Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रसिद्धया श्रीजिनदासगणिमहत्तररचिता श्रीदशवकालिकचूर्णिः
श्रुतकेवलिभगवच्छय्यंभवसूरिसूत्रितसूत्रा श्रुतकेवलिश्रीमद्भद्रबाहुस्वामिसंहब्धनियुक्तिका
प्रकाशयित्री-मालवदेशान्तर्गतरत्नपुरी (रतलाम )यश्री ऋषभदेवजी केशरीमलजीनाम्नी श्वेताम्बरसंस्था, श्रीजामनगरीयश्रीहरजी जैनशालाकार्यवाहकैर्वितीर्णेन द्रव्यसाहाय्येन ।
इन्दौरनगरे थी जैनबन्धुमुद्रणालये-श्रेष्ठी जुहारमल मिश्रीलाल पालरेचा द्वारा मुद्रापयित्वा । वीर संवत २४५९. विक्रम सं० १९८९. सर्वेऽधिकाराः पुनर्मुद्रणादौ आयत्ताः, क्राइष्ट १९३३. पण्यं ४-०-०, प्रतयः ५००
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिकचूर्णेरुपक्रमः
भगवद्भिः श्रुतकेवलिभिः श्रीमद्भिः शय्यम्भवसूरिभिः पूर्वगतश्रुतेभ्य आदेशान्तरेण द्वादशाङ्गाद् गणिपिटका दुद्धृतं, प्रयोजनं तुद्धारेऽस्य स्वतनूजस्य मनकाख्यस्याष्टवर्षीयस्य पाण्मासिका युष्कस्यागधनासिध्ध्यर्थ, सहि भगवतां प्रव्रज्याकाले गर्भस्थोऽभूत्, प्रभुषु प्रव्रजत्स्वाक्रन्दमानेषु स्वजनेषु गर्भोदन्तं पृच्छत्सु च मात्रा लक्ष्यमाणगर्भत्वात् मनागिति निरदेशि, जाते च तस्मिन् जननी जल्पानुसारात् कृतं मनकेति नाम, जाताष्टवर्षमान श्वावगम्य मातुर्मुखादवगतः पितुः प्रव्रज्याया उदन्तः, अनेक दुर्वचनोदितैरवगताऽस्या अरुचिः श्रामण्ये, अनापृच्छ्यैव तां नंष्ट्वा राजगृहाचम्पामागत्याचार्यसकाशे प्रवत्राज, कौटुम्बिकैः स्वामित्वस्याव्युत्सृष्टत्वान्नातः शैक्षनिष्फेटिकाप्रवृत्तिः प्रवचनधरैरुद्गीर्णा, षण्मासीमवगत्यायुस्तस्य हितायोद्धृतं भगवद्भिः सांजहीभिः परं श्रीयशौभद्रादिना श्रमणसंघेनोपरुद्धैर्न संहृतं भगवद्भिः, भगवद्भिद्रबाहुस्वा मिर्मिनियुक्त्याऽलंकृतमेतत्, श्रीमद्भिर्जिनदासगणिभिः सनिर्युक्तिकस्यास्य विहिता चूर्णिः, संवैषौन्मुयमाणा, यद्यपि पूर्वधरासन्नकालजातैः श्रीहरिभद्रसूरिभिः सूत्रिताऽस्य वृत्तिरनया, मुद्रिताचागमोदय समितिसंस्थाप्रयासेन श्रेष्ठिदैव चन्द्रपुस्तकोद्धारसंस्थया सा, सूत्रगाथाकारादेविषयाणां च क्रमस्तसमानः प्राय इति नायास एतद्विषये, उन्मुद्रणे चास्या वितीर्ण साहाय्यं श्री जामनगरीय श्री हरजीजैनशालाकार्यवाह कैरिति नै विस्मर्तुम, अवगम्यैनां सभावार्था चूर्णि मोक्षमार्गरतयो भवन्तु भव्या इत्याशास्महे ।
आनन्दसागराः १९८९ फाल्गुन शुक्ल तृतीया ।
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
नाम पृष्ठं यावत् १ दुमपुष्पिका ७१ २ श्रामण्यपूर्वकं ९२ ३ क्षुल्लकाचारकथा ११७ पजीवनिकायः १६४
अध्ययनानामनुक्रमः नाम
पृष्ठं यावत् ५ पिण्डैषण (उद्देशद्वयं) २०६ ६ धर्मार्थकामाध्ययनं २३४ ७ वाक्यशुद्ध्यध्ययनं २६५ ८ आचारप्रणिधिः २९४
नाम
पृष्ठं यावत् ९ विनयसमाधिः [उद्देशचतुष्क] ३२८ १० सद्भिक्ष्वध्ययनं
३३९ १रतिवाक्यचूला ९ विविक्तचर्याचूला ३८०
३६७
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूर्णौ १ अध्ययने
॥ १ ॥
अथ दशवैकालिकचूर्णिः
नमो जिनागमाय । णमो अरहंताणं णमो सिद्धाणं णमो आयरियाणं, मंगलादीणि सत्थाणि मंगलमज्झाणि मंगलावसाणाणि य, मंगलपरिग्गहीता य सिस्सा सत्याणं अवग्रहेहावायधारणसमत्था भवति, ताणि य सत्थाणि लोगे विरायंति वित्थारं च गच्छति । आहमंगलमिति किमर्थमुपादीयते, उच्यते, विघ्नविनायकाद्युपशमनार्थमुपादीयते, आह-यद्येतन्मंगलत्रयेण किं प्रयोजनंः, उच्यते, आदिमंगलग्रहणेन शिष्यस्तच्छाखं क्षिप्रं गृह्णाति, मध्य मंगलग्रहणेन तस्य शास्त्रस्य शिष्यो निर्विशेन पारं गच्छति, अवसानमङ्गलग्रहणेन तच्छास्त्रं शिष्यप्रशिष्येभ्यो अध्यवच्छित्तिकरं भविष्यति, अनेन प्रयोजनेन मंगलत्रयमुपादीयते, आह-यदेतन्मंगल त्रपापांतरालद्वयं तन्नामामंगलिकं प्राप्नोति, उच्यते, तत्र अंतरालस्याभावाद्दंडवच्च सर्वमेव शास्त्रं मंगलं निर्जरात्मकत्वात्तपोवत्, एवं तर्हि शास्त्रस्यामंगलत्वं प्राप्नोति, कस्माद्, अन्येन मंगलेन मंगलीक्रियमाणत्वात्, यदि तावच्छास्त्रं मंगलं किमस्यान्यन्मंगलमुपादीयते ?, अथामंगलं किमनेनारब्धेन, उच्यते, शास्त्रं हि स्वयमेव मंगलं अन्येषां च मंगलं भवति, स्वपरानुभावात्मकसामर्थ्ययुक्तत्वाद् गुडलवणाग्निप्रदीपवत्, एवं तर्ह्यनवस्था प्राप्नोति यदि मंगलस्यापि मंगलमुपादीयते तस्याप्यन्यत् तस्याप्यन्यद्, एवं मंगल उपादीयमाने भारमाशीर्माला प्रसज्यते, सत्यमतत् किं तर्हि ?, शिष्यस्य मंगलबुद्ध्युत्पादनार्थमिदमुच्यते साधुवत् ॥ मंगलमिति कः शब्दार्थः १, रख णख वख मख अगि वगि मगीति धातुमवस्थाप्य अस्य धातोः 'इदितो नुम् धातो' (पा०७/१/५८) रिति नुमागमः परस्य अवर्ण
मंगलत्रयं
॥ १ ॥
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश- ४. परगमने कृते ततःप्रत्ययाधिकारेऽनुवर्तमाने 'मंगेरल' चिति (पा० उणा० ५) अलच्प्रत्ययांतस्येदं रूपं मंगलमिति भवति, मंगल-18 मंगलवयं वैकालिक
मिति कोऽर्थः१, मंगेति धर्मस्याख्या, ला आदाने धातुः, अस्य धातोमंगपूर्वस्य द्वितीयस्यायं विग्रहः, मंग लातीति विग्रहः, मंग चूर्णी
लातीति 'आतोऽनुपसर्गे' कः (पा.३।२।३) कप्रत्ययान्तस्य मंगलं, अथवा मामिति आत्मनो निर्देशे 'गृ निगरणे' अस्य धातोर्मग१ अध्ययन पूर्वस्य धातोरचित्यच्प्रत्ययान्तस्य में सांसारिकेभ्यो अपायेभ्यः गलतीति मंगलं 'कृपो रो लः''यो यङि, (पा. ८।२।२०) ॥२॥ अचि विभाषे (पा. ८।२।६१) ति लत्वं ॥ तच्च मंगलं चतुर्विधं-नाममंगलं स्थापनामंगलं द्रव्यमंगलं भावमंगलमिति, नामस्थापने
पूर्ववत्, 'दु द्रु गतौ' द्रवते दूयते वा द्रोरवयवो विकारो वा द्रव्यं 'द्रव्यं च भव्ये' (पा. ५।३।१०४) यत्प्रत्ययांतस्य द्रव्यं, तत्र ज्ञातृभव्यशरीराभ्यां व्यतिरिक्तं द्रव्यमंगलं दध्यक्षतसुवर्णसिद्धार्थकपूर्णकलशादि, भावमंगलं भवनं, भू सत्तायां परस्मैभाषा, श्रिणीभुवोऽनुपसर्गे (पा. ३३।२४ )ति घन्, अतो णिति वृद्धिभावः, तं पुण भावमंगलं 'धम्मो मंगलमुक्किई' धम्मग्गहणेण है
आदिमंगलं कयं भवति, मज्झे मंगलं धम्मत्थकामस्स आदि सुत्त ‘णाणदंसणसंपण्णं, संजमे य तवे रयं' णाणदसणसंजमतवग्गदहणेण मज्झं मंगलं कयं भवति, अवसाणं मंगलं भिक्खुगुणथिरीकरणं विवित्तचरिगा य वणिज्जइ ॥
सव्वेसि परूवणं करेंतो जहा आवस्सए जाव सुयणाणणं अधीगारो, कम्हा?, सुतनाणस्स जम्हा उद्देसो समुद्देसो अणुण्णा अणुयोगो 5. पवत्तइ, तत्थ पढम उद्दिवसमुद्दिवाणुण्णातस्सऽणुओगो भवइत्तिकाउं अणुओगेणं अहीगारो, सो य चउव्विहो, तंजहा-चरणकरणा
॥ २ ॥ टाणुयोगो धम्माणुयोगो गणियाणुओगो दव्वाणुओगो, तत्थ चरणकरणाणुयोगो णाम कालियसुयं, धम्माणुयोगो इसिभासियाई
| उत्तरज्झयणादि, गणियाणुयोगो सरपण्णत्ती जंबुद्दीवपण्णत्ती एवमादि, दवियाणुयोगो णाम दिढिवायो, पुण इहं चरणकरणा
* RESGAS GANSKEGHECRARAS
SARASWARA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रादश
है णुयोगेण अहिगारो, सिस्सो आह-कि सव्वस्सेव सुर्यणाणस्स अणुयोगो कहेयव्यो, अधिगयस्स कस्सइ सुयखंधस्स ?, आयरितो है अनयोगः वैकालिक आह-सव्वस्सावि सुयणाणस्स कहेतव्यो, इमं पुण पट्टवणं पडुच्च दसवेयालियस्स अणुयोयो कहेयन्वो ॥ दसवेयालियं णं भंते! किं चूर्णी
अंग अंगाई सुयखंधो सुयखंधा अझयणं अज्झयणा उद्देसो उद्देसा? दसवियालियं णं नो अंग नो अंगाई सुयखंधो नो सुयखंधा १ अध्ययने णो अज्झयणं अज्झयणा नो उद्देसो उद्देसा, तम्हा दस निक्खिविस्सामि कालं निक्खिविस्सामि सुतं निक्खिविस्सामि
खधं निक्खिविस्सामि अज्झयणा निक्खिविस्सामि उद्देसा निक्खिविस्सामि, तत्थ पढमं दारं दसत्ति, एको एको य दोणि, ॥३॥
दादोणि एको य तिण्णि, तिण्णि एको य चत्तारि, चत्तारि एको य पंच, पंच एको य छ, छ एको य सत्त, सत्त एको य अट्ठ,
अट्ठ एक्को य णव, णव एको य दस, तेण एक्कस्सवि अभावे दसण्हवि अभावो भवइ, तम्हा पुवामेव ताव एकनिक्खेवो भाणियव्वो, तत्तो पच्छा दसहं, तस्स एगस्स दारगाहा
णामं ठवणादविए, माउगपद संगहेक्कए चेव । पन्जव भावे य तहा सत्तेते एकगा भणिया ।। ८-७ प॥ .
णामठवणाउ जहा आवस्सए भणियाउ तहेव, तत्थ दव्वेक्कगा तिविहा-सचित्तं अचित्तं मीसगं च, तत्थ सचित्तं जहा एको पुरिसो, अचित्तं जहा एको कासावणो, मीसओ जहा सो चेव पुरिसो अलंकियविभृसिओ, माउगापदेकगं णाम तंजहा-उप्पण्णेति वा धुवेति वा विगमति वा, एते दिट्ठिवाए माउगपदा भवंति, अहवा इमे माउगपदा अआ ईई एवमादि, संगहेक्कग नाम जहा एगो साली साली चेव भण्णइ तहा बहुओवि सालीओ साली चेव भण्णति, तं च संगहेकगं दुविहं, तंजहा-आदिट्ठ अणादिटुं च, तत्थ आदिहूं णाम विसेसियं, अणादिटुं णाम अविसेसियं, अणादिदै णाम जहा साली सालित, आदि जहा गंधसालित्ति, पजवेक्कगं
RRC
COPICS
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णो १ अध्ययने
|| 8 ||
दुविहं आदि अणादिहं च, आदिट्ठे च पज्जवोत्ति वा मेदोत्ति वा गुणोति वा एगट्ठा, तत्थ अणादिहं जहा दसगालियं आदिहं दुमपुष्फियं सामण्णपुब्वयं एवमादि, भावेकगं आदिहं अणादिट्ठे च, अणादिट्ठे भावो, आदिट्ठे उदइओ उवसमिओ खड़ओ खओवसमिओ पारिणामिओ, तत्थ उदइयभावेकगं दुविहं- अणादिट्ठ उदइओ भावो, आदिट्ठे पसत्थमप्पसत्थं च तत्थ पसत्थेक्कगं तित्थगरनामगोत्तस्स कम्मस्स उदओ एवमादी, अप्पसत्थेक्कगं कोहोदओ एवमादि, इयाणि उवसमियखइयखओवसमिया, ते तिष्णिवि भावेकगाणि, ते य छण ( समण) स्स पसत्था चेव, एतेसिं अपसत्था पडिवक्खो णत्थि, कम्हार, जम्हा मिच्छदिठ्ठीणं केई कम्मंसा खीणा के उवसंता, खओवसमेण य कल्लाणं बुद्धीपाडवादिणो गुणा संतावि तेसिं विवरीयगाहित्तणेणं उम्मत्तवयणमिव अप्पमाणं चेव, तुम्हा उवसमियखवियखओवसमिया भावा सम्मदिट्टिणो चेव लब्भंति, परिणामियभावे एकगं दुविहं-- आदिट्ठे च अणादिट्ठे च, पारिणामिअभावे आइटुं दुविहं सादिअपरिणामिएकगं अणाइपरिणामिएकगं च तत्थ साइअपरिणामिएकगं जहा कसायपरिणओ एवमाइ, अणाइपरिणामिएकगं जहा जीवो जीवभावेण निच्चमेव परिणओ । एत्थ कतरेण इक्कगेण अहिगारो ?, भद्दियायरितोवदेसेणं जम्हा दस एते पज्जायअज्झयणा संगहेक्कएण संगहिया तम्हा संगहेकएण एत्थ अहिगारो, दत्तिलायरिओवएसेणं जम्हा सुयणाणं खओवसमिए भावे वह तम्हा भावेकरणं अधिगारो, दोनिवि एते आदेसा अविरूद्धा, भावेकरणं अधीगारो ।। इयाणिं दुगतिगजाव नव एते दारे मोनूण दस भण्णंति, किं कारणं ?, दससु परूविएस दुगादीणि परूवियाणि भविस्संतित्तिकाउं, तम्हा दसगस्स छन्विहो निक्खेवो तं०- नामदस ठवणदस दव्वदस खेत्तदस कालदस भावदस इति, नामठवणाओ गयाओ, इयाणि दव्वदस दस दव्वा सचित्ताचित्तमीसगा, तत्थ सचित्तदव्वा जहा दस मणूसा, अचित्ता जहा दस काहावणा, मीसगा जहा दस अलंकियविभूसिया
एककनिक्षेपाः
॥ ४ ॥
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
काल
भीमा- मणूसा, खेत्तदसा दस आगासपएसा, कालदसा 'बाला मंदा किडा' जहा तंदुलयेयालिए, भावदसा एते चेव दस अज्झयणा ॥ वैकालिकइदाणिं कालेत्ति दारं, तत्थ गाहा
कानिक्षेपादि चूर्णी
दब्वे अद्धअहाउय, उवकमे देसकाल काले य । तहय पमाणे वण्णे भावे पगयं तु भावेणं ॥११-९५०। एसा १ अध्ययने है गाहा जहा सामाइयनिज्जुत्तीए तहा परूवेतव्वा, एत्थ दिवसपमाणकालेण अधिगारो, तत्थवि ततियपोरुसीए ठविज्जइत्तिकाउं
18 तेण अधिगारो, आढत्तो य णिज्जूहिउं अवरणहकाले, तस्स पडिसेहो कज्जइ, विगतः कालो विकालः, अथवा विकालः कालः,
असकलः खंडश्चेत्यनातर, विकालवेलायां परिसमाप्तं वैकालिकं, अथवा (एतत् ) विकाले पठ्यत इति वैकालिकं, अथवा दशैतानि अध्ययनानि व्यवगते दिने कृतानीति दशवकालिकं ॥ दशवकालिकमिति कः शब्दार्थो?, विकालेन निवृत्तं संकाशादिपाठाच्चातुरर्थिको ठक, 'तद्धिते बचामादि' रित्यादिवृद्धिः वैकालिकं ॥ इदाणिं सुतं, तं चउविहं-णामसुतं ठवणसुतं दव्वसुतं भावसुर्य, जहा अणुयोगदारे। एवं खधस्सवि चउक्कओ निक्खेवओ , तहेव अज्झयणस्स, तहेव णामठवणाओ दब्वभावा भाणिऊणं जहा। अणुयोगदारे, णवरं भावज्झयणस्स इमाओ निरुत्तिगाहाओ चउरो 'अज्झप्पस्साणयणं'(२९।। प०१६) गाहा, अधिगम्मन्ति य अत्था ( ३० ॥ प०१६ ) गाहा 'जह दीवा दीवसयं' गाथा (३१ ॥५० १६) ' अहविहं कम्मरयं' गाथा (॥३३॥ पा०१६) चउरोवि कंठाओ, एवं उद्देसगस्सवि चउक्कओ निक्खेवो तहेव ॥
IN॥ ५॥ 5 इदाणिं 'जेणव जं च पडुच्च' गाथा, जेण निज्जूढं सो भाणितब्बो, जं वा पटुच्च निज्जूढं जइ वा णिज्जूढाणि जाए वा
परिवाडिए (जह वा) अज्झयणाणि ठवियाणि पचं कारणाणि भाणियव्याणि, 'जेणं' ति जेण एताणि दस अन्झयणाणि णिज्जूढाणि
ESSASSACAR
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणौं ।
श्रीदश-5 सो भाणियब्बो, बद्धमाणसामिस्स उप्पत्तिं वण्णेत्ता जहा सामाइयणिज्जुत्तीए गणधरा य एकारस सुधम्मस्स जंबुनामो गणधरो शय्यंभववैकालिक अंबुनामस्स पभवो गणहरो, अन्नदा कदाइ पुव्वरत्तावरत्तंसि चिन्ता समुप्पण्णा-को मे गणधरो होज्जत्ति, अप्पणो गणे य संघे या
| सव्वतो उवओगो कओ, ण दीसइ अव्वोच्छित्तिकरो, ताहे गारत्थेसु उवउत्तो, उवओगे कए रायगिहे सेज्जंभवं जणं जयमाणं १ अध्ययन पासइ, ताहे रायगिहं नगरं आगंतूण संघाडगं वावारेइ-जण्णवाडं गंतुं भिक्खट्ठा धम्मलाभेध, तत्थ तुम्भे अतिच्छाविज्जिहिह, ॥६
ताहे तुम्भे भणेज्जाह--'अहो कष्टं तत्वं न ज्ञायते' तओ गया साहू अतिच्छाविया य, तेहिं भणियं-अहो कष्टं तत्त्वं न विज्ञायते, ॥
तेण तया सिजभवेण दारमुलदिएण तं वयणं सुयं, ताहे सो चिंतेति-एते उवसंता तवस्सिणो असच्चं ण वदंतित्तिकाउं अज्झाव| गसगास गंतु भणइ-किं तत्त्वं, सो भणइ-वेदाः, ताहे सो असि कड्डिऊणं भणइ-सीसं ते छिंदामि जइ मे तसं न कहेसि, उवज्झाओ भणइ-पुण्णो मम समयो, भणितमेतं वेदत्वे-परं सीसच्छेदे कहियव्वंति, संपयं कहयामि जं एत्थं तत्तं, एतस्स जुयस्स हेट्ठा सव्वरयणामयी पडिमा, अरहंतस्स सा बुच्चइ, आरहओ धम्मो तत्वं, ताहे सो तस्स पाएसु पडिओ, सो य जण्णवाडउवक्खेवो तस्स
चव दिण्णो, ताहे सो गंतूणं ते साहू गवेसमाणो गओ आयरियसगासं, आयरियं वंदित्ता साहूणो य भणइ-मम धम्मं कहेह, Pाताहे आयरिया उवउत्ता जहा इमो सोत्ति, ताहे आयरिएहिं साहुधम्मो कहिओ, पव्वइओ, चोइसपुवी जाओ॥ जदा य सो
| पव्वइओ तदा तस्स गुम्विणी महिला होत्था, तंमि य पव्वइते लोगो णियल्लओ तंतमस्सइ जहा तरुणाए भत्ता पव्वइओ अपुत्ता लाय, अवि अस्थि तब किंचि पोटृति पुच्छति, सा भणइ-उवलक्खेमि मणायं, समए तेण दारओ जाओ, ताहे णिवत्तवारसाहस्स
नियल्लगेहिं जम्हा पुच्छिज्जंतीय मायाए से भणियं मणगत्ति तम्हा मणओ से नाम कयं, जदा सो अदुवरिसो जाओ ताहे मायरं
॥
६
॥
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूर्णी
* पुच्छइ को मम पिया ?, सा भणइ-तुब्भ पिया पव्वइओ, ताहे सो दारो नासिऊण पिउसगासं पढिओ, आयरिया य तंकालं.
उद्धारबादश पाए विहरंति, सो दारओ गओ चपं, आयरिएण य सण्णाभूमीगएणं सो दारओ दिट्ठो, दारएण वंदिओ, आयरियस्स तं दारयंस्थानानि वैकालिक
पेच्छंतस्स हो जाओ, तस्सवि दारगस्स तहेव, आयरिएहिं पुच्छिओ-भो दारगा कओ आगमणंति?, सो दारगो भणइ-रायगिहाउ, अधि
रायगिहे तो तं कस्स पुत्तो णत्तुओ वा?, सो भणइ-सेज्जभवो नाम बंभणो, तस्स अहं पुत्तो, सो य किर पव्वइओ, तेहिं भणियं- काराश्च १ अध्ययन
तुमं केण कज्जण आगओऽसि ?, सो भणइ-अहंपि पव्वइस्सं, पच्छा सो दारओ भयवं तं तुम्भे जाणह! आयरिया भणंति-- ॥ ७ ॥ जाणामि, सो कहिंति ?, ते भणंति--सो मम मित्तो एगसरीरभृओ, पव्वयाहि तुमं मम सगासे, एवं करेमि, आयरिया आगंतुं
पडिस्सए आलोएंति-सचित्तो पडुप्पण्णो, सो पव्वइओ, पच्छा आयरिया उवउत्ता-केवइ कालं एस जीवति ? जाव छम्मासा,
ताहे आयरियाण बुद्धी समुप्पण्णा-इमस्स थोवयं आउं किं कायव्वंति?, तं चोद्दसपुवी कहिंपि कारणे समुप्पण्णे णिज्जूहइ, सदसपुवी पुण अपच्छिमो अवस्समेव णिज्जूहह, ममंपि इमं कारणं समुप्पण्णं, अहमवि निज्जुहामि, ताहे आढत्तो णिज्जु
हिउं, ते य निज्जूहिज्जंता वियाले निज्जुढा थोवावसेसे दिवसे, तेण तं दसवेयालियं भणिज्जतित्ति, 'जं पडुचति दारं गयं ॥ __इयाणि जत्तोत्ति दारं वणिज्जइ, एत्थ गाहाओ तिण्णि आयप्पवायपुवा० गाहा (१६५० १३) सच्चप्पवायपुवा' (१७ प. १३) गाहा-'बितिओविय आदसो'(१८ प. १३) गाहा, आयप्पवायपुव्वा णिज्जूढा होइ धम्मपन्नत्तीति, सा एसा चेव ॥ ७॥ छजीवणिया धम्मपण्णत्तित्ति भण्णति, कम्मप्पवायपुव्वा उ पिंडेसणा, सीसो आह-केणाभिसंबंधेण कम्पप्पवादपुव्वे कम्मे वण्णिज्जमाणे पिंडेसणा भण्णइ ?, आयरिओ आह-आहाकम्मं मुंजमाणे कइ कम्मपगडीओ बंधइ ?' जहा भगवतीए, सुद्धं च पिंड
6056CNCC-
माणे पिंडसणापण्यत्तित्ति भण्णति, कम्मप्यावा८ प. १३) गाहा, आयष्यवावा
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणों
अधिकाराश्च
श्रीदश- भुंजमाणस्स असुहकम्मबंधाण भण्णंति, एतेण अभिसंबंधेण कम्मप्पवायपुवाउ, सच्चप्पवायपुब्बाउ बकसुद्धी, अवसेसा अज्झयणा पच्चवैकालिक & खाणपुवस्स तइयवत्थूओ णिज्जूढा, वितियाएसेण दुवालसंगाओगणिपिडगाओ णिज्जूढा । जत्तोत्ति दारंगतं। इदाथि जतित्ति
दारं कथ्यते, कति एताणि अज्झयणाणि?, आयरिओ आह-दुमपुफियाईणि सभिक्खुपज्जवसाणाणि रतिवका विवित्तचरिया चूलिया | १ अध्ययने ५ य एताउ दो चूलाओ, जतित्ति दारं गयं । जहा ते ठवियत्ति दारं भणिज्जइ, एत्थ पंच गाहाओ 'पढमे धम्मपसंसा वितिए ॥ ८ ॥
धिति' गाहा (२० ॥ प. १३) 'तइए आयारकहा' गाहा-( २१॥ पा१३) 'भिक्खविसोही' गाहा ( २२। पा. १३) 'वयणविभत्ती गाहा ( २३ ॥ प १३ ) 'दो अज्झयणा' गाहा (२४ ॥प. १५) ॥ पढमझयणे धम्मो पसंसिज्जइ, सो य इमम्हि चेव जिनशासने, नान्यत्र, मा भृदभिनवप्रवजितस्य संमोहः ततो द्वितीयाध्ययनमपदिश्यते-धर्मस्थितस्य धृतिः स्यात् , प्ररूपणं तदर्थमिति, 'जस्स धिति तस्स तवो जस्स तवो तस्स सोग्गई मुलभा। जे अधितिमंत पुरिसा तवोवि खलु र दुल्लहोतेसिं ॥१॥ तृतीये साधृतिः कस्मिन् कार्येति?, आचारे, अनेनाभिसंबंधेनाप्याचाराध्ययनमपदिश्यते, स चाचारः षट्जीवनिकायेषु भवतीत्यनेन संबंधैन षड्जीवनिकायाध्ययनमपदिश्यते, पंचमे आहारादिकमृते शरीरस्थितिर्न भवति, अशरीरस्य च धर्मो न भवतीत्यनेनाभिसंबंधेन पिंडैषणाध्ययनमपदिश्यते, षष्ठे साधु भिक्षागोचरप्रविष्टं केचिदाहुः कीदृशो युष्माकं आचारः?, तेनाभिहिताः-आचार्यसकासमागच्छथ, ततस्ते आचार्यसकासमागता ब्रुवंति-कथयस्व कथयस्वेत्यनेन संबंधेन धर्मार्थकामाध्ययनमपदिश्यते, सप्तमे तेपामाचार्येण सावधवचनदोषविधिसंज्ञेन निरवद्येन कथयितव्यमित्यनेनाभिसंबंधेन वाक्यशुद्ध्यध्ययनमपदिश्यते, अष्टमे ते धर्म श्रुत्वा संसारभयोद्विग्नमनसो अवंति-वयमपि प्रव्रजामः, ततस्ते आचार्य आह-प्रव्रजितेनाचारप्रणिधानं
1
॥
८
॥
+
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
चूणी
ध्ययनमा
है। कर्त्तव्यमित्यनेनामिसंबंधेन आचारप्राणध्यध्ययनमपदिश्यते, नवमे आचारव्यवस्थितस्य प्रवजितस्य विनयो वर्ण्यते इत्यनेनाभि-18| दुमस्य वैकालिक संबंधेन विनयसमाधिनामाध्ययनमपदिश्यते, एतेष्वेव नवस्वध्ययनार्थेषु यो व्यवस्थितः स भिक्षुर्भवतीत्यनेनाभिसंबंधेन सभिक्ष्व-IP निक्षेपाः
| ध्ययनमपदिश्यते, द्वावध्ययने चूडा, तत्र प्रथमायां संयमे सीदमानस्य तस्य भिक्षोरवधावनप्रेक्षिणो दोषा वर्ण्यन्ते नरकगमनादि, सिद्धिश्च १ अध्ययने । ततः संयमविरागो(ऽग) मद् , अनेनाभिसंबंधेन प्रथमचूडामध्ययनमपदिश्यते, द्वितीयचूडायां तस्य भिक्षोरसीदमानस्य गुणा व
| ण्यते, तेन शिवमचलमसंजननमक्षयमव्यावाधापुनरावर्तकं निर्वाणसुखं भवतीत्यनेनाभिसंबंधेन द्वितीयचूडामध्ययनमपदिश्यते, एवं॥ ९ ॥
दसवेयालियस्स उ पिंडत्यो वणिओ समासेणं । एत्तो एककं पुण अज्झयणं वन्नइस्सामि ॥१॥
दस एताणि अज्झयणाणि दुमपुफियादीणि सभिक्खुपज्जवासाणाणि, तत्थ पढमं अज्झयणं दुमपुफिया, तस्स चत्तारि। अणुओगदारा, तंजहा-उवकमो णिक्खेवो अणुगमो णयो, तत्थ उवकमो जहा आवस्सए छविहो समवतारितो तहेब इहइंपि, णिक्खेवो ओहणिप्फण्णो तहेव परवेऊण गाहाओ, 'अझयणस्साणयणं' गाहाओ पंच भाणियव्वाओ, नामणिप्फण्णोद दुमपुफिया दोण्णि पदाणि, दुमं पुफिया दोण्णि पयाणि, दुमेति पदं, एत्थ गाहा ‘णामदुमो ठवणदुमो दव्वदुमा खेत्तकालभावदुमे (॥३४॥ प. १७) णामठवणाओ गयाओ, जहा आवस्सगचुण्णीए तहेव इहइंपि, दुम इति कः शब्दार्थः ?, दु: अस्मिन् देशे विद्यते तदस्यास्त्यस्मि ( पा. ५।२।९४ ) निति मतुप्प्राप्ते द्युद्रुभ्यां मः (पा. ५।२।१०८) प्रत्ययो भवति, प्रातिपदिकाथेस्य रुत्वं विसर्जनीयः द्रुमः, दव्वदुमो दुविहो-आगमतो णोआगमतो य, आगमओ जाणये अणुवउत्तो, णोआगमओ पुण तिविहो भवति-जाणगसरीरदव्वदुमो भवियसरीरदब्वदुमो जाणगभवियसरीरवतिरितो दव्वदुमो इति, तत्थ जाणगसरीरदबदुमो
ज्झयणाणि पिणो समानरावर्तकं निवाणनमपदिश्यते, bिe
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
इमस्य
निक्षेपाः
सिद्धिश्च,
श्रीदश- | जो जीवो दुमपदत्याधिकारजाणओ तस्स जं सरीरगं जीवरहियं सुखरुक्खो वा पुव्वभावपण्णवणं पडुच्च जहा अयं घयकुंभो वैकालिक
आसी एस जाणगसरीरदव्वदुमो, इयाणि भवियसरीरदब्वदुमो जो जीवो दुमपदत्याधिगारं जाणिहिइ, अणागतभावपण्णवणं पडुच्च चूर्णी जहा अयं घयकुंभो भविस्सइ अयं मधुकुंभो भविस्सइ, एस भवियसरीरदव्वदुमो । इदाणि जाणगसरीरभवियसरीरवइरित्तो दव्वदुमो, १अध्ययने ।
४ सो तिविहो भवइ, तं०-एगभविओ बद्धाउओ अभिमुहणामगोत्तो य, एगभविओ जो ततो भवाओ अणंतरं दुमेसु उववज्जिस्सति, बद्धा-18 ॥१०॥
उओ णाम जो दुमेसु आउगं णिबद्धं ण ताव उववज्जइ, अभिमुहनामगोत्तो णाम जस्स पुब्बभविए णामगोत्ते पहीणयाए पएसा णिच्छूढा इलियादिद्वैतेणं सो पुब्वभवं जहाय अभिमुहनामगोओ दुमेसु उववज्जिउकामो, एस दबदुमो । भावदुमो दुविहो-आगमओ णोआगमओ य, आगमओ जो दुमाहिगारजाणओ जहा एतेहिं कम्मेहिं कएहिं उप्पज्जिस्सइ एस उवउत्तो, नोआगमओ दुमणामगोत्ताणि कम्माणि वेदितो भावदुमो भवति । सीसो आह अहो ताव असमंजसं भण्णाइ, कहं खु जो जस्स जीवस्स उवओगो सो सो चेव भविस्सइ ?, नो खलु लोए अग्गिमि उवउत्तो देवदत्तो अग्गि चेव भवइ, आयरिओ भणइ-अहो वच्छ ! अइमुद्धोऽसि, णणु णाणंति वा संवेदणंति वा अधिगमोत्ति वा चेतणंति वा भावत्ति वा एते सद्दा एगट्ठा, जीवलक्खणं चेव णाणं , ण तु णाणातो वतिरित्तो जीवो, तेण जो० स णाया, सो जं अग्गिस्स सामत्थं दहणपयणपगासणाई जाणइ, तओ अग्गिणाणायो सो णाया अव्वइरित्तो, तेण सो अग्गिसामत्थजाणओ भावग्गि चव लब्भइ, तम्हा जो जस्स जीवस्स उवओगो सो चेव भण्णइ । इदाणि दुमस्स एगट्ठियाणि-जहा सक्कसहस्सक्खवज्जपाणिपुरंदरादीणि इंदस्स एगट्ठियाणि एवं दुमस्सवि इमाई एगडियाई, 'दुमा य पादवा चेव रुक्खा गच्छा' (३५-१७) गाहा । तत्थ दुमा नाम भूमीय आगासे य दोसु माया दुमा, पादेहिं पिबंतीति पादपाः पाएसु वा
SARKARISHASKAR25
FRANAS
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
+
दुमपुष्पिका
श्रीदशवैकालिक
घूणों
१ अध्ययने
॥११॥
पालीजंतीति पादपाः, पादा मूलं भण्णंति, रुत्ति पुहवी खत्ति आगासं तेसु दोसुवि जहा ठिया तेण रुक्खा. अहवा रुः पुढवा तं खायतीति रुक्खो, विडिमाणि जेण अत्थि तेण विडिमा, ण गच्छंतीति अगमा, णदीतलागादीणि तेहिं तरिजंति तेण तरवो, कुत्ति पिथिवी तीए धारिज्जति तेणं कुहा, महीए जेण रुहंति तेण महीरुहा, पुतणेहेण वा परिगिझंति तेण वच्छा, रुप्पति जम्हा तेण रोवगा, रुत्ति पृथिवी तीय जी(जा)यंतित्ति रुजगा, दुमेत्ति दारं संमत्तं । इदाणिं पुप्फत्ति दारं, तंपि चउव्विहं, जहा दुमो वक्खाणिओ तहा वक्खाणेऊण चउविहंपि दव्वपुप्फाग अहिगारो, तस्स एगावयाणि णामाणि 'पुप्फं फुलं कुसुमं' एवमादीणि, पुफियमिति किं तारकादौ पठ्यते ?, पुष्पशब्द एतत्प्रातिपदिकं तस्य नपुंसकविवक्षायां प्रातिपदिकार्थलिंगपरिणामवचनमात्रे प्रथमाम्तस्य एकवचनस्य अतो नित्यमम्भावः अतो गुणः पररूपत्वं पुष्पं, अवयवलक्षणषष्ठीसमासः, सुपो धातुप्रातिपदिकयोरिति सुप्लुक् । इदाणिं वाक्यं द्रुमपुष्पं द्रुमपुष्पिका, का रूपसिद्धिः?, दुमपुष्पशब्दस्य 'प्रागिवात्क' (पा. ५-३-७) इति वर्तमाने 'अज्ञाते' (७३) 'कुत्सिते' (७४) 'संज्ञायां' (७५) कन्प्रत्ययः, नकारलोपः, दुमपुष्पप्रातिपदिकं, स्त्रीविवक्षायां 'अजाद्यतष्टा' (पा ४। १-४) पिति टाप्प्रत्ययो भवति, पकारटकारलोपे कृते 'प्रत्ययस्थात्कारपूर्वस्यात इदाप्यसुपे (पा. ७-३-४४) ति इत्वं, अक: सवर्णदीर्घत्वं परगमने कृते दुमपुष्पिकारूपं सिद्धं । इदाणिं दुमपुष्पिकाध्ययनं, का रूपसिद्धिः १, द्रुमपुष्पिका चासो | अध्ययनं च समानाधिकरणः, षष्ठीतत्पुरुषः, दुमपुष्पिकाध्ययनरूपं सिद्धं. अथवा द्रुमपुष्फेन यत्र उपमानं क्रियते तदिदं
वा द्रुमपुष्पिकाध्ययनमिति । तस्स य अज्झयणस्स इमे अत्याधिगारा एगट्ठिया, एत्थ गाहा 'दुमपुफिया य आहारएसणा ला(३७-१८) दुमपुफियत्ति वा आहारएसणत्ति वा गोयरेवि वा ततेति वा उञ्छेत्ति वा मेससरिसेत्ति वा जलोगसरिसेइवा सप्पस
प्रत्ययस्थान, दुमपुष्पप्रालि (पा. ५-३.00
कारूपंत
॥११॥
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
अध्ययनै
काथोः शब्दाः
श्रीदश- रिसेत्ति वा वणत्ति वा अक्खेत्ति वा उसुत्ति वा गोलेत्ति वा पुत्तेत्तिपा उदएत्तिवा एतेहिं उवम्म कीरइत्तिकाउं ताणि भण्णंति नामाणि वकालका तस्स अज्झयणस्स, दुमपुफियत्ति जहा भमरो दुमपुप्फेहितो अकयमकारियं पुप्फ अकिलामेन्तो आहारेति, एवं अकयमकारियं
चूर्णी निरुवधं गिहत्थाणं अपीलयं आहारं गेहइ । आहारएसणत्ति एगग्गहणे तज्जातीयग्गहणं उग्गमादिसुद्धं अरत्तदुद्रुण आहारे१ अध्ययन
| यव्वं, गोयरेत्ति जहा सो वच्छओ तंमि सेट्ठिकुले ताए बहुगाए सव्वालंकारविभूसियाए उ चारिं दिज्जमाणं पलोएइ, सद्दादीसु ॥१२॥
न रत्ते दुट्टो वा, एवं भिक्षुणा हिडतेणं सद्दादीसु इवाणिविसएसु न रज्जियव्वं न य दुस्सियव्यंति। तदेति जहा चत्तारि घुणा पण्णत्ता, तंजहा-तयक्खाए छल्लिक्खाए कट्ठक्खाए सारक्खाए, तयक्खाए नामेगे णो सारक्खायी १ सारक्खाइ णामेगे णो तया-| खायी २ एगे तयखायीवि सारक्खायीवि ३ एगे णो तयक्खायी णो सारक्खायी ४, तयक्खायीसमाणस्स णं भिक्खुस्स सारक्खायी समाणे तवे भवइ, एवं जहा ठाणे तहेव । उंछत्ति दारं, ते चउव्विह, णामठवणाउ तहेव, दब्बुंछ जहा केइ तावसादी उंछंति, भावे, | अण्णायपिंडो । मेसुत्तिदारं, जहा मेसो अणायुगाणितो पिवेति एवं साहुणावि भिक्षापविद्वेण बीयकमणादि ण तहा हल्लफलयं कायव्वं जहा भिक्खाए दाया मूढो भवइ, सो वा तेण वारेयव्वो जेण परिहरइ। जलूगा, एत्थ चेव समोयारेयव्यो, भणियं चन दशस्तीक्ष्णनिपातैबन्धमायाति चात्मनः । जलूकापि तदेवार्थ, माईवेनोपसर्पति ॥ १॥ एवमणेसणाए, ण जहा मसओ दुक्खं उप्पाइचा रुधिरं पिबति, एवं णिवारेइ जहा तस्स दायगस्स मणो दहं न भवति, जलोगा व निवारणीयं पसण्णमणसणं । सप्पोत्ति जहा सप्पो सरत्ति बिले पविसति तहा साहुणावि अणासादेंतेण हणुयं असंसरतेणं आहारेयव्वं, अहवा जहा सप्पो एगदिट्ठी तहा णिग्गंथे पवयणे एगदिविणा होयव्वं । वणेत्ति जहा वणस्स मा फुट्टिहिति तो से मक्खणं दिज्जइ, एवं इमस्सवि.
SACROCK
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णां १ अध्ययने
॥ १३ ॥
जीवस्स मा भितिक्खयं करेहिइ तो से दिज्जइ आहारो, ण वण्णा इहेउ । अक्खत्ति जहा सगडस्स जत्तासाहणट्ठा अभंगो दिज्जर, एवं संजम भरवहणत्थं आहारेयव्वं । उसुत्ति जहा रहिओ लक्खं विधिउकामो तदुवउत्तो विधह, वक्खित्तचित्तो फिट्टर, एवं साहू वि उवउत्तो भिक्खं हिंडतो संजमलक्खं विधइ, वक्विप्पंतो सदाइएस फिट्टइ । पुत्तित्ति पुत्तमसोबमो आहारो भोत्तन्वो । गोलित्ति जहा जतुंमि गोलए कज्जमाणे जइ अग्गिणा अतिल्लियाविज्जइ ता अतिदवत्तणेण न सकड़ काउं, अह व नेवऽल्लिया विज्जइ नो चेत्र निग्घरति, णातिदूरे णाति आसण्णे अ कए सकइ बंधिउं, एवं भिक्खापविट्ठो साहू जइ अइभूमीए विसर तो तेसिं अगारहत्थाणं अप्पत्तियं भवइ तेणयसंकणादिदोसा, अह दूरे तो न दीसह एसणाघाओ य भवइ, तम्हा कुलस्स भूमी जाणित्ता णाइदूरे णासण्णे ठाइ यवं । उदति जहा वाणियएण छ रयणाणि खुंडियाणि दिसाए गंतुं, सो य ताणि ण सक्कइ नित्थारेउं चोरभया, ताहे सो वेणं ताणि एगंमि एसे अण्णे जरपाहाणे घेत्तुं पडिओ गहिल्लवेसेण, रयणवाणियउ गच्छतित्ति भाविए तिनि वारे जा कोइ न उट्ठे ताहे घेत्तुं पयाओ, अडवीए तिसाय गहिओ जाव कुहियपाणिययं खिल्लरं विणङ्कं पास, तत्थ बहवे हरिणादओ मया, तेणं सव्वं उदगं वसा जाता, तं तेण अणुस्सासियाए अणस्सादंतेणं पीतं, णित्थारियाणि अणेण रयणाणि, एत्थं तु रयणत्थाणियाणि णाणदंसणचरिताणि, चोरत्थाणिया विसया, कुहिओदगत्थाणियाणि फासुगेसणिज्जाणि अंतपंताणि आहारेयव्वाणि, आहारिणं साहात पुष्पफलेण जहा वाणियगो इह भवे सुहीजातो एवं साधवि सुही भविस्सइ अडवित्थाणीयं संसारं नित्थरित्ता ।। गयं चेयं नामं दुमपुष्पियत्ति, गतो नामनिष्फण्णो । इदाणिं सुत्तालावगणिष्फण्णो, सो पत्तलक्खणोऽवि ण निक्खिप्पति, कम्हा?, जम्हा अस्थि इतो तइयं अणुयोगदारं अणुगमोति, तम्हा तहिं चैव णिक्खिाविस्सामि, तर्हि निक्खिष्पमाणे लहुगं भवइ, सीसस्स
अध्ययनैकार्थाः
॥ १३ ॥
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश- य असंमोहो भवइ । इदाणिं अणुगमो, सो दुविहो-सुत्ताणुगमो य निज्जुत्तीअणुगमो य, निज्जुत्तिअणुगमो तिविहो.18 उपोद्घातवकालका दसवेतालियनिज्जुत्तिअणुगमो १ उवग्घायनिज्जुत्तिअणुगमोर सुत्तफासियनिज्जुत्ति० ३, दसवेयालियनिज्जुत्तिअणुगमो जो एस
सूत्रस्य र्शके चूणों हेट्ठा वण्णिओ, उवग्यायनिज्जुत्तिअणुगमो 'उद्देसे निदेसे य' गाहा (आव. १४०) तित्थयरस्स उवग्घायं काऊणं जहा
सूत्रानु१अध्ययने र आवस्सए पच्छा अज्जसुधम्मस्स ततो जंबुणामप्पभवाणं उवग्घायं काउं तओ अज्जप्पभवस्स पुव्वरत्वावरत्तकाले चिंता
गमश्च
| संहितापदे ॥१४॥ | समुप्पण्णा, तं सव्वं अक्खाणय हेट्ठा समक्खायं जंतं भाणितव्वं जाव मणगोत्ति ॥ उवग्यायनिज्जुत्ती गया, इदाणिं
सुत्तफासियनिज्जुत्ती भण्णइ-सुत्तेण चेव सह सा भाणहिति, सा य इमा--'णामं ठवणा धम्मो' गाहा-(३९-२१)एवमादियाउ गाहाओ सुत्तफासियनिज्जुत्ती भण्णइ । इदाणिं सुत्ताणुगमे सुत्तमुच्चारेयव्वं अक्खलियं अमिलियं अविच्चामेलियं जहा अणुओगदारे ४ जाव दसवैकालिकपदं वा नोदशवकालिकपदं वा, तत्थ 'संहिता च पदं चैव, पदार्थः पदविग्रहः।चालना प्रत्यवस्थानं, व्याख्या तंत्रस्य षविधा ॥१तत्र संहितेय-धम्मो मंगलमुकिलु, अहिंसा संजमे तवो। देवावि तं नमसंति, जस्स धम्मे सयामणो॥१॥ टू संहितातिक्रान्ता, इदानि पदं-'धृञ् धारणे' अस्य धातोः मन्प्रत्ययान्तस्येदं रूपं धर्म इति, मंगेति धर्मस्याख्या, 'ला आदाने'
अस्य धातोमंगपूर्वस्य कायान्तस्येदं रूपं मंगलंति, 'कृष विलेखने' अस्य धातोरुर्पूवस्य निष्ठाप्रत्ययान्तस्येदं रूपं उत्कृष्टमिति, 'तृहि हिसि हिंसायां' अस्य धातोरिदितो नुम्, नुमि कृते अधिकारे अप्रत्ययान्तस्य नअपूर्वस्येदं रूपं अहिंसेति, यम् उपरमे'अस्य धातोः संपूर्वस्य अप्रत्ययान्तस्येदं रूपं संयम इति, 'तप धूष संतापे' अस्य धातोः सुन्प्रत्ययान्तस्येदं रूपं तप इति, 'दिवु क्रीडाविजिगीषाव्यवहारद्युतिस्तुतिकान्तिगतिपु' अस्य धातोरप्रत्ययान्तस्येदं रूपं देवा इति, 'तदिति सर्वनाम, अस्य नपुंसकविवक्षायां रूपं
SAHASRANASI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
पदार्थादि
.
.
.
.
..
.
च
.
.
णा
.
श्रीदश-1& तदिति भवति, णम ग्रहत्वे शन्दे' अस्य धातोरमप्रत्ययान्तस्येदं रूपं नम इति, यदिति सर्वनाम, अस्य स्वकृतलक्षणां षष्ठीमुत्पादयित्वा वैकालिक तस्येदं रूपं यस्येति, धर्मः पूर्वविहित एव, धर्म इति, सर्वस्मिन् काले 'सर्वैकान्यकिंयत्तदः काले दा' (पा.५-३-१५) प्रत्ययो भवति,
त्वा सर्वस्य सोऽन्यतरस्यां दि (पा. ५-३-६) स आदेः, तस्येदं रूपं सदा यदा इति, 'मन ज्ञाने' अस्य धातोरस्प्रत्ययान्तस्य चेदं रूपं १ अध्ययन र मन इति, पदमतिक्रान्तं । इदानि पदार्थः-यस्मात् जीवं नरकतिर्यग्योनिकुमानुषदेवत्वेषु प्रपतंतं धारयतीति धर्मः, उक्तञ्च-'दुर्गति॥ १५॥
प्रसृतान् जीवान् , यस्माद्धारयते ततः। धत्ते चैतान् शुभे स्थाने, तस्माद्धर्म इति स्थितः ॥१॥ मंगं नारकादिषु पवडतं सो लाति मंगलं, लाति गेण्हइत्ति वुत्तं भवति, उक्किटुंणाम अणुत्तरं, ण तओ अण्णं उकिट्ठयरंति, अहिंसा नाम पाणातिवायविरती, संजमो नाम उवरमो, रागद्दोसविरहियस्स एगिभावे भवइत्ति, तवो णाम तावयति अट्ठविहं कम्मगंठिं, नासेतित्ति वुत्तं भवइ, देवा णाम दीवं आगासं तंमि आगासे जे वसंति ते देवा, अविणाम संभावणा, अहिंसातवसंजसलक्खणे धम्मे ठिओ तस्स देवा पणिवायबंधुरसिरा भवंति, माणुस्सेसु पुण का सण्णत्ति एसा संभावणा, तमिति जो पुव्वभीणओ अहिंसातवसंजमलक्खणे धम्मे ठिओ तस्स एस णिद्देसोति, जस्सत्ति अविसेस, यस्य साधुस्स निद्देसो, धम्मो पुव्वभणिओ, सदाणाम निच्चकालं, जस्स धम्मे मणो बुद्धी णाम एताणि ४ अज्झवसाणं । इदाणि पदविग्गहो-सो य दोण्हं पदाणं भवइ जेसिं परोप्परं अत्थसंबंधो जुज्जइ, एत्थ पुण पिहप्पिहाणि चेव
पदाणि तेण गओ ।। चालणपसिद्धीओ उवारिं भण्णिहिंति ॥ 'कत्थइ पुच्छति सीसो (३८-२१) सीसो कम्हियि संदेहे समुप्पण्णे | पुच्छइ, आयरियो य तं तस्स सीसस्स हियट्ठाए तत्तो पुच्छातो विउणतरागं परिकहेइ, कत्थइ पुण आयरिओ अपुच्छिओ चेव सीसस्स बुद्धिवित्थारणनिमित्तं परिकहेइ सयमेव ॥ इदाणि सुत्तफासियनिज्जुत्ती वित्थारिज्जइ,एयपि अपुच्छि ओ चेव आयरिओ
C4AMR.
X
॥१५॥
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ १ अध्ययने
॥। १६ ।।
सीसस्स अणुकंपणत्थं वित्थारेणं परिकहेइ, तत्थ पढमं धम्मपरूवणत्थं भण्णइ 'नामं ठवणाधम्मो दव्वधम्मो य भावधम्मो य' गाथा, ( ३९-२१ ) णामठवणाओ तहेव, इदाणिं दव्वधम्मो तस्स इमा गाथा 'दव्यं च अस्थिकायो' गाथा ( ४०-२१ ) दव्वधम्मो तिविहो भवइ, तंजहा - दव्वधम्मो य अस्थिकायधम्मो य पयारधम्मो य, तत्थ दव्वधम्मो ताव दव्वपज्जवा, एते धम्मा तस्स जीवदव्वस्स अजीवदव्वस्स, उप्पायठिईभंगा पज्जाया भवति, तत्थ जीवदव्वस्स ताव इमे उप्पायठितिभंगा, जह मणसभावेण उप्पण्णस्स मणुस्सस्स मणूसते उप्पायो भवंति, जाओ पुण गतितो उच्चट्टिऊण आगओ ताए गतीए विगमो, जीवतणे पुण अवडिओ चैव, एवं एयंमि भवग्गहणे । इदाणि अजीवस्स उप्पायठिईभंगा भण्णंति, जहा परमाणुस्स परमाणुभावेण विगयस्स परमाणुत्तणे विगमे दुप्पदेसियत्तेण उप्पाओ अजीवदव्वत्तणेण अवद्विओ चेव, तहा सुवण्णदव्वस्स अंगुलेज्जगत्तणेण विगमो कुंडलत्तणेण उप्पाओ सुवण्णदव्वत्ते अवद्वियं चैत्र, जहा कालगवण्णविगमे कालत्तेण विगमो नीलत्तेण उपाओ वण्णत्तेण अवडिओ चैव । इदाणिं अरुविदव्वाणं परपच्चया उप्पायठितिभंगा भण्णंति, जहा घडागासेणं संजुत्तस्स आगासस्स घडागाससंयोगेण उप्पायो पडागासत्तेण विगमो आगासत्तेण अवट्टिई । इदाणिं अस्थिकायधम्मोत्तिदारं 'धम्मत्थिकाय ' गाहा (४०-२२) अतिथ वेज्जति काया य अस्थिकाया, ते इमे पंच, तेसिं पंचण्डवि धम्मो णाम सम्भावो लक्खणंति एगट्ठा, तत्थ पढमे धम्मत्थिकाए सो गइलक्खणो, वितिओ अम्मत्थिकाओ सो ठितिलक्खणो, ततिओ आगासत्थिकायो सो अवगाहलक्खणो, चउत्थो पोग्गलत्थिकायो सो गृहणलक्खणो, पंचमो जीवत्थिकाओ सो उवओगलक्खणोति नायव्वो । इदाणिं पयारधम्मोत्तिदारं, पयारधम्मा णाम सोयाईण इंदियाण जो जस्स विसयो सो पयारधम्मो भवइ, तं सोइंदियस्स सोयव्यं
धर्म
निक्षेयाः
॥ १६ ॥
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणों
श्रीदश- चक्खुइंदियस्स दट्ठव्वं घाणिदियस्स अग्घाइयव्वं, एवं सव्वत्थ । इदाणिं भावधम्मोत्ति दारं-'लोइय कुप्पायण' गाहद्धं, लोकोत्तरवैकालिका (४१-२२) सो यतिविहो-लोइओ लोउत्तरिओ कुप्पावयणीओ य, लोइओ अणेगविहो पण्णत्तो, जहा-गम्मपसुदेसरज्जे पुरवर
| धमे: गामगणगोहिराईणंति (४२-२२) तत्थ गंमधम्मो णाम जहा दक्खिणापहे माउलदुहिया गंमा उत्तरापहे अगम्मा, एवं भक्खा-12 दशधा १ अध्ययने
भक्खं पेयापेयं भासियव्वं, पसुधम्मो णाम गातभगिणीदुहियादीणं गमणं, देसधम्मो णाम दक्खिणापहे अण्णं णेवत्थं अण्णं उत्तरापहे श्रमणधर्मः ॥१७॥
एवमादि, रज्जेवि अण्णं लाडरज्जे करज्जवत्ती अण्णो उत्तरापहे एवमादि, पुरत्ति नगरं तत्थवि अण्णो अण्णो गामवासीणं, गामे : एगागिणीवि इत्थिगा गिहतर गच्छइ, नगरे सबितिज्जगा एवमादि, गणधम्मो जहा मल्ला पिबंति समवाएणं एवमादि, गोद्विधम्मो
गामसमन्वयाण गोद्वि भवइ, तेसि उस्सवादिएसु कारणेसु इट्ठभोयणासणाइसु गोडिओ भवंति, रायधम्मो णाम अत्तणेवि अवराह पण खमिज्जइ, सपजाए सुदंडो घेप्पति, एवमादि। इदाणिं कुप्पावयणिओ; कुत्थियं पवयणं कुप्पवयणं तं सक्ककणादकपिलइस्सरवेद-४
वादी, एवमादि कुप्पावयणियं भवति, सीसो आह-केण कारणेण एताणि कुप्पावयणाणि भवंति', 'सावज्जो उ कुतित्थियधम्मो ण जिणेहि उ पसत्थो वज्जो णाम गरहिओ, सह वज्जेण सावज्जो भवइ, सावज्जत्तणेण कुप्पावयाणियो भवइ, अतोय न पसंसिज्जति जिणेहिं, के य ते जिणा?, इमे चउव्हिा , तं०-णामजिणा ठवणजिणा दव्वजिणा भावजिणा य, नामठवणाओ तहेव, दवजिणा जे & छउमत्था वाहिं वा वेरियं वा जे जिणन्ति ते दबाजणा, भावजिणाजे केवलणाणिणो, तेहिं सो कुप्पावयणीओ सारंभत्तणेण न पसंसितो। ॥१७॥ | इदाणिं लोउत्तरो भावधम्मो, सो दुविधो-सुयधम्मो चरित्तम्धमो य, तत्थ सुयधम्मो दुवालसंगं गणिपिडगं, तस्स धम्मो जे जाणि-2 यव्या भावा अहवा असंजमाउ नियत्ती संजमंमि य पवित्ती॥ इदाणिं चरित्तधम्मो, सो इमो समणधम्मो दसप्पगारोवि-खमा मद्दवं
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
लोकोत्तर
धर्मः दशधा श्रमणधमे
चूणों
श्रीदश| अज्जवं सोयं सच्चं संजमो तवो चाओ अकिंचणियत्तणं बंभचेरमिति, तत्थ खमा आकुट्ठस्स वा तालियस्संवा अहियासेतस्स कम्मक्ख
ओ भवइ, अणहियासितस्स कंमबंधो भवइ, तम्हा कोहस्स निग्गहो कायब्बो, उदयपत्तस्स वा विफलीकरणं, एस खमत्ति वा तिति
क्खत्ति वा कोधनिग्गहेत्ति वा एगट्ठा ११ मद्दवं नाम जाइकुलादीहीणस्स अपरिभवणसीलत्तणं, जहाऽहं उत्तमजातीओ एस नीयजाती १ अध्ययने ।
त्ति मदो न कायव्यो, एवं च करेमाणस्स कम्मनिज्जरा भवइ, अकरेंतस्स य कम्मोवचयो भवइ, माणस्स उदिनस्स निरोहो उदय॥ १८॥ पत्तस्स विफलीकरणमिति२। अज्जवं नाम उज्जुगत्तणंति वा अकुडिलत्तणंति वा, एवं च कुव्वमाणस्स कम्मनिज्जरा भवइ,अकुव्वमाणस्स
य कम्मोवचयो भवइ, मायाए उदितीए णिरोहो कायव्वो उदिण्णाए विफलीकरणंति ३। सोयं नाम अलुद्धया धम्मोवगरणेसुवि, एवं
च कुव्वमाणस्स कम्मनिज्जरा भवति, अकुव्वमाणस्स कम्मोवचओ, तम्हा लोभस्स उदेंतस्स णिरोहो कायव्वो उदयपत्तस्स वा विफलीMI करणमिति ४। सच्चं नाम सम्मं चिंतेऊण असावजंतता भासियव्वं सच्चं च, एवं च करेमाणस्स निज्जरा भवइ, अकरेमाणस्स कम्मो
वचयो भवइ ५। संजमो तवो य एते पच्छा भण्णंति, किं कारणं?, जेण उवरि 'अहिंसा संजमो तवो' एत्थवि सुत्तालावगे संजमो तवो | य भणियव्वगा चेव, तेण लाघवत्थं इहंण भणिया ६-७। इदाणि चागो णाम वेयावच्चकरणेण आयरियोवज्झायादीण महती कम्म
निज्जरा भवइ तम्हा वत्थपत्तओसहादीहिं साहूण संविभागकरणं कायव्वंति ८ अकिंचणिया नाम सदेहे निस्संगता, निम्ममत्तणंति 81 वुत्तं भवइ, एवं च करेमाणस्स कम्मनिज्जरा भवइ, अकरेमाणस्स य कम्मोवचओ भवइ, तम्हा अकिंचणीयं साहुणा सध्वपयत्तेण GI अहिडेयव्वं ९। इदाणिं बंभचेरं, तं अट्ठारसपगारं, तंजहा-ओरालियकामभोगा मणसाण सेवइण सेवावेइ सेवतंणाणुजाणइ. एवं वाया
एविन सेवइ न सेवावेइ सेवंतं नाणुजाणइ, एवं कारणाविन सेवेइ न सेवावेह सेवंतं नाणुजाणइ, एवं नवविधं गर्य, एवं दिव्वावि
KAASAR
Rॐ
१८॥
SAROKAR
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णां
१ अध्ययने
॥ १९ ॥
कामभोगा मणसावि न सेवेह न सेवावेह सेवतं नाणुजाण, एवं वायाएव न सेवेइ न सेवावेइ सेवतं नाणुजाण, एवं काएणावि न सेवइ न सेवावेह सेवतं नाणुजाण, एवं एवं अट्ठारसविधं बंभचेरं संमं आयरंतस्स कम्मनिज्जरा भवइ, अणायरंतस्स कम्मबंधो भवइति नाऊण आसेवियब्वं, दसविधो समणधम्मो भणिओ ॥ इदाणिं एयंमि दसविधे समणधम्मे मूलगुणा उत्तरगुणा | समवयारिज्जति संजम सच्च आकिंचणियबंभचेरग्गहणेण मूलगुणा गहिया भवति, तंजहा संजमग्गहणेणं पढमअहिंसा गहिया, सच्चगहणणं मुसावादविरती गहिया, बंभचेरग्गहणेण मेहुणविरती गहिया, अकिंचणियग्गहणेण अपरिग्गहो गहिओ अदत्तादाणविरती य गहिया, जेण सदेहेवि णिस्संगता कायव्वा तम्हा ताव अपरिग्गहिया गहिया, जो य सदेहे निस्संगो कहं सो अदिष्णं गण्हति ?, तम्हा अकिंचणियग्गहणेण अदत्तादाणविरती गहिया चेव, अहवा एगग्गहणे तज्जातीयाणं गहणं कयं भवतित्ति, तम्हा अहिंसागहणेण अदिष्णादाणविरती गहिया चेव । खंतिमद्दवज्जवतवोरगहणेण उचरगुणाणं गहणं कयं भवइत्ति, धम्मोत्ति दारं गयं ॥
इदाणिं मंगलं भण्णइ, तं चउब्विहं णाममंगलं ठेवणा० दव्ब० भावमंगलं, नामठवणाउ तहेव, दव्वभावेसु इमा गाहादब्वे भावे य मंगलाणि (४४-३४ ) तत्थ दव्वमंगलं पुण्णकलसादी, आदीगहणेण न केवलं पुण्णकलसो एगो मंगलं, किंतु जाणि दव्वाणि उप्पज्जंतगाणि चैव लोगे मंगलबुद्धीए घेप्पति जहा सिद्धत्थगदहिसालिअक्खयादििण ताणि दव्वमंगलं, भावमंगलं पुण एसेव लोगुत्तरो धम्मो, जम्हा एत्थ ठियाणं जीवाणं सिद्धी भवइ । सीसो आह--दव्यभावमंगलाण को पइविसेसो ?, आयरिओ आह--दव्वमंगलं अणेगंतिगं अणच्चंतियं च भवति, भावमंगलं पुण एगंतियं अच्चंतियं च भवइ, मंगलंति दारं गयं ॥ इदाणिं, उडिं, उकि णाम जो एस लोगुत्तरो धम्मो भणिओ एसो भावमंगलं उकिडं भवइ ॥ इदाणिं अहिंसा, तत्थ पढमं
मंगलमहिंसा च
॥ १९ ॥
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
संयमः
चूणों
श्रीदश- 8| हिंसा वण्णेयच्या, हिंसाए परूवियाए अहिंसा परूविया चेव, सा य मणवयणकाएहिं जोएहिं दुप्पउत्तेहिं जं पाणववरोवैकालिक है
|वणं कज्जइ सा हिंसा, तत्थ भंगा चत्तारि-दव्वतोवि एगा हिंसा भावओवि, एगा हिंसा दवओ न भावओ, एगा Vाभावओ न दवओ, अण्णा ण दच्चओ न भावओ, सा अहिंसा चेव ण भण्णह, तत्थ दब्बओवि भावओवि जहा केइ ।
| पुरिसे मियवधाते परिणामपरिणए मियवधाय उसु निसिरज्जा, से य मिए तेण उसुणावि विद्धे, एसा दवओ भावओवि ॥२०॥
है हिंसा, तत्थ जा सा दव्वओ न भावओ सा इमा, उक्तंच-'उच्चालियंमि पाए' गाहा, (४-७४९) 'ण य तस्स तपिणमित्तो'
गाहा (४-७५०), एताओ दोऽवि जहा ओहनिज्जुत्तीए, तत्थ जा सा भावओ न दव्यओ जहा केइ पुरिसे असिणा अहिं छिदिस्सा. मित्तिक१ रज्जु छिदिज्जा एसा भावओ, एसा हिंसा.विकोवणत्थं वणिया, इह पुण अहिंसाए पयोयणं, सा य अहिंसाइ वा अज्जीहै वाइवातोत्ति वा पाणातिपातविरइत्ति वा एगट्ठा। सिस्सो आह-णणु जा चेव अहिंसा सो चेव संजमोऽवि, आयरिओ आह--अहिंसा
गहणे पंच महव्वयाण गहियाणि भवंति, संजमो पुण तीस चेव अहिंसाए उवग्गहे वट्टइ, संपुण्णाय अहिंसाय संजमोवि तस्स | भवइ, अहिंसा गता॥ इदाणिं संजमो, सो य सत्तरसविहो, तंजहा-पुढविकायसंजमो आउकायसंजमो तेउक्कायसंजमो वाउक्काय
संजमो वणस्सइकायसंजमो बेइंदियसंजमो तेइंदियसंजमो चउरिंदियसंजमो पंचिदियसंजमो पेहासंजमो उपहासंजमो अवहटुसजमा डापमज्जियसंजमो मणसंजमो वयसंजमो कायसंजमो उवकरणसंजमो, तत्थ पुढविकायसंजमो णाम पुढविकायं मणवयणकाइ3/एईि जोगेहिं न हिंसइ न हिंसाबइ हिंसंतं णाणुजाणइ, एवं आउक्कायसंजमोवि, जाव पंचिंदियसंजमो, पेहासंजमो णाम ठाणं नि
सीयणं तुयट्टणं वा जत्थ काउकामो तं पुव्वं पडिलेहिय पमज्जिय करमाणस्स संजमो भवइ, वितहकरणे असंजमो, उवेहासंजमो
SCRECAUSAROKARNA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणों
श्रीदश
| णाम संजमतवसमग्गं संभोगियं तं चोदंतस्स संजमो भवइ, असंभोइयं चोदंतस्स असंजमो भवइ, पावयणं कज्ज काऊण चियत्ता बाह्येतपसि वैकालिक
वा स पाडचायणत्तिकाउं तत्तो अण्णसंभोडयं चोदेंति, गिहियाणं कम्मारंभे पमादपत्ताणं उबेहयंतस्स संजमो भवइ, वावारतस्सका अनशनं
४ असंजमा, अवहट्टुसंजमो नाम अइरेगोवकरणं विगिंचितस्स संजमो भवइ, पाणजातीए य आहारादिसु विगिंचंतस्स संजमो भवइ, असु१ अध्ययने।
| द्धोवगरणाणि य परिठवेंतस्स संजमो भवइ, पमज्जणासंजमो नाम सागारिए पाए अपमज्जंतस्स संजमो भवइ, अप्पसागारिए पाए ॥२१॥ | पमज्जंतस्स संजमो भवइ, मणसंजमो णाम अकुसलमणनिरोहो कुसलमणउदीरणं वा, वयसंजमो.णाम अकुसलवइनिरोहो कुसलवइ
उदीरणं वा, कायसंजमो णाम आवस्सगाइजोगे मोत्तुं सुसमाहियपाणिपादस्स कुम्मो इव गुतिदियस्स चिट्ठमाणस्स संजमो भवइ, उवकरणसंजमो णाम पोत्थएसु घेप्पंतएसु असंजमो भवइ, महद्धणमुल्लेसु य वत्थेसु, तसिं विवज्जणे संजमो, कालं पुण पड़च्च चरणकरणट्ठा अव्वोच्छित्तिनिमित्तं च गेण्हमाणस्स पोत्थए संजमो भवइ । इदाणिं तवो, सो दुविहो-बज्झो अब्भतरो य, तत्थ पढम बज्झो भवइ पच्छा अब्भंतरो, सीसो आह-केण कारणेण बज्झो अब्भतरो वा भण्णइ ?, आयरिओ आह-जम्हा मिच्छदिट्ठीहिवि यायरिज्जमाणो नज्जइ विवरीयग्गहणेण कुतित्थियादीहिवि कज्जइ तम्हा बज्झो, अब्भतरो पुण कज्जमाणो ण तहा पागडो भवइ तेण अभंतरो भण्णइ , तत्थ जो बज्झो सो छब्बिहो, तंजहा-अणसणं ऊणोयरिया भिक्खायरिया रसपरिच्चाओ कायकिलेसो
संलीणतत्ति, तत्थ अणसणं नाम न असिज्जइ अणसणं, णो आहारिज्जइत्ति वुत्तं भवति, तं च दुविहं-इत्तिरियं आवकाहयं च, इत्त- 14॥२१ मारियं णाम परिमितकालियं, तं चउत्थाउ आरद्धं जाव छम्मासा, आवकहियं जावजीवमेव, तं तिविध-पाओवगमणं इंगिाणेदामरणं भत्तपच्चक्खाणं च, तत्थ पाओवगमणं णाम जो निप्पडिकम्मो पादउच्च जो पडिओ तओ पडिओ चेव, तं च दुविहं
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणी"
श्रीदश- भवइ, तं०-वाघाइमं निवाघाइमंच, तत्थ वाघाइमं नाम जो आउगं पहुप्प तमेव बला उवक्कमे सिंघवग्धतरच्छादिस कारणेसु बावि 1वाद्येऽवमौवैकालिक है अभिदुओ वा पाओवगमणं करेइ, एयं वाघातिम, निधाघाइमं नाम सुत्तत्थतदुभयाणि गेण्हिऊण अव्वोच्छित्तिनिमित्तं व
दरिका वाएऊण तओ पच्छा जरापरिणयस्स भवइ, एयं निवाघाइम, इंगिणिमरणं णाम सयमेव उव्वत्तणपरियत्तणादीणि करेति चउ१ अध्ययने
विहाहारविवज्जियं च परपडियरणविवज्जियं च । इदाणिभत्तपच्चक्खाणं, तं नियमा सपडिकम्म, सपडिकम्मं णाम उव्वचण॥२२॥
परियत्तणादीणि असहुस्स वा सव्वं कीरइ, अणसणं समत्तं ॥ऊमोयरिया णाम ओमभावो नाम, ऊणंति वुत्तं भवति, सा य दुविहादब्वे भावे य, तत्थ दव्योमोदरिया उवकरणे भत्ते पाणे य, तत्थ उवकरणे ताव एगवत्थधारितं एवमादि, भत्तपाणोमोदरिया नाम अप्पणा मुहप्पमाणेण कवलेणं पंच विकप्पा भवति, तंजहा-अप्पाहारोमोयरिया अवड्ढोमोयरिया दुभागोमोयरिया पमाणोमोदरिया किंचूणोमोयरिया इति, इयाणिं एतासिं अप्पाहारअवनदुभागप्रमाणकिंचूणोमोयरियाणं पंचण्हवि विभागो भ्राणितव्यो, तत्थ चउव्वीसं लंबणा पमाणजुचाओमोदरिया, एसोमोदरिया चउत्था भाइ, तायो पमाणजुचातो ओमोदरियाउ विण्इं अप्पाहारअवदृदुभागोमोदरियाणं निष्फची भण्णइ, पंचमा नामनिष्फण्णादेव किंचूणामोदरियचि भण्णति, एतेसिं पंचण्हवि उमादरियाणं निदरिसणं, तत्थ अप्पाहारोबोदरिया नाम जेण अप्पयरं कुच्छीए पुणं बहुतरं ऊप, पमाणोमोयरियाए तिभागो, अवड्डोमोयरिया णाम पमाणजुत्चोमोदरियाए अवटुंति वा अद्धति वा एगट्ठा, दुभायोमोदरिया णाम पमाणोमोदरियं तिहा छिदिऊपा
॥२२॥ एगं भाग छड्डेऊण दो भागा गहिया दुभागोमोयरिया भवइ, पमाणोदरिया णाम बत्तीस कवला पुरिसस्स आहारो संपुण्णो तस्स चउत्थो भागो छड्डिज्जइ, सेसा चउवासं कवला पमाणजुत्तोमोदरिया भवइ, किंचूपोमोयरिया णाम किंचूणो आहारोत्ति वृत्तं
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
बाह्येऽवमा| दरिको
चूणौं
१ अध्ययने
॥२३॥
SASURROUNCATE
भवइ, इदाणिं एताओ पंचवि ओमोदरियाओ वित्थारेण भण्णइ, तत्थ अप्पाहारोमोदरिया नाम प्रमाणोमोदरियाए तिभागो, ते अट्ठ कवला, अट्ठविधा य अप्पाहारोमोयरिया भवइ, तंजहा-अप्पाहारोमोदरियाए अट्ठ कवला, एगूणकवला अप्पाहारोमोदरिया जाता सत्त, बिऊण कवल अप्पाहारोमोदरिया जाता छ, तिचउरोपंचूणकवलअप्पाहारोमोदरिया जाता पंच चउरो तिण्णि, छहि ऊणकक्लअप्पाहारोमोदरिया जाता दोण्णि, सत्तूणकवलअप्पाहारोमोदरिया जाता एगो अप्पाहारोमोदरिया, जाता सत्तवि ऊणकवल०,अप्पाहारोमोयरियाए एककवलाहारोमोदरिया जहण्णा अट्ठकवलोमायरिया उकोसा सेसा अज० । इदाणिं अवडाहारोमोयरिया वारसकवला भण्णति, सा य चउबिहा, तंजहा-बारसकवल अवड्डाहारोमोयरिया, एगक इक्कारस, बिहूणकवल अवड्डाहारोमोयरिया जाया दस, तिहिऊण कवलअवड्डाहारोमोयरिया जाता नव, अवड्डाहारोमोयरिया जहणिया नव कवला उक्कोसेण बारस, सेसा अजहण्णमणुक्कोसा। इदाणि दुभागोमोयरिया सोलसकवला, सा चउबिहा, तंजहा-सोलकवलदुभागोमोयरिया, एगूणकवल दोभागोमोदरिया जाता पण्णरस, दोहिऊण दुभागकवलहारमोदरिया जाता चोद्दस, तिहिऊण दुभागकवलाहारोमोयरिया तेरस, दुभागकवलाहारोमोदरियाए जहण्णा तेरस उक्कोसा सोलस, सेसा अजहष्णमणुक्कोसा । इदाणिं पमाणजुत्ताहारोमोदरिया एग(अछु)णकवलजुत्ताहारोमोदरिया चउव्वीसं कवला भवंति, साय अट्ठविहा, तंजहा-चड़वीसकवलजुत्ताहारोमोयरिया एगूणकवलजुत्ताहारोमोदरिया जाता तेवीसं एवं दोहिऊण जाया बावीस, विहिऊण जाया इक्कवीस, चउहिं ऊणा जाता वीसं, पंचहिं कृणा जाता एगूणवीस, छहि ऊणा जाता अट्ठारस, सत्तहिं ऊणा जाता सत्तरस, पमाणजुत्ताहारोमोयरिया जहण्णेण सतरस उक्कोसेणं चउवीस कवला, सेसा अजहण्णमणुकोसेणं । इदाणिं किंचूणाहारोमोयरिया, सा य एकतीस कवला, सत्तविहा पुण भण्णइ, तंज़हा-एकतीसं कवला किंचूणाहारोमोय.
Aऊनऊऊऊमक
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ १ अध्ययने
॥ २४ ॥
रिया, एगूणकवला किंचूणाहारोमोयरिया जाता तीसं, एवं दोहिं ऊणा जाया एकूणतीसं, तिहि ऊणा जाया अट्ठावीसं, चउहिं ऊणा जाया सत्तावीसं, पंचूणा जाता छब्बीसं, छहिं ऊणा जाया पंचवीस, किंचूणाहारोमोयरिया सव्वजहण्णा पणवीसं सन्युकोसा एकतीसं, अवसेसा अजहण्णमणुकोसा, एवं एसा पुरिसस्स ओमोदरिया । इदाणिं इत्थियाए, सावि एवं चेव, णवरं अट्ठावसिं कवला संपुष्णाहारो, तदनुसारेण एवं सेसं भाणियव्वं । दव्वोमोदरिया गता, इदाणिं भावोमोदरिया-कोहादीणं चउन्हं कसायाणं उदंताणं निरोहो उदयपत्ताणं विफलीकरणं कायव्वंति, ओमोदरिया गता । इदाणिं भिक्खायरिया-सा अणगप्पगारा, तंजहादव्वाभिग्गहचरिगा, जहा कोइ साहू अभिग्गहं गिण्हेज्जा - जइ मे भिक्खं हिंडमाणस्स अमुगं दव्यं लब्भइ तो गिहिस्सामि, इतरहा न हामि एवमादी भिक्खायरियाए अभिग्गहा भाणितव्वा, अहवा इमा चउव्विहा भिक्खायरिया, तं० पेला अद्धपेला गोमुत्तिया संबुक्कावहति । इदाणिं रसपरिच्चागो, खीरदधिनवणीयादणिं रसविगतीणं विवज्जणं । कायकिलेसो नाम वीरासण उक्कडगासणभूमी सेज्जाकूड सेज्जालोय मादियाउ भाणियव्वाउ, पश्चात्कर्म पुराकर्म, ईयीपथपरिग्रहौ । दोषा ह्येते परित्यक्ताः, केशलोचं प्रकुर्व्वता ॥ १ ॥ कायक्लेशश्च पूर्वोक्तो, वैरुप्यं तु सुसंधितम् । आप्तागमः क्षमा चैव, सूत्रोक्ता कर्मनिर्जरा ॥ २ ॥ लोचः । इदाणिं संलीणया, सा चउब्विहा भवइ, तंजहा इंदियसंलीणया कसायसंलीणया जोगसंलीणया विवित्तचरिया, तत्थ इंदियसंलीणया पंचविद्या भण्णइ, तंजहा-सोइंदियसंलीणया चक्खिदियसंलीणया घाणिदियसंलीणया जिम्भिदियसंलीणया फासिंदियसंलीणया, तत्थ सोइदियसंलीणया णाम-सदेसु य भद्दगपावएस सोयसियमुवगएसु । तुट्टेण व रुद्वेण व समणेण सया ण भवियच् ॥ १ ॥ एवं सेवि इंदिएसुवि एसा चैव गाहा चरियन्वा । इदाणिं कसायसंलीणया, सा चउच्चिहा, तंजहा कोहोदय
४ बाह्ये भिक्षाचर्याका यक्लेश संलीनताः
॥ २४ ॥
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणों
CAR
श्रीदश
IRIनिराहो वा उदयपत्तम्म वा काहस्स विफलीकरणमिति, एवं जाव लोभादयनिरोधी वा उदयपत्तस्स वा लोहस्स विफलीकरण- अभ्यन्तरे वैकालिकामिति । इदाणिं जोगसंलीणया, सा तिविहा, तं०-अकुसलमणनिरोधो कायव्यो कुसलमणउदीरणं वा, एवं वायावि भाणियव्या,मा तपसि
कायसंलीणया णाम ठाणचकमणादीणि अकज्जे न कायव्याणि, कज्जेवि पसंतचित्तमणसेण जुगंतरपलोयणाइणा कायव्वाणित्ति, प्रायश्चित्तं १अध्ययने । विवित्तचरिया नाम आरामुज्जाणाइसु इत्थीपसुपंडगविरहियाणि फासुएसणिज्जाणि पीढफलगाणि अभिगिहिऊण विहरियव्यंति॥
बज्झो गतो। उदाणिं अभितरओ, सो छबिहो, त०-पायच्छित्तं विणओ वेयावच्च सज्झाओ झाणं विउस्सग्गोत्ति, तत्थ पाय-1! ।॥ २५॥
लाच्छित्तं दसविह-आलोयणं पडिक्कमणं तदुभयं विवेगो विउस्सग्गो तवो छदो मूलं अणवटुप्पो पारंचितंति, तत्थ आलोयणा!
नाम अवस्सकरणिज्जेसु भिक्खायरियाईसु जइवि अवराहो नत्थि तहावि अणालोइए अविणओ भवइत्तिकाऊण अवस्सं आलो-1 एयव्वं, सो जइ किंचि अणेसणाइ अवराहं सरेज्जा, सो वा आयरितो किंचि. सारेज्जा तम्हा आलोएयव्यं, आलोयणति वा पगा-1 सकरणंति या अक्खणंति वा विसोहित्ति वा एगट्ठा । इदाणि परिझमणं, तं च मिच्छामि दुकडेण संजुत्तं भवइ, तंजहा कोई साहू। भिक्खायरियाए गच्छंतो विकहापमत्तो इरियं न सोहेइ, अन्नण य साधुणा पडिचोइओ-जहा इरियं न सोहेसि, न य तंमि समए किंचि। पाणविराहणं कयं, ताहे सो मिच्छादुक्कडेणेव सुद्धो भवइ, एवं भासासमितीएवि सहसा अणाभोगण व काइ अप्पसावज्जा गिहत्थभासा भासिया सा मिच्छादुक्कडेणेव सुज्झइ, एवं सेससमितिसुवि जत्थ असमितित्तणं समावण्णो अप्पत्तसु इट्टेसु परमगिद्धिमावण्णो रागद्दोसा वेसि कया ण य महंतो अवराहो ताव मिच्छा दुक्कडेणेव सुद्धी भवइत्ति । तदुभयं नाम जत्थ आलोयणं पडि| कमणं, एगिंदियाणं जीवाणं संघट्टपरितावणादिसु कएमु आउत्तस्स भवंति । विवेगो नाम परिद्वावणं, तं च आहारोवहिसेज्जास
Emeramanuman
FRIER-3-LAHUREKARE
isanimasomemataram
CASE-
MITRAK
॥२५॥
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
9
अभ्यन्तरे विनयः
चूणों
श्रीदश- कणाणं संसत्ताणं उग्गमादीसु य कारणेसु असुद्धाणं भवद । इद्राणिं.काउस्मग्गो, सोय काउसग्गोत्ति वा विउस्सग्गाति वा वैकालिक
| एगठ्ठा, सो य काउस्सग्गो इमेहिं कज्जइ, तंजहा-णावानइसंतारे गमणागमणसुमिणदसणावस्सगादिसु कारणेसु बहुविहो भवइ ।
इदार्णि तवो, सो पंच राइदियाण आदिकाऊण बहुवियप्पो भवइत्ति । तथा छेदो नाम जस्स कस्सवि साहुणो तहारूवं अवराह १अध्ययने
| णाऊण परियाओ छिज्जइ, तंजहा-अहोरत्तं वा पक्खं वा मासं वा संवच्छरं वा एवमादि छेदो भवति । मूल नाम सो चेव से | ॥२६॥ परियाओ मूलतो छिज्जइ । अणवढप्पो नाम सव्वच्छदपत्तो किंचिकालं करेऊण तवं ततो पुणोति दिक्खा कज्जइ । पारंचो नाम |
खत्ततो देसातो वा निच्छुभइ, छेदअणवट्ठमूलपारचियाणि देसं कालं संजमविराहणं पुरिसं च पडुच्च दिज्जतित्ति, पच्छित्तं गतं ।
इदाणि विणओ, सो य सत्तविधो भवइ, तंजहा-णाणविणओ दंसणविणओ चरिचविणओ मणविष्णओ वायाविणओ काय| विणओ उवयारियविणओत्ति, तत्थ नाणविणओ पंचविधो-आभिणिबोहियणाणविणओ सुतणाणविणओ ओहिणाणविणओ मणप
ज्जवणाणविणओ केवलणाणविणओत्ति, से णाणविणओ कहं भवइ, तंजहा-जस्स एतेसु णाणेसु पंचसुवि भत्ती बहुमाणो वा, जे | वा एतेहिं नाणेहिं पंचहिं भावा दिवा दीसंति दीसिस्संति वा तेसिं सद्दहपात्तं, एस णाणविणओ । इदाणि दंसणविणओ, | | सो दुविहो, तंजहा-सुस्मसणविणओ अपासातणाविणओ य, तत्थ सुस्सूसणाविणओ णाम सम्मईसणगुणाहिपमु साधुसु कज्जइ दसणपूयाणिमितं , सो य सुस्मुसाविणओ अणेगविहो भवइ, तंजहा-सक्कारविणओ सम्माणविणओ अन्भुट्ठाणं आसणाभिरगहो आसणाणुप्पयाण किइकम्म अजंलिपग्गहो एतस्स अणुगच्छणया ठियस्स पज्जुवासण्या गच्छंतस्स अणुवयमंति, सीसा आहसक्कारसंमाणाणं पुण को पतिविसेसो १, आयरिओ भणइ-सक्कारो शुगणाइ, सम्माणो वत्थपचादीहिं कीरइ, इदाापी आसणा
4325A4
॥२६॥
%
25
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
वैकालिक
अभ्यन्तरे विनयः
चूणों
१अध्ययन
॥२७॥
COCCASAMMसर
भिग्गहो-सो आगच्छंतस्स चेव परमादरेण णाम अभिमुहमागंतूण वग्महत्थेहि भण्णइ-एत्थ ओबिसाहित्ति, आसणपदाणं णाम ठाणाओ ठाणं संचरंतस्स आसणं गेण्हिऊण इच्छिए ठाणे ठवेइ, सेसाणि अब्भुट्ठाणकिइकम्मादीणि पागडाणित्ति काऊण न भणि- याणि । इदाणिं अणासादणाविणओ, सो पण्णरसविहो, तंजहा-अरहंतस्स अणासादणाए अरहंतपण्णत्तस्स धम्मस्स अणासादणाए आयरियाणं अणासायणाए उवज्झायाणं अणासातणाए थेराणं अणासातणाए कुलस्स अणासादणाए गणस्स अणासादणाए संघस्स अणासादणाए किरियाए अणासादणाए, किरिया णाम अस्थिवादो भण्णइ. तंजहा-अस्थि माया अस्थि पिया अस्थि जीवा एवमादि, जो एवं ण सद्दहइ विवरीयं वा पण्णवेइ तेण किरिया आसादिता भवइ, आभिणिबोहियणाणस्स अणासादणाए जाव केवलनाणस्स अणासादणाए, एतेसिं पण्णरसण्हं कारणाणं एककं तिविहं भवइत्ति, तंजहा-अरहताणं भत्ती अरहंताणं बहुमाणो | अरहताणं वण्णसजलणया, एवं जाव केवलणाणस्सवि तिविहं भाणियव्वं, सब्वेवि एते भेदा पंचचत्तालीसं भवंति, दंसणविणओ गओ। इदाणिं चरित्तविणओ कहिज्जइ, सो पंचविधो भवइ, तंजहा-सामाइयचरित्तविणओ छेदोवट्ठावणियचरित्तविणयो परिहारविसुद्धियचरित्तविणओ सुहुमसंपरागचरित्तविणओ अहक्खायचरित्तविणओत्ति, एतेसिं पंचण्ह चरित्ताणं को विणओ!, | भण्णति, पंचविहस्स जा सद्दहणा वा सद्दहियस्स जा काएण फासणया भव्वाणं च पुरओ परूवणया, चरित्तविणओ वण्णिओ । इदार्णि मणविणओ, आयरियाईण उरि अकुसलो मणो निरूभियन्वो कुसलमणउदीरणं च कायव्वं, एवं वायाविणओपि । तत्थ कायविणओ नाम तेसिं चेव आयरियादीण अद्धाणपरिस्संताण वा सीसाउ आरब्भ जाव पादतला ताव परमादरेण विस्सामणं । इदाणिं उवयारियविणओ सत्तविधो, णिच्चमेव आयरियस्स अब्भासे अच्छणं छंदाणुवत्तणं कारियनिमित्तकरणं
*॥२७॥
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूर्णी
श्रीदश- कयपडिकइया दुक्खत्तस्स गवेसणं देसकालण्णुया सव्वत्थेसु अणुलोयमात्ति, तत्थ अन्भासे अच्छणं नाम आयरियाण सीसो निज्ज- अभ्यन्तरे वकालिक रट्ठाए इंगिएण अभिप्पायं नाऊण जहिच्छियं उववायइस्सामित्ति काउण आयरियस्स अब्भासे अच्छइ, तत्थ छंदाणुवत्तणं नाम |
वैयावृत्त्य| आयरियाण सीसेग कालं तुलेऊणं आहारउवहिउवस्सगाणं उववायणं कायचं, कारियनिमित्तकरणं नाम पसण्णा हु आयरिया
स्वाध्यायौ १अध्ययन
सविसेस सुत्तत्थतदुभयाणि दाहितित्तिकाऊणं तारिसाणि अणुकूलाणि करेइ जेण तेसिं आयरियाण चित्तप्पसाओ जायइ, कयपडि॥२८॥
क्कइया णाम जइवि निज्जरत्थं करेइ ततोवि मम एस कारेहितित्ति काउं विणयं करेइ, सेसाणि दुक्खत्तस्स गवेसणाईणि पसिद्धाणि
चेव काऊण नो भणियाणि, अहवा एसो सव्वो चेव विणओ नाणदंसणचरित्ताणं अव्वतिरित्तोत्तिकाऊण तिविहो चेव भाणियव्यो, | त०-नाणविणओ दंसणविणओ चरित्तविणओ ॥ विणओगओ॥
इदाणिं वेयावच्चं, तं च इमेहिं कारणेहिं कज्जइ, तं०- अण्णपाणवत्थपत्तपडिस्सयपीढफलगसंथारप्पगादीहिं धम्मस्स साहणेहि, तं च कस्स कज्जइ १, इमेसि दसहं, त. आयरियउवज्झाया थेर तवस्सि गिलाण सिक्खग साहम्मिय कुलगणसंघेसु, तत्थ आयरिओ पंचविहो, तं०-पव्वावणायरिओ सुत्तस्स उद्दिस्सणायरिओ समुद्दिस० अणुण्णा वायणायरिओत्ति, उवज्झाओ पसिद्धो चेव, थेरो नाम जो गच्छस्स सथितिं करेइ, जो तिसुत परियागाइसु वा थेरो,तबस्सिणाम जो उग्गतवचरणरतो, गिलाणो |णाम रोगाभिभूओ, सिक्खगो नाम जो अहुणा पव्वइयओ, साहम्मिओ नाम एगो पवयणओ ण लिंगतो,एगो लिंगओन पवयणओ,
कुलगणसंघा पसिद्धा चेव । इदाणिं सज्झाओ, सो पंचविधो, तं०-चायणा पुच्छणा परियट्टणा अणुप्पेहा धम्मकहा, वायणा ti Pणाम सिस्सस्स अज्झावणं, पुच्छणा सुत्तस्स अत्थस्स वा भवति, परियणं णाम परियट्टणंति वा अन्भसणंति वा गुणणंति वा एगट्ठा,
1-%
*
%
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
HT
तपसि
श्रीदश- अणुप्पेहा णाम जो मणसा परियट्टेइ णो वायाए, धम्मकहा नाम जो अहिंसादिलक्खणं सवण्णुपणीयं धम्म अणुयोग वा कहे अभ्यन्तरे वैकालिक एसा धम्मकहा, सज्झाओ गओ। इदाणिं झाणं, तं च अंतोमुहुत्तियं भवइ, तस्स य इमं लक्खणं, तं०-दढमज्झवसाणंति, केई पुण चूर्णी आयरिया एवं भणति-एगग्गस्स चिन्ताए निरोधो झाणं, एगग्गस्स किर चिन्ताए निरोधो तं झाणमिच्छंति, तं छउमत्थस्सा
ध्यानम् १ अध्ययने । जुज्जइ, केवलिणो न जुज्जइत्ति, किं कारण ?, जेण मइत्ति वा मुत्ति (सइ)त्ति वा सण्णत्ति वा आभिणियोहियणाणंति वा एगट्ठा,
केवलिस्स य सबभावा पच्चक्खत्तिकाऊण आभिणियोहियणाणस्स अभावे कओ चिन्तानिरोधो भवइ ?, तम्हा एगग्गचितानिरोधो झाणमिति विरुज्झते, दढमज्झवसाओ पुण सव्वाणुवाइत्तिकाऊण, जेसिं पुण आयरियाण एगग्गचिन्तनिरोधो झाणं तेर्सि इमो वक्खाणमग्गो-एगग्गस्स य जा चिंता (निरोहो य) तं झाणं भवइ, एते दोण्हाणं, तत्थ एगग्गस चिंता एतं झाणं छउमत्थस्स भवइ, कहं , जहा दीवसिहा निवायगिहावत्थियाहिं किंचि कालंतर निच्चला होऊण पुणोवि केणइ कारणेण कंपाविज्जइ एवं छउमत्थस्स झाणं, ते कम्मिवि आलंबणे कंचि कालं अच्छिऊण पुणोवि अवत्थंतरं गच्छइ, जो पुण एगग्गस्स निरोधो एयंद
झाणं केवलिस्स भवइ, कम्हा ?, जम्हा केवली सव्वभावेसु केवलोवयोगं णिरंभिऊण णो चिट्टइ, ते झाणं चउव्विहं भवइ, ४ तं०-अट्ट रोई धम्म सुक्कमिति, तत्थ संकिलिट्ठज्ज्ञवसायो अट्ट, अइकूरज्झवसाओ रोई, दसविहसमणधम्मसमणुगतं धम्म, सुक्कं
असंकिलिट्ठपरिणामं अट्ठविहं वा कम्मरयं सोधति तम्हा सुक्कं, परिणामविसेसण णाणत्तं, परिणामविससोवि फलविसेसेण णज्जइ, तम्हा-अर्द्धं तिरिक्खजोणी रोद्दज्झाणेण गंमती नरयं । धम्मेण देवलोगं सिद्धगतिं सुक्कझाणेणं ॥ १ ॥ तत्थ अट्टज्झाणं तं चउबिह-अमणुण्णसंपओगसंपउत्तो तस्स विपओगाभिकंखी सइसमन्नागते यावि भवइ, अमणुण्णं णाम अप्पियं, समन्तओ
AININRHPTIMERHITENAMRATHI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
SON
वैकालिका
SECREN
अभ्यन्तरे तपसि ध्यानम्
चूणों
१अध्ययने
॥३०॥
जोगो संपओगो तेण अप्पिएण समततो संपउत्तो तस्स विप्पयोगाभिकंखी सतिसमण्णागते यावि भवइ, सतिसमण्णागते णाम चित्तनिरोहो काऊं झायइ , जहा कह णाम मम एतेसु अणिद्वेसु विसएसु सह संजोगो न होज्जति, तेसु अणिद्वेसु विसयादिसु पओस समावण्णो अप्पत्तेसु इढेसु परमगिद्धिमावण्णो रागद्दोसवसगओ नियमा उदयकिलिन्नव्व पावकम्मरयं उवचिणाइत्ति अट्टस्स पढमो भेदोगतो ११ मणुष्णसंपयोगसंपउत्तो तस्स अविप्पयोगाभिकंखी सइसमन्नागए यावि भवइ, सद्दाइसु घिसएसु परमपमोदमावन्नो अणिहेसु पदोसमावण्णो तप्पच्चइयस्स रागदोस० अजाणमाणो गओ इव सलिलउल्लियंगो पावकम्मरयमलं उवचिणोतित्ति अट्टस्स बितिओ भेदो गओ २। आयंकसंपयोगसंपउत्तो तस्स विप्पयोगामिकंखी सतिसमन्नागते, तत्थ आतंको णाम आसुकारी, तं जरो अतीसारो सू(सा)स सज्जहूओ एवमादि, आतंकगहणेण रोगोवि सूइओ चेव, सो यदीहकालिओ भवइ, तं गडी अदुवा कोढी एवमादि, तत्थ वेदणानिमित्तं आयंकरोगेसु पदोसमावण्णो आरुग्गभिकंखी रागद्दोसबसगओ हाणुगओ निवसंतो असुभ| कम्मरयमलं उवचिणोति, अट्टज्झाणस्स तइओ भेदो गओ३। परिज्झयकामभोगसंपउत्ते तस्स अविप्पजोगभिखी सतिसमण्णा-1 गए यावि भवइ, तत्थ परिझंति वा पत्थणंति वा गिद्धित्ति वा अभिलासोत्ति वा लेप्पत्ति वा कंखंति वा एगट्ठा, तत्थ कामग्गहणेण सद्दरूवा य गहिया. भोगग्गहणेण गंधरसफरिसा गहिया, एतेसिं कामभोगाणं जा पत्थणा सा परिज्झा. परिज्झिउ नाम अणुगओ, जहा लोगे अब्भेहिं अणुगतओ अभंतओ भण्णइ एवं सोवि कामभोगपिवासाए परिभज्झाणगतो परिज्झितो भण्णइ, ततो सो.रागदोसोवगओ नियमा असुहकम्मबंधउत्ति भवइ, एवं चउविधंपि अट्ट भणियं, एयं पुण अट्टज्झाणं को झायइ, अविरयदेसविरय पमत्तसंजया य झाएंति, सीसो आह-कहमेतं नज्जइ? जह एस अहूं झायइत्ति न वा झायति ?, आयरिओ भणइ-1
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
अभ्यन्तरे तपसि ध्यानम्
श्रीदश- अट्टस्स णं झाणस्स चत्तारि लक्खणा पण्णत्ता, तं० कंदणया सोयणया तिप्पणया विलवणया, तत्थ कंदणयानाम हिरण्णसुवण्णादी- वैकालिक माहिं अवहिएहिं वा कंदह हा मात ! हा पित ! हा भागे! हा पुत्ते ! ति एवमादी, सोयणया नाम जो नीसदं दीणमणसो अंतग्ग
चूर्णी तेण सोगग्गिणा अभिताविज्जमाणो चिट्ठइ सा सोयणता, तिप्पणया नाम तीहिंवि मणवयणकाइएहिं जोगेहिं जम्हा तप्पति तेण १ अध्ययने तिप्पणया, विलवणया नाम अतिसोगाभिभूयत्तणेण विचित्तचेतसो णाथधिट्ठाणि विविधाणि विलवइ विलवणया, (अहवा कूज
तिप्पणया. वि .
