Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रज्ञापनासूत्रे क्रिया नियमाद्-अवश्य क्रियते भवत्येव 'एव' पाणाइवाय किरिया वि' एवम् पारितापनिकी क्रियावदेवप्राणातिपातक्रियाऽपि अबसेया तथा च यस्य कायिकी क्रिया भवति तस्य प्राणातिपात क्रिया कदाचिद् भवति कदाचिद नापि भवति, किन्तु यस्य प्राणातिपातक्रिया भवति तस्य कायिकी क्रिया नियमतो अवश्यं भवत्येवेति भावः एवमाधिकरणिकी प्राद्वेषिकी क्रियाऽपि च तस्य पारितापनिकी क्रियावतः प्राणातिपातक्रियावतश्च नियमतो भवत्येवेति अतिदिशन्नाह-'आदिल्लाओ परोप्पर नियमा तिण्णि कज्जति' आदिमाः परस्पर नियमात्-नियमतोऽवश्य तिस्रः कायिकी आधिकरणिकी प्राद्वेषिकी च क्रियाः क्रियन्ते-भवत्येव किन्तु 'जस्स आइल्लाओ तिन्नि कज्जति तस्स उवरिल्लाओ दोन्नि सिय कज्जति सिय नो कज्जांति, जस्स उवरिल्लाभो दोणि कज्जति तस्स आइल्लाओ नियमा तिण्णि कज्जति, यस्य जीवस्य आदिमास्तिस्रः क्रियाः कायि क्याधि करण्यादयः क्रियन्ते भवन्ति, तस्य उपरितन्यौ द्वे क्रिये- पारितापनिकी प्राणातिपात क्रिया रूपे स्यात्कदाचित् क्रियेते-भवतः स्यात्-कदाचित् नो कियेते-नो भवतः प्रागुक्तयुक्तेः परन्तु --'जस्स उवरिल्लाओ दोण्णि कन्जंति तस्स आइल्लाओ नियमा तिण्णि कज्जति' चाहिए । अर्थात् जिस जीव को कायिकी क्रिया होती है, उसे प्राणातिपात क्रिया कदाचित होती है. कदाचित् नहीं भी होती है, मगर जिसे प्राणातिपातीकी क्रिया होती है ! उसे कायिकी क्रिया नियम से होती है। ____ अब यह दिखलाते है कि पारितापनिकी क्रिया वाले को तथा प्राणातिपात क्रिया बाले को आधिकरणिकी और प्राद्वेषिकी क्रिया भी नियमसे होती है-प्रारंभकी तीन अर्थात् कायिकी, आधिकरणिकी और प्राद्वेषिकी क्रियाएँ नियम से होती ही हैं । मगर जिस जीव को आरंभ की तीन प्रकारकी क्रियाएँ होती हैं, उसे आगे की दो क्रियाएँ कदाचित होती है-कदाचित नहीं होती । अर्थात प्रारंभकी तीन क्रियाओं के होनेपर अन्तकी दो क्रियाएँ पारितापनिकी और प्राणातिपातिकी हो भी सकती हैं और नही भी हो सकती, किन्तु जिसको अन्तकी दो पारितापनिकी और प्राणातिपातिकी क्रियाएँ होती हैं उसको कायिकी आदि અર્થાત જે જીવને કાયિકી કિયા થાય છે, તેને પ્રાણાતિપાત કિયા કદાચિહ્ન થાય છે. કદાચિત નથી થતી, પણ જેને પ્રાણાતિપાતિકી કિયા થાય છે તેને કાયિકો ક્રિયા નિયમે કરી થાય છે.
હવે એ દેખાડે છે કે પારિતાપનિકી ક્રિયાવાળાને તથા પ્રાણાતિપાત ક્રિયા વાળાને આધિકરણિકી અને પ્રાષિકી ક્રિયા પણ થાય છે. પ્રારંભની ત્રણ અર્થાત કાયિકી, આધિકરણિકી અને પ્રાષિકી ક્રિયાઓ નિયમથી થાય જ છે. પણ જે જીવને આરંભની ત્રણ ક્રિયાઓ થાય છે, તેને આગળની બે કિયા કદાચિહ્ન થાય છે કદાચિત નથી થતી.
અર્થાત્ પ્રારંભની ત્રણ ક્રિયાઓ થતાં અન્તની બે ક્રિયાઓ પરિતાપનિકી અને પ્રાણાતિપાતિકી થઈ પણ શકે છે અને નથી પણ થઈ શકતી, કિન્તુ જેને અન્તની બે પારિ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
