________________
४५४ .
जम्बूद्वीपप्रज्ञप्ति-उपाङ्गसूत्रम् ७/२६१ जंबूद्वीपपर्यन्तं यावत्पञ्चचत्वारिंशद्योजनसहस्राणि तथा लवणविस्तारो द्वे योजनलक्षे तयोः षष्ठो भागस्त्रयस्त्रिंशद्योजनसहस्राणि त्रीणि योजनशतानि त्रयस्त्रिंशद्योजनानि एको योजनविभाग इति रूपःतत उभयमीलने यथोक्तप्रमाणः, एषचनियमात् शकटोद्धिसंस्थितः, शकटोद्धिसंस्थानोऽन्तः सधुचितो बहिर्वस्तृत इति।।
___ -अथ येषां मेरुणा न सूर्यप्रकाशः प्रतिहन्यते इति मतं तेषामर्थान्तरसूचनायेयं गाथा तत्पक्षेचैवं व्याख्येया, मेरोमध्यभागो-मंदरार्धंयावच्च लवणरुन्दताषड्भागः एतेन मंदरार्द्धत्कपञ्चयोजन-सहस्राणिपूर्वराशौ प्रक्षिप्यन्ते जायतेचत्र्यशीतिसहस्रयोजनानि त्रीणियोजनशतानि त्र्यस्त्रिंशदधिकानिएकश्चयोजनविभागः, अनेन च मंदरगतकन्दरादीनामप्यन्तः प्रकाशः स्यादिति लभ्यते, तत्वस्मिन् व्याख्याने श्रीमलयगिरिपादैः सूर्यप्रज्ञप्तिवृत्तौ - "युक्तं चैतत् सम्भावनया तापक्षेत्रायामपरिमाणमन्यथाजंबूद्वीपमध्येतापक्षेत्रस्य पंचचत्वारिंशद्योजनसहस्रपरिमाणाभ्युपगमे यथासूर्योबहिनिष्कामति तथात प्रतिबद्धतापक्षेत्रमपि, ततोयदा सूर्य सर्वबाह्यमण्डलमुपसंक्रम्य चारं चरति तदा सर्वथा मंदरसमीपे प्रकाशो न प्राप्नोति, अथ च तदापि तत्र मंदरपरिरयपरिक्षेपेणाविशेष परिमाणमग्रवक्ष्यते, तस्मात्पादलिप्तसूरिव्या-ख्यानमभ्युपगन्तव्यमिती"त्युक्तं, तत्र तत्रभवत्पादानां गम्भीरमाशयं न विद्मः, बाह्यमण्डलस्थेऽपि सूर्ये इयत्प्रमाणस्य तापक्षेत्रायामस्यावस्थितत्वेन प्रतिपादनात, उक्ता सर्वाभ्यन्तरे मण्डले तापक्षेत्रसंस्थितिः।
मू. (२६२) तयाणं भंते ! किंसंठिआअंधकारसंठिईपन्नता? गोअमा! उद्धीमुहकलंबुआपुष्फसंठाणसंठिआ अंधकारसंठिई पन्नता, अंतो संकुआबाहिं वित्थडातं चेव जाव तीसेणं सव्वलंतरिआबाहामंदरपचयंतेणं छज्जोअणसहस्साइंतिन्निअचउवीसे जोअणसे छच्च दसभाए जोअणस्स परिक्खेवेणंति से णं भंते ! परिक्खेवविसेसे कओ आहिएतिवएना?, गो०!जेणं मंदरस्स पव्वयस्स परिक्खेवे तं परिक्खेवं दोहि गुणेत्ता दसहिं छेत्ता दसहिं भागे हीरमाणे एसणं परिक्खेवविसेसे आहिएति वएज्जा, तीसे णं सव्वबाहिरिआ बाहा लवणसमुहतेणं तेसट्ठी जोअणसहस्साई दोन्नि य पणयाले जोअणसए छच्च दसभाए जोअणस्स परिक्खेवणं।
सेणं भंते! परिक्खेवविसेसेकओ आहिएतिवएजा?, गो०! जेणंजंबुद्दीवस्स परिक्वे तंपरिक्खेवं दोहिं गुणेत्ता जावतं चैव तयाणं भंते ! अंधयारे केवइए आयामेणं पं०?, गो०! अट्ठहत्तरि जोअणसहस्साइं तिन्नि अ तेत्तीसे जोअणसए तिभागंच आयामेणं पं० ।
जयागंभंते! सूरिए सब्बबाहिरमंडलं उवसंकमित्ता वारंचरइतयाणंकिसंठिआतावविखतसंठिई पं०?, गो०? उद्धीमुहकलंबुआपुष्पसंठाणसंठिआ पन्नत्ता, तं चेव सव्वं नेअब्बं नवरं नाणत्तंजअंधयारसंठिइएपुव्ववण्णिअंपमाणं तं तावखित्तसंठिईए नेअव्वं,जंतावखित्तसंठिईए पुववण्णिअंपमाणं तं अंधयारसंठिईए नेअव्वंति।
__ वृ. सम्प्रति प्रकाशपृष्ठलगत्वेन तद्विपर्ययभूतत्वेन च सर्वाभ्यन्तरमण्डलेऽन्धकारसंस्थितिं पृच्छति-तदा-सर्वाभ्यन्तरमण्डलचरणकाले कर्कसंक्रान्तिदिने किंसंस्थाना अन्धकारसंस्थिति प्रज्ञप्ता?, यद्यपि प्रकाशतमसोः सहावस्थायित्वविरोधात्समानकालीनत्वासंभवः तथापिअवशिष्टेषु चतुषु जंबूद्वीपचक्रवालदशभागेषु सम्भावनया पृच्छत आशयानोक्तविरोधः, ननु आलो
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org