णया कक्करणया तिप्पणया विलवणया तं०) कूजणया णाम मातिपितिभातिभगिणीपुत्तदुहित्तमरणादीवि (सु) महइमहंतण सद्देण ॥३१॥
रोवइत्ति कूजणया, ककरणया णाम जो घडीजतर्ग व वाहिज्जमाणं करगरेइ सा ककरणया, तिप्पणयाविलवणयाउ पृव्ववणियाउ,
अज्झाणं गतं । इदाणिं रोद्दज्झाणं-तं. चउम्बिहं, तं०-हिंसाणुबंधी मोसाणुबंधी तेणाणुबंधी सारक्खणाणुबंधी, तत्थ ४ हिंसाणुबंधी नाम जो णिच्चकालमेव वधपरिणओ अकरेमाणोवि पाणववरोवणं मज्जारो विव तग्गयमाणसो चिट्ठइ एस हिंसाणुठबंधी१, मोसाणुबंधी णाम जो कम्मभारिययाए निच्चमेव असंतअसब्भूतेहिं अभिरमइ, अदिहाणि य भणइ दिवाणि मए, एवमादि
मोसाणुबंधी २, तेणाणुबंधी णाम जो अहो य राई य परदव्वहरणपसत्तो जीवघाती य एस तेणाणुबंधी ३, सारक्खणाणुबंधी णाम जो
अत्थसरीरादीणं सारक्खणानिमित्तं णिच्चमेव आहम्मिएसु कारणेसु पबत्तइ अचोरं चोरमितिकाऊण घाएइ, असंकणिज्जे य संकर, ते एस सारक्खणाणुबंधी, रोई चउब्विहंपिगतं । इदाणिं एतस्सेव लक्खणाणिभण्णंति, ताणि इमाणि चत्तारितं०-ओसण्णदोसे
बहुदोसे अण्णाणदोसे आमरणंतदोसे, तत्थ ओसण्णदोसे णाम जो एवं ताणेव हिंसाणुबंधादीणं चउण्हं रुद्दकारणाणं एगंतरमि & कारणे अभिणिदिवो पुणो २ तं चेव समायरइ बाहिओविव अप्पत्थभाइत्तणणं रोगं बड्लेइ एवं सोऽवि पावकम्मरोगं वड्वेइ एस
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश- ओसण्णदोसो १, बहुदोसो णाम जो एतेसिं चेव हिंसाणुबंधादणं चउण्हं कारणाणं दोहिं वा तिहि वा दोसेसु बट्टइ एस बहुदोसो२, अभ्यन्तरे वैकालिक अण्णाणदोसो णाम एतेसिं चेव हिंसाणुबंधादीणं चउण्हं कारणाणं विवागं अजाणमाणो अधम्मो अधम्माणुगबुद्धी अन्नाणमहामोहाभि
तपसि चूणा भूतो भूतो विव्यज्झवसातो सत्तेसु निरणुकंपो घायणाए पवत्तइ जहा दवदादिणो संसारमोयगा य एवमादी३, आमरणंतदोसो णाम
ध्यानम् १ अध्ययने र
1 एतेसु चेव हिंसाणुबंधादिएसु कारणेसु आमरणं पबत्तति जहा पाहाणरेहा, थोवोवि से पच्छाणुवायो मरणकालेवि न भवइ, किंॐ
पुण सेसकाले?, एस आमरणंतदोसो४, एयं च रोई कस्स भवइ?, अविरयदेसचरित्ताण भवइ । रोई झाणं सम्मत्तं । इदाणिं धम्मज्झाणं, तंपि च चउन्विहं- चउप्पगारं भवइ. चउप्पगारग्गहणेण लक्खणआलंबणअणुप्पेहातीणि विहाणाणि सूइयाणिचि, ते य इमे भेदा, तं०-आणाविजए अवायविजए विवागविजए संठाणविजए, आणाविजए णाम तत्थ आणाणाम आणेतिवा सुतंति वा वीतरागादेसोति वा एगट्ठा, विजओ नाम मग्गणा, कहं ?, जहा जे मुहमा भाषा आणिदियगिज्झा अवज्झा चक्खुबिसयातीया । केवलनाणीपच्चक्खा ते वीयरागवयणंतिकाऊग सहइ. भणितं च-पंचत्थिकाए आणाए,जीवे आणाए छविहे । सद्दहे जिणपण्णत्ते, धम्मज्झाणं झियायइ ॥१॥ तहा-तमेव सचं नीसंकं, जं जिणेहिं पवेदितं, भणितं च-"वीयरागो हि सव्वण्णू , मिच्छ व उ भासइ । जम्हा तम्हा वई तस्स, तच्चा भृतत्थदरिसिणी॥१॥" एवं आणाविजयं शअवायविचयं नाम मिच्छादरिसणाविरइपमादकसायजागा संसारखीजभृया दुखावहा अइभयाणयत्ति वा जाणिऊण सव्वभावेण वज्जेयव्यत्ति झायइ, अवातविजयं गतं २ । इदाणि विवाग। विजतं, तत्थ विवागविजयं नाम एतसिं चव मिच्छादंसणाविरतिपमादकसायजोगाणं जो फलविवायो तं चिन्ततस्स धम्मज्झाण
॥३२॥ भवइ, एयं विवागविजयं३ । सीसो आह-अवायविवागविजयाणं को पइविसेसो ?, आयरिओ भणइ--अबायो एगतेणं चेव अवाद
३२॥
FRESHARIRMALA
-
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
M
---
ini
श्रीदश-
हेऊहिं कम्मेहिं भवइ, जेहिं असुहेहिं संसारियाई दुक्याई पाति ताणि चेव कम्माणि बावहारियणयस्स अवायो भण्णइ, कहं ?, हाह
अभ्यन्तरे मालिक जहा लोगे आणवेज्जए ' अण्णमया वै प्राणा' जम्हा किर अण्णेण विणा पाणा ण भवंति तम्हा लोगेण अण्णं चेव पाणा कया, तपसि
चों एवं इहईपि जम्हा मिच्छादरिसणाविरइपमादकसायजांगेहिं विणा णावायो भवइ तम्हा ताणि चेव अवातो भण्णइ, भणियंत ध्यानम् १ अध्ययने । च-"इहलोइए अवाए, अदुवा पारलोइए । चितयंतो जिणक्खाए, धम्मं झाणं झियायइ ।। १ ॥" विवागो पुण सुभासुभाणं कम्मा
४ाणं जो अणुभावो चिंतइ सो विधागो, भणियं च-" सुहाणं असुहाणं च, कम्माणं जो विवागयं । उदिण्णाणं च अणुभाग, धम्म॥३३॥
ज्झाणं झियायइ ॥ १॥ अवायविवागाणं एस बिसमोत्ति गयं ३ । संठाणविजयं नाम जहा जंबुद्दीवादीणं दीवसमुदाणं संठाणं वाणिज्जइ, सीसो आह-किं संठाणमेव एवं झियाइयवं? ण वण्णरसगंधफासाइ झाइयब्यत्ति तेण तेसिं गहणं न कयं ?, आयरिओ आह--सच्चं तं एवं, किन्तु एगग्गहणे तज्जातीयाण सव्वेसि गहणं भवइ, तेणं संठाणगहणेणं वण्णरमगंधफरिसा गहिया चेव भवंति,
जे अवण्णअगंधअरसअफासमन्ताई दवाई धम्मत्थिकायमाइयाई ताणिधि गहियाणि चेय भवंति. अलोगोवि य संठाणग्गहणण माघेप्पइ, किं पुण धम्माधम्मागासादीणं गहणं ?. लोगे णं भंते ! किंसंठिए पण्णते ?, मुसिरगोलगसंठिए पण्णत्ते," चउव्विहंपि
धम्मज्झाणं भणियं, एयं पुण धम्मज्झाणं अप्पमत्तसंजओ झायइ । इदाणिं एयस्स चेव धम्मज्झाणम्स लक्खणाणि भण्णंति, ताणि | इमाणि चत्तारि-आणारुई णिसग्गरुई सुत्नई ओगाहरूई, तत्थ आणारुई नाम जा तित्थगराणं आणा तं आणं महतासंवेगसमावण्णो पसंसइ, एस आणाझई, निसग्गरुई नाम णिसग्गो सहावो, सहावेण चेव जिणप्पणीए भावे रोयइ बहुजणमझे य महतासंवेगसमावण्णो पसंसइ,एस निसग्गरुई, सुत्तरुई णाम 'जह जह सुयमोगाहइ अइसयरसपसरजुयमपुव्वं तु । तह तह पल्हाइ मुणी नव
--
-
t shastent ormane anusammmmmwww
-
mahimmitmaremaiTARIA
-
-
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
अभ्यन्तरे तपसि ध्यानम्
श्रीदश-13 नवसंवेगसद्धाए ॥१॥” एस सुत्तरुई, ओगाहरुई णाम अणेगनयवायभंगुरं सुयं अस्थओ सोऊण महतासंवेगमावज्जइ एस वैकालिकला ओगाहरूई । धम्मज्झाणस्स लक्खणाणि सम्मत्ताणि । इयाणि तस्स चेस आलंबणा, जहा कोई पुरिसो गड्ढाए वा विसमंसि वा
चूर्णी पडिओ वेल्लिं वा रुक्खं वा मूलं वा अवलंबित्ताणं उत्तरइ, एवं धम्मज्झाणज्झायीवि चउण्हं आलंबणाणं अण्णतरं आलंबिऊण झायइ, १अध्ययने
तंजहा- वायणं वा पुच्छणं वा परियट्टणं वा धम्मकहं वा, एयाणि हेट्ठा वाणियाणि । धम्मस्स णं झाणस्स चत्तारि अणुप्पेहाओ पण्णताओ, तंजहा-अणिच्चाणुप्पेहा असरणाणुप्पेहा एगत्तणुप्पेहा संसाराणुप्पेहा, तत्थ अणिच्चाणुप्पेहा नाम-सव्वट्ठाणाणि असासयाणि इह चेव देवलोगे य। सुरअसुरनरादीणं रिद्धिविसेसा सुभाई च ॥१॥" एवं खु चिंतयंतस्स सरीरोवगरणादिसु निस्संगया भवइ, मा पुण तेहिं विजुत्तस्स दोसं भविस्सइ । असरणाणुप्पेहा नाम 'जम्मजरामरणभए अभिदुए विविहवाहिसंतत्ते। लोगंमि
नत्थि सरणं जिणिंदवरसासणं मोत्तुं ॥१॥" एवं खं चिंतियंतस्स जिणसासणे थिरया भविस्सतित्ति, एगत्ताणुप्पेहा नाम-- भाएगो करेइ कम्मं फलमवि तस्सेकओ समणुहोई । एको जायइ मरई परलोगं इक्कओ जाइ ॥ १॥ एवं खु चिंतयंतस्स | तस्स मातापितापुत्तमादिसु संगो न भविस्सइ, सत्तुणो य उवरि वेराणुबंधो न भवति, एतेहिं गंथेहिं असुहकम्मनिज्जरत्थमुज्ज| मतित्ति, संसाराणुप्पेहा णाम 'धी संसारो जहिया जुब्बाणो परमरूवगाम्बियो । मरिऊण जायइ किमी तत्थेव कलेवरे नियए
॥१॥एए चितयंतस्स संसारभउबिग्गया भवइ,भवुब्बिग्गो य तस्स विणासाय उज्जमइ । धम्मज्झाणं सम्मत्तं । इदाणिं सुक्क|ज्झाणं, पुहुत्तवितकं सविचारिं एगत्तवियकमविचारिं सुहुमकिरियं अनियट्टि समुच्छिन्नकिरियं अप्पडिवादि, तत्थ पुहुत्तवितकं सविचारिणाम पृथग्भावः पृथक्त्वं, तिहिवि जोगेसु पवत्तइत्ति वुत्तं भवइ, अहवा पुहुत्तंणाम वित्थारो भण्णइ, सुयणाणोवउत्तो अणे
CSECRECIRECECRETARAK
॥३४ ।।
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
अभ्यन्तरे तपसि ध्यानम्
चूर्णी
श्रीदश
है गेहिं परियाएहिं झायइत्तिवुत्तं भवइ, वियको सुतं, विचारो नाम अत्थवंजणजोगाण संकमणं, सह विचारेण सविचारं, अत्थर्वजण- वैकालिक
जोगाणं जत्थ संकमणं तं सवियारं भण्णइ, तं च झायमाणो चोहसपुवी सुयनाणोवउत्तो अत्थओ अत्यंतरं गच्छइ, बंजणाओ
वंजणंतरं, वंजणं अक्खरं भण्णइ, जोगाउ जोगंतरं, जोगो मणवयणकायजोगो भण्णइ, भणियं च- "सुयनाणे उवउत्तो अथमि १ अध्ययने य बंजणंमि सविचारं । झायइ चोइसपुब्बी पढमं झाणं सरागो उ॥१॥ अत्थसंकमणं चेव, तहा वंजणसंकर्म । जोगसंकमणं
चेव, पढमे झाणे णिगच्छइ॥२॥" इयाणिं एगत्तयवियकं अविचारिनाम, एगभावो एगतं, एगमि चेव सुयणाणपयत्थे उबउत्तो झायइत्तिवुत्तं भवइ,अहवा एगमि वा जागे उवउत्तो झायइ,वितको सुयं,अविचारं नाम अत्थाउ अत्यंतरं न संकमइ, बंजणाओ वंजणंतरं | जोगाओ वा जोगतरं, तत्थ निदरिसणं-'सुयणाणे उवउत्तो अत्थंमि य वंजणमि अविचारिं। झायइ चोद्दसपुवी वितियं झाणं ४ विगतरागो ॥१॥ अत्थसंकमणं चेव, तहा वंजणसंकर्म । जोगसंकमणं चेव, वितिए झाणे न विज्जइ ॥ २॥ तइयं सुहुमकिरि| यानियट्टिणाम, तं केवलिस्स भवइ, तत्थ केवली परमसुक्कलेसत्तणेण अप्पडिहयणाणतणेण य किं तस्स झाइयव्वं ?, जहवि तस्स
केवलिकम्माई पडुच्च अंतोमुहुत्तिओ जोगनिरोधो भवइ, तत्थ मणोजोगस्स ताव केवालिस्स सव्वकालं चेव अब्बावारो मोत्तूण केणइ | देवाइणा किंचि सदिव्वं वागरणं पुच्छिओ संतो तं पडुच्च मणेण चेव बागरेइ, परिसेसवइजोगनिरोहं काउं कायस्सवि बादरजोगं निरंभइ, ताहे तस्स सुहुमकिरियाणियट्टि णामज्झाणं भवति, जम्हा सुहुमकिरियानियट्टि सुहुमकिरियं झायइ, भणियं च- " अस्थि णं भंते! केवलिस्स वयणुप्पण्णा सुहुमकिरिया कज्जइ?, हंता अस्थि, एवं जहा पन्नत्तीए,अणियर्दृि णाम तस्स जोगनिरोधा झाणं केवलं देवेण वा दाणवेण नियत्तेउं न सकइत्ति, एवं सुहुयकिरियअनियट्टित्ति भण्णइति । इदाणिं ममुच्छिमकिरियं अप्पड़ि-
4-34565
३५॥
३५॥
करियअनियहित्ति भव्णदासत्तीपद अणियाई णाम तस्स अणि च
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणौं
श्रीदश-18 वाति, तं च सेलसि पडिवण्णयस्स भवइ, समुच्छिण्णकिरियाणाम जस्स मूलाओ चेव किरिया समुच्छिण्णा, अजोयिचिबुत्वं भवइ,
5अभ्यन्तरे वेकालिक
अहवा इमा समुच्छिण्णकिरिया जस्स मूलाउ चेव छिण्णा किरिया, अबंधउत्तिवृत्तं भवति, अपडिवाई णाम जो जोयनिरोधण अप्प-ला
डिएणं चेव केवली कमाई तडतडस्स छिंदिऊण परमणाबाधत्तं गच्छइ, एवं समुच्छिण्णकिरियमपडिवातित्ति भण्णइ, सुक्क- ध्यानम् १ अध्ययन
ज्झाणस्स चउरो मूलभेया वणिया । इदाणिं एतेसिं चेव जो जस्स विसयो सो भण्णइ- तत्थ आदिल्लाण दोणि चोदसपुब्बिस्स ॥३६॥
उत्तमसंघयणस्स उवसंतखीणकसायाणं च भवइ, तत्थ निदरिसणं- 'पढमं वितियं च झायंति, पुवाणं जे उ जाणमा । उवसंतेहि कसाएहिं, खीणेहिं च महामुणी ॥१॥ उवरिल्लाणि पुण केवलिस्स भवंति, एत्थ णिदरिसणं, उवरिल्लाणि झाणाणि, तातिणो गुणसिद्धिओ । खीणमोहा झियायांत, केवली दोण्णि उत्तमे ॥१॥ जदाऽयं परिणामविसेसेण बिइयज्झाणं वोलीणो तइयं पुण न ताव पावइ झाणतरे चेव बट्टइत्ति, एयंमि अंतरे केवलणाणं उप्पज्जति, एतेसि णिदरिसणं- 'वितियस्स तइयस्स य,
अंतरंमि उ केवलं । उप्पज्जइ अणंतं तु, खीणमोहस्स तायिणो ॥१॥ इदाणिं जोगं पडुच्च भण्णइ, तत्थ पढमिल्लगं एकमि वा दाजोगे तिसु वा जोगेसु बट्टमाणस्स भवइ, बितियं पुण णियमा तिण्डं जोगाणं अण्णतरे भवइ, तइयं कायजोगिणो भवइ, चउत्थं
अजेोगिणो भवइ, एत्थ निदरिसणं- 'जोगे जोगेसु वा पढम, वितियं जोगमि कम्हिवि । तियं च काइए जोगे, चउत्थं च अजोगिणो 18॥१॥ इदाणिं लेस्साओ पडुच्च भण्णइ, पढमवियाई सुक्कलेसाए वट्टमाणस्स भवन्ति, तइयं परमसुक्कलेसाए वट्टमाणस्स भवति, ताचउत्थं अलेसस्स भवइ, भणियं च- 'पढमबितियाए सुक्क, ततिय परसुक्कयं । लेस्सातीतं तु उवरिलं, होइ झाणं वियाहियं ॥१॥ Pाइदाणिं कालं पडुच्च भण्णइ-पढ़मबितियाई जइ कहंचि कालं करेइ तओ अणुत्तरेसु उववज्जइ, उवरिल्लाणि दोण्णि सिद्धिसाहणाणि,
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ
१ अध्ययने
॥ ३७ ॥
भणियं च 'अणुत्तरेहिं देवेहिं, पढमवितिएहि जाया । उवरिल्लेहि झाणेहिं, सिज्झई णीरओ सदा || १ ||" चतुब्भेदं सुकं झाणं सम्मत्तं । इदाणि लक्खणा-विवेगो विउस्सग्गो संवरो असंमोहो, एते लक्खणा सुक्कस्स । इदाणि आलंबणा- खती मुत्ती अज्जवं महवं, एवं जहा हेट्ठा समणधम्मे वण्णियं तहेव । इदाणि अणुप्पेहाओ, तं० असुहाणुप्पेहा अवायाणुप्पेहा अणतवत्तियाणुप्पेहा विप्परिणामाणुप्पेहा, एवं सुक्कज्झाणं सम्मत्तं । इदाणिं विउस्सग्गो, सो य विउस्सग्गोत्ति वा विवेगोत्ति वा अधिकिरणंति वा छड़पंति वा वोसिरणंति वा एगट्ठा, सो य दुविधो, तं० दव्वे य भावे य, तत्थ दव्वे चउब्विधो, तं०-गणविउस्सग्गो सरीरविउस्सग्गो उवीहीवउस्सग्गो आहारविउस्सग्गो, भावविउस्सग्गो णाम कोहादीण चउन्हं उदयनिरोहो उदिण्णाण विफलीकरणं, एस विउस्सग्गो सम्मत्तो। सम्मत्तो य अब्भंतरओ तओ । एयंमि दुवालसविहे तवे आयरिज्जमाणे पुव्ववचितं कम्मं णिज्जरिज्ज असुहकम्मोवचयो य न भवइ, असुहकम्मस्स य अणासवेणं पुव्वोवचितस्स निज्जरणाए परमसुहुमाणाबाहस्स सिद्धिसुहस्स संपावगो भवइति जाणिऊण तवे उज्जमो कायव्वो इति तवो सम्मत्तो । सीसो आह-धम्मो मंगलमुक्किगहणेण चैव सिद्धी अस्थि, किमत्थं अहिंसासंजमतवाणं गहणं ?, धम्मग्गहणेण चेव अहिंसासंजमतवा घेप्पंति, कम्हा?, जम्हा अहिंसा संजमे तवो देव धम्मो भवइ, तम्हा अहिंसासंजमतवग्गहणं पुनरुतं काऊण ण भणियव्वं, आचार्याह- अनैकान्तिकमेतत्, अहिंसासंजमतवा हि धर्मस्य कारणानि, धर्मः कार्य, कारणाच्च कार्यं स्याद्भिन्नं, कथमिति, अत्रोच्यते, अन्यत्कार्य कारणात् अभिधानवृत्तिप्रयोजनभेददर्शनात् घडपडवत् इतश्च अन्यत् कार्य कारणात्, तद्विशेषत्वात् मृद्घटवत्, अहवा अहिंसासंजमतवगहणे सीसस्स संदेहो मबहधम्मबहुत्वे कतरो एतेसिं गम्मपसुदेसादीणं धम्माणं मंगलमुकिङ्कं भवइ १, अहिंसासंजमतवग्गहणेण पुण नज्जइ जो अहिंसा
शुक्ल
ध्यानम्
॥ ३७ ॥
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
वैकालिक
दृष्टान्त: पंचावयवाः
श्रीदश-10
संजमतवजुत्तो सो धम्मो मंगलमुक्कट्ठ भवइ, एवं च ठाविए पक्खे सीसो आह- जो एस भणिओ धम्मो मंगलमुकाई
अहिसा संजमो तवोत्ति एस किं आणाए गेण्हेतब्बो, एत्थ उदाहरणं वा किंचि ?, आयरिओ आह- उभयथापि, आणाए गिचूर्णौ ।
Mहियच्चो उदाहरणमवि अस्थि चेव, एत्थ गाहा 'जिणवयणं सिद्धमेव' गाहा (४९-३३) जिणाणं वयणं २, जिणा चउविहा १ अध्ययने द्र
वण्णेतन्वा जहा हेवा वणिया, एत्थ भावजिणेहिं अहिगारो, तेसिं भावजिणाणं वयणं सम्वन्नुतणेण आकप्पं णिव्वयणिज्ज ॥१८॥
पुव्वं सिद्धमेव भवति, भणितं च-"वीतरागो हि सवण्णू, मिच्छं व पभासइ । जम्हा तम्हा वई तस्स, भूतत्था तच्चदरिसणी॥१॥" | तहावि सीसस्स पच्चयणिमित्त उदाहरणं भणिज्जइ, जहा उदाहरणं तहा सोतारं पडुच्च हेऊवि भण्णइ, ण केवलं उदाहरण| हेऊण चेव एकं भण्णति, किन्तु 'कत्थवि पंचावयवं' (५०-३३) गाहा, कत्थय सीसस्स पच्चयनिमिचं मइवित्थारण
निमित्तं च पंचावयवोववेतेण वयणेण वखाणं भण्णइ, कत्थइ पुण दसावयवोवेतेणंति, सीसो आह- किं कारण पुण सध्वकालकमेव पंचावयवोववेतेण दसावयवोववेएण वा वयणेण वक्खाणं ण भण्णह, आयरिओ आह-हिंदि सवियारमक्खायं' हंदिसदो
उप्पदरिसयइ-एयमि वा पगारे अण्णंमि वा वक्खाणिज्जमाणे सोयारमासज्ज कत्थइ आगममेत्तमेव कहिज्जह कयाइ दिढतो कयाइ हेऊ कयाइ आगमहेउदिट्ठता तिण्णिवि, कदाइ आगमहेउदिढतोवसंथारणिगमणावसाणेण पंचावयवेण कहिज्जइ, कदायि पुण दसावयवेण, तत्थ पुव्वि ताव एतेसि पंचण्हं अवयवाणं लक्खणं वणिज्जइ, तत्थ साहणियस्स अत्थस्स जो निद्देसो एसा पतिण्णा, जहा जिणपवयणे पंचत्थिकायो लोगो भण्णइ, एवमादी, कुतित्थियाणवि जो जस्स समए चेव पइण्णाए साहणत्थं दिज्जइ, इदाणिं दिइंतो-यत्र लौकिकानां परीक्षकाणां च बुद्धिसाम्यं स दृष्टान्तः, तत्थ लोइयगहणेण गोवालादी तत्तवाहिरो जणो गहिओ,
ASARAM
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
दृष्टान्त: ४ पंचावयवाः
चूणों
श्रीदश
८ परिक्खगगहणेण जहिं सहसत्थाणि णायादीणि सत्थाणि अधीतानि ते परिक्खगा, एतसि लोइयाण परिक्खगाणं च जंमि अत्थे वैकालिक |VIपुद्धिविसंवादो न भवइ सो दिद्वतो, जहा लोइया उण्हं अग्गि पडिवजंति, तहा परिकखगावि, ण उ लोइया उण्हं परिक्खगा
सीतं, परिक्खगा वा उहं लोइया सीयंति, एवं जहा लोइयाण पगासणसमत्थो आइच्चो तहा परिक्खगाणवि, न उ लोइया पगासगं १ अध्ययने
| आइच्चं इच्छंति परिक्खगा अप्पगासगं, लोइया वा अप्पगासंति परिक्खगा वा पगासं, तम्हा जत्थ लोइयपरिक्खगाणं बुद्धिअ
विसंवादो भवइ सो दिटुंतोत्ति गतो दिटुंतो, तथा उपसंहारो नाम जत्थ जहासदो तहासद्दो व पउंजइ सो उपसंहारो, निगमणं ॥३९॥
नाम जत्थ पसाहिए अत्थे अज्झत्थहेऊणं पुणो कहणं कज्जइ एयं निगमण, एतेहिं पंचहिं अवयवहिं दुमपुफियअज्झयणस्स
अत्था उवरि सुत्तफासियनिज्जुत्तीए भणिहिई, इदं पुणाइ सिस्समातविकोवणत्थं पंचावयवोववेयं वयणं भण्णइ, यथा अस्त्यात्मा || इति प्रतिज्ञा, कार्यप्रत्यक्षत्वादिति हेतुः, परमाणुवदिति दृष्टान्तः, यथा परमाणवोऽप्रत्यक्षा अपि व्यणुकादिकार्येण प्रत्यक्षेणानुमीयतेऽस्तीति तथाऽऽत्माप्रत्यक्षोऽपि प्राणादिकार्येण प्रत्यक्षेणानुमीयतेऽस्तीत्युपसंहारः, तस्मात प्राणादिमदाबादस्त्यात्मा इति निगमनं, पंचावयवाणं परूवणा गता, इदाणिं दसावयवाणं परवणं काहामि, तं०-पतिण्णा पढमो अवयवो पइण्णाविसुद्धी वितियो अवयवो एवं हेऊ तइओ अवयवो हेउविसुद्धी चउत्थो अवयवो दिट्ठतो पंचमो अवयवो दिद्रुतविसुद्धी छट्ठो उबसंहारो |सत्तमो उवसंहारविसुद्धी अट्ठमो णिगमणं णवमो णिगमणविसुद्धी दसमो, एए एयंमि चेव अज्झयणे उरि भण्णिहिंति, इदाणिं | दिद्रुतस्स एगट्ठियाणि भण्णति-तं. 'नायं आहरणंतिय गाहा (५२-३४) नायति वा दिद्वैतोत्ति वा आहरणंति वा ओवम्मति वा निदरिसणंति वा एगट्ठा, नजंति अणेण अत्था तेण नायं, आहरिज्जति अणेण अत्था तेण आहरणं, दीसंति अणेण अत्था
SAROCHOC055 5
RECENGLCSC
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
दृष्टान्तभेदाः
वैकालिक
चूर्णी १अध्ययने
॥४०॥
तेण दिट्ठतो. उवमिज्जति अणेण अत्था तेण ओवम्म, निच्छिय दरिसिंति अणेष अत्था तेण निदरिसणं, एगट्ठिया गता । इदाणिं एतस्स दिद्रुतस्स दुविधं विधाण भण्ण इ, तं०-'चरियं च काप्पियं च०' (५३-३४ ) चरियं नाम जं सव्वं सद्भुतं | वत्तं तेण जस्स दिटुंतो कीरइ तं चरियं, कप्पियं नाम जं जस्स असंतेण भावेण दिटुंतो कज्जइ, एत्थ गाहा–'जह अम्हे तह तुम्हे तुन्भेवि य होहिहा जहा अम्हे । अप्पाहेर पडंत पंडअपत्तं किसलयाणं ।। १ ।।' एयं कप्पियं, एतेसिं चरित्तकप्पियाण एककं चउब्विहं भवइ, तन्नाय [आहरणं] दिद्रुतो ओवम्म निदरिसणंति, इदाणि पूणरवि चरितकप्पियं दुविहं चउविहं भवद, एत्थ गाहा-'चरियं च कप्पियं च ' गाहा ( ५३-३४ ) कह चउब्बिई भवही, तंजहा-आहरणो आहरणदेसे आहरणदोसे | उवण्णासो क्यणे, एतेसिपि एकको भेदो दुविधा, तं- चरियं च कप्पियं च, तत्थ आहरणदारं भण्णइ, तं चउन्विहं पण्णत्तं, तंजहा-अवाये उवाये ठवणाकम्मे पट्टप्पण्णविणामी, तत्थ अवायेवि चउब्धिहे पण्णने, २० दबावाए खेत्तावाए काला
वाए भावावाए, तत्थ दवावाए उदाहरणं दो भायरो, तेहिं सुरट्ट गंतण सहस्सिओ नउलओ रूवगाण विविओ, ते य सयं गाम दासंपत्थिया, एयंता णउलयं वारएण बहंति, जया एगस्स हत्थे तदा इतरो चिंतेइ-मारेमि णं, णवरमेते रूवगा ममं होंतु, एवं
पितिओ चिंतेह-जहा अहमेयं मारेमि, ते परोप्पर वधपरिणता ण य अजमवसिताओ, जाहे (व) सग्गामम्स समीपं संपत्ता, तत्थ तओ जट्टतरम्स पूणरावती जाया-धिरत्थु मम जण मए दव्यम्स कए भाउणो विणासो चिंतिओ, परुण्णो, इतरेण पुच्छिओ, कहिए 5 |भणण्इ-ममवि एतारिसं चित्तं होस्सुं, ताहे ते एतस्स दोसेण अम्हाणं एतंति काउं तेहिं सो नउलओ दहे छ्ढो, ते य घर गया, सो |य नउलो तन्थ पडतो मन्द्रण गिलिओ. मा य मच्छो मण्ण मारिओ. वीही य ओयारिओ, तेसि च भाउगाणं भगिणी
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश-ला
है मायाए वीपीए पट्टविया जहा मच्छे आणेहि जा भाउगाणं ते सिझंति, ताए य समावत्तीय सो चेव मच्छो आणिो , चेडीए फालें- क्षेत्रकालवैकालिक तीए नउलओ दिट्ठो, चडीए चिन्तियं-एस नउलो मम चेव भविम्मइति उच्छंगे कओ, थविज्जती य थेरीए दिट्ठो, माऊय तीए भावापाया:
चौँ भणितं-किमेतं तुमे उच्छंगे कयं ?, सावि लोभं गया न साहइ, ताओ दोऽवि परोप्परं पहनाओ, मा थेरी ताए चेडीए तारिमे १ अध्ययन मम्मपदे से आहता जण तक्खणमेव जीवियाओ स्वराविया, तेहिं तु दारएहिं सो कलहवइयगे नाओ, मो नउलओ दिट्ठो, थेरिगा।
| य पाणविमुक्का निसटुं धरणियले पडिया दिट्ठा, इमो सो अणत्थो अत्थोत्तिकाऊणं तं दारियं एगस्म गोहस्स दाउं तस्स अवातेणx ॥४१॥
| दावि भायरो पव्वइया, तेहिं दारएहि तन्निमित्तं अवानो कओ, थेरियाए न कओ, एवमत्थजायम्स कारणगाहियस्स अवातो करणीओ, एतदेव विनाशकारणं भवइ इह परलोए य, एरिसं दव्यओ आहरणं भवइ । इदाणिं खेत्तावायो, खेत्तावायो नाम जो। जतो अवायंति काऊण गच्छइ जहा दसारा महुराओ जरासिंधुरायभयात् बारवई गया, एवं साहुणावि असिवादीहिं कारणेहिं खेत्तावाओ कायव्यो, तो नित्थरेहिंति, जहा दमारा णित्थिण्णा । कालावायो नाम जो जस्म कालस्स अवायं करेइ, जहा दीवायण| परियायओ दारवई मा विणासहामित्ति तेण अवातेण पट्टितो उत्तरापहं गतो, एवं साहुणावि दुभिक्खस्स अवातो असिवाणं च कायब्वो, ण उ अपुण्णे आगंतव्वं मूढत्ताए। भावावाए उदाहरणं खमओ, एको खमओ चेल्लएण समं भिक्खायरियं गओ, तेण तन्थ मंडुक्कलिया मारिया, चेल्लणएण भणिय-मंडुक्कलिया ते मारिया, अरे दुट्ठसेह ! चिरमइया चेव सा, ते गया, पच्छा रतिं आवस्सए
॥४१॥ आलोएताण खमएण सा मंडक्कलिया णालोइया, ततो चेल्लएण भणिय- खमगा ! तं मंडुक्कलियं आलोएहि, खमओ रुटुओ तस्स चेल्लणस्स खेल्लमयं घेत्तण उद्धाइओ, अंसिआलयखंभे आवडिओ वेगेणं एंतो, मओ जोतिसिएसु उववण्णो, तओ चइत्ता दिट्ठीविसाणं
SCRECIRCR5R
45
amRELD
15ES
%-59-
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
क्षेत्रकालभावापाया:
चूणों
CARA
१अध्ययने
॥४२॥
SAHARSANSARASWER
| कुले दिट्ठीविसो सप्पो जाओ, तत्थ य परिहिंडते, ण नगरे, तत्थ राइपुत्तो सप्पेण खइओ, आहिडितेण य विज्जाए सव्वे सप्पा आवाहिया, मंडले य पवेसिया, भणियाऽणेण-सव्वे गच्छंतु, जेण पुण रायपुत्तो खइओ सो अच्छउ, सव्वे गया, एगो ठिओ, सो भणिओ-अवा विसं आपिव अहवा एत्थ अग्गिमि निवडाहि, सो य अगंधणो, सप्पाणं किल दो जातिओ-गंधणा अगंधणा य, ते गंधणा माणिणो, ताहे सो अग्गिमि पडिओ, न य तेण तं वंतयं पच्चावीतं, रायपुत्तोवि मओ, पच्छा रण्णा पदुद्रुण घोसावियं रज्जे-जो मम सप्पसीसं आणेइ तस्साहं दीणारं देमि, पच्छा लोगो दीणारलोभेण सप्पे मारेउं आढत्तो, तं च कुलं जत्थ सो खमओ उप्पण्णो तं जाइसरत्ति रात्र्ति हिंडति, दिवसओ न हिंडति, मा जीवे दहिहामित्तिकाउं, अण्णया आहिंडगेहिं सप्पे मग्गंतेहिं रत्तिचएण परिमलेण तस्स खमगसप्पस्स बिलं दिट्ठति, दारढिओ ओसहीए आवाहेइ, चिंतेइ-दिह्रो मे कोहस्स विवागो, तो जइ अहं अभिमहो निग्गच्छामि तो दहिहामि, ताहे पुंछेण आढत्तो णिप्फिडिउं, जत्तियं निप्फिडेइ तावइयमेव आहितुंडितो छिंदइ, जाव सीसं छिणं, सो य सप्पो देवयापरिगहिओ, देवताए रण्णो सुमिणए दरिसणं दिणं, जहा मा सप्पे मारेहि, पुत्तो ते भविस्सइत्ति, तस्स दारगस्स नागदत्तं नामं करेज्जाह, सो य ख़मगसप्पो मरित्ता तेण पाणपरिच्चागेण तस्स चेव रन्नो पुत्तो जाओ, जाए दारए णामं से कयं नागदत्तो, खुडलओ चेव सो पब्वइओ, सो य किर तेण तिरियाणुभावेण अतीव छुधालुओ दोसीणवेलाए चेव आढवेइ भुजिउंजाव सूरत्थमणवेला, उवसंतो धम्मसठिओ य, तंमि य गच्छे चत्तारि खमगा, तं०-चाउमासिओ तिमासिओ दोमासिओ मासखवओ य, रतिं च देवता वंदिया आगया, चाउमासिओ पढमठिओ, परओ तिमासिओ, तस्सवि परओ दोमासिओ, तस्सवि परओ मासिओ, ताण परओ खुड्डलओ सव्वेसिं, त सब्वे खमगा अतिकमित्ता ताए देवताए खुडओ वंदिओ, पच्छा ते
४२॥
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
१ अध्ययन
॥४३॥
खममा रुद्रा, णिग्गच्छंती य गहिया चाउम्मासियखमएण पोत्ते, भणिया य तेण-कडपूयणि! अम्हे तवच्चरणिणो ण वंदसि. क्षेत्रकालएवं करभोयणं वंदसित्ति, सा देवया भणइ-अहयं भावखमयं वंदामि, न पूयासकारपरे माणिणो वंदामि, पच्छा ते चेल्लगं तेणाभावापाया: अमरिसे वहंति, देवता चितइ-मा एते चल्लगं खरंटहिति, तो सण्णिहिता चेव अच्छामि, ते ताहं पडिचोदेहामि, वितियदिवसे य चेल्लओ संदिसावेऊण गओ तोसीणस्स, पडियागतो आलोएत्ता चाउम्मासियखमयं निमंतेइ, तेण पडिग्गहम्मि निच्छूढं, चेल्लओ भणइ-मिच्छामि दुक्कडं जं तुज्झमए खेलमल्लओण पणामिओ, तं णेण उप्पराहुत्तो चेव फेडेता खेलमल्लए छूट, एवं जाव मासिएणवि णिच्छूढं, तं तेणं चेव फेडियं आउगलित्ता, लवणं गेण्हामित्तिकाउं खमएण चेल्लओ बाहुँमि गहिओ, तं तेण तस्स चेल्लगस्स अदीणमणसस्स (विसहमाणस्स) विसुद्धपरिणामस्स लेसाहिं विसुज्झमाणीहिं तदावरणिज्जाणं कम्माण खएण उवसमेणं च केवलणाणं समुप्पण्णं, ताहे सा देवता भणइ- कहं तुमे वंदियव्वा ? जेणेव कोहाभिभूयां अच्छह, ताहे ते खवगा संवेगसमावण्णा मिच्छामि दुक्कडंति अहो बालो उवसंतो अम्हेहिं पावकम्मेहिं आसादिओ, एवं तेर्सि सुहज्झवसाणाणं केवलणाणं समुप्पणं, एवं अवायो | कातब्बो कोहादीहिं ॥ तहा जीवचिंताए सेहादीणं अवाओ दरिसिज्जइ, संवगनिमित्तं सम्मत्तथिरीकरणनिमित्तं च, जहा जस्स वाइणो जीवो दव्वओ खेतओ कालओ भावओ य निच्चो तस्स सुहदुक्खेहिं जीवो न संजुज्जइ, संसारमोक्खो वान भवइ, कह', सो तेहिं कूडत्थो अचलो मओ, अचलो सुहदुक्खाइएहि कारणेहिं ण परिणमइ, जो सुही तेण सुहिणा चेव भवियब्वं, तहा जस्स ॥४३॥ | वाइणो जीवो एगतेण अणिच्चो खणे खणे उप्पज्जइ विणस्सइ य, तस्स य सव्वसो चेव खणे खणे उप्पण्णस्स विणहस्स य अवथिती चेव नत्थि, अणवडियस्स सुहदुक्खपयोगो न भवइ, जम्हा एते दोण्णिवि निच्चानिच्चपक्खा असव्वण्णुदिट्ठा तम्हा इह जिण
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
चतुर्विध उपाया:
श्रीदश- पवयणे जीवो दबयाए निच्चो पज्जवेहिं अणिच्चो, एत्थ दिढतो- सोवण्णयंगुलेज्जगं, जहा सुवण्णमयस्स अंगुलेज्जगस्स कुंडलवैकालिकातण उप्पण्णस्स उप्पाओ भवइ, अंगुलेज्जगत्तणेण विगमो, सुवण्णत्तणेण अवट्टिई चेव, जीवदव्यस्सवि मणुस्सभावेण उप्पण्णस्स
चूर्णी माणुसतेण उप्पाओ, देवादाण अण्णयरगेण विगमो भवइ, जीवसणे अवडिओ चेव, तम्हा जिणपवयणे जीवो दबट्टयाए णिच्चो १ अध्ययन पज्जवेहिं अणिच्चोत्ति, अवाओत्ति दारं गतं । इदाणि उवाएत्ति दारं-सो य दव्वादी चउबिहो, तत्थ दव्योवायो जहा धातु॥४४॥
Mवाइया उवाएण सुवणं करेंति, एवं तारिसे संघकज्जे समुप्पण्णे उवाएण जोणीपाहुडाइयं पडिणीयं आसयंति, विज्जातिसएहिं
वा एरिसे दरिसेइ जेण उवसमेइ। खेत्तावाओ. जहा नावाए पुब्बवेतालीओ अवरावेयालि गम्मइ, एवं विज्जाइसएहिं अद्धाणाइसु नित्थरियव्वं । कालउवाओ जहा नालियाए कालो नज्जइ, एवं सुत्तत्थेहिं एत्तिएहि परियट्टिएहिं एत्तिओ कालो गओ भवइ, एवं
जाणियच्वं । भावउवाए उदाहरणं, सणिओ राया भज्जाए भण्णइ-जहा मम एगर्थभं पासादं करहि, तेण वड्डइणो आणत्ता, गया बाकट्टछिंदगा, तेहिं अडवीए महइमहालओ दुमो दिट्ठो, जेणेस परिगहिओ सो दरिसावेइ जड़ अप्पाणं ताणं न छिंदामो, अह &ान देइ दरिसावं तो छिंदामोत्ति, तहा तेण रुक्खवासिणा वाणमंतरेण अभयस्स दरिसाओ दिण्णो, अहं रपणो एगखभं पासाद
करेमि सव्वोउगं च आराम करेमि सव्ववणजातीउवयं. मा छिंदहत्ति, एवं तेण कओ पासाओ। अण्णदा एगाए मातंगीए ४ अकाले अंबडाहलो. सा भत्तारं भणइ- मम अंबयाणि आणहि. तदा य अकालो अंबयाणं, तेण ओणामणीए विज्जाए डालं | ओणामिय, अह ताणि गहियाणि, पुणो य उण्णामिणीए उण्णामियं, पभाए रण्णा दिटुं, न दीसइ, को एस मणूसो अइगओ?, जस्स18 एरिसी सत्ती सो ममं अंतरं अवि धरिसेहित्तिका अभयं सद्दावेऊण भणइ- सत्तरत्तस्स अब्भंतर जइ चोरं जाणीस तो ते नस्थि ।
॥४४॥
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
चूर्णी
A
जीवियं, ताहे अमओ गवेसेउमाढतो, नवरं एगमि पएसे गोज्झो रमितुकामो, मिलइ लोगो, तत्थ गंतुं अभओ भणइ-जावा आहरणे वैकालिकागोज्झो मंडइ अप्पाणं ताव ममेगं अक्खाणगं सुणेह, जहा कम्मि य नगरे एको दरिद्दसेट्ठी परिवसई, तस्स धृता वडकुमारी अतीचा उपायद्वार
रूवस्सिणी य, सा य वराय कामदेवं अचेइ, सा य एममि आरामे चोरियर्ग पुप्फाणि अच्चेइ, आरामिएण दिहूँ, कड्डिउमाढत्ता, तीए १ अध्ययने यसो भणिओ--मा मई कुमारि विणासेहि, तुहवि भगिणीभगिणिज्जाउ अस्थि, तेण भणिया-एक्कहा ते मुयामि,जइ नवरं जंमि दिवसे
| परिणिज्जसि तं दिवसं चेव भत्तारेण अणुग्धाडिया समाणी मम सगासं एहिसी तो मुयामि, तीए भणिओ-एवं भवउत्ति, तेण! ॥४५॥
ला विसज्जिया, अण्णदा परिणीया, जाहे अपवरकं पेसिआ ताहे भत्तारस्स सम्भावो कहिओ, मुक्का, गच्छंतीय अंतरा रक्खसो दिट्ठो।
जो छण्हं मासाणं आहारइ, तेण गहिया, कहिए मुका (एत्तरा चोरेहिं पारद्धा जहावत्ते कहिये मुक्का) गया आरामियस्स सासगासं, (तेणवि जहावत्ते अक्खाए मुका) अणहसमग्गा गता, ताहे अभओं तं जणं पुच्छइ--अक्खाह इत्थ केण दुकरं कयं?, ताहे & इस्सालुगा भणंति-भत्तारेण दुक्कर, छुयालुया भणंति-रक्खसणं, पारदारिया भणंति-मालाकारणं, हरिएसेण भणियं-चोरेहि, पच्छा
गहिओ, जहा एसो चोरेत्ति, सेणियस्स उवणीओ, पुच्छिएण सम्भावो कहिओ, ताहे रण्णा भणियं-जइ नवरं एयाओ विज्जाओ ४ देहि तो ण मारेमि, देमित्ति अब्भुवगए आसणि ठिओ पढइ, ण ठाई, राया भणइ-किं न ठाइ ?, ताहे मातंगो भणइ--जहा है। अविणएण पढसि, अहं भूमीए, तुमं आसणे, णीययरे उवविट्ठो, ठियाओ, सिद्धाओ य विज्जाओ, जहा अभएण तस्स चोरस्स
॥४५॥ HI उवाएण भावो जाओ, एवं सेहाणं उबटुंताणं भावो गवेसियव्वो-किं एते पधावणिज्जा नवत्ति?, 'अठारस पुरिसेसु वीसं इत्थीसु
दस नपुंसेसु' तओ उवारं पंचकप्पे भण्णिहिति, तहा जीवचिंताएवि सेहादीण ता उनाओ दरिसिज्जइ-जीयो हि पच्चक्खओ
m
RC1513
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ १ अध्ययने
॥ ४६ ॥
अणुवलब्भेमाणो सुहदुक्खइच्छाओ सपुरिसकारादीहिं कारणेहिं साहिज्जइ, अत्थित्ति पच्चक्खं दीसए, लोए विज्जमाणो देवदत्तो दव्बओ अस्सपट्टातो हत्थिखंधं दुरुहइ खित्तओ गामाओ नगरं गच्छइ कालओ सरदकालाओ हेमंतकालं संकमइ भावे कोहाओ माणं संकमइ, एवं मायाई, जीवोऽवि माणुस्ससरीरं विष्पजहाय देवसरीरं उवचिणाइ, एस दव्बओ, खित्तओवि मणुस्सभवे तस्स अण्णाओ ओगाहणाओ अण्णाओ देवभवे, कालओवि स एव मणुस्सभवे परिमितवरिसाय भवित्ता देवभवे पलिओवमहिओ जायइ, भावओवि अट्टज्झाणी भवित्ता धम्मज्झाणी भवइ, एवमादीहिं किंचि पच्चक्खओ अणुवलब्भमाणोऽवि जीवो लक्खणयो गेहियच्चो, यो उपयोगलक्खणेति भण्णइ, एत्थ दिडुंतो घडो, जहा अजीवदव्वस्स घ स्स वट्टमाणअतीतानागताए काले उवओगो नत्थि, ण य सो जीवो इच्छिज्जइ, कम्हा १, उवयोगलक्खणाभावो जीवस्सय उपयोगो लक्खणं फुडं दसिह, तम्हा जो उपयोगलक्खणो अत्थो सो जीवोत्ति, भणियं च - "उपयोगजोगइच्छा विलक्खणाणवलचेडियगुणेहिं । अणुमाणा णायव्वो अग्गज्झो इंदियगुणेहिं ॥ १ ॥ जो चिट्ठह कायगतो जो सुहदुक्खस्स वेदणा णिच्चं । विसय सुहजाणओविय सो अप्पा होइ णायव्बो | २ ||" एत्थ सीसो आह - जइ उपयोगो जीवलक्खणं तेण एगिंदियाणं अजीवत्तं भवइ, कहं १, जम्दा तेसिं उपयोगस्स अभावो, एत्थ दितो घडओ, जहा तीयाणागएसु कालेसु न कदावि (तस्स) उपयोगो विज्जइ तहा एगेंदियाण जीवाण उवयोग नं विज्जर, तम्हा उवयोगस्स अभावे एगेंदियाणं ते अजीवया आवण्णा, आयरिओ आह-अहो ! ताव समयवाहिराणि वयणाणि मन्त्रयसि णणु सव्वष्णुपणीए मग्गे परूवियं, जहा 'सब्वजीवाणंपि य णं अक्खरस्स अनंतभागो णिच्चुग्घाडिओ ' अत्थऽक्खरं णाम चयण्णंति वा उवयोगोत्ति वा अक्खरत्ति वा एगट्ठा। तत्थ सुयणाणं आभिणिवोहियणाणं च पडुच्च भणति सव्वसुद्धो
आहरण स्थापनाकर्म
॥ ४६ ॥
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूण १ अध्ययने
॥ ४१ ॥
उपयोगो अणुत्तरोववाइयाणं, तओ उवरिमगेवेज्जाणं असंखेज्जगुण परिहाणी, एवं असंखेज्जगुणपरिहाणीए सेढीए जाव पुढविकाइया ताव भाणियन्वो, तम्हा एगिंदियाण उपयोगस्स अनंतभागो निच्चुग्घाडिओ, तओ सो चेव अनंतभागो तेसिं महणाणं सुयणाणं च भण्णह, तुम्हा जं भणसि जहा तेसिं उपयोगों चैव नत्थि, उवयोगअभावेण य तेसिं अजीवत्तं भवतित्ति तं मिच्छा, उवाउत्ति दारं गतं । इदाणिं ठेवणाकम्मित्ति दारं भण्णति, तं च कंचि अत्थं तारिसं परूवेऊणं अतरुइयस्स अत्थस्स परूवणं करेइ एवं जहा पुंडरीयज्झयणे पुंडरीयं पुरुवेऊण अण्णाणि मयाणि दूसियाणि, निव्वयणं च सव्वनयविसुद्धं पवयणमुवदिडं, एवमादि ठवणाकम्मै भण्ण, अहवा ठवणाकम्मे उदाहरणं - जहा एगंमि नगरे एगो मालागारी सण्णाइओ पुष्फे घेतून वीहीए एड, सो अतीव वच्चइओ, ताहे सो सिग्धं वोसिरिऊण सा पुप्फचितिया तस्सेव उवरि पल्लत्थिया, ताहे लोगो पुच्छर किमेयं जेणेत्थं पुष्पाणि छड्डेसि, ताहे सो भणइ अहं ओलोडिओ, एत्थं हिंगुसिवो णाम, एयं तं वाणमंतरं, हिंगुसिवं नाम वाणमंतरं, एवं जइ किंचि उड्डाहं पावणियं कयं होज्जा केणइ पमायेणं ताहे तहा पच्छादेतव्यं जहा पज्जन्ते पवयणुब्भावणा भवति, एवं जह किंचिदेव जीवचिताएव परप्पवायी निग्गहद्वाणं भणेज्जा तारिसं किंचि भासमाणस्स फलं होज्जा, तत्थ साहुणा तं तस्स वयं भासिज्जमाणमेव नहा कायव्वं णयदिट्ठीए जेण परप्पवादी निष्पट्टपसिणवागरणो भवति, ठवणाकम्मेत्ति दारं गतं । इदाणिं पडुप्पण्णविणासी णाम, जहा एगो वाणियओ तस्स बहुगाओ भगिणीओ भागिणेज्जा भाउज्जायाओ य, तस्स घरसमीवे राउलगा गंधव्विया संगीतं करेंति दिवसस्स तिष्णि वारे ततो वाणियगमहिलाओ तेण गीतसद्देण तेसु गंधव्विएसु अज्झोववण्णाओ किंचि कम्मादाणं न करेंति, पच्छा तेण वाणियएण विचिंतितं जहा विणट्ठा एयाउत्ति, को उवाओ होज्ज जह ण विणस्संतित्तिकाउं
आहरणे प्रत्युत्पन्नविनाशी
1180 11
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णी १ अध्ययने
॥ ४८ ॥
मित्तस्स कहियं, तेण भणियं- अत्तणो घरसमीवे वाणमंतरं कारावेहि, तेण कथं, ताहे पाडहियाण रूवगा दाउं वावारेह, जाहे गंधव्विया संगीययं आढवेंति ताहे ते पाडहिया पडदे देंति, एवं सो दिणे दिणे फुर्सेति गायंति य, ताहे तेसिं गंधव्वियाणं विग्घो जाओ, पडहसद्देण न सुव्वइ गंधव्वो सद्दो, तओ ते राउले उचट्ठिया, वाणियओ सद्दाविओ, किं विग्धं करेसित्ति, भणइ-मम घरे देवो तस्साहं तिन्निवेले पडहे दवावेमि, ताहे ते २ण्णा भणिया जहा अम्नत्थ गायह, किं देवस्स दिणे दिणे अंतराइयं कज्जइ ?, एवं आयरिएणावि सीसेसु आगारीसु अज्झोववज्जमाणेसु तारिसो उवाओ काययो जहा तेसिं तस्स दोसस्स निवारणा भवइ, एवं जीवचिंतावि नाहियवाइयाणं अदूरसामंते ठिच्चा जीवस्स अस्थिभावो पण्णविज्ञमाणो जड़ केइ रत्तपडा भणेज्जा सव्वे भावा चैव नत्थि, किं पुण जीवोऽवि, तत्थ भणति जं एतं ते वयणं जहा सव्वभावा नत्थि एयं वयणं नत्थि, एसवि भावो, जति भणइ-अत्थि तो जं भणइ सव्वभावा नत्थित्ति न जुज्जह, अह एवं नत्थि तो अहं सिद्धो चैव पक्खो, केणऽम्ह पक्खो दूसिउत्ति, एवं सो एवमाईहिं | हेऊहिं तहा कायव्वो जेण पहाय पहं न एइ, पडुप्पण्णविणासित्तिदारं गयं । समत्तं च आहरणत्ति दारं । इदाणिं आहरणे तद्देसत्ति दारं, से चउन्विहे, तं ० अणुसिट्ठि उवालं मे पुच्छा णिस्सावयणे, अणुसट्ठीए सुभद्दा उदाहरणं, चंपाए णगरीए जिणदत्तस्स सावगस्स सुभद्दा नाम धूया, सा अतीव रूववती, सा य केणइ उवासएण दिट्ठा, सो ताए अज्झोववण्णो तं मग्गह, सावओ भाइ-नाहं मिच्छादिसि धूयं देमि, पच्छा सो साहूणं सगासं गओ, धम्मो यऽणेण पुच्छिओ, कहिओ साहूहिं, ताहे कवडसावयधम्मं पगहिओ, तत्थ से सम्भावेण चैव उवगतो धम्मो, ताहे तेण साहूणं सन्भावो कहिओ, जह मए दारियाकए णं ( कयं ), णायं जहा कवडेण कज्जिह, अण्णाणि मे देह अणुब्वयाणि, लोए पगासो सावओ जाओ, तओ काले गए बरगा मालया पट्टवेन्ति, ताहे तेण जिणदत्तेण
आहरण
देशेऽनुष्ठिः शास्तिः
1187 11
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णां १ अध्ययने 4
1182 11
26645% 44
सावओत्तिकाऊण सुभद्दा दिण्णा, पाणिग्गहणं वत्तं, अण्णदा सो भगइ दारियं घरं नेमि, ताहे सो सावओ तं भणइ तं सर्व्व उवासगकुलं, एसा तं नाणुवसिहि, पच्छा छोभयं वा लभेज्जत्ति, णिबंधे विसज्जिया, ऊण जुययं घरं कथं, सासुयणणंदाओ पदुट्टाओ भिक्खूण भर्त्ति न करेइति, अण्णदा ताहिं सुभद्दाए भत्तारस्स अक्खायं, एसा सेतपडेहिं समं संसत्ता, सावओ न सद्दहइ, अण्णदा खमगस्स भिक्खागतस्स अच्छिसि कणुओ पविट्ठो, सुभद्दाए जिन्भाए सो कणुओ एडिओ, सुभद्दाए य चीणपिट्ठे तिलगो कओ, सो य तस्स खमगस्स निडाले लग्गो, उवासियाहिं सावगस्स दरिसिओ, सावरण पत्तियं, ण तहा अणुवतर, सुभद्दा चिंतेड़--किं अच्छेरयं जं अहं गिहत्थि छोभयं लभामि ?, जं पवयणस्स उड्डाहो एयं मि दुक्खइति. सारति काउस्सगठिया, देवो आगओ, संदिसाहि किं करेमि ?, सा भणइ- एतं मे अजसं पमज्जाहित्ति, देवो भणइ ' एवं भवउ ' अहमेतस्स नगरस्स चत्तारिवि दाराई ठएहामित्ति, जा जा पतिव्वया होहिति सा एयाणि दाराणि उग्वाडेदिति, तत्थ तुमं चेत्र एका उग्घाडिहिसि ताणि कवाडाणि, सयणस्स पच्चयनिमित्तं चालणीए उदगं छोडूण दरिसिज्जासि, ततो य चालणीओ फुसितमवि ण गलेहिति, एवं आसासेऊण निग्गओ देवो, णगरदाराणि अणेण ठड्याणि, णगरजणो य अद्दण्णो, इओ य आगासे वाया-भो णागरजणा ! मा णिरत्थयं किलिस्सह, जा सीलवती चालणीए से छूढं उदगं न गलइ सा तेण उदगेण दारं अच्छोडइ ततो दारं उग्घडिज्जिस्सति, तत्थ बहुयाओ सेट्ठिसत्थवाहादीण धूयासुण्हाओ ण सक्केंति पिलियं पलभिऊं, ताहे सुभद्दा सयणं आपुच्छर, अविसज्जैताण य चालणीए जया उदगं छोतॄणं तेसि पोडिहरं दरिसेइ तओ विसज्जिया, उवासिगाओ एवं वोतुमाढत्ताजहा एसा समणपडिलेहिया उघाडेहिति, ताहे चालणीए उदगं छूटं, न गिलह, पिच्छित्ता विसण्णा, ततो जणेणं सकारिज्जती तं
अनुशा
सने सुभद्रा
॥ ४२ ॥
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णो १ अध्ययन ४
॥ ५० ॥
दारसमीपं गता, ' णमो अरहंताणं ' भणिऊण उदरण अच्छोडिआ कवाडा, महया सद्देणं कोंकारवं करमाणा तिष्णिवि गोपुरदारा उग्वाडिया, उत्तरदारं चालणीपाणिएण अच्छोडेऊण भणइ - ' जा मए सरिसी सीलवर होहिइ सा एवं दारं उघाडिदिई,' तं अज्जवि ढकियं चैव अच्छर, पच्छा णागरजणेण साहुकारो को अहो महासई, एवं पियदढधम्मा वेयावच्चाइसु अणुसासियच्वा, उज्जमंता अणुज्जमंता य संठवेतव्या, जहा सीलवइताणं इहलोगे एरिसं फलमिति । तहा जीवचिंताए जेसिं पावादियाणं जीवो अस्थि अम्हवि जिणप्पणीए मग्गे जीवो अस्थि, इदाणि पुणे जं भणह सो अकत्ता एवं न जुज्जइ, कम्हा?, जेण सुहदुक्खादीणि अणुभवतो दीसह, जइ तेणं तं कम्मं न कयं केण तं कथं? जं सो सुहदुक्खं वेदेहित्ति, एवमादीहिं हेऊहिं अणुसासियच्चो, अणुसा| सणा गता । इदाणिं उबालंभोत्ति दारं, तत्थ उदाहरणं-मिगावती, देवीए वत्तव्वया जहा आवस्सए दव्वपरंपरए भणिया तदेव पव्वइया, अज्जचन्दणाए सिस्सिणी दिण्णा, अण्णदा य स भगवं विहरमाणो कोसंबीए समोसरिओ, चंदाइचा सविमाणेहिं आगया, चउपोरसीयं समोसरणं काउं अत्थमणकाले पडिगता, तओ मिगावती संभंता अतिविकालीकयत्तिभणिऊण साहुणीहिं सहिया जाव अज्जचंदणाए उवालम्भति, जहा एवं उत्तमकुलपसूया होइऊण एवं करेसि, अहो न लट्ठयं, ताहे पणमिऊण पाएहिं पडिया, परमेण विणएण खामेइ, खमह मे अज्जाओ!, णाहं पुण एवं करेहामित्ति, अज्ज चंदणा य तंमि किर समए संथारोवगता पसुत्ता, इतरी परमसंवेगगताए केवलणाणं समुप्पण्णं, परमं च अंधकारं वट्टइ, सप्पो य तेणंतएण आगच्छर, पवत्तीणीए य हत्थो लंबमाणो उप्पाडिओ, पडिबुद्धा य अज्जचंदणा, किमेयं, सा भणइ-दीहजातिओ, कहं तुमं जाणसि, अत्तिसएण, पडिवाई अप्पडिवाइति ?, अप्पडिवाइति भणिए सावि समंता खामेह, एवं पमादयंतो सीसो उबालभितन्त्रो । तहा जीवचिताएव णाहिय
उपालंभ मृगावती
॥ ५० ॥
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृच्छायां | कौणिकः
- चूौँ ।
RECERGAM
॥५१॥ला
श्रीदशावादी उबालमितव्यो. ने एयं कुसत्थं देवाणुप्पिएण जीवस्स अस्थिभावपडिसेहगं उच्चारियं तं जीवस्सेव पभाषण, कम्हा?, जम्हा वैकालिक अचेयणा घडादया भावा जीवभावपडिसेहगाणि सत्थाणि न तरंति उच्चारलं, तम्हा जीवरसेव तं सामत्थं, जं तुमं एवं कुसत्य
जीवभावपडिसेहगं उच्चारेसिन्ति, भणियं च-"जस्सेव पभावुम्मिल्लियाई तं चेव हयकयग्घाई । कुमुदाई अप्पसमावियाई चंद उवह१ अध्ययने संति ॥१॥" उबालंभत्ति दारं गतं । इदाणिं पुच्छा, जहा कोणिएण रण्णा सामी पुच्छिओ-चक्वट्टिणो अपरिचत्तभोगा काल
मासे कालं किच्चा कहिं उपवज्जति?, सामिणा भणिय-अहे सत्तमाते उववज्जत्ति, ताहे भणइ-अहं सत्तमीए न कि उववज्जिस्सामि?. सामिणा भणियं-तुमं छहपुढवीए, सो भणइ-अहं सत्तीए किं पण उववाज्जस्सामी, सामिणा भणियं-सत्तमीए चक्ककट्टी उववज्जंति, सो भणइ-अहं किंण होमि चक्कवडी? ममवि चउरासीईरहाईण सयसहस्साणि, सामिणा भणियं-तव रयणाणि नत्थि, ताहे सो कित्तिमाई रयणाई करेत्ता ओयवेउमारद्धो, तिमिसगुहाए पविसिउं पवत्तो, कयमालिएण वारिओ, भणिो य-बोलीणा चक्कवादियो वारसवि, णस्सिहिसि तुमं, वारिज्जंतो न ठाइ य, पच्छा कयमालिएण आहओ, मओ य छढि पुढविं गओ, एवं बहुस्सुता बज्ज्ञागमा आयरिया अहाणि हेऊणि पुच्छियव्वा, पुच्छित्ता य सक्कणिज्जाणि समारियव्वाणि, असक्कणिज्जाणि परिहरियवाणि, भणियं च-"पुच्छह पुच्छावह य पंडिए साहवो चरणजुत्ते । मा मयलेवविलित्ता पारत्तहियं ण याणिहिह ॥१॥" तहा जीवचिंताएवि णाहियवादिया भण्णंति-केण हेतुणा देवाणुप्पिया! एवं भणह.जहाणत्थि जीवादिया भावा, सोय णं भज्ज-अपच्चक्खत्तणेणं, जइ पच्चक्खमेव करयल इव आमलगं दीसेज्जा तो नवीर अहं सद्दहेज्जा, एवं भणतो सो वादी पडिभण्णइ-जदि तुम्हारिसेहि चक्खुदंसीहिं गोवलब्भइ तं णत्थि एवं हिमवंतस्स पञ्चयस्स पलपरिमाणेण गणिज्जमाणस्स पलग्गपरिमाणं पन्वते न लब्मइ,
SASRASHk
॥५१॥
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णां १ अध्ययने
॥ ५२ ॥
किं तस्स पलग्गपरिमाणस्स अभावो भवउ ?, तम्हा जं भणसि-जं इहं पञ्चक्खं नोवलब्भइ तं नत्थिति तं मिच्छा, पुच्छत्ति दारं गतं । इदाणिं निस्सावयणे गागलियादओ जह पव्वइया तावता य एवं जहा वइरस्सामिउप्पत्तीए आवस्सए तहा वण्णेत्ता गोतमसामिस्स य अद्धिती, तत्थ भगवता भणितं चिरसंसिडो सि य गोतमा !, अण्णे य तण्णिस्साए अणुसासिया दुमपत्तर अज्झयणे, एवं जे असहणा ते अण्णमद्दवसंपण्णणिस्साए अणुसासियव्वा । तहा जीवचिताएवि जस्स एस पक्खो जहा नत्थि सव्वभावा ते अण्णावदसेणं पण्णविज्जंति, इयरहा रागदासयत्तिकाऊ पदूसेज्जा, तेण इमाए परिवाडीए पण्णविज्जति, जस्स वादिण। सव्वभावा सुण्णा तस्स दमादीणं गुणाणं णत्थि फलं, एवमाईहि कारणेहिं अण्णं चैव निस्साए पण्णविज्जर, आहरणदेसोत्ति दारं गतं । इदाणिं, आहरणतहोसेत्तिं दारं, से य चउव्विहे पन्नत्ते, तंजहा - अहम्मजुत्ते पडिलोमो अत्तोवण्णा से दुरुवणीए । तत्थ अहम्मजुते उदाहरणं चाणक्केण नंदे उत्थाविते चंदउत्ते य रायण पट्टविए एवं सव्वं वण्णेत्ता जहा सिक्खाए, तत्थ नंदसंतेहि मणुस्सेहिं सहं सो चोरग्गाहो मिलिओ नगरं मुसद्द, चाणकेोवि अण्णं चोरग्गाहं ठविउकामो तिदंडं गहिऊण परिवाय गवेसेण नगरं पविट्ठो, गओ नलदामकोलियसगासं, उवविद्यो करणसालाए अच्छड़, तस्स य दारओ मक्कोडएण खइओ, तेण कोलिएण बिलं खणित्ता द, ताहे चाणक्रकेण तं भण्णइ एते किं डहारी ?, कालिओ भणइ- जइ एते समूलजाता न उच्छातिज्र्ज्जति तो पुणोवि खाइस्संति, ताहे चाणक्कण चितियं-एस मए लद्धो चोरग्गाहो, एस (चोरे) नंदत्तणे य समुद्धारस्सह, चोरग्गाहो कओ, ते खंडिया विस्संभिया, अम्हे समिलिया मुसामोति, तेण अण्णवि अक्खाया जे जत्थ मुलगा, बहुगा सुहतरायं मुसीहामोत्ति, • ताहे ते तेण चोरग्गाहेण मेलिऊण सन्धेवि मारिया, एवमधम्मजुत्तं न भणितव्वं न कातव्वंति, तहा जीवचिन्ताएवि कयाइ तारिसं
निश्रावचने
गौतमः आइरणतदोषे अधमे
युक्ते
नलदामः
॥ ५२ ॥
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूण १ अध्ययने
॥ ५३ ॥
पावयणियं कज्जं णाऊण तहारूवं सावज्जंपि कज्जेज्जा जहा उलुगेण सो परिवाइओ मोरीनउलीवाराहिएवमाइआहिं विज्जाहिं सो विलखीकओ, एवमादि, अधम्मजुत्तेति दारं गतं । इदाणिं पडिलोमेत्ति दारं, तत्थ अभयपज्जोया उदाहरणं, एकेण हिओ अवरण पडिहिओ, एयं अक्खाणयं जहां जोगसंगहेसु सिक्खाए तहा चैव भाणियव्वं, एवं विज्जाएवि, जइ कोऽपि परप्पवादी भणेज्जा-मम दो रासी, तत्थ भणितव्वंण याणसि, तिष्णि रासी, ततियं रासि ठावित्ता पच्छा वसव्वं दो चैव रासिणो, मया एयस्स बुद्धिं परिभूय भणियं जहा तिष्णि रासी एवमादी, पडिलोमेत्ति दारं । इदाणिं अतुवन्नासे, जहा एगस्स रण्णो तलायं सव्वरज्जस्स आहारभूयं तं च तलायं वरिसेर भरियं भिज्जइ, ताहे राया भणइ को सो उवाओ होज्जा ? जेणऽयं न भिज्जेज्जा, तत्थ एगो कविलिओ मणूसो भणइ जइ नवरं महाराय ! एत्थ पिंगलो कविलियातो से दाढिया से सिस्से कविलयं, से जीवंतओ चेव जीम ठाणे भिज्ज तंमि ठाणे निक्खिप्पड़ तो नवरं न भिज्जइ, पच्छा कुमांरामच्चेण भणियं महाराय ! एसो चेव एरिसो जारिसं भणs, एरिसोनत्थि अण्णो, पच्छा सो तत्थेव निक्खाओ मारिता, एवं एरिसं न भणितव्यं जं अप्पवधाए भवइ । तहा जीवचिताविण तारिस साहूणा भणियन्वं जेण दुस्साहिओ वेयालो इव अप्पणो चैव वहाए भवइ, एत्थ निदरिसणं जहा कोऽवि भणेज्जा-एगिंदिया सजीवा, कम्हा ?, जेण तेसिं फुडो उस्सासनिस्सासो दीसह, दितो घडो, जहा घडस्स निज्जीवत्तणेण उस्सासनिस्सासो नत्थि, ताण उस्सासनिस्सासो फुडो दीसह, तम्हा एते सज्जीवा, एवमादीहिं विरुद्धं न भासितव्यं, अत्तुवण्णासो नाम दारं गये । इदाणिं दुरुवणीतत्ति दारं, तत्थ उदाहरणं तच्चण्णिओ मच्छे मारेंतो रण्णा दिट्ठो, ताहे रण्णा भणिओ-किं मच्छे मारेसि, तच्चण्णिओ भणइ - अवीलक्कं न सक्केमि पातुं, अरे तुमं मज्जं पियसि ?, भणइ महिलाए अत्थिओ न लहामि
प्रतिलोमात्मोपन्यास दुरुपनीताः
॥ ५३ ॥
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
156
पनयने
चूणों
श्रीदश-15 (ठाउं), महिलावि ते?, भणइ-जायपुत्तभंडं कहं छड्डेमि?, पुत्तावि ते?, भणइ-किं खु खत्ताई खणाति?, खत्तखाणओवि से, अण्णं किं 8 उपन्यासोवैकालिक लिखोडिपुत्ताणं कम्म १, खोडिपुत्तावि से, किहई कुलपुत्तओ बुद्धसासणे पव्वयइ, एरिसं न भणियव्वं जेण अप्पाणतो भंडाविज्जा
पवयणं च उन्भामिज्जइ । तहा जीवचिंताए वादिणा तहा भणितव्वं वादे जेण न जिव्वइ परवाइणा, दुरुवणीतंति दारं गयं, तद्वस्तु१अध्ययने
आहारणतहोसेत्ति दारं सम्मत्तं । इदाणि उवण्णासोवणयणत्ति दारं, से य चउबिहे पण्णते,तव्वत्थु अन्नवत्थु पडिणिभे तदन्यहेऊ, तत्थ तव्वत्थुए उदाहरणं-एगमि देवकुले कप्पडिया मिलिया, भणंति केण भे भमंतेहिं अच्छरियं किंचि दिदै, तत्थ एको
वस्तु च ॥५४॥
Plकप्पडिओ भणइ-मए दिति, जइ पुण एत्थ समणोवासओ नत्थि तो साहामि, तओ सेसएहिं भाणयं-नत्थि समणोवासओ, पच्छा
सो भणइ-मए हिंडतेण पुव्ववेतालीए समुदस्स तडे रुक्खो महइमहंतो दिट्ठो, तस्सेगा साहा समुद्दे पइट्ठिया, एगा थले, तत्थ जाणि पत्ताणि जले पडति ताणि जलचराणि भवंति, जाणि थले ताणि थलचराणि भवंति, ते कप्पडिया भणंति-अहो अच्छेरयं देवेण भट्टारएण निम्मितंति, तत्थेगो सावओ कप्पडिओ सो भणइ-जाणि मज्झे पडंति ताणि कि भवंति ?, ताहे सो खुद्धो भणइ-मया पुच चेव भणियं-जइ सावगो नत्थि तो कहेमि, एवं कुस्सुइसु आघविज्जतीसु तत्तो चेव ताओ चेव वत्थूओ किंचि वत्तव्वं जेणं तुहिक्का भवंति । तहा जीवचिंताएवि जाहे नाम कोवि वइसेसिगायो भणेज्जा-जहा एगंतेणेव निच्चो जीवो, कम्हा?, जम्हा अरूबी जीवो, एत्थ दिलुतो आगासं, जहा आगासं अरूबी तं च निच्चं दीसइ तहा जीवोवि अरूवि सोवि निच्चो भविस्सइ, तम्हा निच्चो जीवोत्ति, एत्थं सो भण्णइ-जं अरूवि तं निच्चं भवइ तं कह उक्कोचणआउंटणपसारणगमणादीणि कम्माणि, ताणिवि
॥५४॥ अरूबीणि अह अपुब्बाणि, तम्हा अणेगीतगो एम हेउत्तिकाऊण विरज्जइ, तब्वत्थुएत्ति दारं गतं । इदाणिं तदण्णवत्थुएत्ति
SHRESTHA
SHRADUCERECTORRECOLOGEOG
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनिमः
%A
*दारं. जहा कोड आरोडणनिमित्तं भणिज्जा-जस्स वादिणो अण्णो जीवो अण्णं सरीरं तस्स एगो भवइ-कहं जो य सो अण्णसद्दो एस वैकालिक तल्लो जीवेहिं बट्टइ सरीरेवि, तुल्लत्तणण अण्णसहस्स जीवसरीराणं एगत्तं भवइ, एवं चोदितो पक्खे तज्जीवतस्सरीरवाइणा इमो
चूणों दाभाणियब्बो, जइ अण्णसद्दतुल्लत्तणेण जोवसरीराणं एगत्तं (तो सब्वभावाणं एगत्तं ) भविस्सइ, कह?, जहा अण्णे परमाणू अण्णे १अध्ययने दुपएसिए खंधे अण्णे देवदत्ते भवइ एवं अण्णसहो सब्वभावेसु भवइ, ता किं अण्णसद्दो सवभावसु वत्तिकाउं सव्वभावा चेव
एगीभवंतु, तम्हा सिद्ध अण्णो जीवो अण्णं सरीरंति, तदण्णवत्थुएत्ति दारं गयं । इदाणि पडिनिभेत्ति दारं, तत्थ &| उदाहरण---एगम्मि नगरे एगो परिब्बायओ सोवण्णण खोरएण गहिएणं हिंडति, सो भणइ-जो ममं असुयं सुणावेइ तस्स एवं
देमि खोरयं. तत्थ एगो सावगो, तेण भणियं--'तुज्झ पिया मज्झं पिये, धारेइ अणूणयं सयसहस्सं । जइ सुतपुव्वं दिज्जउ, अह न सुयं खोरयं देहि ॥ १॥ एवं एरिसे कज्जे उप्पण्णे एरिसगं (वत्तव्यं, जीवचिंताएवि एसो भणइ-) जं अत्थि जीवो, सो वत्तव्योजइ जं अत्थि तं जीवो भवइ, एवं घडाइणोवि भावा अत्थि, ते जीवा भविस्संति, एवमादी पडिणिभं भण्णइ । इदाणि हेऊ, सो चउव्यिहो पण्णत्तो, तं०-जावतो थावओ वंसओ लूसओ, तत्थ यावकस्य का रूपसिद्धि, यु मिश्रणे धातुः, अस्य भूवादयो
धातव (पा. १-३-१) इति धातुसंज्ञायां प्रत्ययाधिकारे 'ण्वुल्तृचा' (पा. ३-१-१३३) विति ण्वुल् प्रत्ययः, अनुबंधलोपे 'युधोरना& का' (पा. ७-१-१) विति अकादेशः, मिदेर्गुण (पा. ७-३-८२) इति वर्तमाने 'अचामङ्किती' (पा, ७-२-११६ अचो णिति) ति | बृद्धिः, आवादेशस्य परगमनं यावकः, तत्थ जावए एगो गोहो जवे किणइ, ताहे अण्णेण पुच्छिज्जइ-किं मुल्लेणं किणसि ?, भणइमुहियाए न लहामि । तहा जीवचिंताएवि जइ कोई भणज्जा-कहं जीवो न दीसइ ?, जम्हा अणिदियगिज्झो तेण ण दीसइत्ति ।।
999kSCAPACCC
C
%
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
ATI
मायावकाद्या
हेतवः
श्रीदश- इदाणि इत्थ चवज
दाणि इत्थं चेव जावए वितियं उदाहरणं-एगो वाणियगो भज्ज गहिऊण पच्चंतं गओ, 'पाएण खीणदव्वा धणियपरद्धा कयावैकालिकालावराहा य । पच्चंत सेवते पुरिसा दुरहीयविज्जा य ॥१॥ सा य महिला उम्भामिया, एगमि पुरिसे लग्गा, तं वाणियगं सा
चूर्णी गारियं चिंतऊण भणइ-बच्च वाणिज्जेण, तेण भणिया-किं घेत्तूण वच्चामि ?, सा भणइ-उट्ठलेंडियाओ घेत्तृण वच्च उज्जणि, १अध्ययने पच्छा सो सगडं भरेत्ता गओ उज्जेणिं, ताए भणिओ य-जहा एक्कक्कियं दीणारेण देज्जासेत्ति, सा चिंतइ-वरं खु चिरं खिप्पंतो
अच्छउ, तेण ताओ बीधीए उड्डियाओ, कोइ न पुन्छइ, मूलदेवेण य दिह्रो पुच्छिओ य, सिटुं तेण, मूलदेवेण चिंतियं-जहा मएस वराओ महिलाए छोमिओ, ताहे मूलदेवेण भण्णइ-अहमताउ ते विक्किणामि जइ ममवि मुल्लस्स अद्धं देहि, तेण भणियं देमित्ति,
अब्भुवगते पच्छा मृलदेवेण स हंसो जाएऊण तत्थ बिलग्गिऊण आगासेणं उप्पइओ, नगरस्स मज्झे थाइऊण भणइ-जइ चेडरूवस्स
गलए उलिंडिया न बद्धा तं मारेमि, अहं देवी, पच्छा सव्वलोएण भीएण दीणारिकाओ उट्टलेंडियाओ गहियाओ विक्कियाओ काय, ताहे तेण मृलदेवस्स अद्धं दिण्णं,मूलदेवेण य सो भण्णइ-मंदभग्गः तव महिला धुत्ते लग्गा, ताए तव एयं कयं, न पत्तियइ,
मूलदेवेण भण्णइ-एहि वच्चामो जा तए दरिसेमि जइ न पत्तियास, तो गया, अण्णाए लेसाए वियाले ओवासो मग्गिओ, ताए दिष्णो, तत्थगमि पएसि ठिया. सी धुत्तो आगओ, इयरीवि धुत्तेण सह पिबेउमारद्धा, इमं च गायइ-'इरि मंदिर पत्तहारओ महु गयउ कतो वणिजारओ। वरिसाण सतं च जीवओ मा घर जीवंतु कयाइ एयउ॥शा, मूलदेवो भण्णइ-कयलीवणपत्तवेढिया, एई भणामि देव ज महलएण गिज्जई सुणेह मुहुतमेव ॥१।। पच्छा मूलदेवेण भण्णइ-किह धुत्ते ?, तओ पभाए णिग्गंतृण पुणरवि आगओ. नीय पुरओ ठिओ. मा महमा संभंता अन्मुट्ठिया, तो खाणपियणे बटुंते तेण वाणिएण सव्वं तीए गीइपज्जंतयं
SARKARKARBACROR.
mance
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणों
CRECRECROCH
श्रीदश- संभारिय, उवालद्धा य, एवं सीसोवि केई पयत्थे असदहतो विज्जादीहिं देवयं आकंपयिसा सहावेतव्यो, तहा वादीवि कुत्तियाव
स्थापकवैकालिकाणादीहिं णिज्जिणियन्यो जहा सिरिगुत्तग छलूकयो, गओ यावकः । इदाणिं थावकः, स्थापकस्य का रूपसिद्धिः, ष्ठा गतिनिवृत्ती
व्यंसक| धातुः, 'धात्वादेः षः स' (पा. ६-१-६४) इति सकारादेशः, निमित्ताभावे नैमित्तिकस्याप्यभावः ठकारस्य थकारः स्था, भूवादयो ।
लूषकाः १ अध्ययने धातव ( पा. १-३१) इति धातुसंज्ञा, अस्य विग्रहः तिष्ठति कश्चित् तिष्ठतमन्योऽनुप्रयुक्ते तिष्ठ तिष्ठेत्येवं विगृह्य हेतुमति चे
(पा. ३-१-३६) ति णिच् प्रत्ययः, अनुबंधलोपे कृते 'अत्तिहीन्लीरीक्नूयीक्ष्म्याय्याता पुग्णा ' (पा ७-३-३६) विति पुक, अनुबंध-13 लालोपे 'युवोरनाकाविति' (पा.७-१-१) अकादेशः, रनिटी (पा.६-४-५१) ति लोपः, परगमनं, स्थापकः । इदाणिं प्रातिपदिकार्थः, लिंगपरिमाणवचनमात्रे प्रथमा सु उकारलोपः रुत्वं विसर्जनीय स्थापका, जहा एगो परिवाययो भण्णइ, अहं लोगमज्ज्ञ जाणामि, तत्थेगेण सावगेण भण्णइ-कयरं लोगभझं?, ताहे सो परिवायओ एगमि भूमीपएसे खीलयं निखणित्ता भणइ-एयं लोगमज्ज्ञ, पुणो|8 |अण्णत्थ पुच्छिओ, तत्थवि खीलयं निहणित्ता भणइ-एयं लोयमझं, पुणा अण्णत्थ पुच्छिो , तत्थधि खीलयं णिहीणत्ता भण्णाइइमं लोगमझ, एवं सो सावगो तेण समं अण्णाए लेस्साए वच्चइ, सोविय चउसुवि दिसासु खील णिहणिऊणं भणइ-एयं लोगमज्झं, जत्थ जत्थ कोई पुच्छइ सहि तहिं सो खीलयं निहणिऊण भणइ-एयं लोगमनं, ततो सावएण भणिओ-जइ पुवाए पडिदिसाए लोगमज्झं तो अबराए दिसाए ण जुज्जइ, एवं पुवावरविरुद्धभासियत्तणेण फुडो सुसावादो भवइति, सो खेण सावरण ॥५७॥ | निरुत्तरी कओ। एवं जीवचिंताएवि साहुणा तारिसं भाणियव्वं तारिसो गेण्हिऊण णयब्यो जस्स पुरो उत्तरं चेव दाउंन तरह पण पुष्चावरविरुद्धदोसो य न भवइ, एवं स्थावकः । इदाणिं वंसगो व्यसकस्य का रूपसिद्धिः? 'असि समाधाने' धातुः चुरादौ
A R
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
-5
श्रीदश
पठितव्यः, इदितोऽनुबंधीतोरिड् (नुम्) विपूर्वस्य विअंस एवं स्थिते 'भूवादयो धातव' इति धातुसंज्ञा स्वार्थिको णिच् अनुबंध- स्थापकवैकालिका लोपः परगमनं व्यंसि, सनायंता (पा. ३-१३२) इति धातुसंज्ञा, प्रत्ययाधिकारे ण्वुल्तृचा (पा. ३-१-१३३) वि-16
न्यसकचूर्णी ति ण्वुल् प्रत्ययः, अनुबंधलोपः, युवोरनाका' (पा. ७-१-१) विति अकादेशः, परनिटीति (पा. ६-४.५१) णिलोपः, परगमणं,
लूषकाः १ अध्ययने व्यसयतीति व्यंसकः, जहा एगो गामेल्लओ सगडं कट्ठाण भरेऊण नगरं पविठो, गच्छंतेणं अंतराले एगा तित्तिरी मइया दिहा,
तं गेण्डिऊण सगडस्स उवरि पक्खिविऊण नगरं पविट्ठो, सो एगेण नगरधुत्तेण पुच्छिओ-कहं सगडतित्तिरी लब्भइ, तेणल गामिल्लएण भण्णइ-तप्पणादुगालियाए लब्भइ, ततो तेण सक्खिणो आहणित्ता सगडं सतित्तिरीय गहिय, ततो सो गामिल्लओ दीणमणसो अच्छइ, तत्थ य एगो मूलदेवसरिसो दिट्ठो, पुच्छिओ-किं सीयसि? अरे देवाणुप्पिया!, तेण भणियं-अहमेगेण गोहेण इमेण पगारेण छलिओ, तेण भणियं-मा बीहेहि, तस्स तप्पणादुयालियं तुमं सोवयारं मग्ग, माइठ्ठाणं सिक्खाविओ, एवं भवउत्ति भणिऊण तस्स सगासे गओ, भणियं चणेण-मम तइ सगडं हितं तो मे इदाणि तप्पण्णादुगालियं सोवयारं दवावेहि, एवं होउत्ति घरं नीओ, महिला संदिट्ठा-अलंकियविभूसिया परमेण विणएण एतस्स तप्पणादुगालियं देहि, सा वयणसमं उवडिया, ततो सो सागडिओ भणइ-ममंगुली छिण्णो, इमो-चीरेण वेढितो, न सकेमि आदुयालेउ, तुम आदुयालेउं देहि, आदुयालिया तेण हत्थेणं गहिया, गामिल्लओ तेण सम संपढिओ, लोगस्स य कहइ-जहा मए एसा सतित्तिरिगेण सगडेण गहिया, ताहे तेण धुत्तेण सगडं विसज्जियं, तं च पसादेऊण भज्जा नियत्तिया। तहा जीवचिताएवि कोऽवि कुप्पावयणिओ चोइज्जा जहा जिणप्पणीते मग्गे अस्थि जीवो अत्थि घडो, अत्थित्तं जीवेऽवि घडेवि, दोसुवि अविससेण वदृत्ता अत्थिसद्दतुल्लचणेण दीवघडाणं एगर
-ACCORKSHEERAL
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्थापकव्यंसकलूषकाः
श्रीदश
भवइ, अह पुण भणज्जा--अत्यिभावातो वतिरित्तो जीवो, तेण जीवस्स अभावो पावतित्ति, एत्थं इमं उत्तरं भाणितव्वं-जइ जीव- वैकालिक
घडा अस्थित्ते वटुंति तम्हा तेसिं एगत्तं संभावेहि, एवं सवभावाणं एगत्तं भवइ, कह ?, अस्थि घडो अत्थि पडो अरिथ परचर्चामा
माणू अत्थि दुपएसिए खंधे, एवं सबभावेसु अस्थिभावो वट्टतित्तिकाउं किं सव्वभावा एक्कीभवंतु, एत्थ संसो आह-कहं पुण १ अपने एयं जाणितव्यं, सव्यभावेसु अस्थिभावो वइ, न य एगं भवति ?, आयरिओ आह-अणेगंतओ एतं सिज्झति, एत्थ दिद्रुतो
खइरवणस्सइ. जहा नियमा खयरे वणस्सई, वणस्सई पुण खइरो पलासे वा, एवं जीवोवि, तेण णियमा अस्थि, अस्थिभावो पुण । ५९॥ जीवो वा होज्जा अण्णो वा धम्माधम्मागासादीणं, एवं व्यंसकः॥ इदाणि लूसए, लूपकस्य का रूपसिद्धिः?, 'लूप हिंसायां' धातुः
चुरादौ पठ्यते, भूवादयो धातव (पा १-३-१) इति धातुसंज्ञा, प्रत्ययाधिकारे 'सत्यापपाशरूपवीणातूलश्लोकसेनालोमत्व४ चधर्मवर्णचूर्णचुरादिभ्यो णिच्' (पा.३-१.२५) अनुबंधलोपः, 'युवोरनाका' विति (पा.७-१.१) अकादेशः, 'णेरनिटी' (पा ६-४-५१) &ाति णि लोपः, परगमनं, लूपयतीति लूपकः, जहा एगो मणूसो तउसाणं भरिएण सगडेण नगरं पविसइ. सो पत्रिसंतो धुत्तेण
भण्णइ-जो य तउसाणं सगडं खाएज्जा तस्स तुमं किं देसि?, ताहे सागडिएण सो धुत्तो भणिओ-तस्साहं तं मोदगं देमि जो नगर ४ दारेणं न निष्फिडइ, धुत्तेण भण्णइ-ताहे एयं तउससगडं खायामि, तुमं पुण मोदगं देज्जासि जो नगरदारेण न निस्सरइ, पच्छा - सागडिएण अब्भुवगए धुत्तेण सक्खिणो कया, सगडं अधिद्वितो, तेसिं तउसाणं एक्केक्काउ खडं खडं अवणेत्ता पच्छा तं सागमडियं मोदगं मग्गइ, ताहे सागडिओ भणइ-इमे तउसा न खइता तुमे, धुत्तेण भण्णइ-जह न खइया तउसे अग्यवेहि तुम, अग्यविएसु
कइया आगया, पासीत खंडिया तउसा, ताहे कइया भणंति-को एते खतिए किणति ?. ततो कारणे ववहारे जाओ, खातयात
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
X
mmmmona
पश्चावयवाः
श्रीदश-15 जितो सागडितो, ताहे धुत्तेण मौदगं मग्गिज्जइ, अच्चइओ सागडिओ, जतिकरा ओलग्गिता, ते तुट्ठा पुच्छति, तेसिं जहावत् चकालिका सव्वं कहइ, एवं कहिए तेहिं उत्तरं सिकखाविओ जहा तुम खुड्डलगं मोयगं नगरदारे ठावेत्ता भण-एस मोदगो न नीति णगरदारेण
चूणागिण्हत्ति, जितो धुत्तो। एवं जीवचिंताएवि पुब्वं सयमेव मयभिचारं हेउं उच्चारेऊण परविस्मभणानिमित्तं सहसा वा भणिओ १ अध्ययन १ होज्जा, पच्छा तमेव हेतुं अण्णण निरुत्तवयणणं ठावइ, एवं लूषकहेऊ. समत्तो।। इदाणि जो एतेहि पक्खहेऊदिद्रुतउवणयणनिगम
णेहिं अत्थो साहिज्जह सो भण्णइ-तत्थ पढमे अज्झयणे धम्मपसंसा, सा च धम्मपसंसा पंचावयवोववेतेण वा दसावयचोववेतेण वार
वयोण भण्णइ, तत्थ पढम पंचावयवोववेतेण भण्णइ-तत्रेदं प्रमाणमपदिश्यते-अहिंसामंजमान्मको धम्मो मङ्गलमुत्कृष्टं, कस्माद् , ४ देवादिपूज्जवादहंदादिवत् , यथा अर्हन पूज्यो मङ्गलमुत्कृष्टं च, तथा धम्मः पूज्यः, तस्मात्पूज्यत्वान्मङ्गलमुत्कृष्टं, इमे सुत्तफासि
यनिज्जुत्तीए अवयवा भण्णंति, 'धम्मो गुणा अहिंसाइया उ' गाहा (५०-६६) पुव्बद्धं, धम्मो नाम अहिंसाइया गुणा भवंति, आदिग्रहणेण मंजमतवावि गहिया, अहिंसामंजमतयोववेतो जो धम्मो मो मंगलमक्किदं भवह, एस पडणणा ।। इदाणिं को हेऊ धम्मो मंगलमुकिटुं भवइ?, तत्थ सुत्तेणेव पढमं हेउं भाइ-'देवाविनं नमसति, जस्म धम्म सया मणी' देवपुज्जत्तणं हेऊ..
कि कारणं ?, जे अधम्मिया ते देवेहिं न पृजनि । इदाणि मुनफासियानज्जुत्तीगाहापच्छद्रण हेऊ. चेव भण्णइ--'देवावि पालोगएज्या पणमति सुधम्ममिनिउ, देवावि देवलोके युक्ता, नंदच लांगे पूज्जाविहाऊण जो अहिंसाइगुणोवयेते धम्मे टिओ।
तम्स पणमनि, एन्थ चोदओ भणइ-जहा का साधम्म ठिओ?, आयरिओ आह-जस्म धम्म मया मणो, अहिंसादिगुणजुत्त जस्स। पया-अविरहिये जावजी 'मणी' मणो चतणा अण्णह, एम हेरगा । दाहिंदितो '
दिती अरहंता अणगारा बहवे य।
AMANISE
ITIATIMIMAHIMIRRORS
I ATIMERRAMRITERATrammarUNIRDERam
॥६
॥
awaR
MERIORIT
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
दा
श्रीदश- वैकालिक
चूर्णी १ अध्ययने
Recikxter
वयवाः
जिणीसा (९१-६२) तत्थ पुचि अरहतग्गहणं जम्हा ते अनंतवलधिीतपरकमा अप्पडिहयवरणाणदंसणधरा य धम्मफलबिसेसजाणयत्तिकाऊण, अण्णे य गोयमाइणो निन्थगरसीमा सोभणवस्थितत्ति देवेहिं पूजिया, एत्थ आयरिओ गाहाए पच्छदंभणइ-वत्तणुवत्त णज्जइ जह नरपतिणोचि पणमंनि ?, वत्तं नाम जं अतीते काले, इदाणिं अपच्चक्खमवि अणुबत्तेण साहिजइ, केण कारणण ?, इदाणिं नरपतिणो अटुंगमहानिमित्तपाढगाण विवेयमुद्रियाणं णाणासत्थविसारयाण य साहूणं परमविणयोनतसिरा नमसति किंकरा इव पज्जुवासमाणा य चिट्ठति, एम दिटुंतो, सीसो आह-जो पच्चक्खो भावो मो दिद्रुतो दिज्जइ. तित्थगरा य संपयं णो पच्चक्खमुवलब्भनि ते अणुमाणयो णज्जंति, जो अणुमाणियो अत्थो सो दिटुंतो न भण्णइ, आयरिओ आह-तंकालं पच्चक्खा ते आसित्ति ण विरुज्झते, तित्थगरदिट्ठतेणेयमुक्तं, इयाणि उप्पण्णं, दिढतो गओ ।। इदाणिं उवसंहारो, उवसंहारो-तत्थ इमं गाहापुव्वद्धं 'उपसंहारो देवा जह तह रायाधि पणमंति ( ९२-६२) सुधम्म, जहा देवा सोहणे धम्मे ठितं पणमंति तह रायाइणोवि भवियाउ णमंति, एस उपसंहारो गओ । इदाणिं निगमणं गाहापच्छद्रेण भण्णइ (वृ धम्मो ) तम्हा मंगलमुक्ट्रिमिति ( वृ० य) निगमणं होति णायव्वं तम्हा देवपूजितत्तणण अहिंसासमतवजुत्तो धम्मो मंगलमुक्किटुं भवइ । धर्मः मंगलमुत्कृष्ट अहिंसासंजमतपात्मकत्वादहदादिवत्, यथाऽर्हन् अहिंसासंजमतपात्मको मंगलमुत्कृष्टं च तथा धर्मः अहिंसासंजमतपात्मकः तस्मान्मंगलमुष्कृष्टं, पंचावयवं सम्मत्तं ॥ इदाणिं दसावयवोववेतेण वयणेण एस चेव अत्थो वित्थारिज्जइ, पितियपइपणा जिणसासणंमि साहंति साहवो धम्म (९३-६३) अद्धं गाथा, बितियपतिण्णत्ति जा पंचावयवेसु पतिण्णा भणिया सा पढमुक्ता, इदानि तीए इमा बिइया दसावयवविभावणत्थं पतिण्णा कज्जइ, सा इमा-एतमि
HEREMIUMIALUMAMITRAANAAKARI
॥३१॥
tainik
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशबैकालिक
दृष्टान्ततद्विशुद्धि
१अध्ययने ॥६२॥
BHASKAR
चेव ताव जिणाणं सासणे ठिया साधवो धम्ममणुपालयंति एसा पइण्णा गता, इदाणि पइपणाविसुद्धी-जहा इहं ताव जिणाणं सासणे ठिया विसुद्धं धम्म अणुपालेति न एवं परतित्थियसमएसु विसुद्धो अणुपालणोवायो अत्थि, एत्थ सीसो चोएइ-सब्वे पवादिया अप्पणच्चियं धम्मं पसंसंति, धम्मसहो य तेसु तेसुवि उवलब्भइ, आयरिओ आह-नणु हेवा वण्णिओ 'सावज्जो उ कुतित्थियधम्मो जिणेहिं उ अपसत्थो' जोवि तेसिं सासणे धम्मसद्दो सोवि उवचारितो, निच्छययो पुण अहिंसासंजमतवलक्खणो जो सो धम्मत्ति भण्णइ, जहा सिंहसद्दो सिंहे पाहण्णेण वह, उवचरितो पुण अण्णसुवि भवइ, एसा पइण्णाविसुद्धी गया ॥ तत्थ को स हेउत्ति, अहिंसादिगुणजुत्तत्तणं हेऊ भण्णइ, तत्थ इमं गाहापच्छ« 'हेऊ जम्हा साभाविएसु अहिंसाइसु। जयंति' जम्हा ते साहवो अहिंसाइएसु पंचसु महन्वएसु सम्भावेण जयंति, कहं नाम अम्ह अक्खलियचारित्ताणं मरणं भविज्जत्ति, एस हेऊ ॥ इदाणिं हेतुविसुद्धी भण्णा 'जं भत्तपाणउवगरण' अद्धगाथा, जेण कारणेण साहवो अहिंसादीणं पंचण्हं महब्बयाणं विसुद्धिनिमित्तं भत्तपाणउवगरणवसहिसयणाइसु संजमोवकरणेसु जतन्ति, किं भणिय होइ जयंति, आयरिओ आह-- एत्थ इमं गाहापच्छर्दू, फासुयं अकयं अकारियं अणणुमोइयं अणुद्दिट्ठाणि गेण्हिऊण परिभुजंति, अण्णे पुण रत्तपडादिणो कुतित्थिया'ण फासुअकयकारित' गाहा, (भा. ३-६४) एसा गाहा पढियसिद्धा, एसा हेउविसुद्धी समत्ता, इदार्णि | दिटुंतो, सो इमो 'जहा दुमस्स पुप्फेसु भमरो आवियती रसं' यथेति येन प्रकारेण, 'प्रकारवचने थाल् (पा. ५-३-२३) लकारलोपः, यथा दुमपुष्पयोः पूर्ववत्, भ्रमर इति 'भ्रम अनवस्थाने धातुः, अस्य धातोः, प्रत्ययाधिकारे 'ऋच्छेर (उ. पाद ३) इति 'अर्तिकमित्रमिचमिदेविवासिभ्यश्चित्' इति ( उ. पाद ३) अरप्रत्ययः, परगमनं, भ्रमरः, भ्राम्यति च रौति च भ्रमरः, पा
05-%ACTERS
॥६२
॥
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
दृष्टान्ततद्वि
श्रादर्श- पाने धातुः, अस्य धातोः आपूर्वस्य प्रत्ययाधिकारेऽनुवर्तमाने वर्तमाने लप्रत्ययो भवति. तस्य पित अनुबंधलोपः, 'कर्तरि शप वैकालिक (पा. ३-१-६८) प्राधाध्मे ति पिबादेशः, परगमनं आपिबति, रस आस्वादनस्नेहनयोः धातुः, अस्य धातोः प्रत्ययाधिकारे
चूणौँ स्वार्थिको णिच् अनुबंधलोपः परगमनं अदंतत्वाद् वृद्धिर्न भवति, रसि इति स्थिते 'सनाद्यता धातवः' इति (पा. ३-१-३२) धा१अध्ययने । तुसंज्ञा, प्रत्ययाधिकारे 'नंदिग्रहिपचादिभ्य इति (पा. ३-१-१३४ ) अप्रत्ययः अनुबंधलोपः, णेरनिटी (पा. ६-४-५१) ति ॥६३॥
परगमनं रसः, तत्थ जहासदो ओवम्मे वगृह, दुमो पुब्ववण्णिओ, दुमस्स पुप्फाणि दुमपुप्फाणि तेसु दुमपुप्फेसु, भमरो पसिद्धो, आवियति नाम अपिबति आदियतित्ति एगट्ठो, रसो नाम निज्जासो, तस्स पुष्फस्स, एस दिढतो एगदेसण दहब्बो, यथा चन्द्रमुखी देवदत्ता, जो तत्थ चंदे परिमंडलभावो सोमता य ताणि गेण्हंति, एवं भ्रमरदिळते अनिययवित्तित्तणं अकिलावणत्तं च गेझंति, दिटुंतो गओ। इदाणिं दिळते विसुद्धी सुत्तेण भण्णति 'ण य पुप्फ किलामेति सोय पीणेह अप्पयं' नयेति प्रतिषेधवाची निपातः, न चेति चशब्दो अवधारणपादपूरणव्यतिरेकार्थादिषु निपात्यते च, पुष्पस्य पूर्ववत्, क्लामयति 'क्लम ग्लानौ ' धातुः अस्य | धातोर्हेतुमति चति ( पा. ३-१-१६ ) णिः, अनुबंधलोपः 'अत उपधायाः (पा. ७-२-११६ ) इति वृद्धिः, परगमनं, क्लामि इति स्थिते 'सनाधता धातव' इति (पा-३-१-३२) धातुसंज्ञा, वर्तमाने लट्, तिप् शप् गुणः अयादेशो परगमनं क्लामयति, तद् प्रातिपदिक, प्रातिपदिकार्थे अस्य त्यदादित्वादत्वं तदोः सःसावनंतयों' रिति (७-९-१०६) तकारस्य सकारः, स चेति चकारो निपातः, प्रीणाति, 'मीण तर्पणे' धातुः, अस्य धातोः ' भूवादवो धातव' (पा. १-३-१) इति धातुसंज्ञा, प्रत्ययाधिकारे |लड तिप् शपि प्राप्ते 'त्यादिभ्यः इना' (पा. ३.१-८१) अनुबंधलोपः गुणप्राप्ते 'दिति चे' ति (पा. १.१.५) प्रतिषेधः, परग
16
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
दृष्टान्ततद्वि
श्रीदशवैकालिक चूर्णी,
शुद्धी
१अध्ययन
॥६४
| मनं प्रीणाति, आत्मानमिति “अत सातत्यगमने' अस्य धातोः प्रत्ययाधिकारे 'सात्यतिम्यां मनन्मनिणा' विति (उ.पा. ४) मनिण् प्रत्ययः अनुबंधलोपः 'अत उपधाया' इति' (७-२-११६ ) वृद्धिः परगमनं आत्मा, कर्मणि द्वितीयैकवचनं अम् 'नोपधाया (पा ६.४.) सर्वनामस्थाने परे दीर्घत्वं आत्मानं, न य सो भमरो तेसिं पुप्फाणं किलावणं करेइ अह य अत्ताणं पीणयति, दिटुंतविसुद्धी सुत्तफासियनिज्जुत्तीए भण्णइ 'जह भमरत्तिय' (९७-६५) अद्धगाहा, दिटुंतो गओ । इदाणिं एयम्स विसुद्धिं निज्जुतीए सयमेव आयरिओ सिस्सहियहाए आह--'तत्थ य भणेज्ज कोई समणाणं कीरइ सुविहियाणं' (९९-६५) एत्य य कोई भणेज्जा-जमेते गिहत्था पार्क करेंति एवं साहणं अट्ठाए कीरइ, तं आरंभमाजीवंति साधवो, एतेण कारणेण साहुणो दोसभागिणो भवंति, एतस्स उत्तर आयरिओ भणइ, जम्हा 'वासह व तणस्स कए '(१०६५)गाहा, एसा गाहा कड्डियव्वा, एत्यंतरे सीसो चोए-इजहा मेहा पयावई वट्ठिीनमित्तं वासंति, सो य फ्यावई वढि ण तेण विरहिया भवइ, तम्हा जं भण्णइ-'वासइ न तणम्स कए' |तं विरुज्झइ, एत्थ आयरिओ आह-न एतं एवं भवइ, कम्हा , जम्हा सुतीओ विरुद्धाओ दीसंति, परे कहयंति-जहा मघवं वासइ, अण्णे पुण भणंति-गम्भा वासंति, तत्थ जइ इंदो वासति तओ उक्कावातदिसादाहनिग्घायादीहिं उवधाओ वासस्स न होज्जा, अह पुण गम्भा वासंति तो तेसिं असण्णीण णेवं सण्णा भवति जहा लोगस्स अट्ठाए वरिसामिति तणाण वा अट्ठाए, '
किंतु दुमा पुति' गाहा (१९४-६६) कंठथा, कदापि सीसस्स बुद्धी भवेज्जा, जहा पयावइणा वित्ती सत्ताणं उप्पाइया, तेण दुमा भमराए अट्ठाए पुफति, तण्ण भवति, कहं तं ?, दुमा णामगोत्तस्स कम्मस्स उदएणं ताणि नाणि फलविसेसाणि निव्वचिंति, किं च-'अस्थि यहू वणसंडा' गाहा (१०७-६६ ) जइ पगई एसा पुप्फाणं च दुमाणं कम्हा अकाले न पुप्फांते फलंति वा ?,
ACCड
॥६४॥
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
उपसंहारतद्विशुद्धी
चूर्ती
जा
श्रीदश-13 आयरिओ भणइ-'पगती एस दुमाणं' गाहा (१०९-६३) पढियव्या, जहा ते दुमा अप्पणो रिउकालेणेव पुप्फति य फलेंति य वैकालिक न उ भमराण अढाए 'किंतु गिही रंधंती समणाणं कारणे मुविहियाणं' गाहा (११०६६)पाठया, कदापि सीसो भणिज्जा
जहा समणाणुकंपणढाए पुण्णनिमित्तं च पुण्णमेव गिहत्थाणं पागकरणं, तसि समणाणं अट्ठाए कुव्वताणं अघपरिहाणी भवइ, अघपरिहाणीए य कहं तेसिं पाहणं ण भविस्सइ ?, एत्थ आयरिओ आह-जं भणसि तेसि अट्ठाए साहणं पागकरणं तण्ण भवइ, | कम्हा?, जेण 'कंतारे दुभिक्खे' गाहा (११२-६७) कंठया, किं च 'अत्थि बहुगामनगरा गाहा (१६४-६७) 'पगती एस गिहीणं' गाहा (११५.६७) 'तत्थ समणा सुविहिया' गाथा (११६६७) 'नवकोडीपरिसद्धं' गाथा (१५०-६७) तत्थ इमाओ नव कोडीओ-न हणइ न हणावइ हणतं नाणुजाणाइ, ण पयइ ण पयावइ पर्यंत जाणुजाणाइ, न किणइ ण किणावेइ किणतं नाणुजाणाइ, एताहिं णवहिं कोडीहिं उग्गमउप्पायणेमणादीहिं सुद्धमाहारिति, तं च किमट्ठ आहारेंति', इमेहिं छहिं कारणांह 'वेदण वेयावच्चे' सिलोगो, एतीसे पदाणं वखाणं जहा पिंडनिज्जुत्तीए, दिट्ठन्तविमद्धी गता। इदाणि उवसंहारो,
सो सुत्तेण भण्णइ 'एमेते समणा मुत्ता, जे लोए संति साहुणो । विहंगमाव पुप्फेसु दाणभत्तेसणे रया ।। (३-६८) ४ एवमिति निपातः एवं एवसद्दो अवहारणे वट्टइ, किमवधारयति ?, अनियतवित्तित्तणं अकिलावणत्तं च अवथारेइ, एतत्सर्वनाम्नः
प्रथमाबहुवचनं जस्, त्यदाद्यत्वं, जसः शीः (पा. ७.१-१७) आद्गुणः (पा. ६-१-८७) परगमनं, एते-पच्चक्खमेव अनिययवित्ती विहरमाणा दीसंति, श्रमणाः 'श्रम तपसि खेदे च धातुः, अस्य धातोः 'भूवादयो धातव' इति (पा.१-३-१) धातुसंज्ञा, प्रत्ययाधिकारे 'करणाधिकरणयोश्चेति' (पा. २-३-११७ ) ल्युट अनुबंधलोपे 'युवोरनाका' (पा. ७-१-१) विति अनादेशः, परगमनं, श्रमणा,
॥६५॥
KBCC
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
उपसंहारतद्विशुद्धी
श्रादश- मुक्ता नाम 'मुच मोक्षणे' धातुः, अस्य धातोः 'भूवादयो धातवः' (पा. १-३-१) इति धातुसंज्ञा , प्रत्ययाधिकारे प्रत्ययः अनु
लकबंधलोपः कत्वं परगमनं मुक्ताः, बाहिरब्भतरेहिं गंथेहि मुक्ताः सति जे ते अविससियाणं गहणं, लोगेति मणुस्सलोगस्स महणं, चूणों का १ अध्ययने
* शांतिः 'शमु उपशमे' धातुः अस्य धातोः भूवादयो धातवः' (मा १-३-१) इति धातुसंज्ञा, प्रत्ययाधिकारे स्त्रियां क्तिन्
(पा. ३-३-९४) अनुषंधलोपः 'अनुनासिकस्य लोः ङिति चे' (पा.६-४-१५) ति आकारः, परसवर्णः परगमने शान्तिः, शान्तिनाम ॥६६॥ ज्ञानदर्शनचारित्राण्यभिधीयन्ते, 'साध राध संसिद्धौ' साध अस्य धातोः 'कृवापाजिमिस्वादिसाधशूभ्य उण' प्रत्ययः, अनुबंधलोपः
परगमनं साधुः, तामेव गुणविशिष्टां शान्ति साधयन्तीति साधवः, अहवा संति अकुतोभयं भण्णइ, तं चेव साहुणो अप्पमत्तत्तणणं | जीवाणं शांति भणंति, अहवा शान्तिग्रहणेण सिं साधूणं अस्थित्वं घेप्पति, एत्थ सीसो आह-नणु एमेते समणा मुत्तत्ति एतेणेव 8 नजंति जहा ते अत्थि तो पुणोत्रि संतिग्रहणेन पुनरुतं कुब्वहा, आयरिओ भणइ-परियायवयणेण सो चेव अत्थो दारसिओ,
एतेण कारणेण दोसो ण भवति, अण्णेवि णिण्हयाइ भणति जहा अम्हेवि बाहिरम्भंतरेहि मुक्का साहुणो, शांतिग्रहणेण पुणो कज्जxमाणण भावसाधुणो गहिता, ते दठ्यसाधुणो न गहिता, जम्हा ते अणुवएसेण सछंदा हया इव उद्दामा गया इव निरंकुशा हिडंति ले तम्हा शांतिगहणं करेइ, साधव एव जोगे साहेति तम्हा साहुणो। 'विहंगमा' 'गम्ल सप्ल गतौ' धातुः अस्य धातोहिपूर्वस्य विहमा
काशं उच्यते, 'भूवादयो धातवः' (पा. १-३.१ ) धातुसंज्ञा 'गमश्चे' ति (पा. ३-२-४७) खड् प्रत्ययः अनुबंधलोपः, 'खित्यनपव्ययस्ये' ति (पा. १.३.१) नुमागमः, पूर्वपदस्य परगमनं, विहे गच्छंतीति विहंगमाः, भमर इवामिहितं भवति, विहगमेहि Wiतुल्ला नाम जहा विहंगमा सयं विगसितेसु पुष्फेषु अप्पाणं पीणयंति एवं साहवोवि गेहोणं सअट्ठाए निहिएसु अण्ण
RRC-PROACHOOMARRORRORE
॥६६॥
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश- पाणादिसु अप्पाणय पीणेति, दाणगहणेण द गेण्हंति नो अदलं, भरगहणेण फासुयं नाम आहाकम्माइदोसविरज्जियं | उपसंहारवैकालिकगण्हंति, एसणागहणेण दसएसणादासपरिसुद्धं गेहंति, ते य इमे-तं. 'संकियमक्खियनिक्खत्तपिहियसाहरियदायगुम्मीसे । तादिशुद्धी
चूर्णी अपरिणयलित्तछड्डिय एसणदोसा दस हवंति ॥१॥ एतसिं बक्खाणं जहा पिडंमिज्जुसीए । रता 'रम क्रीडायो' धातुः, अस्य १ अध्ययन धातोःक्तप्रत्ययः अनुबंधलोपः 'अनुदात्तापदेशेति' (पा ६-४-३७ अनुनासिकलोपः, परगमन. रता नाम संजमाधिकारेषु जोगेषु रति ॥६७॥
कुवन्ति, न अरति । एवं दाणभत्तसणे रया, मग्गणंति वा एगट्ठा, एस उपसंहारो गतो ॥ इदाणिं उवसंहारविमुद्धी पुर्व लाताव सुत्तफासियनिज्जुत्तीए भण्णइ-तस्थिमा गाहा-अवि भमरमधुकरगणा अधिदिण्णं आदियंति कुसुमरसंासमणा पुण
भगवंतो णादिषणं भोत्तुमिच्छति। (१२५७२) इदाणि उवसंहारे विसुद्धी सुतेणेव भण्णइ, तीसे उवसंहारसुद्धीए संबंधनिमित्तं आयरिमो सयमेव चोदेइ, जम्हा ते दाणभत्तेसणे रया तम्हा तसिं मिहत्थि तयस्सिणो साहुणो भिक्खवत्तिणोत्तिकाऊणं अणुकंपाए। आहाकम्मादी करेंति, तं च आहाकम्मादी अण्णाणओ गेण्हमाणा सत्तोवघाए वटुंति, एत्थं भण्णइ-'वयं च वित्तिं लभामो ण य|
कोइ उवहम्मइ' क्यं अस्मद् प्रथमावहुवचनं जस् 'यूयवयौ जसी' ति (पा.७-२-९३) क्यआदेशः प्रथमयोरमिति (पा.७-१-२८) ६ जस् अम्, परगमनं च, कृपापन्ना वयं च आहाकम्मादीणि परिहरंता वयं च तहा वित्तिं व लम्मामो जहा तहा न य कोवि सत्तो । उचहमिहिति, तं च इमेण कारणण गोवहम्मइ, 'वृत् वर्तने' धातुः 'स्त्रियां क्तिन्' (पा.३-३-९६) वृत्तिः, 'डुलभप्राप्तौ' धातुः अस्य धातो लड्प्रत्ययः, अनुबंधलोपः, लस्य तिवादेशे प्राप्ते उत्तमपुरुषबहुवचनं मस् 'स्यतासी लुलुटो' रिति (पा. ३-१-३३) स्यप्रत्ययः अनुबंधलोपः 'अलोऽन्त्यस्ये' (पा.१-१.५२) ति भकारस्य 'खरि चेति (पा.८-४-५५) पत्वं 'अतो दीर्घो यजीति (पा. ७३-१०१)
.SCIRCRORESCRkR
-RHGALS
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
%A
चूणी
4 समा
श्रीदश- दीर्घः, परगमनं लपस्यामः, जहा 'अहाकडेसु रीयंते पुप्फेहिं भमरो जहा' री धातुः अस्य धातोः 'भूवादयो धातवः' उपसंहारवेकालिका (पा.१-७-१) धातुसंज्ञा लट् प्रत्ययः, लस्य आत्मनेपदविवक्षायां सटेरेवं अनुबंधलोपः 'दिवादिभ्यः श्यन् (पा.३-१-६) परगमनं
तद्विशुद्धी रीयते, जहासहावं पुप्फिएहिं भमरा अप्पाणं पीणेति, एवं साहुणोवि गिहत्थाण अहागडे सु भिक्खं गेहंति अप्पाणं पणिति । एवं ते १अध्ययने 'मधुकारसमा बुद्धा जे भवंति अणिस्सिया (सू.५-७२) मधु 'मन ज्ञाने' धातुः अस्य धातोः 'भूवादयो धातवः' (पा.१३-१)४ ॥६८॥
'फलिपाटिनमिमनिजनां गुपनाकिधतश्चे' ति (उपादे) उप्रत्ययः, यः वश्वो देशः ( अलोऽन्त्यादेशः) परगमनं मधुं कुर्वतीति मधुकराः, मधुकरहिं तुल्ला मधुकरसमा, बुद्धाः 'बुध अवगमने' धातुः अस्य धातोः क्तप्रत्यय, अनुबंधलोपः, 'झलां जशोऽन्ते. इति (पा. ८-२-३९) दत्वं परगमनं, बुद्धा नाम जाणगा, अणिस्सिया नाम अपडिबद्धा, एत्थ सीसो चोदेइ-असंजएहिं भमरोहि होइ समा साधुणो? भमरा अस्सणी अस्संजया य ते साहयोऽवि असणिणो असंजता य भवंतु, एत्थ आयरिओ भणइ, बुद्धग्गहपेण ताव असणिणो साहवा न भवति, अणिीस्सयग्गहणेण य असंजतदोसो परिहरिओ भवइ । इदाणिं उत्तरं एतस्स सुत्तफासियनिज्जुत्तीए भण्णति-जहा 'उवमा खलु एस कया' (१२७.७२) गाहा, एस उवमा एगदेसेणं द्रष्टव्या, यथा चन्द्रमुखी देवदत्ता,
चंदस्स जे परिमंडलं सोमता य ताणि गहियाणि, एवं अणिययवित्तिनिमित्तं अहिंसाणुपालणट्ठाए य एसा उवमा, किं च-जहा miदमगणा उ तह नगरजणवया पयणपायणसहावा (१२८-७३) जहा बहुबिहा दुमा सहावओ चव पुष्फति तहा नगर
॥ ६८॥ &ाजणवया चेव पयणपयावणसहावत्ति, जहा य भमरा तहा य मुणिणोषि, णवरं पुण अदिण्णं न गिण्हंति, एत्थ सीसार
चोएड-किं भणियं होइ ?, जहा भमरा तहा मुणिणावि ?, आयरिओ- 'कुसुमे सहायपुप्फे' गाहा, जहा सहाव-17
%ESRKA5%
AROGRECR m arwarenewammawer
+
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
OCRY
चूणौँ ।
॥६९॥
--
श्रीदश
INIसमितेसु मगहनेसु भमरा आवाहं अकुबमाणा रसं आइयंति, एवं नगरजणवएहिं सहावेण चेव पयणपयावणएहिं अप्पणी उपसंहारवैकालिक
अदाए उनक्खडियं समणा सुविहिया उग्गमादिसुद्धं गवेसित्ता आहारन्ति । इदाणिं जो एस हेट्ठा दोसो भणओ विशु
लासीसैण जहा जइ मधुगारसमा साहवो तो ते असणिणो असंजता य, जइ मधुकरसमा साहुणो तओ असंजता भवति, एयस्स || ध्याचार १ अध्ययने । दोसस्स परिहरणनिमित्तं आयरिओ अद्धगाहाए भणइ, सा य इमा उवसंहारो भमरा जह तह समणावि अवहजीवात्त ।
४(१३०७३ ) जहा ते भमरा कुसुमाण किलामं अणुप्पाएत्ता रसमावियंति तहा साहुणोवि आहाकम्मादीणि परिहरंता ण कस्सइ ।
पीलं उप्पायंति, किंच-भमराणं साधूण य महंतो चेव विसेसो, जहा 'णाणापिंडरया दंता' 'पिडि संघाते' धातुः, अस्य 'इदितो!
नुम्' (पा. ७-१-५८) नुम्, नंदिग्रहिपचादिभ्यः' (पा. ३-१.१२४) अच्, अनुबंधलोपः, परसवर्णः परगमनं पिंडः, णाणापिंडरया| रणाम उक्खित्तचरगादी पिंडस्स अभिग्गहविससेण णाणाविधेसु रता, अहवा अंतपंताईसु नाणाविहेसु भोयणेसु रता, ण तेसु अरई।
करेंति, भणितं चहे-जं वतं च आसिय जत्थ व तत्थ व सुहोवगतनिद्दा। जेण व तेण व संतुट्ठ धीर ! मुणिओ तुमे अप्पा ॥१॥" साते णाणापिंडरता दुविधा भवंति, तंजहा-दवओ भावओ यादवओ आसहत्थिमादि, ते णो दंता भावओं, साहवो पुणो) इंदिएसु
दंता, इदाणिं आयरिओ सयमेव सीसहितट्ठा अपुच्छिओ चेव इ8 गाहाए पच्छद्धं भणइ-दतित्ति पुण पदंमी नायव्वं वकसे. समिणं' जं एवं दांतत्ति पदं, वक्कसेसं नाम दत्तगहणेण अण्णाणिवि तज्जाइयाणि गहियाणित्ति वुत्तं भवइ, काणि पुण ताणि है। पदाणि?-'जो एत्थेवं ' गाहा (१३२-७३ ) एयंमि दुमपुफियज्झयणे भमरुवदिद्रुतपाहण्णेण एसणासमिई वणिया,तहा इरियासमियाईणि जाणि पदाणि ताणि गहियाणित्ति, दिक्खियपयारो णाम जं दिक्खिएण आयरियव्वंति वुत्तं भवइ,उवसंहारविसुद्री
C4%
-kACCIE%
%
4-
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
उपसंहारविशुद्ध्याचा
श्रीदश
नाम संमत्ता । इदाणिं णिगमणं,-'तेग वुच्चंति साहुणो' जेण कारणेण तसथावराण जीवाणं अप्पणो य हियत्थं च भवइ वैकालिक
तहा जयंति अतो य ते साहुणो भणंति, निगमणं सम्मत्तं । इदाणि निगमणविसुद्धीए अभिसंबंधनिमित्तं आयरिमो सयमेव चूर्णी
चोदेइ, जहा जइ कोई भणज्जा परिवायगरत्तपडादिणो तसथावरभूतहितत्थमप्पहितत्थं च जयंता साहुनो भविस्संति, तं च णेव १ अध्ययने
भवइ, जेण ते सम्भावओ ण जयंति, कह न जयंति, तत्थ सक्काणं जं उदिस्स सत्तोवघातो भवइ ण तत्थ तेसिं कम्मबंधो भवइ, ॥७ ॥ | परिव्वायगा नाम जइ किर तेसिं सद्दाइणो विसया इंदियगोयरं हव्वमागच्छंति, भणियं तेसिं 'इंदियविसयपत्ताणं उवयोगो
कायव्यो' एवं ते अण्णाणमहासमुद्दमोगाढा पहुप्पण्णभारिया जीवा ताणि आलंबणाणि काऊण तमेव परिकिलेसावहं गिहवास अवलंचयंति, कहं ते साहवो?, साहवो पुण भगवंतो सम्भावओ जयंति, कहं ते ण ?, 'कायं वायं च मण' गाहा (१३६-७४ ) काएण ताव समाहियपाणिपादा चिति गच्छति वा, वायाएवि अकुसलवइनिरोहं करेंति कुसलवइउदीरणं च, मणेणवि अकुसलमणनिरोहं करेंति कुसलमणउदीरणं च, इंदियाणि इवेसु इंदियविसएसु रागं न करेंति. आणिद्वेसु दोस, अट्ठारसविहमबंभं परिव|ज्जित्ता बंभ धारेंति, कसायाणं कोहादणिं उदयनिरोधं करेंति, उदिण्णाण विफलीकरणं, 'जं च तवे' गाहा (१३७-७४ ) बारसविहे तवे जहासत्तीए उज्जुत्तसणं काउ, एतेण कारणेण सेसिं साहुलक्खणं संपुष्णं भवइ, ण तु सकादीणं णियडिबहुलाणं, तम्हा जिणवयणरया साहुणो भवंति। निगमणसुद्धी समत्ता। समत्ता दसावयवा इमे, तं जहा 'ते उ पइण्णधिसुद्धी' गाहा
(१३८-७५) एवं दुमपुफियज्झयणं संखेवेण भणिय, वित्थरओ पुण सव्वक्खरसण्णिवाइणो चोदसपुग्विणो अणगारा कहयंति, IHI'सअस्थं एत्थ' गाहा ( ) 'दुमपुफिय' गाहा, ( ) इदाणिं नयत्ति गाहा-'णायाम गिहियचे अगण्हियव्वमि
BASAARCISRO
ISASARA-%%
॥ ७०॥
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ
२ अध्ययने
॥ ७१ ॥
चिव अत्थम्मि । जइयन्वमेव इति जो उवदेसो सो नयो णाम । ( १५०-८० ) सव्बेसिंपि नयाणं बहुविहवत्तव्त्रयं निसामेत्ता । तं सव्वनयविसुद्धं जं चरणगुणडिओ साहू (१५२-८०) पढियसिद्धाउ चैव एयाओ गाहाओ । एवं दसवेयालियचुण्णीए दुमपुफियज्झयणचुण्णी समत्ता ॥
पढमज्झयणे धम्मपसंसा वष्णिया, इदाणिं धम्मे ठियस्स घितिणिमित्तं वितियज्झयणं, एतेण संबंधेण आगयस्स अज्झयणस्स चत्तारि अणुयोगदाराणि वत्तव्वाणि, जहा आवस्सगचुण्णीए तहा, नवरं एत्थ नामणिष्फण्णा णिक्खेवो भण्णइ- 'सामण्णपुन्वयस्स' गाहा १५४-८२) तत्थ सावण्णं पुञ्चयं च दो पदाणि, तत्थ समणभावो सामण्णं, तस्स समणस्स चउव्विहो निक्खेवो कायन्यो, पुव्वगयस्स तेरसविहोति, तत्थ समणस्स ताव निक्खेवं करोमि, सोय इमो समणस्स उ निक्खेबो' (१५५-८३) अद्धगाहा, तंजहा - णामसमणो ठवणासमणो दव्यसमणो भावसमणां य, नामठवणाउ तहेव, दव्वसमणो इहं गाहापच्छद्धं 'दब्बे सरीरभावेयो भावे उण संजओ समणो' दव्वसमणो दुविधो आगमओ गोआगमओ य, जहा दुमे तहेब, नवरं 'समणो' ति अभिलावो भाणितव्वो, भावसमणो जो जो संजओ विरओ अप्पमत्तो भावसमणोत्ति, एत्थ सीसो भणइ-केण कारणेणं समणा भण्णंति', आयरिओ भणइ- 'जह मम ण पिघं दुक्खं जाणिय एमेव सव्वजीवाणं' गाहा (१५६-८३) पढियन्वा अहवा 'नत्थि य से कोइ बेसो' गाहा (१५७-९३) पढिया, अवा इमेण कारणेण समणो भवइ 'तो समणो जइ सुमणो भावेण यजइण होइ पावमणो । समणे य जणे य समो समो य माणाव माणेसु ।। ( १५८ ८३ ) अहवा इमेहिं कारणेहिं समो सो समणो होइ, तं. उरगगिरिजलणसागर गाहा (१५९-८३) तत्थ पढमे उरगसरिसेण साहुणा भवियब्वं, एत्थ आह- उरगो सभावत एव विसमंतो
श्रमणस्वरूपम्
॥ ७१ ॥
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
%AESAX
चूर्णी
C
श्रीदश- रोसणो अणवरद्धवेरिओ य, किमरिसो साहू भवउ?, भण्णइ-जं-तस्स एगंतदिद्वित्तं परनिलयत्तं च बिलं च अइगच्छतो ओरयं न
श्रमणवैकालिक आसाएइ, एताणि पडुच्च भण्णइ,जहा उरगसमेण होयव्वं, तत्थ एगंतदिहित्तणं धम्मं पडुच्च कायव्वं, परकडपरिणिट्ठियासु वसहीसुद स्वरूपम्
वसितवं, बिलसरिसं भोत्तव्वं, तं बिलं नउलयं पविसमाणं न आसादेइ तहा आहारोवि अणासायंतेण आहारेयव्यो, किंच- पव्वयअध्ययन सरिसेण साधुणा होयव्वं, तस्स पुण पव्वयस्स अप्णाणभावं खरभावं च उज्झिऊणं तेजस्सित्तणं परिगिज्झइ, जहा व सो अगणी ॥७२॥ इंधणादीहिं न तिप्पइ, एवं सुत्तेवि अज्झाइअव्वे साहुणा अतित्तण भवितव्वं, जह वा सो अग्गी इंधणादीणि डहमाणे णो कत्था
विसेसं करेति-इमं डहितव्वं इमं वा अडहणीयं, एवं मणुष्णामणुण्णेसु अण्णपाणादिसु फासुएसणिज्जेसु रागो दोसो वा न काययो, किंच-सागरसरिसिण होयव्वं साहुणा, सो य गतीए खारत्तणेण अपेयो न एयं घेप्पइ, किं तु जाणि य समुदस्स गंभीरत्तं द्र अगाहत्तणं व ताणि घेप्पंति, कहं ?, साहुणा सागरो इव गंभीरेण होयव्वं, नाणदंसणचरित्तहि य अगाहेण भवितव्यं, कहं ?, माइपिइमाइएसु नातिसंजोएसु वा रागदोसेहिं आगासमिव निरुवलेवेण भवितव्वं, किंच-तरुसरिसेण भवितव्वं, कहं ?, जहा रुक्खो।
छिज्जमाणो भइज्जमाणो रागं दोसं न गच्छइ तहा माणवमाणे साहुणा भवितव्वं, किंच-भमरेण व अनियतवत्तिणा भवितव्यं, कह?,15 है भमरो जहा एस चेव हेट्ठा उदरं देसं कालं च नाऊण चरइ, एवं साहुणावि गोयरचरियादिसु देसं कालं च नाऊण चरियव्वं,
जहा मिगो णिच्चुब्विग्गो तहा णिच्चकालमेव संसारभउविग्गेण अप्पमत्तेण भवियव्वं, किंच-धरणी विव सव्वफासविसहेण साहुणा भवितव्वं, किंच-जलरुहसमेण साहुणा भवियव्यं, जहा पउमं पंके जायं जले समिद्ध तेहिं चेव नोवलिप्पइ, एवं साहुणावि कामेहिं जाएण भोगेहिं संवद्धिएण वहा कायव्यं जहा तेहिं न लिप्पइ. किंच-मूरो इव तेयसा जुत्तेण साहुणा भवितव्वं, जहा।
CCORRECRe
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
E-
श्रमण
स्वरूप
श्रीदश- मूरोदयो समंता अविसेसेण लोग पगासेइ, एवं साहुणापि धम्म कत्यंतण राणा दासम्म अविसेसेण कहेयव्वं, भणियं च 'जहा। वैकालिक पुण्णस्स कत्थइ तहा तुच्छस्स कत्थई' किंच साहुणा पवणसमेण होयव्यं, जहा पवणो कत्थइ ण पडिबद्धो तहा साहुणावि अपडि
चूर्णीबद्धेण होयव्वं, किंच-समणेण विसतिनिसाइमु कारणेसु जे गुणा तेमु बट्टियवं, तत्थ इमा गाहा (२५०-८३) तत्थ पढम साहुणा २ अध्ययने । विससमेण भवितव्यं, भणियं च 'वयं मणुस्साण सहा ण पडिया, ण माणिणो णव य अत्थगविया । जणं जणं (तो) पभवामु । ॥७३॥
तारिसा, जहा विसं सबरसाणुवादिणं ।।१।। तिणिसा जहा सब्बतो नमइ एवं जहागइणिए णमितव्वं, सुत्तत्थं च पडच्च ओमराइ।णिएसुवि नमियब्वं वाऊ जहा हेट्ठा, बंजुलो नाम वेतसो, तस्स किल हेढ चिट्ठिया सप्पा निव्विसीभवति, एरिसेण साहुणा भवि
तव्वं, जहा कोहाइएहिं महाविसेहिं अभिभूए जीवे उबसामेइ, कणवीरपुप्फ सव्वपुप्फेसु पागड णिग्गंध च, एवं साहुणावि सम्वत्थ
पागडेण भवियव्वं, जहा असुइत्ति एस निग्गंथेणं असुभगंधो न भवइ सीलस्स एवं भवियब्ध, उप्पलसरिसेण साहुणा भवियव्वं, ही कह ?, जहा उप्पलं सुगंधं तहा साहुणा सीलसुगंधण भवियब्वं, नडेचि जहा से बहुरूवि रायवेस काउं दासयेसं धारेइ एवमाइ,
एवं साहुणा माणावमाणेसु नडसरिसेण भवियव्वं, कुक्कुडत्ति कुक्कुडो जं लब्भइ तं पाएण विक्किरइ ताहे अण्णेवि सत्ता चुणंति,
एवं संविभागरुइणा भवियव्वं, अदाए आदरिसपदिताविव पागडभावेण होयव्वं, अहवा 'तरुणमि होति तरुणो थेरो थेरेहिं डहरए & डहरो। अदाओ विव रूवं अणुयत्तइ जस्स जं सीलं ॥१॥ इदाणिं समणस्त इमाणि एगट्टियाणि, तं० पब्वइए अणगारे'
गाहा (१६१-८४), तत्थ पब्बइओ नाम पापाद्विरतो प्रबजितः, अणगारा नाम अगारं-गृहं तद् यस्य नास्ति सः अनगारः, अट्ठवि। हाओ कम्मपासाओ डीणो पासंडी, तवं चरतीति चरगो, तवे ठिओ तावसो, भिक्खणसीलो भिक्खू, सब्बसो पावं परिवज्ज
-%96%
Co-OCOCROREOGR
॥७३
A4*
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
1-%
श्रीदश
नयंतो परिव्वायओ भण्णइ, समणो पुष्वमणिओ चेव, बाहिरब्भतरेहिं गंथेहिं निग्गओ निग्गंथो, सव्वप्पगारेण अहिंसाइएहिं जतो
४ पूर्वनिक्षेपाः वकालिक
संजतो, मुत्तो बाहिरम्भंतरगंथेहिं, किंच-'तिण्णो ताती' गाहा (१६१-८४) जम्हा य संसारसमुदं तरंति तरिस्संति वा तम्हा चूर्णी
| तिण्णो ताती य, जम्हा अण्णेवि भविए सिद्धिमहापट्टणं अविग्घपहेण नयइ तम्हा नेया, दविओ नाम रागहोसविमुक्को भण्णइ, २ अध्ययने
| सावज्जेसु मोणं सेवतित्ति मुणी, खमतीति खतो, इंदियकसाए दमतीति दंतो, पाणवधादीहिं आसवदारेहिं न वट्टइत्ति विरतो,81 11७४ ॥ अंतपंतेहिं लूहेहिं जीवेइत्ति लूही, अथवा कोहमाणा दो णेहो भण्णइ, तेसु रहितेसु लूहे, संसारसागरस्स तीरं अत्थयतित्ति वा
मग्गइत्ति वा एगट्ठा तीरट्ठी, अहवा संसारस्स तीरे ठिओ तेण तीरट्ठा, समणस्स एगट्ठिया गया । इदाणिं पुव्वयं, तं तेरसविह भण्णइ, तं० 'णामंठवणादविए' गाहा (११२-८४) दुबपुव्वयं गाहा' ( ) पुब्बिं बीयं भण्णइ तओ पच्छा अंकुरुप्पत्ती, अहवा पुचि खीरं पच्छा दहि, अहवा पुटिव रसो पच्छा फाणितमेवमादि, खेत्ते पुव्वयं णाम पुब्धि सालीखत्तमासी पच्छा जवखेतं जायंति, कालपुव्वं सरयाओ पाउसो रयणीए दिवसो आवलियाए वा समओ, दिसापुव्वं पुव्वा दिसा, सा रुयगवेक्खाए, तावखितपुवं जस्स जओ सूरोदओ, (पण्णवगपुथ्वयं ), णाम जो जस्स जओ मुहो ठियओ पण्णवइ तं तस्स पुव्वयं, पुष्वपुव्वयं नाम जं चोद्दसण्हं पुव्वाण पढमं पुवयं, पाहुडपृब्वयं णाम जहा सूरपन्नत्तीए पाहुडेसु पढमं तं. पाहुडपाहुडेसु पाहुडपाहुडपुवं,तस्स वत्थुसुं पढमं वत्थु तं वत्थुपुवयं भण्णइ, भावपुव्वयं णाम पंचण्हं भावाणं उदडभावो भावपुव्वयं एवमाइ, णामनिप्फण्णो निक्खेवो गओ ॥ इदाणि भुत्ताणुगमे सुत्तं उच्चारणीयं अक्खलियं अविच्चामेलियं एवं जहा अणुउओगद्दारे, तं च सुत्तं जहा 'कइऽहं।
॥७४॥ कुज्जा सामण्णं, जो कामे न निवारते(सू.६-८५) तत्थ कतित्ति संखा अह-दिवसो भण्णइ, कति पुण सो अहाणि कुज्जा सामण्णं
MERESEARCAMERESORRUCARE
AEACIA%
AC
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
कामस्य
श्रीदश- जो कामेण णिवारए?, अण्णे पुण पति-'कयाऽहं कुज्जा सामण्णं' कंदा इति काम काले अहमिति अत्तानसे वट्टइ, कदाई करेमि वैकालिक सामणं जो काम न निवारण, केसिपि पुण एवं 'कहं ण कुज्जा सामष्णं जो कामे न निवारए' तिनि एते विकप्पा अविरुद्धा, पाएण चूर्गों
पुण एवं सुत्तं एव पढेज्जइ 'कहंणु कुज्जा सामण्णं तत्थ कहणुत्ति-कि-केन प्रकारेण 'किमचे' ति (पा.५-३-२५) थमुप्रत्ययः कथं, नु २ अध्ययने निपातः, कथं नु, कथं नुशन्दः क्षेपे प्रश्ने च वर्तते, तत्र क्षेपः प्रपंचेत्युच्यते यथा कथं नु राजा?, यो न रक्षति, कथं नु वैयाकरणः?,
शब्दं न यात्' प्रश्ने कथं नु अयं दाता ?, द्रव्यैः, अहवा कथं नु भगवन् जीवाः सुखवेदनीयं कर्म बघ्नंति एवमादि, एत्थं
पुण सुत्ते कहंणु सद्दो खेवे दट्टयो, कथं नु स कुर्यात श्रामण्यं ?, यः कामान् न निवारयति, कुर्यात् 'डुकृञ् करणे' धातुः अस्य * धातोः 'भूवादयो धातवः (पा. १-३-१) इति धातुसंज्ञा, प्रत्ययाधिकारे 'विधिनिमंत्रणामंत्रणाधीष्टसंप्रश्नप्रार्थनातिसर्जनेषु
लिट्' प्रत्ययः (पा. ३-३-१६१ ) अनुबंधलोपः लस्य तिप् ‘यासुट्परस्मैपदेदात्तो डिच्चे' ति (पा. ३-४१०३) अनुबंधलोपः | 'सार्वधातुकार्द्धधातुकयोरिति (पा. ७-३-८४) गुणः 'उरणपर' इति । १-१-५१) रपरत्वं 'अत उत्सार्वधातुके इति (पा. ६-४.११०) अकारस्य उकारः, 'नित्यं ङितश्चेति (पा. ३-४-९९) अइकारलोपः (ये चेति ६-४-१०९ प्रत्ययोकारलोपः) परगमनं कुर्यात् , सामन्नं यः कामान निवारयति, ते य कामा इमे 'णामंठवणा' गाहा (१६३-८५) ते य कामा चतुविधा पण्णत्ता, तं०-णामकामा ठवणाकामा दव्वकामा भावकामत्ति, णामठवणाओ तहेव, तत्थ दव्वकामा इमे, तं० सद्दरस' एस रागाहाए पुबद्धं (१६४-८५) ते इट्ठा सहरसरूवगंधफासा कामिज्जमाणा विसयपसत्तेहिं कामा भवंति, जाणि य मोहोदयकारणाणि वियडमादीणि दवाणि तेहिं अभवहरिएहिं सद्दादिणो विसया उदिज्जति एते दव्वकामा, भावकामा नाम ते 'दुविधा य
।
SAMRESAMROPIECESSARX
॥७५॥
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
वैकालिक
CONOCO
श्रीदश- भावकामा' दुविधा य 'इच्छाकामा य मदणकामा य' तत्थ 'इच्छा पसत्था अपसत्था य' गाहा पुग्धद्धं (१६५-८६) तत्थ पसत्था पदनिरूपणं
इच्छा जहा धम्म कामयति मोक्खं कामयति, अपसत्था इच्छा रज्जं वा कामयति जुद्धं वा कामयति एवमादि इच्छाकामा, मदणचूर्णी कामा नाम वेदोदयो भण्णइ, जहा इत्थी इस्थिवेदेण पुरिसं पत्थेइ, पुरिसोवि इत्थी, एवमादी, तेत्ति-तेण मयणकामेण अहिगारो, २ अध्ययन
सेसा उच्चारितसरिसत्तिकाऊण परूविया, तस्स मदणकामस्स इमाओ दोनि निरुत्तीगाहाओ "विसयसुहेसु पसत्तं गाहा 8 ॥७६॥
| (१६६-८६) माणियब्या 'अण्णंपिय से णामं' गाहा (१६७-८६) पढियव्वा, कामा भणिया, एते कामा जो समणो पत्थेइ,
जओण णिवारए, सो कह सामण्ण करेइहिइ?, एत्थ सीसो आह-सो साहू कामा अनिवारयंतो सामण्णं कहं न करेहिइ?, एत्थ आयरिओ | भणइ- 'पदे पदे विसीदंतो, संकप्पस्स वसं गओ' गम्मति जेणंति तं पदं भण्णइ, जहा हत्थिपदं वग्धपदं सीहपदं एवमादि, अहवा पदंणाम जेण निव्वत्तिज्जइ तं पदं भण्णइ,जहा नहपदं परसुपदं वासिपदं, तं च पदं चउब्विहं,तं'नामपदं'गाथा(१६८-८६)
आउट्टियं णाम जहा रूवओ हेवावि उवरिपि मुहं काउं उपलब्भइ, उक्किण्णं जहा सिलाए णामयं उक्किरिज्जइ कंसभायणं वा, दिउण्णेज्ज णाम जहा बउलादीणं पुप्फाणं संठाणणं चिक्खिल्लमयाणि काउं पच्चंति, तेसु मयणं वग्यारेत्ता छुम्भइ, ते य मयणमया
उप्पायंति, तं उण्णिज्जं भण्णइ, पीलियं नाम जहा पोत्थं संवेल्लत्ता ठविज्जइ तत्थ भंगा उट्ठति तं पीलियं भण्णइ, रंगपदं नाम जहा* १० पोत्ता बद्धगा वित्तगा कीरति तं रंगपदं,गंधिमं माला भण्णइ, वेढिमं जहा आणंदपुरे पुप्फमया मउडा कीरति, पूरिमं वित्तमयी
कुंडिया करित्ता सा पुप्फाणं भरिज्जइ, तत्थ छिड्डा भवंति एवं पूरिमं, वादिम पोत रूवा कीरति कोलिएहिं देयहेहिं य, संघाइमंत॥७६ ।। जहा महिलाणं कंचुया संघाइज्जंति, छजनाम अब्भपडलएसु, गतं पदपदं, इदाणि भावपदं भण्णइ-भावपदीप अणेगविहमेव, ।।
SANSAR
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
कालिक
चूणों
२ अध्ययने
॥७७॥
%AGARAI
तं पण समासेण दुविहं मवइ, 'भावण्दपि य दुविह' गाहा (१७०.८७) ते अपराहपदंणीवराहपर्य च, णोअवराहपदं दुविहं. पदनिरूपणं
- माउगापदं च नोमाउगापदं च, तत्थ माउगापदं नाम माइआ अक्खगणि. अहवा इमाणि दिविवादियाणि माउगपदाणि मण्णइ-उप्पण्णेइ वा धुवेइ वा विगतेइ वा, तत्थ नोमाउगापदं दुविहं भवद, गहियं पदण्णगं च, तस्थ गहियं नाम बद्धात वा रइयं । हवा गहियं इवा एगट्ठा, तत्थ पतिप्णगं नाम जो पईण्णा कहा कीरइ तं पइण्णग भण्णइ, तत्थ जंतं गहियं तं चउबिह, नं० गज्ज पज्ज गेयं चुण्णपदं च, एयं चउप्पगारमवि तिसमुट्ठाणं भवइ-अस्थाओ धम्माओ कामांओ षा, एतस्स निदरिसर्ण इम, गाहा 'गज्जं पज्ज' (१७२-८७ : तत्थ गज्जं नाम 'मधुरं हेतु' गाहा, (१७३-८७ ) महुरं णाम तिविहं तं० सुत्तमहुरं अत्थ| महुरं अभिहाणमहुरं, हेतुनिउणं नाम सकारणं भण्णइ, गहियं णाम बद्धं मण्णइ, अपायं नाम पादा से नत्थि, विरामो से अत्थओ भवइ, इतरथा ताव ण ठाए जाव समत्तं, जहा 'जिणवरपदारविंदसंदाणिउरुणिम्मलसहस्स' एवमादी गज्जं भवइ । 'पज्जंपि होइ तिधिह' गाहा (१७४-८७ ) तं च पज्जं तिविहं, तं० समं विसमं अद्धसमं च, तत्थ समं नाम चउहिं पाएहिं जस्स समा अक्खरा तं समं भण्णइ, अद्धसमं नाम जस्स पढमो अंतिओ य पायो बिइओ चउत्थो य पादो अक्खरेहिं समो, एवं अद्ध-| समं, तं-पुण गुरुहिं लहुएहिं वा समं विसमं वा भवइ , इदाणिं विसमं जस्स चत्तारि पादा गुरुएहिं वा लहुएहिं अक्खरेहिं विसमा तं विसमं भण्णइ, पज्जं गतं । इदाणिं गीयं-गीयत इति गेयं, तं पंचविहं भण्णइ, 'तंतिसम' गाहा,(१७५-८७) तत्य तंतिसमं है। णाम जहा तंती छिप्पइ तहा तहा गाइज्जइ, ताए तंतीए समं गिज्जइत्ति तंतिप्तम, वण्णसमं नाम वणगा रुसहपंचमादयो जं तेहिं सम भण्णइ तं वण्णसम, तालसमं नाम ताला हत्थेण दिज्जन्ति तालसमं गिज्जद तं तालसमं, गहसमं नाम गहो उक्खेवो भण्णइ
C+
91-9
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश- वैकालिक
चूणा २ अध्ययन ॥ ७८ ॥
अपराधपदानिक्षुल्लकदृष्टान्तः
AHARA
जेण वत्तेण उक्खेवेण गावइ तं गहसमं भण्णइ, लओ नाम काणएण तंती छिप्पति ताहे नहेण आमज्जइ, तत्थ अण्णारिसो सरो उद्वइ, तं लयसमं भण्णइ, गीयंति गतं । इदाणिं चुण्णपदं भण्णइ जहा बंभचेरेतराणि, एतस्स चुण्णपदस्स इमा लक्खणगाहा 'अस्थबहलं महत्थं' गाहा (१७६-८६) अस्थबहलं नाम जस्स बहु अत्था, महत्थं णाम पहाणं भण्णइ तेण जुत्तं, कारणेण हेउ- | जुत्तंति भण्णइ, निवायता इमे, तं० च वा खलु ण हो एवमादयो अण्णतरो निवातो । इदाणि उवसग्गए, ते य इमे तं० परि उत् श्रुत्
अव एवमादि, एतेहिं निवातावसग्गेहिं उववेयं गंभीरं भवइ, बहुपादं णाम जहा सिलोगो, गाहादीण विरामो अत्थिन तथा तस्स, गमेहिं नयेहिं च विसुद्धं गमनयविसुद्धं, एवं चुण्णपदं गहियं सम्मत्तं, सम्मत्तं च नोअवराहपदंति, इदाणिं अवराहपदं'इंदियविसया' गाहा (१७१-८८) तत्थ इंदियाणि सोतादीणि तेसिं विसया-सद्दादयो तेसु सद्दाइसु इट्ठाणिद्वेसु सोतादीहिं। इंदिरहिं रागदोसं गन्तूणं, कसाया कोहायो तेसु कया वट्टतो, परीसहा वावांसं तेसु बावीसाए परीसहेसु उदिण्णेसु वेदणा उवसग्गा भवंति, अण्ण य मज्जप्पमायादयो तेसु एकेकए कारणे सीदंतो नाम पमादयतोत्ति वुत्तं भवति. 'संकप्स्स वसं गओ' संकप्पोति वा छंदात्ति वा कामज्झवसायो तस्स संकप्पस्स वसं गओ, एत्थ उदाहरणं जहा एगो खंतो सपुत्तो पव्वइयो, सो य चेल्लओ तस्स अतीव इठो, सीदमाणो य भणइ-खंत !न सक्केमि अणुवाहणो हिंडिउं, अणुकंपाए खतीण दिण्णा उवाहणाओ, ताहे भणइ-उवरितला सीतेण फुति, खल्लिया से कयातो, पुणो भणइ-सीसं मे अतीव डज्झइ, ताहे सीसवारिया से अणुनाया, ताहे भणइ-न सक्केभि हिंडिउं, तो से पडिस्सए ठियस्स आणइ, एवं न तरामि खता! भूमिए सुविउं, ताहे संधारो से अणुण्णातो, पुणो भणइ-न तरामि खतो! लोयं काउं, तो खुरेण पकन्जिओ, ताहे भणइ-अण्हाणगं न सक्कमि, तओ से फासुगपाणएण
34-3GECHECHA%ARUECRET
॥ ७८॥
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
शीलांगसहस्राणि
चूर्णी
456
श्रीदश-8 कप्पो आयरियपाउग्गं च जुयलं घेप्पइ, एवं जं जं भणइ तं तं खतओ तस्स नेहपडिबद्धो अणुयाणइ,एवं काले गच्छमाणे पणितं, वैकालिकण तरामि अविरतियाए विणा अच्छिउं खंतत्ति, ताहे खतो भणइ-सढोऽतोज्जोगोत्तिकाऊण पडिस्सयाओ निष्फेडिओ, कम्मं न
| याणइ, अयाणतो खणसंखडीए धण्णिकाउं अज्जिण्णण मओ विसयवसट्टा मीरउं महिसो आयातो वाहिज्जई य, खंतोवि सामण्ण२ अध्ययने है परियागं पालेऊण आउक्खए कालगओ देवेसु उबवण्णो ओहिं पउंजइ, ओहिणा आभोगेउं तं चेल्लगं तेण पुवनेहेणं तेसिं गोहाण |
हत्थाओ किणइ, बेउब्धिए भंडीए जोएइ, बाहेइ य गुरुगं, तं अतरेती योढुं तोत्तएण वेहिउ भणइ-न तरामि खंता! भिक्खं हिंडिउं, एवं भूमिय सयणं लोय काउं, एवं ताणि सव्याणि वयणाणि उच्चरेइ जाव अविरइयाए विणा न तरामि खतत्ति, ताहे एवं भणंतरस | तस्स महिसस्स इमं चित्तं जातं-कहिं एरिसं वत्तं सुर्य बत्ति, ताहे ईहावूहमग्गणगवेसणं करेइ, एवं चिंतयंतस्स जातीसरणं समुप्पणं, देवेण ओही पउत्तो संबुद्धो, पच्छा भत्तं पच्चक्खाइय देवलोगं गतो, एवं पदे पदे विसीयतो संतो संकप्पस्स बस गच्छइ, जम्हा एस दोसो तम्हा अट्ठारसीलंगसहस्साणं संरक्षणनिमित्तं एते अबराहपदे वजेज्जा, सीसो भणइ-कतराणि पुण ताणि', आयरिओ या भणइ-इमाणि, तेसिं च सीलंगसहस्साणं इमाए गाहाए अत्थे अणुसारियव्वो-'जोए करणे सण्णा इंदिय भोमादि समणधम्मे
य। सीलंगसहस्साणं अट्ठारसगस्स उप्पत्ती॥१॥ तत्थ ताव जोगो तिविहो-कारण वायाए मणेणं, करणं तिविहं कयं कारावियं ६ हि अणुमोइय, सण्णा चउबिहा तं०-आहारसण्णा भयसण्णा मेहुणसण्णा परिग्गहसण्णा, इंदिए पंच, तं०-सोइंदिए चक्खिदिए घाणिं- | दिए जिभिदिए फासिदिए, पुढविकाइयाइ पंच बेइंदिया जाव पंचदिया अजीवकाय पंचमो, समणधम्मो दसधा, तं०-खती 5 मोची अज्जवे मद्दवे लाघवं सच्चे तवे संजमो बंभचेरवासे, एसा ठाणपरूवणा, अट्ठारसहं सीलंगसहस्साणं परूवणा-कारण न
CAME
॥ ७९ ॥
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रदिशवैकालिक
चूण २ अध्ययने
11 60 11
| करोम आहारसण्णापडिविरए सोइंदिय संबुडे पुढविकाय समारंभपडिविरए खंतिसंपउत्ते एस पढमो गमओ, इदाणि चिइओ भण्णकाएणं न करेमि आहारसण्णापडिविरए सोइंदियसंबुडे पुढविकाय समारंभपडिविरए मुत्तिसंपयुत्त, एसो बितिओ गनओ, इदाणिं * तइओ, एवं एतेण कमेण जाव दसमो गमओ मचेर संपत्तो, एस दसमो गओ, एते दस गमगा पुढविकायसंजमं अमुंचमाणेण लद्धा, एवं आउक्काएणवि दस चैव, तेडक्काएणवि दस, एवं जाव अजीवकारण दस, एवमेतं अपूर्ण सर्व गमाणं सोइंदियसंबुड अमुंचमाणंगे लद्धं, एवं चक्खिदिएव सतं वाणिदिवि सतं निब्भिंदिवि सयं फार्सिदिएवि सयं एवमेयाणि पंच भंगसयाणि आहारसण्णापडिविरयं अमुंचमाणेण लद्वाणि, एवं भयसण्णाए पंच सयाणि मेहुण सण्णाएवि पंच सताणि परिग्गहसण्णाएव पंच सयाणिः एवमेताई वीस गस्याणि न करेमि अमुंचमाणेण लद्धाणि, एवं न कारमित्ति वीसं सयाणि, करेन्तेवि अण्णे न समरणुजाणामि वसिं स्याणि, एवमेताणि छ सहस्साणि कार्य अमुंचमाणण लद्धाणि, एवं वायाए छ सहस्साणि मणेणवि छ सहस्साणि, एवमेताणि अट्ठारससीलिंगसहस्साणिति, जोवि आजीवियाए भएण पव्वइओ जणवायभएण वाण तरह उप्पव्वहउं सो सयमेव कामरागपडिबद्धचित्तो अच्छा, सो अपरिचत्तकामभोगो जाणियन्त्रात्ति । कहूं ?, वत्थगंध मलंकारं इत्थीओ सयणाणि य। सिलोगो (सू ७९१ वस निवासे ' धातुः अस्य धातोः 'भूवादय (पा. १ ३.१ ) इति धातुसंज्ञा, 'ष्ट्रन् सर्वधातुभ्य' ( उणादि पा. ४) परगमनं वस्त्रं चत्थरगहणेण वत्थाणि कंबलरयणपट्टचीर्णसुयादीणि गहियाणि, गंधगहणेण कोट्ठपुडाइणो गंधा गहिया, 'डुङ्कग करणे' धातुः अलंपूर्वस्व घञ्प्रत्ययः अलंकरणं अलकारः, अलंकारग्रहण केसाभरणादिअलंकरणादीनि गहियाणि, 'स्त्यै संघातशब्दयो धातुः' अस्य 'स्त्रायते ' ( उणादि पादः ४ )
शीलांगसहस्राणि.
