________________
वक्षस्कारः-३
२४३ परिपाकदश प्रापितानांपूतानां-निर्बुसीकृतानां सर्वधान्यानामनेकानि 'कुम्भसहस्राणि' कुम्भानां राशिरूपमानविशेषाणां सहस्राणि उपस्थापयति-उपढौकयति प्रामृतीकरोतीत्यर्थः, कुम्भमानं त्वेवमनुयोगद्वारसूत्रोक्तं-“दो असईओ पसई दो पसईओ सेइआ चत्तारि सेइआओ कुडओ चत्तारि कुडया पत्थो चत्तारि आढयं चत्तारि आढया दोणो सर्हि आढयाइं जहण्णे कुंभे असीति आढयाइंमज्झिमए कुंभे आढयसयंउक्कोसए कुंभे"त्ति, अत्रव्याख्याअत्राशतिः-अवाङ्मुखहस्ततलरूपामुष्टिरित्यर्थःतयमाणं धान्यमप्यशतिरेवोच्यते, तद्वत्प्रसृति-नावाकारतया व्यवस्थापिता प्राञ्जलकरतलरूपोच्यते, द्वे प्रसृती सेतिका-मगधदेशप्रसिद्धो मानविशेषो, न तु इह प्रसिद्धा, तस्याः प्रस्थचतुर्गुणत्वात्, चतन सेतिकाः कुडवः-पल्लिकासमानोमाप्यविशेषः, चत्वारः कुडवाः प्रस्थोमाणकसमानंमाप्यं, चत्वारःप्रस्थाः आढकः-सेतिकाप्रमाणः चत्वार आढका द्रोण:-चतुःसेतिकाप्रमाणः षष्ट्याआढकैः पञ्चदशभिर्तीणैरित्यर्थजघन्यः अशीत्याआढकैर्विशत्याद्रोणैरित्यर्थ मध्यमः कुम्भः तथा आढकानां शतेन पञ्चविंशत्या द्रोणैरित्यर्थ उत्कृष्टः कुम्भ इति, अत्र च 'सबधन्नाणं तिसूत्रमुपलक्षणपरंतेनान्यदपि यत्सैन्यस्य भोजनोपयोगितत्सर्वमुपनयति, एवं सति तत्र भरतः कथं कियत्कालं च स्थितवानित्याह
_ 'तएणमित्यादि, ततो-गृहपतिरक्षकृतधान्योपस्थापनानन्तरंस भरतःचर्मरत्नावढश्छत्ररत्नेन समवच्छन्नः-आच्छादितो मणिरलकृतोद्योतः समुद्गकसम्पुटंभूत इव-प्राप्त इव सुखंसुखेनेत्यर्थ सप्तरात्रं-सप्त दिनानि यावत्परिवसति, एतदेव व्यक्तिकुर्वन्नाह-नसे-तस्य भताधिपस्य राज्ञः क्षुद्-बुभुक्षा अपिशब्दः पद्यबन्धत्वेन पादपूरणार्थं एवकारार्थे वा न व्यलीकं वैलक्ष्यं दैन्यमित्यर्थः, नैव भयं विद्यते दुःखं, इयमेव गाथा श्रीवर्द्धमानसूरिकृत ऋषभचरित्रे तु एवंमू. (८९) 'नवि से खुहा ण विलिअंणेव भयं णेव विजए दुक्खं ।
भरहाहिवस्स रन्नो खंधावारस्सवि तहेव ।।' वृ. 'नवि से खुहा नवि तिसा नेव भयं' शेषं प्राग्वत्, 'खंधे'त्यादि, स्कन्धावारस्यापि तथैव, यथा भरतस्य न क्षुदादि तथा सैन्यस्यापि नेत्यर्थ ॥ ततः किं जातमित्याह
मू. (९०) तएणं तस्स भरहस्स रन्नो सत्तरत्तंसि परिणममाणंसि इमेआरत्वे अब्मथिए चिंतिए पत्थिए मनोगए संकप्पे समुप्पजित्था-केस णं भो ! अपत्थिअपत्थए दुरंतपंतलक्खणे जाव परिवजिएजेणंममंइमाए एआणुरुवाए जाव अमिसमण्णगयाए उप्पिं विजयखंधावारस्स जुगमुसलमुट्ठि जाव वासं वासइ । तए णं तस्स भरहस्स रण्ण इमेआरूवं अमथिअं चिंतियं पस्थिअंमनोगयं संकप्पं समुष्पन्नं जाणित्ता सोलस देवसहस्सा सण्णज्झिउं पवत्ता याविहोत्था, तएणं ते देवा सन्नद्धबद्धवम्मि-अकवया जाव गहिआउहप्पहरणा जेणेव ते मेहमुहा नागकुमारा देवा तेणेव उवागच्छंति २ ता मेहमुहे नागकुमारे देवे एवं वयासी
हं भो ! मेहमुहा नागकुमारा! देवा अप्पत्थिअपत्थगा जाव परिवजिआ किण्णं तुमिन याणह भरहं रायं चाउरंतचक्कवष्टिं महिद्धिअंजाव उद्दवित्तएवा पडिसेहित्तए वा तहाविणं तुझे भरहस्स रन्नो विजयखंधावारस्स उप्पिं जुगमुसलमुट्टिप्पमाणमित्ताहिंधाराहिं ओधमेधं सत्तरत्तं वासं वासह, तं एवमवि गते इत्तो खिप्पामेव अवक्कमह अहव णं अज्ज पासह चित्तं जीवलोग।
तए णं ते मेहमुहा जागकुमारा देवा तेहिं देवेहिं एवं वुत्ता समाणा भीआ तत्था वहिआ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org