathA cilliyAo' ityAdi prAgvat, navaraM 'cAmarAo' tti prAkRtatvAt strItvaM cAmarANi salIlaM dhArayantyo- vIjayantyo vIjayantyastiSThanti, tAsAM jinapratimAnAM purato dve dve nAgaprati dve dve yakSapratime dve dve bhUtapratime dve dve kuNDa 82 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 83 dhArapratime AjJAdhArapratime, vinayAvanate pAdapatiteprAJjalipuTesanikSiptetiSThataH, tAzca samvarayaNAmaIo' ityAdi prAgvat, tasmin devacchandake jinapratimAnAM purato'STazataM ghaNTAnAM aSTazataM vandanakalazAnAM-mAGgalyaghaTAnAM aSTazataM bhRGgArANAmaSTazatamAdarzAnAmaSTazataM sthAlAnAmaSTazataM pAtrINAmaTazataM supratiSThakAnAmaSTazartamanogulikAnA-pIThikAvizeSarUpANAmaSTazataMvAtakarakANAmaTazataMcitrANAMralakaraNDakA-nAmaSTazataM hayakaNThAnAmaSTazataMgajakaNThAnAmaSTazataMnarakaNThAnAmaezataM kinnarakaNThAnAmaSTazataMkiMpuruSakaNThAnAmaSTazataM mahoragakaNThAnAmaSTazataM gandharvakaNThAnAma zataM vastracaGgerINAmaSTazatamAbharaNacaGgerINAmaSTazataM siddhArthakacaGgerINAmaTazataM lomahastakacaGgerINAM lomahastakAmayUrapicchapuanikA aSTazataM puSpapaTalakAnAmaSTazataM mAlyapaTalakAnAM mutkalAni puSpANigrathitAnimAlyAni aSTazataMcUrNapaTalakAnAmevaMgandhavastrabharaNasiddhArthakalomahastakapaTalakAnAmapi pratyekaM pratyekamaSTazataM draSTavyaM / . aSTazataM siMhAsanAnAmaSTazataMchatrANAmaSTazataMcAmarANAmaSTazataM tailasamudgakAnAmaSTazataM . koSThasamudgakAnAmaSTazataM coakasamudgakAnAmaSTazataMtagarasamudgakAnAmaSTazatamelA-samudgakAnAmaSTazataM haritAlasamudgakAnAmaSTazataM hiMgulakasamudgakAnAmaSTazataM manaHzilAsamudgakAnAmaezatamaJjanasamudgakAnAM, sarvANyapyetAni tailAdIni paramasurabhigandhopetAnidraSTAvyAni, aSTazataM dhvajAnAM, atra snggrhnniigaathe||1|| 'vaMdanakalasA bhiMgAragAya AyaMsagA ya thAlA y| pAI supaiTThA managuliyA vaaykrgaay|| aSTazataM dhUpakaDucchukAnAM sannikSiptaM tiSThati / uktA siddhAyatanakUTavaktavyatA, atha dakSiNArddhabharatakUTasvarUpaM pRcchannAha mU (15) kahi NaM bhaMte ! veaDDe pabvae dAhiNabharahakUDe nAmaM kUr3e pannatte ?, go0 khaMDapavAyakUDassa puracchimeNaM siddhAyayanakUDassa paJcacchimemaM etthaNaveapavvae dAhiNabharahakUr3e NAmaM kUDe pannatte, siddhAyayaNakUDaNamANasarise jAva tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumanjhadesabAe etthaNaM mahaMege pAsAyavaDisae paNNate, kosaMuDauccatteNaM addhakosaMvikkhaMbheNaM abbhuggayamUsiyapahasie jAva pAsAIe 4 / tassaNaM pAsAyavaDaMsagassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egA maNipeDhiApaNNatA, paMca dhanusayAI AyAmavikkhaMbhemaM aDDAijAhiM ghaNusayAiMbAhalleNaM sabamaNimaI, tIseNaM maNipeDhiA upi siMhAsaNaM paNNattaM, saparivAraMbhANiyabvaM, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vucchai-dAhiNabharahakUr3e 2?, go0! dAhiNaDvabharahakUDeNaMdAhiNabharahe nAmadevemahiTIe jAvapaliovamaTTiIe parivasai, . se NaM tattha cauNhaM sAmAniasAhassINaM cauNhaM aggamahisINaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM aniyANaM sattaNhaM aniyAhivaINaM solasaNhaM ayArakkhadevasAhassINaM dAhiNabharahakUDassa dAhiNavAe rAyahANIe annesi bahUNaM devANa ya devINa ya jAba vihri| kahiNaM bhaMte ! dAhiNaDDabharahakUDassa devassa dAhiNavA nAma rAyahANI pannatA?, go0! maMdarassa pavvatassa dakkhiNeNaMtiriyamasaMkhejadIvasamudde vIIvaittA ayaNNaMjaMbuddIve dIvedakkhiNeNaM bArasa joyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM dAhiNabharahakUDassa devassa dAhiNaDvabharahA nAmaM Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/15 rAyahANI bhANiavvA jahA vijayassa devassa, evaM savvakUDA neyacA jAva vesamaNakUr3e paropparaM puracchimapaJcatthimeNaM, imesiM vaNNAvAse gAhA vR. 'kahi NamityAdi, atra sarvApi padayojanA sugamA, navaraM prAsAdAvataMsakaH krozamUrboccatvenArddhakrozaM viSkambhena, atra sUtre'nuktamapyarddhakrozamAyAmeneti bodhyaM, 'sesesu apAsAyAkosuccA addhakosapihudIhA' ityAdizrIomavatilakasUrikRtasirinilayamitikSetravicAravacanAt, zrIumAsvAtikRtejambUdvIpasamAse tuprAsAdavataMsakaH krozArddhakozadai_vistAraH kizcinyUnataducchrayaH ukto'stIti, 'abbhuggayamUsia' ityAdiprAgvat, athatatra yadasti tadAha 'tassaNa mityAdi sugama, navaraM 'saparivAra ti dakSiNArddhabharatakUTAdhipasAmAnikAdidevayogyabhadrAsanasahitamiti, atha prastutakUTanAmAnvathaM pRcchati-'sekeNadveNa mityAdi, sarvacaitatsUtraM vijayadvAranAmAnvarthasUcakasUtravatparibhAvanIyaM, navaraM dakSiNA yA iti padaikadeze padasamudAyopacArAt pAThAntarAnusArAdvA dakSiNArddhabharatAyA rAjadhAnyA iti, atra sUtre'dRzyamAnamapi 'se teNaTeNa'mityadi sUtraM svayaM jJeyaM, tathA ca dakSiNArddhabharatakUTanAmA devaH svAmitvenAsyAstItyabhrAditvAdapratyaye dakSiNArddhabharatakUTamiti, athAsya rAjadhAnI kAsatIti pRcchati-'kahi NamityAdivyaktaM, athAparakUTavaktavyatAMdakSiNArddhabharatakUTAtidezenAha-"evaM savva'ityAdi, evaM-dakSiNArddhabharatakUTanyAyena sarvakUTAnitRtIyakhaNDaprapAtaguhA-kUTAdIni netavyAni-buddhipathaM prApaNIyAni yAvanavamaM vaizramaNakUTaM, 'paropparaM ti parasparaM 'puracchimapasatyimeNaM'ti pUrvApareNa, ayamartha-pUrvapUrvaM pUrvasyAMuttaramuttaramaparasyAM, pUrvAparavibhAga-syApekSikatvAt, 'imesi'ityAdi, eSAM kUTAnAM varNakavyAse-varNakavistAre imA-vakSyamANA gAthA, 'imA se' iti pAThe tu se iti vacanasya vyatyayAt teSAM kUTAnAM varNAvAse imA gAthe ti yojanIyaM / mU. (16) 'majhe veahassa u kaNayamayA tinni hoti kuuddaau| sesA pabvayakUDA sabve rayaNAmayA hoti| vR. 'majjhe veaDDassa u' ityAdi, tuzabdo vizeSe sa ca vyavahitasambandhaH, tena vaitAbyasya madhyetu caturthapaJcamaSaSTharUpANitrINikUTAni kanakamayAni bhavanti, sUtrestraliGganirdeza prAkRtatvAt, zeSANi parvatakUTAni vaitADhyavarSadharameruprabhRtigirikUTAni 'vyAkhyAto vizeSapratipatti'riti harissaharaharikUTabalakUTavarjitAniratnamayAni jJAtavyAni, yatvatra vaitADhyaprakaraNe sarvaparvatagatakUTajJApanaM tatsarveSAmekavarNakatvena lAghavArtha, tathA vaitATyasyetyatra jAtyapekSayaikavacanaM tena sarveSAmapivaitADhyAnAM bharatairAvatamahAvidehavijayagatAnAMnavasu kUTeSusarvamadhyamAni trINi trINi kUTAni kanakamayAni jJAtavyAni / etadeva vaitADhye vyakyA darzayatimU. (17) jaNNAmayA ya kUDA tannAmA khalu havaMti te devA / ___ paliovamaTTiIyA havaMti patteapatteyaM // vR-enamevArthaM savizeSagAthayA''ha-yannAmakAni kUTAnitannAmAnaH khalunizcaye bhavanti devAH palyopamasthitikA bhavanti, pratyekaM 2 pratikUTamityarthaH etenASTAnAM kUTAnAM svAmina uktAH, siddhAyatanakUTe tu siddhAyatanasyaiva mukhyatvena tatsvAmidevAnabhidhAnamiti, nanu dakSiNAbharatakUTAnAM svasadhzanAmakadevAzrayabhUtatvAt nAmAnvarSa sagacchate, yathA dakSiNArddhabharata ___ Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 nAmadevasvAmikatvAdupacAreNa dakSiNArddhabharatanAmAdevaH svAmitvenAsyAstIti abhrAditvAdapratyaye vAdakSiNArddhabharataM, evamanyeSvapi, paraMkhaNDaprapAtaguhAkUTatamimraguhAkUTyoH sakathaM?, tatsvAminAnRttamAlakR tamAlayorvisadhzanAmakatvAt, na ca khaNDaprapApataguhAyA upharivarti kUTaM khaNDaprapAtaguhAkUTamityAdirevAnvartho'stviti vAcyaM, atra sUtre dakSiNArddhabharatakUTavat zeSakUTAnAmatidezAtbRhakSetrasamAsavRttau "evaM zeSakUTAnyapisvasvAdhipatayogataH pravRttAnyavaseyAnI"ti zrImalayagirisUribhiruktatvAcceti cet, ucyate, khaNDaprapAtaguhAdhipasya kUTaMkhaNDaprapAtaguhAkUTaM, tamimraguhAdhipasya kUTatamimraguhAkUTamiti svAminoyaugikanAmAntarApekSayA atrApyanvartho ghaTata eva, yaduktaM taireva tatra-"tRtIye kUTe khaNDaprapAtaguhAdhipatirdeva AdhipatyaM paripAlayati tena tat khaNDaprapAtaguhAkUTamityucyate" iti na kimapyanupapanna / ___ mU (18) mANibhaddaDe 1 veaDakUDe 2 punnabhaddakUDe 3 eetinnikUDA kaNagAmayA sesA chappi rayaNamayA, doNhaM visarisaNAmayA devA kayamAlae ceva naTTamAlae ceva, sesANaM chaNhaM sarisaNAmayA rAyahANIojaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM tiriaMasaMkhez2adIvasamudde vIIvaittA aNNami jaMbuddIve dIve bArasa joaNasahassAiM ogAhittA, etya NaM rAyahANIo bhANiabbAo vijyraayhaanniisrisyaao| -maNibhadda ityAdi, dvayoH kUTayorvisazanAmaka devI svAminI, tadyathA-kRtamAlakazcaiva nRttamAlakazcaiva, tamisaguhAkUTasya kRtamAlaH svAmI khaNDaprapAtaguhAkUTasya nRttamAlaH svAmI, zeSANAM SaNNAM kUTAnAM sahak-kUTanAmasazaM nAma yeSAM te sadhganAmakA devAH svAminaH, yathA dakSiNArdhabharatakUTasya dakSiNArddhabharatakUTAnAmA devaH svAmI, evamanyeSAmapi bhAvanA kaaryaa| atha tRtiyAdikUTAdhipatInAM rAjadhAnyaH kya santIti praznasUcakaM sUtramAha'rAyahANIo'tti, atra nirvacanasUtram, 'jaMbUddIvedIve' ityAdi, jaMbUdvIpedvIpe ityAdisarvaMvyaktam, navaraMkhaNDaprapAtaguhAdhipaterdevasya rAjadhAnikhaNDaprapAtaguhAvidhAnA mANibhadrasya mANibhadretyAdi, sarvANi coktavakSyamANAni kUTAni ekaikavanakhaNDapadmavaravedikAyutAni mantavyAni / mU (19) se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vudhai veaDDhe pavvae?, goyamA! veaDDhe NaM pavvae bharaha vAsaMduhAvabhayamANe 2 ciTTai, taMjahA-dAhiNaDDhabharahaMca uttaraDDhabharahaMca, veaDDhagirikumAre aittha deve mahiDDhIe jAva paliovamaTThiie parivasai / se teNaDeNaM goyamA! evaM vuccai-veaDDhe pavvae 2, aduttaraM ca NaM goamA! veyaDDhassa pavvayassa sAsae nAmadheje pannattejaMna kayAi na Asi na kayAi na asthi na kayAi na bhavissai bhuviM ca bhavai a bhavissai adhuve niae sAsae akkhae avvae avaTThie nicce| vR.atha vaitADhyanAmno nirukta pRcchati-se keNadveNa mityAdi, atra praznasUtraM prAgvat, uttarasUtre tu vaitAdayaH parvataH, Namiti prAgvata, bhArataM varSa-bharatakSetraM dvidhA vibhajana 2 tiSThati, tadyathA-dakSiNArddhabharataM ca uttarArddhabharataM ca, tena bharatakSetrasya dve arddha karotIti vaitADhyaH pRSodarAditvAdrUpasiddhi, atha prakArAntareNa nAmAnvarthamAha-atha ca vaitAdayagirikumAro'tra devo maharddhikoyAvatkaraNAt mahajuI' ityAdipadasagahaH palyopamasthitikaH parivasati, tena vetAnya iti nAmAnvartho vijayadvAravad jJeyaH, sadhzanAmakasvAmikatvAt, 'aduttaraMcaNa'mityAdi praagvt| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/20 mU (20) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve uttaraDDhabharahe nAmaM vAse paNNate?, goamA! cullahimavaMtassa vAsaharapabvayassa dAhiNe NaM veaDDhassa pavvayassa uttareNaM puracchimalavaNasamudassa paJcacchimeNaM paJcacchimalavaNasamuhassa puracchimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve uttaraDDhabharahe nAmaM vAse paNNattepAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNepaliaMkasaMThieduhAlavaNasamudaMpuDhepuracchimilAe koDIe purachimilaM lavaNasamudaMpuDhe paJcacchimillAe jAva puDhe gaMgAsiMdhUhi mahAnaIhiMtibhAgapavibhatte donni advatIse joaNasae tinni a egUNavIsaibhAge joaNassa vikhaMbheNaM, tassa bAhA puracchimapaJcacchimemaM aTThArasa bAnaue joaNasae satta ya egUNavIsaibhAgejoaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM tassa jIvA uttareNaM pAiNapaDINAyayA duhA lavaNasamuhaM puTTA taheva jAva coddasa joaNasahassAiMcattAria ekkahattarejoaNasae chacca egUNavIsaibhAejoaNassa kiMcivisesUNe AyAmeNaM pannattA, tIse ghanupaTTe dAhiNeNaM coisa joaNasahassAI paMca aTThAvIse joaNasae ekkArasa ya egUNavIsaibhAe joaNassa prikkhevennN| uttaraDDhabharahassa NaM maMte ! vAsassa kerisae AyArapaDoyAre pannate?, goamA ! bahusamaramaNije bhUmibhAgepanatte, sejahANAmaeAliMgapukkhareivAjAvakittimehiM devaakittimehiM ceva, uttaraDDhabharahe NaM bhaMte! vAse maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre pannatte?, goamA! te NaM maNuA bahusaMghayaNA jAva appegaiA sijhaMti jAva savvadukkhANamaMtaM kroti| vR- athottarArddhabharatavarSa kvAstIti praznasUtramAha-'kahi NamityAdi, dakSiNAbharatasamagamakatvena vyaktaM, navaraM 'paliaMka'tti paryavat saMsthitaM-saMsthAnaM yasya tattathA, dve zate aSTatriMzadadhike trIMzcaikonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkambheneti, asya zarastu prAcyazarasahitasvakSetra vistAro yojanataH 526-6, kalAstu 10000 / athAsya bAhe Aha-'tassa bAhA' ityAdi, tasyottarArddhabharatasya bAhA-pUrvoktasvarUpA pUrvAparayordisorekaikAadhAdazayojanazatAni dvinavatiyojanAdhikAnisaptacaikonaviMzatibhAgAn yojanasya arddhabhAgaM caikonaviMzatitamabhAgasya, yojanasyASTatriMzattamabhAgAmityartha, atra karaNaM yathA-guru dhanuHpRSThaM kalArUpaM 276042 asmAt 204131 kalArUpaM laghu dhanuHpRSThaM zodhyate, jAtaM71911, arddha kRte jAtaM kalA 35155 kalArddha ca, tAsAM yojanAni 1892 kalAH7 kalArddha ceti, etaccaikaikasmin pArve bAhAyA AyAmamAnaM / athAsya jIvAmAha- tasya jIvA-prAguktasvarUpA uttareNa-kSudrahimavadgiridizi prAcInapratIcInAyatA dvidhA laNasamudra spRSTA tathaiva-dakSiNArddhabharatajIvAsUtravadeva 'jAva'tti 'paJcasthimillaMlavaNasudaMpuDhe tiparyantaMsUtrajJeyamcaturdazayojanasahamaNicatvAri caikasaptatyadhikAni yojanazatAni SaT caikonaviMzatibhAgAn yojanasya kiJcidvizeSonAn AyAmena prajJaptA, atra karaNaM yathA-kalIkRto jambUdvIpavyAsaH 19 zUnya 5, idhunitaH 189 zUnya 4, iSuguNaH 189 zUnyaH 8, caturguNaH 756 zUnya 8, eSa uttarabharatArddhajIvAvarga, asya vargamUle labdhAH kalAH 274954, zeSaMkalAMzAH297884 chedaH 549908 labdhakalAnAM 19bhAgeyojana 14471 uddharitaiH zeSakalAMzairmadhye prakSiptaiH SaSThI kalA kiJcidvizeSonA vivakSiteti / athAsya dhanuHpRSThamAha- tasyA-uttarArddhabharatajIvAyA dakSiNapArve dhanuHpRSTha Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 87 arthAduttarArddhabharatasya caturdaza yojanasahasrami paJca zatAnyaSTAviMzatyadhikAni ekAdaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNa-paridhinA prajJaptamiti zeSaH, atra karaNaM yathAuttarArddhabharatasya kalIkRta iSuH 10000, asya varga 1 zUnya 8, sa ca SaDaguNaH 6 zUnya 8, so'pyuttarArddhabharatajIvAvargeNa 75600000000 ityevaMrUpeNa mizrito jAtaH 762 zUnya 8, eSa uttarArddhabharatasya jIvAvarga, asya mUleya labdhAH kalAH 276043, zeSaM kalAMzAH 262151,chedarAzi552026,kalAnAmekonaviMzatyA bhAgeatrazeSAMnAmavivakSitatvAnnaikAdazakalAnAM sAdhikatvasUcA eSAca zarAdInAMkaraNavidhiprasaGgato'tradarzitaH, ataH paramuttaratra kSudrahimavadAdisUtreSu sanadarzayiSyatevistarabhayAt, tajijJAsunAtukSetravicAravRttito jnyeyiti|athottraarddhbhrtsvruupN pRcchati-'uttarabharahassana'mityAdi vyaktaM, atraiva manuSyasvarUpaMpRcchati-'uttaraDDhabharahe' ityAdi, idamapiprAgvat, yAvadeke kecanasarvaduHkhAnAmantaM kurvntiiti| nanvatratyamanuSyANAmarhadAdyabhAvena muktyaDgabhUtadharmazarvaNAdyabhAvAt kathaM muktyavAptisUtramaucityamaJcati iti cet ?, ucyate, cakra vartikAleaprAvRtaguhAdvayAvasthAnena (svayaMgamanAta) gacchadAgacchaddakSiNArddhabharatavAsisAdhvAdibhyo vA'nyadA'pi vidyAdharazramaNAdibhyo vAjAtimramaNAdinAvAmuktyagAvAptermuktyavAptisUtramucitameveti / athaitatkSetravaratiRSabhakUTaM kAstIti pRcchati mU (21) kahiNaMbhaMte! jaMbuddIve dIve uttaraDDhabharahe vAse usabhakUDe nAmaMpabbae pannatte?, goamA! gaMgAkuMDassapaJcatyimaNaMsiMdhukuMDassa puracchimeNaMcullahimavaMtassavAsaharapabvayassadAhiNille nitaMbe, etya NaM jaMbuddIve dIve uttaraDDhabharahe vAse usahakUDe nAmaM pavvae pannatte, aTTa joaNAI uDDhauccatteNaM, dojAyaNAiMuvveheNaM, mUle aTThajoaNAiM vikkhaMbheNaMmajjhechajoaNAiM vikkhaMbheNaM uvariM cattArijoaNAivikkhaMbheNaM, mUle sAiregAiMpaNavIsaMjoaNAiMparikkheveNaMmajjhe sAiregAI aTThArasa joaNAI parikkheveNaM uvariM sAiregAMduvAlasa joaNAI prikkhevennN| pAThAntaraM-mUle bArasa joaNAI vikkhaMbheNaM majhe aTThajoaNAI vikkhaMbheNaM upiM cattAri joaNAI vikkaMbheNaM mUle sAiregAiM sattattIsaM joaNAiM parikkheveNaM majjhe sAiregAiM paNavIsaM joaNAiMparikkheveNaM upiM sAiregAiMbArasajoSaNAiMparikkheveNaM, mUle vicchinne majjhesaMkkhite upiM taNue gopucchasaMThANasaMThie savvajaMbUNayAmae acche saNhe jAva pddiruuve|| se NaM egAe paumavaraveiAe taheva jAva bhavaNaM kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikhaMbheNaM desaUNaM kosaM uDDhe unnatteNaM, aTTho taheva, uppalANi paumANijAva sabhe aettha deve mahiDDIe jAva dAhiNeNaM rAyahANI taheva maMdarassa pavvayassa jahA vijayassa avisesiyN| vR-'kahiM NamityAdi, kva bhadanta ! jambUdvIpe dvI uttarArddhabharate varSe RSabhakUTo nAmnA parvataH prajJaptaH?, bhagavAnAha-gautama! gaDgAkuNDasya yatra himavato gaDgA nipatati tadgaGgAkuNDaM tasya pazcimAyA, yatra tu sindhurnipatati tat sindhukuNDaM tasya pUrvasyAM, kSullahimavato varSadharasya dAkSiNAtyanitambe, sAmIpakasaptamyA nitambAsane ityartha, atra pradeze jambUdvIpe dvIpe uttarArddhabharate varSe RSabhakUTo nAmnA parvataH prajJaptaH, aSTayojanAnyUjhaiccatvena dve yojane udvedhena-bhUmipravezena, uccatvacaturthAzasya bhUmyavagADhatvAt, aSTAnAMcaturthAMze dvayorevalAbhAt, Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 1/21 mUlamadhyAnteSu kramAdaSTa SaT catvAri yojanAni viSkambhena-vistareNa upalakSaNatvAdAyamenApi, samavRttasyAyAmaviSkambhayostulyatvAditi, tathA mUlamadhyAnteSu paMcaviMzatiraSTAdaza dvAdaza ca yojanAni sAtirekANi parikSepeNa-paridhinA, athAsya pAThAntaraM-vAcanAbhedastadagataparimANAntaramAhamUle dvAdazayojanAni viSkambhenamadhye'STayojanAni viSkambhena uparicatvAriyojanAni viSkambhena, atrApi viSkambhAyAmataH sAdhikatriguNaM mUlamadhyAntaparidhimAnaM sUtroktaM subodhaM / atrAha paraH-ekasya vastuno viSkammAdiparimANe dvairUpyAsambhavena prastutagranthasya ca sAtizayasthavirapraNItatvena kathaM nAnyataranirNayaH ?, yadekasyApi RSabhakUTaparvatasya mUlAdAvAdiyojanavistRtatvAdipunastatraivAsya dvAdazAdiyojanavistRtatvAdIti, satyaM, jinabhaTTArakANAM sarveSAM kSAyikajJAnavatAmekameva mataM mUlataH, pazcAttu kAlAntareNa vismRtyAdinA'yaM vAcanAbhedaH, yaduktaM zrImalayagirisUribhijyortiSkaraNDakavRttI-"iha skandilAcAryapratipattauduSSamAnubhAvato durbhikSapravRtyA sAdhUnAM paThanaguNanAdikaM sarvamapyanezat, tato durbhikSAtikrame subhikSapravRttI dvayoH saMghamelApako'bhavat, tadyathA-eko valabhyAmeko mathurAyAM, tatraca sUtrArthasaMghaTaneparasparaMvAcanAbhedo jAtaH, vismRtayohi sUtrArthayoH smRtvA 2 saMghaTane bhavatyavazya vAcanAbheda" ityAdi, tato'trApi duSkaro'nyataranirNayaH dvayoH pakSayorupasthitayoranatizAyijJAnibhiranabhiniviSTamatibhi pravacanAzAtanAbhIrubhipuSyapuruSairitina kAcidanupapatti, kiJca-saiddhAntikaziromaNipUjyazrIjinabhadragaNikSamAzramaNapraNItakSetrasamAsasUtre uttaramatameva darzitaM, tthaa||1|| 'savvevi usahakUDA uviddhA aTThajoyaNe huNti| bArasa aTTha ya cauro mUle majjhuvari vicchinna / ' 'mUle vicchinnaM' ityAdi zeSavarNakaH prAgvat |athaasy padmavaravedikAdyAha-'seNaM egAe ityAdi, sa RSabhakUTAdrirekayA padmavaravedikayA tathaiveti-yathA siddhAyatanakUTavarNakaH prAguktastathA'trApi vaktavya ityartha; kiyatparyanta ityAha-yAvadbhavanaM-RSabhAkhyadevasthAnaM, sa cAyaM egeNa ya vaNasaMDeNa savvao samaMtA saMparikkhitte, usahakUDassa NaM uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge pa0, se jahANAmae AliMgapukkharei vA jAva vANamaMtarA jAva viharaMti, tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAge mahaMegebhavaNe pa0' iti, atra vyAkhyA pUrvavat, bhavanamAnaM sAkSAdeva sUtre darzayati-krozamAyAmenArddhakrozaM viSkambhena dezonaM krozaM catvAriMzadadhikacaturdazadhanuHzatarUpamUrboccatvena, yadyapi bhavanamAyAmApekSayAkiJcinyUnocchrAyamAnaM bhavatiprAsAdastu AyAmadviguNocchrAya itizrIjJAtAdhamakathAGgavRtyAdI bhavanaprAsAdayorvizeSo dRzyate tathApyatra tayorekArthakatvaM jJeyaM, zrImalayagirisUribhi kSetrasamAsavRttau "eteSAM RSabhakUTAnAmupari pratyekamekaikaH prAsAdAvataMsakaH,teca prAsAdAH pratyekamekaM krozamAyAmato'rddhakrozaM viSkambhato dezonaM krozamuccatvene" tyatroktabhavanatulyapramANatayA RSabhakUTeSuprAsAdAnAmamabhidhAnAditi, arthonAmAnvartha RSabhakUTasya tathaivetiyathAjIvAbhigamAdau yamakAdInAMrvatAnAmuktastathAtrApi aucityena vaktavyaH, tadabhilApasUtraMtu uppalANI'tyAdinA sUcitaMtadanusAreNedaM se keNaDeNaMbhaMte! evaM vuccai-usahakUDapabbae 2?, goamA! usahakUDapavvae khuDDAsukhuDDiyAsuvAvIsupukkhariNIsujAvabilapaMtIsubahUI uppalAiMpaumAiMjAva sahassapattAI Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-1 89 usahakUDappabhAiMusahakUDavaNNAbhAI' iti, atra vyAkhyA praznasUtrasugama, uttarasUtre RSabhakUTaparvate kSullAsukSullikAsu vApISu puSkariNISu, yAvaddhilapatiSubahUnyutpalAni padmAniyAvat sahasrapatrANi RSabhakUTaprabhANi-RSabhakUTAkArANiRSabhakUTavarNAni tathA RSabhakUTavarNasyeva AbhA-pratibhAso yeSAMtAniRSabhakUTavarNAbhAnitatastAni tadAkAratvAttapUrNatvAttadvarNasAzyAca RSabhakUTAni, tadyogAdeSa parvato'pi RSabhakUTaH, ubhayeSAmapi nAmnAmanAdikAlapravRtto'yaM vyavahAra iti netaretarAzrayadoSaprasaGgaH, evamanyatrApi paribhAvanIyaM, prakArAntareNApi nAmanimittamAha 'usabhe a'ityAdi, RSabhazcAtra devo maharddhikaH, atra yAvatkaraNAt 'mahajjuIe jAva usahakUDassa usahAe rAyahANIe annesi ca bahUNaM devANa ya devINa ya AhevaccaM jAva divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai, se eeNadveNaM evaM vuccai usahakUDapavvae 2' iti paryantaH sUtrapATho jJeyaH, atra vyAkhyA prAgvat / 'dAhiNeNaM ityAdi, rAjadhAnI RSabhadevasya RSamA nAmnI mandarasya parvatasya dakSiNatastathaiva vAcyA yathA vijayadevasya prAguktA, avizeSitaM-vizeSarahitaM, kriyAvizeSaNamatat, asyA vijayAyAH rAjadhAnyAzca nAmato'ntaraMnatvasmin varNake itibhaavH| vakSaskAra:-1 samApta iti sAtizayadharmadezanArasasamullAsavisyamAnaaidaMyugInanaradhipaticakravartisamAnazrIakabbarasuratrANapuradattaSANmAsikasarvajanatujAtA bhayadAnazatrUjayAdikaramocanasphuranmAnasphuranmAnapradAnaprabhRtibahumAnasAmpratavijayamAnazrImattapAgacchAdhirAjazrIhIravijayasUri zvarapadapadmopAsanApravaNamahopAdhyAyazrIsakalacandragaNiziSyopAdhyAyazrIzAnticandragaNiviracitAyAM jambUdvIpaprajJaptivRttI prameyaralamaJjUSAnAmyAM bharatakSetrasvarUpanirUpako nAma prathamo vakSaskAraH / muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA jambUdvIpa prajJapti upAgasUtre prathama vakSaskArasya zAnticandravAcakena viracitA TIkA prismaaptaa| (vakSaskAraH-2) mU (22) jaMbuddIveNaMbhaMte! devI bhArahe vAse kativihe kAle patratte?, go0! duvihe kAle pa0, taMjahA-osappiNikAle aussappiNikAle aAosappiNikAle NaM bhaMte! kativihe pa0?, go0!, chabdhihe pa0, taM0-susamasusamakAle 1 susamAkAle 2 susamadussamakAle 3 dussamasusamAkAle 4 dussamAkAle 5 dussamadussamAkAle 6, ussappiNikAle NaM bhaMte ! kativihe paM0?, go0 ! chabihe pa0, taM0-dussamadussamAkAle 1 jAva susamasusamAkAle 6 / egamegassaNaM bhaMte! muhuttassa kevaiyA ussAsiddhA viAhiA?, goamA! asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA Avalitti puccai saMkhijAo AvaliAo UsAso saMkhijAo AvaliAo niisaaso| vR-atha kSetrANyavasthitAnavasthitakAlabhedena dvidhA jAnannapyatra sAkSAdavasarpataH zubhAn bhAvAn vIkSya pArizeSyAt saMbhAvyamAnamanavasthitakAlaM hadi nidhAya pRcchati-'jaMbuddIveNaM bhaMte!' ityAdi, jambUdvIpe dvIpe bharatavarSe bhagavan ! katividhaH kAlaH prajJaptaH ?, bhagavAnAha-gautama ! dvividhaH kAlaH prajJaptaH, tadyathA-avasarpati hIyamAnArakatayA'vasarpayati vA-krameNAyuHzarIrAdibhAvAn hApayatItyavasarpiNI sa cAsau kAlazca 2, prajJApakApekSayA cAsyA AdAvupanyAsaH, Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 1/22 kSetreSu bharatasyeva, utsarpati-varddhateArakApekSayAvarddhayati (vA) krameNAyurAdIn bhAvAnityutsarpiNI sacAsaukAlazca 2,cakAradvayaMdvayorapisamAnArakatAsamAnaparimANatAdijJApanArtha, tadevapraznayati'avasarpiNIkAlaH katividhaH prajJaptaH?, gautama! SaDavidhaHprajJaptaH, tadyathA suSThu-zobhanA-samAHvarSANi yasyAM sA suSamA 'nirdusuveH samasUte" riti SatvaM suSamA cAsau suSamA ca suSamasuSamAdvayoH samAnArthayoH prakRSTArthavAckatvAdatyantasuSamA, ekAntasukharUpo'syA evaprathamAraka ityarthaH, sacAsau kAlazceti, dvitIyaH suSamAkAlaH, tRtIyaH suSamaduSSamA, duSTAH samA asyAmitiduSSamA, suSamA cAsau duSSamA ca suSamaduSSamA suSamAnubhAvabahulA'lpaduSSamAnubhAvetyarthaH, caturtho duSpamasuSamAduSpamA cAsau suSamA ca duSpamasuSamA, duSSamAnubhAvabahulA'lpasuSamAnubhAvetyarthaH, paJcamoduSSamA SaSThoduSSamaduSSamAkAlaH niruktaMtusuSamasuSamAvat, evamutsarpimIsUtramapi bhAvyaM, paraM SaDapi kAlA vyatyayena bhAvyAH, yazcAvasarpiNyAM SaSThaH kAlo duSSamaduSSamAkhyaH sa evAtra prathamoyAvat suSamasuSamAkAlaH SaSTha iti|ath dvividhasyApikAlasya parimANaMjijJAsustanmUlabhUtakAlavizeSapraznAyopakramate-'egamege' ityAdi, ekaikasya muhUrtasya bhagavan ! kiyatyaucchvAsAddhAucchvAsapramitakAlavizeSA vyAkhyAtAH, ekasmin muhUrte kiyanta ucchvAsA bhavanti, ucchvAsazabdenAtropalakSaNatvAduzvAsanizvAsAH samuditA gRhyante, atrottaram asaGgyeyAnAMsamayaprasiddhapaTazATikApATanadRSTAnta jJApanIyasvarUpANAMparamanikRSTakAlavizeSANAMsamayAnAM samudayA-vRndAniteSAMyAH samitayo-mIlanAnitAsAMsamAgamaH-saMyoga ekIbhavanaM tena yatkAlamAnaM bhavatIti gamyatesA ekA jaghanyayuktAsaGkhyAtakasamayapramANA AvalikA iti saMjJayA procyate jinairiti zeSaH, yadyapyasAMvyavahArikatvena samayAvalike upekSya praznasUtre muhUrtocchAsAdipRcchA tathApi kevaliprajJAyAH yAvadavadhiparyantaM dhAvanAducchAsAdInAMtanirUpaNAdhInanirUpaNatvAcAcAryasya tayornirUpaNaM yuktimaditi, tanvetadutpavamAnamaNDUkairgokaliabharaNaM yataH pUrvasamayasadbhAve uttarasamayasyAnutpannatvanottarasamayasadbhAve pUrvasamayasya vinaSTatvena kimiha samudayasamitisamAgamaH sagacchate yenAsaGkhyAtatatpiNDAtmakatAAvalikAdInAM procyate? ayaM hi samudayAdidharmo vimAtrasnigdharUkSapudgalAdInAM na kAlasyeti, satyaM, yaM yaM kAlavizeSa prarUpayitukAmena prajJApakapuruSavizeSeNa yAvanto yAvantaH samayAekajJAnaviSayIkRtAstAvantaste samudayasamitisamAgatA upacaryante, ataevAyamaupAdhikaH kAlonavAstavaitina kAcidanupapatti, saGghayeyAAvalikA ucchvAsaH-antarmukhaH pavanaH saGghayeyAAvalikA nizvAso-bahirmukhaH pavanaH, saGkhayeyatvopapattizcaivam-SaTpaJcAzadadhikazatadvayenAvalikAnAmekaMkSullakabhavagrahaNaM bhavati, tAni ca saptadaza sAtirekANi ucchvAsani-zvAsakAla iti / mU. (23) 'hassa aNavagallassa, niruvakiTTassa jNtunno| ___ ege UsAsanIsAse, esa pANutti vuccii| vR-atha yAzairucchAsairmuhUrtamAnaM syAt tathA''ha-hRSTasya-puSTadhAtoranavakalpasyajarasA'nabhibhUtasya nirupakliSTasya-vyAdhinA prAk sAmprataM vA'nabhibhUtasya manuSyAderekaH ucchvAsena yukto nizvAsaH ucchvAsanizvAso ya iti gamyate eSa prANa ityucyate, dhAtuhAnijarAdibhirasvasthasya jantorucchAsanizvAsastvaritAdisvarUpatayAnasvabhAvastho bhavatyato Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 hssttaadivishessnngrhnnN| mU. (24) satta pANUI se thoce, satta thovAiM se lve| lavANaM sattahattarIe, esa muhuttetti aahie| vR-sapta prANAH sUtre ca utvaM klIbatvaMcaprAkRtatvAt, ucchvAsanizvAsA ye iti gamyatesa stoka itacyate, evaM saptastokA yesa lavaH, lavAnAMsaptasaptatyA eSaH-adhikRto yajijJAsayA tava sampratipraznAvatAra ityarthaH, muhUrta ityAkhyAtaH,atha saptasaptatilavamAnatayA sAmAnyena nirUpitaM muhUrtamevocchvAsasaGkhyayA vizeSato nirUpayitumAhamU. (25) tinni sahassA satta ya sayAiM tevattarica uusaasaa| esa muhatto bhaNio savvehiM anaMtanANIhi / / vR-'tinni' ityAdi, asyA bhAvArtho'yaM-sapbhirucchAsaiH stokaH, te ca lave sapta, tato lavaH saptabhirguNitojAtA ekonapaJcAzat, muhUrteca saptasaptatirlavA iti sA ekonapaJcAzadguNiteti jAtaM muhUrte ucchvAsAnA mAnaM, atrApyupalakSamatvAduHcchAsanizvAsAnAM samuditAnAM mAnaM jJeyaM, sarvairanantajJAnibhirityanena sarveSAM jinAnAmekavAkyatAjJApanena sadhzajJAnitvaM sUcitaM, na tu sAmmatyadarzanaM kRtaM, tasya vizvAsasamUlatvena zraddhAluM pratyasambhAvyamAnatvAt, atha yadarthaM muhUrtAdipraznastAn mAnavizeSAn prajJApayan dvividhakAlaparimANajJApanAyopakramate mU (26) eeNaM muhuttappamANeNaM tIsaM muhuttA ahoratto pannarasa ahorattA pakkho do pakkhA mAso do mAsA uU tinni uU ayaNe do ayaNA saMvacchare paMcasaMvaccharie juge vIsaM jugAI vAsasae dasa vAsasayAIvAsasahasse sayaM vAsasahassANaMvAsasayasahasse curaasiiiNvaassyshssaaii| se ege pubvaMge caurAsII puvvaMgasayasahassAiM se ege puvve evaM biguNaM biguNaM neavvaM tuDie 2 aDaDe 2 avave ra hUhue 2 uppale ra eume 2 naline 2 atthaniure 2 aue 2 naue 2 paue 2 cUliyA 2 sIsapahelie 2 jAva caurAsIiM sIsapaheliaMgasayasahassAiM sA egA sIsapaheliyA etAva tAva gaNie etAva tAva gaNiassa visae teNa paraM ovmie| - 'eeNaM muhatta'ityAdi, etena-anantaroditena muhUrtapramANena triMzanmuhUrtA ahorAtraH paJcadazAhorAtrAH pakSaH dvaupakSaumAsaHdvaumAsauRtuHtrayaRtavo'yanaMdveayanesaMvatsaraH paJcasaMvatsarikaM yugaM viMzatiyugAni varSazataM, viMzateH paJcaguNitAyAH zatatvAt, daza varSazatAni varSANAM sahana, zataM varSasahasraNAM varSazatasahasra lakSamityarthaH, caturazIti varSazatasahasraNi yAnIti gamyate tadekaM pUrvAGga, ataH paraM lakSANAMcaturazItyA guNakArasaMkhyAsthAnAnAMsaptaviMzatisaMkhyAnAM (sadbhAvaH), tathAhi-caturazIti pUrvADgazatasahasraNicaturazItyA guNakArasaMkhyAsthAnAnAM saptaviMzatisaMkhyAnAM (sadbhAva)), tathAhi-caturazIti pUrvAgazatasahasraNi yAnItigamyate tadekaMpUrva, pUrvADgalakSANAM caturazItyA guNitaM pUrva bhavatIti bhAvaH, tadvarSamAnaM caitt||1|| "puvassa u parimANaM sayariM khalu huMti koDikkhAo / chappanaM ca sahassA boddhavvA vaaskoddiinnN||" pUrvAgapUrvanyAyena saMkhyAsthAnamuttarottaraMtruTitAgaMtruTitamityAdi tadaGgatallakSaNabhedAbhyAM dviguNaM 2-dvisaMkhyAjhaM 2 jJAtavyaM, ayamAzayaH-sUtre ekatvena nirdizyamAnAni 13 saMkhyAsthAnAni Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/26 lAghavadhaprAnasUtreNetthamAha, nacedaM sUtraepaMdviguNakArabhramakajanakaMbhAvyaM, caturazItiguNakArasyAnantaramevoktatvAt, athaiSAzabdasaMskAramAtraM truTitAgaMtruTitaM 1 aDaDADgaM 1 aDaDaM2 avavADgaM avavaM3 hUDukADgaMhUhukaM 4 utpalAgaMutpalaM 5 padmAgaMpagraMpa nalinAganalinaM7arthanipUrAGgaM arthanipUraM 8 ayutAgaMayutaM 9 nayutAgaM nayutaM 10 prayutAgaM prayutaM 11 cUlikADgaM cUlikaM 12 zIrSahalikAgaMyAvaccaturIzItizIrSaprahelikAGgazatasahasraNiyAnisA ekAzIrSaprahelikA 13, asyAH sthApanA yathA 758263253073010241157973569975 696896218966848080183296 iticatuHpaJcAzadaGkAH agrecacatvAriMzaM zUnyazataM / tadevaM zIrSaprahelikAyAM sarvANyamUni caturnavatyadhikazatasaGkhyAnyasthAnAni bhavanti, idaM ca mAthuravAcanAnugatAnuyogadvArAdisaMvAdisaMkhyAsthAnapratipAdanaM jyotiSkaraNDaprakIrNakena saha visaMvadati, paraM na vicikitsitavyaM, vAlamyavAcanAnugatatvAt tasya, bhavati hi vAcanAbhede sUtrapAThabheda iti, tatsaMvAdizIrSaprahelikAGkasthApanAtvevaMrUpAjJeyAyathA-18755179550112595419009699813439770797465494261977777476572573457186816 iti saptatirakA agre cAzItyadhikaM zUnyazataM / tadevajyotiSkaraNDoktazIrSaprahelikAyAMpaJcAzadadhikazatadvayasaMkhyAnyaGkasthAnAni bhavanti, atratatvaM kevalino vidantIti, anecaitAvatA kAlamAnena keSAMcidralaprabhAnArakANAM bhavanapativyantarANAM suSamaduSSamArakasaMbhavinAMnaratirazcAMca yathAsambhavamAyUMSimIyante, etasmAcca parato'pi parato'pisarSapacatuSpalyaprarUpaNAgamyaHsaMkhyeyaH kAlo'sti, kintvanatizAyinAmasaMvyavahAryatvA hoktaH, etadevAha-etAvad-iyanmAtraMtAvaditi prakramArthekAlagaNitaM, samayataH prabhRtizIrSaprahelikAparyantaM saMkhyAsthAnamityartha, etAvAn-zIrSaprahelikAprameyarAziparimANo gaNitasya viSayogaNitagocara AyuHsthityAdikAlaH, kutaM ityAha- tataH paraM-zIrSaprahelikAtaH paraM upamayA nivRttamaupamikaM, upamAmantareNa yatkAlapramANamanatizAyinA grahItuM na zakyate tadaupamikamiti bhAvaH, sUtre ca tRtIyA paJcamyarthe prAkRtatvAt / tadeva praSTumAha mU (27) se kiMtaM uvamie?, 2 duvihe pannatte, taMjahA-paliovame asAgarovame a, se kiMtaMpaliovame?, paliovamassa parUvaNaM karissAmi, paramANU duvihe pannatte, taMjahA-suhume a vAvahArie a, anaMtANaM suhumaparamANupuggalANaM samudayasamiisamAgameNaM vAvahArie paramANU niSphaJjai tatya no satyaM kamai vR 'se kiM taM ovamie?' ityAdi, atha kiM tadaupamikaM?, atrottaraM-aupamikaM dvividhaM prajJaptaM, anena vidheyanirdeza-stenanapaunaruktyAzaGkA, palyena vakSyamANasvarUpeNopamA yasya tattathA, durlabhapAratvAt sAgareNa-samudreNopamA yasya tattathA, ubhayatra cakAradvayaM tulyakakSatAdyotanArthaM, tulyakakSatA cobhayorapyasaMkhyeyakAlatvasUcanArthaM, atha kaM tat palyopamaM ? AcAryastu palyopamaprarUpaNAM kariSyAmIti, anena ca kriyArambhasUcakavacanena ziSyasya manaHprasatti kRtA bhavati, anyathA 'paramANU duvihe' ityAdiprakriyAkrameNa dUrasAdhyAMpalyopamaprarUpaNAMpratisandihAnaH ziSyo'nAdhto bhavediti, guroH ziSyaM prati vAcanAdAne'yameva hi vidhi, yataH // 1 // "dhammamaiehiM aisuMdarehiM kAraNaguNovaNIehiM / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 palhAyaMto a maNaM sIsaM coei Ayario / / " paramANurdvividhaH prajJaptaH, tadyathA-sUkSmazca vyAvahArikazca, zastradyaviSayatvAdiko dharma ubhayorapIti samAnakakSatAdyotanArthaM pratyekaM cakAraH, tatra sUkSmasya / // 1 // kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasavarNagandho dvisparza kAryaliDgazca // ityAdilakSaNalakSitasyAtyantaparamanikRSTatAlakSaNaM svarUpamatiricyAparaM vaizeSikaM rUpaM na pratipAdanIyamastItitaMsaMsthApyAparaM svarUpato nirUpayati-anantAnAM sUkSmaparamANurUpapudgalAnAM sambandhinoye samudayAH-tricaturAdimelakAsteSAM yAH samatayo-bahUni mIlanAni tAsAMsamAgamenasaMyogenaikIbhAvenetiyAvat vyAvahArikaH paramANureko niSpadyate, idamuktaM bhavati-nizcayanayo hi nirvibhAgaM sUkSmaMpudgalaM paramANumicchati, yastvetairanekairjAyate taM sAMzatvAt skandhaseva vyapadizanti, vyavahAranayastu tadanekasAtaniSpanno'pi yaH zastracchedAgnidAhAdiviSayo na bhavati tamadyApi tathAvidhasthUlabhAvApratipatteH paramANutvena vyavaharati, tato'sau nizcayataH skandho'pi vyavahAranayamatenavyAvahArIkaH paramANuruktaH,ayaMcaskandhatvAtkASThavatchedAdiviSayobhavatItivAdinaMpratyAhamU. (28) satyeNa sutikheNavi chettu mitu ca jaM kira na skaa| taM paramANu siddhA vayaMti AIpamANANaM / / tatrazastraM nakrAmati-nasaJcarati, asikSurAdidhArAmApto'pisana chicetanacabhidyatetyarthaH, yadyanantaiH paramANubhirniSpannAH kASThAdayaHzastracchedAdiviSayA dRSTAstathApyanantasyAnantabhedatvAttAvapramANena niSpanno'dhApisUkSmatvAnna zastracchedAdiviSayatAmAsAdayatIti bhAvaH, etenAgnidAhyatA jalArdratA gaDgApratizrotovihanyamAnatA jalakothAdikaM sarvamapi nirastaM, sarveSAmapi teSAM zastratvAvizeSAt atrArthe pramANamAha-zastraNa sutIkSNenApi chettuM-khaDgAdinA dvidhA kartu bhettuManekadhA vidArayituM sUcyAdinA vastradivadvA sacchidraM kartu, vA vikalpe, yaM-pudgalAdivizeSa kileti nizcaye na zaktAH, ke'pipuruSA iti zeSaH / mU (29) vAvahAriaparamANUNaM samudayasamiisamAgamemaMsA egA ussAhasahiAi vA saNhisahiAi vA uddhareNUi vA tasareNUi vA rahareNUi vA vAlaggei vA likkhAi vA jUAi vA javamajhei vAussehaMguleivA, aTTaussaNhasahiAosA egA sahasaNhiyAaTThasaNhasahiAo sAegA uddhareNU aTTha uddareNUosA egA tasareNU aTTa tasareNUo sA egArahareNU aTTharahareNUo se ege devakuruttarakurANa maNussANaM vAlagge aTTha devakuruttarakurANa maNussANa vAlaggA se ege harivAsarammayavAsANa maNussANaM vaalgge| evaM hemavayaheraNNavayANa maNussANaMpucavidehaavaravidehANaM maNussANa vAlaggA sAegA likkhA aha likhAo sA egA jUA aTTa jUAo se ege javamajhe aTTha javamajjhA se ege aMgule eteNaM aMgulappamANeNaMcha aMgulAI pAobArasa aMgulAi vihatthI cauvIsaM aMgulAiMrayaNI aDayAlIsaM aMgulAI kucchI chanaui aMgulAI se ege akkhei vA daMDei vA dhanUi vA jugei vA musalei vA nAliAi vA, eteNaM dhanuppamANeNaM do dhanusahassAiMgAuaMcattAri gAuAiMjoaNaM, eeNaMjoaNappamANeNaMje palle joaNaM AyAmavikhaMbheNaMjoyaNaMuDDhe uccatteNaM taMtiguNaM savisesaM Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/29 parikkheveNaM se NaM palle emAhiabehiyatehiaukkoseNaM sattarattapaDhANaM saMmaDhe sannicie bharie vAlaggakoDINaM / teNaM vAlaggA no kutyejjA no parividdhaMsejjA, no aggI DahejA, no vAe hareA, no pUittAe havvamAgacchejjA, tao NaM vAsasae 2 egamegaM vAlaggaM avahAya jAvaieNaM kAleNaM se palle khINe nIrae nilleve Nihie bhavai se taM pliovmeN| kRtavyAvahArikaparamANuMsiddhA iva siddhA bhagavanto'rhanta utpannakevalajJAnAna tusiddhAH siddhigatAH, teSAM vacanayogAsammavAditi, Adi-prathamaM pramANAnAM vakSyamANollakSNazlakSNikAdInAmiti, etena zraddhAlUnprati AgamapramANamabhihitaM, tarkAnusAriNaHpratiprayogaH-aNuparimANaM kacidvizrAntaMtaratamazabdavAcyatvAtmahatparimANavat, yatra cavizrAntaMsa paramANuH, vipakSe vastunaH sthUlatA'pinopapadyate, nacadavyaNukAdi nArthAntaramiti vAcyaM, sacasidhyan paramanikRSTo niraMza eva sidhyet, anyathA'navasthA sarSapasumervostulyaparimANApattizca, tataH siddhaH paramANuH, nanu sidhyatusaH sUkSmatvAcana cakSurAdigamyaH, paraMyadanantaiH sUkSmaiparamANubhireko vyAvahArikaH paramANurArabhyatesacakSurAdhagocaraHzastracchedAdyagocarazceti tanmandaM, ucyate, dvividho hipudgalaparimANaHsUkSmo bAdarazca, tatra sUkSmapariNAmapariNatAnAM pudgalAnAmanindriyakatvamagurulaghuparyAyavatvaM zastracchedAdyaviSayatvamityAdayo dharmA bhavanti, tena nakApyanupapatti, zrUyate cAgame pudgalAnAmevaM sUkSmatvAsUkSmatvapariNAmo yathA dvipradezikaH skandhaH ekasminnamaHpradeze mAti sa eva ca dvayorapi mAtItisaMkocavikAzakRto bhedaH, zyatecaloke'pipiJjitarutapualohapiNDayoH parimANabhedaH, ityalaM vistareNeti, atha pramANAntaralakSaNArthamAha anantAnAM vyAvahArikaparamANUnA samudayasamitisamAgamena yA parimANamAtreti gamyate saikA atizayena zlakSNA zlakSNazlakSNA saiva zlakSNazlakSiNakA uttarapramANApekSayA ut-prAbalyena zlakSNazlakSNikA ucchalakSNazlakSNikA, itirupadazane vA uttarApekSayA samuccaye,evaM zlakSNazlakSNiketi vA ityAdiSvapi vAcyaM, ete ca zlakSNazlakSiNakAdayo'DgulAntAH pramANabhedA yathottaramaSTaguNAH santo'pi pratyekamanantaparamANukatvaM na vyabhicarantyataH nirvizeSitamapyuktaM. "sahasaNhiAive'tyAdi, prAktanapramANApekSayA'STaguNatvena sthaulyAdUvareNvapekSayA tvaSTabhAgapramANatvAt lakSNazlakSiNaketyucyate,savataH parato vAUdhistiryakacalanadharmojAlapraviSTasUryaprabhAbhivyaGgayoreNurUrdhvareNuH trasyati-paurastyAdivAyupreritogacchatiyoreNuH satrasareNuH rathagamanAt reNuH rathareNuH vAlAgralikSAdayaH pratItAH, devakuruttarakuruharivarSaramyakAdinivAsimAnavAnAM kezasthUlatAkrameNa kSetrazubhAnubhAvahAnirbhAknIyA yAvatpUrvavidehAparavidehAzrayamanuSyANAmaSTau vAlAgrANi ekA likSA, tA aSTa yUkA, aSTau yUkA eka yavamadhyaM, aSTau yavamadhyAni ekamaDgulI etenADgulapramANenetina tunyUnAdhikatayA, SaDaDgulAni pAdaH-padasya madhyatalapradezaH, pAdaikadezatvAt pAdaH, athavA pAdo hastacaturthAMzaH, dvAdazAGgulAni vitasti sukhAvabodhArthamevamupanyAsaH, lAghavArtatu dvaupAdau vitastiritiparyavasito'rthaH,anyathA pAdasaMjJAyA nairarthakyApatti, evamagre'pi caturviMzatiraDgulAni raliriti sAmayikI paribhASA nAmakozAdau tu 'baddhamuSTihasto raniriti, aSTacatvAriMzadaGgulAni kukSi, SannavatiraDgulAnieko'kSa iti vA-zakaTAvayavavizeSaH daNDa iti vA dhanuritivAyugamitivA-boDhaskandhakASThamusalamiti vA nAlikAitivA-yaSTivizeSaH, Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 95 atra ca dhanuSopayogaH, saMjJAntarANi tu prasaGgato'tra likhitAni anyatropayogInIti, etena dhanuHpramANena dve dhanuHsahana gavyUtaM, catvAri gavyUtAni yojanaM, etena yojanapramANena yaH palyodhAnyAzrayavizeSaH sa iva sarvatra samatvAt, luptopamAkaH zabda iti, yojanamAyAmaviSkambhAbhyAM samavRttatvAt pratyekamutsedhAgulaniSpannayojanaM yojanamUrboccatvena, tadyojanaM triguNaM savizeSa parirayeNa, vRttaparidheH kinycinyuunssddbhaagaadhiktrigunntvaat|| sapalya 'egAhiabehiatti, SaSThIbahuvacanalopAdekAhikadavyAhikatryAhikANAmutkarSataH saptarAtrapravaDhAnA-saptadivasodgataparyantAnAM bhRto vAlAgrakoTInAmiti sambandhaH, tatra muNDite zirasyekenAlAyAvapramANAvAlAgrakoTaya uttiSTantitA ekAhikyaH, dvAbhyAMtuyAstAvyAhikyAH, tribhistutryAhikyaH, kayaMbhUta ityAha-saMmRSTa' AkarNapUritaH 'satricitaH' pracayavizeSAnibiDIkRtaH vAlAnAmagrakoTayaH-prakRSTA vibhAgA ityartha, yadvA vAlAgrakoTInAmitivAleSu-videhanaravAlAdyapekSayA sUkSmatvAdilakSaNopetatayA'grAmi-zreSThAni vAlAgrANi, kurunararomANi teSAM koTayaH anekAHkoTAkoTipramukhAH saGkhyAH "straNAM zatAni zatazo janayanti putrAn" ityAdivat, tathA vAlAgrakoTInAmiti tRtIyArthe SaSThI yathA mASANAM bhRtaH koSTha iti, tena vAlAgrakoTIbhirbhUta iti sukhAvabodhA'kSarayojanA kAryA iti, vAlAgrasaGkhyAnayanopAyastvayaM-devakuruttarakurunaravAlAgrato'STaguNaM harivarSaramyakanaravAlAgramiti, yatraikaMharivarSaramyakanaravAlAgraMtatrakurunaravAlAgrANyaSTa tiSThanti, yatracaikaM haimavatahairaNyavatanavAlAgraMtatra kurunaravAlAgrANi catuHSaSTi, evaM videhanaravAlAgre 512 likSAyAM 4096 yUkAyAM 32768 yavamadhye 262144 aDgule'taH 2097152, atrAgulamutsedhAGgulaM grAhya, AtmAGgulasyAniyatatvAt prmaannaanggulsyaatimaatrtvaat| ___atra sarvatra pUrvapramANApekSayottarottarapramANasyASTASTaguNakAreNeyaMsaGkhyA samuttiSThati,athAyaM rAzizcaturviMzatiguNo hastaH caturviMzatyaDgulamAnatvAdasya, sacaivaMpaJcakoTayastraNi lakSANi ekatriMzatsahamaNiSaTzatAnyaSTacatvAriMzadadhikAni, eSa rAzizcaturguNo dhanuSi, caturhastamAnatvAdasya, viMzati koTyastrayodaza lakSANi SaTvizati sahasraNi paJca zatAni dvinavatyadhikAni, ayaM dvisahamaguNaH kroze, dvisahasamAnatvAdasya,catvAriMzatsahasrANi dve zate paJcaSaSTyadhike koTInAM ekatriMzallakSANicaturazIti sahasrANi, punarayaM rAzizcaturguNo yojane, catuHkrozapramANatvAdasya, ekaMlakSamekaSaSTisahasrANyekaSaSTayadhikAnikoTInAM tathA saptaviMzatirlakSANiSaTatriMzatsahasrANi, zUcIgaNanayaivedaM gaNitaM bodhyaM / ayaM zUcIrAziranenaiva guNitaH pratarasamacaturanayojane, zUcyA zUcIguNitAyA eva prataratvAt, yathA paJcaviMzati zatAni caturnavatyadhikAni koTAkoTikoTInAM tathA sapta lakSANi trayastriMzatsahasrANyaSTa zatAni tripaJcAzadadhikAni koTAkoTInAM tathA pazcaSaSTilakSANi catvAriMzatsahasrANi paJcazatAnyekonasaptatyadhikAnikoTInAM tathASaSTilakSaNi, ayaM rAzibhUyaH pUrvarAzinA guNito dhanarUpo romarAzi syAt, tathAhi- ekacatvAriMza. koTyo'STasaptatirlakSANicatvArisahasrANi sapta zatAni triSaSTyadhikAnikoTAkoTikoTAkoTInAM tathA paJcaviMzatirlakSANyaSTAzIti sahasrANyekaM zatamaSTapaJcAzadadhikaM koTAkoTikoTInAM tathA dvicatvAriMzallakSANi saptasaptati sahasrANyaSTazatAni paJcacatvAriMzadadhikAni koTAkoTInAM tathA catuzcatvAriMzallakSANi paJcaviMzati sahasrANi SaT zatAni koTInAmiti, ayaM ca rAzi samacatura Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/29 nadhanayojanapramitapalyagataH samavRttaghanayojanapramitapalyagatarAzyapekSayA kiyabhAgAbhyadhikastenAdhikabhAgapAtanArthaM saukumAryAya sthUlopAyamAha-anantaroktarAzezcaturviMzatyA 24 bhAge hate labdhaM 174085318024506601157689344000000000 ayaMcaikonaviMzatyA guNitaH samavRttadhanayojanapalyagato rAzirbhavatIti, sacAGkatoyathA 333075210424555, 2542199509135000000000 ayamartha-yAzaizcaturviMzatyA bhAgaiH samacaturanaghanayojanapramitapalyagato romarAzirbhavati tAzerekonaviMzatyA bhAgaH samavRttadhanayojanapramitapalyagato rAzirbhavati, nanu caturviMzatyA bhAgaharaNamekonaviMzatyA guNanaM ca kimarthaM ? -ucyate, ekayojanaprANavRttakSetrasya karaNarItyAgataM yojanatrayamekazca yojanaSaDbhAgaH savarNane ca jAtaMetacca vRttapalyaparidhikSetraM, anena saha samacaturanapalyaparidhikSetraM caturyojanarUpaM guNyate, anayoH samacchede lAghavA) dvayorapi chedApanayane jAtaM 19-24 kimuktaM bhavatisamacaturasraparidhikSetrAt vRttaparidhikSetraM sthUlavRtyA paJcabhAganyUnamiti tatkaraNArtho'yamupakrama iti, sthUlavRttizca yojanaSaDbhAgasya kiJcidadhikatayA avivakSaNAt, atha prakRtaM prastumaH-'te namiti prAgvat, tAnivAlAgrANina kuthyeyuH-pracayavizeSAcchuSirAbhAvAdvAyorasambhavAcanAsAratAM gaccheyurityarthaH, ato na parividhavaMseranakatipayaparizATanamapyaGgIkRtya na vidhvaMsaM gaccheyuH arthavazAdvibhaktipariNAma iti, tAni nAgnidehet na vAyurapaharedatIva nicitatvAdagnipavanAvapi tatra na krameta ityartha, tAni ca na pUtitathA-pUtibhAvaM kadAcidAgaccheyuH, na kadAcidurgandhitA prApnuyurityarthaH, atha ketikartavyatA ?, tAmevAha-tatastebhyo vAlAgarebhyo'thavA 'tata' iti tathAvidhapalyabharaNAnantaraM varSazate 2 ekaikaM vAlAgramapahatya kAlo mIyeta iti zeSaH, tatazca yAvatA kAlena sa palyaH kSINo-vAlAgrakarSaNAt kSayamupAgataH AkRSTadhAnyakoSThAgAravat / tathA (nIrajAH)-nirgatarajaHkalpasUkSmavAlAgro'pakRSTadhAnyarajaHkoThAgAravata, nirlepo'. tyantasaMzleSAttanmayatAgatavAlAgralepApahArAdapanItadhAnyalepakoSThAgAravat, niSThito'panetavyadravyApanayanamAzritya niSThAM gataH viziSTaprayatlapramArjitakoSThAgAravat,ekAthikA vA ete zabdA atyantavizuddhipratipAdanaparAH, vAcanAntare zyamAnaMcAnyadapi padamuktAnusArato vyAkhyeyaM, tadetatpalyopamamiti, idaMcapalyagatavAlAgrANAMsaddhayeyairevavarSestadapahArasambhavAtsaMkhyeyavarSakoTAkoTImAnaM bAdarapalyopamaM jJeyaM, na cAnenAtra vakSyamANasuSamasuSamAdikAlamAnadAvadhikAraH, paraM sUkSmapalyopamasvarUpasukhapratipattayeprarUpitamiti jJAyate, tena pUrvoktamekaikavAlAgramasaMkhyeyakhaNDIkRtya bhRtasyotsedhADgulayojanapramANAyAmaviSkambhAvagAhasya palyasya varSazate 2 ekaikavAlAgrApahAreNa sakalavAlAgrakhaNDanirlepanAkAlarUpamasaGkhayeyavarSakoTIkoTIpramANaM sUkSmapalyopamaM, vicitrAkRtirAcAryasyeti sUtrakAreNAnuktamapi svayaMjJeyaM, tenaivaca prastutopayogaH, anyathA'nuyogadvArAdibhi saha virodhaprasaGgAditi sarvaM susthN| evamagre sAgaropame'pi jJeyaM, atha sAgaropamasvarUpaM gAthApadyenAhamU. (30) eesiM pallANaM koDAkoDI haveja dsgunniaa| taM sAgarovamassa u egassa bhave priimaannN|| vR"eersipallANa mityAdi, eteSAmanantaroditAnAMpalyAnAmitipadaikadezepadasamudAyo Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 pacArAtpalyopamAnAMyA dazaguNitA koTAkoTirbhavet tatsAgaropamasyaikasya bhavet parimANamiti, prAyaH sarvaM kaNThyaM, navarametena sAgaropamapramANena na nyuunaadhikenetyrthH| mU (31)eeNaM sAgarovamappamANeNaMcattArisAgarovamakoDAkoDIo kAlosusamasusamA 1 tini sAgarovamakoDAkoDIokAlo susamA 2 do sAgarovamakoDAkoDIokAlo susamadussamA 3egA sAgarovamakoDAkoDI bAyAlIsAevAsasahassehi UNiAkAlo dussamasusamA 4 ekkavIsaM vAsasahassAhaM kAlo dussamA 5 ekavIsaM vAsasahassAI kAlo dussamadussamA 6 / punaravi ussappiNIe ekavIsaMvAsasahassAiMkAlodussamadussamA 1 evaMpaDilomaMneavvaM jAva cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo susamasusamA 6, dasasAgarovamakoDAkoDIokAlo osappiNI dasasAgarovamakoDAkoDIo kAlo ussappiNI vIsaMsAgarovamakoDAkoDIokAlo osppinniiussppinnii| vRcatasaH sAgaropamakoTAkoTayaH kAlaH suSamasuSamAprAgvyAvarNitAnvardhA, ayamartha-catuHsAgaropamakoTokoTIlakSamaH kAlaH prathama Araka ityucyate, 'bAyAlIsatti yA ca sAgaropamakoTAkoTayekAdvicatvAriMzatsahasrasvanaivonikAasau kAlazcaturtho'rakaH, sAduSSamAsakairekaviMzatisahasarduSSamaduSSamAsakairekaviMzatisahasrazca varSANAM pUraNIyA, tena pUrmA koTAkoTayekA bhavati, avasarpiNIkAlasya dazasAmarakoTAkoTI pUrikA bhavatItyarthaH, evaM pratilomamiti-pazcAnupUrvyA jJeyaM, avasarpiNIyuktA utsarpiNI avasarpiNIutsarpiNI kAlacakramityarthaH / uktaMbharatekAlasvarUpaM,atha kAlebharatasvarUpaMpRcchannAha-tatrApyavasarpiNyAvarttamAnatvenAdau suSamasuSamAyAM praznaH mU (32) jaMbuddIve NaM bhaMte dIve bharahe vAse imIse ussappiNIe susamasusamAe samAe uttakaThThapattAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAra hotyA?, go0 ! bahusamaramaNije bhUmibhAge hotthA se jahAnAmae AliMgapurakharei vA jAva nAnAmaNipaMcavaNNehiM taNehi ya maNIhi u vasobhie, taMjahA- kiNhehiM jAva sukillehi, evaM vaNNo gaMdho phAso saddo ataNANa ya maNINa ya bhANiabbo, jAva tattha NaM bahave maNussA maNussIo a AsayaMti sayaMti ciTuMti nisIaMti tuarTati hasaMti ramaMti llNti| tIseNaM samAe bharahe vAse bahave uddAlA kuddAlA muddAlA kayamAlA naTTamAlA daMtamAlA nAgamAlA siMgamAlA saMkhamAlA seamAlA nAmaM dumagaNA paNNattA, kusavikusavisuddharukkhamUlA mUlavaMto kaMdamaMto jAva bIamaMto pattehi a pupphehi a phalehi a ucchaNNapaDicchaNNA sirIe aIva 2 uvasobhemANA citttthti| tIseNaM samAe bharahe vAse tattha tattha bahave bherutAlavaNAI herutAlavaNAI merutAlavaNAI pabhayAlavaNAiM sAlavaNAI saralavaNAI sattivaNNavaNNAiM pUaphalivaNAiM khajUrIvaNAI NAlierIvaNAI kusavikusavisuddharukkhamUlAiM jAva ciTThati, tIse NaM samAe bharahe vAse tattha tattha bahave seriAgummA NomAliAgummA koraMTayagummA baMdhujIvagagummA maNojagummA bIagummA bANagummA kaNairagummA kujAyagummA siMduvAragummA moggaragummA jUhiAgummA malliAgummA vAsaMtiAgummA vatthulagummAkatthulagummA sevAlagummA agatthigummA magadaMtiAgummA caMpakagummA | 137 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/32 jAtIgummA NavaNIiAgummA kuMdagummA mahAjAigummA rammA mahAmehaNikuraMbabhUA dasaddhavaNNaM kurumNkusmetjennNbhrhevaasebhummrmnnibhuumibhaagNvaayvidhuagsaataamupuphjokyaarkliaNkrte| tIse NaM samAe bharahe vAse tatya tahiM tahiM bahuIo paumalayAo jAva sAmalayAo nicaM kusumiAo jAva layAvaNNao, tIse NaM samAe bharahe vAse tattha ra tahiM 2 bahuio vanarAio pa0 kiNhAo jAva manoharAo rayamattagachappayaMkoragabhiMgAragoMDalagajIvaMjIvanaMdImuhakavilapiMgalakkhagakAraMDavacakavAyagakalahasahaMsasArasaaNegasauNagaNami huNaviariAo sadguNaiyamahurasaraNAiAo saMpiMDia0 nAnAvihaguccha0 vAvIpukkharaNIdIhiAsu asuNi0 vicitta0 abhi0 sAuMta0 nirogaka0 savvouapuSphaphalasa0 piMDimajAvapAsAdIo4/ vRjambUdvIpe bhadanta ! dvIpe bharatakSetre'syAmavasarpiNyA samprati yA vartamAneti zeSaH, suSamasuSamAnAmnyAsamAyAkAlavibhAgalakSaNAyAMarakeityarthaH, kiMlakSaNAyAmityAha-uttamakASThAMprakRSTAvasthAMprAptAyAM, kvaciduttamaTThapattAeitipAThastatrottamA tatkAlApekSayotkRSTAnAn-varNAdIn prAptA uttamArthaprAptA tasyAM, bharatasya varSasya kIzaAkArabhAvapratyavatAraH 'hotthati abhavat?, sarvamanyat prAgvyAkhyAtAoM, navaramatra manuSyopabhogAdhikAre zayanamubhayathApi saGgacchate nidrAsahitarahitatvabhedAt, atha savizeSamanujighRkSuNA guruNA'pRSTamapi ziSyAyopadeSTavyamiti praznapaddhatirahitaMprathamArakAnubhAvajanatabharatabhUmasaubhAgyasUcakaM sUtracaturdazakamAha-tasyAMsamAyAM bharatavarSebahavauddAlAH koddAlAH moddAlAH kRtamAlAH nRttamAlAHdantamAlAH nAgamAlAHzraDgamAlAH zaGkhamAlAH svetamAlA nAma drumagaNA-dumajAtivizeSasamUhAH prajJaptAstIrthakaragaNadharaiH hai zramaNa! he AyuSman !, te ca kathaMbhUtA ityAha-kuzAH-darbhAvikuzA-balvajAdayastRNavizeSAstairvizuddharahitaM vRkSamUlaM-tadadhobhAgo yeSAM te tathA, iha mUlaMya zAkhAdInAmapi Adimo bhAgo lakSaNayA procyateyathAzAkhAmUlamityAditataHsakalavRkSasatkamUlapratipattaye vRkSagrahaNaM, mUlamantaHkandamanta iti padadvayaM yAvatpadasaDgAhyaM ca jagatIvanagatatarugaNavad vyAkhyeyaM, patraizca puSpaizca phalaizca avacchatrapraticchannA iti prAgvat zriyA atIvopazobhamAnAstiSThanti-vartante iti bhAvaH / 'tIseNaMsabhAe' ityAdi, tasyAMsamAyAMbahUni, sUtrepuMstvanirdezaHprAkRtatvAt, merutAlAdayo vRkSavizeSAH, kvacitprabhavAlavaNA iti pAThastatra pabhavAlAH-taruvizeSAH sAlaH-sarjaH saralodevadAru saptaparNa pratItasteSAM vanAni pUgaphalI-kramukataru kharjUrInAlikeyau~ pratIte tAsAM vanAni zeSaM prAgvat / 'tIse NaM' ityAdi, tasyAM samAyAM bahavaH serikAgulmA navamAlikAgulmAH koraNTakagulmAH bandhujIvakagulmAH yatpuSpANimadhyAhnevikasanti, mano'vadyagulmAHbIakagulmAH bANagulmAH karavIragulmAH kubjagulmAH siMduvAragulmAH jAtigulpAH mudgaragulmAH yUthikAgulmAH mallikAgulmAH vAsaMtikagulmAH vastulagulmAH kastulagulmAH sevAlagulmAH agastyagulmAH (magadantikAgulmAH) campakagulmAH jAtigulmA navanItikAgulmAH kundagulmA mahAjAtigulmAH, gulmA nAma hrasvaskandhabahukANDapatrapuSpaphalopetAH, eSAM ca keciyatItAH keciddezavizeSato'vagantavyAH, ramyAH mahAmeghanikurambabhUtAH dazArddhavarNa-paJcavarNakusumaM jAtAvekavacanaM kusumasamUha kusimayanti-umAdayantItibhAvaH,yeNamitiprAgvatbharatevarSe itiSaSThIsaptamyorayaMpratyabhedAdbharatasya varSasya bahusamaramaNIyaM bhUmibhAgaMvAtavidhutA-vAyukampitAyA agrazAlAstAbhirmukto yaH puSSuH ___ Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 sa evopacAraH-pUjA tena kalitaM-yuktaM kurvntiiti| 'tIse Na mityAdi, sarvametat prAgvat, athAtraiva vanezreNivarNanAyAha-tatra tatra deze tasya tasya dezasya tatra 2 pradeze bahvayo vanarAjayaH prajJaptAH, ihaikAnekajAtIyAnAM vRkSANAM paGaktyo vanarAjayaH, tataH pUrvoktasUtrebhyo'sya bhinnArthateti na paunaruktyaM, tAzca kRSNAH kRSNAvabhAsA ityAdi vizeSaNajAtaM prAgvatyAvanmanohAriNyaH, yAvatpadasagrahazcAyaM-'nIlAo nIlobhAsAo hariAo hariobhAsAo sIAo sIobhAsAo niddhAo niddhobhAsAo tivvAo tivvobhAsAo kiNhAo kiNhAo kiNhacchAyAo nIlAo nIlachAyAo hariAo hariacchAyAo sIAo sIacchAyAo niddhAo niddhacchAyAo tivvAo tivvacchAyAo ghaNakaDiaDacchAyAovAcanAntareghaNakaDiakaDacchAyAomahAmehaNikuraMbabhUyAorammAoM iti / idaM ca sUtraM prAk padmavaravedikAvanavarNanAdhikAre likhitamapi yatpunalikhitaM tadatidezadarzitAnAM sUtresAkSAddarzitAnAMcavanavarNakavizeSaNapadAnAM vibhAgajJApanArthamiti, sUtre kAnicidekadezagrahaNena kAnicitsarvagrahaNena kAnicikrameNa kAnicidukrameNa sAkSAlikhitAni santi, tena mA bhUdvAcitRRNAM vyAmoha iti samyakpAThajJApanAya vRttau punarlikhyate-'rayamattachappayakoragabhiMgArakoMDalagajIvaMjIvaganaMdImuhakaviliMgalakkhagakAraMDavacakkavAyakalahaMsasArasaaNegasau NaNamihuNaviariAosaDhuNNaiamahusaraNAdiAo saMpiMDiatti-saMpiMDiadariyabhamaramahukarapahakarapariliMtamattacchappayakusumAsavalolamahuragumagumaMtaguMjaMtadesabhAgAo, nAnAvihagucchattinAnAvihagucchagummamaMDavagasohiAo, vAvIpukkhariNIdIhiAsuasuNitti-vAvIpukkhariNIdIhiAsu a suNivesiarammajaladharayAo vicittatti-vicittasuhakeubhUAo amitattiabhitarapuSphaphalAobAhirapattocchaNNAo pattehi apupphehiaucchaNNaparicchaNNAosAuttisAuphalAo nirogakatti-nirogayAo, sabbouapupphaphalasamiddhAopiMDimatti-piMDimanIhArimaM sugaMdhiM suhasurabhi manaharaM ca mahayA gaMdhaddhaNi jAva pAsAdIAo iti, vyAkhyA prAgvat, navaraM . ratamattAH-suratonmAdino ye SaTpadAdyA jIvA ityaadi| evameva hi sUtrakArAH padaikAMzagrahaNataH 'evaMjAvatahevaiccAivaNNaoityAdipadAbhivyagayairatidezairdarzitavivakSaNIyavAcyAH sUtrelAghavaMdarzayaMti, yata uktNnishiithbhaassyessoddshoddeshke||1|| "katthai desaggahaNaM katthai bhannati nirvsesaaii| ukkamakamajuttAI kAraNavasao niruttaaii|" - athAtra vRkSAdhikArAt kalpadrumasvarUpamAha mU (33) tIse NaM sabhAe bharahe vAse tattha tattha tahiM tahiM mattaMgANAmaM dumagaNA pannattA, jahA se caMdappamA jAva channapaDicchanna / ciTThati, evaM jAva anigaNANAmaM dumagaNA ptrttaa| vR-'tIse Na mityAdi, tasyAM samAyAM bharate varSe tatra tatra deze-tasmin 2 pradeze mattaMmadastasyAGga-kAraNaMmadirApaM yeSu te mattAgA nAma drumagaNAHprajJaptAH, kIzAste ityAha-yathA te candraprabhAdayo madyavidhayo bahuprakArAH, sUtera caikavacanaM prAkRtatvAt, yAvacchannapraticchannAstiSThantIti, evaM yAvadanagnA nAmadrumagaNAH prajJaptA iti, atra sarvo yAvacchabdAbhyAM sUcito mattADgAdidrumavarNako jIvAbhigamopADgAnusAreNa bhAvanIyaH, sa cAyaM 'jahA se caMdappabhAma Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/33 NisilAgavarasIdhuvaravAruNisujAyaphtapuSphaphalacoaNijjAsasArabahudavvajuttisaMbhArakAlasaMdhiAsavA mahumeragariTThAbhaduddhajAtipasannatallagasatAukhajUrimuddiAsArakAvisAyaNasupakkakhoarasavarasurA vaNNagaMdharasapharisajuttA balavIriapariNAmA maJjavihI bahuppagArA taheva te mattaMgAvi dumagaNA anegabahuvivihavIsasApariNayAe maJjavihIe uvaveyA phalehiM puNNA vIsaMdaMti kusavikusavisuddharukkhamUlA jAva channapaDicchannA sirIi aIva uvasobhemANAraciTuMtIti atra vyAkhyA idaMcasaMketavAkyaMapareSvapivyAkhyAsyamAnakalpadrumasUtreSubodhyaM, candrasyevaprabhA-AkAro yasyAH sA candraprabhA maNizilAkeva maNizilAkA varaM ca tatsIdhu ca 2 varA cAsau vAruNI ca varavAruNI tathA sujAtAnAM-suparipAkAgatAnAMpuSpAnAMphalAnAMcoyasya-gandhadravyasya yoniryAsorasastena sArAH tathA bahUnAM dravyANAmupabRMhaNakAnAM yuktayo-mIlanAni tAsAM sambhAraH-prAbhUtyaM yeSutetathAkAle-svasavocite sandhitadagabhUtAnAM dravyANAMsandhAnaM yojanamityarthaH tasmAjjAyante iti kAlasandhijAH, evaMvidhAzca te AsavAH, kimuktaM bhavati ?-patrAdivAsakadravyabhedAdaneka prakArohyAsavaH patrAsavAdiranena nirdiSTo bhavatIti, tataH padadvayapadadvayamIlanena vizeSaNasamAsaH, madhumerakaumadyavizeSauriSThAbhA-riSTharalavarNAbhAyAzAstrantarejambUphalakaliketiprasiddhAdugghajAtiAsvAdataH kSIrasazI prasannA-surAvizeSaH tallako'pi-surAvizeSaH zatAyurnAma yA zatavAraM zodhitApi svasvarUpaM na jahAti sArazabdasya pratyeka yojanAt kha--rasAraniSpanna AsavavizeSaH khajUMrasAraH, mRdvIkA-drAkSA tatasAraniSpanna Asavo mRdvIkAsAraH kapizAyanaM-madyavizeSaH supakaHparipAkAgato yaH kSodarasaH-ikSurasastanniSpanA varasurA, ete sarve'pi madyavizeSAH pUrvakAle lokaprasiddhA idAnImapi zAstrantaro lokato vA yathAsvarUpaM veditavyAH, kathaMbhUtA ete madyavizeSA ityAha-varNena prastAvAdatizAyinAevaM gandhena rasena sparzenacayuktA-sahitA balahetavovIryaparimANA yeSAM te tathA bahavaH prakArA jAtibhedena yeSAM te bhuprkaaraaH| tathaivetipadaM bhintrakrameNa yojanAt, tathAsvarUpeNaiva na tvanyAzena madyavidhinAmadyaprakAreNopapetAstemattADgA apidrumagaNA itibhAvaH,anyatA dRSTAntayojanAna samyagbhavatIti, kiMviziSTena madyavidhinetyAha-aneko-vyaktibhedAbahu-prabhUtaM yathA syAttathA vividho jAtibhedato nAnAvidha itibhAvaH, sacakenApikalpapAlAdinA niSpAdito'pi sambhAvyate tataAha-vinasayAsvabhAvena tathAvidhakSetrAdisAmagrIvizeSajanitena pariNato na punarIzvarAdinA niSpAdita iti, tata padatrayasya padadvaya 2 mIlanena karmadhArayaH, sUtre ca strItvanirdezaH prAkRtatvAt, te ca madyavidhinopapetA na tAlAdivRkSA ivAGgurAdiSu kintu phalAdiSu, tathA cAha-phaleSu pUrNA madyavidhibhiriti gamyaM, saptamyarthe tRtIyA prAkRtatvAt, viSyaMdanti-zravanti sAmathyArtatAnevAnantaroditAn madyavidhIn, kvacidvisadvantIti pAThaH, tatravikasantIti vyAkhyeyaM, kimuktaM bhavati? - teSAM phalAni paripAkAgatamadyavidhibhi pUrNAni sphuTitvA 2 tAn madyavidhIn muJcantIti bhAvaH / atha dvitIyakalpavRkSajAtisvarUpamAkhyAtumAha-'tIse NaM samAe tattha 2 tahiM 2 bahave bhiMgaMgANAmadumagaNApannattA samaNAuso! jahAsevAragaghaDagakalasakaragakakaripAyaMcaNiudaMkavaddhaNisupaiTTagaviTTharapArIcasakabhiMgArakaroDisaragapattIthAlaNallagacavaliaavamada davAragavicittavaTTagamaNivaddagasuttivArupINayAkaMcaNamaNirayaNabhatticittA bhAyaNavihIyabahuppagArA taheva Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 101 te bhiMgaMgAvi dumagaNA anegabahuvihavIsasApariNayAe bhAyaNavihIe ubaveA phalehiM puNNAviya visadvaMtI'ti tasyAM samAyAM tatretyAdi prAgvat bhRtaM-bharaNaM pUraNamityarthaH tatrADgAni-kAraNAni, na hi bharaNakriyA bharaNIyaM bhAjanaM vA vinA bhavatIti tatsampAdakatvAt vRkSA api bhRtAGgAH prAkRtatvAcca bhiMgaMgA uccante, yathA te vArako - marudezaprasiddhanAmA mAGgalyaghaTaH ghaTako-laghurghaTaH kalazo-mahAghaTaH karakaH pratItaH karkarI - sa eva vizeSaH pAdakAJcanikA-pAdadhAvanayogyA kAJcanamayI pAtrI udaGkoyenodakamudacya vArddhAnI- galaMtikA, yadyapi nAmakoze karakakarkarIvAddhanInAM na kazcidvizeSastathApIha saMsthAnAdikRto vizeSo lokato'vaseya iti, supratiSThakaH - puSpapAtravizeSaH pArI - snehabhANDaM caSaka:- surApAnapAtraM bhRGgAraH kanakAluSA sarako madirApAtraM pAtrIsthAle prasiddhe dakavArake - jalaghaTaH, vicitrANi vividhavicitropetAni vRttakAni bhojanakSaNopayogIni ghRtAdipAtrANi tAnyeva maNipradhAnAni vRttakAni maNivRttakAni zukti-candanAdyAdhArabhUtA zeSA viSTarakaroDinallakacapalitAvamadacArupInakA lokato viziSTasampradAyAdvA'vagamyAH, kAJcanamaNiralAnAM bhaktayo - vicchittayastAbhizcitrA bhAjanavidhayo-bhAjanaprakArA bahuprakArA ekaikasmin vidhAvavAntarAnekabhedabhAvAt tathaiveti pUrvavat te bhRtADgA api drumagaNA 'anege 'ti pUrvavat bhAjanavidhinopapetAH phalaiH pUrNA iva vikasanti, ayamarthaH teSA bhAjanavidhayaH phalAnIva zobhante, athavA ivazabdasya bhinnakrameNa yojanA, tena phalaiH pUrNA bhAjanavidhinA vopapannA dRzyante / atha tRtIyakalpavRkSa svarUpamAha-'tIse NaM samAe tattha tattha dese tahiM 2 bahave tuDiaMgA nAma dumagaNA pannattA samaNAuso !, jahA se AliMgamuiMgapaNavapaDahadaddaragakaraDiDiMDimabhaMbhAhorambhakaNiyakharamuhimuMguMdasaMkhiapiralIvacca kaparivAiNivaMsaveNughosavivaMcimahatikacchabhiriMgisigiAtalatAlakaMsatAlasusaM pattA Ato vihI niuNagaMdhavyasamayakusalehiM phaMdiA tiDANakaraNasuddhA taheva te tuDiaMgAvi dumagaNA anegabahuvivihIsasApariNayAe tatavitataghaNajhusirAe AtojjavihIe ubaveA phalehiM puNNAvivi visavaMti, kusavikusajAva ciTTaMtI' ti, yathA te AliDgo nAma yo vAdakena muraja AliDgaya vAdyate, hRdi dhRtvA vAdyata ityarthaH, mRdaGgo-laghumarddalaH paNavo bhANDapaTahI laghupaTaho vA paTahaH spaSTaH darddariko yasya caturbhizraraNairavasthAnaM bhuvi sa godhAcarmAvanaddha vAdyavizeSaH karaTI- suprasiddhA DiNDimaHprathamaprastAvanAsUcakaH paNavavizeSaH bhaMgA-DhakkA nisvAnAnIti sampradAyaH, horaMbhA - mahADhakkA mahAnisthAnAnItyartha kvaNitA kAcidvINA kharamukhI - kAhalA mukundo - murajavizeSo yo'tilInaM prAyo vAdyate zaGkhikAlaghuzaGkharUpA tasyAH svaro manAkU tIkSNo bhavati na tu zaGkhasyevAtigambhIraH piralIvaccakau tRNarUpavAdyavizeSau parivAdinI - saptatantrI vINA vaMzaH pratItaH veNuH- vaMzavizeSaH sughoSA - vINAvizeSaH vipaMcIti tantrI vINA - mahatI zatatantrikA sA kacchapI - bhAratI vINA rigisigikA-gharSyamANavAditravizeSa iti zrAddhavidhivRttau / ete kathaMbhUtA iti ?, talaM - hastapuTaM tAlAH kAMsyatAlAzca pratItAH etaiH susaMprayuktAH- suSThu atizayena samyag yathoktanItyA prayuktAHsambaddhAH, yadyapi hastapuTaM na kazcitUryavizeSastathApi tadutthitazabdapratikRti zabdo lakSyate, etAdhzA A'todyavidhayaH-sUryapkarArAH nipuNaM yathA bhavati evaM gandharcasamaye-nATyasamaye kuzalAstaiH spanditAvyApAritA iti bhAvaH punaH kiMviziSTA triSu AdimadhyAvasAneSu sthAneSu karaNena-kriyayA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/33 yathoktavAdanakriyayA zuddhA-avadAtA na purasthAnavyApAraNarUpadoSalezenApi kalaGkitAH te truTitAGgA apidrumagaNAstathaiva-tathAprakAreNa na tvanyAzena tata-vINAdikaM vitataM-paTahAdikaM vanaM-kAMsyatAlAdikaM zuSiraM-vaMzAdikaM etadrUpeNa sAmAnyatazcaturvidhena AtodyavidhinopepatAH, zeSaM praagvt| ___ atha caturthakalpavRkSasvarUpamAha-'tIseNaM samAe tattha tattha dese tahiM 2 bahavedIvasihAnAma dumagaNA patrattA samaNAuso !, jahA se saMjhAvirAgasamae navanihivaiNo dIviAcakkavAlaviMde pabhUyavaTTipalittaNehe dhaNiuJjalie timiramaddae kamaganigarakusumiapAliAtagavaNappagAse kaMcanamaNirayaNavimalamaharihatavaNijujalavicittadaMDAhiM dIviAhiM sahasA paJjAliussappianiddhateadippaMtavimalagahagaNasamappahAhiM vitimirakarasUrapasariujjoacilliAhiM jAlujalayahasiAbhirAmAhiM sobhamANA taheva te dIvasihAvi dumagaNA anegabahuvivihavIsasApariNayAe ujoavihIe uvaveA phalehiM puNNA kusavikusa jAva ciTuMtI ti, tasyAM samAyAM dIpazikhA iva dIpazikhAstatkAryakAritvAt, anyathA vyAghAtakAlatvena tatrAgnerabhAvAddIpazikhAnAmapyasambhavAt, yodanA prAgvat, yathAtatsandhyArUpouparamasamayavarttitvena mando rAgastatsamaye-tadavasare navanidhipatezcakravartina ivahasvA dIvA dIpikAstAsAM cakravAlaM-sarvataH parimaNDalarUpaM vRndaM kIdhagityAha-prabhUtA-bhUyasyaH sthUrA vA varttayo-dazA yasya tatathA paryAptaHparipUrNa snehaH-tailAdirUpo yasya tat tathA dhanaM-atyathamujvalitaM ata eva timiramaIka, punaH kiMviziSTamityAha-kanakanikaraH-suvarNarAzi kusumitaM ca tatpArijAtakavanaM ca-puSpitasarataruvizeSavanaM tato dvandvastadvatprakAza:-prabhA AkAro yasya tattathA etAvatA samudAyavizeSaNamuktamidAnI samudAyasamudAyinoH kathaMcit bheda iti khyApayan samudAyavizeSaNameva vivakSu samudAyivizeSaNAnyAha-loke'pivaktArobhavanti yadiyaMjanyayAtrAmaharddhikajanairAkIrNeti 'kaMcane tyAdi, dIpikAbhi zobhamAnamiti sambandhaH, kathaMbhUtAbhirdIpikAbhirata Aha ___ kAJcanamaNiratnamayAH vimalAH-svAbhAvikAgantukamalarahitAmahArhA-mahotsavAtipanIyaMsuvarNavizeSastenocalA-dIptAH vicitrA-vicitravarNA daNDAH yAsAMtAstathA tAbhiH sahasA-ekakAlaM prajcAlitAzca tA utsarpitAzca vartyasapaNena tathA snigdhaM-manoharaMtejoyAsAMtAstathA, dIpyamAno rajanyAM bhAsvAn vimalo'tra dhUlyAdyapagamena grahagaNo-grahasamUhastena samA prabhA yAsAM tAstathA tAbhi, tataH padadvaya 2 mIlanena karmadhArayaH, tathA vitimirAH karAH yasyAsau vitimirakaronirandhakArakiraNaH sa cAsau sUrazca tasyeva yaH prasRta udyotaH-prabhAsamUhastena cilliAhitidezIpadametat dIpyamAnAbhirityarthaH, jvAlA eva yadujjvalaM prahasitaM-hAsastenAbhirAmAramaNIyAstAbhiH, ata eva zobhamAnaM, tathaiva te dIpazikA api drumagaNA anekabahuvividhavinasApariNatenodyotavidhinopapetAH, yathA dIpazikhA rAtrau gRhAntarudadyotante divA vA gRhAdau tadvadete drumA ityAzayaH, evaM ca vakSyamANajyotiSikAkhyadrumebhyo vizeSaH kRto bhavatIti, zeSaM prAgvat / atha paJcamakalpavRkSasvarUpamAha-'tIse NaM samAe tattha 2 bahave joisiA nAmaM dumagaNA pannattA samaNAuso! jahA se airuggayasarayasUramaNDalapaDataukkAsahassadippaMtavijujalahuavahaNijhUmajaliaNiddhaMtadhoatattatavaniJjakiMsuAsoajA suaNakusumavimauliapuMjamaNirayaNa Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 103 kiraNajaJcahiM gulayaNigararUvAiregarUvA taheva te joisiAvi dumagaNA anegabahuvivihavIsasA - pariNayAe ujjaavihIe uvaveyA suhalesA maMdalesA maMdAyavalesA kUDA iva ThANaTTiA ananasamogAdAhiM lesAhiM sAe pahAe te paese savvao samaMtA ohAseMti ujjoaMti pabhAsaMti kusuma jAva cihnaMtIti, atra vyAkhyA- tasyAM samAyAM 'tatthe' tyAdi pUrvavat, jyotiSikA nAma drumagaNAH prajJaptaityanvayayojanA, nAmAnvarthastvayaM - jyotISi - jyotiSkA devAsta eva jyotiSikAH, atra matAntareNa svArthe ikapratyayaH, 'uNAdayo'vyutpannAni nAmAnI' tyavyutpattipakSAzrayaNAdisupratyayAntatvAbhAvAdikAralopAbhAvazca sambhAvyate, jIvAbhigamavRttau jyotiSikA iti saMskAradarzanAt, tatrApi pradhAnApradhAnayoH pradhAnasyaiva grahaNaM, tena atra jyotiSikazabdena sUryo gRhyate, tatsadhzaMprakAzakAritvena vRkSA api jyotiSikAH, 'jyotirvahnidinezayoH' iti vacanAdvA jyotizabdaH sUrvAcako vahnivAcako vA, zeSaM svArthikapratyayAdikaM tathaiva, teca kiMviziSTA ityAhayathA te 'acire' tyAdinA 'hutavaha' ityantena sambandhaH, acirodgataM zaratasUryamaNDalaM, yathA vA patadulkAsahaM prasiddhaM yathA vA dIpyamAnA vidyut yathA vA udgatA jvAlA yasya sa ujajvAlaH, tathA nirddhamo-dhUmarahito jvalito - dIpto hutaho- dahanaH, sUtre padopanyAsavyatyayaH prAkRtatvAt, tataH sarveSAmeSAM dvandvaH, ete ca kathaMbhUtA ityAha-nirdhyAtaM-nitarAmagnisaMyogena (zodhitamalaM) yaddhautaMzodhitaM taptaM ca tapanIyaM ye ca kiMzukAzokajapAkusumAnAM vimukulitAnAM vikasitAnAM puJja ye ca maNiratnakiraNAH yazca jAtyahiGgulakanikarastadrUpebhyo'tirekeNa atizayena yathAyogaM varNataH prabhayA ca rUpaM svarUpaM yethAM te tathA, tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsaH, tathaiva ta jyotiSikA api drumagaNA anekabahuvividhaviprasApariNate-noddayotavidhinopapetA yAvattiSThantIti saNTaGkaH, nanu yadi sUryamaNDalAdivatte prakAzakAstarhi tadvatte durnirIkSyatvatIvratvajaGgamatvAdidharmopetA api bhavantItyAha- sukhA-sukhakAriNI lezyA-tejo yeSAM te tathA ata eva mandalezyAstathA mandAtapasya lezyA -janitaprakAzasya lezyA yeSAM te tathA, sUryAnalAdyAtapasya tejoyathA dussahaMna tathA teSAmityarthaH, tathA kUTAnIva parvatAdizraGgANIva sthAnasthitAH sthirAiti, samayakSetrabahirvartijyotiSkAiva te'vabhAsayantIti bhAvaH, tathA'nyo'nyaM parasparaM samavagADhAbhirlezyAbhi sahitA iti zeSaH, kimuktaM bhavati ? - yatra vivakSitA jyotiSikAkhyatarulezyA avagADhA tatrAnyasya lezyA'vagADhA yatrAnyatarulezyA avagADhA tatra vivakSitatarulezyA avagADhA iti, 'sAe pabhAe' ityAdi, 'pabhAntI' tyantaM sUtraM vijayadvAratoraNasambandhiratnakaraNDakavarNana vyAkhyAtamiti, 'kuzavikuzetyAdi pUrvavat, eSAM ca bahuvyApI dIpazikhAvRkSaprakAzApekSayA tIvrazca prakAzo bhavatIti pUrvebhyo vizeSaH / atha SaSThakalpavRkSasvarUpamAha- 'tIse NaM samAe tattha 2 bahave cittaMgA nAmaM dumagaNA patrattA samaNAuso !, jahA se pecchAghare vicitte ramme varakusumadAmamAlujjale bhAsatamukkapuSpapuMjovayArakalie viralliavicittamallasirasamudayappagame gaMThimaveDhimapUrimasaMghAimeNa malleNaM cheasippivibhAgaraieNaM savvao caiva samanubaddhe paviralalaMvaMtavippaiTThapaMcavaNmehiM kusumadAmehiM sobhamANe vaNamAlakayaggae caiva dippamANe, taheva te cittaMgAvi dumagaNA anegabahuvivihavIsasApariNayAe mallavihIe ubaveA kusavikusajAva ciTThantI' ti, tasyAM samAyAmityAdi prAgvat, navaraM 'cittaMgA' iti citrasya anekaprakArasya vivakSAprAdhAnyAnmAlyasya aMgaM kAraNaM tatsampAdakatvAdRkSA api citrAGgAH, yathA Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jambUdvIpaprajJapti-upAgasUtram 2/33 taprekSAgRhaM vicitraM-nAnAcitropetamataevaramyaM-ramayatidraSTaNAMmanAMsIti bAhulakAtkartariyapratyayaH, kiMviziSTa ityAha-varakusumadAmnAM mAlA zreNayastAbhirujvalaM dedIpyamAnatvAt, tathA bhAsvAnvikasitatayA manoharatayA ca dedIpyamAno mukto yaH puSpapuopacArastena kalitaM / tathA viralitAni tanUyI vistAre' ityasya tanestaDataDataDavavirallA' ityanena virallAdeze kRte ktapratyayeca virallitAni-viralIkRtAni vicitrANi yAni mAlyAni-grathitapuSpamAlAsteSA yaH zrIsamudayaH-zobhAprakarSastena pragalbhaM-atIva paripuSTaM, tathA graMthima-yatsUtreNa grathitaM veSTimaMyat puSpamukuTamivoparyuparizikharAkRtyA mAlAsthApanaM pUrimaM yallaghucchidreSu puSpanivezena pUryate saGghAtimaM yatpuSpaM puSpeNa parasparanAlapravezena saMyojyate, tataH samAhAradvandve evaMvidhena mAlyena chekazilpinA-paramadakSiNakalavatA vibhAgaracitena-vibhaktipUrvakaMkaluptena yadyatra yogyaMgranthimAdi tatra tena sarvataH-sarvAsu dikSu samanubaddha, tathA praviralailambamAnaiH, tatra praviralatvaM manAgapyasaMhatatvamAtreNa bhavati tato viprakRSTatvapratipAdanAyAha-viprakRSTaiH bRhadantarAlaiH paJcavarNe, tataH karmadhArayaH, kusumadAmabhizobhomAna, vanamAlA-vandanamAlA kRtA'gre-agrabhAgeyasya tattathA, tathAbhUtaM saddIpyamAnaM, tathaiva citrAgA apinAmadrumagaNAanekabahuvidhavividhavinasApariNatena mAlyavidhinopapetAH, 'kusavikusavisuddhamulA' ityAdi praagvt|| atha saptamakalpavRkSasvarUpamAha-'tIse NaM samAe tattha 2 bahave tahiM 2 cittarasA nAmaM dumagaNA paNNattA samaNAuso ! jahA se sugaMdhavarakamalasAlitaMdulavisiTThaNiruvahayaduddharaddhe sArayadhayaguDakhaMDamahumelie airase paramaNNe hojjA uttamavaNNagaMdhamaMte ahavAraNNo cakkavaTTissa hoja NiuNehiMsUvapurisehiMsajjiecaukappaseasitteiva odaNe kalamasAliNivvattie vippamukke sabapphamiuvisayasagalasitthe aNegasAlaNagasaMjutte ahavA paDipuNNadakhudakkhaDe susakhae vaNNagaMdharasapharisajuttabalavIriapariNAme iMdiavalapuDivivaddhaNe khuppivAsAmahaNe pahANaMgulakaDhiakhaMDamacchaMDighauvaNIevva moage saNhasamiigabbe haveja paramedgasaMjutte taheva te cittarasAvi dumagamA aNegabahuvihavivihavIsasApariNayAe moaNavihIe uvaveA kusavikusajAva ciTuMtI ti, tasyAM samAyAmityAdi yojanA prAgvat / navaraM citromadhurAdibhedabhinnatvenAnekaprakAraAsvAdayitRRNAmAzcaryakArI vAraso yeSAMtetathA, yathAvatparamAnaMpAyasaM bhavediti sambandhaH, ye sugandhAH-pravaragandhopetAH, samAsAntavidheranityatvAdatredarUpasya samAsAntasyAbhAvo yathA surabhigandhena vAriNeti, varAH-pradhAnA doSarahitakSetrakAlAdisAmagrIsampAditAtsalAmAiti bhAvaH, kalamazAleH-zAlivizeSasya tandulA-nistvacitakaNAH yacca viziSTaM-viziSTagavAdisambandhi nirupahatamiti-pAkAdibhiravinAzitaM dugdhaM tai rAddhaM-pakvaM, paramakalamasAlibhiparamadugdhena ca yathocitamAtrapAkena niSpAditamityarthaH, tathA zAradaghRtaM guDaH khaNDaMmadhuvAzarkarAparaparyAya melitaMyatratattathA, ktAntasyaparanipAtaHprAkRtatvAtsukhAdidarzanAdvA, ata evAtirasamuttamavarNagandhavat, yathA vA rAjJazcakravarttinaH odana iva bhavedityanvayaH, nipuNaiH sUpapuruSaiH-sUpakAraiH sajjito-niSpAditaH catvAraH kalpA yatra sacAsau sekazca catuSkalpasekastena siktaH, rasavatIzAstrabhijJA hiodaneSu saukumAryotpAdanAya sekaviSayAMzcaturaH kalpAvidadhati, sa ca odanaH kiMviziSTa ? kalamazAlinirvartitaH kalamazAlimaya ityarthaH, vipako Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 105 viziSTaparipAkamAgataH sabASpAni-bASpaM muJcanti mRdUni-komalAni catuSkalpasekAdinA parikarmitatvAt vizadAni sarvathA tuSAdimalApagamAt sakalAni-pUrNAni sitthAni yatra satathA, anekAni zAlanakAni-puSpaphalaprabhRtIni prasiddhAni taiH saMyuktaH, athavA modaka iva bhavediti paripUrNAni-samastAni dravyANi-elAprabhRtIni upaskRtAni-niyuktAni yatra sa tathA, niSThAntasya paranipAtaH sukhAdidarzanAt, susaMskRto-yathoktamAtrAgniparitApAdinA paramasaMskAramupanItaHvarNagandharasasparzAsAmathyAdatizAyinastairyuktA balavIryahatavazca pariNAmA AyatikAle yasya sa tathA, atizAyibhirvarNAdibhirbalavIryahetupariNAmaicopetA iti bhAvaH, tatra balaM-zArIraM vIrya-AntarotsAhaH, tathA indriyANAM cakSurAdInAM balaM-svasvaviSayagrahaNapATavaM tasya puSTi-atizAyI poSastAM varddhayati, nandyAditvAdanaH, tathA kSutpipAsAmathana iti vyaktaM, tathA pradhAnaH kathito-niSpako guDastAzaM vA khaNDaM tAzI vA matsyaNDI-khaNDazarkarA tAzaM vA ghRtaM tAnyupanItAni-yojitAniyasminsa tathA, niSThAntasya paranipAtaH sukhAdidarzanAta, tathA zlakSNAsUkSmatrirvastragAlitatvena samitA-godhUmaMcUrNaM tadgarbhaH-tanmUladalaniSpanna iti bhAvaH, parameSTakaMatyantavallabhaM tadupayogi dravyaM tena saMyuktaH, etadvayakti sampradAyagamyA, tathaiva te citrarasAapi drumagaNAH anekabahuvidhavidhavinasApariNatena bhojanavidhinopapetA ityAdi prAgvat / athASTamakalpavRkSasvarUpamAha-'tIse NaM samAe tastha 2 bahave maNiaMgA nAmaM dubhagaNA pannattA samaNAuso !, jahA se hAraddhahAraveDhaNayamauDakuMDalavAmuttagahemajAlamaNijAlakaNagajAlasuttagauciakaDagakhuDDayaekAvalikaMThasuttagamagariauratthagevijasoNisuttagacUlAmaNikaNagatilagaphullagasiddhatthayakaNNavAsilasisUrausahacakkagatalabhaMgayatuDiahatthamAlagaharisayakeU ralayapAlaMva aMgulijjagava lakkhadINAramAli AkaMcimehalakalAva payaragapAriheragapAya jAlaghaMTiAkhiMkhiNi rayaNorujAlakhuDDiavara neUracalaNamAli- AkaNagaNigalamAliAkaMcaNamaNirayaNabhatticittAtahevatemaNiaMgAvidumagaNAanegajAvabhUsaNavihIeuvaveAjAvaciTuMtIti tasyAM samAyAmityAdi prAgvat, navaraM maNimayAni AbharaNAnyAdheye AdhAropa- cArAnmaNIni tAnyevAGgAni-avayavA yeSAMtemaNyaDgA bhUSaNasampAdakA ityarthaH, yathAtehAraH-aSTAdazasarikaH arddhahAro-navasarikaH veSTanakaH-karNAbharaNavizeSaH mukuTakuNDale vyakte vAmottakaH hemajAlaMsacchidrasuvarNAlaGkAravizeSaH evaM maNijAlakanakajAlake api, paraMkanakajAlakasya hemajAlato bhedo rUDhigamyaH, sUtrakaM-vaikakSakakRtaM suvarNasUtraM ucitakaTakAni-yogyavalayAni kSudrakaaDgulIyakavizeSaH ekAvalIca-vicitramaNikakRtAekasarikA cakaNThasUtra-prasiddhaM makarikAmakarAkAra AbharaNavizeSaH urasthaM hadayAbharaNavizeSaH graiveyaM-grIvAbharaNavizeSaH / / ___ - atra sAmAnyavivakSayA aveyamiti jIvAbhigamavRtyanusAreNoktaM, anyathA hemavyAkaraNAdAva-laGkAravivakSAyAM graiveyakamiti syAt, evamanyatrApi tattadavRtyanusAreNa jJeyaM, zroNisUtraka-kaTisUtrakaM cUDAmaNinAma sakalanRparatnasAro narAmarendramaulisthAyI amagalAmayapramukhadoSahatparamamagalabhUta AbharaNavizeSaH kanakatilakaM-lalATAbharaNaMpuSpakaMpuSpAkRti lalATAbharaNaM siddhArthakaM-sarSapapramANasvarNakaNaracitasuvarNamaNikamayaM karNavAlI-karNoparitanavibhAgabhUSaNavizeSaH zazisUryavRSabhAH svarNamayacandrakAdirUpAAbharaNavizeSAH cakrakaM. cakrAkAraHzirobhUSaNavizeSaH talabhaDgakaMtruTikAnicabAhvAbharaNA, anayorvizeSastuAkArakRtaH, __ Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/33 hastamAlakaM harSakaM keyUraM-agadaM, pUrvasmAccAkRtikRto vizeSaH valayaM-kaGkaNaM prAlamba-jhumbanakaM aDgulIyaka-mudrikA valakSa-rUDhigamyaM dInAramAlikA candramAlikA sUryamAlikA-dInArAdhAkRtimaNikamAlAH kAJcImekhalA-kalApAH-strakaTyAbharaNavizeSAH, vizeSazcaiSAMrUDhigamyaH, pratarakaM-vRttapratala AbharaNavizeSaH pArihArya-valayavizeSaH pAdeSu jAlAkRtayo ghaNTikA-gharikAH kiGkiNya:-kSudraghaNTikAH ratnorujAlaM-ratnamayaM jasAyAH pralambamAnaM saGkalakaM sambhAvyate kSudrikA varANi nUpurANivyaktAni caraNamAlikA-saMsthAnavizeSakRtaM pAdAbharaNaM loke pAgaDAMiti prasiddhaM, kanakanigaDaH-nigaDAkAraH pAdAbharaNavizeSaH sauvarNasambhAvyate, (loka) cakaDalAMitiprasiddhAni, eteSAM mAlikA-zreNiH, atra ca vyAkhyAtavyatiriktaM bhUSaNasvarUpaM lokato gamyaM, ityAdikA bhUSaNavidhayo-maNDanaprakArAH bahuprakArA avAntarabhedAta, te ca kiMviziSTA ityAha-kAzcanamaNiralabhakticitrA iti vyaktaM, tathaiva ca-tathA prakAreNa bhUSaNavidhinopapetAste maNyaDgA iti tAtparyArtha, zeSaM praagvt| atha navamakalpavRkSasvarUpamAha-tIse NaM samAe tattha 2 bahave gehAgArA nAmaM dumagaNA panattAsamaNAuso!, jahA se pAgAraTTAlayacariadAragopurapAsAyAgasatalamaMDavaegasAlagavisAlagatisAlagacausAlagagabbhaghamohaNagharavalabhIharacittamAlayagharabha tigharavaTTataMsacauraMsaNaMdiAvattasaMThiA paMDuratalamuMDamAlahammiyaM ahavaNaM dhavalaharaaddhamAgahavibbhamaseladdhaselasaMThiakUDAgArasuvihiakoTThagaanegagharasaraNaleNaAvaNA viDaMgajAlaviMdaNijUhaapavaragacaMdasAliArUvavibhattikaliA bhavaNavihI bahuvikappA taheva te gehAgArAvi dumagaNA anegabahu * vihavivihavIsasApariNayAe suhAruhaNasuhottArAe suhanikkhamaNapavesAe daddarasopANapaMtikaliAe pairikkasuhavihArAe maNoNukUlAe bhavamavihIe uvaveA jAva cittuNtiiti| tasyAM samAyAmityAdi prAgvat, gehAkArA nAma drumagaNAH prajJaptAH, yathA te prAkAro-vapraH aTTAlakaH-prAkAroparivatyAriyavizeSaH carikA-nagaraprAkArAntarAle'STahastapramANo mArga dvAraM vyaktaM, gopuraM-puradvAraM prAsAdo-narendrAzyaH AkAzatalaM-kaTAdyacchannakuTTimaM maNDapaH-chAyAdyarthaM paTAdimaya AzrayavizeSaH ekazAlakadvizAlakatrizAlakacatuHzAlakAdIni bhavanAni, navaraMgarbhagRhasarvatovartigRhAntaraM abhyantaragRhamityarthaH, mohanagRha-suratagRhaM, vallabhI-charidAdhArastapradhAnaM gRhaM, citrazAlagRha-citrakarmavad gRhaMmAlakagRha-dvitIyabhUmikAdhuparivartigRhaM bhakti-vicchittistapradhAna gRhaM vRttaM-vartulAkAraMtryanaM-trikoNaM caturanaM-catuSkoNaM nandyAvarttaH-prAsAdavizeSastadvatsaMsthitAni nandyAvartAkArANi gRhAmi pazcAt dvandvaH, pANDuratalaM sudhAmayatalaM munnddmaalhrmy-uprynaacchaaditshikhraadibhaagrhitNhrmy|athvaa NamitiprAgvat, dhavalagRha-saudhaM arddhamAgadhavibhramANi-gRhavizeSAH zailasthitAni-parvatAkArANi gRhANi arddhazailasaMsthitAni tathaiva kuTAkAreNa-zikharAkRtyA''DhyAni suvidhikoSThakAnisusUtraNApUrvakaracitoparitanabhAgavizeSA anekAni gRhANi sAmAnyataH zaraNAni-tRNamayAni layanAni-parvatanikuTTitagRhANi ApaNA-haTTAH ityAdikA bhavanavidhayo-vAstuprakArAbahuvikalpA ityanvayaH, viTaNkaH kapotapAlIjAlavRndaH-gavAkSasamUhaH ni!ho-dvAroparitanapArzvavinirgatadAru apavarakaH pratItaH candrazAlikA-zirogRhaM, evaMrUpAbhirvibhaktibhi kalitAH, tathaiva bhavanavidhi Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 107 nopapetAstegehAkArAapidrumagaNAstiSThantIti sambandhaH, sukhenArohaNaM-UrdhvagamanaM sukhenAvatAraHadhastAdavataraNaM yasya sa tathA sukhena niSkramaNaM-nirgamaH pravezazca yatra sa tathA, dardarasopAnapaGkikalitena, atra hetau tRtIyA, tathA pratirikte-ekAntesukho vihAraHavasthAnazayanAdirUpo yatra sa tathA mano'nukUleneti vyaktaM, zeSaM prAgvat / atha dazamakalpavRkSasvarUpamAha-'tIseNaM samAe tattha tattha bahave anigamA nAmaMdumagaNA pannattA samaNAuso!, jahA se AINagakhomataNulakaMbaladugUlakosejjakAlamigapaTTaaMsuacINaasuapaTTA AbharaNacittasaNhagakallANagabhiMgamIlakajjalabahuvaNNarattapIasukillasakkayamigalomahemapparallagvaruttarasiMdhuusabhadA mivaMgakaliMganaliNataMtumayabhatticittA vatthavihI bahuppagArA pavarapaTTaNuggayA vaNNarAgakaliA taheva teanigaNAvi dumagaNA anegabahuvihavivihavIsasApariNayAe vatthavihIe uvave A kusavikusajAva ciTuMtIti vAkyayojanA pUrvavat, nAmArthastu vicitravastradAyitvAt na vidyante nagnAstatkAlInajanA yebhyaste'nagnAH, yacca prAktaneSu bahuSu jambUdvIpaprajJaptisUtrAdarzeSu AyANA itizyatesalipipramAdaH sambhAvyate, prastutasUtrAlApakavistAropadarzakejIvAbhigame etAzasya pAThasyAdarzanAt, Ajinaka-carmamayaM vastra kSauma-sAmAnyataH kAsikaM atasImayamityanye, tanuH-zarIraM sukhasparzatayA lAti-anugRhmAtIti tanulaM-tanusukhAdi kambalaH pratItaH taNuakambala iti pAThe tu tantukaH-sUkSmorNAkambalaH dukUlaM-gauDaviSayaviziSTaMkAsikaM athavA dukUlo-vRkSavizeSastasya valkaM gRhItvA udUSale jalena saha kuTTayitvA vusIkRtya ca vyUyate yattadukUlaM kauzeyaM-trasaritantuniSpannakAlamRgapaTTa kAlamRgacarmaaMzucakIcAnAMzukAni nAnAdezeSu prasiddhAni dukUlavizeSarUpANi / * pUrvoktasyaiva valkasya yAnyabhyantarahahIribhiniSpAdyante sUkSmAntarANi bhavanti tAni cInAMzukAni vA paTTAni-paTTasUtraniSpannAni AbharaNaizcitrANi vicitrANi AbharaNavicitrANi zlakSNAni-sUkSNatantuniSpannAni kalyANakAni-paramavastralakSaNopetAni bhRGgaH-kITavizeSaH sa iva nIlaM tathA kajjalavarNaM bahuvarNa-vicitravarNaM raktaM pItaM zuklaM saMskRtaM-parikarmitaM yanmRgaloma hemaca tadAtmakaMkanakarasacchuritatvAdidharmayogAtra rallakaH-kambalavizeSojINAdi pazcAt dvandvaH, aparaH-pazcimadezaH uttaraH-uttaradezaH sindhuH-dezavizeSaH usabhatti-sampradAyagamyaM draviDavaMgakaligA dezavizeSAH eteSAM sambandhinastattaddezotpannatvena yete tathA nalinatantavaH-sUkSmatantavastanmayyo yA bhaktayo-vicchittayo viziSTaracanAstAbhi citrAityAdikA vastravidhayobahuprakArAbhaveyurvaraMpattanaMtattaprasiddhaMpattanaMtasmAdudagatA-vinirgatA vividhairvarNe-vividhairAgairmaJjiSThArAgAdibhiH kalitAstathaiva te'naganakA apidrumagaNA anekabahuvidhavividhavissApariNatena vastravidhinopapetA ityAdi / atra cAdhikAre jIvAbhigamasUtrAdarza kvacit 2 kizcidadhikapadamapi zyate tattu vRttAvavyAkhyAtaMsvayaMparyAlocyamAnamapica nArthapradamiti na likhitaM, tena tat sampradAyAdavagantavyaM, tamantareNa samyak pAThazuddherapi krtumshkytvaaditi| uktaM suSamasuSamAyAM kalpadrumasvarUpaM, atha tatkAlabhAvimanujasvarUpaM pRcchannAha mU (34) tIse gaMbhaMte! samAebharahe vAse maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre pa0?, go0 ! te NaM maNuA supaiDiakummacArucalaNA jAva lakkhaNavaMjaNaguNovaveA sujAya Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/33 suvibhattasaMgayaMgA pAsAdIA jAva pddiruuvaa| tIse NaM bhaMte ! samAe bharahe vAse maNuINaM kerisae AgArabhAva paDoAre pa0? go0! tAoNaM maNuIo sujAyasavvaMgasuMdarIo pahAmamahilAguNehi juttA aikaMtavisappamANamauyA sukumAlakummasaMThiavisiThThacalaNA ujjumauapIvarasusAhayaMgulIoabbhunayaraiataliNataMbasuiniddhanakhAromarahiavaTTalahasaMThiaajahaNNapasatya-lakkhaNaakoppajaMghajualAo suNimmiasugUDhasujaNNumaMDalasubaddhasaMdhIo kayalIkhaMbhAirekasaMThianivvaNasukumAlamauamaMsalaaviralasamasaMhiasujAyavaTTapIvaraniraMtarorU aTThAvayavIiyapaTTasaMThiapasatyavicchinnapihulasoNI vayaNAyAmappamANaduguNiavisAlamaMsalasubaddhajahaNavara vajavirAiapasatthalakkhaNanirodarativaliavaliataNuNaamajjhimAo ujjuasmshiajtnuksinnniddhaaijlddhsujaaysuvibhttkNtsobhtruilrmnnijromraaii| gaMgAvattapayAhiNAvattataraMgabhaMguraravikiraNataruNabohiaAkosAyaMtapaumagaMbhIraviaDaNAbhA aNubbhaDapasatthapINakucchIo saNNayapAsAo saMgayapAsAo sujAyapAsAo miamAiapINaraiapAsAo akaraMDuakaNagaruaganimmalasujAyaniruvahayagAyalaTThIo kaMcaNakalasappamANasamasahialaThThacucuAmelagajamalajualavaTTiaabbhuNNayapINaraiayapIvarapaoharAo bhuaMgaanupuvataNuagopucchavaTTasaMhiaNamiaAijalaliavAhAtaMvaNahAo maMsalaggahatthAo pIvarakomalavaraMgulIAo niddhpaannirehaarvissisNkhckksotthiysuvibhttsuviriapaannilehaao| pINuNNayakarakakkhavasthippaesA paDipuNNagalakapolA cauraMgulasuppamANakaMbuvarasarisagIvAo maMsalasaMThiapasatthahaNugAodADimapupphappagAsapIvarapalaMbakuMciavarAdharAo suMdaruttaroDAo dahidagarayacaMdakuMdavAsaMtimauladhavalaacchiddavimaladasamAo ratuppalapattamauasukumAlatAlujIhAokaNavIramaulakuDilaabbhuggayaujutuMgaNAsAosArayaNavakamalakumuakuvalavimaladalaNiarasarisalakkhaNapasatyaajimhakaMtaNayaNA pattaladhavalAyataAtaMvaloaNAo ANAmiacAvaruilakiNhabbharAisaMgayasujAyabhumagAo allINapamANajuttasavaNA susavaNAo pINamaTTagaMDalehAo cauraMsapasatthasamaNiDAlAo komuiirynniarvimlpddipunnnnsomvynnaa| ___ chattunnayauttamaMgAoakavilasusiNiddhasugaMdhadIhasirayAo chatta 1 jjhaya 2 jUa3thUbha 4 dAmaNi 5 kamaMDalu 6 kalasa 7 vAvi 8 sosthia9 paDAga 10 java 11 maccha 12 kumma 13 rahabara 14 magarajjhaya 15 aMka 16thAla 17 aMkusa 18 aTThAvaya 19 supaiTThaga 20 mayUra 21 siriabhisea 22 toraNa 23 meiNi 24 udahi 25 varabhavaNa 26 giri 27 varaAyaMsa 28 salIlagaya 29 usabha30 sIha 31 cAmara 32 uttamapasatyabattIsalakkhaNadharIohaMsasarisagaIo koilamahuragirasussarAo kaMtA savvassa aNumayAo vavagayavalipaliavaMgaduvvaNNavAhidohaggasogamukkA uccatteNa ya narANa thovUNamussiAo samAvasiMgAracAruvesA sNgygyhsiybhnniyaciddiavilaassNlaavnniunnjuttovyaarkuslaa| suMdarathaNajahanavayaNakaracalaNaNayaNalAvamNarUvajovvaNavilAsakaliA naMdanavanavivaracAriNIuvva accharAo bharahavAsamANusaccharAoaccheragapecchaNijjAopAsAIAojAva paDirUvAo, teNaMmaNuMA ohassarA haMsassarAkoMcassarA naMdissarA naMdighosAsIhassarA sIhaghosA susarA sUsaranigghosA chAyAyavojIviaMgamaMgA bajarisahanArAyasaMghayaNA samacaurasaMThANasaMThiA onal Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 109 chaviNirAtaMkA anulomavAuvegA kaMkaggahamI kavoyapariNAmA sauniposapiTTaMtarorupariNayA chaddhaNusahassamUsiA / tesi NaM maNuANaM be chappaNNA piTThakaraMDakasayA patrattA samaNAuso !, paumuppalagandhasarisaNIsAsasurabhivayaNA, teNaM maNuA pagaIuvasaMtA pagaIpayaNukohamANamAyAlobhA miumaddavasaMpatrA allINA bhaddagA vinIA appicchA asaNNihisaMcayA viDimaMtaraparivasaNA jahicchi akAmakAmiNo / vR 'tIse NaM bhaMte!' ityAdi, tasyAM samAyAM bhadanta ! bharatavarSe manujAnAM prakramAd yugminAM kIdRzaka AkArabhAvapratyavatAraH prajJaptaH ?, bhagavAnAha - gautama ! te manujAH supratiSThitAHsatpratiSThAnavatan saGgatanivezA ityarthaH, kUrmavatkacchapavadunnatatvena cAravazcaraNA yeSAM te tathA, nanu 'mAnavA maulito varNyA, devAzcaraNataH punariti kavisamayAnmanujajanminAM yugminAM pAdAdArabhya varNanaM kathaM yuktimaditi, ucyate, vareNyapuNyapradutikatvena te devatvenevAbhimatA iti na kAcidanupapattiriti, atra yAvacchabdasaGgrAhyaM muddhasirayA ityantaM, jIvAbhigamAdiprasiddhaM sUtraM caitat / 'rattuppalapattamau asukumAlakomalatalA naganagaramagarasAgaracakkaMkaharaMkalakkhaNaMkiacalaNA aNupuvvasusAhayaMgulIyA uNNayataNutaMbaNiddhaNakkhA saMThiasusiliTThagUDhagupphA eNIkuruviMdAvattavaTTANupubvajaMghA samugganimaggagUDhajANU gayasasaNasujAyasaNNibhorU varavAraNamattatullavikkamavilAsi agaI pamuiavaraturagasIhavaravaTTiakaDI varaturagasujAyagujjhadesA AiNNahauvva niruvalevA sAhayasoNaMdamusaladappaNaNigari avarakaNagacchasarisavaravairavaliamajjhA jhasavihagasujAyapINakucchI jhasoarA suikaraNA gaMgAvattapayAhiNAvattataraMgabhaMguraravikiraNaruNabohiaAkosAyaMtapaumagaMbhIraviaDaNAbhA ujjuasamasaMhiajaJcataNukasiNaNiddhaAdejjAlaDahasUmAlamauaramaNijjaromarAI saMNayapAsA saMgayapAsA suMdarapAsA sujAyapAsA miamAiapINaraiapAsA akaraMDuakaNagaruaganimmalasujAyaniruvahayadehadhArI pasatyabattIsalakkhaNadharA kaNagasilAyalujjalapasatyasamatalauvai avicchipihulavacchA sirivacchaMki avacchA juasaNNibhapINarai apIvarapauThThasaMThi asusiliTThavisiTThaghaNathira- subaddhasaMdhipuravarabaraphalihavaTTibhujA bhujagIsaraviulabhoga- AyANaphalihaucchUDhadIhabAhUrattatalovai amauamaMsalasujAyapasatthalakkhaNaacchiddajAlapANI pIvarakomalavaraMgulIA AyaMbataliNasuiruila niddhanakkhA 1 caMdapANilehA sUrapANilehA saMkhapANilehA cakkapANilehA disAsovatthiyapANilehA caMdasUrasaMkhacakkadisAsovatthi apANilehA anegavaralakkhaNuttamapasatyasuiraapANilehA varamahisavarAhasIhasahulausahaNagavarapaDipuNNavipulakhaMdhA cauraMgulasuppamANakaMbuvarasarisagIvA maMsalasaMThiapasatyasaddUlavipulahaNuA avaTThiasuvibhattacittamaMsU oavi asilappavAlabiMvaphalasaNNibhAdharoTThA paMDurasasisagalavimalaNimmalasaMkhamokhIrapheNakuMdadagarayamuNAliAdhavaladaMtaseDhI akhaMDadaMtA aphuDiadaMtA sujAyadaMtA aviraladaMtA egadaMtaseDhIvva aNegadaMtA huavahaNirddhatadhoatattatavaNijjarattalatAlujIhA garulAyataujutuMgaNAsA avadAliapoMDarIkaNapaNA koAsiyadhavalapattalacchA ANAmiacAva ruilakiNhabmarAisaThi asaMgayaAyAyasujAyataNukasiNaniddhabhumaA allINapamANajuttasavaNA sussavaNA pINamaMsalakavola sabhAgA Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/34 nivvaNasamalaTThamaTTacaMdaddhasamaNilADA uDuvaipaDipuNNasomavayaNA dhananiciasubaddhalakkhaNuNNayakUDAgAraNibhapiMDiaggasirAchattAgAruttamaMgadesAdADimapuSpapagAsatavanijasarisanimmalasujAyakesaMtabhUmI sAmaliboMDaghananiciacchoDiamiuvisayapasatthasuhumalakkhaNasugaMdhasuMdarabhuamoagabhiMgaNIlakajjalapahaThThabhamaragaNaNiddhaNikuraMbaniciapayAhiNAvattamuddhasirayA' iti, atra vyAkhyA ___raktaMlohitamutpalapatravanmRdukaM mAIvaguNopetamakarkazamityarthaH taccAsukumAramapisambhavati yathA ghRSTamRSTapASANapratimA tataAha-sukumAlebhyo'pi-zirISakusumAdibhyo'pi komalaM-sukumAlaM talaM-pAdatalaM yeSAM te tathA, nago-giri nagaramakarasAgaracakrANi spaSTAni aGkadharaH-candraH aGka:tasyaiva lAJchanaM yalloke mRgAdivyapadeza labhate, evaMrUpairlakSaNairuktavastvAkArapariNatAbhI rekhAbhiraGkitAzcalanA yeSAM te tathA, pUrvasyA anu laghava iti gamyate anupUrvA, kimuktaM bhavati?. pUrvasyAH pUrvasyAH uttarottarA nakhaM nakhena hInAH 'nahaMnaheNahINAo' iti sAmudrikazAstravacanAt, athavAAnupUvyeNa-paripATyA varddhamAnAhIyamAnAvA itigamyate, susaMhatA-aviralAagulyaHpAdAgrAvayavA yeSAM te tathA, atrAnupUrveNeti vizeSaNagrahaNAt padAGgulIgrahaNaM, tAsAmeva nakhaM nakhena hInatvAt, unnatA-madhye tuDgAstanavaH-pratalAstAmrA-raktAH snigdhAH-snigdhakAntimanto nakhAH pAdagatA iti sAmarthyalabhyaM tadvarNanAdhikArAtyeSAMte tathA, nakkhetyatra dvitvaM sevAditvAt, saMsthitau-samyak svapramANatayA sthitI suzliSTI-sughanau susthirAvityartha gUDhI-guptI mAMsalatvAdanupalakSyau gulphau-ghuTiko yeSAM tetathA, eNI-hariNItasyAiha jasA grAhyA, kuruvindaH-tRNavizeSaH vartacasUtravalanakaM etAnIva vRtte-vartule AnupUvyerNa-krameNa Urdhva sthUle sthUlatare iti zeSaH jo yeSAM te tthaa| aupapAtikavRttau tu anye tvAhuH eNyaH snAyavaH kuruvindaH kuTilakAbhidhAno rogavizeSastAbhisatyakte ityapi vyAkhyAtamasti, vRttetyAdi tathaiva, samudgaH-samudgakAkhyabhAjanavizeSastasya tatpidhAnasya ca sandhistadvannimagne gUDhe-mAMsalatvAdanupalakSye jAnunI yeSAM te tathA, kvacitsamugga Nimagga gUDhajANU iti pAThastatra samudgakasyeva-pakSivizeSasyeva nisargato gUDhesvabhAvatomAMsalatvAdanunnatenatuzophAdivikArataHzeSatathaiva, gajasya-hastinaHzvasana:-zuNDAdaNDaH sujAtaH-suniSpannastasya sannibhA UruryeSAM te tathA, sujAtazabdasya vizeSaNasya paranipAtaH prAkRtatvAt, mattovaraH pradhAno bhadrajAtIyatvAdvAraNo-hastI tasya vikramaH-caMkramaNaMtadvadvilAsitAvilAsaH sAto'syA ititArakAditvAditapratyayaHvilAsavatI gati-gamanaM yeSAMte tathA, atrApi mattazabdasya vizeSyAt paranipAtaH prAkRtatvAt, pramudito rogAdyabhAvenAtipuSTo yauvanaprApta iti gamyate evaMvidho yo varaturagaH siMhavarazvatadvadvartitA-vRttA kaTIryeSAMte tathA, varaturagasyeva sujAtaH suguptatvena suniSpano guhyadezo yeSAM te tthaa| ___-AkIrNahaya iva-jAtyAzva iva nirupalepAH-nirupalepazarIrAH, jAtyAzvo hi mUtrAdyanupaliptagAtro bhavatIti, saMhatasaunandaM nAma UrcIkRtamulUkhalAkRtikASThaM tacca madhye tanu ubhayoH pArzvayovRhat athavA saMhataM-sakSiptamadhyaM saunandaM-rAmAyudhaM musalavizeSa eva musalaM sAmAnyataH darpaNazabdenehAvayave samudAyopacArAdarpaNagaNDo gRhyate tathA nigaritaM-sArIkRtaM varakanakaM tasya Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 999 vakSaskAraH - 2 tsaru-khaDagAdimuSTistaiH sadRzaM teSAmivetyarthaH, tathA varavajrasyeva saudharmendrAyudhasyeva kSAmo valitovalayaH saMjAtA asyeti valito valitrayopeto madhyo- madhyabhAgo yeSAM te tathA, jhaSasyeva anantaroktasyevodaraM yeSAM te tathA, zucIni pavitrANi nirulepAnIti bhAvaH, karaNAni - cakSurAdInIndriyANi yeSAM te tathA / atra ca 'pamhavi aDaNAbhA' iti padaM kvacidvAcanAntare prasiddhamapi na vyAkhyAtaM, gaGgAyA AvarttakaH payasAM bhramaH sa iva pradakSiNAvarttA na tu vAmAvarttA taraGgA iva taraGgAH tisraH valayastAbhirbhaGgurAH bhugnA ravikiraNaiH taruNaiH- abhinavairbodhitaM - unnidrIkRtaM sat AkozAyamAnaMvikacIbhavadityartha padmaM tadvad gambhIrA vikaTA- vizAlA nAbhiryeSAM te tathA, vizeSaNasya paranipAtaH prAgvat, asmAcca nirdezAdanAmyapi samAsAntaH, RjukA- avakrA samAna kApi danturA saMhitA-santatirUpeNa sthitA na tvapAntarAlavyavacchinnA sujAtA-sujanmA na tu kAlAdivaiguNyato durjanmA, ata eva jAtyA - pradhAnA tanvI na tu sthUrA kRSNA na tu markaTavarNA snigdhA-cikkaNA AdeyAdarzanapathamupagatA satI punaH punarAkAMkSaNIyA / -- * uktameva vizeSaNadvAreNa samarthayate - laDahA- salavaNimA ata AdeyA sukumAramadvIatikomalA ramaNIyA - ramyA romarAjiryeSAM te tathA, samyak adho'dhaH krameNa nate pArzve yeSAM te tathA, saDgate- dehapramANocite pArzve yeSAM te tathA, ata eva sundarapArvAH sujAtapArazva iti padadvayaM vyaktaM, tathA mite- parimite mAtrike - mAtropete ekArthapadadvayayogAdatIva mAtrAnvite nocitapramANAnyUnAdhike pIne upacite ratide pArzve yeSAM te tathA, avidyamAnaM -mAMsalatvenAnupalakSyamANaM karaNDakaM - pRSThavaMzAsthikaM yasya dehasya so'karaNDukaH, atrAlpatvenAbhAvavivakSaNAdevaM nirdezaH, anudarA kanyetyAdivat, athavA akaraNDukamiveti vyAkhyeyaM, kanakasyeva rucako ruciryasya sa nirmalaH - svAbhAvikAgantukamalarahitaH sujAto- bIjAdhAnAdArabhya janmadoSarahitaH nirupadravojvarAdidaMzAdyupadravarahitaH evaMvidho yo dehastaM dhArayantItyevaMzIlAH / - tathA kanakazilAtalavadujvalaM prazastaM samatalaM aviSamaM upacitaM mAsalaM vistIrNardhvAdho'- pekSayA pRthulaM dakSiNottarato vakSaH - uroyeSA te tathA, zrIvaccho- lAJchanavizeSastenAGkitaM vakSo yeSAM te tathA, yugasannibhau-vRttatvenAyatatvena ca yUpatulyau pInI- mAMsalI ratidI pazyatAM subhagau pIvaraprakoSThakI - akRzakalAcikI, tathA saMsthitAH - saMsthAnavizeSavantaH suzliSTAH sughanAH viziSTA:pradhAnAH ghanA-nibiDAH sthirA - nAtizlathAH subaddhAH snAyubhi suSThu baddhAH sandhayaH-asthisandhAnAni yayostau tathA, puravaraparighavat-mahAnagarArgalAvadvarttitau-vattau bhujau yeSAM te tathA, tataH padadvayadvayamIlanena karmadhArayaH, punarbAhumavAyAmato vizinaSTi-bhujagezvaro-bhujagarAjastasya vipulo yo bhogaH-zarIraM tathA AdIyatedvArasthaganArthaM gRhyata ityAdanaH sa cAsau parighaH argalA / 'ucchUDha' tti svasthAnAdavakSipto niSkAzito dvArapRSThabhAge datta ityarthaH, vizeSaNavyastatA cArSatvAt, tataH pUrvapadena karmadhArayaH, tadvaddIrghau bAhU yeSA te tathA, na cAtrAnantaroktavizeSaNena paunaruktyamAzaGkanIyaM, atrAyAmatAdarzanAya prastutavizeSaNasya viziSya darzanAt, raktatalIaruNAvadhobhAgI upacitau-unnatI aupayikau vA ucitau avapatitau vA krameNa hIyamAnopacaya mRdukau mAMsalau sujAtAviti padatrayaM prAgvat, prazastalakSaNau acchidrajAlau-aviralAGgulisamudAyau pANI - hastau yeSAM te taSA pIvarakomalavaraMgulIA iti vyaktaM, AtAmrA-ISadraktAstalInAH - pratalAH Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2 / 34 zucayaH - pavitrA rucirA-manojJAH snigdhA - arUkSA nakhA yeSAM te tathA, nakhazabde dvirbhAvastu prAgvat, candra iva candrakArA pANirekhA yeSAM te tathA, 'disAsovatthia'tti dikasauvastiko-dikaprokSakaH dikapradhAnaH svastiko dakSiNAvarttaH svastika ityanye sa pANI rekhA yeSAM te tathA, etadevAnantaroktavizeSaNapaJcakaM tatprazastatAprakarSapratipAdanAya Aha 'caMdasUre' ti gatArtha, nanu iyantyeva lakSaNAni teSAM zarIrasthAnItyAha- anekaiH prabhUtaivaraiHpradhAnairlakSaNairuttamAH- prazaMsAspadIbhUtAH zucayaH pavitrAH racitAH svakarmaNA niSpAditAH pANirekhA yeSAM te tathA, varamahiSaH svapramANenAhIno vipulo vistIrNa skandhaH - aMsadezo yeSAM te tathA, caturaDgulaMsvAGgApekSayA caturaGgulapramitaM suSThu zobhanaM pramANaM yasyAH sA tathA, kambUvarasa dhzI - unnatatayA valitrayayogena ca pradhAnazaGkhasannibhA grIvA yeSAM te tathA, vivekavilAse tu pratimAyA ekAdazAGgasthAnasaGkhyAyAM 'catuH paJca caturvahni' iti zloke grIvAyAstrayaGgulaM mAnamiti, mAMsalaMpuSTaM tathA saMsthitaM saMstAnaM tena prazastaM saGkucitaM kamalAkAratvAt zArdUlasyeva-vyAghrasyeva vipulaMvistIrNa hanukaM yeSAM te tathA, avasthitAni - avardhiSNUni suvibhaktAni - parasparaM zobhamAnavibhAgAni na tu punarmarujAtA bhIrasyeva vyAdAnamAtralakSyavadanavivarasya kUrcakezapuA iva puJjIbhUtAni citrANi - atiramyatayA'dbhutAni zmazrUNi kUrcakezA yeSAM te tathA, zmazrUNAmabhAve SaNDabhAvapratipatti hIyamAnatve caindraluptikatvAvArddhakapratipatti varddhamAnatve casaMskArakajanAbhAvAdgahanabhUtAni tAni syurityavasthitatvaM, 'uavia'tti parikarmitaM yacchilArUpaM pravAlaM AyatavidrumakhaNDamityarthaH / na tu maNikAdirUpaM tasyaitadupamAnAnupapatteH vimbaphalaM-pakvagolhAphalaM tayoH sannibho raktayonnatamadhyatayA adharoSTha: - adhastano dantacchado yeSAM te tathA, pANDuraM yacchazizakalaMcandramaNDalakhaNDaM akalaGkazcandramaNDalabhAga ityartha vimalAnAM madhye nirmalazca yaH zaGkho gokSIraphenazca pratItaH kundaM ca kundakusumaM dakarajazca vAtAhatajalakamaH mRNAlikA ca padminImUlaM tadvaddhavalA danta zreNI - dazanapaGkiryeSAM te tathA, akhaNDadantAH - paripUrNadazanAH asphuTitadantAH - ajarjaradantAH ata eva sujAtadantAH - janmadoSarahitadantA aviraladantA- nirantarAladantAH, ekAkArA dantazreNiryeSAM te tathA ta iva parasparAnupalakSyamANadantavibhAgatvAt aneke dvAtriMzaddantA yeSAM te tathA, evaM nAma te'viraladantA yathA'nekadantA api santaH ekAkArapaGkatayaH iva lakSyante iti bhAvaH, hutavahenaagninA nirdhyAtaM-nirdagdhaM sat dhautaM-zodhitamalaM taptaM satApaM tapanIyaM suvarNavizeSastadvadraktatalaMlohitarUpaM tAlu ca kAkudaM jihvA ca rasanA yeSA te tathA, garuDasyeva pakSirAjasyevAyatA- dIrghA RjvI- saralA tuDgA-unnatA na tu mudgalajAtIyasyeva cipiTA nAsA - nAsikA yeSAM te tathA / avadAlitaravikarairvikAsitaM yatpuNDarIkaM zvetaM padmaM tadvannayane yeSAM te tathA, 'kosAia' tti vikAse: ko AsavisaTTA ' vityanena koAsite vikasite dhavale ca kvaciddeze patarale-pakSmavatI akSiNI-netre yeSAM te tathA AnAmitaM- ISannAmitamAropitamiti bhAvaH yazcApaM dhanustadvaduciresaMsthAnavizeSabhAvato ramaNIye kRSNAbhrarAjIva saMsthite sagate yathoktapramANopapanne Ayate-dIrghe sujAte- suniSpatre tanU-tanake zlakSNaparimitavAlapaMkyAtmakatvAt kRSNe-kAlimopete snigdhacchAye dhruva yeSAM te tathA, AlInau - mastakabhittau kiJcillagnau na tu Tapparau pramANayuktau svapramANopetau zravaNa-karNau yeSAM te tathA ata eva suzravaNA iti spaSTaM, athavA suSThu zravaNaM- zabdopalambho yeSAM te Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 113 tathA / pInau-puSTau yato mAMsalau-upacitau kapolalakSaNau dezabhAgau-mukhAvayavI yeSAM te tathA, sUtre nilADeti prAkRtalakSaNavazAt, pratipUrNa-paurNamAsIya uDupati-candraH sa iva somaM-sazrIkaM vadanaM yeSAM tetathA, padavyatyaye prAktan eva hetuH, ghanavaayodhanavanicitaM-niviDaM subaddhaM-suSTusnAyunaddhaM lakSaNonnataM-prazastalakSaNaMkUTasya-girizikhirasyAkAreNa nirbha-sazaMpiNDikeva-pASANapiNDikeva vartulatvena piNDikAyamAnamagraziraH-uSNISalakSaNaMyeSAMtetathA, chatrAkAraH-chatrasadhza uttamAnarUpo dezo yeSAM te tathA, dADimapuSpasya prakAzena-aruNimnA tathA tapanIyena ca sadhzI nirmalA sujAtA kezAnte-vAlasamIpe kezabhUmi-kezotpattisthAnabhUtA mastakatvaga yeSAM te tathA, tathA zAlmalyAvRkSavizeSasya yad boNDaM-phalaM tadvad ghanA-nicitA atizayena nibiDAH, choTitA api yugminAM parijJAnAbhAvena kezapAzAkaraNAt paraM choTitA api tathA svabhAvena zAlmalIboDAkAravadghanA nicitA evAvatiSThante tenaitadvizeSaNopAdAnaM, tathA mRdavaH-akharAH vizadA-nirmalAH prazastAHprazaMsAspadIbhUtAH sUkSmA-lakSNAH lakSaNaM vidyate yeSAM te lakSaNAH-lakSaNavantaH abhrAditvAdapratyaH sugandhAH-paramagandhopetAHata eva sundarAstathA bhujamocako-ralavizeSaH bhRGgo-nIlakITaH, asya grahaNaM tu nIlakRSNayoraikyAt, nIlo marakatamaNi kajjalaM-pratItaM prahRSTaH-puSTaH bhramaragaNaH / sa cAtyantakAlimopetaH syAditi, te iva snigdhAH nikurambabhUtAH santo nicitA na tu vikIrNA santaH saMkuJcitAH ISatakuTilAH-kuNDalIbhUtA ityarthaH,pradakSiNAvartAzca mUrddhanizirojAvAlA yeSAM te tathaASa ityetatparyantamatidezasUtraM, atha mUlasUtramanuzriyatelakSaNAni-svastikAdIni vyaJjanAni-maSItilakAdIni guNAH-kSAntyAdayastairupapetAH, sujAtaM pUrvavat, suvibhaktaapratyagAnAMyathoktavaiviktyasadbhAvAtsaDgataM-pramANopapatraM, natuSaDaGgulikAdinyUnAdhikamagaMdehoyeSAM tetathA, prAsAdIyA iti padacatuSkaMgatArthamiti |ath yugaladharme samAne'pimA bhUtpaMktibheda iti yugmirUpaM pRcchati 'tIse na'mityAdi, tasyAM bhadanta ! samAyAM bharate varSe manujInAM prastAvAd yugminInAM kIzaH AkArabhAvapratyavatAraH prajJaptaH?, 'gautame'tyAdi prAgvat / tAmanujyaH sujAtAni yathoktapramANopapetayA zobhanajanmAnisarvANyaDgAni-ziraHprabhRtIni yAsAM tAH, ata eva sundaryazca-sundarAkArAH, atra padadvaya 2 sya karmadhArayaH, tathA pradhAnA ye mahilAguNAH-straguNAH priyaMvadatvasvabhartRcittAnuvartakatvaprabhRtayastairyuktAH, anenAnantaroktavizeSaNadvayena sAmAnyato varNane kRte'pi tAsAM tadbhartRNAM ca prAcInadAnaphalodbhAvanAya viziSya varNayati-atikAntau-atiramyau tata eva viziSTasvapramANau-svazarIrAnusAripramANI na nyUnAdhikamAtrAvityartha, athavA visarpantAvapi-saJcarantAvapi mRdUnAMmadhye sukumAlau kUrmasaMsthitauunnatatvena kacchapasaMsthAnau viziSTI-manojJau calanau-pAdau yAsAMtAstathA, RjavaH-saralAH mRdavaHkomalAH pIvarAH-azyamAnasnAyvAdisandhikatvenopacitAH susaMhatAH-suzliSTAnirvicAlAityarthaH, agulyaH-pAdAGgulayo yAsAM tAstathA, abhyunatA-unnatA ratidAH-sukhadA draSTaNAM athavA mRgaramaNAdanyatrApyanuSaMgalopavAdimatAzrayaNAdraJjitA iva lAkSArasena talinAH-pratalAstAmrAISadraktAH zucayaH-pavitrA snigdhAH-cikkanA nakhA yAsAMtAstathA nakkhetyatra dvirbhAvaH prAgvat / - romarahitaM-nirlomakaMvRttaM-vartulaM laSTasaMsthitaM manojJasaMsthAnaM, krameNoddhasthUraMsthUrataramiti Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/34 bhAvaH, ajaghanyAni utkRSTAni prazastAnilakSaNAniyatratattathA, etAzaMakopyaM-adveSyamatisubhagatvena jaMghAyugalaM yAsAMtAstathA, suSTunitarAM mite-parimANopete sugUDhe-anupalakSye ye jAnumaNDale tayoH subaddhau heDhasnAyukatvAd sandhI-sandhAne yAsAMtAstathA, kadalIstambhAdatirekeNa-atizayena saMsthitaM-saMsthAnaM yayoste niNe-visphoTakAdikSatarahite sukumAramRduke atyarthakomale mAsalemAMsapUrNe na tu kAkajaMghAvadurbale avirale-parasparAsanne same pramANatastulye sahike-kSame sujAtesuniSpanne vRtte-vartule pIvare-sopacaye nirantare-parasparanirvizeSe UrU-sakthinI yAsAM tAstathA, vIti-vigatetiko ghuNAdhakSata iti bhAvaH evaMvidho'STApado-dhUtaphalakaM, vizeSaNavyatyayaH prAkRtatvAt, tadvat praSThasaMsthitA-pradhAnasaMsthAnA prazastA vistIrNapRthulA-ativipulA zroNikaTeragrabhagoyAsAMtAstathA, vadanAyAmapramANasya mukhadIrghatvasya ca dvAdazAGgulapramANasya tasmAd dviguNaM caturviMzatyaGgulaM vistIrNaM mAMsalaM-puSTaM subaddhaM-azlathaM jaghanavaraM-pradhAnakaTIpUrvabhAgaM dhArayantItyevaMzIlAH / atrApi vizeSaNasya paranipAtaH prAgvat, vajravadvirAjitaM kSAmatvena tathA prazastalakSaNaM sAmudrikaprazastaguNopetaM nirudaraM-vikRtodararahitaM athavA nirudaraMalpatvenAbhAvavivakSaNAt tina valayo yatra tatrivalikaM tathA balitaM-sAtabalaM na ca kSAmatvena durbalamAzaGkanIyaM, tanu-kRzaM nataM-namaMtanunatamISannamramityartha, IzaM madhyaM yAsAM tAstathA, svArthe kapratyayaH, RjukAnAM avakrANAM samAnAM-tulyAnAM na kApi danturANAM saMhitAnAM saMtatAnAM na tvapAntarAle vyavacchitrAnAM jAtyAnA-svabhAvajAnAMpradhAnAnAMvAtanUnAMsUkSmANAM kRSNAnAM-kAlAnAM natumarkaTavarNAnAM snigdhAnAM satejaskAnAMAdeyAnAM-dRSTisubhagAnAM laDahatti lalitAnAMsujAtAnAMsuniSpannAnAM suvibhaktAnAM kAntAnAM-kamanIyAnAM ata eva sobhamAnAnAM ruciraramaNIyAnAMatimanoharANAM rogNAMrAji-AvalIyaryAsAMtAstathA, gaDgAvattetipadaMprAgvat, anubhaTau-anulbaNau prazastI pInau kukSI yAsAMtAstathA, sanatapAdivizeSaNAni prAgvat / kAJcanakalazayorivapramANaM yayostau tathA, samau-parasparaMtulyau naiko hIno naeko'dhika iti bhAvaH sahitau-saMhato anayorantarAle mRNAlasUtramapi na pravezaM labhate iti bhAvaH, sujAtIjanmadoSarahitau laSTacUcukAmelakau-manojJastanamukhazekharau yamalau-samazreNIko yugalau-yugalarUpI vartitau-vRttau abhyunatau-patyurabhimukhamunnatau pInaM-puSTAM ratiM patyurdatta ita pInaratidau pIvarau-puSTau payodharau yAsAM tAstathA, mujagavadAnupUvyeNa-krameNAdho'dhobhAge ityartha tanuko ata eva gopucchavadRttau samau-parasparaM tulyau saMhitau-madhyakAyApekSayA'viralau natau-namnau skandhadezasya natatvAtAdeyI-atisubhagatayopAdeyau talinI-manojJaceSTAkalitIbAhUyAsAMtAstathA, tAmranakhA iti vyaktaM, mAMsalAvagrahastau-hastAgrabhAgau yAsAM tAstathA, pIvareti prAgvat, snigdhapANirekhA iti vyaktaM, ravizazizaGkhacakrasvastikA eva suvibhaktAH-suprakaTAH suviracitAH-sunirmitAH pANirekhA yAsa tAstathA, pInA-upacitAvayavA unnatA-abhyunnatAH kakSAvakSobastiparadezAbhujamUlahadayaguhyapradezAyAsAMtAstathA, paripUrNAgalakapolA yAsAMtAstathA, cauraDguletipUrvavat, mAMsaleti vyaktaM dADimapuSpaprakAzo rakta ityartha pIvara upcitH| pralambaH-oSThApekSayA ISallambamAnaH kuJcitaH-AkuJcito manAga valita ityarthaH varaHpradhAno'dharaH-adhastanadazanacchado yAsAM tAstathA, sundarotaroSThA iti kaNThayam, dadhi pratItaM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 115 dagaraja - udakakaNazcandraH pratItaH kuMdaM- kundakusumaM vAsantImukulaM-vanaspativizeSakalikA tadvad dhavalA jambUdvIpaprajJaptipraznavyAkaraNAdyAdarzeSvaSTo'pi dhavalazabdo jIvAbhigamavRttau darzanAllikhito'sti acchidrA - aviralA vimalA - nirmalA dazanA-dantA yAsAM tAstathA, raktotpalavadraktaM mRdusukumAraM atikomalaM tAlu jihvA ca yAsAM tAstathA, karavIrakalikAvat nAsApuTadvayasya yathoktapramANatayA saMvRtAkAratayA vA'kuTilA avakrA satI abhyudagatAbhrUdvayamadhyato vinirgatA ata eva RjvI saralA satI tuDgA uccA natu gavAdizra GgavakA satI tuGgetyartha, evaMvidhA nAsA yAsAM tAstathA, zaradi bhavaM zAradaM navaM kamalaM- ravibodhaM kumudaM candrabodhyaM kuvalayaM tadeva nIlaM eSAM yo dalanikaraH- patrasamUhastatsadhze lakSaNaprazaste ajihme-amande bhadrabhAvatayA nirvikAracapale ityarthaH, kAnte nayane yAsAM tAstathA, etena tadIyadhzAmanaJjitasubhagatvamAyatatvaM sahajacapalatvaM cAha, strINAmaGge hi nayanasaubhAgyameva paramazR GgArAGgamiti punastadvizeSaNena patrale - pakSmavatI na tu rogavizeSAdgataromake kvaciddhavale karNAntavarttinI kacittAmralocane yAsAM tAstathA / 'ANAmia' tti 'allINa' vizeSaNe prAgvat, pInA mAMsalatayA natu kUpAkArA mRSTA- zuddhA na tu zyAmacchAyApannA gaNDalekhA - kapolapAlI yAsAM tAstathA, caturSu asraSu koNeSu dakSiNottarayoH pratyekamUrddhAdhobhAgarUpeSu prazastamahInAdhikalakSaNatvAt samam-aviSamaM lalATaM yAsAM tAstathA, kaumudI - kArttikI paurNimA tasyA rajanikaraH- candrastadvadvimalaM pratipUrNam- ahInaM saumyaM - akrUraM na tu bakakAntAnAmiva bhISaNaM vadanaM yAsAM tAstathA, chatronnatottamAGgA iti pratItaM, akapilA-zyAmAH susnigdhAH- tailAbhAvAdabhyaDganirapekSatayA nisargacikkaNAH sugandhA dIrghA na tu puruSakezA iva nikurambabhUtAH nApi dhammillAdipariNAmamApannAH saMyamavijJAnAbhAvAt zirojA yAsAM tAstathA / , chatraM 1 dhvajaH 2 yUpaH-stambhavizeSaH 3 stUpaH- pIThaM 4 dAmiNitti rUDhigamyaM 5 kamaNDaluHtApasapAnIyapAtraM 6 kalazaH 7 vApI 8 svastikaH 9 patAkA 10 yavo 11 matsyaH 12 kUrmaH 13 rathavaraH 14 makaradhvajaH - kAmadevastatasaMsUcakaM sUcanIye sUcakopacArAllakSaNamiti, taca sarvakAlamavidhavatvAdisUcakaM 15 aGkaH- candrabimbAntarvartI zyAmAvayavaH kvacidaGkasthAne zuka iti dhzyate 16 sthAlaM 17 aGkuzaH 18 aSTApadaM dyUtaphalakaM 19 supratiSThakaM-sthApanakaM 20 mayUraH 21 zriyo'bhiSeko-lakSmayA abhiSekaH 22 toraNaM 23 bhedinI 24 udadhi 25 varabhavanaM- pradhAnagRhaM 26 giri 27 varAdarzo - varadarpaNaH 28 salIlagajo-lIlAvAn gajaH 29 RSabho - gauH 30 siMhaH 31 cAmaraM 32 / etAnyuttamAni - pradhAnAni prazastAni sAmudrikazAstraSu prazaMsAspadIbhUtAni dvAtriMzallakSaNAni dharanti yAstAstathA haMsasya sadhzI gatiryAsAM tAstathA kokilAyA AmramaJjarIsaMskRtatvena paJcamasvarodgAramayI yA madhurA gIstadvat suSThu - zobhanaH svaro yAsAM tAstathA, kAntAH - kamanIyAH sarvasya tatpratyAsannavarttino lokasyAnumatAH sammatA na kasyApi manAgapi dveSyA iti bhAvaH, vali - zaithilsamudbhavazcarmavikAraH palitaM pANDuraH kacaH vyapagatAni valipalitAni yAbhyastAstathA, tathA viruddhamaDgaM vyaGgaM vakAravAnayavaH durvarNo- duSTazarIracchavi vyAdhidaurbhAgyazokAH pratItAH tairmuktAH, paJcAdvizeSaNadvayakarmadhArayaH, uccatvena ca narANAM svabhartRNAM stokonaM yathA syAttathocchritAH kiJcinyUnigavyatocchrayA ityarthaH, na hi aidaMyugInamanuSyapalya iva svabhartu samoccatvA adhikaccatvA vA bhaveyuH, kimuktaM bhavati ? yathA hi samprati puruSasya anyUnoccatvayA bhAryAyA yogo loke upahAsapAtraM syAt na tathA Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/34 teSAM manuSyANAmiti, tathA svabhAvata eva agArarUpazcAru-pradhAno veSo yAsAM tAstathA, prAyo nirvikAramanaskatvenAddaSTapUrvakatvena ca tAsAMsImantonnayanAdyaupAdhikazra gArAbhAvAt, saDgataMucitaM gataM-gamanaM haMsIgamanavat hasitaM-hasanaM kapolavikAzipremasandarzica bhaNitaM-bhaNanaMgambhIra darpakoddIpi ca ceSTanaM-sakAmamaDgapratyagopADgadarzanAdi vilAso-netraceSTA saMlApaH-patyA saha sakAmaM svahadayapratyarpaNakSamaM parasparaM sambhASaNaM tatra nipuNAH, tathA yuktAH -saDgatA ye upacArAlokavyavahArAsteSu kuzalAH, tataH patadvayasya krmdhaaryH| evaMvidhavizeSaNAzca svapatiM prati draSTavyA natu parapuruSaM prati, tathAvidhakAlasvabhAvAt pratanukAmatayA parapuruSaM prati tAsAmabhilASAsambhavAt, evaM ca yugmipuruSANAmapi parastra prati nAbhilASa iti pratipattavyaM, nanvevaM sati prathamabhagavataH sunandApANigrahaNaM kathamucitaM? mRte'pi puMsi tasyAH parasambandhitvAvirodhAt, ucyate, mA brUhi niSiddhaviruddhAcaraNasya bhagavataH zravaNAzravyamenamapavAdaM, kanyAvasthAyA eva tasyA bhagavatA pANigrahaNakaraNAt, ytH||1|| "paDhamo akAlamacUtahiM tAlaphaleNa dArao pho| kaNNA ya kulagareNaM siTe gahiA usbhpttii||" evaMtarhi sahajAtAyAH sumaDgalAyAH pANigrahaNaM kathaM?,satyaM tadAnIntanalokAcIrNatvena tadAnIM tasyA aviruddhatvAditi, pUrvoktamevArtha sampiNDyAha-'suMdare'tyAdi vyaktameva, navaraMjaghanaMpUrvakaTIbhAgaH, lAvaNyaM-AkArasya spRhaNIyatA vilAsaH-straNAMceSTAvizeSaH, Aha c||1|| "sthAnAsanagamanAnAM hastabhrUnetrakarmaNAM caiv|| utpadyate vizeSo yaH zliSTaH sa tu vilAsaH syAt / / " nandanavanaM-meroddhitIyavanaMtasyavivaraM-avakAzo vRkSarahitabhUbhAgastatracAriNyaivApsarasodevyaH bharatavarSe mAnuSarapAapsarasaH Azcarya-adbhUtamiti prekSaNIyAH prAsAdIyA ityAdi / samprati strapuMsasAdhAraNyena tatkAlabhAvimanuSyasvarUpaM vivakSuridamAha-'teNaM maNuA' ityAdi, te suSamasuSamAbhAvino manuSyAH odhaH-pravAhI svaro yeSAM te tathA, haMsasyeva madhuraH svaro yeSAM te tathA, krauJcasyevAprayAsavinirgato'pi dIrghadezavyApI svaro yeSAM te tathA, nandI-dvAdazavidha-tUryasamudayastasyA iva zabdAntaratirodhAyI svaro yeSaM te tathA, nanyA iva ghoSaH-anunAdo yeSAM te tathA, siMhasyeva baliSTaH svaro yeSAM tetathA, evaM siMhaghoSAH,uktavizeSaNAnAM vizeSaNadvArA hetumAcaSTesusvarAH susvaranirghoSAH, chAyayA-prabhayA dyotitAnyaDgAni-avayavA yasya tadevaMvidhamaDga-zarIraM yeSAM te tathA, makAro'lAkSaNikaH, vajraRSabhanArAcaM nAma sarvotkRSTAdyaM saMhananaM yeSAM tetathA, sama caturasra saMsthAna-sarvotkRSTa AkRtivizeSastena saMsthitAHchavyAM-tvaci nirAtaGkAH-nIrogAH drukuSThakilAsAditvagdoSarahitavapuSa ityarthaH, athavA chavitti chavimantaH,chavicchavimatorabhedoSa-cArAd dIrghatvena matullopAdvA, yathA marIcirityatra malayagirIyAvazyakavRttI, udAttavarNasukumAratvacA yuktA ityarthaH, pazcAnnirAtaGkapadena karmadhArayaH, anulomaH-anukUlovAyuvegaH-zarIrAntavartIvAtajavo yeSAM te tthaa| kapotasya iva gulmarahitodaramadhyapradezAH, sati gulme pratikUlo vAyuvego bhavatIti bhAvaH, kaGkaH-pakSivizeSastasyeva grahaNI-gudAzayo nIrogavarcaskatayA yeSAM te tathA, kapotasyevapakSivizeSasyevapariNAmaH-AhAraparipAko yeSAMtetathA, kapotasya hijATharAgnipASANalavAnapi Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 117 jarayatIti laukikazruti evaM teSAmapyatyAhAragrahaNe'pi na jAtucidajIrNadoSAdayaH, zakunerivapakSiNaiva purISotsarge nirlepatayA posaH - apAnadezo yeSAM te tathA, 'pusa utsarge' purISamutsRjantyaneneti vyutpatteH, tathA pRSTha- zarIrapRSThabhAgaH antare- pRSThodarayorantarAle pArzve ityartha UrU ca sakthinI iti dvandvaH, etAni pariNatAni-pariniSThitatAM gatAni yeSAM te tathA, ktAntasya paranipAtaH sukhAdidarzanAt, tataH padadvayasya 2 karmadhArayaH, yathocitapariNAmena tAni saJjatAnItyarthaH, SaDdhanuH sahasracchritAH, atrApi makAro'lAkSaNikaH, utsedhAGgulatastragavyUtapramANakAyA ityarthaH, yacca yugminInAM kiJcidUnatrigavyUtapramANoccatvamuktaM tadalpatayA na vivakSitamiti bhAvaH / atha teSAM vapuSi pRSThakaraNkasaGkhyAmAha - 'tesi Na' mityAdi, teSAM manuSyANAM dve SaTapaJcAzadadhike pRSThakaraNDukazate pAThAntareNa pRSThakaraNDakazate vA prajJapte, pRSThakaraNDukAni capRSThavaMzartyannatAH asthikhaNDAH paMzulitA ityarthaH, he zramaNetyAdi prAgvat, punastAneva vizinaSTi'paumuppala' ityAdi, te Namiti pUrvavat, manujAH padmaM-kamalamutpalaM - nIlotpalaM athavA padmaM padmakAbhidhAM gandhadravyaM utpalaM-kuSThaM tayorgandhena-parimalena sadRzaH-samo yo naH zvAsastena surabhigandhi vadanaM yeSAM te tathA, prakRtyA svabhAvenopazAntA natu krUrAH prakRtyA pratanavaH -atimandIbhUtAH krodhamAnamAyAlobhA yeSAM te tathA, ata eva mRdu-manojJaM pariNAmasukhAvahamiti bhAvaH yanmArdavaM tena sampannAH na tu kapaTamArdavopetAH, AlInA - gurujanamAzritA anuzAsane'pi na guruSu dveSamApadyante ityAzayaH / athavA A-samantAt sarvAsu kriyAsu lInA guptA nolvaNaceSTazakAriNa ityarthaH, bhadrakAHkalyANabhAginaH, bhadragA vA bhadrahastigatayaH, vinItA bRhatpuruSavinayakaraNazIlA athavA vinItA iva - vijitendriyA iva, alpecchA- maNikanakAdipratibandharahitAH ata eva na vidyate sannidhiparyuSitakhAdyAdeH saMcayo - dhAraNaM yeSAM te tathA, viTapAntareSu- zAkhAntareSu prAsAdAdyAkRtiSu parivasanaMAkAlamAvAso yeSAM te tathA, yathepsitAn kAmAn-zabdAdIn kAmayante- arthAn bhuJjate ityevaMzIlA ye te tathA iti, atra ca jIvAbhigamAdiSu yugmivarNanAdhikAre AhArArthapraznottarasUtraM dRzyate, atra ca kAladoSeNa truTitaM sambhAvyate / atraivottaratra dvitIya-tRtIyArakavarNakasUtre AhArArthasUtrasya sAkSAd dRzyamAnatvAditi, tenAtra sthAnAzUnyArtha jIvAbhigamAdibhyo likhyate mU (35) tesi NaM bhaMte ? maNuANaM kevaikAlassa AhAraTTe samuppAi ?, goamA ! aTTamabhattassa AhAraTThe samuppajJjai, puDhavIpupphaphalAhArA NaM te maNuA pannattA samaNAuso ! tIse gaM bhaMte! puDhavIe kerisae AsAe pannatte ?, go0 ! se jahAnAmae gulei vA khaMDei vA sakkarAi vA macchaMDiAi vA pappaDamoae i vA bhisei vA pupphuttarAi vA paumuttarAi vA vijayAi vA mahAvijayAi vA AkAsiAi vA AdaMsi Ai vA AgAsaphalovamAi vA uggAi vA anovamAi vA imee ajjhovavaNAe, bhave eArUve ?, no iNamaTTe samaTTe, sA NaM puDhavI itto iTThatariA ceva jAva maNAmatariA ceva AsAeNaM patrattA / tesi NaM bhaMte! pupphaphalANaM kerisae kerisae AsAe pannatte ?, goamA ! se jahA nAmae ranno cAuraMtacakkavaTTissa kallANe bho aNajAe sayasahassanipphanne vaNNeNuvavee jAva phAseNaM ubavee AsAyaNije visAyaNijje dippaNije dappaNije mayaNijje vigghaNijje vihaNije savviMdiagAya Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 palhAyaNije, bhave eArUve ?, no iNamaTTe samaTTe / jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2/35 tesi NaM pupphaphalANaM ettI iTThatarAe ceva jAva AsAe pannatte / vR- teSAM bhadanta ! manujAnAM 'kevaikAlassa' tti saptamyarthe SaSThI kiyati kAle gate bhUya AhArArtha samutpadyate -AhAralakSaNaM prayojanamupatiSThate ?, bhagavAnAha - he gautama! aSTamabhaktasya, atrApi saptamyarthe SaSThI, aSTamabhakte'tikrAnte AhArArtha samutpadyate iti, yadyapi sarasAhAri-tvenaitAvatkAlaM teSAM kSudvedanIyodayAbhAvAt svata evAbhaktArthatA na nirjarArthaM tapaH tathApyabhaktArthatvasAdhamyArdaSTamabhakta iti, aSTamabhaktaM copavAsatrayasya saMjJA iti, athaite yadAhArayanti tadAha- 'puDhavIpuSphe'tyAdi, pRthivI bhUmiphalAni ca kalpatarUNAmAhAro yeSAM te tathA, evaMvidhAste manujAH prajJaptAH he zramaNetyAdi pUrvavat / athAnayo rAhAyo madhye pRthivI svarUpaM pRcchannAha- 'tIseNa' mityAdi, tasyAH pRthivyAH kIdhza AsvAdaH prajJapto, yo yugaladharmiNA manantarapUrvasUtre AhAratvenokta ityadhyAhAryaM, bhagavAnAha - gautama ! tadyathA nAma e ityAdi prAgvat, guDaH - ikSurasakkAtha iti, itivAzabdau prAgvat, khaNDa - guDavikAraH zarkarA - kAzAdiprabhavA matsyaMDikA-khaNDazarkarAH puSpottarApadmottare zarkarAbhedAveva, anye tu parpaTamodakAdayaH khAdyavizeSA lokato'vaseyAH, eSAM madhuradravyavizeSANAM svAminA nirddiSTeSu nAmasu etAddazarasA pRthivI bhavet kadAciditi vikalpArUDhamatirgautama Aha- bhavedetadrUpaH pRthivyA AsvAdaH ?, svAmyAha- gautama ! nAyamarthaH samarthaH, sA pRthivI ito guDazarkarAderiSTatarikA eva, svArthe kapratyayaH, yAvatkaraNAtkAnta- tarikA caiva priyatarikA caiveti parigrahaH, manaApatarikA eva AsvAdena prajJaptA iti, atha puSpaphalAnAmAsvAdaM pRcchannAha- 'tesi NaM0' teSAM puSpaphalAnAM kalpadrusambandhinAM kIzaH- ka AsvAdaH prajJapto, yAni pUrvasUtre yugminAmAhAratvena vyAkhyAtAnI gamyaM, bhagavAnAha - gau0 ! tadyathA nAma rAjJaH, sa ca rAjA loke katipayadezAdhIzo'pi syAdata Aha- caturSvanteSu samudratrayahimavatparicchinneSu cakreNa varttituM zIlamasyeti caturantacakravartI, 'aH samRdhyAdau ve' tyanena dIrghatvaM, anena vAsudevato vyAvRtti kRtA, tasya kalyANaM- ekAntasukhAvahaM bhojanajAtaMbhojanavizeSaH zatasahasraniSpannaM- varNenAtizAyineti gamyate, anyathA sAmAnyamojanasyApi varNamAtravattA sambhavatyeveti kimAdhikyavarNanaM ?, yuktaM, yAvadatizAyinA sparzenopapetaM yAvat gandhena rasena cAtizAyinopapetaM, AsvAdanIyaM sAmAnyena visvAdanIyaM vizeSatastadrasamadhikRtya dIpanIyaM agnivRddhikaraM dIpayati jaTharAgnimiti dIpanIyaM, bAhulakAtkarttaryanIyapratyayaH, evaM darpaNIyamutsAhavRddhihetutvAt, madanIyaM madanIyaM manmathajanakatvAt bRhaNIyaM dhAtUpacayakAritvAt, sarvANi indriyANi gAtraM ca prahlAdayatIti sarvendriyagAtraprahlAdanIyaM vaizadyahetutvAtteSAM / evamukto gautama Aha-bhagavan ! bhavedetadrUpasteSAM puSpaphalAnAmAsvAdaH ?, bhagavAnAhagautama ! nAyamarthaH samarthaH, teSAM puSpaphalAnAmitaH cakravarttibhojanAdiSTatarakAdirevAsvAdaH, atra kalyANabhojane sampradAya evaM cakravartisambandhinInAM puMDrekSucAriNInAmanAtaGkAnAM gavAM lakSasyAddhArddhakrameNa pItagokSIrasya paryante yAvadekasyAH goH sambandhi yat kSIraM tadrAddhakalamazAliparamAnnarUpamanekasaMskArakadravyasammizraM kalyANamojanamiti prasiddhaM, cakriNaM straralaM ca vinA anyasya bhokturdurjaraM mahadunmAdakaM ceti // athaite uktasvarUpamAhAramAhArya kva vasantIti pRcchati Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 mU (36) te NaM bhaMte! maNuyA tamAhAramAhArettA kahiM vasahiM uveti ?, goamA! rukkhagehAlayA NaM te maNuA patrattA samaNAuso !, tesi NaM bhaMte! rukkhANaM kerisae AyArabhAvapaDoAre pannatte ? goamA ! kUDAgArasaMThiA pecchAcchattajhayathUbhatoraNagocaraveiAcopphAlagaaTTAlagapAsAyahammi agavakkhavAlaggapoiAvalabhIdharasaMThiA atthaNNe ittha bahave varabhavaNavisiddhasaMThANasaMThiA dumagaNA suhasIalacchAyA pannattA samaNAuso ! vR- 'te Na' mityAdi, te bhadanta ! manujAstamanantaroditasvarUpamAhAramAhArya kva vasatIkasminnupAzraye upayanti-upagacchanti ?, bhaga0- gau0 ! vRkSarUpANi gRhANi AlayA AzrayA yeSAM te tathA evaMvidhAste manujAH prajJaptAH, he zramaNetyAdi pUrvavat, athaite gehAkArA vRkSAH kiMsvarUpA'tesiNaM bhaMte! rukkhANa', praznasUtrapadayojanA sulabhA, AkArabhAvapratyaktAraH prAgvat, bhagavAnAha - gau0 ! te vRkSAH kUTaM zikharaM tadAkArasaMsthitAH, prekSA iti padaikadeze padasamudAyopacArAt prekSAgRhaMnATyagRhaM, 'dvandvAnte zrUyamANaM padaM pratyekamabhisambadhyate' iti saMsthitazabdaH sarvatra yojyaH, tena prekSAgRhasaMsthitA iti vyAkhyeyaM prekSAgRhAkAreNa saMsthAnavanta ityarthaH, evaM chatradhvajatoraNastUpagopura vedikA copphAla aTTAlakaprAsAdaharmmayagavAkSavAlAgrapotikAvalabhIgRhasaMsthitAH, tatra chatrAdyAH pratItAH, gopuraM puradvAraM vedikA-upavezanayogyA bhUmi copphAlaM nAma mattavAraNaM aTTAlakaH- prAgvat prAsAdo-devatAnAM rAjJAM vA gRhaM ucchrayabahulo vA prAsAdaH te cobhaye'pi paryantazikharAH hamrmayazikhararahitaM dhanavatAM bhavanaM gavAkSaH-spaSTaH vAlAgrapotikA nAma jalasyopari prAsAdaH valabhIchadirAdhArastatpradhAnaM gRhaM / vakSaskAra:- 2 atrAyamAzayaH kecidvRkSAH kUTasaMsthitAstadanye prekSAgRhasaMsthitAstadapare chatrasaMsthitA, evaM sarvatra bhAvyaM, anye tu atra- suSamasuSamAyA bharatavarSe bahavo varabhavanaMsAmAnyato viziSTagRhaM tasyeva yadviziSTaM saMsthAnaM tena saMsthitAH zubhA zItA chAyA yeSAM te tathA evaMvidhA drumagaNAH prajJaptAH, prAggehAkAra kalpadrumasvarUpavarNake ukte'pi ete paramapuNyaprakRtikA yugmina eSu saundaryAzrayeSvAzrayeSu vasantIti jJApanArthaM punastadvarNakasUtrArambhaH sArthaka iti, nanu tadA gRhANi na santi ?, santyapi vA gRhANi dhAnyavantra teSAmupabhogAyAyAntItyAzaGkamAnaH pRcchati mU (37) atthi NaM bhaMte tIse samAe bharahe vAse gehAi vA gehAvaNAi vA ?, goamA ! no iNa sama, rukkhagehAlayA NaM te maNuA pa0 sa0 !, asthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse gAmAi vA jAva saMNivesAi vA ? go0 ! noiNaTTe samaTTe, jahicchi akAmagAmiNo NaM te maNuA pa0 / atthi NaM bhaMte! asIva vA masIi vA kisIi vA vaNietti vA paNietti vA vANijjei vA ? no iTTe samaTTe, vavagayaasimasikisivaNi apaNi avANijjA NaM te maNuA pannattA samaNAuso! atthiNaM bhaMte! hiraNNei vA suvaNNei vA kaMsei vA dUsei vA maNimottiasaMkhasilappavAlarattarayaNasAvaijjei vA ?, haMtA atthi, no caiva NaM tesiM maNuANaM paribhogattAe havvamAgacchai / asthi bhaMte! bharahe rAyAivA juvarAyA i vA IsaratalavaramADaMbiakoDubi aibbhaseTThisenAvaisatthavAhAi vA ?, goyamA ! no iNaTTe samaTTe, vavagayaiDDhisakkArA NaM te maNuA, atthi gaM bhaMte! bharahe vAse dAsei vA pesei vA sissei vA bhayagei vA bhAillaei vA kampayaraei vA ?, no iNa sama, vavagayaabhiogA NaM te maNuA pannattA samaNAuso ! / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2 / 37 atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse mAyAi vA piyAi vA bhAya0 bhagiNi0 bhajjA0 putta0 dhUA0 suNhAi vA ?, haMtA atthi, no ceva NaM tivve pemmabaMdhaNe samuppajjai / atthi NaM bhaMte ! bharahe vAse arIi vA veriei vA ghAyaei vA vahaei vA paDinIyae vA paJcAbhittei vA ?, no iNaTThe samaTTe, vavagayaverANusayA NaM te maNuA pannattA samaNAuso ! / atthi NaM bhaMte! bharahe vAse mittAi vA vayaMsAivA nAyaei vA saMghADiei va sahAi vA suhIi vA saMgaeiti vA ?, haMtA atthi, no ceva NaM tesiM maNuANaM tivve rAgabaMdhaNe samuppajjai, atthi NaM bhaMte! bharahe vAse AvAhAi vA vIvAhAi vA jaNNAi vA saddhAi vA thAlIpAgAi vA mitapiMDanivedaNAi vA ?, no iNaTTe samaTTe, vayagaya AvAhavIvAha jaNNasuddhathAlIpAkamitapiMDanivedaNA NaM te maNuA pannattA samaNAusI ! / atthi NaM bhaMte! bharahe vAse iMdamahAti vA khaMda0 nAga0 jakkha0 bhUa0 agaDa0 taDAga0 daha0 nadi0 rukkha0 pavvaya0 thUbha0 ceiyamahAi vA ?, no iNaTTe samaTTe, vavagayamahimA NaM te maNuA paM0, atthi NaM bhaMte ! bharahe vAse NaDapecchAi vA NaTTa0 jalla0 malla0 muTThia0 velaMbaga0 kahaga0 pavaga0 lAsagapecchAi vA ? no iNaTTe sa0, vavagayakouhallA NaM te maNuA pa0 sa0 ! | atthi NaM bhaMte! bharahe vAse sagaDAi vA rahAi vA jANAi vA jugga0 gilli0 thilli0 sIa0 saMdamANiAi vA ? no iNaTTe samaTTe, pAyacAravihArA NaM te maNuA paM0 samaNAuso !, atthi NaM bhaMte! bharahe vAse gAvIi vA mahisIi vA ayAi vA elagAi vA ?, haMtA atthi, no ceva NaM tesiM maNuANaM paribhogattAe havvamAgacchaMti, atthi NaM bhaMte! bharahe vAse AsAi vA hatthi0 uTTa0 goNa0 gavaya0 aya0 elaga0 pasaya0 mia0 varAha0 ru0 sarabha0 camara0 kuraMgagokaNNamAiA ?, haMtA atthi, no ceva NaM tesiM paribhogattAe havvamAgacchaMti / atthi NaM bhaMte! bharahe vAse sIhAi vA vagghAi vA vagadIviga acchataracchasi AlaviDAlasuNagakokaMtiyakolasuNagAi vA ?, haMtA atthi, no ceva NaM tesiM maNuANaM AbAhaM vA bAbAhaM vA chaviccheaM vA uSpAyeti, pagaibhaddayA NaM te sAvayagaNA paM0 samaNAuso !, atthi NaM bhaMte ! bharahe vAse sAlIti vA vIhigohUmajavajavajavAi vA kalamamasUramuggamAsatilakulatthaNiSphAva AliMsaMdagaayasikusuMbhakovakaMguvaragarAlagasaNasarisavamUlagavIAi vA ?, haMtA atthi, no ceva NaM tesiM maNuANaM paribhogattAe havvamAgacchaMti / 120 atthi NaM bhaMte! bharahe vAse gaDDAi vA darIovAyapavAyavisamavijalAi vA ?, no iNaTTe samaTTe, bharahe vAse bahusamaramaNije bhUmibhAge pannatte, se jahANAmae AliMgapukkharei vA0, atthi NaM bhaMte! bharahe vAse khANUi vA kaMTagataNayakayavarAi vA pattakayavarAi vA ?, no iNaTTe samajhe, arrekhANukaMTagataNakayavarapattakayavarA NaM sA samA patrattA, atthi NaM bhaMte! bharahe vAse DaMsAi vA masagAi vA jUAi vA likkhAi vA DhikuNAi vA pisuAi vA, ?, no iNaTTe samaTThe, vavagayaDaMsamasagajU alikkhADheMkuNapisuA uvaddavavirahiA NaM sA samA paznattA / atthi NaM bhaMte! bharahe ahIi vA ayagarAi vA ?, haMtA atthi, no ceva NaM tesiM maNuANaM AbAhaM vA jAva pagaibhaddayA NaM te vAlagagaNAM pannattA, atthi NaM bhaMte! bharahe DiMbAi vA DamarAi vA kalahabolakhAravairamahAjuddhAi vA mahAsaMgAmAi vA mahAsatthapaDaNAi vA mahApurisapaDaNAi vA ?, Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dakSaskAraH-2 121 goyamA ! no iNaDhe samajhe, vavagayaverANubaMdhA NaM te maNuA pdttaa| asthiNaMbhaMte! bharahe vAsedubhUANi vA kularogAi vA gAma0 maMDala0 poTTa0 sIsavaMaNAi yA kaNNoTTaacchiNahadaMtavaMaNAi vA kAsAi vA sAsAi vA sosAi vA dAhAi vA arisAi vA ajIragAi vAdaodarAisApaMDurogAi vA bhagaMdarAi vA emAhiAivAveAhiAivAteAhiAi bA kautthAhiAivAiMdaggahAivA dhanugga0 khaMdagga0 kumAraga jakkhagga0 bhUapa0 macchasUlAi vA hiayasalAi vA poTTa0 kucchi0 joNisUlAi vA gAmamArIi vA jAva saNNivesamArIi vA pANiskhayA jaNakhayA kulakkhayA vasaNabbhUamaNAriA?, go0 ! no iNaDhe samaDe, dhavagayarogAyaMkA gaM te mnnuaa| vR 'asthi pamityAdi, astItyasya tyAdipratirUpakAvyayasya vacanatrayasazarUpatvena santIti vyAkhyeyaM, santi bhadanta ! yasyAMsamAyAM bharatavarSe gehAni vA pratItAni geheSu AyatanAni dhA-upabhogArdhamAgamanAnita uttarasUtraM tu prAgvata, etena tadA manuSyAdiprayogajanyagRhAbhAvastata evateSAmupabhogArthaM tatrApatanAbhAvazcokta iti / / ___'asthiNaM bhaMte ! tIse' ityAdi, uktavakSyamANeSu eSu, yugmisUtreSu praznottarAlApakayokyioryojanA prAgvata, navaraM grAmA vRtyAvRtAH karANAM gamyA vA yAvatkaraNAnagarAdiparigrahaH, tatra nagarANi caturgopurodbhAsIni na vidyate karo yeSu tAni nakarANi vA-kararahitAni, nakhAdananipAtanAdrUpasiddhi, nigamAH prabhUtavaNigvargAvAsAH,prAMsuprAkAranibaddhAnikvacitradyadriveSTitAni vA kheTAni, kSullakaprAkAraveSiTAtani jalasthalapathayaktAni ratnayonibhUtAni bA, sindhuvelAvalayitAni droNamukhAni, AkarAH-hiraNyAkarAdayaH, AzramAH-tApasAzrayAH, sambAdhAHzailazra gasthAyino nivAsAHyAtrAmAgataprabhUtajananivezAvA, rAjadhAnyo yatra nagarepattane anyatra vA svayaM rAjA vasati, sanivezA-yatra sArthakaTakAderAvAsA bhavanti ? atrottaraM-nAyamarthaH samarthaH, atrArthe vizeSaNadvArA hetumAha-yathepsitaM-icchAbhanatikramya kAma-aparthaM gAmino-gamanazIlAste manujAH, atrAtyarthakathanena teSAM sarvadApi svAtandrayamuktaM, grAmanagarAdivyavasthAyAM tu niyatAzrayatvena teSAmicchAnirodhaH syAt, jIvAbhigame tu jahecchiakAmagAbhiNo' ityasya sthAne 'jaM lecchiakAmagAmiNo' iti pAThaH, tatrAyamarthaH-yadyasmAlepsitakAmagAminaH na icchitaM-icchAviSayokRtaM necchitaM, nAyaM naJ kintu nazabda ityanAdezAbhAvaH,yathA 'nake veSasya paryAyA' ityatra, necchitaM-icchAyAaviSyIkRtaM kAma-svecchayA gacchantItyevaMzIlA necchitakAmagAminaste manujA iti, yadyapi gRhasUtreNaivArthApatyA grAmAdyabhAvaH suucitstthaapydhutpndineyjnvyutptyrthmettsuutropnyaasH| 'asthi NamityAdi, anAsi-khaDgaH yamupajIcya janaH sukhavRttiko bhavati yatA sAhacaryalakSaNayA asizabdena atraasyupalakSitAH puruSAgRhyante, evamagretanavizeSaNeSvapi yathAyogaM jJeyaM, maSI yadupajIvanena lekhakakalA, kRSi-karSaNaM vaNik-paNyAvaH paNitaM-krayANakaM vANijyaMsatyAgRtamarpaNagrahaNAdiSu nyUnAdhikAdyarpaNamityartha ?, nAyamardhaH samarthaH, yataste vyapagatAni asimaSIkRSivaNivapaNitavANijyAni yebhyaste tathA manujAH prAptA iti / 'asthi NamityAdi, hiraNya-rUpyamaghaTitasuvarNaM vA suvarNa-ghaditaM kAMsya pratItaM dUzvaM Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/37 vastrajAtimaNi-candrakAntAdi mauktikaM vyaktaMzo-dakSiNAvartAdizilA-gandhapeSaNAdikA pravAlaM-' pratItaMraktaratnAni-padmarAgAdInisvApateyaM rajatasuvarNAdidravyaM, nanuyadihiraNyarUpyaMtadArUpyakhAnI tatsambhavaH yadi cAghaTitasuvarNaM tadA suvarNakhAnau paraM ghaTitaM suvarNa tathA tAmratrapusaMyogajaM kAMsyaM tathA tantusantAnasambhavaMdUSyaMtatra kathaMsambhaveyuH?, zilpiprayogajanyatvatteSAM, naca tAnyatrAtItosarpiNIsatkanidhAnagatAni sambhavaMtIti vAcyaM, sAdisaparyavasitaprayogabandhasyAsaGkhyeyakAlasthiterasambhavAt, egorugottarakurusUtrayoretadAlApakasyAkathanaprasaGgAt, ucyate, saMharaNapravRttakrIDApravRttadevaprayogAttAni sambhavantIti sambhAvyate, ihottaraM-hanteti vAkyArambhekomalAmantraNe vA, asti hiraNyAdikamiti zeSaH, naiva teSAM manujAnAM paribhogyatayA havvamiti-kadAcidAgacchati / 'asthiNa mityAdi, asti rAjAiti vA cakravatyAdi yuvarAjo (vA) rAjyArha itiyAvat Izvaro-bhogikAdiaNimAghaSTavidhaizvaryayuktodAtalavaraH-santuSTanarapatipradattasauvarNapaTTAlaGkataziraskacarAdizuddhayadhikArImADambikaH-pUrvoktamaDambAdhipaHkauTumbikaHkatipayakuTumbaprabhuHibhyoyahavyanicayAntaritohastyapinaddazyate, ibho-hastItapramANaM dravyamarhatItiniruktAdibhyaH, zreSThIzrIdevatAdhyAsitasauvarNapaTTAlaGka tazirAH purajyeSTho vaNigavizeSaH, senApati-yadAyattA nRpeNa caturaGgasenA kRtA bhavati,sArthavAho-yogaNimAdikrayANakaMgRhItvA dezAntaraMgacchansahacAriNAmadhvasahAyo bhavati?, atrottaram nAyamarthaHsamarthaH, vyapagatA RddhirvibhavaizvayaM satkArazca-sevyatAlakSaNo yebhyaste tathA - 'asthi NamityAdi, dAsa-AmaraNaM karayakrItaH gRhadAsIputro vA preSyaH-preSaNA) jano dUtAdi ziSya-upAdhyAyasyopAsakaH zikSaNIya ityarthaH, bhRtako-niyatakAlamavadhiM kRtvA vetanena karmakaraNAyadhRtaHduSkAlAdaunizritovA, bhAgiko-dvitIyAdyarAgrAhI, karmakaraH-chagaNapujAdyapanetA, atrAha-nAyamarthaH samarthaH, yataste manujA vyapagatamAbhiyogyaM-AbhiyogikaM karma yebhyaste tathA, atrAbhiyogyazabdAt karmaNi yapratyaye "vyaJjanAt paJcAmAntasthAyAH svarUpe vA" ityanenaikasya yakArasya lopa iti / 'atthiNa mityAdi, mAtA yA prasUte pitA yo bIjaM niSiktavAn bhrAtA yaH sahajAto bhaginI sahajAtA bhAryA bhogyA janyaH putraH janyA stra duhitA snuSA-putravadhUH, bhaga0hantetyAdi, naiva caH punararathe teSA manujAnAM tIvra-utkaTa premarUpaM bandhanaM samutpadyate, tathAvidhakSetrasvabhAvAt pratanupremabandhAste yugmina iti, nanu caturyukuTumbamanuSyeSu snuSAsambandho yathAApekSikastathA bhrAtRvyabhAgineyAdisambandhaH kathaMnasambhavI?,ucyate, kuberadattakuberadattAsvakabhAvavat so'yupalakSaNAdgrAhyaH, paraM sphuTavyavahAratvenema eva sambandhAH, atthiNaM0', arisAmAnyataH zatruvairiko-jAtinibaddhavairopetaH ghAtako-yo'nyena ghAtayativadhakaH-svayaMhantA vyathako vA-capeTAdinA tADakaH pratyanIkaH-kAryopaghAtakaH pratyamitro-yaH pUrva mitraM bhUtvA pazcAdamitro jAtaH amitrasahAyo vA?, nAyamiti, yato vyapagato vairajyo'nuzayaH pazcAttApo yebhyaste tathA, vairaM kRtvA hi tadutthaphalavipAke pumAnanuzete iti / 'athiNa' mityAdi,atra mitraM-snehAspadaMvayasyaH-samAnavayAH gADhatarasnehAspadaMzAtakaHsvajJAtIyaH yadvA jJAtakaHsaMvAsAdinA jJAtaH sahajaparicita ityarthaH saGghATikaH-sahacArI sakhAsamAnakhAdanapAno gADhatamasnehAspadaM suhadamitrameva sakalakAlabhavyabhicAri hitopadezadAyi ca Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 123 sADgatikaH-saDgatimAtraghaTitaH, hantetyAdi pUrvavat, nacaiva teSAM manujAnAM tIvra rAgarUpaM bandhanaM samutpadyate / 'asthi Na' mityAdi, atra cAha-AhUyante svajanAstAmbUladAnA yatra sa AvAhovivAhAt pUrvaM tAmbUladAnotsavaH vivAhaH-pariNAyanaM yajJaH-pratidivasaM svasveTadevatApUjA zrAddhaMpitRkriyA sthAlIpAkaH-sampradAyagamyaH mRtapiNDanivedanAni-mRtebhyaH smazAne tRtIyanavamAdiSu dineSu piNDanivedanAni-piNDasamarpaNAni ?, atrottaraM-nAyamarthaH samarthaH, vyapagatAvAhavivAhayajJazrAddhasthAlIpAkamRtapiNDanivedanAste manujAH / __'asthiNa'mityAdi indraH pratItastasya mahaH-pratiniyatadivasabhAvI utsavaH, evamagre'pi, skandaH-kArtikeyaH nAgo-bhavanapativizeSaH yakSabhUtau-vyantaravizeSau agaDa'ttiavaTaH-kUpaHtaDAgaHsaraH drahanadIrUkSaparvatAH pratItAH stUpaH-pIThavizeSaH caityaM ca-iSTadevatAyatanaM, atrAhayapagatamahimAnaste manujAH prajJaptAH / 'asthi NamityAdi, naTA-nATayitAraH teSAM prekSA-prekSaNakaM kautukadarzanotsukajanamelakaH,evamagre'pi, nRtyanti sma nRttAH katariktaH pratyayaH nRttavidhAyinaH jallA-varatrAkhelakAH mallA-bhujayuddhakAriNa mauSTikA-mallA eva ye muSTibhi praharanti viDambakAvidUSakAH mukhavikArAdibhirjanAnAM hAsyotpAdakAH kathakAH-sarasakathAkathanena zrotRrasotpattikArakAH plavakA-ye jhampAdibhirgAdikamutlavante gartAdilaGghanakAriNaH ityarthaH athavA taranti nadyAdikaM ye iti lAsakA-ye rAsakAn dadati teSAM prekSA, upalakSaNA dAkhyAyakaprekSAdigrahaH, atrottaraM-nAyamarthaH samarthaH, yato vyapagatakutUhalAste manujAH prjnyptaaH| 'asthiNamityAdi, atrazakaTAni pratItAnirathAH-krIDArathAdayaH yAyante-gamyanteebhiriti vyutpatyA yAnAni-uktavakSyamANAtiriktAni gantrayAdIni yugyaM-puruSokSiptamAkAzayAnaM jampAnamityarthaH 'gillitti puruSadvayokSipDolikA thillitti vesarAdidvayavinirmitoyAnavizeSaH zibikA-pratItA syandamAnikA-puruSAyAmapramANaH zibikAvizeSaH, atraprativacaH nAyamityAdi, pAdacAreNa na tu zakaTAdicAreNa vihAro-vicaraNaM yeSAM te tathA manujA ityaadi| ___'asthi Na mityAdi, atra gomahiSyajAH spaSTAH, eDakA-urabhrI, Aha-'no ceve'tyAdi na cateSAM manuSyANAM paribhogyatayA kadAcidAgacchanti, naitAsAM dugdhAdi tessaamupbhogymitiyaavt| 'asthi Na'mityAdi, atrAzvAH hastinaH uSTrAH atItAH goNA-gAvaH gavayovanagavaH ajaiDako spaSTau prazrayA-dvikhurAATavyapazuvizeSAH mRgavarAhI vyaktau ruravo-mRgavizeSAH zarabhA-aSTApadAH camarA-araNyagavo yAsAM pucchakezAcAmaratayA bhavanti zabarA-yeSAmanekazAkhe zraDne bhavataH kuraGgagokarNI mugabhedau zRGgavarNAdivizeSAzcasAmarthyagamyAH, atrottaram-hanteti komalAmantraNe, santi, na caiva teSAMprathamasamAbhAvinAM manuSyANAM yathAsambhavamArohaNAdikAryeSUyujyante / atha nAkharapraznasUtramAha-'asthi Na'mityAdi, atra siMhAH kesariNaH vyAghrAH-pratItAH vRkA-IhAmRgAH dvIpinaH-citrakAH rukSA-acchamallAH tarakSavo-mRgAdanAH zRgAlA vyaktAH viDAlAmArjArAH zunakAH-zvAnaH kokantikA-lomaTakA ye rAtrau ko ko ityevaM ravanti kolazunakAmahAzakarAH, atrottaram-santi, paraM naiva teSAM manujAnAM AbAdhAM vA-ISadbAdhAM vyAbAdhAM vAvizeSeNAbAdhAMchavicchedaM vA-carmakarttanaM utpAdayanti, yataH prakRtibhadrakAste zvApadagaNAH prjnyptaaH| 'asthiNa mityAdi,atrazAlaH-kalamAdivizeSAH vrIhayaH-sAmAnyataH godhUmayavaupratItau yavayavA Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/37 yavavizeSAH 'kala'tti kalAyAstrIpuTAkhyA vRttacaNakAvAmasUrA mAlavAdidezaprasiddhAdhAnyavizeSA mudagamApatilAH kulatthAH-capalakatulyAzcipiTAbhavantiniSpAvA-vallAH 'AlisaMdaga'tticapalakAH alasI-dhAnyaM yasya tailaM asalItailamiti pratItaM 'kusuMbha'tti laTTAkANAH yatpuSpairvastradirAgaH samutpAdyate kodravAH-pratItAH kaGgavaH-pItataNDulAH baragatti baraTTIdhAnyavizeSaHsapAdalakSAdiSu prasiddhaH rAlakaH-kaguvizeSa eva, sa cAyaM (vizeSaH) bRhacchirAH kaGguralpazirA rAlakaH, zaNaMtvakapradhAnanAlo dhAnyavizeSaH sarSapAH pratItAH mUlaka-zAkavizeSaH tasya bIjAni, prAkRtatvAt kakAralopasandhibhyAM niSpatti, atrottaram santi, nacateSAMmanujAnAMparibhogyatayA kadAcidAyAnti klpdrumpusspphlaadyaahaarktvaattessaamiti| 'asthi NamityAdi, atra gartA-mahatI khaDDA darI-mUSikAdikRtA ladhvI khaDDA avapAna:prapAtasthAnaM yatra calan janaH saprakAze'pi patati prapAto-bhRguryatra janaH kAJcit kAmanAM kRtvA prapatativiSama-durArohAvarohasthAnaM vijalaM-snigdhakaImAvilasthAnaMyatrajano'tarkita eva patati, nAyamarthaH samarthaH, nasantItyarthaH, bharatavarSe bahusamaramaNIyo bhUmibhAgoyataHprajJaptaH 'se jahAnAmae' ityAdivarNakaHprAgvad jJeyaH / asthiNa'mityAdi,atra sthAluH-UrdhvakASThaM kaNTakaH-spaSTa tRNAnyeva kacavaraH patrANyevakacavaraH, atrAha-'ne tyAdi, yatovyapagatasthANuyAvatpatrakacavarAsA-suSamasuSamA nAmnI sabhA-arakaH prajJaptA / 'asthi NamityAdi, atra daMzamazakayUkAlikSAH spaSTAH DhiMkuNAmatkuNAH yadAhuH zrIhemasUrayo dezyAM-"makuNae TiMkuNa khaMDuNA tahA DhaMkaNI pihANIe" iti, pizukAH-caJcaTAH, atrAcArya-vyapagatadaMzamazakayUkAlikSAtathA DhiMkuNApizukopadravavirahitA, pazcAt karmadhArayaH, sAsamAprajJaptA, atrasUtrevyapagatetyAdivizeSaNasya karmadhArayaM vinA vyAkhyAnakaraNeprasutamUlAdarzavirahiatipadaMpramAdApatitamiti jJeyaM, tadarthasya tatvato vypgtpdenaivokttvaat| 'asthiNa mityAdi,atraahayaH-sAmAnyataHsarpAHajagarAH-mahAkAyasarpAH zeSapUrvavat, yataH prakRtibhadrakAstevyAlagaNAH-sarisRpajAtIyagaNA-prajJaptA iti / atra grahayuddhasUtraMjIvAbhigamAdiSu sAkSAd dRSTamapietatsUtrAdarzeSu na dRSTamiti na vyaakhyaayaampylekhi| asthi NamityAdi, atra DimbaDamaraupUrvavat, kalaho-vacanarATi bolo-bahUnAmAniAmavyaktAkSaradhvanikaH kalakalaH kSAraH-parasparaMmatsaraH vairaM-parasparamasahamAnatayA hiMsyahiMsakatAdhyavasAyaHmahAyuddhAni-vyavasthAhInA mahAraNAH mahAsaGgAmAHcakrAdivyUharacanopetatayA savyavasthA mahAramAH mahAzastrANi-nAgabANAdIni teSAM nipatanAni-hiMsAbudhyA ripumocanAni, mahAzastratvaM caiteSAmadbhutavicitrazaktikatvAt, tathAhi-nAgabANA dhanuSyAropitA bANAkArA muktAzca santo jAjvalyamAnAsahyolkAdaNDarUpAstataH parazarIre sakrAntA nAgamUrtIbhUya pAzatvamaznuvate, tAmasabANAstu sakalaraNorvIvyApimahAndhatamasarUpatayA pavanavANAzca tathAvidhapavanasvarUpatayA vahnibANAzca tAzavahniprakAreNa pariNatAH prativairivAhinISu vighnotpAdakA bhavanti, evamanyeSvapi svasvanAmAnusAreNa svasvajanyakAryamutpAdayanti, uktNc||1|| "citraM zreNika ! te bANA, bhavanti dhnuraashritaaH| ulkArUpAzca gacchantaH, zarIre nAgamUrtayaH / / // 2 // kSaNaM bANAH kSaNaM daNDAH, kSaNaM pAzatvamAgatAH / AmarA hyastrabhedAste, yathAcintitamUrtayaH / / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 mahApuruSAH - chatrapatyAdayasteSAM patanAni - kAladharmanayanAni tata eva mahArudhirANichatrapatyAdisatkarudhirANi teSAM nipatanAni-pravAharUpatayA vahanAni, atrottaram - netyAdi, yataste vyapagato vairyAnubandhaH-santAnabhAvena pravRttiryebhyaste tathA manujAH prajJaptAH / 'atthiNa' mityAdi, atra duSTA- janadhAnyAdInAmupadravahetutvAdbhUtAH satvA undarazalabhapramukhA Itaya ityarthaH kularogagrAmarogamaNDalarogA yathottaraM bahusthAnavyApinaH, 'poTTa' tti dezyatvAd udaraM zIrSa - mastakaM tadvedanA karNoSThAkSinakhadantavedanAH kaNThyAH, kAsazvAsau vyaktau, zoSaH - kSayarogaH dAhaH spaSTaH arzo-gudAGkuraH ajIrNa-vyaktaM dakodaraM -jalodaraM pANDurogabhagandarau pratItauekAhikoyo jvara ekAdinA'ntarita AyAti, evaM dvidinAntarito vyAhikaH tribhirdinairantaritastrayAhikaH caturthena dinenAntaritazcaturthAhikaH indragrahAdayastu unmattatAhetavo vyantarAdidevakRtopadravAH dhanurgrahaHsampradAyagamyaH yAvatkaraNAnnagaramAriprabhRtiparigrahaH, prANikSayo- gavAdikSayaH janakSayo manuSyakSayo kulakSayo vaMzakSayaH, ete ca kathambhUtA ityAha- vyasanabhUtA-janAnAmApadbhUtAH anAryA pApAtmakAH, atra vibhaktilopamakIrAgamau prAkRtatvAt / atrAha - netyAdi, vyapagato rogaH- cirasthAyI kuSThAdirAtaGkaH- AzughAtI zUlAdiryebhyaste tathA manujAH prajJaptAH, he zramaNa ! he AyuSman ! athaiSAM bhavasthitiM pRcchati / mU (38) tIse NaM bhaMte ! samAe bhArahe vAle maNuANaM kevaiaM kAlaM ThiI patrattA ?, goamA ! jahaNNeNaM desUNAI tiNNi paliovamAiM ukkoseNaM desUNAI tiNNi paliovamAI, tIse NaM bhaMte! samAe bhArahe vAse maNuANaM sarIrA kevaiaM uccatteNaM pa0 go0 jahatreNaM tinni gAu AI ukka seNaM tini gAuAI / 125 te NaM bhaMte! maNuA kiMsaMdhayaNI pa0 ?, go0 ! vairosabhaNArAyasaMghayaNI pa0, tesi NaM bhaMte! maNuANaM sarIrA kiMsaMThiA pa0 ?, go0 ! samacauraMsasaMThANasaMThiA, tesi NaM maNuANaM becchappaNNA piTTakaraMDayasayA pa0 sama0 ! | te NaM bhaMte! maNuA kAlamAse kAlaM kikhA kahiM gacchanti kahiM uvavajrjjati ?, go0 ! chammAsAvasesAuA jualagaM pasavaMti, egUNapannaM rAiMdiAI sArakhaMti saMgoveti 2 ttA kAsittA chIittA jaMbhAttA akkiTThA avyahiA apariAviA kAlamAse kAlaM kiccA devaloesu uvavajraMti, devalo apariggahA NaM te maNuA pannattA / tIse NaM bhaMte! sabhAe bharahe vAse kaivihA maNussA aNusajjitthA ?, go0 ! chavvihA paM0, taM0-pamhagaMdhA 1 miagaMdhA 2 amamA 3 teatalI 4 sahA 5 saNicArI 6 / vR- prAyaH kaNThyaM sUtrametat, navaraM dezonAni trINi palyopamAni sthitiryugminIM pratItya mantavyA, dezazcAtra palyopamAsaGghayeyabhAgarUpo jJeyo, yaduktaM jIvAbhigame devakurUttarakurustrayamadhikRtya- "devakuruuttarakuruakammabhUmagamaNussitthINaM bhaMte! kevaiaM kAlaM ThiI pa01, go0 ! desUNAI tinni pali ovamAI pali ovamassa asaMkhejjaibhAgeNaM UNagAI, ukkoseNaM tinni pali0 " athAvagAhanAM pRcchannAha-'tIse NaM' sugamaM, navaraM dezonAstrayaH krozA api yugminIM pratItya "uccattenaM narANa dhovoNamUsiAo' vacanAt yadyapi 'chadhanusahassamUsiAo' iti pUrvasUtraNaiteSAmavagAhanA labhyate tathApi jaghanyotkRSTavizeSavidhAnArthaM punaravagAhanAsUtrArambhaH / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/38 'teNa mityAdi, atra kiMcatatsaMhananaM cetikarmadhArayaH, pazcAdasatyarthe inatyayaH, 'gautame' tyAdi, vajrarSabhanArAcasaMhananAste manujA iti, 'tesi Na' mityAdi sugamaM, navaraM kiM saMsthitaMsaMsthAnaM yeSAM te tathA, yadyapi pUrvavarNakasUtre vizeSaNadvArA eSAM saMhananAdikamAkhyAtaM tathApi sarveSAmapitatkAlabhAvinAmekasaMhananAdimAtratAkhyApanArthamasya sUtrasya praznottarapaddhatyA nirdezana na paunaruktyamAzaGkanIyaM, ata evAgravartinI pRSThakaraNDakasUtre 'tesiNaM ! bhaMte maNuANa'mityatra 'kevaiApiTThakaraMDakasayA pannattA?, goamA' iti praznasUtrAMzo'dhyAhArya iti tesiNamityAdi, teSAM pRSThakaraNDakazatAni-pUrvoktasvarUpAmi kiyanti ?, atra bhagavAnAha-ve SaTapaJcAzadadhike pRSThakaraNDakazate prajJapte ityarthaH / "teNa mityAdi, temanujAHkAlasya-maraNasya mAso yasmin kAlavizeSeavazyaM kAladharmaH tasmin kAlaMkRtvA, mAsasyopalakSaNatvAt kAladivase ityAdyapidraSTavyaM, kvagacchanti-kvotpadyante itipraznadvaye'pi devaloesuuvavajaMtI'tyekamevottaraMgamanapUrvakatvAdutpAdasyotpAdAbhidhAne gamanaM sAmathyAdevagatamevetyAzayAditi, athavA gatirdezAntaraprAptirapi bhavatIti kva gacchantItyetadeva paryAyeNAcaSTe-'utpadyante' utpattidharmANo bhavanti, ataevottarasUtre uvavajaMtI'tyevoktaM, svAbhyAha'gautameti SaNmAsAvazeSAyuSaH kRtaparabhavAyurbandhA iti gamyaM, yugalakaM prasuvata iti, eteSAmAyustrabhAgAdau parabhavAyubandhAbhAvamAha, taccaikonapaJcAzataM rAtriMdivAnyahorAtrANi yAvat, saMrakSanti-ucitopacArakaraNataH pAlayanti-saMgopayantianAbhogena hastaskhalanakaSTebhyaH, saMrakSya sagopya ca kAsitvA-kAsaM vidhAya kSutvA-kSutaM vidhAya jRmmayitvA-jRmbhAM vidhAya akliSTA:svazarIrotthaklezavarjitAH avyathitAH-pareNAnApAditaduHkhA apuritApitAH-svata- parato vA'nupajAtakAyamanaH paritApAH / etena teSAM sukhabharaNamAha, kAlamAse kAlaMkRtvA devalokeSu-IzAnAntasuralokeSUtpadyante, svasamahInAyuSkasureSveva tadutpattisambhavAta, atra kAlamAsa iti kathanena tatkAlabhAvimanujAnAmakAlamaraNAbhAvamAha, aparyAptakAntarmuhUrtakAlAnantaramanapavartanIyAyuSkatvAt, atrAha kazcitnanusarvathA vartamAnabhavAyuHkarmapudgalaparizATakAlasyaivamaraNakAlatvAtkathamakAlamaraNamupapadyate, yadabhAvo vartamAnasamAyAMnirUpyate iticet, satyaM, dvidhA hyAyunaratirazcAM-apavartanIyamanapavartanIyaM ca, tatrAdyaM bahukAlavedyaM sattathA'dhyavasAyayogajanitazlathabandhanabaddhatayodIrNasarvapradezAgramapavartanAkaraNavazAdalpIyaH kAlena rajjudahananyAyena klinnavAsonyAyena muSTijalanyAyena vAyugapadvadyate, itaratu gADhabandhanabaddhatayA'napavartanAyogyaMkrameNa vedyate, tena bahuSuvartamanArakocitamanapavartanIyamAyuH krameNAnubhavatsu satsu yadaikasya kasyacidAyuH parivartate tadA tasya lokairakAlamaraNamiti vyapadizyate, paDhamoakAlamancU' ityAdivat, tenAnyadA akAlamaNasyApi sambhavAttatadAnIM taniSedha iti na doSa iti| atha kathaM te devalokeSUtpadyante ityAha-yato devaloko-bhavanapatyAdhAzrayarUpastasya tathAvidhakAlasvabhAvAt tadyogyAyurbandhena parigrahaH-aGgIkAro yeSAM te tathA devalokagAmina ityarthaH, eSAM caikonapaJcAzaddinAvadhi paripAlena kecidevamavasthAmAhuH-saptottAnazayA lihanti divasAn svAGguSThamAryAstataH, kau rivanti padaistataH kalagiro yAnti skhaladbhistataH / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 stheyobhizca tataH kalAgaNabhRtastAruNyabhogodgatAH saptAhena tato bhavanti sudhgAdanane'pi yogyAstataH atra vyAkhyA -AryA sapta divasAn janmadivasAdikAn yAvat uttAnazayAH santaH svAGguSThaM lihanti, tato dvitIyasaptake pRthivyAM riGkhanti, tatastRtIyasaptake kalagirI vyaktavAco bhavanti, tatazcarthasaptake skhaladbhiH padairyAnti, tataH paJcamasaptake stheyobhiH - sthiraiH padairyAnti, tataH SaSThasaptake kalAgaNabhRto bhavanti, tataH saptamasaptake tAruNyabhogodgatAH bhavanti kecicca sugAdAne'pi samyakatvagrahaNe'pi yogyA bhavantIti kramaH, idaM cAvasthAkAlamAnaM suSamAsuSamAyAmAdI jJeyaM, tataH paraM kiJcidadhikamapi sambhAvyate iti, atra prastAvAd kazcidAha- atha tadA'gnisaMskArAderaprAdurbhUtatvena mRtakazarIrANAM kA gatiriti ?, ucyate, bhAraNDaprabhRtipakSiNastAni tathAjagatasvAbhAvyAt nIDakASThamivotpATaya madhyesamudraM kSipanti, yaduktaMpurAhi mRtamithuna zarIrANi mahAkhagAH kAmivotpATya, sadyazcikSipuraMbudhI // 1 // - 127 "kiJcAtra zloke ambudhAvityupalakSaNaM tena yathAyogaM gaGgAprabhRtinadISvapi te tAni kSipantIti jJeyaM, nanu cotkRSTato'pi dhanuH pRthaktvamAnazarIraistairutkRSTapramANAni tAni kathaM suvahAnItyatrApi samAdhIyate yugmizarIrANAmasbudhikSepasya mahAkhagakRtatvena bahuSu sthAneSu pratipAdanAdavasIyate yat 'pakkhI dhaNuha puhattamityatra sUtre jAtyapekSayA ekavacananirdezastena kvacid bahuvacanaM vyAkhyeyaM, tathA ca sati pakSizarIramAnasya yathAsambhavamarakApekSayA bahubahutarabahutamadhanuHpRthakatvarUpasyApi sambhavAt tatkAlavarttiyugminarahastyAdizarIrApekSayA bahudhanuH pRthaktvaparimANazarIraistairna kiJcidapi tAni durvahAnIti na kApyanupapattiriti sambhAvyate, tatvaM bahuzrutagamyaM, evaM ca sUtre ekhavacananirdeze'pi bahuvacanena vyAkhyAnaM zrImalayagiripAdairapi zrIbRhatsaMgrahaNivRttI devAnAmAhArocchvAsAntarakAlamAnAdhikAre 119 11 "dasa vAsasahassAiM samayAI jAva sAgaraM UNaM / divasamuhuttapuhuttA AhArussAsa sesANaM / / ityasyA gAthAyA arthakathanAvasare kRtamastIti sarvaM susthamiti / atha tadA manujAnAma'katvamuta nAnAtvamiti praznayannAha - 'tIseNa' mityAdi, tasyAM samAyAM bhagavan! bharate varSe katividhAHjAtibhedena katiprakArA katiprakArA manuSyA anuSaktavantaH kAlAtkAlAntaramanuvRttavantaH, santatibhAvena bhavanti smetyartha, bhagavAnAha - gautama ! SaDvidhAH, tadyathA padmagandhAH 1 mRgagandhAH 2 amamA 3 stejastalinaH 4 sahAH 5 zanaizcAriNaH 6, ime jAtivAcakAH zabdAH saMjJAzabdatvena rUDhAH, yathA pUrvamekAkArA'pi manuSyajAtistRtIyArakaprAnte zrI RSabhadevena ugrabhogarAjanyakSatriyabhedaizcaturddhA kRtA tathA'trApyevaM SaDvidhA sA svabhAvata evAstIti yadyapi zrI abhayadevasUripAdaiH paJcamAGgaSaSThazatakasaptamoddezake padamasamagandhayaH mRgamadagandhayaH mamIkArarahitAstejazca talaM ca rUpaM yeSAmastIti tejastalinaH sahiSNavaH - samarthA zanaiH mandamutsukatvAbhAvAccarantItyevaMzIlA ityanvardhatA vyAkhyAtAsti, tathApi tathAvidhasampradAyAbhAvAt sAdhAraNavyaJjakAbhAvena tenaiSAM jAtiprakArANAM durbodhatvAjIvAbhigamavRttau sAmAnyato jAtivAcakatayA vyAkhyAnadarzanAcca na vizeSato vyakti kRteti / gataH prathamArakaH // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/38 mU (39) tIse NaM samAe cauhiM sAgarovamakoDAkoDIhiM kAle vIikkate anaMtehiM vaNNapaJjavehiM anaMtehiM gaMdhapaJjavehiM anaMtehiM rasapaJjavehiM anaMtehiM phAsapaJjavehiM anaMtehiM saMghayaNapaJjavehi anaMtehiM saMThANapajjavehi aNaMtehiM uccattapajjavehi anaMtehiM AipajavehiM anaMtehiM gurulahupajavehiM anaMtehiM agurulahupaJjatehiM anaMtehaM uTThANakammabalavIriapurisakkAraparakkamapaJjavehiM anaMtaguNaparihANIe parihAyamANe etya NaMsumusamA nAmasamAkAle paDivajiMsusamaNAuso! jaMbUddIve NaM bhaMte ! dIve imIse osappiNIe susamAe samAe uttamakaTTapattae bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre hotthA ?, goamA! bahusamaramaNije bhUmibhAge hotthA, se jahAnAmae AliMgapukkhoi vA taMcevajaM susamasusamAe puvaNNiaM, navaraM nANattaM caudhanusahassamUsiA ege aTThAvIse piTThakaraMDukasae chaTThabhattassa AhAraTTe, causaddhiM rAiMdiAiMsArakkhaMti, do paliovamAI AU sesaM taM cev| tIse NaM samAe caubihA maNussA aNusajjitthA, taMjahA-ekA 1 paurajaMghA 2 kusumA 3 susamaNA 4 / pR-tasyAM suSamasuSamAnAmyAM catasRSu sAgaropamakoTAkoTISu kAle vyatikrAnte sati, sUtre ca tRtIyAnirdeza ArSatvAt, athavA catasRbhiH sAgaropamakoTAkoTIbhi kAle mite gaNite vAiti mitAdizabdAdhyAhAreNa yojanA kAryA, atraca pakSe karaNe tRtIyAjJeyA, atrAntare suSamA nAmnA samA-kAlaH pratipannavAn-lagati smeti vAkyAntarasUtrayojanA, suSamA cotsarpiNyAmapi bhavedityAha- anaMtaguNaparihANyA parihIyamANA hAnimupagacchan 2' sUtre ca dvivacanamanusamayaM hAniriti hAneH paunaHpunyajJApanArthaM, atha kAlasya nityadravyatvena nahAnirupapadyate, anyathA'horAtraM sarvadA triMzanmuhUrtAtmakameva tat na syAdityata Aha-'anantairvarNaparyavai rityAdi, varNAzvetapItaraktanIlakRSNabhedAt paJca, kapizAdayastu tatsaMyogajAstataH zvetAderanyatarasya varNasya paryavA-buddhikRtAnirvibhAgAbhAgAH ekaguNazvetatvAdayaH sakalajIvarAzeranantaguNAdhikAstaira'nantA ye guNA-anantaroktasvarUpA bhAgAsteSAM parihANi-apacayastayAprakArabhUtayA ityarthaH, hIyamAnaH 2 suSamAkAlavizeSa iti yojyaM, evamagre'piyojanA kAryA, atha yathaiSAmanantatvamanusamayamanantaguNahAnizca tathA darzAte 'tIse gaM0' iti prAguktabalAt prathamasamaye kalpadrumapuSpaphalAdigato yaH zveto varNa sa utkRSTaH, tasya kevaliprajJayA chidyamAnA yadi nirvibhAgA bhAgAH kriyante tarhi anantA bhavanti, teSAMmadhyAdanantabhAgAtmaka eko rAziprathamArakadvitIyasamaye truTyati, evaM tRtIyAdisamayeSvapi vAcyaM yAvatprathamArakAntyasamayaH, eSAva rItiravasarpiNIcaramasamayaM yAvajjheyA, ata eva anantaguNaparihANyetyatra anantaguNAnAMparihANiriti SaSThItatpuruSa eva vidheyo na tuanantaguNA cAsau parihANizceti karmadhArayaH, guNazabdazca bhAgaparyAyavacano'nuyogadvAravRttikRtA ekaguNakAlakaparyavavicAre suspaSTamAkhyAto'sti, evaM satizvetavarNasyAsanna eva sarvathocchedaH, tathA ca sati zvetavastuno'zvetatvaprasaGgaH, etacca jAtipuSpAdiSu pratyakSaviruddhaM ?, ucyate, Agame'nantakasyAnantabhedatvAt hIyamAnabhAgAnAmatanantakamalpaM tato maularAzerbhAgAnantakaM bRhattaramavagantavyaM, yadi nAma sidhyatsvapi bhavyeSu lokeSu na teSAmanantakAlenApi nirlepanA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 129 Agame'bhihitA kiM punaH sarvajIvebhyo'nantaguNAmutkRSTavarNagatabhAgAnAM? na ca te saGkhyAtA eva sidhyanti, ime tu pratisamayamanantA hIyante iti mahaddaSTAvantavaiSamyamiti vAcyaM, yatastatra yathA sidhyatAM bhavyAnAM saMkhyAtatA tathA siddhikAlo'nanta evamatrApi yathA pratisamayamanantAnAmeSAM hIyamAnatA tathA hAnikAlo'vasarpiNIpramANa eva tataH paramutsarpiNIprathamasamayAdau tenaivakrameNavarddhanteiti sarvasamyaka, evaM pItAdiSuvarNeSugandharasasparzeSu ca yathAsambhavamAgamAvirodhena bhAvanIyaM, tathA anantaiH saMhananaparyavairiti-saMhananAni-asthinivayaracanAvizeSarUpANi vajraRSabhanArAcaRSabhanArAcanArAcArddhanArAcakIlikAsevArtabhedAt SaT, prastute cArake Adyameva grAhya RSabhanArAcAdInAmabhAvAt, anyatra yathAsambhavaMtAni grAhyANi, tatparyavA api tathaiva hApanIyAH, saMhananenaiva zarIre dADharyamupajAyate, tacca sarvotkRSTaM suSamasuSamAdhasamaye, tataH paramanantairanantaiH paryavaiH samaye 2 hIyata iti| tathA saMsthAnAni-AkRtirUpAmisamacaturasanyagrodhasAdikubjakavAmanahuNDabhedAtSoDhA, tacca tatra prathame samaye sarvotkRSTaM tataH paraM tathaiva hIyata iti, yathoccatvaM-zarIrotsedhastacca tatra prathame samaye trigavyUtapramANamutkRSTaM, tataH paraMtapramANatAratabhyarUpAH paryavAH anantAH samaye 2 hIyante, nanu uccatvaM hi zarIrasya svAvagADhamUlakSetrAduparitanoparitananabhaHpradezAvagAhitvaM, tatparyavAzca ekadvitripratarAvagAhitvAdayo'saGkhyAtapratarAvagAhatvAntA asaGkhyAtA eva, avagAhanAkSetrasyAsaGkhyAtapradezAtmakatvAt, tarhi kathameSAmanantatvaM?, kathaM caite'nantabhAgaparihANyA hIyante iti ced, ucyate, prathamArake yat prathamasamayotpannAnAmutkRSTaM zarIroccatvaM bhavati tato dvitIyAdisamayotpannAnAMgAvatAmekanabhaHpratarAvagAhitvalakSaNaparyavANAMhAnistAvatpudgalAnantakaM hIyamAnaM draSTavyaM, AdhArahAnAvAdheyahAnerAvazyakatvAditi, tenoccatvaparyavANAmapyanantatvaM siddhaM, nabhaHpratarAvagAhasya pudgalopacayasAdhyatvAt, tathA AyuH-jIvitaM tadapi tatra prathame samaye tripalyopamapramANamutkRSTaM tadanantaraM tatparyavA api anantAH pratisamayaM hIyante, nanu paryavA ekasamayonA dvisamayonA yAvadasaGkhyAtasamayonotkRSTA sthitiriti sthitisthAnatAratamyarUpA asaGkhyAtA eva,AyuHsthiterasaGkhyAtasamayAtmakatvAt, tarhi kathaM sUtre'nantairAyuHparyavairityuktaM? ucyate, pratisamayaM hIyamAnasthitisthAnakAraNIbhUtAni anantAni AyuHkarmadalikAni parihIyante, tataH kAraNahAnau kaaryhaaneraavshyktvaat| tAni ca bhavasthitikAraNatvAdAyuHparyavA eva ataste anantA iti, tathA anantairgurulaghuparyavairiti, gurulaghudravyANi-bAdaraskandhadravyANi audArikavaikriyAhArakataijasarUpANi tatparyavAH, tatra prakRte vaikriyAhArakoranupayogastena audArikazarIramAzrityotkRSTavarNAdayastatrAdyasamaye bodhyAH, tataH paraM tathaiva hIyante taijasamAzritya kapotapariNAmakajATharAgnirutkRSTastatrAdisamaye tadanantaraM mandamandatarAdivIryakatvarUpa iti, tathA anantairagurulaghuparyavairiti, agurulaghudravyANi sUkSmadravyANi, prastuteca paudgalikAnimantavyAni, anyathA'paudagalikAnAMdharmAstikAyAdInAmapi paryavahAniprasaGgaH, tAni ca kArmaNamanobhASAdidravyANi teSAMparyavairanantaiH, tatra kArmaNasya satavedanIyazubhanirmANasusvarasaubhAgya''deyAdirUpasya bahusthityanubhAgapradezakatvena manodravyasya bahugraha| 139 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/39 NAsandigdhagrahaNajhaTitigrahaNabahudhAraNAdimattayA bhASAdravyasyodAttatvagambhIropanItarAgatvapratinAdavidhAyitAdirUpatayA ca tatrAdisamaye utkRSTatA, tataH paraMkrameNAnantAH paryavAhIyante, anantairutthAnAdiparyavaiH, tatrotthAna-UdhrvabhavanaM karma-utkSepaNAvakSepaNAdigamanAdi vA balaM-zArIraH prANaH vIrya-jIvotsAhaH puruSAkAraH-pauruSAbhimAnaH parAkramazca-saeva sAdhitAbhimataprayojanaH, athavA puruSakAraH-puruSakriyAsAcaprAyaH strakriyAtaHprakarSavatI bhavatItitasvabhAvatvAditi vizeSeNatadagrahaNaM, parAkramastu-zatruvitrAsanaM, tata eteprAktanasamayeutkRSyastataH paraMparipATyAtathaiva hIyante, tthaa| // 1 // "saMghayaNaM saMThANaM uccattaM AuaMca maNuANaM / aNusamayaM parihAyaiosappiNIkAladoseNaM / // 2 // kohamayamAyalobhA osannaM vaDDhae a maNuANaM / kUDatulakuDamANA teNa'NumANeNa svvNpi| // 3 // visamA ajja ! tulAo visamANi ajnvesumaannaanni| visamA rAyakutlAiMteNa u visamAI vaasaaiN|| // 4 // visamesuavAsesuM huMti asaaraaiNoshiblaaii| osahidubballeNa ya AuM parihAyai narANaM // - iti taNDulavaicArike avasarpiNIkAladoSeNa hAniruktA sA bAhulyena duHSamAmAzritya zeSanArakeSu tu yathAmbhavaM jJeyeti, nanu nityadravyasyApi kAlasya kathaM hAniriti parakRtAsambhavAzaGkAnivAraNArthaM varNAdiparyavANAMhAniruktA, te capudgaladharmAstarhi anyadhIyamAnairvivakSitaH kAlaH kathaM hIyate iti mahadasaDgataM, tathA sati vRddhAyA vayohAnI yuvatyA apivayohAniprasaGga iticet n,kaalsykaaryvstumaatrekaarnntvaanggiikaaraatkaarygtaadhrmaakaarnneupcrytekaarnntvsmbndhaaditi| atha prastutArakasya svarUpapraznAyAha-'jaMbuddIve NaM bhaMte!' ityAdi prAyaH sUtraM gatArthameva, navaraM kevalaM nAnAtvaM-bhedaH, sa cArya-caturdhanuHsahasocchritAH krozadvayoccAste manujA iti yogaH, makAro'lAkSaNikaH, aSTAviMzatyadhikaMpRSThakaraNDakazataMprathamAroktapRSThakaraNDukAnAmardhamitiyAvat teSAM manujAnAmiti yogaH, SaSThabhakte'tikrAnte AhArArthaH samutpadyate iti yogaH, sUtre saptamyarthe SaSThI sUtratvAt, catuHSaSTiM rAtrindivAni yAvat saMrakSanti, apatyAni te manujA iti yogaH, tatra saptAvasthAkramaH pUrvokta eva, navaraM ekaikasyA avasthAyAH kAlamAnaM nava dinAni aSTau ghaTayazcatustrazat palAni saptadaza cAkSarANi kiJcidadhikAnIti, catuHSaSTeH saptabhirbhAge etAvata eva lAbhAt, yacca pUrvebhyo'dhiko'patyasaMrakSaNakAlastatkAlasya hIyamAnatvenotthAnAdInAM hIyamAnatvAd bhUyasA'nehasA vyaktatAbhavanAditi, evamagre'pi jJeyaM, dve palyopame AyusteSAM manujAnAmiti yogaH, evamanyatrApi yathAsambhavamadhyAhAreNa sUtrAkSarayojanA kAryA, anyat sarvaM suSamasuSamoktAneveti, atrApi yathoktamAyuHzarIrocchrayAdikaM suSamAyAmAdau jJeyaM, tataH paraMkrameNa hIyamAnamiti / athAtra bhagavAn svayamevApRSTA napi manuSyabhedAnAha "tIseNa' mityAdi,atrAnvayayojanA prAgvat, ekAH 1 pracurajakAH2 kusumAH3suzamanAH 4 ete'pi prAgvajAtizabdA jJeyAH, anvarthatA caivaM-ekAH-zreSThAH, saMjJAzabdatvAna sarvAditvaM, pracurajaGghAH-puSTajaGghAH natu kAkajaGghA iti bhAvaH, kusumasaddazatvAt saukumAryAdiguyogena kusumAH, Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -2 131 puMsyapi kusumazabdaH, suSThu-atizayena zamana-zAntabhAvo yeSAM te tathA, pratanukaSAyatvAt, atra pUrvoktaSaTprakAramanuSyANAmabhAvAdete'nye jAtibhedAH |gto dvitIyAraka iti / mU(40) tIseNaMsamAe tihiMsAgarovamakoDAkoDIhiM kAle vIikate anaMtehiM vaNNapajjavehiM jAva anaMtaguNaparihANIe parihAyamANI 2 etya NaM susamadussamANAmaM samA paDivajiMsu samaNAuso!, sANaM samatihA vibhajjai-paDhame tibhAe 1 majjhime tibhAe 2 pacchime tibhA 3 jaMbuddIveNaM bhaMte! dIve, imIse osappiNIe susamadussamAe samAepaDamamajjhimesutibhAesubharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoAre pucchA, goamA! bahusamaramaNije bhUmibhAge hotthA, so ceva gamo neavvo nANattaM do ghaNusahassAiMuddhaM uccatteNaM, tesiMca muANaM causaTipiTTakaraMDugA cautthamatssa AhAratthe samuppajjai ThiI paliovamaM egUNAsIiM rAiMdiAI sArakhaMti saMgoveti, jAva devalogapariggahiA NaM te maNuA pannattA samaNAuso! tIse NaM bhaMte ! samAe pacchime tibhAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDIyAre hotthA ?, goamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge hotthA se jahA nAmae AliMgapukkhare i vA jAva maNIhiM uvasomie, taMjahA-kitihiM ceva akittimehiM ceva, tIse NaM bhaMte ! sabhAe pacchime tibhAge bharahe vAse maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoAre hotthA? goamA! tesiM maNuANaM chabbihe saMghayaNe chabbihe saMThANe bahUNi ghanusayANi uddhaM uccatteNaM jahanneNaM saMkhijANi vAsANi ukkoseNaM asaMkhijANi vAsANi AuaMpAlaMti pAlittA appegaiyA nirayagAmI ghanusayANi uddhaM uccatteNaMjahanneNaM saMkhijjANi vAsANi ukkoseNaM asaMkhijANivAsANi AuaMpAlaMti pAlittAappegaiyA nirayagAmI appegaiyA tiriagAmI appegaiyA maNussagAmI appegaiyA devagAmI appegaiyA sijhaMti jAva savvadukkhANamaMtaM kroti|| vR-vyAkhyA prAgvat, navaraM parihAyamANI ityatra straliDganirdezaH samAvizeSaNArthastena samA kAle iti padadvayaM pRthak mantavyaM, ayamevAzayaH sUtrakRtA 'sA NaM same'tyuttarasUtre prAduzcakre iti, athAsyA eva vibhAgapradarzamArthamAha-'sANamityAdi, sAsuSamaduHSamAnAmnI samA-tRtIyArakalakSaNA tridhA vibhajyate-vibhAgIkriyate, tadyathA-prathamastRtIyo bhAgaH prathamastrIbhAgaH mayUravyaMsakAditvAt pUraNapratyayalopaH, evamagre'pi, ayaMbhAvaH-dvayoH sAgaropamakoTAkoTyostribhirbhAgeyadAgataMtadekaikasya bhAgasya pramANaM, taccedaM-SaTSaSTi koTilakSANAM SaTSaSTi koTisahasrANAM SaTkaM koTizatAnAMSaTSaSTikoTInAMSaTSaSTirlakSANAMSaTSaSTi sahasrANAMSaTkaMzatAnAMSaTSaSTizca sAgaropamANAM dvauca sAgaropamatribhAgau, athAdyabhAgayoH svarUpapraznAyAha-'jaMbuddIveNa'mityAdi, sarvaM gatArtha, nAnAtvamityayaM vizeSaH-dvedhanuHsaha Urvoccatvena krozoccA ityarthaH, teSAMca manuSyANAM catuHSaSTi pRSThakaraNDukAni, aSTAviMzatyadhikazatasyATakaraNe etAvata eva lAbhAt, caturthabhakte'tikrAnte AhArArtha- samutpadyate, ekadinAntarita AhAra ityarthaH, sthiti palyopamaM, ekonAzIti rAtrindivAnisaMrakSanti saGgopayanti, apatyayugalakamityarthaH, tatrAvasthAkramastathaiva, navaramekaikasyA avasthAyAH kAlamAnaM ekAdaza dinAni saptadaza ghaTayaH aSTau palAni catustrazaJcAkSarANi kiJcidadhikAnIti, ekonAzIteH saptabhirbhAge etAvata eva lAbhAt, asyAM cabhinnajAtimanuSyANAmanuSajanAnAsti, tadA teSAmasaMbhavAditi saMbhAvyate, tatvaM tutatvavidajJeyaM, yattu Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 jambadvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/40 _ 'uggA bhogA rAyanna khattiA saMgaho bhave cauhA' ityuktaM tadarakAntyabhAgabhAvitvena nehAdhikriyate, nanvasyAH samAyAstradhAvibhajanaMkimarthaM?,ucyate, yathAprathamArakAdau tripalyopamAyuSastrigavyUtocyAstridinAntaritarbhojanAekonapaJcAzadinAnikRtApatyasaMrakSaNAstataHkrameNa kAlaparihANyA dvitIyArakAdau dvipalyopamAyuSo dvigavyatocchrayA dvidinAntaritabhojanAzcatuHSaSTidinAni kRtApatyasaMrakSaNAstato'pi tathaiva parihANyA tRtIyArakAdau ekapalyopamAyuSaH ekagavyutocyA ekadinAntaritabhojanA azItidinAni kRtApatyasaMrakSaNAstadanantaramapi tridhAvibhaktatRtIyArakathaprathamatribhAgadvayaM yAvat, tathaiva niyataparihANyA hIyamAnA yugmimanujA abhUvan, antimatribhAge tu sA parihANiraniyatA jAteti sUcanArthaM tribhAgakaraNaM sArthakamiti sambhAvyate, anyathA vaaythaa''gmsmprdaayNtribhaagkrnneheturvgntvyiti|ath tRtIyArakasvarUpapraznAyAha- 'tIse NaM0', yadeva dakSiNA bharatasvarUpapratipAdanAdhikAre vyAkhyAtaM tadatra sUtre niravazeSa grAhya-navaramatra kRSyAdikarmANi pravRttAnIti kRtrimaistRNaiH kRtrimairmaNibhirityuktaM, athAtraiva manujAnAM svarUpaM pRcchannAha-"tIse NamityAdi |vyaakhyaa prAgvat / atha yathAsmin jagadavyavasthA'bhUt tadAha mU (11) tIse NaM samAe pacchime tibhAe paliovamaTThabhAgAvasese ettha NaM ime pannarasa kulagarA samuppajitthA, taMjahA sumaI 1 paDissuI 2 sImaMkare 3 sImaMdhare 4 khemaMkare 5 khemaMdhare 6 vimalavAhane 7 cakkhumaM 8 jasamaM 9 abhicaMde 10 vaMdAme 11 paseNaI 12 marudeve 13 nAmI 14 usabhe 15ti| vR-tasyAH samAyAH pAzcAtye tribhegA-tRtIye tribhAge palyopamASTamabhAgAvazeSe etasmin samaye ime-vakSyamANAH paJcadaza kulakarA-viziSTabuddhayo lokavyavasthAkAriNaH kulakaraNazIlAH puruSavizeSAH samudapadyante-samutpananavantaH, atrAha kazcita-AvazyakaniyuktyAdiSu saptAnAM kulakarANAbhidhAnAdiha paJcadazAnAM teSAmabhidhAnaM kathaM yadivA nAmaitat, puNyapuruSANAmadhikAdhakavaMzyapuruSaNavarNanasya nyAyyatvAt, paraMpalyopamASTabhAgAvaziSTatAvacanaM kAlasya sutarAM bAdhateanupapatteH, tathAhi-palyopamaM kilAsatkalpanayA catvAriMzadbhAgaM parikalyate, tasyASTamo bhAgazcatvAriMzadbhAgAH paJca, tatrApyAdyasya vimalavAhanasyAyuH palyopamadazabhAgastata- zcatvArazcatvAriMzadbhAgAstadAyuSi gatAH / zeSaekaH palyopamasya catvAriMzattamaH saGkhayeyo bhAgo'vatiSThate, sa cakSuSmadAdInAmasaMkhyeyapUrvabhiH sakhyeyapUrva zrIRSabhasvAminazcaturazItyA pUrvalakSaiH zeSaizcaikonanavatyA pakSaiH paripUryate, tena pUrveSAM samutyAdikulakarANA mahattamAyuvAM kAvakAzaH ? Adyasya sumatestAvatpalyadazamAza AyuH, tato dvAdaza vaMzyAnyAvat pUrvadarzitanyAyenaikasmiMzcatvAriMzattame'vaziSTabhAge'saGkhayeyAni pUrvANi tAni ca yathottaraM hInahInAni nAbhestu saGkhayeyAni pUrvANItyAdi, itthaM cAviruddhamiva pratibhAti, yattu aavshykvRttii||1|| "paliovamadasamaMso paDhamassAuM tao asaMkhijjA / te anupubbI hINA puvvA nAbhissa saMkhijA / " itigAthAvyAkhyAnematAntareNa nAbherasaGghayeyapUrvAyuSkatvamuktaM, tattukulakarasamAnAyuSkatvena kulakarapalInAM marudevyA apyasaMkhyapUrvAyuSkatApattau muktyanupapattiriti tatraiva dUSitamastIti Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 133 na ko'pi paraspara virodhaH, yaccAvazyakAdiSu vimalavAhanasya palyadazamAMzAyuSkatvaM tadvAcanAbhedAdavagantavyaM, yacca granthAntare nAmapAThabhedaH so'pi tathaivetyatra sarvavidaHpramANamityalaM vistareNa, atha prastutamupakramyate- 'tadyatheti tAn nAmato darzayati, sumati 1 pratizruti 2 sImaGkaraH 3 sImandharaH 4 kSemaGkaraH 5 kSemandharaH 6 vimalavAhanaH 7 cakSuSmAn 8 yazasvI 9 abhicandraH 10 candrAbhaH 11 prasenajit 12 marudevaH 13 nAbhiH 14 RSabha 15iti, yatpunaH padmacaritre caturdazAnAM kulakaratvamabhihitamatratupaJcadazasya RSabhasyApi tadbharatakSetraprakaraNe bharatabharturbharatanAmno'pi mahArAjasya prarUpaNAprakramitavyA'stIti jJApanArthamiti / athaite kulakaratvaM kathaM kRtavanta ityAha mU(42) tattha NaM sumaI 1 paDissui 2 sImaMkara 3 sImaMdhara 4 khemaMkarA 5 NaM etesiM paMcaNhaM kulagarANaM hakkAre nAmaMdaNDanII hotyA, teNaM maNuA hakkAreNaM daMDeNaM hayA samANA lajiA vilajiA veDDhA bhIA tusiNIA viNaoNayA ciTThati, tattha NaM khemaMghara 6 vimalavAhaNa 7 cakkhumaM 8 jasamaM9 abhicaMdANaM 10 etesiNaM paMcaNhaM kulagarANaM makkAre nAmaMdaMDanII hotthA, te NaM maNuA makkAreNaM daMDe hayA samANA jAva ciTThati, tattha NaM caMdAbha 11 paseNai 12 marudeva 13 nAbhi 14 usabhANaM 15 etesi NaM paMcaNhaM kulagarANaM dhikkAre nAmaM daMDanIi hotyA, te NaM maNuA dhikkAreNaM daMDeNaM hayA samANA jAva citttthti|| 'tattha NamityAdi, teSu paJcadazasu kulakareSu madhye sumatipratizrutisImaMkarasImandharakSemaGkarANAmeteSAM paJcAnAM kulakarANAMhA ityadhikSepArthakaH zabdastasya karaNaM hAkAro nAma daNDa:aparAdhinAmanuzAsanaM tatra nIti-nyAyo'bhavat, atrAyaM sampradAyaH-purA tRtIyArAnte kAladoSeNa vratabhraSTAnAmiva yatInAM kalpadrumANAM mandAyamAneSu svadehAvayaveSviva teSu mithunAnAM jAyamAne mamatve'nyasvIkRtaMtamanyasmin gRhNAta parasparaMjAyamAne vivAde sazajanakRtarAbhavamasahiSNavaH AtmAdhikaM sumatiM svAmitayA te cakruH, sacateSAM tAn vibhajyasthaviro gotriNAM dravyamiva dadau, yo yaH sthitimaticakrAma tacchAsanAya jAtismRtyA nItijJatvena hAkAradaNDanItiM cakAra, tAM ca pratizrutyAdayazcatvAro'nucakuriti, tayA ca te kIzA abhavannityAha 'teNa'mityAdi, temanujA Namiti prAgvat, hAkAreNa daNDena hatAH santo lajjitAH vrIDitA vyardhAH-lajjAprakarSavanta ityarthaH, ete trayo'pi paryAyazabdA lajjAprakRSTatAvacanAyoktAH bhItAvyaktaM tUSNIkA-maunabhAjo vinayAvanatA na tUllaNThA iva nistrapA nirbhayA jalpAkA ahaMyavazca tiSThanti, te anenaiva daNDena hRtasvamivAtmAnaM manyamAnAH punaraparAdhasthAne na pravarttanta ityAzayaH, atra cA6STapUrvazAsanAnAM teSAM daNDAdighAtebhyo'pyatizAyi mAvicchAsanamidamiti hatA iti vacanaM, athottarakAlavatikulakarakAle kiM saiva daNDanItiranyA vetyAzaGkAyAM samAdhatte 'tattha NamityAdi, tatra kSemandharavimalavAhanacakSuSmadyazasvyabhicandrANAmeteSAM paJcAnAM kulakarANAM mA ityasyaniSedhArthasya karaNaM-abhidhAnaMmAkAro nAma daNDanItirabhavat, zeSaMpUrvavat, AvazyakAdautuvimalavAhanacakSuSmatoH kulakarayoryA hAkArarUpA daNDanIti yaccAbhicandraprasenajitorantarAle candrAbhasyAkathanamityAdhantaraM tadvAcanAntareNeti, ayamarthaH-krameNAtisaMstavAdinA jIrNabhItikatvena hAkAramatikrAmatsuaMkuzamivagambhIravediSugajeSu yugmiSu kSemandharaH kulakuJjaro Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/42 'duzcikitse hi cikitsAntaraM kAryamiti dvitIyAM mAkArarUpA daNDanItiM cakAra, tAM ca vimalavAhanAdayazcatvAro'nucakruH / atra sampradAyavidaH-mahatyaparAdhapade mAkArarUpAM itaratra tu pUrvaiva, RSabhacaritre saptakulakarAdhikAre yazasvivArake dnnddniitimaashrity||1|| "Agasyalpe nItimAdyAM, dvitIyAM madhyame punaH / mahIyasi dve api (te), sa prAyuta mahAmati ||"ityaahuH atha tRtIyakulakarapaJcakavyavasthAmAha-'tattha NaM0', idaM sUtraM gatArthaM, navaraM dhigityadhikSepArtha eva tasya karaNaM-uccAraNaM dhikkAraH, sampradAyastvayaM-pUrvanIti atikramatsuteSutrapAmayadi iva kAmukeSu candrAbhanAmA dhikkAradaNDanItiM vidadhe, tAM ca prasenajidAdayazcatvAro'- nukRtavantaH, mahatyaparAdhe dhikkAromadhyamajadhanyayostumAkArahAkArAviti, anyAstuparibhASaNAdyA bhrtkaale| // 1 // paribhAsamA u paDhamA maMDalibaMdhima hoi bIA ya / cAragachavicheAI bharahassa cauvvihA nII / / / iti vacanAt, RSabhakAle ityanye, atha paJcadaze kulakare kulakaratvamAtraM caturdazasAdhAraNamityasAdhAraNapuNyaprakRtyudayajanmatrijagajjanapUjanIyatAM pracikaTayiSuryathA'smAdeva loke viziSTadharmAdharmasaMjJAvyavahArAH prAvartanta ityAha mU (43) nAbhissa NaM kulagarassa marudevAe bhAriAe kuJchisi etya NaM usahe nAmaM arahA kosalie paDhamarAyA paDhamajine paDhamakevalI paDhamatitthakare paDhamadhammavaracakkavaTTa samuppaJjitthe, tae NaM ubhe arahA kosalie vIsaM puvvasayasahassAI kumAravAsamajhe vasai vasaittA tevar3hi pubbasayasahassAiMmahArAyavAsamajhe vasai, tevaSTiM pubbasayasahassAImahArAyavAsamajhevasamANe lehAiAo gaNiappahANAo sauNaruapajavasANAo bAvattari kalAo cosaddhiM mahilAguNe sippasayaM ca kammANaM titrivi payAhiAe uvadisaitti, uvadisittA puttasayaM rajasae abhisaMcA, abhisiMcittA tesIiMpuvyasayasahassAI mahArAyavAsamajhe vasai / vasittAjese gimhANaM paDhame mAse paDhame pakkhe cittabahule tassaNaMcittabahulassanavamIparakheNaM divasassa pacchime bhAge vaittA hiraNaM caittA suvaNNaM caittA kosaM koTThAgAraM balaM caittA bAhaNaM cauttA puraM caittA aMteuraM caittA biulaghaNakaNagarayaNamaNimottiasaMkhasilappavAlarattarayaNasaMtasArasAvaijaM vicchaDuyittA vigovaittA dAyaMdAiANaM paribhAetatA sudaMsaNAe sIAe sadevamaNuAsurAe parisAe samaNugammamANamagge saMkhidacakkianaMgaliamuhamaMgaliapUsamANavavaddhamANagaAikkhagalaMkhamaMkhaghaMTiagaNehiM tAhaM iThThAhiM kaMtAhiM piyAhiM maNuNNAhiM maNAmAhiM uralAhiMkallANAhiM sivAhiM dhannAhiM maMgallAhiM sassiriAhiM hiyayagamaNijahiM hiyayapalhAyaNijAI kaNNamaNanibbuIkarAhiM apuNaruttAhiM aTThasaiAhiM vaggUhi anavarayaMabhinaMdatA ya abhiyurNatA ya evaM vayAsI jaya jaya naMdA ! jaya jaya bhaddA ! dhammeNaM abhIe parIsahovasaggANaM khaMtikhame bhayabheravANaM dhamme te avigghaM bhavauttikaTTha aminaMdati a amithuNaMti / tae NaM usabhe arahA kosalie nayanamAlAsahassehiM picchijjamANe 2 evaMjAva niggacchai jahA ubavAie jAva AulabolabahulaM nabhaMkarate viNIAe rAyahANIe majhamajheNaM niggacchai siasaMmajiasittasuikapuSphovayArakaliaMsiddhatthavaNaviularAyamaggaMkaremANe hayagayarahapakareNa Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 pAikacaDakareNa ya maMdaM 2 uddhatareNuyaM karemANe 2 / jeNeva siddhatthavaNe ujjANe jeNeva asogavarapAyave teNeva uvAgacchati 2 asogavarapAyavassa ahe sIaM ThAvei 2 ttA sIAo pacoruhai 2 tA sayamevAbharaNAlaMkAraM omuai 2 ttA sayameva cauhiM aTThAhiM loaM karei 2 ttA chaNaM bhatteNaM apANaeNaM AsADhAhiM nakkhatteNaM jogamuvAgaeNaM uggANaM bhogANaM rAinANaM khattiANaM cauhiM sahassehiM saddhiM egaM devadUtamAdAya muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pvvie| vR- 'nAbhissa Na' mityAdi, nAbheH kulakarasya marudevyA nAmyA bhAryAyAH kukSo etasmin samaye 'usaha' tti RSabhaH saMyamabhArodvahanAdRSabha iva RSabhaH, vRSabho veti saMskAraH tatra vRSabha iva vRSabha iti vA, vRSeNa bhAtIti vA vRSabhaH, evaM ca sarve'pyarhanta RSabhA vRSabhA vA ityucyante tena UrvorvRSabhalAJcanatvena mAtuzcaturdazasvapneSu prathamaM vRSabhadarzanena ca RSabho vRSabho veti nAmnA, kozalAyAM - ayodhyAyAM bhavaH kauzalikaH 'bhAvini bhUtavadupacAra' iti nyAyAdetadvizeSaNaM, ayodhyAsthApanAyA RSabhadevarAjyasthApanAsamaye kRtatvAt, tadvayaktistu bharatakSetranAmAnvarthakathanAvasare 'dhanavaImatinimmAyA' etatasUtravyAkhyAyAM darzayiSyate, arhantazca pArzvanAthAdaya iva kecidanaGgIkRtarAjadharmakA api syurityasI kena krameNArhannabhUdityAha 135 prathamo rAjA, ihAvasarpiNyAM nAbhikulakarAdiSTayugmimanujaiH zakreNa ca prathamamabhiSiktatvAt, prathamajinaH prathamo rAgAdInAM jetA, yadvA prathamo manaH paryavajJAnI rAjyatyAgAdanantaraM dravyato bhAvatazca sAdhupadavarttitve, atrAvasarpiNyAmasyaiva bhagavataH prathamastadbhavanAt, jinatvaM cAvadhimanaH paryavakevalajJAninAM sthAnAGge suprasiddhaM, avadhijinatve tu vyAkhyAyamAne'kramabaddhaM sUtramiti, kevalijinatve cottaragranthena saha paunaruktyamiti vyAkhyAnAsaGgati zrotRRNAM pratibhAseta, prathama kevalI - AdyasarvajJaH, kevalitve ca tIrthakRnnAmodayatItyAha-prathamatIrthakara :- AdyazcaturvarNasaGghasthApakaH, uditatIrthakRtrAmA ca kIdRzaH syAditi-prathamo dharmavaro-dharmapradhAnazcakravartI, yathA cakravartI sarvatrApratihatavIryeNa cakreNa varttate tathA'yamapIti bhAvaH, samudapadyata - samutpannavAnityartha, atha yathA bhagavAn vayaH pratipannavAn tathA''ha 'tae Na' mityAdi, tato janmakalyANakAnantaramityartha RSabho'rhan kauzalikaH viMzatiM pUrvazatasahasraNi-pUrvalakSANi bhAvapradhAnatvAnnirddezasya kumAratvena akRtAbhiSekarAjasutatvena vAsaHavasthAnaM tanmadhye vasati, 'kumAravAsamajjhAvasai' iti pAThe tu kumAravAsamadhyAvasati AzrayatItyartha, uSitvA ca triSaSTipUrvalakSANi atrApi bhAvapradhAno nirdeza iti mahArAjatvenasAmrAjyena vAsaH - avasthAnaM tanmadhye vasati, tatra vasaMzca kathaM prajA upacakre ityAha ' tevaTThi' ityAdi, triSaSTiM pUrvalakSANi yAvat mahArAjavAsamadhye vasan lipividhAnAdikA gaNitaM aGkavidyA dharmakarmavyavasthitau bahUpakAritvAt pradhAnA yAsu tAH zakunarutaM-pakSibhASitaM paryavasAne - prAnte yAsAM tAstathA, dvAsaptatikalAH, kalanAni kalA vijJAnAnItyarthastAH kalanIyabhedAt dvAsaptati arthAt, prAyaH puruSopayoginIH / 'catuHSaSTiM mahilAguNAn straguNAn, karmmaNAM jIvanopAyAnAM madhye zilpazataM ca vijJAnazataM ca kumbhakArazilpAdikaM trINyapyetAni vastUni prajAhitAya-lokopakArAyopadizati, apizabda ekopadezakapuruSatAsUcanArthaH, varttamAnanirdezazcAtra sarveSAmAdyatIrthaGkarANAmayamevopadezavidhiriti Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/43 jJApanArthaM, yadyapi kRSivANijyAdayo bahavo jIvanopAyAstathApi te pazcAtkAle prAdurbabhUvuH bhagavatA tu silpazatamevopadiSTaM ata evAcAryopadezajaM zilpamanAcAryopadezajaM tu karmeti zilpakarmmaNorvizeSamAmanantIti, zrIhemasUrikRtAdidevacaritre tu 119 11 'tRNahArakASThahArakRSivANijyakAnyapi / karmANyAsUtrayAmAsa, lokAnAM jIvitAkRte / / ' ityuktamasti tadAzayena tu karmmaNAmityatra dvitIyArthe SaSThI jJeyA, tathA ca karmANi jaghanyamadhyamotkRSTabhedatastrINyapyupadizatItyapi vyAkhyeyaM, zilpazataM ca pRthagevopadizatIti jJeyamiti, athAtra sUtre saGkSepataH proktA vistaratastu zrIrAjapraznIyAdisUtrAdarzeSu dRzyamAnA dvAsaptatikalAstatpAThopadarzanapUrvakaM vikriyante, yathA "lehaM 1 gaNiaM 2 rUvaM 3 naTTaM 4 gIaM 5 vAiaM 6 saragayaM 7 pokkharagayaM 8 samatAlaM 9 jUaM 10 janavAyaM 11 pAsayaM 12 aTThAvayaM 13 porakavvaM 14 dagamaTTi 15 annavihiM 16 pAnavihiM 17 vatthavihiM 18 vilevaNavihiM 19 sayaNavihiM 20 ajaM 21 paheliaM 22 mAgahiaM 23 gAhaM 24 gIaM 25 silogaM 26 hiraNNajuttiM 27 suvaNNajuttiM 28 cuNNajuttiM 29 AbharaNavihiM 30 taruNIparikammaM 31 itthilakkhaNaM 32 purisala0 33 hayala0 34 gayala0 35 goNalakkhaNaM 36 kukuDalakkhaNaM 37 chattalakkhaNaM 38 daMDalakkhaNaM 39 asilakkhaNaM 40 maNilakkhaNaM 41 kAgaNilakkhaNaM 42 vatyuvijjaM 43 khaMdhAvArabhANaM 44 nagaramANaM 45 cAraM 4 6 paDicAraM 47 vUha 48 paDivUhaM 49 cakkavUhaM 50 garuDavUhaM 51 sagaDavUhaM 52 juddhaM 53 niyuddhaM 53 juddhAtiyuddhaM 55 diTThijuddhaM 56 muTThiyuddhaM 57 bAhuyuddhaM 58 layAyuddhaM 55 isatyaM 60 charuppavAyaM 61 dhanuvveyaM 62 hiraNNapAgaM 63 suvaNNapAgaM 64 suttakheDuM 65 vatthakheDuM 66 nAliAkheDDuM 67 pattacchejja 68 kaDacchejjaM 69 sajjIvaM 70 nijIvaM 71 sauNarua 72 miti / atra lehamityAdIni dvAsaptatipadAni rAjapraznIyAnusAreNa dvitIyAntAni pratibhAsante ityatrApi vyAkhyAyAM tathaiva darzayiSyante, samavAyAGgAnusAreNa vA vibhaktivyatyayena prathamAntatayA svayaM yojanIyAnIti, tatra lekhanaM lekhaH - akSaravinyAsastadviSayA kalA-vijJAnaM lekha evocyate, taM bhagavAnupadizatIti prakRte yojanIyaM, evaM sarvatra yojanA kAryA, saca lekho dvidhA- lipiviSayabhedAt, tatra lipiraSTAdazasthAnoktA, athavA lATAdidezabhedatastathAvidhavicitropAdhibhedato vA'nekavidheti, tathApi patravalkalakASThadantalohatAnarajatAdayo'kSarANAmAdhArAstathA lekhanotkiraNasyUtavyUtacchinnabhinnadagdhasaGkrAntito'kSarANi bhavantIti, viSayApekSayA'pyanekadhA svAmibhRtyapitRputraguruziSyabhAryApatizatrumitrAdInA lekhaviSayANAmanekatvAttathAvidhaprahayojanabhedAcca, akSaradoSAzcaite // 1 // 'atikArzyamatisthaulyaM, vaiSabhyaM paGkitavakratA / atulyAnAM ca sAzyamavibhAgo'vayaveSu ca // ' tathA gaNitaM saGkhyAnaM saGkalitAdyanekabhedaM pATIprasiddhaM 2 rUpaM lepyazilA suvarNamaNivastracitrAdiSu rUpanirmANaM 3 nATyaM-sAbhinayanirabhinayabhedabhinnaM tANDavaM 4 gItaM gandharvakalAM gAnavijJAnamityarthaH 5 vAditaM vAdyaM tatavitatAdibhedabhinnaM 6 svaragataM gItamUlabhUtAnAM SaDaRSabhAdisvarANAM Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 137 jJAnaM 7 puSkaragataM puSkaraM-mRdaGgamaDgayAdibhedabhinnaM tadviSayakaM vijJAnaM, vAdyAntargatatve'pyasya yatpRthakkathanaM tatparamasaDgItAGgatvakhyApanArthaM 8 samatAlaM-gItAdimAnakAlastAlaH sa samo'nyUnAdhikamAtrikatvena yasmAd jJAyate tat samatAlaM vijJAnaM, kacittAlamAnamiti pAThaH 9 dyUtaM sAmAnyataH pratItaM 10 janavAdaM dyUtavizeSa 11 pAzakaM-pratItaM 12 aSTApadaM-zAriphalakabUtaM tviSayakakalAM 13 puraHkAvyamiti purataH purataH kAvyaM zIghrakavitvamityarthaH 14 'dagamaTTiamiti dakasaMyuktamRttikA vivecakadravyaprayogapUrvikA tadvivecanakalApyupacArAddakamRttikA tAM 15 annavidhi-sUpakArakalAM 16 pAnavidhi-dakamRttikAkalayA prasAditasya sahajanirmalasya tattatsaMskArakaraNaM, athavAjalapAnavidhijalapAnaviSaye guNadoSavijJAnamityarthaH, 17 vastravidhivastrasyaparidhAnIyAdirUpasyanavakoNadaivikAdibhAgayathAsthAnanivezAdivijJAnaM, vAnAdividhistu anantavijJAnAntargata iti neha gRhyate 18 vilepanavidhi-yakSakaImAdiparijJAnaM 19 zayanavidhizayanaM zayyA-palyaGkAdistadvidhi, sa caivN||1|| "karmAGgulaM yavASTakamudarAsaktaM tuSaiH parityaktam / aGgulazataM nRpANAM mahatI zayyA jyaaykRtaa|| // 2 // navati saiva SaDUnA dvAdazahInA triSaTkahInA ca / nRpaputramantrivalapatipurodhasAM syuryathAsaGkhayam / / arddhamato'STAMzonaM viSkambho vizuddhakarmaNA proktaH / AyAmastrayastrizaMsamaH pAdocchrAyaH skupyshiraaH|| ityAdikaM vijJAnaM, athavA zayanaM-svapnaM tadviSayako vidhistaM, yathA 'pUrvasyAM ziraH kuryA'dityAdikaM vidhi 20 AryA-saptacatuHkalagaNAdivyavasthAnibaddhAM mAtrAcchandorUpAM 21 prahelikAgUDhAzayapadyaM 22 mAgadhikAM-chandovizeSaM, lakSaNaM cedN||1|| visamesu dunni TagaNA samesupo To tao dusuvi jattha / lahuo kagaNo lahuo kagaNotaM muNaha mAgahiaMti-22 dvitricatuHpaJcaSaDmAtrikA gaNAH kacaTatapasaMjJAH 23, gAthAM-saMskRtetarabhASAnibaddhAmAryAmeva 24 gItikA pUrvArddhasazA'parArddhalakSaNAmAryAmeva 25 zlokaM-anuSTupavizeSaM 26 hiraNyayuktihiraNyasya-rUpyasyayukti-yathocitasthAne yojanaM 27 evaM suvarNayukti 28 cUrNayuktikoSThAdisurabhidravyeSucUrNIkRteSutattaducitadravyamelanaM 29AbharaNavidhi vyaktaM30taruNIparikarmayuvatInAmagasakriyAM varNAdivRddhirUpAM 31 stralakSaNapuruSalakSaNe sAmudrikaprasiddhe 32-33, hayalakSaNaM-'dIrghagrIvAkSikUTa'ityAdikamazvalakSaNavijJAnaM 34 gajalakSaNaM / // 1 // paJconnati- sapta mRgasya daiya'maSTau ca hastAH pariNAhamAnam / ekadvivRddhAvathamandabhadrau, saGkIrNanAgo'niyatapramANaH / / ' ityAdikaM jJAnaM 35 'goNalakhaNaM tigojAtIyalakSaNaM sAsnAbilarUkSAkSyomUSikanayanAzca nazubhadA gAvaH' ityAdikaM 36 kurkuTalakSaNaM-'kukkuTajatanuruhAGgulistAmravakranakhacUlikaH sitaH' ityAdikaM 37 chatralakSaNaM yatA cakriNAM chatraralasya 38 dnnddlkssnnN||1|| yaSTayatapatrAGkuzavetracApavitAnakuntadhvajacAmarANAm / vyApIta 1 tanatrI 2 madhu 3 kRSNa 4 varNA, varNakrameNaiva tAya daNDAH / / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 mAna jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/43 ||2||mntri 1 bhU 2 dhana 3 kula 4 kSayAvahA roga 5 mRtyu 6 jananAzca parvabhiH / davyAbhirddhikavivarddhitaiH kramAd, dvAdazAntavirataiH samaiH phlm|| ||3||yaatraaprsiddhi 1 dviSatAM vinAzo 2, lAbhAH 3 prabhUtA vasudhA''gamazca 4 / vRddhi 5 pazUnAmabhivAJchitApti 6-strayAdiSvayugmeSu tadIzvarANAm / / // 1 // 'aGgulazatArddhamuttama UnaH syAtpaJcaviMzati khaDgaH / aGgulamAnAd-jJeyo vraNo'zubho vissmprvsthH|| atra vyAkhyA-aDgulazatArddhamuttamaH khaDgaH paJcaviMzatyaGgulAni UnaH, anayoH pramANayormadhyasthitaH paJcAzadagulAdUnaH paJcaviMzateradhikomadhyamaH,aGgulamAnAd-aGgulapra-mANAd yo vraNo viSamaparvasthaH-viSamaparvAGgale sthitaH prathamatRtIyapaJcamasaptamAdiSvaGguleSu sthitaH saH azubhaH, arthAdeva samAGguleSudvitIyacaturthaSaSThASTamAdiSuyaH sthitaHsazubhaH,mizreSu samaviSamAGguleSu madhyama ityAdi 40, maNilakSaNaMratnaparIkSAgranthoktakAkapadamakSikApadakeza-rAhityasazarkaratAsvasvavarNocitaphaladAyitvAdimaNiguNadoSavijJAnaM 41 kAkaNI cakriNo ratnavizeSastasya lakSaNaMviSaharamamAnonmAnAdiyogapravartakatvAdi 41 vAstuno-gRhabhUmervidyA vAtuzAstraprasiddhaM guNadoSavijJAnaM 42 skandhavArasya maanN||1|| "ekebhaikarathAstrayazvAH, patti paJcapadAtikA / senA senAmukhaM gulmo, vAhinI pRtanA camUH / / anIkinIca patteH syAdibhAdhaistraguNaiH krmaat|dshaakinyo'kssauhbinnii'tyaadi 44 nagaramAnaM dvAdazayojanAyAmanavayojanavyAsAdiparijJAnaM, upalakSaNAca kalazAdinirIkSaNapUrvakasUtranyAsayathAsthAnavarNAdivyavasthAparijJAnaM 45 cAro-jyotizvArastadvijJAnaM 46 praticAraH-pratikUlazcAro grahANAM vagragamanAdistatparijJAnaM athavA praticaraNaM praticAro-rogiNaH pratIkArakaraNaM tadjJAnaM 47 vyUha-yuyutsUnAM sainyaracanAM yathA cakravyUhe cakrAvRtI tumbArakapradhyAdiSu rAjanyakasthApaneti 48, prativyUha-tapratidvandvinAM tadbhaDgopAyavRttAnAM vyUha 49 sAmAnyato vyUhAntargatatve'pi pradhAnatvena trIn vyUhavizeSanAha-cakravyUha-cakrAkRtisainyaracanAmityarthaH 50, garuDavyUhagaruDAkRtisainyaracanAmityarthaH 51 evaM zakaTavyUha 52 / yuddhaM kurkuTAnAmavi muNDAmuNDi zragiNAmiva zragAzra gi yuyutsayA yodhayorvalganaM 53 niyuddhaM mallayuddhaM 54, yuddhAtiyuddhaMkhaDgAdiprakSepapUrvakaM mahAyuddhaM yatra pratidvandvihatAnAM puruSANAM pAtaH syAt 55 6STiyuddha-yodhapratiyodhayozcakSuSornirnimeSAvasthAna 56 muSTiyuddhaM-yodhayoH parasparaM muSTayA hananaM 57 bAhuyuddhaM yodhapratiyodhayoH anyo'nyaM prasAritabAhvoreva nisayA valganaM 58 latAyuddhaM yodhayoH yathA latA vRkSamArohantI AmUlamAzirastaM veveSTi tathA yatra yodhaH pratiyodhaza(rI) raM gADhaM nipIDaya bhUmau patati tallatAyuddhaM 59 'isatthaM ti prAkRtazailyA iSuzAstra nAgabANAdidivyAztrAdisUcakaM zAstra 60 charuppavAya'ti saru khaDgamuSTistadavayavayogAt tsaruzabdenAtra khaDga ucyate, tasya pravAdo yatra zAstra tatsarupravAdaM, khaDgazikSAzAstramityarthaH, praznavyAkaraNe tu tsarupragatamiti pAThaH 61, dhanurveda-dhanuHzAstra 62, hiraNyapAkasuvarNapAkau-rajatasiddhikanakasiddhI 63, 64 / 'suttakheSTuMti sUtrakhelaM-sUtrakrIDA, atra khelazabdasyakheDDa ityAdezaH 65, evaM vastrakheDDamapi Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 139 66, etatkalAdvayaM lokataH pratyetavyaM, 'nAliAkheDuM 'ti nAlikAkhelaM dyUtavizeSaM mA bhUdiSTadAyaviparItapAzakanipAtanamiti nAlikayA yatra pAzakaH pAtyate, dyUtagrahaNe satyapi abhinivezanibandhanatvena nAtikAkhelaM, aprAdhAnyajJApanArthaM bhedena grahaH 67, patracchedyaM aSTottarazatapatrANAM madhye vivakSitasaGkhyAkapatracchedane hastalAghavaM 68, kaTacchedyaM kaTavat kramacchedyaM vastu yatra vijJAne tattathA idaM ca vyUtapaTodveSTanAdI bhojanakriyAdau copayogi 69, 'sajjIvaM' ti sajjIvakaraNaM mRtadhAtvAdInAM sahajasvarUpApAdanaM 70, 'nijjIvaM' ti nirjIvakaraNaM hemAdidhAtumAraNaM, rasendrasya mUrcchAprApaNaM vA 71, zakunarutaM, atra zakunapadaM rutapadaM copalakSaNaM, tena vasantarAjAdyuktasarvazakunasaMgarahaH gaticeSTAdigbalAdiparigrahazca 72, iti dvAsaptati puruSakalAH / catuHSaSTiH strIkalAzcemAH- nRtyA 1 aucitya 2 citra 3 vAditra 4 mantra 5 tantra 6 jJAna 7 vijJAna 8 dambha 9 jalastambha 10 gItamAna 11 tAlamAna 12 meghavRSTi 11 kalAkRSTi 14 ArAmaropaNa 15 AkAragopana 16 dharmavicAra 17 zakunasAra 18 kriyAkalpa 19 saMskRtajalpa 20 prAsAdanIti 21 dharmarIti 22 varNikAvRddhi 23 svarNasiddhi 24 surabhitailakaraNa 25 lIlAsaMcaraNa 26 hayagajaparIkSaNa 27 puruSastralakSaNa 28 hemaratnabheda 29 aSTAdazalipipariccheda 30 tatkAlabuddhi 31 vAstusiddhi 32 kAmavikriyA 33 vaidyakakriyA 34 kummabhrama 35 sArizrama 36 aJjanayoga 37 cUrNayoga 38 hastalAghava 39 vacanapATava 40 bhojyavidhi 41 vANijyavidhi 41 mukhamaNDana 42 zAlikhaNDana 44 kathAkathana 45 puSpagranthana 46 vakrokti 47 kAvyazakti 48 sphAravidhiveSa 49 sarvabhASAvizeSa 50 abhidAnajJAna 51 bhUSaNaparidhAna 52 bhRtyopacAra 53 gRhAcAra 54 vyAkaraNa 55 paranikAraNa 56 randhana 57 kezabandhana 58 vINAnAda 59 vitaNDAvAda 60 aGkavicAra 61 lokavyavahAra 62 antyAkSaritA 63 praznaprahelikA 64 iti / atropalaNAduktAtiriktAH strIpuruSakalA granthAntare loke ca prasiddhA jJeyAH, atra ca yatpuruSakalAsu strIkalAnAM strIkalAsu ca puruSakalAnAM sAGkaryaM tadubhayopayogitatvAt, nanu tarhi 'cosaTThi mahilAguNe iti granthavirodhaH, ucyate, na hyayaM granthaH strImAtraguNakhyApanaparaH, kintu strIsvarUpapratipAdakaH tena kecitpuruSaguNatve'pi na virodhaH, kalAdvayosyoktasaGkhyAkatvaM tu prAyo bahUpayogitvAt, ityalaM vistareNa / zilpazataM cedam - kumbhakRllohakRtrikRttanta...vAyanApitalakSaNAni paJca mUlazilpAni tAni ca pratyekaM viMzatibhedAnIti, tathA cArSam || 9 || "paMceva ya sippAI ghaDa loha cittanaMtakAsavae / ikkikka rasa ya itto vIsaM 2 bhave bheA ||" iti // tanvatraiteSA paJcamUlazilpAnAM utpattI kiM nimittamiti ?, ucyate, yugminAmAmaupadhyAhAre mandAgnitayA'pacyamAne hutabhuji prakSipyamAne tu samakAlameva dahyamAne yugalinarairvijJaptena hastiskandhArUDhena bhagavatA prathamaM ghaTazilpamupadarzitaM, kSatriyAH zastrapANaya eva duSTebhyaH prajAM rakSeyuriti lohazilpaM, citrAGgeSu kalpadrumeSu hIyamAneSu citrakRtazilpaM, vastrakalpameSu hIyamAneSu tantuvAyazilpaM, bahule yugmidharme pUrvamarddhiSNu romanakhaM ( atha vardhiSNu) mA manujAMstudatviti nApitazilpamiti, RSabhacaritre tu gRhAdinimittavarddhakyayaskArayugmarUpaM dvitIyaM zilpamuktaM, zeSaM tathaiveti, nanu bhogyasatkarmANa evArhanta bhagavantaH samutpannavyAdhipratIkArakalpaM khyAdiparigrahaM Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/43 kurvata netare tataH kimasau niravadhaikarucirbhagavAn sAvadyA0 kalAdhupadarzana pravavRtte? ucyate, samAnubhAvatovRttihIneSudIneSumanujeSuduHsthatAM vibhAvya sajAtakaruNaikarasatvAt, samutpannavivakSitaraso hi nAnyarasasApekSo bhavati, vIra iva dvijasya cIvaradAne, athaivaM tarhi kathamadhikalipsostasya sati sakale'zuke zakaladAnaM?, satyaM, bhagavatazcaturjJAnadharavatvena tasya tAvanmAtrasyaiva lAbhasyAvadhAraNenAdhikayogasya kSemAnirvAhakatvadarzanAt, kathamanyathA bhagavadaMsasthalamrastatacchakalagrahaNe'pitaduttharikthArddhavibhAjakastunnavAyaH samajAyata?, kiJcakalAdhupAyena prAptasukhavRttikasyacauryAdivyasanAsaktirapinasyAt, nanubhavatunAmoktahetorjagadabhartu kalAghupadarzakatvaM paraM rAjadharmapravartakatvaM kathamucitaM ?, ucyate, ziSTAnugrahAya tuSTanigrahAya dharmasthitisaMgrahAyaca, te rAjyasthitizriyA samyakpravartamAnAH krameNa pareSAM mahApuruSamArgopadazakatayA cauryAdivyasananivarttanato nArakAtitheyInivArakatayA ehikAmuSmikasukhasAdhakatayA ca prazastA eveti, mahApuruSapravRttirapi sarvatra parArthatvavyAptA bahuguNAlpadoSakAryakAraNavicAraNApUrvikaiveti, yugAdau jagadvayavasthA prathamenaiva pArthivena vidheyeti jItamapIti, sthAnADgapaJcapaJcamAdhyayane'pi ___ "dharmaNaM caramANassa paMca nissAThANA pa0 chakkAyA 1 gaNo 2 rAyA 3 gAhAvaI 4 sarIra 5' mityAdyAlApakavRttau rAjJo nizrAmAzritya rAjA-narapatistasya dharmasahAyakatvaM duSTebhyaH sAdhurakSaNAdityuktamastItiparamakaruNAparItacetasaH paramadharmapravartakasya jJAnatrayayutasya bhagavato rAjadharmapravartakatve na kApyanaucitI cetasi cintanIyA, yuktayupapannatvAt, tadvistarastu jinabhavanapaMcAzakasUtravRtyoryatanAdvAre vyaktyAdarzito'stItitataevAvaseyo, iti, etena 'rAjyaM hi narakAntaM syAd, yadi rAjA na dhArmikaH' ityuktirapi TeDhabaddhamUlA na kampata iti, kiJca atra tRtIyArakaprAnte rAjyasthityutpAde dharmasthityutpAdaH paJcamArakaprAnte ca / // 1 // 'suasUrisaMghadhammo pudaNhe chijjihI agaNi saayN| nivavimalabAhaNe suhumamaMtinayadhamma majjhaNhe // iti vacanAt dharmasthitivicchede rAjyasthitiviccheda ityapi rAjyasthitedharmasthitihetutvAbhivyaJjakatvamevetisarvaMsusthamityalaM vistrenneti| tadanubhagavAn kiMcakreityAha-'uvadisittA puttasaya'mityAdi, upadizyakalAdikaMputrazataM-bharatabAhubalipramukhaM kosalAtakSazilAdirAjyazate abhiSiJcati-sthApayati, atra zaGkavAdiprabhaJjanAvasAnAni bharatASTanavatibhrAtRnAmAni antarvAcyAdiSu suprasiddhAnIti na likhitAni, dezanAmAni tu bhuunyprtiitaaniiti| __ athabhagavato dIkSA kalyANakamAha-'abhisaMcitA' ityAdi, abhiSicya tryazItaMpUrvalakSANi mahAn rAgo-laulyaM yatra sa cAsau vAsazca mahArAgavAso-gRhavAsastanmadhye vasati gRhiparyAye tiSThatItyarthaH, yadyapi prAguktavyAdhipratIkAranyAyenaiva tIrthakRtAMgRhavAse pravartanaM tathApisAmAnyataH sa yathokta eveti na doSaH, yadvA mahAn arAgaH-alaulyaM yatrasa cAsau vAsazceti yojanIyaM, yato bhagavadapekSayA sa evaMvidha eveti, etena 'tevaSTiM pubbasayasahassAI mahArAyavAsamajhe vasai'tti pUrvagranthavirodho neti, uSitvA, 'je se'tti yaH saH 'gimhANaM'ti ArSe grISmazabdaH straliDgo bahuvacanAntazca tato grISmasyetyarthaH, prathamo mAsaH, yathA grISmANAM-avayave samudAyopacArAd Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 141 grISmakAlamAsAnAM madhye prathamomAsaHprathamaH pakSazcaitrabahulaH-caitrAndhakArapakSastasya navamyAstitheH pakSo-graho yasya, tithimelapAtAdiSu tathA darzanAt, tithipAte tatkRtyasyASTamyAmeva kriyamANatvAt, sa navamapakSaH-aSTamIdivasastatra, anena vyAkhyAnena 'cittabahulamIe' ityAdyAgamavirodho na, vAcanAntareNa navamIpakSo-navamIdivasaH divasasyASTamIdivasasya madhyaMdinAduttarakAle yadyapi divasazabdasyAhorAtravAcakatvamanyatra prasiddhaM tathA'pyatra prastAvAddivaso gato rajanirajani ityAdivat sUryacAraviziSTakAlavizeSagrahaNaM, anyathA divasapAzcAtyabhAgasyAnupapatteH, tyaktvA hiraNyaM-aghaTitaMsuvarNarajataMvA suvarNa-ghaTitaM hema hemavAkoza-bhANDAgArakoSThAgAraM-dhAnyAzrayagRhaM, balaM-caturagaMvAhanaM-vesarAdi purAntaHparevyaktevipulaMdhanaM-gavAdi kanakaMca-suvarNaM (ramante grAhakA) yebhyaH sallakSaNebhyastAni ratnAni maNayazca prAgvat, mauktikAni-zuktyAkAzAdiprabhavAni, zaGkhAzcadakSiNAvartaH silA-rAjapaTTAdirUpAH, pravAlAni-vidrumANi raktaralAni-padmarAgAH, pRthagrahaName, prAdhAnyakhyApanArthaM, uktasvarUpaM yatsatsAraM-sArAtisAraM svApateyaM-dravyaM tattyaktvA-mamatvatyAgena vicchadya-punarmamatvAkaraNena, kuto mamatvatyAga ityAha-vigopya jugupsanIyametat asthiratvAditi kathanena, kathaM ca nizrAtyAjanamityAha 'dAyikAnAM' gotrikANAM 'dAyaM' dhanavibhAgaM paribhAjya' vibhAgazo datvA, tadA ca ni thapAnthAdiyAcakAnAmabhAvAd gotrikagrahaNaM, te'pica bhagavatpreritA nirmamAssantaH zeSAmAtraM jagRhuH, idameva hi jagadgurojItaM yadicchAvadhi dAnaM dIyate, teSAM ca iyataiva icchApUrti, nanu yadIcchAvadhikaM prabhordAnaM tarhi aidaMyugIno jana ekadinadeyaM saMvatsaradeyaM vA eka eva jighRkSet, icchAyA aparimitatvAt, satyaM, prabhuprabhAvenaitAddazecchAyA sasambhavAt, sudarzanAnAmnyAM zivikAyAmArUDhamiti gamyaM? kiMviziSTaMbhagavantaM sadevamanujAsurayA'svargabhUpAtAlavAsijanasahitayA parSadA' samudAyena samanugamyamAnaM, IddazaM ca prabhuM agre-agrabhAge zAMkhikAdayo'bhinandayanto'bhiSTuvantazca evaMvakSyamANamavAdiSurityanvayaH, tatra zAMkhikAH-candanagarbhazaGkhahastA mAgalyakAriNaH zaGkhamA vA, cAkrikAH-cakrabhrAmakAH, lAgalikAHgalakAvalambitasuvarNAdimayahaladhAriNo bhaTTavizeSAH mukhamaDgalikAH-cATukAriNaH puSpamANavA-mAgadhAH vardhamAnakAH-skandhAropitanarAH AkhyAyakAHzubhAzubhakathakAH laMkhA-vaMzAnakhelakAH maGkhAH-citraphalakahastAH bhikSAkA-gaurIputrA iti rUDhA ghANTikAH-ghaNTAvAdakAsteSAM gaNAH, sUtre ca ArSatvAt prathamArthe tRtIyA, yathAzrutavyAkhyAne ca zAGghikAdigaNaiH parivRtamiti padaM kulamahattarA iti padaM cAnvayayojanArthamadhyAhAha~ syAt, sAdhyAhAravyAkhyAto'nadhyAhAravyAkhyAyAM laaghvmiti|| paJcamAGge jamAlicaritre niSkramaNamahavarNane zAGkhikAdInAM prathamAntatayA nirdeza etasyaivAzayasya sUcakaH, yadi ca 'prAyaH sUtrANi sopkArANi bhavantIti nyAyo'nummayate tadA sAdhyAhAravyAkhyAne'pyadoSaH, tAbhi-vivakSitAbhirityarthaH, vAgbhirabhinanadayantazcAbhiSTuvantazceti yojanA, vivakSitatvamevAha-iSyante metISTAstAbhiH, prayojanavazAdiSTamapi kiJcitsvarUpataH kAntaM syAdakAntaM cetyata Aha-'kAntAbhiH' kamanIyazabdAbhi "priyAbhiH' priyAbhiH manasA jJAyante sundaratayA yAstA manojJA bhAvataH sundarA ityarthaH tAbhi manasA abhyante-gamyante punaH punaH yA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 jambUdvIpaprajJapti-upAgasUtram 2/43 sundaratvAtizayAtA mano'mAstAbhi udArAbhiH zabdato'rthatazca 'kalyANAbhiH' kalyANAptisUcakAbhiH zivAbhiH' nirupadravAbhiH zabdArthadUSaNojjhitAbhirityarthaH 'dhanyAbhiH' dhanalambhikAbhiH 'maGgalyAbhiH' maGgale-anarthapratighAtesAdhvIbhiH sazrIkAbhiH-anuprAsAdyalakSAropetatvAt sazobhAmiH 'hRdayagamanIyAmi' arthaprAkaTyacAturIsacivatvAt subodhAbhiH, 'hRdayaprahlAdanIyAbhiH' hRdayagatakopazokAdigranthividrAvaNIbhiH, ubhayatra kartaryanaT pratyayaH, karNamanonivRtikarIbhiH apunaruktAbhiriti ca spaSTaM, arthazatAni yAsu santi tA arthazatikAstAbhi athavA arthAnAMiSTakAryANAM zatAni yAbhyastA arthazatAstA evArthazatikAH, svArthe ik pratyayaH / anavarataM-vizvAmAbhAvAt 'abhinandayantazca' jaya jIvetyAdibhaNanataH samRddhimantaM bhagavantamAcakSANAH abhiSTuvantazca bhagavantameveti, 'jaya jayeti bhaktisambhrame dvivacanaM, nandatisamRddho bhavatIti nandaH tasyAmantraNamidaM, iha ca dIrghatvaM prAkRtatvAt, athavA jaya tvaM jagananda ! jagatsamRddhikara? jaya jaya bhadra ? prAgvat, navaraM bhadraH-kalyANavAn kalyANakArI vA, dharmeNakaraNabhUtena na tvabhimAnalajjAdinA amIto bhavaparIsahapasargebhyaH, parAkRtatvAt paJcamyarthe SaSThI, parISahopasargANAMjetA bhavetyarthaH, tathAkSAntyA na tvasAmathyArdinAkSama-soDhA bhava, 'bhayaM Akasmika 'bhairava' siMhAdisamutthaM tayoH, prAkRtatvAtpadavyatyaye bhairavabhayAnAM vA-bhayaGkarabhayAnAM kSAntA bhava ityarthaH, nAnAvaktRNAM nAnAvidhavAgbhaGgIti na pUrvavizeSaNAntaH pAtena paunaruktyaM, dharme-prastute cAritradharme avighnaM-vighnAbhAvaste-tava bhavatu itikRtvA dhAtUnAmanekArthatvAduccArya punaH punarabhinandayanti cAbhiSTuvanti ceti, atha yena prakAreNa nirgacchati tamevAha_ 'tae Na' mityAdi 'tataH' tadanantaraM RSabho'rhan kauzaliko nayanamAlAsahasraiH zareNisthitabhagavaddikSAmAtrayA vyApRtanAgaranetravRndaiH prekSyamANaH 2-punaH punaravalokyamAnaH, AbhIkSNaye dvivacanaM sarvaM, evaM sarvatra tAvadvaktavyaM yAvanirgacchati-'yathopapatike' evaM yathA prathamopAne campAto bhaMbhAsArasutasya nirgama uktastathA'tra vAcyo, vAcanAntareNa yAvadAkulabolabahulaM nabhaH kurvanniti paryante iti, tatra ca yo vizeSastamAha-vinItA rAjadhAnyA madhyaMmadhyena-madhyabhAgena ityartha nirgacchati, 'sukhaM sukhene' tyAdivanmadhyaMmadhyeneti nipAtaH, aupapAtikagamazcAyaM "hiyayamAlAsahassehiM abhinaMdiJjamANe 2 manorahamAlAsahassehiM vicchippamANe 2 vayaNamAlAsahassehiM abhithuvvamANe 2 kaMtirUvasohaggaguNehipasthinjamANe 2 aMgulimAlAsahassehi dAijamANe 2 dAhiNahatyeNaMbahUNaMnaranArIsahassANaMaMjalimAlAsahassAIpaDicchamANe 2 maMjumaMjuNA ghoseNa paDibujhemANe 2 bhavanapaMtisahassAI samaicchamANe 2 taMtItAlatuDiagIavAiaraveNaM mahureNaya manahareNaM jayasaGgghosavisaeNaM maMjumaMjuNA ghoseNaMpaDibujhemANe 2 kaMdara-girivivara kuharagirivarapAsAuddhaghaNa bhavaNadevakulasiMghADagatiga caukkacaccaraArAmujANa kANaNa sahApavApaesadesabhAge paDiMsuAsayasaMkulaM kareMte hayahesiahatthigula-gulAiarahaghaNadhaNAiyasaddamIsieNaM mahayA kalakalaraveNaM janassa mahareNa pUrayaMto sugaMdhavarakusumacaNNa- uvviddhavAsareNukavilaM nabhaM kareMte, kAlAgurukuMdurukkaturukkadhUvanivaheNa jIvalogamiva vAsayaMte samaMtao khubhiacakkavAlaMpaurajaNabAlavuddhapamuiaturiapahAviaviula nti, AulapadamArabhya nirgacchati Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -2 143 padaparyantaM tu sUtre sAkSAdevanAsti, atra vyAkhyA hadayamAlAsahasaiH-janamanaHsamUhairabhinandyamAnaH 2-samRddhimupanIyamAno 2 jaya jIva nandetyAdyAzIrdAnena, manorathamAlAsahasaiH-etasyaivAjJAparA bhavAma ityAdijanavikalpairvizeSeNa spRzyamAnaH 2 ityarthaH vadanamAlAsahanarvacanamAlAsahanairvA abhiSTrayamAnaM 2 kAntyAdaguNairhetubhiH prArthyamAno 2 bhartRtayA svAmitayA vA strIpuruSajanairabhilaSyamANaH2 aMgulimAlAsahanairdaya'mAnaH 2 dakSiNahastena bahUnAM naranArIsahasraiNAMaalimAlAH-saMyutakaramudrAvizeSavRndAnipratIcchana 2gRhNan 2, kimuktaM bhavati? trailokyanAthenApiprabhuNA paurANAmasmAkamaalirUpAbhaktirmanasyavatAriteti dakSiNahastadarzanaM tathA mahApramodAya bhavatIti kurvan, maJjumaJjunA-atikomalena ghoSaNasvareNapratipRcchan 2-praznayan 2 praNamatAMsvarUpAdivArtA,bhavanAnAM-vinItAnagarIgRhANAMpaktayAsamazreNisthityA sahasrANi natupuSpAvakIrNasthityA, samatikrAman 2, tantrayAtalatAlAHprasiddhAH, truTitAni-zeSavAdyAniteSAMvAditaM-vAdanaM, prAkRtatvAtpadavyatyayaH gItaMcatayoraveNayadvAtantryAdInAM truTitAntAnAM gIte-gItamadhye yadvAditaM-vAdanaM tena yo ravaH-zabdastena madhureNa-manohareNa tathA jayazabdasya udaghoSaH-udghoSaNaM vizadaH-spaSTatayA pratibhAsamAnaM yatra tena maJjuma nA ghoSeNa paurajanaraveNa ca pratibuddhayamAnaH 2-sAvadhAnIbhavan 2 kandarANi-daryaM girINAM vivarakuharANi' guhAH parvatAntarANi ca girivarAH-pradhAnaparvatAH prAsAdAH-saptabhUmikAdayaH UrdhvaghanabhavanAniuccAviralagehAni devakulAni-paratItAni zRGgATaka-trikoNasthAnaM trikaM-yatra rathyAtrayaM milati catuSkaM-yatra rathyAcatuSTayaM catvaraM-bahumArgAH / ___ ArAmAH-puSpajAtipradhAnavanakhaNDAH udyAnAni-puSpAdimadRkSayuktAni kAnanAninagarAsannAni sabhA-AsthAyikAH prapA-jaladAnasthAnaM eteSAM ye pradezadezarUpA bhAgAstAn, tatra pradezA-laghutarA bhAgA dezAstu laghavaH pratizrutaH-pratizabdAsteSAM zatasahasraNi-lakSAstaiH saGghalAn kurvan, atra bahuvacanAte ekavacanaM prAkRtatvAt, hayAnAM heSitena-heSAravarUpeNa hastinAM gulagulAyitarUpeNa, rathAnAM ghanaghanAyitena-ghanaghanAyitarUpeNa zabdena mizritena janasya mahatA kalakalaraveNa AnandazabdatvAnmadhureNa-akrUreNa pUrayan 2, atra nabha iti uttaragranthadhavartinA padena yogaH, sugandhAnAM varakusumAnAM cUrNAnAM ca udvedhaH-Urdhvagato vAsareNuH-vAsakaM rajastena kapilaM nabhaH kurvan kAlAguru-kRSNAguru kuMdurukkaH-cIDAbhidhaM dravyaM turuSkaM-silhakaM dhUpazcadazAdirgandhadravyasaMyogajaH eSAM nivahena jIvalokaM vAsayanniva, atroTokSA tu jIvalokavAsanasyAvAstavatvena, sarvataH kSubhitAni-sAzcaryatayA sasambhramANi cakravAlAnijanamaNDalAni yatra nirgame tadyathA bhavatItyevaM nirgacchatIti, pracurajanAzca athavA paurajanAzca bAlavRddhAzcaye pramuditAstvaritapradAvitAzca-zIghraMgacchantasteSAM vyAkulAkulAnAM ativyAkulAnAM yo bolaH-zabdaH sa bahulo yatra tattathA, evaMbhUtaM nabhaH kurvan, vizeSaNAnAM vyastatayA nipAtaH prAkRtatvAditi, nirgatya ca yatrAgacchati tadAha 'Asi'ityAdi, AsiktaM-ISat siktaM gandhodakAdinA pramArjitaM kacavarazodhanena siktaMtenaiva vizeSato'ta eva zucikaM-pavitraM puSpairya upacAraH-pUjA tena kalitaMyuktaM, idaM ca vizeSaNaM pramArjitAsiktasiktazucikamityevaM zya, pramArjitAdyanantarabhAvitvAchucikatvasya, evaMvidhaM Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2/43 siddhArthavanavipularAjamAragaM kurvan, tathA hayagajarathAnAM 'pahakare' tti dezIzabdo'yaM samUhavAcI tena hayAdisenayetyarthaH, tathA padAtInAM caTakareNa vRndena ca mandaM 2 - yathA bhavati tathA, kriyAvizeSaNaM, yathA hayAdisenA pAzcAtyA sameti tathA 2 bahutarabahutamakamityarthaH, uddhatareNukaM-UrdhvagatarajaskaM kurvan, yatraiva siddhArthavanamudyAnaM yatraivAzokavarapAdapastatraivopAgacchatIti / -- upAgatya yatkaroti tadAha-upAgatyAzokavarapAdapasyAdhaH zibikAM sthApayati, sthApayitvA ca zibikAyAH pratyavarohati, avataratItyarthaH, pratyavaruhya ca svayamevAbharaNAlaGkArAn, tatrAbharaNAni - mukuTAnIti alaGkArAn - vastradIn, sUtre ekavacan prAkRtatvAt, AbharaNAni ca alaGkArAzceti samAhAradvandvakaraNAdvA, avamuJcati-tyajati, kulamahattarikAyA haMsalakSaNapaTe avamucya ca svayameva catasRbhiH 'aTThAhiM' ti muSTibhiH karaNabhUtAbhirluJcanIyakezAnAM paJcamabhAgaluJcikAbhirityarthaH, locaM karoti, aparAGgAlaGkArAdimocanapUrvakameva ziro'laGkArAdimocanaM vidhikramAyeti paryante mastakAlaGkArakezamocanaM, tIrthakRtAM paJcamuSTilocasambhave'pi asya bhagavatazcaturmuSTikalocagocaraH zrIhemAcAryakRtaRSabhacaritrAdyabhiprAyo'yaM 144 'prathamamekayA muSTyA smazrukUrddhayorloce tisRbhizca ziroloce kRte ekAM muSTimavaziSyamANAM pavanAndolitAM kanakAvadAtayoH prabhuskandhayorupari luThantIM marakatopamAnamAvibhratI paramaramaNIyAM vIkSya pramodamAnena zakreNa bhagavan ! mayyanugrahaM vidhAya dhriyatAmiyamitthameveti vijJapte bhagavatApi sA tathaiva rakSiteti, 'na hyekAntabhaktAnAM yAcanAmanugrahItAraH khaNDayantI' ti, ata evedAnImapi zrI RSabhamUrtI skandhopari vallarikA kriyante iti, luJcitAzca kezAH zakreNa haMsalakSaNapaTe kSIrodadhau kSiptA iti SaSThena bhaktena upavAsadvayarUpeNa apAnakenacaturvidhAhAreNa / 'ASADhAbhi' rityatra 'te lugve' tyanena uttarapadalope uttarASADhAbhirvacanavaiSamyamArSatvAt, nakSatreNa yogamupAgatenArthAccandreNeti gamyaM, ugrANAM-anenaiva prabhuNA ArakSakatvena niyuktAnAM bhogAnAMgurutvena vyavahatAnAM rAjanyAnAM vayasyatayA vyavasthApitAnAM kSatriyANAM zeSaprakRtitayA vikalpitAnAM caturbhi puruSasahasraiH sArddhaM, ete ca bandhubhiH suhRdbhirbharatena ca niSiddhA api kRtajJatvena svAmyupakAraM smarantaH svAmivirahabhIravo vAntAnna iva rAjyasukhe vimukhA yatsvAminA'nuSTheyaM tadasmAbhirapIti kRtanizcayAH svAminamanugacchanti sma, ekaM devadUSyaM zakreNa vAmaskandhe jItamityarpitaM upAdAya, na tu rajoharaNAdikaM liDgaM kalpAtItatvAjjinendrANAM muNDo dravyataH ziraH kUrcalocanena bhAvataH kopAdyapAsanena bhUtvA agArAd-gRhavAsAnniSkramyeti gamyaM, anagAritAM - agArI-gRhI asaMyatastatpratiSedhAdanagArI- saMyatastadbhAvastattA tAM sAdhutAmityarthaH pravrajitaH pragataH prApta itiyAvat, athavA vibhaktipariNAmAdanagAritayA-nirgranthatayA pravrajitaH pravrajyAM pratipannaH / atha prabhozcIvaradhAritvakAlamAha mU (44) usame NaM arahA kosalie saMvaccharaM sAhiaM cIvaradhArI hotyA, teNa paraM acele| jappabhidaM ca NaM usame arahA kosalie muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaie tappabhiiMca NaM usame arahA kosalie niccaM vosaTTakAe ciattadehe je kei uvasaggA uppajjaMti taM0 divvA vA jAva paDilomA vA anulomA vA, tattha paDilomA vetteNa vA jAva kaseNa vA kAe AuTTe jA anulomA vaM dejja vA jAva pajjuvAseja vA te savve sammaM sahai jAva ahiAsei, Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 145 taeNaM se bhagavaM samaNe jAeIriAsamie jAva pAriTThAvaNiAsamie manasamie jAva kAyasamie maNaguttejAva guttabaMbhayArIakohe jAva alohe saMte pasaMte uvasaMte parinivbuDe chinnasoe niruvaleve saMkhamiva niraMjaNe jaccakaNagaM va jAyasave AdarisapaDibhAge iva pAgaDabhAve kummo iva guttidie pukkharapattamiva niruvaleve gaganamiva nirAlaMbaNe anile iva nirAlae caMdo iva somadaMsaNe sUro ivateaMsI vihagaiva apaDibaddhagAmI sAgaroiva gaMbhIre maMdaroiva akaMpepuDhavIviva savvaphAsavisahe jIvo viva appaDihayagaitti / nasthi NaM tassa bhagavaMtassa katthai pddibNdhe| se paDibaMdhe caubihe bhavati, taMjahA-dabao khittao kAlao bhAvao, davvao iha khalu mAyA me piyA me bhAyA me bhaginI me jAva saMgaMthasaMthuA me hiraNNaM me jAva uvagaraNaM me, ahavA samAsao saccitte vA acitte vA mIsaevA dabajAe sevaMtassana bhavai, khittao gAme vA nagare vA araNNe vA khette vA khale vA gehe vA aMgaNe vA evaM tassa na bhavai, kAlao thove vAlave vA muhuttevA ahoratte vAparakhevAmAse vAuUevAayanevAsaMvacchare vA annayarevAdIhakAlapaDibaMdhe evaM tassa na bhavai, bhAvao kohe vA jAva lohe vA bhae vA hAse vA evaM tassa na bhavai, seNaM bhagavaM vAsAvAsavalaM hemaMtagimhAsu gAme egarAie nagare paMcarAie vavagayahAsasogaaraibhayaparittAse nimmame nirahaMkAre lahubhUe agaMthe vAsItacchaNe aduDhe caMdaNANulevame aratte leTuMmi kaMcaNami a same ihaloe apaDibaddhe jIviyamaraNe niravakaMkhe saMsArapAragAmI kammasaMganigghAyaNaTThAe abbhuTTie vihri| tassaNaMbhagavaMtAsa eteNaMvihAreNaMviharamANassaegevAsasasse viikate samANepurimatAlassa nagarassa bahiA sagaDamuhaMsi ujANaMsi niggohavarapAyavassa ahe jhANaMtariAe vaTTamANassa phagguNabahulassa ikkArasIe puvvaNhakAlasamayaMsi aTTameNaM bhatteNaMapANaeNaM uttarAsADhANakkhatteNaM jogamuvAgaeNaM anuttareNaM nANeNaMjAva caritteNaM anuttareNaM taveNaMbaleNaM vIrieNaMAlaeNaM vihAreNaM bhAvaNAe khaMtIe guttIe muttIe tuTTIe ajaveNaM mahaveNaM lAghaveNaM sucariasovaciaphalanivvANamaggeNaM appANaMbhAvamANassa anaMteanuttare nivAghAenirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaranANadaMsaNe samuppaNNe jine jAe kevalI savannU savvadarisI saNeraiatirianarAmarassa logasa pajave jANai pAsai, taMjahA-AgaI gaI ThiIM uvavAyaM bhuttaM kaDaM paDiseviaMAvIkamma rahokammaM taM taM kAlaM manavayakAye joge evamAdI jIvANavi savvabhAve ajIvANavi savvabhAve mokhamaggassa visuddhatarAe bhAve jANamANepAsamANe esa khalu mokkhamagge mama annesiMcajIvANaM hiyasuhaNissesakare savvadukkhavimokkhaNe paramasuhasamANaNe bhavissai / tateNaM se bhagavaM samaNANaM niggaMdhANa yaniggaMdhINa yapaMca mahabbayAI sabhAvaNagAiMchacca jIvaNikAe dhammadesamANe viharati, taMjahA-paMca mahavvayAI sabhAvaNagAI bhaanniavvaaiNti|| usabhassaNaM arahao kosaliassa caurAsI gaNA gaNaharA hotthA, usamassagaM arahao kosaliassa usabhasenapAmokkhAoculasIiMsamaNasAhassIo ukkosiAsamaNasaMpayA hotthA, usabhassa maMbaMbhIsuMdarIpAmokkhAo tinni ajjhiAsayasAhassIo ukkosiA aniAsaMpayA hotthA, usabhassa NaM0 sejaMsapAmokhAo tini samaNovAsagasayasAhassIo paMca ya sAhassIo |13|10 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2/44 ukkosiA samaNovAsagasaMpayA hotyA, usabhassa NaM0 subhaddApomokkhAo paMca samaNovAsiAsayasAhassIo caupannaM ca sahassA ukkosiA samaNovAsiAsaMpayA hotyA ubhasaNaM arahao kosaliassa ajiNANaM jiNasaMkAsANaM savvakkharasannivAINaM jiNo viva avitahaM vAgaraMmANANaM cattAri chauddasapuvvIsahassA addhamA ya sayA ukkosiA caudasavvIsaMpayA hotyA, usabhassa NaM0 nava ohinANisahassA ukkosiA0, usabhassa jaM0 vIsaM jinasahassA vIsaM veDavviasahassA chana sayA ukkosiA0 bArasa viulamaIsahassA cha sayA pannAsA bArasa vAIsahassA chacca sayA pannAsA, usabhassa NaM0 gaikallANANaM ThiikallANANaM AgamesibhaddANaM bAvIsaM anuttarovavAIANaM sahassA nava ya sayA, usamassa NaM0 vIsaM samaNasahassA siddhA, cattAlIsaM ajiAsahassA siddhA saTThi aMtevAsIsahassA siddhA / arahao NaM ubhassa bahave aMtevAsI anagArA bhagavaMto appegaiA mAsapariAyA jahA uvavAie savvao anagAravaNNao jAva uddhaMjANU ahosirA jhANakoDovagayA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA viharaMti, arahao NaM usabhassa duvihA aMtakarabhUmI hotthA, taMjahA jugaMtakarabhUmI a pariAyaMtakarabhUmI ya, jugaMtakarabhUmI jAva asaMkhejAI purisajugAI, pari AyaMtakarabhUmI aMtomuhuttapariAe aMtamakAsI / vR- 'usame Na' mityAdi, RSabho'rhan kauzalikaH sAdhikaM samAsamityarthaH, saMvatsaraM varSaM yAvadvastradhArI abhavattataH paramacelakaH, atra ye kecana lipipramAdAdAdarzeSvidamadhikamityAhustairAvazyakacUrNigata zrI RSabhadevadevadUSyAdhikAre'yamevAlApakodraSTavyaH, zrAmaNyAnantaraMkathaMprabhuH pravavRteityAha'jappamiiMca Na' mityAdi, yataH prabhRti RSabho'rhan kauzalikaH pravrajitastataH prabhRti nityaM vyutsRSTathakAyaH parikarmavarjanAt tayaktadehaH parISahAdisahanAt ye kecidupasargA utpadyante, tadyathAdivyA devakRtA vAzabdaH samuccaye yAvatkaraNAt 'mANusA vA tirikkhajoNiA vA' iti padagrahaH, pratilomA:- pratikUlatayA vedyamAnA anulomAH - anukUlatayA vedyamAnAH, vAzabdaH pUrvavat, tatra pratilomA vetreNa - jalavaMzena yAvacchabdAt 'tayAe vA chiyAe vA layAe vA' iti, tatra tvacayAsanAdikayA chivayA zlakSNayA lohakuzyA latayA-kambayA kaSeNa carmadaNDena, vAzabdaH prAgvat, kazcidduSTAtmA kArye 'vivakSAtaH kArakANI 'tyAdhAravivakSAyAM saptamI Akulyet tADayedityarthaH, anulomAstu 'vaMdeja vA' yAvatkaraNAt 'pUejjA vA sakkArejA vA jAva ceiyaM' iti, vandeta vA stutikaraNena pUjayedvA puSpAdibhiH satkuryAdva vastrAdibhiH sanmAnayedvA abhyutthAnAdibhiH kalyANaM bhadrakAritvAt maGgalaM anarthapratighAtitvAt devatAM - iSTadevatAmiva caityaMiSTadevatApratimAmiva paryupAsIta vA seveteti tAn pratilomAnulomabhedabhinnAn upasargAn samyak sahate bhayAbhAvena, yAvatkaraNAt 'khamai titikkhai'tti kSamate krodhAbhAvena titikSe dainyAnavalambanena adhyAsayati avicalakAyata yete / atha bhagavataH zramaNAvasathAM varNayannAha 7 'tae NaM se' ityAdi, tataH sa bhagavAn zramaNo-munirjAtaH, kiMlakSaNa ityAha-IryAyAMgamanAgamanAdau samitaH samyak pravRttaH upayukta ityarthaH, agretanapadaM tu sAkSAdevAsti, bhASAyAMniravadyabhASaNe samitaH eSaNAyAM-piNDavizuddhau AdhAkarmAdidoSarahitabhikSAgrahaNe samitaH bhANDamAtrasya - upakaraNamAtrasyopAdAne-grahaNe nikSepaNAyAMca-mocane samitaH pratyupekSaNAdikasundara Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -2 147 ceSTayA sahita ityarthaH, sUtre vyastatayA padanirdeza ArSatvAt, athavA AdAnena saha bhANDamAtrasya nikSepaNeti samAsayojanA, uccAraH-purISaprazravaNaM-mUtraM khelaH-kaphaHsiMghAno-nAsikAmalaHjalla:zarIramalaH eSAM pari-sarve prakAraiH sthApana-apunargrahaNatayA nyAsaH parityAga ityarthaH tatra bhavA pAriSThApanikI, tatra sundara ceSTA kriyA ityarthaH, tasyAM samitaH-upayuktaH, "pratyaye GIvA'' iti prAkRtasUtreNa stralakSaNo GIpratyayo viklpniiyH| yathA 'IriyAvahiAe virAhaNAe' ityatra, etAccAntyasamitidvayaM bhagavato bhANDasijJAnAghasambhave'pinAmAkhaNDanArthamuktamiti bAdarekSikayA pratibhAti, sUkSmekSikayAtuyathAvastraSaNAyA asambhave'pi sarvathA eSaNAsamiterbhagavato'sambhavo na, AhArAdau tasyA upayogAt, tathA'nyabhANDAsambhave'pi devadUSyasambandhinI caturthasamitirbhavatyeva, dRzyate ca zrIvIrasya dvijadAne devadUMSyAdAnanikSepI, evaM zleSmAyabhAve'pinIhArapravRttau paJcamIsamitirapItyalaM prasaGgena, tathA manaHsamitaH-kuzalamanoyogapravartakaH vacaHsamitaH kuzalavAgyogapravartakaH, bhASAsamita ityukte'pi yadvacaHsamita ityuktaM tad dvitIyasamitAvatyAdaranirUpaNArthaM karaNatrayazuddhisUtre saGkhyApUraNArthaM ca, kAyasamitaH-prazastakAyavyApAravAn, manoguptaH-akuzalamanoyogarodhakaH yAvatpadAt 'vayagutte kAyagutte gutte guttidietti vAgguptaH-akuzalavAgayoganirodhakaH kAyaguptaH-akuzalakAyayoganirodhakaH, evaM ca sayavRttirUpAH samitayo'satvapravRttinirodharUpAstu guptaya iti, ata eva guptaH sarvathA saMvRtatvAt, guptendriyaH zabdAdiSvindriyArtheSvaraktadviSTatayA pravartanAt, tathA guptibhirvasatyAdibhiryalapUrvakaM rakSitaM guptaM brahma-maithunaviratirUpaMcaratItyevaMzIlaH, tathA akrodhaH yAvatkaraNAt 'amANe amAe' iti padadvayaM grAhya, vyaktaM ca, alobhaH, atra sarvatra svalpArthe naJ grAhyaH, tena svalpakrodhAdibhirityarthaH, anyathA sUkSmasamparAyaguNasthAnakAvadhilobhodayasyopazAntamohAvadhi ca caturNAmapi krodhAdInAM sattAyAH sambhave tadabhAvAsambhavAt, kuta evaMvidha ityAhazrAnto-bhavabhramaNataH prasvAntaH-prakRSTacittaH upasargAdyApAte'pidhIracittatvAt upazAnta iti vyaktaM ata eva parinirvRtaH sakalasantApavarjitatvat, chinnazrotA:-chinnasaMsArapravAhaH chinnazoko vA nirupalepo-dravyabhAvamalarahitaH, atha sopamAnaizcaturdazavizeSaNairbhagavantaM vizinaSTi 'zaGkhamive'tyatra prAkRtazailyA klIbabhAvastena zaGkha iva nirgatamaJjanamivAnaM-karma jIvamAlinyahetutvAt yasmAtsatathA, jAtyakanakamiva-SoDazavarNakakAJcanamiva jAtaMrUpaM-svarUpaM rAgAdikudravyavirahAdyasyasatathA, Adarza-darpaNepratibhAgaH-pratibimbaH saivaprakaTabhAvaH, ayamarthaHAdarza pratibimbitasya vastuno yathA yathAvadupalabhyamAnasvabhAvA nayanamukhAdidharmA upalabhyante tathA svAminyapi yathAsthito manaHpariNAma upalabhyate, na tu zaThavaddarzitAvahittha iti, kUrmavad guptendriyaH, kacchapo hi kandharApAdalakSaNAvayavapaJcakena gupto bhavati evamayamapIndriyapaJcakena, pUrvoktaM guptendriyatvaM dRSTAntadvArA subodhamiti na paunaruktyaM, puSkarapatriva nirupalepaH, paGkajalakalpasvajanaviSayasneharahita ityarthaH, gaganamiva nirAlambanaH-kulagrAmanagarAdinizrArahitaH anila iva-vAyurivanirAlayovasatipratibandhavandhyaH, yathocitaMsatatavihAritvAt, ayamatrAzayaHyathA vAyuH sarvatra saMcariSNutvenAniyatavAsI tathA prabhurapIti, candra iva saumyadarzanaH-araudramUrti, sUra iva tejasvI paratIrthikatejo'pahAritvAt, vihagaH-pakSIsa ivApratibaddhatayA gacchatItyevaMzIlaH Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/44 sa tathA, kimuktaM bhavati ? sthalacarajalacarau sthalajalanizritagamanau na tathA vihagaH svAvayavabhUtapakSasApekSagAmitvAt, tena vihagavadayaMprabhuranekeSvanAryadezeSukarmakSayasAhAyakakAriSu parAnapekSaH svazaktyA viharatIti, sAgara iva gambhIraH-parairalabdhamadhyo nirupamajJAnavatve'pi rahaHkRtaparaduzcaritAnAmaparisravitvAt harSazokAdikAraNasadbhAve'pi tadvikArAdarzanAdvA, mandara ivaakampaH, svapratijJAteSutapaHsaMyameSu dhDhAzayatvena pravartanAt, pRthvIva sarvAnsparzAnanukUlatarAn viSahate yaH sa tathA, jIva ivApratihatagati-askhalitagati, yatA hi jIvasya kaTkuTayAdibhirna gati pratihanyate tathA kenApi parapAkhaNDinA AryAnAryadezeSusaJcarataH prabhorapi, atha mA bhavantu durddharSasya prabhoH pare gativighAtakAH paraM svapratibandhenApi gatirvihanyate ityAha _ 'nathiNa mityAdi nAsti tasya bhagavataH kutracit pratibandhaH-ayaM mamAsyAhamityAzayabandharUpaH, ayameva hi saMsArazabdavyapadezyaH, yduuce||1|| "ayaM mameti saMsAro, nAhaM na mama nirvRti| caturbhirakSarairbandhaH, paJcabhiH paramaM padam / / " sa ca dravyataH-dravyaM pratItya , evaM kSetrata ityAdyapi, tatra dravyata iti vyAkhyeyapadaparAmarzArtha tena na paunaruktyaM, iha loke khalukyAlaGkAre mAtA mama pitA mametyAdi yAvatkaraNAt 'bhajjA me puttA me dhUA me nattA me suNhA me sahisayaNa tti bhAryAputrau prasiddhau dhUA-putrI naptA-putraputraH snuSA-putrabhAryA sakhA-mitraM svajana:-pitRvyAdi sagranthaH-svajanasyApi svajanaH pitRvyaputrazAlAdi saMstuto-bhUyodarzanena paricitaH, eSAM ca jIvaparyAyatvAdravyatvaM, kathaJcit paryAyaparyAyiNorabhedopacArAt, hiraNyaM me suvarNa me, yAvacchabdAt / 'kaMsaM me dUsaMme dhanaMme' ityAdi prakaraNaM upakaraNaM-uktavyatiriktaM, ayaMcayAvatpadasaMgraho'STamUlakatvena mayaiva siddhAntazailyA prAkRtIkRtya sthAnAzUnyatArthalikhito'sti tena saiddhAntikairetanmUlapAThagaveSaNAyAmudyamaH kArya, prakArAntareNa dravyapratibandhamAha-athaveti-prakArAntare, uktarItyA prativyaktikathanasyAzakyatvena saDepata ucyate iti zeSaH, saccittedvipadAdau acittehiraNyAdau mizre-hiraNyAlaGakRtadvipadAdI, dravyajAte dravyaprakArevA samuccaye sa-pratibandhastasya prabhorevamiti-mamedamityAzayabandhena na bhvti| khittao' ityAdi, navaraM kSetraM-dhAnyajanmabhUmi khalaM-dhAnyamelana- pacanAdisthaMDilaM evaM-uktarItyA Azayabandhastasya prabhorna bhavati, 'kAlao'ityAdi, kAlataH stoke-saptaprANamAnelave-saptastokamAne muhUrte-saptasaptatilavamAne ahorAtre-triMzanmuhUrtamAne pakSe-paJcadazAhorAtramAne mAse-pakSadvayamAne Rtau-mAsadvayamAne ayane-RtutrayamAne saMvatsare-ayanadvayamAne anyatarasmin vA dIrghakAle-varSazatAdau pratibandhaH evaM-uktaprakAreNa tasya na bhavati, ayamRturanukUlo mamAyaM ca pratikUlo mameti matirna tasya, yathA zrImatAM zItarturanukUla-tayA pratibandhaM vidhatte nirddhanAnAM tu uSNatuH ___'bhAvao'ityAdi, kaNThayametat, navaraM kadAgrahavazAt krodhAdI na na tyajAmIti dhIna tasyetyarthaH, etacca sUtramupalakSaNabhUtaM tenAnuktAnAM sarveSAmapi pApasthAnAnAM grahaH, atha kathaM bhagavAn viharatismetyAha-sa bhagavAnvarSAsu-prAvaTkAlevAsaH avasthAnaMtadvarjaH, tenavinetyarthaH; hemantAH-zItakAlamAsAH gISmA-uSNakAlamAsAsteSu grAme alpIyasi sanniveze ekA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 149 - - - rAtrirvAsamAnatayA yasyasaekarAtrikaH ekadinavAsItyarthaH, nagare-garIyasi sannivezapaJca rAtrayo vAsamAnatayA yasya sa tathA, paJcadinavAsIti bhAvaH, yathA dinazabdo'horAtravAcI tathA rAtrizabdo'pyahorAtravAcIti, nanutarhi dinazabda eva kathanopAttaH?,nizAvihArasyAsaMyamahetutvena caturjAnino'pi tIrthakarA avagRhItAyAM vasatAvava vAsateyyAM vasantIti vRddhAmnAyaH / 'vyapagatahAsyazokaratibhayaparitrAsaH' tatrArati-manaso'nautsukyamukeMgaphalakaM ratitadabhAvaH paritrAsaH-AkasmikaM bhayaM zeSaM vyaktaM, nirgato mametizabdo yasmAt satathA, kimuktaM bhavati ?