॥ ८० ॥
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुबन्ध्वाख्यानक
चूगों
श्रीदश- अनुबंधलोपः, 'डिडा' (पा. ४.१-१५) परगमनं स्त्री, इत्थीग्गहणण विरूवरूवाणं इत्थीणं गहणं कतं, 'शीङ् स्वमे' अस्य धातोः वैकालिक ल्युत् 'युवोरनाका विति (पा. ७-१.१) अनः आर्द्धधातुकं धातागुणः एकारः अयादेशः परगमनं शयनं, सयणग्गहणेण णाणा
| विहा सयणासणप्पगारा गहिया, चकारो निपातः, चकारेण सब चव इविसयपरिभोगा गहिया, एते वखादयः परिभोगा: २ अध्ययने । | केचिदच्छंदा न भुजते नासौ परित्यागः, 'छदि अपवारण' धातुः णिच् प्रत्ययः पुनः अत् अनुबंधलापः परगमनं नपूर्वस्य, न त्यजति, |
यदा गंदो चंदगुत्तेग णिच्ढो , ततो तस्स दारेण निगगच्छंतरस दुहिया चंदगुत्ते दिदि बंधति, एयं अक्खाणयं जहा आवस्सए ॥८१॥
जाव बिंदुसारो राया जातो, नंदसंतीओ य सुबंधूनाम अमच्चो. सा चाणक्य.स्स पदोसमावण्णो छिड्डाणि मग्गइ, अप्णया रायाणं विष्णवइ, जहावि तुम्हहिं अम्ह वित्तं न देह तहावि अम्हहिं तुज्झ हियं वत्तव्यं, भणइ-तुम्ह माया चाणक्कण मारिया, रणा धाती पुच्छिया, आमति, कारणं न पृच्छियं, केणावि कारणण रपणा य सगासं चाणक्को आगओ जाव दिट्टि न देइ, ताहे| चाणिको चिंतइ-रवी, अहं गयाऊत्ति काउं दव्वं पुत्तपोत्ताणं दाऊणं संगोवित्ता य गंधा संजोइया, पत्तयं च लिहिऊण सोवि जोगो समुग्गे छुढो, समुग्गो चउसु मंजूसासु ठूढो, तासु छुभित्ता ततो गंधोव्वरए छूढो, तं बहूहिं खौलियाहिं सुघटियं करता दध्वजायं णाइबग्गं च कम्मे नियोएत्ता अडीए गोकुले इंगिणिमरणं अब्भुवगओ, रण्णा आपुच्छियं-चाणक्को किं करेइ १, धाती य से सव्वं जहायतं परिकहेइ, गहियपरमत्थेण य भणियं-अहो मया असमिक्खियं कयं, सव्वंतेउरओरोहबलसमग्गो खामेउ | निग्गओ, दिट्ठी यऽगेण करिसि मज्झ ठिओ, खामिओ सबहुमाणं, भणियं पणेणं-नगरं वच्चामो, भणइ-मए सब्वपरिच्चागो कउचि, ती मुबंधुणा या विष्णविओ-अहं से पूर्व करेमि, अणयाणह, अणुप्णाए धूर्व रहिऊण तम्हि चेव एगप्पद से करिसस्सो
NAGARIES
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
4
त्यागिस्वरूपं
८२॥
श्रीदश
वरि ते अंगारे परिठवेइ, सो य करीसो पहितो, दड्डो चाणक्को, ताहे मुंबधुणा राया विण्णविओ-चाणक्कस्स संतिय घरं मम | वैकालिकल
अणुजाणह, अणुण्णाते गओ, पच्चुवेक्खमाणेण य घरं दिवो अपवरगो घट्टिओ, सुबंधू चिन्तेइ-किमवि एत्थ, कवाडे भीजत्ता उग्धा
डिया जाव समुग्गं मतगंधं सपत्तय पेच्छइ, तं पत्तयं वाएइ, तस्स य पत्तगस्स एसो अत्था जो एवं चुण्णं अग्योति सो जइ व्हा-1 २ अध्ययने
ति वा समालभइ अलंकारेइ सीतोदगं वा पिबति महीए सेज्जाए सुयइ जाणेण गच्छइ गंधव्वं वा सुणइ एवमादी अण्णे वा इट्ठा | विसया सेवइ जहा साहुणो अच्छति तहा सो जइ न अच्छइ तो मरइ, ताहे सुबंधुणा विण्णासणत्थं अण्णो पुरिसोअग्घाइत्ता सद्दाइणो
विसया मुंजाविओ मओ य, ताहे सुबंधृवि जीवितासाए अकामो साहू जहा तहा अच्छइ, किं सुबंधूतहा अकामो अतो साहू भण्णइ, ४. एवं वत्थं गंधमलंकारं इत्थाओ सयणाणि य अच्छंदा अभुजमाणा य जीवा णो परिचत्तभोगिणो भवंति । इत्यंतरे सीसो भणइ& अच्छंदा जे न भुंजंति एवं बहुवयण भाणियव्वं, कहं पुण एगवयणेण ण दोसो?, जहा न से चाइत्ति, आयरिओ भणइ-विचित्तो |
सुत्तनिबंधो भवति, सुहमुहोच्चारणथं गंधलाघवत्थं च काऊण न एस दोसो मवइ । एवमभुंजमाणो कामे संकप्पसंकिलिट्टदत्ताए चागी न भण्णइ,कहं पुण चागी भवति?, भण्णइ 'जे य कंते पिए भोए,लद्धे विप्पिट्टि कुव्वइ । (सू.८) सिलोगो चेव वत्तन्यो,
जेत्ति अविसेसियाणं गहणं, 'कमु कान्तौ' धातुः, अस्य निष्ठाप्रत्ययः क्तः अनुबंधलोपः अनुनासिकस्य क्तौ मलोपःआगारः परगमनं, | कमनीयाः कान्ताःशोभना इत्यर्थः, पिया नाम इट्ठा, भोगा-सहादयो विसया, एत्थ सीसो पुण चोएति णणु जे कंता ते चव पिया
भवंति', आचायः प्रत्युवाच कंता नामेगे णो पिया १पिया णामेगे जो कंता २एगे पियावि कंतावि३ एगे णो पिया णो कंता ४, | किं कारणं , कस्सवि केतसु कंतबुद्धी उप्पज्जइ, कस्सइ पुण अकंतसुवि कतबुद्धी उप्पज्जइ, अहवा जे चेव अण्णस्स कंता ते चेव
R SAHARASS
%AA%ECACHCECANCE%
॥८२॥
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ २ अध्ययने
॥ ८३ ॥
अण्णस्स अकंता, भणिय च "चउहि ठाणेहिं सन्ते गुणे णासेज्जा, तं० रोसेणं पडिणिवेसेण अकपण्णु पत्ताए मिच्छत्ताभिणिवेसेण" मणियं च - "अन्नस्स पिया वासी मासी अन्नस्स वेसरी किसरा । अन्नस्स फारिया दूरिया य पहुनेहलो लोगो ॥ १ ॥ " लद्धा नाम ते विसया सद्दाइणो उपभोगत्ताए उवणया, 'विप्पिट्ठि कुव्यइ' तओ भोगाओ विविहहिं संपण्णा विपट्टीओ उ कुव्यइ, परिचयइत्ति वृत्तं भवइ, अहवा विप्पट्टि कुव्वंतित्ति दूरओ विवज्जयंती, अहवा विप्पट्ठिन्ति पच्छओ कुव्ञ, ण मग्गओ, साहीणे चयइ भोगे, पुणेो सीसो आह-लद्धे विप्पिट्टि कुव्यइत्ति लद्धग्गहणेण चेत्र साहीणगहणं कयंति ?, आयरिओ आह -साहीणग्गहणेग सो भोगो साहीणो गेज्झति, साहिणो णाम कल्लसरीरो, भोगसमत्थोत्ति वृत्तं भवइ, न उम्मतो रोगिओ पवसिओ वा, बितियं भोगग्गहणं (किं.) संपुण्ण भोगग्गहणत्थ कीरइ, आयरिओ आह--संपुष्णेसु भोगेसु चायितं तस्स भाइ जे एरिसे भांगे चयइ, एत्थ दितो भरहणामा, जहा सो भरहो जंबूणामो य, नारिसेऽवि रिद्धिविसेस जहिऊण भगवन्त सासणे ठिया ते चागिणो भण्णंति, सांसो आह-जइ भरहजबुणामाइणो जे संते भोगे परिच्चयंति ते परिच्चाइणो, एवं ते मणंतस्स अयं दोसो भवइ-जे कंड् अत्थसारहीणा दमगाइणो पञ्चइऊणं भावओ अहिंसाइगुणजुत सामण्णे अब्भुज्जुया ते किं अपरिच्चागिणो भवंति ९, आयरिओ आह-तेऽवि तिष्णि रतण कोडीओ परिच्चइऊण पव्वइया-अग्गी उदगं महिला, तिष्णि रयणाणि लोगसाराणि परिच्चइऊण पव्वइया, दिहंतोएगो पुरिसो सोहम्मसामिणो सगासे कट्टहारओ पव्वइओ, सो भिक्लं हिंडतो लोगेण भण्णइ-एसो सो कट्टहाओ पव्वइओ, सो सेहत्तणेण आयरियं भणइ-मई अण्णत्थ णेह, अहं न सक्कमि अहियासेत्तए, आयरिएहिं अभओ आपुच्छिओ-बच्चामो, अभयो भणइ-मासकप्पपायोग्गं खेतं किं एयं न भणइ ?, जेण अण्गत्थ बच्चह, आयरिएहिं भणियं जहा सेहनिमित्तं, अभयो भणइ
निस्स्वोऽपि त्यागी
॥ ८३ ॥
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
वैकालिक
चूणों
॥८४॥
म
अच्छह वीसत्था, अहमेतं लोग उवाएण निवारेमि, बितिए दिवसे तिष्णि सुवण्णकोडीओ ठवियाओ, उग्धोसावियं नगरे, जहा मनोदमनं अभयो दाणं देइ, लोगो आगओ, भणित चणेण-तस्साहं एताओ तिण्णि कॉडिओ दमि जो एताई तिणि परिहरइ-अग्गि पाणियं महिलं, लोगो भणइ एतेहिं विणा किं सुवण्णकोडीहिं ?, अभयो भणइ-ता किं भणह दपउत्ति पब्वइओ?, जोवि निरत्थओ पत्रइओ तेणांवि एयाओ तिण्णि सुवण्णकोडीओ परिचत्ताओ, सच्चं सामी, ठिओ लोगोत्ति--तम्हा अत्थपरिहीणोऽवि संजमे ठिओ तिण्णि उलोगसाराणि अग्गि उदगं महिलाओ य परिवज्जतो चाइति लन्भइ । एवं तस्स संजमे ठितस्स कस्सइ कदाइ मणं चंचल ण माउग्गामेण सह अभिसंधारणं भवेज्जा तेण कहं काय ?, भण्इ-समाए पेहाए परिव्ययंतो, सिया मणो णोसरई यहिद्धा (९-९३) सिलोगो, समा णाम परमप्पाणं च समं पासइ, णो विसम, पेहा णाम चिन्ता भण्णइ, परिव्ययंतो णाम जो सबप्पगारण संजमाहिगारहि उज्जमंतो, परिव्ययंतो णाम गामणगरादीणि उवदेसेणं विचरतोत्ति वुत्तं भवइ तस्स, एवं पसत्थेहि झाणठाणहि वढ्तस्स मोहणीयस्स कम्मरस उदएणं बहिद्धा मणो णोसरंज्जा, बहिद्धा नाम संजमाओ चाहिं गच्छइ, कहं ', पुन्यरयाणुसरणेणं वा भुत्तभोइणा अभुत्तभोगिणो वा कोऊहलवत्तियाए, तत्थ उदाहरणं जहा एगो रायपुत्तो बाहिरियाए उवट्ठाण सालाए अभिरमंतो अच्छइ, दासी य तेण अंतण जलभरियघडेण वोलेइ, तओ तेण दासीए सो घडो गोलीए भिण्णो, तं च।
अद्धिति करेंति दडग पुणरावची जाया, चितियं च-जे चत्र रक्खगा ते विलोवगा कि स्थ कुविउ सक्का'। उदगाओ समुज्ज-! ला लिओ कट्ठमग्गी विझवेतब्वे ॥१॥ तो पुणवि चिक्खल्लगोलीएण तक्खणा चव लहहत्थयाए तं घडछिई ढक्केइ, एवं ॥८४॥
जइ संजतस्स संजमं करेंतस्स बहिया मणो णिग्गच्छइ तत्थ पसत्येण परिणामेण तं असुहसंकप्पछिदं चरित्तजलरकखणट्ठाए ढक्के-18
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
आतापनादि
mu
तम्ब, कह, 'ण सा महं णोवि अहंपि तीसे' तत्थ नगारो पडिसेहे वइ, सा इति पुन्चभोइणीए ग्रहणं महं, ण य अहमवि श्रीदशवैकालिक
तीसेत्ति, तत्थ उदाहरण-एगो वणियदारओ सेहो जायं उज्झिय पचइओ. सो य ओहाणुप्पेही, जया इमं च घोसेइ 'ण सा महंणो
वि अहंपि तीसे' चरित्तजलक्खएण अहमपि तीस सा ममाणुरत्ता, कहमहं तं छ हामित्तिकाउं गहियायारभडगणेवत्था चव २ अध्ययने है
संपद्वितो, गओ तं गाम जत्थ सा, सो य निवाणतडं संपनो, तत्थ सा पुग्धजाइया पाणियस्स आगया, सा य साविया जाया,
पव्वइउकामा, एताए सण्णइओ, इतरो तं ण याणइ, तेण सा पुच्छिया-सा अमुगस्स धुया किं मया?, सो चिंतेइ-जइ सासंधरा तो ॥८५॥
उपव्वयामि, इयरहा ण, ताए णायं, जहा एस पव्वज्ज पयहिउक्कामो, तो दोवि संसारे भविस्सामोत्ति, भणियं अणाए-सा अण्णस्स दिण्णा, ततो सो चिंतिउमारद्धो-सच्चं भगवतेहिं साधूहिं अहं पाढितो 'ण सा महं णोवि अहंपि तीसे' परमं संवेग-1 मावण्णो, भणियं चाणेण-पडिणियत्तामि, तीए वेरग्गमग्गपडिउत्ति णाऊण, अणुसासिओ-'अणिच्चं जीवियं, कामभोगा इत्तिरिया' एवं तस्स केवलिपन्नत्तं धम्म कहेइ, अणुसट्ठो, जाणाविओ य, पडिगओ आयरियसगासं, पव्वज्जाए थिरीभूओ, अप्पा साहारेत| व्यो जहा तेणते, इच्चेवं तत्थ 'विणएज्ज रागं' 'रंज रागें' धातुः अस्य धातोः भावे घञ् प्रत्ययः"घीज च भावकरणयो"रिति
(पा. ६-४-१७) अनुनासिकलोपवृद्धिः, रंजनं रागः एयारिसे चरितंतरे समुप्पण्णे विविहेहिं विणएज्ज रागे, दमेज्जत्ति वुत्तं | भवइ, जहा विणीए सीसे विणीए अस्सेत्ति, एवं ताव मणसो णिग्गहो भणिओ, सो य न सक्कइ उवचियसरीरेण णिग्गहेउं,
भणिय च-"चउहिं ठाणेहिं मेहुणं समुप्पज्जिज्जा, तं० चियमंससोणियत्ताए, मोहणिज्जस्स कम्मस्स उदएणं, मतीए, तदट्ठोवओ| गेण" तम्हा कायबलनिग्गहे इमं सुत्तं भष्णइ
TRAMMADRAadhadkandamanandikalin
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
त्यागस्थै
अदिश
आयावयाही चय सोगमल्लं, कामे कम हि कमियं खु दुक्खं । छिंदाहि दोसं विणएज्ज रागं, एवं सुही वैकालिकलाहोहिसि संपराए (सू. १०-९५) आयावयाहि उडवाहू, एगग्गहणे तज्जाइयाण गहणंति न केवलं आयावयाहि, ऊणोदरिय
योलंबनं _चूणा मवि करेहि, आयरियाईणं कपजे समुप्पण्णे अद्धाणं गच्छाहि, जो बहुस्सुओ सो सुत्तत्थाणि दवाविज्जइ, चय सोगमल्लं२ अध्ययने ।
ति चयाहित्ति वा छहेहित्ति वा जहाहित्ति वा एगट्ठा, सुकुमालभावो सोकमल्लं, सुकुमालस्स य कामेहिं इच्छा भवइ, कमणिज्जो 8 ॥८६॥ य स्त्रीणां भवति सुकुमालः, तम्हा एवं सुकुमारभावं छईहित्ति, कामे कमाहि एतेण आयावयाइणा कायकिलेसणं अप्पसत्था
इच्छा० मयणकामा य कमाहि, कमाहि णाम पिडओ कहि, अतिक्कमाहित्ति वृत्तं भवति,ते पुण कया कामा अतिक्कंता भवंति, ४ पत्थ भण्णइ-'कमियं खु दुक्खं,' कमियं णाम कामहिं अतिक्तेहि संसारियं दुख कंतमेव भविस्सइत्ति, छिंदाहि दोसं विणएज्ज रागमिति, ते य कामा सद्दादयो विसया तेसु अणिडेसु दोसो छिदियव्वो, इद्वेसु वट्टतो अस्सो इव अप्पा विणयिययो,
रागं न गच्छियव्वंति बुतं भवति, रागो दोसो य कम्मबंधस्स हेउणो भवंति, सव्वपयत्तेण ते वज्जणिज्जत्ति, तओ तेसु विजिएसु द किं भविस्सतित्ति, एवं भण्णइ-एवं सुही होहिसि संपराए' एवं तुमं जयंतो संपरातो-संसारो भण्णइ जाव ण परिणेब्वाहिसि
ताव दुक्खाउले संसारे सुही देवमणुएसु भविस्सास, जुत्तं भण्णइ, जया रागदोसेसु मज्झन्थो भविस्सति तओ(जिय)परीसहसंपराओ सुही मविस्ससित्ति, किं च-संजमे विसीदंतं अप्पाणं इमेण आलंवणेण साहारेज्ज,जहा-पक्वंदे जलियं जोई, धूमकेउं दुरासयं । णेच्छंति वंतयं भोत्तुं, कुले जाया अगंधणा ॥ (सू.११.९५) 'स्कंदिर गतिशोषणयोः धातुः,अस्य धातोःअल् प्रत्ययः अनु
X ॥८६॥ बंधलोपः परगमनं स्कंदः, तथा प्रातिपदिकार्थे सप्तम्यधिकरणे डि अनुबंधलोपः 'आद्गुणः' (पा.६-१८-७) सर्वस्य, स्कन्दो,
2-%AA-%AR-*
-
-
-
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
पातान्मरणं
श्रेयः..
4%
श्री अतीच स्कन्दः पर्खदात्त वुत्वं भवइ,.ज.लओ लोगपसिद्धी चव, जोतिग्गहणेण अग्गिणो गहणं कयं, जोती अग्गी भण्णइ, धूमो वैकालिक तस्सेव परियायो केऊ उस्सओ चिंधं वा, सो धूमे केतू जस्स भवः धूमकेऊ, सीसो आह-जोइगहणे कए जे पुणो जलियगहणं च
चूर्णी करेसि तण्णु पुणरुतं, आयरिओ आह जलियम्हणं मुम्मुरादिनिसेहत्थं, धूमग्गहणं उक्कादिपडिसेहत्थं, दुरासयो नाम डहणसम२ अध्ययने *स्थतणं, दुक्खं तस्स संजोगो सहिज्जइ दुरासओ तेण, अतो एवंगुणजातीय किर अगणिं पविसति अगंधणकुलजातिजा य जागा,
न य इच्छंति वंतयं पुणो परिआइउं, तत्थ नागाणं दो जातीयो-गंधणा य अगंधणा य, तत्थ गंधणा णाम जे डसिऊण गया ॥८७॥
मंतेहिं आगच्छिया तमेव विसं वणमुहड्डिया पुणो आवियंति ते, अगंधणा णाम मरणं ववसंति ण य वंतयं आवियंति, उदाहरणं जहा दुमपुफियाए सव्वं तहेव. एत्थ पुण सुत्तट्ठाणमसुण्णं भवतु, जाव तेण सप्पेण आहिंडियणीयेण मरणमभुवगतं, णय तं विसं पडिआतीयं, वन्तमितिकाउं, एवं साहुणावि चिंतेयचं जइ णानाविरएण होऊग.धम्म अयाणमाणेण कुलमवलंबतेण य जीवियं परि
च्चत्तं ण य वन्तमावीतं, किमंगपुण मणुस्सेण जिणवयणं जाणमाणेण जातिकुलमत्तणो अणुगणितेणं, तहा करणीयं जेण सद्देण दोसे तण भवइ अविय-मरणं अज्झवसियव्वं, ण य सीलविराहणं कुज्जा, किं कारण एवं ववसिय सरीरविणासं करेही, पव्वइया पओ(वंते)
| भोगे पुणो सेविजंता अणाईए अणवदग्गे दहमद्धे संसारकतारे तासु तासु जाईसु बहूणि जम्मणमरणाणि पावंति,एयमि अत्थे बि8 तियं सवित्थरं उदाहरणं मण्णइ, जदा अरिट्ठनेमी पव्वइओ तदा रहनेमी तस्स जेढस्स भाउओ रायमई उवचरइ, जइ णाम एसा | मई इच्छेय्य, सावि भगवती णिविण्णकामभोगा, णातं च तीए जहा एसो मइ अज्झोववण्णो, अण्णया य तदा महुघय संजुत्ता पेजा पीया, रहणेमी आगओ, मदणफलं मुहे काऊणं तीए वन्तं, भणियं च-एयं पेज पीयाहि, तेणं भाणयं-कहं वंतं पिज्जा , तीए भ
AE%
AE
%aky
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
कुलीनकार्य
श्रीदश- णिओ-जइन पिज्जइ वंतयं तो अहंपि अरिद्वनेमिसामिणा वन्ता कह पिबिउसि। धिरत्थु ते जसोकामी, जोतं जीवियकारणा। वैकालिकलावंतं इच्छसि आवेळ, सेतं ते मरणं भवे । (सू.१२-९६) धि निंदायां 'असु भुवि'धातुः, अस्य विधिनिमंत्रणा' 'लोट्' (च पा
चूर्णी ३.३.१६२) अनुबंधलोपः, लस्य तिप् ‘एरु' रिति (पा ३-४-८६) उच्वं शप् 'आदिप्रभृतिभ्यः शप:' (पा. २.४-१२) लुक परग२ अध्ययने ५
मनं, धि पूर्वस्य घिरस्तु, घिरत्थु तुम्भं जसोकामी, जसोकामिणो खत्तिया भणंति, अहवा धिरत्थु ते अयसोकामी, गंथलाघवत्थं ॥८८॥
अकारस्स लोवं काऊणं एवं पढिज्जइ 'धिरत्थु तेऽजसोकामी"जो तं जीवियकारणा'जो तुम इमस्स कुसग्गजलबिंदुचंचलस्स जीवियस्स अट्ठाए भाउणा वन्तं इच्छसि आईउं, एयं पेज्ज णेच्छसि, एवं ते सेयं मरणंति, धम्मो य से कहिओ, संबुद्धो पव्वइओ य, रायमईवितं चोएऊण पवइया, पच्छा अण्णदा कदाइ सो रहनेमी बारवईए भिक्खं हिंडिऊण सामिसगासमागच्छंतो वासवद्दलएण अब्भा. हतो एक्कं गुहं अणुप्पविट्ठो, राईमई य सामिणो बंदणाए गया, वंदिय पडिस्सयमागच्छइ, अंतर वरिसिउमाढत्तो, तिता य तमेव | गुहमणुपविट्ठा जत्थ सो रहनेमी, वत्थाणि य पविसारिया, ताहे तीए अंगपच्चंग दिटुं. सो रहनेमी तीय अज्झोववण्णो, दिहो य णाए, इंगियागारकुसलाए य नाओ अस्सोभणो भावो एतस्स,ताहे सा भणइ-'अहं च भोगरायस्स,तं चसि अंधगवहिणो। मा कुले गंधणा होमो,संजमं निहुओ चर ॥ (१३-९६) भोगा खत्तियाणं जातिविसेसो भण्णइ, जहा बद्धमाणसामिकुलुप्पण्णा णाया खत्तिया भण्णंति, एवं उग्गसेणोवि भोगकुलिओ भण्णइ,तस्स अहं भोगराइणो ध्या. तमं च तस्स तारिसस्स अंधयवण्हिणो कुले पसूओ समुद्दविजयस्स पुत्तो, ता एवं दोण्णिवि महाकुलप्पसूयाणि मा गंधणणागसरिसाण भवामो, हेट्ठा अभिहितं सर्च रहणेमिस्स कहयइ, तंजहा-अगंधणकुलप्पसूया सप्पा चेव वंतं पडियाइयंति तहा वयंपि भोगे पयहिऊण सव्वभावेण मा ते चेव
।
RECECRUNCEMECORDCCC
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
*555
तोदाहरणं
श्रीदश- & पडियाइय/मो. अहवा कुलगंधिणो कुलपूयणा मा भवामो, तम्हा तुमं संजममेव सव्वदुक्खनिवारणं निहुओ चराहि, किंच-सा पुण* वैकालिक भणइ 'जातं काहिसि भावं, जा जा दिच्छसि नारीओ। वायाइद्धोव्व हढो, अट्टिअप्पा भविस्ससि ॥ (सू.१४-९६)
चूर्णी 'दृशिर् प्रेवणे' धातुः, अस्य धातोः भविष्यति 'अनद्यतने लुट्' (पा. ३-३-१५) 'स्यतासी ललुटो': पा. ३-१-३३) लट् प्रत्ययः २ अध्ययन अनुबंधलोपः मध्यमपुरुषः सिप आनुपुल्यानुबंधलोपः स्यतासीस्यप्रत्ययः 'नश्चभ्रस्जसृजमृजराजराजभ्रानाशायः (पाः ८-२-३६)
पत्वं 'पदोः कस्से (पा. ८-२-४१) कत्वं ' इण्को ' (पा. ८३-५७) सापेक्षप्रत्यययोः (पा. ८-३-५९) षत्वं ‘सृजिदृशोझल्यमाकति' ला(पा.६-१-५८) अ,यणादेशः परगमनं द्रक्ष्यसि,संति इत्थीओ दरिसणिज्जाओ ताओ दळूण जइ भावं करेहिसि-प्रार्थनां अभिप्रायं तो
तुमं अणंतरयणाए पुढवीय वायाइद्धोविव हढो अद्वितप्पा भविस्सासि, हढो णाम वणस्सइविसेसो, सो दहतलागादिषु छिण्णमूलो भवति, तथा वातेण य आइद्धो इओ इओ य निज्जइ, तहा तुमंपि एवं करेंतो संजमे अबद्धमूलो समणगुणपरिहीणो केवलं दवलिंगधारी भविस्ससि ॥
तीसे सो वयणं सुच्चा, संजयाए सुभासियं । अंकुसेण जहाणागो, धम्मे संपडिवाइओ(स.१५-९६) 'श्रुश्रवणे' धातुः, अस्य धातोः 'समानकर्तृकयोः पूर्वकाले क्त्वा' (पा.३-४-२१) प्रत्ययः अनुबंधलोपः गुणप्रतिषेधः श्रुत्वा, 'तीसे' ति तीय
रायमतीय सो स्थनेमी एवं सुणेऊण वयणं अण्णाणि य धम्मसंताणि सुभासियाणि सोऊणं जहा सो अंकुसेण णागो, एत्थ उदा. शाहरणं-वसंतपुरं णगरं, तत्थ एगा इन्भवहुगा नदीए ण्हायइ, अण्णो य तरुणो दठूण तं भणइ-'सुण्हायं ते पुच्छइ एस नदी
पउरसोहियतरंगा। एते य नदीरुक्खा अहं च पादेसु ते पणतो ॥१॥ ताहे सा पडिभणइ- सुहगा होंतु णदीओ
A
SA.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिरं च जीवंतु जे नदीरुक्खा । सुण्हायपुच्छयाणं घत्तीहामो पियं काउं ॥ २ ॥ सो य तसेि घरं वा वारं ण याण, तीसे य बितिज्जगाणि चेडरूवाणि रुक्खे पलोयंताणि अच्छंति, तेण ताणं पुप्फफलाणि सुबहृणि दिण्णाणि, पुच्छियाणि य-का चूर्णौ एसा १, ताणि भांति अनुगस्स सुण्हा, सो य तीए विरहं न लहइ, तओ परिव्वाइयं ओलग्गिउमाढत्तो, भिक्खा दिण्णा, सा २ अध्ययनेः ४ तुट्ठा भइ- किं करेमि ओलग्गाए फलं १, तेण भणियं- अमुगस्स सुण्डं मम करण भणाहि, तीए गंतूण भणिया अमुगो ते एवंगुण
H९० ॥
जातीओ पुच्छर, एसा रुट्ठा, एयाए तुल्गाणि धोवंतीए मसिलित्तएण हत्थेण पट्टीए आइया पंचगुलयं, अवदारेण निच्छूढा, गया तस्स साहइ, नामपि सा तव न सुणेइ, तेण णायं कालपंचमीय अवद्दारेण अतिगंतव्वं, अतिगओ य, असोगणियाए मिलियाणि, सुत्ताणि य जाव पस्सावगएण ससुरेण दिट्ठाणि, तेण णायं ण एस मम पुत्तो, पच्छा पायाओ णेउरं गहियं वेतियं च, तीए सो मणिओ-णास लहुं, आवइकाले साहेज्जं करेज्जासि, इयरी गंतूण भत्तारं भणइ एत्थ धम्मो असोगवणियं वच्चामो, गंतूण सुत्ताणि, खणमेगं सुविऊण भत्तारं उट्ठषेह, भणह य-तुन्भं एयं कुलाणुरूवं १ जेण मम पायाओ ससुरो णेउरं कड्डइ, सो भणइ सुय पभाए लब्मेहित्ति, पभाए थेरेण सिहं, सो रुट्ठो भणइ विवरीयं, थेरोवि भणति मया दिट्ठो अण्णो पुरिसो, विवादे जाए सा भणइअहं अप्पाणं सोहयामि, एवं करेहि, ततो व्हाया कयबलिकम्मा गया जक्खघरं, तस्स जक्खस्स अंतरद्वेणं गच्छंतो जो कारी सो लग्गह, अकारी नीसरह, ततो सो विडप्पितयमो पिसायरूवं काऊण निरंतरं घणं कंटे गेण्डर, तओ सा गंतूणं तं जक्खं भणइ-जो मम मातरपितिदिण्णओ भत्तारो तं च पिसायं मोत्तूण जर अण्णं पुरिसं जाणामि ता मे तुमं जाणेज्जासित्ति, जक्खो विलक्खो चिंते अहंपि वंचिओ एताए, णत्थि सतित्तणं धुत्ताए, जाव जक्खो चिंतेइ ताब सा निष्फिडिया, तओ सो थेरो सव्वलोगेण
श्रीदशवैकालिक
नूपुरपंडितोदारहणं
॥ ९० ॥
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
नूपुरपंडितोदाहरणं
विलक्खीकओ, तो थेरस्स ताए अद्धितीए निद्दा गट्ठा, रण्णो य कण्ण गतं, रण्णा सद्दावेऊण अंतेउरपालओ कओ, अभिसेकिं च हत्थिरयणं वासघरस्स हेट्ठा बद्धं चिट्ठइ, इओ य एगा देवी हथिमिथे आसत्ता, णवरं हतं थेरो पेच्छइ, चिंतियं चऽणेण-एवं चौँ रक्खेज्जमाणीओ एताओ एवं विहरति किंनु पायताओ सदा सच्छंदाउत्ति पसुत्तो, पभाए सव्वलोगो उडिओ, सोण उद्वेइ, रण्णो २ अध्ययने कहियं, रण्णा भणियं-सुबउ, चिरस्सविय उद्दविओ, पुच्छिओ य, कहिय-सव्वं भणति, भणति- जहा एगा देवी, ण याणामि
कतरावि, तओ राइणा भंडहत्थी कारिओ, भणियाओ- एतस्स अच्चणिय काऊणं उलंडेह, सव्वाहिं उलेंडिओ, एगाणेच्छइ, ॥९१॥
भणइ य- अहं बीहेमि, तओ रण्णा उप्पलेणाहया, पडिया, रण्णा जाणिया एसा कारित्ति, भणिय चणेण-मत्तंगतआरुहंतीए भंडमयस्स गयस्स बीहेहि (हन्तीए) । तत्थ ण मुच्छिय संकलाहया, एत्थऽसि मुच्छिय उप्पलाया।॥१॥ तओ सरीरं जोइय, जाव संकलप्पहारो दिट्ठो, तओ रुद्वेण रण्णा देवी मेंठो य हत्थी य तिण्णिवि छिण्णकडगे चडावियाणि, भणिओ य मिठो-एत्थं वाहेहि, हत्थीस्स दोहि य पासहिं वेलुअग्गहाओ ठिया, जाव एगो पाओ आगासे ठविओ, जणो भणइ-किं एस तिरिओ जाणइ ?,
एताणि मारेतव्वाणि, तहवि राया रोसं न मुयइ, तओ तिण्णि पादा आगासे कया, एगेण ठिओ, लोगेण य कओ अकंदो, किं ट्रात हस्थिरतणं विणासिज्जइ १, रण्णा मेंठो भणिओ- तरसि नियत्तेउं ?, भणइ- जइ दुयगाण अभयं देसि, दिण्णो, नियत्तिओ
हत्थी अंकुसेण, एवं जहा से णागो तेण मिठेण तमावई पाविओवि एरिसे ठाणे अंकुसेण आहओ जेण पादं भमाडेऊण चउसुवि जापादेसुवि धरणितले ठिओत्ति, तहा रहनेमीवि रायमतीए संसारभउव्वेगकरेहिं वयणेहिं तहा अणुसासिओ जेण संजमं पुणरवि
संपडिवण्णोत्ति ।।
SARASWARA
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
ॐ
कालिक चूर्णी
भोगनिवृत्तिः पाण्डित्यं
SAR
%
%
श्रीदश- 'एवं करेंति संपण्णा, पंडिया पवियक्खणा। विणियद्वृति भोगेसु, जहा से पुरिसोत्तमोत्ति तिमि (सू१६-९६)
एक्सद्दो अवधारणे वट्टइ, किमवधारयति ?, जहा रहणेमिणा रायमतीवयणाई धम्मियाइं सोऊण मणो दुप्पउत्तो नियत्तिओ, एवं
साहुणावि संजमातो नीसरमाणो णियत्तेयचो, संपण्णा णाम पण्णा-बुद्धी भण्णइ, तीय बुद्धीय उववेता संपण्णा मण्णति, पंडिया ३ अध्ययने
णाम चत्ताण भोगाणं पडियाइयणे जे दोसा परिजाणंती पंडिया, पविक्खणा णामावज्जभीरू भण्णंति, वज्जभीरुणो णाम संसार१९२॥
& भउम्बिग्गा थोवमवि पावं णेच्छंति, विणियद्दति णाम विविहेहिं पगारेहिं भोगेहिं अभिलसमाणं जीयं नियदृति, जहा पुरिसुत्तमोति | स्थनेमित्ति वुत्तं भवति, बेमिणाम मणगपिया भणति-नाहं स्वाभिप्रायेण ब्रवीमि, किं तर्हि ?, तीर्थकरस्य सुधर्मस्वामिन उपदेशाद्
बवीमि । इदाणिं नया, 'णायंमि गेण्हितव्वे अगिाहियव्वंमि चेव अत्थंमि गाहा॥१॥'सव्वेसिपि नयाणं बहुषिहवत्तX ब्वयं णिसामेत्ता । तं सव्वनयविसुद्धं जं चरणगुणडिओ साहू ॥१॥ एताओ गाहाओ पढियवाओ । श्रामण्यपूर्व
कस्य चूर्णी समाप्ता॥ | बितियज्झयणं धिईणिमित्तं परूवियं, इदाणिं दढधितियस्स आयारो भाणितव्यो, अहवा सा धिती कहिं करेय्या ?, आयारे, एतेण अभिसंबंधण खुडियायारकहाओ, तस्स चत्तारि अणुओगद्दारा जहा आवस्सगचुण्णीए नवरं इह नामनिष्फण्णो निक्खेवो खुड्डियायारकहत्ति, महंती आयारकहं पप्प इयं खुडियायारकहा भण्णइ, सा य महंती आयारकहा धम्मत्थकामा भण्णइ, तम्हा भण्णइ खुड्डो निक्खिवियव्वो आयारो निक्खिवियच्चो कहा निक्खिवियव्वा, तत्थ पुचि खुडओ निक्खिवियब्वो, सो य अभी महंतयं पडच्च खुडओ भण्णइ, तं महंतं ताव परूवोमि, तं च महतं अट्ठविहं भवइ त नामंठवणादविए खेत्ते काले पहाण पड़
%
%
%
४
॥९२॥
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
25% 2
5
%
श्रीदश- भावे । गाहा । १८०-१०० ) णामठवणाओ गयाओं; तत्थ दव्वमहन्तं अचित्तमहाखंधो भण्णइ, सो किर सुहुमपरिणामपरिणओमहालकवैकालिक अणताणतपएसिया खंधा तं तहाभावं परिणमंति जेण सव्वलोगं पूरेइ, जहा केवलीसमुग्घायादओ, दंडकवाडमर्थतराणि य चउत्थे निक्षेपाः चूर्णी
XII समए पूरेइ, एवं सोऽवि चउत्थे समए सब्बं लोगं पूरेत्ता पडिनियत्तइ, एयं दबमहन्तं, खेत्तमहन्तं नाम सव्वागास, कालमहंतं २ अध्ययने । सव्वद्धा भण्णइ, पहाणमहंतं तिविहं, तं०-सचित्तं अचित्तं मीसयं, तत्थ सचित्तं तिविहं- दुपदं चउपदं अपदंति, तत्थ दुपदपहाणो
तित्थगरो, चउप्पदाणं हत्थी, अपयाणं पणसं, अरविंदं वा, अचित्ताणं वेरुलियरयणं पहाणं, मीसगाणं च भगवं तित्थगरो वेरुलियादीहिं विभृसिओ, पहाणमहंतं सम्मत्तं, इदाणिं पडुच्चमहंतं भण्णइ- आमलगं पडुच्च बिल्लं महल्लं बिल्लं पडुच्च कविट्ठ महंत | एवमादि, भावमहंत णाम तिविहं पण, तं- पाहण्णओ कालओ आसययोति, तत्थ पाहण्णतो सब्वभावाणं खाइओ भावो भावमहतो, कालओ पप्प पारिणामिओ भावो पहाणो, किं कारणं, जेण जीवदव्वा अजीवपरिणामेण अजीवदव्वा य जीवपरिणामेण ण कयाइ परिणमंति, आसयओ उदइओ भावो पहाणो, किं कारणं ?, जेणेव बहुतरगा जीवा उदइए भावे आवस्सिया, उदइए भावे वटुंतिचि वुत्वं भवइ, भावमहंतं गयं ॥ इयाणिं एयस्सेव महंतयस्स पडिवक्खो खुड्यं निक्खिवियव्वं, तंपि अट्टविहं एवं चेव भवइ, नामठवणाओ तहेव, दब्वखुड्डयं परमाणू, खेत्तखुड्यं एगो आगासपएसो, कालखड्यं समयो, पहाणखुड्डयं तिविहं, तं०-सचित् अचित्तं मीसगं च, तत्थ सचिचं तिविहं-दुपयं चउप्पयं अपयं च, तत्थ दुपयाणं. पहाणखुड्डयं लव- ॥ ९३॥ सत्तमा देवा, पंचण्हवि सरीराण सव्वखुड्डलयं आहारगसरीराणि, चउप्पयाण पहाणं सव्वखुड्डलयं सीहो, अपयाणं आगासपुप्फ | जाइधुप्फ वा, अचित्ताणं वहर, मीसयं ते चेव लवसत्तमा देवा सयणिज्जगया,पहाणखुड्डुलयं गयं,इदाणिं पड्डुच्चखुड्डुलय भण्णइ
ACCIECAUSE
%
%
चित् अचिन तहेव, दवड्डय याणिं एयरसेवमणिव बहुतरगान
%
%
%
%
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
आचाराधिकारः
श्रीदशवैकालिक
चूर्णी २ अध्ययने १९४॥
44ॐकार
बिल्लं पडुच्च आमलय खुड्डलयं एवमाई, भावखुडलयं खाइयभावो, किं कारण., सव्वत्थोवा जीवा खाइए भावे वइंति, खुड्डुउत्तिदारं सम्मत्तं ॥
इदाणिं आयारोत्तिदारं- 'पतिखुट्टएण पगतं' गाहा ( १८१-१००) सो य आयारो चउविहो-नामायारो ठव०दव० भावायारो य, णामठवणाओ गयाओ, तत्थ दव्वायारो णाम जहा दब्वं आयरह, आयरहणाम आयरयतित्ति वा तं तं भावं गच्छइत्ति वा आयरइत्ति वा एगट्ठा, सो य दवायारो इमाए गाहाए अणुगतब्बो-नामणधोवणवासण गाहा (१८२-१००) तत्थ नामणायारं पड्डुच्च दुविहं. दव्वं भवति, तं०- नामणायारमंतं अणायारमंतं च, तत्थ नामणायारमंतं दध्वं तिणिसा, सया जो णामिज्जमाणोवि न भज्जइ, जति पुण सो भज्जेज्जा अतो अणामणायारमती मवेज्जा, नोनामणायारमंत दवं एरंडो, सो अवि भज्जेज्जा णवि णमेज्जा, नामणंति भणियं, इदाणि धोवणं भण्णइ, जहा हालिद्दरागरत्तं वत्थं धोवन्तं सुज्झइ, आयारमन्तं भण्णइ, किमिरागरत्तं पुण वत्थं सव्वप्पगारेहिं धोब्वमाणं न सुज्झइ तं तं नोआयारमन्तं भण्णइ, धोवणत्ति गयं, इदाणि वासणत्ति दारं, तत्थ आयारमंतीओ कवेल्लुगाओ इट्ठगाओ वा, अणायारमन्तं वइरं, तं न सक्कए वासेउं, वासणेत्ति दारं गतं, इयाणि सिक्खा| वणं पडुच्च आयारमंता णाम मयसलागाओ सुयगा य, ताणि माणुसप्पलावीणि कीरति, अणायारमंता कागा सकुंता य, सुकरणं पडच्च आयारमंताणि रुप्पसुवण्णाईणि दवाणि, तत्थ इच्छियाणि आभरणाईणि कज्जाणि कीरति, अणायारमंतं घंटालोह, घंटं भीजऊण तंमि चेव लोहे अण्णं किंचि तारिसं णिव्वत्तेउं न सकेइ, अविरोहं पडुच्च आयारमंताणि गुडदहीणि, विरोहं पहुच्च | तेल्लवुद्धाणि अणायारमंताणि, तेल्लदहिकजियाईणि एवमाईणि, व्वायारो सम्मत्ता । इदाणि भावाऽऽयारो-तत्थ इमा गाहा
NAGAUR
॥९४ ॥
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
NCE
दर्शना
श्रीदशवैकालिक
चूर्णी २ अध्ययन
॥९५॥
'दसणाणचरितं'गाहा (१८३-१०१ ) सो य भावायारो पंचविही, तं०-दसणायारो णाणायारो चरित्तायारो तवायारो वीरियायारो, तत्थ दंसणायारो सो अढविहो भवइ, 'निस्संकिय गाहा (१८४-१०१) तत्थ संका दुविहा, तं०- देससका य सव्वसंकाय, तत्थ देससंका जहा समाणे जीवत्ते कहमेस भविओ इमो अभविउत्ति, ण पुण चिंतेइ जहा भावा हेउगेज्झा अहेतुगेज्झा य, तत्थ हेउगेज्झा जहा जीवस्स अत्थित्तं एवमादी, अहेउगेज्झा जहा भविया अभविया य, (केवलि) नेयो भावोत्ति, एसा देससंका, सब्वमेयं पागयभासाए बद्धं अण्णण व कुसलकप्पियं होज्जत्ति एसा सव्वसंका, तत्थ देससंकाए सव्वसंकाए य इमं उदाहरणंकप्पटुगा दोण्णि जहा आवस्सए तहा भणियव्वं, एवं सो जहा पेज्जावमणेण मरणं संपत्तो, एवं जो जिण्णप्पणीएसु भावेसु संक करेइ सो संसारेसु चिरं भमीहिति, तम्हा संका न कायव्वा, जे न करेहिंति संकं सो इतरकप्पटगो जहा पंचलक्खणाणं भोगाणं आभागी जाओ तहा सोवि जिणपण्णत्तेसु संकं अकरेमाणे सग्गमोक्खाणं आभागीभविस्सइ, तम्हा संका ण कायव्वा । इयाणं कंखा, सा दुविहा-तं०-देसे सव्वे य, तत्थ देसकंखा जहा कोई एगं कुतित्थियमतं कंखइ, ण सेसाणि मताणि, एसा देसकंखा भण्णइ, अण्णो पुण सव्वपावादियमयाई कंखइ सा सव्वकंखा भण्णइ, एताए दुविहाएवि कंखाए इमं उदाहरणं-राया अमच्चो य आसेण अवहिया अडवि पवेसिया, जहा आवस्सए तम्हा कंखा ण कायव्वा । इदाणि वितिगिच्छा, सा दुविहा-देसे सव्वे य, तत्थ देसवितिगिच्छा सोहणं साहूणं जइ पुण जीवाउलो न लोगो दिट्ठो होतो तोसुटुयरं होन्तंति, एवमाइदेसवितिगिच्छा भण्णइ, इवाणिं सववितिगिच्छा-जइ सव्वं सुकरं जिणेहिं दिडे होतं तओ सुहं अम्हारिसा करेंता, तत्थ उदाहरणं-चोरो उज्जाणे जल हिययत्तणं मोत्तूणं विज्ज साहित्ता आगासेणुप्पइओ, इतरो गहिओ, जहा आवस्सए तहेव, तहा वितिगिच्छा ण कायव्वा, अहवा
CACASS
4%95555
H
॥९५॥
AA
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश-15 वितिगिच्छाए इमं वितियं उदाहरण- दुगुंछा ण कायव्वा, जहा सावगध्या दुगुंछ काउं दुन्भिगंधत्तणं पता, पच्छा सेणियस्स
दर्शनाचारः वैकालिक
मज्जा जाया, एवं एयं अक्खाणयं जहा आवस्सए, वितिगिंछित्ति गतं ॥ इदाणिं मूढदीट्टित्तणं, तावसाणं तवातिसता चूर्णी
विज्जातिसया य दट्टणं मिच्छादिट्ठीहि वा पूइज्जमाणे कुतित्थिए पासिऊण अमूढदिद्विणा भवियव्वं, एत्थ उदाहरणं सुलसा | ३अध्ययन
18 साविया, जहा अंमडो रायगिहं गच्छंतो वहणं भवियाण थिरीकरणनिमित्तं सामिणा भणिओ-सुहं संपुच्छेज्जासु, अंमडो चिंतेइ॥९६॥ 81 पुण्णमंतिया सा जा अरहा पुच्छिज्जइ, तओं अंमडेण परिजाणणाणिमित्तं भत्तं मग्गिया, ताए न दिण्णं, तओ तेण बहूणि
रूवाणि विगुब्वियाणि, तहवि न दिण्णं, ण य संमूढा, तहा किर कुतित्थियरिद्धीओ दळूण अमूढदिहिणा भवियव्वं, अमूढ४ दिहित्तिगतं । इदाणि उवबूहणत्ति दारं, सम्मत्ते सीयमाणस्स वा असीदमाणस्स वा उववूहणं कायव्वं, एत्थ सेणियराया दिलुतो,
जहा रायगिहे गगरे सेणिओ राया, इओ य सको देवराया सम्मत्तं पसंसइ, इओ य एगो देवो असद्दहंतो नगरबाहिं निग्गयस्स
चेल्लयरूवं काऊण अणिमिसे गेण्हइ, ताहे तं निवारेइ, पुणरवि अण्णस्थ संजई गुम्विणी पुरओ ठिया, ताहे अपवरगे पेसिऊण जहा दिन कोइ जाणइ तहा सूइगिहं कारावियं, जं किंचि मइकम्मं तं सयमेव करेइ, तओ सो देवो संजईरूवं पयहिऊण दिव्वं देवरूवं
दरिसेति, भणइ य-भो ! सेणिय ! सुलद्धं ते जम्मजीवियफलं जेण ते पवयणस्सुवरि एरिसी भत्ती भवतित्ति उबवूहेऊण गओ, 15 एवं उववूहियध्वो, साहम्मियउवव्हणेत्ति गयं । इदाणिं थिरीकरणं, धम्मे सीदमाणस्स थिरीकरणं कायध्वं, जहा उज्जेणीए131
अज्जासाढो कालं करेंते संजए अप्पाहेयइ मम दरिसावं देज्जह, जहा उत्तरायणेसु एयं अक्खाणयं सव्वं तहेव, तम्हा जहा सो अज्जासाढो थिरीकओ तथा जे भविया ते थिरीकरेयब्वा, थिरीकरणंति दारं सम्मत्तं । इदाणिं वच्छल्लत्ति दारं-तं च संत-18"
४ ॥९६॥
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूर्णी
श्रीदश-1, बलविरियपुरिसकारपरकमेण पवयणस्स कायव्वं, एत्थ दिढतो चव अज्जवइरा, जहा तेहिं अग्गिसिहाओ सुहुमकाइयाई आणेऊण ज्ञानाचारः वैकालिक सासणस्स उम्भावणा कया, एयं अक्खाणयं जहा आवस्सए तहा कहियवं, एवं साहणावि सव्वपयत्तेण सासणं उब्भावेयव्वं,
पभावणेतिगयं, सम्मत्तो य दंसणायारो॥ ३ अध्ययन इदाणिं णाणायारो णाम जा णाणागमनिमित्ता चिट्ठा कज्जइ एस णाणायारो, सो य अद्वविहो पण्णत्तो, तं०-'काले
विणय'गाहा (१८६.१०१) तत्थ पढमं कालेत्ति दारं, जो जस्स अंगपविट्ठस्स वा अंगबाहिरस्स वा सुयस्स अज्झाइयव्वि कालो 50 IC भणिओ तंमि जहोवइडे काले पढंतो णाणायारे वट्टइत्ति, तधिवरीए काले पढंतस्स अणायारो भवइ, लोगेऽवि दि8, करिसयाण
कालं पप्प णाणाविहाण बीयाणं निप्फत्ती भवइ, तम्हा साहुणा काले पढियव्यं, अकाले पढते पडिणीयदेवया विराहेज्जा, अत्रो-| दाहरणं- एको साहू पाउसिय कालं घेत्तुं अइकंताएवि पढमाए पोरिसिंए अणुवयोगण पढइ कालियसुत्तं, सम्मदिट्टिदेवया य चितइ-मा पन्तदेवया छलेज्जत्तिकाउं तककूडं घत्तणं तकं तकंति तस्स पुरजो अभिक्खं आयागयाई करेइ. तेण य चिरस्स सज्झायस्स मे वाघायं करेइत्ति भणिया-अयाणिए! को इमो तक्कस्स विक्कणणकालो?, वेलं ताव पलोएहि, तीयवि भणियं-अहो! को इमो कालियसुत्तस्स सज्झायकालोति?, अविय सूतीछेड्डमचाणि पासइ, तओ सो साहू चिंतेइ-न एस पागझ्यत्तिकाऊण उवउत्तो, णायं चणेण-अड्डरत्तो जाओ, मिच्छादुक्कडंति, देवयं भणइ- इच्छामि संता पडिचोयणा, देवयाए भण्णति- अकाले कालिय मा पढे
ज्जासि, मा ते अण्णा काइ पंतदेवया छलेहिति, तम्हा कालेणाहीयव्वं, अहवा अकाले सज्झाय करेंतस्स इमं उदाहरणं-धमे धमे लणातिधमे, अतिधंतण साभई। जं अज्जियं धर्मतेणं, तं हारियं अइधमंतेण ॥१॥ जहा एगो समाविओ छेत्तं रक्खइ सूगरभया,
॥ ९७
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
CASH
काज्ञानाचार:
श्रीदश- सिंग धमइ सो य, अण्णदा तेण समावत्तीए धंत सिंगयं, चोरा य तेण समीवेण गावो हरंति, तेहिं णायं-कुढो आयो, गावो
लछड्डेऊण णडा, पभाए तेण दिट्ठातो, घरं णीयातो, तओ चिंतेइ-धमंतो चेवच्छामि लेत्तस्स अदरसामंतो, एवं सो दिणे दिणे धमतो चूर्णी धमंतो अच्छइ गावो चारितोय, ते य चोरा अण्णया तेणेव अंतण वोलिंति, तेहिं सो परिजाणिओ जाव न कोइत्ति, ताहे रुडेहिं ३ अध्ययन
बंधाविओ गावो य से हडाओ, एवं साहुणावि जे काले पढिज्जइ तंमि चेव संतोसो कायव्वो, जो पुण लाभेणं पढंतो अच्छइ ॥९८॥
अकालेवि सो तहा विणस्सइ, एयंमि चेव अत्थे इमो बितिओ संखधमओ-एगो राया दंडयत्ताए पडिओ, एक्केण य समावत्तीए संखो वाइओ, रन्ना य तुडेणं थक्के धंतति सयसहस्सं दिण्णं, सो पच्चूसे निच्चमेव धर्म० अच्छइ, अण्णया य राइणा विरेयओ पीओ, सण्णाभूमी अतीति, तेणं संखो हओ, परबलमासणं सुत्तं राइणा पुव्वं, तओ राइणो संतासेण वेगो ठिओ, असुहो जाओ, लट्ठीभूओ अ, सो य संखवाइणो दंडिओ, तह अकाले ण सज्झाएअव्वं, मा तहा विणसिसहित्ति, अहवा इमं तइयं उदाहरणं-सिरीए मतिमं तुस्से, अइसिरिं तु न पत्थए। अतिसिरिमिच्छंतीए, थेरीए विणासिओ अप्पा॥शाएगा छाणधारिया थेरी, ताए एगो वाणमंतरो तोसिओ, सा जाणि छाणाणि पल्लत्थेइ ताणि रयणाणि होति, सा इस्सरी जाया, चाउस्सालं घरं कारियं, | समोसियाए पुच्छिय- किमेयंति?, एताए सि?, ताहे सावि एवं चेव वाणमंतरं आराहेउं पवत्ता, आराहिओ भणइ- किं करेमि, का ताए थेरीए भणियं-जइ पसाओ जं समोसियथेरीए वरं देह सो मम दुगुणो भवउ, एवं होउ, जं जं सा चिंतेइ तं तीसे दुगुणं
होइ, तओ ताए पढमथेरीए णायं जहा एताए वरो लद्धो ममाहितो दुगुणो, सा असहंती पुणो भणइ-मम चाउस्सालि गिह फिट्टउ, तणकुडिया मे भवउ, तओ इयरीए दो तणकुडीयाउ, चाउस्सालाणि फिट्टाणि, पुणो चिंतेइ-एकमच्छि काणं होउ, इयरीए
ACCARE
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
ज्ञानाचारः
चूणौँ ।
भीमा-&ादोवि काणिभूयाणि, पुणो विचिंतेइ- मम एगो हत्थो भवउ, समोसियाए दोवि नट्ठा, पुणो चितइ- मम एगो पाओ होउ, समो- वैकालिक सियाए दोवि नट्ठा, ताहे पडिया अच्छइ, एसो असंतोसस्स दोसो, तहावि अतिरित्ते काले सज्झाएण कायब्वो, मा तहा विीण
|स्सिहिइ जहा थेरित्ति, कालित्तिगयं दारं-इयाणिं विणओ, विणएण पढियव्व, अविणएण अधेज्जमाणो विज्जाफलं ण लभइ, ३ अध्ययने है एत्थोदाहरणं-सेणिओ राया भज्जाए भण्णइ- ममेगखभं पासायं करेहि, एयं दुमपुप्फियज्झयणे वक्खाणियं, तम्हा विणएण
अधिज्जेयवं, णो अविणएणं, विणओ गओ। इदाणिं बहमाणात्ति दारं ,जे णाणमंता तेसु णाणमंतेसु भावओ नेहपडिबंधो ॥९९॥
एस बहुमाणो, भत्ती पुण अब्भुट्ठाणकिरिया जा कज्जइ, एत्थ चउभंगी-एगस्स भत्ती णो बहुमाणो१ एगस्स बहुमाणो णो भत्ती२ एगस्स बहुमाणोवि भत्तीवि ३ एगस्स णो बहुमाणो णो भत्ती ४, एत्थु बहुमाणभत्तिविसेसनिदरिसणत्थं इमं उदाहरणं-एगमि गिरिकंदरे सिवो, तं च बंभणो पुलिंदो य अच्चेति, बंभणो उबलेवणसंमज्जणणावरिसावणपयतो सुतीभूओ अच्चिणित्ता थुणइ भत्तिजुत्तो, ण पुण बहुमाणेण, पुलिंदो पुण तमि सिवे भावपडिबद्धो गल्लोदएण व्हावेइ, णामिऊण उवविट्ठो, सिवो य तेण समं आलावसंकहाहिं अच्छइ, अन्नया तेसिं बंभणेण उल्लावणसद्दो सुओ, तेण परियरिऊण उवालद्धो- तुमंपि एरिसो चेव कडपूयणसिवो जो एरिसएण उच्छिट्ठएण समं मंतेसि, तओ सियो भणइ- एसो मे बहुमाणेइत्ति, तुम पुणाई ण तहा, अण्णया य अच्छीण ओखणिऊण अच्छइ सिवो, भणो य आगंतुं रडिउमाढत्तो उवसंतो य, पुलिंदो य आगओ, सिवस्स अच्छि ण पेच्छइ, तओ अप्पाणयं अक्खि कंडफलेण उक्खिणित्ता सिवस्स लाएइ, तओ सिवेण बंभणो पत्तियाविओ, एवं नाणमंतेसु भत्ती बहुमाणो य दोवि कायवाणि, बहुमाणोत्ति दारं गतं ॥ इयाणिं उवहाणदारं- उवहाणं णाम तवो जो जस्स अज्झयणस्स जोगो आगाढ
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश-18 मणागाढो तहेव अणुपालेयव्यो, एत्थ दिद्रुतो- एगे आयरिया ते वायणाए संता परितंता सज्झाएवि असज्झाइयं घोसेउमारद्धा, ज्ञानाचारः वैकालिक
नाणंतराय बंधिऊण कालं काऊण देवलोगं गया, तओ देवलोगाओ आउक्खएणं चुओ, आभीरकुले पच्छायाओ, भोगे भुंजइ, चूर्णी
अण्णदा से धूया जाया, सा य अतिरूवस्सिणी, ताणि य पच्चतिगाणि गोचारिणिमित्तं अन्नत्थं गच्छति, तीय दारियाए पिउणो ३ अध्ययन
सगडं पुरओ गच्छइ, सा य दारिया तस्स सगडस्स धुरतुंडे ठिता वच्चइ, तरुणइन्भेहिं चिंतियं- समाणाई काउं सगडाई दारियं । ॥१०॥ पेच्छामो, तेहिं सगडा उप्पहेण खेडिया, विसमेण भग्गा, तो लोगेण तीए दारियाए णाम कयं-असगडा, ताए असगडाए पिया
अरागडपियत्ति, तओ तस्स तं चव वेरग्गं जाय, तं दारियं एगस्स दाऊण पव्वइओ, जाव चाउरंगिजं ताव पढिओ, असंखए उद्दिष्टे 18 नाणावराणज्जं से कम्म उदिण्णं, पढंतस्स न किंचि ठाइ, आयरिया भणंति-छडेणं अणुण्णविहिइ, तओ सो भणइ-एतस्स केरिसो
जोगो?, आयरिया भणीत-जाव न ठाइ ताव आयांबलं कायव्वं, तओ सो भणइ-तो एवं चैव पढामि, तेण य तहा पढ़तेण बारस रूवाणि बारसहिं संवच्छरेहिं अधीयाणि, ताव से आयंबिलं कयं, तं च णाणावरणिज्ज कम्म खीण, एवं जहा असगडपिताए | आगाढो जोगो अणुपालिओ तहा सम्म अणुपालियव्यं, उवहाणित्ति गयं ॥ इदाणिं अनिण्हवणेत्ति, जं जस्स सगासे किंचि सिक्खिय तं तहेव भाणियव्वं, जो वाणायरियं निण्हवइ सो ण इमं परं च लोगमाराहेइ, एत्थ उदाहरणं एगस्स हावियस्स
खलुरभंडं विज्जासामत्थेण आगासे अच्छइ, तं च एगो परिव्यायओ (विज्जत्थमुवयरइ । बहहिं उवसंपज्जिऊण तेण सा विज्जा | लद्धा, ताहे अण्णत्थ गंतुं तिदंडणागासगएण महाजणेण पूइज्जइ, रण्णा पुच्छिओ- भगवं! किमेस विज्जातिसउत्ति ?, सो भणइ
सा॥१०॥ विज्जातिसओ, कस्स सगासाओ गहिओ, सो भणइ-हिमवंतफलाहारस्स रिसिणो सगासे अहिन्जिओ, एवं वुत्ते समाणे तं तिदंड
RECTERS RECR-कर
STREEOPREESESSE
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
IR खेत्ति पडियं, एवं जो अप्पागमो आयरिओ सो ण निण्हवेयव्वो, आणिण्हवत्ति गयं । इयाणि वंजणेत्ति दारं, तस्थ वंज-1 चारित्राश्रीदश-131 वैकालिकमााण अ
माणि अक्खराणि भण्णांत, तेहिं अक्खरेहिं णिप्फणं सुतं, तं च सुत्तं पागतं सक्कयं करेइ, यथा धर्मो मङ्गलमुत्कृष्टं, एवमादि, अहवा चार: चूर्णी
जा तस्स अण्णाणि वंजणाणि करेइ. जहा 'पुण्णं कल्लाणमुक्कोस, दयासंवरनिज्जरा, बंजणभेदे अत्थभेओ तओ मोक्खाभावो निरत्था यतओ दिक्खा, तम्हा अण्णाणि वंजणाणि ण कायव्याणि, बंजणत्ति दारं गयं ॥ इयाणिं अत्थति दारं, तेसु चेव वंज
णेस अण्णमत्थं वियप्पति, जहा 'आवंती केयावंती लोगंसि विप्परामुसंती' एतस्स सुत्तस्स अत्थं विसंवयावह जहा आवंती-विसयो ॥१०१॥ तत्थ केयावंती नाम (रज्जू) वंता णाम कूवे पडिया, तं लोगो विप्परामुसइत्ति वुत्तं भवइ, एरिसो अत्थविसंवादो ण कायव्वो
अत्थेत्तिगयं ॥ इदाणिं उभयेत्ति, जस्स सुत्र्तपि अत्थोवि णस्सइ तं उभयं भण्णइ,जहा-धम्मो मंगलमुक्किट्ठ,अहिंसा संजमो ४ तवो । देवावि तं नमसंति, जस्स धम्मे सया मणो ।। १॥ अहागडेसु रीयंति' एवमाइ सुत्तत्थविसंवादो इमो-इहाकडेहि रंधंति,
कडेहि रंधगारिओ । 'रायी भत्ते सिणाणे य' एतस्स इमो 'रण्णो भत्तसिणो जत्थ, भद्दगो तत्थ विज्जति' एवमाइसु अत्थविसंवाओ ण कायव्यो, सम्मत्तो य णाणायारो॥
इयाण चरित्तायारो, सो य अट्ठविहो, तं०-'पणिहाणजोगजुत्तो',गाहा ( १८७-१०१ ) तत्थ पणिधाणं णाम अज्झवसाणं, तेण अज्झवसाणयजोगेण जुत्तो, मेररक्खणंति वुत्तं भवइ, अहवा तिविहेणवि करणणं जुत्तो पणिहाणजोगजुत्तोत्ति, ॥१०॥ भणियं च गोविंदवायएहि-कायेविय अज्झप्पं सरीरवायासमणियं चेव । कायमणसंपउत्तं अज्झायं किंचिदाहंसु ॥१॥' तत्थ समितीओ इरियासमितिमाइयाओ पंच गुत्तीओ तिण्णि मणगुत्ती वयगुत्ती कायगुत्ती, सीसो आह- समिइगुत्तीर्ण
ORCE%-R
eci-
-
-
A
-
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूण
३ अध्ययने
॥१०२॥
को पतिविसेसो ?, आयरिओ भणइ जं जिणोवदिद्वेण विहिणा मणवयणकायजोगेहि य पवत्तणं तमिरियासमितिमाइयाओ पंच समितिओ निष्फज्जंति, गुत्तीओ पुण मणत्रयणकाइएहिं जोगेहिं अप्पवत्तमाणस्ण संजमो निव्वणो भवइ, एस चरित्तायारो सम्मत्तो ॥
इयाणि तवायारो 'बारसविहंमिवि तवे सभितर बाहिरे कुसलदिट्ठे । (अगिलाइ अणाजीवी नायव्वो सो तवायारो) णवि अत्थि णविय होहिति सज्झायसमं तवोकम्मं ।। १ ।। (१८९-१०१ ) तवो बारसविहो जहा दुमपुष्फि या तहा भाणियन्त्र, कुसलदिट्ठो नाम तित्थगरदिट्ठोत्ति वृत्तं भवइ, अगिलाए नाम न रायवेट्ठी व मण्णइ, अणाजीवी नाम तमेव तवं णो आजीवद्द, कहं नाम एतेण अण्णपाणं उप्पज्जेज्जत्ति, एस तवायारो भणिओ !
इदाणिं वीरियायारो भण्णइ, जं छत्तीसाए कारणेंहिं असढो उज्जमइ एस वीरियायारो, ताणि पुण छत्तीस कारणाणि इमाणि नं० - अविहो दंसणायारो अट्ठविहो णाणायारो अट्ठविहो चरित्तायारो बारसविहो तवायारोति, एत्थ वीरियायारे इमा गाहा-' आणिगृहियबल विरिएण ' गाहा (१८९-१०१) पठियसिद्धा चैव । वीरियायारो समत्तो, तेण समत्तो य आयारो ॥
इदाणिं कहा, साय कहा चउग्विहा, तं०- 'अत्थकहा कामकहा धम्मका एव मीसिया य कहा ' ( १९० १०६ ) एतेसिं चउण्डं कहाणं एकेका अणेयविहा भवति, तत्थ अत्थकहा नाम जा अत्थनिमित्तं कहा कहिज्जर, सा अत्थकहा इमाए गाहाए अणुगंतव्वा, तं० 'विज्जा सिप्पे' गाहा, (१९११०६) तत्थ पढमं विज्जत्ति दारं, जो विज्जाए अत्थं उवज्जिणिज्जइ, जहा एगेण विज्जा साहिया सा तस्स पंचगं विहाइयं देइ, जहा वा सच्चइस्स विज्जाहरचकवद्विस्स विज्जापहावेण भोगा उव
तपोवीर्याचारौ
॥१०२॥
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ
३ अध्ययने
॥१०३॥
गया, सच्चइस्स उत्पत्ती जहा य सडकुले वडिओ जहा य महिस्सरो णामं कयं एयं निरवसेसं जहा आवस्सए जोगसंगहेसु तहा भाणियव्वं, विज्जत्तिगयं ॥ इदाणिं सिप्पति, सिप्पेण अत्थो उवज्जिणिज्जई, एत्थ उदाहरणं कोकासो, जहा आवस्सए, सिप्पत्ति गयं । इदाणिं उवापत्ति, तत्थ दिट्ठतो चाणको, जहा चाणकेण णाणाविहेहिं उवाएहिं अत्थो उवज्जिओ, कहं ? 'दो मज्झ घाउरत्ताओ' एयंपि अक्खाणयं जहेव आवस्सर तहा भाणियन्वं, उवाएत्ति गयं । इदाणिं अणिव्वेदे संच य एकमेव उदाहरणं मम्मणो पणिओ, सोऽवि जहा आवस्सए तहा इहंपि वत्तव्वो । इयाणिं दक्खत्तं एत्थ गाहा ' दक्ख तणये पुरिसस ' ( १९३- १०७ ) एत्थ उदाहरणं जहा बंभदत्ती कुमारो अमच्चपुत्तो सिट्टिपुत्तो सत्थवाहपुत्तो य एते चउरोवि परोप्परं उल्लावेंति, जहा को मे केण जीवई ?, तत्थ रायपुत्त्रेण भणियं अहं पुण्णेणं जीवामी, अमच्चपुत्त्रेण भणियं अहं बुद्धिए जीवामि सिट्ठिपुत्तो भणई-अहं रूवस्सित्तणेणं जीवामि, सत्थवाहपुत्तेण भणियं अहं दक्खत्तणेण जीवामि ते भति- अण्णत्थ गंतुं विष्णासेमो, ते गया अण्णं नगरं जत्थ न नज्जंति, उज्जाणे आवासिया, दक्खस्स आएसो दिण्णो, सिग्धं भत्तपरिव्वयं आणेहि, | सो वीहिं गंतुं एगस्स थेरवाणियगस्स आवणे थिओ, तस्स बहुगा कइया एंति, तदिवस कोवि ऊसवो, सोण पहुप्पति पुडए बंघेउं, तत्थ सत्थवाहपुत्तो दक्खत्तणेण जस्स जं उबजुज्जइ लवणतेल्लघयगुडसुंठिमिरिय एवमादि तस्स तं दिति, पइविसिहो लाभो लद्धो, तुट्ठो भणइ तुब्भे आगंतुगा उदाहु वत्थव्यया?, जइ आगंतुया तो अम्ह गिहे आसणपरिग्गहं करेज्जह, सो भणइ- अण्णे मम सहाया उज्जाणे अच्छंति, तेहिं विणा न भुंजामि, तेण भणियं सव्वे एंतु, तेण य तेसिं भत्तसमालहणतंबोलाइ उवउत्तं, तं पंचण्डं रूवयाणं, | बिइयदिवसे रुवस्सी वणियपुत्तो वृत्तो अज्ज तुमे दायव्वो भत्तपरिव्वयओ, एवं भवउत्ति सो उट्ठेऊण गणियापाडगं गओ अप्पयं
अर्थकथा
॥१०३॥
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
श्रीदश- मंडेउं, तत्थ य देवदत्ता णाम गणिया पुरिसवेस्सिणी बहूहिं रायसेट्ठिपुत्तादीहिं मग्गिता, णेच्छइ, तस्स तं रूवसमुदयं दटुं खुभिया, वकालिक पडिघदासियाए गंतूण तीय माऊए कहियं जहा दारिया सुंदरजुवाणे दिहि देइ, तओ सा भणइ-एयं मम गिहं अणुवरोहेण एज्जह,
चूणा इहेव भत्तवेलं करेज्जह, तहेवागया, सतियो उवयोगो कओ, तइयदिवसे बुद्धिमतो अमच्चपुत्तो संदिट्ठो-अज्ज तुमे भत्तपरिव्ययओ २ अध्ययन दायब्वो, एवं भवउत्ति सो गओ करणसालं, तत्थ य ततिओ दिवसो ववदारम्स छिज्जंतस्स, परिच्छेदं ण गच्छइ, दो सवत्तीओ,
तासिं भत्ता उवरओ, एक्काए सुओ अस्थि, इतरी अपुत्ता, सा तं दारयं नहेणं उपचरइ, भणइ य-मम पुत्तो, पुत्तमाया भणइ-मम, तार्सि न परिच्छिज्जइ, तेण भणिय- अहं छिदामि ववहार, दारगं दुहा कज्जउ, देव्बंपि दुहा एव, पुत्तमाया भणइ-न मे दब्बेण कज्जं, दारगो तीएवि भवउ, जीवंतं पासीहामि तं, इयरी तुसिणीया अच्छइ, पुत्तो ताहे पुत्तमायाए दिण्णो, तहेव सहस्सं उपयोगो, | चउत्थे दिवसे रायपुत्तो भणिओ- अज्ज रायपुत्त ! तुन्भेहिं पुण्णाहिएहिं जोगचरणं वहियव्वं, एवं भवउत्ति, तओ रायपुत्तो तेसि
अंतियाओ निग्गंतुं उज्जाणे ठिओ, तम्मि य नगरे अपुत्तो राया मओ, जंमि रुक्खछायाए रायपुत्तो निवण्णो सा ण ओयत्तति, | तओ आसेण तस्सोवरि ठाइऊण हिंमियं, राया य अभिसित्तो, अणेगाणि सतसहस्साणि जाताणि, एवं अत्थुप्पत्ती भवइ, दाव
त्तणेत्ति दारं गतं । इयाणिं सामभेददंडउवप्पयाणेहिं चउहिवि जहा अत्थो विढप्पड, एत्थ उदाहरणं सियालो, तेण भिमंतण हत्थी मओ दिट्टो, सो चिंतेह-लद्धा मए, उपाएण ताव णिच्छदेण खाइयवो जाव सीहो आगओ, तेण चिंतिय- सचि-18
टेण ठाइयध्वं एतस्स, तेण भणियं- अरे भातिणज्ज ! अच्छिज्जति ?, सियालेण भणियं- आमं माम!, सीहो भणह-किमयं मयंति, सियालो भणइ- हन्यी, केण मारिओ ?. वग्घण, सीही चिंतेह-कहमहं ऊणजातीएण मारियं भक्खयामित्ति गओ सीहो, नवरं
-
-
-
-
॥१०४॥
ENT
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रदिशवैकालिक चूर्णौ ३ अध्ययने
॥१०५॥
in 6 96 k
वग्घी आगओ, तस्स कहियं सीहेण मारिओ, भणिओ य-सो पाणियै पाउं णिग्गओ, वग्धो नट्ठो, एस भेओ, जात्र कागो आगओ, तेण चिंतिय-जइ एतस्स न देमि तो काउ काउति वासियसद्देण अण्ण कागा एहिति, तेसि काऊरगस देणं सियालादि अण्णे य बहवे एहिंति, ते केत्तिया वारेहामि ?, तो एतस्स उवप्पयाणं देमि, तेण तओ तस्स खंड घेतॄण दिवणं, सो तं घेत्तुं गओ जाव सियालो आगओ, तेण णायमेतस्स हढेण मारणं करेमि, तेण भिउडिं काऊण वेगो दिष्णो, णट्टो सियालो, उक्तंच 'उत्तमं प्रतिपावेन, शूरं भेदेन योजयेत् । नीचमल्पप्रदानेन, समतुल्यं पराक्रमैः ॥ १ ॥' अत्थकहा गता । इदाणिं कामकहा- 'रूवं वयो य बेसो' गाहा ( १९४-१०९) रुवकहाए वसुदेवबंभदत्ता, रूवेत्तिगयं ॥ इयाणिं वएत्ति, तत्थ जइ तरुणे वए बट्टइ तो, कामिज्जह, इतरहा न कामिज्जइ, वएत्तिगतं ॥ इदाणिं वेसोत्ति, वेसो नाम वत्थाभरणादीहिं कीरइ, तेहिं जइ उववेओ तो कमणीओ भवति, एत्थ उदाहरणं राया पासादगओ पलोएंतो अच्छह, तेण य कालमहिला कुसुंभरतेहिं पाउएहिं हरियसले चमकती दिट्ठा, तओ सो अज्वण्णो, मणुस्सा पेसिया आणेह एयं सा आणिया जाव विरुवा, पडिविसज्जिया, राइणा भणियं सुमहग्वोवि कुसुंभा घेत्तव्यो पंडिएण पुरिसेण । जस्स गुणेण महिलिया, होइ सुरूवा कुरूवावि ॥ १ ॥ ' वे सोत्तिगयं । इदाणिं दक्खिणन्ति,दाणं देतो राया दाहिं विरूवो अवयत्थोऽवि कामिज्जइ, एस दक्खिण्णकहा, एत्थ अयलमूलदेव उदाहरणं, अयलो मूलदेवो व देवदत्ताए गणियाए लग्गा, अयलो देइ, मूलदेवो एमेव विसयसिक्खाहिं, कुणी विपरिणामेइ ताए वणिज्जंत, तीए कुट्टिणी भणिया-अयलं ता भणासु उच्छु मे देहि, तेण से सगडं भरेऊण पेसियं, तओ सा भणइ किं मण्णे हत्थिणी जेण सगडं मज्झ भरियं पेसेइ, मूलदेवस्स पेसियं, तेण उच्छुगंडियाओ छोडेऊणं चाउज्जाएणं वासेत्ता तत्थेव सूर्य लाएत्ता पेसियाओ एवं कुट्टिणी पत्तियाविया, गंध
कामकथा
1180411
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णां ३ अध्ययने
॥१०६ ॥
व्वाईणि सिक्खाए चैव पर्डति, सिक्खत्ति गयं ॥ इदाणिं दिवृत्तिदारं, जहा कोई कस्सई कामसंसियं कहं कहेइ जहा मए | एवंविधा नारी दिट्ठा जहा णारओ कण्हस्स रूविणीं कहयइ, दिउत्ति गयं ॥ इदाणिं सुयंति, पउमनाभो राया णारयस्स सुणेऊणं पुव्यसंगइयं देवमाराहेऊण तस्स परिकहेइ एवगुणजुत्ता द्रौपदी पंडवेहिं सद्धि कीडति सुरत्ति गतं । इदाणिं अणुभूयेत्ति दारं, जहा तंरगवतीए अप्पणो चरितं कहियं, अणुभूत्ति गतं ॥ इदाणिं संथवो, सो इमाए गाहाए अणुगंतव्वो- 'संदतणाउ पेम्मं पेम्माउ रती रतीउ वीसभा । वीसभाओ पणओ पंचविहं बढए पेमं ॥ १ ॥ " संथवो गओ, गया कामकहा । इदाणिं धम्मकहा- 'धम्मक हा बोद्धव्वा' गाहा ( १९५ - ११० ) तत्थ धम्मका चउव्विहा, तं० अक्खेवणी विक्खेवणी संवेयणी निव्वेयणी यत्ति, तत्थ जाए कहाए सोयारो अक्खिप्पर सा अक्खेवणी, विविहमनेकप्रकारं क्षिपति या कथा मर्ति सा विक्षेपणी, संवेगजणणी संवेदणी, निव्वेयजणणी निव्वेयणी, तत्थ अक्खेवणी कहा चउव्विहा, तं०- 'आयारे गाहा' (१९६-११०) आयारक्खेवणी ववहारक्खेवणी पण्णत्तिक्खेवणी दिट्ठिवायक्खेवणी, तत्थ आयारक्खेवणी णाम आयारेण अक्खिवंति जओ साहुणो अण्हाण लोयलद्धाचल द्वित्तं एवमाईणि परमदुक्कराणि आयरंति अट्ठारसीलंगसहस्सधारिणो भगवंतोत्ति, आयारक्खेवणी कहा गता । इयाणि वबहा | रक्खेवणी, जाहे सोतारस्स आयारेण अक्खिता मती भवति ताहे ववहारक्खेवणीकडं कडेइ, जहा एवमचि दुरणुचरे आयारे ठियप्पाणो साहुणो जइ कहवि किंचिदणायारमायरंति इयाणि ताहे जहा लोगे अववहारिस्स दंडो कीरइ ताहे तेसिंपि पायच्छित्ता दंडो कीरह, एसा ववहारक्खेवणी, जहा कस्सइ कहिंचि अत्थे संसओ उप्पण्णो तत्थ साहुणा णिध्वियारं महुरं सउवायं च पण्णवणमग्गं अणुतेण पण्णत्तीवागरणेहिं सोयारे। अक्खिवियन्त्रा पण्णत्तीकखेवणी कहा गया । इयाणिं विद्विवायक्खेवणी, जाहे
धर्मकथा
॥१०६॥
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
ALSCRECNO
धर्मकथा
Hd कोइ सोतारो सुहुमाए दव्वचिंताए वा सोउमरिहे ताहे तस्स सोयारस्स मती वादेहिं अक्खिप्पइ, जेण वा दिहिवाएण हेउणां वैकालिकाअक्खिप्पइ सा य दिट्टिवायक्खेवणी, एसा अक्खेवणी कहा, तारिसेण अण्णेण वियप्पेणं इमाए गाहाए भण्णति 'विज्जा चरणं
चूर्णौ च तवो' गाहा, (१९७--११०) तत्थ नाणस्स सामत्थं कहयइ, जहा अंधगारे वहमाणा भावा पदीवेण सचक्खू पासइ, एवं ३ अध्ययने नाणं पुरिसस्स दीवभूतंति, भणियं च--'पेच्छइ जहा सचक्खू पुरिसो दीवेण अंधयारेवि । जिणसासणदीवेण उ पासति (नाणी
सयल भावे) ॥१॥" एवं णाणसमत्थदीवएण सोयारस्स मती अक्खिप्पड़, एसा विज्जाअक्खेवणी गया । इदार्णि ॥१०७॥
चरणअक्खेवणी २ णाम एवं साहुणो सरीरेवि अपडिबद्धा भवंति, (साहुणो छट्टमदसमदुवालसाई तवो जीए वणिज्जइ) पुरिसगारो णाम आणिगूहियबलवीरिएहिं संजमजोगो कायव्वो, समितीओ पंच गुत्तीओ तिण्णि, एमाओ विज्जाचरणाणि पुरिसकारसमितीगुत्तीपज्जवसाणाणि पंचवि कारणाणि जाए कहाए उवदिस्संति सो कहाए अक्खेवणीए रसोत्ति, रसो नाम लक्खणं भण्यते, एवं अक्खेवणी कहा गता ॥ इदाणिं विक्वेवणी, सा चउव्विहा, तं०- ससमयं कहेता परसमयं कहेइ परसमयं
कहेत्ता ससमयं कहेइ (पढमा विक्खेविणी, सम्मावादं कहेत्ता) गुणे य से उवदंसेइ (मिच्छावायं कहेत्ता दोसे य तस्स उवदंसेइ) टू एसा बितिया विक्खेवणी गया, इदाणि तइया विक्खेवणी भण्णति, परसमयं कहेत्ता तेसु चेव परसमएसु जे भाषा जिणप्पणी
तेहिं भावेहिं सह विरुद्धा असंता चेव वियप्पा ते पुचि कहेत्ता दोसाइ तेसि भणिऊण पुणो जिणप्पणीयभावसरिसा घुणक्खरमिव केवि सोहणा भणिया ते कहेइ, अह्वा मिच्छावादो नत्थित्तं भण्णइ,सम्मावादो अत्थित्तं भण्णति,तत्थ पुचि नाहियवाईणं दिहीओ कहित्ता पच्छा अत्थित्तपत्रवाईणं दिट्ठीओ कहेइ, एसा तइया विक्खेवणी गया, इयाणि चउत्थी विक्खेवणी, सावि
ROSCOCCOLOROSCOCALC345
-AE
- RR
॥१०७॥
।
OR..
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
धर्मकथा
चूणों
श्रीदश- एवं चेव, णवरं पुब्धि सोभणे कहेइ पच्छा इयरेत्ति, एवं विखेवणी गया ॥ इयाणि इहलोगसंवेयणी, जहा सबमेव | वकालिक माणुसत्तण असारमधुवं कदलीथंभसमाणं एरिसं कहं कहेमाणो धम्मकही सोतारस्स संवेगमुप्पाएइ,इहलोगसंवेयणीगता। इदाणिं
| परलोगसंवेदणी,जहा इस्साविसादमदकोहमाणलोभादिएहिं दोसेहि। देवावि समभिभूया,तेसुवि कत्तो सुहं अत्थि॥१॥इट्ठ जणविप्प३ अध्ययने ५
ओगो चेव चयं चेव देवलोगाउएतारिसा णिसग्गे देवावि दुहाणि पावंति॥१॥जइ देवेसु एयारिसाई दुक्खाई पाविज्जति नरगतिरिएसु पुण ॥१०॥ | का कहा?, एसा परलोगसंवेदणी कहा गया॥इदाणिं सुभाण कम्माण विवागदरिसावणेणं संवेग सोयारस्स उप्पाएइ, जह इह-ल
लोएवि तेयाइओ लद्धीओ भवंति सुभेसु कम्मेसु वट्टमाणस्स,तं. 'वीरिय विउवण'गाहा(२०२-११०)तवोजुत्तस्स साहुणो आगास| गमणादीवीरियमुप्पज्जति जंघाचारणलद्धी विज्जाचारणलद्धी वा एवमादी, तहा विउव्वणलद्धीवि तवसामत्थेण भवति, णाणड्डी | इह लोए भवइ, भणिय च-'पभू भंते ! चोद्दसपुब्बी घडाओ घडमहस्सं विउवित्तए' एवमादी, तहा चरणद्धीवि जहा 'जं अन्नाणी | कम्म खवेइ बहुयाहिं वासकोडीहिं । तं नाणी तिहिं गुत्तो खवेइ उस्सासमेत्तण ॥ १॥ दसणिद्धी जहा-'सम्मद्दिट्ठी जीवो विमाणवजन बंधए आउं| जइ य न सम्मत्तजढो अहव न बद्धाउओ पुचि ॥१॥ एवमादीयाओ कहाओ कहेंतो संवेगणि कह कहेतित्ति,संवेगणी कहा गया । इदाणि णिव्वेयणी, सा चउविहा-त-इहलोए दचिण्णा कम्मा इहलोए दुहविवागसंजुत्ता भवंति, चउभंगी, इह लोए दुच्चिण्णा कम्मा इहलोए दुहविवागसंजुत्ता भवंति ?, जहा चोराणं परदारियाणं, एवमाई, एसा पढमा निव्वेदणी गता।। इदाणिं वितिया णिब्वेदणी, इहलोए दच्चिण्णा कम्मा परलोए दुहविवागसंजुत्ता भवंति, जहा & रइयाणं अण्णंमि कयं कम्म निरयभवे फलं देइ, एसा वितिया निव्वेग्रणीकहा, इयाणिं तइया णिब्वेदणी कहा--परलोगे।
12*
॥१०८॥
25%AX
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
धर्मकथा
श्रीदश-IN | दुच्चिण्णा कम्मा इहलोगे दुहविवागसंजुत्ता भवंति , कहं १, जहा पावपसत्तिमंतो बालपभितिमेव अंतकुलेसु वैकालिक उप्पप्णा रेवययकोढाईहिं रोगेहिं दारिदेण य अभिभूया दीसंति , एसा तइया निव्वेयणी ॥ इयाणिं चउत्था
चूर्णी णिव्वेदणी, परलोए दुच्चिण्णा कम्मा परलोए चेव दुहविवागसंजुत्ता भवंति, कहं , जहा पुचि दुच्चिण्णेहिं कम्मेहिं ३ अध्ययने त जीवा संडासतुंडेहिं उप्पज्जंति, तओ ते नरयपाउग्गाणि कम्माणि असंपुण्णाणि ताए जातीए पूरेंति, पूरेऊण नरगभवे वेदेति, एसा
चउत्थी णिव्वेदणी॥ एत्थं इहलोगो वा परलोगो वा पण्णवगं पडुच्च भवति, तत्थे पण्णवगस्स मणुस्सभवो इहलोगो, अवसेसाओ ॥१०॥
तिण्णि पगडीओ परलोगो, एताए निव्वेयणीए कहाए इमा रसगाहा- 'पावाणं कम्माणं' गाहा (२०३-११०) पढियव्वा, चउण्हं कहाणं कस्स का पढमं कहेयब्बा?, एत्थ भण्णइ-वेणइय णइगस्स कहा, वेयणियगो नाम जो पढमताए उवट्ठाइ ममं धम्मं कहेह, तस्स अक्खेवणी कहेयव्वा, तो ससमयगहियस्स पच्छा विक्खेवणी कहिज्जइ, किं कारणं ?, जम्हा अक्खवणीए जीवा अक्खित्ता समाणा सम्मत्तं लभेज्जा, विक्खेवणीए पुण भयणिज्जा, गाढतरागं च मिच्छत्तं भवइ, कहं १, जो आगाढमिच्छदिट्ठी तस्स ससमयो वणिज्जतो रोयइ, गाढावगयत्तणण पुण तस्स दोसा कहिज्जमाणा ण रोयंति, ण य सद्दहइ, सुहुमत्तणेण य दोसे अबुज्झमाणो अदोसे चेव मण्णज्जा, इच्चेएण कारणेण भणति जहा गाढतराग मिच्छंति, धम्मकहा सम्मत्ता ॥ इयाणि मीसिया कहा भण्णइ-'लोइयवेइय' गाहा (२०८-११४) लोइयवेइयसामइएसु सत्थेसु जहिं धम्मत्थकामा तिण्णिवि कहिज्जति सा मीसिया कहा, तत्थ लोइएसु जहा भारहरामायणादिसु वेदिगेसु जन्नकिरियादीसु सामइगेसु तरंगवइगाइसु। धम्मत्थकामसहिताओ कहाओ कहिज्जंति, मीसिया कहा संमत्ता ॥ इदाणिं कहापसंगेण चेव चिकहा भष्णइ- जहा विणट्ठ
कहेयवा?, एत्थ भण्णइ-वेणा तगाहा- 'पावाणं कम्माण गास्सभवो इहलोगो, अवसेसाओ,
॥१०॥
mer
m
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूण
३ अध्ययने
॥११०॥
सीला नारी विनारी एवं कहालक्खणाओ विणट्ठत्ति विकहा भवइ, सा य इमा विकहा, तं०' इत्थिकहा ' गाहा (२०९.११४) भणितच्चा, विकहा गता ॥ जातो विक्खेवणादियातो चत्तारिवि कहाओ ताओ पुरिसंतरं पप्प अकहाओ य कहाओ भवंति कहं ?, जहा दुबालसंग गणिपिडगं मिच्छादिहिं पप्प सुतअन्नाणभावेण परिणमइ, सम्मदिहिं पप सुतनाणभावेण परिणमति, तहा कहाओवि पण्णवयं पच्च एव विविहाउ भवंति, एत्थ गाहा - 'एता चैव कहाओ' गाहा ( २१०-११४ ) भणितव्वा, तत्थ अकहा ताव एवं भवंति 'मिच्छन्तं वेदेतो जं अन्नाणी कहं परिकहेति' गाहा (२११-११४) कहा पुणेवं भवति 'तवसंजम' गाहा (२१२-११४) पढियव्वा, विकहा पुण एवं भवइ- 'जा संजमो (ओ) पमत्ती' गाहा (२१३-११४) भणियच्वा ॥ इदाणिं संजमगुणट्ठिएण केरिसा ण कहेयब्वा, केरिसा वा कद्देयव्यात्ति, तत्थ इमा न कहेयच्या 'संगाररसुत्तइया' गाहा ( २१४-११४ ) भाणितव्वा, इमा पुण कहेयब्वा 'समणेण कहेयव्वा' गांहा (२१५-११४) पढितव्या, 'अत्थमहंती' गाहा (२१६-११४) भणितव्वा, 'खेत्तं देसं काल' गाहा ( २१७-११४ ) कंख्या, कहा सम्मत्ता, समत्तो य णामणिष्फण्णो णिक्खेवो ॥ इयाणि सुत्ताणुगमे सुत्तमुच्चारयव्वं, अक्खलियं अमिलियं अविच्चामेलिये जहा अणुयोगदारे, तं चिमं सुतं संजमे सुट्टियप्पाणं, विप्पमुक्काण ताइणं । तेसिमेयमणाइण्णं, णिग्गंधाण महेसिणं (१७-११५) 'यम उपरमे' धातुः, अस्य धातुसंज्ञा, संपूर्वस्य अप्प्रत्ययः, अनुबंध लोपः परगमनं संयमः, तत्थ संयमो सत्तरसविहो हेट्ठा दुमपुष्फियाए वणिओ, 'अत सातत्यगमने' धातुः धातुसंज्ञा, सात्य|तिभ्याम्मनिन्मनिणा' विति ( उणादि ४) मनिण प्रत्ययः, अनुबंधलापः वृद्धिः आत्मा, तस्मिन् संयमे शोभनेन प्रकारेण स्थितः आत्मा येषां ते भवंति संयमे सुस्थितात्मानः, 'मुच्लृ मोक्षणे' धातुः अस्य निष्ठाप्रत्ययांतस्य विप्रपूर्वस्य च विप्रमुक्तः, विमुकाणं विवि
+++++++
मिश्रा कथाविकथाs
कथास्वरूपं
च
॥११०॥
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
RECE
कथा
श्रीदश- हेण बाहिरब्भतरेण गंथेण मुक्काणं, निग्गंथाणंति बुत्तं भवइ, 'त्रै पालने' धातुः, 'आदेच उपदेशेऽशिति' (पा६-१.४५) आकारः, मिश्रा वैकालिकाअस्य तृच प्रत्ययः, शत्रोः परमात्मानं च त्रायंत इति त्रातारस्तेषांत्रातृणां, तारेंतित्ति तारिणो,ते य तारिणो तिविहा भवंति, तं०-10
चूर्णी 1४|| आततायारो परतायारो उभयतातारोत्ति, तत्थ आयतातारो पत्तेयबुद्धी, परतातारो तित्थकरा, कहं ?, ते कयकिच्चावि भगवंतो विकथाs. २ अध्ययना भवियाणं संसारसमुद्दपारकंखिणो धम्मोवएमेण तारयंति, चोदओ भणइ-अभव्यांवि पब्बइया संता नो किं तातिणो भवंति, कथास्वरूप ॥१११॥
आयरिओ भणइ -तेहिं अंधलगपदीवधारितुल्लेहिं ण एत्थ अधिकारो, उभयतातिणोथेरा भण्णंति, 'तेसिमेयमणाइण्णं' तेसि ल पुवनिद्दिट्ठाणं संजमेठिताणं बाहिभंतरगंथविमुक्काणं आयपरोभयतातीणं एयं नाम जं उवरि एयंमि अज्झयणे भण्णिहिति एयं
जेसिमणाइण्णं, अणाइण्णं णाम अकप्पणिज्जति वुत्तं भवइ, अणाइण्णग्गहणेण जमेतं अतीतकालग्गहणं करेइ तं आयपरोभयतातीणं 1 कीरइ, किं कारणं?, जइ ताव अम्ह पुवपुरिसेहिं अणातिण्णं तं कहमम्हे आयरिस्सामात्ति, निग्गंथग्गहणेण साहूण णिद्देसो कओ,
महान्मोक्षोऽभिधीयते, महत्पूर्वः 'इषु इच्छायां' धातुः, महांतं एपितुं शीलं येषां 'सुप्यजातौ णिनिस्ताच्छील्ये' (पा. ३२-२८) इति णिनि प्रत्ययः, उपपदसमासे अनुवन्धलोपः, उपधागुणः 'वृद्धिरेची' ति (पा. ५-१-८८) वृद्धिः, ते महषिणो, मग्गगंति वा एसणंति वा एगट्ठा, तेषां महैषिणां एतत्सर्वमनाचीर्ण यदित ऊर्धमनुक्रमिष्यामो, आह च
उद्देसियंरकीयगडं२,णियागं३अभिहडाणि४या रायभत्ते सिणाणेय,गंध७मल्ले८य वीयणे९॥(१८११६)उद्दिस्स है ॥११॥ कज्जइ तं उद्देसियं, साधुनिमित्तं आरंभोत्ति वुत्तं भवति, 'डुक्रीन द्रव्यविनिमये' धातुः अस्य तुम्प्रत्ययः अनुबंधलोपः गुणः केतुम् अन्यसत्कं यत्क्रेतुं दीयते की तकृतं, नियागं नाम निययत्ति वुत्तं भवति, तं तु यदा आयरेण आमंतिओ भवह, जहा भगवं!
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनाची. णोनि
चूर्णी
श्रीदश- | तुम्भेहिं मम दिणे दिणे अणुग्गहो कायब्बो तदा तस्स अब्भुवगच्छंतस्स नियाग भवति, ण तु जत्थ अहाभावेण दिणे दिणे वैकालिक
भिक्खा लब्भइ,'णी प्रापणे' धातुः, निष्ठाप्रत्ययान्तस्य नीतं, अभिहडं णाम अभिमुखमानीतं. कहं , सग्गामपरग्गामनिसीहा
भिहडं च नोनिसीहं च, अभिहडं जहा उवस्सए एव ठियस्स गिहतराओ आणीयं एवमादी, एत्थ सीसो आह-अभिहडाणि यत्ति ३ अध्ययने र
एत्थ बहुवयणअभिधाणं विरुद्धं चेव, आह च-अभिहडाणित्ति बहुवयणेण अभिहडभेदा दरिसिता भवंति, कह?, 'सग्गामपरग्गामे ॥११२॥ निसीहाभिहडं च णोनिसीहं च । निसीहाभिहडं थेप्पं जोणिसीहं तु वोच्छामि ॥ १ ॥ एयाए गाहाए वक्खाणं जहा पिंड
णिज्जुत्तीए,चकारेण अण्णाणिवि एवमाइयाणि सूइयाणि भवंति, रायभत्ते सिणाणे य'तत्थ रायभत्तं चउब्धिहं, तं०-दिया गेण्हित्ता बितियदिवसे भुजति१ दिया घेत्तु राई मुंजइर राई घेत्तुं दिया मुंजइ३ राई घेत्तु राई भंजइ४, सिणाणं दुविहं भवति,तं०-देससिणाणं | सव्वसिणाणं च, तत्थ देससिणाणं लेवाडयं मोत्तूण सेस अच्छिपम्हपक्खालणमेत्तमवि देससिणाणं भवइ, सव्वसिणाणं जो ससीसतो व्हाइ, 'गंधमल्ले य वीयणे' तत्थ गंधग्गहणेण कोद्रपुडाइणो गंधा गहिया, मल्लग्गहणेण गंथिमवेढिमपूरिमसंघाइमं चउन्विहंपि मल्लं गहितं, वीयणं णाम घम्मत्तो अत्ताणं ओदणादि वा तालवेंटादीहिं वीयेति, एयं तेसिमणाइण्ण । किं च- 'सपिणही १० गिहिमत्ते११य,रायपिंडे १२किमिच्छए१३। संवाहणा१४दंतपहोवणा१५य,संपुच्छणा१देहपलोयणा१७य॥१५-११६) 'डुधा धारणे' धातुः अस्य सन्निपूर्वस्य 'उपसर्गे घोः किः (पा-३-३-९२)इति किः प्रत्ययः, 'आतो लोप इटि चेति (पा ६ ४-५४)
आकारलोपः सनिधिः, तत्थ सन्निही णाम गुडघयादीणं संचयकरणं, गिहिमत्तं गिहिभायणंति, 'राज दीप्तो' धातुः अस्य 'कनिन् । युवृषितक्षिराजिधन्विद्युप्रतिदिवः' ( उणादि १ पादः) कनिन् प्रत्ययः अनुबन्धलोपः परगमनं राजन् , तत्थ रायग्गहणेण मुद्धा-IP॥११२ ।
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनाची.
नि
चूणों
भी-II भिसित्तरणो गहणं, 'पिडि संघाते' धातुः 'इदितो नुम्' प्रत्ययः, अनुबन्धलोपः पिंडः राजपिंड:, सोय किमिच्छतो जति भवति, वैकालिक
किमिच्छिओ नाम राया किर पिंडं देंतो गेण्हंतस्स इच्छियं दलेइ, अतो सोरायपिंडो गेहिपडिसेहणत्थं एसणारक्खणत्थं च न कप्पड़,
| संवाहणा नाम चउबिहा भवति, तंजहा--अट्टिमुहा मंसमुहा तयासुहा रोमसहा, एवं संवाहणं सयं न करेइ परेणं न कारवइ कर ३ अध्ययन तंपि अन्नं न समणुजाणामि इ) दंतपहोयणं णाम दंताण कट्ठोदगादीहिं पक्खालणं, संपुच्छणा णाम अप्पणो अंगावयवाणि आपुच्छ
|माणो परं पुच्छइ, पलोयणा नाम ( अद्दागे रूवनिरिक्खणं 'अट्ठावयं' गाहा (२०-११६) अट्ठावयं ) जूयं भण्णइ, १८ नालियाए ॥११३॥
। |पासाओ छोट्टण पाणिज्जति, मा किर सिक्खागुणेण इच्छंतिए कोई पाडेहिति१९, छत्तं नाम वासायवनिवारणं तं अकारणे धरिउ न कप्पइ, कारणेण पुण कप्पति२०,तिगिच्छा णाम रोगपडिकम्मं करेइ२१,उवाहणाओ लोगसिद्धाओ चेव,सीसो आह–पाहणागहणेण । चेव नज्जइ-जातो पाहणाओ ताओ पाएसु भवंति, ण पुण ताओ गलए आविधिज्जति,ता किमत्थं पायग्गहणंति,आयरिओ भणइ. पायग्गहणेण अकल्लसरीरस्स गहणं कयं भवइ, दुबलपाओ चक्खुदुबलो वा उवाहणाओ आविधज्जा ण दोसो भवइत्ति, किंचपादग्गहणणं एतं दंसेति-परिग्गहिया उवाहणाओ असमत्थेण पओयणे उप्पण्णे पाएसु कायब्वा, ण उण सेसकालं २२, जोई अग्गी भण्णइ, तस्स आग्गिणो जं समारम्भणं, एतमवि तेसिमणाइण्णं २३ । किंच
'सिज्जातरपिंडं च 'सिलोगो (२१-११६ ) 'शीङ् स्वमे' धातुः, क्यप्प्रत्ययान्तस्य शय्या, आश्रयोऽभिधीयते, तेण उ8 तस्स य दाणेण साहणं संसार तरतीति सेज्जातरो तस्स पिंडो, भिक्खत्ति वृत्तं भवइ२४, आसंदिग्गहणेणं आसंदगस्स गहणं कयं, | सो य लोगे पसिद्धो२५,पलियको पल्लंको भण्णइ, सोवि लोगे पसिद्धो चेव२६, अहवा एतं सुत्तं एवं पढिज्जइ 'सिज्जातरपिंडंच
0000
॥११३॥
&
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश| आसन्नं परिवज्जए' सेज्जातरपिंडं च, एतेण चेव सिद्धेज पुणो आसन्नग्गहणं करेइ तं जाणिवि तस्स गिहाणि सत्त अणंतरासण्णा
अनाचीवैकालिक
र्णानि णि ताणिवि सेज्जातरतुल्लाणि दट्ठबाणि, तेहिंतोवि परओ अन्नाणि सत्त वज्जयव्वाणि 'गिहतरनिसेज्जा य' त्ति गिहं चेव गिहचूर्णौ .
तरं तंमि गिहे निसज्जा न कप्पइ, निसेज्जा णाम जमि निसत्थो अच्छइ, अहवा दोण्हं अंतरे, एत्थ गोचरग्गगतस्स णिसज्जाण ३ अध्ययने
कप्पइ, चकारग्गहणेण निवेसणवाडगादि सूइया, गोयरग्गगतेण न णिसियव्यंति २७, गातं णाम सरीरं भण्णइ, तस्स उव्वदृणं ण ॥११४॥
| कप्पड़, एतमवि तेसिमणाइण्ण २८ । किं च
गिहिणो वेयावडियं' सिलोगो (२२-११६) तत्थ गिहिवेयावडियं जं गिहीण अण्णपाणादीहिं विसूरंताण विसंविभागकरणं, एयं वेयावडियं भण्णइ २९, आजीववित्तिता नाम पंचविधा भवइ, तं० 'जाती कुल गण कम्मे सिप्पे आजीवणा उ पंचविहा' एताए गाहाए वक्खाणं जहा पिंडनिज्जुत्तीए ३०, 'तत्तानिव्वुडभोइ [य] त्तं तत्तं पाणीयं तं पुणो सीतलीभूतमनिव्वुडं भण्णइ, तं च न गिण्हे, रतिं पज्जुसियं सचित्तीभवइ, हेमंतवासासु पुब्वण्हे कयं अवरण्हे सचित्तीभवति, एवं सचित्तं जो | भुजइ सो तत्तानिव्वुडभोई भवइ, अहवा तत्तमवि जाहे तिण्णि वाराणि न उव्वतं भवह ताहेतं अनिखुर्ड, सचित्तात वुत्ता भवइ, जो अपरिणयंपि भुंजइ सो तत्ताणिबुडभोइत्ति ३१, 'आउरस्सरणाणि य' आउरीभृतस्स पुव्वभुत्ताणुसरणं, अहवा सत्तुर्हि
अभिभृतस्स सरणं देइ, सरणंणाम उवस्सए ठाणंति वुत्तं भवइ, तत्थ उवस्सए ठाणं देंतस्स अहिकरणदोसो भवति सो वा तस्स जासत्तु पओसमावज्जेज्जा, अहवा आउरसरणाणित्ति आरोग्यसालाओ भण्णंति. तत्थ न कप्पड गिलाणस्स पविसिउं, एतमवि तसिटा ॥११४॥ |-अणाइण्णं३२। 'मूलए सिंगबेरे य उच्छुखंडे अनिव्वुडे' सिलोगो(२३-११६)मूलओ लोगपसिद्धो३३सिंगबेरं अल्लगं३४, एताणि
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनाचीनि
श्रीदश
अनिव्वुडाणि ण कप्पंति,उच्छुखंडमवि दोसु पोरेसु वट्टमाणेसु अनिव्वुड भवइ,निव्वुडं पुण जीवविप्पजढं भण्णइ, जहा निव्वातो | वैकालिक
जीवो, पसंतोत्तिवृत्तं भवइ३५, कंदा३६ मुलावि३७ जे अपरिणया ते ण कप्पंति, फला तत्रुसाइणो३८ वीजा गोधूमतिलादिणो,३९ चूर्णी
एयमवि तेसिं परिभोत्तुं अणाइण्णं । किंच 'सोवच्चले सिंघवेलोणे' सिलोगो (२४-११६) सोवच्चलं नाम सेंधवलोणपन्वयस्स ३ अध्ययने ।
अंतरंतरेसु लोणखाणीओ भवति४०, सेंधवं नाम सिंधवलोणपव्वए तत्थ सिंधवलोणं भवइ४१, रुमालोणं रुमाविसए भवइ४२, समु
हलोणं समुद्दपाणीयं तं खड्डीए निग्गंतूण रिणभूमीए आरिज्जमाण लोणं भवइ४३, पंसुखारो ऊसो भण्णइ४४, कालालोणं नाम तस्सव ॥११५॥
सेंधवपव्ययस्स अंतरंतरेसु काला लोणखाणीओ भवति, आमगं भवति असत्थपरिणयं एतमवि तेसिमणाइण्णं४५। किंच-'धूवणत्ति वमणे य' सिलोगो (२५.११६) तत्थ धूवणेत्ति नाम आरोग्यपण्डिकम्मं करेइ धूमंपि, इमाए सोगाइणो न भविसति, अहवा अन्नं वत्थाणि वा धूवेई४६, बमणं लोगपसिद्धं चव४७, वत्थीकम्मं नाम वत्थी दइओ भण्णइ, तेण दइएण घयाईणि धिट्ठाण दिज्जंति४८, विरेयणं लोगपसिद्धं चेव४०, एयाणि आरोग्गपरिकम्मनिमित्तं वा ण कप्पइ, अंजणे दन्तवणे य गायभंगविभूसणाणि लोगपसिद्धाणि चेव,५०-५२ तेसिमेयमणाइण्णं 'तेसिमेयमणाइणं निग्गंथाण महेसिणं' २६-११६) तेसिमेयमणाइण्णामति जं हेट्ठा उद्देसियाओ आरम्भ जाव गायम्भंगविभृसणेति अणाइण्णमेतं निग्गंथाण महेसिणं , ' संजमं अणुपालंता लहुभूयविहारिणो'। संजमो पुव्वभणिओ, अणुपालयंति णाम तं संजमं रक्खयंति, भृता णाम तुल्ला, लहुभृता लहु वाऊ तेण तुल्लो विहारो जेसिं ते लहुभूतीवहारिणो, वाउरिव अप्पडिबद्धा विहरंति ॥ 'पंचासवपरिणाया' सिलोगो (२७-११८) 'श्रु गतौ' धातुः श्रवतीति अच्प्रत्ययः आश्रवः, 'पंच'त्ति संखा,आसवगहणेण हिंसाईणि पंच कम्मरसासव
KASARAHAKARS
॥११५॥
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
गणि गहियाणि,ताणि दुविहपरिणाए पारस
वैकालिक
जाणणापरिण्णा भवति, जहा
पू
जाणणापरिणा, पच्च
श्रीदश
| दाराणि गहियाणि,ताणि दुविहपरिणाए परिण्णाताणि,जाणणापरिणाए पच्चक्खाणपरिणाए य ते पंचासवा परिणाया भवंति, सियतस्वरूपं
का तत्थ जाणणापरिण्णा णाम जो जं किंचि अत्थं जाणइ सा तस्स जाणणापरिण्णा भवति, जहा पडं जाणतस्स पडपरिण्णा भवति, चूणौँ
|घडं जाणतस्स घडपरिण्णा भवति, लोगेवि दि8- अहं भवंतं परिजाणामि, ण ताव भवं परिजाणसि, एसा जाणणापरिणा, पच्च
खाणपरिण्णा नाम पावं कम्म जाणिऊण तस्स पावस्स अकरणं सा पच्चक्खाणपरिण्णा भवति, किंच-तेण चक्केण पावं ॥११६॥ कम्मं अप्पा य परिणाओ भवइ जो पावं नाऊण न करेइ, जो पुण जाणित्तावि पावं आयरइ तेण निच्छयवत्तन्वयाए पावं न
परिण्णायं भवइ, कह १, सो बालो इव अआणओ ददृन्वो, जहा बालो अहिय अयाणमाणो अहिए पवत्तमाणो एगतेणेव अया४ाणओ भवइ तहा सोवि पावं जाणिऊण ताओ पावाओ न णियत्तइ तंमि पावे अभिरमइ, तिगुत्तो नाम 'गुपू रक्षणे' धातुः निष्ठा& प्रत्ययः गुप्तं, तिविहेण मणवयणकायजोगे सम्म निग्गहपरमा, छसु संजया णाम छसु पुढविक्कायाइसु सोहणेणं पगारण जता DIसंजता, पंचणिग्गहणा णाम पंचण्डं इंदियाणं निग्गहणता. धीरा णाम धीरत्ति वा सूरेत्ति वा एगट्ठा, निग्गंथा उज्जु-सजमा भण्णइ दि तमेव एगं पासंतीति तेण उज्जुदंसिणो, अहवा उज्जुत्ति समं भण्णइ, सममप्पाणं परं च पासंतित्ति उज्जुदसिणी, ते एवगुणजुत्ता
काले इमं तवविसेसं कुवंति, तं. 'आयावयंति गिम्हेसु' सिलोगो, (२८-१९८) गिम्हेसु उड्डबाहुउक्कुडुगासणाईहिं आया-1 5 वेंति, जीव न आयाति ते अण्णं तवविसेस कुव्वति, हेमंते पुण अपंगुला पडिमं ठायंति, जेवि सिसिरे णावगुंडिता पडिमं ठायति | तेवि विधीए पाउणंति, वासासु पडिसंल्लीणा नाम आश्रयस्थिता इत्यर्थः, तवविसेससु उज्जमंती, नो गामनगराइसु विहरति, 16 संजतगहणेण साधुत्ति वुत्तं भवति, सुसमाहिया नाम नाणे दसणे चरित्ते व सुट्ट आहिया सुसमाहिया । किंच-'परीसहरिवु
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
संयतत्वफलं
चूौं ।
दन्ता' (२९-१९८) परीसहा बावीसं 'सह मर्षण' धातुः,अस्य परिपूर्वस्य अच्प्रत्ययः, परीषहा,ते परीपहा रिपवो भण्णंति, ते जेहिं । श्रीदशवैकालिक
४ा दमिता ते परीसहरिवुदन्ता, धुयमोहा नाम जितमोहत्तिवुत्तं भवइ, जितिदिया णाम जिताणि इंदियाणि-सोत्ताइणि जेहिं ते जिई-10
दिया, सव्वदुक्खप्पहीणट्ठा नाम सव्वेसिं सारीरमाणसाणं दुक्खाणं पहाणाय, खमणनिमित्तंति वुत्तं भवइ, परक्कमति विविहेहि | जीपगारहिं परक्कम्मंतित्ति वुत्तं भवइ । इदाणिं एवं तेसिं जतंताण जं फलं तं भन्नइ-दुक्कराई करेत्ताणं' सिलोगो, (२०-११८)
Bा 'डुकृञ् करणे' धातुः दुपूर्वस्य अस्य 'ईषत्सुदुप्पु कृच्छ्राकृच्छ्रार्थेषु खल् (पा. ३-३-१२६ ) प्रत्ययः दुक्कराणि, त एवं परक्कम्म ॥११७॥ दक्कराणि आतापनाअकंडूयनाक्रोशतर्जनाताडनाधिसहनार्दानि, दूसहाई सहिउं केइ सोहंमाईहिं वेमाणिएहिं उप्पज्जति, केइ पुण
तेण भवग्गहणेण सिमंति, णीरया नाम अट्ठकम्मपगडीविमुक्का भण्णंति, तत्थ जे तेणेव भवग्गहणेण न सिझंति ते वेमाणिएसु उववज्जंति, तत्तोवि य चइऊणं धम्मचरणकाले पुवकयसावसेसेणं सुकुलेसु पच्चाययंति, तओ पुणोवि जिणपण्णत्तं धम्म पडि| वज्जिऊण जहण्णेण एगेण भवग्गहणणं उक्कोसेणं सत्तहिं भवग्गहणेहिं-खवेत्ता पुव्वकम्माई, संजमेण तवेण य । सिद्धिमग्ग
मणुप्पत्ता, ताइणो परिनिव्वुडेत्ति (३१-११८) जाणि तेसिं तत्थ सावसेसाणि कम्माणि ताणि संजमतवेहिं खविऊणं सिद्धि४ मग्गमणुपत्ता नाम जहा ते तवनियमेहि कम्मखवणट्ठमन्भुज्जुत्ता अओ ते सिद्धिमग्गमणुपत्ता भण्णंति, तायंतीति तायिणो,
परिनिव्वुड़ा नाम जाइजरामरणरोगादीहिं सवप्पगारेणवि विष्पमुक्कत्ति वुत्तं भवइ, बेमिनाम नाहमात्मीयेनाभिप्रायेण, किं तर्हि?, तीर्थकरोपदेशाद् ब्रवीमि ॥ इयाणि नया व्याख्यायंते 'णामि गिहियव्वे अगेण्हिअव्बंमि चेव अत्थंमि । जइतव्वमेव इति जो उवएसो सो नयो नाम ॥ १॥ सव्वेसिपि नयाणं बहुविहवत्तव्वयं निसामेत्ता । तं सव्वनयविसुद्धं जं चरणगुणट्ठिओ साहू
*
॥११७॥
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
षट्पदस्यनिक्षेपा:
%AHLOROPE
श्रीदश- KI॥२॥ इति दशवैकालिका क्षुल्लकाचाराध्ययनचूर्णी परिसमाप्ता॥ वैकालिक द इयाणि सो आयारो जीवाजीवेहिं अपरिष्णाएहिं न सक्को काउंति एतेण अभिसंबंधेण चउत्थं अज्झयणं आढप्पइ, तत्थ इमे
चूणा अहिगारा भाणितब्वा, तं०-'जीवाजीवाभिगमे' गाहा (२२०-१२०) तत्थ पढमो जीवाभिगमो भाणितव्यो, ततो अजीवाभि४ षड्जीच.
४ गमो तओ चरित्तधम्मो तओ जयणा तओ उवएसो तओ धम्मफलं, एतस्स अज्झयणस्स चत्तारि अणुयोगदारा भाणियव्वा जहा ॥११८॥
आवस्सगचुण्णीए, इह नामनिप्फण्णो भणिज्जइ 'छज्जीवनिकाए' गाहा (२१९-१२०) सो य इमो नामनिष्फण्णो निक्खेवो छज्जीवणिया, षट् पदं, 'जीव प्राणधारणे' धातुः, अस्य अच् प्रत्ययः जीवः, चिञ्-चयने धातुः अस्य निपूर्वस्य 'निवासचितिशरीरोपसमाधानेष्वादेश्च कः' (पा. ३-३-४१) घञ्प्रत्ययः आदेशश्च ककारः निकायः, तत्थ पढम एक्को निक्खिवियव्वो, एक्कगस्स अभावे छण्हं अभावो, तम्हा एक्कगं ताव - निक्खिविस्सामि, तत्थ एक्कगो सत्तविहो, तंजहा- 'नाम ठवणादविए गाहा ( २२०-१२०)
अत्थो जहा दुमपुफियाए तहा इहवि, इहं पुण संगहेक्कएण अहिगारो, तत्थ दुग तिग चत्तारि पंच एते मोत्तूण छक्कगं भणामि, दकिं कारण, छसु परूविएसु दुगादीणि परूवियाणि चेव भविस्संतित्तिकाऊंण, तम्हा छक्कस्स छविहो निक्खेवो, तं०- नाम
| ठवणा' गाहा ( २२१-१२०) नामछक्कं ठवणाछक्कं दव्वछक्कं खेत्तछक्कं कालछक्कं भावछक्कं, णामठवणाओ गताओ, दव्व18/छक्कं तिविहं, तं०-सचित्तं अचित्तं मीसयं च, तत्थ सचित्तं जहा छ मणूसा, अचित्तं छ काहावणा,मीसयं ते चेव छ मणूसा अलंIC कियविभृसिया, खेत्तछक्कं छ आमासपएसा, कालछक्कयं छ समया छ वा रियओ, भावछक्कयं उदइयउवसमियखइयखओसमिय
पारिणामियसण्णिवाइया भावा छ, इह पुण सचित्तदव्वछक्कएण अहिगारो, षडिति पदं गतं ।।
%
%
॥११८॥
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ
४ षड्जीव.
॥ ११९ ॥
इयाणिं जीवपदमा भधीयते तस्स इमाओ दो दारगाहा- 'जीवस्स उणिक्खेवो' गाहा ( २२२-१२१ ) 'गति उद्धगतित्ते या गाहा ( २२३-१२१ ) तत्थ पढमं दारं जीवस्स निक्खेवो, सो य इमो— 'णामं ठवणा' अद्धगाहा ( २२४ - १२१ ) णामंठवणाओ गयाओ, तत्थ दव्वजीवो जस्स अजीवदव्वस्स जीवदव्वत्तणेणं परिणामो भविस्सर, ण ताव भवति, एस पुण भावो चैत्र णत्थि, अहवा जे जीवदव्वस्स पज्जया ते ताओ जीवाओ बुद्धीए पिहोकाऊण एगं केवलं जीवदव्त्रं जीवपज्जवेहिं विहीणं भविस्सर, दव्वजीवो गओ ॥ इयाणिं भावजीवो, जीवदव्वं पज्जवसहियं भावजीवो भवति, अहवा भावजीवो तिविहो भवई, 'ओहभवग्गहणंमि' गाहा पच्छद्धं तत्थ ओहजीवो णाम 'संते आउयकम्मे गाहा ( भा. ७-१२१ ) 'संते आउयकम्मे' नाम आउयकम्मे दब्वे विज्जमाणे जाव ते आउयकम्मपोग्गला सव्वा अपरिखीणा ताव चाउरंते संसारे धरह, न मरइत्तिवृत्तं भवइ, तस्सव य आउगस्स कम्मस्स जया उदओ भवइ तथा ओहजीवत्तणं भण्णइ, जया ण तं आउयकम्मं निरवसेसं खीणं भवं तदा सिद्धो भवइ, जया य सिद्धत्तणं पत्तो तदा सव्वनयाणं हि ओहजीवियं पडुच्च उ मओ भण्णइ, एतेण कारणेणं सव्वजीवा आउगसन्भावताए जीवंति, एवं ओहओ जीवंति । इयाणि भवजीवियंति, भवजवियंति एगाए गाहाए भण्णइ- 'जेण य घरइ भवगओ' गाहा (भा. ८-१२२) जस्स उदएण जीवो नरगतिरियमणुयदेवभवेसु धरह, जीवइत्ति वृत्तं भवइ, जस्स उदरण भवाओ भवं गच्छइ एयं भवजीवियं भण्णइ ॥ इयाणिं तन्भ वजीवियं तं दुविहं तिरियाणं मणुयाणं च भवइ, अह जेण तिरिया मणुया सङ्काणाओ उच्चट्टा समाणा पुणो तत्थेव उववज्जंति जाब य ते नत्थेव पुणरवि उववज्जंति ताव तब्भवजीवियं भण्णइ, तब्भवजीवियं गतं, निक्खेवो यत्ति दारं गतं । इयाणिं परूवणा
जीवपदनिक्षेपाः
॥ ११९॥
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
7-%
AA
जीवस्यप्ररूपणादीन
श्रीदश- भण्णइ-'दुविधा य होति जीवा' गाहा, सुहुमा बादरा य, तत्थ सुहुमा सव्वलोगे परियावण्णा णायव्या, बायरा पुण दुविहा वैकालिका पज्जत्तगा अपज्जत्तगाय,परूवणेति दारं गतं॥इयाणिं लक्खणेत्ति दारं,लक्खणं नाम जेण जीवो पच्चक्खमणुवलब्भमाणोवि
चूर्णी णज्जइ जहा अस्थित्ति तं लक्खणं भण्णइ,तं च लक्खणं इमाहिं दोहिं गाहाहिमणुगंतव्वं, तंजहा 'आदाणे परिभोगे' गाथा ४ षड्जीव.
| ( २२५-१२३ ) 'चित्तं चेयण सन्ना' गाहा ( २२६-१२३ ) तत्थ पढम आयाणेत्ति दार, जहा अग्गिणो दहणादीणि लक्ख-18 ॥१२०॥
णाणि एवं जीवस्सवि आदाणं, आदाणं णाम गहणं, जहा संडासएण आदाणेण लोहकारो आदेयं लोहपिंडं गेण्हइ, एवं जीवो संडासस्थाणिएहिं सोइंदियाइएहिं पंचहिं इंदिएहिं लोहपिंडत्थाणीया सद्दरूवरसगंधफासे गेण्हइ, नासदात्मा आदानेनादेयग्रहणसामर्थ्ययुक्तत्वाद् अयस्कारादिवत, आदानेत्ति दारं गतं ॥ इदाणिं परिभोगेत्ति दारं, परिमोगेण नज्जइ जहा अस्थि जीवो, कहं ?, जम्हा सदाइणो पंच विसया जीवो परिभुजअइ णो अजीवो, एत्थ दिट्ठतो ओदणवड्डियजं, जहा ओदणवड्डियाओ भोत्ता अण्णो अत्यंतरभूओ, एवं सरीराओ अत्यंतरभृतेन अण्णेण भोत्तारेण भवियचं, सो य जीवो सद्दादीणं उवभुंजओत्ति, विज्जमानभोक्तृकमिदं सरीरं भोग्यत्वात् ओदनबड्डीतकवत्, परिभोगेत्ति दारं ॥ इदाणिं जोगेत्ति दारं, सो तिविधो-मणजोगा वयजोगो कायजोगो, सो तस्स तिविहस्सवि जोगस्स जीवो णायगोत्ति, अन्यप्रयोक्तृका मनोवाकाययोगाः करणत्वात्परश्वादिवत् ,
जोगेत्ति दारं गतं ॥ इदाणिं उवयोगेत्ति दारं, सोय जीवोत्ति दारं, नाणंति दारं, नाणंति वा उवयोगेति वा एगट्ठा, सुहदु& क्खोवयोगं निच्चकालमेवोवउत्तो, उवयोगो लक्षणं जीवस्येति, नासदात्मा स्वलक्षणापरित्यागादग्निवत्, उवयागोत्ति दारं गतं ।। तिहा इयाणिं कसायलक्खणं जीवस्स भण्णइ, जहा सुवण्णदव्वस्स कडगकुंडलाईणि लक्खणाणि भवंति तहा जीवस्स को
KAMASALA
॥१२०॥
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
आनप्राणा
दीनि
द्वाराणि
श्रीदश- | हाइपरियाया लक्खणं भवंति, किं कारणं , जम्हा अचेयणाणं घडपडगादीणं कोहाणो कसाया ग भवंति, जीयस्सेव भवंति, वैकालिक तम्हा सिद्ध कसायलक्खणं जीवस्स, कसायओत्ति वा भावोत्ति वा परियातिवाएगढ़ा, नासदात्मा पर्यायात्पर्यायान्तरगमनसद्भा
चूणौँ । वात् सुवर्णद्रव्यवत् , कसायेत्ति दारं गतं ॥ इदाणिं जीवस्स लेसालस्वर्ण भण्णइ, लेसा नाम परिणामधिसेसो भण्णाइ, ४ षड्जीव. जहां धासमे जीवद्याए अण्णो अत्ताणं जिंदतो पाएति,अण्णो हरिसं वच्चमाणो घाएइ,एरिसा परिणामविसेसा जीवस्सेव भवंति, नो
अजीवस्स, नासदात्माऽन्यस्मादन्येन परिणामेन सद्भावात् क्षीरद्रव्यवत् , लेस्सत्ति दारं गतं । इदाणिं आणपाणू दोवि | समयं भण्णंति, तत्थ आणू उस्सासो भण्णइ, पाणू णीसासो, एते जम्हा जीवस्स दीसंति, अजीवस्स न, तम्हा ते जीवलक्खणं, आपणापाणुत्ति दारं गतं । इदाणिं इंदियलक्खणं जीवस्स भण्णइ, इंदियाणि जीवस्स भवंति, नो अजीवस्स, तम्हा ताणि जीवस्स
लक्खणं भवंति, सीसो आह--ननु आयाणग्गहणेणं एसेव अत्थो भणिओ, आयरिओ भणइ-जहा वासीए जा संठाणागिई स
निव्वत्ती भण्णइ, जहा वा रुक्खाइछेदणसमत्था सा उवकरणं भण्णइ, एवं तत्थ सदाइविसयग्गहणसमस्थाणि कलंबुगपुष्फPठाणमादीणि उवकरणाणि गहियाणि, इह पुण कण्णचक्खुफासजीहाघाणिदियाण निव्वत्तणा भणिया, पराण्येतानींद्रियाणि
| करणत्वात्संदंशकादिवत्, इंदियत्ति दारं गतं ॥ इदाणिं कम्मबन्धो कम्मोदयो कम्मनिज्जरा य तिण्णिवि समयं चेव जीवहै लक्खणाणि भण्णंति, जहा आहारो आहारिओ सरीरेण सह संबंधं गच्छइ, पुणो य तेण पगारेणं बलादिणा उदिज्जंति, कालां- |तरेण य णिज्जिण्णो भवइ,एवं जीवोवि विसयकसाय(जुत्त)त्तणेण कम्मं बंधइ कमस्स उदओ भवइ, जं पुण वेदितं भवइ सा निज्जरणा, विज्जमानभोक्तृकामदं शरीरं कर्मग्रहणवेदनानिर्जरणस्वभावादाहारवत् , बंधोदयनिर्जरेति दारं गतं, पढमाए गाहाए अस्थो
॥१२१॥
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूण
४ षड्जीव
१२२॥
भणिओ । इयाणि बितियाए गाहाए अत्थो भण्णइ, तत्थ पढमं चित्तंति दारं, चित्तं ( नाम मणो तं जीवस्स लक्खणं ) चेयणा नाम वट्टमाणे काले घडोति जहा एरिसो घडोत्ति, एवमायि चेयणा, संजाणतीति सण्णा, जं पुव्वण्हे गावं दट्टण अवरण्हे पुणो पच्चभिजाइ जहा सा चैव एसा गावित्ति, अहवा आहारसण्णादि चउब्विहा सण्णत्ति, जीवलक्खणं विविहेहिं पगारेहिं जेण णज्जइ तं विण्णाणं, धारणा नाम जो सत्थं अज्झाइऊणं सुचिरं कालं धरेह, एवमादि धारणा, बुद्धी नाम अप्पणो बुद्धिसामत्थेणं अत्थे उब्वेलहू सा बुद्धी, ईहा नाम किमेसो पुरिसो खाणु वत्ति पुरिसलक्खणाणि खाणुलक्खणाणि य ईहयति, एवमादी ईहा, मई णाम अवगमो, जहा एस पुरिसो णो खाणुत्ति एसा मती, वितका णाम एगमत्थं अणेगेहिं पगारेहिं तकयति, संभावयतित्ति वृत्तं भवति, एसो अत्थो एवमवि भवइ एवमवि अविरुद्धोत्ति, एताणि सव्वाणि जम्हा जीवस्स दीसंति तम्हा सिद्धाणि ताणि जीवस लक्खाणि चित्तचेयणसण्णाविष्णाणादयो जीवस्स गुणा, नासदात्मा गुण प्रत्यक्षत्वात् घटवत्, लक्खणेत्ति दारं गतं । हृदागिं अस्थित्तंति दारं, 'सिद्धं जीवस्स अत्थित्तं ' गाहा (मा०२५-१२६) पुव्वद्धं, जीवस्स अत्थित्तं जीवसद्दाओ चैव सिज्झइ, कहं १, असंते जीवे जीवसद्दस्सवि अभावो, पसिद्धो य सदो लोगे, तम्हा अस्थि जीवो जस्स एस निद्देसो जीवोत्ति, सीसो | आह- खरविसाणकच्छ भरोमाईणवि सद्दा लोगे पसिद्धा, ण पुण ताणि अस्थि, आयरिओ इमं गाहापच्छद्धं भणइ 'नासओ भुवि | भावस्स सद्दो भवति केवलो',ण हि सव्वहा असंतस्स भावस्स लोगे केवलो सद्दो पसिद्धेत्ति, केवलो नाम सुद्धो, अण्णेण सह असंजुतोत्ति वृत्तं भवति, सार्थकोऽयं जीवशब्दः शुद्धपदत्वाद् घटवत्, खरविसाणकच्छभरोमसद्दा पुण न केवला उबलब्भंति, कहं ?, खरसहो गद्दभे वट्ट, विसाणसदो गवलादिसु, कच्छभसद्दो कच्छभे, रोमसदो एलगाइसु, गद्दभकच्छ मेसु विज्ज माणेसु णत्थित्ति संभा
अस्तित्वद्वारं
॥१२२॥
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
अस्तित्वद्वारं
चूणौँ
षड्जीव.
॥१२३॥
विज्जइ. ण पुण तहा जीवसहो। जोगोवयोगइच्छावितकादिलक्खणं जीवदव्वं मोत्तूण अण्णमि कम्हि य न पसिद्धन्ति, सुण्णवादी आह-जति जीवसद्दाओ जीवस्स अत्थितं साहेसि, अहमवि सुण्णसद्देण सुण्णवाय साहयामि, कहं ?, सुन्नसहो य लोगे पसिद्धत्तिकाऊणं, तम्हा अत्थि सुनयंति, आयरिओ भणइ-विज्जमाणेण दव्वेण अण्णत्थगएण सुण्णंति भण्णइ, विज्जमाणस्स दच्वस्स णासा गट्ठति भण्णति, किंच-इमेण अहिगारेण णज्जइ जहा अस्थि जीवोत्ति, 'मिच्छाभावे उ सव्वत्था' गाहा (भा० २८-१२६) जओ नस्थि जीवो तम्हा दाणधम्मब्भयसच्चभचेरवासादीणं नत्थि फलं, नविय सुकंडदुक्कडाणं कारओ वेदओ वा कोइत्ति, किंच 'इयो य जीवो अत्थि'त्ति, कहं ?,'लोगसत्थाणि'गाहा लोइगा वेइगा चेव'(भा.३०-१२७)तत्र लौकिकास्तावदेवं ब्रुवते-'अच्छेज्जोयमभेज्जोऽयमविकार्योऽयमुच्यते । नित्यस्सततग स्थाणुरचलोऽयं सनातनः॥१॥ नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि, नैनं दहति पावकः। न चैनं क्लेदयन्त्यापो, न शोषयति मारुतः ॥२॥" वैदिका अप्याहुःशृगालो वै एष जायते यस्सपुरीषो दह्यते, अथ सपुरीपो ६ | न दह्यते लोकस्य प्रजाः प्रादुर्भवन्ति' समयेऽपि बुद्धेनोक्तं 'अहमासीद्भिक्षवो हस्ती,षड्दंतः शङ्खसन्निभः। शुकः पञ्जरवासी चू, | शकुनो जीवजीवकः ॥१॥ इत्येवमादीति, कापिला अप्याहुः-'आत्माऽकर्ता भोक्ता निर्गुणे' त्यादि, कणादा अपि अस्तित्वं सर्व| गतत्वमित्यादि संप्रतिपन्नाः, तस्माल्लोकवेदसमयसंप्रतिपत्तैमन्यामहेऽस्त्यात्मा इति, सांसो आह-सो जीवो पच्चक्खओ अणुवलब्भमाणो कहं जाणियब्वो जहा अत्थित्तिः, आयरिओ भणइ- 'फरिसेण' गाहा (भा. ३३-२२७ ) जहा वाऊ पच्चक्खयो- मंसच- क्खुणा अणुवलब्ममाणोवि फरिसेण णज्जइ, एवं जीवोवि णाणदंसणाईहिं अकायगुणेहिं कायओ भिन्नो साहिज्जइ जह अस्थि, भणियं च- "उवयोगजोगइच्छाविवक्खणाणवलचेष्ठियगुणेहिं । अणुमाणा णायन्वो पच्चक्खमदीसमाणोवि ॥१॥" सीसो भणइ
RECSNACOCOCOCCA
॥१२॥
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
%A
अन्यत्वादीनि
श्रीदश- भगवं! तुब्भे भणह जहा अणुभाणओ जीवो साहेतव्वो जहा अत्थिति, तं च अणुमाणं पच्चक्खपुव्वगं भवइ, ण य अप्पा केणइ वैकालिक
पच्चक्खमुवलद्धपुव्वोत्ति जओ अम्हेहिं अणुमाणयो साहेयव्वोत्ति, आयरिओ भणइ-' अणिदियगुणं ' गाहा (भा.३४-१२७) चूर्णी इंदियपच्चक्खेण जीवो न पच्चक्खयो उवलब्भइ, पविण्णा, अरूवित्तणं हेऊ, दिलुतो आगासं, अरूवित्तणेणं इंदियपच्चरखेण णाणे४ षड्जावाण ण गेज्झइ, तहा जीवोत्ति, अरूवी, सव्वण्ण सिद्धा य साहूणोपासंति,तहा अरूवित्तणेण जीवो मंसचक्खुहिं पच्चक्खयो जोवल॥१२४॥
भति, सार्थकामदमात्मवचनं शुद्धपदत्वाद् घटाभिधानवत् , अथवा अरूपित्वादाकाशवदिति, अस्थित्तंति दारं गतं ॥ इदाणिं अण्णत्तं अरूवित्तं निच्चत्तं च तिण्णिवि समयं इमाहिं दारगाहाहि भणंति-तंजहा 'कारणविभाग' ( २२७-१२८ ) गाहा, 'निरामय' गाहा, 'सव्वण्णुवदित्ता' गाहा (२२९-२२२)। तत्थ पढमं कारणविभागअभावोत्ति दारं, निच्चो जीवो, कह ?, जम्हा तस्स कारणविभागस्स अभावो, जहा आगासस्स, वइधम्मो दिछतो पडो, जहा पडस्स कारणं तंतवो, ते य तंतवो जइ कोइ एगमेगं तंतुं गहाय उक्केल्लेज्जा अओ पडो अचिरेण कालेण विणासमावज्जेज्जा,एवं जीवस्स जति तंतुसरिसाणि कारणाणि | होज्जा तो जहा पडो अणिच्चो तहा जीवोवि अणिच्चो होज्जा, ण य तस्स कारणविभागो अत्थि, तम्हा निच्चो जीबो, जम्हा य निच्चो तओ अरूवी सरीराओ अण्णो जाणियव्यो, नित्यः आत्मा कारणविभागाभावादाकाशवत् । इदाणिं विणासकारणाभावोत्ति दारं, कहं ?, जम्हा तस्स विणासकारणस्स अभावो जहा आगासस्स, इहं दिलुतो जहा पडस्स अग्गिमादीणि विणा-18 सकारणाणि भवति, सो य अणिच्चो, ण पुण तह जीवस्स विणासकारणाणि अत्थि, तम्हा विणासकारणअभावा निच्चो जीवो, जम्हा य निच्चो तओ अरूवी सरीराओ अण्णो, नित्य आत्मा विनाशकारणाभावादाकाशवत्, विणासकारणाभावोत्ति गतं,
C-6564595-AAAAAA
॥१२४॥
UCA
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूर्णौ ४ षड्जीव.
