________________
वक्षस्कारः-१
चत्वारो हैमवतक्षेत्रस्य, पूर्ववर्षधरतो द्विगुणत्वात्, अष्टौ महाहिमवतः, पूर्वक्षेत्रतो द्विगुणत्वात्, षोडश हरिवर्षस्य, पूर्ववर्षधरतो द्विगुण-त्वात्, द्वात्रिंशनिषधस्य, पूर्वक्षेत्रतो द्विगुणत्वात्, सर्वे मिलिताः ६३, एते मेरोदक्षिणतस्तथोत्तरतोऽपि६३विदेहवर्षतु६४ भागाः, सर्वाग्रेण एतै गैदक्षिणोत्तरतोजम्बूद्वीपयोजनलक्षपूरितं भवति, ततएतावान्भाजकारः नवत्यधिकंशतंभागानामिति।
__ अथ यदुक्तं- “गंगासिंधूहि महानईहिं वेयड्डेण य पव्वएणं छब्भागपविभत्ते' इत्यत्र वैताढ्यस्य स्वरूपप्ररूपणाय सूत्रमाह-'भरहस्सण मित्यादि, भरतस्य वर्षस्य बहुमध्यदेशभागे वैजयन्तद्वारात् त्रिकलाधिकसाष्टत्रिंशदद्विशतयोजनातिक्रमे पञ्चाशद्योजनक्षेत्रखण्डे, अत्रवैतान्यो नाम पर्वतः प्रज्ञाप्तः, योणमिति प्राग्वत् भरतंवर्ष द्विधा विभजन्२, समांशतयाचक्रवर्त्तिकाले च समस्वामिकतया तथाऽन्यैरपि प्रकारैर्द्वयोरपि तुल्यताद्योतनार्थमि (थं विभजनमि) ति।
तत्रादावासनत्वेन दक्षिणार्द्धभरतं कास्तीति प्रश्नयति
मू. (१२) कहि णं भंते ! जंबुद्दीवे दीवे दाहिणद्धे भरहे नामं वास पन्नते?, गो०! वेयद्धस्स पव्वयस्स दाहिणेणं दाहिणलवणसमुदस्स उत्तरेणं पुरथिमलवणसमुदस्स पञ्चत्थिमेणं पञ्चस्थिमलवणसमुदस्स पुरथिमेणं एत्य णं जंबूद्दीवे दीवे दाहिणद्धभरहे नामं वासे पन्नते पाईणपडीणायए उदीणदाहिणविच्छिण्णे अद्धचंदसंठाणसंठिएतिहा लवणसमुदंपुढे, गंगासिंधूहिं महानईहिं तिभागपविभत्ते दोन्नि अट्टतीसे जोअणसए तिन्नि अ एगूणवीसइभागे जोयणस्स विक्खंभेणं । तस्स जीवा उत्तरेणं पाईणपडीणायया दुहा लवणसमुदं पुट्ठा पुरथिमिल्लाए कोडीए पुरथिमिल्लं लवणसमुदं पुट्ठा पञ्चथिमिल्लाए कोडीए पञ्चथिमिल्लं लवणसमुदं पुट्ठा णव जोयणसहस्साइं सत्त य अडयाले जोयणसए दुवालस य एगूणवीसइभाए जोयणस्स आयामेणं तीसे धनुपुढेदाहिणेणं नव जोयणसहस्साइंसत्तछावडेजोयणसएइक्कंच एगूणवीसइभागेजोयणस्स किंचिविसेसाहिअंपरिक्खेवेणं पन्नते।
दाहिणद्धभरहस्स णं भंते ! वासस्स करेसिए आयारभावपडोयारे पन्नते ?, गो० ! बहुसमरमणिजे भूमिभागे पन्नते, से जहानामए आलिंगपुक्खोइ वा जाव नानाविह पञ्चवण्णेहिं मणीहिं तणेहिं उवसोभिए, तंजहा-कित्तिमेहिं चेव अकित्तिमेहिं चेव, दाहिणद्धभरहे णं भंते ! वासे मणुयाणं केरिसए आयारभावपडोयारे पन्नत्ते ?, गोयमा! ते णं मणुआ बहुसंघयाणा बहुसंठाणा बहुउच्चत्तपञ्जवा बहुआउपजवा बहूइंवासाइंआउंपालेति, पालिता अप्पेगइया निरयगामी अप्पेगइया तिरियगामीअप्पेगइया मणुयगामी अप्पेगइया देवगामी अप्पेगइआ सिझंति बुझंति मुचंति परिणिव्वायंति सव्वदुक्खाणमंतं करेति।
वृ. 'कहिणं भंते!' इत्यादि, इदंचसूत्रं पूर्वसूत्रेण समगमतया विवृतप्राय, नवरं अर्द्धचन्द्रसंस्थानसंस्थितत्वंतु दक्षिणभरतार्द्धस्य जम्बूद्वीपपट्टादावालेखदर्शना व्यक्तमेव, तथा त्रिसंख्या भागास्त्रभागास्तैः प्रविभक्तं, तत्र पौरस्त्यो भागो गङ्गया पूर्वसमुद्रं मिलन्त्या कृतः, पाश्चात्यो भागस्तुसिन्ध्वा पश्चिमसमुद्रं मिलन्त्या कृतः, मध्यमभागस्तु गङ्गासिन्धुभ्यां कृत इति, द्वेअष्टत्रिंशदधिके योजनशते त्रीश्चैकोनविंशतिभागान् योजनस्य विष्कम्भेन, किमुक्तं भवति षट्कलाधिकषड्विंशपञ्चशतयोजन भरतविस्ताराद्वैताट्यविस्तारे ५० योजनमितेशोधितेऽवशिष्टं चत्वारि योजनशतानि षट्सप्तत्यधिकानि षट् च कलाः , एतद॰ द्वे योजनानां शते अष्टत्रिंश- दधिके
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org