-prabhormametAbhilApenAbhilApyaM nAstIti, SaSTyekavacanAntasyAsmacchabda- syAnukaraNazabdatvAnmametyasya sAdhutA, nirahaMkAraH-ahamitikaraNamahaGkAraH sa nirgato yasmAtsa tathA, laghubhUta UrdhvagatikatvAt, ata evAgrantho-bAhyAbhyantaraparigraharahitaH, vAsyA-sUtradhArazastravizeSeNa yattattakSaNaM-tvaca utkhananaM tatrAdviSTaH--adveSavAn, candanAnulepane'raktaHarAgavAna, lepTo-6SadikAJcanecasamaH, upekSaNIyatvenobhayatrasAmyamAka, ihaloke vartamAnabhave manuSyaloke paraloke devabhavAdo tatrApratibaddhaH tatratyasukhaniSpipAsitvAt jIvitamaraNayornira vakAMkSaH-indranarendrAdipUjAprAptaujIvite durviSahaparISahAptIca maraNe nispRhaH, saMsArapAragAmIti vyaktaM, karmaNAM saGgaH-anAdikAlInojIvapradezaiH saha sambandhastasya nirghAtanaM-vizleSaNaM tadarthamabhyutthita-udyato viharati / atha jJAnakalyANakavarNanAyAha tassaNaM0-, 'tasya' bhagavataH 'etena' anantaroktena vihAreNa viharata ekasmin varSasahasra vyatikrAnte sati purimatAlasya nagarasya bahi zakaTamukhe udyAne nyagrodhavarapAdapasyAdho 'dhyAnAntarike ti antarasya-vicchedasya karaNamantarikA athavAantaramevAntarya, stratvavivakSAyAM DIpratyaye AntarI AntaryevAntarikA dhyAnasyAntarikAdhyAnAntarikA-- ArabdhadhyAnasya samAptirapUrvasyAnArambhaNamityarthaH atastasyAM vartamAnasya ko'rthaH? -pRthaktvavitarka savicAraM 1 ekatvavitarkamavicAraM 2 sUkSmakriyamapratipAti 3 vyUcchinnakriyamanivarti 4 iticatuzcaraNAtmakasyazukladhyAnasya caraNadvayedhyAtecaramacaraNadvayamapratipannasyeti, yoganirodharUpadhyAnasya caturdazaguNasthAnavartinikevalinyeva sambhavAta, phAlgunabahulasyaikAdazyAM pUrvAhnakAlarUpoyaHsamayaH-avasarastasmin aSTamena bhaktena--AgamabhASayopavAsatrayalakSaNenApAnakena-jalavarjitenottarASADhAnakSatrecandreNa saheti gamyaM yogamupAgatesati, athavA ArSatvAt saptamyarthe tRtIyA, anuttareNeti-kSapakazreNipratipannatvena kevalAsanatvena paramavizuddhipadaprAptatvena na vidyate uttaraM-pradhAnamagravarti vA chAdmasthikajJAnaM ysmaattttthaa|| tena jJAnena-tatvAvabodharUpeNa, evaM sAvacchabdAt darzanena kSAyikabhAvApanenasamyaktvena cAritreNa viratiparinAmarUpeNa kSAyikabhAvApanenaiva tapase tivyaktaM 'balena' saMhananotthaprANena 'vIryeNa' mAnasotsAhena Alayena' nirdoSavasatyA vihAreNa' gocaracaryAdihiNDanalakSaNena bhAvanayA' mahAvratasambandhinyA manoguptayAdirUpayA padArthAnamanityatvAdicintanarUpayA vA 'kSAntyA' krodhanigraheNa guptayA' prAgvyAkhyAtasvarUpayA 'muktyA' nirlobhatayA tuSTayA' icchAnivRtyA Arjavena' mAyAnigraheNa 'mAIvena' mAnanigraheNa lAghavena' kriyAsu dakSabhAvena, bhAve ktapratyayavidhAnAt, sopacitaM-sopacayaM puSTamitiyAvat etAdRzena prastAvAnirvANamArgasambandhinaiva sucaritena Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/44 sadAcaraNena phalaM - prakramAnmuktilakSaNaM yasmAt evaMvidho yo nirvANamArgaH - asAdhAraNaratnatrayarUpastenAtmAnaM bhAvayataH kevalavarajJAnadarzanaM samutpannamityanvayaH, tatrAnantamavinAzitvAt anuttaraM sarvottamatvAt nivyArghAtaM kaTakuDyAdibhirapratihatatvAt nirAvaraNaM kSAyikatvAt kRtsnaM sakalArthagrAhakatvAt pratipUrNa sakalasvAMzakalitatvAt pUrNacandravat kevalaM asahAyaM 'naTThami u chAumatthie nANe' iti vacanAt paraM pradhAnaM jJAnaM ca darzanaM ceti samAhAradvandve ekavadbhAvaH tataH pUrvapadAbhyAM karmadhArayaH, tatra sAmAnyavize, bhayAtmake jJeyavastuni jJAnaM vizeSAvabodharUpaM darzanaM sAmAnyAvabodharUpamiti / 150 atrAyamAzayaH - dUrAdeva tAlatamAlAdikaMtarunikaraM viziSTavyaktirUpatayA'navadhAritamavalokayataH puruSasya sAmAnyena vRkSamAtrapratItijanakaM yadaparisphuTaM kimapi rUpaM cakAsti taddarzanaM 'nirvizeSaM vizeSANAM graho darzana miti vacanAt, yatpunastasyaiva pratyAsIdatastAlatamAlAdivyaktirUpatayA'vadhAritaM tameva tarusamUhamutpazyato viziSTavyaktipratItijanakaM parisphuTaM rUpamAbhAti tajjJAnaM, nanu bhavatu nAma itthamanubhavasiddhe jJAne chadmasthAnAM vizeSagrAhakatA darzane ca sAmAnyagrAhakatA, paraM kevalino jJAnakSaNe sAmAnyAMzAgrahaNAddarzanena ca vizeSAMzagrahaNAbhAvAd dvayorapi sarvArSaviSayatvaM virudhyate, ucyate, jJAnakSaNe hi kevalinAM jJAne yAvadvizeSAn gRhNati sati sAmAnyaM pratibhAtameva, azeSavizeSarAzirUpatvAt sAmAnyasya, darzanakSaNe ca darzane sAmAnyaM gRhNati sati yAvadavizeSAH pratimAtA eva, vizeSAnAliGgitasya sAmAnyasyAbhAvAt, ata eva 'nirvizeSaM vizeSANAM graho darzana' mityuktamanantaroktagranthe, ko'rthaH ? -jJAne pradhAnabhAvena vizeSA gauNabhAvena sAmAnyaM darzane pradhAnabhAvena sAmAnyaM gauNabhAvena vizeSA iti vizeSaH / samutpannaM- samyak kSAyikatvenAvaraNadezasyApyabhAvAt utpannaM, prAdurbhUtamityarthaH, utpankevalasya yadbhagavataH svarUpaM tatprakaTayati- 'jiNe jAe' ityAdi, jino- rAgAdijetA, kevalaM zrutajJA - nAdyasahAyakaM jJAnamasyAstIti kevalI, ata eva sarvajJo vizeSAMzapuraskAreNa sarvajJAtA sarvadarzI - sAmAnyAMzapuraskAreNa sarvajJAtA, nanvarhatAM kevalajJAnakevaladarzanAvaraNayoH kSINamohAntyasamaya eva kSINatvena yugapadutpattikatvenopayogasvabhAvAt kramapravRttau ca siddhAyAM 'savvannU savvadarisI' iti sUtraM yathA jJAnaprAthamyasUcakamupanyastaM tathA savvadarisI savvannU ityevaM darzanaprAthamyasUcakaM kiM na ?, tulyanyAyatvAt naivaM, 'savvAo laddhIo sAgArovauttassa uvavajrjjati, no anAgArovauttassa' ityAgamAdutpattikrameNa sarvadA jinAnAM prathame samaye jJAnaM tato dvitIye darzanaM bhavatIti jJApanArthatvAdityamupanyAsasyeti, chadmasthAnAM tu prathame samaye darzanaM dvitIye jJAnamiti / uktavizeSaNadvayameva vizinaSTi - sanairayikatiryaganarAmarasya paJcAstikAyAtmakakSetrakhaNDasya upalakSaNAd lokasya alokasyApi nabhaH pradezamAtrAtmaka kSetravizeSasya paryAyAn kramabhAvisvarUpavizeSAn jAnAti kevalajJAnena pazyati kevaladarzanena, paryAyAniyukte dvayamapi grAhyaM, nahi paryAyA dravya piyutA bhaveyurdravyaM vA paryAyaviyutaM, tenAdheyamAdhAramAkSipatIti, anyathA AdheyatvasyaivAnupapatteH yathA''kAzasya, na hi AkAzaM kApyavatiSThate tasyAdhAramAtrarUpasyaiva siddhAnte bhaNanAt, athavA sAmAnyata uktaM paryAyANAM jJAnaM vyaktyA nirUpayannAha - tadyathA 'AgatiM' yataH sthAnAdAgacchanti vivakSitaM sthAnaM jIvAH 'gatiM' yatra mRtvotpadyante 'sthitiM' Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAra; -2 151 - kAyasthitimavasthitirUpAM cyavanaM kevalokAddevAnAMmanuSyatiryakSvavataraNaM 'upapAtaM devanArakajanmasthAnaM muktaM-azanAdi kRtaM-cauryAdi pratisevitaM-maithunAdi AviH karma-prakaTakArya rahaHkarma-pracchanakRtaM, "taM taM kAlaM ti prAkRtatvAt saptamyarthe dvitIyA tasmin 2 kAle, vIpsAyAM dvirvacanaM, manavacaHkAyAn yogAn karaNatrayavyApArAn evamAdIn, jIvAnAmapi sarvabhAvAn, jIvadharmAnityarthaH, ajIvAnAmapi sarvabhAvAn-rUpAdidharmAn mokSamArgasya-ratnatrayarUpasya vizuddhatarakAn-prakarSakoTiprAptAn karmakSayahetUn bhAvAn-jJAnAcArAdInjAnanpazyavicaratIti gamyaM, kathaM ca jAnan pazyan vicaratItyAha-eSaH-anantaraM vakSyamANo dharma khalu avadhAraNe mokSamArgaH,siddhisAdhakatvenamama-dezakasyAnyeSAMca-zrotraNAMhitaM-kalyANaM pathyabhojanavadityarthaH sukha-anukUlavedyaM pipAsoH zItalajalapAnavat nizreyasaM-mokSastatkaraH-uktAnAM hitAdInAM kAraka iti, sarvaduHkhavimokSaNa iti vyaktaM, paramasukhaM- AtyantikasukhaM samApayatIti vyutpattivazAt paramasukhasamAnanaH nizreyasetyatra yakAralopaH prAkRtatvAt, bhaviSyatIti, atha utpanna kevalajJAno bhagavAn yathA dharma prAduzcakAra tathA Aha tateNa mityAdi, tataH sa bhagavAn zramaNAnAM nirgranthAnAM nirgranthInAMcapaJca mahAvratAni-- sarvaprANAtipAtaviramaNAdIni sabhAvanAkAni-IryAsamityAdisvabhAvanopetAni SaT ca jIvanikAyAn-pRthivyAditrasAntAn ityevaMrUpaM dharma upadizan viharatIti sambandhaH, yacca dharme prakAntavyeSaDajIvanikAyakathanamupakrAntaMtajjIvaparijJAnamantareNavratapAlanAsambhava iti jJApanArtha, nanvayaM niyamaH prathamavrate sambhavet mRSAvAdaviramamAdInAM tu bhASAvibhAgAdijJAnAdhInatvAt na sambhavediti, ucyate, zeSavratAnAmapi prANAtipAtaviramaNavratasya rakSakatvena niyuktatvAt, mahAvanasya vRttivRkssvt| tathAhi-mRSAbhASAmabhASamANo hyabhyAkhyAnAdiviratonakulavadhvAdIn adattam anAdadadAnodhanasvAminaMsacittajalaphalAdikaMca maithunaviratonavalakSapaJcendriyAdInaparigrahavirataH zukti-kastUrImRgAdIMzca nAtipAtayediti, athaitadevakiJcidvyaktyA vivRNoti, pRthivIkAyikAn jIvAn upadizan viharatIti sambandhaH, kAlavArthakatvena sUtrapravRtterdezagrahaNAt pUrNo'pyAlApako vAcyaH, sa cAyaM--'AukkAie teu0 vAu0 vaNassai0 tasa0'tti vyktN| . tathA paJca mahAvratAni sabhAvanAkAni 'bhAvanAgamena' zrIAcArAGgadvitIyazrutaskandhagatabhAvanAkhyAdhyayanagatapAThena bhaNitavyAni, atra ca sUtre yaduddeze prathama paMca mahabbayAI' ityAdhuktaM nirdeze tu vyatyayena 'taM0-puDhavikAie'ityAdi, tatkathamiti nAzaGkanIyaM, yataH pazcAdbuddiSTAnAmapi SaDjIvanikAyAnAM prastutopAGge svalpavaktavyatayA prathamaM prarUpaNAyA yuktyupapannatvAt, sUcIkaTAhanyAyo'trAnusaraNIyo, 'vicitrA sUtrANAM kRtirAcAryasya' iti nyAyena vAsvata evetijJeyaM, nanugRhidharmasaMvignapAkSikadharmAvapibhagavatAdezanIyaumokSAGgatvAt, yduktm||1|| "sAvajajogaparivaJjaNAusavvuttamo jiidhmmo| bIo sAvagadhammo taio sNviggpkkhpho| iti, tatkathamatra tau noktau ?, ucyate, sarvasAvadhavarjakatvena dezanAyAM yatidharmasya prathama dezanIyatvAdatyAsannamokSapathatvAt zramaNasaGghasya prathamaM vyavasthApanIyatvAcca prAdhA khyApanArtha prathamamupanyAsaH, tato vyAkhyAtovizeSArthapratipatti' ritinyAyAdetapucchabhUtautAvapidha bhagavatA For Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/44 prarUpitAviti jJeyaM, bhagavArUpanAmantareNAnyeSAM tattadagrantheSu tayoH prarUpaNAnupapatterityalaM prsnggeneti| athAvandhyazaktikavacanaguNapratibuddhasya prabhuparikarabhUtasya saMghasya saGkhyAmAha 'usabhassa Na'mityAdi, sugamaM, navaraM jassa jAvaiA gaNaharA tassa tAvaiA gnnaa'| itivacanAdgaNAH sUtra sAkSAdanirdiSTA apitAvanta evabodhyAH, kacijIrNaprastutasUtrAdarza 'caurAsIrti gaNA gaNaharA hotyA' ityapi pATho dRzyate, tatra tu caturazItipadasyobhayatra yojanena vyAkhyA subodhaiveti, gaNazcaikavAcanAcArayatisamudAyastaM dharantItigaNadharAH, vAcanAdibhijJAnAdisampadAMsampAdakatvena gaNAdhArabhUtA iti bhAvaH, hotthA' iti abhavan, 'usabhassaNa mityAdi, RSabhasenapramukhAni caturazIti zramaNasahasrANi eSA utkarSa-utkRSTabhAgastatra bhavA utkarSikI 'pratyaye kIrvA' ityanena DIvikalpe rUpasiddhi, RSabhasya zramaNasampadabhavat, atra vAkyAntaratvena zramaNazabdasya na paunaruktyaM, eva sarvatra yojyaM, 'usahassaNa mityAdi, prAyaH kaNThayAni, navaraM caturdazapUrvisUtre ajinAnAM chadmasthAnAM savvakkharasannivAINaM'ti sarveSAmakSarANAM-akArAdInAM sannipAtA-dvyAdisaMyogA anantatvAdanantA api jJeyatayA vidyante yeSAM te tthaa|| ___ jinatulyatve hetumAha-jiNovivaavitahamityAdi, jinaivAvitathaM yathArthavyAgRNatAMvyAkurvANAnAM, kevalizrutakevalinoH prajJApanAyAMtulyatvAt, catvAri sahasrANi aSTimAnica zatAnieSAautkarSikI caturdazapUrvisampadabhavat, 'viuvitti vaikriyalabdhimantaH, zeSaM spaSTaM, vipulamatayo-manaHparyavajJAnavizeSavantaH dvAdaza vipulamatisahasrANi adhikArAtteSAmeva SaT zatAnipaJcAzazcetyevaMsarvatrayojyaM, vAdino-vAdilabdhimantaH parapravAdukanigrahasamarthA, 'usabhassa Na'mityAdi, gatI-devagatirUpAyAMkalyANaMyeSAMprAyaH sAtodayatvAtteSAM, tathA sthitI-devAyUrUpAyAM kalyANaM yeSAM tetathA, apravIcArasukhasvAmikatvAt, AgamiSyadbhadraMyeSAMteAgAmibhave setsyamAnatvAtsetsyamAnatvAttetathA teSA anuttaropapAtikAnAM paJcAnuttaralavasaptamadevavizeSANAMdvAviMzati sahasrANi nava ca zatAni, 'usamassa NamityAdi, sugama, navaraM zraNAryikAsaGkhyAdvayamIlane antevAsisaGkhyA sampadyate / atha bhagavataH zramaNavarNakasUtramAha 'arahaMtANaM0, arhataH RSabhasya bahavo'nte-vAsinaH-ziSyAste ca gRhiNo'pi syurityanagArAH bhagavantaH pUjyA api samuccaye ekakA-eke anye kecidapItyarthaH mAsaM yAvat paryAyaHcAritrapAlanaM yeSAM te tathA, yathaupapAtike sarvo'nagAra- varNakastathA'trApi vAcyaH, kiyadyAvadityAha-UrdhvajAnunI yeSAMteUrdhvajAnavaH zuddhapRthivyAsana-varjanAdaupagrahikaniSadyAyA abAvAJcotkaTukAsanA ityarthaH, adhaHziraso-adhomukhAH norddhatiryagvA vikSiptadhSTayaH dhyAnarUpo yaH koSThaH-kusUlastamupAgatAH-tatra praviSTAH, yathAhi-koSThake dhAnyaM prakSiptaM na viprasRtaM bhavati evaM te'nagArA viSayeSvaviprasRtendriyAH syuriti, saMyamenasaMvararUpeNatapasA-anazanAdinA, caH samuccayArtho gamyaH, saMyamatapograhaNaM cAnayoH pradhAnamokSAGgatvakhyApanArthaM, pradhAnatvaM ca saMyamasya navakarmAnupAdAnahetutvenatapasazca purANakarmanirjaraNahetutvena, bhavati cAbhinavakarmAnupAdAnAt purANakarmakSapaNAca sakalakarmakSayalakSaNomokSa iti, AtmAnaM bhAvayanto-vAsayanto viharanti, tiSThantItyarthaH, atrayAvatpadasaMgrAhyaH appegaiyA domAsapariAyA' ityAdikaH,atha RSabhasvAminaH kevalotpatyanantaraM bhavyAnAM kiyatAkAlena siddhigamanaM pravRttaM kiyantaM kAlaM yAvadanuvRttaM cetyAha Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 153 __ 'arahaoNa'mityAdi, RSabhasya dvividhAantaM bhavasyakurvantItiantakarA-muktigAminasteSAM bhUmi-kAlaH kAlasya cAdhAratvena kAraNatvAd bhUmitvena vyapadezaH, tadyathA-yugAni-- paJcavarSamAnAni kAlavizeSAH lokaprasiddhAni vA kRtayugAdInitAnicakramavartInItitatsAdhamyAdaye kramavartino guruziSyapraziSyAdirUpAH puruSAste'pi sAdhyavasAnalakSaNayA'bhedapratipatyA yugAna-paTTapaddhatipuruSA ityarthaH taiHpramitAantakarabhUmiyugAntakarabhUmiriti, paryAyaH-tIrthakRtaH kevalitvakAlastadapekSayA'ntakarabhUmi, ko'rthaH ? RSabhasya iyati kevalaparyAyakAle'tikrAnte muktigamanaM pravRttamiti, tatra yugAntakara- bhUmiryAvadasaGkhyAtAni puruSAH-paTTAdhivaDhAste yugAni-pUrvoktayuktyA puruSAH puruSayugAni, samarthapadatvAt samAsaH, nairantarye dvitIyA, RSabhAt prabhRti zrIajitadevatIrthaM yAvat zrIRSabha- devavaMzajAnAM nRpANAM caturdazalakSapramitAnAM krameNa prathamataH siddhigamanaMtata ekasya sarvArthasiddhaprastaTagamanamityAdhanekarItyA ajitajinapitaraMmaryAdIkRtyanandIsUtravRtticUrNisi-ddhadaMDikAdiSu sarvArthasiddhaprastaTagamanavyavahitaH siddhigama uktaH sa kozalApaTTapatInpratItyAvasAtavyo'yaMpuNDarIkagaNadharAdIn pratItyeti vizeSaH / tathA paryAyAntakarabhUmireSA antarmuhUrta yAvatkevalajJAnasya paryAyo yasya sa tathA, evaMvidhe RSabhe sati antaM-bhavAntamakArSId-akarot nArvAkkazcidapIti, yato marudevA prathamaH siddhaH, sA tu bhagavatkevalotpatyanantaramantamuhUrtenaiva siddheti / __ atha janmakalyANakAdinakSatrANyAha mU. (45) usameNaM arahA paMcauttarAsADhe abhIichaThe hotthA, taMjahA-uttarAsADhAhiM cue caittA gambhavakaMte uttarAsADhAhiM jAe uttarAsAdAhiMrAyAmiseaMpatte uttarAsADhAhiM muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaie uttarAsADhAhiM aNaMte jAva samuppame, abhIiNA prinivvue| dR.usameNamityAdi, RSabho'rhan paJcasu-cyavanajanmarAjyAbhiSekadIkSAjJAnalakSaNeSu vastuSu uttarASADhAnakSatracandreNa bhujyamAnaMyasyasatathAabhijinakSatraMSaSThe-nirvANalakSaNe vastuni yasya yadvAabhijinakSatre SaSThaM nirvANalakSaNaM vastu yasya sa tathA, uktamevArtha bhAvayati, tadyathAuttarASADhAbhiryutecandreiti zeSaH, sUtrebahuvacanaMprAkRtazailyA, evamagre'picyutaH sarvArthasiddhanAmno mahAvimAnAnirgata ityarthaH, cyutvA garbha vyutkrAntaH marudevAyAH kukSAvavatIrNavAnityarthaH 1, jAto-garbhavAsAnniSkAntaH 2, rAjyAbhiSekaMprAptaH3, muNDo bhUtvA-agAraM muktvA anagAritAMsAdhutAMpravrajitaH prApta ityarthaH, paJcamIcAtra kyablopajanyA 4, anantaM yAvat kevalajJAnaM samutpanna 5, yAvatpada saMgrahaH pUrvavat, abhIcinA yute candre parinirvRtaH-siddhiM gataH 6 / / nanuasmAdevavibhAgasUtrabalAdAdidevasyaSaTkalyANakI sabhApadyamAnA durnivAreticet, na, tadeva hi kalyANakaM yatrAsanaprakampaprayuktAvadhayaH sakalasurAsurendrA jItamiti vidhitsavo yugapat sasambhramA upatiSThante, na hyayaM SaSThakalyANakatvena bhavatA nirUpyamAno rAjyAbhiSekastAzastena vIrasya garbhApahAraiva nAyaMkalyANakaM, anantaroktalakSaNAyogAt, nacatarhi nirarthakamasya kalyANakAdhikAre paThanamati vAcyaM, prathamatIrthezarAjyAbhiSekasya jItamiti zakreNa kriyamANasya devakAryatvalakSaNasAdhamyeNa samAnanakSatrajAtatayAcaprasaGgena tatpaThanasyApi sArthakatvAt, tena sAmananakSatrajAtatve satyapikalyANakatvAbhAvenAniyatavaktavtayA kvacidrAjyAbhiSe For P tonal Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2/45 kasyAkathane'pi na doSaH / ata eva dasAzrutaskandhASTamAdhyayane paryuSaNAkalpe zrIbhadrabAhusvAmipAdAH 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM usame arahA kosalie cauuttarAsADhe abhIipaMcame hotthA,' iti paJcakalyANakanakSatrapratipAdakameva sUtraM babandhire, natu rAjyAbhiSekanakSatrAbhidhAyakamapIti, na ca prastutavyAkhyAnasyanAgamikatvaM bhAvanIyaM, AcArAGgabhAvanAdhyayane zrIvIrakalyANakasUtrasyaivameva vyAkhyAtatvAt / atha bhagavataH zarIrasampadaM zarIrapramANaM ca varNayannAha 154 mU. (46) usame NaM arahA kosali vajrarisahanArAyasaMghayaNe samacaurasasaMThANasaMThie paMca dhanusayAI uddhaM uccatteNaM hotthaa| usame NaM arahA vIsaM puvvasayasahassAiM kumAravAsamajhe vasittA tevaTThi puvyasayasahassAiM mahArajjavAsamajjhe vasittA tesIiM puvvasayasahassAiM agAravAsamajhe vasittA muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaie, usame NaM arahA egaM vAsasahassaM chaumatthapariAyaM pAuNittA evaM puvvasayasahassaM vAsasahassUNaM kevalipariAyaM pAuNittA evaM puvvasayasahassaM bahupaDiputraM sAmaNNapari AyaM pAuNittA caurAsIiM puvvasayasahassAiM savvAuaM pAlaittA je se hemaMtANaM tacce mAse paMcame pakkhe mAhabahule / tassa NaM mAhabahulassa terasIpakkheNaM dasahiM anagArasahassehiM saddhiM saMparivuDe aTThAvayaselasiharaMsi coddasameNaM bhatteNaM apANaeNaM saMpaliaMkaNisaNNe puvvaNhakAlasamayaMsi abhIiNA nakkhatteNaM jogamuvAgaNaM susamadU samAe samAe egUNaNavauiIhiM pakkhehiM se sehiM kAlagae vIikaMte jAva savvadukkhapahINe / jaM samayaM caNaM usame arahA kosalie kAlagae vIikkaMte samujjAe chinnajAijarAmaraNabaMdhaNe siddhe buddhe jAva savvadukkhappahINe taM samayaM ca NaM sakkassa deviMdas devarano AsaNe calie, tae NaM se sakke deviMde devarAyA AsaNaM caliaM pAsai pAsittA ohiM pauMjai 2 ttA bhayavaM tityayaraM ohiNA Abhoei 2 tA evaM vayAsI parinivvue khalu jaMbuddIve dIve bharahe vAse usake arahA kosalie, taM jI ameaMtI apakSuppaorerrari sakkANaM deviMdANaM devarAINaM titthagarAM parinivvANamahimaM karettae, taM gacchAmi NaM api bhagavato titthagarassa parinivvANamahimaM karemittikaTTu vaMdai namasai 2 tA caurAsIIe sAmAni asAhassIhiM tAyattIsAe tAyattIsaehiM cauhiM logapAlehiM jAva cauhiM cairAsIIhiM AyarakkhadevasAhassIhiM annehi a bahUhiM sohamkappavAsIhiM vemANiehiM devehiM devIhi asaddhiM saMparivuDe tAe ukkiTThAe jAva tiriamasaMkhejANaM dIvasamuddANaM majjhamajjheNaM jeNeva aTThAvayapavvae jeNeva bhagavao titthagarassa sarIrae teNeva uvAgacchai uvAgacchittA vimaNe nirAnaMde aMsupuNNaNayaNe titthayarasarIrayaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 ttA nacAsaNNe nAidUre sussUsamANe jAva pajjuvAsai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM IsANe deviMde devarAyA uttaraddhalogAhivaI aTThAvIsavimANasayasahassAhivaI sUlapANI vasahavAhaNe suriMde ayaraMbaravatthadhare jAva viulAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai, tae NaM tassa IsANassa deviMdassa devaranno AsanaM calai, tae NaM se IsANe jAva devarAyA AsaNaM caliaM pAsai 2 tA ohiM pauMjai 2 ttA bhagavaM titthagaraM ohiNA Abhoei 2 ttA jahA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bakSaskAraH-2 155 sakkeniagaparivAreNaM bhANeabco jAva pajuvAsai, evaM sabve deviMdAjAva acueNiagaparivAreNaM ANeavvA, evaMjAva bhavaNavAsINaM iMdA vANamaMtarANaM solasa joisiANaMdonni niagaparivArA neavvA / taeNaM sakke deviMde devarAyA bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANie deve evaM bayAsIkhipyAmeva bho devA0! naMdanavaNAo sarasAiMgosIsavaracaMdaNakaTThAiMsAharai2 tA tao ciigAo raeha-ega bhagavao titthagarassa egaM gaNadharANaM egaM avasesANaM angaaraannN| . taeNatebhavaNavaijAvavemaNiA devA naMdanavaNAosarasAiMgosIsavaracaMdaNakaTThAiMsAharaMti 2 tAtao caigAoraeMti, egaMbhagavao titthagarassa egaMgaNaharANaM egaMavasesANaM anagArANaM, tae NaM se sakke deviMde devarAyA Abhioge deve sadAvei 2 tA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! khIrodagasamuddAo khIrodagaM sAharaha, tae NaM te AbhiogA devA khIrodagasamuddAo khIrodagaM sAharati / tae NaM se sake deviMde devarAyA titthagarasarIragaM khIrodageNaM NhANeti 2 tA saraseNaM gosIsa- varacaMdaneNaM aNuliMpai 2 tA haMsalakkhaNaM paDasADayaM NiaMsei 2 ttA savvAlaMkAravibhUsiaM kareMti, tae NaM te bhavaNavai jAva vemANiA gaNaharasarIragAI anagArasarIragAipi khIrodageNaM vhAvaMti 2 ttA saraseNaM gosIsavaracaMdameNaM aNuliMpaMti 2 ttA ahatAI dibbAI devadUsajualAI niaMsaMti 2 tA sbbaalNkaarvibhuusiaaiNkreti| taeNaM se sakke deviMde devarAyA te bahavebhavaNavai jAva vemANie deve evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiA ! IhAmigausamaturayajAvavaNalayabhatticittAo tao sibiyAo viuvvaha, egaM bhagavao titthagarassa egaM gaNaharANaM ega avasesANaM aNagArANaM, taeNaM te bahave bhavaNavai jAva vemANiA tao sibiAo viuvvaMti, egaM bhagavao titthagarassa egaM gaNaharANaM egaM avasesANaManagArANItaeNaM se sakke deviMde devarAyA vimaNe nirANaMde aMsupuNNaNayaNe bhagavao titthagarassa viNaThThajammajarAmaraNassa sarIragaM sIaM Aruheti 2 ciigAe Thavei, tae NaM te bahave bhavaNavai aMsupuNNaNayaNe bhagavao tityagarassa viNajammajarAmaraNassa sarIragaM sIAruheti 2 ciigAe Thavei, tae NaM te bahave bhavaNavai jAva vemANiA devA gaNaharANaM anagArANa ya viNaThThajammajarAma-raNANaM sarIragAiMsIaMAruheti 2 tAciigAe ThaveMti, taeNaM se sakke deviMde devarAyA aggikumAre deve sadAvei 2 tA evaMvayAsI-khippAmeva bhodevANuppiyA! titthagaraciigAe jAva anagAraciigAe aganikAyaM viubaha ra ttA eamANatti pnycppinnh| tae NaM te aggikumArA devA vimaNA nirANaMdA asupuNNaNayaNA titthagaraciigAe jAva anagAraciigAe aaganikAyaM viuvvaMti, taeNaM se sakke deviMde devarAyAvAukumAre deve sadAvei 2 tA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! tisthagaraciigAe jAva anagAraciigAe a vAukkAyaM viubdaha 2 tAaganikAyaM ujAleha titthagarasarIragaM gaNaharasarIramAiManagA-rasarIragAI ca jhAmeha / tae NaM te vAukumArA devA vimaNA nirANaMdA asupuNNaNayaNA titthagaraciigAe jAva viuvvati aganikAyaM ujjAleti titthagarasarIragaMjAva anagArasarIrANi ajhAmeti, taeNaM se sakke deviMde devarAyAte bahave bhavaNavai jAva vemANie deveevaMvayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA titthagaraciigAe jAvaanagAraciigAeaguruturukkadhayamadhuMcakuMbhaggaso amaarggsoasaahrh| tae NaM te bhavaNavai jAva titthagara jAva bhAraggaso asAharaMti, tae NaM se sakke deviMde Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/46 devarAyA mehakumAre deve sadAvei 3 ttAevaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiA! titthagaraciigaM jAva anagAraciigaM ca khIrodageNaM nivvAveha, tae NaM te mehakumArA devA titthagaraciigaM jAva nivvAveti / tae NaM se sakke deviMde devarAyA bhagavao titthagarassa uvarillaM dAhiNaM sakahaM geNhai IsANe deviMde devarAyA uvarilaM vAmaM sakahaM geNhai, camare asuride asurarAyA hiDillaM dAhiNaM sakahaM geNhai balI vairoaNiMde vairoaNarAyA hiDillaM vAmaM sakaha geNhai, avasesA bhavaNavai jAva vemANiA devA jahArihaM avasesAiM aMgamaMgAI, keI jiNabhattIe keI jIameaMtikaDu kei dhammottikaTTha gennhNti| taeNaM se sakke deviMde devarAyA bahave bhavaNavai jAva vemANie deve jahArihaM evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiA! savvarayanAmae mahaimahAlae tao ceiathUbhe kareha, egaM bhagavao titthagarassa ciigAe egaMgaNaharaciigAe eNaM avasesANaM aNagArANaM ciigAe, taeNaM te bahave jAva kareMti / tae NaM te bahave bhavaNavai jAva vemANiA devA titthagarassa parinivvANamahimaM kareti ra ttA jeNeva naMdIsaravare dIve teNeva uvaagcchnti| tae NaM se sakke deviMde devarAyA puracchimille aMjanagapabbae aTTAhi mahAmahimaM kareti, taeNaM sakkassa deviMdassa0 cattAri logapAlA causudahimuhagapavvaesuaThThAhiyaM mahAmahimaMkAti, IsANe deviMde devarAyA uttarile aMjanage aThThAhiaMtassa logapAlA causu dahimuhagesu aTThAhiaM camaro adAhiNile aMjanage tassa logapAlA dahimuhagapavvaesubalI paJcasthimille aMjanage tassa logapAlA dhimuhgesu| tae NaM te bahave bhavaNavaivANamaMtara jAva aTTAhiAo mahAmahimAo kareMti karittA teNeva sAiM2 vimANAiMjeNeva sAiM2 bhavaNAIjeNeva sAo 2 sabhAo suhammAo jeNeva sagA 2 mANavagA ceiakhaMbhA teNeva uvAgacchaMti ra ttA vairAmaesu golavaTTasamaggaesu jinasakahAo pavikhavaMti 2 aggehiM varehi mallehi agaMdhehi a ati 2 viulAI bhogabhogAiM bhuMjamANA vihrti| vR. usame NamityAdi kaNThyaM, atha RSabhasya kaumAre rAjye gRhitve ca yAvAn kAlaH prAguktastaM saMgraharUpatayA'bhidhAtumAha-'usabheNamityAdi, vykt| atha chAdmasthyAdiparyAyAbhidhAnapurassaraM nirvANakalyANakamAha-'usabhe Na mityAdi, RSabho'rhan ekaM varSasahasraM chadmasthaparyAyaM prApya pUrayitvetyartha ekaM pUrvalakSaM varSasahasronaM kevaliparyAyaM prApya ekaM pUrvalakSaM bahupratipUrNa dezenApi na nyUnamitiyAvat zrAmaNyaparyAyaM prApya caturazItiM pUrvalakSANi sarvAyuH pAlayitvA-upabhujya hemantAnAM-zItakAlamAsAnAM madhye yastRtIyo mAsaH paJcamaH pakSo mAghabahulo-mAghamAsakRSNapakSaH tasya mAghabahulasya trayodazIpakSe trayodazIdine vibhaktivyatyayaH prAkRtatvAt dazabhiranagArasahanaiH sArddha saMparivRtaH aSTApadazailazikhare caturdazena bhaktena--upavAsaSaTakenApAnakena-pAnIyAhAra-rahitena saMparyakaniSNNaH -samyakaparyakena-padmAsanena niSaNNaH-upaviSTaH, na tUrdhvadamAdiritibhAvaH, pUrvAhnakAlasamaye abhijinnakSatreNayogamupAgatenArthAccandreNasuSamaduSSamAyAMekonanavatyAMpakSeSuzeSeSu, atrApivibhaktivyatyayaH pUrvavat prAkRtatvAt, saptamyarthe tRtIyA, kAlaMgato-maraNadharmAprAptaH vyatikrAntaH saMsArAtyAvacchabdAt 'samujAe Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 157 chinnajAijarAmaraNabaMdhaNesiddhebuddhemutteaMtagaDeparinibbuDe itisaMgrahaH, tatrasamyag apunarAvRtyA UrdhvaM-lokAgralakSaNaM sthAnaM yAtaH-prApto na punaH sugatAdivadavatArI, ytstdvcH||1|| "jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM pdm| ___ gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tiirthnikaartH||" iti / chinnaMjAtyAdInAMbandhanaM bandhanahetubhUtaM karmayenasatathA siddho-niSThitArthabuddho-jJAtatvaH mukto bhavopagrAhikAzebhyaH antakRtsarvaduHkhAnAM parinirvRtaH-samantAcchItibhUtaH karmakRtasakalasantApavirahAt sarvANi zArIrAdIni duHkhAni prahINAni yasya sa tthaa| atha bhagavati nivRte yaddevakRtyaM tadAha-'jaMsamayaMcaNa mityAdi, yasmin samaye saptamyarthe dvitIyA evaM tacchabdavAkye'pi, avadhinA jJAnenAbhogayati-upayunakti, zeSaM sugama, upayujya evamavAdIt, kimityAha-'parinivvue' ityAdi, parinirvRtaH khaluriti vAkyAlakAre jambUdvIpe dvIpe bharate varSe RSabho'rhan kauzalikastat-tasmAddhetoH jItaMkalpaH AcAraH etad-vakSyamANaM vartate atItapratyutpannAnAgatAnAM atItavartamAnAnAgatAnAM zakrANAM' AsanavizeSAdhiSThAtRNAM devAnAMmadhye 'indrANAM paramaizvaryayuktAnAMdevAnAM deveSu(vA) rAjJAMkAntyAdiguNairadhikaMrAjamAnAnAM tIrthakarANAM parinirvANamahimAM kartuM tadgacchAmi Namiti prAgvat ahamapi bhagavatastIrthakarasya parinirvANamahimAM karomItikRtvA bhagavantaM nivRtaM vandate-stutiM karoti namasyati praNamati, yatra jIvarahitamapi tIrthakarazarIramindravandhaMtadindrasya samyagdRSTitvena nAmasthApanAdravyabhAvArhatA vandanIyatvena zraddhAnAditi tatvaM, vaMditvA namasthitvA ca kiM cakre ityAha ___ 'caurAsII'ityAdi, caturazItyA sAmAnikAnAMprabhutvamantareNa vapurvibhavadhutisthityAdibhi zakratulyAnAM sahanaiH-trayastriMzatA trAyastriMzakaiH-gurusthAnIyairdevaiH caturbhirlokapAlaiH-somayamavaruNa-kuberasaMjJaiH yAvatpadAt 'aTTahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM tihiM parisAhiM sattahiM anIehiM ti, atra vyAkhyA-agramahiSyo'STau padmA 1 zivA2zacI 3 ajU4 amalA 5 apsara 6 navamikA 7 rohiNI 9, etAbhiH SoDazasahanaiH 2 devIparivArayutAbhiH tisRbhiH parSadbhiHbAhyamadhyAbhyantararUpAbhiH saptabhiranIkaihaya 1 gaja 2 ratha 3 subhaTa 4 vRSama 5 gandharva 6 nATya 7 rUpaiH saptabhiH anIkAdhipatibhi catasRbhizcaturazItibhizcaturdizaMpratyekaM caturazItisahasrAGgarakSakasadbhAvAtSaTtriMzatsahanAdhikalakSatarayapramitairaGgarakSakadevasahanai anyaizca bahubhiH saudharmakalpavAsibhirdevairdevIbhizca sArddha saMparivRtaH tayA-devajanaprasiddhayA utkRSTayA-prazastavihAyogatiSUtkRSTatamatvAt, yAvatpadAt 'turiAe cavalAe caMDAe jayaNAe jAva vIIvayamANe 2'tti / atra vyAkhyA-tvaritayA mAnasautsukyAt capalayA kAyataHcaNDayAkrodhAviSTayeva zramAsaMvedanAt javanayA paramotkRSTavegavatvAt, atra ca samayaprasiddhAzcaNDAdigatayo na grAhyAH, tAsAM pratikrama saMkhyAtayojanapramANakSetrAtikramaNAt, tenaitAni padAni devagativizeSaNatayA yojyAni, devAstutatAbhavasvabhAvAdacintyasAmarthyato'tyantazIghrA eva calantIti, anyathA jinajanmAdiSu mahimAnimittaMtatraiva divasejhaTityevAtyantadUrekalpAdibhyaH surAH kathamAgaccheyuriti?, uddhRtayA uddhRtasya digantavyApino rajasa iva yA gati sA tayA, ata eva nirantaraM zIghratvayogAcchIghrayA divyayA-devocitayA devagatyA vyativrajan , sambhrame dvivacanaM, tiryagasaGghayeyAnAM dvIpasamudrANAM Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti upAGgasUtram 2/46 madhyaMmadhyena - madhyabhAgena yatraivASTApadaH parvataH yatraiva bhagavatastIrthakarasya zarIrakaM tatraivopAgacchati, atra sarvatrAtItanirdeze karttavye vartamAnanirdezastrakAlabhAviSvapi tIrthakareSvetanyAyapradarzanArtha iti, na hi nirhetukA granthakArANAM pravRttiriti, upAgatya ca tatra yatkaroti tadAha - 'uvAgacchittA' ityAdi, upAgatya vimanAH- zokAkulamanAH azrupUrNanayanastIrthakarazarIrakaM trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM karotIti prAgvat, nAtyAsanne nAtidUre zuzrUSanniva tasminnapyavasare bhaktyAviSTatayA bhagavadvacanazravaNecchAyA anivRtteH yAvatpadAt 'NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliuDe pajuvAsaitti parigrahaH, atra vyAkhyA " namasyan paJcAGgapranAmAdinA abhi- bhagavantaM lakSIkRtya mukhaM yasya sa tathA vinayenaAntarabahumAne prAJjalikRta iti prAgvat paryupAste- sevate iti, atha dvitIyendravaktavyatAmAha'te NaM kAleNa' mityAdi, sarvaM spaSTaM, navaraM arajAMsi - nirmalAni yAnyambaravastrANi - svacchatA AkAzakalpAni vasanAni tAni dharatIti yAvatkaraNAt 'Alai amAlamauDe navahemacArucittacaMcala kuMDalavilihijjamANagalle mahiddhIe jAva mahAsukkhe bhAsuraboMdI palaMbavaNamAladhare IsAna kappe IsANavaDeMsa vimANe suhammAe sabhAe IsANaMsi siMhAsaNaMsi se NaM aTThAvIsAe vimANAvAsasaya sAhassINaM asIIe sAmAni asAhassINaM tAyattIsAe tAyattIsagANaM cauNhaM logapAlANaM aTThaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM tinhaM parisANaM jAva cauNhaM asIINaM AyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca IsANakappavAsINaM devANaM devINa ya AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemAme mahayAhayanaTTagI avAi ataMtItalatAlatuDi aghaNamuiMgapaDupaDahavAiaraveNaM' iti saMgrahaH, sarvaM spaSTaM, navaraM AlagitI - yathAsthAnaM sthApitI mAlAmukuTI yena sa tathA, navAbhyAmiva hemamayAbhyAM cArubhyAM citrakRddbhyAM caJcalAbhyAM itastatazcaladbhyAM kuNDalAbhyAM vilikhyamAnI gallI yasya sa tatheti / 158 atra 'taeNa 'mityAdi, yathA zakraH saudharmendro nijakaparivAreNa saha tathA bhaNitavya IzAnendraH yAvatparyupAste ityantaM vAcya ityarthaH, 'evaM savve' ityAdi, evaM zakranyAyena sarve devendrA vaimAnikAH ata eva yAvadacyuta ityuttarasUtraM saMvadati, nijakaparivAreNa - AtmIyAtmIyasAmAnikAdiparivAreNa sahAnetavyA - bhagavaccharIrAntikaM prApaNayA granthavAcakenetyarthaH, granthApekSayA vedaM sUtraM yojanIyaM, evaM vaimAnikaprakAreNa yAvad bhavanavAsinAM - dakSiNottarabhavanapatInAmindrA viMzatirityarthaH, yAvacchabdo na garbhagatasaMgrahasUcakaH saGgrAhyapadAbhAvAt, kintu sajAtIyabhavanapatisUcakaH, vAnamantarANAM - vyantarANAM SoDazendrAH - kAlAdayaH -- nanu sthanAGgAdiSu dvAtriMzatvyantarendrA abhihitAH, iha tu kathaM SoDaza ?, ucyate, mUlabhedabhUtAstu SoDaza maharddhikAH kAlAdaya upAttAH tadavAntarabhedabhUtAstu SoDaza aNapannIdrAdayo'lparddhikatvAt naha vivakSitAH, asti hi eSA'pi sUtrakRnpravRttirvicitrA yadanyatra prasiddhA api bhAvAH kutazcidAzayavizeSAt svasUtre sUtrakAro na nibadhnAti yathA prati vAsUdevA anyatrAvazyakaniryuktyAdiSu uttamapuruSatvena prasiddhA api caturthAGge catuSpaJcAzattamasama- vAye noktAH "bharaheravaesu NaM vAsesu egamegAe osappiNIe cavaNNaM cauvaNNaM (mahApurisA) uppajiMsu vA 3 taM0 - cauvIsaM titthayarA bArasa cakkavaTTI nava baladevA nava vAsudevA" iti paramupalakSaNAt te'pi grAhyAH / jyotiSkANAM dvI candrau sUryau, Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 jAtyAzrayaNAt, vyaktyA tu te'saGkhyAtAH, nijakaparivArAH - sahavarttisvaparikarAH netavyAH / tataH zakraH kiM karotItyAha vakSaskAraH - 2 'tae NaM0, tataH zakro devandro devarAjaH tAn bahUn bhavanapatyAdIn devAn evamavAdIt kSiprameva-nirvilambameva bho devAnAM priyA ! - devAn - svAmino'nukUlAcaraNena anuprINanti iti devAnupriyAH nandanavanAt sarasAni snigdhAni natu rUkSANi gozIrSaM gozIrSanAmnA varacandanaM ttasya kASThAni saMharata-prApayata saMhatya ca tina citIH kArayata - ekAM bhagavatastIrthakarasya ekAM gaNadharANAMekAmavazeSAnAmanagArAnAmati / 'taeNaM0, atrAyaM AvazyakavRtyAdyuktazcitAracanadigvibhAgaH - nandanava- nAnItacandanadA- rubhirbhagavataH prAcyAM vRttAM citAM gaNadharAnAmapAcyAM tryamnAM zeSasAdhUnAM pratIcyAM caturanAM surAzcakruriti, nanvAvazyakAdAvikSvAkUNAM dvitIyA citoktA iha tu gaNadharANAM kathamiti ucyate, atra pradhAnatayA gaNadharAnAmupAdAne'pyupalakSaNAd gaNadharaprabhRtInAmikSvAkUNAM dvitIyA citA jJeyeti na kA'pyAzaGkA, tatazcitAracanAnantaraM zakraH kiM karotItyAha - tataH kSIrodakasaMharaNAnantaraM sa zakraH kiM karotIti darzayati 'tae Na' mityAdi, tataH zakrastIrthakarazarIrakaM kSIrodakena snapayati snapayitvA gozIrSavaracandanenAnulimpati anulipya haMsalakSaNo haMsavizadatvAt zATako vastramAtraM sa ca pRthulaH paTTa ityabhidhIyate taM haMsanAmakaM paTazATakaM nivAsayati, paridhApayatItyarthaH, puridhApya ca sarvAlaGkAravibhUSitaM karoti, 'taeNa 'mityAdi, tataste bhavanapatyAdayo devA gaNadharAnAmanagArANAM ca zarIrANi tathaiva cakru, ahatAni - akhaNDitAni divyAnivaryANi devadUSyayugalAni nivAsayanti, zeSaM vyaktaM 'tae Na' mityAdi, tataH zakro bhavanapatyAdInevamavAdIt kSiprameva bho devAnupriyA ! IhAmRgAdibhakticitrAstina zibikA vikurvvata, vikurvva iti sautro dhAtustasmAdrUpasiddhi, zeSaM spaSTa, 'taeNa 'mityAdi, tataH zakro bhagavaccharIraM zivikAyAmArohayati mahaddharyAca citikAsthAne nItvA citikAyAM sthApayati zeSaM spaSTaM, 'tae Na 'mityAdi, tataH sa zakro'gnikumArAn devAn zabdayati- Amantrayati zabdApayitvA evamavAdIt-bho agnikumArA! devAstIrthakaracitikAyAM gaNadharacitikAyAmanagAracitikAyAM cAgnikArya vikurvata vikurvitvA etAmAjJaptikAM- AjJAM pratyarpayata, zeSaM vyaktaM / 'tae NaM aggikumAra devA' ityAdi, vyAkhyAtaprAyameva, 'tae NaM se sakke' ityAdi, etatsUtradvayamapi vyaktaM, ujvAlayata - dIpayata tIrthakarazarIrakaM yAvadanagArazarIrakANi ca dhmApayata-svavarNatyAjanena varNAntaramApAdayata, agnisaMskRtAni kuruteti, 'taeNaM0, tataH sa zakro bhavanapatyAdidevAnemavAdIt - bho devAnupriyAstIrthakaracitikAyAM yAvadanagAra - citikAyAM ca aguruM turukkaM - silhakaM ghRtaM madhu ca etAni dravyANi kumbhAgrazaH - anekakumbha- parimANAni bhArAgrazaH-anekaviMzatitulAparimANAni athavA puruSotkSepaNIyo bhAraH so'graM- parimANaM yeSAM te bhArAgrAH te bahuzo bhArAgrazaH saMharateti prAgvat, atha mAMsAdiSu dhmApiteSu asthiSvavaziSTeSu zakraH kiM cakre ityAha 'tae Na' mityAdi, spaSTaM, navaraM kSIrodakena--kSIrasamudrAnItajalena nirvApayata, vidhyApayatetyarthaH, athAsthivaktavyatAmAha - 'taeNa mityAdi, tatazcitikAnirvApaNAdanu bhagavatastIrthakara - syoparitanaM dakSimaM sakthi dADhAmityarthaH zakro gRhNAti UrdhvalokavAsitvAt dakSiNalokArddhA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/46 dhipatvAcca, IzAnendraH uparitanaM vAmaM, UrdhvalokavAsitvAt uttaralokArddhAdhipatitvAcca camarazcAsurendro'surarAjo'dhastanaM dakSiNaM sakthi gRhNAti, adholokavAsitvAt dakSiNazreNipatitvAJcca, bali dAkSiNAtyAsurebhyaH sakAzAd vi iti viziSTaM rocanaM dIpanaM dIptiritiyAvat yeSAmasti te vairocanAH, svArthe'NU, audIcyAsurAH, dAkSiNAtyebhyaH auttarAhAnAmadhikapuNyaprakRtikatvAt, teSAmindraH, evaM vairocanarAjo'pi adhastanaM vAmaM sakthi gRhNAti, adholokavAsitvAt uttara zreNyAdhipatvAcca, avazeSA bhavanapatayo yAvatkaraNAt vyantarA jyotiSkAzca grAhyAH, vaimAnikA devA yathArhaM yathAmaharddhikaM avazeSANi ani-bhujAdyasthIni upAGgAni - aGgasamIpavartIni aGgulyAdyasthIni gRhNantIti yogaH, ayaM bhAvaH - sanatkumArAdyaSTAviMzatirindrA avaziSTAnaSTAviMzatidantAn anye'vaziSTA indrA aGgopAGgAsthInIti, nanu devAnAM tandgahaNe ka Azaya ityAha kecijjinabhaktyA jine nirvRte jinasakthi jinavadArAdhyamiti kecijjItamiti purAtanairidamAcIrNamityasmAbhirapIde karttavyamiti, keciddharma- puNyamitikRtvA, atra granthAntaraprasiddho'yamapi hetu: // 1 // 'puaMti a paidiahaM aha koi parAbhavaM jai karejjA / to pakkhAli tAo salileNa kareti niyarakkhaM / / ' saudharmendrezAnendrayoH parasparaM savairayostacchaTAdAnena vairopazamo'pi ityAdiko jJeyaH, tathA 'vyAkhyAto vizeSArthapratipatti' ato vidyAdharanarAzcitAbhasma zeSAmiva gRhNanti, sarvopadravavidrAvaNamitikRtvA, AstAM trijagadArAdhyAnAM tIrthakRtAM yogabhRccakravarttinAmapi devAH sakthigrahaNaM kurvantIti // atha tatra vidyAdharAdibhirahaMpUrvikayA bhasmani gRhIte akhAtAyAmeva garttAyAM jAtAyAM mA bhUttatra pAmarajanakRtAzAtanAprasaGga sAtatyena tIrthapravRttizca bhUyAditi stUpavidhimAha 'tae Na' mityAdi, sarvaM spaSTaM, navaraM sarvAtmanA ratnamayAn- antarvahirapi ratnakhacitAn mahAtimahataH - ativistIrNAn, AlapratyayaH svArthikaH prAkRtaprabhavaH, trIn caityastUpAn caityAHcittAlhAdakAH stUpAzcaityastUpAstAn kuruta citAtrayakSitiSvityarthaH, AjJAkaraNasUtre tataste bahavo bhavanapatyAdayo devAstathaiva kurvanti, nanu yathA''jJAkaraNasUtre yAvatkaraNena sUtrakRto lAghavasUcA tathA pUrvasUtre'pi kathaM na lAghavacintA kRtA ?, ucyate, vicitratvAt sUtrapravRtteriti / 'tae Na' mityAdi, tataste bahavo bhavanapatyAdayo devAsteSu stUpeSu yathocitaM tIrthakarasya parinirvANamahimAM kurvanti kRtvA ca yatraivAkAzakhaNDa nandIzvaravaro dvIpatraivopAgacchanti, tataH sa zakraH paurastye aJjanakaparvate aSTAhikAM- aSTAnAmahnA - divasAnAM samAhAro'STAhaM tadasti yasyAM mahimAyAM sA aSTAhikA tAM mahAmahimAM karoti, tataH zakrasya catvAro lokapAlAH somayamavaruNavaizramaNanAmAnastatpArzvavarttiSu caturSu dadhimukhaparvateSu aSTAhikAM mahAmahimAM kurvanti, nanvatra nandIzvarAdizabdAnA ko'nvartha iti ?, ucyate, nandyA - parvatapuSkariNIpramukhapadArthasArthasamudbhUtAtyadbhutasamRddhayA IzvaraH - sphAtimAnnandIzvaraH sa eva manuSyadvIpApekSayA bahutarasiddhAyata nAdisadbhAvena varo nandIzvaravaraH, tathA aJjanaratnamayatvAdaJjanAstataH svArthe kapratyayaH yadvA kRSNavarNatvenAJjanatulyA ityaJjanakAH, upamAne kapratyayaH, tathA dadhivadujvalavarNaM mukhaM zikharaM rajatamayatvAd yeSAM te tathA, bahuvrIhau kapratyayaH, athezAnendrasya nandIzvarAvatAravaktavyatAmAha Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -2 161 'IsANa'ttiIzAno devendra auttarAhe aJjanake aSTAhikAMtasya lokapAlA auttarAhAjanakaparivArakeSu caturyu dadhimukhakeSu aSTAhikAM, camarazca dAkSiNAtye'anake tasya lokapAlA dadhimukhaparvateSubalIvandraH pAzcAtye'anaketasya lokapAlAdadhimukhakeSutataste bahavobhavanapatyAdayodevAaSTAhikAH mahAmahimA-mahotsavabUtAH kurvantIti, bahuvacanaMcAtrASTAhikAnAMsaudharmendrAdibhipRthak 2 kriyamANatvAt, karittA ityAdi athASTAhikA mahAmahimAH kRtvA yatraivalokadeze svAni 2-svasambandhIni 2 vimAnAni yatraiva svAni 2 bhavanAni-nivAsaprAsAdAH yatraiva svAH2 sabhAH-sudharmA yatraivasvakAH2-svasambandhino2mANavakanAmAnazcaityastambhAzcaityazabdArtha prAgvat tatraivopAgacchanti upAgatya ca vajramayeSugolakeSusamudgakeSu-vRttabhAjanavizeSeSu jinasakthIni prakSipantIti, sakthipadamupalakSaNaparaM tena dazanAdyapi yathArha prkssipntiiti| atra jJAtAdharmakathAGgoktamallinAthanirvANamahimAdhikAragatasUtravRtyanusAreNa mANavakastambhAvRttasamudgakAnavatAryasiMhAsane nivezya tanmadhyavartInijinasakthInyapUpujana, vRSabhajinasakthica tatraprAkSipannitijJeyaM, prakSipyaca apraiH-pratyauvIlAmyaizca gandhaizcArcayanti, arcayitvA ca vipulAn-bhogocitAn bhogAn bhuAnA viharanti-Asata iti, atrAha paraH-nanu cAritrAdiguNavikalasya bhagavaccharIrasya pUjanAdikaM pUrvamapi mamAntaNamiva bAdhate, tadanu idaM jinasakthyAdipUjanaM 'kSate kSAra iva' sutarAM bAdhate, maivaM vAdIH / nAmasthApanAdravyajinAnAMbhAvajinasyevavandanIyatvAt, tada bhagavacchIrIrasya ca dravyajinarUpatvAta, sakthyAdInAMca tadavayavatvAdbhAvajinAdabhedenavandanIyatvameva, anyathAgarbhatayotpannamAtrasya bhagavataH 'samaNe bhagavaMmahAvIre' ityAdhabhilApena sUtrakRtAMsUtraracanA zakrANAMzakrastavaprayogAdikaMcanocitImaJcediti, ata eva jinasakthyAdyAzAtanAbhIravohi devAstatra kAmAsevanAdau na pravartante, iti gatastRtIyArakaH / atha caturthArakasvarUpaM nirUpyate ma.(47) tIseNaM samAe dohiMsAgarovamakoDAkoDIhiMkAle vIikate anaMtehiM vaNapajavehi taheva jAva anaMtehiM uhANakamma jAva parihAyamANe 2 ettha NaM dUsamasusamAnAmaM samA kAle paDivajiMsu samaNAuso! tIse NaM bhaMte ! sabhAe bharahassa vAsassa kerisae AgArabhAvapaDoAre pa0 go0 bahusamaramaNijje bhUmibhAge pa0, se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva maNIhi uvasomie, taMjahA-kattimehiM ceva akattimehiM ceva, tIse NaM bhaMte ! samAe bharahe maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paM0?, go0 ! tesiM maNuANaM chabbihe saMghayaNe chavihe saMThANe bahUiMdhaNUI uddhaM uccatteNaM jahanleNaM aMtomuttaM ukkoseNaM puvakoDIAuaMpAleti ra ttA apegaiA nirayagAmI jAva devagAmI appegaiyA sijhaMti bujhaMti jAva savvadukkhANamaMtaM kreti| tIse NaM sabhAe tao vaMsA samuppaJjitthA, taMjahA-arahaMtavaMse cakkavaTTivaMse dasAravaMse, tIse NaM samAe tevIsaM titthayarA ikkArasa cakavaTTI nava baladevA nava vAsudevA smuppnyjitthaa| vR.'tIseNa mityAdi, tasyAManantaravarNitAyAM samAyA dvAbhyAM sAgarakoTAkoTIbhyAM-dve sAgaropamakoTAkoTI ityevaM prakAreNa kAle vyatikrAnte anantairvarNaparyavaistathaiva dvitIyArakapratipattikramavadajJeyaM yAvadanantarutthAnabalavIryapuruSakAraparAkramairanantaguNaparihANyA hIyamAno 1311 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/47 hIyamAno'trAntare duSSamasuSamA nAmnA samA-kAlaH pratyapadyata he zramaNa ! he AyuSman !, atha pUrvArakavadbharatasvarUpaM praSTumAha-'tIse Na'mityAdi, atha tatra manuSyasvarUpapraznamAha 'tIse NaM'mityAdi, idaM ca sUtradvayamapi prAyaH pUrvasUtrasaddazagamakatvAt sugama, navaraM jaghanyenAntarmuhUrtAmAyustatkAlInamanuSyA utkRSTa pUrvakoTimAyuH pAlayanti, pAlayitvA ca paJcasvapi gatiSvatithIbhavanti, atha pUrvasamAptau vizeSamAha 'tIseNaM'mityAdi, tasyAMsamAyAMtrayo vaMzA iva vaMzAH-pravAhAH AvalikA ityekAthAHna tu santAnarUpAH paramparAH, parasparaM pitRputrapautraprapautrAdivyavahArAbhAvAt, samudapadyanta, tadyathAarhavaMzaH cakravartivaMzaH dazArhANAM-baladevavAsudevAnAM vaMzaH, yadatra dazArazabdena dvayoH kathanaM taduttarasUtrabalAdeva, anyathAdazAhaMzabdena vAsudevAevapratipAdyA bhavanti, 'ahayaMca dasArANa'miti vacanAt, yattuprativAsudevavaMzo noktastatra prAyo'GgAnuyAyInyupAGgAnIti sthAnAGge vaMzatrayasyeva prarUpaNAt, yena hetunA tatraivaM nirdezastatrAyaM vRddhAmnAyaH-prativAsudevAnAM vAsudevavadhyatvena puruSottamatvAvivakSaNAt, enamevArthaM vyanaktitasyAM samAyAM trayoviMzatistIrthakarAH ekAdaza cakravartinaH RSabhabharatayostRtIyArake bhavanAt nava baladevAnava vAsudevAH jyeSThabandhutvAtprathama baladevagrahaNaM upalakSaNAt prativAsudevavaMzo'pi grAhyaH, gatazcaturtho'rakaH, atha paJcamaH mU. (48) tIse NaM samAe ekAe sAgarovamakoDAkoDIe bAyAlIsAe vAsasahassehiM UNiAe kAle vIikte anaMtehiM vaNNapajavehiM taheva jAva parihANIe parihAyamANe 2 etthaNaM dUsamAnAmaM samA kAle paDivajissai samaNAuso !, tIse NaM bhaMte ! samAe bharahassa vAsassa kerisae AgArabhAvapaDoAre bhavissai ?, goamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge bhavissai se jahAnAmae AliMgapukkharei vA muiMgapukkharei vA jAva nAnAmaNipaMcavaNNehiM kattimehiM ceva akattimehiM ceva, tIseNaM bhaMte ! samAe bharahassa vAsassa maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre pannate?, go0! tesiM maNuANaM chavihe saMghayaNe chavihe saMThANe bahuio rayaNIo uddhaM uccatteNaM jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNa sAiregaM vAsasayaM AuaM pAleti 2 tA appegaiA nirayagAmI jAva savvadukkhANamaMtaM karoti, tase NaM samAe pacchime tibhAge gaNadhamme pAsaMDadhamme rAyadhamme jAyatee dhammacaraNe a vocchijissai / vR. 'tIse NamityAdi, tasyA samAyAM ekayA sAgaropamakoTAkoTayA dvicatvAriMzadvarSasaharUnitayA-UnIbhUtayA, anayaiva pratyekamekaviMzatisahanavarSapramANayoH paJcamaSaSThArakayoH pUraNAta, kAle vyatikrAnte'nantairvarNAdiparyavaistathaiva yAvat parihANyA parihIyamANA 2, atra samayeduSSamAnAmnAsamA-kAlaH pratipatsyate, vakturapekSayA bhaviSyatkAlaprayogaH, athAtra bharatasya svarUpaMpRcchannAha-'tIseNaM bhaMte! samAe bharaha'ityAdi, sarvaMprAgvyAkhyAtA), navaraM bhaviSyatIti prayogaH pRcchakApakSayA, atra bhUmerbahusamaramaNIyatvAdikaM caturikato hIyamAnaM 2 nitarAM hInaM jJAtavyaM, nanu 'khANubahule kaNTakabahule visamabahule' ityAdinA'dhastanasUtreNa lokaprasiddhena ca virudhyate, maivaM avicAritacaturaM cintayeH, yato'tra bahulazabdena sthANvAdibAhulyaM cintitaM, na ca SaSThAraka ivaikAntikatvaM. tena ca kacid gaGgAtaTAdI ArAmAdau vaitAbyagiritikuAdau vA bahusamaramaNIya- tvAdikamupalabhyata eveti na virodhaH, atha tatra manujasvarUpaM praSTukAma Aha - Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 163 'tIseNamityAdi, pUrvaM vyAkhyAtArthametat, navaraM bahavayo ratnayo - hastAH saptahastocchrayatvAt teSAM yadyapi nAmakoze baddhamuSTiko hasto raniraktastathApi samayaparibhASayA pUrNa iti, te manujA jaghanyato'ntarmuhUrta utkarSeNa sAtirekaM triMzadadhikaM varSazatamAyuH pAlayanti, apyekakA nairayikagatigAminaH yAvat sarvaduH khAnAmantaM kurvanti, atra cAntakriyA caturthArakajAtapuruSajAtamapekSya tasyaiva paJcamasamAyAM siddhayamAnatvAjjambUsvAmina iva, na ca saMharaNaM pratItyedaM bhAvanIyam, tathA ca sati prathamaSaSThArakAdAvapi etatsUtrapATha upalabhyeta eveti, Aha - atra pAlayanti antaM kurvanti ityAdau bhaviSyatkAlaprayoge kathaM varttamAnanirdezaH ?, ucyate, sarvAsvapyavasarpiNISu paJcamasamAsu idameva svarUpamiti nityapravRttavarttamAnakAle varttamAnaprayogaH, yathA dve sAgaropame zakro rAjyaM kurute ityAdI, tarhi duHSamAsamA kAlaH pratipatsyate ityAdiprayogaH kathamiti cet, ucyate, prajJApaka puruSApekSayaitatprayogasyApi sAdhutvAt, punarapi tasyAM kiM kiM vRttamityAha 'tIse Na' mityAdi, tasyA duSSamAnAmnyAH samAyAH pazcime tribhAge varSasahasrasaptakapramANe'tikrAmati sati na tu avaziSTe tathA sati ekhaviMzatisahasravarSapramANazrIvIratIrthasyA- vyucchittikAlasyApUrteH gaNaH samudAyo nijajJAtiritiyAvat tasya dharma-svasvapravarttito vyavahAro vivAhAdikaH pAkhaNDAH - zAkyAdayasteSAM dharma pratIta eva rAjadharmo - nigrahAnugrahAdi jAtatejAH - agniH, sa hi nAtisnigdhe suSamasuSamAdau nAtirUkSe duSSamaduSSamAdau cotpadyata iti cakArAdagnihetuko vyavahAro randhanAdirapi, caraNadharma cAritradhammaH, cazabdAd gacchavyavahArazca atra dharmapadavyatyayaH prAkRtatvAt vyucchetsyati - vicchedaM prApsyasi, samyaktvadharmastu keSAJcitsambhavatyapi, bilavAsinAM hi atikliSTatvena cAritrAbhAvaH, ata evAha prajJaptayAM- 'osaNNaM dhammasannapabbhaThThA' iti, osannamiti prAyograhaNAt kacitsamyaktvaM prApyate'pIti bhAvaH, gataH paJcama AraH / mU. (49) tIse NaM samAe ekkavIsAe vAsasahassehiM kAle viikkaMte anaMtehiM vaNNapajjavehiM gaMdha0 rasa0 phAsapajjavehiM jAva parihAyamANe 2 ettha NaM dUsamadUsamAnAmaM samAkAle paDivajjissai samaNAuso !, tIse NaM bhaMte! samAe uttamakaTTapattAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoAre bhavissai ?, goamA! kAle kavissaI hAhAbhUe bhaMbhAbhUe kolAhalabhUe samAnubhAveNa ya kharapharusadhUlimailA duvvisahA vAulA bhayaMkarA ya vAyA saMvaTTagA ya vAiMti / iha abhikkhaNaM 2 dhUmAhiMti a disA samaMtA raussalA reNukalusatamapaDalaNirAloA samayalukkhayAe NaM ahiaM caMdA sIaM mocchihiMti ahiaM sUriA tavissaMti, aduttaraM caNaM goamA ! abhikkhaNaM arasamehA virasamehA khAramehA khattamehA aggimehA vijjumehA visamehA ajavaNijjodagA vAhirogavedaNodIraNaparinAmasalilA amaNuSNapANiagA caMDAnilapahatatikkhadhArANivAtapauraM vAsaM vAsihiMti / jeNaM bharahe vAse gAmAgaranagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamayaM janavayaM cauppayagavelae khahayare pakkhisaMdhe gAmAraNNappayAranirae tase a pANe bahuppayAre rukkhagucchagumma - layavallipavAlaMkuramAdIe taNavaNassaikAie osahIo a viddhaMsehiMti pavvayagiriDoMga- rutthalabhaTThimAdIe a veaDDagirivaje virAvehiMti, salilabilavisamagattapiNNuNNayANi a gaMgAsiMdhuvaJjAI samIkarehiMti / tIse NaM bhaMte! sabhAe bharahassa vAsassa bhUmIe kerisae AgArabhAvapaDoAre bhavissai Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/49 goyamA ! bhUmI bhavissai iMgAlabhUA mummuraarAchAriamUA tattakavelabhUA tattasamajoibhUA dhulibahulA reNubahulA paMkabahulA paNAyabahulA calaNibahulAbahuNaMdharaNigoarANaM sattANaMdunikamA yAvi bhvissii| tIse NaM bhaMte ! samAe bharahe vAse maNuANaM karisae AyArabhAvapaDoAre bhavissai ?, goyamA ! maNuA bhavissaMti durUvA duvaNNA dugaMdhA durasA duphAsA aniTThA akaMtA appiA, asubhA amaNunA amanAmA hInassarA dInassarA aniTThassarA akaMtassarA apiassarA amaNAmassarA amaNuNNassarA anAdevajavayaNapaJcAyAtA nillajjA kUDakavaDakalahabaMdhaveranirayA majAyAtikkamappahANA akajaNicujuyA guruniogavinayarahiA ya vikalaruvA parUDhaNahakesamaMsuromA kAlA kharaphalasasamAvaNNA phuTTasirA kavilapaliakesA bahuNhAruNisaMpiNaddhaduIsaNijjarUvA saMkuDiavalItaraMgapariveDhiaMgamaMgAjarApariNayavva theragaNarApaviralaparisaDiadaMtaseDhI ubhaDaghaDamuhAvisamaNayaNavaMkaNAsA vaMkavalI vigayabhesaNamuhA daguvikiTibhasibbhaphuDiapharusacchavI cittalaMgamaMgA kacchUkhasarAmibhUA kharatikkhaNakhakaDUiavikayataNU TolagativisamasaMdhibaMdhaNA ukkaDuaDiavibhattadubbalakusaMghayaNakuppamANakusaMThiA kurUvA kuTThANAsaNakusejakubhoiNo asuiNo anegavAhipIliaMgamaMgA khalaMtavibbhalagaI nirucchAhA sattaparivajitA vigayaceTThA naTTateA abhikkhaNaM sIuNhakharapharusavAyavijjhaDiamaliNapaMsuraoguMDiaMgamaMgA bahukohamAnamAyAlomA bahumohA asubhadukkhabhAgI osaNNaM dhammasaNNasammattaparibhaTThA ukkoseNaMrayaNippamANamettA solasavIsaivAsaparamAusobahuputtaNatupariyAlapaNayabahulA gaMgAsiMdhUo mahAnaIo veahuMca pavvayaM vIsAe bAvatari NigoabIaMbIamettA bilavAsiNo maNuA bhvissNti| teNaMbhaMte ! maNuA kimAhArissaMti?, goamA! teNaM kAleNaM teNaMsamaeNaM gaMgAsiMdhUo mahAnaIo rahapahamittavittharAo akkhasoappamANamettaM jalaM vojjhihiMti, sevia NaM jale bahumacchakacchamAiNNe, no cevaNaM Aubahule bhavissai, taeNaM te maNuA sUruggamaNamuttasia sUratthamaNamuhattaMsiabilehiMtoniddhAissaMti bile tAmacchakacchabhethalAiMgAhehiMtimacchakacchabhe thalAiMgAhettA sIAtavatattehiM macchakacchabhehiM ikavIsaMvAsasahassAiM vittiMkappemANA viharissaMti te NaM bhaMte ! maNuA nissIlA nivvayA nigguNA nimmerA NippacakkhANaposahovavAsA osaNNaM maMsAhArA macchAhArA khuDDAhArA kuNimAhArA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiMti kahiM uvavajihiti?, go0! osaNNaM nrgtirikkhjonniesuNuvvjihiti| tIseNaM bhaMte! samAesIhA vagdhA vigA dIviAacchA tarassA parassarA saramasiyAlabirAlasuNagAkolasuNagAsasagA cittagA cillalagAosaNNaM maMsAhArAmacchAhArAkhoddAhArAkuNimAhArA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiMti kahiM uvajihiti?, go0 ! osaNNaM naragatirikkhajoNiesuM0 uvavaJjihiti, teNaM bhaMte! DhaMkA kaMkA pIlagA maggugA sihI osaNNaM maMsAhArAjAva kahiM gacchihiMti kahiM uvavaJjihiti?, naragatirikkhajoNiesuMjAva uvvjihiNti| 7. atha SaSThAraka upakramyate-'tIse Na mityAdi, tasyAM samAyAM ekaviMzatyA varSasahana pramite kAle vyatikrAnte anantairvarNaparyaverevaM gandhasparzaparyavairyAvatparihIyamANaH 2, duSSamAduSSamA nAmnA samA kAlaH pratipatsyate he zramaNa ! he AyuSman !, atha tatra bharatasvarUpapraznAyAha Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 ,kharaparuSA: 'tIseNa'mityAdi, tasyAM samAyAmuttamakASThAprAptAyAM uttamAvasthAgatAyAmityarthaH paramakaSTaprAptAyAM vA, bharatasya kIdRzaH - kaH AkArabhAvasya - AkRtilakSaNaparyAyasya pratyavatAraH - avataraNaM AkArabhAvapratyavatAraH prajJaptaH ?, bhagavAnAha - gautametyAmantraya vakSyamANaviziSTaH kAlA bhaviSyati, kIza ityAha- 'hAhAbhUtAH ' hAhA ityetasya zabdasya duHkhArttalokena karaNaM hAhocyate tadbhUtaH --prApto yaH kAlaH sa hAhAbhUtaH, bhAmbhAM ityasya duHkhArttagavAdibhi karaNaM bhambhocyate tadbhUto yaH sa bhambhAbhUtaH, dvAvapyanukaraNazabdAvimau, bhambhA vA bherI sA cAntaH zUnyA tato bhambheva yaH kAlo janakSayAttacchUnyaH sabhambhAbhUta ityucyate, kolAhala IhArttazakunasamUhadhvani taM bhUtaH - prAptaH, kolAhalabhUtaH samAnubhAvena-kAlavizeSasAmarthyenaca, cakAro'tra vAcyAntaradarzanArthaH, NamityalaGkAre, atyantakaThorA dhUlyAca malinA ye vAtAste tathA durviSahAH - dussahAH vyAkulA asamaJjasA ityarthaH bhayaGkarAH caH vizeSaNasamuccayasUcakaH, vAsyantItyanena sambandhaH, saMvarttakAzca- tRNakASThAdInAmapahArakA vAtavizeSAzca te'pi vAsyantIti, ihAsmin kAle abhIkSNaM punaH punardhUmAviSyante ca - dhUmamudvamiSyanti dizaH, kimbhUtAstA ityAha-samantAt sarvato rajasvalA - rajoyuktAH, ata eva reNunA - rajasA kaluSA - malinAstathA tamaH paTalena - andhakAravRndena nirAlokA - nirastaprakAzA nirastaSTiprasarA vA, tataH padadvayakarmadhArayaH, samayarUkSatayA ca kAlarUkSatayA cetyarthaH, adhikaM ahitaM vA apathyaM candrAH zItaM himaM mokSyanti-prakSyanti tathaiva sUryAstasyanti, tApaM mokSyantItyarthaH, kAlaraukSyeNa zarIraraukSyaM tasmAccAdhikazItoSNaparAbhava iti / 7 vakSaskAraH - 2 atha punastatsvarUpaM bhagavAn svayamevAha - 'aduttara' mityAdi, athAparaM ca he gautama! abhIkSNaM - punaH punaH arasA - manojJarasavarjitajalA ye meghAste tathA virasA - viruddharasA ye meghAste tathA, etadevAbhivyajyate - kSArameghAH - sarjAdikSArasamAnajalopetamedhAH khAtrameghAH - karISasamAnarasajalopetameghAH 'khaTTamehe' ti kvacid dRzyate tatrAmlajalA meghAH agnimeghA agnivaddAhakArijalA ityarthaH vidyutpradhAnAeva jalavarjitA ityarthaH vidhunnipAtavanto vA vidyunnipAtakAryakArijalanipAtavanto vA meghAH viSameghAH - janamaraNahetujalAH atra asanimehA ityapi padaM kvacid dRzyate tatrAyamartha-karakAdinipAtavantaH parvatAdidAraNasamarthajalatvena vA vajrameghAH ayApanIyaM -na yApanAprayojakamudakaM yeSAM te tathA, asamAdhAnakArijalA ityarthaH, kacid- 'apibaNiJjodagA' iti tatrApAtavyajalA ityarthaH etadeva vyanakti- 'vyAdhirogavedanodIraNAparinAmasalilAH ' vyAdhayaH- sthirAH kuSThAdayo rogAH - sadyoghAtinaH zUlAdayastadutthAyA vedanAyA udIraNAaprAptasamaye udayaprApaNaM saiva parinAmaH - paripAko yasya salilasya tattathA, tadevaMvidhaM salilaM yeSAM te tathA, ata evAmanojJapAnIyakAH caNDAnilena prahatAnAM - AcchoTitAnAM tIkSNAnAM vegatInAM dhArANAM nipAtaH sa pracuro yatra varSe sa tathA taM varSaM varSiSyanti kariSyantItyarthaH, granthAntare tu ete kSArameghAdayo varSazatonaikaviMzati-varSasahasrapramANaduSpamAkAlAtikrame varSiSyantIti, atha tena varSaNenArasameghAdayaH kiM kariSyantItyAha- yena varSaNena karaNabhUtena pUrvoktavizeSaNA meghA vidhvaMsayiSya- ntIti sambandhaH, bharatavarSe grAmAdyA AzramAntAH prAgvyAkhyAtAstatra gataM janapadaM - manuSyalokaM tathA catuSpadA-mahiSyAdayo gozabdena gojAtIyA elakA-urabhrAstAn tathA khacarAn - vaitADhyavAsino vidyAdharAn tathA pakSisaMghAn tathA Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2 / 49 grAmAraNyayorya pracArastatra niratAn-AsaktAn trasAMzca prANAn dvIndriyAdIn bahuprakArAn tatA vRkSAn- AmrAdInU gucchAn - vRntAkIprabhRtIn gulmAn - navamAlikAdIn latA - azokalatAyAH vallIH- vAluGkyAdikAH pravAlAn- pallavAn aGkurAn - zAlyAdivIjasUcIH ityAdIn tRNavanaspatikAyikAn-bAdaravanaspatikAyikAn, sUkSmavanaspatikAyikAnAM tairupaghAtAsambhavAt, tathA auSadhIzca - zAlyAdikAH co'bhyuccaye, 'pavvae' yadyapi parvatAdayo'nyatraikArthatayA rUDhAstathA'pIha vizeSo dRzyaH, tathAhi parvatananAd - utsavavistAraNAt parvatA-krIDAparvatAH ujjayantavaibhArAdayaH gRNanti-zabdAyante janaM nivAsabhUtatveneti girayaH gopAlagiricitrakUTaprabhRtayaH DuGgAni - zilAvRndAni coravRndAni vA santyeSu ityastyarthe pratyayaH DuGgarAH- ziloccayamAtrarUpAH unnatAni-sthalAni dhUtyucchrayarUpANi 'bhaTThi'tti bhrASTrAH pAMsvAdivarjitA bhUmayaH tata eteSA dvandvaste AdiryeSAM te tathA tAnU, AdizabdAt prAsAdazikharAdiparigrahaH, makAro'lAkSaNikaH, , cazabdo meghAnAM kriyAntaradyotakaH, vidrAvayiSyantIti kriyAyogaH / atrArthe'pavAdamAha - vaitADhyagirivajan parvatAdInityarthaH, zAzvatatvena tasyAvidhvaMsAt, upalakSaNAd RSabhakUTaM zAzvataprAya zrIzatruJjayagiriprabhRtIMzca varjayitvA tathA salilabilAnibhUnirjharAH viSamagarttAzca- duSpUrazvabhrANi kaciddurgapadamapi ddazyate, tatra durgANi ca khAtavalayaprAkArAdi durgamANi nimnAni ca tAnyunnatAnica nimnonnatAni - uccAvacAnItyarthaH, pazcAd dvandvaH, tAni ca karmabhUtAni zAzvatanadItvAd gaGgAsindhuvarjAni samIkariSyanti / - atha tatra bharatabhUmisvarUpapraznamAha - 'tIse Na' mityAdi, tasyAM bhadanta ! samAyAM bharatasya bhUmeH kI zaka AkArabhAvapratyavatAraH bhaviSyati ?, bhagavAnAha - gautama ! bhUmI bhaviSyati, aGgArabhUtA jvAlArahitavahnipiNDarUpA murmurabhUtA-viralAgnikaNarUpA kSArikabhUtA- bhasmarUpA taptakavellukabhUtA-vahniprataptakavellukarUpA 'taptasamajyotirbhUtA' taptena bhAve ktapratyavidhAnAt tApena samA- tulyA jyotiSA - vahninA bhUtA-jAtA yA sA tathA, padavyatyaya evaM samAsazca prAkRtatvAt, dhUlibahuletyAdau dhUli - pAMzuH reNuH- vAlukA paGkaH - karddamaH panakaH - pratala - karddamaH calanapramANakarddamazcalanItyucyate, ata eva bahUnAM dharaNigocarANAM satvAnAM duHkhena nitarAM kramaH-kramaNaM yasyAM sA durniSkramA, duratikramaNIyetyarthaH, apizabdena durniSadAdiparigrahaH, atra bahUnAmityAditaH prArabhya bhinnavAkyatvenottarasUtravarttinA bhaviSyatipadena na paunaruktvaM / atha tatra manuSyasvarUpaM pRcchati - 'tIse Na' mityAdi, praznasUtraM prAgvat, nirvacanasUtre gautama manujA bhaviSyanti, kIdhzA ityAha- dUrUpA - duHsvabhAvAH durvarNA- kutsitavarNA, evaM durgandhAH dUrasAH- rohiNyAdivat kutsitarasopetAH duHsparzA-karkazAdikutsitaspazAH aniSTA - anicchAviSayAH, aniSTamapi kiJcitkamanIyaM syAdityata Aha - akAntAH - akamanIyAH, akAntamapi kiJcitkAraNavazAt prItaye syAdato'priyA- aprItihetavaH, apriyatvaM ca teSAM kuta ityAhaazubhA-azobhanabhAvarUpatvAt, azubhatvaM ca vizeSata Aha-na manasA - antaH saMvedanena zubhatayA jJAyante ityamanojJAH, amanojJatayAnubhUtamapi smRtidazAyAM dazAvizeSaNa kiJcinmanojJaM syAdata Aha- 'amano'mAH' na manasA abhyante - gamyante punaH smRtyA ityamanomAH ekArthikA vA ete zabdA aniSTatAprakarSavAcakA iti, mUrtyA aniSTAdivizeSaNopetA api kecid DumbA iva susvarAH Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAra:- 2 167 syurityAha- hIno - glAnasyeva svaro yeSAM te tathA, dIno duHkhitasyeva svaro yeSAM te tathA, aniSTAdizabdA uktArthA evAtra svareNa yojanIyAH 'anAdeyavacanapratyAjAtAH' anAdeyaM asubhagatvAd agrAhyaM vacanaM vacaH pratyAjAtaM ca - janma yeSAM te tathA, nirlajjAH vyaktaM, kUTaM bhrAntijanakadravyaM kapaTaM-paravaJcanAya veSAntarakaraNaM kalahaH -- pratItaH vadho- hastAdibhistADanaM bandho-rajjubhi saMyamanaM vairaM pratItaM teSu niratAH, maryAdAtikrame pradhAnA - mukhyAH, akArye nityodyatAH, gurUNAM mAnAdikAnAM niyogaH- AjJA tatrayo vinayaH - omityAdirUyastena rahitAH, caH pUrvavat, vikalaM asampUrNa kANacaturaGgulikAdisvabhAvatvAdrUpaM yeSAM te tathA, prarUDhA gartAsUkarANAmivAjanmasaMskArAbhAvAt vRddhiM gatA nakhAH kezA zmazrUNi romANi ca yeSAM te tathA, kAlAH kRtAntasadRzAH krUraprakRtitvAt kRSNA vA kharaparuSAH - sparzato'tIva kaThorAH zyAmavarNA--nIlIkuNDe nikSiptotkSiptA iva, tataH karmadhArayaH, kvacid dhyAmavarNA ityapi padaM dRzyate, tatrAnujjvalavarNA ityarthaH, sphuTitazirasaH - sphuTitAnIva sphuTitAni rAjimatvAt zirAMsi - mastakAni yeSAM te tathA, kapilAH kecana palitAzca - zuklAH kecana kezA yeSAM te tathA, bahusnAyubhiH - pracurasnasAbhiH saMpinaddhaM - eva duHkhena darzanIyaM rUpaM yeSAM te tathA / saGghaTitaM saGkucitaM valyo-nirmAMsatvagvikArAstA eva tadanurUpAkAratvAt taraGgA-vIcayastaiH pariveSTitAni aGgAni - avayavA yatra tadevaMvidhamaGga - zarIraM yeSAM te tathA, ke ivetyAha-jarApariNatA iva, sthaviranarA ivetyarthaH, - sthavirAzcAnyathApi vyapadizyante iti jarApariNatagrahaNaM, praviralA sAntarAlatvena parizaTitA ca dantAnAM keSAJcitpatitatvena dantazreNiryeSAM te tathA, udbhaTa vikarAlaM ghaTakamukhamiva mukhaM tucchadazanacchadatvAdyeSAM te tathA, kvacittu ubhaDaghADAmuhA iti pAThaH, tatra udbhaTe spaSTe ghATAmukhe - kRkATikAvadane yeSAM te tathA, viSame nayane yeSAM te tathA, vakrA nAsA yeSAM te tathA, tataH padadvayasya karmadhArayaH, vakraM pAThAntareNa vyaGgaM salAJchanaM valibhirvikRtaM ca-bIbhatsaM bhISaNaM--bhayajanakaM mukhaM yeSAM te tathA dadrukiTibhasidhmAni - kSudrakuSThavizeSAstaThapradhAnA sphuTitA paruSA ca vi-zarIratvagyeSAM te tathA, ata eva citralAGgAH - karburAvayavazarIrAH kacchraH -pAmA tayA kasaraizca khasarairabhibhUtA - vyAptA ye te tathA / ata eva kharatIkSNanakhAnAM kaThinatIvranakhAnAM kaNDUyitena kharjUkaraNena vikRtA-kRtavraNA tanuH zarIraM yeSAM te tathA, TolAkRtayaH - aprazastAkArAH, kacit TolAgaiti pAThastatra TolagatayaH - uSTrAdisamapracArAH, tathA viSamANi dIrghahasvabhAvena sandhirUpANi bandhanAni yeSAM te viSamasandhibandhanAH, tathA utkaTukAni - yathAsthAnamaniviSTAni asthikAni - kIkasAni vibhaktAnIva ca - 6zyamAnAntarANIva yeSAM te tathA, atra vizeSaNapadavyatyayaH prAgvat, athavA utkuTukasthitAstathAsvabhAvatvAt vibhaktAzca-- bhojanavizeSarahitA ye te tathA, 'durbalA' balahInAH 'kusaMhananA' sevArttasaMhananAH 'kupramANAH' pramANahInAH 'kusaMsthitAH' duHsaMsthAnAstata eSAM TolAkRtyAdipadAnA karmadhArayaH, ata eva 'kurUpAH' kumUrtayaH tathA kusthAnAsanAH - kutsitAzrayopavezanAH kuzayyAH kutsitazayanAH kubhojino durbhojanAstataH ebhi padaiH karmadhArayaH, azucayaH-snAnabrahmacaryAdivarjitAH azrutayo vA - zAstravarjitAH anekavyAdhiparipIDitAGgAH Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 2/49 skhalantI vihvalA ca vA-ardavitardA gatiryeSAM te tathA, nirutsAhAH satvaparivarjitAH vikRtaceSTA naSTatejasaH spaSTAni, abhIkSNaM zItoSNakharaparuSavAtairvijjhaDiaM-mizritaM vyAptamityarthaH, malinaM pAMsurUpeNa rajasA na tu pauSparajasA'vaguNThitAni - uddhUlitAnyaGgAni - avayavA tasya etAddazamaGga yeSAM te tathA, bahukrodhamAnamAyAlobhAH bahumohAH na vidyate zubhaM - anukUlavedyaM karma yeSAM te tathA, ata eva duHkhabhAginaH, tataH karmadhArayaH, athavA duHkhAnubandhiduHkhabhAginaH / 'osaNNaM' ti bAhulyena dharmasaMjJA-dharmazraddhA samyaktvaM ca tAbhyAM paribhraSTAH, bAhulyagrahaNena yathA samyaSTitvameSAM kadAcit sambhavati tathA'dhastanagranthe vyAkhyAtaM, utkarSeNa ratneH - hastasya yaccaturviMzatyaGgulakSaNaM pramANaM tena mAtrA - parimANaM yeSAM te tathA, iha kadAcitSoDaza varSANi kadAcicca viMzatirvarSANi paramamAyuryeSAM te tathA, zrIviracaritre tu ' SoDaza strINAM varSANi viMzati puMsAM paramAyu' riti, bahUnAM putrANAM naptRRNAM - pautrANAM yaH parivArastasya praNayaH - snehaH sa bahulo yeSAM te tathA anenAlpAyuSke'pi bahnapatyatA teSAmuktA, alpenApi kAlena yauvanasadbhAvAditi, nanu tadAnIM gRhAdyabhAvena kva te vasantItyAha- gaGgAsindhU mahAnadyau vaitADhyaM ca parvataM nizrAM kRtvA 'bAvattariM' ti dvAsaptati sthAnavizeSAzritA nigodA: - kuTumbAni, dvisaptatisaGkhyA caivaM - vaitADhyAdarvAg gaGgAyAstaTadvaye navanavabilasambhavAdaSTAdaza, evaMsindhvA api aSTAdaza, eSu ca dakSiNArddhabharatamanujA vasanti, vaitADhyAt parato gaGgAtaTadvaye'STAdaza, evaM tatrApi sindhutaTadvaye aSTAdaza, eSu cottarArddhabharatavAsino manujA vasanti, bIjamiva bIjaM bhaviSyatAM janasamUhAnAM hetutvAt bIjasyeva mAtrA - parimANaM yeSAM te tathA, svalpAH svarUpata ityarthaH, bilavAsino manujA bhaviSyantIti punaH sUtraM nigamanavAkyatvena na punaruktamavasAtavyaM, atha teSAmAhArasvarUpaM pRcchannAha 'te NaM bhaMte! maNuA' ityAdi, te bhagavan ! manujAH kimAhariSyanti ? - kiM bhokSyante, bhagavAnAha - gautama ! tasmin kAle - ekAntaduSSamAlakSaNe tasmin samaye - SaSThArakaprAntyarUpe gaGgAsindhU mahAnadyau rathapathaH - zakaTacakradvayapramito mArgastena mAtrA - parimANaM yasya sa tA zo vistaraH- pravAhavyAso yayoste tathA, akSaM-cakranAbhikSepyakASThaM tatra to-dhuraH pravezarandhraM tadeva pramANaM tena mAtrA - avagAhanA yasya tattathAvidhaM jalaM vakSyataH, iyatpramANe na gambhIraM jalaM dhariSyata ityarthaH nanu kSullahimavato'rakavyavasthArAhityena tadgatapadmadrahanirgatayoranayoH pravAhasya naiyatyenoktarUpau (pravAha) kathaM saGgacchete ?, ucyate, gaGgAprapAtakuNDanirgamAdanantaraM krameNa kAlAnubhAvajanitabharatabhUmigatatApavasAdaparajalazoSe samudrapraveze tayoruktamAtrAvazeSajalavAhitvamiti na kApyanupapattiriti, tadapi ca jalaM bahumatsyakacchapAkIrNaM na caiva abbahulaM - bahvapkAyaM sajAtIyAparApUkAyapiNDabahulamityarthaH, tataste manujAH sUrodgamanamuhUrtte sUrAstamayanamuhUrte ca, yakAralopo 'tra prAkRtatvAt, cakArau parasparaM samuccayArthI, bilebhyo nirddhAviSyanti - zIghrayA gatyA nirgamiSyanti, muhUrtAtparato'titApAtizItayorasahanIyatvAt, bilebhyo nirddhAvya matsyakacchapAn sthalAni-taTabhUmIH NigantatvAd dvikarmakatvaM grAhayiSyanti - prApayiSyanti, grAhayitvA ca zItAtapatataiH rAtrau zItena divA Atapena taptaiH - rasazoSaM prApitairAhArayogyatAM prApitairityarthaH, atisarasAnAM tajjaTharAgninA'paripAcyamAnatvAd matsyakacchapairekaviMzatiM varSasahasrANi yAvadvRttiM - AjIvikAM kalpayanto - vidadhAnA vihariSyanti / atha teSAM gatisvarUpaM pRcchannAha Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 169 'te NaM0 te manujA bhagavan! nirazIlA-gatAcArAH nivratA-mahAvratANuvratavikalAH nirguNA-uttaraguNavikalAH nirmaryAdAH-avidyamAnakulAdimaryAdAH niSpratyAkhyAnapauSadhopavAsA-asatpauruSyAdiniyamA avidyamAnASTamyAdipopavAsAzcetyarthaH, 'osaNNaM' prAyo mAMsAhArAH, tathA kSaudrAhArAH' madhubhojinaH kSINaM vA-tuchAvaziSTaMtucchadhAnyAdikaM AhAro yeSAM te tathA, idaM vizeSaNaM sUpapannameva, pUrvavizeSaNe prAyograhaNAt, keSucidAdazeSu atra gaDDAhArA iti zyate, sa lipipramAda eva sambhAvyate, paJcamAGge saptamazate SaSThoddeze duSSamaduSSamAvarNane'zyamAnatvAt, athavA yathAsampradAyametatpadaM vyAkhyeyaM, kuNapaH-zavastadraso'pivasAdi kuNapastadAhArAH, 'kAlamAse' prAgvata, nirvacanasUtramapi prAgvat, navaraM 'osaNNa'miti grahaNAt kazcit kSudrAhAravAndevalokagAmyapi akliSTAdhyavasAyAta, atha ye tadAnIM kSINAvazeSAzca-tuSpadAsteSAM kA gaririti pRcchati- 'tIse Na'mityAdi, tasyAM bhagavan! samAyAM catuSpadAH-siMhAdayaH prAgvyAkhyAtArthA zvApadAH prAyo mAMsAhArAdivizeSaNa-viziSTAH kva gamiSyanti kva utpatsyante ?, bhagavAnAha-gautama ! prAyaH narakatiryagyonikeSu utpatsyante, prAyograhaNAt kazcidamAMsAdI devayonAvapi, navaraM cillalagA- nAkharavizeSA iti, atha tadAnIM tatpakSigati praznayati-'te Na'mityAdi, kaNThayaM, navaraM te Namiti kSINAvasiSTA ye pakSiNa iti yacchabadabalAd grAhyaM, DhaGkAH-kAkavizeSAH kaGkAH-dIrghapAdAH pilakA-rUDhigamyAH madgukA-jalavAyasAH zikhino-mayUrA iti, gataH SaSThArakaH, tena cAvasarpaNyapi gtaa| sAmprataM prAguddiSTAmutsarpiI nirUpayitukAmastapratipAdanakAlapratipAdanapUrvakaM taprathamArakasvarUpamAha mU. (50) tIseNaMsabhAe ikvIsAe vAsasahassehiM kAle vIikate AgamissAe ussappiNIe sAvaNabahulapaDivae bAlavakaraNaMsi abhIinarakhatte coddasapaDhamasamaye anaMtehiM vaNNapajjavehi jAva anaMtaguNaparivaddhIe parivuddhemANe 2 ettha NaM dUsamadusamANANaM samA kAle paDivajjissai samaNAuso ! tIse NaM bhaMte ! samAe bharahassa vAsassa kerisae AgArabhAvapaDoAre bhavissai?, goamA kAle bhavissai hAhAbhUe bhaMbhAbhUe evaM so ceva dUsamadUsamAveDhao neabbo, tIse gaM samAe ekavIsAe vAsasahassehiM kAle viikkate anaMtehiM vaNNapajavehiM jAva anaMtaguNaparivuddhIe parivaddhemANe 2 ettha NaM dUsamAnAmaMsamA kAle paDivajissai samaNAuso!! vR. 'tIseNamityAdi, tasyAM samAyAmavasarpiNIduSSamaduSSamAnAmnyAekaviMzatyA varSasahasaiH pramite kAle vyatikrAnte AgamiSyantyAmutsarpiNyA zrAvaNamAsasya bahulapratipadi-kRSNapratipadi pUrvAvasarpiNyAHASADhapUrNimAparyantasamaye paryasAnatvAt bAlavanAgnikaraNekRSNapratipattithyAdimArdhe'syaiva sadbhAvAt, abhIcinakSatre candreNa yogamupAgate, caturdazAnAM kAlavizeSANAM prathamasamaye-prArambhakSaNe'nantairvarNaparyavairyAvadanantaguNaparivRddhayA parivarddhamAnaH atrAntare duSSamaduSSamAnAmnA samA kAlaH pratipatsyate he zramaNa ! he AyuSman ! iti, varNAdInAM vRddhizca yenaivakrameNa pUrvamavasarpiNyarakeSuhAniruktA tathaivAtra vAcyA, caturdazakAlavizeSApunaH nizvAsAduzvAsAdvA gaNyante / samayasya nirvibhAgakAlatvenAdyantavyavahArAbhAvAdAvalikAyAzcAvyavahArArthatvenopekSA, tatra nizvAsaH ucchAso vA 1 prANaH 2, stokaH 3, lavaH 4, muhUrta 5, Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/50 ahorAtraM 6, pakSaH 7, mAsaH 8, RtuH 9, ayanaM 10, saMvatsaraH 11, yugaM 12, karaNaM 13, nakSatraM 14, iti, eteSAM caturdazAnAMkAlavizeSANAMprathamaH samayaH sa evotsarpiNIprathamArakaprathamasamayaH, asarpiNIsatkAnAmeSAM dvitIyASADhApaurNamAsIcaramasamaya eva paryavasAnAtU, idamuktaM bhavati? __ avasarpiNyAdau mahAkAle prathamataH navartamAne sarve'pi tadavAntarabhUtAH kAlavizeSAH prathamata eva yugapatpravartante tadanu svasvapramANasamAptau samApnuvanti, tathaiva punaH pravartante punaH parisamApnuvanti yAvanmahAlaparisamAptiriti, yadyapi granthAntare RtorASADhiditvena kathanAdutsapiNyAzca zrAvaNAditvena asya prathamasamayona saGgacchateRtvarddhasya gatatvAt tathApiprAvRTuzrAvaNAdivarSArAtro'zvayujAdizaranmArgazIrSAdihemantomAghAdirvasantazcaitrAdiISmo jyeSThAdirityAdibhagavatIvRttivacanAt zrAvaNAditvapakSAzrayaNena samAdheyamiti na doSaH, kiJcedaM sUtraM gambhIra granthAntare ca vyaktyAnupalabhyamAnabhAvArthakaM tenAnyathApyAgamAvirodhena madhyasthaiH bahuzrutaiH paribhAvanIyamiti / athAtrakAlasvarUpaM pRcchati-'tIse Na mityAdi, sarvaM sugama, navaraM duSSamaduSSamAyAH avasa- rpiNISaSTArakasya veSTako-varNako netavyaH-prApaNIyastatsamAnatvAdasyAH / gataH utsarpiNyAM prathama AraH, atha dvitIyArakasvarUpaM varNayati-'tIse Na'mityAdi, sarvaM sugama, navaraM utsarpiNIdvitIyAraka ityarthaH, athAvasarpiNIduSSamAto'syA vizeSamAha mU. (51) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM puskhalasaMvaTTae nAmamahAmehe pAubbhavissai bharahappamANamitteAyAmeNaMtadANurUvaMca NaM vikkhaMbhabAhalleNaM, taeNaMse pukkhalasaMvaTTae mahAmehe khippAmeva pataNataNAissai khippAmeva pataNataNAittA khippAmeva pavijuAissaikhippAmeva pavijuAittA mahAmehe khippAmeva jugamasalamuTTippamANamittAhiM dhArAhiM oghamedhaM sattarattaM vAsaM vAsissai, jeNaM bharahassa vAsassa bhUmibhAgaMiMgAlabhUaMmummurabhUaMchAriabhUaMtattakavellugabhUaMtattasamajoibhUaM nivvaavisstitti| taMsi ca NaM pukkhalasaMvaTTagaMsi mahAmehaM sattarattaM nivatitaMsi samANaMsi ettha NaM khIramehe nAma mahAmehe pAubhavissaha bharahappamANamette AyAmeNaM tadaNurUvaM ca NaM vikkhaMbhabAhalleNaM, tae NaM se khIramehe nAmaM mahAmehe khippAmeva pataNataNAissai jAva khippAmeva jugamusalamuTThi jAva sattarataM vAsaM vAsissai, jeNaM bharahavAsassa bhUmIe vaNNaM gaMdhaM rasaM phAsaM ca jaNaissai, taMsi ca NaM khIramehaMsi sattarattaM nivatitaMsi samANaMsi ittha NaM ghayamehe nAmaM mahAmehe pAubhavissai, bharahappamANamette AyAmeNaM, tadanurUvaM ca NaM vikkhNbhbaahllennN| taeNaM se ghayamehe mahAmehe khippAmeva yataNataNAissai jAva vAsaM vAsissai, jeNaM bharahassa vAsassa bhUmIe siNehabhAvaM jaNaissai, taMsi ca gaMdhayamehaMsi sattarattaM nivatitaMsi samANaMsi ettha gaM amayamehe nAmaM mahAmehe pAubhavissai bharahappamANamittaM AyAmeNaM jAva vAsaM vAsissai jeNaMbharahe vAsa rukkhagucchagummalayavallitaNapabvagaharitagaosahipavAlaMkuramAIe taNavaNassaikAie jaNaissai, taMsi ca NaM amayamehaMsi sattarattaM nivatitaMsi samANaMsi ettha NaM rasamehe nAmaM mahAmehe pAubbhavissai bharahappamANamitte AyAmeNaM jAva vAsaM vAsissai / jeNaM tesiM bahUNaM rukkhagucchagummalayavallitaNapavvagaharitaosahipavAlaMkuramAdINaM titta kaDuakasAyaaMbilamahure paMcavihe rasavisesejaNaissai, taeNaM bharahe vAse bhavissai parUDharukha Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 171 gucchagummalayavallitaNapavvagayagahariaosahie, uvaciyatayapattapavAlaMkurapupphaphalasamuie suhovabhoge Avi bhvissi| vR. 'teNa'mityAdi, tasmin kAle-utsarpiNyA dvitIyArakalakSaNe tasmin samaye-tasyaiva prathamasamaye, puSkalaM-sarvaM azubhAnubhAvarUpaM bharatabhUraukSyadAhAdikaMprazastasvodakena saMvarttayatinAzayatIti puSkalasaMvartakaH sa ca parjanyaprabhRtimeghavayApekSayA mahAn megho-dazavarSasahasrAvadhi ekena varSaNena bhUmerbhAvukatvAt mahAmeghaH prAdurbhaviSyati-prakaTIbhaviSyati, bharatakSetrapramANena sAdhikaikasaptaticatuH zatAdhikacaturdazayojana sahasrarUpeNa mAtrA-pramANaM yasya sa tathA, kena?-AyAmena-dIrghabhAvena, ayaM bhAvaH-pUrvasamudrAdArabhya pazcimasamudraM yAvat tasya vArdalakaM vyAptaM bhaviSyatItyarthaH, tadanurUpazca-bharatakSetrasyAnurUpaH-sadRzaH, sUtreca liGgavyatyayaH prAkRtatvAt, kriyAvizeSaNaM vA,-viSkambhabAhalyena, atra samAhAradvandvavazAdekavadbhAvaH, ko'rthaH? yAvAn vyAso bharatakSetrasya iSusthAne paJcazatayojanAni SaDviMzatiryojanAni SaT ca kalA yojanekaviMzatibhAgapAH tadatiriktasthAnetuaniyatatayA tathA'syApi viSkambhaH, bAhalyaM tuyAvatAjalabhAreNa yAvadavagADhabharatakSetrataptabhUmimArdIkRtyatApaH upazAmyatetAvajjaladalaniSpannameva grAhyamiti, atha sa prAdurbhUtaH san yatkariSyati tadAha-'taeNa'mityAdi, tatazca sa-puSkalasaMvartakameghaH kSiprameva-unnamanakAla eva pataNataNAissaI ti anukaraNavacanametat prakarSaNa stanitaM kariSyati, garjiSyatItyathaH, tathA ca kRtvA kSiprameva yugaM-rathAvayavavizeSaH musala-pratItaM muSTiH-piNDitAGgulikaH pANi eSAMyapramANamAyAmabAhalyAdibhistena mAtrA yAsAMtAbhiH, iyatA pramANena dIrghAbhi-sthUlAbhirityarthaH dhArAbhi odhena-sAmAnyena sarvatra nirvizeSeNa megho yatra taM tathAvidhaM saptarAtraM-saptAhorAtrAn varSaM varSiSyati krissytiityrrthH| 'jeNa'miti pUrvavat bharatasya varSasya-kSetrasya bhUmibhArga aGgArabhUtaM murmurabhUtaM kSArikabhUtaM taptamajyotirbhUtaM vAkyAntaraprArambhArtha, puSkalasaMvarttake mahAmeghesaptarAtraMyAvannipatite sati-nirbhara vRSTe sati atrAntare kSIramegho nAmato mahAmeghaHprAdurbhaviSyati, zeSaM bharate'tyAdi prAgvat, atha sa prAdurbhavan kiM kariSyatItyAha- 'tae Na'mityAdi, atra vAsissaitti paryantaM prAgvat, yo megho bharatasya bhUmyA varNa gandhaM rasaM sparza ca janayiSyati, atra varNAdayaH zubhA eva grAhyAH, yebhyo loko'nukUlaM vedayate, azubha-varNAdayaH prAkkAlAnubhAvajanitA vartantaeveti,nanuyadizubhavarmAdIn janayati tadAtarupatrAdiSunIlo varNo jambuphalAdiSukRSNaH maricAdiSukaTuko rasaH kAravellAdiSu tiktaH caNakAdiSu rUkSaH sparza suvarNAdiSu guru krakacAdiSu kharaH ityAdayo'zubhavarNAdayaH kathaM sambhaveyuriti ? ucyate, azubhaparinAmA apyete'nukUlavedyayA zubhA eva, yathA maricAdigataH kaTukarasAdi pratikUlavedyatayA zubho'pyazubha eva, yathA kuSThAdigataH zvetavarNAdiriti, atha tRtIyamedhavakta-vyatAmAha___taMsi'ityAdi, tasmin kSIrameghe saptarAtraM nipatite sati atrAntare ghRtavat snigdho megho ghRtamegho nAmnA mahAmeghaH prAdurbhaviSyatItyAdi sarvaprAgvat, atha saprAdurbhUtaH kiM kariSyatItyAha-'tae NamityAdi, sarvaM prAgvat, navaraM yo ghRtamegho bharatabhUmeH snehabhAvaM-snigdhatAM janayiSyatIti, atha caturthameghavaktavyatAmAha-taMsi'ityAdi, tasmiMzca ghRtameghe saptarAtraM nipatite sati atra Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/51 -prastAve'mRtamedho yathArthanAmA mahAmeghaH prAdurbhaviSyati yAvadvarSiSyati iti paryantaM pUrvavat, yo meghobharatevarSevRkSAgucchA gulmAlatA vallayaH tRNAnipratItAni parvagA-ikSvAdayaH haritAni-dUrvAdIni auSadhyaH-zAlyAdayaH pravAlAH-pallavAH aDDarAH-zAlyAdibIjasUcayaH ityAdIn tRNavanaspatikAyikAn-bAdaravanaspatikAyikAn jnyissytiiti| atha paJcamameghasvarUpavaktavyatAmAha-taMsi ca Na mityAdi, vyaktaM, paraM rasajanako megho rasameghaH, yo rasameghasteSAmamRtameghotpannAnAMbahUnAMvRkSAdyagurAntAnAMvanaspatInAM tiktonimbAdigataH kaTukomaricAdigataH kaSAyo bibhItakAmalakAdigataH ambo'mlikAdyAzritaH madhuraH zakkarAdhAzritaH, etAn paJcavidhAn savizeSAnjanayiSyati, lavaNarasasya madhurAdisaMsargajatvAd tadabhedena vivakSaNAt, sambhAvyateca tatra mAdhuryAdisaMsarga sarvarasAnAM lavaNaprakSepa eva svAdutvotpatteH tena na pRthagnirdezaH, eSA ca paJcAnAM meghAnAM krameNedaM prayojanaM sUtra uktamapi spaSTIkaraNAya punarlikhyate-Adyasya bharatabhUmerdAhopazamaH dvitIyasya tasyAeva subhavarNagandhAdijanakatvaM tRtIyasya tasyA eva snigdhatAjanakatvaM nacAtra kSIrameghenaiva zubhavarNagandharasasparzasampattI bhUmisnigdhatAsampattiriti vAcyaM, snigdhatAdhikyasampAdakatvAt tasya, nahi yAddazI ghRte snigdhatA tAdRzI kSIre dRzyata ityanubhava evAtrasAkSI, caturthasya tasyAMvanaspatijanakatvaM, paJcamasya vanaspatiSusvasvayogyarasavizeSajanakatvaM, yadyapyamRtameghato vanaspatisambhave varNAdisampattau tatsahacAritvAt rasasyApi sampattistasmAdeva yuktimatI tathApi svasvayogyarasavizeSAn sampAdayituM rasamegha eva prabhuriti, tadA ca yAzaM bharataM bhAvi tathA cAha 'taeNaM bharahe vAse' ityAdi, tataH uktasvarUpapaJcameghavarSaNAnantaraMNamiti pUrvavat bhArataM varSa bhaviSyati, kIzamityAha-prarUDhA-udgatA vRkSA gucchA gulmA latA vallayastRNAni parvajA haritAni auSadhayazca yatra tattathA, atra samAse kapratyayaH, etena vanaspatisattA'bhihitA, upacitAni-puSTimupagatAni tvakpatrapravAlapallavAMkurapuSpaphalAnisamuditAni-samyakaprakAreNa udayaM prAptAni yatratattathAktAntasyaparanipAtaHprAkRtatvAt, etena vanaspatiSupuSpaphalAnAM rItirdarzitA, ata eva sukhopabhogyaM sukhenAsevanIyaM bhaviSyati, atra vAkyAntarayojanArthamupAttasya bhaviSyatipadasya na pInaruktyaM / atha tatkAlInA manujAstAzaM bharataM dRSTA yat karaSyati tadAha mU. (52) tae NaM te maNuA bharahaM vAsaM parUDharukkhagucchagummalayavallitaNapavvayahariaosahIyaM uvaciatayapattapavAlapallavaMkurapupphaphalasamuiaMsuhovabhogaMjAyaM 2 cAvi pAsihiti pAsittA bilehito niddhAissaMti niddhAittA haTTatuTThAannamannaMsahAvissaMti ra ttA evaM vadissaMtijAteNaM devANuppiA! bharahe vAse paDharukkhagucchagummalayavallitaNapavvayahariajAva suhovabhoge, taMjeNaM devANuppiA ! amhaM kei ajjappamii asubhaMkuNimaM AhAraM AhArissai se NaM anegAhiM chAyAhiM vajjaNijjettika? saMThiiM ThavessaMtira tAbharahe vAse suhaMsuheNaMamiramamANA 2 vihrissNti| vR. 'tae NamityAdi, tataste manujA bharatavarSaM yAvatsukhopabhogyaM cApi drakSyanti, dRSTA bilebhyo nirdhAviSyanti-nirgamiSyanti, nirdhAvya haSTA-AnanditAstuSTAH-santoSamupagatAH pazcAt karmadhArayaHanyo'nyaM zabdayiSyanti, zabdayitvA ca evaM vadiSyantIti, atha tekiM vadiSyantItyAha Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 2 173 _ 'jAte Na'mityAdi, jAtaMbho devAnupriyA ! bharataM varSa prarUDhavRkSaM yAvatsukhopabhogyaM tasmAd ye devAnupriyA ! asmAkaM-asmajjAtIyAnAM kazcidadyaprabhRti azubhaM kuNimaM-mAMsamAhAramAhArayiSyatisapuruSo'nekAbhizchAyAbhi, itthaMbhAvetRtIyA, sahabhojanAdipaGktiniSaNNAnAMyAzchAyAH zarIrasambandhinyastAbhirvarjanIyaH, ayamarthaH-AstAM teSAmaspRzyAnAMzarIrasparzaH taccharIracchAyAspartho'pi varjanIyaH, kvacidvarjaiti sUtrapAThe tu yo varjanIya ityarthaH, itikRtvA saMsthitiM maryAdA sthApayiSyanti, sthApayitvA ca bharate varSe sukhaMsukhenAbhiramamANAH 2-sukhena krIDanto 2 vihariSyanti-pravarttiSyanta iti / mU. (53) tIseNaMbhaMte! samAebharahassa vAsassa kerisaeAyArabhAvapaDoAre bhavissai? go0! bahusamaramaNije bhUmibhAge bhavissai jAva kittimehiM ceva akittimehiM ceva, tIse NaM bhaMte ! sabhAe maNuANaM kerisae AyArabho bhavissai?, go0! tesiNaM maNuANaM chabihe saMghayaNe chabihe saMThAme bahUIo rayaNIo uTuMuccatteNaMjahanneNaM aMtomuhattaMukkoseNaM sAiregaMvAsasayaM AusaMpAlehiti 2 tA appegaiA nirayagAmI jAva appegaiA devagAmI, na sijhNti| tIse NaM samAe ekavIsAe vAsasahassehiM kAle vIikvaMte aNaMtehiM vaNNapajjavehiM jAva parivaDDemANe 2 etthaNaM dusamasUsamAnAmaM samA kAle paDivajissai samaNAuso!, tIse NaM bhaMte! samAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoAre bhavissai ?, goamA! bahusamaramaNije jAva akittimehiM ceva / tesiNaM bhaMte ! maNuANaM kerisae AyArabhAva bhavissai ? go0! tesi NaM maNuANaM chabbihe saMghayaNe chavihe saMThANe bahUI dhaNUI uddhaM uccatteNaM jahaM aMtomuhattaM puvvakoDIAuaMpAlihiMti 2 tA appega nirayagAmI jAva aMtaM krehiti| tIse NaM samAetao vaMsA samuppajissaMti, taM-titthagaravaMse cakkavahivaMse dasAravaMse, tIse NaM samAe tevIsaM titthagarA ekkArasa cakkavaTTI nava baladevA nava vAsudevA samuSpajissaMti, tIse NaM samAe sAgarovamakoDAkoDIe bAyAlIsAe vAsasahassehiM UNiAe kAle vIikte anaMtehiM vaNNapajavehiM jAva anaMtaguNaparivuddhIe parivuddhamANe 2 ettha NaM susamadUsamAmAmaM samA kAle paDivajissai samaNAuso!, sA NaM samA tihA vibhajissai, paDhame tibhAge majjhime tibhAge pcchimetibhaage| tIseNaM bhaMte samAepaDhame tibhAe bharahassa vAsassa kerisaeAyArabhAvapaDoAre bhavissai goamA! bahusamaramaNijje jAva bhavissai, maNuANaM jA veva osappiNIe pacchime tibhAge vatta-vyayA sAbhANiavvA, kulagaravajA usamasAmivaJjA, aNNe paThati-tIseNaM samAe paDhame tibhAe ime pannarasa kulagarA samuppajissaMti taMjahA sumaI jAva usabhe, sesaM taM ceva, daMDanIIo paDilomAo neabbAo, tIse NaM samAe paDhame tibhAe rAyadhamme jAva dhammacaraNe a vocchinissai, tIse NaM samAe majjhimapacchimesu tibhAgesujAva paDhamamajjhimesuvattavvayAosappiNIe sAbhANiaMbbA, susamAtaheva susamAsusamAvi taheva jAva chavvihA maNussA aNusajjissaMti jAva snnnnicaarii| vR.atha bharatabhUmisvarUpaMpRcchati-'tIseNa mityAdisarvapUrvavat, nanukRtrimamaNyAdikaraNaM tadAnIM tanmanujAnAmasambhavizilpopadezakAcAryAbhAvAd, ucyate, dvitIyAre purAdinivezarAjanItivyavasthAdikRjAtismArakAdipuruSavizeSadvArAvA kSetrAdhiSThAyakadevaprayogeNavA kAlAnubhAvajanita Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 2/53 naipuNyena vA tasya susambhavatvAt, kathamanyathA'traiva grantheprastutArakamAzritya puSkarasaMvatakAdipaJcamahAmeghavRSTayanantaraM vRkSAdibhirauSadhyAdibhizca bhAsurAyAM sajAtAyAM bharatabhUmyAMtatkAlInamanujA bilebhyo nirgatya mAMsAdibhakSaNaniyamamaryAdAM vidhAsyanti tallopakaM ca paMktervahi kariSyantItyarthAbhidhAyakaM prAguktaM sUtraM saGgacchata iti| atha manujasvarUpamAha-'tIse Na mityAdi, sarvaM avasarpiNIduSpamArakamanujasvarUpavad bhAvanIyaM, navaraMna siddhayanti-sakalakarmakSayalakSaNAMsiddhiMna prApnuvanti, caraNadharmapravRtyabhAvAt, atra bhaviSyanirdeze prApte vartamAnAnirdezaH pUrvayuktitaH samAdheyaH / ityutasarpiNyAM dvitIyArakaH / ____ tIse NaM samAe ekavIsAe vAsa' ityAdi, tasyAM samAyAM duSSamAnAmyAM ekaviMzatyA varSasahasraH kAle vyatikrAnte anantairvarNaparyavairyAvatparivarddhamAnaH 2 atrAvasare duSSamasuSamAnAmnA samA kAla utsarpiNItRtIyArakaH pratipatsyate he zramaNetyAdi prAgvat, 'tIse NamityAdi, sarva prAgvat, avasarpiNIcaturthArakasazatvamutsarpiNItRtIyArakasyeti tatsAdRzyaM prakaTayannAha tIsena'mityAdi, prAyaH prAgvyAkhyAtArthaM tIrthaGkarAstrayoviMzatipadmanAbhAdayaH caturviMzatitamasya bhadrakRnnAmnazcaturthArake utpatsyamAnatvAt, ekAdaza cakravarttino bharatAdayo vIracaritre tu dIrghadantAdayaH dvAdazyAriSThanAmnazcaturthArake eva bhAvitvAt, nava baladevA jayantAdayaH, nava vAsudevA nandyAdayaH, yatrutilakAdayaH prativiSNavo nehoktAstatra pUrvokta eva heturavasAtavyaH, samutpatsyante gatastRtIyAraka utsarpiNyAmatha caturtha-- ___ 'tIsena'mityAdi, tasyA samAyAMsAgaropamakoTAkoTayAdvicatvAriMzatAvarSasaharUnitayA kAle vyatikrAnte anantairvarNaparyavairyAvadvarddhamAno'tra prastAve suSamaduSSamAnAmnA samA kAlaH utsarpiNIcaturthArakalakSaNaH pratipatsyate, 'sA Na'mityAdi 'sA' samA tridhA vibhakSyati-vibhAgaM prApayati, prathamastrabhAgaH madhyamastrabhAgaH pazcimastrabhAgazceti, tatrAdyatribhAgasvarUpamAha-'tIse na'mityAdi, tasyAM samAyAM bhadanta ! prathametribhAge bharatasya varSasyakIzaka AkArabhAvapratyavatAro bhaviSyati?, gautama! bahusamaramaNIyo yAvadbhaviSyati, yAvatkaraNAt pUrNo'pi bhUmivarNakagamo grAhyaH, manujapraznamapi manasikRtya bhagavAn svayamevAha 'maNuANa'mityAdi, manujAnAMtatkAlInAnAMyA avasarpiNyAstRtIyArakasya pazcimatribhAge vaktavyatAsAatrApi bhaNitavyA, atraivApavAdasUtramAha-kIzIcasA vaktavyatetyAha--kulakarAn varjayatItIti kulakaravaLa, vRjaiNvarjane' ityasyAci pratyaye rUpasiddhi, evaM RSabhasvAmivAH, avasarpiNyA kulakarasampAdyAnAMdaNDanItyAdInAmiva RSabhasvAmisampAdyAnAMcAnapAkAdiprakriyAzilpakalopadarzanAdInAmivotsapiNyAmapi dvitIyArakabhAvikulakarapravartitAnAM teSAM tadAnImanuvatiSyamANatvanatatpratipAdakapuruSakathanaprayojanAbhAvAtyathAavasarpiNItRtIyArakatRtIyabhAge kulakarANAM svarUpaM RSabhasvAmisvarUpaM ca prAkprarUpitaM tathA nAtra vaktavyamiti bhAvaH, athavA RSabhasvAmivajetyatra RSabhasvAmiabhilApavarjeti tAtparya, tena RSabhasvAmyabhilApaM varjayitvA bhadrakRtIrthakRto'bhilApaH kArya ityAgataM, utsarpiNIcaramatIrthakarasyaprAyo'vasarpiNIprathamatIrthakRtsamAnazIlatvAt, anyathotsarpiNIcaturviMzatitamatIrthakRtaH kva sambhavaH syAditi saMzayAdayo'pi syAt, kalAdhupadarzanasyatuadiva niSedhaprApte tadviSayako'bhilApa eva nAstIti, atra kulakaraviSayakaM vAcanAbhedamAha Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-2 175 'annepaThaMti'tti, anye AcAryA paThanti-tasyAH samAyAH prathame tribhAge ime--vakSyamANAH paJcadaza kulakarAH samutpastyante, tadyathA-sumativitRSabhaH, kacitsaMmuI iti pAThastatrasammati, ukArastu 'svarANAMsvarA' ityanena sUtreNaprAkRtazailIprabhavaH, yadvA samuciriti,yAvacchabdAtpUrvoktAH pratizrutipramukhA eva grAhyAH, vAcanAntarAnusAreNa yatkulakarasambhavo nirUpitastadvyatiriktaM zeSapaJca ra puruSaparvasampAdyamAnanavaradaMDanItyAdikaM tadevapUrvoktamevAvaseyaM, atraiva daNDanItikramavizeSasvarUpamAha-daNDanItayaH kulakarasampAdyAhAkArAdayaHpratilomAH-pazcAnupUrvyAjAtA netavyAH-prApaNIyAH buddhipathamiti zeSaH / __ prathamapaJcakasya dhikkArAdayaH utkRSTamadhyamajadhanyAparAdhinAyathArha timrAH dvitIyapaJcakasya kAlAnubhAvanotkRSTAparAdhavidhurANAMmadhyamajaghanyAparAdhayormAkArahAkArarUpe dve tRtIyapaJcakasya pUrvaparAdhadvayavidhurANAM jaghanye'parAdhe hAkAralakSaNA prathameti, atra daNDanItaya ityupalakSaNaM tena zarIrAyuSkapramaNAdikamapi yathAsambhavaM pratilomatayA jJeyamiti, vAcanAntarasUtrasyAyaM bhAvaH--atra vyavachinne rAjadharme kAlAnubhAvena pratanu 2 kaSAyAH zAstAro nograstejaskaM daNDaM kariSyanti nApi zAsanIyAstaducitamaparAdhaM kariSyanti tato'riSThanAmakacakravartisantAnIyAH paJcadaza kulakarAH bhaviSyanti zeSAzca tatkRtamaryAdApAlakAH krameNa ca sarve'pyahamindranaratvaM prapatsyante, atraca RSabhanAmA kulakarona tuRSabhasvAminAmA tIrthakRt, tatsthAnIyasya bhadrakRtastIrthakRtaH prastutArakasyaikonanavatI pakSeSvatikrAnteSu utpasyamAnatvenAgame'bhihitatvAditi, kiJca sthAnAGgasaptemasthAnake sapta kulakarA uktAstatra sumatinAmApinoktaM, dazame tusImaGgarAdayo dazoktAstatra sumatinAmoktaM, paraMprAnte na, samavAyAGge tu sapta tathaiva, daza tu vimalavAhanAdayaH sumatiparyantAuktAH, sthAnAGganavamasthAnakeca sumatiputratvena padmanAmotpattiruktA tathA prastutagranthe dvitAyarake kulakarA mUlata evaM noktAzcaturthArake tu matAntareNa sumatyAdayaH paJcadazoktAstena kulakarAnAzritya bhinna 2 nAmatAvyastanAmatAnyUnAdhikanAmatArUpasUtrapAThadarzanena vyAmoho na kAryo, vAcanAbhedajanitatvAt, tasya, bhavati hi vAcanAbhede pAThabhedastatvaM tu kevligmymiti| athAtraiva tribhAge kiM kiMvyucchedaMyAsyatItidarzayannAha-'tIse NamityAdi, tasyAM samAyAM prathame tribhAge rAjadharmoM yAvaddharmAcaraNaM ca vyucchetsyati, yAvatkaraNAt gaNadharmaH pAkhaNDa dharmo'gnidharmazceti, atha zeSadvibhAgavaktavyatAmAha 'tIse Na'mityAdi, tasyAH samAyA madhyamapazcimayostribhAgayoryA, prathamamadhyamayorityatra yathAsambhavanamartayojanAyA aucityena madhyamaprathamayorityavaseyaM, anyathA zuddhapratilomyAbhAvAdarthAnupapatti syAditi, avasarpiNyAMvaktavyatA sA bhaNitavyA, gatazcaturika iti, athapaJcamaSadhAvatidezenAha- 'susamA' ityAdi, suSamA-paJcamasamAlakSaNaH kAlastathaiva-avasarpiNIdvitIyArakavaditi, suSamasuSamA-SaSThArakaH so'pitathaiva-avasarpiNIprathamArakasazaityarthaH, kiyatparyantamatra jJeyamityAha-yAvatSaDvidhA manuSyA anusakSyanti-saMtatyA anuvatiSyanti yAvacchanaizcAriNaH yAvatpadAt padmagandhAdayaH pUrvoktA eva grAhyAH / gatau paJcamaSaSThI, tadgamane cotsarpiNI gatA, tasyAM ca gatAyAmavasarpiNyutsarpiNIrUpaM kAlacakramapi gatam / vakSaskAra:-2 samAptaH Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 2/53 iti sAtizayadharmadezanarasasamullAsavismayamAnaaidaMyugInanarAdhipati cakravartisamAnazrIakabbarasuratrANapradattaSAmNAsikasarvajantujAbhatAyadAnazatruayAdikaramocanasphuranmAnapradAnaprabhutibahumAnayugapradhAnopamAnasAmprativijayamAnazrImattapAgacchAdhirAjazrIhIravija yUrIzvarapadapadmopAsanApravaNamahopAdhyAyazrIsakalacandragaNiziSyopAdhyAyazrIzAnticandragaNiviracitAyAM jambUdvIpaprajJaptivRttau prameyaralamaJjUSAnAmnyAM bharatakSetrasvarUpavarNanaprastAvanAgatAvasarpiNyutsarpiNIdvayarUpakAlacakravarNano nAma dvitIyo vakSaskAraH muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditAjanbUdIpaprajJapti upAgasUtre dvitIya vakSaskArasya zAnticandravAcakena viracitA TIkA prismaaptaa| (vakSaskAraH-3) vR.atha varNyamAnasyaitadvarSasya nAmnaH pravRttinimitraM pipRcchiSurAha mU. (54) se keNadveNaMbhaMte! evaM vuccaI-bharahe vAse 2?, goamA! bharaheNaM vAse veaddhassa pavvayassa dAhiNeNaM coddasuttaraM joaNasayaM egassa ya egUNavIsaibhAe joaNassa abAhAe lavaNasamuddassa uttareNaM coddasuttaraMjoaNasayaM ekkArasaya egUNavIsaibhAe joaNassa abAhAe gaMgAe mahAnaIe paJcasthimeNaM siMdhUe mahAnaIe purathimeNaM dAhiNaddhabharahamajjhillatibhAgassa bahumajjhadesabhAe etya NaM vinIAnAmaMrAyaNI pnntaa| pAINapaDINAyayA udINadAhiNavicchinnA duvAlasajoaNAyAmA navajoaNavicchinnA dhanavaimatinimmAyAcAmIyarapAgArA nAnAmaNipaJcavaNNakavisIsagaparimaMDiAmirAmA alakA-purIsaMkAzA pamuiyapakkIliA paJcakkhaMdevalogabhUA riddhisthimiasamiddhA pamuiajaNajAnavayA jAva pddiruuvaa| vR. atha-sampUrNabharatakSetrasvarUpakathanAnantaraM kenArthena bhagavan ! evamucyate-bharataM varSa 2?,dvirvacanaM prAgvat, bhagavAnAha-gautama! bharatevarSevaitAdayasyaparvatasyadakSiNena caturdazAdhika yojanazatamekAdaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasyAbAdhayA-apAntarAlaM kRtvA tathA lavaNasamudrasyottareNa, dakSiNalavaNasamudrasyottareNetyarthaH, pUrvAparasamadrayogaGgAsindhubhyAM vyahitatvAnna tadvivakSA, gaGgAyA mahAnadyAH pazcimAyAM sindhyAmahAnadyAHpUrvasyAM dakSiNArddhabharatasyamadhyamatRtIyabhAgasya bhumdhydeshbhge| atra--etAdRze kSetre vinItA-ayodhyAnAmnI rAjadhAnI-rAjanivAsanagarI prajJaptA mayA'nyaizcatIrthakRbhiriti, sAdhikacaturdazAdhikayojanazatAGkotpattau tviyamutpatti-bharatakSetra 500 yojanAni 26 yojanAniSaT 6 kalA yojanaikonaviMzatibhAgarUpA vistRtaM, asmAt 50 yojanAni vaitAdayagirivyAsaHzodhyate, jAtaM 4731. kalAH, dakSiNottarabharatArddhayorvijanayaitasyA. 238 kalAH, iyato dakSiNArddhabharatavyAsAt 'udINadAhiNavicchinnA' ityAdivakSyamANavacanA- dvinItAyA vistArarUpANi nava yojanAni zodhyante, jAtaM 2291.kalAH, asya ca madhyabhAgena nagarItyarddhakaraNe 114 yojanAni avaziSTasyaikasya yojanasyaikonaviMzatibhAgeSu kalAtrayakSepe jAtAH 22 tadarddha 11 kalA iti, tAmeva vizeSaNairvizinaSTi-'pAINapaDINAyayA' ityAdi pUrvApara-yordizorAyatA, uttaradakSiNayorvistIrNA, dvAdazayojanAyAmAnavayojanavistIrNA dhanapatimatyA-uttaradikapAlabuddhayA nirmAtA-nirmitetyarthaH, nipuNazilpiviracitasyAtisunda Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 177 ratvAt, yathA ca dhanapatinA nirmitA tad granthAntarAnusAreNa kiJcid vyktipuurvkmupdriite| // 1 // "zrIvibho rAjyasamaye, zakrAdezAnnavAM puriim| dhanadaH sthApayAmAsa, ralacAmIkarotkaraiH / // 2 // dvAdazayojanAyAmA, nvyojnvistRtaa| aSTadvAramahAzAlA, sA'bhavattoraNojvalA / / // 3 // dhanuSAM dvAdazazatAnyustve'STazataM tle| vyAyAme zatamekaM sa, vyadhAdvapraMsakhAtikaM / / // 4 // sauvarNasyacaMtasyArddha, kapizIrSAvalirbabhau / mnnijaa'mrshailsthnksstraalirivodgtaa|| // 5 // caturasrAzca tryamrAzca, vRttAzca svstikaastthaa| mandArAH sarvatobhadrA, ekabhUmA dvibhUmikAH / / tribhUmAdyAH saptabhUmaM, yaavtsaamaanybhuubhujaam| prAsAdAH koTizastatrAbhUvana rtnsuvrnnjaaH|| // 7 // dizyaizAnyAM saptabhUmaM, caturasraM hiraNmayam / savaprakhAtikaMcakre, prAsAdaM nAbhibhUpateH / / // 8 // dizyaindrayAM sarvatobhadraM, saptabhUmaM mahonnatam / vartulaM bharatezasya, prAsAdaM nado'karot // AgneyyAM bharatasyaiva, saudhaM bAhubalerabhUt / zeSANAM ca kumArAnAmantarA hyabhavan tyoH|| // 10 // tasyAntarAdidevasya caikaviMzatibhUmikam / trailokyavibhramaM nAma, prAsAdaM ratnarAjibhiH / / // 11 // sadvapakhAtikaM ramya, suvrnnklshaavRtm| caJcaddhvajapaTavyAjAnna tyantaM nirmame hari / / // 12 // aSTottarasahasreNa, maNijAlaisau babhau / tAvatsaGkhyamukhaibhUri,bruvANamiva tadyazaH / / // 13 // kalpadrumairvRtAH sarve'bhUvana sebhahayaukasaH / saprAkArA bRhdvaasHptaakaamaalbhaarinnH|| // 14 // sudharmasazI cAru, rtnmyybhvtpurii| yugAdidevaprAsAdAt, sabhA sarvaprabhAbhidhA / / // 15 // caturdikSu virAjante, maNitoraNamAlikAH / pnycvrnnprmaaNkuurpuurddmbritaambraaH|| // 16 // aSTottarasahasraNa, maNivimbairvibhUSitam / gavyUtidvayamuttuGgaM, maNiralahiraNmayam / / [13 12 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 // 17 // // 18 // // 19 // 1120 11 // 21 // // 22 // // 23 // // 24 // // 25 // // 26 // 112011 // 28 // // 29 // // 30 // // 31 // // 32 // // 33 // jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 54 nAnAbhUmigavAkSADhyaM, vicitramaNivedikam / prAsAdaM jagadIzasya, vyadhAcchrIdaH purAntarA / / sAmantamaNDalIkAnAM, nandyAvarttAdayaH zubhAH / prAsAdA nirmitAstatra, vicitrA vizvakarmaNA // aSTottarasahasra tu, jinAnAM bhavanAnyabhuH / uccairdhvajAgrasaMkSubdhatIkSNAMzuturagANyatha // catuSpathapratibaddhA, caturazItiruccakaiH / prAsAdAzcArhatAM ramyA, hiraNyakalazairbabhuH // saudhAni hiraNyaratnamayAnyuccaiH sumeruvat / kauberyyA sapatAkAni, cakre sa vyavahArinAm / / dakSiNasyAM kSatriyANAM saudhAni vividhAni ca / abhUvan sAstragArANi, tejAMsyavanivAsinAm / / tadvaprAntazcaturdikSu, paurANAM saudhakoTayaH / vyarAjanta ghusadyAnasamAnavizadazriyaH // sAmAnyakArukANAM ca bahi prAkArato'bhavat / koTisaGkhyAzcaturdikSu, gRhAH sarvadhanAzrayAH // apAcyAM ca pratIcyAM ca, kArukANAM babhurgRhAH / ekabhUmimukhAstrayastritrabhUmiM yAvaducchritAH / / ahorAtreNa nirmAya, tAM purIM dhanado' kirat / hiraNyaratnadhAnyAni vAsAMsyAbharaNAni ca // sarAMsi vApIkUpAdIn dIrghikA devatAlayAn. anyacca sarvaM tatrAhorAtreNa dhanado'karot // vipinAni caturdikSu, siddhArtha zrInivAsake / puSpAkAraM nandanaM cAbhavan bhUyAMsi cAnyataH // pratyekaM hemacaityAni, jinAnA tatra rejire / pavanAhatapuSpAlipUjitAni drumairapi // prAcyAmaSTApado'pAcyA mahAzailo mahonnataH / pratIcyAM surazailas, kaubeyyArmudayAcalaH // tatraivamabhavan zailAH, kalpavRkSAlimAlitAH / maNiratnAkarAH procairjinAvAsapavitritAH / / zakrAjJayA ratnamayImayodhyAparanAmataH / vinItAM surarAjasya, purImiva sa nirmame / / yadvAstyajanA deve, gurau dharme ca sAdarAH / sthairyAdibhirguNairyuktAH, satyazaucadayAnvitaH // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 // 34 // // 35 // // 36 // iti, saGkSepeNa tvetatsvarUpaM sUtrakAro'pyAha- 'cAmI arapAgAre 'tyAdi, cAmIkaraprAkArA nAnAmaNikapizIrSaparimaNDitA abhirAmA alakApurI - laukikazAstra dhanadapurI tatsaMkAzAtatsannibhA pramuditajanayogAnnagaryapi 'tAtsthayAt tadvayapadeza' iti nyAyAt pramuditA tayA prakrIDitAH - krIDitumArabdhavantaH krIDAvanta ityarthaH tAdhzA ye janAstadyogAnnagaryapi prakrIDitA, pazcAdvizeSaNasamAsaH, pratyakSaM - - pratyakSapramANena tasyAnumAnAdyAdhikena vizeSaprakAzakatvAt tajjanyajJAnasya sakalapratipattRRNAM vipratipatyaviSayatvAt, devalokabhUtA-svargalokasamAnA, 'RddhastimitasamRddhe' tyAdivizeSaNAni prAgvat, iti parisamAptI, navaraM pramuditajanajAnapadeti vizeSaNaM pramuditaprakrIDiteti vizeSaNasya hetutayopanyastaM tena na pauruktyamAzaGkanIyaM / nanvevaM prastutakSetrasya nAmapravRtti kataM jAtetyAha kalAkalApakuzalAH, satsaGgatiratAH sadA / vizadAH zAntasadbhAvA, ahamindrA mahodayAH // yugmam / tatpuryAmRSabhaH svAmI, surAsuranarArcitaH / jagatsRSTikaro rAjyaM, pAti vizvasya raJjanAt / / anvayodhyamiha kSetrapurANyAsan samantataH / vizvasrazilpivRndaghaTitAni taduktibhiH / / MARA 179 mU. (55) tattha NaM vinI Ae rAyahANIe bharahe nAmaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI samuppajjityA, mahayA himavaMtamahaMtamalayamaMdara jAva rajjaM pasAsemANe vihri| biio gamo rAyavaNNagassa imo, tattha asaMkhejakAlavAsaMtareNa uppajjae jasaMsI uttame amijAe sattavIri aparakkamaguNa pasaMtthavaNNasarasArasaMghayaNataNugabuddhidhAraNamehAsaMTha ANasIlappagaI pahANagAravacchAyAgaie anegavayaNappahANe te aAubalavIra ajutte asiraghaNanicialohasaMkalaNArAyavairausaha- saMghayaNadehadhArI / jhasa 1 juga 2 bhiMgAra 3 vaddhamANaga 4 bhaddanANaga 5 saMkha 6 chatta 7 vIaNi 8 paDAga 9 cakka 10 naMgala 11 musala 12 raha 13 sotthia 14 aMkusa 15 caMdA 16 ica 17 aggi 18 jUya 19 sAgara 20 iMdajjhaya 21 puhavi 22 paDhama 23 kuMjara 24 sIhAsaNa 25 daMDa 26 kumma 27 girivara 28 turagavara 29 varamauDa 30 kuMDala 31 naMdAvatta 32 dhanu 33 koMta 34 gAgara 35 bhavaNavimANa 36 - anegalakkhaNapasatthasuvibhattacittakaracaraNadesabhAge uddhAmuhalomajAlasukumAlaNidyamauAvRttapasatthalomavirai asirivacchacchannaviulavacche desakhettasuvimattadehadhArItaruNaravirassibohi avarakamalavibuddhagabbhavaNNae hayaposaNakosasaNNibhapasasthapitaNiruvaleve paumuppalakuMdajAijUhiyavaracaMpaganAgapupphasAraMgatullagaMdhI / chattIsAahi apasatthapatdhivaguNehiM jutte avvocchinnAtapatte pAgaubhayajoNI visuddhaNiagakulagayaNapuNNacaMde caMde iva somayAe nayanamaNanivvuIkare akkhobhe sAgaro va thimie dhanavaivva bhogasamudayasaddavyayAe samare aparAie paramavikkamaguNe amaravaisamANasarisarUve maNuavaI bharaicakkavaTTI bharahaM bhuMjai paNNaTThasattU / vR. 'tattha Na 'mityAdi, tatra vinItAyAM rAjadhAnyAM bharato nAma rAjA, sa ca sAmantAdirapi syAdata Aha- cakravarttI sa ca vAsudevo'pi syAdatazcatvAro'ntAH - pUrvAparadakSiNasamudrAstrayaH caturtho himavAn ityevaMsvarUpAste vazyatayA'sya santIti cAturantaH pazcAJcakravarttipadena karmadhArayaH Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/55 samudapadyata, mahAhimavAn-haimavataharivarSakSetrayorvibhAjakaH kugiri sa iva mahAnzeSapRthvIpatiparvatApekSayA malayaH-candanadramutopattiprasiddhogirimandaro-meruyAvatpadAt prathama-nanupAGgataH samagro rAjavarNako grAhyaHkiyatparyanta ityAha-rAjyaM prazAsayan-pAlayan viharatIti aivamapi zAzvatI bharatanAmapravRttikathaM? tadabhAveca setamityAdivakSyamANaMnigamanamapyasambhavItyAzaGkayA prakArAntareNa tattatkAla-bhAvibharatanAmacakravayuddazena rAjavarNanamAha--'biio gamo' ityAdi, dvitIyogamaH-pATha-vizeSopalakSito grantho rAjavarNakasyAyaM, 'tatra' tasyAM vinItAyA, asaGkhayeyaHkAloyairvarestAni varSANi asaGkhyeyAnItyarthaH, teSAmantarAlena-vicAlena, ayamarthaHpravacane hi kAlasyAsaGghayeyatA asaGkhyeyeyaireva ca varSeLavahiyatela anyathA samayApekSayA'saddhayeyatve aidaMyugInamanuSyAnAmasaGkhyeyA-nuSkatvavyavahAraprasaGgaH, tenAsaGkhayeyavarSAtmakAsatyeyakAle gate ekasmAd bharatacakravartino'paro bharatacakravartI yataH prakRtakSetrasya bharateti nAma pravartate sa utpadyate iti kriyAkArakasambandhaH, vartamAnanirdezaH praagvt| __ AvazyakacUrNautu "tatthayasaMkhijjakAlavAsAue" itipAThaH, tatraca-bharate saGkhyAtakAlavarSANi Ayuryasyasa saGghayAtakAlavarSAyuSkaH, tenAsyayugmimanuSyatvyavahArovyapAkRto draSTavyaH teSAmasaGkhyAtavarSAyuSkatvAditi, nanu bharatacakriNo'saGkhyAtakAle'tIyuSi sagaracakrayAdibhiridaMsUtraM vyabhicAri, teSAM bharatanAmakatvAbhAvAt, ucyate, nahIdaMsUtramasaGkhyeyakAlavarSAntareNa sakalakAlavartini cakravartimaNDale niyamena bharatanAmakacakravartisambhavasUcakaM kintu kadAcittatsambhavasUcakaM, yathA AgAminyAmutsarpiNyAM bharatAkhyaH prathamacakrI, yata aah||1|| "bharahe adIhadaMte a, gUDhadaMte asuddhadaMte a| siriaMde siribhUI, sirisome a sttme|| / ityAdisamavAyAGgatIrthodgAraprakIrNakAdau, sa ca kIza ityAha-'yazasvI'ti vyaktaM, uttamaHzalAkApuruSatvAt, abhijAtaH kulInaH zrIRSabhAdivaMzyatvAt satvaM-sAhasaMvIrya-AntaraM balaMparAkramaH-zatruvitrAsanazaktirete guNA yasya, etena rAjanyocitasarvAtizAyiguNavatvamAha, prazastAH-tatkAlInajanApekSayA zlAghanIyaHvarNa-zarIracchavisvaro-dhvani sAraH-zubhapudgalopacayajanyo dhAtuvizeSaH zarIradAryahetuH saMhananaM-asthinicayarUpaM tanukaM-zarIraM buddhiH autpatyAdikA dhAraNA anubhUtArthavAsanAyAavicyuti meghA-heyopAdeyadhIH saMsthAnaM-yathAsthAna maGgopAGgavinyAsazIlaM-AcAraH prakRti-sahajaMtato dvandve, prazastA varNAdayo'rthA yasyasa tathA, bhavanti ca viziSTAH varNasvarAdayaH AjJaizvaryAdipradhAnaphaladAH, pradhAnA-ananyavartino gauravAdayo'rthA yasyasatathA, bhavanti ca viziSTAH varNasvarAdayaH AjJaizvaryAdipradhAnaphaladAH, pradhAnAananyavartinogaravAdayo'rthA yasyasatathA, tatra gauravaM-mahAsAmantAdikRtAbhyutthAnAdipratipatti chAyA-zarIrazobhA gati-saJcaraNamiti, anekeSu-vividhaprakAreSu vacaneSu-vaktavyeSupradhAnomukhyaH, anekadhAvacanaprakArazcAyaM nijazAsanapravartanAdau / // 1 // Adau tAvanmadhuraMmadhye rUkSaM tataH paraM kttukm| bhojavidhimiva vibudhAH svakAryasiddhayai vadanti vacaH / / // 2 // athavA "satyaM mitraiH priyaM strabhiralIkamadhuraM dvissaa| anukUlaM ca satyaM ca, vaktavyaM svAminA saha // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 181 iti,tejaH-parAsahanIyaH puNyaH pratApaHabhedopacAreNatadvAn'tejasAMhinavayaHsamIkSyate' ityAdivat, AyurbalaM-puruSAyuSaM tadyAvadvIryaMtenayuktaH, tena truTitAGgapramANaMboddhavyaM, naradevasyaitAvata evAyuSaH siddhAnte bhaNanAt, etena bhedaH pUrvavizeSaNAdasyeti, azuSiraM-nizchidraM ata eva dhananicitaM-nirbharabhRtaM yallosalaM tadiva nArAcavajraRSabhaM prasiddhayA vajraRSabhanArAcaM saMhananaM yatra taM tathAvidhaM dehaM dharantItyevaMzIlaH / jhaSo-mInaH 1 yugaM-zakaTAGgavizeSaH 2 bhRGgAro-jalabhAjanavizeSaH 3 varddhamAnakaM 4 bhadrAsanaM 5 zabo-dakSiNAvarttaH 6 chatraM-pratItaM7 vyajanaM-padaikadeze,padasamudAyopacArAd vyAlavyajanaM athavA 'telugvA' ityanena vAlapadalopaH, cAmaraM ArSatvAt strItvaM tena vyanItinirdezaH 8 patAkA 9 cakraM 10 lAGgalaM 11 muzalaM 12 rathaH 13 svastikaM 14 akuzaH 15 candra 16 AdityA 17gnayaH pratItAH 18 yUpo-yajJastambhaH 19 sAgaraH-samudraH 20 indradhvaja 21 pRthvI 22 padma24 kuJjarAH 24kaNThyAH , siMhAsanaM-siMhAGkitaM nRpAsanaM 25 daNDa 26 kUrma 27 girivara 28turagavara 29 mukuTa 30 kuNDalAni 31 vyaktAni, nandyAvartaH-pratidignavakoNakaH 32 svastikaH 36 / eteSAMdvandvaH, tata etAni prazastAni-mAGgalyAnisuvibhaktAni-atizayena viviktAni yAnyanekAni-adhikasahasrapramANAni lakSaNAni taizcitro-vismayakaraH karacaraNayordezabhAgoyasya satathA, atrapadavyatyayaHprAkRtatvAt tIrthakRtAmiva cakrinAmapyaSTAdhikasahasralakSaNAni siddhAntasiddhAni, yadAha nizIthacUrNI-'pAgayamaNuANaM battIsaM lakkhaNAni aTThasayaM baladevavAsudevANaM aTThasahassaMcakvaTTititthagaraNaM ti, urdhvamukhaM bhUmerudagacchatAmaDarANAmiva yeSAMtAniUrdhvamukhAni yAni lomAni teSAM jAlaM-samUho yatra sa tathA anena ca zrIvatsAkAravyaktirdarzitA, anyathA'dhomukhaistaiH zrIvatsAkArAnudbhavaH syAt |sukumaalsnigdhaani-nvniitpinnddaadidrvyaanni tAnIva mRdukAni Avatai:-cikurasaMsthAna vizeSaiHprazastAni maGgalyAni dakSiNAvartAnItyarthaHyAnilomAni tairviracito yaH zrIvatso- mahApuruSANAM vakSo'ntarvartI abhyunnato'vayavastataH pUrvapadaina karmadhArayastena channaM-AcchAditaM vipulaM vakSo yasya sa tathA, deze-kozaladezAdau kSetretadekadezabhUtavinItAnagayyArdI suvibhakto-yadhAsthAnaviniviSTAvayavoyo dehastaM dharatItyevaMzIlaH, tatkAlAvacchedena bharatakSetrena bharata-cakrito'paraH sundarAGga ityarthaH, taruNasya-udgacchato raverye razmayaH-kiraNAstairbodhitaM-vikAsitaM yadvarakamalaM-pradhAnasarojaM hemAmbUjamityarthastasya vibudho-vikasvaro yo garbho-madhyabhAgastadvadvarNazarIracchaviryasya sa tthaa| hayaposanaM-'pusa utsarge' iti dhAtoranaTi hayApAnaM tadeva koza iva kozaH suguptatvAt tatsannibhaH prazastaH pRSThasya-pRSThabhAgasyAntaH-caramabhAgo'pAnaM tatra nirupalepo leparahItapurISakatvAt, padmapratItaM utpalaM-kuSThaM kundajAtiyUthikAHpratItAH varamacampako-rAjacampakaH nAgapuSpaMnAgakesarakusumaM sAraGgAni-pradhAnadalAni athavA padaikadeze padasamudAyagrahaNAt sAraGgazabdena sAraGgamadaH-kastUrI dvandve kRte eteSAM tulyo gandhaH-zarIraparimalo yasya sa tathA, taddhitalakSaNAdipratyayAt rUpasiddhi, SaTtriMzatA adhikaprazastaiH pArthivaguNairyuktaH, te ceme||1|| 'avyaGgo 1 lakSaNApUrNo 2, rUpasampattibhRttanuH 3 / amado 4 jagadojasvI 5, yazasvI 6 ca kRpaaluht7|| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 // 2 // kalAsu kRtakarmA 8 ca zuddharAjakulodbhavaH 9 / vRddhAnuga 10 strizakti 11 zca, prajArAgI 12 prajAguru 13 // samarthana: pumarthAnAM trayANAM samamAtrayA 14 / // 3 // kozavAn 15 satyasandhazca 16, caraddag 17 dUramantraddag 18 // // 4 // Asiddhi karmodyogI 19 ca, pravINaH zastra 20 zAstrayoH 21 / nigrahA 22 nugrahaparI 23, nirlaJcaM duSTaziSTayoH 24 // upAyArjitarAjyazrI 25 danizauNDo 26 dhruvaMjayI 27 / nyAyapriyo 28 nyAyavettA 29, vyasanAnAM vyApasakaH 30 // avAryavIryo 31 gAmbhIryau 32 dArya 33 cAturyabhUSitaH 34 / pranAmAvadhikakrodha 35 stAtvikaH sAtviko nRpaH 36 // // 5 // // 6 // ete pAThasiddhArthAH, navaramaudArya - dAkSiNyaM tena dAna auNDatAguNAdasya bhedaH, yadyapyeteSAmeva madhyavarttinaH kecana guNAH sUtrakRtA sAkSAt pUrvasUtre uktA uttarasUtre ca vakSyante tathApi SaTtriMzatsaMkhyAmelanArthamatra te uktA iti na doSaH, upalakSaNAcca mAnonmAnAdivRddhikRtvabhaktavatsalatvAdayo'nye'pi uktAtiriktA grAhyA iti, avyavacchinnaM - akhaNDitamAtapatraM - chatraM yasya sa tathA, etena pitR-pitAmahakramAgatarAjyabhokteti sUcitaM / athavA saMyamakAlAdarvAg na kenApi balIyasA ripuNA tasya prabhutvamAcchinnamiti, prakaTe - vizadAvadAtatayA jagatpratIte ubhayayonyau - mAtRpitRrUpe yasya sa tathA, ata eva vizuddhaMniSkalaGkaM yannijakakulaM tadeva gaganaM tatra pUrNacandraH - candra iva somatayA - mRdusvabhAvena nayanamanasornirvRtikaraH AhalAdaka ityarthaH, atrobho - bhayarahitaH sAgaraH- prastAvAt kSIrasamudrAdi sa iva stimitaH - sthirazcintAkallolavarjito na punarvelAvasaravarddhiSNukallolalavaNoda ivAsthirasvabhAva ityarthaH, dhanapatiriva - kubera iva bhogasya samudayaH - samyagudayastena saha sad-vidyamAnaM dravyaM yasya sa bhogasamudayasaddravyastasya bhAvastattA tayA, bhogopayogibhogAGgasamRddha ityarthaH / jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 55 samare - saMgrAme aparAjito - bhaGgamaprAptaH parimavikramaguNaH vyaktaM, amarapateH samAnaM sadhzamatyarthaH tulyaM rUpaM yasya sa tathA manujapati - narapatirbharatacakravarttI utpadyate iti tu prAgyojitameva, athotpannaH san kiM kurute ityAha- 'bharahe 'tyAdi, anantarasUtre eva darzitasvarUpo bharatacakravartI bharataM bhu-zAstIti, pranaSTazatruriti vyaktaM, ata idaM bharatakSetramucyate iti nigamanamagre vakSyate atha prastuta bharatasya digvijayAdivaktavyatAmAha bhU. (56) tae NaM tassa bharahassa rannI annayA kayAi AuhadharasAlAe divve cakkarayaNe samuppajjitthA, taraNaM se Auhadharie bharahassa ranno AuhadharasAlAe divvaM cakkarayaNaM samuppaNNaM pAsai pAsittA haTTatuTTha cittamAnaMdie naMdie pIimaNe paramasomaNassie harisavasavisappamANahiae jenAmeva divve cakkarayaNe tenAmeva uvAgacchai 2 ttA tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2 ttA karayala jAva kaTTu cakkarayaNassa panAmaM karei 2 tA AuhadharasAlAo paDinikkhamai 2 tA jenAmeva bAhiriA uvaTTANasAlA jenAmeva bharahe rAyA tenAmeva uvAgacchai 2 ttA karayala jAva jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei 2 evaM vayAsI evaM khalu devANuppiANaM AuhadharasAlAe divve Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 183 cakkarayaNe samuSpanne taMe annaM devANuppi-ANaM piaTTayAe piaMnivaesopiaMbhe bhavau, tateNaM se bharahe rAyA tassa Auhadhariassa aMtie eamaTuM socA nisamma haTTa jAva somanassie viasiavarakamalaNayaNavayaNepayaliava-rakaDagatuDiakeUramauDakuMDalahAravirAyaMtaraiavacche pAlaMbapalaMbamANagholaMtabhUsaNadhare sasaMbhamaM turiaMcavalaM nariMde sIhAsaNAo abbhuDhei 2 ttA pAyapIDhAo pacoruhai 2 ttA pAuAo omuai 2 tA egasADiaM uttarAsaMgaM karei 2 ttA aMjalimauliaggahatthe cakkarayaNAmimuhe sattaThThapa-yAiM anugacchai 2 tAvAmaMjANuMaMcei 2 tA dAhiNaMjANuMdharaNitalaMsi NihaTTa karayalajAvaaMjaliM kala cakkarayaNassa panAmaMkarei 2 ttA tassa Auhadhariassa ahAmAliaMmauDavajaM omoaMdalaira ttA viulaM jIviArihaM pIidAnaM dalai rattA sakArei sammANei 2 tA paDivisajei 2 tAsIhAsaNavaragae puratthAmimuhe snnnnisnnnne| taeNaM se bharahe rAyA koDubiapurise saddAvei 2 tA evaM vayAsI-khippAmeva bhodevANuSpiA ! vinIaM rAyANi sabhitarabAhiriaM AsiasaMmajiasittasuigaratyaMtaravIhiaM maMcAimaMcakaliaM nAnAviharAgavasaNaUsiajhayapaDAgAipaDAgamaMDiaM lAulloiamahiaM gosIsasarasarattacaMdana-kalasaM caMdanaghaDasukayajAvagaMdhuddhaAbhirAmaMsugaMdhavaragaMdhiaMgaMdhavaTTibhUaM kareha kAraveha karettA kAravettA ya eamANatti pnycppinnh| taeNaM te koDuMbiapurisA bharaheNaM rannA evaM vuttA haTTha0 karayala jAva evaM sAmitti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNaMti 2 ttA bharahassa aMtiAo paDinikkhamaMtira tA vinIaMrAyahANiM jAva karettA kAravettA yatamANatiaM paJcappiNaMti / taeNaM se bharahe rAyA jeNeva majjhaNaghare teNeva uvAgacchai ra ttA majaNadharaManupavisai 2 tA samuttajAlAkulAmirAme vicittamaNirayaNakuTTimatale ramaNijje pahANamaMDavaMsinAnAmaNirayaNabhatticittaMsi pahANapIDhaMsi suhaNisaNNe suhodaehiM gaMdhodaehiM puSphodaehiM suddhodaehi apuNNe kallANagapavaramajaNavihIe majie tattha kouasaehiM bahuvihehiM kallANagapavaramajjamAvasANe pamhalasukumAlagaMdhakAsAialahiMge sarasasurahigosIsacaMdanAnulittagatte ahayasumahagghadUsarayaNasusaMvaDe suimAlAvaNNagavilevaNe AviddhamaNisuvaNNe -kappiahAraddhahAratisariapAlaMbapalaMbamANakaDisuttasukayasohe piNaddhagevijagaaMgulijagalaliagayalaliakayAbharaNe nAnAmaNikaDagatuDiarthamiabhUe ahiasassirIe kuMDalaujjoiANaNe mauDadittasirae hArotthayasukayavacche pAlaMbapalabamANasukayapaDauttarije muddiApiMgalaMgulIe NAnAmaNikaNagavimalamaharihaNiuNoaviamisimisiMtaviraiasusilihuvisiThThalaTThasaMThiapasatyaAviddhavIravalae, kiMbahunA ?, kapparukkhaecevaalaMkiavibhUsie naridesakoraMTajAva caucAmaravAlavIiaMge maMgalajayajayasaddakayAloe anegagaNanAyagadaMDaNAyagajAvadUasaMdhivAla saddhiM saMparibuDe dhavala-mahAmehaNiggae iva jAva sasivva piyadaMsaNe naravaI dhUvapupphagaMdhamallahatthagae majaNadharAo paDinikkhamai 2 tAjeNeva AuhagharasAlA jeNeva cakkarayale tenAmeva pahAretetha gmnnaae| tae NaM tassa bharahassa ranno bahave Isarapamiio appegaiA maumahatyagayA appegaiyA uppalahatthagayA jAva appegaiA sayasahassapattahatthagayA bharahaM rAyANaM piTThao 2 anugcchNti| taeNaM tassa bharahassa ranno bahUIo Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3 / 56 vR. 'taeNa 'mityAdi, tato mANDalikatvaprApteranantaraM tasya bharasya rAjJo'nyadA kadAcit mANDalikatvaM bhuJjAnasya varSasahasra gate ityarthaH, AyudhagRhazAlAyAM divyaM cakraralaM sudapadyata, 'tae NaM se' ityAdi, tataH - cakraratnotpatterantaraM saH - AyudhagRhiko yo bharatena rAjJA AyudhAdhyakSaH kRto'stIti gamyaM bharatasya rAjJaH AyudhagRhazAlAyAM divyaM cakraralaM samutpannaM pazyati, sTvA ca hRSTatuSTaM - atyarthaM tuSTaM hRSTaM vA - aho mayA idamapUrvaM dRSTamiti vismitaM tuSTaM--suSThu jAtaM yanmayaiva pratamamidamapUrva TaM yanivedanena svasvAmI prItipAtraM kariSyati iti santoSamApannaM citaM yatra tad yathA bhavati tathA AnanditaH - pramodaM prAptaH yadvA hRSTatRSTaH - atIva tuSTaH tathA cittena AnanditaH makAra - prAkRtatvAt alAkSaNikaH tataH karmadhArayaH nandito - mukhasomatAdibhAvaiH samRddhimupAgataH prIti - prINanaM manasi yasya sa tathA cakraratne bahumAnaparAyaNa ityarthaH paramaM saumanasyaM - saumanaskatvaM jAtamasyeti paramasaumanasthitaH, etadeva duSTAni, yataH vaktA harSe 'ti / // 1 // 184 vaktA harSabhayAdibhirAkSiptamanAH stuvan tathA nindan / yat padamasakRta brUyAt tat punaruktaM na doSAya // yatraiva taddivyaM cakraralaM tatraivopAgacchati, upAgatya ca trikRtvaH -- trIn vArAn AdakSiNapradakSiNa-dakSiNahastAdArabhya pradakSiNaM karoti, tripradakSiNayatItyarthaH, tathA kRtvA ca 'karatala' tti atra yAvatpadAt 'karayalapariggahiaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM 'ti / atra vyAkhyA karatalAbhyAM parigRhItaH - AttastaM daza karadvayasambandhino nakhAH samuditA yatra taM zirasi - mastake AvarttIH- AvartanaM prAdakSiNyena paribhramaNaM yasya taM zirasA'prAptamityanye mastake aJjaliM - mukulitakamalAkArakaradvayarUpaM kRtvA cakraratnasya pranAmaM karoti, kRtvA ca AyudhagRhazAlAtaH pratiniSkrAmati- niryAti, pratiniSkramya ca yatraiva bAhirikA - AbhyantarikApekSayA bAhyA upasthAnazAlA - AsthAnamaNDapo yatraiva ca bharato rAjA tatraivopAgacchati, upAgatya ca 'karatala jAva' tti pUrvavat jayena - parAnabhibhavanIyatvarUpeNa vijayena pareSAmasahamAnAnAmabhibhAvakatvarUpeNa varddhayati - jayavijayAbhyAM tvaM varddhayasyetyAziSaM prayuGkte varddhayitvA caivamavAdIt, kiM yadityAha - 'evaM khalu' ityAdi, itthameva yaducyate mayA, na ca viparyavAdinA yadanyathA bhavati, yaddevA- nupriyANAM - rAjapAdAnAM AyudhagRhazAlAyAM divyaM cakraralaM samutpannaM tadeva tat Namiti prAgavat devAnupriyANAM priyArthatAyai prItyarthaM priyaM iSTaM nivedayAmaH 'etat' priyanivedanaM priyaM 'me' bhavatAM bhavatu, tato bharataH kiM cakre ityAha- 'tate na' mityAdi, tataH sa bharato rAjA tasyAyudhagRhikasya samIpe enamarthaM zrutvA - AkarNya karNAbhyAM nizamya avadhArya hRdayena tuSthe yAvatsaumanasthitaH prAgvat, pramodAtirekAdye ye bhAvA bharatasya saMvRttAstAn vizeSaNadvAreNAhavikasitakamala-vantrayanavadane yasya sa tathA pracalitAnicakraratnotpattizravaNajanitasambhramAtirekAt kampitAni varakaTake - pradhAnavalaye truTike bAharakSakI keyUre-bAhvoreva bhUSaNavizeSI mukuTaM kuNDale ca yasya sa tathA, siMhAvalokananyAyena pracalita zabdo grAhyaH tena pracalitahAreNa virAjadratidaM ca vakSo yasya sa tathA pazcAt tadadvayasya karmadhArayaH, pralambamAnaH sampramAdeva prAlambojhumbanakaM yasya sa tathA, gholad-dolAyamAnaM bhUSaNaM-uktAtiriktaM dharati yaH sa tathA / + tataH padadvayasya karmadhArayaH atra padaviparya ArSatvAt, sasambhramaM - sAdaraM tvaritaM -mAnasau Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 tsukyaM yathA syAttathA capalaM kAyautsukyaM yathA syAt tathA narendro - bharataH siMhAsanAdabhyuttiSThati abhyutthAya ca pAdapIThAt - padAsanAt pratyavarohati - avatarati pratyavaruhya ca - avatIrya pAdukepAdatrANe avamuJjati bhaktyatizayAt avamucya ca ekaH zATo yatra sa tathA taddhitalakSaNa ika pratyayaH akhaNDazATakamaya ityarthaH etAddazamuttarAsaGgo - vakSasi tiryagvistAritavastravizeSastaM sapta vA aSTau vA padAni / anUpasargasya sannidhivAcakatvAdanugacchasi - Asanno bhavati, dRSTaJcAnuzabdaprayogaH sannidhau, yathA 'anunadi zuzruvire ciraM rutAni' iti, padAnAM saGkhyAvikalpadarzanametAzabhASAvyavahArasya loke zyamAnatvAt, anugatya ca vAmaM jAnuM AkuJcayati - Urdhva karotItyarthaH, dakSiNaM jAnuM dharaNItale nihatya - nivezya 'karatale 'tyAdi vizeSaNajAtaM prAgvat aJjaliM kRtvA cakraralasya pramANaM karoti, kRtvA ca tasyAyudhagRhikasya 'yathAmAlitaM yathAdhAritaM yathAparihitamityarthaH, idaMca vizeSaNaM dAnarasAtizayAddAnaM nirvilambena deyamiti khyApanArthaM, yadAha119 11 "savvapANigatamapyapasavyaprApaNAvadhi na deyavilambaH / na dhruvatvaniyamaH kila lakSmayAstadvilambanavidhau na vivekaH // avilambitadAnaguNAt samujjvalaM mAnavo yazo labhate / prathamaM prakAzadAnAdvizadaH pakSo'paraH kRSNaH // avamucyate- paridhIyate yasso'vamocaka:- AbharaNaM, mukuTavarjaM - mukuTamantareNetyarthaH, atra 'uto'nmukulAdiSvi' tyukArasyAkarAH tasya rAjacinhAlaGkAratvenAdeyatvAt, na kArpaNyAdinA na dadAtIti etenAnyamanuSyANAM mauliveSyanasya rAjacinhatvamabhyupagacchanto ye kecana jinagRhAdyabhigamavidhI mauliveSTanamapAkurvanti te azubhadarzanatvAdapazakunamitIvAbhyupagacchatA AgamoktavidhyanuSThAnajanyaphalena dUrato muktA iti bodhyaM datvA cAnyat kiM karotItyAha - vipulaM jIvitArha - AjIvikAyogyaM prItidAnaM dadAti, satkArayati vastradinA sanmAnayati vacanabahumAne, satkRtya sanmAnyaca prativisarjayati-svasthAnagamanato jJApayati, prativisarjya ca siMhAsanavaragataH pUrvAbhimukhaH sanniSaNNaH - upaviSTa iti / atha bharato yatkRtavAn tadAha- 'taeNa 'mityAdi, nigadasiddhaM, kimavAdIdityAha - 'khippAmeva tti, kSiprameva bho devAnupriyA ! vinItAM rAjadhAnIM sahAbhyantareNa-nagaramadhyabhAgena bAhirikA- nagarabahirbhAgo yatra tattathA, kriyAvizeSaNaM, AsiktA-ISatsiktA gandhodakacchaTakadAnAt sammArjitA - kacavarazodhanAt siktA jalenAta eva zucikA saMsRSTA - viSamabhUmibhaJjanAd rathyA-rAjamArgo'ntaravIthI ca- avAntaramArge yasyAM sA tathA, idaM ca vizeSaNaM yojanAyA vicitratvAt sammRSTasammArjita- siktAsikta zucikaradhyAntaravIthikAmityevaM dRzyaM sammRSTAdyanantarabhAvitvAcchucikatvasya, maMcA - mAlakAH prakSeNakadraSTajanopavezananimittaM atimaJcAH teSAmapyari ye taiH kalitA tA nAnAvidho rAgo-raJjanaM yeSu tAni kausumbhamAJjiSTAdirUpANi vasanAni - vastrANi yeSu tAdhzA ye UrdhvakRtA- ucchritA dhvajAH - siMhagaruDAdirUpakopalakSitA bRhatpaTTarUpAH patAkAzca taditararUpA atipatAkAHtaduparivarttinyastAbhirmaNDitAM, atra ca 'lAulloiya' ityAdiko 'gaMdhavaTTibhua' mitya- nto vinItAsamAracanavarNakaH prAgabhiyogyadevabhavanavarNake vyAkhyAta iti na vyAkhyAyate, IdhzavizeSaNaviziSTA kuruta svayaM kArayata paraiH kRtvA kArayitvA ca etAmAjJaptiM - AjJAM pratyarpayata, tataste kiM 185 // 2 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/56 kurvantItyAha "taeNa'mityAdi, tato-bharatAjJAnantaraM kauTumbikAH-adhikAriNaH puruSAH bharatena rAjJA evamuktAHsanto hRSTAH karataletyArabhyayAvatpadagrAhyapUrvavat, evaM svAmin ! yathA''yuSmatpAdA AdizantitathetyarthaH, iti kRtvA-iti prativacanenetyarthaH,AjJAyAH-svAmizAsanasyoktalakSaNena niyamena, atraca ANAeviNaeNamitiekadezagrahaNena pUrNo'bhyupagamAlApakogrAhyaH,aMzenAMzI gRhyate, iti 'vayaNaMpaDisuNaMti'ttivacanaMpratizRNvanti aGgIkurvantIti, tataste kiM kurvantItyAha'paDisuNittA ityAdi, pratizrutyatasyAntikAtpratiniSkAmanti pratiniSkramyacavinItAM rAjadhAnI yAvatpadenAnantaroktavizeSaNaviziSTAM kRtvA kArayitvAcatAmAjJaptiM bharatasya prtyrpynti|ath bharataH kiM cakre ityAha-- 'tae NaM se bharahe'ityAdi, tataH sa bharato rAjA yatraiva majjanagharaM tatraivopAgacchati, upAgatya camajjanagRhaM anupravizati, anupravizya ca samuktena-muktAphalayutena jAlena-gavAkSeNAkulo-vyApto'bhirAmazcayastasmin, vicitramaNiralamayakuTTimatalaM-baddhabUmikA yatra sa tathA tasmin, ata eva samabhUmikatvAt ramaNIye snAnamaNDape, nAnAprakArANAM maNInAM ralAnAM ca bhaktayo- yathaucityena racanAstAbhirvicitraiH snAnapIThe-snAnayogye Asane sukhena niSNNaH-upaviSTassan zubhodakaiH-tIrthodakaiH sukhodakairvA-nAtyuSNaina tizItairityarthaH gandhodakauH-candanAdirasamitraiH puSpodakaiH-kusumavAsitaiH zuddhodakaizcasvAbhAvikaistIrthAnyajalAzayai(yajalai)rityarthaH, majie'ttiuttarasUtrasthapadena saha sambandhaH, etenakAntijananazramaja(ha)nanAdiguNArtha majanamuktaM, athAriSThavidhAtArthamAha-punaH kalyANakAripravaramajanasyaviruddhagrahapIDAnivRtyarthaHkavihitI- SadhyAdisnAnasya vidhinA 'Tumasjaut zuddhau' ityasya zuddhayarthakatvena snAnArthakatvAnmajjitaH- snapito'ntaHpuravRddhAbhiriti gamyaM, kairmajita ityAha-tatra-snAnAvasare kautukAnAM-rakSAdInAMzatairyadvA kautUhalikajanaiH svasevAsamyakaprayogArthaM dayamAnaiH kautukazataiH-bhANDaceSTAdi-kutUhalairbahuvidhaiH-anekaprakAraiH, atra karaNe tRtIyeti, atha snAnottaravidhimAha 'kallANaga'ityAdi, kalyANakapravaramajjanAvasAne snAnAnantaramityarthaH pakSmalayA-pakSmavatyA ataevasukumAlayA gandhapradhAnayAkaSAyeNa-pItaraktavarNAzra-yaraJjanIyavastunA raktA kASAyikI tayA kaSAyaraktayA zATikayetyarthaH rUkSitaM-nirlepatAmApAditaM aGgaM yasya sa tathA, sarasasurabhigozIrSacandanAnuliptagAtraH, ahataM-malamUSikAdibhiranupadrutaM pratyagramityarthaH sumahAdhu-bahumUlyaM yaddeSyaralaM-pradhAnavastra tatsusaMvRtaM-suSTuparihitaM yena satathA, anenAdau vastralaGkAra uktaH,atra ca vastrAsUtraM pUrva yojanIyaM candanasUtraM pazcAt, kramaprAdhAnyAdyakhyA- nasya, na hi snAnosthita eva candanena vapurvilimpatIti vidhikramaH, zucinI-pavitra mAlAvarNaka- vilepanepuSpasagmaNDanakArikuMkumAdivilepane yasya sa tathA, anena puSpAlaGkAramAha, adhastanasUtre vapuHsaugandhyArthameva vilepanamabhihitaM ana tu vapurmaNDanAyeti vizeSaH, AviddhAni-parihitAni maNisuvarNAni yena satathA, etenAsya rajatarIrimayAdyalaGkAraniSedhaH sUcitaH, maNisvarmAlaGkArAneva vizeSata Aha __ kalpito-yathAsthAnaM vinyasto hAraH-aSTAdazasariko'rddhahAro-navasarikastrisarikaMca pratItaM yena sa tathA pralambamAnaH prAlambo-jhumbanakaMyasyasa tathA, sUtreca padavyatyayaH prAkRtatvAt, Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 187 -- kaTisUtreNa-kaTyAbharaNena suSTu kRtA zobhA yasya sa tathA, atra padatrayasya karmadhArayaH athavA kalpitahArAdibhi sukRtA zobhAyasya sa tathA, pinaddhAni-baddhAni graiveyakANi-kaNTAbharaNAni aGgalIyakAni-aGgalyAbharaNAni yena sa tathA, anenAbharaNAlaGkAra uktaH, tathA lalitesukumAle'Ggake-mU daulalitAni-zobhAvanti kacAnAM-kezAnAAbharaNAni-puSpAdIni yasya sa tathA, anena kezAlaGkAra uktaH, atha siMhAvalokananyAyena punarapyAbharaNAlaGkAraM varNayannAha nAnAmaNInAMkaTakatruTikaiH--hastabAhvAbharaNavizeSairbahutvAtstambhitAvivastambhitI bhUjau yasya sa tathA, adhikasazrIka iti spaSTaM, kuNDalAbhyAmudadyotitaM AnanaM-mukhaM yasya sa tathA mukuTadIptaziraskaH spaSTaM, hAreNAvastRta-AcchAditaM tenaiva hetunA prekSakajanAnAM sukRtaratikaM vakSo yasya satathA, pralambena-dIrgheNa pralambamAnena-dolAyamAnenasukRtena-suSTu nirmitena paTenavastraNa uttarIyaM-uttarAsaGgo yasya sa tathA, prAkRtatvAt pUrvapadasya dIrghatvaM, mudrikAbhi-sAkSarAGgulIyakaiH piGgalA aGgulyo yasya sa tathA, bahuvrIhilakSaNaH kaH pratyayaH, nAnAmaNimayaM vimalaM mahAdhu-bahumUlyaM nipuNena zilpinA 'oavitti parikarmitaM 'misimiseMta'tti dIpyamAnaM viracitaM--nirmitaM suzliSTaM-susandhi viziSTaM anyebhyo vizeSavatlaSTaM-manoharaM saMsthitaM-saMsthAnaM yasya tat, pazcAt pUrvapadaiH karmadhArayaH, evaMvidhaM prazastaM Aviddha-parihitaM vIravalayaM yena sa tathA, anyo'piyaH (di)kazcidvIravratadhArI tadA'sau mAMvijityamocayatvetadvalayamiti sparddhayan(yata)paridadhAti tadvIravalayamityucyate, kiMbahunA? vatineti zeSaH, 'kapparukkhae vevattiavacevazabda ivArthe tena kalpavRkSakaivAlaGka to vibhUSitazca, tatrAlaGka to dalAdibhirvibhUSitaH phalapuSpAdibhi kalpavRkSo rAjA tu mukuTAdibhiralaGka to vibhUSitastu vastradibhiriti, narendraH 'sakoraMTa jAva'tti atra yAvatkaraNAt 'sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaMdharijamANeNa'miti grAhyaM, tatra sakoraNTAni-koraNTAbhidhAnakusumastabakavanti, koraNTa-puSpANi hipItavarNAnimAlAntezobhArthadIyante, mAlAyai hitAnimAlyAnipuSpANItyarthaH, teSAMdAmAni-mAlA yatratattathA, evaMvidhenachatreNa dhriyamANena zirasi, virAjamAna iti gamyaM, caturNAM-agrataH pRSThataH pArzvayozca vIjyamAnatvAccatuHzaGakhyAGkAnAMcAmarANAMvAlIMjitamajhyasyeti, maGgalabhUto jayazabdojanena kRtaAloke-darzaneyasya sa tathA, aneke gaNanAyakAmallAdigaNamukhyAH daNDanAyakAH-tantrapAlAH yAvatpadAt 'IsaratalavaramADaMbiakoDubiamaMtimahAmaMtigaNagadovAriamaccaceDapIDhamaddaNagaraNigamaseviseNAvaisatyavAha' iti draSTavyaM / atra vyAkhyA-tatra rAjAno-mANDalikAH IzvarA-yuvarAjAnomatAntareNa ANamAdyaizvaryayuktAH talavarAH-parituSTanRpadattapaTTavandhavibhUSitArAjasthAnIyAH mADambikAH- chinnamaDambAdhipAH kauTumbikAH-katipayakuTumbaprabhavo'valagakAH mantriNaH-pratItAH mahAmantriNo-mantrimaNDalapradhAnAH gaNakA-gaNitajJA bhANDAgArikA vAdauvArikAH-pratIhArAHamAtyA-rAjyAdhiSThAyakAH ceTA:-pAdamUlikA dAsA vApIThamI-AsthAne AsannAsannasevakAH vayasyA ityarthaH vezyAcAryA vAnagaraM-tAsthyAttadvyapadezena nagaranivAsiprakRtayaHnigamAH-kAraNikA vaNijo vA zreSThina:zrIdevatAdhyAsitasauvarNapaTTabhUSitottamAGgAH athavA nagarANAM nigamAnAMca-vaNigvAsAnAM zreSThino-- mahattarAH senApatayaH-caturaGgasainyanAyakAH sArthavAhAH-sArthanAyakAH dUtA anyeSAM rAjyaM gatvA ___ Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/56 rAjAdezanivedakAH sandhipAlAHrAjyasandhirakSakAH, eSAMdvandvastatastaiH, atratRtIyAbahuvacanalopo draSTavyaH, sArddha-sahana kevalaM tatsahitatvameva apita taiH samiti samantAta parivataH-parikarita iti, narapatirmajjanagRhAt pratiniSkAmatIti sambandhaH, kimbhUtaH? priyadarzanaH, ka iva / - dhavalamahAmeghaH-zaranmeghastasmAnirgata iva, atra yAvatpadAt 'gahagaNadipaMtariktatArAgaNANa majjhe' iti saMgrahaH, tena zazipadAgrastha ivazabdo grahagaNeti vizeSaNena yojyaH, tato'yamarthaH sampanna upamAnihAya-yathA candraH zaradabhrapaTalanirgata iva grahagaNAnAM dIpyamAnaRkSANAM-zobhamAnanakSatrANAMtArAgaNasya camadhye vartamAna iva priyadarzanobhavati tathA bharato'pi sudhAdhavalAnmajanagRhAnnirgato'nekagaNanAyakAdiparivAramadhye vartamAnaHpriyadarzano'bhavat, punaH kIddazo nRpati pratiniSkAmatItyAha-dhUpapuSpagandhamAlyAni pUjopakaraNAni hastagatAni yasya satathA, tatradhUpodazAGgAdi puSpANi-prakIrNakakusumAnigandhA-vAsAH mAlyAni-grathitapuSpANIti, pratiniSkamya ca kiMkRtavAnityAha- 'jeNeva'ityAdi, yauvAyudhagRhazAlA yatraivaca cakraralaM tatraiva pradhAritavAn gamanAya gantuM prAvartata ityarthaH / atha bharatagamanAnantaraM yathA tadanucarAzcakrustathA- 5'ha-'tae NamityAdi, tatobharatAgamanAdanutasya bharatasya rAjJobahava IzvaraprabhRtayaHyAvatpadasaMgrAhyAstalavaraprabhRtayaH pUrvavat apiDhiArthe eke kecana padmahastagatAH eke kecana utpalahastagatAH, evaM sarvANyapi vizeSaNAni vAcyAni, yAvatpadAt 'appegaiA kumuahatthagayAappegaiyA naliNahatthagayAappegaiyA sogandhiahatthagayAappegaiyApuMDarIyahatthagayA appegaiAsahassapattahatthagayA' iti saMgrahaH, atravyAkhyA prAgvat, navaraM bharataMrAjAnaM pRSThataH pRSThato'nugacchanti, pRSThe 2 paripATyAcalantItyarthaH, sarveSAmapi sAmantAnAmekaivavainayikI gatiriti khyApanArthaM vIpsAyAM dvivacanaM, na kevalaM sAmantanRpA eva bharatamanujagmuH, kintu kiGkarIjano'pItyAha 'taeNamityAdi, tataH sAmantanRpAnugamanAnantaraMtasya bharatasya rAjJaH sambandhinyo bahvayo dAsyo bharataM rAjAnaM pRSThato'nugacchantIti sambandhaH, kAstA ityAhamU. (57) khujA cilAi vAmaNivaDabIo babbarI busiaao| joNiapalhaviAo iisinniathaarukinniaao| vR.kubjAH kubjikA vanajaGghAityarthaH cilAtyaH-cilAtadezotpannAH vAmanikA--atyanta hasvadehA hasvonnatahadayakoSThA vA vaDabhikA-mahaDakoSThA vakrAdhaHkAyA vA ityarthaH baryo barbaradezotpannAH bakuzikAH-bakuzadezajAH jonikyo-jonakanAmakadezajAH palhavikAH-palhavadezajAH IseNiA thArukiNiAotti dezadvayabhavAH IsinikAH thArukinikAH / mU. (58) lAsialasasiadamilIsiMhali taha ArabIpuliMdI a| pakaMNi bahali muruMDI sabarIo pArasIo a|| vR. lAsikyo-lAsakadezajAH lakuzikyo-lakuzadezajAH draviDayo-draviDadezajAH siMhalyaH-siMhaladezajAH ArabyaH-ArabadezajA pulindhaH-pulindradezajAH pakvaNyaH-pakvaNadezajAH bahalyo-bahalidezajAH muruNDayo-muruMDadezajAH zabaryaH-zabaradezajAH pArasIkAHpArasadezajAH, atra cilAtyAhayo'STAdaza pUrvoktarItyA tattadezodbhavatvena tattannAmikA jJeyAH, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 189 ...189 kubjAdayastu tispre vizeSaNabhUtAH, atha yathAprakAreNopakaraNena tA anuyayustathA cAhama. (51) telle kohasamugge patteM coe atagaramelA y| hariAle hiMgulae maNosilA saasvsmugge|| mU. (60) appegaiyA vaMdaNakalasahatthagayAo caMgerIpupphaDalahatthagayAo bhiMgAraAdaMsa thAlapAtisupaiTThagavAyakaragarayaNakaraMDapupphacaMgerImallavaNNacuNNagaMdhahatthagayAo vatyaMAbharaNalomahatthayacaMgerIpupphapaDalahatyagayAojAvalomahatthagayAo appegaiAosIhAsaNahatthagayAo chattacAmarahatthagayAo tillasamuggayahatthagayAo-- appegaiAo tAliaMTahatthagayAo appe0 ghUvakaDucchuahatthagayAobharaha rAyANaM piDao 2 anugacchaMti, taeNaM se bharahe rAyA savviDDIe savvajuie sabvabaleNaM saccasamudayeNaM sabvAyareNaM sabavibhUsAe savvavibhUIe savvavatthapupphagaMdhamalAlaMkAravibhUsAe savvatuDiasaddasaNNinAeNaM mahayA ivIe jAva mahayA varatuDiajamagasamagapavAieNaM saMkhapaNavapaDahamerijhallarikharamuhimurajamuiMgaduMduhinigdhosaNAieNaMjeNeva AuhadharasAlAteNeva uvAgacchaiuvAgacchittA Aloe cakkarayaNassa pamANaM karei 2 tA jeNeva cakkarayaNe teNeva uvAgacchai 2 tAlemahatyayaM parAmusai2 ttA cakkarayaNaM pamajai 2 tA divyAe udagadhArAe abbhukkhei 2 tA saraseNaM gosIsacaMdaneNaM anuliMpai 2 tAaggehiM varehiM gaMdhehi mallehi aadhiNai yupphAruhaNaMmallagaMdhavaNNacuNnavatthAruhaNaM AbharaNAruhaNaM karei 2 tA acchehiM saNhehiM seehiM rayayAmaehiM accharasAtaMDulehiM cakkarayaNassa purao aTThamaMgalae Alihai taM0- sosthiya sirivaccha naMdiAvatta baddhamANaga bhaddAsaNa maccha kalasa dappaNa aTThamaMgalae AlihitA kAUNaM karei uvayAraMti, kiMte? - pADalamalliacaMpagaasogapuNNAgacUamaMjariNavamAliabakulatilagakaNavIrakuMdakojayakoraMTayapattadamaNayavarasarahisagaMdhagaMdhissa kayaggahagahiakarayalapabbhaTThavippamukarasadasaddhavaNNassa kusumaNigarassa tatthacittaMjANussehappamANamittaM ohinigaraM karettA caMdappabhavairaveruliavimaladaMDaM kaMcaNamaNirayaNabhatticittaM kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhvagaMdhuttamANuviddhaMcadhUmavaTi viNimsuaMtaM veruliamayaM kaDucchuaMpaggahettu payate dhUvaM dahai 2 ttA sattaTThapayAiM parosakkai 2 ttA vAmaM jANuM aMcei jAva panAmaM karei 2 tA AuhadharasAlAo paDinikkhamai 2 mittA jeNeva bAhiriA uvaTThANasAlAjeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 tAsIhAsanavaragae puratyAbhimuhe saNNisIai 2ttA aTThArasa seNipaseNIo saddAvei 2 tA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiA! ussukaMukkaraM ukkiTThaadijaM amijaMabhaDappasaMadaMDakodaMDimaM adharimaM gaNiAvaraNADijjakaliaManegatAlAyarANucariaM anu amuiMgaM amilAyamalladAmaM pamuiapakkIliasapurajaNajANavayaM vijayavejaiaMcakkarayaNassa aTThAhiaMmahAmahimaM kareha 2 ttA mameamANattiaMkhippAmeva pacappiNaha, taeNaM tAo aTThArasa seNippaseNIo bharaheNaM rannA evaM vuttAo samANIo haTAo jAva vinaeNaM paDisuNeti 2 tA bharahassa ranno aMtiAo paDinikkhamenti rattA ussukaM ukkaraM jAva kareti akArati arattA jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchati 2 tA jAva tmaannttiaNpnycppinnNti| . vR.apyekikAvandanakalazA-maGgalyaghaTA hastagatA yAsAtAstathA, evaM bhRGgArAdihastagatA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 jambUdvIpaprajJapti upAGgasUtram 3/60 api vAcyAH, tavyAkhayAnaM tuprAgvat, navaraMpuSpacaGgerIta Arabhya mAlAdipadavizeSitAstaccaGgeryo jJAtavyAH, lomahastakacaGgerItu sAkSAdupAttA'sti, anyAstulAghavArthakatvena sUtre sAkSAnoktAH, AdyantagrahaNena madhyagrahaNasya svayameva labhyamAnatvAta, evaM puSpapaTalahastagatA mAlyAdipaTalahastagatAzca vAcyAH, apyekikAH siMhAsanahastagatAH apyekikAH chatracAmarahastagatAH tathA apyekikA tailasamudgAH-tailabhAjanavizeSAstaddhastagatAH evaMkoSThasamudgakahastagatA yAvatsarSapasamudgakahastagatA atra samudgakasaMgrahamAha-'telle koThasamugge' iti sUtroktAH, etadarthastu rAjapraznIyavRttito'vagantavyaH, apyekikAstAlavRntahastagatAHvyaJjanapANayaH apyekika dhUpakaDucchukahastagatA iti, atha yayA samRddhayA bharata AyudhazAlAgRhaM prApa tAmAha 'taeNa'mityAdi, tataH sa bharato rAjAyatraivAyudhagRhazAlA tatraivopAgacchatIti sambandhaH, kimbhUta ityAha-sarvaddharyA-samastayAAbharaNAdirUpayA lakSmayAyuktaitigamyaM, evamanyAnyapi padAni yojanIyAni, navaraM yuti-melaH parasparamucitapadArthAnAM tayA balena-sainyena samudayenaparivArAdisamudayena AdareNa-prayatne AyudharatnabhaktyutthabahumAnena vibhUSayA-ucitanepathyAdizobhayA vibhUtyA-vicchana evaMvidhavistAreNa, uktAmevavibhUSA vyaktyA''ha-'savvapupphe' tyAdi,atrapuSpAdipadAniprAgvat, navaraM alaGkAro-mukuTAdiretadrUpayA sarveSAMtruTitAnAM-tUryANA yaH zabdo-dhvaniryazca sa saGgato ninAda:-pridhvanistena, atra zabdasanninAdayoH samAhAradvandvaH, atha 'sarvamanena bhAjanasthaM ghRtaM pIta'miti lokokteH prasiddhatvAt sarvazabdenAlpIyo'pi nirdiSTaM bhavettatazca na tathA vibhUtirvarNitA bhavatItyAzaGkamAnaM pratyAha 'mahayA ivIe'ityAdi, yojanAtuprAgvadeva, yAvatazabdAtmahAtyAdi parigrahaH mahatA-bRhatA vastruTitAnAM nisvAnAdInAMtUryANAMyamakasamakaM yuga-patyavAditaM bhAvektapratyavidhAnAtpravAdanaM dhavanitamityarthaHstena, zaGkha:-pratItaH paNavo-bhANDapaTaho laghupaTaha ityanye paTahastvetadviparItaH bherIDhakkA jhallarI-caturaGgulanAli karaTisazI valayAkArA kharamuhI-kAhalA murajo-hAmaIlaH mRdaGgo-laghumaIlaH dundubhi-devavAdyaM, eSAM nirghoSa-nAditena, tatra nirghoSo-mahAdhvaninAditaMca pratiravaH, ekavadbhAvAdekavacanaM, pUrvavizeSaNaMtUryasAmAnyaviSayamidaMtu tadvyaktisUcakamityanayorbhedaH, AyudhagRhazAlAprAptayanantaraM vidhimAha- 'uvAgacchittA' ityAdi, tatropAgatya Aloke-darzanamAtra eva cakraratnasya pranAmaM karoti, kSatriyai- rAyudhavarasya pratyakSadevatAtvena saGkalpanAt, yatraiva cakraralaM tatraivopAgacchati, lomahastakaM-pramArjanikAM parAmRzati-hastena spRzati gRhNAtItyarthaH, parAmRzya ca cakraralaMpramArjayati, yadyapina tAze rale rajaHsambhavastathApi bhaktajanasya vinayaprakriyAjJApanArthamayamupanyAsaH, pramAdyaM ca divyayodakadhArayA abhyukSati-siJcati snapayatItyarthaH abhyukSya ca sarasena gozIrSacandanenAnulimpati, anulipya ca apraiH-aprimuktairbhinvaivrairgndhmaalyaishcaarcyti| etadeva vyaktyA darzayati-puSpAropaNaM mAlyAropaNaM varNAropaNaM cUrNAropaNaM vastraropaNaM AbharaNAropaNaM karoti, kRtvA ca acchai:-amalaiH zlakSNaiH-atipratalaiH zvetaiH-rajatamayairata eva accho rasoyeSAM te accharasAH, pratyAsatravastupratibimbAdhArabhUtA ivAtinirmalA iti bhAvaH, etAddazaistaNDulaiH, atra pUrvapadasya dIrghAntatA prAkRtatvAt, svastikAdayo'STAmaGgala Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH 3 191 , kAni - maGgalyavastUni likhati vinyasyata, atra cAdyaSTeta vIpsAvacanAt pratyekamaSTAviti jJeyaM, yadvA aSTeti saGkhyAzabdaH aSTamaGgalakAnIti cAkhaNDaH saMjJAzabdaH, aSTAnAmapi maGgalakAnAM, athoktAnAmeva maGgalakAnAM vyaktito nAmAni kathayan punarvidhyantaramAha- 'tadyathA svastika' mityAdi, vyAkhyA tu prAgvat atra dvitIyAlopaH imAnyaSTamaGgalakAni Alikhya- AkArakaraNena kRtvA - antarvarNakAdibharaNena pUrNAni kRtvetyarthaH karoti upacAraM - ucitasevAmiti, tameva vyanakti-kinte iti tadyathetyarthe, tena vivakSita upacAraH upanyasta ityarthaH, pATalaM - pATalapuSpaM mallikA- vicakilapuSpaM, yalloke veli iti prasiddhaM, campakAzokapunnAgAH pratItAH cUtamaJjarIAmramaJjarI bakula:- kesaro yaH stramukhasIdhusikto vikasati tatpuSpaM, tilako yaH strIkaTAkSanirIkSito vikasati tatpuSpaM, kaNavIraM kundaM ca pratIte, kubjakaM kUbo iti nAmnA vRkSavizeSastatapuSpaM, koraNTakaM prAgvat, patrANi - marubakapatrAdIni damanakaH - spaSTaH etairvarasurabhiatyantasurabhi tathA sugandhAH- zobhanacUrNAsteSAM gandho yatra sa tathA taddhitalakSaNa ikpratyayaH, pazcAdvizeSaNadvayasya karmadhArayastasya, tathA kacagraho - maithunasaMrambhe mukhacumbanAdyarthaM yuvatyAH paJcAGgulibhiH kezeSu grahaNaM tatryAyena gRhItastathA tadanantaraM karatalAdvipramuktaH san prabhraSTaH, prAkRtatvAt, padavyatyayaH, tataH pUrvapadena karmadhArayastasya, dazArddhavarNasya paJcavarNasya kusumanikarasya - puSparAzeH tatra - cakraratnaparikarabhUmI citraM - Azcarya- kAriNaM jAnUtsedhapramANena - jAnuM yAvaducyatvapramANaM pramANopetapuruSasya caturaGgulacaraNacaturviMza-tyaGgulajaGgoccatvamIlanenAthaviMzatyaDularUpaM tena samAnA mAtrA yasya sa tathA taM / avadhinA-maryAdayA nikaraM vistAraM kRtvA candraprabhAH - candrakAntA vajrANi - hIrakA vaiDUryANi - vAlavAyajAni tanmayo vimalo daNDo yasya sa tathA taM kAJcanamaNiratnAnAM bhaktayo vicchittayo racanAstAbhizcitraM, kRSNAguru pratItaH kundurukka :- cIDA turuSkaH - silhakasteSAM yo dhUpo gandhottamaH - saurabhyotkRSTaH, atra vizeSaNaparanipAtaH, prAkRtatvAt tenAnuviddhA-mizrA vyAptetyarthaH tAM cazabdo vizeSaNasamuccaye sa ca vyavahitasambandhaH tena dhUmavartti ca-dhUmazreNi vinirmuJcantaM, vaiDUryamayaM - kevalavaiDUryaratnaghaTitaM sthAlakasthaganakAdyavayaveSu daNDavaccandrakAntAdiralamayatve tu aGgAra dhUmasaMsargajanitA vicchAyatAM prAdurbhavet, 'kaDucchukaM' dhUpAdhAnakaM 'pragRhya' gRhItvA prayataH 'AdriyamANI dhUpaM dahati, dhUpaM dagdhvA ca pramArjanAdikAraNavizeSeNa sanni cIyamAnamapi cakraralaM atyAsannatayA mA AzAtitaM bhUyAditi saptASTapadAni pratyapasarpatipazcAdapasarati pratyapasarpyaca vAmaM jAnuM aJcati yaavtkrnnaad| 'dAhiNaMjANuMdharaNi alaMsi nihaTTu karayalapariggahiaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu' iti saMgrahaH, vyAkhyA ca pUrvavat, pranAmaM karotisamIhitArthasampAdakamihedamiti buddhayA prItaH praNamati, pranAmaM kRtvA ca AyudhagRhazAlAtaH pratiniSkrAmati - nirgacchatIti, 'paDinikkha mittA' ityAdi, pratiniSkramya ca yatraiva bAhyA upasthAnazAlA yatraiva siMhAsanaM tatraivopAgacchati upAgatya ca siMhAsanavaragataH pUrvAbhimukhaH sanniSIdati - upavizati, saMniSadya ca aSTAdaza zreNIH- kumbhakArAdiprakRtIH prazreNIstadavAntarabhedAn zabdayati zabdayitvA caivamavAdIditi, aSTAdaza zreNayazcemAH Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/60 // 1 // "kuMbhAra 1 paTTaillA 2 suvaNNakArA ya 3 suuvkaaraay4| gaMdhavvA 5 kAsavagA 6 mAlAkArAya7kacchakarA 8 // // 2 // taMboliA 9 ya ee navappayArA ya nAruA bhmiaa| ahaNaM navappayAre kAruavaNNe pvkhaami|| // 3 // cammayaru 1 jaMtapIlaga2 gaMchia 3 chipAya 4 kaMsakAre y| sIvaga 6guAra 7 bhillA 8 dhIvara 9 vaNNAi aTThadasa // citrakArAdayastueteSvevAntarbhavanti, athapaurAnprati kimavAdIdityAha-khippAmeva'tti kSiprameva bho devAnupriyAzcakraratnasyATAnAMahrAMsamAhAro'STAhaM tadastiyasyAMmahimAyAMsA athatikA tAM mahAmahimAM kurutetyanvayaH, kRtvA ca mama etAmAjJaptikAM kSiprameva pratyarpayateti, atha krameNa vizeSaNAni vyAkaroti-kIzI ?-unmuktaM zulkaM-vikretavyabhANDaM prati rAjadeyaM dravyaM yasyAM sA tathA tAM, evamutkarAM utkRSTAM ca, karo gavAdIn prati prativarSaM rAjadeyaM dravyaM, kRSTaM tu-karSaNaM labhyagrahaNAyAkarSaNaM, adeyAM-vikrayaniSedhena avidyamAnadAtavyAM, na kenApikasyApideyamityarthaH, ameyAM-krayavikrayaniSedhAdeva avidyamAnamAtavyAM,abhaTapravezAM-avidyamAno bhaTAnAM rAjapuruSAnAmAjJAdAyinAM pravezaH kuTumbigRheSu yasyAM sA tathA tAM, daNDalabhyaM dravyaM daNDaH kudaNDena nivRttaM kudaNDima-rAjadravyaM tatrAsti yasyAM sA tathA tAM tatradaNDo yathAparAdhaM rAjagrAhyadravyaM kudaNDastu kAraNikAnAMprajJAdyaparAdhAtmahatyapyaparAdhino'parAdhe alpaM rAjagrAhyaM dravyaM, adharimaM na vidyate dharimaM-RNadravyaM yasyAMsA tathA tAM, uttamarNAdhamAbhyAMparasparaMtadaRNArthaM na vivadanIyaM kintu asmatpAadyumnaMgRhItvA RNaM mutkalanIyamityarthaH, gaNikAvaraiH-vilAsinIpradhAnairnATakIyaiH-nATakapratibaddhapAtraiH kalitA yA sA tathAtAM, anekeyetAlA-carAH prekSAkArivizeSAstairanucaritAM AsevitAM, 'anubhRtAM AnurUpyeNa yathAmArdaGgikavidhi uddhatA-vAdanArthamukSiptA mRdaGgA yasyAM sA tathA tAM, amlAnAni mAlyadAmAni-puSpamAlA yasyAM sA tathA tAM, mlAnAH puSpamAlA utsArya navA navA AropaNIyA ityrthH| pramuditA-hRSTAH prakrIDitAH-krIDitumArabdhAH sapurajanA-ayodhyAvAsijanasahitAH janapadA:-kozaladezavAsino janA yatra sA tathA tAM, vijayavaijayikI-atizayena vijayo vijayavijayaHsa prayojanaM yasyAMsA tathA tAM, idamAyudharatnaM samyagArAdhitaM madabhipretaM mahAvijayaM sAdhayatItyarthaH, 'pratyaye GIrvA' iti prAkRtasUtreNa jIvikalpastena vijayavejaiamiti pAThaH, kacidvijayavaijayantacakka rayaNassatti pAThastatra vijayasUcikA vaijayantIti vijayavaijayantI sA'syAstIti vijayavaijayantaM vijayagrahaNe kimapi paraM na matta utkRSTamiti dhvajabandhaM vidhatte ityarthaH etAdRzaM yaccakraratnaMtasyASTAhikAmitiprAgvaditiatha zreNiprazreNayo yaccakrustadAha-'tae Na'mityAdi sarvaM pAThasiddhaM / athASTAhikAmahAmahimAparisamAptayanantaraM kimabhUdityAha mU. (61) tae NaM se divve cakka rayaNe aTTAhiAe mahAmahimAe nivvattAe samANIe AuhagharasAlAopaDinikkhamai 2 tAaMtalikkhapaDivaNNejakkhasahassasaMparighuDe divvatuDiasaisaNNiNAeNaM ApUrete ceva aMbaratalaM vinIAe rAyahANIe majjhaMmajjheNaM niggacchai 2 tA gaMgAe mahAnaIe dAhiNille NaM kUle NaM puratthimaM disiM mAgahatitthAbhimuhe payAte Avi hotthaa| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 193 tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM gaMgAe mahAnaIe dAhiNilleNaM kUleNaM purathimaM disi mAgahatitthAmimuhaM payAtaM pAsai 2 tA haTTatuTTa jAva hiyae koDubiapurise sadAvei ra ttA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiA! Abhiseka hatthirayaNaM paDikappeha hayagayarahapavarajohakaliaMcAuraMgiNiM sennaM saNNAheha, etmaannttiaNpnycppinnh| tae NaM te koDubia jAva paJcappiNaMti, tae NaM se bharahe rAyA jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchai rattA majaNagharaM anupavisai 2 tAsamuttajAlAbhirAmetahevajAvadhavalamahAmehaniggae iva sasivva piyadasaNe naravaI majaNadharAo paDinikkhamai 2 tAhayagayarahapavaravAhaNabhaDacaDagarapahakarasaMkulAe seNAepahiakittIjeNevabAhiriAuvaTThANasAlA jeNeva AbhisekkehatthirayaNe teNeva uvAgacchai 2 tA aMjaNagirikaDagasaNNibhaMgayavaI naravaI duruddhe| taeNaM se bharahAhive naride hArotthaesukayaraiyavacche kuMDalaujoiANaNe mauDadittasirae narasIhe nAvaI nariMde naravasahe maruarAyavasabhakappe abbhahiarAyatealacchIe dipamANe pasatthamaMgalasaehiM saMthuvbamANe jayasaddakayAloe hathikhaMdhavaragae sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijamANeNaM seavaracAmarAhiM uDubbamANIhiM 2 jakkhasahassasaMparivuDe vesamaNe yeva ghanavaI amaravaisaNNibhAiiDIepahiakittI gaMgAe mahAnaIe dAhiNilleNaMkUleNaM gAmAgaranagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasahassamaMDiaMthimiaNaeiNIaM vasuhaM abhijiNamANe 2 aggAIvarAI rayaNAIpaDicchamANe 2 taMdivvaMcakkarayaNaM anugacchamANe 2 joaNariAhiM vasahIhiM vasamANe 2 jeNeva mAgahatitthe teNeva uvAgacchai 2 tAmAgahatitthassaadUrasAmaMte duvAlasajoyaNAyAma navajoaNavicchinnaMvaraNagarasaricchaM vijayakhaMdhAvAranivesaMkarei2ttA vaDairayaNaMsaddAvei 2ttA evaM vayAsI-khippAmevabho devA0 mamaM AvAsaM posahasAlaMca karehi karettAmameamANattiaM paJcappiNAhi, tae NaM se vaDDairayaNe bharaheNaM rannA evaM vutte samANe haTTatuTTacittamAnaMdie pIimaNe jAva aMjaliM kaDDa evaM sAmI tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNei 2 tA bharahassa ranno AvasahaM posahasAlaM ca karei ra ttA eamANattiaMkhippAmeva paJca0 tae NaM se bharahe rAyA AmisekkAo hatthirayaNAo pacoruhai 2 tAjeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai 2 tA posahasAlaM anupavisai ra ttA posahasAlaM pamajai 2 tA dabyasaMthAragaM saMtharai 2 tAdambhasaMthAragaMdurUhai 2 tA mAgahatitthakumArassa devassa aTThamabhattaM pagiNhai 2 ttA posahasAlAe posahie baMbhayArI ummukkamaNisuvaNNe vavagayamAlAvaNNagavilevaNe nikkhitta. satyamusale damasaMdhArovagae ege abIe aTThamabhataM paDijAgaramANe 2 viharai / tae NaM se bharahe rAyA aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi posahasAlAo paDinikkhamai 2 tA jeNeva bahiriA uvaTThANasAlA teNevaM uvAgacchai 2 tA koDubiapurisae saddAvei 2 tA evaM vayAsI-khippAmeva bhodevA0 hayagayarahapavarajohakaliaMcAuraMgiNiM senasaNNAheicAugghaMTaAsarahaMpaDikappehattika? majjhaNagharaM anupavisai 2 tA samutta taheva jAva dhavalamahA- mehaniggae jAva majaNagharAo paDinikkhamai 2 tA hayagayarahapavaravAhaNa jAva senAvai pahiakittI jeNeva bAhiriA uvaTThANasAlA jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvagacchai 2 ttA cAugghaMTaMduruDhe / [1313 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/61 kR.taeNaMse' ityAdi, tatastaddivyaMcakraralaM aSTAhikAyAMmahAmahimAyAMnirvRtAyAM jAtAyAM satyAMAyudhagRhazAlAtaH pratiniSkAmati, pratiniSkamya ca antarikSaMpratipannaM-nabhaHprApta, yakSasahamasaMparivRtaM-cakradharacaturdazaratnAnAMpratyekaM devasahasrAdhiSThitatvAt, divyatruTitazabdasanninAdena pUrvavyAkhyAtena ApUrayadivAmbaratalaM-zabdAdvaitaM namaH kurvadivetyarthaH, vinItAyAH rAjadhAnyAH madhyaMmadhyenamadhyabhAgenetyarthaH nirgacchati, nirgatya ca gaGgAnAmnyA mahAnadyAdAkSiNAtye kUle ubhayatra NaMzabdo vAkyAlaMkAre samudrapArzvavartini taTe ityarthaH, ayaM bhAvaH--vinItAsamazreNau hi prAcyA vahantI gaGgA mAgadhatIrthasthAne pUrvasamudraM pravizati, idamapi mAgadhatIrthasisAdhayiSayA pUrvI dizaM yiyAsuH anunadItaTameva gacchati, tacca taTaM dakSiNadigvartitvena dAkSiNAtyamiti vyavahiyate, ata eva dAkSiNAtyena kUlena pUrva dizaM mAgadhatIrthAbhimukhaM prayAtaM-calitaM cApyabhavat, etacca prayANaprathamadineyAvat kSetramatikramyasthitaMtAvadyojanamitivyavahayate, tacca pramANAGgulaniSpannatayA bharatacakriNaH skandhAvAraH svazaktyaiva nirvahati, anyeSAM tu divyazaktyA iti vRddhAH, ___'taeNamityAdi, uktArthaprAyaM, kimavAdIdityAha-khippAmeva'tikSipramevabhodevAnupriyA AbhiSekyaM-abhiSekayogyaM hastiralaMpaTTahastinamiti bhAvaHpratikalpayata-sajIkuruta, hayagajarathapravarayodhakalitAM caturaGginI, atra catuHzabdasyA''tvaM prAkRtasUtreNa, uktairevAzcatuHprakArAM senAM sannAhayata-satraddhAM kuruta, zeSaM prAgvat, 'tae NamityAdi, atra yAvatazabdAt 'purisA bharaheNaMrannA evaMduttAsamANA haTTatuTThacittamAnaMdiA' iti grAhya, idaM cAbhyupagamasUtramizramAjJAkaraNasUtra spaSTamiti, atha bharato digyAtrAyiyAsayAyavidhimakArSIttamAha-'taeNamityAdi, snAnasUtraM pUrvavat, 'haye tyAdi, hayagajarathAH pravarANi vAnAni-vesarAdIni bhaTA-yoddhArasteSAM caDagarapahakaratti-vistAravRndaM, idaM ca dezIzabdadvayaM, tena saMkulayA-vyAptayA senayA sAmiti zeSaH, prathitakIrtirbharatoyatraiva bAhyopasthAnazAlA yatraiva cAbhiSekyaM hastiralaM tatraivopAgacchati upAgatya caaJjanagireH kaTako-nitambabhAgastatsannibhametAvapramANamuccatvenetyarthaH gjpti-raajkuarNnrptirduruddheiti-aaruuddhiti|aaruuddhshckiishyaaRddhyaackrrlopdrshitNsthaanNyaatitdaah 'taeNa'mityAdi, tataH sa bharatAdhipo-bharatakSetrapati saca bharatAdhipadevo'pyato narendraH prastAvAdRSabhasUnuH cakrI ityarthaH, etenAsyaivAlApakasyottarasUtre naridettipadena na paunaruktyamiti, 'hArotthaye tyAdi vizeSaNatrayaM prAgvata, narasiMhaH sUratvAt, narapati svAmitvAt, narendraH paramaizvaryayogAt, naravRSabhaH svIkRtakRtyabharanirvAhakatvAt, 'marudrAjavRSabhakalpo maruto-devAvyantarAdayasteSAM rAjAnaH sannihitAdaya indrAsteSAMmadhye vRSabhA-mukhyAH saudharmendrAdayastatkalpaH-tatsadhza ityarthaH,abhyadhikarAjatejolakSmayAdIpyamAnaiti spaSTaM, prazastaimaGgalazataiH-maGgalasUcakavacanaiH kRtvAstUyamAno bandibhiriti zeSaH, jayasaddakayAloe itiprAgvat, hastiskandhavaraMgataH-prAptaH, kena sahetyAha-'sakoraNTamAlyadAmnA chatreNa dhriyamANena saha, ko'rthaH? yadA nRpo hastiskandhagato bhavati tadA chatramapi hastiskandhagatameva dhriyate, anyathA chatradharaNasyAsaktatvAt, evaM zvetavaracAmarairuddhUyamAnaiH-vIjyamAnaiHsaha iti, tena gayavaI naravaI duruDhe iti pUrvasUtreNa sahAsya bhedaH, adhikArthaprastAvanArthakatvAdasya yakSANAM-devavizeSANA sahanAbhyAMsaparivRtaH, cakravartizarIrasya vyantaradevasahasrAdvayAdhiSThitatvAt, vesapaNecevadhanavaI ti Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 vaizramaNa iva dhanapati amarapateH sannibhayA RddhayA prathitakIttirgaGgAyA mahAnadyA dAkSiNAtyakUle ubhayatra NaMzabdo prAgvat athavA saptamyarthe tRtIyA grAmAkarAdInAM - - prAkprathamArakavarNane yugmivarNanAdhikAre uktasvarUpANAM sahasrairmaNDitAM tadAnIM vAsabahulatvAdbharatabhUmeH stimitamedInIkAM prastutanRpasya prajApriyatvAt stimitA-nirbhayatvena sthirA medinI - bhedinyAzritajano yasyAM sA tathA tAM, bahuvrIhilakSaNaH kapratyayaH, atra medinIzabdena 'tAtsthayAttadavyapadeza' iti nyAyAttanivAsI jano lakSyate, evaMvidhAM vasudhA abhijayan 2 - tatratyAdhipavazIkaraNena svavaze kurvan 2 ityarthaH, ayANi varANi - atyantamutkRSTAni ratnAni - tattajAtidhAnavastUni AjJAvazaMvadIkRtatattaddezAdhipAdiprAbhRtIkRtAni pratIcchan 2- gRNhan 2 taddddivyaM cakraratnamanugacchan, cakraratnagatyaGkitamArgeNa calannityarthaH, yojanaM-catuH krozAtmakaM tadanantaritAbhirvasatibhirvizrAmairvasan 2, ayamarthaekasmAdvizrAmAdyeojanaM gatvA paraM vizrAmamupAdatte iti, yatraiva mAgadhatIrthaM tatraivopAgacchati, tatropAgataH san kiM cakAretyAha- 'uvAgacchittA' ityAdi, upAgatyaca mAgadhatIrthasya dUraMca - viprakRSTaM sAmantaM ca- AsanaM dUrasAmantaM tato'nyatra, nAtidUre nAtyAsanna ityAzayaH, dvAdazayojanAyAmaM navayojanavistIrNa varanagarasadhzaM vijayayuktaH skandhAvAraH - sainyaM tasya nivezaM -sthApanAM karoti, kRtvA ca varddhakiralaM- sUtradhAramukhyaM zabdayati, zabdayitvA ca evamavAdIditi, kimavAdIdityAha'khippAmeva 'tti kSiprameva bho devAnupriya ! mama kRte AvAsaM pauSadhazAlAM ca, tatra pauSadhaMparvadinAnuSTheyaM tapa upavAsAdi tadarthaM zAlA - gRhavizeSaH tAM kuru, kRtvA mama etAmAjJaptikAM pratyarpayeti / 'taeNa 'mityAdi, spaSTaM, navaraM 'AvasahaM' AvAsamiti, atha bharataH kiM cakre ityAha'taeNa 'mityAdi, tataH sa bharato rAjA AbhiSekyAd hastiratnAt pratyavarohati, pratyavaruhya ca yatraiva pauSadhazAlA tatrauvopAgacchati upAgatya ca pauSadhazAlAmanupravizati, anupravizya ca pauSadhazAlAM pramArjayati, pramArNya ca darbhasaMstArakaM saMstRNAti, saMstIrya ca darSmasaMstArakaM durUhatiArohati, Aruhya ca mAgadhatIrthakumAranAmno devasya sAdhanAyeti zeSaH, athavA caturthyarthe SaSThI, tena mAgadhatIrthakumArAya devAya, aSTamabhaktaM samayaparibhASayopavAsatrayamucyate, yadvA aSTamabhaktamiti sAnvayaM nAma, taccaivaM ekaikasmin dine dvivArabhojanaicityena dinatrayasya SaNNAM bhaktAnAmuttarapAraNakadinayorekaikasya bhaktasya ca tyAgenASTamaM bhaktaM tyAjyaM yatra tathA, pragRhNAti, anenAhArapauSadhamuktaM, pragRhya ca pauSadhazAlAyAM 'pauSadhikaH' pauSadhavAn, pauSadhaMnAmehAbhimatadevatAsAdhanArthakavratavizeSo'bhigraha itiyAvat, natvekAdazavratarUpastadvataH sAMsArikakAryacintanAnaucityAt, nanvevamekAdazavratikocitAni tadvayo brahmacaryAdyanuSThAnAni sUtre kathamupAttAni ? aihikArthasiddhirapi saMvarAnuSThAnapUrvikaiva bhavatItyupAyopeyabhAvadarzanArthaM, abhayakumAramantri zrIvijayarAjadhammillAdInAmiva, ata eva paramajAgarUkapuNyaprakRtikAH saMkalpamAtreNa sisAdhayiSitasurasAdhanasiddhinizcayaM jAnAnA jinacakriNo'tisAtodayinaH kaSTAnuSTAne'STamAdI nopatiSThante, kintu mAgadhatIrthAdhipAdi suraH prabhuNA hadi cintitaH san gRhItaprAbhRtakaH sahasaiva sevArthamabhyupaiti yadAhu:- zrIhemacandrasUripAdAH zrIzAntinAthacaritre 119 11 "tato mAgadhatIrthAbhimukhaM siMhAsanottame / jigISurapyanAbaddhavikAro nyaSadat prabhuH // 195 : Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/61 // 2 // tato dvAdazayojanyAM, tasthuSo mAgadhezituH / siMhAsanaM tadA sadyaH, khlpaadmivaaclt|| ityAdi, yattuzrAmaNye jagadguravodurviSahapariSahAdIn, sahantetatkarmakSayAmiti, anenaiva sAdhamyeNa pauSadhazabdapravRttirapi, yathA cAsya pauSadhavratena sAdharmya tathAcAha-brahmacArI-maithunaparityAgI, anenabrahmacaryapauSadhamuktaM, unmuktamaNisuvarNa-tyaktamaNisvarNamayAbharaNaH, vyapagatAni mAlAvarNakavilepanAniyasmAt sa tathA, varNakaM candanaM, anena padadvayena zarIrasatkArapauSadhamuktaM, nikSiptaM--hastato vimuktaM zastra-kSurikAdi musalaM ca yena sa tathA, aneneSTadevatAcintanarUpamekaM vyApAra muktvA'paravyApAratyAgarUpaM pauSadhamuktaM, darbhasaMstAropagata iti vyaktaM, ekaH AntaravyaktarAgAdisahAyaviyogAt advitIyastathAvidhapadAtyAdisahAyavirahAt, aSTamabhaktaM pratijAgrat 2-pAlayan 2 viharati-Asate iti| ____ 'tae NamityAdi, tataH sa bharato rAjA'STamabhakte pariNamati-pUryamANe, paripUrNaprAye, ityarthaH,anavartamAnanirdezaHAsannAtItatvAt satsAmIpye' ityanena,pauSadhazAlAtaH pratiniSkAmati, pratiniSkamyaca yatraivabAhyopasthAnazAlA tatraivopagAcchati,upAgatyaca kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvAcaivamavAdIt-kSiprameva bho devAnupriyA! hayagajarathapravarayodhakalitAMcaturaGginI senAM satrAhayata, catamro ghaNTAzchatrikaikadizi tatsadbhAvAt avalambitA yatra sa tathA taM, cakAraH samucaye, sacAzvarathamityatrayojanIyaH, azvavahanIyo ratho'zvarathoniyuktobhayapArzvaturaGgabho ratha ityarthaH, anenAsya sAMgrAmikarayatvamAha, taM pratilpayata-sajjIkuruta itikRtvA-kathayitvA AdizyetyarthaH, majjanagRhamanupravizatIti, anupavisittA' ityAdi, anupravizya ca prajjanagRhaM samuktAjAlAkulAbhirAme ityAdi, tathaiva prAguktAsthAnAdhikAragamavadityarthaH, yAvad dhavalamahAmeghanirgato yAvanmajanagRhApratiSkAmati, pratiniSkramya ca hayagajarathapravaravAhanayAvatpadAt 'bhaDacaDagarapahagarasaMkula tigrAhA, senAe(vaI)pahiAkittI' ityAdi prAgvat, atra niSThitapauSadhasya satomAgadhatIrthamabhiyiyAsorbharatasya yatsnAnaMtaduttarakAlabhAvibalikarmAdyartha, yadAha zrIhemacandrasUripAdAH AdinAthacaritre / // 1 // "rAjA sarvArthaniSNAtastato balividhiM vyaghAt / yathAvidhi vidhijJA hi, vismaranti vidhiM na hi / / " iti, atra ca sUtre'nuktamapi balikarma "vyAkhyAto vizeSapratipatti"riti nyAyena grAhyamiti atha kRtasnAnAdividhirbharato yaccakre tadAha ma.(62)taeNaMse bharahe rAyA caugdhaMTeAsarahaMduruDhe samANe hayagayarahapavarajohakaliAe saddhiM saMparivur3e mahayAbhaDabaDagarapahagaravaMdaparikkhitte cakkarayaNadesiamagge anegarAyavarasahassANuAyamaggemahayA ukkiTThasIhaNAyabolakalakalaraveNaMpakhumiamahAsamuddaravabhUaMpivakaremANe 2 purathimadisAbhimuhe mAgahatittheNaM lavaNasamudaM ogAhai jAva se rahavarassa kuSparA ullaa| ___ -tae NaM se bharahe rAyA turage nigiNhaI 2 tA rahaM Thavei 2 tA dhanu parAmusai, tae NaM taM airugNayabAlacaMdaiMdadhanusaMkAsaMvaramahisadariadappiadaDhaghaNasiMgaraiasAraM uragavarapavaragavalapavaraparahuamamarakulaNIliNiddhadhaMtadhoapaTTa niuNoviamisimisiMtamaNirayaNaghaMTiAjAla ForP Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 197 parikhitaM taDitaruNakiraNatavaNijabaddhaciMdhaMdadaramalayagirisiharakesaracAmaravAladdacaMdaciMdhaM kAlahariarattapIasukkilabahuNhAruNisaMpiNaddhajIvaM jIviaMtakaraNaM calajIvaMdhanUMgahiUNa se naravaI usaMca varavairakoDiaMvairasAratoMDa kaMcaNamaNikaNagarayaNadhoiThThasukayapuMkhaM anegamanirayanavivihasuviraiyanAmaciMdhavaisAhaM ThAIUNa ThANaM AyatakaNNAyataM ca kAUNa usumudAraM imAI vayaNAI tattha bhANia se naravaI vR. 'taeNa'mityAdi, tataHsa bharato rAjAcaturghaNTamazvarathamArUDhaH san hayagajarathapravarayodhakalitayA, arthAt senayA iti gamyaM, sArddha saMparivRto 'mahayA' iti mahAbhaTAnAM caDagarattivistAravantaH 'pahagaratti' samUhAsteSAM yadavRndaM-samUho vistAravatasamUha ityarthaH, tena parikSiptaH-- parikaritaHcakraratnAdezitamArga, anekeSAM rAjavarANAM-AbaddhamukuTarAjJAMsahasrAranuyAtaH-anugato mArga-pRSThaM yasya sa tathA, mahatA tAratareNa utkRSTi-Anandadhvani siMhanAdaHpratItaH bolovarNavyaktirahitodhvani kalakalazca-taditarodhvanistallakSaNo yo ravastena prakSubhito-mahAvAyuvazAdukallolo yo mahAsamudrastasya ravaM bhUGa prAptA'viti sautro dhAturiti vacanAd mUta-prAptamiva digmaNDalamiti gamyate kurvannapi cazabdo'tra ivAdezo jJAtavyaH / pUrvadigabhimukho mAgadhanAmnA tIrthena-ghaTTenalavaNasamudramavagAhate-pravizati, kiyadavagAhateityAha-yAvat se' tasya rathavarasya kUrparAviva kUparI kUrparAkAratvAt piJjanake iti prasiddhau rathAvayavI ArcI syAtAM, ata eva sUtravalAdanyatra etadAsannabhUto rathacakranAbhirUpo'vayavo vivakSyate, ydaah||1|| "rathAGganAbhidvayasaM, gatvA jalanidherjalam / rathastasthau rthaagrsthsaarthiskhlitairhyaiH||" iti| 'tae NamityAdi, tataH sa bharato rAjA turagAn nigRhNAti, atra turagAviti dvivacanena hayadvike vyAkhyAyamAne sUtrArthasiddhau satyAmapivaradAmasUtrehayacatuSTayasyavakSyamANatvAtbahuvacanena vyAkhyA, nigRhya ca rathaM sthApayati, sthApayitvA ca dhanuH paramRzati-spRzati, athayAzaMparAmamarza tAzaMdhanurvarNayannAha-'taNaNamityAdi, tato-dhanuHparAmarzAnantaraMsa narapatirimAni-vakSyamANAni vacanAni 'bhANIatti abhANIditi sambandhaH, kiM kRtvetyAha-dhanugRhItvA, kiMlakSaNamityAha-tat-prasiddha acirodgato yo bAlacandraH-zuklapakSadvitIyAcandrastena yattu uttarasUtre paMcamicaMdovamamiti tadAropi- taguNasyAtivakratAjJApanArthamiti, indradhanuSA ca vakratayA sannikAzaM-saddazaMyattattathA, taH darpitodvayoH samAnArthayoratizayavAcakatvena saJjAtadAtizayo yo varamahiSaH-pradhAnaseribho vizeSaNa- paranipAtaH prAkRtatvAt tasya DhAni-nibiDapudgalaniSpannAni jata eva ghanAni-nicchidrANi yAni zrRGgAgrANi tai racitaM sAraM ca yattattathA, uragavaro-bhujagavaraH pravaragavalaM-varamahiSazrRGgapravaraparabhRto-varakokilo bhramarakulaM-madhukaranikaronIlI-gulikA etAnIva snigdhaM-kAla-kAntimatamAtamivadhmAtaMca-tejasAjvaladdhautamivadhItaMca-nirmalaM pRSThaM-pRSThabhAgoyasyatattathA, nipuNena shilpinaaopitaanaaN-ujjvaalitaanaaN| 'misimisiMtattidedIpyamAnAnAMmaNiralaghaNTikAnAMyajjAlaM tena parikSiptaM-veSTitaMyattattathA taDidiva-vidyudiva taruNAH-pratyagrAH kiraNA yasya tattathA, evaMvidhasya tapanIyasya sambandhIni baddhAni cihnAni-lAJchanAni yatra tattathA, dardaramalayAbhidhau yau girI tayoryAni zikharANi Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3/62 tatsambandhino ye kesarAH - siMhaskandhakezAH cAmaravAlAH -- camarapucchakezAH, eSAM coktagiridvayasatkAnAmatisundaratvenopAdAnaM, arddhacandrAzca khaNDacandrapratibimbAni citrarUpANi etAddazAni cihanAni yatra tattathA, yasya dhanuSi siMhakesarAH badhyante sa mahAn zUra iti zauryAtizayakhyApanArthaM, camaravAlabandhanaM arddhacandrapratibimbarUpaM ca zobhAtizayArthamiti, kAlAdivarNAyAH 'hAruNi' ti snAyavaH zarIrAntarvaprastAbhi sampinaddhA - baddhA jIvA - pratyaJja yasya tattathA, jIvitAntakaraNaM zatrUNAmiti gamyaM, Izadhanurmukto bANo'vazyaM ripujayItyarthaH, calajIvamiti vizeSaNaM tvetadvarNakavRttau SaSThAGge zrI abhayadevasUribhirna vyAkhyAtamiti na vyAkhyAyate, yadi ca bhUyassu jambUdvIpaprajJaptisUtrAdarzeSu 6zyamAnatvAd vyAkhyAtaM vilokyate tadA TaNkArakaraNakSaNecalA - caJjalA jIvA yasya tattathA punaH kiMkRtvetyAha 'usuM ca ' tti iSu ca gRhItvA, tameva vizinaSTi-varavajramayyI koTayau - ubhayaprAntI yasya sa tathA, bahuvrIhilakSaNaH kapratyayaH, varavajravat sAraM - abhedyatvenAbhaGguraM tuNDaM - mukhavibhAgo bhallIrUpo yasya sa tathA taM kAJcabaddhA maNayaH - candrakAntAdyA kanakabaddhAni ratnAni - karketanAdIni pradezavizeSe yasya sa dhauta ita dhIto nirmalatvAt iSTo - dhAnuSkAnAmabhimataH sukRto - nipuNazilpinA nirmitaH puMkhaH - pRSThabhAgo yasya sa tathA taM, anekairmaNiratnairvividhaM - nAnAprakAraM suviracitaM nAmacinhaM nijanAmavarNapaktirUpaM yatra sa tathA taM punarapi kiM kRtvetyAha vaizAkhaM - vaizAkhanAmakaM sthAnaM - pAdanyAsavizeSarUpaM sthitvA - kRtvA, vaizAkhasthAnaMka caivaM119 11 'pAdau savistarau kAryoM, samahastapramANataH / vaizAkhasthAnake vatsa !, kUTalakSyasya vedhane // / ' iti, bhUyo'pi kiM kRtvetyAha- iSumudAraM- udbhaTaM AyataM - prayatnavad yathA bhavatyevaM karNaM yAvadAyataM - AkRSTaM kRtvA imAni vacanAnyabhANIditi, anvayayojanaM tu pUrvameva kRtaM, kAni tAni vacanAnItyAha- sU. (63) haMdi sugaMta bhavaMto bAhirao khalu sarassa je devA / nAgAsurA suvaNNA tesiM khu namo paNivayAmi / / vR. haMdi iti satye, tena yathAzayaM vadAmItyarthaH, athavA haMdIti sambodhane, zrRNvantu bhavantuH, zarasya - prayuktasya bahistAt-tvagbhAge ye devA adhiSThAyakAstvagdADharyAkAriNaste ityarthaH, khalu vAkyAlaGkAre, te ke ityAha - nAgA asurAH suparNA - garuDakumArAH tebhyaH khuH - nizcaye namo'stu vibhaktiparinAmAt tAn praNipatAmi- namaskaromi, nama ityanena gatArthatve'pi praNipatAmIti pUnarvacanaM bhaktyatizayakhyApanArtaM, anena zaraprayogAya sAhAyyakartRRNAM bahirbhAgavAsinAM devAnAM sambodhanamuktaM, athAbhyantarabhAgavarttidevAnAM sambodhanAyAha sU. (64) haMdi suNaMtu bhavaMto abmiMtarao sarassa je devA / nAgAsurA suvaNNA savve me te visayavAsI // vR. handIti prAgvat, navaraM abhyantarato garbhabhAge zarasya ye'dhiSThAyakAstaddADharyAdikAriNa ityarthaH, te'tra sambodhyA ityarthaH, sarve te devA mama viSayavAsino - mama dezavAsina ityarthaH, sUtre caikavacanaM prAkRtatvAt, idaM ca vacanaM sarve ete devA madAjJAvazaMvadatvena madiSTasya zaraprayogasya Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 199 sAhAyakaM kariSyantItyAzayeneti, yathA'trAdicaritrAdau zarasya puMkhamukharUpaM devAdhiSThAtavyaM sthAnadvayamadhikamuktamasti tattayoH zare prAdhAnyakhyApanArtha, nanu yadyete devA AjJAvazaMvadAstarhi namaskAryatvamanupapavyaM sthAnadvayamadhikamuktamasti tattayoH zare prAdhAnyakhyAphnArthaM, nanu yadyete devA AjJAvazaMvadAstahi namaskAryatvamanupapatraM, ucyate, kSaNiyANAM zastrasya namaskAryatve vyavahAradarzanAt cakraratnasyeva, tena tadadhiSThAtanAmapi svAbhimatakRtyasAdhakatvena namaskAryatvaM nAnupapannamiti, itikRtvA-nivedya idhuM nisRjti-muati| mU. (65)itikaDDa usu nisiraitti-'parigaraNigariamajho vAuDuasobhamANakosejo citteNa sobhae dhaNuvareNa iMdobba paccakhaM / / vR.atha bharatasyaitatprastAvavarNanAya padyadvayamAha-'parigara'tti parikareNa-mallakacchabandhena yuddhocitavastrabandhavizeSeNetyarthaH, nigaDitaM-subaddhaM madhyaM yasya sa tathA, vAtena-prastAvAt samudravAtenodbhUtaM-uliptaM zobhamAnaM kauzeyaM-vastravizeSo yasya sa tathA, citreNa dhanurvareNa zobhate sa bharata ityadhyAhAraH, indra iva pratyakSaM-sAkSAttAguktasvarUpaM mahAcApaM / mU. (66) taMcaMcalAyamANaM paMcamicaMdovamaM mhaacaavN| chaai vAme hatthe naravaiNo taMmi vijayaMmi / / vR.caJcalAyamAnaM-saudAminIyamAnaM kAntijJAtkAreNetyarthaH,AropitaguNatvena paJcamIcandropamaM 'chajjaitti rAjate 'rAjeragghachajjasaharIharahA iti prAkRtasUtreNa rUpasiddhi, vAmahaste narapateriti, tasmin vijaye-mAgadhatIrthezasAdhane iti / / mU. (67) tae NaM se sare bharaheNaM rannA nisaTTe samANe khippAmeva duvAlasa joaNAiM gaMtA mAgahatitthAdhipatissa devassa bhavaNaMsi nivaie, taeNaM se mAgahatitthAhivaI deve bhavaNaMsi saraM nivaiaMpAsaira tA Asurutte ruDhe caMDikkie kuvie misimisemANe tivaliaMbhiuDiM niDAle sAharai 2 tA evaM vayAsI-kesaNaM bho esa apasthiapatthae duraMtapaMtalakkhaNe hInapuNNacAuddase hirisiriparivajiejeNaM mama imAe eANuruvAe divvAe deviddhIe vivvAe devajuIe divveNaM divvANubhAveNaM laddhAe pattAe abhisamaNNAgayAe uppiM appussue bhavaNaMsi saraM nisiraittika? sIhAsaNAo abbhuDhei 2 tA jeNeva se nAmAhayaMke sare laddhAe pattAe abhisamannAgayAe uppiM appussue bhavaNaMsi saraM NisiraittikaTu sIhAsaNAo abbhuDhei 2 tA jeNeva se nAmAhayake sare teNeva uvAgacchai ra ttA taM nAmAhayaMkaMsaraM geNhai nAmaMkaaNuppavAei nAmakaM aNuppavAemANassa ime eArUve abbhatthie ciMtie patthie manogae saMkappe samuppajitthA-uppanne khalu bho!! jaMbuddIve dIve bharahe vAse bharahe nAmaMrAyA cAuraMtacakkavaTTI taMjIameaMtIapacuppaNNamaNAgayANaM mAgahatitthakumArANaM devANaM rAINamuvatthANIaMkarettae, taMgacchAmiNaMahaMpibharahassa ranno uvatthANIaM karemittikaTTha evaM saMpehei saMpehettA hAraM mauDaM kuMDalANi a kaDagANi a tuDiANi a vatthANi aAbharaNANi asaraMca nAmAhayaMkaM mAgahatityodagaMca geNhai giNhittA tAe ukkiTThAe turiAe cavalAejayaNAe sIhAesigyAe uddhaAedivAe devagaIe vIIvayamANe 2 jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchai 2 ta aMtalikhapaDivaNNe sakhiMkhiNIAI paMcavaNNAI vatthAIpavara parihie karayalapariggahiaMdasaNahaM sirajAva aMjaliM kaTubharahaM rAyaMjaeNaM vijaeNaM Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/67 vaddhAvei 2 tA evaM vayAsI- abhijie NaM devANuppiehiM kevalakappe bharahe vAse puracchimeNaM mAgahatitthamerAe taM ahannaM devA0 visayavAsI ahannaM devA ANattIkiMkare ahannaM devA0 puracchimille aMtavAle taMpaDicchaMtuNaM devA0 mamaMimeAsave pIidANaMtikaTTahAraMmauDaMkuMDalANi akaDagANi ajAvamAgahatitthodagaMca uvaNei, taeNaM se bharahe mAgahatitthakumArassa imeyArUvaM pIidANaM paDicchai ra ttA mAgahatitthaku0sakkArei sammANei 2 tA paDivisajjei taeNaM se bharahe rAyA rahaM parAkttei 2 ttA mAgahatityeNaM lavaNasamuddAo paJcuttarai ra ttA jeNeva vijayakhaMdhAvAraNivese jeNeva bAhiriA uvaTTANasAlA teNeva uvAgacchai 2 tA turae nigiNhai 2 tA rahaM Thavei 2 rahAo pacoruhati ra ttA jeNeva majjhaNadhare teNeva uvAgacchati 2 majaNadharaM anupavisai ra ttA jAva sasivva piadaMsaNe naravaI majaNadharAo paDinikkhamai ra ttA jeNeva bhoaNamaMDave teNeva uvAgacchai 2 tA bhoaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae aTThamabhattaM pArei2 ttA bhoaNamaMDavAo paDinikkhamai 2 tA jeNeva bAhiriA uvaTThANasAlA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 tA sIhAsaNavaragae puratyAbhimuhe nisIai 2 tA aTThArasa seNippaseNIo saddAvei 2 tA evaM vayAsI khippAmevabho! devANuppiyA ussukkakaM ukkaraMjAva mAgahatitthakumArassa devassa aTTAhiaM mahAmahimaM kareha 2 tA mama eamANatti paJcappiNaha, tae NaM tAo aTThArasa seNippaseNIo bharaheNaM raNNA evaM vuttAo samANIo haTTa jAva kareMti 2 tA eamANatti pnycppinnti| tae NaM se divve cakkarayaNe vairAmayatuMbe lohiakkhAmayArae jaMbUNayaNemIe nAnAmaNi khurappathAlaparigae maNimuttAjAlabhUsie saNaMdighose sakhiMkhiNIe divye taruNaravimaMDalaNibhe nAnAmaNirayaNaghaMTiAjAlaparikhite savvouasuramikusumaAsattamalladAme / ataMlikkhapaDivaNNe jakkhasahassasaMparibuDe divvadatuDiasahasaNNiNAdeNaM pUrete veva aMbaratalaM nAmeNa ya sudaMsaNe naravaissa paDhame cakkarayame mAgahatitthakumArassa devassa aTThAhiAe. mahAmahimAe nivvattAe samANIe AuhadharasAlAo paDinikkhamai 2 tA dAhiNapacchatthimaM disiM varadAmatitthAmimuhe payAe yAvi hotyaa| vR. 