॥ १२५ ॥
|इदाणिं बंधपच्चयअभावोति दारं णिच्चो जीवो, कई ?, बंधपच्चयाभावपसंगा जहाऽऽगासं, जम्हा खणविणडस्स अभावो भवति, दिड़ंतो घडो, जहा अविणट्ठो घडो जलादीणं आहारकिच्चं करेइ, एवं जीवो जड़ निच्चो णाणखणे ण विणस्सइ तो अवस्थियस बंधो मोक्खो य भवइ, अणवत्थियस्स अण्णंमि खणे उप्पण्णस्स बंधपञ्चयअभावो भवइ, तम्हा निच्चो जीवो, जम्हा य निच्चो अतो अरुवी सरीराओऽवि अण्णो, नित्य आत्मा बंधप्रत्ययाभावादाकाशवत्, बंधपच्चयअभावोत्ति दारं गतं । इदाणिं विरुद्ध अत्थपादुभावेत्ति दारं, निच्चो जीवो, कहं ?, जं विणासि दव्वं भवति तंमि विणट्ठे विरुद्धस्स पाउ भावो दीसई, दितो कछाणादीणि, जहा कट्टछाणादीणि विणासिदव्वाणि तेसिं विणासमागच्छंताणं छारइंगालाईणि विरुद्धदव्वाणि पाउन्भवंति, जहा वा घडस्स कवालाईणि विरुद्धदव्वाणि पाउन्भवंति एवं जइ जीवस्स विणासे किंचि तारिसं विरुद्धदव्यं पाउन रेज्जा तो अणिच्चो होज्जत्ति, जम्हा य णिच्चो अतो अरूवी सरीराओ अण्णो, अविनाशी आत्मा विरोधिविकारासंभवादाकाशवत्, निच्चत्तंति दारं गतं ॥ नित्यः आत्मा द्रव्यामूर्त्तत्वादाकाशवत्, अरूवित्ता, अण्णत्तन्ति दारं गतं । इदाणिं विइयाए गाहाए अत्थो भण्णति, तत्थ पढमं दारं निरामयभावोनि कहे ?, जम्हा निरामयो सामयो य भवति, दिडुंतो घडओ, जहा घडस्स विणट्ठस्सण केणइ संजोगा भवइ, एवं जीवोधि जड़ खणे उप्पज्जइ विणस्सह य तओ तस्स अभावीभूयस्स निरामयभावो ण जुत्तो, विज्जमाणो अप्पा निरामयो वा होज्जा सामयो वा, निरामओ-निरोगी भण्णइ, सामयो सरोगी, निरोगो होऊण सरोगो भवइ, सरोगो होऊण निरोगो भवति, तम्हा निरामयसामययोगेण णज्जइ जहा अप्पा णिच्चोत्ति, जम्हा य निच्चो अओ अरुवी सरीराओ अण्णो, निरामय सामयभावोत्ति दारं गतं ॥ इयाणि बालकयाणुसरणंति, नानिच्चो जीवो, कहं ?, जम्हा पुव्वाणुभूतं सरह,
निरामय
सामया
दीनिद्वाराणि
॥१२५॥
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
४ादिद्वैतो बालो, जहा बालो वालभावे जाणि कताणि ताणि जोव्वणत्थो सरह, पाले य जो अहो दिवो तं पच्चभिजाणा, एवं जोब्व- जातिस्मरवैकालिक लोणत्थेविज कयं तं वुड्डभावे सरति, जदा पुण खणविणासी होज्जा ता को सरेज्जत्ति, तम्हा बालकयाणुसरणेण णज्जइ जहा निच्चोणादानि चू!
जीवोत्ति, जम्हा य निच्चो अओ अरूवी सरीराओ य अण्णो, बालकयाणुसरणंति दारं गतं । इदाणिं उवहाणंति दारं, ४ पट्जीव.
अनिच्चो जीवो, कहं ', जम्हा अनमि काले कयं कर्म अनमि काले उबट्टाइ, ण य अणिच्चस्स भावो जुज्जइ, दीसति य इमंमि|
लोए चेव पुव्वसुकयकारिणो इट्टे सद्दफरिसरसरूवगंधादिविसए उवभुजंता पुच्चदुक्कयकारिणो य अच्चंतपरिकिलेसभागिणो भति११२६॥
मायादीणि कम्माणि उक्खेवमाणा मरणमन्भुवगच्छति तम्हा सुभासुभं कम्म, उबट्टाणत्ति दारं गतं । इदाणि सोयाइहिं अग्ग
हणंति दारं, णिच्चो जीवोत्ति, कहं ?, जम्हा सोयादीहिं इंदिएहिं न सकं घेत्तुं जहा आगासं, जहा आगास अमुत्तिमंतं न सकं घेत्तुं सोतादीहिं इंदियेहिं निच्चं च तहा जीवोऽपि सोयादीहि इंदिएहिं ण तीरइ घेत्तुं, तम्हा सो निच्चो, जम्हा निच्चो अओ अरूची सरीराओ अण्णेत्ति, सोतादीहिं अग्गहणंति दारं गतं ।। इदाणिं जातिसरणति दारं, णिच्चो जीवोत्ति, कहं ?, जम्हाला जातिस्मरणाणि लोगे विजंति, जति य जीवो न होज्जा तो कस्स जाइसरणमुप्पज्जेज्जा?, मुव्वति य बहूणि जाईसरणाणि लोगे। | उप्पण्णाणि, गांवालाइणोचि सत्थवाहिरा पडिवज्जति जहा जातिसरणमस्थिति,तम्हा जातिसरणेणवि णज्जइ जहा जीवो निच्चात्ति, अतो य अल्वी सरीराओ य अण्णोत्ति, जाईसरणंति दारं । इदाणिं थणालासत्ति दारं, निच्चो जीवो, कहं ?, जम्हा जाय-18
॥१२६॥ &ामेत्ता चव थणमहिलसंति, दिट्टतो देवदत्तो, जहा देवदत्तस्स पुब्वभक्खितं अब वा अंबिलं वा अण्णण केणइ भक्खिज्जमाणं दट्टणी "
मुहं संदइ, कि कारणं ?, जम्हा जेण जानि ताणि 'फलाणि पुद्वि भक्खियाणि तस्स मुखविक्लेदो भवति. न पृण अंतरदीयवासीण
AADHANGAROCESCORT
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणों
श्रीदश
जस्थ ताणि फलाणि सव्वसो णत्थि, तहा जीवस्सवि पुव्वं अब्भत्थं थणपाणं जं जातस्सेव बालस्स उवएसमतेरणवि थणं पति सर्वज्ञोपदिवैकालिक
अहिलासो भवति, थणाभिलासकरणेण णज्जइ जहा निच्चो जीवोत्ति, थणाभिलासोत्ति दारं गतं । इदाणिं तइयाए गाथाए ष्टत्वादीनि
अत्थो भण्णइ, तत्थ पढम दारं सवण्णुवदिछत्ता, णिच्चो जीवो, कहं ?, जम्हा सव्वण्णूहिं एवमुवदिठो, ते य भगवंतो ण तं ४ षड्जीव.* भासति जस्स पुव्वावरदोसो भवति, भणिय च-वीतरागा हि सवण्णू०' तम्हा निच्चो ततो अरूवी सरीराओ य अण्णोति,
सवण्णवदिदत्तत्ति दारं गयं । इयाणि सकम्मफलभोयणंति दारं, णिच्चो जीवो. कहं , जम्हा सयं कडाणि सुकयदुक्क॥१२७॥
याणि कम्माणि अणुभवइ, जति निच्चो न भवेज्जा तो खणविणासिस्स सुकडदुक्कडाणं फलाणुभवणं न होज्जा, दासति य फलमणुभवंतो पच्चक्खमेव, तम्हा सकयफलभोयणेण णज्जइ जहा णिच्चो जीवोत्ति, जम्हा णिच्चो तम्हा अरूवी सरीराओ य अण्णोत्ति, सकम्मफलभोयणेत्ति दारं, गतं अण्णत्तं,इयाणि अमुत्तत्ति दारं,णिच्चो जीवो, कहं ?, जम्हा सो अरूवी, दिलुतो आगासं, जहा आगास अमुत्तिमंतं निच्च तहा जीवोवि अमुत्तिमंतो निच्चो भविस्सति, अमुत्तत्तअण्णत्तनिच्चत्ताणि गयाणि ॥ इयाणि कारओत्ति दारं, कारओ जीवो, कहं ?, जम्हा सुभासुभफलमणुभवइ, दिहतो वाणियकिसिबलाइ,जहा वाणिजादयो फलभोइणो कत्तारो, एवं जीवो भोत्ता कारओ, गयं कारओत्ति दारं,इदाणिं देहवावित्ति दारं, जीवो देहवावी,कहं , जम्हा तस्स परिमिए देसे लिंगाणि उवलम्भंते, दिलुतो अग्गी, जहा अग्गी जमि ठाणे वट्टा तमि चेव डहणपयणपयासणादीणि भवंति, एवं
* ॥१२७॥ जीवो जीम चेव परिमिते देसे अवस्थिओ तंमि चेव आकुंचणपसारणादीणि दीसति, तम्हा परिमिते देसे लिंगदरिसणेण णज्जइ | जहा जीवो देहवावी, सरीरमात्रव्यापी एवमात्मा परिमितदेसे लिंगदर्शनादग्निवत्, देहवावित्ति दारं गतं । इयाणि वितियाए|
MORECARBOARDASCORICROSAROKAR
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
जांच
| परिमाणं.
श्रीदश-15 अत्थो भण्णइ, तत्थ पढम दारं गुणित्ति, गुणी जीवो, कह १, जम्हा दवाणं एस सहावोत्ति, एत्थ दिद्रुतो घडो, जहा घडस्स वैकालिका
| स्वरसगंधाइणो गुणा भवंति तहा जीवस्सवि णाणदंसणाइणो बहवे गुणा भवंति, तम्हा गुणी जीवो, गुणित्ति दारं । इयाणि चूर्णी |
उड्डगतित्ति दारं, उड्डगती जीवो, कहं ?, जम्हा सो अगुरुलहुउत्ति, दिढतो अलाउर्य, अट्टहिं मट्टियालेवेहिं लित्तं सुकं समाण ४ षड्जीव
उदगे पक्खित्तं तलेवगुरुययाए अहे धरणितले पहावयं भवइ, तहा जीवोधि अट्ठकम्मगरुययाए अणादीऽणवदग्गे संसारजले पइट्ठाणो ॥१२८॥
| भवति, निरवसेसकम्मक्खएण य अगुरुलहुदव्बताए उर्दू गच्छइ जाव धम्मत्थिकायदव्वस्स विसओत्ति, उड्डगइआत्ति दार गतं । इदाणिं निम्मएत्ति दारं, निम्मयं णाम जस्स कारणं नत्थि, निम्मयो--अमयो, जहा मिम्मयो घडो तंतुमयो पडो वीरणामयो कडो,एवं जीवस्स मयत्तं नत्थि तम्हा अमयो जीवो, नित्य आत्मा अमयत्वादाकाशवत् , निम्मयोत्ति दारं गतं। पुव्वकयकम्मसाफल्लता दारं जहा हेवा वनिय तहा वन्नेयव्वं । इदाणिं परिमाणेत्ति दारं, अनेन विधानेन सिद्धमात्मनो अस्तित्वं, तस्मिन् सिद्ध तत्प्रमाणनिर्धारणार्थमिदमुच्यते- 'एगस्स अणेगाण य ( -१३४ गाहा) परिमाणं दुविहं भवइ, | तंजहा-एगस्स अणेगाण य, तत्थ एगस्स ताव परिमाणं भण्णइ-' जीवत्थिकायमाणं' गाहा (५६-१३४ ) एगजीवस्स | परिमाणं भण्णइ, तंच इम-जया केवली केवलिसमुग्घाएण समोहणइ तया सव्वलोग पूरेइ जीवपएसेहि, ओगाहणसुहुमं एकेको डाजीवपएसो पिहप्पिहो भवइ, नो उप्परोपरिं, इहरहा असमुग्धायजीवप्पएसा उप्परोपरि भवंति । केत्तिया सव्वजीवा परिमाण| ओ होज्जत्ति, एत्थ गाहा 'पत्थेण व कुलवेण व' गाहा ( ५७१३४ ) जहा कोइ सव्वधन्नाणि एगट्ठीकरेत्ता पत्थेण व कुलएण व मवेज्जा, तत्थ कुलवो लोगपसिद्धो, पत्थो पुण चत्तारि कुलवा भण्णति, एवं असब्भावढवणाए कोई लोग कुलवं वा पत्थं
SRO
- ॐॐॐॐ
तंजहा एगस्सखिये तत्प्रमाणनिर्धारणार्थमिदमुच्यनेपच्वं । इदाणि परिमाणात
|॥१२८॥
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूर्णी
४ षड्जीव.
॥१२९॥
वा काउं अजहण्णमणुक्कोसियाए ओगाहणाए लोगं पुणो पुणो पूरेत्ता अलोगे पक्खिवेज्जा, तओ एगो दो तिण्णि एवं गणिज्ज- अध्ययनोमाणा अणंता लोगा भवेज्जा,अहवा लोगस्स एकेक्कमि आगासपएसे एक्कक्कंजीवं बुद्धीए ठवेता जीवलोगो भरिओ ताहे अलोगे कापोवृषातः परिकप्पड़ एवं एगो दो तिण्णि मविज्जमाणा अणंता लोगा भवेज्जा, परिमाणंति दारंगतं.जीवोत्ति य पदं। इयाणि निकायेशि दारं, 'णामंठवण सरीरे' गाथा ( २३०.१३४ ) नामठवणाओ गयाओ, सरीरकाओ नाम सरीरमेव भण्णइ, गइनाम जेहिं सरीरेहिं भवन्तरं गच्छइ ताणि तेयाकम्माणि, जो वा जाए गईए कायो भवइ, सरीरंति वुत्तं भवइ, जहा नेरइयाण तिमि सरीराणि वेउन्धियतेयाकम्मगाणि, एवं सेसियाणवि गतीण भाणियवाणि, णिकायो नाम छज्जीवनिकायो भण्णइ , तं०- पुढविकाइया आउकाइया तेउकाइया वाउकाइया वणस्सइकाइया तसकाइया , अत्थिकाओ नाम || धम्माधम्माइया पंच अत्थिकाया, दवियकाओ नाम तिप्पभिई दवाणि एगस्थ मिलियाणि दव्वकाओ भण्णइ, जहा तिन्नि घडा, एवमादी, माउकायो नाम तिप्पभिई माउअक्खरा माउयकायो भण्णइ, पज्जवकायो दुविहो, तं०- अजीवपज्जवकायो य जीवपज्जवकाओ य, तत्थ अजीवपज्जवकाओ नाम तिप्पभितिं अजीवपज्जवा अजीवपज्जवकायो भण्णइ, जहा घडस्स वण्णरसगंधफरिसत्ति एवमादी, जीवपज्जवकायो नाम तिप्पभिई जीवपज्जवा जीवपज्जवकायो भण्णइ, जहा नाणदंसणचरिचाणि एवमादि, संगहकायो नाम जहा तिप्पभिई दव्याणि एगेण सद्देण संगहियाणि, जहा तिगडु तिफला एवमादी, अहवा जहा जाओ सालित्ति एवमादी, भारकायो णाम 'एक्को कायो दुहा' गाहा ( ) एत्थ उदाहरणं- एगो काहारो तलागे दो घडा पाणियस्स भरिऊण काबोडीए वहइ, सो एगो आउकायकाओ दोसु घडेसु दुहा कओ, तत्थ सो काहारो गच्छंतो पक्खलिओ, एगो घडो भग्गो,
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश- 18 तम्मि जो आउकाओ सो मओ, इतरंमि जीवइ, तस्स अभावे सोऽवि भग्गो, ताहे तेण पुव्वमएण मारिओत्ति भण्णइ, अहवा
अध्ययनोदएगो घडो आउकायभरिओ, ताहे तमाउकायं दुहा काऊणं अद्धो ताविओ, सो मओ, अतो बीओ जीवह, ताहे सोवि तत्थेवर पोद्घातः चूर्णी
पक्खित्तो, तेण मएण जीवंतो मारिउत्ति, एसो भारकाओ गओ॥ इयाणि भावकाओ भण्णइ-भावकाओ नाम तिप्पमिई ४ अ०
उदइयाइया भावा भावकाओ, 'इत्थं पुण अहिगारो' गाहा ( २३१-१३५) इत्थं पुण अहिगारो अज्झयणे निकायकाएण अहि
गारो, सेसा पुण उच्चारियत्थसरिसत्तिकाऊण परूवियाणि, कायोत्ति दारं गतं, गओ य णामणिप्फण्णो णिक्खेवो, इदार्णि ID सुत्ताणुगमे सुत्तमुच्चारेयध्वं अक्खलियं जहा अणुओगदारे, तं च सतं इमं ॥
सुतं मे आउसं तेणं भगवया एवमक्खायं (सू०१-१३६)'श्रु श्रवणे' धातुः, अस्य निष्ठा प्रत्यया-श्रूयते स्म श्रुतं, एतस्स सुतस्स इमो अभिसंबंधो- 'अत्थं भासह अरहा सुत्तं गुंथति गणहरा णिउणा। सासणस्स हियट्ठाए तओ सुत्तं पवत्तइ। ॥१॥ भगवतो अंनिए अत्थं सोऊण गणहरा तमेव अत्थं सुत्तीकाऊण पत्तेय अप्पणो सीसेहिं जिणवयणसोतव्वगाभिमुहहिं पुच्छिज्जमाणा एवमाहंसु- 'सुतं मे आउसंतेण' अहवा सुहम्मसामी जंबुनाम पुच्छमाणं एवं भणइ, अस्मत्सर्वनाम्नः कटकरणार्थे तृतीयैकवचनं टाङसी (पा. ७-१-१२ ) त्यायेत्वे प्राप्ते 'योऽची'ति (पा.७-२-८९) यकारः 'त्वमावेकवचने (पा.७-२८७) इति मादेशः परगमनं मया, श्रुतं मया आयुष्मन् ! तेन भगवता, सुतं मतत्ति जो निद्देसो एस खणिगवादिपडिसेहणत्थं कज्जइ, कहं ?, अहमेव सो जो तदा भगवतो तित्थगरस्स सगासे सोऊण णिविट्ठो, अक्खणिउत्ति वुत्तं भवइ, आयुस् प्रातिपदिकं प्रथमा
॥१३॥ सुः,आयुः अस्यास्ति मतुप्प्रत्ययः,आयुष्मान्!, आयुष्मन्नित्यनेन शिष्यस्यामन्त्रणं गुणाश्च देशकुलशीलादिका अन्वाख्याता भवंति,
BARAHTAcc
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणों
श्रीदश
दीर्घायुष्कत्वं च सर्वेषां गुणानां प्रतिविशिष्टतमं, कह , जम्हा दिग्घायू सीसो तं नाणं अमेसिपि भवियाणं दाहिति, ततो य* अध्ययनोवैकालिक 18| अव्वोच्छित्ती सासणस्स कया भविस्सइत्ति, तम्हा आउसंतग्गहणं कयंति, तेन सर्वनाम्नातृतीयैकवचनं त्यदाद्यत्वं' (पा.७-२-१०२) पोद्घात:
अतो गुणः (पा. ६-१-८७) पररूपत्वं 'टाङसिङसामिनात्स्या' इति (पा. ७-१-१२) टावचनस्य इनः आदेशः, 'आद् गुणः' ४ अ. | (पा. ६-१-८७ ) परगमनं तेन भगवता- तिलोगवंधुणा, एगो विगप्पो गओ १ इयाणि वितियो विकप्पो भण्णइ-सुयं मे आउर्स
तेणं, सुयं मयाऽऽयुपि समेतेन तीर्थकरण-जीवमानेन कथितं, एष द्वितीयः विकल्पः २, इयाणिं तइओ विकप्पो सुयं मे आउसं॥१३॥
तेणं श्रुतं मया गुरुकुलसमीपावस्थितेन तृतीयो विकल्पः ३, इयाणि चउत्थो वियप्पो, सुयं मया एयमज्झयणं आउसंतेण भगक्तः पादौ आमृपता, एवं सुत्ते वक्खाणिज्जमाणे विणयपुव्वे सीसायरियसंबंधो परूविओ, चउत्थो विगप्पो गओ, इयार्णि भगवता इति, भगः प्रातिपदिकं स भगः (तद) स्यास्त्यास्मान (पा. ५.२-९४) ति मतुप् प्रत्ययः, अनुबन्धलोपः (मादुपधायाश्च ) मतोर्वोऽयवादिभ्यः (पा.८-२.९) इतिवत्वं भगवत् कर्तुकरणयोस्तृतीया, टा अनुबंधलोपः परगमनं भगवता, अथवा भगशब्देन ऐश्वर्यरूपयशःश्रीधर्मप्रयत्ना अभिधीयते, ते यस्यास्ति स भगवान् , भगो जसादी भण्णइ, सो जस्स अत्थि सो भगवं भण्णइ, उक्तं च-"ऐश्वर्यस्य समग्रस्य, रूपस्य यशसः श्रियः। धर्मस्याथ प्रयत्नस्य षण्णां भग इतीगना ॥१॥' अतस्तेन भगवता एवंशब्दो निपातः अवधारणे वर्तते, किमवधारयति', एतस्मिन् षड्जीवनिकायाध्ययने योऽर्थोऽभिधास्यते तमवधारयति, ॥१३॥ अक्खायं नाम कहियं, 'चक्षिङ्. व्यक्तायां वाचि' धातुः आपूर्वः अस्य निष्ठाप्रत्ययः क्तः अनुबन्धलोपः चक्षिङ ख्याङादेशः नपुंसकं सु अम् आख्यातं, इहीत नाम इह पवयणे लोगे वा, खलुसद्दो विसेसणे, किं विसेसयति , न केवलं महावीरेण एयमज्झ
SAMSUPECIAL
KOL
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूर्णी
श्रीदश- यणं कहियं, किंतु सेसेहिवि तित्थकरेहिं एवमाख्यातं, छण्हं जीवस्स निकायस्स तिण्हवि दाराणं अत्थो जहा नामनिष्फण्णे अध्ययनोवैकालिक निक्खेवे भणिओ तहेव इहवि भाणितव्वो, अज्झाइ जम्हा तम्हा अज्झयणं, ततो समणो जहा सामण्णपुव्वए तहेव इहवि, पोद्घात:
| भगवया इति एयस्स जहा हेट्ठतो भणिओ, महंतो यसोगुणेहिं वीरोत्ति महावीरो, एत्थ सीसो भणइ- णणु 'सुयं मे आउसंतेण' ४ आ.
एवं णज्जति समणेणं भगवया महावीरेणं एयमज्झयणं पन्नत्तामति किं पुण गहणं कयमिति ?, आयरिओ भणइ-समणो चउव्विहो,8 ॥१३॥ ०-णामसमणो ठवणसमणो दव्वसमणो भावसमणोत्ति, एवं भगवमवि चउव्विहो, एवं महावीरोवि चउव्विहो भवति, तत्थ नाम
| ठवणादव्वाणं पडिसेहनिमित्तं भावसमणभावभगवंतमहावीरग्गहणनिमित्तं पुणोगहणं कयं, 'पा'पाने' धातुः, अस्य धातोः | काश्यपूर्वस्य 'आतोऽनुपसर्गे' (पा. ३-२-३ ) इति का प्रत्ययः, काश्यं पिबतीत्येवं विगृह्य उपपदसमासे सुलुक् अनुबन्धलोपः 'अतो लोपे' (पा. ६-४-४८ ) त्याकारलोपः परगमने काश्यपः, काशो नाम इक्खु भण्णइ, जम्हा तं इक्खु पिचंति तेन काश्यपा अभिधीयत, अथवा काश्यप गोत्तं कुलं यस्य सोऽयं काशपगोत्तो तेण काशपगोत्तेण, प्रवेदिता नाम विविहमनेकपकारं कथि
तेत्युक्तं भवति, सुयक्खाया नाम सोभणण पगारेण अक्खाता सुट्ठ वा अक्खाया, सुपण्णत्ता णाम जहेव परूविया तहेव | *आइण्णावि,इतरहा जइ उबईसिऊण न तहा आयरंतो तो नो सुपण्णत्ता होतित्ति,सेयं नाम पत्थं, मेत्ति असणो निसे, अहिजिउं नाम
अज्झाइउं, अज्झयणं नाम 'अज्झप्पस्साणयणं कम्माण अवचयो उवचियाणं । अणुवचयो य नवाणं तम्हा अज्झयणमिच्छीत I&ा॥१॥धम्मो पण्णविज्जमाणो विज्जति जत्थ सा धम्मपन्नत्ती, एत्थ सीसो तमज्झयणमजाणमाणो आह- 'कयरा खलु सा| | छज्जीवणिया णामज्झयणं समणेणं भगवया महावीरेण कासवेण जाव पन्नत्ती, आयरिओ भण्णइ-'इमा खलु सा
॥१३२॥
RELECTRONICALARS
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
अध्ययनोपोद्घातः
चूणो.
★छज्जीवणियाणाम जाव पन्नत्ती, तं०- पुढवीकाइया आउक्काइया तेउकाइया वाउकाइया वणस्सइकाइया तसश्रीदशवैकालिक
काइया, 'प्रथु प्रत्याख्याने' धातुः, अस्य धातो: 'प्रथेः पिवन संप्रसारणं चे (उपादि २ पादः) तिषिवन्प्रत्ययो भवति संप्रसारणं च,
अनुबन्धलोपः परगमनं पृथिवः स्त्र्यधिकारे 'पिद्गोरादिभ्यश्चेति (पा. ४-१-४१) ङीप्रत्ययः पृथिवी, 'चिञ् चयने' धातुः अस्य ४ अ०
IMI निवासचितिशरीरोपसमाधानेष्वादेश्च क' इति (पा. ३-३-४१) घम् प्रत्ययः आदेश्च ककारः अनुबन्धलोप: परगमन कायः
हाथिवीकायः, मध्ये शेषलक्षणा षष्ठी उम्, 'अण नद्याः' (पा. ७-३-११२) अडागमः'इको यणचि' (पा. ६-१-७७) इति यणा॥१३॥ देशः, कायशब्दस्य प्रथमासोर्विसनीयः, पृथिव्याः कायः षष्ठी' (पा. २-२-८) सुबन्तेनोत्तरपदेन सह समस्यते तत्पुरुषश्च
समासो भवति 'धातुप्रतिपदिकयो'रिति (पा. २-४-७१) सुब्लुक एकपदमेकस्वरविभक्तित्वं च, पृथिवी कायः- निवासोऽस्य 'तस्य निवासे ति (पा. ४-२-६९) अणि प्राप्ते ठक् प्रत्ययः तस्य इकादेशः 'यस्येति चेति (पा. ६-४-१४८) अकारलोपः, पृथिवी. काइकाः, 'आप्ल प्राप्तौ' धातुः, अस्य धातोः 'आप्नोतेईस्वश्चति ( उपादि २-५८) विप प्रत्ययः इस्वश्च भवति, अनुबन्धलोपः परगमनं अप्कायः, मध्ये प्रथमाबहुवचनं जस, कायशब्दस्य, पुनरपि कायशब्दः, अकायः कायो येषां 'अनेकमन्यपदार्थ' इति
(पा. २.२-२४) बहुब्रीहिसमासः, 'सुपो धातुप्रातिपदिकयो रिति (पा. २-४-७१) सुब्लुक् एकस्य कायशब्दस्य लोपः परगमनं * एकपदमेकस्वरविभक्तित्वं च अप्कायः, अपकायः निवासोऽस्य 'तस्य निवासे'ति (पा. ४-२-६९) अणि प्राप्ते ठक् प्रत्ययः तस्य
इकादेशः 'यस्येति चेति (पा. ६-४-१४८) अकारलोपः अप्कायिकाः, आउक्काओ सरीरं जेसिं जीवाणं ते जीवा आउक्काइया, डा'तिज निशामने' धातुः, अस्य धातोः असुन् प्रत्ययः अनुबन्धलोपः, गुणः परगमनं तेजस्कायः, मध्ये पष्ठी जस् कायशब्दात्सुः,
SHASHASAWAL
CHO -CockSOCIRST
॥१३३॥
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
अध्ययनोपोद्घातः
चूणों
श्रीदश-18 तेजसः कायः 'पष्ठी (पा. २-२-८) सुबन्तेनोत्तरपदेन सह समस्यते अधिकारात्तत्पुरुषश्च समासः 'सुपो धातुप्रातिपदिकयो'वकालिकाता(पा. २-४-७१) रिति सुब्लुक परगमनं एकपदमेकस्वरविभक्तित्वं च, तेजस्कायः निवासोऽस्य सोऽस्य निवासे'ति (पा. ४-२-६९)
अणि प्राप्ते ठक प्रत्ययः तस्य इकादेशः परगमनं तजस्कायिकाः, 'वा गतिगन्धनया: धातः, अस्य धातोः 'कवापाजिमिस्त्रदिसा-1 ४ अ०
शूभ्य उण' इत्युण प्रत्ययः (उणादि पा.१-१) 'आतो युकचिण्कृतो'रिति (पा. ७-३-३३) यक परगमनं वायुकाया, मध्ये पष्ठी डम्स ॥१३॥
'घेडी' ति (पा. ७-३-१११) गुणः, 'उसिडसोश्चति (पा.६-१-११०) परपूर्वत्वं कायशब्दस्य प्रथमासः, वायोः कायः षष्ठीसमासः, 'सुपो धातुप्रातिपदिकयो'(पा. २-४-७१) रिति सुब्लुक एकपदमेकस्वरविभक्तित्वं च, पायोः कायःवायुकायः वायुकायः निवासोऽस्य 'तस्य निवास' इति (पा. ४-२-६९) अणि प्राप्ते ठक् प्रत्ययः, अस्य इकादेशः, परगमनं वायुकायिकाः, 'बन पण संभक्तो' धातुः, अस्य धातोः 'नन्दिग्रहिपचादिभ्य' इति (पा ३-१-१३४) अच प्रत्ययः अनुबन्धलापः परगमनं वनः, 'पा रक्षणे' धातुः, अस्य धातोः 'पातेडती'ति (उणादि ४.५७) डतिःप्रत्ययः, डकारादकारमपकृष्य डकारस्य 'टेः' (पा.६-४-१४३) रिति टिलोपः, दितभ्यः (प्रत्यया)स्याप्यनुबन्धकरणसामथ्योद्दीप(दाकार) लोपः परगमनं पतिः। इदाणि समासःचन पति, मध्ये पष्ठी ङस्, पतिशब्दस्य प्रथमा
सुरुत्वं विसर्जनीयः वनस्पतिः 'षष्ठी' (पा. २-२-८) सुबन्तेनोत्तरपदेन सह समस्यते तत्पुरुषश्च समासो भवति, समासे 'सुपो 5 धातप्रातिपदिकयो रिति (पा २-४-३१) सुब्लुक सुलुकि कृते 'तबृहतोः करपत्योश्चौरदेवतयोः तलोपश्च' (पा. ६-१-१२७ )
सुट, वनस्य च पतौ परत: सुट्, टकारश्च 'आद्यन्तो टकिता'विति (पा. १-१-४६) विशेषणार्थः, उकार उच्चारणाथे, परगमनं वनस्पतिकायः, मध्ये षष्ठी, 'घेर्डिन्तीति (पा. ७-३-१११) गुणः 'इसिसोचति (पा.६-१-११०) परपूर्वत्वं कायः प्रथमासुः
CARRC
॥१३४॥
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णां
४ अ०
॥१३५॥
वनस्पतेः कायः षष्ठीसमासः 'सुपो धातुप्रातिपदकयो रिति (पा. २-४-७१) सुब्लुक वनस्पतिकायः २ निवासः एषां सोऽस्य निवासेति अणि प्राप्ते ठक् प्रत्ययः ठस्य इकादेशः 'यस्येति चे 'ति ( पा. ६-४-१४८ ) इकारलोपः परगमनं वनस्पतिकायिकाः, 'सी उद्वेजने' धातुः, अस्य धातोः 'नन्दिग्रहिपचादिभ्य इति (पा ३-१-१३४) अच्प्रत्ययः अनुबन्धलोपः सः, त्रस काय इति स्थिते मध्ये षष्ठीवचनं आम् 'हस्वनद्यापो नुडिति ( पा. ७-१-४ ) नुड् अनुबन्धलोपः, नामि दीर्घत्वं, कायशब्दस्य प्रथमा सुः त्रसानां कायः स च षष्ठीसमासः 'सुपो धातुप्रातिपदिकयो' रिति (पा. २-४-७१) सुब्लुक् सकायः २ निवासः एषां 'सोऽस्य निवासे 'ति अणि प्राप्ते ठक् तस्य इकादेशः 'यस्येति चे 'ति ( पा. ६-४-१४८ ) अकारलोपः परगमनं त्रसकायिका, त्रसंति सरीराणि जेसिं ते सकायिकाः ॥
तत्थ पढमं पुढविकाओ, किं कारणं ?, जम्हा पुढविकाओ सव्वभूताणं सरणं पट्टाणं च तम्हा पुढविकाओ भणिओ, तत्थ अनंतरं पुढविपहडिओत्तिकाऊ आउकाओ भणिओ, ततो तस्सेव पडिवक् खोत्तिकाऊण तेउकाओ भणिओ, सो य तेडकाओ वाउकारण विणा ण संजलइ तओ वाउक्काओ भणिओ, वाउक्काओ जम्हा वणप्फइउवग्गहे वढ्इ तओ वणप्फइकाओ भणिओ, वणफई तसाणं उबग्गहे वट्टइ तओ तसकाओ भणिओ, तत्थ पुढवी 'चित्तमंता अक्खाया' चित्तं जीवो भण्णइ, तं चित्तं जाए पुढवी अस्थि सा चित्तमंता, चयणाभावो भण्णइ, सो चेयणाभावो जाए पुढवीए अत्थि सा चित्तमंता, अहवा एवं पढिज्जइ 'पुढवि चित्तमंता अक्खाया' चित्तं चेयणाभावो चैव भण्णइ, मत्तासद्दो दोसु अत्थेसु वट्ट, तं०-थोवे वा परिणामे वा, थोवओ जहा सरिसवतिभागमत्तमणेण दत्तं परिमाणे परमोही अलोगे लोगप्पमाणमेत्ताई खंडाई जाणइ पासइ, इह पुण मत्तासहो थोवे वट्टर,
अध्ययनोपोद्घातः
॥१३५॥
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णी ४ अ० ११३६॥
ACCAAAAAAAA%
चित्तमात्रमेव तेषां पृथिवीकायिनां जीवितलक्षणं, न पुनरुच्छ्वासादीनि विद्यन्ते, अहवा चित्तमंता नाम जारिसा पुरिसस्स ४
अध्ययनो मज्जपीतविसोवभुत्तस्स अहिभक्खियमुच्छादीहिं अभिभूतस्स चित्तमत्ता तओ पुढविक्काइयाणं कम्मोदएणं पावयरी, तत्थ सव्व
पोद्घातः जहण्णय चित्तं एगिदियाणं, तओ विसुद्धयरं बेइंदियाणं, तओ विसुद्धतरागं तेइंदियाणं, तओ विसुद्धयरागं चउरिदियाणं, तओ अस-TV पणीणं पंचेंदियाणं संमुच्छिममणुयाण य, तओ सुद्धतरागं पंचिंदियतिरियाणं, तओ गब्भवतियमणुयाणं, तओ वाणमंतराणं, तो भवणवासीणं ततो जोइसियाणं, ततो सोधम्माणं जाव सबुक्कोस अणुत्तरोववाइयाणं देवाणंति, अक्खाया णाम तित्थगरेहिं परूविया, न अम्हारिसेहिं इच्छाए परूवितत्ति, अणेगे जीवा नाम न जहा वेदिएहिं एगो जीवो पुढवित्ति, उक्तं-'पृथिवी देवता आपो देवता" इत्येवमादि, इह पुण जिणसासणे अणेगे जीवा पुढवी भवति, सीसो भणति-केवइया पुण होज्जा?, आयरिओ भणइ-असं| खेज्जाणं पुण पुढविजीवाणं सरीराणि संहिताणि चविसयमागच्छंतित्ति, पुढो सत्ता नाम पुढविकम्मो दएण सिलेसेण वट्टिया वट्टी पिहप्पिहं चञ्वत्थियत्ति वुत्तं भवइ, सीसो आह-जइ पुढवी चित्तमंतमक्खाया उच्चाराईणि सव्वाणि पुढवीए कीस कीरंतित्तिकाऊणं अहिंसगतं साहणं कहं भविस्सइ ?, आयरिओ आह- 'अण्णत्थ सत्थपरिणएणं' अण्णत्थसदो परिवज्जणे वट्टइ, किं परिवज्जइयइ १, सत्थपरिणयं पुढवि मोत्तूणं जा अण्णा पुढवी सा चित्तमंता इति तं परिवज्जयति, सीसो आह-तं सत्यं ण जाणामो जेण सत्थेण परिणामिया पुढवी चित्तमंता न भवइ, आयरिओ भणइ- सत्थं दुविहं, तं०- दव्वसत्थं भावसत्थं च, तत्थ दव्वसत्थं- 'सत्थग्गिविस' गाहा ( २३२-१३९) तत्थ सत्थं णाम परसुवासिमादी अग्गिविसाणि लोगपसिद्धाणि हसत्थं च सघयतेल्लादी अंपिलं लोगपसिद्ध खारसत्थं नाम जे खाररुक्खा निवपीलुकरीराई तं खारसत्थं, तं च भावो य दुप्पउत्तो संजमस्स ॥१३६॥
%AAICCCAUR
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ.
४ अ०
॥१३७॥
सत्थं भवइ, दुप्पउत्तो नाम अकुशलमणात्ति वृत्तं भवइ, एवं काया वायावि दुप्पउत्ता संजमस्त सत्थाणि भवंति, तथा अविरती संजमस्त सत्थं भवति न तेण भावसत्थेण अधिगारो, दव्वसत्थेण अधिगारो, तस्स दव्वसत्थस्स तिनि पगारा भवंति, तं०'किंची सकायसत्थं' गाहा ( २३३-१३९ ) किंची ताव दव्वसत्थं सकायसत्थं किंीच परकायसत्थं किंचि उभयकाय सत्थंति, तत्थ सकायसत्थं जहा किण्हमट्टिया नीलमट्टियाए सत्थं, एवं पंचवण्णावि परोप्परं सत्थं भवति, जहा य वण्णा तहा गंधरसफासावि भाणियव्वा, परकायसत्थं नाम पुढविकायो आउक्कायस्त सत्थं पुढविकायो तेउक्कायस्स पुढविकाओ वाउकायस्स पुढविकाओ वणस्सइका यस्स पुढविकाओ तसकायस्स, एवं सव्वे परोप्परं सत्थं भवंति, उभयसत्थं णाम जाहे किण्हमट्टियाए कलुसियमुदगं भवइ जाव परिणया, ण य लोगे करीसादिणा उवघातो दीसइ सावि परिहरिज्जइ, कम्हा ?, जम्हा सो केवलिपच्चक्खो भावोत्ति, तम्हा साहवो सत्थपरिणयाए पुढवीए उच्चाराईणि कुव्यमाणा अहिंसा भवतीति, कश्चिदाह- अचेतना पृथिवी, कस्माद् उच्छ्वासनिश्वास गमनाद्यभावाद् घटवत्, असदेतद्, अनैकान्तिकत्वादण्डकादिवत्, प्राणिनामंडकावस्थायां कललार्बुदाद्यवस्थायां वा उच्छ्वासाद्यभावः तदभावात्तेषामचेतनत्वं प्रसज्यते, अनिष्टं चैतत् तस्मादनैकान्तिकादिदोषः, शिष्य आह- तावदेषामेकेन्द्रियाणां चैतन्यमाज्ञया ग्रहीतव्यमाहोश्चित् काचिदुपपत्तिरस्ति ?, अस्तीति उक्तं च- 'आगमश्वोपपत्तिश्च, संपूर्ण दृष्टिलक्षणम् । अतीन्द्रियाणामर्थानां सद्भावप्रतिपादने || १ ||' आचार्याह- उभयथापि, आज्ञया तावदाप्तवचनप्रामाण्यादिति, आह च- 'आगमो ह्याप्तवचनमाप्तं दोषक्षयाद्विदुः । वीतरागोऽनृतं वाक्यं, न ब्रूयात् हेत्वसंभवात् ॥ १ ॥' उपपत्तिमप्यंगीकृत्येदमुच्यते-सात्मिका पृथ्वी | विद्रुमलता समानजातीयरूपांकुरोत्पच्युपलंभाद् देवदत्तमांस कुरवत् । इदाणिं आऊ आउ चित्तमंतमखाया जाव अण्णत्थ
शत्रनिरूपणं
॥१३७॥
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूर्णौ
४ अ०
॥१३८॥
सत्थपणिएणं, सात्मकं जलं भूमिखातस्वाभाविकसंभवाद् दर्दुरवत्, तेऊ चित्तमंतमक्खाया जाव अवणस्थ सत्यपरिणएणं सात्मकोऽभिः आहारेणाभिवृद्धिदर्शनाद्वालकशरीरवत्, वाऊ चित्तमंतमक्वाया जाव अण्णत्थ सत्थपरिणएण सात्मको वायुः अपरप्रेरिततिर्यगनियमितर्निर्गमनाद्गोवत् । इदाणिं वणस्सती भण्णइ, तत्थ अग्गवीया नाम अग्गं बीयाणि जेसि ते अग्गबीया जहा कोरेंटगादी, तेसिं अग्गाणि कप्पंति, मूलबीया नाम उप्पलकंदादी, पोरबीया नाम उक्खुमादी, खंधवीया नाम अस्सोत्थकविसल्लादिमायी, बीयरुहा नाम सालीवीहीमादी, संमुच्छिमानाम जे विणा वीर्येण पुढविवरिसादीणि कारणाणि पप्प उट्ठेति, तत्थ तग्गहणेण तणभेया गहिया, लतागहणेण लताभेदा गहिया, वणस्सइकाइय गहणेण जावंति केइ पत्तेयसरीरा साधारणसरीरा य सुडुमा य बादराय सव्वलोगे परियावण्णा ते सव्वे गहितत्ति, वणस्सइकाय भेददरिसणेप्य य से साणंपि पुढविकाइयाईणं भेदा सूइया भवति, तत्थ पुढवीय सक्करा वालुगा य एवमादी आउस्स हिमादी अगणिक्कायस्स इंगाले जलण एवमादी वाउक्कायस्स उकलियावाए मंडलियावाए एवमादी, सबीयग्गहणेण एतस्स चैव वणस्सइकाइयस्स बीयपज्जवसाणा दूस भेदा गहिया भवंति तं मूले कंदे खंधे तया य साले तहप्पवाले य । पत्ते पुष्फे य फले बीए दसमे य नायव्वा ॥ १ ।। सीसो आह-जो बीए जीवो आसी तमिवोकंते समाणे किं | अण्णो तत्थ उववज्जइ अह सो चैव य जीवो विरोहह ?, आयरिओ भणइ 'जोणिग्भूए य बीए' (बीए जोणि २३४-१४० ) गाहा, बीयं दुविहं- जोणिन्भूयं अजोणिन्भूयं च तत्थ जोणिभूयं नाम अविद्धत्थजोणीयं, जहा लोगे पंचपंचासिया नारी अजोणिभूया भवइ, नो पजणेइ, एवं वीयाणिवि कालंतरेण अवीयीभवंति, जं च अजोणीभूतं तं नियमा निज्जीवं, जोणीभूतं सजीवं होज्जा णिजीवं वा, तंमि जोणिन्भूए बीए सो चैत्र बीयजीवो मरित्ता उववज्जति अण्णो वा उववज्जेज्जा, पुणोषि तत्थ अण्णेवि जीवा
पृथ्व्या दीनांसचेतनता
॥१३८॥
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
*
चूणौँ
*
*
श्रीदश- विक्कमति, भाणयं च सव्वोऽविकिलसओ खलु उग्गममाणो अणं तओ भणिओ। सो चैव य वड्वतो होइ अणंतो परित्तो वा ॥१॥" जो सो पृथ्व्यावैकालिक बीयसरीरी जीवो सो जहा जहा वह कायो तहा तहा पत्तं निवत्तेइ मल खधं, साहाओ पुण अण्णे पच्छोववण्णगा निवत्तेति, 20
दीनां। सेसं सुत्तप्फासं गाहा (६०-१४१) सेसं जमतेसु छसु कायेसु सुत्तफासियनिज्जुत्तीए भणियं तं सुत्तं काये अणुफासंतेहिं अह- सचेतनता
IN कर्म भाणियवं, पगरणे पदेहिं वैजणेहि य सुविसुद्धत्ति, तत्थ पगरणं अहिगारो जेण भण्णति, पदं लोगपसिद्ध चेव, वंजणं | ॥१३९॥
18 अक्खरं मण्णइ, ते य पंच अज्झयणस्था इमे, तं०- जीवाभिगमे अजीवामिगमो धम्मो जयणा उवदेसी धम्मफलमिति छट्ठो, जीवाद भिगमो कह इमाए गाहाए ण भणिओ?, आयरिओ भणइ-णणु 'काए काए अहकम्मं बूया' इति एतेण चेव छट्ठो अधिगारो
भणिउत्ति, सचेतनास्तरवः अशेषत्वगपगमे मरणोपलंभाद्देवदत्तवत्, श्रोत्रस्पर्धवान् अशोकः सनुपुरविभूषिताङ्गनाङ्गसस्पर्शमानेन विकारदर्शनात प्रतनुरागपुरुषवत्, चक्षुरिंद्रियवती चिता आदित्योदयास्तमयाभ्यां स्वमप्रबोधदर्शनाद्देवदत्तवत्, रसनावान्ब
कुल: संपर्कण विकारदशनान्मद्यपपुरुषवत्, प्राणवत्यो ककेटिकादयः पशुकरीषास्थिधूपगंधेन दौ«दापगमानारीवत् । इयाणि तसा चित्तमंता अक्खाया अणेगजीवा पुढोसत्ता अन्नत्थ सत्थपरिणएणं' एतेसिं वक्खाणं जहा पुढवीए तहा भाणियव्वं, 'से' ति निदेसी 'जे'
त्तिय विसेसियाणं गहणं, पुणसद्दो विसेसणे, 'इमे' ति सव्वलोगपसिद्धा बालादीणमवि है. पच्चक्खा अणेगभेदभिण्णा द्विंदियादिपाणणो णायव्वा, अणेगे नाम एकमि चेव जातिभेदे असंखज्जा जीवा इति, तसंतीति
॥१३९॥ का ससा, पाणा नाम भूतेति वा एगट्ठा, ते य इमे, तं०-अंडया पोतया जराउया रसया संसइमा समुच्छिमा उभिदया
उवाइया, तत्थ अंडसंभवा अंडजा जहा हंसमयूरायिणो, पोतया नाम वग्गुलिमाइणो, जराउया नाम जे जरवेढिया जायंति
Các
--
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
पृथ्व्या
चूर्णी
दीनां| सचेतनता
४ अ०
१४०॥
AAAAAAAES
जहा गोमहिसादि, रसया नाम तकबिलमाइसु भवंति, संसेयणा नाम ज़्यादी, समुच्छिमा नाम करीसादिसमुच्छिया, उम्भिया | | नाम भूमि भेत्तूणं पंखालया सत्ता उप्पज्जति, उववाइया नाम नारगदेवा,एते अंडयादयो अट्ठविहाए जोणीए उप्पण्णा तसा भवंति, तेसिं च तसाणं लक्खणाणि लोगपसिद्धाणि तहावि थिरीकरणणिमित्तं भण्णइ-'जेसिं केसिंचि पाणाणं' जेसि केसिंचित्ति अविससियाणं गहणं, पाणा पुव्वभणिता, इदाणिं जाणि लक्खणाणि भणिहिंति ताणि जींसं अत्थि ते जीवा तसा जाणियब्वा, सीसो आह-काणि पुण ताणि लक्खणाणि ?, आयरियो भणइ, इमाणि, तं- 'अभिक्कत पडिकतं संकुचियं पसारियं रुयं भंतं तसिंयं पलाइयं आलावगा उच्चरियव्वा, अभिकंतं णाम अभिमुख कंतं अभिकंतं, पण्णवगं पडुच्च अभिमुखमागमणंति वुत्तं भवति, परम्मुहं कंत परकंत, गमणंति वुत्तं भवइ, संकुचियं णाम हत्थपादादीणं अंगाणं, पसारियं जं आउण्टणं तं संकुचितं भण्णइ, तसिं चेव आकुंचियाणं जं विमोक्खणं तं पसारियं भण्णइ, रुयं नाम सद्दकरणं भण्णइ, भंत नाम जं देसाओ देसंतरं भमइ, तसिय नाम जं सारीरमाणसाणं दुक्खाणं उब्वियणं, पलाइयं णाम जं भयाभिभूयस्स नासणं, आगमणं आगई, गमणं गती, एत्थ सीसो आह-जं अभिकंतं सा चेव आगती जं पडिकंतं सा चेव गहात्ति, एत्थ पुणरुत्तदोसो भवइ, आयरिओ भणइ-जोस अभिकतादाणि लक्खणाणि अस्थि तेहिं ताणि जति विण्णायाणि जहा वयं अभिक्कमामो एवमादी तो सो तसो भण्णइ, इतरहा अलाबुतवुसादिणोवि वल्लिविसेसा रुक्ख वाडि वा अभिमुहा अभिकर्मति, तेसिं रुक्खवाडीयाइणं अग्गं पाविऊण पुणो पडिक्कमंति, तओ तेसिपि तसत्तं पावति, अतो पुणरुत्तं न भवइ, जे चेव अभिक्कमणाणि जाणंति ते चेव तसा | भण्णंति, न पुण अलावुतवुसाईणो विततिविसेसा ओहसमाए वमाणा अभिक्कमणादीणि कुव्वंता तसा भवंति, सीसो आह
BARABARKACKAA
॥१४॥
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीद- विगलिंदियावि न जाणति जहा अम्हे अभिक्कमणपडिक्कमणादीणि कुव्वामो तहा पंचिदियावि अव्वसव्वयत्तणेण केइ ण जाणति त पृथ्ब्याISIबहा वयं अभिक्कमणपडिक्कमणादीणि कुव्वामोत्ति तो किं ते तसा न भण्णंति, आयरिओ भणइ-सतिवि य सण्णिभावे ते आहा--1 दीनारादीसु इंदियत्थेसु इढेसु अभिकमीत अभिलसंतित्ति वुत्तं भवइ, अणिद्वेसु य पडिकमंति, उव्वियंतिसि बुत्तं भवइ, न पुण तहा
सचेतनता १ अ० एगेंदियाण फुडाणि ताणि अभिकमणपडिकमणादण लक्खणाणित्ति, तम्हा सिद्धाणि अभिक्कमणपडिकमणादाण ताणि लक्ख
18 णाणि तसाणात, ते य इमे तसा पत्तेयं भण्णंति, तत्थ कीडग्गहणेण किमियाण, 'एगग्गहणे ताइयाणं गहणं भवई' ति न ॥१४॥
| केवलं किमिस्सगस्स, किंतु सम्बेसि बेइंदियाणं गहणं कयमिति, पतंगगहणेण सम्बेसि चउरिदियाणं गहणं कर्य, कुंथुपिपीलिया-| गहणेण तेइंदिया गहिया, सच्चे नेरइया सव्वे पंचेंदिया सव्वे तिरिक्खजोणिया सव्वे मणुया सव्वे देवा सव्वे पाणा परमाहम्मिया, जमेतं सव्वगहणं एवं अपरिसेसनिमित्तं कयं, कई ?, जे एते भणिया ते सव्वे तसा भवति, तओ जहा तिरिक्खजोणि-15 याणं भेदा भणिता तं० तसा थावरा य, किंतु एते सव्वे तसा भण्णंति, परमाहाम्मिया नाम अपरमं दुक्खं परमं सुहं भण्णइ, सब्वे पाणा परमाधम्मिया-सुहाभिकंखिणोत्ति वुत्तं भवइ, अहवा एयं सुत्तं एवं पढिज्जइ 'सध्धे पाणा परमाहम्मिया' इक्विकस्स जीवस्स सेसा जीवभेदा परा, ते य सव्वे सुहाभिकखणोत्ति वुत्तं भवति, जो तेसि एक्कस्स धम्मो सो सेसाणंपित्ति| काऊण सव्वे पाणा परमाहम्मिया, जे एते अभिक्कमणादिलक्खणा जीवा भणिया एतसि ते पुढविक्कातियाईणं पंचण्ह कायाण
॥१४॥ छट्टो जीवनिकायो तसकायोत्ति पवुच्चइ, पवुच्चइ नाम विविहेहिं पगारेहिं बुच्चइ, एस जीवाभिगमो भणिओ, विद्यमानकर्तृकमिद शरीरं आदिमत्प्रतिनियताकारत्वाद् घटवत् ।
गम्मियता थावरा या निमित्तं कर्य, सल्ले तिरिक्सजागण सव्वीस गाहणे तजाकिमणादणि ता
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
अजीवा
भिगमः
चूणों
चारित्र
धर्मः
श्रीदश
इयाणिं अजीवाभिगमओ भण्णइ-अजीवा दुविहा, तं०-पोग्गला नोपाग्गला य, पोग्गला छबिहा,तं.-सुहुमसुहुमा सुहुमा वैकालिक
सुहुमबादरा बादरमुहुमा बादरा बादरबादरा, सुहुमसुहुमा परमाणुपोग्गला, सुहुमा दुपएसियाओ आढत्ता जाव सुहुमपरिणओ
अणंतपएसिओ खधो, मुहुमबादरा गंधपोग्गला, बादरमुहुमा वाउकायसरीरा, बादरा आउकायसरीरा उस्सादीण, बादरवादरा ४ अ०
४ तेउवणस्सइपुढवितससरीरााण, अहवा चउव्विहा पोग्गला, तं०-स्कंधा स्कंधदेशा खंधपएसा परमाणुपोग्गला य, एस पोग्गल१४ाथिकाओ गहणलक्षणो। णोपोग्गलत्थिकायो तिविहो, तं०-धम्मत्थिकायो अधम्मत्थिकायो आगासस्थिकायो, तत्थ धम्म
थिकायो गतिलक्षणो अधम्मत्थिकाओ ठिइलक्खणो आगासस्थिकाओ अवगाहलक्खणो, अजीवामिगमो भणिओ॥
इयाणि चरित्तधम्मो 'इच्चेएहिं छहिं जीवनिकाएहिं' (२-१४३ ) इतिसद्दो अणेगेसु अत्थेसु बट्टइ, तं०-आमंतणे परिसमत्तीए उवप्पदरिसणे य, आमंतणे जहा धम्मएति वा उवएसएति वा एवमादी, परिसमत्तीए जहा 'इति खलु समणे भगवं! महावीरें एयमादी, उवप्पदरिसणे जहा 'इच्चेए पंचविहे ववहारे' एत्थ पुण इच्चेतेहिं एसो सद्दो उवप्पदरिसणे हव्वो, किं उवप्पदरिसयति ?, जे एते जीवाभिगमस्स छ भेया भणिया इच्चेएहिं छहिं जीवनिकाएहिं 'णव सयं डंडं समारभेज्जा' तत्थ नकारो पडिसेहे बट्टा, एवसद्दो पायपूरणे, सयमिति-अत्तणो णिद्देसे, डंडो संघट्टणपरितावणादि, समारभणं नाम तस्स संघट्टणादिडंडस्स पवत्तण, एवं णेवण्णेहिं डंडं समारंभावेज्जा डंडं समारंभंतेवि अनेन समणजाणेज्जा. सीसो भणइ-कच्चिरे काल, आयरिओ भणइ-जावजीवाए,ण उ जहा लोइयाणं विनवओ होऊण पच्छा पडिसेवइ, किंतु अम्हाणं जावजीवाए बट्टति, 'तिविहं तिविहेणं ति सयं मणसा न चिंतयइ जहा वहयामित्ति, वायाएविन एवं भणइ-जहा एस वहेज्जउ, कारण सयं न
***%88AHARAS
GANESCORMAAAAE%
॥१४२॥
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक | चूर्णौ.
४ अ०
॥१४३॥
परिहणति, अन्नस्सवि णेत्तादीहिं णो तारिसं भावं दरिसयह जहा परो तस्स माणसियं णाऊण सत्तोवघायं करेइ, वायावि संदेस न देह जहा तं धाएहिति, काएणवि णो हत्थादिणा सण्णेह जहा एयं मारयाहि, घातंतंपि अण्णं दट्ठूणं मणसा तुर्हि न करेइ, वायाएवि पुच्छिओ संतो अणुमई न देइ, काएणावि परेण पुच्छिओ संतो हत्धुक्खेवं न करेह, तस्स भंते! पडिक मामि त्ति 'तस्स' ति नाम जो सो परितावणादि दंडो, 'भंते ।' त्ति भयवं भवान्त एवमादी भगवतो आमंतणं, कहं ?, गणहरा भगवओ समासे अत्थं सोऊण वताणि पडिवज्जमाणा एवमाहु, परिकमामि नाम ताओ दंडाओ नियत्तामित्ति वृत्तं भवइ, जं पुण पुि अन्नाणभावेण कथं तं जिंदामि नाम 'हा ! दुछु कथं हा ! दुइठु कारियं अणुमयपि हा दुट्टु । अतो २ उज्झइ हिययं पृच्छाणुतावेण ॥ १ ॥' गरिहामि णाम तिविहं तीताणागतवट्टमाणसु कालेसु अकरणयाए. अब्भुट्ठेमि, आह-जो एसो दंडनिक्खेवो एवं महव्ययारुहणं तं किं सव्वेसिं अविसेसियाणं महव्वयारुहणं कीरति उदाहो परिक्खिऊणं १, आयरिओ भणइ जो इमाणि कारणाणि सद्दद्दइ, जीवे पुढविकाए न सद्दद्दइ जे जिणेहिं पण्णत्ते । अणा भगयपुण्णपावो ण सो उवद्वावणे जोगो ॥ १ ॥ एवं आउक्काइए जीवे एवं जाव तसकाइए जीवे, एयारिसस्स पुण समारुभिज्जति, तं० 'पृढविकाइए जीवे सद्दहह जे जिणेहिं पण्णत्ते । अभिगतपुण्णपावो सो उवट्ठावणाजोगो ॥ १ ॥ एवं आउकाइए जीवे एवं जाव तसकाइए जीवे, अभिगतपुण्णपावो सो उवट्ठावणाजोगो, छज्जीवनिकाए पढि - याए ताहे परिक्खिज्जइ, किं?-परिहरह ण परिहरइति, जइ परिहरह तो उबट्ठाविज्जह, इतरो न उबट्ठाविज्जति, कहं ?, जह महलो पडो रंगिओ न सुंदरो भवइ सो, इयरो रंगिज्जमाणो सुंदरो भवइ, एवं जइ असद्दहियाए छज्जीवनियाए उवट्ठाविज्जर तो महव्याणि न धरेह, सद्दहियाए छज्जीवणियाए उवट्ठाविज्जमाणे थिरया भवंति सुंदरो य भवर, जहा वा पासादो कज्जमाणो जह
उपस्थापनाईः
॥१४३॥
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
नेता
कयवरं सोहिता कज्जइ तो सुंदरो य थिरो य भवइ, असोहिए पुण अथिरो भवइ, एवं कयवरथाणीए मिच्छत्तै असोहिए उववैकालिक
दहाविज्जइ तो महव्वयाणि न थिराणि भवंति, जहा आउरस्स ओसहं वियरिज्जइ तं जइ वमणविरेयणाणि काऊण दिज्जड़ तो लग्मइ, चूणी
एवं जइ सद्दहितादिसु उवट्ठाविज्जति ता धरेइ महव्वए, असद्दहितासु अथिराणि भवति, जम्हा एते दोसा तम्हा पढियाए कहि४ अ०
याए सद्दहियाए परिक्खिते परिहरिए, अभिगते णाम जति अपव्वावणिज्जाणं णण्णतरो ण भवति ताहे विसुद्धो उक्ट्ठाविज्जति, ॥१४४॥ & तस्स य महन्वयाणि अभणियाणि न णज्जति तओ ताणि भण्णति, तंजहा-'पढमे भंते ! महव्वए'त्ति (३-१४४ ) पढमंति
P नाम सेसाणि मुसावादादीणि पडुच्च एतं पढम भण्णइ, भंते ! ति आमंतणं सांसो वएसु उच्चारिजंतेसु गुरुणो करेइ, महन्वयं ६ नाम महंतं वतं, महन्वयं कथं १, सावगवयाणि खुड्डग़ाणि, ताणि पडुच्च साहूण वयाणि महंताणि भवंति, एत्थ निदरिसणे
'सीयालं भंगसयं' गाहा, न करेइ न कारवेह करतं नाणुजाणइ मणसा वयसा कायसा १, न करेइ न कारवेइ करत नाणुजाणइ मणसा वयसा २ अहवा न करेइ न कारवेइ करतं नाणुजाणइ वयसा कायसा ३ न करेह न कारवेइ करतं नाणुजाणइ मणसा कायसा ४ एते तिण्णिवि मंगा पायसो सुण्णा, तिविहं एगविहेण न करेइ न कारवेइ करत नाणुजाणइ मणसा ५ अथवा न करेइ
न कारवेइ करतं नाणुजाणइ वयसा ६ अहवा न करेइ ण कारवेइ करत नाणुजाणइ कायसा ७ एते तिण्णिवि भंगा पायसो सुण्णा, माएते सत्तभंगा तिविह अणमयतण लद्धा, इयाणि दविहं तिविहेण-न करेहन कारवे मणसा वयसा कायसा अहवा न करेइ करता।
नाणुजाणइ मणसा वयसा कायसा अहवा न कारवेइ करतं नाणुजाणइ मणसा वयसा कायसा, एते तिष्णि भंगा दुविहं तिविहण लद्धा, इदाणिं दुविहं दुविहेण-ण करेइ ण कारवेइ मणसा वयसा १ अहवा न करेइ ण कारवेइ वयसा कायसा २ न करेइन कारवेइ
%EOSSASSASAR
॥१४४॥
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रत्या
श्रीदश
ख्यानभगा:
चूर्णी.
हवा न करे वह करत नाइ मणसा वातविहेण लखा
मणसाकायसा ३ अहवान करेइ करत नाणुजाणइ मणसा वयसा ४ अहवा न करेइ करतं नाणुजाणइ मणसा कायसा ५अहवा न कर बैकालिक करतं नाणुजाणइ वयसा कायसा ६ अहवा न कारवइ करत नाणजाणह मणसा वयसा अहवा न कारवेइ करतं नाणुजाणइ मणसा
| कायसा८न कारवेइ करत नाणुजाणइ वयसा कायसा९, एते नव भंगा दविहं दुविधेण लद्धा, इदाणिं दुविहं एकविधण, न करह IHIन कारवेइ मणसा अहवा न करेइ न कारवेइ वयसा अहवा न करेइ न कारवेइ कायसा अहवा ण करेइ करेंत णाणुजाणइ मणसा
अहवा न करेइ करेंत नाणुजाणइ वयसा अहवा न करेइ करेंतं नाणुजाणइ कायसा अहवा न कारवेइ करतं नाणुजाणइ मणसा ॥१४५॥
अहवा न कारवेइ करेंतं नाणुजाणइ वयसा अहवा न कारवेइ करेंत नाणुजाणइ कायसा, एते नव भंगा दुविहं एकविहेण लद्धा, इयाणिं एकविहं तिविहेण-ण करेइ मणसा वयसा कायसा अहवा न कारवेइ मणसा वयसा कायसा अहवा करत नाणुजाणइ मणसा शवयसा कायसा, एते तिण्णिवि भंगा एक्कविहं तिविहेण लद्धा, इयाणि एकविहं दुविधेण-न करेइ मणसा बयसा अहवा न करह
वयसा कायसा अहवा न करेइ मणसा कायसा अहवा न कारवेइ मणसा वयसा अहवा न कारवेइ मणसा कायसा अहवा न कार| वेइ वयसा कायसा अहवा करत नाणुजाणइ मणसा वयसा अहवा करत नाणुजाणइ मणसा कायसा अहवा करत नाणुजाणइ वयसा कायसा, एते नव भंगा एगविहं दुविहेण लद्धा, इदाणि एक्कविहं एक्कविहेण न करेइ मणसा अहवा न करेइ वयसा | अहवा न करेइ कायसा अइवा न करावेइ मणसा अहवा न करावेइ वयसा अहवा न करावेइ कायसा अहवा करत नाणुजाणइ मणसा अहवा करतं नाणुजाणइ वयसा अहवा करेंतं नाणुजाणइ कायसा, एते नव भंगा एक्कविहं एकविहेण लद्धा, इयाणि एते सव्वेवि एगो पिंडिज्जंति, तत्थ तिविहं अणुमुयंतेण सत्त लद्धा, तिविहेण तिण्णि लद्धा, एते संपिडिया जाया दस,
॥१४५।।
GRECRRE
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्राणाति
पात
विरमणम्
श्रीदश- 18 दुविहं दुविहेण णव लद्धा, ते दससु पक्खित्ता, जाया एगूणर्वास, तिविह एगविहेण णव लद्धा, एते एगूणवसिाए पक्खित्ता, वैकालिक दि जाया अट्ठवीस, एक्कविधं तिविहेण तिण्णि लद्धा, ते अट्ठावीसाए पक्खित्ता, जाया एकतीसा, एकविहं चूर्णी Hदुविहेण णव लद्धा, ते एकतीसाए पक्खित्ता जाया चत्तालासं, एक्कविहं एक्कविहेण लद्धा णव, तेवि चत्ताली-
|३३३/२२२१११॥
. ४ अ०
३२१३२१३२१|| Bा साए पक्खित्ता, जाया एगूणपण्णं, एते पडुप्पण्णे काले पच्चक्खायतण लद्धा, अतीतेवि एत्तिया चेव, 1 ॥१४६॥ लिअणागएवि एत्तिया चव, एयाओ तिणि एगूणपण्णाओ सत्तचत्तालं भगंसयं भवइ, एत्थ य जो
साहुणं भंगो जुज्जइ तेण अधिगारो, सेसा उच्चारियसरिसत्तिकाऊणं परूविया, जम्हा य भगवतो साधवो तिविहं तिविहेण पच्चक्खायंति तम्हा तेसिं महव्वयाणि भवंति, सावयाणं पुण तिविहं दुविहं पच्चखायमाणाणं देसविरईए खुडलगाणि वयाणि भवंति, पाणाइवाओ नाम इंदिया आंउप्पाणादिणो छव्विहो पाणा य जेसिं अत्थि ते पाणिणो भण्णति,
तेसिं पाणाणमइवाओ, तेहिं पाणेहि सह विसंजोगकरणन्ति वुत्तं भवइ, तओ पाणाइवायाओ वेरमणं, पाणाइवायवेरमणं नाम दनाउं सद्दहिऊण पाणातिवायस्त अकरणं भण्णइ, सव्वं नाम तमेरिसं पाणाइवायं सव्वं-निरवसेसं पच्चक्खामि नो अद्धं ति
भागं वा पच्चक्खामि, संपइकालं संवरियप्पणो अणागदे अकरणणिमित्तं पच्चक्खाणं, सीसो आह-सो पुण पाणाइवाओं केसु मा भवइ जओ सो साहू पच्चक्खाणं करेइ ?, आयरिओ भणइ-से सुहम वा बायरं वा तसं वा थावरं वा' 'स'त्ति निद्देसे
वट्टइ, किं निद्दिसति ?, जो सो पाणातिवाओ तं निसेइ, से य पाणाइवाए सुहुमसरीरेसु वा बादरसरीरेसु वा होज्जा, मुहुम नाम जं सरीरावगाहणाए सुट्ठ अप्पमिति, बादरं नाम धूलं भण्णइ, तत्थ जे ते सुहमा बादरा य ते दुविहा तं०-तसा य थावरा वा,
15RECORRECRUICA
॥१४६॥
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूर्णौ
४ अ०
॥१४७॥
तत्थ तसंतीति तसा, जे एगंमि ठाणे अवट्टिया चिट्ठति ते थावरा भण्णंति तसा वा थावरा वा जीवा पाणेहिं णो विसंजोएज्जा, सुहुमबादरगहणेण दब्बओ गहणं कथं, एगगहणे गहणं तज्जाईयाणमितिकाउं तिष्णिवि खेत्तकालभावा गहिया, इयाणि एस एव पाणावाओ चउव्विहो सवित्थरो भण्णइ, तं० दव्बओ खेत्तओ कालओ भावओ, दव्बओ छसु जीवनिकाएस सुहुमबादरेसु भवति, खत्तओ सव्वलोगे किं कारणं?, जेण सव्वलोए तस्स पाणाइवायस्स उपपत्ती अस्थि, कालओ दिया वा राओ वा ते चैव सुहुमबादरा जीवा ववरोविज्जंति, भावओ रागेण वा दोसेण वा तत्थ रागेण मंसादीणं अडाए, अहवा रागेण कोई कंचि अणुमरति, दोसेण वितियं मारेइ, जो पुण रागदोस विरहिओ अप्पमत्तो सत्तं घाएर तस्स पाणाइवाओ ण भवइ, कहं ?, जम्हा दव्वओ नामेगे पाणाइवाते णो भावओ १ भावओ नामेगे पाणाइवाते नो दब्बतो २ एगे दव्वओवि भावओवि ३एगे णो दव्वओ णो भावओ ४, एतेसिं भंगाण णिदरिसणं जहा दुमपुष्फियाए, तमेतं पाणाइवायं णेव संयं मणसा करेज्जा एवं वायाए कारणवि, णो मणसा अण्णं कारवेज्जा णो वायाए अण्णं कारवेज्जा णो कारणं अन्नं कारवेज्जा, पाणाइवायं करतंपि णो समणुजाणेज्जा मणेणं वायाए कारणं, 'तस्स भंते ! पडिक्कमामि निंदामि गरिहामि अप्पाणं वोसिरामि' एतेसिं पयाणं वक्खाणं जहा हेड्डा, सीसो आह -किमत्थं पाणाइवाय वेरमणं कीरइ ?, आयरिओ आह-इहलोगे चेव पाणाइवायं कुव्वमाणो गरहिओ होइ बंधवहादिणो य दोसे कयाइ पावेज्जा, परलोगेसु णियमा दोग्गयं गच्छति, तम्हा पाणावायवेरमणं कायव्वंति, सीसो आह- किं कारणं सेसाणि वयाणि मोत्तूण पाणावायवेरमणं पढमं भणियंति ?, आयरिओ भणइ एयं मूलवयं 'अहिंसा परमो धम्मो 'ति, सेसाणि पुण महन्वयाणि उत्तरगुणा, एतस्स चेव अणुपालणत्थं परूवियाणि, 'पढमे भंते! महत्वए उवडिओमि सव्वाओ पाणाइवायाओ वेरमणं'
प्राणातिपात
विरमणम्
॥ १४७॥
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
वैकालिका
श्रीदश
मृषावाद'अहावरे दोच्चे भंते ! महव्वए मुसावायाओ वेरमण' (४-१४६) तत्थ अहसद्दो अणंतरभाचे वट्टइ, कहं ?, पढम
विरमणं ४ महव्वआ इमं बिइगं अणंतरंति, सेस तहेव जहा पाणाइवायवेरमपणे, णवरं जो विसेसो सो भण्णइ, तत्थ मुसावाओ चउन्धिहो, तं०चूर्णी
सम्भावपडिसेहो असभ्युब्भावणं अत्यंतरं गरहा, तत्थ सम्भावपीडेसहो णाम जहा णस्थि जीवो नत्थि पुण्णं नत्थि पावं नस्थित ४ अ०
काबंधोणत्थि मोक्खो एवमादी, असब्भूयुत्भावणं नाम जहा अत्थि जीवो(सव्ववावी) सामागतंदलमत्तो वा एवमादी, पयत्यंतर नामा ॥१४८॥ जो गावि भणइ एसो आसोत्ति, गरहा णाम 'तहेव काणं काणित्ति' एवमादी, सो य मुसावाओ एतेहि कारणींह भासिज्जइ-'से
कोहा वा लोहा वा भया वा हासा वा' कोहगहणेण माणस्सवि गहणं कयं, लोभगहणेण माया गहिया, भयहासगहणेण पेज्जडादोसकलह अब्भक्खाणाहणो गहिया, कोहाइग्गहणेण भावओ गहणं कयं, एगरगहणेण गहणं तज्जातीयाणमितिकाउ संसावि
दव्यखेत्तकाला गहिया । इयाणि एस चउबिहो मुसावाओ सवित्थरो भण्णइ, तं०-दव्वओ खेतओ कालओ भावओ, तत्थ दव्वओ
सबदब्वेसु मुसावाओ भवइ, खत्तओ लोग वा अलोगे वा, णो भणेज्जा अणंतपएसिओ लोगो एवमादी, अलोग अस्थि जीवा। *पोग्गला एवमादी, कालओ दिया वा राओ वा मुसावायं भणेज्जा, भावओ कोहेणं अज्झक्खाणं देज्जा एवमादी, तत्थ दवओ। INiनामगे मुसाबादेनो भावओ१ भावओ नामेगे मुसावादे नो दव्यओ २ एगे दबओवि भावओवि३एगे णो दवओ णो भावओ४ENT का मुसाबाओ, तत्थ दव्यओ मुसावाओ णो भावओ, जहा कोई भणिज्जा-अत्थि ते केई पसुमिगाइणो दिट्ठा ?, ताहे भणइ-पत्थि,
॥१४८॥ एस दबओ मुसाबाओ णो भावओ, भावओ नो दव्यओ जहा मुसं भणीहामित्ति, तओ तस्स वंजणाणि सहसत्ति सच्चगाणि । विणिग्गयाणि ताणि, एस भावओ नो दव्यओ, दवओऽवि मावओऽवि जहा मुसाबादपरिणओ कोयि तमेव मुसावादं वदिजा,
KRISESARGICROGROO
PANE
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
|चउत्थो भंगो सुण्णे, सीसो आह-मुसाबादे भासिज्जमाणे को दोसो भवइ ?, आयरिओ भणइ-इहलोगे ताय गरहिणिज्जो भवइ, अदत्तादान मालिका सव्वस्स अविस्ससणिज्जो य जिब्भाछेदणाणि य इहलोगे पावेज्जा, परलोगे पुण नियमा दोग्गइगमणभयं भवति, 'दोच्चे भंते ! विरमणं चूर्णी.
जाव वेरमणं'। ४ अ०
'अहावरे तचे भंते! महव्वए अदिण्णादाणाओ वेरमणं'(५-१४१) एतस्सवि महव्वयस्स जो विसेसो सो भण्णइ, सेसं मातहेव जहा पाणाइवायस्स, सीसो भणइ-तं अदिण्णादाणं केरिस भवइ?, आयरिओ भणइ-जं अदिण्णादाणबुद्धीए परोहिं परिगहियस्स ॥१४९॥
लावा अपरिग्गहियस्स वा तणकट्ठाइदव्यजातस्स गहणं करेइ तमदिण्णादाणं भवइ, से य अदिण्णादाणे खेत्तं पडुच गामे वा नगरे वा भारणे वा होज्जा, अप्पबहुगहणेण दव्वओ अदिण्णादाणस्स गहणं कयंति, एगगहणण गहणं तज्जातियाणमितिकाउं खेत्त
कालभावा गहिया, एयं चेव चउन्विहंपि अदिण्णादाणं वित्थरओ भण्णति, तं०-दव्यओ खेत्तओ कालओ भावओ, तत्थ दव्वओ ताव अप्पं वा बहुं वा अणुं वा थूलं वा चित्तमंत वा अचित्तमंतं वा गेण्हेज्जा, अप्पं परिमाणओ य मुल्लओय, तत्थ परिमाणओली जहा एग एरंडकळं एवमादि, मुल्लओ जस्स एगो कवड्डओ पूणी वा अप्पमुल्लं, बहुं नाम परिमाणओ मुल्लओय, परिमाणओ जहा।
तिण्णि चत्तारिवि वइरा वेरुलिया, मुल्लओ एगमवि वेरुलियं महामोल्लं, अणु मूलगपत्तादी अहवा कटुं कलिंचं वा एवमादि, थूलं है सुवण्णखोडी वेरुलिया वा उवगरणं, चित्तमंतं वा अचित्तमंतं वा, सव्यपेयं सचित्तं वा होज्जा अचित्तं वा होज्जा मिस्सयं वा, तत्थ
॥१४९॥ सचित्तं मणुयादि अचित्तं काहावणादि मीसगं ते चेव मणुयाइ अलंकियविभूसिया, खेत्तओ जमेतं दव्वओ भणियं एयंगामे वा णगरे वा गेण्हेजा अरण्णे वा, कालओ दिया वा राओ वा गेण्हेज्जा, भावओ अप्पग्धे वा अप्पग्घस्स रायकुलमंडीए महग्यं मोल्लं करेई,
ALSARACCALC
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
वैकालिक
विरमणं
चूर्णी
॥१५०॥
SAROSAROKAR
5 महग्घमुल्लं वा अप्पेण अग्घेण राउलमंडीए किणइ, अहवा जं अदिन गण्हइ तं अप्पग्छ वा महग्धं वा होज्जा, तं च अदिण्णादाणं मैथुन६ कोई दव्वओ गेण्हेज्जा नो भावओ१ भावओ गेण्हेज्जा नो दव्वओर दव्वओवि भावओवि३ एगे नो दवओ नो भावओ४, तत्थर
दव्वओ नो भावओ जहा तणकट्ठाणि कोई साहू अरत्तदुट्ठो अणणुण्णविऊण गेण्हेज्जा तस्स दवओ अदिण्णादाणं नो भावओ,
भावओ नो दवओ जहा चोरबुद्धीए पविसिऊण ण किंचि तारिसं लद्धति तं भावओ अदिण्णादाणं नो दव्वओ, दव्वओवि &ाभावओवि जहा चोरबुद्धिए पविट्ठो तारिसं अणेण लद्धं, एयं दव्वओवि भावओवि अदिण्णादाणं भवति, चउत्थो भंगो सुण्णो,
सीसो आह-एयस्स अदिण्णादाणस्स को दोसो ?, आयरिओ भणइ-इहलोगे ताव गरहणिज्जो भवइ बंधवहादीणि य पावइ, | परलोगे य दोग्गइगमणं भवइ, 'तच्चे भंते ! महब्धए उवडिओमि सब्याओ अदिण्णादाणाओ वेरमणं'।
'अहावरे चउत्थे भंते ! महव्वए मेहुणाओ वेरमणं' (६-१४१) एयस्सवि महव्वयस्स जो विसेसो सो भण्णइ, सेसं तहेव जहा पाणातिवायवेरमणस्स, 'से दिव्वं वा माणुसंवा तिरिक्खजोणियं वा होज्जा, एगग्गहणे गहणं तज्जाईयाणमितिकाउं खेत्तकालभावा तिण्णिवि गहिया । इयाणि एयं चउब्विहंपि मेहुणं वित्थरओ भण्णइ, तं०-दव्वओ खेत्तओ कालओ भावओ य, तत्थ दव्वओ मेहुणं रूवेसु वा रूवसहगएसु वा दव्वेसु, तत्थ रूवेत्ति णिज्जीवे भवइ, पडिमाए वा मयसरीरे वा, रूवसहगयं तिविहं भवति, तं-दिव्वं माणुसं तिरिक्खजोणियंति, अहवा रूवं भूसणवज्जियं, सहगयं भूसणेण सह, खेत्तओ उड्वमहोतिरि
॥१५॥ ताएसु, उड्ढे पव्वतदेवलोगाइसु अहे गड्डाभवणादिसु तिरियं दीवसमुद्देसु, कालओ मेहुणं दिया वा राओ वा, मावओ रागेण
वा दोसेण वा होज्जा, रागेण मदणुब्भवे होज्जा, दोसेण जहा कोइ सेहाइ तवाणिणिगाए महव्वयाणि से भंजामित्तिकाउं
FASCICIAcci
।
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
परिग्रहविरमणं
चूर्णी
॥१५॥
मेहुणं सेवेज्जा, तत्थ दोससमुत्थो रागो, रागो पुण णियमा अत्थि. तं च मेहुणं दव्वओ सेवेज्जा णो भावओ, पढमो मंगो मेहुणे णत्थि, किं कारणं १, जेण भावेण विणा तस्स संभवो नत्थि, भणियं च- "कामं सव्वपदेसुवि उस्सग्गववायधम्मया दिट्ठा। मोत्तु मेहुणभावं ण विणा सो रागदोसेहिं ॥१॥" अण्णे पुण आयरिआ भणंति, जहा इत्थियाए अकामियाए पुरिसेण सेविज्जमाणीए दव्वओ मेहुणं णो भावओ भवइ, तत्थ जे से मावओ ण दवओ सो मेहुणसत्रापरिणयस्स असंपत्तीए लब्मतित्ति, दब्बओवि भावओवि मेहुणसनापरिणयस्स मेहुणसंपत्तीए भवइ, चउत्थो भंगो सुण्णो, सीसो आह-मेहुणे को दोसो ?, आयरिओ भणइ-बिब्भमुब्भन्तचित्तयस्स पकिनिदियस्स ताव सुहं चेव णिच्छययो णत्थि, रागद्दोसा य तंमि अवस्समेव उदि-त ज्जंति, ते य रागद्दोसा संसारहेउणो भणिया, अतो सव्वपयत्तेण तं वज्जेयव्यंति, 'चउत्थे भंते! महब्वए उवडिओ मि| सव्वाओ मेहुणाओ बेरमणं'।
अहावरे पंचमे भंते ! महव्वए परिग्गहाओ वेरमणं (७-१४८ ) एतस्सवि महव्वयस्स जो विसेसो सो भण्णइ, सेस है तहेव जहा पाणाइवायवेरमणे, सो य परिग्गहो चेयणाचेयणेसु दव्वेसु मुच्छानिमित्तो भवइ, से गामे वा इति एतेण खेत्तगहणं कयं, अप्पं वा एवमादिग्गहणणं एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाणमितिकाउं कालभावावि गहिया,इदाणिं एसो चउब्विहोवि परिग्गहो वित्थरओटू भण्णइ-दवओ खेत्तओ कालओ भावओ, तत्थ दब्बओ सव्वदन्वेहि, मुत्ताणऽमुत्ताण य समुदायो लोगो भवइ, तंपि अनियत्ततहतणेण पत्थयति, खेत्तओ सव्वलोगे, सव्वं लोगं ममायति, (कालओ दिया वा राओ वा) भावओ अप्पग्धं वा महग्धं वा ममाएज्जा, सो य परिग्गहो कस्सइ दव्वओ होज्जा णो भावओ१ कस्सइ भावओ णो दबओ २ कस्सइ भावओवि दवओवि ३ कस्सइन
NAGAR
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ
४ अ०
।।१५२।।
भावओ न दव्वओ४, तत्थ पढमे भंगे साहुणो मुच्छमगच्छंतस्स दव्वओ परिग्गहो भवइ णो भावओ, भणियं च 'ण सो परिग्गहो वृत्तो, इइ वृत्तं महेसिणा ।' बिइओ भंगो मुच्छियस्स असंपत्तीए भवति, तइओ भंगो उवकरणे मुच्छियस्स जइणो संपत्तीए व्वओवि भावओवि परिग्गहो भवइ, चउत्थो भंगो सुण्णो, सीसो आह-परिग्गहे परिगिज्झमाणे को दोसो ?, आयरिओ आहजो परिगिण्हतो भवइ सो जहा सउणो मंसपेसीगहियहत्थो अन्नेहिं मंसासीहिं सउणेहिं णिव्वुई न लहति तहा सोवि रायतकरमादीएहिं णिogs न लहइ, अज्जणरक्खणनिमित्तं च दोससहस्साई पावर, परलोगे य दोग्गयं साहेइ, 'पंचमे भंते! महत्वए उदहिओ मि सव्वाओ परिग्गहाओ वेरमणं' ।
अहावरे छुट्टे भंते! वए राई भोयणाओं वेरमणं ( ८- १४९ ) से तहेव जहा पाणाइवायवेरमणे, णवरं इह जो विसेसो सो भण्ण, तत्थ राई पसिद्धा, तीए राईए भोगणं राईभोयणं, तं पुण राई वेत्तुं दिवसओ भुंजइ ४, से असणं वा पाणं वा खाइमं वा साइमं वा असणादिग्गहणेण दव्वओ गहणं कथं भवइ, एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाणमितिकाउं सेसा तिष्णिवि खेतकालभावा गहिया, इयाणि चउव्विपि राईइ भोयणं वित्थरओ भण्ण, तं०- दव्वओ खेत्तओ कालओ भावओ, तत्थ दव्वओ असणं वा, असिज्जइ खुद्दितेहिं जं तमसणं जहा कूरो एवमादीति, पिज्जतीति पाणं, जहा मुद्दियापाणगं एवमाइ, खज्जतीति खादिमं, जहा मोदओ एवमादि, सादिज्जति सादिमं, जहा सुंठिगुलादी, खेत्तओ समयखेत्ते, समयो कालो भण्णइ, सो जम्मि अत्थि तं समयखेत्तं, सो य अड्डाइज्जेसु दीवसमुद्देसु भवइ, कालओ राई भुंजेज्जा, भावओ चउभंगो, तत्थ दव्वओ नो भावओ जहा उग्गओ वा सूरिओ अणत्थमिओ वतिकाऊणं अरचो अदुट्ठो वा भुंजेज्जा, अहवा आगाढे. कारणे तस्स दव्वओ राईभायणं
रात्रिभोजन विरमणं
॥१५२॥
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णो.
४ अ०
॥१५३॥
नो भावओ, भावओ नो दव्वओ जहा कोऽवि चिंतेति को जाणइ कयावि सूरो उट्ठेइ ? इयाणि चैव भुंजामि, सो य सूरो पुत्रि चैव उडिओ मेहादिणा आवरिओ नावधारिज्जर जहा उडिओत्ति, अहूवा रातं मुंजामित्ति संकप्पेति, न चैव संपत्ती जाया, तस्स भावओ राईभोयणं णो दव्वओ, दव्वओवि भावओवि आउट्टियाए राई भुंजर, चउत्थो भंगो सुन्नो, 'छडे भंते! वए उबट्टिओमि | सव्वाओ राई भोयणाओ वेरमण' एत्थ सीसो आह- पंच महव्वयाणि जिणपवयणे सिद्धाणि, तो किमेयं राईभोयणं महत्रए वणिज्जमाणेसु भणियंति ?, आयरिय आह- पुरिमपच्छिमगाण जिणवराणं काले पुरिसविसेसं पप्पू पड़वियं, तत्थ पुरिमजिमकाले पुरिसा उज्जुजडा पच्छिमजिणकाले पुरिसा वंकजडा, अतो निमित्तं महन्वयाण उवरिं ठवियं, जेण तं महन्त्रयमिव मन्नता पण पिल्लेहिति, मज्झिमगाणं पुण एयं उत्तरगुणेसु कहियं, किं कारणं १, जेण ते उज्जुपण्णत्तणेण सुहं चैव परिहरति । 'इच्चेयातिं ' ( ९-१४९ ) इतिसद्दो परिसमत्तीए वट्ट, एयाई नाम जाणि इयाणि चैव हेट्ठा भणियाणि एताणि पंचवि रातीभोयणवेरमणछट्ठाणि 'अत्तहियाए उवसंपज्जिताण विहरामि अत्तहियं नाम मोक्खो भण्णइ, सेसाणि देवादीणि ठाणाणि बहुदुक्खाणि अप्पसुहाणि य, कहीं, जम्हा तत्थवि इस्सरो इस्सरतरो इस्सरतमो एवमादी हीणमज्झिम उत्तिमविसेसा उवलब्भंति, अणेगंतियाणि य सोक्खाणि, मोक्खे य एते दोसा नत्थि, तम्हा तस्स अट्टयाए एयाणि पंच महाव्वयाणि राईभोयणवेरमणछट्ठाई अन्तहियड़ाए उवसंपज्जित्ताणं विहरामि, उवसंपज्जित्ताणं विहरामि नाम ताणि आरुहिऊण अणुपालयंतो अब्भुज्जएण विहारेण अणिस्सियं गामनगर पट्टणाईणि विहरिस्तामि, अहवा गणहरा भगवतो सगासे पंचमहन्वयाणं अत्थं सोऊण एवं भणति- 'उवसंपज्जित्ताणं विहरिस्तामि' ॥
षष्ठस्योत्तरगुणता
॥१५३॥
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश- इदाणिं जयणा भण्णइ-से भिक्खु वा भिक्खुणी वा(१०-१५१)सत्तं उच्चारेयव्वं, 'से'त्ति निद्देसे, किं निहिस्सति?, शा.पृथ्वीकाय: वकालिका जो तेसु महव्वएसु जहोवइडेसु अवडिओ से भिक्ख वा भिक्खुणी वा इति, संजओ नाम सोभणेण पगारेण सत्तरसविहे संजमे अवचूर्णी
डिओ संजतो भवति, विरओ णामऽणेगपगारेण वारसविहे तवे रओ, पावकम्मसद्दो पत्तेयं पत्तेयं दोसुवि वट्टइ, तं०-पडिहयपावकम्मे
पच्चक्खायपावकम्मे य, तत्थ पडिहयपावकम्मो नाम नाणावरणादीणि अट्ठ कम्माणि पत्तेयं पत्तेयं जेण हयाणि सो पडिहयपाव॥१५४॥ कम्मो, पच्चक्खायपावकम्मो नाम निरुद्धासवदुवारो भण्णति, अहवा सव्वाणि एताणि एगद्वियाणि,तं एवंगुणसंपण्णेण भिक्खुणा
भिक्खुणीए वा दिवसओ जागरमाणण राईए निद्दामोक्खं कुव्वमाणेण सेसं कालं जागरमाणेण कारणिएण वा एगेण परिसामणुग१ एण वा जंदाणि भण्णिहिति तं ण कायव्वं, 'से पुढविं वा' जो सो पुढविकायो हेट्ठा भणिओ तस्सेयं गहणंति, तत्थ पुढविग्गहणणं ६
पासाणलेटुमाईहि रहियाए पुढवीए गहणं, भित्ती नाम नदी भण्णइ, सिला नाम विच्छिण्णो जो पाहाणो स सिला, लेलु
लेछुओ, सरक्खो नाम पंसू भण्णइ, तेण आरण्णपंसुणा अणुगतं ससरक्खं भण्णइ, ससरखं वा वत्थं पुढविकायं विराहइत्ति5 काऊण सहत्थेण, 'से'त्ति निद्देसे पुब्बभणिए भिक्खू वा भिक्खुणी वा, हत्थो पायो अंगुली य तिण्णिवि कंठाणि, सलागा घडिNयाओ तंबाईणं कट्ठ पसिद्धमेव कलिंचं कारसोहिसादीणं खडं, सलागाहत्थओ बहुयरिआयो अहवा सलागातो घडिल्लियाओ 131 तासि सलागाणं संघाओ सलागाहत्थो भण्णति, एतेहिं पुढविक्काइयाणं ण आलिहेज्जा, नकारो पंडिसेहे वट्टइ, किं पडिसेहयइ ?, तहत्थादीहिं पुढवीए आलिहणादीणि, आलिहणं नाम ईसि, विलिहणं विविहेहिं पगारेहिं लिहणं, घट्टणं बहूणं, भिंदणं दुद्दा वाद ॥१५४॥
तिहा वा करणंति, एवं ताव संयतो आलिहणादी ण करेज्जा, जहा सयं न करेज्जा तहा अण्णेणवि णालिहावेज्जा जाव न
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूण
४ अ०
॥१५५॥
भिंदाविज्जा, तहा अपि आलिहंतं वा जाव भिदंतं वा ण समशुजाणेज्जा जावज्जीवाए तिविहं तिविहेण मणसा वयसा कायसा तस्स भंते ! पडिकमामि निंदामि गरिहामि जाव वोसिरामि ॥
से भिक्खू वा भिक्खुणी वा संजयविरयपांडेयपच्चक्खायपावकम्मे दिया वा राओ वा सुत्ते वा जागरमाणे वा जाव परिसागओ वा' इमं परिहरेज्जा' से उदगं वा' 'से'त्ति जो सो आउक्काओ हेट्ठा भणिओ तस्स निद्देसो, उदगरगहणेण मोमस्स आउक्कायस्स गहणं कथं, उस्सा नाम निसिं पडइ, पुव्वण्हे अवरण्हे वा, सा य उस्सा तेहो भण्णइ, हिमं लोगपसिद्धं, जो सिसिरे तुसारो पडइ सो महिया भण्णइ, करगा लोगपसिद्धा, हरतणुओ भूमिं भेत्तूण उट्ठेइ, सो य उबुगाइसु तिताए भूमीए ठविएसु हेट्ठा दीसति, अंतलिक्खपाणियं सुद्धोदगं भण्णइ, जं एतेसिं उदगभेएहिं बिंदुसाहियं भवइ तं उदउल्लं भन्नइ, ससिणिद्धं जं न गलति तितयं तं ससणिद्धं भण्णइ, एतेहिं उदउल्लससणिद्धेहिं अणुगतं कायं वा वत्थं वा णामुसेज्जा, आनुसणं नाम ईषत्स्पर्शनं आमुसनं अहवा एगवारं फरिसणं आमुसणं, पुणो पुणो संफुसणं, इसि निपीलणं आपीलणं, अच्चत्थं पीलणं पवीलणं, एवं वारं जं अक्खोडे, तं बहुवारं पक्खोडणं, ईसित्ति तावणं आतावणं. अतीव तावणं पतावणं, एवं ताव सयं णो आमुसाईणि करेज्जा, जहा सयं न करेज्जा तहा अण्णेणावि नामुसावेज्जा जाव न पयावेज्जा, तहा अण्णंपि आमुसंतं वा जाव पयावंतं वा न समणुजाणेज्जा जावज्जीवाए तिविहंतिविहेण वोसिरामि ॥
'सेभिक्खू वा भिक्खुणी संजतविरतपडिहतपच्चक्खायपावकम्मे जाव परिसागओ वा' इमं परिहरेज्जा 'से अगणिं वा' ( १२-१५३ ) ' से 'ति निद्देसे वट्टति, जो जो अगणिक्काओ हेट्ठा भणिओ तस्स निद्देसो, अगणी नाम
अप्कायः
।। १५५।।
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
-96
श्रीदश
वैकालिक
चूर्णी ४ अ०
नव्वावणं नाम विज्झावणं
॥१५६॥
करज्जा तहा अन्न न उजावेज्जा.
बावतं वा ण समणुजाणेजान
जो अयपिंडाणुगयो फरिसगेझो सो आयपिंडो भण्णइ, इंगालो नाम जालारहिओ, मुम्मुरो नाम जो छाराणुगओ अग्गी सोसातजाकायः टू मुम्मुरो, अच्ची नाम आगासाणुगआ परिच्छिण्णा अग्गिसिहा, अलायं नाम उम्मुआहियं पंज(पज्ज)लियं, जाला पसिद्धा चेव, |
वायुकाय: इंधणरहिओ सुद्धागणी उक्काविज्जुगादि, एतारिसं अगणिक्कायं ण उंजेज्जा, उंजणं णाम अवमंतुअणं, घट्टणं परोप्परं उम्मुगाणि Bा घट्टयति, अण्णेण वा तारिसेण दव्वजाएण घट्टयति, उज्जलणं नाम वीयणमाईहिं जालाकरणमुज्जालणं, निव्वावणं नाम विज्झावणं,
एवं ताव सयं णो उंजणाईणि करेज्जा, जहा य सयं न करेज्जा तहा अन्नं न उजावेज्जा, जहा न उजावेज्जा तहा अण्णं उर्जत वा जाव निव्बावेंतं वा ण समणुजाणेज्जा जावज्जीवाए तिविहं तिविहेण मणसा वयसा कायसा तस्स भंते ! पडिक्कमामि निंदामि गरिहामि अप्पाणं वोसिरामि ॥
से भिक्खू वा भिक्खुणी वा संजयविरयपडिहयपच्चक्खाय जाव परिसागओ वा इमं परिहरेज्जा से सीएण वा विधुवगणेण वा' (१३-१५४) 'सेत्ति निद्देसे वट्टइ, जो वाउकाओ हेट्ठा भणिओ तस्स निसे, सीतं चामरं भण्णइ, विहुवणं वीयनं
| णाम, तालियंटो नाम लोगपसिद्धो, पत्तं नाम पोमिणिपत्तादी, साहा रुक्खस्स डालं, साहाभंगओ तस्सेव एगदेसो, पेहुणं Iमोरपिच्छगं वा अण्णं वा किंचि तारिस पिच्छं, पिहुणहत्थओ मोरिगकुच्चओ, गिद्धपिच्छाणि वा एगओ बद्धाणि, चेलं नाम सगलं वत्थं, चेलकण्णो तस्सेव एगदेसो, हत्थमुहादीणि लोगपसिद्धाण, एतेहिं कारणभृएहिं अप्पणो वा कार्य बाहिरं वावि पोग्गलं- उसिणोदगं वा सयं ताव न फुमेज्जा न वीएज्जा, जह सयं तहा अण्णं ण फुमावेज्जा न वीयावेज्जा, अण्णं फुमंत वा
॥१५६॥ हैवीयंत वा न समणुजाणज्जा जावज्जीवाए तिविहं तिविहेणं मणसा वयसा कायसा जाब वोसिरामि ॥
कसRACCA*
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
तेजःकायः वायुकायः
श्रीदश
से भिक्खू वा भिक्खुणी वा संजयविरयपडिहयपच्चक्खाय जाव परिसागओ वा इमं परिहरेज्जा 'से बीएसु वा बीय- वैकालिक | पहढेसु वा' (सू.१४-१५४) 'से'त्ति निद्देसे वट्टइ, जो सो वणस्सइकाओ हेद्वा भणिओ तस्स निदेसो. बीयं नाम सालिवीहादीणं
चौँ भण्णइ, पइडियं नाम आहारसेज्जाफलगादीणि बीयाणं उवरिट्ठियाणित्ति, रूढं णाम बीयाण चेव फुडियाणि, ण ताव अकुरी ४ अ०
निष्फज्जइ, रूढपइट्ठियं नाम जं तेसिं उवरिं आहारसेज्जाऽऽसणफलगपीढगादि ठवियं तं रूढपतिट्टियं भण्णइ, जायं नाम एताणि
चव थंबीभूयाणि, जातपतिट्ठियं नाम तेसु चेव थंवेसु ज किंचि आहारसेज्जासणफलगपीढगाई ठवियंति, हरिताणि नाम व॥१५७॥ चादीणि, हरियपतिट्ठियं नाम जं किंचि आहारसेज्जासणफलगपीढगादि ठवितं, छिण्णग्गहणणं वाउणा भग्गस्स अण्णेण वा परसु.
माइणा छिण्णस्स अद्दभावे वट्टमाणस्स अपरिणयस्स गहणं कयमिति, छिण्णपइद्वियं नाम तमि चेव अपरिणए किंचि आहारसेज्जासणफलगपीढगादी ठवितं, सचित्तकोलपडिणिस्सियसद्दो दोसु वट्टइ, सचित्तसद्दे य कोलसद्दे य, सचित्तपडिणिस्सियाणि दारुयाणि सचित्तकोलपडिनिस्सिताणि, तत्थ सचित्तगहणेण अंडगउद्देहिंगादीहिं अणुगताणि जाणि दारुगादीणि सचित्तणिस्सियाणि, कोलपडिनिस्सियाणि नाम कोलो घुणो भण्णति, सो कोलो जेसु दारुगेसु अणुगओ ताणि कोलपडिनिस्सियाणि, तेसु सचित्तेसु कोलपडिनिस्सितेसु णो सयं गच्छेज्जा जाव न तुवढेज्जा, तत्थ गमणं आगमणं वा चंकमण भण्णइ, चिट्ठण नाम
तसिं उरि ठियस्स अच्छणं, निसीयणं उववियस्स जं आवेसणं, तुयट्टणं निवज्जण, जहा य सयं गमणादीणि न करेज्जा तहा Poll अन्नं न गच्छावेज्जा जाव न तुयट्टावेज्जा तहा अन्नमवि गच्छंतं वा जाव तुयद॒तं वा न समणुजाणेज्जा जावज्जीवाए जाव
वोसिरामि ॥
tecCkCRUARC-
RRBAR
॥१५७॥
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
त्रसकाय: यतनोपदेशः
चूर्णी
-
वणियाण काता नाम जत्थ तहणण गहणं
श्रीदश
से भिक्खु वा भिक्खुणी वा संजयाविरयपडिहयपच्चखाय जाव परिसागओ वा से कडिंबा पयंग वा' (सू.१५-१५५) वैकालिकासति निहेसे वह, जो सो तसकायो हेट्ठा भणिओ तस्स निद्देसे, कीडपयंगा कुंथुपिपीलियाओ य पुब्बभणिया, तेसि अनतरो
कीडगाईणं जइ होज्जा हत्थंमि वा जाव संथारगंमि वा, तत्थ पादो बाहू ऊरूता पसिद्धाओ, सेज्जा सव्वंगिया, संथारो अड्डा
इज्जा हत्था आयतो हत्थं सचउरंगुलं विच्छिण्णो, अण्णतरग्गहणेण बहुविहस्स तहप्पगारस्स संजतपायोग्गस्स उवगरणस्स गहणं ॥१५८॥
M कयंति, एतेहिं वत्थादीहिं पुयभणियाण कीडाण अण्णतरो पाणो उवल्लिएज्जा, तओतं उबल्लीण जाणिऊणं संजयामेवीत
जहा तस्स पीडाण भवति तहा घेतूणं एगते नाम जत्थ तस्स उवधाओ न भवइ तत्थ एगते अवणज्जा, जहा णो णं संघात8|| मावज्जइ, संघातं नाम परोप्परतो गत्ताणं संपिंडणं, एगग्गहणेण गहणं तज्जाइयाणंतिकाऊण सेसावि परितावणकिलावणादिभेदा
गहिया, आवज्जणा नाम नो तहा गिण्हेज्जा जहा संघातणाइ दोसो संभवति, एसा पुढविमादीणि पडुच्च पाणतिवातवेरमणअणुपालणत्थं जयणा भणिया, चउत्थो छज्जीवणियाए अधिगारो गओ॥
इयाणि उचएसोत्ति पंचमो अहिगारो भण्णइ, तं. 'अजयं चरमाणो उ, पाणभयाई हिंसओ। बंधई पावतं कम्म, तं से होइ कटुयं फलं (३२-१५६) अजयं नाम अणुवएसेणं, चरमाणो नाम गच्छमाणो, दूतं गच्छमाणो संतो वग्धामाइयं करेज्जा, कदाइ सरीरविराहणावि होज्जा, पाणाणि चेव भूयाणि, अहया पाणगहणेण तसाणं गहणं, सत्ताणं विविहेहिं
पगारेहिं हिंसमाणो बंधए पावगं कम्म, बंधइ नाम एकेक जीवप्पदेसं अट्ठहि कम्मपगडीहिं आवेढियपरिवेढियं करेति, पावगं नाम असुभकम्मोवचयो घणचिक्कणो भण्णइ, परतित्थियाण य गच्छमाणाणं चिट्ठमाणाण य कम्मबंधो न भवति, अतो तप्पडि
45-%%AISASTROL
॥१५८॥
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
।
यवनो
पदेशः
श्रीदश- सेहनिमित्तं सीसस्स भयुव्वेयनिमित्तं पावगहणंति, कडुयं फलं नाम कुदेवत्तकुमाणुसत्तनिव्वत्तकं पम तस्स भवइ, एवं 'अजयं वैकालिक चिट्ठमाणो उ, पाणभूयाई हिंसई। बंधती' सिलोगो (३३-१५६ ) चिट्ठमाणो णाम ठिंती, सो अजओ अच्छमाणो चूर्णौ हत्थपादादीणि छुभति, ताणि नित्थुम्भमाणो सत्तोवरोहे वट्टइ, सेसं तहेव । एवं 'अजयं आसमाणो उ, पाणभूयाइ हिंसई।
MI सिलोगो ( ३४-१५६) आसमाणो नाम उवडिओ, सो तत्थ सरीराकुंचणादीणि करेइ,हत्थपाए विच्छुभाइ, तओ सो उवरोधे वट्टइ, ॥१५९॥
का सेसं तहेव, एवं 'अजयं सुयमाणो उ, पाणभूयाइ हिंसई सिलोगो ( ३५-१५६ ) अजयति आउँटेमाणो पसारेमाणो य ण दिपडिलेहइ ण पमज्जइ, सब्बराई सुवइ दिवसओवि सुयइ, पगामं निगाम वा सुवइ, सेसं तहेव । अजयं भुंजमाणो उ, पाण
भूयाइं हिंसई । बंधई' सिलोगो ( ३६-१५६ ) अजयं कायसिगालखड्याईहिं भुजइ तं च खद्ध एवम्हादि, सेसं तहेव 'अजय भासमाणो उ, पाणभूयाइं हिंसई । बंधई' सिलोगो ( ३७.१५६ ) अजयं गारत्थियभासाहिं भासइ ढड्डरेण वेरत्तियासु एवमादिसु, सेसं तहेव । सीसो आह- 'कहं चरे कहं चिट्टे, कहमासे कहं सए । कहं भुजतो भासतो,पावकम्मन बंधह? (३८-१५५) जइ एवं गमणादीणि कुव्वमाणस्स पावओ कडुगफलविवागो भवइ तो कह जीवाउले लोग कायव्वंति ?, आयरिओ
भणइ-सइ जीवबाहुल्लि ओवाएण सक्कइ अत्तणो हियं काउं, दिद्रुतो नावा, जहा जलमज्झे गच्छमाणा अपरिस्सवा नावा जलकतारं ते वीईवयइ, न य विणासं पावइ, भणियं च- "जलमज्झे जहा नावा, सव्दओ निपरिस्सवा । गच्छंति चिट्ठमाणा वा, न जलं परिलागिण्हइ ॥१॥" एवं साहूवि जीवाउले लोगे गमणादीणि कुव्यमाणो संवरियासबदुवारत्तणेण संसारजलकंतार वीयीवयइ, सवरिया
सववारस्स न कुओवि भयमस्थि, भणियं च- "एवं जीवाउले लोगे, साहू संवरियासवो। गच्छंतो चिट्ठमाणो वा, पावं नो।
11१५
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ
४ अ०
॥१६०॥
परिगेण्डर ॥ १ ॥” सो य उवाओ इमो, तं० 'जय घरे जयं चिट्ठे, जयमासे जयं सए । जयं भुंजतो भासतो, पावकम्मं नबंध ।। ( ३९-१५६ ) तत्थ पढमं जयं चरे, जयं नाम उवउत्तो जुगतरदिट्ठी दण तसे पाणे उद्धट्टु पाए रीएंज्जा, एवं जयणं कुव्वैतो कुम्मो इव गुतिदिओ चिट्ठेज्जा, एवं आसेज्जावि, एवं निद्दामोक्खं करेमाणो आउंटणपसारणाणि पडिलेहिय पमज्जिय करेज्जा, एवं दोसवज्जियं भुंजेज्जा, एताणि गमणचिणादीणि जयणाए कुव्वमाणो पावं कम्मं न बंधइ ।
किंच- 'सव्वभूयप्पभूयस्स, सम्मं भूताइं पासओ । पिहियासवस्स दंतस्स, पावं कम्मंन बंधइ । (४० १५६ ) सव्वभूता- सव्वजीवा तेसु सम्बभूतेसु अप्पभूतो, कहं ?, जहा मम दुक्खं अणिडं इह एवं सव्वजीवाणंतिकाउं पीडा णो उप्पायर, एवं जो सव्वभूएसु अप्पभूतो तेण जीवा सम्म उवलद्धा भवंति, भणियं च "कट्टेण कंटएण व पादे विद्धस्स वेदणा तस्स । जा होइ अणेव्वाणी णायव्वा सव्वजीवाणं ॥ १ ॥" पिहियाणि पाणिवधादीणि आसवदाराणि जस्स सो पिहियासवदुवारो तस्स पिहियासवदुवारस्स, दंतो दुविहो इंदिएहिं नोईदिएहि य, तत्थ इंदियदंतो सोईदियपयारनिरोहो सोइंदिय विसयपत्ते य सद्देसु रागदोसविनिग्गहो, एवं जाव फासिंदिय विसयपत्तेसु य फासेस रागदोसविनिग्गहो, नोइंदियदंतो नाम कोहोदयनिरोहो | उदयपत्तस्स य कोहस्स विफलीकरणं, एवं जाव लोभोति एवं अकुसलमणनिरोहो कुसलमणउदीरणं च एवं वयीवि काएवि भाणियव्वं, एवंविहस्स इंदियनोइंदियदंतस्स पावं कम्मं न बंधइ, पुव्वबद्धं च बारसविद्देण तवेण सो झिज्झइ । सीसो आह-चरितधम्मो अणुट्टेतव्वा किं कारणं अहिज्जिएणंति, आयरिओ भणइ- 'पढमं नाणं तओ दया एवं चिठ्ठइ सव्वसंजए। अन्नाणी किं काहिति किं वा णाहिति छेयपावगं । ( ४१-१५७ ) पढमं ताव जीवाभिगमो भणितो, तओ पच्छा जीवेसु दया, एव
जीवा भिगमे
तुः
॥१६०॥
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश-18/ सद्दोऽवधारणे, किमवधारयति !, साधूर्ण चेव संपुण्णा दया जीवाजीवविसेसं जाणमाणाणं, ण उ सक्कादणिं जीवाजीवविसेस | जीवावैकालिक अजाणमाणाणे संपुण्णा दया भवइत्ति, चिइ नाम अच्छइ, सव्वसद्दो अपरिसेसवादी, संजओ पसिद्धो चेच, सव्वसंजताणं अपरि- भिगमें
| सेसाणं जीवाजीवादिसु णातेसु सतरसविधो संजमो भवइ, जो पुण अन्नाणी सो किं काहिई १, कहं वा सो छेयपावगाणं विसेस पाहिति ?, तत्थ छय नाम हितं, पावं अहियं, ते य संजमो असंजमो य, दिद्रुतो अंधलओ, महानगरदाहे नयणविउत्तो ण
याणाति केण दिसाभाएण मए गंतव्वंति, तहा सोवि अभाणो नाणस्स विसेसं अयाणमाणो कहं असंजमदवाउ णिग्गच्छिहिति?, ॥१६॥
किंच- 'सोच्चा जाणइ कल्लाणं, सोच्चा जाणइ पावगं । उभयपि जाणई सोच्चा, जे छेयं तं समायरे (४२-१५७) सोच्चा नाम सुत्तत्थतदुमयाणि सोऊण णाणदंसणचरित्ताणि वा सोऊण जीवाजीवादी पयत्था वा सोऊण जाणइ कल्लाणं पावयं |च, कल्लं नाम नीरोगया, साय मोक्खो, तमणेइ ज तं कल्लाण, ताणि य णाणाईणि, जेण य कएण कम्म बज्झइ तं पावं सोय
असंजमो, तंपि सोऊण जाणइ. उभयं नाम कल्लाण पावयं च दोवि सोच्चा जाणइ, केइ पुण आयरिया कल्लाणपावयं च देसविरयस्स पावयं इच्छंति, तमवि सोऊण जाणति, एवं सोच्चा जाणिऊण किं कायव्वंति आह- 'जं छेयं तं समायरे' एताणि | कल्लाणपापयाणि जाणिऊण जमिह परंमि य लोए हितं तं समायरिव्वंति । किंच- 'जो जीवेवि न याणाइ, अजीवेवि न या-18| णई । जीवाजीवे अयाणतो, कहं से णाहिति संजम (४३-१५७) जोजीवेवि वियाणाइ, अजीवेवि वियाणइ ।। ॥१६॥ जीवाजीव वियाणतो, सो हुनाहिति संजमं (४४-१५७) एत्थ निदरिसणं जो साहुं जाणइ सो तप्पडिपक्खमसाधुमवि जाणइ, एवं जस्स जीवाजीवपरिणा अस्थि सो जीवाजीवसंजमं धियाणइ, तत्थ जीधा न हतध्वा एसो जीवर्सजमो भण्णद,
56545%AR
RECTOR-8-SCRESS
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
वैकालिक चूर्णौ
४ अ०
॥१६२॥
अजीवावि मंसमज्जहिरण्णादिदव्वा संजमोवघाइया ण घेत्तव्वा एसो अजीवसंजमो, तेण जीवा य अजीवा य परिण्णाया जो तेसु संजम । किंच "जीवा जस्स परिन्नाया, वेरं तस्स न विज्जइ । न हु जीवे अयाणंतो, वहं वेरं च जाणइ ॥ १ ॥ " तहा 'नाणं पगासगं सोहओ तवो संजमा य गुत्तिकरो । तिपि समाओगे, मोक्खो जिणसासणे भणिओ ॥ २ ॥
इयाणिं धम्मफलं भण्णइ--' जया जीवे अजीवे य, दोवि एए वियाणइ । तया गई बहुविहं, सव्वजीवाण जाणइ । (४६।५०--१५७) गतिं बहुविहं नाम एक्केका अणेगभेया जाणति, अहवा नारगादिसुगतिसु अणेगाणि तित्थगरादिउवएसेण जाणइ, जया गतिं बहुविहं जाणति तदा पुण्णपावादीणं विसेस जाणइ, सीसो आह--कहं सो गई बहुविहं जाणति तदा पुण्णपावादणं विसेसं जाण, आयरिओ भण्णइ-बहुविधग्गहणेण नज्जइ जहा समाणे जीवत्ते ण विणा पुण्णपावादिणा कम्मविसेसेण नारगदेवादि विसेसा भवतीति । जया पुण्णपावाईणि जाणइ तदा निव्विदई भोए जे दिग्वे जे य माणुसे । भुंजंतीति भोगा, णिच्छियं विंदतीति णिव्विदति विवहमणे गप्पगारं वा बिंदह निव्विंदर, जहा एते किंपागफलसमाणा दुरंता भोगत्ति, ते य निव्विदमाणो दिव्वा वाणिविद माणुस्सावा, सीसो आह-किं तेरिच्छा भोगान निव्विदह ?, आयरिओ आह- दिव्वगहणेण देवनेरइया गहिया, माणुस्सग्गहणेण माणुसा, चकारेण तिरिक्खजोणिया गहिया, जदा य भोगे णिविंदर तदा जहति संजोगं, जहइ नाम छड्डई, किं तं जहाति १, बाहिरं अन्यंतरं च गंथं, तत्थ बाहिरं सुवन्नादी अनंतरं कोहमाणमायालोभाई, जदा संजोगं जहर 'तदा मुंडे भावताणं पव्वइए अणगारियं ' अणगारियं नाम अगारं--गिहं भण्णइ तं जेसि नत्थि ते अणगारा, ते य साहुणो, ण उद्देसियादीणि झुंजमाणा अन्नतित्थिया अणगारा भवंति, जया मुंडे भवित्ताणं पव्वाति अणगारियं तदा संवरमु किडं, संवरो नाम पाणवहादीण
धर्मफलं
॥ १६२॥
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूर्णी
श्रीदश- आसवाणं निरोहो भण्णइ, देससंवराओ सव्वसंवरो उकिट्ठो, तेण सव्वसंवरेण संपुण्णं चरित्तधम्म फासेइ, अणुत्तरं नाम न ताओंसदलभ वैकालिक| धम्माओ अण्णो उत्तरोत्तरो अस्थि, सीसो आह--णणु जो उक्किट्ठो सो चेव अणुत्तरो?, आयरिओ भणइ-उकिट्ठगहणं देसविरइपडि
सुलभते द्र सेहणत्थं कयं, अणुत्तरगहणं एसेव एको जिणप्पणीओ धम्मो अणुत्तरो ण परवादिमताणित्ति, जदा संवरमुकिलु, धम्मं फासे
अणुत्तरं। तदा धुणइ कम्मरयं, अबोहिकलुसंकडं (५१-१५८) तदा सम्वन्धगं नाणं, दंसणं चाभिगच्छइ (५२-१५८) ॥१६३॥
सव्वत्थ गच्छतीति सव्वत्थगं तं केवलनाणं दरिसणं च, यदा य सव्वत्थगाणि नाणदरिसणाणि भवंति तदा लोगमलोगं च दोवि द एते वियाणइ, यदा लोगं अलोगं च दोवि एए वियाणइ तदा जोगे निरुभिऊण सेलेसि पडिवज्जइ, भवधारणिज्जकम्मक्खयहाए,
जदा जोगे निलंभिऊण सेलसि पडिवज्जति तदा भवधाराणिज्जाणि कम्माणि खवेउं सिद्धिं गच्छह, कहं ?, जेण सो नीरओ, नीरओ
नाम अवगतरओ नीरओ, जया य खीणकम्मंसो सिद्धिं गच्छइ तदा लोगमुद्धे ठिओ सिद्धो भवति सासयोत्ति, जाव य ण परिसव्वाति ताव अनुच्छियं देवलोगफलं सुकुलुप्पत्तिं च पावतित्ति, छज्जीवनिकाए छठ्ठो अधिगारो धम्मफलं। | इयाणिं एतं धम्मफलं जहा दुल्लहं सुलहं च भवइ तहा भणामि, तत्थ दुल्लहं जहा 'सुहसातगस्स समणस्स,
सायाउलगस्स निगामसायस्स। उच्छोलणापहोतिस्स, दुलहा सोग्गती तारिसगस्स (५७-१५९) सातं सुई भण्णइ, है सुहं सायतीति सुहसाययो, सायति णाम पत्थयतित्ति, जो समणो होऊण सुहं कामयति सो सुहसायतो भण्णइ, सायाउलो नाम
॥१६॥ तेण सातेण आकुलीकओ, कहं सुहीहोज्जामित्ति ? सायाउलो, सीसो आह-सुहसायगसायाउलाण को पतिविसेसो ?, आयरिओ | आह-सुहसायगहणेण अप्पत्तस्स सुहस्स जा पत्थणा सा गहिया, सायाउलग्गहणेण पत्ते य साते जो पडिबंधो तस्स गहणं कयं,
समर
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
24-
बैकालिका
सुलभते
चूणों
श्रीदश- निगाम नाम पगाम भण्णइ, निगाम सुयतीति निगामसायी, उच्छोलणापहावी णाम जो पभूओदगेण हत्थपायादी अभिक्ख-18|
ण पक्खालयइ, थोवेण कुरुकुचियत्तं कुव्वमाणो (ण) उच्छोलणापहोवी लब्मइ, अहवा भायणाणि पभृतेण पाणिएण पक्खालयमाणो
उच्छोलणापहोवी, तस्स सुहसायादिदोसे वट्टमाणस्स दुल्लभा सोग्गती भवति । इयाणिं जहा सुलभा सोग्गती भपति तहा भण्णइ
सातवोगुणपहाणस्स उज्जुमतीखतिसंजमरयस्स । परीसहे जिणंतस्स सुलभा सोगती तारिसगस्स (५८-१५९), ॥१६॥ तवोगुणप्पहाणो, अज्जवा मती जस्स सो उज्जुमती, अज्जवखंतिगहणेण दसविधो समणधम्मो गहिओ, एगग्गहणे गहणं तज्जा
तीयाणमितिकाउं, संजमग्गहणेण सत्तरसविहस्स संजमस्स गहणं कयंति, अज्जवखंतिसंजमेसु रओ सो उज्जुमती खतिसंजमरओ, | परीसहा-दिगिच्छादि बावीस ते अहियासंतस्स, एवं तबोगुणाइजुत्तस्स सुग्गई सुलभा भवति । इयाणि एयस्स छज्जीवनिका| यस्स एगद्वियाणि भण्णंति--'जीवाजीवाभिगमो' गाथा पढियव्या , इच्चेयं छज्जीवणियं सम्मद्दिी सया जए। दुल्लहं
लभित्तुं सामन्नं, कम्मुणा न विराहज्जासि ॥ (५९-१६७) त्तिमि । इतिसद्दो परिसमत्तीए बट्टा, एतं नाम जं मया | हेट्ठा भणियं, छज्जीवणिया नाम 'पुढविकायआउकायतेउक्कायवाउक्कायवणस्सइकायतसकाय छहि जीवनिकाएहिंतो णो अण्णो सत्तमो जीवनिकाओ अत्थिात्ति जाणिऊण सम्मादिट्ठी सया जएज्जा, जएज्जा नाम जयणाए पयट्टेज्जा, दुल्लहं सामण्णं लखूण कम्मुणा णाम जहोवएसो भण्णइ तं छज्जीवणियं जहोवइदिटुं तेण णो विराहेज्जा , वेमि णाम तित्थ गरोचदेसेण बेमि, ण पुण अप्पणा इच्छाएत्ति । इयाणिं णया- 'णामि गहियव्वे अगेण्हियव्बंमि चेव अत्थंमि' गाथा--' सबेसिपि नयाणं बहुविहवत्तव्वयं निसामेत्ता। तं सब्बनयावसुद्धं जं चरणगुणद्विओ साह॥१॥' छज्जीवनिकायज्झयणचुण्णी॥४॥
MACHAR
॥१६४॥
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूण
५ अ०
॥१६५॥
एते ताव मूलगुणा भणिया, इदाणि उत्तरगुणा भण्णंति एतेणाभिसंबंधेणागतस्स पंचमज्झयणस्स चत्तारि अणुओगदारा भाणियव्वा, जहा आवस्सए, नवरं इहं नामनिष्फष्णो भण्णइ-नाम ठवणापिंडो दव्वपिंडो य भावपिंडो य ' गाथा, णामनिष्फण्णे पिंडनिज्जत्ती भाणियव्वा, सा य सख्यावि नवहिं कोडीहिं समोयर, तं०-ण हणइ ण हणावेइ हणतं नागुजाणइ ण पयति ण पयावेइ पर्यंतं नाणुजाणइ न किणइ न किणावेइ किणतं नाणुजाण, एत्थ गाथा ' कोडीकरणं ' गाथा ( ६२-१६१ भा० ) एता नवकोडीओ दुहा कीरंति- उग्गमकोडी य विशुद्धिकोडा य, तत्थ उग्गमंकोडी नाम अविसोडिकोडी, तत्थ जा सा उगमकोडी सा छव्विहा, तं० आहाकम्मं पढमा अगमकोडी, उद्देसिया पाखंड समणनिम्गंथाण य कम्मं समोयरइ बितिया उग्गमकोडी, पूती कम्मं भत्तपाणपूतियं ततिया, मीसजाए घरमीसपासंडाणं चउत्था, बादरपाहुडियाए पंचमी, अज्झोयरए छट्ठा, एसा छव्विहा अविसोधिकोडी, सेसा विसोधिकोडी, तत्थ जा सां अविसोधिकोडी सा न हणइ न हणावेइ हणत नाणुजाणइ न पयति न पयावेइ पर्यंतं नाणुजाणइ न पयंति एतेसु समोयर, 'नव चेवहारस ' गाहा ( २६/५ - १६१) नव कोडीओ दोहिं रागदोसेहिं गुणिया अट्ठारस भवंति, ताओ चैव नव तिर्हि मिच्छत्ताण्णाणअविरतीहिं गुणियाओ सत्तावीस भवंति, सत्तावीसा दोहिं रागदोसेहिं गुणियाओ चउप्पण्णा भवति, ताओ चैव नव दसावघेण धम्मेण गुणियाओ विमुद्धाओ नउई भवंति सा नउई तिहिं नाणदंसणचरितेहिं गुणिया दो सत्तरा भवंति, गओ नामनिष्फण्णो निक्खेवो, सुत्तागमे सुत्तमुच्चारयच्वं अक्खलियं अमिलियं अविच्चामेलियं जहा अणुयोगदारे, तं च सुत्तं इमं -
संपत्ते भिक्खुकामि असंभंतो अमुच्छिओ । इमेणं कम्मजोगेण, भत्तपाणं गवेसए (६०-१६३) 'आप्ल व्याप्तौ'
पिण्डस्वरूपं
॥१६५॥
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ
५ अ०
॥१६६॥
धातुः अस्य धातोः संपूर्वस्य प्रपूर्वस्य च 'तक्तवतू निष्ठे' ति ( पा. १-१-२६) क्तः प्रत्ययः अनुबन्धलोपः परंगमनं 'अकः सवर्णे.. दीर्घः' ( पा. ६-१-१०१ ) संप्राप्त इति स्थिते प्रातिपदिकार्थे सप्तम्यधिकारे तस्य एकवचनं ङि अनुबन्धलोपः 'आद् गुणः ( पा. ६-१-८७ ) संप्राप्ते, तत्थ संपत्ते नाम सोभणेण पगारेण पत्ते संपत्ते 'भिक्षु भिक्षायामलाभे लाभे च' धातुः, अस्य धातोः • अधिकारे अप्रत्ययान्ते 'गुरोश्व हल' इति (पा. ३-३-१०३) अप्रत्ययः अनुबन्धलोपः परगमने भिक्ष इति स्थिते 'अजाद्यंतष्टापू' ( पा. ४-१-४) सु भिक्षा, भिक्षा पसिद्धा चेव, ताए भिक्खाए कालो भिक्खाकालो तंमि भिक्खकाले संपत्ते अण्णस्स अट्ठाए गच्छेज्जा, जइ पुण भिक्खाकाल ऊणे अहिगे वा ओयरह तो भिक्ख न लभइ, 'भ्रम अनवस्थाने' धातुः, अस्य धातोः 'क्तक्तवतू निष्ठे' ति ( पा. १-१-२६ ) क्तः प्रत्ययः अनुबन्धलोपः 'अनुनासिकस्य क्विझले ङ्कितीति ( पा. ६-४-१५ ) अनुनासिकस्याङ्गस्य आकारो भवति परगमनं संभ्रान्तः, असंभंतो नाम सव्वे भिक्खायरा पविट्ठा तेर्हि उञ्छिए भिक्खं न लभिस्सामित्तिकाउं मा तूरेज्जा, तुरमाणो य पडिलेहणापमादं करेज्जा, रियं वा न सोधेज्जा, उवयोगस्स ण ठाएज्जा, एवमादी दोसा भवति, तम्हा असंभंते पडिलेहण काऊण उपयोगस्स ठायित्ता अतुरिए भिक्खाए गंतव्वं, 'मूर्च्छा मोहसमुच्छाययोः' धातुः, अस्य धातोः क्तप्रत्ययः, अस्य धातोः सेहलादिति इडागमः अनुबन्धलोपः परगमने मूच्छितः न मूच्छितः अमूर्च्छितः, अमूच्छितो नाम समुयाणे मुच्छं | अकुव्वमाणो सेसेसु य सदाइीवसएस, इदं प्रातिपदिकं, अस्य प्रातिपदकस्य 'कर्तृकरणयोस्तृतीयेति (पा. २-३-१८) तृतीया, तस्या एकवचनं टा, अनुबन्धलोपः त्यदाद्यत्वं अतो गुणः परः पूर्वः 'टाङसिङसामिन्सत्स्याः (पा. ७-१-१२) टा इत्येतस्य इनादेशः 'अनाप्यक' इति (पा. ७-२-११२ ) इदमः अनादेशः परगमनं अनेन, इमेण नाम जो इदाणि भन्निहिति, 'ऋमु पादविक्षेपे'
भक्तपानैषणा
॥१६६॥
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्मक्तपान
पणा
श्रीदशवैकालिक
चूणी. ५ अ०
॥१६७॥
धातुः, अस्य धातोः अच् प्रत्ययः अनुबन्धलोपः परगमने क्रमः, क्रमो नाम परिवाडी भण्णइ, 'युजिर् जोगे' धातुः, अस्य धातोः अकर्तरि च कारके संज्ञायां (पा. ३-३-१९) घञ् प्रत्ययः अनुबन्धलोपः 'चजोः कुपिण्यतो' रिति (पा. ७-३-५२) कुत्वेन जकारस्य गकारः, 'पुगंतलघूपधस्य चेति (पा. ६-३-८६ ) गुणः योगः, तस्स कमस्स जोगो कमजोगो, भत्तपाणाणि लोगपसिद्धाणि, 'इषु इच्छायां' धातुः, 'हेतुमति चेति (पा. ३-३-२६) णिच् प्रत्ययः अनुबन्धलोपः, 'पुगन्तलघूपघस्य चे' ति का(पा. ६-३-८६ ) गुणः एष 'सनाद्यन्ता धातव' इति (पा. ३-१-३२) धातुसंज्ञायां ल्युट 'युवोरनाका विति (पा. ७-२-२)
अनः एषण स्त्रीविवक्षायां 'अजाद्यत्तष्टाप् (पा. ४-१-४) एषणा, गोः एषणा (पा.३-३-१७) अवङ् स्फोटायनस्य (पा.६-१-१२३) गोशब्दस्य अवडादेशः गवेषणा, गवेसणा मग्गणा भण्णइ, सा य भिक्खा कत्थ गवेसियव्यत्ति ?, भण्णति- 'से गामे वा नगरे वा, गोयरग्गगओ मुणी । चरे मंदमणुब्विग्गो, अव्यक्खित्तेण चेयसा॥(६१-१६३ ) 'सेत्ति निद्देसे, किं निद्दिसति?, जो सो संजयविश्यपडिहयपच्चक्खायपावकम्मो भिक्खू तस्स निदेसोत्ति, गामनगरगहणेण सेसावि खेडकब्बडमडंबनिगमादिभेदा गहिया, गोयरो नाम भ्रमण चर गत्यर्थः धातुः, अस्य धातो: 'पुंसि संज्ञाया'मिति (पा. ३-३-१२८) घप्रत्यये वत्तेमाने 'गोचरसंचरवहब्रजव्यजापणनिगमाश्चेति (पा. ३.३-११९ ) घप्रत्ययान्तः निपात्यते, गावश्चरंति अस्मिन् देशे गोचरः, | जहा गावीओ सद्दादिसु विसएसु असज्जमाणीओ आहारमाहारेंति, दिटुंतो वच्छ ओ वाणिगिणीए अलंकियविभूसियाए चारुवेसाएवि गोभत्तादी आहारं दलयंतीति तंमि गोभत्तादिम्मि उवउत्तो ण ताए इत्थियाए स्वेण वा तेसु वा आभरणसद्देसु ण वा गंधफाससु मुच्छिओ, एवं साधुणावि विसएसु असज्जमाणेण समुदाणे उग्गमउपायणासुद्धे निवेसियबुद्धिणा अरत्तदुद्वेण भिक्खा
CREOGRESEARCANCCPROGRECTOR
॥१६७॥
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
गमन
SOTRAORD
विधिः
श्रीदश- हिंडियव्यत्ति, गोयरो चेव अग्ग २ तमि गओ गोयरग्गगओ, अग्गं नाम पहाण भण्णइ, मो य गोयरो साहूणमेव पहाणो भवति,
न उ चरगाईणं आहाकम्मुदोसियाइ जगाणंति, मुणीणाम णाणित्ति वा मुणित्ति वा एगट्ठा, सो य मुणी चउव्विहो भणिओ, चूर्णी णाममुणी ठवणामुणी दव्वमुणी भावमुणी, नामठवणाओ गयाओ, दव्वमुणी जहा रयणपरिक्खगा एवमादि, भावमुणी जहा
संसारसहावजाणगा साहुणो सावगा वा, एत्थ साहहिं अधिगारो, सेसा उच्चारियसरिसत्तिकाऊण परूविया, चरसद्दो गमणे ॥१६८॥
& वट्टइ, मंदो चउन्विहो-नाममंदो ठवणामंदो दव्वमंदो मावमंदो य, नामठवणाओ गयाओ, दव्वमंदो जो तणुयसरीरो एवमाइ,
भावमंदो जस्स बुद्धी अप्पा एवमादी, एते उच्चारियसरिसत्तिकाऊणं परूविया, इह पुण गतिमंदेण अहिगारो, उव्विग्गो नाम
भीतो, न उविग्गो अणुविग्गो, परीसहाणं अभीउत्ति वुत्तं भवति, अव्वक्खित्तेण चेतसा नाम णो अट्टज्झाणोवगओ उक्खेवादिWणुवउत्तो, कहं गंतव्वं ?, भण्णइ- 'पुरओ जुगमायाए,पेहमाणो महिं चरे । वज्जेंतो बीयहरियाणिं, पाणे य दगमट्टियं
(६२-१६३ ) पुरओ नाम अग्गओ, जुगं सरीरं भण्णइ, तावमेत्तं पुरओ अंतो संकुडाए बाहिं वित्थडाए सगडुद्धिसंठियाए दिट्ठीए, दूरनिपायदिट्ठी पुण विप्पगिटुं सुहुमसरीरं वा सत्तं न पासइ, अतिसन्निकिट्ठदिट्ठीवि सहसा दठूण ण सक्केइ पाद पडिसाहरिउं, चकारण य सुणमादीण रक्खणट्ठा पासओवि पिट्टओवि उवओगो कायव्यो । अन्ने पढंति- 'सव्वत्तो जुगमायाए' नातिदूरं गंतूणं पासओ पिट्टओ य निरिक्खियव्वं, पेहमाणो णाम णिरिक्खमाणो, महिं पुढवीं, चर नाम गच्छे, पुरओ जुगमेत पेहमाणेण किं परिहरियव्वं ?, भण्णइ- 'वज्जेंतोषीयहरियाई वज्जेतो नाम परिहातो, बीयगहणेण बीयपज्जवसाणस्स दसभेदभिण्णस्स वणप्फइकायस्स गहणं कयं, अहवा हरियगहणेण सव्ववणप्फई गहिया, पाणग्गहणेणं बेइंदियाईणं तसाणं गहणं,
SARACHERRORIES
L
meeramminger
र पडिसाहरि, चादही पुण विप्पगिहुँ सुहमसरा मण्णइ, तावमेत्तं पुरओ अंतता वीयहरियाणि, पाणे या
RAMERIA
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणों
Iदगग्गहणेण आउक्काओ सभेदो गहिओ, माट्टयागहणणं जो पुढविकाओ अडवीओ आणिओ सनिवेसे वा गामे वा तस्स गहणं,
आत्मसंयम MISI एगग्गहणे गहणं तज्जाईयाणामतिकाउं अगणिवाउणोवि गहिया, संजमविराहणा भणिया। इदाणि आतविराहणा संजमाविराहणा
विराधना |य दोवि भणीत- 'ओवायं विसमं खाणु, विज्जलं परिवज्जए। संकमण न गच्छेज्जा,विज्जमाणे परक्कमे (६३-१६३)
पृथ्वी
यतना ५ अ ओ वायं नाम खड्डा, जत्थ हेट्ठाभिमुहेहिं अवयरिज्जइ, विसमं नाम निण्णुण्णयं, खाणू नाम कट्ठ उद्धाहुत, विगयं जलं जत्थ तं
विजलं, सो य चिक्खल्लो, परिवज्जए नाम सव्वेहिं पगारेहिं वज्जए परिवज्जए, संकमिज्जति जेण संकमो, सो पाणियस्स व ॥१६९॥
| गड़ाए वा भण्णइ, तेण संकमेण विज्जमाणे परिक्कमे णो गच्छेज्जा, असई पुण गच्छेज्जा, विसमे य पंथे गच्छमाणस्स इमे दोसा
भवंति, तं०-पवडते व से तत्थ, पक्खलंते व संजए। हिंसिज्ज पाण भूते य, तसे अदुव थावरे (६४.१६३) ते तत्थ पवडते वा ४ पक्खलंते वा हत्थाइलूसंग पावेज्जा, तसथावेर वा जीवे हिंसेज्जा, एवं पाऊण साधुणा किं कायव्वंति ?, भण्णइ- 'तम्हा ते-18
ण न गच्छेज्जा, संजए सुसमाहिए । सति अण्णेण मग्गेण, जयमेव परक्कमे (६५-१६३ ) जम्हा एते दोसा तम्हा विज्जमाणे गमणपहे ण सपच्चवाएण पहेण संजएण सुसुमाहिएणं गंतव्वं, 'सति'त्ति जदि अण्णो मग्गो अत्थि तो तेण न
गच्छेज्जा, जयमेव परक्कमे णाम जति अण्णो मग्गो णत्थि ता तेणवि य पहेण गच्छेज्जा जहा आयसंजमविराहणा ण भवइ, * भिक्खायारयाए गच्छमाणो इमं पुढविक्कायजयणं करेज्जा- इंगालं छारियं रासिं, तुसरासिं च गोमयं । ससरक्खेहिं ॥१६॥
पाएहि, संजओ तं न इक्कमे ( ६६-१६६ ) ससरक्खेहि-सचित्तरयाइण्णेहिं मा तस्स सचित्तरयविराहणा भवइ, अतो एयाणि परिहरिजंति, एवं किण्हमट्टियातो परिहरियव्वाओ, नीलमट्टियामएण सेसमट्टियाओ परिहरियवाओ, एवं सेसावि वण्णा
GA4%ॐॐॐ
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
अपकायादियतना ब्रह्मव्रतरक्षा
५ अ०॥
श्रीदश- भाणियब्वा, जहा वण्णा एवं गंधरसफासावि परोप्परविरुद्धा परिहरणिज्जा, जत्थ य अण्णो मग्गो नत्थि तत्थ पादपंछणेण कालिकलापमज्जिता गच्छड जड सागारियं तो ताव अच्छइ जाव तं गतं ताहे पमज्जइ, अह थिरं सागारियं ताहे पमज्जित्ता पादपंछणेण चूर्णी कायं अफुसंतो ताव अच्छइ जाव अप्पसागारियं जायंति, एसा पुढविक्कायजयणा भणिया। इयाणि गोयरग्गगयस्स जयणा
हिकारे वट्टमाणे इमावि जतणा एव भण्णइ॥१७॥
णचरेज्ज वासे वासंते, महियाए व पडंतिए । महावाए व वायंते, तिरिच्छसंपाइमेस वा (६७-१६४) नकारो पडिसेहे वट्टइ, चरेज्ज नाम भिक्खस्स अहा गच्छेज्जत्ति, वासं पसिद्धमेव, तमिवासे वरिसमाणे ण उ चरियव्वं, उत्तिण्णेण य पढ़े | अहाछम्माणि सगडगिहाईणि पविसित्ता ताव अच्छइ जावडिओ ताहे हिंडइ, महिया पायसो सिसिरे गम्भमासे भवइ, ताएवि | पडतीए नो चरेज्जा, महावातो रयं समुद्भुणइ, तत्थ संचित्तरयस्स विराहणा, अचित्तोवि अच्छीणि भरेज्जा एवमाई दोसत्तिकाऊण
ण चरेज्जा, तिरिच्छे संपर्यतीति तिरिच्छसंपाइमा, ते य पयंगादी, तस्स तेसु नो चरज्जा, गोयरग्गगतस्स पढमब्बयजयणाहिकारे | बद्रमाणे इमा चउत्थब्बयजतणा-'ण चरेज्ज वससामत, बंभचरवसाणुए । भयारिस्स दन्तस्स, होज्जा तत्थ विसोत्तिया (६८-१६५)णकारो पडिसेधे वसइ, चरेज्ज णाम गच्छज्जा, वेसाओ दुवक्वरियाओ, अण्णाओवि जाओ दुवक्खरियाकम्मेसु बदति ताओवि बेसाओ चेव, सामन्तं नाम तासिं गिहसमीवं, तमवि वज्जणीयं, किमंग पुण तासिं गिहाणि ?, जम्हा तमि वेससामंते हिंडमाणस्स बंभचेरव्वयं वसमाणिज्जतिात्त तम्हा तं वेससामंत बंभचेरवसाणुगं भण्णइ, तमि बंभचेरवसाणुए नो चरेज्जा, वेसाओ इंदियणोइंदिएहिं दंतस्सवि बंभचारिस्स विसोत्तिया भवति, सा विसोत्तिया चउविहा- णामविसोत्तिया ठवणा
॥१७॥
AAAAAA
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
46
श्रीदश
शुन्यादि परिहार
चूर्णी.
