________________
वक्षस्कारः-३
१९७
परिखितं तडितरुणकिरणतवणिजबद्धचिंधंददरमलयगिरिसिहरकेसरचामरवालद्दचंदचिंधं कालहरिअरत्तपीअसुक्किलबहुण्हारुणिसंपिणद्धजीवं जीविअंतकरणं चलजीवंधनूंगहिऊण से नरवई उसंच वरवइरकोडिअंवइरसारतोंड कंचणमणिकणगरयणधोइठ्ठसुकयपुंखं अनेगमनिरयनविविहसुविरइयनामचिंधवइसाहं ठाईऊण ठाणं आयतकण्णायतं च काऊण उसुमुदारं इमाई वयणाई तत्थ भाणिअ से नरवई
वृ. 'तएण'मित्यादि, ततःस भरतो राजाचतुर्घण्टमश्वरथमारूढः सन् हयगजरथप्रवरयोधकलितया, अर्थात् सेनया इति गम्यं, सार्द्ध संपरिवृतो 'महया' इति महाभटानां चडगरत्तिविस्तारवन्तः ‘पहगरत्ति' समूहास्तेषां यदवृन्दं-समूहो विस्तारवतसमूह इत्यर्थः, तेन परिक्षिप्तः-- परिकरितःचक्ररत्नादेशितमार्ग, अनेकेषां राजवराणां-आबद्धमुकुटराज्ञांसहस्रारनुयातः-अनुगतो मार्ग-पृष्ठं यस्य स तथा, महता तारतरेण उत्कृष्टि-आनन्दध्वनि सिंहनादःप्रतीतः बोलोवर्णव्यक्तिरहितोध्वनि कलकलश्च-तदितरोध्वनिस्तल्लक्षणो यो रवस्तेन प्रक्षुभितो-महावायुवशादुकल्लोलो यो महासमुद्रस्तस्य रवं भूङ प्राप्ता'विति सौत्रो धातुरिति वचनाद् मूत-प्राप्तमिव दिग्मण्डलमिति गम्यते कुर्वन्नपि चशब्दोऽत्र इवादेशो ज्ञातव्यः । पूर्वदिगभिमुखो मागधनाम्ना तीर्थेन-घट्टेनलवणसमुद्रमवगाहते-प्रविशति, कियदवगाहतेइत्याह-यावत् से' तस्य रथवरस्य कूर्पराविव कूपरी कूर्पराकारत्वात् पिञ्जनके इति प्रसिद्धौ रथावयवी आर्ची स्यातां, अत एव सूत्रवलादन्यत्र एतदासन्नभूतो रथचक्रनाभिरूपोऽवयवो विवक्ष्यते, यदाह॥१॥ “रथाङ्गनाभिद्वयसं, गत्वा जलनिधेर्जलम् ।
रथस्तस्थौ रथाग्रस्थसारथिस्खलितैर्हयैः॥" इति। 'तए णमित्यादि, ततः स भरतो राजा तुरगान् निगृह्णाति, अत्र तुरगाविति द्विवचनेन हयद्विके व्याख्यायमाने सूत्रार्थसिद्धौ सत्यामपिवरदामसूत्रेहयचतुष्टयस्यवक्ष्यमाणत्वात्बहुवचनेन व्याख्या, निगृह्य च रथं स्थापयति, स्थापयित्वा च धनुः परमृशति-स्पृशति, अथयाशंपराममर्श ताशंधनुर्वर्णयन्नाह-'तणणमित्यादि, ततो-धनुःपरामर्शानन्तरंस नरपतिरिमानि-वक्ष्यमाणानि वचनानि 'भाणीअत्ति अभाणीदिति सम्बन्धः, किं कृत्वेत्याह-धनुगृहीत्वा, किंलक्षणमित्याह-तत्-प्रसिद्ध अचिरोद्गतो यो बालचन्द्रः-शुक्लपक्षद्वितीयाचन्द्रस्तेन यत्तु उत्तरसूत्रे पंचमिचंदोवममिति तदारोपि- तगुणस्यातिवक्रताज्ञापनार्थमिति, इन्द्रधनुषा च वक्रतया सन्निकाशं-सद्दशंयत्तत्तथा, तः दर्पितोद्वयोः समानार्थयोरतिशयवाचकत्वेन सञ्जातदातिशयो यो वरमहिषः-प्रधानसेरिभो विशेषण- परनिपातः प्राकृतत्वात् तस्य ढानि-निबिडपुद्गलनिष्पन्नानि जत एव घनानि-निच्छिद्राणि यानि श्रृङ्गाग्राणि तै रचितं सारं च यत्तत्तथा, उरगवरो-भुजगवरः प्रवरगवलं-वरमहिषश्रृङ्गप्रवरपरभृतो-वरकोकिलो भ्रमरकुलं-मधुकरनिकरोनीली-गुलिका एतानीव स्निग्धं-काल-कान्तिमतमातमिवध्मातंच-तेजसाज्वलद्धौतमिवधीतंच-निर्मलं पृष्ठं-पृष्ठभागोयस्यतत्तथा, निपुणेन शिल्पिनाओपितानां-उजज्वालितानां।
'मिसिमिसिंतत्तिदेदीप्यमानानांमणिरलघण्टिकानांयज्जालं तेन परिक्षिप्तं-वेष्टितंयत्तत्तथा तडिदिव-विद्युदिव तरुणाः-प्रत्यग्राः किरणा यस्य तत्तथा, एवंविधस्य तपनीयस्य सम्बन्धीनि बद्धानि चिह्नानि-लाञ्छनानि यत्र तत्तथा, दर्दरमलयाभिधौ यौ गिरी तयोर्यानि शिखराणि
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org