'tae NaM ityAdi, tataH sa zaro bharatena rAjJA nisRSTaH san kSiprameva dvAdaza yojanAni gatvA mAgadhatIrthAdhipaterdevasya bhavane nipatitaH, tataH kiM vRttamityAha-'taeNa'mityAdi, tataH sa mAgadhapatirdevo bhavane arthAt svakIye zaraM nipatitaM pazyati dRSTA ca Azu-zIghraM ruptaHkrodhodayAdvimUDhaH, 'rupalupacavimohane' iti vacanAt, sphuritakopaliGgovA, ruSTaH-uditakrodhaH cANDikyitaH-sAtacANDikyaH, prakaTitaraudrarUpa ityarthaH, kupitaH-pravRddhakopodayaH, 'misimisemANe'ttikrodhAgninAdIpyamAna iva, ekArthikA vaite zabdAH kopaprakarSapratipAdanArthamuktAH, trivalikA-tisaH valayaH-prakopotthalalATarekhArUpAyasyAMsA tathA tAM bhRkuTiM-kopavikRtabhrUrUpAM saMharati-nivezayati, saMhatya ca evamavAdIta, kimavAdIdityAha 'kesaNa mityAdi, kesatti-kaH ajJAtakulazIsahajatvAdanirdiSTanAkaH sakAraH prAkRtazailIbhavaH 'maNasA vayasA kAyasA' ityAdivat Namiti prAgvat bho iti sambodhane devAnAM eSaHbANaprayoktA aprArthitaM-kenApyamanorathagocarIkRtaM prastAvAt maraNaM tasya prArthako abhilASI, Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 201 ayamartha yomayA saha yuyutsuH sa mumUSureveti, durantAni-duSTAvasAnAni prAni-tucchAnilakSaNAni yasya sa tathA, hInAyAM puNyacaturdazyAMjAtohInapuNyacAturdazaH, tatra caturdazI kila tithirjanmAzritA puNyA pavitrA zubhAitiyAvat bhavati, sAcapUrNA'tyantabhAgyavato janmani bhavati ata AkrozatA itthamuktaM, kvacid "bhinnapuNNacAuddase'tti, tatra bhinnAparatithisaGgamena bhedaM prAptA puNyacaturdazI tasyAM jAta iti, hriyA-lajjayA zriyA-zobhayA ca parivarjitaH yo Namiti pUrvavat mama asyAHpratyakSAnubhUyamAnAyAH etadrUpAyAH etadeva na samayAntare bhaGguratvAdirUpAntarabhAk rUpaM-svarUpaM yasyAH sA tathAtasyAdivyAyAH-svargasambhavA yAH pradhAnAyAvA devAnAmRddhi-zrIbhavanaratnAdisampat tasyAH / evaM sarvatra, navaraMdyuti-dIptizarIrAbharaNAdisampattasyAH yutirvA-iSTaparivArAdisaMyogalakSaNA tasyAH divyena-pradhAnena devAnubhAvena-bhAgyamahimnA'thavA divyena-devasambandhivA'nubhAvena-acintyavaikriyAdikaraNamahimnAsaha 'pitA putreNa sahAgata' ityAdivat, labdhyAjanmAntarArjitAyAH prAptAyA-idAnImupasthitAyAH abhisamanvAgatAyAH-bhogyatAM gatAyAH upari AtmanA utsuko-manasotkaNThulaH parasampatyabhilASI padavyatyayAdutsukAtmA vA bhavane nisRjati, itikRtvA siNhaasnaadbhyttisstthtiiti| utthAnAnantaraM yatkarttavyaM tadAha-"jeNeva se nA ityAdi, yatraiva sa nAmarUpo'hataHakhaNDitaH aGakaH-cinhaM yatra sa tathA nAmAtra ityarthaH, evaMvidhaH zarastatraivopAgacchati, taM nAmAhatAjhaMzaraMgRhNAti nAmakaManupravAcayati-varNAnupUrvIkrameNa paThati, nAmakamanupravAcayato'yaMvakSyamANa etadrUpo-vakSyamANasvarUpaH Atmanyadhi adhyAtma tatra bhava AdhyAtmikaH AtmaviSaya ityarthaH,saGkalpazcadvidhA-dhyAnAtmakaH cintAtmakazca, tatra AdhaH sthirAdhyavasAyalakSaNastathAvidhadhDha-saMhananA-diguNopetAnAM dvitIyazcalAdhyavasAyalakSaNastaditareSAmiti, tayormadhye'yaM cintitaHcintArUpazcetaso'navasthitatvAt, sa cAnabhilASAtmako'pi syAdityata aah-praarthitHpraarthnaavissyH| ayaM mama manorathaH phalegrahirbhUyAdityabhilASAtmaka ityarthaH, manogato-manasyeva yo gato nabahirvacanenaprakAzita iti, saGkalpaH samudapadyata, tamevAha-utpannaH khaluH-nizcaye bho ityAmantraNe vicArAbhimukhyakaraNAya svAtmana eva, teneha mAgadhakumAreti yojyaM, jambUdvIpe dvIpe bharate varSe bharato nAma rAjAcAturantacakravartI tat-tasmAjItametat atItapratyutpannAnAgatAnAM 'mAgadhatIrthakumArANA mitimAgadhatIrthasyAdhipati kumAromAgadhatIrthakumAHmadhyapadalopena samAsaH, kumArapadavAcyatvaM cAsya nAgakumArajAtIyatvAt, tatrAmakAnAMdevAnAMrAjJAM-naradevAnAMupasthAnika prAbhRtaM . kartuM tad gacchAmi Namiti prAgvat ahamapi bharatasya rAjJa upasthAnikaM karomi, itikRtvA-iti manasikRtya evaM-vakSyamANaM nijaddhisAraM saMprekSate-pAlocayati, tataH kiM karotItyAha____- 'saMpehettA ityAdi,samprekSya ca hArAdIni pratItAnicakAraH sarvatra samuccaye zaraMca bharatasya pratyarpaNAya nAmAhataM nAmAhatAGkamiti nirdeze kartavye lAghavArthamitthamupanyAsaH yadvA nAma AhataM-lakSaNayAlikhitaMyatra satathAtaM mAgadhatIrthodakaMca rAjyAbhiSekopayogietAni gRhaNAtIti sambandhaH, tadanantaraM kiM vidadheityAha- 'giNhittAtAeukkiTThAe' ityAdi, gRhItvAca tayA divyayA devagatyAgatyAlApakavyAkhyAprAgvatnavaraM siMhayA-siMhagatisamAnayA atimahatAbalenArabdhatvAt, Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/67 yaJca pUrvaRSabhadevanirvANa-kalyANAdhikAregatyAlApakakathanaM yAvatpadena atraca tatkathanaM vistareNa tadvicitratvAt sUtrakArapravRtteriti mantavyaM, yatraiva bharato rAjA tatraivopAgacchati upAgatya cAntarikSapratipano-nabhogatodevAnAmabhUmicAritvAtsakiMkiNIkAni-kSudraghaNTikAbhisahagatAni paJcavarNAni ca vastraNipravaraM vidhipUrvakaM yathA syAttathAparihitaH parihitavAn, yathApaJcavarNAni vastrANi parihitavAn tathA kiMkiNIrapItyarthaH, kimuktaM bhavati? kiMkiNIgrahaNena tasya naTAdiyogyaveSadhAritvadarzanena bhRzaM tasya bharate bhakti prakaTitA, athavA kiMkiNIsamutthazabdena sarvajanasamakSaM sevako'smi na tu channamiti jJApanArtha tatsahita upAgataH,athavA sakiMkiNIkAni-baddhakiMkiNIkAni, tadvandhazca zobhAtizayAoM, karatalaparigRhItaMdazanakhaM zirasAvatamastake'aliM kRtvA bharataMrAjAnaMjayena vijayena varddhayati, varddhayitvA caivamavAdIt, atra prAgvavyAkhyAnamiti / kimavAdIdityAha 'abhijie Na'mityAdi, abhijitaM-AjJAvazaMvadIkRtaM devAnupriyaiH-vandyapAdaiH kevalakalpaM sampUrNatvAt viSayavAsI-dezavAsI ata evAhaM devAnupriyAnAmAjJaptikikaraH-- AjJAkArI sevakaH, ahaMdevAnupriyANAM paurastyaH-pUrvadikasambandhI antaM tvadAdezyadezasambandhinaM pAlayati-rakSayatiupadravAdibhyaityantapAlaH pUrvadigdezalokAnAMdevAdikRtasamastopadra-vanivAraka ityarthaH, 'ahannaM devANuppiANaM' ityAdipadAnAM bhinnabhinnaprakAreNa yojanIyatvAdatrana paunaruktyaM, tapratIcchantu-gRhNantu devAnupriyA ! mama idam-agrata upanItaM etadrUpaM pratyakSAnu-bhUyamAnasvarUpaM prItidAnaM-santoSadAnaM prAmRtarUpamityarthaH, itikRtvA-vijJapya hArAdikamupanayatiprAbhRtIkarotIti, 'taepamityAdi, tataHsa bharato rAjA mAgadhatIrthakumAranAmno devasya idametadrUpaM prItidAnaM taprItyutpAdanArthamalubdhatayA pratIcchati-gRhNAti, pratISya ca mAgadhatIrthakumAM devaM satkArayati vastrAdinA sanmAnayati taducitapratipatyA satkArya sanmAnya ca prtivisrjytisvsthaangmnaayaanumnyte| tataH sa bharatorAjA rathaMparAvarttayati-bharatavarSAbhimukhaM karoti, parAvartya ca mAgadhatIrthena lavaNasamudrAt pratyavatarati pratyavatIrya ca yatraiva vijayaskandhAvAranivezo yatraiva ca-bAhyA upasthAnazAlA tatraivopAgacchatiupAgatya caturagAnigRhNAti nigRhya carathaM sthApayatisthApayitvA ca rathAt pratayavarohati pratyavaruhya ca yatraiva majjanagRhaM tatraivopAgacchati upAgatya ca majjanagRhamanupravizati anupravizya jAvati yAvatkaraNAt saMpUrNa snAnAlApako vAcyaH sasivva piadaMsaNe' iti vizeSaNaM yAvat, saca prAgvat, narapatirmajjanagRhAtpratiniSkAmatipratiniSkamya cayatraiva bhojanamaNDapastatraivo-pAgacchati upAgatyaca bhojanamaNDape sukhAsanavaragataH sannaSTamabhaktaM pArayati pArayitvA ca bhojana-maNDayAtpratiniSkAmatipratiniSkramya ca yatraiva bAhyopasthAnazAlA yatraiva ca siMhAsanaM tatraivopA- gacchati upAgatya ca yAvasiMhAsanavaragataH pUrvAbhimukho niSIdati niSadya ca aSTAdaza zreNiprazreNIH zabdayati zabdayitvA caivamavAdIditi, atra sUtre yAvacchabdo lipipramAdApatita eva zyate, saMgrAhakapadAbhAvAt, anyatra tadagamAdAvadazyamAnatvAceti, khippAmeve'ti, sarvaM prAgvat, yathA rAjAjJAM paurA vidadhustathA cAha 'tae Na'mityAdi, vyaktaM, tato mAgadhatIrthakumAradevavijayASTAhikAmahAmahimAnantaraM Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 203 cakraralaM kIdRzaM ka ca saJcacAretyAha-- 'tae Na'mityAdi, tatastaddivyaM cakraralaM vajramayaM tumbaM - arakanivezasthAnaM yatra tattathA, lohitAkSararatnagayA arakA yatra tattathA, jAmbUnadaM - pItasuvarNaM tanmayo nemi-dhArA yatra tattathA, nAnAmaNimayaM antaH kSuraprAkAratvAt kSuraprarUpaM sthAlaM-- antaH paridhirUpaM tena parigataM yattattathA, maNimuktAjAlAbhyAM bhUSitaM, nandi - bhambhAmRdaGgAdirdvAdazavidhasUryasamudAyastasya ghoSastena sahagataM yattattathA, sakiGkiNIkaM kSudraNTikAbhi sahitaM, divyamiti vizeSaNasya prAguktatve'pi prazastatAtizayakhyAnArthaM punarvacanaM taruNaravimaNDalanibhaM nAnAmaNiratnaghaNiTAkAjAlena parikSiptaM sarvato vyAptaM / 'savvoua' ityAdi vizeSaNacatuSTayaM prAgvat nAmnA ca sudarzanaM narapateH - cakriNaH prathamaMpradhAnaM sarvaratneSu tasya mukhyatvAdvairivijaye sarvatrAmoghazaktikatvAcca cakraratnaM, prathamazabdasya 'paDhame caMdayoge' ityAdau pradhAnArthakatvena prayogadarzanAntredamasaGgatibhAg vyAkhyAnamiti, mAgadhatIrthakumArasya devasya aSTAhikAyAM mahAmahimAyAM nivRttAyAM satyAM AyudhagRhazAlAtaH pratiniSkrAmati pratiniSkramya ca dakSiNapazcimAM dizaM nairRtIM vidizaM pratIti zeSaH, varadAmatIrthAbhimukhaM prayAtaMcalitaM cApyabhavat, ayaM bhAvaH - zuddhapUrvAsthitasya zuddhadakSiNavarttivaradAmatIrthaM vrajataH AgneyyA vidizAgamane -pratIcidizAgamane vakraH panthAH tenaivamuktaM yacca RSabhacaritre"dakSiNasyAM varadAmatIrthaM prati yayau tataH / 119 11 cakraM taccakravartI ca, dhAtuM prAdirivAnvagAd !!" ityuktaM tanmUlajigamiSitadigvivakSaNAt, yaccAtra cakraratnasya pUrvataH dakSiNadizi gamanaM tatsRSTikrameNa digvijayasAdhanArtham / mU. (68) tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM dAhiNapazcatthimaM disiM varadAmatitthAbhimuhaM payAtaM cAvi pAsai 2 ttA haTThaTTha0 koDuMbiapurise saddAvei 2 ttA evaM vayAsI- khippAmeva bho devANuSpiA ! hayagayaraha pavara cAuraMgiNi sennaM saNNAheha AbhisekaM hatthirayaNaM paDikappehattikaDa majaNadharaM anupavisa ra ttA teNeva kameNaM jAva dhavalamahAmehaniggae jAva se avaracAmarAhiM uddhavvamANIhiM 2 mAiavaraphalayapavaraparigarakheDayavaravammakavayamADhIsahassakalie - ukkaDavaramauDatirIDapaDAgajhayavejayaMticAmaracalaMtachattaMdhayAra kalie asikhevaNikhaggacAvaNArAyakaNayakappaNisUlalauDabhiMDimAladhaNuhatoNasarapaharaNehi a kAlaNIlaruhirapIasukillaaNegaciMdhasayasaNNiviTTe apphoDiasIhaNAyacheliahayahesi ahatthigulugulAiaanegarahasyasahassadhaNaghaNeMtaNIhammamANasaddasahieNa jamagasamagabhabhAhoraMmakiNitakhara muhimugaMdasaMkhi aparilivaccagaparivAiNivaMsaveNuvIpaMcimahatikacchabhirigisigiakalatAlakaM sAlakaradhANutthideNa / mahatA saddasaNNiNAdeNa sayalamavi jIvalogaM pUrayaMte balavAhaNasamudaeNaM evaM jakkhasaha- saparivuDe vesamaNe ceva dhanavaI amarapatisaNNimAi iddhIe pahiakittI gAmAgaranagarakheDakabbaDa taheva sesaM jAva vijayakhaMdhAvAraNivesaM karei 2 ttA vaddhairayaNaM saddAvei 2 tA evaMvayAsI- khippAmeva bhodeva0 ! mama AvasahaM posahasAlaMca karehi, mameamANattiaMpaJcappiNAhi / bR. 'tae Na' mityAdi, tataH sa bharato rAjA taddivyaM cakraratnaM dakSiNapazcimAM dizaM prati varadAmatIrthAbhimukhaM prayAtaM cApi pazyati, dRSTavA ca haTTatuTThatti AlApakAdipadaikadezagrahaNAt Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/68 sampUrNAlApako grAhyaH,sacAyaM-'haTTatuTThacittamANadie' ityAdikaH prAguktaeva, kauTumbikapuruSAn zabdayatizabdayitvAcaivamavAdIt, 'khippAmeva tti prAgvyAkhyAtArtha, atra lAghavArthamatidezavAkyenAha-tenaiva krameNa-pUrvoktasnAnAdhikAra-sUtraparipATyA tAvad vAcyaM yAvad 'dhavalamahAmehaniggae' ityAdi nigamanasUtra, tadanuyAvacchetava-cAmarairuddhUyamAnairityantaM rAjakuJjarAdhirohaNasUtraM vAcyamiti, athayathAbhUto bharato varadAmatIrthaprAptoyathAcatatra skandhAvAranivezamakarottathA''ha, atracasUtrevAkyadvayaM, tatracAdivAkyetahevasesamityatidezapadena sUcite granthe jeNeva varadAmatitye teNeva uvAgacchai' ityanenAnvayayojanA kAryA, sA caivam-sa bharato yatraiva varadAmatIrtha tatraivopAgacchatIti, dvitIyavAkye ca vijayaskandhA- vAranivezaM karei ityaneneti, kiMlakSaNa ityAha- 'mAiya'tti hastapAzitaM varaphalakaM-pradhAnakheTakaM yaiste tathA pravaraH parikaraH-pragADhagAtri- kAbandhaH kheTakaM ca yeSAM te tathA, phalakaM dArumayaM kheTakaM ca vaMzazalAkAdimayamiti na paunaruktyaM, varavarmakavacamAtyaH-sannAhavizeSA yeSA te tathA, eSAM cavizeSastatkalAkuzalebhyoveditavyaH, yathAvamalohakutUhalikAmayaMityAdi teSAM sahasra-vRndavRndaiH kalitoyaH satathA, rAjJAM hiprayANasamaye yuddhAGgAnAMsaha saJcaraNasyAvazyakatvAta, utkaTavarANiunnatapravarANi mukuTAni pratItAni kirITAni-tAnyeva zikharatrayopetAni patAkA-laghupaTarUpA dhvajA-bRhatpaTarUpAvaijayantyaH-pArzvatolaghupatAkikAdvayayuktAH patAkAeva, cAmarANicalanti chatrANi teSAM sambandhi yadandhakAraM-chAyArUpaM tena kalitaH, atrAndhakArazabdAntasamAsapadAgre ArSatvAttRtIyaikavacanalopodraSTavyaH kalitaiti capRthagevatena vakSyamANAnantarasUtrekalitazabdo yojanIyo'nyathA tatasthacakArasya nairaryukyApatteH,yadvAatra samasto'pikalitazabdazcakArakaraNabalAdeva tatrApi yojanIya iti, prastutavizeSaNasyAyaM bhAvArthaH calatazcakriNomukuTAdikAtatasainyasyacachatravyatiriktA sAmagrI tathA astiyathA'dhvani manAgapiAtapaklezo nAstIti, atra bharatasainyasambaddhA chAyA bharatasya vizeSaNatvena sambaddhayate, sainyakRto jayaH svAminyeveti vyavahAradarzanAta, punarbharatameva vizinaSTi-asayaH-khagavizeSAH kSipyante sIsakaguTikA Abhiriti kSepiNyo-hathanAliriti lokaprasiddhA khaDagAH sAmAnyataH cApA:-kodaNDAH nArAcA:-sarvalohabANAH kaNakA-bANavizeSAH kalpanyaH-kRpANyaH zUlAnipratItAni lakuTA:-pratItAH bhindipAlA--hastakSepyAH mahAphalA dIrghA AyudhavizeSAH dhanUMSivaMzamayabANAsanAni kirAtajanagrAhyANi tUNAH-tUNIrAH zarAH-sAmAnyato bANAH ityAdibhi praharaNaiH, atra cakAreNa pUrvavizeSaNasthaH samasto'samasto vA kalitazabdo yojyaH, tena taiH saMyukta iti, digvijayodyatAnAM rAjJAM hi zastrANi senAsahavartIni bhavantItijJApitaM, kathamuktapraharaNaiH kalita kAle tyAdi,atra rudhirazabdo raktArtha tena kAlanIlaraktapItazuklAni jAtitaH paJcavarNAni vyaktitastu tadavAntarabhedAdanekarUpANi yAni cihnazatAni tAni santriviSTAni yeSu tadyathA syAttathetikriyAvizeSaNatayA bodhyaM, ko'rthaH?-rAjJAMhizastradhyakSAstattajAtIttadezIyazastrANAM nirvilamba parijJAnAya zastrakozeSu uktarUpANi cihnAni nivezayanti zastreSu ca tattadvarNamayAn kezAn karvantItyarthaH, atha tUryasAmagrIkathanadvArA bharatameva vizinaSTi-AsphoTitaM-karAsphoTarUpaMsiMha-nAdaH-siMhasyevazabdakaraNaM cheliatti seMTitaMharSotkarSeNasItkArakaraNaM Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 205 hayaheSitaM - turaGgamazabda: hastigulugulAyitaM - gajagarjitaM anekAni yAni rathazatasahasrANi yeSAM / 'ghaNaghaNeMta 'tti anukaraNazabdastathA nihanyamAnAnAmazvAnAMca totrAdijazabdAstaiH sahitena tathA yamakasamakaM-yugapat bhambhA - DhakkA horambhA -mahADhakkA ityAdi tUryapadavyAkhyA prAguktatruTitAGgakalpadrumAdhikArato jJeyA navaraM kalo- madhurastAlo - ghanavAdyavizeSaH kaMsatAlA prasiddhA karadhmAnaM - parasparaM hastatADanaM etebhya utthitaH - utpanno yastena mahatAzabdasanninAdena sakalamapi jIvalokaM - brahmANDaM pUrayan, balaM - caturaGgasainyaM vAhanaM - zibikAdi etayoH krameNa samudayovRddhiryasya sa tathA Namiti vAkyAlaGkAre, athavA balavAhanayoH samudayena yukta iti gamyaM, evamuktena prakAreNa bharatacakrivizeSaNatvenetyarthaH, mAgadhatIrthaprakaraNoktAni yakSasahanAsamparivRta ityAdIni vizeSaNAni grAhyANi, tatra sUtre sAkSAllikhitAnIti, atha prathamavAkye atra likhitAni 'tahevasesa'mityatidezapadena sUcitAni ca vizeSaNAni vAcayitRNAM saukumAryAyaikIkRtya likhyante, yathA 'jakkhasahassasaMparivuDe vesamaNe caiva dhanavaI saNNibhAe iTIe pahiakittI gAmAgaranagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuddapaTTaNAsamasaMvAhasahassamaMDiaM thimiameiNIaM vasuhaM abhijiNamANe 2 aggAI varAI rayaNAI paDicchamANe 2 taM divvaM cakkarayaNaM anugacchamANe 2 joaNaMtariAhiM vasahIhiM vasamANe 2 jeNeva varadAmatitthe teNeva uvAgacchai' tti vyAkhyAca prAgvat, atha dvitIyavAkye'pi atroktavizeSaNasahito yAvatpadasUcito grantho likhyate yathA- 'uvAgacchittA varadAmatitthassa adUrasAmaMte duvAlasajoaNAyAmaM navajoaNavicchinnaM varaNagarasaricchaM vijayakhaMdhAvAraNivesaM karei' tti prAgvat, atha tataH kiM cakre ityAha- 'karittA' ityAdi, sarvamuktArthaM atha rAjA''jJaptayanantaraM kI g varddhakiranaM kIdRzaM ca vainayikamAcacAretyAha- mU. (69) tae NaM se AsamadoNamuhagAmapaTTaNapuravarakhaMdhAvAragihAvaNavibhAgakusale egAsItipadeSu savveSu caiva patthUsu negaguNajANae paMDie vihiSNU paNayAlIsAe devayANaM vatthuparicchAe nemipAsesu bhattasAlAsu koTTaNisu a vAsaparesu a vibhAgakusale chejje vejjhe a dAnakamme pahANabuddhI jalayANaM bhUmiyANa ya bhAyaNe jalathalaguhAsu jaMtesu parihAsu a kAlanANe taheva sahe vatthuppaese pahANe gabbhiNikaNNarukkhavalliveDhiaguNadosaviANae guNaDDhe solasapAsAyakaraNakusale causaTThivikappavitthiyamaI naMdAvatte ya vaddhamANe sotthiaruaga taha savvaobhaisaNNivese a bahuvivese uiMDiadevakoTTadArugirikhAyavAhaNavibhAgakusale / vR. 'tae Na' mityAdi, tatastadvarddhakiratnamahaM kiM karavANi Adizantu devAnupriyA itikarttavyamityuditvopatiSThate, rAjAnamiti zeSaH, rAjJa AsanamAyAtItyarthaH ityanvayayojanamagretana padaiH saha kArya, kIdRzaM tadvarddhakiratnamityAha-- AzramAdayaH prAgvyAkhyAtArthA navaraM skandhAvAragRhA- paNAH pratItAH eteSAM vibhAge vibhajane ucitasthAne tadavayavanivezane kuzalam, athavA'purabhavanagrAmANAM ye koNAsteSu nivasatAM doSAH / 119 11 , zvapacAdayo 'ntyajAtAsteSveva vivRddhimAyAnti // ' ityAdiyogyAyogyasthAnavibhAgajJaM ekAzItiH padAni - vibhAgAH pratidaivataM vibhaktavyavAstukSetrakhaNDAnItiyAvat tAni yatra tAni tathA evaMvidheSu vAstuSu - gRhabhUmiSu sarveSu caivacatuHSaSTipadazatapadarUpeSucAstuSu caivazabdaH samuccaye, sa ca vAstvantaraparigrahArtha, anekeSAM guNAnAmu Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 3/69 palakSaNAddoSANAMcajJAyakaM, paNDAjAtAasyeti tArakAditvAdite paNDitaM-sAtizayabuddhimat, atha yadi vAstukSetrasyaikAzItyAdyA vibhAgAstarhi tAvatAM vibhAgAnAM vibhAjakAstAvatyo devatA bhaviSyantItyAzaGkayAha-vidhijJaM-pazcacatvAriMzato devatAnAM ucitsthaanniveshnaardhnaadividhijnymityrthH| paJcacatvAriMzato'pi devAnAmekAsItyAdipadavAstunyAsastathA tacchilpizAstranusAreNa daya'te,etatsaMvAdanAya sUtradhAramaNDanakRtavAstusAroktirapi likhyate, // 1 // "catuHSaSTayA padairvAstu, pure rAjagRhe'rcayet / ekAzItyA gRhe bhAgaH, shtNpraasaadmnnddpe|| // 2 // IzaH 1 parjanyo 2 jaye 3 ndrau 4, sUryaH 5 satyo 6 bhRzo7 namaH 8 / agni 9 pUSA 10tha vitatho 11, gRhakSata 12 yamau 13 tataH / / // 3 // gandharvo 14 bhRGgarAja 15zca, mRgaH 16 pitRgaNa 17 stathA / dauvAriko'tha 18 sugrIva 19 puSpadantau 20 jalAdhipaH 21 // ||4||asurH 22 zoSa 23 yakSmANau 24, rogo 25'hi 26 mukhya 27 eva ca / bhalvATa 28 soma 29 giraya 30 stathA bAhye'diti 31 diti 32 // ||5||aapo 33 'pavatsA 34 vIze'ntaH, sAvitraH 35 savitA 36'gnigI / indra 37 indrajayo 38'nyasmin, vAyau rudra 39zva rudrarAT 40 // // 6 // madhye brahmA 41 'sya catvAro, devAH praacyaadidiggtaaH| aryamAkhyo 42 vivasvAM 43 zca, maitraH 44 pRthvIdharaH 45 krmaat|| // 7 // IzakoNAdito bAhye, varakI 1 ca vidArikA 2 / pUtanA 3 pApA 4 rAkSasyo, hetukAdyAzca niSpadAH / / // 8 // catuHSaSTipadairvAstu, madhye brahmA catuSpadaH / aryamAdyAzcaturbhAgA, dviyaMzA mdhykonngaaH|| // 9 // bahiH koNeSvarddhabhAgAH, zeSA ekapadAH surAH / ekAzItipade brahmA, nvaaryaadyaastussttpdaaH|| // 10 // dvipadA madhyakoNe'STau, bAhye dvaatriNshdekshH| zate brahmASTasaGkhyAMzo, bAhyakoNeSu sArddhagau / / // 11 // aryamAdyAstu vasvaMzAH, zeSAH syu pUrvavAstuvat / hemaralAkSatAdyaistu, vAstukSetrAkRtiM likhet // // 12 // abhyarcya puSpagandhADhayairbalidadhyAjyamodanam / dadyAt surebhyaH sosArairnamo'ntai mabhi pRthak // // 13 // vAstvAraMbhe pravezevA, zreyase vAstupUjanam / akRte svAminAzaH syAt, tasmAtpUjyo hitaarthibhiH|| -atraca varAhamihirokta ekAzItipadasya sthaapnaavidhiryN||14|| "ekAzItivibhAge daza 2 pUrvottarAyatA rekhaaH| aMtastrayodaza surA dvaatriNshdvaahykosstthsthaaH||" iti| Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 - 207 atha prakRtaM prastUyate-'vatthuparichAe tti, atra cazabdo'dhyAhAryastena vAstuparIkSAyAM ca vidhijJamiti yojyN| // 1 // "gRhamadhye hastamitaM khAtmA paripUritaM punaH zvabhram / yadyUnamaniSTaM tat same samaMdhanyamadhikaM cet // " ityAdi, athavA vAstUnAM paricchade-AcchAdana-kaTakambAdibhirAvaraNaM tatra vidhijJa yathArhakaTambAdiviniyojanAtU, tathA nemipArveSu-sampradAyagamyeSubhaktazAlAsa-rasavatIzAlAsu koTTanISu-kohUM-durgasthAyirAjasatkaMnayanti-prApayanti yAyirAjJAmiti vyutpatyA koTTanyaH-yAH koTTagrahaNAya pratikoTTabhittaya utthApyante tAsu, cazabdaH samuccaye, tathA vAsagRheSu-zayanagRheSu vibhAgakuzalaM-yathaucityenavibhAjakaM, caHsamuccaye, tathA chedyaM-chedanAha kASThAdi vedhyaM-vedhanA, tadevacaHsamuccayedAnakarma-anAtha girikaraktasUtreNa rekhAdAnaMtatrapradhAnabuddhi, tathAjalagAnAMjalagatAnAM bhUmikAnAMjalottaraNArthakapadyAkaraNAya bhAjanaM yathaucityena vibhAjakaM,caH samuccaye, unmagnAnimagnAnadyAdhuttare tasyaitAzasAmarthyasya supratItatvAt, jalasthalayoH sambandhinISuguhAsviva guhAsusuraGgAsvityarthaH tathA yantreSu-ghaTIyantrAdiSuparikhAsu-pratItAsu, caH puurvvtkaaljnyaanecikiirssitvaastuprshstaaprshstlkssnnprijnyaane| // 1 // "vaizAkhe zrAvaNe mArge, phAlgune kriyate gRham / ___ zeSamAseSu na punaH, pauSo baaraahsmmtH||" ityAdike, tathaiveti vAcyAntarasaMgrahe zabde-zabdazAstra sarvakalAvyutpattaretanmUlakatvAt vaastuprdeshe-gRhkssetraikdeshe| // 1 // "aizAnyAM devagRhaM mahAnasaMcApi kaarymaagneyyaam| naiRtyAM bhANDopaskaro'rtha dhAnyAni maarutyaam||" ityAdigRhAvayavavibhAge zAstraktavidhividhAne pradhAnaM-mukhyaM garmiNyo-jAtagA DoDakitA vallayaH phalAbhimukhavallaya ityarthaH kanyA iva kanyA:-aphalA athavA dUraphalA vA vallayaH vRkSAzcavAstukSetraprarUDhA valliveSTitAni-bhAve ktapratyayavidhAnAtvalliveSTanAni-vAstukSetrodgatavRkSeSvArohaNAni eteSAM ye guNadoSAsteSAM vijJAyaka- vizeSajJa, te ceme--"garbhiNIvalliAstuprarUDhA AsannaphaladA, kanyA ca sA tatraiva nAsatraphalA, vRkSAzca plakSavaTAzvatthodumbarAH prazastAH AsanAHkaNTakinoripubhayadA"ityAdi,prahazastadrumakASThaM vAgRhAdiprazastaM valliveSTitAni prazastavallisambandhIni prazastAni gRhamahISu nacAprazastavallisambadhIni, enamevArthamAha varAha: ||1||"shstrossdhidrubhltaamdhuraa sugandhA, snigdhA samAna zuSirA ca mahInRpAnAm ___ apyadhvani zramavinodamupAgatAnAM, dhatte zriyaM kimuta shaashvtmndiressu||" punastadeva vizeSayannAha-guNAnyaH-prajJAdhAraNAbuddhihastalAghavAdiguNavAn SoDaza prAsAdAH-sAntanasvastikAdayo bhUpatigRhANi teSAM karaNe kuzalaH, catuHSaSTivikalpAH gRhANAM vAstuprasiddhAH tatravistRtA-amUDhA matiryasyasatathA, vikalpAnAM catuHSaSTirevaM-pramodavijayAdIni SoDazagRhANipUrvadvArANi svastanAdIni SoDaza dakSiNadvArANi dhanadAdIni SoDaza uttaradvArANi durbhagAdIni SoDaza pazcimadvArANi sarvamIlane catuHSadhiriti, nandyAvarte-gRhavizeSe evamagreta Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/69 navizeSaNeSvapi, caH samuccaye, varddhamAne svastike rucake tathA sarvatobhadrasanniveze ca bahurvizeSaH -prakAro jJeyatayA karttavyatayA ca yasya tat tathA, sUtre ca kacit saptamIlopaH prAkRtatvAt, nandyAvarttAdigRhavizeSastvayaM varAhoktaH- 119 11 208 "nandyAvarttamalindaiH zAlAkuDyAt pradakSiNAntagataiH / dvAraM pazcimamasmin vihAya zeSANi kAryANi // dvArAliMdo'ntagataH pradakSiNo'nyaH zubhastatazcAnyaH / tadvacca varddhamAne dvAraM tu na dakSiNaM kAryam // aparAnta gato'lindaH prAgantagatau tadutthitau cAnyau / tadavadhividhRtazcAnyaH prAgdvAraM svastikaM zubhadam // apratiSiddhAlindaM samantato vAstu sarvatobhadram / nRpavibudhasamUhAnAM kAryaM dvAraizcaturbhirapi // punastadeva vizinaSTi - Urdhva daNDe bhava uddaNDikaH, bhavArthe ikaH, arthAt dhvajaH, devAHindrAdipratimAH koSThaH- uparitanagRhaM dhAnyakoSTho vA dArUNi vAstUcitakASThAni girayo--durgAdikaraNArthaM janAvAsayogyAH parvatAH khAtAni - puSkariNyAdikAni vAhanAni - zibikAdIni eteSAM vibhAge kuzalaM, dhvajavibhAgastvevaM || 9 || " daNDaH prakAze prAsAde, prAsAdakarasaGkSayayA / sAndhakAre punaH kAryo, madhyaprAsAdamAnataH // ia tassa bahuguNaddhe thavaIrayaNe nariMdacaMdassa / tavasaMjamanivviTTe kiM karavANItuvaTThAI / mU. (70) vR. zeSaM tattadagranyebhyo'vaseyaM, ityuktaprakAreNa bahuguNADhyaM tasya narendracandrasyaH bharatacakriNaH sthapatiralaM- varddhakiralaM tapaHsaMyamAbhyAM karaNabhUtAbhyAM nirviSTaM - labdhamiti nirviSTaM - labdhamiti, kiM karavANItyAdi tu prAyojitameva, athopasthitaH san varddhakiryakarottadAhaso devakammavihiNA khaMdhAvAraM nariMdavayaNeNaM / AvasahabhavaNakaliaM karei savvaM muhutteNaM // pU. (71) bR. 'sodeva' ityAdi, sa varddhaka devakarmavidhinA - devakRtyaprakAreNa cintitamAtrakAryakaraNarUpeNetyarthaH - skandhAvAraM narendravacanena AvAsA - rAjJAM gRhANi bhavanAnItareSAM taiH kalitaM karoti sarvaM muhUrttena nirvilambamityarthaH / mU. (72) karettA pavaraposahadharaM karei 2 ttA jeNeva bharahe rAyA jAva evamANattiaM khippAmeva paJcappirs, sesaM taheva jAva majjaNadharAo paDinikkhamai 2 ttA jeNeva bAhiriA uvaTThANasAlA jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai / // 2 // // 3 // // 4 // vR. kRtvA ca pravarapauSadhagRhaM karoti, kRtvA ca bharo rAjA yAvatpadAt 'teNeva uvAgacchai 2 ttA' iti grAhyam, etAmAjJaptikAM kSiprameva pratyarpayati, 'sesaM taheve' tyAdi sarvaM prAgvat / mU. (73) (uvAgacchittA) tate NaM taM dharaNitalagamaNalahuM tato bahulakkhaNapasatthaM himavataMkaMdaraM taraNivAya saMvaddhiacittatiNisadaliaM jaMbUNayasukayakUbaraM kaNayadaMDiyAraM Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 209 pulayavariMdaNIlasAsagapavAlaphalihavararayaNaleDumaNividumavibhUsiaM aDayAlIsAraraiyatavaNijapaTTasaMgahi ajuttatuMbaM padhasiapasi anismianavapaTTapariNiDiaM visiThThalaTTaNavalohabaddhakamma hariparahaNarayaNasarisacakaM kakkeyaNaiMdaNIlasAsagasusamAhiabaddhajAlakaDagaM pasattavicchinnasamadhuraM puravaraM ca guttaM sukiraNatavaNijajuttakaliaM kaMkaTayaNijuttakappaNaM paharaNANujAyaM asrarrdhaNumaMDalaggavarasattikoMtatomarasarasayabattIsatoNaparimaMDiaM / kaNagarayaNacittaMjuttaM halImuhabalAgagayadaM tacaM damo ttiataNasolli akuMdakuMDayavarasiMdu vArakaMdalavarapheNaNiga rahArakAsampagAsadhavalehiM amaramaNapavaNajaiNacavalasigghagAmIhiM cauhiM cAmarAkaNagavibhUsiaMgehiM turagehiM sacchattaM sajjhayaM saghaMTaM sapaDAgaM sukayasaMdhikammaM susamAhi asamarakaNagagaMbhIratullaghosaM varakupparaM sucakkaM varanemImaMDalaM varaghArAtoMDaM varavairabaddhatuMbaM varakaMcaNabhUsiaM varAyariaNimmiaM varaturagasaMpattaM varasArahisusaMpaggahiaM varapurise varamahArahaM durUDhe ArUDhe pavararayaNaparimaMDiaM kaNayakhiMkhiNIjAlasomiaM aujjhaM soAmaNikaNagataviapaMkayajAsu aNajalaNajaliasuatoMDarAgaM / guMjaddabaMdhujIvagarahiMgulagaNigarasiMdUraruilakuMkumapArevayacalaNaNayaNakoiladasaNAvaraNaraitAtiregarattAsogakaNagakesuagayatAlu suriMdagovagasamappabhappagAsaM biMbaphalasilappavAlautisurasarisaM savvouasurahikusuma AsattamalladAmaM UsiaseajjhayaM mahAmeharasia - gaMbhIraniddhaghosaM sattuhi ayakaMpaNaM pabhAe a sassirIaM nAmeNaM puhavivijayalaMbhaMti vissutaM lovissutajaso'hayaM cAuraghaMTaM AsarahaM posahie naravaI durUDhe / taNaM se bharahe rAyA cAughaMTaM AsarahaM durUDhe samANe sesaM taheva dAhiNAmimuhe varadAmatityeNaM lavaNasamudde ogAhai jAva se rahavarassa kupparA ullA jAva pIidANaM se, navariM cUDAmaNi ca divvaM uratyagevijagaM soNiasuttagaM kaDagANi a tuDiANi a jAva dAhiNille aMtavAle jAva aTThAhiaM mahAmahimaM kareti 2 tA eamANattiaM paJcappiNati / taeNa se divve cakkarayaNe varadAmatitthakumArassa devassa aTThAhiAe mahAmahimAe nivvattAe samANIe AuhagharasAlAo paDinikkhamai 2 tA aMtalikkhapaDivaNNe jAva pUraMte ceva aMbaratalaM uttarapacatthimaM disiM pabhAsatityAbhimuhe payAte yAvi hotyA / tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM jAva uttarapaJcatthimaM disiM taheva jAva paJcatthimadisAbhimuhe pabhAsatittheNaM lavaNasamudde ogAhei 2 tA jAva se rahavarassa kupparA ullA jAva pIidAnaM se navaraM mAlaM mauDiM muttAjAlaM hemajAlaM kaDagANi a tuDiANi a AbharaNANi asaraMca nAmAhayaMkaM pabhAsatitthodagaM ca giNhai 2 tA jAva paJcatthimeNaM pabhAsatitthamerAe ahannaM devANuSpiANaM visayavAsI jAva paJcatthimille aNtvaale| sesaM taheva jAva aTThAhiA nivvattA / vR. ('uvAgacchittA) tate Na 'mityAdi, upAgatya ca Namiti prAgvat taM prasiddhaM varapuruSobharatacakrI varamahArathaM ArUDha iti sambandhaH, kI zamityAha - dharaNitalagamane laghu- zIghraM zIghragAminamityarthaH, kIzo varapuruSa ityAha- tataH sarvatra jayasambhAvanAjanitapramodarasapulakitatayA vistIrNa praphullahadaya ityarthaH, atha punA rathaM vizinaSTi - bahulakSaNaprazastaM himavaH- kSudrahimavadgireH 13 14 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/73 nirvAtAni-vAtarahitAni yAni kandarAntarANi-darImadhyAni tatra saMvarddhitAzcitrA-vividhAstinizA-rathadrumAsta eva dalikAni-dArUNi yasya taM, sUtre ca padavyatyayaH aarsstvaat| jAmbUnadasuvarNamayaM sukRtaM-sughaTitaM kUvaraM-yugandharaM yatra taM, kanakadaNDikAH-- kanakamayalaghudaNDarUpAH arAyatrataM, pulakAnivarendranIlAni sAsakAniralavizeSAHpravAlAni sphaTikavararatnAnicapratItAni leSTavo-vijAtiralAni maNayaH-candrakAntAdyAHvidrumaH-pravAlavizeSaH anayozca varNAditAratamyakRto vizeSo bodhyaH tairvibhUSitaM, racitAH pratidizaM dvAdaza 2 sadbhAvAt aSTAcatvAriMzadarA yatra te tathA, vizeSaNasya paranipAtaH prAkRtatvAt / tapanIyapaTTai raktasvarNamayapaTTakairloke mahalU iti prasiddhaiH saMgRhIte-4DhIkRte tathA yukte-ucite nAtimahatI ityarthaH tataH padatrayasya karmadhArayaH etAze tumbe yasya sa tathA taM, pragharSitAH-prakarSeNadhRSTAH prasitAH-prakarSeNabaddhAHIddazA nirmitA-nivezitAH navAH---ajIrNA paTTAH-paTTikA yatra tattathAvidhaM yatpRSThaM-cakraparidhirUpaM yalloke pUMThI iti prasiddhaM tatpariniSTitaM-suniSpanna kAryanirvAhakatvena yasya sa taM, atra padavyatyayaH prAkRtatvAt, viziSTalaSTeatimanoje nave-sadyaske lohavardhe-ayazcarmarajjuke tayoH karma-kAryaM yatra sa taM, ayamarthaH-- tatra rathe ye'vayavAste lohavardhAbhyAM baddhA iti, hari-vAsudevastasya praharaNaratnaM-cakraM 'cakkamusalajohI ti vacanAt tatsaze cakre yasya sataM, karketanendranIlazaskarUparalatrayamayaM suSTu-samyagAhitaM-nivezitaMkRtasundarasaMsthAnamityarthaH IzaMbaddhaMjAlakaTakaM-jAlakasamUho yatra sa tathA taM, ayaM bhAvaH-rathaguptau jAlakapadavAcyA sacchidraracanAviziSTA avayavavizeSA bahavastatra zobhA janayantIti, tathA prazastA vistIrNA samA--avakA dhUryatra sa taM, puramiva guptaM samantataH kRtavarUthaM, rathehi prAyaH sarvatolohAdimayI AvRtirbhavati, puravaradRSTAntakathanenAyamarthaH yathA puraMgopurabhAgaparityAgena samantatovapraguptaM bhavitatathA'yamapyArohasthAnasArathisthAne vihAya gupta iti, sukiraNaM-zobhamAnakAntikaM yattapanIyaM-raktaMsuvarNaM tanmayaMyokaM tena kalitaM, yokreNa hi voDhaskandhe yugaMbaddhayata iti, atraca etatsUtrAdarzeSu tavaNijjajAlakali miti pATho 'zuddhaevasambhAvyate, AvazyakacUrNI asyaiva pAThasya darzanAta, kaMkaTakA:-satrAhAsteSAM niyuktAsthApitA kalpanA-racanA yatra satathA taM, yathAzobhaMtatra sannAhAH sthApitAH santIti bhAvaH, tathA praharaNairanuyAtaM-bhRtamityarthaH, etadeva vyaktitaAha-kheTakAni pratItAnikaNakA-bANavizeSAH dhaSi maNDalAyAH-taravArayaH varazaktayaH-trizUlAni kuntA-mallAH tomarAzca-bANavizeSAH zarANAM zatAni yeSu tAzA ye dvAtriMzatUNA-bhastrakAstaiH parimaNDita-samantataH zobhitaM kanakaralacitraM / tathA yuktaM turagairityanena sambaddhayate, kiMviziSTarityAha halImukhaM rUDhigamyamiti balAko bakaH gajadantacandrau pratItau mauktikaM-muktAphalaM taNasolliatti-mallikApuSpaM kundaM- zvetaH puSpavizeSaH kuTajapuSpANi-varasinduvArANi nirguNDIpuSpANi kandalAni-kandalavRkSavizeSa- puSpANi varaphenanikaro hAro-muktAkalApaH kAzAH-tRNavizeSAsteSAM prakAzaH-aujvalyaM tadvaddhavalaiH amarA-devA manAMsi-cittAni pavano-vAyustAn vegena jayatIti amaramanaHpavana-jayinaH, ata eva ca-palazIghraM-atizIghraM gAmino-gamanazIlAH, tataH padadvayakarmadhArayaH, taizcaturmi-catuHzaGkhyAkaiH tathA cAmaraiH kanakaizca Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 211 bhUSitamaGgaM yeSAM te tathA taiH, cAmarasya strItvaM ArSatvAt / atha punA rathaM vizinaSTi-sacchatraM sadhvajaM saghaNTaM sapatAkamiti prAgvat, sukRtaM-suSTu nirmita sandhikarma-sandhiyojanaM yatra sa taM, susamAhitaH-samyagayathocitasthAnanivezito yaH samarakaNakaH-saMgrAmavAdyavizeSastasya vIrANAM vIrarasotpAdakatvena tulyo gambhIroghoSaH-cItkArarUpo dhvaniryasya sa taM, padavyatyayaH prAkRtatvAt, vare kUpara pijanake iti prasiddhe yasya sa taM, sucakravaranemImaNDalaM-pradhAnacakradhArAvRtaMvare-zobhamAnedhUstuMDe-dhUrvIkUbareyasya sataM, varava.rvaddhe tuMbe yasya sa taM, varakAJcanabhUSitaM, varAcArya-pradhAnazilpI tena nirmitaM varaturagaiH samprayuktaM varasArathinA suSThu saMpragRhItaM svAyattIkRtamiti, iha ca cakrAdInAM punarvacanaM rathAvayaveSu pradhAnatAkhyApanArtha / 'varapurise' ityAdi tu pUrvaM yojitaM, 'durUDhe ArUDhe' ityatra samAnArthakaM padadvayopAdAnaMsukhArUDhatAjJApanArthaM, athavA duruDhe ityasya sautrazabdasya vivaraNarUpo'yamArUDhazabda iti, athArthAntarArambhArthaM punaruktirna doSAyeti uktamevArtha nAmaprakaTanAya rathasyArohakAlaprakaTanAya cAha-'pavararayaNaparimaMDiamityAdi, pravaratnaparimaNDitaM kanakakiGkiNIjAlazobhitaM, ayodhya-manabhibhavanIyamityarthaH, saudAminI-vidyut, taptaMyatkanakaM taccAnalottIrNa raktavarNabhavatItitaptazabdena vizeSitaMpaGkajaM-kamalaM tacca sAmAnyato raktavarNyate 'jAsuaNa'ttijapAkusumaMjvalita-jvalano-dIptAgniatra padaviparyAsaHprAkRtazailIbhavaHzukasya tuNDaM-mukhaM eteSAmiva rAgo-raktatA yasya sa taM / gujArddha-raktikArAgabhAgaH bandhujIvakaM-dvipraharavikAzipuSpaMraktaH-saMmardito hiMgulakanikaraH sindUraM-pratItaM ruciraM kuDamaM-jAtyaghusRNaM pArApatacalanaH pratItaH kokilanayane padavyatyayaH ArSatvAt dazanAvaraNaM adharoSThaM tacca sAmudrike'tyaruNaM vyAvarNyate iti ratidomanoharo'tiraktaH-adhikAruNo'zokataru IdRzaM ca kanakaM kiMzukaMpalAzapuSpaM tathA gajatAlu surendragopako-varSAsu raktavarNakSudrajantuvizeSa ebhi samA-sadhzAprabhA-chaviryasya tathA evaMvidhaH prakAzaH-tajaHprasaro yasya sa taM, bimbaphalaM-golhakaM 'silappavAlaMti atra azlIlazabda iva zriyaM lAtIti RphiDAditvAllatve zlIlaM evaMvidhaM yatpravAla zlIlapravAlaM-parikarmitavidrumaH zilApravAlaM vA vidrumaH uttiSThatsUraH udgacchatsUryasteSAM saddazaMsarvartukAni-SaDtubhavAni surabhINi kusumAni-agrathitapuSpANi mAlyadAmAni ca-grathitapuSpANi yatra sataM, ucchritaH-UrvIkRtaH zvetadhvajo yatra sa taM, mahAmeghasya yadrasitaM-garjitaM tadvad gambhIraH snigdho ghoSo yasya sa taM, zatruhRdayakampanaM,prabhAteca aSTamatapaHpAraNakadinamukhecaturghaNTamazvarathaM pauSadhikaH-AsanapAritapauSadhavrato narapatirAruDha iti sambandhaH, sazrIkaM nAmnA pRthvIvijayalAbhamiti vizrutaM, atrArUDhaH puruSo bhUvijayaM labhate iti sAnvarthanAmakamityarthaH, kIzo narapatirityAha-lokavizrutayazAH, ahataM-kacidapyavayave'khaNDitaM sarvatrAskhalitapracAraM vA rathamityarthaH / rathArohAnantaraM bharataH kiM cakre ityAha_ 'tae NamityAdi, tataH sa bharato rAjA caturghaNTamazvarathamArUDhaH san zeSaM tathaiveti, kiyatparyantamityAha- 'jAva dAhiNAbhimuhe' ityAdi, zeSaM sUtraM mAgadhatIrthagamAnusAreNa jJeyaM, athoktaM yAvaddakSiNAbhimukho varadAmatIrthena varadAmanAmnA'vataraNamArgeNa lavaNasamudramavagAhate, Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/73 'sesaM taheva'tti vacanAt 'hayagayarahapavarajohakaliAe saddhiM saMparivuDe mahayA bhaDacagarapahagaravaMdaparikhitte cakkarayaNadesiamaggoaNegarapavarasahassamANuAyamagge mahayA ukkiTThasIhaNAyabolakalakalaraveNaM pakkhubhiamahAsamuddaravabhUaMpiva karemANe 2' ityantaM sUtraM dRzyaM, kiyahUraM lavaNasamudramavagAhate ityAha yAvattasya rathavarasya kuurpraavaano bhavataH, atra yAvacchabdo na saMgrAhyapadasaMgrAhakaH kintu jalAvagAhapramANasUcanArtha, "jAva pIidANaMti, atrApi mAgadhadevasAdhanAdhikAroktaM sUtraM tAvadvaktavyaM yAvatrItidAna, setasyatIrthAdhipasurasya prItidAnazabdenopacArAtprItidAnArthakavivakSitacUDAmaNyAdi vastUcyate, atra tu 'jAva dAhiNille aMtavAle' iti sUtrasyAgrato nyAsAnyathAnupapatyA tasya grahaNaM jJeyaM, na tu dAnaM, tasya 'jAva aThThAhiaMmahAmahimaM kareMtitti sUtrasthayAvacchabdena gRhItatvAt, tenAyamathaH- prItidAnanimittakacUDAmaNyAdivastugrahaNapratipAdakasUtraM yAvadvaktavyamiti, tatrAyaM piNDArtha-turaganigrahaNarathasthApanadhanuHparAmarzazaramokSakopotpAdakopApanodanijarddhisArasaMprekSa-NaprItidAnasUtrANi mAgadhatIrthasUtrAdhikAravajJeyAnIti, navaramayaMvizeSaH prItidAnecUDAmaNiMca divyaM-manoharaM sarvaviSApahArI zirobhUSaNavizeSa urasthaH-vakSobhUSaNavizeSa praiveyaka-grIvAbharaNaM zroNisUtrakaM-kaTimekhalAM kaTakAni-ca truTikAni ca, kiyaDUraM vaktavyamityAha-yAvaddAkSiNAtyo 'hamantapAla iti, prItivAkyaprAbhRtopaDhaukanabharatakRtatasvIkaraNadevasanmAnanavisarjanarathaparAvRttiskandhAvArapratyAgamanamajjanagRhagamanasnAnabhoja naraNazreNiprazreNi -zabdanAdipratipAdakasUtravaktavyam, kimantamityAha-aSTAdaza zreNiprazreNayo'STAhikAMmahAmihamAM prakurvanti, etAmAjJaptikAM prtyrpyntiiti| __atha prabhAsatIrthAdhipasAdhanAyopakramate-'tae NamityAdi, sarva prAgvat, navaraM uttarapazcimAM-vAyavI dizaM zuddhadakSiNavarttino varadAmatIrthataH zuddhapazcimAvartini prabhAse gamanAya itthameva pathaH saralatvAt, anyathA varadAmataH pazcimAgamane anuvAridhivelaMgamanena prabhAsatIrthaprAptidreNa syAditi, prabhAsanAmatIrthaM yatra sindhunadI samudraM pravizati, atha tAIkcakrartanaM dRSTvA yanna pazcaketadAha-'taeNamityAdi, sarvaMpUrvavat, paraMprItidAne vizeSaH,tameva ca sUtre darzayati'navari'tti navaraM mAlAM-ratnamAlAM mauliM-mukuTaM muktA-jAlaM-divyamauktikarAziM hemajAlaMkanakarAzimiti / 'sesaMtaheva'tti zeSaM-uktAtiriktaMprItidAnopaDhaukanasvIkaraNa-surasanmAnavisarjanAdi tathaiva-mAgadhasurAdhikAra iva vaktavyaM, AvazyakacUrNau tu varadAmaprabhAsasurayoH prItidAnaM vyatyAsenoktamiti / atha sindhudevIsAdhanAdhikAramAha mU. (74)taeNaMse divve cakkarayaNe pabhAsatitthakumArassadevassa aTTAhiAe mahAmahimAe nivvattAe samANIe AuhaghasAlAo paDinikkhamai ra tA jAva pUrete ceva aMbaratalaM siMdhUe mahAnaIe dAhiNilleNaM kUleNaM puracchimaM disiM siMdhudevIbhavaNAbhimuhe payAte Avi hotthaa| tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM siMdhUe mahAnaIe dAhiNileNaM kUleNaM purathimaM disiM siMdhudevIbhavaNAmimuhaM payAtaM pAsairattA haTTatuTThacitta taheva jAva jeNeva siMdhUe devIe bhavaNaM teNeva uvAgacchairattA siMdhUe devIe bhavaNassa adUrasAmaMte duvAlasajoanAmaM navajoyaNavicchinnaM varaNagarasArichaMvijayakhaMdhAvAraNivesaMkareijAva siMdhuedevIebhavaNassa adUrasAmaMte Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 213 duvAlasajo aNAyANaM navajoyaNavicchinnaM varaNagarasAricchaM vijayakhaMdhAvAraNivesaM karei jAva siMdhudevIe aTTamabhataM pagiNhai 2 ttA posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva dabmasaMthArovagae aTTamabhattie siMdhudevaM manasi karemAme ciTThai / tae NaM tassa bharahassa ranno aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi siMdhUe devIe AsaNaM calai, taNaM sA siMdhudevI AsaNaM caliaM pAsai 2 ttA ohiM pauMjaira ttA bharahaM rAyaM ohiNA Abhoei 2 ttA ime eArUve abbhathie ciMtie patthie manogae saMkappe samupyajjitthA - uppanne khalu bho jaMbuddIve dIve bharahe nAmaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI, taM jIameaM tIapacupaNmamaNAgayANaM siMdhUNaM devINaM bharahANaM rAINaM uvatthANiaM karettae, taM gacchAmi NaM ahaMpi bharahassa ranno uvatthANiaM karemitti kaTTu kuMbhaTThasahassaM rayaNacittaM nAnAmaNikaNagarayaNabhatticittANi aduve kaNagabhaddAsaNANi ya kaDagANi a tuDiANi a jAva AbharaNANi a geNhai 2 tA tAe ukkiTThAe jAva evaM vayAsIabhijaNaM devAppiehiM kevalakappa bharahe vAse ahannaM devANuSpi ANaM visayavAsimI ahannaM devANuSpiANaM ANattikiMkarI taM paDicchaMtu NaM devANuppiA ! mama imaM imaM eArUvaM pIidANatikaDu kuMbhaTTasahassaM rayaNacittaM nAnAmaNikaNagakaDagANi a jAva so ceva gamo jAva paDivisajjei / tae NaM se bharahe rAyA posahasAlAo paDinikkhamai 2 ttA jeNeva majjaNaghare teNeva uvA0 2ttA hAe kayabalikamme jAva jeNeva bhoaNamaMDave teNeva uvA02 ttA bhoaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae aTTamabhattaM pariyAdiyai 2 ttA jAva sIhAsanavaragae puratyAbhimuhe nisIai 2 ttA aTThArasa seNippaseNIo saddAvei 2 tA jAva aTThAhiAe mahAmahimAe tamANattiaM paJcappiNaMti vR. 'tae Na' mityAdi, vyaktArthaM, navaraM pUrvAM dizamityatra pazcimadigvartti prabhAsatIrthata Agacchan vaitADhyagirikumAradevasisAdhaviSayA tadvAsakUTAbhimukhaM viyAsuH prathamataH anupUrvameva yAti, etacca digvibhAgajJAnaM jambUdvIpapaTTAdAvAlekhyadarzanAd gurujanasaMdarzitAt subodhaM, sindhudevIgRhAbhimukhaM ca cakraralaM prayAtaM, nanu sindhudIvabhavanaM atraiva sUtre uttarabharatArddhamadhyamakhaNDe sindhukuNDe sindhadvIpe vakSyate tatkathamatra tatsambhavaH ?, ucyate, maharddhikadevInAM mUlasthAnAdanyatrApi bhavanAdisambhavo nAnupapatro yathA saudharmendrAdyagramahiSINA saudharmAdidevaloke vimAnasadbhAve'pi nandIzvare kuNDale vA rAjadhAnyaH, yathA vA'syA eva devyA asaGghayeyatame dvIpe rAjadhAnI sindhvAvartanakUTe ca prAsAdAvataMsaka iti, evaM sindhudvIpe sindudevIbhavanasadbhAve'pi ata eva brahmacArI 'jAva dabbhasaMdhArovagae' ityAdi yAvaddarbhasaMstArakopagataH Sa atra yAvatkaraNAt anmuktamaNisuvarNa ityAdi sarvaM pUrvoktaM grAhyaM, aSTamabhaktikaH kRtASTamatapAH sindhudevI manasi kurvan- dhyAyaMstiSThati 'taeNa 'mityAdi, tatastasya bharatasya rAjJo'STamabhakte pariNamati - paripUrNaprAye jAyamAne sindhvA devyA AsanaM calati, tataH sA sindhudevI AsanaM calitaM pazyati ddaSTA avadhiM prayunakti prayujya ca bharataM rAjAnaM avadhinA Abhogayati upayuGkte Abhogya ca sthitAyAstasyA ityAdhyAhAryaM ayametadrUpaH AdhyAtmikazcintitaH prArthito manogataH saMkalpaH samudapadyata itthamevAnvayasaGgati syAt anyathA bhinnakartRkayoH kriyayoH ktvApratyayaprayogAnupapatti syAt, bhinnakartRkatA caivaM - sindhudevI AbhogayitrI saGkalpazca samutpAdakaH, iyaM ca sindhudevI AsanakampanAddattopayogA Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/74 satI smRtajAtIyAsvataevAnukUlAzayAsaMjajJe, tena nazarapramokSaNAdyatravaktavyaM, evaMcakarmacakriNAM vaitAdayasurAdInAM sAdhane'pijinacakriNAMtusarvatra digvijayayAtrAyAMzarapramokSaNAdikamantareNaiva pravatti yatastatra teSAM tathaiva sAdhyasiddhiriti, saca kaH saGkalpa ityAha "uppannetti utpannaH khaluH-nizcaye jambUdvIpanAmni dvIpe bharatanAmani varSe-kSetre bharato nAma rAjA caturantacakravartI tajjItametat--AcAra eSaH atItavartamAnAnAgatAnAM sindhunAmnInAM devInAM bharatAnAMrAjJAM, atrabahuvacanaM kAlatrayavarttinAM cayarddhacakriNAMparigrahArthaM, upasthAnikaMprAbhRtaM kartuvartate iti, tadgacchAmiNamitiprAgvat, ahamapi bharatasya rAjJa upasthAnikaMkaromIti, cintitaM hi kAryaM kRtamevaphaladaM bhavatItyAha- 'itikaDe ityAdi, itikRtvA-cintayitvA kumbhAnAmaSTottaraMsahanaralacitraMnAnAmaNikanakaralAnAM bhakti-vividharacanA tayA citrecadvekanakabhadrAsane RSabhacaritreturalabhadrAsane ukte kaTakAni catruTikAnica yAvadAbharaNAni ca gRhNAti, gRhItvA ca tayotkRSTayetyAdi yAvadevamavAdIditi, atra yAvatpadasaMgraho vyaktaH, kimavAdIdityAha'abhijieNamitayAdi, abhijitaM devAnupriyaiH-zrImadbhi kevalakalpa-paripUrNa bharataM varSa tenAhaM devAnupriyANAM viSayavAsinI-dezavAstavyA ahaMdevAnupriyAnAmAjJaptikiGkarI-AjJAsevikA tat pratIcchantu-gRhantu devAnupriyAH ! mamedametadrUpaMprItidAnamiti, atraNaM sarvatra prAgvat, itikRtvA kummASTAdhikasahasraM ralacitraM nAnAmaNikanakaralabhakticitre vA dvekanakabhadrAsane kaTakAni ca yAvat sa eva mAgadhasuragamo'trAnusatavyaH tAvadyAvayativisarjayati / tata uttaravidhimAha-'tae Na mi'tyAdi, sarvaM prAgvata, navaraM tAvad vaktavyaM yAvattAH zreNiprazreNayo'STAhikAyA mahAmahimAyAstAmAjJaptikA pratyarpayanti yathA'STAhikotsavaH kRta iti / atha vaitADhyasurasAdhanamAha mU. (75) tae NaM se divye cakkarayaNe siMdhUe devIe aTTAhiAe mahAmahimAe nivvattAe samANIe AuhagharasAlAo taheva jAva uttarapuracchimaM disi veaddhapavvayAbhimuhe payAe AvI hotyaa| tae NaM se bharahe rAyA jAva jeNeva veaddhapavvae jeNeva veaddhassa pavvayassa dAhiNille nitaMba teNeva uvAgacchai 2 tA veaddhassa pavvayassa dAhiNille nitaMbe duvAlasajoaNAyANaM navajoaNavicchinnaMvaraNagarasaricchaM vijayakhaMdhAvAranivesaM kareirattA jAya veaddhagirikumArassa devassa aTThamabhattaM pagiNhai ra ttA posahasAlAe jAva aTThamabhattie veaddhagirikumAraM devaM manasi karemANe 2 citttthi| tae NaM tassa bharahassa ranno aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi veaddhagirikumArassa devassa AsaNaM calai, evaM siMdhugamo neabbo, pAidANaM Abhiseka rayaNAlaMkAraM kaDagANi atuDiANi avatthANi a AbharaNANi ageNhai 2 tA tAe ukkiTThAe jAva aTThAhiaMjAva pnycppinnNti| taeNaM se dibve cakkarayaNe aTTAhiyAe mahAmahimAe nivvattAe samANIe jAva pacatthimaM disiM timisaguhAmimuhe payAe Avi hotthA, tae NaM se bharahe rAyAM taM divvaM cakkarayaNaM jAva paJcatthimaM disiM timisaguhAbhimuhaM payAtaM pAsai 2 ttA haTTatuTThacittajAvatimisaguhAe adUrasAmaMte duvAlasajoaNAyAmaM navajoaNavicchinnaM jAva kayamAlassa devassa aTThamabhattaM pagiNhai 2 ttA posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva kayamAlagaM devaM maNasi karemANe 2 citttti| Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -3 215 tae NaM tassa bharahassa ranno aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi kayamAlassa devassa AsaNaM calai taheva jAva veaddhagirikumArassa navaraM pIidAnaM itthIrayaNassa tilagacodasaM bhaMDAlaMkAra kaDagANi ajAva AbharaNANi ageNhai 2 tAtAe ukkiTThAe jAva sakkArei sammANei 2ttA paDivisa ijAva bhoaNamaMDave, taheva mahAmahimA kayamAlassa pnycppinnNti| vR.'taeNa'mityAdi, prAgvyAkhyAtAtha, navaraM uttarapUrvAMdizamiti-IzAnakoNaMcakraratnaM vaitADhyaparvatAbhimukhaM prayAtaM cApyabhavat, ayamartha-sindhudevIbhavanato vaitAdayasurasAdhanArtha vaitATyasurAvAsabhUtaM vaitADhyakUTaMgacchataH IzAnadizyeva RjuH panthAH, 'taeNa'mityAdi, uktaprAyaM sarvaMnavaraMvaitADhyaparvatasya dAkSiNAtye-dakSiNArddhabharatapArzvavartininitambe iti, tatastasya bharatasya rAjJo'STamabhakte pariNamati vaitAdayagirau kumAra iva krIDAkAritvAt vaitAdayagirikumArastasya devasyAsanaM calati,evaM sindhudevyAH gamaH-sazapATho netavyaH-smRtipathaMprApaNIyaH, paraMsindhudevIsthAne vaitAnyagirikumArastasya devasyAsanaM calati, evaM sindhudevyAH gamaH--sazapATho netavyaHsmRtipathaM prApaNIyaH, paraM sindhudevIsthAne vaitAdayagirigumAradeva iti vAcyaM, yacca sindhudevyA atidezakathanaM tadvANavyApAraNamantareNaivAyamapi sAdhya iti sAzyakhyApanArthamiti, prItidAnaM AbhiSekyaM-abhiSekayogyaM rAjaparidheyamityarthaH, ralAlaGkAraM-mukuTamiti AvazyakacUrNI tathaiva darzanAt, zeSaM tathaiva yAvacchabdAbhyAM grAhyaM, tatra prathamo yAvacchabdaH uktAtiriktavizeSaNasahitAM gatiprItivAkyaMprAbhRtopanayanagrahaNesurasanmAnavisarjanesnAbhojane zreNiprazreNyAmantraNa sUcayati, dvitIyastu aSTAhikAdezadAnakaraNe iti| athatamisaguhAdhipakRtamAlasurasAdhanArthamupakramate-'taeNa'mityAdi, tatastaddivyaM cakraratnaM aSTAhikAyAM mahAmahimAyAM nivRttAyAMsatyAMarthAdvaitAdayagirikumArasya devasyayAvatpazcimAdizaM tamizrAguhAbhimukhaM prayAtaM cApyabhavat, vaitAdayagirikumArasAdhanasthAnasya taminayAH pazcimAvartitvAt / 'tae Na0, sarvaM prAgvat, prItidAne'tra vizeSaH, sa cAyaM-strIralasya kRte tilakaMlalATAbharaNaMralamaya caturdRzaM yatra tattilakacaturdazaMIzaM bhANDAlaGkAraM-prAkRtatvAdalaGkArazabdasya paranipAte alaGkArabhANDaM AbharaNakaraNDakamityarthaH, caturdazAbharaNAni caivam // 1 // "hAra 1 ddhahAra 2 iga 3 kaNaya 4 rayaNa 5 muttAvalI 6 u keuure7| kaDae 8 tuDie 9 muddA 10 kuMDala 11 urasuta 12 cUlamaNi 13 tilayaM 14 / / " ti kaTakAni ca, atra kaTakAdIni strIpuruSasAdhAraNAnIti na paunaruktyamityAdi tAvad vaktavyaM yAvad bhojanamaNDape bhojanaM, tathaiva-mAgadhasurasyeva mahAmahimA aSTAhikA kRtamAlasya pratyarpayantyAjJAM zreNiprazreNaya iti / mU. (76) taeNaM se bharahe rAyA kayamAlassa aTThAhiAe mahAmahimAenivvattAesamANIe suseNaM senAvaiMsadAvei 2 tAevaMvayAsIgacchAhiNaMbho devANuppiA! siMdhUe mahAnaIepaJcasthimilaM nikkhuDaM sasiMdhusAgaragirimerAgaM samavisamanikkhuDANi a oavehi oavettA aggAiM varAI rayaNAI paDicchAhi aggAiM0 paDicchitA mameamANatti pnycppinnaahi| tateNaM se senAvaI balassa neA bharahe vAsaMmi vissaajase mahAbalaparakkame mahappA oaMsI tealakkhaNajutte milakkhubhAsAvisArae cittacArubhAsI bharahe vAsaMbhi nikkhuDANaM niNNANa ya Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/76 duggamANa ya duSpavesANa ya viANae atthasatyakusale rayaNaM senAvaI suseNe bharaheNaM rannA evaM vutte samANe haTTatuTThacittamAnaMdie jAva karayalapariggahiaMdasanaha sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTa evaM sAmI! tahattiANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNeira tA bharahassaranno aMtiAo paDinikkhamai 2 tA jeNeva sae AvAse teNeva uvAgacchai 2 tA koDubiapurise saddAvei 2 tA evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiA! AmisekkaM hatthirayaNaM paDikappeha hayagayarahapavara jAva cAuraMgiNiM sennaM saNNAhehattika? jeNeva majjaNaghare teNeva uvAgacchai 2 tA majjaNagharaM anupavisai 2 tA NhAe kayabalikamme kayakouamaMgalapAyacchitte sanaddhabaddhavammiakavae uppIliasarAsaNapaTTiepiNaddhagevijabaddhaAbiddhavimalavaraviMdhapaTTe gahiAuhappaharaNe anegagaNanAyagadaMDanAyagajAvasaddhiM saMparibuDesakoraMTamalladAmeNaMchateNaMdharijamANeNaM maMgalajayasaddakayAloe majjhaNadharAo paDinikkhamai 2 tAjeNeva bAhiriAuvaTThANasAlAjeNeva AbhisekkehatthirayaNe teNeva uvAgacchai 2 tA Amisekka hatthirayaNaM duruuddhe| taeNaM se suseNe senAvaI hatthikhaMdhavaragae sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijamANeNaM hayagayarahapavarajohakaliAe cAuraMgiNIe seNAe saddhiM saMparivuDa mahayAbhaDacaDagarapahagaravaMdaparikkhitte mahayAukkiTTisIhaNAyabolakalakalasaddeNaM samuddaravabhUyaMpiva karemANe 2 savviddhIe savvaIe savvabaleNaMjAva nigghosanAieNaMjeNeva siMdhUmahAnaIteNeva uvAgacchai ra ttA cammarayaNaM parAmusai |tenntNsirivcchsrisruvNmutttaarddhcNdcittNaylmkNpNabhejkvyNjNtNslilaasu sAgaresuauttaraNaM divvaM cammarayaNaMsaNasattarasAiMsavvaghaNNAiMjattharohaMti egadivaseNa vAviAI, vAsaM nAUNa cakkavaTTiNA parAmuDhe divve cammarayaNe duvAlasa joaNAI tiriaM pavittharai tattha saahiaaii| tae NaM se divve cammarayaNe suseNasenAvaiNA parAmuDhe samANe khippAmeva nAvAbhUe jAe Avi hotyA, taeNaM se suseNe senAvaI sakhaMdhAvArabalavAhaNe nAvAbhUyaM cammarayaNaM dulahai 2 ttA siMdhuM mahAnaiM vimalajalatuMgavIciM nAvAbhUeNaM cammarayaNeNaM sabalavAhaNe saseNe samuttiNNe, tao mahAnaImuttaritu siMdhuMappaDihayasAsame asenAvaI kahiMcigAmAgaraNagarapavvayANi kheDakabbaDamaDaMbANi paTTaNANi siMhalae babbarae asavvaM ca aMgaloaMbalAyAloaMca paramarammaMjavaNadIvaM ca pavaramaNirayamakosAgArasamiddhaM Arabake romake a alasaMDavisayavAsI apikkhure kAlamuhe joNae auttaraveaddhasaMsiAoamecchajAI bahuppagArA dAhiNaavareNa jAva siMdhausAgaraMtotti savvapavarakacchaMca oaveUNa paDiniattobahusamaramaNijeabhUmibhAgetassa kacchassa suhanisaNNe tAhe tejaNavayANa nagarANa paTTaNANa yaje atahiM sAmiApabhUAAgarapatI amaMDalapatI apaTTaNapatI asavvaghettUNa pAhuDAiMAbharaNANibhUsaNANi rayaNANiya vatthANi amaharihANi annaM ca jaM variSTuM rAyArihaM jaM ca icchiavvaM eaM senAvaissa uvaNeti matyayakayaMjalipuDA, punaravi kAUNa aMjaliM matthayaMmi paNayA tubbhe amhe'ttha sAmiA devayaMva saraNAgayA mo tubbhaM visayavAsiNoti vijayaMjapamANA senAvaiNAjahArihaMThaviapUiavisajiAniattA sagANi nagarANi paTTaNANi anupaviTThA / tAhe senAbaI saviNao ghettUNa pAhuDAI AbharaNANi bhUsaNANi rayaNANi ya punaravi taM Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -3 217 siMdhumAmadhezaM uttiNNe aNahasAsaNabale, tahevabharahassarannoniveei niveittA yaappiNittAya pAhuDAiM sakkAriasammANie saharise visajie sagaM pddmNddvmige| tateNaMsuseNe senAvaINhAe kayabalikamme kayakouamaMgalapAyacchittejimiabhuttuttarAgae samANe jAva sarasagosIsacaMdaNukkhittagAyasarIre upiM pAsAyavaragae phuTTamANehiM muiMgamasthahiM battIsaibaddhehiM nADaehiM varataruNIsaMpauttehiM uvaNacijamANe 2 uvagijamANe 2 uvalAli (labhi) jamANe 2 mahayAhayanagIavAiataMtItalatAlatuDaaghaNamuiMgapaDuppavAiaraveNaM ive saddapharisarasarUvagaMdhe paMcavihe mANussae kAmabhoge bhuMjamANe vihri| dR. 'taeNamityAdi, nigadasiddhaM, navaraMsuSeNanAmAnaM senApati-senAnIratnamiti, kimavAdIdityAha-'gacchAhi NamityAdi,gacchabhodevAnupriya! sindhvA mahAnadyaH pAzcAtyaM-pazcimadigvatinaM niSkuTaM-koNavartibharatakSetrakhaNDarUpaM, etena pUrvadigvartibharatakSetrakhaNDaniSedhaH kRto bodhyaH, idaMcakaivibhAjakairvibhaktamityAha-pUrvasyAMdakSiNasyAMca sindhurnadI pazcimAyAMsAgaraH-pazcimasamudraH uttarasyAM girirvaitAdayaH etaiH kRtA maryAdA-vibhAgarUpA tayA sahitaM, ebhi kRtavibhAgamityarthaH, anena dvitIyapAzcAtyaniSkuTAt vizeSodarzitaH, tatrApi samAnica-samabhUbhAgavartIniviSamANi ca-durgabhUmikAni niSkuTAni ca avAntarakSetkhaNDarUpANi tato dvandvastAni ca-'oavehitti sAdhaya asmadAjJApravartanenAsmadvazAn kuru, anena kathanenaprathamasindhuniSkuTasAdhane'lpIyaso'pi bhUbhAgasya sAdhane na gajanimIlikA vidheyeti jJApitaM, evamevAkhaNDaSaTakhaMDakSitipatitvaprApteH, 'oavettA' sAdhayitvAayANi-sadyaskAni varANi-pradhAnAni ratlAni-svasvajAtAvutkRSTavastUni pratIccha-gRhANa, pratISyacamamaitAmAjJaptikAMpratyarpayeti, tataH suSeNo yathA cakretathA''ha 'tate NamityAdi, tato bharatAjJAnaMtaraMsa suSeNaH evaM svAmiMstathetyAjJayA vinayena vacanaM pratizrRNoti iti paryantapadayojanA, vyAkhyAtvasya prAgvat, kiMbhUtaH suSaNaH?-sainyasya prakramAt bharatacakravartisambandhinaH parAkramo yasmAt tathA, dRSTaM hi balavati prabhau balaM balavadbhavatIti, etena 'oaMsI tipadena paunaruktyaM, mahAtmA- udAttasvabhAvaH ojasvI-AtmanA vIryAdhikaH tejasA zArIreNa lakSaNaizca-satvAdibhiryuktaH, mlecchabhASAsu-pArasI ArabIpramukhAsuvizAradaHpaNDitaH, tatamlecchadesabhASAjJo hi tattaddezIyamlecchAnsAmadAdivAkyaiborbusamartho bhavati, ata eva citra-vividhaMcAru-agrAmyatAdiguNopetaMbhASata ityevaMsIlaH, bharatakSetreniSkuTAnAM nimnAnAM ca-gambhIrasthAnAnAM durgamAnAMca-duHkhena gantuM zakyanAnAM duSpravezAnAM duHkhena praveSTuM zakyAnAM bhUbhAgAnAM vijJAyakastatra tadvAsIva pracAracaturaH, ata evainAM yogyatAM vibhAvyaitAze zAsane niyuktaH, arthazAstra-nItizAstradi tatra kuzalaH ratna senApati-sainyezeSu mukhyaH, bharatena rAjJA evamuktaH san haSTatuSTetyAdi prAgvat / ___ tataH sa kiMkarotItyAha-'paDisuNettA' ityAdi,sarvacaitatpAThasiddhaM, navaraMsuSeNavizeSaNaM sanaddhaM zarIrAropaNAt baddhaM kasAbandhanataH dharma lohakattalAdirUpaM saJjAtamasyeti varmitaM IzaM kavacaM-tanutrANaMyasya sa tathA, utpIDitA-gADhaM guNAropaNAdRDhIkRtAzarAsanapaTTikA-dhanurdaNDo yena sa tathA, pinaddhaM graiveyaM-grIvAtrANaM grIvAbharaNaM vA yena sa tathA baddho-granthidAnena AviddhaH parihito mU veSyanena vimalavaracihnapaTTo-vIrAtivIratAsUcakavastravizeSo yena sa tathA, For Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/76 pazcAtpadadvayasya karmadhArayaH, gRhItAnyAyudhAni praharaNAni ca yena sa tathA, AyudhapraharaNayostu kSepyAkSepyakRto vizeSo bodhyaH, tatra kSepyAni bANAdIni akSepyAni khagAdIni athavA gRhItAni AyudhAni praharaNAya yena sa tatheti / 'taeNa'mityAdi, prAgvyAkhyAtA), navaraM vAkyAyojanAyAM tataH suSeNazcamaralaMparAmRzati-spRzati, ityantaMsambandha iti, etaprastAvAcarmaralavarNanamAha'taeNaMta mityAdi, tantramaralaM uktavizeSaNaviziSTaMbhavatItyanvayaH, tato-vistIrNo vistRtanAmaka ityarthaH evaMvidhaH inaH svAmicakravartirUpoyasya tattatenaM, yasya hastasparzataHicchayA vA vistRNAti sasvAmItyarthaH,zrIvatsasazaM-zrIvatsAkArarUpaMyasyatattathA, nanvasya zrIvatsAkAratvecatvAro'pi prAntAH samaviSa-mA bhavanti tathA cAsyakirAtakRtavRSTayupadravanivAraNArthatiryagavistRtena vRttAkAreNa chatraratnena saha kathaM saGghaTanA syAditi? ucyte| svataH zrIvatsAkAramapi sahanAdevAdhiSThitatvAdyathAvasaraM cintitAkArameva bhavatIti na kApyanupapatti, muktAnAM-mauktikAnAM tArANAM-tArakANAM arddhacandrANAM citrANi-AlekhyAni yatra tattathA, acalaM akampaM-dvausahazArthakI zabdAvatizayasUcakAcityatyantadhDhaparinAmaMcakrisakalasainyAkrAntatve'pi na manAgapi kampate, abhedyaM durbhedaM kavacamivAbhedyakavacaM luptopamA, vajrapaJjaramiva durbhedamityAzayaH, salilAsu-nadISusAgareSucottaraNayantra pAragamanopAyabhUtaM divyaMdevakRtaprAtihArthaMya carmaratnaM-carmasu pradhAnaM, analajalAdibhiranupadhAtyavIryatvAt, yatra zaNaMzaNadhAnyaM saptadazaM-saptadazasaGkhyApUrakaM yeSutAni zaNasaptadazAni sarvadhAnyAni rohante-jAyante ekadivasenoptAni, ayaM sampradAyaH-gRhapatiralenAsmiMzcarmaNi dhAnyAni sUryodaye upyante astamanasamaye ca lUyante iti, saptadaza dhAnyAni tvimAni / sAlI 1 java 2 vIhi 3 kuddava 4 rAlaya 5 tila 6 mugga7 mAsa 8 cavala 9 ciNA 10 // tUari 11 masUri 12 kulatthA 13 gohuma 14 niSphAva 15 ayasi 16 samA 17 // " prAyobahUpayoginImAnItIyantyuktAni, anyatracaturviMzatirapyuktAni, lokeca kSudradhAnyAni bahUnyapi, punarasyaiva guNAntaramAha-varSa-jaladavRSTiM jJAtvA cakravarttinA parAmRSTaM divyaM carmaralaM dvAdazayojanAni tiryak pravistRNAti-varddhate, tatrottarabharatamadhyakhaNDavartikirAtakRtameghopadravanivAraNadikArye sAdhikAni-kiJcidadhikAni, nanudvAdazayojanAvadhi tasthuSazcakriskandhAvArasyAvakAzAya dvAdazayojanapramANamevedaM vistRtaMyujyate kimadhikavistAreNa?, ucyate, carmacchatrayorantarAlapUraNAyopayujyate sAdhikavistAra iti, yaccAtra prakaraNAdyacchabdenaiva vizeSyaprAptI sUtre punarapi divve cammarayaNe iti grahaNaM tadAlApakAntaravyavadhAnena vismaraNazIlasya vineyasya smAraNArtaM, atha prakRtaM prastUyate-'tae NamityAdi, tatastaddivyaM carmaralaM suSeNasenApatinA parAmRSTaM-spRSTaM tat kSiprameva-nirvilambameva naubhUtaM-mahAnadyuttArAya nautulyaM jAtaM cApyabhavat, nAvAkAreNa jAtamimityarthaH, 'tae Na mityAdi, tataH-carmaratnanaubhavanAnantaraM suSeNaH senApati-senAnIH skandhAvArasya-sainyasyaye balavAhane-hastyAdicaturaGgazibikAdirUpe tAbhyAM saha vartate yaH saH skandhAvArabalavAhanaH naubhUtaM carmaratnamArohati, sindhumahAnadIM vimalajalasya tuGgA-atyucchA vIcayaH-kallolA yasyAM sA tathA tAM naubhUtena carmaratlena balavAhanAbhyAM saha vartate yaH sa sabalavAhanaH, evaM sazAsano-bharatAjJAsahitaH samuttIrNa iti / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 'tao mahAnai' nti tata iti kathAntaraprastAvanAyAM mahAnadIM sindhumuttIryApratihatazAsanaHakhaNDitAjJaH senApati - senAnIH kvacid grAmAkaranagaraparvatAn sUtre klIbatvaM prAkRtatvAt, kheDetyAdi, siMhAvalokananyAyena kvacicchabdo'trApi grAhyastena kvacit kheTamaDambAni kvacitpattanAni tathA siMhalakAn - siMhaladezodbhavAn barbarakAzca - barbaradezodbhavAn, sarvaM ca aGgalokaM balAvalokaM ca paramaramyaM, ime ca dve api mlecchajAtIyajanAzrayabhUte sthAne, yavanadvIpaM - dvIpavizeSaM atra cakArAH samuccayArthA evamagre'pi, trayAnAmapyamISAM sAdhAraNavize, namAha-- pravaramaNiratnakanakAnAM kozAgArANi - bhANDAgArANi taiH samRddhaM bhRzaM bhRtaM, ArabakAn-ArabadezodbhAvAn romakAMzca- romakadezodbhavAn alasaNDaviSayavAsinazca pikkhurAn kAlamukhAnU jonakAMzca- mlecchavizeSAn 'oaveUNa' tti padena yogaH, athaitaiH sAdhitairazeSamapi niSkuTaM sAdhitamuta netyAha uttaraH- uttaradigvarttI vaitADhyaH, idaM hi dakSiNa sindhuniSTAntena, asmAdvaitADhya uttarasyAM dizi varttate ityarthaH taM saMzritAH tadutpattikAyAM sthitAzca mlecchajAtIrbahuprakArAH uktavyatiriktA ityarthaH, atra sUtre kvacid vibhaktivyatyayaH prAkRtatvAt, dakSiNApareNa - naiRtakoNena yAvat sindhusAgarAnta iti - sindhunadIsaGgataH sAgaraH sindhusAgaraH madhyapadalope sAdhuH sa evAntaHparyavasAnaM tAvadavadhi ityAzayaH, sarvapravaraM kacchaMca-kacchadezaM 'oaveUNa' ttisAdhayitvA svAdhInaM kRtvA pratinivRttaH --pazcAdvalito bahusamaramaNIye ca bhUmibhAge tasya kacchadezasya sukhena niSaNNaHsustharatasthau, sa suSeNa iti prakaraNAllabhyate, tataH kiM jAtamityAha 219 'tAhe te janavayANa' ityAdi, 'tAhe' tasmin kAle te iti tacchabdasyottaravAkye 'savve vettU' tyatra yojanIyatvena vyavahitaH sambandhaH ArSatvAt janapadAnAM - dezAnAM nagarANAM pattanAnAM pratItAnAM yeca 'tahiM' tatra niSkuTe svAmikAH- cakravarttisuSeNasenAnyorapekSayA alparddhikatvenAjJAtasvAmina ityajJAtArthe kapratyayaH, ye ca prabhUtA- bahavaH AkarAH - svarNAdyutpattibhuvasteSAM patayaH maNDalapatayo - dezakAryaniyuktAH pattanapatayazca, te gRhItvA prAbhRtAni - upAyanAni AbharaNAni - aGgaparidheyAni bhUSaNAni upAGgaparidheyAni ratnAni ca vastraNi ca mahArghANi ca bahumUlyAni anyacca yadvariSThaM- pradhAnaM vastu hastirathAdikaM rAjArhaM-rAjaprAbhRtayogyaM yacca eSTavyaM -abhilaSaNIyaM senApaterupanayanti - upadaukayanti mastakakRtAJjalipuTAH- tataste kiM kRtavanta ityAha 'punaravi' ityAdi, te tatratvasvAminaH prAbhRtopanayanottarakAle prakRtAJjaliparityAgAnnivarttanAvasare punarapi mastake'JjaliM kRtvA praNatA-namratvamupAgatAH yUyamasmAkamatra svAminaH prAkRtatvAt svArthe kapratyayastena devatAmiva zaraNAyatAH smo vayaM yuSmAkaM viSayavAsina iti vijayasUcakaM vaco jalpantaH senApatinA yathArha - yathaucityena sthApitAH - nagarAdhAdhipatyAdipUrvakAryeSu niyojitAH pUjitA vastrAdibhiH visarjitAH- svasthAnagamanAyAnujJAtAH nivRttAH - pratyAvRttAH santaH svakAni nijAni nagarANi pattanAni cAnupraviSTAH / visarjanAnantaraM senApaticakAra tadAha - tasmin kAle senApati savinayo'ntardhRtasvAmibhaktiko gRhItvA prAbhRtAni AbharaNAni bhUSaNAni ratnAni ca punarapi tAM sindhunAmadheyAM mahAnadImuttIrNa aNahazabdo'yo dezyastenAhaM - akSataM kacidapyakhaNDitaM zAsanaM - AjJA balaM ca yasya sa tathA tathaiva Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 220 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/76 yathA 2 svayaM sAdhayAmAsa tatA 2 bharatasya rAjJo nivedayati 2 tvA prAbhRtAni arpayitvA ca atra sthita iti gamyaM, anyathA ktvAntapadena saha saGgatirna syAt, tataH prabhuNA satkArito vastrAdibhiH sanmAnito bahumAnavacanAdibhiH saharSa prAptaprabhusatkAratvAt visRSTaH-svasthAnagamanArthamanujJAtaH svakaM-nijaM paTamaMDapaM-divyapaTakRtamaNDapaM madhyapadalopI samAsaH paTamaNDapopalakSitaM prAsAdaM vA atigata:-prAvizat, atha svakAvAsapraviSTo yathA suSeNo vilalAsa tathA cAha-- __ 'tateNamityAdi, tataH sa suSeNaH senApati hAe' ityAdi prAgvat, jimito-bhuktavAn rAjabhojanavidhinA bhuktyuttaraM-bhojanottarakAle AgataH san upavezanasthAne iti gamyaM, atra yAvatpadAdidaM zyaM-'AyaMtecokkhe paramasuIbhUe' iti, atra vyAkhyA-AcAntaH-zuddhodakayogena kRtahastamukhazaucaHcokSo-lepasikathAdyapanayanena ataeva paramazucIbhUtaH-atyarthaH pAvanIbhUtaH, idaMcapadatrayaMyojanAyAH kramaprAdhAnyena bhutturAgae samANe itipadAtpUrvaM yojyaM, ityamevaziSTajanakramasya dRzyamAnatvAt, anyathA bhuktyuttarakAle AcamanAdikaMpAmarANAmiva jugupsApAtraM syAt, punaH senApati vizinaSTi-sarasena gozIrSacandanenokSitA-siktAH gAtre-zarIre bhavA gAtrAH-zarIrAvayavAvakSaHprabhRtayo yatra tadevaMvidhaM zarIraMyasyasatathA, atrayaccandanena secanamuktaMtanmArgazramotyavapustApavyapohAya, siktaM hi candanamaGgulitApavirahitatvAdatizItalasparza bhvtiiti| 'upiMti upari prAsAdavarasya sUtre ca luptavibhaktikatayA nirdeza ArSatvAt gataH-prAptaH sphuTabhiriva-atirabhasAsphAlanavazAdvidalabhirivamRdaGgAnAM-paIlAnAM mastakAnIva mastakAni uparitanabhAgA ubhayapAi~ carmopanaddhapuTAnIti tairupanRtyamAnaityAdiyojyaM, atra karaNetRtIyA, tathA dvAtriMzatA'bhinetavyaprakAraiH rAjapraznIyopAGgasUtravivRtaiH pAtrairvA baddhaiH-upasampannairnATakaiH pratItairvarataruNIbhi-subhagAbhiH strIbhiH bhUbhujaMgarAgeSu paramamohanatvenatAsAmevopayogAt, samprayuktaiH prAbdhairupanRtyamAno-nRtyaviSayIkriyamANastadabhinayapurassaraMnartanAt, upagIyamAnastadaguNagAnAt, upalabhyamAnastadIpsitArthasampAdanAt, mahatA iti vizeSaNaM prAgvat iSTAn-icchAviSayIkRtAn zabdasparzarasarUpagandhAnapaJcavidhAnmAnuSyakAn-manuSyasambandhinaHkAmabhogAn-kAmAMzca bhogAMzca itiprAptasaMjJakAn, tatrazabdarUpe kAmausparzarasagandhAbhogAitisamayaparibhASA, bhunAnaH-anubhavan viharatIti / atha tamisaguhAdvArodaghATanAyopakramate / mU. (77) tae NaM se bharahe rAyA annayA kayAIM suseNaM sadAvei 2 tA evaM vayAsI-gaccha NaM khippAmeva bho devANuppiA ! timisaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADe vihADehi 2 tA mama eamANattiaMpaJcappiNAhitti, taeNaM se suseNe senAvaIbharaheNaM rannA evaM vutte samANe hadvatudvacittamANadie jAva karayalapariggahiaMsirasAvattaM matthae aMjaliM kaTThajAva paDisuNei 2 tA bharahassa ranno aMtiyAo paDinikkhamai 2 tAjeNeva sae AvAse jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai 2 tA dabmasaMthAragaM saMtharai jAva kayamAlassa devassa aTThamabhattaM pagiNhai posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi posahasAlAo paDinikkhamai ra tAjeNeva majaNaghare teNeva uvA0 2 tANhAe kayabalikammekayakouamaMgalapAyacchite suddhappAvesAI maMgalAI vatthAI pavara parihie appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIredhUvapuSphagaMdhamallahatthagae majaNagharAopaDinikkhamai 2 tA jeNeva timisaguhAe dAhiNilassaduvArassa kavADA teNeva pahArettha gmnnaae| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 221 - - taeNaM tassa suseNassa senAvaissa bahave rAIsaratalavaramADabiajAva satyavAhappabhiyao appegaiA uppalahatthagayA jAva suseNaM seNAvaI piTTao 2 anugacchaMti, taeNaM tassa suseNassa senAvaissa bahUIokhujAo cilAiAo jAva iMgiaciMtiapatthiaviANiAuniuNakusalAo vinIAo appegaiAo kalasahatthagayAo jAva anugcchNtiiti|| taeNaM se suseNe senAvaI sabbiddhIe savvajuIjAvanigghosaNAieNaMjeNeva timisaguhAe dAhiNilassa duvArassa kavADAteNe uvAgacchairattA AloepanAmaMkareirattA lomahatthagaMparAmusairattA timisaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADe lomahatyeNaMpamajai ra ttA divvAeudagadhArAe abbhukkhei 2ttA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM paMcaMgulitale caccae dalairattA aggehiM varehiM gaMdhehi a mallehi a adhiNei 2 tA puSphAruhaNaM jAva vatthAruhaNaM karei 2 tA AsattosattavipulavaTTa jAva karei 2 tA acchehiM saNhehiM rayayAmehiM accharasAtaMDulehi timissaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADANaM purao aTThaTThamaMgalae Alihai taM0- sosthiya sirivaccha jAva kayaggahayagahiakarayalapanbhaTTacaMdappabhavairaveruliavimaladaMDaM jAvadhUvaMdalayai 2 tAvAmaM jANuMaMcei2 ttA karayala jAva matthae aMjali kaDakavADANaM panAmaM karei 2 tA daMDarayaNaM parAmusai / taeNataMdaMDarayaNaM paMcalaiaMvairasAramaiaMvinAsaNaMsavvasattuseNNANaMkhaMdhAvAre naravaissa gaDadarivisamapabbhAragirivarapavAyANaM samIkaraNaM saMtikaraM subhakaraM hitakaraM ranno hiaicchiamanorahapUragaM divyamappaDihayaMdaMDarayaNaM gahAya sataha payAiMpaJcosakai paccosakittA timissaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADe daMDarayaNeNaM mahayA 2 saddeNaM tikkhutto AuDe / taeNaM timisaguhAe dAhiNilassa duvArassa kavADA suseNasenAvaiNA daMDarayaNeNaM mahayA 2 saddeNaM tikhutto AuDiA samANA mahayA 2 adeNaM koMcAravaM karemANA sarasarassa sagAI 2 ThANAiM pannosakkitthA, tae NaM se suseNe senAvaI timisaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADe vihADei 2 tA jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchai 2 ttA jAva bharahaM rAyaM karayalapariggahiaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei 2 tAevaM vayAsI-vihADiAppaM devA0 timisaguhAe dAhiNiladuvArassa kavADA eaNNaM devANuppiANaM piaMniveemo piaMbhe bhavau, tae NaM se bharahe rAyA suseNassa senAvaissa aMtie eamaTuM socA nisamma haTTatuTTacittamAnadie jAva hiae suseNaM senAvaI sakkArei sammANei sakkAritA sammANittA koDubiapurise saddAvei 2 tA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiA! AbhisekaM hasthirayaNaM paDikappeha hayagayarahapavara taheva jAva aMjaNagirikUDasaNNibhaM gayavaraM naravaI dUrUDhe / vR. 'taeNaM se bharahe rAyAannayA' ityAdi, etacca nigadasiddhaM, sambandhasantatyavyucchityarthaM saMskAramAtreNa vivriyate, tataH sa bharato rAjA anyadA kadAcit suseNaM senApati zabdayatiAkArayati, zabdayitvA caivamavAdIta-gacchakSiprameva bho devAnupriya! tamimaguhAyA dAkSiNAtyasya dvArasya kapATau vighATaya-sambaddhau viyojaya udghATayetiyAvat, mamaitAmAjJaptikAM pratyarpaya / __ 'taeNamityAdi,atrabharatAjJApratizravaNAdikaMmajjanagRhapratiniSkramaNAntaMprAgvadvayAkhyeyaM, navaraMyatraivatamisaguhAyA dAkSiNAtyasya dvArasya kapATautatraiva gamanAya pradhAritavAn-gamanasaGkalpamakarot, "tae NamityAdi, tatasmamisrAguhAgamanasaGkalpakaraNAnantaraM tasya suSeNasya bahavo Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 77 rAjezvarAdayo janAH suSeNaM senApatiM pRSThato'nugacchanti, sarvaM cAtra bharatasya cakraratnAca cikIrSoriva vAcyaM evaM ceTIsUtramapi pUrvavadeva, navaraM kiMlakSaNAzceTayaH ? - iGgitena nayanAdiceSTayaiva AstAM kathanAdibhiH cintitaM- prabhuNA manasi saMkalpitaM yadyaprArthitaM tattat jAnanti yAstAH tathA nipuNakuzalAH - atyantakuzalAH tathA vinItA - AjJAkAriNyaH apyekakA candanakalazahastagatA ityAdi, 'tae Na'mityAdi, tatastamisraguhAbhimukhacalanAnantaraM sa suSeNaH senApati sarvvaddharyA sarvayuktyA sarvadhutyA vA yAvannirghoSanAditena yatraiva tamimnaguhAyA dAkSiNAtyasya dvArasya kapATI tatraivopAgacchati, upAgatya ca Aloke-darzane pramANaM karoti, tadanu sarvaM cakraralapUjAyAmiva vAcyaM, yAvadante punarapi kapATayoH pranAmaM karoti, namanIyavastuna upacAre kriyamANe AdAvante ca pranAmasya ziSTavyavahAraucityAt, pranAmaM kRtvA ca daNDaranaM parAmRzati, athAvasarAgataM daNDaratnasvarUpaM nirUpayan kathAM prabadhnAti 'tae Na 'mityAdi, tato- daNDaratnaparAmarzAnantaraM taddaNDaralaM- daNDeSu daNDajAtIyeSu ratnaM - utkRSTaM apratihataM kacidapi pratighAtamanApannaM daNDanAmakaM ratnaM gRhItvA saptASTapadAni pratyavaSvaSkate - apasarpatItyanena sambandhaH, atha kIdRzaM tadityAha--ratnamayyaH paJcalatikAHkattalikArUpA avayavA yatra tattathA, vajraratnasya yatsAraM- pradhAnadravyaM tanmayaM taddalikamityarthaH, vinAzanaM sarvazatrusenAnAM, narapateH skandhAvAre prastAvAd gantu pravRtte sati garttAdIni prAgbhArAntapadAni prAgvat girayaH parvatAH, atra vizeSaNAnabhidhAne'pi prastAvAd girizabdena kSudragirayo grAhyAH, ye saJcarataH sainyasya vighnakarAH yAtronmukhAnAM rAjJAM ta evocchedyAH, mahAgirayastu teSAmapi saMrakSaNIyA eva, prapAtA- gacchajanaskhalanahetavaH pASANAH bhRgavo vA teSAM samIkaraNaM samabhAgApAdakamityarthaH, zAntikaraM - upadravopazAmakaM, nanu yadyupadravopa- zAmakaMtarhi sati daNDarale sagarasutAnAMjvalanaprabhanAgAdhipakRtopadravo na kathamupazazAmeti, ucyate / sopakramopadravavidrAvaNa eva tasya sAmarthyAt, anupakramopadravastu sarvathA'napAsanIya eva, anyathA vijayamAne vIradeve kuziSyamuktA tejolezyA sunakSatrasarvAnubhUtI anagArau kathaM bhasmatAM ninAya ?, ata evAvazyaMbhAvino bhAvA mAhanubhAvairapi nApanetuM zakyA iti, zubhakaraM - kalyANakaraM hitakaraM-uktaireva guNairupakAri rAjJaH - cakravarttino hadayepsitamanorathapUrakaM guhAkapATodaghATanAdikAryakaraNasamarthatvAt divyaM yakSasahasrAdhiSThitamityarthaH, atra senApateH saptASTapadApasaraNaM prajihIrSorgajasyeva dhDhaprahAradAnAyAdhikaprahArakaraNArthamiti, pratyavaSvaSkaNAdanu kiM cakre ityAha 'paccosakkittA' ityAdi, paratyavaSvaSkay ca taminaguhAyA dAkSiNAtyasya dvArasya kapATau daNDaralena mahatA 2 zabdena trikRtveH - trIn vArAn AkuTTayati-tADayati, atra itthaMbhAve tRtIyA, yathA mahAn zabda utpadyate tathAprakAreNa tADayatItyarthaH, atra guhAkapATodaghATanasamaye dvAdazayojanAvadhisenAnIratnaturagApasaraNapravAdastu Avazyaka Tippanake nirAkRto'sti, yathA- "yazcAtra dvAdazayojanAni turagArUDhaH senApati zIgramapasaratItyAdipravAdaH so'nAgAmika iva lakSyate, kacidapyanupalabhyamAnatvAditi" tataH ki jAtamityAha 'tae Na' mityAdi, tataH - tADanAdanu tamimnaguhAyA dAkSiNAtyasya dvArasya kapATau suSeNasenApatinA daNDara lena mahatA 2 zabdenAkuTTitau santau mahatA 2 zabdena dIrghataraninAdinaH krauMcasyeva Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 bahuvyApitvAd bahvanunAditvAcca ya AravaH-- zabdastaM kurvANI 'sarasarassa' tti anukaraNazabdastena tAddazaM zabdaM kurvANI kapATAvityarthaH svake 2-svakIye 2 sthAne'vaSTambhabhUtatoDDukarUpe yatrAgatAvacalatayA tiSThata iti te yAvat pratyavASvaSkiSAtAM pratyapasasarpatuH / 223 - 'tae Na' mityAdi, idaM ca sUtramAvazyakacUrNI varddhamAnasUrikRtAdicaritre ca na dRzyate, tato'nantarapUrvasUtra eva kapATodaghaTanamabhihitaM, yadi caitatsUtrAdarzAnusAreNerdaM sUtramavazyaM vyAkhyeyaM tadA pUrvasUtre sagAI 2 ThANAI ityatrArSatvAt paJcamI vyAkhyeyA tena svakAbhyAM 2 sthAnAbhyAM kapATadvayasammIlanAspadAbhyAM pratyavastRtAvitikiJcidvikasitAvityarthaH tena vighATanArthakamidaM na punaruktamiti, tataH kapATapratyapasarpaNAdanu sa suSeNaH senApati tamisraguhAyA dAkSiNAtyasya dvArasya kapATI vighATayati-- udaghATayati, tataH kiM kRtamityAha- 'vihADettA' ityAdi, prAyaH prAg vyAkhyAtArthaM, navaraM vighATitau devAnupriyAH ! tamisraguhAyA dAkSiNAtyasya dvArasya kapATau etaddevAnupriyANAM priyaM nivedayAmaH, atra nivedakasya senAnIratnasyaikatvAt kriyAyAM ekavacanasyaucitye yannivedayAma ityatra bahuvacanaM tatsaparikarasyApyAtmano nivedakatvakhyApanArthaM tacca bahUnAmekavAkyatvena pratyayotpAdanArthaM, etat priyaM iSTaM bhe- bhavatAM bhavatu, tato bharataH kiM cakre ityAha'tae Na' mityAdi, vyaktaM gajArUDhaH san yantra patizcakre tadAha mU. (78) tae NaM se bharahe rAyA maNirayaNaM parAmusai totaM cauraMgulappamANamittaM ca aNagdhaM taMsiaM chalaMsaM aNovamajui viaM gaNirayaNapatisamaM veruliaM savvabhUakaMtaM jeNa ya muddhAgaeNaM dukkhaM Na kiMci jAva havai Arogge a savvakAlaM tericchi adevamANusakayA ya uvasagga savveNa kareti tassa dukkhaM / saMgAme' vi asatyavajjho hoi naro maNivaraM dhareto ThiajovvaNakesa avadviaNaho havai a savvabhayavippamukto, taM maNirayaNaM gahAya se naravaI hatthirayaNassa dAhiNillAe kuMbhIe nikkhivai, tae NaM se bharahAhive nariMde hArotthae sukayaraivacche jAva amaravaisaNNibhAe iddhIe pahiakittI maNirayaNakaujjoe cakkarayaNadesiamagge anegarAyasahassANuAyamagge mahayAukkisIhaNAyabolakalakalaraveNaM samuddaravabhUaMpiva karemANe 2 jeNeva timisaguhAe dAhiNille duvAre teNeva uvAgacchai 2 ttA timisaguhaM dAhiNilleNaM duvAreNaM aIi sasivva mehaMdhayAranivahaM taeNa se bharahe rAyA chattalaM duvAlasaMsiaM aTThakaNNiaM ahigaraNisaMThiaM aTThasovaNNiaM kAgaNirayaNaM parAmusaitti / tae NaM taM cauraMgulappamANamittaM aTThasuvaNNaM ca visaharaNaM aulaM cauraMsasaMThANasaMThiaM samatalaM mANummANajogA jato loge caraMti savvajaNapaNNavagA, na iva caMdo na iva tattha sUrena iva aggI na iva tattha maNiNo timiraM pAseti aMdhayAre jattha tayaM divvaM bhAvajutaM duvAlasajo aNAI tassa lesAu vivaddhati timiranigarapaDisehiAo / rattiM ca savvakAlaM khaMdhAvAre karei AloaM divasabhUaM jassa pabhAveNa cakkavaTTI, timisaguhaM atIti seNNasahie abhijettu biti amaddhabharahaM rAyavare kAgaNiM gahAya timisaguhAe puracchimillapacatthimillesuM kaDaesuM joaNaMtariAI paMcadhaNusayavikkhaMbhAI jo aNuJjo akarAI cakkaNemIsaMThiAI caMdamaMDalapaDinikAsAiM egUNapaNNaM maMDalAI AlihamANe 2 anuSpavisai / tae NaM sA timisaguhA bharaheNaM rannA tehiM joaNaMtariehiM jAva joaNuJjo akarehiM egUNapannAe maMDalehiM AlihijramANehiM 2 khippAmeva AlogabhUA ujjo abhUA divasabhUA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/78 jAyA yAvi hotyaa| vR. 'taeNaM se bharahe rAyA maNirayaNa'mityAdi, tataH sa bharato rAjA maNiratnaM parAmRzati, kiMviziSTaM ityAha- 'tota mitisampradAyagamyaM caturaDulapramANA mAtra dairyeNa yasya tattathA, cazabdAd dvyaGgulapRthulamiti grAhya, yadAha-"caturaMguloduaMgulapihuloamaNI''iti, anardhitaM-amUlyaM na kenApitasyAH , kartuM zakyate ityarthaH timro'nayaH-koTyo yatratattathA, IzaMsat SaDanaM SaTkoTikaM, loke'pi prAyo vaiDUryasya mRdaGgAkAratvena prasiddhatvAnmadhye unnatavRttatvenAntaritasya sahajasiddhasyobhayAntavarttino'natrayasya satvAt, atrAha-SaDasamityanenaiva siddhe tryanaMSaDasamiti kimarthaM ?, ucyate, ubhayorantayornirantarakoTiSaTakabhavanenApi SaDamratA sambhavati tatastadavyavacchedArthaM tryanaM sat SaDanamityuktaM, tathA anupamadhuti divyaM maNiratneSu-pUrvokteSu patisamaM sarvotkRSTatvAt, vaiDUryaMvaiDUryajAtIyamityarthaH, sarveSAMbhUtAnAMkAntaM-kAmyaM, idameva guNAntarakathanena varNayannAha 'jeNa yamuddhAgaeNa'mityAdi, yena mUrddhagatena-zirodhRtenahetubhUtena na kiJcidduHkhaMjAyate ArogyaM ca sarvakAlaM bhavati, tiryaGdevamanuSyakRtAH cazabdasya vyavahitasambandhAdupasargAzca sarve na kurvantitasya duHkhaM, saMgrAme'pi ca-bahuvirodhisamare AstAmalpavirodhisamare azastravadhyaH, atrana zastravadhyo'zastravadhya iti, nasamAsovA, aH svalpArthe'pyabhAve'pI'tyanekArthavacanAt a iti pRthageva nasamAnArthanipAto vA jJeyastena na zastrairvadhyo bhavita, naro manivaraM dharan sthitaM-vinazvarabhAvamaprAptaM yauvanaM yasya sa tathA, sthAyiyauvana ityarthaH, kezaiH sahAvasthitAavarddhiSNavo nakhA yasya sa tathA, pazcAt padadvayasya karmadhArayaH, bhavati ca sarvabhayavipramuktaH, atra 'sarvaM bhAjanasthaM jalaM pIta'mityAdAviva ekadeze'pi sarvazabdaprayogasya suprasiddhatvAddevamanuSyAdipratipakSotthaM bhayamiha jJeyaM, anyathA'zlokAdibhayAni mahatAmeva bhaveyuriti, adhaitad gRhItvA nRpatiryaJcakAra tadAha 'taM maNi'nti tanmaNiralaM gRhItvA sa narapatirbharato hastiratnasya dAkSiNAtye kumbhe nikSipati nibadhnAti, 'kuMbhIe' ityatra strItvaMprAkRtatvAt, 'taeNamityAdi, tataHsa bharatAdhipo narendro hArAvastRtetyAdivizeSaNakadambakaM prAgvat maNiratnakRtodyotazcakraratnadezitamArgo yAvat samudraravabhUtAmiva guhAmiti gamyaM kurvan 2 yatraiva tamispaguhAyA dAkSiNAtyaM dvAraM tatraivopAgacchati, upAgatya catamisAguhA dAkSiNAtyena dvAreNAtyeti-pravizati, zazIvamedhAndhakAranivahaM / pravezAnantaraM yatkRtyaM tadAha taeNamityAdi, tataH sa bharato rAjA kAkaNIralaMparAmazatItyuttareNa sambandhaH, kiMviziSTamityAha-catvAri catasRSu dikSu dve tUrdhvamadhazcetyevaM SaTasaJjayAGgAni talAni yatra tattathA, tAni cAtra madhyakhaNDarUpANi, yairbhUmAvaviSamatayA tiSThantIti, dvAdaza adha upari tiryak catasRSvapi dikSupratyekaMcatasRnAmazrINAMbhAvAt azrayaH-koTyoyatra tattathA, karNikAH-koNAH yatraazritrayaM milati teSAM cAdha upari pratyekaM caturNAM sadbhAvAdaSTakarNikaM, adhikaraNi-suvarNakAropakaraNaM tadvat saMsthitaM-saMsthAnaM yasya tattathA, tatsadhzAkaraM samacaturanatvAt, AkRtisvarUpaM nirUpyAsya taulyamAnamAha-aSTasuvarNA mAnamasyetyaSTasauvarNikaM, tatra suvarNamAnamidaM-'catvAri madhuratRNa Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 225 phalAnyekaH zvetasarSapaH SoDaza zvetasarpaSA ekaMdhAnyamASaphalaM dve dhAnyamASaphale ekA gubhA paJca guA ekaH karmamASakaH SoDaza karmamASakAH eka suvarNa' iti, etAzairaSTabhi suvarNa kAkaNIralaM niSpadyate iti, atra caadhikaare| ___ "etAni camadhuratRNaphalAdIni bharatacakravarttikAlasambhavInyevagRhyante, anyathAkAlabhedena tadvaiSamyasambhave kAkaNIratnaM sarvacakriNAM tulyaM na syAt, tulyaM ceSyate tadi"tyetasmAdanuyogadvAravRttivacanAt etaddezIyAdeva sthAnAGgavRttivacanAt / // 1 // "cauraMgulo maNI puNa tassaddhaM ceva hoi vicchinno| cauraMgulappamANA suvaNNavarakAgaNI neyaa|| ihAGgulaM-pramANAGgulamavagantavyaM, sarvacakravartinAmapi kAkaNyAdiratnAnAM tulyapramANatvAditi" malayagirikRtabRhatasaMgrahaNIbRhadRttivacanAca kecanAsyapramANAGgulaniSpannatvaM, kecacca "egamegassa NaM ranno cAuraMtacakravaTTiNo aTThasovaNNie kAgaNirayaNe chattale duvAlasaMsie aTThakaNNie ahigaraNisaMThANasaMThie pannatte, egamegA koDI ussehaMgulavikkhambhA taM samaNassa bhagavao mahAvIrassa addhaMgulaM" ityanuyogadvArasUtrabalAdutsedhAGgulaniSpannatvaM, ke'pi ca etAni saptaikendriyaratnAni sarvacakravartinAmAtmAGgulena jJeyAni, zeSANi tu sapta paJcendriyaratnAni tatkAlInapuruSocitamAnAnIti pravacanasAroddhAravRttibalA- dAtmAGgulaniSpannatvamAhuH, atra ca pakSatraye tatvanirNayaH sarvavidvedyaH, atra tu bahu vaktavyaM tattu granthagauravabhiyA nocyate iti| asya parAmarzAnantaraMyaccakretadAha-'taeNa'mityAdi, tataHparAmarzAnantaraMtatkAkaNIralaM rAjavaro gRhItvA yAvadekonapaJcAzataM maNDalAnyAlikhannAlikhananupravizatItyuttareNa sambandhaH, kathambhUtamityAha-caturaGgulapramANamAtraM, asyaikaikA azrizcaturaGgulapramANaviSkammAdvAdazApyazrayaH pratyekaM caturaGgulapramANA bhavantItyarthaH,asya samacaturammatvAdAyAmoviSkambhazcapratyekaM caturaGgulapramANaityuktaMbhavati, yaivAnirUrvIkRtAAyAmaMpratipadyate saiva tiryagvyavasthApitA viSkambhabhAg bhavatItyAyAmaviSkambhayorekataranirNaye'pyaparanirNayaH syAdevetisUtreviSkambhasyaiva grahaNaM, tadagrahaNe cAyAmo'pi gRhIta eva, samacaturanatvAttasyeti, tadevaM sarvatazcaturaGgulapramANamadaM siddhaM / yattu tassa NaM egamegA koDI ussehaMgulavikkhaMbhA taM ca samaNassa bhagavao mahAvIrassa addhaMgulaM ityanuyogadvArasUtre uktaM tanmatAntaramavaseyaM, tathA'STabhi suvarNairniSpannamaSTasuvarNa, aSTasuvarNamUladravyeNa niSpannamityarthaH, cakAro vizeSaNasamuccaye sarvatra, tathA viSaMjaGgamAdibhedabhinna tasya haraNaM, svarNASTaguNAnAmadhyeviSaharaNasyaprasiddhatvAt, asyaca tathAvidhasvarNamayatvAditi, atulaM-tulArahitamananyasazamityarthaH, caturasrasaMsthAnasaMsthitamitituvizeSaNaM pUrvoktAdhikaraNidRSTAntena bhAvyamiti, nanu adhikaraNiddaSTAnte bhAvyamAne nAsya pUrvoktA caturaMgulatopapadyeta adhikaraNeradhaH saMkucitatvena viSamacaturasratvAdityAha- samAninanyUnAdhikAnitalAniSaDapi yasya tattathA, athaitadeva yacchabdagarbhitavAkyadvArA vizinaSTi-yataH kAkaNIralAt mAnonmAna [pramANa] yogAH-ete mAnavizeSavyavahArA loke caranti pravartante ityarthaH, tatra mAnaM dhAnyamAnaM setikAkuDavAdi, rasamAnaM catuHSaSTikAdi, unmAnaM karSapalAdi khaNDaguDAdidravyamAnahetuH, upalakSaNAt suvarNAdimAnahetuH pratimAnamapi grAhyaM guAdi, kiMviziSTAste vyavahArAH ? 13] 15 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/78 sarvajanAnAM adhamarNottamarNAnAMprajJApakA-meyadravyANAmiyattAnirNAyakAH, ayamAzayoyathA samprati AptajanakRtanirNayAcaM kuDavAdimAnaM janapratyAyakaM vyavahArapravartakaM ca bhavati tadvaccakravartikAle kAraNikapuruSaiH kAkaNIralAkitaMtattAzaM bhavedityarthaH, yacchabdagarbheNaivavAkyena mAhAsyAntaramAha-nApicandraH tatra timiraM nAzayatIti yojanIyaM, navA sUrya, anaIkyiAlaGkAre evaM sarvatra, navA'gnirdIpAdigataH na vA maNayastatra timiraM nAzayanti, prakAzaM kartumalaMbhUSNava ityarthaH, yatrAndhakAreandhakArayuktatvenAbhedopacArAt andhakAramatrAstIti abhrAditvAdapratyayavidhAnAdvA andhakAravatigiriguhAdau takat-kAkaNIratnaM divyaM-prabhAvayuktaM timiraM nAzayati, adhayadIdaMprakAzayati tadA kiyat kSetraprakAzayatItyAha-dvAdaza yojanAni tasya lezyAH-prabhA vivarddhante amandAH satyaH prakAzayantItyarthaH, kiMviziSTA lezyAH? timiranikarapratiSedhikAstaminAdiguhAyAH pUrvAparato dvAdazayojanavistArayostAsAM prasaraNAt 'rattiM ca tti prathamAntayacchabdAdhyAhAradarthavazAdvibhaktiparimANAJca yadralaM rAtrau co vAkyAntarArambhArthaH sarvakAlaM skandhAvAre divasasazaM, yathA divaseAlokastathA rAtrAvapItyarthaH, AlokaM karoti, yasyaprabhAveNa cakravartI tamisrAMguhA atyeti-pravizati sainyasahitodvitIyama bharatamabhijetuMuttarabharataM vazIkartumityarthaH, nacAtrAntarA yacchabdagarbhitavAkyAvatAreNa vAkyAntarapravezonAmasUtradUSaNamiti vAcyaM,ArSatvAttasyAduSTatvena ziSTavyavahArAt, yathA ArSe chandassu varNAdhAdhikyAdAvapi na chandobhraSTatvadoSo mahApuruSopajJatvenAya'tvAt tathaiva ziSTavyavahArAt, rAjavaro-bharataH 'kAgaNiM ti padaikadeze padasamudAyopacArAt kAkaNIralaM gRhItvA-lAtvA tamisrAguhAyAH paurastyapAzcAtyayoH kaTakayoH-bhityoH prAkRtatvAd dvivacane bahuvacanaM, yojanAntaritAni pramANAMgulaniSpannayojanamapAntarAle muktvA kRtAnItyarthaH,avagAhanApekSayotsedhAMgurla"niSpannapaJcadhanuHzatamAnaviSkambhANi, vRttatvA viSkambhagrahaNenAyAmo'pi tAvAnevAvagantavyaH, utsedhAMgulapramIyamANAvagAhanAkena cakriNA hastAttatkAkaNIratnena kriyamANatvAnmaNDalAnA, ayaM ca maNDalAvagAhaH svasvaprakAzyayojanamadhye eva gaNyate, anyathA 49 maNDalAnAmavagAhe piNDIkriyamANe guhAmityorAyAma ukta pramANAdhikapramANaH prasajyeteti, ata eva ca yojanamAtrakSetraprakAzakAni, yAvanmaNDalAntarAlaM tAvanmaNDalaprakAzyaM guhaabhittikssetrmityrthH| cakrasya nemi-paridhistatsaMsthAnAni vRttAnItyarthaH tathA candramaNDalasya pratinikAzAnibhAsvaratvena saha zAni, ekonapaJcAzataM maNDalAni-vRttahiraNyarekhArUpANi, kAkaNIralasya suvarNamayatvAt, Alikhan 2-vinyasyan 2 anupravizati guhAmiti prakaraNAd jJeyaM, vIpsAvacamAbhIkSNayadyotanAtha, maNDAlAlikhanakramazcAyaM-guhAyAM pravizan bharataH pAzcAtyapAnthajana prakAzakaraNAya dakSiNadvAre pUrvadikkapATe prathamaM yojanaM muktvA prathamaM maNDalamAlikhati, tato gomUtrikAnyAnottarataH pazcimadikkapATakoDake tRtIyayojanAdau dvitIyamaNDalamAlikhati, tatastenaivanyAyena pUrvadikapATatoDDake caturthayojanAdautRtIyaM,tataH pazcimadigbhittIpaJcamayojanAdau caturthaM tataH pUrvadigbhittau SaSThayojanAdau paJcamaM tataH pazcimadigbhittau saptamayojanAdau SaSThaM tataH pUrvadigbhittau aSTamayojanAdau saptamaM evaM tAvad vAcyaM yAvadaSTacatvAriMzattamamuttaradigdvArasatkapazcimadikkapATe prathamayojanAdau ekonapaJcAzattamaM cottaradiradvArasatkapUrvadikapATe Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 227 dvitIyayojanAdAvAlikhati, evamekasyAM bhittau paJcaviMzatiraparasyAM caturviMzatirityekonapaJcAzatmaNDalAni bhavanti, etAni ca kila guhAyAM tiryag dvAdaza yojanAni prakAzayanti, UdhiobhAvena cASTau yojanAni, guhAyA vistaroccatvasyacakrameNaetAvata eva bhAvAt, agrataH pRSThatazca yojanaM prakAza-yantIti, nanu gomUtrikAviracanakrameNa maNDalAlikhane kathameSAM yojanAntaritatvaM?, yadyekabhitti-gatamaNDalApekSayA tarhi yojanadvayAntaritatvamApadheta anyathA dvitIyamaNDalasyaikabhittigatatvaprasaGgaH tathA ca sati gomUtrikAbhaGgaH,anyabhittigatamaNDalApekSayA tu tiryak sAdhikadvAdazayojanAnta- ritatvamiti, ucyate, pUrvabhittau prathama maNDalamAlikhati, tatastatsammukhapradezApekSayA yojanAtikrame dvitIyamaNDalamAlikhati, tatastatsammukhapradezApekSayA yojanAtikrame pUrvabhittau tRtIyamaNDalamAlikha-tItyAdikrameNa maNDalakaraNAt gomUtrikAkAratvaM yojanAntaritatvaMca vyaktameveti sarvasusthaM, atha paJcAzadyojanAyAmAyAM guhAyAmekonapaJcAzatA maNDalairyatprakAzakaraNamuktami tathA-evaMSaTakoSThakaparikalpita-SaDUyojanakSetre ekasmin pakSe trINi anyatra tudve ityubhayamIlane paJca maNDalAni bhvnti| evamanena gomUtrikAmaNDalakaviracanakrameNa paJcAzadayojanAyAmAyAMguhAyAmekonapaJcAzato'pi maNDalakAnAM sthApanA svayaM jJeyeti, anye tu pUrvadikkapAThe AdI yojanaM muktvA prathama maNDalaM karoti, tataH pazcimadikkapATetatsammukhaM dvitIya, tataH pUrvadikkapATagataprathamamaMDalAduttarato yojanaM muktvA pUrvadikkapATatoDake tRtIyaM, tataH pazcimadikkapATatoDDake tatsammukhaM caturthaM, tataH pUrvadikkapATatoDDake tRtIyAnmaMDalAyojanaM muktvA paJcamaM, tatastatsammukhaM pazcimadikkapATatoDake SaSThaM, punastAvataivAntarAlena pUrvadigbhittau saptamaM, tatastatsammukhaM pazcimadigbhittI aSTamaM, tataH pUrvadigbhittau saptamAnmaMDalAyojanAntare navama, tataH pazcimabhittau aSTamAt tAvataivAntarAlena dazamamityevaM pUrvabhittau pazcimabhittau ca maMDalAnyAlikhaMstAvad gacchati yAvaccaramamaSTanavatitamaM maMDalamuttaradvArasatkapazcimadikkapATe, evaM caikaikasyAMbhittAvekonapaJcAzat maMDalAniubhayamIlane cATanavatiriti, atracobhayoHpakSayormadhye AdhaH AvazyakabRhadRttiTippanakapravacanasAroddhArabRhadRtyAdAvukto dvitIyastu mlygirikRtkssetrvicaarvRtyaadaaviti| atha prakRtaM prastUyate-'tae NamityAdi, tato-maMDalAlikhanAntaraM sAtaminaguhA bharatena rAjJA tairyojanAntaritairyAvadyojanodyotakarairekonapaJcAzatA maMDalairAlikhyamAnaH kSipramevAlokaMsauraprakAzaM bhUtA-prAptA, evamudyotaM-cAndraprakAzaM bhUtA, kiMbahunA ?, divasabhUtA-dinasadhzI jAtA cApyabhavat, caH samuccaye, api sambhAvanAyAM, tena neyaMguhA maMDalaprakAzapUrNAkintusambhAvyate AlokabhUtA,evamagretanapadadvayamapi, kaciddivasabhUa ityasya sthAne dIvasayabhUyA iti pAThastatra dIpazatAni bhUteti vyAkhyeyaM athAntarguhaM vartamAnayoH parapAraM jigamiSUNAM pratibandhakabhUtayorunmagnAnimagnAnAmakanadyoH svarUpaM prarUpayitukAmaH prAha mU. (79) tIse NaM timisaguhAe bahumajjhadesabhAe ettha NaM ummagganimaggajalAo nAmaM duve mahAnaIo pannatAo, jAo NaM timisaguhAe puracchimillAo mittikaDagAo pavUDhAo samANIo pacatthimeNaM siMdhuM mahAnai samappeti, sekeNadveNaM bhaMte! evaM vuccai umagganimaggajalAo mahAnaIo? goamA! jaNNaM ummaggajalAe mahAnaIe taNa vA pattaM vA kaTuM vA sakkaraM vA Ase vA Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/79 hatthI vA rahe vAjohe vA maNusse vA pakkhippai taNNaM ummaggajalAmahAnaI tikkhutto AhuNia2 egate thalaMsieDei, jaNNaM nimaggajalAe mahAnaIetaNaM vA pattaM vAkaLaM vA sakkaravAjAva maNusse vA pakkhippae taNNaM nimaggajalAmahAnaI tikkhutto AhuNia 2 aMto jalaMsi nimajAvei, se teNaTeNaM goamA! evaM vucai-ummagaNimaggajalAo mhaaniio| tae NaM se bharahe rAyA cakarayaNadesiamagge anegarAya0 mahayA ukkiTThasIhaNAya jAva karemANe 2 siMdhUe mahAnaIe puracchimilleNaM kUDe gaMjeNeva ummaggajalA mahAnaIteNeva uvAgacchai 2 tA vaddhaharayaNaM sadAvei 2 tA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuSpiA! ummagganimaggajalAsu mahAnaIsu anegakhaMbhasayasaNNiviDhe ayalamakaMpeabhejakavae sAlaMbaNabAhAe savvarayaNAmaesuhakamekarehi karettAmamaeamANattiaM khippAmeva paJcappiNAhi, taeNaM se vaddhairayaNe bharaheNaM rannA evaM vutte samANe hadvatudvacittamANadie jAva viNaeNaM paDisuNei 2 tAkhippAme ummaganimaggajalAsu mahAnaIsuanegakhaMbhasayasaNNiviDhe jAva suhasaMkame kareira tAjeNevabharahe rAyA teNeva uvAgacchai ra tAjAva eamAttiaMpaJcappiNai taeNaM se bharahe rAyA sakhaMdhAvArabale ummagganimaggajalAo mahAnaIo tehiM anegakhaMbhasayasaNNiviTehiMjAva suhasaMkamehiMjAva suhasaMkamehiM uttarai, taeNaMtIsetimissaguhAe uttarilassa duvArassa kavADA sayameva mahayA 2 koMcAravaM karemANA sarasarassagagAiM2 tthaannaaiNposkkisthaa| vR.'tIseNa mityAdi, tasyAstamisAguhAyAHbahumadhyadezabhAgedakSiNadvAratastoDakasamenaikavitiyojanebhyaH parataH uttaradvAratastoDakasamenakaviMzatiyojanebhyo'rvAkca unmagnajalAnimagnajalAnAmnyau mahAnadyI prajJApte, ye tamisraguhAyAH paurastyAt bhitti kaTakAd-bhittipradezAt pravyaDhe nirgate-satyau pAzcAtyena kaTakena vibhinnena sindhumahAnadI samApnutaH pravizata ityarthaH, nityapravRttatvAdvartamAnAnirdezaH,athAnayoranvartha pRcchannAha se keNatuNa mityAdi, atha kenArthena bhadanta! evamucyateunmagnajalanimagnajalemahAnadyau?,gautama! yatNamiti prAgvat unmagnajalAyAM mahAnadyAM tRNaM vA patraM vA kAThAM vA zarkarAvA-SatkhaNDaH, atra prAkRtatvAlliGgavyatyayaH, azvo vA hastI vA ratho vA yodho vA-subhaTaH senAyAH prakaraNAcaturNAM senAGgAnAM kathanaM manuSyo vA prakSipyate tat tRNAdikaM unmagnajalA mahAnadI trikRtva-trIn vArAn AdhUya 2-bhramayitvA 2 jalena sadA''hatyAhatyetyartha ekAnte-jalapradezAddavIyasisthAne nirjalapradeze eDeittichaIyati, tIre prakSipatItyarthaH, tumbIphalamiva zilA unmagnajale unmajjatItyarthaH, ata evonmajati zilAdikamasmAditiunmagnaM, 'kR bahula miti vacanAt apAdAne ktapratyayaH, unmagnaMjalaM yasyAM sA tathA, athadvitIyAyAnAmAnvartha-tatpUrvoktaMvastujAtaM nimagnajalA mahAnadI vikRtvaHAdhUyAdhUya antarjalaM kiM? majjayati zileva tumbIphalaM nimagnAjale nimajjatItyarthaH, ataeva nimajjayatyasmin tRNadikamakhilaM vastujAtamiti nimagnaM, bahulavacanAdadhikaraNe ktapratyayaH, nimagnaM jalaM yasyAM sA tathA, athaitannigamayati-'se teNaTeNaM0, sugama, anayozca yathAkramamunmajakatve nimajakatve vastusvabhAva eva zaraNaM, tasya cAtakaNIyatvAt, ime ca dve api triyojanavistare guhAvistArAyAme anyo'nyaM dviyojanAntare bodhye, atha duravagAhe nadyau vibudhya bharato yantrakAra tadAha taeNamityAdi, tataH sa bharatorAjA cakraratnadezitamArgaH 'anegarAye' tyAdi sUtraM vyAkhyA Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 229 caprAgvat sindhvA mahAnadyAH paurastye kUle-pUrvataTe ubhayatrApiNaMzabdo vAkyAlAre, ayamarthaH-- taminAyA adho vahantI sindhustaminapUrvakaTakamavadhIkRtyaiveti, unmagnA'pi pUrvakaTakAnnirgatA'stItyubhayorekasthAnatAsUcanArthakamidaM sUtraM, yatraivonmagnajalA mahAnadI tatraivopAgacchati, upAgatya ca varddhakiravaMzabdayati zabdayitvA caivamavAdIditi, yadavAdIt tadAha-'khippAmeva'tti kSiprameva bho devAnupriya! unmagnanimagnajalayormahAnadyoH anekAnistammazatAniteSu sanniviSTaususaMsthitI ata evAcalau mahAbalAkrAntatve'pinasvasthAnAncalataH akamprI-dhDhau, sakampasetubandhe tu titIrpUNAMsazakaMcalanasyAditi baDhataranirmANAvityarthaH, athavAacalo-giristadvat akamprau, makAro'lAkSaNikaH, abhedyakavacAvivAbhedyakavacauabhedyasannAhAviti,jalAdibhyo nabhedaM yAta ityarthaH, nanvanantaroktavizeSaNAbhyAmuttaratAM taduparipAtazaGkAna syAttathApiubhayapArzvayorjalapAtazaGkA nApanItA bhavatItyAha-sAlambane-uparigacchatAmavalambanabhUtena dhThatarabhittirUpeNAlambanena sahitebAhe-ubhayapAzrvIyayostautathA, sarvAtmanAratnamayau AdidevacaritrapravacanasAroddhAravRtyostu krameNa pASANamayakASThamayau tAvuktau sta iti, tathA sukhena saMkramaH-pAdavikSepo yatra tau tathA, IzI saMkramau-setU kuruSva kRtvA ca mAmetAmAjJaptikAM kSiprameva pratyarpayati / athasakiMcakAretyAha-'taeNamityAdi, anuvAdasUtratvAtsarvaprAgvata, nanu unmagnajalAjalasyonmajakatvasvabhAvatvena kathaM tatra saMkramArthakazilAstambhAdinyAsaH susthito bhavati?, sa ca dIrghapaTTazAlAkAronacajaloparikASThAdimayaHsambhavati, tasyAsAratvena bhArAsahatvAt, ucyate, varddhakiralakRtatvena divyazakteracintyazaktikatvAt, anena cA nirAjyaparisamApteH sarvo'pi loka uttarati guhAca tAvaMtaM kAlamapAvRtaivAste maNDalAnyapi tathaiva tiSThanti, uparate tu cakriNi sarvamuparamata iti pravacanasAroddhAravRtterabhiprAyaH, trissssttiiyaajitcritretu| // 1 // "udghATitaM guhAdvAraM, guhAntamaNDalAni ca / tAvattAnyapi tiSThanti, yAvajIvati cakrabhRt // " ityuktamasti 'tae NamityAdi, tataH sa bharato rAjA skandhAvArarUpabalasahitastAbhyAM saGkramAbhyAMunmagnanimagnajale mahAnadyauuttarati-parapAraMgacchati, evaM uttarato gacchati rAjarAje uttaradvAre yajAtaM tadAha-'tae Na'mityAdi, tato-nadyatikramaNAnantaraM tasyAstamisrAguhAyA uttarAhasya dvArasya kapATau svayameva senAnIdaNDaralAghAtamantareNetyarthaH mahayA 2 iti sUtradezena pUrvasUtrasmaraNaM tena mahayA 2 saddeNamiti bodhyaM krauJcAravaM kurvANI sarassarati kurvantau ca svake svake sthAne pratyavASvaSkiSAtAM vyAkhyA tu prAgvat, nanu yadi dAkSiNAtyadvArakapATau senApatiprayogapUrvakamudghaTete tathA imAvapi kathaM na tathA ?, ucyate, ekazaH senApatisatyApitakapATodghATanavidhisantuSTa- guhAdhipasurAnukUlAzayena dvitIyapakSakapATau svayamevodghaTete iti| athottarabharatArddhavijayaM vivakSustatratyavijetavyajanasvarUpamAha mU. (80) teNaMkAleNaM teNaMsamaeNaMuttarathabharahevAse bahave AvADANAmaMcilAyAparivasaMti aDDA dittA vittA vicchiNNaviulabhavaNasayaNAsaNajANabAhaNAinA bahudhaNabahujAyarUvarayayA AogapaogasaMpauttAvicchaDDiapaurabhattapANA bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUAbahujanassa Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/80 aparibhUA sUrA vIrA vikkaMtA vicchiNNaviulabalavAhaNA bahusu samarasaMparAesu laddhalakkhA yAvi hotthA / tae NaM tesimAvADacilAyANaM aNNayA kayAI visayaMsi bahUI uppAiasayAI pAubhavitthA, taMjahA-akAle gajiaM akAle vijuA akAle pAyavA pupphati abhikkhaNaM 2 AgAsa devayAo nacaMti, taeNaM te AvADacilAyA visayaMsi bahUiMuppAiasayAI pAunbhUyAI pAsaMti pAsittA annamannaM saddAveti 2 tA evaM vayAsI evaMkhalu devANuppiA! amhaM visasi bahUiMuppAiasayAI pAunbhUAiMtajahA-akAle gajiaMakAle vijauA akAle pAyavApuSphati abhikkhaNaM 2 AgAse devayAo nacaMti, taMNa najai NaM devANuSpiA ! amhaM visayassa ke manne uvaddave bhavissaIttika? ohayamaNasaMkappA ciMtAsogasAgaraM paviThThA karayala palhatyamuhA aTTanjhANovagayA bhUmigayadiDiA jhiaayNti| taeNaMsebharahe rAyAcakkarayaNadesiamaggejAvasamuddaravabhUaMpivakaremANe 2 timisaguhAo uttarilleNaM dAreNaM nIti sasivva mehaMdhayAraNivahA, tae NaM te AvADacilAyA bharahassa raNNo aggANIaMejamANaM pAsaMti ra ttA AsuruttAruTTA caMDikkiAkuviAmisimisemANA annamannaM saddAveti 2 tA evaM vayAsI esa NaM devA0 ! kei appatthiapatyae duraMtapaMtalakhaNe hINapuNNacAuddase hirisiriparivajie jeNaM amhaM visayassa uvariM virieNaM havvamAgacchaitaM tahANaM dhattAmo devA0! jahA NaM esa amhaM visayassa uvari virieNaM no habbamAgacchaittika? annamannassa aMtie eamaTTa paDisuNeti 2 tA saNNaddhabaddhavammiyakavaA uppIliasarAsaNapaTTiA piNaddhagevinA baddhaAviddhavImalavaraciMdhapaTTA gahiAuhappaharaNA jeNeva bharahassa ranno aggANIaM teNeva uvAgacchaMti ra ttA bharahassa ranno aggANIeNa saddhiM saMpalaggA yAvi hotthaa| tae NaM te AvADacilAyA bharahassa ranno aggANIaM hayamahiapavaravIraghAiavivaDiaciMdhaddhayapaDAgaM kicchappANovagayaM disodisi pddisehiti| vR.teNaMkAleNaMteNaMsamaeNa'mityAdi, tasmin kAle-tRtIyArakaprAntetasminsamaye-yatra bharata uttarabharatArddhavijigISayA taminnato niryAti, uttarArdhabharatanAmni varSe kSetre ApAtA iti nAmnA kirAtAH parivasanti, ADhyA-dhaninaH haptA-darpavaMtaH vittAH-tajjAtIyeSu prasiddhAH vistIrNavipulAni ativipulAni bhavanAni yeSAM te tathA zayanAsanAni pratItAni yAnAnirathAdIni vAhanAni-azvArdAniAkIrNAni-guNavanti yeSAMte tathA, tataH padadvayasya karmadhArayaH, bahu-prabhUtaM dhanaM-gaNimadharimameyaparicchedyabhedAtcaturvidhaMyeSAMtetathA, bahu-bahunIjAtarUparajatesvarNarUpye yeSAM te tathA tataH padadvayasya karmadhArayaH, Ayogo-dviguNAdivRddhayarthapradAnaMprayogazca kalAntaraM tau saMprayuktau-vyApAritI yaiste tathA, vicchaIite-tyakte bahujanabhojanadAnenAvaziSTocchiSTasambhavAt saJjAtaviccha vA-savistAre bahuprakAratvAt pracure-prabhUte bhaktapAneannapAnIye yeSAM te tathA, bahavo dAsIdAsAH gomahiSAzca pratItAH gavelakA-urabhrAH ete prabhUtA yeSAM te tathA, tataH patadvayasya karmadhArayaH, bahujanenAparibhUtAH, sUtre SaSThI ArSatvAt, sUrAH pratijJAtanirvahaNe dAne vA vIrAH saMgrAme vikrAntA-bhUmaNDalAkramaNasamarthA vistIrNavipuleativipule balavAhane-sainyagavAdike duHkhAnAkulatvAt yeSAM te tathA Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 231 bahuSu samareSu samparAyeSu, anena cAtibhayAnakatvaM sUcitaM, samayarUpeSu saMparAyeSu - yuddheSu labdhalakSA- amodhahastAzcApya bhavan, sAmAnyato yuddheSu ca valganAdirUpeSu kecana labdhalakSA bhaveyuH paraM tadavyavacchedAya samareSvityuktaM, atha yatteSAM maMDale jAtaM tadAha-- 'tae Na' mityAdi, tata iti-kathAntaraprabandhe teSAmApAtakirAtAnAM anyadA kadAcit - cakravatyArgamanakAlAtpUrvaM, atra teSAmityetAvataivoktena prakaraNAd vizeSyaprAptau yadApAtakirAtAnAmityuktaM tadvismaraNazIlAnAM vineyAnAM vyutpAdanAyeti, viSaye deze bahUni autpAtikazatAni - utpAtasatkazatAni, ariSThasUcakanimittazatAnItyarthaH, prAdurabhUvan - prakaTIbabhUvuH, tadyathA-akAle prAvRT kAlavyatiriktakAle garjitaM akAle vidyutaH akAle-svasvapuSpakAlavyatiriktakAle pAdapAH puSyanti abhIkSNaM 2- punaH 2 AkAze devatA bhUtavizeSA nRtyanti, atha te kiM cakrurityAha- 'tae Na' mityAdi, tataH - utpAtabhavAnantaraM te ApAtakirAtA viSaye bahUni autpAdikazatAni prAdurbhUtAni pazyanti, ddaSTvA cAnyo'nyaM zabdayanti - AkArayanti, zabdayitvA caivamavAdiSuH, kimavAdiSuH kI zAzca te'bhUvannityAha- 'evaM khalu' ityAdi, evaM vakSyamANaprakAreNa khalurnizcaye devAnupriyA - RjusvabhAvA asmAkaM viSaye bahUni autpAtikazatAni prAdurbhUtAni, tadyathA - akAle garjitaM ityAdi prAgvat, tanna jJAyate devAnupriyA ! asmAkaM viSayasya ko manye iti vitarkArthe nipAtaH tena manye iti sambhAvayAmaH upadravo bhaviSyati itikRtvA apahatamanaHsaMkalpA- vimanaskAH cintayA--rAjyabhraMzadhanApahArAdicintanena yaH zoka eva duSpAratvAt sAgarastatra praviSTAH karatale paryastaM vimanaskAH cintayA - rAjyabhraMzadhanApahArAdicintanena yaH zoka eva duSpAratvAt sAgarastatra praviSTAH karatale paryastaM-nivezitaM mukhaM yaiste tathA ArttadhyAnopagatAH bhUmigata dRSTikA dhyAyanti, Apatite saGkaTe kiM karttavyamiti cintayantIti, atha prastUyamAnaM bharatasya caritamAha . -- 'tae Na' mityAdi, tatasteSAmutpAtacintanAnantaraM sa bharato rAjA cakraratnAdezitamArgo yAvat samudraravabhUtAmiva guhAM kurvan 2 taminAguhAtaH auttarAheNa dvAreNa nireti-niryAdi zazIva meghAndha- kAranivahAt / 'tae NaM0' tato guhAto nirgamAnantaraM te ApAtakirAtA bharatasya rAjJaH agrAnIkaM - sainyAgrabhAgaM 'ejamANaMti iyat, Agacchat pazyati dRSTvA ca AsuruttA ityAdi padapaMcakaM prAgvat anyo'nyaM zabdayanti zabdayitvA caivamavAdiSuriti, tae NaM' eSa devAnupriyAH ! kazcidajJAtanAmako'prArthitaprArthakAdivizeSaNaviziSTo varttate yo'smAkaM viSayasya- dezasyopari vIryeNAtmazakyA 'havvaM 'ti zIghramAgacchati, tattasmAttathA Namiti - imaM bharatarAjAnamityartha 'dhattAmo' tti kSipAmo dizo dizi vikIrNasainyaM kurmma ityarthaH, yathA eSo'smAkaM viSayasyopari vIryeNa no zIghramAgacchet, sUtre saptamyarthe varttamAnAnirddesaH etasmin samaye kiM jAta mityAha MA 'itikaTTu' ityAdi, iti - anantaroditaM kRtvA - vicintyAnyo'nyasyAntike etamarthaM pratizrRNvanti - omiti pratipadyante, pratizrutya ca satraddabaddhetyAdipadAni prAgvat yatraiva bharatasya rAjJo'grAnIkaM tatraivopAgacchanti, upAgatya ca bharatasya rAjJo'grAnIkena sArdhaM saMpralagnAzcApyabhUvan, yoddhamiti zeSaH, yuddhAya pravRttA ityarthaH, atha te kiM kurvantItyAha- 'te NaM te AvADacilAyA' ityAdi, tato yuddhapravRtyanantaraM te ApAtakirAtA bharatasya rAjJo'grAnIkaM hatAH kecana prANatyAjanena mathitAH Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/80 kecanamAnamathanenaghAtitAzca kecana prahAradAnenapravaravIrAH-pradhAnayodhA yatratattathA padavyatyayaH prAkRtatvAta, vipatitAH-svasthAnato bhraSTAzcitapradhAnAdhvajA-garuDadhvajAdayaH patAkAca-taditaradhvajA yatra tattathA tataH tadadvayasya karmadhArayaH, kRcchreNaHmahatA kaSTena prANAn upagataM-prAptaM kathamapidhRtaprANamitiyAvat, dizaH sakAzAdaparadizi-svAbhimatadikatyAjanenAparasyAM dizi prakSipya iti zeSaH pratiSedhayanti-yuddhAnnivartayantItyarthaH / bharatasainye kiMjAtamityAha.. (81)taeNaMse senAbalassaNeA veDhojAvabharahassaranno aggANIaMAvADacilAehiM hayamahiyapavaravIra jAva diso disaM paDisehiaMpAsai 2 tA Asurutte ruDhe caMDikkie kuvie misimisemANe kimalAmelaM AsarayaNaM durUhai 2 tA tae NaM te asIimaMgulamUsinavaNauimaMgulapariNAhaM aTThasayamaMgulamAyataMbattIsamaMgulamUsiasiraMcauraMgulakantrAgaM vIsaiaMgulabAhAgaM cauraMgulajANUkaM solasaaMgulajaMghAgaM cauraMgulamUsiakhuraM muttolIsaMvattavaliamajhaM IsiM aMgulapaNayapaTuM saMNayapaTuMsaMgayapaTuMsujAyapaTuMpasatyapaTuMvisiTTapaTuMeNIjANuNNayavitthayathaddhapaDheM vittalayakasaNivAyaaMkalaNapahAraparivajiaMgAtavaNijathAsagAhilANaMvarakaNagasuphullathAsagavicittarayaNaraJjapAsaM kaMcaNamaNikaNagapayaragaNANAvihaghaMTiAjAlamuttiAjAlaehiM parimaMDiyeNaM paTTeNa sobhamANeNa sobhamANaM kkkeynniNdniilmrgymsaargllmuhmNddnri| AviddhamANikkasuttagavibhUsiyaM kaNagAmayapaumasukayatilakaM devamaivikappi suravariMdavAhaNajogyAvayaM surUvaMdUijjamANapaMcacArucAmarAmelagaMdhareMta aNabmavAha abhelaNayaNaM kokAsiabahalaptalacchaMsayAvaraNanavakaNagataviatavaNija-tAlujIhAsayaMsiriAbhiseadhoNaM pokkharapattamiva salilabiMdujuAacaMcalaM caMcalasarIraMcokkhacaragaparivAyagoviva hilIyamANaM 2 khuracalaNacaccapuDehiM gharaNialaM abhihaNamANaM 2 dovi acalaNejamagasamagaMmuhAoviNiggamaMtaM va sigghayAe mulANataMtuudagamavi nissAe pakkamaMtaM jAikularUvapaJcayapasatthabArasA- vattagavisuddhalakkhaNaM sukulappasUaM mehaavimddyvinniiaNannuatnnuasukumaallomnddhcchviN| sujAyaamaramaNapavaNagarulajaiNacavalasigghagAmi isimiva khaMtikhamae susIsamiva paJcakkhayAviNIyaM udagahutavahapAsANapaMsukaddama- masakarasavAluillataDakaDagavisamapabmAragiridarIsulaMghaNapillaNaNityAraNAsamatthaM acaMDapADiyaM daMDayAti aNaMsupAtiM akAlatAluM ca kAlahesiM jianiiMgavesagaMjiaparisahaMjaya jAtIaMmalihANiM sugapattasuvaNNakomalaM maNAbhirAmaM kamalAmelaMNAmeNaMAsarayaNaMseNAvaI kameNasamabhiruDhe kuvalayadalasAmalaMca rayaNikaramaMDalanibhaM suttujaNaviNAsaNaM kaNagarayaNadaMDaM navamAliapupphasurahigaMdhiM nAnAmaNilayabhatticittaM ca pahotamisimisiMtatikkhadhAraM divaM khaggarayaNaM loke aNovamANaM taM ca puNo vaMsarukkhasiMgahidaMtakAlAyasavipulalohadaMDakavaravairabhedakaMjAva savvatthaappaDihayaM kiM puNa dehesujNgmaannN| vR. 'tae NamityAdi, tataH-svasainyapratipeghanAdanantaraM senAbalasya-senArUpasya balasya netA-svAmI veSTakaH-vastuviSavarNako'tra senAnIsatkaH saMpUrNa pUrvokto grAhyaH yAvad bharatasya rAjJo'grAnIkaM ApAtakirAtairyAvapratiSedhitaM pazyati dRSTvA ca AzuruptAdivizeSaNaviziSTaH kamalApIDaM kamalAmelaM kAmalAmelaM vA nAmAzvaratnamArohati, athaprastAvAgataMtadvarNanamAha-'tae NaM taM asIimaMgulamUsiaMityArabhya senAvaI kameNa samabhivaDhe' ityetadantena sUtreNa, padayojanA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 233 tata iti kriyAkramasUcakaM vacanaM taM prasiddhaguNaM nAmnA kamalAmekaM azvaratna senApati krameNa-satrAhAdiparidhAnavidhinA samabhirUDha-ArUDhaH, kiMviziSTamityAha-azItyaGgulAni ucchritaM, aMgulaMcAtra mAnavizeSaH,navanavatyaMgulAni-ekonazatAMgulapramANapariNAho madhyaparidhiryasya tattathA, aSTottarazatAMgulAna AyataM-dIrgha, sarvatra makAro'lAkSaNikaH, turagANAMtuGgatvaM khurataHprArabhya karNAvadhi pariNAhaH pRSThapAryodarAntarAvadhi AyAmo mukhAdApucchamUlaM, yadAha // 1 // "mukhAdApecakaM dairdhya, pRsstthpaashrvodraantraat| AnAha ucchrayaH pAdAna, vijJeyo yAvadAsanam / / 1 // " tatroccatvasaGkhyAmelanAya sAkSAdeva sUtrakRdAha-'battIsa mityAdi, dvAtriMzadaMgulocchitaziraskaMcaturaMgulapramANakarNakaM, hasvakarNatvasyajAtyaturagalakSaNatvAt, anena karNayoruncatvenAsya sthirayauvanatvamabhihitaMzaMkukarNatvAt, hayAnAM yauvanapAtevanitAstanayoriva anayoH pAtaHsyAt, dIrghatvaMcArSatvAt, atra yojanAyAHkramaprAdhAnyena pUrva karNavizeSaNaM jJeyaM pazcAcchirasaH,azvazravaso mUna uccataratvAt, viMzatyaGgulapramANA bAhA-zirobhAgAdhovIjAnunoruparivartIprAkcaraNabhAgo yasyatattathA, caturaMgulapramANaMjAnu-bahujaMghasaMdhirUpo'vayavo yasyatattathA, tathA SoDazAMgulapramANA jaMghAjAnvadhovIkhurAvadhiravayavoyasya tattathA, caturaMgulocchritAH khurAH-pAdatalarUpA avayavA yasya tattathA, eSAmavayavA- nAmudyatvamIlane sarvasaGkhyA pUrvoktA azItyaMgularUpA, makAraH sarvatrAlAkSaNikaH, yattu zreSThAzvamA-namAzritya laukikpaaraasrgrnthe| 'jghnymdhyshresstthaanaamshvaanaamaaytirbhvet| aMgulAnAM zataM hInaM, viMzatyA dshbhistribhiH|| // 2 // pariNAho'GgulAni syAt, saptati sptspttiH| ekAzIti samAsena, trividhaM syAd yathAkramam // // 3 // tathA SaSTizcatuHSaSTiraSTaSaSTi samucchrayaH / dvipaJcasaptakayutA, viMzati syAnmukhAyati / / . ityatra saptanavatyaMgulAnyAyatiH ekAzItyaMgulAni pariNAhaH aSTaSaSTayaMgulAni samucchyaH saptaviMzatyaMgulAni mukhAyatirityuktamasti tadaparazreSThahayAnAzrityanatuhayaratnamAzritya, dRSTazcAyaM vizeSaH puruSotsedhesAmudrike uttamapuruSANAmaTottarazatAMgulAnyutsedhaH uttamottamAnAMtuviMzatyuttarazatAMgulAni, anenAsyapramANopetatvaMsUcitaM, sampratyavayaveSulakSaNopetatvaM sUcayati-muktolInAma adhauparicasaGkIrNA madhye tvISadvizAlAkoSThikA tadvat saMvRttaM-samyagvartulaM valitaM-valanasvabhAvaM na tu stabdhaM madhyaM yasya tattathA pariNAhasya madhyaparidhirUpasyAtraiva cintyamAnatvAduciteyamupamA, ISadaMgulaM yAvat praNataM-nantumArabdhaM atipraNatasyopaveSTurdukhAvahatvAt pRSTha-paryANasthAnaM yasya tattathA ArohakasukhAvahapRSThakamityarthaH, samyag adho'dhaH krameNa nataM pRSThaM yasya tattathA, saGgataM-. dehapramANocitaM pRSThaM yasya tattathA, sujAtaM-janmadoSarahitaM pRSThaM yasya tattathA, prazastaM-zAlihotralakSaNAnusAri pRSThaM yasya tattathA, kiM bahunA ? viziSTapRSThaM pradhAnapRSThamitiyAvat, uktaM pRSThe paryANasthAnavarNanaM, atha tatraivAvaziSTabhAgaM vizinaSTi-eNI-hariNI tasyA jAnuvadunnataM ubhayapArzvayorvistRtaM ca caramabhAge stabdhaMsudhdaM pRSThaM yasya tattathA, vetro-jalavaMzaH latA-kambA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3/81 kazA - carmmadaNDasteSAM nipAtaistathA aMkellaNaprahArai:- tarjanakavizeSAghAtaizca parivarjitaM azavavAramano'nukUlacAritvAt aGgaM yasya tattathA, tapanIyamayAH sthAsakA - darpaNAkArA azvAlaGkAravizeSA yatra tadevaMvidhaM ahilANaM-mukhasaMyamanavizeSo yasya tattathA, varakanakamayAni suSThu - zobhanAni puSpANi sthAsakAzca tairvicitrA ratnamayI rajju pArzvayoH- pRSThodarAntavartyavayavavizeSayoryasya tattathA, vadhyante hi paTTikAH paryANadhDhIkaraNArthamazvAnAmubhayoH pArvayoriti, kAJcanayutamaNimayAni kevalakanakamayAni ca pratarakANi - patrikAbhidhAnabhUSaNAni antarAntarA yeSu tAni tathAbhUtAni nAnAvidhAni ghaNTikAjAlAni mauktikajAlakAni ca taiH parimaNDitena pRSThena zobhamAnena zobhamAnaM karketanAdiratnamayaM mukhamaNDanArthaM racitaM AviddhamANikyaM -- prItamANikyaM sUtrakaM - hayamukhabhUSaNavizeSastena vibhUSikaM kanakamayapadmena suSThu kRtaM tilakaM yasya tattathA, devamatyA - svargicAturyeNa vividhaprakAreNa kalpitaM -sajjitaM suravarendra- vAhanam uccaiH zravA hayastasya yogyA - maNDalIkaraNAbhyAsastasyA 'vraja gatAvityasyAcapratyaye vrajaM-prApakaM / ye gatyarthAste prAptayarthA iti vacanAt ayaM bhAvaH--yAddazaM khuralI zramamucaiHzravAH karoti tAdhzamayamapi, atra SaSThayarthe dvitIyA prAkRtatvAt, tathA surUpaM sundaraM dravanti - itastato dolAyamAnAni sahajacaJcalAGgatvAd galabhAlamaulikarNadvayamUlavinivezitatvena paJcasaGkhyAkAni yAni cArUNi cAmarANi teSAM melaka - ekasmin mUrddhani saGgamastaM dharad - vahat, cAmarA ityatra strInirdezaH samayasiddha eva, gauDamatena vA cAmarA ityAbantaH zabdaH, atrApIDazabde vyAkhyAyamAne mUrddhAlaMkAra evokto bhavati, na tu karNAdyalaGkAraH, dhzyante ca loke ekaM cAmaraM mUrddhAlaGkArabhUtaM cAmaradvayaM ca karNAlaGkArabhUtaM ekaM ca bhAlAlaGkArabhUtaM ekaM ca kaMThAlaGkArabhUtamiti, tena yathoktavyAkhyAnameva sundaraM, atha devamativikalpitAdivizeSaNaviziSTa uccaiHzravAnAma zakrahayo'pi syAdityAha -anabhravAhaMananacArI abhravAhaH azvaH uccaiHzravAstadanyaM 'adabmavAha' miti pAThe tu adanaM-bhUri vahatIti adabhravAhastat, abhele - doSAdinA asaMkucite nayane yasya tattathA / ata eva kokAsite-vikasite bahale - dhDhe anazrupAtitvAt patrale - pakSmavatI na tu aindraluptikarovagazAdromarahite akSiNI yasya tattathA, sadAvaraNe--zobhArthaM daMzamazakAdirakSArthaM vA pracchAdanapaTe navakanakAni - navyasvarNAni yasya tattathA svarNatantuvyatapracchAdanapaTamityarthaH, taptapanIyaM tadvadaruNe tAlujihne yatra tadevaMvidhamAsyaM yasya tattathA, tataH pUrvavizeSaNena karmadhArayaH, zrIkAyA - lakSmayA abhiSekaH - abhiSecanaM nAma zArIralakSaNaM ghoNAyAM-nAsikAyAM yasya tattathA, kvacitpAThAntare tu sirisAtise aghoNamiti dRzyate, tatra zirISaM - zirISapuSpaM tadvadatizvetA ghoNA yasyeti, tathA puSkarapatramiva-kamaladalamiva salilasya bindavo yatra tadevaMvidhaM, ko'rthaH ? - yathA puSkarapatraM jalAntarasthaM vAtAhatajalabinduyutaM bhavati tathedamapi salilaM - pAnIyaM lAvaNyamityarthaH tasya bindavaH - chaTAstairyutaM, bindugrahaNenAtra pratyaGgaM lAvaNyaM sUcitaM, loke'pi prasiddhametat mukhe'sya pAnIyamiti, acaMcalaM- svAmikAryakaraNe sthiraM, sAdhuvAhitvAt, caJcalazarIraM jAtisvabhAvAt atha yadi caJcalAGgastadA'medhyavastuSvapi svAGgapravartako bhaviSyatItyAha- cokSaHkRtasnAnazcarako ghATibhikSAcaraH parivrAjako-maskarI tatazcarakasahitaH parivrAjakazcarakaparibrAjakaH, prathamA dvitIyArthe tena caraparivrAjakamiva prAkRta zailyA akAraprazleSAdabhilIyamAnaM 2 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 235 azucisaMsargazaGkayA AtmAnaM saMvRNvantaM 2,AbhIkSNayecAtra dvivacanaM, evamagre'pibhAvyaM, athAsya kriyAvizeSairjAtyatvaM lakSayati-khurapradhAnazcaraNAH khuracaraNAsteSAM caJcapuTAHAghatavizeSAstairdharaNitalamabhighnadabhighnad, nanu bhUtalavilikhanaM sAmAnyaH puMsa ivAzvasyApalakSaNamiti, na, etasya lakSaNatvena zAlihotre pratipAdanAd, yataH "khuraiH khanedyaH pRthivImazvo lokottaraH smRta" iti, azvavAraprayoganatito hi hayo'grapAdAvudasyati, tatrAsya zakti vizeSaNadvAreNadarzayatidvAvapi ca caraNI yamakasamakaM-yugapat mukhAdvinirgamadiva-nissArayadiva, ko'rthaH ? -- idamagrapAdAdUva'nayattathA mukhAntikaMprApayatiyathAjana uprekSate imaumukhAdvinirgamayati, punaH kriyAntaradarzanenaitadvizinaSTi-zIghratayA lAghavavizeSeNa mRNAlaM-padmanAlaM tasya tantuHsUtrAkAro'vayavavizeSaH sa ca udakaM ca te api nizrAya-avalaMbya AstAmanyad durgAdikaM prakrAmat,saJcarat, ayamarthayathA anyeSAM saJcariSNUnAM mRNAlataMtUdake pAdAvaSTambhake na bhavataH tathA nAsyeti, sUtrecaikavacanamArSatvAt, tathAjati-mAtRpakSaH kulaM-pitRpakSaH rUpaM-sadAkArasaMsthAnaM teSAMpratyayo-vizvAsoyebhyastecateprazastAHpradakSiNAbahatvAtzubhasthAnasthitatvAcca ye dvAdazAvatastiyatra tattathA, bahuvrIhilakSaNaHkapratyayaH, vizuddhAni-doSAmizritAni lakSaNAni azvazAstraprasiddhAni yasya tattathA, tataH padadvayasya karmadhArayaH, dvAdazAvartAzca ime vraahoktaaH||1|| ye prapANagalakarNasaMsthitAH, pRSThamadhyanayanoparisthitAH / oSThasakthibhujakukSipArzvagAstelalATasahitAH sushobhnaaH|| 'atravRttilezaH-prapANaM uttaroSThatalaM galaH-kaNThaH yatra sthita Avarto devamaNinAmAhayAnAM mahAlakSaNatayA prasiddhaH karNau-pratItau eteSu sthAneSu saMsthitAH tathA pRSTha-paryANasthAnaM madhyaM pratItaM nayane apitathaivataduparisthitAH, tathA oSThaupratItau sakthinI-pAzcAtyapAdayorjAnUparibhAgaH mujau-prAkapAdayorjAnUparibhAgaH kukSi-atra vAmo dakSiNakukSyAvartasya jAtyapekSayA dvAdazaiva sthAnAni, sthAnabhedAnusAreNa sthAnibhedA api dvAdazaiveti, tathA sukulaprasUtaM-hayazAstratve'pi jAtyapekSayA dvAdazaivasthAnAni, sthAnabhedAnusAreNa sthAnibhedAapi dvAdazaiveti, tathA sukulaprasUtaMhayazAstroktakSatriyAzvapitukaM medhAvi-svAmipadasaMjJAdiprAptArthadhArakaM bhadrakaM-aduSTaM vinItaMsvAmISTakAritvAt aNukatanukAnAM-atisUkSmANAM sukumAlAnAM lomnAMsnigdhAchaviryatra tattathA, suSTu yAtaM gamanaM yasya tattathA, amaramanaHpavanagaruDAH pratItAH tAn vegAdhikyena jayatIti amaramanaHpavanagaruDajayita, ataeva capalazIgragAmica atizIghragatikaMpazcAtpadadvayakarmadhArayaH kSAntyA-krodhAbhAvena na tvasAmadhyerna yA kSamA tayA RSimiva-anagAramiva / kSamApradhAnatvAttasya, na caraNairlattAdAyakaM na ca mukhena dazakaM na ca pucchAghAtakaraNiti, suziSyamiva pratyakSatAvinItaM, atratAkAraH prAkRtazailIbhavastena pratyakSavinItaM, udakaM hutavahaHagni pASANaH pAMsU-reNuH kaImaH sazarkara-salaghUpalakhaNDaMsthAnaMsavAlukaM atrasvArthe illapratyayaH bahulasikatAkaNaM sthAnaM taTaM-nadItaTaM kaTako-girinitambaH viSamaprAgbhArau prAgvad giridaryaH pratItAstAsulaMghanaM atikramaNaMpreraNaM ArUDhasya puMso'bhimukhadarzanamukhadarzanadhAvanAdinA saMjJAkaraNapUrvakaM pravartanaM nistAraNA-tatpAraprApaNA tatra samartha, na caNDaiH-ugraiH subhaTaiH raNe pAtitaM daNDavat patatItyevaMzIlaM daNDapAti atarkitameva pratipakSaskandhAvAre patanazIlaM, anenAsyotpatanasvabhAvo'pi sUcitaH, mArgAdikhedamedasvyapi nAthu pAtayatItyevaMzIlamanazrupAti, tathA Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/81 akAlatAlu-azyAmatAlukaM, pUrvaraktatAlutvevarNite'pi yatpunarakAlatAluiti vizeSaNaMtattAlunaH zyAmatvamatitarAmapalakSaNamiti taniSedhaNyApanArthaM, caH samuccaye, kAle-arAjakAnAM rAjanirNayArthake adhivAsanAdike samaye heSate-zabdAyatItyevaMzIlaM kAlaheSi, jitA nidrA-AlasyaM yena tata, kAryeSvapramAditvAta, yathAzratArthe vyAkhyAyamAne hyshaa-strvirodhH-tthaahi||1|| "sadaiva nidrAvazagA, nidrAcchedasya sambhavaH / jAyate sAre prApte, karkarasya ca bhkssnne||" iti| yadvA jitanidratvaM samarAvasaraprAptatvAdazvaratnatvenAlpanidrAkatvAca, tathA gaveSakaMmUtrapurISotsargAdau ucitAnucitasthAnAnveSakaM, jitaparISaha-zItAtapAdyAturatve'pi akhinnaM, jAtyAM pradhAnA jAti-mAtRpakSastatra bhavaM jAtyajAtIyaM nirdoSamAtRkamityarthaH, nirdoSapitRkatvaM tu prAguktaM, IddagguNayukto hi samaye svAmine na druhyati mAtRmukhAvagatasvakANatvavyatikaraprakupitacintitasvAmidrohakakizoravat, malli-vicakilakusumaM tadvacchubhraH azleSmalatvenAvilamapUtigandhica ghrANaM-prothoyasyatattathA, IkAraHprAkRtazailIbhavaH, tataH pUrvapadena karmadhArayaH, zukapatravat-zukapicchavat suSTuvarNo yasya tattathA, komalaM ca kAyena, tataH padadvayasya karmadhArayasamAsaH, mano'bhirAmaM 'kamalAmelaM nAme NamityAdi prAgva vyAkhyeyamiti / tataHsakiM kRtavAnityAha-'kuvalaya'ityAdi, tadasiralaMnarapaterhastAdgRhItvAsa senAnIryatraivApAtakirAtAstatraivopAgacchati, upAgatya cApAtakirAtaiH sArddha sampralagnazcApyabhUdho miti zeSaH, tacchabdavAkyaM yacchabdavAkyamapekSata ityAhiyate yaditi, yat kiMviziSTamityAhakuvalayadalazyAmalaM nIlotpaladalasazamityarthaH, caHsamuccaye, rajanikaramaNDalaM-candrabimbaMtasya nibhaM-sadhzaM paribhrAmyamANaM yadvartulitatejaskatvena nIlotpaladalasaddazamityarthaH, caH samuccaye, rajanikaramaNDalaM-candrabimbaM tasya nibhaM-saddazaM paribhrAmyamANaM yadvartulitatejaskatvena candramaNDalAkAraM dRzyateityarthaH, athavA rajanikaramaNDalanibhaM mukhe iti zeSaH, zatrujanavinAzanaM, kanakaralamayo daNDo-hastagrahaNayogyo muSTiryasyatattathA, navamAlikAnAmakaM yatpuSpaMtadvat surabhigandho yasya tattathA, nAnAmaNimayyo latA-vallayAkAracitrANi tAsAM bhaktayo-vividharacanAstAbhizcitraM-AzcaryakRta, caH vizeSaNasamuccaye,pradhautA-zANottAreNa niSkiTTIkRtAataeva misimiseti ti dIpyamAnA tIkSNA dhArA yasya tattathA, divyaM khaDgaratna-khaGgajAtipradhAnaM loke'nupamAnaM ananyasadhzatvAt, tacca punarbahuguNamastIti zeSaH, kIzaM? vaMzA-veNavaH rUkSA-vRkSAH zrRGgANi mahiSAdInAM asthIni pratItAni dantA hastyAdInAM kAlAyasaM-lohaM vipulalohadaNDakazca-varavajaM hIrakajAtIyaM teSAM bhedakaM, atra vanakathanena durbhedyAnAmapi bhedakatvaM kathi, kiMbahunA?-yAvatsarvatrApratihataM, durbhede'pivastuniamoghazaktikamityarthaH, kiM punarjaGgamAnAM-carANAM pazumanuSyAdInAM deheSu, atra yAvacchabdona saMgrAhakaH kintu bhedakazaktiprakarSoktaye'vadhivacanaH, atha tasya mAnamAhamU. (82) pannAsaMguladIho solasa se aMgulAI vicchinnnno| addhaMgulasoNIko jeTThapamANo asI bhnnio| vR. paJcAzadagulAni dIrgho yaH SoDazAMgulAni vistIrNa ardhAMgulapramANA zroNi-bAhalyaM __ Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 237 piNDo yasya sa tathA, jyeSThaM-utkRSTaM pramANaM sya sa tathA, evaMvidhaH so'sirbhaNitaH, yadanyatrAsetriMzadaMgulapramANatvaM zrUyate tanmadhyamamAnApekSayA, yadAha varAha:--"aMgulazatArddhamuttama UnaH syaatpnycviNshtikhnggH| mU. (83) asirayaNaM naravaissa hatyAo taM gahiUNa jeNeva AvADacilAyA teNeva uvAgacchai 2 ttA AvADacilAehiM saddhiM saMpalagge Avi hotthA / / tae NaM se suseNe senAvai te AvADacilAe hayamahiyaapavaravIraghAiajAvadisodisiM pddisehei| vR. etayoH saGkhyayormadhyemadhyamaiti, uttaravAkyayojanAtuprAkkRtA, atha sainyezAyodhanAdanantaraM kiM jAtamityAha-'taeNamityAdi, tataH AyodhanAdanantaraMsa suSeNaH senApatistAnApAtakirAtAn hatamathitetyAdivizeSaNaviziSTAn yAvatkaraNAt vihaDiaciMdhaddhayapaDAge kicchappANovagae iti grAhyaM, dizo dizi pratiSedhayati / atha te kiM kurvantItyAha mU. (84)taeNate AvADacilAyA suseNasenAvaiNA hayamahiAjAvapaDisehiyA samANA bhIA tatthA vahiA ubviggA saMjAyabhayA atthAmA abalA avIriA apurisakkArakamA adhAraNiJjamitikaDe anegAiM joaNAI avakamati 2 tA egayao milAyaMti 2 tA jeNeva siMdhU mahAnaI teNeva uvAgacchaMti 2 tA vAluAsaMdhArae saMthareti 2 tA vAluAsaMthArae duruhaMti 2ttA aTThamabhattAI pagiNhati ra ttA vAluAsaMthArovagayA uttANagA avasaNA aTThamabhattiA je tesiM kuladevayA mehamuhAnAmaM nAgakumArA devA te maNasI karemANA 2 ciTThati / taeNaMtesimAvADacilAyANaM aTThamabhattaMsi pariNamANaMsi mehamuhANaM nAgakumArANaM devANaM AsaNAiMcalaMti, tae NaM te mehamuhA nAgakumArA devA AsaNAI caliAIpAsaMti ra ttA ohiM pauMjaMti 2 tAAvADacilAeohiNAAbhoeMti 2 tAaNNamaNNaM saddAvetira tAevaMvayAsI evaM khalu devANuppiA! jaMbuddIve dIve uttaraddhabharahe vAse AvAucilAyAsiMdhUe mahAnaIe vAluAsaMthArovagayA uttANagA avasaNA aTThamabhattiA amhe kuladevae mehamuhe nAgakumAre deve maNasI karemANA 2 ciTThati |tN seaM khalu devANuppiA ! amhaM AvADacilAyANaM aMtie pAunbhavittaettika? anna- mannassa aMtie eamalR piDisuNeti paDisuNetA tAe ukkiTThAe turiAe jAva vItivayamANA 2 jeNeva jaMbuddIve dIve utraddhabharahe vAse jeNeva siMdhU mahAnaI jeNeva AvADacilAyA teNeva uvAgacchaMti 2 tA aMtalikkhapaDivaNNA sAkhikhiNiAIpaMcavaNNAI vatthAI pavara parihiA te AvADacilAe evaM vayAsI-- haMbhoAvADacilAyA! jaNNaMtabbhe devANapiA! vAlaAsaMthArovagayA uttANagAavasaNA aTThamabhattiA amhe kuladevae mehamuhe nAgakumAre deve manasI karemANA ra ciTThaha tae NaM amhe mehamuhA nAgakumArA devA tubbhaM kuladevayA tumhaM aMtiaNNaM pAubbhUA, taM vadaha NaM devANuppiA kiM karemo ke va bhe maNasAie?, tae NaM to AvADacilAyA mehamuhANaM nAgakumArANaM devANaM aMtie eamaTuM socA nisamma haTTatuTTha cittamANaMdiA jAva niayA uDAe uDenti 2 tA jeNeva mehamuhA nAgakumArA devA teNeva uvAgacchaMti 2 tA karayalapariggahiyaM jAva matthae aMjaliM kaTTa mehamuhe nAgakumAre deve jaeNaM vijaeNaM vaddhAveti 2 tA evaM vayAsI esaNaM devANuppie! kei apatthiapatthae duraMtapaMtalakhaNe jAva hirisiriparivajieje Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/84 NaM amhaM visayassa uvari viriema habbamAgacchai, taMtahA NaM ghatteha devANuppiA! jahA NaM esa amhaM visayassa uvari virieNaMno habbamAgacchai, taeNatemehamuhAnAgakumArA devA te AvADaci. lAe evaM vayAsI esaNaMbho devA0! bharahe nAmaMrAyA cAuraMtacakkavaTTI mahiddhIe jAva mahAsokkhe, no khalu esa sakko keNai deveNa vA dAnaveNa vA kinnareNa vA kiMpuriseNa vA mahorageNa vA gaMdhabveNa vA satyappaogeNa vA aggippaogeNa vA maMtappaogeNa vA uddadittae paDisehittaevA, tahAviaNaM tuaMviaTThavAe bharahassarannouvasaggaM karemottikaTTatesiM AvAuMcilAyANaM aMtiAoavakamaMti 2 tA veuvviasamugghAeNaM sammohaNaMti 2 tA mehANIaM viubaMti 2 tA jeNeva bharahassa ranno vijayakkhaMdhAvAraNivese teNeva uvAgacchati ra ttAuppiM vijayakkhaMdhA-vAraNivesassa khippamAve pataNutaNAyaMti khippAmeva vijuyAyanti ra tA khippAmeva jumamusalamuTThippa-mANamettAhiM dhArAhiM oghameghaM sattarattaM vAsaM vAsiuM pavattA yAvi hotthaa| vR.'taeNamityAdi, tatasteApAtakirAtAHsuSeNasenApatinAhatamathitAyAvatpratiSedhitAH santo bhItA-bhayAkulAH trastA-naSTAH vyathitAH-prahArArditAH udvignAH-atha punarnAnena sArddha yuddhayAmahe ityapunaHkaraNAzayavantaH, IzAHkuta ityAha-sAtabhayAH-samyakprAptabhayAH asthAmAna:- zaktivikalAH abalAH-zArIrazaktivikalAH puruSakAraH-puruSAbhimAnaH sa eva niSpAdita svaprayojanaH parAkra mastAbhyAM rahitAHAdharaNIyaM-dhArayitamuzakyaM parabalamitikRtvA anekAniyojanAnyapakra manti-apasaranti palAyanteityarthaH, tataH kiM kurvantItyAha-'apakramyate ApAtakirAtA ekataH-ekasmin sthAne melayanti melApakaM kurvantItyarthaH, melayitvA ca yatraiva sindhurmahAnadI tatraivopAgacchanti, upAgatyacavAlukAsaMstArakAn saMstRNAnti-sikatA-kaNamayAn saMstArAn kurvanti, saMstIrya ca vAlukAsaMstArakAnArohanti, Aruhya cASTamabhaktaM pragRhanti, vAlukAsaMstAropagatA uttAnakAH UrdhvamukhazAyinaH avasanA-nirvastrAH, evaM ca paramAtApanAkaSTamanubhavanta ityuktaM, aSTamabhaktikA-dinayatrayamanAhAriNaH, yeteSAM kuladevatAH-kulavatsalA devA meghamukhA nAgakumArA devAstAn manasi kurvantaH 2 tisstthntiiti| atha tedevAH kimakurvannityAha-'taeNa'mityAdi, tataH-cetasi cintAnantaraMteSAmApAtakirAtAnAM aSTamabhakte pariNamati sati paripUrNaprAye ityarthaH, meghamukhAnAM nAgakumArANAM devAnAmAsanAni calanti, tataste meghamukhA nAgakumArA devA AsanAni calitAni pazyanti, dRSTvA cAvadhi prayuJjanti, prayujya cAvadhinAApAtakirAtAnAbhogayanti, Abhogya cAnyo'nyaMzabdayanti, zabdayitvA caivamavAdiSuH, kimavAdiSurityAha-evaM-itthamasti khaluH-nizcayehe devAnupriyAH ! kiM tadityAha-jambUdvIpe dvIpe uttarArddhabharate varSe ApAtakirAtAH sindhvAM mahAnadyAM vAlukAsaMstArakAnUupagatAH-prAptAH santaH uttAnakAavasanA aSTamabhaktikA asmAnkuladevatAn meghamukhanAmakAn nAgakumArAn devAnmanasi kurvANAH 2 tiSThantIti, tataH zreyaH khalubhodevAnupriyA asmAkamApAtakirAtanAmantike prAdurbhavituM-samIpeprakaTIbhavitumitikRtvA-paryAlocyA. nyo'nyasyAntike etamarthaanantaroktamabhidheyaMpratizRNvanti abhyupagacchanti, parasparaMsAzrIkRtya pratijJAtaM kAryaM kartavyamavazyamiti ThaMDhIbhavantItyarthaH,pratizravaNAnantaraM te yacakrustadAha-'paDi Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 239 suNettA'ityAdi, pratizrutya ca te devAstayotkRSTayA tvaritayA gatyA yAvad vyativrajanto 2 yatraiva jambUdvIpo dvIpo yatraiva cottarabharArddhaM varSa yatraiva ca sindhurmahAnadI yauva cApAtakirAtAstatraivopAgacchanti upAgatya cAntarikSapratipannAH sakiMkiNIkAni paJcavarNAni vastrANi pravarANi parihitAstAnApAtakirAtAnevamavAdiSuH, kimavAdiSurityAha- haM bho ! iti sambodhane ApAtakirAtAH yatNaMvAkyAlaGkAresarvatra yUyaMdevA0! vAlukAsaMstArakopagatayAvadaSTamabhaktikA asmAn kuladevatA meghamukhAn nAgakumArAndevAn manasi kurvANA 2 stiSThata, tato vayaM meghamukhA nAgakumArA devA yuSmAkaM kuladevatAH santo yuSmAkamantikaM prAdurbhUtAH tadvadata devAnupriyAH ! kiM kurma-kiM kAryaM vidadhmaH kiM AceSTAmahe-kAM ceSTAM kurmaH kasmin vyApAre pravartAmahe kiM vA bhe-bhavatAM manaHsvAditaM--mano'bhISTamiti kuladaivatapraznAnantaraM te yadaceSTanta tadAha 'taeNamityAdi, tataste ApAtakirAtAmeghamukhAnAM nAgakumArANAM devAnAmantikeetamartha zrutvA nizamya ca 'haTTatuTTe'tyAdiprAgvat utthAnaM utthA UrdhvaM bhavanaMtayA uttiSThanti-UrvIbhavanti ityarthaH, utthAya ca yatraiva meghamukhA nAgakumArA devAstatraivopAgacchanti, upAgatyaca karayale tyAdi prAgvata, meghamukhAn nAgakumArAn devAn jayena vijayena varddhayanti, vardhayitvA caivamAdiSuriti, yadavAdiSustadAha-esaNa mityAdi, devAnupriyA! eSa kazcidaprArthitaprArthakAdivizeSaNavizithe asmaddezoparyAgacchati, tena tathA prakAreNa Namiti-enaM dhatteha-prakSipata yathA puna yAtIti piNDArthaH, atha yanmeghamukhA UcustadAha-'taeNamityAdi, vyaktaM, kimavocuste ityAha 'esa NamityAdi, he devAnupriyA ! eSa bharato nAma rAjA caturaMtacakravartI maharddhiko mahAdhutiko yAvanmahAsaukhyaH no khalu eSa bharataH zakyaH kenaciddevena vA-vaimAnikena dAnavena vA-bhavanavAsinA kinnareNetyAdi padacatuSkaM vyantaravizeSavAcakaM tena vA zastraprayogeNa vA agniprayogeNavAmantraprayogeNavA, trayANAmapyuttarottarabalAdhikatA jJeyA, zastrabhyo'gnistasmAnmabobalAdhikaiti, upadravayituMvA-upadravaMkartupratiSedhayituMvA-yuSmaddezAkramaNarUpapApakarmato nivartayitumiti, sarvatra vAzabdaH samuccayArthaH, tathApi-itthaM dussAdhe kArye satyapi yuSmAkaM priyArthatAyai-prItyartha bharatasya rAjJa upasarga kurma itikRtvA teSAmApAtakirAtAnamantikAdapakrAmanti-yAnti nissarantItyartha iti pratijJAtavantaH, tataH kiM kRtavanta ityAha 'avakamittAveudiasamugdhAeNamityAdi, apakramyaca-vajitvA vaikriyasamudaghAtenauttarAvaikriyArthakaprayalavizeSeNa samavaghnanti-AtmapradezAn vikSipanti zarIrAd bahirvikira'tItyarthaH samavahatya ca tairAtmapradezairgRhItaiH pudagalairmeghAnIkaM-abhrapaTalakaM vikurvanti vikuLa ca yatraiva bharatasya vijayaskandhAvAranivezastatraivopagacchanti upAgatya ca vijayaskandhAvAranivezasyopari kSipramevetyAdisarvaMpuSkalasaMvartakamedhAdhikAraivavAcyayAvarSituMpravRttAzcApyabhavaMste devaaiti| iti vyatikare yadbharatAdhipaH karoti tadAha mU. (85)tae NaM se bharahe rAyA uppiM vijayakkhaMdhAvArassa jugamusalamuTThippamANametAhiM dhArAhiM oghamegha sattarattaM vAsaM vAsamANaM pAsai 2 tA cammarayaNaM parAmusai, taeNaM taM sirivacchasarisaruvaM veDho bhANiabbo jAva duvAlasajoaNAI tiriaMpavittharai tattha saahiaaii| taeNaM se bharahe rAyA sakhaMdhAvArabale cammarayaNaM dulahai 2 tA divvaM chattarayaNaM parAmusai, taeNaM navanauisahassakaMcaNasalAgaparimaMDiaMmaharihaMaujhaM NivvaNasupasatthavisiThThalaTThakaMcaNa Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/85 supuTThadaMDa miurAyayavaTTalaThThaaraviMkaNNiasamANarUvaM vasthipaese apaMjaravirAivihibhatticittaM maNimuttapavAtattatavaNijapaMcavaNNiadhoarayaNarUvaraiyaM rayaNamarIIsamoppaNAkappakAramaNuraMjieliyaMrAyalacchiciMdhaM ajumasumbapaMDurapaJcatyuapaThThadesabhAgaMtahevatavaNijapaTTadhammataparigayaM ahiasassirIaM sArayarayaNiaravimalapaDipuNNacaMdamaMDalasamANarUvaM nariMdavAmappamANapagaivitthaDaM kumudasaMDadhavalaM raNNo saMcArimaM vimANaM sUrAtavavAyavuTTidausANa yakhayakaraM tavaguNehiM ladhaM vR. 'tae NamityAdi, tato-divyavarSAnantaraMsa bharato rAjA svasainye uktaprakAreNa saptarAtripramANakAlenavarSa varSantaM-meghavRSTiMjAyamAnAMpazyatiddaSTvAcacarmaralaMparAmRzati,atrAvasAgataM carmaratnavarNakasUtramatidizavAha-'tae NamityAdi, sarvaMpUrvavat, 'taeNamityAdi kaNThyaM, athedaM chatraratnaM kIzamiti jijJAsUnAM tatsvarUpaprakaTanAyAha-'tae Na mityAdi, tata iti prastAvanAvAkyopanyAse, chatraralaM mahIpateH-bharatasya dharaNitalasya pUrNacandraivapUrNacandro vartate itiyogaH, kiMviziSTaM? -navanavatisahasrapramANAbhiH kAJcanamayazalAkAbhiparimaNDitaM mahAdhabahumUlyaM athavA mahAn cakravartI tasya arha-yogyaM ayodhyaM-ayodhanIyaM asmin dRSTe na hi pratibhaTAnAM zastramuttiSThateitibhAvaH, nivraNaH-chidragranthyAdidoSarahitaH suprazasto-lakSaNopetatvAt viziSTalaSTa:-atimanojJaH athavA viziSTaH-atibhAratayAekadaNDenadurvahatvAtpratidaNDasahitaH Izazcayo laSTaH kAJcanamayaH supuSTo'timArasahatvAtdaNDoyatratattathA, mRdu-sukumAlaMghRSTamRSTatvAt rAjataM-rUpyasambandhivRttaMlaSTaMyadaravindaM tasya karmikA-bIjakozastena samAnaM zvetatvAvRttatvAcca rUpaM-AkAro yasya tattathA, bastipradezo nAma chatramadhyabhAgavartI daNDaprakSepasthAnarUpastatra, caH samuccaye, paJjareNa-paJjarAkAreNavirAjitaM, vividhAbhiktibhi-vicchittibhI racanAprakAraizcitraMcitrakarma yatra tattathA, etadeva viziSyAha-maNayaH-prAgvyAvarNitasvarUpAH muktApravAle pratIte tapta-maSottIrNaM yattapanIyaM-raktasavarNa paJcavarNikAni, sUtre matvarthIya ikapratyayaH, dhautAni-zANottAreNa dIptimanti kRtAni ratnAni prAgavyAvarNitasvarUpANi taiH racitAni rUpANi-pUrNakalazAdimaGgalyavastUnAmAkArA yatra tattathA, padavyatyayaH prAkRtatvAt, tathA ralAnAM marIcisamarpaNA-samAracanA tasyAM kalpakarA-vidhikAriNaH parikarmakAriNa ityarthaH tadairanusampradAyakramaraJjitaM, yathocitasthAnaM raNadAnAta, makAro'lAkSaNikaH svArthe ilekI pratyayau prAkRtazailIbhavau, rAjalakSmIcinhaM arjunAbhidhAnaM yatpANDurasvarNaM tena pratyavastRtaHAcchAditaH pRSThadezabhAgo yasyatattathA, padavyatyayaH prAkRtatvAt, tathaiveti vizeSaNAnta-raprArambha dhmAyamAnaMtatkAladhmAtamityarthaH yattapanIyaM tasya paTTastena parigataM-pariveSTitaM, caturvapi prAnteSu raktasuvarNapaTTA yojitAH santIti, padavyatyayaH pUrvavat, ata evAdhikasazrIkaM zAradaHzaratkAlasatko rajanikaraH-candrastadvadvimalaM-nirmalaM pratipUrNacandramaNDalasamAnarUpaMtatovizeSaNasamAsaH, narendra:-prastAvAd bharatasyasya vyAyAmaH-tiryaprasAritobhayabAhupramANomAnavizeSastena pramANenaprakRtyA-svabhAvena vistRtaM, yattu cakriparAmRSTaM sAdhikadvAdazayojanAni vistRNAtitadasya kAraNiko vistAra iti sUcitaM, kumudAni-candravikAzIni teSAM khaNDaM-vanaM tadvaddhavalaM rAjJobharatasya saJcaraNazIlaM jaGgamaM vimAnaM AzrayiNAMsukhAvahatvAt, sUrAtapavAtavRSTayaH pratItAstAsAM ye doSAsteSAM kSayakaraM yadvA sUrAtapavAtavRSTInAM doSANAM ca-viSAdijanyAnAM kSayakaraM, Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 etacchatracchAyasamAzritAnAM hi viSAdidoSA api na prabhavantIti vizeSaH, tapoguNaiH - pUrvajanmA - cIrNatapoguNamahimrA labdhaM bharatena / mU. (86) ahayaM bahuguNadAnaM uUNa vivarIasuhakayacchAyaM / chattarayaNaM pahANaM sudullAhaM appapuNNANaM // vR. atha gAthAbandhena vizeSaNAnyAha vicitratvAtsUtrakArapravRtteH, ahataM- na kenApi yodhaMmanyena raNe khaNDitamityarthaH, bahUnAM guNAnAM - ezvaryAdInAM dAnaM yasya tattathA, RtUnAM - hemantAdInAM viparItA athavA ArSatvAt SaSThyarthe paJcamIvyAkhyAnena R tubhyo viparItA uSNartI zItA zItartau uSNA ata eva kRtasukhA chAyA yasya, sUtra ktAntasya paranipAto 'jAtikAlasukhAdernavA' ityanena vikalpavidhAnAt chatreSu ratnaM- utkRSTaM pradhAnaM chatraguNopetatvAt, sudurlabhamalpapuNyAnAmiti / mU. (87) pamANarAINa tavaguNANa phalegadesabhAgaM vimANavAsevi dullahataraM vagdhAriamalladAmakalAvaM sArayadhavalabbharayayaNigarappagAsaM divvaM chattarayaNaM mahivaissa dharaNialapuNNaiMdo / tae NaM se divve chattarayaNe bharaheNaM raNNA parAmuTTe samANe khippAmeva duvAlasa joaNAiM pavittharai sAhiAI tiriaM / 241 vR. pramANarAjJAM -- svasvakAlocita zarIrapramANopetarAjJAM aSTasahasralakSaNalakSitatvAt pramANIbhUtarAjJAM vA--SaTkhaNDadhipatvena sarvarAjasammatatvAt, etena vAsudevAdivyudAsasteSAM trikhaNDabhoktatvAt, cakravartinA tapoguNAnAM sucaritavizeSANAM phalAnAM ekadezabhAgarUpaM, sUtre klIbaliGganirdezaH prAkRtatvAt, ko'rtha ? - cakrAdhipapUrvArjitatapasAM phalaM sarvasvaM navanidhAna caturddazaratnAdiSu vibhaktaM, tena tadekadezabhUtamidaM chatraratnaM vimAnavAse'pi devatve'pi durlabhataraM, tatra cakravarttitvasyAsambhavAt, 'bagghAria 'tti pralambito lambatayA'valambito mAlyadAmnAM - - puSpamAlAnAM kalApa:-- samUho yatra tattathA, samantataH puSpamAlAveSTitamiti bhAvaH, , zAradAni - zaratkAlabhAvIni dhavalAnyabhrANi vAIlAni zAradazca rajanikaraH -- candraH tadvatprakAzo - bhAsvaratvajanita udadyoto yasya tattathA, divyaM - sahasradevAdhiSThitaM zeSapadayojanA prAk kRtaivAsti, atha prakRtam'taeNa 'mityAdi, tatastaddivyaM chatraratnaM bharatena rAjA parAmRSTaM spRSTaM satkSiprameva carmaratnavat dvAdazayojanAni sAdhikAni tiryak pravistRNAti, sAdhikatvaM cAtra paripUrNacarmaratnapidhAyakatvena, anyathA kirAtakRtavRSTayupadravaH svasainyasya durvAraH syAditi / - atha chatraratnapravistaraNAnantaraM yaccakre tadAha mU. (88) tae NaM se bharahe rAyA chattarayaNaM khaMdhAvArassuvariM Thavei 2 ttA maNirayaNaM parAmusai veDho jAva chattarayaNassa vatthibhAgaMsi Thavei, tassa ya anativaraM cArurUvaM silaNihi atthamaMtamettasAlija vagohUmamuggamAsatilakulatthasaDiganiSphAvacaNagakoddavakotyuM bharikaMgubaragarAlagaanegadhaNNAvaraNahAri agaallagamUlagahaliddalAu atausatuMbakAliMgakaviDa aMba aMbiliasavvaNiphAyae sukusale gAhAvairayaNetti savvajaNavIsuaguNe / tae NaM se gAhAvairayaNe bharahassa ranno taddivasappaiNNaNiSphAiapUiANaM savvadhannANaM anegA kuMbhasahassAiM uvaveti, tae NaM se bharahe rAyA camparayaNasamArUDhe chattarayaNasamocchatre 13 16 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3/88 maNirayaNakaujjoe samuggayabhUeNaM suhaMsuheNaM sattarattaM parivasaI vR. 'tae Na' mityAdi, tataH sa bharataH chatraratnaM skandhAvArasyopari sthApayati sthApayitvA ca bhaNiratnaM parAmRzati, 'veDho jAva'tti atra maNiratnasya veSTako varNako yAvaditi sampUrNo vaktavyaH pUrvoktaH, sa ca 'totaM cauraMgulappamANa'mityAdikaH, parAmRzya ca carmaratnachatraratnasampuTamilananiruddhasUryacandrAdyAloke sainye'harnizamudyotArthaM chatraratnasya vastibhAge maNiratnaM sthApayati, nanu evaM sati sakalasainyAvarodhaH samajanita, tathA ca tatra kataM bhojanAdividhirityAzaGkamAnaM pratyAha- tasya bharatasya rAjJaH co vAcyAntaradyotanArtha gRhapatiratnaM-kauTumbikaralamastIti gamyate, kiMviziSTaM ? - iti amunA prakAreNa sarvajaneSu vizrutA guNA yasya tattathA, itIti kiM ? -na vidyate ativaraM - atipradhAnaM vastu aparaM yasmAttattathA, cArurUpamiti vyaktaM, tathA zilA iva zilA atisthiratvena carmaralaM tatra nihitamAtrANAM - uttamAtrANAM na tu laukikaprasiddhabhUmikheTanaprabhRtikarmasApekSANAM 'atthamaMta' tti arthavatAM-prayojanavatAM bhakSaNAdyarhANAmityarthaH zAlyAdInAM niSpAdakaM, yadvA zilAnihitAnAM prAta iti gamyaM zAlyAdInAM atyamaMtamettattiastamayati mitre - sUrye sAyamityartha niSpAdakaM, saMvAdI cAyamapyarthaH, yaduktaM RSabhacaritre"carmaratne ca sukSetra, ivoptAni divaamukhe| 119 11 sAyaM dhAnyanyajAyanti, gRhiratnaprabhAvataH / / ' ityAdi, 1TM ubhayatra vyAkhyAne padAnAM vyatyayena nirdezaH prAkRtatvAt, tatra zAlayaH - kalamAdyAH yavA - hayapriyAH godUma mudgA mASAstilAH kulatthAH pratItAH SaSTikAH SaSTyahorAtraiH paripacyamAnastandulaH niSpAvA-vallAH caNakAH kodravAH pratItAH 'kotyuMbhari' tti kustumbharyo - dhAnyakakaNAH kaGgo - bRhacchiraskAH 'baraga' tti baraTTAH rAlakA -- alpaziraskAH upalakSaNAt masUrAdayo'nye'pi dhAnyabhedA grAhyAH, anekAni dhAnyA iti - dhAnyApatrANi varaNo- vanaspativizeSastatpatrANi etaprabhRtIni yAni haritakAni patrazAkAni meghanAdavAstulakAdIni, pUrvaM ca kustubarIzabdena dhAnyabhedaH saMgRhItaH idAnIM tatpatrANAM bhakSyatvena patrazAkheSu saMgraha iti na paunaruktyaM, 'allagamUlagahalidda' tti Ardrakaharidre pratIte, ete ca sUraNakandAdyupalakSaNabhUte, mUlakaM- hastidantakaM, idaM ca gRJjanAdimUlakopalakSaNaM, etena kandamUlazAke kathite, atha phalazAkAnyAha - alAbutumbaM trapuSaM - cirbhaTajAtIyaM tumbakaliGgakapitthAmAmlikAH pratItAH, idamapi phala-zAkopalakSaNaM tena jIvantyA - diparigrahaH AlubutumbayorlambatvavRttatvakRto bhedaH, sa ca tajjAtIyabI- jakRta iti janaprasiddhi, sarvazabdena coktAtirikta zAkAdInAM grahaH, nanu yadi gRhapatiratna- macirakriyayA mantrasaMskriyayA dhAnyAdikaM niSpAdayati tarhi kiM carmmarale brIjavapanena ?, tannira- pekSatayaiva tat niSpAdayatu, tasya divyazaktikatvAt, ucyate, itarakAraNakalApasaMghaTanapUrvakatvenaiva kAraNasya kAryajanakatvaniyamAt, anyathA sUryapAkarasavatIkArA nalAdayaH sUryavidyAmahimnA rasavatIM paripacanto'pi : tandulasUpa zAkaveSavArAdisamAgrIrnApakSeranniti, ata eva sukuzalaM atinipuNaM nijakAryavidhAbatinipuNaM zeSaM prAyojitaM, athoktaguNayogi gRhapatiratnaM yadavasarocitaM cakAra tadAha 'tae Na' mityAdi, tataH carmmaratnacchatraratnasampuTasaMghaTanAnantaraM tad gRhapatiratnaM bharatasya rAjJaH sa eva divasastaddivasaH upasthAnidavasastasmin prakIrNakAnAM uptAnAM niSpAditAna Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 243 paripAkadaza prApitAnAMpUtAnAM-nirbusIkRtAnAM sarvadhAnyAnAmanekAni 'kumbhasahasrANi' kumbhAnAM rAzirUpamAnavizeSANAM sahasrANi upasthApayati-upaDhaukayati prAmRtIkarotItyarthaH, kumbhamAnaM tvevamanuyogadvArasUtroktaM-"do asaIo pasaI do pasaIo seiA cattAri seiAo kuDao cattAri kuDayA pattho cattAri ADhayaM cattAri ADhayA doNo sarhi ADhayAiM jahaNNe kuMbhe asIti ADhayAiMmajjhimae kuMbhe ADhayasayaMukkosae kuMbhe"tti, atravyAkhyAatrAzatiH-avAGmukhahastatalarUpAmuSTirityarthaHtayamANaM dhAnyamapyazatirevocyate, tadvatprasRti-nAvAkAratayA vyavasthApitA prAJjalakaratalarUpocyate, dve prasRtI setikA-magadhadezaprasiddho mAnavizeSo, na tu iha prasiddhA, tasyAH prasthacaturguNatvAt, catana setikAH kuDavaH-pallikAsamAnomApyavizeSaH, catvAraH kuDavAH prasthomANakasamAnaMmApyaM, catvAraHprasthAH ADhakaH-setikApramANaH catvAra ADhakA droNa:-catuHsetikApramANaH SaSTyAADhakaiH paJcadazabhirtINairityarthajaghanyaH azItyAADhakairvizatyAdroNairityartha madhyamaH kumbhaH tathA ADhakAnAM zatena paJcaviMzatyA droNairityartha utkRSTaH kumbha iti, atra ca 'sabadhannANaM tisUtramupalakSaNaparaMtenAnyadapi yatsainyasya bhojanopayogitatsarvamupanayati, evaM sati tatra bharataH kathaM kiyatkAlaM ca sthitavAnityAha _ 'taeNamityAdi, tato-gRhapatirakSakRtadhAnyopasthApanAnantaraMsa bharataHcarmaratnAvaDhazchatraratnena samavacchannaH-AcchAdito maNiralakRtodyotaH samudgakasampuTaMbhUta iva-prApta iva sukhaMsukhenetyartha saptarAtraM-sapta dinAni yAvatparivasati, etadeva vyaktikurvannAha-nase-tasya bhatAdhipasya rAjJaH kSud-bubhukSA apizabdaH padyabandhatvena pAdapUraNArthaM evakArArthe vA na vyalIkaM vailakSyaM dainyamityarthaH, naiva bhayaM vidyate duHkhaM, iyameva gAthA zrIvarddhamAnasUrikRta RSabhacaritre tu evaMmU. (89) 'navi se khuhA Na viliaMNeva bhayaM Neva vijae dukkhaM / bharahAhivassa ranno khaMdhAvArassavi taheva / / ' vR. 'navi se khuhA navi tisA neva bhayaM' zeSaM prAgvat, 'khaMdhe'tyAdi, skandhAvArasyApi tathaiva, yathA bharatasya na kSudAdi tathA sainyasyApi netyartha // tataH kiM jAtamityAha mU. (90) taeNaM tassa bharahassa ranno sattarattaMsi pariNamamANaMsi imeAratve abmathie ciMtie patthie manogae saMkappe samuppajitthA-kesa NaM bho ! apatthiapatthae duraMtapaMtalakkhaNe jAva parivajiejeNaMmamaMimAe eANuruvAe jAva amisamaNNagayAe uppiM vijayakhaMdhAvArassa jugamusalamuTThi jAva vAsaM vAsai / tae NaM tassa bharahassa raNNa imeArUvaM amathiaM ciMtiyaM pasthiaMmanogayaM saMkappaM samuSpannaM jANittA solasa devasahassA saNNajjhiuM pavattA yAvihotthA, taeNaM te devA sannaddhabaddhavammi-akavayA jAva gahiAuhappaharaNA jeNeva te mehamuhA nAgakumArA devA teNeva uvAgacchaMti 2 tA mehamuhe nAgakumAre deve evaM vayAsI haM bho ! mehamuhA nAgakumArA! devA appatthiapatthagA jAva parivajiA kiNNaM tumina yANaha bharahaM rAyaM cAuraMtacakkavaSTiM mahiddhiaMjAva uddavittaevA paDisehittae vA tahAviNaM tujhe bharahassa ranno vijayakhaMdhAvArassa uppiM jugamusalamuTTippamANamittAhiMdhArAhiM odhamedhaM sattarattaM vAsaM vAsaha, taM evamavi gate itto khippAmeva avakkamaha ahava NaM ajja pAsaha cittaM jiivlog| tae NaM te mehamuhA jAgakumArA devA tehiM devehiM evaM vuttA samANA bhIA tatthA vahiA Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/90 uvviggA saMjAyabhayA meghAnIkaM paDisAharaMti 2 tA jeNeva AvADa cilAyA teNeva uvAgacchati 2ttA AvAicilAeevaM vayAsI-esaNaM devANuppiA! bharahe rAyAmahiddhIejAva no khalu esa sakkA keNai deveNa vA jAva aggippaogeNa vA jAva uvaddavittae vA paDisehittae vA tahAvi a NaM te amhehiM devANuppiA! tubbhaM piaTTayAe bharahassa ranno uvasagge kae, taM gacchaha taM tujhe devAnuppiA! vhAyAkayabalikammA kayakouamaMgalapAyacchitAullapaDasADagAocUlagaNiacchA aggAIvarAIrayaNAiMgahAyapaMjaliuDA pAyavaDiAbharahaM rAyANaMsaraNaMuveha, paNivaiavacchalA khalu uttamapurisA natthi bhe bharahassa ranno aMtiAo bhayamitikaTTu, evaM vadittA jAmeva disiM pAunbhUA tAmeva disiM pddigyaa| taeNaM te AvADavilAyA mehamuhehiM nAgakumArehiM devehiM evaM vuttA samANA uThAe uTThati 2 tANhAyAkayabalikammA kayakouamaMgalapAyacchittAullapaDasADagAovUlagaNiacchA aggAI varAI rayaNAiM gahAya jeNeva bharahe rahAyA teNeva uvAgacchaMti 2 tA karayalapariggahiaMjAva matthae aMjaliM kaDa bharahaM rAyaMjaeNaM vijaeNaM vaddhAviti ra ttA aggAiM varAiMrayaNAI uvaNeti 2ttA evaM vayAsI vR. 'tae NaM tassa bharahassa ranno sattaratta'mityAdi, tataH samudakabhUtatayA'vasthAnAnantaraM tasyabharatasya rAjJaH saptarAtre pariNamati satiayametadrUpoyAvatsakalpaHsamudapadyata, tamevaprAdurbhAvayannAha-'kesa Na mityAdi, kaH eSa bhoH sainikAH aprApritaprArthakAdivizeSaNaviziSTo yo mama asyAmetadrUpAyAM yAvaddivyAyAM devAnAmiva Rddhirdevasya vA-rAjJa RddhirdevarddhistasyAM satyAM evaM divyAyAM devadhutI divyena devAnubhAvena devAnubhAgena vA devAnAmiva yo'nubhAgo'nubhAvo vAprabhAvastena saha labdhAyAM prAptAyAmabhisamanvAgatAyAM satyAM upari skandhAvArasya 'jugamusalamuTThi jAva'tti yugamusalamuSTipramANamAtrAbhirdhArAbhirvarSa varSati-vRSTiM karoti, atra kirAtagRhyANAmeva keSAJcidayamupadravopakrama iti sAmAnyato jJAne'pi mAnadhanAnAM prabhUNAM garvagarbhitA girastvaMkArarekAravahulAeva bhaveyu'ritikaeSa ityAdika Akrozastatra ekavacananirdezaH yathA upasthiteSvapi bahuSuvairiSusako vartateyomAmupatiSThate ityAdau, iti bhUpatibhAvaMparibhAvya yakSAyacacakrustadAha 'tae Na mityAdi, tatazca-uktacintAsamutpatyanantaraM bharatasyemametIzaM yAvatsaGkalpaM samutpannaM jJAtvA caturdazaratnAdhiSThAyakadevasahamnANi caturdaza dve sahane zvAGgAdhiSThAtRdevabhUte ityevaM SoDazadevasahasrAH yadyapi svaralasya vaitAbyasAdhane sampatsyamAnatvena ratlAnAM trayodazasahanA eva sambhaveyustathApisAmAnyataetadvacanamiti, sannaddhaM pravRttAzcApyabhavan-yuddhAyodyatA abhUvannityarthaH, kathamityAha--'tae Na mityAdi, anuvAdasUtratvAtyAgvat, kimavocuste bharatasya sannihitA devA ityAha--haM bho ! meghamukhA ityAdi prAgvat, kimiti prazne na jAnIthetyatra kAkupAThe navyAkhyeyaM, tena najAnItha kiM yUyaM?, api tu jAnItha, bharataM rAjAnaM caturantacakravarttinaM yadeSa na kaizcidapi devadAnavAdibhi zastraprayogAdibhirupadravayituM vA pratiSedhayituM vA zakyate iti, ajJAnapUrvikA hi pravRttirmahate'narthAya pravartakasya ca bADhaM vAlizabhAvodbhAvanAya ca bhavediti bhApayantaste yathA uttaravAkyamAhustathA''ha-tathA-jagatyajaya jAnanto'pItyartha yUyaM bharatasya rAjJo vijayaskandhAvArasyopariyAvadvarSaM varSata tata-tasmAdevamavimRSTakAritAyAM satyAmapi gate-atIte Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -3 245 - kArye kiMbahu adhikSipAmaH? tasya kriyAntarApAdanena saMskArAnahatvAt, itaH kSipramevApanAmatamatkuNA ivApayAta, athaveti vikalpAntare yadi nApakAmata tarhi adya-sAmpratameva pazyata citraM jIvalokaM-vartamAnabhavAdanyaM bhavaM pRthivIkAyikAdikaM, apamRtyuM prApnutetyarthaH, kriyAdeze'tra paJcamIprayogaH, nanu nirupakramAyuSAMdevAnAmapamRtyorasambhavAtsabAdhamidaMvacanaM,ucyate, sUtrANAM vicitratvena bhayasUtratvena vivakSaNAnna doSaH / 'tae Na'mityAdi, sarva prAgvat, navaraM meghAnIkaM pratisaMharanti-ghanaghaTAmapaharanti, vRSTyuparamecatataH sampuTAccakrisainyaMnirgacchadupalabhyalaukikairuktaM brahmaNA sRSTamidamaNDakaMtataiyaMjagataHprasUtirityevaM sarvatra pravAdo'bhUttato'pica brahmANDapurANaM nAma zAstramabhUditi prasaGgAdodhyamiti, apayaduktamevaMkyAsitti tatra kimavAdiSurityAha-'tae na'-mityAdi, he devAnupriyA! eSa bharato rAjA maharddhiko yAvanno khalu eSa zakyate devAdibhirastraprayogAdibhiryAvanniSedhayituM sayApiasmAbhirdevAnupriyA! yuSmAkaMprItyartha bharatasya rAjJa upasargakRtaH, tadgacchata devAnupriyA! yUyaM snAnAdivizeSaNAH ArcI-sadyaHsnAnava-zAjalaklinnau paTazATakI-uttarIyaparidhAne yeSAM te tathA, etena sevAvidhAvavilambaH sUcitaH, avacUlakaM adhomukhAcalaM mulAJcalaM yathA bhavatyevaM niyatthaM yeSAM te tathA, etena parihitavastrabandha-nakAlAvadhyapi na vilambo vidheya iti sUcitaM, athavA'nenAbaddhakacchatvaM sUcitaM, tadupadarzanena svadainyaM darzitamiti, baddhakacchatvadarzane hi utkaTatvasambhAvanAyAjanaprasiddhatvAt, agrayANivarANi ralAnigRhItvA prAJjalikRtAH kRtaprAjalayaH pAdapatitAH-gharaNanyastamaulayo bharataM rAjAnaM zaraNamupeta-yAta praNipatitavatsalAHpraNamrajanahitakAriNaH khalu uttamapuruSAH, nAsti bhe-bhavatAMbharatasya rAjJo'ntikAdayamiti kRtvA iti uditvetyartha yasyA dizaH prAdurbhUtAstAmeva dizaM prati gatA iti / ____ atha bhagnecchA mlecchA yaccakrustadAha-'taeNa'mityAdi, sarvaMgatArthaM, navaraMralAnyupanayantiprAbhRtIkurvantItyarthaH, atha yaduktaM evaM vayAsitti tatra kimavAdiSurityAhamU (11) vasuhara guNahara jayahara, hirisiridhiikittidhaarkmriNd| lakkhaNasahassadhAraka rAyamidaM ne ciraM dhaare| 'vasuhara ityAdi, he vasudhara!-dravyadhara SaTkhaNDavarttidravyapate itiyAvat, athavA tejodharaguNadhara-guNavAn jayadhara-vidveSibhiradharSaNIya! hIH-lajjA zrIH-lakSmIdhRtiH-santoSaH kIrti-varNavAdaH eteSA dhAraka narendralakSaNasahasrANAM-anekalakSaNAnAM dhAraka no-asmAkaM rAjyamidaM ciraM dhAraya-pAlaya ityarthaH, asmaddezAdhipatirbhava cirakAlaM yaavditiprthmgaathaarthH| mU. (92) hayavai gayavai naravai navanihivai bhrhvaaspddhmvii| battIsajaNavayasahassarAya sAmI ciraMjIva / / vR. 'hayavai gayavaI' ityAdi, he hayapate! gajapate! he narapate ! navatanidhipate ! he bharatavarSaprathamapate! dvAtriMzajanapadasahasrANAM-dezasahasrANAM ye rAjAnasteSAM svAmin ! ciraMjIva 2 iti dvitiiygaathaarthH| mU. (93) paDhamaNarIsara Isara hiaIsara mahiliAsahassANaM / __devasayasAhasIsara coddasarayaNIsara jasaMsI // . Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246. jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/93 vR. 'paDhamaNasarIsara Isara' ityAdi, he prathamanarezvara ! he aizvaryadhara ! he mahilikAsahasrANAM-catuHSaSTistrasahasrANAM hRdayezvara-prANavallabha devazatasahasrANAM- ratnAdhiSThAtRmAgadhatIrthAdhi-pAdidevalakSANAmIzvara ! caturdazaralezvara! yazasvin iti tRtIyagAthArthaH / mU. (14) sAgaragirimerAgaM uttrvaaiinnmmijiaNtume| tA amhe devANuppiassa visae privsaamo|| vR. tathA 'sAgara' ityAdi, sAgaraH-pUrvAparadakSiNAkhyaH samudraH giri-kSudrahamAcalastayomaryAdA-avadhiryatratattathA, uktadikatrayesamudrAvadhikamuttaratohimAcalAvadhikaM, uttarApAcInaM-- uttarArddhadakSiNArddhabharataMparipUrNabharatamityarthaH, tvayA'bhijitaM, yadatrabharatasya himavadiriparyantatA vyAkhyAtAtadavazyaM sAdhayiSyamANatvena bhAvini bhatUvadupacAra' iti nyAyAt, anyathAnavanidhipate caturdazaralezvara ityAdivizaeSaNAnAmapyanupapatti, navanidhInAMtathA sampUNacaturdazaralAnAmathaiva sampatsyamAnatvAt, tA-tasmAd vayaM devAnupriMyasya viSaye parivasAmaH, yuSmAkaM prajArUpAH sma ityarthaH, iti cturthgaathaarthH| mU. (95) aho NaM devANuppiANaM iddhI evaM ceva jAva abhisamaNNAgae, taM diTTA NaM devANuppiANaM iddhI evaM ceva jAva abhisamaNNAgae, taM khAmemu NaM devANuSpiA! khamaMtu NaM devANuppiA! khaMtumaruhaMtuNaMdevANuppiA! NAi bhujora vaMkaraNayAettikaTThapaMjaliuDApAyavaDiA bharahaM rAyaM saraNaM uviti / tae NaM se bharahe rAyA tesiM AvADacilAyANaM aggAiM varAiM rayaNAI paDichati ra ttA te AvADacilAe evaM vayAsI-gacchaiNaM bho tubbhe mamaM bAhucchAyApariggahiyA nibbhayA nirubbiggA suhaMsuheNaM parivasaha, natthi bhe kattovi bhayamasthittikaTu sakArei sammANei sakkArettA sammANettA pddivisjei| taeNaM se bharahe rAyA suseNaM senAvaI saddAvei 2 tA evaM vayAsI-gacachAhiNaMbhodevANa! dochapi siMdhUe mahAnaIe paJcatthimaM NiskhuDaM sasiMdhusAgaragirimerAgaM samavisamaNikkhuDANi a oavehi 2 tAaggAIvarAIrayaNAI paDicchAhira tAmamaeamANattiaMkhippAmevapaJcappiNAhi jahA dAhiNillassa oyavaNaM tahA savvaM bhANiabjAva paJcanubhavamANA vihrNti|| vR. tathA aho iti Azcarye devAnupriyANAM Rddhidyutiryazo balaM vIryaM puruSakAraH parAkramaH eteSAM vyAkhyAnaM prAgvat, RddhayAdInyAzcaryakArINi kuta ityAha-divyA sarvotkRSTA devasyeva dhuti, evaM divyo devAnubhAvodevAnubhAgovA labdhaH-prAptaH abhisamanvAgato devapAdarityadhyAhArya, parataH zrute'pi guNAtizaye AzcaryotpattisyAt dRSTetu sutarAmityAzayenAha--tadddaSTA devAnupriyANAM RddhiH-sampat, cakSupratyakSeNAnubhUtetyarthaH, ISTimityAdi vAcyaM, yAvadabhisamanvAgata iti padaM, yAvatpadasaMgrahastu 'iDDI jase bale vIrie' ityAdiko'nantarokta eva, tatkSamayAmo devAnupriyA vayaM, sAnuzayAzayatvAt svabAlaceSTitaM kSamantAM devAnupriyAH !, kSantumarhanti-kSamA kartu yogyA bhavanti devAnupriyAH mahAzayatvAt, atra prAkRtatvAdvartamAnArthe paJcamI, 'nAi'tti naiva AiMiti nipAto'vadhAraNe bhUya evaMkaraNatAyai sampatsyAmaha iti zeSaH, atra tAkAraH prAkRtazailIbhavaH, iti kRtvA prAalikRtAH pAdapatitA bharataM rAjAnaM zaraNamupayAnti, atha prasAdAbhimukhabharatakRtyamAha-'taeNaMse bharaherAyA tesiMAvADacilAyANa0, tataHsabharato rAjA teSAmApAta Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 ? kirAtAnAmagrayANi varANi ratnAni pratIcchati- gRhNAti pratIcchaya ca tAnApAtakirAtAnevamavAdIt gacchata bho ! devAnupriyAH yUyaM svasthAnamiti zeSaH mama bAhucchAyayA parigRhItA:-- svIkRtAH mayA zirasi dattahastAH nirbhayA nirudvignAH- udvegarahitAH sukhaMsukhena parivasata, atra 'chAyAyAM ho kAntau vA' ityanena sUtreNa vaikalpikavidhitvAnna hakAratvaM, nAsti bhe-bhavatAM kuto'pi bhayamiti kRtvA satkArayati sanmAnayati satkRtya sanmAnya ca prativisarjayati-svasthAnagamanayAdidizati / atha kirAtasAdhanottarakAlaM narenduH kiM cakre ityAha 'taNaM se bharahe rAyA suseNa' ityAdi, tataH - kirAtasAdhanAnantaraM bharataH suSeNaM senApatiM zabdayati, zabdayitvA ca evamavAdIt gaccha bho devAnupriya ! dvitIyaM api samuccaye pUrvadhitaniSkuTApekSayA sindhvA mahAnadyAH pazcimaM - pazcimabhAgavartti niSkuTaM prAgvyAvarNitasvarUpaM sindhuH nadI sAgaraH - pazcimAbdhi uttarataH kSullahimavadgirirdakSiNato vaitADhyagirizca tairmaryAdA yya tattathA, etaiH kRtavibhAgamityarthaH, zeSaMprAgvat, lAghavArthamatidezasUtramAha- 'jahA dAhiNilla'ityAdi, yathA dAkSiNAtyasya sindhuniSkuTasya oavaNaM-sAdhanaM tathA sarvaM bhaNitavyaM, tAvadvaktavyaM yAvatsenAnIrbharatavisRSTaH paJcavidhAn kAmabhogAn pratyanubhavan viharati / atha tadanantaraM kiM jAtamityAha mU. (96) tae NaM divve cakkarayaNe annayA kayAi AuhadharasAlAo paDinikkhamai 2 tA aMtalikkhapaDivaNNe jAva uttarapuracchimaM disiM cullahimavaMtapavvayAbhimuhe payAte Avi hotthA, tae se bhara he rAyA taM divva cakkarayaNaM jAva cullahimavaMtavAsaharapavvayassa adUrasAmaMte duvAlasajoaNAyAmaM jAva cullahimavaMtagirikumArassa devassa aTThamabhattaM pariNhai / 247 - taheva jahA mAgahatitthassa jAva samuddaravabhUapiva karemANe 2 uttaradisAbhimuhe jeNeva cullahimavaMtavAsaharapavvae teNeva uvAgamacchai 2 tA cullahimavaMtavAsaharapavyayaM tikkhutto rahasireNaM phusai phusittA turae nigiNhai nigiNhittA taheva jAva AyatakaNNAyataM ca kAUNa usumudAraM imANi vayaNANi tattha bhANIa se NaravaI jAva savve me te visayavAsittikaTTu uddhaM vehAsaM usuM nisirai parigaraNigariamajhe jAva tae NaM se sare bharaheNaM raNNA uDDuM vehAsaM nisaTTe samANe khippAmeva bAvattariM jo aNAI gaMtA cullahimavaMtagirikumArassa devassa merAe nivaie / tae se cullahimavaMtagirikumAre deve merAe saraM nivaiaM pAsai 2 ttA Asurute ruDe jAva pIidAnaM savvosahiM ca mAlaM gosIsacaMdanaM kaDagANi jAva dahodagaM ca geNhai 2 tA tAe ukkiTThAe jAva uttareNaMcullahimavaMtagirimerAe ahaNNaM devAmuSpiANaM visayavAsI jAva ahaNNaM devANuppiANaM uttarille aMtavAle jAva paDivisaJjei / vR. 'tae NaM divve cakkarayaNe' ityAdi, tataH - auttarAhasiMdhuniSkuTasAdhanAnantaraM taddivyaM cakraranaM anyadA kadAcit AyudhagRhazAlAtaH pritaniSkrAmati pratiniSkramya ca aMtarikSapratipannaM yAvatpadAt 'jakkhasahassasaMparivuDe divvatuDiasaddasaNNiNAeNaM pUrante ceva aMbaratala' miti, uttarapUrvasyAM dizi- IzAne koNe kSudrahimavatparvatAbhimukhaM prayAtaM cApyabhavat, tataH- zibiranivezAt kSudrahimavadirimadhyaM yiyAsoH uttarapUrvAyAM calanameva RjumArga, tato narenduryatkRtavAMstadAha'tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNa' mityAdi, tataH sa bharatastaddivyaM cakraralaM abhikSudrahimavadiri Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/93 prayAtaM dRSTvAkauTambikapuruSAjJApanaMhastiralapratikalpanaMsenAsannAhanasnAnavidhAnaM hastiratnArohaNaM mArgAgatapuranagaradezAdhipavazIkaraNaMtatyAbhUtasvIkaraNaMcakraratnAnugamanayojanAntaritavasativasanaM cakarotItyAdipiNDArthaH prathamayAvatpadagrAhyaH,atrayAvatpadasaMgrAhyasUtralikhane bahuvistaraHsyAditi tadupekSA, tataH kSullahimavadirisamIpe dvAdazayojanAyAma atra yAvacchabdAnavayojanavistI divizeSaNaviziSTaM skandhAvAraM nivezayati, varddhakiralaM zabdayati pauSadhazAlA vidhApayati pauSadhaM ca karotItyAdi jJeyaM, kSudrahimavadirikumArasya devasya sAdhanAyeti zeSaH, kiyatparyanta ityAha-yAvatsamudraravabhUtamiva kurvANaH kurvANa iti, atr| "taheva'tti padavAcyamaSTamabhaktapratijAgaraNaM tatsamApanaM kauTumbikAjJApanaM senAsannAhanaM azvarathapratikalpanaM snAnavidhAnaM azvarathArohaNaM cakraralamArgAnugamanaM ca karotItyAdi jJeyaM, sainyasamutthakalakalaraveNa samudraravabhUtamiva pRthivImaNDalaM kurvan 2 uttaradigabhimukho yatraiva ca kSudrahimavadvarSadharaparvataH tatraivopAgacchati upAgatyacakSullahimavarddharSadharaparvataM trikRtvaH-trInvArAn rathazirasA-rathAgrabhAgena kAkamukhenetyarthaH spRzati,ativegapravRttasya vegivastunaH purasthapratibandhakabhityAdisaMghaTanetristADanenavegapAdadarzanAdatra trirityuktaM, spRSTAcaturagAnnigRhAti-vegapravRttAn vAjinorakSati, tadanuvRttaM yattadAha-nigiNhittA'ityAdi, turagAMzcaturo'pinigRhya catathaivamAgadhatIrthAdhikAravadvaktavyaM, kiyahUraMyAvadityAha-yAvadAyatakarNAyataMca kRtvAiSumudAramiti, atra 'taheva'tti vacanAt rathasthApanaM dhanurgrahaNaM zaragrahaNaM ca vaktavyaM, tatastaM zaraMtatAvidhaM kRtvA tatra imAni vacanAnyabhANIt sa narapatiratrayAvatpadena 'haMdi suNaMtu bhavaMto' ityAdi gAthAdvayaM vAcyaM sarve me te visayavAsItiparyantaM iti kRtvA-ityucArya UrdhvaM-upari, etacca zubhaparyAyaM syAt yathordhvalokaHzubhaloka ityAdiata uktavihAyasi-AkAze kSudrahimavadgirikumArasya tatrAvAsasambhavAt idhuM nisRjti|| 'parigaranigaraamajhojAva'ttianAvasarebANamokSaprakaraNAdhItaM parigaranigariamajjho' ityAdipadopalakSitaM yAvacchabdena paripUrNa gAthAdvayaM vaacymiti| tataH kiMjAtamityAha-'tae NaM se' ityAdi, tata-sazarobharatena rAjJA UrdhvaM vihAyasi nisRSTaH san kSiprameva dvisaptatiMyojanAni yAvad gatvA kSudrahimavardigarikumArasya devasya maryAdAyAmucitasthAne niptti| 'taeNamityAdi, tataH sa kSudrahimavadirikumAro devonijamaryAdAyAMzaraMnipatitaM pazyati, dRSTvA ca Asurupto ruSTa ityAdivizeSaNaviziSTo yAvatkarahaNAt bhrukuTiMkaroti adhikSipati zaraM gRhAtinAmacavAcayatItyAdigrAhyaM, prItidAnaMsarvoSadhI:-phalapAkAntavanaspativizeSAmrAjyAbhiSekAdikAryopayoginaH mAlAM-kalpadrumapuSpamAlAM gozIrSacandanaMca-himavatakuJjabhavaMkaTakAni yAvatpadAt truTitAni vastrANi AbharaNAni zaraMca nAmAGkamiti grAhyaM, drahodakaMca-padmadrahodakaM gRhNAti, gRhItvA ca tayotkRSTayA'tra yAvatpadAt devagatyA vyativrajati-bharatAntikamupasarpati vijJapayaticetijJeyaM, uttarasyAMkSudrahimavatogiremaryAdAyAMahaMdevAnupriyANAMviSayavAsIyAvatpadAt ahaM devANuppiANattIkiMkare itigrAhya, ahaMdevAnupriyANAM auttarAholokapAlaH, atra yAvatpadAt prItidAnamupanayati tad bharataH pratIcchati, devaM satkArayati sanmAnayatIti grAhyaM, tathA kRtvA ca prativisarjayati, athAdhikotsAhadaSTamabhaktaMtapastIrayitvAkRtapAraNakaevAvadhipraptadigvijayA Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 249 kartukAmaH zrIRSabhabhUH RSabhakUTagamanAyopakramate mU. (97) taeNaM se bharahe rAyA turae nigiNhai ra ttA rahaM parAvattei 2 tAjeNeva usahakUDe teNeva uvAgacchai 2 tAusahakUDaM pavvayaM tikkhutto rahasireNaMphusai 2 ttAturae nigiNhai 2 ttA rahaM Thavei 2 tA chattalaM duvAlasaMsiaM aTTakaNNiaM ahigaraNisaMThiaMsovaNi kAgaNirayaNaM parAmusai 2 tA usabhakUDassa pabvayassa purathimillaMsi kaDagaMsi nAmagaM AuDei vR. 'tae Na'mityAdi, tato-himavatsAdhanAnantaraM sa bharato rAjA turagAn nigRhAtidakSiNapArzvasthahayAvAkarSati vAmapArzvasthahayau puraskaroti, nigRhya carathaMparAvartayati parAvartaya yatraivarSabhakUTaM tatraivopAgacchati upAgatya ca RSabhakUTa parvataM trikRtvo rathazIrSeNa spRzati, spRSTa carathaMsthApayatisthApayitvA caSaTtalaM dvAdazAdhikaM aSTakarNikaM adhikaraNisaMsthitaMsauvarNikaMsvarNamayamaSTasuvarNamayatvAt kAkaNIralaM parAmRzati, eteSAM padAnAM vyAkhyAnaM prAgvat, parAmRzya ca RSabhakUTasya parvatasya paurastye kaTake nAmaiva nAmakaM svArte kapratyayaH 'AuDeitti AjuDati sambaddhaM karoti likhatItyarthaH, kathaM likhatItyAhamU. (98) osappiNI imIse taiAe samAi pacchime bhaae| ____ ahamaMsi cakavaTTI bharaho ia naamdhijjennN| vR. 'osappiNi'ityAdi, avasarpipayAH, atra SaSThIlopaHprAkRtatvAt, asyA tRtIyAyAH samAyAH-tRtIyArakasya pazcimabhAgetRtIye bhAgeityarthaH,ahamasmi cakravartIbharata iti naamdheyen| mU. (99) ahamaMsi paDhamarAyA ahayaM bharahAhivo nrvriNdo| natthi mahaM paDisattU jiaMmae bhArahaM vaasN|| vR.ahamasmiprathamarAjA-pradhAnarAjA, prathamazabdasyapradhAnaparyAyatvAdyathA paDhame caMdajoge' ityAdau, etadvayAkhyAnena RSabhe prathamarAjatvaM nAgamena saha virudhyate, ahaM -bharata-kSetrAdhipaH naravarAH-sAmantAdayasteSAmindraH nAsti mama pratizatru-pratipakSaH jitaM mayA bhArataM vrssmiti| mU. (100) itikaTu nAmagaM AuDei nAmagaM AuDittA rahaM parAvattei 2 tA jeNeva vijayakhaMdhAvAraNivese jeNeva bAhiriA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai 2ttA jAva culahimavaMtagirikumArassa devassa aTThAhiAe mahAmahimAe nivvattAe samANIe AuhadharasAlAo paDinikkhamai 2 tA jAva dAhiNi disi veaddhapavvayAmimuhe payAte Avi hotthaa| vR. kRtvA nAmakaM 'AuDeitti likhati, asya sUtrasya nigamArthakatvAnna paunaruktyaM, atha kRtakRtyo yad vyavasyati tadAha-'nAmagaM AuDittA ityAdi, nAmakaM likhitvA rathaM parAvartayati parAvartya ca yatraiva vijayaskandhAvAranivezo yatraivaca bAhyopasthAnazAlA tatraivopAgacchati upAgatya ca atra yAvatpadAt turagAnnigRhAti rataM sthApayati tataH pratyavarohati majjanagRhaM pravizati snAti tataH pratiniSkAmati bhuGkte bAhyopasthAnazAlAyAM siMhAsane upavizati zreNIprazreNIHzabdApayati kSullahimavadirikumAradevasyASTAhikAkaraNaM sandizati tAzca kurvanti AjJAMca pratyarpayantIti grAhya, tatastaddivyaM cakraralaM kSullahimavadirikumArastha devasyASTAhikAyAM mahAmahimAyAM nivRttAyAM satyAmAyudhagRhazAlAtaH prayAtaM cApyabhavat / mU. (101) taeNaM se bharahe rAyA taM divyaM cakkarayaNaM jAva veaddhassa pajjayassa uttarile Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/101 nitaMba teNeva uvAgacchai 2 tA veaddhassa pavvayassa uttarile nitaMbe duvAlasajoyaNAyAmaM jAva posahasAlaM appupavisaijAya namivinamINaM vijAhararAINaM aTThamabhattaM pagiNhai 2 tA posahasAlAe jAva namivinamivijAhararAyANomaNasI karemANe 2 ciTThai, taeNaMtassabharahassaraNNo aTThamabhattaMsi pariNamamANasi NamiviNabhIvijAhararAyANo divyAe maIe coiamaI annamannassa aMtiaM pAubbhavaMti 2 tA evaM bayAsI-uppanne khalu bho devANuppiA! jaMbuddIve dIve bharahe vAse bharahe rAyAcAuraMtacakkavaTTItaMjIameaMtIapacuppannamaNAgayANaM vijAhararAINaMcakkavaTTINaMuvatthANiaM karettae, taM gacchAmo gaMdevANuppiA ! amhevi bharahassa raNNo uvatthANiaM karemo iti kaTu vinamI nAUNaM cakkacaTTi divvAemaIe coiamaI mANummANappamANajuttaM teassiM rUvalakkhaNajuttaM ThiajubbaNakesavaTTiaNahaM savvarogaNAsaNi balakAra icchiasIuNhaphAsajuttaM .'taeNa'mityAdi, tataHsabharatorAjAtaddivyaMcakraratnaMdakSiNAdizi vaitADhyaparvatAbhimukhaM prayAtaM pazyati, dRSTvA ca pramodAdi tAvad vaktavyaM yAvad bharatoyatraiva vaitADhayasya parvatasyottarapArzvavartI nitambaH-kaTakastatraivopAgacchati, upAgatya ca vaitADhayasya parvatasyottarabhAgavartini nitambe dvAdazayojanAyAmayAvatpadakaraNAt navayojanavistIrNamityAdikaM skandhAvAranivezAdi vAcyaM, pauSadhazAlAmanupravizati bharataH, atra yAvatpadAt pauSadhavizeSaNAni sarvANi vAcyAni, namivinamyoH-zrIRSabhasvAmimahAsAmantakacchamahAkacchasutayorvidyAdhararAjJoHsAdhanAyASTamabhaktaM pragRhNAti pragRhya ca pauSadhazAlAyAMyAvacchabdAtpauSadhikAdivizeSaNaviziSTo namivinamividyAdhararAjAnau manasi kurvANo manasi kurvANastiSThati, ete khagAanukampyAH eteSAmuparibANamokSaNena prANadarzanaMna kSatriyadharma iti sindhvAdisurINAmivAnayormanasikaraNamAtrarUpe sAdhanopAye pravRttaH, tenana dvAdazavArSikayuddhamapyatrAbhihitaM, yattu AdinAthacaritrezaramocanAdicUrNikRtAtuyuddhamAtraM dvAdazavarSAvadhianne bhaNaMtItyuktvA uktaM tanmatAntaramavaseyamiti, atrAntare yajjAtaMtadAha 'tae NamityAdi, tasya bharatasyASTamabhakte pariNamati sati namivinamI vidyAdhararAjAnau divyayA divyAnubhAvajanitatvAt matyA-jJAnena joditamatI-preritamatiko avadhijJAnanAdhabhAve'pi yattayorbharatamanoviSayaka jJAnaM tatsaudharmezAnadevInAMmanaHpravicAridevAnAMkAmAnuSaktamanojJAnamiva divyAnubhAvAdavagantavyaM, anyathA tAsAmapi svavimAnacUlikAdhvajAdimAtraviSayakAvadhimatInAM tadriraMsAjJAnAsambhavena suratAnukUlaceSTonmukhatvaM na sambhavediti, etAzAvanyo'nyasyAntikaM prAdurbhavataH, prAdurbhUya ca evamavAdiSAtAM, kimavAdiSAtAmityAha ___ "uppanne khalu ityAdi, utpannaH khaluH-avadhAraNe bho devAnupriyA! jambUdvIpedvIpe bharatavarSe bharatanAmA rAjA caturantacakravartItasmAjItametat-kalpa eSo'tItavartamAnAnAgatAnAMvidyAdhararAjJAM cakravartinAmupasthAnikaM-prAbhRtaM kartu, tad gacchAmo devAnupriyA ! vayamapi bharatasya rAjJa upasthAnikaM kurma 'iti kaTu' ityAdi iti kRtvA-iti anyo'nyaM bhaNitvA vinamiruttarazreNyadhipati subhadrAM nAmnA strIralaM namizca dakSiNazreNyAdhipatI ratnAni kaTakAni truTikAni ca gRhAtItyanvayaH, atha kIzaH san vinami kiM kRtvA subhadrAM kanyAralaM gRhAtItyAha-divyayA matyA noditamati san cakravarttinaM jJAtvA, atrAnantaroktasUtratazcakravartitve labdhe'pi yat nAUNa cakkaTTimityAdhuktaM tat subhadrA Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 251 strIralamasyaivoprayogIti yogyatAkhyApanArthaM, kiMlakSaNAMsubhadrAmityAha-'mAnonmAnaprANayuktAM, tatramAna-jaladroNapramANatA unmAnaM tulAropitasyArddhabhArapramANatAyazcasvamukhAninavasamucchritaH sa pramANopetaH syAt, ayamarthaH / jalapUrNAyAM puruSapramANAdISadatiriktAyAM mahatyAM kuNDikAyAM pravezito yaH puruSaH sArapudagalopacito jalasya droNaM viTaGkasauvarNikagaNanApekSayA dvAtriMzatserapramANaM niSkAzayati jaladroNonAM vA tAM pUrayati sa mAnopetaH, tathA surapudgalopacitatvAdeva yastulAyAmAropitaH sannaddhabhAraMpalasasarrAtmakaMtulayatisaunmAnopetaH, tathA yadyasyAtmIyamalaM tenAGgulena dvAdazAMgulAni mukhaM pramANayuk anena ca mukhapramANena nava mukhAni puruSaH pramANayuktaH syAt, pratyekaM dvAdazAMgulainavabhirmukhairaSTottarazatamaGgulAnAM sampadyate, tatazcaitAvaducchrayaH puruSaH pramANayuktaH syAt, evaM subhadrA'pi mAnonmAnapramANayuktA, tathA tejasvinI vyaktaM rUpaM-sundarAkAro lakSaNAni va-chatrAdInitairyuktAM, sthitamavinAzitvAdyauvanaM yasyAH sAtathA, kezavadavasthitA-avarddhiSNavo makhA yasyAH sA tathA, tataH paradvayakarmadhAraye tAM, ayaM bhAvaH bhujamUlAdiromANyajahadromasvabhAvAnyeva tasyAH syuriti, anyathAtatkezapAzasyapralambatayA vyAkhyAnaM uttarasUtre kariSyamANaM nopapadyeta, sarvaroganAzanI, tadIyasparzamahimnA sarve rogA nazyantIti, tathAvalakarI sambhogato balavRddhikarI nAparapurandhrINAmivAsyAH paribhogeparibhokturbalakSaya iti bhAvaH, nanuyadizrUyatesamaye hastaspRSTAzvaglAnidarzanena strIralasyasvakAmukapuruSavibhISikotpAdanaMtarhi kathametadupapadyate?,ucyate, cakravarttinamevApekSyetadvizeSaNadvayasyavyAkhyAnAt, yattu satyapi strIrale brahmadattacakrabhRto dAhAnupazamaH tatra samAdhAnadhastanagranye daNDavarNanavyAkhyAto'vaseyaM, IpsitARtuviparItatvenecchAgocarIkRtA ye zItoSNasparzAstairyuktAM uSNau zItasparzIzItauuSNasparzAmadhyamattaumadhyamasparzAmitibhAvaH, triSusthAneSu-madhyodaratanulakSaNeSu tanukAM-kRzAM tanumadhyA-taMnUdarI tanvaGgItikaviprasiddhaH, nanusAmudrike'nyAnyapidantatvagAdIni tanUni kathitAni tathA ca sati kathaM tanUnAM trisaGyAGkatA yujyate iti ? ucyate, - vicitratvAt kavirucestrikasaGkhyAviziSTAnuprAsabhAsuraM bandhaM nibaghnatA granthakAreNa strIpuMsasAdhAraNAniyAni trikarUpANi lakSaNAnisamucityAnuprAsAbhaGgArthaM trikarUpatvena nibaddhAni tenanehAparagranthavirodhaH,ataeva dantatvagAdInitanUnyapitasyAatrana vivakSitAnIti, evamuttaravApi mAvyaM triSu-gantAdharayonilakSaNeSusthAneSu tAmrAM-raktAM, gantaraktatvaM hi strINAMdakacumbane puruSasyAtIva manoharaM bhavatIti, trayoM valayo madhyavartirekhArUpA yasyAH sA tathA tAM, aba dvitIyaikavacanalopaH prAkRtatvAta, trivalIkatvaM strINAmatiprazasyaM puMsAM tu tathAvidhaM na, ydaah||1|| "zastrAntaM strIbhoginamAcArya bahusutaM yathAsaGkhyam / ekadvitricaturbhirvalibhirvidyAn nRpaM tvvlim||" mU. (102) tisu taNuaMtisutaMba tivalIgatiuNNayaM tigNbhiirN| tisu kAlaM tisu seaMtiAyataM tisu avicchiNNaM / / vR. tathA triSu-stanajaghanayonilakSaNeSu unnatAM triSu-nAbhisatvasvararUpeSu gambhIrAM triSu-romarAjIcUcukakanInikArUpeSvavayaveSu kRSNAM triSudantasmitacakSurlakSaNeSu zvetAM triSu Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/102 veNIbAhulatAlocaneSu AyatAM-pralambAM triSu-zroNicakrajaghanasthalInitambabimbeSu vistIrNA / mU. (103) samasarIraMbharahe vAsaMmi savvamahilappahANaM suMdarathaNajaghaNavarakaracalaNaNayaNasirasijadasaNajaNahiayaramaNamaNayaNANi ya kar3agANi ya tuDiANi a geNhai 2 tA tAe ukkiTThAe turiAe jAva uddhUAe vijAharagaIe jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchati 2 ttA aMtalikkhapaDivaNNA sakhiMkhiNIyAIjAva jaeNaM vijeNaM vaddhAti 2 tA evaM vayAsI abhijieNaMdevANuppiA!jAva amhe devANuppiANaMANattikiMkarAitikaTutaMpaDicchaMtu NaM devANuppiA! amhaM iNaMjAvavinamI itthIrayaNaM namI rayaNANi samappei |tennNse bharahe rAyA jAva paDivisajei 2 tA posahasAlAo paDinikkhamai 2 tA majjaNagharaM anupavisai 2 tA bhoaNamaMDave jAva namivinamINaM vijAhararAINaM atttthaahiamhaamhimaa| tae NaM se divve cakkarayaNe AuhagharasAlAo paDinikkhamai jAva uttarapurasthimaM disiM gaMgAdevIbhavaNAbhimuhe payAe Avi hotthA, sacceva savvA siMdhuvattavvayA jAva navaraM kuMbhaTThasahassaM rayaNacittaMnAnAmaNikaNagarayaNabhatticittANi aduve kaNagasIhAsaNAiMsesaMtaMcevajAvamahimatti . samazarIrAM samacaturasrasaMsthAnatvAt, bharate varSe sarvamahilApradhAnAM, sundaraM stanajadhanavarakaracalananayanaM yasyAH sA tathA tAM, zirasijAH-kezAH dazanA-dantAstairjanahRdayaramaNIdraSTa lokacittakrIDAhetukaM ata eva manoharI pazcAt padadvayasya karmadhArayaH, 'siGgArAgAre'tyatra yAvatpadAt siGgArAgAracAruvesaMsaMgayagayahasiabhaNiaciDiavilAsasalaliasaMlAvaniuNa iti saMgrahaH, zrRGgArasya-prathamarasasyAgAraM-gRhamiva cArurveSo yasyAH sA tathA tAM saGgatA-ucitA gatahasitabhaNitaceSTitavilAsA yasyAH sA tathA, tatra gataM-gamanaM hasitaM-smitaM bhaNitaM vANI ceSTitaM ca apuruSaceSTA vilAso-netraceSTA tathA saha lalitena-prasannatayA ye saMlApAH-parasparabhASaNalakSaNAsteSu nipuNA yA sA tathA, tathA yuktAH-saGgatAH ye upacArA-lokavyavahArAsteSu kuzalA yA sA tathA, tataH padatrayakarmadhArayaH tAM -amaravadhUnAMsurUpa-saundarya rUpeNAnuharantIM anukurvatI bhadre-kalyANakAriNI yauvane vartamAnAM, zeSatuprAgyojitA), 'giNhittA' ityAdi, gRhItvA tayotkRSTayA tvaritayA yAvadudbhUtayA vidyAdharagatyAyatraiva bharato rAjA tatraivopAgacchataH, upAgatya cAntarikSapratipannI sakiMkiNIkAni yAvatpadAt paJcavarNAni vastrANi pravaraparihitau ityAdi jayena vijayena varddhayataH varddhayitvA caivamavAdiSAtAM-abhijitaM devAnupriyaiH yAvatazabdAt sarvaM mAgadhagamavadvAcyaM, navaramuttareNaM culahimavaMtamerAe iti 'amhe' NaMdevANuppiANaM visayavAsiNo'tti AvAM devAnupriyANAM strIralaM namizcaralAni samarpayati / atha bharatoyadakArSIttadAha-'taeNaM0,tataHsabharato rAjA yAvacchabdAt prIti-dAnagrahaNasatkAraNAdigrAhyaM, prativisarjayatiprativisRjyacapauSadhazAlAtaHpratiniSkAmati pratiniSkAmya camajjanagRhamanupravizatianupravizyaca snAnavidhipUrNo'tra vAcyaH tato bhojanamaNDape pAraNaM vAcyaM, yAvacchabdAdatra zreNiprazreNizabdanaM aSTAhikakaraNAjJApanamiti, tatastA namivinamyorvidyAdhararAjJoraSTAhikA mahAmahimAM kurvantIti zeSaH, AjJAM ca pratyarpayantIti prasaGgAd bodhyamiti, atha digvijayaparamAGgabhUtasya cakraratnasya ko vyatikara? 'taeNa'mityAdi, tato-namivinamikhacarendrasAdhanAnantaraM taddivyaM cakraralamAyudhagRhazA Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 253 lAtaH pratiniSkAmatItyAdikaM prAgvata, navaramuttarapaurastyAM dizam-IzAnadizaM, vaitADhayato gaGgAdevIbhavanAbhimukhaM gacchataH IzAnakoNagamanasya RjumArgatvAt, atra nirNetukAmena jambUdvIpAlekhyaM draSTavyaM, gaGgAdevIbhavanAbhimukhaM prayAtaM cApyabhavat, saiva sarvA sindhudevIvaktavyatA gaGgAbhilASena jJeyA yAvatrItidAnamiti gamyaM, navaraM tatrAyaM vizeSaH-ralavicitraM kumbhASTAdhikasahasraM, nAnAmaNikanakaratnamayI, bhakti-vicchittistayA vicitrecadve kanakasiMhAsane, zeSaprAbhRtagrahaNasanmAnadAnAdikaMtathaiva, yAvadaSTAhikA mahimeti, yacca RSabhakUTataHpratyAvRttona gaGgA sAdhayAmAsa tadvaitAdayavartividyAdharANAmanAtmasAtkaraNena paripUrNottarakhaNDasyAsAdhitatvAt kathaM gaGgAniSkuTasAdhanAyopakramate ityavaseyaM, yaccAsya gaGgAdevIbhavane bhogena varSasahanativAhanaM zrUyateta prastutasUtre cUrNI cAnuktamapi RSabhacaritrAdavaseyam / athAgrato digyAtrAmAha mU(104)taeNaMse dibbe cakkarayaNe gaMgAe aTThAhiyAe mahAmahimAe nivvattAesamANIe AuhadharasAlAo paDinikhamairattA jAva gaMgAe mahAnaIe paJcasthimilleNaM kUleNaMdAhiNadisi khaMDappavAyaguhAbhimuhe payAe Avi hotthA, tate NaM se bharahe rAyA jAva jeNeva khaMDappavAyaguhA teNeva uvAgacchai 2 tA savvA kayamAlakavattavvayA neavvA navari naTTamAlage deve pItidAnaM se AlaMkAriabhaMDaM kar3agANi asesaM savvaM taheva jAva aTTAhiA mahAma0 / tae NaM se bharahe rAyA naTTamAlagassa devassa aTTAhiAe ma0 nivvattAe samANIe suseNaM senAvaI saddAvei 2 tA jAva siMdhugamo neavvo, jAva gaMgAe mahAnaIe purathimillaM nikkhuDaM sagaMgAsAgaragirimerAgaM samavisamanikkhuDANi a oavei 2 tA aggANi varANi rayaNANi paDicchai 2 tAjeNeva gaMgA mahAnaI teNeva uvAgacchai 2 tA docaMpi sakkhaMdhAvArabale gaMgAmahAnaI vimalajalapatuMgavIiMnAvAbhUeNaMcammarayaNeNaM uttarai ra tAjeNevabharahassaranno vijayakhaMdhAvANivesejeNeva bAhiriAuvaTThANasAlA teNeva uvAgacchairattA AbhisekkAohatthirayaNAopaccoruhai 2 tA aggAIvarAIrayaNAiMgahAya jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchai ttA karayalapariggahiaM jAva aMjaliM kaTu bharahaM rAyaMjaeNaM vijaeNaM vaddhAvei 2 tA aggAIvarAI rayaNAI uvnnei| taeNaM se bharahe rAyA suseNassa senAvaissa aggAIvarAI rayaNAI paDicchai 2ttA suseNaM senAvaI sakArei sammANei 2 tA paDivisajei, taeNaM se suseNe senAbaI bharahassa ranno sesaMpi taheba jAva viharai, taeNaM se bharahe rAyA annayA kayAi suseNaM senAvairayaNaM saddAvei 2 ttA evaM vayAsI-gacchaNNaM bho devANuppiA! khaMDagappavAyaguhAe uttarillassa duvArassa kavADe vihADehi 2ttA jahA timisaguhAe tahA bhANiabbaM jAva piaMbhe bhavau sesaM taheva jAva bharaho uttarilleNaM duvAreNaM aIi, sasibba mehaMdhayAranivahaMtaheva pavisaMto maMDalAiMAlihai, tIseNaM khaMDagappavAyaguhAe bahumajjhadesabhAe jAva ummaggaNimaggajalAoNANaM duve mahAnaIo taheva navaraM paJcasthimilAo kaDagAo pavUDhAosamANIo purathimeNaM gaMgaMmahAnaI samappeMti, sesaM tahevaNavariM paJcathimilleNaM kUleNaM gaMgAe saMkamavattavvayA thevtti| tae NaM khaMDagappavAyaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADA sayameva mahayA 2 koMcAravaM karemANA 2 sarasarassagAI ThANAI paccosakkitthA, taeNaMse bharahe rAyAcakkarayaNadesiyamagge jAva khaMDagappavAyaguhAo dakkhiNilleNaM dAreNaM nINei sasivva mehNdhyaarnivhaao| Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3/104 vR. 'tae 'mityAdi, tato gaGgAdevIsAdhanAnantaraM taddivyaM cakraralaM gaGgAyA devyA aSTAhikAyAM mahimAyAM nivRttAyAM satyAmAyudhagRhazAlAtaH pratiniSkrAmati yAvatpadAdantarikSapratipannapadAdiparigrahaH gaGgAyA mahAnadyAH pazcime kUle dakSiNadizi khaNDaprapAtaguhAbhimukhaM prayAtaM cApyabhavat, tataH sa bharato rAjA cakraralaM pazyatItyAdikaM tAvadvaktavyaM yAvatkhaNDaprapAtaguhAyAmAgacchatIti piNDArtha:, sarvA kRtamAlavaktavyatA- tamisraguhAdhipasuravaktavyatA netavyA - jJAtavyetyarthaH, navaraM nATyamAlako nRttamAlako vA devo guhAdhipaH prItidAnaM 'se' tasya AlaGkArikabhANDaMAbharaNabhRtabhAjanaM kaTakAni ca zeSaM- uktavizeSAtiriktaM sarvaM tataiva-satkArasanmAnAdikaM kRtamAladevatAvadvaktavyaM yAvadaSTAhikA, atha dAkSiNAtyagaGgAniSkuTasAdhanAdhikAramAha 'taeNa 'mityAdi, tataH - khaNDaprapAtaguhApatisAdhanAnantaraM sa bharato rAjA nATayamAlakasya devasyASTAhikAyAM pUrNAyAM suSeNaM senApatiM zabdayati, zabdayitvA ca 'jAva sindhugamo 'ti yAvatparipUrNaH 'evaM vayAsI - gacchAhiNaM bho devANuppiA ! sindhue' ityAdikaH sindhugamaH - sindhunadIniSkuTasAdhanapATho gaGgAbhilApena netavyaH yAvad gaGgAyA mahAnadyAH paurastyaM niSkuTaM-gaGgAyAH pazcimato vahantyA sAgareNa pUrvataH parikSepakAriNA garibhyAM dakSiNato vaitADhayena uttarato laghuhimavatA kRtA yA maryAdA-vyavasthA tayA saha varttate yattattathA, anyatsarvaM prAgvat sUtrato vyAkhyAtazca gaGgAgamane paribhAvanIyaM, atha nATayamAladevasya vazIkaraNaprayojanamAha 'taeNa 'mityAdi, tato gaGgAniSkuTasAdhanAnantaraM sa bharataH suSeNaM senApatiratnaM zabdayati zabdayitvA caivamavAdIdityAdikaM atra guhAkapATodaghATanAjJApanAdikaM ekonapaJcAzanmaNDalAlekhanAntaM sarvaM tamisra guhAyAmiva jJeyaM, atra yo vizeSastannirUpaNArthamAha- 'tIseNa' mityAdi, tasyAH - khaNDaprapataguhAyAH bahumadhyadezabhAge yAvatpadAt 'ettha Na' miti padamAtramavaseyaM, unmagnajalAnimagnajale nAmnA dve mahAnadyau staH, tathaiva-tamimnaguhAgatonmagnAnimagnAnadIgamena jJAtavye, navaraM khaNDaprapAtaguhAyAH pAzcAtyakaTakAt pravyaDhe satyau pUrveNa gaGgAM mahAnadIM samApnutaH pravizataH, zeSaM vistArAyAmodvedhAntarAdikaM tathaiva- tamisrAgatanadIdvayaprakAreNAvaseyaM, navaraM gaGgAyAH pAzcAtyakUle saMkramavaktavyatAsetukaraNAjJAdAnatadvidhAnottaraNAdikaM jJeyaM, tathaiva-prAgvad jJeyamiti, athaitasminnavare dakSiNato yajjAtaM tadAha 'taeNa 'mityAdi, prAgvyAkhyAtArthaM, athodaghATiyorguhAdakSiNadvArakapATayoH prayojanamAha'tae Na' mityAdi, tataH kapATodaghATanAnantaraM sa bharato rAjJA cakraratnadezitamArga yAvatkaraNAt 'anegarAyavarasahassANu Ayamagge mahayA uktiTThasIhaNAyabolakalakalaraveNaM pakkhubhiamahAsamuddaravabhUapiva karemANe' iti padAnAM parigrahaH, khaNDaprapAtaguhAto dakSiNadvAreNa nireti zazIva mehAndhakAranivahAt, prAgvyAkhyAtaM, nanu cakriNAM tamilayA pravezaH khaNDaprapAtayA nirgamaH kiMkAraNikaH ?, khaNDaprapAtayA pravezastamisrayA nirgamo'stu, pravezanirgamarUpasya kAryasyobhayatra tulyatvAt, ucyate, tamisrayA praveze khaNDaprapAtAnirgame ca sRSTi, tayA ca kriyamANasya tasya prazastodarkatvAt, anyacca khaNDaprapAtayA praveze AsannopasthIyamAna RSabhakUTe caturdikparyantasAdhanamantareNa nAmanyAso'pi na syAditi // atha dakSiNabharatArddhAgato bharato yaccakre tadAha mU. (105) tae NaM se bharahe rAyA gaMgAe mahAnaIe paJcatthimille kUle duvAlasajoaNAMyAmaM Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 255 navajoaNavicchiNNaM jAva vijayakkhaMdhAvAraNivesaM karei, avasiddhaM taM caiva jAva nihirayaNANaM aTThamabhattaM pagiNhai, tae NaM se bharahe rAyA posahasAlAe jAva nihirayaNe manasi karemANe karemANe ciTThaitti, tassa ya aparimiarattarayaNA dhuamakkhayamavvayA sadevA lokopacayaMkarA uvagayA nava nihio logavissuajasA, taMjahA vR. 'taeNa 'mityAdi, tato- guhAnirgamAnantaraM sa bharato rAjA gaGgAyA mahAnadyAH pazcime kUle dvAdazayojanAyAmaM navayojanavistIrNaM yAvatapadAt 'varaNagarasaricchaM' iti grAhyaM, vijayaskandhAvAranivezaM karoti, avaziSTaM - varddhakiratnazabdAjJApanAmaSTamabhaktaM pragRhAti, tataH sa bharato rAjA pauSadhazAlAyAM yAvatpadAt 'posahi' ityAdikaM 'ege abIe' ityantaM padakadambakaM grAhyaM, nidhiratnAni manasi kurvan 2 tiSThati, itthamanutiSThatastasya kiM jAtamityAha- 'tasya ya' ityAdi, tasya - bharatasya zabdo'rthAntarArambhe nava nidhayaH upAgatAH upasthitA ityanvayaH kiMbhUtAH ? - aparimitAni raktAni upalakSaNAdanekavarNAni ratnAni yeSu te tathA, idaM ca vizeSaNaM tanmatApekSayA bodhyaM yanmate nidhiSvanantarameva vakSyamANAH padArthA sAkSAdevotpadyante iti, ayamarthaH " ekeSAM mate navasu nidhiSu kalpapustakAni zAzvatAni santi, teSu ca vizvasthitirAkhyAyate, kaSAMcitatu mate kalpapustakapratipAdyAH arthAH sAkSAdeva tatrotpadyante iti, enayoraparamatApekSayA aparimie ityAdi vizeSaNamiti, tathA dhruvAstathAvidhaMpustaka vaiziSTayarUpasvarUpasyAparihANeH akSayAH avayavidravyasyAparihANe - avyayAstadArambhakapradezAparihANeH, atra pradezAparihANiyukti samayasavAdinI padmavara vedikAvyAkyAsamaye nirUpiteti tato'vaseyA, atra padadvaye makAro'lAkSaNikaH, tataH padatrayakarmadhArayaH sadevA adhiSThAyakadevakRtasAnnidhyA iti bhAvaH lokopacayaGkarAH atra navA khitakRdante 'rAtre' riti sUtre yogavibhAgena vyAkhyAne tIrthakarAdizabdavat sAdhutvaM jJeyaM yadvA 'devanAgasuvaNNakiMnaragaNassabyUabhAvaccie' ityAdivadArSatvAdanusvAre lokopacayakarAH-vRttikalpakakalpapustakapratipAdanena lokAnAM puSTikArakAH lokavikhyAtayazaskA iti, atha nAmatastAnupadarzayati , mU. (106) "nesappe 1 paMDuae 2 piMgalae 2 savvarayaNa 4 mahapaume 5 / kAle 6 a mahAkAle 7 mAnavage mahAnihI 8 saMkhe 9 // vR. tadyathetyupadarzane naisarpyasya devavizeSasyAyaM naisappa, evamagre'pi bhAvyaM, atha yatra nidhI yadAkhyAyate tadAhamU. (107) nesampaMmi nivesA gAmAgaranagarapaTTaNANaM ca / doNamuhamaDabANaM khaMdhAvArAvaNagihANaM / vR. 'nesappa' mityAdi, naisarpyanAmani nidhau nivezA:- sthApanAni sthApanavidhayo grAmAdInAM gRhaparyantAnAM vyAkhyAyante tatra grAmo - vRtyAvRtaH Akaro - yatra lavaNAdyutpadyate nagaraM - rAjadhAnI pattanaM -- ratnayonirdroNamukhaM - jalasthalanirgamapravezaM maDambaM arddhatRtIyagavya'tAntagramarahitaM skandhAvAraH - kaTakaM ApaNo haTTaH, gRhaM bhavanaM upalakSaNAt kheTakarbaTAdigrahaH / gaNiassa ya uppattI mANummANassa jaM pamANaM ca / pU. (108) dhaNNassa ya bIANa ya uppattI paMDue bhaNiA / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/108 vR.athadvitIyanidhAnavaktavyatAmAha-gaNiassaityAdi, gaNitasya-saGkhyApradhAnatayA vyavahartavyasya dInArAdeH nAlikerAdervA cazabdAt paricchedyadhanasya mauktikAderutpattiprakAraH tathAmAnaM-setikAditadviSayaMyattadapimAnameva dhAnyAdimeyamiti bhAvaH,tathAunmAnaM-tuSAkarSAdi tadviSayaM yattadapyunmAnaMkhaNDaguDAdidharimajAtIyaMdhanamityarthaH, tataH samAhAradvandvastasyacayapramANaM liGgavipariNAmena tatpANDuke bhaNitamiti sambandhaH, dhAnyasya-zAlyAdebIjAnA ca-vApayogyadhAnyAnAmutpatti pANDuke nidhau bhaNitaH / mU. (109) savvA AbharaNavihI purisANaM jA ya hoi mahilANaM / AsANa ya hatthINa ya piMgalagaNihiMmi sA bhnniaa|| vR. atha tRtIyanidhisvarUpaM nirUpyate- savvA AbharaNa'ityAdi, sarva AbharaNavidhiryaH puruSANAM yazca mahilAnAM tathA'zvAnAMhastinAMcasayathaucityena piGgalakanidhau bhaNitaH liGgavipariNAmaH praakRtshailiibhvH| mU. (110) rayaNAiM savarayaNe caudasavi varAiM ckkvttttiss| upajaMte egidiAI pNciNdiaaiNc|| pR.athacaturthanidhiH-'rayaNAI'ityAdi; ralAnicaturdazApivarANicakravarttinazcakrAdIni saptakendriyANi senApatyAdIni ca sapta paJcendriyANi sarvaralAkhye mahAnidhAvutpadyante, tadutpatti tatra vyAvarNyata ityarthaH, anye tvevamAhuH-utpadyante etatprabhAvAt sphAtimadbhavantItyarthaH / mU. (111) vatthANa ya uppattI niSphattI ceva svvbhttiinnN| raMgANa ya dhovvANa ya savyAesA mhaapume| vR.atha paJcamo nidhiH-'vatthANa ya ityAdi, sarveSAM vastraNAM ca yA utpattistathA sarvavibhaktInAM- vastragatasarvaracanAnAM raGgAnAMca-maJjiSThAkRmirAgakusumbhAdInAM 'dhovvANa yatti sarveSAM prakSAlana-vidhInAM ca yA niSpatti sarvA eSA mahApadmanidhau / mU. (112) kAle kAlaNNANaM savvapurANaM ca tisuvi vNsesu| sippasayaM kammANi atinni payAe hiakarANi // vR.athaSaSTho nidhiH-'kAle kAlaNNANa mityAdi, kAlanAmani nidhau kAlajJAnaM-sakalajyotizAstranubandhi jJAnaM tathA jagati trayo vaMzAH vaMzaH pravAhaH AvalikA ityekArthA, tadyathAtIrthakaravaMzazcakravartivaMzo baladevavAsudevavaMzazca teSu triSvapi vaMzeSu yadbhAvyaM yacca purANamatItamupalakSaNametadvartamAnaM zubhAzubhaM tatsarvamatrAsti, ito mahAnidhito jJAyata ityarthaH, zilpazataM-vijJAnazataM ghaTalohacitravastranApitazilpAnAM paJcAnAmapi pratyekaM viMzatibhedatvAt karmANi ca-kRSivANijyAdInijaghanyamadhyamotkRSTabhinnAnitrINyetAniprajAyAhitakarANi nirvAhAbhyudayahetutvAt etatsarvamatrAbhidhIyate / mU. (113) lohassa ya uppattI hoI mahAkAli AgarANaM ca / ruppassa suvaNNassa ya mnnimuttsilppvaalaannN| vR. atha saptamo nidhiH-'lohassa ya'ityAdi, lohasya ca nAnAvidhasyotpattirbhavati mahAkAle nidhau, tatra tadutpattirAkhyAyate ityarthaH, tathA rUpyasya suvarNasya ca maNInAM-candrakAntAdInAM Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 257 muktAnAM-muktAphalAnAM zilAnAM-sphATikAdInAMpravAlAnAMcasambandhinAMAkarANAmutpattirbhavati, mahAkAle nidhAviti yogH| mU. (114) johANa ya uppattI AvarANaM ca phrnnaannNc| savvA ya juddhaNII mANavage daMDanII a|| vR.athASTamaH-'johANaya'ityAdi, yodhAnAM-sUrapuruSANAMcazabdAt, kAtarANAmutpattirabhidhIyate, yathA yodhatvaM kAtaratvaMcajAyatetathA'trAbhidhIyate ityarthaH, tathA AvaraNAnAMca-kheTakAnAM sannAhAnAM vA praharaNAnAM-asyAdInAM ca sarvA ca yuddhanIti-vyUharacanAdilakSaNA sarvApi ca daNDenopalakSitA nItirdaNDanIti-samAmAdizcaturvidhA mANavakanAmni nidhAvabhidhIyate, tataH pravartata iti bhaavH| mU. (115) navihI nADagavihI kavvassa ya cauvvihassa uppttii| saMkhe mahAnihiMmI tuDiaMgANaM ca savvesiM / / vR.atha navamaH-'naTTavihINADagavihI ityAdi, sarvo'pinRtyavidhi-nATayakaraNaprakAraH sarvo'pi ca nATakavidhi-abhineyaprabandhaprapaJcanaprakAraH tathA caturvidhasya kAvyasya granthasyadharmArthakAmamokSa lakSaNapuruSArthanibaddhasyAthavA saMskRta 1-prAkRtA 2 pabhraMza 3 saMkIrNa 4 bhASAnibaddhasya gadya 1 padya 2 geya 3 caurNa 4 padabaddhasya vA uttatti-niSpattistadvidhi, tatrAcaM kAvyacatuSkaM pratItaM, dvitIyacatuSke saMskRtaprAkRte subodhe apabhraMzaH-tattaddezeSu zuddhaM bhASitaM saGkIrNabhASA-zaurasenyAdi, tRtIyacatuSkegadhaM-acchandobaddhaM zastraparijJAdhyayanavatpadyaM-chandobaddhaM vimuktyadhyayanavat geyaM-gandhArItyA baddhaMgAnayogyaM cauNaM-bAhulakavidhibahulaM gamapAThabahulaM nipAtabahulaM nipAtAvyayabahulaM brahmacaryAdhyayanapadavat, atra cetarayogadyapadyAntarbhAve'pi yatpRthagupAdAnaM tadgAnadharmAdheyadharmaviziSTatayA vizeSaNavivakSaNArthaM, saMkhemahAnidhau, tathAtruTitAGgAnAM ca-tUryAGgANAM sarveSAM vA tathAtathAvAdyabhedabhinnAnAmutpatti zaddhe mahAnidhAviti / mU. (116) cakkaTThapaiTThANA agussehA ya nava ya vikvNpaa| bArasadIhA maMjUsasaMThiA jaNhavIi mhe|| vR.atha navAnAmapi nidhInAM sAdhAraNaM svarUpamAha-'cakkaTTha'ityAdi, pratyekamaSTasu cakreSu pratiSThAnaM-avasthAnaM yeSAM te tathA, yatra pa. nAhyante tatra tatrASTacakrapratiSThitA evavahanti, prAkRtatvAdaSTazabdasya paranipAtaH, aSTau yojanAni utsedhaH-uccaistvaM yeSAM te tathA, nava ca yojanAnIti gamyate viSkambhena-vistAreNa navayojanavistArA ityarthaH, dvAdazayojanadIrghAmaMjUpAvatsaMsthitAH, jAhnavyA-gaGgAyA mukhe yatra samudraM gaGgA pravizati tatra santItyarthaH / // 1 // 'ityucuste vayaM gnggaamukhmaagdhvaasinH| ___ AgatAstvAM mahAbhAga !, tvadabhAgyena vazIkRtAH / / iti triSaSTIyacaritrokteH, cakryutpattikAle cabharatavijayAnantara cakriNAsaha pAtAlamArgeNa bhAgyavatpuruSANAM hi padAdhaHsthitayo nidhaya iti cakripuramanuyAnti / mU. (117) veruliamaNikavADA kaNagamayA viviharayaNapaDipuNNA / |13|17 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/117 sasisUracakalakkhaNa aNusamavayaNovavattI yaa|| vR. tathA vaiDUryamaNimayAni kapATAni yeSAM te tathA, mayaTapratyayasya vRtyA uktArthatA, kanakamayAH-sauvarNA vividharalapratipUrNA zazisUracakrAkArANi lakSaNAni-cihnAni yeSAM te tathA, prathamAbahuvacanalopaHprAkRtatvAt, anurUpA samA aviSamA vadanopapatti-dvAraghaTanA yessaaNtetthaa| mU. (118) paliovamaTTiIA nihisariNAmA yatatya khalu devA / jesiM te AvAsA akkAjA AhivacA y|| vR. palyopamasthitikA nidhisagnAmAnaH khalu, tatra ca nidhiSu te devA yeSAM devAnAtaeva nidhayaH AvAsAH-AzrayAH, kiMbhUtAH-akreyA-akrayaNIyAH, kimarthamityAha-AdhipatyAyaAdhipatyanimittaM, ko'rthaH?-teSAmAdhipatyArthI kazcikrayeNa--mUlyadAnAdirUpeNa tAnnalabhate iti, kintu pUrvasucaritamahimnaivetyarthaH / mU. (119) ee nava nihirayaNA pbhuuydhnnrynnsNcysmiddhaa| je vasamupagacchaMti bhrhaavivckkvttttiinnN|| vR. etenavanidhayaHprabhUtadhanaratnasaMcayasamRddhAH yebharatAdhipAnAM SaTakhaNDabharatakSetrAdhipAnAM cakravartinAM vazamupagacchanti-vazyatAMyAnti, etena vAsudevAnAMcakravartitve'pyetadvizeSaNavyudAsaH, nidhiprakaraNecAtra sthAnAGgapravacanasAroddhArAdivRttigatAnibahUni pAThAntarANi granthavistarabhayAdupekSyaitatsUtrAdarzaSTa eva pATho vyAkhyAtaH / atha siddhanidhAno bharato yaccakre tadAha mU. (120) taeNaM se bharahe rAyA aTThamabhataMsi pariNamamANaMsi posahasAlAo paDinikhamai, evaM majaNagharapavesojAva seNipaseNisaddAvaNayA jAva nihirayaNANaM aTThAhimahAmahiNaM karei, taeNaM se bharahe rAyA nihirayaNANaM aTTAhiAe mahAmahimAe nivvattAe samANIe suseNaM senAvairayaNaM saddAvei 2 ttA evaM vayAsI-gacchaNNaM bho devANuppiA! gaMgAmahAnaIe purathimillaM nikkhuDaMducapi sagaMgAsAgara girimerAgaMsamavisamaNikkhuDANiaoavehi 2 tA eamANattiaM pnycppinnaahiti| taeNaM se suseNe taM ceva puvvavaNNiaMbhANiavvaM jAva oavittA tamANattiaM paJcappiNai paDivisajjei jAva bhogabhogAiM jamANe vihri| tae NaM se divve cakkarayaNe annayA kayAi AuhagharasAlAo paDiNikkhamai 2 tA aMtalikhapaDivaNNejakkhasahassasaMparivuDe divvatuDiajAva ApUrete ceva vijayakkhaMdhAvAraNivesaM majhamajheNaM NiggacchaidAhiNapaJcatthimaM disi viNIaM rAyahANiM abhimuhe payAe Avi hotthaa| tae NaM se bharahe rAyA jAva pAsai 2 tA hatuTTha jAva koDubiapurise saddAvei 2 ttA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiA! AbhisekaM jAva pnycppinnNti| vR. 