विसोत्तिया दव्वविसोतिया भावविसोतिया, नामठवणाओ गताओ, दयविसोत्तिया जहा सारणिपाणियं कयवराइणा आगमसोते वैकालिकIPIनिरुद्धे अण्णतो गच्छइ, तओ तं सस्सं सुक्खइ, सा दब्बविसोतिया. तासिं वेसाणं भावविप्पेक्खियं णट्टहसियादी पासंतस्स णाण
हादसणचरित्ताणं आगमो निरंभति, तओ संजमसस्सं सुक्खइ, एसा भावविसोत्तिया। सीसो आह-को तत्थ दोसो', आयरिआ भणइ, ५ अ०
अणाययणे चरंतस्स, संसग्गीय अभिक्खणं । होज्ज वयाणं पीला, सामन्नंमि य संसओ। (६९-१६५) तणं
ठा वेससामंतं अभिक्खणं अभिक्खणं एंतजंतस्स ताहि समं संसग्गी जायति, भणियं च- "संदसणाओ पीई पीतीओ रती रती य ॥१७१॥
लावीसंभो । वीसभाओ पणओ पंचविहं वद्धए पेम्मं ॥१॥" तओ तस्स वयाणं मेहुणविरमणादणं पीडा नाम विणासो, सामण
नाम समणभावो, तंमि समणभावे संसयो भवइ, किं ताव सामण्णं धरेमि ? उदाहु उप्पव्वयामित्ति ? एवं संसयो भवइ, जइ उणिक्ख
मइ तो सव्ववया पीडिया भवंति, अहवि ण उण्णिक्खमइ तोवि तग्गयमाणसस्स भावाओ मेहुणं पीडियं भवइ, तग्गयमाणसो य & एसणं न रक्खइ, तत्थ पाणाइवायपीडा भवति, जोएमाणो पुच्छिज्जइ-किं जोएसि ?, ताहे अवलवइ, ताहे मुसावायपीडा भवति,
ताओ य तित्थगरेहिं णाणुण्णायाउत्तिकाउं अदिण्णादाणपीडा भवइ, तासु य ममत्तं करेंतस्स परिग्गहपीडा भवति । तम्हा * एयं वियाणित्ता, दोसं दोग्गइवड्डणं । वज्जए वेससामन्तं, मुणी एगंतमस्सिए (७०-१६५) तेण य भिक्खाए पवि.
द्वेणं इमाणि परिहरियव्वाणि 'साणं सूवियं गाविं, दित्तं गोणं हयं गयं । संडिन्भं कलहं जुद्धं, दूरओ परिवज्जए (७१-१६५)
साणो लोगपसिद्धो, सूविया गावी पायसो आहणणसीला भवइ, दित्तो कसाओ मत्तो वा, आह च- "दित्तो दप्पिओ" ते य इमे 5 दित्ता परिहरणिज्जा, तं०-गोणो हयो गयोति, गोणो बलिवद्दो, हयो-आसो, गयो हत्थी, सो दित्तो परिहरणिज्जो, संडिब्भं नाम
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
-4-%
ERRO
श्रीदश- । बालरूवाणि रमंति धणुहिं, कलहो नाम वाइओ, जुद्धं नाम जं आउहकट्ठादीहिं, एताणि साणादीणि दूरओ परिवज्जज्जा, सीसो उन्नतत्वाबैकालिक आह-तत्थ- को दोसो ? जेण परिवज्जिजंति, आयरिओ आह-सुणओ घाएज्जा, गावी मारिज्जा, गोणो मारेज्जा, एवं हय-द
दिनिषेधः गयाणवि मारणादिदोसा भवंति, बालरूवाणि पुण पाएसु पडियाणि भाणं भिंदिज्जा, कट्ठाकट्ठिवि करेज्जा, धणुविप्पमुक्केण वा कंडेण
आहणेज्जा, कलहे किं ?, तारिसं अणहियासंतो भणिज्जा, एवमादि दोसा भवंतित्ति । इदाणि आतगया दोसा जहा न भवंति तं ॥१७२॥
भण्णइ-' अणुण्णए णावणए, अप्पहिढे अणाउले । इंदियाणिं जहाभागं, दमहत्ता मुणी चरे।। (७२-१७५) अकारो पडिसेधे वट्टइ, उण्णतो चउब्विहो, तं०- णामुण्णओ ठवण० दव्व. भावुण्णओ, णामठवणाओ गयाओ, दव्वुण्णओ जो उण्णतेण मुहेण गच्छइ, भावुण्णओ हिट्ठो विहसियं करेंतो गच्छइ, जातिआदिएहिं वा अट्ठहिं मदेहि मत्तो, एवं ओणओवि चउबिधो, द्र तं.- णामोणयो ठव० दव्व० भावोणयोत्ति, तत्थ नामठवणाओ गयाओ, दबोणओ जो ओणयसरीरो खुज्जो वा, भावोणयो जो दीणदुम्मणो, कीस गिहत्था भिक्खे न देंति, णवा सुंदरं देंति ?, असंजते वा पूयति. सीसो भणइ-उन्नतेऽवनते वा को दोसो ?, आयरिओ भणइ-दव्वुनतो इरियं न सोहेइ, लोगोवि भण्णइ- उम्मत्तओविव समणओ वजइ सविगारोत्ति, भावेवि अस्थि से माणो,
तुद्वत्तेणं अत्थि, संबंधो अत्थित्ति, अहवा मदावलित्तो ण सम्मं लोगं पासति, सो एवं अणुवसंतत्तणेण न लोगसंमतो भवति, दव्यो-2 माणतेणवि उड्डुवंति जहा अहो जीवरक्खणुवउत्तो सुव्वत्तं एस (तेण) गो, अहवा सब्बपासंडाणं नीययरं अप्पाणं जाणमाणो वक्कमति एव
॥१७२॥ मादि, एवं करेज्जा, भावोणते एवं चेवेति, जहा किमेतस्स पव्वइतेण? कोहोऽणेण न णिज्जिओत्ति एवमादी, जम्हा एए ते दोसा तम्हा है।" दव्वओ अणुण्णतेण अणवणतेण य भमियव्वं, भावओवि 'अप्पहिहित्ति अप्पसद्दो अमावे वट्टइ, थावे य, इहं पुण अप्पसद्दो
S-
%
%
।
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णी.
ACCAT
॥१७३॥
अभावे दडब्बो, अहसंतोत्ति वुत्तं भवति, मज्झत्थभावमहिद्विऊण समुदाणस्स गच्छेज्जा, अणाउलो नाम मणवयणकायजोगेहि अणाउलो माणसे अट्टदुहट्टाणि सुत्तत्थतदुभयाणि वा अचितंतो एसणे उवउत्तो गच्छेज्जा, वायाए वा जाणिवि ताणि अट्टमद्वाणि ताणि अभासमाणेण पुच्छणपरियट्टणादीणि य अकुव्वमाणेण हिंडियब्वं, कायेणावि हत्थणट्ठादीणि अकुबमाणा सकाचयहत्थपाओ हिंडे ज्जा, इंदियाणि-सोयादीणि जहाभावो नाम तेसिंदियाणं पत्तेयं जो जस्स विसयो सो जहभावो भण्णइ, जहा सोयरस सोयव्वं चक्खुस्स ददुव्वं घाणस्स अग्याशियव्वं जिब्भाए सादेयव्वं फरिसस्स फरिसणं, एवं जहाभावं इंदियाई दमइत्ता मुणी चरे, चरे नाम गच्छेज्जत्ति, ण य सक्का सदं असुणितेहिं हिंडिउं, किं तु जे तत्थ रागदोसा ते वज्जेयबा, भणियं च- "न सक्का सद्दमस्सोउं, सोतगोयरमागयं । रागद्दोसा उजे तत्थ, ते बुहो परिवज्जए ॥ १॥" एवं जाव फासोति , किं च- गोयरग्गगतो इमाणि वजेजा, तं०- दवदवस्स न गच्छेजा, भासमाणो यगोयरे। हसंतो णाभिगच्छेज्जा, कुलं उच्चावयं सया ( ७३-१६५) दवदवस्स नाम दुयं दुयं, सांसो आह-णणु असंभंतो अमुच्छिओ एतेण एसो अत्थो गओ, किमत्थं पुणो गहणं, आयरिओ भणइ-पुव्वभणियं तुजं भण्णति तत्थ कारणं अत्थि, जं तं हेट्ठा भणियं तं अविसेसियं पंथे वा गिहतरे वा,
तत्थ संजीवराहणा पाहण्णण भणिया, इह पुण गिहाओ गिहतरं गच्छमाणस्स भण्णइ, तत्थ पायसो संजमविराहणा भणिया, है इह पुण पवयणलाघवसंकणाइदोसा भवंतित्ति ण पुणरुतं, किंच-जहा चेव दवदव्वस्स न चरेज्जा तहा भासमाणो तहा लोगविरुद्ध काउं हसंतोचि णो, कुलं उच्चावयं पवेसेज्जा, कुलं पसिद्धं चेव, उच्चं चउबिधं, तं०-णामुच्चं ठव०दब्वभावउच्चं च, णामठवणाओ गयाओ, दव्युच्चंपि भृमादि, भावुच्चं जातिधणविज्जादी हट्टतुट्ठीवयीसयमुहो जाति , तत्थ अंतेपुरइस्साइ
॥१७३॥
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ
५ अ०
॥१७४॥
दोसा, अवचंपि चउविधं तं० णामठवणदव्वभावावयं, णामठवणाओ गयाओ, दव्यवचं तणकुडी, भाववचं जातिधणविज्जादीहीण, सदा नाम सव्वकालं, किंच वज्जणाधिकारे वट्टमाणे इदमवि वज्जणियं - ' आलोयं धिग्गलं दारं, संधि दगभवणाणि य । चरंतो न विनिज्झाए, संकठ्ठाणं विवज्जए (१४-१६५) आलोगं नाम चोपलपादी थिग्गलं नाम जं घरस्स दारं पुव्वमासी तं पडिपूरियं, दारं दारमेव, संधी खत्तं पडिढक्किययं, दगभवणाणि - पाणियघराणि व्हाणगिहाणि वा एताणि भिक्खं हिंडमाणो ण णिज्झाएज्जा ॥ विवज्जणाहिगारे वट्टमाणे इमाणि वज्जिज्जा-रण्णो गिवतीणं च, रहस्सारक्खियाणि य। संकिलेसकरं ठाणं दूरओ परिवज्जए (७५- १६५ ) रण्णो रहस्सद्वाणाणि गिहवईणं रहस्सड्डाणाणि आरखियाणं रहस्सद्वाणाणि, संकणादिदोसा भवति, चकारेण अण्णेवि पुरोहियादि गहिया, रहस्सद्वाणाणि नाम गुज्झोवरगा, जत्थ वा राहस्सियं मर्तेति एताणि ठाणाणि संकिलेसकराणि भवंति, भवणगएत्थ इत्थियाइए हियणडे संकणादिदोसा भवंति, तम्हा दूरं परिवज्जए । पडिकुट्टकुलं न पविसे, मामगं परिवज्जए । अचियत्तकुलं न पविसे, चियत्तं पविसे कुलं ( १७-१६५ ) तत्थ | पडिक दुविधं - इत्तिरियं आवकहियं च, इत्तिरियं मयगसूतगादी, आवकहियं अभोज्जा डोंबमायगादी, मामयं नाम जत्थ गिहपती भणति मा मम कोई घरमयिउ, पन्नत्तणेण मा कोई ममं छिड्डुं लहिहेति, इस्सालुगदोसेण वा, अचियत्तकुलं नाम न सकेति वारेउ, अचियत्ता पुण पविसंता, तं च इंगिएण णज्जति, जहा एयस्स साधुणो पविसंता अचियत्ता, अहवा अचियत्तकुलं जत्थ बहुणावि कालेण भिक्खा न लब्भइ, एतारिसेसुं कुलेसु पविसंताणं पलिमंथो दीहा य भिक्खायरिया भवति, चियत्तं पविसेज्जत्ति, चियत्तं नाम जत्थ चियत्तो निक्खमणपवेसो चागसीलं वा, एयारिसाणि पविसेज्जा । 'साणीपावारपिहियं, अप्पणा णावपंगुरे ।
वर्जनीयस्थानानि
॥१७४॥
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणों
श्रीदश- कवाडंणो पणोलेजा,उग्गहंसी अजाइया (७८.१६६)साणी नाम सणवकेहि वि(उइ)ज्जड अलसिमयी वा,पावारी लोगपसिद्धी, वैकालिक एतेहिं चिलिमिली कज्जइ, तं काउं ताणि मिहत्थाणि वीसत्थाणि अच्छति. खायंति पियंति वा मोहंति वा, तं नो अवपंगुरज्जा,INI
स्थानानि Exil किं कारण , तसि अप्पत्तियं भवइ, जहा एते एत्तिल्लयपि उवयारं न याणति जहा णावगुणियव्यं, लोगसंवबहारवाहिरा वरागा,
Wएवमादि दोसा भवंति, कवाडं लोगपसिद्धं, तमवि कवाडं साहुणा णो पणोल्लयब्वं. तत्थ पुब्वभणिया दोसा सविससयरा भवात, ॥१७५॥
5 एवं उग्गहं अजाइया पविसंतस्स एते दोसा भवंति, जाहे पुण अवस्सकयं भवति, धम्मलाभो, एत्थ सावयाण अस्थि जात अणु
वरोधो तो पविसामो । गोयरग्गपविट्ठो उ, वच्चमुत्तं न धारए । ओवासं फासुयं नच्चा, अणुन्नवित्तु वोसिरे (७८-१९४० पुचि चेव साधुणा उवओगो कायव्यो, सण्णा वा काइया वा होज्जा णव चि वियाणिऊण पविसियव्वं, जइ वावडयाए उवयागा न कओ कएवि वा ओतिण्णस्स जाया होज्जा ताहे भिक्खायरियाए पवितॄण बच्चमुत्तं न धारेयव्वं, किं कारणं, मुत्तनिराध चक्खुवाघाओ भवति, बच्चनिरोहे य तेयं जीवियमवि रुंधेज्जा, तम्हा घच्चमत्तनिरोधो न कायव्वोत्ति, ताहे संघाडयस्स भायः णाणि (दाऊण) पडिस्सयं आगच्छित्ता पाणयं गहाय सण्णाभूमि गंत्रणा फासुयमवगासे उग्गहमणुण्णावेऊण वोसिरियव्वात । वित्थारो जहा आहनिज्जुत्तीए । किंच 'णीयद्वारं' सिलोगो (७९-१६७) णीयद्वारं दुविहं-बाउडियाए पिहियस्स वा, जामा उब्बरगाओ मिक्खा निक्कालिज्जइ तत्थ पलिट्ठए उवडियस्स वाउडियदोसो भवइ, साणमादी वा खाए ज्जा, जओ भिक्खा
॥१७५॥ निक्कालिज्जह तं तमसं, तत्थ अचक्खुविसए पाणा दुक्ख पच्चुवेक्खिजंतित्तिकाउं नीयवारे तमसे कोट्ठओ वज्जयवा। 'जस्थ पुप्फाणि' सिलोगो (८०-१८७) जत्थ कोद्गे वारे वा पुष्पाणि उप्पलकणवीरादीणि अमिलाणाणि चीयाणि वाहिमा
*MA4%AS
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
%
श्रीदशकालिक
C
चूर्णी
%%%%%
॥१७६॥
%
दीणि, विप्पइण्णाणि नाम विविहेहिं पगारेहिं पतिण्णाणि णाणाविहाणि वा पक्खित्तााणीत्त परिहरिउं घणतणेण ण सक्कंतित्ति-13 कुलभूमिः काउं वजेज्जा, जं च उल्लं अहुणोवीलत्तं तं सरसं दट्टण संपातिमसत्तविराहणत्थं अपरितावियाओ वा आउक्काओत्तिकाउं वज्जेज्जा । 'एलगं दारगं' सिलोगो ( ८१-१६७ ) एलओ छागो, सो कोट्ठगद्दारे बद्धओ, दारओ दिक्करादिरूवं, साणो-सुणओ, वच्छउ-चच्छउ, गोणमहिसीणं भवति, उल्लंघणा उल्लंडणा भण्णति, विऊहणा पेल्लणा, पेल्लिओ सिंगेहिं आहणेज्जा, पहुं वा वहेज्जा, दारए अप्पत्तियं सयणो करेज्जा, उप्फासण्हाणकोउगाणि वा, पदोसेण वा पंताविज्जा, पडिभग्गो वा होज्जा ताहे भणेज्जा-समणएण ओलंडिओ एवमादी दोसा, सुणए खाएज्जा, वच्छओ आहणेज्जा वित्तसेज्ज वा, वितत्थो आयसंजमविराहणं करेज्जा, विऊहणे ते चेव दोसा, अण्णे य संघट्टणाइ, चेडरूवस्स हत्थादी दुक्खावेज्जा एवमाइ दोसा भवंति । किं च ' असंसत्त' सिलोगो | ( ८२-१६० ) असंसत्तं पलोएज्जा नाम इत्थियाए 'दिढि न बंधेजा, अहवा अंगपच्चंगाणि अणिमिस्साए दिट्ठीए न जोएज्जा, किं कारणं, जेण तत्थ बंभव्वयपीला भवइ, जोएतं वा दट्टण अविरयगा उड्डाहं करेज्जा-पेच्छह समणयं सवियारं, तत्थ य ठिएण णातिदूर पलोएयव्वं, तावमेव पलोएइ जाव उक्खेवनिक्खेवं पासई, तओ परं घरकोणादी पलोयंत दट्टण संका भवति, | किमेस चोरो पारदारिओ वा होज्जा? एवमादि दोसा भवंति,उप्फुलं नाम विगसिएहिं णयणेहिं इत्थीसरीरं रयणादी वा ण निज्झाइयव्वं, जदा य पडिसेहिओ भवति तदा अयंपिरेण णियत्तियव्वं, अझंखमाणेणंति वुत्तं भवति । किं च- 'अतिभूमि न गच्छेज्जा' सिलोगो (८३-१६८) अणणुण्णाता भूमी गोयरग्गगओ साहू न पविसेज्जा, केवइयाए पुण पविसियव्वं ?, कुलस्स
|॥१७६॥ भूमि नाऊणं, जत्थ तेसि गिहत्थाणं अप्पत्तियं न भवइ, जत्थ अण्णेवि भिक्खायरा ठायंति, ताहे एवं नाऊण मियं भूमि परक्कमे
%
%
%
RECRRHOOLICE
%
%
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक । चूर्णी. ५ अ०
45454
RA
तवा तं पासति, तत्थ आपणाणणाम जंमि ठाणे अविरतिय इमाई न दीसति, आसिणाणसालभूति
॥१७७॥
मियं नाम अणुनायं, परक्कमे नाम पविसेज्जा, किंच-'तत्थेवं पडिलेहेज्जा' सिलोगो, (८४-१६८) तत्थ तत्तियाए मियाए| भूमीए उवयोगो कायव्वो पंडिएण, कत्थ ठातियव्वं कत्थ न वत्ति, तत्थ ठातियव्वं जत्थ इमाई न दीसंति, आसिणाणस्स संलोयं परिवज्जए, सिणाणसंलोगं वच्चसंलोगं व, तत्थ आसिणाणं णाम जंमि ठाणे अविरतिया अविरतगा वा हायति, लोग जत्थ ठिएण हि दीसंति, ते वा तं पासति, तत्थ आयपरसमुत्था दोसा भवंति, जहा जत्थ अम्हे ण्हाओ जत्थ य मातिवग्गो अम्हं व्हायइ तमेसो परिभवमाणो कामेमाणो वा एत्थ ठाइ, एवमाई परसमुत्था दोसा भवंति, आयसमुत्था तस्सेव हायंतिओ अवाउडियाओ अविरतियाओ दट्टण चरित्तभेदादी दोसा भवंति, वच्चं नाम जत्थ वोसिरंति कातिकाइसन्नाओ, तस्सवि सलोग यज्जेयव्वो, आयपरसमुत्था दोसा पवयणविराहणा य भवति, तम्हा संलोगं आसिणाणवच्चाणं परिवज्जेज्जा। किंच- 'दगमाट्टय' सिलोगो (८५-१६८) दगं पाणियं, मट्टिया अडवीओ सचित्ता आणीया, आदाणं नाम गहणं, जेण मग्गेण गंतूण दगमट्टियहरियादीणि घेप्पंति तं दगमट्टियआयाणं भण्णइ, तं च विवज्जेजा, बीयाणि वीहिमाईणि, हरियग्गहणणं सव्वे रुक्खगुच्छाइणो
वणप्फइविसेसा गहिया, एताणि दगमट्टियाईणि गिहदारे ठियाणि परिवजेतो चिट्ठजा, सबिदियसमाहितो नाम नो सद्दरूवा-2 ४ ईहिं अक्खित्तो, एवं तस्स कालाइगुणसुद्धस्स अणिढकुलाणि वजेतस्स चियत्तकुले पविसंतस्स जहोवदिढे ठाणे ठियस्स आयसमुत्था दोसा वजेंतस्स दायगसुद्धी भण्णइ । 'तत्थ से चिट्ठमाणस्स' सिलोगो (८६-१६८) तत्थत्ति तीए मिताए भूमीए
से ' त्ति निदेसो दगमट्टीयादीणि परिहरंतो चिट्ठइ तस्स निद्देसो, आहरे नाम आणेजा, पाणगं भोयणं च पसिद्धं चेव, अक-12 प्पियं न इच्छेज्जा, जं पुण बायालीसदोसपरिसुद्धं तं कप्पियं पडिग्गहेज्जा । किंच-' आहरंती' ति मिलोगो (८७-१६८)
RECRkRCORRECRkRREE
॥१७७॥
-
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
निषेधः
चूणों
श्रीदश- | कटार भोयणमाती परिसाडयइ तं देंतियं पडियाइक्खे-न मे कप्पइ तारिस, पायसो इत्थियाओ भिमसे दलपति नेण वैकालिक लाइस्थियाए निद्देसो कओ, पडिया इक्खे णाम पडिसहेजा, जहेरिसं मम ण कप्पइति, जइ सा भणेजा अण्णो वा कोइ-भगवं! को
दोसो एत्थ ति, तओ देस काल पुरिस च पडुच्च दास कहज्जा, पडिसडतण ताव सत्ताणि वहिजोति, पडिए य तमवजीविणो। ५ अ० मला अणेगे घातिअंति, एवमादिणो दोसा भाणितव्वा। किंच 'सम्मद्दमाणी' सिलोगो (८६-१६८) सम्महमाणी णाम।
अम्ममाणी. पाणाणि-कीडियादीणि, यिाणि-सालिमाईणि, हरियग्गहणेण सेसस्स यणप्फइकायस्स गहणं, एगगहणे गहणं तजा॥१७८॥
इयाणमितिकाउं सेसावि एगिदिया, असंजमं करेंतीति असंजमकरी तं, असंजमं साधुणिमित्तं आगच्छंती य करेइत्ति, तारिस | भत्तपाणं तु परिवज्जए। किं च साह१' सिलोगो (८९-१६९) साहटु नाम अन्नमि भायणे साहरिउ देति तं फासगपि विवज्जए, तत्थ फासुए फासुयं साहरइ १ फासुए अफासुयं साहरइ २ अफासुए फासुयं साहरइ ३ अफासुए अफासुयं साहरति ४, तत्थ
फासुयं फासुएम साहरति तं थेवं थेवे साहरति बहुए थेवं साहरइ थेवे बहुयं साहरइ बहुए बहुयं साहरइ, एतेसिं भंगाणं जहा पिंडनिज्जत्तीए, णिक्खिविचा सचित्तं, अलायं पुप्फफलादी वा घट्टेऊण देइ, तधेव समणट्ठाए उदगं संपणोल्लिया नाम आउकायं छड्डेऊण दलयइ, 'ओगाहयित्ता चलयित्ता, आहरे पाणभायणं । बेतियं पडियाइक्खे, न मे कप्पइ तारिसं (९०-१६९) तमेव आउक्कार्य ओगाहइत्ता नाम समणट्ठाए अत्तणो जतो आयरिसेत्ता भिक्खं दलपति, चलयिचा नाम चले1ऊण देई. एयाणि ओगाहणादीणि काऊण दतिय पडियाइक्खे न मे कप्पइ तारिस । 'पुरेकम्म' सिलोगो, (९१-१६९) परे
नाम साधणं दट्टणं हत्थं भायणं धोवइ तं पुरेकम्मं भण्णइ, तेण पुरकम्मकएण हत्थंण दध्वीए भायणेण वा, तत्थ
PROSONASHOC
%-5000EOSRORRECAUGAIN
॥१७८॥
OCOM
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ
५ अ०
॥ १७९॥
हत्थो पसिद्धो, दव्वी कडुच्छुओ, भायणं कंसभायणादि, दिज्जमाणि पडिसेहेज्जा न मे कप्पर तारिसं । ' एवं उदउल्ले' सिलोगो ( ९२-१६९ ) उदउल्लं नाम जलर्तितं उदउल्लं, सेसं कंठ्यं, एवं ससिणिद्धं नाम जं न गलइ, सेसं कंठ्यं, ससरक्खेण ससरक्खं नाम पंसुरजगुंडियं, से कंठ्यं । मट्टिया कडउमट्टिया चिक्खल्लो, सेसं कंठ्यं, एतेण पगारेण सव्वत्थ भाणियव्वं, ऊसो णाम पंसुखारो, हरियाल हिंगुलमणोसिला अंजणाणि पुहविभेदा, लोणं सामुदसेंधवादि, गेरूअ सुवण्ण ( रसिया ), वणिया पीयमट्टिया, सेढियागंडरिया, सोरट्टिया उवरिया, जीए सुवण्णकारा उप्पं करेंति सुवण्णस्स पिंडं, आमलोट्ठो सो अप्पेधणो पोरिसिमित्तेण परिणमह बहुईघणो आरतो परिणमइ, कुक्कुसा चाउलातया, उकिड नाम दोद्धियका लगादीणि उक्खले छुन्भंति, ' असंसट्टेण ' सिलोगो ( ९४-१७० ) असंसडो णाम अण्णपाणादीहिं अलित्तो, तेण अलेवेणं दव्यं दधिमाइ देज्जा, तत्थ पच्छाकम्मदोसोत्तिकाउं न घेप्पर, सुक्खपूयलिया दिज्जइ तो घेप्पर । ' संसट्टेण ' सिलोगो ( ९५-१७० ) एत्थ अट्ठ भंगा- हत्थो संसत्तो मत्तो संसङ्को निरवसेसं दव्वं एवं अट्ठ भंगा कायन्वा, एत्थ पढमो भंगो सब्बुकिट्टो, अण्णेसुवि जत्थ सावसेसं दव्वं तत्थ गेण्हति । किं च ' दोण्हं तु भुंजमाणाणं ' सिलोगो ( ९६ - १७० ) दोन्नि संखा, तुसदो विसेसणे, किं विसेसियंति ?, भुंजसो पालणे अन्भवहारे च एवं विसेसयति, तत्थ पालने ताव एगस्स साहुपायोग्गस्स दोन्नी सामिया, तत्थ एगो निमंतयति, एगो तुण्डिको अच्छह, तस्स छंदं पडिलेहए, छंदो नाम इच्छा, णेत्तादीहिं विगारेहिं अभणतस्सवि नज्जई जहा एयस्स दिजमाणं चियत्तं न वा इति, अचियत्तं तो णो पडिगेहेज, अब्भवहारे दो जधा एकमि वड्डियाए वे जणा भोक्तुकामा, ते ण ताव कवलगहणं करेंति, साहू य आगओ, तस्थ एगो निमंतयइ, सेसं तहेव । ' दोपहं तु अंजमाणाणं ' सिलोगो ( ९७ - १७० ) जत्थ दोवि निमंतेजा
अकल्प्य निषेधः
॥ १७९ ॥
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णी
॥१८॥
*SHRSS
तत्थ फासुएसणिजं णाऊण पडिगाहेजा । किंच 'गुम्विणीय उवन्नत्थं' सिलोगो (९८-१७१) गम्भी जीए। बालस्तन्यअस्थि सा गुग्विणी, तीय दोहलगादीणिमित्तं विविहमणगप्पगारं, उवन्नत्थं नाम उवकप्पियं, तं पुण भोयणं पाणं वा
दयाने विधिः होज्जा, तत्थ जं सा मुंजइ कोइ ततो देइ तं ण गेण्हियवं, को दोसो, कदाइ तं परिमियं भवेजा, तीए य सद्धा ण विणीया* | होजा, अविणीये य डोहले गब्भपडणं मरणं वा होजा, भुत्तसेसं पडिच्छइ-जं से भुत्तुव्वरियं तं पडिच्छेजा। किं च 'सिया य
समणट्ठाए' सिलोगो (९९-१७१) सिया णाम कदायि गुब्विणी समणट्ठाए-समणनिमित्तं, कालमासिणी नाम नवमे मासे | गन्भस्स वट्टमाणस्स, जइ उडिया संजतढाए निसीएजा, जहा निसण्णा सुहं भिक्खं दाहामित्ति निसीयइ, निसण्णा संजतट्ठाए | उद्वेति, तमेतेण पगारेण देंतियं पंडियाइक्खे-न मे कप्पइ तारिस, जा पुण कालमासिणी पुबुद्विया परिवेसेंती य थेरकप्पिया गेहंति, जिणकप्पिया पुण जद्दिवसमेव आवनसत्ता भवति तओ दिवसाओ आरद्धं परिहरंति, तम्हा देंतियं पडियाइक्खे-न मे कप्पइ तारिस । किं च- 'थणगं पेजमाणी' सिलोगो (१०१-१७१) थणे अद्धदिन्ने जइ सा तं साहुणो अट्ठाए दारगं वा दारिगं वा अद्धपन्जियं निक्खिविऊण पाणगं भत्तं वा आहरेजा, तत्थ गच्छवासी जति थणीवी णिक्खित्तो तो ण गेण्हति रोवतु वा मा वा, अह अबंपि आहारेति तो जति न रोवइ तो गेहंति, अह अपियंतओ णिक्खिचो थणजीवी रोवइ तो ण गेण्हति, गच्छनिग्गया पुण जाव थणजीवी ताव रोवउ वा मा वा अपियंतओपियंतिओवा न गण्डंति, जाहे अबंपि आहारेउं पयत्तो | भवति ताहे जइ पियंतओ तो रोवइ मा वा ण गेहंति, अपियन्तओ जदि रोवइ परिहरंति अरोवंते गेहंति, सीसो आह- को तत्थ
॥१८॥ | दोसोति ?, आयरिओ आह-तस्स निक्खिप्पमाणस्स खरेहिं हत्थेहिं घेप्पमाणस्स य अपरित्तत्तणेण परितावणादोसो मजारा
तन रोवइ तो गेहात वासो जति थणजीवी पाहणो अट्ठाए दारगंवा/5
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
वालस्तन्ययाने विधिः
चूर्णी
श्रीदश-16 इवा अवधरेज्जा, तम्हा दंतियं पडियाइक्खे- न मे कप्पइ तारिसं । किंच कित्तियं भणीहामि- 'जं भवे भत्तपाणं तु' सिलोगो बैकालिक IDI(१०३-१७१ ) भत्तपाणं उग्गमउप्पायणेसणेहिं सुद्धं वा निस्संकियं न भवइ, सव्वेहिं पगारेहिं गविस्समाणं संकियं,
RI तमेवप्पकारं कप्पाकप्पे संकियं दंतिय पडियाइक्खे न मे कप्पइ तारिसं। किं च 'दगवारएण' सिलोगो (१०४-१७२) दगवारओ
पाणीयगड्डुयओ, जत्थ अन्नपाणं भायणे छूढं तं तेण दगवारएण पिहियं, निस्सा-पेसी तीय पिहियं होजा, पीठेण कट्ठादिम॥१८॥
का तेणवि पिहियं होज्जा, लोढो सिलापुत्तओ जंतगं वा लोढो महियादी सिलेसो-जउमयणादी, जं एवमादीहिं लितं तं च
उभिदिया' सिलोगो (१०५-१७२) पिहितमेतेहिं वारगादीहिं लेवेहिं वा लित्तं दारयं उभिदिऊण समणट्ठा देइ, दंतियं पडियाइक्खे- न मे कप्पइ तारिसं । किं च-' असणं पाणगं वावि, खादिम सादिमं तहा। सिलोगो (१०६-१७२ )
दाणट्ठापगडं नाम कोति वाणियगमादी दिसासु चिरेण आगम्म घरे दाणं देतित्ति सव्वपासंडाणं तं दाणटुं पगडं भण्णइ, जसा पुण तं साहुं सड्वियत्तणेण देइ धम्मनिमित्तं, तं पुण सयं वा जाणेज्जा अन्नओ वा सोच्चा, सेस कंठ्यं । किं च-'असणं
पाणगं वावि, खातिमं साइमं तहा' सिलोगो (१०८-१७३), पुन्नत्थापगडं नाम जं पुण्णानिमित्तं कीरइ तं पुण्णहूँ| पगडं भण्णइ, सेसं कंव्यं । किं च- ' असणं पाणगं' सिलोगो (११०-१७३ ) वणिमट्ठापगडं नाम सक्काइभत्तेसु जे | अप्पाणं वण्णेति, सेसं कंठ्यं, तहा 'असणं पाणगं' सिलोगो (११२-१७३ ) समणट्ठापगडं नाम समणा पंच, तेसिं अट्ठाए हा कयं तं समणट्ठापगडं, सेसं कंट्यं । तं च इमेसि एगतरं होज्जा तं• 'उद्देसियं' सिलोगो ( ११४-१७६ ) कंठ्यो, जंति
संकितं, किंच 'उग्गमं से य पुच्छेज्जा' सिलोगो (११५-१७४ ) उग्ममं जा पभूयं तो पुच्छेज्जा जहा कस्सट्टा पकयंति,
CARDAMOROSCORRENECORA
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणी.
श्रीदश- जन्न बहुं च पासेज्जा तत्थ जो देति सो चेव पुच्छिज्जइ जहा कस्सट्ठा पकडंति, केण वा कडंति, सा पुच्छिओ जइ भणइ- तुज्झजन्न बहुं च पासेज्जा तत्थ जादा
४ बालस्तन्यवैकालिकाद्वाए, ताहे ण पडिगाहिज्जति, अह भणइ- अण्णस्स कस्सइ पाहुणगादिस्स अहाए, तमेवं सोच्चा निस्संकियं सुद्धं साहुणा पडिगाहे
याने विधिः यव्यंति, तहा 'असणं पाणगं' सिलोगो (११६-१७६) पुप्फेहि उम्मिसं नाम पुप्फाणि कणवीरमंदरादीणि तेहिं बलिमादि। ५ अ०
४ असणं उम्मिसं होज्जा, पाणए कणवीरपाडलादीणि पुष्पाणि परिकप्पंति, अहवा बीयाणि जहिं छाए पडियाणि होज्जा, अक्ख॥१८२॥
यमीसा वा धाणी होज्जा, पाणिए दालिमपाणगाइसु बीयाणि होज्जा, हरिताणि विरयसयाणेसु अल्लगमूलगादीणि पक्खित्ताणि होज्जा, जहा य असणपाणाणि उम्मिस्सगाणि पुप्फादीहिं भवंति एवं खाइमसाइमाणिवि भाणियव्वाणि । किंच 'असणं पाणगं, सिलोगो (११८-१७६) उदगंमि णिक्खित्तं दुविहं, तं०- अणंतरणिक्खित्तं जधा नवनीतपोग्गलियमादि, परंपरनिक्खित्तं दहिपिंडो संपातिमादिभयेण छोढूण जलकुंडस्स उरि ठवितं, एयं परंपरनिक्खित्तं, एवमादि, उत्तिगो नाम कीडियानगरय, तत्थवि अणंतरं भाणियब्वं, पणओ उल्ली भण्णइ, उल्लिए फलए वा भूमीए वा अणंतरपरंपरठवियं देंतिय पडियाइक्खे-न
मे कप्पइ तारिसं ॥ तहा ' असणं पाणगं' सिलोगो (१२०-१७६ ) संघट्टिया नाम जाव अहं साहूणं भिक्खं देमि ताव INमा उब्भराइऊणं छडिजिहिति तेण आवडेऊण देइ, हत्थपादादीहिं उम्मुगाणि संघहेत्ता देइ, सेसं कंठ्यं । तहा 'असणं 18 सिलोगो (१२२-१७६ ) उस्सकिया नाम अवसंतुइय साधुनिमित्तं उस्सिक्किा तहा जहा अहं भिक्खं दाहामि ताव मा उम्भा है। वेतित्ति, दंतियं पडियाइक्खे न मे कप्पइ तारिस । तहा ' असणं पाणगं' सिलोगो ( १२२ ) उज्जालिया नाम तणाईणि
॥१८२॥ इंधणाणि परिक्खिविऊण उज्जालयइ, सीसो आह- उस्सक्कियउज्जालियाणं को पइविसेसो ?, आयरिओ आह-उस्सक्केति
ACASS
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
५ अ०
वालस्तन्ययाने विधिः
॥१८३॥
जलंतमवि, उज्जालयइ पुण संजतहाए उहिता सव्वहा विज्झायं अगणिं तणाईहिं पुणो उज्जालेति, सेसं कंठ्यं । तहा । ' असणं पाणगं' सिलोगो (१२२) णिव्वाविया नाम जाव भिक्खं देमि ताव उदणादी डज्झिहिति ताहे तं अगणिं विज्झवेऊण देइ, सेसं कंठ्यं । तहा ' असणं पाणगं वा' सिलोगो (१२२) उस्सिचिया नाम तं अइभरियं मा उन्भूयाएऊण छडिज्जिहिति
ताहे थोवं उक्कड्डीऊण पासे ठवेइ, अहवा तओ चेव उक्किड्डिऊणं उण्होदगं दोच्चगं वा देइ, सेस कंट्यं । तहा 'असणं पाणगं जावा' सिलोगो (१२२)निस्सिचिया णाम तं अद्दहियं दव्यं अण्णत्थ निस्सिचिऊण तेण भायणेण ऊर्ण देइतं.अहवा तमद्दहियगं उदणपत्त.
सागादी जाव साहूणं मिक्खं देमि ताव मा उब्भूयावेउत्तिकाऊण उदगादिणा परिसिंचिऊण देइ, सेस कठ्यं । तहा' असणं पाणगं' सिलोगो (१२२) उन्वत्तिया नाम तेणेव अगणिनिक्खित्तं ओयत्तेऊण एगपासेण देति, सेसं कंठ्यं । तहा ' असणं पाणगं' सिलोगो (१२२) ओयारिया नाम जमेतमद्दहियं जाव साधूणं भिक्खं देमि ताव नो उज्झिहितित्ति उत्तारेज्जा, तं वा दव्वं अन्नं वा न कप्पड़, सेसं कंठं, दाणहाए पविसंतस्स ' हुन्ज कटुं सिलं. '॥ १२४ ॥ सिलोगो, टुं वा सिलं वा कयाइ संकमट्ठाए ठवियं होज्जा , तं कहाइ चलाचलं नाऊण 'ण तेण भिक्खू गच्छेज्जा." ॥ १२५ ॥ तं च होज्जा चलाचलं, तेहिं कहादीहिं भिक्खुणा ण गच्छियव्वं, किं कारणं ?, तत्थ असंजमदोसो दिहोत्ति, जहा कहादीहिं न गच्छेज्जा तहा गंभीरझुसिराणिवि सबिदियसमाहिओ वज्जेज्जा, गंभीर-अप्पगासं झुसिरं-अंतोसुण्णयं तं जंतुआलओ भवति, सविदियसमाहिओ नाम नो सद्दाइउवउत्तो। किञ्च-'निस्सणि फलगं पढिं०॥ १२६ ॥ सिलोगो, णिस्सेणी लोगपसिद्धा फलग-महल्लं सुवण्णयं भवइ, पीढयं ण्हाणपीढाइ, उस्सरित्ता नाम एताणि उड्डहुत्वाणि काऊण तिरिच्छाणि वा आरु
CAREECRECROCHACHARI-RRORREE
॥१८३॥
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूर्णां ५ अ०
॥ १८४॥
,
हेज्जा, मंचो --लोगपसिद्धो, कीलो उड्डुं व खाणुं, पासाओ पसिद्धो, एतेहिं दायये संजतट्ठाए आरुहेत्ता मत्तपाणं आणेज्जा तं न साधुणा पडिगाहेयव्वं, किं कारणं १, जेण तत्थ इमे दोसा भवन्ति ' दुरूहमाणी पवडिज्जा, हत्थं पायं व लसए ॥ १२७ ॥ सिलोगो, सा कदाइ दुरुधमाणी पवडिज्जा, पंडतीए य हत्थपादादी लूसेज्जा, पुढविकाइयादी विराधेज्जा, ण केवलं पुढविकाइयादी, किन्तु 'जे अ तन्निसिया जगे ' तेऽवि हिंसेज्जा, जगा नाम जीवा । 'एआरिसे महादोसे० ' ॥ १२८ ॥ सिलोगो, सेसं कण्ठथं, वज्जणाधिकारो अणुवट्टह । 'कंद मूलं पलंबं वा० ' ॥ १२९ ॥ सिलोगो, कन्दमूलफला पसिद्धा, पलंबं फलं भन्नति, सन्निरं पत्तसागं, तुंबागं नाम जं तयामिलाणं अन्नंतरओ अद्दयं, सिंगबेरं- अल्लयं भन्नई, आमगं- सच्चित्तं, परिवज्जए नाम सव्वेहिं पगारेहिं वज्जए परिवज्जए । किं च 'तहेब सत्तु चन्नाई, कोलचुन्नाई आवणे० ' ॥ १३० ॥ सिलोगो, जहेव कंदमूलादीणि वज्जेयव्वाणि तहेव इमाणिवि, सत्तुचुष्णाणि नाम सत्तुगा, ते य जबविगारो, कोलाणि- बदराणि तेसिं चुण्णो कोलचुण्णाणि आवणे पसिद्धो चैव, सक्कुलीति पप्पडिकादि, फाणिअं दवगुलो, पूयओ पसिद्धो, एताणि सतुण्णाणि च मोयगादि आवणे विकायमाणं० ' ॥ १३१ ॥ सिलोगो, तं पसढं नाम जं बहुदेवसियं दिणे दिणे चित्रकायंते तं, तत्थ वायुणा उद्घएण आरणेण सचित्तेण रएण सव्वओ गुंडियं-पडिफासियं भण्णइ तमेवप्पारं दितिअं पडिआइक्खे- न मे कप्पर तारिसं । किं च' बहुअट्टियं ० ' ॥ १३२ ॥ सिलोगो, मंसं वा णेव कप्पति साहूणं, कंचि कालं देस पहुच इमं सुत्तमागतं, बहुअट्ठियं व मंसं मच्छं वा बहुकंटयं परिहरितव्या, किं च- अच्छियतिदुगादीणि वज्जेयव्वाणि, अच्छियं नाम रुक्खस्स फलं, तिदुर्य- टिंबरुयं, ' बिल्लं ' बिलमेव, उच्छुखंडं लोगपसिद्धं, सिंबलि-सिंगा, सीसो आह-णणु पलंब
बालस्तन्ययाने विधिः
॥ १८४ ॥
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
पानकविधिः
-
श्रीदश- गहणेण एयाणि गहियाणि, आयरिओ भणइ- एताणि सत्थोवहताणिवि अनमि समुदाणे फासुए लब्भमाणे ण गिहियव्याणि, वैकालिक किं कारणं- 'अप्पे सिआ०'॥१३३ ॥ सिलोगो कठो चेच. भोयणं भाणियव्वं । इदाणि पाणगं भन्नइ- 'तहेवुचावयं 'चूर्णी 11 पाण.'॥ १३४ ॥ सिलोगो, 'तहेव' त्ति जहा भोयणं अकप्पियं पडिसिद्धं कप्पियमणुण्णायं तहा पाणगमवि भण्णइ, उच्च ५ अ० च अवचं च उच्चावचं, उच्चं नाम जं वणगंधरसफासेहिं उववेयं, तं च मुद्दियादिपाणगादी,चउत्थरसियं वावि जं वण्णओ सोभणं
हा गंधओ अपूयं रसओ परिकप्परसं फासओ अपिच्छिलं तं उच्च भण्णइ. तं कप्पइ, अवयं णाम जमेतेहिं वण्णगंधरसफासेहिं विणिं, ॥१८५॥
दत अवयं भन्नति, एवं ता वसतीए घेप्पति, अहवा उच्चावयं णाम णाणापगारं भन्नइ, वारयो नाम घडओ, रकारलकाराणमेग
त्तिमितिकाउं वारओ वालओ भन्नइ, सो य गुलफाणियादिभायणं तस्स धोवणं वारधोवणं । किंच-संसेइमं नाम पाणियं अद्द81 हेऊण तस्सोवरि पिट्टे संसेइज्जति, एवमादि तं संसदियं भन्नति, तमवि अन्नमि लब्भमाणे ण पडिगाहेज्जा, चाउलोदगादीण
धोवं विवज्जए। किंच-'ज जाणेज चिरोधायं, मईए दंसणेण वा। सोच्चा निस्संकियं सुद्धं, पडिगाहेज्ज संजए ॥१३५॥ तं च पाणयं चिराधोयं इमेहिं कारणेहिं जाणेज्जा, तं०- मतीए व जाणेज्जा, पच्चक्खं पासित्ता व जाणेज्जा, मतीए नाम जं कार
हिं जाणइ, तत्थ केई इमाणि तिण्णि कारणाणि भणंति, जहा जाव पुष्फोदया विरायंति ताव मिस्सं, अण्णे पुण भणंति- जाव फुसियाणि सुकंति, अण्णे भणंति- जाव तंदुला सिझंति, एवइएण कालेण अचित्तं भवइ, तिण्णिवि एते अणाएसा, कहं ?, पुप्फोदया कयायि चिरमच्छेज्जा, फुसियाणि परिसारत्ते चिरेण सुक्कंति, उण्हकाले लहु, कलमसालितंदुलावि लहुँ सिज्झंति, एतेण कारणेण, तम्हा जदा पडिपुच्छ्यिं तेण य से दायएण कहियं ताहे सोऊण जे निस्संकियं भवति, अपुच्छिए वण्णगंधरस
kc- tte
समाणि परिसारते चिरण कालेण अचित्तं भवति ताव मिस्सं, अण्ण,
२
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
पारिष्ठा
पनविधिः
श्रीदश- फासेहिं णज्जंति, जया य पाणस्स य कुक्कुसावया हेट्ठीभूया सुट्ठ य पसणं भवति, फासुयं भवति, उसिणोदगमवि जदा तिन्नि वैकालिका दावारे उव्वत्तं ताहे कप्पा । तहा • अजीवं परिणयं नच्चा०॥१३६ ॥ अद्धीसलोगो, अजीवभावे परिणयं नाऊण साहुणा चूर्णी पाणयं गहेयधं । इयाणि चउत्थरसियस्स पडिगाहणविहि भण्णति, तत्थ इमं सिलोगो पच्छद्धं- 'अह संकियं भवेज्जा,
आसाइत्ताण रोयए।' तत्थ एसो जाहे ण याणइ किमयं सुब्भि दुभि वा ?, ताहे संकियं भवे, हमेण उवाएण-'थोवमा॥१८६॥
सायणढाए, हत्थगंमि दलाहि मे। मा मे अच्चंबिलं पूअं, नालं तण्हं विणित्तए ॥ १३७॥ तं च अच्चंधिलं पूर्य, नालं तण्हं विणित्तए । दिति पडिआइक्खे, न मे कप्पइ तारिसं ॥ १३८ ॥ तं च पाणियं अचंबिलत्तणेण पूयत्तणेण । य तण्हाछेदणे असमत्थंति नाऊण देंतियं पडियाइक्खे-न मे कप्पइ तारिसं । 'तं च होज..॥१३८॥ सिलोगो, तमेरिसं दभिगुणेहिं जुत्तं जहा अकामेण पडिगाहियं होज्जा, अकामेण नाम तुहारिययाए ण पडिसहियं होज्जा, बलाभियोगेण वा से दिण्णं होज्जा, विमणेण पडिच्छि' विमणेण वा अणुवउत्तेण, तं अप्पणो णो पिज्जा, न वा अनेस साहूणं दलएज्जा, किं कारणं न?, तेसिं असमाधिमरणादयो दोसा भवेज्जा, एवं भोयणंपि अतीव वावण्णं ण गिण्डियध्वंति, तं च अकामेण अणुवउत्तेण वा गहियं होज्जा तओ इमाए परिवाडीए परिठ्ठावयव्वं, 'एगंतमवकमित्ता, अचित्ते बहुफासुए। जयं परट्ठविज्जा, परिठ्ठप्प पडिकमे ॥ १४०॥ [एगंतमवकमित्ता, अचित्तं०॥ १४०॥1 सिलोगो, अचित्तं नाम जं सत्थोवयं || अचित्तं तं च आगमणथंडिलादी, पडिलहणागहणेण पमज्जणावि गहिया, चक्खुणा पडिलेहणा, स्यहरणादिणा पमज्जणा, जयं II नाम अतुरियं, अप्पक्खोडेतो विहिणा तिणि पुंजे काऊण वोसिरामि उच्चारत्ता परिवेज्जा, परिहवेऊण उवस्सयमागंतूण इरिया
E%ERICASARANASANCE
PERSOHOLARSA%
॥१८६॥
AKACANC0
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
भोजन
श्रीदशवैकालिक
विधिः
MOREASON
पपाणप्पबीयादि, तागा, तण तत्थ ठायमाणेण यामि वा
॥१८७॥
चहियाए पडिक्कमेज्जा । इदाणी भोयणविही भण्णइ, तं च भोयणं गोयरे वा होजा सण्णियदृस्स वा, तत्थ गोयरे जहा- 'सिआ | अगोयरग्गगओ०॥ १४९॥ सिलोगो, जो य सो गोयरग्गगओ भुंजइ सो अन्नं गामं गओ बालो बूढो छाआलू खमओ वा, अहवा तिसिओ तो कोई विलंबणं काऊण पाणयं पिबेज्जा, एवमादि, इच्छेजा नाम अभिकंखेज्जा पढमालियं काउं, तं पुण अण्णसाधुउवस्सगऽसतीए कुछए भित्तिमूले वा समुद्दिसेज्जा, कोटओ नाम वट्ठमढो सुन्नओ, एवमादि, भित्ती नाम कुडो कुड्डो, एव-18 मादि, तथा फासुयं अप्पपाणप्पबीयादि, तं च चक्खुणा पडिलेहेज्जा, भुज्जो रयहरणादिणा पमज्जित्ता तत्थ ठायंति, किं च 'अणुन्नवित्तु मेहावी० ॥१४२ ।। सिलोगो, तेण तत्थ ठायमाणेण तत्थ पहु अणुनवेयव्वो- धम्मलाभो ते सावगा! एत्थ अहं मुहुत्तागंमि विस्समामि, ण य भणयति जहा समुद्दिस्सामि आययामि वा, कोउएण पलोएहिंति , तेण य भत्तपाणं पडिलेहित्ता तारिसे पडिच्छण्णे संवुडे ठातियव्वं जहा सहसत्ति न दीसती, जहा य सागारियं दूरओ जंन पासति तहा ठातियव्वं, हत्थगं मुहपोत्तिया भण्णइत्ति, तेण इत्थएण सीसोवरियं कायं पमज्जिऊण साधुणा भुंजियव्वं । किं च-'तत्थ से भुंजमाणस्स०॥ १४३ ॥ सिलोगो, जइ तस्स साहुणो तत्थ भुंजमाणस्स देसकालादाण पडुच्च गहिए मंसादीए अन्नपाणे अट्ठी-| कंटका वा हुज्जा इयरंमि वा अन्नपाणे तणं कई सकरा वा हुज्जा 'अन्नं वावि तहाविहं' पयरककड़गाइवि हुज्जा 'तं उक्विवित्तु०॥ १४४।। सिलोगो, तं अहिगादि हत्थादिणा णो उक्खिविऊण णिक्खिवेज्जा, आसिज्जते जेण तं आसयं, तं च मुहं, तेण आसएणावि ण छड्डेज्जा, ताणि य अजयणाए खिविज्जमाणाण जत्थ पडंति तत्थ पाणविराहणा होज्जा, मुहेण छड्डेजा तस्स सत्तघायो भवति वाउकायसंघट्टो य, तणकट्ठाईणि घेत्तूण मतिमा णियए दटूण कोइ भणेज्जा-एतेहिं चेव वल्लिकरहिं
*
॥१८७)
ॐ
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशबैकालिक
चूर्णौ.
५ अ०
॥१८८॥
तो एसति, तम्हा हत्थेण अप्पसागारियं गहेऊण एगंतमवकमेज्जा ' एगंतमवकमित्ता० ' ॥ १४५ ॥ सिलोगो, जाहे एगंतमवकतो ताहे निरुवरोहे अवगासे पडिलेहिय पमज्जिय अचित्ते थंडिले जयणाए पडिवेज्जा, जइ अतिच्छिउंकामो विस्समण तादे इरियाए पडिक्कमेइ, किंच- जत्थ परिट्ठविज्जइ तत्थ हत्थसयन्मंतरे पडिक्कमियन्वं । इदाणिमागतस्स समुद्दिसंतस्स विधी I भण्णइ - ' सिआ य भिक्खू इच्छिज्जा ० ' ॥ १४६ ॥ सिलोगो, कयाति तस्स साधुणो चित्तं भवेजा उवस्सए गंतूणं भोक्खामि, तओ ' सपिंडपातमागम्म ' सह पिंडवाएण पडिस्सयं गंतूण, उंडुयं ठाणं भवइ, तं पडिलेहइ, तत्थ विहिणा ठाविऊण भत्तपाणं पडिलोहित्ता - 'विणएणं पविसित्ता० ॥ १४७ ॥ सिलोगो, विणओ नाम पविसंतो णिसीहियं काऊण 'नमो खमासमणाणं ' ति भणतो जति से खणिओ हत्थो, एसो विणओ भण्णइ, एतेण विणएण सो मुणी पविसिऊण गुरुसगासे ठाणं ठाइउं, इरियावहियमादाय णाम जाहे गुरुसगासमागओ ताहे पडिक्कमामि इरियावहियाए विराहणाए तत्थ अरहं उच्चारता काउस्सगं ठिओ - 'आभोइताण० ' ॥ १४८ ॥ सिलोगो, आभोएत्ताण णाम णाऊणं, जो अइआरो कओ तमतियारं अह्कर्म तंमि काउस्सग्गे ठितो हियए ठविज्जा, सो य अतियारो साधुणो गमनागमणे पहुच होज्जा भत्तपाणे वा घेप्पमाणे, जो अतियारो तमणुचितेऊण उस्सारेइ, ताहे ' लोगस्सुज्जोयगरं ' कड्डिऊण तमतियारं आलोएइ, तं च इमेण पगारेण आलोएज्जा । ' उज्जुपपन्नो० ' ॥ १४९ ॥ सिलोगो, उज्जु पण्णा तस्स सोऽयं उज्जुप्पण्णी, अणुव्विग्गो णाम ण नीयं तुरियं वा आलोएइ, अव्वक्खित्तेण चेतसा नाम तमालोयंतो अण्णेण केणइ समं न उल्लावर, अवि वयणं वा अन्नस्स न देई, ततो दित्ता जं जहा बाहियं तं तहा एव हत्थं वा मत्तं वा वावारं वा आलोएइ 'न सम्ममालोइयं ० ' ॥ १५० ॥ सिलोगो, जाहे आलोइयं भवइ
आलोच
विधिः
॥१८८॥
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
Aॐ
उद्देशः २
चूणातिलाना
श्रीदश
माहे जह किंचि अजाणयाए ण सम्ममालोइयं पुरेकम्मपच्छाकम्मादि तस्स पुण पडिकमज्जा, तत्थ य पडिक्कमाणेण वोस?ठादेहेन काउस्सग्गे चिंतेज्जा 'अहो जिणेहिं असावज्जा ॥१५॥ सिलोगो. ताहे- णमुक्कारेण ॥१५२ ॥ IG सिलोगो" नमोकारेण" "नमो अरिहंताणं" तिएतेण नमोक्कारेण काउस्सग्गं उस्सारता जिणसंथवो लोगस्स उज्जोVIअगरे' भन्नइ, तं काड्डऊण जइ पुच्वं ण पट्टवियं ताहे पट्टविऊण सज्झायं करेइ, जाव साधुणो अन्ने आगच्छंति, जो पुण खमणों
अत्तलाभिओ वा सो मुहत्तमेत्तं वा सज्झो (वीसत्थो) इमं चिंतेज्जा-वीसमंतो इमं ॥१५३॥ सिलोगो, साहसु य आगएसु आयारय ॥१८९॥
ला आमंतेहि (ति), जेण परिग्गहणं सोहणं, अह न गहियं ताहे भणइ-खमासमणो! देह इओ जस्स दायव्वं इच्छाकारेण, ताहे जइ तहि दिन
तो सोहणं, अह भणति-तुमं चैव देहि, ताहे 'साहवो तो चिअत्तेणं०' ॥ १५४ । सिलोगो, चिअत्तं णाम अन्नपाणे अपडिबद्धो सब्वभावेण, जहावत्थु भणइ-इच्छाकारेण अणुग्गहं करेह, न रायवेद्विमिह मण्णमाणो निमंतति, जइ कोइ इच्छइ सोहणं, तेहिं सद्धिं भुजिज्जा।'अह कोई न इच्छिज्जा.॥१५५ ॥ सिलोगो, अह पुण तेर्सि साहणं कोईविन इच्छेज्जा ताहे एक्क| ओ उ भुजज्जा, किंच- तेण साहुणा आलोय भायणे समुद्दिसियव्वं, जयं नाम तदुवउत्तेण, अपरिसाडियं दुविहं-लंबणाओ (हत्थाओ, मुहाओ य, उवायं चेव जतं जं न परिसाडइ, तं पुण भोयणं-'तित्तगं व ॥१५६ ॥ सिलोगो, तत्थ तित्तगं एलगवालुगाइ, कडुमस्सगादि, जहा पभूएण अस्सगेण संजुत्तं दोद्धगं, कसायं निष्फावादी, आंबिवलं तक्कंबिलादि, मधुरं जलखीरादि, लवणं पसिद्ध चेव, एताणि कस्सइ हितइच्छिताणि जहा पुव्वमुसिणभावियसरीरस्स सीताहितत्तणे वा उसिणं मधुरमेव पडिहाइ, एवं सव्वत्थ जाणियव्वं, तम्हा साहुणा सब्भावाणुकूलेसु रागो ण कायव्यो, पडिकूलेसु य दोसो, 'एयलद्धमन्नत्थपउत्त'- मिति
*****HARGASSE
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ.
५ अ०
॥ १९०॥
अण्णो- मोक्खो तणिमित्तं आहारेयव्वंति, तम्हा साहुणा सन्भावाणुकूलेसु २ साधुत्ति (न) २ जिम्भदियं उवालभइ, जहा जमेतं मया लद्धं एवं सरीरसगडस्स अक्खोवंगसरिसन्तिकाऊण पउत्तं, न वण्णरूवबलाइनिमित्तंति, तं मधुघयमिव भुंजियवं साहुणा, जहा महुघयाणि भुंजंति तहा तं असोद्दणमवि भुंजियव्वं, अहवा जहा महुघयं हणुगाओ हणुगं असंचारेहिं भुंजितव्वं । 'अरसं विरसं० ॥ १५७ ॥ सिलोगो, अरसं नाम असंपत्तरसं, हिंगुलवणादीहिं संभारेहिं रहियं, विरसं नाम सभावओ विगतरसं विरसं भण्ण, तं च पुराणकण्डवन्नियसीतोदणादि ' सूचियं तं पुण मंथुकुमासा ओदणो वा होज्जा, मंधू नाम बोरचुन्नजवचुत्रादि, कुम्मासा जहा गोल्लविसए जबमया करेंति, तेन तप्पगारं भोयणं ।' उप्पण्णं णाइ० ' ॥ १५८ ॥ सिलोगो, उप्पण्णं नाम जं अप्पं वा बहुं वा फासुग लद्धं तं णातिहीलेज्जा, णगारो पडिसेहे वट्टइ, अतिसद्दो अतिक्कमे, हीलणानिंदणा, तत्थ साहुणा इमं आलंबणं कायव्वं, जहा मम संथवपरिधारिणो अणुदकारियस्स अप्पमवि परो देति तं बहु मणियव्वं, जं विरसमवि मम लोगो अणुवकारिस्स देति तं बहु मन्नियन्बं, अहवा इमं आलंबणं कायन्वं-- 'मुहालद्धं मुहाजीवी' सिलोग, मुहालद्धं नाम जं कोंदलवेंटलादििण मोत्तूणमितरहा लद्धं तं मुहालद्ध, मुहाजीवि नाम जं जातिकुलादीहिं आजीवणविसेसेहिं परं न जीवति तेण मुहालद्धं आहाकम्माईहिं दोसेहिं वज्जियं भोक्तव्वंति । किंच--' दुल्लहा उ मुहादाई ० ' ॥ १५९ ॥ सिलागो, सोम ! मुहादायि एरिसो, जहा एगो परिव्वायगो, सो एगं भागवतं उवडिओ-अहं तव गिछे वासारतं करोमि, मम उद् वहाहि, तेण भणिओ-जह मम उदंतं न वहसि, एवं होउत्ति, से सो भागवओ सेज्जभत्तपाणाहणा उदतं वहइ, अण्णदा य तस्स घो डओ चोरेहिं हिओ, अतिष्पभायंतिकाऊण जालीए बद्धो, सो य परिव्वायओ तलाए पहायओ गओ, तेण सो घोडओ दिट्ठो,
उद्देशः २
॥ १९०॥
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
उद्देश। २
वैकालिक चूर्णी
॥१९१॥
* आगंतु भणई-मम पाणियतडे पोती विस्सरिया, गोहो विसज्जिओ, तेण घोडगो दिडो, आगन्तुं कहियं. तेण भागवएण णायं
जहा परिव्वायएण उवाएण कहियं, तेण परिवायओ भण्णइ-जहा जाहि, णाहं तव निविट्ठ उदंतं वहामि, निबिटुं अप्पफलं भवइ, एरिसो मुहादायी दुल्लभो । महाजीविमि उदाहरणं-एगो राया धम्म परिक्खति, को धम्मो , जो अनिविट्ठ भुजई, तो तं परिक्खेमित्तिकाउं मणुस्सा संदिट्ठा- राया मोदए देति, तत्थ बहवे कप्पडियादयो आगया, पुच्छिज्जंति-तुब्भे ( केण ) भुंजह ?, अण्णो भणति-अहं मुहेण भुंजामि, अण्णो-अहं पाएणं, अन्नो-अहं हत्थेहि, अण्णो-अहं लोगाणुग्गहण, सव्वे ते रन्नो कहिज्जति, चेल्लओ आगओ, सो पुच्छिओ- तुमं केण मुंजाहि ?, भणइ- 'अहं मुहा भुंजामि, ' रण्णो कहियं, ताहे रण्णा चेल्लओ पुच्छिओ भणइजो जेण उल्लग्गइ सो तेण भुंजइ, कहं , जेण जे ताव भवंतं आउहेहिं आराहेति ते आउधेहिं भुजांति, लेहगाहिणो करेहिं, दूता पाएहिं, गंधव्विया गीएण, सूयमागधादिणो वायाए, कुतित्थियावि मुहमंमलादीहिं, अहं मुहाए मुंजामित्ति, ताहे.सो राया एस धम्मोत्तिकाऊणं आयरियसगासे धम्म सोऊण पब्वइओ, एरिसो मुहाजीवी भण्णइ, जो य मुहादायी जो यमुहाजीवी एते दोऽवि | सिझंति, जाव य ण परिणिव्यायति ता देवलोगेसुय पच्चायायंति, बेमि नाम तीर्थकरस्य सुधर्मस्वामिनो(वो)पदेशाद्ब्रवीमि, न स्वा| भिप्रायेणेति ॥ ॥ पिण्डैषणाध्ययनप्रथमोद्देशकचूर्णी समाप्ता ॥ * पिंडेषणाअध्ययनस्य पढमउद्देसए ण जं भणियं तमिदाणिं भण्णति, तंजहा- 'पडिग्गहं संलिहिताणं' ॥ १६० ॥ सिलोगो, 'ग्रह उपादाने' धातुः, अस्य धातोः प्रतिपूर्वस्य 'ऋदोरपि' (पा ३.३-५७ । त्यनुवर्तमाने 'ग्रहवृदृनिश्चिगमश्चेति (पा. ३-३.५८) अप्प्रत्ययः, पकारः 'अनुदात्तौ सुप्पिता' (पा. ३-१-४) विति विशेषणार्थः, परगमनं प्रातग्रह, परिगिज्झति
CARRCRACCA CREACOCCACAD
CAUSAMA5
॥१९॥
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
उद्देशः२
श्रीदशवैकालिक
चूर्णी ५ अ० ॥१९२॥
*****
जम्मि भायणे असणादिदा सो पडिग्गहो, 'लिह आस्वादने' धातुः, अस्य धातोः संपूर्वस्य 'अलंखल्वोः प्रतिषेधयोः प्राक्त्वे त्य- (पा. ३-४-१८) नुवर्तमाने 'समानकर्तृकयोः पूर्वकाल' (पा. ३-४-२१) इति क्त्वा प्रत्ययः, ककारः 'किङतिचे'ति (पा.१-१-५)
गुणवृद्धिप्रतिषेधार्थः, 'हो' इति (पा. ८-२-३१) हकारस्य ढकारः 'झपस्तथो धोऽधः' इति (पा.८-२-४०) तकारस्य धकारः, ४'ष्टुना ष्टु'रिति (पा. ८-४-४१) ष्टुत्वेन धकारस्य ढकारः, 'ढो ढे दोप:' इति (पा. ८-३-१३ ) ढकारस्य लोपः, 'ढलोपे हैं। पूर्वस्य दीर्घोऽण' इति (पा. ६-३-१११) दीर्घत्वं, समेकीभावेन लीदत्वा इति 'प्रादय' इति (पा. १-४-५८) समासः P'गतिकारकोपपदानां कृद्भिः समासवचन मिति (पा. ६-२-१३९) 'सुपो धातुप्रातिपदिकयो रिति (पा. २-४-७१) सुब्लुक,
अकृतव्यूहाः पाणिनीयाः कार्य दृष्ट्वा प्रतिनिवर्त्तत इति निमित्ताभावे नैमित्तिकस्याप्यभावः, सीलह इति स्थिते 'समासे नपूर्व
क्वो ल्यपिति (पा. ७-१-३७) क्त्वाप्रत्ययस्य ल्यप् आदेशः, पकारः पूर्ववत्, लकारः लिहतिप्रत्ययात्पूर्व उदात्तार्थः, परगमनं, हासीला, तं पडिग्गहं संलिहिता नाम पदेसणीए भत्तावयवाणमसेसाणं वयणे पक्खेवो, 'लिप उपदेहे' धातुः, अस्य धातोः भावे दा(पा. ३-३-१८) घञ्प्रत्ययः अनुबन्धलोपः पुगंतलघूपधगुणपरगमनानि, लिप्यते तस्य लेपः, लेवमायाए नाम जाव लेपदेशाव
सेस ताव संलिहेज्जा, यम उपरमे धातुः, अस्य धातोः सम्पूर्वस्य 'क्तक्तवतू निष्ठे'ति (पा. १-१.२६) क्तप्रत्ययः, ककारः
'किङति चेति (पा. १-१.५) विशेषणार्थः, 'अनुदात्तोपदेशवनतितनोत्यादीनामनुनासिकलोपो झलि क्तिीति (पा.६-४-३७) है अनुनासिकान्तस्य झलि ङिति परतः अनुनासिकस्य लोपो भवति, परगमनं, संजओ नाम अप्पमत्तो, दुष्टो गन्धः दुर्गन्धः अशो
भनः अप्रीतिकरः अमनोज्ञो, दुर्गन्धं च सुगन्धं वा, सर्वशब्दो अशेषवाची, सर्व प्रातिपदिकं, नपुंसकविवक्षायां सु 'स्वमोनपुसका
F-SECOOLOOL
***
॥१९२॥
NER
****
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
| दिति (पा. ७-१-२३) वर्तमाने 'अतोऽम् (पा. ७-१-२४', अतः अकारान्तात्प्रातिपदिकात् अम्, अतो गुणः, परपूर्वत्वं, सर्व, है| उद्देशः २ श्रीदशवैकालिक
भज पालनाभ्यवहारयोः धातुः, अस्य धातोः 'वर्तमाने लटि'ति (पा.३२-१२३) लटू प्रत्ययः, टकारलकारयोरनुबन्धलोपः, लस्य तिपादयो भवन्तीति सर्वतिप्यतिप्रसंगे प्राप्ते 'अनुदात्तङित आत्मनेपदं' (पा. १-३-१२) भवति, किं पुनरात्मनेपदंदू भवति ?, तङानावात्मने (पा. १-४-१००) तत्र सर्वात्मनेपदप्रसंग प्राप्ते तिङस्त्रीणि त्रीणि प्रथममध्यमोत्तमानि (पा.१-४-१०१)
इ प्रथमपुरुषस्यैकस्मिन्नर्थे एकवचनमुपादीयते, तं तकारादकारमपकृष्य 'टित आत्मनेपदानां टेरेत्व'मिति (पा. ३-४-७९) अका॥१९३॥
तरस्य एकारः 'कत्तेरि शपि' ति (पा. ३-१-६८) शपि प्राप्ते 'रुधादिभ्यः श्नम्' (पा. ३-५-७८) मकारः 'मिदचोऽन्त्यात्पर'
(पा. १-१-४७ ) इति विशेषणार्थः, अकार उच्चारणार्थः, लस्य तिपादयो भवन्तीति प्रातिपदिकप्रसंगे प्राप्त शेषात् कर्तरि परस्मै| पदं (पा. १-३-७८) भवति, किं पुनः परस्मैपदं भवति ?, प्रातिपदिकसत्कः इत्येवमादि, तत्र प्रथमपुरुषस्य एकस्मिन्नर्थे एकवचनमुपादीयते, तिप् , पकारलोपः इकार नित्यं डित' (पा. ३-४-९९) इतश्चेति (पा. ३-४-१००) इकारलोपः 'कर्तरि शपिति (पा. ३-१-६८) शप् प्राप्ते 'तुदादिभ्यः शः' (पा ३-१-७७ ) प्रत्ययः, शकारादकारमपकृष्य शकारः सार्वधात्वर्थः यासुट् परस्मैपदेषूदात्तो ङिच्चेति (पा. ३-४-१०३) यासुद्, टकारस्य 'आद्यन्तौ दकितौ' इति (पा. १-१-४६) विशेषणार्थः, उकार उच्चारणार्थः, 'लिङः सलोपोऽनन्त्यस्यै' वेति सकारलोपः, 'अतो या इयः' अत:-अकारान्तादगादुत्तरस्य या इत्येतस्य इय ॥१९३।। आदेशः, 'लोपो व्योबली'ति (पा. ६.१-१६) यकारलोपः 'आद् गुण' इति (पा. ६-१-८१) गुणः भवत्येकश्च पूर्वपरयोः, परगमनं, उत्सृजेत्, नकारादकारस्य उकारेण सह आद् गुण (पा. ६-१-८७) नोत्सृजेत्-न छड्डए, ण सुब्भि सुभि भोच्चा
SUCRORECASTI
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
उद्देशः२
श्रीदश- दुभि परिठवेज्जा, एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाणमितिकाउं दुग्गंधगहणेण दुवण्णदुरसादीवि भेदा गहिया, सुगन्धगहणेणावि वैकालिक पसत्थवण्णरसाइभेदा गहिया । सीसो आह-जइ एवं सिलोगपच्छद्धं पुचि पढिज्जइ पच्छा पडिग्गहं संलिहिताणं, तो अत्थो चूर्णी. सुहगेज्झयरो भवति, आयरिओ भणइ--सुहमुहोच्चारणत्थं, वाचत्ता य सुत्तबन्धा, पसत्थं च पडिग्गहगहणं उद्देसगस्स आदितो ५ अ०
भण्णमाणं भवतित्तिअतो एयं सुत्तं एवं पढिज्जति, तं पुण दुगंध वा सुगन्धं वा कत्थ भत्तं होज्जा ?, 'सेज्जा निसीहियाए' ॥१९४॥
॥१६१॥ सिलोगो, सेज्जा-उवस्सतादि मट्ठकोट्ठयादि, तहा निसीहिया जत्थ सज्झायं करेंति, अहवा सेज्जाए वा निसीयाहिएत्ति, तासु सेज्जानिसीहियासु भुत्तो होज्जा गोयरग्गसमावण्णो बालबुड्डखवगादि मट्ठकोट्ठगादिसु समुद्दिट्ठो होज्जा, ततो सो अयावय8 नाम ण यावयहूं, उट्ठ(ऊणं)ति वुत्तं भवति, 'जह तेण न संथरे' सिलोगो, सो पुण खमओ वा होज्जा दोसीणो वा गंधितो, एए वा बालकेसु विधरेसु एतेहिं गंधियं, तं च अयावय€ 'ततो० ॥१६२॥ पुण भत्तपाणगवेसणढाए उत्तरइ, उत्तरमाणो य तेणेव | विहिणा पुब्वभणिएणं जो पढमुद्देसएणं 'संपत्ते भिक्खकालमि' एत्तो आरम्भ जो विही भणिओ तेण विहिणा इमेण उत्तरेण य दगवेसेज्जा, उत्तरो नाम पुव्वभणियातो इदाणिं जो विधी भण्णिहिति, सो य उत्तरो इमो- 'कालेण निक्खमे भिक्खू०'
॥१६३ ॥ सिलोगो, 'कालेणं'ति गामनगराइसु भिक्खावेलाए उवस्सयाओ निक्खमेज्जा, तहेव य कालेण चेव उच्चे जोतिसिए (चिओ जो तंमि) पडिकमेज्जा, पडिकमेज्जा नाम नियत्तेज्जा, णियं च खेत्तं पहुप्पति, कालो पहुप्पति, भायणं | पहुप्पति, तं हिंडिउं, एत्थ अट्ठ भंगा, 'अकालं च विवज्जेता' णाम जहा पडिलहणवेलाए सज्झायस्स अकालो, सज्झायवेलाए | पडिलेहणाए अकालो एवमादि अकालं विवज्जित्ता 'काले कालं समायरे' तं भिक्खावेलाए भिक्खं समायरे, पडिलेहणवेलाए
॥१९॥
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
उद्देश। २
श्रीदश
पडिलहण समायरे, एवमादि, भणियं च-'जोगो जोगी जिणसासणंमि दुक्खक्खया पउजतो । अण्णोऽण्णमबाहतो असवत्तो होइ वैकालिक | कायब्वो ॥१॥' किंच 'अकाले चरसी० ॥ १६४ ॥ सिलोगो, तमकालचारि आउरीभृतं दट्टण अण्णो साहू भणज्जा, लद्धा चूर्णी | ते एयमि निवेसे भिक्खात्त ?, सो भणइ- कुओ एत्थ थंडिल्लगामे भिक्खत्ति, तेण साहुणा भण्णइ- तुम अप्पणो दोसे परस्स उवरिं ५ अ० | निवाडेहि, तुम पमाददोसेण सज्झायलोभेण वा कालं न पच्चुवेक्खसि, अप्पाणं अइहिंडीए ओमोदरियाए किलामेसि, इमं सम्भिवेसं
|च गरिहसि, जम्हा एते दोसा तम्हा- 'सह काले चरे भिक्खु०॥१६५ ॥ सिलोगो, सति नाम विज्जमाणे काले हिंडियव्वं, ॥१९५॥
Gपुरिसकारो नाम जंघाबलादिसु बलं ताव हिंडियध्वं, अण्णायपिंडेसणयस्स परिसकारेण विणा वित्ती तु ण भवति, कयाइ पुरिस-द
कारे कीरमाणेवि भिक्खं न लभेज्जा, तत्थ इमं आलंबणं कायव्वं- 'अलाभुत्ति न सोइज्जा' हा न लहामित्ति, निद्धम्मो उ खरंटइ लोगे, एरिसं न भाणियध्वं न चिंतेयव्वंति, किन्तु 'तवुत्ति अहियासए' ओमोयरिया अणसणाइ बारसविहतवअभंतरत्तिकाऊणं अधियासेयवं, कालजयणा गता । इदाणं खेत्तजयणा भण्णइ तहेवुच्चावया पाणा० ॥ १६६ ॥ सिलोगा, 'तहेवात जहा अकालो बज्जेयब्बो तहा इमंपि बज्जयवं, उच्चावया नाम नाणापगारा, अहवा उच्चावया पसत्थजातिदेहरूपवं-- ससरीरसंठाणादीहिं उववेता, अवया नाम जे एतेहिं चेव परिहीणा, ते उच्चावया पाणा पंथे वा पंथब्भासे भत्तट्ठाए बलिपाहुडियादिसु समागया दठ्ठण णो उज्जुयं गच्छेज्जा, किन्तु 'जयमेव परक्कमे जयं नाम परिहरइ, अहवा नो उज्जुयं गच्छति, एत्तो | संयतस्स अन्तराइयअधिकरणादयो दोसा भवंति । 'गोअरग्गपविट्ठो अ॥१६७ ॥ ॥ सिलोगो, गोयरग्गगएण भिक्खुणा प्राणो णिसियव्वं कत्थई घरे वा देवकुले वा सभाए वा पवाए वा एवमादि. जहा य न निसिएज्जा तहा ठिओऽवि धम्मकहावाद
AKAMANAGir
RECORCAMARCRECEPALACE
॥१९५।
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ
५ अ०
॥१९६॥
कहा- विग्गहकहादि णो 'पबंधिज्जा' नाम ण कहेज्जर, गण्णत्थ एगणाएण वा एगवागरणेण वा, 'संजय'ति आमंतणं, खेतजयणा गता । इदाणिं दव्वजयणा भण्णइ - 'अग्गलं फलिहं ० ' ॥ १६८ ॥ सिलोगो, अर्गला गोवाडादीदारेसु भवति, फलिहो नगरदुषारादिषु दारं- दारमेव, कवाडं वारत्तवत्तं एताणि अग्गलादीणि 'अवलंबिया ण चिट्ठेज्जा' अवलंबिया नाम अवथंभिऊणंति वृत्तं भवति, मुणिसो आमंतणे वट्ट, इमे दोसा- कयाति दुद्वे पडेज्जा, पडंतस्स य संजमविराहणा आयविराहणा वा होज्जत्ति, दव्वजयणा गया । इयाणिं भावजयणा भण्णइ, तं०- 'समणं माहणं वावि० ॥ १६९ ॥ सिलोगो, समणा पंच, माहणा धिज्जाइया, किविणा- पिंडोलगा, वणीमगा पंच, एतेसिं पुब्वं कांच पविडं पुरओ वा पविसमाणं पासित्ता अइकमिऊण ण पविसेज्जा, ण य तेर्सि दायगपडिच्छगाण चक्खुफासे चिट्ठेज्जा, किं कारणं १, इमे दोसा भवन्ति 'वणीमगस्स वा० ' ॥ १७० ॥ सिलोगो, वणीमगगहणेण सेसावि माहणादिणो एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाणमितिकाउं गहिया भवन्ति तस्स भिक्खागस्स दायगस्स वा दोहंपि वा दायगपडिंगाहगाणं अध्पत्तियं कदायि भवेज्जा पवयणलाघवं वा, एवमादि दोसा भवंति तम्हा'पडिसेहिए व दिने वा० ॥ १७२ ॥ सिलोगो, जाहे समणमाहणादीनं अण्णतरो पडिसेधिओ भवइ, दिण्णं वा से, सयं वा विणियत्ता भवति, ताहे साहुणो भत्तपाणट्ठाए उवसंकमियव्वंति, सत्तपीडाधिकारोऽणुवट्टइ- 'उप्पलं पउमं०' (१७३) सिलोगो, उप्पलंनीलोत्पलादि पउमं पसिद्धमेव कुमुदं गद्दभुप्पलं मदगतिआ-मेतिया, अण्ण भणति धियइल्लो मदगतिया भण्णडू, न केवलमेतीिण जो संलुंचिऊणं देति तस्स हत्थाओं ण घेप्पर, किं तु अण्णंपि जं पुष्पं सचित्तं संलुचिऊण देइ तमवि न बेप्पर, संलुंचिया णाम छिंदिऊण, तमेवंपगारं द्वितियं पडियाइक्खे न मे कप्पड़ तारिस' ॥ १७४ ॥ सीसो आह
उद्देशः २
॥ १९६॥
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
उद्देशः २
माणिवि-सालस्सी जायंति, तासायति अतो पातमवि3)
श्रीदश- IMणु एस अत्यो प्रवि चेव भणिओ जहा 'सम्ममाणी पाणाणि बीयाणि हरियाई ति हरियग्गहमेण वर्णफई गहिया, किमत्थं. वैकालिक पुणो गहणं कयंति, आयरिओ भणइ-तत्थ अविसेसियं धणप्कइगहणं कयं, इह पुण सभेदभिण्णं वणप्फइकायमुच्चारियं, जं चूर्णी जहा अकप्पियं भवति तं तहा इमर पडिसेहेइ, तहा 'उप्पलं पडर्म वावि ॥ १७५ ॥ सिलोगो, सम्मद्दिया नाम पुवच्छि
ण्णाणि जाणि ताणि अपरिणयाणि संमद्दणसंघट्टणाणि काऊण देइ, तमेवपगारं दितिय पडियाइक्खे-न में कप्पड तारिस । किंच
जहा उप्पलादीणि सत्ताणि परिवज्जिज्जति तहा इमाणिवि--सालु वा चिरालियं०॥ १७७ ॥ सिलोगो, 'सालुग' नाम ॥१९७॥
ट उप्पलकन्दो भण्णइ, 'बिरालियं नाम पलासकंदो भण्णा, अहा बीए वस्सी जायंति, तीसे पत्ते, पत्ते कंदाजायंति, सा बिरालिया
भण्णइ, कुमुदा उप्पला य पुष्वभणिया, तेसिं दोण्हषि णाली--णालिया भण्णइ, एयाणि लोगो खायति अतो पडिसेहणनिमित्त X| नालियामहणं कयंति, मुणालिया गयदंतसन्निभा पउमिणिकंदाओ निग्गच्छति, 'सासवनालिअं' सिद्धत्थगणालो, तमवि
लोगो ऊणसंतिकाऊण आमगं चैव खायति, उच्छुखंडमवि पव्वेसु धरमाणेसु ता नेव अनवगतजीवं कप्पइ । किंच-'तरुणमं वा पालं.' ॥१७८॥ सिलोगो, 'तरुणगं' नाम अहुणुट्टियं 'पवालं' पल्लवो, सो रुक्खस्स वा हरियस्स वा होज्जा, रुक्खे जहा अबिलयाईणं, तणस्स जहा अज्जगमूलादीणं, आमगंनाम सचित्तं,परिवज्जए (परितो) वज्जए परिवज्जए। 'तरुणिअंधा छिवाडि' |॥ १७९ ॥ सिलोगो, 'तरुणिया' नाम कोमलिया, 'छिवाडी' नाम संगा, 'आमिया' नाम सचेतणा, 'सई भज्जिया' नाम
एकसि मज्जिया, तं तहप्पगारं छिवाडिं देंतियं पडियाइक्खे । किंच-तहा कोलमणुस्सिन्न' ॥ १८॥ सिलोगो, कोलं दावर मण्णइ, अण्णे पुण भणति-सकिरिल्लो वेलयं, तमवि अणुस्सिनं न कप्पइ, 'कासवनालिय' सीवणिफलं मण्णइ, तमवि।
ALSOURCAAA
क
९७)
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
%AC-A
उद्देशः२
RECARAL
श्रीदश
अणुस्सिणं न कप्पइ, 'तिलपप्पडगं' जो आमगेहिं तिलहिं कीरइ, तमवि आमगं परिवज्जेज्जा, 'नीम' नीमरुक्खस्स फलं, वैकालिक
दातमवि आमगं परिवज्जए । किंच 'तहेव चाउलं पिटुं' ॥ १८१॥ सिलोगो, चाउलं पिट्ठ भट्ठ भण्णइ, तमपरिणतधम्म • चूर्णी.
| सचित्तं भवति, सुद्धमुदयं वियर्ड भण्णइ, 'तिलपिढें नाम तिलवट्ठो, सो य अद्धाइहिं तिलेहिं जो कओ तत्थ अभिण्णता तिला ५ अ०
होज्जा दरभिन्ना वा, एवमादी नो पडिग्गहेज्जा, 'पूतियं' नाम सिद्धत्थपिंडगो, तत्थ अभिन्ना वा सिद्धत्थगा भोज्जा, दर-18 ॥१९८॥
|भिना वा, एवं चाउलपिंडादी आमगं परिवज्जए । 'कविट्ठ माउलिंगं च० ॥१८२॥ सिलोगो, कविट्ठमालिंगाणि पसिद्धाणि, मूलओ सपत्तपलासा, मूलकत्तिया-मलकंदा चित्तलिया भण्णइ, एतीस कविट्ठाईणं अन्नतरं लब्भमाणं आमग-असत्थपरिणतं मण-15 सावि न पत्थए, किमंग पुण अकप्पमाणा पडिगाहेत्तए ? । किंच--'तहेव फलमणि'० ॥ १८३ ॥ सिलोगो, मंथू-बदरचुण्णो | भण्णइ, फलमंथू बदरओबरादणिं भण्णइ, 'घीयमंथू' जवमासमुग्गादीणि, एवमादि, विहेलगरुक्खस्स फलं बिहेलगं, पियालो
रुक्खो तस्स फलं पियालं, एवं फलमंथु लब्भमाणमवि परिवज्जेज्जा, सांसो आह-किमम्हेहिं घेत्तव्वं १, भन्नइ--'समुआणं चरे | भिक्खु०॥ १८४ ॥ सिलोगो, समुदाया णिज्जइत्ति, थोवं थोवं पडिवज्जइत्ति वुत्तं भवइ, 'चरे' नाम हिंडेज्जा, भिक्खुगहणेण साधुणो णिद्देसो कओ, साहुणा समुयाणट्ठा पविद्वेण उच्चावयं कुलं सदा पविसियव्वं, 'उच्च' नाम जातितो णो सारतो, सारतो णो जातीतो, एगं सारतोवि जाइओवि, एगं णो सारओ नो जाइओ, अवयमवि जाइओ एगं अवयं नो सारओ सारओ एग अवयं नो जाइओ एग जाइओऽवि अवयं सारओऽवि एगं नो जाइओ अवयं नो सारओ, अहवा उच्चं जत्थ मणुमाणि लब्भति, अवयं जत्थ न तारिसाणित्ति, तहप्पगारं कुलं उच्चं वा भवउ अवयं वा भवउ, सव्वं परिवाडीय समुदाणितव्वं,
AROCHECRECROCHEDCHOCHOCOLOR
A AAAEKAR
॥१९८॥
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
उद्देश। २
चूर्णी
श्रीदश-5
tण पुण नीयं कुलं अतिक्कीमऊण ऊसढं अभिसंधारिज्जा, 'णीयं' नाम णीयंति वा अवयंति वा एगट्ठा, दुगुंछियकुलाणि वज्जेबैंकालिक Pऊण जं सेसं कुलं तमतिकमिऊणं नो ऊसदं गच्छेज्जा, ऊसढं नाम ऊसढंति वा उच्चंति वा एगहूँ, तंमि ऊसढे उक्कोस लभीहामि
बहुं वा लम्भीहामित्तिकाऊण णो णीयाणि अतिक्कमेज्जा, किं कारणं ?, दीहा भिक्खायरिया भवति, सुत्तत्थपलिमंथो य, जड-1 ५ अ० है जीवस्स य अण्णे न रोयंति, जे ते अतिक्कमिज्जति ते अप्पत्तियं करोति जहा परिभवति एस अम्हेत्ति, पव्वइयोवि जातिवायं ण
BI मुयति, जातिवाओ य उववृहिओ भवति । तम्हा-'अदीणो वित्ति०॥ २८५ ॥ सिलोगो, 'अदीणो' नाम अविमणो, तेसु ॥१९९॥ दिउच्चनीयेसु कुलेसु वित्तिमेसेज्जा, एसेज्जा नाम गवेसेज्जा, णो विसीएज्जा.णाम विसादो न कायव्वो, जहा हिंडंतस्सऽवि मे
जो (नो सं) पडइ, घरसयमवि गंतुं एगमवि भिक्खं न लहामि, पडिस्सयं गच्छामित्ति, पंडिते'त्ति आमंतणं, मुच्छिओ इव मुच्छिओ (मुच्छिओ) न किंचि कज्जाकज्जं जाणइ तहा सोऽवि अन्नपाणगिद्धो ईरियाईसु उवयोगं न करेइ,तम्हा अमुच्छिएण भोयणे भवियव्वंति, मायणि नाम 'ज्ञाऽवबोधने धातुः' अस्य धातोः मात्रापूर्वस्य मात्राशब्दस्य 'कमणि द्वितीयेति (पा. २-३-३) कर्मणि उपपदे द्वितीया विभक्तिर्भवति, का पुनर्द्वितीया ?, अम् , प्रथमयोः पूर्वः सवर्णदीर्घः, मात्रां जानातीत्येवं विगृह्य 'आतोऽनुपसर्गात्
क' इति (पा. ३-२-३) कप्रत्ययः, ककारादकारमपकृष्य ककार: 'किती' ति विशेषणार्थः, 'आतो लोप इति च' 'किति चे'दा(पा. ६-४-६४) त्याकारलोपः, गतिकारकोपपदानां कृद्भिः समासवचनं प्राक् सुप्प्रत्ययः, उपपदमिदं तं सुपा सह समस्यते
तत्पुरुषश्च समासो भवति, सति समासे 'सुपो धातुप्रातिपदिकयो' रिति (पा. २-४-७१) सुप् लुक, 'क्यापोः संज्ञाछन्दसोबहुल' मिति (पा. ६-३.२३) मात्राशब्दो हस्वः मात्रज्ञः इत्तिएण पज्जत्तं भवति, तमेव नाऊण गेण्हेइ, एसणारएण होयव्वं,
॥१९९।
SEASES-%
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
उद्देशः २
वैकालिक
चूर्णी
श्रीदश- ४ एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाणामितिकाउं उग्गमउप्पायादिणोऽवि गहिया, अलभमाणेण किमालवणं कायव्यं?, 'यहुं परघरे।
॥१८६॥ सिलोगो, बहुंनाम परिमाणओ तं दव्वं बहुतं, 'विविह' नाम अणगप्पगारं, खज्जतित्ति खादिम, सातिज्जतीति सातिमं, | एतंमि खाइम साइमे वा अलब्भमाणे ण तत्थ पंडिओ कुप्पेज्जत्ति, कि कारण?, इच्छा देज्जा परो न वा, परो नाम असंजओ
सावओ वा, अण्णो वा कोइवि वितक्किज्जति सो परो, तमि ओ (अदी) यमाणे एवं चिंतेयव्वं जयं, एतस्स अप्पज्जत्तियं पहुंच ॥२०॥
से अणुवकारा, एतेण त इच्छा दिज्ज परो न वा देज्जत्ति । किंच 'सयणासण'॥१८७॥ सिलोगो, पठितसिद्धो चेव, किंच 'इथि पुरिसं वावि० ॥१८८ ॥ सिलोगो, मग्गिज्जेज्जा पुरिसे वा, सा य इत्थिया नवतरा वा होज्जा थेरी वा, एवं पुरिसोऽवि, तं इत्थि पुरिसं वा डहरभाचे वट्टमाणं थेरभाव वट्टमाणं 'वंदमाणं न जाइज्जा' जहा अहमेतेण वंदिउत्ति अवस्स
मेसो दाहेति, तत्थ विपरिणामादिदोसा संभवंति, पुरिसं पुण बंदमाणं २ अनं किंचि वक्खेवं काऊण अण्णतो वा मग्गिऊण 181 पुणी तत्थेव गंतूण मग्गइ, जइ ताहे पुणो वंदति तो मग्गिओ जइ कदापि पडिसेहज्जा तत्थ नो अण्णं फरुसं वए, जहा हीण ते
वदितं, तुमं अवंदओ चेव, एवमादि, अथवा एस आलावओ एवं पढिज्जइ 'वदमाणो ण जाएज्जा' वंदमाणो णाम वेदमाणा सिराकं पंजलियादीहि णो जाएज्जा, वायाएवि वंदणसरिसाए ण जातिच्चो, जहा सामि मट्टि देवए वाऽसि, केणति चंदणसालण पमादयो अणाभोगओ वा वंदिओ न होज्जा तत्थ-'जे न चंदे न से कप्पे ॥१८९ ॥ सिलोगो, तत्थ जो न वंदति तस्स उवरिं कोहो ण कायच्चो, वंदिओऽवि रायादीहिं णो समुफसेज्जा, नहा को भए समाणो संपतित्ति ?, 'एवमन्नेसमाणस्स' त्ति एवसद्दो अवधारणे वट्टा, किमवधारयति , पुष्वोवइट्ठ विधि अवधारयति. सो एसो विही भण्णइ--एतेण विहिणा पुवायरिएहिं
॥२०॥
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
यं आइएज्जा माणहति, अप्पालचूर्ण 'लोभ लिया नाम कदा
श्रीदश- समुदाणमेसितं, तमणुएसमाणस्स णाम तमेव जिणुवदिहूँ मेरमणुलक्माणस्स सामण्णमणुचिट्ठइ नाम अहितं चिट्ठति । इदाणिं स-1 उद्देशः२ वैकालिक पक्खे तेणियां पडिसहिज्जति- 'सिआ एगइओ लड़े ॥ १९० ॥ सिलोगो, सिया नाम कदाइ, एगो नाम सतेसु जति एगो || चूर्णी कोइ एरिस करेज्ज, सोय वण्णगंधरसादीहि उववेयं भोयणं लक्ष्ण 'लोभेणं विणिगृहति लोभेण नाम तंमि भोयणे गिद्धो
Idमुच्छिओ, विविहेहिं पगारहिं गृहति विणिगृहीत, अप्पसारियं करेइ, अन्नण अंतफ्न्तेण ओहाडेति, मा मेयमुक्कस्सयं आयरिओ | ॥२०१॥
अण्णो वा कोइ दट्टणं सय आइएज्जा नाम गेण्हेज्जा, जइ पुण पच्छन्नं करेमि तो पढमालियामिसण मंडीए वा तातो अवगासाओ गिण्हामिीत्त, तस्सर्व कुब्वमाणस्स इमे दोसा भवंति , तं. 'अत्तट्ठा गुरुओ लुद्धो' ॥ १९ ॥ सिलोगो, अत्तणो अस्थो | गुरुओ, लुद्धो पसिद्धो चैव, तओ सो अत्तद्वगुरुयत्तं कुव्यमाणो सपक्खे तेणिया मायापच्चत्तियं 'पहुं पावं पकुव्वति' नाम अतीव कुव्वइ पकुव्वइ, तस्स ते संसारंगमणाय भवइ, एस ताव परलोइओ अवाओ भण्णइ, इमो पुण इहलोडओ जहा दुत्तोसओ भवति, कहं ?, तस्स मणुण्णाहारसमुतस्स उक्कोसो दवअलामो पायसी, भत्तस्सावि ण तुट्ठी उप्पज्जइ, अपरितुट्ठो य कह णिव्युति लभि
सति ?, अहवा 'णिव्याणं च न गच्छई' एसोऽवि परलोगावायो, णिव्याणं सबकम्मक्खयो, मोक्खो सब्वकम्मपगडीणं, पणण्णभवे गच्छइ, तमेवंगुणविशिष्ट निव्वाणं न गच्छइ, एस ताव पच्चक्खो अपच्चक्खमवहरति । इंयाणि अपच्चक्खो पच्चक्खमवहरति सो भण्णइ '
सिआ एगइओ लद्धं ॥ १९२ ॥ सिलीगो, कदाचि कोइ लुद्धो भिक्खायरियाए अडमाणो विविहं पाण- ॥२०१॥ भोयणं लद्धणं जं भदगं तं भीतुं विवणं विरसं च तमाहरइ, तत्थ भद्दगति वा कल्लाणंति वा सोभणंति वा एगहा, 'विवष्णे' अबक्खलगकब्बडंडकुरादीय क्विन्न, विरसं नाम समावओ विगतं रसं तं विरसं भण्णइ, तं च सीतोदणादी, सो पुण किमत्थं ।
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश- भद्दगं भोत्तूणं विवण्णविरसाणि आहरइ', 'जाणंतु ता इमे ॥१९३॥ सिलोगो, जाणंतु ता इमे समणा जहा एस साधू आय
उद्देशः २ वैकालिक
हा तो-मोक्खो भण्णइ, तं आययं अत्थयतीति आययट्ठी, अहोऽयं संतुट्ठो नाम जइ अत्थि तो भुजति, अलब्भमाणेऽवि समो चेव, चूर्णी.
अहो य अंतपंतं निसेवइ, लूहाइ से वित्ती, एतस्स ण णिहारे गिद्धी अस्थि, 'सुतोसओ' नाम थोवेणवि आहारण लद्धेण ण चेव ५ अ०
8 आउलीभवति । किंच-'पूअणट्ठा जसो० ॥ १९४ ॥ सिलोगो, सो पच्छन्नभाई पूयणट्ठी जसोकामी य इमं महंत अवार्य ॥२०२॥ तापावइ, तत्थ पूयणट्ठी जहा जइ अहमेव करेमि तो सपक्खपरपक्खओ मे पूया भविस्सइ, 'जसोकामी नाम एवं कुबमाणस्स
जसो मे भविस्सइ, जहा अहो महप्पा एसत्ति, एवमादी, 'माणसम्माणकामए' माणो बंदणअब्भुट्ठाणपच्चयओ, सम्माणो तेहिं पूवंदणादीहिं वत्थपत्तादीहि य, अहवा माणो एगदेसे कीरइ, सम्माणो पुण सम्बप्पगारेहिं इति, माणसम्माणे कामयाति मान
संमाणकामए, कामयति नाम पत्थयति, सो एवंविहसहावो बहुं 'विविहं' अणेगपगारं पापं पसवति, पसवति नाम प्रसूययति, कम्मगरुययाए वा सो लज्जाए वा अणालोएंतो मायासल्लमवि कुव्वति । कह', 'सुरं वा मेरगं वावि०॥ १९५॥ सिलोगो, तत्थ सुरं पिट्टकम्मादि दव्वसंजोगओ भवति, सेरगो पसन्नो सुरापायोग्गेहिं दवहिं कीरइ, ण केवलं सुरमेरगा परिहरियव्वा, किन्तु अण्णेवि जे मज्जप्पगारा तेवि परिहरणिज्जत्ति, जति नाम गिलाणनिमित्तं ताए कज्जं भविज्जा ताहे 'ससक्खं नो पिबेज्जा' ससक्खं नाम सागारिएहिं पडुप्पाइयमाणं, किं कारणं ससक्खं ण पिबेज्जा', भण्णति- 'जसं सारक्खमप्पणों' जसो संजमो भण्णइ कित्ती वा, तेण य पीएण मत्तो भवति, मत्तो य संजम णो पेक्खइ । इयाणिं ससक्खं ण पायव्वं, एगागिणो द॥२०२॥ पायव्वमिति?, अतो भण्णति--'पियए एगओ तेणो० ॥ १९६ ॥ सिलोगो, पियति नाम पियतित्ति वा आपियइत्ति वा एगट्ठा,
C-SAR
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
उद्देश। २
श्रीदश
एगइओ णाम कोइ रसलोलुयाए गिलाणादीहिं कारणीह तेणियाए 'ण मे कोइ विजाणयित्तिकाऊणं सुरमरगादीणि पिएज्जा; बैंकालिक | अहवा गिहत्थे तेणियं इमेणप्पगारेण करेज्जा, आयरियस्स गिलाणस्स वा दाहामि, मा नाम कोइ वियाणतित्तिकाऊण आइएज्जा,
तस्सवपगारस्स दोसा इहलोइयाइया भण्णमाणा सुणसुत्ति, तत्थ नियडी माया भण्णइ, ते य दोसा इमे-'वड्इ सुडिआ तस्तक' ५ अ० ॥ १९७ ॥ सिलोगो, सुंडिया नाम जा सुरातिसु गेही सा सुंडिआ भण्णति, ताणि सुरादीणि मोत्तूणं ण अन्न रोयइ, मायामासं च
वड्वइ, कह?, जाहे सो पुच्छिऔ भवति ताहे भणइ-चाल्लोवाउलोऽवि एसो नत्थि,किंच-अयसो य से सपक्खे परपक्खे य भवति, जहा ॥२०३॥
नएस सो वियडपाउ एवमादि, 'अनिव्वाणी' नाम जाहे ताणि सुरादीण ण लब्भति ताहे तेसिं अभावे परमं दुक्खं समुप्पज्ज
तित्ति, अहवा अणिव्वाणी मोक्खाभावो भण्णति, तहा असाधुता से भवति, असाधुया नाम असंजतत्तं भण्णइ, सा य असा| हुआ सययं भवति, सयय णाम सव्वकालं, सो य 'निच्चुब्विग्गो जहा तेणो० ॥ १९८॥ सिलोगो, किंच-'आयरिए नारा
हेइ० ॥ १९९ ॥ सिलोगो, इदाणं तदोसविसुद्धाणं भत्तपाणादीणं जो भोत्ता सो भण्णइ, जहा-तवं कुव्वइ मेहावी. MI॥ २०१॥ सिलोगो, मेधावी दुविहो, तं०-गंथमेधावी मैरामेधावी य, तत्थ जो महंत गंथं अहिज्जति सो गंथमेधावी, मेरामेधावी | णाम मेरा मज्जाया भण्णति तीए मेराए धावातीत्त मेरामेधावी, पणीतस्स नाम नेहविगतीओ भण्णति, ते पणीए रसे विवज्जति, न केवलं पणीतरसं वज्जति, किन्तु मज्जप्पमादविरओ, तवस्सीत्ति वा साहुत्ति वा एगट्ठा, 'अइउकसो' ण तस्स एवमुक्करिसो भवइ जहाऽहमेव एगो साहू, को अण्णो ममाहितो सुंदरोति, एवमाइगुणजुत्तस्स साधुणो इहलोइए परलोइए य गुणे भणिहामि, तं०'तस्स पस्सह' ॥२०२ ॥ सिलोगो, 'तस्स'त्ति तस्स अमाइणो, कल्लाणंति वा सोहणंति वा एगट्ठा, 'कल्लाणं' मोक्खो
RECEkatak-kNCAR
C
DURG
॥२०३३॥
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूर्णौ
५. अ०
॥२०४॥
भण्णति कल्लाणं, सो य संजमो, अगं नाम इहलोइयपरलोइयं, जं च साधूर्ति पूजियं, पूजियं नाम आतिण्णंति पूजितंति वा, अण्णेहिं वा साहिं पूजयं भण्णइ, ' विउलं अत्थसजन्तं' नाम विपुलं विसाल भण्णति, सो य मोक्खो, तेण विउलेण अस्थेन संजुतं विउलत्थसंजुत्तं, अत्थसंजुतं णाम सभावसजुत्तं, ण पुण णिरत्थियंति, 'किन्तिज्जमाणं सुणेह य' त्ति । 'एवं तु गुणप्पेही ० ' ४ ॥२०३॥ सिलोगों, गुणा अट्ठारससीलिंगसहस्साणि ते पेहमाणो णाम सेवमाणो, तदा नागज्जुण्णिया तु एवं पढति- 'एवं तु अगुणप्पेही अगुणाणं विवज्जए' अगुणा एव अणं अगुणाणं, अणंति वा रिणंति वा एगट्ठा, तं च अगुणरिणं अकुव्वतो, सो य सव्वकालमेव मोक्खहेउमाराहयमाणो तारिसो आरोहेइ परिकम्मवितगुणेण मरणंतेऽवि संपत्ते संवरो नाम संजमो तमाराधयति । किंच- 'आयरिए० ' ॥ २०४ ॥ सिलोगो, तेणाधिगारे वट्टमाणे इमं भण्णइ-तवतेणे वय० ॥ २०५ ॥ सिलोगो, तत्थ तवतेणो णाम जहा कोइ खमगसरिसो केणावि पुच्छिओ-तुमं सो खमओति ?, तत्थ सो पूयासकारनिमित्तं भणति - ओमिति, अहवा भाइ- साहूणो चैव तवं करेंति, तुसिणो संविक्खड़, एस तवतेणे, वयतेणे णाम जहा कोइ धम्मकहिसरिसो वाईसरिसी अण्ण पुच्छिओ जहा तुमे सो धम्मकहि वादी वा १, पूयासकाराणिमित्तं भण्णइ-आमं, तोहिको वा अच्छर, अहवा भइ-साधुणो चैव धम्मकहिणो वांदिणो य भवति, एस वयतेणे, रूवतेणे णाम रूवस्सी कोइ रायपुत्तादी पञ्चइओ, तस्स सरिसो के पुच्छिओ, जहा तुमं सो अमुगोत्ति १, ताहे भण्णति आमंति, तुसिणीओ वा अच्छा, रायपुत्तायो एरिसा का, एस रूवतेणे, आयारभावतेणे णाम जहा महुराए को उहलति जहा आवस्सयचुण्णीए स आयारतनो, भावतेणो णाम जो अमन्भुवगतं किंचि सुतं अत्थं वा माणावलेवेण न पुच्छर, वक्खाणंतं वाएंतस्स वा सोऊण गेण्हइ, एवं तवतेणादि भावोवग्रचणेण इहलोगे चेव अयसादिदोसा
उद्देशः २
11208.1
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
शार
भीमा- पावइ, परलोगवि सो अणालोइयपडिक्कतो कालगओ देवकिब्विासियत्ताए कम्मं पकरेति । सीसो आह-जइ तारिसेहिं देवत्तं
लिन्भइ, किमेवरेण जत्तणं?, भण्ण इ-तारिसस्स बंभवयाइयाण पालणादाणं तं फलं, तहविऽत्थ असोहणं । अत:--'लणवि देवत्तं' चाँद२०६ ॥ सिलोगो, किं तेण देवत्तेण जत्थ सो ओहिनाणलद्धीए न जाणइ-कोऽहं पुव्वं आसी ? किं वा कयंति , अहवा सो
इमे न याणइ-जहा इमं दुक्कडं कयं जेणाहं देवत्तणेवि सति आभियोगो अंतत्थो वा जातोत्ति, एस ताव देवलोगे अवायो भणि
ओ । इदाणि ताओ देवलोगाओ चुतस्स भण्णइ-तत्तोऽवि से चइत्ताण' ॥२०८॥ सिलोगो, जइवि कहवि सो तओ ॥२०५॥ MIचइत्ता देवलोगाओ माणुस्सेसु उववज्जइ जत्थ बहुणावि कालेण बोधिलाभो न भवति । 'एअंच दोसं दढणं, नायपुत्तेण
भासि ॥२०८॥ सिलोगो, एवं नाम जो हेट्ठा इयाणि देवकिब्बिसादि दोसो भणिओ, एयं ददृणं, चकारेण सूच्चति जहा कित्तियं भणिहामि, अण्णेवि भगवया णायपुत्तेण एत्थ बहवे दोसा भासिया, तम्हा तेसिं दोसाणं परिहस्णनिमित्तं
अणुमायपि मेहावी, मायामोसे विधज्जए' तत्थ अणुसद्दो थोवे वट्टइ, थोषमवि मायामोसं विवज्जए, किमंग पुण बहुमंति 2। इदाणि दोण्हपि उद्देसगाणं उपसंहारो कीरइ, जहा--'सिक्खिऊण भिक्वेसणसोहि ॥२०९॥ सिलोगो, सिक्खिऊण
णाऊणं, भिक्खाए एसणा भिक्खेसणा, भिक्खमग्गणत्ति वुत्तं भवति, ताए भिक्खाए उम्ममुप्पायणेसणादीहिं सिक्खऊण संजता | साधुणो भण्णन्ति बुद्धा नाम अरहंतो भगवतो, तेसिं संजतबुद्धाणं सगासे पिंडेसणज्झयणं सिक्खिऊणं 'तत्थ' त्ति ताए भिक्खेस-1 8 णसुद्धीए साहुणो 'सुप्पणिहिइंदिए तिव्वलज्जेण गुणवया विहरियव्वं सुट्ठ पणिहिताणि इंदियाणि जस्स सो सुप्पणिहि
इंदिओ, लज्जसंजमो-तिव्यसंजमो, तिव्वसद्दो पकरिसे बट्टइ, उकिट्ठो संजमो जस्स सो तिव्वलज्जो भण्णइ, गुणो जस्स अस्थि सो
SAMACXCONMFr
॥२०
CHES
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
कथकस्य.
चूर्णा.
रूपं
श्रीदश- 18 गुणवं, विहरेज्जासि, तिवीम नाम तीर्थकरोपदेशात् सुधर्मस्वामि, न स्वाभिप्रायेण ब्रवीमि । इदाणि-णायमि गिण्हियव्वे, वेकालिक अगिहियव्वमि चेव अत्थंमि । जइतब्वमेव इइ जो उवएसो सो णयो णाम ॥१॥ सव्वेसिपि नयाणं बहुवि
हवत्तव्वयं निसामेत्ता । तं सव्वनयविसुद्धं जंचरणगुणट्टिओ साह ॥२॥ पिण्डैषणाध्ययनचुण्णी संमत्ता ॥ ६ धमो.
अथ आचारकथा-धर्मार्थकामाध्ययनं ॥ ॥२०६॥
इदाणिं भिक्खु भिक्खापविढे जइ कोइ पुच्छेज्जा-केरिसो तुम्ह धम्मात्ति ?, ततो सो तेण भाणियब्वो, जहा-आयरियो उज्जाणे अण्णत्थ वा जत्थ, विइत्ता, तें कहेयव्यं, ततो ते धम्मसोयव्वनिमित्तमागच्छंति, एतेण संबंधणागस्स अज्झयणस्स चत्तारि अणुयोगदारा भाणियव्वा, जहा आवस्सगचुण्णीए, नवरं इह नामनिप्फनो महान्तियायारकहा, महंतं णिक्खिवियवं, आयारो णिक्खिवियन्वो, कहा निक्खि वियव्वा, एते तिणि जहा खुड्डुयायारकहाए, इत्थ इमा णिदरिसणगाहा भाणियन्वा, पुवं 'जधाय' (जो पुब्बि० वृ० २४७) गाहा कण्ठ्या, इदाणिं सुत्ताणुगमे सुत्तं वक्खाणितव्वं, ते अक्खलियं अमिलियं अविचामेलियं जहा अणुयोगदारे तं च इमं सुत्तं
नाणदंसणसंपन्नं, संजमे अ तवे रयं । गणिमागमसंपन्नं, उज्जाणंमि समोसढं॥ सू०२१०॥ ___'ज्ञा अवबोधने' धातुः, अस्य लट् वर्तमाने, 'करणाधिकरणयोश्चेति (पा. ३-३-११७) करणे ल्युट्प्रत्यये टकार, उच्चारणार्थः लकार लिटि प्रत्ययात्पूर्व उदात्तार्थः, 'युवोरनाका' विति (पा. ७-१-१) अनादेशः, अक: सवणेदीर्घत्वं, ज्ञायते अनेन ज्ञान स्थिते न इति नपुंसकविवक्षायां प्रातिपदिकार्थलिङ्गपरिमाणवचनमात्रे प्रथमा, तस्य एकवचनं सु, 'अतोऽमिति
SECAKAKAASHAASARA
%AKARSANCIDCORRECENTER
॥२०६॥
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
H
कथकस्य
रूपं
श्रीदश- (पा. ७-१-२४ ) अम् भवति, 'अमि पूर्व': (पा. ६-१-१०७) अमि परतः पूर्वसवर्णः, ज्ञान, तच्च पञ्चप्रकारं, ततोऽसौ श्रुतवैकालिक ज्ञानेन वा सम्पन्नः त्रिभिर्वा चतुर्भिर्वा पञ्चभिर्वा इति, दृशिर् प्रेक्षणे धातुः, अस्य धातोः इकाररकारलोपाभ्यां लोपे 'इरितो वे' ति
चूर्णी 181 पा. ३-१-५७) विशेषणार्थः, ल्युटिति वर्तमाने 'करणाधिकरणयोश्चे' ति (पा ३३११७ ) ल्युट् प्रत्ययः पूर्ववत् , 'मिर्गुण' ६ धर्मा.
इति (पा. ७.३-८२ ) वर्तमाने 'सर्वधातुकाधधातुकयो' रिति (पा. ७-३-८४ ) 'पुगतलघूपधस्य चे' ति ( ७.३-८६ ) गुणः ॥२०७॥
'अदेड् गुणः' (पा.१-१-२) ऋकारस्य स्थाने 'इको गुणवृद्धी' इति (१-१-३) वचनात इकः स्थाने अकारे गुणः, उरण रपर इति (पा. १-१-५१) रफपरो भवति, परगमनं, दृश्यते अनेन दशेन इति स्थिते नपुंसकविवक्षायां पूर्ववत, दर्शनं द्विप्रकारक्षायिकंक्षायोपशमिकं च, अतस्तेन क्षायिकण क्षायोपशमिकेन वा संपन्न, 'पद गती' धातुः, अस्य 'क्तक्तवतू निष्ठे' ति (पा. १-१-२६ ) निष्ठा प्रत्ययः, ककार उच्चारणार्थः, 'रदाभ्यां निष्ठातो नः पूर्वस्य च द' (पा. ८२४२) इति रेफदकारादुत्तरस्य निष्ठातकारस्य नकारो भवति, पूर्वस्य च दकारस्य नकारः, परगमनं, सम्पन्न इति स्थिते नपुंसकविवक्षायां पूर्ववत्, संयमतपसी पूर्ववद् वाच्ये, ते, 'रम क्रीडायो' धातुः सैव निष्ठाक्तप्रत्ययः अनुबन्धलोपः 'अनुदात्तापदेशवनतितनोत्यादीनामनुनासिकलोपो झलि क्ङिती ति (पा. ६-४-३७) [अनुनासिकान्तस्य गस्य] अनुदोत्तापदेशानां तकारादौ किति प्रत्यये परतः अनुनासिकस्य लोपो|४ भवति रतं, तयोः संयमतपसो रतं, 'गुण गण संख्याने' धातुः चुरादौ पठ्यते, अस्य धातोः स्वार्थिको णिच्, अचश्च प्रत्ययः परगमनं च गणः, गण इति स्थिते प्रथमैकवचनं सु रुत्वविसर्जनीयौ गणः अस्यास्ति 'तदस्यास्त्यस्मिन्निति (पा.५.२-९४) मतुपि प्राप्ते स्थिते 'अत इनि ठनौ' (पा. ५-२-११५) अतः अकारान्तात् प्रातिपदिकाद् इन् प्रत्ययो भवति, 'सुपो|
SUGARCARBARSA
॥२०७॥
itCASH
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
PLEA
श्रीदश| धातुप्रातिपदिकयो' (पा. २-४-७१) रिति सुप्लुक, नकारस्य 'हलन्त्य' मिति (पा. १-३-३) (हल्ल्याबिति) संज्ञा
। धर्म बैकालिक दि प्रयोजनं निजित्यादिनिमित्यादुदार्थः ( त्तव्युदासार्थः) 'यस्येति चे' ति (पा.६-४-१४८)अकारलोपः, गणिन् इति स्थिते 'कम्मणि
कथकस्यचूर्णी
द्वितीया' (पा. २-३२) अम् परगमनं गणिनं, 'गम्ल गतौ,' अस्य धातोः आयूर्वस्य 'करणाधिकरणयोश्चे' त्यनुवर्तमान 'पुसि ६ धमो.
संज्ञायां घः प्रायेणे' ति (पा.३-३.११८) घप्रत्ययो भवति, धकारादकारमपकृष्य धकारस्य 'लशक्वतद्धिते इदिती' (पा. १.३-८)॥२०॥
&संज्ञा, प्रयोजनं 'चजोः कु घिध्यतो' रिति (पा.७-३-५२) विशेषणार्थः, प्रायेण आगम्यतेऽनेनेति आगमः, तं गणिमागम
संपन्नं नाम वायगं, एक्कारसंगं च, अन्नं वा ससमयपरसमयवियाणगं, उज्जाणे, सर्धातुः स्वरादौ पठ्यते, सरमाचष्ट तत्कराति दूतदाचष्ट तेनातिकामति धातुरूपं चति चूर्ण, [ सत्या०] 'चुरादिभ्यो णि' (पा. ३-१-२५) अणुबन्धलोपः 'अत उपधाया।
इति (पा. ७-२-११६) वृद्धिःप्राप्ता अदन्तत्वान भवति, सर्वे अदन्ताः अज उपदेशाः, तेनोपधावृद्धिप्रतिषेधः, "अता लाप आख 15 धातुके (पा. ६-४-४८) अत (पा.६-४-४६) अकारस्य लोपो भवति अर्द्धधातुके परतः, सति 'सनाधन्ता धातव' Cइति धातुसंज्ञा, अस्य धातोः संपूवेस्य अवपूर्वस्य च 'क्तक्तवत निष्ठे ति (पा.१.१-२६)क्तः प्रत्ययः ककार: किति विशMAषणाथे:, 'आखूधातुकस्येवलादे' रिति (पा. ७.२.३५ इडागमः. टकारा उच्चारणार्थः 'सावधातुकार्द्धधातुकयो' राित (पा.. १७-३-८४) अङ्गस्य गुणः प्राप्तः कित्वात्प्रतिषेध 'निष्ठायां सेडि' ति (पा. ६-२-४५) लोपः परगमनं समवसरितं तं च, ते आग
तूर्ण । रायाणा रायमच्चा य०॥ ३११ ।। सिलोगो, तत्थ रायाणो बद्धम उडा. रायमच्चा अमच्चा, डंडणायगा सणावइप्प-। ॥२०८॥ भितयो, माहणा-धीयारा तेसिं उप्पत्ती जहा सामाइयनिनुत्तीए, 'अदव खत्तिया' नाम कोइ राया भवइ ण खत्तियो. अन्नो
पातसंज्ञा, अस्य धातलादे' रिति (पानिष्ठायां सेडि' तिबद्धमउडा,
पणाथै, अङ्गस्य गुणः प्राप्त:
११ सिलोगो, तत्थ रायाण अदुव खत्तिया'
.
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
* खत्तियो भवति, ण उ राया, तत्थ जे खत्तिया ण तेसिं गहणं कयं, तं तमायरियं विणयपुव्वगं उवक्कमिऊणं णिहुयपाणिपाया इम बैकालिक पुच्छति-भगवं., कई तुम्भं आयारगोयरो जिणेहिं उवदिवोत्ति । तओ-तेसिं सो निहओ दंतो०॥ २१२ ॥ सिलोगो, तेसिं
कथकस्यचूर्णी
रायादीणं सो णाणदंसणादिगुणसंपन्नो णिहुअणाम हत्थादीहिं संजओ, दंतो इंदियनोइंदिएहि, सव्वाणि भूयाणि २ तेसि सब६ धमो. भूयाणं सुहमावहतीति सबभूतसुहावहो, सव्वभूतसुहावहो नाम सव्वसत्तदयावरो, सिक्खा दुविधा, तंजहा-गहणसिक्खा आसे.
वणासिक्खा य, गहणीसक्खा नाम सुत्तत्थाणं गहणं, आसेवणासिक्खा नाम जे तत्थ करणिज्जा जोगा तेसिं कारणं संफासणं, ॥२०९॥
अकरणिज्जाण य वज्जणया,एताए दुविहाए सिक्खाए सुटु समाउत्तो, आइक्खइ वियक्खणोत्ति, चक्षिड् व्यक्तायां वाचि धातुः,
अस्य धातोः विपूर्वस्य चलनशब्दार्थोदकर्मकाधुचि (पा. ३-३-१४८) त्यनुवर्तमाने 'गश्च (अनुदात्तेतश्च) हलादे'रिति (पा. ||३-२-१४९) युच्प्रत्ययः, अनुबन्धलोपः 'युवोरनाका' विति (पा.७१-७) अनादेशः 'रषाभ्यां नो णोऽसमानपद' इति (पा.
८-४.१) अटकुप्वानुम्व्यवायेऽपीति' (पा. ८-४-२) नकारस्य णकारः परगमनं, विविधमनेकप्रकारमाचष्टे विचक्षणः, आचष्टे इति कथयति, विचक्षणः पंडितः । 'हंदि धम्मत्थकामाणं ॥२१३॥ सिलोगो, हंदिशब्द उपप्रदर्शने वर्त्तते, किमुपप्रदर्शयति ,12 ये भवन्तः श्रोतव्याभिकांक्षितयोपस्थिताः ते कथ्यमानं धर्म शृण्वंतु, धृञ्-धारणे धातुः, अस्य 'आतो मनिन्क्वनिप्वनिपश्चे(पा. ३.२-७४) त्यनुवर्तमाने 'अन्येभ्योऽपि दृश्यन्त' इति (पा.३.२-७५) मनिन् प्रत्ययः, नकारेकारलोपः' 'सार्वधातुकार्द्ध- ||२०९॥ धातुकयों' रिति (पा. ७-३८४) गुणः परश्च, नरकतिर्यग्योनिकुमानुपकुदेवत्वे पतंतं धारयतीति धर्मः, 'ऋगतौ' धातुः, अस्य धातोः 'उषिकुषिगार्तिभ्यः थनिति ( उ० २) अः थन् प्रत्ययः, नकारलोपः अर्द्धधातुकत्वाद् गुणः, अकारो गुणः र.
46464CK661-*
PRORSMOREOGRESORRESPOORX
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश- परश्च 'अनचि चेति (पा. ८-४-४७) द्वित्वेन थकारः 'झलां जशोऽन्त' इति (पा. ८-२-३९) जस्त्वेन थकारस्य दकारः, साधर्म भेदाः वैकालिका
'खरि चे (पा. ८-४-५५) ति बंधे थकारस्य तकारः, परगमनं, इयतीति अर्थः, कमु कान्तौ धातुः, अस्य धातोः 'पदरुजचूर्णी
विप्सस्पृशो घ (ण. ३-३-१६) इत्यनुवत्तेमाने 'भावे (३-३-१८) ति घञ् प्रत्ययः, अनुबन्धलोप: परगमनं काम:, अथवा ६ धमो.
काम्यते स्म कामः, धर्मः अर्थो द्वावपि प्रथमतो वेति निपात्यन्ते, धर्मश्च अर्थश्च 'चार्थे द्वन्द्व (पा. २.२-२९) समासः, सति ॥२१॥ समासे 'सुपो धातुप्रातिपदिकयो' रिति (पा. २-४ ७१ ) सुप्लुक 'अकः सवर्णे दीर्घः' (पा.६-१-१०१) धमार्थ 'सर्वो द्वन्द्वो
विभाषया एकवद्भवतीति' एकवद्भावः, 'स नंपुसक' मिति (पा. २-४१७) नपुंसकत्वे च धर्मार्थ, ततः तळूमोथे ये कामयन्ति, 8 मोक्षमित्युक्तं भवति, ते धर्मार्थकामा:, के च ते ?, निर्ग्रन्थाः, ग्रथिं कौटिल्ये धातुः, अस्य धातोः निसपूर्वस्य 'इदितो नुम् धातोरिति (पा. ७-१-५८) नुमि कृते 'पुंसिं संज्ञायां घञ् प्रायेणे'ति (पा. ३-३-११४) घब् प्रत्ययः अनुबन्धलोपः परगमन, ग्रंथन ग्रन्थः, स च बाह्यः सुवर्णहिरण्यवैडूर्यमणिमौक्तिकादिः, अभ्यन्तरः क्रोधमानमायालोभेत्यादि, निर्गतो ग्रन्थः सबाह्याभ्यन्तरो येषां ते निग्रन्थाः अतस्तेषां निग्रन्थानां-महर्षीणामाचारगोचरमभिधीयमानं दुरहिडियं शृण्वन्तु, तत्थ धम्मत्थकामाणंति एयस्स आलावयस्सवि पुरओ अत्थं भणामि, तत्थ तिण्णि इमे भाणियव्या, तं०-धम्मो अत्थो कामोत्ति, तत्थ पढम धम्मोत्ति दारं भण्णइ, सो चउविधो, जहा दुमपुफियाए, णवरं इह लोगुत्तरो भण्णइ, सो य इमो-धम्मो बावीसविहो० ॥ २४८ ॥ गाथा, लोगु- ॥२१॥
त्तरो धम्मो ओहेण बावीसविधो भवति, सो पुण विभज्जमाणो दुविधो भवइ, तं०- अगारधम्मो अणगारधम्मो य, अगारधम्मो Vबारसविधो अणगारधम्मो दसविहो, दुविहोवि मेलिज्जमाणो बावीसइविहो. भवई, तत्थ जो सो पारसंविहा भक्इ अगारधम्मा
MAHASIRAM
MADEMI
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
अर्थभेदाः
SAEGORRC
श्रीदश
सो इमो-पंच य अणुव्वयाइं०॥ २४९ ॥ गाथा, पंच अणुव्वया थूलाओ पाणातिवायाओ वेरमणं थूलाओ मुसावायाओ वेरमणं है वैकालिका थूलाओ अदिण्णादाणाओ वेरमणं सदारसंतोसो इच्छापरिमाणं, तिणि गुणव्वयाणि, तं-दिसिवयं उवभागपारंभोगपरिमाणं चूर्णी
| अणत्थदंडपरिहारो, चत्तारि सिक्खावयाणि, तंजहा-सामाइयं देसावगासि पोसहाववासो अतिथिसंविभागो, अपच्छिममारणतिय६ धर्मा- संलेहणाझूसगाराहणा, एतस्स बारसविहस्स सावगधम्मस्स वक्खाणं जहा पच्चक्खाणनिज्जत्तीए, तत्थ जो सो दसविधावि
साहूणं, सो य इमो, तं०-'खंनी अ मद्दवज्जव०॥ २५० ।। गाथा, कण्ठया, एसो दसविधोऽवि समणधम्मो जहा दुमपुफि॥२११॥
याए,धम्मोगओ, इदाणं अत्थो भण्णइ-'धम्मो एसुवइट्ठो० ॥२५१।। गाथा,धम्मो, इदाणि च अत्थो भवइ, चउव्विहो, तंजहा-नामत्थो ठवणत्थो दबत्थो भावत्थो य, नामठवणाओ गयाओ, दब्बे हिरण्णादि, भावत्थो दुविहो-पसत्थो अप्पसत्थो य, तत्थ पसत्थो णाणदसणचरित्ताणि, अप्पसत्थो अन्नाणअविरतिमिच्छत्ताणि, तत्थ जो सो दव्वत्थो सो संखेतेण छव्विहो भवति । वित्थरओ पुण चउसट्ठिीवधोत्ति, तत्थ जो सो छविधो सो इमो-धन्नाणि रयण ॥ २५२॥ (वृत्ता समग्रेयं ) गाथा, Pाधनाणि रयणाणि थावर दुपदं चउप्पदं कुवियंति, एत्थ ओहेणं छवियो अत्थो गतो । इदाणं पयाणतो चव छबिहातो अत्थाओ!
चउसद्विविधो अत्थो निष्फज्जइ, सो य इमेण गाथापच्छद्रेण भण्णइ-'चउवीसा चउवीसा' ॥ २५२ ॥ (वृत्तौ समग्रेयं)| है गाथापच्छद्धं, तत्थ धन्नाणि चउविसं रयणाणि चउवीस थावरं तिविहं दुवयं दुविहं चउप्पयं दसविहं कुर्वियं अणेगविहं तं च
अणेगविहमवि एगं चेव गणिज्जति, सव्वे ते भेया पिाडया चउसट्ठी भवंति । तत्थ धन्नाणि चउसिं इमाहि दोहिं गाहाहिं भण्णन्ति-धन्नाणि चउब्बीस०॥२५४॥ गाथा, अयास हरिमन्थ तिउडग०॥२५५ ।। माथा, तत्थ जवगोधूमसालिवीहि
-
A4%A5%
॥२१
RECR5
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
श्रीदशवैकालिक
अर्थभेदाः
६ धमो.
MMAR
सालि ( सहि) णो पसिद्धा, सट्ठीगा सालिभेओ, कोदवअणुया पसिद्धा, कंगूगहणेण उदकंगूए गहणं, जे पुण अवसेसा कंगूभेया तते रालओ भण्णइ, तिल्लमुग्गमासा अतसी य एताणि पसिद्धाणि, हरिमन्था कालचणया, तिउडया लंगचनया, णिप्फावा वल्ला, |
मसूरा मालवीवसयादिसु चवलगा, रायमासा इक्खतुंडगादि, सासियो राइआतो, तुवरी आढगी, कुलत्था पसिद्धा, धण्णया
कुंकुभरीओ, कलाया वट्टचणया, चउवीसं धण्णा भणिया । इदाणि दोहिं गाहाहिं चउवासं रयणाणि भण्णंति-रयणाणि चउ॥२१२॥
वीसं० ॥ २५६ ।। गाहा, 'संखो तिणिसागुरु० ॥ २५७ ॥ गाहा, सुवण्णतउयतंबा पसिद्धा, रययं-रुप्पयं भण्णइ, लोह-16 का सीसगाणि पतीयाणि, हिरणं रूवगादि, पासाणग्गहणण वियातिपासाणग्गहणं कयं, 'वहरं' वइरमेव, मणिग्गहणेण जावंति केह12
पासाणभेदा एए सव्वे गहिया, मोत्तियपवालसंखा लोगप्पसिद्धा, तिणिसरुक्खोऽवि रयणं, अगरुचंदणा पसिद्धा, वत्थगहणेण
सोत्थियवागयादीणि, अमिलागहणे सव्वेसि उनियाणं गहणं कयं, कठगहणेणं सागरुक्खादीणं गहणं कयं, दंता हत्थीणं, चम्मा 5महिसिगाईणं, वाला चमरीणं, गंधा सोगंधियाणि दव्वाणि दव्वोसही पिप्पिलीमिरियादी, चउसिइविहाणिवि रयणाणि भाणदयाणि, इयाणिं थावरं भण्णइ--भूमि घरा०॥ २५८ अद्धगाथा, तिविहं थावरं भवति, "भूमिघर तरुगणा' इति तत्थ भूमिखत्तं
तिविधं-सेतु जेतुं उभयं, घरं तिविहं-खातं उस्सितं खाओसितं, तत्थ खायं जहा भूमिघरं, उस्सितं जहा पासाओ, खातउस्सित 18 जहा भूमिघरस्स उवरि पासादो,तरुगणा जहा नालिकेरिकदलीमादी, थावरं गतं । इयाणिं दुपदं भण्णइ 'चक्कारषद्धमाणुस तागाधापच्छद्धं, दुपदं दुविहं-चक्कारबद्धं माणुसं च, चक्कारबद्धं णाम सगडरहादीणि, माणुसं पहुसादासभयदादी, गये दुपद । इयाण
चउप्पदं भण्णइ, तं दसविधं, 'गावी महिसी उहा अयएलग ॥२५९॥ गाथा (गावीमाइआओ) पसिद्धाओ, आसो नाम
॥२१२॥
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशबैकालिक चूर्णी
६ धमो.
॥२१३॥
SASARAS44%A5%
जच्चस्सा जे पक्खलिविसयादिसु भवन्ति, अस्सतरा नाम जे विजातिजाया जहा महामदएण दीलवालियाए, जे पुण अज्जवजाति- कामभेदाः जाता ते घोडगा भवति, चउप्पदंगयं । इदाणिं कुवियं भण्णइ- 'नाणाविहोवगरणं.'॥२६०॥ गाथा, तत्थ कुवियं नाम |घडघडिउदुंचणियं सयणासणभायणादि गिहवित्थारो कुवियं भण्णइ, कुवियं गतं, एसो य अत्थो छविहो चउसडिपडोयारोऽवि गतो । इयाणि कामो भण्णइ, तत्थ इमा सुत्तफासियनिज्जुनी, तं०-'कामो चउवीसविहो॥२६१ ॥ माथा, ओहेण तावरे चउवीसइविधो कामो भवति, सो पुण विभज्जमाणो दुविधो-संपत्तो असंपत्तो य, तत्थ संपत्तो चउदसषिधो, एते दोऽवि मिलिया | चउवीसइविधो कामो भवति, तत्थ असंपत्तो बायरउत्तिकाऊणं पढमं भन्नइ, सो इमाए गाथाए अद्धगाथाए य भण्णइ, तं०। 'तत्थ असंपत्तो अस्थी चिंता० ॥ २६२ ।। गाथा, तब्भावणा, मरणं दसमो, अद्धगाथा, सो य असंपत्तो दसविधो इमो, तं० अस्थी चिंता सद्धा संसरणं विक्कवया लज्जानासो पमायो उम्मायो मरणं भावणा, तत्थ अत्थो नाम अभिप्पाओ जहा कस्सइ5 अदळूणवि इत्थीरूवं सोऊणं वा इच्छा उप्पज्जइ, एवमादी, चिंतानाम तत्थेव अभिनिवेसो मच्छओ वा भवइ इहेव रूबाइगुणा इति, सद्धा नाम तेहिं रूवादीहिं अक्खित्तो तमेव कंखइ, कहं नाम मम तीए सह समागमो होज्जा, समरणं णाम जो तमेव इच्छितभुत्तं समाणिं भुज्जो विप्पयोगे सरइ, विक्कवया नाम तीए विप्पयोगे विक्कवी भवति, सोमाभिभूयो य जहोचियाणि | आहाराच्छायणादीणि णाभिलसइ, लज्जणासो नाम मुहुत्ते २ तीए नामगहणं करेइ, मातिपितिनातिमादीयाणवि गुरूण पुरो. तीए नामगहणं करेमाणो ण लज्जइ, पमादो नाम सव्वारंभपवत्तणपरिच्चागो अभिनिवेसेणं, उम्मादो नाम कज्जाकज्जवच्चा-15 ५ वच्चाणं अजाणया, मरण नाम उम्मादस्स अंते मरणं भवति, तब्भावणा नाम रागवसगचणेण तमिस्थियं मण्णमाणो थंभादीणि
ARRORLSAROREGREECRECORG
करइ, मातिपितिनामस्या य जहोचियाणि
रण नाम उम्मादाम सवारंभपवत्ता
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
**
जिनमते धमोथकामाविरोधः
***
श्रीदश- 18| उवगृहइ आयासोवग्गहं वा करेइ,(मरणतद्भावयो क्रमविपर्यासो वृत्ती) असंपत्तो गओ। इदाणि संपत्तो इमेण गाहाए पच्छद्रेण गाहाए य कालका भण्णइ, तं०- दिट्टीए संपाओ०' अद्धगाथा, हसिअललिअउवगूहिअ०॥२६४॥ गाथा, चोद्दसविहो संपत्तो, तं०-दिहिसंपातो ६ धमो.
दिहिसेवणं संभासो हसितं ललियं उवगृहणं दंतनधनिवातो चुंबणं आलिंगणं आदाणं करणं आसेवणं अणंगकिड्डा य,तत्थ दिहिसंपातो
नाम जमित्थियाए अंगे दिदि णिवाडेऊण पडिसाहरणं, दिडिसेवणं णाम जं दिट्ठीए दिढि निवेसयइ, संभासणा नाम दिट्ठिआदि॥२१४॥ विगारेहिं भावाणुरत्तं नाउं संभासइ, जहा एयं कज्जं भवउत्ति, हसियं नाम पणए कोवपसादेसु हासो पवत्तइ, ललिय नाम
| कयाइ जुद्धं कयाइ गंधव्वं कदाइ नटुंति एवमादि, अहवा अगुट्ठफोडगादीहिं उवललणातो सहि वा उवललति, उवगृहं णाम परिष्वक्तं, दंतनिवातो णाम दसणेहिं दसणाधरादि लुंपणं, णहनिवाओ णाम जं नहेहिं छेदणं, अह्वा नहग्गेहिं थणोदररोमराइमादीण आसुअणं, चुंबणं नाम अवरोप्परतो वदणसमागमो, आलिंगणं णाम ईसित्ति संफरिसणमालिंगणं, आयाणं णाम गहणं,
तं च सिरकरचरणथणउदरादिसु भवति, करणं नाम अवाओणीकरणं, जेण वा पगारेणं काउं पाविहिति तं करणं, आसणं नाम हा मेहुणासेवणं, अणंगकिड्डा नाम जो आसणा-गोसया-पोसयादिसु भवति, संमत्ता य कामकहा। इदाणिमेतेर्सि सवत्ता असवत्तया य I#भण्णइ, तं०- 'धम्मो अत्थो कामो' ॥ २६५ ।। गाथा पाठ्या, धम्मत्थं कामाद एगओ पिडिज्जमाणा पडिसवत्तया भवन्ति, ठा अवरोप्परओ विभज्जंतित्ति वुत्तं भवइ, कहं ?, 'अर्थस्य मूलं निकृतिः क्षमा च, कामस्य वित्तं च वपुर्वयश्च । धर्मस्य दानं च
दया दमश्च, मोक्षस्य सर्वोपरमः क्रियासु ॥ १ ॥' नियडी ताव धम्मेण सह विरुज्झइ, दाणदमादीणि अत्येण कामेण य सह विरुझंति, एत्थं वित्थरओ विरोहो भावियव्यो, एवं गिहत्थेसु कुपासंडेसु य विरुद्धा धम्मत्थकामा भवंति, 'जिणवयणं
*
AAAAAAAACROCAR
॥२१४॥
*** SAHARAS
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
अन्यत्राचाराभाव:
चूर्णी ६ धर्मा.12
श्रीदश
उत्तिन्ना असवत्ता होंति नायव्वा', जिणाणं वयणं जिणवयणतिवुत्तं भवइ, ते धम्मत्थकामा जिणपवयणमोइण्णा अविरुद्धा कालिक भवंति, कहं १, जम्हा- 'धम्मस्स फलं मोक्खो' गाथा, सो य सासओ अतुलो सिवे अणाबाहो, सो चेव अत्थो अहिप्पाएतीति
धम्मत्थकामा, अभिप्पायंति नाम अभिलसंति वा पत्थयंति वा कामयति वा अभिप्पायति वा एगट्ठा, लोगाइयाइणो एवं भणंति,
IMIजहा 'परलोगु मुत्तिमग्गो० ॥ २६८ ॥ गाथा, जं ते लोगाययमादि एवं पन्नावयंति, जो परलोमो मुत्तिमग्गो मोक्खो य ॥२१५॥
3 नस्थित्ति, तत्थ परलोगमोक्खा पसिद्धा, मुत्ति (मग्गो) नाणदंसणचरित्ताणि भन्नति, अवितहा इहेव जिणवयणे, णो अन्नेसु
कुप्पावयणेसुत्ति, सीसो आह-कहं नज्जति जहा जीवो न(अ)त्थि, जीवे पसिद्धे सेसा परलोगादिभावा भविस्संति, आयरिओ भणइ. | धम्मत्थकामग्गहणाओ णज्जइ जहा जीवो अस्थि, ण जीवाभावे धम्मत्थकामाणं सिद्धी इच्छिज्जइ, पसिद्धा य लोगे धम्मत्थकामा, | तम्हा अस्थि जविोत्ति । 'हंदि धम्मत्थकामाणं'ति एतस्स वक्खाणं सम्मत्तम् । इयाणि 'निग्गंथाण सुणेहि'त्ति, विगओ
बाहिरब्भतरो ग्रन्थो जेसिं ते निग्गथा तोसणं सुणेह 'आयारगोय'ति आयारस्स गोयरो आयारगोयरो, गोयरो णाम विसओ, | भीमं णाम सो आयारगोयरो कहिज्जमाणो सोआरस्स रोमहरिसं करेइ, किमंग पुण कीरमाणोत्ति?, 'सकलं' णाम संपुर्ण, सो य आयारो मयलो दुक्खं अहिडिज्जइत्ति दुरहिट्ठियं, अओ एवं दुरहिट्ठियं सुणेहत्ति। इदाणिं नवधम्माणं पच्चयनिमित्तं परवादिमतिनिरहरणनिमित्तं च इमं भन्नइ- 'नन्नत्थ एरिसं०२१४॥ सिलोगो, णकारो पडिसेधे वट्टइ, अन्नत्थसद्दो परिवज्जे, कुतित्थाणि परिवज्जयति, जहा जमिदाणिं भन्नति तं एरिसं न अन्नेसु कुप्पावयणेसुत्ति एवं परिवज्जयति, परमं नाम अणुत्तरं, दुक्खं चरिज्जतित्ति दुच्चरं, सव्वदुच्चराणि अविकम्म वतीति परमदुच्चरं, विउलं नाम विच्छिन्नति वा अणंतंति वा विउलंति
CHECRUSHO
॥२१५१
CALCCA*
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
%A5 4%
६ धमो. ॥२१६॥
9C-
वा एगट्ठा, विउलं ठाणं भावयतीति विउलट्ठाणभावी, विउलठाणमाइस्स, भावयति नाम निव्वत्ततित्ति वुत्तं भवति, विउलट्ठाण- अष्टादश भाइस्स सीलं चरितं वा जिणपवयणं मोक्तुं अन्नं न भविस्सति, कह, जेण हरिहरहिरनगम्भसकोलुगादिसु कहावि एसा णत्थि,
स्थानानि तत्थ सक्काणं ताव सक्ककारणेणं असुते असुते राउले पब्वइए बहाण अकप्पियाणि अणुण्णायाणि, तहा अण्णेसिपि बालो दुक्खंतो वा हिंसादीणि आयरंतो अबंधओ, तम्हा कुतित्थियाणं सच्छंदपरिट्टियाणं संपुण्णस्स अभावो भवइ, इहं पुण जिणसासणे'सखुड्डगविअत्ताणं' ॥ २१५ ॥ सिलोगो, सह खुड्डगेहिं सखुड्डगा, वियत्ता नाम महल्ला, तसिं 'सखुड्डगवियत्ताण' बालवुड्डाणंति वुत्तं भवइ, वाही जेसिं अस्थि ते वाहिया, चकारेण अवाहियाणवि गहणं, तेसिं सवालवुढ्ढाणं वाहियावाहियाणं जे. गुणा ते इयाणिं भन्निहिंति, ते तेहिं अक्खंडफुडा कायव्वत्ति, तत्थ तोर्स पडिवक्खभूता अगुणा भन्नति, तेसु य परिहरिएसु गुणा अखंडफुडा कया चेव, ते इमे- 'दस अट्ठय ठाणाई' ॥ २१६ ॥ सिलोगो, एताई ताई अट्ठारसट्ठाणाई जाई बालयाए अवरज्झइ,18॥ अवरज्झति नाम आयरइ, तत्थ एगतरमवि आयरंतो निग्रन्थभावाओ भण्ण (स्स)ति, एस चेव अत्थो सुत्तफासियनिज्जुत्तीए भण्णति, | त०- 'अट्ठारस ठाणाइं० ॥ २६९ ॥ गाथा भाणियव्वा, कयराणि पुण अट्ठारस ठाणाई , एत्थ इमाए सुत्तफासियनिज्जुत्तीए भण्णइ- 'वयछकं कायछक्कं, अकप्पो० ॥ २७० ॥ गाथा, वयछक्कं रातीभोयणछक्काणि वयाणि पंच, काया पुढविकाइयमाइणो छ, 'अकप्पो गिहिभायणं पलियंको गिहिणिसेज्जा सिणाणं सोहवज्जणं' वज़्जणसद्दो एतेसु सव्वेसु पत्तेयं पत्तेयं ।
दहव्यो, तं०- सोहवज्जणं सिणाणवज्जणं गिहिनिसेज्जवज्जणं एवं सव्वत्थ भाणियब्वं, भणियाणि अट्ठारसवि ठाणाणि, जाई ॥२१६॥ *अखंडफुल्लाणि कायब्वाणि, न सो विधी भणिओ जेण विहिणा ताणि अखंडफुल्लाणि कीरंति, अओवयछक्कस्स ताव विधि भणामि,
-
964-
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
व्रतषटकम्
चूणों
ROCRECORRCREE-
E
श्रीदश- तं- 'तस्थिमं पढमं ठाणं० ॥ २१७ ॥ सिलोगो, 'तथिम' नाम तमि अट्ठारसविहे ठाणे वयछक्के वा इमं नाम जमिदाणिं बैकालिक भणिहिति 'पढम' णाम सुत्तक्कमपडिवाडीए इमं पढम चिट्ठति जत्थ साहुणो तं ठाणं 'महावीरेण देसि तेण भगवया
18 तिलोगबंधुणा देसिब, ण अहमेव अप्पणो इच्छाए भणामित्ति, 'अहिंसा निउणा दिट्ट' ति 'निउणा' नाम सव्वजीवाणं, सब्वे ६ धर्मा.
Mबाहिं अणववाएण, जेणं उद्देसियादीणि भुजंति ते तहेव हिंसगा भवन्ति, जीवाजीवेहिं संजमोत्ति सव्वजीवेसु अविसेसेण संजमो | ॥२१७॥
151 जम्हा अओ अहिंसा जिणसासणे निउणा, ण अण्णत्थ, आह- कहं सो सव्वजीवेसु संजमो भवति ? कहमेव ते जीचा?, भण्णंति
| 'जावंति लोए पाणा.' ॥ २१८ ॥ सिलोगो, 'जावंति लोए पाणा' कयमेव, तसथावरपाणे जाणमाणो अजाणमाणो वा नो हणेज्जा मेव अभिण घाएज्जा. 'जाणमाणो' नाम जेसिं चिंतेऊण रागद्दोसाभिभूओ पाएइ, अजाणमाणो नाम अपदुस्समाणो अणुवओगेण इंदियाइणावी पमातेण घातयति, एवं ते तसपाणा थावरा पाणा जाणमाणा अजाणमाणा वा नो घाएज्जइ, सो
जाणओ वा अजाणओ वा होज्जा, सन्नी वा असन्नी वान वुत्तं भवइ, तं सयं जोगतिएण व हणेज्जा व अन्नण हणावेज्जा, MI'एगग्गहणे गहणं तज्जाईयाण' मितिकाउं हणंतमवि अब न समणुजाणेज्जा, किं पुण कारणं?, भष्ण इ-'सब्वे जीवावि इच्छति'
॥ २१९ ।। सिलोगो, सव्वजीवा अपरिसंसा जीविउं इच्छति, ण मरिज्जिउं, भणियं च "जो जाए जातीए जीवो आयाति सो नहिं रमइ । इच्छेइ जीवियं जो वेण अहिंसं पसंसेमि ॥१॥" तम्हा पाणवहं घोरं नाम भयाणगं णाऊण सुहमचायरं पाणवह वगयगंथा वज्जयंतिचि पढमं पाणाइवायतिरती भण्णति। अप्पणट्ठा परहा वा० ॥२२०॥ सिलोगो, 'अप्पणट्ठा वा,' जहा कोइ अमिलाणो गिलाणो अहमितिकाऊण किंचि जेहादीणति नियएसु वा उवसंतएमु वा अनेसु वा एवंविहेसु मग्गइ,
NAGARIKA
manenew
२१७॥
p-k%CREACHECK
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
बटकम्
श्रीदशवैकालिक
%E5%AE-%
ठा परवाए सन्नियगादिसु परस्स अट्ठाए ओभासइ, 'कोहा' जहा तुम दासो जुंगितो एवमादि, कोहगहणेण माणमायालोभावि
गहिया, तत्थ माणेणं जहा अबहुस्सुतो भणति बहुस्सुए उ अहमिति, मायाए अलसियत्तणेण पादो दुक्खिस्सइत्ति गामे ण हिंडइ
एवमादि, लोभेण जहा कोइ भ घेत्तुणं धुवं अण्णं लाभ चेतिमाणो एसणिज्जपि भणइ, इमं मायाए जाहे (अणेसणिज्जति, अहवा ६ धमो.
भयओ वितहं काऊण पच्छित्तभया न कयमिति, एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाणंति हासा दिणोऽवि गहिया)गहियं, तओ एते 'हिंसगं, ॥२१८॥
&न मुसं बूआ' 'हिंसगं नाम जेण सच्चेण भणिएण पीडा उप्पज्जइ तं हिंसगं,जहा अस्थि ते केऽवि मिया वा पसुया वा दिट्ठा,
तत्थ भाणियव्-ण पस्सामित्ति, सच्चमेव तं अपि, अपि च न तच्चवचनं सत्यमतच्चवचनं न च, यद् भूतहितमत्यन्तं तत्सत्यमितरं मृषा, जहा सयं मुसावाय नो बृयात् तहा नोवि अनं वयावए, 'एगग्गहणे गहणं तज्जाइयाण' मितिकाउं वदंतमवि अन्नं न समणुजाणेज्जा, कि कारणं, भण्णइ-मुसावाओ उ लोगम्मि, सव्वसाहहिं ॥ २२१॥ सिलोगो, जो सो मुसावाओ एस सव्वसाहहिं गरहिओ, सक्कादिणोऽवि मुसावादं गरहति, तत्थ सक्काणं पंचण्हं सिक्खावयाणं मुसावाओ भारियतरोत्ति,
एत्थ उदाहरणं- एगेण उवासएण मुसाबायवज्जाणि चत्तारि सिक्खावयाणि गहियाणि, तओ सो ताणि भजिउमारद्धो, अण्णण जय भणिओ, जहा-किमेयाणि भंजसि, तओ सो भणइ-मिच्छा, णाहं भजामि, ण मए मुसावायस्स पच्चक्खायं, तेसिपि सव्वा
5 हियया णिच्छिता, एतेण कारणेणं तेसिपि मुसाबाओ भुज्जो सव्वसिक्खापदेहितो, किंच- 'अविस्सासो य भूताण' मुसावादी भिवइ, यथा किमनेन यत्किंचित्पलापिनेति ?, तम्हा एते दोसा जाणिऊण मम्मं सव्वपयत्तेण वज्जेज्जा । मुसावादविरती गता,
इदाणि अदिनादाणविरती भण्णइ, तं०- चित्तमंतमचित्तं वा०॥ २२२ ॥ सिलोगो, चित्तं नाम चेतणा भण्णइ, सा च
-%AHARCO
AntidianRTER
॥२१८॥
REGALSHRESCRIKRAM
RNER
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
व्रतषट्कम्
श्रीदश- चेतणा जस्स अत्थि तं चित्तमंत भण्णइ, तं दुपय चउप्पयं अपयं वा होज्जा, 'अचित्तं' नाम हिरण्णादि, अप्पं नाम पमाणओ वैकालिक मुल्लओ य, बहुमवि पमाणओ मुल्लओ य, किं बहुणा, दंतसोहणमित्तमवि उग्गहं अणुण्णवेऊण कप्पद पडिगाहेउं, जस्स तं
चूर्णी दिव्वं परिग्गहे वट्टइ तं अणुजाणविऊणं पडिगाहेज्जा, दंता सोहिज्जति जेण तं दंतसोहणं-तणगादि तं दंतसोधणमेत्तमवि ६ धर्मा. अदिणं ण कप्पइ । किंच- 'तं अप्पणा ण गिण्हति नोऽवि गिण्हावए परं०॥ २२३ ।। सिलोगो पाठ्यो, अदिण्णादाण
विरती गता । इदाणिं अबभविरती भण्णइ, तं०-अर्थभचरिअं घोरं ॥२२४॥ सिलोगो, अबंभचरियं घोरं नाम निरणुक्कोस, ॥२१९॥
लकहं, अबंभपवत्तो हि ण किंचि तं अकिच्चं जं सो न भणइ, जम्हा एतेण पमत्तो भवति अतो पमादं भणइ, तं च मव्वपमादाणं
आदी, अहवा सव्वं चरणकरणं तंमि वट्टमाणे पमादेतित्ति पमादं भणइ, दुराहट्ठियं नाम दुगुञ्छं पावइ तमहिट्ठियंतोत्ति दुरहिट्ठियं, अहवा तेण संजतवेसेण दुक्खं अच्छिज्जतीति दुरहिट्ठियं, अथवा कामा चउविधा, तं०- सिंगारा कलुणा बीभच्छा रोद्दा, तत्थ सिंगारकामा देवाणं, कलुणाकामा माणुसाणं, बीभच्छाकामा तिरियाणं, रोद्दा कामा णरइयाणं, अतो ते बीभच्छा कामा सब्बसो अवि हेट्ठा, तहप्पगारं 'नायरंति' णाम णासेवति, मुणिग्गहणण साधुग्गहणं कयं, लोगग्गहणेण समयखेत्तस्स गहणं कर्य, भिज्जइ जेण चरित्तपाली सो भेदो तस्स भेदस्स पसूती आयतणं मेहुणंति, त भेदायतणं वज्जंति- साधवो सब्वपगारेण णायरंतित्ति । किंच- 'मूलमेयमहम्मस्स०॥ २२५ ॥ सिलोगो, मूलं नाम बीयंति वा पइट्ठाणंति वा मूलंति वा एगट्ठा, अधम्मो पसिद्धो, महन्ताणं महन्ताणं दोसाणं समुस्सयं, समुस्सयोत्ति वा रासित्ति वा एगट्ठा, तत्थ दोसा कलहवेरपहारमारणादाया, जम्हा एते दोसा तम्हा एवं नाऊण निग्रन्था सव्वपयत्तेण मेहुणसंसग्गी वज्जयंतित्ति, मेहुणविरती गता। इदाणि परिग्गहविरई
॥२१
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
व्रतषटकम्
•ox4-04-44-6
श्रीदश- बिडमुन्भेइमं लोणं॥ सिलोगो, तत्थ लोणं दाविधं, तं०- विडं च उम्मेइमं च, तत्थ बिलं (ई) गोमुत्तादीहिं पविऊण बैकालिक
कित्तिमं कीरइ, उब्भेइमग्गहणेण सामुद्दादीण गहणं कयं, अहवा बिलग्गहणेण फासुगलोणस्स गहणं कयं, उन्भेइमग्गहणेण अफासुचूो.
VIगस्स लोणस्स, तेल्लं लोगपसिद्धं, सप्पी घयं भष्णइ, फाणियगहणेण सव्वस्स गुडस्स गहणं कयंति, एतेसिं लोणादीणं गहणं ६ धर्मा.
18/ सारोऽधवा आधारोति गहिऊण कयांत, एताणि अविणासिदव्वाणि न कप्पति, किमंग पुण रसादीणि विणासिदव्याणित्ति ?,18 ॥२२०॥ एवमादि सणिधिं न ते साधवो भगवन्तो णायपुत्तस्स वयणे रया इच्छंति, 'सान्निधि' नाम एतेसिं दव्वाणं जा परिवासणा साद
IP सन्निधी भण्णति, परिवासंतस्स य इमे इमे दोसा भवन्ति-लोहस्सेस अणु० ॥ २२७ ॥ सिलोगो, अणुफासो नाम अणुभाचो द्र भण्णति, जहा सुकालाणुफासो, एवं एसोऽवि लोभाणुभावोत्ति वुत्तं भवति, मन्नेणाम तित्थंकरो वा एवमाह-जहा जमेवाणं विल-18
मुम्भेइमादीणं सन्निही णामेसो महालोहाणुफासो मनामित्ति, अन्नतरं णाम तिलतुसतिभागमेत्तमवि, अहवा अन्नयरं असणादी, अविसद्दो संभावणे वट्टइ, कि सम्भावयति ?, जहा जइ ताव थोवमवि असणाइ गेण्हमाणे दोसाणमायतणं भवति, किं पुण जे
बहु गेण्हति ? सव्याणि वा असणादीणि गिण्हति । एतं सम्भावयति, 'जे' ति अविससिताणं गहणं भवत्ति, सिया कदापि, | Mसण्णिहिं कामयतीति सन्निहिकामी, गिह जेसिं अत्थि ते गिही, पव्वइयावि होऊण गिही य गिहतल्ला वा, आह-जइ ताव लव
णाईणं संचएणं गिही भवइ तो कहं वत्थादी गिण्हमाणा साधुणो गिहिणो ण भविस्संति ?, भण्णइ-जंपि वत्थं व पायं या. ॥ २२८ ॥ सिलोगो, जमितिसद्दो निद्देसे बट्टइ, अविसद्दो संभावणे, किं सम्भावयति ?, वत्थादीणं निरत्थयगहणेण दोसा भवंति संजमाणुपालणत्थं लज्जानिमित्तं वा घेप्पमाणाणि ण दोसकराणि भवंति एवं संभावयति, वत्थपाया पसिद्धा, कंबलग्गहणेण
AIIMIRAMA
॥२२०॥
CRECR
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
व्रतषटकम्
चूणौँ
तोत्ति वृत्तं भवानि चोलपट्टको घेप्पति, अहवां सत्तपीरसाडणादी दोसामानिमित्तं वा
श्रीदश- पायणिज्जोगो (गहिओ) भवति उन्नियकप्पो वा, पादपुंछण-रयहरणं, एतेसिं वत्थादीणं जं धारणं तमवि, संजमनिमित्तं वा । वैकालिक वत्थस्स गहणं कीरइ, मा तस्स अभावे अग्गिसेवणादि दोसा भविस्संति, पाताभावेऽवि संसत्तपीरसाडणादी दोसा भविस्संति,
कंबलं वासकप्पादी तं उदगादिरक्षणट्ठा घेप्पति, लज्जानिमित्तं चोलपट्टको घेप्पति, अहवा संजमो चेव लज्जा, भाणितं च-"इह ६ धर्मा. तो लज्जा नाम लज्जामतो भण्णइ, संजममंतोत्ति वुत्तं भवति," एताणि वत्थादीणि संजमलज्जट्ठा 'धारयति परिहरंति य',
धारणापरिहरणाण को पइविसेसो?, तत्थ धारणा णाम संपयोअणत्थं धारिज्जइ, जहा उप्पण्णे पयोयणे एतं परि जिस्सामिति, एसा ॥२२॥
साधारणा, परिहरणा नाम जा सयं वत्थादी परिभुंजइ सा परिहरणा भण्णइ, तं पुण घेपमाणं परिभुजमाणं वा कहं ण परिग्गहो
भविस्सइत्ति?, भन्नइ, (अ) परिगहणभोगतो असारमुल्लग्गहणायो य अधिभूतसाधारणतो य देसकालानभोगेण य परिग्गहदोसो न भविस्सइत्ति । किंच--'न सो परिग्गहो वुत्तो॥२२९॥ सिलोगो, णकारो पडिसेहे वट्टइ, 'सो' ति जो सो वत्थादीण भणिओ, वुत्तं नाम वुत्तंति वा भणितंति वा, धारयति वा संजमंति वा निमित्तंति वा एगट्ठा, णाया नाम खत्तियाणं जातिविसेसो, तम्मि संभूओ सिद्धत्थो, तस्स पुत्तो णायपुत्तो, अन्नाणं अप्पं च तारयतीति तायी तेण तायिणा, ण सो पडिग्गहो भणिओत्ति, जा पुण
तेसु वत्थादीसु मुच्छा सो परिग्गहो भवति, अरत्तदुट्ठस्स परिभुजंतस्स ण परिग्गहो भवइ, इतिसद्दो उवप्पदरिसणे वट्टइ, गणधरा है मणगपिया वा एवमाहुः-जहा एतेसु परिग्गाहिएसु अपरिग्गहिएसु वा वत्थादिसु जा गेही सो परिग्गहो महोसणा भाषियो, न
केवलं नायपुत्तेण उवाधिगहणं कयं, किंच-सव्वत्थुवहिणा० ॥ २३० ॥ सिलोगो. सव्वेसु अतीताणागतेसु सव्वभूमिएसुत्ति, ते ४ बुद्धा--तित्थयरा उवहिणा--एगदूसेण सचेलो धम्मो पनवेयन्वोत्तिकाऊणं णिग्गता, 'एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाण' मितिका
RRCICICI-
SECONOCRACCA
॥२२॥
COLORDAR
.
.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णां
६ धमो.
॥२२२॥
पत्तेयबुद्ध जिणकप्पियादिणो सो अधियो भवति 'संरक्खण परिग्गहो' नाम संजमरक्खणणिमित्तं परिगिण्हंति, ण दप्पपरिभूसणादिणिमित्तंति । किंच 'अवि अप्पणोऽवि देहम्मि तेहिं भगवंतेहिं, ते हि भगवंतो सदेहेवि 'नायरंति ममाइयं" णायरंति' नाम न करेंति, 'ममाइयं ' ममत्तं, ते कओ बाहिरे उवगरणे मुच्छं करेहिंति ?, अमुच्छियस्स परिग्गहो कहं भविस्सई ?, जहेव सरीरं धम्मसाहणत्थं अमुच्छिया धारयति तहा वत्थादणिवि । परिग्गहविरई गया, इयाणि राईभोयणविरती भण्णइ, तं० –' अहो निच्चं तवो कम्मं० ॥२३१॥ सिलोगो, अहो सद्दो तिसु अत्थेसु वट्टह, तंजहा -दणिभावे विम्हए आमंतणे, तत्थ दीणभावे जहा अहो अहमिति, जहा विम्हए अहो सोहणं एवमादी, आमंतणे जहा आगच्छ अहो देवदत्तत्ति एवमादि, एत्थ पुण अहोसो विम्हए दट्ठव्बो, गणधरा मणगपिता वा एवमाहु-जहा अहो कट्ठे 'निच्चं तवो कम्मं' ति णिच्चं नाम निययं तवोकम्मं तवो कीरमाणो, कथं तवो भवति ? 'सव्वबुद्धेहिं वण्णियं' वण्णियं नाम वष्णियंति वा देसियंति वा एगट्ठा, किंच तेहिं वण्णियं १, भण्णइ ' जा य लज्जासमावित्ती ' ' जा ' इति अविसेसिया, चकारो सावेक्खे, अत्थि च वृत्ति, किमवेक्वइ ? जमेगभत्तं उवरिं भण्णिहिति एवं अवेक्ख, लज्जा संजमो भण्णइ, जाए वित्तीए सो संजमो स समो भण्णइ, न विरुज्झइत्ति वृत्तं भवइ, किं च- ' एगभत्तं च भोअणं ' एगस्स रागदोसरहियस्स भोअणं अहवा इक्कवारं दिवसओ भोयणंति । अहो राईभोयणे को दोसो १, इत्थ भण्णइ - ' संतिमे | सुहुमा पाणा० ' ॥ २३२ ॥ सिलोगो, 'संति ' नाम विद्यन्ते, इमे नाम जे पच्चक्खमेवोपलम्भन्ते, सुहुमा, तसा थावरा य, तत्थ तसा कुंथुमाई, थावरा बीयपरागादी, ' एगग्गहणेण गहणं तज्जातीयाण' मितिकाउं सुमग्गहणेण बादराणवि, तसाणं गधणेण वणप्फइमाई गहिया, सो ताणि सुहुमबादराणि पाणाणि राओ अपासंतो कथमेषणीयं चरिष्यतीति, एषणीयं
व्रतषट्कम्
॥२२२॥
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णो
६ धर्मा.
॥२२३॥
"
नाम सत्वोपघातमकुर्वन् कथं गमिष्यतीति, एवं ताव सो सयं तस्थावरजंगमे विराधयति । किंच - एसणमवि सोहेउं न तरह, कदं १- 'उदउल्लं०' || २३३ || सिलोगो, उदउल्लं पुव्वभाणियं, ' एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाण मितिकाउं ससिणिद्धादणिवि गहियाणि, 'बीयसंसत्तं' नाम जाणि सालिमादीणि बीयाणि तेहिं संसत्तं बीयसंसत्तं, बीयमिस्सियति वृत्तं, अहवा बीयगहणं पिदं संसत्तग्रहणमवि पिहं, तत्थ बीयाणि चैव दलिज्जा अहवा ताणि बीयाणि असणादि लाएज्जा, तकसोवीरादणि दज्जा, जे य तीए महीए पाणा णिवतिता संपातिमादी, अन्नादीसु वा पडिया, तेऽवि न पासइ, एताणि उदउल्लादीणि दिवसओ सचक्खुविसए विवज्जेज्जा, राओ तत्थ कहं हिंडियव्वंति । अतो- एअं च दोसं दणं, नायपुत्तेण भासिअं । सव्वाहारं न भुंजंति, निग्गंधा राइ भोअणं ||२३४|| सिलोगो, एयं नाम जो एसो सुहुमपाणातिवायदोसो एयं दट्ठूणं, चकारेण य भूमीअग्गिणे (पण) गाहिसावयादिणो दोसा गहिया भवन्ति, सेसं कण्ठ्यं ॥ राती भोयणविरती गता, गतं वयछक्कं । इदाणिं कायछक्कं भण्णइ तत्थ पढमं पुढविक्कायविरती भण्णति- 'पुढविकायं ० ' ॥ २३५ ॥ सिलोगो, पुढवि चैव कायो पुढविक्कायो तं पुढविकार्यं सच्चित्तं भगवंतो साधुणोति णो हिंसंति नाम णो आलिहविलिहणादी कुव्वंति, तं च इमेहिं तिहिं जोगेहिं ण हिंसंति-मणसा वयसा कायसा तिविणण करेंति, एवं काये (अन्ने) णवि, संजता साधुणो भण्णन्ति, तिग्नि करणजोगा पण्णत्ता, तं० करणं कारावणं अणुमोदणंति, तत्थ मणसा हिंसं न करेंति न कारवेंति करेंतं न समणुजाणंति, एवं वायाएव हिंसं न करेंति न कारवेंति करेंतं नाणुजाणंति, एवं कायेणवि, संजता साधुणो भण्णंति, सुसमाहिया णाम सोभणेण पगारेण संजमोवकारीएहिं समाहिया, सुसमाहिया नाम उज्जुत्ता, पुढविकायसमारंभे को दोसो १, भण्णति- ' पुढविकायं० ' ।। २३६ ।।
व्रतषट्कम्
॥२२३॥
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
6-
कायषट्कम्
चूर्णो:
श्रीदश
सिलोगो, पुढविकायं विविहं अणेगप्पगारं हिंसंतो भण्णा तनिसिया आउकायादि थावरे बिहिंसंति तुसद्दो विसेसणे, किं विसेसमाति, कालिक
दिन केवलं सचित्तमेव पुढवि हिंसेज्जा, किंतु इतरमवि हिंसेज्जा, जहा य सचिचाए पुढविए हिंसिज्जमाणिए थावरा जीवा आउ६ धर्मा.
IM कायादि तण्णिस्सिता हिंसिज्जति तहा अचित्ताएवि एवं विसेसयति, न केवलं सचित्तं वा पुढवि हिंसमाणो थावरा हिंसति,
18) किंच'-तसे बेइंदियाई अणेगप्पगारे चक्खसाऽचक्खुसे हिंसति । 'तम्हा एअं विआणित्ता० ॥ २३७ ।। सिलोगो, ॥२२४॥ पुढविक्कायविरतीगता। इदाणिं आउक्कायविरईएऽवि तिण्हं सिलोगाणं एस चेव अत्थो, नवरं आउकायं ॥२३८॥ २३९ ॥
२४०॥ आउक्कायाभिलावो भाणियब्वो, एवं आउक्कायविरई गया। इदाणिं तेउकायविरई. भण्णति, तं, 'जायते'
॥ २४१ ॥ सिलोगो, जायतेजो जायते तेजमुप्पत्तीसमकमेव जस्स सो जायतेयो भवति, जहा सुवण्णादणं परिकम्मणाविससंपणा है| तेयाभिसंबंधो भवति, ण तहा जायतेयस्स, नकारो पडिसेधे वट्टति, इच्छा राई भण्णति, लोइयाणं पुण जं हूयह तं देवसगास(पावइ) MIअओ पावगो भण्णइ, तमेरिसं पावगं भगवंतो साधवो-नो इच्छंति जालित्तत्ति।तिक्वमन्नयरं सत्थ' मिति, सासिजई दाजेण तं सत्थं, किंचि एगधारं दुधार. तिधारं चउधारं पंचधार, सव्वतो घारं नस्थि मोत्तमगणिमेगं, तत्थ एगधार परसु. दुधार
कणयो, तिधारं असि, चउधारं तिपडतो कणीयो,पंचधारं अजाणुफलं, सवओ धार अग्गी, एतेहिं एगधारदुधारविधारचउधारपंच
धारहिं सत्थेहि अण्णं नत्थि सत्थं अगणिसत्थाओ तिक्खतरमिति. सवओवि ढरासयं नाम एतं सत्थं सव्वताधारचणण दुक्खदामाश्रयत इति दुराश्रयं, कहं पुण दुरासयं', 'पाइणं पडिणं वावि०॥२४२ ॥ सिलोगो, तत्थ पडिणं अवरं, सेसाणि पसि
द्धाणि, एतेसु पुब्बावरेसु उड्डे य विद्विसासु य · अहे दाहिणओ' णाम विणासयति, न केवलं पाईणाइसु. डहइ, किन्तु उत्तरओ
॥२२४॥
CRECORRECORE
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
कायषट्कम्
श्रीदश
वि डहइ । सबओ दाहित्तणेण य 'भूआपमेसमाधाओ०॥ २४३॥ सिलोगो, भूता सम्पातिमादी, तेसि भूताणं आपादे का प्राघातो णाम जावतो भृता अगणिसगासमल्लियंते ते सव्वे घातयताति आघातो. हवं वहतीति हव्यवाहो, तत्थ लोगसिद्धते हव्वं चौँ ।तादेवाणं अहावरं दिव्बा तिप्पंतीति, बहतीति वाही, वहति णाम णेति, हव्वं नामजं हयते घयादी तं हव्वं भण्णइ, अम्हं पुण ६धमो. | जम्हा हव्वाणि जीवाणं जीवियाणि वधति अजीवदव्याण य मुत्तिमंताणं विणासं बहतीति हव्ववाहो, ण संसओ णाम एत्थ
संसओन कायब्बो, जहा-एसो हव्ववाहो भूयाणं आघायं न करेतित्ति, पदीवनिमित्तं पयावणनिमित्तं वा कोय आरभेज्जा, ॥२२५॥
तत्थ पदीवनिमित्तं जहा अन्धकारे पगासत्थं पदीयो कीरई, पयावणनिमित्तं हिमागमे वरिसासु वा अप्पाणं तावति, वत्थाणि का ओदणादीणि वा पयावंति, एतेहिं कारणेहि स हव्ववाहं-अग्गि, किंचि णाम संघडणपरितावणणिचवणादि। जम्हा भूयाण | एस आघातो 'तम्हा एवं विआणित्ता, दोसं दुग्गइवड्वणं तेउकायसमारंभ, जावजीवाइ वज्जए' | ॥ २४४ ॥ तेउक्कायविरति गता । इदाणि वाउक्कायविरती भण्णति- अणिलस्स समारंभ. ॥२४५॥ | सिलोमो, निलओ जस्स नात्थ सो अणिलो तस्स अनिलस्स समारंभ, 'समारंभ' नाम उक्खेवतोयतालियंदादीहिं भवति , 'बुद्धा' तित्थगरगणधरादी, 'तारिसं' नाम ते बुद्धा 'अनिलसमारंभ आणिल(वाउस)मारंभ, असरिसं भणति,कथं ?, सो विराधिज्जमाणो अणेगे विराधेति संपाइमे असंपाइमे य, अओ 'सावज्जबहुलं चेयंति सह बजेण सावज्ज, बज्जं नाम वजंति वेरंति वा परंति वा एगट्ठा, बहुलं नाम सावज्जदोसाययणं, चकारः पादपूरणे, 'एअं' नाम जमेयं वाउकायसमारंभ भणिय, तारयन्तीति ताइणो तेहिं तातीहिं, ण एवं वाउकायसमारंभणं सेवितंति, तं च वाउकायं भगवंतो साधवो णो
ARIE%EGORIEOARD
-CROCESClery
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
कायषट्कम्
चूर्णी ६ धर्मा. ॥२२६॥
१ इमेहिं उदीरंति, त. 'तालिअंटेण पत्तेण.' ॥ २४६ ॥ सिलोगो, तालियंटादीणि जहा छज्जीवणियाए, न केवलं तालियंटा
दीहिं वाउक्कायं न उदीरयंति, किन्तु-जंपि वत्थं व पायं वा, कंबलं पायपुंछणं० ॥ २४७ ॥ सिलोगो, जमवि वत्थादि तेणावि वाउजीवसंपाइमरक्खणट्ठा णो वाउकार्य अविहिपक्खोडणादीहिं उदीरंति भगवंतो साधवो, किन्तु जयणाए परिभोगपरिहारेण धारणापरिहारेण य परिहरन्तीति । तम्हा एअं विआणित्ता, दोसं दुग्गइवडणं । वाउकायसमारंभ, जावजीवाइ वज्जए। २४८ ।। सिलोगो कण्ठयः, वाउक्कायविरती गता । इदाणि वणप्फइकायविरई भण्णइ,तं०-'वणस्सई नहिंसंति०॥ २४९ ॥ सिलोगो, 'तम्हा एअं विआणित्ता०॥ २५१॥ सिलोगो, एएसिं सिलोगाणं अत्थो जहा पुढविकायस्स, एवं तसकाएवि तिण्हवि सिलोगाणं वक्खाणं भाणियव्वं । 'तसकायं ॥ २५२ ॥ २५३ ॥ २५४ ॥ जहा पुढविकाए, कायछकं गतं, गया य मूलगुणा, इदाणिं उत्तरगुणा, अकप्पादिणि छट्ठाणाणि, ताणि मूलगुणसारक्खयभूताण, तं ताव जहा पंचमहब्वयाण रक्खणनिमित्तं पत्तेयं पंच पंच भावणाओ तह अकप्पादतीण छठाणाणि वयकायाणं रक्खणत्थं भाणयाणि, जहा वा गिहस्स कुड्डकवाडजुत्तस्सवि पदीवजागरमाणादि रक्खणाविसेसा भवन्ति तह पंचमहव्वयजुत्तस्सवि साहुणो तेसिमणुपालणत्थं इमे उत्तरगुणा भवन्ति, तत्थ पढर्म उत्तरगुणो अंकप्पो, सो दुविधो, तं०-सेहट्ठवणाकप्पो अकप्पट्ठवणाकप्पो य, तत्थ सेहडवणाकप्पो नाम जेण पिण्डणिज्जुत्ती ण सुता तेसु आणियं न कप्पइ भोत्तुं, जेण सेज्जाओ ण सुयाओ तेण वसही उग्गमिता ण कप्पइ, जेण वत्थेसणा ण सुया तेण वत्थं, उडुबद्धे अणला ण पवाविज्जंति, वासासु सब्वेवि, अकप्पठवणा गया, कप्पो इमो, जहा--
जाई चत्तारि भुज्जाई, इसिगाऽऽहारमाइाण । ताई तु विवज्जंतो, संजमं अणुपालए ॥ २२५ ।। (सूत्रं)
SA%A1%ERCIALO
॥२२६॥
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णी
६ धर्मा.
॥२२७॥
'जाणि' ति अनिद्दिट्ठाण गहणं, 'चत्तारि' ति संखा, 'अमोज्याणि' अकप्पियाणि 'इसिणा' णाम साधुणा, आहारो आई | जींस ताणि आहारमादणि ताणि अ भोज्जाणि विवज्जयंतो साधु संजमं सत्तरसविहूं अणुपालयेत्, सीसो आह-काणि पुण ताणि आहारादीणि १, भण्णति, इमाणि 'पिंडं सिज्जं च वत्थं च० ॥ २५६ ॥ सिलोगो पठितसिद्धो, एतेर्सि आहारादणि जे नियागं ममायंति, कीयमुद्दोसियाहडं । वहं ते समणुजाणंति, इअ उत्तं महेसिणा ॥ २५७ ॥ नियागं कीय मुद्देसियाह च जहा खुड्डयायारकहाए जे एताणि कीयादीणि 'ममायंति' नाम परिगण्हति ते तसथावराणं वहं समणुजाणांतीत्त, न याहं अप्पणी इच्छाए एवं भणामि, किंतु ' इति वृत्तं महोसिणा' इतिसद्दो परिसमत्तीए वट्टह, कहं ?, ण एयाओ विसिट्ठयरं अनेण केणवि भणियं, जम्हा तसथावरोवघातादि दोसा णियागादिसु भवन्ति । 'तम्हा असणपाणाई' (दि) ० ॥ २५८ ॥ सिलोगो जम्हा तस्थावराणं वधो नियागादिसु भवति तम्हा असणपाणादणि तमुद्देसियाहडादीहिं दूसियाणि वज्जयंति (त्ति) भण्णइ, ठिप्पाणी निग्धा धम्मजीविणोत्ति, सोभणो सुडिओ अप्पा जोसें ते ठिअप्पाणो, जेसिं गंथो णत्थि ते निग्गंथा, धम्मेण जीवतित्ति । दारं । गिहिभायणदारं तं०- 'कंसेसु कंसपा सु० ॥ २५९ ॥ सिलोगो, कंसेसु नाम कंसाओ जायाणि कंसाणि, ताणि पुण | थालाणि हवा खोरगाणि वा तेसु कंसेसुत्ति, कंसपाएसु नाम कंसपत्तीओ भण्णंति, जं वा किंचि अन्नं तारिसं कंसमयं तं कंसपाएण सव्वं गहियंति, 'कुंडमोयो' नाम हत्थपदागितीसंठियं कुंडमोयं, पुणोसदो विसेसणे वट्टति, किं विसेसयति ?, जहा | अन्नेसु सुवन्नादिभायणेसुत्ति, अन्ने पुण एवं पठति 'कुंडकोसेसु वा पुणो' तत्थ कुण्डं पुढविमयं भवति, कोसग्गहणेण सरावादीण गहियाणि, एतेसु जो झुंज असणपाणाइ सो आयाराओ परिभस्सह- सव्वहा भस्सह, कहं पुण सो आयाओ भस्सर ?, भन्नति -
अकल्पगृहि
भाजना
दीनि
॥२२७॥
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
-ल
श्रीदश- सीतोदएण परिरभे (सीओदगसमारम्भे (ह०) ॥ २६० ॥ सिलोगो, एतेसु भाषणेसु संजता समुद्दिवत्तिकाऊण ते य-मा- अकल्पगृहि बैंकालिका रत्था सीएण उदगेण पक्खालेति, सीतग्गहणेण सचेयणस्स उदगस्स गहणं कयं, समारंभग्गहणेण सो चेक पक्खालणादिं दोसो
भाजनाघूर्णी |घेप्पइ, 'मत्तधोअणछडणे' नाम तत्थ मत्तं-भायणं भण्णइ, तं मतं धोविऊप जत्थ छड्डेइ तत्थवि घाएइ, अहवा धावणमेव
दीनि ६ धमो.
छड्डणं, जं तत्थ पुव्वण्णत्थं तं छड्डेऊण देति, 'जाणि' ति अणिहिट्ठाणं गहणं, छण्णसद्दो हिंसाए हट्टइ, भूयाणि नाम पाणाशि वा ॥२२८||
भूयाणि वा एगट्ठा, 'से' त्ति अणिहिट्ठस्स असंजमस्स गहणं कयं, सो य इमो-जेण आउक्काएण धोन्वांत सो आठक्काओ विरादिओ भवति, कदापि पूयरगादिवि तसा होज्जा, धोवित्ता य जत्थ छडिज्जति तत्थ पुढविआउतेउहरियतसविराहणा का होज्जा, | वाउकाओ अत्थि चेव, अजयणाए वा छड्डिज्जमाणे वाउकाओ विराहिज्जइ, एवं छण्हं पुढविमाईणं विसवणा भवति, एसो असंजमो १ तित्थगरेहिं दिवो। किंच- 'पच्छेकम्म पुरेकम्मं ॥२६१ ॥ सिलोगो, पच्छाकम्मं जमिदाणिं हेट्ठा भाणयं, 'पुरेकम्म' पुत्वमेव संजयहाए धाविऊण ठवेति, अहवा पच्छाकम्मं भुजंतु ताव समणा वयं पच्छा भोरखामो ततो भोक्खीत साधवोत्ति एवं उस्सकः यंतस्स पुरेकम्मं भवति, सियासहो आसंकाए वट्टइ, जहा कदापि एते पच्छाकम्मपुरकम्माइ दोसा भवेज्जात्त तत्थ न कम्पइ । किंच | 'एअमटुं न भुजंति' एयसद्दो पच्चक्खीकरेइ, जम्हा एस पच्छाकम्मादिदोससमुदयो भवति तम्हा भगवंतोपि णिग्गंया विहिभायण ॥ ण भुजंति, आसंदिग्गहणेण आसंदिगहणं कतं, पलियंको पल्लंको भण्णइ, आसालओ नाम ससावंगम ( सावईभ) आसणं, तत्थ
॥२२८॥ किर अवट्ठा आवणि नाणिगा ववहरंति, अन्नेसु वा एवमादिसु 'अणायरियमज्जाणं'ण आयरियं अणाचिति वृत्तं भणइ, अज्जा आयरिया भण्णति, अहवा, अज्जा--उज्जुयं भण्णइ, आसणं उववेसणं, सयणं सुवसं भण्णइ । अहवा इदाणं इमं सुतं भवइ
HARMEROCESCREENSHOCALCCESS
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
R
चूणों
नासंदीपलि अंकेसु॥२६३।। सिलोगो आसंदीपलियंका पुधभणिता निसिज्जा' नाम एगे कप्पो अणेगा वा कप्पा, पढिगं पलाल
निषद्या मालिकाापीठगादि, एतेसु ण साघवो आसणसयणादाण कुवंति, जया पण कारणं भवह तदा निग्गंथा पडिलहाणन्ति, (एत्ति) धम्म
निषेधः कहारायकुलादिसु पडिलहेऊण निसीयणादीणि कुव्वंति, पडिलहाए णाम चक्खुणा पडिलेहऊण सयणादीणि कुव्बंति, 'वुद्धवुत्त६ धर्मा
महिगा' णाम बुद्धण वुत्तमहिटगा, अधिट्ठीत नाम आयरंति वा, आह तेसु आसंदगादिसु को दोसो ?, 'गंभीरविजया एए°/ ॥8॥ २६४॥ सिलोगो, गंभीरं अप्पगासं भण्णइ, विजओ नाम मग्गणंति वा पिथकरणति वा विवेयणति वा विजओति वा एगट्ठा, ॥२२९॥
| गंभीरविजयत्तणेण जे तत्थ पाणा ते दुप्पीडलेहगा दुब्बिसोहगा भवंति, अहना विजओ उवस्सओ भण्णइ, जम्हा तेसि पाणाण गंभीरो उवस्सओ तओ दुब्बिसोधगा, कह ?, चसुपा (आसंदिया) दीणं अण्णतरेसु मंकुणकुंथुमादिणो जीवा भवंति ते दुक्खं AL विसोधिज्जति, विसोधिज्जंति नाम अवणिज्जति, अवक्कमंते य ते जीवा जंतएव पीलिज्जंति, जम्हा एवमादी दोसा भवंति अतो साहिं आसंदीपलियंकादी विवज्जिता । किंच- 'गोअरग्गपविट्ठस्स० ॥ २६५ ॥ सिलोगो, णिसीयंति जत्थ सा णिसिज्जा, गोयरग्गपविट्ठस्स साहुणो ण कप्पइ, साहु 'इमेरिसमणायारं आवजंति अबोहियं' इमेरिसं नाम जो इदाणिं अणायारो
भणिहिति तमावज्जति, ण आयारो अणायारो, आवज्जति नाम पावति, अबोहियं नाम मिच्छत्तं, कोऽसौ अणायारो?, भण्णतिहै विवत्ती बंभचेरस्त०' ॥२६६ ॥ सिलोगो. कहं बंभचेरस्स विवत्ती होज्जा ?, अवरोप्परओसंभासअन्नोऽनदसणादीहिं ॥२२९॥
बंभचरविवत्ती भवति, पाणाणं अवधे वहो भवति, तत्थ पाणा णाम सत्ता, तेसिं अवधे वधो भवेज्जा, कहं , सो तत्थ उल्लावं करेइ, तत्थ य तित्तिरओ आणीओ जीवंतओ विकाणओ, सो चिंतेति-कहमेतस्स अग्गओ जीवंतं गहिस्सामि, ताहे ताए सण्णा
SCACA4 %
mema
%C
5
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णी. ६ धर्मा.
॥२३०॥
कया, दसिया वलिया, आगलियं, सेवि जा गिण्हामि ताहे मारिज्जेज्जा, एवं पाणाण अवधे वधो भवति, 'वणीमगपडिग्धाओ' य इमेण पगारेण होज्जा, सो ताए समं उल्लावेइ, तत्थ य बहवे भिक्खायरा एंति, सा चिंतेति कहमेतस्स सगासाओ उट्ठेहामित्ति अपत्तियं से भविस्सति, ताहे ते अतित्थाविज्जंति, तत्थ अंतराइयदोसो भवति, ते तस्स अवण्णं भासंति, 'पडिकोहो य अगारिणं' समंता कोहो पडिकोहो, समंता नाम सव्वत्तो, तकारडकारलकाराणामेयत्तमितिकाउं पडिकोहो पढिज्जइ, सो य पडिकोधो इमेण पगारेण भवति--जे तीए पतिससुरपुत्तादी ते अपडिगणिज्जमाणा मण्णेज्जा- एसा एतेण समणएण पंसुलाए कहाए अक्खित्ता अम्हे आगच्छमाणे वा भुक्खियतिसिए वा णाभिजाणइ, ज वा अप्पणो णिच्चकरीणज्जाणि अणुट्ठेह, अतो पडिकोथो अगारिणं भवइ । किंच 'अगुत्ती बंभचेरस्स' || २६७|| सिलोगो, इत्थीण अंगपच्चंगेसु दिट्ठिनिवेसमाणस्स इंदियाणि मणुनाणि निरिक्तस्स बंभवतं अगुत्तं भवइ, जाओ संकणिज्जाओ, इत्थी वा पप्फुल्लवयणा कडक्खविक्खित्तलोयणा संकिज्जेज्जा, जहा एसा एयं कामयति, चकारेण तथा सुभणियसुरूवादीगुणेहिं उबवेतं संकेज्जा, उभयं व संकेज्जा, जम्हा एते दोसा 'कुसीलवडणं ठाणं दूरओ परिवज्जए' कुच्छियं सीलं जंीम ठाणे बढइ तं कुसीलवडणं, दूरओ साहुणा परिवज्जियव्वमिति । इयाणि एताण चैव अववातो भण्णति--'तिन्हमन्नयरागस्स० ॥ २६८ ॥ सिलोगो, तिण्ह इति संखा, अन्नतरातस्स नाम जे इदाणि तयो भणिहिंति तेसिं, अन्नतरस्सत्ति जस्स अविसेसियगहणं, ते य इमे तिण्णि, तं जराभिभूओ 'वाहिअस्स तवसिणो' ति अभिभूयग्गहणं जो अतिकट्ठपत्ताए जराए वज्जह, जो सो पुण बुद्धभावेऽवि सति समत्थो ण तस्स गहणं कयंति, एते तिन्निवि न हिंडाविज्जति, तिन्नि हिंडाविज्जति सेधो अत्तलाभिओ वा अविकितवस्सी वा एवमादि, तिहि कारणेहि हिँडेज्जा, तेसिं च तिन्हं णिसेज्जा अणु
निषद्या निषेधः
॥२३० ॥
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
--
श्रीदशवैकालिक चूर्णी
CIRCRACHCE
निषद्या निषेधः
-
६ धर्मा.
॥२३॥
बाया, तत्थ थेरस्स बंभचेरस्स विवत्तीमादि दोसा नस्थि, सो मुहुत्तं अच्छइ, जहा अन्तरातपडिघातादओ दोसा न भवंति, वाहिओऽवि मग्गति किंचि तं जाब निकालिज्जइ ताव अच्छइ, विस्समणटुं वा, तवस्सीवि आतवेण किलामिओ विसमिज्जा, णिसे. ज्जत्ति दारं गयं । इदाणि सिणाणंति दारं भण्णइ--तस्स इमो अभिसंबंधो-मा जराभिभूतादीणि सेज्जाणुण्णापसंगण सिणाणादीणि आयरियस्संति घम्मत्ता तिसापरिगता वा, अओ इमं भण्णइ-जढो होइ, 'वाहिओ वा अरोगी वा ॥ २६९ ॥ सिलोगो, वाधीपरिगओ बाधितो, अवगतो रोगा अरोगो, सिणाणति वा पहाणंति वा एगट्टा, जोत्ति अणिद्दिट्ठस्स गहणं, इच्छए नाम | सेवए, 'वोकंतो होइ आयारों' तेण सिणायतण विविह-अणेगप्पगारं उकतो वोकंतो अतिकतोत्ति वुत्तं भवइ, जयमारियव्वयं सो
आयारो भण्णइ, 'जढो होइ संजमो' जढो नाम छड्डिउत्ति वा जढोत्ति वा एगट्ठा, संजमो पुव्वभाणिओ, आह- आयारसंजमाणं को पइविसेसो, भण्णइ, आयारग्गहणेण कायकिलेसादिणो बाहिरतवस्स गहणं कयं, संजमगहणेणं सत्तरसविहस्सवि संजमस्स गहणं कयं, सिणातंतस्स इमो असंजमो भवइ, तं- ' संतिमे सुहमा पाणा.'॥ २७० ॥ सिलोगो, संति नाम विज्जंते | 'इमे' त्ति पच्चक्खा अतीव सण्डा सुहुमा पाणा-जीवा, ते य दुविधा, तं०- तसा थावरा य, तसा कुंथुपिप्पीलियादि थावरा बीय६. पणगादि, ते पुण घसाहि भिलुगाहि य होज्जा, घसा नाम जत्थ एगदेसे अक्कममाणे सो पदेसो सव्वो चलइ सा घसा भण्णइ, भिलुगा राई, अबेसु वा गंभीरेसु अवगासेसु 'जे' त्ति अणिद्दिदुस्स गहणं, तुसद्दो विसेसणे, किं विसेसयति ?, जहा पायसो घसाइसु सत्ता विज्जति एवं विसेसयइ, वियर्ड पाणयं भण्णइ, तेणं पाणएण जीवे उप्पिलावइ, उप्पिलावइ णाम उप्पिलावणंति चा प्लावणंति वा एगट्ठा, जम्हा एस दोसो 'तम्हा ते न सिणायंति०' ॥ २७१ ।। सिलोगो, उप्पिलावणादिदोसपरिहरणत्थं
॥२३॥
%ESCENCE+%
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
निषद्या निषेथः
श्रीदश--
8. साहवो सीएण उसिणेण दवेण व णेह सिणायांतत्ति, आह- जइ उप्पीलावणादिदोसा न भवंति ?, तहावि अन्ने हायमाणस्स वैकालिक दादोसा भवंति, कहं ?, हायमाणस्स बंभचेरे अगुत्ति भवति, असिणाणपच्चइयो य कायकिलेसो तवो सो ण हवइ, विभूसादोसो य
चूर्णी भवतित्तिकाऊण जावजीचं वयं घोरं असिणाणमहिट्टेयव्वंति, जहेव साहूणं ण्हाणं पडिसिद्धं, तहा 'सिणाणं अदुवा ६ धर्मा.
ककं ॥२७२ ॥ सिलोगो, सिणाणं ण्हाणं भण्णइ, कक्को लवन्तयो कीरइ, वण्णादी कक्को वा, उव्वलयं अट्टगमादि कक्को ॥२३२॥
भण्णइ, लुद्दे कसाओ जं घासेडयादी कीरइ, पउमं कुंकुम भण्णइ, चकारेण अण्णाणिवि एवमादि गहियाणि, ताणि गायस्स उच्च
दृण्णत्थं णायरंति साधवो, कयाइवित्ति कयाइगहणेण णज्जइ जाव आउ ताप सेसं नायरंति, को पुण सिणाणादिसु दोसो ?, पूरा भण्णइ, विभूसाइ दोसा भवंतित्ति, एतेण अभिसम्बन्धेश सोभवज्जणं दारं पत्तं, तं, 'नगिणस्म वावि मुंडस्स० ॥ २७३ ।। M सिलोगो, णगिणो णग्गो भण्णइ, मुंडो चउब्विधो, तं०- नाममुंडो ठवणामुंडो दब्यमुंडो भावमुंडो यत्ति, णामठवणाओ
गयाओ, दबमुंडो आइच्चमुंडाई, भावमुंडो जस्स इंदियणोइंदिया दंता सो भावमुंडो भवति, दीहाणि रोमाणि कक्खीवत्थदाजंघादीसु जस्स, णहावि अलत्तयपाडणपायोगा, ण छज्जति ते दीहा धारेउं, जिणकप्पियादीण दीहावि, एवंविहरूवस्स मेथु.
णोवरयस्स साहुणो न किंचि विभूसा साधयइ, केवलं विडचेट्टणं करेइ, अतो- विभूसावत्तियं भिक्खू, कम्मं बंधइ चिकणं । संसारसायरे घोरे, जेण पडई दुरुत्तरे ॥ २७४ ॥ सिलोगो, 'विभूसावत्तियं' नाम विभूसा वत्तियं पच्चइयं रागाणुगयस्स भिकावणो चिक्कणो कम्मबंधो भवइ, चिक्कणंति वा दारुणंति वा एगहा, तं कम्मं बंधई जेण कम्मेण बखूण ससारसागर भमति, इदाणि गणधरा मणगपिता वा एवमाहु, विभूसावत्तियं नाम विभूसावत्तियं पच्चइयं, जमेयं विभूसावत्तियं कम्मं हेट्ठा
विभूसा साधयइ, काजति ते दीहा धारे, भावमुंडो भवति, दोहाण त णामठवणाओ
॥२३२॥
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशजैकालिक
६ धर्मा.
॥२३३॥
मणियं तयं तित्थगरादि बुद्धा मन्नंति, मन्नंति वा जाणंति वा एगट्ठा, तारिसं नाम जमिदाणि चिकणंति भणियं तहप्पगारं संसारसागरमडयं बज्झतीति न किंचन केवलं विभूसादोसो सो एगो किन्तु सावज्जं बहुलं चेतंति, सहऽवज्जेण सावज्जं, जा तत्थ व ण्हाणादीणि मग्गमाणस्स - गवसमाणस्स सावज्जकिरियाए सावज्जबहुलं चेव विभूसावत्तियं कम्मं बंधइत्तिकाऊण मा एयं तित्थकराईहिं ताईहिं सेवियंति, सोभणवज्जणन्ति दारं गतं । संमत्ता य उत्तरगुणा अट्ठारसट्टाणाणि य, उत्तरगुणाधिकारे इ भण्णइ - 'स्ववंति अप्पाणममोहदंसिणो० ' ॥ २७६ ॥ सिलोगो, अहवा जो सो अङ्कारससु ठाणेसु संजमो उवदिट्ठो, जे य तम्मि संजमे ठिया ते खयंति अप्पाणं अमोहदंसिणोत्ति, आह-किं ताव अप्पाणं खवेंति उदाहु सरीरंति, आयरिओ भणइअप्पसद्दो दोहिवि दीसह - सरीरे जीवे य, तत्थ सरीरे तात्र जहा एसो संतो दीसई मा णं हिंसिहिसि, जीवे जहा गओ सो जीवो जस्सेयं सीरं, तेण भणितं खवेति अप्पाणंति, तत्थ सरीरं औदारिकं कम्मगं च तत्थ कम्मएण अधिगारो, तस्स य तवसा खए कीरमाणे औदारियमवि खिज्जइ, अमोहं पासंतित्ति अमोहदंसिणो सम्मदिट्ठी, सम्मवन्ताण वृत्तं भवति, तवो बारसविहो तम्मि तवे रया, संजमा सतरसविहो, उज्जुताभावो अज्जवं अज्जवगहणेण अणासंसओ संजमतवे कुव्वतीति, गुणग्रहणेण एते चेव गुणा गहिया, एवं ते चरणगुणसंजमतवेसु अवट्टिया चिरसंचिताणि पावाणि पुरेकडाणि कम्माणि धुणंति, अण्णाणि वाणि साहवो करेंति ।। ' सओवसंता अममा० ' ॥ २७७ ॥ सिलोगो, सदा -सव्वकालं उवसंता सदोवसंता, अममा णाम बज्झन्भंतरेहिं गंथेहिं विष्पमुक्का अममा भण्णंति, किंचणं चउव्विहं, तं०-णामकिंचणं ठवणाकिंचणं दव्वकिंचणं भावचिणं च तत्थ नाम तहा ठवणाओ गयाओ, दव्वकिंचणं हिरण्णादि, भावकिंचणं अन्नाणकिंचणं अविरईमिच्छत्ताईणि, अप्पणो विज्जा सविज्जा तथा
निषद्या निषेधः
॥२३३॥
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
नि
प
चूर्णी
श्रीदश- अप्पणिज्जया विज्जया अणुगया सविज्जविज्जणुगया, केवलसुयणाणादिसु उवउत्तत्ति वुत्तं भवति, वीर्य विज्जागहणं लोइयविज्जावैकालिक पडिसेहणत्थं कतं, जसो जेसिं अत्थि ते जसंसिणो, ते भगवंतो उउप्पसन्ने विमले व चंदिमा' उउगहणेण छण्हवि रिऊणं
गहणं, पसण्णगहणेण सरओ विससिज्जति, जहा सरए चंदिमा विसेसेण निम्मलो भवति एवं ते विमलं सिद्धिं गच्छति, सावसेस७वाक्य
कम्माणो य विमाणेसु उववज्जति, विमाणगहणेण विमाणियगहणं कयं, उति वा वयंति वा एगहा, ताइणो पुब्वभणिता, एतं शुद्धि अ०
& फलं तेसि अट्ठारसहं ठाणाणं सम्ममणुपालियाणं, ति बेमि नाम तीर्थकरोपदेशात् ब्रवीमि, न स्वाभिप्रायेणेति ॥ इदाणिं णया, ॥२३४॥
मणामि गिण्यिव्वे ॥ ॥ गाथा, 'सब्वेसिंपि नयाणं बहुविहवत्तव्वयं०॥ ॥ गाथा, एताओ पढितसिद्धाओ षष्ठधर्मार्थकामाध्ययनचूर्णिः समाप्ता॥
तेण णाणदसणादिगुणजुत्तेण आयरिएण धम्म कहतेण भासा जाणियव्वा, केरिसा वत्तव्वा ण केरिसा वा बत्तव्वा ?, गुणदोसे जय जाणमाणे सुहं धम्म कहिस्सतीतिएतेण अभिसंबंधेणागतस्स अज्झयणस्स चत्तारि अणुओगदाराणि जहा आवस्सगचुबीए,
नवरं नामनिप्फने वक्कसुद्धी भण्णइ, वक्कं निक्खि वियव्वं सुद्धी निक्खिवियव्वा, तत्थ पढमं वकं भण्णइ- 'निक्खेवो उ चउको० ॥ २७१ ।। गाथा, चउविहं वकं, तं०- णामवकं ठवणावकं दव्ववकं भाववकं च, णामठवणाओ गयाओ, दव्ववकं नाम जाणि दवाणि भासत्ताए गहियाणि ण ताद उच्चारिज्जति सा भासा, तेण चेव उच्चारिज्जमाणाणि तमत्थं भासयंती भावभासा भवति, तस्स बकस्स एगठियाणि इमाणि- 'वकं वयणं च गिरा०॥ २७२ ॥ गाथा, वाच्यत इति वाक्यं, वयणिज्ज वयणं, गिज्जाति गिरा, सरो जीसे अस्थि सा सरस्सति, भारो णाम अत्थो, तमत्थं धारयतीति भारही, पुरच्छिमातो।
P4-15%OOOPERARECHARACK
EXA5%
॥२३४॥
)
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशनैकालिक चूर्णां
७ वाक्य
अ
॥२३५॥
लोगंताओ पच्चत्थिमिल्लं लोगंतं गच्छतीति गो, वदिजते वमणिज्जा वा वाणी, भणिज्जतीति भासा, पण्णविञ्जती जीए सा पण्णवणी, अत्थं देसयतीति देसणा, वायापरिणामेण जीवस्स जोगो तेण कडुगफरुसादिपरिणामजोयणं जोगो । तत्थ जा सा पुबुद्दिट्ठा दव्वभासा सा इमा- 'दव्वे भावे तिविहा गहणे अ निसिरणे० ' ॥ २७३ ॥ गाथापुव्वद्धं, तिविहा मासा, संजहा- गहणं निसिरणं पराघातोति, तत्थ गहणं नाम वयजोगपरिणओ अप्पा भासादव्वाणि गिण्हेउं ण जाव निसिरह सांव गहणं भण्णइ, निसिरणं नाम ताणि चेव उरकंठसिर जिन्भमूलदंतनासिकातालुउट्ठेहिं जहा विभागओ णिसिरिज्जमाणा णिसरणं भण्णति, पराघाओ जाणि तेहिं भासादव्वेहिं निस्सडेहिं तप्पयोगाणि अन्नाणि पेलिज्जमाणाणि भासाविसयसमत्थाणि भवंति सा पराघातदव्वभासा भण्णइ, दव्वभासा गया । इयाणि भावभासा इमेण गाथापच्छद्वेण भण्णइ 'भावे दव्वे य सुते० ' ॥ २७३ ॥ अद्धगाथा, 'भावभासा' नाम जेणाहिप्पारण भासा भवइ सा भावभासा, कई ?, जो भासिउमिच्छइ सो पुव्वामेव अत्ताणं पत्तियावह जहा इमं मए वत्तव्वंति, भासमाणो परं पत्तियावेइ, एयं भासाए पयोयणं, जं परमप्पाणं च अत्थे अवबोधयति, साय भावभासा तिविधा, तं०- दव्वभावभासा, सुयभाववासा चरितभावभासा य, तत्थ दव्वभावभासा नाम दव्वं पडुच्च जा भासिज्जइ सा दव्वभावभासा, जहा घडे जं गाणं तं घडनिमित्तंतिकाउं घडनाणं भण्णइ, एवं जा दव्वं पडुच्च भासिज्जइ सा दद्व्वभावभासा, साय आराहणादिया चउव्विधा दव्वभावभासा भवति, तं० दव्वाराहणी सा य भवति सच्चा, दव्वविराधणी सा य मोसा भवति, सच्चामोसा आराधणविराधणी भण्णति, असच्चामोसा पुण पडिसेहे, पडिसेहे णाम णो आराधणा णो विराहणित्ति, तत्थ दव्वाराहणी नाम जं जहावत्थियं दव्वं तं तदेव आराहयति, जहाभाविं भाविं चैव सच्चं भासतित्ति वृत्तं भवति, तं
भाषा
निक्षेपाः
॥२३५॥
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
वस्स वा सच्चामालवणासच्चं नाम जहाजसम्मया जहा अरविंदस्सम नाम अहा अण्णाणिणा लाडमरहट्ठाणां
श्रीदश
४च सच्च-दसविधं----'जणवयसम्मयठवणा ॥ २७५॥ तत्थ जणवयसच्चं नाम जहा एगम्मि चैव अभिधेए अत्थे जनपदादिवैकालिक
सत्यं अणयाणं जणवयाण विप्पडिवत्ति भवति, ण च तं असच्चं भवति, तं०--पुब्बदेसयाणं पुग्गलि ओदणो भण्णइ, लाडमरहट्ठाणां चूर्णी.
रो, द्रविडाणां चोरो, अन्ध्राणां कनायु, एवमादि जणवयणसच्चं भवति, सम्मतसच्चं नाम अहा अण्णाणि णलिनकुमुदनीलुप्प७ वाक्य
हालसालिमादीणि पंके जायंति तहावि न तेसिं पंकयसन्ना सम्मया जहा अरविंदस्स, अरविंदे आगोपालादि सम्मतं जहा पंकयंति, शुद्धि अ०
एवमादि सम्मतसच्चं भण्णइ, ठवणासच्चं नाम जहा अक्खं निक्खिवइ, एसो चेव मम समयो एवमादि, नामसच्चं नाम है ॥२३६॥
जीवस्स अजीवस्स वा सच्चीमति नाम कीरइ, जहा सच्चो नाम कोइ साधु एवमादि, रूबसच्चं णाम जो असाधु साहुरूवधारिणं दर्छ भणइ दीसइ वा, पडुच्चसच्चं नाम दिग्धं पडुच्च हस्वं सिद्धं हस्वं पडुच्च दिग्धं सिद्धं जहा कणिटुंगुलियं पडुच्च अणामिया दीहा अणामियं पडुच्च काणंगुलिया हस्वा एवमादि, वैवहारसच्चं नाम जहा अम्ह गामो, पिट्ठस्स वा सच्चमिति कहणं , छत्त
एण आगमणं उज्झति गिरी गलइ भायणं लोगप्पसिद्धाणि, तहा गावी पिज्जइ, गावीए खीरं पिज्जइ,ण गावी सव्वा पिज्जइत्ति, द एवमादि, भावसच्चं नाम जमहिप्पायतो, जहा घडमाणहित्ति अभिप्पाईते घडमाणेहित्ति भणियं, गावीअभिप्पायेण गावी, अस्सो वा अस्सो भणिओ, एवमादि, जोगसच्चं नाम जहा छत्तेण छत्ती मउडेण मउडी एवमादि, ओवम्मसच्चं नाम चन्द्रमुखी
॥२३६॥ ४. देवदत्ता, समुद्र इव तडागं भणितमित्येवमादि, सच्चंगतं । इदाणि मोसं भण्णइ, तं०-कोहे माणे माया लोभे०॥ २७६॥४
गाथा, तत्थ कोहस्सिया ज कोहाभिभूयो भासति भासं सा मोसा भण्णइ, आह-णणु आराधणी सच्चा विराधणी मोसा भणिया, कह इदाणि भणह-जं कुद्धो भासइ सा मोसा, कुद्धोऽपि कोवि गावी गाविमेव भणइ, अस्सं अस्समेव. सा कहं मोसा भविस्सतीति ?,
RECE RAKARAAT
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
%
क्रोधादिमृषा
आयरिओ आह- तस्स कोहाउलचित्तत्तणणं घुमक्खरमिव तं अप्पमाणमेव भवति, जहा घुणक्खरं सच्चमवि पंडियाणं चित्तगाहगं वैकालिक जान भवति, कोवाकुलचित्तो जे संतमवि भासति तं मोसमेव भवति, तत्व कोहेण व अनेन प्रकारेण मृषामभिधास्यते, जहा कोइ चूर्णी साहुणा धीयाराई पुच्छिओ-अमुगं नगरं कतरो पंथो वच्चइ ?, तओ सो अपवरद्धकुद्धो अन्नमय पंथं ववदिसइ, ण याणामि वा ७ वाक्य- भणति, पिया कुद्धो पुत्तं भणइ-न तुम मम पुत्तोत्ति, एवमादि, माणनिस्सिया जहा गामनगरसमवाएसु कस्स कत्तिओ अत्थोत्ति शुद्धि अ०
पुच्छिए अप्पधणोऽवि भणइ-जहाऽहं कोणी(डी)धणोत्ति एवमादि,मायाणिस्सिता जहा मायाकारो चरखमोहणं काउं भणइ-आगासं
लोगओ पविट्ठो, एवमादि, लोभणिस्सिता जहा कूडमाणववहारिणो वाणियगा, कोइ लोभेणं मोस भासेज्जा एवमादि, पेज्ज॥२३७॥
Pाणिस्सिया जहा हाणुरागेण भणह-दासोऽहं तव एवमादि, दोसणिस्सिता जहा भगवओ वद्धमाणसामिणो संता गुणा केइ
पावकम्मा छादयंति,जहा न एसो सवण्णू,ण एवं सक्कमादी सुरा पज्जुवासंति, किन्तु एसो इंदियालियप्पयोगो विज्जातिसओ वा एवमादि, हासणिस्सिया जहा कस्सइ किंचि तारिसं गोवेऊण पुच्छिज्जमाणो भणइ-न याणामित्ति, एवमादि, भयणिस्सिया जहा चोरो तालिज्जमाणोऽवि मरणभयाभिभूओ भणइ- णाहं चोरोत्ति एवमादि, अक्खाइयानिस्सिया जहा भारहरामायणादि, उवधायनिस्सिया जहा अचोरं चारेमिति एवमादि। मोसा गता। इदाणिं सच्चामोसा भण्णइ,किंचि तीए सच्चं किंचि मोसंति, सा इमा दसविधा, तं०- उप्पन्नविगयमीसग०॥ २७७ ।। गाथा, उप्पण्णमीसिया विगतमीसिया उप्पचविगतमीसिया जीवमीसिया अजीबमीसिया जीवाजीवमीसिया अणंतमीसिया परिसमीसिया अद्धामीसिया अद्धद्धामीसिया इति, तत्थ उप्पअमीसिया जहा कोइ भणेज्ज-एयंमि नगरे दस दारगा जाता, तत्थ कदाइ ऊणा अधिगा वा होज्जा एवमादि उप्पण्णमीसिया, विगयमी
auratoantatio
CAKCIRCRAC-RRECR
॥२३७॥
n DAR
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णो
७ वाक्य
शुद्धि अ०
॥२३८॥
सिया जहा एतंमि नगरे दस दारगा मया, तत्थ कयाइ अहिगा ऊणा वा होज्जा एवमादी विगतमीसिया, उत्पन्नविगतमीसिया नहा एतम्मि नगरे दस दारगा जाया दस मया, तत्थ कदाइ ऊणा अहिगा वा होज्जा एवमादी उप्पण्ण विगतमीसिया, जीवमिस्सिया जहा कोइ किमिरासिं दणं भणेज्जा अहो जीवरासित्ति जेण सव्वे जीवंति, तत्थ जे जीवंति तेसु सच्चा, जे मया तेसु मोसा भवइ, अतो जीवमिस्सिया भण्णइ, अजीवमिस्सिया जहा तमेव किमिरासि पायसो मयं पासिऊण भणेज्जा- अहो इमे सच्चे मया, तत्थ केइ जीवंति, जेण जीवंति तेसु सच्चा, जे जीवंति तेसु मोसा, अओ अजीवणिस्सिया भण्णइ, जीवाजीवमिस्सिया जहा मयाणं अमयाणं च रासिं दट्ठूण भणेज्जा, जहा सब्वो एस रासी जीवइ मओवा, एवमादि, अनंतमीसिया जहा कोइ मूलगच्छोढं दणं अन्नं वा किंचि तारिसं भणेज्जा- जहा- सव्वो एस अनंतकायोति, तस्स मूलपत्ताणि जिण्णत्तणेण परिभूयाणि, केवलं तु जलसिंचणगुणेण केइ तस्स किसलया पाउन्भूता, अओ अणतपरित्तत्तेण मिस्सिया भण्ण, परित्तमीसिया जहा अभिनवउक्खयं मूलगं कोsवि परिमिलाणंतिकाऊण भणेज्जा जहा सब्बो एस परितो, तत्थ अंता परित्तीभूया मज्झपएसो अणंतो चेव, एसा परित्तमसिया, अद्धामीसिया नाम अद्धा कालो भण्णइ, सो य रायि वा होज्जा दिवसो वा तत्थ वट्टमाणं कालं अणागएण कालेण सह मिस्तीकरेह, जहा कोयि पंथं वच्चमाणो थेवावसेसे दिवसे सेहए भणइ, जहा- तुरियमागच्छह, ण ता पेच्छह इमं कालिय रति एवमादि अद्धामीसा भण्ण, अद्धद्धामीसिया नाम तेसिं चैव दिणरातीणं एगदेसो अद्धद्धा भण्णइ, तं वट्टमाणं कालं अणागतकालेण सह मीसीकरेइ जहा पुन्वपोरिसीए भण्णइ-मज्झण्डीभूतं तहावि वयं न भुंजामोति एवमादि अद्धद्धामीसिया, सच्चामोसा गता । इदाणिं असच्चमोसा भण्णइ, सा नेव सच्चा व मोसा, केवलं वयणमेव, सा दुवालसविहा दोहिं
सत्या
मृषाभेदाः
॥२३८ ॥
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
पयोप्नापर्याप्तभाषे
चूणों
श्रीदश
गाहाहि भण्णइ, तं- 'आमंतणि' ॥ २७८ ॥ गाथा, 'अणभिग्गहिआ भासा०' । २७९ ॥ गाथा, तत्थ 'आमंतणि' बैकालिक
जहा हे देवदत्त! एवमादि. आणवणी णाम जो जस्स आणत्तियं देह सा आणवणी भवति, जहा मच्छ, पच पठ, कुरु, भुख
एवमादि, जायणि मग्गणी भण्णति, यथाऽस्माकं भिक्षां प्रयच्छ एवमादि, पुच्छणी जहा कओ आगच्छसि', कत्थ वा गच्छ७वाक्य सित्ति, तथा- 'कतिविधा णं भंते ! जीवा पण्णत्ता' एवमादि, 'इच्छाणुलोमा' नाम जहा केणइ भणिया जहा साधुसगासं शुद्धि अ० गंतव्वंति, ततोऽसौ भणति-ता सोभणं भवइ गच्छामो इच्चेवमादि, 'अणभिग्गहिया' णाम जा भासा अत्थं अणभिगेण्हिऊण
दि केवलं वायमित्तमेव उदाहरिज्जति जहा डित्थो डवित्थो अमट्टो पार्थन इति, अहवा-ऊससियं नीससियं निच्छूटं खासियं च ॥२३९॥
छीयं च । णिस्सिघियमणुस्सारं अणक्खरं छल्लियादीयं ॥ १॥ जा पुण. भासा अत्थं अभिगिज्झ भासिया सा अभिग्गहिया, जहा घयं रसं एवमादि, संसयजयणी णाम जहा सेन्धवमाणेहित्ति भणिए ण णज्जइ किं तावत्पुरिसो सिंधवो आणेतव्वो उदाहु लवणं आसो वा एवमादि, वोयडा नाम जा पगडत्था, भावियत्थत्ति वुत्तं भवइ, जहा एस भाया देवदत्तस्स एवमादि, अव्वोयडा नाम जा सोतारेहिं भासिज्जमाणा ण संविज्जइ जहा वागाणं एवमादि, एवमसच्चामोसा वारसविधागता। इयाणि 'सच्चाविअसा दुविधा' ॥ २८० ।। गाथा, जा एसा दुविधा चउविधावि भासा भणिया सा सव्वावि दुविधा भवइ, तं०-पज्जत्तिगा
अपज्जत्तिगा य, तत्थ आदिल्लियाओ दोण्णि पज्जत्तिगाओ, इतरा दोवि अपज्जत्तिगाओ, पज्जत्तिगाणाम जा अवहारि सक्कइ, काजहा सच्चा मोसा वा, एसा पज्जत्तिगा, जा पुण सच्चावि मोसावि दुपक्खगेवि सा न सक्कइ विभावेउं जहा एसा सच्चा
मोसा वा, अओ सा अपज्जत्तिगा भण्णइ, जहा समइए सच्चामोसा अवहारेउं न सक्कड़ तहा असच्चामोसावित्ति साऽवि अपज्जत्ता
SHAREKASAMICREAChe
॥२३९।।
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
S
श्रीदश- व भणिया, हव्वभावभासा गया । इयाणिं सुतभावभासा भण्णइ, तं च-'सुअधम्मे पुण तिविहा०॥ २८१ ॥ श्रुतभाववैकालिक अद्धगाथा, जा सुतधम्मोवउत्तस्स भासा सातिविधा-सच्चा मोसा असञ्चमोसा, सच्चा इमेण गाहापच्छद्धेण भण्णइ-जं सम्म- भाषा चूर्णी. | हिट्ठी सुते उवउत्तो भासं भासइ सा णियमा सच्चा । इयाणि मोसा भण्णइ, तं०- 'सम्मदिट्ठी उ सुअंमि० ॥२७२॥ गाया,
शुद्धि|सो चेव सम्मद्दिड्डी सुते अणुवउत्तो जया अहेउज्जुत्तं भासइ तया मोसा भण्णइ, जहा तंतूहि घडो निप्फाइज्जइ मट्टियापिंडाओ
निक्षेपाः স্থত্তি অ
|पडो एवमादि मोसा, सा सम्मद्दिहिस्स भवति, मिच्छादिट्ठी पुण उवउत्तो अणुवउत्तो वा चउविधंपि भासं भासमाणो मोसा-10 ॥२४॥
मेव भासइ, कहं ?, तस्स वयणं उम्मत्तवयणमिव सच्चासत्तणेण अप्पमाणं भण्णइ । इयाणिं असच्चामोसा भण्णइ, तं- हवइ उ असच्चमोसा.'५२८४ ॥ गाथा, सच्चा मोसा य, एतातो दोऽवि भासाओ चरित्ते भवंति, तत्थ सच्चा नाम जं भासं
भासंतस्स सच्चं मोसं वा चरित्तं विसुज्झइ, सव्वावि सा सच्चा भवति, जं पुण भासमाणस्स चरितं न सुज्झति सा मोसा भवति, 18 अथवा जं भासं भासमाणो सचरित्तो भवति सा सच्चा, जं भासं भासमाणो सो अचरित्तो भवइ सा मोसा, असञ्चामोसा एवं
दुबिहा भण्णइ, वकं गतं। इयाणिं सुद्धी भण्णइ-'णामंठवणासुद्धी० ॥२८५।। गाथा, चउबिहा सुद्धी भवइ, तंजहाणामसुद्धी ठवणसुद्धी दव्वसुद्धी भावसुद्धित्ति, तत्थ नामठवणाओ गताओ । दव्वसुद्धी इमा, तंजहा-तिविहा उ ( य) दव्व-12
सुद्धी०॥ २८६ ।। गाथापुव्वद्धं, तिविधा दव्यसुद्धी भवइ, तंजहा--दव्वसद्धी आदेससुद्धी पहाणसुद्धी य, तत्थ दव्यसुद्धी आदेस* सद्धी य इमेण गाथापच्छद्धण भण्णइ, तं०-तद्दव्वगमारसो अणण्णमीसा हवइ सुद्धी ॥ २८६ ॥ अद्धगाथा, तत्थ दव्वर
॥२४॥ सुद्धी नाम जं दव्वं अन्नेण दव्वेण सह असंजुत्तं सुद्धं भवइ जहा खीरं दधिवा, आदेसदव्वसुद्धी दुविधा-अण्णत्ते य अणण्णत्ते य,
URGEOCTCCCCC
-
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश-है
वैकालिक चूर्णी
॥२४॥
SARKA4-%
अण्णत्ते जहा सुद्धवंसो सो देवदत्तो, अणण्णत्ते जहा सुद्धदंतो, आदेसव्वसुद्धी गता। वण्णरसगंधफासे० ॥२८७॥ गाथा, वाक्य- . पहाणदव्वसुद्धी इमेसु ठाणेसु भवइ, तं०-वण्णेसु गंधेसु रसेसु फासेसु जा समणुनया सा पहाणवक्कसुद्धी भवति, समणुना नाम
शुध्ध्ययने दरिसणिज्जत्ता, तत्थ वन्नेसु सुकिल्लो बनो पहाणो गंधेसु सुरभी पहाणो रसेसु महुरो पहाणो फासेसु मउयलहुयउण्हणिद्धा
शुद्धि
निक्षेपाः पहाणा, अहवा वन्नरसगंधफासेसु जो जस्स संमतो सो तस्स पहाणो, संमओ नाम अभिप्रेतो, पहाणसुद्धी गता, गया य दव्व
सुद्धी । इयाणि भावसुद्धी भण्णइ, तंजहा- 'एमेव भावसुद्धी० ॥२८८॥ गाथापुव्वंद्धं, 'एवमेव' त्ति जहा दब्बसुद्धी तातिविधा दव्वादि एवं आवसुद्धीवि तिविधा, तं०-तम्भावसुद्धी आदेसभावसुद्धी पहाणभावसुद्धी य, तत्थ तब्भावसुद्धी आदेस
भावसुद्धी य इमेण गाथापच्छद्रेण भणंति, तंजहा-तम्भावगमाएसो अणण्णमीसा हवइ सुद्धी० ॥ २८८ ॥ गाथा४. पच्छद्धं, तस्य तब्भावसुद्धी जहा तंमि गतो भावे सो अहिकंखइ, जहा बुभुक्खिओ अन्नं तिसिओ पाणं एवमादि । इदाणिं आदेस-81
भावसुद्धी, सा दुविधा, तंजहा-अण्णत्ते अणण्णत्ते य, तत्थ अण्णत्ते जहा सुद्धभावस्स साहुस्स एस आयरिओ, अणण्णते जो जेण
भावेण आदिस्समाणो न विरुज्झइ, जहा सुद्धसभावो साहू । इयाणि पहाणभावसुद्धी भण्णइ, तंजहा- 'दंसणनाणचरित्ते ४।। २८९ ॥ गाथा, पहाणभावसुद्धी जं दंसणादीण आदिस्समाणाणं सा पहाणभावसुद्धी भण्णइ, तत्थ दंसणपहाणसुद्धी खाइगं * दसणं, नाणपहाणसुद्धी खाइगं गाणं, चरित्तपहाणसुद्धी य अहक्खायं चरितं, तवपहाणसुद्धी य अम्भितरतवस्स सम्ममाराहणाए, ॥२४१॥ 5 तेहिं दसणाईहिं परिसुद्धेहिं जम्हा साहू विसुद्धकम्ममलो भवइ अओ अविसुद्धो सुद्धो भवइत्ति , एत्थ भावविसुद्धीय अधिकारो, लासेसा उच्चारितसरिसत्तिकाऊण परूविया, सुद्धी गया । सीसो आह-वक्कसुद्धीए कि पओयणंति ?, आयरिओ भणइ- सुद्धेण|
RECR765
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूण.
॥२४२॥
,
वक्केण आयारसुद्धी भवति, वक्कसुद्धीए इमा णिरुत्तगाथा भवइ, ' जं वकं वदमाणस्स ० ' ॥ २९०॥ जं वर्क वयमाणस्स साधुणो संजमे सुद्धी भवइ, ण य सच्चेण भणिएण हिंसा जायइ, ण य अत्तणो कलुसभावो भवइ, जहा किं मए एवं एवंविदं भणियं १, तेण वक्कसुद्धी भण्णइ, किं कारणं वक्कसुद्धीए एत्तिओ आयरो कीरह १, आयरिओ आह- 'वयणविभत्तीकुसलस्स ०' ।। २९१ ॥ गाथा, वयणविभत्तीए कुसलया जस्स अत्थि सो वयणविभत्ती कुसलो, तस्स वयंणविभत्तीकुसलस्स, न केवलं वयणत्रिभत्ती कुसलस्सेव, किंतु 'संजमंमि उचट्ठितमतिस्स' तत्थ सम्मं नाम संजमो, तंमि संजमे उबट्टिया मती जस्स, उबडिया नाम थिरीभूता, जम्हा तस्स वयणविभत्तीकुसलस्स संजमंमि य उवट्टितमइस्स साहुणो एकेणावि दुब्भासिएण विराधणा होज्जा, अओ वसुद्धीए सव्वषयतेण जतितव्यंति, आह- जइ भासमाणस्स दोसो तो मोणं कायव्वं, आयरिओ भणइ - मोणमवि अणुवारण कुव्यमाणस्स दोसो भवइ, कहं १, 'वयणविभत्तिअकुसलो०' ।। २९२ ।। गाथा, कोयि वयणविभत्ती असलो सो बओगतं | बहुविधं - अणे गपगारं अयाणमाणो जह दिवस पर न किंचि भासह 'तहावि न वयिगुत्तयं पत्तो 'त्ति, जो भासागुणदोसाविहिष्णू तस्स इमो गुणो भवइ, तंजहा- ' वयणविभत्तीकुसलो० ' ॥ २९३ ॥ गाथा, जो कोइ वयणविभत्तीकुसलो वओगतं बहुविधं अणे गप्पगारं जाणमाणो जइ दिवसमणुबद्धं भासइ तहाचि वयगुत्तत्तं पत्तोति । इयाणि सुत्ताणुगमे सुत्तमुच्चारयव्वं, अक्खलियं अभिलियं जहा अणुयोगद्दारे, तं च सुत्तं इमं 'चउण्डं खलु भासाणं, परिसंखाय पन्नवं । (दो) दुहं तु विणयं सिक्खे, दोन भासिज्ज सव्वसी ' (२३८) सिलोगो, चतुर, प्रातिपदिकः, 'षष्ठी शेषे' विभक्तिर्भवति शेषे कारके, तस्या बहुवचनं आम्, षष्ठी चतुर्थीचेतिनुद् आगमः परगमनं चतुण, भाषाणां चतुणां, खलुनिपातः परकीयमर्थमद्योते, ( माख्याति ) खलुसहो
1
वचन
विभक्तेः फलं
॥२४२॥
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशविसेसणे, किं विसेसयह ?, जहा चउरो भासाओ मोत्तूण अण्णो वायागोयरो णस्थिति एवं विसेसयति, 'भाष व्यक्तायां वाचित
भाषावैकालिकधातुः, अस्य धातोः 'अप्रत्यया'दित्यनुवर्तमाने 'गुरोश्च हल' इति अकारः, प्रत्ययः, स्त्रीविवक्षा, वर्तमाने चरिं, ख्याङ् आदेशः,
धिकार: प्रकार उच्चारणार्थः, अनुबन्धलोपः, 'युवोरनाका' विति अनादेशः, अकः सवर्णे दीर्घः' (पा० ) इति दीर्घत्वं,
परिसंख्यानं, परिसंख्याय नाम परिजाणिऊण, ज्ञा अवबोधने धातुः, अस्य धातोः प्रपूर्वस्य षिद्भिदादिभ्यः इत्यनुवर्त्तमाने ॥२४३॥
5'आतश्चोपसर्गे' इति अदप्रत्ययः, टकार उच्चारणार्थः, 'आतो लोप इरिच किडति चे' ति आकारलोपः, [ अनुस्वारस्य ] दास्त्रीविवक्षायां 'अजाद्यतष्टापि' ति टाप् प्रत्ययः, अनुबन्धलोपः, 'अकः सवर्णे दीर्घरवं' प्रज्ञा बुद्धिरभिधीयते, सा जस्स
अस्थि सो पण्णवं, प्रज्ञावतु इति स्थिते प्रथमैकवचनं सु, उकारः उच्चारणार्थः 'उगिदचां सर्वनामस्थानेऽधातोः' (पा. ७-१-१०) इति नुम्, मकार उच्चारणार्थः, 'नश्चापदान्तस्य झली' (पा. ८-३-२६) त्यनुस्वारः, अनुस्वारस्य यपि परसवर्णः परगमनं च 'हल्याब्भ्यो दीर्घात् सुतिस्यपृक्तं हलि'ति सुलोपः, 'संयोगान्तस्य लोपः' (पा. ८-२.२३)'नोपधाया' इति (पा. ६-४-७) दीर्घत्वं स प्रज्ञावान्, तेन बुद्धिमता, एताओ चत्तारि भासाओ य परिगणेऊण दोण्हं, द्वि सर्वनाम द्विचनाभिधायी 'ककरणयोस्तृतीये' ति (पा. २-३-१८) तृतीया विभक्तिः, तस्या द्विवचनं स्यात्, 'त्यदाद्यमिति (त्यदादीनामः पा. १-२-१०२) इकारस्य अकारः 'सुपि चे ' ति (पा० ७-३-१०२) दीर्घत्वं, द्वाभ्यां, 'अय वय नय तय गतौ' नय धातुः, तस्य धातोः विपूर्वस्य 'पुंसि संज्ञायां घः प्रायेणे'ति (पा० ३-३-११८) घप्रत्ययः अनुबन्धलोपः, विनयनं इति विनयः, दोण्हं विनयं 'सिक्खेज्ज' त्ति 'शक्ल शक्तौ' धातुः, अस्य धातोः 'कर्मणः समानकर्तृकादिच्छायां' (पा. ३-१-३) सन् प्रत्ययः, शक्तुमि
tokGADCASCARROCTOkti
:२४
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
*-%A5
चूणों
॥२४४॥
च्छतीत्येवं विगृह्य सनः अनुबन्धलोपः आर्द्धधातुकस्येड्वलाद' रिति (पा. ७-२-३५) इट् प्राप्तः ' एकाजनुपदेशेऽनुदात्ता- भाषादिति (पा. ७-२-१०) प्रतिषिद्धः, 'सन्यङो' रिति (पा. ६-१-९) द्विवचनं, शशक अत्र लोपोऽभ्यासस्य, तिप वर्तमाना,
धिकारः | 'सनि मीमाधुरभलभशकपदपदामच इस्' इति (पा. ७-४-५४) शकारस्य अकारस्य इस् आदेशो भवति, अस्य सलोपश्च, सकार | उच्चारणार्थः, इको आदेशप्रत्ययो रिति (पा. ९.३-५९) सकारस्य ककारः परगमनं शिक्षे इति स्थिते 'सप्तम्यधिकरणे' इति उच्चारणाथा, इका (पा.२-३-३६) सप्तमी, तस्या एकवचनं डि, डकारलोप 'आद् गुण' इति (पा.६-१-८१) गुणो भवति 'एकश्च पूर्वपरयोः' एकारः, शिक्ष, दोत्ति संख्या, सा य इमा सच्चा असच्चामोसा य, एतासिं दोण्हं विणयं सिक्खेज्जा, विणयो नाम किमेताण दोण्हवि वत्तव्वर |ज भासमाणो धम्म णातिकमइ, एसो विणयो भण्णइ, सिक्खेज्जा नाम सबप्पगारहिं उवलभिऊण दो विसुद्धाओ भासेज्जा,
'दोन भासिज्जा सव्वसो' त्ति वितियततियाओ दोऽवि सव्वावत्थासु सव्वकाल नो भासेज्जा । इयाणि सो विणओ भण्णइकाजा असच्चा अवत्तव्वा, असच्चामोसा सच्चा य अवत्तव्या, सच्चामोसा अ जा मुसा । जा अ बुद्धेहिं नाइन्ना, न तं भासिज्ज | पनव्वं ॥ ७९ ॥ 'जा अ' इति अणिदिवा 'अव्वत्तव्वा' पुव्वभणिया, ण वत्तव्वा सावज्जत्ति वुत्तं भवइ, तं अवत्तव्वं मोस सच्चामोसं च, एयाओ तिण्णिवि, चउत्थीवि जा अबुद्धेहिं णाइनागहणेणं असच्चामोसावि गहिता, उक्कमकरणे मोसावि गहिता, एवं बंधानुलोमत्थं, इतरहा सच्चाए उवरिमा भाणियव्या, गंथाणुलोमताए विभात्तिभेदो होज्जा वयणभेदो वसु(थी)पुमलिंग
॥२४४॥ भेदो व हाज्जा अत्थं अमुंचतो, जा य बुद्धहऽणाइण्णा ण तं भासेज्ज पण्णवं. तो तासिं चउण्डं भासाणं बितियततियाओं नियमा न वत्तव्बाओ, पढमचउत्थीओ जा य चुहेहष्णाइण्णात्त, तत्थ 'बुद्धा' तित्थकरगणधरादी तेहिं णो आइण्णा अणाइण्णा, अणा
BCoO4%A5%
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
GRECORREC
भाषाधिकारः
चूणौँ
C
श्रीदश
चिमा णाम नोबदिदा भासिया वा, बुद्धा हि भगवंतो सच्चं सच्चमायरंति, जहा अतिथ केहगाहा पक्खी वा दिवा', तत्थ भण्णंति वैकालिक
त्थि, असच्चामोसाए य जाओ सावज्जाओ आमंतणादीणीओ ताओ अणाचिन्नाओ बुद्धाणंति, उच्चेण वा सद्देण परियट्टणं रातीए, एवमादि, सावज्जं ण तं बुद्धिमता भासियव्वति, जाओ अभासणिज्जाओ ताओ भणियाओ जाओ भणियव्वाओ ताओ
भण्णंति, तं च-' असच्चमोसं सच्चं च ' ॥ २८० ॥ सिलोगो, असच्चमोसं सच्चं च, एतासि अण्णतरं भासमाणो अणवज्ज ॥२४५॥ | अककसंच, सम्मं उपहिया समुपहिया, किंमए बत्तन्वमिति एवं मणसा संचितिऊणं जाहे णिस्संदिडं जायं जहा: अणवज्जमत
मककसं च ताहे गिरं भासेज्जा पण्णवंति, आह–अणवज्जअकक्कसाण को पतिविसेसो, भण्णइ-वज्ज गरहितं भण्णति, ण वज्ज अणवज्ज, अथवा वज्ज कम्मं भण्णइ, जाए भासियाए कम्मस्स आगमो भवइ सा सावज्जा, तम्हा अणवज्जं भासेज्जा, (ककस) किसं कायं भासिया करेइ, कह?, तस्स लोगविरुद्धं धम्मविरुद्धं च भासिऊण पच्छा तु भावेण तप्पमाणस्स किसो कायो भवइत्ति, अओ | ककसा भण्णइ, अहवा जो भण्णइ तस्स तं फरुसवयणं अणुचिंतयंतस्स किसो कायो भवइत्ति कक्कसा, तमककसं भासिज्जत्ति ।
| इयाणिं असच्चासच्चामोसापडिसेहणत्थं इमं भण्णइ, तं०-'एअंच अट्ठमन्नं वा० ॥ २८१ ॥ सिलोगो, जो इयाणि अणवज्जदमकक्कसो अत्थो भणिओ तस्स पडिवक्खभूओ सावज्जो कक्कसो य तेण भणिएण भणिओ चेव, तमेयं सावज्जं अकक्कसं च अत्थं | अण्णं वा एयप्पगारंति, 'ज' मिति अविससितस्स गहणं, तुसद्दो विसेसणे, किं विसेसयति ?, जहा जं थोवमवि थुणणादि तं च सोयारस्स अप्पियं भवइ, नामइ पाडिज्जइ, जहा नामिओ मल्लो नामिओ रुक्खो, अओ ‘स भासं सचमोसंपि' स इति भिक्खुणो णिद्देसो, स भिक्खू ण केवलं जाओ पुत्वभणियाओ सावज्जमा साओ वज्जेज्जा, किन्तु जावि असच्चमोसा भासा तमवि धीरो ६
4-04-AAAAAA
ChockCHEDC RECRoy
॥२४५॥
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
भाषाधिकारः
श्रीदशवैकालिक . चूर्णी ॥२४६॥
.0C4
विविहं अणेगप्पगारं वज्जए विवज्जएत्ति । इयाणि मोसरक्खणनिमित्तं इमं भण्णइ-'वितहंपि तहा मुत्तिः ॥२८२॥ सिलोगो, वितहं नाम जं वत्धुं न तेण सभावेण अत्थितं वितह भण्णइ, मुत्ती सरीरं भण्णइ, तत्थ पुरिसं इत्थिणेवत्थियं इत्थि वा पुरिसनेवत्थियं दट्टण जो भासइ-इमा इत्थिया गायति णच्चइ वाएइ गच्छइ, इमो वा पुरिसो गायइ णच्चइ वाएति गच्छइत्ति, अविसद्दो संभावणे, कि संभावयति ?, जहा पुरिसं जो जुवाणं वुड्डणेवत्थं वुटुं भणइ, इत्थि वा जोव्वणत्थं वुड्डनेवत्थियं बुड्डितं भणइ सोवि वितहा मुत्ती भण्णइ, एवं संभावयति, 'तम्हा सो पुट्ठो पावेणं' ति, तम्हा वितहमुत्तिभासणाओ सो भासओ पुवामेव पुट्ठो, पच्छा ताणि अक्खराणि उच्चारियाणित्ति, जइ ताव सो पत्तभावमवि भासमाणो पावेण पुट्ठो, किं पुण जो जीवोवघाइयं मुसं वदेति?, मुसावायवज्जणाहिगारे इमं भण्णइ 'तम्हा गच्छामो० ॥ १८३ ।। सिलोगो, जम्हा वेसविरुद्धमवि आलवंतस्स दोसो भवह तम्हा साहुणा ण एगतेण एवं भासियव्वं, जहा-'गच्छामो वक्खामो' त्ति, 'निझुमत्तु (च्चमत्त ) णो गुरुसु य बहुबयणमविरुद्धं' ति, अहवा न एगस्त साहुणो निकारणे कप्पइ गंतुं तेण बहुवयणं उवात्तमिति, तत्थ गच्छामो नाम जहा अहं अण्णं अमुकं गाम अवसस्सं गमिस्सामि एवमादि, वक्खामो नाम जहा कल्ले अमुगं वयणं भणीहामि मग्गीहामो वा, एवमादि, अमुग वा कज्ज एवं भविस्सइ, 'अहं वाणं करिस्सामि' नाम जहा कोइ किंचि तारिसं करेति सो न एवं बत्तव्यो, जहा-अच्छाहि तुम कल्ले मुहुत्ते वा करिस्सामित्ति, जहा संथारगं बज्झमाणं पासित्ता कोइ भणेज्जा-किं संथारगं वावि(बज्झसि) अहमेयं कल्ले मुहुत्ते वा बंधीहं, एवं लोगं ते करिस्सामि, वेयावच्चं ते करिस्सामि, एवमादि, ' एसो वा णं करिस्सह ' णाम जहा कोयि किंचि तारिसं | करेह तं करेंतं अण्णो भणिज्जा-मा एयं तुमं करेह, एसो अमुगो कल्ले करिस्सतीति, एयाणि ण भाणितव्वाणि, किं कारणं ?,
२४६१
-
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णी
भाषाधिकार:
HI
॥२४७||
जम्हा बहुविग्घा उ मुहुत्ता अहोरत्ता य भवंति । अतो-'एवमाई उ जा भासा ॥२८४॥ सिलोगो, एवमादिगहणेण दाहामि पढीहामित्ती एवमादि, एस्सकालंमि जा सकिया भासा सा गहिया, एस्से नाम आगमिस्सतीति, एस्सकाले संकिया नाम तहा वा होज्जा वितहा वा होज्जा, ण केवलं जं संकियं तमेसकाले ण भाणियव्वं, कितु संपयमवि जो अतीते का काले संकिओ सोऽ|विन निस्संकिओ भाणिएब्बो, तत्थ संपइकाले जहा गच्छामो वक्खामो अमुग दव्वं अमुगस्स अस्थि कहं करोमि एवमादि, अतीतेऽवि ण निरुत्तं संभरइ, तहावि भणति-अहं तुब्भेहिं सम अमुगत्थ गओ तदा य मते इमं वयणं भणियं जेण सो परप्पवादी णडे, मए तव तहा आदेसो दिण्णो तेण तवस्स फली संपत्ती जहा, एवमेतप्पगारं संकियं भासं तताणागएसु कालसुन भासेज्ज, तहा जावि परणिस्सिया सावि संकिया, जहा देवदत्तो इदाणि आगमिस्सइ, इमं वा सो करिस्सइ, एवं तिसुवि कालेसु परणिस्सिया ण भाणियन्धा, कहं पुण वत्तव्बं?, जहा सो एवं भणियाइओ, ण पुण णज्जइ-किमागमिस्सइ (ण वा आगमिसइ) ? इमं काहिति न काहिति वा? एवमाइया, एवं पव्वइयाण गिहस्थाण य सामण्णेण य भणितं, तत्थ गिहत्थाणं पुव्वभावमाणाणं कहिंचि सावज्ज(न)कहणीयं, भणियं च उवरिं-'नक्वत्तं सुमिणं जोगं'सिलोगो, कारणजाए पुण जया भणिज्ज तदा इमेणप्पगारेण, जहा-जत्थ निमित्तं दी| सह तहा अज्ज वासेण भवियव्यं, अमुको वा आगमिस्सइ, एवमादि, जदा पुण[अणा] गंतुकामो तदाण निस्संकियं भाणियब-जहा अहं कल्ले गमिस्सामि, किं कारणं, तत्थ वाघातो भवेज्जा, तओ तेसिं गिहत्थाणं एवं चित्तमुप्पज्जइ, जहा मुसावादी एसत्ति, अहवा वायगेण गणीणा वा आपुच्छिओ ताहे तेसिं गिहत्थाणं एवं चिंतया भवेज्जा, जहा एत्तिल्लगमवि एते ण जाणंति जहा वाघाओ भविस्सइ न वा भविस्सइत्ति, न कोवि एतेसिं जाणविसओ अस्थित्ति, एवमाइ बहवे दोसा भवंतित्तिकाऊण संसदिद्ध
॥२४७॥
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूर्णी.
श्रीदश- ४ मेव आपुच्छियव्वं, तहा वक्खामो अमुगं वा णो भविस्सह अहं वा णं करिस्सामि एसो वा णं करिस्सइ, एतेसु पएसु अण्णेसु या भाषावैकालिक | एवमादिसु, एतेसु विसेसदोसा भाणियव्वा । इयाणि एतस्स अत्थस्स उपसंहारसुत्तं भण्णइ,'तहेव अइअंमि अतं कालंमिः२८५॥
धिकार: (१ अस्या अग्रेतनायाश्च स्थाने गाथायुगलमीदृशं संभाव्यते-तं तहेव अईयंमि, कालंमिऽणवधारियं । जं चण्णं संकियं वावि, एवमेवंति
नो वए ॥१॥ तहेवाणागयं अद्धं, जे होइ उवहारियं । निस्संकियं पडुप्पन्ने, एवमेयंति निदिसे ॥२॥ न च वृत्तियुक्तपुस्तका-18 ॥२४८॥
दिषु दृश्यते इदमेवं, तत्र तु अईअंमी' त्यादि गाथात्रयं दृश्यते ) सिलोगो, 'तं तहेव' ति जेणप्पगारेण जहा हेट्ठा भाणियं | गच्छामो वक्खामो तहप्पगारमणागयकालीयं अत्थं णो वएज्जा, 'जं वणं' ति जमिति अणिहिट्ठस्स गहणं, अण्णग्गहणेण तीयाणागयकालगहणं कयं, अणवधारियं णाम जं सव्वहा अपरिणाय तं अणवधारियं भवइ, तत्थ अणागतं जहा जो सव्वधा | अणवधारिओ अणागओ अत्थो सो विधिणा णिमित्ताईहिंण अप्पणो इच्छाए वत्तव्यो, जहा अमुगेकाले अमुग भविस्सइत्ति, तहाते
अतीतमवि अणवधारियं तहावि णो वदेज्जा, जहा परेण पुट्ठो कि तेण भणिय ? उदाह भणितंति वओ मे सुतं , तत्थ असर-15 दिमाणो भणइ-ण सरामि, एवं तुम रूवं दिढ, ण दिट्ठति वा, तत्थ असरमाणो भणइ-ण सरामि, एवं गंधरसफासा भाणियब्वा, पडु-|
प्पण्णेऽवि जइ कोऽवि भणेज्जा जहा सद्दो तुमे सुतो न सुओवा?, तत्थ स अणुवलब्भमाणं णो अप्पणो इच्छाए भासज्जा,
किंतु तत्थ एवं भाणियव्वं-जहा न विभावयामिति, एवं रूवं पुच्छिओ-किमयं दीसह १, तत्थवि अणुवलम्भमाणो हाण जाणामित्ति बूया, गंधेऽवि कस्सेस गंधोत्ति ?, (तत्थ अणुवलब्भमाणो ण जाणामित्ति, रसेव कस्सस रसात्त, .
तत्थवि अणुवलब्भमाणो न जाणामिति, फासे) जहा अंधकारे अप्पणिज्जअन्नवत्थफरिसा आसंसिओ, केणवि पुच्छिओ,
SESSISSISSAGESSE!
CHECENCHECCACARE
॥२.
तत्थ अणुवलब्भमाणो ण जाणामिति, रसाव अवलम्भमाणो
भमाणो न जाणामित्ति, फासे)
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
H
भाषाधिकारः
श्रीदश
जहा- कस्स एतं वत्थं ? किं तव उदाहु ममत्ति, तत्थ सम्भावओ अयाणमाणेण वत्तव्यं, जहा-च याणामित्ति, एवं कालिक शताव अणवधारिए अत्थे भणियं । इदाणि जो निस्तंकिओ अत्थो तत्थ भण्णइ-संकियं वा पदुप्पन्नं ' ति, जं संकियं पडुप्पन्ने
काले तमवि णी भाणियव्वं जहा । एवमेअं' ति, पडुप्पण्णगहणेण अतीतणागएसुवि कालेसुजं संकियं तं न वत्तन्वंति । इदाणिं
| एतेसु कालेसु जमेगतण उवधारियं भवइ, तत्थ का पडिवत्ती ?, भण्णइ-'तहेवाणागयं अद्धं०' ॥ सिलोगो, तहेवत्ति जहा हेट्टा ॥२४९॥
| भणियं एवमणागयकालिय अण्णं वा तीतमटुं उवधारियं जाहे भवइ ताहे भासेज्जा-एवं एतंति, पडुप्पन्नमवि निस्संकियं जाहे | भवति ताहे भणेज्जा जहा 'एवमेअं' ति, जं पुण संकियमेव अप्पंतरितमितिकाउंण वत्तव्वंति, आह--अवधारितनिस्संकि
याणं कोई पइविसेसी', आवरिओ भणइ-अवधारियमुवलद्धं ण सव्वप्पगारेण, निस्संकियं जं सबप्पगारेहिं ज्वलद्धं, थोक्थोवाए ४. निद्देसे णाम अतिकंतवट्टमाणीणमणागयं वा अत्थं हियए ठाविय दिसेज्जा । किंच-- तहेव फरुसा भासा०' ॥२८८ ॥ सिलोगो, जहा दोसपरिहरणनिमित्तं थोवथोवाए निदिसियव्वं, तहेव जा फरसा भासा सा दोसपरिहरणनिमित्तमेव न वत्तव्या,
'फरुसा' णाम णेहवज्जिया, जीए भासाए भासियाए मुरुओ भूयाणुवधाओ भवइ, सा ' गुरुभूओवघाइणी' जहा दासो। 5 एसोत्ति, सो तत्थ कुलपुत्तओचिकाऊण संजोगं कुलपुत्तेहिं समं करेयाइओ, तेण य साधुणा पुढेणऽपुढेण वा भणिओ होज्जा, हताहे सो तत्थ मारेज्जेज्ज वा, एवमादि सच्चावि भासा ण वत्तव्या जाए भासाए पावगमो भवति, किमंग पुण मोसंति?, सो य पाव
गमी इहलोइओ वा होज्जा, पारलोइओ वा, तत्थ इहलोइआ ताव अयसादि दोसा भवंति, पारलोइयावि जम्ममरणादी दोसा भवति । किं च तहेव काणं काणत्ति० ॥ १८९ ॥ सिलोगो, मिण्णक्खोऽवि काणो न भाणियव्यो, किमंग पुण पुस्फियाखो
AMAREKACROCARRIOR
||२४९॥
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णी
भाषाधिकार:
॥२५०॥
CACARRORK
| केकरक्खो वा ?, पंडगो नपुंसगो भण्णइ, सो पंडगो पंडगं चेव न भाणियव्यो, तहा वाधितमवि णो रोगिणं आलावेज्जा, जहा कोढी गंडी वा एवमादि, तहा तेणमवि चोरमिति नो ब्रूयात् , तत्थ काणपंडगा अप्पत्तियादिदोसा भवेज्जा, एवमादि । तिहेव होले गोलित्ति०' ॥ २९० ॥ सिलोगो, आमंतणं देसीभासाए विच्छूटं भवइ, तहा साणेवसुलादीणिवि निहुराणि, वसुलो भूतत्थो भण्णइ, दमगदूसिया पसिद्धा, एताणि होलादीणि पण्णवगोणो भासेज्जा, इत्थिपुरिसो अविसेसेण वत्तव्यो । इयाणि इत्थियामंतणनिदेसो भण्णइत्ति-'अज्जिए पज्जिए वावि०२९२॥सिलोगो, अज्जिया माऊ पिऊवा जा माता सा अज्जिया भण्णति, पज्जिता अज्जियाए माया सा पज्जिता भण्णइ, अम्मोत्ति माऊए आमंतणं, माउास्सया जा माओ भगिणिओ, पिउस्सिया पिऊ भगिणी, धूया पसिद्धा, णत्तुगा पोती भण्णइ, एयाणि अज्जियादीणि णो भासेज्जा, किं कारणं?, जम्हा एयं भणंतस्स हो जायइ परोप्पर, लोगो य भणेज्जा,एवं वालोगो चिंतेज्जा,एसज्जवि लोगसन ण मुयड, चाटुकारी वा,संगो वा परोप्परं होज्जा, नियगा वा जाणेज्जा, एस खोहितुकामोत्ति, रूसेज्ज वा जहा समणाया एवं भणइ, को जाणइ-कोवि एसोत्ति, एवमादि दोसा भवेज्जा । किंतु 'हले हलित्त ॥२९३।। सिलोगो, 'हले हलित्ति अग्नि' ति एयाणिवि देसं पप्प आमंतणाणि, तत्थ वरदातडे हलेत्ति आमंतणं, लाडविसए समाणवयमणं वा आमंतणं जहा हलित्ति, अण्णत्ति मरहट्टविसए आमंतणं, दोमूलक्खरगाण चाटुवयणं अण्णेत्ति, भद्देति लाडाणं पतिभगिणी भण्णइ, सामिणी गोमिणिओ चादुए वयणं, होलेत्ति आमंतणं, जहा-होलवणिओ ते पुच्छइ, सयकऊ परमेसाणो इंदो । अण्णपि किर वारसा इंदमहसतं समतिरेकं ॥ १॥ एवं गोलवसुगावि महुरं सप्पिवासं आमंतणं, एतेहिं हलेहलादीहिं इत्थीतो न आलवेज्जा, किं कारणं , जम्हा तस्थ चटुमादिदोसा भवंति, उक्तंच-"अनिश्चिसु(त)
5339UMARCCIA.