'tae NamityAdi vyaktaM, atha SaTkhaNDadattadRSTirbharato yathotsahate tathA''ha-'tae NamityAdi, idamapi prAyo vyaktaM, navaraM gaGgAyA mahAnadyAH paurastyaM niSkuTamityukteudIcInamapi syAditi dvitIyamityuktaM, avaziSTe na asyaiva prAptAvasaratvAt, gaGgAyAH pazcimato vahantyAH sAgarAbhyAM prAcyApAcyAbhyAM giriNA-vaitavyenottaravarttinA kRtAyA maryAdA-kSetravibhAgastayA saha vartate yattattathA, atha suSeNo yaccakre tadAha-- tataH-svAmyAjJaptayanantaraM suSeNastaM niSkuTa sAdhayatItyAdi, tadeva pUrvavarNitaM-dAkSiNAtyasindhuniSkuTavarNitaM bhaNitavyam, -yAvaniSkuTaM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSa.. 259 sAdhayitvA tAmAjJaptikAM pratyarpayati, prativisRSTo yAvad bhogabhogAn bhuJjAno viharati / ___atha sAdhitAkhaNDaSaTakhaNDe bharate sati yaccakramupacakrame tadAha- 'tae Na' mityAdi, tato-gaGgAdakSiNaniSkuTavijayAnantaraM tad divyaM cakraratnaM anyadA kadAcidAyudhagRhAt pratiniSkrAmati, vizaeSaNaikadezA atrAzeSavizeSaNasmAraNArthaM tenAntarikSapratipannaM yakSasahasrasaMparivRttaM divyatruTitasanninAdenA''pUrayadivAmbaratalaM vijayaskandhAvAranivezaMmadhyaMmadhyena-vijayaskandhAvArasya madhyabhAgena nirgacchati, dakSiNapazcimAM dizi-naiRtI vidizaM prati vinItAM rAjadhAnI lakSIkRtyAbhimukhaM prayAtaMcApyabhavat, ayaMbhAvaH-khaNDaprapAtaguhAsatraskandhAvAranivezAvinItAM jigamiSornaiRtyabhimukhagamanaMlAghavAyeti bhAvaH, athAbhivinItaMprasthitecakrebharataH kiMcakre ityAha 'tae NamityAdi, tataH-cakraprasthAnAdanantaraM sa bharato rAjA taddivyaM cakraratnamityAdi yAvatpazyati dRSTvA ca haSTatuSTAdivizeSaNaH kauTumbikapuruSAnzabdayatizabdayitvAcaivamavAdItkSiprameva bho devAnupriyA! AbhiSekyaM yAvatkaraNAt hastiralaMpratikalpayata senA satrAhayata teca sarvaM kurvanti AjJAMca prtyrpynti| athoktamevArthaM digvijayakAlAdhadhikArthavivakSayA vistaravAcanayA cAha mU. (121) taeNaM se bharahe rAyA ajiarajjo nijiasattU uppannasamatarayaNe cakkarayaNappahANe navanihibaI samiddhakose vattIsarAyavarasahassANuAyamaggesaTThIevarisasahassehiM kevalakappaM bharahaM vAsaMoyavei oavettA koDubiyapurisesaddAvei 2 tA evaMvayAsI-khippAmevabhodevANuppiA! Abhiseka hasthirayaNaM hayagayaraha taheva aNjnngirikuuddsnnibhNgyviNnrviiduspddhe| tae NaM tassa bharahas ranno AbhisekkaM hatthirayaNaM durUDhassa samANassa ime aTTamaMgalagA purao ahANupubbIe saMpaDiA, taMjahA-sosthiasirivacchajAva dappaNe, tayanaMtaraMca NaM puNNakalasabhiMgAra divvA ya chattapaDAgA jAva saMpaDiA, tayanaMtaraM ca veruliamisaMtavimaladaMDaM jAva ahANupubbIe sNptttti| tayanaMtaraM ca NaM satta egidiarayaNA purao ahAnupubbIe saMpatthiA, taM0-cakkasyaNe 1 chattarayaNe 2 cammarayaNe 3 daMDarayaNe 4 asirayaNe 5 maNirayaNe 6 kAgaNirayaNe 7, tayanaMtaracaNaM navamahAnihio purao ahANupubbIe saMpadviA, taMjahA-Nesappe paMDuyaejAvasaMkhe, tayanaMtaraMca NaM solasa devasahassA purao ahANupucIe saMpaTTiA, tayanaMtaraM ca NaM battIsaM rAyavarasahassA ahANupubdhIe sNpddiaa| tayanaMtaraM ca NaM senAvairayaNe puro ahANupubbIe saMpaTTie, evaM gAhAvairayaNe vaddhairayaNe purohiarayaNe, tayanaMtaraMcaNaM itthirayaNepuraoahANupuvIe0 tayanaMtaracaNaMbattIsaMuDukallANiA sahassA puraoahAnupubbIe0 tayanaMtaraMca NaMbattIsaMjaNavayakallANiAsahassApuraoahAnupubbIe tayanaMtaraM ca NaM battIsaM battIsaibaddhA nADagasahassA purao ahaannupubbiie)| tayanaMtaraM ca NaM tinni saTTA sUasayA purao ahANupubbIe0 tayanaMtaraM ca NaM maTThArasa seNippaseNIo purao0 tayanaMtaraM ca NaM caurAsIiM AsasayasahassA purao0 tayanaMtaraM ca NaM caurAsII hasthisayasahassA purao ahANupuvIe0 tayanaMtaraM ca NaM channauI maNussakoDIo purao ahANupubbIe saMpaDiA, tayanaMtaraM ca NaM bahave rAIsaratalavara jAva satyavAhappamiIo Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/121 purao ahANupuvvIi saMpaDiA tayanaMtaraM caNaM bahave asiggAhA laDiggAhA kuMtaggAhA cAvaggAhA cAmaragAhA pAsaggAhA phalagaggAhA parasuggAhA potthayaggAhA vINaggAhA kUaggAhA haDapphaggAhA dIviagAhA saehiM saehiM svehiM / evaM vemehiM ciMdhehiM nioehiM saehiM 2 vatthehi purao ahANupubIe saMpatthiA, tayanaMtaraM caNaM bahave daMDiNo muMDigo sihaMDigo jaDiyo picchiNo hAsakAragA kheDDukAragA davakAragA cADukAragA kaMdappiA kukuiA mohariA gAyaMtA ya dIvaMtA ya (vAyaMtA) nacaMtA ya hasaMtA ya ramaMtA yakIlaMtA ya sAseMtA ya sAveMtA ya jAveMtA ya rAveMtA ya so tA ya somAveMtA ya AloaMtA ya jayajayasadaM ca pauMjamANA purao ahANupubbI saMpaDiA, evaM uvavAiagameNaM jAva tassa ranno purao mahaAsA AsadharA ubho pAsiMNAgANAgadharA piTTao rahA rahasaMgellI ahANupubbIe saMpaviA iti| tae NaM se bharahAhive nariMde hArotthae sukayaraivacche jAta agaravailaNNibhAe iddhIe pahiakittI cakkarayaNadesiamaggeanegarAyavarasahassANuAyamaggejAva samuddaravamUaMpiva karemANe 2 saThivaddhIe savva Ie jAva nigghosaNAiyaraveNaM gAmAgaraNagarakhaDakabbaDamaDaMba jAva joaNaMtariAhiM vasahIhiM vasamANe 2 jeNeva viNIA rAyahANI teNeva uvAgacchai uvAgacchittA viNIAe rAyahANIe adUrasAmaMte duvAlasajoaNAyAmaM nava joyaNAvicchiNNaM jAva khaMdhAvAraNivesaM karei 2 tA vaddhaharayaNaM saddAvei 2 tA jA posahasAlaM anupavisai 2 ttA viNIAe rAyahANIe addhumabhattaM pagiNhai 2 tA jAva aTThamabhattaM paDijAgaramANe 2 viharai / taeNaM se bharahe rAyA aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi posahasAlAo paDinikkhamai 2 tA koDuMbiapurise saddAvei 2 tA taheva jAva aMjaNagirikUDasaNNimaM gayavaInaravaI dUruDhe taM ceva savvaM jahA heTThA mavari nava mahAnihio cattAri seNAo na pavisaMti seso so ceva gamo jAva nigghosaNAieNaM viNIAe rAyahANIe majhamajheNaM jeNeva sae gihe jeNeva bhavaNavaravaDiMsagapaDiduvAre teNeva pahArettha gamaNAe, taeNaM tassa bharahassaraNNo viNIaMrAyahANiM majhamajheNaM aNupavisamANassa appegaiAdevA viNIaMrAyahANiM sabbhaMtarabAhiriaMAsiasambhajiovalitaM kareMti appegaiA laaulloiamhiaNkreti|| evaM sesesuvipaesu, appegaiA nAnAviharAgavasaNussiyadhayapaDAgAmaMDitabhUmiaMappe0 lAulloiamahiaM kareMti, appe0 jAva gaMdhavaTTibhUaM kareMti, appe0 hiraNNavAsaM vAsiMti suvaNNarayaNavairaAbharaNavAsaM vAseMti, tae NaM tassa bharahassa viNIaMrAyahANiM majhaMmajjheNaM aNupavisamANassa siMghADaga jAva mahApahesubahave atyasthiA kAmasthiA bhogasthiA lAbhatthiA iddhisiA kibisiA kAroDiA kAravAhiA saMkhiyA cakkiA naMgaliA muhamaMga-liA pUsamANayA baddhamANayA laMkhamaMkhamAiAtAhiM orAlAhiM iTAhiM kaMtAhiM piAhiM maNunAhiM maNAmAhiM sivAhiMdhaNNAhiMmaMgallAhiM sassirIAhiM hiayagamaNijAhiMhiayapalhAyaNijAhiM vaggUhiM anuvarayaM aminaMdaMtA ya amithurNatA ya evaM vayAsI jaya jaya naMdA ! jaya jaya bhaddA ! bhadaM te ajiaM jiNAhi jiaM pAlayAhi jiamajhe vasAhi iMdo viva devANaM caMdo viva tArANaM camaro viva asurANaM dharaNe viva nAgANaM bahUI pubbasa Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 261 yasahassAiM bahUIo puvvakoDIo bahUIo puvvakoDAkoDIo vinIAe rAyahANIe cullahimavaMtagirisAgaramerAgassa ya kevalakappassa bharahassa vAsassa gAmAgaranagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaNNivesesu sammaM payApAlaNovajialaddhajase mahayA jAva AhevaccaM porevaccaM jAva viharAhittikaTTu jayajayasaddaM pauMjaMti / tae NaM se bharahe rAyA nayanamAlAsahassehiM picchijramANe 2 vayaNamAlAsahassehiM abhithuvvamANera hiayamAlAsahassehiM unnaMdijjamANe 2 manoharamAlAsahassehiM vicchiSpamANe 2 kaMtirUvasohaggaguNehiM picchijamANe 2 aMgulimAlAsahassehiM dAijamANe 2 dAhiNahatyeNaM bahUNaM naranArI- sahassANaM aMjalimAlAsahassAiM paDicchemANe 2 bhavaNapaMtIsahassAI samaicchamANe 2 taMtItala- tuDiagIavAiaraveNaM madhureNaM maNahareNaM maMjumaMjuNA ghoseNaM apaDibujjhamANe 2 jeNeva sae gihe jeNeva sae bhavaNavaravaDiMsayaduvAre teNeva uvAgacchai 2ttA - abhisekkaM hatthirayaNaM Thavei 2 ttA abhisekkAo hatthirayaNAo pacoruhai 2 ttA solasa devasahasse sakArei sammANei 2 tA battIsaM rAyasahasse sakkArei sammANeirattA senAvairayaNaM sakkArei sammANeirattA evaM gAhAvairayaNaM vaddhairayaNaM purohiyarayaNaM sakArei sammANei 2 tA tinni saTTe sUasae sakkArei sammANeira ttA aTThArasa seNippaseNIo sakkArei sammANei 2 tA annevi bahave rAIsara jAva satthavAhappamiIo sakkArei sammANei 2 ttA paDivisaJjei / itthIrayaNeNaM battIsAe uDukallANiAsahassehiM battIsAe janavayakallANiAhassehiM battIsAe battIsaibaddhe nADayasahassehiM saddhiM saMparivuDe bhavaNavaravaDiMsagaM aIi jahA kubero vva devarAyA kailAsasiharisiMgabhUaMti, tae NaM se bharahe rAyA mittanAiniagasayamasaMbaMdhipariaNaM pazuvekkhai 2 ttA jeNeva majjaNaghare teNeva uvAgacchai 2 ttA jAva majjaNagharAo paDinikkhamai 2 ttA jeNeva bhoaNamaMDave teNeva uvAgacchai 2 ttA bhoaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae aDamabhattaM pArei 2 ttA uppiM pAsAyavaragae phuTTamANehiM muiMgamatthaehiM battIsaibaddhehiM nADaehiM uvalAlijjamANe 2 uvaNacijamANe 2 uvagijjramANe 2 mahayA jAva bhuMjamANe viharai / vR 'tae Na' mityAdi, tataH sa bharato rAjA arjitarAjyo - labdharAjyo nirjitazatrurutpannasamastaratnastatrApi cakraratnapradhAno navanidhipati samRddhakozaH - sampannabhANDAgAraH dvAtriMzadrAjavarasahanaranuyAtamArgaH SaSTyA varSasahasraiH kevalakalpaM paripUrNaM bharatavarSaM sAdhayitvA kauTumbikapuruSAn zabdayati zabdayitvA caivamavAdIt kSiprameva bho devAnupriyA ! AbhiSekyaM 'hatthi 'tti hastivarNakasmAraNaM 'hayagayaraha' tti senAsannAhanasmAraNaM tathaiva narapatirArUDhavAn / atha prasthite narapatI ke purataH ke pRSThataH ke pArzvatazca prasthitavanta ityAha- 'tae Na' mityAdi, tatastasya bharatasya rAjJaH AbhiSekyaM hastiratnamArUDhasya sataH imAnyaSTASTamaGgalakAni purato yathA nupUrvyA-yathAkramaM saMprasthitAni - calitAni, tadyathA - svastikazrIvatsayAvatpadAt pUrvoktamaGgala kAni grAhyAni, yadyapyekAdhikArapratibaddhatvenAkhaNDasyAdhikArasUtrasya likhanaM yuktimattathApi sUtrabhUyiSThatvena vRttirdUragatA vAcayitRRNAM sammohAya syAditi pratyekAlApakaM vRttirlikhyate iti, 'tayanaMtaraM ca Na' mityAdi tadanantaraM ca pUrNajalabhRtaM 'kalazabhRGgAraM kalazaH pratItaH bhRGgAraHkanakAlukA tataH samAhAradekavadbhAvaH, idaM ca jalapUrNatvena mUrttimad jJeyaM, tenAlekhyarUpASTamaGgalAntargatakalazAdayaM kalazobhinnaH, divyeva divyA-pradhAnA caH samuccaye sa ca vyavahitasambandhaH Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/121 chatraviziSTApatAkAca yAvatpadAt 'sacAmarA daMsaNaraia AloadarisaNijjA bAu avijayavejayaMtI abbhussiA gaganatalamaNulihaMtI purao ahANupubIe' iti grAhyaM, atra vyAkhyA sacAmarA-cAmarayuktA darzana-prasthAtuSTipatheracitA maGgalyatvAtataevAloke-bahiHprasthAnabhAvini zakunAnukUlyAlokane darzanIyA-draSTuM yogyA, tato vizeSaNasamAsaH, kA'sA. vityAha-vAtodbhUtA vijayasUcikA vaijayantI-pAvato laghupatAkAdvayayuktaH patAkAvizeSaH prAgvat ucchritA-uccA gaganatalamanulikhantI atyuccatayA ete ca kalazAdayaH padArthA purato yathAnupUrvyA saMprasthitA iti / tae NamityAdi, tato vaiDUryamayo 'bhisaMta'tti dIpyamAno vimalo daNDoyasmiMstattathA, yAvatpadAtpalamba koraNTamalladAmovasohiaMcandamaMDalanibhaMsamUsivimalaM AyavattaM paraM siMhAsaNaMcamaNirayaNapAyapIDhaM sapAuAjogasamAuttaMbahukiMkarakammakarapurisapAyattaparikkhittaM vimalaM AyavattaMpavaraM siMhAsaNaMca maNirayaNapAyapIDhaM sapAuAjogasamAuttaM bahukiMkarakammakarapurisapAyattaparikkhittaM purao ahAnupubbIe saMpaTThiaMti, atra vyAkhyApralambena koraNTA- bhidhAnavRkSasya mAlyadAmnA-puSpamAlayopazobhitaM candramaNDalanibhaM samucchitaM-UrvIkRtaM vimalAbhAtapatraM-chatraM pravaraM siMhAsanaM ca maNiratnamayaM pAdapIThaM-padAsanaM yasmiMstattathA, svaH-svakIyo rAjasatka ityarthaH pAdukAyogaH-pAdarakSaNayugaM tena samAyuktaM, bahavaH kiGkarAH-pratikarmapRcchAkAriNaH karmakarAH tato'nyathAvidhAsteca te puruSAzceti samAsaH pAdAtaM-padAtisamUhastaiH parikSiptaM-sarvato veSTitaM taidhRtatvAdevapurato yathAnupUrvyA sNprsthitN| ___'taeNa'mityAdi, tataH sapta ekendriyaralAni pRthivIpariNAmarUpANipurataH saMprasthitAni, tadyathA-cakraratnAdIni prAgabhihitasvarUpANi, cakraralasya ca ekendriyaralAkhaNDasUtrapAThAdevAtra bhaNanaM, tasya mArgadarzakatvena sarvataH pura saMcaraNIyatvAd, atra ca gatyAnantaryasya vaktumupakrAntatvAditi, 'tayanaMtaracaNaMnava mahAnihiopurao' ityAdi, tatonavamahAnidhayo'grasaH prasthitAH pAtAlamArgeNeti gamyaM, anyathA teSAM nidhivyavahAra eva na saGgacchate, tadyathA-naisarpaH pANDuko yAvacchayaH sarvaM prAgvat, uktA sthAvarANAM purato gati kiGkarajanadhRtatvena divyAnubhAvena vA, athajaGgamAnAMgateravasara iti tayanaMtaracaNaM solasa deva' ityAdi, tataHSoDaza devasahasrAHpurato yathAnupUrvyA saMprasthitAH, 'tayanaMtaraM ca NaM battIsamityAdi, vyaktaM- 'tae Na'mityAdi, vyaktaM, navaraM purohitaratna-zAntikarmakRt, raNe prahArArditAnAM maNiralajalacchaTayA vedanopazAmakaM, hastyazvaralagamanaM tu hastyazvasenayA sahaiva vivakSyate tena nAtra kathanaM / 'tae Na mityAdi, tato dvAtriMzat RtukalyANikAH-RtuSu SaTsvapi kalyANikAHRtuviparItasparzatvena sukhasparzAH athavA'mRtakanyAtvena sadA kalyANakAriNyaH na tu candraguptasahAyaparvatabhUpatipANigRhItamAtraprANahArinandanRpanandinIvadvaSakanyArUpAstAsAM sahasra purataH prasthitAH, samarthavizeSaNAdvizeSyaM labhyate iti lakSaNaguNayogAdrAjakanyA atra jJeyAstAsAmeva janmAntaropacitaprakRSTapuNyaprakRtimahimnA rAjakulotpattivad yathoktalakSaNaguNasambhavAt janapadAgraNIkanyAnAmagretanasUtreNAbhidhAnAccatAsAMsahasrAH purato yathAnupUrvyA-yathAjyeSThalaghuparyAya saMprasthitAH, tathA dvAtriMzat 'janavaya'tti janapadAgraNInAM dezamukhyAnAM kalyANikAnAM sahana agre tathaiva, atra padaikadeze padasamudAyopacArAjanapadagrahaNena janapadAgraNyo jJeyAH, na caivaM Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 263 svamatikalpitamiti vAcyaM, tAvatIbhirjanapadAgraNIkanyAbhiravRtaH' iti zrIRSabhacaritsAmmatyadarzanAt, tadanantaraM dvAtriMzat dvAtriMzat dvAtriMzatA pAtraiH-abhinetavyaprakArairbaddhAH-saMyuktA nATakasahasrAH puratoyathAnupUrtAprathamaMprathamoDhApitRprAbhRtIkRtanATakaM tatastadanantaroDhAnATakamiti krameNasampasthitAH, eteSAMcoktasaGkhyAkatA dvAtriMzatA rAjavarasahanaiHsvasvakanyApANigrahaNakAraNe pratyekaM krmocnsmysmptikaiknaattksdbhaavaat| tayanaMtaraMcaNaMtinnisaTTA sUyasayA' ityAditataHtrINisUpAnAMpUrvavadupacArAtsUpakArANAM zatAni SaSTAni-SaSTayadhikAnivarSadivaseSupratyekamekaikasya rasavatIvArakadAnAt, tataH kumbhakArAdyA aSTAdaza zreNayaH tadavAntarabhedAHprazreNayaH tataH caturazItirazvazatasahasratatazcaturazItirhastizatasahasrAH tataH pannavatirmanuSyANAM padAtInAM koTayaH purataH prasthitAH, 'tayanaMtaraM ca NamityAdi, tato bahavo rAjezvaratalavarAH yAvatpadAt mADaMbiakoDuMbiya ityAdiparigrahaH sArthavAhaprabhRtayaH parataH samprasthitAH artha prAgvat / 'tayanaMtaraM ca NamityAdi, tato bahavo'si-khaga sa eva yaSTi-daNDo'siyaSTisatadrAhAH-tadagrAhiNaH athavA asizca yaSTizceti dvandve tadagrAhiNa iti, evamagre'pi yathAsambhavamakSarayojanA kAryA, navaraM kuntAzcAmarANi ca pratItAni pAzA-chUtopakaraNAni utrastAzvAdibandhanAni vA phalakAni-sampuTakaphalakAnikheTakAni vA avaSTambhAni vA dyUtopakaraNAni vA pustakAni-zubhAzubhaparijJAnahetuzAstrapatrasamudAyarUpANi vINAgrAhAvyaktaM, kutapaH-tailAdibhAjanaM, haDappho-drammAdibhAjanaM tAmbUlArthe pUgaphalAdibhAjanaM vA, pIDhaggAhAdIviaggAhA iti padadvayaM sUtre dRzyamAnamapi saMgrahagAthAyAmaddaSTatvena na likhitaM, tadavyAkhyAnaM tvevaM-pIThaM-AsanavizeSaHdIpikAcapratIteti,svakaiH2-svakIyaiH 2 rUpaiH-AkAraiH evaM svakIyaiH 2 ityartha veSaiH-vastrAlaGkArarUpaiH cihna:-abhijJAnaiH niyogaH-vyApAraiH svakIyairnepathyaiH-AbharaNaiH sahitA iti, abaddhasUtre ca padAni nyUnAdhikAnyapi lipipramAdAt sambhaveyuriti tanniyamArthaM saMgrahagAthA sUtrabaddhA kvacidAdarza iMzyate, yathA / // 1 // "asilaThikuMtacAve cAmarapAse aphlgpotthe| vINAkUvaggAhe tatto yahaDapphagAhe a||" 'taya NamityAdi, tato bahavo daNDinodaNDadhAriNaH muNDinaH-apanItazirojAH zikhaNDinaH-zikhAdhAriNaH jaTino-jaTAdhAriNaH picchino-mayUrAdipicchavAhinaH hAsyakArakA iti vyaktaM kheDaM-dyUtavizeSastatkArakAH dravakArakAH-kelikarAH cATukArakAH-priyavAdinaHkAndarpikAH-kAmapradhAnakelikAriNaH kukkuiA iti-kautkucyakAriNo bhANDAH, mohariA iti-mukharA vAcAlA asambaddhapralApina iti yAvat, gAyantazca geyAni vAdayantazca vAditrANi nRtyantazca hasantazcazmamANAzcaakSAdibhiH krIDayantazca kAmakrIDayA zAsayantazca-pareSAM gAnAdIni zikSayantaH zrAvayantazca-idaM cedaMcaparutaparAribhaviSyatItyevaMbhUtavacAMsi zravaNaviSayIkArayantaH jalpantazca-zubhavAkyAni rAvayantazca zabdAn kArayantaH svajalpitAnyanuvAdayanta ityartha zobhamAnAzca-svayaMzobhayantaH parAn AlokamAnAzca-rAjarAjasyAvalokanaM kurvantaH jayajayazabdaM caprayuJjAnAHpuratoyathAnupUrvyApUrvoktapAThakrameNa samprasthitAH / ihagamekacidAdarzenyUnAzcikAnyapi padAni dRzyante iti, evamuktakrameNa aupapAtika-gamane-prathamopAGgagatapAThena tAvad vaktavyaM Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/121 yAvattasya rAjJaH purato mahAzvAH-bRhatturaGgAH azvadharA-azvadhArakapuruSAzca ubhayato-bharatopavAhyagajastanasya dvayoH, pArzvayo gA-gajA nAgazcarA-gajadhArakapuruSAzca, pRSThato rathAH sthasaJjellI-rathasamudAyaH,dezyo'yaMzabdaH,caH samuccaye, AnupUksamprasthitAH,atra yAvatpadasaMgrahazcAyaM-savarNakasenAGgAni, tatrAzvAH-'tayanaMtaracaNaMtaramallihAya-NANaharimelAmaulamalliacchANaM caMcuccialaliapuliacalacavalacaMcalagaINaM laMghaNavaggaNa-dhAvaNadhoraNativaijaiNasikkhiyagaINaM lalaMtalAmagalalAyavarabhUsaNANaM muhamaMDagaocUlagathAsaga-ahilANacAmaragaNDaparimaNDiaDINaM kiMkaravarataruNapariggahiA aTThasayaMvaraturagANaM purao ahAnupuvie saMpaTThiaMti tadanaMtaraM 'taramallihAyaNANaM ti taro-vego balaM vA tathA 'malla malli dhAraNe' tatazca taromallItarodhArako vegAdikRt hAyanaH-saMvatsarovartate yeSAMtetathA yauvanavanta ityarthaH, atasteSAM varaturaGgANAmitiyogaH, varamallibhAsaNANati kvacitpAThaH tatrapradhAnamAlyavatAmata eva dIptimatAM cetyarthaH, harimelA- vanaspativizeSastasyA mukulaM-kuDamalaM mallikA cavicakilastadvadakSimI yeSAM tathA teSAM te khuslAkSANAmityarthaH, 'caMcucciyaM tiprAkRtatvena caMcuritaM-kuTilagamanaM athavA caMcuH-zukacaMcusta dvadvakratayetyartha ucitaM-uccitAkaraNaM pAdasyotpATanaM caMcuccitaM ca taccalitaM ca-vilAsavadagati pulitaM ca-gativizeSaH prasiddha eva evaMrUpA calo-vAyurAzugatvAt tadvaccapalacaJcalA atIva capalA gatiryeSAMtetathA teSAM,zikSitaM abhyastaM laMghanaM-gattadiratikramaNa valgana-utkUInaM dhAvanaM- zIghragamanaM dhoraNaM-gaticAturya tathA tripadI-bhUmau padatrayanyAsaH padatrayasyonnamanaM vAjayinI-gatyantarajayanazIlA gatizca yeSAM te teSAM, padavyatyayaH prAkRtatvAt, lalanti-dolAyamAnAni lAmatti-ArSatvAdramyANigalalAtAni kaNThenyastAni varabhUSaNAni yeSAMtetathA teSAM, tathA mukha nANDakaM-mukhAbharaNaMavacUlAH-pralambagucchAH sthAsakA-darpaNAkArA azvAlaGkArAH ahilANaM mukhasaMyamanaM etAnyeSAM santIti mukhabhANDakAvacUlasthAsakAhilANAH matvarthIyalopa-darzanAdeva prayogaH, tathA camarIgaNDaiH-cAmaradaNDaiH parimaNDitA kaTiryeSAM te tathA tataH karmadhAra- yasteSAM, kiGkarabhUtA ye varataruNA-varayuvapuruSAstaiH parigRhItAnAM davarakitAnAmityarthaH, aSTottaraM zataM varaturagANAMpurato yathAnupUrtA samprasthitaM / athebhAH-'tayanaMtaraM ca NaM IsidaMtANaM IsimattANaM IsituMgANaM IsiucachaMgaunnayavisAladhavaladaMtANaM kaMcaNakosIpaviThThadantANaM kaMcaNamaNirayaNabhUsiANaMvarapurisAMrohagasaMpauttANaM gayANaMaTThasayaMpuraoahAnupubbIe saMpasthitiISaddAntAnAM manAggrAhitazikSANAMgajAnAmiti yogaH ISanmattAnAM yauvAnArambhavarttitvAt ISattuGgAnAM-uccAnAM tasmAdeva ucchaGgaivotsaGgaH-pRSThadezaH ISadutsaGge unnatA vizAlAzca yauvanArambhavarttitvAdeva teca te dhavaladantAzceti samAso'tasteSAM, kAJcanakozI-suvarNakholAtasyAMpraviSTA dantAH arthAviSANAkhyA yeSAMte tathA teSAM kAJcanamaNiratnabhUSitAnAmiti vyaktaM, vaspuruSA-ye ArohakA niSAdinastaiH samprayuktAnAM-sajjitAnAM gajAnAM-gajakalabhAnAmaSTottaraM zataM purato yathAnupUk smprsthitN| atha rathAH-'tayanaMtaraM ca NaM sachattANaM sajjhayANaM saghaMTANaM sapaDAgANaM satoraNavarANaM sanaMdighosANaM sakhikhiNIjAlaparikhittANaM hemavayacittatiNisakaNagaNijuttadArugANaMkAlAyasasukayaNemijaMtakammANaM susiliTThavattamaNDaladhurANaM AiNNavaraturagasusaMpauttANaM kusalaNa Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 raccheasArahisusaMpaggahiANaM battIsatoNapari maMDiANaM akaMkaDavaDeMsagANaM sacAvasarapaharaNAvaraNabhariajuddhasajjANaM aTThasayaM rahANaM purao ahANupuvIe saMpaTThiaM' iti, uktArthaM cedaM prAk padmavaravedikAdhikAragatarathavarNane navaramatra vizeSaNAnAM bahuvacananirdezaH kArya, tataH uktavizeSaNAnAM rathAnAmaSTazataM purato yathAnupUrvyA samprasthitaM / 265 atha padAtayaH - 'tayanaMtaraM ca NaM asisattikuMtatomarasUlalauDa bhiMDamAladhaNupANisarja pAittANIaM purao ahANupuvIe saMpatthiaMti, tataH padAtyanIkaM purataH samprasthitaM, asyAdIni pANI haste yasya tattathA, sajjaM ca saGgrAmAdisvAmikArye, tatrAsyAdIni prasiddhAni, navaraM zakti - trizUlaM zUlaM tu ekazUlaM 'lauDa' tti lakuTo bhiMdipAlaH prAguktasvarUpa iti / atha bharataH prasthitaH san pathi yadyat kurvan yatrAgacchati tadAha- tataH sa bharatAdhipo narendro hArAvastRtasukRtaratidavakSAyAvadamarapatisannibhayA RddhyA prathitakIrtizcakraratnopadiSTa-mArgo'nekarAjavarasahasranuyAtamArgoM yAvatsamudravabhUtAmiva medinIM kurvan 2 sarvadvaryA sarvadyutyA yAvannirghoSanAditena yukta iti gamyaM grAmAkaranagara kheTakarbaTamaDambayAvatpadAt droNukhapattanAzrama sambAdhasahasramaNDitAM stimitamedinIkAM vasudhAmabhijayan 2 agrayANi- varANi ratnAni pratIcchan 2 taddivyaM cakraratnamanugacchan 2 yojanAntaritAbhirvasatibhirvasan 2 yatraiva vinItA tatraivopAgacchati tatrAgataH san yadakarottadAha 'uvAgacchittA' ityAdi, vyaktaM, navaraM vinItAyA rAjadhAnyA aSTamabhaktamityatra vinItAdhiSThAyakadevasAdhanAya vinItAM rAjadhAnIM manasi kurvan 2 aSTamaM parisamApayatItyarthaH, ' , nanvidamaSTAmAnuSThAnamanarthakaM vAsanagaryAzcakravarttinAM pUrvameva vazyatvAt, ucyate, nirupasargeNa vAsasthairyAmiti, yadAha - 'niruvasaggapaccayatthaM vinIaM rAyahANiM maNasI karemANe 2 aTTamabhattaM pagiNhai' iti prAkRtaRSabhacaritre, athASTamabhaktasamApyanantaraM bharato yacakre tadAha 7 'taeNa'mityAdi, spaSTaM, 'taheva'tti padasaMgrahazcAbhiSekyagajasajjanamajjanagRhamajjanAdirUpaH, atha vinItApravezavarNake lAghavAyAtidezamAha- tadeva sarvaM vAcyaM yathA heTThA-adhastanasUtre vinItAM pratyAgamane varNanaM tathA'trApi praveze vAcyamityarthaH, navaraM mahAnidhayo nava na pravizanti, teSAM madhye ekaikasya vinItApramANatvAt kutasteSAM tatrAvakAzaH ?, catasraH senA api na pravizanti, zeSaH sa eva gamaH- pATho vaktavyaH kiyatparyantamityAha - yAvannirghoSanAditena yukto vinItAyA rAjadhAnyA madhyamadhyena - madhyabhAgena yatraiva svaka gRhaM yatraiva ca bhavanavarAvataMsakasya - pradhAnataragRhasya pratidvAraM-bAhyadvAraM tatraiva gamanAya pradhAritavAn- cintitavAn, pravRttavAnityarthaH pravizati cakriNyAbhiyogikasurA yathA 2 vAsabhavanaM pariSkurvanti tathA''ha - tatastasya bharatasya rAjJo vinItAM rAjadhAnIM madhyabhAgena pravizataH api-- bADhaM eke kecana devA vinItAM sAbhyantarabAhirikAM AsiktasambhArjitopaliptAM kurvanti, apyekake tAM maJcAtimaJcakalitAM kurvanti, apyekake nAnAvidharAgavasanocchritadhvajapatAkAmaNDitAM apyekake lAiulloi amahitAM kurvanti, apyekake gozIrSasarasaraktacandanadardaradattapaJcAGguli- taletyAdivizeSaNAM kurvanti / * - yAvad gandhavarttibhUtAM kurvanti, amISAM vizeSaNAnAmartha prAgvat, apyekake hiraNyavarSaM varSanti - rUpyasyAghaTitasuvarNas vA varSaM varSanti, evaM suvarNavyaM ratnavarSaM vajravarSaM AbharaNavarSaM Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/121 varSanti, vajrANi-hIrakANi, punaH pravizato rAjJo yadabhUttadAha-'tae NamityAdi, tatastasya bharatasya rAjJo vinItAM rAjadhAnI madhyaMmadhyenAnupravizataH zrRGgATakAdiSu yAvacchabdAdatra trikacatuSkAdigrahaH mahApathaparyanteSu sthAneSu bahavo'rthiprabhRtayastAbhirudArAdivizeSaNaviziSTAbhirvAgbhirabhinandayantazcAbhiSTuvantazca evamavAdiSuriti sambandhaH, tatra zrRGgATakAdivyAkhyA prAgvat, arthArthino-dravyArthino-dravyArthinaH kAmArthino-manojJazabdarUpArthinaH bhogArthinomanojJagandharasasparzArthinaH lAbhArthino-bhojanamAtrAdiprAptayarthinaH RddhiM--gavAdisaMpadaM icchantyeSayanti vA RddhayeSAH svArthikekapratyayavidhAnAtRddhayeSikAH kilbiSikAH-paravidUSa katvena pApavyavahAriNobhANDAdayaH kAroTikAH-kApAlikAH tAmbUlasthagIvAhakA vA karaMrAjadeyaM dravyaM vahantItyevaMzIlAH kAravAhinasta eva kAravAhikAH kArabAdhitA vA zAMkhikAdayaH zabdAH zrIRSabhaniSkramaNamahAdhikAre vyAkhyAtAititato vyAkhyeyA iti, atha te kimavAdiSurityAha __'jayajayanandA!' ityAdi padadvayaMprAgvat, bhadrate-tubhyaMbhUyAditizeSaH, ajitaMpratiripuM jaya jitaM-AjJAvazaMvadaM pAlaya, jitamadhye-AjJAvazaMvadamadhyevasa-tiSThavinItaparijanaparivRto bhUyA ityarthaH, indra iva devAnAM-vaimAnikAnAMmadhye ezvaryabhRt, candraiva tArANAM-jyotiSkANAM camaraivAsurANAM dAkSiNAtyAnAmityarthaH, evaM dharaNa iva nAgAnAmityatrApijJeyaM, anyathA sAmAnyato'surANAmityukte balIndrasya nAgAnAmityukte ca bhUtAnandasyopAnatvenopanyAso yuktimAn syAt, dAkSiNAtyebhya udIcyAnAmadhikatejaskatvAt, bahUni zatasahasrANiyAvad bahIH pUrvakoTI: bavhIH pUrvakoTAkoTIH vinItAyA rAjadhAnyAH kSullahimavadirisAgaramaryAdAkasya kevalakalpasya bharatavarSasya grAmAkaranagarakheTakarbaTamaDambadroNamukhapattanAzramasannivezeSu samyak prajApAlanenopArjitaM-sallabdhaM nijabhujavIryArjitaM, na tu namucineva sevAdyupAyalabdhaM yazo yena sa tathA, 'mahayA jAva"ttiyAvatpadAt 'hayanaTTagIAvAiataMtItalatAlatuDiaghaNamuiMgapaDuppavAiaraveNaMviulAI bhogabhogAiM muMjamANe' iti saMgrahaH, AdhipatyaM paurapatyaM atrApi yAvatpadAt 'sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe'tti grAhyaM, atra vyAkhyA prAgvat, vicara iti kRtvA jayajayazabdaM prayuJjanti / atha vinItAM praviSTaH san bharataH kiM kurvan kavAjagAmetyAha 'taeNaM se bharahe rAyA nayanamAlAsahassehiM picchijamANe 2' ityAdi, tataH sa bharato rAjA nayanamAlAsahanaiH prekSyamANa 2 ityAdivizeSaNapadAni zrIRSabhaniSkramaNamahAdhikAre vyAkhyAtAnItitatojJeyAni, navaraM 'aMgulimAlAsahassehiM dAijamANe 2' ityatra janapadAgatAnAMjanAnAM paurajanaira-mulimAlAsahasrardayamAna ityapi, yatraiva svakaM gRhaM-pitryaH prAsAdaH yatraiva ca bhavanavarAvataMsakaM-jagadvartivAsagRhazekharabhUtaMrAjayogyaM vAsagRhamityarthaH tasyapratidvAraMtatraivopAgacchati, tataH kiM karotItyAha-upAgatya AbhiSekyaMhastiratnasthApayatisthApayitvAca tasmAtpratyavarohati, pratyavaruhya ca visarjanIyajano hi vasarjanAvasare'vazyaM satkArya iti vidhijJo bharataH SoDaza deva. sahanAnsatkArayatisanmAnayati, tatodvAtriMzataMrAjasahasrAn, tataH senApatiratna-gRhapatiralAdIni trINi satkArayati sanmAnayati,tataHtrINiSaSTAni-SaSTyadhikAni sUpazatAni-rasavatIkArazatAni tataH aSTAdaza zreNiprazreNIH tataH anyAnapi bahUn rAjezvaratalavarAdIn satkArayati sanmAnayati satkArya sanmAnya ca pUrNe utsave'tithIniva prativisarjayati, atha yAvatparicchado Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 267 rAjA yathA vAsagRhaM praviveza tathA''ha- strIratnena-subhadrayA dvAtriMzatA RtukalyANikAsahanaitriMzatA janapadakalyANikAsahasra dvAtriMzatA dvAtriMzadvaddhairnATakasahanaiH sArdhaM saMparivRto bhavanavarAvataMsakamatIti-pravizati, prAkaraNikatvAdanukto'pi bharataH karttAgamyate'tra vAkye, yathA kubero-devarAjA dhanado-lokapAlaH kailAsaM-sphaTikAcalaM, kiMlakSaNaM? -bhavanavarAvataMsaka zikharizrRGga-girizikharaMtarbhUtaM-tatsaddazamuccatvenetyarthaH, laukikavyavahA-rAnusAreNAyaMdRSTAntaH, anyathA kuberasya saudharmAvataMsakanAmna indrakavimAnAduttarato valguvimAne vAsasya zrUyamANatvAdAgamena saha viruddhyte||prvishy yaccake tadAha mU. (122) tae NaM tassa bharahassa ranno annayA kayAi rajadhuraM ciMtemANassa imeArUve jAvasamuppagjitthA, amijieNaMmae niagabalavIriapurisakAraparakkameNa cullahimavaMtagirisAgaramerAe kevalakappe bharahe vAse, taM seaM khalu me appANaM mahayA rAyAbhiseeNaM abhiseeNaM amisaM. cIvitaettikaTThaevaM saMpehetira tAkalaM pAuppabhAejAva jalaMtejeNeva majaNadharejAva paDinikkhamai 2 tAjeNeva bAhiriA uvaTThANasAlAjeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 tAsIhAsaNavaragae puratyAbhimuhe nisIati nisIittA solasa devasahasse battIsaM rAyavarasahasse senAvairayaNe jAva purohiyarayaNe tinni saDhe sUasae aTThArasa seNippaseNIo anne a bahave rAIsaratalavara jAva satyavAhappabhiao saddAvei 2 tA evaM vayAsI abhijieNaM devANuppiA! mae niagabalavIriajAva kevalakappe bharahe vAse taMtubbhe NaM devANuppiA! mamaM mahayArAyAmiseaMviaraha, tae NaM se solasa devasahassA jAvappabhiio bharaheNaM rannA evaM vuttA samANA haTTatuTThakarayala matthae aMjaliM kaTTu bharahassa ramNo eamaDhe samma vinaeNaM paDisuNeti, tae NaM se bharahe rAyA jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai ra ttA jAba aTThamabhattie paDijAgaramANe viharai, taeNaMsebharahe rAyA aTTamabhattaMsi pariNamamAmaMsi abhiogie deve saddAvei 2 tA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANupiA! vinIAerAya hANIe uttarapuracchime disIbhAe egaMmahaM abhiseamaNDavaM viubveha 2 ttA mama eamANatti paJcappiNaha / taeNaM te AmiogA devA bharaheNaM rannA evaM vuttA samANA haTTatuTThA jAva evaM sAmitti ANAe vinaeNaMvayaNaM paDisuNeti paDisuNittA viNIAe rAyahANIe uttarapurasthimaMdisIbhAgaM avakkamati 2 tA deubviasamugdhAeNaM samohaNaMti 2 tA saMkhijAI joaNAI daMDaM nisiraMti, taMjahArayaNANaM jAva riTThANaM ahAbAyare puggale parisAu~ti 2 tA ahAsuhume puggale pariAdiaMti 2ttA duccapi veubbiyasamugghAyeNaM jAva samohaNaMti 2 tA bahusamaramaNizaM bhUmibhAgaM viuvvaMti se jahAnAmae AliMgapukkharei vA0 tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egaM abhiseamaNDataM viuvvaMti anegakhabhasayasaNNiviThaM jAva gaMdhavaTTibhUaM pecchAgharamaMDavavaNNagotti, tassa NaMabhiseamaMDavassabahumajjhadesabhAeetthaNaM mahaMegaMabhiseapeDhaM viuvvaMti acche saNhaM, tassa NaM amiseapeDhassa tidisiM tao tisovANapaDirUvae viuvvNti| tesiNaM tisovANapaDirUvagANaM ayameArUve vannAvAse pannatte jAva toraNA, tassa NaM abhiseapeDhassa bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte, tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egaM sIhAsaNaM viuvvaMti, tassa NaM sIhAsaNassa ayameArUve Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 122 vaNNAvAse pannatte jAva dAmavaNNagaM samattaMti / tae NaM te devA amiseamaMDavaM viuvvaMti 2 ttA jeNeva bharahe rAyA jAva pacappiNaMti, tae NaM se bharahe rAyA Ami ogANaM devANaM aMtie eamahaM socA Nisamma haTTatuTTha jAva posahasAlAo paDinikkhamai 2 tA koDuMbiapurise saddAveiM 2 ttA evaM vayAsI- khippAmeva bho devANuppiA ! abhisekkaM hatthirayaNaM paDikappeha 2 ttA hayagaya jAva saNNAhettA eamANattiaM paJcappiNaha jAva pcppiyNti| tae NaM se bharahe rAyA majjaNagharaM anupavisai jAva aMjaNagirikUDasaNNibhaM gayavaI naravaI dUrUDhe, tae NaM tassa bharahassa ranno abhisekkaMhatthirayaNaM dUrUDhassa samANassa ime aTTaTTamaMgalagA jo caiva gamo viNIaM pavisamANassa so ceva nikkhamabhANassavi jAva appaDibujjhamANe viNIaM rAyahANi majjhamajjheNaM niggacchai 2 ttA jeNeva viNIAe rAyahANIe uttarapuratthime disIbhAe abhise amaMDave teNeva uvAgacchai 2 ttA abhise amaMDavaduvAre Abhise apeDhe teNeva uvAgacchai 2 ttA abhise apeDhaM anuSpadAhiNIkaremANe 2 puratthimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM dUruhai 2 tA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA puratyAmimuhe saNNisaNNetti / tae maM tassa bharahassa ranno battIsaM rAyasahassA jeNeva abhiseamaNDave teNeva uvAgacchaMti 2 ttA abhiseamaMDavaM anupavisaMti 2 ttA abhiseapeDhaM aNuppayAhiNIkaremANA 2 uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchati 2 ttA karayala jAva aMjali kaTTu bharahaM rAyANaM jaeNaM vaddhAveti 2 ttA bharahassa ranno naJcAsaNNe nAidUre sussUsamANA jAva pajjuvAsaMti, tae NaM tassa bharahassa ranno senAvairayaNe jAva satthavAhappabhiIo te'vi taha caiva navaraM dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM jAva pajjuvAsaMti, tae NaM se bharahe rAyA Abhioge deve saddAvei 2 evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiA ! mamaM mahatthaM mahagdhaM maharihaM mahArAyAabhiseaM uvaTTaveha, tae NaM te abhioA devA bharaheNaM rannA evaM vuttA samANA haTThatuTThacittA jAva uttarapuratthimaM disIbhAgaM avakkamaMti avakkamittA veuvviasamugdhAeNaM samohaNaMti, evaM jahA vijayassa tahA itthaMpi jAva paMDagavane egao milAyaMti egao milAittA jeNeva dAhiNaddhabharahe vAse jeNeva vinIA rAyahANI teNeva uvAgacchaMti 2 ttA viNIaM rAyahANi anuppayAhiNIkaremANA 2 jeNeva abhise amaMDave jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchaMti 2 ttA taM mahatyaM mahagghaM maharihaM mahArAyAmiseaM tehiM sAbhAviehi a uttaraveuvviehi a varakamalapaiTThANehiM suramivaravAripaDipuNNahiM jAva mahayA 2 rAyAbhiseeNaM abhisiMcaMti, abhiseo jahA vijayassa, abhisiMcittA patteaM 2 jAva aMjaliM kaTTu tAhiM iTThAhiM jahA pavisaMtassa bhaNiA jAva viharAhittikaTTu jayajayasaddaM pauMjaMti / tae NaM taM bharahaM rAyANaM senAvairayaNaM jAva purohiyarayaNe tinni a saTTA sUasayA aTThArasa seNippaseNIo anne a bahave jAva satthavAhamparabhiio evaM caiva abhisiMcaMti tehiM varakamalapaiTThANehiM taheva jAva amithuNaMti a solasa devasahassA evaM ceva navaraM pamhasukumAlAe jAva mauDaM piNaddheti, tayanaMtaraM ca NaM daddaramalayasugaMdhiehiM gaMdhehiM gAyAiM abbhukkheti divvaM ca sumaNodAmaM piNaddheti, kiMbahunA ? gaMTThimaveDhima jAva vibhUsiaM kareti / tase bharahe mahayA 2 rAyAbhiseeNaM abhisiMcie samANe koDuMbiapurise saddAvei 2 ttA evaM vayAsI- khippAmeva bho devA0 ! hatthikhaMdhavaragayA vinIyAe rAyahANIe siMghADa Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 269 gatigacaukkacaccara jAva mahApahapahesu mahayA 2 saddeNaM ugghosemANA 2 ussukkaM ukkara ukkiI adinaM aminaM abbhaDapavesaM adaMDakudaMDimaM jAva sapurajanavayaM duvAlasasaMvacchariaM pamoaM ghoseha 2 mameamANattiaM paJcaSpiNahatti / taNaM te koDubi apurisA bharaheNaM rannA evaM vRttA samANA haTTatuTThacittamANaMdiA pIimaNA harisavasavisappamANahiyayA vinaeNaM vayaNaM paDisurNeti 2 ttA khippAmeva hatthikhaMdhadhavaragayA jAva ghosaMti 2 ttA eamANattiaM paJcampiNaMti, tae NaM se bharahe rAyA mahayA 2 rAyAmiseeNaM amisitte samANe sIhAsaNAo abbhuTThei 2 tA itthirayaNeNaM jAva nADagasahassehiM saddhiM saMparivuDe abhise apeDhANI puratthimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM pacoruhai 2 tA amiseamaMDavAo paDinikkhamai 2 ttA jeNeva Abhisekke hatthirayaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA aMjaNagirikUDaNasaNNibhaM gayavaI jAva durUDhe / tae NaM tassa bharahassa battIsaM rAyasahassA abhise apeDhAo uttarilleNaM tisovANa- paDirUvaeNaM paJcoruhaMti, tae NaM tassa bharahassa senAvairayaNe jAva satthavAhappabhiIo abhiseapeDhAo dAhiNilleNaMtisovANapaDirUvaeNaM paJccoruhaMti, taeNaM tassa bharahasse senAvairayaNe jAva satthavAhappabhiIo amiseapeDhAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paJcoruhaMti, tae NaM tassa bharahassa AbhisekkaM hatthirayaNaM dUrUDhassa samANasassa ime aTThaTThamaMgalagA purao jAva saMpatthiA, jo'via aigacchamANassa gamo paDhamo kuberAvasANo so ceva ihaMpi kamo sakkArajaDho neavvo jAva kuberovva devarAyA kailAsaM siharisaMgabhUaMti / taNaM se bharahe rAyA majjaNagharaM anupavisai 2 tA jAva bhoaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae aTTamabhattaM pArei 2 ttA bhoaNamaMDavAo paDinikkhamaI 2 ttA uppiM pAsAyavarage phuTTamANehiM muiMgamatthaehiM jAva bhuMjamANe vihri| tae NaM se bharahe duvAla sasaMvacchari aMsi pamoaMsi nivvattaMsi samANaMsi jeNeva majjaNaghare teNeva uvAgacchai 2 ttA jAva pinikkhamai 2 ttA jeNeva bAhiriA uvaDANasAlA jAva sIhAsaNavaragae puratthAmimuhe nisIai 2 ttA solasa devasahasse sakkarei sammANei 2 ttA paDivisaJjei 2 ttA battIsaM rAyavarasahassA sakkArei sammANei 2 tA senAvairayaNaM sakkArei sammANei 2 ttA jAva purohiyarayaNaM sakkArei sammANei 2 ttA evaM tinni saTTe sUArasae aTThArasa seNippaseNIo sakkArei sammANei 2ttA anne a bahave rAIsaratalavara jAva satthavAhappabhiio sakkArei sammANei 2 ttA paDivisajeti 2 ttA uppiM pAsAyavaragae jAva viharai / vR. 'taeNa 'mityAdi, tataH sa bharato rAjA mitrANi - suhRdaH jJAtayaH - sajAtIyaH nijakAHmAtApitRbhrAtrAdayaH svajanAH - pitRvyAdayaH sambandhinaH- zvazurAdayaH parijano - dAsAdi, ekavadbhAve kRte dvitIyA, pratyupekSate - kuzalapraznAdibhirApRcchaya 2 saMbhASata ityarthaH, athavA ciramadhSTatvena mitrAdInutkaNThulatayA pazyati - snehadhzA vilokayati, pratyupekSya ca yatraiva majjanagRhaM tatraivopAgacchati upAgatya ca yAvacchabdAt snAnavidhi sarvo'pi vAcyaH, majjanagRhAt pratiniSkrAmatItyAdi prAgvat / atra ca bAhubalyAdinavanavatibhrAtRRrAjyAnAmAtmasAtkaraNapUrvakaM cakraratnasyAyudhazAlAyAM pravezanamanyatra prasiddhamapi sUtrakAreNa noktamiti nocyate iti, evaM viharatasyasya yadudapadyata tadAha - tataH tasya bharatasya rAjyadhuraM cintayato'nyadA kadAcidayametadrUpaH uktavizeSaNaviziSTaH saGkalpaH samudapadyata, sa ca kaH saGkalpa ityAha Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 3 / 122 'abhijie Na 'mityAdi, abhijitaM mayA nijakabalavIryapuruSakAraparAkrameNa kSullahimavadgirasA garamaryAdayA kevalakalpaM bharataM varSa tacchreyaH khalu mamAtmAnaM mahArAjyAbhiSekeNAbhiSecayituM - abhiSekaM kArayituM iti kRtvA - bharataM jitamiti vicArya evaM samprekSate - rAjyAbhiSekaM vicArayati, athaitadvicArottarakAlInakAryamAha - 'saMpehittA' ityAdi, vyaktaM, siMhAsane niSadya yaccakre tadAha- 'nisIittA' ityAdi, kaNThyaM, kimavAdIdityAha - 'abhijieNa' mityAdi, abhijitaM mayA devAnupriyA ! nijakabalavIryapuruSakAraparAkrameNa kSudrahimavadirisAgaramaryAdayA kevalakalpaM bharataM varSaM tadyUyaM devAnupriyA ! mama mahArAjyAbhiSekaM vitarata datta kurutetyarthaH, AvazyakacUNyArdI tu bhaktyA suranarAstaM mahArAjyAbhiSekAya vijJapayAmAsurbharatazca tadanumene, asti hi ayaM vidheyajanavyavahAro yaThaprabhUNAM samayasevAvidhI te svayamevopatiSThante, satyapyevaMvidhe kalpe yadaratasyAtrAnucarasuradAnAmabhiSekajJApanamuktaM tad gambhIrArthakatvAdasmAdhzAM mandameghasAmanAkalanIyamiti / 270 atha yathA te aGgIcakrustathAha - 'taeNa 'mityAdi, tataste SoDaza devasahasra yAvatazabdAt dvAtriMzadrAjasahasrAdiparigrahaH yAvadrAjezvaratalavarAdisArthavAhaprabhRtayaH iti, bharatena rAjJA ityuktAH santo 'haTThaTTha' tti ihaikadezadarzanamapi pUrNatadadhikArasUtradarzakaM tena haTThatuTThacittamANaMdiA ityAdipadAni jJeyAni, karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasyAvattaM mastake aJjaliM kRtvA bharatasya rAjJaH etaM - anantaroditamarthaM samyag - vinayena pratizRNvanti-aGgIkurvanti, atha 'jalAllAbdhAtmalAbhA kRSirjalenaiva varddhata' iti jJAtAttapasA''ptaM rAjya tapasaivAminandatIti cetasi cintayan bharato yadupacakrame tadAha- 'taeNa 'mityAdi, prAgvat, tataH sa bharato'STamabhakte pariNamati sati AbhiyogyAn devAn zabdayati zabdayitvA ca evamavAdIt, - 'khippAmeva ' tti kSiprameva bho devAnupriyA ! vinItAyA rAjadhAnyA uttarapaurastye digbhAge IzAnakoNe ityarthaH tasyAtyantaprazastatvAt, abhiSekAya maNDapaH abhiSekamaNDapastaM vikurvata vikurvya ca mama etAmAjJaptiM pratyarpayata, 'taeNa 'mityAdi, tataste AbhiyogyA devA bharatena rAjJA evamuktAH santo haSTatuSTAdipadAni prAgvat evaM svAmin! yathaiva yUyamAdizata AjJayA - svAmipAdAnAmanusAreNa kurmma ityevaMrUpeNa vinayena vacanaM pratizrRNvanti - abhyupagacchanti, 'paDisuNittA' ityAdi, pratizrutya ca vinItAyA rAjadhAnyA uttarapaurastyaM digbhAgamapakrAmanti - gacchanti, apakramya ca vaikriyasamudaghAtenauttaravaikriyakaraNArthakaprayatnavizeSeNa samavaghnanti - AtmapradezAn dUrato vikSipanti, tatsvarUpameva vyanakti saGghayeyAni yojanAni daNDa iva daNDaH - UrdhvAdha AyataH zarIrabAhalyo jIvapradezastaM nisRjanti - zarIrAdahirniSkAzayanti nisRjya ca tathAvidhAn pudagalAn Adadate iti etadeva darzayati, tadyathA - ratnAnAM - karketanAdInAM yAvatpadAt, 'vairANaM veruliANaM lohiakkhANaM masAragallANaM haMsagabbhANaM pulayANaM sogandhiANaM joIrasANaM aMjaNANaM aMjaNapulayANaM jAyarUvANaM aMkANaM phalihANa 'miti saMgrahaH, riTThANamiti sAkSAdupAttaM, eteSAM sambandhino yathAbAdarAn- asArAn pudgalAn parizAtayanti-tyajanti yathAsUkSmAn - sArAn pudalAn paryAdadate-gRhanti paryAdAya ca cikIrSitanirmANArthaM dvitIyamapi vAraM vaikriyasamudghAtena samavaghnanti, samavahatya ca bahusamaramaNIyaM bhUmibhAgaM vikurvanti, tadyathA 'se jahAnAmae AliMgapukkharei vA' ityAdi, sUtrato'rthatazca prAgvat, nanu ratnAdInAM pudagalA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 271 audArikAste ca vaikriyasamudaghAte kathaM grahaNArhA ? ucyate, iha ratnAdigrahaNaM pudagalAnAM sAratAmAtrapratipAdanArtha, natu tadIyapudagrahaNArthaM, tato ratnAdInAmiveti draSTavyaM, athavA audArikA api te gRhItAH santo vaikriyatayA pariNamante, pudgalAnAM tattatsAmagrIvazAttathAtathApariNamanabhAvAdatonakazciddoSa iti, pUrvavaikriyasamudadhAtasyajIvaprayatnarUpatvena kramakramamandamandatarabhAvApannatvenakSINazaktikatvAtiSTakAryAsiddheH,athasamabhUmAgeteyaccakustadAha--'tassa NamityAdi, tasya bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgeatramahAntamekamabhiSekamaNDapaM vikurvanti anekastambhazatasanniviSTaM yAvatpadAt rAjapraznIyopAGgagatasUryAbhadevayAnavimAnavarNako grAhyaH, saca kiyatparyantamityAha-yAvat gandhavartatibhUtamiti vizeSaNaM, ata eva sUtrakRdeva sAkSAdAhaprekSAgRhamaNDapavarNako grAhya iti, etatsUtravyAkhye siddhAyatanAdivarNake prAgdarzite iti nehocyete, 'tassa 'mityAdi, tasyAbhiSekamaNDapasya bahumadhyadezabhAge atra-asmin deze mahAntamekamabhiSekapIThaM vikurvanti acchaM astarajaskatvAt zlakSNaM sUkSmapudagalanirmitatvAt / 'tassa NamityAdi, vApItrisopAnapratirUpakavarNakavadatravarNavyAso jJeyaHyAvattoraNavarNanaM athAbhiSekapIThabhUmivarNanAdi pratipAdayatrAha-'tassaNa'mityAdi, tyAbhiSekapIThasya bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaHprajJaptaH, tasyasamabhUbhAgasya madhye ekaMmahasiMhAsanavikurvantitasyavarNakavyAso vijayadevasiMhAsanasyeva jJeyaH yAvaddAmnAM varNako yatra taddAma varNakaM sampUrNasamastaM sUtraM vAcyamiti zeSaH, enamevArtha nigamayatrAha- 'taeNa'mityAdi, tato-bharatAjJAnantaraM te devA uktavizeSaNaviziSaTamabhiSekamaNDapaM vikurvanti vikuLaca yatraiva bharato rAjAyAvatpadAt 'teNeva uvAgacchanti 2 eamANatti iti grAhyaM, 'taeNamityAdi, vyaktaM, arthatatsamayocitaM bharatakRtyamAha _ 'tae NamityAdi, prAgvat, 'tae Na miti tatastasya bharatasya rAjJaH AbhiSekyaM hastiralamArUDhasya sata imAnyaSTAvaSTI maGgalakAni purataH samprasthitAnIti zeSaH, atha granthalAghavArthamatidizati-ya evagamo vinItAM pravizataH sa eva tasya niSkAmato'pi bharatasya, kiyadantamityAha-yAvadapratibuddhayan 2 vinItAM rAjadhAnI madhyaMmadhyena nirgacchati, zeSaM vyaktaM, tataH kiM cakreityAha- 'paccoruhittAitthIrayaNeNa'mityAdi, tataH sa bharato rAjAstraratnena subhadrayA dvAtriMzatA RtukalyANikAsahasra dvAtriMzatA janapadakalyANi: kAsahanaiH dvAtriMzatA dvAtriMzadarthairnATakasahana sArddha saMparivRto'bhiSe. kamaNDapamanupravizati anupravizya ca yatraivAbhiSekapIThaM tatraivopAgacchati upAgatya cAbhiSekapITha- manupradakSiNIkurvan 2 "svAmiSTe bhaktajanaH' pramodatetarA mitiAbhiyogikasuramanastuSTayutpAda-nahetoritthameva sRSTikramAcapaurastyena trisopAnakapratirUpakeNa Arohati, Aruhya ca yatraiva siMhAsanaM tatraivopAgacchati upAgatya ca pUrvAbhimukhaH sanniSaNNaH-samyagyathaucityenopaviSTaH,athAnucarArAjAdayoyathopaceru-stathA''ha 'taeNamityAdi, tatastasya bharatasya rAjJo dvAtriMzadrAjasahasrANi yatraivAbhiSekamaNDapaHtatraivopugacchatItyAdivyaktaM, navaramabhiSekapIThaManupradakSiNIkurvantaH 2uttarataArohatAMpradakSiNAkaraNenaiva sRSTikramasya jAyamAnatvAt, 'tae NamityAdi pAThasiddhaM, tae NamityAdi tataH sa bharato rAjAAbhiyogyAn devAnzabdayitvA evamavAdIt-kSiprameva bho devAnupriyA! mama mahAn artho-maNikanakaratnAdika upayujyamAno yasmin sa tathA taM mahAn ardha-pUjA yatra sa tathA taM Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/122 mahaM-utsavamarhatIti mahArhastaM mahArAjyAbhiSekamupasthApayata-sampAdayata, AjJaptAste yaccakrusatadAha-'taeNamityAdi, tataH-AjJaptayanantaraMteAbhiyogyAdevA bharatenarAzAevamuktAH santo hRSTatuSTacittetyAdirAnandAlApako grAhyaHyAvatpadAt 'karayalapariggahiaMdasanahaMsirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu evaM devo tahatti ANAe binaeNaM vayaNaM paDisuNeti 2 ttA' iti grAhyaM, vyAkhyA caprAgvat, atrAtidezasUtramAha-evaM-itthaMprakAramabhiSekasUtraM yathA vijayasya-jambUdvIpavijayadvArAdhipadevasya tRtIyopAGge uktaM tathA'trApijJeyamiti, atraca sarvAbhiSekasAmagrIvaktavyA, sA cottaratra jinajanmAdhikAre vakSyate, tatra tatsUtrasya sAkSAddarzitatvAt, tathApi sthAnAzUnyArthaM tathAzabdasUcitasaMgrahadarzanArthaM kiJcillikhyate, tadapi lAghavArthaM saMskRtarUpameva yuktamiti tathaiva daya'te, aSTasahanaM sauvarNikakalazAnAM tathA rUpyamayakalazAnAM manogulikAnAM vAtakarakANAM citraratnakaraNDakAnAM puSpacaGgerINAM yAvallomahastakacaGgerINAMpuSpapaTalakAnAM yAvallomahastapaTalakAnAM siMhAsanAnaM chatrANAM cAmarANAM samudakAnAM dhvajAnAM dhUpakaDucchukAnAM pratyekamaSTasahana vikurvanti vikuLa ca svAbhAvikAn vaikriyAMzcaitAn padArthAn gRhItvA kSIrode udakamutpalAdIni ca gRhNanti, puSkarode tathaiva / tato bharatairAvatayogidhAditIrthatraye udakaM mRdaM ca tatastayormahAnadISUdakaM mRdaM ca tataH kSullahimAdrau sarvatUvarasarvapuSpAdIni, tataH padmadrahapuNDarIkadrahayorudakamutpalAdInica, evaM prativarSa mahAnayorudakaMmRdaMcaprativarSadharaM casarvatUbarasarvapuSpAdInicadraheSucaudakotpalAdInivRttavaitADhyeSu ca sarvatUbarAdIni vijayeSu tIrthodakaM mRdaM vakSaskAragiriSu sarvatUbarAdIn tathA antaranadISu udakaM mRdaMca, tato merI bhadrazAlavena sarvatUbarAdIn tato nandanavane sarvatUbarAdInsarasaMca gozIrSacandanaM tataH saumanasavane sarvatUbarAdIn sarasaM ca gozIrSacandanaM divyaM ca sumanodAma tataH paNDakavane sarvatUbarapuSpagandhAdIn gRhanti, gRhItvA caikataH ekatra milanti, ekatra militvA yatraiva dakSiNArddhabharatavarSaM yatraiva ca vinItA rAjadhAnI tatraivopAgacchanti, upAgatya ca vinItAM rAjadhAnImanupradakSiNIkurvantaH 2 yatraicAbhiSekamaNDapo yatraiva ca bharato rAjA tatraivopAgacchanti upAgatya ca tat pUrvoktaM mahArthaM mahAghu mahArha mahArAjyAbhiSekopayogikSIrodakAdhupaskaramupathApayanti-upaDhaukayanti / athottarakRtyamAha-'tae NamityAdi, tatastaM bharataM rAjAnaM dvAtriMzadrAjasahasrANi zobhane-nirdoSaguNapoSe 'tithikaraNadivasanakSatramuhUrte' tithyAdipadAnAM samAhAradvandvastataH saptamyekavacanaM, tatra tithi-riktArkendudagdhAdiduSTatithibhyo bhinnA tithi karaNaM-viviSTidivaso durdinagrahaNotpAtadinAdibhyo bhinnadivasaH nakSatra-rAjyAbhiSekopayogi zrutyAditrayodazanakSatrANA- manyatarat, ydaah||1|| "abhiSikto mahIpAlaH, zrutijyeSThAlaghudhruvaiH / mRgAnurAdhApauSNaizca, ciraMzAsti vasundharAm // " iti, muhUtaH-abhiSekoktanakSatrasamAnadaivata iti, atraiva vizeSamAha-uttaraprauSThapadAuttarabhadrapadA nakSatraMtasya vijayonAma muhUtaH abhijidAhvayaHkSaNastasmin, ayaM bhAvaH-muhUrtAparaparyAyaH paJcadazakSaNAtmake divase'STamakSaNaH, tallakSaNaM cedaM jyotishaastrprsiddhN||1|| "dvau yAmau ghaTikAhInau, dvau yAmau ghaTikAdhikau / vijayo nAma yogo'yaM, sarvakAryaprasAdhakaH / / " Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -3 273 tatastaiH pUrvoktaiH svAbhAvikairuttaravaikriyaizca varakamale AdhArabhUtai pratiSThAna-sthitiryeSAM tetathAtaiH surabhivaravAripratipUrNa, atra 'caMdaNakayavaccaehiMAviddhakaMTheguNehiM paumuSpalapihANehiM karayalapariggahiehiM aTThasahasseNaMsovaNNiakhalasANaMjAva asahasseNaMbhomejANamityAdiko grantho yAvatpadasaMgrAhya uttaratra jinajanmAbhiSekaprakaraNe vyAkhyAsyate tatrAsya sAkSAddarzitatvAt, vAkyasaGgatyarthaMca karaNakriyAvibhAgodaya'te, uktavizeSaNaviziSTaH kalazaiH sarvodakasarvamRtsaUSadhiprabhRtivastubhirmahatA2-garIyasAra rAjyAbhiSekeNAbhiSiJcanti, abhiSeko yathA vijayasya jIvAbhigamopAGge uktastathA'tra boddhavyaH, abhiSicya ca pratyekaM 2 pratinRpaMyAvatpadAt 'karayalapariggahiaMsirasAvattaM matthae' iti grAhyaM, aMjaliM kRtvA tAbhiriSTAbhiH atrApi kaMtAhiM jAva vaggUhiM abhinaMdatA ya abhithuNatA ya evaM vayAsI-jaya 2 naMdA jaya jaya bhaddA ! bhadaM te ajiaM jiNAhi' ityAdiko granthastathA grAhyo yathA vinItAM pravizato bharatasyArthipramukhayAcakajanairAzIrityarthAdgamyaMbhaNitA, kiyatparyantamityAha-yAvadviharetikRtvAjaya2 zabdaM prayuJjanti, nanvatrasUtre'bhiSekasUtraMjIvAbhigamagatavijayadevAbhiSekasUtrAtidezenoktaM, sAmpratInatadIyAdazeSu ca 'aTThasaeNaM sovaNNiakalasANa mityAdi dRzyate, atra ca vRttI 'aTThasahasseNaM sovaNNiakalasANa' mityAdi darzitaM tatkathamanayornavirodhaH?, ucyate, jIvAbhigamavRttItAneva vibhAgato darzayati, aSTasahasreNa sauvarNikAnAM kalazAnAmaSTasahasrANarUpya0aSTasahasreNamaNimayAnAmityAdipAThAzayenAtra likhitatvAnna doSaH, yadicAtra kalazAnAmaSTottarazatasaGkhyAsyAttadAtatraiva sarvasaGkhyayA aSTabhiH sahaprerityuttaragrantho'pi nopapagheta, kiM ca-dRzyamAnatatsUtre vikurvaNAdhikAre aTThasahassaM sovaNNiakalasANaM jAva bhomejANamityAdi, abhiSekakSaNe tu aTTasaeNaM sovaNNiakalasANamityAdItyapi vicArya / atha zeSaparicchadAbhiSekavaktavyatAmAha - 'tae NamityAdi, tato-dvAtriMzadrAjasahasabhiSekAnantaraM bharataM rAjAnaM senApatiralaM yAvatpadAt gAhAvairayaNe vaDDairayaNe iti grAhyaM, gRhapativarddhakipurohitaratlAni trINi ca SaSTAni-SaSTyadhikAni sUpazatAni aSTAdaza zreNiprazreNayaH anye ca bahavo yAvacchabdAtrarAjezvarAdiparigrahaH, tatorAjezvaratalavaramADambiakauTumbikebhyazreSThisenApatisArthavAhaprabhRtaya evamevarAjAna ivAbhiSiJcanti, tairvarakamalapratiSThAnaistathaiva kalazavizeSaNAdikaM jJeyaM, yAvadabhinandanti abhiSTuvanti ca, tataH SoDazadevasahasrAH evameva-uktanyAyenAbhiSiJcanti, yattuAbhiyogikasurANAM caramo'bhiSekaH tadbharatasya manuSyendratvena manuSyAdhikArAnmanuSyakRtAbhiSekAnantarabhAvitveneti bodhyaM, yadvA devAnAM cintitamAtratadAtvasiddhikArakatvena paryante tathAvidhotkRSTAbhiSekavidhAnArthamiti, RSabhacaritrAdau tu pUrvamapi devAnAmabhiSeko'bhihita iti, atra yo vizeSastamAha-'navara miti, ayaM vizeSaH- AbhiyogikasurANAmaparebhyo'bhiSecakebhyaH pakSmalayA-pakSmavatyA sukumArayA ca atra yAvatadpadagrAhyamidaM 'gandhakAsAiAe gAyAI lUheMti sarasagosIsacandaNeNaM gAyAI amuliMpatira tAnAsANIsAsavAyavojhaMcakhuharaM vaNNapharisajuttaM hayalAlApelavAiregaMdhavalaM kaNagakhai-aMtakammaMAgAsaphalihasarisappa ahayaMdivvaMdevadUsajualaM niaMsAveMti 2 ttA hAraM piNaddheti 2 ttA evaM addhahAraM egAvali muttAvaliM rayaNAvaliM pAlambaM [13] 18 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/122 aMgayAiMtuDiAiMkaDayAiMdasamuddi-AnaMtagaM kaDisuttagaMveacchagasuttagaMmuraviMkaMThamuraviMkuNDalAI cUDAmaNicittarayaNukkaDaM ti, atra vyAkhyA gandhakASAyikyA-surabhigandhakaSAyadravyaparikarmitayA laghuzATikayA iti gamyaM, gAtrANi-bharatazarIrAvayavAn rUkSayanti, rUkSayitvA ca sarasena gozIrSacandanena gAtrANyanulimpanti, anulipya ca devadUSyayugalaM nivAsayanti-paridhApanyIti yogaH, kathambhUtamityAha-nAsikAnizvAsavAtena bAhyaM-dUrApaneyaM zlakSNataramityarthaH, ayamartha-AstAM mahAvAtaHnAsAvAto'pisvabalenatadvastrayugalaM anyatra prApayati, cakSuharaM rUpAtizayatvAt athavA cakSurddhara-cakSuradhakaM ghanatvAt, atizAyinA varNena sparzena ca yuktaM hayalAlA-azvamukhajalaM tasmAdapi pelavaM-komala-matirekeNa-atizayena ativiziSTamudutvalaghutvaguNopetamiti bhAvaH dhavalaM pratItaM kanakena khacitAni-vicchuritAni antakarmANiaJcalayonilakSaNAni yasya tat tathA AkAzasphaTiko nAma-atisvacchasphaTikavizeSastatsaddazaprabhaMahataM divyaM nivAsyaca hAraM pinahyanti te devAzcakriNaH kaNThapIThe bjnti| eva mitietenAbhilApenArddhahArAdInivAcyAniyAvanmukuTamiti, tatrahArArddhahAraupratItI, ekAvalI prAgvat, muktAvalI-muktAphalamayIkanakAvalI-kanakamaNimayI ralAvalI-ralamayI prAlambaH-tapanIyamayo vicitramaNiralabhakticitra AtmapramANa AbharaNavizeSaH aGgade truTike caprAgvat kaTake prasiddha dazamudrikAnantakaM-hastAMgulimudrAdazakaM kaTisUtrakaM-puruSakaTyAbharaNaM vaikakSyasUtrakaM-uttarAsaGgaMparidhAnIyaM-zRGkhalakaMmuravI-mRdaGgAkAramAbharaNaM kaNThamuravI kaNThAsanaM tadeva kuNDale vyakte cUDAmaNi prAgvat citraratnotkaTaM-vicitraralopetaM mukuTaM vykt| 'tayanaMtaracaNaMdadaramalaya'ityAdi, tadanantaraMdardaramalayasambandhinoye sugandhAH-zobhanavAsAsteSAM gandhaH-zubhaparimalo yeSu te tathA tairgandhaiH-kAzmIrakarpUrakastUrIpramRtigandhavadravyaiH prakaraNAdrasabhAvamApAditairabhyukSanti-siJcanti te devA bharataM, ko'rtha ?-anekasurabhidravyamizraghusRNarasacchaTakAn kurvanti, bharatavAsasIti bhAvaH, kacit 'sugandhagandhiehiM gandhaehiM bhukuDaMti' iti pAThastatra bhUkuDaMtIti-uddhlayanti, gandhaiH surabhicUrNa-surabhicUrNaM bharatoparikSipanti divyaMcaH samuccayesumanodAma-kusumamAlA pinahyanti, kiMbahunA? ukteneti gamyaM, "gaMDhimaveDhima yAvatpadAt 'pUrimasaMghAimeNaM caubviheNaM malleNaM kapparukkhayaMpiva samalaMkiya'tti grAhyaM, atara vyAkhyA-granthanaM granthastena nivRttaM granthimaM,mAvAdimapratyayaH, yat sUtrAdinA grathyatetad granthimamiti bhAvaH, athitaMsadveSTayateyattadveSTimaM, yathA puSpalaMbUsakogenduka ityarthaH,pUrimaMyenavaMzazalAdimayapaJjarAdi pUryate saMghAtimaM yatparasparato nAlaM saMghAtyate, evaMvidhena caturvidhena mAlyena kalpavRkSamivAlaGkRtavibhUSitaM bharatacakriNaM kurvanti te devAH / atha kRtAbhiSeko yaccakre tadAha 'taeNa'mityAdi, tataH sa bharato rAjA mahatAra atizAyinA rAjyAbhiSekeNAbhiSiktaH san kauTumbikapuruSAn zabdayadi zabdayitvA caivamavAdIt, tadevAha-kSiprameva bho devAnupriyA ! yUyaM hastiskandhavaragatAH vinItAyAH rAjadhAnyAH zRGgATakatrikacatuSkacatvarAdiSuprAgvyAkhyAteSu AspadeSu mahatA 2 zabdenodaghoSayanto-jalpanto jalpantaH, atra zatrantasyApi avivakSaNAnna karmanirdezaH,AbhIkSNaye dvivacanaM, ucchulkaMyAvadvAdaza saMvatsarAH kAlomAnaM yasyAtIti dvAdazasaMvatsarikastaMpramodahetutvAtpramodaH utsavastaM ghoSayataghoSayitvAcamamaitAmAjJaptikAMpratyarpayata, Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 275 ucchulkAdipadavyAkhyA prAgvata, atha te AjJaptAH yathA pravRttavantastathA''ha-'tae Namiti, tataste kauTumbikapuruSA bharatena rAjJA evamuktAH santo hRSTatuSTacittAnanditAH 'harisavasatti harSavazavisarpaddha dayAH vinayena vacanaM pratizRNvanti pratizrutya ca kSiprameva hastiskandhavaragatAH yAvatpadAt viNIAerAyahANIesiMghADagatige tyAdi grAhyaM, kiyadaMtamityAha-yAvadghoSayanti 2 tvA ca etAmAjJaptikAMpratyarpayanti / atha bharataH kiM cakre ityAha-'tae Na miti, tataH sa bharato rAjA mahatA 2 rAjyAbhiSekeNA-bhiSiktaH san siMhAsanAdamyuttiSThati abhyutthAya ca svaralena yAvat 'battIsAe uDukallANiAsa- hassehiM battIsAe janavayakallANiAsahassehiM battIsAe battIsaibaddhehiM' iti grAhya, dvAtriMzatA dvAtriMzadvaddhairnATakasahasaraiH sardadaM saMparivRto'bhiSekapIThAt paurastvena trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohati pratyavaruhya cAbhiSekamaNDapAtU pratinaSkAmati pratiniSkramyaca yatraivAbhiSekyaMhastiralaMtatraivopAgacchati upAgatyacAanagirikUTasannibhaMgajapati yAvacchabdAt naravaitti grAhyaM, narapati-rArUDhaH, tadanuanucarajano yathA'nuvRttavAMsatathAha 'taeNamityAdi, vyaktaM, athayayAyuktyA cakrI vinItAMpravivezatAmAha'taeNamityAdi, tatastasya bharatasya rAjJa AbhiSekyaMhastiralamArUDhasya sataimAnyaSTaSTamaGgalakAni puratoyAvacchadAdyathAnupUrvyA saMprasthitAni, atra granthavistarabhayAdatidezamAha-yo'picAtigacchato-vinItAM pravizataHkramaH-paripATIprathamo'dhastanasUtrokto bharatavinItApravezavarNakaH, kuberadRSTAntabhAvitasUtrAvasAnaH sa eva kramaihApisatkAravirahito netavya, ayaM bhAvaH-pUrva pravezeSoDazadevasahasradvAtriMzadrAjasahasradanAM satkAro yathA vihitastathA nAtreti, asya ca dvAdazavArSikapramodanirvarttanottarakAla evAvasaraprAptatvAt / atha gRhAgamanAnantaraM yo vidhistamAha-'taeNaM se bharahe rAyA majaNaghara'mityAdi, nigadasiddhaprAgabahuzo nigaditatvAt, evaM ca pratidinaM navaM ra rAjyAbhiSekamahotsavaM kArayatastasya dvAdazavarSANyatikrAntAni, zatrujayamAhAsyAdautu rAjyAbhiSekotsavasthAne rAjyAbhiSekaeva dvAdazavArSiko'bhihitaiti,athataduttarakAleyatkRtyaMtadAha-"taeNamityAdiprAgvat nanu subhUmacakravartinaH pazurAmahatakSatriyadADhAmRtasthAlameva cakraralatayA pariNatamiti zrutezcakraratnAnAmaniyatotpattisthAnakatvaMjJAyate,tena prastutaprakaraNeteSAM kotpattirityAzaMkyAha-aya catardazaralAdhipaterbharatasya yAni ratnAni yatrodapadyata tattathA''ha mU. (123) bharahassa ranno cakkarayaNe 1 daMDarayaNe 2 asirayaNe 3 chattarayaNe 4 ete NaM cattAri egidiyarayaNe AuhadharasAlAe samuppannA, cammarayaNe 1 maNirayaNe 2 kAgaNirayaNe 3 nava ya mhaaniho| ee gaM siridharaMsi samuppaNA, senAvairayaNe 1 gAhAvairayaNe 2 vaddharayaNe 3 purohiarayaNe 4 eeNaM cattAri maNuarayaNA viNIAe rAyahANIe samuppannA, AsarayaNe 1 hatthirayaNe 2 eeNaMduvepaMciMdiarayaNA veaddhagiripAyamUle samuppannA, subhaddAitthIrayaNe uttarillAe vijAharaseDhIe smuppnne| vR. 'bharahassa ranno' ityAdi, bharatasya rAjJazcakrAdIni catvAri ekendriyaratnAni AyudhazAlAyAM samutpannAni-labdhasattAkAni jAtAni evamuttarasUtre'pibodhyaM, tena carmaralAdIni nava mahAnidhayazca etAni zrIgRhe-bhANDAgAre samutpannAni-labdhasattAkAni jAtAnItyarthaH, itthaM ca nidhayaH zAzvatabhAvarUpAH kathamutpadyante ityAzaGkA nirastA, nanu idaM sUtraM / Jain Education international Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 || 9 || 'pAdAdhaH sthitayastasya, navApi nidhayo'nizam / hemAbjAnIva vRSabhaprabhorviharato'bhavan / iti RSabhacaritravacanena atraiva pUrvasUtreNa ca saha kathaM na virudhyate ?, ucyate, rAjJAM yatra tatra sthitamapi kozadravyaM koza eva kathyata iti laukikavyavahArasya suprasidhdhatvAt na doSaH, senApatyAdimanujaratnAni catvAri vinItAyAM samutpannAni azvaralahastirale ete dve paJcendriyatiryagarale vaitADhyagireH pAdamUle mUlabhUmau samutpanne, subhadrAnAma straralaM uttarasyAM vidyAdhara zreNyAM samutpannaM / atha SaTkhaNDaM pAlayaMzcakrI yathA pravavRte tathAha jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3 / 123 mU. (124) tae NaM se bharahe rAyA caudasaNhaM rayaNANaM navaNhaM mahAnihINaM solasahaM devasAhassINaM battIsAe rAyasahassANaM battIsAe uDukallANiAsahassANaM battIsAe janavayakalANiAsahassANaM battIsAe battIsaibaddhANaM nADagasahassANaM tinhaM saTTINaM sUyArasayANaM aTThArasahaM seNippaseNINaM caurAsIie AsasayasahassANaM caurAsIie datisayasahassANaM caurAsIie rahasayasahassANaM channauie maNussakoDINaM bAvattarIe puravarasahassANaM battIsAe janavayasahassANaM channauie gAmakoDINaM navanauie doNamuhasahassANaM aDaMyAlIsAe paTTaNasahassANaM - cauvvIsAe kabbaDasahassANaM cauvvIsAe maDaMbasahassANaM vIsAe AgarasahassANaM solasaNhaM kheDasaharasANaM caudasaNhaM saMvAhasahassANaM chappannAe aMtarodagANaM egUNapannAe kurajANaM viNI Ae rAyahANIe cullahimavaMtagirisAgaramerAgassa kevalakappassa bharahassa vAsassa annesiM ca bahUNaM rAIsaratalavara jAva satthavAhappabhiINaM AhevaccaM porevacaM bhaTTittaM / sAmittaM mahattaragataM ANAIAsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe ohayaNihaesa kaMTaesa uddhiamaliesu savvasattusu nijjiesa marahAhive pariMde varacaMdaNacacci aMge varahAraraiavacche caramauDavisiTTae baravatthabhUsamaNadhare savvouasurahikusumavaramallasomiasire varaNADaganADaijavaraitthigumma saddhiM saMparivuDe savyosahisavvasamiisamagge saMpuNNamanorahe hayAmittamANamahaNe puvvakayatavappabhAvaniviTThasaMciaphale bhuMjai mANussae suhe bharahe nAmadhejetti vR. 'tae Na' miti, tataH - SaTkhaNDabharatasAdhanAnantaraM sa bharato rAjA caturdazaratnAdInAM sArthavAhaprabhRtyantAnAmAdhipatyAdikaM kArayan pAlayan mAnuSyakAni sukhAni bhuGkte ityanvayaH, sarvaM prAgvat vyAkhyAtArthaM, navaraM SaTpaJcAzato'ntarodakAnAM - jalAntarvarttisannivezavizeSANAMna tu samayaprasiddhayugmimanujAzrayabhUtAnAM SaTpaJcAzadantaradvIpAnAM teSu kasyApyAdhipatyasyAsambhavAt, ekonapaJcAzataH kurAjyAnAM - bhillAdirAjyAnAmiti, udhdhR teSu - dezAnnirvAsiteSu marditeSucamAnaglAniM prApiteSu sarvazatruSu - agotrajavairiSu, etatsarvaM kuto bhavatItyAha nirjiteSu - bhagnabaleSu sarvazatruSu uktadviprakAra vairiSu atra sarvazatruSviti padaM dehalIpradIpanyAyenobhayatra yojyaM, kI zo bharata ityAha- bharatAdhipo narendraH candanena carcitaM - samaNDanaM kRtamaGgaM yasya sa tathA, varahAreNa ratidaM- draSTRNAM nayanasukhakAri vakSo yasya sa tathA, varamukuTaviziSTakaH, cUrNo tu 'varamauDAviddhae' iti, tatra Aviddhae iti AviddhaM parihitaM varamukuTaM anena sa tathA prAkRtatvAt padavyatyayaH, varavastra- bhUSaNadharaH sarvartukasurabhikusumAnAM mAlyaiH - mAlAbhi zobhitaziraskaH varanATakAnipAtrAdisamudAyarUpANi nATakIyAni ca nATakapratibaddhapAtrANi varastrANAM pradhAtrINAM gulmaM Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 3 277 avyaktAvayavavibhAgavRndaM tena tRtIyAlopa ArSatvAt sArddha samparivRtaH sarvauSadhyaH punarnavAdyAH sarvaratnAni - karkenAdIni sarvasamitayaH - abhyantarAdiparSadastAbhi: - sampUrNaH / ata eva sampUrNamanorathaH hatAnAM pumarthatrayabhraSTatvena jIvanmRtAnAM amitrANAM zatrUNAM mAnamathanaH, kI zAni sukhAni bhuMkte ityAha- pUrvakRtatapaH prabhAvasya niviSTasaMcitasyanikAcitatayA saMcitasya tasyaiva dhruvaphalatvAt, paranipAtaH padasyArSatvAt phalAni - phalabhUtAni, kIdRzo bharato ? - asmin kSetre prathamabharatAdhipatvena prasiddhaM nAmadheyaM-nAma yasya sa tathA, vizeSyapadaM tu 'taNaM se bharahe' ityatraivoktaM, anenaikavAkye dvirvizeSyapadaM kathamityAzaGkA nirastA athAsya naradevasya dharmadevatvaprAptimUlamAha mU. (125) tae NaM se bharahe rAyA annayA kayAi jeNeva majjaNadhare teNeva uvAgacchai 2 ttA jAva sasivva piadaMsaNe naravaI majjaNadharAo paDinikkhamai 2 ttA jeNeva AdaMsaghare jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA sIhAsaNavaragae puratyAbhimuhe nisIai 2 ttA AdaMsagharaMsi attANaM dehamANe 2 ciTThai, tae NaM tassa bharahassa ranno subheNaM pariNAmeNaM pasatthehiM ajjhavasANehiM sAhiM visujjhamANIhiM2 IhApohamaggaNagavesaNaM karemANassa tayAvarijjANaM kammANaM khaeM kammarayavikiraNakaraM apuvvakaraNaM paviTThassa anaMte anuttare nivvAghAe nirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaranANadaMsaNe smuppnne| tae maM se bharahe kevalI sayamevAbharaNAlaMkAraM omuai 2 ttA sayameva paMcamuTThiaM loaM karei 2 tA AyaMsagharAo paDinikkhamai 2 tA aMteuramajjhamajjheNaM Niggacchai 2 ttA dasahiM rAyavarasahassehiM saddhiM saMparivuDe viNIaM rAyahANi majjhamajjheNaM niggacchai 2 ttA majjhadese suhaMsuheNaM viharai 2 tA jeNeva aTThAvae pavvate teNeva uvAgacchai 2 ttA aTThAvayaM pavvayaM saNiaM 2 durUha 2ttA meghaghaNasannikAsaM devasaNNivAyaM puDhavisilAvaTTayaM paDilehei 2 ttA saMlehaNAjhUsaNAjhUsie bhattapANapaDiAikkhie pAovagae kAlaM aNavakakhamANe 2 viharai / tae NaM se bharahe kevalI sattattariM puvvasayasahassAiM kumArabAsamajjhe vasittA egaM vAsasahassaM maMDaliarAyamajjhe vasittA cha puvvasayasahassAiM vAsasahassUNagAiM mahArAyamajjhe vasittA tesIi puvvasayasahassAiM agAravAsamajjhe vasittA evaM puvvasayasahassaM desUNagaM kevalipari AyaM pAuNittA tameva bahupaDipuNNaM sAmatrapariAyaM pAuNittA caurAsIi puvvasayasahassAI savvAuaM pAuNittA mAsieNaM bhatteNaM apANaeNaM sabaseNaM nakkhatteNaM jogamuvAgaeNaM khINe veaNije Aue nAme goe kAlagae vIikte samujjAe chiNNajAijarAmaraNabandhaNe siddhe buddhe mutte parinivvuDe aMtagaDe svvdukkhpphiinne| iti bharatacakkicaritaM / vR. 'taeNa 'mityAdi, tato- varSasahasronaSaTpUrvalakSAvadhisAmrAjyAnubhavanAnantaraM sa bharato rAjA anyadA kadAcidyatraivamajjanagRhaM tatraivopAgacchati upAgatya ca yAvacchazIca priyadarzano narapatirmajjanagRhAt pratiniSkrAmati pratiniSkramaya ca svaveSasaundaryadarzanArthaM yatraivAdarzagRhaM yatraiva ca siMhAsanaM tatraivopAgacchati upAgatya ca siMhAsanavaragataH pUrvAbhimukho niSIdati niSadyacAdarzagRhe AtmAnaM prekSamANaH 2 - tatra pratibimbitaM sarvAGgasvarUpaM pazyan pazyaMstiSThati - Aste, atra ca 'vyAkhyAto vizeSapratipatti' rityayaM sampradAyo bodhyaH, ' tadyathA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/125 // 1 // "tatra ca prekSamANasya, svaM vapurbharatezituH / aGgulyA ekatamasyA, nipapAtAMgulIyakam // // 2 // tadaMgulyA galitamapyaMgulIyaM mhiipti| nAjJAsIdarhiNo bahabhArAdarhamivaikakam // // 3 // vapuH pazyana krameNekSAMcke tAM cayanUmikAm / aMgulI galitajyotsnAM, divA zazikalAmiva / / // 4 // aho vizobhA kimasAvaMgulIti cicintyn| dadarza patitaM bhUmAvaMgulIyaM nreshvrH|| kimanyAnyapi vizomAnyaGgAnyAbharaNairvinA / iti moktuMsa Arebhe, bhuussnnaanypraannypi|| __iti, evaM pravRttasya tasya kimajanItyAha-'tae NamityAdi, tato-vapustabhUSaNamocanAnantaraM tasya bharatasya rAjJaH zubhena pariNAmane / // 1 // "antaHklinasya viSThAdyairmalaiH srotomavaihi / cintyamAnaM kimapyasya, zarIrasya na zobhanam // // 2 // idaM zarIraM krpuurkstuuriiprbhRtiinypi| dUSayatyeva pAthodapayAMsyUSarabhUriva // // 3 // yayAtaH saMskRtaM dhAnyaM, tanmadhyAhne vinazyati / tadIyarasaniSpanne, kAye kA nAma sAratA // iti zarIrAsAratvabhAvanArUpayAjIvapariNatyAprazastairadhyavasAnaiH-uktasva-rUpairamanaHpariNAmaH lezyAbhiH-zuklAdidravyopahitajIvapariNatirUpAbhirvizuddhayantIbhi-uttarottaravisuddhimApadyamAnAbhirApadyamAnAbhirnirAvaraNavapu (rupyaviSayakamIhApohamArgaNAgeSaNaM kurvatastadAvaraNIyAnAM-kevalajJAnadarzananibandakAnAM caturNAM ghAtikarmaNAM kSayeNasarvathA jIvapradezebhyaH tadIyapudgalaparizATanenaprAgvyAkhyAtAnuttarAdivizeSaNaviziSTaM kevalajJAnadarzana-mutpannamiti, kIzamityAha karmarajasAMvikiraNakaraM-vikSepakaraM, kIzasya bharatasya?-apUrvakaraNaM anAdausaMsAre'prAptapUrva dhyAnaM zukladhyAnaM praviSTasA prAptasyetyarthaH, atra ca IhAdipadeSu samAhAradvandvaH, tatrAvagrahapUrvaka- tvAdIhAdInAM prathamaM tadullekhaH, tathAhi-aye! iha niralaMkAre vapuSi zobhA na dRzyate ityavagrahaH, yathA dUrasthapurovarttini vastuni kimidamiti bhAvaH, atha sA zobhA aupAdhikI vA naisargikI vA ityavagRhItArthAbhimukhA maticeSTA paryAlocanarUpA IhA, yathA tatraiva sthANurvA puruSo vA, nanviyaM saMzayAkAratayA saMzaya eva, sa ca kathamuttarakAlabhAvanisamyagnizcayAparaparyAyasyApohasya heturbhavati, viruddhakoTayavagAhitvAditi?, ucyate, utkaTakoTikasaMzayarUpatvenAsyAH sambhAvanArUpAyA nizcayakAraNatvasyAviruddhatvAt, iyamaupAdhikyeva na naisargikI bAhyavastusaMsargajanyatvasya pratyakSasiddhatvAt iti IhitavizeSanirNayarUpo'pohaH, yathA tatraiva sthANurevAyaM na puruSa iti, asyAH prakarSApaka| bAhyavastuprakarSApakarSAnuvidhAyinAvityanvaya Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-3 279 dharmAlocanaM mArgaNA yathA sthANau nizcetavya iha vallayutsarpaNAdayo dharmA sambhavanti, svAbhAvikatve uttAnaddazAM bhArabhUtasyAbharaNasya vapuSi dhAraNabuddhirna syAditi gaveSaNaM, yathA tatraiva iha ziraHkhaNDUyanAdayaH puruSadharmAnazyanteiti, atracehAdInantareNa hAnopAdAnabuddhirnasyAditi tdgrhnnm| athotpatrakevalaH kiM karotItyAha-'taeNa'mityAdi, tataH kevanalajJAnAnantaraMsabharataH AsanaprakampAvadhinA zakreNa kevalin! dravyaliGgaprapadyasva yathA'haM vande vidadhe ca niSkramaNotsavamityuktaH sansvayamevAbharaNabhUtamalaGkAraM vastramAlyarUpamavamuJcati-tyajati, atrabhUSaNAlaGkArasya pUrvaM tyaktatvAt kezAlaGkArasya ca tityakSyamANatvAt parizeSAt vastramAlyAlaGkArayoravagrahaH, svayamevapaJcamuSTikaM locaM karoti kRtvAca upalakSamAt sannihitadevatayA'rpitaM sAdhuliGgaM gRhItvA cetigamyaM, tataH zakravanditaHsanAdarzagRhAtpratiniSkAmati pratiniSkamyacaantaHpuramadhyaMmadhyena nirgacchatinirgatyacadazamIrAjasahasrasArddhasaMparivRtovinItAyA rAjadhAnyA madhyaMmadhyenanirgacchati nirgatya ca madhyadeze-kozaladezasya madhye sukhaMsukhena viharati / tadanu kiM vidhatte ityAha ___viharittA jeNeva aTThAvae' ityAdi, vihRtya ca yatraivASTApadaH parvatastatraivopAgacchati, upAgatya cASTApadaM parvataM zanaiH2 suvihitagatyA davadavassa na gacchijjA' iti vacanAt Arohati AruhyacaghanameghasannikAzaM-sAndrajaladazyAmaM padavyatyayaHprAkRtatvAtdevAnAM sannipAtaH-AgamanaM ramyatvAtyatrasa tathA taM, pRthivIzilApaTTakaH-AsanavizeSastaM pratilekhayati, kevalitvesatyapi vyavahArapramANIkaraNArtha STyA nibhAlayati, pratilikhyaca siMhAvalokananyAyenAtrApi ArohatIti bodhyaM, saMlikhyate-kRzIkriyate zarIrakaSAyAdyanayeti saMllekhanA-tapovizeSalakSaNA tasyA joSaNA-sevanA tayA juSTa:-sevito jhUSito vA-kSapitaH yaH sa tathA, pratyAkhyAte bhaktapAne yena satathA, ktAntasyaparanipAtaH prAkRtatvAt, 'pAdopagataH pAdo-vRkSasya bhUgato mUlabhAgastasyevAprakampatayopagatam-avasthAnaM yasya sa tathA kAlaM-maraNamanavakAMkSan-avAJchan, upalakSaNAjIvitampavAJchan, araktadviSTatvAdviharati, athasa bharato yasmin paryAye yAvantaMkAlamatibAhya nirvavRtetathAha-'taeNaM tataHsabharataH saptasaptatiMpUrvazatasahasrANi kaMmAravAsamadhye-kumArabhAve uSitvA bharataprasavAnantarametAvantaM kAlaM RSabhasvAmino rAjyaparipAlanAt, eka varSasahana mANDalikarAjA-ekadezAdhipati bhAvapradhAnatvAnnirdezasya mANDalikatvaM tanmadhye uSitvA SaT pUrvasahasrANi varSasahasrANi mahArAjamadhye-cakravartitve uSitvA tryazItiM pUrvazatasahasrANi agAravAsamadhye gRhitve ityarthauSitvA ekaMpUrvazatasahasraantarmuhUrtonaM kevaliparyAyaMprApya-pUrayitvA gRhitve eva bhAvacAritrapratipatyanantaramantarmuhUrtena kevalotpatteH, tadeva pUrvazatasahasra bahupratipUrNasampUrNaM, tenAntarmuhUrtenAdhikamityarthaH, bhAvacAritrasyAtra vivakSAnatudravyacAritrasya tasya kevalAnantaraM pratipatteH, zrAmaNyaparyAyaM-yatitvaM prApya caturazItiM pUrvazatasahasrANi sarvAyuH paripUrya mAsikena bhaktena-mAsopavAsarityartha : apAnakena-pAnakAhAravarjitena zravaNena nakSatreNa yogamupAgatena candreNa saheti gamyaM, kSINe vedanIye AyuSi nAmni gotre ca bhavopagrAhikarmacatuSTayakSaye ityarthaH, 'kAlagae' ityAdi padAni prAgvat, itizabdo'dhikAraparisamAptidyotakaH / sa cAyaM ___'se keNaDhaNaM bhaMte! evaM vuccai bharahe vAse 2' iti sUtreNa nAmAnvarthaM pRcchato gautamasya prativacanAya 'tatthaNaM viNIAe bharahe nAmaMrAyA cAuraMtacakkavaTTI samuppajjitthA ityAdisUtrairbharatacaritraM prapazcitaM, tacca parisamAptamityarthaH, tena bharataH svAmitvenAsyAstItyabhrAditvAdapratyaya Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/125 iti niruktavazA bharataM kSetramiti tAtparyArthaH / prakArAntareNa nAmAnvarthamAha mU. (126) bharahe a itya deve mahiddIe mahajjuIe jAva paliovamaTTiIe parivasai, se eeNatuNaM goamA! evaM vumnai bharahe vAse 2 iti / aduttaraM ca NaMgo0! bharahassa vAsassa sAsae nAmadhije pannate jaMna kayAi na Asi na kayAi natthi na kayAi na bhavissai bhuviM ca bhavai a bhavissai adhuve niae sAsae akkhae avvae avaTThie nicce bharahe vaase| vR. bharatazcAtra devo maharddhiko mahAdyutiko yAvatpadAt 'mahAyase' ityAdi padakadambakaM grAhyaM, palyopamasthitikaH parivasata tad bharateti nAma, etenArthena gautama! evamucyate bharataM varSa 2, niruktaM tu prAgvat / / uktaM yaugikayuktyA nAma, atha tadeva rUDhyA darzayati-athAparaM caH samuccayeNaMvAkyAlaGkAre gau0! bharatasya varSasya zAzvataMnAmadheyaM ninirmittakamanAdisiddhatvAddevalokAdivat prajJaptaM, zAzvatatvameva vyaktyA darzayati-yanna kadAcinnAsIdityAdi prAgvat, etena bharatanAmnazcakriNodevAcca bharatavarSanAmapravrataktaMbharatavarSAcca tayo ma bharatasvakIyenAsyAstIti niruktavazena prAvartatetyanyo'nyAzrayadoSo durnivAra iti vacanIyatA nirastA / / vakSaskAraH-3 samAptaH iti sAtizayadharmadezanArasamullAsavismayamAnaedaMyugInanarAdhipaticakravartisamAna akabbarasuratrANaparadattatavijayamAna zrImattapAgacchA dhi rAjazrIhIravijayasUrIzvarapadadyopAsanApravaNamahopAdhyAyazsakalacandragaNiziSyopAdhyAyazrIzAnticandragaNivirAcitAyAM jambUdvIpaprajJaptivRttau prameyaralamazaMSAnAmnyAM bharatakSetrapravRttinimittAvirbhAvakabharatacakriracaritavarNano nAmatRtIyo vkssskaarH| muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA jambUdIpaprajJaptiupAsUtre tRtIyavakSaskArasya zAnticandravAcakena viracitA TIkA prismaataa| (vakSaskAraH-4) vR. atha kSullahimavadireravasaraH mU. (127) kahiNaM bhaMte jambuddIve 2 culahimavaMte nAmaM vAsaharapabvaepannate? goamA hemavayassa vAsassa dAhiNeNaMbharahassa vAsassa uttareNapurasthimalavaNasamudassapaJcasthimeNaM paJcatthimalavaNasamudassa purathimeNaM etya NaM jambuddIve dIve cullahimavaMte nAmaM vAsaharapabbae pannatte ___ -pAINapar3INAyae udINadAhiNavicchiNNe duhA lavaNasudaM puDhe purathimillAe koDIe purathimilaM lavaNasamudaM puDhe paJcasthimillAe koDIe paJcasthimillaM lavaNasamudaM puDhe, egaMjoaNasayaM uddhaM uccatteNaM paNavIsaM joaNAI ubveheNaM egaM joaNahassaM AvaNNaM ca joaNAI duvAlasa ya egUNavIsai bhAe joaNassa vikkhNbhennNti| tassa bAhApurasthimapaJcasthimeNaM paMcajoaNasahassAiMtinni apannAsejoaNasaepannarasa ya egUNavIsaibhAe joaNassa addhabhAgaMca AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDi- NAyayA jAva paJcasthimillAe koDIe paJcathimilaM lavaNasamudaM puTThA cauccIsaM joaNasahassAiM nava ya battIse joaNasae addhabhAgaM ca kiMcivisesUNA AyAmeNaM pnnttaa| - Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -4 281 tIse dhanupaTTe dAhiNeNaM paNavIsaM joaNasahassAI donni a tIse joaNasae cattAri a egaNavIsaibhAejoaNassa parikkheveNaMpannatte, ruagasaMThANasaMThie savvakaNagAmae acche saNhe tahevajAvapaDirUve ubhao pAsiMdohiM paumavaraveiAhiM dohi avanasaMDehiM saMparikkhitte duNhavi pamANaM vaNNagoti / cullahimavantassa vAsaharapavvayassa uvari bahusamaramaNijje bhUmibhAge pa0 se jahA0 AliMgapukkharei vA jAva vANa devA ya devIo a AsayaMti jAva viha0 ghR. 'kahi NamityAdi, kva bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe kSullaH kSudro vA-mahAhimavadapekSayA laghurhimavAn kSullahimavAn kSudrahimavAn (vA) nAmnA varSadharaH-parvataH prajJaptaH? varSe-ubhayayopAvasthite dvekSetredharatIti varSadharaH, kSetradvayasImAkArI girirityarthasacAsauparvatazca varSadharaparvataH AkhyAtastIrthakRdiriti, zeSaM sugama, navaraM eka yojanazataM Urboccatvena paMcaviMzatiryojanAni udvedhena-bhUgatatvena, uccatvacaturthabhAgasyaiva bhUgatatvAt, ekaM yojanasahanaM dvipaJcAzaca yonAni dvAdaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkambhana, asyopapattistu dviguNitajambUdvIpavyAsasya navatyadhikazatena bhAgaharaNe bhavati, kSudrahimavato bharatAd dviguNatvAt, atra ca karaNavidhibharatavarSaviSkambha iva jJeyaH, athAsya bAhe Aha _ 'tassa bAhA' ityAdi, tasya-kSudrahimavato vAhe pratyekaM pUrvapazcimayoHpaMca yojanasahasrANi trINi ca yojanazatAni paMcAzadadhikAni paMcadaza ca yojanasyaikonaviMzatibhAgAn ekasya yojanaikonaviMzatitamabhAgasyArddha ca yAvadAyAmena prajJapte, sUtre ca vacanavyatyayaH prAkRtatvAt, asya vyAkhyAnaM vaitADhyAdhikArasUtrato jJeyaM, prAyaH smsuutrtvaat| arthatasya jIvAmAha-'tassa jIvA' ityAdi, tasya-kSudrahimavato jIvA uttarato grAhyA, prAcInapratIcInAyatA, jAva paJcathimillAe ityAdi prAgvat, yAvatpadAt purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTThA iti grAhya, AyAmena caturviMzatiyojanasahasrANi nava ca dvAtriMzadadhikAni yojanazatAni arddhabhAgaMca-kalAI prajJaptA kiMcidvizeSonA kiMcidUnA ityarthaH, kiMvidUnatvaMcAsyA AnayanAya vargamUle kRteze,paritanarAzyapekSayA draSTavyaM, athAsyAH paridhimAha tIse' ityAdi, tasyAH kSudrahimavanIvAyAH dhanuHpRSTaM dakSiNato-dakSiNapAi~paMcaviMzati yojanasahasrANidveca triMzadadhike yojanazatecaturazca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNaparidhinAprajJaptaM, yaccAtra 'tIse' itizabdena jIvA nirdezastatsavasvajIvApekSayA svasvadhanuHpRSThasya yathoktamAnatopapatyarthaH, anyathA nyUnAdhikamAnasambhavAt, atha parvataM vizeSaNairvizinaSTi'ruaga'ityAdi, rucakasaMsthAnasaMsthitaH sarvakanakamaya ityAdi prAgvat, navaraM dvayorapi padmavaravedikAvanakhaNDayoH pramANaM varNakazca jJAtavyAviti shessH| ___athAsya zikharasvarUyamAha-'cullahimavaMta'mityAdi, prAgvyAkhyAtArthaM, navaraM bahusamatvaM cAtra nadIsthAnAdanyatra jJeyaM, anyathA nadIzrotasAM saMsaraNameva na syAt / mU. (128) tassa NaM bahusamaramaNaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ittha NaM ikke mahaMpaumaddahe nAmaMdahe pannatte pAINapaDiNAyaeudINadAhiNavicchiNNe ikkaMjoaNasahassaMAyAmeNaM paMca joaNasayAI vikkhaMbheNaM dasa joaNAI uvveheNaM acche saNhe rayayAmayakUle jAva pAsAIe jAva paDirUveti, se gaMegAe paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/128 veiAvanasaMDavaNNaobhANiavvoti, tassaNaMpaumaddahassa cauddisiM cattAri tisovANapaDirUvagA pannatA, vaNNAvAso bhANiavvoti / taisi NaM tisovANapaDirUvagANaM purao patteaMra toraNA pannatA, teNaMtoraNA nAnA-maNimayA, tassaNaM paumaddahassa bahumajjhadesabhAe etthaM mahaMege paume pannate, joaNaM AyAmavi- khaMbheNaM adhdhajoaNaM bAhalleNaM dasa joaNAI uvvehaNaM do kose Usie jalaMtAo sAiregAiMdasajoaNAiMsavvaggeNaMpannattA, seNaMegAe jagaIesavvao samaMtA saMparikkhatte jambuddIvajaga-ippamANA gavakkhakaDaevi taha ceva pmaannennNti| tassaNaMpaumassa ayameAsavevaNNAvAse paM0, taM0-vairAmayAmUlA rihAmae kaMde veruliAmae nAle veruliAmayA bAhirapattA jambUnayAmayA aaiMtarapattA tavaNijamayA kesarA nAnAmaNimayA pokkharasthimAyA kaNagAmaI kaNNigA, sA NaM addhajoyaNaM AyAmavikhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM sabakaNagAmaI acchA, tIse NaM kaNNiAe upiM bahusamaramaNije bhUmimAge pannatte, se jahA nAmae AliMga0 / tassa NaM bahusamaramaNijasa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe, ettha NaM mahaM ege bhavaNe pa0 kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikhaMbheNaM desUNagaM kosaM uddhaM uccatteNaM anegakhaMbhasayasaNNiviDhe pAsAIe darisaNijje, tassa NaM bhavaNassa tidisiM tao dArA paM0, te NaM dArA paJcadhanusayAI uddhaM uccatteNaM addhAijAI dhanusayAI vikkhaMbheNaM tAvati ceva paveseNaM seAvarakaNagathUmiA jAva vaNamAlAo neabbaao| tassa NaM bhavaNassa aMto bahusamaramaNije bhUmibhAge pannate se jahAnAmae AliMga0, tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaI egA maNipeDhiA paM0, sA NaM maNipeDhiA paMcadhanusayAI AyAmavikkhaMbheNaM addhAijAiMdhanusayAI bAhalleNaM savvamaNimai acchA, tIse NaM maNipeDhiAe uppiM etyaM NaM mahaMege sayaNijje paNNte sayaNijjavaNNao bhaanniavvo| seNaMpaume anneNaM aTThasaeNaMpaumANaM tadachuccattappamANamittANaMsavvaosamaMtA saMpakhitte, teNaMpauNA adhdhajoaNaM AyAmavikhaMbheNaM kosaMbAhalleNaMdasajoaNAMI uvveheNaM kosaMUsiyA jalaMtAo sAiregAiM dasajoaNAiM uccatteNaM, tesiNaM paumANaM ayameAsvave vaNNAvAse pannatte, taMjahA-vairAmaya mUlA jAva kaNagAmaI kaNNiA, sANaM kaNNiA kosaM AyAmeNaM addhakosaM bAhalleNaM savvakaNagAmaI acchA iti / tIse NaM kaNNiAe uppiM bahusamaramaNije jAva maNIhiM uvasomie, tassa NaM paumassa avaruttareNaM uttareNaM uttarapurathimeNaM ettha NaM sirIe devIe cauNhaM sAmAniasAhassINaM cattAri paumasAhassIo pa0 tassa NaM paumassa purasthimeNaM ettha NaM sirIe devIe chauNhaM mahattariANaM cattAri paumA pa0, tassa NaM paumassa dAhiNapurasthiNeNaM sirIe devIe abhiMtariAe parisAe aTThaNhaM devasAhassINaM aTThapaumasAhassIo pa0 dAhiNeNaM majjhimaparisAe dasaNhaM devasAhassINaM dasapaumasAhasIo pa0 dAhiNapaJcasthimeNaM bAhiriAe parisAe bArasaNhaM devasAhassINaMbArasa paumasAhassIopa0 pacatyimeNaM sattaNhaM aniAhivaiNaM satta paumA pa0 tassa NaM paumassa caudisiM savvao samaMtA itthaNaM sirie devie solasaNha Ayarakkha devasAhassINaMsolasapaumasAhassIopa0 seNaMtIhiMpaumaparikkhevehiM sabbaosamaMtA saMpariskhite taM amitarakeNaM majjhimaNaM bAhiraeNaM, abhiMtarae paumaparikkheve batIsaM paumasayasAhassIo Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH 4 283 - - pa0 majjhimae paumaparikkhece cattAlIsaM paumasayasAhassIo pa0 bAhirae paumaparikkheve aDayAlIsaMpaumasayasAhassIopa0 evAmeva sapudhAvareNaMtihiM paumaparikkhevehiegA paumakoDI tIsaM ca paumasayasAhassIo bhavaMtIti akkhAyaM / se keNaSTeNaM bhaMte! evaM vudhai-paumaddahe 2?, goamA! paumaddahe NaM tattha 2 dese tahiM 2 bahave uppalAiM jAva sayasahassapattAI puNadahappamAI paumadahavaNNAbhAiMsirI aitya devI mahiddhIAjAvapaliovamaTTiIA parivasai, se eeNaDeNaM jAva aduttaraM ca NaM goamA! paumaddahassa sAsae nAmavveje pannatte na kayAI nAsi n0| i. arthatanmadhyavartihradasvarUpanirUpaNAyAha-'tassa NamityAdi, tasya-kSudrahimavato bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atrAvakAze eko mahAn padmadraho nAma drahaH padmadraho nAma hado vA prajJaptaH, pUrvAparAyata uttaradakSiNavistIrNa ekaM yojanasahanamAyAmena paMca yojanazatAni viSkambhena daza yojanAnyudvedhena-uNDatvena accho'nAvilajalatvAt, zlakSNaH sAravajrAdimayatvAt, rajatamayakUla iti vyaktaM, atra yAvatkaraNAt idaM draSTavyaM-'samatIrevairAmayapAsANe tavaNijatale suvaNNasubmarayayAmayavAlue veruliamaNiphAliapaDalapazcoaDe suhoyAre suhuttAre nAnAmaNititthasubaddha cAukoNe aNupuvvasujAyavappagaMbhIrasIalajale saMchannapattabhisamuNAle bahuuppalakusuasubhagasogaMdhiapuMDarIasayavattaphullakesarovaciechappayaparibhujjamANakamale acchavimalasalilapuNNe parihatthabhamaMtamacchakacchabhaaNegasauNamihuNapariarie' iti, pAsAdIe atra yAvatpadAt 'darisaNije abhilave' iti / __etadvyAkhyAtujagatyuparigatavApyAdivarNakAdhikAratojJeyeti, seNa mityAdi, sapadmadrahaH ekayApadmavaravedikayA ekenacavanakhaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH, vedikAvanakhaNDavarNako bhaNitavyaH, prAgvadityarthaH, 'tassa NamityAdi vyaktaM, 'tesi NamityAdi, sarvaM prAgvat, navaraM nAnAmaNimayetti varNakaikadezena pUrNastoraNavarNako grAhyaH, athAtra padmasvarUpamAha-'tassa Na' mityAdi, tasya-padmadrahasya bahumadhyadezabhAgaH atrAntaremahadekaMpa_prajJaptaM, ekaM yojanamAyAmato viSkambhatazca arddhayojanaMbAhalyena-piNDena dazayojanAnyudvedhena-jalAvagAhena dvau krozAvucchritaM jalAntAt-jalaparyantAt, evaM sAtirekANi dazayojanAni sarvAgreNaprajJaptAni, jalAvagAhoparitanabhAgasatkakamalamAnamIlane etAvata eva sambhavAt / "se Na mityAdi, tatpadmamekayA jagatyAprAkArakalpayA sarvataH samantAt saMparikSiptaM, sAcajagatI jambUdvapajagatIpramANA veditavyA, etacca pramA jalAdupariSTAdjJeyaM, dazayojanAtmakajalAvagAhapramANasyAvivakSitatvAt, gavAkSakaTako'pijAlakasamUho'pi tathaiva pramANena uccatvenArddhayojanaM paJcadhanuHzatAni viSkambhenetyarthaH / __ atha padmavarNakamAha-'tassa'tti tasya-padmasyAyametadrUpo varNavyAsaH prajJaptaH, tadyathAvajramayAni mUlAni-kandAdadhastiryagnargatajaTAsamUhAvayavarUpANi ariSTharatnamayaH kandomUlanAlamadhyavartI granthi vaiDUryamayaM nAlaM-kandopari madhyavartyavayavaH vaiDUryamayAni bAhyapatrANi, atrAyaM vizeSo bRhatkSetrAvicAravRtyAdau-bAhyAni catvAri patrANi vaiDUryamayAni zeSANi tu rakta suvarNamayAni, jambUnadaM-ISadraktasvarNa tanmayAnyabhyantapatrANi, sirinilayamiti kSetravicAvRttI tupItasvarNamayAvyuktAni, tapanIyamayAni-raktasvarNayAni kesarANi-karNikAyAH parito'vayavAH nAnAmaNimayAH puSkarAsthibhAgAHkamalabIjavibhAgAH kanakamayI karNikA0-bIjakozaH, atha Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/128 karNikAmAnAdyAha-"sA Na"mityAdi, sA-karNikA arddhayojanamAyAmena viSkambhena ca krozaM bAhalyena-piNDena sarvAtmanA kanakamayI, ata eva kanakamayItipUrvavizeSaNenAvayavavibhAge'pi kanakamayatvaM syAdityAzaGkA nirastA, 'acchA' ityekadezena saNhA ityAdipadAnyapi jJeyAni, teSAM vyAkhyA ca praagvt| 'tIse NamityAdi, etAni sarvANyapi nigadasiddhAni, zayanIyavarNakazcAyaM jIvAbhigabhoktaH-tassaNaM devasayaNijjassa ayameAkhvedaNNAvAse paM0, taMjahA-nAnAmaNimayApaDipAyA sovaNNiA pAyA nAnAmaNiyAiM pAyasIsagAIjambUNayAmayAiM gattAiM vairAmayA saMdhI NANAmaNimaecicce rayayAmaI tUlI lohiakkhA mayA vibboaNA tavaNijjamaIo gaMDovahANiyAo' iti seNaMsayaNije sAliMgaNavaTTaieubhaoviboaNe ubhaouNNae majjheNayagambhIre gaMgApuNiNavAluAuddAlasAlisaeoaviakhomadugullapaTTapaDicchAyaNeAiNagaabUraNavaNIatUlatulaphAse lasuviraiarayattANe rattaMsuasaMvuDe suramme pAsAdIe 4'iti, atra vyAkhyA-tasya devazayanIyasyAyametadrUpo varNavyAsaH prajJaptaH, tadyathA-nAnAmaNimayAH pratipAdAH, mUlapAdAnAMprativiziSTopaTambhakaraNAya pAdAH pratipAdAH, sauvarNikAH-suvarNayAH pAdAH-mUlapAdAH, jambUnadamayAni gAtrANi-ISAdIni, vajramayA-vajraratnapUritAH sndhyH| 'nAnAmaNimae cicce'iti ciJcaM nAma vyataM viziSTaM vAnamityarthaH, rajatamayI talI lohitAkSamayAni vivvoaNA iti-upadhAnakAniucchIrSakANItiyAvat, tapanIyamayyo gaNDopadhAnikAH gallamasUrakANItyarthaH tacchayanIyaM saha AliGgana vA-zarIrapramANenopadhAnena yatattathA ubhayataH - ubhau ziro'ntapAdAntAvAzritya vivvoaNeupadhAne yatra tattathA, ubhayata unnataM madhye nataM ca tat namratvAt gambhIraM ca mahatvAt tattadhA, gaGgApulinavAlu kAyAH avadAlo-vidalanaM pAdAdinyAse adhogamanamiti tena sAlise iti-sadhzakaM yattatathA, tathA 'oaviatti viziSTaM parikarmitaM kSauma-kAsikaMdukUlaM-vastra tadeva paTTaHsapraticchAdanaM-AcchAdanaM yasya tattathA, 'AINage'tyAdi, prAgvat, suviracitaMrajanANaM-AcchAdanavizeSo'paribhogAvasthAyAM yatra tattathA, raktAMzukena-mazakadaMzAdinivAraNArthakamazakagRhAbhidhAnavastaravizeSeNa saMvRtaM, ataeva suramyaM, 'pAsA-dIe' ityAdi padacatuSkaM prAgvat / athAsya prathamaparikSepamAha-- 'seNa'mityAdi, tatpadmamanyenASTazatenapadmAnAM tadarboccatvapramANamAtrANAM tasya-mUlapadmapramANasyAI-arddharUpA uccatve-ucchraye pramANeca-AyAmavistArabAhalyarUpe mAtrA-pramANaM yeSAM tAni tathA teSAM, sarvataH samantAt saMparikSiptaM, atra jaloparitanabhAge uccatavasya vyavahAraprAptasya vivakSaNAdarddhapramANaM sambhavatyanyathA jalAvagAhasahitoccatvavivakSAyAmuttarasUtre sAtirekapaJcayojanAni iti vaktavyaM syAt sAmAnyataH, uktameva mAnaM vyanakti-'te Na mityAdi, prAguktaprAyaM, eSAM varNakamAha-'tesiNa'mityAdi, vyaktaM, 'sANa'mityAdi, idamapi vyaktaM, 'tIseNa'mityAdi, vyaktaM, eSu ca zrIdevyA bhUSaNAdivastUni tiSThanti iti sUtrAnukto'pi vizeSo bodhyH| atha dvitIyapadmaparikSepamAha- 'tassa NaM tasaya-mUlapadmasyAparottarasyAM-vAyavyakoNe uttarasyAM uttarapUrvasyAM-IzAnakoNeca sarvasaGkalanayA tisRSu dikSu atrAntare zriyA devyAzcaturNA sAmAnikasahasrANAMcatvAripradyasahasrANi prajJaptAni, tasyapadmasya pUrvasyAM diziatra zriyAzcatasRNAM Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 285 mahattarikANAM catvAri padmAniprajJaptAni, atra prAgvyAvarNitavijayadeva siMhAsanaparivArAnusAreNa pArSadyAdipadmasUtrANi vaktavyAni, sugamatvAcca na vivriyante, yAvatpazcimAyAM saptAnIkAdhipatInAM sptpdmaani|ath tRtIyapadmaparikSepasamayaH-tasya mukhyapadmasya catasRNAM dizAMsamAhArazcaturdika tasmin caturdizi sarvataH samantAt, atrAntare zriyA devyAH SoDazAnAmAtmarakSakadevasahasrANAM SoDaza padmasahasrANi, tathAhi-catvAri pUrvasyAM catvAri dakSiNasyAM evaM pazcimottarayoH / athoktavyati-riktAH anye'pitrayaH pariveSAH santItyAha_ 'se NaM paume'ityAdi, tatpadyaM tribhiruktavyatiriktaiH padmaparikSepaiH sarvataH samantAt samparikSiptaM, tadyathA-abhyantarakeNa-abhyantarabhavenamadhyamakena-madhyabhavena bAhirakeNa-bahibhavena, etadevavyanakti-abhyantarapadmaparikSepe dvAtrizatpadmAnAMzatasahasrANi-lakSANi madhyamake catvAriMzatpadmalakSANi bAhye'STatvAriMzatpadyalakSANi prajJaptAni, idaM ca padmaparikSepatrikaM Abhiyogikadevasambandhi bodhyaM, ataeva bhinnatrikakhyApanaparaMsUtraM nirdiSTaM, anyathA sUtrakRt caturthapazcamaSaSThaparikSepAH ityevAkathayiSyat, nanutarhi AbhiyogikajAtIyAnAmekaevAtmarakSakANAmiva vAcyaH,ucye, uccamadhyanIcakAryaniyojyatvenAbhiyogikAnAM bhinnatvena parikSepasyApibhinnatvAt, ata parikSepatrikasya padmasarvAgramAha evameva uktanyAyena sapUrvApareNa-sapUrvAparasamudAyena tribhiH, padmaparikSepairekA padmakoTI viMzatizca padmalakSANi bhavantItyAkhyAtaM mayA'nyaizca tIrthakRbhiH, saGkhyAnayanaM ca svayamabhyUhyaM, SaNNaM padmaparikSepANAM mukhyapajhena sahamIlanesaiva saGkhyA paJcAzatsahasraikazataviMzatyadhikA jJAtavyA, nanu kamalAni kamalinyAH puSparUpANi bhavanti, mUlaM kandazca kamalinyA eva bhavataH, natu kamalasya, tatkathamatra mUlakandAvukto? ucyate, kamalAnyatra na vanaspatipariNAmAni, kintu pRthivIkAyapariNAmarUpAH kamalAkAravRkSAstena teSAmimau na viruddhAviti, atrAdyaparikSepapadmAnAM mUlapadmAdarddhamAnasUtrakRtAsAkSAduktaM, uttarottaraparikSepapadmAnAMtu pUrvara parikSepapadmebhyo'rddhArddhamAnatA yuktitaH saGgacchate vijayaprAsAdapaMkteriva, anyathA'lpa-ddhikamaharddhikadevAnAmAzrayatAratamayaM caturthAdimahAparikSepapadmAnAmavakAzaH zobhamAnasthitikatvaM ca na sambhavet, arddhArddhamAnatA caivam-mUlapadmaM yojanapramANaM Adhe parikSepe padmAni dvikrozamAnAni dvitIye krozamAnAni tRtIye'rddhakrozamAnAni caturthe paJcadhanuHzatamAnAni paJcame sArddhadvizatadhanu- mAnAni SaSThe sapAdazatadhanurmAnAni, tathA mUlapadmApekSayA sarvaparikSepeSu jalAducchrayabhAgo'- pya'rddhakrameNa jJeyaH, yathA mUlapagaMjalAt krozadvayamucchraye Aye parikSepe kroza ucchrayaH dvitIye krozArddha tRtIye krozacaturthAMzaH caturthe krozASTAMzaH paJcame krozaSoDazAMzaH SaSThe krozadvAtriMzAMza iti, evameva mUlapadmApekSayA parikSepapadyAnAM bAhalyamapyarddhikrameNa vAcyaM / nanuSaT parikSepA iti vicArya, yojanAtmanA sahanatrayAtmakasya dhanurAtmanA dvikoTidvicatvAriMzallakSapramANasya drahaparamaparidheH SaSThaparikSepapadmAnAM SaSTikoTidhanuHkSetramAtavyAnAM ekayA paMktyA kathamavakAzaH sambhavati? evaM prathamaparikSepavarjazeSaparikSepANAmapitatparidhimAnapadyamAne paribhAvya vAcyaM, ucyate, SaTparikSepAityatraSaDjAtIyAH parikSepAitigrAhyaM, AdyA mUlapadmArddhamAnA jAtiH dvitIyA tpAdamAnA tRtIyA tadaSTamabhAgamAnAcaturthItatSoDazabhAgamAnA paJcamItadvAtriMzattama Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/128 bhAgamAnA SaSThItacatuHSaSTitamabhAgamAnA, tatazcatatparidhikSetraparikSepapadmasaGakhyApadmavistArAn paribhAvya yatra yAvatyaH paMktayaH sambhavaMti gaNitajJena karaNIyAstatra tAvatIbhi paMktibhireka eva parikSepojJeyaH, padmAnAmekajAtIyatvAt,mahAparikSepa ekayApaMktyAnasammAti, iha paridhikSetrasyAlpatvAt, padmAnAM ca bahutvAt, tataH paMktibhiH padyAni pUraNIyAni, evaM parikSepaH pUrNo bhavati, drahaparidhizca pratiparikSepaM bhinnamAnakatvAt sapadmaparikSepo bhinna eva lakSyate iti, na ca drahakSetrasyAlpatvamiti vAcyaM, atra gaNitapadakSetrasya paJcalakSayojanapramANatvAt, sahanayojanapramANAyAmasya paJcazatayojanaviSkambhena guNaneetAvata eva lAbhAt, padmAvagADhakSetraMtusvasaGkhyayAviMzati sahasrANi paJcAdhikAni yojanAnAM SoDazabhAgIkRtasyaikasya yojanasya trayodaza bhAgAH, mUlapadmAvagAhoyojanamekaMjagatI dvAdazayojanAnimUle pRthuriti, jagatIpUrvAparabhAgasatkamUlavyAsayormIlanena paJcaviMzatiryojanAnIti, tathA tatparidhIprathamaH parikSepo'STottarazatapamAnAM tadavagAhakSetraM saptaviMzatiryojanAni, arddhayojanapramANatvena teSAmekasmin yojane caturNAmavakAzAccaturbhiraSTottarazate bhakte etAvatAmeva lAbhAt, nanu yojanArddhamAnavatAM tAvatAM catuHpaJcAzad yojanAni sambhaveyuriti, satyaM, kSetrabahutvAdekapaMktyAvyavasthitatvena pratyekaM yojanacaturthAMzAvagAhakatvena ca uktasaGkhyaiva samucitA, atra padmaruddhakSetrasyaiva bhaNanAditi, tathA dvitIyaH parikSepa ekAdazAdhikacatustriMzatsahasrANAM, tadavagAhakSetraM ve sahane paJcaviMzatyadhikaM zataM ca yojanAnAM ekAdazaca bhAgA yojanasyaSoDazabhAgIkRtasya, upapattistuyojanapAdapramANatvAdimAniSoDaza mAntIti 34011 ityayaM parikSepapadmarAziSoDazabhirbhajyate, AgacchatyanantaroktorAziH, asyAM ca parikSepajAtI paMktyaH sUtrokatasvasvadizi nivezanIyapadmanivezanena viSamavRttAH sambhAvyante, padyAnAM viSamasaGkhyakatvAditi, atha tRtIyaH parikSepaH SoDazasahasrapadyAnAM tadavagAhakSetra dvezate paJcAzadadhike yojanAnAM, upapattistu amUni yojanASTamamAgapramANatvAghojane catuHSaSTirbhAntIticatuHSaSTya 16000 pramANaH padmarAzibhajyate, upatiSThate cAyaM rAzi / ___atra ca paMktyaH samavRttAeva nivezanIyAH, yathecchaMcaturdiApamAnAM nivezanAditi, atha caturtha parikSepo-dvAtriMzallakSapadmAnAMtadavagAhakSetraM dvAdaza sahasrANipaJcazatAdhikAniyojanAnAM, AnayanopAyastu eSAM yojanaSoDazabhAgapramANatvAdyojanemAntIti SaTapaJcAza-dadhikazatadvayena 3200000 ityayaM padmarAzibhajyate, tato yathokto rAzirAyAtIti, atha paJcamaH parikSepaH catvAriMzallakSapadmAnAM, tadavagAhakSetraM trINi sahasrANi nava zatAni ca SaDadhikAni yojanAnAM catvArazca SoDazabhAgA yojanasya, upapattistueSAM yojanadvAtriMzattamAMza-pramANatvAdamUni yojane mAntIticaturviMzatyadhikasahasreNa rUpakasya padmarAze-bhagiharaNena prApyate yathoktarAziriti, atha SaSThaH parikSepaH-aSTacatvAriMzallakSaM padmAnAM, tadavagAhakSetraM ekAdaza zatAni ekasaptatyadhikAni yojanAnAM caturdaza ca ca SoDazabhAgAH yojanasya, upapattizcAtra-amISAM yojanacatuSaSTitamAMzapramANatvAdyojane mAntIti Sannavatya-dhikacatuHsahanai rityasya padmarAzerbhAgaharaNAt yathokto rAzirupapadyata iti pUrvAparapadma- kSetrayojanamIlanena ca pUrvoktaM sarvAgraM sampadyate, parikSepAzcAtra vRttAkAreNa boddhayAH kSetrasya bahutvAt sambhavantIti, paMktyazcAtra drahakSetrasyAya tacaturasratvena AyAmavistArayorviSamatve'pi paJcazatayojanamaryAdayaiva kartavyA, tataH paraM Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 287 vyAsasatkapaJcazatayojanAnAM paryavasitatvAta, zobhamAnAzcoktarItyaiva bhvntiiti| kiJca-imAni padmAni zAzvatAni pArthivapariNAmarUpatvAt, vAnaspatAnyapi bahUni tatrotpadhante, yadAhuH zrIumAkhAtivAcakapAdAH svopajJambUdvIpasamAsaprakarame-"nIlotpalapuNDarIkazatapatrasaugandhikAdipuSpAJcita" iti, anyathA zrIvajrasvAmipAdAH zrIdevatAsamarpitAnupameyamahApadmAnayanena purikApuryAkathaMjinapravacanaprabhAvanAmakA(riti? etAnicana zAzvatAni, tatratyazrIdevatAdibhiravacIyamAnatvAt, yadUcuH, zrIhemacandrasUrayaHsvopajJapariziSTaparvaNi "tadA ca devpuujaarthmvcityaikmmbujm| zrIdevyA devatAgAraM, yAntyA vaSirrakSyata / / " iti, nanvayamanantarokto'rthakathaM pratyetavyaH?,ucyate, idamevadvitIyaparikSepasUtrapratyAyakaM, tathAhi-atraikAdazAdhikacatustrazasahasrakamalAni uktadizi mAyayitavyAni, tAni ca krozamAnAni ekapaMktyA ca tadA'vakAzaM labheta yadA dvitIyapadmaparidhirekAdazAdhikacatustrizatsahanakozapramANaH syAt, sacatadasyAyadA mUlakSetrAyAmavyAsau sAdhikaSaDaviMzatizatapramANau syAtAM, to prastute na staH, tena yathAsambhavaM paMktibhirdvitIyaparikSepadmajAti pUraNIyeti tAtparya, evamanyaparikSepeSvapi yathAsambhavaM bhAvanA kAryeti, atha kathamayamartha siddhAnantatA prApita iti ucyate, anyathA'nupapatyA, nahiyathAkSaramAtrasannivezaM sUrayaH sUtravyAkhyAnaparA bhavanti, kintu prAkaparArthAvirodhena, yduktm||1|| "jaMjaha sutte bhaNiaMtahevataMjai viAlaNA ntthi| kiMkAliANuogo diTTo dittipphaannehiN|| iti / alNprsnggeneti|athpdmdrhnaamniruktN pRcchannAha-'sekeNa?Na mityAdi, atha kenArthena bhadanta! evamucyate-padmadrahaH padmadraha iti, gautama! padmadrahe tatra tatra deze-tasmin deze 2 bahUni utpalAniyAvatzatasahasrapatrANi padmadrahaprabhANi-padmadrahAkArANi AyatacaturakhAkArANItyarthaH, etena tatra vAnaspatAni padmadrahAkArANi pazanibahUni santi, natu kevalaM pArthivAnivRttAkArANi mahApadmAdInyeva tatra santIti jJApitaM, tathA padmadrahavarNasyaivAbhA-pratibhAso yeSAM tAni tathA, tatastAnitadAkAratvAttadvarNatvAccapadmadrahANIti prasiddhAni, tatastadyogAdayaMjalAzayo'pipadmadrahaH, ubhayeSAmapi dhana nAmnAmanAdikAlapravRttatvena netaretarAzrayadoSaH, atha pArthivapAto'pyasya nAmapravRttirjAtA'stIti jJApayituM prakArAntareNa nAmanibandhanamAha-zrIzca devI padmavAsA'tra parivasati, tatazca zrInivAsayogyapadmAzrayatvAt padmopalakSito draha iti padmadraha AkhyAyate, madhyapadalopisamAsAt, samAdhAnaM zeSaM prAgvat / atha gaGgAmahAnadI-svarUpamAha mU. (129) tassa uNaM paumaddahassa purathimilleNaM toraNeNaM gaMgA mahAnaI pavUDhA samANI puratyAbhimuhI paJca joaNasayAI pabbaeNaM gaMtA gaMgA vattaNakUDe AvattA samANI paJca tevIse joaNasae tinni a egUNavIsaibhAe joaNassa dAhiNAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavattaeNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAiregajoaNasaieNaM pavAeNaM pvddi| gaMgA mahAnaIjao pavaDaiitthaNaM mahaMegA jibbhiyA pannattA, sANaMjibhiAaddhajoaNaM AyAmeNaM cha sakosAI joaNAI vikkhaMbheNaM addhakosaM bAhalleNaM magaramuhaviuTThasaMThANasaMThiA Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/129 savvavairAmaI acchA saNhA, gaMgA mahAnaI jattha pavaDaI etthaNaM mahaMege gaMgappavAe kuMDe nAmaM kuMDe pannate saddhiM joaNAI AyAmavikkhaMbheNaM nauaMjoaNasayaM kiMcivisesAhiaMparikkheveNaM, dasa joaNAI ubveheNaM acche saNhe rayayAmayakUle samatIre vairAmayapAsANe vairatale suvaNNasubbharayayAmayavAluAe veruliamaNiphAliapaDalapaccoaDe suhoAre suhottAre nAnAmaNititthasubaddhe vaTTe aNupuvvasujAyavappagaMbhIrasIalajale saMchaNNapattabhisamuNAle bahuuppalakumuaNaliNasubhagasogaMdhiapoMDarIamahApoMDarIasayapattasahassapattasayasahassapattapapphullakesarovacie chappayamahuyaraparibhujamANakamale acchavimalapatthasalile puNNe paDihatyabhamantamacchakacchabhaanegasauNagaNamihuNapaviariyasadunnaiamarasaraNAie paasaaiie| se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vanasaNDeNaM savvao samaMtA saMpariskhite veiAvanasaMDagANaM paumANaM vaNNao bhANiavvo, tassa NaM gaMgappavAyakuMDassa tidisiM tao tisovANapaDirUvagA paM0, taMjahA-purasthimeNaMdAhiNeNaM paJcatyimemaM, tesiNaMtisovANapaDisvagANaM ayameyArUve vaNNAvAse pa0ta0-vairAmayA nemmA riTThAmayA paiTTANA veruliAmayA khaMbhA suvaNNaruppamayA phalayA lohikkhamaIo sUIo vayarAmayA saMdhI nAnAmaNimayA AlaMbaNA aalNbnnbaahaaotti| tesiNaM tisovANapaDirUvagANaM purao patteaMpatteaMtoraNA pannatA, teNaMtoraNA NANAmaNimayA nAnAmaNimaesukhaMbhesu uvaNivaThThasaMnividyA vivihamuttaMtarovaiAvivihatArAkhvovaciA IhAmiausahaturagaNaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittA khaMbhuggayavairaveiAparigayAbhirAmA vijAharajamalajualajaMtajuttAvivi anIsahassamAlaNIA rUvagasahassakaliA misamANA mibhisamANA cakkhulloaNalesA suhaphAsA sassirIaruvA ghaMTAvalicaliamaharamaNaharasarApAsAdIA, tesiNaM toraNANaM uvariMbahave aTTamaMgalagA paM0, taM0-sothie jAva paDirUvA / tesi NaM toraNANaM uvari bahave kiNhacAmarajjhayA jAva sukillacAmarajjhayA acchA saNhA ruppapaTTA vairAmayadaNDA jalayAmalagaMdhiA surammA pAsAIyA 4, tesiNaMtoraNANaM uppibahavechattAicchattApaDAgAipaDAgAghaMTAjualA cAmarajualA uppalahatyagA paumahatthagAjAva sayasahassa- pattahatthagA savvarayaNAmayA acchAjAva pddiruuvaa| tassa NaM gaMgappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe etya NaM mahaMege gaMgAdIve nAmaMdIve pannate aTTha joaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiraMgAIpaNavIsaM joaNAI parikkhevemaMdo kose Usie jalaMtAo savvavairAmae acche saNhe, se gaMegAe paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samantA saMparikkhittevaNNao bhANiabbo, gaMgAdIvassaNaM dIvassa uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte, tassa NaM bahumajhadesabhAe etya NaM mahaM gaMgAe devIe ege bhavaNe pannatte kosaM AyAmeNaM addhakosaMvikhaMbheNaMdesUNagaMcakosaMuddhaM uccatteNaMaNegakhaMbhasayasaNNiviDejAva bahumajjhadesabhAe maNipeDhiyAesayaNije, sekeNadveNaMjAvasAsae nAmadhejepa0tassaNaM gaMgappavAyakuMDassa dakhiNileNaM toraNeNaM gaMgAmahAnaI paDhA samANI uttaraddhabha-ssavAsaM ejemANI 2 sattahiM salilAsahassehiM AuremANI 2 ahe khaNDappavAyaguhAe veaddhapavvayaM dAlaittA dAhiNaddhabharahavAsa ejemANI 2 dAhiNaddhabharahavAsassa bahumajjhadesabhAgaM gaMtA purasthAbhimuhI AvattA samANI coddasahiM Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 289 salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA purathimeNaM lavaNasamudaM samappei, gaMgANaM mahAnaI pavahe cha sakosAijoaNAivikkhaMbheNaM addhakosaM ubveheNaMtayanaMtaracaNaMmAyAera parivaddhamANI 2 muhe vAsaDhi joaNAI addhajoaNaM ca vikhaMbheNaM sakosaMjoaNaM uvveheNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohiM vanasaMDehiM saMparikkhitA veiAvanasaMDavaNNao bhaanniabbo| evaM siMdhUevi neabbaMjAvatassaNaM paumaddahassa paJcasthimilleNaM toraNeNaM siMdhuAvattaNakaDe dAhiNAbhimuhI siMdhuppavAyakuMDaM siMdhuddIvo aTTho so ceva jAva ahetimisaguhAe veaddhapavvayaM dAlaittA paJcatthimAmimuhI AvattA samANA coisasalilA ahe jagaI paJcatthimeNaM lavaNasamudaM jAva samapyei, sesaMtaM cevtti| tassaNaM paumaddahassa uttarileNaM toraNeNaM rohiaMsA mahAnaI pavUDhA samANI donnichAvattare joaNasaechacha egUNavIsaibhAe joaNassa uttarAbhimuhI pavvaeNaM gatA mahayA ghaDamuhapavattieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAiregajoaNasaieNaM pavAeNaMpavaDai, rohiaMsA jaopavaDaietyaNaM mahaMegAjibhiApa0, sA gaMjibdhiAjoaNaM AyAmeNaM addhaterasajoaNaiM vikkhaMbheNaM kosaMbAhalleNaM magaramahaviudyasaMThANasaMThiA savvavairAmaI acchaa| rohiaMsA mahAnaI jahiM pavaDaI etya NaM mahaM ege rohiaMsApavAyakuNDe nAma kuNDe pannate savIsaM joaNasayaM AyAmavikhaMbheNaM tinni asIe joaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM, dasajoaNAIuvyeheNaM acche kuMDavaNNaojAva toraNA, tassaNaMrohiaMsAvavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ego rohiaMsA nAma dIve pannate solasa joaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI pannAsaMjoyaNAI parikkhevaNaM do kose Usie jalaMtAo savvarayaNAmae acche saNhe sesaMtaM ceva jAva bhavaNaM aTTho abhaanniavvotti|| ____ tassa NaM rohiaMsappavAyakuMDassa uttarilleNaM toraNeNaM rohiaMsA mahAnaI pabUDhA samANI hemavayaM vAsaM ejemANI 2 cauddasahiM salilAsahassehiM ApUremANI 2 sadAvaivaTTaveaddhapavvayaM addhajoaNeNaM asaMpattA samANI paJcatyAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaMduhA vibhayamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaiMdAlaittA paJcasthimeNaM lavaNasamudaM samappei / rohiaMsANaM pavahe addhaterasajoSaNAI vikkhaMbheNaM kosaM ubveheNaM tayanaMtaraMcaNaM mAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhamUle paNavIsaM joaNasayaM vikhaMbheNaM addhAijAiM joaNAI uvveheNaM ubho pAsiM dohi paumavaraveiAhiM dohi avanasaMDehiM sNprikkhitaa| vR. 'tassa Na mityAdi, tasya-padmadrahasya paurastyena toraNena gaGgA nAmnI mahAnadI-savaparivArabhUtacaturdazasahasranadIsampadupetatvena svatantratayA samudragAmitvena ca prakRSTA nadI, evaM sindhvAdiSvapi jJeyaM, pravyUDhA-nirgatA satI pUrvAbhimukhI paJca yojanazatAni parvatoparItyarthaH athavA Namiti prAgvat parvate gatvA gaGgAvartananAmna kUTe, atra sAmIpye saptamI vaTe gAvaH suzerate ityAdivat, gaGgAvartanakUTasyAdhastAdAvRttA satI pratyAvRtyetyarthaH, paJcayojanazatAni trayoviMzatyadhikAni trIMcaikonaviMzatibhAgAn yojanasya dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahAn yo ghaTastanmukhAdiva pravRtti-nirgamo yasya sa tathA tena, ayamarthaH-yathAghaTamukhAjalaugho niryan khubhikhubhitizabdAyamAnobalIyAMzca niryAti tathA'yamapIti, muktAvalInAM-muktAsarINAM yohArastatsaMsthitena [13] 19] Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/129 tatsaMsthAnenetyarthaH sAtirekaM yojanazataM kSudrahimavacchikharatalAdArabhya dazayojanodvedhaprapAtakuNDaM yAdvArApAtAtmAnamasyeti sAtirekayojanazatikastenatathA prapAtena-prapatajalaughena, atrakaraNe tRtIyA, prapatati-prapAtakuNDaM praapnotiityrthH| dakSiNAbhimukhagamanapaJcayojanazatAdisaGkhyAtvevam-himavadgirivyAsAtyojana 1052 kalA 12 rUpAt gaGgApravAhavyAse yojana 6kroza 1 pramite zodhite ze, 1046 kroze tupAdonaM kalApaJcakaM tatkalAdvAdazakAt zodhyaM tataH zeSAH sapta sapAdAH kalAH, gaGgApravAhaH parvatasya madhyabhAgena padmadrahAdviniryAtitenAsyA dakSiNAbhimukhagaGgApravAhonagirivyAsArddhasya gantavyatvena gaGgAvyAsono girivyAsaH yojana 1046kalAsapAdasapta7rUpo'rTIkriyatejAtaMyathoktaMyojana 523 kalA3, yadyapyatra kalAtrikaMkizcitsmadhikArddhayuktamAyAti tathA'pyalpatvAtravivakSitam __ atha jihivakAyA avasaraH-'gaGgAmahAnaI jao pavaDaI ittha Na'ityAdi, sA mahAnadI yataH sthAnAtprapatatiatrAntare mahatI ekA jihivakA praNAlAparaparyAyAprajJaptA, sANaM'ityAdi, sA jihivakA arddhayojanamAyAmena SaT sakrozAni yojanAni viSkambhena gaGgAmUlavyAsasya mAtavyatvAt arddhakrozaM bAhalyena-piNDena vivRtaM-prasAritaM yanmakaramukhaM-jalacaravizeSamukhaM tatsaMsthAnasaMsthitA viseSaNasya paranipAtaH prAgvat sarvAtmanA vajramayI ityAdi kaNThyaM / atha prapAtakuNDasvarUpamAha-'gaMgAmahAnaI ityAdi, gaGgA mahAnadI yatra prapatatiatrAntare mahadekaM gaGgAprapAtakuNDaM nAma yathArthanAmakaM kuNDaM prajJaptaM, SaSTiM yojanAnyAyAmaviSkammAbhyAM, atra karaNavibhAvanAyAM 'mUle pannAsaM joaNavitthAro 50 uvari saTTI 60' iti vizeSo'sti, zrIubhAsvAtivAcakakRtajambUdvIpasamAsasUtrAdAvapitathaiva, itthaMcakuNDasya yathArthanAmatopapattirapi bhavati, evamanyeSvapi yathAyogajJeyamiti, tathA navataM-navatyadhikaMyojanazataM kiJcidvizeSAdhikaM parikSepeNe, zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapAdAH khopjnykssetrvicaarsuutre||5|| "AyAmo vikhaMbho saddhiM kuMDassa joaNA huMti / nauasayaM kiMcUrNa parihI dasajoaNogAho // " ityucuH, tadvRttAvapi zrImalayagiripAdAstathaiva, karaNarItyA'pi tathaivAgacchati, tena prastutasUtra gambhIrArthaM bahuzrutairvicArya nAsmAdhzAM mandamedhasAM matipraveza iti, yadvA prastutasUtraM padmavaravedikAsahitakuNDaparidhivivakSayA pravRttamiti sambhAvyate, tena na doSaH, tatvaMtu kevaligamyamiti, dazayojanAnyudvedhena-uNDatvena acchaM-sphaTikavahirnirmalapradezaMzlakSNaM-lakSNapudagalaniSpAditavahipradezaM rajatAmayaM-rUpyamayaM kUlaM yasya tattathA samaMna gartAsadabhAvato viSama vIravartijalApUritaM sthAnaM yasmin tattathA, vajramayAH pASANAH bhitibandhanAya yasya tat tathA, vajramayaM talaM yasya tattathA, suvarNa-pItahema subma-rUpyavizeSaH rajataM pratItaM tanmayyo vAlukA yasmin, tattathA, vaiDUryamaNimayAni sphaTikaralasambandhipaTalamayAni pratyavataTAni-taTasamIvartayabhyunnatapradezAyasya tattathA, sukhenAvatAro-jalamadhye pravezanaM yasmin tattathAsukhenottArojalamadhyAd bahirvinirgamanaM yasmin tattathA, tataH pUrvapadavizeSaNasamAsaH, tathA nAnAmaNibhi subaddhatIrthaMyatratattathA, atbahuvrIhAvapiktAntasyaparanipAto bhAryAdidarzanAtprAkRtazailIvazAdvA, tathA vRttaM-vartulaM AnupUvyerNa-krameNa nIcainIcaistarabhAvarUpeNa suSTu-atizayenayo jAto vapraH Forp Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 291 kedArojalasthAnaMtatragambhIraM-alabdhastAdhaMjalaMyasmintattathA saMchannAni jalenAntaritAni patrabisamRNAlAni yasmintattathA, atrabisamRNAlasAhacaryAt patrANi-padminIpatrANi draSTAvyAni bisAni-kandAH mRNAlAni-padmanAlAni, bahUnAmutpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkamahApuNDarIkazatapatrasahasrapatrazatasahasrapatrANA prapullAnAM-vikasvarANAM kesaraiH-kiMjalkairupazobhitaM-bhRtaM, vizeSaNasya vyastatayA nipAtaH prAkRtatvAt, SaTapadaiH-bhramaraiH paribhujyamAnAni kamalAni upalakSaNametat kumudAdIni yasmin tattathA, acchena-svarUpataH sphaTikavat zuddhena vimalena-Agantukamalarahitena pathyena-ArogyakaraNena salilenapUrNa,tathA paDihatyA-atiprabhUtAH dezIzabdo'yaMbhramanto matsyakacchapAyatratattathA, anekazakunimithunakAnAMpravicaritaM-itastato gamanaMyatratattathA tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsaH, tathA zabdonnatikaM-unnatazabdakaMsArasAdijalacararutApekSayA madhurasvaraM ca haMsabhramarAdikUjitApekSayA evaMvidhaM nAditaM-vilapitaM yatra tattathA, atra ca yat kAnicidvizeSaNAni prastutasUtraddazyamAnAdazapikSayA vyastatayA likhitAni santi tajjIvAbhigamavApyAdivarNakasUtrasya bahusamAnagamakatayA tadanusAreNeti bodhyaM, evamanyatrApi, 'pAsAIetti, anenata 'pAsoIe darisaNijje abhiruvepaDirUve iti padacatuSTayaMgrAhyaM, tacca praagvt| athAtra padmavaravedikAdivarNanAyAha-'seNaM'ityAdi, vyaktaM, atra sukhAvatArottArI kathaM bhavata ityAha-'tassa NamityAdi, tasya gaGgAprapAtakuNDasya tridizi-dikatraye vakSyamANalakSaNe trINi sopAnapratirUpakANi prajJaptAni, etadavyAkhyA prAgvat,zeSaM vyaktaM, 'tesi Na mityAdi, vyaktaM, gatIvarNakalutyatvAt, navaraMAlambanAH-avatArottArayorAlambanahetubhUtAH avalambanabAhAvayavAH, avalambanabAhA nAma-dvayoH pArzvayoravalambanAzrayabhUtA bhittyH| "tesi NamityAdi, teSAM trisopAnapratirUpakANAM purataH pratyekaM 2 toraNAni prajJaptAni tAni toraNAni nAnAmaNimayAni nAnAmaNimayeSu stambheSu upaniviSTAni-sAmIpyena sthitAni tAnica kadAcincalAnisthAnabhraSTAnItyarthaH athavA apadapatitAni bhaveyuriti sanniviSTAni-samyag nizcalatayAapadaparihAreNacaniviSTAni, tatovizeSaNasamAsaH, vividhA-nAnAvicchittikalitA muktAH-muktAphalAni antarAzabdo'gRhItavIpso'pi sAmathyArdavIpsAM gamayati, antarAntarA oaviA-orApitAni yatra tAni tathA vividhaistArArUpaiH-tArikArUpairupacitAni, toraNeSu hi zobhArthaM tArikA nibadhyante iti pratItaM loke'pi, IhAmRgAH-vRkAH RSabhA-vRSabhAH vyAlA-bhujagAH ruravo-magavizeSAH zarabhA-aSTapadAH camarA-ATavyA gAvaH vanalatAazokAdilatA:pratItAH padmalatAH-padminyaHzeSapratItaM, etAsAMbhaktyovicchittayastAbhizcitrANi, stambhodatayA-stambhoparivartinyA vajravedikayA parigatAni-parikaritAni santi yAni abhirAmANi-abhiramaNIyAni tAni tathA, vidyAdharayoH-viziSTazaktimatpuruSavizeSayoryamalaMsamazreNIkaMyugalaM-dvandvaMtenaiva yantreNa-saJcariSNupuruSapratimAdvayarUpeNayuktAni,ArSatvAncaivaMvidhaH samAsaH, athavA prAkRtatvena tRtIyA- lopAt vidyAdharayamalayugaleneveti, zeSaM pUrvavat, arciSAM-maNiralaprabhANAM sahasrarmAlanIyAni-parivAraNIyAni rUpakasahasrakalitAnIti spaSTaM, bhRzaM-atyarthaM mAna-pramANaM yeSAM tAni tathA, 'bhibdhisamANa'tti 'bhAserbhisa' ityanena bhisAdeze prakRSTArthapratyayeca rUpasiddhi, atyarthaM dedIpyamAnAni lokane sati cakSuSo lezaH-zleSo yatra tAni Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/129 tripado bahuvrIhi, padaviparyAsaH prAkRtatvAt, zeSa subodhaM, navaraM ghaNTAvale vazena calitAyA madhuromanoharazca svaroyeSu tAni tathA, 'tesi NamityAdi, asya vyAkhyA praagvt| _ 'tesi NamityAdi, teSAM toraNAnAmupari bahavaH kRSNacAmaradhvajAH evaM nIlacAmaradhvajAdayo'pi vAcyAH, te ca sarve'pi kathaMbhUtA ityAha-acchA-AkAzasphaTikavadatinirmalAH, zlakSNapudagalaskandhanirmApitAH, rUpyamayo vajramayasya daNDasyopari paTTo yeSAM te tathA, vajramayo daNDo rUpyapaTTamadhyavartI yeSA te tathA, jalajAnAmiva jalajakusumAnAM padmAdInAmivAmalo natu kudravyagandhasammizroyogandhaH savidyateyeSAMtetayA, jalajAnAmivajalajakusumAnAM padmAdInAmivAmalona tukudravyagandhasammizroyo gandhaH savidhateyeSAM tejalajAlamagandhikAH 'ato'nekasvarA' ditIkapratyayaH, ta eva suramyAH, pAsAIA ityAdi prAgvat, 'tesi NamityAdi, asya vyAkhyA prAgvat / atha gaGgAdvIpavaktavyatAmAha- 'tassa gaGgappavAya'ityAdi, tasya gaGgAprapAtakuNDasya bahumadhyadezabhAge'tramahAneko gaGgAdevyAvAsabhUtodvIpogaGgAdvIpa iti nAmnA dvIpaHprajJaptaHmadhyalopI samAsAt sAdhuH, aSTau yojanAnyAyAmaviSkambhena sAtirekANi paJcaviMzati yojanAni parikSepeNa dvau krauzo yAvaducchrito jalAntAt-laparyantAt sarvatovartijalasya jalAnAvRtasya kSetrasya dvIpavyavahArAt, zeSa vyaktaM, seNa mityAdi, sagaGgAdvIpa ekayApAvaravedikayAekenavanakhaNDena sarvataH samantAt samparikSiptaH, varNakazcabhaNitavyojagatIpadmavaravedikAvaditi, atha tatra yadyadasti tadAha-'gaMgAdIvassa NamityAdi, gaGgAdvIpasyopari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, tasya bahumadhyadezabhAge atrAntare gaGgAyA devyA mahadekaM bhavanaM prajJaptaM, AyAmadivibhAgadikaM zayyAvarNakaparyantaM sUtraM savyAkhyAnaM zrIbhavanAnusAreNa jJeyaM, atha nAmAnvartha pRcchati- se keNaTeNa'mityAdi, vyaktaM, atha gaGgA yathA yatra samupasarpatitathA''ha-" . . 'tassa Na'mityAdi, tasya gaGgAprapAtakuNDasya dAkSiNAtyena toraNena pravyUDhA-nirgatA satI gaGgAmahAnadI uttarArddhabharatavarSa iyatI2-gacchantI ra saptabhiH salilAnAM-nadInAMsahanairApUryamANA 2-bhriyamANA adhaH khaNDaprapAtaguhAyA vaitADhyaparvataM dArayitvA-mitvA dakSiNArddhabharataM varSa iyatI 2 dakSiNArddhabharatavarSasya bahumadhyadezamAgaM gatvA pUrvAbhimukhI AvRttA satI caturdazabhiH salilAsahasra samagrA-saMpUrNA ApUryamANA ityarthaH adhobhAge jagatIjambUdvIpaprAkAraM dArayitvA pUrveNa lavaNasamudraMsamupasarpati-avataratItyarthaH, athAsyAeva pravahamukhayoH pRthutvodavedhIdarzayati, gaGgA mahAnadI pravahe yataH sthAnAt nadI voDhuM pravartate sapravahaH padmadrahAttoraNAtrirgama ityarthaH, tatra SaT sakrozAni yojanAni viSkambhena, tathA krozArddhamudvedhena, mahAnadInAM sarvatrodvedhasya svavyAsapaJcAzattamabhAgarUpatvAt, astItizeSaH / tadanantara mitipadmadahatoraNIyavyAsAdanantaraM etena yAvat kSetrasavyAso'nuvRttastA-vatakSetrAdanantaraM gaGgAprapAtakuNDanirgamAdananataramityarthaH, etena ca yo'nyatra pravahazabdena makaramukha- praNAlanirgamaH prapAtakuNDanirgamo vA'bhihitaH sa neti, zrIsamavAyAGgavRttI zrImalayagiripAdaizca bRhatkSetrasamAsavRttau padmadahatoraNanirgamaparatvenaiva vyAkhyAnAt, evamudvedhe'pijJeyaM,mAtrayA2-krameNa 2 pratiyojanasamuditayorubhayoH pArzvayordhanurdaza kavRddhayA pratipArzva dhanuHpaJcakavRdhetyartha parivarddhamAnA 2 mukhe-samudrapraveze dvASaSTiM yojanAni arddhayojanaM caviSkambhena,pravahamAnAnmukhamAnasya dazaguNatvAt, sakrozaMyojanamudvedena sArddhadvASa Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vakSaskAraH-4 293 STiyojanapramANamukhavyAsasya paJcAzattamabhAge etAvata eva lAbhAt, ubhayoH pArzvayoH dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM vanakhaNDAbhyAMca samparikSiptA gaGgetyarthaH,pratiyojanAdhanurdazakavRddhistveyam mukhavyAsAt pravahavyAse'panIte'vaziSTe dhanUrUpe kRte saridAyAmena bhakte labdhaM iSTapradezagatayojasaGkhyayA guNyate yAvat syAttAvatyubhayapArzvayovRddhirvAcyA, tathAhi-gaGgAyAH pravahe vyAsaH yojana 6kroza 1 mukhe tuyojana 62 kroza 2, tatra mukhavyAsAtpravahavyAse'panIte jAtaM yojana 56 kroza 1, yojanAnAM ca krozakaraNAya catubhirguNane uparitanaikakrozaprakSepe ca jAtaH 225 kroze ca dhanuSAM sahasradvayamiti sahasradvayena guNyante jAtAni dhaSi 450000, tataH paJcacatvAriMzatA sahasra jyante labdhAni 10 dhanUMSi ekena guNyante jAtAni 10,etAvatI ca samuditayorubhayoH pArzvayoH pravahAdekasmin yojane gate jalavRddhiH, atha mUlAdhojanadvayAnte yadA vRddhiAtumiSyatetadA dazadhanUrSidvikena guNyantejAtAni20 etAvatIpravahAdubhayapArzvayoja nadvikAnte vRddhiH syAt, asyAzcA. 10, etadAvatyekapArve vRddhi, evaM sarvatra bhAvyaM / athagaNAyAmAdInyanyatrAvatArayati-'evaM siMdhu ityAdi, evaM sindhyAapisvarUpaM netavyaM yAvattasyapadmadrahasya pAzcAtyena toraNena sindhumahAnadI nirgatA satI pazcimAbhimukhI paJcayojanazatAni parvatena gatvA sindhvAvartanakUTe AvRttA satI paJcayojanazatAni trayoviMzatyadhikAni trIMzcaikona-viMzatibhAgAn dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA mahatA ghaTamukhapravRttikena yAvatprapAtena prapatati, sindhumahAnadI yataH prapatati atra mahatI jihnikA vAcyA, sindhumahAnadI yatra prapatati tatra sindhupra- pAtakuNDaM vAcyaM, tanmadhye sindhudvIpo vAcyo'rtha sa eva yathA gaGgAdvIpapramANi gaGgAdvIpavarNAbhAnipAni tathA sindhudvIpapramANi sindhudvIpavarNAmAni padmAni sindhudvIpa ityucyate, atra yAvatparyantaM sUtraM vAcyaM tathAha yAvadadhastamisraguhAyA ityAdi, atra yAvatkaraNAdidaM-'tassa NaM sindhuppavAyakuMDassa dakkhiNilleNaMtoraNeNaM sindhumahAnaIpavUDhAsamANI uttaraddhabharahavAsaM ejjemANI 2 sasilAsahassehiM ApUremANI 2' iti saMgrahaH, adhastaminaguhAyA vaitADhayaparvataMdArayitvA 'dezadarzanAddezasmaraNa miti 'dAhiNaddhabharahavAsassa bahumajjhadesabhAgaM gaMtA' iti padAni bodhyAni, pazcimAbhimukhI AvRtA satI caturdazabhi salilAsahasaiH samagrA-pUrNAjagatImadhodArayitvA pazcimAyAM lavaNasamudraMsamupasarpati, zeSaM-uktAtiriktaM pravahamukhamAnAdi tadeva-gaGgAmAnasamAnameva jJeyam, atha padmadrahanirgatatRtIyanadIsvarUpamAha- "tassa NaM0 vyaktaM navaraM dve SaTasaptatyadhike yojanazateSaTca ekonaviMzatibhAgAnyojanasya etAvatI bhuvaM uttarAbhimukhI-haimavatakSetrAbhimukhI parvatena gatvA, atropapatti-himavadavyA-sAdrahavyAse'panItezeSahimavadavyAse'rkIkRte etAvata eva lAbhAt, nanu gaGgAyAM dakSiNAbhimukhaM girigamanaM paJcayojanazatAni 23 yojanAni kalAtrikaM ca samadhikamiti, asyAstu SaTsaptatyadhike dvezate SaTca kalAH kimityetAvadantaraM?, gaGgAyAH girimadhyavarttinApurvadikatoraNena nirgatAyAH paJcazatayojanapUrvAbhimukhagamanAnantaraM dakSiNAdiggAminyAH svavyAsarahitagirivyAsA-rddhagAmitvaM, evaM sindhvA api paJcazatayojanapazcimAbhimukhagamanAdanu, asyAstu uttaradikatoraNena nirgatAyAH uttaragAminyAdrahavyAsazuddhagirivyAsArddhagAmitvamiti bhedH| Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 3/129 athAsyA jihivakAmAha-'rohiaM'ityAdi, vyaktaM, navaraM AyAme yojanaviSkambhamAne'rddhatrayodazAni yojanAni-sArddhadvAdazayojanAni bAhalye krozaM, gaGgAjihivakAyA asyA dvigunntvaat| atha kuNDasvarUpamAha-rohiaMsA ityAdi, prAyaHprakaTArthaM, paramAyAmaviSkammayoviMza tyadhikaM, gaGgAprapAtakuNDAdasya dviguNatvAt, athAtra dvIpamAha-'tassaNa mityAdi, prakaTAyeM, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vudhai rohiaMsAdIve 2' ityAdyabhilApena jJeyaH, sampratyasyA yena toraNena nirgamoyasya ca kSetrasyasparzanAyAvAMzcanadIparivAroyatrasa saMkramastathA''ha-tassaNa'mityAdi, tasya-rohitAMzAprapAtakuNDasya auttarAheNa toraNena rohitAMzA mahAnadI pravyUDhA-nirgatA satI haimavataM varSa iyatI 2-gacchantI 2 caturdazabhiH salilAsahauH ApUryamANA 2 zabdApAtinAmAnaM vRttavaitAdyaparvataM arddhayojanenAsamprAptA satI pazcimAbhimukhI AvRttA satI haimavantaM varSa dvidhA vibhajantI 2 aSTAviMzatyA salilAsahanaiH samagrA-paripUrNA jagatIM adho dArayitvA pazcimAyAM lavaNasamudraM pravizati, asyA eva mUlavistArAdyAha 'rohiaMsA NamityAdi, rohitAMzA pravahe-mUle'rddhatrayodazAni yojanAni viSkambhena, prAcyakSetranadIto dviguNavistArakatvAt,krozamudvedhenapravahavyAsapaJcAzattamabhAgarUpatvAt, tadanantaraM mAtrayA 2-krameNa 2 pratiyojanaM samuditayorubhayoH pArzvayordhanurviMzatyA vRddhayA pratipArzva dhanurdazakavRdhyetyarthaH parivarddhamAnA 2 mukhamUle-samudrapraveze paMcaviMzataM yojanazataM viSkambhena, pravahavyAsAzaguNatvAt, arddhatRtIyAni yojanAni udvedhena mukhavyAsapaJcAzattamabhAgarUpatvAt, zeSaM prAgvat / atha himavati kUTAnyAha mU. (130) culahimavaMte gaMbhaMte ! vAsaharapabbae kai kUDA paM0?, goya0! ikkArasa kUr3A paM0, taM0-siddhAyayaNakUDe 1 culahimavantakUDe 2 bharahakUDe 3 ilAdevIkUDe 4 gaMgAdevIkUDe 5 sirikUDe 6 rohiaMsakUDe 7 sindhudevIkUDe 8 suradevIkUDe 9 hemavayakUDe 10 vesamaNakUDe 11 kahi NaM bhaMte ! cullahimavante vAsaharapavvae siddhAyayaNakUDe nAmaM kUDe paM0 ?, goamA! puracchimalavaNasamudassa paJcasthimeNaM cullahimavaMtakUDassa purathimeNaM etya NaM siddhAyayaNakUDe nAmaM kUDe pannatte, paMca joaNasayAI uddhaM uccatteNaM mUle paMca joaNasayAI vikhaMbheNaM majhe tinni a pannattare joaNasae vikkhaMbheNaM uppiM addhAije joaNasae vikkhaMbheNaM mUle egaMjoaNasahassaM paMca ya egAsIe joaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM majjhe egaM joaNasahassaM egaM ca chalasIaMjoaNasayaM kiMcivisesUNaM parikkheveNaM upiM sattaikkAnauejoaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM, mUle vicchiNNe majjhe saMkhaithaathae uppiMtaNue gopucchasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche / seNaMegAepaumavaraveiAeegeNa yavanasaMDeNaMsavvaosamaMtA saMparikkhitte siddhAyayaNassa kUDassaNaM uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge pa0 jAva tassaNaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege siddhAyayaNe pa0 pannAsaM joaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joaNAI vikhaMbheNaM chattIsaM joaNAI uddhaM uccatteNaM jAva jinapaDimAvaNNao bhA0 kahi NaM bhaMte ! cullahimavaMte vAsaharapavvae cullahimavaMtakUDe nAmaM kUDe pannate?, go0 ! bharahakUDassa purathimeNaM siddhAyayaNakUDassa paccatthimeNaM, ettha NaM cullahimavaMte vAsaharapavyae cullahimavaMtakUr3e nAma kUr3e pannatte, evaM jo ceva siddhAyayaNakUDassa uccattavikkhaMbhaparikkhevo Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 295 jAva bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajhadesabhAe etya NaM mahaM ege pAsAyavaDeMsae pannate bAsaddhiM joaNAI addhajoaNaM ca uccatteNaM ikkatIsaM joaNAI kosaMca vikkhaMbheNaM abbhuggayamUsiapahasie viva vivihamaNirayaNabhatticitte vAuddhaavijayavejayaMtIpaDAgacchattAicchattakalie tuMge gaganatalamamilaMghamANasihare jAlaMtararayaNapaMjarummIlieba maNirayaNathUbhiAe viasiasayavattapuMDarIatilayarayaNaddhacaMdacitte nAnAmaNimayadAmAlakie aMto bahiM ca saNhavaharatavaNijaruilavAlugApatthaDe suhaphAse sassirIaruve pAsAIe jAva pddilve| tassaNaM pAsAyavaDeMsagassa aMtobahusamaramaNije bhUmibhAge paM0 jAvasIhAsanaMsaparivAra, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai culahimaMtakUDe 2?, go0 ! culahimavaMte nAmaM deve mahiddhIe jAva parivasai,kahiNaM bhaMte! cullahimavaMtagirikumArassa devassa culahimavaMtA nAmaMrAyahANI paM0go0! cullahimavaMtakUDassa dakkhiNeNaM tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vIIvaittA annaMjambuddIvaMra dakkhiNeNaM bArasa joaNasahassAiM ogAhittA itya NaM cullahimavaMtassa girikumArassa devassa cullahimavaMtA nAmarAyahANI paM0, jayaNasahassAiMAyAmavikkhaMbheNaM, evaM vijayarAyahANIsarisA bhaanniabbaa|evN avasesANavi kUDANaM vattavvayA neavvA, AyAmavikhaMbhaparikkhevapAsAyadevayAo sIhAsaNaparivAro aTTho adevANa ya devINa ya rAyahANIo neavvAo, causu devA cullahimavaMta 1 bharaha 2 hemavaya 3 vesamaNakUDesu 4, sesesu devyaao| se keNaDeNaM bhaMte ! evaM vuccai cullahimavaMte vAsaharapavvae ? 2, go0 ! mahAhimavaMtavAsaharapabvayaM paNihAya AyAmucatuvvehavikkhaMbhaparikkhevaM paDucca IsiM khuDatarAe ceva hassatarAe ceva nIatarAe caiva, cullahimavaMte a itya deve mahiddhIe jAva paliovamaTTiie parivasai,se eeNaDeNaM go0 evaM vucchai--culahimavaMte vAsaharapavvae 2, aduttaraMcaNaMgo0! cullahimavaMtassa sAsae nAmadheje pannatte jaMna kayAi nAsi / vR.'cullahimavaMte Na mityAdi, vyaktaM, navaraM siddhayatanakUTaM kSullahimavadirikumAradevakUTa bharatAdhipadevakUTaM, ilAdevIsurAdevIkUTe tu SaTpaJcAzadadikakumArI devIvargamadhyagatadevakUTe, gaGgAdevIkUTaM zrIdevIkUTarohitAMzAdevIkUTaM sindhudevIkUTahaimavatavarSezasurakUTavaizramaNalokapAlakUTaM atha teSAmevasthAnAdisvarUpamAha-'kahiNamityAdi, kva bhadaMta! kSullahimavarSadharaparvate siddhAyatanakUTaMnAma kUTaM prajJaptaM?, 'gautametyAdinirvacanasUtraMvyaktaM, navaraMpaJcayojanazatAnyuccatvena mUle paJcayojanazatAni viSkambhena madhye trINica yojanazatAni paJcasaptatAni-paJcasaptatyadhikAni viSkambhena upari arddhatRtayAni yojanazatAni viSkambhena mUle ekaM yojanasahasraM paJca ekAzItyadhikAniyojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni kiMcidadhikAnItyarthaH, madhye ekaMyojanasahasraM ekaM SaDazItyadhika yojanazataM kiMcidvizeSonaM kiMcidUnamityarthaH, ayaM bhAvaH-ekaM sahasramekaM zataM paJcAzItiryojanAni pUrNAni zeSaM ca krozatrikaM dhanuSAmaSTazatAni trayoviMzatyadhikAni iti kiMcitSaDazItitamaM yojanaM vivakSitamiti, tathA upari sapta yojanazatAni ekanavatyadhikAni kiMcidUnAni parikSepeNa, atrApyayaM bhAvaH-sapta zatAni navatiryojanAni pUrNAni, zeSaMkrozadvikaM dhanuSAM sapta zatAni paMcaviMzatyadhikAnIti kiMcidvizeSonaM ekanavatitamaM yojanaM vivakSitaM, parikSepeNeti sarvatra grAhya, zeSaM spaSTaM // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/130 __ athAtra padmavaravedikAdyAha- 'se 'mityAdi prakaTaM, atra yadasti tatkathanAyopakramate-siddhAyayaNa'mityAdi, nigada-siddhaM, navaraM prathamayAvatpadena vaitADhayagatasiddhAyatanakUTasyevAtravarNako grAhyaH, dvitIyena tadaga-tasiddhAyatanAdivarNaka iti||athaatraiv kSudrahimavadirikUTavaktavyamAha-kvabhadanta! kSudrahimavati varSadharaparvate kSudrahimavatkUTaM nAma kUTaM prajJaptam?, 'gautame tyAdi uttarasUtraM prAgvat, navaraM evaM jo ceve'tyAdi atidezasUtre 'eva'mityuktaprakAreNa ya eva siddhAyatanakUTa- syocatvaviSkambhAbhyAM yukta- parikSepaH uccatvaviSkambhaparikSepaH, madhyapadalopI samAsaH, sa eva ihApi himavatakUTe bodhya ityarthaH, idaM ca vacanaM upalakSaNabhUtaM tena padmavaravedikAdivarNanaM samabhUmibhAga- varNanaM ca jJeyaM, kiyatparyantamityAha-- yAvabahusamaramaNIyasyabhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgeatrAntaremahAnekaHprAsAdAvataMsakaH prajJaptaH, prAsAdAnAM-AyAmAdviguNocchritavAstuvizeSANAmavataMsaka ik-zekharaka ivaprAsAdAvataMsakaH pradhAnaprAsAda ityarthaH, sa ca prAsAdo dvASaSTiM yojanAnyaddhayojanaMca uccatvena ekatriMzad yojanAnikrosaMcaviSkambhena samacaturasratvAdasyAyAmacintA sUtrakRtAna kRtA, tatra heturvaitADhayakUTagataprAsAdAdhikAre nirUpita iti tato jJeyaH, kIza ityAha-abhyudagatA-Abhimukhyena sarvato vinirgatA utsRtA-prabalatayA sarvAsudikSuprasRtAyadvAabhre-AkAzeudagatA utsRtA-prabalatayA sarvatastiryaprasRtAevaMvidhAyAprabhA tayAsitaiva-baddha ivatiSThatIti gamyate, anyathA kathamiva so'tyuccairnirAlambastiSThatIti bhAvaH, atra hi utprekSayA idaM sUcitaM bhavati-Urdhvamadhastiryak AyatatayA yAH prAsAdaprabhAstAH kila rajjavastAbhirbaddha iti, yadivA prabalazvetaprabhApaTalatayA grahasita iva-prakarSeNa hasita iveti, vividhA-anekaprakArA ye maNayo ratnAni ca, maNiralayorbhedazcAtra prAgvat, teSAM bhaktibhiH-vicchittimizcitro-nAnArUpa AzcaryavAn vA, vAtodbhUtAvAyukampitA vijayaH abhyudayastasaMsUcikA vaijayantInAmnyoyAH patAkAH athavA vijayA iti vaijayantInAMpAzavakaNikAucyantetapradhAnA vaijayanyaH-patAkAstAeva vijayavarjitAvaijayantyaH chatrAticchatrANi-uparyuparisthitAnyAtapatrANi taiH kalitaH tuGga uccaistvena saarddhdvaassssttiyojnprmaanntvaat| ata eva gaganatalamabhilaGadhayad-anulikhacchikharaMyasya sa tathA, jAlAni-jAlakAni gRhabhittiSu loke yAni pratItAni tadantareSu viziSTazobhAnimittaM ratnAni racanA vA yasmin sa tathA, sUtre cAtra vibhaktilopaH prAkRtatvAt, paJjarAdunmIlita iva-bahiSkRta iva, yathA kimapi vastuvaMzAdimayapracchAdanavizeSAdahi kRtamatyantamavinaSTacchAyaM bhavati evaMso'piprAsAdAvataMsaka iti bhAvaH,athavA jAlAntaragataralaparai-ralasamudAyavizeSaiH unmIlita iva unmiSitalocana ivetyarthaH, mANakanakamayastUpikAka iti pratItaM, vikasitAni-vikasvarANi zatapatrANi puNDarIkANi ca kamalavizeSAHdvArAdiSu taizcitro-nAnArUpaAzcaryavAnavA, nAnAmaNimayadAmAlakR ta iti vyaktaM, antarbahizca zlakSNo-masRNaH snigdha ityarthaH, tapanIyasya-raktasuvarNasya rucirA yAvAlukA-kaNikAstAsAprastaTa:-prataraH pAGgaNeSu yasayasatathA,zeSapUrvavat, tassaNa mityAdi, vyaktaM, athAsya nAmAnvartha vyAcikhyAsurAha 'sekeNaTeNa mityAdi, atha kenArthena bhadanta! evamucyate kSudrahimavatkUTaM 2?, gautama! Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -4 297 kSudrahimavannAmA devo maharddhiko yAvat atraparivasatitena 'kSudrahimavantakUTa miti kSudrahimavatkUTa, atra ca sUtre'dRSTamapi se teNaDDeNaM cullahimavaMtakUDe 2' ityetadrUpaM sUtraM bodhyaM, anvarthopapattizcAtra dakSiNArddhabharatakUTasyeva jnyeyeti|athaasy rAjadhAnivaktavyamAha-'kahiNa'mityAdi, uttAnArthaM, kSullahimavatI kSudrahimavatI vA rAjadhAnI 'eva mityuktaprakAreNa yathaucityeneti, evamitikSudrahimavatakUTanyAyenAvazeSANAmapi bharatakUTAdInAM vaktavyatA netavyA, AyAma-viSkambhaparikSepAH atropalakSaNAduccatvamapi tathA prAsAdAstathaiva, devatAH atra devatAzabdo devajAti-vAcI tena bharatAdayo devA ilAdevIpramukhA devyazcatato dvandvetAH, tathA siMhAsanaM parivAro'rthazca svasvanAmasambandhI tathA devAnAM devInAM ca rAjadhAnyo netavyA iti, caturpu kSullahimavadAdikUTeSu devA adhipAH zeSeSu devatA--devyaH, tatra ilAdevIsurAdevyau SaTapaJcAzaddikakumArIgaNAntarvatinyau jheye eSAMca kUTAnAMvyavasthA pUrva2 parvasyAmuttaramuttaramaparasyAmiti, athAsya kSudrahimavatvekAraNamAha 'sekeNatuNamityAdi, atha kenArthena bhadanta! evamucyate-kSullahimavadvarSadharaparvataH 2?, gautama! mahAhimavadvarSadharaparvataMpraNidhAya pratItyAzrityetyarthaH AyAmoccatvodvedhaviSkambhaparikSepaM, atrasamAhAradvandvastena sUtre ekavacanaM,pratItya-apekSya ISakSudratarakaeva-laghutarakaeva yathAsambhavaM yojanAyA vidheyatvenAyAmAdhapekSayA hasvataraka evodvedhApekSayA nIcataraka evoccatvApekSayA, anyacca kSudrahimavAzcAtra devo maharddhiko yAvatpalyopamasthitikaH parivasati, zeSaM praagvt| athAnena varSadhareNa vibhaktasya haimavatakSetrasya vaktavyamAha mU. (131) kahiNaM bhaMte! jambuddIve dIve hemavae nAmavAse paM0?, go0! mahAhimavantassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa uttareNaM purasthimalavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamudassa purathimeNaM etya NaM jaMbuddIve dIve hemavae nAmaM vAse pa01 -pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe paliaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puDhe parusthimillAe koDIe purathimilaM lavaNasamudaM puDhe, paJcasthimillAekoDIe paccatyimilaM lavaNasamudaM puDhe, donni joaNasahassAI egaM ca paMcutaraM joaNasayaM paMca ya egUNavIsaibhAe joaNassa vikkhaMbheNaM / tassa bAhA purathimapaJcatthimeNaM chajjoaNasahassAI satta ya paNavaNNe joaNasae tinni a egUNavIsaibhAe joaNassa AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhao lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTThA paccasthimillAe jAva puTThA sattatIsaM joaNasahassAI chacca caukttare joaNasae solasa ya egUNavIsaibhAe joaNassa kiMcivisesUNe aayaamennN| tassa ghaNuM dAhiNeNaM advatIsaMjoaNasahassAI sattaya cattAle joaNasae dasa ya egUNavIsaibhAe joaNassa parikkheveNaM, hemavayassa NaM bhaMte ! vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoAre pannate? go0 ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge pa0 evaM taiasamANubhAvo neabyoti| vR. 'kahi NamityAdi, kva bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe haimavataM nAma varSa prajJaptam ?, gautama! mahAhimavato varSadharaparvatasya 'dakkhiNeNe'tyAdi, vyaktaM, atrAntare jambUdvIpe dvIpe haimavatanAma varSaprajJaptamityAdisarvaprAgvat, navaraMpalyaGkasaMsthAnasaMsthitaMAyatacaturasratvAt, tathA dveyojanasahalaM ekaM ca paJcottaraM yojanazataM paJca caikonaviMzatibhAgAn yojanasya yAvadviSkambhena, kSudrahimavadigariviSkambhAdasya dviguNaviSkambha ityarthaH, athAsya bAhAdyAha Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/131 'tassa bAhA' ityAdi, vyaktaM, 'tassa jIvAuttareNa mityAdi, prAgvat, saptatriMzayojanasahasrANiSaTcatuHsaptatAni yojanazatAniSoDazakalAH kiMcidUnAAyAmeneti, tassa dhanu'mityAdi, tasya dhanuHpRSThamaSTatriMzadayojanasahanANi saptaca catvAriMzAni-catvAriMzadadhikAni yojanazatAni zaca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNeti, atha kIzamasya svarUpamityAha "hemavayassa NamityAdi, vyAkhyAtaprAya, navaraM "eva'miti uktaprakAreNa tRtIyasamAsuSaNaduSSamArakastasyAnubhAvaH-svabhAH svarUpamitiyAvat netavyaH-smRtipathaM prApaNaIya ityrthH| athAtra kSetravibhAgakArigirisvarUpaM nirdizati mU. (132) kahiNaMbhaMte! hemavae vAse saddAvaI nAmaMvaTTaveaddhapaJcae pa0go0! rohiAe mahAnaIe paJcacchimeNaM rohiaMsAe mahAnaIe purasthimeNaM hemavayavAsassa bahumajjhadesabhAe, ettha NaMsaddAvaInAmaMvaTTaveaddhapabbae pa0, egaMjoaNasahassaM uddhaM uccatteNaM addhAijAIjoaNasayAI uvveheNaM savvatthasame pallagasaMThANasaMThie egaM joaNasa0 AyAmavikkhaMbheNaM tinni joaNasa egaMca bAvaTThajoaNasayaM kiMcivisesAhiaMparikkheveNaM pannatte, savvarayaNAmae acche| se NaM egAe paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, veiAvanasaMDavaNNaobhANiavyo, saddAvaissaNaMvaTTaveaddhapavvayassa uvariMbahusamaramaNije bhUmibhAge pannatte, tassaNaMbahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaMege pAsAyavaDeMsae pannate bAvaDiMjoaNAiMaddhajoyaNaMca uddhaM uccatteNaMiktIsaM joaNAiMkosaMcaAyAmavikhaMbheNaM jAva sIhAsaNaM sprivaarN| se keNaDeNaM bhaMte! evaM vubai sadAvaI vaTTaveyaddhapavyae? 2, goamA! sadAvaivaTTaveaddhapavvae NaMkhuddA khuddiAsu vAvIsu jAva bilapaMtiAsu bahave uppalAI paumAI saddAvaippamAiMsadAvaivaNNAiMsaddAvartivaNNAbhAiMsaddAvaI aitya deve mahiddhIe jAva mahAnubhAve paliovamaThiie parivasaitti, se NaM tattha cauNhaM sAmAniasAhassINaM jAva rAyahANI maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM annAmi jambuddIve diive| vR. 'kahi NaM bhaMte ityAdi, kva bhadanta ! hemavatavarSe zabdApatInAmnA vRttavaitADhyaparvataH prajJaptaH, vaitADhyAnvarthastu prAguktaH, asau ca vRttAkAro na bharatAdikSetravartivaitADhayaparvatavat pUrvAparAyatastena vRttavaitADhaya ityucyate, ata eva etatkRtaH kSetravibhAgaH pUrvato'paratazca bhavati, yathA pUrvahaimavatamaparahaimavatamiti, Aha-paJcakalAdhikaikaviMzatizatayojanapramANavistArasya haimavatasya madhyavartIyojanasahanamAna eSa girikataM kSetraM dvidhAvibhajati?,ucyate, prastutakSetravyAso hi ubhayoH pArzvayoH rohitArohitAMzAbhyAM nadIbhyAM ruddhaH madhyatastvanena, atha nadIruddhakSetraM vayitvA'vaziSTakSetramasaudvidhA karotItyasminnanvarthavatI vaitADhayazabdapravRttiriti, evaM zeSeSvapi vRttavaitAyeSu svasvakSetrasvasvanadInAmabhilApena bhAvyaM, digvibhAganiyamanaM sulabhamiti na vyAkhyAyate, ekaM yojanasahanamUrboccatvena arddhatRtIyAni yojanazatAnyudvedhena sarvatra samaHtulyo'dhomadhyordhvadezeSu sahasrasahanavistArakatvAt, ataevapalyaGkasaMsthAnasaMsthitaH, palyaRzcalalATadezaprasiddho vaMzadalena nirmApito dhAnyAdhArakoSThakaH, ekaMyojanasahanamAyAmaviSkambhAbhyAM trINiyojanasahasrANi ekaMca dvASaSTayadhikaMyojanazataM kiJcidvizeSeNa karaNavazAdAgatena sUtrAniddiSTena rAzinAadhikaMparikSepeNa prajJapta, sarvAtmanA ratnamayaH, kaicana rajatamayAnvRttavaitADhayAnAhuH Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -4 299 paraM teSAmanena granthena saha viruddhatvamiti / athAtra padmavaravedikAdyAha 'seNa'mityAdi, vyaktaM, 'saddAvaissaNa mityAdi, vyaktaM ||ath nAmA) nirUpayannAha'se keNaTeNaM bhaMte !' ityAdi, prAguktaRSabhakUTaprakaraNavad vyAkhyeyaM, navaraM RSabhakUTaprakaraNe RSabhakUTaprabhaiH RSabhakUTavaNairutpalAdibhiRSabhakUTanAmaniruktirdarzitA atratuzabdApAtiprabhaiH zabdApAtivaNe utpalAdibhiH zabdApAtivRttavaitADhayanAmaniruktardraSTavyA, zabdApAtI cAtra devo maharddhiko yAvanmahAnubhAvaH palyopamasthitikaH parivasati, atha zabdApAtidevameva vizinaSTi se NaM tattha ityAdi, sa-zabdApAtI devastatra-prastutagirau caturNAM sAmAnikasahasrANAM yAvatpadAt vijayadevavarNakasUtra sarvamapi jJeyaM vyAkhyeyaM ca, kiyatparyantamityAha-rAjadhAnI mandarasya dakSiNasyAmanyasminjambUdvIpe dvIpeiti, jmbuudviipprjnyptyaadshessuettsuutrdhsstto'pi paliovamaThiI parivasatI'tyayaM sUtrAdezaH pUrvasUtre yadyojitastadbahuSu vijayadevaprakaraNAdisUtreSvitthameva 6STatvAt, bahugranthasAmmatyena kvacidAdarzavaiguNyamudAvyAnyathAyojanaMbahuzrutasammatamevAstiityalaM vistareNa, nanu asya zabdApAtivRttavaitADhayasya kSetravicArAdigrantheSu adhipaH svAtinAmA uktaH tatkathaM na taiH saha virodhaH?, ucyate, nAmAntaraM matAntaraM vA / atha haimavatavarSasya nAmArthaM pRcchati mU. (133) se keNadveNaM bhaMte! evaM vuccai hemavae vAse 21, goamA! culahimavaMtamahAhimavaMtehiM vAsaharapabvaehiM duhao samavagUDhe nicaM hemaMdalaira-tAnicaM hemaM pagAsai hemavae aitya deve mahiddhIe paliovamaTTiie parivasai, se teNaTTeNaM goamA evaM vucai hemavae vAse 2 7. 'se keNaTeNaM' ityAdi, atha kenArthena bhagavanevamucyate-hemavataM varSa haimavataM varSamiti gautama! kSudrahimavanmahAhimavadyAMvarSadharaparvatAbhyAMdvighAto-dakSiNottarapArzvayoH samavagADhaM saMzliSTaM tato himavatoridaM haimavataM, ayaM bhAvaH-kSudrahimavato mahAhimavatazcApAntarAle tat kSetraM, tato dvAbhyAmapi tAbhyAM yathAkramamubhayordakSiNottarapArzvayoH kRtasImAkamiti bhavati tayoH sambandhi yadivA nityaM-kAlatraye'pi hema-suvarNaM dadAti AsanapradAnAdinA prayacchati, ko'rthaH ? - ____tatratyayugmimanuSyANAmupavezanAdyupabhoge hemamayAH zilApaTTakA upayujyante, tata upacAreNa dadAtItyuktaM, nityaM hema-prakAzayati, tato hema nityayogiprazasyaM vA'syAstIti hemavat hemavadeva haimavatam, prajJAderAkRtigaNatayA 'prajJAdibhyaH' iti svArthe'N pratyayaH, haimavatazcAtradevo maharddhikaH palyopamasthitikaH parivasati, tena tadyogabaibhavatamiti vyapadizyate, haimavato devaH svAmitvenAsyAstItyabhrAditvAdapratyaye vaa| athAsyaivottarataH sImAkArI yo varSadharagiristaM vivakSurAha - mU. (134) kahi NaM bhaMte ! jambuddIve 2 mahAhimavaMte nAmaM vAsaharapabbae paM0?, go0 ! harivAsassa dAhiNeNaM hemavayassa vAsassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paJcasthimeNaM paJcatthimalavaNasamuddasa purathimeNaM, ettha NaM jambuddIve dIve mahAhimavaMte nAmaM vAsaharapavvae pannate __-pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe paliyaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puDhe paruthimilAekoDIejAvapuDhe paJcathimilAekoDIe paJcasthimillaM lavaNasamudaMpuDhe dojoaNasayAI uddhaM uccatteNaM pannAsaMjoaNAI uvveheNaM cattAri joaNasahassAiMdonni adasuttare joaNasae dasa ya egaNakIsaibhAe joaNassa vikkhaMbheNaM tassa bAhApurasthimapaJcatthimeNaM navajoaNasahassAI donni achAvattare joaNasae nava ya egUNavIsaibhAe joaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM, tassa Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 4 / 134 jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudda puTThA puratthimillAe koDIe puratthimillaM lavaNasamudda puTThA paJcatthimillAe jAva puTThA tevaNNaM joaNasahasasAiM nava ya egatIse joaNasae chacca egUNavIsaibhA joaNassa kiMcivisesAhie AyAmeNaM / tassa dhanuM dAhiNeNaM sattAvannaM joaNasahassAiM donni a tenaue joaNasae dasa ya egUNavIsaibhAe jo aNassa parikkhaveNaM, ruagasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohi a vanasaMDehiM saMparikkhitte / mahAhimavantassa NaM vAsaharapavvayassa upiM bahusamaramaNije bhUmibhAge pannatte, jAva nAnAvihapazcavaNNehiM maNIhi ataNehi auvasobhie . jAva AsayaMti sayaMti ya / vR. 'kahiNaM bhaMte' ityAdi, sarvaM prAgvat, navaraM dve yojanazate uccatvena kSudrahimavadvarSadharato dviguNoccatvAt paJcAzadyojanAnyudvedhena - bhUpraviSTatvena, meruvarjasamayakSetragirINA svoccatvacaturthAMzenodvedhatvAt, catvAri yojanasahasrANi dve ca yojanazate dazottare daza ca yojanaikonaviMzatibhAgAn viSkambhena haimavata kSetrato dviguNatvAt, athAsya bAhAdisUtramAha 'tassa' tti, sUtratrayamapi vyaktaM, prAyaH prAgvyAkhyAtasUtrasadRzagamakatvAt, navaraM atrAsya sarvaratnamayatvamuktaM, bRhatkSetravicArAdau tu pItasvarNamayatvamiti tena matAntaramavaseyam, anenaiva matAntarAbhiprAyeNa jambUdvIpapaTTAdAvasya pItavarNatvaM dRzyate, athAsya svarUpAvirbhAvanAyAha'mahAhimavantassa Na' mityAdi, sarvaM jagatIpadmavaravedikAvanakhaNDavarNakavad grAhyaM / samprati atra hradasvarUpamAha mU. (135) mahAhimavaMtassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM ege mahApaumaddahe nAmaM dahe pannatte, do joaNasahassAiM AyAmeNaM evaM joaNasahassaM vikkhaMbheNaM dasa joaNAI uvveheNaM acche rayayAmayakUle evaM AyAmavikkhaMbhavihUNA jA ceva paumaddahassa vattavvayA sA ceva ne avvA, paumappamANaM do joaNAI aTTho jAva mahApaumaddahavaNNAbhAI hirI a ittha devI jAva pali ovamaTThiiyA parivasai se eeNadveNaM goamA! evaM vuccai, aduttaraM ca NaM goamA ! mahApaumaddahassa sAsae nAmadhije paM0 kayAi nAsI 3 / tarasaNaM pApamaddahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM rohiA mahAnaI pavUDhA samANI solasa paMcuttare joaNasae paMca ya egUNavIsaibhAe joaNassa dAhiNAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAiregadojoaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai rohiA NaM mahAnaI jao paass ettha NaM mahaM egA jibmiyA paM0, sA gaM jibbhiA joaNaM AyAmeNaM addhaterasaja aNAiM vikkhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM magaramuhaviuTThasaMTANasaMThiA savvavairAmaI acchA, rohiA NaM mahAnaI jahi pavaDai ettha NaM mahaMege rohi appavAyakuMDe nAmaM kuMDe paM0 savIsaM jo aNasayaM AyAmavikkhaMbheNaM pannattaM tinni asIe jo aNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM dasa joaNAI uvveheNaM acche saNhe so ceva vaNNao / - vairatale vaTTe samatIre jAva toraNA, tassa NaM rohiappavAyakuNDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaMege rohiadIve nAmaM dIve pannatte, solasa joaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI pannAsaM joaNAI parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvavairAmae acche se gaM egAe Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -4 301 - - - - - paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikhitte, rohiadIvassa NaM dIvassa upiM bahusamaramaNi bhUmibhAge pannate, tassaNaMbahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaMege bhavaNe pannatte, kosaM AyAmeNaM sesaMtaM caiva pamANaM ca aTTho abhaanniavyo| tassa NaM rohiappavAyakuNDassa asaMpattA puratyAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaM duhAvibhayamANI ra aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggAahe jagaiMdAlaittApurasthimeNaMlavaNasamuI samappeirohiANaM jahA rohiaMsA tahA pavAhe a muhe abhANiavvA iti jAva sNprikkhittaa| tassa NaM mahApaumaddahassa uttarilleNaM toraNeNaM harikatA mahAnaI pavUDhA samANI solasa paMcuttare joaNasae paMca ya egUNavIsaibhAe joaNassa uttarAmimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavattieNaMmuttAvalihArasaMThieNaM sAiregadujoaNasaieNaMpavAeNaMpavaDai, harikatAmahAnaI jaopavaDai etthaNaM mahaMegA jibmiApaM0 dojoyaNAI AyAmeNaM paNavIsaMjoaNAivikkhaMbheNaM addhaM joaNaM bAhalleNaM magaramuhaviuTThasaMThANasaMThiA savvarayaNAmaI acchA, harikaMtANaM mahAnaI jahiM pavaDaietthaNaM mahaM ege harikaMtappavAyakuMDe nAmaM kuMDe paNaNate donni acattAle joaNasae AyAmavikkhaMbheNaM sattaauNaDhe joyaNasae parikkheveNaM acche evaM kuNDavattavvayA savvA neyavvA jAva tornnaa| tassaNaM harikaMtappavAyakuNDassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaMege harikaMtadIve nAmaMdIve paM0 battIsaMjoaNAI AyAmavikkhaMbheNaMegattaraMjoaNasayaMparikkhevaNaMdo koseUsiejalaMtAo sabbarayaNAmae acche, seNaMegAe paumavaraveiAe egeNa yavanasaMDeNaMjAva saMparikhitte vaNNao bhANiavvotti, pamANaMca sayaNijaMca aTTho a bhaanniavyo| tassa NaM harikaMtappavAyakuNDassa uttarileNaM toraNeNaM jAva pavUDhA sanANI harivassaM vAsaM ejemANI 2 viaDhAvaI vaTTaveaddhaM joaNeNaM asaMpattA paccatvAbhimuhI AvattA samANI harivAsaM duhA vibhayamANI2 chappannAesalilAsahassehiM samaggA ahe jagaiMdalaittA paJcatthimeNaM lavaNasamudaM samappei, harikaMtA NaM mahAnaI pavahe paNavIsaM joaNaI vikkhammeNaM addhajoaNaM ubbehennN| tayanaMtaracaNaMmAyAera parivaddhamANI 2 muhamUle addhAijAiMjoaNasayAiM vikkhambheNaM paJca joaNAiM ubveheNaM, ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohi a vanasaMDehiM saMparikhittA vR. 'mahAhi' ityAdi prAyaH padmadrahasUtrAnusAreNa vyAkhyeyaM / athaitaddakSiNadvAranirgatAM nadI nirdizannAha- tasya mahApadmadrahasya dAkSiNAtyena toraNena rohitA mahAnadI pravyUDhA-nirgatA satI SoDazapaJcottarANi yojanazatAni paJca caikonaviMzatibhAgAn yojanasya dakSiNAbhimukhI parvatena gatvAmahatA ghaTamukhapravRttikena muktAvalihArasaMsthitena sAtirekadvi-yojanazatikena, sAtirekatvaM ca rohitAprapAtakuNDodvedhApekSayA bodhyaM, prapAtena prapatati, SoDazetyA- disaGkhyAnayanaM tu catuHsahanadvizatadazayojanatadekonaviMzatibhAgatmaka [bhAgadaza] kAdirivyAsAt sahasrayojanAtmake drahavyAse'panIte satyIkRtAdbhavati, anyat sarvaM rohitAMzAgamenavAcyaM, atha sAyataH prapatati tadAspadaM darzayati- 'rohiA NaM0 prAgvat, atha yatra prapatati udAha--'rohiA NaM0 prAgvyAkhyAtaprAya, navaraM saviMzatikaM yojanazataM gANAtakuNDato dviguNAyAmaviSkambhatvAt, trINi yojanazatAni azItyadhikAni kiJcidvizegamenAni, UnatvaM karaNena yo0379 krozaH 1 kiya Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/135 ddhanuradhikastena kiJcidUnA'zItiruktA ityarthaH, prikssepenneti| ___ adhUnA'sya dvIpavaktavyamAha- 'tassa NaM0 vyaktaM, navaraM gaGgAdvIpato dviguNAyAmaviSkambhatvAt SoDaza yojanAni rohitA- dvipapramANamityarthaH, 'se Na'mityAdi, sugama, 'rohiadIva'ityAdi, sugama, navaraM zeSaviSka-mmAdikaMpramANaMtadeva, ko'rthaH?--arddhakrozaM viSkambhena dezonakrozamuccatveneti, cazabdA- drohitAdevIzayanAdivarNako'pi, arthazca 'se keNaTeNaM bhaMte ! rohiadIve' ityAdi, sUtrAvagamyaH, samprati yatheyaM lavaNagAminI tathA''ha _ 'tassa0' tasya-rohitAprapAtakuNDasya dAkSiNAtyenatoraNena dvAreNetyarthaH rohitA mahAnadI pravyUDhA-nirgatAsatI haimavataMvarSa AgacchantI ra haimavatakSetrAbhimukhamAyAntItyarthaH zabdApAtanAmAnaM vRttavaitADhayaparvatamarddhayojanena krozadvayenAsamprAptA-asaMspRSTA dUrasthitetyarthaH pUrvAbhimukhI AvRttA satI haimavataM varSadvidhA vibhajantI2-dvibhAgaM kurvatI 2 aSTAviMzatyAsalilAsahasrAsamagrA-pUrNA, bharatanadIto dviguNanadIparivAratvAt, adhobhAge jagatI-jambUdvIpakoTTaM dArayitvA pUrvabhAgena lavaNasamudraM samupasarpati, pravizatItyarthaH,atha lAghavArtha rohitAMzAtidezena rohitAvaktavyamAhaatidezasUtratvAdeva prAgvat / athAsmAduttaragAminIyaM nadI kvAvataratItyAzaMkyAha ____ 'tassa Namiti vyaktaM, harikatA' ityAdi kaNThyaM, atra 'savvarayaNAmaI ti pATho bahAdaddiSTo'pilipipramAdApatita eva sambhAvyate, bRhatkSetravicArAdiSusarvAsAMjibikAnAMvajramayatvenaiva bhaNanAt, jalAzayAnAMprAyo vajramayatvenaivopapattezca, 'harikaMtANamityAdi, vyaktaM, navaraMharikAMtAprapAtakuNDaM dveyojanazatecatvAriMzadadhike AyAmaviSkambhAbhyAMsapta yojanasatAniekonaSaSTAniekonaSaSTyadhikAni paridhinA iti| 'tassaNa mityAdi, sUtratrayaMprAksUtrAnusAreNaboddhavyaM, navaraM vikaTApAtinaM vRttavaitAyaM yojanenAsamprAptA pazcimenAvRttA sata harivarSa nAma kSetraM vakSyamANasvarUpaM dvidhA vibhajamAnA 2 SaTpaJcAzatA nadIsahanai samagrA-paripUrNA, haimavatakSetranadIto dviguNanadIparivAratvAt, pazcimena bhagena lavaNodadhimupaiti / sampratyasyAH pravAhAda kiyanmAnamityAha-'harikaMtA ityAdi, harikAntA mahAnadIpravahe-drahanirgamepaJcaviMzatiyojanAni viSkambhena arddhayojanamudvedhenatadanantaMracamAtrayA 2-krameNa 2 pratiyojanaM samuditayorubhayoH pArzvayoHcatvAriMzaddhanurvRddhayA, pratipArzvadhanurviMzativRddhayetyarthaH, parivarddhamAnA 2 mukhamUle-samudrapraveze'rddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambhena paJcayojanAndvedhena, ubhayoH pArzvayobhyiAMpadmavaravedikAbhyAM dvAbhyAMcavanakhaNDAbhyAMsamparikSiptA arthatasya kUTavaktavyamAha mU. (136) mahAhimavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapavvae kai kUDApaM0?, go0! aTTha kUDApa0, -siddhAyayaNakUDe 1 mahAhimavaMtakUDera hemavayakUDe3 rohiakUDe 4hirikUDe5harikaMtakUDe6 harivAsakUr3e 7 veruliakUDe 8 evaM culahimavaMtakUDANaM jA ceva kttavvayA sacceva neavvaa| se keNaDeNaM bhaMte ! evaM vuccai mahAhimavaMte vAsaharapavvae 2?, goamA! mahAhimavaMtaNaM vAsaharapavvae culahimavaMtaM vAsaharapavvayaM paNihAya AyAmuccattuvvehavikkhambhaparikkheveNaMmahaMtatarAe ceva dIhatarAe ceva, mahAhimavaMte aitya deve mahiMddhIe jAva paliovamaTTiie privsi| vR. 'mahAhimavaMte'tti, mahAhimavati varSadharaparvate bhagavan ! kati kUTAni?, gautametyAdi Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 303 sUtraM sugama, kUTAnAM nAmArthastvayaM-siddhAyatanakUTaM mahAhimavadadhiSThAtRkUTaM haimavatapatikUTaM rohitAnadIsurIkUTaMhIsurIkUTaM harikAntAnadIsurIkUTaM harivarSapatikUTaMvaiDUryakUTatutadralamayatvAt tatsvAmikatvAceti, eva'miti kUTAnAmuccatvAdi siddhAyatanaprAsAdAnAMcamAnAdi tatsvAminAM cayathArUpaM maharddhikatvaM yatra carAjadhAnyastatsarvaM atrApi vAcyaM, kevalaM nAmaviparyAsa eva devAnAM tadarAjadhAnInAM ceti / sAmprataM mAhimavato nAmArthaM nirUpayannAha-'sekeNadveNa mityAdi, vyaktaM navaramuttarasUtre mahAhimavAn varSadharaparvataH kSudrahimavantaM varSadharaparvatapraNidhAya-pratItya kSudrahimavadapekSayetyarthaH, yojanAyA vicitratvAt AyAmApekSayA dIrghataraka eva uccatvAdyapekSayA mahattaraka eveti, athavA mahAhimavatrAmA'tra devaH palyopamasthitikaH parivasati, sUtre AyAmonnatvetyAdAvekavadabhAvaH samAhAra bodhyaH / atha harivarSanAmakavarSAvasaraH mU. (137) kahiNaM bhaMte ! jambUddIve dIve harivAse nAmaM vAse paM0 ? nisahassa vAsaharapabvayassa dakkhiNeNaM mahAhimavaMtavAsaharapabvayassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamudassa purathimeNaM ettha NaM jambUddIve ra harivAse nAma vAse pannate evaM jAva paJcasthimillAe koDIe paJcasthimillaM lavaNasamudaM puDhe aTTha joaNasahassAI cattAri a egavIse joaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joaNassa vikkhammeNaM / tassa bAhA purathimapaJcatyimeNaM terasajoaNasahassAiMtinniaegasaDhe joaNasaechacca egUNavIsaibhAejoaNasasa addhabhAgaM caAyAmeNaMti, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhAlavaNasamudaMpuTThA purathimillAekoDIe purathimilaM jAva lavaNasamudaM puTTA tevattari joaNa-sahassAI nava ya eguttare joaNasae sattarasa ya egUNavIsaibhAe joaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM, tassa ghanuM dAhiNeNaM caurAsIiM joaNasahassAiM solasa joaNAiM cattAri egUNavIsaibhAe joaNassa prikkhevennN| harivAsassaNabhaMte! vAsassa kerisaeAgArabhAvapaDoAre paM0?, goamA! bahusamaramaNije bhUmibhAge pannatte jAva maNIhiM taNehiM a uksobhie evaM maNINaM taNANa ya vaNNo gaMdho phAso saddo bhANiavyo, harivAse NaM tattha 2 dese tahiM 2 bahave khuDDA khuDDiAo evaM jo susamAe anubhAvo so ceva apariseso vtbbotti| kahi NaM bhaMte ! harivAse vAse viaDAvaI nAma baTTevaaddhapavvae pa0?, go0 ! harIe mahAnaIe paJcasthimeNaM harikatAe mahAnaIe purathimeNaM harivAsassa 2 bahumajhadesAe ettha NaM viaDAvaI nAmaM vaTTaveaddhapabbae pa0 / evaM jo ceva saddAvaissa vikkhabhucatuvvehaparikkhevasaMThANa vaNNAvAso a so ceva viaDAvaissavi bhANiavvo, navaraM aruNo devo paumAI jAca viaDAvaivaNnAmAiM aruNe a ittha deve mahiddhIe evaM jAva dAhiNeNaM rAyahANI neabbaa|se kepaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai-harivAse 2? go0 harivAseNaM vAse maNuA aruNA aruNo bhAsA seANaM saMkhadalasaNNisA harivAse a ittha deve mahiddhIe jAva paliovamahiIe parivasai, se teNaDeNaM go0 evaM vubi|| vR. 'kahiNaM bhaMte ! jambUddIve 2' ityAdi, vyaktaM, navaraM aSTau yojanasahasrANi catvArica yojanazatAni ekaviMzatyadhikAniekaMcaikonaviMzatitamaM bhAgaMyojanasya viSkambhena, mahAhimavato Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/137 dviguNaviSkambhakatvAditi / adhunA'sya bAhAditrayamAha - "tassa bAhA' ityAdi, 'tassa jIvA' ityAdi, 'tassa dhanu' mityAdi, sUtratrayamapi vyaktaM / / athAsya svarUpaM pipRcchiSurAha - 'harivAsa'ityAdi, harivarSasya varSasya bhagavan ! kIdhza AkArabhAvapratyaktAraH prajJaptaH ?, gautama ! bahusamarama- NIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, atrAtidezavAkyamAha - yAvanmaNibhistRNaizcopazobhitaH, evaM maNInAM tRNAnAM ca varNoM gandhaH sparza zabdazca bhaNitavyaH, padmavaravedikAnusAreNetyarthaH RH, atra jalAzayasvarUpaM nirUpayannAha 'harivAse Na 'mityAdi, kSetrasya sarasatvena tatra tatra dezapradezeSu kSudrikAdayo jalAzayA akhAtA eva santItyarthaH, atraikadezagrahaNena sarvo'pi vApyAdijalAzayAlApako grAhyaH, atra kAlanirNayArthamAha- 'evaM jo susamAe' ityAdi, evaMuktaprakAreNa varNyamAne tasmin kSetre yaH saSamAyAH-avasarpiNIdvitIyArakasyAnubhAvaH sa evAparizeSaH - sampUrNo vaktavyaH, suSamApratibhAganAmakAvasthitakAlasya tatra sambhavAt / 304 athAsya kSetrasya vibhAjakagirimAha- 'kahi NamityAdi, praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre harito- harisalilAyA mahAnadyAH pazcimAyAM harikAntAyA mahAnadyAH pUrvasyAM harivarSasya 2 bahumadhyadezabhAge atrAntare vikaTApAtinAmA vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH, atra nigamayaMllAghavArthamatidezasUtramAha-evaM vikaTApAtivRttavaitAdyavarNane kriyamANe ya eva zabdApAtino viSkambhoccatvodvedhaparikSepasaMsthAnAnAM varNavyAso - varNakagranthavistaraH cakArAttatratyaprAsAdatasvAmirAjadhAnyAdisaMgrahaH, vikaTApAtiprabhANi vikaTApAtivarNAbhAni ca tena vikaTApAtIti nAma, aruNazcAtra deva AdhipatyaM paripAlayati tena tadyogAdapi tathA nAma prasiddham, AhavisadhzanAmakadevAdvikaTApAtIti nAma kathamupapadyate ? ucyate, aruNo vikaTApAtipatiriti tatkalpapustakAdiSu AkhyAyate, sAmAnikAdInAmapyanenaiva nAmnA prasiddha iti sAmarthyAvikaTApAtIti, susthitalavaNodAdhipatergItamAdhipatitvAd gautamadvIpaiva, bRhatkSetravicArAdiSu hairaNyavate vikaTApAtI harivarSe gandhApAtItyuktaM, tatvaM tu kevaligamyaM, evaM yAvaddakSiNasyAM dizi mero rAjadhAnI netavyA, atha harivarSanAmArthaM pipRcchiSurAha 'sekeNaTTeNaM' ityAdi, praznasUtraM sugamaM, uttarasUtre harivarSe 2 kecana manujA aruNAraktavarNAH, aruNaM ca cInapiSTAdikaM AsannavastUni aruNaprakAzaM na kurute abhAsvaratvAd ime ca na tathA ityAha- aruNAvabhAsA iti kecana zvetAH NaM pUrvavat zaGkhadalAni - zaGkhakhaNDAste hi atizvetAH syusteSAM sannikAzAH - sadhzAH tena tadyogAddharivarSa kSetramucyate, ko'rthaH ? - harizabdena sUryazcandrazca tatra kecana manuSyAH sUrya ivAruNA aruNAvabhAgAH, sUryazcAtra raktavarNaprastAvAdudagacchan gRhyate, kecana candra iva zvetA iti, haraya iva harayo manuSyAH, sAdhyavasAnalakSaNayA'bhedapratipatti, tatastadyogAt kSetraM haraya iti vyapadizyate, harayazca tadvarSaM ca harivarSa, yadA ca manuSyayogAt harizabdaH kSetre vartate tadA svabhAvAdbahuvacanAntaH prayujyate, yadAha tatvArthamUlaTIkAkRd videhAzca paJcAlAditulyA" yadivA harivarSanAmA atra deva AdhipatyaM paripAlayati tena tadyogadapi harivarSaM / athAnantaroktaM kSetraM niSadhAddakSiNasyAmuktaM tarhi sa niSadhaH kvAstIti pRcchati yU. (138) kahi NaM bhaMte! jambUddIve 2 nisahe nAmaM vAsaharapavvae pannatte ?, goamA ! mahAvidehassa vAsassa dakkhiNeNaM harivAsassa uttareNaM puratthimalavaNasamuddassa paJcatthimeNaM Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH . 4 305 paJcatthimalavaNasamudassa purathimeNaM etya NaM jaMbuddIve dIve nisahe nAmavAsaharapabbae pnnte| -pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe duhA lavaNasamudaM puDhe purathimillAe jAva puDhe paJcasthimillAe jAva puDhe, cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuasayAI uvveheNaM solasajoaNasahassAiMaTThayabAyAlejoaNasae donniyaegaNavIsaibhAejoaNassa vikkhammeNaM tassa bAhA purathimapaJcatthimeNaM vIsaM joaNasahassAI egaM ca paNaTuM joaNasayaM dunni a egUNavIsaibhAe joaNassa addhabhAgaMca AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaMjAva caunavaijoaNasahassAI egaM ca chappannaM joaNasayaM dunni a egUmavIsaibhAe joaNassa AyAmeNaMti, tassa dhanudAhiNeNaM egaMjoaNasayasahassaMcauvIsaMcajoaNasahassAI tinni achAyAle joaNasae nava ya egUNavIsaibhAe joaNassa parikkheveNaMti ruagasaMThANasaMThie sabbatavaNijamae acche, ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohi avanasaMDehiM jAva sNprikkhitte| nisahassa NaM vAsaharapavvayassa upiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannate jAva AsayaMti sayaMti, tassa Na bahusamaramaNijassa bUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaMege tigiMchiddahe nAmaMdahe pannatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchinne cattArijoaNasahassAI AyAmeNaM do joaNasahassAiM vikkhambheNaM dasa joaNAiM ubveheNaM acche saNhe ryyaamykuule| tassa NaM tigicchAdahassa vauddisi cattAri tisovANapaDirUvagA paM0 evaM jAva AyAmavikkhambhavihUNA jA ceva mahApaumaddahassa vattavvayA sAceva tigiMchiddahassavi vattavbayA taMveva paumaddahappamANaM aTTho jAva tigiMchivaNNAI, dhiI aitta devI paliovamaTTiIA parivasai, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai tigaMchidahe tigiNchiddhe| pR. 'kahiNa'mityAdi, praznasUtraMvyaktaM, uttarasUtremahAvidehasya varSasya dakSiNasyAMharivarSasyottarasyAM paurastyalavaNodasya pazcimAyAM pazcimalavamasamudrasya pUrvasyAM atrAntare jambUdvIpe niSadhonAmavarSadharaparvataHprajJaptaH, prAcInapratIcInetyAdiprAgvat, catvAriyojanazatAnyurboccatvena catvAri gavyatazatAnyudvedhena-bhUpravezena meruvarjasamayakSetragirINAM svoccatvacaturthAzenodvedhatvAt, SoDaza yojanasahasrANi dvicatvAriMzAni-dvicatvAriMzadadhikAni aSTau ca yojanazatAni dvau ca ekonaviMzatibhAgau yojanasya viSkambhena, mahAhimavato dviguNaviSkambhamAnatvAt, atha bAhAdisUtratrayamAha- 'tassa bAhA', 'tassa jIvA' ityAdi, atha yAvatpadAt pAINapaDINAyayA duhao lavaNasamudaMpuTThApurathimillAe lavaNasamudaMjAvapuTThAiti grAhyaM, tassa ghanu mityAdi sarvaMpUrvasUtrAnusAreNa vyAkhyeyaM / athaniSadhameva vizeSaNairvizinaSTi-'ruaga'ityAdi,atra yAvatpadAtsabao samaMtA iti grAhyaM, zeSaM prAgvat / athAsya devakrIDAyogyatvaM varNayatrAha-'nisaha'ityAdi, atra yAvatpadAt AliGgapuSkarAdipadakadambakaM bodhyaM / atha hradavaktavyAvasaraH-- 'tassaNa'mityAdi, tasya bahusamaramaNIyasyabhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge'trAntaremahAnekaH tigiMchi-pauSparajastapradhAnodrahastigichidrahonAmadrahaH prajJaptaH, prAkRtepuSparajaHzabdasya tigichi iti nipAtaH dezIzabdo vA, anyatsarvaMprAganusAreNeti, athAsyAtidezasUtreNa sopAnAdivarNanAyAha- tasya-tigichidrahasya caturdikSucatvAritrisopAnapratirUpakANiprajJaptAni, evamitthaMprakAreNa hRdavarNake kriyamANe yAvacchabdo'tra kArksavAcyavyayaMtena yAvatparipUrNAyaiva mahApadmadrahasyavaktavyatA [13[20] Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/138 AyAmaviSkambhavihInA saiva tigichidrahasya vaktavyatA, etadeva vyaktyA AcaSTe 'taMceca' ityAdi, tadeva - mahApadmadrahagatameSa padmAnAM dhRtidevIkamalAnAM pramANaM- ekakoTiviMzatilakSapaJcAzatsahasraikazataviMzatirUpaM, anyathA'tra padmAnAmAyAmaviSkambharUpapramANasya mahApadmadrahagatapadyebhyo dviguNatvena virodhApAtatAt, drahasya ca pramANamudvedharUpaM bodhyaM, AyAmaviSkambhayoH pRthaguktatvAditiSa artha tigiMchidrahasya vAcyaH, sa caivaM 'se keNaTTeNa bhaMte! evaM vuccai - tirgichidda 2' ityAdi prAksUtrAnusAreNa vAcyaM yAvat tigiMchidrahavarNAbhAni utpalAdIni dhRtizcAtrAdhipatyaM paripAlayati 'se teNadveNaM'0 prAgvat // athAsmAdyA dakSiNena nadI pravahati tAmAha mU. (139) tassa NaM tigiMchiddahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM harimahAnaI pavUDhA samANI satta jo aNasahassAiM cattAri aekavIse joamasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM jo aNassa dAhiNAbhamuhI pavvaNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM jAva sAiregacaujoaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai evaM jA ceva harikaMtAe vattavvayA sA ceva harIevi neavvA, jibbhiAe kuMDassa dIvassa bhavaNassa taM caiva pamANaM aTTho'vi bhANi avvo jAva ahe jagaI dAlaittA uppannAe salilAsahassehiM samaggA puratthimaM lavaNasamuhaM samappei, taM caiva pavahe a muhamUle a pamANaM ubveho ajo harikantAe jAva vanasaMDasaMparikkhittA / tassa NaM tigiMchiddahassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoo mahAnaI pavUDhA samANI satta joaNasahassAiM cattAri a egavIse jo aNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM jo aNassa uttarAmimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM jAva sAiregacaujoaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai / sIoA NaM mahAnaI jao pavaDai ettha NaM mahaM egA jibmiA pannattA cattAri joaNAI AyAmeNaM pannAsaM joaNAiM vikkhambheNaM joaNaM bAhalleNaM magaramuhaviuThThasaMThANasaMThiA savvavairAmaI acchA, sIoA NaM mahAnaI jahiM pavaDai ettha gaM mahaM ege sIo appavAyakuMDe nAmaM kuMDe pannatte cattAri asIe jo aNasae AyAmavikkhaMbheNaM pannarasa aThThAre jo aNasae kiMci - visesUNe parikkhevaNaM acche evaM kuMDavattavvayA neavvA jAva toraNA / tassa NaM sIo appavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege sIoadIve nAmaM dIve pannatte causaTThi joaNAi~ AyAmavikkhambheNaM donni biuttare joaNasae parikkheveNaM do kose Usie jalatAo sabbavairAmae acche sesaM tameva veiyAvaNasaMDabhUmibhAgabhavaNasayaNijjaaTTho bhANiavvo, tassa NaM sIoappavAyakuMDassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoo mahAnaI pavUDhI samANI devakuru ejemANA 2 cittavicittakUDe pavvae nisaDhadevakurusUrasulasavippabhadahe a duhA vibhayamANI 2 caurAsIe salilAsahassehiM ApUremANI 2 bhaddasAlavaNaM ejjemANI 2 maMdaraM pavvayaM dohiM jo aNehiM asaMpattA paJccatthimAmimuhI AvattA samANI ahe vijuppabhaM vakkhArapavvayaM dAraittA maMdarassa pavvayassa paJcatthimeNaM avaravidehaM vAsaM duhA vibhayamANI 2 egamegAo cakkavaTTivijayAo aTThAvIsAe 2 salilAsahassehiM ApUremANI 2 - paJcahiM salilAsayasahassehiM dutIsAe a salilAsahassehiM samaggA ahe jayaMtassa dArassa jaga dAlaittA paccatthimeNaM lavaNasamudde samappeti, sIoo NaM mahAnaI pavahe pannAsaM joaNAI vikkhambheNaM jo aNaMuvveheNaM, tayanaMtaraM ca NaMmAyAe 2 parivaddhamANI 2 muhamUle paJca jo aNasayAI vikkhambheNaM dasa joaNAiM uvveheNaM ubhaopAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohi a vanasaMDehiM Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 307 - saMparikkhittA / nisaDhe NaM bhaMte ! vAsaharapabvae NaM kati kUDA pannatA?, goyamA ! nava kUDA pannatA, taMjahA-siddhAyanakUDe 1 nisaDhakUDe 2 harivAsakUDe 3 puvvavidehakUDe 4 harikUDe 5 dhiIkUDe 6 sIo AkUDe 7 avaravidehakUDe 8 ruagakUr3e 9 jo ceva cullahimavaMtakUDANaM uccattavikkhambha- parikkhevo puvvavaNNiorAyahANI asabheva ihapi neavvA / sekeNadveNaM bhaMte! evaM vAi Nisahe vAsaharapavvae?, goamA! nisahe gaMvAsaharapavvae bahave kUDA nisahasaMThANasaMThiA usabhasaMThANasaMThiA, nisahe a itya deve mahiddhIe jAva paliovamahiI parivasai, se teNaTeNaM goamA! evaM vucAi nisahe vaashrpvve| .'tassaNa mityAditasyatigichidrahasyadAkSiNAtyenatoraNenaharinAmnI harisalilA:paraparyAyA mahAnadI pravyaDhA satI saptayojanasahasraNi catvAri ca yojanazatAni ekaviMzAniekaviMzatyadhikAni ekaMca ekonaviMzatibhAgaMyojanasya dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA ityAdi prAgvat, girigantavyopapattistu SoDazasahasrATazatadvAcatvAriMzadyojanapramANAniSadhavyAsAd dvisahasrayojanapramANe hradavyAse'panIte zeSe'rkIkRte bhavatIti |nigmynntideshsuutrmaah __ 'eva'mityAdi, 'eva'mityuktaprakAreNa yaiva harikAntAyA vakta-vyatA saiva harito'pi mahAnadyA netavyA, jihivakAyAharikuMDasyaharidvIpasya bhavanasya ca tadevapramANaM harikAntAprakaraNokramavaseyaM, artho'pi haridvIpanAmnovAcyaH,atrayAvatpadavAcyaMsAkSAllikhitaMcasarvaharikAntAprakaraNa iva jJeyaM / / athAsmAdyA uttareNa nadI pravahati tAmAha 'tassa NaM tigichiddaha'ityAdi,vyaktaM, girigantavyaM tu harinadyA ivAvaseyaM, athAsyA jihnikAsvarUpamAha-'sIoAityAdi, uttAnArtha, navaramAyAmenacatvAriyojanAni, harinadIjihnikAdviguNatvAt, paJcAzayojanAni viSkamabhenaharinadIpravahato dviguNasya sItodApravahasya mAtavyatvAt,evaM bAhalyamapi pUrvajisikAtodviguNamavaseyam, athakuMDasvarUpamAha--'sIoA NaMmahAnaIjahiM ityAdi, etyaNa mityAdi, atra kuMDasya yojanasaGkhyA harikuMDatodvaiguNye noppaadniiyaa| __ayasItodAdvIpasvarUpamAha-'tassaNamityAdi, atrazItodAdvIpaH AyAmaviSkambhAbhyAM catuHSaSTiyojanAni pUrvanadIdvIpato dviguNAyAmaviSkambhatvAt, dvyadhike dvezate parikSepeNa, atra sUtre'nuktamapi karaNavazAt kizcitsAdhikatvaM jJeyaM, dvau kozI jalAdutthitaH sarvavajramayaH acchaH zeSamuktAtiriktaM gaGgAdvIpaprakaraNoktamavaseyaM, tacca vineyasmAraNArthaM nAmato nirdizativedikAvanakhaNDabhUmibhAgabhavanazayanIyAni vAcyAni, atra sUtre vibhaktilopaH prAkRtatvAt, arthazca zItodAdvIpasya gaGgAdvIpavat bhaNitavya iti / atha yatheyaM payodhimupayAti tathAha-tasya sItodAprapAtakuMDasya auttarAheNa toraNena zItodAmahAnadIpravyUDhAsatIdevakurUnigratI2-gacchantI 2, atra sUtre ekavacanaM AkArAntatvaM ca prAkRtatvAt, vicitravicitrakUtau pUrvApara-kUlavartinI niSadha 1 devakuru ra sUra 3 sulasa 4 vidyuma 5 drahAMzca dvidhA vibhajantI 2-tanmadhye vahantI 2, atreyaM vibhAgayojanA-citravicitrakUTaparvatayormadhyebahanena citrakUTa parvataMpUrvataH kRtvA vicitrakUTa ca pazcimataH kRtvA devakuruSa vahantI iti, drahAMzca paJcApi samazreNivarttina ekaikarUpAn dvibhAgIkaraNena vahantIti, atrAntarAle devakuruvartibhizcaturazItyA salilAsaha-marApUryamANA 2 bhadrazAlavanaM-meruprathamavanaMiyatI ra mandaraM parvataM dvAbhyAM yojanAbhyAmasamprAptA, zItodAmervoraSTau Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/139 krozA antarAlamityarthaH, tataH pazcimAbhimukhI parAvRttA satI vidyutpramaM vakSaskAraparvataM naiRtakoNagatakurugopakagirimadhodArayitvAmandarasya parvatasya pazcimenAparavidehavarSa-pazcimavidehaM dvidhA vibhajantI 2, ekaikasmAJcakravartivijayAdadhAviMzatyA 2 nadIsahamarApUryamANA 2 tathAhi ___ asyAdakSiNakUlagatavijayATakedvevamahAnadyaugaGgAsindhunAmnIcaturdaza ra sahasranadIparivAre uttarakUlavartivijayASTakecadvedvemahAnadyoraktAraktavatInAmnI tAvatparivArestaiti prativijayamaSTAviMzatinadIsahasrANi, atha sarvAgraNAsyAnadIparivAraMvizeSaNadvAreNAha-paJcabhirnadIlakSAtrizatA ca nadIsahanaiH samagrA-paripUrNA, tathAhi-asyA ubhayaMkUlavartivijayaSoDazake'STAviMzatiranaMdIsahasrANItyaSTAviMzatisahasrANi SoDazabhirguNyaMte, jAtaMcaturlakSANyaSTacatvAriMzatsahasrANi, atra rAzau kurugata 84 sahasranadIprakSepejAtaM yathoktaM mAnamiti, adhojayantasyadvArasya-pazcimadigvartijambUdvIpadvArasya jagataM dArayitvA pazcimena-lavaNasamudraM samupasarpatIti adhunA'syA viSkambhAdyAha-'sIoAityAdi, zItodA mahAnadI pravahe-danirgame paJcAzadyojanAniviSkambhena, harinadIpravahAdasyAH pravahasya dviguNatvAt,yojanamudvedhena-uNDatvena, pazcAzayojanAnAM paJcAzatA bhAge ekasyaiva lAbhAt, tadanantaraM mAtrayA 2-krameNa 2 pratiyojanaM samuditorubhayoH pArzvayorazItidhanurvRddhayA,pratipAvaM catvAriMzaddhanurvRddhayetyarthaH, parivarddhamAnA 2 mukhamUle-samudrapraveze paJca yojanazatAni niSkambhena pravahaviSkambhApekSayA mukhaviSkambhasya dazaguNatvAt, dazayojanAnyudvedhena, AdyapravahodvedhApekSayA'sya dazaguNatvAt, zeSaM vyaktaM / __atha niSadhe kUTavaktavyamAha-'nisaDheNa mityAdi, siddhAyatanakUTaM niSadhavarSadharAdhipavAsakUTaM harivarSakSetrapatikUTaM pUrvavidehapatikUTaM harisalilAnadIsUrIkUTaM dhRti-tigichidrahasurI tasyAH kUTazItodAnadIsurIkUTaaparavidehapatikUTaM rucakaH-cakravAlagirivizeSastadadhipatikUTa, atra vaktavye'tidezasUtramAha- 'joceva'ityAdi, yaevakSudrahimavatikUTAnAmunnatvaviSkammAbhyAM sahitaH parikSepaH uccatva-viSkambhaparikSepaH, cazabdAt kUTavarNakaH pUrvavarNitaH adhastanagranthoktaH sa eva ihApi jJAtavyaH, tathAhi-paJcayojanazatAnyuzcatvaM mUlaviSkambhazcetyAdi, rAjadhAnI ca saiva ihApinetavyA, atraliGgaviparinAmenArthayojanAiti, ko'rthaH?-yathA kSudrahimavadirikUTasya dakSiNena tiryagasaGakhyeyAndvIpasamudrAnvyativrajyAnyasminjambUdvIpekSudrahimavatI nAmnI rAjadhAnI tathA ihApi niSadhA nAma rAjadhAnIti, adhunA'sya nAmArthaM prazrayannAha ____ 'sekeNakhUNa mityAdi, vyaktaM, navaraM niSadhe varSadharaparvate bahUni kUTAni niSadhasaMsthAnasaMsthitAni, tatra nitarAMsahate skandhepRSThevAsamAropitaMbhAramiti niSadho-vRSabhaH pRSodarAditvAdiSTarUpasiddhi tatsaMsthAnasaMsthitAni, etadeva paryAyAntareNAha- vRSabhasaMsthitAni, niSadhazcAtra deva AdhipatyaM paripAlayati, tena niSadhAkArakUTayogAniSadhadevayogAdvA niSadha iti vyavaliyate / atha yaniSadhasUtre 'mahAvidehassa vAsassa dakkhiNeNamityuktaM tat kiM mahAvidehamityAha mU. (140) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe nAmaM vAse pa0 go0 nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM purathimalavaNa- samudassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamudassa purathimeNaM etya NaM jaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse pnnte| -pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe paliaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puDhe Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 309 puratthima jAva puThThe paJcatthimillAe koDIe paJcatthimillaM jAva puTTe tittIsaM joaNasahassAI cha culasIe joaNasae cattAri a egUNavIsaibhAe joaNassa vikkhambheNaMti, tassa bAhA puratthimapaccatthimeNaM tettIsaM joaNasahassAiM satta ya sattasaTTe joaNasae satta ya egUNavIsaibhAe jo aNassa AyAmeNaMti / tassa jIvA bahumaNjhadesabhAe pAINapaDaNAyayA duhA lavaNasamudaM puTThA puratthimillAe koDIe purathimillaM jAva puTThA evaM paJcatthimillAe jAva puTThA, egaM joyaNasayasahassaM AyAmeNaMti, tassa dhanuM ubhao pAsiM uttaradAhiNeNaM evaM joyaNasayasahassaM aTThAvannaM joaNasahassAiM egaM ca terasuttaraM jo aNasayaM solasa ya egUNavIsaibhAge joyaNassa kiMcivisesAhie parikkheveNaMti, mahAvidehe NaM vAse cauvvihe cauppaDoAre pannatte, taMjahA puvvavidehe 1 avaravidehe 2 devakurA 3 uttarakurA 4, mahAvidehassa NaM bhaMte! vAsassa kerisae AgArabhAvapaDoAre pannatte ?, goamA ! bahusamaramamijje bhUmibhAge pannatte jAva kittimehiM ceva akittimehiM ceva / mahAvidehe NaM bhaMte! vAse maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoAre pannate ?, tesi NaM maNu ANaM chavvihe saMghayaNe chavvihe saMThANe pahAdhanusayAI uddhaM uccatteNaM jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvvakoDIAuaM pAleti pAlettA appegaiA nirayagAmI jAva appegaiA sijjhati jAva aMtaM kareti / sekeNaNaM bhaMte! evaM buccai - mahAvidehe vAse 2 ? go0 mahAvidehe NaM vAse bharaheravayahemavayaheraNNavayaharivAsarammagavAsehiMto AyAmavikkhambhasaMThANapariNAheNaM vicchiNNatarAe ceva vipulatarAe caiva mahaMtatarAe ceva suppamANatarAe caiva mahAvidehA ya ittha maNUsA parivasaMti, mahAvidehe a ittha deve mahiddhIe jAva paliovamaTThie parivasai / se teNaTTeNaM goamA ! evaM buccai - mahAvidedehe vAse 2, aduttaraM ca NaM goamA ! mahAvidehassa vAsassa sAsae nAmadhe pannatte, jaM na kayAi nAsi 3 / vR. 'kahi NamityAdi, kva bhadanta ! ityAdi sUtre svayaM yojyaM, navaraM mahAvidehaM nAma varSa - caturtha kSetraM prajJaptaM ?, gautama! nIlavato varSadharaparvatasya caturthasya kSetribhAgakAriNo dakSiNenetyarthaH 'nisa - hassa' ityAdi vyaktaM, navaraM palyaGkasaMsthAnasaMsthitamAyatacaturamnatvAt, vistAreNa trayastriMzadayojanasahasrANi SaT ca yojanazatAni caturazItyadhikAni caturazcaikonaviMzatibhAgAn yojanasya viSkammena, niSadhaviSkambhAd dviguNaviSkambhakatvAt, atha bAhAdisUtratrayamAha- 'tassa bAhA'ityAdi, tasya mahAvidehasya varSasya pUrvAparabhAgena bAhA pratyekaM trayastriMzad yojanasahamnANi sapta ca yojanazatAni saptaSaSTyA dhikAni sapta ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasya AyAmeneti, nanu / "mahayA dhanupaTTAo DaharAgaM sohi Ahi dhanupaThThe / 119 11 jaM tattha havai sesaM tassaddhe niddise bAhaM / / " iti vacanAt mahato dhanuH pRSThAd videhAnAM dakSiNArddhasyottarArddhasya ca sambandhino lakSamekamaSTapaJcAzatsahasrANi zatamekaM trayodazAdhikaM yojanAnAM SoDaza ca kalAH sArddhAH yojana 158113 kalAH 1 6 kalArddhaM cetyevaMparinAmAlladhu dhanuH pRSThaM niSadhAsambandhi lakSamekaM caturviMzatisahasrANi trINi zatAni SaTcatvAriMzadadhikAni yojanAnAM nava ca kalA yojana 124346 kalA 9 ityevaMparimANaM zodhaya, tatazca zeSamidaM trayastriMzatsahasrANi sapta zatAni saptaSaSTyadhikAni Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/140 yojanAnAM sapta ca kalA sArdhAH yojanAnAM 33767 kalA 7 kalAddhaM ca, eSAmaddhe SoDaza yojanasahasrANi aSTau zatAni tryazItyadhikAni yojanAnAM trayodaza ca kalAH sapAdAH ityevaMrUpA bAhA videhAnAM sambhavati, atra tu trayastriMzatsahasrAdirUpA uktA tatkimiti?, ucyate, sarvatra vaitADhyAdiSu pUrvabAhA aparabAhAca yAvatI dakSiNatastAvatI uttarato'pi paraM vyavahitatvena sA sammIlya noktA, iyaMtusammilitatvAt saMmIlyaivoktA sUtre dakSiNabAhApramAmaivottarabAhetyenamarthaM bodhayitumiti athAsya jIvAmAha ' 'tassa jIvA' ityAdi, tasya videhasyobhayoH pArzvayoH etadeva vivRNoti-uttaradAhiNeNaMti uttarapArzve dakSiNapArze vA ekaM yojanalakSaM aSTapaJcAzana yojanasahasrANi ekaM ca yojanazataM trayodazottaraMSoDazacaikonaviMzatibhAgAn yojanasya kiMcidvizeSAdhikAnparikSepeNa, yanAnyatra sArdhAH SoDazakalA uktAstadatra kiMcidvizeSAdhikapadena saMgRhItaM, udhdharitakalAMzAstunavivakSitA iti, atrAdhikArthasUcanArtha karaNAntaraM darzyate-jambUdvIpaparidhistimro lakSAH SoDaza sahasrANi dvezatesaptaviMzatyadhikeyojanAnAM krozatrayamadhArvizaMdhanuHzataMtrayodazAMgulAnyekama gulaMyojana 316227 kroza 3 dhaSi 128 aMgula 13 ardhAgulaM, atra yojanarAzirardhIkriyate, labdhamekaM lakSamaSTApaJcAzatsahasrANi zatamekaMtrayodazAdhikaMyojana 158113, yattvekaMyojanaM zeSatatkalAH kriyante labdhAH ekonaviMzati krozatraye ca labdhAH sapAdAzcaturdaza kalAH ubhayamIlane jAtAH sapAdAstrayastriMzat kalAHtAsAma? labdhAH sArdhAH SoDazakalAH, yazca kalAyAaSTamobhAgo'dhika uddharati yAnicadhanuSAmaddhelabdhAnicatuHSaSTirdhanUrSiyAnica sArddhatrayodazAMgulAnAma.pAdonAni saptAMgulAni tadetatsarvamalpatvAnna vivkssitmiti| ___ adhunA videhavarSasya bhedAnirUpayatrAha-'mahAvideheNa mityAdi, mahAvidehaM varSa caturvidhaMcatuSprakAraM pUrvavidehAdyanyatarasya mahAvidehatvena vyapadizyamAnatvAt, ataeva caturyu-pUrvAparavidehadevakuruttarakurutpeSu kSetravizeSeSu pratyavatAraH-samavatAro vicAraNIyatvenayasya tattathA, caturvidhasya paryAyo vA'yaM, tatra pUrvavideho yo merorjambUdvIpagataH prAgvidehaH, evaM pazcimataH so'paravidehaH dakSiNatodevakurunAmA videhaH uttaratastuuttarakurunAmA videhaH, nanu pUrvAparavidehayoH samAnakSetrAnubhAvakatvenamahAvidehavyapadezyatA'stu, devakuruttarakurUNAMtvakarmabhUmikatvena kathaM mahAvidehatvena vyapadezaH? prastutakSetrayorbharatAdyapekSayA mahAbhogatvAt mahAkAyamanuSyayogitvAnmahAvidehadevAdhiSTheyatvAJca mahAvidehavAcyatA samucitaiveti / athAsya svarUpaM varNayitumAha 'mahAvideha' ityAdi, prAgvat, atra yAvatkaraNAt 'AliMgapukkhare i vA jAva nAnAvihapaJcavaNNehiM maNIhiM taNehi a uvasobhie' iti, sampratyatra manujasvarUpamAha--'mahAvidehe Na'mityAdi,prAgvat, AbhyAM sUtrAbhyAmasya karmabhUmitvamabhANi anyathA karSakAdipravRttAnAMtRNAdInAM kRtrimatvaM tadvarSajAtAnA ca manuSyANA paJcamagatigAmitvaM na syAt, athAsya nAmArthaM prazrayannAha 'sekeNaTeNamityAdi, prAgvat, praznasUtraMsugama, uttarasUtre-gautama! mahAvidehovarSa bharatairAvatahaimavatahairaNyaharivarSaramyakavarSebhyaHAyAmaviSkambhasaMsthAnapariNAhena, samAhArAdekavadbhAvaH, tatrAyAmAditrikaM pratItaM, pariNAha:-paridhiH, atra ca vyastatayA vizeSaNanirdeze'pi yojanA yathAsambhavaM bhavatItyAyAmena mahattarakaeva lakSapramANajIvAkatvAt, tathA viSkambhena vistIrNataraka Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 311 eva sAdhikacaturazItiSaTzatAdhikatrayAstriMzadyojanasahasrapramANatvAt, tathA saMsthAnena palyaGkarUpeNa vipulataraka va pArzvadvaye'pISayostulyapramANatvAt, haimavatAdInAM palyaGkasaMsthitatve'pi pUrvajagatIkoNAnAM saMvRtatvena pUrvApareSayorveSamyAditi, tathA pariNAhena supramANataraka eva, taddhanuHpRSThasya jambUdvIpaparidhyarddhamAnatvAditi, ata eva mahAn - atizayena vikRSTo - garIyAn dehaH - zarIramAbhoga itiyAvat yeSAM te mahAvidehAH, athavA mahAn - atizayena vikRSTo - garIyAn dehaH - zarIraM kalevaraM yeSAM te tathA, IdhzAstatratyA manuSyAH, tathAhi tatra vijayeSu sarvadA paJcadhanuHzatocchrayA devakuruttarakuruSu trigavyUtocchrayAH tato mahAvidehamanuSyayogAdidamapi kSetraM mahAvidehAH, mahAvidehazca zabdaH svabhAvAd bahuvacanAnta eva, etacca prAgevoktaM, tato bahuvacanena vyavahniyate, 6zyate ca kvacidekavacanAnto'pi tadapi pramANaM, pUrvamazeSaM prAgvat / sampratyuttarakurUrvaktukAmastadupayogitvena prathamaM gandhamAdanavakSaskAragiripraznamAha- sU. (141) kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe nAmaM vakkhArapavavae pannatte ?, goamA! nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM maMdarassa pavvayassa uttarapaJcatthimeNaM gaMdhilAvaissa vijayassa puracchimeNaM uttarakurAe paccatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe nAmaM vakkhArapavvae pannatte uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe tIsaMjoaNasahassAiM dunni anauttare joaNasae chatra va egUNavIsaibhAe joaNassa AyAmeNaM nIlavaMtavAsaharapavvayaMteNaM cattAri joaNasayAI uddhaM uccattemaM cattAri gAuasayAiM ubveheNaM paJca jo aNasayAI vikkhambheNaM tayanaMtaraM ca NaM mAyAe 2 ussehuvvepaviddhIe parivaddhamANe 2 vikkhambhaparihANIe parihAyamANe 2 maMdarapavvayaMteNaM paJca joaNasayAI uddhaM uccatteNaM paJca gAuasa yAiM uvveheNaM aMgulassa asaMkhijjaibhAgaM vikkhambheNaM pannatte gayadaMtasaMThANasaMThie savvarayanAmae acche, ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM dohi a vanasaMDehiM savvao samaMtA saMparikkhitte, gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapavvayassa uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge jAva AsayaMti / gaMdhamAyaNe NaM vakkhArapavvae kati kUr3A pa0 go0 ! satta kUr3A, taM0 - siddhAyayanakUDe 1 gaMdhamAyaNara gaMdhilAI uttarakUrU 4 phaliha 5 lohiyakkha 6 ANaMda 7 / kahi NaM bhaMte! gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae siddhAyayanakUDe nAmaM kUDe pa0 gA0 maMdarassa pavvayassa uttarapaJccatthimeNaM gaMdhamAyaNakUDassa dAhiNapuratthimeNaM, ettha NaM gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae siddhAyayana nAmaM kUr3e pa0, jaM caiva cullahimavaMte siddhAyayanakUDassa pamANaM taM caiva eesiM savvesiM bhANi avvaM evaM ceva vidisAhiM tinni kUr3A bhANi0, cauttheta tiassa uttarapaJccatthimeNaM paJcamassa tAhiNeNaM, sesA u uttaradAhiNeNaM, phalihalohiakkhesu bhogaMkaraboghavaIo devayAo sesesu sarisanAmayA devA, chasuvi pAsAyavaDeMsagA rAyahANIo vidisAsu / sekeNaNaM bhaMte! evaM vui gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae 2 ?, go0 ! gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapavvayassa gaMdhe se jahA nAmae koTTapuDANa vA jAva pIsijamANANa vA ukkirijamANANa vA vikirijamANANa vA paribhujamANANa vA jAva orAlA maNuNNA jAva gaMdhA abhinissavaMti, bhave eArUve ?, no iNaTTe samaTTe, gaMdhamAyaNassa NaM itto iTThatarAe caiva jAva gaMdhe pannatte / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/141 se eeNaDeNaM goamA! evaM vudhai gaMdhamAyaNe vakkhArapabvae 2, gaMdhamAyaNe a ittha deve mahiddhIe parivasai, aduttaraM ca NaM sAsae nAmadhije iti / vR. 'kahiNamityAdi,kana bhadanta! mahAvidehe varSegandhamAdanonAma vakSasi-madhye svagopyaM kSetra dvau saMbhUya kurvantIti vakSaskArAH,tajAtIyo'yamitivakSaskAraparvato gajadantAparyAyaH prajJaptaH? gautama ! nIlavanAmno varSadharaparvatasya dakSiNabhAgena mandarasya parvatasya-meroruttara-pazcimenauttarasyAH pazcimAyAzca antarAlavartinA digvibhAgena vAyavyakoNe ityarthaH, gandhilAvatyAHzItodottarakUlavartino'STamavijayasya pUrveNa uttarakurUNAM-sarvotkRSTabhogabhUmikSetrasya pazcimena atrAntare mahAvidehe varSe gandhamAdano nAma vakSaskAraparvataH prajJaptaH, uttaradakSiNayorAyataH prAcInapratIcInayoH-pUrvapazcimayordizoH vistIrNa, triMzadayojanasahasrANi dvecanavottare yojanazate SaT ca ekonaviMzatibhAgAn yojanasyAyAmena, atra yadyapi varSadharAdri-sambaddhamUlAnAM vakSaskAragirINAM sAdhikaikAdazAzatadvicatvAriMzadyojanapramANakurukSetrAnta-vartinAmetAvAnAyAmo nasampadyatetathA'pyeSAMvakrabhAvapariNatatvena bahutarakSetrAgAhitvAtasambhavatIti, nIlavarSadharasamIpe catvAriyojanazatAniUrboccatvenacatvArigavyUtazatAni udvedhena paJcayojanazatAni viSkambhena, tadanantaraMmAtrayA 2-krameNa krameNotsedhodvedhayoH-uccatvoNDatvayoH parivRddhayA parivarddhamAnaH2 viSkambhaparihANyA parihIyamANaH2 -mandaraparvatasya-merorante-samIpepaJcayojanazatAnyoccatvena paJcagavyatizatAniudvedhena aMgulasyAsaLyabhAgaM viSkambhena prajJaptaH, gajadantasya yatsaMsthAna-prArambhe nIcatvamante uccatvamityevaMrUpaM tena saMsthitaH, sarvAtmanA ratnamayaH, zrIumAsvAtivAcakakRtajambUdvIpasamAsaprakaraNe tukanakamayaiti,zeSaprAgvat, athAsya bhUmisau bhAgyamAvedayati-gandhamAyaNa'ityAdi, gandhamAdanasya vakSaskAraparvatasyoparibahumaramaNIyo bhUmibhAgaHprajJaptaH,atra yAvatpadAdvaitAdayAdrizikharatalavarNakagataM sarva bodhyaM / sampratyatra kUTavaktavyatAmAha- 'gandhamAyaNa'ityAdi, vyaktaM, navaraM sphaTikakUTaM sphaTikaratnamayatvAt lohitAkSakUTaM lohitaratnavarNatvAt, AnandanAmno devasya kUTamAnandakUTaM / nanuyathAvaitAdayAdiSu siddhAyata-nAdikUTavyavasthApUrvAparAyatatvena tadvadatrApi uta kazcidvizeSa ityAha-'kahiNaMbhaMte!' ityAdi, vyaktaM, navaraMyathA vaitAbyAdiSusiddhAyatanakUTaM samudrAsanaM pUrveNa tataH krameNa zeSANi sthitAni tathA'tramandarAsannaM siddhAyatanakUTa mandarAdutarapazcimAyAM vAyavyAM dizi gandhamAdanakUTasya tu dakSiNapUrvasyAM-AgneyyAmasti, yadeva kSudrahimavati siddhAyatanakUTasya pramANaM tadevateSAM sarveSAM siddhAyatanAdikUTAnAM bhaNitavyaM, arthAt varNanamapi tadvadeveti, vyavasthA tu zeSakUTAnAmatra bhinnaprakA-reNeti manasikRtyAha ___ "evaM ceva' ityAdi, evaM cevetyevaM-siddhAyatanAnusAreNa vidikSu-vAyavyakoNeSu trINi kUTAni siddhAyatanAdIni bhaNitavyAni, uktavaktavyAnAM mizritanirdezastu evaM cattArivi dArA mANiavvA' iti sUtravivaraNoktayuktyA samAdheyaH, ayamarthaH-meruta uttarapazcimAyAM siddhAyatanakUTa, tasmAduttarapazcimAyAM gandhamAdanakUTaM tasmAcca gandhilAvatIkUTamuttarapazcimAyAmiti, atra timrovAyavyo dizaH samuditA vivakSitA itibahutvena nirdezaH, caturthamuttarakurukUTaM tRtIyasya gandhilAvatIkUTasyottarapazcimAyAMpaJcamasya sphaTikakUTasyadakSiNataH, nanuyathA tRtIyAdgandhilA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 313 vatIkUTAJcaturthaM uttarakurukUTamuttarapazcimAyAM caturthAcca tRtIyaM dakSiNapUrvasyAM tathA paJcamAt sphaTikakUTAtkathaM dakSiNapUrvasyAMcaturthaM kUTana saGgacchate?, ucyate, parvatasya vakratvena caturthakUTata eva dakSiNapUrvAM prati valanAt paJcamAJcaturthaM dakSiNasyAmiti, zeSANi sphaTikakUTAdIni trINi uttaradakSiNazreNivyavasthAyA sthitAni, ko'rthaH ? paMcamaM caturthasyottarataH SaSThasya dakSiNataH SaSThaM paMcamasyottarataH saptamasya dakSiNataH saptamaM SaSThasyottarata iti parasparamuttaradakSiNabhAva iti, atra paMcazatayojanavistArANyapi kUTAna yat kramahIyamAne'pi prastutagirikSetre mAnti tatra sahasrAGkakUTarItijJaiyA, athaiSAmevAdhiSThAtRsvarUpaM nirUpayati-' sphaTikakUTalohitAkSakUTayoH paMcamaSaSThayorbhogakarAbhoga-vatyau dve devate-dikkumAroM vasataH, zeSeSu kUTasadhzanAmakA devAH, SaTsvapi prAsAdAvataMsakAH svasvAdhipativAsayogyAH, eSAM ca rAjadhAnyo'saGkhyAtatame jambUdvIpe vidikSu uttrpshcimaasu| samprati nAmArthapipRcchiSurAha-'sekeNaDeNa'ityAdipraznasUtrasugama, uttarasUtre gandhamAdanasya vakSaskAraparvatasya gandhaH sa yathA nAma koSThapuTAnAMyAvatpadAttagarapuTAdInAM saMgrahaH piSyamANAnAM vA-saMcUrNyamAnAnAM utkIryamANAnAM vA vikIryamANAnAM vA parimujyamAnAnAM vA yAvatpadAt bhANDAt bhANDAntaraM vA saMhriyamANAnAmiti, udArA-manojJAH yAvatpadAt gandhA iti kartRpadaM, abhinisavanti, evamukte ziSyaH pRcchati-bhavedetadrUpo gandhamAdanasya gandha iti, bhagavAnAhanAyamarthaH samarthaH, gandhamAdanasya ito-bhavaduktAdgandhAdiSTataraka evayAvatakaraNAtkAntataraka evotyAdipadagrahaH, nigamanavAkye tenArthena gautama evamucyate, gandhena svayaM mAdyatIva madayati vA tannivAsidevadevInAM manAMsi iti gandhamAdanaH, 'kRdvahula' miti vacanAt kartaryanaTapratyayaH, 'dhajyupasargasya ve' tyatra bahulAdhikAradatizAyitAdivatmakArAkArasya dIrghatvamiti, gandhamAdananAmA cAtra devo maharddhikaH parivasati, tena tadyogAditi nAma, anytsrvNpraagvt||athyaasaamupyogitven gandhamAdano nirUpitastA uttarakurU nirUpayati mU. (142) kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse uttarakurA nAma kurA paM0, go0 ! maMdarassa pavvayassa uttareNaM nIlavaMtassa vAsaharapabdhayassa dakkhiNeNaM gaMdhamAyaNassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM mAlavaMtassa vakhArapavvayassa pacatthimeNaM etya NaM uttarakurA nAma kurA pannattA pAINapaDINAyayA udINadAhiNavacchiNNA addhavaMdasaMThANasaMThaA ikkArasajoaNasahassAiMaTTa ya bAyAle joaNasae donni a egUNavIsaibhAe joaNassa vikkhmbhennNti| tIse jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA tudA vakkhArapavyayaM puTThA, taMjahA-purathimillAe koDIe purathimilaM vakkhArapabvayaM puTThA evaM paJcatthimillAe jAva paJcathimillaM vakkhArapavvayaM puTThA, tevannaM joaNasahassAI aayaamennnti| tIse gaM dhanuM dAhiNeNaM saddhiM joaNasahassAiM cattAri a aTThArase joaNasae duvAlasa ya egUNavIsaibhAejoaNassa parikkheveNaM,uttarakurAeNaMbhaMte!kerisaeAyArabhAvapaDoArepa0? goyamA! bahusamaramaNije bhUmibhAge pannate, evaMpubvavaNNiAjacceva susamasusamAvattabbayA sazceva neabbA jAva paumagaMdhA 1 miagaMdhA 2 amamA 3 sahA 4 tetalI 5 saNicArI 6 / / vR. 'kahi Na'mityAdi, kva bhadanta! mahAvidehe varSe uttarakuravo nAmnA kuravaH prajJaptAH?, Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/142 gautama! mandarasya parvatasyottaratonIlavatovarSadharaparvatasyadakSiNatogandhamAdanasyavakSaskAraparvatasya pUrvato vakSyamANasvarUpasya mAlyavataH pazcimataH atrAntare uttarakuravo nAmnA kuravaH prajJaptAH, prAkapazcimAyatA uttaradakSiNAvistIrNA arddhacandrAkArA ekAdazayojanasahasrANyaSTau zatAni dvAcatvA- riMzadadhikAni dvau caikonaviMzatibhAgI yojanasya viSkambhena, atropapattiryathA mahAvidehaviSkambhAt 33684 kalA 4 ityevaMrUpAt meruviSkambhe'panIte zeSasyAH kRte uktAGkarAzi syAt, nanu varSavarSadharAdInAMkramavyavasthAprajJApakApekSayA'sti yathA prajJApakAsannaM bharataM tato himavAnityAdi, tato videhakathanAnantaraM kramaprAptA devakururvimucya kathamuttarakurUmAM nirUpaNaM?, ucyate, caturdigmukhe videhe prAyaH sarvaM prAdakSiNyena vyavasthApyamAnaM samaye zrUyate, tenaprathamatauttaparakurukathanaM bharatapArzvasthau vidhuprabhasaumanasauvihAya gandhamAdanamAlyavadvakSaskAraprarUpaNaMbharatAsanavijayAn vihAya kacchamahAkacchAdivijayakathanaM ceti, arthatAsAMjIvAmAha 'tIse ityAdi,tAsAmuttarakurUNAM, sUtreekavacanaM prAkRtatvAt, jIvA-uttaratonIlavadvarSadharAsannA kurucaramapradezazreNiH pUrvAparAyatA dvidhA pUrvapazcimabhAgAbhyAM vakSaskAraparvataM spRSTA, etadeva vivRNoti, tadyathA-paurastyayAkoTyA paurastyaM vakSaskAraparvatamAlyavantaMspRSTA pAzcAtyayA pAzcAtyaM gandhamAdananAmAnaM vakSaskAraparvataMspRSTA, tripaJcAzadyojanasahasrANi AyAmena, tatkathamiti ucyate, meroH pUrvasyAM dizi bhadrazAlavanamAyAmato dvAviMzatirjanasahasrANi evaM pazcimAyAmapi, ubhayamIlanejAtaMcatuzcatvAriMzatsahasrANimeruviSkambhe dazasahanayojanAtmakeprakSipte jAtaM catuSpazcAzadayojanasahanANi, ekaikasya vakSaskAragirevarSadharasamIpe pRthutvaM paJca yojanazatAni tato dvayorvakSaskAragiryo pRthutvaparimANaM yojanasahanaM tatpUrvarAzerapanIyate, jAtaH puurvraashistripnycaashdyojnshnaanniiti| __ athaitAsAMdhanuHpRSThamAha-'tIseNaMdhanudAhiNeNa mityAdi, tAsAMdhanuHpRSThaMdakSiNato mervAsanna ityarthaH, SaSTiyojanasahasrANi catvAri ca yojanazatAni aSTAdazAni-aSTAdazAdhikAni dvAdaza caikonaviMzatibhAgAn yojanasya parikSepeNa, tathAhi-ekaikavakSaskAragirerAyAmastrizayojanasahaniNi dve ca navottare SaT ca kalAH, tato dvayorvakSaskArayormIlane yathoktaM mAnamiti, athaitAsAM svarUpaprarU-paNAyAha-'uttarakurAe Na mityAdi, uttarakurUNAM bhadanta ! kIddaza AkArabhAvapratyavatAraH-svarUpAvirbhAvaHprajJaptaH?, gautama! bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, evamuktanyAyena pUrvaM bharataprakaraNe varNitA yA eva suSamasuSamAyAH AdhArakasya vaktavyatA saiva niravazeSA netavyA, kiyatparyantamityAha-yAvatSaTprakArAH padmagandhAdayo manuSyAstAvaditi / uktottarakuruvaktavyatA'tha tadvartina yamakaparvatau prarUpayati mU. (143) kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe jamagAnAmaM duve pavvayA pa0 go0 nIlavaMtassa vAsaharapavyayassa dakkhiNilAo carimantAo aTThajoaNasae cottIse cattAri a sattamAe joaNassa abAhAe sIAe mahAnaIe ubhao kUle ettha NaM jamagAnAmaMduve pavvayA pnnttaa| joaNasahassaM uddhaM uccatteNaM aDvAijAI joaNasayAiM uvveheNaM mUle egaM joaNasahassaM AyAmavikkhambheNaM majjhe addhamANi joaNasayAiMAyAmavikkhambheNaM uvaripaMcajoaNasayAI AyAmavikkhambheNaM mUle tinni joaNasahassAI egaM ca bAvaTTa joaNasayaM kiMcivisesAhiaM Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -4 315 parikkheveNaM majhedojoaNasahassAiMtiNNi bAvattarejoaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM uvariegaMjoaNasahassaMpaJca yaekAsIejoaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM mUle vicchinnA majjhe saMkhitA uppiM taNuAjamagasaMThANasaMThiA savvakaNagAmayA acchA saNhA patteaM2 paumavaraveiAparikkhittA patteaMra vnsNddprikkhittaa| tAo NaM paumavaraveiAo do gAUAI uddhaM uccatteNaM paJca ghanusayAI vikkhaMbheNaM, veiAvaNasaMDavaNNao bhANiabbo, tesi NaM jamagapavvayANaM uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannate, jAvatassaNaMbahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAeetthaNaMduvepAsAyavaDeMsagA paM0, te NaM pAsAyavaDeMsagA bAvaThiM joaNAI addhajoaNaM ca uddhaM uccatteNaM ikatIsaM joaNAI kosaM ca AyAmavikkhaMbheNaM pAsAyavaNNao bhANiavvo, sIhAsaNA saparivArA jAva ettha NaM jamagANaM devANaM solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM solasa bhaddAsaNasAhassIo pnnttaao| sekeNaTTeNaM bhaMte ! evaM vucai jamagA pabbayA 2?, goamA! jamagapavvaesuNaMetya 2 dese tahiM 2 bahave khuDDAkhuDDivAsu vAvIsu jAva vilapaMtiyAsu bahave uppalAIjAva jamagavaNNAbhAI jamagA ya ittha duve devA mahiddhIyA, te NaM ettha cauNhaM sAmAniasAhassINaM jAva bhuJjamANA viharaMti, se teNaTeNaM go0 ! evaM vuccai-jamagapavvayA 2, aduttaraM ca NaM sAsae nAmadhi jAva jamagapavvayA kahiNaM bhaMte! jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANIo pa0 go0 jaMbuddIve dIve mandarassa pavvayassa uttareNaM annami jaMbuddIve 2 bArasa joaNasahassAiM ogAhitA ettha NaM jamagANaMdevANaMjamigAo rAyahANIo pa0 bArasa joaNasahassAIAyAmavikkhambheNaM sattattIsaM joaNasahassAiMnava ya aDayAle joaNasae kiMcivisesAhie prikkhevennN| patteaMra pAyAraparikkhittA, teNaMpAgArAsattattIsaMjoaNAiMaddhajoaNaMca uddhaM uccatteNaM mUle addhatterasa joaNAI vikkhambheNaM majhe cha sakosAijoaNAI vikhambheNaM uvari tinni saaddhakosAiM joaNAI vikkhambheNaM mUle vicchinnA majjhe saMkhittA uppiM taNuA bAhiM vaTTA aMtocauraMsAsavvarayanAmayAacchA, teNaMpAgArA NAnAmaNipaJcavaNNehiM kavisIsaehi uvasohiA taMjahA-kiNhehiM jAva sukillehi, teNaM kavisIsagAaddhakosaMAyAmeNaM desUmaMaddhakosaM uddhaM uccatteNaM paJca dhanusayAI bAhalleNaM sabvamaNimayA acchA, jamigANaM rAyahAmINaM egamegAe bAhAe paNavIsaM 2 paNavIsaM dArasayaM pannattaM, te NaM dArA bAvaDiM joaNAiM addhajoaNaM ca uddhaM uccatteNaM ikatIsaMjoaNAiMkosaMca vikkhambheNaMtAvaiaMceva paveseNaM, seA varakaNagathUmiAgA evaM rAyappaseNaiJavimANavattavcayAe dAravaNNaojAva aTThamaMgalagAiti, jamiyAmaM rAyahANINaM cauddisiM paJcapaJca joaNasae abAhAe cattAri vanasaNDA pa0 asogavane 1 sattivaNNavane 2 caMpagavanera cUavaNe4, te NaM vaNasaMDA sAiregAiM bArasajo- aNasahassAI AyAmeNaM paJca joaNasayAI vikhambheNaM patteaM1 pAgAraparikkhittA kiNhA vanasaNDavaNNao bhUmio pAsAyavaDeMsagA ya bhaa0| jamigANaM rAyahANINaM aMto bahusamaramaNije bhUmibhAge pa0 vaNNagotti, tesi Na bahumajhadesabhAeetthaNaMduveuvayAriyAlayaNA pannattA, bArasajoaNa-sayAiMAyAmavikkhambheNaM tinni joaNasahassAI satta ya paJcAnaue joaNasae parikkhevaNaM addhakosaM ca bAhalleNaM Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/143 sabbajaMbUNayAmayA acchA, patteaM 2 paumavaraveiAparikkhittA, patteaMravaNasaMDavaNNaobhA0, tisovANapaDikhavagA toraNacauddisiM bhUmibhAgA ya bhA0 tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM ege pAsAyavaDeMsae pannate bAvaDiM joaNAI addhajoaNaM addhajoaNaM ca uddhaM uccatteNaM ikatIsaM joaNAI kosaMca AyAmavikkhambheNaM vaNNao ulloA bhUmibhAgA sIhAsaNA sprivaaraa| - evaM pAsAyapaMtIo ekatIsaM joaNAI kosaM ca uddhaM uccatteNaM sAiregAI addhasolasajoaNAI AyAmavikkhambheNaM biiapAsAyapaMtI te NaM pAsAyavaDeMsayA sAiregAI addhasolasoaNAI uddhaM uccatteNaM sAiregAI addhamAiM joaNAI AyAmavikkhambheNaM taiapAsAyapaMtI te NaM pAsAyavaDeMsayA sAiregAiM aTThamAiM joaNAI uddhaM uccatteNaM sAiregAI azuddhajoaNAiMAyAmavikkhambheNaMvaNNaosIhAsaNA saparivArA, tesiNaM mulapUsAyavaDiMsayANaM uttarapurachime disImAe ettha NaMjamagANaM devANaM sahAo suhammAo pnntaao| - addhaterasa joaNAI AyAmeNaM chassakosAiM joaNAI vikkhambheNaM nava joaNAI uddhaM unmatteNaM anegakhambhasayasaNNiviThThA sabhAvaNNao, tAsiNaM sabhANaM suhammANaM tidisiMtao dArA pannattA, te NaM dArA do joaNAI uddhaM uccatteNaM vikkhambheNaM tAvaiaMceva paveseNaM, seA vaNNao jAva vaNamAlA, tesiNaMdArANaM purao patteaMra tao muhamaMDavA pannattA, teNaM muhamaMDavA addhatterasajoSaNAIAyAmeNaMchassakosAijoaNAI vikkhambheNaM sAiregAiMdojoaNAI uddhaM uccatteNaMjAvadArAbhUmibhAgAyatti, pecchAgharamaMDavANaMtaMcevapamANaM bhUmibhAgomaNipeDhiAotti, tAo NaM maNipeDhiAo joaNaM AyAmavikkhambheNaM addhajoaNaM bAhalleNaM savvamaNimaIA sIhAsaNA bhA0, tesiNaM pecchAgharamaMDavANaMpuraomaNipeDhiAopa0, tAoNamaNipeDhiAo do joaNAI AyAmavikkhambheNaM joaNaM bAhalleNaM sabamaNimaIo, tAsi NaM upiM patteaM2 taothUbhA, teNaM thUbhA do joaNAiMuddhaM uccatteNaM dojoaNAiMAyAmavikkhambheNaM seA saMkhatala jAva aTThamaMgalayA, tesiNaM thaUbhANaM caudisiM cattAri maNipeDhiAo pa0/ - tAo NaM maNipeDhiAo joaNaM AyAmavikkhambheNaM addhajoaNaM bAhalleNaM, jinapaDimAo vattavAo, ceiarukkhANaM maNipeDhiAo do joaNAI AyAmavikkhambheNaM joaNaM bAhalleNaM ceiarukkhavaNNaoti, tesiNaM ceiarukhANaM purao tAo maNipeDhiAo pannatAo, tAoNaM maNipeDhiAo joyaNaM AyAmavikkhambheNaM addhajoaNaM bAhalleNaM, tAsiNaM uppiM patteaM2 mahiMdajjhayA pannattA, teNaM aTThamAIjoaNAI uddhaM uccatteNaM addhakosaM ubbehemaM addhakosaM bAhalleNaM vairAmayavaTTa vaNNao veiAvaNasaMDatisovANatoraNA ya bhANiabbA, tAsi NaM sabhANaM suhammApaM chaccamaNoguliAsAhassIo pannattAo, taMjahA purathimeNa do sAhassIo pannatAo paJcatthimeNaM do sAhassIo dakkhiNeNaMegA sahassI uttareNaM egA jAva dAmA ciTThatitti, evaM gomANasiAo, navaraM ghUvaghaDiAotti, tAsiNaM suhammANaM samANaM aMto bahusamaramaNile bhUmibhAge pannate, maNipeDhiA do joaNAI AyAmavikkhambheNaMjoaNaMbAhalleNaM, tAsiNaMmaNipeDhiANaM upiMmANavae ceiakhambhe mahiMdajjhayappamANe uvarichakkose ogAhittA heTThA chakkose vajjitA jinasakahAo pannatAotti, mANavagassa puveNaM sIhAsaNA saparivArA paJcasthimeNaM sayaNijavaNNao, sayaNijjANaM uttarapurathime disibhAe khuDDagamahiMdagjhayA maNipeDhiAvihUNA mahiMdajjhayappamANA, tesiM avareNaM copphAlA paharaNakosA Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAra:- 4 317 - tattha NaM bahave phaliharayaNapAmukkhA jAva cihnaMti, suhammANaM uppiM aSTThaTThamaMgalagA, tAsi NaM uttarapuratthimeNaM siddhAyayanA sa ceva jinagharANavi gamotti, navaraM imaM nANattaM - etesi NaM bahumajjhadesabhAe patte 2 maNipeDhiAo do joaNAI AyAmavikkhambheNaM joaNaM bAhalleNaM, tAsi uppi patteaM 2 devacchaMdayA pannattA / do jo aNAI AyAmavikkhambheNaM sAiregAiM do joaNAI uddhaM uccatteNaM savvarayanAmayA jinapaDimA vaNNao jAva dhUvakaDucchugA, evaM avasesANavi samANaM jAva ubavAyasabhAe sayaNiaM harao a, abhise asabhAe bahuAbhisekkaM bhaMDe, alaMkAri asabhAe bahu alaMkAriabhaMDe ciTThai, vavasAyasabhAsu putyarayaNA, nadA pukkhariNIo, balipeDhA do joaNAI AyAmavikkhambheNaM joaNaM bAhalleNaM jAvatti / vR. 