॥२५॥
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
भाषाधिकार:
श्रीदश
★मतीवर्जुमल्पमात्रमपि प्रियम् । नैतत् प्राज्ञेन वक्तव्यं, बुद्धिस्तेषां विशारदा ॥१॥" जइ पुणो कारणे अवस्सवत्तव्वं तया एवं वत्तव्वं वैकालिक नामधिज्जेण णं बूआ०' ॥२९४।। सिलोगो, जतीए नामं तेण नामधिज्जेण सा इत्थी आलवियव्वा, जाहे नाम न सरेञ्जा। चूर्णी हताहे गोतेण आलवेज्जा. जहा कासवगोते ! एवमादि, 'जहारिहं' नाम जा वुड्डा सा अहोत्ति वा तुज्झेति वा भाणियव्वा,
जा समाणवया सा तुमति वा वत्तव्वा, बच्छं पुणो पप्प ईसरीति वा, समाणवया ऊणा वा तहावि तुम्भत्ति भाणियव्वा, जेण॥२५॥
प्पगारेण लोगो आभासइ जहा भट्टा गोमिणित्ति वा एवमादि, अभिगिज्झ नाम पुवमेव दोसगुणे चिंतेऊण तओ पच्छा आललावेज्जा संलविज्जा वा, इंसित्ति लवणं आलवणं, संलवणं आभासणं भण्णइ, एवमादि इत्थीआमंतणनिदेसो भणिओ । इदार्णि
पुरिसामंतणनिदेसो भण्णइ, तं--'अजए पज्जए वावि०॥ २९५ ।। सिलोगो, चुल्लपिता पित्तियओ भण्णइ, किंच--'हे भो हलित्ति आनि' त्ति० ॥ २९६ ।। एते सहा देसं पप्प आमंतणाणि भवंति, भट्टा सामिया गोमिया एते पुण आमंतणे पवदृति णिदेसे य, तत्थ आमंतणे जहा भो भट्ठी सामिया, णिसे जहा भट्टी चिट्ठति, सामि चिकृति, गोमीओं चिट्ठति, होले गोले वसुलादि देसं देसं पप्प आमंतणाणि भवंति, एत्थवि ते चेव बहुवयणे लाघवाइ बहवे दोसा भवतीति नो एवमालवेज्जा, जदा पुण | किंचि कारणं भवेज्जा, ताहे इमेणप्पगारेण वत्तव्यं, त०-- नामधिज्जेण णं बूआ०' ॥ २९७ ॥ सिलोगो, निगदसिद्वो, भणिओ पुरिसामंतणणिद्देसो । इदाणिं तिरियनिद्देसो भण्णइ, ते य तिरिया पंचविधा--एगिदियमादि, तत्थ पंचिंदिया पहाणा, इतरेसु पुरिसिस्थिविसेसो नस्थित्तिकाऊणं पंचिदियाणं निदेसो भण्णइ, तं०-' पंचिंदिआण पाणाणं.' ॥ २९८ ॥ सिलोगो, सोयादी पंच इंदिया जेसिं अत्थि ते पंचिंदिया, पाणा णाम पाणत्ति वा भूयत्ति वा एगट्ठा, तेसु पंचिदिएसु पाणेसु दूओ अव
ECRETARSECRETARIANS
CIRCREA-
NALS
॥२५॥
RA
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
भाषा
SCA-04-AECCAR
श्रीदश-18 थिएसु जह ताव कारणं णत्थि ततो अव्यावारो चेव साहणं, ( अह पओयणं ) किंचि भवइ, तं पंथं वा ण जाणइ उवदिसइ3 वैकालिक जाहे वा तेसिं पाणाणं इत्थीपुरिसविसेसे अजाणमाणो वा णो एवं वदेज्जा, जहा-एसा इत्थी अयं पुरिसोत्ति, पायसो य लोगो अवि
धिकारः चूर्णी. | सेसियं आलबेइ, अभिहाणेण भाणियव्वं जहा गोजातियाइ चरंति कागजातिया वा हरंति, एवं महिसपसुआदिवि भाणियव्वा ।
आह-जति एवं तो कम्हा एगिदियविगलिंदिएसु सइ णपुंसगभावे इत्थिणिदेसो पुरिसनिद्देसो य दीसइ, तत्थ एगिदिएसु ४ ॥२५२॥
है पुढविकाए पासाणे पुरिसणिद्देसो, जा सा महिया इत्थिाणद्देसो, आउकाएवि करओ पुरिसनिद्देसो उस्सा इत्थीनि
देसो, अग्गिकाएदि अग्गी पुरिसणिदेसो, जाला इत्थिणिद्देसो, वाउकाएवि वाओ पुरिसनिद्देसो वाउलाए इस्थिणिद्देसो, वणस्सइ-1 काएवि पुरिसणिद्दसो जहा णग्गोहो उनिरो, इथिनिद्देसोऽवि जहा सिसवा आंबिलिया पाडला एवमायि, बेइंदिएसु पुरिसणिद्देसो
जहा संखो संखाणओ, इस्थिणिदेसो जहा असुगा सिप्पा एवमादि,तेइंदिएसु पुरिसणिद्देसो जहा मकोडा, इथिणिद्देसो जहा उवचिका || पिपीलिका एवमादि, चउदिएसु पुरिसणिद्देसो जहा भमरो पतंगो इत्थिणिद्देसो जहा मधुकरी मच्छिया एवमादि,आयरिओ आहलसइविह नपुंसगभावे जणवयसच्चेण ववहारसच्चेण य एस दोसपरिहारओ भवइत्ति, पंचिदिएसु पुण सतिवि एवमादि जणवयसच्चा
दीहिं तहावि जाईओ चव वत्तव्वा, कहं ?, गोवालादीणमचित्तिया भवेज्जा, जहा एते ण सुदिधम्मा जम्हा इस्थिपुरिसविसेसमजाणाणा एगयरनिहसं कुब्बति एवमादि दोसा भवंतित्तिकाऊण पंचिदियाण एगतरनिइसे एस पडिसेहो सव्वपयत्तेण कीरइत्ति, किंच'तहेव ॥२५२॥ माणुसं पक्खि पसुं० ॥२९९॥ सिलोगो, जहेव हिट्ठा भणिताणि अवयणिज्जाणि वयणिज्जाणि य तहा इमाणि न भाणियवाणि, तत्थ मनुस्सा पक्खिणो पसिद्धा, पसुगहणेण य महिसअयएलगादीणं गहणं कतं, सिरीसषगहणेण अयगरादीणं, एते ।
SAKALUCEDALS
R
%EOCOCCAST
OREOG
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
9-
भाषाधिकारः
चूणौँ
सीम णुस्साइ परिवूढकाये दट्टण महप्पाणा पासित्ता णो एवं वत्तव्यं, जहा-चलो अयं मस्सो थलो महिसो थूलो पक्खी थूलो अइ. वैकालिक चारो तहा पमेइलो मणुस्सो, ‘पमेइलो' नाम अतीव मेदो जस्स सो पमेइलो महिसो, एवं पक्खी अइकरा, वहाणज्जा पुारसा
वहणिज्जो महिसो, किंच-'तहेव गाओ दुज्झाओ॥३०।। सिलोगो, तहेव'त्ति जहा हेविल्लाणि अवत्तव्वाणि तहेव इमाणिवि,
तत्थ गोगहणेण महिसीउट्टमादीण गहणं कत, दोहणिज्जा दुज्झा, जहा गावीणं दोहणवेला वट्टा, दमणीया दम्मा, दमणपयोग्गत्ति ॥२५३॥
वत्तं भवइ, गाओ जे ( रहजोग्गा) रहमिव वा धावंति ते गोरहगा भणंति. अहवा गोयरगा य पसवसमण्णा भवंति, वाहिमा | नाम जे सगडादीभरसमत्था, ते य साधू दटुं णो एवं भणेज्जा, जहा पत्ता एते सगडादिसु वाहे उंति, रथजोग्गा णाम अहिणव
जोव्वणतणेण अप्पकाया, ण ताव बहुभारस्स समत्था, किन्तु संपयं रहजोग्गा एतत्ति, तेसु इमे दोसा भवंति, तत्थ गावीसु जहा 8 साधुणा भणियंति गावीओ दुहेज्जा, ततो अधिकरणपवत्तणादि दोसा भवंति, दम्मेसुवि साहू जाणंति एवमादि, वाहिमावि
सगडादिसु सभरेसु णिचूंजिज्जा, रहजोग्गोवि रहेसु वहणिज्जो, पक्खा वहणिज्जो अइगिरो, तहा पाइगो एस मणुस्सो, पागपत्तोत्ति Vवुत्तं भवइ, तहा पागपायोगो आयगरो, तत्थ मणुस्सो अप्पत्तियं करेज्जा, अकोसेज्ज वा, लुणणडहणाणि वा करेज्जा, एवमादि,
महिसादि तिरिया तस्स वयणं सोऊण मंसादीणं अट्ठाए मारेजेज्जा, न केवलमेतं धम्मविरुद्धं, किन्तु लोगविरुद्धमवि, कहं , तमेरिसं भासमाणं सोऊण लोगस्स चिन्तिया सवेज्जा, जहा किमेतस्स पव्वतियस्स एयारिसाए अहिद्रोहाए वयाए निसिरियाएत्ति, जहा य पुण कारणं भवेज्जा ताहे इमेणप्पगारेण भणेज्जा, जहा- 'परिवूढत्ति णं बूआ ॥ ३०॥ सिलोगो, पओयणे उप्पण्णे परिवूढं वा उचितदेहं वा संजातदेहं वा पाणितदेहं वा पीणितदेहं वा आलवेज्जा, तहा कस्सइ साधुणो किंचित् तारिसं
02-GRECENESCRECOGR..
॥२५३॥ ।
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
भाषा
धिकारः
श्रीदश- | वइतव्वं ताहे भण्णइ, जहा- जो एस परिवूढसरीरो एवं मग्गाहि पुच्छाहि वा, तिरिक्खजोणियस्स वा एवं मग्गाहि, अहवा एवं वैकालिक तिरिक्खजोणियं परिवूढं दूरओ परिवज्जत्ति, मारणादिसु णिउज्जेज्जा तओ परितावणादि दोसापावेज्जत्तिकाउंण एवं भासिज्जा चूॉ .
पष्णवंति, कारणे पुण एवं भासेज्जा तं०-'जुवं गवित्ति णं बूआ०॥ ३०२ ॥ सिलोगो, तत्थ जो दम्मो तं जुवं गवमालवेज्जा, ॥२५४॥
जुगं गवो नाम जुवाणगाणोत्ति, चउहाणगो वा, गावी तहा रसदा एसा गोणित्ति भणेज्जा, जो गोरहगो तं हु हस्समालवेज्जा, हाहस्सो णाम पोतलओ, जो वाहिमोतं महव्वयं भणेज्जा, जो रहजोगोतं संवहणं मणेज्जा, किंच-'तहेव गन्तुमुज्जाणं॥३०॥
सिलोगो, 'तहेव' त्ति जहा हेडिल्लाणि ण भाणियवाणि साधुणा तहा एताइपि, गंतुं नाम गच्छिऊण, तत्थ पब्बतउज्जाणवणसंडा पसिद्धा, तंमि पव्वए तंमि उज्जाणे तंमि वा वणसंडे. गंतूणं जइ रुक्खो महालयो साहू पासेज्जा, तं दळूण णो एवं पण्णदेनो भासेज्जा, जहा अलं पासादस्स एगक्खंभस्स करणाएत्ति, पसीयंति मि जणस्स णयणाणि पासादो भण्णइ, अलं खंभाणं
एते रुक्खा, अलं तोरणकट्ठाणं एते रुक्खा, अलं पुरवरफलिहाणामेते रुक्खा. अलं दारयकट्ठाणमेते रुक्खा, अलं गावाकट्टाणहमेते रुक्खा, अलं उदगदोणीणमेते रुक्खा, उदगदोणी अरहस्स भवति, जीए उवरिं घडीओ पाणियं पाडेंति, अहवा उदगदोणी
घरांगणए कट्ठमयी अप्पोदएसु देसेसु कीरइ, तत्थ मणुस्सा हातंति आयमंति वा, तयो दोसा भवंतित्ति । तहा-'पीढए चंगवेरे 81 अ० ॥ ३०५ ॥ सिलोगो, अलं पीढगस्स एते रुक्खा होज्जा, पीढगं- भिसियादि उवेसणयं भवति, अथवा हाणं पीढं, अलं चिंगबेरस्स एते रुक्खा होज्जा, 'चंगवरे' त्ति चंगवेरं कट्ठमयभायणं भण्णइ, अहवा चंगरी समयी भवति, अलं नंगलस्स एए
रुक्खा होज्जा, णंगलं णाम लंगलंति वा हलंति वा एगट्ठा, अलं एते रुक्खा मइयाय, मइया नाम वाहेऊण बीयाणि पच्छा ताए
॥२५४॥
*USES
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
भाषा
धिकार
श्रीदश
| ऊहाडिज्जंति, जंतलट्ठी पसिद्धा, णाभी सगडरहाईण भवति, गंडिया णाम सुवण्णगारस्स भण्णइ जत्थ सुवण्णगं कुठेइ । किंचवैकालिक 'आसणं सयणं जाणं० ॥३०६॥ सिलोगो, आसणं आसंदगादी तप्पायोगं कडं एतेसु रुक्खेसु होज्जा, सयणं-पल्लंकादि तप्पा• चूर्णी
पाओग्गं कहूँ एतेसु रुक्खेसु होज्जा, जाणं णाम जुग्गादि, तप्पयोगं कहूँ एतेसु रुक्खेसु होज्जा, तहा उवस्सयपायोग्गं वा किंचि कहूँ
एतेसु रुक्खेसु होज्जा. तत्थ उवस्सयो-पडिस्सयो, अहवा उवस्सए फलिहाइ कीरइ, सव्वगं वा आसणं उवस्सयो भष्णइ, एवमादि ॥२५५||
'भूओवघाइणि भासं भूयाणि उवहम्मंति जाए भासाए भासियाए सा भूतोवघाइणी भण्णइ, तं भूओवघाइणी भासं ण
मासेज्जा पण्णवंति, तत्तण्णिवासिणी वा देवया रूसेज्जा, जो वा तस्स वणस्स सामी सो वा रूसेज्जा, साहु वा (णा) एस IPIसक्खो पसंसिओ नियमा लक्खणविउत्तिकाऊण सो चेव साहू घेप्पेज्जा, एवमादि, रुक्खे जया आलवेज्जा ताहे इमेहि उवा18 हिं. त०-'तहेव गंतुमुज्जाणं० ॥३०७॥ सिलोगो,'तहेव' ति जहा हेडिल्लगाण पंडगाईणं मुसावायो भणिओ सेस कंण्ठ्यं, सो य| | उवायो इमो- 'जाइमंता इमे रुक्खा० ॥ ३०८ ॥ सिलोगो, जाइमंता नाम जाए जातीए उत्तमाए जाइमंता भण्णंति, बहुवे जत्थ रुक्खप्पगारा अस्थित्ति, इमेत्ति नाम जे पच्चक्खैण दीसंति, दीहा जहा नालिएरतालमादी, वट्टा जहा असोगमाई, महालया नाम वडमादि, अहवा महसदो बाहुल्ले वट्टइ, बहणं पक्खिसिंघाण आलया महालया, 'पयायसाला' अतीव जाताणि | सालाणि जेसिं ते पयायसाला, अणेगप्पगाराणि 'घिडिमा बिडिमाणि जेसि ते बिडिमा, तत्थ जे खंघओ ते साला भण्णंति, सालाहिंतो जे णिग्गया ते बिडिमा भणंति, दरिसणिज्जा वा एते रुक्खात्ति भणेज्जा, ते य निक्कारणे न कप्पंति भासिऊण, जाहे पुण कारणं च भवइ जहा साहवो पत्ता, कारणेण इमं भणेज्जा, जहा अम्हे एतेसिंजाइमंताणं हेढा विस्समामो, एतसिंह
ROGRACADEMICRock-
k
RANSACROSAROKAR
॥२५
॥
e
maniaise
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
घूणों
॥२५६॥
%
A
४ वा अरेण पंथा गच्छइ । किंच- 'तहा फलाणि पक्काणि ॥ ३०९॥' सिलोगो, 'तहेव' त्ति जहा हेट्ठा भाणय, फलाणि-18 भाषाअंबादीणि पक्काणि दट्टणं णो एवं भासेज्जा-पक्काणि इमाणि फलाणित्ति, तह घाई(पाइ)खज्जाणिवि णो वएज्जा, पाइखज्जाणि
धिकार णाम जहा एताणि फलाणि बद्धट्ठियाणि संपयं कारसपलादिसु पाइऊण खाइयव्याणित्ति, 'वेलोइयाणि' नाम वेला-कालो, तं
जा णिति वेला तेसिं उच्चिणिऊणंति, अतिपक्काणि एयाणि पडंति जइन उच्चिणिज्जति, टालाणि नाम अबद्धढिगाणि भन्नति, &ा'वेहिम' नाम वेधा कीरति तं वेहिम, अबद्धद्धिगाणं अंबाणं पेसियाओ कीरंति, तत्थ इमो अवायो तण्णिस्सिया देवया कुप्पज्जा,
पक्काणि वा फलाणित्तिकाऊग कोए(रा)को तेहिं पओयणं कुज्जा, एवमादि, इमेण पुण उवाएण भणेज्जा, तं०-'असंथडा इमे अंबा॥३१०॥ सिलोगो, साहूणं अहावरे रुक्खेहिं कज्जे पुण पत्ते जहा तेण पंथोत्तिकाऊण ताहे अन्नस्स साहुस्स इमेण पगारेण उवदिसेज्जा, तं०-असंथडत्ति वा बहुणिवडिमाफलत्ति वा बहुसंभूतत्ति भूतरूपत्ति वा, तत्थ असंथडा अतीवकारणे(भारण)ण संथरंति, फलाणि धारेउं न तरंतित्ति वुत्तं भवइ, 'इमे' ति जे इमे लोगपच्चक्खा, अंबगहणं पहाणा लोगसमता य (नि) काऊण अतो तेसिं गहणं कयंति, बहूणि निव्वडियफलाणि, 'बहुसंभूया' णाम बहुणिप्फनफलाणि, 'भूतरूवा' णाम फलगुणोववेया,
पुणसद्दो विसेसणे, किं विसेसयति?, जहा एतेसिमण्णतरेण परियायसद्देण कारणे भासेज्जा एवं विसेसयति । किंच-तहेवोसहिओ मापकाओ॥३११ ॥ सिलोगो, 'तहा' णाम जहा हेवा भणियं, तत्थ सालिवीहिमादियातो ताओ पक्काओ नीलियाओ वा
||२५६॥ |णो भणेज्जा, छविग्गहणेण णिप्पवालिसेंदगादीणं सिंगातो छविमंताओ णो भणेज्जा, लुणणपायोग्गाओ लाइमा, भुज्जणपायोग्गाओ भुज्जिमा, पिहुखज्जाओ नाम जवगोधूमादीणं पिहुगा कीरति ताधे खजंति, एताए अविधीए भणमाणस्स इमे
4
-5
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूर्णी
दोसा भवंति, तं0- पक्कत्तिकाऊण भणेज्जा समयो, साहुणा भणियाओत्तिकाऊण थालीपागं करेज्जा, एवमादि दोसा भवंति, श्रीदश
I भाषावैकालिक
४ इमेण पगारेण ओसहिओ आलवेज्जा, तंजहा- 'विरूढा बहुसंभृया ॥ ३१२ ॥ सिलोगो, 'विरूढा' णाम जाता, बहुसंभूया धिकार:
णाम निष्पना, थिरा णाम निब्भयीभूया, उवगया यत्ति उस्सिया भण्णंति, गन्भिया णाम जासिं ण ताव सीसयं निष्फिडइत्ति,
निप्फाडिएसु पसूताओ भण्णंति, संसारातो नाम सह सारेण संसारातो, सतंदलाओत्ति वुत्तं भवइ, एवमादीहिं नामेहिं वत्तव्या॥२५७|| ओत्ति । किंच. 'तहेव संखडिं नच्चा०' सिलोगो, टहासद्दो प्रव्यमणिओ, एवसहो पायपूरणे, छण्हं जीवनिकायाणं आउयाणि
है संखंडिज्जंति जीए सा संखडी भण्णइ, तं संखडिं किर णाऊण साहुणा किं करणिज्ज?, ण एवं वत्तव्वं-जहा किच्चमेयं जं पि
तीण देवयाण य अट्ठाए दिज्जइ, करणिज्जमेयं जं पियकारियं देवकारियं वा किज्जइ, एवमादि, पणियडे तेण उ भण्णइ, तं०पणिय१ वझणीणिज्जमाणं दट्टणं णो एवं वएज्जा, जहा एसो वज्झोत्ति, किं कारणं, तस्स एवं भणियस्स अप्पत्तियं होज्जा, निस्सासी भवेज्जा वा जाव एतेसिं चोरग्गाहाणं एवं चिन्तायां भवेज्जा जहा एस साधुणा वज्झो भणिओ, अवस्सं पत्तावराहोत्तिकाऊण मारिज्जा। 'सुतिस्थित्ति अ आवगा' आवगाओ- नदीओ भणंति, तत्थ गिरिनई वा सुक्कगड्डा वा जइ | पारिपहिया पुच्छेज्जा जहा कि सुतित्था एसा नदी विसमतित्था वत्ति ?, तत्थ न वत्तव्वयं जहा एता ण सुतित्था विसमतिस्था, कम्हा ?, तत्थ अधिगरणमादयो बहवे दोसा भवंति, कज्जे पुण संपत्ते संखडियमाईण इमेण कारणेण भणेज्जा, तं0- ॥२५७॥
'संखडि संखडि बूआ॥ ३१४ ॥ सिलोगो, जा संखडी सा कारणे संखडी चेव बत्तम्बा, जहा सा बहुआवाया संखडी, दमा तत्थ साधवो गच्छंतु एवमादि, तहा चोरोवि वझो गीनिज्जमाणो पणियहो भणिययो, जहा सो वा तेणो अण्णो वा कोइ-पदा
CASCHSAXASSA
RECORRCCCCC
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
P
% 5
धिकार
श्रीदश
भणिए एवं ण विभासइ, किमेस भणइत्ति?, सो पुण सेहस्स वा तं दाएज्जा, जहा एस पावकारिणो विपाकोत्त, अहवा एतेण ४ वैकालिक
पहेण पणियट्ठो णिज्जइ, जणाउले एस पहो ण एतेण गंतव्वं एवमादि, जत्थ आवगाणं तित्थाणि पुच्छिज्जति तत्थ भाणितव्वंचूण्यों
जहा बहुसमाणित्ति, काणि समाणि तित्थाणि काणि विसमाणिचि भाणियव्याणि तहा स दूरओ परिवज़्जति, मा एयासु णदिसु ॥२५ ॥
ॐणिउज्जेज्जा, तओ परितावणादि दोसा हवेज्जत्तिकाऊण न एवं भासिज्जा पण्णवंति, कारणे पुण एवं भासेज्जा, 'तहा नईओ
पुण्णाओ' सिलोगो,(३१५)तहासदो पुब्वभणिओ, नदीओ पसिद्धाओ, पूरागयाओ पुनाओ, कारण तरिज्जतित्ति कायनिज्जाओ, अण्णे पुण एवं पढंति, जहा-कायपेजंति नो वदे, काआ तडत्था पिवंतीति कायपेज्जातो, नावाहिं तारिमत्ति नावातारिमा,
तडत्थिएहिं पाणीदि पिज्जतीति पाणिपिज्जाओ, तत्थ इमे दोसा, तं०- नदीओ पुनाओत्ति सोऊण कारणेहिं पधाइया गिहित्था IMIणियत्वेज्जा तओ कट्ठादीणं वा उदीरणं कुज्जा कारण, एया तारिमाओत्ति सोऊण णियत्तिउकामावि न नियत्तेज्जा, तंजहा
'बहुवाहडा अगाहा ॥३१६ ॥ सिलोगो, 'बहुवाहडा' णाम पाय सोभणियातो भणंति, बहु अगाहाओ वा भणेज्जा, बहुसलिलाओ भणेज्जा, बहुउप्पिलोदगा वा भणेज्जा, 'बहुउप्पिलोदगा' नाम जासिं परनदीहिं उप्पीलियाणि उदगाणि, अहवा बहुउप्पिलोदओ जासिं अइभरियत्तणेण अण्णओ पाणियं वच्चइ, बहु वित्थरिय जासु नदीसु उदगं ताओ बहुवित्थडोदगाओ भमंति, एवं पनवं भासेज्जा, जइ पुण भणइ-न याणामि ताहे उड्डाहं करेंति, पउसेज्ज वा जहा मुसावादी एसोत्ति,
* इदाणि चव उत्तिण्णो तहवि भणइ न जाणामित्ति एवमाइ बहवे दोसा भवंतीति, तम्हा बहुवाहडा भणेज्जा, तमवि तुरियमवक्कमंतो भणेज्जा, जहाण विभावेइ किमवि एस भणवित्ति। किंच- 'तहेव सावज्जं जोग' ॥ ३१७ ॥ सिलोगो, तहसदो
ROGet
E CRECE%
॥२५८॥
-
ACHAR
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
भाषा
धिकारः
श्रीदश
से पुब्बभणिओ, एवसद्दो पादपूरणे, सह वज्जेणं सावज्जो, जोग- आरंभो भण्णइ, जहा मम अमुगो कम्मजोगो कायव्वोत्ति, ती वैकालिक सावजं जोगं परस्स अहाए णिट्ठियं सावज्जाए भासाए णालवेज्जा, किमंग पुणो अट्ठाए अप्पणोति, णिट्ठियं णाम परिसमत्तं, चूर्णी ण केवलं परिसमत्तमेव सावज्जाए भासाए नालवेज्जा, किन्तु कीरमाणमवि न सावज्जाए, सुठु लट्ठी कोवो चिक्कदोरिया
| एवमादि, एत्थ अणुमोदणादि दोसा भवंति, एयप्पगारं सावज्जं वज्जेयव्यं साहुणा इति, अणवज्ज पुण आलवेज्जा, तत्थ सुकडं ॥२५९॥
जहा सुठु साहुणो लोयो कडो, सुठु भायणं लेहिय एवमादि, सुपकं जहा सुविपकं बंभचारिणो बंभचेरफलंति, एवमादि, | सुछिण्णं जहा सुछिण्णा णेहपासा इमेण साहुणा एवमादि, सुहडे जहा सुहरितो सण्णायगादीहिं उवसिक्खिज्जमाणो सेहोत्ति एवमादि, सुमए जहा सुमतं तस्स अमुकणामस्स साधुस्स पंडितमरणेणंति एवमादि, सुनिट्टितं णाम जहा सुणिद्वितं एतस्स साहुस्स कम्ममढविधति एवमादि, सुलटुं नाम सुलटुं कहं कथयतित्ति एवमादि, किंच, एवं वत्तव्यं- 'पयत्तपकत्ति व पक्कामालवे० ॥ ३१९ ।। वृत्तं, गिलाणणिमित्तमेवमालवेज्जा, जहा- तुम्भं पयत्नपक्कं तेल्ल तं दल यह एवमादि, तत्थ छिन्नमपि
कारणेण एवं भणेज्जा, सो य अत्थो भणिओ ण य अणुमइदोसो अप्पत्तियदोसो वा भवति, पयत्तयं जहा पयत्तलट्ठी य संभार४ घया दीयंति, अहवा एवमेवं अत्थं 'कम्महेतुति भणेज्जा, कम्महेउयं नाम सिक्खापुवगीत वुत्तं भवति, 'पहारगाढत्ति य
गाढमालवे ति जो गाढपहारीकओ सो गाढप्पहारित्ति भाणियो, इतरहा अप्पत्तियमादि दोसा भवंति | किंच- 'सव्वुकसं परग्धं वा० ॥ ३२० ॥ सिलोगो, तत्थ पणिधीए अण्णत्थ वा विकिज्जमाणे जति कोइ साहुं आपुच्छेज्जा, जहा- एतेसिं कतरं सुंदरंति?, तत्थ न वत्तब-इमं सुंदरंति, 'परग्छ' नाम जहा एतस्स को अग्घोत्ति पुच्छिए ण वत्तव्वं, जहा एयस्स एवं मोल्लं
CLESS456%
E
SEAR-
BOARANAGARLS
॥२५९॥
5
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
R-5-
%
चूर्णी.
॥२६॥
मिलोगो, जहा कोइ कत्थई
ग
पत्तो, जहा एयस्स पर कवाडियंपि ण लब्भइ, एय (सो) परमो अग्घोत्त 'अतुलं नथि एरिसं' तिण एतेहिंतो अनं विसिद्वतरंतिम भाषा
धिकारः एवं गिण्हाहि, अहवा विक्किणमाणं ण भणेज्जा-ण अण्णत्थ विक्किणमाणो तुम मोल्लं लब्भसि. अविक्कियं नाम असक्कं, जहा। कइएण विक्कायएण वा पुच्छिओ इमस्स मोल्लं करेहित्ति, ताहे भणियव्य को एतस्स मोल्लं करेउं समत्थोत्ति, एवं अविक्कियं
भण्णइ, अवत्तव्वं नाम जहा को एतस्स गुणे समत्थो वोत्तुं ?, एवंविहमवत्तव्वं भण्णइ, अचिअत्तं णाम ण एतस्स गुणा अम्हारिसे सेहिं पागएहिं चिंतिज्जंति, एताणि सव्वुक्कसादीणि अधिगरणमंतराइयादीदोसबज्जणट्ठा णो वएज्जा, किंच- 'सव्वमेअं वर|स्सामि० ॥ ३२१॥ सिलोगो, जहा कोइ कत्थइ गच्छमाणो केणइ भणेज्जा, जहा-मम वयणेण देवदत्तं इमं भणेज्जासित्ति,
तत्थ न वत्तव्वं, जहा-सव्वमेयं वइस्सामित्ति, किं कारणं, जेण सो सव्वं सरवंजणमधुरकड्डयादीहिं गुणेहिं उववेयं तहेव अवि| सेसियं सव्वं भणिउं ण समत्थोत्ति, तहा सव्वमेतति णो वएज्जा, जहा सव्वमेतं मम वयणेण अमुकं वामधेयं भणिज्जा| सित्ति एवमादि भासं णो वदेज्जा, अणुवीयि सव्वं नाम जहा कोइ. पुच्छेज्जा, ते सने साधवो गता, तहा अणुवीइ चिंतिय ल भाणियन्वं, जहा सव्वे गता अगता वा, सव्वे नाम सव्वेसु कारणेसु सव्वं कालं अणुचिंतेऊण बुद्धिमंतेण भासियब्वं, 'सुकी
वा सुविक्की' ॥ ३२२ ॥ सिलोगो, ह जति कोयि कइओ भणेज्जा, जहा- इमं मए एत्तिएण मोल्लेण गहियं, किं सुगहियं दुग्गहियंति', तत्थ न एवं वत्तव्यं, जहा-जति एएण मोल्लेण लद्धं तो सुक्कीयंति, जहा अक्केजति कीयं न एयं किंचिवि अग्घइ, अहो मुद्धोऽसि. एवंपि णो वएज्जा, जहा किज्जयति एवमवि णो भासज्जा, जहा अहो सारं मंड लड़ते, काया सुहाऽ-h सि अज्ज सइतोत्ति, किंच इमं गिण्ह इमं मुंच इमं अप्पीहात्ति एवं सुवाहित्ति- पणियमेवं नो वदेज्जा, पुच्छेज्जा ताहे इमो उवाओ
वमेयं वइस्सामा सबमेतति णो दा कोइ पुण्ठेज्जा अणुचिंतेऊण गण भोलेण गहिया एवं किंचिति ।।
मो सव्वं सरवंजणमधुरकडयादा
नामधेयं भणिज्जा
ACCOHORE
96
स
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
P
श्रीदश
IC
भाषाधिकारः .
चूणौं
%-
'अप्पग्घे वा महग्घे वा०॥ ३२३ ॥ सिलोगो, अप्पग्धं बहुअग्छ भण्णइ बहुअग्धं अप्पग्छ भण्णइ, तं तु किणमाणो वा वैकालिक एयं मन्नेज्जा, तओ एयारिसे पणियढे समुप्पण्णे जमणवज्ज तं साहुणा वियाकरेयन्वं, अहवा सव्वमेयं पण्ण णो वियाकरेयध्वं,
अहवा सव्वमेयं पण्णं अप्पग्धं किज्जमाणं विकिज्जमाणं पणियढे समुप्पण्णे अणवज्जं भवति, तंजहा- नाहं भंडमोल्लविसंस |
जाणामि, न वा इहं देमि, कयविक्कयविरयाणं किं अम्हाण एरिसेण वा परेणंति, किंच- 'तहेवासंजयं धीरो० ॥ ३२४ ॥ ॥२६॥
सिलोगो, तहासदो पुव्वभणिओ, एवसद्दो पायपूरणे, ण संजतो असंजतो, धीरो पसिद्धो, तेण धीरादिगुणजुत्तेण साहुणा सो असंजओ न एवं वत्तव्यो, जहा एत्थ आस नाम उवेहाहि, तहा इत्थं एहि, इमं वा करेहि, एत्थ वा सुवयाहि, चिट्ठाहि वा किंचिकालं पच्छा गमिस्ससि, किंची अच्छाहि इय वयाहित्ति णो एवं भासेज्जा पण्णवं, किं कारणं ?, अस्संजतो सव्वतो दोसमावहति चिट्ठतो तत्चायगोलो, जहा तत्तायगोलो जओ छिवह ततो डहइ तहा असंजओवि सुयमाणोऽवि णो जीवाणं अणुवरोधकारओ भवति, किं पुण जागरमाणोत्ति । किंच- 'बहवे इमे असाह' ॥ ३२५ ॥ सिलोगो, तत्थ साधू ताव चउविधो भवइ, तंजहा- णामसाहू ठवणसाहू दव्वसाहू भावसाहू य, नामठवणाओ गयाओ, दव्वसाहू घडपडाईणि साधयंती | दव्वसाहू भण्णइ, तहा बोडियणिण्हवगादि दव्वसाधू, जे णिव्वाणसाहए जोगे साधयंति ते भावसाधवो भण्णति, तत्थ पहवे नाम बहवेत्ति वा अणेगेत्ति वा एगहा, इमे णाम जे इमे इदाणि पच्चक्खा आजीवगादि असाधवो भवंति, तमेवंविधं साहुं|
साहुं णालवेज्जा, सो य भावसाधू इमेण सुत्तेणेव भण्णइ, तंजहा- 'नाणदंसणसंपन्नं०' सिलोगो, नाणदंसणसंपन्नं संजमभावेसु दिलाजो रतो सो सुसाधू भण्णइ 'एवं गुणसमाउत्तं ति जो एतेहिं णाणादीहिं गुणेहिं समाउत्तो भवति, समाउत्तो नाम सोभणेण
RECRUARE
ALSCRECRROLOG
॥२६॥
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
भाषाधिकार:
जा, जहाजहाज्जा, अओ एरिस मा वा एवमादित्तं देवा जयंत मा तत्थ बुग्गहो ।
18 पगारेण जुत्तो, तमेरिसं संजयं साधुमालवेज्जा, किंच-'देवाणं मणुआणं च॥ ३२७ ॥ सिलोगो, तत्थ देवाणं देवासुरसंगामो वैकालिक लमणुयाणं जहा रायादीणं, तिरियाणं जहा गोमहिसकुक्कडलावगादाणं, एतेसि बुग्गहे समुप्पण्णे, तत्थ वुग्गहो णाम बुग्गहोत्ति चूर्णी. वा विवादोत्ति वा कलहोत्ति वा एगट्ठा, एयंमि वुग्गहे वट्टमाणे ण वह एवं वोत्तुं देवा जयतु मा वा, एवं मणुस्सेसुवि अमुयो
६ राया जयतु मा वा एवमादि, तहा तिरिएसु एसो महिसो जयतु मा वा एवमादि, तत्थ अमुयाणं जतो होउत्ति भणिए अणुमइए ॥२६२॥
हैदोसो भवति, तप्पक्खिओ वा पओसमावज्जेज्जा, अओ एरिसं भासं णो वएज्जा, किंच- 'वाओ वुटुं च सीउण्हं ॥३२८||
| सिलोगो, तत्थ पमत्तो भणेज्जा, जहा-जइ वाओ वाएज्जा तो सुंदरं होउत्ति णो वदेज्जा, किं कारणं , जम्हा अणिढुवाओ णाम | सोवघाओ होज्जा, रुक्खादिभंगो वा होज्जा, एवमाई दोसा भवंति, बुद्रुणवि पिपीलिगादि विणासेज्जा, उण्हजोणिओ वा वणप्फइ कुहेज्जा एवमादि, सीएण तिरियावि मणुयावि पायसो परिताविजंति, अगणिं वा उज्जालेज्जा एवमाई, उण्हेणवि तिरियमणुयाण परितावणादि दोसा भवंति, खेमेऽवि चोरसेवगादीणं अंतराइयदोसा भवंति, एते य निब्भया तेसु कम्मेसु पवत्तमाणा एगिदियाईणं भयङ्करा भवंति, धातेवि संनिचयकारिणो वाणियगा पीलिज्जंति, ण य एताणि तस्स वयणेण भवंति,
मोत्तूणं अतिसयपयत्ते, इतरस्स केवलं भणंतस्सवि दोसा भवंति । किंच. 'तहेव मेहं व नहं व माण' ॥३२९ ॥ सिलोगो, 18तहासदो पुव्वभणिओ, एवसद्दो पायपूरणे, मेहं णभं माणवं एतेसिं तिण्हवि अण्णतरं नो अदेवं देवत्ते आलवेज्जा, तत्थ मेहं
समुप्पन्नं दण ण एवं वदेज्जा-समुण्णतो देवो परिवसइ वा देवाइ, एवमादी, णभं आगासं, तमवि ण एवमालवेज्जा, तहावि हरायादीवि माणवो ण देवो वत्तव्यो, किं कारणं?, तत्थ मिच्छत्तथिरीकरादि दोसा भवंति, तत्थ मेहमेवं आलवेज्जा, समुच्छिओ
RECENECRECRECADEOCHERE:
॥२६२॥
CHOCKING
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
भाषाधिकारः
चूर्णी
श्रीदश
#मेहो निययं पयोदो, पयोदो णाम पयं-पाणीयं भण्णति तं पओ ददातीति पयोदो, अहवा बट्टेबलाहएत्ति वएज्जा, पवरसिओ वैकालिक
| वा बलाहगोत्ति वएज्जा, आह-कहं पुण नभं वत्तव्वं ?, भण्णइ-'अंतलिक्खत्ति णं बूआ.' ॥३३०॥ सिलोगो, तत्थ नभं | अंतलिक्खंति वा वदेज्जा, गुज्झाणुचरितंति वा तं, अंतियं अंतलिक्खं अभियं 'गुज्झणुचरियं ति, मेहोवि अंतरिक्खो भण्णइ,
गुज्झगाणुचरिओ भण्णइ, महामाणवरायादि दठूण रिद्धिमंतमालवेज्जा, भणियाणि अवयणिज्जाणि वयणिज्जाणि य । सव्वसंखेवो ॥२६३॥ ४ाइमो, तंजहा-'तहेव सावज्जणुमोअणीगिरा० ॥ ३३१ ।। वृत्तं, 'तहेव' त्ति जहा हेडिल्लाणि अवयणिज्जाणि परिहरियव्वाणि
हातहा काइ सावज्जणुमोअणी भासा ण भाणियब्वा, इह सा सव्वपयत्तण वज्जेयब्वा, जहा सुट्ट हडो गमो, सुठु सेणा णिघातिया
एवमादि, ओहारिणी णाम संकिपा, भणिय- से नूर्ण भंते ! मन्नामीति ओहारिणी भासा ?, आलावगो, परोवघातिणी नाम जीवोवघातसहिता, जीवए वा परो हालिज्जइ सा परोवघाइणी ॥ किंच- 'से कोह लोह भय हास माणवो, न हासमाणो' | तत्थ सेत्ति साहुस्स णिद्देसो, तत्थ कोहो आदी लोभो अंते, आईअंतग्गहणेण मज्झे वट्टमाणा माणमाया गहिया, भयहास| गहणेणं पेज्जादिदोसा गहिता, माणवा इति मणुस्सजातीए एस साहुधम्मोत्तिकाऊण मणुस्सामंतणं कयं, जहा हे माणवा ! अवि हसंतोऽवि मा अभास भासेज्जा, किं पुण कोहादीहिंति, इयाणि वक्कसुद्धीय फलं भण्णइ,तंजहा-'सवक्कसुद्धिं समुपहिआ मुणी० ॥ ३३२ ।। सिलोगो, 'सवक्कसुद्धिं' ति स इति साधुणो णिद्देसो, जहा कोइ सभिक्खू, एवं विविधं वक्कसुद्धी, समं उवेहिया समुपहिया, अहवा सकारो सोहणअत्थे वट्टइ, सोहणं वनकसुद्धिसमं उबेहिया, अहवा सगारो अतणो णिद्देसे वइ, | जहा अत्तणो वक्कसुद्धि समं उवेहिया समुपेहिया, 'मुणी' नाम मुणित्ति वा णाणिति वा एगट्ठा, जा य गिरा दुट्ठा हेट्ठा भणिया,
॥२६३॥
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
"-
श्रीदशवैकालिक
चूर्णी
॥२६४॥
दुट्ठा नाम विरुद्धा, तहेव वक्कसुद्धिं जाणमाणेण दुटुं गिरं वज्जयंतेण सता मितं अदुटुं अणुवीइ भासियव्वंति, मितं दुविधति- भाषा| सद्दओ परिमाणओ य, तत्थ सद्दओ अणुच्च उच्चारिज्जमाणं मित भवइ, परिमाणओ कारियं मानमितं भवइ, अटुं नामद
धिकार देसकालोववनादी, अणुवीइ णाम पुचि बुद्धीए अणुचिंतिय भासियव्वंति, स एवं भासमाणो 'सयाण मज्झे लहई पसंसणमिति तत्थ सया णाम जे गुणदोसविहण्णू तेसिं सयाण मज्झे पसंसणं लब्भइति, जहा अहो सुसिलिट्ठसुअधीयवयणोति, एवमाइ, जम्हा य पसंसणमादी गुणा लम्भंति अतो 'भासाइ दोसे य गुणे य० ॥३३३॥ जम्हा भासदोसगुणण्णे साधू, तीसे भासाए जा दुट्ठा भासा तां विवज्जेज्जा, सा पुढविमादिएसु छसुकाएसु, संजए, समाणभावे अवस्थिए सामणिए, सदा सव्वकालं | जए, स एवंगुणसमाउत्ते, वदेज्जा 'बुद्धे हिअमाणुलोमि तत्थ हितं नाम अपीडाकर, अणुलोमियं नामाकडुगं फरिसादिदोसवज्जियं, अहवा अणुलोमियं नाम तं भासं भासेज्जा जं भासमाणो अभासओ लब्भइ, एस ताव इह लोए पसंसणादी गुणो भणिओ । इयाणि इहलोइओ पारलोइओ य भण्णइ- 'परिक्खभासी० ॥ ३३४ ॥ वृत्तं, 'परिज्जभासी' नाम परिज्जभासित्ति वा परिक्खभासित्ति वां एगट्ठा, सुटुं सम्मं सोतादीणि इंदियाणि अहियाणि जस्स सो सुसमाहिइंदिओ, चउरो कोहादिकसाया अवगता जस्स उवसंता वा सो चउक्कसायावगए, 'अणिस्सिओ' नाम न निस्सिए अणिस्सिए, सव्वपडिबंधविप्पमुक्केत्ति वुत्तं भवति, स एवंविहो साहू 'निहणिऊण धुन्नमलं पुरेकर्ड' ति, तत्थ धुण्णंति वा पावंति वा एगट्ठा, धुण्णमेव मलो, पुच्चि कयं पुरेकर्य, धुणिऊण इमं लोग आराहइ, न केवलं इमं लोगं आराहयति, परलोगाराहणाओ मोक्खो, तमवि ८
राहणाओ मोक्खा, P॥२६॥
२५ आराहयति, सावसेसकम्माको पुण देवलोगसुकुलपच्चायातिं लक्ष्ण पच्छा सिझंति । ति बेमि नाम तीर्थकरोपदेशाद् ब्रवीमि,
RSSCRECI
CHANA
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूर्णी ८ आचार
प्रणिधी ॥२६५॥
ASTR
न स्वाभिप्रायेणेति । इदाणिं नया-'णायंमि गिहियव्वे गाहा, 'सव्वेसिपि नयाणं बहुविहवत्तव्वयं निसामित्ता०'गाहा, पूर्ववद् ॥ इन्द्रियादि॥ वाक्यशुद्धयध्ययनचूर्णिः समत्ता ॥
प्रणिधिः I एवं सो भासासमिओ धम्मं कहेइ, तो तस्स सोऊण जइ कोई पब्बएज्जा ताहे तस्स इमं आयारपणिधिं उवइसेज्जा, अहवा | तेण धम्मं कहयंतेण अपसत्थपणिधाणं वज्जयंतेण पसत्थेण आयारपणिधाणेण कहेयव्वंति, एतेणभिसंबंधेणागतस्स अज्झयणस्स चत्तारि अणुयोगदाराणि वत्तव्याणि, जहा आवस्सए, णवरं इह णामनिप्फन्नो भण्णइ, सोय णामाणिप्फण्णो दुविधो, तं०-आयारो पणिही य, तत्थ पढमं आयारो भण्णइ-'सो पुदिवं उद्दिठ्ठो.' ॥ २९५ ॥ गाथापुब्वद्धं, जहा जो खुड्डियायारए भणिओ | |एत्थ सो चेव अहीणाइरित्तो भवतित्ति । इयाणि पणिधी भण्णइ, सो य चउविहो, तंजहाणामपणिही ठवण०दव्व०भावपणिहीत्ति, || *णामठवणाओ गताओ, दव्वपणिही य इमेण गाथापच्छद्धेण भण्णइ-'दुविधो य होइ पणिधी' सो इमो, तं०-'दब्वे निहाणमाई.' ॥ २९६ ॥ गाथा, पुव्वद्धं, दवपणिधी जहा णिहाणगं, पणिहि णाम निक्खिवियंति वा पणिहाणंति वा एगट्ठा,
आदिगहणेण अन्नाणिवि गहियाणि मायापक्खित्वाणि दव्वाणि, दव्यपणिधी जहा पुरिसो आयापच्छादणनिमित्तं इत्थिवेसं | काऊण णासेज्ज वा पविसेज्ज वा, जहा मायाकारो चक्खुमोहणं काऊण सबमेक्कतरं व पक्खिवइ एवमाइ दव्वपणिधी, भावे ॥२६५।।
इंदिअनोइंदिअ पच्छदं, भावपणिधी दुविधो, तंजहा-इंदियपणिधी नोइंदियपणिधी य, इंदियपणिधी दुविधो-पसत्थो अप्प| सत्थो य, तत्थ पसत्थो इंदियपणिधी इमो-'सद्देसु अरूवेसु अ० ॥ २९७ ॥ गाथा, सोयचक्खुघाणजीहाफासाणं पंचण्हं
C
OSCHOTE
AA2
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
%
श्रीदश- || इंदियाणं सहरूवरसगंधफासा पंच विसया, तेसु सहादिसु विसएसु मणुनामणुन्नेसु जो रागहोसविणिग्गहो सो पसत्थो इंदिय-13/इन्द्रियादिकालिक पणिधी, आह-को दोसो अपसत्वइंदियपणिधिस्स ?, आयरिओ भणइ-'सोइंदिअरस्सोहि०।२९८॥ गाथा, सइंमिद
प्रणिधिः चूणी
अतीव मुच्छिओ गिद्धो जीवो सोइंदियरस्सीहिं सद्दगुणसमुट्टिए दोसे आययात्त, तत्थ,सद्दो चेव गुणो सद्दगुणो, गुणो नाम ८ आचार
गुणोत्ति वा पजतोत्ति वा एगट्ठा, सद्दो जीवस्स इंदियगुणो तेण सद्दगुणेण मारणादि बहवे दोसा समुट्ठाविज्जंति, ते 'आदिअति'प्रणिधी
त्ति आदियति नाम आदियतिति वा गेण्हितित्ति वा तेसिं दोसाणं आयरणंति वा एगट्ठा, न केवलं सद्दगुणमुच्छिओ दोसाय॥२६६॥
तणं भवइ, किंच-'जहा एसो सद्देसुं० ॥ २९९ ।। गाथा, जहा सोइंदियरज्जूहिं पावमादियइ तहा सेसेहिं चउहिवि इंदिएहि अप्पणो जे दोसा तेसु समुट्ठिते आदियतित्ति, किंच- 'जस्स पुण॥ ३०० ॥ गाथा, जस्स पुण तवमधि चरंतस्स दुप्पणिधिया | इंदिया भवंति सो जहा सारही तुरंगहिं अन्नओ असाहीहिं हीरइ, असाहीणेहिं णाम दुईतेहि, तहा सोऽवि इंदियतुरंगेहिं आ
इंछिया मोक्खसुहाओ अन्नओ हीरतित्ति । इयाणिं णोइंदियपणिधी भन्नति- 'कोहं माणं माय लोहं च ॥ ३०१॥ गाहा, दएताणि चउरो संसारकारणाणि महब्भयाणि जाणिऊण जो सुद्धप्पा ताणि निरंभइ, तत्थ जा सा सम्म णिरुभणकिरिया सो
णोइंदियपणिधी, आह- कहं पुण कोहादीणि चत्तारि कारणाणि महब्भयाणित्ति ?, आयरिओ भणइ- अणंताणुबंधीणं कोहमाणमायालोभाणं उदएणं भवसिद्धिओऽवि सम्मत्तं न लहइ, अपच्चक्खाणकसायाण उदएणं देसविरतिं न लहइ, पच्चक्खाणोदएणं
॥२६६॥ सव्यविरतिं न लभइ, संजलणकसायाणोदएणं अहक्खायचरित्तलाभो ण भवइ, अओ महब्भयाणि, एतेणप्पगारेण काहादीहिं निरंभियव्या, तं०- कोहोदयनिरोधो उदयपत्तस्स वा कोधस्स विफलीकरणं, एवं जाव लोभोदयनिरोधो उदयपत्तस्स वा लोभस्स
kCA%AROSAGAR
HERERASACARRIAॐ
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
इन्द्रियादिप्रणिधिः
चूणों
८ आचार प्रणिधौ
॥२६७॥
विफलीकरणंति, तेसि च कसायाण दुप्पणिहियाण दोसो भण्णइ- 'जस्सकि अ दुप्पणिहिआ०॥ ३०२॥ गाथा, जो तवं कुव्वमाणो कोहादीहिं कारणेहि कुव्वइ, तत्थ कोहेण जहा एयस्स सावं दिस्सामित्ति तवं कुब्बइ, एवं माणेणावि तवे मज्जइ, जहा को मए समाणो ?, मायावी छट्टे कर भणइ- जहा वयं अट्ठमभत्तिया एवमादि, लोभेणावि पूयापसंसादिअट्ठाए तवं कुव्वंति, एवं ते कोहादि तवं कुच्वमाणस्स दुप्पणिहिया, सो बालतवस्सीवि य गयण्हाणपरिस्सम कुणइ, कहं बालतवस्सीओ ?, अण्णाणदोसेण उवासं काऊण पारणए बहूर्ण जीवाणं आउया विराहेऊण भुजइ, तस्स तं गयण्हाणसरिसं भवइ, एवं तवसेजमावत्थिओ कसायनिग्गहे अवट्टमाणो बालतपस्सीविय गयण्हाणसरिसं परिस्समं करेइति। किंक'सामनमणुचरंतस्स'० ॥ ३०३ ॥ गाथा कण्ठ्या, एताए पसत्थाए विविधाए पणिधीए य वट्टेयव्वं, एयंमि अत्थे इमं गाहापुबद्धं भण्णइ, तंजहा- 'एसो दुविहो पणिही० ॥ ३०४ ॥ अद्धगाथा, एसा इति इदाणिं जा भणिया, दुविधा णाम इंदियपणिधी णोइंदिपणिधी य, सुद्धा णाम अदोससंजुत्ता, जइसद्दो असंकिते अत्थे वट्टइ, जहा जइ एवं भणेज्जा तो पसत्था पणिधी भवेज्जत्ति, दोसु, नाम अम्भितरओ | बाहिरओ य, इंदियपणिधी णोइंदियपणिधी य वत्ति, तस्स नाम इंदियमंतस्स कसायमंतस्स य, तेसिं इंदियाणं, वत्तिकारो समुच्चये, किं समुच्चिणइ ?, जहा बाहिरभंतराहिं चिट्ठाहिं इंदियकसायमंतेण इंदियकसायाणं णिग्गहो पसत्थपणिही भण्णइ एवं समुच्चिषइ । इदाणिं पसत्थं अप्पसत्थं च लक्षणं अज्झत्थनिष्पन्नं भवइ, तत्थ इमं गाथापच्छद्धं, तंजहा-'एत्तो य पसत्य.' अद्धगाथा, दुविहं तित्थकरेहिं भणियं, तं०-बाहिरं अभितरं च, जं अभितरं एत्तो पणिधीए पसत्थं अपसत्थं च लक्खणनिप्फन्नति, निष्फणं णाम अझवसाणप्पं भवति, तंजहा- अपसत्थं पसत्थं च लवखणं अज्झत्थनिष्फणं भवइ, तत्थ अप्पसत्थं इमेण
454555GCiCRE
॥२६७॥
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
| गाहापुव्वद्धेण भण्णइ, तंजहा- 'मायागारवसहिओ० ॥३०५॥ अद्धगाथा, जोऽवि मायासहिओ य इंदियणोइंदियाणं । इन्द्रियादिवैकालिक निग्गह करेइ सो अप्पसत्थे पणिधी, तत्थ मायासहिया इंदियपणिही इमा, तंजहा-सुणमाणोऽविण आलवेज्जा, वरं लोगो
है। प्रणिधिः चूर्णी. जाणतो जहा अहो झाणोवगओ एसोत्ति, उक्तं च-"निमीलयेदक्षि निमीलितेन, आकुप्यमानो बधिरा(भ)भावात् । प्रत्यक्षवादी न ८ आचार
भवेत् कदाचित, (सं) प्राप्तकाले असिवस्थिते य ( छिनत्ति) ॥१॥" तहा चोरो व दव्वकारणा य गोविव पसंतदिट्ठी अच्छइ, प्रणिधौ
मा मे हुन्तं दिदि पासिऊण कोइ गिण्हेज्जा, तहा कोइ पुरिसो माहिलाए संसत्तो पागडं दिद्विविगारं ण दरिसयइ जो घेप्पति, ॥२६८॥
भणियं च- 'विरहे अंजलिकरे परे, जणाउले अणवयक्ख वच्चंतं । वीर! विणीय! वियक्खण, को णाम तुमे न कामेज्जा ॥१॥ तहा अग्घायमाणोऽवि कोइ परतित्थियाई जितिदियाऽहमिति लोगपत्थि(न्ति)णिमित्तं दुब्भिगंधस्स णो उब्वियइ, तहा उक्कडोऽवि से लब्भमाणे मायाए णो गेण्हइ, गोमयं सेवालं च भक्खेइ, तहा कडमुच्छिओ कोयि फरिसमाणोऽवि ण बेतित्ति, एवमादि मायासेविस्स पंचविधा इंदियपणीधी अप्पसत्था भवति, तथा गारवेणावि, कोयि मणुस्सो सद्दे सुणमाणेवि ण आयर करेइ, वरं। लोगो जाणतो अणुभूयकल्लाणो एसोत्ति, एवं कंताणि स्वाणि वा पासंतो गारवेण अणादरं करेइ, वरं लोगो जाणतो बहा | एतस्स एतेसु जहा न विम्हयत्ति, एवं गंधरसफासावि भाणियव्या, भणिया इंदियपणिधी । इदाणिं णोइंदियपणिधी भण्णइ, तत्थ मायाए संकिट्ठोऽवि आकासं दरिसइ, मा सो पडिसंवादी णासिहित्ति उत्तरं वा देहित्ति एवमादि, गारवे जहा मा मे अमुगो
जाणिहित्ति जहा एसो कोवित्तिकाऊण संकिट्ठभावो अच्छइ ण आकारं करेति, माणेवि, मायाए, कोऽवि कुलवंसउद्धरणनिमित्त Pणीयछिद्दण्णसी वक्कमइ, गारखे उदाहरणं नत्थि, जम्हा जो चेव माणो सो चेव गारवो, लोभे जइ कोइ पुव्वं मायासहियं जिणा
ACARRARIA
RECEMBE-THSRO
॥२६८॥
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणों
श्रीदश- वति ताहे लोभविवड्वयं इतरं तहा कुव्वांत जहा बहुयं सेकालं अविसरिसंभवह, गारवेणवि अणुवसंतभावो होऊण पुव्वं माऽहं-है। प्रशस्त: वेकालिक अमुकेहिंतो ऊणओ होहिमित्ति पसंतसम्भावं काऊण लोहेण अत्थं अज्जिणइ, एवमादि, मायागारवसहिए जीवे इंदियणो
प्राणिधिः द इंदियपणिधी अप्पसत्था मणिता, सो पुण बाहिरकरणसुद्धो, जो वा अम्भिवनओ संविलितणेण संसारगमणाभिमुहो भवति, ८ आचार
जहा य बाहिं विसुद्धो अभितरओ असुद्धत्तणेण,अपसत्था पणिही भवति तहा भणियं, पणिही अपसत्था गया। इदाणिं पसत्था प्रणिधौ
BI इमेण गाहापच्छद्रेण भण्णइ, तंजहा-'धम्मत्था अ पसस्थो । अद्धगाथा, जो धम्माणामित्तं इंदियविसयपयारनिरोधो | ॥२६९॥
&ाइंदियविसयपत्ताणं च अत्थाणं रागदोसविणिग्गहो कसायोदयनिरोधो उदयपत्ताण कसायाणं विणिग्गहो सा पसत्था
पणिधी भण्णइ, आह--अरहंतपूयाइसु कहं इंदियणोइंदियपणिधी भवति ?, आयरिओ आह-अरहंतसगासे दिन्वतुडियसद्दा ४ाय सोऊण जइवि कोइ साधू हरिसं गच्छइ, जहा अहो अयं तित्थगरो उवगिज्जइ, तहावि सोधम्माणुरामेण हरिसुप्फुल्लणयणोऽवि हातं कालं मणुण्णे सद्दे सुणमाणो णच्चमाणो य तगराइसमाणा मणुण्णा य गंधा अग्घायमाणो, जत्थ गंधा तत्थ रसावि, सुगंधजुत्चपु
संघडिए य भूमीए इ8 फरिसे वेदेमाणो पणिहीतइंदियो लब्भइ, कहं पुण?, तस्स (अप्पसत्था) नत्थि, किंच-'अरहंतेसु य दूरागो रागो साहूसु बंभयारीसु । एस पसत्थो रागो अज्ज सरागाण साहूणं ॥१॥' तहा णोइंदिएसुवि, जइ सोऽवि कोई
वीतरागवयणं अकोसइ हीलेइ वा, तत्थ कोइ पयणुअकसायो साहू तस्स मिच्छदिठिस्स उत्तम धम्म सयंतस्स कुप्पेज्जा, निरु-त॥२६९॥
चरे वायंमि कीरमाणे उन्नतिणिमित्तं माणोऽवि होज्जा, तहा परवादिविस्सासणणिमित्तं सव्वभियारं हेउं उच्चारेउं तओ पच्छा |णिग्गहेज्जा, तहा- परवादि सव्वं पणिहिं णाऊण अंतो तनिमित्तं मायावि होज्जा, एवं चेइयपूयादीहिं लोभोऽवि होज्जा, तस्स एवं
RASIRECACAK
RESE%
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रादश
वैकालिक
चूर्णौ.
८ आचार
प्रणिधौः
॥२७०॥
,
विधे परिणामंतरे वट्टमाणस्स पुन्नोवचयो भवइ, एवं पसत्थे अप्पणोऽवि होज्जा, तहा परवादि सव्वं पणिहिं णाऊण अप्पसत्थं पणिहिं वज्जेत्ता पसत्थाए पणिहीए पणियोएज्जा अप्पाणं, तत्थ अप्पसत्थपणिहीए दोसा पसत्थपणिहीए य जे गुणा ते इमाए गाहाए भण्णंति, तं अट्ठविहं० ' ॥ ३०६ ॥ गाहा, इह अट्टप्पगारं कम्मं अपसत्थपणिधिसमाउत्तो जीवो समादियातित्ति, जो पुण सत्थपणिहिसमा उत्तो भवइ सो तमेव अट्ठष्पगारं परमचिकणं कम्मं खयतित्ति, सो य पसत्थो पणिधी इमस्स अत्थस्स निमित्तं पउंजियव्वत्ति, 'दंसणनाणचरिताणि०' ।। ३०७ ।। गाहा, दंसणं च नाणं च चरितं च दंसणणाणचरित्राणि समुदिताणि संजमो भवइ, तस्स संजमस्स साहणट्ठा भवइ पणिधी पउंजियव्यत्ति, 'अणाययणाई च वज्जाहं णो आययणाणि अणायतणाणि, ताणि य मिच्छादरिसणाणि, जो य दुप्पणिहितो भवइ तस्स इमो दोसो' दुप्पणिहिअजोगी पुण० ' ॥ ३०८ ॥ गाहा, जो जीवो दुष्पणिहियजोगी सो दुप्पणिहियत्ति दोसो नत्थित्ति संभावयति, तओ सो संजमस्स दुरे वट्ट, संजमं च अजाणमाणो लंछिज्जइ, जहा कोइ विसमकंटकाइन्नाए भूमीए विसत्थो निसहि अंगेहिं चकम्ममाणो णिण्णए पदेसे पक्खलिओ पडमाणो तिक्खकंटगपागडादीहिं लेछिज्जइ, एवं सोऽवि संजमभूमीतले इंदिएहिं आवडिओ णाणावरणादीहिं कम्मकंटकेहि लंछिज्जइति । जी पुण सुनिहिअप्पा तस्स इमो गुणो, तं०--' सुप्पणिहिअजोगी पुण० ' ॥ ॥ ३०९ ॥ गाहा, जो पुण सुपणिहियजोगी सो सुभासुभविवागं जाणइ, जाणमाणो सुप्पणिहियजोगी विहरमाणो तेहिं पुब्वभणिएहिं दोसेहिं णोवलिप्पति, सुसंवरियासवदुवारत्तणेण बारसविधे तवे अन्भुज्जुत्ता पुव्योवचिताणि कम्माणि णाणावरणादीणि सुकतणामिव अग्गी डहर, जम्दा दुप्पणिहियस्स दोसो सुपणिहियस्स गुणो भवति तओ 'तम्हा०' ॥ ३१० || गाथा कण्ठ्या |
प्रणिधेदषागुणाश्च
॥२७०॥
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
56-57 -%
आचारप्रणिधेरुपक्रमः
चूणौँ ।
सोनामनिप्फण्णो गओ, इदाणिं सुत्ताणुगमे सुत्तमुच्चारेयव्वं अक्खलियं जहा अणुयोगद्दारे, तंजहा-'आयारप्पणिहिं लद्धं' वैकालिक
॥ ३३५ ॥ सिलोगो, 'अभ्रवभ्रमभ्रचर' गत्यर्थाः, चरधातुः, अस्य धातोः आङ्पूर्वस्य 'पदरुजविशस्पृशो घनिति (पा. ३-३-१६)
घञ् प्रत्ययः, अकारः 'अचो णिती' ति (पा. ७-२-११५) वृद्धयर्थः, घकारः 'चजोः कुर्घण्यतो' रिति (पा. ८ आचार ७-३-५२) विशेषणार्थः, धातोः 'अत उपधाया' (पा. ७-२-११६ ) वृद्धिः, आचर्यतेऽसावित्याचारः, तत्थ आयारो पुवभप्रणिधौ णिओ, डुधाञ् धारणपोषणयोः, अस्य धातोः प्रपूर्वस्य निपूर्वस्य च ' उपसर्गे घोः कि' रिति (पा. ३-३-९२) उपपदे 'घुसंज्ञकेभ्यः धातुभ्यः किप्रत्ययो भवति, ककारादिकारमपकृष्य ककारः '
किति चे' ति लोपः, 'आतो लोप इति किति चे' ति (पा. ॥२७१॥
६-४-६४) आकारलोपः, 'नेगदनदपदपतपदघुमास्यतिहन्तियातिवातिद्रातिप्सातिवपतिवहतिशाम्यतिचिनोतिदेग्धिषु चे'ति णित्वे, तस्य उपसर्गस्थानिमित्तात् णकारो भवति परगमनं च, प्रणिधीयते प्राणिधिः, प्रणिधिरभिहिता, आचारे प्राणधिः आचारप्रणिधिः तस्मिन्नाचारप्रणिधौ अध्यवसायः, 'डुलभ प्राप्तौ' धातुः, अस्य धातोः 'समानक केषु तुमुन् प्रत्ययः (पा. ३-३-१५८) अनुबन्ध लोपः, 'आद्धधातुकस्येड् वलादे (पा. ७-३-३५) रिट प्राप्तः 'एकाचनुपदेशोऽनुदात्ता' दिति (पा. ७-२-१०) प्रतिषिद्धः, 'झषस्तथो?ऽधः' इति (पा. ८-२-४७) तकारस्य धकारः, 'झलां झसोऽन्ते ' इति (पा. ८-२-३९) जस्त्वेन दकारलोपः, 'सुपो धातुप्रातिपदिकयो रिति (पा २-४-७१) सुप् लुक् ( लब्धं ) प्राप्तये, यद् 'प्रकारवचने थाल्' (पा. |५-३-२३)'प्राग् दिशो विभक्ति' रिति (पा.५-३-१) विभक्तिसंज्ञा, सत्यां विभक्तिसंज्ञायां 'त्यदाद्यत्वं (पा. १.२-१०२) अतो गुणः परपूर्वत्वं, तथा 'डुकृञ् करणे' धातुः, अस्य धातोः 'तव्यत्तव्यानीयर ' इति (पा.३-१-६६) तव्यप्रत्ययः, 'सार्व
A
CROCEECHESSAGAROO
॥२७॥
EBCA-%
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूणी
८ आचार
प्रणिधौ
॥२७२॥
धातुकार्द्धधातुकयो ' रिति ( ७-३-८४ ) गुणः उरण् रपरः इति (१९०५१) परयमनंश्च कर्तव्यं, स्त्रीविवक्षायां 'अजाद्यतष्टापू' इति ( पा. ४-१-४) टाप् प्रत्ययः कर्त्तव्यः, ' भिक्ष मिश्रायाजलाभे लाभे च ' धातुः, 'सनासभिक्ष उ:' इति ( पा. ३-२-१६८ ) उः प्रत्ययः भिक्षु इति स्थिते ' कर्तृकरणयोस्तृतीये ति ( पा. २-३-१८) तृतीया, टकारलोपः (आङ नाऽखियाम् (पा. ७-३-१२०) इदितो नुम्धातो ' ( पा. ७-१-५८ ) रित्यनुवर्त्तमाने ' इकोऽचि विभक्ता ' विति (पा. ५-१-७३ ) नुम् मकारस्य उकारस्य च लोपः, 'रषाभ्यां नो णः समानपद ' इति ( पा. ८-४- १) अकुप्वाङ्नुम्व्यवायेऽपीति ' (पा. | ४-२ ) नकारस्य णकारः भिक्षुणा, तत् प्रातिपदिकं स्त्रीविवक्षायां 'कर्मणि द्वितीये ' ति ( पा. २-३-२ ) अम् ' त्यदाद्यत्वम् (पा. ७-२-१०२ ) अजायतष्टाप् ' ( पा. ४-१-४) अनुबन्धलोपः, त्रयाणामपि 'अकः सवर्णे दीर्घत्वं (पा. ६-१-१०१ ) ताम्, 'हृञ् हरणे' धातुः, अस्य धातोः उत्पूर्वस्य आङ्पूर्वस्य च ' भविष्यती ' त्यनुवर्त्तमाने ( ३-३-३) 'लट् शेष चे 'ति (पा. ३-३-१३) लद् प्रत्ययः, टकारस्य ' हलन्त्य ' मिति संज्ञा प्रयोजनं, टेरेत्वार्थः, लकाराट्टकारमपकृष्य अकारस्य 'उपदेशोजनुनासिक ' इति ( पा. १-३-२) संज्ञा प्रयोजनं, ' लटः सद्वेति (पा. ३-३-१४) विशेषणार्थः, लस्य तिपादयो भवतीति तिपादिप्रसङ्गे प्राप्ते 'शेषात् कर्त्तरि परस्मैपदं ' ( पा. १-३-७८ ) भवति, अस्मद्युपपदे समानाधिकरणे प्रयुज्यमाने उत्तमपुरुषो भवति, तस्य उत्तमपुरुषस्य एकस्मिन्नर्थे एकवचनमुपादीयते मिप्, पकारलोपः कर्त्तरि शपि प्राप्ते ' स्यतासी लृलुटो 'रिति ( पा. ३-१-३३ ) स्यप्रत्ययः ' आर्द्धधातुकस्येड् वलादे ' रिति (पा.७-२-३५ ) इट् प्राप्तः 'एकाच उपदेशेऽनुदातेत ' इति (पा. ७-२-१० ) प्रतिषेधः तत 'ऋद्धनोः स्ये स्य' (पा. ७-२-७० ) ति इडागमः, सार्वधातुकार्धधातुकयो ' रिति ( पा. ७-३-६४ )
आचारप्रणिधेरुपक्रमः
॥२७२ ॥
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूर्णौ
८ आचार
प्रणिधौ
॥२७३॥
"
गुणः टच लोपः ' आदेङगुणः ' ( पा. १-१-२) ऋकारस्य स्थाने, 'इको गुणवृद्धि ' रिति ( पा. १-१-३) वचनात् इकः स्थाने ऋकारस्य आकारो गुणः, 'करण रपरः ( पा. १-१-५१ ) इति रपरः ' अतो दीर्घो वमी ' ति ( पा. ७-३-१०१) दीर्घत्वं, ततः तकारजस्त्वेन दकारस्य परगमनं उदाहरिष्यामि, गणहरा अप्पणी से मणगपिता वा आहुः जहा सामिसगासे नाऊणं तं मे उदाहरिस्सामि, उदाहरिज्जमाणं च अनुपूर्व प्रातिपदिकं ब्राह्मणादौ पठ्यते, अनुपूर्वस्य भावः तस्य भाव ' (पा. ५-१-११९) इत्यनुवर्त्तमाने 'गुणवचना ब्राह्मणादिभ्यः कर्माणि चे ' ति ( पा. ५-१-१२४ ) ध्यम् प्रत्ययः, ञकारः ' तद्धितेष्वचामादे ' रिति (पा. ७-२-११७) आदिवृद्धयर्थः, षकारः ' षिङ्गौरादिभ्यश्वे ' ति ( पा. ४-१-४१ दीर्घत्वार्थः, षलुकि कृते 'तद्धितेष्वचामादे'रिति ( पा. ७-१-११७) आदौ वृद्धि: आकार:, ' यस्येति चेति ( पा. ४-४-१४८ ) लोपः, परगमनं, आनुपूर्व्य इति स्थिते स्त्रीविवक्षायां षिद् गौरादिभ्यश्चे ' ति ( पा. ४-१-१४१ ) ङीष् प्रत्ययः, अनुबन्धलोपः, ' यस्येति चे ' ति ( पा. ६-४-१४८ ) अकारलोपः, 'हलस्तद्धितस्य ' ( पा. ६-४-१५० ) हल उत्तरस्य प्रत्यययकारस्य लोपो भवति ( तद्वितयकारस्य ) इकारे परतः आनुपूर्वी 'कर्तृकरणयोस्तृतीये' ति ( पा. २-३-१८ ) तृतीया, टकारलोपः 'इको यणची ' ति ( पा. ६-१-७७ ) यणादेशः आनुपूर्व्या, 'आणुपुच्वि, सुणेहत्ति, आनुपूर्वी नाम जहाणुकमो, जहा परिवाडीए सुणेहत्ति वृत्तं भवति, 'श्रु श्रवणे ' धातुः अस्य धातोः 'विधिनिमन्त्रणा मन्त्रणाधीष्ठसंप्रश्नप्रार्थनातिसर्ज्जनेषु लिङिति (पा. ३-३-१६१ ) लोट् प्रत्ययः, टकारस्य पूर्ववल्लोपः, लकारादकारमपकृष्य उकारस्य लुप्तस्य प्रयोजनं 'लोटो लवदिति ( पा. ३-४-८५ ) विशेषणार्थस्य लक्ष्य तिपादयो भवतीति, 'शेषे प्रथम' इति ( पा. १४- १०८) प्रथमः पुरुषो भवति, तस्यापि त्रिके प्राप्ते बहुष्वर्थेषु बहुवचनमुपादीयते शिः, झिप्रत्ययादि
प्राणातिपातविरति
॥२७३॥
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
A
वैकालिक
र
चूर्णी ८ आचार प्रणिधौ ॥२७६॥
SHARABAR
भमंति, वुढग्गहणेण सेसअंतरिक्खोदगस्स गहणं कयं, हिम पाउसे उत्तरापहे भवति, चकारेण फुसारादीणं गहणं कयंति, ताणि
माअग्निकायसीतोदगादीणि नो से सेविज्जा, तं पुण उण्होदगं जाहे तत्तं फासुगं भवति ताहे संजतो पडिग्गाहिज्जत्ति, आह-उण्होदगमेव वत्तव्वं
विरतिः तत्तफासुगगहणं न कायव्यं, जम्हा जे उण्होदगं तमवस्सं तत्तं फासुयं च भविस्सइ ?, आयरिओ आह-न सव्वं उण्होदगं तत्तफासुयं भवति, जाहे सव्वत्ता डंडा ताहे फासुयं भवति, अतो तत्तफासुयगहणं कयं भवति, जया भिक्खादी णिग्गतो बरिसेणं तिमेज्जा णदिमाईणि वा उत्तरंतो ताहे इमे णो कुज्जा, तंजहा- 'उदउल्लं'॥ ३४१॥ सिलोगो, तत्थ उदउल्लं बिन्दुसहितं भन्नइ, 'एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाण'मितिकाउं ससिणिद्धमचिरट्टियं, उदउल्लं ससणिद्धं वा कायं णो पुञ्छज्जा ण वा संलि| हेज्जा, तत्थ पुंछणं वत्थेहिं तणादीहिं वा भवइ, संलिहणं जं पाणिणा संलिहिऊण णिच्छोडेइ एवमादि, समुप्पेहे नाम सम्म उवेहे, संम णिरिक्खतित्ति वुत्तं भवइ, तहाभूअं णाम जं उदउल्लं ससनिळू वा जाहे अपरिणतं जाणिऊण णो हत्थादीहिं संघट्टेज्जा, मणित्ति वा पाणिति वा एगट्ठा, उदउल्लेण कारण जाव सो आउक्काओ ण परिणओ ताव निरासणादीणि न कुज्जा, आउ. |क्कायविरती गता । इदाणि अगणिकायवेरमणं भण्णइ, तं०- 'इंगालं अगणिं अञ्चि०॥ ३४२ ॥ सिलोगो, तत्थ इंगालो | जालारहिओ, अगणिं नाम जो अयपिंडाणुगओ फरिसगेझो, अच्ची णाम आगासाणुगता परिच्छिन्ना अग्गिसिहा, अलाय Xiनाम उम्मययं, तं जइ सजोइयं भवति तो उंजणादाण णो कुज्जा. सजोतियं नाम अविज्झायंत, सजोइअमलाय इगालादाराण &ाय णो उजेज्जा, णो वा घट्टेज्जा, ण वा णिव्वावेज्जा, तत्थ उंजणं अवसंतुयाण, घट्टणं पराप्परं उम्मुयर्ण, अप्फोडणं निव्यावण,
२७६॥ मुणिति वा णाणित्ति वा एगट्ठा, उजणादीणि जहा नो अ सयं कुज्जा 'एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाण' मितिकाउं परेणवि ण
AAAAAOOK
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णी ८ आचार प्रणिधौ
ERICA
॥२७७॥
कारवेज्जा करेंतपि अचन समणुजाणेज्जा, अगणिकायविरई गया। इदाणि वाउक्कायविरई मण्णइ- 'तालिअंटेण.' ॥३४३॥ वायुवनस्पसिलोगो, तत्थ तालिअंटो लोगपसिद्धो, पत्तं पोमिणिपत्तादी, साहा सक्खडाणं, विहूवणं वियणगं, एतेसिं अनतरेण 'न वीइज्ज
तिविरती अप्पणो कार्य बाहिरं वावि पोग्गलंति' तत्थ अप्पणो कायं नाम अत्तणो सरीरं, बाहिरपोग्गलग्गहणेणं उसिणोदयादीणं गहणं, जहा णो सयं वीइज्जा 'एगग्गहणे गहणं तज्जातियाण'मितिकाउं परेणावि न वीइज्जा, वीयंतमवि अन्न न समशुजाणेज्जा, वाउक्कायविरई गया । इदाणिं वणण्फइवेरमणं भण्णइ- 'तणरुक्खं न छिदिज्जा' ॥ ३४४ ॥ सिलोगो, तत्थ तथं दब्भादि, रुक्खगहणेण एगट्ठियाण बहुधीयाण य गहणं, 'एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाण'मितिकाउं सेसावि गुच्छगुम्मादि गहिया, | आमग नाम असत्थुवहतं, विविध अणेगप्पगारं 'बीय' सालिमाइ मणसावि न पत्थए, किमंग पुण कंमुणा ?, 'गहणेसु न चिट्ठिज्जा ॥ ३४५ ॥ सिलोगो, सत्थ गहणं गुविलं भण्णइ, तत्थ उच्चत्तमाणो परियत्तमाणो वा साहार्दाणि घट्टेइ तं गहणं, तत्थ नो चिट्ठज्जा, जत्थ बीयाणि हरियाणि य आकिनाणि तत्थवि न चिट्ठज्जा, तत्थ उदगं नाम अर्णतवणप्फई, से भणिया च- 'उदए अवए पणए सेवाले' एवमादि, अहवा उदगगहणेण उदगस्स गहणं करेंति, कम्हा?, जेण उदएण वणप्फइकाओ अस्थि, उत्तिंगगहणेणं सप्पछत्तादीण गहणं, पाणगो पसिद्धो, एतेसु गहणादिसु पणगपज्जवसाणेसु वणप्फइजीवषट्ठाए णो चिंदुज्जा, 'एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाण'मितिकाउं अपि नो चिट्ठावज्जा, चिट्ठतमवि अयं न समणुजाणेज्जा किंच- 'तसे ॥२७॥
पाणे न हिंसिज्जा०' ॥ ३४६ ।। सिलोगो, 'तसे पाणे' कुंथुमादी ण हिंसज्जा, ते घायाए कम्मुणा वा णो हिंसेज्जा, मणो ही वदंतम्गओ दडब्बो, न केवलं तसे पाणे न हिंसेज्जा, किंच-तिविहेण मणवयणकाइएण करणकारावणुमोदणेहिं सबभूएसु बधो
SSION-5
*-%
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
त्रिसपानविरतिः सूक्ष्माष्टकं
श्रीदश-18 वरतो मवेज्जा, 'पासेज्ज विविहं जगं' गामनगरतिरियमणुयदेवेसु विविहं कम्ममलमणुभवमाणंति इमं जगं पासेज्जा, पासिऊण वैकालिकाय उवरतो भवेज्जा, एसा ताव धूलसरीरेसु विरती भणिया । इयाणिं सुहमाण भण्णति-'अट्ठ सुहुमाइ (णि०)॥३४७॥ सिलोगो. चुणी
अट्ठचि संखा, अतीव सहाणि सुहुमाणि, ताणि पेहाए णाम उवयोगं दाऊण, 'जाई' ति अणिदिवाणि, जाणित्तु णाम उवल८ आचार
भिऊण, संजए साधू, तत्थ आस णाम दयाहिकारी निसीए, चिट्ठ नाम उहिओ दयाहिकारी अच्छेज्जा, सए णाम दयाहिकारी प्रणिधौ
णिद्दामोक्खं करेज्जा, अह कतराणि अट्ट सुहुमाणि?, भण्णइ-'सिणेहं पुप्फसुहुमं च ।। ३४९ ॥ सिलोगो, सिणेहसुहुमं पुप्फ॥२७८॥
सुहुमं पाणसुहुमं उचिंगसुहूं पणगसुहुमं बीयसुहुमं हरितसुहुमं अंडगसुहुमंति, तत्थ सिणेहसुहुम पंचपगारं, तं०-ओसा हिमए ६ महिया करए हरतणुए, पुप्फसुहुमं नाम वडउम्बरादीनि संति पुप्फाणि, तेसिं सरिवनाणि दुविभावणिज्जाणि ताणि सुहुमाणि,
पाणसुहुम अणुद्धरी कुंथू जा चलमाणा विभाविज्जइ थिरा दुधिभावा, एयं तं पाणसुहम, उत्तिंगसुहम कीडियानगरं, तत्थ पिपीलियाणा(ण्डादि अणायसुहुमा सचा दुविभावणिज्जा भवंति, पणगसुहुमं णाम पंचवन्नो पणगी वासासु भूमिकट्ठउबगरणादिसु तहब्बसमवन्नो पणगसुहुमं, बीयसुहुम नाम सरिसवादि सालिस्स वा मुहमूले जा कणिया सा बीयसुहुमं, सा य लोगेण उ सुमहु(धुम)त्ति भण्णइ, हरितमुहुमं णाम जो अहुणुट्टियं पुढविसमाणवणं दुधिभावणिज्जं तं हरियसुहुमं, अंडसुहुमं पंचप्पगारं, तंजहा उद्दसियंडो पिवीलियंडो उक्कलियंडे हलियंडा हलिहलियंडो, तत्थ उइंसिया मच्छिया तीए अंडं उइंसियड, पिपीलियाअंडयं नाम कीडियअंडगं, उक्कलियाअंडं वक्खोइलियाअंडगं, हलियंडगं भणियाअंडयं, हलोहलिअंडं सरडीअंडगंति । 'एवमेआणि जाणित्ता' ॥ ३५० ।। सिलोगो, एवमेयाणि अट्ठ सुहुमाणि सव्वप्पगारहिं वण्णसंठाणाईहिं णाऊणंति, अहवा ण
॥२७८॥
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
लभि, किं पुणनिदाकसायाई मविति
प्रति
Stesetani
A
श्रीदश- | सव्वपरियाएहिं छउमत्थो सक्केइ उवलभिउं, किं पुण जो जस्स विसयो', तेण सव्वेण भावेण जाणिऊणंति, संजए साधू वैकालिक AI'अप्पमत्तो जए निच्चंति तत्थ अप्पमत्तो जए नाम निद्दाकसायाईहिं पमादविवज्जओ अप्पमत्तो, जए नाम मणवयणकाय- लेखनादि
चूर्णी त जोगेहिं तेसिं सुहमाण रक्खणत्थं पयत्तमंतो, णिचं णाम सव्वं कालं, 'सविदिअसमाहिए' नाम सद्दादिसु विसएसु अपडि-| भिक्षागत८ आचार
बज्झमाणो। इयाणिं सुहमाण धूलाण य जीवाणमणुपालणत्थमिदमुच्यते- 'धुवं च पडिलहिज्जा॥३५१ ॥ सिलोगो, धुवं विधिः प्रणिधौ
णाम जो जस्स पच्चुवेक्षणकालो तं तंमि णिच्चं पडिलहिज्जा, जोगसा नाम सति सामत्थे, अहवा जोगसा णाम जं पमाणं ॥२७९॥
भणितं ततो पमाणाओ ण हीणमहितं वा पडिलहिज्जा, जहा जोगरत्ता साडिया पमाणरत्तिात्ति वुत्तं भवइ तहा पमाणपडिलेहा | जोगसा भण्णइ, पायग्गहणेण दारुअलाउयमट्टियपायाणं गहणं, कंबलगृहणेण उनियसोत्तियाण सव्वेसि गहणं, सेज्जाओ। वसइओ भण्णइ, तमवि दुकालं तिकालं वा पडिलहिज्जा, उच्चारभूमिमवि अणावायमसंलोयादिगुणेहिं जुत्तं गयमाणो गामनगरादिसु पडिलेहिऊण पाए पविसे, जाहे उच्चारभूमी ताहे पडिलेहिय पमज्जिय वा पविसिज्जा, तहा संथारभूमिमवि पडिलेहिय |पमज्जिय अत्थुज्जा, तहा आसणमवि पडिलोहिऊण उवविसेज्जत्ति । किंच- 'उच्चारं पासवणं' ॥३५२॥ सिलोगो, उच्चार६ पासवणखेलसिंघाणगा पसिद्धा, जल्लिय नाम मलो, णो कप्पइ उवदेउं, जो पुण गिम्हकाले पस्सेयो भवति, अण्णमि गिलाणादि
कारणे मलत्थे के(ओ क)रिसो कीरइ तस्स तं गहणं कयंति, एवं वा उरादी अन्नं वा सरीरावयवं आहारोवकरणादिवा, फासुयं ठाणं ॥२७९॥ 'पडिलेहिऊण परिट्ठवेज्ज संजए' ति, एस उवस्सए विधी भणिओ। इदाणिं भिक्खागतस्स भण्णइ, तं०- 'पविसित्तु | परागारं' । ३५३ ॥ सिलोगो, अगारं गिह भण्णइ, परस्स अगारं परागारं, साधू पविट्ठो भोयणटुं अनेसु वा कारणेसु पवि
ACC
न
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
-SCREENAS
सावद्याकथनं
चूर्णी.
॥२८०||
श्रीदश-१ सिऊण 'जयं चिट्ठज्जा ण य रुवेस मणं करेज्जा' तत्थ जयं चिद्वे नाम तमि गिहवारे चिटे, णो आलोयस्थिगलाईणि, बैंकालिक दवज्जयति अक्खेवं सोहयतो चिद्वेज्जा, मितं भासेज्जा पाम पुच्छिओ संजओ जयणाए एक्कं वा दो वा वारे भासेज्जा, कारण
|णिमित्तं वा भासइ, अणेसणं वा पडिसेहयइ, 'ण य रूवेसु मणं करें रूवं दायगस्स अण्णेसि वा दट्टणं तेसु मणं ण कुज्जा, ८ आचार
जहा अहो रूवं, जति नाम एतेण सह संजोगो होज्जत्ति एवमादि, ‘एगग्गहणे गहणं तज्जाइयाण'मितिकाउं सद्दा रसा गंधा प्रणिधौः
फासा गहिया, तेसुवि मणं णो कुज्जा । इदाणिं असावज्जसावज्जकहणे अकहणत्थमिदमुच्यते-'बहुं सुणेइ कन्नेहिं ॥ ३५४ ॥ सिलोगो, बहु णाम अणेगप्पगार भण्णइ, तं च असावज्ज सावज्जं च, तत्थ असावज्ज-अस्थि ते अज्ज सुतं जहा तित्थगरो अमुगं देसमागओ, परवादी वा अज्झावएण वादिणा पराजिओ, अमुगनामधेयो वा साधू कत्थइ सुओ तस्साहं सगासे पव्वइउकामो, दिववि अस्थि ते अज्ज कोवि संतुट्टप्पा साहू दिवो जाणं पडिलाभयामि, अहवा तमहं पज्जुवासिउकामो आगओ, |णिक्खमिउकामो वा, एवमादि, असावज्ज पुट्ठो वा अपुट्ठो वा भासेज्जा, सावज्ज पुण सव्वप्पगारेण परिहरिज्जइ, तं च सावज्ज दाइम- जहा कोइ पुच्छज्जा हे साहु ! किमय घोसणिज्जं घोसिज्जति, एवमादि, दिववि जहा तुमए राया अण्णेण पहेण गच्छंतो।
दिद्वतो, मंसविक्कीओ वा मातंगा वा तित्तिरहत्थकया दिवा?, एत्थ उदाहरण-एक्को धोयारो उम्भामयविलयाए समं भोगे झुंजंतो ४ दिवो एगण साहुणा, लज्जिओ सो अण्णसिं कहेहित्ति ताण मारेमि सो अग्गओ पंथं बंधिऊण अच्छइ, आगओ तस्स ओगासं,
मणिओ अणेण-भो साधु! अज्ज भमतेण किं दिट्ठ साहुति?, साहू भण-अम्ह भणियं-'बई सुणेहि कही, बहुं अच्छे हि पिच्छइ । न य दिलु सुअं सव्वं, भिक्खु अक्खाउमरिहइ ॥१॥ ततो मारणज्झवसायाओ णियत्तो धीयारो, धम्मपएसु णिक्खंतो य, जइ पुण
-C4
SIOS
*CRESCREAT
॥२८॥
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
गृहयोग
श्रीदश
*अक्खायं होतं तो मारिओ होतो, जहा(ओ) एवमादि दोसा अतो 'सुअंवा जइ वा दिट्ठ॥४५५॥ सिलोगो, तत्थ सुतं जहा
HTTोटो त्यागादि कालिकामा तमं मए सुओ अट्ठाबद्धो चोरो एवमादि, दिट्ठो-दिट्ठोसि मए परदव्वं हरमाणो एवमादि, एरिसं परोवग्याइयं पुट्ठी अपुट्ठो वा
चूर्णी लोगविरुद्धं धम्मविरुद्धं च णो भासेज्जा, तह 'ण य कोइ उवाएण गिहिजोगं समायत्ति, गिहीहिं समं जोगं गिहिजोगं, ८ आचार- संसाम्गित्ति वुत्तं भवति, अहवा गिहिकम्म जोगो भण्णइ, तस्स गिहीकम्माणं कयाणं अकयाणं च तत्थ उवेक्खणं सयं वाऽकरण, प्रणिधौ HIजहा एस दारिया किं न दिज्जा ? दारगो वा किन निवेसिज्जइ, एवमादि. किंच- 'निद्राणं रसनिज्जूढं० ॥ ३३५९ ।।
सिलोगो, ट्ठिाणं णाम जं सव्वगुणोववेयं सव्वसंभारसंभियं तं णिट्ठाणं भण्णइ, रसणिज्जूढं णाम जं कदसणं ववगयरस त ॥२८॥
Pारसणिज्जूढं भण्णइ, एतसिं रसणिज्जूढं, जाहे निट्ठाणं लद्धं ताहे पुट्ठो वा हरिसागओ ण लाभ णिदेसेज्जा, जहा पसोहिया मो ४ केरिसं अद्दभद्दगं लद्धं, तणं वालस्थितिलएण अज्ज इमं भद्दगं दिन्नं, जाहे रसनिज्जूढं लद्धं भण्णइ ताहे णो दीणगमणसो होज्जा, ताण अलाभ णिदिसेज्जा, जहा पसोहियामो केरिस पावगं लद्धं दिवसं हिंडतेणी, तेण वाजंममरणपावकम्मेण केरिसं पावगं दिण्णंति?,
एवमादि, किंच- 'न य भोअणंमि गिद्धो० ॥ ३५ ॥ सिलोगो, गोयरग्गगओ साधू भोयणे गिद्धो उंछं अयंपिरो
चरेज्जा' तत्थ नकारो पडिसेहे वट्टइ, भोयणगहणेण चउब्विहस्सवि आहारस्स गहणं कयं, तस्स भोयणस्स गेहीए ण णीयकुलाणि 1 अतिक्कममाणो उच्चकुलाणि पविसेज्जा, चरे नाम हिंडेज्जा, उंछ चउव्विधं, त०- णामुंछं ठवणुछ दव्बुंछं भावुछ च, णामठव- ॥२८१॥ सणाओ गयाओ, दबुंछ तावसादीण, भावुठं जं अण्णमण्णातेणव णीयमज्झिमेण हिंडंति तं भावुठं, एत्थ भावउंछेण अधिगारो, &सेसा उच्चारियसरिसत्तिकाऊण परूविया, अयंपिरो नाम अजंपणसीलो, तहा जं अफासुयं कीयमुद्देसियं आहडं च तं णो
95
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ.
८ आचार प्रणिधौः
॥२८२॥
भुंजेज्जा, 'एगग्गहणे गहणं तज्जतीयाण' मितिकाउं सेसावि अफासुरसु दोसा गहिया । किंच- 'संनिहिं च न कुव्विज्जा ० ' ।। ३५८ ।। सिलोगो, सन्निहिज्जतीति सन्निधी - गुलघयतिल्लादीणं दव्वाणं परिवासणंति, अणुसहो थोवत्थे वट्टह, तं थोवमवि णो परिवसेज्जा, किमंग पुण बहुयंति ?, मुद्दाजीवी जहा पढमाए पिंडेसणार, असंबद्धे णाम जहा पुक्खरपत्तं तोएणं न संबज्झइ एवं गिहीहिं समं असंबद्धेण भवियव्वंति, 'जगनिनिस्सिए' णाम तत्थ पत्ताणि लभिस्सामोत्तिकाऊण गिहत्थाण णिस्साए विहरेज्जा, न तेहिं समं कुंटलाई करेज्जा । किंच- 'लहवित्ती मुसंतुट्ठे० ' ॥ ३५९ ॥ सिलोगो, तत्थ लूहं चउव्विहं, तंजहाणाम ०ठवणा०दव्व० भावलहंति, णामठवणाओ गयाओ, दव्वलूहं निष्फावकोदवादी, भावलूहं कलहं अब्भक्खाणमादि, एत्थ पुण दव्वलूहेण अधिगारो, सेसा उच्चारियस रिसत्तिकाऊण परूविया, ते णिष्फावकोदवातिलहदव्वे वित्ती जस्स सो लहवित्ती भण्णइ, णिच्च साहुणा लूहवित्तिणा भवियन्वं, सुसंतुट्टो णाम जो जेण वा तेण वा आहारिएण संतोसं गच्छ सो सुसंतुट्ठो भण्णइ, सव्वकालं संतुट्ठो भवेज्जा, न दीणमणसोत्ति, भणियं वेहं- 'जं च तं च आसिया' गाहा, तहा अप्पिच्छोवि होज्जा, अपिच्छो णाम जो जस्स आहारो ताओ आहारषमाणाओ ऊणमाहारेमाणो अपिच्छो भवति, सुभगे नाम अप्पिच्छित्तणेण सुभगो भवइ, सिया नाम भविज्जत्ति वृत्तं भवति, तहा 'आसुरत्तमवि न गच्छिज्जा' तत्थ आसुरो कोहो भण्णइ, तस्स आसुरस भावो आसुरतं, तमासुरतं साहूहिं गिहीहिं वा आसाइओ न गच्छेज्जा, 'सुच्चा णं जिण सासणं' ति, जिणस्स सासणं जिणसासणं, तंमि जिणसासणे कोहविकारं सोऊण, जहा“चउहिं ठाणेहिं जीवा आसुरत्ताए कम्मं पकरेंति, तं०- कोहसीलयाए तहा माणा जाव जं मए एस | पुरिसे अन्नाणी मिच्छादिट्ठी अक्कोसवधरई वा तं ण मम एस किंचि अवरज्झति, किन्तु मम एयाणि वेदणिज्जाणि कम्माणि अवरज्यंतित्ति
रूक्षवृत्यादि
॥२८२॥
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
453
चूणौँ
क्षुदादिसहनं
श्रीदश
द सम्ममहियासेमाणस्स णिज्जरा एव भविस्सति'त्ति एवमा जिणस्स सासणं सोऊण न आसुरतं गच्छियव्यंति । किंच-'कन्नसुक्खेहि है। विषयवैकालिक सद्देहिं ॥ ३६० ॥ सिलोगो, कण्णा पसिद्धा तेसिं कन्नाणं सुहा कन्नसोक्खा तेसु कन्नसोक्खसु वंसीवीणाइसद्देसु 'पेमं णाभिणिवे. परिहारः
18सएत्ति' पेम नाम पेमंति वा रागात्ति वा एगट्ठा, दारणंणाम दारुणलिं दारुणं, ककसं नाम जो सीउण्हकोसादिफासो सो सरीरं ८ आचार किसं कुबईति ककस, तं ककसं फासं उदिण्णं काएण अहियासएत्ति, अवा दारुणसद्दो ककससद्दोऽविय एगट्ठा, अच्चत्थनिमित्तं प्रणिधौ पउञ्जमाणा णो पुणरुत्तं भवइ, तत्थ कण्णसोक्खेहिं सद्देहिति एतेण आदिल्लस्स सोइंदियस्स गहणं कयं, दारुणं ककसं फासंति
एतेण अंतिल्लस्स फासिंदियस्स गहणं कयं, आदिल्ले अंतिल्ले य गहिए सेसावि तस्स मज्झपडिया चक्खूघाणजीहा गहिया, ॥२८३॥
कन्नेहिं विरूविहिं राग ण गच्छेज्जा, एवं गरहा, सेसेसुवि रागं न गच्छेज्जत्ति, जहा एतेसु सद्दाइसु मणुण्णेसु रागं न गच्छेज्जा ४ तहा अमणुण्णेसुवि दोसं न गच्छेज्जा, जहा बाहिरवत्थूसु रागदोसनिग्गहो कम्मखवणत्थं कीरइ तहा कम्मखवणत्थमेव अन्तद वट्टियमवि दुक्खं सहियव्वं, तंजहा--'खुहं पिवासं०' ॥ ३६१ ॥ सिलोगो, खुहा-भुक्खा भण्णइ, पिवासा नाम पाउमिच्छा |पिवासा, दुसिज्जा नाम विसमभूमि फलगमादी, सीउण्हा पसिद्धा, अरती एतेहिं खुप्पिवासादीहिं भवइ, 'भयं' सप्पसीहवाघ्रादि वा भवति, एयाणि खुप्पिवासादीणि अहियासेज्जा, ' अव्वहिए (ओ) त्ति अव्वहिओ नाम अहीणो अविकीवो असीयमाणोत्ति वुत्तं भवति, 'देहदुक्खं महाफलं' तत्थ देहो सरीरं भन्नइ, तंमि देहे दुक्खं महाफलं--महा मोक्खो भण्णइ, तं ॥२८३॥ | मोक्खपज्जवसाणं फलमितिकाऊण खुहादिउण्ह(दुक्ख)मधियासेज्जा, सा पुण खुहा कह सहियव्यात, 'अत्थंगयंमि आइच्चे.' C॥ ३६२ ॥ सिलोगो, अत्थो णाम पवओ, तमि गतो आदिच्चो अत्थगओ, अहवा अचक्खुविसयपत्थो, अत्थंगते आदिच्चे,
AADARAr*
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
R
श्रीदश-131 पुरत्थाय अणुदिते , 'आहारमाइयं सव्वं मणसावि ण पत्थए' जहा कहमेवंविहं आहारं लब्भए?, किमंग पुण वाया- मदत्यागः वैकालका
ए कम्मुणा इति, जहावि इच्छियं आहारं नो लभेज्जा' अतिंतिणे अचवले.॥३६३ ॥ सिलोगो, अलब्भमाणे आहारे पंते चूणा वा लम्भमाणे णो टिंबरुयदारुगमिव तिन्तिणो भवेजा, कहं ?, जहा टिंबरुदयदारु अगणिमि पक्खित्तं तडतडेती ण ८ आचार
18 साहुणा तहावि तडतडियव्वं, तहा भासियव्वे य कारणे साहुणा अचवलेण भणियव्वंति, अप्पवादी नाम कज्जमेप्रणिधौ
दत्तभासी, मितासणे नाम मियं असतीति मियासणे, परिमितमाहारतित्तिवुत्तं भवति, अहवा मियासणे भिक्खवाए णिग्गओ ॥२८४ कारणे उवट्ठातुं मितं इच्छइ, 'भवेज्ज उदरे दंते' उदरं पोट्ट, तमि दंतेण होयव्वं, जेण तेणेव संतुसियव्वंति,
'थोवं लद्धं न खिसए' तं वा अण्णं पाणं दायगं वा नो खिसेज्जा । इयाणिं मदवज्जणट्ठा इमं भन्नइ-न बाहिरं ४ से परिभवे ॥३६४॥ सिलोगो, णकारो पडिसेधे वट्टइ, बाहिरो नाम अत्ताणं मोत्तूण जो सो लोगो सो बाहिरो भण्णइ,
बाहिरं णो परिभवेज्जा, अत्तुक्करिसं च इमेहिं ठाणेहिं न कुज्जा, तं०-सुतं पाटवं लाभ लद्धं जातिं तवं बुद्धिं, तत्थ सुएण उक्करिसं गच्छेज्जा, जहा बहुस्सुतोऽहं को मए समाणोत्ति, (पाटवेण) लाभणवि को मए अण्णो?, लद्धीएवि जहा को मए | समाणोत्ति एवमादिएअहियत्ति लज्जा (द्धी) संजमो भण्णइ, तेणवि संजमेण उक्करिसं गच्छेज्जा, को मए संजमेण सरिसोति?, जातीएवि जहा उत्तमजातीओऽहं, तवेण को अण्णो वारसविधे तवे समाणो मएत्ति ?, बुद्धीएवि जहा को मए समाणात्ति एवमादि, एतेहिं सुयादीहिं णो उक्करिसं गच्छेज्जा ॥ इदाणिं आभोगणाभोगासेवियत्थमिदमुच्यते- ' से जाणमजाणं वा०' ला॥२८४॥ ॥ ३६५ ॥ सिलोगो, सोत साधुनिसे, तेण साहुणा जाहे जाणमाणेण रागद्दोसवसएण मूलगुणउत्तरगुणाण अण्णतरं आधम्मियं
RECR595
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूर्णौ
८ आचार
प्रणिधौ
॥२८५||
पर्य पडिसेवियं भवइ, अजाणमाणेण वा अकप्पिय बुद्धी ए पडिसेवियं होज्जा, तओ आसवदारेहिं उग्घाडिएहिं कम्ममसुहं आदियमाणमप्पाणं संवरे नाम वितितं च वारं तमकिच्चं नो समायरेज्जा । इयाणि तस्स सेवियस्स सोहणत्थमिदमुच्यते--' अणायारं परक्कमं०] ' ॥ ३६६ ॥ सिलोगो, ण आयारो अणायारो उम्मग्गोत्तिवृत्तं भवइ, तं परक्कमं पडिसेविऊण तं पडिविरओ गुरुसगासे आगओ आलोएज्जा, ण पुण गूहेज्जा णिण्हवेज्ज वा, तत्थ गृहणं किंचि कहणं भण्णइ, णिण्हवो णाम पुच्छिओ संतो सव्वा अवलवइ । 'सुयी सया वियडभावे असंसत्ते जिइंदिए' त्ति सुरीणाम अकलुसमयी, अहवा सो चेव सुई जो सदा वियडभावो, जिईदिओ णाम जिताणि सोयाईणि इंदियाणि जेण सो जिइंदिओ, गिहीहिं संवसणदाणकारणाईहिं वरमाणो संसत्तो, न संसत्तो असंसत्तो, जियाणि सोइंदियादीणि जेण सो जिइंदिओ, सोय साहू आयरियकुले वसमाणो - 'अमोहं वयणं कुज्जा' ।। ३६७ ॥ सिलोगो, अमोहं णाम अवनंति वृत्तं भवति, आयरिया पसिद्धा, महप्पणो नाम महंतो अप्पा सुयादीहिं जेसि ते महप्पा तेसिं महणो, अमोहं वयणं कुञ्जात्त, तेहिं जया संदिट्ठो भव, जहा मम अगुगं कज्जं करेहि, तओ तेसिं वयणं सिरसा पणमिऊण तहत्ति वायाए परिगिहिऊण कम्मुणा उववाएज्जा, आह--किमत्थमयं पयासो, आयरिओ भणइ--' अधुवं जीविअं नच्चा० ॥ ३६८ ॥ सिलोगो, अधुवं असासयं जीविअं जाणिऊण, सिद्धिमग्गं च णाणदंसणचरितमइयं तित्थंकरोवएसेण जाणिऊण, परिमितं च आउं अत्तणो णाउं भोगेहिं कयफलविवागेहिं विवि-अगप्पगारं णिव्विसेज्जा, किंच-- ' जाव जरा न पीडेई ० ' ॥ ३७० ॥ सिलोगो, जाव जरा विरूवकारिया नागच्छति, जाव वाधी दुरंतो ण जायति, जाव सोतादि इंदिया | अप्पणी पडुच्च विसयं ण हायंति ताव जिणोवदि धम्ममायरेज्जत्ति, तस्स य धम्मस्स विप्परिजाणणत्थमिदमुच्यते--' कोहं माणं
,
आलोचनादि
॥२८५ ॥
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
जयः
श्रीदश-151च मायं च० ॥ ३७१ ॥ सिलोगो, तेसिं कोहादीणमणिग्गहियाणं [च ] इहलोइओ इमो दोसो भवइ, तंजहा-'कोहो पीति क्रोधादेवकालका पणासेइ०' ॥ ३७२ ॥ सिलोगो, कुद्धो तारिसं जोगं जुजई जेण चिराणुगतावि पीति भाइमाइपितादीणं णासइ, 'माणो | चूणा विणयनासणो' आयरियाइणं अन्भुटाणादीविणयं नासेइ, मायाए उपचरमाणो सहदारदरिसिणमवि मित्तं, किं पुण जे सेस
विनयादि प्रणिधौ 18| मित्तत्ति, लोभो पुण सव्वाणि एयाणि पीतिविणयमित्ताणि नासेइत्ति, तं०-मिउणोविय तायस्स पुत्तो लोभेण रूसेइ, लोभे य अदिज्ज
माणेण पडिण्णमारुभेज्जा, जहा अवस्सं मए भागं दवावेमि, मायाए तमत्थं गिहिऊण अवलवेज्जा, अओ लोभो सव्वविणासणो, ॥२८६॥ अहवा इमं लोगं परं वा लोगं दोऽवि लोभेण णासयइत्ति सव्वविणासणो य, जम्हा एते दोसा कोहादीणं अओ--'उवसमेण हणइ
४ कोहं ॥३७३।। सिलोगो, उवसमो खमा भण्णइ तीए कोहस्स उदयनिरोधो कायव्यो, उदयपत्तस्स (वा) विफलीकरणं, माणमवि IK मद्दवयाए जिणेज्ज, मद्दवया अणुस्सित्तया भण्णइ, तीए महवयाए माणोदयनिरोधो कायव्यो, उदयपत्तस्स विफलीकरण, मायमवि
अज्जवभावेणं, लोभमवि 'संतुहिये जिणे 'संतही'णाम संतम्याए लोभोदयनिरोहो कायव्यो, उदयपत्तस्स विफलीकरणं । इदाणि तास काहादीणं परलोगापायोवदरिसणत्थमिद पच्यते--कोहो अमाणो अ अणिग्गहीआ०॥३७४ । सिलोगो,। X कोहादि अणिग्गहिता विवटुंति, विवड्डमाणा य चउरोऽवि एते पच्चक्खा 'कसिणा कसाया सिंचंति मूलाई पुणब्भवस्स'। 5 कसिणा नाम संपुण्णत्ति, अहवा संकिलिट्ठा कसिणा भवंति, पुणब्भवो संसारो भण्णइ, तस्स पुणब्भवदुमस्स मूलाणि सिंचंति
॥२८६॥ |त्ति, तेण य साहुणा कसायनिग्गहपरेण इमं कायव्वं-'रायाणिएम विणयं पउंजे०॥ ३८५ ॥ सिलोगो, रायाणिआ पुव्वादिक्खिया सम्भावोवदेसगा वा, जे वा अन्ने पूया, ते सव्वरायाणिएसु विणयं पउंजेज्जा, तहा धुवसीलयमवि णो हावएज्जा, धुवसी-2
SALASAR
CA%AA-%%ECRECRUIC
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
%
ना
श्रमणधर्म
फलं
चूणौँ
श्रीदश- | लयं णाम अट्ठारससीलंगसहस्साणि, तेसु समयं उज्जुत्तो भवेज़्जा, 'कुम्मोव्व अल्लीणपलीणगुत्तो, परक्कमिज्जा तवसंवैकालिक जमंमि' ति, जहा कुम्मो सए सरीरे अंगाणि गोवेऊण चिट्ठइ, कारणेवि सणियमेव पसारेइ, तहा साहवि अल्लीणपलीणगुत्तो
ट्रिपरक्कमेज्जा तवसंजमंमित्ति, आह-आलीणाणं पलीणाणं को पइविसेसो ?, भण्णइ, ईसि लीणाणि आलीणाणि, अच्चत्थलीणाणि | ८ आचार पलीणाणित्ति, किंच-णिइं च न बहुमन्निज्जा०' ॥ ३७६ ।। सिलोगो, णिदं च न बहुमन्निज्ज' ति बहुमनिज्जा नाम प्रणिधौ
नो पकामसायी भवेज्जा, तहा 'सप्पहासं विवज्जए' सप्पहासो नाम अतीव पहासो सप्पहासो, परवादिउ«सणादिकारणे ॥२८७॥
जइ हसेज्जा तहावि सप्पहासं विवज्जए, तहा-' मिहोकहाहिं न रमे' त्ति मिहोकहाओ रहसियकहाओ भण्णं ति, ताओ इत्थिसंबद्धाओ वा होज्जा अण्णाओ वा भत्तदेसकहादियायो तासु ण रमेज्जा, · अज्झयणमि रओ सया' अज्झयणं सज्झाओ भण्णइ, तंमि सझाए सदा रतो भविज्जत्ति, 'जोगं च समणधम्मंमि० ॥ ३७७ ।। सिलोगो, जोगो विविहो तस्स जत्तत्थि दसविहे समणधम्म उवयोगो तत्थ जॅजज्जा । इदाणिं समणधम्मफलोवदरिसणत्थमिदमुच्यते- जुत्तो अ समणधम्मंमि'त्ति, जुत्तो दसविधे समणधम्मे साहू, इहलोइयं परलोइयं अत्थं अणुत्तरं णाम अणुत्तरंति अणुत्तमंति वा एगट्ठा, तं च फलमि| मेण भण्णइ, तं०--'इहलोगपारत्तहि ॥ ३७८ ॥ सिलोगधं, इहलोमपरलोइयं सुहनिवहं फलं पावइ सो, जेण सुगतिमरणं भवतित्ति, किंच-'बहुस्सुयं पज्जुवासिज्जा० ॥ ३७८ ॥ सिलोगपच्छद्धं, बहुसुयगहणेणं आयरियउवझायादीयाण गणं, एवंविहं बहुस्सुयं पज्जुवासेज्जा, पज्जुवासमाणो य अत्थविणिच्छयं पुच्छिज्जा, विणिच्छओ णाम विणिच्छओत्ति वा अवितहभावोत्ति वा एगहुँ, सो य पज्जुवासणोवायो इमो, तं०-'हत्थं पायं च०,॥ ३७९॥ सिलोगो,
HARSHASTROCARRECIRCTex
॥२८
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
OCT
कार्यवाग्मनाप्राणाधा
श्रीदश- हत्थो पायो कायो य पसिद्धा, ते हत्था पाया काया पणिहाय 'जिइंदिए' त्ति, पणिहाय णाम हत्थेहिं हत्थवट्टवैकालिका गादीणि अकरं पाएहिं पसारणादीणि अकुव्वंतो काएण सासणगादीणि अकुव्वतो, जियाणि इंदियाणि जेण सो जिइंदिओ,अल्लीणो
चूर्णी. नाम ईसिलीणो अल्लीणो, णातिदूरत्थो ण वा अच्चासण्णो, गुत्तो णाम मणसा असोभणं संकप्पं वज्जयंतो वायाए कज्जमेतं भासंतो, ८ आचार
४ णिसीएज्जा णाम उवविसेज्जत्ति,सकासे नाम समीचे, गुरू पसिद्धो, मुणित्ति वा णाणित्ति वा एगट्ठा। किंच-'न पक्खओन पुरओ प्रणिधौः
॥ ३८० सिलोगो, णकारो पडिमेहे वट्टइ, पक्खओ नाम पासओ,पासओ चिहमाणस्स इमे दोसा भवंति, तं०-कन्नसमं भासमाणस्स 12 सहा पोग्गला कन्नं अणुपविसति, तेसिं च कणं अणुपविसमाणेहिं अणेगता भवइ, एवमादि, तहा पुरओऽवि न वट्टइ, पुरओ नाम 5 अग्गओ, तत्थवि अविणओ वंदमाणाणं च वग्धाओ, एवमादि दोसा भवंतित्तिकाऊण पुरओ गुरूण नवि चिद्वेज्जत्ति,
'णेव किच्चाण' किच्चा आयरिया तेसिपि पिट्ठओ न चिट्ठणादीण कुज्जा, तत्थ अविणयदोसा भवंतित्ति, 'ण य ऊरूं समासिज्जा' णाम ऊरुगं ऊरुस्स उवरि काऊण ण गुरुसगासं चिद्वेज्जत्ति, तत्थवि अविणयदोसा भवंतित्ति, कायपणिधी गया। | इदाणि वायाए पणिधी भण्णइ-'अपुच्छिओ न भासेज्जा०॥ ३८१ ॥ सिलोगो, 'अपुच्छिओ' णिक्कारणे ण भासज्जा, । भासमाणस्स अंतरा भासं ण कुज्जा, जहा जं एयं ते भणितं एयं न, एवं 'पिट्टिमंसं ण खाएज्जा', जं परंमुहस्स अवबोलिज्जइ ४॥ तं तस्स पिढिमंसभक्खणं भवइ, तहा-'मायामोसं विवज्जए' मायाए सह मोसं मायामोसं, न मायामंतरेण मोसं भासइ, कह', ICiपुचि भासं कुडिलीकरइ पच्छा भासइ, अहवा जे मायासहियं मोसं तं विवज्जए, जं पुण इतरहा भासेज्जा, जदा जे एयं ते भणितं
एयं न, एवं पिट्ठिमंसाण अह अप्पत्तियआसुकोवाण को पतिविसेसो ?, भण्णइ-'अप्पत्तियं.' ।। ३८२ ।। सिलोगो, अप्पत्तियमेव
CROSORRECTOR-CA
॥२८८॥
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
6
श्रीदश
वैकालिक
कार्यवाग्मनोप्रणिधि:
चूणों ८ आचार प्रणिधौ
॥२८९॥
आसुकोहो पुणा तक्खणमेव अक्कोसइ आहणति वा, 'सव्वसो तं न भासेज्जा, भासं अहिअगामिणिं' ति, सव्वसो नाम सव्वकालं सव्वावत्थासु, अहितगामिणिं भासं ण भासेज्जा, अहियगामिणी नाम इहलोगपरलोगमहितगामिणी । इदाणिं भासणो- | वायो भन्नति-दिढ मितं ॥ ३८३ ॥ सिलोगो, दिटुं नामजं चक्खुणा सयं उवलद्धं, मितं दुविहं-सद्दओ परिमाणओ य, सद्दओ
अणउव्वं उच्चारिज्जमाणं मितं, परिमाणओ कज्जमेत्तं उच्चारिज्जमाणं मितं, असंदिद्धं णाम निस्संकियं, पडुप्पन णाम | सरवंजणपयादीहिं उववेअं, वियंजितंणाम वियंजितंति वा तत्थंति वा एगहा, अजंपिरं नाम जं नो अलग्गविलग्गं, अणुब्बिग्ग नाम अवलं अभीयं, भासा पसिद्धा. णिसिरे णाम भासतित्ति वुत्तं भवति, अत्तवं नाम अत्तवंति वा विनवंति वा एगट्ठा, एस वइपणिधी अविसेसेण भणिता, इमा सपक्खे मण्णइत्ति-'आयारपन्नत्तिधरं ॥ ३८४ ॥ सिलोगो, 'आयारपन्नत्तिधरं' ति | आयारधरो इत्थिपुरिसणपुंसगलिंगाणि जाणइ, अधिज्जियगहणेण अधिज्जमाणस्स वयणखलणा पायसो भवइ, अधिज्जिए पुण | निरवसेसे दिठिवाए सव्वपयोयजाणवत्तणेण अप्पमत्तणेण य वतिविक्खलियमेव नत्थि, सव्ववयोगतवियाणया असद्दमवि | | सदं कुज्जा, वायविक्खलियं नाम विविधमनेगप्पगारं वइणं खलियं भण्णइ, जहा घडं आणेहित्ति (माणियब्वे घडं आणमित्ति) भणियं, पुवाभिहाणं वा पच्छा उच्चारयइ, जहा सोमसम्मोत्ति भणियब्वे सम्मसोमोत्ति भणियं च, एवमादि वायविक्खलियं नाऊण न त उवहसे मुणित्ति, जइ आयारपन्नत्तिधरा दिट्ठिवायमधिज्जगा य भाणियव्वे स्खलंति किमंग पुण सेसगा । किंच-- 'नक्खत्तं सुमिणं' ॥ ३८५ ॥ सिलोगो, गिहत्थाण पुच्छमाणाण णो णक्खत्तं कहेज्जा, जहा चंदिमा अज्ज अमुकेण णक्खत्ते|ण जुत्ताोत्त, अहातच्चे पदाणे चिंता, सुमिणे अव्वत्तदंसणे, एतेसिं सुमिणादीणं विवागं फलं च, जोगो जहा ' दो घयपला मधु
२८९॥
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
मनोगुप्तिः
15935
वगुत्तया गया । इयण ॥ ३८६ ॥ सिलोगो, वा गिर्हति वा एगहा, तमन्नई
श्रीदश-18| पलं दहियस्स य आढयं मिरीय वीसा । खंडगुला दो भागा एस रसालू निवइजोगो ॥१॥ अहवा निदेसणवकिरणाणि वकालकाजोगो भण्णइ, तं जोगं न कहेज्जा, निमित्तं तीतादी, मंतो- असाहणो 'एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाण' मितिकाउं विज्जा चूर्णी
गहिता, भेसजं ओसह भण्णइत्ति, अनं एवंविहं नाइक्खेज्जा, किं कारणं , 'भूताधिकरणं पदं ति भृताणि-एगिदियाईणि तेर्सि ८ आचार
|संघट्टणपरितावणादीणि अहियं कीरति मि तं भूताधिकरणं 'पदं' पदं णाम पदंति वा भूताधिकरणति वा हणणंति वा एगट्ठा, प्रणिधौ
हैवइगुत्तया गया । इयाणिं मणगुत्तया भण्णइ, सा य मणगुत्तया उवस्सयगुणेण सुहं कीरइति अतो उवस्सयो भण्णइ, तंजहा॥२९ ॥
अन्नट्ठ पगडं लयणं'॥३८६ ॥ सिलोगो, 'अन्नहूँ पगडं' अन्नट्ठगहणेण अन्नउत्थिया गहिया, अट्ठाए नाम अन्ननिमित्तं, पगडं पकप्पियं भण्णइ, लयणं नाम लयणंति वा गिहंति वा एगट्ठा, तमन्नट्ठ पगडं लयणं साधू, भइज्जा णाम सेवेज्जा, | सयणं संधारओ, आसणं कट्ठपीठगादी, ताणि आसणसयणाणि अत्तस्स अट्ठाए कप्पियाणि णो भइज्जा, तं च लेणं जइ उच्चार
भूमिसंपनं भवति, 'एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाण'मितिकाउं पासवणइभृमी गहिया, जत्थ ताओ उच्चारपासवणभूमीओ लावारिसे ठाइयव्वं, तहा इत्थीहि विवज्जियं पमूहि य महीसुट्टियएडगगवाहीहिं, 'एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाण ‘मितिPI काउंणपुंसगविवज्जियांप, विवज्जियं नाम जत्थ तेसिं आलोयमादीणि णत्थि तं विवज्जियं भण्णइ, तत्थ आतपरसमुत्था दोसा 18 भवंतित्तिकाउंण ठाइयव्वं । किंच-'विवित्ता अभवे सिज्जा॥३८७॥ सिलोगो, तीए विवित्ताए सज्जाए णारीणं णो कह | कहज्जा, किं कारणं ?, आतपरसमुत्था बंभचेरस्स दोसा भवंतिचिकाउं, भणियं च-'आसावा(सइ दसणा)ओ पेम्म०'ति सिलोगो, एवमादि, तहा 'गिहिसंथवं न कुज्ज'त्ति गिहीहिं सह संघवं न करेज्जा, गिहिसंथवो नाम गिहिसंथवणं, बंभचेरस्स विराह
5RECEBCASSECCASI
॥२९॥
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
467
3 णादि दोसा मवंतित्ति, तं गिहिसंथवं वज्जयंतो कुज्जा साहूहिं संथवं, समणाणं संथवंति, (वज्जणिज्जा) वसहीसु सव्वपगारेण है।
ब्रह्मरक्षा वैकालिक इत्थीओ, कम्हा?, 'जहा कुक्कुडपोअस्स०॥३८८॥सिलोगो, कुक्कुडो पसिद्धो, पोतो णाम अपक्खजायओ, जहा तस्स कुक्कुड
चूर्णी पोतस्स निच्च-सव्वकालं 'कुललओ भयं' तत्थ कुललो मज्जारो भण्णइ, एवं बंभयारिस्स सव्वकालं इत्थीविग्गहओ भयंति, ८ आचार- | विग्गहो सरीरं भण्णइ, आह-इत्थीओ भयंति भाणियव्वे ता किमत्थं विग्गहग्गहणं कयं १, भण्णइ, न केवलं सज्जीवइत्थीप्रणिधौ
3 समीवायो भयं, किन्तु ववगतजीवाएवि सरीरं ततोऽवि भयं भवइ, अओ विग्गहगहणं कयंति । किंच 'चित्तभित्तिं न णिज्झाए'
6॥३८९ ।। सिलोगो, जाए भित्तीए चित्तकया नारी तं चित्तभित्ति ण णिज्झाएजा, जीवंतिं च जाहे सोभणेण पगारेण हारद्ध॥२९॥
हाराईहिं अलंकिया दिट्ठा भवइ ताहे तं नारिं सुयलंकितं तं वा तं वा चित्तभित्तिगयं 'भक्खरंपिव दळूणं दिहि पडिसमाहरे' ति, तत्थ भक्खरो आइच्चो भण्णइ, जहा तंमि भक्खरे निवइया दिट्ठी उवधायभया पडिया साहरिजइ तहा चित्तकम्मगयंकं नारी सजीव वा अभूसियं भूसियं वा दणं बंभचेरविराहणभया दिट्ठी पडिसाहरेजा।' हत्थपादपलिच्छिन्नं." सिलोगो, जीए नारीए हत्थपाया पलिच्छिन्ना सा हत्थपायपलिच्छिन्ना, न केवलं हत्थपादपलिच्छिन्ना, किन्तु कण्णनासा विविध-अणेगप्पगारं कप्पिया जीए सा कन्ननासाविकप्पिया, तमेवप्पगारं हत्थादिछिन्नं अवि वाससयमवि नारिं दूरओ परिवज्जए, अविसद्दो संभावणे वइ, किं संभावयति', जहा जइ हत्थादिछिन्नावि वाससयजीवी दूरओ परिवजणिज्जा, किं पुण जा ॥२९ ॥ अपलिच्छिन्ना वयत्था वा?, एयं संभावयति । किंच-'विभूसा इत्थिसंसग्गी०॥३९॥ सिलोगो, विभूसा नाम पहाणुव्वलणउज्जलवेसादी, इत्थिसंसग्गी नाम अक्खाइगउल्लावादी, पणियं निद्धपेसलं वण्णादिउववेयं, पणीय एवं रसो जस्स
CARSA
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश-18/ भोयणस्स तं पणीतरसभोयणं, एताणि विभूसाईणि 'परस्सऽत्तगवेसिस्स' त्ति तत्थ अत्तगचेसणो णाम णरगेसु विषयवर्जनं वैकालिक
पडमाणं अत्ताणं गवसतीति अत्तगवेसिणो, अहवा मरणभयभीतस्स अत्तणो उवायगोसित्तेण अत्ता सुटु वा गवेसियो जो चूॉ.
एएहिंतो अप्पाणं विमोएइ तस्स नरस्स हियगवेसियस्स एताणि विभूसाईणि 'विसं तालपुडं जहत्ति' तालपुडं नाम जेणं८ आचार
| तरेण ताला संपुडिज्जंति तेणंतरेण मारयतीति तालपुडं, जहा जीवियकंखिणो नो तालपुडविसभक्खणं सुहावहं भवति प्रणिधौः
तितहा धम्मकामिणो नो विभूसाईणि सुहावहाणि भवंतित्ति । तहा-'अंगपच्चंगसंठाणं.' ॥ ३९२ ॥ सिलोगो, तत्थ ॥२९२॥
अंगाणि हत्थपायादीणि, पच्चंगाणि णयणदसणाईणि, संठाणं समचउरंसाई, अहवा तेसिं चेव अंगाणं पच्चंगाण य संठाण| गहणं कयंति, चारुसद्दो सोहणत्थे बट्टइ, लवियं भासियं पेहियं, एतेहिं जं अंगपच्चंगसंठाणादीणं अण्णतरं तं णो इत्थीण Mनिज्झाएज्जा, किं कारणं ?, जम्हा--- 'कामरागविवड्ढणं' ति । किंच- 'विसएसु मणुण्णेसु० ॥ ३९३ ।।
सिलोगो, सद्दादिसु विसएसु मणुन्नेसु ण पेम अभिनिवेसेज्जा, पमं नाम पेमति वा रागोत्ति वा एगट्ठा, 'एगरगहणे गहणं तज्जादातीयाण'मितिकाउं अमणुन्नेसुवि दोसं न गच्छेज्जा, आह-ननु कण्णसोक्खेहिं चेव एस अत्थो भणिओ, किमत्थं पुणो गहण कयाता, * आयरिओ आह-'पुव्वभणियं तु ज भण्णइ तन्थ कारणं अत्थि, पडिसेधो अणुण्णा कारणं च विससोवलंभत्थं, पुणरुत्तदोसो। तीन भवइ-सो य विसेसोवलंभो इमो, तं०. अणिच्चं तसिं विन्नाय, परिणाम पुग्गलाण उ' सहादणिं इंदियविसयाणं जे तापोग्गला तेसिं जो परिणामो, मणुना नाम निच्चं नाऊण रागो ण काययो, अमणुनपरिणामे य दोसो न कायव्यो, भणियं च 'ते ॥२९२॥
चेव सुन्भिसदा पोग्गला दुभिसहत्ताए परिणमंति, दुब्भिसहा पोग्गला मुभिसद्दत्ताए परिणमंति, ण पुण जे मणुन्ना ते मणुन्ना
OCESSOCCASIC
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
विषयवर्जन
श्रीदशवैकालिक
चूर्णी ८ आचार
प्रणिधी
॥२९३॥
OEMONSTRAGNOSARE.
चेव भवंति, अमणुना वा अच्चतममणुना एव भवंति, एवं रूवादिसवि भाणियव्वं,' अतो 'पोग्गलाणं तु परिणामं ॥३९४॥ सिलोगो, पोग्गला पसिद्धा, परिणामो भावंतरगमणं, तेसिं पुव्वभणियाणं गहणं कयं, णच्चा णाम णाऊणंति, जहा तहा णाम जहा तेसिं वण्णगंधादीण परिणामो जिणेहि भणिओ तहा णाऊणं, 'विणीयतण्हो विहरेज्जा' तेसु सद्दादिसु विसएसु तण्हं विणेऊण विहरेज्जा, 'सीईभूएण अप्पणा' इति, तत्थ सीओ विज्झाओ भण्णइ, जहा अगणी सीतो अदाहगो भवइ, विणीयतण्हो विहरेत्ति, कोहादीहिं सीतभूअप्पणा विहरियव्वति । आह-केवइयं विहरियवं?, भण्णइ-'जाए(इ)सद्धाइ निक्खतो' ॥३९५ ॥ सिलोगो, 'जाए' ति णिद्दिवाए गहणं, सद्धा परिणामो भन्नइ, निक्खंतो णाम णिक्खंतोत्ति वा पब्वइओत्ति वा एगट्ठा, 'परियायट्ठाणं ' णाम पव्वज्जाठाणं, उत्तमं णाम पधाणं, तमेव अणुपालिज्जत्ति, तमेव परिआयद्वाणमणुपालेज्जा, तं च परियायवाणं मूलगुणा उत्तरगुणा य, ते गुणा अणुपालेज्जा, 'आयरिअसंमओ' ति आयरिया नाम तित्थकरगणधराई तेसिं संमए नाम संमओत्ति वा अणुमओत्ति वा एगट्ठा। इयाणिं आयारपणिधीए फलं भण्णइ-'तवं चिमं संजमजोगयं च | सिलोगो, तवंपि संजमहं, जो खुहपिवासाई तवो भणिओ तं तवं, पुढविकायादिसंजमजोगो तं च, पंचविहसज्झायजोगं च सदा द्र अहिट्ठए, आह-णणु तवगहणेण सज्झाओ गहिओ?, आयरिओ आह--सच्चमेयं, किन्तु तवभेदोपदरिसणत्थं सज्झायगहणं कयं,
सो एवं तवसंजमस्स य जोगजुत्तप्पा 'सूरे व सेणाइ समत्तमाउहे, अलमप्पणो होइ अलं परेसिं' ति, जहा कोई पुरिसो चउरंगबलसमन्नागताए सेणाए अभिरुद्धो संपन्नाउहो असं (सूरो अ) सो अप्पाणं परं च ताओ संगामाओ नित्थारेउन्ति | अलं नाम समत्थो, तहा सो एवंगुणजुत्तो अलं अप्पाणं परं च इंदियकषायसेणाए अभिरुद्धं नित्थारेउंति । तहा 'सज्झायसज्झा
RECRECER-CHOCOCOCK
सय जोगाए अभिरुद्धो
॥२९३॥
अप्पाणं पर
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
आचारप्रणिधेः फलम्
RESS
श्रीदश-18 णरतस्स० ॥ ३९७ ॥ सिलोगो, सज्झाओ चेव सज्झाणं तमि रतस्स, अहवा सज्झाए य झाणे य सज्झायज्झाणे य रयस्सवकालिक ति, ताइणो' ताथतीति ताया तस्स ताइणोत्ति, अपावो भावो जस्स सो अपावभावो तस्स अपावभावस्सत्ति, तवो बारस
चूणी विहो तंमि रतस्स गहणं, सित्ति साहुणो निद्देसो, मलंति वा पावंति वा एगहा, पुब्धि कयं पुरेकयं तस्स पिहियासवस्स नवं ण ८ आचार
उवचिज्जइ, पुरेकडं विसुज्झइ, 'समीरियं रुप्पमलं व जोइणा' (जहा रुप्पमलं जोइणा) समीरिअं भवइ, तत्थ जोती प्रणिधौ
अगणी भण्णइ, समीरियं नाम सामं, अगणी मलावकरिसणसमत्थेण ताव तं' से तारिसं' (स) ॥३९८॥ सिलोगो, सेत्ति ॥२९॥
साधुणो निद्देसो, तारिसो जो इदाणिं हेहा तवसंजमादिजुत्तप्पा भणिओ, दुक्खं सारीरं वा सहतीति दुक्खसहे, सोतादीणि जियाणि इंदियाणि जेण सो जिइंदिए, सुतं दुवालसंग गणिपिडगं तेण जुत्तेण, तस्स ममत्तं कत्थ भवतीति अतोऽममे अकिंचणे, * किंचणं चउन्विधं तं०-णाम ठवण दव्व. भाव. भेदात्, तत्थ दव्वकिंचणं हिरण्णादि, भावकिंचणं मिच्छत्तअविरतीमादि, मतं दव्वकिंचणं भावकिंचणं च जस्स णस्थि सो अकिंचणो, एवंगुणजुत्तो साहू विमुच्चइ पुव्वकडेण कम्मुणत्ति, अविधण & कम्मुणा विसेसेण मुच्चइ विमुच्चइ । कहं , जहा- 'कसिणब्भपुडावगमे व चंदिमि' ति कसिणाणं अब्भाणं पुढं कसिणभPापुडं कसिणब्भपुडमुको जहा सरए ससी सोभति सोऽवि कम्ममेहपुडावग्गमे विरायतित्ति, बेमि नाम तीर्थकरोवदेशात् सुधर्म
स्वामिन उपदेशाच ब्रवीमि, न स्वाभिप्रायेणेति । इयाणिं णया-'णायंमि गिीण्हयब्वे अगिण्डियध्वंमि चेव अत्थंमि । जइतब्वमेव इइ। जो उवएसो सो णयो नाम ॥१॥ सव्वेसिपि नयाणं बहुविहवत्तव्वयं निसामेत्ता। तं सव्वनयविसुद्धो, जं चरणगुणडिओ साहू ॥२॥
इति दशवकालिकचूर्णी आचारप्रणिध्यध्यनचूर्णी सम्मत्ता॥
SARA%
।।२९४॥
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
लोकोपचार विनयः
चूणौँ
RROR
श्रीदश
एतेण य आयारविणयो नायव्वो, नाऊण य जेसिं पभावेण आयारे ठिओ तेसि संबंधेणागयस्स अज्झयणस्स चत्तारि अणु- वैकालिका यागद्दारा मारण
योगद्दारा भाणियब्वा जहा आवस्सए णवरं णामणिप्फन्ने विणयसमाधी, दो पदा-विणओ समाधी य, दोण्हपि पदाणं इमो निक्लेवो
'विणयस्स समाहीए.' ॥ ३११॥ गाथापुव्वद्धं, विणयस्स समाहीए य दोण्हवि चउक्कओ निक्खेवो भवइ, तत्थ विणयस्स ९ अध्य. ताव चउको निक्खेवो भन्नड, तं०-णामविणओ ठवणाविणओ दव्वविणओ भावविणओत्ति, नामठवणाओ गयाओ, दव्वविणओ
इमेण गाहापच्छद्धेण भण्णइ-तं०-दब्बविणयंमि तिणिसो, जं दवं इच्छिएण परिणामेण परिणमइ तं दधविणयं भण्णइ, ॥२९५॥
जहा तिणिसो रहंगेसु जत्थ जत्थ पडिहायइ तत्थ तत्थ परिकम्मेऊण कीरइ, तहा सुवण्णदव्वमवि विणयं, तत्थवि जं जं कुंडलाई पडिहायति तं तं कीरइ, आदिग्गहणेण अन्नाणिवि रूप्पमाईणि गहियाणि, दव्वविणओ गओ। इदाणिं भावविणओ भण्णइ'लोगोवयारविणओ०' ॥ ३१२ ॥ गाथा, लोकोपचारविणओ अत्थविणओ कामविणओ भयविणओ मोक्खविणओ य, तत्थवि लोगोपचारविणओ इमो, तं०- 'अब्भुट्ठाणं अंजलि.' ॥३१३ ॥ गाहा, अब्भुट्ठाणं णाम जे अब्भुट्ठाणरिहस्स आगयस्स अभिमुहं उट्ठाण, अंजलियं उढिओ वा निसन्नो वा कुज्जा, आसणदाणं पायसो सव्वस्स गिहमागयस्स कीरइ, तहा अतिहिस्स आगतस्स दिवसं दो वा दिवसे भत्तवसहिमादीहिं संपूयणं कीरइ, तहा जो जस्स देवो तस्स धुव्वं बलिवइस्सदेवाति काउं जहाविभवेण पच्छा भुंजइ, एस अब्भुट्ठाणाइ देवयपूयापवज्जसाणो लोगोपचारविणओ भणिओ । इदाणिं अत्थविणओ भण्णइ- 'अब्भासवित्तिछंदाणुवत्तणं॥३१४॥ गाहा, जं अत्थं भावे निवेसिऊण रायाईणं विणयं करेइ सो अत्थविणओ भण्णइत्ति, तत्थ पढमं अब्भासे विणओ भण्णइ-अन्भासं णाम आसन्न, तंमि आसन्ने वट्टतीति अन्भासवत्ती, जहा अमच्चो रायादीण, किंकरा आणत्तिय
॥२९५॥
RECi-%E06
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
अर्थादिविनयाः
Himama
श्रीदश
पडमाणं पडिच्छमाणा अच्छंति ज तं छंदाणुवत्तणं, छंदाणुवत्तणं णाम छन्दो अभिप्पाओ भण्णइ, तस्स अणुवत्तणं छन्दाणुवत्तण, वैकालिक
जहा एक्को रायाणं उलग्गइ, रन्ना भणियं- निप्पयोयणाणि एताणि वातिंगणाणि, ओलगएण भणियं-देव! छड्डियव्वनिमित्त चूर्णी.