'kahiNa' mityAdi, kva bhadanta ! uttarakuruSu yamakau nAma dvau parvato prajJaptI ?, gautama ! nIlavato varSadharavarvatasya dAkSiNAtyAccaramAntAt ityatra dAkSiNAtyaM paramAntaM Arabhyeti jJeyaM, kyablope paJcamI, dAkSiNAtyAccaramAntAdAramyArvAk dakSiNAbhimukhamityarthaH, aSTau yojanazatAni catustriMzadadhikAni caturazca saptabhAgAnA yojanasyAvAdhayA apAntarAle kRtveti zeSaH zItAyA mahAnadyA ubhayoH kUlayoH ekaH purvakUle ekaH pazcimakUle ityarthaH, atrAntare yamakau nAma dvau parvatI prajJaptI, ekaM yojanasahanamUrdhvoccatvena arddhatRtIyAni yojanazatAnyudvedhena ucchrayacaturthAzasya bhUmyavagAhAt mUle yojanasahasramAyAmaviSkambhAbhyAM vRttAkAratvAt madhye bhUtalataH paJcayoja - nazatAtikrame'rddhASTamAni yojanazatAni AyAmaviSkambhAbhyAM upari-sahasrayojanAtikrame paJcayojanazatAnyAyAmaviSkambhAbhyAM mUle trINi yojanasahasrANi ekaM ca yojanazataM dvASaSTyadhikaM kiMcidvizeSAdhikaM kiyatkalamityarthaH / parikSepeNa, evaM madhyaparidhiruparitanaparidhizca svayambhUyahyau, mUle vistIrNau madhye saMkSitAvupari tanukau yamakau - yamalajAtau bhrAtarau tayoryatsaMsthAnaM tena saMsthitau parasparaM sadhzasaMsthAnAvityarthaH, athavA yamakA nAma zakunivizeSAstatsaMsthAnasaMsthitI, saMsthAnaM cAnayormUlataH prArabhya saMkSiptasaMkSiptamANatvena gopucchasyeva bodhyaM, sarvAtmanA kanakamayau zeSaM vyaktaM, aSTazatAdyotpattirevaM-- nIlavadvarSadharasya yamakayozca prathamaM yamakayoH prathamahRdasya ca dvitIyaM prathamahadasya dvitIyahRdasya ca tRtIyaM dvitIyahRdasya tRtIyahRdasya ca caturthaM tRtIyahadasya caturthahRdasya ca paMcamaM caturthahadasya paMcamahradasya ca SaSThaM paMcamahRdasya vakSaskAragiriparyantasya ca saptamaM etAni ca saptApyantarANi mapramANAni, tatazca kuruviSkambhAt yojana 11842 kalA 2 ityevaMrUpAt yojanasahasnAyAmayoryamakayoH yojanasahanamekaM tAvatpramANAyAmAnAM paMcAnAM hRdAnAM ca yojanasahasrame (kai) kaM ubhayamIlane yojanasahasraSaTkaM zodhyate ca jAtaM yojana 5842 kalA 2 tataH saptabhirbhAge hate 834, yaccAvaziSTaM kurusatkaM kalAdvayaM tadalpatvAnna vivakSitamiti / atraivAnantaroktavedikAvanakhaNDapramANAdyAha-- 'tAo NamityAdi, vyaktaM, sampratyetayoryadasti tadAha-'tesiNa'mityAdi, tayoryamakaparvatayorupari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, atra pUrvoktaH sarvobUbhAgavarNaka unnetavyaH kiyataparyanta ityAha-- yAvattayorbahusamaramaNIyasya bhUbhAgasya bahumadhyadezabhAge dvau prAsAdAvataMsakau prajJaptau, atha tayoruccatvAdyAha- 'te Na 'mityAdi, 7 - Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/143 niravazeSaM vijayadevaprAsAdasiMhAsanAdivyavasthitasUtravadvaktavyaM, navaraM yamakadevAbhilApeneti, 'sekeNaTeNaM0 praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre yamakaparvatayostatra tatra dezetatratatrapradeza kSudrakSudrikAsu yAvadvilapaGktiSu bahUnyutpalAni atra yAvatpadAt kumudAdIni cyAni, tathA yamakaprabhANIti parigrahaH, tatra yamako yamakaparvatastatrabhANi tadAkArANItyarthaH, tathA yamakavarNAbhAni - yamakavarNasahazavarNAnItyarthaH, yadivA yamakAbhidhAnI dvau devI maharddhiko atra parivasatastena yamakAviti zeSaM prAgvat, athAnayo rAjadhAnIpraznAvasaraH-'kahi NamityAdi, kva bhadta ! yamaka-yordevayoryamike nAma rAjadhAnyau prajJapte?, gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasyotta-reNAnyasmin jambUdvIpedvIpedvAdazayojanasahanANyavagAhyAtrAntare yamakayordaivayoryamike nAma rAjadhAnyau prajJapte, dvAdazayojanasahasaNyAyAmaviSkambhAbhyAM saptatriMzadyojanasahamaNi nava ca yojanazatAni aSTacatvAriMzadadhikAni kiMcidvizeSAdhikAni parikSepeNa, pratyekaM 2 dve api prAkAraparikSipte, kIzau tau prAkArAviti tatsvarUpamAha- 'te NaM pAgArA' ityAdi, to prAkArau saptatriMzadyojanAniyojanArddhasahitAniUrboccatvenamUlearddha trayodazaMyonaM yeSu tAnyarddhatrayodazAni yojanAni viSkammena madhye SaTsakrozAniyojanAni viSkamebhena, mUlaviSkammato madhyaviSkambhasyArddhamAnatvAt, upari trINi sArddhakozAni yonAni viSkambhenAsyApi madhyaviSkambhato'rddhamAnatvAt, ata evamUle vistIrNAvityAdipadatrayaM vivRtaprAya, bahivRttau anupalakSyamANakoNatvAt antazcaturasroupalakSyamANakoNatvAt zeSaM prAgvat, athAnayoH kapizIrSakavarNakamAha teNaMpAgAranAnAmaNi'ityAdi, toprAkArInAnAmaNInApadmarAgasphaTikamarakatAJcanAdInAM paMcaprakArAvarNA yeSutAni tathA taiH kapazIrSakaiH-prAkAragrairupazobhitI, etadeva vivRNoti tadyathAkRSNairyAvacchuklairiti, arthateSAMkapi zIrSakANA muncatvAdimAnamAha-'teNa'mityAdi, nigadasiddha, athAnayoH kiyanti dvArANI tyAha-'jamigANa'mityAdi, yamikayo rAjadhAnyorekaikasyAMbAhAyAM pArzvepaMcaviMsatyadhikaM 2 dvArazataMprajJaptaM, tAnidvArANidvA,SaSTiyojanAniarddhayojanaMca Urboccatvena ekatriMzadyojanAni krozaM sUryAbhanAmakaM tasya vaktavyatAyAM yo dvAravarNakaH sa ihApi grAhyaH, kiyatparyantamityAha-yAvadaSTASTamaGgalakAni, atrAtidiSTamapisUtraMna likhitaM, vijayadvAraprakaraNe sUtrato'rthatazca likhitatvAt atidiSTatvasyobhayatrApi sAmyAceti, athAnayorbahirbhAge vanakhaNDavaktavyamAha- 'jamiyANa'mityAdi, yamikayo rAjadhAnyozcaturdizi catasRNAM dizAM samAhArazcaturdiktasmiMstathA, pUrvAdiSvityarthaH, paMcapaMcayojanazatAnyavAdhAvAMapAntarAle kRtveti gamyate catvAri vanakhaNDAni prAptAni, tadyathA-azokavanaM saptaparNavanaM campakavaM Amravanamiti, athaiteSAmAyAmAdyAha___ teNaM vanasaNDA' ityAdi, te cavanakhaNDAH sAtirekANi dvAdazayojanasahanaNi AyAmena paJcayojanazatAni viSkambhena pratyekaM 2 prAkAraiH parikSiptAH, kRSNA itipadopalakSitojambUdvIpapadmavaravedikAprakaraNalikhitaH pUrNovanakhaNDavarNako bhUmayaHprAsAdAvataMsakAzca bhaNitavyAH, bhUmayazcaivam-'tesiNaM vaDasaMDANaM aMto bahusaparamaNijjA bhUmibhAgA pannattA, se jahAnAmae AliMgapuskharei vA jAva nAnAvihapaMcavaNNehiM taNehiM maNIhi auvasobhiA'iti, prAsAdasUtramapyevaM 'tesi NaM vanasaMDANaM bahumajjhadesabhAe patteaM2 pAsAyavaDeMsae pannatte, te NaM pAsAyavaDeMsayA Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 319 bAvahijoaNAI addhajoaNaMca uddhaMuccatteNaMikatIsaMjoaNAiMkosaMca vikkhambheNaM amuggayamUsiapahasiAiva, taheva bahusamaramaNijje bhUmibhAge ulloo sIhAsaNA saparivArA, tatya NaM cattAri devA mahiddIA jAva paliovamaTTiAparivasaMti taM0-asoe sattivaNNe caMpae cUe' atrAzokavanaprAsAde'zokanAmA devaH, evaM triSvapi tattannAmAno devAH parivasanti, athAnayorantarbhAgavarNakamAha- yamikayo rAjadhAnyoralamadhyabhAge bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaHprajJaptaH, varNaka itisUtragatapadena 'AliMgapukkharei vAjAvapaMcavaNNehiMmaNIhi uvasobhie vanasaMDavihuNa jAva bahave devA ya devIo a AsayaMti jAva viharatI'tyanto grAhyaH, atra ca upakArikAlayanasUtra- mAdarzeSvaddazyamAnamapi rAjapraznIyasUtrAyabhavimAnavarNake jIvAbhigame vijayArAjadhAnIvarNakeca dRzyamAnatvAt tinnijoaNasahassAiMsatta yapaMcAnaue joaNasae parikkheveNa'mityAdisUtra- syAnyathAnupapattezca jIvAbhigamato likhyate, AdarzeSvazyamAnatvaM ca lekhakavaiguNyAdeveti, tadyathA- teSAM ca bahusamaramaNIyAnAM bhUmibhAgAnAM bahumadhyadezabhAge atrAntare dve upakArikAlayane prajJapte, upakaroti-upaSTabhrAti prAsAdAvataMsakAnityupakArikA- rAjadhAnIprabhusatkaprAsAdAvataMsakAdInAM pIThikA, anyatra tviyamupakAryopakAriketiprasiddhA, uktaM ca-"gRhasthAnaM smRtaM rAjJAmupakAryopakArike'"ti sA layanamiva-gahamiva te pratirAjadhAnibhavata iti dveukte, dvAdazayojanazatAniAyAmaviSkambhAbhyA trINi yojanasahasrANi sapta ca yojanazatAni paJcanavatyadhikAni parikSepeNa, arddhakozaMdhanuHsahasraparimANaM bAhalyena sarvAtmanA jAmbUnadamaye acche pratyekaM 2 pratyupakArikAlayanaM padmavaravedikAparikSipte pratyekaM 2 vanakhaNDavarNako maNitavyaH, saca jagatIgatapadmavaravedikAsthavanakhaNDAnusAreNeti, trisopAnapratirUpakANi-ArohAvarohamArgAstAni caturdizi-pUrvAdidikSu jJeyAni toraNAni caturdizi bhUmibhAgazcopa- kArikAlayanamadhyagato bhaNitavyaH, tatsUtrANi jIvAbhigamopAGgagatAni krameNaiva-"se NaM vanasaMDe desUNAI do joaNAiM cakavAlavikkhaMbheNaM uvayAriAlayaNasamae parikkheveNaM tesi NaM uvayAri- AlayaNANaM cauddisiM cattAri tisovANapaDirUvagA pannattA, daNNao, tesiNaM tisovANapaDirUva-gANaMpurao patteaMra toraNA pannattA, vaNNao, tesiNaMuvayAriyAlayaNANaM upiM bahusamaramaNijje bhUmibhAgepa0 jAva maNIhiM uvasobhie' iti, atra vyAkhyA sugamA, atha yamakadevayormUlaprAsAda svarUpamAha___tassa NamityAdi, tasyopakArikAlayanasya bahumadhyadezabhAge atrAntare ekaH prAsAdAvataMsakaH prajJaptaH dvASaSTiM yojanAnyaddhayojanaM caUrvoccatvena ekatriMzadyojanAni krozaM cAyAmaviSkambhAbhyAM varNako vijayaprAsAdasyeva vAcyaH, ulloko-uparibhAgau bhUmimAgau-adhobhAgI siMhAsane saparivAre-sAmAnikAdiparivArabhadrAsanavyavasthAsahite, yaccAtra upakArikAlayanasya prAsAdAvataMsakasya caikavacanena vivakSA ullokabhUmibhAgasiMhAsanAnAMca dvivacanena vivakSA tatsUtrakArANAM vicitrapravRttikatvAditi, athAsya parivAraprAsAdayaprarUpanAmAha-'evaMpAsAyapaMtIo'ityAdi, evaM-mUlaprAsAdAvataMsakAnusAreNa parivAraprAsAdapaGktyo jJAtavyA jIvAbhigamataH, paGktyazcAtra mUlaprAsAdatazcaturdikSupadyAnAmiva parikSeyarUpAavagantavyAH, napunaH sUcizreNirUpAH, tatra prathamapAsAdapaMktipATha evaM- 'se NaM pAsAyava.sae annehiM cauhiM tadachuccattapamANamittehiM Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/143 pAsAyavaDeMsaehiM savvao samantA saMparikkhitte' sa prAsAdavataMsako'nyaizcaturbhiH prAsAdAvataMsakaistadoccatvapramANamAtraiH, atroccatvazabdenotsedhogRhyatepramANazabdenaca viSkambhAyAmI, tena mUlaprAsAdApekSayA ardhoccatvaviSkambhAyAmairityarthaH, sarvataH samantAt samparikSiptAH, eSAmuccatvAdikaM tu sAkSAd sUtrakRdevAha-ekatriMzadyojanAni-sArddhapaJcadazayojanAni viSkambhAyAmAbhyAmiti,atha dvitIyaprAsAdapaMkti, tatpAThazcaivam-'teNaMpAsAyavaDeMsayAannehi cauhiM tadaddhattappamANamittehiM pAsAyavaDeMsaehiM savvao samaMtA saMparikkhittA' iti, te prathamapaMktigatAzcatvAraH prAsAdAH pratyekamanyaizcaturmistadarboccatvaviSkambhAyAmairmUlaprAsAdApekSayA caturbhAgapramANaiH prAsAdaH parikSiptAH,ataevaiteSoDazaprAsAdAH sarvasaGkhyayA syuH, eSAmuJcatvAdikaM tu sUtrakRdAha-te prAsAdAH sAtirekANi-arddhakrozAdhikAni sArddhapaJcadazayojanAnyunatvena sAtirekANi-krozacaturyAMzAdhikAni ardhASTamayojanAnyAyAmaviSkammAbhyAmiti, atha tRtIyA paMkti, tatsUtramevam- 'teNaM pAsAyavaDeMsayA annehiM cauhiM cadadbhuccattapamANamittehiMpAsAyavaDeMsaehiMsavvaosamantAsaMparikkhittA' te dvitIyaparidhistAH SoDaza prAsAdAH pratyekamanyaizcaturbhistadoccatvaviSkambhAyAmairmUlaprAsAdApekSayA-'STAMzapramANonmatvaviSkambhAyAmaiH sarvataH samantAt samparikSiptAH, ata evaite tRtIyapaMktigatAzcatuHSaSTiprAsAdAH, eteSAmuJcatvAdipramANaM sUtrakRdAha-te catuHSaSTirapi prAsAdAH sAtirekANyardhASTamayojanAMnyuzcatvena sAtirekatvaM caprAgvat, adhyuSTAni-arddhatRtIyAnisAtirekANi sAIkrozASTAMzAdhikAni viSkambhAyAmAbhyAM, eSA sarveSAM varNakaH siMhAsanAni ca saparivArANi prAgvat / atraca paMktiprAsAdeSusiMhAsanaMpratyekamekaikaM, mUlaprAsAdetumUlasiMhAsanaMsiMhAsanaparivAropetamityAdi kSetrasamAsavRttau zrImalayagiripAdAH tathA prathamatRtIyapaMktyormUlaprAsAde parivAre bhadrAsanAni dvitIyapaMktau ca parivAre padmAsanAniiti jIvAbhigamopAGgeityAdi visaMvAdasamAdhAnaM bahuzrutagamyam, yadyapijIvAbhigamevijayadevaprakaraNetathA zrIbhagavatyaGgavRttau camaraprakaraNeprAsAdapaMkticatuSkatathApyatra yamakAdhikArepaMktitrayaMbodhyaM,-mUlaprAsAdena saha sarvasaMkhyayApaJcAzIti prAsAdAH , athAtra sabhApaJcakaM prapaMcayitukAmaH sudharmAsabhAsvarUpaM nirapayati "tesiNa'mityAdi, tayormUlaprAsAdAvataMsakayoruttarapUrvasyA IzAnakoNe'traitasmin bhAge yamakayordevayoryogye sudharmenAma sabheprajJapte, sudharmAzabdArthastusuSTu-zobhano dharmo-devAnAMmANavakastambhavatijinasakthyAzAtanAbhIrukatvena devAGganAbhogaviratiparinAmarUpo yasyAM sA tathA, vastutastu suSTu-zobhano dharmorAjadharmaH samantunimantunigrahAnugrahasvarUpo yasyAM sA tathA, te cArddhatrayodazayojanAnyAyAmena sakrozAni SaTa yojanAni viSkambhena navayojanAnyUrvoccatvena, atralAghavArthasamAvarNakasUtramatidizati, anekastambhazatasanniviSTeityAdipadasUcitaH sabhAvarNako jIvAbhigabhokto jJeyaH, sa caivaM 'anegakhambhasayasaNNiviTThAo abbhuggayasukayavairaveiAtoraNavararaiasAlabhaMjiAsusiliTThavisiTThasaMThiapasatthaveruliavimalakhaMbhAo nAnAmaNikaNagarayaNakhaciaujjalabahusamasubhattabhUmibhAgAo IhAmigausabhaturagaNaramagaravihagavAlagakiMnararurusarabhacamarakularavaNalayapaumalayabhatticittAo khaMbhuggayavairaveiAparigayAbhirAmA vijAharajamalajualarjata Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 juttAoviva accIsahassamAlaNIAo rUvagasahassakaliAo bhisamANIo bhibmisamANIo cakkhullo aNalesAo suhaphAsAo sassirI arUvAo kaMcaNamaNirayaNadhUbhiAgAo nAnAvihapaMcavaNNaghaMTApaDAgaparimaMDia aggasiharAo dhavalAo marIikavayaviNimbhu aMtIo lAulloiamahiAo gosIsarasa surabhirattacandaNadaddaradiSNapaMcaMgulitalAo uvaci acaMdaNakalasAo caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgAo AsattosattaviulavaTTavagghAri amalladAmakalAvAo paMcavaNNasarasasurahimukkapupphapuMjovayArakaliAo kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkaghUvaDajjhatamaghamadheMtagandhuddhaAbhirAmAo sugaMdhavaragaMdhiAo gaMdhavaTTibhUAo accharagaNasaMghavikiNNAo divvatuDiasaddasaMpaNadiAo savvarayanAmaIo acchAo jAva paDirUvAo' iti atra vyAkhyA tu siddhAyatanatoraNAdivarNakeSu uJchavRttinyAyena sulabheti na punarucyate navaraM apsarogaNAnAM - apsaraH parivArANAM yaH saMghaH-samudAyastena samyak - ramaNIyatayA vikIrNAAkIrNA divyAnAM truTitAnA - AtodyAnAM ye zabdAstaiH samyak zrotramanohAritayA prakarSeNa naditAzabdavatI, zeSaM prAgvat, athAsyAM kati dvArANItyAha- 'tAsiNaM sabhANa' mityAdi, tayoH sasAyoH sudharmayostridizi trINi dvArANi prajJaptAni pazcimAyAM dvArAbhAvAt, tAni dvArANi pratyekaM dve yojane Urdhvoccatvena yojanamekaM viSkambhena tAvadeva yojanamekaM pravezena, zvetA ityAdi padena sUcitaH paripUrNo dvAravarNako vAcyo yAvadvanamAlA, atha mukhamaNDapAdiSanirUpaNAyAha'tesiNaM dAraNa' mityAdi, teSA dvArANAM purataH pratyekaM 2 trayo mukhamaNDapAH prajJaptAH samAdvArAgravarttino maNDapA ityarthaH, te ca maNDapA arddhatrayodazayojanAnyAyAmena SaT sakrozAni yojanAni viSkambhena sAtireke dve yojane Urdhvoccatvena, eteSAmapi 'anegakhaMbhasayasaNNiviTThA' ityAdi varNanaM sudharmAsabhA iva niravazeSaM draSTavyaM yAvad dvArANAM bhUmibhAgAnAM ca varNanaM, yadyapyatra dvArAntameva sabhAvarNanaM tadatidezena mukhamaNDapasUtre'pi tAvanmAtramevAyAti tathApi jIvAbhigamAdiSu mukhamaNDapavarNake bhUmibhAgavarNakasya dRSTatvAt atrAtidezaH, atha prekSAmaNDapavarNakaM lAghavAdAha- 'pecchAgharamaNDavANa' mityAdi, prekSAgRhamaNDapAnAM - raGgamaNDapAnAM tadeva --mukhamaNDapoktameva pramANaM, bhUmibhAga itipadena sarvaM dvArAdikabhUmibhAgaparyantaM vAcyaM, eSu ca maNipIThikA vAcyA, etAvadarthasUcakamidaM sUtram 7 13 21 'siNaM muhamaNDabANaM purao patteaM 2 pecchAgharamaMDavA pannattA, te NaM pecchAvaramaMDavA addhaterasajo aNAI AyAmeNaM jAva do joaNAI uddhaM uccatteNaM jAva maNiphAso, tesi NaM bahumajjhadesabhAe patteaM 2 vairAmayA akkhADayApannattA, tesi NaM bahumajjhadesabhAe patteaM 2 maNipeDhi - Ao pannattAo' tti uktaprAyaM, navaramakSapATaH- caturasrAkAro maNipIThikAdhAravizeSaH, asyAH pramANAdyarthamAha- 'tAo NaM maNipeDhiAo joaNaM AyAmavikkhaMbheNaM addhajoagaM bAhalleNaM savvamaNimaIo sIsAhaNA bhANi avvA' iti, atra siMhAsanAni bhaNitavyAni saparivArANItyarthaH, zeSaM vyaktam, atha stUpAvasaraH- teSA prekSAgRhamaNDapAnAM puratI maNipIThikAH, atra bahuvacanaM na prAkRta zailIbhavaM yathA dvivacanasthAne bahuvacanaM hatthA pAyA ityAdiSu, kintu bahutvavivakSArthaM, mAtra tisRSu prekSAgRhamaNDapadvAradikSu ekaikasadbhAvAt tisro grAhyAH, anyatra jIvAbhigamAdiSu tathA darzanAt, athaitAsAM mAnamAha- 'tAo Na' mityAdi, kaNThyaM, yadyapyetatsUtrAdarzeSu 'joaNaM AyAmavi khambheNaM addhajoaNaM bAhalleNaM' iti pATho dRzyate tathApi jIvAbhigamapAThadhSTatvena 321 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/143 rAjapraznIyAdiSu prekSAmaNDapamaNipIThikAtaH stUpamaNi pIThikAyA dviguNamAnatvena 6STatvAccAyaM samyak pAThaH sambhAvyate, AdarzeSu lipipramAdastu suprasiddha eva, atha stUpavarNanAyAha- tAsAM maNipIThAkAnAmupari pratyekaM 2 stUpAH prajJaptAH, jIvAbhigamAdau tu caityastUpA iti, dve yojane Urvoccatvena dve yojane AyAmaviSkambhAbhyAM vyAkhyAto vizeSapratipatti riti dezona ve yojane AyAmaviSkambhAbhyA grAhye, anyathA maNipIThikAstUpayorabheda eva syAt, jIvAbhigamAdau tu sAtireke dve yojane uccatvamityarthaH, te ca zvetAH, zvetatvamevopamayA draDhayati-'saMkhadala'tti yAvatkaraNAt 'saMkhadalavimalanimmaladadhiyaNagokhIrapheNarayayaniarpagAtAsavvarayanAmayAacchA jAva paDirUvA' iti prAgvat, kiyaGkaraM grAhyamityAha-yAvadaSTASTamaGgalakAnIti / atha taccaturdiziyadastitadAha-'tAsiNaMthUbhANa'mityAdi, teSAM stUpAnAMpratyekaM caturdikSu catamromaNipIThikAH prajJaptAH, tAzcamaNipIThikAHyojanamAyAmaviSkambhenaarddhayojanaMbAhalyena, atra jinapratimA vaktavyAH, tatsUtraM cedam-'tAsiNaM maNipeDhiANaM uppi patteaMpatteaMcattAri jinapaDimAo jinussehappamANamittAo paliaMkasaNNisaNNAo thUbhAbhimuhIo saNNikhittAociTThati, taMjahA-usamA vaddhamANA candAnanA vAriseNA' iti, etadavarNanAdikaMvaitAye siddhAyatanAdhikAreprAguktaM, gatAH stUpAH, ceiarukkhANa mityAdi, vyaktam, atra caityavRkSavarNako jIvAbhigamokto vAcyaH, sa cAyam-'tesiNaceiarukkhANaM ayameArUve vaNNAvAse pannatte, taM0-varaimUlarayayasupaiDiaviDipA riTThAmayakaMdaveruliaruilakhaMdhA sujAyavarajAyarUvapaDhamavisAlasAlA nAnAmaNirayaNavivihasAhappasAhaveruliapattatavaNijapattaveMTA jambUnayaratamausaasukumAlapavAlapallavavaraMkuradharA vicittamaNirayaNasurabhikusumaphalabharaNamiasAlA sacchAyA sappabhAassirIAsaujjoA amayarasamarasaphalA ahiamaNanayaNaNivvuikarApAsAdIAjAvapaDirUvA 4'iti, atravyAkhyA-teSAMcaityavRkSAnAmayametadrUpovarNAvAsaH prajJaptastadyathA __vajraratnamayAni mUlAni yeSAM te vajramUlA-tathA rajatA-rajatamayI supratiSThitA viDimAbahumadhyadezabhAge UrddhavinirgatA zAkhA yeSAM te tathA tataH pUrvapadena karmadhArayaH, riSTharatnamayaH kando yeSAM te tathA tathA vaiDUryaratnamayo ruciraH skandho yeSAM te tathA tataH pUrvapadena karmadhArayaH, sujAtaM-mUladravyazuddhaM varaM pradhAnaM yajjAtarUpaM-rUpyaM tadAtmikAH prathamikA-mUlabhUtA vizAlAH zAlAH-zAkhA yeSAMtetathA, tathA vaiDUryANi-vaiDUryamayAnipatrANi yeSAMtetathA, tathA tapanIyAnitapanIyamayAni patravRntAni yeSAM te tathA, tataH pUrvavat padadvayapadadvayamIlanena karmadhArayaH, jAmbUnadA-jAmbUnadanAmakasuvarNavizeSamayA raktavarNA mRdusukumArA-atyantakomalAH pravAlA-ISadunmIlitapatrabhAvarUpAH pallavA-jAtapUrNaprathamapatrabhAvarUpAvarAMkurAH-prathamamudbhidyamAnAstAn dharanti ye te tathA, vicitramamiratnamayAni surabhINi kusumAni phalAni ca teSAM bhareNa namitA nAmaM grAhitAH zAkhA yeSAM te tathA, satI-zobhanA chAyA yeSAM te sacchAyAH, evaM satprabhAH ata eva sazrIkAH tathA soyotAH maNiratnAnAmudadyotabhAvAt, amRtarasasamarasAni phalAni yeSAM te tathA, adhika nayanamanonivRtikarAH, zeSaM praagvt| teNaMceiarukkhA annehiM bahUhiM tilayalavayachattovagasirIsasattivaNNaloddadhavacaMdananIvakuDayakayaMbapaNa satAlatamAliAlapiaMgupArAvayarAyarukkhanandirukkhehiM sabbaosamantA Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 323 saMparikkhittA' iti, te caityavRkSA anyairbahubhistilakasalavagacchatropagazirISasaptaparNadadhipa lodhradhavacandananIpakuTajakadambapa-nasatAlatamAlapriyAlapriyaMgupArApatAjavRkSanandivRkSaHsarvataH samantAt samparikSiptAH, eteca vRkSAH kecinAmakozataH kecillokatazcAvagantavyAH, te NaM tilayA jAva naMdirukkha mUlavanto kaMdavanto jAva surammA' te ca tilakAdayo vRkSA mUlavantaH kandavanta ityAdi vRkSavarNanaM prathamopA- Ggato'vaseyaM yAvatsuramyA iti, 'te NaM tilayA jAva nandirukkhA annAhiM bahUhiM paumalayAhiM jAva sAmalayAhiM savvao samantA saMparikkhittA' teca tilakAdayo vRkSAH anyAbhirbahUbhi padmalatAbhi- vicchayAmalatAbhi sarvataH samantAt samparikSiptAH, yAvacchabdAdatra nAgalatAcampakalatAdyA graha-NIyAH, 'tAoNaM paumalayAo jAva sAmalayAo niccaM kusumiAo jAva paDivAo' tAzca padmalatAdyA nityaM kusumitA ityAdi latAvarNanaM yAvapratirUpAH, 'tesiNaM ceiarukkhANaM uppiM amaMgalayA bahave jhayA chattAicchattA, teSAM caityavRkSAnAmupari aSTAvaSTau maGgalakAni bahavaH kRSNacAmaradhvajAH chatrAticchatrANItyAdi caityastUpakavadvaktavyaM / gatAzcaityavRkSAH, atha mahendradhvajAvasaraH __ 'tesiNaM ceiarukkhANa mityAdi, teSAM caityavRkSANAM puratastisra maNipIThikAH prajJaptAH, tAzcamaNipiThikAH yojanamAyAmaviSkammAbhyAMarddhayojanaMbAhalyena tAsiNaMupipatteityAdi, tAsAMmaNipIThikAnAmupari pratyekaM 2 mahendradhvajAH prajJaptAH, te cArddhaSTamAni-sArddhasaptayojanAni Urboccatvena arddhakrozaM-dhanuHsahasramudvedhena-uNDatvena tadeva bAhalyena, 'vairAmayavadR'itipadopalakSitaH paripUrNo jIvAbhigamAyuktavarNako grAhyaH, sa cAyama-'vairAmayavaTTalaThThasaMThiasusiliTThaparighaTTamaTThasupaiDiA anegavarapaJcavaNNakuDabhIsahassaparimaNDiAbhirAmA vAuchuavijayavejayantIpaDAgAchattAicchattakaliAtuMgAgagaNatalamabhilaMmANasiharApAsAdIA jAva paDirUvA'iti, atra vyAkhyA-vajramayAH tathA vRttaM-vartulaM laSTaM-manojJaM saMsthitaM-saMsthAnaM yeSAMtetathAtathAsuzliSTA yathA bhavantievaM parighRSTAivakharazANayApASANapratimevasuzliSTaparighRSTAH tathA mRSTA -sukumArazANayA pASANapratimeva tathA supratiSThitAH-manAgapyacalanAt tathA anekaivaraiH-pradhAnaiH paJcavarNa kuDabhInAM-laghupatAkAnAM sahasraiH parimaNDitAH santo'bhirAmAH zeSaprAgvat, 'tesiNaMmahiMdajjhayANaMupiMaTTamaGgalayAjhayA chattAichatA' ityAdisarvatoraNavarNaka iva vAcyaM jIvAbhigamata iti / uktA mahendradhvajAH,athapuSkariNyaH tAzca 'veiAvanasaMDa' ityAdiparyantasUtreNa saMgRhyate, tathAhi-'tesi NaM mahiMdajjhayANaM purao tidisiM tao naMdA pukkhariNIo pannatAo addhaterasajoaNAiMAyAmeNaMchassakosAiMjoaNAI vikkhambheNaMdasajoaNAiMuvaveheNaMacchAo saNhAo pukkhariNIvaNNao patteaM 2 paumavaraveiAparikkhittAo patteaM2 vanasaNDaparikkhittAovaNNaoM tathA tAsiNaMnandApukkharimINaMpatteaM2 tidisiMtaotisovANapaDirUvagA pannattA, tesiNaMtisovANapaDirUvagANaMvaNNaotoraNavaNNaoabhANiabbojAvachattAichattAI iti, atra jagatIgatapuSkariNIvat sarvaM vAcyaM, atha sudharmasabhAyAM yadasti tadAha tAsi namityAdi, tayoH sabhayoH sudarmayoH SaT manogulikAnAM-pIThikAnAM sahasrANi prajJaptAni, tathAhi-pUrvasyAM dve sahasra pazcimAyAM ve sahasra dakSiNasyAmekaM sahasraM uttarasyamekaM sahasraM, 'jAva dAmA' ityatra yAvatpadAdidaM grAhyam "tAsu NaMmaNoguliAsubahave suvaNNaruppamayA phalagA Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/143 pannattA, tesiNaMsuvaNNaruppamaesuphalagesubahavevairAmayA nAgadantagA pannattA, tesuNaMvairAmaesu nAgadantesubahavekiNhasuttavagdhAriamalaladAmakalAvAjAva sukillasuttavagdhAriamalladAmakalAvA, te NaM dAma tavaNijalaMbUsagA citi'tti sarvaM vijayadvAravadvAcyam, anantaroktaM gomAnasikAsatre'tidizati-evaM-manogalikAnyAyena gomAnasyaH-zayyArUpAH sthAnavizeSAvAcyAH, navaraM dAmasthAne dhUpavarNako vAcyaH, athAsyA eva bhUbhAgavarNakamAha-'tAsi Na0' tayoH sudharmayoH sabhayoH antarbahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, atra maNivarNAdayo vAcyAH, ullokAH padmalatAdayo'pi ca citrarUpAH, atra vizeSato yadvaktavyaM tadAha-'maNipe-DhiA'ityAdi, atra sudharmayormadhyabhAge pratyekaMmaNipIThikAvAcyA, dveyojane AyAmaviSkambhAcyA yojanaM baahlyen| 'tAsiNamityAdi,tayomaNipIThikayoruparipratyekaMmANavakanAmnicaityastambhe mahendradhvajasamAne pramANato'STimayojanapramANa ityarthaH varNakato'pi mahendradhvajavata, upari SaT krozAn avagAhya uparitanaSaTakozAn varjayitvetyarthaH adhastAdapiSaTkrozAnvarjayitvAmadhye'rdhapaJcameSu yojaneSu gamyaM, jinasakthIni, vyantarajAtIyAnAM jinadaMSTrAgrahaNe'nadhikRtatvAt, saudharmezAna- - camarabalIndrAnAmeva tadagrahaNAt, zeSo varNakazcAtra jIvAbhigamokto jJeyaH, sa cAyaM _ 'tassa NaM mANavagaceiassa khammassa uvariM chakkose ogAhittA hiThThAvi chakkose vajjittA majjheaddhapaJcamesu joaNesu etyaNaM bahave suvaNNaruppamayA phalagA pannattA, tesuNaMbahavevairAmayA nAgadantagApa0, tesuNaMbahave rayayAmayAsikkagApa0, tesuNaMbahavevairAmayAgolayavaTTasamuggayA pannattA, tesu NaM bahave jiNasakAhAo saNNikhittAo ciTThanti, jAo NaM jamagANaM devANaM annesiMca bahUNaM vANamaMtarANaM devANa ya devINa ya acaNijAo baMdaNi0 pUNijAo sakkAraNi sammANaNi kallANaM maMgalaM devayaM ceiaM paJjuvAsaNijjAo' iti, ___atra vyAkhyA- 'tassa NamityAdhArabhya vajittA' iti paryantaM prAyaH prastutasUtre sAkSAd dRSTatvAdanantarameva vyAkhyAtaM, madhye'rddhapaJcameSuyojaneSuavaziSTayojaneSvityarthaH, atrAntarebahUni suvarNarUpyamayAni phalakAni prajJapni, teSu phalakeSu bahavo vajramayA nAgadantakAH prajJaptAH, teSu nAgadantakeSu bahUni rajatamayAni zikyakAni prajJaptAni, teSu zikyakeSu bahavo vajramayA golako-vRttopalastadvada vRttAH samudakAH-prasiddhAH prajJaptAH, teSu samudgakeSu bahUni jinasakthIni sannikSatAni tiSThanti, yAni yamakayordevayoH anyeSAM ca bahUnAM yamakarAjadhAnIvAstavyAnAM vAnamantarANAM devAnAM devInAM ca arcanIyAni candanAdinA vandanIyAni stutyAdinA pUjanIyAni paSpAdinA satkAraNIyAni vastrAdinA sanmAnanIyAni bahumAnakaraNataH kalyANaM maGgalaM daivataM caityamiti paryupAsanIyAnIti, etadAzAta- nAbhIrutayaiva tatra devA devayuvatibhirna sambhogAdikamAdriyante nApi mitradevAdibhirhAsyakrIDAdiparAH syuriti, nanu jinagRhAdiSu jinapratimAnAM devAnAmarthanIyatvAdikamAzAtanAtyAgazca yuktau, tAsAM sadbhAvasthApanArUpatvenArAdhyatAsaGkalpaprAdurbhAvasambhavAt, na tathA jinadaMyAdiSu, tena kathaM tau ghaTete? pUjyAnAmaGgAni pUjyA iva pUjyAnIti saGkalpasyAtrApiprAdurbhAvAt pUjyatvaM mahAvairopa-zamakaguNavatvenaca, asminnarthe zrAddhavidhivRttisammati, tathAhi parIkSAprAptAnirlobhatAguNaM ratnasArakumAraM prati candrazekharavacaH "harisenAnIhariNaigameSyanimiSAgraNIH / yuktameva tava zlAdhAM, kurute, surasAkSikam / / // 1 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 325 // 2 // vakti sma vismayasmeraH, kumAraH sasurAgraNIH / mAmazlAdhyaM zlAghate kiM ?, so'pyuvAca zrRNubruve // // 3 // navyotpannatayA'nyarhi, saudharmezAnazakrayoH / vivAdo'bhUdvimAnArthaM, hArthamiva harmiNoH / / // 4 // vimAnalakSA dvAtriMzattathA'STAviMzati kramAt / santyetayostathA'pyeto, vivadete sma dhig bhavam / / tayorivorvIzvarayorvimAnarddhipralubdhayoH / niyuddhAdimahAyuddhAnyapyabhUvanannanekazaH // nivAryate hi kalahastirazcAM tarasA naraiH / narANAM ca narAdhIzairnarAdhIzAM suraiH kvcit|| // 7 // surANAM ca surAdhIzaiH, surAdhIzAM punaH katham / kena vA sanivAryeta, vajrAgniriva duHzamaH ? ||yugmm / // 8 // maannvkaakhystmbhsthaarhddNssttraashaantivaarinnaa| aadhivyaadhimhaadossmhaavairnivaarinnaa|| // 9 // kiyatkAlavyatikrAntI, siktI mahattaraiH suraiH / babhUvatuH prazAntau tau, kiMvA sidhyena tajjalAt / yugmam / // 10 // tatastayomithastyaktavairayoH scivairdvyoH| proce pUrvavyavasthaivaM, sudhiyAM samaye hi gIH / / // 11 // sA caivam-dakSiNasyAM vimAnA ye, saudharmezasya te'khilAH / uttarasyAM tu te sarve'pIzAnendrasya sttyaa|| // 12 // pUrvasyAmaparasyAMca, vRttAH sarve vimaankaaH| trayodazApIndrakAzca, syu saudharmasurezituH / / pUrvAparadizostrayanazcaturasrazca te punH| saudharmAdhipatera , ardhA iishaanckrinnH|| // 14 // sanatkumAramAhendre'DapyeSa eva bhavet kramaH / vRttA eva hi sarvatra, syurvimAnendrakAH punaH / / // 15 // itthaM vyavasthayA cetaHsvAsthyamAsthAya susthirau / vimatsarau prItiparI, jajJAte to surezvarau ||iti atha prakRtaM prastUyate-'mANavagassa'ityAdi, mANavakasya caityastambhasya pUrveNa-pUrvasyAM dizi sudharmAyAmeva sabhAyAM siMhAsane saparivAre staH, yamakadevayoH pratyekamekaikasadbhAvAt, tasmAdevapazcimAyAM dizi zayanIye varNakazca tadIyaH zrIdevavarNanAdhikAre uktaH, zayanIyayoruttarapUrvasyAM dizikSullakamahendradhvajau staH, tau ca manato mahendradhvajapramANau, sArddhasaptayojanapramANAvuccatvenArdhakrozamudvedhena-bAhalyAbhyAmityarthaH, nanu yadImauprAguktamahendradhvajatulyau tadA kimimau kSullakena vizeSitau ?, ucyate, maNipIThikAvihInau, ta eva kSullau, ko'rthaH ? Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/143 dviyojanapramANaNipIThikoparisthitatvena pUrve mahAnto mahendradhvajAstadapekSayA imau ca kSullAvityarthAdAgatamiti, tayoH kSullamahendradhvajayorekaikarAjadhAnIsambandhinorapareNa pazcimAyAMcoppAlo nAma praharaNakrozaH-praharaNabhANDAgAraM, tatra bahUni parigharatnapramukhANiyAvatpadAtpraharaNaratnAni sannikSiptAni tiSThanti, 'suhammANa'mityadi, sudharmayoruparyaSTASTamaGgalakAni ityAdi tAvadvaktavyaM yAvad bahavaH sahasrapatrahastakAH sarvaralamayA ityAdi / sudharmasabhAtaH paraM kimastItyAha-'tAsi Na'mityAdi, tayoH sudharmasabhayoruttarapUrvasyAM dizi dve siddhAyatane prajJapte iti zeSaH, pratisabhakaikasadbhAvAditi, atra lAghavArthamatidezamAha-eSa evu-sudharmAsabhokta eva jinagRhAnAmapi gamaH-pATho'vagantavyaH, sa cAyam _ 'teNaMsiddhAyayanAaddhaterasajoaNAiMAyAmeNaMchassakosAivikkhambheNaM navajoaNAI uddhaM uccatteNaM anegakhambhasayasaNNiviTThA' ityAdi, yathA sudharmAyAstrINi pUrvadakSiNottaravartIni dvArANiteSAMpurato mukhamaNDapAH teSAM ca purataH prekSANDapAH teSAMpurataH stUpAH teSApuratazcaityavRkSAH teSAMpuratomahendradhvajAH teSAMpuratonandApuSkariNya uktAstadanusabhAyAMSaDmanogulikAsahasrANi SaD gomAnasIsahasrANyuktAni evamanenaiva krameNa sarvaM vAcyam, atra ca sudharmAto yo vizeSastamAha-'navaraM imaMnANattaM'ityAdi vyaktam, atha sudharmAsabhoktameva sabhAcuSke'tidizannAha ___ "evaM avasesANavi'ityAdi, evaM sudharmAnyAyena avaziSTAnAmupapAtasamAdInAM varNanaM jJeyaM, kiyatparyantamityAha-yAvadupapAtasabhAyAM-utpitsudevotpatyupalakSitasabhAyAM zayanIyaM varNanIyaM tacca prAgvat, tathA hRdazca vaktavyo nandApuSkariNImAnaH, sacotpannadevasya zucitvajalakrIDAdihetuH, tato'bhiSekasabhAyAM-abhinavotpannadevAbhiSekamahotsavasathAnabhUtAyAM bahu AbhiSekyaMabhiSekayogyaM bhANDaM vAcyaM, tathA alaGkArasabhAyAM-abhiSiktasurabhUSaNaparidhAnasthAnarUpAyAM subahu alaGkArikabhANDaM-alaGkArayogyaM bhANDaM tiSThati, vyavasAyasabhayoH-alaMkRtasurazubhAdhyavasAyAnucintanthAnarUpayoH pustakaraletato balipIThe arcanikottarakAlaM navotpannasurayorbalivisarjanapIThe dve yojane AyAmaviSkambhAbhyAM yojanaM bAhalyena yAvatpadAt 'savvarayanAmayA acchA pAsAIA4' tatonandAbhidhAnepuSkariNyaubalikSepottarakAlaMsudharmAsabhA jigamiSatorabhinavotpannasurayorhastapAdaprakSAlanahetubhUte, ataeva sUtre prathamokte apinandApuSkariNyauprayojanakramavazAt pazcAd vyAkhyAte kramaprAdhAnyAd vyAkhyAnasya, atha yathA sudharmAsabhAtaH uttarapUrvasyAM dizi siddhAyatanaMtathA tasyottarapUrvasyAM dizi upapAtasabhA, evaM pUrvasmAt pUrvasmAtparaMparamuttarapUrvasyAM vAcyayAvadvalipIThAduttarapUrvasyAM nandApuSkariNIti,atraca jamigAorAyahANIo ityAdisUtreSu dvivacanena, 'tAsiMjAva uppiM mANavae ceiakhambhe' ityAdisUtreSvekavacanne nirdezaH sUtrakArANAM pravRttivaicitryAditi / varNite yamikAbhidhe rAjadhAnyau, anAyaradhipayoryamakadevayorutpatyAdisvarUpakhyAnAya vistarAruci sUtrakRt saMgrahagAthAmAhamU. (144) uvavAo saMkappo abhiseavihUsaNA ya vvsaao| accaNiasudhammagamo jahA ya privaarnnaaiddhii| vR. 'uvavAo saMkappo' ityAdi, upapAto-yamakayordaivayorutpattirvAcyA, tataH utpannayoH surayoHzubhavyavasAyacintanarUpaH saGkalpaH, tato'bhiSekaH-indrAbhiSekaH, tataH vibhUSaNA-alaGkAra Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 327 sabhAyAmalaGkAraparidhAna, tato vyavasAyaH-pustakadaghATanarUpaH, tataH anikA siddhAyatanAcarcA, tataH sudharmAyAM gamanaM, yathA ca parivAraNA-parivArakaraNaM svasvoktadizi parivArasthApanaM yathA yamakayordevayoH siNhaasnyo|prito vAmabhAge catuHsahasrasAmAnikabhadrAsanasthApana saiva RddhisampatarUpaniSpattistu 'NijbahulaMnAmraH kRgAdiSu' ityanena karaNArthe 'nivetyAsazarayaghaTTanavanderanaH' ityanena cAnapratyaye straliGgIya Apapratyaye sAdhuH tathA vAcyaM jiivaabhigmaadibhyH'| mU. (145) jAvaiyaMmi pamANami hu~ti jamagAo nniilvNtaao| tAvaiamantaraM khalu jamagadahANaM dahANaM ca / / vR.athayamakaudrahAzcayAvatAM antareNa parasparaM sthitAstannirNetumAha-'jAvaiyaM'ityAdi, yAvati pramANe antaramAne nIlavato yamakau bhavataH khalu-nizcitaM tAvadantaraM yojanasaptabhAgacaturbhAgAbhyadhikacatustrazadadhikATazatayojanarUpaM yamakadrahayohANAM ca bodhyamiti zeSaH, upapattistu prAgvat / atha yeSAM hradAnAmantaramAnamantaramuktaM tAn svarUpato nirdizati mU. (146) kahi NaM bhaMte ! uttarakUrAe nIlavantaddahe nAmaM dahe pa0 go0 jamagANaM dakkhiNillAo carimaMtAo ahase cottIse cattAri a sattabhAe joaNassa abAhAe sIAe mahAnaIe bahumajjhadesabhAe ettha NaM nIlavantaddahe nAmaM dahe pa0 dAhiNauttarAyae pAINapaDINavicchiNNejahevapaumadahe taheva vaNNao neavvo, nANataM dohiM paumavaraveiAhiM dohi yavanasaMDehiM saMparikhitte, nIlavaMte nAma NAgakumAre deve sesaM taM caiva neavvaM, nIlavaMtadahassa pubbAvare pAse dasa 2 joaNAI abAhAe ettha NaM vIsaM kaMcaNagapavvayA pa0, egaMjoyaNasayaM uddhaM uccatteNaM vR. 'kahi NamityAdi, kva bhadanta ! uttarakuruSu 2 nIlavadadraho nAma drahaH prajJaptaH ?, gautamayamakayordAkSiNyA ccaramAntAdaSTa zatAnicatustriMzadadhikAnicatvArica saptabhAgAnyojanasya abAdhayA kRtvA itigamyaM,apAntarAle muktveti bhAvaH,zItAyA mahAnadyA bahumadhyadezabhAge'trAntare nIlavadadrahonAmadrahaHprajJaptaH, dakSiNottarAyataH prAcInapratIcInavistIrNa, padmadrahazcaprAgaparAyataH udagadakSiNapRthuriti pRthagvizeSaNaM, yathaivapadmadrahe varNakastathaiva netavyaH, nAnAtvamiti vizeSo'yaM, dvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM ca vanakhaNDAbhyA samparikSiptaH, ayaM bhAvaH-padmadraha ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanakhaNDena parikSiptaH,ayaMtupravizantyA niryAntyAca zItayA mahAnadyA dvibhAgIkRtatvenobhayoH pArzvayovartinIbhyAM vedikAbhyAM yukta iti samyak, arthazca nIlavadvarSadharanibhAni tatra tatra pradazeSu zatapatrAdIni santi athavA nIlavannAmA nAgakumAro devo'trAdhipatiriti nIlavAn hada iti, zeSaM padmAdikaM tadeva netavyaM, padmadraha iva padmamAnasaGkhyAparikSepAdikaM jJAtavyamityarthaH / atha kAJcanagirivyavasthAmAha nIlavadadrahasyapUrvAparapArzvayoH pratyekaMdazadazayojanAnyabAdhayA kRtveti gamyaM, ApantarAle muktveti bhAvaH, atrAntare dakSiNottarazreNyAparasparaMmUle sambaddhAH anyathA zatayojanavistArAnAmeSAM sahasrayojanamAne drahAyAme'vakAzAsambhava iti, viMzati kAJcanakaparvatAH prajJaptAH, eka yojanazatamUrboccatvena, gAthAdvayenaiteSAM viSkambhapa rikSepAvAhamU. (147) mUlaMmi joaNasayaM pannattari joaNAI majjhami / ___ uvaritale kaMcanagA pannAsaM joaNA huNti|| Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/147 vR.mUle yojanazataM madhye mUlataH paJcAzadyojanordhvagamane paJcasaptatiryojanAni uparitanezikharatale paJcAzadyojanAni vistAreNa bhavaMti kAJcanakAbhidhAH parvatAH mU. (148) mUlaMmi tinni sole sattattIsAiM dunni mjjhNmi| aTThAvannaM ca sayaM uvaritale parirao hoi|| vR. mUle trINi yojanazatAni SoDazAdhikAni madhye dve yojanazate saptatriMzadadhike aSTapaJcAzadadhikayojanazataM uparitale parirayaH-paridhiriti // iha ca mUle paridhau madhyaparidhau ca kiMcidvizeSAdhikatvaM gAthAbandhAnulomyAdanuktamapyavaseyaM / mU. (149) paDhamitya nIlavaMto 1 bitio utarakurU ra munneavvo| caMdabahotya taio 3 erAvaya 4 mAlavaMto a5|| vR.athasaGkhyAkrameNa paJcAnAmapihadAnAMnAmAnyAha-'paDhamittha' ityAdi, prathamonIlavAn dvitI uttarakurutivyaH candradraho'tratRtIyaH airAvatazcaturthapaJcamomAlyavAMzca, athAnantaroktAnAM kAJcanAdrINAM eSAM ca drahAdInAM svarUpaprarUpaNAya lAghavArthamekameva sUtramAhamU. (150) evaM vaNNao aTTho pamANaM paliovamaTTiiA devaa| vR. 'evaMvaNNao'ityAdi, evaM-uktanyAyena nIlavadadrahanyAyenetyarthaH uttarakuruhadAdInAmapijJeyaH padmavaravedikAvanakhaNDatrisopAnapratirUpakatoraNamUlapadmASTottarazatapadmaparivArapadmazeSapadmaparikSepatrayavaktavyatApi, tathaivArthauttarakurvadridrahanAmAnvarthauttarakuruhadaprabhottarakuruhadAkArotpalAdiyogAduttarakurudevasvAmikatvAccottarakuruhada iti, candrahadaprabhANi-candrahadAkArANi candrahadavarNAni candrazcAtra devaH svAmIti candrahRdaH, airAvataM-uttarapArzvavarttibharatakSetrapnatirUpakakSetravizeSastataprabhANi-tadAkArANi, AropitajyadhanurAkArANItyarthaH, utpalAdIni airAvatazcAtra devaH prabhurityairAvataH,mAlyavadvakSaskAranibhotpalAdiyogAnmAlyavaddevasvAmikatvAcca mAlyavadahada iti, pramANaMca sahana yojanAnyAyAmastadarddha viSkambha ityAdikaM, palyopamasthitikAzcAtra devAH parivasanti tatrAdyasya nAgendra uktaH,zeSANAM vyantarendrAH, kAJcanAdrINAMcavarNakoyamakAdrivadvAcyaH, arthazca kAJcanavarNotpalAdiyogAtkAJcanAbhidhadevasvAmikatvAcca kAJcanAdrayaH,pramANaM yojanazatoccatvaM mUle yojanazataM vistAra ityAdikaM uttarakuruhRdAdizeSadrahapArzvavartikAJcanAcalApekSayedaMbodhyaM, athavA pramANaM pratihadaM viMzati pratipArzvadaza sarvasaGkhyayA zatamityAdikaM palyopamasthitikAzcAtra devA iti rAjadhAnyazcaiteSAmatrAnuktA api yamakadevarAjadhAnIvadvAcyAH prNtttdbhilaapeneti| atha yannAmnA idaM jambUdvIpaM khyAtaM tAM sudarzanAnAmnI jambU vivakSustadadhiSThAnamAha mU. (151) kahi NaM bhaMte ! uttarakurAe 2 jaMbUpeDhe nAma peDhe pa0 go0 nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakhiNeNaM maMdarassa uttareNaM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa paJcatthimeNaM sIAe mahAnaIepurasthimille kUle ettha NaM uttarakurAe jaMbUpeDhenAmaMpeDhepa0, paMcajoaNasayAiMAyAmavikkhaMbheNaM pannarasa ekkAsIyAiM joaNasayAI kiMcivisesAhiAI prikkhevennN| bahumajjhadesabhAe bArasa joaNAI bAhalleNaM tayanaMtaracaNaM mAyAe 2 padesaparihANIe 2 savvesu NaM carimaperaMtesu do do gAUAI bAhalleNaM savvajaMbUNayAmae acche, se NaM egAe Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -4 329 paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikhitte duNhapi vaNNao, tassa NaM jaMbUpeDhassa cauddisiM ee cattAri tisovANapaDirUvagA pannatA vaNNao jAva tornnaaii| tassa NaM jaMbUpeDhassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM maNipeDhaA pannattA aTThajoaNAI AyAmavikkhambheNaM cattAri joaNAI bAhalleNaM, tIse NaM maNipeDhiAe uppiM etNaMjaMbUsudaMsaNA pannattA, aTTha joaNAI uddhaM uccatteNaM addhajoaNaM ubveheNaM, tIse NaM khaMdho do joaNAI uddhaM uccateNaM addhajoaNaM bAhalleNaM, tIse NaM sAlA cha joaNAiM uddhaM uccatteNaM bahumajjhadesabhAe aTTa joaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAiM aTTa joaNAiMsavyaMggeNaM / tIse NaM ayameAsave vannAvAse paM0- vairAmayA mUlA rayayasupaiDiaviDimA jAva ahiamanivvuikarI pAsAIA darisaNijjA0, jaMbUeNaM sudaMsaNAe cauddisiM cattAri sAlA paM0, tesiNaMsAlANaMbahumajjhadesabhAeetthaNaM siddhAyayane pannatte, kosaMAyAmeNaMaddhakosaMvikkhambheNaM desUNagaM kosaM uddhaM uccatteNaM anegakhambhasayasanniviDhe jAva dArA paMcadhanusayAI uddhaM uccatteNaM jAvavaNamAlAomaNipeDhiApaMcadhanusayAiMAyAmavikkhaMbheNaM addhAijAiM dhanusayAiMbAhalleNaM, tIseNaM maNipeDhiAe uppiM devacchandae paMcadhanusayAiMAyAmavikkhambheNaM sAiregAiM paMcadhanusayAI uddhaM uccatteNaM, jinapaDimAvaNNao neavvoti|| tatthaNaMje se purathimile sAle etthaNaMbhavaNe pannate, kosaMAyAmeNaM evameva navaramitya sayaNijaM sesesu pAsAyavaDeMsayAsIhAsaNA yasaparivArA iti / jaMbUNaMbArasahiM paumavaraveiAhiM savaosamaMtA saMparikkhittA, veiANaM vaNNao, jaMbUNaM anneNaM aTThasaeNaMjaMbUNaM tadaddhacattANaM sabbao samaMtA saMparikkhittA, tAsi NaM vaNNao, tAo NaM jaMbU chahiM paumavaraveiAhiM saMparikhittA, jaMbUeNaM sudaMsaNAe uttarapurasthimeNaM uttareNaM uttarapaJcatthimeNaM ettha NaM aNADhiassa devassa cauNhaM sAmAniasAhassINaM cattAri jaMbUsAhassIo pannatAo, tIse NaM purathimeNaM cauNhaM aggamahisINaM cattAri jaMbUo pannattAo vR. 'kahi NamityAdi, kva bhadanta! uttarakuruSujambUpIThaM nAma pIThaMprajJaptaM ?,nirvacanasUtre gautametyAmantraNaM gamyaM, nIlavato varSadharavarvatasya dakSiNena mandarasya parvatasyottareNa mAlyavato vakSaskAraparvatasya gajadantAparaparyasya pazcimena-pazcimAyAM zItAyA mahAnadyAH pUrvakUle-zItAdvibhAgIkRtottarakurupUrvArddha tatrApi madhyabhAge atrAntare uttarakuruSu kuraSu jambUpIThaM nAma pIThaM prajJaptaM, paJcayojanazatAnyAyAmaviSkambhena yojanAnAM paJcadazazatAnyekAzItyadhikAni kiMcidvezeSAdhikAniparikSepeNa bahumadhyadezabhAgevivakSitidikaprAntAdardhatRtIyazatayojanAtikrame ityarthaH / bAhalyena dvAdazayojanAni, tadanantaraMmAtrayA2-krameNa2 pradezaparihANyA parihIyamANaH 2 'savvesu'tti pAkRtatvAt paJcamyarthe saptamI tena sarvebhyazcaramaprAnteSu madhyato'rddhatRtIyayojanazatAtikrame ityarthaH, dvau kozau bAhalyena, sarvAtmanA jAmbUnadamayaM, 'accha'mityAdi, seNaMegAe pauma'ityAdi, taditi anantaroktaMjambUpIThaM ekayA padmavaravedikayA ekenaca vanakhaNDena sarvataH samantAt samparikSiptamiti zeSaH, dvayorapipadmavaravedikAvanakhaNDayorvarNakaH smarttavyaH prAktanaH tacca jaghanyato'pi caramAnte dvikrozocaM kathaM sukhArohAvarohamiyAzaGkayAha 'tassa NamityAdi, tasya jambUpIThasya caturdizi etAni dignAmopalakSitAni catvAri For Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/151 trisopAnapratirUpakANi prajJAtAni, etAnica trINi militAnidvikrozoccAni bhavantikrozavistI ni ata eva prAnta dvikrozabAhalyAtpIThAt uttaratAmavataratAMca sukhAvahadvArabhUtAni varNakazca tAvadvaktavyoyAvattoraNAni, tassaNa'mityAdi, vyaktaM, 'tIse NamityAdi, tasyAmaNipIThikAyA upariatjambUHsudarzanAnAmnIprajJaptA, aSTayojanAnyUrvoccatvena arddhayojanamudvedhena-bhUpravezena, athAsyA evoccatvasyASTa yojanAni vibhAgato dvAbhyAM sUtrAbhyA darzayati___ 'tIse NamityAdi, tasyA jambvAH skandhaH-kandAduparitanaHzAkhAprabhavaparyanto'vayavo dveyojane UrboccatvenArddhayojanaM bAhalyena-piNDena tasyAH zAlA viDimAparaparyAyAdikprasRtA zAkhA madhyabhAgaprabhavA UrdhvagatA zAkhA SaD yojanAnyUrvoccatvena, tathA bahumadhyadezabhAge prakaraNAjambUriti gamyam, aSTau yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM tAnyevAsyAH skandhoparitanabhAgAcatasRSvapidikSupratyekamekaikA zAkhA nirgatAtAzca krozonAnicatvAriyojanAni, tena pUrvAparazAkhAdairdhyaskandhabAhalsambandhyarddhayojanamIlanenoktasaGkhyAnayanaM, bahumadhyadezabhAgazcAtra vyAvahAriko grAhyaH, vRkSAdInAMzAkhAprabhavasthAne madhyadezasyalokairvyavahriyamANatvAt, puruSasya kaTibhAga iva, anyathA viDimAyA dviyojanAtikrame nizrayaprAptasya madhyabhAgasya grahaNe pUrvAparazAkhAdvayavistArasya grahaNasambhavaH viSamazreNikatvAt, athavA bahumadhyadezabhAgaHzAkhAnAmiti gamyate, ko'rtha : ?-yatazcaturdikazAkhAmadhyabhAgastasminnityararthaH, aSTayojanAnayanaM tu tathaiva, uccatvena tusavagriNa-sarvasaGkhyayA kandaskandhaviDimAparimANamIlanesAtirekANyaSTauyojanAnIti, athAsyAvarNakamAha--'tIseNa mityAdi, tasyA jambbAayametadrUpovarNAvAsaHprajJaptaH, vajramayAni mUlAni yasyAH sA vajramayamUlA tathA rajatA-rajatamayI supratiSThitA viDimA-bahumadhyadezabhAge UrdhvavinirgatA zAkhAyasyAH sA rajatasupratiSThitaviDimA, tataH patadvayakarmadhArayaH, yAvatpadAt caityavRkSavarNakaH sarvo'pyantra vAcyaH, kiyatparyantamityAha-adhikamanonivRtikarI prAsAdIyA darzanIyA ityAdi / athAsyAH zAkhAvyaktimAha ____ 'jaMbUe Na'mityAdi, jambbAH sudarzanAyAH caturdizi catasraH zAlAH-zAkhAH prajJaptAH, tAsAMzAlAnAMbahumadhyadezabhAge uparitanaviDimAzAlAyAmityadhyAhAryaMjIvAbhigametatAdarzanAt, zeSaM sulabhaMvaitAdayasiddhakUTagatasiddhAyatanaprakaraNato jJeyamityarthaH, atra pUrvazAlAdauyatrayadasti tatra tadvaktumAha-'tattha NamityAdi, tatra-tAsu catasRSu zAlAsu yA sA paurastyA zAlA sUtre prAkRtatvAtpuMstvanirdezaH atrabhavanaMprajJaptakrozamAyAmena evameve tisiddhAyatanavaditi, arddhakozaM viSkambhena dezonaM krozamuccatveneti pramANaM dvArAdivarNakazca vAcyaH, navaramatra zayanIyaM vAcyaM, zeSAsudAkSiNAtyAdizAlAsupratyekamekaikabhAvena vayaHprAsAdAvataMsakAH siMhAsanAni saparivArANi ca boddhavyaniteSAMpramANaMcabhavanavat, tatra khedAnodAya bhavaneSuzayanIyAna prAsAdeSutvAsthAnasabhA iti, nanubhavanAni viSamAyAmaviSkambhAni padmadrahAdimUlapadmabhavanAdiSutA darzanAtprAsAdAstu samAyAmaviSkambhAH dIrghavaitADhyakUTagateSu vRttavaitATyagateSu vijayAdirAjadhAnIgateSuanyeSvapi vimAnAdigateSucaprAsAdeSusamacaturasratvenasamAyAmaviSkambhatvasya siddhAntasiddhatvAt tatkathamatra prAsAdAnAM bhavanatulyapramANatA ghaTate?, ucyte| te pAsAyA kosaM samUsiA addhakosavicchinnA' ityasya pUjyazrIjinabhadragaNikSa Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 331 mAzramaNopajJakSetravicAragAthArddhasya vRttI-teprAsAdAH krozamekaMdezonamiti zeSaH samucchritA-uccAH krozArddha-arddhakrozaM vistIrNA paripUrNamekaMkrozaM dIrghA iti zrImalayagiripAdAH tathA jambUdvIpasamAsaprakaraNe "prAcyezAle bhavanaM itareSuprAsAdAHmadhyesiddhAyatanaM sarvANi vijayArddhamAnAnI"ti zrIumAsvAtivAcakapAdAH tathA tapAgacchAdhirAjapUjyazrIsomatilakasUrikRtanavyabRharakSetrAvacArasatkAyAH "pAsAyA sesadisAsAlAsu veaddhagirigayabba tao" ityasyA gAthAyAavacUrNo"zeSAsu tisRSu zAkhasu pratyekamekaikabhAvena tatra trayaH prAsAdAH-AsthAnocitAni mandirANi dezonaMkrozamuccAH krozArddha vistIrNA pUrNakrozaMdIrghA" iti zrIguNaratnasUripAdAH yadAhuH tadAzayena prastutopAGgasyottaratrajambUparikSepakavanavApIparigataprAsAdapramANasUtrAnusAreNacaityevaM nizcinumo jambUprakaraNaprAsAdA viSamAyAmaviSkambhAiti, yattu zrIjIvAbhigamasUtravRttau 'krozamekamUrdhvamabaistvena arddhakrozaM viSkambhene'tyuktaM tadgambhIrAzayaM na vidmH| athAsyAH padmavaravedikAdisvarUpamAha-'jaMbU Na'mityAdi, jambUdizabhi padmavaravedikAbhiH-prAkAravizeSarUpAbhi sarvataH samantAt samparikSiptA, vedikAnA varNakaH prAgvat, imAzcamUlajambU parivRtya sthitA jJAtavyAH, yA tu pIThapariveSTikA sA tuprAgevoktA / athAsyAH prathamapari-kSepamAha-jaMbUNamityAdi, jambUH Namiti vAkyAlaGkAre anyenASTazatena-aSTottarazatena jambUvRkSANAM 'tadoccatvAnAM' tasyA malajambvAH arddhapramANamuccatvaM yAsAMtAstathA tAsAM sarvataH samantAt samparikSiptAupalakSaNaMcaitattenodvedhAyAmavistArA apiarddhapramANAjJeyAH, tathAhi-tA aSTAdhikazatasaGkhyAjambbaH pratyekaMcatvAriyojanAnyucaistvena krozamekamavagAhena ekaMyojanamuccaH skandhaH trINi yojanAni viDimA sarvAgreNoccaistevana sAtirekANi catvAri yojanAni tatraikaikA zAkhA arddhakozahIne dve yojane dIrghA krozapRthutvaH skandha iti bhavanti sarvasaMkhyayA AyAmaviSkambhatazcatvAriyojanAni, AsucAnAdhtadevasyAbharaNAdi tiSThati, etAsAMvarNakajJApanAyAha'tAsiNavaNNaotti tAsAMca varNako mUlajambUsadhzaeveti, athAsAMyAvatyaH padmavaravedikAstA Aha 'tAoNamityAdi, uttAnArthaM, navaraMpratijambUvRkSaMSaTSaTpadmavaravedikA ityarthaH, etAsu ca 108 jambUSuatra sUtre jIvAbhigame bRhatkSetravicArAdau sUtrakRmiH vRttikRbhizca jinabhavanabhavanaprAsAdacintA kApi na cakre bahavo'pi ca bahuzrutAH zrAddhapratikramaNasUtracUraNikA- rAdayo mUlajambUvRkSagatataprathaNaLanakhaNDagatakUTASTakajinabhavanaiH saha saptadazottaraM zataM jinabhavanAnAM manyamAnAH ihApyekaikaM siddhAyatanaM pUrvoktamAnaM menire tato'tra tatvaM kevalino viduriti / samprati zeSAn parikSepAn vaktuM sUtracatuSTayamAha- jambvAH sudarzanAyAH uttarapUrvasyAIzAnakoNeuttarasyAmuttara-pazcimAyAM-vAyavyakoNeatrAntare diktraye'pItyarthaHanAddatanAmnojambUdvIpAdhipaterdevasya caturNA sAmAnikasahasrANAM catvAri jambUsahasraNi prajJaptAni, 'tIse Na'mityAdi, kaNThyaM, gAthAbandhena pArSadyadevajambUrAhamU. (152) dakkhiNapurasthime dakkhiNeNa taha avaradakkhiNeNaM ca / ___ aTTha dasa bAraseva ya bhavaMti jNbuushssaaii|| vR. 'dakkhiNa'ityAdi, dakSiNaparastye-AgneyakoNedakSiNasyAMaparadakSiNasyAM-naiRtakoNe caH samuccaye etAsutisRSu dikSuyathAsakya |assttaadsh dvAdazajambUnAMsahasrANi bhavanti, evo'vadhAraNe Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 4/152 332 , tena nAdhikAni na nyUnAnItyarthaH caH prAgvat / mU. (153) aNiAhivANa paJcatthimeNa satteva hoti jaMbUo / solasa sAhassIo cauddisiM AyarakkhANaM / / vR. anIkAdhipajambUstRtIyaparikSepajambUzca gAthAbandhenAha - 'aNiAhivANa' ityAdi, anIkAdhipAnA - gajAdikaTakAdhIzAnAM saptAnAM saptaiva jambUH pazcimAyAM bhavanti, dvitIyaH parikSepaH pUrNaH / atha tRtIyamAha - AtmarakSakAnAmanAdhtadevasAmAnikacaturguNAnAM SoDazasahasrANAM jambvaH ekaikadikSu catuH sahasra 2 sadbhAvAt SoDaza sahasrANi bhavanti / mU. (154) jambUe NaM tihiM saiehiM vanasaMDehiM savvao samaMtA saMparikkhittA, jaMbUe NaM puratthimeNaM pannAsaM joaNAI paDhamaM vanakhaMDa ogAhittA ettha NaM bhavaNe pannatte kosaM AyAmeNaM so ceva vaNNao sayaNijjaM ca, evaM sesAsuvidisAsu bhavaNA, jaMbUe NaM uttarapuratthimeNaM paDhamaM vanasaNDaM pannAsaM jo aNAI ogAhitA ettha NaM cattAri pukkhariNIo pannattAo, taMjahA- paumA 1 paumappabhA 2 kumudA 3 kumudappabhA 4, tAo NaM kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhambheNaM pazca- dhanusa yAI uvveheNaM vaNNao tAsi NaM majjhe pAsAyavaDeMsagA kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM desUNaM kosaM uddhaM uccattamaM vaNNao sIhAsaNA saparivArA, evaM sesAsu vidisAsu, gAhA vR. yadyapi cAnayoH parikSepayorjambUnAmuccatvAdipramANaM na pUrvAcAryaizcintitaM tathApi padmahadapadmaparikSepanyayena pUrvapUrvaparikSepa jambavapekSayottarottaraparikSepajambvo'rddhamAnA jJAtavyAH, atrApyekaikasmin parikSepe ekaikasyAM paGktau kriyamANAyAM kSetrasAGgINyernAnavakAzadoSa- stathaivodbhAvanIyastena parikSepajAtayastisrastathaiva vAcyAH, sampratyasyA eva vanatrayaparikSepAn vaktumAhasA caivaMparivAreti gamyaM, tribhi zatikaiH - yojanazatapramANairvanakhaNDaiH sarpataH samparikSiptAH, tadyathA-abhyantareNa madhyamena bAhyeneti, athAtra yadasti tadAha - 'jaMbUe Na' mityAdi, jambvAH saparivArAyAH pUrveNa paJcAzadayojanAni prathamavanakhaNDamavagAhyAtrAntare bhavanaM prajJaptaM, krozamAyAmena, uccatvAdikathanAyAtidezamAha - saeva mUlajambUpUrvazAkhAgatabhavana sambandhI varNako jJeyaH, zayanIyaM tAnA dhtayogyaM, evaM zeSAsvapi dakSiNAdidikSu svasvadizi paJcAzadyojanAnyavagAhyAdye vane bhavanAni vAcyAni, athAtra vane vApIsvarUpamAha 'jaMbUe NaM uttare' tyAdi, jambavAH uttarapaurastye digbhAge prathamaM vanakhaNDaM paJcAzadayojanAnyavagAhyAtrAntare catanaH puSkariNyaH prajJaptAH, etAzca na sUcIzreNyA vyavasthitAH kintu svavidiggataprAsAdaM parikSipya sthitAH tena prAdakSiNyena tannAmAnyevaM padmA pUrvasyAM padmaprabhA dakSiNasyAM kumudA pazcimAyAM kumudaprabhA uttarasyAM evaM dakSiNapUrvAvidiggatavApISvapi vAcyaM, tAzca krozamAyAmena arddhakrozaM viSkambhena paJcadhanuHzatAnyudvedheneti / " athAtra vApImadhyagataprAsAdasvarUpamAha - 'tAsi Na' mityAdi, tAsAM vApInAM catasRNAM madhye prAsAdAvataMsakAH prajJaptAH, bahuvacanaM ca uktavakSyamANAnAM vApInAM prAsAdApekSayA draSTavyaM, tena prativApIcatuSkamekaikaprAsAdabhAvena catvAraH prAsAdAH, evaM nirdezo lAghavArthaM, krozamAyAmenArddhakrozaM viSkambhena dezonaM krozamuccatvena, varNako mUlajambUdakSiNazAkhAgataprAsAdayad jJeyaH, eSu cAnAddatadevasya krIDArthaM siMhAsanAni saparivArANi vAcyAni, jIvAbhigame tvaparivArANi, Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 333 evaM zeSASu dakSiNapUrvAdiSu vidikSu vApyaH prAsAdAzca vaktavyAH, etAsAM nAmadarzanAya gAthAdvayaM / mU. (155) paumA paumappabhA ceva, kumudA kumudappahA / uppalagummA nalinA, uppalA uppalujalA // / vR. padmAdayaH prAguktAH punaH padyabandhabaddhatvena saMgRhItA iti na punarukti, etAzca sarvA api satrisopAnacaturdvArAH padmavaravedikAvanakhaNDayuktAzca bodhyAH, atha dakSiNapUrvasyAM utpalagulmA pUrvasyAM nalinA dakSiNasyAM utpalojjvalA pazcimAyAM utpalA uttarasyAM tathA aparadakSiNasyAM / mU. (156) bhiMgA bhiggappabhA ceva, aMjaNA kajjalappabhA / sirikaMtA sirimahiA, siricaMdA ceva sirinilayA // vR. bhRGgAbhRGgaprabhA aJjanA kajalaprabhA tathA aparottarasyAM zrIkAntA zrImahitA zrIcandrA zrInilayA, caivazabdaH prAgvat, athAsya vanasya madhyavarttIni kUTAni svarUpato lakSayati nU. (157) jaMbUe NaM purathimillasa bhavaNassa uttareNaM uttarapuratthimillassa pAsAyavaDeMsagassa dakkhiNeNaM ettha NaM kUDe pannatte aTTa joaNAI uddhaM uccattegaM do joaNAI uvveheNaM mUle aTTha joaNAI AyAmavikkhambheNaM bahumajjhadesabhAe cha joaNAI AyAmavikkhambheNaM uvariM cattAri joNAI AyAmavikkhambheNaM vR. 'jaMbUe NaM' ityAdi, jambvA asminneva prathame vanakhaNDe paurastyaMsya bhavanasya uttarasyAM uttarapaurastyasya-IzAnakoNasatkasya prAsAdAvataMsakasya dakSiNasyAM atrAntare kUTaM prajJaptaM aSTI yojanAnyUrdhvoccatvena dve yojane udvedhena, vRttatvena ya eva AyAmaH sa eva viSkambha iti, mUle'STa yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM bahumadhyadezabhAge, bhUmitazcaturSu yojaneSu gateSvityarthaH, SaD yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM, uparizikharabhAge catvAri yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM, athAmISAM ridhikathanAya padyamAhamU. (158) paNavIsadvArasa bAraseva mUle a majjhi uvariM ca / savisesAI parirao kUDassa imassa boddhavvo / vR. 'paNavIse' tyAdikaM sarvaM prathamapAThagataRSabhakUTAbhilApAnusAreNa vAcyaM, navaraM paJcaviMzatiM yojanAni savizeSANi kiJcidadhikAni mUle pariraya ityAdi yathAsaMkhyaM yojyam, jinabhadragaNikSamAzramaNaistu 'aTThasahakUDasarisA savve jambUnayAmayA bhaNiA' / ityasyAM gAthAyAmRSabhakUTasamatvena bhaNitatvAt dvAdaza yojanAni aSTau madhye cetyUce, tatvaM tu bahuzrutagamyaM, eSu ca pratyekaM jinagRhamekaikaM viDimAgatajinagRhatulyamiti / mU. (159) mUle vicchinne majjhe saMkhitte uvariM taNue savvakaNagAmae acche veiAvanasaMDavaNNao, evaM sesAvi kUDA iti / jambUe NaM sudaMsaNAe duvAlasa nAmadhejjA paM0, taM0 vR. atha zeSakUTavaktavyatAmatidezenAha evaM sesAvi kUDA' iti, evamuktarItyA varNapramANaparidhyAdyapekSayA zeSANyapi sapta kUTAni bodhyAni, sthAnavibhAgastvayaM teSAM tathAhi pUrvadigbhAvino bhavanasya dakSiNato dakSiNapUrvadigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasyottarato dvitIyaM kUTaM tathA dakSiNadigbhAvino bhavanasya pUrvato dakSiNapUrvadigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasya pazcimAyAM tRtIyaM tathA dakSiNadigbhAvino bhavanasya pazcimAyAM dakSiNAparadigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasya Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/159 pUrvatazcaturthaM tathA pazcimadigbhAvino bhavanasya dakSiNato dakSiNAparadigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasyottarataH paJcamaM tathA pazcimadigbhAvino bhavanasyottarataH uttarapazcimadigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasya dakSiNataH SaSThaM tathA uttaradigbhAvino bhavanasya pazcimAyAM uttarapazcimadigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasya pUrvataH saptamaM tathA uttaradigbhAvino bhavanasya pUrvataH uttarapUrvadigbhAvinaH prAsAdAvataMsakasya aparato'STamamiti, atraiSAM sthApanA yathA yantre tathA vilokanIyA, atha jambvA nAmotkIrttanamAhamU. (160) sudaMsaNA 1 amohA 2 ya, suppabuddhA 3 jasoharA 4 / videhajaMbU 5 soNasA 6, niayA 7 nicamaMDiA 8 // mU. (161) subhaddA ya 9 visAlA ya 10, sujAyA 11 sumaNA 12 viA / sudaMsaNAe jaMbUe, nAmadhejA duvAlasa / / vR. jambvAH sudarzanAyAH dvAdaza nAmadheyAni prajJaptAni tadyathA - suSThu - zobhanaM nayanamanasorAnandakatvena darzanaM yasyAH sA tathA, amoghA - saphalA, iyaM hi svasvAmibhAvena pratipannA satI jambUdvIpAdhipatyaM janayati, tadantareNa tadviSayasya svAmibhAvasyaivAyogAt, suSThu - atizayena prabuddhA- utphullA utphullaphullayogAdiyamapyutphullA, sakalabhuvanavyApakaM yazo dharatIti yazodharA, 'lihAditvAdac' jambUdvIpo hyanayA jambvA bhuvanatraye'pi viditamahimA tataH sampannaM yathoktayazodhAritvamasyAH, videheSu jambUH videhajambUrvidehAntargatottarakurukRnivAsatvAt, saumanasyahetutvAt saumanasyA, na hi tAM pazyataH kasyApi mano duSTaM bhavati, niyatA sarvakAlamavasthitA zAzvatatvAt nityamaNDitA sadA bhUSaNabhUSitatvAt, subhadrA - zobhanakalyANabhAjinI, na hyasyAH kadAcidupadravasambhavo maharddhikenAzritatvAt, caH samuccaye, vizAlA - vistIrNA, caH pUrvavat, AyAmaviSkambhAbhyAmuccatvena cASTayojanapramANatvAt, zobhanaM jAtaM - janma yasyaH sA sujAtA, vizuddhamaNikanakaratnamUladravyajanitatayA janmadoSarahiteti bhAvaH, zobhanaM mano yasyAH sakAzAdbhavati sA sumanAH, api ceti samuccaye, atra jIvAbhigamAdiSu videhajambvAdInAM sudazarnAdInAM ca nAmnA vyatyAsena pATho dRzyate tatrApi na kaJcidvirodha iti / mU. (162) jaMbUe NaM aTTamaMgalagA0, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai-jaMbU sudaMsaNA 2 goamA ! jaMbUe NaM sudaMsaNAe anADhie nAmaM jaMbuddIvAhivaI parivasai mahiddhIe, se NaM tatya cauNhaM sAmANi asAhassINaM jAva AyarakkhadevasAhassINaM, jaMbuddIvarasa NaM dIvassa jaMbUe sudaMsaNAe aNADhiAe rAyahANIe annesiM ca bahUNaM devANa ya devINa ya jAva viharai, se teNaTTeNaM go0 ! evaM bucai, aduruttarANaM ca NaM goamA ! jaMbUsudaMsaNA jAva bhuviM ca 3 dhuvA niaA sAsAyA akkhayA jAva avtttthiaa| kahi NaM bhaMte! aNADhiassa devassa aNADhiA nAmaM rAyahANI pannattA ?, goamA ! jaMbUddIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM jaM ceva puvvavaNNiaM jamigApamANaM taM ceva neavvaM, jAva uvavAo abhiseo a niravasesotti / vR. 'jaMbU NaM aTThaTThamaMgalagA' iti vyaktaM, upalakSaNAd dhvajacchatrAdisUtrANi vAcyAnIti, samprati sudarzanAzabdapravRttinimittaM pipRcchiridamAha- 'sekeNaTTeNa' mityAdi, praznaH pratItaH, uttarasUtre gautama ! jambvAM sudarzanAyAmanAddato nAma jambUdvIpAdhipatirna AdhatA - AdaraviSayIkRtAH zeSajambUdvIpagatA devA yenAtmano'nanyasadezaM maharddhakatvamIkSamANena so'nAdhta iti yathArthanAmA Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 335 parivasati, maharddhika ityAdi prAgvat, saca caturNAM sAmAnikasahasraNAM yAvadAtmarakSakasahasrANAM jambUdvIpasya jambbAH sudarzanAyAH anAddatanAmnayA rAjadhAnyA anyeSAM ca bahUnAM devAnAM devInAM cAnAdhtArAjadhAnIvAstavyanAmAdhipatyaM pAlayan yAvadviharati, tadetenArthena evamucyate jaMbUsudarzanati, ko'rthaH? -anAdhtadevasya sadhzamAtmani maharddhikatvadarzanamatrakRtAvAsasyeti, suSTu-zobhamatizayena vA darzana--vicAraNamanantaroktasvarUpaMcintanamitiyAvatanAstadevasyayasyAH sakAzAt sAsudarzanA iti, yadyapyanAdhtA rAjadhAnIpraznottarasUtresudarzanAzabdapravRttinimittapraznottarasUtranigamanasUtrAntargate bhussvaadshessuddsstte tathApi "se teNatuNamityAdi nigamanasUtramuttarasUtrAnantarameva vAcayitanAmavyAmohAya sUtrapAThe'smAbhilikhitaM vyAkhyAtaM ca, uttarasUtrAnantaraMnigamanasUtrasyaivayauktikatvAditi, athAparaMgautama yAvacchabdAjjambbAH sudarzanAyA etacchAzvataM nAmadheyaM prajJaptaM, yanna kadAcinnAsIdityAdikaM grAhya, nAmnaH zAzvatatvaM darzitam, athaprastutavastunaH zAzvatatvamasti navetyAzaGkApariharannAha-'jaMbusudaMsaNA' ityAdi, vyAkhyA'sya prAgvat, atha prastAvAdasya rAjadhAnI vivakSurAha-'kahiNaMbhaMte! aNADhiassa'ityAdi, gatArtha, navaraM yadeva prAgvarNitaMyamikArAjadhAnIpramANaMtadeva netavyaM yAvadanAdhtadevasyopapAto'bhiSekazca niravazeSo vaktavya iti zeSaH / athottarakurunAmArthaM pipRcchiSuridamAha mU. (163) se keNatuNaM bhaMte ! evaM vuccai uttarakurA ? go0 uttarakurAe uttarakulanAmaM deve parivasai mahiddhIe jAva paliovamaTTiie, se teNaTeNaM go0 evaM vuccai uttarakurA 2, aduttaraM ca Nati jAva saase| kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse mAlavaMte nAmaM vakkhArapabbae pa0? go0! maMdarassapavvayassauttarapurasthimeNaM nIlavaMtassavAsaharapavvayassa dAhiNeNaMuttarakurAe purathimeNaM vacchassa cakka vaTTivijayassa pacatthimeNaM etya NaM mahAvidehe vAse mAlavaMte nAmaM vakkhArapavvae pannatte uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe jaM ceva gaMdhamAyaNassa pamANaM vikkhambho anavaramimaM nANattaM sabveveruliAmae avasiDhataM ceva jAva go0 navakUDA p0| vR. sekeNadveNa mityAdi,pratItaM, navaraMuttarakurunAmA'tradevaH parivasati, tenemAuttarakurava ityarthaH, atha yasmAduttarakuravaH pazcimAyAmuktAstaM mAlyavantaM nAma dvitIyaM gajadantAkAragiriM prarUpayati-'kahi NamityAdi, praznasUtraM sugama, uttarasUtre--gautama ! mandarasya parvatasya uttarapaurastye-IzAnakoNe nIlavatovarSadharaparvatasya dakSiNasyAmuttarakurUNAMpUrvasyAM kacchanAmnazcakravativijayasya pazcimAyAmatrAntare mahAvideheSu mAlyavannAmnA vakSaskAraparvataH prajJapta iti zeSaH, pUrvadakSiNayorAyataH pUrvapazcimayovistIrNa, kiMbahunAvistareNa?,yadeva gandhamAdanasya pUrvoktavakSaskAragireHpramANaM viSkambhazca tadeva jJAtavyamiti zeSaH,navaramidaMnAnAtvaM-ayaMvizeSaH, sarvAtmanA vaiDUryaralamayaH, avaziSTatadeva, kiyatparyantamityAha-'jAva'tti, sulabha, navaraM uttarasUtre uktamapi siddhAyatanakUTaM ytyunrucyte| mU. (164)siddhAyayanakUDe0 siddhe ya mAlavaMte uttarakuru kacchasAgare rye| sIoya puNNabhadde harissahe ceva boddhbbe| dR. 'siddhe yamAlavaMte' iti tad gAthAbandhena sarvasaMgrahAyeti, siddhAyatanakUTaMcaH pAdapUraNe mAlyavalkUTaM prastutavakSaskArAdhipativAsakUTaMuttarakurukUTa-uttarakurudevakUTaM kacchakUTa-kaccha Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/164 vijayAdhipakUTasAgarakUTarajatakUTa, idaMcAnyatra rucakamitiprasiddhaM, zItAkUTa-zItAsitUsurIkUTa, padaikadezepadasamudAyopacAraiti siddhi, caH samuccaye, pUrNabhadranAmnovyantarezasya kUTaM pUrNabhadrakUTam, harissahanAmna uttarazreNipatividyutkumArendrasya kUTaM harissahakUTa, caivazabda pUrvavat, sampratyamISAM sthAnaprarUpaNAyAha mU. (165) kahiNaM bhaMte ! mAlavaMte vakhArapabcae siddhAyayanakUDe nAmaM kUDe pa0 go0 mandarassapavvayassa uttarapurasthimeNaM mAlavaMtassa kUDassa dAhiNapaJcasthimeNa estha NaM siddhAyayane kUDe 50 paMca joaNasayAiM uddhaM uccatteNaM avasiddhaM taM ceva jAva rAyahANI, evaM mAlavaMtassa kUDassa uttakurUkUDassa kacchakUDassa, eecattAri kUDA disAhiM pamANehiM neabbA, kUDasarisanAmayA devA / kahiNaMbhaMte! mAlavaMte sAgarakUDe nAmaMkaDe pa0 go0 kacchakUDassa uttarapurasthimeNaMsyayakUDassa dakkhiNeNaM etthaNaM sAgarakUDe nAmaMkUDe pannatte, paMcajoaNasayAiMuddhaM uccatteNaM avasiTuMtaM ceva subhogA devI rAyahANI uttarapurathimeNaM rayayakUDe bhogamAlinI devI rAyahANI uttarapurasthimeNaM, avasiTThA kUDA uttaradAhiNeNaM neavvA ekkeNaM pmaannennN| pR. 'kahiNa mityAdi,praznaHpratItaH, uttarasUtremandarasyaparvatasyauttarapUrvasyAM-IzAnakoNe pratyAsannamAlyavatakUTasya dakSiNapazcimAyAM naiRtakoNe, atra siddhAyatanakUTa prajJaptamiti gamyaM, paJcayojanazatAnyarvoccatvena avaziSTaM mUlaviSkambhAdikaM vaktavyaM tadeva gandhamAdanasiddhAyatanakUTavadeva vAcyaM, yAcadrAjadhAnI bhaNitavyA syAt, ayamarthaH-siddhAyatanakUTavarNake sAmAnyataH kUTavarNakasUtraM vizeSataH siddhAyatanAdivarNakasUtraMca dvayamapi vAcyaM, tatra siddhAyatanakUTerAjadhanIsUtraM na saGgacchate iti rAjadhAnIsUtraM vihAya tadadhastanasUtraM vAcyamiti, atra yAvacchabdo na saMgrAhakaH kintvavadhimAtrasUcakaH, yathA 'AsamudrakSitIzAnA'mityatra samudraM vihAya kSitIzatvaM varNitamiti, lAghavArthamatrAtidezamAha- 'evaM mAlavaMtassa ityAdi, evaM siddhAyatanakUTarItyA mAlyakUTasya uttarakurukUTasya kacchakUTasya vaktavyaM, jJeyamiti gamyaM, athaitAni ki parasparaM sthAnAdinA tulyAni utAtulyAnItyAha-- etAni siddhAyatanakUTasahitAni catvAri parasparaM digbhirIzAnavidirUpAbhipramANaizca netavyAni, tulyAnIti zeSaH, ayamarthaH-prathamaMsiddhAyatanakUTaM meroruttarapUrvasyAdizi tatastasyadizidvitIyaM mAlyavatkUTaMtatastasyAmeva dizitRtIyamuttarakurukUTa tato'pyasyAM dizi kacchakUTa, etAni catvAryapi kUTAni vidigbhAvIni mAnato himavatkUTapramANAnIti, kUTasagnAmakAzcAtradevAH, atra yAvatsambhavaM vidhiprAptiriti nyAyAt siddhakUTavarjeSu triSukUTeSu kUTanAmakAdevA iti bodhyaM, siddhAyatanakUTetu siddhAyatanaM, anyathA-- // 1 // "chasayari kUDesutahA cUlAcau vaNatarUsu jinbhvnnaa| bhaNiA jaMbuddIve sadevayA sesa tthaannesu||" iti svopajJakSetravicAre ralazekharasUrivaco virodhamApadyateti, athAvaziSTakUTasvarUpamAha- 'kahiNa'mityAdi, praznasUtraM sugamam, uttarasUtrekacchakUTasyacaturthasyottarapUrvasyAM rajatakUTasya dakSiNasyAmatrAntare sAgarakUTa nAma kUTaM prajJaptaM, paJcayojanazatAnyUrvoccatvena avaziSTaM mUlaviSkambhAdikaMtadeva, atrasubhogAnAmrI dikkumArI devI asyA rAjadhAnI meroruttarapUrvasyA, rajatakUTaM SaSTaM pUrvasmAduttarasyAM atra bhogamAlinI dikkumArI surI rAjadhAnI uttarapUrvasyAM, avaziSTAni Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 337 zItAkUTAdIniuttaradakSiNasyAMnetavyAni,ko'rthaH?-pUrvasmAt 2 uttarottaramuttarasyAM 2 uttarasmAduttarasmAtpUrvaM 2 dakSiNasyAM 2 ityarthaH, ekena tulyenapramANena sarveSAmapi himvtkuuttprmaanntvaat| atha navamaM sahasrakamiti pRthagnirdeSTumAha ma. (166) kahiNaM bhaMte! mAlavaMte harissahakUDe nAmaMkUDe pannatte?, goamA! puNNabhahassa uttareNaM nIlavaMtassa dakkhiNeNaM ettha NaM harissahakUDe nAmaMkUDe pannatte, egaM joaNasahassaM uddhaM uccatteNaM jamagapamANeNaM neavvaM, rAyahANI uttareNaM asaMkheje dIve annaMmi jaMbUddIve dIve uttareNaM bArasa joaNasahassAI ogAhittA ettha NaM harissahassa devassa harissahAnAmaM rAyahANI pa0 caurAsIiMjoaNasahassAiMAyAmavikkhaMbheNaMbejoaNasayasahassAiMpannaThiMca sahassAI chacca chattIse joaNasae parikkheveNaM sesaM jahA camaracaMcAe rAyahANIe tahA pamANaM bhANiavvaM, mahiddhIe mhjjuiie| sekeNadveNaMbhaMte! evaMduccaimAlavaMte vakhAra pavvaera?, goamA! mAlavaMteNaMvakkhArapabvae tattha tattha dese tahiM 2 bahave sariAgummA nomAliAgummA jAva magadaMtiAgummA, te NaM gumA dasaddhavaNNaM kusumaM kusumeti / je NaM taM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa bahusamaramaNijaM bhUmibhAgaM vAyavidhuaggasAlA-mukkapupphapuMjovayArakaliaM kareMti, mAlavaMte a ittha deve mahiddhIe jAva paliovamaTTiie parivasai, se teNa0 go0 evaM vuccai, aduttaraM ca NaM jAva ninch| vR. 'kahi NamityAdi, kva bhadanta ! mAlyavati vakSaskAragirau harissahakUTaM nAma kUTa prajJaptam gautama! pUrNabhadrasyottarasyAM nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNasyAM atrAntare harissahakUTaM nAma kUTaM prajJaptaM, ekaM yojanasahanamUrvoccatvena avaziSTaM yamakagiripramANena netavyaM, tannedam-'addhAijAijoaNasayAiMuvveheNaMmUle egaMjoaNasahassaMAyAmavikkhambheNa'mityAdi, Aha paraH-500 yojanapRthugajadante 1000 yojanapRthuidaM kathamiti, ucyate, anena gajadantasya 500 yojanAni ruddhAni 500 yojanAni punarjadantAdvahirAkAze tato na kazciddoSa iti, asya cAdhipasyApara- rAjadhAnIto dikapramANAdyairvizeSa iti tAM vivakSurAha rAyahANI' ityAdi, rAjadhAnI uttarasyAmiti, etadevavivRNoti-'asaMkhejjadIve'tipadaM smArakaM tena 'maMdarassa pavvayassa uttareNaM tiriamasaMkhejjAiMdIvasamuddAI vIIvaittA' iti grAhyam, anyasminjambUdvIpedvIpe uttarasyAM dvAdazayojanasahanamyavagAhya atrAntareharissahadevasya harissahanAmnI rAjadhAnI prajJatA caturazItiyojanasahanANyAyAmaviSkambhAbhyAM dve yojanalakSepaJcaSaSTiMca yojanasahasrANi SaT ca dvAtriMzadadhikAni yojanazatAni parikSepeNa, zeSaM yathA camaracaJcAyA:camarendrarAjadhAnyAHpramANaM bhanitaMbhagavatyaGge tathA pramANaM prAsAdAdInAM bhaNitavyamiti, mahiddhIe mahajuIe' iti sUtreNAsya nAmanimittaviSayake praznanirvacane sUcite, te caivaM 'sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai harissahakUDe 2 ?, goamA! harissahakUDe bahave uppalAI paumAI harissahakUDasamavaNNAiM jAva harissahe nApaM deve a ittha mahiddhIe jAva parivasai, se teNaTeNaMjAva aduttaraMcaNaM go0 jAva sAsae nAmadheje',athAsya vakSaskArasya nAmArthaM praznayati 'sekeNaTeNa mityAdi, praznArtha prAgvat, uttarasUtre gautama! mAlyavati vakSaskAraparvate tatra [ 13[22] Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 jambUdvIpaprajJApta-upAGgasUtram 4/166 tatra deze sthAnetasmin tasmin pradeze-dezaikadeze ityarthaH bahavaH sarikAgulmAH navamAlikAgulmAH yAvanmagadantikAgulmAH santIti zeSaH,te gulmAH kSetrAnubhAvataH sadaivapaJcavarNaM kusumaM kusumayantijanayanti ityarthaH,tegulmAstamAlyavatovakSaskAraparvatasya bahusamaramaNijjaM bhUmibhAgaMvAtavidhutAgrazAlAmuktapuSpapuJcopacArakalitaM kurvanti, etadartha prAgvat, tato mAlyaM-puSpaM nityasyAstIti mAlyavAnmAlyavAnnAmnA devazcAtramaharddhikoyAvatpalyopamasthitikaH tena tadyogAdayamapi mAlyavAn, 'athAparaM ce' tyAdi, prAgvat // iha dvividhA videhAH, tadyathA-pUrvavidehA aparavidehAzca, tatra ye meroH prAk te pUrvavidehAH te ca zItayA mahAnadyA dakSiNottarabhAgAbhyAM dvidhA vibhaktAH, evaM ye meroH pazcimAyAM te aparavi-dehAste'pitathaiva zItodayA dvidhA vibhaktAH, evaM videhAnAM catvAro bhAgAH darzitAH, sampratyamISu vijayavakSaskArAdivyavasthAlAghavArthaM piNDArthagatyA sUtrakRdayiSyamANarItyA bodhanIyAnAMdurbodhA iti vistaratonirUpyate, tatraikaikasmin bhAgeyathAyoga mAlyavadAdergajadantAkAravakSaskAragireH samIpe eko vijayaH tathA catvAraH saralavakSaskArAstisrazcAntanadyaH, eSAM saptAnAM vastUnAmantarANiSaT, sarvatrApyantarANi rUponAni bhavanti tathA'tra, pratItametacatasRnAmaGgulInAmapyantarAlAni trINiti, tato'ntare 2 ekaikasadbhAvAt ssddvijyaaH| ete catvArovakSaskArAdaya ekaikAntaranadyA'ntaritAstatazcaturNAmadrInAmantare sambhavatyantaranadItrayamiti vyavasthA svayamavasAtavyA, tathA vanamukhamavadhIkRtyaiko vijaya iti prativibhAgaM siddhA aSTau vijayAH catvAro vakSaskArAsitamra'ntaranadyo vanamukhaM caikamiti, iyamatra bhAvanApUrvavideheSu mAlyavato gajadantaparvatasya pUrvataH zItAyA uttarata eko vijayaH, tataH pUrvasyAM prathamo vakSaskAraH tato'pi pUrvasyAM dvitIyo vijayaH tato'pi pUrvasyAM prathamAntaranadI, anena krameNa tRtIyo vijayaH dvitIyo vakSaskAraH caturtho vijayaH dvitIyAntaranadI paJcamo vijayaH tRtIyo vakSaskAraH SaSTho vijayaH tRtIyAntaranadI saptamo vijayaHcaturtho vakSaskAraH aSTamo vijayaH tatazcaikaM vanamukhaM jagatyAsannaM, evaM zItAyA dakSiNato'pi saumanasagajadantaparvatasyaparvato'yameva vijayAdikramo vAcyaH, tathA pazcimavideheSuzItodAyA dakSiNato vidyuprabhasya pazcimato'pyayameva kramaH, tathA zItodAyA uttarato'pi gandhamAdanasya pazcimata iti / athaprAdakSiNyena nirUpaNe'yameva hi Adhaiti, prathamavibhAgamukhe kacchavijayaMvivakSurAha mU. (167) kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse kacchenAmaM vijae pannate?, goamA ! sIAe mahAnaIe uttareNaM nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM citakUDassa vakkhArapabvayassa paJcasthimeNaMmAlavaMtassa vakhArapabbayassapurasthimeNaMetthaNaMjaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse kacche nAmaM vijae pannatte uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe paliaMkasaMThANasaMThie gaMgAsiMdhUhi mahAnaIhiM veyaddheNa ya pabvaeNaM chabbhAgapavibhate solasa joaNasahassAiM paMca ya bAnaue joaNasae donni aegUmavIsaibhAe joaNassa AyAmeNaM do joaNasahassAiMdonni aterasuttare joaNasae kiMcivisesUNe vikkhambheNaMti kacchassa NaM vijayassa bahumajjhadesabhAe esthaNaMveaddhe nAmaMpabbaepa0,jeNaMkacchaM vijayaMduhA vibhayamANe 2 ciThThai, taMjahA-dAhiNaddhakacchaM ca uttAddhakacchaMceti, kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse dAhiNaddhakacche nAmaM vijae paM0? go0 veaddhassa paJcayassa dAhiNeNaM sIAe mahAnaIe uttareNaM cittakUDasa vakkhArapabbayassa Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 paJcatthimeNaM mAlavaMtassa vakhArapavvayassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse dAhiNaddhakacche uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe aTTha joaNasahassAiMdonniaegasattare joaNasae ekaMca egUNavIsaibhAgaMjoaNassa AyAmeNaM do joaNasahassaiMdonni aterasuttare joaNassae kiMcivisesUNe vikkhambheNaM pliaNksNtthaannsNtthie| dAhiNaddhakacchassagaMbhaMte! vijayassa kairisaeAyArabhAvapaDoArepa0go0 bahusamaramaNije bhUmibhAge pa0-jAva kattimehiM ceva akattimehiM ceva, dAhiNaddhakacche NaM bhaMte ! vijae maNuANaM kerisae AyArabhAvapaDoArapa0 go0 tesiNaMmaNuANaMchabbihe saMghayaNe jAva savvadukkhANamaMtaM kareti / kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse kacche vijae veaddhe nAma pa0go0 dAhiNaddhakacchavijayassa uttareNaM uttaraddhakacchassa dAhiNeNaM cittakUDassa paJcasthimeNaM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa puratyimeNaM etya NaM kache vija veaddhe nAma pavvae pa0 pAINapar3INAyaeudINadAhiNavicchiNNe duhAvakhArapabbae puDhe-purathimillAe koDIe jAva dohivi puDhe bharahaveaddhasarisae navaraM do bAhAo jIvA dhanuSaTuM ca na kAyavvaM, vijayavikkhambhasarise AyAmeNaM, vikhambho uccattaMuvveho taheva ca vijAharaAbhiogaseDhIo taheva, navaraM paNapannaM vijAharaNagarAvAsA paM0, AbhiogaseDhIe uttarillAo seDhIo sIAe IsANassa sesAo sakkassatti, kUDA-- vR. 'kahi NaM bhaMtetti kva bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe kaccho nAma vijayaH prajJaptaH gautama! zItAyA mahAnadyA uttarasyAM nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNasyAM citrakUTasaralavakSaskAra-parvatasyapazcimAyAMmAlyavato gajadantAkAravakSaskAraparvatasya pUrvasyAMatrAntaremahAvidehe varSe kaccho nAma cakravarttivijetavyabhUvibhAgarUyo vijayaH prajJaptaH, sarvAtmanA vijetavyazcakravartinAmiti vijayaH anAdipravAhanipatiteyaM saMjJA tenedamanvarthamAtradarzanaMnatu sAkSApravRttimittopadarzanamiti, uttaradakSiNAbhyAmAyataH pUrvAparavistIrNa palyaGkasaMsthAnasaMsthitaH AyatacaturanatvAt, gaGgAsindhubhyAM mahAnadIbhyAM vaitADhyena ca parvatena SaDbhAgapravibhaktaH SaTakhaNDIkRta ityarthaH, evamanye'pi vijayA bhAvyAH, paraM zItAyA udIcyAH kacchAdayaH zItodAyA yAmyAH pakSmAdayo gaGgAsindhubhyAM SoDhA kRtAH, zItAyA cAmyA vacchAdayaH zItodAyA udIcyA vaprAdayo raktAraktavatIbhyAmiti, uttara-dakSiNAyatetivivRNoti SoDazayojanasahasrANi paJcayojanazatAni dvinavatyadhikAni dvau caikona-viMzatibhAgau yojanasyAyAmena, atropapattiryathA-videhavistArAt yojana 33684 kalA 8 rUpAt zItAyAH zItodAyA vA viSkambho yojana 500 rUpaH zodhyate, zeSasyAGke labhyate yathoktaM mAnaM, iha yadyapi zItAyAH zItodAyA vA samudrapraveze eva paJcazatayojanapramANo viSkambho'nyatra tu hIno hInatarastathApi kacchAdivijayasamIpe ubhayakUlavarttino ramaNapradezAvadhikRtya paJcayojana- zatapramANo viSkambhaH prApyata iti, prAcInapratIcInati vivRNoti-dve yojanasahana dve ca yojanazate trayodazottare kiJcidUne / atrApyupapattiryathA-iha mahAvideheSu devakurUttarakurumerubhadrazAlavanakSaskAraparvatAntara nadIvanamukha-vyatirekeNAnyatra sarvatra vijayAH, teca pUrvAparavistRtAstulyavistArAH, tatraikasmin dakSiNabhAge uttarabhAge vA'STauvakSaskAragirayaH, ekaikasya pRthutvaM paMcayojanazatAni, sarvavakSaskAra Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/167 pRthutvamIlane catvAriyojanasahasrANi, antaranadyazcaSaTekaikasyAzcAntaranadyA viSkambhaHpaMcaviMzaM yojanazataMtataH sarvAntaranadIpRthutvamIlanejAtAni sapta zatAni paMcAzadadhikAni, dveca vanamukhe ekaikasya vanamukhasyapRthutvamekonatriMzacchatAnidvAviMzatyadhikAni,ubhayapRthutvamIlanejAtAni aSTApaJcAzacchatAnicatuzcatvAriMzadadhikAni, merupRthutvaMdazasahasrANi, pUrvAparabhadrazAlavanayorAyAmazcatuzcatvAriMzatsahasrANi, sarvamIlanejAtAnicatuHSaSTisahasrANipaMcazatAni caturnavatyadhikAni, etajjambUdvIpavistArAt zodhyate, zodhite ca sati jAtaM zeSaM paMcatriMzatsahasrANi catvAri zatAni SaDuttarANi, ekaikasmiMzcadakSiNe uttare vA bhAge vijayAH SoDaza, tataH SoDazabhirbhAgehRte labdhAni dvAviMzatizatAnikiMcidUnatrayodazAdhikAni, trayodazasyayojanasyaSoDazacaturdazabhAgA-sakatvAt, etAvAnevaikaikasya vijayasya viSkambhaH / ___ayaMca bharatavadvaitADhayena dvidhAkRta ititatrataM vivakSurAha-'kacchassaNa mityAdi, kacchasya vijayasya bahumadhyadezabhAge vaitADhayaH parvataH prajJaptaH, yaH kacchaM vijayaM dvidhA vibhajarastiSThati, tadyathA-dakSiNArddhakacchaMcottarArddhakacchaMca, cazabdau ubhyostulykksstaadhotnaarthii| dakSiNArddhakacchaMsthAnataH pRcchannAha-'kahiNa'mityAdi,kva bhadanta!jambUdvIpedvIpe mahAvidehanAmni varSe dakSiNArddhakaccho nAma vijayaH prajJaptaH ?, gautama ! vaitADhayaparvatasya dakSiNasyAM zItAyA mahAnadyA uttarasyAM citrakUTasya vakSaskAraparvatasyapazcimAyAMmAlyavato vakSaskAraparvatasya pUrvasyAMatrAntarejambUdvIpedvIpeyAvaddakSiNArddhakacchonAma vijayaH prajJaptaH,uttaretyAdivizeSaNadvayaM prAgvad bodhyaM, aSTau yojanasahanANi dve ca ekasaptayuttare yojanazate ekaM caikonaviMzatibhAgaM yojanasyAyAmena, etadakotpattizcaSoDazasahanapaJcazatadvinavatiyojanakalAdvayarUpAtkacchavijayamAnAt pacAzadayojanapramANe vaitADhayavyAse ('panIte tato')rTIkRte bhavati, zeSaM prAgvad ayaM ca karmabhUmirUpo'karmabhUmirUpo veti nirNetumAha-'dAhiNaddha'ityAdi, dakSiNArddhabharataprakaraNa ivedaM nirvizeSaM vyAkhyeyaM, atra manujasvarUpaM pRcchati-'dAhiNa'ityAdi, kaNThayaM, athAsya sImAkAriNaM vaitADhaya iti nAmnA pratItaM giri sthAnataH pRcchati __'kahiNa mityAdi, spaSTa, navaraM dvidhA vakSaskAraparvatau-mAlyavaccitrakUTavakSaskArau spRSTaH, idamevasamarthayati-pUrvayA koTyA yAvatkaraNAt 'purasthimilaM vakkhArapabvayaMpaJcasthimillAe koDIe paJcasthimilaM vakkhArapavvayaM iti bodhyaM, tena paurastyaM vakSaskAraM-citrakUTaM nAmAnaM pAzcAtyayA koTyA pAzcAtyaM vakSaskAraM-mAlyavantaM, ata eva dvAbhyAM koTibhyAM spRSTaH, bharatavaitADhayasazakaH rajatamayatvAt rucakasaMsthAnasaMsthitatvAcca, navaraM dve bAhe jIvA dhanuHpRSThaM ca na kartavyamavanakSetravartitvAt, lambabhAgazca na bharatavaitADhayasaza ityAha-vijayasya kacchAderyo viSkambhaH-kiMcidUnatarayodazAdhikadvAviMzatizatayojanarUpastena saddaza AyAmena, ko'rthaH? vijayasya yo viSkambhabhAgaH so'syAyAmavibhAga iti, viSkambhaH-paMcAzadayojanarUpaH, uccatvaM-paMcaviMzatiyojanarUpaM udvedhaH-paMcaviMzatikrozAtmakastathaiva-bharatavaitADhayavadevetyarthaH, uccatvasya prathamadazayojanAtikrame vidyadharazreNyau tathaiva, navaramitivizeSaHpaMcapaMcAzata ra vidyAdharanagarAvAsAH prajJaptAH, ekaikasyAM zreNI-dakSiNazreNau uttarazreNau vA, bharatavaitADhaye tudakSiNataH paJcAzaduttaratastu SaSTirnagarANIti bhedaH, AbhiyogyazreNI tathaiveti gamyaM, ko'rthaH? -vidyAdhara Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 zreNibhyAmUrdhvaM dazayojanAtikrame dakSiNottarabhedena dve bhavataH, atrAdhikArAt sarvavaitADhayAbhiyogya zreNivizeSamAha - uttaradikasthAH Abhiyogya zreNayaH zItAyA mahAnadyA IzAnasya dvitIyakalpendrasya zeSAH- zItAdakSiNasyAH zakrasya - Adyakalpendrasya, kimuktaM bhavati ? - zItAyA uttaradizi ye vijayavaitADhayAsteSu yA Abhiyogya zreNayo dakSiNagA vA uttaragA vA tAH sarvA saudharmendrasyeti, bahuvacanaM cAtra vijayavartisarvavaitADhya zreNyapekSayA draSTavyaM, atha kUTAni vaktavyAnIti taduddezamAha- 'kUDA' iti, vyaktam, atha tannAmAnyAha mU. (168) siddhe 1 kacche 2 khaMDaga 3 mANI 4 veaddha 5 puNNa 6 timisaguhA 7 / kacche 8 vesamaNe vA 9 veaddhe hoti kUDAI / / 341 vR. 'siddhe' ityAdi, pUrvasyAM prathamaM siddhAyatanakUTaM, tataH pazcimadizamavalambyemAnyaSTAvapi kUTAni vAcyAni, tadyathA - dvitIyaM dakSiNakacchArddhakUTaM, tRtIyaM khaNDaprapAtaguhAkUDaM caturthaM mANIti pardaikadezepadasamudAyopacArAt mANibhadrakUTaM zeSaM vyaktaM, paraMvijayavaitADhayeSu sarveSvi dvitIyASTamakUTe svasvadakSiNottarArddhavijayamanAmake yathA dvitIyaM dakSiNakacchArddhakUTaM aSTamamuttarakacchArddhakUTaM itarANi bharatavaitADhyakUTasamanAmakAnIti / mU. (169) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse uttaraddhakacche nAmaM vijae pa0 go0 veyaddhassa pavvayassa uttareNaM nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM mAlavaMtassa bakkhArapavvayassa puratthimeNaM cittakUDassa vakkhArapavvayassa paJcatthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve jAva sijjhati / - taheva ne avvaM kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse uttaraddhakacache vijae siMdhukuMDe nAmaM kuMDe pannatte ?, goamA ! mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa puratthimeNaM usabhakUDassa paJcatthimeNaM nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille nitaMbe ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse uttaraDhakacchavijae siMdhukuMDe nAmaM kuMDe pannatte, saTThi joaNANi AyAmavikkhambheNaM jAva bhavaNaM aTTo rAyahANIya neavvA, bharahasiMdhukuMDasarisaM savvaM ne avvaM, jAva tassa NaM siMdhukuMDassa dAhiNilleNaM toraNeNaM siMdhumahAnaI pavUDhA samANI uttaradhdhaka- cchavijayaM ejemANI 2 sattahiM salilAsahassehiM ApUremANI 2 ahe timisaguhAe ve addhapavvayaM dAlayittA dAhiNakacchavijayaM egjemANI 2 coddasahiM salilAsahassehiM samaggA dAhiNeNaM sIyaM mahAnadaM samappei, siMdhumahAnaI pavahe a mUle a bharahasiMdhusarisA pamANeNaM jAva dohiM vaNasaMDehiM saMparikkhittA / kahi NaM bhaMte! uttaraddhakacchavijae usabhakUDe nAma pavvae pa0 go0 siMdhukuMDassa puratthimeNaM gaMgAkuMDassa paccatthimeNaM nIlavaMtassa bAsaharapavvayassa dAhiNille nitaMbe ettha naM kacchAvijae usahakUDe nAma pavvae pa0, aTTha joaNAI uddhaM uccattemaM taM ceva pamANaM jAva rAyahANI se navaraM uttareNaM bhA0 / kahi NaM bhaMte! uttaraddhakacche vijae gaMgAkuMDe nAmaM kuMDe pa0 go0 cittakUDarasa vakkhArapavvayassa paJccatthimeNaM usahakUDassa pavvayassa puratthimeNaM nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille nitaMbe ettha NaM uttaraddhakacche gaMgAkuMDe nAmaM kuMDe pa0saTThi joaNAI AyAma - vikkhambheNaM taheva jahA siMdhU jAva vanasaMDeNa ya saMparikkhittA / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/169 __ se keNaDeNaM bhaMte ! evaM vujhai kacche vijae 2?, go0 kacche vijae veaddhassa pavvayassa dAhiNeNaM sIA mahAnaIe uttareNaM gaMgAe mahAnaIe paJcatthimeNaM siMdhUe mahAnaIe purasthimeNaM dAhiNaddhakacchavijayassa bahumajjhadesabhAe, ettha NaM khemAnAmaM rAyahANI paM0 viNIArAyahANIsarisA bhaa0| ___ tatthaNaMkhemAerAyahANIekacchenAmaMrAyA samuppajai, mahayA himavaMtajAvasavvaMbharahoavaNaM bhA0 nikkhamaNavajjaM sesaM savvaM bhA0 jAvabhuMjae mANussae suhe, kacchanAmadheje akache itya deve mahaddhIe jAva paliovamahiIe parivasai, se eeNaDeNaM go0 evaM vuccai kache vijae kacche vijae jAva ninch| vR.athottarArddhakcha praznayati-'kahiNamityAdi, vyaktaM, tathaiva dakSimArddhakacchavad jJeyaM yAvatsiddhayantIti, athaitadantarvartisindhukuMDaM vaktavyamityAha-'kahi Na'mityAdi, vyaktaM, paraM nitambaH-kaTakaH, lAghavArthamatidezamAha-'bharatasindhukuMDasisaM savvaM neabvaM' ityAdi, sarvaMgatArthaM, gaGgAgamena vyAkhyAtatvAt, tatraiva RSabhakUTavaktavyamAha-'kahi na mityAdi, prAgvat, atha gaGgAkuMDaprastAvanArthamAha-'kahi Na'mityAdi, sindhukuMDagamo nirvizeSaH sarvo'pi vAcyaH, paraM tato gaGgAnadI khaNDaprapAtaguhAyAadho vaitADhayaM vibhidya dakSiNe bhAgezItAM samupasarpatIti, nanu bharate nadImukhyatvena gaGgAmupavarNya sindhurupavarNitA iha tu sindhurupavarNya sA varNyate iti kathaM vyatyayaH?,ucyate, ihamAlvadvakSaskAratovijayaprarUpaNAyAH prakAntatvena tadAsanatvAt sindhukuMDasya prathamaM sindhuprUpaNA tato gaGgAyA iti| atha kenArthena bhadanta ! evamucyate kaccho vijayaH 2 ? gau0 kacche vijaye vaitADhayasya dakSiNasyAM zItAyA mahAnadyA uttarasyAM gaGgAyAH mahAnadyAH pazcimAyAM sindho-mahAnadyAH pUrvasyAM dakSiNArddhakacchavijayasya bahumadhyadezabhAge-madhyakhaNDe'trAntare kSemAnAmnA rAjadhAnI prajJaptA, vinItArAjadhAnIsazIbhaNitavyA, tatra kSemAyAMrAjadhAnyAkacchonAma-rAjA cakravartI samutpadyate, ko'rthaH ?-yastatra SaTkhaNDabhoktA samutpadyate sa tatra lokaiH 'kaccha' iti vyavahriyate, atra vartamAnanirdezena sarvadApi yathAsambhavaM cakravaryutpatti sUcitA, na tu bharata iva cakravartayutpattI kAlaniyama iti, 'mahayAhi mavante'tyAdikaH sarvo grantho vAcyaH yAvatsarvaM bharatasya kSetrasya oavaNamiti-sAdhanaM svAyattIkaraNaM bharatasya cakriNa iti zeSaH, niSkramaNaM-pravrajyApratipattistadvaUM bhaNitavyaM, bharatacakriNA sarvaviratirgRhItA kacchacakriNastu tadagrahaNe'niyama iti, kiyatparyantamityAha___ yAvadbhuGkte mAnuSyakAni sukhAni, athavAkacchanAmadheyazcAtra kacchevijayedevaH palyopamasthitikaH parivasatitenArthena gau0 evamucyate-kaccharAjasvAmikatvAt kacchadevAdhiSThitatvAcca kacchavijayaH 2 iti, yAvannitya ityanta manyo'nyAzrayanivAraNArthakaM sUtraprAgvadeva yojanIyamiti gataHprathamo vijayaH, atha yato'yaM pazcimAyAmuktaM taM citrakUTaM vakSaskAraM lakSayannAha mU. (170) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIvedIve mahAvidehe vAse cittakUDe nAmaM vakkhArapavvae pannatte ?, goamA ! sIAe mahAnaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM kacchavijayassa purathimeNaM sukacchavijayassa paJcatthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -4 343 cittakUDe nAmaM vakkhArapabbae pnnte| - uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe solasajoaNasahassAI paJca ya bAnaue joaNasae dunni a egUNavIsaibhAe joaNassa AyAmeNaM paJca joaNasayAI vikkhambheNaM nIlavaMtavAsahara- pavvayaMteNaM cattAri joaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAra gAUasayAiM ubveheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 ussehobvehaparivuddhIe parivaddhamANe 2 sIAmahAnaIaMteNaM paJca joaNasayAI uddhaM uccatteNaM paJca gAUasayAI ubveheNaM assakhaMdhasaMThANasaMThie sabbarayanAmae acche saNhe jAva paDirUve ubhao pAsiMdohiM paumavaraveiAhiM dohi avanasaMDehiM saMparikkhitte, vaNNao dupahavi-cittakUDassaNaM vakkhArapabvayassa uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte jAva AsayaMti, cittakUDe NaM bhaMte ! vakkhArapavvae kati kUr3A pa0 go0 saM0-siddhAyayanakUDe citta0 kaccha0 sukaccha0, samA uttaradAhiNeNaM parUpparaMti, paDhamaM sIAe uttareNaM cautthae nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM ettha NaM cittakUDe nAmaM deve mahiddhIe jAva rAyahANI setti| pR. 'kahi NamityAdi, sulabhaM, navaraM AyAmaH SoDazasahasrayojanAdirUpo vijayasamAna eva, vijayAnAM vijayavakSaskArANAM ca tulyAyAmatvAt, tena tatkaraNaM prAgvadeva, viSkambhe tu paJca yojanazatAniti vizeSastena, nanu tAni kathamiti, ucyate, jambUdvIpaparimANaviSkambhAt pannavatisahasreSu zodhiteSu avaziSTAni catvAri sahasrANi ekasmin dakSiNabhAge uttare vA'STau vakSaskAragirayastato'STabhirvibhajyante, tataH sampadyate vakSaskArANAM pratyekaM pUrvokto viSkambhaH, iha hi videheSu vijayAntaranadImukhavanamedivyatirekeNAnyatra sarvatra vakSaskAragirayaste pUrvAparavistRtAH sarvatra tulyavistArAstato'sya karaNasyAvakAzaH, tatra vijayaSoDazakapRthutvaM paMcatriMzatsahasrANi catvArizatAniSaDuttarANi, antaranadISaTakapRthutvaMsapta zatAnipaMcAzadadhikAni meruviSkambhapUrvAparabhadrazAlavanAyAmaparimANaM catuHpaMcAzatsahasrANi mukhavanadvayapRthutvamaSTApaJcAzacchatAni catuzcatvAriMzadadhikAni, sarvamIlane jAtAniSannavatisahasrANi / tathA nIlavadvarSadharaparvatasamIpe catvAriyojanazatAnyUrvoccatvena catvAri gavyUtazatAni udvedhena tadanantaraMca mAtrayA 2-krameNa 2 utsedhodvedhaparivRddhayA parivarddhamAnaH 2, yatra yAvaduccatvaM tatra tacaturthabhAga udvedha iti dvAbhyAM prAkArAbhyAmadhikataro2 bhavinnityarthaH, zItAmahAnadyante paMcayojanazatAnyoccatvenapaMcagavyUtazatAnyudvedhena, ata evAzvaskandhasaMsthAnasaMsthitaHprathamato'tuGgatvAt krameNAnte tuGgatvAt, sarvaralamayaH, zeSaM prAgvat / athAsya zikharasaubhAgyamAvedayati'cittakUDassaNa0' vyaktaM, adhAtra kUTasaGkhyArthaM pRcchati-cittakUDe' ityAdi, padayojanAsulabhA, bhAvArthastvayam-parasparametAni catvAryapi kUTAni uttaradakSiNabhAvena samAni-tulyAnItyarthaH / tathAhi-prathamaM siddhAyatanakUTaM dvitIyasya citrakUTasya dakSiNasyAM citrakUTaM ca siddhAyatanakUTasyottarasyAM, evaM prAktanaM 2 agretanAd 2 dakSiNasyA agretanam 2 prAktanAt 2 uttarasyAM jJeyaM, tarhi zItAnIlavatoH kasyAM dizi ityAha-prathamakaM zItAyA uttarataH caturthakaM nIlavato varSadharaparvatasya dakSiNataH, sUtrapAThoktakramabalAt dvitIyaM citranAmakaM prathamAdanantaraM jJeyaM, tRtIyaM kacchanAmakaM caturthAdarvAk jJeyamiti, citrakUTAdiSu vakSaskAreSvevaM kUTanAmaniveze Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/170 pUrveSAM sampradAyaH--sarvatrAdyaM siddhAyatanakUTaM mahAnadIsamIpato gaNyamAnatvAd dvitIyaM svasvavakSaskAranAmakaM tRtIyaM pAzcAtyavijayanAmakaM caturthaM prAcyavijayanAmakamiti, athAsya nAmArthaM prarUpayati ___ 'estha Na'mityAdi, atra citrakUTanAmA devaH parivasati tadyogAcitrakUTa iti nAma, asya rAjadhAnI meroruttarataH zItAyA uttaradigbhAvivakSaskArAdhipatitvAt, evamagretaneSvapi vakSaskAreSu yathAsambhavaM vAcyamiti / gataH prathamo vakSaskAraH, adhunA dvitIyavijayapraznAvasaraH mU. (171) kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sukacche nAmaM vijae pannate?, goamA! sIAe mahAnaIe uttareNaM nIlavaMtassa vAsaharapabvayassa dAhiNeNaM gAhAvaIe mahAnaIe paJcatthimeNaM cittakUDassa vakkhArapabvayassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sukacche nAmaM vijae pannate, uttaradAhiNAyae jaheba kacche vijae taheva sukacche vijae, navaraM khemapurA rAyahANI sukacche rAyA samuppajai tahageva savvaM / kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse gAhAvaikuMDe pannatte?, go0 sukacchavijayassa purasthimeNaM mahAkacchassa vijayassa paJcatthimeNaM nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille nitambe ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse gAhAvaikuMDe nAma kuMDe pannatte, jaheva rohiaMsAkuMDe taheva jAva gAhAvaidIve bhavaNe, tassa NaM gAhAvaissa kuMDassa dAhiNilleNaM toraNeNaM gAhAvaI mahAnaI pavUDhAsamANI sukacchamahAkacchavijaeduhAvibhayamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA dAhiNeNaM sIaM mahAnaI samappei, gAhAvaI NaM mahAnaI pavahe a muhe a savvastha samA paNavIsa joaNasayaM vikkhambheNaM addhAijAiM joaNAiMuvveheNaM ubhao pAsiMdohi apaumavaraveiAhiM dohi a vanasaMDehiM jAva duNhavi vaNNao iti| kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse mahAkacche nAma vijaye pannate?, goamA! nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM sIAe mahAnaIe uttareNaM pamhakUDassa vakkhArapavvayassa paJcasthimeNaM gAhAvaIe mahAnaIe purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse mahAkacche nAma vijae pannatte, sesaM jahA kacchavijayassa jAva mahAkacche ittha deve mahiddhIe aTTho a bhaanniavvo| kahiNaMbhaMte! mahAvidehe vAse pamhakUDe nAmaMvakkhArapavvaepannatte?, goamA! nIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIAe mahAnaIe uttareNaM mahAkacchassa purathimeNaM kacchAvaIe paJcatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse pamhakUDe nAmaM vakkhArapavvae pannatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDaNavicchiNNe sesaMjahA cittakUDassa jAva AsayaMti, pamhakUDe cattAri kUDApaM0 taM0-siddhAcayaNakUDe pamhakUDe mahAkacchakUDe kacchAvaikUDe evaMjAva aTTho, pamhakUDe itthadeve mahaddhie paliovamaThiIe parivasai, se teNatuNa goyamA! evaM vucci| kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse kacchagAvatI nAmaM vijae paM0 go0 nIlavaMtassa dAhiNeNaM sIAe mahAnaIe uttareNaMdahAvatIe mahAnaIepaJcasthimeNaMpamhakUDassa purasthimeNaM etthaNaM mahAvidehe vAse kacchagAvIta nAmaM vijae paM0 uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe sesaMjahA kacchassa vijayassa jAva kacchagAvaI aittha deve| kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse dahAvaI kuMDe nAmaM kuMDe pannate ?, goamA! Avattassa Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 345 vijayassa pacatthimeNaM kacchagAvaIe vijayassa puratthimeNaM NIlavaMtassa dAhiNille nitaMba estha NaM mahAvidehe vAsedahAvaIkuMDe nAmakuMDe paM0 sesaMjahA gAhAvaIkuMDassa jAva aTTho, tassaNaMdahAIkuMDassa dAhiNeNaM toraNeNaM dahAvaIe / kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse Avatte nAmaM vijae pannatte ?, goamA! nIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM sIAe mahAnaIe uttareNaM nalinakUDassa vakkhArapavvayassa pacatthimeNaM dahAvatIe mahAnaIe purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse Avatte nAma vijae pannatte, sesaM jaMhA kacchassa vijayassa iti| kahiNaMbhaMte! mahAvidehe vAse nalinakUDe nAmaM vakkhArapabbae pannate?, go0 ! nIlavaMtassa dAhiNeNaM sIAe uttareNaM maMgalAvaissa vijayassa paJcasthimeNaM Avattassa vijayassa purathimeNaM ettha NaM mahAvividehe vAse nalinakUDe NaM mahAvidehe vAse nalinakUDe nAmaM vakkhArapavvae pannatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe sesaM jahA cittakUDassa jAva aasyNti| nalinakUDeNaM bhaMte! kati kUDA paM?, goamA! cattAri kUDA pannattA, taMjahA-siddhAyayanakUDe nalinakUDe AvattakUDe maMgalAvattakaDe, ee kUDA paJcasaiA rAyahANIo uttrennN| kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse maMgalAvatte nAmaM vijae pannate?, goamA! NIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIsAe uttareNaM nalinakUDassa purathimeNaM paMkAvaIe paJcasthimeNaM estha NaM maMgalAvate nAmaM vijae pannate, jahA kacchassa vijae tahA eso bhANiyabbo jAva maMgalAvate a ittha deve parivasai, se eeNadveNaM0/kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse paMkAvaI kuMDe nAmaM kuMDe pannate ? goamA! maMgalAvattassa purathimeNaM pukkhalavijayassa paJcatthimeNaM NIlavaMtassa dAhiNe nitaMbe, etthaNa paMkAvaI jAva kuMDe pannattetaM ceva gAhAvaikuMDappamANaMjAva maMgalAyattapukkhalAvattavijaye duhA vibhayamANI 2 avasesaM taM ceva jaM ceva gaahaaviie| kahiNaM bhaMte ! mahAvidehe vAse puskhalAvattenAmaM vijae pannatte ?, goamA! nIlavaMtassa dAhiNeNaM sIAe uttareNaM paMkAvaIe purathimeNaM ekselassa vakkhArapavvayassa pacatthimeNaM, ettha NaM puskhalAvatte nAmaM vijae pannatte jahA kacchavijae tahA bhANiavvaM jAva pukkhale aittha deve mahiDDie paliovamaTTiie parivasai, se eeNaDeNaM0 / kahi NaM bhaMte ! mahAvidehe vAse egasele nAmaM vakkhArapavvae paM0? go0 ! pukkhalAvattacakkavaTTivijayassa purasthimeNaM pokkhalAvatIcakkavaTTivijayassa paJcatthimeNaM nIlavaMtassadakkhiNeNaM sIAe uttareNaM etthaNaM egasele nAmaM vakkhAra pancae pa0 cittakUDagameNaM neabbo jAva devA AsayaMti, cattArikUDA, pa0 taM0-sidhyAyayana kUDe egaselakUDe pukkhalAvata kUDe pukkha lAvarakUDe kUDANaMtaM cevapaMcasaiaMparimANaM jAva egasalekSadeve mahiddhiNa, kahiNaM bhaMte mahAvidehe vAse pukhaliAvai nAmaMcakkavaTTIvijayepa0? go0 nIlavaMtassadakkhiNeNaMsIAeuttareNaM0 uttarillassasIAmuhayavanavassapaJcatthimeNaM egaselassavakkhArapavayassapurasthimeNaM0 ettha NaM mahAvidehe vAse pukkhalAvaI nAmaM vijae pa0 uttaradAhiNAyaeevaM kaccha vijayassajAva pukkhalAvaiMaittha deve parivasaieeNaDDeNaM, kahiNaM bhaMte !mahAvidehevAse sIyAe mahAnaie uttarille sIAmuhavane nAmaM vane pa0 go0 nIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIAe uttareNaM purasthimalavaNasamuddassa pacatthimeNaM puskhalAvaicakavaTTivijayassa purathimeNaM, ettha NaM sIAmuhavane nAmaM vane pannatte uttaradAhiNAyae Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/171 pAINapaDINavicchiNNesolasajoaNasahassAiMpaJcaya vAnauejoaNasaedonniaegUNavIsaibhAe joaNassa AyAmeNaM sIAe mahAnaie aMteNaM do joaNasahassAiM nava ya bAvIse joaNasae vikhaMbheNaMtayaNaMtaraMcaNaM mAyAe 2 parihAyamANe 2 nIlavaMtavAsaharapabvayaMteNaMegaMegUNavIsaibhAgaM joaNassa viSkkhaMbheNaMti, se NaM egAe paumavaraveiAe egeNa ya vanasaNDeNaM saMparikruitaM vaNNao sIAmuha-vaNassa jAva devA AsayaMti, evaM uttarilaM pAsaM samattaM vijayA bhnniaa| rAyahANIo imAo vR. 'kahi NamityAdi, sarvaM sugamaM kacchatulyavaktavyatvAt, navaraM khemapurA rAjadhAnI sukaccharatatra rAjA cakravartI samutpadyate, vijayasAdhanAdikaM tathaiva sarvaM vaktavyamiti zeSaH / uktaH sukacchaH, atha prathamAntaranadyavasara:-'kahiNaM bhaMte !' ityAdi, ka bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe grAhAvatyA antaranadyAHkuMDaM-prabhavasthAnaM grAhAvatIkuMDanama kuMDaM prajJaptam ? gautama ! sukacchasya vijayasyapUrvasyAMmahAkacchasya vijayasyapazcimAyAMnIlavato varSadharaparvatasya dAkSiNAtye nitambe, atra-sAmIpike'dhikaraNesaptamI tena nitambasamIpeityarthaH, atra jambUdvIpe dvIpe mahAvidehe varSe grAhAvatIkuMDaM prajJaptaM, yathaiva rohitAMzAkuMDaM tathedamapi viMzatyadhikazatayojanAyAmaviSkambhamityAdirItyA jJeyaM, kiyatparyantamityAha-yAvadgrAhAvatI dvIpaM bhavanaMceti, upalakSaNaM caitat, tenArthena sUtramapi bhAvanIyam, tathAhi-'se keNatuNaM bhaMte!' evaMvuccai gAhAvaI dIvegAhAvaI dIve?, goamA! gAhAvaI dIveNaM bahUI uppalAiM jAva sahassapattAiMgAhAvaIdIvasamapabhAI samavaNNAI' ityAdi, athAsmAdyA nadI pravahati tAmAha 'tassaNa mityAdi vyaktaM, navaraMgrAhAH-tantunAmAno jalacarA mahAkAyAH santyasyAmiti grAhAvatI, matubapratyaye masya vatve GIpratyaye rUpasiddhi dIrghatvaM cAtrAkRtigaNatvAt 'anajirAdibahusvarazarAdInAMmatA' vityanena, mahAnadI pravyUDha satIsukchamahAkacchau vijayau dvidhA vibhajantI 2 aSTAviMzatyA nadIsahanaiH samagrA-sahitA dakSiNena bhAgena-merodakSiNadizi zItAM mahAnadI samupa- sarpati, athAsya viSkambhAdikamAha-grAhAvatI mahAnadI pravahe grAhava- tIkaMDanirgame mukhe-zItApraveze ca sarvatra mukhapravahayoranyatrApi sthAne samA-samavistarodvedhA etadeva darzayati-paMcaviMzatyadhikaM yojanazataM viSkambhena, arddhatRtIyAni yojanAnyudvedhena, sapAdazatayojanAnAM paMcAzattamabhAge etAvata eva lAbhAt, pRthutvaM ca prAgvat, tathAhi-mahAvideheSu kurumerubhadrazAlavijayavakSaskAramukhavanavyatirekeNAnyara sarvatrAntaranadyaH, tAzca pUrvAparavistRtAstulyavistArapramANAstata eva tatkaraNAvakAzaH, tatra meruviSkambhapUrvAparabhadrazAlavanAyAmapramANaM catuHpaMcAzatsahasrANi vijaya 16 pRthutvaM paMcatriMzatsahasrANi catuHzatAni SaDuttarANi vakSaskAra 8 pRthutvaM catvAri sahasrANi mukhavanadvaya 2 pRthutvaM 5844, sarvamIlanena navanavatisahasrANi dve zate paMcAzadadhike, etajjambUdvIpaviSkambhalakSAcchodhyate zodhitecajAtaM saptazatAni pNcaashdgraanni| etacca dakSiNe uttare vA bhAge'ntaranadyaH SaT santIti SaDabhirvibhajyatelabdhaH pratyekamantaranadInAmukto viSkambha iti, AyAmastu vijayAyAmapramANavajayavakSaskArAntaranadImukhavanAnAM samAyAmakatvAt, nanu jAvaiyA salilAo mANusalogaMmi savbaMmi ||pnnyaaliis sahassA AyAmo hoisavasariANaM' iti vacanAt kathamidaM saGgacchate?, ucyate, idaM vacanaM bharatagaGgAdisAdhAraNaM, Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -4 347 - - tena yathA tatra nadIkSetrasyAlpatvenAnupapattAvupapatyarthaM koTTAkakaraNamAzrayaNIyaM tathA'trApi, atra zrImalayagiripAdAH kSetrasamAsavRttau jaMbUdvIpAdhikAre etAzca grAhAvatIpramukhA nadyaH sarvA api sarvatra kuMDAdvinirgame zItAzotodAyAH praveze ca tulyapramANaviSkambhodvedhA ityuktvA yatpunatikIkhaNDapuSkarArddhAdhikArayornadInAM dvIpe dvIpe dviguNavistAraM vyAkhyAnayantaH procuH yathA jambUdvIpe rohitAMzArohitAsuvarmakUlArUpyakUlAnAM grAhAvatyAdInAMca dvAdazAnAmantaranadInAM sarvAgreNa SoDazAnAM nadInAM pravAhaviSkambhA dvAdazayojanAni sArddhAni udvedhaH krozamekaM samudraparaveze grAhAvatyAdInAM ca mahAnadIpraveze viSkambho yojana 125 udvedho yojana 2 kroza 2 iti tanna pUrvAparavirodhi, yatastatraiva taiH "atra laghuvRtyabhiprAyeNa pravahapravezayorvizeSo'bhihita" iti kathanena samAhitam, evamanyo'pi laghuvRttigatastAtrabhiprAyo darzito varttate, ubhayatrApi tatvaMtu sarvavido vidanti, kiMca-AsAM sarvatra samaviSkambhatve AgamavadyuktirapyanukUlA, tathAhi-AsAM viSkambhavaiSamya ubhayapArzvavartinovijayayorapi viSkambhavaiSamyaM syAdiSyate ca samaviSkambhakatvamiti, zeSaM vyaktamiti, atha tRtIyaM vijayaM praznayantrAha- 'kahi Na'mityAdi, spaSTaM, navaraM yAvatpadAt 'tatya NaM ariTThAe rAyahANIe mahAkacche nAmaM rAyA samuppajjai, mahayA himavaMta jAva savvaM bharahoavaNaM bhANiavvaM, nikkhamaNavajaM sesaM bhANi- avvaM, jAva muMjai mANussae suhe, mahAkacchanAmadhejje' iti grAhyaM, IddazenAbhilApenArtho mahAkaccha-zabdasya bhaNitavyaH / samprati brahmakUTapraznaH-'kahiNamityAdi, sarva vyaktaM, brahmakUTanAmA dvitIyo vakSaskAraH citrakUTAtidezena yAvatpadAdAyAmasUtrAdikaM bhUmiramaNIyasUtrAntaM ca sarvaM vAcyam / athAtra kUTavaktavyatAmAha-'brahmakUDe cattAri kUDA ityAdi, vyaktaM, navaraMevaM citrakUTavakSaskArakUTanyAyena vAcyaM, yAvatkaraNAt samA uttaradAhiNeNaM parupparaMtItyAdi grAhya, artho-brahmakUTazabdArthaH, se keNaTeNaM bhaMte! evaMvucai--brahmakUDe 2' ityAlApakena ullekhyaH, brahmakUTanAmAdevazcAtrapalyopamasthitikaH parivasati, tadetenArtheneti sugama atha caturthavijayaH- 'kahiNaM0 vyaktaM, paraMdrahAvatyAH antaranadyAH pazcimAyAM kacchagAvatIvijayaH kacchA eva kacchakAH-mAlukAkacchAdayaH santyasyAmatizAyina iti 'anajire'ti sUtre zarAdI- nAmAkRtigamatvena siddhi, zeSaM prAgvat, athAyamanantarokto viyo yasyAH pazcimAyAM tAmantaranadI lakSayitumAha-'kahi NaM0 praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre AvartanAmnaH pUrvadigvatino vijayasya pazcimAyAM kacchAvatyA vijayasya pUrvasyAM yAvadmahAvatIkuMDaM nAma kuMDaMprajJaptaM zeSaMyathA grAhAvatIkuMDasya svarUpAkhyAnaM grAhAvatIdvIpaparimANa bhavanavarNakanAmArthakathanapramukhaM tathA jJeyaM, navaraM drahAvatIdvIpo drahAbatIdevIbhavanaM drahAvatIprabhapadmAdiyogAvhAvatIti nAmArtha samadhigamyaH, drahA-agAdhajalAzayAH santyasyAmiti drahAvatI sAdhanikA prAgvat, atha yatheyaM mahAnadI samupaiti tathA''ha-tassa gaM0uktaprAyam, atha paJcamo vijayaH-'kahiNaM0 vyaktam, atha tRtIyo vakSaskAraH 'kahi Na'mityAdi, sUtradvayamapi vyaktaM, navaraM dvitIyasUtre kUTAni paJcazatakAnipaMcazatapramANAnIti, atha SaSTho vijayaH-'kahi Na mityAdi, spaSTa, paGkAvatyA stRtIyAntaranadyA iti, atha tRtIyAntaranadyasaraH-'kahiNamityAdi, prAyaH prAgvat, navaraMpaGko'tizayenAstyasyAmiti paGkAvatI prAgvadrUpasiddhi, atha saptamavijayAvasaraH-'kahi Na'mityAdi vyaktaM, atha caturthava Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/171 kSaskAra:-'kahiNaM0 sarvaM spaSTaM, navaraM puSkalArvattaH saptamo vijayaH sa eva cakravartivijetavyatvena cakravartivijaya ityucyate, evaMpuSkalAvatIcakravartivijayo'pibodhyaH, sampratyaSTamovijayaH ___ 'kahiNaMbhaMte! mahAvidehe'ityAdi, prakaTArthaH, navaraMauttarAhasyazItAmahAnadyA mukhavanasyaanantarasUtre vakSyamANasvarUpasyazItAmahAnadInIlavarSadharamadhyavartimukhavanasyavanasyapazcimAyAmityarthaH, dAkSiNAtyAcchItAmukhavanAdayaM vAyavyAM syAditi auttarAhagrahaNamiti, athAnantaramevoktaM zItAmukhavanaM lakSayannAha- 'kahi NamityAdi, kva bhadanta ! mahAvidehe varSe zItAyA mahAnadyA uttaradigvartizItAyAH mukhe-samudrapraveze vanaM zItAmukhavanaM nirastaM, tathAhi-catvAri mukhavanAni-ekaM zItAnIlavatormadhye 1 dvitIyaM zItAniSadhayoH 2 tRtIyaM zItodAniSadhayoH 3 caturthaM zItodAnIlavatoH 4 eSAM madhye Adhasyaiva zItAta uttareNa drshnaat| gautama! nIlavato dakSiNasyAMzItAyAuttarasyAMpaurastyalavaNasamudrasya pazcimAyAMpuSkalAvatIcakravartivijayasya pUrvasyAM atrAntare zItA mukhavanaM nAma vanaM prajJaptam, uttaradakSiNAyatetyAdivizeSaNAni vijayavadvAcyAni, iha vijayavakSaskAragiryantaranadyaH sarvatra tulyavistArAHvanamukhAni tu niSadhasamIpe nIlavatsamIpe cAlpaviSkambhAni zItAzItodobhayakUlapArve tu pRthuviSkambhAni jagatyanurodhAt, tathAhi-pUrvasyAmaparasyAMcadizi niSadhAnIlavato vA''rabhya jagatI vakragatyA zItAM zItodAM vA prAptA, jagatIsaMsparzavartIni ca mukhavanAni, tatastadanurodhAd darzayatizItAmahAnadyante dve yojanasahane navaca dvAviMzatyadhikAniyojanazatAni viSkambhena, atropapatti prAgvat, vijayavakSaskArAdyantaranadImerupRthutvapUrvAparabhadrazAlavanAyAmamIlane jAtAni94156, asya rAzerjambUdvIparimANAtzodhane zeSaM 5844, asya zItAzItodayorekasmin dakSiNe uttare vA bhAge dve mukhavane iti dvAbhyAM bhAge hate AgatAni dvAviMzatyadhikAnyekonatriMzadyojanazatAni 2922, atro ca tevIse iti pATho'zuddhaH, etacca pRthutvaparimANaM na sarvatra zItAzItodayormukhapratyAsattAvetatkaraNAvakAzAdatraiva mahAvidehavarSasya sarvotkRSTavistAralAbhAdityAhatadanantaraM ca mAtrayA 2-aMzenAMzena parihIyamAnaM 2-hAnimupagacchad nIlavadvarSadharaparvatAnte ekamekonaviMsatibhAgaMyojanasya viSkambhena, ekAM kalAM yAvatpRthutvenetyarthaH, 'kAlAdhvanovyApatA'vityanena dvitIyA, atra karaNaM-mukhavanAnAM sarvaladhurviSkambho varSadharapArve tato varSadharajIvAta idaM karaNaM samuttiSThati, tathAhi prastute nIlavajjIvA caturnavatisahasrANi zatamekaM SaTpaJcAzadadhikaM yojanAnAM dve caikonaviMzatibhAgarUpe kale atha pUrvoktAni vijaya 16 vakSaskAraH 8 antaranadI 6 gandhamAdana 1 mAlyavat 1 gajadantapRthutvottarakurujIvAparimANAnyekatra mIlyante,jAtAni caturnavatisahasrANi zatamekaMSaTpaJcAzadadhikaM etasmin prAguktAjjIvAparimA-NAcchodhite zeSaM dvekale tat ekasmin dakSiNe uttare vA bhAge zItAzItodAsatke dve vane iti dvAbhyAM bhajyate AgataikA kalA iti, nanu vijayavakSaskArAdInAM sarvatra tulyavistArakatvena vanamukhAnAM ca varSadharasamIpe ekakalAmAtraviSkambhakatvena saptadazakalAdhikaikonatriMzadyojanazatapramANaH zeSajambUdvIpakSetra- vibhAgaH kutrAntarbhAvanIyaH?,atrajagatyA vRttatvena saGkIrNabhUtatvAt samAdheyaM, ayamarthaH-pUrvasyAmaparasyAM ca dizi niSadhAnIlavato vA Arabhya jagatI vakragatyA zItAzItode prAptA, jagatIsaMsparzavartIni Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 349 cavanamukhAni tatastadanurodhAt varSadharasamIpe teSAM stoko viSkambhaH zItAzItodAsamape tu bhUyAniti, eSAmiSTasthAne viSkambhaparijJAnAya sUtre'nuktamapi prasaGgagatyA karaNamucyate-atikrAntaM yojanAdikaM gurupRthutvena 2922 ityevaMrUpeNa guNyate, guNitazca yojanarAzi kalIkaraNArthamekanoviMzatyA guNyate, tanmadhye ca gurupRthutvagaNitaH kalArAzi prakSipyate, tataH kalIkRtena vanAyAmaparimANarAzinA hriyate, tato labhyate iSTasthAne vanamukhaviSkambhaH, yathA yathAniSadhAnnIlavato vA SoDazasahasrANi paMca zatAni dvinavatyadhikAni yojanAnAM dve ca kale ityetAvad gatvA viSkambho jJAtumiSTaH tenaiSa rAzimriyate 16592 kalA 2, dhRtvA ca ekonatriMzacchatairdvAviMzatyadhikairguNyate, jAto yojanarAzi 48481824, kalAdvayamapi 2922 anenaiva guNyate jAtaH kalArAzi 5844, tato yojanarAzI 48481824 savarNite jAtaM 921154656 tataH kalArAzi 5844 kSepe jAtaM 921160500 tato'sya mukhavanAyAmena 16592 savarNitena kalAdvayayuktena 315250 bhAge hate labdha iSTasthAne 2922 yojanarUpo viSkambhaH, evamanyatrApi / athAsya padmavaravedikAdivarNanAyAha - 'se NaM egAe pau0' ityAdi, tanmukhavanamekayA padmavaravedikayA ekena ca vanakhaNDena samparikSiptam / atha zItAmukhavanasya varNako vAcyaH-- "kihe kiNhobhAse' ityAdi, kaH kiyatparyantamityAha - yAvaddevatA Asate zerate ityAdi, atra vijayadizi padmavaravedikA gopikA lavaNadizi tu jagatyeva gopikA ityekA, iyaMca padmavaravedikAM jagatIvanmukhavanavyAsa evAntarlInA, yatra tu vanavyAsaH kalApramANastatra vijayavyAsaM ruNaddhIti tAtparya, anyathA vijayadibhirjambUdadvIpasya paripUrNalakSapUrtAvubhayato jagatyAdeH kvAkAzaH syAt, ata"avivakkhiUNa jagaI saveivaNamuhacaukka pihulattaM / - 119 11 guNatIsa sayaduvI iMti giriaMti egakalA / / " iti, athopasaMhAramAha- 'evaM uttirillaM' ityAdi, evaM - vijayAdikathanena uttaradigvartti pArzva samAptam, prAcyamiti zeSaH, prAk caturvibhAgatayoddiSTasya videhakSetrasya prAcyottarapArzva vijayAdikathanApekSayA pUrNa nirdiSTamityarthaH / atha prativijayamekaikAM rAjadhAnIM niddi'zannAha - 'vijayA' ityAdi, vijayA bhaNitAH, atra ca bhaNitAnAmapi vijayAnAM yatpunarbhaNanamuktaM tadrAjadhAnInirUpaNArthaM, rAjadhAnyazcemAH padyabandhena saMgRhNAti / mU. (172) khemA 1 khemapurA 2 ceva, riTThA 3 ridvapurA 4 thaa| khaggI 5 maMjUsA 6 avia, osahI 7 puMDarIgiNI 8 // yU. kacchavijayataH krameNa nAmato jJeyAH, kSemA 1 kSemapurA 2 ariSThA 3 ariSThapurA 4 tathA khaGgI 5 maMjUSA 6 api ceti samuccaye auSadhI 7 puMDarIkiNI 8 iti etAH zItAyA audIcyAnAM vijayA nAM dakSiNArddhamadhyamakhaNDeSu veditavyAH, athaiSu zreNisvarUpamAha pU. (173) solasa vijjAharaseDhIo tAvaiAo abhiogaseDhIo savvAo imAo IsANassa, savvesu vijaesu kacchavattavvayA jAva aTTho rAyANo sarisanAmagA vijaesu solasaNhaM vakkhArapavvayANaM cittakUDavattavvayA jAva kUr3A cattAri 2 bArasaNhaM naINaM gAhAvaivattavvayA jAva ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM vanasaMDehi a vaNNao / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/173 bR. 'solasa vijjAharaseDhIo' ityAdi, ukteSvaSTasu vijayeSu SoDaza vidyAdharazreNayo vAcyAH, prativaitADhayaM zreNidvayadvayasambhavAt, Asu ca vidyAdharazraNiSu pratyekaM dakSiNottarapArzvayoH paJcapaJcAzannagarANi vAcyAni, ubhayatrApi vaitADhayasya samabhUmikatvAt tAvatyaH Abhiyogya zreNyo vAcyAH SoDaza ityarthaH, sarvAzcemA abhiyogya zreNaya IzAnendrasya merutaH uttaradigavarttitvAt, atra ca vidyAdhara zreNisUtraM AdarzAntareSvaSTamapi prastAvAdAbhiyogya zreNisaGgatyanupapattez prAkRtazailyA saMskRtya mA likhitamastIti bahuzrutairmayi sUtrAzAtanA na cintanIyeti, uttaratrApi sUtrakAreNa saMgrahagAthAyAmabhiyogya zreNisaMgraho vidyAdhara zreNisaMgrahapUrvakameva vakSyate / 350 atha zeSavijayavakSaskArAdInAM svarUpaprarUpaNAya lAghavAzayenAtidezasUtrAmAha 'savvesu' ityAdi, sarveSu vijayeSu kacchavaktavyatA jJeyA, yAvadartho - vijayAnAM nAma niruktaM, tathA vijayeSu vijayasadhzanAmakA rAjAno jJeyAH, tathA SoDazavakSaskAraparvatAnAM citrakUTavaktavyatA jJeyA yAvaccatvAri 2 kUTAni vyAvarNitAni bhavanti, tathA dvAdazAnAM nadInAM - antaranadInAmityarthaH grAhAvatIvaktavyatA jJeyA yAvadubhayoH pArzvayordvAbhyAM padmavaravedikAbhyAM dvAbhyAM vanakhaNDAbhyA ca samparikSiptA varNakazceti / atha dvitIyaM videhavibhAgaM nirdeSTumAha mU. (174) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse sIAe mahAnaIe dAhiNille sIyAmuhavaNe nAmaM vane pannatte ?, evaM jaha ceva uttarillaM sIAmuhavaNaM taha ceva dAhiNaMpi bhANiavvaM, navaraM nisahassa vAsaharapavyayassa uttareNaM sIAe mahAnaIe dAhiNeNaM puratthimalavaNasamuddassa paJccatthimeNaM vacchassa vijayassa puratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAle sIAe mahAnaIe dAhiNille sIAmuhavane nAmaM vaNe paM0 uttaradAhiNAyae taheva savvaM navaraM nisahavAsaharapavvayaMteNaM egamegUNavIsaibhAgaM jo aNassa vikkhambheNaM kiNhe kiNhobhAse jAva mahayA gandhaddhANiM muaMte jAva Asayanti ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiAhiM vaNavaNNao iti / kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse vacche nAmaM vijae pannatte ?, goamA ! nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM sIAe mahAnaIe dAhiNeNaM dAhiNillassa sIAmuhavaNNassa paccatthimeNaM tiuDassa vakkhArapavvayassa puratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIye mahAvidehe vAse vacche nAmaM vijae pannatte taM caiva pamANaM susImA rAyahANI 1, tiuDe vakkhArapavvae suvacche vajae kuMDalA rAyahANI 2, tattajalA naI mahAvacche vijae aparAjiA rAyahANI 3, besamaNakUDe vakkhArapavvae bacchAvaI vijae pabhaMkarA rAyahANI 4, mattajalA naI ramme vijae aMkAvaI rAyahANI 5, aMjaNe vakkhArapavvae rammage vijae pamhAvaI, rAyahANI 6, ummattajalA mahAnaI ramaNi vijae subhA rAyahANI 7, mAyaMjaNe vakkhArapavvae maMgalAvaI vijae rayaNasaMcayA rAyahANIti 8 evaM jaha ceva sIAe mahAnaIe uttaraM pAsaM taha ceva dakkhiNillaM bhA0, 'dAhiNillasIAmuhavaNAi, ime vakkhArakUr3A taM0 - tiuDe 1 vesamaNakUDe 2 aMjaNe 3 mAyaMjaNe 4, vijayA taM0 / vacche suvacche mahAvacche cautthe vacchagAvaI / ramme rammae ceva, ramaNije maMgalAvaI / / susImA kuMDalA ceva avarAiyaM pahaMkarA / aMkAvara pamhAvaI subhA rayaNa saMcayA // mU. (175) pU. (176) Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 351 vR. 'kahiNa'mityAdi, kva bhadanta! jambUdvIpedvIpe mahAvidehe varSezItAmahAnadyAdAkSiNAtyaM zItAmukhavanaM zItAniSadhamadhyavartItyarthaH atidezasUtratvenottarasUtraM svayaM bhAvyaM, paraM vacchasya vijayasya-videhadvitIyabhAgAdyavijayasya pUrvata iti / atha dvitIye mahAvidehavibhAge vijayAdivyavasthAmAha- 'kahiNa mityAdi, praznaH sulabhaH, uttarasUtre niSadhasya varSadharaparvatasyottarasyAM zItAyAmahAnadyA dakSiNasyAM dAkSiNAtyasyazItAmukhavanasyapazcimataHtrikUTasya vakSaskAraparvatasya pUrvasyAM atrAntare jambUdvIpe mahAvidehe varSe vatso vijayaH prajJaptaH, sasImA rAjadhAnI vijayavibhAjakazca trikUTanAmA vakSaskAraparvataH 1 suvaccho vijayaH kuMDalA rAjadhAnI taptajalA'ntaranadI 2 mahAvatso vijayaH aparAjitA rAjadhAnI vaizramaNakUTo nAma vakSaskArAdri 3, vatsAvatI vijayaH prabhaGkarA rAjadhAnI mattajalA nadI 4, ramyo vijayaH aGkAvatI rAjadhAnI ajhano vakSaskAraH 5, ramyako vijayaH pakSmAvatI rAjapUH unmattajalA mahAnadI 6 ramaNIyo vijayaH zubhA rAjapa:mAtaano vakSa-skArAdriH 7, maGgalAvatI vijayaH ratnasazcayA nagarI 8, sulabhasUtrezabdasaMskAra eva vivaramamiti, imAzca rAjadhAnyaH zItAdakSiNadigbhAvirAjadhAnItvena vijayAnAmuttarArddhamadhyamakhaNDeSujJeyAH,athavijayAdInAMvyAsAdisAmyedarzite'pi kenaciprakAreNa na pArzvayoH parasparaM bhedo bhaviSyatItyAzaGkAnivRtyarthamAha ____ evaM jaha'ityAdievaM-prAguktaprakAreNa yathaivazItAyA mahAnadyA uttaraM pArzva prAcyamiti zeSaH tathaiva dAkSiNAtyaM pAvamiti zeSaH bhaNitavyaM, atra vizeSaNadvAreNa saMgrahamAha, kiMviziSTamidaM pArzvam ?-dAkSiNAtyazItAmukhavanamAdau yatra tad dAkSiNAtyazItAmukhavanAdi, anena yathA prathamavibhAgasya kacchavijaya AdiruktastathA dvitIyavibhAgasya dAkSiNAtyazItAmukhavanamAdiruktamiti, tathA ime vakSyamANA vakSaskArakUTAH, kUTazabdenAva kUTAnyeSAM santItyabhrAditvAdapratyaye kUTA:-parvatAH, tadyathA-trikUTetyAdi, vijayAnAM rAjadhAnInAM ca saMgrahAya padyamekaikaM, imAni ca saMgrahasUtrANi sukhapratipattihetubhUtAnIti na punaruktirvibhAvyA, atha pUrvasUtrAllabdhe'pi vatsavijayadigniyame vicitratvAt sUtrapravRtte rItyantaramAha mU. (177) vacchassa vijayassa nisahe dAhiNeNaM sIA uttareNaM dAhiNilasIdAmuhavaNe purasthimeNaM tiuDe paJcasthimeNaM susImArAyahANI pamANaMtaMceveti, vacchANaMtaraMtiuDetao suvacche vijae eeNaM kameNaM tattajalA naI mahAvacche vijae vesamaNakUDe vakhArapabbae vacchAvaI vijae mattajalA naI ramme vijae aMjaNe vakkhArapabbae rammae vijae ummatajalA naI ramaNije vijae mAyaMjaNe vakkhArapabbae maMgalAvaI vije| vR. 'vacchassa'ityAdi, vatsyasya vijayasya niSadho dakSiNena tathA tasyaiva zItA uttareNetyAdi spaSTaM, na caivaM niSadhAdayo lakSyAH lakSaNaM vatsavijayaiti vAcyaM, lakSyalakSaNabhAvasya kAmacArAt, prastuteca prakaraNabalAt vatsa eva lakSyata iti, susImA rAjadhAnI pramANaMtadeva-ayodhyAsambandheyava, pramANAbhidhAnAya rAjadhAnyAH punarupanyAsena na punaruktidoSaH, athaiSAM vijayAdInAM sthAnakramadarzanAyAha-'vacchANa'mityAdi, sugama, navaraMvatsAnantaraM trikUTa: pazcimata iti bodhyaM, anyathA pUrvato dAkSiNAtyazItAmukhavanasya pratipatti syAdityukto dvitIyo videhvibhaagH| atha kramAyAtaM gajadantagiriM saumanasAkhyaM lakSayitumAha Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/178 mU. (178) kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse somanase nAmaM vakkhArapavyae pannatte ?, go0 nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM maMdarassa pavvayassa dAhiNapurathimeNaM maMgalAvaIvijayassa paJcasthimeNaM devakurAe purathimeNaM etthaNaMjaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse somanase nAmavakkhArapavvae pannatte uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe jahA mAlavaMte vakkhArapabbae tahA navaraM sadharayayAmae acche jAva pddiruuve|| nisahavAsaharapabvayaMteNaMcattAri joaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuasayAiM uvveheNaM sesaMtaheva savvaM navaraM aTTho se goamA! somanase NaM vakhArapavvae bahave devA ya devIo asomA sumanA somase a ittha deve mahiddhIe jAva parivasai se eeNadveNaM goamA! jAva nice / somaNase vakkhArapavvae kai kUDA paM0?, go0! satta kUDA paM0, taM0-- vR.'kahiNa'mityAdi, kva bhadantetyAdipraznaH sulabhaH, uttarasUtre niSadhasya varSadharaparvatasya uttarasyAM mandarasya parvatasyapUrvadakSiNasyAM-agneyakoNemaGgalAvatIvijayasyapazcimAyAM devakurUNAM pUrvasyAM yAvat saumanaso vakSaskAraparvataH prajJaptaH ityAdi sarvaM mAlyavadagajadantAnusAreNa bhAvyaM, yattu saprapaJcaM prathamaM vyAkhyAtegandhamAdane'tidezayitavye mAlyavato'tidezanaMtadasyAsannavartitvena sUtrakArazailIvaicitryajJApanArthaM, navaraM sarvAtmanA rajatamayo'yaM mAlyavAMstu nIlamaNimayaH, ayaM caniSadhavarSadharaparvatAntecatvAriyojanazatAnyUrvoccatvena catvAri gavyatizatAnyudvedhena mAlyavAMstu nIlavatsamIpe iti vizeSaH, arthe ca vizeSamAha-'sekeNaDeNa'mityAdi, prAgvat, bhagavAnAha-gautama saumanasavakSaskAraparvate bahave devA devyazca saumyAH kAyakuceSTAyA abhAvAt sumanasomanaHkAluSyAbhAvAt parivasanti, tataH sumanasAmayamAvAsa iti saumanasaH, saumanasanAmA cAtra devo maharddhikaH parivasatitenatadyogAt saumanasaiti, se eeNadveNa mityAdi, prAgvat, 'saumanase' iti prAyaH sUtraM vyaktaM, navarameSAM kUTAnAM pRccheti-praznasUtrarUpA dizi vidizi ca bhaNitavyA / mU. (179) siddhe 1 somanase 2 via boddhavve maMgalAvaIkUDe 3 / devakurU 4 vimala 5 kaMcaNa 6 vasiTTakUDe 7 a boddhavve / / vR. 'kahiNaM bhaMte ! somanase vakkhArapavvae siddhAyaNakUDe nAmaM kUr3e pannatte' ityAdirUpA, yathA gandhamAdanasya-prathamavakSaskAragireH saptAnAM kUTAnAdigvidigvaktavyatA tathA'trApi, atra cAsannatvena prAgatidezito'pi mAlvAnnavakUTAzrayatvena kUTAdhikAre upekSita iti, kUTAnAM digvidigvaktavyatA yatha-meroH pratyAsanaMdakSiNapUrvasyAM dizi siddhAyatanakUTaM tasya dakSiNapUrvasyAM dizi dvitIyaM saumanasakUTa, tasyApi dakSiNapUrvasyAM dizi tRtIyaM maGgalAvatIkUTa, imAni trINi kUTAni vidigbhAvIni maGgalAvatIkUTasya dakSiNapUrvasyA paJcamavimalakUTasyottarasyAM caturthaM devakurukUTa, tasya dakSiNataH paJcamaM vimalakUTa, tasyApi dakSiNataH SaSThaM kAJcanakUTa, asyApi ca dakSiNato niSadhasyottareNa saptamaMvAsiSThakUTa, sarvANiratnamayAni parimANato himavatkUTatulyAni prAsAdAdikaM sarvaM tadvat, vimalakUTe subatsA devI kAJcanakUTe vatsamitrA avaziSTeSu kUTeSu kUTasazanAmAno devAH, teSAM rAjadhAnyo merodakSiNata iti / idAnIM devakuravaH mU. (180) evaM sabve paJcasaiA kUDA, eesi pucchA disividisAe bhANiavvA jahA gaMdhamAyaNassa, vimalakaJcaNakUDesu navari devayAo suvacchA vacchamittA ya avasiDesu kUDesu Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 353 sarisanAmayA devA rAyahANIo dakkhiNeNaMti / kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse devakurAnAmaM kurA pannattA ? go0 ! maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM nisahassa vAsaharapavvayaNsa uttareNaM vijjuppahassa vakkhArapavvayassa puratthimeNaM somanasavakkhArapavvayassa paJccatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse devakurAnAmaM kurA pa0 pAINapaDINAyayA udINadAhiNavicchiNNA ikkArasa jo aNasahassAiM aTTha ya bAyAle joaNasae dunni a egUNavIsaibhAe joaNassa vikkhambheNaM jahA uttarakurAe vattavvayA jAva aNusajramANA pamhagaMdhA miagaMdhA amamA sahA tetalI saNicArIti 6 / vR. 'kahiNaM bhaMte!' ityAdi, kva bhadanta ! mahAvidehe varSe devakuravo nAma kuravaH prajJaptAH ?, gautama ! mandaragirerdakSiNato niSadhAdreruttarato vidyutprabhavakSaskArAdrernairutakoNasthagajadantAkAragireH pUrvataH saumanasavakSaskArAdreH pazcimAyAM atrAntare devakuravo nAma kuravaH prajJaptAH, zeSaM prAgvat, imAzcottarakurUNAM yamalajAtakA iveti tadatidezamAha-yathottarakurUmAM vaktavyatA, kiyaddUramityAha - yAvadanusaJjantaH - santAnenAnuvarttamAnAH santi, varttamAnanirdezaH kAlatraye'pyeteSAM sattApratipAdanArthaM, Aha-ke te ityAha-padmagandhAH 1 mRgagandhA 2 amamAH 3 sahAH 4 tejastalinaH 5 zanaizcAriNaH 6, ete manuSyajAtibhedAH, etadavayAkhyAnaM prAk suSamaSamAvarNanato jJeyaM / athaitAsUttarakurutulyavaktavyatvena yamakAviva citravicitrakUTa parvatau sthAnataH pRcchati / mU. (181) kahi NaM bhaMte! devakurAe cittavicittakUDAnAmaM duve pavvayA pa0 ?, go0 !, nisahassa vAsaharapavvayassa uttarillAoM carimaMtAo aTThacottIse joaNasae cattAri asattamAe joaNassa abAhAe sIoAe mahAnaIe puratthimapaJcatthimeNaM ubhaokUle ettha NaMcittavivittakUDA nAmaM duve pavvayA paM0, evaM jacaiva jamagapavvayANaM sacceva, eesiM rAyahANIo dakkhiNeNaMti / vR. 'kahiNaM bhaMte! devakurAe cittavicittakUDA' ityAdi, vyaktaM, navaraM evaM uktanyAyena yaiva yamakaparvatayorvaktavyatA iti zeSaH saivaitayozcitravicitrakUTayoH etadadhipaticitravicitradevayo rAjadhAnyau dakSiNeneti, atha hRdapaJcakasvarUpamAha - mU. (182) kahi NaM bhaMte! devakurAe 2 nisaDhaddahe nAmaM dahe pannatte ?, go0 ! tesiM cittavicittakUDANaM pavcayANaM uttarillAoM carimaMtAo aTThavottIse jo aNasae cattAri a sattabhAe joaNassa abAhAe sIoAe mahAnaIe bahumajjhadesabhAe etya NaM nisahaddahe nAmaM dahe pa0 evaM jaccaiva nIlavaMtauttarakurucaMderAvayamAlavaMtANaM vattayA sacceva nisahadevakurusulasavijjuppabhANaM neavvA, rAyahANIo dakkhiNeNaMti / vR. 'kahiNamityAdi, evamuktAlApakAnusAreNa yaiva nIlavaduttarakurucandrairAvatamAlyavatAM paJcAnAM drahANAM uttarakuruSu vaktavyA saiva niSadhadevakurusUrasulasavidyutprabhanAmakAnAM netavyA, etadIyAdhipasurANAM rAjadhAnyo meruto dakSiNeneti zeSaH / athaitAsu jambUpIThatulyaM vRkSapIThaM kAstIti pRcchannAha mU. (183) kahi NaM bhaMte! devakurAe 2 kUDasAmalipeDhe nAmaM peDhe pannatte ?, goamA ! maMdarassa pavvayassa dAhiNapaJccatthimeNaM nisahassa vA saharapavvayassa uttareNaM vijjuppabhassa vakkhArapavvayassa puratthimeNaM sIoAe mahAnaIe paJcatthimemaM devakurupaJccatthimaddhassa bahumajjhadesabhA 1323 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 4/183 _ - ettha NaM devakurAe kurAe kUDasAmalI peDhe nAma peDhe paM0, evaM jacceva jambUe sudaMsaNAe vattavvayA sacceva sAmalIevi bhANiavvA nAmavihUNA garuladeve rAyahANI dakkhiNeNaM avasiTuM taM ceva jAva devakurU a ittha deve paliovamaTTiie parivasai, se teNaTeNaM go0 ! evaM bukhAi devakurA 2, aduttaraM ca NaM devkuraae| vR. 'kahiNamityAdi, praznasUtraM prAgvat, navaraM kUTAkArA-zikharAkArA zAlmalI tasyAH pIThaM, uttarasUtre mandarasya parvatasya dakSiNapazcimAyAM-naiRtakoNe niSadhasyottarasyAM vidyuprabhavakSaskArasya pUrvataH zItodAyA mahAnadyAH pazcimAyAM devakurUNAM zItayottakurUNAmiva zItodayA dvidhAkRtAnAM pazcimArddhasya bahumadhyadezabhAge atra-prajJApaka nirdiSTadeze devakuruSu kUTazAlmalyAH kUTazAlmalIpIThaMprajJaptam, evamuktasUtrAnusAreNayaivajambvAH sudarzanAyA vaktavyatA saivazAlmalyA api bhaNitavyA, atra vizeSamAha-nAmabhi : prAgvyAvarNitaiyadazabhirjambUnamabhirvihInA, iha zAlmalI- nAmAni na santItyarthaH, tathA anAdhtasthAne garuDadevo'tra, garuDo-garuDajAtIyo veNudevanAmA matAntareNa garuDaveganAmA dA devaH, rAjadhAnyasya meruto dakSiNasyAM, tathA sUtre'nuktamapIdaMbodhyaM-asyapIThaMkUTAnicaprAsAdabhavanAntarAlavartInirajatamayAnijambUvRkSasya tu svarNamayAni, apicAyaMzAlmalIvRkSoyadAyadAvAsuparNakumArAdhipaveNudevaveNudAlikrIDAsthAnaM, tathA cAha sUtra kRtAGgacUrNikRtzAlmalIvRkSavaktavyatAvasare-"tattha veNudeve veNudAlIavasaI" torhi tat krIDAsthANa"miti, avaziSTa tadeva-jambUprakaraNaproktameva yo vizeSaH sa darzita ityarthaH, kiyatparyantamityAha-yAvaddevakurumniA devo'tra parivasati, tenArthena devakuravaH, athAparamityAdi prAgvat // atha caturthavakSaskArAvasaraH-'kahiNa'mityAdi, sarva spaSTaM, mAlyavadatidezena vAcyatvAt navaramayaMsarvAtmanA raktasuvarNamayaH, athAtrakUTavaktavyatA-mAha-'vijuppabhe'ityAdi, praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtresiddhAyatanakUTa vidyuprabhava-kSaskAranAmnA kUTaMdevakurunAmnA kUTapakSmavijayakUTa kanakakUTaM sauvastikakUTaM zItodAkUTaMzatajvalakUTaM harinAmno dakSiNazreNyadhipavidyutkumArendrasya kUTaharikUTa, uktamevaM saMgraha-gAthayA''ha-siddheavinAme' ityAdi, etAni harikUTA (dI) ni paJcazatikAni jJAtavyAni, eteSAM kUTAnAM / mU. (184) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse vijuppabhe nAmaM vakkhArapavyae pannatte?, go0 ! nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM mandarassa pavvayassa dAhiNapatrasthimeNaM devakurAe paJcatyimeNaM hampahassa vijayassa purathimeNaM / ettha NaM jaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse vijuppabhe vakkhArapavvaepaM0, uttaradAhiNAyae evaM jahA mAlavaMte navari sabbatavaNijamae acche jAva devA Asayanti / vijuppabheNaM bhaMte! vakkhArapabvae kai kUDA paM0?, go0! nava kUDA paM0, taM0-siddhAyayanakUDe vijuppabhakUDe devakurukUDe pamhakUDe kaNagakUDe sovatthiakUDe siioaa| mU. (185) siddhe avijjunAme devakurU pmhknngsovtthii| sIoA ya sayajaharikUDe ceva boddhabbe // vR.'kahiNaMbhaMte! vijjuppabhevakhArapavvae siddhAyayanakUDe nAmaMkUDe pannatte?' ityevaMrUpAyAM pRcchAyAM dizo vidizazca jJeyAH, yathAyogamavasthityAdhAratayA vAcyA ityarthaH, tathAhi Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 355 merodakSiNapazcimAyAMdizi merorAsannamAdyaM siddhAyatanakUtasyadakSiNapazcimAyAM dizividyuabhakUTa tato'pitasyAM dizitRtIyaMdevakUrukUTaM tasyApitasyAmeva dizicaturtha pakSmakUTaetAnicatvAri kUTAni vidigbhAvIni, caturthasya dakSiNapazcimAyAM SaSThasya kUTasyottarataH paJcamaMkanakakUTaM tasya dakSiNataH SaSThaM sauvastikakuMTa tasyApi dakSiNataH saptamaM zItodAkUTaM tasyApi dakSiNo'STamaM zatajvalakUTa, navamasya savizeSatvena harissahAtidezamAha-yathAmAlyavadvakSaskArayasya harissahakUTa tathaiva harikUTaMboddhavyaM sahasrayojanacaM arddhatRtIyazatAnyavagADhaM mUle sahasrayojanAni pRthu ityAdi, tathA pRthutvaviSayakAvAkSepaparihArautathaiva vAcyau, navaramaSTamatodakSiNataH idaM niSadhAsannamityarthaH, harissahakUTaM uttarato nIlavadAsatraM mU. (186) ee harikUDavajA paJcasaiA neabbA, eesiM kUDANaM puccha disividisAo neavvAo jahA mAlavaMtassa harissahakUDe taha ceva harikUDe yahANIjaha caiva dAhiNeNaM caramacaMcA rAyahANI taha neavvA, kaNagasovasthiakUDesu vAriseNabalAhayA do devayAoavasiTTesukUDesu kUDasarisanAmayA devA rAyahANIo daahinnennN| sekeNaDeNaM bhaMte! evaM vunchai-vijuppabhe vakkhArapabbae 2?, go0! vijuSpabheNaM vakkhArapavvae vijumiva sabaosamaMtA obhAsei ujjovei pabhAsai vijuppabheya itya devepaliovamaDiie jAva parivasai / se eeNaDeNaM go0! evaM vuccai vijuppabhe 2, aduttaraM ca NaM jAva nicce| vR.asya rAjadhAnI yathaiva dakSiNena camaracaJcA rAjadhAnI tathaiva jJeyA, kanakasauvastikakUTavorvAriSeNabalAhake dikkumAroM dvedevate, avaziSTeSu vidyuprabhAdiSu kUTeSu kUTasadhzanAmAno devA devyazca rAjadhAnyo dakSiNena, yadyapyuttarakuruvakSaskArayoryathAyogaM siddhaharikUTavarjakUTAdhiparAjadhAnyo yathAkramAgneyyAM naiRtyAMca vaktumucitAstathApi prastutasUtrasambandhiyAvadAdarzeSu zrImalayagirikRtakSetravicAravRttIca tathAdarzanAbhAvAt asmAbhirapi rAjadhAnyo dakSiNenetyalekhi, ____ athAsya nAmanimittaMpipRcchiSurAha-'sekeNadveNa mityAdi, uttarasUtre vidyutprabhovakSaskAraparvato vidyudiva raktasvarNamayatvAt sarvataH samantAdavabhAsate draSTaNAM cakSuSi pratibhAti yadayaM vidyutprakAza iti, etadeva ddaDhayati-bhAsvaratvAdAsannaM vastu dyotayati, svayaMca prabhAsate-zobhate, tena vidyudiva prabhAtIti vidyuprabhaH, vidyuprabhazcAtra devaH parivasati tena vidyuprabhaH, zeSaM prAgvat atha mahAvidehasya dAkSiNAtyapazcimanAmAnaM tRtIyaM vibhAgaMvaktuMtadagatavijayAdInAha mU. (187) evaM pamhe vijae assapurA rAyahANI aMkAvaI vakkhArapavvae 1, supamhe vijae sIhapurA rAyahANI khIrodA mahAnaI 2, mahApamhe vijae mahApurA rAyahANI pamhAvaI vakkhArapavvae 3, pamhagAvaI vijae vijayapurA rAyahAmI sIasoA mahAnaI 4, saMkhe vijae avarAiArAyahANI AsIvise vakkhArapabbae 5, kumude vijae arajA rAyabANI aMtovAhiNI mahAnaI 6, nalinevijae asogA rAyahANI suhAvahe vakkhArapabvae7, nalinAvaI vijaevIyasogA rAyahANI8/ dAhiNille sIoAmuhavaNasaMDe, uttarillevi emeva bhANiabbe jahA sIAe, vappe vijae vijayA rAyahANI caMde vakkhArapavvae 1, suvappe vijae jayaMtI rAyahANI ommimAliNI naI 2, mahAyappe vijae jayaMtI rAhANI sUre vakkhArapavvae 3, vappAvaI vijae aparAiA rAyahANI Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/187 pheNamAliNI naI 4, vaggU vijae cakkapurA rAyahANI nAge vakkhArapavvae 5, suvaggU vijae khaggapurA rAyahANIgaMbhIramAliNI aMtaranaI 6, gaMdhile vijaeavajjhA rAyahANI devevakkhArapavvae 7, gaMdhilAvaI vijae aojjhA rAyahANI 8 / evaMmandarassapavvayassa paJcathimillaMpAsaMbhANiavvaM tatya tAva sIoAe naIe dakkhiNille NaM kUle ime vijayA, taMmU. (188) pamhe supamhe mahApamhe, cautthe pmhgaavii| saMkhe kumue naline, aTTame nalinAvaI / / mU. (189)imAo rAyahANIo, taM0-AsapurA sIhapurA mahApurA ceva havai vijayapurA avarAiA ya arayA asoga taha viiasogaay|| mU. (190) ime vakkhArA, taMjahA-aMke pamhe AsIvise suhAvahe evaM ittha parivADIe do dovijayA kUDasarisanAmayA bhANiavvA disA vidisAo abhA0 oSa sIoAmuhavaNaMca mA0 sIoAe dAhiNilaM uttarilaMca, sIoAe uttarile pAse ime vijayA, taMjahAmU. (191) vappe suvappe mahAvappe cautye vppyaavii| vaggU asuvaggU a, gaMdhile gaMdhilAvaI (rAyahANIo imAo tNjhaa)| mU. (192) vijayA vejayaMtI jayaMtI apraajiaa| cakkapurA khaggapurA havai avajjhA aujjhA y|| mU. (193) ime vakkhArA taMjahA-caMdapabbae 1 sUrapavvae 2 nAgapavvae 3 devapavvae4, imAo naIosIoAe mahAnaIe dAhiNille kUle-khIroAsIhasoAaMtaravAhiNIo naIo 3, ummimAliNI 1 pheNamAliNI 2 gaMbhIramAliNI 3 uttarilavijayANaMtarAutti, itya parivADIe dodo kUDA vijayasarisamAmayA bhANiabbA, ime do dokUDAavaDiAtaMjahA-siddhAyayanakUDe pvyysrisnaamkuudde| vR. "evaM pamhe vijae'ityAdi, spaSTe'pyatralipipramAdA bhramaiti tannirAsAya zabdasaMskAramAtreNa likhyate-pakSmo vijayaH azvapurI rAjadhAnI, sUtre cAkAraH ArSatvAt, evamagre'pi, azAvatI vakSaskAraparvataH supakSmo vijayaH siMhapurA rAjadhAnI kSIrodA antaranadI 2, mahApakSmo vijayaHmahApurIrAjapU: pakSmAvatI vakSaskAraH3, pakSmAvatI vijayaH vijayapurI rAjadhAnI zItasrotA mahAnadI4, zaMkho vijayaH aparAjitA nagarI AzIviSo vakSaskAraH 5, kumudo vijayaH arajapUH antarvAhinI nadI 6 nalino vijayaH azokA 7, sukhAvaha vakSaskAraH, nalinAvatI vijayaH salilAvatIti paryAyaH, vItazokA rAjadhAnI 8 dAkSiNAtyaM zItodAmukhavanakhaNDamiti / atha caturthavibhAgAvasaraH-'uttarille ityAdi, evamevoktanyAyenaiva dAkSiNAtyazItAmukhavanAnusAreNottaradigbhAvizItodAmukhavanakhaNDe bhaNitavyaM, yathAzItAyAHauttarAhamukhavanavyAkhyAtaM tathA vyAkhyeyamityarthaH, caturthavigavijayAdayastvime-vaprovijayo vijayArAjadhAnIcandro vakSaskAraparvataH 1, suvapro vijayo vaijayantI rAjadhAnI aurmimAlinI nadI 2, mahAvapro vijayo vajayantI rAjadhAnI sUro vakSaskAraparvataH 3, vaprAvatI vijayo'parAjitA rAjadhAnI phenamAlinI nadI 4, valgurvijayazcakrapurA rAjadhAnI nAgovakSaskAraH5, suvalgurvijayaH khaDgapurI rAjadhAnIgambhIramAlinI antaranadI, gambhIraM jalaM malate-dhArayatIti gambhIramAlinI, evaM aurmimAlinI phenamAlinIti Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAra:- 4 357 6, gandhilo vijayo'vadhyA rAjadhAnI devo vakSaskAraH 7, gandhilAvatI vijayo'yodhyA rAjadhAnI 8, evaM - uktAbhilApena zItodAkRtavibhAgadvayagatavijayAdinirUpaNenetyarthaH mandarass pAzcAtyaM pArzva bhaNitavyAmiti, athAtra saMgrahamAha 'tattha tAva sIoo' ityAdi, vivRtaprAyaM, navaraM tatra saMgrahe vivakSitavye tAvaditi bhASAkrame aGketi padaikadeze padasamudAyopacArAt aGkAvatI, 'evaM pamheti' pakSmAvatIti, atha dvAtriMzato'pi vijayAnAM nAmAnayanopAyamAha - 'evaM itya parivADI' ityAdi, evam uktarItyA atra - paripATyAM vibhAgacatuSTayagatavijayAnupUrvyA dvI vijayau kuTasahagnAmako bhaNitavyau, svasvavijayavibhedakavakSaskAragiritRtIyacaturthakUTasa dhzanAmakAvityarthaH, tathAhi citrakUTavakSaskAre kUTacatuSTayamadhye AdyaM siddhAyatanakUTaM tataH svavakSaskAranAmakaM tatastRtIyaM kaMcchanAmakaM caturthaM sukacchanAmakaM tena kacchasukacchavijayAvityarthaH, evaM sarvatra bhAvanIyamiti, dizi- prAcyAdyAH viSarItadizo vidizazca bhaNitavyAH, yathA prAcyAH pratIcI udIcyAcApAcI, evaM dividigniyamaH kArya, tathAhi - kaccho vijayaH zItAyA mahAnadyAH uttarasyAM nIlavato varSadharasya dakSiNasyAM citrakUTasaralavakSaskAraparvatasya pazcimAyAM mAlyavato gajadantAkAravakSaskAraparvatasya pUrvasvAmiti, evaM sukacchAdiSu vijayeSvapi svasvadizyavastvanusAreNa tattaddiganiyamaH kArya, evaM zItodAmukhavanaM ca bhaNitavyaM tadvibhAgato darzayati-zItodAyAH dAkSiNAtyaM cauttarAhaM ceti, atha caturthavibhAgagatavijayAdisaMgrahaH . 'sIoAe' ityAdi, sampratyanuktapUrvaM pAzcAtyavibhAgadvayagatAntaranadIsaMgrahamAha - sIoo' ityAdi, prAgvat, navaraM 'uttarillavijayANa' iti auttarAhavijayAnAM, 'aMtarAu 'tti antaranadyaH 'te lugvA' ityanena uttarapadalopaH, yattu pUrvavibhAge vijayAdisaMgrahaH prAcyavibhAgadvaye'ntaranadIsaMgrahazca noktastatra sUtrakArANAM pravRttivicitryaM heturvyavacchinnasUtratA veti / atra saralavakSaskArakUTeSunAmavyavasthopAyamAha - 'itya parivADIe' ityAdi, atra paripATyA arthAdvakSaskArAnupUrvyA dvau dvau kUTI vijayasadRzanAmakau bhaNitavyau, ayaM bhAvaH -- prativakSaskAraM catvAri 2 kUTAni, tatrAdyadvayaM niyataM, tac sUtrakAra eva vyaktIkariSyatIti, aparaM ca dvayamaniyataM tatra yo yo vakSaskAragiriyoM yau vijayau vibhajati tanmadhye yo yaH pAzcAtyo vijayastannAmakaM tasmin vakSaskAre tRtIyaM kUTaM, yo yazcAgrimo vijayasatannAmakaM caturthaM kUTaM, dvau dvau cAvasthitau kUTI, tadyathA- eka siddhAyatanakUTaM dvitIyaM parvatasadhzanAmakaM kUTaM vakSaskArasadhzanAmakamityarthaH, kasminnapi vakSaskAre ime nAmnI na vyabhicarata ityavasthitau, nanu siddhAyatanakUTamavasthitimiti yuktaM parvatasaganAmakaM tu bhinna 2vakSaskAranAmAnuyAyitvena kathamavasthitamiti ?, ucyate, parvatasaganAmakatvena dharmeNAsyAvasthitatvaM etAdhzadharmasya sarveSvapi vakSaskAradvitIyakUTeSu avyabhicArAt, na ca tarhi aparakUTadvayasya vijayasamanAmakatvena dharmeNAvasthitatvaM bhavatu, uktadharmasya sarvatrAvyabhicArAt iti vAcyam, vijayasamanAmakasya dharmasya dvayoH kUTayoH sAdhArayenAnyatarAnizcayena jhaTiti nAmavyavahArAnupapatteriti / samprati mahAvidehavarSasya pUrvAparavibhAgakAriNaM meruM pRcchannAha mU. (194) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve 2 mahAvidehe vAse maMdare nAmaM pavvae pannatte ?, Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 4/194 goamA! uttarakurAe dakSiNeNaM devakurAe uttareNaM pubvavidehassa vAsassa paJcatthimeNaM avaravidehassa vAsassa puratthimeNaM jaMbuddIvassa bahumajjhadesabhAe etya NaM jaMbuddIve dIve mandarenAmaM pavvae pannatte, navanautijoaNasahassAiM uddhaM ucacatteNaM evaM joaNasahassaM uvveheNaM mUle dasajo aNasahassAI NavaI ca jo aNAiM dasa ya egArasabhAe joaNassa vikkhambheNaM, dharaNiale dasa jaaNasahassAI vikkhambheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parihAyamANe parihAyamANe uvaritale evaM joaNasahassaM vikkhaMbheNaM mUle ekatIsaM joaNasahassAI nava ya dasuttare joaNasae tinni a egArasabhAe joaNassa parikkheveNaM dharaNiale ekatIsaM joaNasahassAIM chacca tevIse jo aNasae parikkheveNaM uvaritale tinni joaNasahassAiM egaM ca bAvaTTaM jo aNasayaM kiMcivisesAhiaM parikkheveNaM mUle vicchinne majjhe saMkhitte uvariM taNue gopucchasaMThANasaMThie savvarayanAmae acche saheti / se egAe paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte vaNNaotti, maMdare NaM bhaMte! pavvae kai vaNA paM0 ?, go0 ! cattAri vaNA paM0 taM0--bhaddasAlavane 9 naMdanavane 1 somanasavane 3 paMDagavane 4, kahi NaM bhaMte! maMdare pavvae bhaddasAlavane nAmaM vaNe paM0 ? go0 ! gharaNiale ettha NaM maMdare pavvae bhaddasAlavanenAmaMvane pannatte pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiSNe somanasavijjuppahagaMdhamAyaNamAlavaMtehiM vakkhArapavvaehiM sIAsIoohi a mahAnaIhiM abhAgapavibhatte maMdarassa pavvayassa puratthimapaJccatthimeNaM bAvIsaM bAvIsaM jo aNasahassAiM AyAmeNaM uttaradAhiNeNaM addhAijAiM aDDAijjAI joaNasayAiM vikkhambheNaMti se gAe paumavaraveiyAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte duNhavi aNNao bhANiavvo kiNhe kiNhobhAse jAva devA AsayaMti sayaMti, maMdarassa NaM pavvayassa puratthimeNaM bhaddasAlavanaM pannAsaM jo aNAI ogAhittA ettha NaM mahaM ege siddhAyayane pannatte pannAsaM jo aNAI AyAmeNaM paNavIsaM jo agAiM vikkhambheNaM chattIsaM joaNAiM uddhaM uccatteNaM anegakhambhasayasaNNiviTTe vaNNao, tassa NaM siddhAyayanassa tidisiM tao dArA paM0, te NaM dArA aTTha joaNAI uddhaM uccatteNaM cattAri joaNAI vikkhambheNaM tAvaiyaM caiva paveseNaM seA varakagadhUmi AgA jAva vaNamAlAo bhUmibhAgo a bhANiabvo, tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egA maNipeDhiyA pannattA aTThajoaNAI AyAmavikkhambheNaM cattAri joaNAI bAhalleNaM savvarayanAmaI acchA, tIse NaM maNipeDhi Ae uvariM devacchandae aTThajoaNAI AyAmavikkhambheNaM sAiregAI aTTajoaNAI uddhaM uccatteNaM jAva jinapaDimAvaNNao devacchaMdagassa jAva dhUvakaDucchuANaM iti / maMdarassa NaM pavvayassa dAhiNeNaM bhaddasAlavanaM pannAsaM jo aNAI ogAhittA ettha NaM cattArinaMdApukkhariNIo pannattAo, taM0- paumA 1 paumappabhA 2 ceva, kumudA 3 kumudappabhA 4, tAo NaM pukkhariNIo pannAsaM joaNAiM AyAmeNaM paNavIsaM jo aNAiM vikkhambheNaM dasajIaNAiMuvveheNaM vaNNao veiAvaNasaMDANaM bhANiavbo, cauddisiM toraNA jAva tAsi NaMpukkhariNINaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege IsANassa deviMdassa devaraNNo pAsAyavaDiMsae pannate paJcajoaNasayAI uddhaM uccatteNaM advAijjAiM jo aNasayAiM vikkhaMbheNaM, abbhuggayamUsiya evaM saparivAro pAsAyavaDiMsao bhANiavvo / maMdarasaNaM evaM dAhiNapuratthimeNaM pukkhariNIo uppalagummANaliyA uppalA uppaluJjalA taM caiva pamANaM majjhe pAsAyavaDiMsao sakkassa saparivAro teNaM ceva pamANeNaM dAhiNapaccatthimeNavi Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -4 359 pukkhariNIo bhiMgA bhiMganimA ceva, aMjaNA aNjnnppbhaa| pAsAyavaDiMsao sakkassa sIhAsanaM saparivAra, uttarapurasthimeNaM pukkhariNIo-sirikaMtA 1 siricaMdAra sarimahiA 3 ceva sirinilayA 4 / pAsAyavaDiMsao IsAnassa sIhAsaNaM saparivAraMti maMdare NaM bhaMte ! pavvae bhaddasAlavane kai disAhatthikUDA paM0?, go0 ! aTTha disAhasthikUDA pannattA, taMjahA i. 'kahiNamityAdi, praznaHprAgvat, uttarasUtre gautama! uttarakurUNAMdakSiNasyAMdevakurUNAM uttarasyAMpUrvavidehasya varSasyapazcimAyAM pazcimamahAvidehasya varSasya pUrvasyAMjambUdvIpasya dvIpasya bahumadhyadezabhAge, atrAntare jambUdvIpedvIpe mandaronAma parvataHprajJaptaH, navanavatiyojanasahasrANi Urvoccatvena ekaMyojanasahasramuDhedhena sarvAgreNa pUrNa lakSamityarta, vakSyamANacUlAsatkAnicatvAriMzaghojanAni tvadhikAni, ucchrayacaturthAMzo bhUmyavagAhastu meruvarjaparvateSu jJeya iti, mUle-kande dazayojanasahasraNinavatiM ca yojanAni dazacaikAdazabhAgAn yojanasya viSkambhena ekAdazarUpeNa chedena kramAdapacIyamAnaviSkambho'sau dharaNItale same bhAgedazayojanasahasrANi viSkambhena, mUlato yojanasahanamUrddhagamanemUlagatAninavatiyo0 dazacaekAdazabhAgAyojanasyatutruTurityarthaH, tadanantaraM mAtrayA 2 Urdhvagamane-uccatvasya yojanaikAdazAzavRddhyA viSkambhasya yojanaikAdazAMzahAnistathoccatvaikAdazayojanavRddhyA viSkambhaikayojanahAni evamekAdazayojanazatavRddhyA yojanazatahAni0 tathA ekAdazayojanasahasravRddhyA yojanasahanahAni-rityevaMrUpeNa parimANena parihIyamANaH 2 uparitale-yatra cUlikAyA udbhavastatra eka yojanasahasraM viSkambhena / samabhUtalatonavanavatiyojanasahasrANyardhvagamanepRthutvagatanavayojanasahamaNi tutruTurityayaH, athAsyaparidhiH-mUle ekatriMzadyojanasahasrANi navacazatAni dazottarANitrIMzcaikAdazabhAgAn yojanasya parikSepaNa, dharaNItale ekatriMsadyojanasahasrANi SaT ca trayoviMzatyadhikAni yojanazatAni parikSepeNa uparitale trINi yojanasahasrANi ekaM ca dvASaSTyadhikaM yojanazataM kiJcidvizeSAdhikaM parikSepeNa, athAdyaparidhigaNitaM mUle viSkambhasya sacchedatvAdviSamamiti darzyate-mUle viSkambho dazayojanasahasrANi navatyadhikAni daza caikAdazabhAgA yojanasya tatra yojanarAzAvekAdazabhAgakaraNArthamekAdazabhirguNite uparitanadazabhAgakSepecajAtA ekAdazabhAgA lakSamekAdaza ca sahasrANi tato'sya rAzervargakaraNe jAtaM ekako dvikastriko dvikaH ekakaH SaT ca zUnyAni tato'sya dazabhirguNane jAtAni sapta sUnyAni athAsya vargamUlAnayane labdhastrikaH paJcaka ekakaH zUnyamekako dvikaH athAsya yojana- karaNArthaM 11 bhAgaH labdhaM yojana 31910 aMza2,zeSaM 575856702024, arddhAbhyadhi-katvAdrUpedatteaMzAH3, samabhUtalagataparidhAvapi 31622 yojanAniavaziSTAMzAnAma-rddhAbhyadhikatvAdrUpedatte trayoviMzatiryojanAni, zikharaparidhau cArddhato nyUnatvAdazAnAMsUtre kiMcidadhikatvaM nyavedi, ata eva mUle vistIrNo madhye saMkSiptaH upari tanukaH UrdhvaM mekhalAdvayAvivakSayA udastagoSucchAkAreNa saMsthitaH sarvAtmanA ralamayaH, idaM ca prAyovacanaM, anyathA kANDatrayavivecane AdyakANDasya pRthvyupalazarkarAvajramayatvaM tRtIyakANeDa jAmbUnadamayatvaM ca bhaNiSyamANaM viruNaddhi, zeSaM praagvt| ___ athAtra padmavaravedikAdyAha-'seNaMegAe'ityAdi, vyaktaM, atra cArohe'varohe ca iSTasthAne vistArAdikaraNAni sUtre'nuktAnyapi uttaragranthe bahUpayogAnIti darzyante-tatra kandAdArohe Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/194 karaNamidaM-Urdhvagatasya yatra yojanAdau vistArajijJAsA tasmin yojanAdike ekAdazabhirbhakte yallabdha tasmin kandavistArAdapanIte yadavaziSTaM sa tatra pradeze meruvyAsaH, tathAhi-kandAghojanalakSamUrdhvaM gatastato yojanalakSaM dhriyate tasminnekAdazabhirbhakte labdhAni navatizatAni navatyadhikAniyojanAnAMdaza caikAdazabhAgAyojanasya asmin kandavyAsAta dazayojanasahasrANi navatyadhikAni daza caikAdazabhAgAyojanasyetyevaMparimANAdapanIyate zeSaMyojanasahanaM, etAvAnatra pradeze merUparitalevyAsaH,athavA yojanasahanamArUDhastatoyojanasahasraekAdazabhirbhaktelabdhAni navatiyojanAni daza caikAdazabhAgA yojanasya asmin yojanasahanamArUDhastato yojanasahanaM ekAdazabhirbhakte labdhAni navatiyojanAni daza caikAdazabhAgA yojanasya asmin pUrvoktAt kadanvyAsAcchodhite zeSaM dazayojanasahasrANi evamanyatrApi bhAvyaM / atha zikharAdavarohe karaNaM, yathA meruzikharAdavapatya yatra yojanAdau viSkambhajijJAsA tasminyojanAdike ekAdazabhirbhakte yallabdhatatasahitaM tatrapradeze meruvyAsamAna, yathAzikharAyo janalakSamavatIrNastato lakSe ekAdazabhirbhakte labdhAni navatizatAni navatyadhikAni daza caikAdazabhAgAH asmin yojanasahasraprakSepejAtAni 10090". iyAnkande vyAptaH, athavA zikharAna- vanavatiyojanasahasrANyavatIrNastatasteSAmekAdazabhirbhAge hate labdhAni navahasrANi tAni sahasrasahitani jAtAni dazasahasrANi etAvAn dharaNItale vistAraH, evamanyatrApi, atha merau mUlAdArohemaulito'varohe caviSkambhaviSayakahAnivRddhijJAnArthaMkaraNamidaM uparitanAdhastanayorvistArayovizleSe kRte tayormadhyavarttinAparvatocchrayeNa bhakte yallabdhaM sAhAnivRddhizca, tathAhiuparitane vistAreyojanasahanaM adhastanAdyojana 10090"..ityevaMrUpAcchodhite zeSa 9090 savarNanArthaM yojanarAzimekAdazaguNIkRtya adhastanA daza bhAgAH prakSepyAH jAtaM 1000001..asya ca bhajanArthaM madhyavartini parvatocchraye 100000 ityevaMrUpe ekAdazaguNe kRte jAtaM 100000/,......atra chedarAzerekAdaza-guNatvAdbhAgAprAptau ubhayorlakSaNApavarte kRte jAtaM .. iyatI pratiyojanaM hAnirvRddhizca tathA idameva labdhamarthIkArya ekakasyA sambhavAt cheda eva dviguNIkriyate jAtaM iyaM merorekasmin pArve vRddhiaanishceti| athoccatvaparijJAnAya karaNamidaM-meroryatra bhUtalAdau pradeze yo yAvAn vistAraH tasmin mUlavistArAcchodhite yaccheSaM tadekAdazabhirguNitaM sat yAvad bhavati tAvatpramANa utsedhaH, tathAhi-zikharavyAso yojanasahanaM tasmin kandavyAsAt pUrvoktAcchodhite zeSaM navatisahasraNi navatyadhikAni daza caikAdazabhAgA yojanasyetyetadAtmakaM yojanarAzirekAdazabhirguNyate jAtaM 99990 ye ca dazaikAdazabhAgAste'pi ekAdazabhirguNyante jAtaM 110 tasyaikAdazabhirbhAge hRte labdhAni daza yojanAni pUrvarAzau prakSipyante jAtaM yojanAnAM lakSaM, etAvadadhovistAroparitanavistArayorantare uccatvaM, evaM madhyabhAgAdAvapyuccatvaparimANaM bhaavniiymiti| nanviha kasmAdekAdazalakSaNaH chedaH kasmAdvA tena zeSaM guNyate ?, ucyate, ekAdazAnAM yojanAnAmante ekaM yojanaM ekAdazAnAM yojanazatAnAmante ekaM yojanazataM ekAdazAnAM yojanasahasrAnAmante eka yojanasahanaM truTayati tata ekAdazalakSaNaH chedaH, tenoccatvapijJAnAya vistArazeSaM guNyate, anyathA yojanAnAM dazasahasrANi navatyadhikAni daza caikAdazabhAgA Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 yojanasyetyevaMvistArAt kandAdArohaNe dharaNItale navatiryojanAni daza caikAdazabhAgAH kathaM truTayeyuriti, nanu mekhalAdvaye pratyekaM paritaH paJcayojanazatavistArayornandanasaumanasavanayoH sadbhAvAt pratyeka yojanasahasrasya yugapat truTi tataH kimityekAdazabhAgaparihANi?, ucyate, karNagatyA samAdheyamiti, kA ca karNagatiriti cet, ucyate, kandAdArabhya zikharaM yAvadekAntaRjurUpAyAM davarikAyAM dattAyAM yadapAntarAle kApi kiyadAkAzaM tatsarvaM karNagatyA merorAbhAvyamiti merutayA parikalpya gaNitajJAH sarvatraikAdazabhAgaparihANi parivarNayanti, ayaM cArtha zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapUjyairapi vizeSaNa- vatyAM lavaNodadhidhanagaNitanirUpaNAvasare dRSTAntadvAreNa jJApita eveti| sampratyetadagatavanakhaNDavaktavyatAmAha-'mandareNa mityAdi, praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre catvAri vanAni prajJaptAni, tadyathA-bhadrAH-sadbhUmijAtatveta saralAH zAlAH sAlAvA-taruzAlA yasmintabhadrazAlabhadrasAlaM vA,athavA bhadrAHzAlA-vRkSAyatratadbhadrazAlaMnandayati-Anandayati devAdInatinandanaMsumanasAM devAnAmidaMsaumanasaM devopabhogyabhUmikAsanAdimatvAtpaNDate-gacchati jinajanmAbhiSekasthAnatvena sarvavaneSvatizAyitAmiti Nakapratyaye paNDakaM, imAni catvAryapi svasthAne meraMparikSipyasthitAni, AdyavanaM sthAnataH pRcchati- 'kahiNa', praznaH prAgvat, nirvacanasUtre gau0! dharaNItale'tra mero bhadrazAlavanaMprajJaptaM, prAcInetyAdi prAgvat, saumanasavidhuprabhagandhamAdanamAlyavadbhirvakSaskAraparvataiH zItAzItodAbhyAM ca mahAnadIbhyAmaSTabhAgapravibhaktaM-aSTadhAkRtaM, tadyathA-eko bhAgo meroH pUrvataH 1 dvitIyo'parataH 2 tRtIyo vidyuprabhasaumanasamadhye dakSiNataH 3 caturtho gandhamAdanamAlyavanmadhye uttarataH 4 tathA zItodayA uttarato gacchantyA dakSiNakhaNDaM pUrvapazcimavibhAgena dvidhA kRtaM tato labdhaH paJcamo bhAgaH5 tathA pazcimato gacchantyA pazcimakhaNDaM dakSiNottaravibhAgena dvidhA kRtaM tato labdhaH SaSTho bhAgaH6 tathA zItayA mahAnadyA dakSiNAbhimukhaM gacchantyA uttarakhaNDaM pUrvapazcimabhAgena dvidhA kRtaM tato labdhaH saptamo bhAgaH7tathA pUrvato gacchantyA pUrvakhaNDaM dakSiNottaravibhAgena dvidhA kRtaM tato labdho'STamo bhAgaH 8 / mandarasya pUrvataH pazcimatazca dvAviMzatira yojanasahasrANyAyAmena, kathamiti cet, ucyate, kurujIvA tripaJcAzadayojanasahasrANi, ekaikasyAMca vakSaskAragirermUle pRthutvaM paJcayoja-nazatAni tato dvayoH zailayormUle pRthutvaparimANaMyojanasahara'tasmin pUrvarAzau prakSipte jAtAni catuHpaJcAzad yojanasahasrANi, tasmAnmeruvyAse zodhite zeSaM catuzcatvAriMzadayojana sahasrANi teSAmar3heM dvAviMzatiryojanasahasrANipUrvataH pazcimatazca bhavanti, athavedamupapatyantaraM-zItAvanamukhaM 2922 yojanAniantaranadISaTkaM750 yojanAni vakSaskArASTakaM 4000 yojanAni vijayaSoDazakapRthutvaM 35406 yojanAni zItodAvanamukhaM 2922 yojanAni eteSAM vistArasarvAgramIlane SaTcatvAriMzad yojanasahamaNi etacca lakSapramANamahAvidehajIvAyAH zodhyate zeSaM catuHpaJcazadayojanasahasrANi etAvadbhadrazAlavanakSetraM tacca merusahitamiti dharaNItalasatkadazayojanasahasrazodhane zeSaM catuzcatvAriMzadayojanasahasrANi tasyAddhe ekaikapArve dvAviMzatiryojanasahavANIti, uttarato dakSiNatazcArddhatRtIyAni yojanasatAni viSkambhena, dakSiNata uttaratazca tadbhadrazAlayanamarddhatRtIyayojanazatAni yAvad devakuruttarakuruSu praviSTamityarthaH, ata eva devakurumerUttarakuruvyAsaruddha Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 4/194 videhavyAse kva bhadrazAlavanAkAza iti prazno dUrApAsta iti| athaitadvarNanAtidezAyAha-'seNaMegAe ityAdi, prAgvat, athAtra siddhAyatanAdivaktavyamAha-'mandarassa'ityAdi, meroH pUrvataH paJcazadayojanAni bhadrazAlavanamavagAhyaatikramyAtrAntare mahadekaM siddhAyatanaM prajJaptaM, paJcAzadayojanAnyAyAmena paJcaviMzatiryojanAni viSkambhena SaTtriMzadyojanAniUrvoccatvena anekastambhazatasannaviSTetyAdikaH sUtrato'rthatazca varNakaH prAguktogrAhyaH __ athAtra dvArAdivarNakasUtrANyAha-'tassaNa mityAdi, prAgvat, tassa ti, tIseNa mityAdi, sUtradvayaM vykt| athoktarItimavaziSTasiddhAyataneSudarzayati-'mandarassa'ityAdi, mandarasya parvatasya dakSiNato bhadrazAlavanaM paJcAzadayojanAnyavagAhyetyAdyAlapako grAhyaH, evaM caturdikSvapi mandarasya bhadrazAlavane catvAri siddhAyatanAni bhaNitavyAni, yacca triSvatideSTavyeSu catvAryatidiSTAni tatra jambUdvIpadvAravarNake 'evaM cattArividA bhANiavvA' ityetatsUtravyAkhyAnamanusmaraNIyam / athaitadatapuSkariNyo vaktavyAH- mandarassa'ityAdi, sugamaM, athAsAMpramANAdyAha-'tAo Na mityAdi, merorIzAnyAM dizi bhadrazAlavanaM paJcAzadayojanAnyavagAhyAtrAntare catana nandAnandAbhidhAnAH zAzvatAH puSkariNyaH prajJaptAH, AsAM ca prAdakSiNyena nAmAni padmA padmaprabhA kumudA kumudaprabhAcaivaH samuccayetAzca puSkariNyaH paJcAzadayojanAnyAyAmena paMcaviMzatiMyojanAni viSkambhena dazayojanAnyudvedhena-uNDatvena varNako vedikAvanakhaNDAnAM bhaNitavyaH prAgvat, yAvaccaturdiza tornnaani| arthatAsAMmadhye yadasti tadAha-tAsAMpuSkariNInAM bahumadhyadezabhAgeatrAntare mahAnekaH IzAnadevendrasyadevarAjJaHprAsAdAktaMsakaH prajJaptaH, ko'rthaH?-taMprAsAdaMcatasaHpuSkariNyaH parikSipya sthitA iti, paJcayojanazatAnyUrvoccatvena arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambhena samacaturasratvAdAyAmenApi, 'abbhuggayamUsia'ityAdi prasAdAnAM varNanaM prAgvat, eva. muktAbhilApAnusAreNa saparivAra:-IzAnendrayogyazayanIyasiMhAsanadiparivArayuktaH prAsAdAvataMsako bhaNitavyaH, atha prAdakSiNyena zeSavidiggatapuSkariNyAdiprarUpaNAyAha-meroH evamitipadamuktAtidezArthaM tena 'bha6sAlavaNaM pannAsaM joaNAI ogAhittA' ityAdi grAhyaM, navaraMdakSiNapUrvasyAmiti-AgneyyAMdizItyarthaH, tAzcotpalagulmAdayaHpUrvakrameNa tadevapramANaMIzA. navidiggatavaprAsAdapramAmenetyarthaH, dakSiNapazcimAyAmapi-naiRtyAM vidizipuSkariNyo bhRGgAdyAH prAdakSiNyena jJeyAH, prAsAdAvataMsakaH zakrasya siMhAsanaM saparivAraM, uttarapazcimAyA-vAyavyAM vidizipuSkariNyaH zrIkAntAyAH prAsAdAvataMsakaH IzAnasya siMhAsanaMsaparivAraM, atra uttaradikasambaddhatvena ezAnavAyavyaprAsAdau IzAnenandrasatkau dakSiNadikasambaddhatvena AgneyanairRtaprAsAdau zakrendrasatkAviti / samprati diggajakUTavaktavyatAmAha_ 'mandareNaM bhaMte! pavvae' ityAdi, praznasUtre dikSu ezAnyAdividikaprabhRtiSuhastyAkArANi kUTAni digahastikUTAni, kUTazabdavAcyAnAmapyeSAM parvatatvavyavahAraH RSabhakUTaprakaraNa iva jJeyaH, sthAnAGge'STamasthAne tu pUrvAdiSu dikSu hastyAkArANi kuuttaaniti| mU. (195) paumuttare 1 nIlavaMte 2 suhatthI 3 ajanAgirI 4 / kumude a6 palAse a6, vaDiMse 7 roaNAgirI 8 / / Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 vR. uttarasUtre padmottareti zlokaH, padmottaraH nIlavAn suhastI aJjanAgiri aJjanAdInAM girA' vityAdinA dIrghaH, kumudaH palAzaH avataMsaH rocanAgiri, anyatra rohaNAgiri, atrApi dIrghatvaM prAgvat, athaiSAM digvyavasthAM pRcchannAha vakSaskAraH - 4 mU. (196) kahi NaM bhaMte! maMdare pavvae bhaddasAlavane paumuttare nAmaM disAhatthikUDe paM0 goamA ! maMdarassa pavvayassa uttaraparatthimeNaM puratthimillAe sIAe uttareNaM ettha NaM paumuttarenAmaM disAhatthikUDe pannatte paJcajo aNasayAI uddhaM uccatteNaM paJcagAuasayAiM uvveheNaM evaM vikkhambhaparikkhevo bhA0 cullahimavaMta sariso, pAsAyANa ya taM caiva paumuttaro devo rAyahANI uttarapuratthi0 meNaM 9 | evaM nIlavaMtadisAhatyikaDe maMdarassa dAhiNapuratthimeNaM puratthimillAe sIAe dakkhiNeNaM eassavi nIlavaMto devo rAyahANI dAhiNapuratthimeNaM 2, evaM suhatthidisAhatyikUDe maMdarassa dAhiNapuratthimeNaM dakkhiNillAe sIoAe puratthimeNaM eassavi suhatthI devo rAyahANI dAhiNapuratthimeNaM 3, evaM ceva aMjaNAgiridisAhatyikUDe maMdarassa dAhiNapaJcatthimeNaM dakkhiNillAe sIoAe paJccatthimeNaM, eassavi aMjaNAgirI devo rAyahANI dAhiNapaJccatthimeNaM 4 | evaM kumude vidisAhatyikaDe maMdarassa dAhiNapaJcatyimeNaM paJcatthimillAe sIoAe dakkhiNaM eassavi kumudo devo rAyahANI dAhiNapaJccatthimeNaM 5, evaM palAse vidisAhatyikUDe maMdarassa uttarapaccatthimeNaM paJccatthimillAe sIoAe uttareNaM eassavi palAso devo rAyahANI uttarapaJccatthimeNaM 6 / evaM vaDeMse vidisAhatyikaDe maMdarassa uttarapaccatthimeNaM uttarillAe sIAe mahAnaIe paJcatthimeNaM eassavi vaDeMso devo rAyahANI uttarapaJcatthimeNaM, evaM roaNAgirI disAhatyikUDe maMdarassa uttarapuratthimeNaM uttarillAe sIAe puratthimeNaM eyassavi roaNAgirI devo rAyahANI uttarapuratthimeNaM / bR. 'kahiNa 'mityAdi, kva bhadanta ! merau bhadrazAlavane padmottaro nAma digahastikUTaH prajJaptaH gautama ! mandarasyaizAnyAM paurastyAyAH - merutaH pUrvadigvarttinyAH zItAyA uttarasyAM, anenottaradigavarttinyAH zItAyA vyavacchedaH kRtaH, atrAntare padmottaro nAma digahastikUTaH prajJaptaH, ezAnavApIcatuSkamadhyasthaprAsAdaprAcyajinabhanavayorantarAlavarttItyarthaH, ata eva digahastikUTA api merutaH paJcAzadayojanAtikrama eva bhavanti, prAsAdajinabhavanasamazreNisthitatvAt, paJcayojanazatAnyUvacatvena paJcagavyUtazatAnyudvedhena evamuccatvanyAyena viSkambhaH, atra vibhaktilopaH prAkRtatvAt, parikSepazca bhaNitavyaH, tathAhi - mUle paJcayojanazatAni madhye trINi yojanazatAni paJcasaptatyadhikAni upari arddhatRtIyAni yojanazatAnityevaMrUpo viSkambhaH, tathA mUle paJcadazayojanazatAni ekAzItyadhikAni madhye ekAdazayojanazatAni SaDazItyadhikAni kiJcanAni upari saptayojanazatAnyekanavatyadhikAni kiJcidUnAnIti parikSepaH prasAdAnAMca etadvattidevasatkAnAM tadeva pramANamiti gamya yat kSudrahimavatakUTapatiprAsAdasyeti, atra bahuvacananirdezo vakSyamANadigahastikUTavarttiprAsAdeSvapi samAnapramANasUcanArthaM, padmottaro'tra devaH, tasya rAjadhAnI uttarapUrvasyAM uktavidigvarttikUTAdhipatvAdasyeti, atha zeSeSu uktanyAyaM pradakSiNAkrameNa darzayannAha- 'eva nIlavanta' ityAdi, vyaktaM, navaraM evamiti-padmottaranyAyena nIlavannAmnA digahastikUTaH 2 mandarasya dakSiNapUrvasyAM paurastyAyAH zItAyAH dakSiNasyAM tato'yaM prAcyajinabhavanAgneya Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 jambUdvIpaprajJapti upAsUtram 4/196 prAsAdayormadhye jJeyaH, etasyApi nIlavAn devaH prabhustasya rAjadhAnI dakSiNapUrvasyAmiti, evaM suhatthi ityAdi, navaraM dAkSiNAtyAyA-meruto dakSiNadigvarttinyAH zItodAyAH pUrvataH, anena merutaH pazcimadigvartinyAH zItodAyAH vyavacchedaH kRtaH, atrAntare suhasthidigahastikUTa: 3, AgneyaprAsAdadAkSiNAtyajinabhavanamadhavartItyarthaH, etasyApi suhastI devaH rAjadhAnI tasya dakSiNapUrvasyAM, nIlavatasuhastinorekasyAmeva dizirAjadhAnItyarthaH, evaMsamavidigvarttinodigahastikUTAdhipayorekasyAM vidizi rAjadhAnIdvayaM 2 agre'pi bhaavyN| ___"evaM ceva' ityAdi, vyaktaM, navaraM dAkSiNAtyajinagRhanaiRtaprAsAdayormadhye ityarthaH 4, 'eva'mityAdi, vyaktaM, navaraM pAzcAtyAyAH-pazcimAbhimukhaM vahantyAH zItodAyAdakSiNasyAmiti, naiRtaprAsAdapAzcAtyajinabhavanayormadhyavartItyarthaH, 'eva'miti, vyaktaM, pAzcAtyajinabhavanavAyavyaprAsAdayorantare ityarthaH, 'evaMvaDese vidisAhasthikUDe ityAdi, gatArthaM, navaraMauttarAhyAH-merutaH uttaradigvarttinyAH zItAyAH pazcimataH,anena pUrvIdagvarttinyAHzItAyAHvyavacchedaH kRtaH, vAyavyaprAsAdauttarAhabhavanayormadhyavartItyarthaH "evaM roaNAgirI disAhasthikUDe' ityAdi vyaktaM, navaraM auttarAhyAH-zItAyAH pUrvataH auttarAhyajinabhavanazAnaprAsAdayorantarAle ityarthaH, eSuca bahubhi pUrvAcArya zAzvatajinabhavanasUtreSu jinabhavanAnyucyanteiha tusUtrakRtA noktAnitena tatvaMkevalino vidanti, ata evoktaM ratnazekharasUribhi khopjnykssetrvicaare||7|| "krikuuddkuNddnidhkurukNcnnjmlsmviaddddesuN| jinabhavaNavisaMvAo jo taM jANaMti gIatthA / " iti| athaiSAM vApIcatuSkaprAsAdAnAM jinabhavanAnAM karikUTAnAM ca sthAnaniyamane'yaM vRddhAnAM sampradAyaH, tathAhi-bhadrazAlavane hi merozcatamra'pi dizo nadIdvayapravAhai: ruddhAH, ato dikSveva bhavanAni na bhavanti, kintu nadItaTanikaTasthAni bhavanAni gajadantanikaTasthAH prAsAdA bhavanaprAsAdAntarAleSvaSTasukarikUTAH, ataeva vizeSato dayate-meroruttarapUrvasyAmuttarakurUNAMbahiH zItAyA uttaradigbhAgepaJcAzadyojanebhyaH paraHprAsAdaH tatparikSepiNyazcatamro vApyaH, evaM zeSeSvapi prAsAdeSu jJeyaM, meroH pUrvasyAM zItAyAH dakSiNataH 50 yojanebhyaH paraM siddhAyatanaM, merodakSiNapUrvasyAM 50 yojanAtikramedevakurUNAMbahi zItAyA dakSiNataeva prAsAdaH merodakSiNataH 50 yojanAtikrame devakurUNAMmadhye zItodAyAH pUrvataH siddhAyatanaM, meroraparadakSiNataH 50 yojanAnyavagAhya devakurUNAM bahi zItodAyA dakSiNataHprAsAdaH meroH pazcimAyAM 50 yojanAtikramezItodAyAuttarataH siddhAyatanaM meroraparottarasyAM 50 yojanAnyavagAhyottarakurUNAMbahiH zItodAyAuttarataeva prAsAdaH, meroruttarataH paJcAzadayojanebhyaH uttarakurUNAMmadhye zItAyAH pazcimataH siddhAyatanamiti, eteSAMcASTasvantareSvaSTau kUTA iti mU. (197) kahiNaM bhaMte ! maMdare pavvae naMdanavane nAmaM vane pannatte?, go0 ! bhaddasAlavanassa bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo paJcajoaNasayAI uddhaM uppaittA ettha NaM maMdare pabbae naMdanavane nAmaM bane pannatte paJcajoamasayAI cakkavAlavikkhambheNaM baTTe valayAkArasaMThANasaMThie jeNaM maMdaraM pavvayaM savyao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThaitti navajoaNasahassAiMnava ya cauppanne joaNasae chaccegArasabhA joaNassa bAhiM girivikkhambho egattIsaM joaNasahassAiMcattAria Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 365 auNAsIe jo aNasae kiMcivisesAhie bAhiM giripariraeNaM aTTha joaNasahassAiMnavaya cauppanne jo aNasae chaccegArasabhAe joaNassa aMto girivikkhambho aTThAvIsaM jo aNasahassAiM tinniya solasuttare joaNasae aTTha ya ikkArasabhAe jo aNassa aMto giripariraeNaM / se NaM egAe paumavairavei Ae egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samantA saMparikkhitte vaNNao jAva devA AsayaMti, maMdarassa NaM pavvayassa puratthimeNaM ettha NaM mahaM ege siddhAyayane pa0 evaM cauddisiM cattAri siddhAyayanA vidisAsu pukkhariNIo taM ceva pamANaM siddhAyayanANaM pukkhariNINaM ca pAsAyavaDiMsagA taha ceva sakkesANANaM teNaM ceva pamANeNaM, naMdanavane NaM bhaMte! kai kUDA paM0 ?, goamA ! nava kUr3A pannattA, taMjahA - naMdanavanakUDe 9 maMdarakUDe 2 nisahakUDe 3 himavayakUDe 4 rayayakUDe 5 ruagakUDe 6 sAgaracittakUr3e 7 vairakUDe 8 balakUDe 9 / kahi NaM bhaMte ! naMdanavane naMdanavanakUDe nAmaM kUDe paM0 ?, goamA ! maMdarassa pavvayassa purathimillasiddhAyayanassa uttareNaM uttarapurathimillassa pAsAyavaDeMsayassa dakkhiNeNaM, ettha NaM naMdanavane naMdanavane nAmaM kUDe pannatte paJcasaiA kUr3A puvvavaNNiA bhANiavvA, devI mehaMkarA rAyahANI vidisAetti 1, eAhiM ceva puvvAmilAveNaM ne avvA ime kUr3A imAhiM disAhiM puratthi - millassa bhavaNassa dAhiNeNaM dAhiNapuratthimillassa pAsAyavaDeMsagassa uttareNaM maMdare kUDe mehavaI rAyahANI puvveNaM 2 dakkhiNillassa bhavaNassa puratthimeNaM dAhiNapuratthimillassa pAsAyavaDeMsagassa paJcatthimeNaM nisa he kUDe sumehA devI rAyahANI dakkhiNeNaM 3 dakkhiNillassa bhavaNassa patratthimeNaM dakkhiNa- paJcatthimillassa pAsAyavaDeMsagassa puratthimeNaM hemavae kUDe hemAmAlinI devI rAyahANI dakkhiNaM 4 pacatthimillassa bhavaNassa dakkhiNeNaM dAhiNapaJccatthimillassa pAsAyavaDeMsagassa uttareNaM rayae kUDe suvacchA devI rAyahANI paJcatthimeNaM 5 paJccatthimillassa bhavaNassa uttareNaM uttarapaJcatthimillarasa pAsAyavaDeMsagassa dakkhiNeNaM ruage kUDe vacchamittA devI rAyahANI paJccatthimeNaM 6 uttarillassa bhavaNassa paJcatthimeNaM uttaraspaJcatthimillassa pAsAyavaDeMsagassa puratthimeNaM sAgaracitte kUDe vairaseNA devI rAyahANI uttareNaM 7 uttarillassa bhavaNassa puratthimeNaM uttarapuratthimillassa pAsAya- vaDeMsagassa paJcatthimeNaM vairakUDe balAhayA devI rAyahANI uttareNaMti 8 / kahi NaM bhaMte! naMdanavane balakUDe nAmaM kUDe pannatte ?, goamA ! maMdarassa pavvayassa uttarapuratthimemaM ettha NaM nandanavane balakUDe nAmaM kUDe pa0, evaM jaM caiva harissahakUDassa pamANaM rAyahANI a taM caiva balakUDassavi, navaraM balo devo rAyahANI uttarapuratthimeNaMti / vR. atha dvitIyavanaM pRcchannAha - 'kahi Na' mityAdi, praznaH pratItaH, uttarasUtra gautama ! bhadrazAlavanasya bahusamaramaNIyadbhUmibhAgAt paJcayojanazatAnyarddhamutpatya gatvA'grato varddhiSNAviti gamyaM mandare parvate etasmin pradeze nandanavanaM nAma vanaM prajJaptaM, paJcayojanazatAni 'cakravAlaviSkambheNa' cakravAlaM - vizeSasya sAmAnye'nupravezAt samacakravAlaM tasya yo viSkambhaHsvaparikSepasya sarvataH samapramANatayA viSkambhastena, anena viSamacakravAlAdiviSkambhanirAsaH, ata eva vRttaM tacca modakAdivat ghanamapi syAdata Aha- valayAkAraM - madhyezuSiraM yat saMsthAnaM tena saMsthitaM, idameva dyoyati - yanmandaraM parvataM sarvataH samantAt saMparikSipya - veSTayitvA tiSThati / atha merorbahirviSkambhAdimAnamAha - 'Navajo aNa' ityAdi, mekhalAvibhAge hi girINAM 7 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 4/197 bAhyAbhyantararUpaM viSkambhadvayaM bhavati, tatra merau bAhyaviSkambho'yaM navayojanasahasrANi nava zatAnicatuSpaJcAzadadhikAniSaTcaikAdazabhAgAyojanasya, tathAhi-merorurdhvamekasmin yojane gateviSkambhasambandhI eka ekAdazabhAgo yojanasya gatolabhyate iti prAguktaM tato'tratrairAzikaMyadhekayojanArohe merorupari vyAsasyApacayaH sarvatraikAdazo bhAgo yojanasyaiko labhyate tataH paJcazatayojanArohe ko'pacayo labhyate?, labdhAni 45 yojanAni'/,, etat samabhUtalagatavyAsAt dazayojanasahanarUpAt tyajyate jAtaM yathoktaM mAna, etacca nandanavanasya dahi pUrvAparayoruttaradakSiNayorvA antayoH sambhavati, ato nandanavanAdvahirvatitvena bAhyo giriviSkambhaH, tathA ekatriMzadayojanasahasrANi catvAri zatAni ekonAzItyadhikAni kiJcidvizeSAdhikAniityayaM bAhyo giriparirayo meruparidhirityarthaH, NamitivAkyAlakAre antargiriviSkambho nandanavanAdarvAk yogirivistAraH so'STayojanasahasrANi navaca yojanazatAni catuSpaJcAzadadhikAniSaTca ekAdazabhAgA yojanasyetyetAvapramANaH, ayaM ca bAhyagiriviSkambhe sahasrone yathoktaH syAt, tathA aSTAviMzatiyojanasahasrANi trINica yojanazatAniSoDazAdhikAni aSTacaikAdazabhAgA yojanasyaitAvatapramANo'ntargiripariraya iti, Namiti praagvt| athAtra padmavaravedikAdyAha-'seNaMegAepauma'ityAdi, vyaktaM, athAtra siddhAyatanAdivaktavyamArabhyate-mandarasyapUrvasyAMatra-nandane paJcAzadayojanAtikrame mahadekaMsiddhAyatanaMprajJaptam, evamiti-bhadrazAlavanAnusAreNa catasRSu dikSu catvAri siddhAyatanAni vidikSupuSkariNyaH, tadeva pramANaMsiddhAyatanAnAM puSkariNInAMca yadbhadrazAleuktaMprAsAdava-taMsakAstathaivazakrezAnayorvAcyAH yathA bhadrazAle dakSiNadikasambaddhavidigvartinaH prAsAdAH zakrasya tathottaradikasambaddhavidigvartinastu IzAnendrasya tenaiva pramANena-paJcayojanazatoccatvAdineti, atra ca puSkariNInAM nAmAni sUtrakArAlikhitatvAllipipramAdAdvA AdarzeSu na dRzyante iti tatraizAnyA-diprAsAdakramAdimAni nAmAni draSTavyAni pUjyapraNItakSetravicArataH-nandottarA 1 nandA 2 sunandA 3 nandivarddhanA 4 tathA nandiSeNA 1 amodhA 2 gostUpA 3 sudarzanA 4 tathA bhadrA 1 vizAlA 2 kumudA 3 puNDarIkiNI 4 tathA vijayA 1 vaijayantI 2 aparAjitA 3 jayantI 4 iti, kUTAnyapi merutastAvatyevAntare siddhAyatanaprAsAdAvataMsakamadhyavartIni jJAtavyAni, tatra yo vizeSastamAha __'naMdanavaneNa'mityAdi, vyaktaM, bhadrazAle'STau kUTAniiha tunava tataH saGkhyayA nAmabhizca vizeSaH, teSvAdyaM sthAnataH pRcchati-'kahi NamityAdi, kva bhadanta ! nandanavane nandanavanakUTaM nAma kUTaM prajJaptam ?, gautama ! mandarasya parvatasya sambandhinaH paurastyasiddhAyatanasyottarataH uttarapaurastye-IzAnadigvartinaHprAsAdAvataMsakasya dakSiNena etasmin pradeze nandanavanakUTanAma kUTaM prajJaptaM, atrApi merutaH paJcAzadayojanAtikrama eva kSetraniyamo bodhyaH, anyathA'sya prAsAdabhavanayoranta- rAlavarttitvaM na syAt, atha lAghavArthamuktasya vakSyamANAnAM ca kUTAnAM sAdhAraNamatidizati- paJcazatikAni kUTAni pUrva vidigahastikUTaprakaraNe varNitAni uccatvavyAsaparidhivarNasaMsthAna-rAjadhAnIdigAdibhitAnyatra bhaNitaMvyAnItizeSaH, sadhzagamatvAta, atra devI meghaGkarA nAmnI asya rAjadhAnI vidizi asya padmottarakUTasthAnIyatvena rAjadhAnIvidiguttarapUrvA grAhyA,athazeSakUTAnAM taddevInAMtadrAjadhAnInAMca kA vyavasthA ityAha Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -4 367 _"eAhiM'ityAdi, etAbhirdevIbhizcazabdAd rAjadhAnIbhiranantarasUtre vakSyamANAbhiH saha pUrvAbhilApena nandanavanakUTasatkasUtragamanenanetavyAni imAni vakSyamANAni kUTAni imAbhirvakSyamANAbhirdigbhiH, etadeva darzayati-'purathimillassa'ityAdi, idaM ca sarvaM bhadrazAlavanagamasazaM tena tadanusAreNa vyAkhyeyaM, vizeSazcAtrAyaM-paJcazatike nandanavane merutaH paJcAzadayojanAntare sthitAni paJcazatikAni kUTAni kiJcinmekhalAto bahirAkAze sthitAni bodhyAni balakUTavat, etatkUTavAsinyazca devyo'STau dikkumArya, atra navamaM kUTaM sahasrakamiti pRthak pRcchati _ 'kahiNamityAdi, kva bhadanta! nandanavanebalakUTanAmakUTaprajJaptam?, gautama! merorIzAnavidizi nandanavanaM atrAntare balakUTa nAma kUTaprajJaptaM, ayamarthaH-merutaH paJcAzadayojanAtikrame IzAnakUNe ezAnaprAsAdastato'pIzAnakoNe balakUTaM, mahattamavastuno vidizo'pimahattamatvAt, evamanenAbhilApena yadeva harissahakUTasya-mAlyavadvakSaskAragirenavamakUTasya pramANaM sahanayojanarUpaM, yathA cAlye'pi svAdhArakSetre mahato'pyasyAvakAzaH yA ca rAjadhAnI caturazItiyojanasahasapramANa tadevasarvabalakUTasyApinavaramatra balodevastatra tuhrisshnaamaa| atha tRtIyavanopakramaH mU (198) kahiNabhaMte! maMdarae pabbaesomanasavaNe nAmaMvanepa0?, goamA! naMdanavanassa bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAoaddhatevaDhiMjoaNasahassAiMuddhaM uppaittA ethaNaM maMdare pavvae somanasavane nAmaM vane pannatte paJcajoNasayAiM cakkavAlavikkhammeNaM vaTTe valayAkArasaMThANasaMThie jeNaM maMdaraM pavvayaM savao samaMtA saMparikkhittANaM citttthi| -cattAri joaNasahassAiMdunni ya anuttare joaNasae aTThaya ikkArasabhAe joaNassa bAhiM girivakkhambheNaM terasa joaNasahassAiMpaJcaya ekkAre joaNasae chacca ikkArasabhAejoaNassa bAhiM giripariraeNaM tiNNi joaNasahassAiMdunni abAvattera joaNasae aTTa ya ikkArasabhAe joyaNassa ato girivikkhambheNaM dasa joaNasahassAiMtinni auNApanne joaNasae tinni a ikkArasabhAe joaNassa aMto giriprirennNti| seNaMegAe paumavaraveiAeegeNa ya vanasaMDeNaM sacao samaMtA saMparikkhittevaNNaokiNhejAva Asayanti evaM kUDavajAsaceva naMdanavanavattavvayA bhA0, taM ceva ogAhiUNa jAva pAsAyavaDeMsagA skkiisaannaannNti| vR. 'kahi NamityAdi, kva bhadanta ! merau saumanasavanaM nAma vanaM prajJaptam ?, gautama ! nandanavanasya bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAdarddhatriSaSTiM sArddhadvASaSTirityarthaH yojanasahasrANyUz2a mutpatyAtrAntaremandaraparvate saumanasavanaM nAmavanaMprajJaptaM, paJcayojanazatAni cakravAlaviSkambhenetyAdipadAni prAgvat, yanmandaraMparvataM sarvataH samantAt samparikSipya tiSThati, etacca kiyatA viSkambhena kiyatAcaparikSepeNetyAha- 'cattArI'tyAdi, prathamekhalAyAmiva dvitIyamekhalAyAmapi viSkambhadvayaM vAcyaM, tatra bahigiriviSkambhena catvAri yojanasahamaNi dve ca yojanazate dvisaptatyadhike aSTau caikAdazabhAgA yojanasya, etadupapattirevaM-dharaNItalAt saumanasaM yAvad gamane merUcchrayasya 63 sahasrayoja- nAnyatikrAntAni eSAM caikAdazabhirbhAge labdhaM 57273/.. asmiMzca rAzI dharaNItalagatameruvyA-sAzahanayojanapramANAcchodhitejAtaMyathoktaMmAnamiti,bahirgiriparirayeNa trayodazayojana-sahasraNi paJcayojanazatAniekAdazAni-ekAdazAdhikAniSaTca ekAdazabhAgA yojanasya, tathA'ntargiriviSkambhena trINi yojanasahasrANi dve dvAsaptatyadhike yojanazate aSTau Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 4/198 caikAdazabhAgA yojanasya, upapattistu bahirgiriviSkambhAt ubhayato mekhalAdvayavyAse paJcazata 2 yojanarUpe'panIte yathoktamAnaM, antargiriparisyeNa tu daza sahasrayojanAni trINi ca yojanazatAni ekanopaJcAzadadhikAni trayazcaikAdazabhAgA yojanasyeti / athAsya varNakasUtra - 'seNaM egA' ityAdi, vyaktaM, navaraM evamuktAbhilApena kUTavarjA saiva nandanavanavaktavyatA bhaNitavyA, kiyatparyantamityAha tadeva merutaH paJcAzadayonarUpaM kSetramavagAhya yAvatprAsAdAvataMsakAH zakrezAnayoriti, vApInAmAni tvimAni tenaiva krameNa, sumanAH 1 saumanasA 2 saumanAMsA saumanasyA vA 3 manoramA 4 tathA uttarakuru 1 devakuru 2 vAriSeNA 3 sarasvatI 4 tathA vizAlA 1 mAghabhadrA 2 abhayasenA 3 rohiNI 4 tathA bhadrottarA 1 bhadrA 2 subhadrA 3 bhadrAvatI bhadravatI vA 4 / atha caturthaM vanaM mU. (199) kahi NaM bhaMte! mandarapavvae paMDagavane nAmaM vane pa0 ! somanasavanassa bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo chattIsaM jo aNasahassAI uddhaM uppaittA ettha NaM maMdare pavvae siharatale paMDagavane nAmaM vaNe pannatte, cattAri caunaue joyaNasae cakkavAlavikkhambheNaM vaTTe vlyaakaarsNtthaannsNtthie| jeNaM maMdaracUliaM savvao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThai tinni joaNasahassAI egaM ca bAvaTTaM joaNasayaM kiMcivisesAhiaM parikkhveNaM, se NaM egAe paumavaraveiAe egeNa ya vanasaMDeNaM jAva kiNhe devA AsayaMti / 368 isgavanassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM maMdaracUliA nAma cUliA pannattA cattAlIsaM joaNAI uddhaM uccatteNaM mUle bArasa joaNAiM vikkhambheNaM majjhe aTTha joaNAiM vikkhambheNaM uppiM cattAri joaNAiM vikkhambheNaM mUle sAiregAI sattattIsaM joaNAiM parikkheveNaM majjhe sAiregAI paNavIsaM joaNAI parikkheveNaM uppiM sAiregAI vArasa joaNAiM parikkheveNaM mUle vicchinnA majhe saMkhittA umpiM taNuA gopucchasaMThANasaMThiA savvaveruliAmaI acchA sA NaM egAe paumavaraveiAe jAva saMparikkhittA iti uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge jAva siddhAyayanaM bahumajjhadesabhAe korsa AyAmeNaM addhakosaM vikkhambheNaM desUNagaM kosaM uddhaM uccatteNaM anegakhaMbhasaya jAva ghUvakaDucchugA / maMdaracUliAe NaM puratthimeNaM paMDagavanaM pannAsaM joaNAI ogAhittA ettha NaM mahaMege bhavaNe pa0 evaM jaccheva somanase puvvavaNNio gamo bhavaNANaM pukkhariNINaM pAsAyavaDeMsagANa ya so ceva neavvo jAva sakkIsANavaDeMsagA teNaM caiva parimANeNaM / vR. 'kahi Na 'mityAdi, praznaH pratItaH, uttarasUtre saumanasavanasya bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAdUrdhvaM SaTtriMzadayojanasahasrANi utpatya tatra deze mandare parvate zikharatale - maulibhAge paNDakavanaM nAma vanaM prajJaptaM catvAri yojanazatAni caturnavatyadhikAni cakravAlaviSkambhena, etadupapattistu sahasrayojanapramANAcchisvaravyAsAnmadhyasthitacUlikAmUlavyAse dvAdazayojanapramANe sodhite'vaziSTe'rdhIkRte yathoktamAnaM, yatpaNDakavanaM mandaracUlikAM sarvataH samantAt samparikSipya tiSThati, yathA nandanavanaM meru sarvataH samantAt samparikSipya sthitaM tathedaM merucUlikAmiti, trINi yojanasahasrANi ekaM ca dvASaSTiM dvASaSTayadhikaM yojanazataM kiJcidvizeSAdhikaM parikSepeNeti, athAsya varNakamAha - ' se NaM' ityAdi, vyaktaM, yA ca paNDakavanamabhivApya sthitA sA ka cUli - ketyAha- 'paMDagavane' tti paNDakavanastha prajJaptA, catvAriMzataM yojanAnyUrdhvoccatvena mUle dvAdaza Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 yojanAnItyAdisUtraM prAgvat, kevalaM sarvAtmanA vaiDUryamayI nIlavarNatvAt / sAmprataM sUtre 'nukto'pi vAcayitRnAmapUrvArthajijJApayiSayA cUlikAyA iSTasthAne viSkambhaparijJAnAya prasaGgagatyopAyo likhyate, yathA tatrAdhomukhagamane karaNamidaM- cUlikAyAsarvoparitanabhAgAdavapatya yatra yonAdAvatikrAnte viSkambhajijJAsaH tasminnatikrAntayojanAdike paJcabhirbhakte labdharAzizcaturbhiryutastatra vyAsaH syAt, tat uparitalAdvizatiyojanAnyavatIrNastato viMzatirdhayate tasyAH paJcabhirbhAge labdhAzcatvAraH te caturbhi sahitAH aSTau etAvAnuparitalAdvizatiyojanAtikrame viSkambhaH evamanyatrApi bhAvanIyaM, yadA tUrdhvamukhagatyA viSkambhajijJAsA tadA'yamupAyaH - cUlikAyA mUlAdutpatya yatra yojanAdI viSkambhajJAsA tasminnatikrAntayojanAdike paMcabhirbhakte yallabdhaM tAvatpramANe mUlaviSkambhAdapanIte avaziStaMtaMtra viSkambhaH, tathAhi -mUlAtkila viMzatiryojanAnyUrdhvaM gatastato viMzatirdhayate tasyAH paMcabhirbhAge labdhAni catvAri yojanAni tAni mUlaviSkambhAd dvAdazayojanapramANAdapanIyate zeSANyaSTau etAvAn mUlAdUrdhvaM viMzatiyojanAtikrame viSkambhaH, evamanyatrApi bhAvanIyaM yathA merI ekAdazabhiraMzaireko'zaH ekAdazabhiyojanairekaM yojanaM vyAsasya cIyate apacIyate tathA'syAM paJcabhiraMzaireko'zaH paJcabhiryojanaireka yojanaM vyAsasyeti tAtparyArthaH / atra bIjaM dvAdazayojanapramANAJcUlAvyAsAdArohecatvAriMzadyojaneSu gateSu aSTau yojanAni truTyanti avarohe ca tAnyeva varddhante madhyarAzAvantyarAzinA guNite ekena guNitaM tadeva bhavatIti jAtA aSTau asya rAzezcatvAriMzatA bhajane bhAgAprAptau dvayo rAzyoraSTabhirapavartte jAtaM ' / athAsya varNakasUtram 1 1 'sA NaM egAe paumavara jAva' ityAdi, prAgvat, athAsyAM bahusamaramaNIyabhUmibhAgavarNanaM siddhAyatanavarNanaM cAtidezenAha- 'uppiM bahusama' ityAdi, asyAdhUlikAyA upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, sa ca yAvatpadakaraNAt 'se jahA nAmae AliMgapukkhare i vA' ityAdiko grAhyaH, tathA tasya bahumadhyadezabhAge siddhAyatanaM vAcyaM, krozamAyAmenArddhakrozaM viSkammena dezonaM krozamuccatvena anekastambhazatasanniviSTamityAdikaH siddhAyatanavarNako vAcyo yAvaddhavakaDucchukAnAmaSTottaraM zatamiti, atha prastutavane bhavanaprAsAdAdivaktavyagocaraM sUtraM - mandaracUlikAyAH pUrvataH paNDakavanaM paJcAzadyojanAnyavagAhya atrAntare mahadekaM bhavanaM-siddhAyatanaM prajJaptaM, evamuktAbhilApena ya eva sImanasavane pUrvavarNito- nandanavanaprastAvokto gamaH kUTavarja siddhAyatanAdivyavasthAdhAyakaH sadhzAlApakaH pAThaH sa evAtrApi bhavanAnAM puSkariNInAM prAsAdAvataMsakAnAM ca jJAtavyaH, yAvacchakrezAnaprAsAdAvataMsakAstenaiva pramANeneti, atra vApInAmAni prAguktayuktyA sUtre'dhthanyapi granthAntarato likhyante, tadyathA - aizAnaprasAde pUrvAdikrameNa puNDA 1 puNDraprabhA 2 suraktA 3 raktAvatI 4 AgneyaprAsAde kSIrarasA 1 ikSurasA 2 amRtarasA 3 vAruNI 4 naiRtaprAsAde zaMkhottarA 1 zaGkhA 2 zaGkhAvarttA 3 balAhakA 4 vAyavyaprAsAde puSpottarA 1 puSpavatI 2 supuSpA 3 puSpamAlinI 4 ceti / athAtrAbhiSekazilAvaktavyatAmAha mU. (200) paMDakavane NaM bhaMte! bane kai abhiseasilAo pa0 go0 cattAri abhiseasilAo pa0, taM0 - paMDusilA 1 paMDukaMbalasilA 2 rattasilA 3 rattakaM balasileti 4 / 13 24 , 369 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 4/200 kahi NaM bhaMte! paMDagavane paMDusilAnAmaM silA pa. go0 maMdaracUliAe puratthimeNaM paMDagavanapuratthimaperate, ettha NaM paMDagavane paMDusilA nAmaM silA pa0 uttaradAhiNAyayA pAINapaDINavicchiNNA arddhacaMdasaMThANasaMThiA paMcajoaNasayAiM AyAmeNaM addhAijAiM joaNasayAI vikkhaMbheNaM cattAri joaNAI bAhalleNaM savvakaNagAmaI acchA veiAvanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhittA vaNNao, tIse NaM paMDusilAe cauddisiM cattAri tosAvaNapaDikhavagA pa0 jAva toraNA vaNNao, tIse NaM paMDusilAe uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge pa0 jAva devA AsayaMti, tassa NaM bahumajjhadesabhAe uttaradAhiNeNaM ettha NaM duve sIhAsaNA pa0 paJca dhanusayAI AyAmavikkhambheNaM addhAijjAI ghanusayAI bAhalleNaM sIhAsanavaNNao bhA0 vijayadUsavajjotti / tattha NaM je se uttarille sIhAsame tattha NaM bahUhiM bhavaNavaivANamaMtarajoisiavemANiehiM devehiM devIhi a kacchAiA titthayarA abhisiMcatiM, tattha NaM je se dAhiNille sIhAsaNe tattha NaM bahUhiM bhavaNa jAva vemANiehiM devehiM devIhi a vacchAIA titthayarA abhisiMcatiM / kahiNaM bhaMte! paMDagavane paMDukaMbalAsilAnAmaM silA pa0 go0 maMdaracUliAe dakkhiNeNaM paMDagavanadAhiNaperaMte, ettha NaM paMDagavane paMDukaMbalasilAnAmaM silA pa0, pAINapaDINAyayA uttaradAhiNavicchiNNA evaM taM caivaM pamANaM vattavvayA ya bhANiavvA jAva tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege sIhAsaNe pa0 taM caiva sIhAsaNappamANaM ettha gaM bahUhiM bhavaNavai jAva bhArahagA titthayarA ahisiccanti / kahi NaM bhaMte! paMDagavane rattasilA nAmaM silA pa0 ?, go0 ! maMdaracUliAe paJccatthimeNaM paMDagavaNapaJcatthimaperate, ettha NaM paMDagavaNe rattasilA nAmaM silA pannattA uttaradAhiNAyayA pAINapaDINavicchiNNA jAva taM caiva pamANaM savvatavaNijjamaI acchaA uttaradAhiNeNaM ettha NaM duve sIhAsaNA pannattA / tatya NaM je se dAhiNille sIhAsaNe tatya NaM bahUhiM bhavaNa0 pamhAiA titthayarA ahisiMcaMti, tatya NaM je se uttarille sIhAsaNe tattha NaM bahUhiM bhavaNa jAva vappAiA titthayarA ahisicAMti / kahi NaM bhaMte! paMDagavane rattakaMbalasilA nAmaM silA pa0 go0 maMdaracUliAe uttareNaM paMDavagavanauttaracarimaMte ettha NaM paMDagavane rattakaMbalasilA nAmaM silA pa0, pAINapaDiNAyayA udIrNadAhiNavicchiNNA savvatavaNijamaI acchA jAva majjhadesabhAe sIhAsaNaM, tattha NaM bahUhiM bhavaNavai jAva devehiM devIhi a erAvayagA titthayarA ahisiMcaMti / 370 vR. paNDakavane bhadanta ! kati abhiSekAya - jinajanmastrAntrAya zilAH abhiSekazilAH prajJaptAH gautama! catasro'bhiSekazilAH prajJaptAH, tadyathA - pANDuzilA 1 pANDukambalazilA 2 raktazilA 3 raktakambalazilA 4 anyatra tu pANDukambalA 1 atipANDukambalA 2 raktakambalA 3 atiraktakambaleti 4 nAmAntarANIti / samprati prathamAyAH sthAnaM pRcchati - 'kahi Na' mityAdi, praznaH pratItaH, uttarasUtre mandaracUlikAyAH pUrvataH paNDakavanapUrvaparyante pANDuzilA nAma zilA prajJaptA, uttarato dakSiNatazcAyatA pUrvato'paratazca vistRtA arddhacandrasaMsthAnasaMsthitA paJcayojanazatAnyAyAmena - mukhavibhAgena arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkammena - madhyabhAgena, arddhacandrAkArakSetrAnAmevameva paramavyA- samambhavAt, ata evAsyAH paramavyAsaH zaratvena lambo jIvAtvena parikSepo dhanuH pRSThatvena tatkaraNarItyA AnetavyA, tathA catvAri yojanAni Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 371 bAhalyena--piNDena sarvAtmanA kanakamayI prastAvAdarjuna-suvarNamayI acchA vedikAvanakhaNDena sarvataH samantAt samparikSiptA, vakratA ca cUlikAsannA saralatAtu svasvadikakSetrAbhimukhA, varNakazca vedikAvanakhaNDayorvaktavyaH, caturyojanocchritA ca zilA durArohA ArohakANAmityAha____ 'tIse Na'mityAdi, tasyAM zilAyAM caturdizi catvAri trisopAnapratirUpakANiprajJaptAni, teSAMcavarNakovAcyo yaavttornnaani|athaasyaa bhUmisaubhAgyabhAvedayannAha-tasyAH-pANDuzilAyAH upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH yAvaddevA Asate zerate ityAdi, athAtrAbhiSekAsanavarNanAyAha- tasya bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgas bahumadhyadezabhAge uttarato dakSiNatazca atrAntare dve abhiSekasiMhAsane-jinajanmAbhiSekAyapITheprajJaptepaMcadhanuHzatAnyAyAmaviSkambhAbhyAM arddhatRtIyAni dhanuHzatAni bAhalyena unnatvenetyarthaH, atraca siMhAsanavarNako bhaNitavyaH, saca vijayaduSyavarja-uparibhAge vijayanAmakacandrodayavarNanArahita ityarthaH, zilAsiMhAsanAnAmanAcchAditadeze sthitatvAt, atraca siMhAsanAnAmAyAmaviSkambhayostulyatvena samacaturasatoktA, nanvatraikenaiva siMhAsanenAbhiSeke siddhe kimarthaM siMhAsanadvayamityAha tatthaNamityAdi, tatra-tayoH siMhAsanayormadhye se' itibhASAlaGkAre yadauttarAhaM siMhAsanaM tatra bahubhirbhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikairdevairdevIbhizca kacchAdivijayASTakajAtAstIrthakarAH abhiSicyante-janmotsavArtha sapyante, yattudAkSiNAtyaMsiMhAsanaMtatra vacchAdikA iti, atrAyamarthaHeSAhi zilA pUrvadigmukhA etaddigabhimukhaM ca kSetra pUrmahAvidehAkhyaM tatra ya yugapajagadaguruyugaM janmabhAgbhavati tatra zItottaradigvativijayajAto jagadagururuttaradigvartini siMhAsane'bhiSicyate, tasyA eva dakSiNadigvativijayajAto jagadagurudakSiNadigvartinIti / idAnIMdvitIyazilApraznAvatAraH kahiNa'mityAdi, praznaHpratItaH,uttarasUtre merucUlikAyA dakSiNataH paNDakavanadAkSiNAtyaparyante pANDukambalA nAmnI zilA prajJaptA, prAkpazcimAyatA uttaradakSiNavistIrNA, AdhAtu prAkapazcimavistIrNA uttaradakSimAtetyetadvizeSaNadvayaM vihAyAnyat prAguktamatidizati-evamevoktAbhilApena tadeva pramANaM zilAyAH paJcayojanazatAyAmAdikaM vaktavyatA cArjunasvarNavarNAdikAbhaNitavyA yAvatasya bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge'trAntare mahadekaM siMhAsanaM prajJaptaM tadevapaJcadhanuHzatAdikaM siMhAsanapramANamuccatvAdau jJeyaM, tatra bahubhirbhavanapatyAdibhirdevairbhAratakA-bharatakSetrotpannAstIrthakRto'bhiSicyante, nanu pUrvazilAyAM siMhAsanadvayaM atra tu eka siMhAsanaM kimati?, eSA hi zilA dakSiNadigabhimukhA taddigabhimukhaM cakSetrabhAratAkhyaMtatra caikakAlameka eva tIrthakRdutpadyate ititadabhiSekAnurodhenaikatvaM siMhAsanasyeti atha tRtIyazilA-'kahi Na'mityAdi, idaM ca sUtraM pUrvazilAgamena bodhyaM, kevalaM varNataH sarvAtmanAtapanIyamatI raktavarNatvAt, siMhAsanadvitvabhAvanA tvevaM-eSA pazcimAbhimukhAtaddigabhimukhaM ca kSetraM pazcimamahAvidehAkhyaM zItodAdakSiNottararUpabhAgadvayAtmakaM, tatra ca prativibhAgamekaikajinajanmasambhavAyugapajinadvayamutpadyate, tatra dAkSiNAtye siMhAsane dakSiNabhAgagatapakSmAdivijayATakajAtA jinAH sapyante auttarAhe ca uttrbhaaggtvpraadivijyaassttkjaataa| samprati caturthIzilA-'kahiNamityAdi, praznaHprAgvat, uttarasUtresarvaMdvitIyazilAnusAreNa vAcyaM, varNatazca sarvatapanIyamayI, zrIpUjyaistu sarvA arjunasvarNavarNA uktA iti, 'airAvatakA' Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 jambUdvIpaprajJapti upAsUtram 4/200 iti airAvatakSetrabhavAH, siMhAsanasyaikatvaM bharatakSetroktayuktyA vAcyam / atha merI kANDasaGkhyAM jijJAsurgItamaH pRcchati mU. (201) maMdarassa NaM bhaMte ! pavvayassa kai kaMDA pannatA?, goyamA ! tao kaMDA pannattA, taMjahA-hiDille kaMDe majjhille kaNDe uvarille kaNDe, maMdarassa NaM bhaMte ! pavvayassa hiDille kaMDe kativihe pa0 go0 vaubihe pannate, taMjahA-puDhavI 1 uvala 2 vaire 3 skkraa4| majjhimille NaM bhaMte ! kaMDe kativihe paM0? goamA ! caubdhihe pannatte, taMjahA-aMke 1 phalihe 2 jAyasave 3 rayae 4, uvarille kaNDe kativihe pannate?, goamA! egAgAre pannate sabajambUNayAmae, maMdarassagaM bhaMte! pabbayassa, heDille kaNDe kevaiaMbAhalleNaM paM0?, goSamA! ega joaNasahassaM bAhalleNaM pa0, majjhimille kaNDe pucchA, goamA! tevadi joaNasahassAI bAhalleNaM paM0, uvarile pucchA, goyamA chattIsaMjoasahassAi bAhalleNaM paM0, evAmeva sapuvyAvareNaM maMdare pabbae egaMjoaNasayasahassaM savvaggeNaM p0|| pR. maMdarassaNa mityAdi, mero danta! parvatasya kati kANDAni prajJaptAni?, kAMDaM nAma viziSTaparinAmAnugato vicchedaH parvatakSetravibhAgaitiyAvat, gautama! triNIkANDAniprajJaptAni, -adhastana kANDamadhyamakANDaM upharitanakANDa,atha prathamakANDaMkatiprakAramiti pRcchati 'mandarassa'ityAdi, praznaHpratItaH,nirvacanasUtrepRthvI-mRttikA upalAH-pASANAHvajrANihIrakAH zarkarAH karkarikAH etanmayaH kando mandarasya etadeva hi prathamakANDaM sahanayojanapramANaM, nanuprathamakANDasya catuSprakAratvAt tadIyayojanasahasrasya caturvibhajane ekaikaprakArasyayojanasahanacaturthAMzapramANakSetratA syAt tathA ca sati viziSTaparinAmAnugatavicchedarUpatvAt ta eva kANDasaGkhyAM kathaM na varddhanAvakAza iti, madhyakANDagatavastupRcchArthamAha_ 'majjhimille'ityAdi, aGkaralAni-sphaTikaratnAni jAtarUpaM-suvarNa rajataM-rUpyam, atrApIyaM bhAvanA-kacidaGgabahulamityAdi, atha tRtIyaMkANDaM-'uvarille ityAdi, prazno vyaktaH, uttarasUtreekAkAra--bhedarahitaM sarvAtmanA jAmbUnadaM-raktasuvarNa tnmymiti| kANDaparimANadvArA meruparimANamAha-mandarassaNa mityAdi, bhagavan! mandarasyAdhastankANDaM kiyadvAhalyena-uccatvena prajJaptam ?, gau0 ekaM yojanasahana bAhalyena prajJaptaM, madhyamakANDe pRcchA-praznapaddhatirvAcyA sAca 'mandarassaNaMbhaMte! pabbayassamanjhimillekAMDe kevaiyaMbAhalleNaMpannate?' ityAdirUpA svayamabhyUhyA, gautama! triSaSTiMyojanasahasrANi bAhalyena prajJaptam, anena bhadrazAlavanaM nandanavanaM saumanasavanaM dveantare caitat sarvaM madhyamakANDe antarbhUtamiti, yattusamavAyAGge anena bhadrazAlavanaM nandanavanaM saumanasavanaMdveantarecaitatsarvaM madhyamakANDe antarbhUtamiti, yattusamavAyAGgeaSTatriMzattame samavAye 'dvitIyakANDavibhAgo'STatriMzatsahanayojanAnyuJcatvena bhavatItyuktaM tanmatAntareNeti, evamuparitane kANDe pRcchA jJeyA, SaTtriMzadyojanasahasrANi bAhalyena prajJaptam, evamuktarItyA pUrvAparamIlanena maMdaraparvataH ekaM yojanazatasahanaM sarvasaMkhyayAprajJaptaH, nanucatvAriMzadyojanapramANA ziraHsthA cUlikA merupramANamadhye kathaM na kathitA ucyate, kSetracUlAtvena tasyAH agaNanAt, puruSoccharayagaNane zirogatakezapAzasyeveti, iyaM ca sUtratrayI ekArthapratibaddhatvena samuditaivAlekhi / atha meroH samayaprasiddhAni SoDaza nAmAni praznayitumAha Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAra:- 4 373 mU. (202) maMdarassa NaM bhaMte! pavvayassa kati nAmadhejA pa0 go0 solasa taM0bR. 'maMdarassaNa 'mityAdi, mandarassa parvatasya bhagavan ! kati nAmadheyAni nAmAni prajJaptAni gautama ! SoDaza nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA mU. (203) mandara 1 meru 2 manorama 3 sudaMsaNa 4 sayaMpabhe a 5 girirAyA 6 / rayaNoccaya 7 siloccaya 8 majjhe logassa 9 nAbhI ya 10 // kha. 'mandare' tyAdi gAthAdvayaM mandaradevayogAt mandaraH ?, evaM merudevayogAt meruriti, nanvevaM meroH svAmidvayamApadyeteti ceta, ucyate, ekasyApi davasya nAmadvayaM sambhavatIti na kApyAzaGkA, nirNItistu bahuzrutagamyeti 2 tathA manAMsi devAnAmapyatisurUpatayA ramayatIti manoramaH 3, tathA suSThu - zobhanaM jAmbUnadamayatayA ratnabahulatayA ca manonirvRtikaraM darzanaM yasyAsau sudarzanaH 4, tathA ratnabahulatayA svayamAdityAdinirapekSA prabhA - prakAzo yasyAsI svayamprabhaH 5, caH samuccaye, tathA sarveSAmapi girInAmucvena tIrthakarajanmAbhiSekAzrayatayA ca rAjA girirAjaH 6, tathA ratnAnAM nAnAvidhAnAmut-prAbalyena cayaH - upacayo yatra sa ratnoccayaH 7, tathA zilAnAM pANDuzilA - dInAmUrdhva-zirasa upari cayaH- sambhavo yatra sa ziloccayaH 8 / tathA lokasya madhyaM, asya sakalalokamadhyavarttitvAt nanvatra lokazabdena caturdazarajjcAtmakaloke vyAkhyAtavye 'ghammAi logamajjhaM jo aNaassaMkhakoDIhiM' iti vacanAt samabhUtalAdraratnaprabhAyA asaMkhyAtAbhiryojana - koTIbhiratikrAntAbhirlokamadhyaM tatra ca merorasambhavena bAdhitaM vyAkhyAnaM, atha lokazabdena tiryaglokastasyApyaSTAdazazatayojanapramANoccasyAsmintrevAntalInatvAt kutarastarAmasya lokamadhravarttitvamiti cet, ucyate, tiryagloke tiryagbhAgasya sthAlAkAraikarajjupramANAyAma - viSkambhasyAtra lokazabdena vavakSaNAt tasya madhyaM, meru tanmadhya- varttItyarthaH, asmAt sarvato'pya-lokasya paJcasahasranArddharajjupramANena dUravyavahitatvAt, ata evopa- lakSaNAlokasyApyasau madhyaM asmAt sarvato'pyalokasyAnantayojanapramANatvAt 9, evaM 'nAbhI ya'tti atra ca dehalIpradIpanyAyena lokazabdasya saMyojanAt lokanAbhi, atra bhAvanA tu uktanyAyenaiva 10, caH samuccaye / mU. (204) acche a 11 sUriAvatte 12, sUriAvaraNe 13 tiA / uttame 14 a disAdIa 15, vaDeMseti 1 a solase // 1 vR. atha zlokabandhena 'acche' ityAdi, acchaH- sunirmalaH jAmbUnadaratnabahulatvAt, caturthAGga SoDazasamavAye tu atthe iti pAThaH, tatra anena hyantaritaH sUryAdirasta ityabhidhIyate, idaM ca pUrvAparamahAvidehApekSayA jJeyaM, ato'yamapi kAraNe kAryopacArAdasta iti 11 tathA sUryA upalakSaNametattena candrAdayazca pradakSiNamAvarttanti yasya sa sUryAvarttaH 12, tathA sUryairupalakSaNametat candragrahanakSatrAdibhizca samantAd bhramaNazIlairAvriyate sma - veSTayate smeti sUryAvaraNaH 'kRdbahula' miti vacanAt karmaNyanaTpratyayaH 13, itizabdo nAmasamAptau caH samuccaye, tathA uttamo giriSu sarvato'pyadhikasamunnatatvAt, samavAyAGge tu uttara iti pAThaH, tatra uttarataH - uttaradigvarttI sarvebhyo bharatAdivarSebhya iti yadAha "sarveSAmuttaro meru" riti, nanu bharatAdibhyaH uttaradigvarttitvaM jambUdvIpapaTTAdau vilokanena Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/204 sujJeyaM airAvatAdibhyaH kathamuttaradigvartitvaM ?, ucyate, yatakSetrIyANAM yasyAM dizi sUryodayaH tatkSetrIyANAM sA pUrveti sarveSAM sampradAyaH, tena tadanusAreNa tattatkSetreSu pUrvAdidigvayavahAraM jambUdvIpapaTTAdau guruhastakalAtaH paribhAvyairAvatAdibhyo'pyasyottaradigvatitvamavaseyaM 14, caH samuccaye, dizAmAdi-prabhavodigAdi, tathAhi-rucakAdizAMvidizAMcaprabhavorucakazcATapradezAtmako merumadhyavartI tato merurapi digAdirityucyate 15, tathA'vataMsaH-zekharaH girINAM zreSTha ityarthaH 16, caH pUrvavat, asyaivArthasya nigamanamAha-iti ssoddshH| mU. (205) se keNaDeNaM bhaMte! evaM vuccaimaMdare pavvae 2?, goamA! mandare pavvae mandare nAma deve parivasai mahiddhIe jAva paliovamaTTiie, se teNaDheNaM goamA! evaM bukhAi mandare pavvae 2 aduttaraM taM caivtti| vR.atha yaduktaM-SoDazasunAmasumandaretimukhyaMnAmatannidAnaMpipRcchiSurAha-'sekeNadveNa'mityAdi, vyktm||uktaa mahAvidehAH atha tatparatovartinaM nIlavantaM nAmagiriMpipRcchiSurAha mU. (206) kahiNaM bhaMte !jaMbuddIve dIve nIlavaMte nAmaM vAsaharapavvae pannate ? goyamA! mahAvidehassa vAsassa uttareNaM rammagavAsassa dakkhiNeNaM purathimillalavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcatthimalavaNasamudassa purasthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve 2 nIlavaMte nAmaM vAsaharapabbae pannatte pAINapaDINAya udINadAhiNavicchiNNe nisahavattavvayA nIlavaMtassa bhaanniavaa| navaraM jIvA dAhiNeNaM dhanu uttareNaM ettha NaM kesarihaho, dAhiNeNaM sIA mahAnaI pavUDhA samANI uttarakulaM ejemANI 2 jamagapavvae nIlavaMtauttarakurucanderAvatamAlavaMtahahe aduhA vibhayamANI 2 uttarAsIe salilAsahassehiM ApUremANI 2 bhaddasAlavanaMejemANI 2 maMdaraMpavvayaM dohiM joaNehiM asaMpattA puratyAbhimuhI AvattA samANI ahe mAlavaMtavakkhArapavvayaM dAlayittA maMdarassa pavvayassa purathimeNaMpuvvavidehavAsaMduhA vibhayamANI 2 egamegAo cakkava-TTivijayAo aTThAvIsAe 2 salilAsahassehiM ApUremANI 2 paJcahiM salilAsayasahassehiM battIsAe a salilAsahassehiM samaggA ahe vijayassa dArassa jagaiMdAlaittA purathimeNaM lavaNasamudaM samappei, avasidvaMtaM cevtti| evaM nArikatAvi uttarAbhimuhI neavvA, navaramimaM nANattaM gaMdhAvaivaTTave- addhapavvayaM joaNeNaM asaMpattA paJcatthAbhimuhI AvattA samANI avasiTuM taM caiva pavahe a muhe a jahA harikatAsalilA iti / nIlavaMte NaM bhaMte ! vAsaharapavvae kai kUr3A pa0 go0! nava kUDA paM0, tNjhaa-siddhaayynkuudde0| vR. 'kahiNa' kva bhadanta ! jambUdvIpedvIpenIlavAnAmnA varSadharaparvataHprajJaptaH?, uttarasUtraM vyaktaM, navaraM ramyakakSetraM mahAvidehebhyaH paraM yugmimanujAzyabhUtamasti tasya dakSiNataH ayaM ca niSadhabandhuriti tatsAmyena lAghavaM darzayati-nisaha' ityAdi, niSadhavaktavyatA nIlavaMto'pi bhaNitavyA, navaramasya jIvA-parama AyAmo dakSiNataH,uttarataH krameNa jagatyA vakratvena nyUnataratvAt, dhanuHpRSThamuttarataH,atrakesaridrahonAmadrahaH,asmAccazItAmahAnadI pravyUDhAsatI uttarakurUn iyatI2-parigacchantI 2 yamakaparvataunIlavaduttarakurucandrarAvatamAlyavannAmakAn paJcApi drahAMzca dvidhA vibhajantI 2 caturazItyA salilAsahanairApUryamANA 2 bhadrazAlavanamigratI 2-AgacchantI Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 375 2 mandaraMparvataM dvAbhyAMyojanAbhyAmasamprAptA pUrvAbhimukhIparAvattAsatI mAlyavadavakSaskAraparvatamadho vidArya meroH pUrvasyAMpUrvamahAvidehaM dvidhA vibhajantI 2 ekaikasmAcakravartivijayAdaSTAviMzatyA 2 salilAsaharApUryamANA 2 AtmanA saha paJcabhirnadIlakSaibhatriMzatA ca sahanaiH samagrA adho vijayasya dvArasya jagataM vidArya pUrvasyAM lavaNasamudramupaiti, avaziSTaM pravahavyAsoNDatvAdikaM tadeveti-niSadhanirgatazItodAprakaraNoktameva, athAsmAdevottarataHpravRttAMnArIkAntAmatidizati "evaMnArIkaMtA'ityAdi, evamuktanyAyena nArIkAntA'piuttarAbhimukhI netavyA, ko'rthaH yathA nIlavati kesaridrahAd dakSiNAbhimukhI zItA nirgatAtathA nArIkAntA'pyuttarAbhimukhI netavyA, ko'rthaH ?-yathA nIlavati kesaridrahAd dakSiNAbhimukhI zItA nirgatA tathA nArIkAntA'pyuttarAbhimukhI nirgatAtarhi asyAH samudrapravezo'pi tadvadevetyAzaGkamAnamAha-navaramidaM nAnAtvaM gandhApAtinaM vRttavaitADhayaparvataM yojanenAsamprAptA pazcimAbhimukhI AvRttAsatI ityAdikramavaziSTaM sarvaM tadeva harikAntAsalilAvad bhAvyaM, tadyathA __ 'rammagavAsaMdavA vibhayamANI 2chappannAesalilA sahassehiMsamaggA ahejagaiMdAlai2 ttA paccatthimeNaM lavaNasamuIsamappeitti, atra cAvaziSTapadasaMgrahepravahamukhavyAsAdikaMna cintitaM, samudrapravezAvadhikasyaivAlApakasya darzanAta, tena tat pRthagAha-pravahe camukhe ca yathA harikAntA salilA, tathAhi-pravahe 25 yojanAni viSkambhena arddhayojanamudvedhena mukhe 250 yojanAni viSkambhena 5 yojanAnyudvedheneti, yacAtra harisalilAM vihAya pravahamukhayorharikAntAtideza uktastataharisalilAprakaraNe'pi harikAntAtidezasyoktatvAt, athAtra kUTAni praSTavyAni 'nIlavaMte Na mityAdi, nIlavati bhadanta ! varSadharaparvate kati kUTAni prajJaptAni? gautama! nava kUTAna prajJaptAni, tadyathA-siddhAyatanakUTa, atra navAnAmapyekatra saMgrahAyeyaM gAthAmU. (207)siddhe 1 nIle 2 puvvavidehe 3 sIAya 4 kitti 5 nArI a6| avaravidehe 7 rammagakUr3e 8 uvadaMsaNe ceva 9 // vR. siddhetti siddhakUTa-siddhAyatanakUTa, tacca pUrvadizi samudrAsannaM, tato nIlavatakUTanIlavadvakSaskArAdhipakUTaM, pUrvavidehAdhipakUTa zItAkUTa-zItAsurUkUTa, caH samucaye, kIrttikUTakesaridrahasurIkUTaM nArIkUTa-nArIkAntAnadIsurIkUTa, caH pUrvavat, aparavidehakUTa-aparavidehAdhipakUTa ramyakakUTa-ramyakakSetrAdhipakUTa upadarzanakUTa-upadarzananAmakaM kuuttN| mU. (208) savve ee kUDA paJcasaiA rAyahANIu uttareNaM / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-nIlavaMte vAsaharapabbae 2?, goamA! nIle nIlobhAse nIlavaMte aitya deve mahiddhIe jAvaparivasai savvaveruliAmae nIlavaMte jAva niceti / vR. etAnica kUTAni himavatkUTavatpaJcazatikAni-paJcazatayojanapramANAni vAcyAni vaktavyatA'pitadvat, kUTAdhipAnAM rAjadhAnyo meroruttrsyaam|adhaasy nAmanibandhanaM pRcchannAha___se keNatuNaM ityAdi, praznaH prAgvat, uttarasUtre caturtho varSadharagirinIlo-nIlavarNavAn nIlAvabhAso-nIlaprakAzaH AsannaM vastvanyadapinIlavarNamayaMkaroti tena nIlavarNayogAnIlavAn, nIlavAMdhAtra maharddhiko devaH palyopamasthitiko yAvatparivasatitena tadyogAdvA nIlavAn, athavA asausarvavaiDUryaratnamayastenavaiDUryaralaparyAyakanIlamaNiyogAnIlaH shesspraagvt|athpnycmvrssprshnynnaah mU. (209) kahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 rammae nAma vAse pannatte ?, go0 nIlavaMtassa Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/209 uttareNaM ruppissa dakhiNeNaMpurasthimalavaNasamudassapaJcatyimeNaMpaJcatthimalavaNasamudassa puratyimeNaM evaM jaha ceva harivAsaM taha ceva rammayaM vAsaM bhANiavvaM, navaraM dakkhiNeNaM jIvA uttareNaM ghaj avasesaMtaM ceva / kahi gaMbhaMte ! rammae vAse gaMdhAvaInAmaM vaTTaveaddhapavvae pa0 go0 narakaMtAe paJcatthimeNaM nArIkaMtAe purathimeNaMrammagavAsassa bahumajjhadesabhAe etyaNaM gaMdhAvaInAmaMvaTTaveaddhe pavvae pannate, jaMceva viaDAvaissa taM ceva gaMdhAvaissavi vattavbaM, aTTo bahave uppalAiM jAva gaMdhAvaIvaNNAiM gaMdhAvaippabhAI paume a ittha deve mahiddhIe jAva paliovamaTTiIe parivasai, rAyahANI uttrennNti|se keNadveNaM bhaMte! evaM vuccai rammae vAse 2?, goamA! rammagavAse NaMramme rammae ramaNije rammae a itya deve jAva parivasai, se tennttennN0| ____ kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 ruppI nAmaM vAsaharapabbae pannate ?, goamA! rammagavAsassa uttareNaM heraNNavayavAsassa dakkhiNeNaMpurasthimalavaNasamuddassapaJcasthimeNaMpaJcatthimalavaNasamudassapurathimeNaMetya NaMjaMbuddIve dIve ruppI nAma vAsaharapabbae pannattepAINapaDINAyae udINadAhiNavicchinne, evaM jA ceva mahAhimavaMtavattavvayA sAceva rUppissavi, navaraM dAhiNeNaM jIvA uttareNaM dhanuavasesaMtaMveva mahApuNDarIe dahe narakaMtA nadIdakkhiNeNaM neabbA jahA rohiA purasthimeNagacchai, ruppakUlA uttareNaM neavyA jahA harikatA paJcatthimeNaM gacchai, avasesaM taM cevtti| rupiMmiNaM bhaMte! vAsaharapavvae kaI kUDA paM0? aTTha kUDA paM0 20 // mU. (210) siddhe 1 ruppI 2 rammaga 3 narakaMtA 4 buddhi 5 ruppakUlA y6| herannavaya 7 maNikaMcaNa 8 aTTha ya rupimi kuuddaaii|| vR. praznaH pratItaH, uttarasUtre nIlavata uttarasyAM rukkhiNo-vakSyamANasya paJcamavapaMdharAdrerdakSiNasyAM evaM yathaiva harivarSaM tathaiva ramyakaM varSa yazca vizeSaH sa navaramityAdinA sUtreNa sAkSAdAha-'dakhiNeNaMjIve'tyAdi, vyaktam, atha yaduktaM nArIkAntA nadI ramyakavarSaM gacchantI gandhApAtinAM vRttavaitADhayaM yojanenAsamprApteti, tadeSa gandhApAtI kAstIti pRcchati 'kahi Na' mityAdi, kva bhadanta ! ramyake varSe gandhApAtI nAma vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH?, gautama! narakAntAyA mahAnadyAH pazcimAyAMnArIkAntAyAHpUrvasyA ramyakavarSasya bahumadhyadezabhAgeatrAntaregandhApAtInAma vRttavaitAdayaH prajJaptaH,yadevavikaTApAtinoharivarSakSetrasthitavRttavaitADhayasyoccatvAdikaM tadeva gandhApAtino'pi vaktavyaM, yacca savistaraM nirUpitasya zabdApAtino'tidezaM vihAya vikaTApAtino'tidezaH kRtastatra tulayakSetrasthitikatvaM hetuH / atra yo vizeSastamAha arthastvayaM-vakSyamANo bahUnyutpalAniyAvad gandhApAtivarNAnitRtIyavRttavaitADhyavarNAni gandhApAtivarNasadhzAnItyarthaH raktavarNatvAt gandhApAtiprabhANi-gandhApAtivRttavaitADhayAkArANi sarvatra samatvAt tena tadvarNatvAt tadAkAratvAcca gandhApAtInItyucyante, padmazcAtradevomaharddhikaH palyopamasthitikaH parivasati,tena tadyogAttastavAmikatvAcca gandhApAtIti, yathA ca visadhzanAmakasvAmikatvena nAmAnvarthopapattistathA prAgabhihitaM, asyAdhipasya raajdhaanyuttrsyaaN|ath ramyakakSetranAmanibandhanamAha-'se keNadveNa mityAdi, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate ramyakaMvarSa 2?,gautama! ramyakaMvaSaramyate-krIDayatenAnAkalpadrumaiH svarNamaNikhacitaizca taistaiH pradezairatiramaNIyatayA rativiSayatAM nIyate iti ramyaM ramyameva ramyakaM ramaNIyaM ca trINye Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-4 buo kArthikAni ramyatAtizayapratipAdakAni, ramyakazcAtra devo yAvatparivasati tena tadamyakamiti vyvliyte| atha paJcamo varSadharaH-'kahiNaMbhaMte svabhadanta!jambUdvIpe dvIpe rukmI nAma varSadharaparvataH prajJaptaH?, gautama! ramyakavarSasyauttarasyAMvakSyamANahairaNyavatakSetrasya dakSiNasyAM pUrvalavaNasamudrasya pazcimAyAM pazcimalavaNasamudrasya pUrvasyAM atrAntare jambUdvIpe dvIpe rukmInAmnA paJcamo varSadharaH prajJaptaH prAcInapratIcInAyataH uttaradakSiNayorvistIrNa, evamuktAnusAreNa yaiva mahAhimavadvarSadharavaktavyatA saiva rukmiNo'piparaMdakSiNatojIvA uttarasyAMdhanuHpRSTaM avazeSaM-vyAsAdikaM tadevadvitIyavarSadharaprakaraNoktameva, dvayoH parasparaMsamAnatvAt, mahApuNDarIko'tradraho mahApadmadrahatulyaH, asmAJca nirgatA dakSiNatoraNena narakAntA mahAnadI netavyA, atra ca kA nadI nidarzanIyetyAha _ 'jahA rohiyatti yathA rohitA 'purasthimeNaM gacchaitti pUrveNa gacchati samudramiti zeSaH, yathA rohitA mahAhimavato mahApadmadrahato dakSiNena pravyUDhA satI pUrvasamudraM gacchati tathaiSA'pi prastutavarSadharAikSiNena nirgatA pUrveNAbdhimupasarpatIti bhAvaH, rUpyakUlA uttareNa-uttaratoraNena nirgatA netavyA, yathAharikAntAharivarSakSetravAhinI mahAnadIpazcimAdhigacchati, athanarakAntAyAH samAnakSetravartitvena harikAntAyAH rUpyakUlAyAstu rohitAyA atidezo vaktumucita ityAha-avazeSa-girigantavyamukhamUlavyAsaritsampadAdikaM vaktavyaM tadeveti-samAnakSetravartisaritprakaraNoktameva, tacca narakAntAyA harikAntAprakaraNoktaM rUpyakUlAyAsturohitAprakaraNoktaM, yattunarakAntAyAatulya-kSetravarttinyArohitayAsaha rUpyakulAyAstuhirakAntayAsahAtidezakathanaM tatra samAnadiganirgatatvaM samAnadiggAmitvaM ca hetuH / athAtra kUTavaktavyamAha-'rupiMmiNamityAdi, rUkmiNi parvate bhagavan ! kati kUTAni prajJaptAni?, gautama ! aSTa kUTAni prajJaptAni, tadyathA-prathamaM samudradizi siddhAyatanakUTaM tato rukmikUTa-paJcamavarSadharapatikUTaM-ramyakakSetrAdhipadevUTaM narAntanadIdevIkUTaM buddhikUTaM mahApuNDarIkadrahasurIkUTaM rUpyakulAnadIsurIkUTaM hairaNyavatakUTa-hairaNyavatakSetrAdhipadevakUTamaNikAJcanakUTa, etAni prAgparAyatazreNyA vyavasthitAni paJcazatakAni sarvANyapi, rAjadhAnyaH kUTAdhipadevAnAmuttarasyAM / mU (211) sabvevi ee paMcasaiA rAyahANIo uttareNaM se keNaTeNaM bhaMte! evaM vunnai ruppI vAsaharapavvaera?, goamA! ruppInAmavAsaharapavvaeruppIruppapaTTe ruppobhAse savyaruppAmae ruppI aittha deve paliovamahiIe parivasai, se eeNaDeNaM goamA! evaM vuccaitti / kahiNaM bhaMte jaMbuddIve 2 heraNNavae nAmaM vAse pannatte ?, go0! ruppissa uttareNaM siharissa dakkhiNeNaM purasthimalaNasamuddassapaJcatthimeNaM paJcasthimalavaNasamuddassa purasthimeNaMettha gaMjaMbuddIvedIve hirannavae vAse pannate, evaM jaha ceva hemavayaM taha ceva heraNNavayaMpi bhANiavvaM, navaraM jIvA dAhiNaNaM uttareNaMdha-avasiTuMtaMcevatti kahiNaM bhaMte! herannavaevAse mAlavaMtapariAe nAmaMvaTTaveaddhapavvae paM0?, go0! suvaNNakUlAe paJcasthimeNaM ruppakUlAe purathimeNaM etya NaM heraNNavayassa vAsassa bahumajjhadesabhAemAlavaMtapariAe nAmaM vaTTaveadde paM0-jaha ceva saddAvai taha ceva mAlavaMtapariAevi, aTThI uppalAI paumAI mAlavaMtappabhAI mAlavaMtavaNNAI mAlavaMtavaNNAbhAI pabhAse a Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 4/211 ittha deve mahiddhIe paliovamaTTiIe parivasai, se eeNaDeNaM0, rAyahANI uttareNaMti se keNaDeNaM bhaMte! evaM vuccai-heraNNavaevAse 2 ?, goamA! heraNNavaeNaMvAse ruppIsiharIhiM vAsaharapavvaehiM duhao samavagUDhe niccaM hiraNNaM dalai nicaM hiraNNaM muMcai nicaM hiraNNaM pagAsai heraNNavae aitya deve parivasai se eennttennNti| kahiNaMbhaMte! jaMbuddIve dIve siharI nAmavAsaharapavvaepannate?, goamA! heraNNavayassa uttareNaMerAvayassa dAhiNeNaMpurasthimalavaNasamudassapaJcasthimeNaMpaJcasthimalavaNasamudassapurasthimeNaM, evaM jaha ceva cullahimavaMto taha ceva siharIvi navaraM jIvA dAhiNeNa dhanuM uttareNaM avasitaMceva puMDarIe dahe suvaNNakUlA mahAnaI dAhiNeNaM neabbA jahA rohiaMsA purathimeNaM gacchai, evaM jaha cevagaMgAsiMdhUo taha ceva rattArattavaIo neabbAopurasthimeNaM rattA paJcatthimeNa rattavaI avasiTuM taM veva, (avasesaM bhANiavvaMti] | siharimmi NaM maMte ! vAsaharapavvae kai kUDA pa0 go0! ikkArasa kUDA paM0 taM0-siddhAyayanakUDe 1 siharikUDe 2 heraNNavayakUDe 3 suvaNNakUlAkUDe 4 surAdevIkUDe 5 rattAkUDe 6 lacchIkUDe rattavaIkUDe 8 ilAdevIkUDe 9 eravayakUDe 10 tigicchikUDe 11, evaM sabvevi kUDA paMcasaiA rAyahANIo uttareNaM / se keNaTTeNaM bhaMte ! evamuccai siharivAsaharapabbae 2?, go0 siharimi vAsaharapavvae bahave kUDA siharisaMThANasaMThiA sabarayanAmayA siharI ya ittha deve jAva parivasai, se tennttennN0| kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve erAvae nAma vAse pannate?, goamA ! siharissa uttareNaM uttaralavaNasamudassa dakkhiNeNaM purathimalavaNasamudassa paJcatthimeNaM paJcasthimalavaNasamudassa purathimeNaM, etya NaM jaMbuddIve dIve erAvae nAmaM vAse pannate, khANubahule kaMTakabahule evaM jacceva bharahassa vattavbayA sameva savvA niravasesA neavvA saoavaNA saNikkhamaNA saparinivvANA navaraM erAvao cakkavaTTI erAvao devo, se teNaTeNaM erAvae vAse 2 / vR. sampratyasya nAmanidAnaM paryanuyuGkte se keNaTeNa mityAdi, atha kenArthena bhadanta ! evamucyaterukmI varSadharaparvataH 2 iti ?, gautama! rukmI varSadharaparvato rukma-rUpyaM zabdAnAmanekArthatvAt tadasyAtIti rukmI eSa sarvadA rUpyamayaH zAzvatika iti nityayoge in pratyayaH, 'rUpyAvabhAso rUpyamiva sarvato'vabhAsaH-prakAzo bhAsvaratvena yasyAsau tathA, etadeva vyAcaSTesarvAtmanArUpyamaya iti, rukmIcAtra devastatastanmayatvAt tatsvAmikatvAca rukmIti vypdishyte| atha SaSThaM varSa vibhAvayitumAha-'kahi NamityAdi, kva bhadanta ! jambUdvIpe hairaNyavataM nAma varSa prajJaptam?, gautama ! rukmiNo varSadharasyottarasyAMzikhariNo vakSyamANavarSadharasya dakSiNasyAM 'purasthime'tyAdiprAgvat atrAntarejambUdvIpe dvIpe hairaNyavatanAmavarSaprajJaptam, evamuktAbhilApena yathaiva haimavataM tathaiva hairaNyavatamapi bhaNitavyaM, 'navaraM mityAdi pAThasiddhaM, avaziSTaM vyAsAdikaM tadeva-hairaNyavata varSa prakaraNoktameveti / athamAlyavat paryAyo vRttavaitADhyaH kvAstIti pRcchati? kahi NaM0 kva bhadanta ! hairaNyavatavarSe mAlyavatparyAyo nAma vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH?,gautama! suvarNakUlAyA atraiva kSetre pUrvAgamimahAnadyAH pazcimato rUpyakUlAyAH atraiva pazcimagAmimahAnadyAH pUrvataH hairaNyavatasya varSasya bahumadhyadezabhAge'trAntare mAlyavatparyAyo nAma vRttavaitADhayaparvataH prajJaptaH, yathaiva zabdApAtI tathaiva mAlyavatparyAyaH, vizeSastvarthe iti tamAha-artho'yaM utpalAni-padmAni upala-kSaNAtzatapatrAdigrahaH mAlyavaprabhANimAlyavadvAni Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 4 379 mAlyavadvarNAmAnIti prAgvat, prabhAsazcAtra devaH palyopasthitikaH parivasati 'se teNaTTeNa' mityAdi nigamanasUtraM prAgvat rAjadhAnI tasyottarasyAM zabdApAtinastu dakSiNasyAM meroriti, atha hairaNyavatanAmno'rthavyaktaye pRcchati 'sekeNaTTeNamityAdi, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-hairaNyavataM varSaM 2 -iti ?, gau0 ! hairaNyavataM varSa rukmizikharimyAM varSadharaparvatAbhyAM dvidhAtaH ubhaya ordakSiNottara - pArzvayoH samupagUDhaM- samAliGgitaM, kRtasImAkamityarthaH, atha kathamAbhyAM samAlikitatvenAsya hairaNyavatamiti nAma siddhaM ?, ucyate, rukmI zikharI ca dvAvyetau parvatau yathAkramaM rUpyasuvarNamayI yacca yanmayaM tatra tadvidyate hiraNyazabdena suvaraNaM rUpyamapi ca tato hiraNyaM suvarNaM vidyate yasyAsau hiraNyavAnzikharI hiraNyaM rUpyaM vidyate yasyAsau hiraNyavAn rukmI dvayoH hiraNyavatoridaM hairaNya - vatam, yivA hiraNyaM janebhyaH AsanapradAnAdinA prayacchati athavA darzanamanohAritayA tatra tatra pradeze hiraNyaM janebhyaH prakAzayati, tathAhi - bahavastatra mithunakamanuSyAnAmupavezanazayanAdirUpopabhogayogyA hiraNyamayAH zilApaTTakAH santi pazyanti ca te manuSyAstatra tatra pradeze manohAriNo hiraNyamayAnnivezAn tato hiraNyaM prazasyaM prabhUtaM nityayogi vA'syAstIti hiraNyavat tadeva hairaNyavataM, svArthe'NapratyayaH, yadivA hairaNyavatanAmAtra devaH palyopamasthitikaH AdhipatyaM paripAla-yati tenaitatsvAmiktvAddhairaNyavatam / atha SaSThavarSadharAvasaraH - kva bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe zikharInAmavarSa dharaparvataH prajJaptaH ?, gau0 ! hairaNyavatasyottarasyA airAvatasya- vakSyamANasaptamakSetrasya dakSiNasyAM 'puratthimetyAdi prAgvat, evamuktAbhilApena yathA kSudrahimavAn tathaiva zikharyapi, navaraM jIvA dakSiNena dhanuruttareNa avaziSTaM tadeveti-kSudrahimavatprakaraNoktameva, tatra puNDarIko drahaH, tasmAtsuvarNakUlA mahAnadI dakSiNena nirgatA netavyA, parivArAdinA ca yathA rohitAMzA, sAca pazcimAyAM samudraM pravizati iyaM ca pUrvasyAmityata Aha- suvarNakUlAyAH rohitAMzAtidezanyAyena yathaiva gaGgAsindhU tathaiva raktAraktavatyau netavye, tatrApi digvya ktimAha pUrvasyAM raktA pazcimAyAM raktAvatI avaziSTaM tadeva - gaGgAsindhuprakaraNoktameva sampUrNa netavyaM / athAtra kUTavaktavyamAha - 'siharimmi NaM bhaMte! vAsaharapavvae' ityAdi, zikhariNi parvate bhagavan ! kati kUTAni prajJaptAni ?, gautama ! ekAdaza kUTAni prajJaptAni tadyathA- pUrvasyAM siddhAyatanakUTaM, tataH krameNa zikharikUTaM zikharivarSadharanAmnA kUTaM hairaNyavata kSetra surakUTaM suvarNakUlAnadIsurIkUTaM surAdevIdikkumArIkUTaM raktAvartanakUTaM lakSmIkUTaM puNDarIkadrahasUrI kuTaMraktAvatyAvarttanakUTaM ilAdevIdikkumArIkUTaM tigicchidrahapatikUTaM evaM sarvANyapyetAni paJcazatikAni jJAtavyAni, kSudrahimavatkaTatulyavaktavyatAkAni jJeyAni, etasvAminAM rAjadhAnya uttarasyAmiti / athAsya nAmanibandhanaM praSTumAha- 'sekeNaTTeNaM0 atha kenArthena bhadanta ! evamucyate zikharIvarSadharaparvataH 2 ? gautama ! zikhariNi parvate bahUni kUTAni zikharI - vRkSastatsaMsthAnasaMsthitAni sarvaratnamayAni santIti tadyogAcchikharI, ko'rtha atra varSadharAdrI yAni siddhAyatanakUTAdInyekAdaza kUTAnyuktAni tebhyo 'tiriktAni bahUni zikharANi vRkSAkArapariNatAni santIti, anena cAnyebhyo varSadharebhyo vyAvRtti kRtA, anyathA teSAmapi kUTavatvena zikharitvavyapadezaH syAditi, athavA zikharI cAtra devo maharddhiko yAvatpalyopamasthitikaH parivasati tena tatsvAmikatvAt zikharIti, 'se Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 teNadveNa' mityAdi nigamanavAkyaM pUrvavaditi / atha saptamavarSAvasaraH - 'kahi Na 'mityAdi, kva bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe airAvataM nAma varSaM prajJaptam ?, gautama ! zikhariNI varSadharasyottarasyAM uttaradigvarttino lavaNasamudrasya dakSiNasyAM 'puratthime' tyAdi prAgvat atrAntare jambUdvIpe airAvataM nAma varSaM prajJaptaM, sthANubahulaM kaNTakabahulaM evamanena prakAreNa yaiva bharatasya vaktavyatA saivAsyApi sarvA niravazeSA netavyA, yato yanmerordakSiNabhAge tanniravazeSamuttare'pi bhAge bhavati, yathA vaitADhayena dvedhA kRtaM bharatamityAdyuktaM tathaivairAvate'pi vijJeyamiti sA ca kathaMbhUtetyAha-saoavaNA - SaTkhaNDairAvatakSetrasAdhanasahitA sanikkhamaNA - dIkSAkalyANakavarNakasahitA saparinirvvANA - muktigamanakalyANakasahitA, navaraM rAjanagarI kSetra digapekSayA airAvatottarArddhamadhye tApakSetra digapekSayA tvepA'pi dakSiNArddha eva kevalamiha zAstre kSetra digapekSayA vyavahAraH, kSetravik ca 'iMdA vijayadArANusArAo' ityAdinA bhAvanIyeti, tathA vaitADhyazcAtra viparyayanagarasaGghayaH, jagatyanurodhena kSetrasAGkINyArta, tathairAvatanAmA cakravartI vaktavyaH ko'rthaH ? yathA bharatakSetre bharatazcakravarttI tasya ca digvijayaniSkramaNAdikaM nirUpitaM tathairAva- tacakravarttino vAcyaM, anena cairAvatasvAmiyogAdairAvatamiti nAma siddhaM, athavA airAvato nAmnA'tra devo maharddhiko yAvatpalyopamasthitikaH parivasati cetyadhyAhAryaM tena tatsvAmikatvAdairAvatamiti vyavahriyate iti nigamanavAkyaM svayamabhyUhyam // vakSaskAraH - 4 samAptaH iti sAtizayadharmadezanArasasamullAsavismayamAnaedaMyugInanarAdhipaticakravarttisamAnazrI akabbarasuratrANapradattaSANmAsika sarvajagajjantujAtAbhayapradAnazatruJjayAdikaramocanasphuranmAnapradAna , jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 4/211 prabhRtibahumAnasAmpratavijayamAnazrImattapAgacchAdhirAjazrIhIravijayasUrIzvarapadapadmopAsanApravaNamahopAdhyAya zrIsakalacandragaNiziSyopAdhyAya zrI zAnticandragaNiviracitAyAM jaMbUdvIpaprajJaptivRttauralamaJjUSAnAmnyAMkSudrahimavadAdivarSadharairAvatAntavarSavarNanonAmacaturtho vakSa0 / muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA jaMbUdIpaprajJaptiupAGgasUtre caturtha vakSaskArasya zAnticandravAcakena viracitA TIkA parisamAptA / vakSaskAraH-5 samprati yaduktaM pANDukambalAzilAdau siMhAsanavarNanAdhikAre 'atra jinA abhiSiJcante' tatsiMhAvalokananyAyenAnusmaran jinajanmAbhiSekotsarNanArthaM prastAvanAsUtramAha mU. (212) jayA NaM ekamekaM cakkavaTTivijae bhagavaMto titthayarA samuppajaMti teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ahelogavatthavvAo aThTha disAkumArIo mahattariAo saehiM 2 kUDehiM saehiM 2 bhavaNehiM saehiM 2 pAsAyavaDeMsaehiM patteaM 2 cauhiM sAmAni asAhassIhiM cauhiM mahattariAhiM saparivArAhiM sattahiM aniehiM sattahiM ani AhivaIhiM solasaehiM AyarakkhavevasAhassIhiM annehi a bahUhiM bhavaNavaivANamaMtarehiM devehiM devIhi a saddhiM saMparivuDAo mahayA hayanaTTagIyavAia jAva bhogabhogAI bhuMjamANIo viharati, taMjahA vR. yadA yasmin kAle ekaikasmin cakravarttivijetavye kSetrakhaNDe bharatairAvatAdau bhagavantIstIrthakarAH samutpante jAyante tadA'yaM janmamahotsavaH pravartate iti zeSaH, atra ca cakravarttivijaye Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 381 ityanenAkarmabhUmiSu devakurvAdiSujinajanmAsambhavaityuktaM bhavati, ekaikasminnityatravIspAkaraNena ca sarvatrApi karmabhUmI jinajanmasambhavazca yathAkAlamabhihita iti, tatra vAdI SaTpaJcAzato dikkumArINAmitikartavyatA vaktavyA, tatrApyadholokavAsinInAmaSTAnAmititAsAM svarUpamAha'teNaM kAleNa mityAdi, tasmin kAle sambhavajjinajanmake bharatairAvateSu tRtIyacaturthAkalakSaNe mahAvideheSu caturthArakapratibhAgalakSaNe, tatra sarvadApi tadAdhasamayasaddazakAlasya vidyamAnatvAt tasmin samaye-sarvatrApyarddharAtralakSaNe, tIrthakarANAM hi madhyarAtraevajanmasambhavAt, adholokavAstavyAH-caturNA gajadantAnAmadhaH samabhUtalAnavazatayojanarUpAM tiryaglokavyavasthAM vimucya pratigajadantaMdvidvibhAvena, tatrabhavaneSuvasanazIlAH, yattugajadantAnAMSaSThapaJcamakUTeSu pUrvaMgajadantasUtre AsAM vAsaH prarUpitastatra krIDArthamAgamanaM heturiti, anyathA AsAmapi catuHzatayojanAdipaJcAzatayojanaparyantoccatvagajadantagirigatapaJcazatikakUTagataprAsAdAvataMsakavAsitvena nndnvnkuuttgtmeghngkraadidikkumaariinnaavordhvlokvaasitvaaptti| . athaprakRtaMprastumaH, aSTau dikkumAryo-dikkumArabhavanapatijAtIyA mahattarikAH-svavagyeSu pradhAnatarikAH svakeSu svakeSukUTeSu-gajadantAdigirivartiSusvakeSu2 bhavaneSu-bhavanapatidevAvAseSu svakeSu 2 prAsAdAvataMsakeSu-svasvakUTavartikrIDAvAseSu, sUtrecasapyamyarthe tRtIyAprAkRtatvAta, pratyekaM 2, caturbhiH sAmAnikAnAM-dikkumArIsadhzadhutivibhavAdikadevAnAM sahanaiH catasRbhizca mahattarikAdibhiHdikkurikAtulyavibhavAbhistAbhiranatikramaNIyavacanAbhizcasvasvaparivArasahitAbhiH saptabhiranIkaiH-hastyazvarathapadAtimahaSagaMdharvanATayarUpaiH saptabhiranIkAdhipatibhi SoDazabhirAtmarakSakadevasahanairityAdikaM sarvaM vijayadevAdhikAra iva vyAkhyeyaM, nanukAsAJcit dikkumArINAM vyaktyA sthAnAGgepalyopamasthiterbhaNanAt samAnajAtIyatvenAsAmapitathAbhUtAyuSaH sambhAvyamAnatvAd bhavanapatijAtIyatvaM siddhaM tena bhavanapatijAtIyAnAM vAnamantarajAtIyaparikaraH kathaM saGgacchate ucyte| etAsAMmaharddhikatvenaye AjJAkAriNo vyantarAste grAhyA iti, athavA vAnamantarazabdenAtra vanAnAmantareSucarantIti yogikAryasaMzrayaNAt bhavanapatayo'pivAnamantarA ityucyante, ubhayeSAmapi prAyo vanakUTAdiSu viharaNazIlatvAditi sambhAvyate, tatvaM tu bahuzrutagamyamiti sarvaM sustham, / mU. (213) bhogaMkarA 1 bhogavaI 2, subhogA 3 bhogamAlinI 4 / toyadhArA 5 vicittA ya 6, puSphamAlA 7 aniMdiA 8 // vR. AsAM nAmAnyAha-'taMjahA' ityAdi, tadyathA-bhogaMkaretyAdirUpakametat, kaNThyaM / mU. (214) taeNaM tAsiM ahelogavatthavvANaM amRNhaM disAkumArINaM mayahariANaM patteyaM patteaMAsaNAiMcalaMti, tae NaM tAo ahelogavasthavvAo aTTa disAkumArIo mahattariAo patteyaM 2 AsaNAiM caliAI pAsaMti ra ttA ohiM pauMjaMti pauMjittA bhagavaM titthayaraM ohiNA AbhoeMti 2 tA annamannaM saddAviti 2 tA evaM vayAsI uppanne khalu bho! jaMbuddIve dIve bhayavaM! titthayare taMjIyameaMtIapacuppannamanAgayANaM ahelomavatthavvANaM aTThaNhaM disAkumArImahattariANaM bha0 titthagarassa jammaNamahimaM karettae, taM gacchAmo NaM amhevi bhaga0 jammaNamahimaM karemottikaTThaevaM vayaMti ra tApateaM2 Abhiogie deve saddAveti 2 tA evaM vayAsI Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 5/214 khippAmeva bho devANupiA! anegakhammasayasaNNiviTTe lIlaTThia0 evaM vimANavaNNao bhANi0 jAva joaNavicchiNNe divve jANavimANe viuvvittA eamANattiaM paJcappiNahatti / tae NaM te AmiogA devA anegakhammasaya jAva paJcappiNaMti, tae NaM tAo ahelogavatthavvAo aTTa disAkumArI mahattariAo haTTatuTTha0 patteyaM patteyaM cauhiM sAmAni asAhassIhiM cauhiM mahattariAhiM jAva annehiM bahUhiM devehiM devIhi a saddhiM saMparivuDAo te divve jANavimANe duruhaMti durUhittA savviDDIe savvajuIe ghaNamuiMgaphNavapavAiaraveNaM tAe ukkiTThAe jAva devagaIe jeNeva bhagavao titthagarassa jammaNaNagare jeNeva titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchati 2 ttA bhagavao titthayassa jammaNabhavaNaM 2 tehiM divvehiM jANavimANehiM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti karitA uttarapuratthime disIbhAe IsiM cauraMgulamasaMpatte dharaNiale te divve jANavimANe ThaviMti ThavittA patteaM 2 cauhiM sAmAni asahassehiM jAva saddhiM saMparivuDAo divvehiMto jANavimANehiMto paccoruhaMti 2 ttA savviddhIe jAva nAieNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti 2 ttA bhagavaM titthayaraM tityayaramAyaraM ca tikhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti karittA uttarapuratthime disIbhAe IsiM cauraMgulamasaMpatte dharaNiale te divve jANavimANe ThaviMti ThavittA patte aM2 cauhiM sAmAni asahassehiM jAva saddhiM saMparivuDAo divvehiMto jANavimANehiMto paccIruhati 2 tA savviddhIe jAva nAieNaM jeNeva bhagavaM titthayare tityayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti 2ttA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca tikhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti 2 ttA patte 2 karayalapariggahiaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaDDa evaM vayAsI namotthu te rayaNakucchidhArie jagappaIvadAIe savvajagamaMgalassa cakkhuNo amuttassa sabvajagajIvavacchalassa hiakAragamaggadesiyapAgiddhivibhupabhussa jinassa nANissa nAyagassa buhassa bohagassa savvaloganAhassa nimmamassa pavarakulasamubbhavassa jAIe khattiassa jaMsi loguttamassa jananI dhannAsi taM punnAsi, kayatthAsi amhe NaM devANumpie! ahelogavatthavvAo aTTha disAkumArImahattariAo bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karissAmI taNNaM tubbhehiM na bhAivvaM itikaTTu uttarapuratthimaM disI bhAga avakkamati 2 ttA veuvviasamugdhAeNaM sammohaNaMti 2 tA saMkhijAI joyaNAI daMDa nisaraMti 382 - taMjA - rayaNANaM jAva saMvaTTagavAe viuvvaMti 2 ttA teNaM siveNaM maueNaM mArueNaM aNuddhaeNaM bhUmitalavimalakaraNeNaM manahareNaM savvouasurahikusumagaMdhANuvAsieNaMpiMDimaNihArimeNaMgaMdhuddhaeNaM tiriaM pavAieNaM bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa savvao samaMtA joaNa- parimaMDalaM se jahA nAmae kammagaradArae siA jAva taheva jaM tattha taNaM vA pattaM vA kaTTaM vA kaya- varaM vA asuimacokkhaM pUiaM dubbhigaMdhaM taM savvaM AhuNia 2 egaMte eDeti eDeti 2 jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchati 2 ttA bhagavao titthayarassa titthayaramAyAe a adUrasAmaMte AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThati / vR. athaitAsvevaM viharantISu satISu kiM jAtamityAha - 'tae Na' mityAdi, tatastAsAmadhologavAstavyAnAmaSTAnAM dikkumArINAM mahattarikANAM pratye2 mAsanAni calantIti, athaitAH kiM kimakArSurityAha- 'tae Na' mityAdi, tataH - AsanaprakampAnantaraM tAH - adholokavAstavyA Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 383 aSTI dikkumAryo mahattarikAH pratyekaM 2 AsanAni calitAni pazyanti dRSTvA cAvadhiM prayuJjanti prayujya ca bhagavantaM tIrthakaramavadhinA AbhogayaMti Abhogya ca anyamanyaM zabdayanti zabdayitvA caevamavAdiSuH, yadavAdiSustadAha-uppanne ityAdi, utpannaH khalu bho! jaMbUdvIpe dvIpe bhagavAMstIdhakaraH tajjItametat-kalpa eSo'tItapratyutpannAnAgatAnAmadholokapAstavyAnAmaSTAnAM dikkumArImahattarikANAM bhagavatojanmamahimA kartu, tad gacchAmo vayamapi bhagavatojanmamahimAM kurma itikRtvA-dhAtUnAmanekArthatvAnizcitya manasAevaM-anantaroktaMvadanti, uditvA ca pratyeka 2 AbhiyogikAn devAn zabdayanti, zabdayitvA ca evamavAdiSuH, kimavAdiSurityAha __ "khippAmeva'ityAdi, bho devAnupriyAH! kSiprameva anekastambhazatasannaviSTAni lIlAsthitazAlabhalikAkAnItyevamanena krameNa vimAnavarNako bhaNitavyaH,sa cAyaM-'IhAbhigausabhaturagaNaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakularavaNalayapaumalayabhatticitte khaMbhuggayavairaveiAparigayAbhirAme vijAharajamalajualajantajuttevivaaccIsahassamAliNIe rUvagasahassakalie bhisamANe bhibmisamAme cakkhulloaNalese suhaphAse sassirIarUve ghaMTAvaliamahuramaNaharasare subhe kaMte darisaNijje niuNoviamisimiseMtamaNirayaNaghaMTiAjAlaparikkhitte'tti, kiyatparyantamityAhayAvadyojanavistIrNAni divyAni yAnAya-iSTasthAne gamanAya vimAnAni athavA yAnarUpANivAhanarUpANi vimAnAni yAnavimAnAni vikurvata-vaikriyazaktyA sampAdayata vikurvitvA ca enAmAiptiM pratyarpayata, atha yAnavimAnavarNakavyAkhyAprAgvadjJeyA, toraNAdivarNakeSu etadvizeSaNagaNasya vyAkhyAtatvAt, tataste kiM cakrurityAha- 'tae NamityAdi tataste AbhiyogikA devA anekastambhazatasanniviSTAni yAvadAjJAM pratyarpayanti, arthatAH kiM kurvantItyAha-'tae NaM tAo'ityAdi, tatastAadholokavAstavyAaSTau dikakumArImahattarikAH haTThatuDetyAyekadezadarzanena sampUrNa AlApako grAhyaH, sa cAyaM- hatuddacittamAnaMdiA pIamaNA paramasomaNassiA harisavasavisappamANahiayA viasiava-rakamalanayaNA pacaliavarakaDagatuDiakeUramauDakuNDalahAravirAyaMtaraiavacchA pAlaMbapalaMbamANa- dholaMtabhUsaNadharA sasaMbhamaM turiaMcavalaM sIhAsaNAo abmuDenti 2 tA pAyapIDhAo pacoruhaMti 2 ttA' iti pratyekaM 2 caturbhi : sAmAnikasahasraiH catasRbhizca mahattarikAbhiryAvadanyairbahubhirdevairdevIbhizca sArddha saMparivRtAH tAni divyAni yAnavimAnAnyArohaMti, ArohaNottarakAlaM yenaprakAreNasUtikAgRhamupatiSThante tathA''ha __ "duruhittA ityAdi,Aruhyaca sarvaddharyAsarvadyutyA ghanamRdaGga-meghavad gambhIradhvanikaMmRdaGgaM paNavo-mRtpaTahaH, upalakSaNametattenAnyeSAmapitUryANA saMgrahaH, eteSAM pravAditAnAMyoravastena, tayA utkRSTayAyAvatkaraNAt 'turiAe calAe' ityAdipadasaMgrahaH prAgvat devagatyA yatraiva bhagavatastIrthakarasya janmanagaraM yatraiva ca tIrthakarasya janmabhavanaM tatraivopAgacchaMti upAgatya ca bhagavatastIrthakarasya janmabhavanaM tairdivyairyAnavimAnasvakRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kurvanti, trIn vArAn pradakSiNayantItyarthaH, tri pradakSiNaNIkRtya ca uttarapaurastye digbhAge-IzAnakoNe ISacaturaGgulamasamprAptAni dharaNitale tAni divyAni yAnavimAnAni sthApayantIti / atha yaccakrustadAha sthApayitvAcapratyekaM 2 aSTAvapItyarthaH caturbhiH sAmAnikasahanairyAvat sArddhaM samparivRtA divyebhyo yAnavimAnebhyaH pratyavarohaMti pratyavaruhya ca sarvaryA yAvacchabdAt sarvadhutyAdiparigrahaH Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 5 / 214 kiyatparyantamityAha - 'saMkhapaNavamerijhallarikha - ramuhihuDukka murajamuiMgaduMduhinigghosanAieNaM ti, yatraiva bhagavAMstIrthakaramAtA ca tatraivopAgacchaMti, upAgatya ca bhagavantaM tIrthakaraM tIrthakaramAtaraM ca tri pradakSiNayanti tri pradakSiNIkRtya ca pratyekaM karatalaparigRhItaM zirasyAvartta mastake aJjaliM kRtvA evaM vakSyamANamavAdiSuH, yadavAdiSustadAha - namo'stu te - tubhyaM ratnaM- bhagavallakSaNaM kukSo dharatIti ratnakukSidhArike athavA ratnagarbhAvad garbhadhArakatvenAparasatrIkukSibhyo'tizAyitvena ratnarUpAM kukSiM dharatIti, zeSaM tathaiva, tathA jagato- jagadvarttijanAnAM sarvabhAvAnAM prakAzakatvena pradIpa iva pradIpo bhagavAn tasya dIpike, sarvajaganmaGgalabhUtasya cakSuriva cakSu sakalajagadbhAvadarzakatvena tasya, caH samuccaye, cakSuzca dravyabhAvabhedAbhyA dvidhA, tatrAdyaM bhAvacakSurasahakRtaM nArthaprakAzakaM tena bhAvacakSuSA bhagavAnupamIyate, taJcAmUrttamiti tato vizeSamAha - mUrtasya mUrtimataH cakSurgrAhyasyetyarthaH, sarvaja- gaJjIvAnA vatsalasya - upakArakasya uktArthe vizeSaNadvArA hetumAha - hitakArako mArgo muktimArga samyagjJAnadarzanacAritrarUpastasya dezikA - upadezikA uphadezadarziketyarthaH, tathA vibhvI sarvabhASA- nugamanena pariNamanAt sarvavyApinI sagakalazrotRjanahRdayasaGkaGkrAntatAtparyArthA evaMvidhA vAgaRddhi - vAkasampattasyAH prabhuH - svAmI sAtizayavacanalabdhika ityarthaH, tasya tathA, atra vizeSaNasya paranipAtaH prAkRtatvAt / jinasya - rAgadveSajetuH jJAninaH - sAtisayajJAnayuktasya nAyakasya-dharmavaracakravarttinaH buddhasya -1 - viditatatvasya bodhakasya pareSAmAveditatatvasya sakalalokanAthasya - sarvaprANivargasya bodhibIjAdhAnasaMrakSaNAbhyAM yogakSemakAritvAt nirmamasya-mamatvarahitasya pravarakulasamudbhavasya jAtyA kSatriyasya evaMvidhavikhyAtaguNasya lokottamasya yatvamasi jananI tatvaM dhanyA'si puNyavatyasi kutArthA'si vayaM he devAnupriye ! adholokavAstavyA aSTau dikakumArImahattarikAH bhagavato janmamahimAM kariSyAmastena yuSmAbhirna bhetavyaM, asambhAvyamAnaparajanApAte'smin rahaH sthAne imA visadhzajAtIyAH kimitazaGkAkulaM ceto na kAryamityarthaH, athaitAsAmitikarttavyatamAha- 'itikaTTu uttarapuratthimaM disIbhAga' mityAdi, itikRtvA - prastAvAdityuktvA tA evottarapaurastyaM digbhAgamapakrAmanti, apakramya ca vaikriyasamudaghAtena samavaghnanti samavahatya ca saGkhyAtAni yojanAni daNDaM nisRjanti, nisRjya ca kiM tAH kurvanti ?, tadevAha - tadyathA ratnAnAM yAvatpadAt 'vairANaM veruliANaM lohi akkhANaM masAragallANaM haMsagaDamANaM pulayANaM sogaMdhiyANaM joIrasANaM aMjaNANaM pulayANaM rayaNANaM jAyarUvANaM aMkANaM phalihANaM riTThANaM ahAbAyare puggale parisADei, ahAsuhume puggale pariAei, dumbaMpi veuvvi asamugdhAeNaM samohaNai 2 ttA' iti padasaMgrahaH, etatsa vistaravyAkhyA pUrvaM bharatAbhiyogikadevAnAM vaikriyakaraNAdhikAre kRtA tena tato grAhyA, vAkyayojanArthaM tu kiJcillikhyate, eSAM ratnAnAM bAdarAn pudagalAn parizATaya sUkSmAn pudagalAn gRhNanti, punarvaikriyasamudaghAtapUrvakaM saMvarttakavAtAn vikurvanti, bahuvacanaM cAtra cikIrSitakAryasya samyakasiddhayarthaM punaH punarvAtavikurvaNAjJApanArthaM, vikurvya ca tena-tatkAlavikurvitena zivenaupadravarahitena mRdukena - bhUmisarpiNA mArutena anudbhUtena - anUrdhvacAriNA bhUmitala vimalakaraNena manohareNa sarvartukAnAM - SaDaRtusambhavAnAM surabhikusumAnAM gaMdhenuvAsitena piNDimaH - piNDitaH san niharimo- dUraM vinirgamanazIlo yo gaMdhastena uddhareNa baliSThenetyarthaH tiryakapravAtena tiryak 384 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 5 vAtumArabdhena bhagavatastIrthakarasya janmabhavanasya sarvato dikSu samantAdvidikSu yojanaparimaNDalaM 'se jahAnAmae kammAradArae siA jAva' ityetastUtraikadezasUcitaddaSTAntasUtrAntargatena taheveti dArzantikasUtrabalAdAyAtena sammArjatItipadena sahAnvayojanA kAryA, taccedaM dhSTAntasUtraM / 385 se jahAnAmae kammayaradArae siA taruNe balavaM jugavaM juvANe appAyaMke thiraggahatthe daDhapANipAe pitarorupariNae ghaNanici avaTTavaliakhaMdhe cammeThThagaduhaNamuThThi asamAyaniciagatte urassabalasamaNNAgae talajamalajualaparighabAhU laMghaNapavaNajaiNapamaddaNasamatye chee dakkhe paTTe kusale mehAvI niuNasippovagae egaM mahaMtaM silAgahatthagaM vA daMDasaMpucchAmiM vA veNusilAgigaM vA gahAya rAyaMgaNaM vA rAyaMte uraM vA devakulaM vA sabhaM vA pavaM vA ArAmaM vA ujjANaM vA aturiamalacavalamasaMbhaMtaM niraMtaraM saniuNaM savvao samaMtA saMpamajjati' sa yathAnAmako - yatprakAranAmakaH karmadArakaH syAd-bhavet, AsanamRtyurhi dArako na viziSTasAmarthyabhAg bhavatItyat Aha taruNaH - pravarddhamAnavayAH, sa ca balahIno'pi syAdityata Aha-- balavAn, kAlopadravo'pi viziSTasAmarthyavighnaheturityata Aha-yugaM - suSamaduSSamAdikAlaH so'duSTo - nirupadravo viziSTabala heturyasyAstyasau yugavAn, evaMvidhazca ko bhavati ? - yuvA - yauvanavayasthaH, Izo'pi glAnaH san nirbalo bhavatyataH alpAtaGkaH, alpazabdo'trAbhAvavacanaH, tena nirAtaGka ityarthaH, tathA sthiraH- prastuta kAryakaraNe'kampo'grahasto- hastAgraM yasyAsau tathA, tathA dhDhaM- nibiDitaracayamApannaM pANipAdaM yasya sa tathA pRSThaM pratItaM antare- pArzvarUpa UrU- sakthinI etAni pariNatAni - pariniSThitatAM gatAni yasya sa tathA, sukhAdidarzanAt pAkSikaH ktAntasya paranipAtaH ahInAGga ityarthaH, ghananicitau - nibiDataracayamApannI valitAviva valitI hRdayAbhimukhI jAtAvityarthaH vRttI skandhI yasya sa tathA tathA carmeSTarkenacarmapariNaddhakuTTanopagaraNavizeSeNa drughana-ghanena muSTikayA ca - muSTyA samAhatAH samAhatAH santastADitAstADitAH santo ye nicitA- nibiDIkRtAH pravahaNapreSyamANavastragranthakAdayastadavad gAtraM yasya sa tathA / urasi bhavamurasyaM Izena balena samanvAgataH - AntarotsAhavIryayuktaH talI- tAlavRkSau tayoryamalaM- samazreNIkaM yadyugalaM-dvayaM parighazca-argalA tannibhe-tatsadhza dIrghasaralapInatvAdinA bAhU yasya sa tathA laMghane-gattadiratikrame plavane-manAk vikramavati gamane javane atizIghragamane pramardane - kaThinasyApi vastunazcUrNane samarthaH, chekaH- kalApaNDitaH dakSaH - kAryANAmavimalambikArI praSTho vAgmI kuzalaH samyakakriyAparijJAnavAn medhAvI - sakRtazrutadRSTakarmajJaH 'nipuNazilpopagataH' nipuNaM yathA bhavatyevaM zilpakriyAsu kauzalaM upagataH - prAptaH, ekaM mahAntaM zalAkahastakaMsaritparNAdizalAkAsamudAyaM saritparNAdizalAkAmayIM sammArjanImityarthaH vAzabdA vikalpArthAH daNDasaMpuMchanI - daNDayuktAMsammArjanIM veNuzalAkikIM vaMzazalAnirvRttAM sammArjanIM gRhItvA, rAjAGgaNaM vA rAjAntaHpuraM vA devakulaM vA sabhAM vA, purapradhAnAnAM sukhanivezanahetumaNDapikAmityarthaH, prapAM vA-pAnIyazAlAM ArAmaM vA dampatyornagarAsannaratisthAnaM udyAnaM vA-krIDArthAgatajanAnAM prayojanAbhAvenordhvAvalambitayAnavAhanAdyAzrayabhUtaM tarukhaNDaM tvaritamacapalamasambhrAntaM, tvarAyAM cApalye sambrame vA samyakakavacarAdyapagamAsambhavAt, tatra tvarA - mAsautsukyaM cApalyaM - kAyautsukyaM sambhramazca-gatiskhalanamiti nirantaraMnatu apAntarAlamocanena sunipuNamalpasyApyacokSasyApasAraNena 13 25 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/214 sampramArjayediti, athokta dhSTAntasya dAntikayojanAyAha tathaivaitA api yojanaparimaNDalaM- yojanapramANaM vRttakSetraM sammArjayantIti-- yattatra yojanaparimaNDale tRNaM vA patraM vA kASThaM vA kacavaraM vA azuci - apavitraM acokSaM malinaM pUtikaMdurabhigaMdhaM tatsarvamAdhUya 2- saJcAlya 2 ekAnte yojanamaNDalAdanyatra eDayanti - apanayanti, apanIyArthAt saMvarttakavAtopazamaM vidhAya ca yatraiva bhagavAMstIrthakarastIrthakaramAtA ca tatraivopAgacchaMti upAgatya ca bhagavatastIrthakarasya tIrthakaramAtuzca nAtidUrAsanne AgAyantya A - ISatasvareNa gAyantyaH prArambhakAle maMdarasvareNa gAyamAnatvAt parigAyantyo - gItapravRttikAlAnantaraM tArasvareNa gAyantyastiSThanti / athordhvalokavAsinInAmavasaraH mU. (215) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM uddhalogavatthavvAo aTTa disAkumArImahattariAo saehiM 2 kUDehiM saehiM 2 bhavaNehiM saehi 2 pAsAyavaDeMsaehiM patteaM 2 cauhiM sAmAniasAhassIhiM evaM taM caiva puvvavaNNiaM jAva viharaMti, taMjahA vR. 'teNaM kAleNa' mityAdi, vyaktaM, navaraM UrdhvalokavAsitvaM cAsAM samabhUtalAt paJcazatayojanoccanandanavanagatapaJcazatikASTakUTavAsitvena jJeyaM, nanvadholokavAsinInAM gajadantagirigatakUTASTake yathA krIDAnimittako vAsastathaiva tAsAmapyatra bhaviSyatIti cet, maivaM yathA'dholokavAsinInAM gajadantagirINAmadho bhavaneSu vAsaH zrUyate tathaitAsAmazrUmANatvena tatra nirantaraM vAsastatazcordhvalokavAsitvaM / yU. (216) mehaMkarA 9 mehavaI 2, sumehA 3 mehamAlinI 4 / suvacchA 5 vacchamittAya 6, vAriseNA 7 balAhagA / / vR. tAzcemA nAmataH padyabandhenAha - " meghaGkarA 1 meghavatI 2 sumeghA 3 meghamAlinI 4 suvatsA 5 vatsamitrA 6 caH samuccaye vAriSeNA 7 bahAlakA 8 / nU. (217) tae NaM tAsiM uddhalogavatthavyANaM aDDavhaM disAkumArImahattariANaM patteaM 2 AsaNAI calati, evaM taM caiva puvvavaNNiaM bhANiavvaM jAva amhe NaM devANuppie! uddhalogavatthavvAo aTTa disAkumArImahattariAo jeNaM bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karissAmo teNaM tubmehiM na bhAiavvaMtikaTTu uttarapuratthimaM disIbhAgaM avakkamati 2 tA jAva abbhavaddalae viuvvaMti 2 tA jAva taM nihayarayaM naTTarayaM bhaTTharayaM pasaMtarayaM uvasaMtarayaM kareti 2 khippAmeva pazuvasati / evaM pupphabaddalaMsi pupphavAsaM vAsaMti vAsittA jAva kAlAgurupavara jAva suravarAmigamaNajoggaM kareti 2 ttA jeNevaM bhayavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchati 2 ttA jAva AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThati / vR. atha yattAsAM vaktavyaM tadAha- 'tae NaM tAsiM uddhalogavatthavvANa' mityAdi, vyaktaM, navaraM tadeva pUrvavarNitaM bhaNitavyaM kiyatparyantamityAha- 'jAva amheNa' mityAdi, atra yAvacchabdo'vadhivAcako natu saMgrAhakaH, 'avakkamittA jAva 'tti atra yAvatpadAt 'veuvvi asamugdhAeNaM samohati 2ttA jAva doccaMpi veuvvi asamugdhAeNaM samohaNaMti 2 ttA' iti bodhyam, 'anavAdalakAni vikurvvanti' abhre - AkAze vAH pAnIyaM tasya dalakAni abhravArdalakAni meghAnityarthaH, 'viuvvitatA jAva' tti atra yAvatkaraNAdidaM dhzyam Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 387 'se jahAnAmae kammAradAraejAvasippovagae egaMmahaMtaMegavAragaMvAdagakubhayavAdagathAlagaM vAdagakalasaMvA dagabhiMgAraMvAgayAha rAyaMgaNaM vApa0samaMtAjAvasamaMtAAva-risijjA,evameva tAoviuddhalogavatthavvAoaTTa disAkumArImahattariAoabbhavaddalae viubvittA khipAmeva pataNatayanAyaMti 2 ttA khippAmeva vijaAyaMti 2 ttA bhagavao titthagarassa jammaNabhavaNassa sacao samaMtA joaNaparimaMDalaM niyoagaMnAimaTTiaMpaviralapaphusi rayareNuvi-nAsaNaM divvaM surabhigaMdhodayavAsaM vAsaMti,' atra vyAkhyA sa yathA karmadAraka ityAdi prAgvat vyAkhyeyaM, ekaM mahAntaM dakavArakaM vA-mRttikAmayajalabhAjanavizeSaM dakakumbhakaM vA-jalaghaTaM dakasthAlakaM vA-kAMsyAdimayaM jalapAtraM dakakalazaM vA jalabhRgAraMvA gRhItvA rAjAGgaNaM vA yAvadudhAnaM vA AvarSet-samantAt siJcet evametA api uddhalogavasthavvAoityAdiprAgvat, kSiprameva pataNataNAyanti tti, atyantaMgarjantItyarthaH, garjitvA ca 'pavijaAyanti'ttiprakarSeNa vidyutaM kurvanti, kRtvAcabhagavatastIrthakarasya janmabhavanasya sarvataH samantAdyojanaparimaNDalaM kssetrNyaavt| atranairantaryedvitIyA, nirantaraMyojanaparimaNDalakSetre ityarthaH, nAtyudakaM nAtimRttikaMyathAsyAttathA prakarSeNa yAvatA reNavaH sthagitA bhavantitAvanmAtreNotkarSeNeti bhAvaH, uktaprakAreNa viralAni-sAntarANi ghanabhAve kardamasambhavAt praspRSTAni-prakarSavanti sparzanAni mandasparzanasambhave reNusthaganAsambhavAt yasmin varSe tat praviralapraspRSTaM, atra eva rajasAM-zlakSNareNupudagalAnAM reNUnAM ca-sthUlatamatatudgalAnAM vinAzanaM divyaM-atimanoharaM surabhigaMdhodakavarSaM varSanti varSitvA ca, atha prastutasUtramanuzriyate tad yojanaparimaNDalaM kSetraM nihatarajaH kurvantIti yogaH, nihataM-bhUya utthAnAbhAvena mandIkRtaM rajoyatratattathA, tatranihatatvaM rajasaH kSaNamAtramutthAnAbhAvenApi sambhavati tata Aha-naSTaM sarvathAsazyIbhUtaMrajo yatra tattathA, tathA bhraSTaM vAtodbhUtatayA yojanamAtrAt dUrataH kSiptaM rajo yatra tttthaa| ata eva prazAntaM-sarvathA'sadiva rajo yatra tattathA, asyaivAtyantikatAkhyApanArthamAhaupazAntaM rajo yatra tattathA, kRtvA ca kSiprameva pratyupazAmyanti, gaMdhodakavarSaNAnivartanta ityarthaH, athAsAM tRtIyakarttavyakaraNAvasaraH-evaM gaMdhodakavarSaNAnusAreNa puSpavAdalakena-puSpavarSakavArdalakena prAkRtatvAt tRtIyArthe saptamI puSpavarSa varSantIti, atraivamityAdivAkyasUcitamidaM sUtraM jJeyam, 'tacaMpiveubbiasamugdhAeNaM samohaNatira ttApupphavaddalae viuvvanti, sejahAnAmae mAlAgAradArae siA jAva sippovagaeegaMmahaM puSphachajivApupphapaDalagaMvApuphacaMgerIaMvA gahAya rAyaMgaNaMvAjAvasamantA kayaggahagahiakarayalapabmaTThavippamukkeNaMdasaddha-vaNNeNaMkusumeNaM puSphapuMjovayArakaliaMkaretievamevatAoviuddhalogavatthavvAojAva puSphavaddalae viuvvittA khippAmeva pataNataNAyanti jAva joaNaparimaNDalaM jalayathalayabhAsurappa- bhUyassa biMTaTThAissa dasaddhavaNNassa kusumassa jANussehapamANamittaM vAsaM vaasNti'tti| atra vyAkhyA-tRtIyavAraM vaikriyasamudaghAtena samavaghnanti ko'rthaH?-saMvartakavAtavikurvaNArthaMhi yat velAdvayamapi vaikriyasamudghAtenasamavahananaMtatkilaikaMra vamabhravAdalakavikurvamArthaM dvitIyaM idaM tu puSpavAdalakavikurvaNArthaM tRtIyaM, samavahatya ca puSpavAdalakAni vikurvanti, saM yathAnAmako mAlAkAradArako-mAlikaputraH asyaiva prastutakArye vyutpannatvAt syAdyAvannipuNa ___ www.jar Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 5/217 zilpopagataH ekAM mahatIM 'puSpacchAdhikAM vA' chAdyate - upari sthagyate iti chAdyA chAdyaiva chAdhikA puSpairbhRtA chAdhikA puSpachAdhikA tAM puSpapaTalaM vA- puSpAdhArabhAjanavizeSaM puSpacaGgerikAM vA pratItAM yAvat samantAt takalahe yA parAGamukhI sumukhI tatsaMmukhIkaraNAya kezeSu grahaNaM kacagrahastaprakAreNa gRhItaM tathA karatalAdvipramuktaM sat prabhraSTaM karatalaprabhraSTavipramuktaM prAkRtatvAt padavyatyayastato vizeSaNasamAsaH tena kacagrahagRhItakaratalaprabhraSTavipramuktena dazArddhavarNena paJcavarNena kusumenajAtyapekSayA ekavacanaM kusumajAtena puSpapuJjapacAro-baliprakArastena kalitaM karoti, evametA api UrdhvalokavAstavyA aTI dikkumArImahattarikAH puSpavaddalae viuvvittA ityAdikaM yojanaparimaNDalAntaM prAgvad vyAkhyeyaM vAkyayojanA tu yojanaparimaNDalaM yAvat dazArddhavarNasya kusumasya varSa varSantIti, kathaMbhUtasya kusumasya ? jalajaM - padmAdi sthalajaM-vicakilAdi bhAsvaraM - dIpyamAnaM prabhUtaM ca- atipracuraM tataH karmadhArayaH bhAsvaraM ca tat prabhUtaM ca bhAsvaraprabhUtaM jalasthalajaM ca tat bhAsvaraprabhUtaM ca tattathA, 'vRntasthAyinaH' vRntena - aghobhAgavarttinA tiSThatItyevaMzIlasya, tathA, vRntamaghobhAge patrANyuparItyevaM sthAnazIlasyetyarthaH, kathaMbhUtaM varSaM ? - jAnvavadhika utsedho jAnUtsedhastasya pramANaM- dvAtriMzadaMgulalakSaNaM tena sadhzI mAtrA yasya sa tathA taM dvAtriMzadaMgulAni caivaM caraNasya catvAri jaMghAyAzcaturviMzati jAnunazcatvArIti, evameva sAmudrike caraNAdimAnasya bhaNanAt, varSitvA ca kiyatparyanto'yaM 'eva' mityAdivAkyasUcitasUtrasaMgraha ityAha yAvat 'kAlAgurupavara'tti atra yAvacchabdo'vadhivAcI 'jAva suravarAbhigamaNajoggaM' ti atra yAvatkaraNAt kuMdurukkaturukkaDajjhatadhUvamaghamaghantagaMdhuddhaAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiaM gaMdhavaTTibhUaM divvaMti paryantaM sUtraM jJeyaM, tatkAlAguruprabhRtighUpadhUpitaM dhUpAlApakavyAkhyA prAgvat, atha eva 'suravarAbhigamanayogyaM' suravarasya- indrasyAbhigamanAya - avataraNAya yogyaM kurvanti, kRtvA ca yatraiva bhagavAMstIrthakarastIrthakaramAtA ca tatraivopAgacchaMti, upAgatya ca yAvacchabdAt 'bhagavao titthayarasta titthayaramAyAe ya0' iti grAhyaM, AgAyantyaH parigAyantyastiSThantIti / atha rucakavAsinIdikakumArIvaktavye prathamaM pUrvarucakasthAnAmaSTAnAM vaktavyamAhayU. (218) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM parutthimaru agavatyaccAo aTTha disAkumArImahattariAo saehiM 2 kUr3ehiM taheva jAva viharaMti, taMjahA vR. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' mityAdi, tasmin kAle tasmin samaye paurastyaruca - kavAstavyAH - pUrvadigbhAgavartirucakakUTavAsinyo'STau dikkumArI mahattarikAH svakeSu svakeSu kaTeSu tathaiva yAvad viharanti tadyathA mU. (219) naMduttarAya 1 naMdA 2, AnaMdA 3 naMdivaddhaNA 4 / vijayAya 5 vejayaMtI 6, jayaMtI 7 aparAjiA 8 // vR. nandottarA 1 caH samuccaye nandA 2 AnandA 3 nandivardhanA 4 vijayA 5 caH pUrvavat vaijayantI 6 jayantI 7 aparAjitA 8 ityetA nAmataH kathitAH / bhU. (220) sesaM taM caiva jAva tubbhAhiM na bhAiavvaMtikaTTu bhagavao titthayarassa titthayaramAyAe a puratthimeNaM AyaMsahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThati / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dAhiNaruavagatthavvAo aTTha disAkumArImahattariAo taheva jAva viharati, taMjahA Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -5 389 vR.zeSaMAsanaprakampAvadhiprayogabhagavaddarzanaparasparAhvAnasvasvAbhiyogikakRtayAnavimAnavikurbiNAdikaM tathaiva yAvadyuSmAbhirna bhetavyamiti kRtvA bhagavataH tIrthakarasya tIrthakaramAtuzca pUrvarucakasamAgatatvAtpUrvatohastagata Adarzo-darpaNo jinajananyoH zraGgArAdivilokanAdhupayogI yAsa tAstathA, vizeSaNaparanipAtaH prAkRtatvAt, AgAyantyaH parigAyantyastiSThantIti / ___ atracarucakAdisvarUpaprarUpaNeyaM-ekAdezena ekAdazedvitIyAdezenatrayodazetRtIyAdezena ekaviMze rucakadvIpe bahumadhye valayAkArorucakazailazcaturazItiyojanasahanaNyucaH mUle 10022 madhye 7023 zikhare 4024 yojanAni vistIrNa, tasya zirasi caturthe sahasne pUrvadizi madhye siddhAyatanakUTa, ubhayoH pArzvayozcatvAri 2 dikakumArINAM kUTAni, nandottarAdyAsteSu vasantIti samprati dakSiNarucakasthAnAM vaktavyamupakramyate-'teNaM kAleNa mityAdi, tasmin kAle tasmin samaye dakSiNarucakavAstavyA iti pUrvadrUcakazirasi dakSiNadizi madhye siddhAyatanakUTa ubhayatazcatvAri2 kUTAni,tatravAsinya ityarthaH,adhyaidikkumArImahattarikA tathaivayAvaviharanti,tadyathAmU. (221) samAhArA 1 suppainnA 2, suppabuddhA 3 jasoharA 4 / lacchimaI 5 sesavaI 6, cittaguttA 7 vasuMdharA 8 // vR.samAhArA 1 supradattA 2 saprabuddhA 3 yazodharA 4 lakSmIvatI 5zeSavatI 6 citraguptA7 vasundharA 8 / bhU. (222) tahevajAvatubmAhiM na mAiavvaMtikaTThabhagavao titthayarassa titthayaramAUe a dAhiNeNaM bhiMgArahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThati / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaMpaJcasthimaruagavasthavvAo aTTha disAkumArImahattariAosaehi 2 jAva viharati, tN0|| vR. tathaiva yAvadyuSmAbhirna bhetavyamitikRtvA jinajananyordakSiNadiggatatvAddakSiNadigbhAge jinajananIsnapanopayogijalapUrNakalazahastA AgAyantyaH parigAyantyastiSThantIti / sAmprataM pazcimarucakasthAnAM vaktavyatAmAha-'teNaM kAleNa mityAdi, sarvaM tathaiva navaraM pazcimarucakavAstavyAH-pazcimadigbhAgavatirucakavAsinya iti / mU. (223) ilAdevI 1 surAdevI 2, puhavI 3 paumAvaI 4 // eganAsA 5 navamiA 6, bhaddA 7 sIA ya 8 aTThamA / vR. nAmAnyAsAM padyenAha-ilAdevI 1 surAdevI 2 pRthivI 3 padmAvatI 4 ekanAsA 5 navamikA 6 bhadrA 7 sItA 8 caH samuccaye, aSTamI ceti / mU. (224) taheva jAva tubbhAhiM na bhAiavaMtikaTu jAva bhagavao titthayarassa titthayaramAUe apaJcatthimeNaM tAliaMTahatthagayAoAgAyamANIo parigAyamANIo citttthti| teNa kAleNaM teNaM samaeNaM uttarillaruagavatthavyAo jAva viharaMti, taMjahA vR.kUTavyavasthA tathaiva, pazcimarucakAgatatvAjinajananyoH pazcimadigbhAgetAlavRnta-vyajanaM tadahastagatAstiSThantIti, udIcyA apyevameteti tatsUtramAha-'teNaM kAleNamityAdi, vyaktaM, navaramuttararucakavAstavyA-uttaradigbhAgavatirucakavAsinya iti / mU. (225) alaMbusA 1 missakesI 2, puNDarIA ya 3 vAruNI 4 / hAsA 5 savvappabhA 6 ceva, sirI 7hiri 8 ceva uttro| Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/225 vR. nAmAnyAsAM padyenAha-alaMbusA 1mizrakesI 2 paNDarIkA3 caH prAgvat vAruNI 4 hAsA 5 sarvaprabhA 6 caiveti prAgvat zrIH7 hI 8 shcottrtH| mU. (226) taheva jAva vaMdittA bhagavao titthayarassa titthayaramAUe aM uttareNaM cAmarahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThati / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vidisiruagavatyavAo cattAri disAkumArImahattariAo jAva viharaMti, taMjahA-cittAya 1 cittakaNagA 2, saterA 3 ya sodAmiNI4/ tahevajAba na bhAiavvaMtikaTThabhagavao titthayarassa titthayaramAUe acausu vidisAsu dIviAhatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo citttthntitti| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM majjhimaruagavatthavvAo cattAri disAkumArImahattariAo saehiM 2 kUDehiM taheva jAva viharaMti, taMjahA-rUA rUAsiA, suruaaruagaavii| tahevajAva tubbhAhiMna bhAiyavvaMtikaTThabhagavaotitthayarassa cauraMgulavajanAminAlaMkappaMti kappettA viaragaM khaNaMti khaNittA viarage nAmi nihaNaMti nihaNitA rayaNANa ya vairANa ya pUreti ra ttA hariAliAe peDhaM baMdhati 2 ttA tidisiM tao kayalIharae viuvvaMti, te NaM tesiM kayalIharagANaM bahumajjhadesabhAe tao cAussAlae viuvvati, tae NaM tesiM cAussAlagANaM bahumajjhadesabhAe tao sIhAsaNe viuvvaMti, tesiNaMsIhA0 ayameyArUve vaNNAvAse pa0savvo vaNNago bhaa0| taeNaM tAo ruagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArIo mahattarAo jeNeva bhayavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti 2 ttA bhagavaM titthayAM karayalasaMpuDeNaM giNhati titthayaramAyaraMca bAhAhiM giNhaMti ra ttAjeNeva dAhiNille kayalIharaejeNeva cAusAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAcchaMti 2 tA bhagavaM titthayaraMtitthayaramAyaraMca sIhAsaNe nisIyAveti ra ttA sayapAgasahassapAgehiM tillehi abbhaMgeti 2 tA suramiNA gaMdhavaTTaeNaMuvvadRti ra ttA bhagavaM titthayAM kayalapuDeNa titthayaramAyaraMcabAhAsugiNhatira tAjeNevapurathimille kayalIharaejeNeva causAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchati uvAgacchittA bhagavaM titthayAM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIAveti 2 tA tihiM udaehiM majAveti, taMjahA gaMdhodaeNaM 1 puSphodaeNaM 2 suddhodaeNaM, majjAvittA savvAlaMkAravibhUsikareMti ra ttA bhagavaMtitthayAM karayalapuDeNaM tityayaramAyaraMvabAhAhiM giNhatira tAjeNeva uttarile kayalIharae jeNeva causAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchati 2 tA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe nisIAviMti ra ttA Amioge deve sadAvinti ra tA evaM vayAsI khippAmevabhodevANuppiyA!culahimavaMtAovAsaharapabvayAogosIsacaMdanakaTThAIsAharaha, taeNaM te AmiogA devA tAhiM ruagamajjhavatthavvAhiM cauhiM disAkumArImahattariAhiM evaM vuttA samANA hahatuTTA jAva vinaeNaM vayaNaM paDicchaMti 2ttA khippAmeva culahimavaMtAo vAsaharapavvayAo sarasAiM gosiiscNdktttthaaiisaahrNti| taeNaM tAo manjhimaruagavatthavvAo cattArI disAkumArI mahattariAo saragaM kareMti 2 tA araNiM ghaDeti araNiM, ghaDittA saraeNaM araNiM mahiMti 2 tA aggiM pADeti 2 aggiM saMdhukkhaMti 2 tA gosIsacaMdaNakaTThe pakhivaMti ra ttA aggiM ujjAlaMti 2 samihAkaTThAiMpakkhivinti 2 tA aggihoma kareMti ra ttA bhUtikammaM kareMti ra ttA rakkhApoTTaliaMbaMdhanti baMdhettAnAnAmaNi Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 5 391 rayaNabhatticitte duvihe pAhANavaTTage gahAya bhagavao titthayarassa kaNNamUlaMmi TiTTiANivaMti bhavau bhayavaM pavvayAue 2 / tae NaM tAo ruagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArImahattariAo bhayavaM titthayaraM karayalapuDeNaM titthayaramAyaraM ca bAhAhiM giNhaMti giNhittA jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchaMta 2 ttA tityayaramAyaraM sayamijjasi nisI AviMti nisIAvittA bhayavaM titthayaraM mAue pAse Thaveti ThavittA AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThatIti / vR. kUTavyavasthA tathaiva, uttararucakAgatatvAjinajananyoruttaradigbhAge cAmarahastagatA AgAyantyaH parigAyantyasatiSThanti / atha vidigarucakavAsinInAmAgamanAvasaraH 'teNaM kAle 'mityAdi, vyaktaM, navaraM vidigarucakavAstavyAstasyaiva rucakaparvatasya zirasi caturthe sahasre catasRSu vidikSu ekaikaM kUTaM tatra vAsinyazcatatra vidikakumAryo yAvad viharanti, imAzca sthAnAGge vidyutkumArImahattarikA ityuktA iti, etAsAM caizAnyAdikrameNanAmAnyevaM - citrA 1 caH samuccaye citrakanakA 2 zaterA 3 saudAminI 4 tathaiva yAvanna bhetavyamitikRtvA, vidigAgatatvAt bhagavatastIrthakarasya tIrthakaramAtuzca catasRSu vidikSu dIpikAhastagatA AgAyantyaH parigAyantyastiSThantIti / atha madhyarucakavAsinya AgamitavyAH tasminkAle tasmin samaye madhyarucakavAstavyA madhyabhAgavarttirucakavAsinyaH, ko'rthaH ? - caturviMzatyadhikacatuH sahasrapramANe rucakazirovistAre dvitIyasahane caturdigvarttiSu caturSu kaTeSu pUrvAdikrameNa catasrastA vasantItyarthaH, zrI abhayadevasUrayastu SaSThAGgavRtto mallayadhyayane 'majjhimaru agavatthavvA' ityatra rucakadvIpasyAbhyantarArddhavAsinya ityAhuH, atra tatvaM bahuzrutagamyaM, catasro dikkumArikA yAvad viharanti tadyathA - rUpA 1 rUpAsikA 2 surUpA 3 rUpakAvatI 4, tathaiva yuSmAbhirna metavyamitikRtvA bhagavatIstIrthakarasya caturaMgulavarjaM nAbhinAlaM kalpayanti kalpayitvA ca vidarakaM garttA khananti khanitvA ca vidarake kalpitAM tAM nAbhiM nidhAnayanti, nidhAnayitvA ca rattanaizca vajrezca prAkRtatvAd vibhaktivyatyayaH pUrayanti pUrayitvA ca haritAlikAbhiH - dUrvAbhiH pIThaM baghnanti - pIThaM badhvA tadupari haritAlikA vapantItyarthaH, vitarakakhananAdikaM ca sarvaM bhagavadavayavasyAzAtanAnivRtyarthaM, pIThaM badhvA ca tridizi pazcimAvarjadikatraye trINi kadalIgRhANi vi0, tatasteSAM kadalIgRhANAM bahumadhyadezabhAge trINi catuHzAlakAnibhavanavizeSAn vi0, tatasteSA catuHzAlakAnAM bahumadhyadezabhAge trINa siMhAsanAni vikurvanti, teSAM siMhAsanAnAmayametAdhzo varNavyAsaH prajJaptaH, siMhAsanAnAM sarvo varNakaH pUrvavad bhaNitavyaH / samprati siMhAsanavikurvaNAnantarIyakRtyamAha - 'tae NaMtAo ruagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArI o' ityAdi, tatastA rucakamadhyavAstavyAH catasna dikkumArImahattarikA yatraiva bhagavAMstIrthakarastIrthakaramAtA ca tatraivopAgacchaMti upAgatya ca bhagavantaM tIrthakaraM karatalasampuTena tIrthakaramAtaraM ca bAhAbhirgRhNanti gRhItvA ca yatraiva kadalIgRhaM yatraiva catuHzAlakaM yatraiva ca siMhAsanaM tatraivopAgacchaMti, upAgatya ca bhagavantaM tIrthakaraM tIrthakaramAtaraM ca siMhAsane niSAdayanti - upavezayanti niSAdya ca zatapAkaiH sahasrapAkaiH - zatakRtvo'parAparauSadhirasena kArSApaNAnAM zatena vA yatpakvaM tacchatapAkamevaM sahasrapAkamapi bahuvacanaM tathAvidhasurabhitailasaMgrahArthaM tailairabhyaGgayaMti Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 5 / 226 tailamabhyaMjayaMtItyarthaH abhyayitvA ca surabhiNA gaMdhavarttakena gaMdhadravyANAM - utpalakuSThAdInAmudvarttakena - cUrNapiNDena gaMdhayukta godhUmacUrNapiNDena vA udvarttayanti prakSitatailApanayanaM kurvanti udvartya ca bhagavantaM tIrthakaraM karatalapuTena tIrthakaramAtaraM ca bAhvorgRhNanti gRhItvA ca yatraiva paurastyaM kadalIgRhaM yatraiva catuHzAlaM yatraiva ca siMhAsanaM tatraivopAgacchaMti upAgatya ca bhagavantaM tIrthakaraM tIrthakaramAtaraM ca siMhAsane niSAdayantiniSAdya ca tribhirudakairmajjayaMti - snapayaMti, tAnyeva trANi darzayati- 'tadyathe' tyAdinA, gaMdhodakena- kuMkumAdimizritena puSpodakena jAtyAdimizritena zuddhodakena - kevalodakena, majjayitvA sarvAlaGkAravibhUSitau kurvanti, mAtRputrAviti zeSaH, kRtvA ca bhagavantaM tIrthakaraM karatalapuTena tIrthakaramAtaraMca bAhAbhirgRhNanti gRhItvA ca yatraivottarAhaM kadalIgRhaM yatraiva ca catuHzAlakaM yatraiva ca siMhAsanaM tatraiva upAgacchati upAgatya ca bhagavantaM tIrthakaraM tIrthakaramAtaraM ca siMhAsane niSAdayanti niSAdya ca AbhiyogAn devAn zabdayanti zabdayitvA ca evamAvAdiSuH - kSiprameva bho devAnupriyAH ! kSudrahimavato varSadhara parvatAd gozIrSacandanakASThAni saMharatasamAnayata, tataste AbhiyogA devAstAbhI rucakamadhyavAstavyAbhizcatasRbhirdikkumArImahattarikAbhirevaM - anantaroktamuktAH - AjJaptAH santaH hRSTatuSTa ityAdi yAvad vinayena vacanaM pratIcchaMtiaGgIkurvanti pratISya ca kSiprameva kSudrahimavato varSadharaparvatAt sarasAni gozIrSacandanakASThAni saMharanti / 392 tataste madhyarucakavAstavyAzcatano dikkumArImahattarikAH zarakaM zarapratikRti- tIkSNamukhamagnyutpAdakaM kASThavizeSaM kurvanti kRtvA ca tenaiva zarakena saha araNi-lokaprasiddhaM kASThavizeSaM ghaTayanti-saMyojayanti, ghaTayitvA ca zarakenAgniM mathnanti, mathitvAca agniM pAtayanti, pAtayitvA ca agnisandhukSanti - sandIpayanti, sandhukSya ca gozIrSacandanakASThAni prastAvAt khaNDazaH kRtAnIti bodhyaM yAzaizcandanakASThairagniruddIpitaH syAt tAdhzAnItibhAvaH, prakSipanti prakSipya pUrvohi kASThaprakSepo'gnyuddIpanAya ayaM ca rakSAkaraNAyeti vizeSaH, prakSipya ca agnihomaM kurvanti, kRtvA ca bhUteH - bhasmanaH karma- kriyA tAM kurvanti, yena prayogeNendhanAni bhasmarUpANi bhavanti tathA kurvantItyarthaH kRtvA ca jinajananyoH zAkinyAdiduSTadevatAbhyo ddagadoSAdibhyazca rakSAkarI poTTalikAM badhnanti, badhdhvA ca nAnAmaNiratnAnAM bhaktI - racanA tayA vicitrau dvau pASANavRttagolakI pASANagolakAvityarta gRhNanti gRhItvA ca bhagavatastIrthakarasya karNamUle TiTTiAveMtItyanukaraNazabdo'yaM tena TiTTiAveMti- parasparaM tADanena TiTTItizabdotpAdanapUrvakaM vAdayantItyarthaH / anena hi bAlalIlAvazAdanyatra vyAsaktaM bhagavantaM vakSyamANAzIrvacana zravaNe paTuMkurvantIti bhAva:, tathA kRtvA ca bhavatu bhagavAn parvatAyuH 2 ityAzIrvacanaM dadatIti, tataH uktasakalakAryakaraNAnantaraM tA rucakamadhyavAstavyAzratamro dikkumArImahattarikA bhagavantaM tIrthakaraM karatalapuTena tIrthakaramAtaraM ca bAhAbhirgRhNanti gRhItvA ca yatraiva bhagavatastIrthakarasya janmabhavanaM tatraivopAgacchaMti upAgatya ca tIrthakaramAtaraM zayyAyAM niSAdayanti niSAdya ca bhagavantaM tIrthakaraM mAtuH pArzve sthApayanti, sthApayitvA ca nAtidUrAsannagA AgAyantyaH parigAyantyastiSThanti, etAsAM ca madhye'STAvadholokavAsinyo gajadantagiriNAmadhobhavanavAsinyaH, yatvetadadhikArasUtre 'saehiM 2 kUDehiM' iti padaM tadaparasakaladikkumAryadhikArasUtrapAThasaMrakSaNArthaM, sAdhAraNasUtrapAThe hi yathAsambhavaM vidhiniSedhau samAzrayaNIyAviti, UrdhvalokavAsinyo'STau nandanavane yojanapaJcazatikakUTavAsinyaH anyAzca Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 393 sarvAapirucakasatkakUTeSu yojanasahanoSu mUle sahasrayojanavistAreSu zirasi paJcazatavistAreSu vasanti / uktaM SaTapaJcAzadadikkumArIkRtyamiti / athendrakRtyAvasaraH mU. (227) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sakke nAmaMdeviMde devarAyA vajapANI puraMdare sayakeU sahassakkhe maghavaM pAgasAsaNe dAhiNaddhalokAhivaI battIsavimANAvAsasayasahassAhivaI erAvaNavAhaNe suriMde arayaMbaravatthadhare AlaiyamAlamauDe navahemacArucittacaMcalakuNDalavilihijjamANagaMDe bhAsuraboMdI palaMbavanamAle mahiddhIe mahajuIe mahAbale mahAyase mahAnubhAge mahAsokkhe sohamme kappe sohammavaDiMsae vimANe saMbhAe suhammAe sakkati siihaasnnNsi| seNaMtatya battIsAe vimANAvAsasayasAhassINaM caurAsIe sAmAniasAhassINaMtAyattIsAe tAyattIsagANaM cauNhaM logapAlANaM aTThaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM aniANaM sattaNhaM aniAhivaINaM cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM annosiM ca bahUNaM sohammakappavAsINaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya AhevacaM porevacaM sAmitaM bhaTTittaM mahattaragataM ANAIsaraseNAvacaM kAremANe pAlemANe mahayAhayanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiaeghanamuiMgapaDupaDahavAiaraveNaM divvAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharai / tae NaM tassa sakkassa deviMdassa devaranno AsaNaM calai, tae NaM se sakke jAva AsaNaM caliaMpAsai ra ttAohiM pauMjai pauMjittA bhagavaMtitthayAM ohiNA Abhoei 2 tAhatuTThacitte AnaMdie pIimaNe paramasomanassie harisavasavisappamANahiAedhArAhayakayaMbakusumacaMcumAlaiaUsaviaromakUve viasiavarakamalanayaNavayaNe pacaliavarakaDagatuakeUramauDe kuMDalahAravirAyaMtavacche pAlaMbapalambamANagholaMtabhUsaNadhare sasaMbhamaM turiaMcavalaM suriMde sIhAsaNAo abmuDheira ttA pAyapIDhAo pacoruhai 2 ttA veruliavariTariaMjaNaniuNoviamisimisiMtamaNira yaNamaMDiAopAuAoomuaira tAegasADiaMuttarAsaMgakarei 2ttAaMjalimauliyaggahatthe titthayarAmimuhe sattaTTa payAiM anugacchai 2 ttA vAmaM jANuM aMcei 2 tA dAhiNaM jANuM dharaNIalaMsi sAha1 tikkhutto muddhANaM dharaNiyalaMsi nivesei 2 ttA IsiM paccuNNamai 2 tA kaDagatuDiarthamiAo bhuAo sAharai 2 tA karayalapariggahiaMsirasAvataM matthae aMjaliM kaTTha evaM vayAsI __ namotyu NaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM, AigarANaM titthayarANaM sayaMsaMbuddhANaM, purisuttamANaM purisasIhANaM purisavarapuMDarIANaM purisavaragaMdhahatthINaM, loguttamANaM loganAhANaM logahiyANaM logapaIvANaM logapajoagarANaM, abhayadayANaM cakkhudayANaM maggadayANaM saraNadayANaM jIvadayANaM bohidayANaM, dhammadayANaMdhammadesayANaMdhaNmanAyagANaM dhammasArahINaM dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM, dIvo tANaM saraNaM gaI paiTTA appaDihayavaranANadaMsaNadharANaM viaTTachaumANaM, jiNANaM jAvayANaM tinnANaM buddhANaM bohayANaM muttANaM moagANaM, savvannRNaM savvadarisINaM sivamayalamaruamaNaMtamakkhayamabAbAhamapuNarAvittisiddhigaiNAmadheyaM ThANaM saMpattANaM nmojinnaannNjiabhyaannN| namo'tyuNaM bhagavao titthagarassa Aigarassa jAva saMpAviukAmassa, vaMdAmiNaM bhagavaMtaM tatthagayaM ihagae, pAsau me bhayavaM! tatthagae ihagayaMtikaTTha vaMdai namasai 2 tA sIhAsaNavaraMsi puratyAmimuhe sannisaNNe / te NaM tassa sakkassa deviMdassa devaranno ayameAruve jAva saMkappe samuppajjitthA-uppanne khalu bho jaMbu mo jaMbuddIce dIve bhagavaM titthayare taM jIyameyaM Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/227 tIapacuppannamaNAgayANaM sakkANaM deviMdANaMdevarAINaM titthayarANaM jamNamahimaM karettae, taMgacchAmi NaM ahaMpi bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karemittikaTTa evaM saMpehei 2 ttA hariNegamesi pAyattANIyAhivai, devaM sadAti 2 tA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiA! sabhAe suhammAe meghogharasiaMgaMbhIramahurayarasaiMjoyaNaparimaNDalaMsudhosaMsUsaraMghaTaM tikchutoullAlemANe 2 mahayAmahayA saddeNaM ugdhosemANe 2 evaMvayAhi ANaveigaMbhosakke deviMde devarAyA gacchaiNaM bho sake deviMde devarAyA jaMbuddIvara bhagavao titthayarassa jammaNamahimaMkarittae, taMtubmeviNaMdevANuppiA! sabbiddhIe savvajuIesabbabaleNaM sabbasamudaeNaM savvAyareNaM savvavibhUIe sabavibhUsAesabbasaMbhameNaM savvanADaehiM sabbovarohehiM sancapuSpagaMdhamallAlaMkAravibhUsAe savvadibbatuDiasahasaNNiNAeNaM mahayA iddhIe jAva raveNaM niayapariAlasaMparivuDA sayAiM 2 jANavimANavAhaNAI duruDhA samANA akAlaparihINaM ceva sakkassa jAva aNtiaNpaaubbhvh| taeNaM se hariNegamesI deve pAyattANIyAhivaI sakeNaM 3 jAva evaM vutte samANe hadvatu jAva evaM devotti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNei 2 ttA sakkassa 3 aMtiAo paDinikkhamai 2 tA jeNeva sabhAe suhammAe meghogharasiaMgambhIramaharayarasaddA joaNaparimaNDalA sughosA ghaMTA teNeva uvAgacchai 2 tA taM meghogharasiagambhIramaharayarasadaM joaNaparimaNDaM sughosaM ghaMTaM tikkhutto ullaalei| tae NaM tIse meghogharasiagambhIramahurayarasadAe joaNaparimaNDalAe sughosAe ghaMTAe tikkhutto ullAliAe samANIe sohamme kappe annehiM egUNehiM battIsavimANAvAsasayasahassehiM annAI egUNAI battIsaM ghaMTAsayasahassAIjamagasamagaM kaNakaNArAvaM kAuM payattAI hutyA iti taeNaM sohamme kappe pAsAyavimANanikkhuDAvaDiasaddasamuddhiMaghaMTApaDeMsuAsayasahassasaMkule jAe Avi hotyA iti, tae NaM tesiM sohammakappavAsINaM bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINaya egaMtaraipasattaNiccapamattavisayasuhamucchiANaM sUsaraghaMTArasiaviulabolapUriacavalapaDibohaNe kae samANe ghosaNakoUhaladiNNakaNNaegaggacittauvauttamANasANaM se pAyatANI AhivaI deve taMsi ghaMTAravaMsi nisaMtamaDisaMtaMsi samANaMsi tattha tattha tahiM 2 dese mahayA mahayA saddeNaM ugghosemANe 2 evaM vayAsIti haMta ! suNaMtu bhavaMto bahave sohammakappavAsI vemANiadevA devI a sohammakappavaiNo iNamo vayaNaM hiasuhatthaM-ANAvai NaM bho sake taM ceva jAva aMtiaMpAubbhavahatti, tae NaM te devA devIo a eamaTTa socA haTTatuTTha jAva hiaA appegaiA vaMdaNavattiaMevaM pUaNattiaM sakAravattiaMsammANapattiaMdasaNavattiaMjinabhattirAgeNaMappegaiAtaMjIameaMevamAdittikaTu jAva paaubbhvNtitti| taeNaM se sakke deviMde devarAyA te vimANie deve devIo a akAlaparihINaM ceva aMtiaM pAubbhavamANe pAsai ra ttA haTe pAlayaM nAmaM AmiogiaMdevaM saddAvei 2 tA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiA! anegakhambhasayasaNNiviTTha lIlaTThiyasAlabhaMjiAkaliaM IhAmiausabhaturagaNaramagaravihagavAlagakiNNararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittaM khaMbhuggavayavaharaveiAparigayAbhirAmaM vijAharajamalajualajaMtajuttaMpiva acIsahassamAliNIaM Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 395 svagasahassakaliaMbhisamANaMcakkhulloaNalesaMsuhaphAsaMsassirIalavaMghaMTAvaliamahuramaNaharasaraM suhaM kaMtaM darisaNijaM niuNoviamisimisisiMtamaNiyaNaghaMTiAjAlaparikkhittaM joyaNasahassavacchiNNaM paJcajoaNasayamuviddhaM sigdhaM turiaMjaiNanivvAhi divvaM jANavimANaM viuvvAhi 2 ttA eamANattiaMpaJcappiNAhi / ghR. 'teNaM kAleNa'mityAdi, tasmin kAle tasmin samaye ityatra samayo dikkumArIkRtyAnantarIyatvena vizeSaNIyaH zakronAma saudharmAdhipatirityAdivyAkhyAnaMkalpasUtraTIkAdau prasiddhAtvAnAtra likhyate, atha vandananamaskaraNAnantaraM zakrasya siMhAsanopavezane yadabhUttadAha ___ 'tataH' siMhAsanopavezanAnantaraMtasya zakrasya devendrasya devarAjJaH ayametAzo yAvatsakalpaH samudapadyata, ko'sAvityAha-utpannaH khalu bho ! jaMbUdvIpe dvIpe bhagavAMstIrthakaraH tasmAjItametadatItapratyutpannAnAgatAnAMzakrANAM devendrANAM devarAjJAMtIrthaka-rANAMjanmamahimAM kartutadgachAmi Namiti prAgvat ahamapi bhagavatastIrthakarasyajanmamahimAM karomItikRtvA-itihetumadabhAvyaivaMvakSyamANaMsamprekSatesamprekSaya ca hareH-indrasya nigama-Adeza-micchatIti harinigameSItaM athavA indrasya naigameSI nAmA devastaM padAtyanIkAdhipatiM devaM zabdayati zabdayitvA caivamavAdIt, kimavAdIdityAha-kSipramevabho devAnupriyA! sabhAyAM sudharmAyAM meghAnAmodhaH-saMghAto meghaughastasya rasitaM-garjitaM tadvad gambhIro madhuratarazca zabdo yasyAH sA tathA tAM yojanapramANe parimaNDalaM-- bhAvapradhAnatvAnnirdezasya pArimANDalyaM-vRttatvaM yasyAH sA tathA tAM zabdo yasyAH sA tathA tAM sughoSAMnAmasusvarAMghaMTAMtrikRtvaH-trInvArAn ullAlayan 2-tADayan 2 mahatA 2 zabdenodaghoSayan 2 evaM vada-AjJApayati bho devAH ! zakro devendro devarAjA, kimityAha gachati bhoH! zakro devendro devarAjA jaMbUdvIpe dvIpe bhagavatastIrthakarasya janmamahimAMkartu, sAmAnyatojinavarNake prakrAnte'pi yajambUdvIpanAmagrahaNaMtajjambUdvIpaprajJaptayadhikArAt, tadhUyamapi devAnupriyAH!sarvaddharyAsarvadyutyA saMmvabalena sarvasamudAyena sarvAdareNa sarvavibhUSayA sarvadivyatruTitazabdasanninAdena mahatyA RddhayA yAvadraveNa aAvyAkhyAtapadAni yAvatpadasaMgrAhyaM ca prAgvat nijakaparivAsaramparivRtAH svakAni svakAni yAnavimAnAni prAgvat vAhanAni-zibikAdInyAtaDhA santo'kAlaparihINaM-nirvilambaMyathA syAttathA caivo'vadhAraNe zakrasyayAvatka-raNAt devendrasya devarAjJaHitipadadvayaM grAMantikaM samIpaMprAdurbhavata,athasvAbhyAdezAnantaraMhariNegameSIyadakarottadAha 'taeNaM se hariNegamesI' ityAdi, tataH sa hariNegameSI devaH padAtyanIkAdhipati zakreNa devendreNa devarAjJAevamuktaH sanhaSTa ityAdiyAvadevaM deva iti AjJayA vinayena vacanaM pratizRNoti pratizrutya ca zakrAntikAtpratiniSkAmati pratiniSkamya ca yatraiva sabhAyAM sudharmAyAM meghaugharasitagambhIramadhuratarazabdAyojanaparimaNDalA sughoSA ghaMTA tatraivopAcchati upAgatya ca tAM meghaugharasitagambhIramadhuratarazabdAMyojanaparimaNDalAsughoSAMghaMTAMtrikRtva ullAlayatIti, ullAlanAntaraMyadajAyatatadAha 'taeNaM tIse meghogharasiagambhIramuharayara ityAdi, tataH-ullAlanAnantaraMtasyAM meghaudharasitagambhIramadhuratarazabdAyAM yojanaparimaNDalAyAM sughoSAyAM ghaMTAyAMtrikRtva ullAlitAyAM satyAM saudharme alpe anyeSuekoneSudvAtriMzatavimAnarUpA yeAvAsA-devavAsasthAnAni teSAM zatasahasreSu, atra saptamyarthe tRtIyA, anyAnyekonAni dvAtriMzad ghaMTAzatasahasrANi yamakasamakaM-yugapat kaNakaNArAvaM kartu pravRttAnyapyabhavan, atrApizabdo bhitrakramatvAt ghaMTAzatasahanANyapi ityevaM For Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/227 yojanIyaH,atha ghaMTAnAdato yatpravRttaMtadAha-'tato' ghaMTAnAM kaNakaNArAvapravRtteranantaraM saudharmaH kalpaH prAsAdAnAM vimAnAnAM vA ye niSkuTA-gambhIrapradezAsteSu ye ApatitAH-samprAptAH zabdAH-zabdavargaNApudaga-lAstebhyaH samutthitAni yAni ghaMTApratizrutAM-ghaMTAsambandhipratizabdAnAM zatasahasrANi taiH saMkulo jAtazcApyabhUta, ghaMTAyAM mahatA prayalena tADitAyAM ye vinirgatAH zabdapudgalA-stapratighAtavazataH sarvAsudikSu vidikSuca divyAnubhAvataH samucchalitaiH pratizabdaiH sakalo'pi saudharmaH kalpobadhira upajAyata iti, etena dvAdazayojanebhyaHsamAgataH zabdaH zrotragrAhyo bhavati na parataH tataH kathamekatra tADitAyAM ghaMTAyAM sarvatra tacchabdazrutirupajAyata iti yaducyate tadapA-kRtamavaseyaM, sarvatra divyAnubhAvatastathArUpapratirUpazabdocchalane yathoktadoSAsambhavAt, evaM zabdamaye saudharme kalpe sajAte padAtipatiryadakarot tadAha-'tae NamityAdi, tataH-zabdavyAptayanantaraM teSAM saudharmakalpAsinAMbahUnAM vaimAnikAnAM devAnAM devInAMca ekAntena ratau-ramaNe prasaktA-AsaktA ata eva nityapramattA viSayasukheSu mUrchitA-adhyupapannAstataH padatrayasya padadvaya 2 mIlanena karmadhArayasteSAM susvarAyA paMktirathanyA-yena sughoSAghaMTA tasyAH rasitaMtasmAd vipulaH-sakalasaudharmadevalokakukSimbharioNbolaH-kolAha-lastena, atratRtIyAlopaH prAkRtatvAt, tvaritaM-zIghra capale asambhrame pratibodhane kRte satiAmikAlasambhAvyamAne ghoSaNe kutUhalena-kimidAnImudaghoSaNaM bhaviSyatItyAtmakena dattau karNI yaiste tathA, ekAgraM-ghoSaNazravagaikaviSayaM cittaM yeSAM te tathA, ekAgracittatve'pi kadAcinnopayogaH syAcchAgrasthyavazAdata Aha-upayuktamAnasAH-zuzrUSitavastugrahaNapaTumanasastato vizeSaNasamAsa- steSAM sa padAtyanIkAdhipatirdevastasminaghaMTAravenitarAMzAntaH atyantamandabhUtaH tataHprakarSaNa-sarvAtmanA zAntaH prazAntaH tatazchinnAruDha ityAdAviva vizeSaNasamAsastasmin sati, tatra tatra- mahati deze tasmin 2-dezaikadeze mahatA 2 zabdena tAratArasvareNa udaghoSayan 2 evamavAdIta 'haMtasuNa mityAdi, hanta! itiharSesacasvasvasvAminA''diSTatvAt jagadurujanmamahakaraNArthakaprasthAnasamArambhAca, zrRNvantu bhavanto bahavaH saudhamakalpavAsinovaimAnikA devA devyazca saudharmakalpapateridaMvacanaMhitaM janmAntarakalyANAvahaM sukhaM tadbhavasambandhi tadarthamAjJApayati, bhodevAH! zakraH tadeva jJeyaM, yayAksUtrezakreNa harinaigameSipura udaghoSayitavyamAdiSTaMyAvaprAdurbhavata atha zakrAdezAnantaraM yaddevavidheyaMtadAha-tataste devAdevyazca enaanantaroditamarthaM zrutvA hRSTatuSTayAvad harSavasavisarpadahadayAH api sambhAvanAyAmekakAH-kecana vandanaM-abhivAdanaM prazastakAyavAGmanaHpravRttirUpaM tatpratyayaM tadasmAbhistrabhuvanabhaTTArakasya kartavyamityevaMnimittaM evaM pUjanapratyayaM pUjana-gandhAlyAdibhiHsamabhyarcanaM evaM satkArapratyayaM satkAraH-stutyAdibhirguNoRtikaraNaMsanmAno-mAnasaprItivizeSastatpratyayaM darzana-aSTapUrvasya jinasya vilokanaM tatpratyayaM kutUhalaM-tatra gatenAsmataprabhuNA kiMkartavyamityAtmakaMtapratyayaM, apyekakAH zakrasya vacanamanuvartamAnAH nahi prabhuvacanamupekSaNIyamitibhRtyadharmamanuzrayantaH apyekakA anyamanyamitramanuvartamAnA mitragamanAnupravRttA ityarthaH apyekakA jItametad yat samyagbhraSTidevairjinajanmamahe yatanIyaM, 'evamAdI'tyAdikamAgamananimittamitikRtvA-citte'vadhAryayAvacchabdAt 'akAlaparihINaMceva sakkassa deviMdassa devaranno' 'iti grAhyaM, antikaMprAdurbhavanti, atha zakrasyetikartavyamAha Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 397 'taeNa'mityAdi, tataH zakro devendrodevarAjAtAn bahUnvaimAnikAn devAn upatiSThamAnAn pazyati dRSTavAca haTTatuTTha ityekadezena sarvo'piharSAlApako grAhyaH, pAlakanAmavimAnavikurvaNAdhikAriNamAbhiyogikaMdevaMzabdayanti, zabdayitvAca evamavAdIt, yadavAdItadAha-khippAmeva'ti, idaMyAnavimAnavarNakaMprAgvat, navaraMyojanazatasahasravistIrNamityatra pramANAMgulaniSpanna yojanalakSaM jJeyaM, nanu vaikriyaprayogajanitatvenotsedhAMgulaniSpannatvamapyasya kuto neticenna 'nagapuDhavivimANAI miNasupamANaMguleNaMtu' ithi vacanAt asya pramANAMgulaniSpannatvaMyuktimat, naca 'nagapuDhavivimANAI tivacanaMzAzvatavimAnApekSayAna yAnavimAnApekSayettijJeyaMasyotsedhAMgulapramANaniSpannatve jaMbUdvIpAntaH sukhapravezanIyatvena nandIzvare vimAnasaMkocanasya vaiyarthyAMpatteH, tathA zrIsthAnAGge caturthAdhyayane 'cattAri logesamA pannattA, taMjahA___apaiTThANe narae 1 jaMbuddIve dIve 2 pAlae jANavimANe 3 savvaTThasiddhe mahAvimANe 4 ityatrApi pAlakavimAnasya jaMbUdvIpAdibhiH pramANataH samatvaM pramANAMgulaniSpannatvenaiva sambhavatIti dika, tathA paJcazatayojanocaM zIghraM tvaritajavanaM, atizayena vegavadityarthaH, nirvAhi-prastutakAryanirvahaNazIlaM pazcAtpUrvapadena karmadhArayaH, evaMvidhaM divyaM yAnavimAnaM vikurvasva vikuLaca etAmAjJaptiM pratyarpaya, kRtakRtyo nivedaya ityarthaH / tadanu yadanutiSThati sma pAlakastadAha pU. (228) tae NaM se pAlayadeve sakkeNaM deviMdeNaM devarannA evaM vute samANe haTTatuTTha jAva ubviasamugghAeNaM samohaNittA taheva karei iti, tassa NaM divvasa jANavamANasa tidisiM tao tisovANapaDirUvagA vaNNao, tesiNaM paDirUvagANaMpuraopatteaMra toraNAvaNNaojAvapaDiruvA / tassaNaMjANavimANassa aMto bahusamaramaNije bhUmibhAge, se jahAnAmaeAliMgapukkharei vA jAva dIviacammei vA anegasaMkukIlakasahassavitate AvaDapaJcAvaDaseDhipaseDhisutthiasovatthiavaddhamANa pUsamAmavamacchaMDagamagaraMDagajAramAraphullAvalIpamapattasAgarataraMgavasaMtalayapa ulayabhatticittehiM sacchAehiM sappamehiM samarIiehi saujjoehiM nAnAvihapaJcavaNNehiM maNIhiM uvasomie / tesiNaM maNINaM vaNNe gaMdhe phAse abhANiavve jahA rAyappaseNaijje, tassa NaM bhUmibhAgassabahumajjhadesabhaAe picchAgharamaNDave anegakhambhasayasaNNiviTevaNNaojAva paDisve, tassa ulloe paumalayabhatticitte jAva savvatavaNijamae jAva paDilave, tassa NaM maMDavassa bahusamara maNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAgasimahaMegA maNipeDhiAaTThajoaNAiMAyAmavikkhambheNaM cattAri joaNAI bAhalleNaM sabamaNimayI vaNNao, tIe uvari mahaM ege sIhAsaNe vaNNao, tassuvari mahaM ege vijayadUse sabbarayaNAmae vaNNao, tassa majjhadesabhAe ege vairAmae aMkuse estha NaM mahaM ege kumbhikke muttAdAme, se NaM annehiM tadaddhacattappamANamittehiM cauhiM addhakumbhikkehiM muttAdAmehiM savvao samaMtA saMparikkhitte, te NaM dAmA tavaNijjalaMbUsagA suvaNNapayaragamaNDiA nAnAmaNirayaNavivihahAraddhahArauvasomiA samudayA Isi annamannamasaMpattA pubvAiehiM vAehiM maMdaM eijamANA 2 jAva nibuikareNaM saddeNaM te paese ApUremANA 2 jAva aIva uvasobhemANA 2 ciTThatitti / tassa NaM sIhAsaNassa avarattareNaM uttareNaM uttarapurasthimeNaM ettha NaM sakkassa caurAsIe sAmAniasAhassINaM caurAsIi bhaddAsaNasAhassIo purathimeNaM Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 5/228 aTThaNhaM aggamahisINaM evaM dAhiNapuratthimeNaM abyaMtaraparisAe duvAlasaNhaM devasAhassINaM dAhiNeNaM majjhimAe caudasaNhaM devasAhassINaM dAhiNapaJccatthimeNaM bAhiraparisAe solasaNhaM devasAhassINaM paJcatthimeNaM sattaNhaM aniAhivaINaMti / tae NaM tassa sIhAsanassa cauddisiM caunhaM caurAsINaM AyArakkhadevasAhassINaM evamAI vibhAsi avvaM sUriAbhagameNaM jAva paJcappiNantitti / DU. 'tae NaM se pAlae deve sakkaNa' mityAdi, tataH sa pAlako devaH zakreNa devendreNa devarAjJA evamuktaH santuSTa yAvad vaikriyasamudaghAtena samavahatya tathaiva karoti, pAlakavimAnaM racayatItyarthaH atha vimAnasvarUpavarNanAyAha- 'tassa Na' mityAdi iti sUtradvayI vyaktA, atha tadvibhAgaM varNayanAha-- 'tassa NaM' ityAdi, idaM prAgvad jJeyam, navaraM maNInAM varNo gaMdha: sparzazca bhaNitavyo yathA rAjapraznIye dvitIyopAGge, atrApi jagatIpadmavaravedikAvarNane maNivarNAdayo vyAkhyAtAstato'pi vA boddhavyAH atra prekSAgRhamaNDavarNanAyAha 'tassa Na' mityAdi, yAvacchabdagrAhyaM vyAkhyA ca yamakarAjadhAnIgatasudharmAsabhAdhikArato jJeye, uparibhAgavarNanAyAha- 'tassa ulloe' ityAdi, tasyollokaH uparibhAgaH padmavalatAbhakticitraH yAvatsarvAtmanA tapanIyamayaH prathamayAvacchabdena azokalatAbhakticitra ityAdiparigrahaH dvitIyayAvacchabdAd acche saNhe ityAdivizeSaNagrahaH, atra ca rAjapraznIye sUryAbhayAnavimAnavarNake'kSapATakasUtraM dRzyate paraM bahuSvetatsUtrAdarzeSu adhTatvAnna likhitaM, athAtra maNipIThikAvarNanAyAha'tassa Na' mityAdi, vyaktaM, 'tI uvariM' ityAdi, etadavyAkhyA vijayadvArasthaprakaNThakaprAsAdagatasiMhAsanasUtravadavaseyA / 'te Na' mityAdi, idaM sUtraM prAk padmavaravedikAjAlavarNake vyAkhyAtamiti tato bodhyaM, atraprathamayAvatpadAt 'veijjamANA 2 palambamANA 2 pajhaMjhamANA 2 orAleNaM maNuNNeNaM manahareNaM kaNNamaNa' iti saMgrahaH, dvitIyayAvatpadAt 'sasirIe' iti grAhyaM samprati atrAsthAnanivezanaprakriyAmAha-- ' tassa Na 'mityAdi, 'tasya' siMhAsanasya pAlakavimAnamadhyabhAgavarttino'parottarAyAM- vAyavyAmuttarasyAM uttarapUrvAyAM- ezAnyAM atrAntare zakrasya caturazIteH sAmAnikasahasrANAM caturazItibhadrAsanasahasrANi uktadiktraye caturazItibhadrAsanasahasrANItyarthaH, pUrvasyAM dizyaSTAnAmagramahiSINAmaSTa caturazIti bhadrAsanAni, evaM dakSiNapUrvAyAM- agnikoNe'bhyantaraparSadaH sambandhinAM dvAdazAnAM devasahasrANAM dvAdaza bhadrAsanasahasrANi dakSiNasyAM madhyamAyAH parSadazcatuIzAnAM devasahasrANAM caturdaza bhadrAsanasahasrANi dakSiNapazcimAyAM naiRtakoNe bAhyaparSadaH SoDazAnAM devasahasrANAM SoDaza bhadrAsanasahasrANi pazcimAyAM saptAnAmanIkAdhipatInAM sapta bhadrAsanAnIti / 'taeNa 'mityAdi, 'tataH' prathamavalayasthApanAntaraM dvitIye valaye tasya siMhAsanasya caturdizi catasRNAM caturazItAnAM caturguNIkRtacaturazItisaMkhyAkAnAM AtmarakSakadevasahasrANAM SaTtriMzatsahasradhikalakSatrayamitAnAmAtmarakSakadevAnAmityarthaH, tAvanti bhadrAsanAni vikurvitAnItyarthaH, evamAdi vibhASitavyaM ityAdi vaktavyaM sUryAbhagamena yAvaThAtyarpayanti, yAvatpadasaMgrahazcAyam-'tarasaNaM divvassa jANavimANassa ime eArUve vaNNAvAse pannatte, se jahA NAmae airuggayassa hemaMta abAlasUri assa khAiliMgAlANa vA ratiM paJjaliANaM jAsumaNavaNassa vA kesuavaNassa Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 399 vA palijAyavaNassa vA savvao samaMtA saMkusumiassa, bhave eArUve siA?, no iNale samaDhe, tassaNaMdivbassa jANavimANassa ittoitarAe ceva 4 vaNNepannatte, gaMdhophAsoa jhaamnniinnN| taeNaM se pAlae devetaM divyaMjANavimANaM viubvittAjeNeva sakke 3 teNeva uvAgacchai2 tA sakaM 3 karayalapariggahiaMsirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu jaeNaM vijaeNaM vadvAvei 2 ttA tamANattimiti, atra vyAkhyA-tasya divyasya yAnavimAnasyAyametadrUpo varNavyAsaH prajJaptaH, sayathAnAmako'cirodgatasya-tatkAlamuditasya haimantikasya-zizirakAlasambandhino bAlasUryasya khAdirAgArANAM vA ratti mitisaptamyarthe dvitIyA rAtrI prajcAlitAnAM japAvanasvA kiMzukavanasya vA pArijAtAH--kalpadrumAsteSAM vanasya vA sarvataH samantAt samyak kusumitasya, atra ziSyaH pRcchati-bhavedetadrUpaH syAt-kathaJcit ?, nAyamarthaH samarthaH, tasya divyasya yAnavimAnasya iti iSTataraka eva kAntataraka evetyAdi prAgvad, gaMdhaH sparzazca yathA prAGmaNInAmuktastatheti, nanu atraivapAlakavimAnavarNake prAgmaNInAMvarNAdaya uktAHpunarvimAnavarNakAdikathanenapunaruktiriti cet, maivaM, pUrvahi avayavabhUtAnAMmaNInAMvarNAdayaH proktAH samprati avayavinovimAnasyetinoktadoSaH / 'taoNaM se pAlaedeve' ityAdikamAjJApratyarpaNasUtrasvato'bhayUhyam / atha zakrakRtyamAha mU. (229) tae NaM se sakke jAva haDahiAe divvaM jiNedAbhigamaNajuggaM savvAlaMkAravibhUsiaM uttaraveuvirUvaM viubbai 2 tA aTTahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM naTTANanIeNaM gaMdhavvANIeNa yasaddhiM taM vimANaM aNuppayAhiNIkaremANe 2 pubbileNaM tisovAmeNaMdusahai 2 ttA jAva sIhAsaNaMsi puratyAbhimuhe saNNisaNNeti, evaM ceva sAmAniAvi uttareNaM tisovANeNaM dusahittA patteaM2 puvaNNatthesu bhaddAsaNesu nisIaMti avasesA ya devA devIo a dAhiNilleNaM tisovANeNaM duruhitA taheva jAva nisiiaNti| tae NaM tassa sakkassa taMsi duruDhassa ime aTThamaMgalagA purao ahANupubbIe saMpaTThiA, tayanaMtaraMvaNaM puNNakalasabhiMgAraMdivvAyachattapaDAgAsacAmarA yadasaNAiaAloadarisaNijjA vAuchuavijayavejayantI asamUsiA gagaNatalamanulihaMtI purao ahANupuScIe sNptthiaa| tayanaMtaraM chattabhiMgAraM, tayanaMtaraM ca NaM vairAmayavaTTalaTThasaMThiaasusiliTThaparighaTTapaTTasupaiTThie visiDhe anegavarapaJcavaNNakuDabhIsahassaparimaNDiAmirAme vAuchuavijayavejayaMtIpaDAgAchattAicchattakalie tuMge gayaNatalamaNulihaMtasihare joaNasahassamUsie mahaimahAlae mahiMdajjhae purao ahANupubbIe saMpasthietti, tayanaMtare ca NaM sarUvanevatthapariacchiasusajjA savvAlaMkAravibhUsiA paJca aniA paJca aniAhivaINo jAva sNpddiaa| tayanaMtaracaNaMbahaveAbhiogiA devA yadevIo azaehiM saehi svehiM jAva niogehiM sakaM deviMdaM devarAyA purao amaggao aahA0, tayanaMtaraMcaNaM bahave sohammakappavAsI devA ya devIo asabbiddhIe jAva durUDhA sammANA maggao a jAva sNphiaa| tae NaM se sakke teNaM paJcANiaparikkhitteNaM jAva mahiMdajjhaeNaM purao pakaDijamAmeNaM caurAsIe sAmAniajAva parivuDe sabviddhIe jAva raveNaM sohammassa kappassa majjhaMmajjheNaM taM divvaM devaddhiM jAya uvadaMsemANe 2 jeNeva sohammassa kappassa uttarille nijANamagge teNeva uvAgacchai uvAgacchittA joaNasayasAhassIehiM viggahehiM ovayamANe 2 tAe ukkiTThAe jAva devagaIe Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/229 vIIvayamANe 2 tiriyamasaMkhijANaM dIvasamuddAmaM majjhamajjheNaM jemeva naMdIsaravare dIve jeNeva dAhiNapuratthimille raikaragapavvae teNeva uvAgacchai 2 ttA evaM jA ceva sUriAbhassa vattavvayA navaraM sakkAhigAro vattavvo iti jAva taM divvaM deviddhiM jAva divvaM jANavimANaM paDisAharamANe 2 -jAva jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNanagare jeNeva bhagavao tityayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchati 2 ttA bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaM teNaM divveNaM jANavimANeNaM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2 ttA bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa uttarapuratthime disIbhAge caturaMgulamasaMpattaM dharaNiyale taM divvaM jANavimANaM Thavei 2 ttA aTThahiM aggamahisIhiM dohiM anIehiM gaMdhavvANIeNa ya naTTANIeNa ya saddhiM tAo divvAo jANavimANAo puratthimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paJccoruhai / tae NaM sakkarassa deviMdassa devaranno caurAsIi sAmAniasAhassIo divvAo jANavimANAo uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM patroruhai / tae NaM sakkarasa deviMdassa devaranno caurAsIi sAmAniasAhassIo divvAo jANavimANAo uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paJcoruhaMti, avasesA devA ya devIo a tAo divvAo - jANavimANAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paJcoruhaMtitti / taNaM se sakke deviMde devarAyA caurAsIe sAmAni asAhassIehiM jAva saddhiM saMparivuDe savviddhIe jAva duMdubhinigghosaNAiyaraveNaM jeNeva bhagavaM titthayare tityayaramAyA ya teNeva uvAgacchai 2 ttA Aloe ceva paNAmaM karei 2 tA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraMca tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2 ttA karayala jAva evaM vayAsI namotthu te rayaNakucchidhArae evaM jahA disAkumArIo jAva dhannAsi punnAsi taM kayatthA'si, ahaNNaM devANuppie! sakke nAma deviMde devarAyA bhagavao titthayarassa jammaNamahimaM karissAmi, taMtubbhANi bhAivvaMtikaTTu osovaNiM dalayai 2 tA titthayarapaDirUvagaM viuvvai titthayaramAuAe pAse Thavai 2 ttA paJca sakke viuvvai viuvvittA ege sakke bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNaM gives ege sakke piTuo AyavattaM dharei duve sakkA ubhao pAsiM cAmarukkhevaM kareti ege sakke purao vajrapANI pakaDaiti / taeNa se sakke deviMde devarAyA annehiM bahUhiM bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiehiM devehiM devIhi asaddhiM saMparivuDe savviddhIe jAva nAieNaM tAe ukkiTThAe jAva vIIvayamANe jeNeva maMdare pavvae jemeva paMDagavane jeNeva abhiseasilA jeNeva abhise asIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA sIhAsaNavaragae puratyAbhimuhe saNNisaNNetti / vR. 'taeNa 'mityAdi, tataH sa zakra ityAdi vyaktaM divyaM-pradhAnaM jineMdrasya bhagavato / DabhigamanAya - abhimukhagamanAya yogyaM ucitaM yAdhzena vapuSA surasamudAyasarvAtizAyazrIrbhavati tAdhzenetyarthaH 'sarvAlaGkAravibhUSitaM sarvai - ziraH zravaNAdyalaGkArairvibhUSitaM, uttaravaikriyazarIratvAt, svAbhAvika vaikriyazarIrasya tu Agamane niralaGkAratayaivotpAdazravaNAt uttaraM bhavadhAraNIyazarIrApekSayA kAryotpattikAlApekSayA cottarakAlabhAvi vaikriyarUpaM vikurvati, vikurvya cASTAbhiragramahiSIbhi saparivArAbhiH pratyekaM 2 SoDazadevIsahasraparivAraparivRtAbhirnATayAnIkena gaMdharvAnIkena ca sArddha taM vimAnamanupradakSiNIkurvan 2 pUrvadikasthena trisopAnenArohati, Aruhya ca yAvacchabdAt 'jeNeva roo Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 401 sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA' iti grAhya, siMhAsane pUrvAbhimukhaH sanniSaNNa iti|athaasthaanN sAmAnikAdibhi yathApUryatetathA''ha-'evaM ceva'ityAdi, vyaktaM, navaraMavazeSAzca-AbhyaMtarapArSadyAdayaH / atha pratiSThAsoH zakrasya puraH prasthAyinAM kramamAha-- 'tae NaM tassa'ityAdi, etadavyAkhyA bharatacakriNo'yodhyApravezAdhikArato jJeyA, 'tae Na'mityAdi, tadanantaraM chatra ca bhRGgAraMca chatrabhRGgAraM sAmAhAradekavadbhAvaH, chatraMca 'veruliabhisaMtavimaladaNDa'mityAdivarNakayuktaM bharatasyAyodhyApravezAdhikArato jJeyaM, bhRGgArazca viziSTavarNakacitropetaH, pUrva ca bhRGgArasya jalapUrNatvena kathanAt ayaM ca jalariktatvena vivakSita iti napaunaruktyaM, tadanaMtaraMvajramayo-ratnamayaHtathA vRttaM-vartulaMlaSTaM-manojJa saMsthitaM-saMsthAnaM AkAro yasya sa tathA, tathA suzliSTaH-suzleSApannAvayavo masRNa ityarthaH parighRSTaivaparighRSTaH kharazANayA pASANapratimAvat mRSTa ivamRSTaH sukumArazANayApASANapratimeva supratiSThitonatutiryapatitayA vakrastata eteSAM padadvayaramIlanena karmadhArayaH, ata eva zeSadhvajebhyo viziSTaH- atizAyI, tathA'nekAnivarANi pazcavarNAni kuDabhInAM-laghupatAkAnAMsahasrANitaiH parimaNDitaH-alaMkRtaH sacAsAvabhirAmazceti, vAtodbhUtetyAdivizeSaNadvayaMvyaktaM, tathA gaganatalaM-ambaratalamanulikhatsaMspRzat zikharaM-agrabhAgo yasya sa tathA, yojanasahanamutsRto'ta evAha 'mahaimahAlae iti atizayena mahAn maheMdradhvajaH purato yathAnupUA samprasthita iti, 'taeNamityAdi, tadanaMtaraM svarUpaM svakarmAnusArinepathyaM veSaH parikacchitaH parigRhIto yaistAni tathA, susajJAnipUrNasAmagrIkatayA praguNAni sarvAlaGgAravibhUSitAni paJcAnIkAni paJcAnIkAdhipatayazca purato yathAnupUA sampasthitAni, 'tayanantaraM ca NamityAdi, tadanaMtaraM bahavaH AbhiyogikA devAzca devyazca svakaiH svakaiH rUpaiH yathAsvakarmopasthitairuttaravaikriyasvarUpaiyavicchabdAsvakaiH svakai vibhavaiH yathAsvakarmopasthitairvibhavaiH-sampattibhi svakairniyogaH-upakaraNaiH zakraM deveMdra devarAja puratazca mArgatazca-pRSThataH pArvatazca ubhayoH yayAnupUrvyA-yayAvRddhakrameNa samprasthitAH,tadanaMtaraM bahavaH zIdharmakalpavAsino devAzca devyazca sarvaddharyA yAvatkaraNAdiMdrasyaharinigameSiNaMpuraHsvAjJaptiviSayaka prAguktaAlApako grAhyaH tena svAni2 yAnavimAnavAhanAni ArUDhAH saMto mArgatazca yAvacchabdAt purataH pArvatazca zakrasya samprasthitAH / ____ atha yathA zakraH saudharmakalpAniyoti tathA cAha-- tataH sa zakrastena-prAguktasvarUpeNa paJcabhiH saMgrAmikairanIkaiH parikSiptena-sarvataH parivRtena yAvat pUrvoktaH sarvo maheMdradhvajavarNako grAhyaH, maheMdravajenapurataH prakRSyamANena-nirgamyamAnecaturazItyA sAmAni-kasahasraryAvatkaraNAt 'cauhiM caurAsIhiAyarakkhadevasAhassIhiM' ityAdi grAhya, parivRtaH sarvaddharyAyAvadraveNa yAvatkaraNAt 'saba Ie' ityAdiprAguktaMgrAhyaM, saudharmasya kalpasya madhyaMmadhyena tAMdivyAM devarddhi yAvacchabdAd 'dibbaM devajuiMityAdi grahaH, saudharmakalpavAsinaM devAnumupadarzayan 2 yatraiva saudharmakalpasyottarAhoniryANamArgo-nirgamanasambaMdhIpaMthAstatraivopA-gacchati, yathAvarayitAnAgarANAM vivahotsavasphAtidarzanArthaM rAjapatheyAtinatunaSTarathyAdautathA'yamapi, etena samagradevalokAdhArabhUtapRthivIpratiSThitavimAnaniruddhamArgatvenetastataH saJcaraNA-bhAvena madhyaMmadhyeneti uttarille nijANamagge [13/26 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 5/229 ityuktamiti ye Ahuste AgamasAmmatyaM yuktisAGgatyaM ca praSTavyAH / upAgatya ca yojanazatasAhasrakaiH-yojanalakSapramANairvigrahai:-kramairivagaMtavyakSetrAtikramarUpaiH, etena sthAvarasvarUpasya vimAnasya padaMyAsarUpAH kramAH kathaM bhaveyuriti zaGkA nirastA, avapatan avapatantayotkRSTayA yAvatkaraNAt 'turiAe' ityAdigrahaH, devagatyA vyativrajan 2 tiryagasaMkhyeyAnAMdvIpasamudrANAMmadhyaMmadhyena yatraiva naMdIzvaravaradvIpo yatraivasyaiva pRthutvamadhyabhAge dakSiNapUrva-AgneyakoNavartIratikaraparvatastatraivopAgacchati,idaMcasthAnAMgAdyAzayenoktaM, aMyathA pravacanasAroddhArAdiSu paThyamAnAnAM pUrvAdyaJjanagirividigvyavasthitavApIdvayadvayAMtaparAle bahikoNayopratyAsattau pratyekaM dvayaramAvenatiSThatAmaSTAnAMratikaraparvatAnAMmadhye vinigamanAvirahAt kataroratikaraparvatodakSiNapUrvasyAditi, nanu saudharmAdavatarataH zakrasya naMdIzvaradvIpa evAvataraNaM yustimat, napunarasaMkhyeyadvIpasamudrAtikrameNa tatrAgamanamiti, ucyate, niryANamArgasyAsaMkhyAtatamasya dvIpasya vA samudrasya vA uparisthitatvena sambhAvyamAnatvAt tatrAvataraNaM, tatazca naMdIzvarAbhigamane'saMkhyAdvIpasamudrAtikramaNaM yuktimadeveti, atra dRSTAMtAya suutr| evaMjAceva'tti evamuktarItyA yaiva sUryAbhasya vaktavyatAyathA sUryAbhaH saudharmakalpAdavatIrNastathA'yamapItyarthaH, navaraM ayaM bhedaH-zakrAdhikArovaktavyaH-saudharmedrAnAmnAsarva vAcyam 'jAvataMdivya ityAdi, prAyovyaktaM, navaramatra prathamayAvacchabdo dRSTAMtaviSayIkRtasUryAbhAdhikArasyAvadhisUcanArthaH, sacAvadhirvimAnapratisaMharaNaparyato vAcyaH, dvitIyayAvacchabdo 'divvaM devajuI divvaM divvANubhAvaM' iti padadvayagrAhI, asyacAyamartha-divyAM devarddhi-parivArasampadaM svavimAnavarjasaudharmakalpavAsidevavimAnAnAM merau preSaNAt, tathA divyAM devadyutiM zarIrAbharaNAdihAsena tathA divyaM devAnubhAvaM devagatihasvatA''pAdanena, tathA divyaMyAnavimAnaM pAlakanAmakaMjaMbUdvIpaparimANaMyUnavistarAyAmakaraNena pratisaMharan 2-saMkSipan saMkSipanniti, tRtIyayAvacchabdo 'jeNeva jaMbuddIve dIve jeNeva bharahe vAse' iti grAhakaH, nanu pUrvatrisopAnapratirUpakeNottAraH zakrasyokto'parabhyAM keSAmuttAra ityAha-'tae NaM sakkassa deviMdassa devaranno' ityAdi vyaktam / atha zakraH kimakArSIdityAha-'taeNaMse sakke deviMde devarAyA caurAsIe'ityAdi, kaNThyaM, yAvatpadasaMgrAhyatupUrvasUtrAnusAreNa bodhyaM, yadavAdIttadAha-'namutthute ityAdi, namo'stutubhyaM ralakukSidhArike! evaMprakAraM sUtraM yathA dikkumArya AhustathA'vAdIdityarthaH, yAvacchabdAdidaMgrAhyam-jagappaIvadAIecakkhuNo amuttassa sabbajaga-jIvavacchalasa hiakAragamaggadesiavAgiddhivibhuppabhussa jinassa nANissa nAyagsas buddhassa bohagassa savvalogaNAhassa savvajagamaGgalassa Nimmamassa pavarakulasamuppabhavassajAIekhattiyassajaMsiloguttamassajananIti, kiyatparyatamityAha-dhaMyA'si puNyA'si tvaM kRtArthA'si, ahaM devAnupriye ! zakro nAma deveMdro devarAjA bhagavatastIrthakarasya jaMmamahimA kariSyAmi, tana yuSmAbhirna bhetavyamitikRtvA avasvApinIM dadAti-sute meruM nIte sutavirahAta mA duHkhabhAgabhUditi divyanidrayA nidrANAM karotItyarthaH / datvAcatIrthakarasya meru netavyasyabhagavataH pratirUpakaM-jinasazaM rUpaM vikurvati, asmAsu meru gateSu jaMmamahavyApRtivyagreSuAsannaduSTadevatayA kutUhalAdinA'pahatanidrA satImA iyaM tathA bhavatviti bhagavadrUpAnirvizeSa rUpaM vikurvatItyarthaH, vikuLa ca tIrthakaramAtuH pArve sthApayati sthApayitvA ca paJca zakrAn vikurvati, AtmanA paJcarUpo bhavatItyarthaH, vikuLa ca teSAM paJcAnAM Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 5 403 madhye ekaH zakro bhagavaMtaM tIrthakaraM paramazucinA sarasagozIrSacaMdanaliptena dhUpavAsiteneti zeSaH karatalayoH-- UrdhvAdhovyavasthitayoH puTaM sampuTaM zuktikAsampuTamivetyarthaH tena gRhNAti ekaH zakraH pRSThata AtapatraM-chatraM dharati dvau zakrAvubhayoH pArzvayozcAmarotkSepaM kurutaH ekaH zakraH purato vajrapANi san prakarSati - nirgamayati, AtmAnamiti zeSaH, agrataH pravarttata ityarthaH, atra ca satyapi sAmAnikAdidevaparivAre yadiMdrasya svayameva paJcarUpavikurvaNaM tat trijagaduroH paripUrNasevAlisutveneti / atha yathA zakro vivakSitasthAnamApnoti tathA Aha-- tataH sa zakro deveMdro devarAjA ayairbahubhirbhavanapativAna- maMtarajyotiSkavaimAnikairdevairdevIbhizca sArddha samparivRtaH sarvaddharyA yAvatkaraNAt 'savvajuIe' ityAdi padasaGgrahaH pUrvokto jJeyaH, tayotkRSTayA yAvatkaraNAt 'turiAe' ityAdigrahaH vyativrajan 2 yatraiva maMdaraparvato yatraiva ca paNDakavanaM yatraiva cAbhiSekazilA yatraiva cAbhiSekasiMhAsanaM tatraivopAgacchati upAgatya ca siMhAsanavaragataH pUrvAbhimukhaH saniSaNNa iti, pAlakavimAnaM ca gRhItasvAmikasya svasvAminaH pAdacAritvena tamanuvrajatAM devAnAmapyanupayogitvabhiSekazilAyAM yAvadanuvrajadabhUditi sambhAvyate / mU. (230) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM IsANe deviMde devarAyA sUlapANI vasabhavAhaNe suriMde uttaraddhalogAhivaI aTThAvIsavimANavAsasaya sahassAhivaI arayaMvaravatthaghare evaM jahAsake evaM jahA sake imaM nANataM mahAghosA ghaMTA lahuparakkamo pAyattANiyAhivaI puSphao vimANakArI dakkhiNe nijANamagge uttarapuratthimillo raikarapavvao maMdare samosario jAva paGkhuvAsaitti, evaM avasiTThAvi, iMdA bhANiavvA jAva achuotti, imaM nANattaM vR. 'teNaM kAleNamityAdi, tasmin kAle sambhavajJjinajanmake tasmin samaye dikkumArIkRtyAnaM tarIye na tu zakrAgamanAnaMtarIye sarveSAmiMdrANAM jinakalyANakeSu yugapadeva samAgamanArambhasya jAyamAnatvAt, yattu sUtre zakrAgamanAnaMtarIyamIzAneMdrAgamanamuktaM tatkrameNaiva sUtrabaMdhasya sambhavAt, IzAno deveMdro devarAjA zUlapANirvRSabhavAhanaH sureMdra uttarArddhalokAdhipati, meroruttarato'syaivA-dhipatyAt, aSTAvizatavimAnAvAsazatasahasradhipati arajAMsi - nirmalAni ambaravastrANi - svaccha- tayA''kAzakalpAni vasanAni dharati yaH sa tathA, evaM yathA zakraH saudharmedrastathA'yamapi, idamatra nAnAtvaM- vizeSaH mahAghoSA ghaMTA laghuparAkramanAmA padAtyanIkAdhipati puSpakanAmA vimAnakArI dakSiNA niryANabhUmi uttarapaurtayo ratikaraparvataH maMdare samavasRtaH-sabhAgataH yAvatpadAt 'bhagavaMtaM titthayaraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kerai 2 ttA vaMdai namasai vaMdittA namasittA naccAsaNNe NAidUre sussUsamANe nama'samANe abhimuhe vinaeNaM paMjaliuDe' iti, paryupAste / - athAtidezenAvaziSTAnAM sanatkumArAdadrANAM vaktavyamAha - 'evaM avasiThThAvi' ityAdi, evaM saudharmezAneMdrarItyA avaziSTA api iMdrA vaimAnikAnAM bhaNitavyAH yAvadacyuteMdra:- ekAdazadvAdazakalpAdhipatiriti, atra yo vizeSastamAha- idaM nAnAtvaM bhedaH, caturazIti sahasrANi zakrasya azIti sahasramIzAneMdrasya dvisaptati sahasrANi sanatkumAreMdrasya evaM saptatimahiMdrasya caH samuccaye SaSTirbrahmedrasya caH prAgvat paJcAzallAMtakeMdra catvAriMzacchukredrasya triMzatsahasrAreMdrasya viMzatirAnataprANatakalpadvikeMdrasya dazAraNAcyutakalpadvikeMdrasya, ete saMkhyAprakArAH sAmAnikAnA devAnAM krameNa dazakalpeMdrasambadhinAmiti / Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/231 mU. (231) caurAsIi asIi bAvattari sattarI asaThThI a| pannA cattAlIsA tIsA vIsA dasa shssaa| vR. tena 'caurAsIe sAmAniasAhassINa mityetadvizeSaNasthAne pratIMdrAlApakaM asIie sAmAniasAhassINamityAdiabhilApo graahyH| mU. (232)(ee sAmAniANaM,) battIsadAvIsA bArasaha cauro syshssaa| pannA cattAlIsA chacca sahassAre / / mU. (233) ANAyapANayakappe cattAri sayA''raNachue tinni / ee vimANANaM, ime jANavimANakArI devA, taMjahA pR. tathAsaudharmendrakalpe dvAtriMzallakSANiIzAne aSTAviMzatirlakSANievaMsanatkumAre dvAdaza mAheMdre aSTa brahmaloke catvAri tathA lAMtake paJcAzatsahasrANi evaM zukre catvAriMzatsahasrANi caH samuccayesahasrAreSaTsahasrANi AnataprANatakalpayordvayoH samuditayozcatvArizatAniAraNAcyutayostraNi zatAni ete vimAnAnAM saMkhyAprakArAH, yAnavimAnavikurvakAzca devA ime vakSyamANAH zakrAdikrameNa, tadyathAmU. (234)pAlaya 1 pupphe ya ra somanase 3 sirivache a4 naMdiAvate 5 / kAmagame 6 pIigame 7 manorame 8 vimala 9 sabaobhadde 10 // vR. pAlakaH 1 puSpakaH 2 saumanasaH 3 zrIvatsaH 4 caH samuccaye naMdAvartaH 5 kAmagamaH 6 prItigamaH 7 manoramaH 8 vimalaH 9 sarvatobhadra 10 iti, atha dazasu kalpeMdreSu kenaciThaprakAreNa paJcAnAM 2 sAmyamAha mU. (235) sohammagANaM saNaMkumAragANaM baMbhaloagANaM mahAsukyANaM pANayagANaM iMdANaM sughosA ghaMTA hariNegamesI pAyatANIAhivaI uttarillA nijANabhUmI dAhiNapurasthimille raikaragapavvae, IsANagANaM mAhiMdalaMtagasahassAraaccuagANa ya iMdANa mahAghosA ghaMTA lahuparakamo pAyattANIAhivaI dakkhiNille nijANamagge uttarapurathimille rikrgpvve| parisANaMjahAjIvAbhigame AyarakkhA sANANiacaugguNA savvesiMjANavimANA savvesiM joapasayasahassavicchiNmA uccatteNaMsavimANapamANAmahiMdajhayAsavvesijoaNasAhassiA, sakkavajA maMdare samoaraMti jAva pajjuvAsaMtitti / / pR. saudharmakAnAM-saudharmadevalokotpannAnAM evamagre'pi jJeyaM, tathA sanatkumArakANAM brahmalokakAnAM mahAzukrakAnAM prANatakAnAmiMdrANAMbahuvacanaM sarvakAvartIdrApekSayA, sughoSA ghaMTA harinegameSI padAtayanIkAdhipati iti auttarAhA niryANabhUmi dakSiNapaurastyo ratikaraparvataH, tathA IzAnakAnAM mAheMdralAMtakasahasrarAcyutakAnAM ca iMdrANAM mahAghoSA ghaMTA laghuparAkramaH padAtyanIkAdhipati yasya yAvaddevadevIpramANA bhavatitasya tAvapramANA yathAjIvAbhigametathA jJeyAH / tAzcaivaMzakrasyAbhyaMtarikAyAMparSadi 12 sahasrANidevAnAMmadhyamAyAM 14 sahasrANi bAhyAyAM 16sahasrANi IzAneMdrasyAdyAyAM 10 sahasrANi dvitIyAyAM 12 sahastrANi tRtIyAyAM 14 sahasrANi, sanatkumAreMdrasyAdyAyAM 8 sahasrANi dvitIyasyAM 10 sahasrANi tRtIyAyAM 12 sahasrANi evaM mAheMdrasya krameNa 6 sahasrANi 8 sahasrANi 10 sahasrANi brodrasya4-6-8 sahasrANi lAMtakeMdrasya Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 vakSaskAraH-5 2-4-6 sahasrANi zukraMdrasya 1-2-4 sahasrANi sahanareMdrasya 500 zatAni 10 zatAni 20 zatAni AnataprANateMdrasya 2 zate sADhe 5 zatAni 10 zatAni AraNAcyuteMdrasya 1 zataM 2 zate sADhe 500 shtaani| imAzca tattadiMdravarNake 'tiNhaM parisANamityAdyAlApake yathAsaMzayaM bhAvyAH, zakrezAnayordaivIparSatrayaM jIvAbhigamAdiSUktamapi zrImalayagiripAdaiH svAvazyakavRttau jaMbUdvIpaprajJaptimadhyagato'yamitilikhyamAnajinajamAbhiSekamahagraMthe noktamitimayA tadanuyAyitvena nAlekhi, AtmarakSAH-aGgarakSakA devAH sarveSAmiMdrANAM svasvasAmAnikebhyazcaturguNAH, ete cetyaM varNake abhilApyAH 'cauNhaMcaurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaMchauNhaMasIINaMAyarakkhadevasAhassINaM cauNhaM bAvattarINaM AyarakkhadevasAhassINaM Ahevaccha' ityAdi, tathA yAnavimAnAni sarveSAM yojanazatasahasravistIrNAniuccatvena svavimAnapramANAni iMdrasya svasvavimAnasaudharmAvataMsakAdi tasyeva pramANaM paJcazatayojanAdikaM yeSAM tAni tathA, asyAyamarthaH__AdyakalpadvikavimAnAnAmuccatvepaJcayojanazatAni dvitIyedvikeSaTyojanazatAnitathA tRtIyedvikesaptatathAcaturthe dvike'STautato'gretanekalpacatuSkevimAnAnAmuccatvaM nava yojanazatAni, tayA sarveSAmaheMdradhvajAH yojanasAhanikAH-sahasrairyojanavistIrNA zakravarjA maMdare samavasarati yAvatparyupAsate yAvapadasaMgrahaH prAgvat / atha bhavanavAsinaH ma.(236) teNaM kAleNaMteNaM samaeNaM camare asuriMde asurarAyA camaracaMcAe rAyahANIe samAe suhammAe camaraMsi sIhAsaNaMsichausaThThIe sAmAniasAhassIhiM tAyattIsAe tAyattIsehiM cauhi logapAlehiM paJcahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM tihiM parisAhiM sattahiM aniehiM sattahiM aniyAhivarhi cauhi causaDIhiM AyarakkhasAhasIhiM annehi ajahA sake navaraM imaMnANattaMdubho pAyatANIAhivaI oghassarA ghaMTA vimANaM pannAsaMjoaNasahassAI mahiMdajjhao paMcajoaNasayAI vimANakArI Amiogio devo avasitaMceva jAva maMdare samosarai paJjavAsaIti teNaMkAleNaMteNaMsamaeNaMbalI asurideasurarAyAevameva navaraMsaTThI sAmANIasAhassIo ghauguNA AyarakkhA mahAdumo pAyattImIAhivaI mahAohassarA ghaMTA sesaM taM caiva parisAo jahA jIvAbhigame iti| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dharaNe taheva nANataMcha sAmAniasAhassIo cha aggamahio caugguNA AyarakkhA meghassarA ghaMTA bhaddaseNopAyattANIyAhibaI vimANaM paNavIsaMjoaNasahassAM mahiMdajjhao addhAijAiMjoaNasayAI evamasuriMdavajiANaM bhavaNavAsiiMdANaM, navaraM asurANaM oghassarA ghaMTA nAgANaM meghassarA suvaNNANaM haMsassarA vicUrNa koMcassarA aggINaM maMjussarA disANaM maMjughosA udahINaM sussarA dIvANaM mahurassarA vAUNaM naMdissarA thaNiANaM nNdighosaa| vR. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa'mityAdi prAgvat, camaro'sureMdro'surarAjA camaracaJcAyAM rAjadhAMyAMsabhAyAM sudharmAyAM camare siMhAsane catuHSaSTyA sAmAnikasahanaiH trayastriMzatA trAyastriMzaH caturbhiH lokapAlaiH paJcabhiragramahiSIbhiH saparivArAbhitisRbhiH parSadbhiH saptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatabhicatasRbhiH catuHSaSTibhirAtmarakSakasahanaiH ayaizcetyAlApakAMzenasampUrNaAlApakastvayaM Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/236 bodhyaH-'camaracaJcArAyahANIvatthavvehiM bahUhiM asurakumArehiMdevehia devIhiatti, yathA zakastathA'yamapyavagamyaH, navaramidanAnAtvaM-bhedaH, druma-padAtyanIkAdhipatioghasvarAghaMTA yAnavimAnaM paJcAzayojanasahasrANi vistArAyAmaM maheMdradhvajaH paJcayojanazatAyucaH vimAnakRdAbhiyogiko devona punarvaimAnikeMdrANAM pAlakAdiriva niyatanAmakaH avaziSTaM tadeva-zakrAdhikAroktaM vAcyaM navaraM dakSiNapazcimo ratikaraparvataH, kiyaGkaramityAha-yAvaMmaMdare samavasarati paryupAsta iti / ____ atha balIdraH-"teNaM kAleNa'mityAdi, tasmin kAle tasmin samaye balirasureMdro'surarAjA evameveti-camara iva navaraM SaSTi sAmAnikasahasraNi caturguNA AtmarakSAH, sAmAnikasaMkhyAtazcaturguNasaMkhyAkAHAtmarakakSakAityarthaH,mahAdrumaH padAtyanIkAdhipatimahaudhasvarAghaMTA'vyAravyAto'dhikaM pratipadyata' iti camaracaJcAsthAne balicacA dAkSiNAtyo niryANamArga uttarapazcimo ratika-raparvata iti, zeSa-yAnavimAnavistArAdikaMtadeva-camaracaJcAdhikAroktameva, parSado yathA jIvAbhigame, idaM ca sUtraM dehalIpradIpaMyAyena sambaMdhanIyaM, yathA dehalIstho dIpo'taHsthadehalIsthabAhyasthavastuprakAzanopayogItathedamapyuktecamarAdhikAre ucyamAnebalIdrAdhikAre vakSyamANeSvaSTasu bhavanapatiSUpayogI bhavati, triSvapyadhikAreSu parSado vAcyA ityarthaH, tathAhi camarasyAbhyaMtarikAyAMparSadi 24 sahasrANi devAnAMmadhyamAyAM28 sahasrANi bAhyAyAMca 32 sahasrANi, tathA balIdrasyAbhyaMtarikAyAMparSadi 24 sahasrANi devAnAMmadhyamAyAM28 sahasrANi bAhyAyAM ca 32 sahasrANi, tathA balIMdrasyAbhyaMtarikAyAM parSadi 20 sahasrANi madhyamAyAM 24 sahasrANi bAhyAyAM 28 sahasrANi, tathA dharameMdrasyAbhyaMtarikAyAMparSadi 60 sahasrANi madhyamAyAM 70 sahasrANi, avaziSTAnAM bhavanavAsiSoDazeMdrANAMmadhyeye veNudevAdayo dakSiNazreNipatayasteSAM parSatrayaM dharaNeMdrasyeva uttarazreNyadhipAnAM veNudAlipramukhANAM bhUtAnaMdasyeva jnyeym| atha dharaNaH teNaM kAleNa mityAdi, tasmin kAle tasmin samaye dharaNastathaiva-camaravat navaramidaM nAnAtvaM-bhedaH SaT sAmAnikasahasrANAM SaDagramahiSyaH caturguNA AtmarakSakaH meghasvarA ghaMTA bhadrasenaH padAtyanIkAdhipati vimAnaM paJcaviMzatiyojanasahamaNi maheMdradhvajo'rddhatRtIyAni yojanazatAni, athAvaziSTabhavanavAsIMdravaktavyatAmasyAtidezenAha-'evamasuriMda'ityAdi, evaM-dharaNedrayAyenAsureMdrau-camarabalIMdrau tAbhyAMvarjitAnAM bhavanavAsIMdrANAM bhUtAnaMdAdInAMvaktavyaM bodhyaM, navaraM asurANAM-asurakumArANAM oghasvarAghaMTA nAgAnAM nAgakumArANAM meghasvarA ghaMTA suparNAnAM-garuDakurAmANAM haMsasvarA vidyutkumArANAM krauJcasvarA agnikumArANAM maMjusvarA dikkumArANAMmaMjughoSAudadhikumArANAM susvarA dvIpakumArANAMmadhurasvarA vAyukumArANAM nadisvarA stanitakumArANAM nNdighossaa| mU. (237) causaTThI saTThI khalu chacca sahassA u asuravANaM / sAmAniA u ee caugguNA AyarakkhA u|| vR.eSAmevoktAnuksasAmAnikasaMgrahArthaMgAthAmAha-catuSpaSTizcamareMdrasya SaSTirbalIMdrasya khalurnizcaye SaT ca sahasrANi asuravarjAnAM dharaNedrAdInAmaSTAdazabhavanavAsIdrANAM sAmAnikAH caH samuccaye tathA punararthe bhinnakrame tenaite sAmAnikAH caturguNAH punarAtmarakSakA bhavati / Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 407 mU. (238) dAhiNillANaM pAyatANIAhivaI bhaddaseNo uttarillANaM dakkhotti / vANamaMtarajoisiAneavvA, evaM ceva, navaraM cattAri sAmAniasAhassIocattAriaggamahisIo solasa Ayarakkhasa-hassA vimANA sahassaM mahiMdajjhayA paNavIsaM joaNasayaM ghaMTA dAhiNANaM maMjussarA uttarANaM maMjughosA pAyattANIAhivaI vimANakArI a AmiogA devA joisiANaM sussarA sussara-nigdhosAo ghaMTAo maMdare samosaraNaMjAva pnyjuvaasNtitti| vR. dAkSiNAtyAnAM camareMdravarjitAnAM bhavanapatIMdrANAM bhadrasenaH padAtyanIkAdhipati auttarAhANAM balivarjitAnAMdakSo nAmnA padAtipati, yaccAtraghaMTAdikaM pUrva svasvasUtre uktamapyuktaM tatsamudAyavAkye sarvasaGgrahArthamiti / ___atha vyaMtareMdrajyotiSkeMdrAH-'vANamaMtara' ityAdi, vyaMtareMdrA jyotiSkeMdrAzca netavyAHziSyabuddhiM prApaNIyAH evameva, yathA bhavanavAsinastathaivetyarthaH, navaraM catvAri sAmAnikAnAM sahasrANi catasra'gramahiSyaH SoDaza AtmarakSakasahasravimAnAniyojanasahanamAyAmaviSkambhAbhyAM maheMdradhvajaH paJcaviMzatyadhikayojanazataMghaMTAzca dAkSiNAtyAnAM maJjusvarAauttarAhANAM majhughoSAH, padAtya- nIkAdhipatayo vimAnakAriNazca AbhiyogikA devAH, ko'rthaH ?-svAmyAdiSTA hi AbhiyogikAdevAghaMTAvAdanAdikarmaNivimAnavikurbaNecapravartatana punarharinigamaiSivatpAlakavacca niSTinA-makAiti, vyAkhyA vizeSapratipAdinI tisUtre'nuktamapIdaM bodhyaM sarveSAmabhyaMtarikAyAM parSadedevAnAM 8 sahasrANimadhyamAyA 10 sahasrANi bAhyAyAM 12 sahasrANIti, eteSAmullekhastvayam 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kAle nAma pisAiMde pisAyarAyA cauhi sAmAniasAhassIhiM cauhiM aggamahisIhiM saparivArAhiM tihiM parisAhiM sattahiM anIehiM sattahiM anIAhivaihiM solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM' 'taMceva, evaMsabvevI ti, vyaMtarAivajyotiSkAapi jJeyAH, tena sAmAnikAdisaGkhyAsunavizeSaH, ghaMTAsucAyaM vizeSaH-caMdrANAMsusvarA sUryANAM susvaranirghoSA, sarveSAM ca maMdare samavaraNaM vAcyaM yAvatparyupAsate, yAvacchabdagrAhyaM tu prAgdarzitaM tato jJeyaM, etadullekhastvayaM- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMdA joisaMdA joisarAyANo patteaMpatteaMcauhiM sAmAniasAhassIhiM cauhiM aggamahisIhiM tihiM parisAhiMsattahiM aniehiM sattahiM aniAhivaihiM solasahiM AyArakkhadevasAhassIhiM, evaM jahA vANamaMtarA evaM sUrAvi' naMvatrollekhe caMdrAH sUryA ityatra bahuvacanaM kimartham ?, prastutakarmaNi ekasyaiva sUryasya caMdrasya cAdhikRtatvAt aMyatheMdrANAM catuHSaSTisaGkhyAkatvavyAghAtAt?, ucyate, jinakalyANakAdiSudazakalpeMdrA viMzatirbhavanavAsIdrAH dvAtriMzadvyantareMdrAH ete vyaktitaH caMdrasUryau tu jAtyapekSayA tena caMdrAH sUryA asaGkhyAtA api samAyAti, ke nAma na kAmayaMte bhuvanabhaTTArakANAM darzanaM svadarzanaM pupUSavaH yaduktaM zAMticaritre zrI munideva sUri kRte shriishaatidaivjnmmhvrnnne||1|| "jyotiSkanAyakau puSpadaMta saGkhyAtigAviti / hemAdrimAdriyaMte sma, catuHSaSTi sureshvraaH||" athAmISAM prastutakarmaNItivaktavyatAmAhamU. (239) tae NaM se adhue deviMde devarAyA mahaM devAhive Abhioge deve saddAvei 2 ttA Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/239 evaM vayAsI-khippAmevabho devANuppiA! mahatthaMmahagdhaMmahArihaM viulaMtitthayarAbhiseaMuvaTThaveha, tae.NaM te amiogA devA hadvatu jAva paDisuNittA uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamati ra ttA veubviasamugghAeNaMjAva samohaNittAaTThasahassaM sovaNNiakalasANaMevaMruSpamayANaM maNimayANaM suvaNNaruppamayANaM suvaNNamaNimayANaM ruppamaNimayANaM suvaNNaruppamaNimayANaM aTThasahassaM bhomijANaMaTThasahassaMcaMdaNakalasANaM evaMbhiMgArANaM AyaMsANaMthAlANaM pAINaMsupaITThAgANaM cittANaM rayaNakaraMDagANaM vAyakaragANaM puSphacaMgerINaM, evaMjahA sUriAbhassa savvacaMgerIo savvapaDalagAI visesiatarAiMbhANiavvAiM, sIhAsaNachattacAmaratellasamugga jAva sarisavasamuggA tAliaMTA jAva aTThasahassaMkaDucchugANaM viuvvaMti viuvbittA sAhAvie viuvie akalasejAva kaDucchue agimihattA jeNeva khIrodae samuhe teNeva Agamma khIrodagaM giNhati ra ttA jAiM tattha uppalAI paumAiM jAva sahassapattAi tAI ginnhNti| evaM pukkharodAo jAva bharaheravayANaM mAgahAititthANaM udagaM maTTiaMca giNhati 2 tA evaM gaMgAINaM mahAnaINaM jAva cullahimavaMtAo savvatuare savvapupphe savvagaMdhe sabbamalle jAva samvosahIo siddhatthae ya giNhati ra ttA paumaddahAo dahoagaM uppalAdINi / evaM sabakulapavvaesu vaTTaveaddhesu sabbamahaddahesu savvavAsesu savvacakkavaTTivijaesu vakkhArapavvaesuaMtaranaIsu vibhAsijA jAva uttarakurusu jAva sudaMsaNabhaddasAlavane savvatuare jAva siddhatthae agiNhaMti, evaM naMdanavaNAo savvature jAvasiddhatyae asarasaMcagosIsacaMdaNaM divvaM ca sumanadAnaM geNhaMti, evaM somanasapaMDagavanAo a savvatuare jAva sumanasadAmaM dadaramalayasugaMdhe ya giNhati ra ttA egao milaMtira tAjeNeva sAmI teNeva uvAgacchaMti ra ttA mahatyaM jAva titthyraabhiseaNuvtthtthvetitti| vR. 'tae NamityAdi, tataH so'cyuto yaH prAgabhihito deveMdro devarAjA mahAn devAdhipo maheMdraH catuHSaSTAvapi iMdreSu labdhapratiSTho'ta evAsya prathamo'bhiSeka iti, AbhiyogyAn devAn zabdayati zabdayitvA ca evamavAdIta, yadavAdIttadAha-kSiprameva bho devAnupriyAH ! mahArthaM mahArha vipulaM tIrthakarAbhiSekamupasthApayata, atra mahArthAdipadAni prAgbharatarAjyAdhikAre varNitAni, vAkyayojanA tu sulabhA, atha yathA te cakrustathA''ha-'taeNa'mityAdi, tataste AbhiyogikA devA hRSTatuTayAvat pratizrutya uttarapaurastyaM digbhAgamapakrAmati apakramya ca vaikriyasamudaghItena yAvatpadAt 'samohaNaMti'tti grAhyaM samavahatya cASTasahamna-aSTottaraM sahasraM sauvarNikakalazAnAM vikurvatIti sambaMdhaH, evaM aSTasaha rUpyamayAnAMmaNimayAnAMsuvarNarUpyamayAnAMsuvarNamaNimayAnAM rUpyamaNimayAnAM suvarNarUpyamaNimayAnAM aSTasahanaM bhaumeyakAnAM mayAnAmityarthaH aSTasahanaM vaMdanakalazAnAM maGgalyaghaTAnAM evaM bhRGgArANAM AdarzAnAMsthAlInAM pAtrINAM supratiSThakAnAM citrANAM ralakaraNDakAnAM vAtakarakANAM-bahizcitritAnAM madhye jalazRMyAnAM karakANAM puSpacaGgerInAmaSTasahanaM, evamuktayAyena yathA sUryAbhasya rAjapraznIyeiMdrAbhiSekasamaye sarvacaGgeyastathA'tra vAcyAH 'aTThasahassaM AbharaNacaGgerINaM lomahatthacaGgerINa'miti, tathA sarvapaTalakAni vAcyAni, tathAhiaSTasahasrapuSpapaTalakAnAM, imAnivastUni sUryAbhAbhiSekopayogavastubhi saGkhyayaiva tulyAni Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - vakSaskAraH-5 409 natu guNenetyAha-vizeSitatarANi ativiziSTAni bhaNitavyAni-vAcyAni prathamakalpIyadevavikurvaNAto'cyutakalpadevavikurvaNAyA adhikataratvAta, tathAsiMhAsanacchatracAmaratilasamudgakayAvatsarSapasamudgakaH,atra yAvatpadAtkoSThasamudgakAdayo vAcyAH, eSAMcavyAkhyA prAgvat, tAlavRtAni yAvatkaraNAt vyajanAnIti grahaH, tatra vyajanAnIti sAmAMyato vAtopakaraNAni tAlavRtAni tadvizeSarUpANi, eSAmaSTasahasramaSTasahasamiti, aSTasahasraM dhUpakaDucchukAnAmiti / atha vikurvaNAyAH sArthakatvamAha--viubvittA' ityAdi, vikurvitvAcasvAbhAvikAndevaloke devalokavatsvayaMsiddhAn zAzvatAn vaikriyAMzca-anaMtaroktAn sauvarNAdikAnyAvacchabdAt bhRGgArAdayo vyajanAMtA grAhyAH, dhUpakaDucchukAMzca sUtre sAkSAdupAttAn, gRhItvA ca yatraiva kSIrodaH samudraH tatraivAgatya kSIrodakaM-kSIrarUpamudakaMgRhNanti, nanu meruto'bhiSekAGgabhUvastugrahaNAya calaMtaste devAstadagrahaNopayogi vastujAtaM kalazabhRGgadArAdikaM gRhNantu paraM tadanupayogi yAvacchabdodarapraviSTaM siMhAsanacAmarAdikaM tailasamudagakAdikaM ca kathaM gRhNantIti ceducyate, vikurvaNAsUtrasyAtidezena grahaNasUtrasyAtidiSTatvAdetatsUtrapAThasyAMtargatatve'pi ye grahaNocitAste evagRhItA iti bodhyaM, yogyatAvazAdevArthapratipatteH, yantra dhUpakaDucchukAnAMtatra grahaNaMtatkalazabhRGgArAdidevahastadhUpanArthamiti, aMyathA sUtre sAkSAdupadarzitasya dhUpakaDucchukAnAM grahaNasya nairrthkyaaptteH| atha prastutasUtraM-gRhItvAcayAnitatra kSIrode utpalAni padmAni yAvatsahasrapatrANi tAni gRhNanti yAvatpadAt kumudAdigrahaH, evamanayA rItyA puSkarodAt-udakAdikaM gRhNanti, yattu kSIrodAdvinivRttairvAruNIvaramaMtarA muktvApuSkarodejalaMgRhItaMtadvAruNIvaravA-riNo'grAhyatvAditi sambhAvyate, yAvacchabdAt samayakhitte iti grAhyaM, tena manuSyakSetre bharatairAvatayoH prastAvAt puSkaravartIpArddhasatkayoH mAgadhAdInAM tIrthAnAmudakaM mRttikAM ca gRhNanti _ 'eva'miti samayakSetrasthapuSkavaradvIpArddhasatkAnAM gaGgAdInAM mahAnadInAM AdizabdAt sarvamahAnadIgrahaH yAvatpadAt udakamubhayataTamRttikAM gRhNanti, kSudrahimavataH sarvAn tuvarAnkaSAyadravyANi AmalakAdIni sarvANi jAtibhedena puSpANi sarvAn gaMdhAn-vAsAdIn sarvANi mAlyAni-grathitAdibhedabhinnAni sarvAmahauSadhIH-rAjahaMsIpramukhAH siddhArthakAMzca-sarSapAn gRhNanti 2tvAcapadmadrahAdrhodakamutpalAdInica gRhNanti, evaMkSudrahimavatryAyena sarvakSetravyavasthAkAritvena kulakalpAH parvatAH madhyapadalope kulaparvatA himAcalAdayasteSu vRttavaitADhyeSu sarvamahAdraheSupadmadrahAdiSu sarvavarSeSu-bharatAdiSusarvacakravartivijayeSu-kacchAdiSuvakSaskAraparvateSu-gajadaMtAkRtiSumAlyavadAdiSusaralAkRtiSuca citrakUTAdiSu tathAaMtaranadISu-grAhAvatyAdiSuvibhASetavadet, parvateSututubarAdInAMdraheSuutpalAdInAMkarmakSetreSu mAgadhAditIrthadakamRdAMnadISUdakobhayataTamRdAM grahaNaM vaktavyamityarthaH, yAvatpadAt devakuruparigrahastena kurudvaye citravicitragiriyamakagirikAJcanagirihadadazakeSu yathAsambhavaM vastujAtaM gRhNanti, yAvatpadAt puSkaravaradvIpArddhasya pUrvAparArddhayorbharatAdisthAneSu vastugraho vAcyaH,tato jaMbUdvIpe'pi tadagrahastathaiva vAcyaH,kiyatparyataM? sudarzane pUrvArdhamerau bhadrazAlavane naMdanavane saumanasavane paNDakavane ca sarvatubarAn gRhNanti tathA tasyaivAparArdhe anenaiva krameNa vastujAtaM gRhNanti, tato dhAtakIkhaNDajaMbUdvIpagato merustasya Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/239 bhadrazAlavane sarvatubarAn yAvat siddhArthakAMzca gRhNanti, evamasyaiva naMdanavanAMt sarvatubarAn yAvatsiddhathakAMzca sarasaM ca gozIrSacaMdanaM divyaM ca sumanodAma-grathitapuSpANi gRhNanti, evaM saumanasavanAt sUtrapAThe paJcamIlopaHprAkRtatvAtpaNDakavanAca sarvatubarAnyAvat sumanodAmadadaramalayasugadhikAn gaMdhAn dardaramalayau caMdanotpattikhAnibhUtau parvatau tena tadudbhavaM caMdanamapi 'tAtasthayAt tadavyapadeza' iti yAyena dardaramalayazabdAbhyAmabhidhIyate, tato dardaramalayanAmake caMdane tayoH sugaMdhaH paramagaMdhI yatra tAn dardaramalayasugadhikAn gaMdhAn-vAsAn gRhNanti, gRhItvA caitastato viprakIrNA AbhiyogyadevA ekatra milatimilitvA ca yatraiva svAmI tatraivopAgacchaMti upAgatya ca taM mahArthaM yAvacchabdAt mahAdha mahAhaM vipulamiti padatrayI tIrthakarAbhiSeka tIrthakarAbhiSekayogyaM kSIrodakAdhupaskaramupasthApayati-upanayati, acyuteMdrasya samIpasthitaM kurvatItyarthaH / athAcyuteMdro yadakarottadAha mU. (240) taeNaMsaMacue deviMde dasahiMsAmAniasAhassIhitAyattIsAetAyattIsaehiM cauhiM logapAlehiM tihiM parisAhiM sattahiM aniehiM sattahiM aniAhivaIhiM cattAlIsAe AyarakkhadevasAhassIhiM saddhiM saMparivuDe tehiM sAmAviehiM viubbiehi avarakamalapaiTThANehiM suramivaravAripaDipuNNehiM caMdaNakayacaccAehiM AviddhakaMTheguNehiM paumuppalapihANehiM karayalasukumArapariggahiehiM aTThasahasseNaM sovaNNiANaM jAva aTThasahasseNaM bhomejANaM jAva sacodaehiMsavvamuTTiAhiM sabcatuarehiM jAva sacosahisiddhatthaehiM saviDIejAvaraveNaMmahayA 2 titthayarAmiseeNaM abhisiNcNti| taeNaM sAmissa mahayA 2 abhiseaMsi vaTTamANasiiMdAIA devA chattacAmaradhUvakaDucchuapupphagaMdhajAvahatthagayA hadvatuTTha jAva vajasUlapANI purao ciTThati paMjaliuDAiti, evaM vijayAnusAreNa jAva appegaiA devA AsiasaMmajiovalitasittasuisammaTTaratyaMtarAvaNavIhi kareti jAva gaMdhavaTTimUaMti, appe0 hirannavAsaM vAsiMti evaM suvaNNarayaNavairaAbharaNapattapuSyaphalabIamallagaMdhavaNNajAvacuNNavAsaMvAsaMti, appe0 hiraNihiM bhAiMti evaM jAva cuNNavidhi bhAiMti, appe0 cauvvihaM vajaM vAeMti taMjahA tataM vitataM2 ghanaM 3 jhusiraM4, appegaiAcaubvihaM geaMgAyaMti, taMjahA-ukkhitaM 1 pAyattaM 2 maMdAyaIyaM 3 roiAvasANaM 4, appegaiA caubvihaM narse nacaMti, taM0-aMciaM1 duaM 2 ArabhaDaM 3 bhasolaM 4, appegaiA caubvihaM abhinayaM amiti, taM0-dilRtiaMpADissuiaM sAmaNNovaNivAiaM logamajjhAvasANiaM, appega0 battIsaivihaM divyaM naTTavihiM uvadaMseti, appegaiA uppayanivayaM nivayauppayaM saMkuciapasAriaMjAva bhaMtasaMbhaMtanAmaM divyannaTTavihiM uvadaMsaMtIti, appegaiAtaMDaveti appegaiA lAseti appegaiA pINeti, -evaM bukkAreti apphoDeti vaggati sIhaNAyaM nadati appe0 savvAiMkati appe0 hayahesiaM evaM hatthigulagulAirahaghaNaghaNAiaM appe0 tinnivi, appe0 uccholaMti appe0 paccholaMti appe0 tivaI chiMdaMti pAyadaharayaM kareMti bhUmicaveDe dalayaMti appe0 mahayA saddeNaM rAti evaM saMjogA vibhAsiavyA, appe0 ikkAreti / evaM pukAreti vakkAreMti ovayaMti uppayaMti parivayaMti jalaMti tavaMti payavaMti gajaMti vijuAyaMti vAsiMti appe0 devukkaliaM kareMti evaM devakahakahagaM Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 411 kareti appe0 duhudhugaMkAtiappe0 vikiabhUyAiMvAiM viucittA paNacaMti evamAiMvibhAsejA jahA vijayassa jAva sabbao samaMtA AhAveMti pridhaavetitti| vR. 'tae NaM se accue' ityAdi, tataH upasthitAyAmabhiSekasAmagyAM so'cyuto deveMdro dazabhisAmAnikasahanaiH trayastriMzatAtrAyastriMzakaiH caturbhirlokapAlaiH tisRbhiH parSadbhiH saptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhi catvAriMzatA AtmarakSakadevasahanaiH sArddhasaMparivRtastaistadagatadevajanaprasiddhaiH svAbhAvikai.kriyaizca varakamalapratiSThAnairityAdi sarvaM prAgvat, sukumAlakaratalaparigRhItairanekasahanasaGkhyAkaiH kalazairiti gamyate, tAneva vibhAgato darzayati-aSTasahasreNa sauvarNikAnAM kalazAnAM yAvatpadAdaSTasahanai raupyANAmaSTasahasreNamaNimayAnAmaSTasahasreNa suvarNarUpyamayAnAmaSTasahasreNa suvarNamaNimayAnAmaSTasahasreNa rUpyamaNimayAnAmaSTasahasreNa suvarNarUpyamaNimayAnAmiti aSTasahasraNa bhaumeyanAMsarvasaGkhyayA aSTabhiH sahaHcatuHSaSTyadhikaiya-vicchabdAt bhRGgArAdiparigrahaH sarvodakaiH sarvamRttikAbhisarvatuvarairyAvacchabdAt puSpAdigrahaH, sarvoSadhisiddhArthakaiH sarvaddharyAyAvadraveNa yAvacchabdAt 'savvajuIe ityArabhya duMduhinigghosanAia' ityaMta grAhya, mahatA 2 tIrthakarAbhiSekeNa, atra karaNe tRtIyA, ko'rthaH ?-yenAbhiSekeNa tIrthakarA abhiSicyate tenetyarthaH, atrAbhiSekazabdenAbhiSekopayogi kSIrodAdijalaM jJeyam, abhiSiJcati-abhiSeka karotItyarthaH / sampratyabhiSekakAriNa iMdrAdapare iMdrAdayo yaccakustadAha-tataH svAmino'tizayena mahatyabhiSeke vartamAne iMdrAdikA devAH chatracAmarakalazadhUpakaDucchuka-puSpagaMthayAvatpadAtmAlyacUrNAdiparigrahaH, hastagatAH haSTatuSTayAvatpadAdAnaMdAlApako grAhyaH, vajrazUlapANayaH upalakSaNAdayazastrapANayo'pi bhAvyAH puratastiSThati, ayamarthaH-kecana chatradhAriNaH kecana cAmarokSepakAH kecana kalazadhAriNaityAdi, sevAdharmasatyApanArthaM na tu vairinigrahArthaM tatra vairiNAmabhAvAt, kecana vajrapANayaH, kecanazUlapANaya iti, kecanachatrAdyavya-grapANayaH prAJjalikRtAstiSThati, atrAtidezamAha 'evaM vijayA' ityAdi, evamuktaprakAramabhiSekasUtraM vijayadevAbhiSekasUtrAnusAreNa jJeyaM, yAvatpadAt 'appegaiA paMDagavanaM naccoagaMnAimaTTi paviralapaphusiyaM rayareNuvisAsaNaM divvaM surahigaMdhodakAsaM vAsaMti, appegaiA nihayarayaM NaharayaM bhaThTharayaM pasaMtarayaM uvasaMtarayaM kareMti' iti grAhyam, atra vyAkhayA prAgvata, vAkyayojanA tvevaM-api DhArthe, ekakAH-kecana devAH paNDakavane nAtyudakaM nAtimRttikaM yathA syAttathA praviralapraspRSTaM rajoreNuvinAzanaM divyaM surabhigaMdhodakavarSaM varSati, apyekakAH paNDakavanaM nihatarajaH naSTarajaHbhraSTarajaHprazAMtarajaH upazAMtarajaH kurvati, atha sUtraM-apyekakAH devApaNDakavanaM AsiktasammArjitopaliptaM tathA siktAni jalena ata eva zucIni sammRSTAni kacavarApayena rathyAMtarANiApaNavIthaya ivApaNavIthayo rathyAvizeSA yasmin tattathA kurvati, ayamarthaH-tatrasthAnasthAnAnItacaMdanAdivastUnimArgAtareSutathA rAzIkRtAni sati yathA haTTazreNipratirUpaM dadhati yAvatpadAt 'paMDagavanaM maMcAimaMcakaliaM kareMti, appegaiA nAnAvi-harAgaUsiajjhayapaDAgamaMDiaMkAti, appe0 gosIsacaMdanadaddaradinnapaMcaMgulitalaM kareMti, appe0 uvaciacaMdanakalasaM appe0 caMdanaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgaM kareMti, appe0 AsastosattavipulabaTTavagghAriamallAdAmakalAvaM kareMti, appe0 paMcavaNNasarasasurahimukapuMjo Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 5/240 vayArakaliaMkareMti, appe0 kAlAgurupavarakuMdurukcaturukkaDajhaMtadhUvamaghama-dhaMtagaMdhu AbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM itigrAhyaM, punaH prakArAMtareNa devakRtyamAha-'appe0 hiranna ityAdi, apyekakAH hiraNyasya-rUpyasya varSa-vRSTi varSati kurvatItyarthaH, evaM sarvatra yojanA kAryA, navaraMsuvarNapratItaM, ratlAni-karketanAdInivajANi-hIrakAH AbharaNAni-hArAdIni patrANi-damanakAdIni puSpANi phalAni ca pratItAni bIjAni siddhArthAdIni mAlyAni--grathita- puSpANi gaMdhAH-vAsAH varNo-hiGgulAdi yAvacchabdAdvastramati cUrNAni-sugaMdhadravyakSodAH, tathA apyekakAH hiraNyavidhi-hiraNyarUpaM maGgalaprakAraM bhAjayati zeSadevebhyodadatItyarthaH, evaMyAvatpadAt suvarNavidhi ralavidhiM ityAdipadAni grAhyANi cUrNavidhi bhAjayanti / atha saGgItavidhirUpamutsavamAha-'appegaiAcaubvihaM vajaM' ityAdi, apyekakAzcaturvidhaM vAdyaM vAdayanti, tadyathA-tataM-vINAdikaM vitataM-paTahAdikaM, zrIhemacaMdrasUripAdAstuvitatasthAne AnaddhamAhuH, dhanaM-tAlaMprabhRtikaM zuSiraM-vaMzAdikaM, apyekakAH caturvidhaMgeyaM gAyati, tadyathA-- utkSiptaM-prathamataH samArabhyamANaM pAdAttaM-pAdavRddhaM vRttAdicaturbhAgarUpapAdabaddhamiti bhAvaH maMdAyamiti-madhyabhAge mUrcchanAdigumopetatayA maMda maMdaMgholanAtmakaM, 'rocitAvasANa miti rocitaMyathocitalakSaNopetatayA bhAvitaM satyApitamitiyAvat avasAnaM yasya tattathA, 'roiaga miti pATherocitakamityarthaH, sa eva, apyekakAHcaturvidhanATayaM nRtyati, tadyathA-aJcitaMdrutaMArabhaTaM bhasolamiti, apyekakAzcaturvidhamabhinayamabhinayati, tadyathA-dArzatikaMprAtizrutikaM sAmAMyato vinipAtikaM lokamadhyAvasAnikamiti, ete nATyavidhayo'bhinayavidhayazca bharatAdisaGgItazAstrajJebhyo'vaseyAH,apyekakA dvAtriMzadvidhaM aSTamAGgalikyAdikaMdivyaM nATayavidhimupadarzayati, saca yena krameNa bhagavato varddhamAnasvAminaH purataH sUryAbhadevena bhAvistena krameNopadIte, tatra prAripsita-mahAnATayarUpamaGgalyavastunirvipnasiddhayarthamAdau maGgalyanATayaM, tathAhi-svastikazrIvatsanaMdyAvarttavarddhamAnakabhadrAsanakalazamatsyadarpaNarUpASTamAGgalikyabhakticitraM,atrASTapadAnAMvyAkhyA prAgvat, navaraMteSAM bhaktyA-vicchityA citraM-AlekhanaMtattadAkArAvirbhAvanAyatratattathA tadupadarzayaMtItyarthaH, yathAhi citrakarmaNi sarvejagadvarttino bhAvAzcitrayitvA dayate tathAte'bhinayaviSayIkRtya nATye'pi, abhinayaH-caturbhirAGgivAcikasAtvikAhAryabhedaiH samuditairasamuditairvA'bhinetavyavastubhAvaprakaTanaM, prastute cAGgike nATyakartRNA tattaMmaGgalAkAratayA'vasthAnaM hastAdinA tattadAkAradarzanaM vA vAcikena prabaMdhAdau tattaMmaGgalazabdoccAraNaM sabhAsadAM manasi raktipUrvaka tattaMmaGgalasvarUpAvirbhAvanaM maGgalanATayamiti 1 / ___ athadvitIyaM nATyaM, AvarttapratyAvarttazreNiprazreNisvastikapuSyamANavarddhamAnakamatsyANDakamakarANDakajAramArapuSpAvalipadmapatrasAgarataraGgavAsaMtIla tAdmalatApabhakticitraM, tatra sRSTimeNa bhramadabhramarikAdAnairnarttanamAvartastadviparItakrameNa bhramarikAdAnairnarttanaM paratyAvartaH zreNyA-paGkatyA svastikAH zreNisvastikAH, te caikapaGktigatAapi syuriti anuvRttAH zreNisvastikAH prazreNisvastikAH,atraprazabdo'nuvRttArtheyathApraziSyaH praputra ityAdI, ayamarthaH-mukhyasyaikasya svastikasya pratizAkhaM gatA aMye svastikA ityarthaH, etena prathamanATyagatasvastikanATayAd bhedo darzitaH, Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 413 vakSaskAraH-5 tadabhinayena nartanaM, tathA puSyamANaH-puSTIbhavan tadabhinayena nRtyaM, yathA hi puSTo gacchan jalpan zvasiti bahubahuprasvidyatidAruhastaprAyau svahastAvatimedasvinaucAlayan 2 sabhAsadAmupahAsapAtraM bhavati tathA'bhinayo yatra nATaye tatpuSyamANanATayaM, etdevottrsuutrkaaro| 'appegaiA pINetI'ti sUtreNa svayameva vakSyati, varddhamAnakaH-skaMdhAdhirUDhaH puruSastadabhinayagarbhitaM nATyaM varddhamAnakanATayaM, etena prathamanATyagatavarddhamAnanATayAjhedo darzitaH, matsyAnAmaNDakaMmatsyANDakaMmatsyA hi aNDAjAyaMtetadAkArakaraNenayanatanaMtamatsyANDakanATyaM, evaM makarANDakamapi, na hi yathAkAmavikurviNAM devAnAM kiJcidasAdhyaM nATyena cAnabhinetavyaM yena tadabhinayo nasambhavatIti, matsyakANDapAThe tu matsyakANDaM-matsyavRMdaM, taddhi sajAtIyaiH saha militameva jalAzaye calati, saGgacAritvAt, tathA yatra naTo'yanaTaiH saha samato raGgabhUmau pravizi tato vA niryAti taMmatsyakANDanATayam, evaM makarakANDapAThe makaravRMdaM vAcyaM, taddhi yathA vikRtarUpatvenAtIva draSTu NAM trAsakRd bhavati tathA yannATayaM tadAkAradarzanena bhayAnakaM syAt tabhayAnakarasapradhAnaM makarakANDaM nAma nATakaM, tathA jAranATakaM jAraH-upapati sa ca yathA strabhiH atirahasyevarakSyatetadvadyatra mUlavastutirodhAnAttattadiMdrajAlAvirbhAvanena sabhAsadAmanasyayadevAvatAryate tajjAranAmakaM nATayaM / tathA mAranATakaMmAra:-kAmastaduddIpakaM nATakaM mAranATakaM, zRGgArarasapradhAnamityarthaH, tathA puSpAvalinATayaM yatra kusumApUrNasacchidravaMzazalAkAdidarzanenAbhinayastatpuSpAvalinATakaM, tathA padmapatranATayaM yatra padmapatreSu nRtyannaTastathAvidhakaraNaprayatnavizeSeNa vAyuriva laghUbhavanna padmapatraMklamayatinApitroTayatinavakrIkaroti tatpadmapatropalakSitaM nATayaM padmapatranATakaM, tathA sAgarata-raGgAbhinayaM nAma nATyaM yatra varNanIyavastuno vacanacAturyavarNanAdyaiH sAgarataraGgA abhinIyaMte athavA yatra takataka jheM jheM kiTatA kiTatA kuku ityAdayastAlodaghaTTanArthakavarNA bahavo'skhaladagatyA procyate tatsAgarataraGganAmanATakaM, evaM vasaMtAdiRtuvarNane vAsaMtIlatApadmalatAvarNanAbhinayaM nATakaM, naMvevaMsatyabhinetavyavastUnAmAnaMtyena nATayAnAmapyAnaMtyaprasaGgastena dvAtriMzatsaGkhyAka-tvavirodhaH, ucyte| eSAcasUtroktA saGkhyA, upalakSaNAcAMye'pitattadabhinayakaraNapUrvakaM nATyabhedAjJeyAH, evaM sarvanATayeSvapijJeyaM 2, athatRtIyaM-IhAmRgaRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakina-rarurusarabhacamarakuaravanalatApadmalatAbhakticitraM, tatra IhAmRgA-vRkAH RSabhAdayaH pratItAH navaraMruravazvamarAzca mRgavizeSAH vano-vRkSavizeSastasya latAH 3, atha caturtha-ekatovakradvighAtovakraekatazcakravAladvighAtazcakravAlacakrAIcakravAlAbhinayAtmakaH, ekatotrakaM nAma naTAnAM ekasyAM dizi dhanurAkArazreNyA nartana, anena zreNinATyAbhedo darzitaH, evaM dvighAtovarka dvayo-parasparAbhimukhadizoH dhanurAkArazreNyA nartanaM, tathA ekatazcakravAlaM-ekasyAM dizinaTAnAM maNDalAkAreNa nartanaM, evaM dvighAtazcakravAlaM-dvayoH parasparAbhimukhadizorjeyaM, tathA cakrArddhacakravAlaM' cakrasyarathAGgasyAddhaM tadrUpaM yaccakravAlaM-maNDalaM tadAkAreNa nartanaM arddhamaNDalAkAreNetyarthaH, tadabhinayaM nAma nATakaM / idaM ca naTAnAM nartane saMsthAnavizeSapradhAnaM nAma nATakaM 4, atha paJcama-caMdrAvalipravibhakti- sUryAvalipravibhaktivalayatArAhaMsaikamuktAkanakaralAvalipravibharaktyaminayAtma Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 5 / 240 kamAvalipravibhaktinA maM, tatra caMdrANAmAvali - zreNistasyAH pravibhaktivicchitI racanAvizeSastadabhinayAtmakaM, evaM sUryAvalipravibhaktyabhinayAtmakaM, tathA valayAdiratnAMteSu padeSu Avalizabdo yojyastena valayAvalipravibhaktyAdi, ayamarthaH paGktisthitAnAM rajatasthAlahastAnAM bhramIparAyaNAnAM naTAnAM nATayaM, evaM valayahastAnAM valayanATyaM, evaM varttulakahastagatAnAM tArAvalinATayaM, anayaiva yuktyA tatsazavastudarzanena aciMtyatvAdvA vaikriyazaktestadvastudarzanena tattadabhinayakaraNaM tattannAmakaM nATyaM jJeyaM, etaccAvalikAvaddhamityAvalikApravibhakti - racanA tadabhinayagarbhaM yathA udaye sUryacaMdrayormaNDalamaruNaM prAcyAM cAruNaH prakAzastathA yatrAbhinIyate tadudagamanapravibhaktiH 6, atha saptamaM - caMdrasUryAgamanapravibhakti caMdrasya savimAnasyAgamanaM - AkAzAdavataramaM tasya pravibhaktiryatra nAvye'bhinayena darzanaM, evaM sUryAgamanapravibhakti 7 / 414 athASTamaM - caMdrasUryAvaraNapravibhaktiyuktabhAvaraNapravibhakti, yathA hi caMdro ghanapaTalAdinA Avriyate tathA'bhinayadarzanaM caMdrAvarapravibhakti, evaM sUryAvaraNapravibhaktyapi 8, atha navamaMcaMdrasUryAstamayanapravibhaktiyuktamastamayanapravibhakti yatra sarvataH saMdhyArAgaprasaraNatamaH prasaraNa - kumudasaGkocAdinAM caMdrAstamayanamabhinIyate tacaMdrAstamayanapravibhakti, evaM sUryAstamayanapravibhaktyapi, navaraM kamalasaGkoco'tra vaktavyaH 9, atha dazamaM caMdrasUryanAgayakSabhUtarAkSasagaMdharvamahoragamaNDalapravibhaktiyuktaM maNDalapravibhakti, tathA bahUnAM caMdrANAM maNDalAkAreNacakravAlarUpeNa nidarzanaM caMdramaNDalayozcaMdrAvalisUryAvalinATayato bhedo darzitastayorAvalikApraviSTatvAt 10 / athaikAdazaM - RSabhasiMhalalitahayagajavilasitamattahayagajilasitAbhinayarUpaM drutavilambitaM nAma nATyaM, tatra RSabhasiMhau pratItau tayorlalitaM- salIlagati tathA hayagajayovilasitaM - maMtharagati, etena vilambitagatiruktA uttaratra mattapadavizeSaNena drutagatervakSyamANatvAt, tathA mattahayagaja- yorvilasitaM drutagati tadabhinayarUpaM gatipradhAnaM drutavilambitaM nAma nATyaM 11, atha dvAdarza - zakaToddhisAgaranAgarapravibhakti, zakaToddhi-pratItA tasyAH pravibhaktitadAkAratayA hasta- yorvidhAnaM, etattu nATaye pralambitabhujayoryojane praNAmAdyabhinaye bhavatIti, tathA sAgarasya - samudrasya sarvataH kallokaprasaraNavaDavAnalajvAlAdarzanatimiGgilAdimatsyavivarttanagambhIragarjitAdyabhinayanaM sAgarapravibhakti, tathA nAgarANAM - nagaravAsilokAnAM savivekanepathyakaraNaM krIDAsaJcaraNaM vacanacAturIdarzanamityAdyabhinayo nAgarapravibhakti tannAmakaM nATyaM 12 / atha trayodazaM - naMdAcampApravibhaktinAma nATayaM, naMdA-naMdAbhidhAnAH zAzvatyaH puSkariNyastAsu devAnAM jalakrIDAjalajakusumAvacayanamaMtaraNamAplavanamityAdyabhinayanaM naMdApravibhakti tathA campAnAma mahArAjadhAnI upalakSaNaM caitat tena kozalAvizAlAdirAjadhAnIparigrahaH tAsAMca parikhAsaudhaprAsAdacatuSpadAdyabhinayanaM campApravibhakti 13, atha caturdazaMmatsyANDakamakarANDakajAramArapravibhkitanAma nATayaM, etattu pUrvaM vyAkhyAtameva, atraiSAM caturNAmabhinayanaM pRthaguktaM tatra tu vyAmizritamiti bhedaH 14 / atha paJcadaza-kakhagaghaGa iti kavargapravibhaktikaM tatra kakArAkAreNAbhinayadarzanaM kakAra Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 415 pravibhakti, ko'rthaH?-tathA nAma tenaTA nRtyatiyathA kakArAkAro'bhivyajyate evaMkhakAragakAraghakAraGakArapravibhaktyo vAcyAH, etacca kavargapravibhaktikaM nATayaM, yadyapi lipInAM vaicitryeNa kakarAdhAkAravaicitryAtprastutanATayasyApyanayatyaprasaGgastathApi kavargIyajAtIyatvena vizeSaNAnAtra doSaH, evaM cakArapravibhaktijAtIyamitiyAdibodhyaM, athavA kakArazabdodaghaTTanena cacapuTacAcapuTAdau kaMkAMkikI ithyAdivAcikAbhinayasyapravRtyA nATayaMkakArapravibhakti, evaM kAdiGAMtAnAM zabdAnAmAdAtRtvena kakArakhakAragakAraghakAraGakArapravibhaktikaM nATyaM, evaM cavargapravibhaktayAdiSvapivAcyaM 15, atha SoDazaMcachajajhaJapravibhaktikaM 16,atha saptadazaM-TaThaDaDhaNapravibhakti 17,athASTAdazaM-tathadadhanapravibhaktikaM 18, athaikonaviMzatitamaM-paphavabhamapravibhaktikaM 19 atha viMzatitamaM-azokAmrakambUkosambapallavapravibhaktikaM azokAdayo-vRkSavizeSAsteSAMpallavA-navakisalayAnitataste yathAmaMdamAruteritAnRtyati tadabhinayAtmakaMpallavapravibhaktikaM nAma nATyaM 20, athaikaviMzatitama-padmanAgAzokacampakacUtavanavAsantIkuMdAtimuktakazyAmalatApravibhaktikaM latApravibhaktikaM nAma nATyaM, iha yeSAM vanaspati- kAyikAnAM skaMdhapradezavivakSitordhvagataikazAkhAvyatirekeNAMyat zAkhAMtaraMparisthUrananirgacchati telatA vijJeyAste ca padmAdaya iti padmalatAdipadAnAmartha prAgvat, etA yathA mAruteritA nRtyanti tadabhinayAtmakaM latApravibhaktikanAma nATayaM 21, atha dvAviMzatitamaMdrutanAmaM nATyaM 22, atha trayoviMzatitama-vilambitaMnAma nATyaM, yatra vilambite-gItazde, svaragholanAprakAreNa yatibhedena vizrAMte tathaiva vAdyazabde'piyatitArUpeNa vAdyamAne tadanuyAyinA pAdasaJcAreNa narttanaM tadvilambitanAma nATayaM 23, atha caturviMzatitamaMdrutavilambitaMnAma nATayaM yathoktaprakAradvayena nrtnN24| athapaJcaviMzatitamaM-aJcitaMnATya, aJcitaH-puSpAdyalaGkAraH pUjitastadIyaMtadabhinayapUrvakaM nATayamapyazcitamucyate, anena kauzikIvRttipradhAnAhAyyAbhinayapUrvakaM nATyaM sUcitaM 25, atha saptaviMzatitamaM aJcitaribhitaM nAma nATyaM yatrAnaMtaroktamabhinayadvayamavatarati tat 27, athASTAviMzatitamamArabhaTaM nAma nATya, ArabhaTAH-sotsAhAH subhaTAsteSAmidamArabhaTaM,ayamarthaHmahAbhaTAnAM skaMdhAsphAlanahRdayolvaNanAdikA yA uddhatavRttistadabhinayamiti, anenArabhaTIvRttipradhAnamAgikAbhinayapUrvakaM nATyamuktaM 38 / athaikonatriMzaM bhasolaM nAma nATyaM, 'masa bhartsanadIptayo' rityasya hlAdigaNasthasya dhAtorbabhasti-dIpyate iti aci pratyaye bhasaH-zRGgAraH paGkirayAyena zRGgArarasa ityarthaH taM avatIti bhasostaMratibhAvAbhinayanena lAti-gRhNAtIti bhasolo-naTastato dharmadharmiNorabhedopacArAtbhasolaM nAma nATyaM, etena zRGgArarasasAtvikabhAvaH sUcitaH, idaM ca sarvaM vyAkhyAnamupalakSaNaparaM jJeyaM, tenAtra sarve sAtvikA bhAvA abhinayaviSayIkAryA, etena sAtvatIvRttipradhAnaM sAtvikAbhinayagarmitaMbhasolaM nAma nATyaM 29, atha triMzattamamArabhaTabhasolaM nAma nATya, idaM cAnaMtaroktAbhinayadvayapradhAnaM jJeyaM 30, athaikatriMzattamaM utpAtanipAtapravRttaM saMkucitaprasAritaM recakarecitaM bhrAMtasaMbhrAMtaM nAma nATyaM, utpAto-haspAdAdInAmabhinayagatyordhvakSepaNaM teSAmevAdhaHkSepaNaM nipAtastAbhyAM yatpravRttaM pravRttimajjAtamityarthaH evaMhastapAdayoraGgAhArArthaM saMkocanena saMkucitaMprasAraNena ca prasAritaM, Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/240 tathA recakaiH-bhramarikAbhiH recitaM-niSpannaM, bhrAMto-bhramaprAptaH sa iva yatrAdbhutacaritradarzanena parSajanaH sambhrAMtaH-sAzcaryo bhavati tat bhrAMtasambhrAMtaM tadupacArAnATayamapi bhrAMtasambhrAMtaM 31 . athadvAtriMzatamaMcaramacaramanAmanibaddhanAmakaM, taccasUryAbhadevena bhagavatovarddhamAnasvAminaH purato bhagavatazcaramapUrvamanuSyabhavacaramadevalokabhavacaramacyavanacara magarbhasaMharaNacaramabharatakSetrAvasarpiNItIrthakarajaMmAbhiSekacaramabAla bhAcaramayauvanacaramakAmabhogacaramaniSkramaNacaramatapazcaraNacaramajJAnotpAdacaramatIrthapravartanacaramaparinirvANAbhinayAtmakaMbhAvitaM, ihatuyasyatIrthakRto jaMmamahaMkurvatitaccaritAbhinayAtmakamupadarzayati, yadyapyatrAJcitaribhitArabhaTabhasoleSucaturdA mUlabhedeSu gRhIteSu sAbhinayanATayamAtrasaGkahaH syAttathApikacidekaikenAbhinayena kacida-bhinayasamudAyena kaciccAbhinayavizeSeNAMtarakaraNAt sarvaprasiddhadvAtriMzatrATakasaGkhyAvya- vahArasaMrakSaNArtha dvAtriMzabhedA drshitaaH| athAbhinayazRMyamapi nATakaM bhavatIti tat darzayitumAha-'appegaiA uppaya ityAdi, apyekakA utpAtaH-AkAze ullalanaMnipAtaH-tasmAdavapatanaM utpAtapUrvonipAtoyasmintadutpAtanipAtaM, evaM nipAtotpAtaM, saMkucitaprasAritaM prAgvat, yAvatpadAt 'riArioNmiti grAhya, tatra riaMgamanaMraGgabhUmeniSkamaNaM AriaM-punastatrAgamanaM, prAMtasambhrAMtaM tuanaMtaroktaikatriMzatta-manATake vyAkhyAtamititato grAhyaM, idaMcapUrvokacaturvidhadvAtriMzadvidhanATayebhyo vilakSaNaM sarvAbhi-nayazRMyaM gAtravikSepamAtra vivAhAbhyudayAdAdupayogi sAmAMyato nartanaM bharatAdisaGgIteSu nRttamityuktaM athoktameva nATayaMprakAradvayena saGgahItumAha-'appegaiAtaMDavetiappegaiAlAseti'tti, apyekakAstANDavaM nAma nATakaM kurvati, taccoddhataiH karaNairaGgahArairabhinayaizca nirvatya, ataevArabhaTIvRttipradhAnaM nATyaM, athayathAvAlasvAmipAdAnAM devAH kutUhalamupadarzayatitathAha-'appegaiA pINeti' ityAdi, apyekakA devAH pInayati-svasthUlIkurvati, 'eva'mityapyekakA vUtkArayativUtkAraM kurvati AsphoTayati-upavizaMtaH putAbhyAM bhUmyAdikamAnati valgati-mallavadvAhubhyAM parasparaM saMpralagati siMhanAdaM nadati-kurvati apyekakAH sarvANi-pInatvAdIni krameNa kurvati, apyekakA hayaheSitaM-heSAravaM kurvti| 'eva'mityapyekakAH hastigulugulAyitaM-gajavad garjiM vidadhAtirathaghanaghanAyitaM-rathavat cItkurvati, gulugulughanaghana ityanukaraNazabdau, apyekakAH hayaheSitAdIni trINyapi kurvati, apyekakAH uccholaMti-agratomukhA capeTAM dadati, apyekakAH paccholaMti-pRSThatomukhAM capeTAM dadati, apyekakAH tripadI mallaivaraGgabhUmau tripadI chiMdati, pAdadaIrakaM-pAdena bhUmyAsphoTanarUpaM kurvati, bhUmicapeTAM dadati kareNa bhUmimAghnati, apyekakAH mahatA 2 zabdena rAvayati-zabda kurvIta,evamuktaprakAreNa saMyogAapi-dvitripadamelakAapivibhASitavyAH-maNitavyAH, ko'rthaH kecit uccholanAdidvikamapi kurvati, tathA kecit trikaMcatuSkaMpaJcakaMSaTkaM ca kurvati, apyekakAH ikkArayati-hakkAM dadati evaM pUtkurvati yakkArayati-thakkathakkamityevaM zabdaM kurvati avapatati-nIcaiH patati utpatati-UrvIbhavati tathA paripatati-tiryagnipatati jvalatijvAlArUpA bhavati bhAsvarAgnitAM pratipadyaMta ityarthaH, tapati-maMdAGgArarUpatA pratipadyate, Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 5 417 pratapati- dIptAGgAratAM pratipadyate gaJjati garjAravaM kurvati vidyutaM kurvati varSati ca, atrApi saMyogA bhaNitavyAH, appe0 devAnAM vAtasyevotkalikA - bhramavizeSastAM kurvati, evaM devAnAM kahakahakaM-pramodabharajanitakolAhalaM kurvati appe0 duhuduhugaM kurvati anukaraNametat, evamAdi vibhASeta yathA vijayadevasya, kiyatparyatamityAha yAvat sarvataH samaMtAt AghAveMti - ISaddhAvaMti parighAvati - prakarSeNa ghAvati yAvatkaraNAt appegaiA celukkhevaM kareti, appegaiA vaMdaNakalasahatthagayA appegaiA bhiMgArahatthagayA evaM eeNaM abhilAveNaM AyaMsathAlapAIvAyakaragarayaNakaraMDagapupphacaMgerIjAva lomahatthacaMgerIpupphapaDalagajAvalomahatthapaDalagasIhAsaNachattacAmaratillasamuggaya jAva aMjaNasamuggayahatthagayA appegaiyA devA dhUvakaDucchu ahatthagayA haTThatuThTha jAva hiyayA' iti grAhyaM, atra vyAkhyA - apyekakAH celotkSepa - dhvajocchrAyaM kurvati, apyekakAH caMdanakalazahastagatA - maGgalyaghaTapANayaH apyekakAH bhRGgArahastagatAH, evamaMtaroktasvarUpeNa etenAnaMtaravarttitvAt pratyakSeNAbhilApena sUtrapAThe apyekakAH AdarzahastagatAH sthAlahastagatAH yAvaddhUpakaDucchukahastagatAH AghAvaMti paridhAvatItyaMvayaH zeSaM nigadasiddhaM prAguktAbhiSekAdhikAragateMdrasUtrasamAnagamatvAt / athAbhiSekanigamanapUrvakamAzIrvAdasUtramAha sU. (241) te NaM se anuiMde saparivAre sAmiM teNaM mahayA mahayA abhiseeNaM abhisaMcai 2 ttA karayalapariggahiaM jAva matthae aMjaliM kaTTu jaeNaM vijaeNaM baddhovei 2 tA tAhiM iTThAhiM jAva jayajayasadda pauMjati pauMjittA jAva pamhalasukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAyAiM lUhei 2 ttA evaM jAva kapparukkhagaMpiva alaMkiyavibhUsiaM karei 2 tA jAva naTTavihiM uvadaMsei 2 tA acchehiM sahehiM rayayAmaehiM accharasAtaNDulehiM bhagavao sAmissa purao aTThaTThamaMgalage Alihai, taMjahA mU. (242) 'dappaNa 1 bhaddAsaNaM 2 vaddhamANa 3 varakalasa 4 maccha 5 sirivacchA 6 / sotthia 7 naMdAvattA 8 lihiA aTTaTTamaMgalagA || vR. 'tae NamityAdi, tataH so'cyuteMdraH saparivAraH svAminaM tena anaMtaroktasvarUpeNa mahatA 2- atizayena mahatA'bhiSekeNAbhiSiJcati, nigamanasUtratvAnna paunaruktyaM, abhiSicya ca karatalaparigRhItaM yAvatpadasaGgahyaM prAgvat, mastake'JjaliM kRtvA jayena vijayena ca - prAguktasvarUpena varddhayati - AziSaM prayuGktevardhayitvA ca tAbhirviziSTaguNopetAbhiriSTAbhiH zrotRRNAM vallabhAbhiryAvatkaraNAt 'kaMtAhiM piyAhiM maNuSNAhiM maNAmAhiM vagguhiM' iti grAhyaM, atra vyAkhyA caprAgvat, vAgbhirjayazabdaM prayukte, sambhrame dvirvacanaM jayazabdasya, atra jayena vijayena varddhayitvA punarjaya- 2 zabdaprayogo maMgalavacane punaruktirna doSAyetyabhihitaH, athAbhiSekottarakAlInaM kartavyamAha - 'pauMjittA' ityAdi, prayujya ca yAvacchabdAt 'tappaDhamayAe' iti grAhyaM, atra vyAkhyAteSvabhiSekottarakAlInakarttavyeSu prathamatayA - Adyatvena pakSmalasukumArayA surabhyA gaMdhakASA 13 27 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 jamyUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 5/242 yikyA-gaMdhakaSAyadravyaparikarmitayA laghuzATikayeti gamyaM, gAtrANirUkSayati, evamuktaprakAreNa yAvatkalpavRkSamivAlaGkRtaM vastrAlaGkAreNa vibhUSikaM AbharaNAlaGkAreNa karoti, yAvatkaraNAt lUhittA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM gAyAiM aNuliMpai 2 ttA nAsAnIsAsavAyavojhaM cakkhuharaM vaNNapharisajutataM hayalAlApelavAiregadhavalaM kaNagakhaciaMtakammaM devadUsajualaM nisAvei 2 tA' iti grAhyaM, atra vyAkhyA prAgvat, navaraM devadUSyayugalaM paridhAnottarIyarUpaM nivAsayatiparidhApayatIti kRtvAcayAvatkaraNAt 'sumiNadAmaMpiNaddhAvei' itigrA, nATayavidhimupadarzayati upadIcaacchaH zlakSNaiH rajatamayaiH accharasataMDulaiH bhagavataHsvAminaHpurato'STa aSTamaGgalakAni Alikhati, tadyathA-dappaNeti padhaM sugamaM / mU. (243) lihiUNa karei uvayAraM, kiMte ?, pADalamalliacaMpagasogapunnAgacUamaMjariNavamAliabaulatilayakaNavIrakuMdakuJjagakoraMTapattadamaNagavarasuramigaMdhagaMdhiassa kayaggahayagahiakarayalapanbhaTThavippamukkassa dasaddhavaNNassakusumaNiarassa tattha cittaMjaNNussehappamANamittaM ohinikaraMta karettA caMdappabharayaNavaiveruliavimaladaNDaM kaMcaNamaNirayaNabhatticittaM kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkaghUvagaMdhuttamANuviddhaM caghUmavaTi vinnimmuaMtaM veruliamayaMkaDucchuaM paggahittu payaeNaM dhUvaM dAUNa jinavariMdassa sattaTTa payAI osarittA dasaMguliaM aMjaliM karia matthayaMmipayao aTThasayavisuddhagaMthajuttehiM mahAvittehiM apuNaruttehiM asthajuttehiM saMthuNai ra ttA vANaM jANuM aMcei 2 tA jAva karayalapariggahiaMmatyae aMjaliM kaTTha evaM vayAsI namo'tyu te siddhabuddhanIrayasamaNasAmAhiasamattasamajogisalagattaNanibmayanIrAgadosaNimpamaNissaMgaNIsallamANamUraNaguNarayaNasIlasAgaramaNaMtamappameya bhaviadhammavaracAuraMtacakkavaTTI namo'tyute IsANassa bhANiavvaM, evaMbhavaNavaivANamaMtarajoisiAya sUrapajjavasANA saeNaM parivAreNaM patteaM 2 abhisiMcaMti, tae NaM se IsANe deviMde devarAyA paMca IsANe viubbai 2 tAegeIsANe bhagavaMtitthayaraMkarayalasaMpuDeNaMgiNhai 2 tAsIhAsaNavaragaepuratthAbhimuhe saNNisaNNe ege IsANe piTTao AyavattaMdharei duve IsANA ubhao pAsiM cAmarukkhevaM karetiege IsANe purao sUlapANI citttthi| taeNase sodeviMde devarAyA AbhiogodevesahAveira tAesovitaha veva abhiseANattiM dei te'vi taha ceva uvaNeti, tae NaM se sakke deviMde devarAyA bhagavao titthayarassa cauddisiM cattAridhavalavasameviubveisee saMkhadalavimalanimmaladadhidhanagokhIrapheNarayaNigarappagAse pAsAIe darasaNijje abhiruve paDilave, taeNaMtesiMcauNhaM dhavalavasabhANaM ahiM siMgehitI ahatoadhAo niggacchati / taeNaMtAo aTTha toadhArAo uddhaM vehAsaM uppayaMti 2 tA egao milAyaMti ra ttA bhagavao titthayAra sa muddhANaMsi nivyNti| taeNaM se sake deviMde devarAyA caurAsIIe sAmAniasAhassIhiM eassavi taheva abhiseo bhANiavyo jAva namo'tyu te arahaotti kaTu vaMdai namaMsai jAva pjjuvaasi| gha. maGgalAlekhanottarakRtyamAha-'lihiUNa'tti, anaMtaroktAMyaSTamaGgalAni likhitvA karotyupacAramityAdyArabhyA kaDucchukagrahaNaparyaMtaM sUtraM cakraratnapUjAdhikAralikhitavyAkhyAto Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -5 419 vyAkhyeyaM, tataHprayataH sanyathA bAlabhaTTArakasya dhUpadhUmAkule akSiNI na bhavatastathA prayatnavAn dhUpaM datvA jinavareMdrAya, sUtre SaSThI ArSatvAt, aGgapUjArthaM pratyAseduSA mayA niruddho bhagavaddarzanamArgo'to'haM mA pareSA darzanAmRtapAnavighnakArI syAmiti saptASTAni padAMyapasRtya dazAGgulikaM mastake'JjaliM kRtvA prayato-yathAsthAnamudAttAdisvarocAreSu prayatnavAnaSTazataiH-aSTottarazatapramANairvizuddhena graMthena-pAThena yuktairmahAvRttaiH--mahAkAvyairyadvA mahAcaritrairapunaruktaiH arthayuktaiHcamatkArivyaGgayayuktaiH sastauti saMstutyaca vAmaMjAnuaJcati-utpATayati, aJcitvAcayAvatpadAt 'dAhiNaM jANuM dharaNialaMsi nivADeI' iti grAhyam, atra vyAkhyA prAgvat, karatalaparigRhItaM mastake'aliM kRtvA evaM-vakSyamANamavAdIt, yadavAdIttadAha___namo'tyu te siddhabuddha' ityAdi, namo'stu te-tubhyaM he siddha evaM buddha ityAdipadAni sambaMdhanIyAni, tatra he buddha ! jJAtatatva! he nIrajAH! karmarajorahita ! he zramaNa!-tapasvin! he samAhita-anukulacitta! he samApta! kRtakRtyatvAt athavA samyakprakAreNApta! avisaMvAdivaca. nAtvAt he samayogin ! kuzalamanovAkkAyayogitvAt zalyakartana nirbhaya nIrAgadveSa nirmama nissaGga-nirlepa nizalyamAnamUraNa-mAnamardana guNeSuralaM-utkRSTaM yacchIlaM-brahmacaryaM tasya sAgara anaMta anaMtajJAnAtmakatvAt makAro'lAkSaNikaH evamagre'pi aprameya-prAkRtajJAnAparichedya azarIrajIvasvarUpasya chadmasthaiH paricchattumazakyatvAditi athavA'prameya bhagavadaguNAnAmanaMtatvena saGkhyAtumazakyatvAt bhavya-muktigamanayogyaatyAsatrabhavasiddhitvAt dharmeNa-dharmarUpeNa vareNapradhAne bhAvacakratvAt caturaMtena-caturgatyaMtakAriNA cakreNa vartata ityevaMzIlastas sambodhanaM he dharmavaracaturaMcakravarttin ! namo'stu tubhyaM arhate-jagatpUjyAya iti kRtvA-iti saMstutya vaMdate namasyatItyAdi sUtraM prAgvat, yaccAtra vizeNavarNakasyAdau namo'stu te ityuktvA punarapi namo'stu te ityuktaM tantra punaruktaye pratyutalAghavAya yato jagatryapratimratazcAriNojagatrayapatestattadasAdhAraNaikaikavizeSaNavibhAvanAt samudbhUtapraNAmapariNAmena hariNA prativizeSaNaM namo'stu te iti na prayuktamiti, imAni ca sarvANi vizeSaNAni bhavyapadavarjAni bhAvini bhUtavadupacArAdaMyathA'bhiSekasamaye jinaanaametaashvishessnnaanaamsmbhvditi|| __adhAvaziSTAnAmiMdrANAM vaktavyaM lAghavAdAha-'evaM jahA' ityAdi, evamuktavidhinA yathA'cyuteMdrasyAbhiSekakRtyaM tathA prANateMdrasya yAvadIzAneMdrasyApi bhaNitavyaM, zakrAbhiSekasya sarvatazcaramatvAt, evaMbhavanapativyaMtarajyotiSkAzcaMdrAH sUryaparyavasAnAH svakena svakenaparivAreNa saha pratyekaM 2 abhiSiJcanti / athAvaziSTazakasyAbhiSekAvasaraH-'tae Na'mityAdi, tataHtriSaSTIdrAbhiSekAnaMtaramIzAno deveMdro devarAjA paJcezAnAn vikurvati-ekaH IzAnaH paJcadhA bhavati, etadeva vibhajati-tatra eka IzAno bhagavaMtaM tIrthakaraM karatalasampuTe gRhNAti gRhItvA ca siMhAsanavaragataH pUrvAbhimukhaH sanniSaNNaH ekha IzAnaH pRSThataH AtapatraMdharatidvAvIzAnAvubhayoH pArzvayoH cAmarokSepaM kurutaH eka IzAnaH purataH zUlapANistiSThati-Urdhvastho bhvti| sampratyavyagrapANi zakro yadakarottadAha-'tae Na'mityAdi, tataH-IzAneMdreNa bhagavataH karasampuTe grahaNAnaMtaraM sa zakro deveMdro devarAjA AbhiyogyAn devAn zabdayati, zabdayitvA ca ___ Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 5/243 eSo'pi tathaiva-acyuteMdravadabhiSekaviSayakAmAjJaptiM dadAti te'pyAbhiyogyAstathaivaacyuteMdrAbhiyogyadevA ivAbhiSekavastUpanayati, atha zakraH kiM cakAretyAha-'tae NamityAdi, tataH-abhiSekasAmaggraenayanAMtaraM sa zakro deveMdro devarAjA bhagavastIrthakarasya caturdizi caturo dhavalavRSabhAn vikurvati zvetAn zvetatvameva draDhayati-zaGkhasya dalaM-cUrNaM vimalanirmala:atyaMtanirNalo yo dadhidhano-dadhipiNDo baddhaM dadhItyarthaH gokSIraphenaH pratItaH rajatanikaro'pi eteSAmiva prakAzo yeSAM te tathA tAn, 'pAsAIe' tyAdi prAgvata, tadanaMtaraM kimityAha-'tae Na'miti, tatasteSAM caturdhavalavRSabhAnAmaSTabhyaH zrRGgebhyo'Sya toyadhArA nirgacchaMti, tatasyA aSTau toyadhArA UrdhvaM vihAyasi utpatati-UrdhvaM calati, utpatya ca ekato milati militvA ca bhagavatastIrthakarasya mUrdhni nipatati / atha zakraH kiM kRtavAnityAha 'taeNamityAdi, tataH sazakro deveMdrodevarAjA caturazItyA sAmAnikasahasrastrayastriMzatA trAyastriMzakairyAvat samparivRtastaiH svAbhAvikavaikurvikakalazairmahatA tIrthakarAbhiSekeNAbhiSiJcati ityAdisUtrokto'bhiSekavidhi zakrasyAcyuteMdravadastIti lAghavamAha-etasyApi tathaivAbhiSeko bhaNitavyaH, kiyadaMta ityAha-yovanamo'stute'rhate iti kRtvAvaMdatenamasyati 2 tvA yAvatparyupAste iti / atha kRtakRtyaH zakro bhagavato jaMmapuraprApaNAyopakramate mU. (2) tae NaM se sake deviMda devarAyA paMca sake viubbai 2 tA ege sakke bhayavaM tityayarahaM karayalapuDeNaM giNhaiegesakke piTTaoAyavattaM dhareiduvesakAubhao pAsiMcAmarukkhevaM kareMti ege sakke vajapANI purao pagahai, taeNaM se sakke caurAsIIe sAmAniasAhassIhiM jAva annehi bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiehiM devehiM devIhi asaddhiM saMparivuDe savviddhIe jAva nAiaraveNaM tAe ukkiTThAe jeNeva bhagavao tityayarassa jammaNaNayare jeNeva jammaNabhavaNe jeNeva titthayaramAyA teNeva uvAgacchairattA bhagavaM titthayaraM mAUepAse Thavei 2 tAtityayarapaDisavarga paDisAharai ra ttA osovaNiM paDisAharai 2 tA egaM mahaM khomajualaM kuMDalajualaM ca bhagavao titthayarassa ussIsagamUle Thavei rattA egamahaM siridAmagaMDaM tavaNijjalaMbUsagaM suvaNNapayaragamaMDiaM nAnAmaNirayaNaviviha-hAraddhahArauvasohiasamudayaM bhagavao titthayarassa ulloaMsi nikkhivai taNNaM bhagavaM titthayare anibhisAe diDIe dehamANe 2 suhaMsuheNaM amiramamANe citttthi| tae NaM se sakke deviMde devarAyA vesamaNaM deva sadAvei 2 tA evaM vadAsI-khippAmeva bho devANuppiA! battIsaM hirannakoDIo battIsaMsuvaNNakoDIo battIsaM naMdAiMbattIsaM bhaddAiMsubhage subhagarUvajubvaNalAvaNNe abhagavao titthayarassa jammaNabhavarNasisAharAhi ra tAea-mANatti paJcappiNAhi, tae NaM se vesamaNe deve sakkeNaM jAba vinaeNaM vayaNaM paDisuNei 2 tA jaMbhae deve saddAvei 2 ttA evaM vadAsi-khippAmeva bho devANuppiA! battIsaM hirannakoDIo jAva bhagavao titthayarassa jammaNa-bhavaNaMsi sAharaha sAharittA eamANatti paJcappiNaha, tae NaM te jaMbhagA devA vesamaNeNaM deveNaM evaM vuttA samANA haTTatuTTa jAva khippAmeva battIsaM hirannakoDIo jAva ca bhagavao titthagarassa jammaNabhavaNaMsisAharaMti 2 tAjeNeva vesamaNe deve teNeva jAva paJcappiNaMti, taeNaM se vesamaNe deve jeNeva sakke deviMde devarAvA jAva paJcappiNai / Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-5 421 taeNaM se sakke deviMde devarAyA3 amioge deve saddAvei ra ttA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiA! bhagavao titthayarassa jammaNaNayaraMsi siMghADagajAvamahApahapahesumahayA 2 saddeNaM ugghosemANA 2 evaM vadaha-haMdi suNaMtu bhavaMto bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiyA devA ya devIo a je maM devANuppiA! titthayarassa tatthayaramAUe vA asubhaM manaM padhArei tassa NaM ajagamaMjariAiva saMyadhA muddhANaM phuTTauttikaTughosaNaM ghoseha ra ttAeamANatti paJcappiNahati taeNaM te AbhiogA devA jAva evaM devotti ANAe paDisuNaMti 2 ttA sakkassa deviMdassa devaranno aMtiAo paDinikkhamaMtira khiSyAmeva bhagavao titthagarassajammaNaNagaraMsi siMghADaga jAva evaM vayAsI-haMdi sugaMtu bhavaMto bahave bhavaNavai jAvajeNaM devANuppiA! titthayarassa jAva phuTTihItittikaTTha ghosaNagaM ghosaMti 2 tA eamANatti pnycppinnNti| taeNaMtebahavebhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiAdevA bhagavaotitthagarassajammaNamahima kareMti ra ttA jeNeva naMdIsaradIve teNeva uvAgacchaMti 2 tA aTTAhiyAo mahAmahimAo kareMti 2 jAmeva disiM pAubbhUA tAmeva disiM pddigyaa| vR. 'taeNamityAdi prAgvat ! atha jamanagaraprApaNAya sUtraM-'tae Na'mityAdi, tataH sa zakraH paJcaslapavikurvaNAnaMtaraMcaturazItyA sAmAnikasahasraryAvatsamparivRtaH sarvaddharyA yAvannAditasvena tayotkRSTayA divyayA devagatyA vyativrajan 2 yatraiva bhagavatastIrthakarasya jaMmanagaraM yatraiva ca jaMmabhavanaM yatraiva ca tIrthakaramAtA tatraivopAgacchatIti upAgatya ca bhagavaMtaM tIrthakaraM mAtuH pArve sthApayatisthApayitvA ca tIrthakarapratibimbaMpratisAharati pratisaMhyatya cAvasvApinI pratisaMharati pratisaMhatya caikaMmahattromayoH-dukUlayoryugalaM kuNDalayugalaM (ca) bhagavatastIrthakarasyocchIrSakamUle sthApayati, sthApayitvAca ekaMmahAMtaM zrIdAmnAM-zobhAvadvicitraratnamAlAnAM gaNDaM-golaM vRttAkAratvAt kANDaM vA-samUhaH zrIdAmagaNDaM zrIdAmakANDaM vA bhagavatIstIrthakarasyolloce nikSipatiavalambayatIti kriyAyogaH, 'tapanIye' tyAdi padatrayaMprAgvat, nAnAmaNiratnAnAM ye vividhahArA hArAstairupazobhitaHsamudAyaH-parikaro yeSAM tetathA, ayamartha-zrImatyoralAlAstathA grathayitvA golAkAreNa kRtA yathA caMdragopake madhyajhumbanakatAM prApitAH hArArddhahArAzca parikarajhumbanakatAm uktasvarUpajhumbanakavidhAne prayojanamAha-'taNNa miti prAgvat, bhagavAMstIrthakaro'nimiSayA-nirnimiSayA dRSTyA atyAdareNa prekSamANaH 2 sukhaMsukhenAbhiramamANo-rati kurvastiSThati atha vaizramaNadvArA zakrasya kRtyamAha-'tae NamityAdi, tataH sa zakro deveMdro devarAjA vaizramaNaM uttaradikpAlaM devaM zabdayati, zabdayitvA caivamavAdIt-kSiprameva bho devAnupriya ! dvAtriMzataM hiraNyakoTIH dvAtriMzataM suvarNakoTIH dvAtriMzataM naMdAni-vRttalohAsanAni dvAtriMzataM bhadrANibhadrAsanAni subhagAni-zobhanAni subhagayauvanalAvaNyAni rUpANi-rUpakANi yatra tAni tathA, sUtre padavyatyaya ArSatvAt, caH samuccaye, bhagavastIrthakarasya jaMmabhavane saMhara AnayetyarthaH saMhatya ca enAmAjJaptiM pratyarpaya, tataH sa vaizramaNo devaH zakreNa yAvatpadAt 'deviMdeNaM devarannA evaM vutte samANe haTTatuTUcittamANadie evaM devo tahatti ANAe' iti grAhya, vinayena vacanaM pratizRNoti pratizrutya ca jRmbhakAn devAn tiryagloke vaitADhayadvitIyazreNivAsitvena tiryaglokagatani Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 5/244 dhAnAdivedinaH zabdayati 2 tvAcaivamavAdIt, zeSamanuvAdasUtratvAt subodham, athAsmAsu svasthAnaM prApteSu nisauMdaryAH sauMdaryAdhike bhagavati mA duSTA duSTaSTiM nikSipatviti tadupAyArthamAha 'tae NamityAdi, tato-vaizramaNenAjJApratyarpaNAnaMtaraM sa zakraH 3 abhiyogAn devAn zabdayati zabdayitvA caivamavAdIt-kSiprameva bho devAnupriyA ! bhagavatastIrthakarasya jamanagare zRGgATakayAvaMmahApathapatheSu mahatA2 zabdena udaghoSayaMtaH 2 evaM vadata-haMta! itiprAgvatzRNvaMtu bhavaMto bahavo bhavanapativyaMtarajyotiSkavaimAnikA devAzca devyazca yo'nirdiSTanAmA devAnAMpriyA! iti sambodhanaM bhavatAM madhye tIrthakarasya mAturvoparyazubhaM manaHpradhArayati-duSTaM saGkalpayati tasya 'AryakamaJjarikeva' Aryako-vanaspativizeSoyo loke Ajaoitiprasiddhastasya maJjarikA iva mUrddhA zatadhAsphuTavitikRtvA-ityuktvA ghoSaNaMghoSayata, ghoSayitvAcaitAmAjJaptikAMpratyarpayata iti, atha te yacakrustadAha-'taeNa'mityAdi vyaktaM anuvAdasUtratvAt, atha nigama-nasUtramAha'taeNaM, tataste bahavo bhavanapatyAdayo devA bhagavatastIrthakarasya jamamahimAnaM kurvati, kRtvA ca siddhasamIhitakAryA maGgalArthaM yatraiva naMdIzvaravaradvIpastatraivopAgacchaMti upAgatyASTAhikAmahAmahimAH-aSTadinanirvartanIyotsavavizeSAn kurvati, bahuvacanaM cAtra saudharmedrAdibhiH pratyekaM kriyamANatvAt, atra yasyeMdrasya yasmin aJjanagirI yeSuca dadhimukhagiriSutallokapAlAnAM aSTAhnikAdhikAraH sa prAk RSabhadevanirvANAdhikAre ukta iti nAtra likhyte|| vakSaskAraH-5 samAptam iti sAtizayadharmadezanArasasamullAsavismayamAnaedaMyugInanarAdhipaticakravartisamAnazrIakabbarasuratrANapradattaSANmAsikasarvajagajaMtujAtAbhayapradAnazatruayAdikaramocanasphuraMmAnapradAprabhRtibahumAnayugapradhAnopamAnasAmprativijayamAnazrImattapAgacchAdhirAjazrI hIravijayasUrIzvarapadapadmopAsanApravaNamahopAdhyAyazrIsakalacaMdragaNiziSyopAdhyAyazrIzAticaMdragaNiviracitAyAM jaMbUdvIpaprajJaptivRttau prameyaratnamaJjUSAnAmyAM tIrthakRjaMmAbhiSekAdhikAvarNano nAma paJcamo vakSaskAraH / / muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA jaMbUdvIpaprajJaptiupAsUtre paJcamavakSaskArasya zAticandra vAcakena viracitA TIkA prismaataa| (vakSaskAraH-6) vR. pRSTaM jaMbUdvIpAntarti svarUpaM, samprati tasyaiva caramapradezasvarUpapraznAyAha mU. (245) jaMbuddIvassaNaM bhaMte ! dIvassa padesAlavaNasamudaM puTTA?, haMtA puTThA, te NaM bhaMte kiMjaMbuddIvedI lavaNasamuDhe?, goamA? jaMbuddIveNaMdIvenokhalu lavaNasamuhe, evaM lavaNasamuhassavi paesAjaMbuddIve puTThA bhANiavyA iti / jaMbuddIveNaM bhaMte ! jIvA uddAittA ra lavaNasamuhe paJcAyaMti atthegaiA paccayaMti atyegaiA no paJcAyaMti, evaM lavaNassavi jaMbuddIve dIve neavvmiti| vR. 'jaMbuddIvassa NamityAdi, jaMbUdvIpasya Namiti pUrvavat dvIpasya pradezA lavaNasamudrazabdasahacArAccaramapradezA iti vyAkhyeyaM aMyathA jaMbUdvIpamadhyavartipradezAnAM lavaNasamudrasya ___ Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-6 423 saMsparzasambhAvanAyAabhAvAt lavaNasamudraM spRSTAH-spRSTavaMtaH, katariktapratyayaH, atrakAkupAThAt praznasUtrAvagati, bhagavAnAha-haMtA ! iti pratyavadhAraNe / atha sampradAyAdinA dvIpAnaMtarIyAH samudrAHsamudrAnaMtarIyAdvIpAH tenaye yadanaMtarIyAstetatsaMsparzinaiti sujJAne'pyasminpraSTavye'rthe yat praznavidhAnaM taduttarasUtre praznabIjAdhAnAyeti tadAha- te jaMbUdvIpacaramapradezA bhadaMta ! kiM jaMbUdvIpo dvIpaH uta iti gamyastena lavaNasamudro vA ityarthaH, pRcchato'yamAzayaH-yadyena spRSTaM tatkiJcidavyapadeza labhate kiJcit punarna tathA, yathA tarjayA saMspRthA jyeSThAlijyeSaThaiveti, tena jaMbUdvIpacaramapradezAH lavaNasamudraM spRSTAH kathaM vyapadezyAH?, atrottaraM-- ___gautama ! nipAtasyAvadhAraNArthatvAt te caramapradezAH jaMbUdvIpa eva dvIpaH jaMbUdvIpasImAvartitvAtna khalu te lavaNasamudro, jaMbUdvIpasImAnamatikramya lavaNasamudsImAnamaprAptatvAt kiMtu svasImAgatA eva lavaNasamudraM spRSTAstena taTasthatayA saMsparzabhavanAt tarjayA saMspRSTA jyeSThAGguliriva svavyapadezaM labhate, evamuktarItyA lavaNasamudrasyApi caramapradezA jaMbUdvIpaM spRSTA na jaMbUdvIpaH kiMtulavaNasamudro lavaNasamudrasImAvartitvAdityAdi bhnnitvym|anNtrsuutre jaMbUdvIpalavaNodayaH parasparamavyapadezyatA uktA, samprati tayoreva jIvAnAM parasparamutpatyAdhAratA pRcchayate ityAha 'jaMbuddIve' ityAdi, jaMbUdvIpe bhadaMta! dvIpe jIvA avadrAya 2-mRtvA 2 lavaNasamudre pratyAyAti-AgacchaMti, atrApi kAkupAThAtpraznAvagatIH, bhagavAnAha-gautama! astItinipAto'tra bahvarthaH, saMtyekakA jIvAye'vadrAya 2 lavaNasamudre pratyAyAtisaMtyekakAyena pratyAyAti, jIvAnAM tathA tAtha svakarmazatayA gativaicitryasambhavAt, evaM lavaNasamudrasUtramapi bhAvanIyam / samprati prAguktAnAM jaMbUdvIpamadhyavartipadArthAnAM saGgaGgrahagAthAmAhamU. (246)khaMDA 1 joaNa ra vAsA 3 pabvaya 4 kUDA 5ya tittha 6 seddhiio7| vijaya 86ha 9 salilAo 10 piMDae hoi saMgahaNI // vR. khaMDAjoaNa' ityAdisaGgrahavAkyasya saGkSiptatvena durbodhatvAtsUtrakRdevapraznottarItyA vivRNoti, tatra sUtram mU(247) jaMbuddIveNaMbhaMte! dIve bharahappamANamettehiM khaMDehiM kevaIaMkhaMDagaNieNaM paM0, go0 ! nauaMkhaMDasayaM khaMDagaNieNaM pnnte| jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiaMjoaNagaNieNaM pannate?, goamA! - vR. 'jaMbuddIve ityAdi, jaMbUdvIpo bhadanta ! dvIpo bharatapramANaM-SaTkalAdhikaSaDviMzatiyojanAdhikapaJcazatayojanAni tadevamAtrAparimANaMyeSAMtAnitathAevaMvidhaiH khaNDaiH-zakalaiH ityevaMrUpeNa khaNDagaNitena-khaNDasaGkhyayA kiyAn prajJaptaH?, bhagavAnAha-gautama ! navatyadhika khaNDazataM khaNDagaNitena prajJaptaH, ko'rthaH ? -bharatapramANaiH khaNDairnavatyadhikazatasaGkhyAkai militairjambUdvIpaH sampUrNalakSapramANo bhavati, tatra dakSiNottarataH khaNDamIlanA prAk bharatAdhikAravRtto cintiteti na punarucyate, pUrvapazcimatastu yadyapi khaNDagaNitavicAraNAsUtrenaM kRtA vanamukhAdibhireva lakSapUrterabhidhAnAttathApi khaNDagaNitavicAre kriyamANe bharatapramANAnitAvantyevakhaNDAni bhavanti, atha 'yojane'tidvArasUtram- "jaMbuddIve NaM0' jaMbUdvIpo bhadanta ! dvIpaH kiyAn Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 6/247 yojanagaNitena - samacaturasrayojana- pramANakhaNDasarvasaGkhyayA prajJaptaH ?, bhagavAnAha - gautama ! satteva ya koDisayA nausA chappanna sayasahassAiM / caunavai ca sahassA sayaM divaddhaM ca gaNiapayaM // sU. (248) vR. sapta koTizatAni evo'vadhAraNe ca uttaratra saGkhyAsamuccayArthaH navatAni - navatikoTyadhikAnIti vyAkhyeyaM prastAvAt, anyathA koTizatato dvitIyasthAne satsu lakSAdisthAneSu navadazakarUpA navatirna yujyate gaNitazAstravirodhAt, tathA SaTpaJcAzacchatasahasrANi lakSANItyarthaH caturnavatizca sahasrANi zataM ca dvyarddha-sArddhaM paJcAzadadhikaM yojanAnAmityetAvapramANaM jaMbUdvIpasya gaNitapadaM kSetramityarthaH, sUtre ca yojanasaGkhyAyAH prakAntatvAt yojanAvadhireva saGkhyA nirdiSTA anyatra tu bhagavatIvRtyAdI sAdhikatvaM vivakSitaM taccedam 119 11 424 'gAuamegaM pannarasa dhanussayA taha ya dhaNUNi pannarasa / saTThi ca aMgulAI jaMbuddIvassa gaNiapayaM / ' iti / ? mU. (249) jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kati vAsA pannattA ?, goamA ! satta vAsA, taMjahA - bharahe eravae hemavae hirannavae harivAse rammagavAse mahAvidehe, jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiA vAsaharA pannattA kevaiA maMdarA pavvayA pannattA kevaiA cittakUDA kevaiA vicittakUDA kevaiA jamagapavvayA kevaiA kaMcaNapavvayA kevaiA vakkhArA kevaiA dIhave addhA kevaiA vaTTaveaddhA pannattA ? goamA ! jaMbuddIve cha vAsaharapavvayA ege maMdare pavvae ege cittakUDe ege vicittakUr3e do jamagapavvayA do kaMcaNagapavvayasayA vIsaM vakkhArapavvayA cottIsaM dIhave addhA cattAri vaTTaveaddhA, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve dunni aunattarA pavvayasayA bhavaMtI - timakkhAyaMti / jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiAvAsaharakUDA kevaiA vakkhArakUDA kevaiA ve addhakUDA kevaiA maMdarakUDA paM0 ?, go0 ! chappannaM vAsaharakUDA channauI vakkhArakUDA tinni chaluttarA veaddhakUDasayA nava maMdarakUr3A pannattA, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve cattAri sattaTThA kUDasayA bhavatItimakkhAyaM / jaMbuddIve dIve bharahe vAse kati titthA paM0 ? go0 ! tao titthA paM0, mAgahe varadAme pabhAse, jaMbuddIve 2 eravae vAse kati titthA paM0 ?, go0 ! tao titthA paM0 mAgahe varadAme pabhAse, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddI0 mahAvidehe vAse egamege cakkavaTTivijae kati titthA paM0 go0 tao titthA paM0 taM0-mAgahe varadAme pabhAse, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve 2 ege biuttare titthasae bhavatItimakkhAyaMti / jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiA vijjAharaseDhIo kevaiA AbhiogaseDhIo paM0 ?, go0 ! aTThasaThThI vijjAharaseDhIo aTThasaThThI AmiogaseDhIo, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve chattIse seDhisae bhavatItimakkhAyaM, jaMbu0 kevaiA cakkavaTTivijayA kevaiAo rAyahANIo kevaiAo timisaguhAo kevaiAo khaMDappavAyaguhAo kevaiA kayamAlayA devA kevaiyA naTTamAlayA devA kevaiA usabhakUr3A paM0 ?, go0 ! jaMbu0 cottIsaM cakkavaTTivijayA cottIsaM rAyahANIo cottIsaM timisaguhAo cottIsaM khaMDappavAyaguhAo cottIsaM kayamAlayA devA cottIsaM naTTamAlayA devA cottIsaM usabhakUDA pavvayA paM0, jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiA mahaddahA paM0 ?, go0 ! solasa mahaddahA pa0 / , Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-6 425 jaMbuddIveNaM bhaMte! dIve kevaiyAo mahAnaIovAsaharapavahAo kevaiAo mahAnaIo kuMDappavahAo pannattA ?, goyamA ! jaMbuddIve 2 coddasa mahAnaIo vAsaharapavvahAo chAvattariM mahAnaIokuMDappavahAo, evAmeva sapuvvAvareNaMjaMbuddIvedIve naurtimahAnaIo bhavaMtItibhakkhAyaM! __ jaMbuddIve 2 bharaheravaesu vAsesu kai mahAnaio paM0?, goamA! cattAri mahAnaIo pannattAo, taM0-- gaMgAsiMdhU rattA rattavaI, tattha NaM egamegA mahAnaI caudhsahiM salilAsahassehiM samaggApurasthimapaJcatyimeNaM lavaNasamuhasamappei, evAmeva sapuvAvareNaMjabuddIvedIvebharahaeravaesu vAsesu chappannaM salilAsahassA bhavaMtItimakkhAyaMti, jaMbuddIveNaMbhaMte ! hemavayaherannavaesuvAsesu kati mahAnaIopannatAo?, go0! cattAri mahAnaIo pannattAo, taMjahA-rohitA rohiaMsA suvaNNakUlA ruSpakUlA, tatthaNaMegamegAmahAnaIaTThAvIsAe aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA purasthimapaJcasthimeNaM lavaNasamuI samappei, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve 2 hemava- yaherannavaesu vAsesu bArasuttare salilAsayasahasse bhavaMtItimakkhAyaM iti| jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve harivAsarammagavAsesu kai mahAnaIo pannattAo?, goyamA ! cattAri mahAnaIopannattAo, taMjahA-harIharikaMtA narakaMtAnArikatA, tatthaNaMegamegA mahAnaI chappannAe 2 salilAsahassehiMsamaggA purasthimapaJcasthimeNaMlavaNasamuhasamappei, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve 2 haribAsarammagavAsesu do cauvIsA salilAsayasahassA bhavaMtItimakkhAyaM, jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve mahAvidehe vAse kai mahAnaIo pannattAo?, goyamA! do mahAnaIo pannatAo, taMjahA-sIAya sIoAya, tatyaNaM egamegA mahAnaI paMcahiM 2 salilAsayasahassehiM battIsAe asalisahassehiM samaggApurasthimapaJcasthimeNaM lavaNasamuha samappei, evAmeva sapubbAvareNaMjaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse dasa salilAsayasahassAcausaDhiMcasalilAmapaJcasthimeNaM lavaNasamuI samappei, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse dasa salilAsayasahassA causadviM ca salilAsahassA bhvNtiitimkkhaayN| jaMbu0 maMdarassapavvayassadakkhiNeNaM kevaiyA salilAsayasahassA purathimapaJcatthimAmimuhA lavaNasamuhasamapeti?,go0! egechannauesalilAsayasahasse purasthimapaJcatthimAbhimuhe lavaNasamudaM samatitti, jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM kevaiA salilAsayasahassA purathimapaJcasthimAmimuhA lavaNasamuI samappeMti ?, go0 ! ege channaue salilAsayasahasse purathimapaJcatthimAbhimuhe jAva smppei| ___jaMbuddIveNaM bhaMte! dIve kevaiA salilAsayasahassA puratthAbhimuhA lavaNasamuha samapyeti go0 ! satta salilAsayasahassA aTThAvIsaMca sahassA jAva samappeMti, jaMbuddIveNaMbhaMte ! dIve kevaiA salilAsayasahassA paJcasthimAbhimuhA lavaNasamuI samati?, goamA! satta salilAsayasahassAaTThAvIsaMca sahassAjAvasamati, evAmeva sapuvAvareNaMjaMbuddIvedIvecoddasa salilAsayasahassA chappannaM ca sahassA bhavaMtItimakkhAyaM iti / karaNaM cAtra-'vikkhaMbhapAyaguNio a parirao tassa gaNiapayaM' iti vacanAt jaMbUdvIpaparidhistralakSaSoDazasahanadvizatasaptaviMzatiyoja-nAdiko jaMbUdvIpaviSkambhasya lakSarUpasya pAdena-caturthAMzena paJcaviMzatisahasrarUpeNa guNito jaMbUdvIpagaNitapadamiti, tathAhi Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 6/241 -- jaMbUdvIpuparidhistisro lakSAH SoDaza sahasrANi dve zate saptaviMzatyadhike yojanAnAM tathA gavyatatrayaM aSTAviMzatyadhikaM zataM dhanuSAM trayodazAGgulAni ekaM cArddhAGgulaM, yavAdayastu zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapraNIta kSetravicArasUtravRtyAdau na vivakSitA ato na tadvivakSA kriyate, tatra yojanarAzau paJcaviMzatisahasrairguNite saptakoTizatAni navatikoTyaH SaTapaJcAzallakSAH paJcasaptati sahasrANi bhavanti, tathA krozatraye paJcaviMzatisahasraguNite jAtaM paJcasaptatisahasrANi gavyUtAnAM eSAM ca yojanAnayanArthaM caturbhirbhAge hate labdhAnyaSTAdaza sahasrANi sapta zatAni paJcAzadadhikAni yojanAnAM asmiMzca sahasrAdike pUrvarAzau prakSipte jAtAni 93 sahasrANi 7 zatAni 50 adhikAni koTyAdikA saGkhyA tu sarvatra tathaiva, tathA dhanuSAmaSTAviMzaM zanaM phaJcaviMzatisahasrairguNyate jAtA dvAtriMzallAkSA dhanuSAM aSTAbhizca dhanuHsahasraryojanaM bhavati tato yojanAnayanArthamaSTAbhi sahasrArbhAge labdhAni catvAri yojanazatAni asmiMzca pUrvarAzI prakSipte jAtAni 94 sahasrANi zataM paJcAzadadhikaM, - aGgulAnyapi trayodaza paJcaviMzatisahasrairguNyante jAtAni trINi lakSANi paJcaviMzatisahasrAdhikAni arddhAGgulamapi paJcaviMzatisahasrairabhyasyate jAtAnyarddhAGgulAnAM paJcaviMzatasahasrANi teSAmaddhe labdhAnyaGgulAnAM dvAdaza sahasrANi paJcazatAdhikAni teSu pUrvoktAGgularAzI prakSipteSu jAto'GgularAzistraNi lakSANi saptatriMzatsahasrANi paJcazatAdhikAni eSAM dhanurAnayanAya SannavatyA bhAge hate labdhAni dhanuSAM paJcatriMzacchatAni paJcadazAdhikAni zeSaM SaSTiraGgulAni, asya dhanUrAzergavyatAnayanAya sahanadvayena bhAge hRte labdhamekaM gavyataM zeSaM dhanuSAM paJcadaza zatAni paJcadazAdhikAni, sarvAgreNa jAtamidaM yojanAnAM sapta koTizatAni navatikoTyadhikAni SaTpaJcAzallakSAzcaturNavatisahasrANi zatamekaM paJcAzadadhikaM tatha gavyatamekaM dhanuSAM paJcadazazatAni paJcadazAdhikAni aGgulAnAM SaSTiriti / gataM yojanadvAraM, atha varSANi - 'jaMbuddIve Na' mityAdi vyaktaM / atha parvatadvAraM- 'jaMbuddIve NaM0 praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre saGkhyAmIlanAya kiJciducyate - SaT varSadharAH kSullahimavadAdayaH eko maMdaro- meru ekazcitrakUTaH ekazca vicitrakUTaH, etau ca yamalajAtakAviva dvau girI devakuruvarttinau, dvau yamakaparvatau tathaivottarakuruvarttinau, dve kAJcanakaparvatazate devakurUttarakuruvarttihRdadazakobhayakUlayoH pratyekaM dazara kAJcanakasadbhAvAt, tathA viMzatirvakSaskAraparvatAH, tatra gajadantAkArA gaMdhamAdanAdayazcatvAraH tathA catuHprakAramahAvidehe pratyekaM catuSkara sadabhAvAt SoDaza citrakUTAdayaH saralAH dvaye'pi militA yathokta saGkhyAkAH, tathA catustrazaddIrghavaitAdyA dvAtriMzadvijayeSu bharatairAvatayozca pratyekamekaikabhAvAt, catvAro vRttavaitADhyAH haimavatAdiSu caturSu varSeSu ekaikabhAvAt, 'evAmeva sapuvvAvareNaM' ti prAgvat, jaMbUdvIpe dvIpe ekonasaptatyadhike dve parvatazate bhavataH ityAkhyAtaM mayA'nyaizca tIrthakRdbhiH / 426 atha kUTAni, tatra sUtraM - 'jaMbuddIve dvIpe kiyanti varSadharakUTAni ityAdipraznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre SaTpaJcAzadadvarSadharakUTAni, tathAhi kSudrahimavatazikhariNoH pratyekamekAdaza 22 mahAhimavadrukmiNoH pratyekamaSTau 16 niSadhanIlavatoH pratyekaM nava 18 sarvasaGkhyayA 56, vakSaskArakUTAni Sannavati, tadyathA - saralavakSaskAreSu SoDazasu 16 pratyekaM catuSTyabhAvAt 64 gajadantAkRtivakSaskAreSu gaMdhamAdanasaumanasayoH sapta 14 mAlyavadvidyutprabhayoH nava 18 iti ubhayamIlane Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAra:-6 427 yathoktasaGkhyA, trINi SaDuttarANi vaitADhyakUTazatAni, tatra bharatairAvatayorvijayAnAMca vaitADhyeSu catustriMzati pratyekaMnavasambhavAduktasaGkayAnayanaM, vRttavaitADhyeSuca kUTAbhAvaHataeva vaitAdayasUtre na dIrghapadopAdAnaM vizeSaNasya vyavacchedakatvAt atra ca vyavacchedyasyAbhAvAditi, merau nava, tAni ca nandanavanagatAni grAhyANi na bhadrazAlavanagatAni dighstikuuttaani| teSAM bhUmipratiSThitatvena svatantrakUTatvAditi, saGgrahaNigAthAyAM 'pavvayakUDA ye' tyatra co'nuktasamuccaye tena catustriMzad RSabhakUTAni tathA aSTau jaMbUvanagatAni tAvantyeva zAlmalIvanagatAnibhadrazAlavanagatAnica sarvasaGgyayA'STapaJcAzatsaGkhyAkAni grAhyANi, nanu tarhi etadagAthAvivaraNasUtre'cattAri sattasaThThA kUDasayA' ityevaMrUpe saGkhyAvirodhaH, ucyate, eSAMgiryanAdhArakatvena svatantragiritvAnna kUTeSugaNanA, ayamevAzaya RSabhakUTasaGkhyAsUtrapRthakakaraNena sUtrakRtA svayameva darzayiSyate, yacca prAk RSabhakUTAdhikAre / ___'kahiNaM bhaMte! jaMbuddhIve usabhakUDe nAmaMpavvaepannatte' iti sUtraM, ticchillocayamAtratAparaM vyAkhyeyamiti sarvaM samyak, athatIrthAni-'jaMbuddIve' ityAdi, praznasUtretIrthAni cakriNAM svasvakSetrasImAsurasAdhanArthaM mahAjalAvatAraNasthAnAni, uttarasUtre bharate trINitIrthAni prajJaptAni, tadyathAmAgadhaM pUrvasyAM gaGgAsaGgame samudrasya varadAma dakSiNasyAM prabhAsaM pazcimAyAM siMdhusaMgame samudrasya evamairAvatasUtramapi bhAvanIyaM, navaraM nadyau cAtra raktAraktavatyau tayoH samudrasaGgame mAgadhaprabhAse varadAmAkhyaM ca tatratyApekSayA tathaiva, vijayasUtre cAyaM vizeSaH-vijayasatkagaGgAdi:mahAnadInAM yathAhaM zItAzItodayoHsaGgame mAgadhaprabhAsAkhyAni bhAvanIyAni varadAmAkhyAniteSAMmadhyagatAni bhAvyAni; evameva pUrvAparamIlanena ekaMtryattaraM bhvtiityaakhyaatmiti| , __ atha zreNayaH-'jaMbuddIve' ityAdi, praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre gautama ! jaMbUdvIpe dvIpe aSTaSaSTividyAdharazreNayaH-vidyAdharAvAsabhUtA vaitAdayAnAM pUrvAparodadhyAdiparicchinnAAyatamekhalA bhavanti, catustriMzatyapi vaitADhayeSudakSiNatauttaratazca ekaikazreNibhAvAt, tathaivASTaSaSTirAbhiyogyazreNayaH, evamevapUrvAparamIlanenajaMbUdvIpe dvIpe SaTtriMza-SaTtriMzadadhikaMzreNizaMta bhvtiityaakhyaatN| ___ atha vijayAH-'jaMbuddIve'tti praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre jaMbUdvIpe dvIpe catustriMzacakravartivijayAH tatra dvAtriMzanmahAvidehavijayA dve ca bharatairAvate ubhayorapi cakravartivijetavyakSetrakhaNDarUpasya cakravartivijayazabdavAcyasya satvAt, evaM catustriMzadrAjadhAnyazcatustriMzattamimraguhAHprativaitADhayamekaikasambhavAt evaM catustriMzatkhaNDaprapAtaguhAH catustriMzatkRtamAlakA devAH catustriMzannaktamAlakAdevAzcatustriMzatRSabhakUTanAmakAH parvatAH prajJaptAH,pratikSetraM sambhavatazcakravarttino digvijayasUcakanAmanyAsArthamekaikasadbhAvAt, yazcAtra vijayadvAre prakrAnterAjadhAnyAdipraznottarasUtre tad vijayAntargatatveneti / ____ atha hradAH-'jaMbuddIve2' ityAdipraznasUtraM vyaktaM, uttarasUtreSoDazamahAhadAH SaDvarSadharANAM zItAzItAdayozca pratyekaM paJca paJca / atha salilA:-'jaMbuddIve' ityAdi, jaMbudvIpe dvIpe kiyatyo mahAnadyo varSadharebhyaH-'tAtsthyAttadavyapadeza' iti varSadharahadebhyaH pravahaMti-nirgacchantItivarSadharapravahAH, anyathA kuNDaprabhavANAmapi varSadharanitambasthakuNDaprabhavatvena varSadharaprabhavA iti vArya Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 jambUdvIpaprajJapti upAGgasUtram 6/241 syAt, kiyatyaH kuNDaprabhavA-varSadharanitambavartikuNDanirgatAH prajJaptAH?, gautama! jaMbUdvIpe dvIpe caturdaza mahAnadyo varSadharahadaprabhavA bharatagaGgAdayaH pratikSetraM dvidvibhAvAt, kuNDaprabhavAH SaTsaptatirmahAnadyaH, tatra zItAyAudIcyeSavaSTasuvijayeSuzItodAyAyAmyeSvaSTasuvijayeSuca ekaikabhAvena SoDaza gaGgAH SoDaza sindhavazca tathA zItAyA yAmyeSvaSTasu vijayeSu zItodAyA udIcyeSvaSTasu vijayeSu caikaikabhAvena SoDaza raktA raktAvatyazca, evaM catuHSaSTi dvAdaza ca prAguktA antarnadyaH sarvamIlane SaTsaptatiriti kuNDaprabhavAnAM tu zItAzItodAparivArabhUtatvenAsambhavadapi mahAnadItvaM svasvavijayagatacaturdazasahasranadIparivArasampadupetatvena bhAvyaM, evameva sapUrvApareNa catuIzaSaTsaptatirUpasaGkhyAmIlanena jaMbUdvIpe navatirmahAnadyo bhavantItyAkhyAtamiti / ___ arthatAsAMcaturdazamahAnadInAM nadIparivArasaGghayAM samudrapravezadizaMcAha-'jaMbuddIve' ityAdi vyaktaM, navaraM yad bharatairAvatayoyugapadagrahaNaMtatsamAnakSetratvAt, bharate gaGgApUrvalavaNasamudraM sindhuH pazcimalavaNasamudrapravizati, airAvateca raktApUrvasamudraM raktAvatyaparasamudraMca, tathA 'jaMbuddIve'tti nigadasiddhaM, navaraM haimavahairaNyavatayoH samAnayugmikSetratvena sahokti, haimavate rohitA pUrvaM lavaNaM rohitAMzA pazcimaM hiraNyavate suvarNakUlA pUrvaM lavaNaM rUpyakUlA pazcima evameva pUrvAparamIlanena jaMbUdvIpe haimavatahairaNyavatayoH kSetrayodazasahasrottaraM nadIzatasahasraM bhavatyevamAkhyAtaM, atra zatasahasrazabdasAhacaryAdagrasaGkhyAyAM dvAdazottarANItyatra sahasrANi pratIyante, anyathA (dvAdazAdhikatve ardha-) SaTpaJcAzatsahasrANAM caturguNane saGkhyAzAstravAdhaH syAt, 6zyate ca zabdasAhacaryAdartha-pratipattiryathA rAmalakSmaNAvityatra rAmazabdena dAzarathirlakSmaNazabdasAhacaryAt pratIyate na tu reNukAsuta iti, tathA 'jaMbuddIve' ityAdi, subodhaM, dvayorvarSayoH sahoktI hetuH prAgvadeva, harIti harisalilA pUrvArNavagA harivarSe harikAntA cAparArNavagA ramyake narakAntA pUrvArNavagA nArIkAntA cAparArNavagA sarvasaGkhyayA jaMbUdvIpe dvIpe harivarSaramyakavarSayoddhe caturaviMzatisahasrAdhike salilAzatasahasrAbhavata iti, SaTpaJcAzatsahasrANAM caturguNane etAvata eva lAbhAt, atrApi sahanaparatayA vyAkhyAnaM prAgvat, tathA 'jaMbuddIve' ityAdi vyaktaM, navaraM zItAzItodAcetyatra cakArIdvayostulyakakSatAdyotanArthItena samaparivAratvAdikaMgrAhya, samudrapravezaH zItAyAH pUrvasyAM zItodAyAstvaparasyAmiti, 'vyAkhyAto vizeSapratipatti'rityatra dvAdazAntaranadyo'dhikA grAhyAH, mahAvidehanadItvAvizeSAt, zeSAH kuNDaprabhavanadyazca sItAzItodAparivAranadISvantargatA iti na sUtrakRtA sUtre pRthag vivRtaaH| atha meruto dakSiNasyAM kiyatyo nadya ityAha-'jaMbuddIvedIve maMdarapabbaya' ityAdi vyaktaM, navaraM uttarasUtre ekaM SannavatisahasrAdhikaM salilAzatasahanaM, tathAhi-bharate gaGgAyAH sindhozca caturdaza 2 sahasrANi haimavate rohitAyA rohitAMzAyAzcASTAviMzatiraSTAviMzati sahasrANi harivarSe harisalilAyA harikAntAyAzca SaTpaJcAzat 2 sahasrANi sarvamIlane yathoktasaGkhyA / atha meruta uttaravartinInAM saGghayAM praznayitumAha- 'jaMbuddIve' ityAdi vyaktaM, navaraM uttarasUtre sarvasaGkhyA dakSiNasUtravad bhAvanIyA, varSANAM nadInAM ca nAmasu vizeSaH svayaM bodhyaH, nanu meruto dakSiNottaranadIsaGkhyAmIlane saparivAre uttaradakSiNa-pravahe zItAzItode kathaM namIlite?, ucyate, Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-6 429 praznasUtraM hi meruto dakSiNottaradigbhAvartipUrvA-parasamudrapravezarUpaviziSTArthaviSayakaMtena na merutaH zuddhapUrvAparasamudrapravezinyonayornirvaca-nasUtre'ntarbhAvaH, yathAprazna nirvacanadAnasya shissttvyvhaaraat| atha pUrvAbhimukhAH kiyatyo lavaNodaM pravizantItyAha jaMbuddIve dIve' ityAdi, jaMbUdvIpe dvIpe kiyatyo nadyaH pUrvAbhimukhaM lavaNodaM pravizantikiyatyaH pUrvasamudrapravezinya ityarthaH, idaMcapraznasUtrakevalaM nadInAMpUrvadiggAmitvarUpapraSTavyaviSayakaM tena pUrvasmAt praznasUtrAdvibhidyate, uttarasUtre sapta nadIlakSANi aSTAviMzatizca sahasrANi yAvat samupasarpanti, tadyathA-pUrvasUtre meruto dakSiNadigvartinInAmekaMSannavatisahasradhikaM lakSamuktaM, tadarddhapUrvAbdhigAmItyAgatAnyaSTAnavati sahasrANi evamudIcyanadInAmapyaSTAnavati sahasrANizItAparikaranadyazca 5 lakSANi dvAtriMzatsahasrANi ca sarvapiNDe yathoktaM maanN| atha pazcimAbdhigAminInAM saGkhyApraznArthamAha- 'jaMbuddIve dIve' ityAdi, idaM cAnantarasUtravadvAcyaM, saGkhyAyojanAyAH parasparaM nirvizeSatvAt, samprati sarvasaritasaGkalanAmAha'evAmeva sapavvAvareNa mityAdi vyaktaM, navaraMjaMbUdvIpe pUrvAbdhagAminInAmaparAbdhigAminInAMca nadInAM saMyojane caturdaza lakSANi SaTpaJcAzatasahasrANi bhavanti ityAkhayAtaM, nanu iyaM sarvasarisaGkhyA kevalaparikaranadInAM mahAnadIsahitAnAM vA tAsAM?, ucyate, mahAnadIsahitAnAmiti sambhAvyate, sambhAvanAbIjaM tu kacchavijayagatasindhunadIvarNanAdhikAre praveze ca 'sarvasaGkhyayA AtmanA saha caturdazabhirnadIsahanaiH samanvitA bhavatI"ti zrImalayagirikRtabRhatakSetra vicAravRtyAdivacanamiti, zrIratnazaikharasUrayastu svakSetrasamAse / // 1 // "aDasayari mahanaIo bArasa aMtaranaIu sesaao| pariaranaIo caudasalakkhA chappannasahasA ya" ti| mahAnadInAM pRthaggaNanaM cakrurititatvaMtubahuzrutagamyaM, nanvatra pratyakamaSTAviMzatisahasranadIparivArA dvAdazAntaranadyaH sarvanadIsaGkalanAyAM kathaM na gaNitAH ?, ucyate, iyaM sarvasaritsaGkhyA catuzalakSAdilakSaNAzrIralazekharasUribhiH svopajJakSetrasamAsavRttau tathApratimahAnadiparivAramIlane svasvakSetravicArasUtre zrIjinabhadragaNikSamAzramaNAdisUtrakAraiH zrImalayagiyyAdibhivRttikArazcAntaranadIparivArAsaGgraheNaivoktA, zrIharibhadrasUribhistu khaNDA joaNe tyAdigAthAyAH saGgrahaNyAM caturazItipramANA kurunadInaranantarbhAvya tatsthAne imAeva dvAdaza nadIHcaturdazabhiH 2 nadIsahanaiH saha nikSipya yathoktasaGgyA pUritA, tdythaa||1|| "ghaudasasahassaguNiA aDatIsa naIu vijayamajhillA / sIAnaIi nivaDaMti sIoAevi emeva // " ____ kaizcittuyaeva vijayagatayogaGgAsindhvoH raktAraktavatyorvA aSTAviMzatisahananadIlakSaNaH parivAraH sa evAsannatayopacAreNAntaranadInAM parivAratayokta ityato'vasIyate yadantaranadIparivAramAzritya matavaicitryadarzanAdinA kenApi hetunA prastutasUtrakAreNApi sarvanadIsaGkalanAyAM tA na gaNitA iti, atrApi tatvaM bahuzrutagamyameva, yadi cAntaranadIparivAranadIsaGkalanApi kriyate tadA jaMbUdvIpe dvinavatisahasrAdhikAH saptadaza lakSA nadInAM bhavanti, yaduktam www.ja Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 6/241 // 1 // "sutte caudasalakkhA chappannasahassa jNbudiivmmi| haMti usattara lakkhA bAnavaisahassa slilaao||" iti / eteSAMjaMbUdvIpaprajJaptayuktArthAnAMpiNDake-mIlake viSayabhUte iyaM saGgrahaNI gAthA bhavatIti atha jaMbUdvIpavyAsasya lakSapramANatApratItyarthaM dakSiNottarAbhyAM kSetrayojanasarvAgramIlanaM jijJAsUnAmupakArAya daya'te, yathA 1 bharata kSetrapramANaM 526yojana kalA 6 2 kSullahimAcalaparvatapramANaM01052 yojana kalA 12 3 haimavatakSetrapramANaM0 2105 yojana kalA 5 4 vRddhahimAcalaparvatapramANaM0 4210 yojana kalA 10 5 harivarSakSetrapramANaM 8421 yojana kalA 1 6 niSadhaparvatapramANaM 16842 yojana kalA 2 7 mahAvidehakSetrapramANaM 33684 yojana kalA 4 8 nIlavatparvatapramANaM 16842 yojana kalA 2 9 ramyakakSetrapramANaM 8421 yojana kalA 1 10 rukmiparvatapramANaM 4210 yojana kalA 10 11 hairaNyavatakSetrapramANa 2105 yojana kalA 5 12 zikhariparvatapramANaM 1052 yojana kalA 12 13 airavatakSetrapramANaM 526 yojana kalA 6 99996 yojana 76 kalA dakSiNottarataH sarvamIlane 100000 lakSayojanasarvAgraM, atra dakSiNajagatImUlaviSkambho bharatapramANe uttarajagatIsatkazca airAvate'ntarbhAvanIya iti / pUrvataH pazcimatazcaivaMsarvAgramIlanaM-auttarAhaMzItAvanamukhaM 2922 yojana vijayaSoDazakaM35406 yojana antaranadISaTkaM750 yojana vakSaskArASTakaM 4000 yojana merubhadrazAlavanaM 54000 yojanaauttarAhaMzItA (todA) mukhavanaM 2922 yojana 100000 atrApijagatIsatkamUlaviSkammaH svasvadiggatamukhavane'ntarbhAvanIya iti| vakSaskAraH-6 samAptaH __iti sAtizayadharmadezanArasamullAsavismayamAnaaiMdIyugInanarAdhipaticakravartisamAnazrIakabbarasuratrANapradattaSANmAsikasarvajantujAtA madAnazatruayAdikamocanasphuranmAnapradAnaprabhRtibahumAnayugapradhAnopamAnasamprativijayamAnazrImattayapapogacchAdhirAjazrIhiravijayUrIzvarapadapadmopAsanApravaNamahopAdhyAyazrIsakalacandragaNiziSyopAdhyAyazrIzAnticandragaNiviracitAyAM jaMbUdvIpaprajJaptivRttI prameyaratnamaJjUSAnAmnyAM jaMbUdvIpagatapadArthasaMgrahavarNano nAma SaSTho vakSaskAraH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA jaMbUdIpaprajJaptiupAGgasUtre SaSThavakSaskArasya zAnticandravAcakena viracitA TIkA prismaaptaa| Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 431 vakSaskAraH-7) vR. jaMbUdvIpe ca jyotiSkAzcarantIti tadadhikAraH sampratipAdyate, tatra prastAvanArthamidaM candrAdisaGkhyApraznasUtram mU. (250) jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kai caMdA pabhAsiMsu pabhAsaMti pabhAsissaMti kA sUriA tavaiMsu taveti tavissaMti kevaiyA nakkhattA jogaM joiMsu joaMti joissaMti kevaiA mahaggahA cAraM cariMsu caraMti carissaMti kevaiAo tArAgaNakoDAkoDIo sobhiMsu sobhaMti sobhissaMti?, goamA! do caMdA pabhAsiMsu3 do sUriA tavaiMsu 3 chappannaM nakkhattA jogaMjoiMsu 3 chAvattaraM mahaggahasayaM cAraM criNsu3| vR. 'jaMbuddIveNa"mityAdi, jaMbUdvIpe bhagavan! dvIpekaticandrAHprabhAsitavantaH-prakAzanIyaM vastuudadyotitavantaH prabhAsayanti-udadyotayantiprabhAsayiSyanti-udadyotayiSyanti, udadyotanAmakarmodayAcandramaNDalAnAM, anuSNaprakAzo hi jane uddyota iti vyavahniyate tena tathA praznaH, anAdinidhaneyaMjagatasthitiritijAnataH ziSyasya kAlatrayanizena praznaH,praSTavyaM tucandrAdisaGkhyA, tathA kati sUryAstApitavantaH-Atmavyatiriktavastuni tApaM janitavantaH, evaM tApayanti tApayiSyanti, AtapanAmakarmodAdravimaNDalAnAmuSNaH prakAzastApa iti loke vayavahriyate tena yathA praznokti tathA kiyanti nakSatrANi yoga-svayaM niyatamaNDalacAritve'pyaniyatAnekamaNDalacAribhirnija-maNDalamAgatainahaiH sahasambandhaM yuktarvanti-prAptavantiyuanti-prApnuvanti yokSyantiprApyanti, tathAkiyanto mahAgrahAH-aGgArakAdayazcAraM-maNDalakSetraparibhramiMcaritavantaH-anubhUtavantaH caranti-anubhavanti cariSyanti-anubhaviSyanti, yadyapi samayakSetravartinAM sarveSAmapi jyotiSkANAM gatizcAra ityabhidhIyate tathApyanyavyapadezavizeSAbhAvena vakrAticArAdibhirgativizeSairgatimatvena caiSAMsAmAnyagatizabdena praznaH, tathA kiyatyastAragaNakoTAkoTayaHzobhitavantaH-- zobhAM dhRtavantyaH zobhante shobhissynte| eSAM ca candrAdisUtroktakAraNAbhAvena bahulapakSAdI bhAsvaratvamAtreNa zobhamAnatvAdityaM praznAbhilApaH, atra sUtre'nukto'pi vAzabdo vikalpadyotanArthaM pratipraznaM bodhyaH bhagavAnAhagautama ! dvaucandrauprabhAsitavantau prabhAseteprabhAsiSyeteca, jaMbUdvIpe kSetresUryAkrAntAbhyAMdigbhyAmanyatra zeSayordizozcandrAbhyAMprakAzyamAnatvAt, praznasUtrecaprabhAsitavanata ityAdau yo bahuvacanena nirdezaH sapraznarItirbahuvacanenaivabhavatItijJApanArthaH, ekAdhanyataranirNayasyatusiddhAntottarakAle sambhavaH, evaM sUryasUtre'pi bhAvanIyaM, tathA dvau sUryau tApitavantau 3 jaMbUdvapakSetramiti zeSaH, asminneva kSetre candrAkrAntAbhyAM digbhyAmanyatra zeSayordizoH sUryAbhyAM tApyamAnatvAt, tathA SaTpaJcAzannakSatrANi ekaikasya candrasya pratyekamaSTAviMzatinakSatraparivArAt yogaM yuktavantItyAdi prAgvat, tathA SaTsaptataM-SaTsaptatyuttaraM mahAgrahazataM ekaikasya candrasya pratyekamaSTAzItargrahANAM parivArabhAvAt cAraM caritavadityAdi / tathA padyena tArAmAnamAha mU. (251) egaMca sayasahassaM tettIsaMkhalu bhave shssaaii| Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/251 navaya sayA pannAsA tArAgaNakoDikoDINaM / ti| vR. tArAgaNakoTAkoTI nAmekaM lakSaM trayaztrizacca sahasrANi nava ca zatAni paJcAzAnipaJcAzadadhikAni bhavanti, praticandraM tArAgaNakoTAkoTInAM SaTSaSTisahasranavazatAdhikapaJcasaptaterlabhyamAnatvAditi |at prathamodiSTamapi candramupekSya bahuvaktavyatvAt prathamaM sUryaprarUpaNAmAha, tatremAni paJcadazAnuyogadvArANi-maNDalasaGkhyA 1 maNDalakSetraM 2 maNDalAntaraM 3 bimbAyAmaviSkambhAdi 4 merumaNDa- lakSetrayorabAdhA 5 maNDalAyAmAdivRddhihAnI 6 muhUrtagati 7 dinarAtrivRddhihAnI 8 tApakSetrasaMsthAnAdi 9 dUrAsannAdidarzane lokapratItyupapatti 10 cArakSetreDatItAdipraznaH 11 tatraiva kriyApraznaH 12U didikSu prakAzayojanasaGkhyA 13 manuSyakSetravartijyotiSkasvarUpaM 14 indrAdyabhAve sthitiprakalpaH 15 / tatra maNDalasayAyAmAdisUtram mU. (252) kai NaM bhaMte ! sUramaMDalA pannatA?, goamA ! ege caurAsIe maMDalasae pannate iti / jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevai ogAhittA kevaiA sUramaMDalA pannattA? goamA! jaMbuddIve 2 asIaMjoaNasayaM ogAhittA ettha NaM pannaTThI sUramaMDalA pannattA, lavaNe NaM bhaMte ! samuhe kevai ogAhitA kevaiA sUramaMDalA pannattA? goamA! lavaNe samuhe tinni tIse joaNasae ogAhittA etthaNaMegUNavIse sUramaMDalasae pa0, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve lavaNe asamudde ege culasIe sUramaMDalasae bhavaMtItimakkhAyaMti / / vR. 'kai NamityAdi, kati bhadanta! sUryayodakSiNottarAyaNe kurvatornijabimbapramANacakravAlaviSkambhAni pratidinabhramikSetralakSaNAni maNDapalAniprajJaptAni?, maNDalatvaM caiSAM maNDalasadhzatvAt na tu tAtvikaM, maNDalaprathamakSaNe yad vyAptaM kSetra tatsamazreNyeva yadi paraHkSetraM vyApnuyAt tadA tAtvikImaNDalatA syAttathAcasati pUrvamaNDalAduttaramaNDalasya yojanadvayamantaraM nasyAditi, bhagavAnAha-gautama! evaMcaturazItaM-caturazItyadhikaM maNDalazataMprajJaptaM, yathA caibhizcArakSetrapUraNaM tathA anantaradvAre prarUpayiSyate / athaitAnyeva kSetravibhAgena dvidhA vibhajyoktasaGkhyAM punaH praznayati- 'jaMbuddIve'ttijaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe kiyatkSetramavagAhya kiyanti sUryamaNDalAni prajJAtAnigautama! jaMbUdvIpe2 azItaM-azItyadhikaM yojanazatamavagAhyAtrAntare paJcaSaSTi sUryamaNDalAni prajJaptAni?, gautama ! jaMbUdvIpe 2 azItaM-azItyadhikaM yojanazatamavagAhyAtrAntare paJcaSaSTi sUryamaNDalAni prajJaptAni, tathAlavaNe bhadanta ! samudre kiyadavagAhya kiyanti sUryamaNDalAna prajJaptAni?, gautama! lavaNe samudre triMzadadhikAnitrINiyojanazatAni sUtre'lpatvAdavivakSitAnapyaSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAn avagAhyAtrAntare ekonaviMzatyadhikaM sUryamaNDalazataM prajJaptaM, atra paJcaSaSTyA maNDalairekonAzItyAdhikaM yojanazataM nava caikaSaSTibhAgA yojanasya pUryante, jaMbUdvIpe'vagAhakSetraM cAzItyadhikaM yojanazataM tena zeSA dvApaJcAzadabhAgAH SaTSaSTitamasya maNDalasya bodhyAH alpatvAcAvana vivakSitAH, atraca paJcaSaSTimaNDalAnAMviSayavibhAgavyavasthAyAMsaGgrahaNIvRtyAdhukto'yaM vRddhasampradAyaH merorekato niSadhamUrddhani triSaSTirmaNDalAni harivarSajIvAkoTayAM ca dve dvitIyapAi~ nIlavanamUrdhni triSaSTi ramyakajIvAkoTayAM ca dve iti, evameva sapUrvAvareNa paJcaSaSTyekonaviMzatyadhikazatamaNDalamIlanenajaMbUdvIpelavaNecasamudreekaMcaturazItaMsUryamaNDalazataM ___ Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 bhavatItyAkhyAtaM mayA cAnyaistIrthakubhiH / bhU. (253) savvabdhaMtarAo NaM bhaMte! sUramaMDalAo kevaiAe abAhAe savyabAhirae sUramaMDale paM0 ?, goyamA ! paMcadasuttare joaNasae abAhAe savvabAhirae sUramaMDale pannate 2 / vR. gataM maNDalasaGkhyAdvAram, atha maNDalakSetradvAraM, tatra sUtraM - 'savvamaMtarAoNa' mityAdi, sarvAbhyantarAt prathamAt sUryamaNDalAt bhadanta ! kiyatyA abAdhayA - kiyatA antareNa sarvabAhyaMsarvebhyaH paraM yato'nantaraM naikamapItyarthaH sUryamaNDalaM prajJaptam ?, gautama ! dazottarANi paJca yojanazatAni abAdhayA-antarAlatvApratighAtarUpayA sarvabAhyaM sUryamaNDalaM prajJaptam, atrAnuktA api aSTaca - tvAriMzadekaSaSTibhAgAH 'sasiraviNo lavaNaMmi a joaNa saya tiNNi tIsa ahiAI' iti vacanAdadhi kA grAhyAH, anyathoktasaGghayAGkAnAM maNDalAnAmanavakAzAt, kathametadavasIyate ?, ucyate sarvasaGkhyayA caturazItyadhikaM maNDalazataM, ekaikasya ca maNDalasya viSkambho'STacatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya, tatazcaturazItyadhikaM zatamaSTAcatvAriMzatA guNyate, jAtAnyaSTAzIti zatAni dvAtriMzadadhikAni, eteSA yojanAnayanArthamekaSaSTyA bhAgo hiyate, hRte ca labdhaM catuzcatvAriMzadadhikaM yojanazataM zeSamavatiSThate'STacatvAriMzat, caturazItyadhikazatasaGkhyAnAM ca maNDalAnAmapAntarAlAni tryazItyadhikazatasaGkhyAni, sarvatrApi hyapAntarAlAni rUponAni bhavanti tathA gha pratItametat catasRNAmaGgulInAmapAntarAlAni trINIti, ekaikaM maNDalAntarAlaM ca dviyojanapramANaM, tatastrayazItyadhikaM zataM dvikena guNyate, jAtAni trINi zatAni SaTSaSTyadhikAni 366, pUrvoktaM ca catuzcatvAriMzaM zatamatra prakSipyate, tato jAtAni paJcazatAni dazottarANi yojanAni aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya, anena ca maNDalakSetrasya pramANamabhihitaM, maNDalakSetraM nAma sUryamaNDalaiH sarvAbhyantarAdibhiH sarvabAhyaparyavasAnairvyAptamAkAzaM, taJcakravAlaviSkammato'vaseyam / uktaM ca - mU. (254) sUramaMDalassa NaM bhaMte! sUramaMDalassa ya kevaiyaM abAhAe aMtare pannatte ?, goamA ! do joaNAI abAhAe aMtare pannatte 3 / 433 vR. atha maNDalAntaradvAram - 'sUramaMDala ityAdi, bhagavan ! sUryamaNDalasya sUryamaNDalasya ca kiyadabAdhayA - avyavadhAnenAntaraM prajJaptam ?, ko'rthaH ? - pUrvasmAdaparaM maNDalaM kiyadadUraM ityarthaH, atra yathA yojanadvayamupapadyate tathA'nantarameva maNDalasavyAdvAre darzitam / gataM maNDalAntaradvAraM, atha bimbAyAmaviSkambhAdidvAram mU. (255) sUramaMDale NaM bhaMte! kevaiaM AyAmavikkhaMbheNaM kevaiaM parikkheveNaM kevaiaM bAhalleNaM bAhalleNaM pannate ?, goamA ! aDayAlIsaM egasaTTibhAe joaNassa AyAmavikkhaMbheNaM taM tiguNaM savisesaM parikkheveNaM cauvIsaM egasaTTibhAe joaNassa bAhalleNaM pannatte iti 4 / vR. 'sUramaMDale Na' mityAdi, sUryamaNDalaM Namiti prAgvat bhagavan! kiyadAyAmaviSkambhAbhyAM prajJaptaM, ayamartha:- ekayojanasyaikaSaSTibhAgAH kalpyante tadvapA ye'STacatvAriMzadbhAgAstAvapramANAvasyAyAmaviSkambhAvityarthaH tatriguNaM savizeSaM sAdhikaM parikSepeNa, aSTacatvAriMzatriguNitA 13 28 1 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/255 dveyojanedvAviMzatirekaSaSTibhAgA adhikA yojanasyetyarthaH, caturviMzatirekaSaSTibhAgAn yojanasya bAhalyena, vimaanvisskmbhaasyaarddhbhaagenocctvaat| gataM bimbAyAmaviSkammAdidvAram, atha merumaNDalayorabAdhAdvAraM, tatrAdisUtram mU.(256) jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve maMdarassa pavyayassa kevaiAe abAhAe savvaaMtare sUramaMDale pannate? goamA! coAlIsaM joaNasahassAiM aTTha ya vIse joaNasae abAhAe savvamaMtare sUramaMDale pannate, jaMbuddIveNaMbhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiabAhAe sababhaMtarANaMtare sUramaMDale pannate ?, go0 ! coAlIsaM joaNasahassAI aTThaya bAvIse joaNasae aDayAlIsaM ca egasaTThibhAge joaNassa abAhAe abhaMtarAnaMtare sUramaMDale paM01 jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiAe abAhAe abaMtaratace sUramaMDale pannatte, ? go0! coAlisaMjoaNasahassAiMaTThaya paNavIse joaNasaepaNatIsaMcaegasahibhAge joaNassa abAhAe abdhetaratacce sUramaMDale pannatte iti, evaM khalu eteNaM uvAeNaM nikkhamamANe sUrie tayanaMtarAo maMDalAo tayanaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 do do joaNAI aDayAlIsaM ca egasaTThibhAe joaNassa egamege maMDale AbAhAvuddhiM amivaddhemANe 2 sanvabAhiraMmaMDalaM uvasaMkamittA cAraM critti| jaMbu0 dIve maMdarassa pavvayassa kevaiAe abAhAe savvabAhire sUramaMDale paM0 go0! paNayAlIsaM joaNasahassAiMtinni atIsejoaNasae abAhAe savvabAhire sUramaMDale pN0| jaMbUddIveNaMbhaMte! dIve maMdarassa pabdhayassa kevaiAe abAhAe savvabAhirANaMtaraMsUramaMDale pa0 go0 paNayAlIsaM joaNasahassAI tinni a sattAvIse joaNasae terasa ya egasahibhAe joaNassa abAhAe bAhirANaMtare sUramaMDale pa0/jaMbu0 maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe bAhiratace sUramaMDale 10 go0! paNayAlIsaM joaNasahassAI tinni a cauvIse joaNasae chavvIsaM ca egasaTThibhAe joaNassa abAhAe bAhiratace sUramaMDale pnnte| evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamAme sUrie tayAnaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDalaM saMkasamANe saMkamamANe do do joaNAI aDayAlIsaMca egasadvibhAe joyaNassa egamege maMDale abAhAvuddhiM nivuddhemANe 2 samvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai 5 / vR. 'jaMbuddIve Na'mityAdi, jaMbUdvIpe dvIpe bhagavan ! maMdarasya parvatasya kiyatyA abAdhayA sarvAbhyantaraM sUryamaNDalaM prajJaptam?, gautama! catuzcatvAriMzadyojanasahasrANiaSTaca viMzatyadhikAni yojanazatAni abAdhayAsarvAbhyantaraM sUryamaNDalaMprajJaptam, atropapatti-maMdarAta jaMbUdvIpaviSkammaH paJcacatvAriMzadyojanasahasrANi, idaM himaNDalaM jagatIto dvIpadiziazItyadhikayojanazatopasaMkrame bhavati, tena 45000 yojanarUpAd dvIpaviSkambhAdiyati 180 yojanarUpe zodhitejAtaM yathoktaM mAnaM, etacca cakravAlaviSkambhena bhavita tenAparasUryasarvAbhyantaramaNDalasyApyanenaiva karaNenaitAvatyevAbAdhA bodravyA, etena yadanyatra kSetrasamAsaTIkAdau merumavadhIkRtya sAmAnyato maNDalakSetrAbAdhAparimANadvAraM pRthakprarUpitaMtadanenaiva gatArthaM, asyaivAbhyantaratomaNDalakSetrasya sImAkiAritvAt,atha pratimaNDalaM sUryasya dUradUragamanAdabAdhAparimANamaniyatamityAha-jaMbUdvIpe bhadanta! dvIpemaMdarasyaparvatasya kiyatyAabAdhayA sarvAbhyantarAdanantaraM-nirantarayA jAyamAnatvAt dvitIyaM sUryamaNDalaMprajJaptam?,gau0 catuzcaratvAriMzadyonasahasrANi aSTa yojanazatAni dvAviMzatyadhikAni Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 435 aSTacatvAriMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasyAbAdhayA sarvAbhyantarAnantaraM sUryamaNDalaM prajJaptaM, pUrvasmAdyadatrAdhikaM tadvimbaviSkambhAdanta- ramAnAcca samAdheyaM, atha tRtIyamaNDalaM 'jaMbuddIveNa 'mityAdi vyaktaM, navaraM 'abyaMtaraM tacca' miti abhyantaratRtIyaM, anena bAhyatRtIyamaNDalasya vyavacchedaH, uttarasUtre catuzcatvAriMzadyojanasahasrANi aSTa zatAni paJcaviMzatyadhikAni paJcatriMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasyAbAdhayA abhyantaratRtIyaM sUryamaNDalaM prajJaptam, upapattistu dvitIyamaNDalAbAdhAparimANe 44822 yojana 48 / ityevaMrUpe prastutamaNDalasatke sAntarabimbaviSkambhe prakSipte jAtaM yathoktaM mAnam, evaM pratiNDalamabAdhAvRddhAvAnIyamAnAyAM mA bhUd granthagauravaM tena tajjijJAsUnAM bodhakamatidezamAha - evamuktarItyA maNDalatrayadarzitayetyarthaH etenopAyena - pratyahorAtramekaika-maNDalamocanarUpeNa niSkrAman - lavaNAbhimukhaM maNDalAni kurvan sUryastadanantarAt- vivakSitAt pUrvasmAt maNDalAt tadanantaraM vivakSimuttaramaNDalaM saMkraman 2 dve dve yojane aSTacatvAriMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaikasmin maNDale abAdhAyA vRddhimabhivarddhayan 2 sarvabAhyamaNDalamupakramya cAraM carati, yaccAtrAtidezarucirapi sUtrakRnmaNDalatrayAbhivyaktimadarzayat tatprathamaM dhruvAGkadarzanArthaM dvitIyaM maNDalAbhivRddhidarzanArthaM tRtIyaM punastadabhyAsArthamiti / atha pazcAnupUrvyapi vyAkhyAnAGgamityantyamaNDalAdArabhya merumaNDalayorabAdhAM pRcchannAha 'jaMbuddIve' ti jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe maMdarasya parvatasyakiyatyA abAdhayA sarvabAhyaM sUryamaNDalaM prajJaptam ?, gautama! paJcacatvAriMzadyojana sahasrANi trINi ca yojanazatAni triMzadadhikAni abAdhayA sarvabAhyaM sUryamaNDalaM prajJaptaM, tatra maMdarAt paJcacatvAriMzadyojanasahasrANi jagatI tato lavaNe trINi zatAni triMzadadhikAni, dvitIyamaNDala 0 jaMbuddIvetti praznasUtre bAhyAnantaraM - pazcAnupUrvyA dvitIyamityarthaH, uttarasUtre paJcacatvAriMzadyojana sahasrANi tathaiva jagatI tatastriMzadadhikatrizatayojanAtikrame yatsUramaNDalamuktaM tasmAntaramAne bimbaviSkambhamAne ca zodhite jAtaM yathoktaM mAnamiti, atha tRtIyaM -- 'jaMbuddIve' tti vyaktaM, navaraM uttarasUtre paJcacatvAriMzadyojanasahasrANi trINi ca zatAni caturviMzatyadhikAni SaDviMzatiM ca ekaSaSTibhAgAn yojanasyeti, atra pUrvamaNDalAGkAt sAntaramaNDalaviSkambhayojane, zodhite jAtaM yathoktaM mAnaM, pUrvamaNDalAGko dhruvAGkastatra sabimbaviSkambho'ntaraviSkambhaH zodhyastata upapadyate yathoktaM mAnaM, uktAvaziSTeSu maNDaleSvatidezamAha - 'evaM khalu' ityAdi, evamuktarItyA maNDalatrayadarzitayetyarthaH, etenopAyena pratyahorAtramekaikamaNDalamocanarUpeNa pravizan jaMbUdvIpamiti gamyaM, sUryastadanantarAnmaNDalAttadanantaraM maNDalaM saMkrAman 2 dve dve yojane aSTacatvAriMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanas ekaikasmin maNDale abAdhAvRddhiM nivarddhayan 2 idaM samavAyAGgavRtyanusAreNoktaM yathA vRddherabhAvo nivRddhi nizabdasyAbhAvArthatvAt nivarA kanyetyAdivat tAM kurvan, nivRddhayan 2 idaM sthAnAGgavRtyanusAriNa, sUryaprajJaptivRtyAdau tu niveSTayan 2 ityuktamasti, atra sarvatrApi hApayan 2 ityarthaH, sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkraya cAraM caratIti gatamabAdhAdvAram / atha maNDalAyAmadivRddhihAnidvAram mU. (257) jaMbuddIve dIve savvabdhaMtare NaM bhaMte ! sUramaMDale kevaiaM AyAmavikkhaMbheNaM Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/257 kevaiaM parikkheveNaM pannatte ?, go0 navanauI joaNasahassAiM chacca cattAle joaNasae AyAmavikkhaMbheNaM tinni ya joaNasayasahassAiM pannarasa ya joaNasahassAiM egUNanauI ca joaNAI kiMcivisesAhi AI parikkheveNaM / abbhaMtarANaMtare NaM bhaMte! sUramaMDale kevaiaM AyAmavikkhaMbheNaM kevaiaM parikkheveNaM pannatte goamA ? navanaui~ joaNasahassAiM chA paNayAle joaNasae paNatIsaM ca egasaTTibhAe joaNassa AyAmavikkhaMbheNaM tinni joaNasayasahassAI pannassa ya joaNa sahassAiM egaM sattuttaraM joaNasayaM parikkheveNaM pa0 / akhtaratace NaM bhaMte! sUramaMDale kevaiaM AyAmavikkhaMbheNaM kevaiaM parikkheveNaM pa0 ?, go0 ! navanauI joaNasahassAiM chatra ekAvanne joaNasae nava ya egasaTThibhAe jo aNassa AyAmavikkhaMbheNaM tinni a joaNasayasahassAiM pannarasa joaNasahassAI egaM ca paNavIsaM jo aNasayaM parikkheveNaM, evaM khalu eteNaM uvAeNaM nikkhamamANe sUrie tayANaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamamANe 2 paMca 2 joaNAI paNatIsaMca egasaTTibhAe joaNassa egamege maMDale vikkhabhavuddhiM abhivarddhamANe 2 aTThArasa 2 joaNAiM parirayavuddhiM abhivarddhamANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / savvabAhirae NaM bhaMte! sUramaMDale kevaiaM AyAmavikkhaMbheNaM keva0 parikkheveNaM pa0 go ! egaM joyaNasayasahassaM chacca saTTe joaNasae AyAmavikkhaMbheNaM tinni a joaNasayasahassAiM aTThArasa ya sahassAiM tinni a pannarasuttare joaNasae parikkheveNaM, bAhirANaMtare NaM bhaMte! sUra0 keva0 A0 vi0 pari0 pa0 go0 egaM joaNasayasahassaM chacca caupanne jo aNasae chavIsaM ca egasadvibhAge jo aNassa AyAmavikkhaMbheNaM tinni ajoaNasayasahassAI aTThArasa a sahassAiM donni ya sattANaue joanasae parikkheveNaMti / bAhiratace NaM bhaMte! sUramaMDale kevaiaM AyAmavikkhaMbheNaM kevaiaM parikkheveNaM pannatte ?, go0 ! evaM joaNasayasahassaM chacca aDayAle joaNasae bAvanna ca egasaTThibhAe joaNassa sAyAmavikkhaMbheNaM tinni joaNasayasahassAiM aTThArasaya sahassAiMdonni a auNAsIe joaNasae parikkheveNaM / evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayanaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDapalaM saMkamamANe 2 paMca paMca jo aNAI paNatIsaM ca egasaTTibhAe jo aNassa egamege maMDale vikkhaMbhavRddhi nibbuddhemANe 2 aTThArasa 2 joaNAI parirayavuddhiM nivvuddemANe 2 savvabdhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai 6 / vR. 'jaMbuddIve' ityAdi, jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe sarvAbhyantaraM sUryamaNDalaM kiyadAyAmaviSkambhAbhyAM kiyacca parikSepeNa prajJaptaM ?, gautama ! navanavatiM yojanasahasrANi SaT ca yojanazatAni catvAriMzadadhikAni AyAmaviSkambhAbhyAM trINi yojanazatasahasrANi paJcadaza ca yojanasahasrANyekonanavatiM ca yojanAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa, tatrAyAmaviSkabhayorutpattirevaMjaMbUdvIpaviSkambhAdubhayoH pArzvayoH pratyekamazItyadhikayojanazatazodhane yathoktaM mAnaM, tadyathA - jaMbUdvIpamAnaM 100000 asmAdazItyadhikayojanazate 180 dviguNita 360 zodhite sati jAtaM 99640 iti parikSepastvasyaiva rAzeH 'vikkhambhavaggadahaguNe tyAdikaraNavazAdAnetavyaH, granthavistarabhayAnnAtrIpanyasyate, yadivA yadekato jaMbUdvIpa viSkambhAdazItyadhikaM yojanazataM yaccAparato teSAM trayANAM zatAnAM SaSTyadhikAnAM parirayaH ekAdaza zatAnyaSTatriMzadadhikAni etAni Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 437 jaMbUdvIpaparirayAt zodhyante, tato yathoktaMparikSepamAnaM bhavati, atha / dvitIyamaNDale - 'abmaMtarANa'mityAdi, anvayayojanA sugamA, tAtparyArthastvayam- sarvAbhyantarAnantaraM ca-dvitIyaM sUryamaNDalamAyAmaviSkammAbhyAM navanavati yojanasahasrANi SaT ca yojanazatAni paJcacatvAriMzadadhikAnipaJcatriMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya 99645,25, tathAhi-ekato'pi sarvAbhyantarAnantaraM maMNDalaM sarvAbhyantaramaNDalagatAnaSTacatvAriMzatsaGghayAneka- SaSTibhAgAn dve ca yojane apAntarAle vimucya sthitamaparato'pi, tataH paJca yojanAni paJcatriMza- caikaSaSTibhAgA yojanasya pUrvamaNDalaviSkambhAdasya maNDalasya viSkambhe varddhante, asya ca sarvAbhyantarAnantaramaNDalasya parikSepastrINi zatasahasrANi paJcadaza sahasrANyekaM ca zataM saptottaraM yojanAnAM tathAhi-pUrvamaNDalAdasya viSkambhepaJcayojanAnipaJcatriMzaccaikaSaSTibhAgAyojanasya varddhante, paJcAnAM cayojanAnAM paJcatriMzatsaGkhyakabhAgAdhikAnAMparirayaH saptadazayojanAniaSTatriMzata-ccaikaSaSTibhAgAH samadhikAH yojanasya paraM vyavahArato vivakSyante paripUrNAni aSTAdaza yojanAni, tAni pUrvamaNDalaparikSepe yadA'dhikAni prakSipyante tadA yathoktaM dvitIyamaNDalaparimANaM syaat| tRtIyamaNDale-'abmaMtaratacceNa mityAdivyaktaM, navaramuttarasUtrenavanavatiyojanasahasrANi SaTca ekapaJcAzAni yojanazatAni nava caikaSaSTibhAgAn yojanasyAbhyantaratRtIyAkhyaM maNDalamAyAmaviSkambheNa, atropapatti--pUrvamaNDalAyAmaviSkambhe 99645 yojana 35), ityevaMrUpe etanmaNDalavRddho 5 yojana prakSiptAyAM yathoktaM mAnaM bhavati, parikSepeNa ca trINi yojanalakSANi paJcadaza yojanasahasrANi ekaM ca paJcaviMzatyadhikaM yojanazataM, tatropapatti-pUrvamaNDalaparikSepa 315107 yojanarUpe prAguktayuktayA''nIte aSTAdaza 18 yojanarUpAyAM vRddhau prakSiptAyAM yathoktaM mAnaM bhavati, atroktAtiriktamaNDalAyAmAdiparijJAnAya lAghavArthamatidezamAha-evaM khalueteNa evamuktarItyA maNDalatrayadarzitayetyarthaH, etenoktaprakAreNa niSkAmayan 2 sUryastadanantarAttadanantaraMmaNDalaM saMkrAman 2 paJcapaJca yojanAni paJcatriMzataMcaikaSaSTibhAgAnyojanasyaikaikasmin maNDale viSkambhavRddhimabhivarddhayan 2 tathA uktarItyaivASTAdaza yonAni parirayavRddhimabhivarddhayan 2 sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraMcarati / atha prakArAntareNa prastutavicAraparijJAnA pazcAnupUrvyA pRcchannAha-savvabAhirae' ityAdi praznasUtravyaktaM, uttarasUtre eka yojanalakSa SaTSaSTyadhikAni yojanazatAnyAyAmaviSkambhAbhyAM, upapattistu jaMbUdvIpo lakSa ubhayoH pArzvayozca pratyekaM triMzadadhikAni trINi yojanazatAni lavaNAntaramatikramya parato vartamAnatvAdasya idameva mAnaM, trINi yojanalakSANyaSTAdaza ca sahasrANi trINi ca paJcadazottarANi yojanazatAni 'vyAkhyAto vizeSapratipatti'riti kiJcidUnAni parikSepeNa bhavanti, kiJcidUnatvaM cAtra parikSepakaraNena svayaM bodhyaM, saMvAdazcAtra viSkambhAyAmamAne lakSopari yAni SaSTyadhikAni SaT yojanazatAnyuktAni tasya parirayamAnIya tasya ca jaMbUdvIpapariraye prakSepaNAd bhvti| atha dvitIyamaNDalaM 'bAhirANaMtareNaMbhaMte! ityAdi praznaH prAgvat, uttarasUtre gautama! ekaM yojanalakSaM SaT catuHpaJcAzAni yojanazatAni SaDviMzatiM caikaSaSTibhAgAn yojanasyAyAmaviSkambhAbhyAM, saMvadati cedaM sarvabAhyamaNDalaviSkambhAt paJcatriMzadekaSaSTibhAgAdhikapaJcayojaneSu zodhiteSviti, trINi yojanalakSANyaSTAdaza ca sahasrANi dve ca saptanavatiyojanazate parikSepeNa, Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 7/257 kathamupapadyate cediti vadAmaH, pUrvamaNDalaparirayAdaSTAdazayojanazodhane susthamiti atha tRtIyamaNDale tatpRcchA-'bAhiratacceNa mityAdipraznaHpUrvavat, uttarasUtre bAhyatRtIyaM ekaMyojanalakSaMSaT cASTAcatvAriMzAniyojanasatAni dvApaJcAzataMcaikaSaSTibhAgAnyojanasyAyAmaviSkambhAbhyAM, yuktizcAtra-anantarapUrvamaNDalAt paJcatriMzadekaSaSTibhAgAdhikapaJcayojanaviyojane sAdhu bhavati, trINi yojanalakSANyaSTAdaza ca sahasrANi dve caikonAzIte yojanazate parikSepeNa, pUrvamaNDalaparidheraSTAdazayojanazodhane yathoktaM prastutamaNDalasya paridhimAnaM, atrAtidezamAha evaM khalu eeNa'mityAdi, prAgvadvAcya, vyAkhyAtArthatvAt / gatamAyAmaviSkambhAdivRddhihAnidvAram, anenaivakrameNa dvayoH sUryayoH parasparamavAdhAdvAramapyabhyantarabAhyamaNDalAdiSvavaseyam / samprati muhUrtagatidvAram mU. (258) jayA NaM bhaMte ! sUrie savvanmaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiaM khettaM gacchai ?, go0! paMca paMca joaNasahassAiMdonni aegAvanne joNasaeegUNatIsaMcasahibhAe joaNassa egamegeNaMmuhutteNaMgacchai, tayANaM ihagayassa maNUsassa sIAlIsAejoaNasahassehiMdohiatevaDhahiMjoaNasaehiM egavIsAeajoaNassa sadvibhAehiM sUrie cakkhupphAsaM havyamAgacchaitti, se nikkhamamANe sUrie navaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi savvabaMtarAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM critti| jayA NaM bhaMte ! sUrie abhaMtarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tayA NaM egamegeNaM muhuttemaMkevaikhettaM gacchai , goamA! paMca paMca joaNasahassAiMdonniaegAvanne joNasae sIAlIsaMcasaTThibhAgejoaNassa egamegeNaMmuhutteNaMgacchai, tayANaMihagayassamaNusassasIAlIsAe joaNasahassehiM egUNAsIe joaNasae sattAvannAe asaTibhAehiM joaNassa sahibhAgaM ca egasahidhA chettA egUNavIsAe cuNNiAbhAgehiM sUrie cakkhupphAsaM hvvmaagcchi| evaM khalu eteNaM uvAeNaM nikkhamamANe sUrie tayAnaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 aTThArasa 2 saTThibhAge joaNassa egamege maMDale muhattagaI abhivaDhemANe-2 culasIiM 2 saAIjoaNAI purisacchAyaM nibbuddhamANe 2 sabbabAhiraM maMDalaM uvasaM0 cAraM carai / jayA NaM bhaMte ! sUrie savvabAhiramaMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayANaMegegeNaM muhutteNaM kevaiaMkhetaM gacchai ?, goamA! paMca paMca joaNasahassAI tinni apaMcuttare joaNasae pannarasa ya sahibhAe joaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai, tayA NaM ihagayassa maNusassa egatIsAe joaNasahassehiM aTTahiM aegattIsehiM joaNasaehiM tIsAe a sahibhAehiM joaNassa sUrie cakkhupphAsaMhabvamAgacchaitti, esa NaM paDhame chammAse, esa NaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe, se sUrie docce chammAse ayamAme paDhamaMsi ahorattaMsi bAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| jayA NaM bhaMte ! sUrie bAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiaMkhettaM gacchai ?, goamA! paMcapaMca joaNasahassAiMtinniavauruttare joaNasae sattAvannaMcasadvibhAe joaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai, tayANaMihagayassa maNusassa egattIsAe joaNasahassehiM navahi asolasuttarehiM joaNasaehiM iguNAlIsAe asadvibhAehiM joaNassa saTThibhAgaM ca egasaTThidhA chettA saTTIe cuNNiAbhAgehiM sUrie cakakhupphAsaM havvamAgacchaitti, se Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 439 pavisamANe sUrie dosi ahorattaMsi bAhiratacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| jayA NaMbhaMte ! sUrie bAhirataca maMDalaM uvasaMkamitA cAraM carai tayANaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiaMkhettaM gacchA ?, goamA! paMca paMca joaNasahassAI tinni a cauruttare joaNasae iguNAlIsaMca sahibhAejoaNassaegamegeNaM muhutteNaMgacchai, tayANaMihagayassamaNuyassaegAhiehiM battIsAe joaNasahassehiMegUNapannAe asaTThibhAehiM joaNassa saTThibhAgaMcaegasahidhAchettA tevIsAe cuNNiAbhAehiM sUrie cakkhupphAsaM hvymaagcchitti| evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayAnaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 aTThArasa 2 sahibhAe joaNassa egamege maMDale muhuttagai nivaDemANe 2 sAtiregAI paMcAsItira joaNAI purisacchAyaM abhivaDhemANe 2 savvabmaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraMcarai, esa NaM docce chammAse, esa NaM dobassa chammAsassa pajjavasANe, esa NaM Aicce saMvacchare, esa NaM Aincassa saMvaccharassa pajjavasANe pnnte| i. 'jayANaM bhaMte ! sUrie savvamaMtaraM' ityAdi, yadA bhagavan ! sUrya sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati iti tadA ekaikena muhUrtena kiyat kSetraM gacchati ?, gautama ! paJca paJca yojanasahasrANi dve caikapaJcAzeyojanazate ekonatriMzataM ca SaSTibhAgAn yojanasyaikaikena muhUrtena gacchati, kathamidamupapadyate cet, ucyate, iha sarvamapi maNDalamekonAhorAtreNa dvAbhyA sUryAbhyA parisamApyate, pratisUryaM cAhorAtragaNane paramArthato dvAvahorAtrau bhavataH, dvayozcAhorAtrayoH SaSTirmuhUrtAstato maNDalaparirayasya SaSTyA bhAge hRte yallabhyate tanmuhUrtagatipramANaM, tathAhisarvAbhyantaramaNDalaparirayastrINi lakSANi paJcadaza sahasrANyekonavatyadhikAni yojanAnAM eteSAM SaSTyA mAge hRte labdhaM yathoktaM muhUrtagatipramANaM 5251, 29/.. atha vinayAvarjitamanaskena prajJApakenApRcchato'pi vineyasya kiJcidadhikaM prajJApanIyamityAha, yattadornityAbhisambandhAdanuktamapi yacchabdagarbhitavAkyamatrAvatAramIyaM tena yadA sUrya ekena muhUrtena iyat 525121/.. pramANaM gacchati tadA sarvAbhyantaramaNDalasaGkramaNakAle ihagatasya manuSyasya atra tAvekavacanaM tato'yamarthaihagatAnAMbharatakSetragatAnAMmanuSyANAMsaptacatvAriMzatAyojanasahasrAbhyAMca triSaSTrAbhyA triSaSTyadhikAbhyAM yojanazatAbhyAmekaviMzatyA ca yojanasyaSaSTibhAgairudayamAnaH sUryazcakSusparzacakSurviSayaMhavvaM-zIghramAgacchati, atraca sparzazabdonendriyArthasannikarSaparazcakSuSo'prApyakAritvena tadasaMbhAvAditi, kA'tropapattiriti cet, ucyate, iha divasasyArddhana yAvanmAtraM kSetraM vyApyate tAvati vyavasthitaH sUrya upalabhyate, sa eva loke udayamAna iti vyavahiyate / sarvAbhyantaramaNDale divasapramANamaSTAdaza muhUrtAsteSAma?nava muhUrtAH ekaikasmiMzca muhUrte sarvAbhyantaremaNDale cAraM caranpaJcayojanasahasrANi dvecayojanazateekhapaJcAzadadhike ekonatriMzataM ca SaSTibhAgAn yojanasya gacchati, etAvanmuhUrtagatiparimANaM navabhirmuhUrterguNyate tato bhavati yathoktaM dRSTipathaprAptatAviSayaparimANamiti, eva sarveSvapi maNDaleSu svasvamuhUrtagatI svasvadivasArddhagatamuhUrtarAzinA guNitAyAM dRSTipathaprAptatA bhavati, dRSTipathaprAptatA cakSusparza puruSacchAyA ityekArthAH, sAca pUrvato'paratazcasamapramANaiva bhavatIti dviguNitA tApakSetramudayAstAntaramityAdiparyAyAH, idaMcasarvabAhyAnantaramaNDalAtpazcAnupUrvyAgaNyamAnaMtryazItyadhikazatatamaM, pratimaNDalaM Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/258 cAhorAtragaNanAdahorAtro'pitryazItyadhikazatatamastenAyamuttarAyaNasya caramodivaso'yamevaca sUryasaMvatsarasya paryantadivasa uttarAyamaparyavasAnakatvAt saMvatsarasyeti / ____ atha navasaMvatsaraprArambhaprakAraprajJApanAya sUtraM prArabhyate-'se nikkhamamANe' ityAdi athAbhyantarAnmaNDalAniSkAmanjaMbUdvIpAntaHpraveze'zItyadhikayojanazatapramAme kSetrecaramAkAzapradezasparzanAnantaraM dvitIyasamaye dvitIyamaNDalAbhimukhaM prasarpannityarthaH, sUryo navaM-AgAmikAlabhAvinaM saMvatsaramayamAnaH2-AdadAnaH prathame'horAtre sarvAbhyantarAnantaraM maNDalamupasaMkraya cAraMcarati, eSa cAhorAtrodakSiNAyanasyAdhaH saMvatsarasyApi cadakSiNAyanAdikatvAt saMvatsarasya, atracAdhikAre samavAyAGgasUryaprajJapticandraprajJaptisUtrAdarzaprastutasUtrAdarzeSucaayamANe 2 ityasya sthAne ayamINe iti pATho dRzyate tena yadi sa samUlastadA ArSatvAdihetunA sAdhureva, ayamANe iti tu lakSaNasiddhaH, arthastUbhayatrApi sa eveti, athAtra gatipraznAya sUtram "jayA Na' mityAdi, yadA bhagavan ! sarvAbhyantarAnantaraM dvitIyaM dakSiNAyanApekSayA AdyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekaikena muhUrtena kiyatkSetraM gacchati ?, gautama ! paJca paJca yojanasahasrANi dvecaikapaJcAzeyojanazate saptacatvAriMzataMcaSaSTibhAgAn yojanasyaikaikena muhUrtena gacchati, kathamiti cet, ucyate asmiMzca maNDale parirayaparimANaM trINi yojanalakSANi paJcadaza sahasrANi zatameka saptottaraM vyavahArataH paripUrNa nizcayamatena tu kiJcidUnaM 315107, tatosya prAguktayuktivazAt SaSTyA mAge labdhaMyathoktamatramaNDale muhUrtagatipramANaM5251,"/, athavA pUrvamaNDalaparirayaparimANAdasya parirayaparimANe vyavahArataH pUrNAnyaSTAdazayojanAni varddhante nizcayamatena tu kiJcidUnAni, aSTAdazAnAM yojanAnAM SaSTyA bhAge labdhA aSTAdaza SaSTibhAgA yojanasya te prAktanamaNDalagatamuhUrtagatiparimANe'dhikatvena prakSipyante, tato bhavati yathoktaM tatramaNDale muhUrtagatipramANamiti, atrApi dRSTipathaprAptatAviSayaM parimANamAha--- yadAabhyantaradvitIyemaNDale sUryazcarati tadA ihagatasyamanuSyasya-jAtAvekavacanamityatra gatAnAM manuSyANAM saptacatvAriMzatA yojanasahasrakonAzItyadhikena yojanazatena, sUtre tRtIyArthe saptamIprAkRtatvAta, sappaJcAzatAca SaSTibhAgairyojanasyaSaSTibhAgaMcaekaSaSTidhAchitvA-ekaSaSTikhaNDAn kRtvA ekaSaSTidhA guNayitvetyarthaH, tasya satkairekonaviMzatyA cUrNikAbhAgaH- bhAgabhAgaiH sUryazcakSusparzamAgacchati, tathAhi-sarvAbhyantarAnantare dvitIyemaNDale divasapramANaM dvAbhyAmekaSaSTibhAgAbhyAM hInA aSTAdaza muhUrtAsteSAmaddhe nava muhUrttA ekenaikaSaSTibhAgena hInAstataH sAmastyenaikaSaSTibhAgakaraNArthaM navApi muhUrtA ekaSaSTyA guNyante, tebhya ekaSaSTibhAgo'panIyate, tataH zeSa jAtA ekaSaSTibhAgAH paJcazatAnyaSTacatvAriMzadadhikAni, prastutamaNDale muhUrtagati 5251 yojana 7).. ayaM ca rAziH SaSTiccheda iti yojanarAziM SaSTyA guNayitvA savarNyate jAtaM 315107, ayameva rAzi karaNavibhAvanAyAM malayagirIyakSetrasamAsavRttau ca paridhirAziriti kRtvA darzito lAghavAt bhAjyarAzilabdhasya bhAjakarAzinA guNane mUlarAzereva lAbhAt, eSa rAzi paJcabhi zatairaSTAcatvAriMzadadhikairguNyate jAtAH saptadaza koTyaH SaDviMzatirlakSAH aSTasaptati sahasrANi SaT zatAni SaTtriMzadadhikAni 172678636, ayaM ca rAzirbhAgabhAgAtmakatvAnna yojanAni prayacchatIti ekaSaSTeH SaSTyA guNitAyA yAvAnAzirbhavatitena bhAgo hriyate, iyaMcagaNitaprakriyA Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 441 lAghavArthikA, anyathA'sya rAzerekaSaSTyA mAge ite SaSTibhAgA labhyante teSAM ca SaSTyA mAge hate AgataM saptacatvAriMzatsahasrANi zatamekamekonAzItyadhikaM yojanAnAM 47179, zeSaM 3496, chedarAzeH SaSTyA'pavartanA kriyate jAtA ekaSaSTiH tayA zeSarAzerbhAgo hiyate labdhAH saptapaJcAzat SaSTibhAgAH, ekonaviMzatizcaikasya SaSTibhAgasyasatkAH ekaSaSTibhAgAH / athAbhyantaratRtIyamaNDalasya cAraM pipRcchiSurAdyasUtraM sUtrayati "se nikhamamANe sUrie doccaMsi' ityAdi, atha niSkrAman sUryo dvitIye'horAtre prastutAyanApekSayA dvitIyamaNDala ityarthaH abhyantaraM tRtIyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekaikena muhUrtena kiyat kSetraM gacchati?, bhagavAnAha-gautama ! paJcapaJca yojanasahasrANi dve ca dvipaJcAzayojanazate paJcadazaSaSTibhAgAnyojanasyaikaikena muhUrtenagacchiti, idaMca prastutapaNDalaparirayasya SaSTyA bhajane saMvAdamAdatte, tadAca ihagatasya manuSyasya saptacatvAriMzatA yojanasahajaiH SannavatyA cayojanaistrayAstriMzatAcaSaSTibhAgairyojanasyaSaSTibhAgaMcaikaMekaSaSTidhA chitvA dvAbhyAM cUrNikAbhAgAbhyAM sUryazcakSusparza havvaM zIghramAgacchati, tathAhi atra maNDale dinapramANamaSTAdaza muhUrtAzcatubhirekaSaSTibhAgai_nAsteSAmaH ca nava dvAbhyAmekaSaSTibhAgAbhyAMhInAstataH sAmastyenaikaSaSTibhAgakaraNArthanavApimuhUrtAekaSaSTyA guNyante tebhyazca dvAvekaSaSTibhAgAvapanIyetezeSAH paJcazatAni saptacatvAriMzadadhikAni 547, prastutamaNDale muhUrtagatiH 52525.. ityevaMrUpAM yojanarAziM SaSTyA guNayitvA savarNyate jAtaM 315125, ayameva rAziranyaiH paridhirAzitvena nirUpitaH, asya ca saptacatvAriMzadadhikapaJcazatairguNane jAtAH saptadazakoTyastrayoviMzatiHzatasahasrANi trisaptati sahasrANi trINizatAnipaJcasaptatyadhikAni 172373375, eteSAM SaSTiguNitayA ekaSaSTyA 3660 bAge hate AgatAni saptacatvAriMzat sahasrANi SannavatyadhikAni 47096, seSaM viMzatizatAni paJcadazottarANi 2015, chedarAzeH SaSTyA'pavartanAyAM jAtA ekaSaSTiH tayA zeSarAzejane labdhAstrayastriMzat SaSTibhAgAH zeSau ca dvAvekasya SaSTibhAgasya satkAvekaSaSTibhAgau iti / samprati caturthamaNDalAdiSvatidezamAha evaM khalu eteNaM uvAeNa' mityAdi, evaM maNDalatrayadarzitarItyA khalu-nizcitametenAntaroditenopAyena zanaiH zanaistattadvahirmaNDalAbhimukhagamanarUpeNa niSkrAman sUryastadanantarAnmaNDalAttadanantaraM maNDalaM prAguktaprakAreNa saMkrAman 2 ekaikasmin maNDale muhUrtagatimityatra prAkRtatvAt saptamyarthe dvitIyA tena muhUrtagatau aSTAdaza 2 SaSTibhAgAn yojanasya vyavahArataH paripUrNAnnizciyataH kiJcidUnAnabhivarddhayamAnaH caturazIti 2 yojanAnizItAni--kiJcinnyUnAni purisacchAyamiti-puruSasya chAyAyato bhavatisApuruSacchAyA sA cehaprastAvAtprathamataH sUryasyodayamAnasya dRSTipathaprAptatA, atrApi saptamyarthe dvitIyA, tato'yamarthaH-tasyA nivarddhayan 2-hApayan 2, ko'rthaH? -pUrvaM 2 maNDalasatkapuruSacchAyAto bAhyabAhyamaNDalapuruSacchAyA kiJcinyUnaizcaturazItyA yojana_nA ityarthaH, sarvabAhyamaNDalamupasaMkraya cAraMcarati, yayAtroktaM 84 yojanAni kiJcinyUnAni uttarottaramaNDalasatkapuruSacchAyAyAM hIyante iti tatsthUlata uktaM, paramArthataH punaridaM draSTavyaM-tryazItiryojanAni trayoviMzatizca SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya ekaSaSTidhAcchinnasya satkA dvicatvAriMzad bhAgAzceti dRSTipathaprAptatAviSaye hAnau dhruvaM, tataH Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/258 sarvAbhyantarAnmaNDalAt tRtIyaM yanmaNDalaM tata Arabhya yasmin maNDale dRSTipathaprAptatA jJAtumiSyate tattanmaNDalasadvyayA SaTtriMzat guNyate, tadyathA sarvAbhyantarAnmaNDalAttRtIye maNDale ekena caturthe dvAbhyAM paJcame tribhiryAvat sarvabAhyamaNDale dvyazItyAdhikazatena guNayitvA dhruvarAzimadhye prakSipyate, prakSipte sati yadbhavati tena hInA pUrvamaNDalasatkaSTipathaprAptatA tasmin vivakSite maNDale 6STipathaprAptatA jJAtavyA, atha tryazItiyojanAdikasya dhruvarAzeH kathamupapatti ?, ucyate, sarvAbhyantaramaNDale dRSTipathaprAptatAparimANe saptacatvAriMzatsahasraNi dve zate triSaSTyadhike yojanAnAmekaviMzatizca SaSTibhAgA yojanasya etacca navamuhUrttagamyaM tata ekasmin muhUrtaikaSaSTibhAge kimAgacchatIti cintAyAM nava muhUrtA ekaSaSTyAM guNyante jAtAni paJcazatAnyekonapaJcAzadadhikAni tairmAge hate labdhAni SaDazItiryojanAni paJca SaSTibhAgA yojanasya ekasya ca SaSTibhAgasyaikaSaSTidhAcchinnasya caturviMzatirbhAgAH idaM ca sarvAbhyantare maNDale ekasya muhUrtaikaSaSTibhAgasya gamyaM dvitIyamaNDalaparirayavRddhyaGkabhajanAdyallabhyate muhUrtaikaSaSTibhAgena tacchodhanArthamupakramyate, pUrvapUrvamaNDalAdanantarAnantare maNDale parirayaparimANacintyAmaSTAdazASTAdaza yojanAni vyavahArataH paripUrNAni vardhante tataH pUrvapUrvamaNDalagatamuharttagatiparimANAdanantarAnantaremaNDale muhUrttagatiparimANacintAyAM pratimuhUrtamaSTAdaza 2 SaSTibhAgA yojanasya varddhante, pratimuhUrtaikaSaSTibhAgaM cASTAdazaikasya SaSTibhAgasya satkA ekaSaSTibhAgAH / ? sarvAbhyantarAnantare ca dvitIyamaNDale navamuhUrterekena muhUrtaikaSaSTibhAgenonairyAt kSetraM vyApyate tAvati sthitaH sUryo dRSTipathaprApto bhavati tato nava muhUrtA ekaSaSTyA guNyante jAtAnyaSTAnavatizatAni catuHSaSTyadhikAni, teSAM SaSTibhAgAnayanArthamekaSaSTyA bhAgo hiyate labdhamekaSaSTyadhikaM zataM SaSTibhAgAnAM tricatvAriMzat SaSTibhAgasya satkA ekaSaSTibhAgAH, tatra viMzatyadhikena SaSTibhAgazatena labdhe dve yojane avazeSA ekacatvAriMzat SaSTibhAgAH ekasya ca SaSTibhAgasya satkAstricatvAriMzadekaSaSTibhAgAH, etacca dve yojane ekacatvAriMzatvaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAstricatvAriMzadekaSaSTibhAgA ityevaMrUpaM prAguktAt SaDazItiryojanAni paJca SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAzcaturviMzatirekaSaSTibhAgA ityetasmAcchodhyante, zodhite ca tasmin sthitAni tryazItiryojanAni trayoviMzati SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkA dvicatvAriMzakaSaSTibhAgAH etAvacca sarvAbhyantaramaNDalagata dRSTipathaprAptatAparimANAd dvitIya- maNDalagata - pathaprAptatAparimANe hInaM syAt, etaccottarottaramaNDaladRSTipathaprAptatA cintAyAM hAnau dhruvaM ata eva dhruvarAzirityucyate / tato dvitIyasmAnmaNDalAdanantare tRtIye maNDale eSa eva dhruvarAzirekasya SaSTibhAgasya satkaiH SaTtriMzatA bhAgabhAgaiH sahitoyAvAnU rAzi syAt, tathAhi tryazItiryojanAni caturviMzati SaSTibhAgA yojanasya saptadaza ca SaSTibhAgas satkA ekaSaSTibhAgA iti tAvAn dvitIyamaNDalagatAd dhRSTipathaprAptatAparimANAcchodhyate, tato bhavati yathoktamatra maNDale dRSTipathaprAptatAparimANaM / 442 caturtha maNDalaM sa eva dhruvarAzirdvAsaptatyA sahitaH kriyate, caturthaM hi maNDalaM tRtIyamaNDalApekSayA dvitIyaM, tataH SaTtriMzada dvAbhyAM guNitA dvisaptatiH syAt tayA sahitastrayazItyAdiko rAziH 83 24 / 53/, ityevaMsvarUpI jAtaH, ayaM ca tRtIyamaNDalagatAt dRSTipathaprAptatAparimAmAcchodhyate Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 443 tato yathAvasthitaM turyamaNDale pathaprAptimAnaM, tacchedam-saptacatvAriMzadyonasahasrANi trayodazottarANi aSTau ca SaSTibhAgA yojanasya ekasya ca SaSTibhAgasya satkA dazaikaSaSTibhAgAH, sarvAntime tumaNDale tRtIyamaNDalApekSayA dvyazItyadhikazatatame yadAdhaSTipathaprAptijijJAsAtadA SaTtriMzat dvayazItyadhikazakena guNyate jAtAni paJcaSaSTizatAni dvipaJcAzadadhikAni tataH SaSTibhAgAnayanArthamekaSaSTya bhAge labdhaMsaptottaraMzataMSaSTibhAgAnAMpaJcaviMtiravaziSTAH etadhruvarAzI prakSipyate jAtaM paJcAzItiryojanAni ekadaza SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAH SaDekaSaSTibhAgAH, iha SaTtriMzata evamutpattiH-pUrvasmAt 2 maNDalAdanantare'nantaremaNDale divaso dvAbhyAM 2 muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAMhInaH syAt, pratimuhUrtekaSaSTibhAgaMcASTAdaza ekasya SaSTibhAgasya satkA ekaSaSTibhAgA hIyante, tataH ubhayamIlane SaTtriMzat syu, te cASTAdaza bhAgAH kalayA nyUnA labhyante na paripUrNA paraM vyavahArataH pUrvaM paripUrNA vivakSitAH, tacca kalayA nyUnatvaM pratimaNDalaM bhavat yadA dvayazItyadhikazatatamaNDale ekatra piNDitaM sat cintyate tadA assttssssttirekssssttibhaagaastruttynti| etadapi vyavahArataH paramArthataH kiJcidadhikamapi truTyadavaseyam, tato'mI aSTaSaSTirekaSaSTibhAgA apasAryante, tadapasAraNe paJcAzItiryojanAni nava SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH iti jAtaM sarvabAhyamaNDalAnantarAkti- nadvitIyamaNDalagataSTipathaprAptatAparimANAdekatriMzatsahasrANi nava zatAni SoDazottarANi yojanAnAM ekonacatvAriMzatSaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH, ityevaMrUpAcchodhyatetatoyathoktaM sarvabAhyamaNDale STipathaparAptatAparimANaMbhavati, tavAgre vakSyati, tata evaM puruSacchAyAyAM dRSTipathaprAptatArUpAyAM dvitIyAdiSu keSucinmaNDaleSu caturazIti kiJcinyUnAni uparitaneSu maNDaleSvadhikAnyadhikatarANi uktaprakAreNAbhivarddhayan ra tAvadavaseyo yAvatsarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati, tatra paJcAzItigrahaNaM tad dehalIpradIpanyAyeno bhayapArzvavarttinyostrayazItipaJcAzItyohaNArthamiti / athokte eva maNDalakSetre pazcAnupUrvyA sUryasya muhUrtagatyAdyAha-'jayA NamityAdi, yadA bhagavan ! sUrya savabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekaikenamuhUrtena kiyat kSetraM gacchati gautama! paJca paJca yojanasahanANi trINi paJcottarANiyojanazatAnipaJcadazaSaSTibhAgAnyojanasya ekaikena gacchati, kathamiti cet, ucyate-asmin maNDale parirayaparimANaM timro lakSA aSTAdaza sahasrANi trINi zatAni paJcadazottarANi tato'sya prAguktayuktivazAt SaSTyA bhakte labdhaM yathoktamatra maNDale muhUrtagatiparimANamiti, atra STipathaprAptatAparimANamAha- sarvabAhyamaNDalacAracaraNakAle ihagatasya manuSyasyeti prAgvat ekatriMzatA yojanasaharaSTabhizcaikatriMzadadhikojanazataistriMzatA ca SaSTibhAgairyojanasya sUrya zIghraM ckssusprshmaagcchti| tathAhi-asmin maNDale sUrye cAraM carati divaso dvAdazamuhUrtapramANo, divasasyArddhana yAvanmAtraM kSetra vyApyatetAvati sthita udayamAnaH sUrya upalabhyate, dvAdazAnAMca muhUrtAnAmarddha SaT muhUrtAstato yadatra maNDale muhUrtagatiparimANaM paJcayojanasahasrANi trINi zatAni paJcottarANi paJcadaza ca SaSTibhAgA yojanasya tat SaDbhirguNyate, divasArddhaguNitAyA eva muhUrtagateISTipa Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/258 thaprAptatAkaraNatvAt, tato yathoktamatra maNDale dRSTipathaprAptatAparimANaM bhavati, yadyapyupAntya - maNDaladRSTipathaprAptatAparimANAt paJcAzItiryojanAni nava SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH ityevaMrAzau zodhite idamupapadyate etacca prAg bhAvitaM tathApi prastutamaNDalasyottarAyaNagatamaNDalAnAmavadhibhUtatvenAnyamaNDalakaraNanirapekSatayA karaNAntaramakAri / idaM ca sarvAbhyantarAnantaramaNDalAt pUrvAnupUrvyA gaNyamAnaM tryazItyadhikazatatamaM pratimaNDalaM cAhorAtragaNanAdahorAtro'pi tryazItyadhikazatatamastenAyaM dakSiNAyanasya caramo divasa ityAdyabhidhAtumAha- 'esaNaM paDhame chammAse esa Na' mityAdi, eSa ca dakSiNAyanasatkanyazItyadhikazatadinarUpI rAzi prathamaH SaNmAsaH - ayanarUpaH kAlavizeSaH, SaTsayAGkAH mAsAH piNDIbhUtA yatreti vyutpatteridaM samAdheyaM, anyathA prathamaH SaNmAsa ityekavacanAnupapattiriti, athavA pAtryAdi gaNAntaH pAThAt stratvAbhAve adantadvigutve'pi na GIpratyayastenaiva tatprathamaM SaNmAsaM ArSatvAt puMstvaM, etacca prathamasya SaNmAsasya dakSiNAyanarUpasya paryavasAnaM, atha sarvabAhyamaNDalacArAnantaraM sUryo dvitIyaM SaNmAsaM prApnuvan gRhNan ityarthaH prathame ahorAtre uttarAyaNasyeti gamyaM, bAhyAnantaraM pazcAnupUrvyA dvitIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati / atAtra gatyAdipraznArthaM sUtramAha 'jayA NaM yadA bhagavan ! sUrya bAhyAnantara- marvAktanaM dvitIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA bhagavan! ekaikena muhUrtena kiyat kSetraM gacchati ?, bhagavAnAha - gau0 paJca yojanasahasrANi trINi ca caturuttarANi yojanazatAni saptapaJcAzataM ca SaSTibhAgAn yojanasyaikaikena muhUrtena gacchati tathAhi--asmin maNDale parirayaparimANaM trINi lakSANi aSTAdaza sahasrANi dve zate saptanavatyadhike yojanAnAM tato'sya SaSTyA mAge hRte labdhaM yathoktamatra maNDale muhUrttagatipramANaM, atrApi 6STipathaprAptatApa - rimANamAha - tadA ihagatasya manuSyasyeti prAgvat ekatriMzatA yojanasahasraiH SoDazAdhikaiH navabhizca yojanazatairekonacatvAriMzatA ca SaSTibhAgairyojanasya ekaM ca SaSTibhAgameka SaSTidhA chitvA tasya satkaiH SaSTyA cUrNikAbhAgaiH sUryazcakSu sparzamAgacachati, tathAhi 444 asmin maNDale sUrye cAraM carati divaso dvAdazamuhUrttapramANo dvAbhyAM muhUrtaikaSaSTibhAgAbhyAmadhikaH teSAM cArddhe SaD muhUrttIH eke muhUrtaikaSaSTibhAgenAbhyadhikAstataH savarNanArthaM SaDapi muhUrtA ekaSaSTyA guNyante tata ekaH SaSTibhAgastatrAdhikaH prakSipyate, tato jAtAni triNi zatAni saptaSaSTyadhikAni ekaSaSTibhAgAnAM tataH prastutamaNDale yatparimANaM trINi lakSANi aSTAdazasahasrANi dve zate saptanavatyadhike, idaM ca yojanarAzi SaSTyA guNayitvA savarNitA muhUrttagatiriti yathA vyavahriyate tathA prAguktam, etadebhistribhiH zataiH saptaSaSTyA'dhikairguNyate jAtA ekAdaza koTyo'STaSaSTirlakSAzcaturdazasahasrANi navazatAni navanavatyadhikAni, etasya ekaSaSTyA guNitayA SaSTyA bhAgo hiyate labdhAnyekatriMzatsahasrANi nava zatAni SoDazottarANi, zeSamuddharati caturviMzatizatAniekonacatvAriMzadadhikAni na cAto yojanAnyAyAnti tataH SaSTibhAgAnayanArthamekaSaSTyA bhAgo hiyate labdhA ekonacatvAriMzat SaSTibhAgAH ekasya ca SaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH / atha tRtIyaM maNDalaM 'se pavisamANe' ityAdi, atha pravizan - jaMbUdvIpAbhimukhaM caran sUrya dvitIye'horAtre uttarAyaNasatke ityarthaH bAhyatRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraMcarati, tadA kimityAha- 'jayANa' mityAdi, Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 445 yadA bhagavan ! sUrya bAhyatRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekaikena muhUrttena kiyata kSetraM gacchati ?, bhagavAnAha - gautama ! paJca paJca yojanasahastrANi trINi caturuttarANi yojanazatAni ekonacatvAriMzataM ca SaSTibhAgAn yojanasya ekaikena muhUrtena gacchati, tathAhi-asmin maNDale parirayaparimANaM tiona lakSA aSTAdaza sahasrANi dve zate ekonAzItyadhike asya ca SaSTyA bhAge hRte labdhaM yathoktamatra maNDale muhUrttagatipramANaM athAtra dRSTipathaprAptatA - tadA ihagatasya manuSyasya ekAdhikairdvAtriMzatA sahasaikonapaJcAzatA ca SaSTibhAgairekaM ca SaSTibhAgamekaSaSTidhA chitvA tasya satkaistrayoviMzatyA cUrNikAbhAgaiH sUrya cakSusparzamAgacchati, tathAhi-asmin maNDale divaso dvAdazamuhUrttapramANazcaturbhirmuhUrtaikaSaSTibhAgairadhikastasyArddhaSaTmuhUrttA dvAbhyAmekaSaSTibhAgAbhyAmadhikAstataH sAmastyenaikaSaSTibhAgakaraNArthaM SaDapi muhUrttA ekaSaSTyA guNyaMte guNayitvA ca tatra dvAvekaSaSTibhAgI prakSipyete tato jAtAni trINi zatAni aSTaSaSTyadhikAni ekaSaSTibhAgAnAM, tato'smin maNDale yatparirayapramANaM trINi lakSANi aSTAdazasahasrANi dve zate ekonAzItyadhike etat tribhiH zataiH aSTaSaSTyadhikairguNyate jAtA ekAdaza koTyaH ekasaptati zatasahasrANi SaDviMzati sahasrANi SaT zatAni dvisaptatyadhikAni, asya ekaSaSTyA guNitayA SaSTyA bhAge labdhAni dvAtriMzatsahasraM ekottarANi zeSaM trINi sahasrANi dvAdazottarANi teSAM SaSTibhAgA- nayanArthamekaSaSTyA bhAge hRte labdhA ekonapaJcAzat SaSTibhAgAH ekasya SaSTibhAgasya satkAstra - yoviMzatizcUrNikAbhAgAH iti, samavAyAGge / 'jayA NaM sUrie bAhirANaMtarataccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tathA NaM ihagayassa purisassa tettIsAe jo aNasahassehiM kiMcivisesUNehiM cakkhuphAsaM havvamAgacchai'tti etadavRttau ca iha tu yaduktaM trayastriMzat kiJcinyUnAstatra sAtirekayojanasyApi nyUnasahasratA vivakSiteti sambhAvyate iti, athAtrApi caturthamaNDalAdiSvatidezamAha-'evaM khalu' ityAdi, evamuktena prakAreNa khalunizcitametenopAyena - zanaiH H 2 tattadanantarAbhyantaramaNDalAbhimukhagamanarUpeNAbhyantaraM pravizan sUryastadanantarAnmaNDalAt tadanantaraM maNDalaM saMkrAman 2 ekaikasmin maNDale muhUrtagatimityatra dvitIyA pUrvavat muhUrttagatiparimANe aSTAdaza 2 SaSTibhAgAn yojanasya vyavahArataH paripUrNAn nizcayataH kiJcidUnAn nivarddhayan 2 hApayannityarthaH, pUrvamaNDalAt abhyantarAbhyantaramaNDalasya parirayamadhikRtyASTAdazayojanairhInatvAt, puruSacchAyAmityatrApi dvitIyA pUrvavat, tato'yamarthaH puruSacchAyAyAM dRSTipathaprAptatArUpAyAM navabhiH SaSTibhAgaiH SaSTyA ca cUrNikAbhAgaiH sAtirekANi - samadhikAni paJcAzItiM 2 yojanAnyabhivarddhayan 2 prathamadvitIyAdiSu katipayeSu maNDaleSu iyaM vRddhirjJeyA sarva maNDalApekSayA tu yenaiva krameNa sarvAbhyantarAnmaNDalAtparato dRSTipathaprAptatAM hApayannirgatastenaiva krameNa sarvabAhyAnmaNDalAdarvAktaneSu dRSTipathaprAptatAmabhivarddhayan pravizati, tatra sarvabAhyamaNDalAdarvAkatanadvitIyamaNDalagatAt dRSTipathaprAptatAparimANAt sarvabAhye maNDale paJcAzItiM yojanAni nava SaSTibhAgAn yojanasya ekaM ca SaSTibhAgamekaSaSTidhA bhitvA tasya satkAn SaSTibhAgAn hApayati, etacca prAgeva bhAvitaM tasmAt sarvabAhyAdarvAkatane dvitIye maNDale pravizan tAvadbhUyo'pi dRSTipathaprAptatAparimANe'bhivarddhayati tacca dhruvaM, tato'rvAkataneSu maNDaleSu yasmin Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/258 maNDale dRSTipathaprAptatA jJAtumiSyate tRtIyamaNDalAdArabhya tatanmaNDalasaGghayayASaTtriMzadguNyate, tadyathA-tRtIyamaNDalacintAyAmekena caturthamaNDalacintAyAM dvAbhyAMevaM yAvatsarvAbhyantaramaNDalacintAyAMdvayazItyadhikenazatena, itthaMcaguNayitvAyallabhyatetadhruvarAzerapanIya zeSeNadhruvarAzinA sahitaM pUrvaramaNDalagataM dRSTipathaprAptatAparimANaM tatra maNDale draSTavyaM / yathA tRtIye maNDale SaTtriMzadekena guNyate, 'ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti jAtA SaTtriMzadeva sAdhruvarAzerapanIyate, jAtaM zeSamidaM-paJcAzItiryojanAninavaSaSTibhAgAyojanasya ekasya ca SaSTibhAgasya satkAzcaturviMzatirekaSaSTibhAgAH etena pUrvamaNDalagata dRSTipathaprAptAparimANaMekatriMzat sahasrANi navazatAniSoDazottarANi yojanAnAmekonacatvAriMzadevakaSaSTibhAgAyojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH ityevaMrUpasahitaM kriyate kRte ca tRtIye maNDale yathoktaM dRSTipathaprAptatAparimANaM bhavati tacca prAgeva pradarzitaM, caturthe maNDale SaTtriMzada dvAbhyAM guNyate guNayitvA dhruvarAzerapanIya zeSeNa dhruvarAzinA tRtIyamaNaDalagataM dRSTipathaprAptatAparimANaM sahitaMkriyate, tataidaMtatra maNDale dhaSTipathaprAptatAparimANaMbhavati-dvAtriMzatsahasrANi SaDazItyadhikAni yojanAnAmaSTapaJcAzat SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkAH ekAdazaikaSaSTibhAgAH evaM zeSeSvapi maNDaleSu bhAvanIyaM, yadA tu sarvAbhyantare maNDale dRSTipathaprAptatAparimANaM jJAtumiSyate tadA SaTtriMzad dvyazItyadhikena zatena guNyate / tRtIyamaNDalAdArabhya sarvAbhyantarassmaNDalasyadvyazItyadhikazatatamatvAt, tatojAtAni paJcaSaSTiH zatAni dvipaJcAzadadhikAni, teSAmekaSaSTyA bhAgehate labdhaMsaptottaraMzataMSaSTibhAgAnAM zeSAH paJcaviMzati, etatpaJcAzItiryojanAni nava SaSTibhAgAyojanasya ekasyaSaSTibhAgasya satkAH SaSTirekaSaSTibhAgAH ityevaMrUpAd dhruvarAzeH zodhyate, jAtAnipazcAttryazItiryojanAni dvAviMzati SaSTibhAgAyojanasyaekasyaSaSTibhAgasya satkAH paJcatriMzadeka-SaSTibhAgAH,ihaSaTtriMzadekaSaSTibhAgAH kalayA nyUnAH paramArthato labhyante, etacca prAgevopadarzitaM, tacca kalAyA nyUnatvaMpratimaNDalaM bhavat yadAdvayazItyadhikazatatamaNDale ekatrapiNDitaM sacintyate tadA aSTaSaSTirekaSaSTibhAgA labhyante tataste bhUyaH prakSipyante tato jAtamidaMtryazItiryojanAni trayoviMzatiH SaSTibhAgAH yojanasya ekasyaSaSTibhAgasya satkAdvicatvAriMzadekaSaSTibhAgAH, etenasarvAbhyantarAnantaradvitIyamaNDalagataM dRSTipathaprAptatAparimANaM saptacatvAriMzatsahasrANi zatamekonAzItyadhikaM yojanAnAM saptapaJcAzat SaSTibhAgA yojanasya ekasya SaSTibhAgasya satkA ekonaviMzatirekaSaSTibhAgAH ityevaMrUpasahitaM kriyatetatoyathoktaMsarvAbhyantare maNDale dRSTipathaprAptatAparimANaM bhavati, tacca saptacatvAriMzatsahasrANi dvezatetriSaSTyadhike yojanAnAmekaviMzatizca SaSTibhAgAyojanasyaevaM dRSTipathaprAptatAyAM katipayeSu maNDaleSusAtirekANipaJcAzIti ra yojanAni agretaneSucaturazItira paryanteyathoktAdhikasahitAni tryazIti yojanAni abhivarddhayan 2 tAvadvaktavyoyAvat sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkAyacAraMcarati / idaM ca sarvAbhyantaramaNDalaM sarvabAhyAnantarAt maNDalAt pazcAnupUrvyA gaNyamAnaM tryazItyadhikazatatamaM, pratimaNDalaM cAhArAtragaNanAdahorAtro'pitryazItyadhikazatatama-stenAya. muttarAyaNasya caramo divasa ityAdyabhidhAtumAha-esa NaM docce chammAse' ityAdi, eSa dvitIyaH Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 SaNmAsaH - prAguktayuktayA ayanavizeSo jJAtavyaH, etat dvitIyasya SaNmAsasya paryavasAnaM tryazItyadhikazatatamAhorAtratvAt, eSa AdityaH saMvatsaraH -- AdityacAropalakSitaH saMvatsara iti, ityanena nakSatrAdisaMvatsaravyudAsaH, etaccAdityasya saMvatsarasya paryavasAnaM caramAnayacaramadivasatvAt iti samAptaM muhUrttagatidvAram, tatsambaddhAcca STipathavaktavyatA'pi / 447 athASTamaM dinarAtrivRddhihAnidvAraM nirUpyate mU. (259) jayA NaM bhaMte ! sUrie savvabdhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kemahAlae divase kemahAliyA rAI bhavai ?, goamA! tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai jahanniA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, se nikkhamamANe sUrie navaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi abbhaMtarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / jayA NaM bhaMte! sarie abbhaMtarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kemahAlae divase hemahAliyA rAI bhavai ?, go0 ! tayA NaM aTThArasamuhatte divase bhavai dohiM egaTTibhAgamuhuttehiM UNe duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohi a egaTTibhAgamuhuttehiM ahiatti, se nikkhamamANe sUrie doghaMsi ahorattaMsi jAva cAraM carai tayA NaM kemahAlae divase kemahAliyA rAI bhavai ?, goyamA tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai cauhiM egaTTibhAgamuhuttehiM UNe duvAlasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egasaTTibhAgamuhuttehiM ahiMsatti, evaM khalu eeNaM uvAeNaM nikkhamamANe sUrie tayANaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDalaM saMkamamANe do do egaTTibhAgamuhuttehiM maMDale divasakhittassa nivkuddhemANe 2 yaNikhittassa amivaddhemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraitti / jayA NaM sUrie savvabaMbhaMtarAo maMDalAo savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM savvamaMtaramaMDalaM paNihAya egeNaM tesIeNaM rAiMdiasaeNaM tinni chAvaThThe egasaTTibhAgamuhuttasae divasakhettassa nivbuddhettA rayaNikhettassa abhivuddhettA cAraM caraitti / jayA NaM bhaMte! sUrie savvAbAhiraM maMDalaM ubasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kemahAlae divase kemahAliyA rAI bhavai ?, goamA ! tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiA aTThArasamuhuttA rAI bhavai jahannae duvAlasamuhutte divase bhavaitti, esa NaM paDhame chammAse esa NaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe / se pavisamANe sUrie doccaM chaSmAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi bAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai, jayA NaM bhaMte! sUrie bAhirAnaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA mahAlae divase bhavai hemahAliyA rAI bhavai ?, go0 ! aDDArasamuhuttA rAI bhavai dohiM egasaTThibhAgamuhuttehiM UNA duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egasaTTibhAgamuhuttehiM ahie, se pavisamANe sUrie dovvaMsi ahorattaMsi bAhirataccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / jayA NaM bhaMte! sUrie bAhiratacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kemahAlae divase bhavai hemahAliyA rAI bhavai ?, go0 ! tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egasaTTibhAgamuhuttehiM UNA duvAlasamuhutte divase bhavai cauhiM egasaTTibhAgamuhuttehiM ahie iti / evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayAnaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDala saMkamamANe saMkamamANe do do egasaTTibhAgamuhuttehiM egamege maMDale ravaNikhettassa nibuddhemANe 2 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/259 divasakhettarasa amivuddhemANe 2 sabvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraitti, jayA NaM bhaMte ! sUrie sabbAbAhirAo maMDalAo savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraItayANaM sabvabAhiraM maMDalaM pahihAyaegeNaM tesIeNarAiMdiasaeNaM tinnichAvaDhe egasahibhAgamuhattasae rayaNikhettassa NibuddhattA divasakhetassa amivaddhatA cAraM cAi, esaNaM doce chammAse esaNaMduccassa chammAsassa paJjavasANe esa NaM Aicce saMvacchare esa NaM Aiccassa saMvaccharassa pajavasANe pannate 8 / vR. 'jayANa mityAdi, yadA bhagavan ! sUrya sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraMcarati tadA komahAn Alayo-vyApyakSetrarUpaHAzrayo yasyAsau kiMmahAlayaH kiyAnityarthaH divaso bhavati, kiMhAlayA-kiyatI rAtrirbhavati?-- bhagavAnAha-gautama! tadA uttamakASThAM prAptaH-uttamAvasthA prAptaH AdityasaMvatsarasatkaSaTaSaSTyadhikatrizatadivasamadhye yato nAparaH kazcidadhika ityaryaH ata evotkarSakaH utkRSTa ityarthaH aSTAdazamuhUrtapramANo divaso bhavati, yatra maMDale yAvatramANo divasastatra tadapekSayAa (zeSA) horAtrapramANA rAtriritijadhanyikA dvAdazamuhUrtA rAtriH, sarvasmin kSetre kAle vA'horAtrasya trizanmuhUrtasaGgyAkatvasya naiytyaat| nanu yadA bharate'STAdazamuhUrtapramANo divasastadA videheSu jaghanyA dvAdazamuhUrtapramANA rAtristarhi dvAdazamuhUrtebhyaH paraM rAtreratikrAntatvena SaT muhUrtAn yAvatkena kAlena bhAvyaM?, evaM bharate'pi vAcyam, ucyate, ana SaDmuhUrtagamyakSetre'vaziSTe satitatrasUryasyodayamAnatvena divaseneti, tacca sUryodayAstAntaravicAraNena tanmaNDalagataSTipathaprAptatAvicAraNena ca sUpapannaM, Aha-evaM sati sUryodayAstamayane aniyase Apane, bhavatu nAma, na caitadanArSam, yduktm||1|| "jaha jaha samae samae purao saMcarai bhakkharo gynne| taha taha iovi niyamA jAyai rayaNIi bhAvatyo / // 2 // evaM ca sai narANaM udayasthaNaNAI hot'niyyaaiN| sai desakAlabhee kassai kiMcI ya dissae niymaa|| // 3 // sai ceva ya niddiDo ruddamuhutto kameNa svvesiN| kesiMcIdANiMpiavisayapamAmo ravI jesiN||ti| yattusUryaprajJaptivRttau sUryamaNDalasaMsthityadhikAre samacaturanasaMsthitivarNanAyAMyugAdIekaH sUryo dakSiNasyAM ekazcandro dakSiNAparasyAM dvitIyaH sUrya pazcimottarasyAM dvitIyaH candraH uttarapUrvasyAmityuktaM yattu dakSiNAdibhAgeSu mUlodayApekSayA iti bodhyaM, ayaM ca sarvotkRSTo divasaH pUrvasaMvatsarasya caramo divasa iti vaktumAha- se nikkhamamANe' ityAdi, atha niSkAman sUrya navaM saMvatsaramayamAnaH- prApnuvAdadAna ityarthaH, prathame ahorAtre'bhyantarAnantaraM dvitIyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati iti, atha dinarAtrivRddhayapavRddhayarthamAha 'jayA Na mityAdi, yadA bhagavan ! sUrya abhyantarAnantaraM dvitIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA bhagavan ! kiMmahAlayaH-kiMpramANadivasaH kiMmahAlayA-kiMpramANArAtri?,bhagavAnAhagautama ! tadA aSTAdazamuhUrtapramANo dvAbhyAM muhUrtakaSaSTibhAgAbhyAmUno divaso bhavati, atra sUtre prAkRtatvAt padavyatyayaH, dvAdazamuhUrtapramANA dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmadhikA rAtrirbhavati, Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 449 atropapattiryathA-aSTAdazamuhUrte divase dvAdaza dhruvamuhUrtAH SaT caramuhUrtAH, te ca maNDalAnAM tryazItyadhikazatena varddhante cApavarddhante, tato'tra trairAzikAvatAraH-yadi maNDalAnAM yazItyadhikazatena SaT muhUrtAH varddhante cApavarddhante tadA ekena maNDalena kiM varddhate cApavarddhate atrAntyarAzinA ekakalakSaNena madhyarAziSaTkalakSaNo guNyate, guNiteca ekena guNitaM tadeva0 SaDeva sthitAste cAdirAzinA bhajyante alpatvAd bhAgaMna prayacchantIti bhAjyabhAjakarAzyostriMkeNApavartanA kAryA,jAta uparitanorAzidvikarUpaHadhastana ekaSaSTirUpaH AgataMdvAvekaSaSTibhAgI muhUrtasya ato divase'pavaDhe te rAtrau ca varddhate iti, evamagre'pi karaNabhAvanA kaaryaa| athAgretanamaNDalagate dinarAtrivRddhihAnI pRcchannAha--'se nikkhamamANe' ityAdi, atha niSkAmansUryodakSiNAyanasatke dvitIye ahorAtre atra yAvacchabdAd 'abaMtaratacaM maMDalaM uvasaMkamittA' iti jJeyaM, sarvAbhyantaramaNDalApekSayA tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraMcaratitadA kiMpramANo divasaH kiMpramANA rAtrirbhavati?, gautama! tadA aSTAdazamuhUrtapramAmo dvAbhyAM pUrvamaNDalasatkAbhyAM dvAbhyAM ca prastutamaNDalasatkAbhyAmityevaM caturbhirmuhUrttakaSaSTibhAgaino divaso bhavati dvAdazamuhUrtA uktaprakAreNaiva caturbhirmuhUrtakaSaSTibhAgeradhikArAtrirbhavati, uktAtiriktamaNDaleSvatidezamAha___evaMkhalueeNa' mityAdi,evaMmaNDalatrayadarzitarItyA khalu-nizcitametena anantaroktenopAyena-pratiNDalaM divasarAtrisatkamuhUrtekaSaSTibhAgadvayavRddhihAnirUpeNa niSkrAman-dakSiNAbhimukhaM gacchan sUryastadanantarAnmaNDalAttadanantaraM maNDalaM saMkrAman dvau dvau muhUrtakaSaSTibhAgAvekakasmin maNDale divasakSetrasya nivarddhayan 2-hApayan 2 rajanikSetrasya tAvevAbhivarddhayan 2, ko'rthaH muhUrtekaSaSTibhAgadvayagamyaM kSetraM divasakSetre hApayan tAvadeva rajanikSetre abhivarddhayanniti sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraMcarati,pratimaNDalaM bhAgadvayahAnivRddhI ukte,asarvamaNDaleSu bhAgAnAM hAnivRddhisarvAgraM vaktumAha "jayA NamityAdi, yadA sUrya sarvAbhyantarAnmaNDalAdityatra yabalope paJcamI vaktavyA, tena sarvAbhyantaraM maNDalamArabhya sarvabAhyamaNDalamupasaGkamya cAra carati tadA sarvAbhyantaraM maNDalaM praNidhAya-maryAdIkRtya tataH parasmAd dvitIyAnmaNDalAdArabhyetyarthaH ekenatryazItenatryazItyadhikena rAtrindivAnAM-ahorAtrANAMzatena trINi SaTSaSTAni-SaTSaSTyadhikAnimuhUrtakaSaSTibhAgazatAni divasakSetrasyAbhivaddharya ko'rthaH ?-SaTSaSTyadhikatrizatamuhUrttakaSaSTibhAgairyAvanmAtraM kSetraM gamyatetAvanmAtraM kSetrahApayitvA ityarthaH, tAvadeva kSetraM rajanikSetrasyAbhivaddharyacAraMcarati, ayamarthadakSiNAyanasatkavyazItyadhikamaNDaleSupratyekaMhIyamAna bhAgadvayasya tryazItyadhikazataguNanena SaTaSaSTyadhikatrizatarAzirupapadyata iti tAvadeva rajanikSetre varddhate ityarthaH, etadeva pazcAnupUrvyA pRcchati ___ 'jayANa mityAdi, praznasUtraprAgvat, uttarasUtre gautama! tadA uttamakASThAprAptA-prakRSTAvasthA prAptA ata evotkarSikA utkRSTA, yato nAnyA prakarSavatI rAtrirityarthaH, aSTAdazamuhUrtapramANA rAtribhavati tadA triMzanmuhUrtasaGkhyApUraNAya jaghanyako dvAdazamuhUrtapramANo divaso bhavati. triMzanmuhUrtatvAdahorAtrasya, eSa cAhorAtro dakSiNAyanasya carama ityAdi prajJApanArthamAha-"esa [131291 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 __ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7259 Na' mityAdi, etacca prAguktArtham, athAtra dvitIyaM maNDalaM pRcchannAha-'jayA NamityAdi, yadA bhagavan ! sUrya sarvabAhyAnantaraM dvitIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA kiMpramANo divaso bhavati, kiMpramANA rAtrirbhavati?, gautama ! aSTAdazamuhUrtA dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmUnA rAtrirbhavati, dvAdazamuhUrtoM dvAbhyAMmuhUrtakaSaSTibhAgAbhyAmadhiko divaso bhavati, bhAgayonyUnAdhikatvakaraNayukti prAgvat, atha tRtIyaNDalapraznAyAha _ 'se pavisamANe' ttiprAgvat, praznasUtramapitathaiva, uttarasUtre gautama!tadAaSTAdazamuhUrtA dvAbhyAM pUrvamaNDalasatkAbhyAM dvAbhyAM ca prastutamaNDalasatkAbhyAM ityevaM caturmi-catuHsaGkhyAGkamuhUrtekaSaSTibhAgairUnA rAtribhavati, dvAdazamuhUrtazca tathaiva caturbhirmuhUrttakaSaSTibhAgairadhiko divaso bhavati, uktAtirikteSumaNDaleSvatidezamAha-'evaM khalu' ityAdi, evaM-maNDalatrayadarzitarItyA etenAnantaroktenopAyena pratimaNDalaMdivasarAtrisatkamuhUrtakaSaSTibhAgadvayavRddhihAnirUpeNa pravizan jaMbUdvIpe maNDalAni kurvan sUryastadanantarAnmaNDalAt tadanantaraM maNDalaM saMkraman 2 dvau dvI muhUrtekaSaSTibhAgI ekaikasmin maNDale rajanikSetrasya nivarddhayan 2 divasakSetrasya tAvevAbhivarddhayan 2 sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati, aApi sarvamaNDaleSubhAgAnAMhAnivRddhi nirdizannAha 'jayA Na mityAdi, yadA bhagavan ! sUrya sarvabAhyAt sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA sarvabAhyaMmaNDalaM praNidhAya-maryAdIkRtya tadakitanAdvitIyAnmaNDalAdArabhyetyarthaH ekenatryazItyadhikenarAtridivazatenatrINi SaTpaTyadhikAnimuhUHkaSaSTibhAgazatAnirajanikSetrasya nivarddhaya 2 divasakSetrasya tAnyevAbhivarddhaya 2 cAraM carati eSa cAhorAtra uttarAyaNasya carama ityAdi nigamayannAha- 'esa NamityAdi prAgvat ||ath navamaM tApakSetradvAra ma. (260) jayA NaM bhaMte ! sUrie sababmaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kiMsaMThiAtAvakhittasaMThiI pannatA?, go! uddhImuhakalaMbuApupphasaMThANasaMThiAtAvakhettasaMThiI pannattAaMto saMkuAbAhiM vitthaDAaMto vaTTA bAhiM bihulA aMto aMkamuhasaMThiAbAhiMsagaDuddhImuhasaMThiA uttarapAse NaM tIse do bAhAo avaDiAo havaMti paNayAlIsaM 2 joaNasahassAI AyAmeNaM, duve aNaM tIse bAhAo aNavahiAo havaMti, taMjahA-sabbabhaMtariA ceva bAhA sabbabAhiriA ceva bAhA, tIse NaM savvabaMtariA bAhA maMdarapabvayaMteNaM navajoaNasahassAI cattAri chalasIe joaNasae nava ya dasabhAe joaNassa parikkhevaNaM, esaNaMbhaMte! parikrovavisese kaAhieti vaejjA?, goamA! jeNaM maMdarassa parikkheve taM parikkhevaM tihiM guNettA dasahi chetA dasahiM bhAge hIramANe esa parikkhevavisese Ahieti vadejjA, tIseNaMsabbabAhiriAbAhA lavaNasamudaMteNaMcaunavaI joaNasahassAiMaTThasaDejoaNasae cattAri adasabhAe joaNassa parikkheveNaM / seNaMbhaMte! parikkhevavisesekaoAhieti vaejA?, go0! jeNaMjaMbuddIvassa parikkheve taM parikkhevaM tihiM guNettA dasahiM chettA dasabhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahietti vaejA iti / tayANaMbhaMte ! tAvakhitte kevaiaMAyAmeNaM paM0?, go0! aTTahattariMjoaNasahassAI tinni atettIse joaNasae joaNassa tibhAgaM ca AyAmeNaM pnnte| Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 451 vR. 'jayANa'mityAdi, yadA bhagavan ! sUrya sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA kiMsaMsthitA-kiMsaMsthAnA tApakSetrasya-sUryAtapavyAptAkAzakhaNDasya saMsthitiH-vyavasthA prajJaptA sUryAtapasya kiM saMsthAnamitiyAvat, bhagavAnAha-gautama! UrdhvamukhaM adhomukhatvetasyavakSyamANAkArasambhavAtyatkalamvukApuSpaM-nAlikApuSpaM tatsaMsthAnasaMsthitAprajJaptAmayAzeSaizca tIrthakRbhiH, idamevasaMsthAnaM vizinaSTi-antaH-merudizisaGkucitA bahi-lavaNadizi vistRtA, tathA antaHmerudizivRttA-ardhavalayAkArA sarvatovRttamerugatAn trIn dvau vA dazabhAgAn abhivyA-pyAsyA vyavasthitatvAt, bahiH-lavaNadizi pRthulA-mutkalamAvena vistAramupagatA, etadeva saMsthAnakathanena spaSTayati-antarmerudizi aGka:padmAsanopaviSTasyotsaGgarUpa Asanabandhastasya mukhaMagrabhAgo'rddhavalayAkArastasyeva saMsthitaM-saMsthAnaMyasyAHsAtathA, bahi-lavaNadizizakaTasyoddhiH pratItAtasyAH mukhaM-yataH prabhRti nizreNikAyAphalakAnibadhyantetaccAtivistRtaM bhavati tatsaMsthAnA, antarbahirbhAgau pratItya yathAkramaM saGkucitA vistRtA itibhAvaH AdarzAntaretu 'bAhiM sotthiamuhasaMThiA' pAThastatra svastikaH pratItastasya mukhaM-agrabhAgastasyevAtivistIrNatayA saMsthitaM-saMsthAnaM yasyAH sA tathA, athAsyAH AyAmamAha 'umaopAseNamityAdi, ubhayapAi~na-maMdarasyobhayoH pArzvayoH tasyAstApakSetrasaMsthiteH sUryabhedena dvidhAvyavasthitAyAH pratyekamekaikabhAvena dvebAhe-dvedvepArve avasthite-adRddhihAnisvabhAve sarvamaNDaleSvapi niyataparimANe bhavataH, ayamarthaH-ekA bharatasthasUryakRtA dakSiNapArve dvitIyA airavatasthasUryakRtA uttarapArve iti dviprakArA, sAca paJcacatvAriMzataM 2 yojanasahasrANi AyAmena, madhyavartino merorArabhya dvayordakSiNottarabhAgayoH paJcacatvAriMzatA yojanasahanairvyavahite jaMbUdvIpaparyante vyavasthitatvAt, evaM pUrvAparabhAgayorapi, yadA tatra sUryau tadA'yamAyAmo bodhyaH, etacca sUtraM jaMbUdvIpagatAyAmamapekSya bodhyaM, lavaNasamudre tu trayastriMzatsahasrANi trINi zatAni tryastriMzadadhikAni ekazca tribhAgo yojanasyeti, etacca ekatra piNDitaM aSTAsaptataH sahasrANi yojanAnAM trINi zatAni ityAdikaM sUtrakRdane vakSyati tatra sopapattikaM nigadiSyate tenAtra punaruktabhiyA noktN| sampratyanavasthitabAhAsvarUpamAha-tasyAH-ekaikasyAtApakSetrasaMsthiteH dve ca bAhe anavasthite aniyataparimANebhavataH, pratimaNDalaM yathAyogahIyamAnavarddhamAnaparimANa-tvAt, tadyathA-sarvAbhyantarA sarvabAhyA caivazabdau pratyekamanavasthitasvabhAvadyotanArthI, tatra yA merupArve viSkambhamadhikRtya bAhA sA sarvAbhyantarA yA tu lavaNadizi jaMbUdvIpaparyantamadhikRtya bAhA sA sarvabAhyA, AyAmazca dakSiNottarAyatatayA pratipattavyo viSkambhaH pUrvAparayatatayeti, sAmprataM sarvAbhyantarAparimANaM nirdizati 'tasyA-ekaisakasyAH tApakSetrasaMsthiteH sarvAbhyantarA bAhA merugirisamIpe nava yojanasahasraNi catvAri SaDazItyadhikAni yojanazatAni nava ca dazabhAgAn yojanasya parikSepeNa,atropapatyarthapraznamAha- 'esaNa'mityAdi, eSaH anantaroktapramANaH parikSepavizeSo-maMdaraparirayaparikSepavizeSaH kutaH-kasmAt evaMpramANa AkhyAto nono'dhiko vA iti vadet ?, bhagavAnAha-gau0 yo maMdarasya parikSepastaM tribhirguNayitvA dazabhizchitvA- dazabhi Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/260 vibhajya meruNA pratihanyamAnaH sUryAtapo meruparidhi parikSipya sthita iti merusamIpe'bhyantaratApakSetraviSkambhacintA, athaivaM satisatrayo-viMzatiSaTzatAdhikaikatriMzatsahasrayojanamAnaH sarvo'pi meruparidhirasya tApakSetrasya viSkambhatAmA-padheta iti cet, nasarvAbhyantare maNDale vartamAnaH sUryo dIptalezyAkatvAjjambUdvIpacakravAlasya yatratatra pradeze tattacakravAlakSetrAnusAreNa trIn dazabhAgAn prakAzayati dazabhAgAnAM trayANAM mIlane yAvat pramANaM kSetraM tAvattApayatItyarthaH / nanu tarhi meruparidhestriguNIkaraNaM kimarthaM ? dazabhAgAnAM tridhAguNanenaiva caritArthatvAt, satyaM, vineyAnAM sukhAvabodhAya, bhagavatIvRttau tu zrIabhayadevasUripAdA dazabhAgalabdhaM triguNaM cakruriti, atha dazabhirbhAgako heturiti cet, ucyate, jaMbUdvIpacakravAlakSetrasya trayo bhAgA merudakSiNapArzve trayastasyaivottarapArzve dvI bhAgI pUrvato dvau cAparataH sarvamIlane daza, tatra bharatagataH sUrya sarvAbhyantare maNDale caran trIn bhAgAn dAkSiNAtyAn prakAzayati, tadAnIM ca trInauttarAhAm aivatagataH tadA dvau bhAga pUrvato rajanI dvau cAparato'pi, yathA yathAkrameNa dAkSiNAtya auttarAho vAsUryasaJcarati tathAtathA tayoH pratyekaMtApakSetramagratovarddhata pRSThatazcahIyate, evaMkrameNasaJcaraNazIle tApakSetreyadaikaH sUrya pUrvasyAM paro'parasyAM vartate tadApUrvapazcimadizoH pratyekaMtrInbhAgAMstApakSetraM dvau bhAgau dakSiNottarayoH pratyekaM rajanIti, atha gaNitakarmavidhAnaM, tatra meruvyAsaH 10000 eSAM ca vargo daza koTyaH tato dazabhirguNane jAtaM koTizataM asya vargamUlAnayane labdhAnyekatriMzayojanasahasrANi SaT zatAni trayoviMzatyadhikAni eSa rAzistribhirguNyate jAtAni caturnavatisahasrANi aSTau zatAnyekonasaptatyadhikAni eSA dazabhirbhAge labdhAni nava yojanasahasrANi catvAri zatAni SaDazItyikAni nava ca dazabhAgA yojanasya / atha sarvabAhyabAhAparimANaM ___'tIseNa mityAdi, tasyAH-tApakSetrasaMsthiteH sarvabAhyAlavaNasamudrasyAnte-samIpecaturnavati yojanasahasrANi aSTau ca SaSTyadhikAni yojanazatAni caturazca dazabhAgAn yojanasya parikSepeNa, atropapAdakasUtramAha- seNaMbhaMte! parikkheve' ityAdi, sa bhadanta ! parikSepavizeSo'nantarokto ya itigamyaM kuta AkhyAta iti gautamo vaded, vadati bhagavAnAha-gautama! yojaMbUdvIpaparikSepastaM parikSepaM tribhirguNayitvA dazabhizchitvA-dazabhirvibhajya idameva paryAyeNAha-dazabhirbhAgehiyamANe eSa parikSepavizeSa AkhyAtomayA'nyaizcAptairitivadeva svaziSyebhyaH, idamuktaM bhavati-tApakSetrasya paramaviSkambhaHpratipipAdayiSitavyaH,sacajaMbUdvIpaparyantaititatparidhisthApyaHyojana 316227 kroza 3 dhaSi 128 aM13 ardhAGgulaM 1 etAvatA ca yojanamekaM kiJcidUnamiti vyavahArataH pUrNa vivakSyate-sAMzarAzito niraMzarAzergaNitasya sukaratvAt, tato jAtaM 316228, etat triguNaM kriyate jAtAni nava lakSANi aSTacatvAriMzatsahasrANi SaT zatAni caturazItyadhikAni 748684, eSAMdazabhirbhajane labdhAni caturnavatiryojanasahasrANi aSTau zatAni aSTaSaSTyadhikAni catvArazca dazabhAgA yojanasya, atrApi triguNakaraNAdau yukti prAgvat, nanvanyatra / // 1 // raviNo udayatthaMtaracauNavaisahassa paNasaya chavIsA / bAyAla saTThibhAgA kakkaDasaMkaMtidiahaMmi / / ityuktaM / atrodayAstAntaraM prakAzakSetraMtApakSetramityekArthAH tatrabhede kiM nibandhanamiti cet, ucyate, Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 sarvAbhyantaramaNDalavartI sUryo maMdaradizi jaMbUdvIpasya pUrvato'paratazcAzItyadikaM zataM yojanAnAmavagAhyacAraMcaratitenAzItyadhikazatayojanAni dviguNAni 360 asyavargadazaguNavargamUlAnayane jAtAni 1138 etantra dvIpaparidhitaH 316227 rUpAt zodhyate tataH sthitaM 315089, asya dazabhirbhAgeAgataM 31508 avaziSTabhAgAH,..anayoraMzacchedayoH SaDbhirguNane jAtaM, 4/ athAsya rAzestriguNane sampadyate yathoktarAziH, tathAhi-945260/..idaMca sUkSmekSikayA darzitaM, na caitat svamatyuprekSitamiti bhAvyaM, zrImunicandrasUrikRtasUryamaMDalavicAre'sya suvicAritatvAt, prastutecasthUlana-yAzrayaNena dvIparyantamAtravivakSaNena sUtroktaM pramANa sampadyate, dvIpodadhiparidherevasarvatrApyAgamedazAMzakalpanAdizravaNAt, anena paridhitaH paratolavaNodaSaDbhAgaM yAvatprApyamANetApakSetretacakravAlakSetrAnusAreNatatraviSkambhasambhavAtparamaviSkambhastatrakathanIya iti nirastaM, ayameva caturnavatisahasrapaJcazatAdiyojanAdiko rAzibahubahuzrutaiH pramANIkRtaH karaNasaMvAditvAt, tathAhi-svasvamaNDalaparidhi SaSTya bhakto muhUrtagatiM prayacchati, sA ca divasArddhagatamuhUrtarAzinA guNitAcakSusparza sAcodayataH sUryasyAgratoyAvAnastamayatazca pRSThato'pi tAvAniti dviguNitaH san tApakSetraM bhavati, etacca cakSusparzadvAre suvyaktaM nirUpitamasti, idaM ca tApakSetrakaraNaM sarvabA- hyamaNDalasatkatApakSetrabAhAnirUpaNe vibhAvayiSyata iti nAtrodAhiyate, yaduktaM cet dazabhAgAn prakAzayati iti, tatra bhAgaH SaNamuhUrtAkramaNIyakSetrapramANaH, kathaM ? sarvAbhyantare maNDale carati sUrye divaso'STAdazamuhUrtamAnaH navamuhUrtAkramaNIyeca kSetre sthitaH sUryo dRzyo bhavati tata etAvatpramANaM sUryAtprAktApakSetraMtAvaca aparato'pi, itthaM cASTAdazamuhUrtAkramaNayakSetrapramANamekasya sUryasya tApakSetraM, tacca kila dazabhAgatrayAtmakaM tato bhavatyekasmin dazabhAge SaNmuhUrtAkramaNIyakSetrapramANateti / samprati sAmastyenAyAmatastApakSetraparimANaM pipRcchiSurAha-'tayANa'mityAdi, yadA bhagavan etAvAMstApakSetraparamaviSkambha iti gamyaM tadA bhagavaMstApakSetraM sAmastyena dakSiNottarAyatatayA kiyadAyAmena prajJaptam ?, bhagavAnAha-gautama! aSTasaptatiM yojanasahasrANi trINi ca trayastriMzadadhikAni yojanazatAni yojanasyaikasya tribhAgaMca yAvadAyAmena prajJaptaM, paJcacatvAriMzadyojanasahasrANi dvIpagatAni, trayastriMzadyojanasahasrANi trINi ca yojanazatAni trayastriMzadadhikAni uparica yojanatribhAgayuktAni lavaNagatAni, dvayoH saGkalane yathoktaMmAnaM, idaM ca dakSiNottarata AyAma-parimANamavasthitaM na kvApi maNDalacAre viprivrteteti| mU. (261) merussa majjhayAre jAva ya lavaNassa ruNdchbbhaago| tAvAyAmo eso sagaDuddhIsaMThio niymaa| vR. enamevArthaM sAmastyena draDhayati-'merussa majjhayAre' ityAdi, iha meruNA sUryaprakAzaH pratihanyata ityekeSAM mataM netyapareSAM, tatrAdyAnAM mate itaMya sammatirUpA gAthA, tasmin pakSe evaM vyAkhyeyA-karaNaM kAro madhye kAro madhyakAra:-madhye karaNaM merostatasmin sati, ko'rthaH?-- cakravAlakSetrattApakSetrasya meru madhye kRtvA yAvallavaNasya ruMdasya-nirdezasya bhAvapradhAnatvAdrundatAyAH-vistArasya SaDbhAgaH-SaSThobhAgaH etAvatpramANaH tApasya tApakSetrasyAyAmaH, tanna merorAramya Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 . jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/261 jaMbUdvIpaparyantaM yAvatpaJcacatvAriMzadyojanasahasrANi tathA lavaNavistAro dve yojanalakSe tayoH SaSTho bhAgastrayastriMzadyojanasahasrANi trINi yojanazatAni trayastriMzadyojanAni eko yojanavibhAga iti rUpaHtata ubhayamIlane yathoktapramANaH, eSacaniyamAt zakaToddhisaMsthitaH, zakaToddhisaMsthAno'ntaH sadhucito bahirvastRta iti|| ___ -atha yeSAM meruNA na sUryaprakAzaH pratihanyate iti mataM teSAmarthAntarasUcanAyeyaM gAthA tatpakSecaivaM vyAkhyeyA, meromadhyabhAgo-maMdarArdhaMyAvacca lavaNarundatASaDbhAgaH etena maMdarArddhatkapaJcayojana-sahasrANipUrvarAzau prakSipyante jAyatecatryazItisahasrayojanAni trINiyojanazatAni tryastriMzadadhikAniekazcayojanavibhAgaH, anena ca maMdaragatakandarAdInAmapyantaH prakAzaH syAditi labhyate, tatvasmin vyAkhyAne zrImalayagiripAdaiH sUryaprajJaptivRttau - "yuktaM caitat sambhAvanayA tApakSetrAyAmaparimANamanyathAjaMbUdvIpamadhyetApakSetrasya paMcacatvAriMzadyojanasahasraparimANAbhyupagame yathAsUryobahiniSkAmati tathAta pratibaddhatApakSetramapi, tatoyadA sUrya sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA sarvathA maMdarasamIpe prakAzo na prApnoti, atha ca tadApi tatra maMdaraparirayaparikSepeNAvizeSa parimANamagravakSyate, tasmAtpAdaliptasUrivyA-khyAnamabhyupagantavyamitI"tyuktaM, tatra tatrabhavatpAdAnAM gambhIramAzayaM na vidmaH, bAhyamaNDalasthe'pi sUrye iyatpramANasya tApakSetrAyAmasyAvasthitatvena pratipAdanAta, uktA sarvAbhyantare maNDale taapkssetrsNsthitiH| mU. (262) tayANaM bhaMte ! kiMsaMThiAaMdhakArasaMThiIpannatA? goamA! uddhImuhakalaMbuApuSphasaMThANasaMThiA aMdhakArasaMThiI pannatA, aMto saMkuAbAhiM vitthaDAtaM ceva jAva tIseNaM savvalaMtariAbAhAmaMdarapacayaMteNaM chajjoaNasahassAiMtinniacauvIse joaNase chacca dasabhAe joaNassa parikkheveNaMti se NaM bhaMte ! parikkhevavisese kao AhietivaenA?, go0!jeNaM maMdarassa pavvayassa parikkheve taM parikkhevaM dohi guNettA dasahiM chettA dasahiM bhAge hIramANe esaNaM parikkhevavisese Ahieti vaejjA, tIse NaM savvabAhiriA bAhA lavaNasamuhateNaM tesaTThI joaNasahassAI donni ya paNayAle joaNasae chacca dasabhAe joaNassa prikkhevnnN| seNaM bhaMte! parikkhevavisesekao AhietivaejA?, go0! jeNaMjaMbuddIvassa parikve taMparikkhevaM dohiM guNettA jAvataM caiva tayANaM bhaMte ! aMdhayAre kevaie AyAmeNaM paM0?, go0! aTThahattari joaNasahassAiM tinni a tettIse joaNasae tibhAgaMca AyAmeNaM paM0 / jayAgaMbhaMte! sUrie sabbabAhiramaMDalaM uvasaMkamittA vAraMcaraitayANaMkisaMThiAtAvavikhatasaMThiI paM0?, go0? uddhImuhakalaMbuApuSpasaMThANasaMThiA pannattA, taM ceva savvaM neabbaM navaraM nANattaMjaaMdhayArasaMThiiepuvvavaNNiaMpamANaM taM tAvakhittasaMThiIe neavvaM,jaMtAvakhittasaMThiIe puvavaNNiaMpamANaM taM aMdhayArasaMThiIe neavvNti| __ vR. samprati prakAzapRSThalagatvena tadviparyayabhUtatvena ca sarvAbhyantaramaNDale'ndhakArasaMsthitiM pRcchati-tadA-sarvAbhyantaramaNDalacaraNakAle karkasaMkrAntidine kiMsaMsthAnA andhakArasaMsthiti prajJaptA?, yadyapi prakAzatamasoH sahAvasthAyitvavirodhAtsamAnakAlInatvAsaMbhavaH tathApiavaziSTeSu catuSu jaMbUdvIpacakravAladazabhAgeSu sambhAvanayA pRcchata AzayAnoktavirodhaH, nanu Alo Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 455 zAbhAvarUpasya tamasaH saMsthAnAsaMbhavena kutastatpRcchaucitImaMcati?, ucyate, nIlaM zItaM bahalaM tama ityAdipudagaladharmANAmabhrAntasArvajanInavyavahArasiddhatvenAsya paudagalikatve siddha saMsthAnasyApisiddheH, yathA cAsyapaudgalikatvaMtathA'nyatra pUrvAcArya sucarcitatvAnnAtra vistArabhiyA carcyate iti, UrdhvamukhakalambukApuSpasaMsthAnasaMsthitA andhakArasaMsthitiprajJaptA, antaH saMkucitA bahirvistRtetyAdi tadeva-tApakSetrasaMsthityadhikAroktameva grAA, kiyatparyantamityAha-yAvattasyAHandhakArasaMsthiteH sarvAbhyantarikA bAhA maMdaraparvatAnte SaDyojanasahasrANi trINi caturviMzatyadhikAni yojanazatAni SaTca dazabhAgAn yojanasya parikSepeNa / atropapattiM sUtrakRdevAha-se NaM0 prAgvat, uttarasUtre yo meruparikSepaH sa trayoviMzatiSaTzatAdhikakatriMzadyojanasahanamAnastaM parikSepaM dvAbhyAM guNayitvA, sarvAbhyantaramaNDalasthe sUryetApakSetrasatkAnAM trayANAM bhAgAnAmapAntarAle rajanikSetrasya dazabhAgadvaya 2 mAnatvAt dazabhi-vibhajya-dazabhirbhAge hriyamANeeSaparikSepavizeSa AkhyAta iti vadedetadbhagavan ! gau0 svaziSyebhyaH, 31623 etad dvAbhyAM guNyate jAtAni triSaSTisahasrANi dve zate SaTcatvA-riMzadadhike eSAM dazabhirbhAge labdhaM yathoktaM maan| ___atha bAhAmAha-'tIse Na'mityAdi, tasyAH-andhakArasaMsthiteH sarvabAhyabAhA pUrvato'paratazcaparamaviSkambholavaNasamudrAnte triSaSTiM yojanasahasrANi dvecapaMcacatvAriMzadadhikeyojanazate SaT ca dazabhAgAn yojanasya parikSepeNeti, atropapattiM sUtrakRdevAha-se Na'mityAdi, vyaktaM, navaraMjaMbUdvIpaparikSepaH316228 taMparikSepaMprAguktahetunA dvAbhyAMguNayitvA dazabhirbhAge hiyamANe eSa parikSepavizeSa AkhyAta iti vadet, athAsyA avasthitabAhAmAha-tadA sarvAbhyantaramaNDalacArakAle andhakAraM kiyadAyAmena prajJaptam ?, gau0 aSTasaptatiM yojanasahasrANi trINica trayastriMzadadhikAniyojanazatAniyojanatribhAgaMcaikaM, avasthitatApakSetrasaMsthityAyAmaivAyamapi bodhyaH, tena maMdarArddhasatkapaMcasahanayoja- nAnyadhikAni mantavyAni sUryaprakAzAbhAvavati kSetre svata evAndhakAraprasaraNAt, kandarAdau tathA pratyakSadarzanAt, sUtre'vivakSitAnyapi vyAkhyAto vizeSapratipattiriti darzitAni / atha pazcAnupUrvyA tApakSetrasaMsthitiM pRcchati ___ 'jayANa'mityAdi, yadA bhagavan! sUryasarvabAhyamaNDalamupasaMkramyacAraMcaratitadA kiMsaMsthAnasaMsthitA tApakSetrasaMsthiti prajJaptA?, gautama! UrdhvamukhakalambukApuSpasaMsthAnasaMsthitAprajJaptA, tadeva-abhyantaramaNDalagatatApakSetrasaMsthitisatkameva sarvamavasthitAnavasthitabAhAdikaM netavyaM, navaramidaMnAnAtvaM-vizeSaH yadandhakArasaMsthiteH pUrva-sarvAbhyantaramaMDalagatatApakSetrasaMsthitiprakaraNe varNitaM 632456,., ityevaMrUpaMpramANaM tattApakSetra saMsthiteH pramANaM netavyaM, dvIpaparidhidazabhAgasatkabhAgadvayapramANatvAt, yattApakSetrasaMsthiteH pUrvavarNitam 94868, ityevaMrUpaM pramANaM tadandhakArasaMsthirnetavyaM dvIpaparidhi-dazabhAgasatkabhAgatrayapramANatvAt, yadatra tApakSetrasyAlpatvaM tamasazcAnalpatvaM tatra maMdalezyAkatvaM heturiti, evaM sarvAbhyantaramaNDale'bhyantarabAhAviSkambhe yattApakSetraparimANaM 94861.. ityevaMrUpaM tadatrAndhakArasaMsthiterteyaM, yantra tatraiva viSkambhe'ndhakArasaMsthiteH 632461, ityevaMtApakSetrasyAtra mantavya, nanu idaM sarvabAhyamaNDalasatkatApakSetraprarUpaNaM, yadi tanmaMDalaparidhau 318315 rUpeSaSTibhakte labdhA 5305 rUpA muhUrtagati tadA ca Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/262 sarvajaghanyo divaso dvAdazamuhUrtapramANo'to dvAdazabhiH sA guNyate tathAca kRte 63663 ityevaMrUpo rAzi syaat|ydivoktpridhirdvigunnitodshbhirbhjyte tadApyamayameva rAziddhidhAkaramarItilabdhastatkimetasmAt sUtroktarAzivibhidyate?, ucyate, sUtrakAreNa dvIpaparidhyapekSayaiva karaNarItedImAnatvAnnAtra doSaH, abhyantaramaNDale paridhiryathAnanyUnIkriyate tathA bAhyamaMDale nAdhikIkriyate tatra vivakSaiva heturiti / / samprati sUryAdhikArAdetsambandhinaM dUrAsannAdidarzanarUpaM vicAraM vaktuM dazamaM dvAramAha mU. (263) jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve sUriA uggamaNamuhattaMsi dUre a mUle a dIsaMti manjhatiamuhattaMsi mUle a dUre adIsaMti atyamaNamuhattaMsi dUre amUle adIsaMti?, haMtA go0 taM ceva jAva dIsaMti, jaMbuddIve NaM bhaMte ! sUriA uggamaNamuhuttaMsi a majhaMtiamuhuttasi a atthamaNamuhattaMsiasavvastha samAuccatteNaM?, haMtA taM caiva jAva uccatteNaM jaiNaM bhaMte! jaMbuddIve dIve sUriA uggamaNamuhattaMsi amajhaM0 atya0 savvatya samA uccatteNaM, kamhANaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve sUriyA uggamaNamuhattaMsi dUre a mUle adIsaMti0, go0 lesApaDighAeNaM uggamaNamuhuttasi dUrea mUle adIsaMti iti lesAhitAveNaMmanjhaMtiamuhuttaMsi mUle adUreadIsaMti lesApaDighAeNaM asthamaNamuhattaMsi dUre a mUle adIsaMti, evaM khalu go0 jAva disati / vR. jaMbUdvIpe dvIpe bhadanta ! sUryo udgamanamuhUrte-udayopalakSite muhUrte evamastamanamuhUrte, sUtra yakAralopa ArSatvAt, dUre ca-draSTasthAnApekSayA viprakRSTe mUle ca-draSTapratItyapekSayA Asanne zyate, draSTAro hi svarUpataH saptacatvAriMzatA yojanasahaH samadhikairvyavahitamudagamanAstamanayoH -sUryaM pazyanti, AsannaM punarmanyante, viprakRSTaM santamapi na pratipadyante, 'madhyAntikamuhUrta iti madhyo-madhyamo'nto-vibhAgogamanasyadivasasyavAmadhyAntaH sayasya muhUrtasyAstisamadhyAntikaH sa cAsau muhUrtazceti madhyAntiko madhyAhnamuhUrta ityarthaH, tatra mUle cAsanne deze draSTasthAnApekSayA dUre ca-viprakRSTe deze draSTapratItyapekSayA sUryau zyete, draSTA hi madhyAhne udayAstamayanadarzanApekSaya AsanaM ravipazyati, yojanazatASTakenaiva tadA'sya vyavahitatvAtmanyate punarudayAstamayanapratItyapekSayA vyavahitaM iti, atra sarvatra kAkA prazno'vaseyaH, atra bhagavAnAha tadeva yadbhavatA'nantarameva praznaviSayIkRtaM tattathaivetyarthaH yAvad zyate iti / __ atracarmadhzAMjAyamAnA pratItirmAjJAnazAMpratItyA saha visaMvadatvitisaMvAdAyapunargItamaH pRcchati-'jaMbuddIve NamityAdi, jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe udagamanamuhUrte ca madhyAntikamuhUrte ca astamayanamuhUrte ca atra cazabdA vAzabdArthA sUryau sarvatra-uktakAleSu samau uccatvena, atrApi kAkupAThAt praznAvagati, bhagavAnAha-tadeva yadbhavatA mAM prati pRSTaM yAvadukhatveneti, sarvatraudgamanamuhUrtAdiSu samau samavyavadhAnAvuccatvena samabhUtalApekSayA'STau yojanazatAnItikRtvA, na hi satI janapratItiM vayamapalapAma iti bhagavaduktamevAnuvadannatra vipratipattIbIjaM praSTumAha 'jai NamityAdi, praznasUtraM spaSTaM, uttarasUtre gautama ! lezyAyAH-sUryamaMDalagatatejasaH pratighAtena dUrataratvAdudgamanadezasya tadaprasaraNenetyarthaH udgamanamuhUrte dUre ca mUle ca dRzyate, lezyApratighAte hi sukhazyatvena svabhAvena dUrastho'pi sUrya AsannapratItiM janayati, evamastamaya Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 457 namuhUrte'pi vyAkhyeyaM dvayoH samagamakatvAt, madhyAntikamuhUrtte tu lezyAyA abhitApena- pratApena sarvatastejaH pratApenetyarthaH, mUle ca dUre ca dRzyete, madhyAhne hyAsanno'pi sUryastIvratejasA durdarzatvena dUrapratItiM janayati evamevAsannatvena dIptalezyAkatvaM dinavRddhidharmmAdayo bhAvA dUrataratvena mandalezyAkatvaM dinahAnizItAdayazca vAcyAH / mU. (264) jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve sUriA kiM tIaM khettaM gacchati paDuppannaM khettaM gacchaMti anAgayaM khettaM gacchati ?, go0 ! no tIaM khettaM gacchaMti paDuppannaM khettaM gacchaMti no anAgayaM khettaM gacchaMtti, taM bhaMte! kiM puDhaM gacchaMti jAva niyamA chaddisiMti, evaM obhAseti / taM bhaMte! kiM puThThe obhAseti ? evaM AhArapayAI ne avvAiM puTThogADhamanaMtara aNumahaAdivisayANupuvvI a jAva niamA chaddisiM, evaM ujjoveti taveti pabhAseti / bR. udgamanAstamayanAdIni ca jyotiSkANAM gatipravRttatayA jAyante iti teSAM gamanapraznAyaikAdazaM dvAramAha-jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe sUryau kimatItaM gativiSayIkRtaM kSetraM gacchataH-atikrAmataH uta pratyutpannaM - varttamAnaM gativiSayIkriyamANaM uta anAgataM - gativiSayIkariSyamANaM, etena iha ca yadAkAzakhaNDaM sUrya svatejasA vyApnoti tatkSetramucyate tenAsyAtItetyAdivyavahAraviSayatvaM nopapadyate anAdinidhanatvAditi zaGkA nirastA, bhagavAnAha - gau0 nozabdasya niSedhArthatvAnnAtItaM kSetraM gacchataH, atItakriyAviSayIkRte varttamAna- kriyAyA evAsambhavAt, pratyutpannaM gacchataH varttamAnakriyAviSaye varttamAnakriyAyAH sambhavAt, no anAgataM anAgatakriyAviSaye'pi tadasambhavAt, atra prastAvAd gativiSayaM kSetraM kIdhka syAditi praSTumAha'taM bhaMte! kiM puDhe' ityAdi, atra yAvatpadasaMgraho'yaM puThThe gacchaMti, goamA ! puThThe gacchaMti, no apuThThe gacchaMti, taM bhaMte! kiM ogADhaM gacchaMti anogADhaM gacchati ?, goamA ! ogADhaM gacchaMti, no aNogADhaM gacchati, taM bhaMte! kiM anaMtarogADhaM gacchaMti, paraMparogADhaM gacchati ?, goamA ! anaMtarogADhaM gacchaMti no paraMparogADhaM gacchaMti, taM maMte ! kiM aNuM gacchaMti bAyaraM gacchati ?, gomA ! api gacchaMta bAyaraMpi gacchaMti / taM bhaMte ! kiM uddhaM gacchaMti ahe gacchaMti tiriyaM gacchati ?, go0 tinnivi / taM bhaMte! kiM AI gacchaMti majjhe gacchaMti pajjavasANe gacchaMti ? go0 tinnivi, taM bhaMte! kiM savisayaM gacchaMti, avisayaM gacchati ?, goamA ! savisayaM gacchaMti, no avisayaM gacchaMti, taM bhaMte! kiM ANupuvviM gacchaMti aNANupuvviM gacchati ?, go0 ! ANupuvvi gacchaMti no aNApuvi gacchaMti, taM bhaMte! kiM egadisi gacchaMti chaddisiM gacchaMti ?, go0 ! niyamA chaddisiM gacchati' tti, atra vyAkhyA tad bhadanta ! kSetraM kiM spRSTaM -sUryabimbena saha sparzamAgataM gacchataH - atikrAmataH utAspRSTaM, atra pRcchakasyAyamAzayaH- gamyamAnaM hi kSetraM kiJcitaspRSTamatikramyate yathA'pavaraka kSetraM kiMciccAspRSTaM yathA dehalI kSetramato'tra kaH prakAra iti, bhagavAnAha - spRSTaM gacchataH nAspRSTaM, atra sUryabimbena saha sparzana sUryabimbAvagAhakSetrAdvahirapi sambhavati sparzanAyA avagAhanAto'dhikaviSayatvAt, tataH praznayati-tadbhadanta ! spRSTaM kSetra avagADhaM - sUryabimbenAzrayIkRtaMadhiSThitamityarthaH utAnavagADhaM tenAnAzrayIkRtaM nAdhiSThitamityarthaH, bhagavAnAha - gautama ! avagADhaM kSetraM gacchataH nAnAvagADhaM, Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/264 Azritasyaiva tyajanayogAt, athayadbhadanta! avagADhaMtadanantarAvagADhaM-avyavadhAnenAzrayIkRtaM utaparamparAvagADhaM-vyavadhAnenAzrayIkRtaM ?, bhagavAnAha-gautama anantarAvagADhaMnapunaH paramparAvagADhaM, kimuktaM bhavati ?-yasminnAkAzakhaNDe yo maNDalAvayavo'vyavadhAnenAvagADhaH sa maNDalAvayavastamevAkAzakhaNDaM gacchati na punaraparamaNDalAvayavAvagADhaM tasya vyavahitatvena paramparAvagADhatvAt, taccAlpamanalpamapiyAdityAha-tadbhadanta ! aNuMgacchataHbAdaraMvA?, gautama aNvapi sarvAbhyantaramaNDalakSetrApekSayA bAdaramapi sarvabAhyamaNDalakSetrApekSayA, tattacakravAlakSetrAnusAreNa gamanasambhavAt, gamanaMca Uvadhistiryaggatitraye'pi sambhavediti praznayati tadbhadanta ! kSetramUrdhvamastiryagvA gacchataH ?, gautama ! Urdhvamapi tiryagapyadho'pi, UrdhvAdhastiryaktvaMca yojanaikaSaSTibhAgarUpacaturviMzatibhAgapramANotsedhApekSayA draSTavyaM, anyathA 'jAvaniyamAchaddisiM' iticaramasUtreNa saha virodhaH syAt, idaMcavyAkhyAnaM prajJApanopAGgataikAdaza bhASApadASTAviMzatitamAhArapadagatodhistiryagviSayakanirvacanasUtravyAkhyAnusAreNa kRtamiti bodhyaM, gamanaM ca kriyA sA ca bahusAmayikatvAtrikAlanirvartanIyA syAdityAdimadhyAdipraznaH, tadbhadanta ! kimAdaugacchataH kiMmadhye utaparyavasAnevA?, bhagavAnAha-gautama! SaSTimuhUrtapramANasya maNDalasaMkramakAlasyAdAvapi madhye'pi paryavasAne'pi vA gacchataH, uktaprakAratrayeNa mNddlkaalsmaapnaat|ath tadbhadanta! svaviSayaM-svocitaM kSetraMgacchataH utaaviSayaMvA svAnucitamityarthaH, gau0 svaviSayaM spRSTAvagADhanirantarAvagADhasvarUpaM gacchataH na aviSayaM-aspRSTAnavagADhaparamparAvagADhakSetrANAMgamanAyogyatvAtU, tadbhadanta! AnupUrvyA-krameNa yathAsatraM gacchataH uta anAnupUrvyA krameNAnAsannamityarthaH, sUtre dvitIyA tRtIyArthe, gau0 AnupUrvyA gacchataH nAnAnupUrvyA vyavasthAhAneH, prAguktamevadikapraznaM vyaktyAAha-tadbhadanta! kimekadigviSayaka kSetraM gacchataH yAvatSaDdigviSayakaM?, gau0 niyamAt SaDdizi, tatra pUrvAdiSu tiryagadikSu uditaH sansphuTameva gacchan zyate, UrdhvAdhodiggamanaM ca yathopapadyate tathA praagdrshitN| sampratyetadatidezenAvabhAsanAdisUtrANyAha-'evaMobhAseti' ityAdi, eva'mitigamanasUtraprakAreNa avabhAsayataH-ISadudyotayataH, yathA sthUratarameva 6zyate, tameva prakAramISaddarzayatitadbhadanta ! kSetraM spRSTaM sUryastejasA vyAptaM avabhAsayataH utAspRSTaM?, bhagavAnAha-spRSTaM nAspRSTaM, dIpAdibhAsvaradravyANAM prabhAyA gRhAdisparsapUrvakamevAvabhAsakatvadarzanAt, evaM-spRSTapadarItyA AhArapadAni-caturthopAGgagatASTAviMzatitamapade AhAragrahaNaviSayakAni padAni-dvArANi netavyAni, tadyathA-'puTTho' ityAdi, prathamataH spRSTaviSayaM sUtraM, tato'vagADhasUtraM tato'NubAdarasUtraM tata UrdhvAdhaHprabhRtisUtraM, tata AI iti upalakSaNametat AdimadhyAvasAnasUtraM tato viSayasUtraM tadanantaramAnupUrvIsUtraM, tato yAvat niyamAt SaDdizIti sUtraM, atra yathAsambhavaM vipakSasUtrAmyupalakSaNAd jJeyAni, atra cordhvAdidigbhAvanA sUtrakRt svayameva vakSyati, evamudadyotayato-bhRzaM prakAzayataH yathA sthUlameva dRzyate, tApayataH-apanItazItaM kurutaH, yathA sUkSma pipIlikAdi dRzyate tathA kurutaH, prabhAsayataH-atitApayogAdavizeSato'panItazItaM kuruto yathA sUkSmataraM dRzyate, uktamevArthaM ziSyahitAya prakArAntareNa praznayituM dvAdazadvAramAha Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 459 mU. (265) jaMbuddIveNaM bhaMte! dIve sUriANaM kiMtIte khitte kiriA kajjai paDuppaNme0 aNAgae.?, go! no tIe khitte kiriAkAi paDuppanne kajai no aNAgae, sAbhaMte! kiM puTThA kajai0?, goamA! puTThA0- no aNApuTThA kajjai jAva niamA chadisi / vR. 'jaMbuddIveNa mityAdi, jaMbUdvIpe bhadanta! dvIpe dvayoH sUryayoH kimatIte kSetre-pUrvoktasvarUpe kriyA avamAsanAdikA kriyate, karmakatariprayogo'yaMtena bhavatItyarthaH, pratyutpanne anAgate vA?, bhagavAnAha-gautama! no'tIte kSetre kriyA kriyate, pratyutpanne kriyate, noanAgate, vyAkhyAnaM prAgvat, sA kriyA bhagavan ! kiM spRSTA kriyate utAspRSTA kriyate?, gautama! spRSTA tejasA sparzanaM spRSTaM bhAve ktapratyayavidhAnAt tadyogAdyA sA spRSTA ucyate, ko'rthaH ?-sUryatejasA kSetrasparzane'vabhAsanamudyotanaMtApanaprabhAsanaMcetyAdikA kriyA syAditi, athavA spRSTAt-sparzanAditi paJcamIparatayA vyAkhyeyaMna aspRSTAkriyate, atrayAvatpadAtAhArapadAni grAhyANi, tatreyaM sUtrapaddhati seNaM bhaMte ! kiM ogADhA anogADhA?, ogADhA no aNogADhA, atrApi bhAve ktapratyayavidhAnAdavagADhaM-avagAhanaM kSetre tejaHpudgalAnAmavasthAnaM tadyogAdyAsA'vagAdA kriyA, emamanantarAvagADhaparamparAvagADhasUtraM, 'sA NaM bhaMte ! aNU kijjai bAyarA kijai?, goamA! aNUvi bAyarAviti, sA kriyAavabhAsanAdikA kimaNurvAbAdarAvA kriyate?, gautama ! aNurapi-sarvAbhyantaramaNDalakSetrAvabhAsanApekSayA bAdarA'pi sarvabAhyamaNDalakSetrAvabhAsanApekSayA,UrdhvAdhastiryakasUtravibhAvanAM sUtrakRdanantarameva kariSyati, sANaM bhaMte! kiM AI kijaimajjhe kijaipajjavasANe kinai?, goamA! AiMpikijaimajhevi kijaipajjavasANevikijjaitigamanasUtra ivAtrApi bhAvanA evaM viSayasUtramAnupUrvIsUtraM SaDdiksUtraM ca jJeyamiti / atha trayodazadvAramAha mU. (268) jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve sUriA kevaiaM khettaM uddhaM tavayaMti ahe tiriaMca goamA! ega joaNasayaM uddhaM tavayaMti aTThArasasayajoaNAIahe tavayaMti sIAlIsaMjoaNasahassAiMdonni atevaDhe joaNasae egavIsaM ca sadvibhAe joaNassa tiriaMtavayaMtitti 13/ i. 'jaMbuddIve NamityAdi, praznasUtraM vyaktaM, uttarasUtre gautama ! UrdhvamekaM yojanazataM tApayataH, svavimAnasyopari yojanazatapramANasyaiva tApakSetrasya bhAvat, aSTAdazazatayojanAnyadhastApayataH, kathaM?, sUryAbhyAmaSTAsu yojanazateSvadhogateSu bhUtalaM, tasmAcca yojanasaharo adhogrAmAH syustAMzca yAvattApanAt, saptacatvAriMzadyojanasahasrANi ityAdi pramANaM kSetraM tiryak tApayataH, etacca sarvotkRSTadivasacuHspazapikSayA bodhyaM, tiryagadikkathanena pUrvapazcimayorevedaM grAhyaM, uttaratastu 180nyUna 45 yojanasahasrANiyAmyataHpunIMpe 180yojanAni,lavaNe tu yojanAni 33 sahavANi3zatAnitrayastriMzadadhikAniyojanatribhAgayutAnI athamanuSyakSetravartijyotiSkasvarUpaMpraSTuM mU. (267) aMto gaMbhaMte! mANusuttarassa pavvayassaje caMdimasUriagahagaNanakkhattatArArUvA NaM bhaMte ! devA kiM udghovavaNNagA kappovavaNNagA vimANovavaNNagA cArovavaNNagA cAraTTiIA gairaiA gaisamAvaNNagA?, go0 aMtoNaMmANusuttarassa pavvayassajecaMdimasUriajAva tArArUve teNaM devA no uddhovavaNNagAno kappovavaNNagA vimANovavaNNagAcArovavaNNagAno cArahiIA gairaiA gaisamAvaNNagA uddhImuhakalaMbuApupphasaMThANasaMThiehiM joaNasAhassiehiM tAvakhettehiM Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/267 460 sAhassiAhiM veuvviAhiM bAhirAhiM parisAhiM mahayAhayanadRgI avAiataMtItalatAlatuDiaghaNamuiMgapaDuppavAiaraveNaM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANA mahayA uktiTThisIhaNAyabolakalakalaraveNaM acchaM pavvayarAyaM payAhiNAvattamaNDalacAraM meruM aNupariaTTaMti / vR. 'aMto NaM bhaMte' ityAdi, antarmadhye bhadanta ! mAnuSottarasya manuSyebhya uttaraH- agravartI enavamadhIkRtya manuSyAmAmutpattivipattisiddhisampattiprabhRtibhAvAt athavA manuSyANAmuttarovidyAdizaktyabhAve'nullaMghanIyo mAnuSottarastasya parvatasya ye candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpajyotiSkAH te bhadanta ! atraikasminneva prazne yamadanteti bhagavatsambodhanaM punazcakre tatpRcchakasya bhagavannAmoccAre'tiprItimatvAt devAH kimUrdhvopapannAH - saudharmAdibhyo dvAdazabhyaH kalpebhya UrdhvaM graiveyakAnuttaravimAneSUpapatrAH - utpannAH - kalpAtItA ityarthaH kalpopapannAH - saudharmAdidevalokotpannAH vimAneSu - jyotisambandhiSu upapannAH cAro - maNDalagatyA paribhramaNaM tamupapannAAzritavantaH uta cArasya yathoktasvarUpasya sthitiH - abhAvo yeSAM te cArasthitikA apagatacArA ityarthaH gatI rati- AsaktiH prItiryeSAM te gatiratikAH, anena gatau ratimAtramuktaM / samprati sAkSAd gatiM praznayati - gatisamApannA - gatiyuktAH ?, bhagavAnAha - gautama ! antarmAnuSottarasya parvatasya ye candrasUryagrahaNanakSatratArArUpajyotiSkAste devA nordhvopapannAH no kalpopannAH vimAnopapannAH cAropapannAH no cArasthitikAH ata eva gatiratikAH gatisamAyuktAH, UrdhvamukhakalambukApuSpasaMsthAnasaMsthitairiti prAgvat, yojanasAhasrikaiH - anekayojanasahasapramANaistApakSetraiH, atretthaMbhAve tRtIyA, tenetyaMbhUtaistairmeruM parivarttanta iti kriyAyogaH, ko'rthaH uktasvarUpANi tApakSetrANi kurvanti jaMbUdvIpagataM meru parito bhramanti, tApakSetravizeSaNaM candrasUryANAmeva, natu nakSatrAdInAM yathAsambhavaM vizeSaNAnAM niyojyatvAt, athaitAn sAdhAraNyena vizeSayannAha sAhanakAbhiH, nATyagAnavAdanAdikarmapravaNatvAt, na tu tRtIyaparSadrUpAbhi, parSadmadevasamUharUpAbhi kartRbhUtAbhiH, bahuvacanaM cAtra nATyAdigaNApekSayA, mahatA prakAreNAhatAni - bhRzaM tADitAni nATaye gIte vAditre ca-vAdanarUpe trividhe'pi saGgIte ityarthaH, tantrItalatAlarUpatruTitAni zeSaM prAgvat / tathA svabhAvato gatiratikaiH - bAhyaparSadantargatairdevairvegena gacchatsu vimAneSUtkRSTo yaH siMhanAdo mucyate yI ca bolakalakalau kriyete, tatra bolo nAma mukhe hastaM datvA mahatA zabdena pUtkaraNaM, kalakalazca vyAkulazabdasamUhastadraveNa mahatA 2 samudraravabhUtamiva kurvANA merumiti yogaH, kiMviziSTamityAha-acchaM- atIvanirmalaM jAmbUnadamayatvAt ratnabahulatvAcca parvatarAjaM-parvatendraM 'pradakSiNAvarttamaNDalacAra' miti prakarSeNa sarvAsu dikSu vidikSu ca paribhramatAM candrAdInAM dakSiNa eva merurbhavati yasminnAvarttane-maNDalaparibhramaNarUpe sa pradakSiNaH pradakSiNaH Avartto yeSAM maNDalAnAM tAni tathA teSu yathA cAro bhavati tathA kriyAvizeSaNa tena pradakSiNAvarttamaNDalaM cAraM yathA syAttathA meruM parivarttante iti yojyaM, ayamarthaH - candrAdayaH sarve'pi samayakSetravarttino meruM paritaH pradakSiNAvarttamaMDalacAreNa bhramantIti / atha paJcadazamaM dvAramAha mU. (268) tesi NaM bhaMte! devANaM jAhe iMde cue bhavai se kahamiyANi pakareti ?, go0 ! tAhe cattAri paMca vA sAmAniA devA taM ThANaM uvasaMpajjittA NaM viharati jAva tattha anne iMde uva Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 vaNNe bhavai / iMdaTThANe NaM bhaMte ! kevaiaM kAlaM uvavAeNaM virahie?, go0! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM chammAse uvavAeNaM virhie| bahiA NaM bhaMte !mANusuttarassa pavvayassa je caMdima jAva tArArUvAtaMceva neavvaM nAmattaM vimANovvaNNA no cArovavaNNagA cAraThiIA no gairaiA no gaisamAvaNNagA pakkiTThagasaMThANasaMThiehijoaNasayasAhassiehi, tAvakhittehiMsayasAssiAhiM veubviAhiM bAhirAhiM parisAhiM mahayAhayana jAvabhuMjamANA suhalesAmaMdalesA maMdAtavalesA cittaMtaralesA annonnasamogADhAhiM lesAhiM kUDAviva ThANaThiAsavvao samaMtAte paese obhAsaMti ujjovetipabhAsetittiAtesiNaM mate! devANaMjAhe iMde cue sekahamiyANiM pakareti jAvajahanneNaMekaMsamayaMukkoseNaMchammAsA iti / vR. 'tesi NamityAdi, teSAM bhadanta ! jyotiSkadevAnAM yadA indrazcacyavate tadA te devA idAnIM-indravirahakAle kathaM prakurvanti?, bhagavAnAha-gautama! tadA catvAraH paJca vA sAmAnikA devAH saMbhUya ekabuddhitayA bhUtvetyarthaH tatsthAnaM-indrasthAnamupasampadya viharanti-tadindrasthAnaM paripAlayanti, kiyantaM kAlamiti cedata Aha-yAvadanyastatra indra upapannaH-utpanno bhvti| idAnImindravirahakAlaM praznayannAha-'iMdaTThANe NamityAdi, indrasthAnaM bhadanta ! kiyantaM kAlamupapAtena-indrotpAdena virahitaM prajJaptam?, bhagavAnAha-gautama! jaghanyenaikaM samayaM yAvat utkarSeNa SaNmAsAn yAvattataH paramavazyamanyasyendrasvotpAdasambhavAt iti|smprti samayakSetrabahirvatijyotiSkANAM svarUpaM pRcchati- 'bahiA NamityAdi, bahistA bhagavan! mAnuSottarasya parvatasya ye candrAdayodevAstekimUopapannAityAdipraznasUtraM prAgvata, nirvacanasUtretunoopapannAH, nApikalpopapannAH, kintuvimAnopapannAH tathAnocAropapannAHno cArayuktAH, kintucArasthitikAH, ataeva no gatiratayo nApigatisamAnakAH, pakveSTakAsaMsthAnasaMsthitairyojanazatasAhasikaistApakSetraistAn pradezAn avabhAsayantItyAdikriyAyogaH, pakveSTakAsaMsthAnaM cAtra yathA pakveSTakA AyAmato dIrghA bhavati vistaratastu stokA caturanAca, teSAmapi manuSyakSetrAdvahirvartinAM candrasUryAmAmAtapakSetrANi AyAmato'nekayo janalakSapramANAni viSkambhata eklkssyojnprmaannaani| iyamatra bhAvanA--mAnuSottaraparvatAtyojanalakSArdhAMtikramekaraNavibhAvanoktakaraNAnusAreNa prathaNAcandrasUryapaGktistato yojanalakSAtikramedvitIyApaMktistenaprathamapaMktigatacandrasUryANAmetAvAMstApakSetrasyAyAmaH vistArazca, ekasUryAdaparaH sUryo lakSayojanAtikrametena lakSayojanapramANaH, iyaM ca bhAvanA prathamapaMktyapekSayA boddhavyA, evamagre'pibhAvyaM, 'sayasAhassiehi ityAdi prAgvat, kathaMbhUtA ityAha-sukhalezyAH, etacca vizeSaNaMcandrAnprati, tenate nAtizItatejasaH manuSyaloke iva zItakAlAdau na ekAntataHzItarazmaya ityarthaH, mandalezyAetaca sUryAn prati, tena te nAtyuSNatejasaH manuSyaloke iva nidAgha samaye na ekAntata uSNarazmaya ityarthaH, etadeva vyAcaSTe-mandAta. palezyA-mandA-nAtayuSNasvabhAvAAtaparUpAlezyA-razmisaMghAto yeSAM tetathA, tathA ca citrAntaralezyAH-citramantaraM lezyAca yeSAM te tathA, bhAvArthazcAsyacitramantaraM sUryANAMcandrAntaritatvAta, citralezyA candramasAMzItarazmitvAtsUryANAmuSNarazmitvAt, kAbhiravabhAsayantItyAha-anyo'nya Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/268 462 savagADhAbhi - parasparaM saMzliSTAbhirlezyAbhiH, tathAhi candramasAM sUryANAM ca pratyekaM lezyA yajanazatasahasrapramANavistArAzcandrasUryANAM ca sUcIpaMktyA vyavasthitAnAM parasparamantaraM paJcAzadyojanasahasrANi tatazcandraprabhAmizrAH sUryaprabhAH sUryaprabhAmizrAzcandraprabhAH, itthaM candrasUryaprabhANAM mizrIbhAvaH eSAM sthiratva dhTAntena dyotayati-kUTAnIva - parvatoparivyavasthitazikharANIva sthAnasthitAH sadaivaikatra sthAne sthitAH sarvataH samantAt, tAn pradezAn-svasvapratyAsannAn avabhAsayanti udyotayanti tApayanti prabhAsayantItyAdi prAgvat / eSAmapIndrAbhAve vyavasthAM praznayannAha - 'tesi NaM bhaMte ! devANa' mityAdi prAgvat / iti kRtA paJcadazAnuyogadvAraiH sUryaprarUpaNA, atha candravaktavyAha-tatra saptAnuyogadvArANi, maNDalasaGkhyAprarUpamA 1 maNDala kSetraprarUpaNA 2 pratimaNDalamantaraprarUpaNA 3 maNDalAyAmAdimAnaM 4 maMdaramadhikRtya prathamAdimaNDalAbAdhA 5 sarvAbhyantarAdimaNDalAyAmAdi 6 muhUrttagatiH 7 / tatrAdau maNDalasaGkhyAprarUpaNAM pRcchati mU. (269) kai NaM bhaMte! caMdamaMDalA paM0 ?, go0 ! pannarasa caMdamaMDalA pannattA ! jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiaM ogAhittA kevaiA caMdamaMDalA paM0 ?, go0 ! jaMbuddIve 2 asIyaM joaNasayaM ogAhittA paMca caMdamaMDalA pannattA / lavaNe NaM bhaMte! pucchA, go0 ! lavaNe NaM samuhe tinnitIse jo aNasae ogAhittA ettha NaM dasa caMdamaMDalA pannattA, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve lavaNe ya samuhe pannarasa caMdamaMDalA bhavaMtItimakkhAyaM / vR. kati bhadanta ! candramaNDalAni prajJaptAni ?, bhagavAnAha - gautama ! paJcadaza candramaNDalAni prajJaptAni / athaiSAM madhye kati dvIpe kati lavaNe iti vyaktyarthaH pRcchati - jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe kiyadavagAhya kiyanti candramaNDalAni prajJaptAni ?, gautama ! jaMbUdvIpe 2 azItyadhikaM yojanazatamavagAhya paJca candramaNDalAni prajJaptAni / atha lavaNasamudre bhadanta ! praznaH, gau0 lavaNasamudre triMzadadhikAni trINi yojazatAni avagAhya atrAntare daza candramaNDalAni prajJaptAni, evameva sapUrvApareNa jaMbUdvIpe dvIpe laNasamudre paJcadaza candramaNDalAni bhavantIti AkhyAtamiti / mU. (270) savvabyaMtarAo maM bhaMte! caMdamaMDalAo NaM kevaiAe abAhAe savvabAhirae caMdamaMDale paM0 ?, goamA ! paMcadasuttare joaNasae abAhAe savvabAhirae caMdamaMDale pannatte / vR. atha maNDalakSetraprarUpaNAM praznayatrAha - 'savvamaMtarAo Na' mityAdi, sarvAbhyantarAdbhadanta ! candramaNDalAt kiyatyA abAdhayA sarvabAhyaM candramaNDalaM prajJaptaM ? kimuktaM bhavati ? - candramaNDalaiH sarvAbhyantarAdibhiH sarvabAhyAntairyavyAptamAkAzaM tanmaNDala kSetraM tatra ca cakravAlatAya viSkambhaH paJca yojanazatAni dazottarANi aSTacatvAriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya idaM ca vyAkhyAto'dhikaM bodhyaM tathAhi--candrasya maNDalAni paJcadaza candrabimbasya ca viSkambhaH ekaSaSTibhAgAtmakayojanasya SaTpaJcAzadabhAgAH tena te paJcadazabhirguNyante jAtaM 840 tata eteSAM yojanAnayanArthaM ekaSaSTyA bhAge hRte labdhAni trayodaza yojanAni zeSAH saptacatvAriMzat, tathA paJcadazAnAM maNDalAnAmantarANi caturdaza, ekaikasyAntarasya pramANaM paJcatriMzadyojanAni triMzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya saptadhAcchinnasya satkAzcatvAro bhAgAH / Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 463 tataH paJcatriMzacaturdazabhirguNyante jAtAni catvAri yojanazatAni navatyadhikAni ye'pi ca triMzadekaSaSTibhAgAste'pi caturdazabhirguNyantejAtAni catvArizatAni viMzatyadhikAni, ayaM carAzirekaSaSTibhAgAtmakastena ekaSaSTibhAgAstiSThanti, yeca ekasyaikaSaSTibhAgasyasatkAzcatvAraH saptabhAgAste'pi caturdazabhirguNyante jAtAH SaTpaJcAzata teSAM saptabhirbhAge hRte labdhA aSTAvekaSaSTibhAgAste'nantaroktacatuHpaJcAzati prakSipyante jAtA dvASaSTiH tatraikaSaSTibhAgairyojanaM labdhaM taya yojanarAzau prakSipyate ekazcaikaSaSTibhAgaH zeSaH 497 yojanA.. idaM ca maNDalAntarakSetraM, yo'pi ca bimbakSetrarAzistrayodazayojanasaptacatvAriMzadekaSaSTibhAgAtmakaH so'pi maNDalAntararAzauprakSipyatejAtaMyojanAni 510, yazcapUrvoddharitaH ekaH ekaSaSTibhAgaH sa saptacatvAriMzati prakSipyate jAtaM 48 ekaSaSTibhAgAH, nanu paJcadazasu maNDaleSu caturdazAntarAlasammAvAccaturdazabhirbhajanaM yuktimat, saptavatvAro bhAgA iti kathaM saGgacchate ? ucyate maNDalAntarakSetra rAzeH 4971, maNDalAntaraizcaturdazabhirbhajane labdhAni 35 yojanAni, uddharitasya yojanarAzerekaSaSTyA guNane mUlarAzisatkaikaSaSTibhAgaprakSepe ca jAtaM 428 eSAM caturdazabhirbhajane Agato'zarAziH 30 zeSA aSTau teSAM caturdazabhirbhAgAprAptau lAghavArthaM dvAbhyAmapavarttane jAtaM bhAjyabhAjakarAzyoH" iti susthN| . mU. (271) caMdamaMDalassa NaM bhaMte !caMdamaMDalassa kevaiAe abAhAe aMtare paM0 ? go0! paNatIsaM 2 joaNAiM tIsaM ca egasahibhAe joaNassa egasaTThibhaAgaM ca sattahA chettA cattAri cuNNiAbhAe caMdamaMDalassa caMdamaMDalassa abAhAe aMtare pnnte| vR.sampratimaNDalAntaraprarUpaNApraznamAha-caMdamaMDalassaNamityAdi, candramaNDalasya bhadanta candramaNDalasya kiyatyA avAdhayAantaraM prajJaptam?,gautama! paJcaviMzatpaJcatriMzadyojanAnitriMzaccaikaSaSTibhAgAnayojanasyaekaMca ekaSaSTibhAgaMsaptadhA chitvAcaturacUrNikAbhAgAn, etaccacandramaNDalasya 2 abAdhayA antaraM prajJaptaM, atra sapta catvArazcUrNikA yathA samAyAnti tathA'nantaraM vyAkhyAtaM / mU. (272) caMdamaMDaleNaMbhaMte! kevaiaMAyAmaviskhaMbheNaM kevaiaMparikkheveNaM kevaiaM bAhalleNaM pannate?, goamA ! chappanna egasaTThibhAejoaNassa AyAmavikkhambheNaMtaMtiguNaMsavisesaM parikkheveNaMaTThAvIsaMcaegasadvibhAe joaNassa baahlennN4| vR. samprati maNDalAyAmAdimAnadvAram-'caMdamaNDale NaM bhaMte ! kevaiyaM AyAma' ityAdi, candramaNDalaM bhagavan! kiyadAyAmaviSkambhAbhyAM kiyatparikSepeNa kiyadvAhalyena-uccastvena prajJaptam gautama!SaTpaJcAzatamekaSaSTibhAgAn yojanasyAyAmaviSkambhAbhyAM, ekasyayojanasya ekaSaSTibhAgIkRtasya yAvatpramANA bhAgAstAvatapramANaSaTapaJcAzadabhAgapramANamityarthaH, tatriguNaM savizeSaM-sAdhikaMparikSepeNa karaNarItyA dveyojane paJcapaJcAzadabhAgAH sAdhikA ityarthaH, aSTAviMzatimekaSaSTibhAgAn yojanasya bAhalyena / atha maMdaramadhivRtya prathamAdimaNDalAbAdhApraznamAha mU. (273)jaMbuddIvedIve maMdarassa pavvayassa kevaiAeAbAhAe savvabbhaMtarae caMdamaMDale pannatte?, goamA! coAlIsaMjoaNasahassAiM aTThaya vIse joaNasae abAhAe savvabbhaMtare caMdamaMDale pannate, jaMbuddIve 2 maMdarasa pavvayassa kevaiyAe abAhAe abbhaMtarANaMtare caMdamaMDale Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/273 pannatte ?, go0 ! coAlIsaM joaNasahassAiM aTTha ya chappanne joaNasae paNavIsaMca egasaTTibhAe jo aNassa egaTTibhAgaM ca sattahA chettA cattAri cuNNi AbhAe abAhAe abyaMtarANaMtare caMdamaMDale pannate / jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa kevaiAe abAhAe abdhaMtaratacce maMDale paM0 ?, go0 coAlIsaM joaNasahassAiM aTTha ya bAnaue joaNasae egAvaNNaM ca egasaTTibhAe jo aNassa egaTTibhAgaM ca sattahA chettA egaM cuNNiAbhAgaM abAhAe abyaMtaratace maMDale pannatte, evaM khalu eeNaM uvAeNaM nikkhamamANe caMde tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 chattIsaM chattIsaM jo aNAI paNavIsaMca egaTTibhAe jo aNassa egaTTibhAgaM ca sattahA chettA cattAri cuNNi AbhAe egamege maMDale abAhAe buddhi amivarddhamANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa kevai Ae abAhAe sabbAhire caMdamaMDale paM0 ?, paNayAlIsaM jo aNasahassAiM tinni a tIse joaNasae abAhAe savvabAhirae caMdamaMDale pa0, jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa kevaiAe abAhAe bAhirANaMtare caMdamaMDale pannatte ?, go0 ! paNayAlIsaM jo aNasahassAiM donni a tenaue joaNasae paNatIsaM ca egasaTTibhAe jhajoNassa egadvibhAgaM ca sattahA chettA tinni cuNNiAbhAe abAhAe vAhirANantare caMdamaMDale pannatte, jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa kevaiAe abAhAe bAhiratacce caMdamaMDale paM0 ?, go0 ! paNayAlIsaM jo aNasahassAI donni a sattAvanne joaNasae nava ya egaTTibhAe joaNasae nava ya egaTTimAe joaNassa egadvibhAgaM ca sattahA chettA cha cuNNiAbhAe abAhAe bAhiratacce caMdamaMDale paM0 / evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamAme caMde tayANaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 chattIsaM 2 joaNAiM paNavIsaM ca egasaTTibhAe jo aNassa egaTTibhAgaM egaTTibhAgaM ca sattahA chettA cattAri cuNNiAbhAe egamege maMDale abAhAe buddhiM nivvuddhaimANe 2 savvabyaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai 5 / vR. 'jaMbuddIve 2' ityAdi, jaMbUdvIpe 2 bhagavan ! maMdarasya parvatasya kiyatyA abAdhayA sarvAbhyantaraM candramaNDalaM prajJaptaM ?, gautama ! catuzcatvAriMzadyojanasahasrANi aSTa ca viMzatyadhikAni yojanazatAnyabAdhayA sarvAbhyantaraM candramaNDalaM prajJaptamiti, upapattistu prAk sUryavaktavyatAyAM darzitA, dvitIyamaNDalAbAdhAM praznayannAha - 'jaMbuddIve 2' ityAdi, jaMbUdvIpe 2 bhagavan ! maMdarasya parvatasya kiyatyA abAdhayA abhyantarAnantaraM dvitIyaM candramaNDalaM prajJaptam ?, gautama ! catuzcatvAriMzadyojana sahasrANi aSTau ca SaTpaJcAzadadhikAni yojanazatAni paJcaviMzatiM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM ca ekaSaSTibhAgaM saptadhA chitvA caturazcUrNikAbhAgAn abAdhayA sarvAbhyantarAnantaraM dvitIyaM candramaNDalaM prajJaptaM, atropapatti prAgukte'bhyantaramaNDalagatarAzau maNDalAntarakSetramaNDalaviSakambharAzyoH prakSepe jAyate, tathAhi - 44820 rUpaH pUrvamaNDalayojanarAzi, asmin maNDalAntarakSetrayojanAni 35, tathA'ntarasatkatriMzadekaSaSTibhAgAnAM maNDalaviSkambhasatkaSaTpaJcAzadekaSaSTibhAgAnAM ca parasparamIlane jAtaM 86 ekaSaSTyA bhAge cAgataM yojanamekaM taca pUrvoktAyAM paJcatriMzati prakSipyate jAtA SaTatriMzadyojanAnAM zeSAH paJcaviMzatirekaSaSTibhAgAzcatvArazcUrNikA bhAgAiti, atha tRtIyaM- 'jaMbuddIve 2' ityAdi, praznasUtraM prAgvat, uttarasUtre dvitIyamaNDalasatkarAzI 36 yojanAni 25 ekaSaSTibhAgA Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 465 zcatvArazcUrNikAbhAgA ityasya prakSepe jAtaM yathoktaM, atha caturthAdimaNDaleSvatidezamAha "evaMkhalu ityAdi, evamuktarItyAmaNDalatrayadarzitayetyarthaH, etenopAyenapratyahorAtramekaikamaNDalamocanarUpeNa niSkAman-lavaNAbhimukhaM maNDalAni kurvancandrastadanantarAd-vivakSitApUrvasmAnmaNDalAdvivakSitamuttaramaNDalaM saMkrAman 2 SaTtriMzadyojanAni, atra yojanasaMkhyAgatavIpsA bhAgasaMkhyApadeSvapi grAhyA, tena paJcaviMzatiM 2 ekaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM caikaSaSTibhAgaM saptadhA chitvA caturazcarNikAbhAgAna ekaikasmin maNDale abAdhAyA vRddhiM abhivarddhayan 2 sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati, athapazcAnupUrvyapi vyAkhyAnAGgamityantyamaNDalAnmaNDalAbAdhAM pRcchannAha- 'jaMbuddIve'tti, jaMbUdvIpe dvIpe bhagavan ! maMdarasya parvatasya kiyatyA abAdhayA sarvabAhyaM candramaNDalaM prajJaptaM?, gau0 paJcacatvAriMzadyojanasahasrANi trINi ca triMzadadhikAni yojanazatAnyabAdhayA sarvabAhyaM candramaNDalaM prajJaptam, upapattistu prAgvat, atha dvitIyamaNDalaM pRcchannAhajaMbUdvIpe bhagavan ! maMdarasya parvatasya kiyatyA abAdhayA sarvabAhyAnantaraM dvitIyaM candramaNDalaM prajJaptaM?,gautama! paJcacatvAriMzadyojanasahasrANidveca trinavatyadhike yojanazate paJcatriMzacaikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM caikaSaSTibhAgaM saptadhA chitvA trIMzcUrNikAbhAgAnabAdhayA sarvabAhyAnantaraM dvitIyaMcandramaNDalaMprajJaptaM,sarvabAhyamaNDalarAzeH SaTtriMzadyojanAni paJcaviMzatizcayojanakaSaSTibhAgA ekasyaikaSaSTibhAgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH pAtyante jAyate yathoktarAziH atha tRtIyamaNDalapRcchA-'jaMbuddIve 2' ityAdi, praznasUtraM sugama, ekaSaSTibhAgaM saptadhA chitvASaTcUrNikAbhAgAn abAdhayAbAhyatRtIyaM candramaNDalaM prajJaptaM, upapattistubAhyadvitIyamaNDalarAzestameva SaTatriMzadayojanAdikaM rAziM pAtayitvA yathoktaMmAnamAnetavyaM / atha caturthAdimaNDaleSvatidezamAha-evaMkhalu ityAdi vyaktam, navaraMabAdhAyAH vRddhiM nivarddhayan 2 hApayan 2 ityarthaH / atha sarvAbhyantarAdimaNDalAyAmAdyAha mU. (274) sababhaMtareNaMbhaMte! caMdamaMDale kevaiaMAyAmavikkhambheNaM kevaiaMparikkheveNaM pannate?, go0 ! navanauI joaNasahassAiMchaccacattAle joaNasae AyAmavikkhambheNaM tinni ajoaNasayasahassAI pannarasa joaNasahassAiMauNAnautiM ca joaNAiM kiMcivisesAhie parikkheveNaM paM0 abhaMtarAnaMtare sA ceva pucchA, go0! navanauiMjoaNasahassAIttaya bArasuttare joaNasae egAvaNNaM ca egaTThibhAge joaNassa egaTThibhAgaM ca sattahA chettA egaM cuNNiAbhAgaM AyAmaviskhambheNaM tinni ajoyaNasayasahassAI pannara sahassAiMtinniaegUNavIse joaNasae kiMcivesAhie prikkhevennN| abdhetaratacceNaMjAvapaM0?, go0! navanauiMjoaNasahassAiMsattaya paJcAsIejoaNasae igatAlIsaM va egatAlIsaMvaegaTThibhAejoaNassaegaTThibhAgaMca sattahAchetA donniacuNNiAbhAe AyAmavikkhaMbheNaM tinni a joaNasayasahassAiM pannarasa joaNasahassAI paMca ya iguNApanne joaNase kiMcivisesAhie parikkheveNaMti / evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe caMde jAva saMkamamANe 2 bAvattari 2 joaNAiMegAvaNNaM ca egaTThibhAe joaNassa egaTThibhAgaM ca sattahA [1330 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7 / 274 chettA egaM ca cuNNi AbhAgaM egamege maMDale vikkhambhabuddhiM amivarddhamANe 2 do do tIsAI joaNasayAI parirayavuddhiM amivaddhemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / savvabAhirae NaM bhaMte! caMdamaMDale kevaiaM AyAmavikkhambheNaM kevaiaM parikkheveNaM pa0?, go0 ! egaMjoyaNasayasahassaM chaccasaTTe joaNasae AyAmavikkhambheNaM tinni a josaNasayasahassAiM aTThArasa sahassAiM tinni a pannarasuttare joaNasae parikkheveNaM / bAhirAnaMtare NaM pucchA, go0 ! egaM joaNayasahassaM paJca sattAsIe joaNasae nava ya egaTTibhAe jo aNassa eTThibhAgaM ca sattahA chettA cha cuNNiAbhAe AyAmavikkhambheNaM tinnia jo aNasayasahassAiM aTThArasa sahassAiM paMcAsIiM ca joaNAiM parikkheveNaM / bAhirata NaM bhaMte! caMdamaNDale0 paM0 ?, go0 ! egaM joaNasayasahassaM paMca ya caudasuttare jo aNasae egUNavIsaM ca egasaTTibhAe jo aNassa egaDibhAgaM ca sattahA chettA paMca cuNNiAbhAe AyAmavikkhambheNaM tinni a joaNasayasahassAI sattarasa sahassAiM aTThaya paNapanne joaNasae parikkheveNaM, evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe caMde jAva saMkamamANe 2 bAvattariM 2 joaNAI egAvannaM ca egaTTibhAe jo aNassa egaTTibhAgaM ca sattahA chettA evaM cuNNiAbhAgaM egamege maMDale vikkhambhavuddhiM nibbuddhemANe 2 do do tIsAiM jo aNasayAiM parirayavuddhiM nivuddhemANe 2 savvabdhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai 6 / vR. sarvAbhyantaraM bhadanta ! candramaNDalaM kiyadAyAmaviSkambhAbhyAM kiyatparikSepeNa prajJaptam gautama ! navanavati yojanasahasrANyekonanavatiM ca yojanAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa prajJaptaM, upapattistUbhayatrApi sUryamaNDalAdhikAre darzitA, atha dvitIyaM 'abyaMtarAnaMtare' ityAdi, abhyantarAnantare saiva pRcchA yA sarvAbhyantare maNDale, uttarasUtregautama! navanavatiM yojanasahasrANi sapta ca dvAdazottarANi yojanazatAni ekapaJcAzataM ca ekaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM caikaSaSTibhAgaM saptadhA chitvA ekaMcUrNikAbhAgamAyAmaviSkambhAbhyAM tathAhi ekatazcandramA dvitIye maNDale saMkrAman SaTtriMzadyojanAni paJcaviMzatiM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekasya caikaSaSTibhAgasya saptadhA chinnasya satkAn caturo bhAgAn vimucya saMkrAmati aparato'pi tAvantyeva yojanAni vimucya saMkrAmati ubhayamIlane jAtaM dvAsaptatiryojanAni ekapaJcAzadekaSaSTibhAgA yojanasya ekasya ekaSaSTibhAgasya saptadhA chinnasya satka eko bhAgo dvitIyamaNDale viSkambhAyAmaciMtAyAmadhikatvena prApyata iti, tacca pUrvamaNDalarAzau prakSipyate jAyate yathoktaM dvitIyamaNDalAyAmaviSkambhamAnaM, trINi yojanazatasahasrANi trINi caikonaviMzatyadhikAni yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa dvitIyaM maNDalaM prajJaptaM, upapattistu prathamamaNDalaparitthe dvAsaptatiyojanAdInAM pariraye triMzadadhikadviyojanazatarUpe prakSipte sati yathoktaM mAnaM, atha tRtIyaM - 'abyaMtaratace NaM0 abhyantaratRtIye candramaNDale yAvatpadAt 'candamaNDale kevaiaM AyAbhavikkhambheNaM kevaiaM parikkheveNa' miti . uttarasUtre gautama ! navanavatiM yojanasahasrANi sapta ca paJcAzItyadhikAni yojanazatAni ekhacatvAriMzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM ca ekaSaSTibhAgaM saptadhA chitvA dvau ca cUrNikabhAgAvAyAmaviSkambhAbhyAM, atha dvitIyamaNDala - Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 467 gatarAzau dvAsaptati yojanAnyekapaJcAzataMcaikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaMca cUrNikAmAgaMprakSipya yathoktaMmAnamAnetavyaM, trINiyojanalakSANipaJcadazayojanasahasrANipaJca caikonapaJcAzadadhikAni yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAniparikSepeNa, ihapUrvamaNDalaparirayarAzau dveyojanazate triMzadadhike prakSipyopapattiH kAryA, atha caturthAdimaNDaleSvatidezamAha___evaM khalu ityAdi, pUrvavat, niSkAmaMzcandro yAvatpadAt 'tayAnaMtarAomaMDalAo tayAnaMtara maMDala mitigrAhyaM, saMkrAman 2 dvAsaptatiM 2 yojanAni yojanasaMkhyApadagatAvIpsA bhAgasaMkhyApadeSvapi grAhyA, tenaikapaJcAzataM ekapaJcAzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM ca ekaSaSTibhAgaM saptadhAchitvAekamekaMcUrNikAbhAgamekaikasminmaNDale viSkambhavRddhimabhivarddhayan 2 dvedvetriMzadadhike yojanazate rirayavRddhimabhivarddhayan 2 sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM crtiiti| samprati pazcAnupUrvyA pRcchati-'savvabAhirae Na'mityAdi, sarvabAhya bhadanta! candramaNDalaM kiyadAyAmaviSkambhAbhyAM kiyat parikSepeNa prajJaptam ?, gautama ! ekaM yojanalakSaM SaT SaSTrAniSaSTyadhikAniyojanazatAnyAyAmaviSkambhAbhyA, upapattistujaMbUdvIpo lakSa ubhayoH pratyekaMtrINi yojanazatAni triMzadadhikAni ubhayamIlane yojanAnAM SaT zatAni SaSTyadhikAnIti, trINi ca yojanalakSANi aSTAdazasahasrANi trINi ca paJcadazottarANiyojanazatAni parikSepeNa, atropapatti jaMbUdvIpaparidhau SaSTyadhikaSaTzataparidhau prakSipte bhavati yathoktaM mAnaM / atha dvitIyaM bAhyAnantaraM dvitIyaM maNDalamityarthaH pRcchati praznAlApakastathaiva, uttarasUtre gau0 ekaM yojanalakSaM paJca saptAzItyadhikAni yojanazatAni nava caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM ca ekaSaSTibhAgaM saptadhA chitvASaTcUrNikAbhAgAnaAyAma-viSkambhAbhyAM, atropapattipUrvarAzesaptatiMyojanAnyekapaJcAzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekasya ca ekaSaSTibhAgasya saptadhA chinnasya ekaMbhAgamapanIya kartavyA, trINi yojanalakSANi aSTAdaza sahasrANi paJcAzIti yojanAni parikSepeNa, sarvabAhyamaNDaparidheDhe zate triMzadadhike yojanAnAmapanayane ythoktmaanN| atha tRtIyaM 'bAhiratacce NamityAdi, bAhyatRtIyaM bhadanta! candramaNDalaM yAvacchabdAt sarva praznasUtrajJeyaM, uttarasUtre-gautama! ekaMyojanalakSapaJca caturdazottarANiyojanazatAniekonaviMzati caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM caikaSaSTibhAgaMsaptadhA chitvApaJca cUrNikAbhAgAnAyamaviSkambhAbhyAM, atra saGgatistu dvitIyamaNDalarAzeH dvAsaptatiyojanAdikaMrAzimapanIya kAryAtrINi yojanalakSANi saptadaza sahasrANi aSTa ca paJcapaJcAzadadhikAni yojanazatAni parikSepe, upapattistu pUrvarAzerdeva zatetriMzadadhike apanIya kaaryaa|ath caturthAdimaNDaleSvatidezamAha-evaM khalu' ityAdi, pUrvavata, pravizaMzcandro yAvatpadAt 'tayAnaMtarAo maMDalAo tayAnaMtaraM maNDala miti grAhyaM, saMkrAman 2 dvAsaptatiM 2 yojanAni ekapaJcAzatamekapaMcAzataM caikaSaSTibhAgAn yojanasya ekaM ekaSaSTibhAgaM ca saptadhA chitvA ekamekaM cUrNikAbhAgamekaikasmin maNDale viSkambhavRddhiM nivarddhayan 2 hApayan 2 ityarthaH dve dve triMzadadhike yojanazate parirayavRddhiM nivarddhayan 2 hApayan hApayannityarthaH sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati ||ath muhUrtagatiprarUpaNA mU. (275) jayA NaM bhaMte ! caMde sababhaMtaramaNDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/275 egamegeNaM muhutteNaM kevaiaM khettaM gacchai?, goamA! paMca joaNasahassAitevattariMca joaNAI sattattariMca coAle bhAgasae gacchai maMDalaM terasahiM sahassehiM sattahi apaNavIsehiM saehiM chettA iti, tayA NaM ihagayassa maNUsassa sIAlIsAe joaNasahassehiM dohi atevaDhehiM joaNaehiM egavIsAe asahibhAehiM joaNassa caMde cakkhupphAsa hbbmaagcchi| ___ jayA NaM bhaMte ! caMde abaMtarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai jAva kevaiaM khettaM gacchai ?, go0 ! paMca joaNasahassAI sattattarica joaNAI chattIsaM ca coattare bhAgasae gacchai, maMDalaM terasahiM sahassehi jAva chettA, jayANaM bhaMte! caMde aaMtaratacaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayANaM egamegeNaM muhutteNaM kevaikhettaM gacchai ?, go01 paMca joaNasahassAiMasII cajoaNAIterasa ya bhAgasahassAiMtinniaegaNavIsebhAgasae gacchai maMDalaM terasahiM jAva chetA iti / evaM khalu eeNaM uvAeNaM nikkhamamANe caMde tayANaMtarAo jAva saMkamamANe 2 tinni 2 joaNAI channauiMca paMcAvaNNe bhAgasae egamege maMDale muhattagaI amivaddhemANe 2 sabbabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| jayA NaM bhaMte ! caMde savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayANaM egamegeNaM muhatteNaM kevaikhettaM gacchai ?, go0 ! paMca joaNasahassAI egaM ca paNavIsaM joaNasayaM auNattari va naue bhAgasae gacchi maMDalaM terasahiM bhAgasahassehiM sattahi ajAvachettA iti, tayANaM ihagasayassa maNUsassa ekatIsAe joaNasahassehiM aTThahi a egattIsehiM joaNasaehiM cande cakkhupphAsaM havvamAgacchai / jayA NaM bhaMte ! bAhirANaMtaraM pucchA, goamA! paMca joaNasahassAiMeka ekavIsaM joaNasayaMekkArasa yasaDhe bhAgasahasse gacchai maMDalaM terasahiM jAvachettA, jayANaM bhaMte! bAhirataccaM pucchA, goamA! paMca joaNasahassAI egaMca aTThArasuttara joaNasayaM coddasa yapaMcuttare bhAgasae gacchai maMDalaM terasahiM sahassehiM sattahiM paNavIsehiM saehiM chettaa| evaM khalu eeNa uvAeNaM jAva saMkamamANe 2 tinni 2 joaNAI channautiM ca paMcAvanne bhAgasae egamege maMDale muhuttagaI nivuddhemANe 2 savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| vR. 'jayA Na mityAdi, pUrvavat, bhadanta ! candra sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadAekaikena muhUrtena kiyat kSetraM gacchati?, bhagavAnAha-gautama! paMca yojanasahasrANi trisaptatiM ca yojanAni saptasaptatiM ca catuzcatvAriMzadadhikAni bhAgazatAni gacchati, kasya satkA bhAgA ityAha--maNDalaM prakramAta sarvAbhyantaraM trayodazabhi sahana saptabhizca zataiH paJcaviMzatyadhikaigirizchitvA-vibhajyaitata paMcasahasrayojanAdikaMgatiparamANamAnetavyaM, tathAhi-prathamataH sarvAbhyantaramaNDalaparidhi yojana 315089 rUpo dvAbhyAmekaviMzatyadhikAbhyAM zatAbhyAM guNyate jAtaM 69634669, asya rAzeH trayodazabhiH sahanaiH saptabhiH zataiH paMcaviMzatyadhikai gehate labdhAni paMca yojanasahasrANi trisaptatyadhikAni aMzAzca saptasaptatizatAni catuzcatvAriMzadadhikAni nanu yadi maNDalaparidhistrayodazasahasrAdikena bhAjakena rAzinA bhAjyastarhi kimityekaviMzatyadhikAbhyAM dvAbhyAMzatAbhyAM maNDalaparidhirguNyate?, ucyate, candrasya maNDalapUraNakAlo dvASaSTirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya satkAmnayoviMzatirekaviMzatyadhikazatadvayabhAgAH, asya ca bhAvanA candrasya Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH - 7 469 muhUrta bhAgagatyavasare vidhAsyate, muhUrttAnAM savarNanArthamekaviMzatyadhikazatadvayena guNane trayoviMzatyaMzaprakSepe ca jAtaM 13725, ataH samabhAgAnayanArthaM maNDalasyApyekaviMzatyadhikazatadvayena guNanaM saGgatameveti / ayaM bhAvaH yathA sUrya SaSTyA muhUrtermaNDalaM samApayati zIghragatitvAd laghu vimAnagAmitavAcca tathA candro dvASaSTyA muhUrteH strayoviMzatyeka viMzatyadhika dhikazatadvayabhAgairmaMDalaM pUrayati mandagatitvAd guruvimAnagAmitvAcca tena maNDalapUrtikAlena maNDalaparidhirbhaktaH san muhUrttagatiM prayacchatIti sarvasammataM, Aha , ekaviMzatyadhikazatadvayabhAgakaraNe kiM bIjamiti ced, ucyate, maNDalakAlAnayane asyaiva chedakarAzeH samAnayanAt, maNDalakAlanirUpaNArthamidaM trairAzikaM - yadi saptadazabhi zataiH maNDalakAlAnayane asyaiva chedakarAzeH samAnayanAt, maNDalakAlanirUpaNArthamidaM rAtrindivAnAM labhyante tato dvAbhyAmarddhamaNDalAbhyAmekena maNDaleneti bhAvaH kati rAtrindivAni labhyante ?, raashitrysthaapnaa1768|1830|2 atrAntyena rAzinA dvikalakSaNena madhyasya rAzeH 1830 rUpasya guNane jAtAni SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni 3660 teSAmAdyena rAzinA 1768 rUpeNa bhAge hRte labdhe dve rAtrindive, zeSaM tiSThati caturviMzatyadhikaM zataM 124 tata ekasmin rAtrindive triMzanmuhUrttA iti tasya triMzatA guNane jAtAni saptatriMzacchatAni viMzatyadhikAni 3720 teSAM saptadarzabhi zataiH aSTaSaSTyadhikairbhAge hRte labdhau muhUrttI, zeSAH 184, atha chedyacchedakarA zyoraSTakenAparttane jAtaH chedyo rAstriyoviMzati chedakarAzirekaviMzatyadhikazatadvayarUpa iti / athAsya dRSTipathaprAptatAmAha - 'tayA NaM ihagayassa' ityAdi, tadA ihagatAnAM manuSyANAM saptacatvAriMzatA yojanasahasairdvAbhyAM ca triSaSTyadhikAbhyAM yojanazatAbhyAmekaviMzatyA ca SaSTibhAgairyojanasya candraH cakSusparzaM zIghramAgacchati, atropapatti sUryAdhikAre darzitApi kiJcidvizeSAdhAnAya darzyate, yathA sUryasya sarvAbhyantaramaNDale jaMbUdvIpacakravAlaparidherdazabhAgIkRtasya daza tribhAgAn yAvattApakSetraM tathAsyApi prakAzakSetraM tAvadeva pUrvato'paratazca tasyArddhe cakSupathaprAptatAparimANamAyAti, yattu SaSTibhAgIkRtayojanasatkaikaviMzatibhAgAdhikatvaM tattu sampradAyagamyaM, anyathA candrAdhikAre sAdhikadvASaSTimuhUrttapramANamaNDalapUrttikAlasya chedarAzitvena bhaNanAt sUryAdhikAre vAcyasya SaSTimuhUrtapramANamaNDalapUrtikAlarUpasya chedarAzeranupapadyamAnatvAt / atha dvitIyamaNDale muhUrttagatimAha- 'tayA NaM egamegeNaM muhutteNa 'miti gamyate, kiyat kSetraM gacchati ?, gautama ! pazca yojanasahasrANi saptasaptatiM ca yojanAni SaTtriMzataM ca catuHsaptatyadhikAni bhAgazatAni gacchati, maNDalaM trayodazabhi sahasaiH yAvatpadAt 'sattahi a paNavIsehiM saehi 'miti grahAhyaM, chitvA vibhajya, etat sUtraM prAgbhAvitArthamiti neha punarucyate, atropapattiH dvitIyacandramaNDale parirayaparimANaM 315319 etat dvAbhyAmekaviMzatyadhikAbhyAM zatAbhyAM guNyate jAtaM 69685499 eSAM trayodazabhiH sahasaiH saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikairbhAge labdhAni paJca yojanasahasrANi saptatyadhikAni 5077, zeSa SaTatrizacchatAni catuHsaptatyadhikAni bhAgAnAM 13725 3674/13725 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/275 atha tRtIyaM 'jayA Na'mityAdi, yadA bhadanta ! candraH abhyantaratRtIyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekaikena muhUrttena kiyat kSetraM gacchati ?, gautama ! paJca yojanasahasrANi azItiM ca yojanAni trayodaza ca bhAgasahasrANi trINi ca ekonatriMzadadhikAni bhAgazatAni gacchati, maNDalaM trayodazabhiH sahasairityAdi pUrvavat, atropapattiryathA - atra maNDale parirayaH 315549 etad dvAbhyAmekaviMzatyadhikAbhayAM zatAbhyAM guNyate jAtaM 69736329, eSAM trayodazabhiH sahasra saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikairbhAge hate labdhAni paJca sahasrANyazItyadhikAni 5080, zeSaM trayodaza sahasrANi trINi zatANyekonatriMzadadhikAni bhAgAnAM 13329/ 470 13725 13735 atha caturthAdimaNDaleSvatidezamAha - 'evaM khalu eeNa' mityAdi, pUrvavat, niSkrAman candrastadanantarAt yAvatazabdAt maNDalAttadanantaraM maNDalaM saMkrAman 2 trINi 2 yojanAni SannavatiM ca paJcapaJcAzadadhikAni bhAgazatAnyekaikasmin maNDale muhUrttagatibhivarddhayan 2 sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati, kathametadavasIyata iti cet, ucyate, praticandramaNDalaM parirayavRddhirbe zate triMzadadhike, asya ca trayodazasahasradikena rAzinA bhAge hvate labdhAni trINi yojanAni zeSaM Sannavati paJcapaJcAzadadhikAni bhAgazatAni 3 9655/- atha pazcAnupUrvyA pRcchati 'jayA Na'mityAdi, yadA bhadanta ! candraH sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA ekaikena muhUrtena kiyata kSetraM gacchati ?, gautama! paJca yojanasahasrANi ekaMca paJcaviMzatyadhikaMyojanazatamekonasaptatiM canavatdhikAni bhAgazatAni gacchati, maNDalaM trayodazabhirbhAgasahasraiH saptabhizca yAvacchabdAt paJcaviMzatyadhikaiH zatairvibhajhaayaSa atropapatti - atra maNDale parirayaparimANaM 318315 etad dvAbhyAmekaviMsatyadhikAbhyAM zatAbhyAM guNyate jAtaM 70347615 eSAM troyadazabhiH sahasraiH saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikairbhAge hate labdhAni 5125 zeSaM bhAgA 6990 13725 adhAtra maNDale dRSTipathaprAptatAmAha - ' tayA Na' miti, tadA - sarvabAhyamaNDalacaraNakAle ihagatAnAM manuSyANAmekatriMzatA yojanasahasraiH aSTabhizcaikatriMzadadhikaiH yojanazataizcandrazcakSu sparzaM zIghramAgacchati, atra sUryAdhikAroktaM 'tIsAe saTTibhAe' ityadhikaM mantavyaM, upapattistu prAgvat, atha dvitIyaM maNDalaM- 'jayA NamityAdi, yadA bhadanta ! sarvabAhyAnantaraM dvitIyamityAdi praznaH prAgvat, gautama! paJca yojanasahasrANi ekaM caikaviMzatyadhikaM yojanazataM ekAdaza ca SaSTyadhikAni bhAgasahasrANi gacchati, maNDalaM trayodazabhiryAvatapadAt sahasra saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikaiH chitvA, atropapatti-atra maNDale parirayaH 318085 etad dvAbhyAmekaviMzatyadhikAbhyAM zatAbhyAM guNyate jAtaM 70296785 eSAM 13725 ebhirbhAge hRte labdhaM 5121 zeSaM 11060/ 13725 atha tRtIyaM - 'jayA Na' mityAdi, praznaH prAgvat, gautama ! paJca yojanasahasrANyekaM cASTAdazAdhikaM yojanazataM caturdaza ca paJcAdhikAni bhAgazatAni gacchati, maNDalaM trayodazabhiH sahasrai saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikaiH chitvA, atropapatti-atra maNDale parirayapramANaM 317855 etaddvAbhyAmekaviMzatyadhikAbhyAM zatAbhyAM guNyate jAtaM 70245955 eSAM 13725 ebhirbhAge hRte labdhaM 5118 zeSaM bhAgA 1405/ . atha caturthAdimaNDaleSvatidezamAha- 'evaM khalu' ityAdi, etenopAyena yAvacchabdAt 'pavisamANe caMde tayAnaMtarAo maMDalAo tayanaMtaraM maMDala 'miti grAhyaM, 13725 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 471 saMkrAman 2 trINi yojanAni SannavatiM ca paJcapaJcAzadadhikAni bhAgazatAni ekaikasmin maNDale muhUrtagatiM nivarddhayan 2 sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati, upapatti pUrvavat, atra sarvAbhyantarasarvabAhyacandra- maNDalayo ISTipathaprAptatA darzitA, zeSamaNDaleSu tu sA atra granthe candraprajJaptibRhata kSetrasamAsavRtyAdiSu ca pUrve kvApi na darzitA tenAtra na darzyata iti / atha nakSatrAdhikAraH, tatrASTau dvArANi yathA maNDalasaGkhyAprarUpaNA 1 maNDalacArakSetraprarUpaNA 2 abhyantarAdimaNDalAsthAyinAmaSTAviMzaternakSatrANAM parasparamantaranirUpaNA 3 nakSatravimAnAnAmAyAmAdinirUpaNaM 4 nakSatramaNDalAnAM meruto'bAdhAnirUpaNaM 5 teSAmevAyAmAdinirUpaNaM 6 muhUrtagatipramANanirUpaNaM 7 nakSatramaNDalAnAM candramaNDalaiH samavatAranirUpaNaM 8 / tatrAdau maNDalasaGkhyAprarUpaNApraznamAha pU. (276) kai NaM bhaMte! nakkhattamaNDapA paM0 ?, goamA! aThTha nakkhattamaNDalA pa0 1 jaMbuddIve dIve kevaiaM ogAhittA kevaiA nakkhattamaMDalA pannattA ?, goamA ! jaMbuddIve dIve asIaM joaNasayaM ogAhettA ettha NaM do nakkhattamaMDalA pannattA, lavaNe NaM samuhe kevaiaM ogAhettA kevaiA nakkhattamaMDalA pa0 go0 ! tinni tIse joaNasae ogAhittA ettha NaM cha maMDalA pa0, evameva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve lavaNasamuhe aThTha nakkhattamaMDalA bhavatItimakkhAyamiti 2 / savvamaMtarAo NaM bhaMte! nakkhattamaMDalAo ketaiAe abAhAe savvabAhirae nakkhattamaMDale pa0 go0 paMcadasuttare joaNasae abAhAe savvabAhirae nakkhattamaMDe pa0 nakkhattamaMDalassa NaM bhaMte! nakkhattamaMDalassa ya esa NaM kevaiAe abAhAe aMtare pa0 go0 do joaNAI abAhAe aMtare pannatte 3 / nakkhattamaMDaNaM bhaMte! kevaiaM AyAmavikkhambheNaM kevaiaM parikkheveNaM kevaiaM bAhalleNaM pa0 go0 ! gAuaM AyAmavikkhambheNaM taM tiguNaM savisesaM parikkheveNaM addhagAuaM bAhalleNaM pa0 jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa kevai Ae abAhAe savvabdhaMtare nakkhattamaMDale pannate ?, goamA ! coyAlIsaM jo aNasahassAiM aTTha ya vIse joaNasae abAhAe savvabdhaMtare nakkhattamaMDale pannatte iti, jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve naMdarassa pavvayassa kevaiAe abAhAe savyabAhirae nakkhattamaMDale pannatte ?, goamA ! paNayAlIsaM joaNasahassAiM tinni a tIse joaNasae abAhAe savyabAhirae nakkhattamaMDale pannatte iti 5 / savvamaMtare nakkhattamaMDale kevaiaM AyAmavikkhaMbheNaM kevaiaM parikkheveNaM paM0 ?, go0 navanauti jo aNasahassAiM chaccacattAle joaNasae AyAmavikkhaMbheNaM tinni a joaNasayasahassAI pannarasa sahassAiM egUNanavatiM ca joaNAiM kiMcivisesAhie parikkheveNaM pannatte, savyabAhirae NaM bhaMte! nakkhattamaMDale kevaiaM AyAmavikkhaMbheNaM pa0 go0 evaM joaNasayasahassaM chacca saTTe joaNasae AyAmavikkhaMbheNaM tinni a joaNasayasahassAiM aTThArasa ya sahassAiM tinni a pannarasutre joaNasae parikkheveNaM, jayA NaM bhaMte! nakkhatte savvabdhaMtaramaMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamageNaM muhutteNaM kevaiaM khettaM gacchai ?, goamA ! paMca jo aNasahassAiM donni ya pannaTTe joaNasae aTThAssa ya bhAgasahasse donni a tevaTTe bhAgasae Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 7/276 gacchai maMDalaM ekavIsAe bhAgasahassehiM navahi asahehiM saehiM chettaa| jayA NaM bhaMte ! nakkhatte savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiaMkhetaMgacchai ?, goyamA! paMca joaNasahassAI tinniaegUNavIse joaNasae solasa yabhAgasahassehiM tinniapannaTe bhAgasae gacchai, maMDalaM egavIsAe bhAgasahassehiM navahi asaddhehiM saehiM chettA, eteNaM bhaMte ! aTTa nakkhattamaMDalA katihiM caMdamaMDalehiM samoaraMti go0 ! ahiM caMdamaMDalehiM samoaraMti, taMjahA paDhame caMdamaMDale tatie chaThe sattame achame dasame ikkArasame pannarasame caMdamaMDale, egamegeNaM bhaMte ! muhutteNaM kevaiAiM bhAgasayAiM gacchai ?, go0! jaMjamaMDalaM uvasaMkamittA cAraMcaraitassa 2 maMDalaparikkhevassa sattarasa aThe bhAgasae gacchai, maMDalaM sayasahasseNaM aThAnauie asaehiM chettA iti / egamegeNaM bhaMte ! muhutteNaM sUrie kevaiAIbhAgasayAiMgacchai?, goamA! jaMjaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraMcAi tassa2 maMDalaparikkhevassa aThArasatIse bhAgasaegacchai, maMDala sayasahassehiM aThThANatatIesa saehiM chettA, egamegeNaM bhaMte! muhutteNaM nakkhatte kevaiAiMbhAgasayAiMgacchai?, go0 ! jaM jaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tassa tassa maMDalaparikkhevassa aTThArasa paNatIse bhAgasae gacchai maMDalaM sayasahasseNaM aThThANauIe asaehiM chettaa| vR. 'kairNa bhaMte !' ityAdi, kati bhadanta ! nakSatramaNDalAni prajJaptAni?, gautama ! aSTa nakSatra maNDalAni prajJaptAni, aSTAviMzaterapi nakSatrANAM pratiniyatasvasvamaNDaleSvetAvasveva saJcaraNAt, yathA caiteSu saJcaraNaM tathA nirUpayiSyati etadeva kSetravibhAgena praznayati-jaMbUdvIpe dvIpe kiyakSetramavagAhya kiyanti nakSatramaNDalAni prajJaptAni?, gautama ! jaMbUdvIpe dvIpe azItaMazItyadhikaMyojanazatamavagAhyAtrAntare dvenakSatramaNDale prajJapte, lavaNasamudrekiyadavagAhya kiyanti nakSatramaNDalAniprajJaptAni?,gautama! lavaNasamudre trINi triMzadadhikAniyojanazatAnyavagAhyAtrAntare SaT nakSatramaNDalAni prajJaptAni, atropasaMhAravAkyenoktasaGkhyAM mIlayati-evameva sapUrvApareNa jaMbUdvIpe dvIpe lavaNasamudre cASTau nakSatramaNDalAni bhavanti ityAkhyAtaM, mkaaro'traagmikH| atha maNDalacArakSetraprarUpaNA-'savvabbhantarA ityAdi, sarvAbhyantarAd bhadanta ! nakSatramaNDalAt kiyatyA abAdhayA sarvabAhyaM nakSatramaNDalaM prajJaptam?, gautama! paJcadazottarANi yojanazatAnyabAdhayAsarvabAhyaM nakSatramaNDalaMprajJaptaM, idaMcasUtraM nakSatrajAtyapekSayA boddhavyaM, anyathA sarvAbhyantaramaNDalasthAyinAmabhijidAdidvAdazanakSatrANAmavasthitamaNDalakatvena sarvabAhyamaNDalasyaivAbhAvAt, tenAyamartha sampannaH-sarvAbhyantaranakSatramaNDalajAtIyAtsarvabAhya nakSatramaNDalajAtIyaM iyatyA abAdhayA prajJaptamiti bodhyaM athAbhyantarAdimaNDalasthAyinAmaSTAviMzaternakSatrANAMparasparamantaranirUpaNA-'nakkhatta'- ityAdi,nakSatramaNDalasya-nakSatravimAnasya nakSatravimAnasyaca bhadanta! kiyatyAabAdhayA antaraMprajJaptam?,gautama! dveyojane nakSatravimAnasya nakSatravimAnasya cAbAdhayA'ntaraM prajJaptam, ayamarthaH-aSTAsvapi maNDaleSu yatra 2 maNDale yAvanti nakSatrANAM vimAnAni teSAmantarabodhakamidaM sUtraM, yathA abhijinnakSatravimAnasya zravaNanakSatravimAnasya ca parasparamantaraM dve yojane, na tu nakSatrasatkasarvAbhyantarAdimaNDalAnAmantarasUcakaM, anyathA nakSatramaNDalAnAM Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 473 vakSyamANacandramaNDalasamavatArasUtreNa saha virodhAt / atha nakSatravimAnAnAmAyAmAdiprarUpaNA - 'nakkhatta' ityAdi nakSatramaNDalaM bhadanta ! kiyadAyAmaviSkambhAbhAbhyAM kiyat parikSepeNa kiyadvAhalayena - uccaistvena prajJaptam ?, gautama ! gavyutamAyAmaviSkambhAbhyAM tattriguNaM savizeSaM parikSepeNa arddhakrozaM bAhalyena prajJaptamiti / sampratyeSAmeva merumadhikRtyAbAdhAprarUpaNA - 'jaMbuddIve' tti jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe maMdarasya parvatasya kiyatyA abAdhayA sarvAbhyantaraM nakSatramaNDalaM prajJaptam, upaptistu sUryAdhikAre nirUpitA, atha bAhyamaNDalAbAdhAM pRcchati - 'jaMbuddIve' tti, jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe maMdarasya parvatasya kiyatyA abAdhayA sarvabAhyaM nakSatramaNDalaM prajJaptam ?, gautama ! paMcacatvAriMzadyojanasahasrANi trINi ca triMzadadhikAni yojanazatAnyabAdhayA sarvabAhyaM nakSatramaNDalaM prajJaptam, upapattistu prAgvat / atha eteSAmevAyAmAdinirUpaNam -'savvamantareNa' mityAdi, prAgvat, atha sarvabAhyamaNDalaM pRcchati - 'savvabAhirae' ityAdi, prAgvat, madhyameSu SaTsu maMDaleSu tu candramaMDalAnusAreNAyAmaviSkambhaparikSepAH paribhAvyAH, aSTAvapi nakSatramaMDalAni candramaMDale samavatarantIti bhaNiSyamANatvAt atha muhUrttagatidvAram -'jayA Na' mityAdi, yadA bhadanta ! nakSatraM sarvAbhyantaramaMDalamupasaMkramya cAraM carati tadaikaikena muhUrtena kiyatkSetraM gacchati ?, nakSatramityatra jAtyapekSayaikavacanaM, anyathA'bhyantaramaMDalagaticantAyAM dvAdazAnAmapi nakSatrANAM saMgrahAya bahuvacanasyaucityAt, gautama ! paJca yojanasahasrANi dve ca paJcaSaSTyadhike yojanazate aSTAdazaca bhAgasahasrANi dve ca triSaSTyadhikabhAgazate gacchati, maMDalamekaviMzatyA bhAgasahanarnavabhizca SaSTyadhikaiH zataiH chitvA iti, atropapatti- iha nakSatramaMlakAla ekonaSaSTirmuhUrtAH ekasya ca muhUrttasya saptaSaSTyadhikatrizatabhAgAnAM trINi zatAni saptottarANIti, ayaM ca nakSatrANAM muhUrttabhAgo gatyavasare bhAvayiSyate, idAnI - metadanusAreNa muhUrtagatizcintyate tatra rAtrindive triMzanmuhUrttAH teSu uparitanA ekonatriMzanmuhUrttAH prakSipyante jAtA ekonaSaSTirmuhUrtAnAM tataH savarNanArthaM tribhi zataiH saptaSaSTyA'dhikaiH guNayitvA uparitanAni trINi zatAni saptottarANi prakSipyante jAtAnyekaviMzatisahasrANi nava zatAni SaSTyadhikAni ayaM ca pratimaMDalaM paridheH chedakarAzi, tatra sarvAbhyantaramaMDalaparidhiH 315089, ayaM ca yojanAtmako rAzirbhAgAtmakena rAzinA bhajanArthaM tribhiH saptaSaSTyadhikaiH zataiH guNyate, jAtaM 115637663, asya rAzerekaviMzatyA sahasraiH navabhiH zataiH SaSTyadhikairbhAge hRte labdhAni 5265 zeSaM 18263/- bhAgAH, etAvatI sarvAbhyantaramaMDale'bhijidAdInAM dvAdazanakSatrANAM muhUrttagatiH / atha bAhye nakSatramaMDale muhUrttagatiM pRcchati - 'jayANa 'mityAdi, yadA bhadanta ! nakSatraM sarvabAhyaM maNDalaM upasaMkramya cAraM carati tadA ekaikena muhUrtena kiyat kSetraM gacchati ?, atrApyekavacanaM prAgvat, gautama ! paJca yojanasahasrANi trINi caikonaviMzatyadhikAni yojanazatAni SoDaza ca bhAgasahasrANi trINi ca paJcaSaSTyadhikAni bhAgazatAni gacchati maNDalamekaviMzatyA bhAgasahamairnavabhizca SaSTyadhikaiH zataiH chitvA iti, atropapattiH - atra maNDale paridhiH 318315, ayaM tribhiH saptaSaSTyadhikaiH zataiH guNyate jAtaM 116821605, asya rAzerekaviMzatyA sahasrairnavabhiH 21960 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 jambUdvIpaprajJapti upAgasUtram 7/276 zataiH SaSTyadhikaiH bhAge labdhAni 5319 yojanAni zeSaM 16365/.....bhAgAH, etAvatI sarvabAhye nakSatramaNDale mRgazIrSaprabhRtInAmaSTAnAM nakSatrANAMmuhUrtagi, uktA tAvatsarvAbhyantarasarvabAhyamaNDalavartinAMnakSatrANAmuhUrtagati, atha nakSatratArakANAmavasthitamaNDalakatvena pratiniyatagatikatvena cAvaziSTeSu SaTsu maNDaleSu muhUrtagatiparijJAnaM duSkaramiti tatkAraNabhUtaM maNDalaparijJAnaM kartuM nakSatramaNDalAnAMcandramaNDaleSusamavatArapraznamAha-etAni bhadanta! aSTau nakSatramaNDalAni katiSu candramaNDaleSu samavatarantiantarbhavanti, candranakSatrANAMsAdhAraNamaNDalAnikAnItyarthaH, bhagavAnAhagItamASTAsucandramaNDaleSusamavataranti, tadyathA-prathame candramaNDale prathamaMnakSatramaNDalaM, cArakSetrasaJcAriNAmanavasthitacAriNAMca sarveSAMjyotiSkANAM jaMbUdvIpe'zItyadhikayojanazatamavagAvi maNDalapravartanAt, tRtIye candramaNDale dvitIyaM, etecadvejaMbUdvIpe, SaSThe lavaNe bhAvinicandramaNDale tRtIyaM, tatraiva bhAvini saptame caturthaM aSTame paJcamaM dazame SaSThaM ekAdaze saptamaM paJcadaze'STamaM zeSANa tu dvitIyAdIni sapta candramaNDalAni nakSatrairvirahitAni, tatra prathame candramaNDale dvAdaza nakSatrANi, tadyathA-abhijicchravaNo dhaniSThA zatabhiSak pUrvabhadrapadA uttarabhadrapadA revatI azvinI bharaNI pUrvAphAlgunI uttarAphAlgunI svAtizca, dvitIye punarvasu maghA ca, tRtIye kRttikA, caturthe rohiNI citrAca, paJcame vizAkhA SaSThe anarAdhA saptame jyeSThA aSTame mRgaziraHArdrApuSyaH azleSA mUlo hastazca, pUrvASADhottarASADhayor3he dve tAre abhyantarato dve dve bAhyata iti, evaM svasvamaNDalAvatArasatkacandramaNDalaparidhyanusAreNa prAguktarItyAdvitIyAdInAmapinakSatramaNDalAnAM muhUrtagati paribhAvanIyA, uktA pratimaNDalaM candrAdInAM yojanAtmikA muhUrtagati, atha teSAmeva pratimaNDalaM bhAgAtmikA muhUrtagatiM paribhAvanIyA, uktA pratimaNDalaM candrAdInAM yojanAtmikA muhUrtagati, atha teSAmeva pratimaNDalaM bhAgAtmikA muhUrtagatiM praznayati / "egamegeNa mityAdi, ekaikena bhagavan ! muhUrtenacandraH kiyanti bhAgazatAni gacchati?, gautama! yadhanmaNDalamupasaMkramya cAraM carati tasya tasya maNDalasya sambandhinaH parikSepasya saptadaza zatAnyaSTaSaSTibhAgairadhikAni gacchati, maNDalaparikSepamekena lakSaNASTanavatyAcazataiH chitvA-vibhajya, iyamatra bhAvanA-iha prathamatazcandrasya maMDalakAlo nirUpaNIyastadanantaraM tadanusAreNa muhUrtagatiparimANaMbhAvanIyaM, tatra maMDalakAlanirUpaNArthamidaM trairAzika-yadi saptadazabhiH zatairaSTaSaSTyadhikaiH sakalayugavatibhirarddhamaMDalaizcandradvayApekSayAtupUrNamaMDalairaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni rAtrindivAnAM labhyante tato dvAbhyAmarddhamaMDalAbhyAmekena maNDaleneti bhaavH| kati rAtrindivAni labhyante ?, rAzitrayasthApanA atrAntyena rAzinA dvikalakSaNena madhyarAzerguNanaM jAtAni SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni teSAmAdi- rAzinA bhAgaharaNaM labdhe dve rAtrindive zeSaM tiSThati caturviMzatyadhikaM zataM tatraikasmin rAtrindive triMzanmuhUrtA iti tasya triMzatA guNane jAtAni saptatriMzacchatAni viMzatyadhikAni teSAM saptadazabhizataiH aSTaSaSTyadhikairbhAge hate labdho dvau muhUtau, tataH chedyacchedakarAzyoraSTakenApavartanAjAtaH chedyo rAzistrayoviMzati chedakarAziTTai zate ekaviMzatyadhike AgataM muhUrtasyaikaviMzatya-dhikazatadvayabhAgAstrayoviMzati 2, etAvatAkAlena dvearddhamaMDaleparipUrNecarati, kimuktaM bhavati ? etAvatAkAlena paripUrNamekaM maMDalaM candrazcaratiAtadevaM Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 475 candramaNDalakAlaprarUpaNA, athaitadanusAreNa muhUrtagati, tatra ye dve rAtrindive te muhUrta karaNArthaM triMzatA guNyete, jAtAH SaSTirmuhUrtAH uparitanayordvayoH kSepe jAtA dvASaSTiH, eSAM savarNanArthaM dvAbhyAM zatAbhyAmekaviMzatyadhikAbhyAM guNyate, guNayitvA coparitanAMzatrayoviMzati prakSipyate, jAtAni trayodaza sahasrANi sapta zatAni paJcaviMzatyadhikAnIti, etadekamaNDalakAlagata muhUrta - satkaikaviMzatyadhikazatadvayabhAgAnAM parimANaM, tatatrairAzikakaraNaM, yadi trayodazabhiH sahasraiH saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikairekaviMzatyadhikazatadvayabhAgAnAM maMDalabhAgA ekaM zatasahasramaSTAnava- tizatAni labhyante tata ekena muhUrtena kiM labhAmahe ? ihAdyo rAzirmuhUrttagataikaviMzatyadhikazatadvayabhAgasvarUpastataH savarNanArthamantyo rAzirekalakSaNo dvAbhyAM zatAbhyAmekaviMzatyadhi-kAbhyAM guNyate, jAte dve zate ekaviMzatyadhike, tAbhyAM madhyo rAzirguNyate, jAte dve koTayau dvicatvAriM- zallakSAH paJcaSaSTi sahasrANyaSTau zatAni teSAM trayodazabhiH sahasraiH saptabhiH zataiH paJcaviMzatyadhikairbhAgo hiyate, labdhAni saptadaza zatAnyaSTa- SaSTyadhikAni, etAvato bhAgAn yatra tatra vA maNDale candro muhUrtena gacchati, ayamarthaH ihASTAviMzatyA nakSatraiH svagatyA svasvakAlaparimANena kramazo yAvat kSetra budhyA vyApyamAnaM sambhAvyate tAvadekamarddhamaNDalamupakalpyate, etAvatapramANameva dvitIyamarddhamaNDalaM dvitIyASTAviMzatinakSatrasatkattadbhAgajjanitamityevaMpramANabudparikalpitamekamaNDalazchedo jJAtavyaH ekaM lakSaM paripUrNAni cASTAnavatizatAni kathametasyotpattiriti cet, ucyate, iha trividhAni nakSatrANi, tadyathA - samakSetrANyarddhakSetrANi dvyardhakSetrANi ca iha yAvatpramANaM kSetramahorAtreNa gamyate sUryeNa tAvavyamANaM candreNa saha yogaM yAni nakSatrANi gacchaMti tAni samakSetrANi, samaM - ahorAtrapramitaM kSetraM yeSAM tAni samakSetrANIti vyutpatteH, tAni ca paJcadaza, tadyathA-zravaNaM dhaniSThA pUrvabhadrapadA revatI azvanI kRttikA mRgaziraH puSyo maghA pUrvAphAlgunI hastaH citrA anurAdhA mUlaH pUrvASADhA iti, tathA yAni arddhamahorAtrapramitasya kSetrasya candraNa saha yogamazruvate tAnyarddhakSetrANi, ardhaarddhapramANaM kSetraM yeSAM tAnyarddhakSetrANIti vyutpattibhAvAt, tAni ca SaT, tadyathA- zatabhiSak bharaNI ArdrA azleSA svAtijyeSTheti, tathA dvitIyamarddha yasya tad dvyarddha sArddhamityarthaH, dvyarddhaarddhenAdhikaM kSetramahorAtrapramitaM candrayogyaM yeSAM tAni vyarddhakSetrANi, tAnyapi SaT / tadyathA - uttarabhadrapadottaraphalgunI uttarASADhA rohiNI punarvasu vizAkhA ceti, tatreha sImAparimANacintAyAmahorAtraH saptaSaSTibhAgIkRtaH parikalpyate iti samakSetrANAM pratyekaM saptaSaSTibhAgAH parikalpyante, arddhakSetrANAM trayastriMzadarddhaca, duvyarddhakSetrANAM zatamekamarddha ca, abhijinnakSatrasyaikaviMzati saptaSaSTibhAgAH, samakSetrANi nakSatrANi paJcadazeti saptaSaSTi paJcadazabhirguNyate, jAtaM sahasra paJcottaraM, arddhakSetrANi SaDiMti sArddhAnayatrazat SaDbhirguNyate jAte dve zate ekottare, dvyarddhakSetrANyapi SaT tataH zatamekamarddha ca SaDbhirguNitaM jAtAni SaT zatAni tryuttarANi, abhijinnakSatraikaviMzati, sarvasaMGkhayayA jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni, etAvadabhAgaparimANamekamarddhamaMDalametAvadeva dvitIyamapIti triMzadadhikAnyaSTAdaza zatAni dvAbhyAM guNyante jAtAni SaTtriMzacchatAni SaSTyadhikAni ekaikasminnahorAtre kila triMzanmuhUrttA iti pratyekameteSu SaSTyadhikaSaTatriMzacchatasaGghayeSu bhAgeSu triMzadabhAgakalpanAyAM triMzatA guNyante, , Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/276 jAtamekazatasahasramaSTAnavati zatAni, tadevaM maMDalacchedaparimANamabhihitaM, nanu yAni nakSatrANi yanmaNDalasthAyIni teSAM tanmaMDaleSu candrAdiyogayogyamaMDalabhAgasthApanayuktimat na tu sarveSvapi maMDaleSu sarveSAM bhAgakalpanamiticet, ucyate, nahi nakSatrANAMcandrAdibhiryogo niyate dine niyate dezeniyatavelAyAmeva bhavati kinvaniyatadinAdautenatattanmaMDaleSu tattannakSatra-sambandhisImAviSkambhe candrAdiprAptau satyAM yogaH sampadyata iti, maMDalacchedazca sImAviSkambhAdau sptyojnH| atha sUryasya bhAgAtmikAM gatiM praznayatrAha-- egamegeNaM bhaMte!' ityAdi, ekaikena bhagavan muhUrtena sUrya kiyanti bhAgazatAni gacchati?, gautama! yadyanmaNDalamuparsakramya cAraM carati tasya tasya maMDalasambandhinaH parikSepasyASTAdaza bhAgazatAnitriMzadadhikAnigacchati, maNDalaMzatasahasraNATAnavatyAca zataiH chitvA, kathametadavasIyata itice?, ucyate, trairAzikakaraNAt, tathAhi-SaSTyA muhUrtarekaM zatasahasramaSTAnavati zatAni maMDalabhAgAnA labhyante tataH ekena muhUrtena kati bhAgAn labhAmahe, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyasya rAzerguNanaM, jAtaH satAvAneva, ekena guNitaM tadevabhavatItivacanAt, tatastasyAyena rAzinA SaSTilakSaNena bhAgo hriyate, labdhAnyaSTAdaza zatAni triMzadadhikAni, etAvatobhAgAnamaNDalasyasUryaekaikenamuhUrtena gacchati, atha nakSatrANAM bhAgAtmikAM gatipraznayanAha- "egamegeNa mityAdi, praznasUtraM sugama, uttarasUtretugautama! yadyadAtmIyamAtmIyaM pratiniyataM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tasya tasyAtmIyasya maNDalasya sambandhinaH parikSepasya-paridheraSTA-dazabhAgazatAni paJcatriMzadadhikAnigacchati, maNDalaMzatasahasreNASTanavatyA cazataiH chitvA, ihApi prathamato maNDalakAlonirUpaNIyastatastadanusAreNaiva muhUrtagatiparimANabhAvanA, tatra maNDalakAlapramANacintAyAMidaM trairAzikaM yadyaSTAdazabhi zataiH paJcatriMzadadhikaiH sakalayugavartibhirarddhamaNDalairdvitIyAyaviMzatinakSatrApekSayA tu pUrNamaNDalairityarthaH aSTAdaza zatAni triMzadadhikAni rAtrindivAnAM labhyantetatodvAbhyAmarddhamNaDalAbhyAmekena paripUrNena maNDaleneti bhAvaH kiM labhAmahe? atrAntyena rAzinAmadhyarAzerguNanaMjAtAniSaTatrizacchatAni SaSTyadhikAni, tata Adyena rAzinA lakSaNena bhAgaharaNaM labdhamekaMrAtrindivaM, zeSANitiSThantyaSTAdazazatAni paJcaviMzatyadhikAni, tato muhUrtAna- yanArthametAni triMzatA guNyante, jAtAni catuHpaJcAzatsahasrANi sapta zatAni paJcAzadadhikAni , teSAmaSTAdazabhiH zataiH paJcatriMzadadhikairbhAge hRte labdhA ekonatriMzanmuhUrtAH, tataH zeSacchedyacchedakarAzyoH paJcakenApavartanA jAta uparitano rAzistraNi zatAni saptottarANi chedakarAzistraNi zatAni saptaSaSTyadhikAni , tata AgatamekaM rAtrindivamekasya ca rAtrindivasyaikonatriMzanmuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya saptaSaSTyadhikatrizatabhAgAnAM trINizatAni saptottarANi idAnImetadanusAreNa muhUrtagatiparimANaM cintyate, tatra rAtrindive triMzanmuhUrtAH teSu uparitanA ekonatriMzanmuhUrtAH prakSipyante jAtA ekonaSaSTirmuhUrtAnAM tataH sA savarNanAtha tribhiH zataiH SaSTyadhikairguNyate, guNayitvA coparitanAni trINi zatAni saptottarANiprakSipyantejAtAnyekaviMzati sahasrANi navazatAniSaSTyadhikAni, tatastairAzikaM yadi muhUrtagatasaptaSaSTyadhikatrizatabhAgAnAmekaviMzatyA sahasaH navabhiH zataiH SaSTyadhikairekaM zatasahasramaSTAnavatizatAnimaNDalabhAgAnAMlabhyante tataekenamuhUrtena kiMlabhAmahe? atrAdyorAzirmuhUrtagatasaptaSaSTyadhikatrizatabhAgarUpastato'ntyo'pi ___ Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 899 rAzistribhiH zataiH saptaSaSTyadhikairguNyate jAtAni trINyeva zatAni saptaSaSTyadhikAni tairmadhyo rAziguNyate jAtAzcatasraH koTyo dve lakSe Sannavati sahasrANi SaTzatAni , teSAmAina rAzinA ekaviMzatisahasrANi navazatAniSaSTyadhikAni ityevaMrUpeNa bhAgo hiyate, labdhAnyaSTAdaza zatAni paJcatriMzadadhikAni, etAvato bhAgAnakSatraM pratimuhUrta gacchati, idaM ca bhAgAtmakaM gativicAraNaM candrAditrayasya yathottaraM gatizIghratve saprayojanaM, tathAhi sarvebhyo nakSatrANi zIghragatIni, maNDalasyoktAgIkRtasyapaJcatriMzadadhikASTAdazazatabhAgAnAmekaikasmin muhUrte AkramaNAt, tebhyo mandagatayaH sUryA, ekaikasminmuhUrtetriMzadadhikASTAdazabhAgAnAmAkramaNAt, tebhyazcandrA mandagatayaH ekaikasmin muhUrte aSTaSaSTyadhikasaptazatabhAgAnAmAkramaNAt, grahAstu vakrAnuvakrAdigatibhAvato'niyatagatikAstena na teSAM maNDalAdicintA nApi gatiprarUpaNA, tArakANAmapyavasthitamaNDalakatvAcandrAdibhi saha yogAbhAvacintanAca na maNDalAdiprarUpaNA kRtA |smprti sUryasyodagamanAstamayaneadhikRtya bahavo mithyAbhiniviSTabuddhayo vipratipatrAstena tadvipratipattimapAkartuM praznamAha mU. (277) jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve sUriAudINapAINamuragaccha pAINadAhiNamAgacchaMti 1 pAiNadAhiNamuggaccha dAhiNapaDiNamAgacchaMtira dAhiNapaDINamuggaccha paDINaudINamAgacchati 3 paDINaudImamuggaccha udINapAINamAgacchaMti 4?, haMtA goamA! jahA paMcamasae paDhame uddese jAva nevasthi ussappiNI avaTThie NaM tattha kAle paM0 samaNAuso !, iccesA jaMbuddIvapannattI sUrapannattI vatthusamAseNaM sammattA bhavai / jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve caMdimA udINapAINamuggaccha pAINadAhiNamAgacchaMti jahA sUravattavvayA jahA paMcamasayassa dasame uddese jAva avahie NaMtattha kAle pa0sama0, iccesA jaMbuddIvapannattI vatthusamAseNaM sammattA bhavai / i. jaMbuddIve Na'mityAdi, jaMbUdvIpe bhadanta ! dvIpe dvau sUryo jaMbUdvIpe dvayoreva bhAvAt, udIcInaprAcInaM udageva udIcInaMta tadudIcyA AsannatvAt prAcInaM ca prAcyAH pratyAsannatvAdudIcInaprAcInaM, atra svArthe in pratyayaH, digantaraM kSetradigapekSayottarapUrvasyAmIzAnakoNe ityarthaH, atra prAkRtatvAt saptamyarthe dvitIyA, udgatya-pUrvavidehApekSayodayaM prApya prAcInadakSiNe digantare prAgadakSiNasyAmAgreyakoNe ityarthaH AgacchataH krameNaivAstaMyAta ityarthaH, ihacodagamanamastamayanaM ca draSTalokavivakSayA'vaseyaM, tathAhi-yeSAmahezyausantau zyautau syAtAM, te tayorudayaM vyavaharanti, yeSAM tu dRzyau santAvazyau tau staste tayostamayaM vyavaharantItyaniyatAvudayAstamayAviti, atra kAkupAThAt prazno'vagantavyaH, tato bharatAdikSetrApekSayA prAgadakSiNasyAmudagatya dakSiNapratIcyAmAgacchatastatrApi dakSiNapratIcyAmaparavidehApekSayedgatya pratIcInodIcIne vAyavyakoNe AgacchatastatrApi ca vAyavyAmairAvatAdikSetrAyodgatyodIcInapratIcIneIzAnakoNe AgacchataH, evaM sAmAnyataH sUryayorudayavidhiH |vishesstH punarevaM-yadaikaH sUrya AgneyakoNe udgacchati tatrodagatazca bharatAdIni merudakSiNadigvartIni kSetrANi prakAzayati tadA paro'pi vAyavyakoNe udgato meruttaradigbhA-vInyairAvatAdIni kSetrANi prakAzayati, bhAratazca sUryo maNDalabhrAmyA bhramana naiRtakoNe udgataH sannaparamahAvidehAn prakAzayati, airAvatastu aizAnyAmudgataH pUrvavidehAna Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/277 prakAzayati, tataH eSa pUrvavidehaprakAzako dakSiNapUrvasyAM bharatAdikSetrApekSayodayamAsAdayati, aparavidehaprakAzakastvaparottarasyAmairavatAdikSetrApekSayodayamAsAdayati, atraizAnyAdidigvyahAro meruto bodhyaH, anyathA bharatAdijanAnAM svasvasUryodayadizi pUrvadikatve AgneyAdikoNavyavahArAnupapatteriti evaM prazne kRte bhagavAnAha - hantetyavyayamabhyupagamArthe tena he gautama! ityamevayathA tvaM praznayasi tathaivetyarthaH, anena ca sUryasya tiryagadikSu gatiruktA, natu 'tattha ravI dasajoaNa' ityAdigAthoktasvasthAnAdUrdhvaM nApyadhaH, tena ye manyate 'sUrya pazcimasamudraM pravizya pAtAlena gatvA punaH pUrvasamudre udetI' tyAdi, tanmataM niSiddhamiti / atha sUtrakRd granthagauravabhayAdatidezavAkyamAha-yathA paJcamazate prathame uddezake tathA bhaNitavyaM kiyatparyantamityAha- yAvat 'Neva'tthi ussappiNI neva'tthi osappiNI avaTThie NaM tattha kAle pa0' iti sUtraM, tadyathA- 'jayA NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe divase bhavai tayA NaM uttaraddhevi divase bhavai, jayA NaM uttaraddhe divase bhavai tayA NaM jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa puratthimapaccatthimeNaM rAI bhavai ?, haMtA goamA! jayA NaM jaMbuddIvedIve dAhiNaddhe divase jAva rAI bhavai, jayA NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puratthimeNaM divase bhavai tayA NaM paJcatthimeNavi divase bhavai, jayANaM paJcatthime NaM divase bhavai tayA NaM jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa utataradAhiNeNaM rAI bhavai ?, hantA ! goamA ! jayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puratthimeNaM divase jAva rAI bhavai, jayA NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve dAhiNAdri ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdararasa puratthimapaJcatthimeNaM jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai ?, hantA goamA jAvaduvAlasamuhuttA rAI bhavai / jayA NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puratthimeNaM ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai jAva tayA NaM jaMbuddIve 2 dAhiNeNaM jAva rAI bhavai, jayA NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe aTThArasamuhuttAnaMtare divase bhavai tayA NaM utta0 aTThArasamuhuttAnaMtare divase bhavai jayA NaM uttaraddhe aTThAra0bhavai tayA NaM jaMbuddIve 2 maMdara0 puratthimeNaM sAtiregA duvAlasamuhuttA rAI bhavai ? haMtA ! gomA ! jayA NaM jaMbuddIve 2 jAva rAI bhavai / jayA NaM bhaMte! jaMbuddIve 2 maMdarassa puratthimemaM aGkArasamuhuttAnaMtare divase bhavai tayA NaM paJccatthi0, jayA NaM paJcatthimeNaM tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa0 uttaradAhiNeNaM sAiregA duvAla samuhuttA rAI bhavai, evaM eteNaM kameNaM UsAre avvaM, sattarasamuhutte divase terasamuhuttA rAI sattaramuhuttA naMtare divase sAtiregaterasamuhuttA rAI solasamuhutte divase coddasamuhuttA rAI solasamuhuttAnaMtare divase sAtiregA coddasamuhuttA rAI pannarasamuhutte divase pannarasamuhuttA rAI pannarasamuhuttANaMtare divase sAiregapannarasamuhuttA rAI coddasamuhutte divase solasamuhuttA rAI coddasamuhuttANaMtare divase sAtiregasolasamuhuttA rAI bhavai terasamuhutte divase sattarasamuhuttA rAI terasamuhuttAmaMtare divase sAtiregasattarasamuhuttA rAI, jayA NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe jahannae duvAlasamuhutte divase bhavai tayA NaM uttaraddhevi / 478 jayA NaM uttaraddhe0 tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa puratthimapaccatthimeNaM ukkosiA aTTArasamuhuttA rAI bhavai ?, haMtA ! goamA ! evaM ceva uccAreavvaM jAva rAI bhavai, jayA NaM bhaMte Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 479 jaMbuddIve 2 maMdarapurasthimeNaM jahannae duvAlasamuhutte divase bhavaitayA NaM paJcatthimeNavi0 jayANaM paJcasthimeNavi0 tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa uttaradAhiNeNaM ukkosiA aTThArasamuhuttA rAI bhavai?, haMtA goamA! jAva rAI bhavai, jayA gaMbhaMte!jaMbuddIve 2 dAhiNaddhe vAsANaM paDhame samae paDivajai tayA NaM uttaraddhevi vAsANaM paDhame samae paDivAi, jayA NaM uttaraddhe vAsANaM paDhame samaepaDivAi tayANaMjaMbuddIve2 maMdarassapavvayassapurasthimapaJcasthimeNaManaMtarapure-khaDasamayasi vAsANaM paDhame samae paDivajjai tayA NaM jaMbuddIve 2 maMdarassa purathimapaJcasthimemaM anaMtarapurekkhaDasamayaMsi vAsANaM paDhame samae paDivAi?, haMtA goamA! jayA NaM bhaMte! jaMbudIve 2 dAhiNaddhe vAsANaM paDhame samae paDivajai taheva jAvapaDivAi, jayANaM bhaMte! jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa purasthimeNaM vAsANaM paDhame samae paDivajjai tayA NaM paJcasthimeNavi vAsANaM pddhmesme|jyaannNpnyctthimennN vAsAmaMpaDhame samaetayANaMjAva maMdarassapavvayassa uttaradAhiNeNaM anaMtarapacchAkaDasamayaMsi vAsANaM paDhame samae paDivaNNe bhavai , haMtA ! goamA! jayANaMbhaMte! jaMbuddIve dIve maMdarassa purasthimeNaM eaMceva savvaM uccAreavvaM jAva paDivaNNe bhavai, evaM jahA samaeNaM abhilAbo bhaNio vAsANaM tahA AvaliAevi bhaNiavvo, ANApANUvi thoveNavi laveNavi muhutteNavi ahoratteNavi pakkheNavi mAseNavi uUNavi, eesi savvesiM jahA samayassa abhilAvo tahA bhANiavvo,jayA NaM bhaMte! jaMbuddIve 2 hemaMtANaM paDhame samae paDivAi, jaheva vAsANaM abhilAvo taheva hemaMtANavi gimhANavi bhANiavvo, jAva uttara0, evaM ee tinnivi, etesiM tIsaM AlAvagA bhaanniavvaa| jayA NaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 maMdarassa dAhiNaddhe paDhame ayaNe paDivajjai tayA maM uttaraddhevi paDhame ayaNepaDivAi jahAsamaeNaMabhilAvotaheva ayaNeNavibhANiavvojAvaanaMtarapacchAkaDasamayaMsipaDhame ayamepaDivaNNe bhavai,jahA ayaNeNaM abhilAvotahA saMvacchareNavibhANiabbo jueNavivAsasaeNavivAsasahasseNavivAsasayasahasseNavipulvaMgeNavi puvveNavituDiaMgeNavi tuDieNavi, evaM puvve 2 tuDie 2 aDaDe 2 avave 2 hUhUe 2 uppale 2 paume 2 naliNe 2 asthaniure 2 aue 2 naue a 2 paue a 2 cUlie a 2 sIsapahelie a 2 paliovINavi sAgarovameNavi mANiabbo / jayANaMbhaMte! jaMbuddIvedIve dAhiNadve paDhamAosappiNI paDivanai tayANaM uttaraddhevi paDhamA osappiNI paDivajjai, tayANaM uttaradevi paDhamA osappiNI paDivAi, jayA NaM uttaraddhe paDhamA tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimapaJcasthimeNaM-nevasthi osAppiNI nevasthi ussappiNI avaTThie NaM tattha kAle pannate samaNAuso!, haMtA goamA! taM ceva uccAreavvaM jAva samaNAuso!,jahAosappiNIe AlAvao bhaNioevaM ussappiNIevi bhANi avyo'tti atra vyAkhyA athoktakSetravibhAgAnusAreNa divasarAtrivibhAgamAha-yadA bhagavan ! jaMbUdvIpe dvIpe meruto dakSiNArddhadakSiNabhAge divaso bhavitadottarArddha'pidivasobhavati, ekasya sUryasyaikadizi maNDalacAre'parasya sUryasya tatsammukhInAyAmevAparasyAM dizi maNDalacArasambhavat, iha yadyapi yathA dakSiNArddha tathottarArddha ityuktaM tathApi dakSiNabhAgeuttarabhAge ceti bodhyaM, arddhazabdasya bhAga-mAtrArthatvAt, yato yadi dakSiNArddha uttarArddhaca samagra eva divasaH Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/277 syAttadA kathaMpUrveNApareNacarAtrisyAditi vaktuMyujyeta?,arddhadvayagrahaNena sarvakSetrasyagRhItatvAta, itazca dakSiNA dizabdena dakSiNAdibhAgamAtramavaseyaM, navauM, tadA ca jaMbUdvIpe dvIpe maMdarasya parvatasya pUrvasyAmaparasyAM ca rAtrirbhavati, tatraikasyApi suurysyaabhaavaat| ___ ityevaMkAkvA prazne kRte bhagavAnAha-'hatA! goame'tyAdi, yadAjaMbUdvIpe dvIpe dakSiNAddhe divaso yavadrAtrirbhavatItyantaM pratyuccAraNIyaM / zretraparAvRtyA divasarAtrivibhAgaM pRcchannAha-yadA bhadanta ! jaMbUdvIpe dvIpe maMdarasya parvatasya pUrveNa divaso bhavati tadA pazcimAyAmapi divaso bhavati, prAguktayuktareva, yadA ca pazcimAyAM divasastadA merodakSiNottarayo rAtri, praznasUtraM caitat, 'haMtA ! goame' tyAdi uttarasUtraM tathaiva, uktaH sAmAnyato divasarAtrivibhAgaH, samprati tameva vizeSata Aha-yadAbhadanta!jabUdvIpe dvIpe dakSiNArddha utkarSato'STAdazamuhUttoM divaso bhavatItyAdikaM sUtraprAyo nigadasiddha, tathApi kiJcidetadavRtyAdigataM likhyate-iha kila sUryasya caturazItyadhika maNDalazataM bhavati, tatra kila jaMbUdvIpamadhye paJcaSaSTimaNDalAni bhavanti, ekonaviMzatyadhikaM ca zataM teSAM lavaNasamudramadhye bhavati, tatra sarvAbhyantare maNDale yadA sUryo bhavati tadA'STAdazamuhUrto divaso bhavati, yadA sarvabAhye maNDale sUryo bhavati tadA sarvajaghanyo dvAdazamuhUrto divaso bhavati, tatazca dvitIyamaNDalAdArabhya pratimaNDalaM dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAM dinasya vRddhI tryazItyadhikazatatamamaNDale SaT muhUrtA varddhanta ityevamaSTAdazamuhUrto divaso bhavati / ata eva dvAdazamuhUrtA satribhavati, triMzanmuhUrtatvAdahorAtrasya, aTThArasamuhutANaMtare'tti yadA sarvAbhyantara-maNDalAnantaremaNDale sUryo bhavati tadA muhUrtekaSaSTibhAgAdvayahIno'STAdazamuhUrto divaso bhavati, sa cASTAdazamuhUddivasAdanantaro'STAdazamuhUrtAnantara itivyapadiSTaH,tadAdvAbhyAM muhUrteka- SaSTibhAgAbhyAmadhikA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, yAvatA bhAgena dinaM hIyate tAvatA rAtrirvaddhate, triMzanmuhUrtatvAdahorAtrasyeti, 'evaM eeNaM kameNaM'ti evamityupasaMhAre etenAnantaroktenopAyena 'jayANaMbhaMte! jaMbuddIve dIvedAhiNaddhe' ityetenetyarthaH, UsAreabda'ti dinamAnaMhasvIkArya, tadeva darzayati-tatra sarvAbhyantaramaNDalAnantaramaNDalAdAra-myaikatriMzattamamaNDalA? yadA sUryastadA saptadazamuhUrto divaso bhavati, pUrvoktahAnikrameNa trayodazamuhUrtAca rAtririti, "sattara- samuhattANaMtare'tti muhUrtekaSaSTibhAgadvayahInasaptadazamuhUrtapramANo divaso'yaM cadvitIyAdArabhya dvAtriMzattamamaNDalArddha bhavati,evamanantaratvamanyatrApyUhyaM, muhUrtekaSaSTibhAgadvayena sAtirekatvaM, evaMsarvatra, "solasamuhutte divase'tti, dvitIyAdArabhyaikaSaSTitamamaNDale SoDazamuhUrto divasobhavati, pannarasamuhuttedivase'tti dvinavatitamaNDalArddha vartamAne sUrye 'coddasamuhuttedivase'tti dvAviMzatyuttarazatatamemaNDale 'terasamuhutte divasettisArddhadvipaJcazaduttarazatatamemaNDale 'bArasamuhutte divase'tti tryazItyadhikazatatame maNDale sarvabAhye ityarthaH ! / kAlAdhikArAdidamAha-'jayANaMbhaMte! jaMbuddIve 2 dAhiNaddhevAsANa'mityAdi, 'vAsANa'miti caturmAsapramANavarSAkAlasya sambandhI prathamaH-AdyaHsamayaHkSaNaH pratipadyate, sampadyatebhavatItyarthaH, tadottarArddha'pi varSANAM prathamaH samayo bhavati, samakAlanayatyena dakSiNA. uttarArddha ca sUryayozcArabhAvAt, yadA cottarArddha varSAkAlasya prathamaH samayaH tadAjaMbUdvIpe dvIpemaMdarasya partasya pUrvAparayordizoranantarapuraskRte samaye anantaro-nirvyavadhAno dakSiNArddhavarSAprathamatApekSayA sa Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 481 cAtIto'pi syAdataAha-puraskRtaH-purovartI bhaviSyannityarthaH samayaH pratItaH tataH padatrayasya karmadhArayo'tastatra, tathA anantaraMpazcAt kRtesamayepUrvAparavideha prathamasamayApekSayAyo'nantaraH pazcAtkRtaH-atItaHsamayastatra dakSiNottarayorvarSAkAlaprathamasamayobhavatIti, iha yasmin samaye dakSiNAGke uttarArddha ca varSAkAlasya prathamaH samayaH tadanantare agretane dvitIye samaye pUrvapazcimayorvarSANAMprathamaH samayo bhavatItyetAvanmAtroktAvapi yasmin samayepUrvapazcimayoH varSAkAlasya prathamaH samayo bhavati tato'nantare pazcAdbhAvini samaye dakSiNottarArddhayoH varSAkAlasya prathamaH samayo bhavatIti gamyate tatkimarthamasyopAdAnaM ?, ucyate, iha kramokramAbhyAM abhihito'rtha prapaJcitajJAnAM ziSyANAmatisunizcito bhavati ttstessaamnugrhaayaitduktmitydossH| 'evaMjahAsamaeNa'mityAdi, evaMyathAsamayena varSANAmabhilApo bhaNitastathAAvalikAyA api bhaNitavyaH, sa caivaM-'jayA NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe vAsANaM paDhamA AvaliA paDivajai tayA NaM uttaraddhevi vAsANaM paDhamA AvaliA paDivAi, jayA NaM uttaraddhe vAsANaM paDhamA AvaliA paDivAi, tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimapaJcatthimeNaM anaMtarapurekkhaDasamayaMsi vAsANaM paDhamA AvaliA paDivAi?, haMtA goamA! jayA NaM maMte! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe vAsANaM paDhamAAvaliA paDivajai taheva jAvapaDivAi, jayANaM bhate jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassapurasthimemaMvAsANaM paDhamA AvaliApaDivajjai, tayANaMjaMbuddIve dIve maMdarassa pavyassa purasthimapaJcatthimeNaM anaMtarapurekkhaDasamayaMsi vAsANaM paDhamA AvaliA paDivajai?, haMtA goamA! jayA NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve dAhiNaddhe vAsANaM paDhamA AvaliA paDivajai taheva jAva paDivajai, jayA NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimeNaM vAsANaM paDhamA AvaliApaDivajjai, jayANaMpaccasthimeNaM paDhamA AvaliApaDivAi, tayANaM jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM anaMtarapacchAkaDasamayaMsivAsANaM paDhamAAvaliA paDivannA bhavai ?, haMtA ! goame'tyAdi, tadevoccAraNIyamityarthaH, evaM AnaprANAdipadeSvapi, AvalikAdyardhastuprAgvat, hemaMtANaM tizItakAlacaturmAsAnAM, gimhANaM ti grISmANAMcaturmAsAnAM, 'paDhame ayame ti dakSiNAyanaM zrAvaNAditvAt saMvatsarasya 'jueNavi'tti yugaM paMcasaMvatsaramAnaM, atra ca yugena sahetyatidezakaraNAt yugasyApi dakSiNottarayoH pUrvasamaye pratipatti prAgaparayostu tadanantare purovartini samaye pratipatti, jyotiSkaraNDe tu||7|| "sAvaNabahulapaDivae bAlavakaraNe abhiiinkkhtte| savvattha paDhamasamae jugassa AI viANAhi // " ityasyAgAthAyA vyAkhyAne sarvatrabharateaivatemahAvideheSuca zrAvaNamAsebahulapakSekRSNapakSe pratipadi tithI bAlavakaraNe abhijinnakSatre prathamasamaye yugasyAdi vijAnIhItIdaM vAcanAntaraM jJeyaM, yatojyotiSkaraNDasUtrakartA AcAryovAlabhyaH eSa bhagavatyAdisUtrAdarzastumAthuravAcanAnugata iti na kiJcidanucitaM, yuktyAnukUlyaM tuna yugapatpratipattisamaye sambhAvayAmaH, tathAhi-save kAlavisesA sUrapamANeNa hu~ti nAyavvA' iti vacanAdyadi sUryacAravizeSeNa kAlavizeSapratipattidakSiNottarayorAdhasamaye prAgaparayoruttarasamaye tarhi dakSiNottarapratipatti samaye pUrvakAlasyApa13131 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 jambUdvIpaprajJapti-upAgasUtram 7/277 ryavasAnaM vAcyaM, pUrvAparavidehApekSayA'styeva taditi cet sUryayozcIrNacaraNaM aparaM vA sUryadvayaM vAcyaM, yayodhAravizeSAddakSiNottarapratipattisamayApekSayottasamaye pUrvAparayoH kAlavizeSapratipattirityAdiko bhUyAnparavacanAvakAza ityalaMprasaGgena, puvvaMgeNavittipUrvAGga-caturazItivarSalakSapramANaM "puveNavitti pUrva-pUrvAGgameva caturazItivarSalakSaguNitaM, evaM caturazItivarSalakSaguNitamuttarottaraM sthAnaM bhavati, caturnavatyadhikaM cAzatamantime sthAne bhavatIti, 'paDhamAossappiNI tiavasarpiNyAHprathamovibhAgaHprathamA'vasarpiNIcAzatamantimesthAne bhavatIti, 'paDhamA ossappiNIti avasarpiNyAH prathamo vibhAgaH prthmaa'vsrpinnii| _ 'jayANamaMte! dAhiNaddhe paDhamA osa0 paDi0 tayANaM uttaraddhevi', ityAdi vyaktaM, navara nevAstyavasarpiNI naivAstyutsarpiNI, kutaityAha-avasthitaH-sarvathA ekasvarUpastatra kAlaH prajJaptaH he zramaNa! he AyuSman! iti, atha prastutAdhikAramupasaMharanAha-, ityeSA-anantaroktasvarUpA jaMbUdvIpaprajJapti--AdyadvIpasya yathAvasthitasvarUpanirUpikA granthapaddhatistasyAmasminnupAneityarthaH, sUtrecavibhaktivyatyayaHprAkRtatvAta, sUryAdhikArapratibaddhApadapaddhatirvastUnAM maNDalasaGkhyAdInAM samAsaH-sUryaprajJaptayAdimahAgranthApekSayA saMkSepastena samAptA bhvti| athacandravaktavyapraznamAha-'jaMbuddIveNa mityAdi, jaMbUdvIpe bhadanta! dvIpecandrAvudIcInaprAcInadigbhAge udgatya prAcInadakSiNadigbhAge AgacchataH ityAdi yathA sUravaktavyatA tathA candravaktavyatA, yathA vAzabdo'tra gamyaH paJcamazatasya dazame uddezake candranAmni, kiyatparyantaM sUtraM grAhyamityAha-yAvadavasthitaH tatra kAlaH prajJaptaH he zramaNa ! he AyuSman ! iti, atrApyupasaMjihIrSurAha-'iccesA ityAdi, vyAkhyAnaM pUrvavat, prNsuuryprjnyptisthaanecndrprjnyptirvaacyaa| eteSAM jyotiSkANAM cAravizeSAt saMvatsaravizeSAH pravarttavanta iti tadbhedapraznamAha-- mU. (278) kati gaMbhaMte! saMvaccharA pannattA?, go0! paMca saMvaccharA paM0, taM0-nakkhattasaMvaccho jugasaM0 pamANasa lakkhaNasaMvacchare saNiccharasaMvacchare / nakkhattasaMvacchare NaM maMte! kaivihe pa0?, go0! duvAlasavihe paM0, sAvaNe bhaddavae Asoe jAva AsADhe, jaMvA vihaphphaI mahaggahe duvAlasehiM saMvaccharehiM sabanakkhattamaMDalaM samANei settaM nkkhtsNvcchre| jugasaMvacchareNaM bhaMte! kativihe pa0go0 paMcavihe paM0, taMjahA-caMde caMde abhivaddhie caMde amivaddhie ceveti, paDhamassa NaM maMte! candasaMvaccharassa kaI pabvA pa0?, go0 covvIsaM pavvA pa0 bitiassa NaM bhaMte! caMdasaMvaccharassa kai pavvA pa0, go0! cauccIsaM pavvA pa0evaM pucchA tatiassa, go0! chabbIsaM pavvA pa0, cautthassa caMdasaMvaccharassa covIsaM pavvA, paMcamassa NaM ahivaddhiassa chabbIsaM pavvA ya pa0 evAmeva sapuvAvareNaM paMcasaMvaccharie jue ege cauvvIse pavvasae pa0 settaM jugsNvcchre| pamANasaMbacchareNaM bhaMte! kativihe pannate?, goamA! paMcavihe pannate, taMjahA-narakhate cande uU Aicce abhivaddhie, setaM pamANasaMvacchare iti| lakkhaNasaMvacchareNaM bhaMte ! kativihe pannatte?, goamA! paMcavihe pa, taMjahA vR.tatranakSatreSubhavo nAkSatraH, kimuktaM bhavati? -candrazcAraMcaranyAvatA kAlenAbhijita ArabhyottarASADhAnakSatraparyantaM gacchati taTapramANo nAkSatro mAsaH, yadivA candrasya nakSatramaNDale Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 483 parivartanatAniSpanna ityupacAratomAso'pi nakSatraM, saca dvAdazaguNonakSatrasaMvatsaraH, pramANaM- parimANaM divasAdInAM tenopalakSito vakSyamANa eva nakSatrasaMvatsarAdi pramANasaMvatsaraH, sa eva lakSaNAnAM vakSyamANasvarUpANAM pradhAnatayA lakSaNasaMvatsaraH, yAvatA kAlena zanaizcaro nakSatramekamathavA dvAdazApi rAzIn bhuGkte sa zanaizcarasaMvatsara iti / nAmaniruktamuktvA'thaiteSAM bhedAnAha - 'nakkhatta' ityAdi, nakSatrasaMvatsaro bhagavan ! katividhaH prajJapta ?, gautama ! dvAdazavidhaH prajJaptaH, tadyathA-zrAvaNaH bhAdrapadaH AzvinaH yAvatpadAt kArtitAkidasaMgrahaH, dvAdaza ASADhaH, ayaM bhAvaH -iha ekaH samastanakSatrayogaparyAyo dvAdazabhiguNito nakSatrasaMvatsaraH, tato ye nakSatrasaMvatsarasya pUrakA dvAdazamastanakSatrayogaparyAyAH zrAvaNabhAdrapadAdinAmAnaste'pyavayave samudAyopacArAt nakSatrasaMvatsaraH, tataH zrAvaNAdidvAdazavidho nakSatrasaMvatsaraH, vA iti pakSAntarasUcane, athavA bRhaspatirmahAgraho dvAdazabhi saMvatsaraiH yogamadhikRtya yatsarvaM nakSatramaNDalamabhijidAdInyaSTAviMzatinakSatrANi parisamApayati tAvAn kAlavizeSo dvAdazavarSapramANo nakSatrasaMvatsaraH / atha dvitIyaH 'jugasaMvacchare' ityAdi, praznaH pratItaH, uttarasUtre gautama! yugasaMvatsaraH paJcavidhaH prajJaptaH, tathAhi--candrazcandro'bhivardhitazcandro'bhivarddhitazca, candre bhavazcAndraH, yugAdau zrAvaNamAse bahulapakSapratipadaH Arabhya yAvatpaurNamAsIparisamAptistAvatkAlapramANazcAndro mAsaH, ekapUrNimAsIparAvartazcAndro mAsa itiyAvat, athavA candraniSpannatvAdupacArato mAso'pi candraH, sa ca dvAdazaguNazcandrasaMvatsaraH, candramAsaniSpannatvAditi, dvitIyaturyAvapyevaM vyutpattito'vagantavyau, tRtIyasyu yugasaMvatsaro'varddhito nAma mukhyatastrayodazacandramAsapramANaH saMvatsaro dvAdaza [ candra ] mAsapramANaH saMvatsara upajAyate, kiyatA kAlena sambhavatItyucyate- ' iha yugaM candracandrAbhivarddhitacandrAbhivarddhitarUpapazJcasaMvatsarAtmakaM sUryasaMvatsarApekSayA paribhAvyamAmanyanAtiriktAni paMca varSANi bhavanti, sUryamAsazca sArddhatriMzadahorAtrapramANazcandramAsazcaikonatriMzaddinAni dvAtriMzaca dvASaSTirbhAgA dinasya tata gaNitasambhAvanayA sUryasaMvatsarasatkatriMzanmAsAtikrame ekazcAndramAso'dhiko labhyate, saca yathA labhyate tathA pUrvAcAryapradarziteyaM karaNagAthA- 119 11 "caMdassa jo viseso AiJccassa ya havija mAsassa / tIsaiguNio saMto havai hu ahimAsago ikko / " asyA akSaragamanikA - Adityasambandhino mAsasya madhyAt candrasya-candramAsasya yo bhavati vizleSaH, iha vizleSe kRte sati yadavaziSyate tadapyupacArAdvizleSaH, sa triMzatA guNitaH san bhavatyeko'dhikamAsaH, tatra sUryamAsaparimANAt sArddhatriMzadahorAtrarUpAccandramAsaparimANamekonatriMzaddinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA dinasyetyevaMrUpaM zodhyate tataH sthitaM pazcAddinamekamekena dvASaSTibhAgena nyUnaM tacca dinaM triMzatA guNyate jAtAni triMzaddinAni ekazca dvASaSTizaddinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgAdinasya dvASaSTibhAgAste triMzaddinebhyaH zodhyante tataH sthitAni zeSANi ekonatriMzaddinAni dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA dinasya etAvatparimANazcandramAsa iti bhavati sUryasaMvatsarasatkatrizanmAsAtikrame ekho'dhikamAso, yuge ca sUryamAsAH SaSTiH tato bhUyo'pi sUryasaMvatsarasatkatriMza Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 mAsAtikrame dvitIyo'dhikamAso bhavati, uktaM ca // 1 // jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7 / 278 "saTThIe aiAe havai hu ahimAsago jugaddhami / bAvIse pavvasa havai a bIo jugataMmi // " asyApyakSaragamanikA - ekasmin yuge - anantaroditasvarUpe parvaNAM - pakSANAM SaSThI atItAyAM SaSThisaGghayeSu pakSeSvatikrAnteSu ityarthaH etasmin avasare yugArddhe--yugArddhapramANe eko'dhikamAso bhavati, dvitIyastvadhikamAso dvAviMzedvAviMzatyadhi parvazate- pakSazate'tikrAnte yugasyAnte - yugasya paryavasAne bhavati, tena yugamadhye tRtIye saMvatsare'dhika mAsaH paJcame veti dvau yuge'bhivarddhitasaMvatsarI, yadyapi sUryavarSapaMcakAtmake yuge candramAsadvayavannakSatramAsAdhikyasambhavastathApi nakSatramAsasya loke vyavahArAviSayatvAt, ko'rthaH ? - yathA candramAsoloke vizeSato yavanAdibhizca vyavahiyate tathA na nakSatramAsa iti eteSAM ca nakSatrAdisaMvatsarANAM mAsadinamAnAnayanAdi pramANasaMvatsarAdhikAre vakSyate / ete ca candrAdayaH paJca yugasaMvatsarAH parvvabhiH pUryante iti tAni kati prativarSaM bhavantIti pRcchannAha prathamasya - yugAdau pravRttasya bhagavan ! candrasaMvatsarasya kati parvANi - pakSarUpANi prajJaptAni ?, gau0 ! caturviMzati parvANi, dvAdazamAsAtmake nAsya pratimAsaM parvadvayasambhavAt, dvitIyasya caturthasya ca praznasUtre evameva, abhivardhitasaMvatsarasUtre SaDviMzati parvANi tasya trayodaza candramAsAtmake na pratimAsaM parvadvayasambhavAt, evamanyo'bhivarddhito'pi, evameva pUrvAparamIlanena caturviMzaM parvazataM bhavatItyAkhyAtam / atha tRtIyaH - 'pamANasaMvaccha re' ityAdi, pramANasaMvatsaraH katividhaH prajJaptaH ?, gautama ! paMcavidhaH prajJaptaH, tadyathA - nAkSatraM cAndraH RtusaMvatsaraH AdityaH abhivardhitazca, atra nakSatracandrAbhivarddhitAkhyAH svarUpataH prAgabhihitAH, Rtavo-lokaprasiddhA vasantAdayaH tadavyavahArahetuH saMvatsaraH RtusaMvatsaraH, granthAntare cAsya nAma sAvanasaMvatsaraH karmasaMvatsarazceti, AdityacAreNa dakSiNottarAyaNAbhyAM niSpannaH AdityasaMvatsaraH / pramANapradhAnatvAdasya saMvatsarasya pramANamevAbhidhIyate, tasya ca mAsapramANAdhInatvAdAdI mAsapramANaM, tathAhi - iha kila candracandrAbhirvarddhitacandrAbhivarddhitanAmakasaMvatsarapaMcakapramANe yuge ahorAtrarAzistriMzadazazatapramANo bhavati, kathametadavasIyate iti cet, ucyate, iha sUryasya dakSiNamuttaraM vA'yanaM tryazItyadhikadinazatAtmakaM yuge ca paMca dakSiNAyanAni paMca cottarAyaNAni iti sarvasaGghayayA dazAyanAni, tatastrayazItyadhikaM dinazataM dazakena guNyate ityAgacchati yathoktI dinarAziH, evaMpramANaM dinarAzi sthApayitvA nakSatracandraRtvAdimAsAnAM dinAnayanArthaM yathAkramaM saptaSaSTyekaSaSTiSaSTidvASaSTilakSaNairbhAgahArairbhAgaM haret, tato yathoktaM nakSatrAdimAsacatuSkagatadinaparimANamAgacchati, tathAhi - yugadinarAzi 1830 rUpaH, asya saptaSaSTiryuge mAsA iti saptaSaSTyA bhAgo hriyate yallabdhaM tannakSatramAsamAnaM tathA'syai va yugadinarAzaiH 1830 rUpasya ekaSaSTiryuge RtumAsA iti ekaSaSTyA bhAgaharaNe labdhaM RtumAsamAnaM, tathA yuge sUryamAsAH SaSTiriti dhruvarAzeH 1830 rUpasya SaSTyA bhAgahAre yallabdhaM tatsUryamAsamAnaM, tathA'bhivarddhite varSe tRtIye paMcamevA trayodaza candramAsA bhavanti tadvarSaM dvAdazabhAgIkriyate tata ekaiko bhAgo'bhivarddhitamAsa Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 485 ityucyte| iha kilAmivarddhitasaMvatsarasyatrayodazacandramAsamAnasya dinapramANaMtryazItyadhikAnitrINi zatAni catuzcatvAriMzaca dvASaSTibhAgAH, kathamiti cet, ucyate-candramAsamAnaM dina 29 / etadrUpaMtrayodazabhirguNyatejAtAnisaptasaptatyuttarANi trINi trINizatAni dinAnAM, SoDazottarANi catvAri zatAni cAMzAnAM te ca dinasya dvASaSTibhAgAstato dinAnayanArthaM dvASaSTyA bhAgo hiyate, labdhAni SaD dinAni, tAnica pUrvoktadineSu mIlyantejAtAni trINi zatAni tryazItyadhikAni dinAnAMcatuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgAH,tatovarSedvAdazamAsA (iti mAsA) nayanAya dvAdazabhirbhAgo hriyatelabyA ekatriMzadahorAtrAH,zeSAstiSThantyahorAtrAekAdaza, teca dvAdazAnAM bhAgaMna prayacchati tena yadi ekAdaza catuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgamIlanArthaM dvASaSTyA guNyante tadA pUrNo rAzina truTayati zeSasyavidyamAnatvAt,tena sUkSmekSikAdviguNIkRtayAdvASaSTyAcaturviMzatyadhikazatarUpayA ekAdaza guNyante jAte 1364 catuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgA api savarNanAtha dviguNIkriyante kRtvA ca mUlarAzau prakSipyante jAtaM 1452, eSAM dvAdazabhirbhAge hRte labdhamekaviMzatyuttaraM zataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAM, etAvadabhivaddhitamAsapramANaM / nAkSatrAdisaMvatsaramAnaM,saeSa pramANasaMvatsaraiti nigamanavAkyaM, eSAMcamadhyeRtumAsaRtusaMvatrAveva lokaiH putravRddhikalAntaravRddhayAdiSu vyavahiyete, niraMzakatvena subodhatvAt, ydaah||1|| "kammo niraMsayAe mAso vavahArakArago loe| sesAu saMsayAe vavahAre dukkarAdhettu // " / atra vyAkhyA-AdityAdisaMvatsaramAsAnAMmadhye karmasaMvatsarasambandhI mAsoniraMzatayApUrNatriMzadahorAtrapramANatayA lokavyavahArakArakaHsyAta, zeSAstusUryAdayovyavahAregrahItuMduSkarAH sAzaMtayA na vyavahArapathamavatarantIti, niraMzatA caivaM-SaSTi palAnidhaTikA te ca dve muhUrteH teca triMzadahorAtraH te ca paJcadaza pakSaH tau dvau mAsaH te ca dvAdaza saMvatsara iti, zAstravedibhistu sarve'pi mAsAH svasvakAryeSu niyojitAH, tathAhi-atra nakSatramAsaprayojanaM sampradAyagamyaM / // 1 // "vaizAkhe zrAvaNe mArge, pauSe phAlguna eva hi| kurvIta vAstuprArambha, na tu zeSeSu sptsu||" ityAdau candramAsasya prayojanaM, RtumAsasyatupUrvamuktaM, 'jIvesiMhasthedhanvimInasthite'rke, viSNaunidrANecAdhimAse na lagna ityAdau tusUryamAsAbhivarddhitamAsayoriti, pUrvaM nakSatrasaMvatsarAdayaH svarUpato nirUpitAH atratu dinamAnAnayanAdipramANakaraNena vizeSeNa nirUpitA iti na paunaruktyaM vibhAvyAta, nizIthabhASyakArAzayena 'nakSatracandrartusUryAbhivarddhitarUpakaMmAsapaJcakaMtadadvAdazaguNaH saMvatsara iti saMvatsarapaJcakameva yuktimata, anyathA uddezAdhikAre nakSatrasaMvatsaroddezakaraNaM yugasaMvatsarAdhikAre candrAbhivarddhitayoruddezakaraNaM punaH pramANasaMvatsarAdhikAre teSAmeva pramANakaraNamityAdikaM gurave gauravAya bhavati, yattu sthAnAGgacandraprajJaptyAdAvatra copAGge itthaM saMvatsarapaJcakavarNanaM tad bahuzrutagamyam / atha lakSaNasaMvatsarapraznamAha- lakSaNasaMvatsaro bhadanta katividhaH prajJaptaH?, gau0 paMcavidhaH prajJaptaH, nakSatrAdibhedAt, tadyathA mU. (279) "samayaM nakkhattA jogaMjoaMti samayaM uU prinnaamNti| Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/279 nacuNha nAisIo bahUio hoi nakhate // vR. samakaMsamatayA nakSatrANi-kRttikAdIni yoga-kArtikIpUrNimAsyAditithimi saha sambandhaMyojayanti kurvantItyarthaH, idamuktaM bhavati-yAninakSatrANiyAsutithiSatsargatobhavanti-yathA kArtikyA kRttikAstAni tAsveva yatra bhavanti, ythoktm||1|| "jeTho vaccai mUleNa, sAvaNo dhanihAhi / addAsu amaggasiro, sesA nakkhattanAmiA mAsa ||"tti / tathAyatrasamatayaiva RtavaH pariNamantinaviSamatayA, kArtikyAanantaraMhemantu pauSyAH anantaraM ziziratarityevamavatarantItibhAvaH, yazca saMvatsaronAtyuSNaH nAtizItaH tathA cabahUdakaH saca bhavati lakSaNato niSpanna iti nakSatracAralakSaNalakSitatvAt nakSatrasaMvatsara iti, atragAthAcchandasi prathamArddha mAtrAyA AdhikyamapyArSatvAdasya na duSTaM, na hyANi chandAMsi sarvANi vyaktyA vaktuM zakyAni, kiJca yathAdarzanamanusatavyAni, evamanyatrApi jJeyamiti / mU. (280) sasi samagapuNNamAsiMjoetI vismcaarinkkhtaa| bahudao A tamAhu saMvaccharaM caMdaM / / vR. atha candra 'sasi samaga ityAdi, vibhaktilopAt rAzinA samakaM yogamupagatAni viSamacArINi-mAsavisadhzanAmakAni nakSatrANi tAMtAMpaurNamAsIM-mAsAntatithiM yojanantiparisamApayanti yasmitriti gamyaM, yazca kaTukaH-zItAtaparogAdidoSabahulatayA pariNAmadAruNo bahUdakaH, casya dIrghatvaMprAkRtatvAta, tamAhumaharSayazcAndra-candrasambandhinaM candrAnurodhAttatra mAsAnAM parisamApteH, na maassdhshnaamknksstraanurodhtH| * bhU. (281) visamaM pavAliNo pariNamaMti aNuUsu diti pupphphlN| - vAsaM na samma vAsai tamAhu saMvaccharaM kammaM / / vR.atha karmAkhyaH-'visama'mityAdi, yasmin saMvatsare vanaspatayo viSama-viSamakAlaM pravAlinaH pariNamanti-pravAlAH-pallavAkurAstadhuktatayA pariNamanti, tathA anRtuSvapi-svasvaRtvabhAve'papuSpaMca phalaM ca dadati, akAle pallavAn akAle puSpaphalAni daghate ityarthaH tathA varSa-vRSTiM na samyag varSati-karoti megha iti tamAhuH-saMvatsaraM karmAkhyaM / mU. (282) puDhavidagANaM ca rasaM pupphaphalANaM ca dei aaiyo| appeNavi vAseNaM sammaM niphajae sssN|| vR.atha saura:-'puDhavi' ityAdi, pRthivyAudakasya ca tathA puSpANAM phalAnAMcarasamAdityaH-- AdityasaMvatsaro dadAti, tathA alpenApi-stokenApi varSeNa-dRSTayA zasyaM niSpadyateantarbhUtaNyarthatvAt zasyaniSpAdayatikimuktaMbhavati?-yasminsaMvatsarepRthivItathAvidhodakasamparkAdatIva sarasA bhavatiudakamapipariNAmasundarasopetaM pariNamatipuSpAnAM ca madhUkAdisambandhinAMphalAnAM ca-AmraphalAdInAMrasaH pracurobhavati, stokenApivarSeNa dhAnyaM sarvatra samyak niSpadyate tamAdityasaMvatsaraM pUrvarSaya updishnti| mU. (2.83) AincateataviA khaNalavadivasA uU prinnmNti| pUrei aninnathale tamAhu abhivaddhiaMjANa / / Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 487 vR. athAmivarddhitaH-'Aicca'ityAdi, yasmin saMvatsare kSaNalavadivasA Rtava AdityatejasA kRtvAatIvataptAH pariNamanti, yazca sarvANyapi nimnasthAnAni sthalAnicajalena pUrayati taM saMvatsare jAnIhi yathA taM saMvatsaramabhivarddhitamAhuH pUrvarSaya iti| ma. (284) saniccharasaMvacchareNaM bhaMte ! kativihe pa0go0 aTTAvisaivihe pa0 taM0 -jAvauttarAoAsADhAovAsaNicare mahaggahe tIsAesaMvacharehiMsavvaMnaMkkhattamaMDalaM samANei setaM snnicrsNvcchre| mU. (285) abhiI savaNe dhaniTThA sayamisayA do a hotiM bhddvyaa| revai assiNi bharaNI kattia taha rohiNI vev|| i.samprati zanaizcarasaMvatsarapraznamAha-'saNicchara'ityAdi, zanaizcarasaMvatsaro bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ?, gautama! aSTAviMzatividhaH prajJaptaH, tadyathA- abhijicchanaizcarasaMvatsaraH zravaNazanaizcarasaMvatsaraHdhaniSThAzanaizcarasaMvatsaraH bharaNIzanaizcara-saMvatsaraH kRttikAzanaizcarasaMvatsaraH rohiNIza0 saM0 yAvatpadAt mRgaziraHzanaizcarasaMvatsara ityAdi graahyN| antecottarASADhAzanaizcarasaMvatsaraH, tatrayasminsaMvatsare abhijitAnakSatreNa saha zanaizcaro yogamupAdatte so'bhijicchanaizcarasaMvatsaraH zravaNena saha yasmin saMvatsare yogamupAdatte sa zravaNazanaizcarasaMvatsaraH, evaM sarvatra bhAvanIyaM, athavA zanaizcaro mahAgrahastriMzatA saMvatsaraiH sarvanakSatramaNDalamabhijidAdikaM samApayati etAvAn kAlavizeSaH triMzadvarSapramANaH zanaizcarasaMvatsara iti| uktAH saMvatsarAH, arthateSu kati mAsA bhavantIti pRcchannAha mU. (286) egamegassa NaM bhaMte ! saMvaccharassa kai mAsA pannattA?, goamA! duvAlasa mAsA pannatA, tesi NaM duvihA nAmadhejA paM0 taM0-loiA louttariA ya, tatta loiA nAmA ime, taM0-sAvaNe bhaddavae jAva AsADhe, louttariA nAmA ime, taMjahA vR.ekaikasya bhadanta! saMvatsarasya katimAsAH prajJaptAH?, gautama! dvAdazamAsAH prajJaptAH, teSAM dvividhAni nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-laukikAni lokottarANi ca, tatra lokaH-- pravacanabAhyo janasteSuprasiddhatvena tatsambandhIni laukikAnilokaH prAgukta eva tasmAtsamyagjJAnAdiguNayuktatvena uttarAH pradhAnAH lokottarAH-jainAsteSu prasiddhatvena tatsambandhInilokottarANi, atra vRddhividhAnasya vaikalpikatvena yathAzrutarUpasiddhiH, tatra laukikAni nAmAnyamUni, tadyathAzrAvaNobhAdrapadaH yAvatkaraNAt AzvayujaH kArtiko mArgazIrSa pauSo mAghaH phAlgunazcaitraH vaizAkho jyeSTha ASADha iti,lokottarANi nAmAnyamUnI, tadyathAmU. (287) aminaMdie paiDhe a, vijae piiibddhnne| seaMse ya sive ceva, sisare ashemvN|| mU. (288) navame vasaMtamAse, dasame kusumsNbhve| ekkArase nidAhe a, vanavirohe abaarsme|| vR-prathamaH zrAvaNo'bhinanditodvitIyaH pratiSThitastRtIyovijayaH caturthaprativarddhanaH paJcamaH zreyAn SaSThaH zivaH saptamaH ziziraH aSTamaH himavAn, sUtre ca padapUraNAya sahazabdena samAsaH tena himavatA saha zizira ityAgataM ziziraH himavAMzceti navamo vasantamAsaH dazamaH kusumasambhavaH Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 7/280 ekAdazo nidAghaH dvAdazo vanaviroha iti, atra sUryaprajJaptivRttau abhinanditasthAne abhinandaH / vanavirohasthAne tu vanavirodhI iti / atha pratimAsaM kati pakSA iti praznayannAha mU. (281) egamegassa maM bhaMte ! mAsassa kati pakkhA pannattA? goamA! do pakkhA pa0 taM0 bahulapakkhe a sukkapakkhe /egamegassa NaM bhaMte ! pakkhassa kai divasA pa0 go0 pannarasa divasA pa00-paDivAdivase bitiAdivase jAva pannarasIdivase, etesiNaM bhaMte ! pannarasaNhaM divasANaM kai nAmadhejA pa0go pannarasa nAmadhejA pa020 pR. 'egamegassa'ityAdi, ekaikasya bhadanta ! mAsasya kati pakSAH prajJaptAH?, gautama! dvau pakSauprajJAptI, tadyathA-kRSNapakSoyatradhruvarAhuH svavimAnena candravimAnamAvRNoti tenayo'ndhakArabahulaH pakSaH sa bahulapakSaH zuklapakSo yatra sa eva candravimAnamAvRttaM muJcati tena jyotsnAdhavalitatayA zuklaH pakSaH sa zuklapakSaH, dvau cakArau tulya tAdyotanArthaM tena dvAvapi pakSI sazatithinAmako sazasaGkhyAko bhavata itiathAnayordivasasaLyAMpRcchannAcaSTe 'egamegassaNa'mityAdi, ekaikasya pakSasya kRSNazuklAnyatarasya bhadanta ! kati divasAH prajJaptAH ?, yadyapi divasazabdo'horAtre rUDhastathApi sUryaprakAzavataH kAlavizeSasyAtragrahaNaM, rAtrivibhAgapraznasUtrasyAgrevidhAsyamAnatvAt, gautama ! paJcadaza divasAH prajJaptAH, etacca karmamAsApekSayA draSTavyaM, tatraiva pUrNAnA paJcadazAnAmahorAtrANAM sambhavAttadyathA-pratipaddivasaH pratipadyate pakSasyAdhatayAiti pratipatprathamo divasa ityarthaH, tathA dvitIyA dvitIyo divaso yAvatkaraNAt tRtIyA tRtIyo divasa ityAdigrahaH ante paJcadazI paJcadazo divasaH, eteSAM bhadanta ! paJcadazAnAM divasAnAM kati! nAmadheyAni prajJaptAni?, gautama! paJcadazanAmadheyAni prajJaptAni, tadyathAmU. (290) pubaMge siddhamanorame a tatto manorahe cev| jasabhadde ajasadhare chaThesavvakAmasamiddhe a|| ma. (291) iMdamuddhAbhisite asomanasa dhanaMjae aboddhavve / / __ atthasiddha abhijAe annasaNe sayaMjae cev|| -prathamaHpUrvAGgo dvitIyaH siddhamanoramastRtIyaH manoharaH caturthoyazobhadraH paJcamo yazodharaH SaSThaH sarvakAmasamRddhaH saptamaindramUrdhAbhiSikto'STamaH saumanasonavamodhanaJjayaHdazamo'rthasiddhaH ekAdazo'bhijAto dvAdazo'tyazanaH trayodazaH zataayaH caturdazo'gnivezma paJcadaza upazama iti divasAnAM bhavanti nAmadheyAni iti |smprtyessaaN divasAnAM paJcadaza tithIH pipRcchiSurAha mU. (292) aggivese usame divasANaM hotinAmadhejhA // etesiNaMbhaMte! pannarayasaNhaM divasANaM kati tihI pannatA?, go0 ! pannarasa tihI pannattA, taM0-naMde bhadde jae tucche puNNe pakkhassa paMcamI / punaravi naMde bhadde jae tucche puNNe pakkhassa dasamI / punaravi naMde bhadde jae tucche puNNe pakkhassa pannarasI, evaM te tiguNA tihIo savvesi divasANaMti / egamegassa NaM bhaMte ! pakkhassa kai rAIo pannattAo?, goamA! pannarasa rAIo pannattAo, taM0-paDivArAI jAva pannarasIrAI, eAsi NaM bhaMte ! pannarasaNhaM rAINaM kai nAmadhejA pannatA?, go0 ! pannarasa nAmadhejA pannatA, taMjahA pR- "etesi Na mityAdi, etheSAM-anantaroktAnAM paJcadazAnAM divasAnAM bhadanta ! kati Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 tithayaH prajJaptAH ?, gautama ! paJcadaza tithayaH prajJaptAH, tadyathA-nando bhadro jayastuccho 'nyatra riktaH pUrNaH, atra tithizabdasya puMsi nirddiSTatayA nandAdizabdAnAmapi puMsi nirdezaH, jyotiSkaraNDakasUryaprajJaptivRtyAdI tu nandA bhadrA jayA ityAdistrIliGganirdezena saMskAro dhzyate, sa ca pUrNaH paJcadaza tidhyAtmakasya pakSasya paJcamI iti rUDhaH, etena paJcamItaH pareSAM SaSTyAditithInA nandAdikrameNaiva punarAvRttirdarzitA, tathaiva sUtre Aha-punarapi nandaH bhadraH jayaH tucchaH pUrNaH, sa ca pakSasya dazamI, anena dvitIyA AvRttiH paryavasitA, punarapi nandaH bhadraH jayaH tucchaH pUrNa, saca pakSasya paJcadazI, uktamarthaM nigamayati- evamuktarItyA AvRttitrayarUpayA ete anantaroktA nandAdyAH paMca triguNAH paJcadazasaMkhyAkAstithayaH sarveSAM paJcadazAnAmapi divasAnAM bhavanti, etAzca divasa tithaya ucyante, Aha-divasatithyoH kaH prativizeSo yena tithipraznasUtrasya pRthagvidhAnaM ? ucyate, sUryacArakRto divasaH sa ca pratyakSasiddha eva, candracArakRtA tithi, kathamiti cet ? ucyate, pUrvapUrNimAparyavasAnaM prArabhya dvASaSTibhAgIkRtasya candramaNDalasya sadAnAvaraNIyI dvI bhAgau varjayitvA zeSasya SaSTibhAgAtmakasya caturbhAgAtmakaH paMcadazI bhAgo yAvatA kAlena dhruvarAhuvimAnena AvRto bhavati amAvAsyAnte ca sa eva prakaTito bhavati tAvAn kAlavizeSastithi atha rAtri vaktavyapraznamAha - egamegassa' itiyAdi, ekaikasya bhadanta ! pakSasya kati rAtrayo'nantaroktadivasAnAmeva caramAMzarUpAH prajJaptAH ?, gautama ! paJcadaza rAtraya prajJaptAH, tadyathA- pratipadrAtri yAvatkaraNAd dvitIyAdirAtriparigrahaH, evaM paMcadazIrAtririti / 'eAsi NamityAdi, praznasUtraM sugamaM, uttarasUtre gautama! paJcadaza nAmadheyAni prajJaptAni tadyathA mU. (293) 489 uttamAya sunakkhattA, elAvattA jasoharA / somanasA caiva tahA, sirisaMbhUA ya boddhavyA / / mU. (294) vijayA ya vejayaMti jayaMti aparAjiA ya icchA ya / samAhArA caiva tahA teA ya tahA aIteA / / vR. uttamA pratipadrAtriH sunakSatrA dvitIyArAtriH elApatyA tRtIyA yazodharA caturthI saumanasA paJcamI zrI sambhUtA SaSThI vijayA saptamI vaijayantI aSTamI jayantI navamI aparAjitA dazamI icchA ekAdazI samAhArA dvAdazI tejAstrayodazI atitejAzcaturdazI devAnandA paMcadazI niratyapi paMcadazyA nAmAntaraM, imAni rajanInAM nAmadheyAni / yathA ahorAtrANAM divasarAtrivibhAgena saMjJAntarANi kathitAni tathA divasatithisaMjJAntarANi prAguktAni / mU. (295) devAnaMdA niraI rayaNINaM naamdhijjaaiN| eyAsi NaM bhaMte! pannarasaNhaM rAINaM kai tihI paM0 ?, go0 ! pannarasa tihI paM0 taM0-uggavaI bhogavaI jasavaI savvasiddhA suhanAmA, punaravi jAva suhanAmA, punaravi jAva suhanAmA, evaM tiguNA ete tihIo savvesiM rAINaM, egamegassa NaM bhaMte! ahorattassa kai muhuttA pa0go0 tIsaM muhuttA paM0 taM0 kR- atha rAtritithisaMjJAntarANi praznayannAha - 'etAsiNaM' ityAdi, etAsAM bhadanta ! paJcadazAnAM rAtrINAM kati tithayaH prajJaptAH ? gautama ! paJca tithayaH prajJaptAH, tadyathA- prathamA ugravatI nandAtithirAtriH, dvitIyA bhogavatI bhadrAtithirAtriH, tRtIyA yazomatI jayAtithirAtriH, caturthI sarvasiddhA tucchAtithirAtriH, paJcamI zubhanAmA pUrNatithirAtriH, punarapi SaSThI ugravatI nandAtithirAtriH bhogavatI Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/295 bhadrAtithi saptamI rAtriH, yazomatI jayAtithiraSTamI rAtriH, sarvasiddhA tucchA tithirnavamI rAtriH, zubhanAmApUrNAtithidazamI rAtriH, punarapiugravatInandAtithirekAdazI rAtriH, mogavatIbhadrAtithidazI rAtriH, yazomatI jayAtithistrayodazI rAtriHsarvasiddhAtucchA tithizcaturdazI rAtriH, zubhanAmA pUrNAtithi paJcadazI rAtririti, yathA nandAdipaJcatithInAM trirAvRtyA paMcadaza (dina) tithayo bhavanti tathogravatIprabhRtInAM trirAvRtyA paMcadaza rAtritithayo bhavantIti / athaikasyAhorAtrasya muhUrtAni gaNayituM pRcchati-'egamegassa Na'mityAdi, ekaikasya bhadanta ahorAtrasya kati muhUrtAH prajJaptAH ?, gautama ! triMzanmuhUrtAH prajJaptAH, tadyathAmU. (296) rudde see mite vAu subIe taheva amicaMde / __mAhiMda balava baMbhe bahusace ceva iisaanne|| mU. (297) taDhe abhAviappA vesamaNe vAruNe aaanNde| vijae avIsaseNe pAyAvace uvasame a|| mU. (298) gaMdhavva aggivese sayavasahe Ayave ya amame / ___aNavaM bhome vasahe sabaTTe rakkhase ceva / / vR.prathamo rudra-dvitIyaH zreyAntRtIyomitraH catutho vAyuH paMcamaH supItaH SaSTho'bhicandraH saptamo mAhendraH aSTamo balavAn navamo brahmA dazamo bahusatyaH ekAdaza aizAnaH dvAdazastvaSTA trayodazo bhAvitAtmA caturdazo vaizramaNaH paMcadazo vAruNaH SoDaza AnandaH saptadazo vijayaH aSTAdazo vizvasenaH ekonaviMzatitamaH prAjApatyaH viMzatitama upazamaH ekhaviMzatitamogaMdharvaH dvAviMzatitamo'gnivezyaH trayoviMzatitamaH zatavRSabhaH caturviMzatitamaH AtapavAn paMcaviMzatitamo'mamaH SaDviMzatitamaRNavAn saptaviMzatitamo bhaumaH aSTAviMzatitamo vRSabhaH ekonatriMzattamaH sarvArtha triMzattamorAkSasaH athatithipratibaddhatvAtkaraNAnAMtatsvarUpapraznamAha mU. (299) kati NaM bhaMte ! karaNA pa0go0 ekArasa karaNA pa0taMbavaM bAlavaM kolavaM thIviloaNaM garAi thaNijaM viTThI sauNI cauppayaM nAgaM kiMyugghana, etesiNaM bhaMte ! ekArasaNhaM karaNANaM kati karaNA carA kati karaNA thirA pa0go0! satta karaNA carA cattAri karaNA thirA pa00bavaM bAlavaM kolavaM thiviloaNaM garAdi vaNijaM viTThI, ete NaM satta karaNA carA, kttAri karaNA thirA paM020-sauNI vauppayaM nAgakiMyugdhaM, eteNaMcatArikaraNA thiraap0|| ete NabhaMte ! carA thirA vA kayA bhavanti?, goamA! sukkapakkhassa paDivAe rAo bhave karaNe bhavai, bitiyAe divA bAlave karaNe bhavai, rAo kolave karaNe bhavai, tatiAe divA thIviloaNaM karaNaM bhavai, rAo garAi karaNaM bhavai, cautthIe divAvaNijaMrAoviTThI, paMcamIe divA bavaM rAo bAlavaM, chaThThIe divA kolavaM rAo thIviloaNaM, sattamIe divA garAi rAo vaNijaMaTThamIe divA viThThI rAo bavaMnavamIe divAbAlavaMrAo kolavaMdasamIedivA thIviloaNaM rAo garAI ekkArasIe divA vaNijaM rAo viTThI bArasIe divA bavaM rAo bAlavaM terasIe divA kolavaM rAothIviloaNaM cauddasIe divA garAtiM karaNaMrAovaNijaMpuNNibhAedivA viTThIkaraNaM rAo bavaM karaNaM bhavai / bahulapakkhassa paDivAe divA bAlavaM rAo kolavaM bitiAe divA thIviloaNaM chaTThIe divA garAI rAo vaNijaM rAo viThThI cautthIe divA bavaM rAo bAlavaM Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 491 paMcamIe divA kolavaM rAo thIviloaNaM chaThThIe divA garAiM rAo vaNijhaM sattamIe divA viTThI rAo bavaM aTThamIe divA bAlabaM rAo kolavaM navamIe divA thIviloaNaM rAo garAI dasamIe divAvaNijaMrAoviTThIekkArasIe divAbavaMrAobAlavaMbArasIe divA kolavaMrAothIviloaNaM terasIe divA garAIrAo vaNizaMcauddasIe divA viTThI rAo sauNI amAvAsAe divA cauppayaM rAo mArga sukkapakkhassa pADivae divA kiMtyugdhaM karaNaM bhavai / ... vR. 'kati NaM bhaMte !' ityAdi kati bhadanta ! karaNAni prajJaptAni ?, gautama ! ekAdaza karaNAni prajJaptAni, tadyathA-bavaM bAlavaM kaulavaM strIvilocanaM anyatrAsya sthAne taitilamiti garAdianyatra garaMvaNijaM viSTi zakuni catuSpadaMnAgaM kiMstughnamiti / eteSAMcacarasthiratvAdivya. ktipraznamAha- eteSAM bhadanta ! ekAdazAnAMkaraNAnAMmadhye kati karamAnicarANikati karamAni sthirANi prajJaptAni?, cakAro'tra gamyaH, magavAnAha-gautama ! sapta karaNAni carANi aniyatatithibhAvitvAtcatvArikaraNAni sthirANi niyatithibhAvitvAt, tadyathA-bavAdIni sUtroktAni jJeyAni, etAni sapta karamAni carANi ityetannigamanavAkyaM, catvAri karaNAni sthirANai phaarajJaptAni, tadyathA-zakunyAdIni sUtroktAni, etAni catvAri karaNAni sthirANi prajJaptAni iti tu nigamanavAkyaM, prArambhakanigamanavAkyadvayabhedena nAtra punrukti| eteSAM sthAnaniyamaM praSTumAha-'etesi Na mityAdi, sarvaM caitannigadasiddham, navaraM dinarAtrivimAgena yatpRthakkayanaM tatkaraNAnAM tithyarddhapramANatvAt, kRSNacaturdazyAM rAtrau zakuni amAvAsyAyAM divA catuSpadaMrAtrau nAgaMzuklapakSapratipadi divA kiMstughnaMceti catvAri sthirANi Asveva tithiSu bhavantItyarthaH |ath yadyapi sarvasyApi kAlasya sadA parivartanasvabhAvatvenAdhantAbhAvAdvakSyamANasUtrArambho'nupapannastathApyastyevakAlavizeSasyAdyantavicAraHatItaHpUrva saMvatsaraH sampratipannazcottara-saMvatsara ityAdivyavahArasyAdhyakSasiddhatvAt, tenakAlavizeSANAmAdiMpRcchati mU. (300) kimAiANaM bhaMte! saMvaccharA kimAiA ayaNA kimAiA uU kimAiA mAsA kimAiA pakkhA kimAiA ahorattA kimAiA muhuttA kimAiA karaNA kimAiA nakhattA pannatA?, goamA! caMdAiA saMvaccharA dakkhiNAiyA ayaNA pAusAiA uU sAvaNAiA mAsA bahulAiApakkhA divasAiAahorattArodAiA muhuttA bAlavAiA karaNA amijiAiA nakkhattA pannattA samaNAuso! iti| paMcasaMvaccharieNaM bhaMte! juge kevaiAayaNA kevaiA uU evaM mAsA pakkhA ahorattA kevaiA muhuttA pannatA?, go0! paMcasaMvaccharieNaM juge dasa ayaNA tIsaM uU saTTI mAsA ege vIsuttare pakkhasae aTThArasatIsA ahorattasayA cauppannaM muhattasahassA nava sayA pnntaa| vR. kimAiANamityAdi, kazcandrAdipaMcakAntarvI Adi-prathamo yeSAM te kimAdikAH saMvatsarAH, idaM ca praznasUtracandrAdisaMvatsApekSayAjJeyaM, anyathA paripUrNasUryasaMvatsarapaMcakAtmakasya yugasya kaH Adi kazcarama iti praznAvakAzo'pinasyAt, kiM-dakSiNottarAyaNayoranyataradAdiryayoste kimAdike ayane, bahuvacanaM ca sUtre prAkRtatvAt, kaH prAvRDAdInAmanyatara AdI yeSAM te kimAdikAH RtavaH, kaH zrAvaNAdimadhyavartI AdiryeSAM te kimAdikA mAsAH, evaM kimAdiko pakSaukamAdikAahorAtrAH kimAdikAni karaNAni kimAdikAni nakSatrANi prajJaptAnItipraznasUtraM, Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 jambUdvIpaprajJapti-upAgasUtram 7/300 . bhaga0 gau0 candra AdiryeSAM te candrAdikAH saMvatsarAH, candracandrAbhivarddhitacandrAbhivarddhitanAmakasaMvatsarapaMcakAtmakasya yugasya pravRttI prathamato'syaiva pravartanAt, na tvabhivarddhitasya, tasyayuge trizanmAsAtikrame sadbhAvAditi, nanu yugasyAdau vartamAnatvAtcandrasaMvatsaraHsaMvatsarANAmAdiruktastarhi yugasyAditvaM kathaM?, yuge pratipadyamAne sarve kAlavizeSAH suSamasuSamAdayaH pratipadyante yuge paryavasyatite paryavasyanti, anvaJca sakalajyotizcaramUlasya sUryadakSiNAyanasya candrottarAyamasya ca yugapat pravRttiyugasyAdAveva so'pi candrAyaNasyAbhijidyogaprathamasamaya eva sUrAyaNasya tu puSyasya trayoviMzatau saptaSaSTibhAgeSu vyatIteSu tena siddhaM yugasyAditvamiti, tathA dakSiNAyanaMsaMvatsarasya prathame SaNmAsAstadAdiyoste tathA, AditvaMcAsyayugaprArambhe prathamataH prvRtttvaat| ___ etacca sUryAyanApekSavacanaM,candrAyanApekSayAtuuttarAyaNasyAditAvaktavyAsyAt, yugArambhe candrasyottarAyaNapravRttatvAt,prAvRRtuH-ASADhazrAvaNarUpamAsadvayAtmaka Adiu~SAMteprAvRDAdikA RtavaH, yugAdI Rtvekadezasya zrAvaNamAsasya pravarttamAnatvAt, evaM zrAvaNAdikAmAsAH prAguktahetoreva, bahulapakSAdiko pakSau zrAvaNabahulapakSa eva yugAdipravRtteH, divasAdikA ahorAtrAH, meruto dakSiNottarayoH sUryodaya eva yugapratipatteH, bharatairavatApekSayA idaM vacanaM, videhApekSayA tu rAtrau tatpravRtteH, tathA rudrastrazato muhUrtAnAMmadhye prathamaHsaAdiryeSAMte tathA prAtastasyaiva pravRtteH, tathA bAlavAdikAni karaNAni, bahulapratipaddivase tasyaiva sambhavAt, tathA'bhijidAdikAni nakSatrANi, tata evAramaaya nakSatrANAM krameNa yuge pravartamAnatvAta, tathAhi uttarASADhAnakSatracaramasamayaSAzcAtye yugasyAntaHtato'bhinavayugasyAdinakSatrabhijideveti, he zramaNa ! he AyuSman!, ante ca sambodhanaM ziSyasya punaH praznaviSayakodyamavidhApanArya ata evollasanUmaMnA yuge yuge'yanAdipramANaM pRcchati-paJca saMvatsarAsaurAmAnamasyeti paJcasaMvatsarikaM yugaM, anena nottarasUtreNa daza ayanA ityAdikena virodhaH, candrasaMvatsaropayoginAM candrAyaNAnAM tu catustriMzadadhikazatasya sambhavAt, tatra bhadanta katyayanAni prajJaptAni ?, kiyanta RtavaH, evamita sautraM padaM evaM sarvatra yojanA kAryetyarthAbhivyajakaM, tena yanto mAsAH pakSAH ahorAtrAH kiyanto muhUrtA prajJaptAH ? bhagavAnAha- gau0 paJcasaMvatsarike yuge daza ayanAni, prativarSamayanadvayasambhavAt, evaM triMzaddatavaH pratyayanaM RtutrayasambhavAt, atra sUryasaMvatsaraSaSThAMza ekaSaSTidinamAnaH sUryaRtureva, na tu RtusaMva-saraSaSThAMzaH SaSThidinapramANo laukikartu, tathA ca sati SaSTimAsA ityuttarasUtraM viruNaddhi, tathA SaSTirmAsAH saurAH pratiRtu mAsadvayasambhavAt, ekaviMzatyuttaraM pakSazataM, pratimAsaMpakSadvayasambhavAt, aSTAdaza zatAni triMzadadhikAnyahorAtrANAM pratyayanaM ahorAtrAste ca dazaguNAH muhUrtAzca catuSpaJcAzatsahasrANi nava ca zatAni pratyahorAtraM triMzanmuhUrtA iti yugAhorAtrANAM saGkhyAkAnAM triMzatA guNane uktasaGkhyAsambhavAt // uktaM candrasUryAdInAM gatyAdisvarUpam, atha yogAdIn dazArthAn vivakSurigAthAmAhamU. (301) jogA 1 devaya 2 tAragga 3 gotta 4 saMThANa 5 cNdrvijogaa| kula 7 puNNima avamaMsA ya 8 saNNivAe 9 a netA ya 10 // vR. 'jogo devaya' ityAdi, yogo'STAviMzaternakSatrANA kiM nakSatraM candreNa saha dakSiNayogi kiMnakSatramuttarayogi ityAdiko digyogaH 1 devatAH-nakSatradevatAH2 tArAgraM-nakSatrAmAMtArAparimANaM Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 493 3 gotrANi nakSatrANAM 4 saMsthAnAni nakSatrANAM 5 candraraviyogo - nakSatrANAM candreNa raviNA ca saha yogaH 6, kulAni - kulasaMjJakAni nakSatrANi upalakSaNAdupakulAni kulopakulAni ca 7 kati pUrNimAH kati amAvAsyAzca 8 sannipAtaH etAsAmeva pUrNimAmAvAsyAnAM parasparApekSayA nakSatrANAM sambandhaH 9, caH samuDAye, netA-mAsasya parisamApakastricaturAdinakSatragaNaH 10, caH samuccaye, chAyAdvAraM tu netR dvArAnuyAyitvena na pRthakkRtamiti / mU. (302) kati NaM bhaMte! nakkhattA paM0 ?, go0 ! aTThAvIsaM nakkhattA paM0 - abhiI 9 savaNo 2 ghaNiTThA 3 sayamisayA 4 puvvabhadhvayA 5 uttarabhadhvayA 6 revaI 7 assimI 8 bharaNI 9 katti 10 rohiNI 11 miasira 12 addA 13 pumavvasU 14 pUso 15 assesA 16 maghA 17 puvvaphagguNi 18 uttaraphagguNi 19 hatthe 20 cittA 21 sAI 22 visAhA 23 aNurAhA 24 jiDDA 25 mUlaM 26 puvvAsADhA 27 uttarAsADhA 28 iti / vR. atha candrasya nakSatre saha dakSiNAdidigyogo bhavati tena prathamato nakSatraparipATImAha - atra zabdasaMskArA ime, abhijit 1 zravaNaH 2 dhaniSThA 3 zatabhiSak 4 pUrvabhadrapadA 5 uttarabhadrapadA 6 revatI 7 azvinI 8 bharaNI 9 kRttikA 10 rohiNI 11 mRgaziraH 12 ArdrA 13 punarvasu 14 puSyaH 15 azleSA 16 madhA 17 pUrvAphAlgunI 18 uttarAphAlgunI 19 hastaH 20 citrA 21 svAti 22 vizAkhA 23 anurAdhA 24 jyeSThA 25 mUlaM 26 pUrvASADhA 27 uttarASADhA 28 / ayaM ca nakSatrAvalikAkramo'zvinyAdikaM kRttikAdikaM vA laukikaM kramamullaGghaya yaJjanapravacane darzitaH sa yugAdI candreNa sahAbhijidyogasya prathamaM pravRttatvAt, na cAtra 'bahi mUlo'bhaMtare abhiI' iti vacanAdabhijitaH sarvato'bhyantasthAyitvena nakSatrAvalikAkrameNa pUrvasupanyAsa iti vAcyaM, nakSatrakramaniyame candrayogakramasyaiva kAraNatvAt na tu sarvAbhyantarAdimamDalasthAyitvasya anyathA SaSThAdimaNDalasthAyinAM kRttikAdInAM bharaNyanantaramupanyAso na syAt, atha yadyabhijitaH prArabhya nakSatrAvalikAkramaH kriyate tarhi saptaviMzatinakSatrANAmiva kathamasya vyavahArAsiddhatvaM ?, ucyate, asya candreNa saha yogakAlasyAlpIyastvena nakSatrAntarAnupraviSTatayA vivakSaNAt yaduktaM samavAyAGge saptaviMzatitame samavAye- "jaMbuddIve dIve abhiIvajehiM sattAvIsAe nakkhattAhiM saMvavahAre vaTTai" etaddha tiryathA - "jaMbUdvIpe na dhAtakIkhaNDAdau abhijidvarNaiH saptaviMzatyA nakSatraiH vyavahAraH pravarttate, abhijinnakSatrasyottarASADhAcaturthapAdAnupravezanAditi," // atha prathamoSTiM yogadvAramAha mU. (303) etesi NaM bhaMte! aTThAvIsAe nakkhattANaM kayare nakkhattA je NaM sayA caMdassa dAhiNeNaM joaM joeMti kayare nakkhattA je NaM sayA caMdassa uttareNaM joaM joeMti kayare nakkhattA jeNaM caMdassa dAhiNeAvi uttareNavi pamaddapi jogaM joeMti kayare nakkhattA je NaM caMdassa dAhiNeNaMpi pamaddapi jo aM joeMti kayare nakkhattA je gaM sayA caMdassa pamadaM joaM z2oeMti ?, go0 ! etesi NaM aTThAvIsAe nakkhattANaM tattha je te nakkttA jeNaM sayA caMdassa dAhiNeNaMjoaMjoeMti te NaMcha, taMjahAbR. 'etesi Na' mityAdi, eteSAM bhadanta ! aSTAviMzatenakSatrANAM madhye katarANi nakSatrANi yAni sadA candrasya dakSiNena - dakSiNasyAM dizi vyavasthitAni yogaM yojayanti ? - sambandhaM kurvanti 1 tathA katarANi nakSatrANi yAni sadA candrasyottarasyAM dizi vyavasthitAni yogaM yojayanti 2 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 494 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7303 tathA katarANi nakSatrANi yAni candrasya dakSiNasyAmapyuttarasyAmapi pramaImapinakSatravimAnAni vibhidya madhye gamanarUpaM yoga yojayanti, keSA nakSatravimAnAnAM madhyena candro gacchatItyarthaH 3 tathAkatarANi nakSatrANi yAnicandrasya dakSiNasyAmapipramaImapiyogaMyojayanti 4 tathA katarannakSatraM yat sadA candrasya pramaI yoga yojayati ? 5, bhagavAnAha-gautama! eteSAmaSTAviMzatenakSatrANAM digvicAraM brUma iti zeSaH, tatra yAni tAnItibhASAmAtre nakSatrANiyAni sadA candrasya dakSiNasyAM yoga yojayanti tAniSaT, tadyathAmU. (304) saMThANa 1 adda 2 pusso 3'silesa 4 hatyo 5 taheva mUlo a6| bAhirao bAhiramaMDalassa chappeta nakkhatA / / kR.saMsthAna-mRgaziraH 1 ArdrA 2 puSyaH3 azleSA 4 hastaH 5 tathaiva mUlazca 6bahistAt bAhyamaNDalasya-caMdrasatkapaJcadazamaNDalasya bhvnti| mU. (305)tastha gaMje te nakkhattA jeNaM sayA caMdassa uttareNaM jomaMjoeMti teNaM bArasa, taM0-abhiI savaNo dhaniTThA sayabhisayA pucamadhvayA uttarabhadhvayA revai assiNI bharaNI puvvAphagguNI uttarAphagguNI sAI, tatthaNaMjete nakkhattAjeNaMsayA caMdassa dAhiNaoviuttaraovi pamapi jogaM joeMti te NaM satta, taMjahA kattiA rohiNI puNabbasU maghA cittA visAhA aNurAhA, tatya NaM je te nakkhattA jeNaM sayA candassa dAhiNaovi pamahapi jogaMjoeMti, tAo maMduve AsADhAosabbabAhiraemaMDale jogaMjoaMsuvA 3,tattha gaMje se Nakhatte je zaMsayA candassa pamaiMjoei sANaM egAjeTThA iti| vR.ko'rthaH?-samagracArakSetraprAntavartitvAdimAni dakSiNadigvyavasathAyInicaMdrazya dvIpato maNDaleSu caran 2 teSAmuttarasthAyIti dakSiNadigyogaH, nanu 'bahi mUlo'byaMtare abhiI' iti vacanAt mUlasyaiva bahizvaratvaM tathA'bhijita evAbhyantaracaratvaM tarhi kathamatra SaDityuktAni, vakSyamANe'nantarasUtrecadvAdazAbhyantarataiti vakSyate?, ucyate, mRgaziraAdInAMSaNNAMsamAne'pi bahizcAritve mUlasyaiva sarvatobahizcaratvaM, tena bahimUloityuktaM, tathA anantarottarasUtre vakSyamANAnAM dvAdazAnAmapyabhyantaramaNDalacAritvesamAne'piabhijitaeva sarvato'bhyantaravartitvAt 'abmaMtare abhiI iti, tatra yAni tAnIti prAgvat nakSatrANi yAni sadA candrasyottarasyAM yogaM yojayanti tAni dvAdaza, tadyathA- abhijita zravaNo dhaniSThA zatabhiSak pUrvabhadrapadA uttarabhadrapadA revatI azvinI bharaNIpUrvAphAlgunIuttarAphAlgunI svAti, yadA caitaiH sahacaMdrasyayogastadA svabhAvAzcandraH zeSeSveva maNDaleSu syAt, yathA ca bhinnamaNDalasthAyinA candreNa saha bhitramaNDalasthAyinakSatrANAM yogastathA maNDalavibhAgakaraNAdhikAre pratipAditaM, yataH sadaivaitAnyuttaradigavasthitAnyevacandreNa saha yogamAyAntIti, yattu samavAyAGke abhijiAiA NaM nava nakkhattA caMdassa uttareNaM jogaM joeMti, abhiI savaNo jAva bharaNI' ityuktaM tannavamasamavAyAnurodhenAbhijinnakSatramAdau kRtvA nirantara-yogitvena navAnAmeva vivkssittvaat| uttarayoginAmapipUrvaphAlgunyuttaraphAlgunIsvAtInAMkRttikArohiNImRgaziraHpramukhanakSatrayogAnantarameva yogasambhavAt, tatra yAni tAninakSatrANiyAnisadAcandrasyadakSiNenApi uttareNApi pramaImapi yogaM yojayanti api sarvatra parasparasamuccayArthaH tAni sapta, tadyathA-kRttikA rohiNI Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 punarvasumaghAcitrA vizAkhAanurAdhA, eteSAMcatridhApi yoga ityarthaH, yattusthAnAGge'STamAdhyayane samavAyAGge'STamasamavAye ca- 'aTTha nakkhattA caMdeNa saddhiM pamaI jogaMjoeMti kattiA rohiNI punavasu mahA cittA visAhA anurAhA jeTThA'iti, tatrASTasaGkhyAnurodhenaikasyaiva pramardayogasya vivakSitatvena jyeSThApi saGgrahItA / __ yattu lokazrITIkAkRtA ubhayayogItipadaM vyAkhyAnayatA etAni nakSatrANyubhayayogIni candrasyottareNa dakSiNena ca yujyante kadAcidbhedamapi upayAntIti, tacca vakSyamANajyeSThAsUtreNa saha virodhIti na pramANaM, tathA tatra ye te nakSatre sadA candrasya dakSiNato'pi pramardamapi ca yogaM yojayataste dve ASADhe-pUrvASADhottarASADhArUpe,tehi pratyekaMcatustAre,tatra dveDhe tAre sarvabAhyasya paJcadazasya maNDalasyAbhyantarato dve dve bahiH, tayo ye dve dve tAre abhyantaratastayormadhyena candro gacchati iti tadapekSayA pramada yogaM yukta ityucyate, ye tu dve dve tAre bahiste candrasya paJcadaze'pi maNDale cAraMcarataH sadA dakSiNadigvyavasthitetatastadapekSayA dakSiNena yogaMyukta ityuktaM, anena cASADhAdvayamapi pramardayoginakSatragaNamadhyekathaM noktamitivadatonirAsaH, anayordakSiNadigyogaviziSTapramardayogasya sambhadhAditi, sampratyetayoreva pramardayogabhAvanArthaM kiJcidAha- te ca nakSatre sadAsarvabA maNDale vyavasthite candreNa saha sahayogamayuktAMyuktoyokSyateiti, tathA yatanakSatraM yat sadA candrasya pramada-pramardarUpaM yogaM yunakti ekA sA jyeSThA / atha devatA dvAramAha mU. (306) etesiNaM bhaMte ! aTThAvIsAe nakkhattANaM abhiI nakkhatte kiMdevayAe pannate go0! bamhadevayA pannate, savaNe nakkhatte viNhudevayAe pannate, ghaNiTThA vasudevayA pa0 / eeNaM kameNaM neavvA aNuparivADI imAo devayAo-bamhA viNhu vasU varuNe aya abhivatI pUse Ase jame aggI payAvaI somerudde aditI vahassaI sappe piubhage ajama saviA taTTA vA iMdaggI mitto iMde niraI Au vissA ya, evaM nakkhatANaM eA parivADI neavvA jAva uttarAsADhA kiMdevayA pannattA?, goamA vissadevayA pnnttaa| dR. 'etesi Na'mityAdi, eteSAmayAviMzaternakSatrANAM madhye bhadanta ! abhijinnakSatra ko devatA'syeti kiMdevatAkaM prajJaptam ?, atra bahuvrIhI kaH pratyayaH, devatA cAtra svAmI adhipa itiyAvat yat tuSTayA nakSatraM tuSTaM bhavati atuSTayA cAtuSTaM, evamagre'pi jJeyaM, nanu nakSatrANyeva devarUpANi tarhi kiM teSu devAnAmAdhipatyaM?, ucyate, pUrvabhavArjitatapastAratamyena tatphalasyApi tAratamyadarzanAta,manuSyeSviva devaSvapisevyasevakabhAvasya spaSTamupalabhyamAnatvAt, yadAha-"sakkassa deviMdassa devaranno somassa mahAranno ime devA ANAuvavAyavavaNaniddese ciTuMti, taMjahA somakAiAsomadevakAiA vijukumArAvijjukumArIoaggikumArAaggikumArIo vAukumArA vAukumArIo caMdA sUrA gahA nakkhattA tArArUvA je AvaNNe tahappagArA savve te abmattiAtabmAriA sakkassadeviMdassa devaranno somassa mahArannoANAvayaNaNiddese ciTuMtI" ti, bhagavAnAha-gautama ! brahmadevatAkaM prajJaptam, atrAzayajJo guru sUtre'zyamanatvAt gUDhAnyapi ziSyapraznAni nirvacanasUtreNaiva samAdhatte, zravaNaM nakSatraM viSNudevatAkaM prajJaptaM, dhaniSThA vasudevatA prajJaptA, etenoktavakSyamANena krameNa netavyA-pAThaM prApaNIyA bhaNitavyA ityarthaH anuparipATi-abhijidAdinakSataraparipATyanusAreNa devatAnAmnAmAvalikA / Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/306 imAzcadevatAstAH brahmA viSNuH 2 vasuH 3 varuNaH4ajaH 5abhivRddhi 6anyatrAhirbuna iti, pUSA-pUSanAmako devo na tu sUryaparyAyastena revatyeva pauSNamiti prasiddhaM, azvanAmako devavizeSaH 8 yamaH 9 agni 10 prajApatiriti brahmanAmako devaH, ayaM ca brahmaNaH paryAyAn sahate, tena brAhmayamityAdi prasiddham 11 somaH-candrastena saumyaM cAndramamityAdi prasiddham 12 rudraH--zivastena raudrI kAlinIti prasiddhaM 13 aditi devavizeSaH 14 bRhaspati prasiddhaH 15 sarpaH 16pitRnAmA 17 bhaganAmAdevavizeSaH 18 aryamA aryamanAmako devavizeSaH 19 savitAsUrya 20 tvaSTAtvaSTanAmako devastena tvASTrI citrA iti prasiddhaM 21 vAyuH 22 indrAgnI 23 tena vizAkhA dvidaivatamiti prasiddha, mitro-mitranAmako devaH 24 indraH 25 naiRtaH-rAkSasastena mUlaH Amrapa iti prasiddhaM 26 Apo-jalanAmA devastena pUrvASADhAtoyamiti prasiddhaM 27vizve devAstrayodaza 28 / sUtrAlApakAntasthitazcakAraHsamuccaye, evamabhijitasUtradarzitapraznottararItyA nakSatrANAMdevA itydhikaartogmym| etayA-brahmaviSNuvaruNAdirUpayAparipATyAnatuparatIrthikaprayuktaazvayamadahanakamalajAdirUpayA netavyA-parisamAptiM prApaNIyAyAvaduttarASADhA kiMdevatA prajJaptA?, gautama ! vizvadevatA prjnypteti| . ma. (307) etesiNaM bhaMte ! aThThAvIsAe nakkhattANaM abhiINakhatte katitAre pa0?, goamA! titAre paM0, evaM neabbA jassa jaiAo tArAo, imaM ca taM tAraggaM vR.atha tArAsaGkhyAdvAramAha- etesiNa'mityAdi, eteSAM bhadanta! aSTAviMzaternakSatrANAM madhye'bhijinakSatraM kati tArA asyeti katitAraM prajJAptam ?, bhagavAnAha-gautama ! timrastArA asyeti tritAraM prajJaptam, tArAzcAtra jyotiSkavimAnAni, adhikArAnakSatrajAtIyajyotiSkAnAM vimAnAnItyarthaH, natupaJcamajAtIyajyotiSkAstArakAH, nahi tAsAM dvitrAdivimAnairekaMnakSatramiti vyavahAraH samyaka, anyajAtIyena samudAyenAnyajAtIyaH samudAyoti virodhAt / virodhazcAtra nakSatrANAM vimAnAnimahAnti tArakANAMca vimAnAnilaghUni, tathAjaMbUdvIpe ekazazinastArakANAM koTAkoTInAM SaTSaSTi sahasrANi nava zatAnipaJcasaptatizcetiyA sakhyA sA'pyatizayIta nakSatrasaGkhyA cASTAviMzatirUpAmUlataevasamucchidyeta,nanutarhieteSAMvimAnAnAM ke'dhipAH?, ucyate, abhijidAdinakSatra eva, yathA kazcit maharddhiko gRhadvayAdipatirbhavati, evamabhijinnakSatranyAyena netavyA yasya nakSatrasya yAvatyastArA, idaM ca tattArAgraM-- mU. (308) tigatigapaMcagasayaduga dugabattIsagatigaMtaha tigNc| chappaMcagatigaekagapaMcagatiga chakkagaM cev| mU. (309) satagadugaduga paMcaga ekkakAga paMca cautigaMceva / ekkArasaga caukkaM caukkagaM ceva tAraggaM / / iti| 1. tArAsaGkhyAparimANaM, yathA trikamabhijitaH 1 trikaM zravaNasya 2 paJcakaM dhaniSThAyAH 3zataM zatabhiSajaH 4 dvikaM pUrvabhadrapadAyAH 5 dvikamattarabhadrapadAyAH6dvAtriMzadrevatyaH 7trikamazvinyAH 8 tathA trikaM bharaNyAH 9, caH samucaye, SaTa kRttikAyAH 10 paJcakaM rohiNyAH 11 trikaM mRgazirasaH 12 ekakaM ArdrAyAH 13 paJcakaM punarvasvoH, yadanyatra catuSkamAhustanmatAntaraM 14 trikaMpuSyasya 15 SaTkamazleSAyAH 16caiveti samuccaye saptakaM maghAyAH 17dvikaM pUrvaphAlgunyAH Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 497 18 dvikamuttaraphAlgunyAH 19 paJcakaM hastasya 20 ekazcitrAyAH 21 ekakaH svAteH 22 paJca vizAkhAyAH 23 catvAraH anurAdhAyAH 24 trikaM jyeSThAyAH 25 caivazabdaH pUrvavat ekAdazakaM mUlasya 26 catuSkaM pUrvASADhAyAH 27 catuSkamuttarASADhAyAH 28caiveti tathaiva taaraagrmiti| tArAsaGkhyAkathanaprayojanaMca yannakSatraMyAvattArAsaMkhyAparimANakaMbhavati tatsaMkhyAko tithi zubhakArye varjayet, zatabhiSagarevatyostu krameNa zatasya dvAtriMzatazca tithibhirbhAge hate yadavaziSTaM tapramANA tithirvarjanIyeti / atha gotradvAram-ihanakSatraNAM svarUpato na gotrasambhavaH, yata idaM gotrasya svarUpaM loke prasiddhimupAgamat-prakAzakAdyapuruSAbhidhAnastadapatyasantAno gotraM, yathA gargasyApatyasantAno gargAbhidhAno gotramiti, na caivaMsvarUpaM nakSatrANAM gotraM sambhavati, teSAmaupapAtikatvAt, tata itthaM gotrasambhavo draSTavyo-yasminakSatrezubhairazubhairvA grahaH samAnaM yasya gotrasya yathAkramaM zubhamazubhaMvA bhavati tattasya gotraM, tataH praznopapatti, tatsUtram mU. (310) etesi NaM bhaMte ! aTThAvIsAe nakkhattANaM amiI nakkhatte kiMgote paM0?, go0 ! moggalAyaNasagotte, gAthA vR. etesiNa'mityAdi, eteSAmaSTAviMzaternakSatrANAMmadhye bhadanta ! abhijinnakSatraM kiMgotraM prajJaptam ?, gautama! modgalyAyanaiH-maudgalyagotrIyaiH sagotraM-samAnagotraM modgalyAyanagotramityarthaH-, evamagre'pi jJeyaM, athA'bhijitaH prArabhya lAghavArthamatra gAthA iti, tAzcemAHmU. (311) moggalAyaNa 1 saMkhAyaNe 2 ataha aggabhAva 3 kaNNile 4 / tatto ajAukaNNe 5dhanaMjae 6 ceva boddhbbe|| mU. (312)pussAyaNe 7 a assAyaNe a8 bhaggavese 9 a aggivese 10 a| goama 11 bhAradAe 12 lohicce 13 ceva vAsiDhe 14 // mU. (313)omaJjAyaNa 15 maMDabbAyaNe 16 apiMgAyaNe 17 a govalle 18 kAsava 19 kosiya 20 dabmA 21 ya cAmaracchAya 22 suMgA ya 23 // mU. (314) govallAyaNa 24 tegicchAyaNe 25 a kaccAyaNe 26havai muule| tato bajhiAyaNa 27 vagdhAvace agottAI 28 // vR. 'moggalAyaNa'mityAdi, maudgalyAyanaM 1 sAGkhyAyanaM 2 tathA agrabhAvaM 3 'kaNNilla mityatrapadaikadeze padasamudAyopacArAtkaNNilAyanamitigAoN4, tatazca jAtukarNaM 5dhanaJjayaM 6caivazabdaH samuccayeboddhavyam puSyAyanaM7caH samuccaye AzvAyanaMca 8 mArgavezaMca 9agnivezyaM ca 10 gautamaM 11 bhAradvAjaM 12 lauhityaM caiveti atrApi pUrvavadupacAre lauhityAyanaM 13 vAsiSTaM 14avamajjAyanaM 15 mANDavyAyanaMca 16 piGgAyanaMca 17 govallamityatrApipadaikadezepadasamudAyApacArAt govallAyanaM 18 kAzyapaM 19 kauzikaM 20 dArbhAyanaM 21 cAmaracchAyanaM 22 zuGgAyanaM 23triSveSuNakAralopaH prAkRtazailIprabhavaH golavyAyanaM 24 cikitsAyanaM 25 kAtyAyanaM bhavati mUle 26 tatazca vajjhiyAyaNanAmakaM bAbhravyAyanaM 27 vyAghrApatya 28 ceti gotrANi / mU. (315) etesiNaM bhaMte ! aTThAvIsAe nakkhattANaM abhiInakkhatte kiMsaMThie pannate goamA! gosIsAvalisaMThie paM0, gAhA| 1332 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/315 vR. atha saMsthAnadvAram- 'etesi Na' mityAdi, eteSAM bhadanta ! aSTAviMzaternakSatrANAM abhinnikSatraM kasyeva saMsthitaM - saMsthAnaM yasya tattathA, prajJaptam ?, gautama ! - 498 mU. (316) gosIsAvali 1 kAhAra 2 sauNi 3 pupphovayAra 4 vAvI ya 5-6 / nAvA 7 AsakkhaMdhaga 8 bhaga 9 churagharae 10 a sagaDuddho 11 // bhU. (317) migasIsAvali 12 ruhirabiMdu 13 tulla 14 vaddhamANaga 15 paDAgA 16 / pAgAre 17 paliaMke 1818 hatye 210 muhaphullae 21 ceva // mU. (318) strI laga 22 dAmaNi 23 egAvalI 24 a gayadaMta 25 vicchuasale ya 26 / gayavikrame 27 a tattoM sIhanisIhI ya 28 saMThANA // vR. gozIrSa tasyAvalI - tatpudgalAnAM dIrgharUpA zreNistatsamasaMsthAnaM prajJaptam, evaM zeSanakSatrasaMsthAnAni jJeyAni tAnImAni - abhijitogozIrSAvalisaMsthAnaM zravaNasya kAsArasaMsthAnaM dhaniSThAyAH zakunipaJjarasaMsthAnaM zatabhiSajaH puSpopacArasaMsthAnaM pUrvabhadrapadAyAH arddhavApIsaMsthAnaM uttarabhadrapadAyA apyarddhavApIsaMsthAnaM etadarddhavApIdvayamIlanena paripUrNA vApI bhavati tena sUtre vApItyuktaM, ataH saMsthAnAnAM na saMkhyAnyUnatA vicAraNIyA, revatyA nausaMsthAnaM, azvinyAH azvaskandhasaMsthAnaM, bharaNyAH bhagasaMsthAnaM, kRttikAyAH kSurAdhArasaMsthAnaM, rohiNyAH zakaToddhisaMsthAnaM, mRgazirasaH mRgazIrSasaMsthAnaM, ArdrAyA rudhirabindusaMsthAnaM, punarvasvoH tulAsaMsthAnaM, puSyasya supratiSThitavarddhamAnakasaMsthAnaM, azleSAyAH patAkAsaMsthAnaM, maghAyAH prAkArasaMsthAnaM, pUrvaphalgunyA arddhapalyaGkasaMsthAnaM uttaraphalgunyA apyarddhapalyaGkasaMsthAnaM, atrApi arddhapalyaGkadvayamIlanena paripUrNa palyaGka bhavati tena saMkhyAnyUnatA na, hastasya hastasaMsthAnaM, citrAyAH mukhamaNDanasuvarNapuSpasaMsthAnaM, svAteH kIlakasaMsthAnaM, vizAkhAyAH dAmaniH - pazurajjusaMsthAnaM, anurAdhAyA ekAvalisaMsthAnaM, jyeSThAyAH gajadantasaMsthAnaM mUlasya vRzcikalAMgUla- saMsthAnaM, pUrvASADhAyAH gajavikramasaMsthAnaM, uttarASADhAyAH siMhaniSIdanasaMsthAnaM iti saMsthAnAni / atha candraviyogadvAram - mU. (319) etesi NaM bhaMte! aTThAvIsAe nakkhattANaM abhiInakkhatte katimuhutte caMdeNa saddhiM jogaM joei ?, goamA ! nava muhutte sattAvIsaM ca sattaTTibhAe muhuttassa caMdeNa saddhiM jogaM jIei, evaM imAhiM gAhAhiM anugaMtavvaM vR. 'etesi Na' mityAdi, eteSAM ca bhadanta ! aSTAviMzaternakSatrANAM madhye abhijinnakSatraM kati muhUrtAn candreNa sArddha yogaM yojayati ?, sambandhaM karotItyarthaH, gau0 nava muhUtAMn ekasya ca muhUrtasya saptaviMzatiM saptaSaSTibhAgAn candreNa sArddha yogaM yojayati, kathametadavasIyate ? mU. (320) abhiissa caMdajogI sattaTTiseMDio mahorato / te huti nava muhuttA sattAvIsaM kalAo a|| vR . ihAbhijinnakSatraM saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtrasyaikaviMzatibhAgAn candreNa saha yogamupaiti, teca ekaviMzatirapi bhAgA muhUrtagatabhAgakaraNArthaM ohArAtre triMzanmuhUrtA iti triMzatA guNyante jAtAni SaT zatAni triMzadadhikAni eSAM saptaSaSTyA bhAge hRte labdhA nava muhUrttA ekasya muhUrtasya saptaviMzati saptaSaSTibhAgA ayaM ca sarvajaghanyaH candrasya nakSatrayogakAlaH, yattu zrI abhayadeyasUripAdeH samavAyAGge navamasamavAya vRttau nava muhUrtAn caturviMzatiM ca dvASaSTibhAgAnekasya ca dvASaSTibhAgasya Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 vakSaskAraH-7 499 saptaSaSTidhA chinnasya SaTSaSTibhAgAn yAvadasya candrayoga uktastattu pUrNimA'mAvAsyAparisamAptikAlabhAvinakSatraparijJAnopAye uktAt SaTSaSTirmuhUrtAH paJca ca dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTicchinnasyaikaH saptaSaSTibhAga ityevaMrUpAd dhruvarAzernakSatrazodhanAdhikAre saptaviMzati saptaSaSTibhAgAHduHzodhA iti saptaviMzati saptaSaSTibhAgAH savarNanAtha dvASaSTyA guNyante jAtaM 1674 eSAM saptaSaSTyA bhAge hRte AgataM". 6 / / eva miti yathA'bhijita ekaviMzatibhAgebhyaH samadhikanavamuhUrtarUpo yogakAla AnItastathAprakAreNetyarthaH, imAbhirvakSyamANAbhirgAthAbhiravagantavyaM, candrayogakAlamAnamiti gamyaM, tadyathA-abhijitazcandrayogaH saptaSaSTikhaNDIkRto'horAtraH kalpyate, te pUrvoktA ekaviMzatibhAgAH pUrvoktena karaNena nava muhUrtAH saptaviMzatizca kalA bhavanti tathA zatabhiSak bharaNI ArdrAAzleSA svAtiH jyeSThAcaH samuccaye etAniSaT nakSatrANi paJcadaza muhUrtAn yAvat candreNa saha saMyogaH-sambandho yeSAM tAni tathA, tadyathA-eteSAM SaNNAmapi nakSatrANAM pratyeka saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtrasya satkAn sArddhAn trayastriMzadbhAgAnyAvaccandreNa saha yogo bhavati tato muhUrtagatasaptaSaSTibhAgakaraNArthaM trayastriMzat triMzatA guNyante jAtAni nava zatAni navatAni-navatyadhikAni yadapi cArddhaM tadapi triMzatA guNayitvA dvikena bhajyate labdhAH paJcadaza muhUrtasya saptaSaSTibhAgAste pUrvarAzI prakSipyante jAtaH pUrvarAzi sahanaM pazcottaraM, asya saptaSaSTyA bhAge hRte labdhA paJcadaza muhUrtA iti / mU. (321) sayamisayA bharaNIo addA assesa sAi jettttaay| ete channakkhattA pnnrsmuhttsNjogaa| vR. tisra uttarAH-uttaraphalgunI uttarASADhA uttarabhadrapadA ityevaMrUpAH punarvasU rohiNI vizAkhA, caH samuccaye, etAni evakArasya bhitrakramatvAdetAnyeveti yojyaM, sUtre puMstvanirdezaH prAkRtatvAt, SaT nakSatrANi paJcacatvAriMzataM muhUrtAn yAvaJcandreNa saha saMyogo yeSAM tAni tathA, tadyathA-atrApi SaNNAM nakSatrANAM pratyeka saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtrasya satkAnAM bhAgAnAM zatamekamekasya ca bhAgasyArddha candreNa saha yogastatraiSAM bhAgAnAM muhUrtagatabhAgakaraNArtha zataM prathamatastriMzatA guNyate jAtAni trINi sahasrANi paJcadazottarANi eteSAM saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAH paJca catvAriMzanmuhUrtA iti| mU. (322) tinneva uttarAI punavvasU rohiNI visaahaay|. eechannakkhatatA pnnyaalmuhuttsNjogaa| vR tathA avazeSANi-uktAtiriktAni nakSatrANi zravaNo dhaniSThA pUrvabhadrapadA revatI azvinI kRttikA mRgaziraHpuSyomaghA pUrvAphAlganI hastazcitrA'nurAmUlaH pUrvASADhA itipaJcadazApi bhavanti triMzanmuhUrtAnIti-triMzanmuhUrtAnyAvaccandreNa sahayogamaznuvate, tadyathA-eSAMpaJcadazAnAM nakSatrANAM candreNa saha sampUrNamahorAtraM yAvadyogastato muhUrtagatabhAgakaraNArthaM saptaSaSTi triMzatA guNyatejAte dve sahasredazottareeSAMcasaptaSaSTyA bhAgevatelabdhAstrazanmuhUrtA iti, candre-candraviSaye eSaH-anantarosto yogo nakSatrANAMjJAtavya iti / etAni cAbhijidva nikrameNArddhanadravyarddhakSetrasamakSetrasaMjJakAni siddhAnte rUDhAni, eSAM kila cirantanajyotizAstraSvevaM bhUktirAsIt natu Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 7/322 yathA'dhunA sarvANyapyekadinabhogAnI ti zrImadAvazyakabRhadRttiTippanake, eSAM copayogaH / // 1 // "dunni udivaddhakhitte dabmamayA puttalA u kAyavvA / samakhittaMmi aikko avaddhakhitte na kaayvyo|| ityAdi uktazcandrayogaH, atha raviyoga:mU. (323) avasesA nakkhattA pannarasavi huMti tiisimuhuttaa| caMdami esa jogo nakkhattANaM muNeavyo / / vR. 'etesiNaMbhaMte!' ityAdi, eteSAM bhadanta! aSTAviMzaternakSatrANAM madhye abhijinakSatraM kati ahorAtrAn sUryeNa sArddha yogaM yojayati ?, gautama ! caturo'horAtrAn SaT ca muhUrtAn sUryeNa sArddha yoga yojayati, kathamiti cet, ucyate, yannakSatramahorAtrasya yAvataH saptaSaSTibhAgAn candreNa saha samavatiSThate tanakSatraM tAvataH ekaviMzatyAdInityarthaH paJcabhAgAn-rAtrindivasya paJcamAMzarUpAna, taiH paJcabhirekaM rAtrindivaM bhavatItyarthaH, sUryeNa samaM vrajati, idamatra hRdayaM yasya nakSatrasya yAvaMtaH saptaSaSTibhAgAzcandrayogayogvAste paJcabhirbhajyante, labdhatatpaJcamabhAgAtmakamahorAtraM, zeSaM triMzatA guNayitvA paJcabhirbhajyate labdhaM muhUrtAH, uktaMca "jaM rikvaM. jAvaie vaccai candeNa bhaagstttttthii| taMpaNabhAgerAiMdiassa sUreNa taavie||"tti| mU. (324) etesiNaMbhaMte ! aTThavIsAe nakkhattANaM abhiInakkhatte kati ahorate sUreNa saddhiM jogaMjoei?, go0 ! cattAri ahoratte chacca muhutte evaM imAhiM gAhAhiM neavvaMmU. (325) abhiIchacca muhutte cattAri akevale ahortte| sUreNa samaM gacchai etto sesANa vocchaami| vR. tadyathA-abhijinnakSatramekaviMzati saptaSaSTibhAgAn candreNa samavartate tataH etAvataH paJcabhAgAn ahorAtrasya sUryeNa samaM vartanamavaseyam, ekaviMzatezca paJcabhirbhAge hate labdhAH SaT muhUrtA iti, evamabhijinyAyena zeSanakSatrANAM sUryayogakAlaprarUpaNaM imAbhirvakSyamANAbhirgAthAbhirnetavyaM, tatrAbhijinnakSatraM SaNmuhUrtAn caturazca kevalAn-paripUrNAn ahorAtrAn sUryeNa samaM gacchati, atropapatti prathamataeva kRtA, athaUrdhvaM zeSANAM nakSatrANAM sUryeNa samaMyogAn kAlaparimANamadhikRtyeti gamyaM vkssyaami| mU. (326) sayamisayA bharaNIo addA assesa sAi jettttaay| vacaMti muhutte ikkavIsa chacceva'horatte / / vR. tathAhi-zatabhiSak bharaNI ArdrA azleSA svAti jyeSThA cetyetAni SaT nakSatrANi pratyekaM sUryeNa samaM vrajanti muhUnikaviMzatiM SaT cAhorAbAniti, tadyathA-etAni nakSatrANi candreNa samaM sArddhAn trayastriMzat saMkhyAn saptaSaSTibhAgAn vrajanti, tata etAvataH paJcabhAgAn ahorAtrasya sUryeNa samaM vrajantIti pratyekaM prAguktakaraNaprAmANyAt trayastriMzatazca paJcabhirbhAge labdhAH SaT ahorAtrAH zeSAH paripUrNamuhUrtAnayanAya dazabhirbhAgo hriyate lbdhaaekviNshtirmuhuurtaa| mU. (327) tinneva uttarAIpunavvasU rohiNI visaahaay| vacaMti muhutte tinni ceva vIsaM ahorte|| Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 501 vR tathA tina uttarAH-uttarabhadrapadAuttaraphAlgunI uttarASADhAityevaMrUpAH punarvasUrohiNI vizAkhA ca etAni SaT nakSatrANi sUryeNa samaM vrajanti muhUrtAntrINyeva viMzatiM cAhorAtrAniti, tadyathA-etAni SaT nakSatrANi candreNa samaM saptaSaSTibhAgAnAM zatamekamekasya ca bhAgasyAr3amekaM pratyekaM vrajanati, tataH etAvataH paJcabhAgAnahorAtrasya sUryeNa samaM vrajanamavagantavyam, tena zatasyapaJcabhirbhAge hate labdhA viMzatirahorAtrAH, yadaddha tat triMzatA guNyatejAtAstriMzat tasyA dazabhirbhAge hate labdhAstrayo muhUrtA iti / mU. (328) avasesA nakkhattA pannarasavi sUrasahagayA jNti| bArasa ceva muhutte terasa ya same ahorte|| pR. tathA avazeSANi-zravaNadhaniSThApUrvabhadrapadArevatyazvinIkRttikAmRgaziraHpuSyamaghApUrvaphalgunIhastacitrAanurAdhAmUlapUrvASADhArUpANi nakSatrANipaJcadazApisUryeNa sahagatAniyAnti dvAdazaiva muhUrtAn trayodaza ca samAn-paripUrNAhorAtrAniti, tadyathA-etAni paripUrNAn saptaSaSTibhAgAn candreNa samaMvrajanti, tataH sUryeNa saha tAni paJcabhAgAn ahorAtrasyasaptaSaSTisaMkhyAn gacchaMti, saptaSaSTezca paJcabhirbhAge hRtelabdhAstrayodazaahorAtrAH zeSau dvau bhAgau tau triMzatA guNyete jAtASaSTiH tasyAH paJcabhirbhAge hRte labyAdvAdaza muhUrtA iti, atra caprasaGgasaGgatyA sUryayogadarzanatazcandrayogaparimANaM yathA jAyate tathA darzyate jyotisskrnnddoktN||1|| nakkhattasUrajogo muhuttarAsIkao apaJcaguNA / sattaTThIevibhatto laddho candassa so jogo|| nakSatrANAM arddhakSetrAdInAMyaH sUryeNa sahayogaH samuhUrtarAzIkriyate kRtvAca paJcabhirguNyate tataHsaptaSaSTyA mAgehRte sati yallabdhaMsa candrasya yogaH, iyamatrabhAvanA-ko'pi ziSyaH pRcchati, yatra sUrya SadivasAn ekaviMzatiMca muhUrtAn avatiSThate tatracandraH kiyantaM kAlaM tiSThatIti, tatra muhUrtarAzikaraNArthaMdivasAstriMzatA guNyante guNayitvA coparitanA ekaviMzatirmuhUrtAprakSipyante jAte dve zate ekottare, te paJcabhirguNyante, jAtaM paJcottaraM sahasra, tasya saptaSaSTyA bhAge hate labdhAH paJcadaza muhUrtAH, etAvAnarddhakSetrANAM pratyekaM candreNa samaM yogH| evaMsamakSetrANAMdvyarddhakSetrANAmabhijitazca candreNa samaMyogo jJeya iti|ath kuladvAram mU. (329) kati NaM bhaMte ! kulA kati uvakulA kati kulovakulA pannatA?, go0! bArasa kulA bArasa uvakulA cattAri kulocakulA pannattA, bArasa kulA, taMjahA-ghaniTThAkulaM 1 uttarabhaddavayAkulaM 2 assiNIkulaM 3 kattiyAkulaM 4 migasirakulaM 5 pusso kulaM 6 maghAkulaM 7 uttaraphagguNIkulaM 8 cittAkulaM 9 visAhAkulaM 10 mUlo kulaM 11 uttarAsADhAkulaM 12/ vR. 'katiNaM bhaMte! kulA' ityAdi, kati bhadanta! kulAni kulasaMjJakAni nakSatrANi tathA kati upakulAni tathA kati kulopakulAni prajJaptAni ?, sUtre puMstvanirdezaH prAkRtatvAt, bhagavAnAha-gautama ! dvAdaza kulAni dvAdaza upakulAni catvAri kulopakulAni prajJaptAni, tatra dvAdaza kulAni, tadyathA-dhaniSThA kulaM uttarabhadrapadA kulaM azvinI kulaM kRttikA kulaM mRgaziraH kulaM puSyaH kulaM madhA kulaM uttaraphalgunI kulaM citrA kulaM vizAkhA kulaM mUlaH kulaM uttarASADhA kulaM, atha kiM kulAdInAM lakSaNaM?, ucyate Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 jambUdvIpaprajJapti-upAgasUtram 7/330 mU. (330) mAsANaM pariNAmA hoti kulA uvakulA u heddimgaa| hoti puNa kulovakulA abhIbhisaya adda anurAhA / / vR.mAsAnAM pariNAmAni-parisamApakAni bhavanti kulAni, ko'rthaH ? - iha yairnakSatraiH prAyomAsAnAMparisamAptaya upajAyantemAsasadhzanAmAnica tAni nakSatrANi kulAnItiprasiddhAni, tadyathA-zrAviSTomAsaH prAyaH zraviSThayA dhaniSThAparaparyAyayA parisamAptimupaiti bhAdrapadaH uttarabhadrapadayA azvayuk azvinyA iti, zraviSThAdIni prAyo mAsaparisamApakAni mAsasazanAmAni, prAyograhaNAdupakulAdibhirapi nakSatrairmAsaparisamAptirjAyate itysuuciH| mU. (331) bArasa uvakulA taM0-savaNo ubakulaM 1 puvabhaddavayA uvakulaM revaI uvakulaM bharaNIupakulaM rohINIuvakulaM punnavvasU uvakulaM upakulaM assesA puvvaphagguNI uvakulaM hattho uvakulaM sAI uvakulaM jeTTA uvakulaM puvvAsADhA uvakulaM / cattAri kulovakulA, taMjahA-abhiI kulovakulA sayamisayA kulocakulA adA kulovakulA anurAhA kulovkulaa|| katiNaMbhaMte! puNNimAokatiamAvAsAopannattAo?, goamA! bArasa puNNimAo bArasa amAvAsAo paM0, taM0-sAviTThI poTThavaI AsoI kattigI maggasirI posI mAhI phagguNI cettI vaisAhI jeTTA mUlI AsADhI, sAvihiNi bhaMte ! puNimAsi kati nakkhattA jogaMjoeMti go0! tinni nakkhatA jogaMjoeMti, taM0-abhII savaNo dhnihaa3|pottttviinni bhaMte ! puNNimaM kai nakhattA jogaMjoeMti?, go0 ! tinni nakhattA joeMti, taM0-sayamisayA puyabhaddavayA uttarabhadhvayA, assoiNNi bhaMte ! puNNima kati nakkhatA jogaM joeMti ?, go0 ! do joeMti taM0-revaI assiNI a, kattaiNNaM do-bharaNI kattiA ya, maggasirinnaM do-rohiNI maggasiraM ca, posiM tinni-addA puNabvasUpusso, mAdhiNNaMdo-assesAmaghAya, phagguNiMNaMdo-puvvAphagguNI yauttarAphagguNI ya, cettiNNaMdo-hattho cittAya, visAhiNNaM do-sAI visAhA ya, jevAmUliNNaM tinni-aNurAhA jeTThA mUlo, AsAdiNNaM do-puvvAsADhA uttraasaaddhaa| sAviDiNNaM bhaMte ! puNNimaM kiM kulaMjoei uvakulaM joei kulovakulaMjoei?, go0! kulaM vA joei uvakulaM vA joei kulovakulaM vA joei, kulaMjoemANe dhaniTThA nakkhatte joei uvakulaMjoemANe savaNe nakkhattejoei kulovakulaMjoemANe abhiI nakkhattejoei, sAviThThINNaM puNNimAsiMNaM kulaM vA joei jAva kulovakulaM vA joei, kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA kulovakuleNa vA juttA sAviTThI puNNimA jutatti vattavbaM siaa| poTTavadiNNaMbhaMte! puNNimaM kiM kulaM joei 3 pucchA, go0 ! kulaM vAuvakulaM vA kulovakulaM vAjoei, kulaM joemANe uttarabhadhvayA nakkhattejoeiu0 puvabhadhvayA0 kulova0 sayamisayA0 nakkhatte joei, poTThavaiNNaM puNimaM kulaM vA joei jAva kulovakulaM vA joei kuleNa vA juttA jAva kulovakuleNa vA juttA poTTavaI puNNamAsI juttattivattavbaM siyaa| assoiNNaM bhaMte! pucchA, go0! kulaM vAjoei upakulaM vA joeino labmai kulovakulaM, kulaM joemANe assiNInakkhatte joei upakulaM joemANe revainakkhatte joei, assoiNNaM puNNimaMkulaM vA joei uvakulaM vA joei kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA assoI puNNimA juttatti0 kattiiNNaM bhaMte ! puNNimaM kiM kulaM 3 pucchA, go0 ! kulaM vAjoei uvakulaM vA joei no Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 kulovakulaMjoei, kulaMjoemANe kattiAnakhattejoei uva-bharaNI kattiiNNaMjAva vatavvaM, maggasirinnaM bhaMte ! puNNimaM kiM kulaM taM caiva do joei no bhavai kulovakulaM, kulaM joemANe maggasiranakkhatte joei u0 rohiNI maggasirannaM puNNimaM jAva vattavyaM siaaiti| ____ evaM sesiAo'vi jAva AsATiM, posiM jeTThAmUliM ca kulaM vA u0 kulovakulaM vA, sasiANaM kulaM vA uvakulaM vA kulovakulaM na bhnnnni| sAviTThiNNaM bhaMte ! amAvAsaM kati nakkhattA joeMti ?, go0 ! do nakhattA joeMti, taM0-assesA ya mahA ya, poTTavaiNNaM bhaMte ! amAvAsaM kati nakhattA joeMti ? goamA! do puvvAphagguNI uttarAphagguNI a, assoiNNaMbhaMte ! do-hatthecittA ya, katiiNNaM do--sAIvisAhA ya, maggasirinnaM tinni-aNurAhA jevAmUloa, posiNiNa do-puvvAsADhA uttarAsADhA, mAhiNNaM tinni-abhiIsavaNodhaNiTThA, phagguNiM tinni-sayamisayApubbabhadhvayA uttaramadhvayA, vettiNNaM do-revaI assiNI a, vaisAhiNNaM do-bharaNI kattiAya, jeTThAmUliNNaM do-rohiNI maggasiraM ca, AsADhiNNaM tinni-addA punavvasU pusso iti|| sAviTTiNNaM bhaMte! amAvAsaM kiM kulaMjoei uvakulaM joei kulocakulaMjoei ?, go0 kulaM vA joie uvakulaM vA joei no labbhai kulovakulaM, kulaM joemANe mahAnakhatte joei, uvakulaM joemANe assesAnakkhatte joei, sAviTTiNNaM amAvAsaM kulaM vA joei uvakulaM vA joei, kuleNa vAjuttA uvakuleNa vA juttA sAviTThIamAvAsA juttattivattavvaM siA, poTTavaINNaM bhaMte! amAvAsaMtaMcevadojoei kulaM vAjoei upakulaM0, kulaMjoemANe uttarAphagguNInakkhatte joei uva0 puvAphagguNI, poTThavaiNNaM amAvAsaM jAva vattavvaM siA, maggasirinnaMta ceva kulaM mUle nakkhattejoei u0 jeTThA kulovaku0 anurAhAjAvajuttattivattavvaMsiA, evaM mAhIephagguNIe AsADhIe kulaM vA uvakulaM vA kulovakulaM vA, avasesiANaM kulaM vA uvakulaM vA joei / jayA NaM bhaMte ! sAviTThI puNNimA bhavai tayANaM mAhI amAvAsA bhavai?, jayA NaM bhaMte ! mAhIpuNNimA bhavai tayA NaM sAviTThI amAvAsA bhavai ?, haMtA! go0! jayANaM sAviTThItaM ceva vattavvaM, jayANaM bhaMte! poTTavaI puNNimA bhavai tayANaM phagguNI amAvAsA bhavai jayA NaM phagguNI puNNimA bhavai tayANaM poTTavaI amAvAsA bhavai ?, haMtA! goamA! taM ceva, evaM eteNaM abhilAveNaM imAo puNNimAo amAvAsAo neavvAo-assiNI puNNimA cettI amAvAsA kattigI puNNimA vaisAhI amAvAsA maggasirI puNNimA jeTThAmUlI amAvAsA posI puNNimA AsADhI amAvAsA / vR. kulAnAmadhastanAni nakSatrANi zravaNAdIni upakulAni kulAnAM samIpamupakulaM tatra vartanteyAni nakSatrANi tAnyupacArAdupakulAnIti vyutpatteH, yAni kulAnAmupakulAnAMcAdhastanAni tAni kulopakulAni, abhijidAdIni dvAdazopakulAni, tadyathA-zravaNaH upakulaM pUrvabhadrapadA upakulaMrevatI upakulaM bharaNIupakulaM rohiNIupakulaMpunarvasU upakulaM azleSAupakulaM pUrvAphAlgunI upakulaM hastaH upakulaM svAti upakulaM jyeSThA upakulaM pUrvASADhA upakulaM, catvAri kulopakulAni tadyathA-abhijit kulopakulaM zatabhiSak kulopakulaM ArdrA kulopakulaM anurAdhA kulopakulaM, kulAdisaMjJAprayojanaM tu Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/331 // // 'purveSujAtA dAtAraH, saMgrAme sthAyinAM jyH| ___anyeSu tvanyasevArtA, yAyinAM ca sadA jyH||' ityaadi| atha pUrNimAmAvAsyAdvAram-'kati NaM bhaMte !' ityAdi, kati bhadanta ! pUrNimA:parisphuTaSoDazakalAkacandropetakAlavizeSarUpAH, pUrNenacandreNa nivRttA itivyutpatteH bhAvAdimaH itImapratyaye rUpasiddhiH, kati amAvAsyAH-ekakAlAvacchedenaikasminakSatre candrasUryAvasthAnAdhArakAlavizeSarUpAH, amA-sahacandrasUrIM vasato'syAmitivyutpatteH,auNAdike'pratyaye strIliGge DIpratyaye, prajJaptAH, gau0 jAtibhedamadhikRtya dvAdaza pUrNimAH dvAdaza amAvAsyAH prajJaptAH tadhathA-zraviSThA-dhaniSThAtasyAMbhavA zrAviSThI-zrAvaNamAsamAvinIprauSThapadA-uttarabhadrapadA tasyAM bhavA prauSThapadI-bhAdrapadabhAvinIazvayug-azvinI tasyAMbhavA AzvayujI-AzvineyamAsabhAvinI, evaM kArtikI mArgazIrSI pauSI mAghI phAlgunI caitrI vaizAkhI jyeSThAmUlI ASADhI iti, praznasUtre pUrNimAmAvAsyayorbhedena nirdeze'pi uttarasUtre yadabhedena nirdezastannAmaikyadarzanArtha, tenAmAvAsyA api zrAviSThI prauSThapadI AzvayujI ityAdibhirvyapadezyAH, nanu zrAviSThI pUrNimA zraviSThAyogAdbhavati, amAvAsyAtuzrAviSThInatathA, asyAazleSAmaghAyogasya bhaNiSyamANatvAt, ucyate, zrAviSThI pUrNimA asyeti zrAviSTaH-zrAvaNamAsaHtasyeyaM zrAviSThI zrAvaNamAsabhAvinItyarthaH, evaM prauSThapadyAdiSvamAvAsyAsu vAcyaM / samprati nakSatrairekaikApaurNimAsI parisamApyatetAni pipRcchiSurAha-zrAviSThIM paurNamAsI bhadanta ! kati nakSatrANi yogaM yojayanti-yogaM kurvanti ?, kati nakSatrANi candreNa saha saMyujya parisamApayantItyarthaH, bhaga0-gau0 trINi nakSatrANiyogaMyojayanta, trINi nakSatrANi candreNa saha saMyujya parisamApayanti, tadyathA-abhijit zravaNo dhaniSThA, iha zravaNadhaniSThArUpe dve eva nakSatre zrAviSThI paurNamAsI parisamApayataH, paJcasvapi yugabhAvinISu pUrNimAsu kvApyabhijitaH parisamApakAdarzanAt, kevalamabhijinnakSatraM zravaNena saha sambaddhamititadapiparisamApayatItyuktaM, kiJca-sAmAnyataidaM zrAviSThIsamApakanakSatradarzanaMjJeyaM, paJcasvapi zrAviSThISupUrNimAsukAMpUrNimAM kiMnakSatraMkiyatsumuhUrteSu kiyatsu bhAgeSukiyatsupratibhAgeSu ca gateSugamyeSuca parisamApayatIti sUkSmekSikAdarzanArthaM tvidaM pravacanaprasiddha karaNaM bhaavniiyN||1|| nAumiha amAvAsaMjai icchasi kami hoi rikvmi| ____ avahAraM ThAvejjA tattiarUvehiM sNgunnie|| yAmamAvAsyAmiha yuge jJAtumicchasi yathA kasminnakSatre vartamAnA parisamAptA bhavatIti, yAvadrUpairyAvatyo amAvasyA atikrAntAstAvatyA saGkhyayA ityarthaH, vakSyamANasvarUpamavadhAryateprathamatayA sthApyate ityavadhAryo-dhruvarAzi tamavadhAryarAziM paTTikAdI sthApayitvA saGguNayet, atha kiMpramANo'sAvadhAryarAziriti tprmaannniruupnnaarthmaah||2|| 'chAvaTThI ya muhuttA bisaTThibhAgA ya paMca paDipuNNA / bAsaTThibhAgasattar3higo aeko havai bhaago|| . SaTSaSTirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya paJca paripUrNA dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTitamo bhAga ityetAvatpramANo'vadhAryarAziH, kathametAvatapramANasyotpattiriti cet, ucyate, iha yadi caturviMzatyadhiketa parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyAH labhyante tato dvAbhyAM parvabhyAM Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 505 kiM labhAmahe ?, atrAntyena rAzinA dvikalakSaNena madhyo rAzi paJcakalakSaNo guNyate jAtA daza teSAM ca caturviMzatyadhikena zatena bhAgaharaNaM, tatra chedyacchedaka- rAzyordvikenApavarttanAjAta uparitanazchedyo rAzi paJcakarUpo'dhastano dvASaSTirUpaH labdhAH paJca dvASaSTibhAgAH, etena nakSatrANi karttavyAnIti nakSatrakaraNArthamaSTAdazabhistriMzadadhikaiH zataiH saptaSa- STibhAgarUpaiH guNyante jAtAni ekanavati zatAni paJcAdadhikAni, chedarAzirapi dvASaSTipramANaH saptaSaSTyA guNyate jAtAnyekacatvAriMzacchatAni catuSpaJcAzadadhikAni, uparitanarAzirmuhUrttAnayanAya bhUyastriMzatA guNyate, jAte dve lakSe catuHsaptatisahasrANi pacaM zatAni teSA catuSpaMcAzadadhikaikacatvAriMzacchatairbhAgaharaNaM labdhAH SaTSaSTirmuhUrttAH zeSA aMzAstiSThanti trINi zatAni SaTtriMzadadhikAni tato dvASaSTibhAgA- nayanArthaM tAni SaSTyA guNyante jAtAni viMzatisahasrANi aSTau zatAni dvAtriMzadadhikAni teSAmanantaroktacchedarAzinA 4154 bhAgo hiyate labdhAH paMca dvASaSTibhAgAH zeSAstiSThanti dvASaSTiH tatazcAsyA dvASaSTyA apavarttanA kriyate jAta ekaH chedarAzerapi dvASaSTyA'pavarttanAyAM jAtA saptaSaSTiH, AgataM SaTSaSTirmuhUrtA ekasya ca muhUrtasya paMca paripUrNA dvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTibhAga iti tadevamuktamavadhAryarAzipramANaM, samprati zeSavidhimAha'eamavahArarAsiM icchaamAvAsasaMguNaM kujjA / tata // 3 // nakkhattANaM itto sohaNagavihiM nisAmeha // ' enaM - anantaroditasvarUpamavadhAryarAzimicchAmAvAsyAsaMguNaM - yAmamAvAsyAM jJAtumicchati tatsaMguNitaM kuryAt, ata UrdhvaM ca nakSatrANi zodhanIyAni tato'ta UrdhvaM nakSatrANAM zodhanakavidhizodhanaprakAraM vakSyamANaM nizAmayata - AkarNayata / tatra prathamataH punarvasuzodhanakamAha'bAvIsaM ca muhuttA chAyAlIsaM bisaTThibhAgA ya / // 4 // evaM puNavvasurasa ya sohe avvaM havai puSNaM / / ' dvAviMzatirmuhUrttAH ekasya ca muhUrtasya SaTcatvAriMzad dvASaSTibhAgAH etat-etAvatpramANaM punarvasu nakSatrasya paripUrNa bhavati zoddhavyaM, kathamevapramANasya zodhanakasyotpattiriti cet ?, ucyate, yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tata ekaM parvAtikramya kati paryAyAstenaikena parvaNA labhyante ?, atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyarAzi paJcakarUpo guNyate jAtAH paJcaiva, 'ekena guNitaM tadeva bhavatIti vacanAt teSAM caturviMzatyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhAH paJca caturviMzatyadhikazatabhAgAH, tato nakSatrAnayanAya ete'STAdazabhiH zataiH triMzadadhikaiH saptaSaSTibhAgarUpairguNayitavyA iti guNakArarAzicchedarAzyordvikenA- pavarttanA jAto guNakArarAzi nava zatAni paJcadazottarANi chedarAzirdvASaSTiH / tatra paJca navabhi zataiH paJcadazottarairguNyaMte jAtAni paJcacatvAriMzacchatAni paJcasaptatyadhikAni chedarAzirdvASaSTilakSaNaH saptaSaSTyA guNyate jAtAnyekacatvAriMzacchatAni catuSpaJcAzadadhikAni, tathA puSyasya trayoviMzatibhAgAH prAktana- yugacaramaparvaNi sUryeNa saha yogamAyAnti te dvASaSTyA guNyante jAtAni caturdaza zatAni SaDviMzatyadhikAni tAni prAktanAt paJcasaptatyadhikapaJcacatvAriMzatpramANAt zodhyante, zeSaM tiSThati ekatriMzacchatAni ekonapaJcAzadadhikAni, etAni muhUrtAnayanArthaM triMzatA guNyante, jAtAni caturnavatisahasrANi catvAri zatAni saptatyadhikAni Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/331 teSAMchedarAzinAcatuSpaJcAzadadhikai kacatvAriMzacchatarUpeNa bhAgohiyate, labdhAdvAviMzatirmuhUrtAH zeSa tiSThati trINi sahasrANi dvayazItyadhikAni, etAni dvASaSTibhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNyante, jAtamekaM lakSa ekanavatisahasrANi caturazIdhikAni, teSAM chedarAzinA 4154 bhAgo hiyate labdhA SaTcatvAriMzat muhUrtasya dvASaSTibhAgAH essaapunrvsunksstrshodhnknissptti|ath zeSanakSatrANAM shodhnkaanyaah||5|| 'bAvattaraM sarya phagguNINa bAnauabe visAhAsu / __ cattAri abAyAlA sojjhA taha uttarAsADhA // dvAsaptataM-dvAsaptatyadhikaMzataM phalgunInAM-uttaraphalgunInAMzodhyaM, dvisaptatyadhikena zatena punarvasuprabhRtIni uttaraphalgunIparyantAni nakSatrANi zodhyante, evamuttaratrApi bhAvArtho bhAvanIyaH, tathA vizAkhAsu-vizAkhAparyanteSu nakSatreSu zodhanakaM dve zate dvinavatyadhike, athAnantaramuttarASADhAparyantAni nakSatrANyadhikRtya zodhyAni-catvAri zatAni dvicatvAriMzadadhikAni / // 6 // "eaMpunavvasussa ya bisahibhAgasahiaMtu sohnngN| eto abhiIAIbIaMvocchAmi sohnngN|| etad-anantaroktaMzodhanaMka sakalamapipunarvasusatkadvASaSTibhAgasahitamavaseyaM, etaduktaM bhavati-ye punarvasusatkA dvAviMzatirmuhUttasteisarve'pi uttarasmin 2zodhanake antaHpraviSTA vartante natudvASaSTibhAgAstatoyatyatzodhanakaM zodhyatetatra tatrapunarvasusatkAH SaTacatvAriMzadvASaSTibhAgAH uparitanAH zodhanIyA iti, etacca punarvasuprabhRti uttarASADhAparyantaM prathamaM zodhanaMka, ata UrdhvamabhijitamAdiM kRtvA dvitIyaM zodhanaMka vakSyAmi, tatra pratijJAtameva nirvaahyti||7|| 'amiissa nava muhuttA bisaTThibhAgA yahoti cauvIsaM / chAvaTThI ya samattA bhAgA stthichaiakyaa|| // 8 // iguNaTuM poTTavayA tisu ceva navottaresu rohinniaa| tisu navanavaesu bhave punavvasUphagguNIo a|| paMceva iguNavannaM sayAI iguNattarAI chacceva / sojjhANi visAhAsu mUle satteva coaalaa|| // 10 // aTThasaya igUNavIsA sohaNagaMuttarANa saaddhaannN| cauvIsaM khalu bhAgA chAvaTThI cunnnniaao| abhijitonakSatrasyazodhanakaMnavamuhUrtAekasyacamuhUrtasya satkAzcaturviMzatiSaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTicchedakRtAH paripUrNA SaTSaSTibhAgAH, tathA ekonaSaSTraekonaSaSTyadhikaMzataM proSThapadAnAM-uttarabhadrapadAnAMzodhanakaM,kimuktaMbhavati?-ekonaSaSTyadhikena zatenottarabhadrapadAparyantAni nakSatrANi zuddhayanti, evamuttaratrApi bhAvanIyaM, tathA triSu navottareSu rohiNIparyantAnizuddhayanti, tathA triSu navanavateSu-navanavatyadhikeSuzateSuzodhiteSupunarvasuparyantaM nakSatrajAtaMzuddhayati, tathAekonapaJcAzadadhikAnipaJcazatAni prAcyaphAlgunyuttaraphalgunIparyantAni nakSatrANizuddhayanti, tathAvizAkhAsu-vizkhAparyanteSunakSatreSuekonasaptatyadhikAni SaTzatAni 669 zodhyAni, mUlaparyante nakSatrajAte sapta zatAni catuzcatvAriMzadadhikAni 744zodhyAni, uttarASADhAnAM-uttarASADhAparyantAnAM nakSatrANAMzodhanakaM aSTau zatAnyekonaviMzatyadhikAni 819, Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 sarvaSvapi ca zodhanakeSu upari abhijito nakSatrasya sambandhino muhUrtasya dvASaSTibhAgAzturviMzati SaSTizca cUrNikAbhAgA ekasya dvASaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgAH zodhIyAH / 1199 || 'eAI sohaittA jaM sesaM taM havai nakkhattaM / itthaM kare uDuvai sUreNa samaM amAvAsaM / ' etAni - anantaroditAni zodhanakAni yathAyogaM zodhayitvA yaccheSamavatiSThate tadbhavati nakSatraM, etasmiMzca nakSatre karoti sUryeNa samaM uDupatiramAvAsyAmiti karaNagAthAsamUhAkSarArthaH, bhAvanA tviyaM- kenApi pRcchayate - yagasyAdI prathamA amAvAsyA kena nakSatreNopetA samAptimupaitIti tatra pUrvoditasvarUpo'vadhAryarAzi SaTSaSTirmuhUrttAH paJca dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTibhAga ityevaMrUpo dhriyate, dhRtvA caikena guNyate, prathamAyAH amAvAsyAyAH pRSThatvAt, 'ekena guNitaM tadeva bhavatI 'ti jAtastAvAneva rAzi, tatastasmAd dvAviMzatirmuhUrttAH ekasya ca muhUrttasya SaTcatvAriMzad dvASaSTibhAgA ityevaMrUpaM punarvasu zodhyate, tatra SaTSaSTimuhUrtebhyo dvAviMzatirmuhUrttAH zuddhAH sthitAH pazcAt catuzcatvAriMzat 44, tebhya ekaM muhUrtamapakRSya sya dvASaSTibhAgAH kriyante kRtvA ca te dvASaSTibhAgarAzimadhye prakSipyante jAtAH saptaSaSTi tebhyaH SaTcatvAriMzacchuddhAH zeSAstiSThantyekaviMzati, tricatvAriMzato muhUrtebhyastrazatA muhUrteH puSyaH zuddhaH, pazcAt trayodaza muhUrttAH, azleSAnakSatraM cArddhakSetramiti paJcadazamuhUrtapramANaM, tata idamAgataM - azleSA nakSatrasyaikasmin muhUrte ekasya ca muhUrttasya catvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTidhAcchinnasya SaTSaSTibhAgeSu zeSeSu prathamAmAvAsyAsamAptimupagacchatIti, evaM sarvAsvapyamAvAsyAsu karaNaM bhAvanIyam / atra pUrNimAprakrame yadamAvAsyAkaraNamuktaM tatkaraNagAthAnurodhena yugAdAvamAvasyAyAH prAthamyena kramaprAptatvena ca / atha prastutaM pUrNimAkaraNaM / // 1 // 'icchApuNNimaguNio avahAro so'tya hoi kAyavvo / taM caiva ya sohaNagaM abhiIAI tu kAyavvaM // " suddhami a sohaNage jaM sesaM taM havejja nakkhattaM ! tattha ya karei uDDuvai paDipuNNaM puNNamaM vimalaM // yathA pUrvamamAvAsyAcandranakSetraparijJAnArthamavadhAryarAziruktaH sa evAtrApi paurNamAsIcandrAnakSetraparijJAnavidhau IpsitapUrNimAsIguNitaH-yAM pUrNamAsIM jJAtumicchasi tatsaGkhyayA guNitaH karttavyaH, guNite ca sati tadeva - pUrvoktaM zodhanakaM kartavyaM, kevalamabhijidAdikaMna tu punarvasuprabhRtikaM, zuddhe ca zodhanake yaccheSamavatiSThate tadbhavennakSatraM paurNamAsIyuktaM, tasmiMzca nakSatre karoti uDupati - candramAH paripUrNA pUrNamAsIM vimalAmiti karaNagAthAdvayAkSarArthaH, bhAvanA tviyaM-ko'pi pRcchati - yugasyAdI prathamA paurNamAsI kasmin candranakSatrayoge samAptimupagacchatIti, tatra SaTSaSTirmuhUrttA ekasya ca muhUrtasya paJca dvASaSTibhAgA ekasya dvASaSTibhAgasyaikaH saptaSaSTibhAga ityevaMrUpo'vadhAryarAzirdhayate, sa prathamAyAM paurNamAsyAM kila pRSTamityekena guNyate, tatastasmAda - bhijito nava muhUrtA ekasya ca muhUrttasya caturviMzatirdvASaSTibhAgA ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTaSaSTisaptaSaSTibhAgA ityevaMpramANaM zodhanakaM zodhanIyam, tatra ca SaTaSarnava muhUrttAH zudhAH sthitAH pazcAt saptapaJcAzat tebhyaH eko muhUrto gRhItvA dvASaSTibhAgIkRtaH te ca // 2 // 507 M Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/331 dvASaSTibhAgarAzau paJcakarUpe prakSipyante jAtAH saptaSaSTibhAgAstebhyazcaturviMzati zuddhAH sthitAH pazcAt tricatvAriMzattebhyaH eka rUpamAdAya saptaSaSTibhAgIkriyate te ca saptaSaSTirapi bhAgAH saptaSaSTibhAgaikamadhye prakSipyante jAtA aSTaSaSTibhAgAstebhyaH SaTSaSTi zuddhAH sthitau pazcAd dvau saptaSaSTibhAgau, tatastriMzatA muhUrtaH zravaNaHzuddhaH sthitAH pazcAnmahUrtAH SaDviMzati,tata idamAgataMdhaniSThAnakSatrasya triSu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya ekonaviMzatisaMkhyeSu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaSaSTisaMkhyeSu saptaSaSTibhAgeSu zeSeSuprathamApaurNamAsIsamAptimiyati, evaMpaJcAnAM yugabhAvinInAM zrAviSThInAM pUrNimAnAM kacit zravaNena kacid dhaniSThaya ca prismaaptiviniiyaa| tathA prauSThapadImiti-bhAdrapadI bhadanta ! paurNamAsI kati nakSatrANi yogaM yojayanti?, bhagavAnAha-gautama! trINi nakSatrANiyojayanti, tadyathA-zatabhiSak pUrvabhadrapadAuttarabhadrapadA, AsAM paJcAnAmapi yugabhAvinInAmuktanakSatrANAM madhye anyatareNa prismaapnaat| AzvayurjI bhadanta! paurNamAsI kati nakSatrANiyojayanti?,gautama! dveyojayataH-revatI azvinI ca, ihottarabhadrapadAnakSatramapi kAMcidAzvayurjI paurNamAsI parisamApayati paraM tauSThapadImapi, loke ca prauSThapadyAmeva tasya prAdhAnya tannAmnA tasyAH abhidhAnAd atastadiha na vivakSitamityadoSaH, ato ve samApayata ityukta, AsAM bahvInAM yugabhAvinInAmuktanakSatrayormadhye'nyatareNa parisamApanAt, tathA kArtikI paurNamAsI dve nakSatre, tadyathA-bharaNI kRttikA ca, ihIpyazvinInakSatraM kAMcit kArtikI paurNamAsI parisamApayati paraMtadAzvayujyAMpaurNamAsyAM pradhAnamitIha na vivkssitmitydossH| ato'trApi dve ityuktaM, AsAM bahInAM yugabhAvinInAM uktanakSatrayormadhye'nyatreNa parisamApanAta, tathAmArgazIrSI, paurNamAsI dvenakSatre, tadyathA-rohINI mRgazirazca,AsAMpaMcAnAmapi yugabhAvinInAMuktanakSatrayormadhye'nyatareNaparisamApanAt, tathA pauSI paurNamAsIM trINi nakSatrANi, tadyathA-ArdrA punarvasuH puSyazca, AsAM yugamadhye'dhikamAsasambhavena SaNmAmapi yugabhAvinInAM uktanakSatrANAM madhyeonyatareNa parisamApanAt, tathA mAghI paurNamAsI dve nakSatre, tadyathA-azleSA maghA cazabdAt pUrvaphalgunIpuSyau grAhI, tenAsAM yugabhAvinInAM paJcAnAmapi madhye kAJcidazleSA kAJcinmaghA kAJcit pUrvaphalgunI kAMcitpuSyazca parisamApayati, tathA phAlgunI paurNamAsI dve nakSatre, tadyathA-pUrvaphalgunI uttaraphalgunI ca, AsAM paMcAnAmapi yugamAvinInAM uktayornakSatrayormadhye'nyatareNa smaapnaat| tathA caitrI paurNamAsI / nakSatre, tadyathA--hastaH citrA ca, AsAM paMcAnAmapiyugabhAvinInAmuktayornakSatrayormadhye'nyatareNa samApanAt, tathA vaizAkhI dve, tadyathA-svAtivizAkhA cazabdAdanurAdhA, idaM hi anurAdhAnakSatraM vizAkhAtaH paraM, vizAkhA cAsyAM pUrNimAsyAM pradhAnA tataH parasyAmeva paurNamAsyAM tatsAkSAdupAttaM neheti atodve ityuktaM, AsAM bahInAM yugabhAvinInAM uktamakSatrayormadhye'nyatareNa samApanAt / tathA jyeSThAmUlI paurNamAsI trINi, tadyathA-anurAdhA jyeSThA mUlaM ca, AsAM paMcAnAmapi yugabhAvinInAM uktanakSatrANAM madhye'nyatareNa samApanAt, tathA ASADhI paurNamAsI dve, tadyathA-pUrvASADhA uttarASADhAca, AsAMyugAnte adhikamAsasambhavena SaNNAmapi yugabhAvinInAM uktana-kSayormadhye'nyatareNa samApanAt / Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 509 samprati kuladvArapratipAdanena svataH siddhAmapi kulAdiyojanAM mandamatiziSyabodhanAya praznayannAha--"sAviTThiNNa mityAdi, zrAviSThI bhadanta! kiM kulaMyunakti upakulaMyunakti kulopakulaM yunakti?, bhagavAnAha-gautama! kulaM vAyunakti vAzabdaH samuccaye tataH kulamapi yunaktItyarthaH, evamupakulamapi kulopakulamapi, tatra kulaM yuJjat daniSThAnakSatraM yunakti, tasyaiva kula (tayA) prasiddhasya sataH zrAviSThayAM paurNamAsyAM bhAvAt, upakulaM yuJjat zravaNanakSatraMyunakti, kulopakulaM yuatabhijinakSatraMyunakti, taddhitRtIyAyAM zrAviSThayAMpUrNimAsyAMdvAdazamuhUrteSukiJcitasamadhikeSu zeSeSu saha yogamupaiti, tataH zravaNasahacaratvAt svayamapi tasyAH paurNamAsyAH paryantavartitvAt tadapitAM parisamApayati iti vivakSitatvAdhunaktItyuktaM / sampratyupasaMhAramAha-yata evaM tribhirapi kulAdibhi zrAviSThayAH paurNamAsyAM yojanA'sti tataH zrAviSThI paurNamAsI kulaM vAyunakti upakulaM vAyunakti kulopakulaM vAyunaktIti vaktavyaM syAt-iti svaziSyebhyaH pratipAdanaM kuryAt, yadivA kulena vA yuktA satI zrAviSThI paurNamAsI upakulena vA yuktA kulopakulena vA yuktA yukteti vaktavyaM syAt / tathA 'poTTavadiNNaM bhaMte ! ityAdi, prauSThapadI paurNamAsI bhadanta ! kiM kulaM vAyunaktItyAdi pRcchA, gautama! kulaM vA upakulaM vA kulopakulaM vAyunakti, tatra kulaM yuJjat uttarabhadrapadAnakSatraMyunakti, upakulaMyunat pUrvabhadrapadAnakSatraM yunakti, kulopakulaM yuat zatabhiSak nakSatraM yunakti, upasaMhAramAha yataevaMtribhirapikulAdibhiHprauSThapadyAH paurNamAsyAH yojanA'stitataH prauSThapadI paurNamAsI kulaM vAyunakti upakulaM vAyunakti kulopakulaM vA yunaktIti vaktavyaM syAt iti svaziSyebhyaH pratipAdanaM kuryAt, yadivAkulena vA yuktA satIprauSThapadIpaurNamAsIupakulenavAyuktA kulopakulena vA yuktA yukteti vaktavyaM syAt iti / tathA 'assoiNNa miti AzvayujI bhadanteti pRcchA, gautama! kulaM vAyunakti upakulaM vAyunakti no labhatekulopakulaM, tatra kulaMyuJjat azvinInakSatraM yunakti, upakulaM yuJjat revatInakSatraM yunakti, upasaMhAramAha-yata evaM dvAbhyAM kulAdibhyA AzvayujyAH paurNamAsyA yojanAsti tata AzvayujI paurNamAsI kulaM vA yunakti upakulaM vA yunaktIti vaktavyaM syAt-iti svaziSyebhyaH pratipAdanaM kuryAt, yadivA kulena vA upakulena vA yuktA satI AzvayujI paurNamAsI yukteti vaktavyaM syAt iti|| tathA kArtikI bhadanta ! paurNamAptI kiM kulamityAdi pRcchA, gautama! kulaM vA yunakti na , kulopakulaM yunakti na kulopakulaM yunakti, tatra kulaM yuJjat kRttikAnakSatraM yunakti upakulaM yuat bharaNInakSatraM yunakti kArtikImityAdhupasaMhAravAkyaM prAgvat iti, mArgazIrSI bhadanta ! paurNamAsI kiM kulaM tadeveti dveyuktaH, ko'rthaH?-kulamupakulaM vAyunaktina bhavati kulopakulaM, tatra kulaM yunat mRgaziro nakSatraM yunakti, upakulaM yuJjat rohiNI, mArgazIrSI paurNamAsImityAdhupasaMhAravAkyaM prAgvat, atha lAghavArthamatidezamAha-evaM sesiAo'ityAdi, evaM zeSikA api-pauSyAdhAstAvadvaktavyAHyAvadAnADhIpUrNimA ityarthaH,pauSI jyeSThAmUlIM ca pUraNimaM kulaM vA yunakti upakulaM vA yunakti kulopakulaM vAyunakti, zeSikAyAM-mAdhyAdInAM kulaM vA yunakti upakulaM vA yunakti, kulopakulaM na maNyate, tdbhaavaaditi|| athAmAvAsyAH-'sAviTThiNaM ityAdi, zrAviSThIM-zrAvaNamAsabhAvInI amAvAsyAM kati For Private & Personal Use Only Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/331 nakSatrANi yuJjanti ?-yathAyogaM candreNa saha saMyujya zrAviSThI amAvAsyAM parisamApayanti ? -, bhagavAnAha-gautama! ve nakSatre yuktaH, tadyathA-azleSA maghA, iha vyavahAranayamatena yasminnakSatre paurNamAsI bhavati tata ArabhyAktine paJcadaze catuIze vA nakSatre amAvAsyA bhavati, yasmiMzca nakSatre amAvAsyA tata ArabhyaparataH paJcadaze caturdaze vA nakSatrepaurNamAsI, tatra zrAviSThI paurNamAsI kila zravaNe dhaniSThAyAMcoktAtato'mAvAsyAyAmapyasyAM azleSAmaghA coktA, lokeca tithigaNitAnusAratogatAyAmapyamAvAsyAyAM vartamAnAyAmapi pratipadi yasminnahorAtre prathamato'mA. vAsyA'bhUttataH sakalo'nyahorAtro'mAvAsyetivyavahiyate, tatomaghAnakSatramapyevaM vyavahArato'mAvAsyAyAM prApyate iti na kazcidvirodha, paramArthataH punarimAmamAvAsyAM imAni trINi nakSatrANi parisamApayanti, tadyathA-punarvasUpuSyo'zleSAca,asyAMpaJcAnAmapi yugabhAvinInAMnakSatratrayANAM madhye'nyatareNa samApanAt, karaNaM cAtra prAguktaM / tathA prauSThapadI bhadanta ! amAvAsyAM kati nakSatrANi yuJjanti?, gautama! ve nakSatre yuktaH, tadyathA-pUrvaphalgunI uttaraphalgunI cazabdAnmaghA grAhyA, asyAstubhAdrapadapUrNimAvartizatabhiSakto vyavahArato'pikaraNarItyA nizcayatazcAggiNane paMcadazatvAt, AsAMpaMcAnAmapiyugabhAvinInAM nakSatratrayANAMmadhye'nyatareNa samApanAca, karaNaMca puurvvt| ___ tathA AzvayujImamAvAsyAMkatinakSatrANiyuJjanti?,gautama!vanakSatreyuktaH, tadyathA-ha stazcitrAca, idamapi vyavahArataH nizcayatastu AzvayujImamAvAsyAM trINi nakSatrANi samApayanti, tadyathA-uttaraphalgunI hastazcitrAca, yacca pUrvamAzvayujyAM pUrNimAyAmuttarabhadrapadA prAguktahetorna vivakSitA paraM nizcayataH sA AyAtIti tasyAH paMcadazatvAduttaraphalgunyatra gRhItA, AsAM ca paMcAnAM yugabhAvinInAM nakSatratrayANAM madhye'nyatareNa samApanAt bhAvanA prAgvata, tathA kArtikI amAvAsyAM dve nakSatre yuktaH, tadyathA-svAtirvizAkhAca, etadapi vyavahArataH nizcayatastu trINi svAtirvizAkhA citrA ca, asyAmapi pUrNimAyAM azvinyanurodhena citroktA, AsAM paMcAnAmapi yugabhAvinInAM nakSatratrayANAM madhye'nyatareNa smaapnaaditi| tathA mArgazIrSI trINinakSatrANiyuanti, tadyathA-anurAdhA jyeSThAmUlazca,edapivyavahArato nizcayataH punarimAni trINi nakSatrANi amAvAsyA parisamApayanti, tadyathA-vizAkhA anurAdhA jyeSThAca AsAMpaMcAnAMyugabhAvinInAMnakSatratrayANAM madhye'nyatareNasamApanAt, tathApauSImamAvAsyAM dve nakSatre yuktaH-pUrvASADhA uttarASADhAca, etadapi vyavahArata uktaM nizcayataH punasrINi nakSatrANi parisamApayanti, tadyathA-mUlaMpUrvASADhAuttarASADhAca,AsAMyugamadhye'dhikamAsambhavena SaNNAmapItyAdi pUrvavat, tathA mAghImamAvAsyAMtrINi-abhijit zravaNodhaniSThA, etatpUrNimAvartibhyAmazleSAmadhAbhyAmabhijitaH SoDazatvena vyavahArAtItatve'pi zravaNasambaddhatvAtpaMcadazatvaMsamAdheyam, etadapivyavahArataH nizcayataHpunastraNiuttarASADhA abhijit zravaNazca,AsAMpaMcAnAmapItyAdipUrvavat / tathA phalgunIM trINi tadyathA-zatabhiSak pUrvabhadrapadA uttarabhadrapadA, etadapi vyavahArataH nizcayatastrINi tadyathA-dhaniSThA zatabhiSakpUrvabhadrapadAca, AsAMpaMcAnAmapItyAdi tathaiva, tathA caitrI dve nakSatre-revatI AzvinI ca, etadapi vyavahAtaH nizcayatastu trINi tadyathA-pUrvabhadrapadA uttarabhadrapadA revatI ca, AsAmapItyAdi tathaiva, tathA (vaizAkhI ve nakSatre-bharaNI kRttikA ca, Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 511 etadapi vyavahArataH nizcayatastutrINitadyathA-revatIazvinI bharaNIca, AsAmapItyAdi tathaiva) jyeSThAmUlI dve-rohiNImRgazirazca, etadapi vyavahArataH nizcayatastu ime dvenakSatre-rohiNI kRttikA ca, AsAmapItyAdi pUrvavat, tathA ASADhI trINi nakSatrANi-ArdrA punarvasU puSyaH, etadapi vyavahArataH paramArthatastu imAni trINi nakSatrANi-mRgaziraH ArdrA punarvasUca, AsAM yugAnte'dhikamAsasambhavena SaNNAmapi [paJcAnAM tathaiveti, atra sarvatra nakSatragaNanAmadhye tatrAbhijidantarbhavati tatra na gaNyaM, stokakAlatvAt, yata uktaM samavAyAGge-"jaMbuddIve 2 abhiIvajjehiM sattAvIsAe nakhattehiM saMvavahAro vttttitti| athAmAvAsyAsu kulAdiyojanApraznamAha-'sAviTTiNNa mityAdi, zrAviSThI bhadanta ! amAvAsyAM kiM kulaMyunakti upakulaM yunakti kulopakulaM yunakti?,bhagavAnAha-gautama! kulaM vA yunakti upakulaM vA yunakti vAzabdaH samuccaye, no labhate kulopakulaM, tatra kulaM yuat zrAviSThImamAvAsyAM maghAnakSatraM yunakti, etaca prAguktayuktyA vyavahArata uktaM paramArthataH punaH kulaMyuatpuSyankSatraMyunaktIti, etacca prAgevoktam, evamuttarasUtramapi vyavahAramadhikRtya yathAyogaM paribhAvanIyamati, upakulaM yuJjat azleSAnakSatraMyunakti, athopasaMhAramAha-yata uktaprakAreNa dvAbhyAM kulAbhyAM zrAviSThayA amAvAsyAyAzcandrayogaH samasti, na tu kulopakulena, tataH zrAviSThImamAvAsyAM kulamapi yunakti upakulamapi yunakti iti vaktavyaM syAt, yadivA kulena vAyuktA upakulena vA yuktA satI zrAviSThI amAvAsyA yukteti vaktavyaM syAt / / tathA prauSThapadI bhadanta ! amAvAsyAmityAdi tadeva praznasUtraM, uttarasUtre dve kulopakule yuktaH no yunakti kulopakulaM, tatra kulaM yuat uttaraphalgunInakSatraM yunakti upakulaM yuat pUrvaphalgunInakSatraMyunakti, upasaMhArasUtraMtathaiva, mArgazIrSI tadevapraznasUtraM kiM kulaM joeItyAdi, tatra kulaM yuMjat mUlanakSatraMyunakti upakulaMyuMjat jyeSThAnakSatraM kulopakulaM yuMjat anurAdhAnakSatraM yunakti, yAvatkaraNAdupasaMhArasUtraMyukteti vaktavyaM syAt, evaM mAdhyAH phAlgunyAH ASADhayAzca kulaM vA upakulaM vA kulopakulaM vA, avazeSikANAM kulaM vA upakulaM vA yunaktIti vAcyam / ayasatripAtadvAram-tatrasannipAtonAmapUrNimAnakSatrAtamAvAsyAyAmamAvAsyAnakSatrAcca pUrNimAyAM nakSatrasya niyamena sambandhastasya sUtram-'jayA NaM bhaMte'ityAdi, yadA bhadanta ! zrAviSThI-zraviSThAnakSatrayuktApUrNimA bhavati tadA tasyA aktinI amAvAsyA mAghI-maghAnakSatrayuktA bhavati yadAtumAdhI-maghAnakSatrayuktA pUrNimA bhavati tadApAzcAtyAamAvAsyA zrAviSThIzraviSThAyuktA bhavatIti, kAkvApraznaH, bhagavAnAha-hanteti bhavati, tatra gautama! yadA zrAviSThItyAdi tadeva vaktavyaM, praznena samAnottaratvAt, ayamarthaH-iha vyavahAranayamatena yasminnakSatre paurNamAsIbhavatita Arabhya aktine paMcadazecaturdazevAnakSatreniyamato'mAvAsyA, tatoyadA zrAviSThIzraviSThAnakSatrayuktApaurNamAsI bhavati tadA aktinI amAvAsyAmAdhI-maghAnakSatrayuktAbhavati, zraviSThAnakSatrAdArabhya maghAnakSatrasya pUrvaM cturdshtvaat| atra sUryaprajJapticandraprajJaptivRtyostumaghA-nakSatrAdArabhya zraviSThAnakSatrasya paJcadazatvAditi pAThastenAtra vicArya, etacca zrAvaNamAsamadhikRtya bhAvanIyaM, yadA bhadanta!mAdhI-maghAnakSatrayuktA pUrNamA bhavati tadA zrAviSThI zraviSThAnakSatrayuktA pAzcAtyA amAvAsyA bhavati, maghAnakSatrAdArabhya pUrva zraviSThAnakSatrasya paMcadazatvAt / Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/331 idaMcamAghamAsamadhikRtya bhAvanIyaM, yadA bhadanta! prauSThapadI-uttarabhadrapadAyuktApaurNamAsI bhavati tadApAzcAtyA amAvAsyAuttaraphalgunInakSatrayuktA bhavati, uttarabhadrapadAtArabhya pUrvamuttaraphalgunonakSatrasyapaJcadazatvAt, etacca bhAdrapadamAsamadhikRtyAvaseyaM,yadAcottaraphAlgunInakSatrayuktA paurNamAsI bhavati tadA amAvAsyA prauSThapadI--uttarabhadrapadopetA bhavati, uttaraphalgunImArabhya pUrvamuttarabhadrapadAnakSatrasya caturdazatvAt, idaM ca phAlgunamAsamadhikRtyoktaM, evametenAbhilApena imAHpUrNimAamAvAsyAzcanetavyAH, yadAAzvinIazvinInakSatropetA bhavatitadApAzcAtyAnantarA amAvAsyA caitrI-citrAnakSayuktA bhavati, azvinyA Arabhya pUrva citrAnakSatrasya paJcadazatvAta, etaca vyavahAranayamadhikRtyoktamavaseyaM nizcayata ekasyAmapyazvayugmAsabhAvinyAmamAvAsyAM citrAnakSatrAsammavAt, etacca prAgeva darzitaM, yadAca caitrI-citrAnakSopetA paurNamAsI bhavatitadA pAzcAtyA amAvAsyA AzvinI-azvinInakSatrayuktA bhavati, etadapi vyavahArataH nizcayata ekasyAmapi caitramAsabhAvinyAmamAvAsyAyAM ashviniinksstrsyaasmbhvaat| etadapi sUtramAzvinacaitramAsAvadhikRtya pravRttaM, yadA ca kArtikI-kRttikAnakSatrayuktA paurNamAsI bhavati tadA vaizAkhI-vizAkhAnakSatrayuktA amAvAsyA bhavati, kRttikAto'ki vizAkhAyAH paJcadazatvAt, yadA vaizAkhI-vizAkhAnakSatrayuktA paurNamAsIbhavati tadA tato'nantarA pAzcAtyA'mAvAsyAkArtikI kRttikAnakSatropetA bhavati, vizAkhAtaH pUrvakRttikAyAHcaturdazatvAt, etacca kArtikavaizAkhamAsAvadhikRtyoktaM, yadAca mArgazIrSI-mRgaziroyuktA paurNamAsI bhavati tadAjyeSThAmUlI-jyoSThAmUlanakSatropetAamAvAsyA, yadAjyeSThAmUlI paurNamAsItadAmArgazIrSI amAvAsyA, etacca mArgazIrSajyeSThamAsAvadhikRtya bhAvanIyaM, yadApauSI-puSyanakSatrayuktA paurNamAsI tadA ASADhI-pUrvASADhAnakSatrayuktA amAvAsyA bhavati, yadA pUrvASADhAnakSatrayuktA paurNamAsI bhavati tadA puSyanakSatrayuktA amAvAsyA bhavati, etacca poSASADhamAsAvadhikRtyoktaM, uktAni mAsArddhamAsaparisamApakAni nakSatrANi / samprati svayamastaMgamanenAhorAtraparisamApakatayA mAsaparisamApakaM nakSatravRndamAha, prathamato varSAkAlAhorAtraparisamApakanakSatrasUtram mU. (332) vAsANaM paDhamaM mAsaM kati nakkhattA neti ?, go0 ! cattAri nakkhattA neti, taM0-uttarAsADhA abhiI savaNo dhaNiTThA, uttarAsADhA cauddasa ahoratte nei, abhiI sattaahoratte nei, savaNo aThTha'horatte nei dhaniTThA egaM ahorattaM nei, taMsi ca NaM mAsaMsi cauraMgulaporasIe chAyAe sUrie aNupariaTThai, tassaNaMmAsassa carimadivasedo padA cattAriaaMgulA porisI bhvi| vAsANaM maMte ! doccaM mAsaM kai nakkhattA neti ?, go0 ! cattAri-dhaniTThA sayabhisayA puvvabhaddavayA uttarAmaddavayA, dhaniTThA NaM cauddasa ahoratte nei sayabhisayA satta ahoratte nei puvvAbhaddavayA aTTha ahoratte nei uttarAbhaddavayA egaM, taMsicaNaMmAsaMti aTuMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTai, tassa mAsassa carime divase do payA ahaya aMgulA porisI bhavai / __ vAsANaM bhaMte! taiaMmAsaM kai nakkhattA ti?, go0! tinni nakkhattA titaM0-uttarabhaddavayA revaI assiNI, uttarabhaddavayA cauddasa rAidie nei revaI pannarasa assiNI egaM, taMsica NaM mAsaMsi duvAlasaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassa NaM mAsassa carime divase lehaTThAI tinni payAI porisI bhavai / vAsANaM bhaMte! cautthaM mAsaM kati nakkhattA Neti?, go0! tinni-assiNI bharaNI kattiA, assiNI cauddasa bharaNI pannarasa kattiA egaM, taMsiM ca NaM Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 513 mAsaMsi solasaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassaNaMmAsassa carame divase tiNNi . payAiM cattAri aMgulAI porisI bhvi| hemaMtANaMbhaMte! paDhamamAsaMkati nakkhattAneMti?,go0! tinni-katiArohiNI migasiraM, kattiAcauddasa rohiNI pannarasa migasiraMegaMahorattaMnei, taMsicaNaMmAsaMsivIsaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassa NaM mAsassaje se carime divase taMsi ca NaM divasaMsi tinni payAiM aTThaya aMgulAI porisI bhavai / __ hemaMtANaM bhaMte ! donnaM mAsaM kati nakkhattA neti ?, goamA ! cattAri nakkhattA neti, taMjahA-miasiraM addA puNavvasUpusso, miasiraMcauddasa rAiMdiAI nei addA aTTha nei puNavvasU satarAiMdiAIpussoegarAiMdiaMnei, tayANaMcaubbIsaMgulaporisIechAyAe sUrie aNupariaTTai, tassaNaM mAsassa je se carime divase taMsicaNaM divasaMsi lehaTThAIcattAri payAiMporisI bhvi| hemaMtANaMbhaMte! taccaM mAsaM katinakkhattAneMti?,goamA! tinni-pussoasilesAmahA, pusso coddasa rAiMdiAI nei asilesA pannarasa mahA evaM, tayA NaM vIsaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsi ca maM divasaMsi tiNNi payAI advaMgulAI porisI bhavai / hemaMtANaM bhaMte ! cautthaM mAsaM kati nakkhattA neti?, goamA! tinni Na0, taM0-mahA puvvAphagguNI uttaraphagguNI, mahA cauddasa rAiMdiAI nei puvvAphagguNI pannarasa rAiMdiAI nei uttarAphagguNI ega rAiMdiaM nei, tayA NaM solasaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariaThThai, tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsi ca NaM divasaMsi tinni payAiM cattAri aMgulAI porisI bhvi| gimhANaM bhaMte ! paDhamaM mAsaM kati nakkhattA neti ?, goamA ! tinni nakkhattA aitiuttarAphagguNI hattho cittA, uttarAphagguNI cauddasa rAiMdiAI nei hattho pannarasa rAiMdiAI nei cittA egarAiMdiaM nei, tayANaM duvAlasaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsi caNaM divasaMsi lehaTThAiM tinni payAI porisI bhavai / gimhANaM bhaMte! doccaMmAsaMkati nakkhattANeti?, goamA! tinninakkhattAneti, taM0-cittA sAI visAhA, cittAdhauddasa rAiMdiAI nei sAI pannarasa rAiMdiAI nei visAhA egaM rAiMdiaM nei, tayA NaM aTuMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariaTTai, tassa NaM mAsassaje se cami divase taMsicaNaM divasaMsi do payAiM aTuMgulAI porisI bhavai / gimhANaM bhaMte! taccaM mAsaM kati nakkhattA neti?, go0! cattAri nakkhattA neti, taMjahAvisAhA'NurAhA jeTTA mulo, visAhA cauddasa rAiMdiAI nei aNurAhA aTTha rAiMdiAI nei jeThA satta rAiMdiAInei mUlo evaM rAiMdiaM, tayANaMcauraMgulaporisIe chAyAe sUrieaNupariaTTai, tassaNaMmAsassajese carime divasetaMsicaNaMdivasaMsi dopayAIcattAriyaaMgulAi, porisI bhvi| ___ gimhANaM bhaMte! cautthaM mAsaM kati nakkhattA ti?, goamA! tinni nakkhattA neMti, taM0mUlo puvvAsADhA uttarAsADhA, mUlo cauddasa rAiMdiAI nei puvvAsADhA pannarasa rAiMdiAI nei uttarAsADhA egaM rAidiaM nei, tayA NaM vaTTAe samacauraMsasaMThANasaMThiAe naggohaparimaNDalAe [13/33] Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/332 sakAyamaNuraMgiAechAyAe sUrie aNupariaTTai, tassaNaMmAsassa je se carime divasetaMsicaNaM divasaMsi lehaTThAI do payAIporisI bhavai / etesiNaM pubbavaNNiANaM payANaMimA saMgahaNI mU. (333) jogo devayatAraggagottasaMThANa cNdrvijogo| kulapuNNimaavamaMsA neAchAyA ya boddhavvA / / vR. varSANAM-varSAkAlasya caturmAsapramANasya prathamamAsaM-zrAvaNalakSaNaM kati nakSatrANi svayamastaMgamanenAhorAtraparisamApakatayA krameNa nayanti?,dvikarmakatvAdasya samAptiti gamyate, ko'rthaH ?-vakSyamANasaGkhyAkasvasvadineSu imAni nakSatrANi yadA astamayanti tadA zrAvaNamAse'horAtrasamAptirityarthaH, tenaitAnirAtriparisamApakatvAdrAtrinakSatrANyucyante, magavanAha-gautama catvAri nakSatrANinayanti, tadyathA-uttarASADhA abhijicchavaNodhaniSThAca, tatrottaraSADhAprathamAn caturdaza ahorAtrAn nayati, tadanantaramabhijinnakSatraM saptAhorAtrAtrayati, tataH zravaNanakSatramaSTI ahorAtrAnnayati, evaMca sarvasaGkalanayA zrAvaNamAsasyaikonatriMzadahorAtrA gatAstataH paraM zrAvaNamAsasya sambandhinaM caramamekamahorAtraM dhaniSThAnakSatraM nayati, evaM zrAvaNamAsaM catvAri nakSatrANi nayanti, tadyathA-dhaniSThA zatabhiSak pUrvabhadrapadA uttarabhadrapadAca, tatra dhaniSThA AghAn caturdaza ahorAtrAn nayatitadanantaraMzatabhiSaksaptAhorAtrAnnayatitataH paramaSTAvahorAtrAn pUrvabhadrapadA nayati tadanantaramekamahorAtramuttarabhadrapadAnayati, evamenabhAdrapadamAsaMcatvArinakSatrANinayanti, tasmiMzca mAse'STAGgulapauruSyA-aSTAGgulAdhikapauruSyA chAyayA sUryo'nuparAvartate atra bhAvArthaH prAgvad bhAva0, etadevAha-tasya bhAdrapadamAsasya carame divase dve pade aSTa cAGgulAni pauruSI / atha tRtIyaM pRcchati-'vAsANaM bhaMte !'tti, ityAdi, varSANA bhadanta ! tRtIyaM mAsaM kati nakSatrANi nayanti?, gautama ! trINi nakSatrANiuttarabhadrapadA revatI azvinIca, tatrottarabhadrapadA caturdaza rAtrindivAnnayati, revatI paJcadaza rAtrindivAnnayati, azvinI ekaMrAtrindivaM nayati, evaM tRtIyaMmAsaMtrINi nakSatrANinayanti, tasmiMzcamAse dvAdazAGgulapauruSyA-dvAdazAGgulAdhikapauruSyA chAyayA sUryo'nuparAvarttate, bhAvArthaH pUrvavat, etadevAha-tasya mAsasya carame divase rekhA-pAdaparyantavartinI sImAtasthAnitrINipadAnipauruSI bhavati, kimuktaM bhavati?-paripUrNAni trINi padAni pauruSI bhvti| atha caturthaM pRccati-'vAsANamityAdi, varSANAM varSAkAlasya bhadanta!caturtha kArtikalakSaNaM mAsaMkati nakSatrANi nayanti?,gautama! trINi azvinI bharaNI kRttikAca, tatrAzvinIcaturdazAhorAtrAn bharaNI paJcadazAhorAtrAn kRttikA ekamahorAtraM nayati, tasmiMzca mAse SoDazAMgulapauruSyA-SoDazAMgulAdhikapauruSyAchAyayA sUryo'nuparAvarttate, bhAvArtha pUrvavat, etadevAha-tasya mAsasya carame divase trINi padAni catvAri cAMgulAni pauruSI bhavati / gato varSAkAlaH / atha hemantakAlaM pRcchati-hemantAnAM-hemantakAlasya bhadanta! prathamaMmArgazIrSalakSaNaMmAsaM kati nakSatrANi nayanti?,gau0 trINi na0-kRttikA rohiNI mRgazirazca, tatra kRttikA caturdazAhorAtrAn rohiNI paJcadazAhorAtrAn mRgazira ekamahorAtraM nayati, tasmiMzca mAse viMzatyaGgulapauruSyA-viMzatyakulAdhikapauruSyAchAyayA sUryo'nuparAvarttate, bhAvArthaH pUrvavat, etadevAha-tasya mAsasya yazcaramo divasastasmin divase trINi padAni aSTa cAMgulAni pauruSI bhavatIti / Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 atha dvitIyaM pRcchati-'hemaMtANaMbhaMte!' ityAdi, hemantakAlasya bhadanta! dvitIyaM pauSanAmakaM mAsaM kati nakSatrANi nayanti?, gautama ! catvAri nakSatrANi nayanti, tadyathA-mRgaziraH ArdrA punarvasU puSyazca, tatra mRgazirazcaturdaza rAtrindivAnnayati, ArdrA aSTaunaya, punarvasUsapta rAtrindivAn, puSyaH ekaMrAtrindivaM nayati, tadA caturviMzatyaGgulapauruSyA-caturviMzatyaGgulAdhikapauruSyAchAyayA sUryo'nuparAvartate, bhAvArthaH pUrvavat, tasya mAsasya carame divase rekhA-pAdaparyantavartinI sImA tatsthAnicatvAri padAni pauruSI bhavati, paripUrNAni catavAri padAni pauruSI bhvti| atha tRtIyaM pRcchati-hemaMtANamityAdi, etat sugama, atha caturthaM pRcchati-'hemaMtANaM bhaMte! cautthaM ityAdi, sugama atItohemantaH,athagrISmaMpRcchati-gimhANaMbhaMte! cautthaM' ityAdi catvAryapi imAnigrISmakAlasUtrANi subodhAni, prAyaH prAktanasutrAnasAritvAt, navaraMtasmiMzcASADhe mAse prakAzyavastuno vRttasya vRttayA samacaturanasaMsthAnasaMsthitasya samacaturasrasaMsthAnasaMsthitayA nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnasya nyagodhaparimaNDalayA upalakSaNametatzeSasaMsthAnasaMsthitasyaprakAzyasya vastunaH zeSasaMsthAnasaMsthitayA, ASADhe hi mAse prAyaH sarvasyApi prakAzyasya vastuno divasasya caturbhAge'tikrAnte zeSe vA svapramANA chAyA bhavati, nizcayataH punarASADhamAsasya caramadivase tatrApisarvAbhyantaremaNDale vartamAne sUrye, tatoyatprakAzyaM vastu yatsaMsthAnaM bhavati tasya chAyA'pi tathAsaMsthAnopajAyate, tata uktam-vRttasya vRttayA ityAdi, etadevAha 'svakAyamanuraGginyA' svasya-svakIyasya chAyAnibandhanasyavastunaHkAyaH-zarIraMsvakAyastamanurajyate-anukAraM vidaghAtItyevaMsIlA anuraGginI 'dviSaDagrahe'tyAdinAdhinaJpratyaya-stayA svakAyamanuraGginyA chAyayA sUryo'nu-pratidivasaM parAvartate yathA sarvasyApi prakAzyasya vastuno divasasya caturbhAge'tikrAntezeSe vA svAnukArAsvapramANA cachAyA bhavatIti,zeSaM sugama, idaM ca pauruSIpramANaMvyavahArata uktaM, nizcayataHsAstriMzatA'horAtraizcaturaMgulA vRddhirhAnirvAveditavyA, tathA ca nizcayataH pauruSIpramANapratipAdanArthamimAH pUrvAcAryaprasiddhAH krnngaathaa:||1|| pavve pannarasaguNe tihisahie porisIi ANayaNe / chalasIasiyavibhattejaM laddhaM taM viANAhi / / jaihoi visamaladdhaM dakkhiNamayaNaM Thavija nAyavvaM / aha havai samaM laddhaM nAyavvaM uttaraM ayaNaM / / ayaNagae tihirAsI caugguNe pavvapAyabhaiyaMmi / jaladdhamaMgulANi ya khayavuDDI porisIe u|| // 4 // dakkhiNavuDDI dupayA aMgulANaM tu hoi nAyavvA / uttaraayane hAnI kAyabvA cauhi pAyAhi / / sAvaNabahulapaDivayA dupayA puna porisI dhuvA hoi / cattAri aMgulAImAseNaM vaddhae ttto|| ikattIsaibhAgA tihie puNa aMgulassa ctaar| dakkhiNaayaNe vuddhI jAva ya cattAri upyaaii|| // 7 // . uttaraayane hAnI cauhiM pAyAhiM jAva do paayaa| Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/333 evaM tu porisIe vuDikhayA huMti nAyavvA / / // 8 // vuDDI vAhANI vA jAvaiA porisIi diTThA u! tatto divasagaeNaM jaM laddhaM taM khuayanagayaM / / atra vyAkhyA-yugamadhye yasmin parvaNi yasyA tithau poruSIparimANaM jJAtumiSyate tataH pUrva yugAdita Arabhya yAni parvANi atikrAntAni tAni dhriyante dhRtvA ca paJcadazabhirguNyante guNayitvA ca vivakSitAyAstitheH yAH prAgatikrAntAstithayastAbhi sahitAni kriyante kRtvA ca SaDazItyadhikena zatena teSAM bhAgo hiyate, ihaikasmin ayane tryazItyadhikamaNDalazataparimANe candraniSpAditAnAM tithInAM SaDazItyadhikaM zataM bhavati tatastena mAge hRte yallabdhaM tadvijAnIhi samyagavadhArayetyarthaH, tatra yadi labdhaM viSamaM bhavati yathA ekakastrikaH paJcakaH saptako navako vA tadA tatparyantavartidakSiNabhayanaM jJAtavyaM, athabhavati labdhaMsamaMyathA dvikazcatuSkaH SaTkaH aSTako dazako vA tadA tatparyantavarti uttarAyaNamavaseyaM, tadevamukto dakSiNottarAyaNaparijJAnopAyaH, samprati SaDazItyadhikena bhAge hRte yaccheSamavatiSThate yadivA bhAgAsambhavena yaccheSaM tiSThati tadgatavidhimAha 'ayaNagae ityAdi, yaH pUrvaM bhAgehatebhAgAsambhavevAzeSIbhUto'yanagatastithirA-zirvartate sa caturbhirguNyate guNayitvA ca parvapAdeNa' yugamadhye yAni saGkhyayA parvANi caturviMzatyadhikazatasaGgyAni teSAM pAdena-caturthenAMzenaikatriMzatA ityarthaH, (bhAgo hiyate) tayA bhAge hate yallabdha tAnyakulAnicakArAdaGgalAMzAzca pauruSyAH kSayavRddhayotivyAni, dakSiNAyane padadhruvarAzerupari vRddhauuttarAyaNepadadhruvarAzeH kSaye jJAtavyAnItyarthaH, athaivaMbhUtasya guNakArasya bhAgahArasya kathamutpattiriti, ucyate, yadi SaDazItyadhikena caturviMzatyaGgulAni kSaye vRddhau vA prApyante tataH ekasyAM tithau kA vRddhi kSayo vA? atrAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamo rAzizcaturviMzatirUpo guNyate, jAtaH sa tAvAneva, 'ekena guNitaM tadeva bhavatIti vacanAt, tata Adyena rAzinA SaDazItyadhikazatarUpeNa bhAgo hriyate, tatroparitanarAzeH stokatvAd bhAgo na labhyate tataH chedyacchedakarAzyoH SaTkenApavartanA jAta uparitano rAzizcatuSkarUpo'dhastana ekatriMzat labdhamekasyAM tithau catvAra ekatriMzadabhAgAH kSaye vRddhau veti catuSko guNakAra uktaH ekatriMzad bhAgahAra iti, iha yalabdhaM tAnyaGgulAni kSaye vRddhau vA jJAtavyAnItyuktaM, tatra kasminnayane kiyapramANadhruvarAzeruparivRddhau kasmin vAayane kiMpramANadhruvarAzau kSaye ityetannirUpaNArthamAha 'dakkhiNavuDDI' ityAdi, dakSiNAyane dvipadAt-padadvayasyopari aMgulAnAM vRddhirjJAtavyA, uttarAyaNe caturmyaH pAdebhyaH sakAzAdaGgulAnAM hAni, tatra yugamadhye prathame saMvatsare dakSiNAyane yato divasAdArabhya vRddhistannirUpayati 'sAvaNe tyAdi, gAthAdvayaM, yugasya prathame saMvatsare zrAvaNamAsabahulapakSepratipadi pauruSI dvipadA-padadvayapramANA dhruvA bhavati, tatastasyAH pratipada Arabhya pratitithi krameNa tAvadvarddhate yAvanmAsena-sUryamAsena sAtriMzadahorAtrapramANena candramAsApekSayA ekatriMzatatithibhirityarthaHcatvAri aGgulAni varddhante, kathametadavasIyate?-yathA mAsena sArddhatriMzadahorAtrapramANena ekatriMzattithyAtmakenetyata Aha __"ekatIse tyAdi, yataekasyAM tithau catvAra ekatriMzadbhAgA varddhante, etacca prAgevabhAvitaM, paripUrNe tu dakSiNAyane vRddhi paripUrNAni catvAri padAni, tato mAsena sArddhatriMzadahorAtrapramANena Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 517 ekatriMzatatithyAtmamekenetyuktaM, tadevamuktA vRddhi, samprati hAnimAha-'uttare'tyAdi, yugasya prathame saMvatsaremAghamAse bahulapakSesaptamyA ArabhyacaturmyaH pAdebhyaH sakAzAtpratitithi ekatriMzadbhAgacatuSTyahAnistAvadavaseyA yAvaduttarAyaNaparyante dvau pAdau paurussiiti| __eSaprathamasaMvatsaragato vidhiH, dvitIyesaMvatsare zrAvaNamAse bahulapakSe trayodazImAdau kRtvA vRddhiH, mAghamAse zuklapakSe caturthImAdiM kRtvA kSayaH, tRtIye saMvatsare zrAvaNamAse zuklapakSe dazamI vRddherAdiH, mAghamAse bahulapakSe pratipat kSayasyAdiH, caturthe saMvatsare zrAvaNamAse bahulapakSe saptamI vRddherAdiH, mAghamAse bahulapakSe trayodazI kSayasyAdi, paJcame saMvatsare zrAvaNe mAse zuklapakSe caturthI vRddharAdiH, mAghamAse zuklapakSedazamI kSayasyAdi, etacca karaNagAthAnupAttamapipUrvAcAryapradarzitavyAkhyAnAdavasitaM / sampratyupasaMhAramAha evamuktena prakAreNa pauruSyAM-pauruSIviSaye vRddhikSayau yathAkramaM dakSiNAyaneSUttarAyaNeSu veditavyau, tadevamakSarArthamadhikRtya vyAkhyAtAH krnngaathaaH| sampratyasya karaNasya bhAvanA kriyate, ko'pi pRcchati-yugAditaH Arabhya paJcAzItitame parvaNi paJcamyAM tithau katipadA pauruSI bhavati?, tatra caturazItirdhayate, tasyAzcAdhastAt paJcamyAM tithau pRSTamiti paJca caturazItizca paJcadazabhirguNyate jAtAni dvAdaza zatAni SaSTyadhikAni eteSu madhye'dhastanAH paJca prakSipyante jAtAni teSAM SaDazItyadhikena zatena bhAgo hiyate labyAH SaT, AgataM SaT ayanAnyatikrAntAni saptamamayanaM vartate, tadagataM ca zeSamekonapaJcAzadadhikaM zataM tiSThati tatazcaturbhirguNyate jAtAni paJcazatAniSannavatyadhikAni teSAmekatriMzatA bhAgaharaNe labdhAH ekonaviMzatiH, seSAstiSThanti sapta, tatra dvAdazAMgulAnipAdaityekonaviMzataH dvAdazabhiH, padaM labdhaM, zeSANitiSThanti saptAMgulAni, SaSThaMcAyanamuttarAyaNaMtadgataMsaptamaMtudakSiNAyanaMvartate, tataH padamekaMsapta cAMgulAnipadadvayapramANe dhruvarAzau prakSipyante, jAtAni trINi padAni saptAMgulAni, ye ca sapta ekatriMzadbhAgAH zeSIbhUtA varttante tAn yavAn kurmaH, tatrA yavA aMgule iti te saptASTabhirguNyante jAtAni SaTpaJcAzat tasyA ekatriMzatA bhAge hRte labdha eko yavaH zeSAstiSThanti yavasya paJcaviMzatirekatriMzadabhAgAH, AgataM paJcAzItitame parvaNi paJcamyAM trINi padAni saptAMgulAni eko yavaH ekasya ca yavasya paJcaviMzatirekatriMzadbhAgA ityetAvatI pauruSIti, aparaH ko'pi pRcchati saptanavatitame parvaNi paJcamyAM tithau katipadA pauruSI ?, tatra Sannavatirdhiyate, tasyAzcAdhastAtpaJca, Sannavatizca paJcadazabhirguNyatejAtAnicaturdazazatAni catvAriMzadadhikAni teSAM madhye'dhastanAH paJca prakSipyante jAtAni caturdaza zatAni paJcacatvAriMzadadhikAni, teSAM SaDazItyadhikena zatena bhAgo hriyate labdhAni sapta ayanAni zeSaM tiSThati trica- tvAriMzadadhikaM zataM taccaturbhirguNyate jAtani paJca zatAni dvisaptatyadhikAni teSA- mekatriMzatA bhAgo hriyate labdhAnyaSTAdazAMgulAni teSAM madhye dvAdazabhiraMgulaiH padamiti labdhamekaM padaM SaT aMgulAni upari cAMzA uddharitAzcaturdazaH te yavAnayanArthamaSTabhirguNyante jAtaM dvAdazottaraM zataM tasyaikatriMzatA bhAge hRte labdhAstrayo yavAH zeSAstiSThanti yavasya ekonaviMza-tirekatriMzadbhAgAH, sapta cAyanAnyatikrAntAni aSTamaM cAyanamuttarAyaNaM uttarAyame ca padacatuSTayarUpAd dhruvarAzehAnirvaktavyA Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/333 tata ekaM padaM saptAMgulAnitrayoyavA ekasya cayavasya ekonaviMzati-rekatriMzadabhAgA iti padacatuSTayAt pAtyate, zeSaM tiSThati dve pade catvAryagulAni catvAro yavAH ekasya ca yavasaya dvAdaza ekatriMzadbhAgAH, etAvatIyuge AditaArabhya saptanavatitameparvaNipaJcabhyAM tithau pauruSIti, evaM sarvatraM bhaavniiyN| samprati pauruSIparimANato'yanagatapiramANajJApanArthamiyaM karaNagAthA-'vuDDI ve'tyAdi, pauruSyAyAvatI vRddhinirvASTA tataH sakAzAdivasagatena pravartamAnena ca trairAzikakaraNAnusAreNa yallabdhaM tat ayanagataM-ayanasya tAvapramANaM gataM veditavyaM, eSa karaNagAthAkSarArthaH, bhAvanA tviyam-tatra dakSiNAyanepadadvayasyoparicatvAri akulAnivRddhI dRSTAni, tataH ko'pipRcchati-kiM gataMdakSiNAyanasya?,atratrairAzikakarmAvatAro-yadicaturmirakulasya ekatriMzadbhAgairekA tithilabhyate tatazcaturbhiraMgulaiH kati tithIrlabhAmahe ?, atrAntyo rAziraMgularUpa ekatriMzadbhAgakaraNArthamekatriMzatAguNyatejAtaMcaturviMzatyadhikaMzataMtenamadhyorAziguNyatejAtaMtadeva caturviMzatyadhika zataM tasya catuSkarUpeNAdirAzinA bhAgo hriyate labdhA ekatriMzattithayaH, AgataM dakSiNAyane ekatriMzattamAyAM tithau caturaMgulA pauruSyAM vRddhiriti|| tathA uttarAyaNepadacatuSTayAGgulASTakahInaM pauruSyAmupalabhya ko'pipRcchati-kiMgatamuttarAyaNasya?,atrApi trairAzikaM-yadicaturbhiraMgulasya ekatriMzadbhAgairekA tithirlabhyatetato'STabhiraMgulaiInaiH kati tithayo labhyante?, atrAntyo rAzirekatriMzadbhAga- karaNArthamekatriMzatA guNyate jAte dvezate aSTacatvAriMzadadhike tAbhyAMmadhyo rAzirekakarUpo guNyate jAte eva dve zate aSTacatvAriMzadadhike tayorAdyena rAzinAcatuSkarUpeNa bhAgaharaNaMlabdhA dvASaSTiH, AgatamuttarAyaNe dvASaSTitamAyAM tithau aSTAvaMgulAni pauruSyA hInAnIti / athopasaMhAravAkyamAha- eteSAmanantaroktAnAM pUrvavarNitAnAM padAnAmiyaM-vakSyamANA sNgrhnniigaathaa| tadyathA-'jogodevaya tAragga' ityAdi, prAgvyAkhyAtasvarUpA, asyAnigamanAthUpunarupanyAsastena na punaruktivinIyeti, cattu pUrvamuddezasamaye sannipAtadvAraM sUtre sAkSAdupAttaM samprati ca chAyAdvAraMtadvicitratvAtsUtrakArANAMpravRtteH, pUrNimAmAvAsyAdvAresannipAtadvAramanta vitaMchAyAdvAra ca netRdvArAnuyogyapi bhinnasvarUpatayA pRthaktvena vivakSitamiti dhyeyam / athAsminnevAdhikAre SoDazabhidvArararthAntarapratipAdanAya gAthAdvayamAhamU. (334) hiTiM sasiparivAro maMdara'bAdhA taheva logte| dharaNitalAo abAdhA bAhiM ca uddhamuhe // vR. adhaH candrasUryayostArAmaNDalaM upalakSaNAt samapaMktau upari ca aNuM samaM vetyAdi vaktavyaM 1, zaziparivAro vaktavyaH 2 jyotizcakrasya mandarato'bAdhA vaktavyA3 tathaiva lokAntajyotizcakrayorabAdhA4 dharaNitalAtjyotizcakrasyAbAdhA 5 kiJca-nakSatramantaH-cArakSetrasyAbhyantare kiM bahi kiM cordhvaM kiJcAdhazcaratIti vaktavyaM 6 / mU. (335) saMThANaMca pamANaM vahati sIhagaI iddhimaMtA ya / tAraMtara'ggamahisI tuDia pahu ThiI a appabahU / / vR.jyotiSkavimAnAnAM saMsthAnaMvaktavyaM eSAmevapramANavaktavyaM 8candrAdInAMvimAnAni Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 519 kiyanto vahantIti vaktavyaM 9 eSAM madhye ke zIghragatayaH ke mandagataya iti vaktavyaM 10, eSAM madhye ke'lparddhayo maharddhayazceti vaktavyaM 11 tArANAM parasparamantaraM vaktavyaM 12 agramahiSyo vaktavyAH 13, tuTikena - abhyantaraparSatsatkastrIjanena saha prabhuH - bhogaM kartuM samarthazcandrAdirnavA iti vaktavyaM 14 sthitirAyuSo vaktavyA 15 jyotiSkANAmalpabahutvaM vaktavyaM 1 6 iti / mU. (336) atthi NaM bhaMte! caMdimasUriANaM hiTThipi tArArUvA aNupi tullAvi samevi tArArUvA aNupi tullAvi umpiMpi tArArUvA aNupi tullAvi ?, haMtA ! go0 ! taM caiva uccAre avvaM vR. atha prathamaM dvAraM pipRcchiSurAha - 'atthi Na'mityAdi, astyetad bhagavan ! candrasUryANAM devAnAM 'hiTThipi tti kSetrApekSayA adhastanA api tArArUpaH tArA vimAnAdhiSThAtAro devA dyutivibhavAdikamapekSya kecidaNavo'pi hInA api bhavanti kecitulyA api sadhzA api bhavanti, adhikatvaM tu svasvendrebhyaH parivAradevAnAM na sambhavatIti na pRSTaM, tathA same'pIti candrAdivimAnaiH kSetrApekSayA samAH- samazreNisthitA api tArArUpAH- tArAvimAnAdhiSThAtAro devAste'pi candrasUryANAM devAnAM dyutivibhavAdikamapekSya kecidaNavo'pi kecitulyA api bhavanti tathA candrAdivimAnAnAM kSetrApekSayA upari-- uparisthitAstArArUpAH - tArAvimAnAdhiSThAtAro devAste'picandrasUryANAM devAnAM dyutivibhavAdikamapekSya kecidaNavo'pi kecitulyA api bhavanti, atra kAkupAThAt praznAvagamaH, evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha - gautama ! hanteti yadeva pRSTaM tatsarvaM tathaivAsti atastadevoccAraNIyaM / mU (337) se keNaTTeNaM bhaMte! evaMvubai - atthi NaM0 jahA NaMtesiM devANaM tavaniyamabaMbhacerANi UsiAI bhavasi tadA tahA NaM tesi NaM devANaM evaM paNNAyae taMjahA- aNutte vA tullatte, vA, jahA jahA NaM tesiM devANaM tavaniyamabaMbhacerANi no UsiAI bhavaMti tahA tahA NaM tesiM devANaM evaM (no) paNNAyae, taM0 aNutte vA tullatte vA / vR. atrArthe hetupraznAyAha- atha kenArthena bhagavannevamucyate- 'atthi Na' mityAdinA tadeva sUtramanusmaraNIyaM, atrotaramAha-yathA yathA teSAM - tArArUpavimAnAdhiSThAtRNAM devAnAM prAgbhave taponiyamabrahmacaryANyucchritAni - utkaTAni bhavanti, tatra tapaH - anazanAdi dvAdazavidhaM niyamaHzaucAdi brahmacayaM - maithunavirati, atra ca zeSavratAnAmanupadarzanamutkaTavratadhAriNA jyotiSkeSu utpAdAsambhavAt, ucchritAnItyupalakSaNaM tena yathA yathA anucchritAnItyapi bodhyaM, anyathottarasUtre vakSyamANamaNutvaM nopapadyeta, yacchabdagarbhitavAkyasya tacchabdagarbhitavAkyasApekSatvaduttaravAkyamAha - tathA tathA teSAM devAnAmevaM prajJAyate jJAyate iti, tadyathA - aNutvaM vA tulyatvaM vA, na caitadanuci, 6zyate hi manuSyaloke'pi kecijjanmAntaropacitatathAvidhapuNyaprAgbhArA rAjatvamaprAptA api rAjJA saha tulyavibhavA iti, atra vyatirekamAha-yathA yathA teSAM devAnAM tArAvimAnAdhiSThAtRRNAM prAgbhavArjitAnyucchritAni taponiyamabrahmacaryANi na bhaveyustathA tathA teSAM devAnAM no evaM prajJAyate - aNutvaM vA tulyatvaM vA, abhiyogikakarmodayenAtinikRSTatvAt, ayamarthaH - akAmanirAdiyogAddevatva prAptAvapi devarseralAbhena candrasUryebhyo dyutivibhavAdyapekSayA'Nuekaikasya bhadanta candrasya kiyanto teSAM taissaha tulyatvamiti / mU. (338) egamegassa NaM bhaMte ! caMdassa kevaiA mahaggahA parivAro kevaiA nakkhattA Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/338 parivAro kevaiyA tArAgaNakoDAkoDIopannatAo?, go-aTThAsIi mahaNahA parivAroaTThAvIsaM nakkhattA parivAro chAvaDisahassAiM nava sayA pannattarA tArAgaNakoDAkoDIjo pnnttaa| vR. atha dvitIyaM dvAraMpraznayati-'egamegassaNaM bhaMte !'ityAdi, ekaikasya bhadanta candrasya kiyanto mahAgrahAH parivAra tathA kiyantinakSatrANiparivAraH tathA kiyatyastArAgaNa-koTAkoTyaH parivArabhUtAH prajJaptAH?, bhagavAnAha-gautama! aSTAzItirmahAgrahAH parivAro'-STAviMzatirnakSatrANi parivAraH SaTSaSTisahasraNinavazatAni paJcasaptatyadhikAnitArAgaNakoTAkoTInAM parivArabhUtAni prajJaptAni, yadyapyatra ete candrasyaiva parivAratayoktastathApi sUryasyApIndratvAdete evaM parivAtayA'vagantavyAH, samavAyAjhe jIvAbhigamasUtravRtyAdau tathA drshnaat| mU. (331) maMdarassaNaM bhaMte! pavvayassa kevaiAe abAhAe joisaMcAraM carai ?, go0 ikkArasahiM ikkavIsehiM joaNasaehiM abAhAejoisaMcAraMcarai, logaMtAoNaMbhaMte! kevaiAe abAhAe joise pannate?, go0 ekArasa ekkArasehiM joaNasaehiM abAhAe joise pnnte| dharaNitalAo NaM bhaMte !, sattahiM nauehiM joaNasaehiM joise cAraM caraitti, evaM sUravimANe advihi saehi, caMdavimANe aTTihiM asIehiM, uvarile tArAsave navahijoaNasaehiM cAraMcarai ___joisassa NaM bhaMte! hechillAo talAo kevaiAe abAhAe sUravimANe cAraM cAi?, go0 dasahiMjoaNehiM AbAhAe cAraM carai, evaM caMdavimANe nauIejoaNehiM cAraMcarai, uvarille tArAruve dasuttare joaNasae cAraM carai, caMdavimANAovIsAe joaNehiM uvarille NaM tArAsvave cAraM cri| vR. atha tRtIyaM dvAraM pRcchati-'maMdarassaNaM bhaMte!' ityAdi, mandarasya bhadanta ! parvatasya kiyatyA'dhayA-apAntarAlenajyotizcakraMcAraMcarati?, bhagavAnAha-gautama! jagatasvabhAvAt ekAdazabhirekaviMzatyadhikairyojanazatairityevaMrUpayA'bAdhayA jyotiSaM cAraM carati, kimuktaM bhavati ? -merutazcakravAlenaikaviMzatyadhikAnyekAdazayojanazatadAni muktvA calaM jyotizcakraM tArArUpaM cAraM carati, prakramAjambUdvIpagatamavaseyaM, anyathA lavaNasamudrAdijyotizcakrasya meruto dUravartitvena uktapramANAsambhavaH, pUrvaM tu sUryacandravaktavyatAdhikAre abAdhAdvAre sUryacandrayoreva meruto'bAdhA uktA sAmprataM tArApaTalasyaitina pUrvAparavirodha iti / ___atha sthiraMjyotizcakramalokataH kiyatyAabAdhayAarvAavatiSThataitipipRcchiSuzcaturthaM dvAramAha-'logantAo NamityAdi, lokAntato alokAdito'rvAkkiyatyAabAdhayA prakramAt sthiraM jyotizcakraM prajJaptaM ?, bhagavAnAha-gautama ! jagatsvabhAvAt ekAdazabhirekAdazAdhikairyojanazatairabAdhayAjyotiSaprajJaptaM, prakramAt sthiraMbodhyam, carajyotizcakrasya tatrAbhAvAditi athapaJcamaMdvAraMpRcchati-'gharaNitalAoNaMbhaMte ! ityanena tatsUtraikadezena paripUrNa praznasUtraM bodhyaM, tacca 'dharaNita. ! uddhaM uppaittA kevaiAe abAhAe hiDille joise cAraMcarai?, go0!' ityantaM, vastvekadezasyavastuskandhasmArakatvaniyamAt, tatrAyamarthaH-dharaNitalAt-samayaprasiddhAt samabhUtalabhUbhAgAdUrdhvamutpatya kiyatyA'bAdhayA adhastanaM jyotiSaM tArApaTalaM cAraM carati ?, bhagavAnAha-gautama ! saptabhirnavataiH-navatyadhikairyoyanazatairityevaMrUpayA abAdhayA adhastanaM jyotizcakraM cAraM carati / atha sUryAdiviSayamabAdhAsvarUpaM saMkSipya bhagavAn svayamevAha-evaM Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakSaskAraH -7 sUravimANe aTThahiM saehiM canda' 0 evamuktanyAyena yathA samabhUmibhAgAdadhastanaM jyotizcakraM navatyadhikasapta- yojanazataistathA samabhUmibhAgAdeva sUryavimAnamaSTabhiryojanazataizcandravimAnamazItyadhikairaSTabhiryojanazataiH uparitanaM tArArUpaM navabhiryojanazataizcAraM carati / atha jyotizcakracArakSetrApekSayA abAdhApraznamAha - 'joisassa Na' mityAdi, jyotizcakrasya dazottarayojanazatabAhalyasyAdhastanAt talAt kiyatyA abAdhayA sUryavimAnaM cAraM carati ?, gautama! dazabhiryojanairityevaMrUpayA abAdhayA sUryavimAnaM cAraM carati, atra ca sUtre samabhUbhAgAdUrdhvaM navatyadhikasaptayojanAtikrameNa jyotizcakrabAhalyamUlabhUta AkAzapradezaprataraH so'vadhirmantavyaH, evaM candrAdisUtre'pi, evaM candravimAnaM navatyA yojanairityevaMrUpayA abAdhayA cAraM carati, tathoparitanaM tArArUpaM dazAdhike yojanazate jyotizcakrabAhalyaprAnte ityartha cAraM carati / atha gatArthamapi ziSyavyutpAdanAya sUryAdInAM parasparamantaraM sUtrakRdAha - sUryavimAnAt candravimAnaM azItyA yojanaizcAraM carati, sUryavimAnAt yojanazate'tikrAnte uparitanaM tArApaTalaM cAraM carati, candpavimAnAt viMzatyA yojanairuparitanaM tArApaTalaM cAraM carati, atra sUcAmAtratvAt sUtre'nuktApi grahANAM nakSatrANAM ca tretravibhAgavyavasthA matAntarAzritA saMgrahaNivRtyAdau darzitA likhyate'zatAni sapta gatvordhvaM yojanAnAM bhuvastalAt / navatiM ca sthitAstArAH, sarvAdhastAnnabhastale / / tArakApaTalAd gatvA, yojanAni dazopari / sUrANAM paTalaM tasmAdazItiM zItarociSAm / / catvAri tu tato gatvA, nakSatra paTalaM sthitam / gatvA tato'pi catvAri, budhAnA paTalaM bhavet // zukrANAM ca gurUNAM ca, bhaumAnAM mandasaMjJinAm / trINi trINi ca gatvordhva, krameNa paTalaM sthitam // ' iti // atha SaSThaM dvAraM pRcchannAha || 9 || // 2 // // 3 // // 4 // 521 mU. (340) jaMbuddIve NaM dIve aTThAvIsAe nakkhattANaM kayare nakkhate savvabdhaMtarilleNaM cAraM carai ?, kayare nakkhatte savvabAhiraM cAraM carai ?, kayera savvahiTThillaM cAraM carai, kayare savvauvarillaM cAraM carai ?, go0 ! abhiI nakkhatte savvaaMtaraM cAraM carai, mUlo savvabAhiraM cAraM carai, bharaNI savvahidvillagaM sAI sabbuvarillagaM cAraM carai / caMdavimANe NaM bhaMte! kiMsaMThie pannatte ?, go0 ! addhakaviTThasaMThANasaMThie savvaphAliAmae abbhuggayamusie evaM savvAiM ne avvAI, caMdavimANe NaM bhaMte! kevaiyaM AyAmavikkhaMbheNaM kevaiyaM bAhalleNaM ?, go0 ! vR. jambUdvIpe bhadanta ! dvIpe'STAviMzaternakSatrANAM madhye katarannakSatraM sarvAbhyantaraM sarvebhyo maNDalebhyo'bhyantaraH sarvAbhyantaraH taM, anena dvitAyadimaNDalacAravyudAsaH, cAraM carati ?, tathA kataranakSatraM sarvabAhyaM sarvato nakSatramaNDalikAyA bahizcAraM carati-bhramati, tathA katarannakSatraM sarvebhyo'dhastanaM cAraM carati, tathA katarannakSatraM sarveSAM nakSatrANAmuparitanaM cAraM carati, sarvebhyo nakSatrebhya uparicArItyarthaH, bhagavAnAha - gautama ! abhijinnakSatraM sarvAbhyantaraM cAraM carati, yadyapi sarvAbhyantaramaNDalacArINyabhijidAdidvAdazanakSatrANyabhihitAni tathApIdaM zeSaikAdazanakSatrApekSayA Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/340 522 merudizi sthitaM sat cAraM caratIti sarvAbhyantaracArItyuktaM / tathA mUlo-mUlanakSatraM sarvabAhyaM cAraM carati, yadyapi paJcadazamaNDalAdbahizcArINi mRgaziraHprabhRtIni SaD nakSatrANi pUrvASADhayozcaturNA tArakANAM madhye dve dve ca tAre uktAni tathApyetadaparabahizcArinakSatrApekSayA lavaNadizi sthitaM sacAraM caratIti sarvabahizcArItyuktaM, tathA bharaNInakSatraM sarvAdhastanaM cAraM carati, tathA svAtinakSatraM sarvoparitanaM cAraM carati, ayaM bhAvaH- dazottarazatayojanarUpe jyotizcakrabAhalye yo nakSatrANA kSetravibhAgazcaturyojanapramANastadapekSayoktanakSatrayoH krameNAtyAdikamastItyAhu "riti / atha saptamaM dvAraM pRcchati - 'candavimANe Na' mityAdi, candravimAnaM bhadanta ! kiM saMsthitaM-kiMsaMsthAnaM prajJaptam ?, gautama! uttAnIkRtArddhakapitthaphalasaMsthAnasaMsthitaM sarvasphaTikamayaM 'abhyudgatotsRta' mityanena vijayadvArapurasthaprakaNThakagataprAsAdavarNakaH netavyAni saMsthAnanaiyatyabuddhiM prApaNIyAni, nanu yadi sarvANyapi jyotiSkavimAnAnyarddhakRtakapitthAkArANi tatazcandrasUryavimAnAnAnyatisthUlatvAdudayakAle'stamayakAle vA yadivA tiryak paribhramanti kasmAttathAvidhAnAni nopalabhyante ?, yastu zirasa upari varttamAnAnAM teSAmadhasthAyijaneSu vartulatayA pratimAsaH arddhakapitthasya zirasa upari dUramavasthApitasya parabhAgAdarzanato varculatayA 6zyamAnatvAt so'pi na samyagabhAvamaJcati pUrNavRttasyApi tathA darzanAt / mU. (341) mU. (342) chappannaM khalu bhAe vicchinnaM caMdamaMDalaM hoi / aTThAvIsaM bhAe bAhallaM tassa boddhavvaM / aDayAlIsaM bhAe vicchinnaM sUramaMDalaM hoi / cauvIsaM khalu bhAe bAhallaM tassa boddhavvaM // do kose a gahANaM nakkhattANaM tu havai tassaddhaM / tassaddhaM tArANaM tassaddhaM caiva bAhallaM // pU. (343) vR. atra padyenottarasUtramAha-- gautama ! khalvitipadaM nizcaye'laGkAre vA SaTpaJcAzadekaSaSTibhAgAn yojanasya vistIrNaM candamaNDalaM bhavati, ayamarthaH - ekasya pramANAMgulayojanasyaikaSaSTibhAgIkRtasya SaTpaJcAzatA bhAgaiH samuditairyAvavyamANaM bhavati tAvapramANo'sya vistAra ityarthaH, vRttavastunaH saddazAyAmaviSkambhatvAt, evamevottarasUtraM, tenAyAmo'pi tAvAneva, parikSepastu svayamabhyuhyaH, vRttasya savizeSastraguNaH paridhiriti prasiddheH, bAhalyaM cASTAviMzatibhAgAn yAvattasya boddhavyaM, SaTpaJcAzadbhAgAnAmarddhe etAvata eva lAbhAt, sarveSAmapi jyotiSka vimAnAnAM svasvavyAsapramANAt arddhapramANabAhalyAnIti vacanAt, tathA aSTacatvAriMzataM bhAgAn vistIrNaM sUryamaNDalaM bhavati, catvAriMzad bhAgAn yAvad bAhalyaM tasya boddhavyaM, tathA dvau krozau ca grahANAM tadevArddha yojanamityartha, tathA nakSatrANAM tu bhavati tasyArddha-ekaM krozamityarthaH / tasyArddha krozArddhamityarthaH tArANAM vimAnAni vistIrNAni, grahadivimAnAnA madhye yasya yo vyAsastasya tadarddha bAhalyaM bhavati, yathA krozadvayasyAddhaH krozo grahavimAnabAhalyaM, krozAddha nakSatravimAnabAhalyaM, krozaturyAMzastArAvimAnabAhalyamiti, etaccotkRSTasthitikatArAdeva vimAnamAzrityoktaM yatpunarjaghanyasthitikatArAdevavimAnaM tasyAyAmaviSkambhaparimANaM paJcadhanuH zatAni Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 523 uccatvaparimANamarddhatRtIyAni dhanuHzatAnIti ttvaarthbhaassye| atha navamaM dvAraM praznaviSayIkurvannAhamU. (344) caMdavimANeNaM bhaMte ! kati devasAhassIo parivahati?, go0! solasa / caMdavimANassa NaM purathime NaM seANaM subhagANaM suppabhANa saMkhatalavimalanimmaladadhighaNagokhIrapheNarayaNigarappagAsANaM thiralaTThapauTThavaTTapIvarasusiliTTavisihatikkhadADhAviDaMbiamuhANaM rattuSpalapattamauyasUmAlatAlujIhANaM mahuguliapiMgalakhANaM. pIvaravarorupaDipuNNaviulakhaMdhANaM miuvisayasuhamalakkhaNapasatyavaravaNNakesarasaDovasohiANaM UsiasunamiyasujAyaaphoDialaMgUlANaM vairAmayaNakkhANaM vairAmayadADhANaM vairAmayadaMtANaMtavaNijajIhANaM tavaNijjatAluANaM tavaNijajottagasujoiANaM kAmagamANaM pIigamANaM manogamANaM manoramANaM amiagaINaM amiabalavIriapurisakAraparakkamANaMmahayA apphoDisIhaNayabolakalakalaraveNaM mahureNaM maNahareNaM pUretA aMbaraM disAo a somayaMtA cattAri devasAhassIo sIharUvadhArINaM purathimillaM bAhaM vhti| caMdavimANassa NaM dAhiNeNaM seANaM subhagANaM suppabhANaM saMkhatalavimalanimmaladadhidhanagokharapheNAyayaNigarapagAsANaM vaisamayakuMbhajualasuDiapIvaravara- vairasoMDavaSTi- adittasuratapaumappagAsANaM abmuNNayamuhANa tavaNijavisAlakaNNacaMcalacalaMtavi- maluJjalANaM mahuvaNNabhisaMtaNiddhapatalanimmalativaNNamaNirayaNalo aNANaM abjhuggayama-ulamalliAdhavalasarisasaMThiaNivvaNadaDhakasiNaphAliAmayasujAyadantamusalovasobhiANaM kaMcaNakosIpaviThThadantagagavimalamaNirayaNaruilaperaMtacittaruvapavirAiANaMtavaNijavisAla-tilagappamuhaparimaNDiANaM nAnAmaNirayaNamuddhagevijabaddhagalayavarabhUsaNANaM veruliavacittadaNDa-nimmalavairAmayatikhalaaMkusakuMbhajualayaMtaroDiANaM tavaNijasubaddhakacchadappiabaluddharANaM vimulaghaNamaNDalavairAmayalAlAlaliyatAlaNaM nAnAmaNirayaNaghaNTapAsagarajatAmayabaddhalajjulaMbiaghaMTAjualamahurasaramaNaharANaM allINapabhANajuttavaTTiasujAyalakkhaNapasattharamaNijjavAlagattaparipuMchaNANaMuvaciapaDipuNNakummacalaNalahuvikamANaM aMkamayaNakhANaMtavaNijajIhANaM tavaNijatAluAgaMtavaNijajottagasujoiANaM kAmagamANaM pIigamANaM maNogamANaM maNoramANaM amiagaINaM amiabalavIriapurisakAraparakamANaM mahayAgaMbhIragulugulAitaraveNaM mahureNaM pUretA aMbaraM dajisAo a sobhayaMtA cattAri devasAhassIo gayarUvadhArINaM devANaM dakkhiNilaM bAhaM privhNtitti| caMdavimANassaNaM paJcatthimeNaM seANaMsubhagANaM suppabhANaM calacavalakakuhasAlINaM dhaNaniciasubaddhalakkhaguNNayaIsiANayavasabhoTThANaM caMkamialaliapuliacalacavalagabbiagaINaM sannatapAsANaM saMgatapAsANaM sujAyapAsANaMpIvaravaTiasusaMThiakaDINaMolaMbapalabalakkhaNapamANajuttaramaNijjavAlagaNDANaMsamakhuravAlidhANANaM samalihiasiMgatikhaggasaMgayANaMtaNusahumasujAyaNiddhalomacchavidharANaM uvaciamaMsalavisAlapaDipuNNakhaMdhapaesasuMdarANaM veruliabhisaMtakaDakkhasunirikkhaNANaMjutapamANapahANalakkhaNapasattharamaNijagaggaragallasobhiANaM gharagharagasusaddabaddhakaMThaparimaMDiANaM nAnAmaNikaNagarayaNaghaMTiAvegacchigasukayamAliANaM varaghaMTAga ____ Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- 524 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/344 layamAluJjalasiridharANaM paumuppalasagalasurabhimAlAvibhUsiANaM vairakhurANaM vivihavikkhurANaM phAliAbhayadaMtANaMtavaNijajIhANaMtavaNijatAluAmaMtavaNijajottagasujoiANaM kAmagamANaM pIigamANaM maNogamANaM manoramANaM amiagaINaM abhiabalavIriapurisakkAraparakkamANaM mahayA. gajjaagaMbhIraraveNaM mahureNaM maNahareNaM pUretA aMbaraM disAo a sabhayaMtA cattAri devasAhassIo vasaharUvadhArINaM devANaM padyasthimillaM bAhaM rivhtitti| caMdavimANassa NaM uttareNaM seANaM subhagANaM suppamANaM taramallihAyaNANaM harimelamaulamalliacchANaM caMcucialalialiacalacavalacaMcalagaINaMlaMghaNavaggaNadhAvaNadhoraNativaijaiNasikhiagaINaM lalaMtalAmagalalAyavarabhUsaNANaM satrayapAsANaM saMgayapAsANaMsujAyapAsANaM pIvaravaTTiasusaMThiakaDINaM olaMbapalaMbalakkhaNapamANajuttaramaNijavAlapucchANaM taNusahumasujAyaNiddhalomacchaviharANaM miuvisayasuhamalakkhaNapasatthavicchiNkesarabAliharANaM lalaMtathAsagalalADavarabhUsaNANaM muhamaMDagaocUlagacAmarathAsagaparimaNDiakaDINaMtavaNijakurANaMtavaNijajIhANaM tavaNijAtAlaANaM tavaNijajottagasujoiAzaMkAmagamANaMjAvamanoramANaMabhiagaINaM amiabalavIriapurisakAraparakamANe mahayAhayahesiakilakilAiaraveNaMmaNahareNaMpUretA aMbaraM disAo asobhayaMtA cattAri devasAhassIo hayasvadhArINaM devANaM uttarilaM bAhaM parivahaMtitti / gAhA vR.candravimAnaM bhadanta! kati devasahasraNi parivahanti?, gautama! SoDaza devasahasrANi parivahanti, ekaikasyAM dizi catuzcatuHsahasrANAM sadbhAvAta, iyamatra bhAvanA-iha candrAdInAM vimAnAni tathA jagatsvabhAvAt nirAlambanAni vahamAnAnyavatiSThante, kevalaM ye AbhiyogikA devAste tathAvidhanAmakarmodayavazAt samAnajAtIyAnAM hInajAtIyAnA vA devAnAM nijamahimAtizayadarzanArthamAtmAnaM bahumanyamAnAH pramodabhRtaH satatavahanazIleSu vimAneSvadhaH sthitvA 2 kecit siMharUpANi kecid kajarUpANi kecidRSabharUpANi kecituraGgamarUpANi kRtvA tAni vimAnAni vahanti, nacaitadanupapannaM, tathAhi yatheha ko'pitathAvidhAbhiyogyanAmakarmopabhogabhAgI dAso'nyeSAMsamAnajAtIyAnAMhInajAtIyAnAMvA pUrvaparicitAnAmevamahaMnAyakasyAsya suprasiddhasya sammataitanijamAhAsyAtizayadarzanArthasarvamapisvocitaM karma pramuditaH karoti tathAAbhiyogikA api devAstathAvidhAbhi- yogyanAmakarmopabhogabhAjaH samAnajAtIyAnAM hInajAtIyAnAM vA devAnAmanyeSAmevaM vayaM samRddhA yatsakalalokaprasiddhAnAM candrAdInAM vimAnAni vahAma ityevaM nijamAhatmyAtizayadarzanArthamAtmAnaM bahumanyamAnA uktaprakAreNa candrAdivimAnAni vahantIti / ___ athaiSAmevaSoDazasahasrANAM vyaktimAha-'candavimANa'ityAdi, candravimAnasya pUrvasyAMyadyapijaGgamasvabhAvena jyotiSkANAM sUryodayAGkitaiva pUrvAnasaMbhavati cArAnusAreNapaMrAparadikaparAvartasambhavAttathApi jigamiSitadizaMgacchato'bhimukhA dik pUrveti vyavahiyate, yathA kSutadik, siMharUpadhAriNAM devAnAMcatvAri sahasrANipaurastyAMbAhAM-pUrvapArzvavahantIti sambandhaH, teSAmeva vizeSAyAha-seANa'mityAdi, zvetAnAM azvetavarNAnAMtathA subhagAnAM -saubhAgyavatAMjanapriyANAmityarthaH, tathA suprabhANAM-suSTu-zobhanA prabhA-dIptiryeSAMtetathAteSAM, tathA zaGkatalaM-zaMkhamadhyabhAgo vimalanirmalaH atyantanirmalo yo dadhidhanaH-styAnIkRtaM dadhi gokSIraphenaH prasiddhaH, rajatanikaro-rUpyarAzisteSAmiva prakAza:-tejaHprasAro yeSA te tathA teSA tathA sthirau-dRDhau Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 laSTI-kAntau prakoSThako-kalAcike yeSAMtetathA, tathAvRttAH-vartulAH pIvarAH-puSTAH suzliSTAHavivarAH viziSTAH tIkSNA bhedikAyAdaMSTrAstAbhirviDambitaM-vivRtaM mukhaM yeSAM tetathA, prAyohi siMhajAtIyA dADhAbhivyArtatamukhA eva bhavantIti,athavA viDambitaM-dhAtUnAmanekArthatvAt zobhitaM mukhaM yeSAM te tathA, tataH karmadhArayasteSAM, tathA raktotpalapatravat mRdusukumAle-atikomale tAlujihve yeSAM te tathA teSAM, tathA madhuguTikA-ghanIbhUtakSaudrapiNDastadvatpiGgale akSiNI yeSAM te tathA teSAM, prAyohi hiMsajIvAnAMcaDhUMSi pItavarNAnIti, tathApIvare-upacitevare-pradhAneUla-jaMghe yeSAM te tathA, paripUrNa ata eva vipulo-vistIrNa skandho yeSAM te tathA / tataH padadvayakarmadhArayasteSAM, tathA mRdavo vizadAH-spaSTAH sUkSmAH-pratalAH lakSaNaiH prazastAH varavarNAH-pradhAnavarNAH yA kesarasaTAH skandhakesaracchaTAstAbhirupazobhitAnAM tathA ucchritaMUrvIkRtaMsunamitaM-suSTuadhomukhIkRtaM sujAtaM-zobhanatayAjAtamAsphoTitaMca-bhUmAvAsphAlitaM lAlaM yaistathA teSAM tathA vajramayanakhAnAM tailAditvAd dvitvaM vajramayadaMSTrANAM vajramayadaMtAnAM, trayANAmapyavayavAnAmabhaGguratvopadarzanArthaM vajropamAnaM, tathA tapanIyamayajihvAnAM tathA tapanIyamayatAlukAnAMtathA tapanIyaM yokrakaMpratItaMsuyojitaMyeSutetathA teSAMkAmena svecchayA gamo-gamanaM yeSAMtetathA teSAM, yatra jigamiSanti tatra gacchantItyartha, atra 'yuvarNavRddavazaraNagamRdraha' ityanenAlapratyayaH, tathA prIti-cittollAsastena gamo-gamanaM yeSAM te tathA teSAM, tathA manovad gamo-gamanaM vegavatvenayeSAMtetathA teSAMtathA manoramANAMmanoharANAMtathAamitagatInAM-bahutaragatInAmityarthaH, tathAamitabaletyAdipadAniprAgvat, tathA mahatA AsphoTitasiMhanAdabolakalakalaraveNamadhureNa pUrayanti-zabdAdvaitaM vidadhAnAniambaraM-nabhomaNDalaMdizazca-pUrvAdyAH zobhayanti-zobhayamAnAnIti vizeSaNadvayaM sahasraNIti vizeSyeNa saha yojyaM / atha dvitIyabAhAvAhakAnAha candravimAnasya dakSiNasyAM-jigami- pitadizo dakSiNe pArve gajarUpadhAriNAM devAnAM catvAridevasahasrANi dAkSiNAtyAMbAhAM parivahantItyanvayaH, eSAM vizeSaNAyAha-'seANamityAdi vizeSaNacatuSTayaM prAgvat, tathA vajramayaM kummayugalaM yeSAMte tathA susthitA--susaMsthAnA pIvarA-puSTA varA vajramayI zuNDA vartitA-vRttA padavyatyayaH prAkRtatvAt tasyAM dIptAni surakAni yAni padmAni-bindujAlarUpANi yeSAM prakAzo-vyaktabhAvo yeSAMte tathA, pAlakApyazAstra hi tAruNye hastidehe jAyamAnA raktabindavaH padmAnItivyavahriyante iti, tataH padadvayakarmadhArayasteSAM, tathA abhyunatamukhAnAMpurataunnatatvAttathA tapanIyamayAvantara-ruNatvena vizAlau-itarajIvakaNapikSayA vistIrNau caJcalau--sahajacApalyayuktau ata eva calantau-- itastato dolAyamAnau vimalauAgantukamalarahitI ujjvalau-bhadrajAtIyahastyavayavatvena bahizveta-varNIkarNI yeSAMte tathA teSAM, tatra padavyatyayaHprAgvat, tathA madhuvarNe-kSaudrasaze bhisaMti'ttibhAsamAne snigdhe patrale-pakSmavatI nirmale-chAyAdidoSarahite trivarNe-raktapItazvetavarNAzraye maNiratnamaye locane yeSAM te tathA teSAM, tathAabhyudgatAni atyunatAni mukulamallikeva-korakAva-sthavicakilakusumavaddhavalAni tathA sazaM-samaM saMsthAnaM yeSAM tAni tathA, niNAni-vraNavarjitAni DhAni kRtsnasphaTikamayAni-sarvAtmanA sphaTikamayAnItyarthaH sujAtAni-janmadoSarahitAni dantamusalAni tairupazobhitAnAM, Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7 / 344 tathA vimalamaNiratnamayAni rucirANi paryantacitrarUpakANi arthAt kozImukhavarttInItyarthaH tairvirAjitA yA kAJcanakozIpoliketi prasiddhA tasyAM praviSTA dantAgrA-agradantA yeSAM te tathA teSAM, padavyatyayaH prAkRtatvAt, tathA tapanIyamayAni vizAlAni tilakapramukhANi yAni mukhAbharaNAni AdizabdAdratnazuNDikAcAmarAdiparigrahastaiH parimaNDitAnAM, tathA nAnAmaNiratnamayo bhUrddhA yeSAM te tathA graiveyena saha baddhAni galakavarabhUSaNAni - kaNThAbharaNAni ghaNTAdIni yeSAM te tathA, tataH padadvayakarmadhArayasteSAM tathA kumbhayugalAntare - kumbhadvayamadhye uditaH - udayaM prAptaH tatra sathita ityartha, tathA vaiDUryamayo vicitradaNDo yasmin satathA, nirmalavajramayastIkSNo laSTo-manoharo'Gkuzo yeSAM te tathA teSAM tathA tapanIyamayI subaddhA kakSA- hRdayara juryeSA te tathA, darpitA-saJjAtadarpAste tathA, baloddhurA-balotkaTAste tathA, tataH padatrayasya padadvayamIlane 2 karmadhArayasteSAM tathA vimalaM tathA ghanaM maNDalaM yasya tat tathA, vajramayalAlAbhirlalitaMzrutisukhaM tADanaM yasya tat tathA, nAnAmaNiratnamayyaH pArzvagAH pArzvavarttinyo ghaNTA aryAllaghughaNTA yasya tattathA evaMvidhaMrajatamayI tiryagbaddhA yA rajjustasyAM lambitaM yad ghaNTAyugalaM tasya yo madhurasvaraH tena manoharANAM, - tathA AlInaM-- suzliSTaM nirbhara bharakesatvAt pramANayuktaM caraNAvadhi lambamAnatvAt varttitaM - vartulaM sujAtA - lakSaNaprazastA ramaNIyA - manoharA vAlA yasya tat evaMvidhaM gAtraparipuJchanaMpucchaM yeSAM te tathA teSAM tiryaJco hi pucchenaiva gAtraM pmArjayantIti, tathA upacitA-mAsalA: paripUrNA - pUrNAvayavAstathA kUrmavadunnatAzcaraNAstairlaghulAghavopetaH - zIghratara ityartha vikramaHpAdavikSepo yeSAM te tathA teSAM tathA aGkaratnamayanakhAnAM tavaNijjajIhANamityAdi nava padAni prAgvat, mahatA-bahuvyApinA gambhIraH - atimandro gulugulAyitaravo - bRMhitazabdastena madhureNa manohareNa ambaraM pUrayanti dizazca zobhayantItyAdi prAgvat / atha tRtIyabAhAvAhakAnAha - 'caMdavimANassa Na' mityAdi, candravimAnasya pazcimAyAMjigamiSitadizaH pRSThabhAge vRSabharUpadhAriNAM devAnAM catvAri devasahasraNi pazcimAM bAhAM parivahantItyarthaH, zvetAnAM subhagAnAmityAdi prAgvat, calacapalaM- itastato dolAyamAnatvenAsthiratvAdaticapalaM kakudaM - aMsakUTaM tena zAlinAM - zobhAyamAnAnAM tathA ghanavad - ayoghanavanicitAnAMnirbharabhRtazarIrANAmata evaM subaddhAnAM - azlathAnAM lakSaNonnatAnAMprazastalakSaNAnAM tathA ISadAnataMkiJcinnabhrabhAvamupAgataM vRSabhauSThaM vRSabhau - - pradhAnI lakSaNopetatvenASThau yatra tat, samarthavizeSaNena vizeSyaM labhyata iti mukhaM yeSAM te tathA, tataH pUrvavat padacatuSTayakarmadhArayasteSAM tathA caMkramitaMkuTilagamanaM lalitaM-vilAsavadgamanaM pulitaM - gativizeSaH sa cAkAzakramaNarUpaH evaMrUpA calacapalA- atyantacapalA garvitA gatiryeSAM te tathA sannatapAvanAM adho'dhaH pArzvayoravanatvAt tathA saGgatapAvanAM dehapramANocitapAvanAM tathA sujAtapAvanAM suniSpannapAvanAM tathA pIvarA - puSTA varttitA - vRttA susaMsthitA - susaMsthAnA kaTiryeSA te tathA teSA tathA avalambAniavalaMbanasthAnAni teSu prAlambAni - lambAyamAnAni lakSaNaiH pramANena ca yathocitena yuktAni ramaNIyAni vAlagaNDAni cAmarANi yeSAM te tathA teSAM tathA samAH parasparaM sadhzAH khurAH pratItAH vAlidhAnaM-pucchaM ca yeSAM te tathA teSAM, tathA 'samalikhitAni' samAni - parasparaM sadhzAni likhitAnIvotkIrNAnIvetyartha tIkSNAgrANi saGgatAni yathocitapramANAni zRGgANi yeSAM te tathA 526 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 527 teSAM, padavyatyayaH prAkRtatvAta, tathA tanusUkSmANi-atyantasUkSmANi sujAtAni-suniSpannAni snigdhAni lomAni teSAM yAchavistAMdharanti te tathA, upacitaH-puSTo'ta eva mAMsalo vizAlodhUrvahanasamarthatvAtparieNvyanatvAtyaH skandhapradezastena sundarANAM, tathA vaiDaryyamayAni bhisaMtakaDakkhattibhAsamAnakaTAkSANizobhamAnArddhaprekSitAni sunirIkSaNAni-sulocanAni yeSAM te tathA teSAM, tathA yuktapramANoyathocitamAnopetaHpradhAnalakSaNaHpratItaH prazastaramaNIyaH-atiramaNIyogaggarakaH-paridhAnavizeSo lokaprasiddhastenazobhitagalAnAM padavyatyayaHprAgvat, tathAgharagharakAH-kaNThAbharavizeSaHsuzabdA baddhAyatrasacAsau kaNThazcatena parimaNDitAnAM, tathAnAnAprakAramaNikanakaratnamayyoyA ghaNTikAHkSudraghaNTA:-kSudraghaNTAH kiGkiNya ityarthastAsAM vaikakSikAstiryagvakSasi sthApitatvenasukRtAH-suSchu racitA mAlikAH-zreNayo yeSAM te tathA teSAM, tathA varaghaNTikA:-uktaghaMTikAto viziSTaratvena pradhAnaghaNTA gale yeSAMtevaraghaNTAgalakA tathAmAlayA ujjvalAstetathAtataH padadvayakarmadhArayasteSAM tathA puSpAlakArameva vizeSeNAha-padmAni-sUryavikAsIni utpalAni-candravikAsIni sakalAni akhaNDitAni surabhINi teSAM mAlAstAbhirvibhUSitAnAM padavyatyayaH prAgvat, tathA vajraratnamayAH khurAH pratItA yeSAM te tathA teSAM vividhAH maNikanakAdimayatvena nAnAprakArA vikhurA-uktakhurebhya Urdhvavartitvena vikRSTAH khurA yeSAM te tathA teSAM, tathA sphaTikamayadantAnAM tathA tapanIyamajihvAnAM tathA tapanIyamayatAlukAnAM tathA tapanIyayokrake suyojitAnAM tathA 'kAmagamANaM 0 SaTpadAni prAgvata, mahatA--gambhIreNa garjitaraveNa-bhAvArazabdarUpeNetyAdi praagvditi| atha caturthabAhAvAhakAnAha-'caMdavimANasassa NaM'mityAdi, candravimAnasyottarasyAM jigamiSitadizauttarapArvevAmapArve ityartha, hayarUpadhAriNAMdevAnAMcatvAridevasahasraNiuttarAM bAhAM parivahantIti sambandhaH, zvetAnAmityAdi prAgvat, tathA taro-vego balaM vAtathA mali malli dhAraNe'tatazca tarodhArako vegAdidhArako hAyanaH-saMvatsaro yeSAM te taromallihAyanA yauvanavanta ityarthaH atasteSAMvaratuGgamANAmityAdiyogaH,tathA harimelako vanaspativaizeSastasya mukulaM-kujalaM tathA mallikA-vicakilastadvadakSiNI yeSAMte tathA teSAMzuklAkSANAmityarthaH, tathA 'caMcucciya'tti prAkRtatvenacaMcuritaM kuTilagamanaM athavA caMcuH-zukacaMcustadvadvakratayetyartha ucitaM-uccatAkaraNaM pAdasyoccitaM vA-utpATanaM pAdasyaiva caMcUcitaM ca tat lalitaM ca-vilAsavad gati pulitaM cagativizeSaH prasiddhaH evaMrUpA tathA calayatIti calo-vAyuH kampanatvAt tadvaccapalacaJcalAatIvacapalA gatiryeSAM te tathA teSAM tathA laMghanaM-gattadiratikramaNaM valganaM-utkUInaM dhAvanaMzIghramRjugamanaM dhoraNaM-gaticAturyaM nipadI-bhUmau padatrayanyAsaH jayinIva-gamanAntadarajayavatI javinIvA-vegavatIzikSitA-abhyastAgatiyaiste tathAteSAMtathA lalanti-dolAyamAnAni"lomatti prAkRtatvAdramyANi galalAtAni-kaNThenyastAnivarabhUSaNAni yeSAM te tathA teSAM, tathA sanatapAvAnAmityAdi paJca padAni prAgvat, navaraM vAlapradhAnAni pucchAni vAlapucchAnyarthAcAmarANItyarthaH / tathA 'tanusuhume'tti padaMprAgvat tathA mRdvI vizadA-ujjvalA athavA parasparamasammilitA pratiromakUpamekaikasambhavAt sUkSmA tanvI lakSaNaprazastA vistIrNA yA kesarapAli--skandhakezazreNistAM dharaMti yete tathA teSAM, tathA lalantaH-subaddhatvena suzobhAkA ye sthAsakA-darpaNAkArA AbharaNavizeSAsta eva lalATavarabhUSaNAni yeSAM te tathA teSAM, tathA mukhamaNDakaM ca-mukhAbharaNaM Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7 / 344 avacUlAzca- pralambamAnagucchAH cAmarANi ca sthAsakAzca pratItA eSAM dvandvastata ete yathAsthAne niyojitA yeSAM santi te tathA, abhrAditvAdapratyaye rUpasiddhi, parimaNDitA kaTiryeSAM te tathA, taH padadvayakarmadhArayasteSAM tathA tapanIyakhurANAM tathA tapanIyajihvAnAmityAdi nava padAni prAgvat, tathA mahatA - bahuvyApinA hayaheSitarUpo yaH kilakilAyitaravaH - sAnandazabdastenetyAdi prAgvat, eSu ca caturSvapi vimAnabAhAbAhakasiMhAdivarNakasUtreSu kiyanti padAni prastutopAGgasUtrAdarzagatapATha nusArINyapi zrIjIvAbhigamopAGgasUtrAdarzapAThAnusAreNa vyAkhyAtAni na ca tatra vAcanAbhedAt pAThabhedaH sambhavatIti vAcyaM / 528 yataH zrImalayagiripAdairjIvAbhigamabhavRttAveva 'kvacit siMhAdInAM varNanaM dRzyata tadbahuSu pastakeSu na dRSTamityupekSitaM, avazyaM cettadavyAkhyAnena prayojanaM tarhi jambUdvIpa TIkA paribhAvanIyA, tatra savistaraM tadavyAkhyAnasya kRtatvAdi" tyatidezaviSayIkRtvena dvayaH sUtrayoH sadhzapAThakatvameva sambhAvyata iti / yattu jIvAbhigamapAThadRSTAnyapi 'miamAiapINarai apAsANa' mityAdipadAni na vyAkhyAni tat prastutasUtre sarvathA adhTatvAt, yAni ca padAni prastutasUtrAdarzapAThe dhAni tAnyeva jIvAbhigamapAThAnusAreNa saGgatapAThIkRtya vyAkhyAtAnItyarthaH / atha candravaktavyasya sUryAdivaktavyaviSaye'tidezaM candrAdInAM siMhAdisaGkhyAsaMgrahaNigAthe cAha gAhAsolasadevasahassA havaMti caMdesu caiva sUresu / mU. (345) adveva sahassAiM eka kamI gahavimANe / pU. (346) cattAri sahassAiM nakkhattaMmi a havaMti ikvikke / do ceva sahassAiM tArArUvekkamekami // mU. (347) evaM sUravimANANaM jAva tArArUvavimANANaM, navaraM esa devasaMghAetti / bR. "solasa devasahassA" ityAdi, atra saGgatiprAdhAnyAd vyAkhyAnasya dRzyamAnaprastutasUtrAdarzeSu puraH sthito'pi prathamaM 'evaM sUravimANANa' mityAdyAlApako vyAkhyeyo, yathA evaMcandravimAnavAhakAnusAreNa sUryavimAnAnAmapi vAhakA varNanIyAH yAvattArArUpANAmapi vimAna vAhakA varNanIyAH yAvatpadAt grahavimAnAnAM nakSatravimAnAnAM ca vimAnavAhakA varNanIyAH, navaraM eSa devasaMghAtaH, ayamarthaH - sarveSAM jyotiSkANAM vimAnavAhakavarNanasUtraM samameva teSAM saGkhyAbhedastu vyAkhyAsyamAnagAthAbhyAmavagantavyaH, te ceme vakSyamANe gAhAtyAdi, SoDazadevasahasrANi bhavanti candravimAne caiveti samuccaye tathA sUryavimAne'pi SoDaza devasahasrANi, bahuvacanaM cAtra prAkRtatvAt, tathA aSTI devasahasrANyekaikasmin grahavimAne tathA catvAri sahasraNi nakSatre caikaikasmin bhavanti, tathA dve caiva sahasre tArArUpavimAne ekaikasminniti / atha dazamadvArapraznamAha mU. (348) etesi NaM bhaMte! caMdimasUri agahagaNanakkhattatArArUvANaM kayarahe sabvasigghagaI kayare savvasigdhatarAe deva ?, go0 ! caMdehiMto sUrA savvasigghagaI sUrehiMno gahA sigdhagaI gahehiMto nakkhattA siggha0 nakkhattehiMtI tArArUvA siggha0, savvapyagaI caMdA savvasigdhagaI tArArUvA / vR. 'etesi NamityAdi, eteSAM bhadanta ! candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM madhye kataraH 'sarvazIghragati' sarvebhyazcandrAdibhyazcarajyotiSkebhyaH zIghragati, idaM ca sarvAbhyantaramaNDalApekSayA, katarazca sarva zIghragatitarakaH, atra dvayoH prakRSTe tarap, idaM ca sarvabAhyamaNDalApekSayoktaM, abhyantara Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 maNDalApekSayAsarvabAhyamanDalasya gatiprakarSasya suprasiddhatvAt, prajJaptaiti gamyaM, bhagavAnAha-gautama candrebhyaH sUryA sarvazIghragatayaH, sUryebhyaH grahAH zIghragatayaH, grahebhyo nakSatrANi zIghragatIni, nakSatrebhyastArArUpaNi zIghragatIni, muhUrtagatau vicAryamANAyAM pareSAM pareSAM gatiprakarSasyAgamasiddhatvAta, ataevasarvebhyo'lpA-mandA gatiryeSAMtetathA evaMvidhAzcandrAstathAsarvebhyaH zIghragatIni taaraaruupaanniiti| mU. (341) etesi NaM bhaMte ! caMdimasUriagahanakkhatrArArUvANaM kayare savvamahiddhiA kayare savvappaDiA?, go0! tArArUvehito nakkhattA mahiddhiA nakkhattehiMto gahA mahiddhiA gahehiMto sUriA mahiddhiAsUrehito caMdA mahiddhiA sabvapiddhiA tArAkhvA sbmhidviaacNdaa| pR. athaikAdazadvAraM praznayati-'etesi NamityAdi, eteSAM bhadanta ! candrasUryagrahanakSatratArArUpANAM madhye katare sarvamaharddhikAH katare ca cakAro'tra gamyaH sarvAlpardhikAH ?, bhagavAnAha-gau0! tArArUpebhyo nakSatrANi maharTikAni nakSatrebhyo grahA maharddhikAH grahebhyaH sUryA maharddhikAH sUryebhyazcandrA maharddhikAH, ata eva sarvAlpardhikAstArArUpAH sarvamaharddhikAzcandrAH ___mU. (350) jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve tArAe atArAe a kevaie abAhAe aMtare pannatte gojamA! duvihe-vAghAie anivvAghAiea, nivvAghAie jahanneNaM paMcadhanusayAI ukkoseNaM do gAUAI, vAghAie jahanneNaM donnichAvaDe joaNasae ukkoseNaM bArasa joaNasahassAiMdonni abAyAle joaNasae tArAruvassa 2 abAhAe aMtare pnntte| vR.iyamatra bhAvanA-gativicAraNAyAMyeyebhyaH zIghrAuktAstetebhyaHRddhivicAra-NAyAmuka mato maharddhikA jJeyA iti / atha dvAdazadvArapraznamAha-'jaMbuddIve NaM0' jambUdvIpe bhadanta ! dvIpe tArAyAstArAyAzca kiyadabAdhayA antaraM prajJaptam ?, bhagavAnAha-gau0 ! dvividhaM- vyAghAtikaM nivyAghAtikaMca, vyAghAta:-parvatAdiskhalanaMtatrabhavaM vyAghAtikaM,nivyA_tikaMvyAghAtikAnirgataM svAbhAvikamityarthaH, tatrayannivyA_tikaMtajaghanyataH paJcadhanuHzatAni utkRSTato dvegavyate, etaca jagastvAbhAvyAdevAvagantavyaM, yantra vyApAtikaMtajaghanyato dve yojanazate SaTSa-STayadhike, etacca niSadhakUTAdikamapekSya veditvy| tathAhi-niSadhaparvataH svabhAvato'pyuzcatvAri yojanazatAni tasya copari paJcayojanazatoccAni kUTAnitAnicamUle paJcayojanazatAnyAyAmaviSkammAbhyAMmadhye trINiyojanazatAni paJcasAtatyadhikAni upariarddhatRtIye dveyojanazate teSAMcoparitanabhAgasamazreNipradeze tathAjagatasvAbhAvyAdaSTAvaSTau yojanAnyabAdhayA kRtvA tArAvimAnAni paribhramanti tato jaghanyato vyAghAtikamantaraMdveyojanazateSaTaSaSTayadhikebhaLataH,utkarSatodvAdazayojanasahasrANi dveyojanazate dvicatvAriMzadadhike, etaca merumapekSya drssttvyN| tathAhi-merau dazayojanasahasrANimerozcobhayato'bAdhayAekAdazayojanazatAnyekaviMzatyadhikAni, tataH sarvasaGkhyAmIlane bhavanti dvAdazayojanasahasrANi dve ca yojanazate dvicatvAriMzadadhike, evaM tArArUpasya tArArUpasya antaraM prajJaptamiti / atha trayodazaM dvAraM praznayatrAha mU. (351) caMdassa NaM bhaMte ! joisiMdassa joisaranno kai aggamahisIo pa0 go0 ! 13340 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/351 cattAri aggamahisIo pa0 taM0-caMdappamA dosinAbhA adhimAlI pabhaMkarA, tao NaM egamegA devIcattAri2 devIsahassAiMparivAropa0, pabhUrNatAoegamegAdevIannadevIsahassaMviuvittae, evAmeva sapuvvAvareNaM solasa devIsahassA, setaM tuhie| pahU NaM bhaMte ! caMde joisiMde joisarAyA caMdavaDeMsae vimANe caMdAe rAyahANIe sabhAe suhammAe tuDieNaM saddhiM mahayAhayanaTTagIabAia jAva divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharitae?, goamA! noiNaDhe samaDhe, sekeNadveNaM jAva viharitae?, go0! caMdassa gaMjoisiMdassa0 caMdavaDeMsae vimANe caMdAe rAyahANIe sabhAe suhammAe mANavae ceiakhaMbhe vairAmaesu golavasamuggaesu bahUIo jinasakahAo sannikhittAo ciTThati tAo NaM caMdassa annesiM ca bahUNaM devANa ya devINa ya acaNijaAo jAva paJjuvAsaNijA, se tegaDeNaM goyamA! no pbhuutti| pabhUNaM caMde sabhAeM suhammAe cauhiM sAmANiasAhassIhi evaMjAva divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharittae kevalaM pariAriddhIeSa no ceva NaM mehuNavattiaM, vijayA 1 vejayaMtI 2 jayaMtI 3 aparAjiA 4 savvesiMgahAINaM eAo aggamahisIo, chAvattarassavi gahasayassa eAo, aggamahisIo vattavAo, imAi gAhAhiti 6.'caMdassaNa'mityAdi, praznasUtrasugama,uttarasUtrecatasI'gramahiSyaH,tadyathA-candraprabhA 'dosiNAbhatijyotsnAbhAarcimAlIpramArA,tatadha-catuHsaGkhyAkathanAnantaraMparivArovaktavya ityarthaH ekaikasyA devyAzcatvAri 2 devIsahasrANi parivAraH prajJaptaH, kimuktaM bhavati?-ekaikA agramahiSI caturNA 2 devIsahasrANAM paTTarAjJI, atha vikurvaNAsAmarthyamAha prabhuH samarthA Namiti vAkyAlaGkAre 'tAo'tti vacanavyatyayAt sA itthaMbhUtA agramahiSI paricAraNAvasare tathAvidhA jyotiSkarAjacandradevecchAmupalabhyAnyamAtmasamAnarUpaM devIsahasraM vikurvituM, svAbhAvikAni punarevaM-uktaprakAreNaiva, sapUrvAparamIlanena SoDazadevIsahasrANi candradevasya bhavanti, catasrI'gramahiSya ekaikA cAtmanA saha catuzcaturdevIsahasraparivArA, tataH sarvasaGkalane bhavanti SoDaza devIsahasrANi, iha yathA caramendrAdituDikavaktavyatAdhikAre svasvaparivArasajhyAnusAreNa vikurvaNIyasaGkhyA uktA tathaiva jIvAbhigamAdau candradevAnAmapi catuHcatuHsahasrasvaparivArAnusAreNa catuzcaturdevIsahasravikurvaNA zyate atra tu na tatheti matAntaramavaseyaM prastutasUtrAdarzalekhakavaiguNyaMvA jJeyamiti, setaM tuDie'iti, tadetatcandradevasya tuTikaM antaHpuraM, uktaM ca jIvAbhigamacUrNI- "tuTikamantaH puramupadizyate" iti / atha caturdazaM dvAraM praznayati-prabhurbhadanta ! candro jyotiSendro jyotiSarAjazcandrAvataMsake vimAne candrAyAM rAjadhAnyAM sudharmAyAM sabhAyAM tuTikeneti-antaHpureNa sArddha 'mahayA ityAdi prAgvavihartumityancayaH,atra kAkupAThAtpraznasUtramavagantavyaM, bhagavAnAha-gautama! nAyamarthaH samarthaH, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-yAvatakaraNAt no pabhU caMde joisiMde joisarAyA candavaDeMsaevimANecandAerAyahANIesabhAe suhammAetuDieNaMsaddhiM mahayAhaya-gIavAiaNaTTa jAva divvAI bhogabhogAiM muMjamANe' iti grAhyaM vihartumiti, avottarasUtramAha-gautama candrasya jyotiSendrasya candrAvasaMtake vimAne candrANAM rAjadhAnyAM sabhAyAM sudharmAyAM mANavakanAmni caityastambhe-caityavat pUjyaH stambhaH caityastambhastasmin vajramayeSu golavadvatteSu samudgakeSu Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 131 sampuTarUpabhANDeSubahvayojinasakathA-jinasakthIni sanikSiptAH-sthApitAstiSThanti tAzcaNamiti prAgvatcandrasya anyeSAMcabahUnAM devAnAM devInAM cArthanIyAzcandanAdinAyAvatkaraNAdvandanIyAH stutibhirnamasyanIyAH praNAmataH pUjanIyAH puSpaiH satkAraNIyA vastrAdibhiH sanmAnanIyAH pratipattivizeSairiti grAhyaM, paryupAsanIyAH kalyANamityAdibuddhayA, atha tenArthena evamucyate-gautama ! na prabhuriti, jineSviva jinasakthiSvapi teSAM bahumAnaparatvenAzAtanAbhIrutvAditi, athaivaM sati kalpAtI-tadevAnAmivAsyApi apravicAratA uta netyAzaGkAmapAkartumAha ___ 'pabhUNamiti, prabhuzcandrasabhAyAM sudharmAyAM caturbhi sAmAnikasahana evamityuktaprakAreNa yAvatkaraNAt catasRbhiragramahiSIbhisaparivArAbhirityAdikaH sarvo'pyAlApako vAcyaH, divyAn bhogArhAyebhogAH-zabdAdayastAna muAnovihartumiti, atraiva vizeSamAha-kevalaM-navaraMparivAraH parikarastasya RddhiH-sampattattayA, ete sarve'pi mama paricArakAH ahaMcaiSAM svAmItyevaM nijasphAtivizeSadarzanAbhiprAyeNeti bhAvaH, naivaca maithunapratyayaM-suratanimittaM yathA bhavyatyevaM bhogabhogAn mujAno vihartuprabhuriti / atha prastutopAGgAdarzeSvaSTamapi jIvAbhigamAdhupAGgAdarzaSTaM sUryAgramahiSIvaktavyamupadaya'te, 'sUrassajoisaraNNokai aggamahisIopannatAo?,goamA! cattAriaggamahisIo paM0, taMjahA-sUrappabhAAyavAbhA acimAlipabhaMkarA evaM avasesaMjahAcandassaNavaraMsUravaDeMsae vimANe sUraMsi sIhAsaNaMsI ti vyaktam / atha grahAdInAmagramahiSIvaktavyamAha grahAdInA-mAdizabdAtnakSatratArakAparigrahaH sarveSAmapivijayA vaijayantItyAdicaturbhirnAmabhirevAgramahiSyojJeyAH, uktamevaviziSya Aha-chAkttara' ityAdi, SaTasaptatyadhikasya grahazatasyApi jambUdvIpavarticandradvayaparivArabhUtAnAMgrahANAM dviguNitAyAaSTAzIterityarthaH, etA-anantaroktA vijayAdyA agramahiSyo vaktavyAH imAbhirvakSyamANAbhirgAthAbhiruktanAmabhi iti gamyaM, idaM ca grahazatasya vizeSaNaM bodhyaM, atra sUtrAdarza prathamadRSTamapi nakSatradaivatasUtramupekSya kramaprAdhAnyAd vyAkhyAnasyeti prathamamaSTAzItigrahanAnAmasUtraM vyAkhyAyatema. (352) iMgAlae viAlae lohiaMke sanicchare cev| AhuNie pAhuNie kaNagasaNAmA ya paMce v|| dR. 'iMgAlae' ityAdi, aGgArakaH 1 vikAlakaH 2 lohitAGkaH 3 zanaizcaraH 4 AdhunikaH 5 prAdhunikaH6kanakena saha ekadezenasamA nAmayeSAM tekanakasamAnanAmAnastepaJcaiva prAguktasaGkhyAparipATayA yojanIyAH, tadyathA-kaNaH 7 kaNakaH 8 kaNakaNakaH 9 kaNavitAnakaH 10 kaNasantAnakaH11 mU. (353) some 12 sahie 13 AsaNeya 14 kajovae 15akabUrae 16 / ayakarae 17 duMdubhae saMkhasanAmevi tinnev| ma. (354) evaM bhANiyavvaMjAva bhAvakeussa aggamahisIotti / / vR. some tyAdi somaH 12 sahitaH 13 AzvAsanaH 14 kAryopagaH 15 karburakaH 16 ajakarakaH 17 dundubhakaH 18 zaMkha samAna nAmAno nAmni zaMkha zabdAGkitA ityarthaH te trayaH tadyathA-zaMkhaH 19zaMkhanAmaH 20 zaMkhavarNAbhaH 21 evaM uktena prakAreNa bhaNitavyaM, ___ Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/354 pratyekamagrahiSIsaMkhyAkathanAya aSTAzatehANA nAmasaMgrAhakagAthAkadambakamiti zeSaH, yAvat bhAvaketohasyAnamahiSyaH, yAvatkaraNAt idaM drssttvyN||2|| iMdaggidhUmakeU haripiMgalae buhe asukke a| vahassairAhu agatthI mAnavage kAmaphAse a|| // 2 // dhurae pamuhe viyaDe pamuhe viyaDe visaMdhi kappetahA payalle y| jaDiyAlae ya aruNe aggilakAle mahAkAle // // 3 // sotthiasovatyiae vaddhamANaga tahA palaMbe a| nighAloe nicunjoe sayaMpabhe veva obhAse / / // 4 // seyaMkarakhemaMkara AmaMkara pabhaMkare anaaybbo| arae virae atahA asogataha vItasoge ya / / // 5 // vimala vitatya vivatye visAla taha sAla suvbae ceva / aniyaTTI egajaDI ahoi bijaDIya boddhbbe|| // 6 // kara kariarAya aggala boddhave puSphamAvakeU a| ___ aTThAsII gahA khalu nAyavvA aanupubbiie|| atra vyAkhyA kaMsazabdopalakSitaM nAma yeSAM te kaMsanAmAnaH te traya eva tadyathA-kaMsaH 22 kaMsanAbhaH 23 kaMsavarNAbhaH 24 nIle rUpyecazabdeviSayabhUtedvidvinAmasaMbhavAtsarvasaMkhyayA bhavanticatvArastadyathA-nIlaH 25 nIlAvabhAsaH26rupI 27rupyAvabhAsaH 28iti nAmadvayopalakSaNaM tadyathA-bhasma 29 bhasmarazi 30 tilaH 31 tilapuSpavarNaH 32 dakaH 33 dakavarNa 34 kAyaH 35 vandhyaH 36 caHsamuccaye iMdrAgni 37 dhUmaketuH38hari 39 piGgalakaH 40 budhaH41 . tathaiva, ekamagre'pi, zukraH 42 bRhaspati 43 rAhuH 44 agasti 45 mANavakaH 46 kAmasparza 47 dhurakaH 48 pramukhaH 49 vikaTaH 50 visandhikalpaH 51 tathA prakalpaH 52 jaTAlaH 53 aruNaH 54 agni 55 kAlaH56 mahAkAlaH 57 svastikaH 58 sauvastika: 59 vardhamAnakaH 60 tathA pralambaH 61 nityAlokaH 62 nityodyotaH 63 svayaMprabhaH 64 avamAsaH 65 zreyaskaraH 66 kSemakaraH 67 AbhAraH 68 pramaGkaraH 69 boddhavyaH arajAH 70 virajAH71 tathA azokaH 72 tathA vItazokaH 73 vimalaH 74 vitataH 75 vivastra 76 vizAlaH 77 zAlaH 78 suvrataH 79 anivRtti 80 ekhajaTI 81 bhavati dvijaTI 82 boddhavyaH karaH 83 karikaH 84 rAjA 85 argalaH 86 boddhavyaH puSpaketuH 87 bhAvaketuH 88 iti aSTAzItirgrahAH khalu jJAtavyA aanupuuvyeti| ma. (355) caMdavimANe NaM bhaMte ! devANaM kevaiaMkAlaM ThiI pannattA?, go0! jahanneNaM caubhAgapaliovamaM ukkoseNaMpaliovamaMvAsasayasahassamamahiaM, caMdavimANe NaMdevINaMjahaNNeNaM caubhAgapaliovamaM u0 addhapaliyovamaM pannAsAe vAsasahassehibamabmahi / sUravimANe devANaM caumAgapaliovamaM ukkoseNaM paliovamaM vAsasahassamamahiyaM, sUravimANe devINaM jahanneNaM caubbhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM paMcahiM vAsasaehiM abbhhiyN| Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 533 gahavimANe devANaMjahanneNaMcaubbhAgapaliovamaM ukkoseNaM paliovamaMgahavimANe devINaM jahanneNaM caubbhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM, nakkhattavimANe devANaM jahanneNaM caunbhAgapaliovama ukkoseNaM addhapaliovamaM / nakhattavimANe devINaMjahanneNaM caubbhAgapaliovamaM ukko0 sAhiaMcaubbhAga- paliovamaM / tArAvimANe devANaM jaha0 aTThabhAgapaliovama ukkoseNaM caubbhAgapaliovamaM tArAvimANadevINaM jahaNNeNaM aTThabhAgapaliovama ukkoseNaM sAiregaM aTThabhAgapaliovamaM / vR.athapaJcadazaM dvAraMpraznaviSayIkartumAha-'candavimANeNaMbhaMte!' ityAdi, prAyaHsugama, navaraM caturbhAgapalyopamasthiti-caturbhAgamAnaM palyopamaMcaturbhAgapalyopamamiti vizeSaNasamAsaH palyopamacaturbhAga ityartha prAkRtatvAt pUraNapratyayalopaH, evamagre'STabhAgapalyopamAdAvapi bodhyaM, candravimAne hi candradevaH sAmAnikAca AtmarakSakAdayazca parivasanti tenacandrasAmAnikApakSayA utkRSTamAyurbodhyaM, teSAmevotkRSTAyuHsaMbavAt, jaghanyaM cAtmarakSakAdidevApekSayeti, evaM sUryavimAnAdisUtreSvapi bhaavym|ath sUryAyuHsUtram-'sUravimANe ityAdi, vyaktaM, athagrahAdInAM sthitisUtrANi 'gahavimANe'ityAdi, etAni trINyapi sUtrANi nigdsiddhaaniiti| tArakANAM ca sapaJcasaptatisahasrAdhikaSaTSaSTikoTAkoTIpramANatvena bahusaMsthAkatayA nAmavyavahArasyAsaMvyavahAryatvena copekSA, parameSAmapyetA eva catano'gramahiSyo bodhyA iti| atha sabvesi gahAINa'mityAdipadena sUcitAnA nakSatrANAmadhidaivatadvArA nAmapratipAdanAya gAthAdvayamAhamU. (356) bahmA viNhU avasU varuNe avuTTI pUsa Asa jame / aggi payAvai some ruhe aditI vahassaI sppe|| mU. (357) piu bhagaajamasaviA taTThA vAU taheva iNdggii| mitte iMde niruI AU vissA ya boddhabve / / iti| mU. (358) imA saMgahaNI gaahaa| vR.brahmAabhijit 1 viSNuH zravaNaH2 vasurdhaniSThA 3 varuNaH zatabhiSak 4 ajaH pUrvabhAdrapadA 5 vRddhirityatra padaikadeze padasamudAyopacArAt abhivRddhiruttarabhAdrapadA 6 anyatrAhirbuja iti, pUSA revatI7 azvo'zvinI 8 yamo bharaNi 9 agni kRttikA 10 prajApatI rohiNI 11 somo mRgaziraH 12 rudra ArdrA 13 aditiH punarvasuH 14 bRhaspatiH puSyaH 15 sarpo'zleSA 16 pitA maghA 17 bhagaHpUrvaphAlgunI 18 aryamA uttarAphAlgunI 19 savitA hastaH 20 tvaSTA citrA 21 vAyuH svAtiH 22 iMdrAgnI vizAkhA 23 mitro'nurAdhA 24 indro jyeSThA 25 nirRtirmUlaM 26 ApaH pUrvASADhA 27 vizve uttarASADhA 28 ceti nakSatrANi boddhavyAni / ___ -nanusvasvAmibhAvasambandhapratipAdakabhAvamantareNa kathaM devatAnAmabhirnakSatranAmAni saMpagheran ucyate, adhiSThAtari adhiSTheyasyopacArAt bhavati, eteSAM cASTAviMzaterapi nakSatrAmAM vijayAdinAmabhireva pUrvoktAzcatamra'gramahiSyo vaktavyA iti / SoDazaM dvAraM pRcchati / / mU. (359) etesi NaM bhaMte! caMdimasUriagahanakkhattatArAruvANaM kayarera hito appA vA bahuA vA tullA vA visesAhiA vA?, go0 ! caMdimasUriA duve tullA savvatthovA nakkhattA Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/359 saMkhejaguNA gahA saMkhejaguNA tArArUvA saMkhejaguNA iti / vR. "etesi Na mityAdi, eteSAM-anantaroktAnAM pratyakSapramANagocarANAM vA bhadanta ! candrasUryagrahanakSatratArArUpANAM katare katarebhyo'lpAH-stokAHvAvikalpasamuccayArthekatare katarebhyo bahukA vA katare katarebhyastulyA vA, atra vibhaktipariNAmena tRtIyA vyAkhyeyA, katare katarebhyo vizeSA veti, gautama ! candrasUryA ete dvaye'pi parasparaM tulyAH, pratidvIpaM pratisamudraM candrasUryANAM samasaGkhyAkatvAt, zeSebhyo grahAdibhyaH sarve'pi stokAH, tebhyo nakSatrANi saGkhyeyaguNAni aSTAviMzatiguNatvAt, tebhyo'pi grahAH saGkhyeyaguNA- sAtirekatriguNatvAt, tebhyo'pi tArArUpANi saGkhyeyaguNAni prabhUtakoTAkoTIguNatvAditi, vyAkhyAtaM SoDazamalpabahutvadvAraM / mU. (360) jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve jahannapae vA ukkosapae vA kevaiA titthayarA savyaggeNaM paM0?, go0 ! jahannapae cattAri ukkosapae cottIsaM titthayarA savvaggeNaM pnntaa| jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiA jahannapae vA ukkosapae vA cakkavaTTI savvaggeNaM paM0 ?, go0 jahannapade cattAri ukkosapade tIsaM cakkavaTTIsabbaggeNaM pannatA iti, baladevA tattiAceva jattiA cakkavaTTI, vAsudevAvi tattiyA cevtti| jaMbuddIvedIve kevaiAnihirayaNA sabbaggeNaM paM0?, go0! tinnichalutarA nihirayaNasayA savvaggeNaM paM0, jambuddIve 2 kevaiA nihirayaNasayA paribhogattAe havvamAgacchaMti?, go0 ! jahannapae chattIsaM ukkosapae donni sattarA NihirayaNasayA paribhogattAe hvvmaagcchti| vR. atha jambUdvIpe jaghanyotkRSTapadAbhyAM tIrthakarAn pipRcchiSurAha-'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve jahannapae' ityAdi, jambUdvIpe bhadanta ! dvIpe jadhanyapade sarvastoke sthAne vA utkRSTapade sarvotkRSTasthAne vA vicAryamANe iti zeSaH kiyantastIrthakarAH sarvAgreNa-sarvasaMkhyayA kevalidRSTamAtrayA ityarthaH prajJaptAH?, gautama! jaghanyapade catvAraH prApyante, tathAhi-jambUdvIpasya pUrvavidehe zItAmahAnadyA dvibhAgIkRte dakSiNottaradigbhAgayorekaikasya sadbhAvAtdvau aparavidehe'pi zItodayA mahAnadyA dvibhAgIkRte tathaiva dvaujinendraumilitAzcatvAraH, bharatairAvatayostu ekAntasuSamAdAvabhAva eva, utkRSTapadecatu0 strazattIrthakarAH saniNaprajJaptAH,tathAhi-mahAvidehe prativijayaMbharatairAvatayozcaikaikasya sambhava iti sarvamIlane catu0strazat, eSAM hi bhagavatAM svasvakSetravarttibhizcakribhirarddhacakribhizca mahAnavasthAnalakSaNavirodhAsambhavAt, etacca viharamAnajinApekSayA boddhayaM, na tu janmApekSayA, taccintAyAM tUtkRSTapade catustra0zatastIrthakarANAmasambhavAditi / athAtraiva jaghanyotkRSTapadAbhyAM cakriNaH pRcchati-'jaMbuddIve ityAdi, jambUdvIpe bhadanta ! dvIpe kiyanto jaghanyapade vA utkRSTapade vA cakravartinaH prajJaptAH?, bhagavAnAha-gautama! jaghanyapade catvAraH upapattistu tIrthaGkarANAmiva, utkRSTapade triMzacakavartinaH sarvAgreNa prajJaptAH, kathamiti cet, ucyate, dvAtriMzadvijayeSu vAsudevasvAmikAnyataravijayacatuSkavarjitavijayasatkA'STAviMzati bharatairAvatayostu dvAviti pUrvAparamIlitAstriMzat, yadA mahAvidehe utkRSTapade'STAvizatizcakriNaH prApyante tadA niyamAJcaturNAmarddhacakriNAM sambhavena tanniruddhakSetreSu cakriNAmasambhavAt, cakriNAmarddhacakriNAMca shaanvsthaanlkssnnvirodhaaditi|athaatr tathaiva baladevAnarddhacakriNazcAhabaladevA api tAvanta evotkRSTapade jaghanyapade ca yAvantazcakravartinaH, vAsudevA api tAvanta eva Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 535 baladevasahacAritvAt, ko'rthaH? yadA cakravartinaH utkRSTapade triMzad tadA avazyaM baladevavAsudevA jaghanyapade catvAraH teSAM caturNAmavazyaM bhAvAt, yadA ca baladevA vAsudevA utkRSTapade triMzat tadA cakriNo jaghanyapade catvAraH teSAmapi caturNAmavazyaM bhAvAt, tenaiteSAM parasparaM sahAnavasthAnalakSaNavirodhamA-venAnyatarAzritakSetre tadanyatarasyAbhAva iti|| __ athaite nidhipatayo bhavantItijambUdvIpe nidhisaGkhyAMpraSTumAha-'jambuddIve dIve'ityAdi, jambUdvIpe dvIpe kiyanti nidhiralAniutkRSTanidhAnAni yAni gaGgAdinadImukhasthAni cakravartI hastagataparipUrNaSaTkhaNDadigvijayavyAvRtto'STamatapaHkaraNAnantaraM svasAkaroti tAni sarvAgreNa-sarvasaGghayayA prajJaptAni ?, bhagavAnAha-gautama ! trINi SaDuttarANi nidhiralazatAni sarvAgraNaprajJaptAni, tadyathA-navasaGkhyAkAni nidhAnAnicatustrazatA guNyanta itiyathoktasaGkhyeti, iyaM ca sattAmAzritya prarUpaNA kRtA, atha nidhipatInAM kati nidhAnAni vivakSitakAle bhogyAni bhavantItipraznamAha-'jambuddIvedIve ityAdi, jambUdvIpedvIpe kiyantinidhiralazatAni paribhogyatayA utpanne prayoje cakravartibhivyApAryamANatvena havvamiti-zIghraM cakravartyabhilASotpatyanantaraM nirvilambamityarthaH Agacchanti?, bhagavAnAha-gautama! jaghanyapade SaTtriMzat jaghanyapadabhAvinA cakravartinAM navanidhAnAni caturguNitAni yathoksaGghayApradAnIti, utkRSTapade tu dve saptatyadhike nidhiratnazateparibhogyatayAzIghramAgacchataH, utkRSTapadabhAvinAMcakriNAMtriMzatonava nava nidhAnAni bhavantiti nava triMzatA guNyan ityupapadyate ythoktsNkhyeti|| mU. (361) jaMbuddIve 2 kevaiA paMciMdiarayaNasayA savvaggeNaM pannattA?, go0 ! do dasuttarApaMciMdiarayaNasayA savvaggeNaMpannatA, jaMbuddIve 2 jahannapade vA ukkosapade vA kevaiA paMciMdiarayaNasayA paribhogattAe havcamAgacchaMti ?, go0 ! jahannapae aTThAvIsaM ukkosapae donnidasuttarApaMciMdirayaNasayA paribhogattAe hbbmaagchNti| jambuddIveNaMbhaMte! dIve kevaiA egidiarayaNasayA savvaggeNaM paM0?, go0! do dasutarA egidiarayaNasayA savvaggeNaM paM0, jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiA egidiarayaNasayA paribhogattAe habbamAgacchaMta?, go0 ! jahannapae aTThAvIsaM ukkoseNaM donni dasuttarA egidiarayaNasayA paribhogattAe hvymaagcchti| dR. atha jambUdvIpavartiralasaMkhyAM pipRcchiSurAha- 'jaMbuddIve'tti, jambUdvIpe 2 bhadanta ! kiyanti paJcendriyaralAni senApatyAdInisapta teSAMzatAni savagriNa prajJaptAni? bhagavAnAha-gautama! dve dazottare paJcendriyaratnazate sarvAgreNa prajJapte, tadyathA-utkRSTapadabhAvinAM triMzatazcakriNAM pratyekaM saptapaJcendriyaralasadbhAvena saptasaMkhyAtriMzatA guNyate bhavatiyathoktaMmAnaM, nanunidhisarvAgrapRcchAyAM catustriMzatA guNanaM paJcendriralasarvAgrapRcchAyAM tukimititriMzatAguNanaM?, ucyate, caturyuvAsudevavijayeSutadA teSAmavupalambhAt, nidhInAMtuniyatabhAvatvena sarvadA'pyupalabdheH, tenaralasarvAgrasUtre ratnaparibhogasUtre ca na kazcit saMkhyAkRto vizeSa iti / atha ratnaparibhogapraznasUtramAha-'jambuddIve'ityAdi, prAyo vyAkhyAtatvAd vyaktaM, athaikendriyaratnAni praznayitumAha-'jambuddIve'tti vyaktaM / atha jambUdvIpasya viSkambhAdIni pRcchannAha mU. (362) jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiaM AyAmavikkhaMbheNaM kevai parikkheveNaM kevaiaM ubveheNaM kevai uddhaM uccatteNaM kevaiaMsavvaggeNaM paM0?, go0 ! jambuddIve 2 egaM Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/362 joaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tinni joaNasayasahassAiM solasa ya sahassAiM donni a sattAvIse joaNasae tinni a kose aTThAvIsaM ca dhanusayaM terasa aMgulAI addhaMgulaM ca kiMcivisesAhi parikkhevaNaM paM0, egaM joaNasahassaM ubveheNaM navanautiM joaNasahassAI sAiregAiM uddhaM uccatteNaM sAiregaM joaNasayasahassaM sabbaggeNaM pnnte| jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve kiM sAsae asAsae?, goamA! siasAsae siaasAsae, se keNaTeNaM0 go0! dabaTTayAe sAsae vaNapajavehiMgaMdhaka rasa) phAsapanavehi asAsae, se teNaguNaM go0 evaM vubai sia sAsae sia asAsae / jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve kAlao kevaciraM hoi?, go0 ! na kayAvi nAsi na kayAvi nasthi na kayAvina bhavissai, bhuviM ca bhavai a bhavissai a dhuve niie sAsae avvae avaTie nice jaMbuddIve dIve p0|| pR. 'jaMbuddIve'tti, atra sUtreviSkambhAyAmaparikSepAHprAgvyAkhyAtAH, punaHpraznaviSayIkaraNaM tu udvedhAdikSetradharmapraznakaraNaprastAvAdvismaraNazIlavineyajanasmaraNarUpopakArAyeti, tena udvedhAdisUtre jambUdvIpaM dvIpaM atra dvIpazabdasya klIbatvanirdezaH klIbe'pi vartamAnatvAt kiyadudvedhenauNDatvenabhUmipraviSTatvenetyarthaH kiyadUrvoccalena-bhUnirgatoccatvenetyarthakiyaJcasarvAgraNa-uNDatvoccatvamIlanena prajJaptam ?, bhagavAnAha-gautama ! viSkambhAyAmaparikSepaviSayaM nirvacanasUtraM prAgvat udvedhAdinirvacanasUtre tu ekaM yojanasahasramudvedhena sAtirekANi navanavatiM yojanasahasrANi Urboccatvena sAtirekaM yojanazatasahanaM sarvAgreNa prajJaptam, nanu UNDatvavyavahAro jalAzayAdau uccatvavyavahArastu parvatavimAnAdau prasiddhaH dvIpetusaM kiM?, vyavahArAviSayatvAditi, ucyate, samabhUtalAdArabhya ralaprabhAyAmadhaHsahanayojanAni yAvadgamane'dhogrAmavijayAdiSujambUdvIpavyavahArasyopalabhyamAnatvenoNDatvavyavahAraH suprasiddha eva, tathAjambUdvIpotpannAnAMtIrthakRtAMjambUdvIpameroH paNDagavane'bhiSekazilAyAmabhiSicyamAnatvAt jambUdvIpavyapadezapUrvakamabhiSekasya jAyamAnatvenoccatvavyavahAro'pyAgame suprasiddha eveti|athaasyaivshaashvtbhaavaadikNprshnynnaah-- idaM ca yathA prAk padmavaravedikAdhikAre vyAkhyAtaM tathA'trajambUdvIpavyapadezena bodhyamiti, evaM ca zAzvatAzAzvato ghaTo niranvayavinazvaro dRSTaH kimasAvapi tadvat uta netyAha-'jaMbUddIve NamityAdi, idamapi prAk padmavaravedikAdhikAre vyaakhyaatmiti| mU. (363) jaMbuddIve NaM maMte ! dIve kiM puDhaviparimANe AupariNAme jIvapariNAme poggalapariNAme?, goamA! puDhavipariNAmevi AupariNAmevi jIvapariNAmevipuggalapariNAmevi jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve savvapANA sabbajIvA sababhUA sabasattA puDhavikAiattAe Au0 teu0 vAu0 vaNassaikAi0 uvavaNNapuvvA ?, haMtA go0! asaiM aduvA annNtkhutto| vR.atha kiMpariNAmo'sau dvIpa iti pipRcchiSurAha-'jaMbuddIveNaM bhaMte!'ityAdi, jambUdvIpo bhadanta! dvIpaH kiM pRthivIpariNAmaH-pRthivIpiNDamayaH kimappariNAmaH-jalapiNDamayaH, etAddazI caskandhAvacittarajaH skandhAdivadajIvapariNAmAvapi bhavata ityAzajhyAha-kiMjIvapariNAmaHjIvamayaH, ghaTAdirajIvapariNAmo'pi bhavatItyAzajhyAha-kiM pudgalapariNAmaH-pudgalaskandhaniSpannaH kevalapudgalapiNDamaya ityarthaH, tejasastvekAntasuSamAdAvanutpanatvena ekAntaduSSamAdau tuvidhvastatvenajambUdvIpe'syatatpariNAme'GgIkriyamANe kAdAcitkatvaprasaGgaH vAyostvaticalatvena Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 537 tatpariNAme dvIpasyApi calatvApattiriti tayoH svata eva sandehAviSayatvena na praznasUtre upanyAsaH, bhagavAnAha - gautama ! pRthivIpariNAmo'pi parvatAdimatvAt appariNAmo'pi nadIhadAdimatvAt jIva pariNAmo'pi mukhavanAdiSu vanaspatyAdimatvAt, yadyapi svasamaye pRthivyapakAyapariNAmatvagrahaNenaiva jIvapariNAmatvaM siddhaM tathApi loke tayorjIvatvasyAvyavahArAt pRthaggrahaNaM, vanaspatyAdInAM tu jIvatvavyavahAraH svaparasammata iti, pudgalapariNAmo'pi mUrttatvasya pratyakSasiddhatvAt, ko'rthaH ? - jambUdvIpo hi skandharUpaH padArthaH, sa cAvayavaiH samuditaire bhavati, samudAyarUpatvAt samudAyina iti / atha yadi cAyaM jIvapariNAmastarhi sarve jIvA atrotpannapUrvA uta netyAzaGkayAha- 'jaMbuddIve bhaMte!' ityAdi, jambUdvIpe bhadanta ! dvIpe sarve prANAH - dvitricaturindriyAH sarve jIvAH- paJcendriyAH sarvebhUtAH -taravaH sarve satvAH - pRthivyapatejovAyukAyikAH, anena ca sAMvyavahArikarAziviSayaka evAyaM praznaH, anAdinigodanirgatAnAmeva prANajIvAdirUpavizeSaparyAyapratipatteH, pRthivIkAyikatayA apakAyikatayA tejaskAyikatayA vAyukAyikatayA vanaspatikAyikatayA upapannapUrvAutpannapUrvA ?, bhagavAnAha - 'haMtA goamA ! ' evaM gautama ! yathaiva praznasUtraM tathaiva pratyuccAraNIyaM pRthivIkAyikatayA yAvadvanaspatikAyikatayA upapannapUrvA kAlakrameNa saMsArasyAnaditvAt, na punaH sarve prANAdayo jIvavizeSA yugapadutpannAH sakalajIvanAmekakAlaM jambUdvIpe pRthivyAdibhAvenotpAde sakaladevanArakAdibhedAbhAvaprasakteH, na catadasti, tathA jagatsvabhAvAditi, kiyanto vArAnutpannA ityAha- asakRd- anekazaH athavA anantakRtvaH - anantavArAn saMsArasyAnAditvAditi / atha jambUdvIpetinAmno vyutpattinimittaM jijJAsiSuH pRcchati mU. (364) se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM dubai jaMbuddIve 2 ?, go0 ! jaMbuddIve NaM dIve tattha 2 dese tahiM 2 bahave jaMbUrukkhA jaMbUvaNA jaMbUvaNasaMDA niccaM kusumiA jAva piMDimamaMjarivaDeMsagadharA sirIe aIva uvasobhemANA ciTThati, jaMbUe sudaMsaNAe anADhieMNAmaM deve mahiddhIe jAva pali ovamaTThie parivasai, se teNadveNaM goamA ! evaM buccai jaMbuddIve dIve iti / vR. 'sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai - jaMbuddIve dIve' ityAdi, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate jambUdvIpo dvIpaH ?, bhagavAnAha - gautama ! jambUdvIpe 2 tatra tatra deze tasya dezasya 2 tatra tatra pradeze bahavo jambUvRkSAH ekaikarUpAH viralasthitatvAt tathA bahUni jambUvanAni - jambUvRkSA eva samUhabhAvena sthitAH aviralasthitatvAt 'ekajAtIyatarusamUho vana' miti vacanAt, tathA bahavo jambUvanakhaNDAHjambUvRkSasamUhA eva vijAtIyatarumizritAH, 'anekajAtIyatarusamUho vanakhaNDa' iti vacanAt, tatrApi jambUvanakhaNDAH - jambUvRkSasamUhA eva vijAtIyatarumizritAH, 'enekajAtIyatarusamUho vanakhaNDa' iti vacanAt, tatrApi jambUvRkSANAmeva prAdhAnyamiti prastute varNakasAphalyaM, anyathA aparavRkSANAM vanakhaNDernimittabhUtairjambUdvIpapadapravRttinimittatve'sAGgatyAt, te ca kathaMbhUtA ityAhanityaM sarvakAlaM kusumitAH yAvatpadAt 'niccaM mAiyA niccaM lavaiA niccaM thavaiA jAva nicaM kusumiamAialavaiathavaiagulai agocchai ajamali ajuvali aviNamiasuvibhatta' iti grAhyam etadavyAkhyAnaM prAgvanakhaNDavarNake kRtamiti tato jJeyaM, uktavarNakopetAzca vRkSAH zriyA atIva upazobhamAnAstiSThanti idaM ca nityakusumitvAdikaM jambUvRkSANAmuttarakurukSetrApekSayA Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7 / 364 bodhyaM, anyathaiSAM prAvRTkAlabhAvipuSpaphalodayavatvena pratyatrabAdhAt, etena ca jambUvRkSabahulo dvIpo jambUdvIpa ityAveditaM bhavati, athavA jambvAM sudarzanAbhidhAnAyAmanAdhtanAmA - pUrvaM jambUvRkSAdhikAre vyAkhyAtanAmA devo maharddhiko yAvatkaraNAt 'mahajjuIe' ityAdi grAhyaM, palyopamasthitikaH parivasati, atha tenArthena bhadanta ! evamucyate - svAdhipatyanAdhtanAmadevAzrayabhUtayA jambvopalakSito dvIpo jambUdvIpa iti sUtraikadezo hyaparaM sUtraikadezaM smArayatIti 'aduttaraM ca NaM jaMbuddIvassa sAsae nAmadhe pannatte jaMna kayAi na AsI na kayAi natthi na kayAi na bhavissai jAva nicce' iti jJeyam, jIvAbhigamAdarze tathAdarzanAt, etena kimAkArabhAvapratyavatAro jaMbUdvIpa iti caturtha prazno nirvyUDha iti / mU. (365) tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre mihilAe nayarIe mANibhadde ceie bahUNaM samaNANaM bahUNaM samaNINaM bahUNaM sAvayANaM bahUNaM sAviyANaM bahUNaM devANaM bahUNaM devINaM majjhagae evamAikkhai evaM bhAsai evaM pannavei evaM parUvei jaMbUdIvapannattI nAmatti ajjo ! ajjhayaNe aTuM ca heuM ca pasiNaM ca kAraNaM ca vAgaraNaM ca bhujo 2 uvadaMseittibemi // vR. atha prastutatIrthadvAdazAGgIsUtrasaMsUtraNAvizvakarmA zrIsudharmasvAmI svasmingurutvAbhimAnaM parijihIrSu prastutagranthanAmopadarzanapUrvakaM nigamanavAkyamAha - 'tae Na' mityAdi, zAzvatatvAcchAzvatanAmakatvAcca sadrUpo'yaM jambUdvIparUpo bhAvaH, santaM hi bhAvaM nApalapanti vItarAgAstataH zramaNo bhagavAn mahAvIro mithilAyAM nagaryAM mANibhadre caitye bahUnAM zramaNAnAM bahUnAM zramaNInAM bahUnAM zrAvakANAM bahUnAM zrAvikANAM bahUnAM devAnAM bahUnAM devInAM madhyagato na punarekAnte ekatarasya kasya cit purataH evaM yathoktamuktAnusAreNetyartha AkhyAti - prathamato vAcyamAtrakathanena evaM bhASate --vizeSavacanakathanataH evaM prajJApayati-vyaktaparyAyavacanataH evaM prarUpayatyupapattitaH, AkhyeyasyAbhidhAnamAha - jambUdvIpaprajJaptiriti nAma SaSThopAGgamiti zeSaH, etacca granthAgreNa sAdhikaikacatvAriMzacchatazlokamAnaM, yattu zrImalayagiripAdaiH sUryaprajJaptiTIkAyAM dvitIyaprAbhRtaprAbhRte 'evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve cauddasa salilAsayasahassAiM chappannaM ca salilAsahassAI bhavatItima- kkhAya' mityaMtaM zlokasahasracatuSTayamAnamuktaM, jyotiSkAdhikArasUtramIlanena ca saptacatvAriMzaccha- tAdhikamapi tattu yAvatpadasaMgraheNa janmAdhikArabRhadvAcanAprakSepeNa ca tAvatparimANaM sambhAvyata iti bodhyaM / 1 atra guNAn vibhAvayannAha - 'ajjo ajjhayaNe ahaM ca heuM ca pasiNaM ca' ityAdi, ArAt- sarvapApAd dUraM yAtaH Arya-zrIvarddhamAnasvAmI ata eva sarvasAvadyavarjakatvena 'sAvayaM nirarthakaM tucchArthakaM ca brUyAditi vaktRprAmANyena vacanaprAmANyamAveditaM bhavati, athavA zrI sudharmmasvAmisambodhanaM zrIjambUsvAminaM prati he Arya ! iti, adhyayane - prastutajambUdvIpaprajJaptinAmake svatantrAdyayane na tu zastraparijJAdivat zrutaskandhAdyantargate arthaM ca cAH parasparaM samuccayArthA hetu ca praznaM ca kAraNaMca vyAkaraNaM ca bhUyo bhUyo - vismaraNazIla zrotranugrahArthaM vAraMvAraM prakAzanena athavA prativastu nAmArthAdiprakAzanenopadarzayatIti sambandhaH, anena gurupAratantrayamabhihitaM, tatrArtho jambUdvIpAdipadAnAmanvarthaH, sa yathA 'se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai-jaMbuddIve dIve go0 ! jambu0 tattha 2 dese tahiM 2 bahave jambUrukkhA jambUvaNA jambUvaNasaMDA jAva Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 539 piMDimamaMjarivaDeMsagadharA sirIe aIva 2 uvasobhemANA ciTuMti, jambUe asudaMsaNAe aNADhie NAmaM deve mahiddhIe jAva paliovamaTTiIe parivasai, se teNaTeNaM goamA evaM vui jambuddIve 2' iti, tathA hetuH-nimittaM sa yathA 'pabhUNaM bhaMte ! caMde joisiMde joisarAyA candavaDeMsae vimANe caMdAerAyahANIe sabhAe suhammAetuDieNaMsaddhiM mahayAhayanaTTagI avAia jAvadivvAiMbhogabhogAiM jamANe viharittae?,goamA! noiNaDhesamaDhe' ityatrAbhidhAtavyArthasya 'se keNadveNaM jAva viharittae?, goamA ! caMdassa joisaMdassa0 caMdavaDeMsae vimANe caMdAe rAyahANIe sabhAe suhammAe mANavae ceiakhaMbhe vairAmaesu golavaTTasamuggaesu bahUIo jinasakahAo saMnikkhittAo ciTuMti, tAo NaM caMdassa annesiMca bahUNaM devANa ya devINa ya acaNijAo jAva pajjuvAsaNijjAo, se teNaDeNaM go0! no pabhUtti, idaM sUtraM hetupratipAdakam tathApraznaH-ziSyapRSTasyArthasya pripAdanarUpaH, yathAloke'pyucyate anena praznAnisamyak kathitAni, anyathA sarvathA sarvabhAvavido bhagavataH praSTavyArthAbhAvena kutaH praznasambhava iti, yathA-'kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve kemahAlaeNaM maMte! jaMbuddIvedIve kiMsaMThieNaMbhaMte ! jaMbuddIve dIve kimAyArabhAvapaDoAreNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve pannatte ?, goamA! ayaNNaMjaMbuddIve dIve savvadIvasamuddANaM savvaaMtarae savvakhuDDAe baTTe tellApUasaMThANasaMThie baTTe pukkharakaNNiAsaMThANasaMThie vaTTe paDipuNNacaMdasaMThANasaMThie egaMjoaNasayasahassaMAyAmavikkhaMbheNaM tinni joaNasayasahassAiM solasa ya sahassAI donni asattAvIse joaNasae tinni akose aTThAvIsaMca dhaNusayaM terasa aMgulAI addhaMgulaM ca kiMcivisesAhiaMparikkhevaNaMpa0' iti, tathA karaNaM apavAdo vizeSavacana mitiyAvat, tacca navaraMpadagarmitasUtravAcya, yathA 'kahiNaM bhaMte! jaMbuddIve dIve eravae nAmaM vAse pannatte?, goamA ! siharissa uttareNaM uttaralavaNasamuhassa dakkhiNeNaM purathimalavaNasamuhassa paJcatthimeNaM paJcasthimalavaNasamuhassa purasthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve eravae nAmaM vAse pannatte, khANubahule kaMTakabahule evaM jacceva vattavvayA bharahassa sacceva savvA niravasesA neavvAsaoavaNA sanikkhamaNA sapariNivvANA' ityatidezasUtre navaraM erAvao cakkacaTTI deve erAvae se teNaTeNaM erAvae vAse' iti, tathA vyAkaraNaM-apRSTottararUpaM, tadyathA- jayANaM bhaMte! sUrie savvabaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAra carai tayA NaM egamegeNaM muhatteNaM kevaiaM khettaM gacchai ?, goamA ! paMca paMca joaNasahassAI donni aegAvanne joaNasae egUNatIsaM ca saTThibhAe joaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai' ityantasUtre 'tayA NaM ihagayassa maNUsassa sIAlIsAe joaNasahassehiM dohi a tevaDhehiM joyaNasaehiM egavIsAe ajoaNassasaTThibhAgehiM sUriecakkhupphAsaMhavvamAgacchaI' ityevaMrUpeNa sUtreNa sUryasya cakSupathaprAptatA ziSyeNA- pRSTApi paropakAraikapravRttena bhagavatA svayaM vyAkRteti, iti bravImIti sudhA svAmI jambUsvAminaM prati brUte ahamiti bravImi, ko'rthaH ? -gurusampradAyAgatamidaM jambUdvIpaprajJaptinAmakamadhyayanaM, natu nayA svabuddhayoprekSitamiti, upadarzayatItyatra vartamAnanirdezastrakAlabhAviSvarhatsu jambUdvIpa-prajJaptayupAGgaviSayakArthapraNetRtvarUpavidhidarzanArthaM, atra ca granthaparyavasAne zrImanmahAvIranAmakathanaM caramamaGgalamiti // vakSaskAraH-7 samAptaH Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti - upAGgasUtram 7/ iti sAtizayadharmadezanArasasamullAsavismayamAneaidaMyugInanarAdhipaticakravartisamAna zrI akabbarasuratrANapradatataSANmAsikasarvajantujA tAbhayadAnazatruMjayAdikaramocanasphuranmAna pradAnaprabhRtibahumAnayuga pradhAnopamAnasAmpratavijayamA zrImattapAgacchAdhirAja zrIhIravijaya sUrizvarapadapadmopAsanApravaNamahopAdhyAyazrIsakalacandragaNiziSyopAdhyAyazrIzAnticandragaNiviracitAyAM jambUdvIpaprajJaptivRttI ratnamaJjUSAnAbhyAM jyotiSkAdhikAravarNano nAma saptamo vakSaskAraH samAptaH, tatsamAptau ca samAptayeyaM zrI jambUdvIpa prajJapti upAGga vRtti // muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA jambUdIpaprajJasiupAGgasUtre zAnticandravAcakena viracitA vRtti pari samAptA / prazastiH / 540 zreyaH zrIpratibhUprabhUtatapasA yo moharAjaM ripuM, dadhvaMse sahasA zrito gatamalaM jJAnaM ca yaH kevalam / yo juSTazca sadA triviSTapasadAM vRndaistathA tathyavAgU, yastIrthAdhipati zriyaM sa dadatAM zrIvIradevaH satAm // arhatsvivAtra nikhileSu gaNAdhipeSu, vAmeyadeva iva yo vidito jagatyAm / AdeyatAmadadhadabhdutalabdhidhAma zrI gautamo'stu sama (mama) pUritasiddhikAmaH // // 4 // // 3 // yaM paJcamaM prathamato'pi ratopayeme, zrIvIrapaTTapaTulakSmisaroruhAkSI / rudrAteiSu gaNabhRtsu sudharmmanAmA, bhUyAdayaM subhagatAnidhiriSTasiddhayai // tasya prabhoHsthavira vRndaparamparAyAM, tattallasatkulagaNAvalisambhavAyAm / jAtaH kramAd vaTagaNendratapasvisUreH, zrImAMstapAgaNa iti prathitaH pRthivyAm // padmAvatIvacanato'bhyudayaM vibhAvya, yatsUraye stavanasaptazatIM svakIyAm / sUrirjinaprabha upapradade prathAyai, so'yaM sata tapagaNo na kathaM prazasyaH // tatrAneke babhUvuH suvihitaguravaH zrIjagaccandramukhyAH, doSAyAM vA divA vA sadasi rahasi vA svakriyAsvekabhAvAH / AdikroDairivaurvI cikilabharagatA duSpramAdAvamagnA, yairudda vitandraiH svaparahitakRte sakriyA sakriyAha // aduSyaM vaiduSyaM caraNaguNavaiduSyasahitaM, pramAdAdvaimukhyaM pravacanavidheH satkathakatA guNo yasyetthaM na khaladurvAkyaviSayaH, // 1 // // 2 // // 5 // // 6 // // 7 // Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH-7 541 kramAdAsIdasmin prmgururaanndvimlH|| // 8 // antarbAhyamiti dvidhApi kumataM zraddhAvatAM svAgataM, nizraddhastu yathAzayaM prakaTitaM vicchindato'sya prabhoH / bAhyadhvAntavibhedino dinamaNeH sAmyaM na ramyaM na vA, dhvAntadvaitabhido'pi mandiramaNeH sNrkssto'dhstmH|| // 9 // svagacche svasmiMzca prathayati tarAM sma prathama tastathA sAdhozcaryAM dhruvasamaya eva prbhursii| yathA saitatpaTTAdhipatipuruSe saMyatagaNe, kramAdurvI gurvI prjniyshskaa'nuvvRte|| // 10 // tatpaTTabhUSaNamaNi suguruuptdhrmbiijprvrddhnptturbhrtkssmaayaam| sUrIzvaro vijayadAnagurUrbabhUva, ke vAdino vijayadA na babhUvurasya / / // 11 // nAlIkanIranidhinirjarasindhusevA, cakruzcaturmukhacaturbhujacayacandracUDAH / yasya pratApaparitApabhUto na bhItA, ete jaDAzrayiNa ityapavAdato'pi / // 12 // * tatpaDheM guruhIrahIravijayo bibhrAjayAmAsivAn, jAgrabhAgyanidhi priyAgamavidhizcAritriNAM caavdhi| yaM samprApya jagatrayaikasubhagaM mukto miyo matsaraH, zrIvAgamyAmiva dIrghakAlajanito jnyaankriyaabhyaampi|| // 13 // saubhAgyaM yasya nAmno nRpasadasi guNiSvAditAyAM prasiddhaH, saubhAgyaM dezanAyA akabaranRpati pAdayoH pAdukAraccA / saubhAgyaM yasya pANerupapadavijayaH senasUrIzvaro'sau, saubhAgyaM darzanasya tvahamahamikayA svAnyalokopapAtaH / / // 14 // idAnIM tatpaTTe guruvijayaseno vijayate, kalau kAle mUtaH suvihitajanAcAranicayaH / vireje rAjanvAn zazadharagaNo yena vibhunA, guNagrAmo yasmAd bhavati vinayenaiva subhagaH // khalAstejorAziM caraNaguNarAziM suvihitA, vineyAzcidarAziM prativacanarAziM kumatinaH / kavi kIrte rAzi varavinayarAziM ca guravo, viduH sthAne jAne zucisukRtarAziM punaramum / / gurorasya zrutvA zravaNamadhuraM cAru caritaM, svagandharvodagItaM zuciguNagaNopArjanabhavam / camatakArotkarSAt sasalilasahasranimiSaddaka, paTakledaklezaM subahu sahate giryasahanaH / / Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 jambUdvIpaprajJapti-upAsUtram 7/ // 17 // teSAM gaNe guNavatAM dhurigaNyamAnaH, zrIvAcakaH sakalacandragururbabhUva / medhAviSuprathamataHprathamAnakIrti, sphUrtiryadIyakavikarmaNi suprasiddhA / / // 18 // punaH punaH saMsmRtimIyuSINAM, pratikriyeyaM yadupakriyANAm | punaH punarlocanasAndrabhAvaH, punaH punarnizvasanasvabhAvaH / / // 19 // teSAM ziSyANuneyaM gurujanavihitAnugrahAdeva jambUdvIpaprajJaptivRtti svaparahitakRte zAnticandreNa cakre! varSe zrIvikramAdvidhuzarabhUvakradhAtrI 1651 pramANe, rAjye prAjye zriyA zrIakabaranRpateH punnykaarunnysindhoH|| // 20 // asyopAGgasya gAmbhIryAnmadIyamatimAnyataH / sampradAyavyapAyAca, puurvvRttinivRttitH|| // 21 // viruddhamAgamAdibhyo, yadatra likhitaM myaa| dhIlocanaistadAlocya, zodhyaM sAnugrahaimayi ||yugmm / / // 22 // tuSyantu sAdhavaH sarve, mAruSyantu khalA mayi / namaskaromi nizeSAna, prItyA bhItyA kramAdimAn / / // 23 // gambhIramidamupAGgaM yathAmati vivRNvatA vizadamatinA / yadavApi mayA kuzalaM kuzalamatistena bhavatu janaH // // 24 // ace yAvallIlaukasi nabhasi nakSatra kusumadrajaM rAjJaH zyAmAbhigamasamaye pUritataram mRjAkAraH sUrya karahabahukareNApanayati, dhruvA tAvadbhUyAdiyamakhilalokaiH paricitA // 26 // atha zodhanasamayagatA puro'nusandhIyate prazastiriyam / tapagaNasAmrAjyaramAM zrayati zrIvijayasenagurau / / // 27 // yatsaubhAgyamanuttaraM guNagaNo yeSAM vacogocarAtItaH ko'pyabhavat purApi vinayAdhAraH (sadA) puujitH| hitvA yena partivarAvadaparAn yAneva satacAturo yuktAcAryapadavyudAraracitA sauvshriye'shishriyt|| // 28 // yadrUpaM madanaM sadA vimadanaM nimmAti ramyazriyA, yatkItizcapadAtikaM vitanune kAntyA nizAnAyakam citraMsaJcinute ca cetasi satAM yaddezanAvAk sudhA dezyA zAsanadIptikRcca satapo yad dhyAnamatyabhdutam // ||29||te zrIakabbaramahIdharadattamAna-vikhyAtimadvijayasenagaNAdhipAnAm / nandinti paTTayuvarAjapadaM dadhAnAH, zrI sUrayo vijayadevayatipradhAnAH / / // 30 // shriivijysensuuriishvrgnnnaayknideshkrnncnnaaH| Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakSaskAraH -7 // 31 // // 32 // // 33 // // 38 // // 39 // catvAro'syA vRtteH zuddhikRte saGgatA nipuNAH / tathAhizrIsUrervijayAdidAnasuguroH zrIhIrasUrerapi, prAptA vAGmayatatvamadbhutataraM ye sampradAyAgatam / ye jainAgamasindhutAraNavidhI satkarNadhArayitA, ye khyAtAH kSitimaNDale ca gaNitagranthajJarekhAbhRtaH / / lumpAkamukhyakumataikatamaH prapaJce, rociSNucaNDarucayaH pratibhAsamAnAH / zrIvAcakA vimalaharSavarAbhidhAnAste 'trAdimA guNagaNeSu kRtAvadhAnAH / / tathA - ye saMvignadhurandharAH samabhavannAbAlakAlAdapi, prajJAvatsvapi ye ca bandhuratarA prApuH prasiddhiM parAm / zrIvIre gaNadhArigautama iva zrIhIrasUrau gurau, ye rAjadvinayAstadAtanasudhAbhAnoH paTurvAkasudhAm // // 35 // // 34 ||sttrklkssnnvishaaljinaagmaajinaagmaadishaastrvgaahnklaakushlaadvitiiyaaH / zrI somayugavijayavAcakanAmadheyAste sadaguNairapi parairdhruvamaprameyAH // kiJca ye vairaGgikatAdikairvaraguNaiH samprAptasadagauravAH, savadiyagiraH kalAvapi yuge sAmnAyajainAgamAH / jajJu zrIvaradAnararSivibudhAstacchiSyamukhyAzca ye, kiM tanmUrttirivAparetyabhimatAstaistairguNaidhImatAm // prajJAguNagurugehaM paribhAvitasUrizAstravaratatvAH / zrI AnandavijayavibudhapuGgavAste tRtIyAstu // api ca-ye'dvaitastRtayaH kuzAgradhiSaNAH sallakSaNAmbhodharA zchando'laMkRtakikAvyavAGgamahAnyAsairbhRzaM vizrutAH / // 36 // // 37 // // 40 // siddhAntopaniSpakAzanaparA vijJAvataMsAyitA stattannUtanazAstrazuddhikaraNe pArINatAM saMzritAH / zrIkalyANavijayavaravAcakaziSyeSu mukhyatAM prAptAH / zrIlAbhavijayavibudhAste turvA iha bahUghuktAH / / eteSAM pratibhAvizeSavilasattIrthe prathAmAgate, nAnAzAstravicAracArusalilApUrNe caturNAmapi / zAstra vAcakavAcyadUSaNamalAnmuktA suvarNAJcitA, satyazrIrajaniSTha ziSTajanatAkAmyaiva vRtti kanI // zrImadvikramabhUpato'mbaraMguNakSmAkhaNDadAkSAyaNI prANezAGkitavatsare (1660) 'tirucire puSyendubhUvAsare / rAdhe zuddhatithI tathA rasa, mite zrIrAjadhanye pure, pArzve zrIvijayAdisenasuguroH zuddhA samagrA'bhavat // 543 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti-upAGgasUtram 7/ // 41 // zrIzAnticandrAbhidhavAcakendraziSyeSvanekeSu maNIyamAnAH / dhvstaantrdhvaantjinendrcndrraaddhaantrmysmRtilbdhmaanaaH|| // 42 // asyAmanekazo likhanazuddhigaNanAdividhiSu sAhAyyam / gurumaktAH kRtavantaH zrImantastejacandrabudhAH / / // 43 // devAdindrAtithitAM gateSvidaMvRttivRttiMsUtradhAreSu / tanmantrinijamanISAvizeSamiva vIkSituM vyaktam / / // 4 // teSAmantaSadAmakhilaziSyasamudAyamukhyatAM ddhtaam| gurukArye dhurvANAM paNDitavaralacandrANAm / / // 45 // zrItapagaNapUrvAgirisUraiH zrIvijayasenasUrivaraiH / nijahastena vitIrNA pravarttanAya prsaadpraiH|| // 46 // bahubhizca sammateyaM kRtA tadA viditasamayatatvArthe / zrI vijayadevasUrizrIvAcakamukhyagItArthe / ralAnIva prameyAni, nAnAzAstrakhanInicet / bhUyAMsi lipsavo yUyaM, vijnyrlvnnigvraaH|| // 48 // zrIjambUdvIpaprajJapterupAGgasya svistraa| prameyaralamaJjUSA, vRttireSA tadekSyatAm // yugmam / // 49 // zrIzAnticandravAcakaziSyavaro vibudhrlcndrgnni| asya balAdarzAnalIlikhad bhktiyuktmnaaH|| // 50 // vAcyamAnA zrUyamANA, gItArtha zrAvakottamaiH / zodhamAnA lekhyamAnA jIyAsuste ciraM bhuvi|| // 51 // tacchiSyodhanacandraH sphurdurudhiilipikaavidhivitndrH| akaroathamAdarza sUtrArthavivecane cturH|| *** bhAgaH12 | 18 saptamaMupAGgaM 'jambUdvIpaprajJapti samAptam / Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1]. bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna "AgamasAhityamAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIonepaMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI | cauda pUrvadhara zrI bharbahu svAmI daza pUrvadhara zrI zabaibhavasUri (anAmI) sarve zruta vIra maharSio devavAcaka gaNi zrI rAmAcArya devardhvigaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi siddhasena gaNi jinadAsa gaNi mahattara agatyasiMha sUri zIlA kAcArya abhayadevasUri malayagirisUri makIrtisUri haribhadrasUri ArakSita sUri (?) droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya guNaratnasUrI | vijaya vimalagaNi virabhadra | RSipAla | brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya - cUrNi-vRtti-AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjya puruSone AnaMda sAgarasUrijI | caMdrasAgara sUrijI | jina vijayajI punyavijayajI caturavijayajI jaMbu vijayajI amaramunijI kanaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI caMpaka sAgarajI smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha 5becaradAsa pi0 jIvarAjabhAI paMDha bhagavAnadAsa 50 rUpendrakumAra - 50 hIrAlAla zruta prakAzaka sarve saMsthAo Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama [2] 45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka AgamasUtranAma vRtti-kartA 1. AcAra 2. sUtrakRta 3. sthAna 4. samavAya 5. bhagavatI 6. jJAtAdharmakathA 7. upAsakadazA 8. antakRddazA 9. anuttaropapAtikadazA 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAjIvAbhigama 15. prajJApanA 16. sUryajJa 17. candraprajJapti 18. jambUdvIpaprajJapti 19thI nirAvalikA 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 25. Atura pratyAkhyAna 26. mahApratyAkhyAna 27. bhaktaparijJA 28. tandula vaicArika 29. saMstAraka 30. gacchAcAra 31. gaNividyA mUla zloka pramANa 2554 zIlAGkAcArya 2100 | zIlAGkAcArya 3700 abhadevasUri 1667 abhayadevasUri 15751 abhayadevasUri 5450 abhayadevasUri 812 abhayadevasUri 900 abhayadevasUra 192 abhayadevasUri 1300 | abhayadevasUra 1250 abhayadevasUri 1167 abhayadevasUri 2120 malayagirisUri 4700 malayagirisUri 7787 | malayagirisUri 2296 malayagirisUri 2300 | malayagirisUri 4454 zAnticandraupAdhyAya 1100 candrasUri 80 vijayavimalayagaNi 100 guNaratnasUra ( avacUri) 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 | AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 500 vijayavimalagaNi 155 guNaratna sUri ( avacUri) 175 vijayavimalagaNi 105 | AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) vRtti zlokapramANa 12000 12850 14250 3575 18616 3800 800 400 100 5630 900 3125 3700 14000 16000 9000 9100 18000 600 (?) 200 (?) 150 176 215 (?) 500 110 1560 105 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13) - - 821 krama | AgamasUtranAma vRtti-kartA * vRtti zloka pramANa zlokapramANa 32. | devendrastava 375 | AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) | 375 33. maraNasamAdhi * 837 | AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 34. | nizItha |jinadAsagaNi (cUrNiI 28000 saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 35. | vRhatkalpa 473 malayagiri+kSemakIrti 42600 saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 |36. vyavahAra 373 malayagiri 34000 saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 37. | dazAzrutaskandha 896 - ? - (cUrNi) 2225 38. jItakalpa 130 siddhasenagaNi (cUrNi) 1000 39. | mahAnizItha 4548 40. | Avazyaka 130 haribhadrasUri 22000 41. | oghaniyukti ni.1355 droNAcArya (?)7500 - piNDaniyukti meM ni. 835 malayagirisUri 7000 dazavaikAlika 835 | haribhadrasUri 43. | uttarAdhyayana 2000 zAMtisUri 16000 44. nandI 700 malayagirisUri 7732 | 45. | anuyogadvAra | 2000 maladhArIhemacandrasUri 5900 noMdha:(1) 60 45 mAmasUtromA vartamAna aNe paDela 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 34thI 38 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtrona nAmehAsa prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ane upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2parapa evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) 69 vRtti- noMche te ma 38. saMpAina bhunI cha. te sivAyanA 59 __ vRtti-cUrNi sAhitya mudrita samudrita avasthAmA 585 4. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi navise caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka mAve cha. sabhe "AgamasuttANi" mAM bhUga 3 ane bhAgamahI5"mAM mazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja gItA, jenA vikalpa rUpe che e 42. 7000 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMnuM mArga ane "mAnattAmAM saMpAdIta karyuM che. (5) godha ane gi e baMne nivRtti vikalpa che. je hala mUhUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM bhASyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (4) cAra pravezavA sUtro ane mahAnizI e pAMca AgamanI koI kRti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prIja nI saMsjata chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha zAnitA e traNenI pU ApI che. jemAM dazA ane nIti e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizA upara to mAtra vIsamA radezanI ja vRtti no ullekha maLe che. ( cha vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha niryutiH - krama niyuktizlokapramANa | krama | niyukti zlokapramANa 9. gavAra-nivRtti __6. Avazyaka-niyukti 2500 2. sUtrakRta-niyukti 265 ___7. audhaniyukti gRhaspa-nivRtti ke - 8. piNDaniyukti vyavahAnivRtti * - - 9.| dazakAlika-niyukti che. rAkRtava-nirjIvitta | 980 | 10.3 ya-nivRtti ! 835 (700 noMdha:(1) ahIM Apela znIvA pramANa e gAthA saMkhyA nathI. "3ra akSarano eka zloka e pramANathI noMdhAyela hno pramANa che. (2) vRdatta ane vyavahAra e baMne sUtronI niyukti hAla bhASya mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttivAra maharSi e mArgo uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) godha ane blinidhita svataMtra mUnA svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana -41 rUpe thayela che. temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nizcittamAMthI vazAzrutajjanya niyukti upara pU ane anya pAMca niyukti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A che nimitta spaSTa alaga joI zakAya che. (pa) nivinakartA tarIke madavAduvAjI no ullekha ja jovA maLe che. Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] 1. ( vartamAna ANe 45 AgamamA 6RL bhASyaM krama bhASya zlokapramANa| krama bhASya | gAthApramANa nizISabhASya / 7500 / 6. AvazyakabhASya * 483 2. / bRhatkalpabhASya / 7600 / 7. | oghaniyuktibhASya * | 322 vyavahArabhASya / 6400 / 8. piNDaniyuktibhASya * 46 paJcakalpabhASya / 3185 / 9. dazavakAlikabhASya * 5. | jItakalpabhASya | 3125 10. | uttarAdhyayanabhASya (?) noMdha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya na ta saGghadAsagaNi chovAnuM ||y che. sabhA25 saMpAinabhA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthai bhane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tanI-tanI vRtti sAthai samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya samA2. AgamasuttANi bhAga-38 mAM zIta yu. (3) AvazyakabhASya bho // prabhAH 483 sayumA 183 ||muulbhaassy 3 cha bhane 300 02 anya meM bhASyanI che.nI samAveza Avazyaka sUtra-saTIkaM mAM karyo che. jo ke vizeSAviSaya bhASya khUbaja prasidhdha thayuM che paNa te samagra AvazyakasUtra- (52nu bhASya nathI bhane adhya yano anusAranI bhAgamA vRtti Adi peTA vivaraNo to vara ane nItA e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.]. (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no. samAveza tenI tenI vRtti bhai thayo 4 cha. 5 // teno satA vizano. abhone maNera nathI. [oghaniyukti 752 3000 Rets prabhArI bhASyano vA bhaNe cha.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI // niyuktimA maNI yArnu saMmAya (?) (G) zata aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA meM 35 Agama sUtro 752nI 15 HISyano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva3 bhASyagAthA vA maNe che. (7) bhASyakartA tarI bhujya nAma saGghadAsagaNi sevA bhaNe . tama4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa mane siddhasena gaNi no 54 64 bhane cha. 32cis bhASyana sal ajJAta ja che. Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] vartamAna aNe 45 bhAgabhabhAM upalabdha cUrNiH zlokapramANa krama cUrNi krama cUrNi 1. AcAra- cUrNi 2. sUtrakRta- cUrNi 3. bhagavatI- cUrNi 4. jIvAbhigama-cUrNi 5. jaMbUdvIpaprajJapti cUrNi 6. nizIthacUrNi 7. bRhatkalpacUrNi 8. vyavahAracUrNi 8300 9900 9. dazAzrutaskandhacUrNi 10. paJcakalpacUrNi 11. jItakalpacUrNi 12. AvazyakacUrNa 13. dazavaikAlikacUrNi 14. uttarAdhyayanacUrNi 3114 1500 1879 28000 16000 15. nandIcUrNi 1200 16. anuyogadAracUrNi zlokapramANa 2225 3275 1000 18500 7000 noMdha : (1) (18 cUrNimAMdhI nizItha, dazAzrutaskandha, jItakalpa bhe bhae cUrNi amArA jA saMpAdanamAM samAvAI gayela che. 5850 1500 2265 ( 2 ) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta vRtti pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. ( 3 ) dazavaikAlikanI jI, bher3a cUrNi he agatsyasiMhasUrikRta che tenuM bhAzana pUbhya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize hIrAlAla apaDIyA azrArthacihna ubhuM pure che. bhagavatI cUrNi to bhajeSTha che, para eka prAzIta yaha nathI. tebha4 vRhatkalpa, vyavahAra, padmaq e traNa hastaprato ame joI che paNa prakAzIta thayAnuM jANamAM nathI. (5) cUrNikAra tarI3 jinadAsagaNimahattara- nAma mukhyatve saMbhaNAya che. uTavAunA mate amuka vRttinA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "bhAgama-paMyAMgI" bheDa cintya jANata " 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI vAto DeTasI yintya che, aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA e 35 Agamo upara mAvva nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niryukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. khArIte jyAMDa bhASya, jyAMU niyukti rakhane jyAMGa cUrNinA khabhAve vartamAna aNe suvyavasthita paMcAMgI bheDa bhAtra Avazyaka sUtra bhI gazAya. 2. naMdIsUtra bhAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipatti jo vagerenA para use che. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo [sUcanA :- ame saMpAdIta karela AmaputtALi-saTI mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju jJAnasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/254 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake gavAramAM prathama aMka zrutaranthano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka jUnA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayana no che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mULa gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chUTuM lakhANa che ane cA/padya ne paghanI sTAIlathI 1 - / goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (/) pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (1) bhAvAr cUlA nAmaka peTA vibhAga bIjA zvetaskandhAmAM ja che. (ra) mUtravRta (3) sthAna (4) samavAya (5) bhagavatI zruta-5:/dhUnA/adhyayana/uddeza:/mUtta sthAnaM/adhyayanaM/mUlaM samavAyaH / mUlaM - zrutaskandhaH /adhyayanaM/uddezakaH /mUlaM zatao/f:-aMtarazata/ddeza:mUrchA ahIM zatakanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) van: (2) aMta`zataja phemake gata 21, 22, 23 mAM zata nA peTA vibhAAganuM nAma vattta: ja Avela che. zatad vibhAgane aMtarAtA athavA zattA) nAmathI oLakhAvAya che. 33,34,3,36,40 nA peTA (6) jJAtApamaMthA zruta nya: van:/adhyayana/mUrta pahelA zrutatva mAM adhyayana ja che. bIjA zrutanyano peTAvibhAga varnA nAme che ane te varSAM nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. (7) GAHF- badhyayana/mUrta (8) bannaddazA van:/gadhyayana/mUrta (1) anuttoSapAtivazA-can:/dhyayana/mUrta (10) pranAvyA-dvAra/dhyayana/mULa Azrava ane saMvat evA spaSTa be bheda che jene AzravakArI ane saMvaradvAra kahyA che. (koIka dvrAr ne badale zrutanya zabda prayoga paNa kare che) (11) vipAzruta-zrutavadha:/adhyayana/mUrta (12) bauvapAtija- mUrchA (13) rAjapraznIya- mUlaM - Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- * pratipattiH /* uddezakaH /mUlaM bhAgabhamata vilAsa che to pakSa sama bhATe pratipattiH pachI bheDa peTavilAsa naoNdhanIya che. bhU pratipatti -3-bhAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva sevA yAra pedAvibhAgo paDe che. tethI tipatti/ (neraiya Adi)/uddezaka / pUlaM ye rIte spaSTa bhAga pADelA che, zreSTha rIte bhAbhI pratipatti 11 uddezakaH nava nathI pakSa te peTavilA pratipattiH nAye 4 che. (15) prajJApanA - padaM / uddezakaH /dvAraM/mUlaM padanA peTA vilAmAMyAM uddezakaH che, dvAraM cheda-28nA peTA vibhAgamA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM kAra paNa che. (16) sUryaprajJapti prAbhRtaM / prAbhRtaprAbhRtaM / mUlaM (17) candraprajJapti - prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM / mUlaM Agama 16-17mAM prAbhRtaprAbhRta nA pakSa pratipattiH nAma peTA vilAsa che pakSa uddezakaH yahi mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAraH / mUlaM (19) nirayAvalikA adhyayanaM/mUlaM (20) kalpavataMsikA adhyayanaM/mUlaM (21) puSpitA adhyayanaM/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayanaM / mUlaM (23) vahidazA - adhyayanaM / mUlaM Agama 18thI 23 nirayAvalikAdi nAmathI sAthai bhevA bhaye cheteneAMnA pAMtha varga tarI sUtradvAre khojajAvesA che. mAM varga-1, nirayAvalikA, varga-2 kalpavataMsikA... vagere bhalavA ( 24 thI 33 ) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizItha - uddezakaH / mUlaM uddezakaH / mUlaM uddezakaH/mUlaM dazA / mUlaM (35) bRhatkalpa (36) vyavahAra 10 - (37) dazAzrutaskandha (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizItha adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM - - (40) Avazyaka adhyayanaM / mUlaM (41) ogha / piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM (43) uttarAdhyayana adhyayanaM //mUlaM (44-45 ) nandI - anuyogadvAra mUlaM - Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] gAthA 4 62 82 47 amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama AgamasUtra mUlaM | gAthA | | krama | AgamasUtra mUlaM | gAthA AcAra 552 147 / 24. catuHzaraNa sUtrakRta | 723 | 25. | AturapratyAkhyAna 71 | 70 sthAna 1010 | 169 | 26. | mahApratyAkhyAnaM | 142 | 142 samavAya 383 93 / 27. / bhaktaparijJA 172 172 bhagavatI 1087 114 / 28. / taMdulavaicArika 161 | 139 jJAtAdharmakathA 241 57 | 29. | saMstAraka 133 / 133 upAsaka dazA 13 / 30. gacchAcAra / 137 137 antakRddazA 12 | 31. / gaNividyA 82 9. / anuttaropapAtika / 13 4 | 32. | devendrastava 307 307 10. praznavyAkaraNa 14 | 33. . maraNasamAdhi 664 / 664 11. vipAkazruta 47 3 | 34. | nizISa 1420 12. aupapAtika 77 / 30 / 35. | bRhatkalpa -215 13.| rAjaprazniya 85 vyavahAra 285 14. jIvAbhigama 398 / 93 | 37. | dazAzrutaskandha 114 15. prajJApanA 622 231 / 38. | jItakalpa 103 | 103 sUryaprajJapti | 103 | 39. | mahAnizItha / | 1528 | 17. candraprajJapti 218 107 40. | Avazyaka 18. | jambUdIpaprajJapti | 365 131 / 41. | oghaniyukti 1165 1165 19. nirayAvalikA 21 / - | 41. | piNDaniyukti 712 |712 20. kalpavataMsikA 1 / 42. | dazavakAlika 515 21. puSpitA uttarAdhyayana 1731 1640 puSpacUlikA | 1 | 44. | nandI 168 23.| vahidazA | anuyogadvAra 350 | 141 36. noM5 :- 63 gAthA saMnyAno samAveza mUlaM bhAM. 54 che. te mUla sivAyanI masa gAthA samAvI nahI. mUla zobho sUtra bhane gAthA bane bhATeno peso saMyuta bhanuma cha. gAthA badhA4 saMpAnImA sAmAnya gharAvatI chopAdhI tenI alaga Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka ho. patA nathI. Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8ZETT [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24] [25] [26] [27] [28] [29] [30] [31] [32] [33] [34] [35] [10] ~: amArA prakAzano : - - abhinava hema laghuprakriyA - 1 abhinava hema laghuprakriyA 2 abhinava hema laghuprakriyA - 3 abhinava hema laghuprakriyA 4 w - - kRdantamAlA caityavandana parvamAlA - caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatrujJaya vitta AvRtti-1 ] abhinava jaina paJcAGga - 2046 [10] - [11] abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 [12] abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) [13] saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam - samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya- ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI AvRtti - be caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti AvRtti - be] zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI. zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - {AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 2042 sarvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-pa tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-6 [39] [3] [3] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyApa-8 tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 [40] [4] prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [ 42 ] AyArI [43] sUyagaDo [44] ThANaM [ 45 ] samavAo [46 ] vivAhapannati [ 47 ] nAyAdhammakahAo [48] uvAsagadasAo [49] aMtagaDadasAo [50 ] anuttovavAiyadasAo [51] paNhAvAgaraNaM [ 52] vivAgasUyaM [ 53 ] uvavAiyaM [ 54 ] rAyappa seNiyaM [ 55 ] jIvAjIvAbhigamaM [ 56 ] patravaNAsutaM [ 57 ] sUrapatratiH caMdapatrattiH [ 58 ] [ 59 ] [ 60] [ 61] [ 62 ] jaMbUddIvapatrati nirayAvaliyANaM kappavaDiMsiyANaM puSphiyANaM [ 63 ] puSkacUliyANaM vahidasANaM [ 64 ] [ 65 ] causaraNaM [ 66 ] AurapacakkhANaM [ 67 ] mahApacakkhANaM [ 68 ] bhattapariNNA [AgamasuttANi-1] [AgamasuttANi-2] [AgamasuttANi-3] [AgamasuttANi-4] [AgamasuttANi-5] [AgamasuttANi-6] [AgamasuttANi-7 ] [AgamasuttANi-8] [AgamasuttANi-9] [AgamasuttANi- 10 ] [AgamasuttANi- 11 ] [AgamasuttANi - 12 ] [AgamasuttANi- 13] [AgamasuttANi- 14 ] [AgamasuttANi-15 ] [AgamasutANi- 16 ] [AgamasuttANi 17 ] [AgamasuttANi-18 ] [AgamasuttANi- 19 ] [AgamasuttANi-20 ] [AgamasuttANi-21 ] [AgamasuttANi 22 ] [AgamasuttANi-23] [AgamasuttANi- 24 ] [AgamasuttANi-25 ] [AgamasuttANi-26 ] [AgamasuttANi-27 ] paDhamaM aMgasutaM bIaM aMga taiyaM aMgasutaM catyaM aMgasutaM paMcamaM aMgasutaM chaThThe aMgasutaM sattamaM aMgasutaM amaM aMga navamaM aMgasutaM dasamaM aMgasutaM ekarasamaM aMgasutaM paDhamaM uvaMgasutaM bIaMuvaMgasutaM taiyaM uvaMgasutaM cautthaM uvaMgasuttaM paMcamaM uvaMgasutaM chaThThe uvaMgasutaM sattamaM uvaMgasutaM aThTha uvaMgasutaM navamaM uvaMgasutaM dasamaM uvaMgasutaM ekArasamaM uyaMgasutaM bArasamaM uvaMgasutaM paDhamaM paNNagaM bIaM paINNagaM tIiyaM paINNagaM caDatyaM paINNagaM Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12} [69] taMdulakyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaThaM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNaga-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2 ] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] aThThamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNaga-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34] paDhama cheyasuttaM [78] buhakappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasutaM [80] dasAsuyakkhaMdha [AgamasuttANi-37] cautyaM cheyasutaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasutta-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] char3e cheyasuttaM [84] AyasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasutaM [85] ohaniJjatti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDaninutti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasutta-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mulasuttaM [88] utarajjhayaNaM [AgamasuttANi-43 ] cautthaM mUlasutaM . [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM / [AgamasuttANi-45 ] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. [81] mAyAra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sU413 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [8] A gujarAtI anuvAda AgamadIpa-1] trIjuM aMgasutra [4] samavAya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [5] vivAipatti- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-2pAMcamuM aMgasUtra [es] nAyA gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3], chaThTha aMgasUtra [97] 64IsasA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [8] maMtarAsA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100] pAyA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3 dazamuM aMgasUtra Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] [11] vivAgasUya - [12] uvavAya [10UM] rAyakhaseNiya - [14] jIvAjIvAbhigama[105] pannavaNAsutta [10] sUrapannatti - [10] caMdapannati - [18] jaMbuddIvapannati - [19] nirayAvaliyA - [11] kambavaDisiyA - [111 puSkriyA - [112] puSkacUliyA - [113] vadisA - [11] usaraNa - [15] AurappaccakhkhANa - [11] mahApaccakhANa - [117] bhattapariztA - [118] taMduveyAliya - [118] saMthAraga - [12] gacchAyA[121] caMdA - [12] gaNivijja[13] deviMdatya[24] varatyava[1rapa nisaha[12] buhatakappa - [127) vavahAra- - [128) dasAsuyakhaMdha - [12] jIyakappo - [13] mahAnisaha[131] Avasmaya - [132] ohanistuti[33] piMDaniSutti - [13] dasayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] chaThTha upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-pa AThamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-5 navamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-pa dazamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda AigamadIpa-6] pahelo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-che bIje payagno gujarAtI anuvAda (AgaladIpa-4] trIje patro gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] cotho paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-%] pAMcamo paDyo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-do cho paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payagno-1 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payagno-ra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-da] AThamo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] navamo paDyo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] dazamo paDyo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] paheluM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-s] bIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-] cothuM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] pAMcamuM chedasUtra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-chaa chedasUtra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 gujarAtI anuvAda 'AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM bhulasUtra Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda prakAzana 91 thI 130 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA [15] uttara[135] naMhIsutaM - [137] anuyogadvAra - [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIka [142 ] sthAnAGgasUtraM saTIkaM [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM [144 ] bhagavatI aGgasUtraM saTIka [145 ] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM [147] antavRddazAGgasUtraM saTIka [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM [150 ] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM [152 ] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM [153 ] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [156 ] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [157 ] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [158] nirayAbalikA upAGgasUtraM saTIkaM [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM [160 ] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM [ 161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM [162] yaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM [163] catuH zaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM [ 164 ] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM [165 ] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [166 ] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM -9 AgamasuttANi saTIkaM-2 AgamasuttANi saTIkaM - 3 AgamasuttANi saTIkaM - 4 AgamattANi saTIkaM - 5/6 AgamasuttANi saTIkaM -7 AgamasuttANi saTIkaM - 7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM -7 AgamasuttANi saTIkaM - 7 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM 9 AgamasuttANi saTIkaM - 10/11 AgamasuttANi saTIkaM - 12 AgamasuttANi saTIkaM 12 AgamasuttANi saTIkaM - 13 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM-14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167 ] taMdulavaicArika prakIrNakasUtraM saTIka [168 ] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [169 ] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIka [ 170 ] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 172 ] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 173 ] nizIthachedasUtraM saTIkaM [174] bRhatkalpa cheda sUtraM saTIkaM [ 175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM [ 176 ] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM [177 ] jItakalpachedasUtraM saTIkaM [178 ] mahAnizIthasUtraM ( mUlaM ) [179 ] AvazyakamUlasUtraM saTIka [180 ] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM [182] dazavaikAlikabhUlasUtraM saTIkaM [183 ] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM [184 ] nandI - cUlikAsUtraM saTIkaM [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 AgamasuttANi saTIkaM 18-19-20 Agagama suttANi saTIkaM - 21-22 AgamasuttANi saTIka - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM 23 AgamasuttANi saTIkaM - 24-25 Agama suttAmi saTIka - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIka - 27 AgamasuttANi saTIkaM- 28-29 AgamasuttANi saTIkaM - 30 AgamasuttANi saTIkaM - 30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. -: saMparDa sthaNa :'Agama ArAdhanA Dendra zItasanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, iseTa naM-13, 4the bhAje zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, nhAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" maga 1 thI 30 nuvi1295 - -- - - - AgamasuttANi samAviSTAAgamAH bhAga-1 AyAra bhAga-2 sUtrakRta bhAga-3 sthAna bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vaNhidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchacAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17/nIzItha bhAga-18-19-20 bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazavaikAlika bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya AJEDEOdical For private & Personal Use Only