एतेसिं एतेंडा कया, अन्नया रना भणियं-लट्ठाणि वातिंगणाणि, ततो ओलग्गएण भणियं-देव ! अहटुगा एते तरंति, एवमादि ९ अध्य.
छंदाणुवत्तणविणओ भवइ, 'देसकालदाणं णाम जदा रण्णो विदेसगतस्स कालं वा तारिसं पप्प णाणएण कज्जं भवइ तदा ४ ॥२९६॥
तै भण्ण ति-सामि ! तुभंचएण पभावेण इमं अस्थि एय घेप्पउ, सो तं गिहिउं पच्छा बहुतरगं देइ, णिओए वा तारिसे वा वयति,
तत्थ बहुतरं उप्पज्जति, एवमादि, तहा अत्थनिमित्तमेव राईसराइणं उलग्गया अब्भुटाणं कुव्वंति, तहा 'अञ्जलिं' देवत्ति
अंजलिं कुव्वंति, तहा उवेसिउकामस्स आसण उवणेंति, एयाणि अब्भासवत्तिमादीणि आसणपदाणपज्जवसाणाणि अत्थस्स कारणे IN कुव्वांतत्ति, अत्थविणओ गओ । इदाणिं कामविणओ भण्णइ, कामविणओ य इमेण गाहापुबद्धण भण्णइ, तंजहा- 'एमेव
51 कामविणओ ॥ ३१५ ।। गाहा, जहा अत्थनिमित्त अब्भासवत्तिमाइणि कुव्वंति तहा कामनिमित्तं इत्थीण अब्भासवत्तित्तण | दि कुवंति, भणियं च- 'अंब वा निंब वा अब्भासगुणेणं तु नूणमल्लियइ । वल्लिसमा किर महिला मा हु पवास चिरं कासी ॥१॥ VIततो माहुज्जेण महिलाजणो हारइत्तिकाउं छन्दाणुवत्तणमवि कुव्वंति, देसे काले च वासादीणि अत्थं दलयंति, एवं अब्भुट्ठाणं
अंजलिपग्गहासणप्पदाणेण गणियादीहिं हारति, भयविणए दासभयगादि अब्भासयत्तित्तणमादीणि कुव्वंति, कामविणयभयविणया गया दोऽवि । इदाणि मोक्खविणओ भण्णइ-तं०-'मोक्खमिऽवि पंचविघो। गाथापच्छद्धं, मोक्खविणा पंचविधी भवति, तस्स इमा परूवणा-तंजहा-'दंसणनाणचरित्ते' ।।३१६।। गाहा, सो पंचविहो मोक्खविणओ इमो, तंजहा-दसणविणओ
%9CIECCANNOCTOR
1॥२९६॥
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ
९ अ. उ. १
॥२९७॥
नाणार्वणओ चरित्तविणओ तवविणओ उवयारविणओत्ति, तत्थ नाइंसणिस्स नाणं चरितं च भवतित्तिकाउं दंसणविणओ पुव्वं भणइ, सो य इमो, तंजहा - 'दव्वाण सव्वभावा०' गाहा, ( ३१७) दव्वा दुविधा, तंजहा - जीवदव्वा अजीवदव्वा यू, तेसिं दुव्वाणं ' सव्वभावा ' सव्वभावा णाम सव्वपज्जायत्ति, ते दव्वओ खेत्तओ कालओ भावओ य, जे जहा जिणवरेहिं दिट्ठा भावा ते तहा सद्दहमाणस्स दंसणविणओ भवति, दंसणविणओ गओ । इदाणिं णाणविणओ भण्णइ, तंजहा – 'नाणं सिक्खइ०' ॥२१८॥ गाहा, जं नाणं साहू सिक्खेइ ( अ ) पुब्वागमं करेइ, तमेव सिक्खितं गुणाति, गुणाति णाम गुणेतित्ति वा परियदृतित्ति वा एगट्ठा, तेण णाणेण किच्चाणि - संजममाइयाणि कुब्बति, तदुवएसेर्णति वृत्तं भवति, तदुवउत्तो य नाणी णवं अडविधं कम्मं न बंधई, पुराणं च निज्जरेइ, जतो य एवं अतो णाणविणओ भण्णइ, णाणविणओ गओ । इयाणि चरितविणओ भण्णः -- अट्ठविहं कम्मचयं ( रयं ) ० ॥ ३१९ ॥ गाथा, जम्हा चरित्ते जयमाणो अट्ठविहकम्मचयं पुंजं जाव रित्तं करेइ, अन्नं च नवं न बंधति, तम्हा चरित्तमेव विणओ भण्णतित्ति, चरित्तविणओ गओ । इदाणि तवविणओ भण्णइ, तंजहा - 'अवणेति० ॥ ३२० ॥ गाथा कण्ठ्या, तवविणओ गओ । इदाणिं उपयारविणओ भण्णइ, तंजहा - 'अह ओवयारिओ खलु (पुण) ० ' ।। ३२१ ॥ गाहा, अहसदो अधिगारे वट्टर, जहा तवविणआ ओवयारिओ अवरोत्ति, सोय ओवयारियविणओ दुविधो, तंजहा - 'पडिरूवजोगजुंजण तहय अणासायणाविणओ' ति, तत्थ पडिरूवजोगजुंजणाविणओ भण्णइ, तंजहा - 'पंडिरूवो खलु विणओ०' ॥ ३२२ ॥ गाहा, पडिरूवविणओ तिविधो, तंजहा - काइओ वाइओ माणसिओ, तत्थ काइओ अट्ठविधो, चउन्विहो वाइओ, माणसिओ दुविधा, एतेसिं तिन्ह परूवणा कायच्या, तत्थ काइयस्स इमा परूवणा, तंजहा - ' अब्भुट्ठाणं अंजलि ० ' ॥ ३२३ ॥
,
दशर्नादि
विनयः
॥२९७॥
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूर्णौ. ९ अ उ. १
॥२९८॥
गाहा, सो य अट्टप्पगारो कायविणओ, तंजहा - अन्भुट्ठाणं अंजलि आसणदाणं अभिग्गहो किईकम्मं सुरसणा अणुगच्छणं संसाहणंति, तत्थ अन्भुट्ठाणं अभिमुहमागच्छंतस्स उट्ठाणं अब्भुट्ठाणं, अंजली हत्थुस्सेहो भण्णइ, आसणदाणं कट्टपीढगाईणं अणुप्पयाणं भण्णइ, अभिग्गहो जहा आयरियाणं अमुगं कायन्वं एवमादि, किइकम्मं वंदणयं भण्णइ, तस्स णातिदूरे ठाइउं जं पज्जुवासणं सा सुस्सा भण्णइ, अभिमुमागच्छंतस्स आसणपच्चुग्गहणं तमणुगच्छणं भवति, गच्छमाणस्स जं अणुव्त्रयणं तं संसाहणं भण्णइ, कायविणओ अट्ठविहो गओ । इयाणि वाइयविणओ इमेण गाहापुव्वद्वेण भण्णइ, तंजहा - 'हिअमिअ० ' ॥ ३२४ ॥ अद्धगाथा, सो पुव्वसइओ चउन्विहो विणओ इमो, तंजहा-हियभासी मितभासी अफरुसभासी अणुवीयभासी, तत्थ हिअं जहा आयरियमाई इहलोगहितं भन्नइ, इह लोगे ताव अपत्थं भुंजमाणं निवारेह, अन्नं वा किंचि उवइस्सइ, परलोगहियं सीदंतं (द) नो देइ, एवमादि, मितं नाम परिमितिएहिं अक्खरेहिं अणुच्चेण सद्देण भणइ, अफरुसवादी णाम तं चैव पियं भणतो भणइ जहाऽहं तव सीसो, आह ( तुम्हे ) य वक्खाया वरं तो मा अन्त्रेण केणइ, एवं सिणेहजुत्तं उल्लावंतो अफरुसवादी भवर, एवमादि, अणुवी भासी नाम देसकालादीणि अणुचिंतिय २ भणइ, वाइअविणओ गओ । इयाणिं मणविणओ इमेण गाहापच्छद्वेण भण्ण, तंजहा - ' अकुसल० ' ॥ गाहापच्छद्धं, ' अक्कुसलमणनिरोहो कुलमणउदीरणा चैव ' एसो दुविहो मणविणयो भवतित्ति, मणविणओ गणो । आह-किं निमित्तं एस पडिरूवविणओ कस्स वा एस भवई, भण्णइ- 'पडिरूवो खलु विणओ०' ॥ ३२५ ॥ गाथा, पडिरूवो णाम जो वत्थं वत्युं पडुच्च अणुरूवो पउंजर सो पडिरूवो भण्णइ, सो य छउमत्थाणं पावसो पराणुवत्तिणिमित्तं अभुट्ठाणादी कीरह, केवलीणं पुण अप्पडिरूवो णायव्वो णो पराणुवतिणिमित्तन्ति वृत्तं भवति, ण ते
प्रतिरूप विनयः
॥२९८॥
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
SC-G
अनाशातनाविनय भेदाः ५२ समाधिनिक्षेपाः
श्रीदश-18|अणुवत्तिनिमित्त विणयं कुवंति, पुष्वपउत्तं पुण उवयारं जाव न केणइ पच्चभिण्णाओ तार करेंति । इदाणि एयस्स तिविवैकालिक हस्स पडिरूवविणयस्स इमो उपसंहारो गाहापुब्बद्धं, भगवंतो तित्थकरा चावण्णभेदभिन्नं अणच्चासातणाविणयं कहेंति, ते य चूणौँ
बावण्ण भेदा इमेहिं तेरसहिं कारणेहिं भवति, तंजहा-'तित्थगरासद्धकुलगण ॥ ३२७॥ गाहा, तित्थकरा सिद्धा कुलं ९अ.उ.१] तागणो संघो किरिया नाम अत्थित्तं भण्णइ, तं०-अस्थि माया अस्थि पिया अस्थि जीवा अस्थि अजीवा एवमादि, धम्मो गाणं ॥२९९॥
| णाणी आयरिया थेरा उवज्झाया गणी, एतेसिं तित्थगराईणं गणिपज्जवसाणाणं तेरसण्हें पयोणं भत्तिमादीणि चउरो कारणाणि कीरमाणाणि अणासायणाविणओ बावण्णाविधो भवति, ते य भत्तिमादी चउरो कारणा इमे, तंजहा-'अणासायणा य.' ॥ ३२८ ॥ गाहा, अणासातणा भत्ती बहुमाणो वन्नसंजलया, एतेहिं चउहि कारणेहिं एते बावण्णा भवंति, तित्थकराणं अणासायणाए जाव गणिणं अणासायणाए, एको तेरसओ अणासायणाए गओ, इदाणि भत्तीए भण्णइ, तं-तित्थकराणं भत्ती जाव गणीणं भत्ती, वितिओ तेरसओ, एते दोऽवि मिलिया छब्बीसा भवंति, इदाणिं बहुमाणेणं भण्णइ, तित्थगरेसु बहुमाणो जाव गणीणो बहुमाणो, ततितो तेरसओ, पुचिल्लाए छब्बीसाए तेरस मिलिया जाया एकूणचत्तालीस, इदााण वण्णसंजलणयाए भण्णइ, वण्णसंजलणा णाम गुणकित्तणे, तं तित्थगराणं वनसंजलणा जाव गणीणं वण्णसंजलणा, पुब्बिल्लाए एगूणचत्तालीसाए तेरस | मिलिया जाया बावण्णंति । अणासायणाविणओ गओ, गओ य ओवयारिओ विणओ ॥ इदाणिं समाधी भण्णइ-सा य
चउविधा-णामसमाधी ठवणसमाधी दव्वसमाधी भावसमाधी, नामठवणाओ पूर्ववत् , दब्बसमाधी इमेण गाथापुन्बद्धण भण्णइ, इतंजहा-'दव्वं जेण व दम्वेण ॥ ३२९ ॥ अद्धगाथा, दवसमाधी णाम जहा समाहिमत्तओ, जाण व दव्वाण मिलियाणं
॥२९९॥
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश-
चूणौँ
९अ.उ.१
॥३०॥
अविरोधो भवति, जहा खीरगुडाणं एवमादि, जेण दव्येण आहारिएण समाधी भवति, जहा खुहियस्स अण्णेण, आहियं जं दव्वं
विनयासावि दव्वसमाधी, आधियं नाम आरुहियं, जेण दव्वेण तुलाएवि आरुहितेण ण इओ ण इओ तुला णमती समाहेइ य साकरणहतवर दव्वसमाही, दब्वसमाही गया । इदाणि भावसमाही इमेण गाहापच्छद्धेणं भण्णइ, तं०-'भावसमाधी अद्धगाहा, चउविधा भावसमाधी भवइ, तंजहा-दसणसमाही णाणसमाही तवसमाधी चरित्तसमाधी, णामणिप्फणो गओ। इदाणि सुत्ताणुगमे | सुत्तं उच्चारेयव्वं तं जहा अणुओगदारे, तं च सुत्तं इम-थंभा व कोहा व०॥३९९॥ वृत्तं, स्तंभु स्तंभे, अस्य धातोः अच्&
सार्वधातुकेभ्य इति, नंदिगृहिपचादिभ्यो वाल्युणिन्यचः' (पा. ३-१.१३४ ) इति सर्वे धातवः पचादौ पठ्यन्ते, तेन पचादि| पाठात् अच् प्रत्ययः, चकारः 'चित' इति (पा. ६-१-१६३ ) अन्तोदात्तार्थः, स्तभ्नातीति स्तम्भः एवमवस्थिते 'ध्रुवमपायेऽपाMIदान' मिति (पा. १-४-२४ ) अपादानसंज्ञा, सत्यामपादानसंज्ञायां अपादाने पंचमी विभाक्तिर्भवति, तस्या एकस्मिन्नर्थ एकPI वचनं उसि, अनुबन्धलोपः 'टाङसिङसामिनात्स्यः ' इति (पा.७-१-१२ ) ङसेरात आदेशः, 'अकः सवर्णे दीर्घत्वं'
स्तम्भात्, थंभो नाम जेण थंभो.व ण नमति जातितो सरीरओत्ति सो थंभो भण्णति, माणोत्ति वुत्तं भवइ, सो य थंभी जाति मयादीण अन्नतरावटुंभेण गुरूणं सगासे विणएं ण चिइ, जहाऽहं उत्तमजातीयस्स विणयं करेहामित्ति एवमादि, 'क्रुध् क्रोध' धातुः, अस्य धातोः 'पदरुजविशस्पृशो घ' जिति (पा. ३-३-१६ ) अकर्तरि च कारके संज्ञाया' मिति (पा.३-३-१९) घञ् प्रत्ययः, अनुबन्धलोपः, अस्य धातो, 'पुगंतलघूपधस्येति (पा. ७-३-८६) गुणः, उकारस्य ओकारी गुणः, परगमनं,
X ॥३०॥ ऋध्यन्ति तमिति क्रोधः, एवं स्थिते पंचमीविधानं स्तम्भवत क्रोधात . क्रोधा हि विणए जिणवइदिढे ण चिट्ठइ, 'मीक हिंसायो'
THAK सगासे विणएं ण चिदृइ, जहाह
कर्तरि च कारके संज्ञाया आकारो गुणः, परगमन:
।
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
उद्देशकः
श्रीदश- वैकालिक
विनयाध्य.
Sices
॥३०॥
धातुः, "हेतुमति चे' ति (पा. ३--१--२६) विच् प्रत्ययः, अनुबन्धलोपः, अतो णितीति वृद्धि, इकारस्य ऐकार: 'एचोऽयवायाव' इति (पा.६-१-७८) आय आदेश: परगमनं मायि. इदानीं 'सनाद्यन्ता धातव' इति (पा. ३-१-३२) धातुसंज्ञा खचधिकारे 'ण्यासश्रन्थो युचि प्राप्त (पा. ३-३-१०७) भिदादि (पा.३-३-१०४) पाठात् अङ् प्रत्यया निपास्यते डकारलोपः 'णेरनिटी' ति (पा. ६-४-५१) णेर्लोपः परगमनं माय 'अजायतष्टावि' ति (पा. ४-१-४) टाप् प्रत्ययः, अनुबन्धलोपः, 'अकः सवर्णे दीर्घत्वं 'माया, मयगहणेण मायागहणं, मयकारहस्सनं बंधाणुलोमकयं, तीए मायाए गुरूणं विणए ण बट्टइ, मा अन्भुट्ठाणं कायव्वं भविस्सइत्ति भण्णइ-कडी मे दुक्खइ, मूलं सीस वा एवमादि, 'मद हर्षे' धातुः अस्य धातोः प्रपूर्वस्य ' अकर्तरि च कारके संज्ञाया ' मिति (पा. ३-३-१९ ) घञ्प्रत्ययः, अनुबन्धलोपः, 'अत उपधाया' (पा. १-२-११६ ) इति वृद्धिः, आकारः, प्रमाद्यति तमिति प्रमादः, एवमवस्थिते स्तम्भवन्नेयं प्रमादाद् , प्रमादग्रहणेण णिदाविकहादिपमादट्ठाणा गहिया, जो एतेहिं कारणेहि गुरूणं आयरिअउवज्झायाईणं सगासे, 'णी प्रापणे' धातुः, अस्य धातोः |'विपूर्वस्य पचादेरचिति इवर्णान्तधातोः अच् प्रत्ययः, अनुबन्धलोपः, 'सार्वधातुकार्धधातुकयो' रिति (पा. ७-३-८४ ) अस्य गुणः, इकारस्य एकारो गुणः 'एचोऽयवायाव ' इति (पा. ६-१-१८) अय आदेशः परगमनं विनयः, विणये दुबिहे-गहगविणए आसेवणाविणये, नकारो निपातः, प्रतिषेधे वर्तते, ष्ठा गतिनिवृत्ती 'धात्वादेः पस्स' इति (पा. ६-१.६४) सकारः, |निमिताभावे नैमित्तिकस्वाप्यभावः इति तकारस्प थकारः, स्था अस्य धातोः 'वर्तमाने लटि' ति (पा. ३-२-१२३ ) लट् : प्रत्ययः, अनुबन्धलोपः, अंगस्येत्यधिकृत्य ' पाघ्राध्मास्थाम्नादाणदृश्यर्तिसतिसदसदां पिबजिघ्रधमतिष्ठमनयच्छपश्यर्छधौ
३०१॥
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
उद्देशकः
शीयसीदा' इति (पा. ७-३-१८ ) स्था इत्येतस्य तिष्ठ आदेशो भवति, परगमनं तिष्ठति इति, 'आधारोधिकरण' मिति वेकालका (पा.१-४-४५) अधिकरणसंज्ञा, सत्यां अधिकरणसंज्ञायां ' सप्तम्यधिकरणे चे' ति (पा. ३-३-३६) सप्तमी विभक्तिर्भवति, चूर्णी
तस्या एकवचनं डि, डकारलोपः, तिष्ठति न पूर्वः, तस्मिन् गुरुमूले विनयेन न तिष्ठति, तद् प्राप्तिपदिकं, अस्य प्रातिपदिकस्यार्थे
प्रथमैकवचनं सु, अकारलोपः त्यदाद्यत्वेन दकारस्याकारः, अतो गुणः पररूपत्वं तदोः सः सावनंतयो' रिति (पा. १-२-१०६) विनयाध्य.
तकारस्य सकारः 'ससजुषोरुः' (पा. ८३-३६) 'विसर्जनीयस्य सः' (पा. ८-३-३४) चकारः समुच्चयार्थः, सो ॥३०२॥ चेव तु तस्य, अस् भुवि धातुः, अस्य धातोः स्त्रियामित्यधिकृत्य स्त्रियां क्तिन् प्रत्ययो भवति, नकारस्य लोपः, ककारः गुणवृद्धि
प्रतिषेधार्थः, 'आर्द्धधातुकस्येवलादे' रिति (पा १-२-२५) इट् प्राप्तः 'तितुत्रतथसिसुसरकसेषु चे' ति (पा. ७-२-९) प्रतिषिद्धः, ' अस्तेर्भूः' (पा. ४-४-५२) अस्तेर्धातोः भू इत्ययमादेशो भवति आर्द्धधातुके परतः, गुणः प्राप्तः किता प्रतिषिद्धः, भूतिः, न पूर्वः न भूतिः 'न' (पा. २-२-६) सुपा सह समस्थति तत्पुरुषश्च समासः, नकारादकारमपकृष्य नकारस्य नलोपो, 'न' इति विशेषणार्थः, अभूतिः, सा चैवं-विनयः आचार्योपाध्यायादीनामक्रियमाणः तस्यैव साधोः अभूतिभावो | भवति, अभूतिभावो नाम अभृतिभावोत्ति वा विणासभावोत्ति वा एगट्ठा, आह-कहं तस्स अभतिभावो भवइ ?, भण्णइ--'फलं व कीअस्स वहाय होई''हन हिंसागत्यो'धातुः, 'क्रदोरपि' (पा. ३-३-५७ ) त्यनुवर्तगाने 'हन वध' इति (पा. ३-३-७६) | हन्तेर्धातोः अप् प्रत्ययो भवति वध इत्ययं चादेशः वध, एवमवस्थिते ' क्रुधदुहेासूयार्थानां यं प्रति कोप' इति PI(पा. १-४-३७) संप्रदानसंज्ञा, 'चतुर्थी सम्प्रदाने' (पा. २-३-१३ ) संप्रदाने कारके चतुर्थी विभक्तिर्भवति, तस्याः एकवचनं
*AUKRUSHK
॥३०२॥
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
%
९
| डे, डकारादेकारमपकृष्य उकारः 'डेय ' इति (पा. ७-१-१३) विशेषणार्थः, डेयः इति एकारस्य यकारः 'सुपि चे ति उद्देशक:श्रीदशवैकालिक
| (पा. ७.३-१०२ ) दीर्घत्वं वधाय, फल व कीयस्त वहाय होतित्ति, कीयो नाम बसो, जहा फलेति तहा 'युक्त इति, उक्तंच
'पक्षाः पिपीलिकानां फलानि तदकलमिवणुवेत्राणाम् । ऐश्वर्य चापि विदुषां उत्पद्यन्ते विनाशाय ॥१॥' जहा तस्स कीयस्स
* फलं वधाय भवति एवं सो बंभादीहिं आयसमुत्थेहिं इहभवे परभवे विणासं पावति । किंच 'जे आवि मंदित्ति०' ॥ ४००॥ विनयाध्य. वृत्तं, जेत्ति अणिद्दिदुस्स गहणं, चकारो पादपूरणे, अविसद्दो संभावणे वट्टइ, कि संभावयति ?, जहा आदिल्ले अभूइभावो दोसो
| भणिओ तहा एत्थवि सो चेव अभूतिभावदोसो भवइ एयं संभावयति, मंदो चउबिहो, तं जहा-नाममंदो ठवणमंदो दव्वमंदो ॥३०३॥
भावमंदो यत्ति, नामठवणाओ गयाओ, दवमंदो दुविहो, तंजहा-उवचए अवचए य, जहा थूलो सरीरेण उवचए, तणुओ ४सरीरेण अवचए, भावमंदो दुविधा, तं०-उवचए अवचए य, जस्स बहुइ बुद्धि उवचए, अवचए जस्स थोवा बुद्धि, एवमादि,
तत्थ दव्वभावहिं अधिगारो, सेसा उच्चारियसरिसत्तिकाऊण परूविया, तत्थ दव्वमंदे जहा कोई बालो आयरिओ सव्वलक्षणोMववेओत्तिकाऊण ठविओ होज्जा, तमेवप्पगारं विइत्ता नाम जाणिऊणंति, तं मिच्छं पडिवज्जमाणो सूयाए हीलति, 'मिच्छं ६ पडिवज्जमाणो' नाम तं गुरूहि कयं मेरं अतिकमंतोत्ति, सूयाए जहा जइ वयं डहरया न होता तो ण एवं करेंता, अहवा किं ६ ॥३०॥
वयं बालमिव न जाणामो ? एवमादि, असूयाए फुडं चेव भण्णइ, जहा डहरो इमो होऊण अम्हे एवं करेइ, जदा य तुट्ठो भविस्सइ मतदा न नज्जइ किंपि काहिति ?, अजातपंखो उड्डेउमिच्छइ एवमादि, तहा भावमन्दोवि कोऽवि अप्पसुओ किंचि कारणं लक्खेऊण
ठविज्जति, तमवि अप्पसुयं नच्चा मिच्छं पडिवज्जमाणा सूयाए असूयाए वा हलिंति, सूयाए जहा जइ वयं बहुस्सुया होता तो
AE% CASSACROCCAS
1990SCRecr
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
४तुब्भेहिं समं अहं अप्पसुताणं ण आलातोत्ति एवमादि, असूयाए जहा अज्जवि ताव तुम अप्पसुओ न जाणसि साहूणमकज्ज उद्देशकः दिकज्ज वा, पढाधि ताव पच्छा अम्हं उवरिं गच्छंमा ठवेज्जाहि एवमादि, एवं ते हीलमाणा जमायरिएहिं पमाण कयं तमइकमचूर्णी.
माणा तेसिं गुरूण आसायणं करेंति, गुणेहि य गुरू भवंतित्तिकाउं एगमवि गुरुं आसादेंतेहिं सव्वे हि अतीताणागतवट्टमाणा ९
य गुणासेविणो गुरवो आसाइया भवंतीति, जइवि गुरू मंदा बुद्धीमादीहिं कारणेहिं बालो वा तहावि णो हीलियब्वं, कहं ?, विनयाध्या
जम्हा-पगईइ मंदावि०॥४०१॥ वृत्तं, केवि आयरिया पगतीए बुद्धिमादीहिं कारणेहिं मंदावि भवंति, अवरा डहरा | ॥३०४॥
काचेव सुओबवेया बुद्धिउववेया य भवंति, ते य णाणदंसणादीहिं आयारमंता संगहादिसु य आयारगुणेसु ठिअप्पा, किंबहुना?, जे
हीलिया संता भगवंतो सिहिरिव भासकरणसमन्था ने कहं हीलणिज्जत्ति?, तत्थ य सिही अग्गी भण्णइ, जहा सो अग्गी सुमहल्लमवि कयवरादिरासि खणेण च्छारीकरेइ, तहा तेवि भगवंतो आयरियाइगुणजुत्तप्पा हीलिया संतो भासकरणसमत्था नाऊण बुद्धिमंताण न हीलणिज्जा, किंच-जहा अप्पयोऽवि हीलिओ अभृयभावाय भवति तदुपदरिसणस्थमिदमुच्यते--'जे आवि नागं डहरति नच्चा० ॥४०२॥ सिलोगो, जेत्ति अनिहिट्टस्स गहणं, चकारो पायपूरणे, अविसहो संभावणे वट्टइ, किं सम्भावयति ?. जहा जइ ताव डहरे बहवो दोसा भवंति, किं पुण महल्लेत्ति ?, एवं संभावयति, तत्थ णागो सप्पो, तं बालं णाऊण जो परिभवइ, जहा कि मम एसो चालो वरायो काहितित्ति तं कट्टेण वा अंगुलीए वा आसातयति, आसाइओ सो तस्स अहियायॐ
॥३०४॥ | भवति, एमेवायरिओ हालेमाणो 'नियच्छती जाइपहं बु मंदो' नियच्छई नाम अत्थतं (गच्छइ) बेइंदियाईसु जातीसु गच्छइ निगच्छतीति, मंदगहणेण मंदबुद्धिगहणं कर्म, किंच--गुरुणो आसातना गुरुगी भवई, जहा--' आसीविसो वावि०'
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
उद्देशकः
श्रीदश- ॥४०३ ॥ वृत्तं, जोत्ति अणिद्दिदुस्स गहणं, पावगो अगणी भण्णइ, आसीविसो पसिद्धो, तं पावगं पभूतिधणं जलमाणं जो वैकालिक कोइ कारण अक्कम्म चिट्ठज्जा, आसविसं वा जो पसन्नभावं अच्छमाण कोवएज्जा. जोवा जीविहामित्ति कामओ विसं खाएज्जा, चूर्णी हाजहा एते अगणिमादि न सुहावहा 'एसोधमा आसातणया गुरूणं' ति, उवमा नाम उवम्मत्ति वा सरिसत्ति वा एगट्ठा,
* अवि य-- सिआ हु से०॥४०५ ॥ वृत्तं, सियासद्दो आसंकाए वइ, जहा कयाइ मन्तपयोगसच्चतवदेवयाकारणेण पावगा विनयाध्य. णो डहेज्जा, कयाइ कुबिओवि आसीविसो मंतपयोगादिकारणेण ण भक्खेज्जा, तथा कदायि. हालाहलमवि विसं णो मारज्जा,
हालाहलं नाम विसजातिभेओ, आसेविताणि पावगादीणि खमंकराणि भवंति, ण य गुरुआसायणं कुब्वमाणो मोक्खपज्जवसाणाण ॥३०५॥
गुणाणं आभागीभवइ । किंच-'जो पव्वयं सिरसा०' ॥४०६॥ वृत्तं, जोत्ति अणिद्दिदुस्स गहणं कयं, कोइ पव्वयं सिरसा भेत्तुमिच्छइ वा, कोइ सीहं गुहाए सुत्तं पडियोहेज्जा, जो वा सत्तिअग्गे-सत्तिआयुहस्स अग्गे हत्थतलाहीहिं पहारं दलएज्जा,
'एसोवमाऽऽसायणया गुरूणं ति जहा ते पव्वयाईणि विणासकारणाणि सिरादीहिं कुव्वमाणो विणासं पावति तहा गुरुआसानगणावि अणाइयं अणवदग्गं संसारं संपावया भवंतित्ति । अवि य--'सिआ हु.' ॥४०७॥ वृत्तं, सियासद्दो आसकिए अत्थे दूध वट्टइ, जहा कदाइ चकाट्टी बलदेवा वासुदेवा विज्जाहरतबोसिज्झा वा पव्वयं सिरसा भिंदेज्जा, तहा कयाई य सुत्तोऽवि सीहो
पडिबोहिओ कुविओ विज्जथंभणावि नो भक्खेज्जा, तहा सत्तिअग्गमवि कयाइ पहारे दिज्जमाणेऽवि ण तस्स किंचि पीडं उप्पाएज्जा, ण यावि आयरियहीलणेण मोक्खो भवइत्ति । किंच, जा एसा पावगादिआसायणा एस एगभविया अप्पविवागा, गुरुआसायणा य पुण अणगभविया बहुविवागा, तदुपदरिसणत्थमिदमुच्यते-'आयरिय० ॥४०८ ॥ वृत्तं, आयरियपाया
SARASWARARIA
॥३०५।।
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूण
९
विनयाध्य.
॥३०६॥
पुण अप्पसना अबोधिकरा, आसायणा दोसावहा मोक्खाभावकरा य काऊण 'तम्हा अणाबाहसुहाभिकखी गुरुप्प सायाभि मुहो रमिज्ज' त्ति तत्थ अणाबाहो मोक्खो भण्णइ, 'जहाहि अग्गी० ॥ ४०९॥ वृत्तं, जहा आहियअग्गी बंभणो णाणाविण घयादिणा मंतं उच्चारेऊण आहुई दलयह, पयं खीरं भण्णइ, तेण अभिमुद्दो सित्तो अभिसित्तो, जहा तं घयसित्तं सो आहितग्गी उवयर, एवं आयरियमवि वेयावच्चविणयमाईहिं अनंतनाणातिगमातिसयजुत्तोऽवि उवचिट्ठेज्जा, किमंग पुण सेसोति ?, अणतनाणाइगओ नाम अणतं जेण नज्जइ णाणेण तं अनंतनाणं तं उवगओ तो सो अणतणाणावगओ भण्णइ, उवगओ णाम तीसे णाणलद्धीए उववेयोति, उवचिट्ठेज्जा णाम सुस्सूसेज्जति । किच--' जस्संतिए० ' ॥ ४१० ॥ वृत्तं, जस्संतियं आयरियस्स वा सगासे धम्मियाणि सिक्खेज्जा ' तस्स सगासे वेणइयं पउंजेज्ज ' ति, तत्थ विणयस्स भावो वेणइयं, पउंजेज्जा नाम पउंजेज्जत्ति वा कुव्विज्जत्ति वा एगट्ठा, तं च वेणइयं इमं सकारए तए सिरसा पंजलीग्गहणेण पंचगियस्स वंदणस्स गहणं कर्य, तमायरियं पुव्वभणिण अन्भुवाणाइणा विणएण सकारए, इमेण पंचगीएण वंदणिएण, तंजहा---जाणुदुगं भूमीए निवडिएण हत्थदुएण भूमीए अवभिय ततो सिरं पंचमं निवाएज्जा, तेण अन्भुट्ठाणाइणा इमेण य सिरपंचमेण कारण गिराए वंदनिमित्तं आसमाणो भो इति सीसामंतणं, मणसा तदुवउत्तेण, णिच्चं णाम सव्वकालं, ते गुरवो पूयणिज्जा, तंजहा-' लज्जा दया० ' ॥ ४११ ॥ वृत्तं तत्थ लज्जा अववादभयं, दया अणुकंपा, संजमो सत्तरसविधो, बंभचरं मेहुणविरई, 'एगग्गहणे गहणं तज्जातियाण'मितिकाऊ सेसाण मूलगुणउत्तरगुणाण गहणं, 'कल्लाणभागिस्स विसोहिठाणं' ति कल्लाणं- मोक्खो भन्नइ, तस्स आभागी जो जीवो तस्स इमाणि लज्जाईणि पावाण कम्माण विसोधिट्ठाणंति, जे मे गुरु-आयरिया सततं सव्वकालं लज्जादीणि,
उद्देशकः
॥ ३०६ ॥
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूर्णौ
९
विनयाध्य. ॥३०७॥
अणुसासयति णाम जहा लज्जा ताव संजतत्तं, उवदीसंति, तीए य फलं, तहा दयं दयाए फलं, एवमादीणि अणुसासिज्जमाणा सीसा पायसो अत्तणो निस्सेसपारगा भवतित्तिकाऊण ' ते अह गुरू सततं पूययामिति ॥ इतो य गुरू पूयणिज्जा, कई १, जम्हा ते भगवंतो' जहा निसंते० ' ॥ ४१२ ॥ वृत्तं, 'जहा निसंते तवाच्चिमाली 'ति त थ जेणप्पगारेण जहा, णिसा णाम रत्ती भण्णइ, तीए निसाए अंतो निसंतो दिवसोत्ति वृत्तं भवर, तव नाम पगासेइ, अच्चिओ व रस्सीओ भण्णंति, तासिं रस्सिणं माला जस्स अत्थि, सो य णाइच्चो पभासई भारहं केवलं तु, पभासती णाम पभासइत्ति वा उज्जोएत्ति बा एगट्ठा, भारहं पसिद्धं, केवलं णाम संपुण्णं, तुसद्दो विसेसणे वट्टइ, किं विसेसयति १, न केवलं भारहं पगासह, किंतु सव्वमेव जम्बूदीवदाहिणडुं एयं विसेसयति, एवं आयरिओऽवि सुएण सीलेण बुद्धीए य उववेओ वियलीकय अण्णाणपडलो जीवाजीवादओ य पदस्था पगासति इति ॥ किंच- ' विरायई सुरमज्झे व इंदी' त्ति, जहा इंदो सामाणियादिपरिवुडो समंतओ विराय एवं आयरिओऽवि सीसगणसंपरिवुडो सपक्खाणं परतित्थियाणं च पुरओ विरायइति । किंच - ' जहा ससी कोजोगजुत्तो ० ' ॥ ४१३ ॥ 'जहा ससी कोमुदिजोगजुत्तो ' त्ति, तत्थ जहा णाम जेण पगारेण जहा, ससी चंदो भण्णइ, ' कोमुइजोगजुत्तो ' नाम कत्तियपुनिमाए उइओ, 'नक्खत्ततारागणपरिवुडप्पा ' णाम णक्खत्तेहिं तारागणेण य परिबुडो अप्पा जस्स सो णक्खत्ततारागणपरिवुडप्पा 'खे 'ति आगासस्स गहणं, जेण पगारेण आगासे विमले अन्भमुको ससी सोभइ एवं गणी सोभइ सीसमझे । किंच ' महागरा आयरिया० ॥ ४१४ ॥ वृत्तं, महंताणं णाणाईणं गुणाणं आगरा महागरा, महागरा चउव्विहा भवंति, तंजहा- नाममहागरा ठवण० दव्व० भावमहागरत्ति, नामठवणाओ गयाओ, दव्वमहागरा
उद्देशकः
॥३०७॥
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
२ उद्देशकः
चूणी.
श्रीदश- लवणादीया समुद्दा, भावमहागरा महंताणं णाणदसणचरित्ताणं आगरा आयरिया तेसिं गहणं कयं, सेसा उच्चारियसरिसत्तिवैकालिका काऊण परूविया, 'महेसी' नाम महंतमेसतीति महेसीणो, सो य मोक्खो, ते य आगरा समाधिजोगाणं सुयस्स बारसंगुस्स
सीलस्स य-अट्ठारससीलंगसहस्समइयस्स बुद्धीए--उप्पत्तियादियाए, त एयपगारगुणजुत आयरिए अणुत्तराणि-अतिसयमाईणि
संपाविउकामो उवाट्ठियभावो आराहेज्जा आयरियं जाव तुडे, उवडिओ नाम उवडिओत्ति वा अब्भुडिओत्ति वा एगट्ठा, 'धम्मकामे विनयाध्य.
नाम धम्मनिमित्तं आराहेज्जा, ण पुण भएण वित्तिहेउं वा, जाणि एयंमि अज्झयण भणियाणि ताणि सुच्चाण मेहावि०" ॥३०८॥
॥४१५॥वृत्तं, सोच्चा णाम सोउं, मेहावी मेहावी भण्णइ, सोभणाणि भासि याणि सुभासियाणि, सुस्म्सए णाम तस्स आणाशिद्देसे चिट्ठज्जत्ति, आयरिओ पसिद्धो, अप्पमत्तो णाम णो णिहादीहिं पमादेहि वक्खित्तो, तेसिं सगासेणं वसमाणो गुणा आराहेऊण णिरवसेसखीणकम्मो सिद्धिमणुत्तरं पावइ, सेसकम्मोदया देवलोगसुकुलपच्चायातिं लघृण पच्छा अट्ठभवग्गहणअंतरतो सिज्झतित्ति, बेमि णाम तीर्थकरोपदेशात् , न स्वाभिप्रायेणेति । विणयसमाहीए पढमो उद्देसो समत्तो ॥
वितिय उद्देसगाभिसंबंधो-विणयमूलो धम्मो काऊण तग्गोरवोपदरिसणथमिदमुच्यते-'मूलाउ खंधप्पभवी दुमस्स० ॥ ४१६ ॥ वृत्तं, जहा दुमस्स जाहे मूलो उप्पण्णो भवइ ताहे ताओ मृलाओ खंधो भवइ, ताओ खंधाओ पच्छा साला,
समुर्विति नाम जायंति, साला नाम सालत्ति वा साहत्ति वा एगट्टा, तासु साहासु साहप्पसाहाविकप्पा, विरुहंति नाम विविध तिअणगप्पगारं फलाणि, रुहति विरुहंति, जायंतित्ति वुत्तं भवइ, तासु पसाहामु पत्ता विरुहति, तओ उत्तरकाल पुष्फा, पुप्फसु Vतेर्सि परिपकाण रसो भवति, जहा य एसो मूलादी रसपज्जवसाणो अणुपरिवाडिकमो 'एवं धम्मस्स विणआ०॥४१७॥
SAX
३०८॥
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्री दशवैकालिक चूण
९
विनयाध्य.
॥३०९ ॥
सिलोगो, इमस्स जिणप्पणीयस्स संधुयस्स भगवओ धम्मस्स विणओ 'मूलं, परमो से मुक्खो' परमो णाम तस्स विणय मूलस्स मोक्खोति वा फलंति वा, कहं १, जहा दुमस्स फलं, तस्स कालंतरविपकस्स जो रसो सो परमो, अपरमाणि उ खंधो साहा पत्तपुष्पफलाणिति, एवं धम्मस्स परमो मोक्खो, अपरमाणि उ देवलोगमुकुल पच्चायायादीणि खीरासवमधुयासवादीणित्ति, कथं च सो वो १, जेण विणण किचि पावति, ' एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाण' मितिकाउं जसमवि पाव, आह- कित्तिजसाणं को पतिविसेसो ?, आयरिओ आह- कित्ती अविसेसिया, जहा अमुगनामधेयो साधू विणीओत्ति, जसो विसेसिओत्ति, जहा अम्रुगं विणयं अमुगो साधू कुव्वइत्ति, तहा दुवालसंगं सिग्धं पावइ, सिग्धं नाम सलाहणिज्जं, सलाहणिज्जो वा जेण सुएण भवइ तं सुयं सिग्धं भण्णति, जहा अहो बहुस्सुओ ण एतस्स किंचि अविहितंति, एवमादि, निस्सेसं अभिगच्छतीति, |इदाणिं णीसेसा अविणीयस्स दोसा भन्नंति, वरं ते दोसा णाऊण तेसु उब्वेगं गच्छंतोत्ति, लोगेऽवि दि-पुव्वं आतुरस अपत्थाहारो निवारिज्ज, दोसा य से कहिज्जति, ते तेसि दोसाणं उब्विज्जमाणो परिहरतोत्ति, ते य अविणीयदोसा इमे, तंजहा' जे अ चंडे० ' ॥ ४१८ ॥ सिलोगो, जेत्ति अणिदिट्ठस्स गहणं, चकारो पादपूरणे, चंडो रोसणो भण्णइ, जहा इमं एवं करेहि, इमं मा एवं करेहित्ति भणिओ रूसइ, मिगभूतो मिगो, जहा मिगो णिबुद्धी तहा सोऽवि हितोवएसं ण पुच्छत्तिकाऊण मिग इव दव्वा, थद्धो नाग अहिं जातिमदादीहिं मट्ठाणेहिं मत्तो विनयं न पडिवज्जह 'दुब्वाई' दुट्ठा वाया जस्स सो दुव्वायी, अकारणे साहवो कडुगफरुसाणि ण भणंति, 'णियडी' नाम माइल्लो, जाणमाणोऽवि अप्पणी अवराहं पडिचोइओ भणइ ण मए णायं जहा एयं न कायव्वंति, गिलाणमाइयाओ नियडीओ पउंज, अहियं विणयं भंसेति, 'सदो' णाम सिढिलो संजमाइसु,
उद्देशकः
॥ ३०९ ॥
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश- 'वुज्झइ से अविणीअप्पा' एवं सो विणेओ चंडादिसु वट्टमाणो अविणीअप्पा बुज्झइ, कहं ?, जहा नदीसोयमझगयं कहूँ| २ उद्देशकः वैकालिक
| नदीए सोतेण बुज्झइ एवं सो संसारसोतेण वुज्झतित्ति । किंच-विणयंपि जो उवाएणं. ॥४१९॥ सिलोगो, सो चूर्णी. चंडाइदोससंजुत्तो उवाएण देसकालोववन्नं विणयं 'चोइओ कुप्पई नरो'त्ति, देसे ताव विराहओ भणिओ, कालो.-वेला
तक्खणमेव, तंपि परिमितं अफरुसं भणिओ कुप्पइत्ति, ततो सो एवं कुप्पमाणो दिव्वं सिरिमागच्छमाणां डंडेण पडिसेहयइ, विनयाध्य.
एत्थ उदाहरणं-दसारपमुहा किर महासुरा सभागता अप्पप्पणो कज्जाणि संपहारेमाणा अच्छंति, इओ य सिरी देवी परिणयवय॥३१॥
5 वेसा होउं विकृतशरीरा मच्छियावन्दाणुगयमग्गा तं सभमागता, ते सव्वे समुद्दविजयउग्मसेणपमुहा पत्तेयं २ एवमाहु-जहा दाएतेण अहं तवसंतएण देवकुमारातिरेगेण स्वेण उम्माहिया समाणी लज्जं मोत्तूणं भवंतं सरणमुवगतत्ति भण्णमाणा | कंठे लग्गइ, तेहिं सव्वेहिं पत्तेयं पत्तेयं पडिसेहिया, सब्वेहिं णिप्पणयांकया णारायणमुवट्ठिया, तेण णाया जहा एसा णो पागते
लत्ति अहिलसिया, दिव्वं रूवं दंसेऊण तमणुपविट्ठत्ति, एवं सो विणयं उवाएण बोहिओ समाणो इहलोगपरलोगहियं किर दविणयसिरिं अवमन्नइ, ण तं तस्स आयतिक्खमं भवइ, जहा तेसिंतो ताण । इदाणिं अविणयदोसोपदरिसणस्थमिदमुच्यते
तहेव अविणीअप्पा०॥४२०॥ सिलोगो, 'तहेव, ति, जहा हेट्टा अविणीयदोसा भणिया, एवसद्दो पादपूरणे, I'अविणीअप्पा'णाम णो विणीओ अप्पा जेसिं ते अविणीअप्पा.उववज्झा' नाम कारणमकारणे वा उवेज्ज वाहिज्जतिन
॥३१॥ |उववज्झा हया गया य, 'एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाणमितिकाउं' गलिबलिवद्दावि गहिया, तेण अविणयकम्मदोसण वाहिज्जति इहभवे गलित्तणदोसेण, अन्नेसिं आसाणं हत्थीण य आहारं बहायिज्जति, अन्ने य बहुविहप्पगारे विणयंति, तहा महिस
SARASHTRANSAHASRSE
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
&२ उद्देशक:
श्रीदशवैकालिक
चूणों
विनयाध्य.
CRECOREGARLSCRECOCCASSTER
॥३१॥
MARRASSHESAKASHAN
माइणोवि केइ अव्वत्तभागभूया पच्चक्खमेव दीसति दुहं 'एहंता' नाम अणुभवता, सारीरमाणसाणि दुक्खाणि, ते य आभिओगभावं सुसहं उवट्ठिया, तेण य इहभविएण पच्चक्खेण अविणयदोसेण दिद्वेण अदिट्ठ साहिज्जइ-जहा ते आसादिणो पुरभवे अविणयमंता आसी जेण आभिओगं 'उवाहिया' नाम पचा, तह विणयगुणो तिरिएसु इमो, तंजहा-'तहेव सुविणीअप्पा०॥४२१॥ सिलोगो, 'तहेव ' त्ति जहा हेवा विणयगुणा भणिया, एवसहो पायपूरणे, सुट्ट विणीओ अप्पा जेसि ते सुविणीअप्पा, ते चेव यादी पुव्वसुकयगुणेण इहभविएण य विधेलगादिणा विणीयभावेण इट्ठाणि जवसजोगासणादीणि भुंजमाणा चिटुंति, निवायपवायादियायो वसहीओ पावंति, अलंकिया य रायमग्गमोगाढा केइ बहुजणणयणहरमहुरवयणपरिगीयमाणा णिग्गच्छंति, एवमाईहिं इड्डि पत्ता पच्चक्खमेव सुहमेहंता महायसा दीसंति, सुभासुभं तिरिएसु विणयाविणयफलं भणियं । इदाणिं मणुएसु भन्नइ, तत्थवि पुव्वं अविणयफलं भण्णइ, तं च इम, तंजहा-'तहेव आविणीअप्पा०' ॥४२२॥ सिलोगो, 'तहेब 'त्ति जहा हेट्ठा तिरियाणं अविणयदोसो भण्णइ, एवसद्दो पादपूरणे, णो विणीओ अप्पा जेसि ते अविणीअप्पा, लोगग्गहणेण मणुयलोगग्गहणं कयं, तंमि मणुयलोगमि, अविणीयनरनारीओ य पुव्वं अविणयदोसेण इहभविएण य वंकभावेण दीसंति दुक्खाणि सारीरमाणसाणि एधमाणया नाम कसादीहिं पहारेहिं वणसंजातसरीरा भन्नति, विगलितेंदिया णाम हत्थपायाईहिं छिन्ना, उद्धियणयणा य विगलिंदिया भन्नति, ते पुण चोरपारदारिकिच्चयाई । 'दंडसत्थपरिजुन्ना०' ॥ ४२३॥ सिलोगो, दंडग्गहणेण लट्ठिमाईण गहणं कयं, सत्थगहणेण भल्लगमादिआउहस्स गहणं कतंति, तेवि दंडेहिं तालिया सत्यहि य आहया ' परिजुण्णा' णाम परि-समंतओ जुण्णा परिजुण्णा दुबलभावमुवगतत्ति वुत्तं भवइ, न केवलं दंडसत्थेहिं परिजुण्णा, |
॥३१
॥
E-
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
२ उद्देशकः
श्रीदशवैकालिक
चूणों
UARMACOCURI
विनयाध्य.
॥३१२॥
ACKS
किंतु असब्भवेहि असरिसेहिं वयणेहिं सरीरपरिहाणी भवति, 'कलुणा' णाम दीणति वा कलुषंति वा एगट्ठा, "विवण्णछंदा' नाम परब्यसा, 'खुप्पिवासाइपरिगया' परिगता णाम खुहापिपासाभिभृता, ते य भत्तपाणनिरुद्धा वा होज्जा, परिमितभत्तपाणभोगी वा, जहा एयरस एगं भत्तं दायव्वं एग उदयसरावंति, एवं ताव तेसिं अविणीयाणं इहभवे पुप्फं, फलं पुण नरगादिसु, णाऊण अविणयो न कायव्योत्ति । इदाणि विणयमूलं तेसु चेव मणुएसु भण्णइ, तंजहा-'तहेव सुविणीअप्पा ॥४२४॥ सिलोगो, 'तहेव' त्ति जहा हेट्ठा विणयफलं तहेव भणियं इहमवि, एक्सहो पादपूरणे, सुटु विणीओ अप्पा जेसिं ते सुविणीअप्पा, लोगगहणेण मणुस्साण गहणं कर्य, तंमि लोए णरा णारीयो य रायादीण दासविणयजुत्तत्तणेण भोगसंविभत्ता दीसति, गंधव्वाइयाओ कलाओ उवज्झाएहिं गाहिंता दीसंति, सुहाई एहंता मणुया इड्डि पत्ता महाजसा, इति सुभासुभं मणुएसु फलं भणियं । इदाणि देवेसु भण्णइ-तत्थ अविणयं पुव्वं भण्णइ, तं च इम, तंजहा--'तहेव अविणीअप्पा०' ।। ४२५ ॥ सिलोगो, तहासबो एक्सहो य पुयभणिया, ण विणीअप्पा अविणीअप्पा, देवग्गहणेण जोतिसियवेमाणियाण देवीसहियाण गहणं कयं, जक्खग्गहणेण वंतराणं गहणं कयं, गुज्झगगहणेणं भवणवासीणं गहणं कयं, ते तित्थगरकाले एरावणादि पच्चक्खमेव दुक्खाइ एधमाणा आभिओगभावमुवट्ठिया दीसंति, इदाणिं विज्जाभिचारुगेहिं अभिउत्तकम्मेहिं अभिउत्ता दीसंति, अणुमाणेण साहिजंति,
जहा इह मणुयलोए अविणयफलाई पावेंति तहा गृणं अविणयदेवा पुब्वेण दकरण आभिओगा भवंति, भणियं च--'चउहि ला ठाणेहिं जीवा आभिओगियं जणयंति-कोहणसीलयाए पाहुडसीलयाए कोउयकम्मेण भृइकम्मेण य' । इदाणि विणयफलं तेसु
चव देवेमु भण्णइ, तंजहा--'तहेव सुविणीअप्पा० ॥४२६ ॥ सिलोगो, सुविणीअप्पा पुच्चविणयसुभकम्मोदएण इमेसु
XAMRE-
॥३१२॥
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ
९ विनयाध्य.
॥३१३॥
इंदसामाणियतायतीसगादिठाणेसु उववण्णा, तित्थगरकाले पायसो दीसंति, सेसं तस्स सिलोगस्स कंठ्यं । एवमादीणि तिरियमणुयदेवलोगे सुभासुभाणि विणयाविणयफलाणि भणियाणि, नरयेसु सुभ सुभा कहा णत्थि, ते हि एगंतेण पुव्वोवज्जियं अविणयफलमसुभमणुभवति, ण य ते पच्चक्खमुवलब्भंति, संव्वष्णुवएसेणं ते छउमत्थेहिं णज्जंति । इदाणि लोगुत्तरस्स विणयस्स फलं भण्ण, तंजहा -- 'जे आयरिउवज्झायाणं' ० ॥ ४२७ ॥ सिलोगे, 'जे' त्ति अणिद्दिट्ठाणं गहणं कथं, आयरियउवज्झाया पसिद्धा, जे केइ आयरियाणं उवज्झायाणं च सुस्साकरा वयणकरा य भवति, अहंवा सुस्वसाणाम (ए) आयरियउवज्झाएहिं वयणं भण्णतं कुव्वंति सुस्सावयणकरा, तेसिं एवंविहसीसाणं साहूणं सिक्खा दुविहा- गहणसिक्खा आसेवणसिक्खा य, विविहमणे गप्पगारं वड्ढति, दिट्टंतो----' जलसित्ता इव पायवा' जलेण सित्ता समाणेव जहा पायवा वर्द्धति तहा तेसिमवि सिक्खा विवदंतित्ति । किंच - इओ य आयरियोवज्झायाणं विणओ कायव्वो, कहं १, जइ ताव असंजया 'अप्पणडया' ० ॥ ४२८ ॥ सिलोगो, 'अप्पणडया' नाम हंत एतेण जीविहामोत्तिकाऊण सिप्पाणि- कुंभारलोहारादीणि सिक्खति, णउणिआणि लोइयाओ कलाओ सिक्खति, परट्ठाएवि पव्वयितुकामा पुत्तं गेहे ठामोति सिक्खति, कदाइ पुण अप्पणी परस्स य दोण्ह य अट्ठाइ सिक्खति गिहिणोति, एसो असंजयणिद्देसो कओ, 'उवभोगट्ठा' णाम अण्णपाणवत्थसयण सण रयण कुवियाइयउव भोगस्स अड्डाए सिक्खति तं च इहलोगस्स इह जललवचिन्द्रहिं संनिभस्त कारणाणि सिक्खति ते य एवं सिक्खावासं वसमाणा | 'जेण बंध' ० ॥ ४२९ ॥ सिले।गो, 'जेणं' ति जेण सिक्खापडिबंघेण बंधादीणि पार्वति, तमवि सिप्पाणि णउणियाणि य कारणाणि सिक्खावासमावसंताच, तत्थ निगलादीहिं बंधं पावेंति, वेत्तासयादिहि य बंधं घोरं पावेंति, तओ तेहिं बंधेहिं वधेहि य
२ उद्देशकः
॥३१३॥
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूर्णी
श्रीदश- 15 परितावो सुदारुणो भवइत्ति. अहवा परितावो निठुरचोयणतज्जियस्स जो मणि संतावो सो परितावो भण्णइ, तं च परितावं ४२ उद्देशकः वैकालिक
र सुदारुणं 'निअच्छंति' नाम निग्गच्छति वा पावंति वा एगट्ठा, जुत्ता नाम तंमि सिक्खियव्वे निजुज्जंतित्ति, ललिइंदिया णाम | आगब्भाओ ललियाणि इंदियाणि जोर्स ते ललिइंदिया, अच्चन्तसुहितत्ति वुत्तं भवति, ते य रायपुत्तादि, किंच,
'तेऽवि तं गुरु' .॥४३०॥ सिलोगे, तेऽवि ताव सच्छंदललिया रायपुत्तादि तमुवरोहपहारादि विसहति, तमायरियं च विनयाध्य.
। पूजयंति 'तस्स सिप्पस्स कारणा, ते य पूयाइया तं 'सकारेंति नमसंति तुट्टा निद्देसवत्तिणों' अहवा पूया महुरवयणा॥३१४॥
| भिनंदणी भन्नइ, सक्कारो भोजणाच्छादणादिसंपादणओ भवइ, णमंसणा अब्भुहाणंजलिपग्गहादी, तुहा णाम परोक्खमवि णमोक्कारादीहिं णमंसंति, '
निदेसवत्तिणों' णाम जमाणवेति तं सव्वं कुव्वंतीति णिद्देसवत्तिणो, जति तावेवं लोइया सुहलिच्छाए कारणाए कुवंति । 'किं पुण जे सुअग्गाही . ॥४३१॥ सिलोगे, किमिति एसो पुच्छाए वट्टइ, पुणसद्दा विसेसणे, कि विसेसयति ?, जहा गायति भगवंतो साधवो सीसाण उवट्ठावणादीण कुवंतित्ति एवं विसेसयति, सुअ दुवालसंग गणिपिडगं, सुतं गाहयंतीति सुयम्गाही, अणंतं हितं कामयतीति अणतहितकामए, मोक्खसुहकामएत्तिवुत्तं भवति, जम्हा ते इहलोगे परलोग हितं सुयं गाहयंति तम्हा जं ते आयरिया वदेज्जा तं भिक्ख 'नाहवत्तए'णाम णातिकमेज्जत्ति । इदाणि विणओवाओ भण्णइ-'नीयं सिज्जं गई ठाणं' ॥ ४३२ ।। सिलोगो, सेज्जा संथारओ भण्णइ, सो आयरिवरसतियाओ णीयतरो
॥३१४॥ कायव्वो, तहा णीया गति कायव्वा, 'णीया' नाम आयरियाण पिडओ गंतव्य, तमविणो अच्चासणं, नवा अतिदुरत्येण गंतव्वं, अच्चासन्ने ताव पादरेणुण आयरियसंघट्टणदोसो भवइ, अइदरे पडिणीयआसायणादि बहवे दोसा भवंताति, अती णच्चासणे
RESPECASSASRA
घट्टणदोसोमव आयरियाण पिडआना संधारो भगवा
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
CL
२ उद्देशकः
नणातिदूरे य चंकमितव्वं, तहा जमिवि ठाणे आयरिया उवचिट्ठा अच्छति तत्थ ज नीययरं ठाणं तीम ठाइयव्वं, तहा नीययरे पीढगा- श्रीदशवैकालिक
इंमि आसणे आयरिअणुन्नाए उवविसेज्जा, जइ आयरियो आसणे इतरो भामिए नीययरे भूमिप्पदेसे वंदमाणो उवडिओ चूर्णी
दिन वंदेज्जा, किन्तु जाच सिरेण फुसे पादे ताव णीयं वंदेज्जा, तह। अंजलिमवि कुव्वमाणेण णो पहाणमि उवविहेण अंजली कायव्वा,
*किंतु ईसिअवणएण कायव्वा, एसो काइगो विणयसमाधी भवइ । इदाणिं काइया वाइया य भण्णइ, तंजथा-'संघट्टइत्ता विनयाध्य. काकारणं ॥ ४३३ ।। सिलोगे, जाहे पविसमाणेण वा णिक्खममाणेण वा गुरू हत्थपादाइणा काएण तहा वासकप्पपडलाइणा
वा उवाहिणा संघाओ भवइ, अविसद्दो संभावणे वट्टइ, किं संभावयति ?, जहा दोहिं वि कायोवहीहिं जया जमगसमगं घट्टिओ ॥३१५॥
भवइ, तहा जो इदाणि उवाओ भणिहिति सो कायव्यो त संभावयति, सो य उवाओ इमो-सिरं भूमीए निवाडेऊण एवं वएज्जा, जहा-अवराहो मे, मिच्छामि दुकडं, खंतव्वमेयं, णाहं भुज्जो करिहामित्ति, जो सुद्धो भवइ सो अभणिओ आयरियस्स एताणि इंगियाईणि णाऊण करेति, जो पुण मंदबुद्धी सो-'दुग्गओ व पओएणं' ॥ ४३४ ॥ सिलोगो, दुग्गओ णाम दुग्गवोत्ति वा दुट्ठगोणोत्ति वा गलिवद्दोत्ति वा एगट्ठा, पयोओ तेजणो भण्णइ, जहा सो दुग्गवो तिक्खेणं तोत्तएण पुणो २ चौइज्जमाणो रहं वहइ, एवं दुब्बुद्धी जाणि आयरियउवज्झायाईणं किच्चाई मणरुझ्याणि ताणि वुत्तो वुत्तो पकुव्वइ । आह--कहं तेसिं अणे-४ गगुणसंपावगाणं आयरियाणं किच्चाई से साहू कुब्वइत्ति ?, भण्णइ-काल छंदोबयार च०॥ ४३५॥ सिलोगो, तत्थ कालं पडुच्च आयरियो वुड्ढवयत्थो तत्थ सरदि वातापित्तहराणि दव्वाणि आहरति, हेमंते उण्हाणि, वसंते हिंभरहाणि (सिंभहराणि) गिम्हे सीयकराणि, वासासु उण्हवण्णाणि, एवं ताव उई उई पप्प गुरूण अट्ठए दव्वाणि आहरिज्जा, तहा उडु पप्प
॥३१५॥
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
ॐ
X-REC
४.२ उद्देशक:
S
श्रीदश
सेज्जमवि आणज्जा, एवमादि, छन्दो णाम इच्छा भण्णइ, कयाइ अणुदुप्पयोगमवि दव्वं इच्छति, भणियं च-'अण्णस्स पिया वैकालिक
छासी मासी अण्णस्स आसुरी किसरा । अण्णस्स घारिया पूरिया य बहुडोहलो लोगो ॥१॥ तहा कोई सत्तुए इच्छइ कोति एगरस इच्छइ, देसं वा पप्प अण्णस्स पियं जहा कुदुक्काण कोंकणयाण पेज्जा, उत्तरापहगाणं सत्तुया, एवमादि, 'उवयार'
णाम विधी भण्णइ, जहा कोई धम्मकाहणो कोई वेयावच्चकरस्स केइ भासिणो केइ आसन्नसेविणो एवमादि, उपचारछन्दविनयाध्य.
कालं 'पडिलेहित्ताण हेउहिं ति, पडिलेहित्ता णाम जाणिऊण, हेउणा नाम कारणेण, एतेसिं कालछन्दोवयाराणं जेण २ ॥३१६॥ उवाएण कालछन्दपाउग्गा दव्वा लब्भात जेण वा उवायकरणण तूसइ तेण तेण उवाएण ते तं संपडिवायान्त । किंच-'विवत्ती
अविणीअस्स' ॥४३६॥ सिलोगो, विवत्ती नाम विगया संपत्ती नाणादिगुणेहिं अविणीयस्स भवइ, अद्वेहिं विणीयस्स संपदा भवति, 'जस्सेयं दुहओ णायं' 'जस्स'त्ति अविससियस्स गहणं, दुहओ णाम उभओत्ति वा दुहओत्ति वा एगट्ठा, अविणयायो गुणविवत्ती विणयाओ गुणसंपत्ती भवइत्ति णाय, दुविधं सिक्ख-गहणसिक्ख आसवणासिक्खं च अभिगच्छइ, सिक्खातो य मोक्खं, अभिगच्छइ नाम आभिगच्छतित्ति वा पावइत्ति एगट्ठा, भणिया विणीया। इदीणि आविणीया भन्नति, तेसिणं अवियाणं
अविणयफलं भण्णइ, तंजहा-'जे आवि चंडे' ॥ ४३७ ॥ वृत्तं, 'जे' त्ति अणिद्दिदुस्स गहण, चकार पादपूरणे, अविसद्दो लाभावणे वह, जहा सुट्ट दुलह निवयणिज्जगुणजुत्तमवि जिणाणवयणाणवयणं लधण केवि सत्ता इमेसु दोससु बट्टातात GI एवं संभावयति, चंडो काहणो भण्णइ, जातीए इंड्डिगारवं वहति, जहाऽहं उत्तमजातीओ कहमेतस्स पादे लग्गिहामित्ति मति
इदृशी गारवो भण्णति, पीतिसुण्णं करोतित्ति पिसुणो, सो य जो पच्छा अगुणकित्तणं करेई, नरेसु मोक्खो भवइतिकाऊण णरग
%9534556
॥३१६॥
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
%
श्रीदश
हणं, साहसो णाम जं किंचि तारिस तं असकिओ चेव पडिसेवतित्तिकाऊण साहस्सिओ भण्णइ, 'होणपेसणं णाम जो य पेसण है २ उद्देशकः वैकालिक
आयरिएहि दिन्नं तं देसकालादीहिं हीणं करेतित्ति हीणपेसणे 'अदिधम्म' णाम सुतधम्मचरित्तधम्म अजाणए भण्णइ, चूर्णी.
विणए जिणावइडे अकोविए, जहा इमं आयरियस्स कायब, इमं पाहुणगगिलाणादीणति, 'असंविभागी' णाम सविभायणा
|सीलो संविभागी, ण संविभागी असंविभागी, एवंविहसीलस्स तस्स सुचिरेसु व कालेण च मोक्खो न अत्थित्ति । इदाणिं विणीओ विनयाध्य
विणयफलं च दोन्नि भण्णंति, तंजहा-'निदेसवित्ती पुण' ॥ ४३८ ॥ वृत्तं, निद्देसो णाम आणा भण्णइ, पुणसद्दो विसेसणे
वट्टइ, किं विसेसयइ ?, जहा विसेसण आयरियस्स विणयो कायव्यो, सेसाणवि जहाणुरूवो कायव्वोत्त एवं विसेसयति, जेत्ति ॥३१७॥ आणिद्दिवाण गहणं, गुरवो पसिद्धा, सुयोऽत्थधम्मो जेहिं ते सुतत्थधम्मा, गीयत्थिात्त वुत्तं भवइ, अहवा सुओ अत्थो धम्मस्स
| जेहिं ते सुतत्थधम्मा, विणए जहारिहे पउंजियव्वे कोविदा, जम्हा एवंगुणजुत्ता अतो 'तरंति ते ओघमिणं दुरुत्तरं'|ति, तरंतिगहणण तिण्हं गहण कयं, तं०-तरगस्स तरणयस्स तरियनस्सात्ति, एतेसिं निदरिसणं जहा दव्वतरओ देवदत्तो, दरणं नावा, तरियव्ययं समुद्दो, एवं भावतरओ साहू तरणं णाणदंसणचरित्ताणि तरियव्वयं इमो पच्चक्खो संसारोत्ति, ते य भगवंतो
साधवो खवित्तु कम्माणि णाणावरणाईणि संसारसागरं तरंतीति, तरिऊण य 'गइमुत्तमं गया' आह--पुचि 'खवित्तु कम्ममिति लवत्तव्वे कहं तरित्तु ते ओहमिणं दुरुत्तरति पुञ्चभणिय, आयरिओ आह----पच्छादीवगो णाम एस सुत्तबंधोतिकाऊण न दोसो ॥३१
भवइ, सावसेसकम्मुणो य देवलोगे सुकुलेसु पयायंति, पुणो य बोहिं लक्ष्ण पण्छा गतिमुत्तमं गच्छतीति, बेमि नाम तीर्थकरोपदेशात्, न स्वाभिप्रायण ब्रवीमीति ॥ विणयसमाहिअज्झयणे बिईओ उद्देसो सम्मत्तो॥
%
%
%
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ.
विनयाध्य
यने
॥३१८॥
ततिअउद्देसगस्साभिसंबंधो, जहा सीसो विणीओ भवइ तदुपदरिसणत्थमिदमुच्यते ' आयरिअं अग्गिमिवाहिअग्गी० ' ॥ ४३९ ॥ वृत्तं, आयरिओ सुत्तत्थतदुभअविऊ, जो वा अन्नोऽवि सुत्तत्थतदुभयगुणेंहि त्र् उववेओ गुरुपए ण ठाविओ सोडवि आयरिओ चेव, तमायरियं जहाऽऽहियग्गी बंभणो अगणिं परमाए भत्तीए 'सुस्सूसमाणो पडिजागरिजा' पडिजागरइ णाम मा विज्झाहितित्तिकाऊण तस्स समीवं अमुंचमाणो अभिक्खणं इंधणाणं साहरमाणो अच्छर, एवमयमवि सीसो सुस्समाणो पडिजागरिज्जा, आह- गणु एस अत्थो पढमुद्देसए 'जहाऽऽहियग्गी जलणं णमंसि' त्ति भणिओ, आयरिओ भणइ -- तत्थ आयरियं चैव पडुच्च भणियं, इह पुण आयरियं च सुअवएसगं च पडच भण्णइ, जहा आयरियवयणं अणतिकमणिअं एवं सुतोवदेसगस्सवि णातिकमणिअंतिकाऊण पुणरुत्तदोसो न भवतीति । पडियरणोवायो इमो, तंजहा- आलोइएणमिंगितेण वा छंद आराहेजा, तत्थ छंदो नाम अभिप्पाओ, तं छंदं इंगिएण आलोइएण य आराधेज्जा, तत्थ आलोइएण य जहा आयरिएण पाउरणं आलोइयं सीयं च पडइ, कत्थ वा गंतव्वं ? तमेवप्पगारमालोइयं णच्चा तस्स आयरियस्स तमभिप्पायं पाउरणं उववाएज्जा, एवमादि, तहा इंगिएणवि णाऊण आयरियस्सभिप्पायमुवबाएज्जा, तं च इंगितं इमं ' सेत्ति ' आयरिएण गातकंपो कओ, अहो वा सीयमिति भासितं, पाउरणमाणेज्जा, जो पुण तेणऽऽगारेण आलोइयं इंगितं वा णाऊण छन्दमाराहेइ स पुज्जो भवइ, स पुज्जो णाम पूयणिज्जोत्ति वा एगट्ठा, सो य विणओ किमत्थं परंजितव्योति १, अतो भण्णइ- 'आयारमठ्ठा० ' ॥ ४४० ॥ वृत्तं, पंच| विधस्स णाणाइआयारस्स अट्ठाए साधु आयरियस्स विणयं पउंजेज्जा, सुस्वरमाणोति सोउमिच्छा सुस्सा, जहा किमहं आणपहिमिति पज्जुवासमाणो अच्छह, जाहे य आणतो भवति जहा इमं ते कायव्वं, ताहे वयणं परिगिहिऊण जहेव तेणायरिएण
३ उद्देशकः
॥३१८ ॥
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूर्णी.
श्रीदश-1 उवदिढ तहेव अविकंपमाणो कुज्जा, अविकंपमाणो णाम णियडि अकुव्वमाणोत्ति, जो एतेण पगारेण गुरूणो छन्दमाराधेति ३ उद्देशक: वैकालिक बस पुज्जत्ति, ण केवलं आयरियस्सेव विणओ कायव्वो । किन्तु-रायाणिएसु०॥४४१॥ वृत्तं, जे रायणिया अप्पसुतावि
लसु विणयं पउंजेज्जा, तहा बालावि जे परियायजेट्ठा तेसु विणयं पउंजज्जा, जो य जातीपुट्ठो तेसु परियाएसु य वुड्डेसु ५
'णीयत्तणे सच्चवादी' णाम जहा वादी तहाकारी, जो 'उवाय ' स पूज्जोत्ति बरककरो भवति, तत्थ उ उवातो नाम विनयाध्य- आणानिइसो, उवायजुत्तं वयणं कुव्वंतीति उवायवं वक्ककरो भण्णइ, सो एवं पगारगुणमुत्तो पूणिज्जो भवति । किञ्च
यने ।' अन्नायउंछं ॥४४२॥ वृत्तं, उंछं चउव्विहं भवइ, तंजहा-नामुंछ ठवण. दव्वुछ माबुछ च, णामठवणाओ गयाओ, दव्वुर्छ ॥३१९॥
जहा तावसादीणं, भावुछ अन्नायेण, तमन्नायं उंछं चरति, चरति णाम चरातत्ति वा भकूखातत्ति वा एगट्ठा. विसुद्धं णाम। उग्गमादिदोसवज्जियं, 'जवणट्ठया' णाम जहा सगडस्स अब्भंगो जत्तत्थं कीरइ, तहां संजमजत्तानियहणत्यं आहार-18 यव्वंति, 'समुआणं तु (च) णिच्च ' णाम भिक्खं विवित्तं निययं कायव्य, तं च समुदाणं कदायि लमज्जा कदायि ण, लभेज्जा, जाहे न लद्धं भवइ ताहे अलधुरं णो परिदेवडज्जा, जहाऽहं मंदभागो न लभामि, अहो पंतो एस जणो, एवमादिर लद्धमवि णो विकत्थेज्जा, तत्थ विकत्था णाम सलाघा भण्णति, जह अहो एसो सुग्गहियणामो जणी, जहा वा अहं लभामि, कोर अन्नो एवं लभिहिति ? एवमादि, जो अन्नातउंछं चरगादिगुणजुत्तो साधू स पुज्जो भवतित्ति । किंच-'संथारसिज्जासणभत्तपाणे'०॥ ४४३॥ सिलोगो, संथारया अड्डाइज्जा हत्था दीहत्तणेण, वित्थारो पुण हत्थं सचउरंगुलं, सेज्जा सव्वगिया, अहवा सेज्जा संथारओ, आसणं-पीढगादि, भत्तपाणा पसिद्धा, तेसु संथारगादिसु लब्भमाणेसु तमि लामेवि संते|
HARDAN-HARASHTRA
ISASARA5-%
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूर्णौ.
९ विनयाध्य
य
' अपिच्छया ' अप्पिच्छया णाम णो मुच्छं करेइ, ण वा अतिरित्ताण गिण्हs, जो एएणप्पगारेण 'अप्पाणं अभिओसएज्जा' अभितोसएज्जा णाम जेण व तेण व संतुट्ठमप्पाणं कुव्विज्जत्ति वृत्तं भवति, भाणयं च - हे जं च तं च आसित जत्थ व तत्थ व सहोवगयानिद्द ! । जेण व तेण व संतुट्ठ धीर मुणिओ हु ते अप्पा ||१|| 'संतोसपा हन्नरए' ति संतोसो सव्वपहाणं पहाणे एयंमि संतोसपाहणे जो रतो स पूयणिज्जो भवइति । इदाणि इंदियसमाही भण्णइ, तंजहा - 'सक्का सहेउं आसाइ कंटया० ॥४४४ ॥ वृत्तं सक्का णाम सक्कत्ति वा सहयत्ति वा एगट्ठा. सहिउं णाम अधिया सेउं आसाए णाम एतेण करण इमा अत्थसिद्धी भवइत्ति, जहा कोयि लोहमयकंटया पत्थरेऊण सयमेव उच्छहमाणा ण पराभियोगेण तेसिं ॥ ३२० ॥ ५ लोहकंटगाणं उवरिं णुविज्जति, ते य अण्णे पासित्ता किवापरिगयचेतसा श्रहो वरागा एते अत्थहेउं इमं आवई पतत्ति भन्नंति जहा उट्ठेह उट्ठेहात्ति, जं मग्गह तं मे पयच्छामो, तओ तिक्खकंटाणिभिन्नसरीरा उहेंति, अविय ते आसापडिबद्धा सक्का सहिउं, णाइदुक्करं, दुक्करं तु आणासाए जो उ सहेज्ज कंटए वयोमए कन्नसरे स पुज्जोत्ति, ' अणासाए' णाम विणा आसाए, ण आसाए अणासाए, 'जो उ' अणिद्दिट्ठस्स गहणं, तुसहो विसेसणे वट्टर, किं विसेसयति १, जहा सो महंतो पसंसियव्वो जो अणासाए सहतित्ति एवं विसेसयति, 'सहिज्ज' णाम अहियासेज्जत्ति, कंटगा पसिद्धा, के य १, वतीमया, वाया कडुगफरुसा कंटगा भवति, ते य वतीमए कंटए सहइ, कन्नं संरतीति कन्नसरा, कन्नं पविसंतीति वृत्तं भवइ, जहा ते कंटगा काया गया दुरुद्धरा भवंति तहा अणासया वायाक टगा कण्णसोयमणुगया दुरुद्धरा भवतीति । 'मुहुत्तदुक्खा उ भवंति कंटया ' ॥ ४४५ ॥ वृत्तं, ते य वओमया कंटगा मुहुत्तदुक्खा भवंति सुहं च उद्धरिज्जति, वणपारिकम्मणादीहि य उवाएहिं रुज्झविज्जंति
३ उद्देशकः
॥३२० ॥
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूणों
विनयाध्य.
॥३२१॥
विइत्ति वुत्तं भवति:
वायादुरुत्ताणि पुण दुरुद्धराणि भवंति, वेराणुबंधीणि य भवति, 'महन्भयाणि य' भणियव्यंति सोयारस्स कहमाणस्स य दोण्हविः &R उद्देशकः तत्थ सोयारस्स जहा चोरोत्ति भणिए किं परेण सुत होज्जात्त भयमुप्पज्जति, तहा भासगस्सवि एवं गिरा दोसादि महत भव-| तित्ति । ते एवं 'समावयंता ॥ ४४६ ।। वृत्तं, 'समावयंता' नाम अभिमहमावयंताणि वयणाणि कडुगफरुसाणि णेहविवज्जियाणि अभिघाया वयणाभिघाता 'कन्नं गया दुम्माणि जणंति' ति, • दुम्मणि' नाम दोमणस्सति । वा दुम्मणियंति वा एगट्ठा, वयणाभिघाए कोयि असत्तिओ सहइ कोइ धम्मोत्ति, जो पुण धम्मोत्तिकाऊण सहइ सो य 'परमग्गसूरे' भवइ, परमग्गसूरे णाम जुद्धसूर-तबसूर-दाणसूरादीणं सूराणं सो धम्मसद्धाए सहमाणो परमग्गमूरो भवइ, | सव्वसुराणं पाहण्णयाए उवरि वट्टइत्ति वुत्तं भवति. 'जिइंदिए 'त्ति साहुस्स गहणं, जो एवं वयणाभिघाए सहइ यो पूयणिज्जो भवहात्ति । एते वयणदोसे णाऊण 'अवण्णवायं ॥४४७ ॥ वृत्तं, अवन्नो नाम अयसा, तस्स अवन्नस्स वयणं अबन्नवाओ भण्णइ, तं अवन्नवादं परम्मुहस्स नो भासेज्जा, पच्चक्खमवि जा य पडिणीयभासा, जहा तुमं चोरो पारदारिओ वा, तहा ओहारिणिं अप्पियकारिणिं च भासं नो भासेज्जा, तत्थ ओहारिणी संकिया भण्णति, जहा एसो चोरो पारदारिओ , एवमादि, भाणियं च-'से मंते! मण्णामित्ति ओहारिणी भासा' आलावगो, 'अप्पियकारिणी' नाम भासिज्जमाणी अदे
॥३२॥ सकालपयत्तत्तेण अण्णेण वा केणइ कारणण सोतारस्स णो पीइमुप्पाएइ सा अधि(प्पिय)कारिणी भण्णात्ति, तमेवप्पगारं जो ण
भासइ सदा सो पूयाणज्जो भवइत्ति । 'अलोलुए ॥ ४४८ ।। वृत्तं, 'अलोलुए' नाम उक्कोसेसु आहारादिसु अलुद्धो भवइ, हा अहवा जो अप्पणोवि देहे अप्पडिबद्धो सो अलोलुओ भण्णइ, तथा कुहगं--इंदजालादीयं न करेहात्ति अक्कुहएत्ति, अहवा वाइ
४७॥ वृत्त, अवनयभासा, जहा तुमचारी पारदारिआ ,
क
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूण.
९ विनयाध्य.
॥३२२॥
सादि कुइंग मण्ण, तं न करेइ अकुहति, अज्जवसंपण्णो अमाई भण्णइ, तहा अपिणे यादि 'अपिसुणे ' णाम नो मनोषीतिभेदकारए, अदीण वित्ती नाम आहारोवहिमाइसु अलब्भमाणेसु णो दणिभावं गच्छइ, तेसु लद्धेसुवि अदीणभावो भवइत्ति 'अदीणवित्ती नो भावए ' नाम नो अन्नं एवं वएज्जा, जहा तुम मए अन्नउत्थियाणं गिहत्थाण य पुरओ ठविज्जासि, जहा अहो तवस्सी विजातिसयपत्तो नेमित्तिओ एवमादि य, सयमवि अप्पणो नो एवं वएजा जहा धम्मी खमओ नाणी वा गेमित्तिओ वा विञ्जासिद्धो वा असुगकुलिंगो वा एवमादि, तहा नडनदृगादिसु णो कूउहलं करेह, जो एयगुणजुत्तो साहू सो सदा पूयणिज्जो भवइ ।। किंच- 'गुणेहि साधू ० ॥ ४४६ ॥ वृत्तं, जे एते विणयगुणा भणिया जो एतेहिं गुणेहिं जुत्तो सो साधू भवइ, तव्चिवरीएहिं अगुणेहिं असाधु भवइत्तिणाऊण साहूणं जे गुणा ते गेण्हाहि, मुंचहि असाहुअगुणे गंधलाघवत्थमकारलोवं काऊण एवं पढिजइ जहा मुंचऽसाधुत्ति विविध - अणे गप्पगारं अप्पगं कम्मुणा अद्वविधेण बज्झमाणं अप्पणो विजाणिय जो रागदोसेहिं समो से पूयणिज्जो भवतिति । आह-वियाणिया अप्पर्गति भाणियव्वे सह किमत्थं अप्पगेणंति भण्णति ?, आयरिओ आह-केसिंचि उलूगादीण णाणस्स णाणिणोऽविहु अभावो, तप्पडिसेहणत्थं अप्पकद्दणंति, किंच- ' तहेव डहरं च महल्लगं वा० ' ॥ ४५०॥ वृत्तं, ' तहेव ' त्ति जहा अवण्णवायादी ण कप्पंति आयरिडं तहा इदमवि, एवसदो पायपूरणे, डहरो-बालो भण्णइ, 'महल्लो' थेरो भण्णइ, चकारगहणेण मज्झिमवओऽवि गहिओ, एतेसिं एक्केक्को इत्थी पुरिसो वा होज्जा, 'एगरगहणे गहणं तज्जातीयाण' मितिकाउं नपुंसगोऽवि गहिओ, तत्थ इत्थी गिहत्था वा होज्जा पव्वहगा वा, एवं पुरिसोऽवि, नपुंसगोऽवि, सोण कप्पइ पव्वावे, जाहे अणाभोगादिणा कारणण पव्त्राविओ होज्जा तां सव्वप्पगारेण विगिचणिज्जो, अढवा सोऽवि चरगादिपव्वज्जाए पव्वइओ होज्जा,
२ उद्देशकः
॥३२२॥
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
MORA
श्रीदश- तं साहू एक्केक्कओ डहरं मज्झिम महल्लं वा इत्थिं वा पुरिसंवा नपुंसगंवा पव्वइयं गिहत्थं वा न हीलेज्जा, तत्थ हीलणा जहा सूया र उद्देशकः वैकालिक अणीसरं ईसरं भण्णइ, दुटुं भग भण्णइ, एवमादि, खिसीद असूयाइ जाइतो कुलओ कम्मायो सिप्पयो वाहिओ वा भवति, जाइओ चूर्णी जहा तुम मच्छजाइजातो, कुलओ जहा तुमंजारजाओ, कम्मओ जहा तुमं जडेहिं भयणीजो, सिप्पयो जहा तुम सो चम्मगारो.
IN वाहिओ जहा तुम सो कोढिओ, अहवा हीलणाखिसणाण इमो विसेसो-हीलणा नाम एक्कवारं दुव्वयणियस्स भवइ, पुणो २ विनयाध्य. खिसणा भवइ, अहवा हीलणाऽतिफरुस भणियस्स भवइ, सुठु निठुरं भासितस्स खिसणा भवइ, सा य हीलना खिसणा य ॥३२३॥
थंभाओ कोहाओ वा हवेज्जा, तेहिं थंभकोहेहिं पुयमेव हीलणाखिसणाओ जढाओ भवंति, जो अहीलणो अखिंसणो य स य पूयणि
ज्जोत । किंच-'जे माणिया०॥४५॥ वृत्तं, 'जे' त्ति अणिहिट्ठाणं गहणं, 'माणिया' नाम अब्भुट्ठाणसकारादीहिं, सययंति 18 वा अणुबद्धति वा एगट्ठा, अणुबद्धमेव ते आयरिया तेसु सीसेसु उबएसपंरिचोदणाहिँ पडिमाणयंति, तहा' जत्तेण कन्नं व
निवसयंति' जहा मातापितरो कन्नं आबालभावाओ आरम्भ महता पयत्तेण संवढेऊण सारक्खिऊण पयत्तेण निवसंति, निवासो नाम भचाराणुप्पयाणं भण्णइ, एवं ते आयरियावि तं सीसं विणयमूलं धम्मं सिक्खावेऊण सुत्तत्थतदुभओववेए य आयरियत्ते ठायति, जम्हा ते एवंविधं पच्चवगारं कुव्वंति अतो ते अब्भुटाणण माणणोवाएण माणेज्जा , 'माणरिहे| नाम जो सो अन्भुट्ठाणसकारादिसंमाणो तस्स परमत्थओ ते अरहा, ण कुतित्थियाईण आयरियत्ति, तवस्सी णाम तवो बारसविधो है।
माधो ॥३२३॥ सो जेसि आयारियाणं अस्थि ते तवास्सिणो, जिइंदिए णाम जियाणि सोयाईणि इंदियाणि जेहिं ते जिइंदिया, सच्चं पुण भाणयं जहा । कसुद्धीए तमि रओ सञ्चरओ, ते एवंगुणजुत्ता माणणिज्जत्ति, जो ते माणियइस पूणिज्जो भवतित्ति । इदाणि सपूयाणज्जेसु जं|
*AROSCORN.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________
२ उद्देशकः
परणाम आयीरोग
'चउहिं कसायणाए रओ भवेज
श्रीदश- भण्णइ, तंजहा- 'तेसिं गुरूणं ॥४५२॥ वृत्तं, तेसिं णाम जे ते विणओवएससकारादिगुणजुत्ता भाणिया, गुरवो पसिद्धा, वकालका गुणेहिं सागरो विव अपरिमिया जे ते गुणसागरा तेसिं गुणसागराणं, सोच्चाग णाम सोऊण वा सोच्चाण वा एगट्ठा, चूर्णी
मेहावी पुचभाणओ, सोभणाणि भासियाणि सुभासियाणि, 'चरे ‘णाम आयीरओबएसमायरिज्जा, मुणिगहण मुणित्ति वा विनयाध्य. नाणित्ति वा एगट्ठा, पंचसु महब्बएसु जयणाए रओ भवेज्जा, सारक्खणजुत्तोत्ति वुत्तं भवइत्ति, गुत्ते-मणवयणकाइएहिं गुत्तो
भवेज्जा, कोहाईहिं चउहिं कसाएहिं उवसंतेहिं चत्तींह आयरियाणं सुभासियाई गहिऊणमागरेज्जत्ति, जो एयप्पगारगुणजुत्तो
साहू सपूयणिज्जो भवइ, इदाणिं विणयफल भण्णइ-- 'गुरुमिह सययं०॥४५३॥ वृत्तं, तत्थ गुरू पसिद्धो, इहग्गहणेण मनुस्सIPलोगस्स गहणं, कम्मभूमीए वा गहणं कयंति, सययनाम सययंति वा सबकालंति वा एगहा, 'पडियरिय ' नाम जिणोव18 वइटेण विणएण आराहेऊणत्ति वुत्तं भवइ, 'मुणी 'नाम मुणित्ति वा णाणित्ति वा एगट्टा, जिणाणं वयणं२ तमि जिणवयणे णिउणो 13जिणवयणणिउणे, तहा 'अभिगमकुसले ' अभिगमो नाम साधूणमायरियाणं जा विणयपाडवत्ती सो अभिगमो भण्णइ, तं
मि कुसले, वितिय कुसलगहणं कुत्थियाओ कारणाओ स लसइत्ति कुसलो, अहवा अच्चत्थानमित्तं वा पुणो भण्णमाणो
कुसलसद्दो पुणरुतं ण भवतीति, सो एयप्पगारेण धुनिउं अट्ठविहं कम्मरयमलं पुवकयं नवस्स आगमं पिहिऊणं 'भासुरमउलं &ो गई वई' त्ति तत्थ पभासतीति भासुरा, अउला नाम अण्णेण केणवि कारणेण समाणगुणेहिं न तीरइ तुलेउं सा अतुला भण्णइ,
सा सिद्धी, तं भासुरं अतुलं गई वयंतीति, वइंति नाम वयंतित्ति वा गच्छंतित्ति वा एगट्ठा, सावसेसकम्माणो देवलोगे सु-|
॥३२४
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________
४ उद्देशक
श्रीदश
लपच्चायाई लभ्रूण पच्छा सिज्झिज्जा, बेमि नाम तीर्थकरोपदेशात्, न स्वाभिपायेण ब्रवीमि । वैकालिक
___विणयज्झयणसमाहीए तइओ उद्देसो सम्मचो घूर्णी.
चउत्थउद्देसगत्थाभिसंबंधो-विणयसमाधी अविसेसिया भणिया, तब्भओवदरिसणत्थमिदमुच्यते---'सुतं मे आउसंतण
भगवयाएवमक्खायंति' (सूत्रं १६) एयस्स अत्थो जहा छज्जीवनियाए, इहत्ति नाम इह सासणे, खलुसदो विसेसणे, किं विवेविनयाध्यायति?.न केवलं गोयमाईहिं थेरेहिं तित्थगरसगासओ सोउं चउचिहा विणयसमाही भण्णइ, किन्तु तीयाणागयथेरतेहिवि अप्पणो
यने गरुसगांसे सोऊण एते चेव चत्तारि विणयसमाधिट्ठाणा अतीता पन्नवेंति या, अणागया पण्णवेस्संति एवं विसेसपंति, थेरगहणण ॥३२५॥
गणहराणं गहणं कय, भगवतेहिं नाम भयो-जसो भण्णइ, सो जेसिं आत्थ ते भगवंतो, अतो तेहिं भगवंतेहिं, चत्तारित्ति संखा, विणयो चेव समाही विणयसमाही, समाही वा णाम ठाणं ति वा भेदोत्ति वा एगट्ठा, पण्णत्ता नाम परूविया, आह-कयर खलु जाव पन्नत्ता?, आयरिओ भणइ-' इमे खलु जाव पन्नत्ता, तंजहा-- विणयसमाही सुयसमाही तवसमाही आयारसमाही' विणय एव समाही विणयसमाधी, सुतमेव समाधी सुतसमाधी, तव एव समाही तवसमाही, आयार एव समाही
आयारसमाही, एसो पदअत्थो, अत्थो इमाए संगहणीए भण्णइ-विणए सुते य॥४५४॥ सिलोगो, अहवा तत्थेव तेर्सि चेव अत्था-1 लणं फुडीकरणाणिमित्तं अविकप्पणानिमित्तं च पुणो गहणं कयंति, उक्तंच-"यदुक्तो यः(त्र) पुनःश्लोकैरर्थस्समनुगीयते । तद् व्यक
व्यवसायार्थ, दुरुक्तो वाऽथ गृह्यते ॥११॥" तम्हा एतेण कारणेण सो चेव अत्थो पुणो सिलोगेण भण्णइ--विणए सुए अतवे, आयारे निच्चपंडिआ। अभिरामयंति अप्पाणं' अभिरामयंति नाम एतेहिं कारणेहि अप्पाणं जोतंति त्ति वुत्तं भवइ, के
REAK
॥३२॥
BENER
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णी
विनयाध्ययने
पुण ते अभिरामयंति ?, एत्थ भण्णइ-'जे भवंति जिइंदिय'त्ति, जेत्ति अणिद्दिट्ठाण गहणं कयंति, एतेसु चउसु ठाणसुते | अप्पाणं अभिरामयंति जे य जिइंदिआ भवंति, न पुण अजितिदियत्ति, विणयमूलो एस जिणप्पणीओ धम्मोत्तिकाऊण अतो पुविन विणयसमाही भाणिया, तंमि विणए अवास्थओ सुतं गेण्हइत्ति, अतो विणय (समाहीए परओ) सुयसमाही भणिया, तंमि य सुए तवो वणिज्जातत्ति अओ तवसमाही भणिया, तवो य आयारादुवत्थियस्स सुद्धो भवइत्ति अतो आयारस्स समाधी भाणया । इदाणिं एतसि एक्ककं चउन्विहं भण्णइ, तत्थ' चउविहा खल विणयसमाही भवइत्ति (सूत्रं १७)''चउब्विहा 'नाम चउव्विहत्ति वा चउभेदत्ति वा एगट्ठा, खलुसद्दो पायपूरणे, विणओ चेव समाधी विणयसमाधी, अहवा विणयसमाधी भवति णाम हवात्त वा एगट्ठा, साय चउनिहावि इमा, तंजहा-अणुसासिज्जतो सुस्सूसइ, पढमं विणयसमाधीए पदं, सम्म संपडिवज्जतित्ति बितियं पदं, वेयमाराहइत्ति ततियं पयं भवति, ण य भवइ अत्तसंपग्गहिए, चउत्थं पदं भवति, तत्थ अणुसासिज्जतो सुस्सूसइ णाम अणुसासणा पडिचोदणा भण्णइ, पडिचोइज्जतो ममेव हितमुवइसतित्ति सुस्सूसइ, 'सुस्सूसइ' नाम तदेव पडिचोदणं पुणो पुणो सोउमिच्छति,' संमं संपड़िवज्जई' नाम तं पडिचोदणं तत्तओ पाडिवज्जइ, 'वेयमाराहइ' नाम वेदो-नाणं भण्णइ, तत्थ जं जहा भाणतं तहेव कुव्वमाणो तमायरइत्ति, न य भवइ अत्तसंपग्गहिए ' नाम नो अत्तुकारसं करेइत्ति, जहा विणीयो जहुत्तकारी य एवमादि, सुत्तकमपरिवाडीए चउत्थमेयं पदं भवइ । भवइ य एत्थ विणय- ॥३२६॥ समाहीए सिलोगो, तंजहा--पेहेइ हिआणुसासणं, सुस्सूसई तं च पुणो अहिठ्ठए। न य माणमएण मज्जई, विणयसमाही आययहिए ॥ ४५५।। 'पेहेइ' नाम पेहतित्ति वा पेच्छतित्ति वा एगहा, 'हिआणुसासणं' नाम जं इहलोगहियं
BASA-%%%
A4%A5
॥३२६॥
-315
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशकालिक
चूर्णौ.
९
विनयाध्य
यने
॥३२७॥
पर लोगहियं चाइज्जइ तं पेद्दयति, आयरियउवज्झायादओ य आदरेण हिओवदेसगत्तिकाऊण सुस्वसह, तमेव पुणो तेसिं हिओवएसं संमं अहियतीति, अहिट्टेति नाम अहिदूयतित्ति वा आयरइत्ति वा एगट्ठा, 'ण य माणमएण मज्जई' न मा ( णं कुणइ ) जहा विणयसमाहीए पडुच्च को मए समाणो अण्णोत्ति, 'आययट्टिए ' नाम आयओ मोक्खो भण्णइ, तं आययं कंखयतीति आययट्ठए, अथवा विषयसमाधीए आययट्ठाए अच्चत्थं आदरो जस्स सो विषयसमाधीआययडिआ भण्णइ, विणय समाधी भणिया । इदाणिं सुयसमाधी भण्णइ, तंजहा - 'सुअं मे भविस्सइत्ति अज्झाइअव्वं भवइ, पढमं सुतसमाधीए पदं, | एगग्गचित्तो भविस्सामित्ति अज्झाइअव्वयं भवइ, बितियं सुयसमाधीए पदं, अप्पाणं टावइस्सामित्ति अज्झाइ अव्वयं भवइ, तइयं सुयसमाहीए पदं, ठिओ परं ठावइस्सामित्ति अज्झाइअव्वयं भवइ, चउत्थं सुयसमाहीए पयं भवतित्ति ॥ ( सूत्रं १८ ) अज्झाइयब्वयं भवइ 'सुयं नाम दुवालसँग गणिपिडगं तं मे गाय भविस्सतित्ति एयं आलंबणं काउं साहुणा अज्झाइयन्वं भवति, एगग्गचित्तं श्रज्झायंतस्तु भविस्सतित्ति एवं आलंबणं काउं साधुणा अज्झाइयां भवइ, तहा सुहविरागं जाणमाणो सुहं अप्पा धम्मे ठावेहामित्ति एयं आलंबणं साहुणा काऊण अज्झाइयच्वं भवइ, सुयं कमपरिवाडीए, उत्थमेयं पदं भवइ । भवइ य एत्थ सुयसमाहीए सिलोगो, तंजहा--नाणमेगग्गचित्तो, ठिओ अ ठावई परं । सुआणि अ अहिज्जित्ता. रओ सुअस माही ||४५६ || अज्झाइए णाणमंतो भवइ, गणणगुणेण एगग्गचित्तो, एगग्गचित्तो य धम्मे निच्चलो, ठिओ सो सम्मं समत्थो परमवि ठावेडंति, नाणाविहाणि य सुयाणि अहिज्जमाणो रओ सुयसमाधीपत्ति । इदाणिं तवसमाधी भण्णइ - चउव्विहा खलु तवसमाही भवइ, तंजहा-नो इहलोगट्ट्याए तवमहिडिज्जा ० ( सू १९ )
४ उद्देशकः
॥३२७॥
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश- 13 तवो बारसविधो, तं इहलोगकारणा जो अहिद्वेज्जा, जहा ममं तवोजुतं गाउं सपक्खो परपक्खो य वत्थादीहिं पूएइ, इहलोइया 8/४ उद्देशकः वेकालिका वा कामभोगा माणुस्सगा लभिस्सामित्ति, तत्थ उदाहरणं धम्मिलो, पढमं तवसमाधीपदं गतं । तहा णो परलोगट्टयाए चूर्णी. तवमद्दिज्जा, जहा देवलोगे मे असुगा रिद्धी भवउ, अमुगे विमाणे उववज्जज्जा, अमुग वा चक्कवट्टिमादि माणुस्सियं रिद्धिं
परभवे लभेज्जा, एत्थ उदाहरणं बंभदत्तो, वितिय तवसमाधि पदं गतं। तहा 'णो कित्तिवण्णसद्दासिलोगट्टयाए तवमहिविनयाध्य
हिज्जा' कित्तवण्णसद्दासलोगट्ठया एगट्ठा, अच्चत्थनिमित्तं आयरनिमित्तं च पउंजमाणा धुणरुत्तं न भवतीति, ततियं यने
| तवसमाधि पदं गतं । 'नन्नत्थ कम्मनिज्जरट्टयाए तवमाहिडेज्जत्ति' णगारो पडिसेधे वट्टइ, अन्नत्थसद्दो परिवज्जणे वट्टइ, ॥३२८॥ जहा कम्मनिज्जरामेगां मोत्तूण अण्णस्स न कस्सइ. अत्थस्स अट्ठाए तवमहिट्ठिज्जा, तवकमपरिवाडीए चउत्थमेयं पदं भवतित्ति ।
भवइ य एत्थ तवसमाधीए इमो सिलोगे, तंजहा 'विविहगुणतवोरए य निच्च,भवइ निरासए निज्जरहिए। तवसा धुणहर पुराणपावगं, जुत्तो सया तवसमाहिए ॥४५७।। विविधेसु अणेगप्पगारेसु गुणेसु तवे य बारसविधे रओ णिच्चं भवइ, णिरासए णाम निग्गता आसा अप्पसत्था जस्स सो निरासए, निज्जराए अट्ठो जस्स से निज्जरट्ठीए, एतप्पगारो साहू क्वेण बारसविण अप्पगारं पावं तवसमाधीए जुत्तो धुणतित्ति चउबिहा तवसमाही भणिता । एवमायारसमाधी चडबिहा भाणियब्बा | णिरवसेसा, णवरं णण्णत्थ आरहंतेहिं हेऊहिं आयारमहिहिज्जा, एयंमि आलावगे सिलोग य विसेसो, जे आरहंतहि अणासवत्तणकम्मणिज्जरणमादि मोक्खहेतवो भाणिता आचिन्ना वा ते आरहतिए हेऊ मोत्तूण णो अन्नस्स साहणट्ठा मूलगुणउत्तरगुणमयीय आयारमहिट्ठिज्जत्ति । सो य पुवसूइओ सिलोगे इमो, तंजहा-- 'जिणवयणरए ' ०॥ ४५८ ॥ सिलोगो, जिणा पुन्वभणिया,
+ SRC
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________
४ उद्देशक:
१०
श्रीदश- जहा दुमपुस्फियाए, एतसि जिणांण वयणं तमि रती जस्स से जिणवयणरए, 'रए' नाम रुइयंति वा संयंति वा एगहा, चकालिक 'अतिंतिणे' अचवले वा (पडिपुण्णाययमाययट्ठिए )पडिपुन्न' नाम पडिपुनति वा निरवसेसंति वा एगट्ठा.सुतत्थेहिं पडिपुण्णो, चूर्णी. आयया (अच्चत्थं, आयओ मोक्खो तमत्थेइ अभिलसतित्ति) सुयाइ आयोर चव समाही आयारसमाही, ताए आयारसमाहीए संवुडे
भवति, संवुडे णाम संवरियासवदुवारे, चकारो समुच्चये वट्टइ, न केवलं आयारसमाधिसंवुडे, किन्तु पुबिल्लाहिं समाहीहिं उवेए, समिक्ष्वध्य ५ दंते दविहे इंदिएहि य नोइंदिएहि य, नोईदिएहि 'भावसंधए ' णाम भावो मोक्खो तं दरथमप्पणा सह संबंधए। इदाणी एयाए ॥३२९॥
चउबिहाए समाहीए फलं भण्णइ, तंजहा--' अभिगम चउरो समाहिओ०॥४५९॥ इतं, आभिगयाओ समेयातो | विणयसमाधिमादियाआ चउरो समाहीओ जस्स सो अभिगम चउरो समाधीओ, 'मुविसुद्धो' नाम तेहिं मणवयणकाएहिं जोगेहिं सुटु विसुद्धो सुविसुद्धो, सुठु सत्तरसविहे संजमे समाहिओ अप्पा जस्स सो सुसमाधिअप्पा, विउलं विच्छिन्नं भण्णइ, विपुलं तं हितं च विपुलहितं, सुहमावहतीति सुहावह, पुणसद्दो विसेसणे वट्टइ, किं विसेसयति ?, जहा एयाओ चउरो समाहिओ समणा आयरिऊण य पच्छा अयं विपुलं हितं सुहमावहति णाम कुव्वहात्ति वा घडइत्ति वा एगट्ठा, सेत्ति साधुस्स निद्देसो, पदं ठाणं 'खेमं' णाम खेमंति वा सिवंति वा एगट्ठा, सो य मोक्खो, अत्तणो गहणेण एवं परूवियं भवइ, जहा चेत्तो कम्मं करेइ, सो ४ वेव अविणट्ठो अण्णण परियाएण जुजइ, 'जाइमरणाओ'०॥४६०॥ वृत्तं, जाती मरणं संसारो ताओ संसारातो मुच्चइत्ति, 'इत्थत्थं ' णाम जेणं भण्णइ एस नरो वा तिरिओ मणुस्सो देवो वा एवमादि, सव्वं तं सो जहातीति, सव्वसो नाम ण पुणो सरीरं गेण्हइत्ति, सो एतप्पगारगुणजुत्तो सिद्धो भवइ, सासयो, अप्परए वा देवे, तेण थोवावसेसेसु कम्मत्तणण देवो लवसत्तमेसु
॥३२९॥
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________
HOST-
सकारभिक्षुपदयो निक्षेपाः
श्रीदश- 18| परममहिढिएसु भवइ, अनेसु वा वेमाणिएसु इंदसामाणियादिसु महिडिओ भवइ, बेमि नाम तीर्थकरोपदेशात्, न स्वाभिवैकालिक प्रायेणेति, इदाणी णया-'णायंमि गिण्हियव्वे.'॥ गाहा, 'सव्वेसिपि णयाणं०॥ गाहा, पूर्ववदिति ।। चूर्णी.
विणयसमाहीअज्झयणं सम्मत्तम् समिक्ष्वध्य
एतेसु नवसु अज्झयणत्थेसु जो वट्टइ सो भिक्खू , एतेण अभिसंबंधेणागतस्त दसमझयणस्स चत्वारि अणुयोगदारा जहा ला आवस्सए, नवरं नामनिप्फण्णो निक्खेवो सभिक्खू, सगारो निक्खिवियब्वो, भिक्ख य निक्खिवियन्बो, तत्थ पुर्व सगारो ॥३३०॥ भण्णइ, सो चविहो, तंजहा-नामसकारो ठवण दव्व० भावसगारो यत्ति, णामठवणाओ गयाओ, दबसगारो दुविहो,
तंजहा-आगमओ णोआगमओ य, आगमओ जाणए अणुवउत्ते, नोआगमओ तिविहो, तंजहा-जाणयसरीरदव्वसगारो भवियसरीरदब्बसगारो जाणयसरीरभवियसरीरवइरित्तो दव्वसगारोत्ति, तत्थ जाणगसरीरदव्वसगारो जीवो सगारजाणी तस्स जं सरीरगं जीवरहियं पुब्वभावपण्णवणं पडुच्च, जहा अयं घयकुंभे आसि, एस जाणगसरीरदव्वसगारो, इयाणी भवियसरीरदव्वसगारो जो जीवो सगारं जाणिहित्ति अणागयभावपण्णवणं पडुच्च, जहा अयं घयकुंभे भविस्सइ अयं महुकुंभ भविस्सइ, इदाणिं जाणगसरीरभवियसरीरवइरित्तो इमेण गाथापुव्वद्धेण भण्णइ-'निद्देसपसंसाए.॥३३१ ॥ अद्धगाथा, सगारा तिसु अत्थेसु वइ-निद्देसे पसंसाए अत्थिभावे य, निद्देसे जहा से णं तओ अणंतरं उबट्टित्ता इहेव जंबुद्दीवे एवमादि, पसंसाए जहा पुरिसा सप्पुरिसेहिं समं वसंता भवंति पुरिसुत्तिमा वइरिंदनीलमरगयमणिणो इव जच्चकणगसहसंबद्धा एवमादि, अस्थि| भावे जह समय अमुगं कज्जति एवमादि, व्वसगारो भणिओ, भावसगारो णाम जो जीवो सगारोवउचो सो भावसगारो
SURROSE%E%EC%A7
COACHAR
॥३३०॥
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________
सकारभिक्षुपदयो निक्षेपाः
चूणौ.
१०
श्रीदश
में भण्णइ, एते नामठवणभावसगारा उच्चारितसरिसत्तिकाऊण परूविया, इह पुण दव्वसगारेण पओयणं, तत्थवि जे इमेहिं दोहिं वैकालिक
वति तेण अहिगारो, तंजहा-'णिद्देसपसंसाए.॥३३१ ॥ गाथापच्छद्धं, णिद्देसे पसंसाए य एतेहिं दोहि कारणेहिं इममि दसमज्झयणे पयोयणं, कहं ?, 'जे भावा दसवेआलिअंमि.'॥३३२॥ गाथा, जे भावा दसवेयालिए कराणिज्जा
भगवंतेहिं जिणेहिं वणिया तेसिं भावाणं जेण समावज्जणं कयं सो भिक्खू भण्णइ, सो भिक्खुत्ति सोमणो वा भिक्खुत्ति, तत्थ सभिक्ष्वध्य समावज्जणं णाम जं तेसि गुणाणं करणं तं भण्णइ, सगारो भणिओ। इदाणिं भिक्खु भण्णइ, तस्स इमादारगाहा 'भिक्खुस्स ॥३३१॥
य निक्खेवो० ॥ ३३४ ॥ दारगाहा, भिक्खुस्स य णिक्खेवो भाणियब्वो, णिरुत्तं भाणियब्वं, एगट्ठियाणि भाणियवाणि, लिंगाणि भाणियन्वाणि, अगुणेसु ठितो भिक्खू न भवइ, अगुणेसु य अद्वितो भिक्खू भवइ, एयाणि पयाणि, एतेहिं दारेहिं भिक्खुस्स वक्खाणं कायव्यंति, तत्थ निक्खेवो इमो, तंजहा-'णामं ठवणा भिक्खू०' ॥ ३३५ ॥ गाथापुन्वद्धं, चउम्बिहो भिक्खू भवति, तंजहा-नामभिक्खू ठवण० दव० भावभिक्खुत्ति, नामठवणाओ गयाओ, दवभिक्खू इमो, तंजहा-'दव्वमि
आगमाई.' ॥ ३३५ ॥ गाहापच्छद्धं, दव्वभिक्खू दुविधा, तंजहा-आगमओ णोआगमओ य, आगमओ जाणए उवउत्तो, णोआगमओ तिविधो-जाणगसरीरदबभिक्खू भवियसरीरदव्वभिक्खू जाणगसरीरभवियसरीरवइरित्तो दबभिक्खू तत्थ | जाणगसरीरदबभिक्खू भिकूखुपदत्थाहिगारे जाणगस्स मयसरीरो, जहा अयं घयकुंभे आसि अयं महुकुंभे आसि, भवियसरीरदवभिक्खू जो भिक्खुपदस्थाहिगारं जाणिहित्ति, जहा अयं घयकुंभे भविस्सति अयं मधुकुंभे भविस्सइ, जाणगसरीरभवियसरीर| वइरिचो दवभिक्खू तिविधो, तंजहा-एगभविओ जो अणंतरभवे भिक्खू भविस्सइ, बद्धाउओ णाम जेण आउयं बद्धं, अभिमुहनामगुत्तो
441
--
-%C
॥२३॥
REG
AR--
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________
सकार
भिक्षुपदयो
निक्षेपाः
श्रीदश- || परममहिड्ढिएसु भवइ, अनेसु वा वेमाणिएसु इंदसामाणियादिसु महिड्डिओ भवइ, बेमि नाम तीर्थकरोपदेशात्, न स्वाभिवैकालिक | प्रायेणेति, इदाणी णया-'णायंमि गिण्हियब्वे.'। गाहा, 'सव्वेसिपि णयाणं.' ॥ गाहा, पूर्ववदिति ॥ चूर्णी.
विणयसमाहीअज्झयणं सम्मत्तम् सभिक्ष्वध्य
हा एतेसु नवसु अज्झयणत्थेसु जो वट्टइ सो भिक्खू , एतेण अभिसंबंधेणागतस्स दसमझयणस्स चत्तारि अणुयोगदारा जहा
द आवस्सए, नवरं नामनिप्फण्णो निक्खेवो सभिक्खू, सगारो निक्खिवियव्वो, भिक्खू य निक्खिवियबो, तत्थ पुव्वं सगारो ॥३३०॥ भण्णइ, सो च विहो, तंजहा-नामसकारो ठवण दव्व. भावसगारो यत्ति, णामठवणाओ गयाओ, दब्बसगारों दुविहा,
| तंजहा-आगमओ णोआगमओ य, आगमओ जाणए अणुवउत्ते, नोआगमओ तिविहो, तंजहा-जाणयसरीरदव्वसगारो | भवियसरीरदव्वसगारो जाणयसरीरभवियसरीरवइरित्तो 'दव्वसगारोत्ति, तत्थ जाणगसरीरदब्वसगारो जीवो सगारजाणओ तस्स जं सरीरगं जीवरहियं पुब्वभावपण्णवणं पडुच्च, जहा अयं घयकुंभे आसि, एस जाणगसरीरदव्वसगारो, इयाणी भवियस
रीरदव्वसगारो जो जीवो सगारं जाणिहित्ति अणागयभावपण्णवणं पडुच्च, जहा अयं घयकुंभे भविस्सइ अयं महुकुंभे भावस्सइ,x *इदाणिं जाणगसरीरभवियसरीरवइरित्तो इमेण गाथापुव्वद्धेण भण्णइ-निद्देसपसंसाए.'॥३३१ ॥ अद्धगाथा, सगारो
तिसु अत्थेसु वड-निदेसे पसंसाए अस्थिभावे य, निद्देसे जहा से णं तओ अणंतरं उव्वद्वित्ता इव जंबुद्दीवे एवमादि, पससाए | जहा पुरिसा सप्पुरिसेहि समं वसंता भवंति पुरिसुत्तिमा वरिंदनीलमरगयमणिणो इव जच्चकणगसहसंबद्धा एवमादि, अस्थिभावे जह ससूर्य अमुगं कज्जति एवमादि, व्वसगारो भणिओ. भावसगारो णाम जो जीवो सगारोवउचों सा भावसगारा
RECASEANING
A-%AC
॥३३०॥
%ary
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________
भण्णइ, एते नामठा, जहा-णि सपसंपादसवेआलिअमिः ॥ ३३२ मोभिक्खुत्ति सोभणो
44-
RECARECTO
4%
A-L-
श्रीदश- भण्णइ, एते नामठवणभावसगारा उच्चारितसरिसत्तिकाऊण परूविया, इह पुण दव्वसगारेण पओयणं, तत्थवि जे इमेहिं दोहिं
सकारवैकालिका वटुंति तेण अहिगारो, तंजहा-'णिद्देसपसंसाए.' ॥ ३३१॥ गाथापच्छद्धं, णिइसे पसंसाए य एतेहिं दोहि कारणेहिं
भिक्षुपदयो
निक्षेपाः चूणी. इमंमि दसमज्झयणे पयोयणं, कहं १, 'जे भावा दसवेआलिअंमि.'॥३३२॥ गाथा, जे भावा दसवेयालिए कराणिज्जा
१० भगवतेहिं जिणेहिं वणिया तेसिं भावाणं जेण समावज्जणं कयं सो भिक्ख भण्णह.सो भिक्खुत्ति सोमणो वा भिक्खुत्ति, तत्थ सभिक्ष्वध्य १ समावज्जणंणाम जं तेसि गुणाणं करणं तं भण्णइ,सगारो भणिओ। इदाणिं भिक्ख भण्णइ, तस्स इमा दारगाहा 'भिक्खुस्स
हाय निक्खेवो० ॥ ३३४ ॥ दारगाहा, भिक्खुस्स य णिक्खेवो भाणियव्वो, णिरुत्तं भाणियन्वं, एगडियाणि भाणियव्याणि, ॥३३१॥
लिंगाणि भाणियव्वाणि, अगुणेसु ठितो भिक्खू न भवइ, अगुणेसु य अद्वितो भिक्खू भवइ, एयाणि पयाणि, एतेहिं दारेहिं भिक्खुस्स वक्खाणं कायव्वंति, तत्थ निक्खेवो इमो, तंजहा-'णामं ठवणा भिक्खू०' ॥३३५ ॥ गाथापुव्वद्धं, चउव्विहो
भिक्खू भवति, तंजहा-नामभिक्खू ठवण दव्व० भावभिक्खुत्ति, नामठवणाओ गयाओ, दव्वाभिक्खू इमो, तंजहा-'दव्वंमि 1 आगमाई.' ॥ ३३५॥ गाहापच्छद्धं, दवभिक्खू दुविधा, तंजहा-आगमओ णोआगमओ य, आगमओ जाणए उवउत्तो, | णोआगमओ तिविधो-जाणगसरीरदव्यभिक्खू भवियसरीरदबभिक्खू जाणगसरीरभवियसरीरवइरित्तो दयभिक्खू, तत्थ है
जाणगसरीरदवभिक्खू भिक्खुपदस्थाहिगारे जाणगस्स मयसरीरो, जहा अयं घयकुंभे आसि अयं महुकुंभे आसि, भवियसरीर| दवभिक्खू जो भिक्खुपदस्थाहिगारं जाणिहित्ति, जहा अयं घयकुंभे भविस्सति अयं मधुकुंभे भविस्सइ, जाणगसरीरभवियसरीर| वइरित्तो दवभिक्खू तिविधो, तंजहा-एगभविओ जो अणंतरभवे भिक्खू भविस्सइ, बद्धाउओ णाम जेण आउयं बद्धं, अभिमुहनामगुत्तो
C-%
8C
३
१॥
-%
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________
%
%
%
%
श्रीदश- जेण पएसा णिच्छूढा, अथवा इमो दव्वभिक्ख भण्णइ-'भेदओ भेअणं चेव०॥३३६॥ गाथा, दवं भिंदतीति दवभेदओ, सो सकारवैकालिक दवभेदो परूवेयव्वो, दब्वभेदणं परूवेयव्वं, जं दव्वं भिंदियव्वं तंच, परूवणं एतेसिं तिण्हवि पत्तेयं २ वोच्छामि, सा य परूवणा
1 मिक्षुपदयो चूर्णी. | इमा--'जह दारुकम्मगारो' ॥३३७।। गाहापुब्बद्धं, जहासदो पुब्बसूइअतिविहपरूवणअभिनिद्देसओ, दारुकम्मकारो वड्डति,
निक्षेपाः | सो दवभेदओ भण्णइ, भेदणं परसू , भेत्तव्वयं कहूं, सो य दारुकम्मकारो एतेहिं भिंदएहिं संजुत्तो दवभिक्खू भवइ । किंच सभिक्ष्वध्य
& 'अन्नेऽवि दवभिक्खू० ॥३३७॥ माथापच्छद्धं, न केवलं दारुकम्मकारो दबभिक्खू भवइ, किन्तु , अन्नेवि दव्वभिक्खयो। ॥३३२॥ जे मूलगुणउत्तरगुणेहिं विरहिया लोगमुवीदंति ते दवभिक्खवो भण्णति, देवा अम्हे तिलोगनित्थारणत्थं मणुस्सलोए अवयरिया 1 ते एवं बंभणा णाम कोधी माणी मायी मिच्छादिट्ठी उज्जुपने धम्ममि अविकोविया मता याजणगा दुपदादीणि मग्गमाणा
दव्वभिक्खवो भण्णंति, तहा अन्नेवि जीवणियनिमित्तं तारिसा कप्पाडयादणिं दीणा किविणा सिप्पतो भिक्खमडमाणाविज्जा | दवभिक्खवोत्ति पासंडिणोऽवि मिच्छद्दिट्टी० ॥ ३३९॥ गाहा, रत्तपडपरिवायगमादीवि मिच्छादिट्ठी वधपरा तसाणं बेइंदियादीणं थावराण य पुढविमाइणं णिच्चमेव वधकारणे रत्ता, अबभचारित्तणेण संचइयदोसेण य दबभिक्खवो भवति, आहकहं ते अबंभचारी भवति ?, आयरिओ आह-सक्काण ताव जे तत्थ असीलमंता तेसु मग्गणा णत्थि, जे पुण सीलमंता ते मणवइओ पहुच्च पेसदासिपरिग्गहा कहं बंभचारी भविस्संति.संखावि पत्ताणं सहादीणं विसयाणं उपभोगो कायव्वोत्ति एवं उवइसंता कहं बंभचारी भविस्संति, एवं अण्णेमुवि आजीवगाइसु पासंडेसु जहा संभवं भाणियव्वं, तहा इमेण संचएण संचइया, तंजहा--'दुपयचउप्पय० ॥ ३४० ॥ गाथा, दुपदं दासी दासा य, चउप्पयं गोमहिसादी, धणं- हिरण्णसुवण्णादी, धणं
%
*
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________
anmainanimaniaana
भिक्षुनिक्षेपाः
सालीवी हिमादि, कुवियं घडघडियउहुंचणियआसणसयणाइयंति, तेसु च दप्पयादिसु तिगतिअपरिग्गहे णिरया सचित्ताणि
| वैकालिकाकासुजमाणा पयमाणा य उद्दिट्ठभत्ताणि य भुंजमाणा दव्याभिक्खवो भवंति. कई पण ते तिगतिगपरिग्गह निरयत्ति १,
चौँ :एतस्स अत्थस्स इमा वक्खाणगाथा-'करणतिए जोअतिए ॥ ३४१॥ गाहा. करणकारावणअणुमोदणमइएण तिविधण।
१० करणेण तिविधण मणवइकाएण जोएण सावज्जे आरंभे आयहेउं सरीरउवभोगकारणे पवत्तमाणा तह परहेतुगमवि करणतिएण, भिक्षु अ जोगतिएण, य सारज्जेसु पवत्तमाणा, एयस्स उभयस्स अद्वाए पवत्तमाणा भणिया, अणद्वाएवि क लक्खं विधी हामित्ति अन्नतर
| सत्तं विधति, पक्खिवाएसु वा एवमादि, एवं अणट्ठाए पवत्तमाणा तेऽवि जाव दवभिक्खुत्ति 'विज्जा' नाम जाणेज्जा, दवाभ॥३३३॥
खू भपिओ । इदाणि भावभिक्खू इमेण गाथापुबद्धण भण्णइ, तंजहा--'आगमओ उपउत्तो० ॥ ३४३॥ गाथा, भावभिक्ख दुविधो, तंजहा--आगमओ णोआगमाओ य, आगमओ जाणए उवउत्तो, णोआगमओ तग्गुणसंवेदए नाम जे भिक्खुगुणे | संवेदयइ सो तग्गुणसंवेदअओ भण्णइ, तण भावभिक्खुणा इहमधिगारो, सेसा उच्चारियसरिसत्तिकाऊण परूविया, भावभिकाबू भणिओ, गयं मिक्खेवत्तिदारं । इदाणिं णिरुत्तमिति, 'तस्स णिरुतं भेद०॥३४३॥ गाथापच्छदूं, 'तस्स' क्ति तस्सा पुन्धभणितस्स भिक्खुस्स निरुतं भेदगेण भेदणेण भित्तव्वएण य तिविधं भवति,एतेसिं तिण्हवि इमं निदरिसणं भत्ताऽऽगयोवजुत्तो' ॥३४४॥ गाहा, भेत्ता) साधू, भेदणं दुविहं बाहिरभंतरओ, भेत्तव्यं अट्ठविहं कम्म, तं च खुहं भण्यइ, अम्हातं भिंदइ अतो निरुत्तं । स भिक्खूत्ति । किंच-भिदंतो अजह खुदं० ॥३४५॥ गाथा, जहा खुई मिदंतो भण्णइ भिक्खू सहा जयमाणो साधू जई भण्णइ, तहा संजमं सत्तरसपगारं चरमाणो चरओ भण्णइ, तहा भवं चउप्पगारं खत्रमाणो खवणो भण्णइ, अहवा भिक्खुसद्दस्त ।
iescoote
-RESCRITICI
SC-ST-K...
- X
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________
र
-
श्रीदशवैकालिक चूर्णी.
-
-
.
..
भक्षपदया
५
1-
१०
भिक्षु अ. ॥३३४॥
| इमेण अमेण पज्जाएण निरुत्तं भण्णइ, तंजहा-'ज भिक्खणमेतवित्ती० ॥३४६॥ गाहा, जम्हा भिक्खणमेत्तविधी अतो || | भिक्खू भण्णइ, अणं कम्मं भण्णइ, जम्हा अणं खवयइ तम्हा खवणो भण्णइ, तबसंजमेसु बट्टमाणो तवस्सी भण्णइ, णिरुत्तं गयं || इदाणं एगठियाणि भिक्खुस्स तिहिं गाहाहिं भण्णंति-'तिन्ने नाती० (ताइ वृ०॥३४७|| गाथा, पब्वइए अणगारे०॥३४८॥
निक्षपाः एत्तो परं तु (साहू लूहे अ तहा) गाहा।।३४९।। तत्थ 'तिण्णो' नाम जम्हा संसारसमुई तरिंसु तरति तरिस्सति य इति तिणे, जम्हा अण्णेऽवि भविए सिद्धिमहापट्टणं अविग्घेण णाणाइणा पहेण नयति तम्हा नेया, दविए नाम रागदोसविमुक्को भवइ, वयाणि एतस्स अत्थि अतो वती, खमतीति खंतो, इंदियकसाया दमतीति दंतो,पाणवहादीहिं आसवदारेहिं न पविरमहात्ति विरए, मुणी | मुणित्ति वा नाणित्ति वा एगट्ठा, अहवा सावज्जेसु मोणमासेवातत्ति मुणी, तवे ठियो तावसो, पनवयतीति पनवओ, 'उज्जु' मायाविरहिओ अहवा उज्जु-संजमो तंमि अवस्थिओ उज्जु भवइ,भिक्खू पुब्वभाणिओ, चुज्झइत्ति बुद्धो,जयणाजुत्तो जती, विदू नाम विदुत्ति वा नाणित्ति एगट्ठा,(पढमाए) गाहाए अत्थो भणिओ । इदाणिं बिइयाए भण्णइ, तत्थ पव्वइए णाम यो वा पाणवधादीओ प्रव्रजितो, अणगारो णाम अगारं घरं भण्णइ, तं जस्स नत्थि सो अणगारो, अढविहाओ कम्मपासाओ डीणो पासंडी, तवं चरतीति चरओ, अट्ठारसविहं बंभ धारयतीति बंभणो, भिक्खणसीलो भिक्खू, सब्बसो पावं परिवज्जयंतो परिवायगो भण्णइ, सममणो समणो, बाहिरब्भंतरेहिं गंथींह विरओ निग्गंथो, अहिंसादीहिं संमं जुओ संजतो, जे बाहिरम्भतरेहिं विप्पमुक्को सो मुत्तो। वितियाए ॥३३४॥ अत्थो भणिओ । इदाणिं तस्याए गाहाए अत्थो भन्नति, तत्थ णिव्वाणसाहए जोगे पहे साधयतीति साधू, अंतपतेहिं लूहेहिं जीवतित्ति लूहे, अहवा कोहादिणा हासो तस्स नत्थि सो लूहो, संसारसागरस्स तीरं अत्थयतीति तीरही, अत्थयति नाम अत्थ
2-LICE
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
चूण.
१०
भिक्षु अ
॥३३५॥
*%* 6
यतित्ति वा पत्थयति वा एगडियाणि । इदाणिं तस्सेव भिक्खुस्स लिंगाणि दोहिं गाहाहिं भण्णंति- 'संवेगो निव्वेओ० ' ॥ ३५० ॥ गाहा, 'खेती य मद्दवऽज्जव ० ' ॥ ३५९ ॥ गाहा, तत्थ जिणप्पणी धम्मे कहिज्जमाणे परसमए य पुव्यावरविरुद्धे दूसेज्जमाणे | जो संवेगं गच्छ सो तस्स संवेगो भिक्खुलिंग णायव्वंति, तहा नरगभयगन्भवासादिभयमादिसु जो निव्वेयं गच्छ सोवि तेण णिव्वेयमतिएण लिंगण भावभिक्खु णायन्यो, तहा सद्दाइसु विसएस जो विवेगो सो भिक्खुलिंगमेव भवह, तहा सोभणसीले हिं समाणं संसग्गी भिक्खुलक्खणं भवइत्ति, तहा इह (पर) लोगाराहणावि भिक्खुलक्खणं णायव्वं, एवं तवो बाहिरब्भंत, णाणंआभिणिबोधियमादि पंचविधं, दंसणं दुविहं, तं० णिसग्गदंसणं अभिगमुप्पन्नदंसणं च चरित्तं अट्ठारस सीलंगसहस्समयियं, विणओ | विणयासमाधी पुव्वं भणिओ, एते सव्वेऽवि भेदा भिक्खुस्स लिंगाणि भवंति, एगाए गाहाए अत्थो भणिओ । णाणादाण खमणा(मा)णं च दडूण नज्जइ जहां एस भावभिक्खुत्ति, तहा अज्जवजुत्तो अकुडिलभावत्तणेण नज्जइ जहां एस भावभिक्खुत्ति, आहारोवहिमादिसु विमुत्तत्तं लक्खिऊण साहिज्जए जहा एस भावभिक्खुत्ति, तहा अलग्भमाणेसुवि आहारोवहि (माईसु) अद्दीणं पासिऊण नज्जइ जहा एस अद्दीणभावो भावट्टिओ भिक्खु, तहा बावीसं परीसहा तितिक्खमाणं दडूण साहिज्जति जहा एस भावभिक्खुत्ति, जेऽवस्सकरणिज्जा जोगा तेसु सम्मं पवत्तमाणं उवलभिऊण णज्जइ जहा एस ओवस्सगसुद्धिं कुव्यमाणो भावभिक्खू भवइ, एताणि य संवेगमादियाणि तस्स भिक्खुस्स लिंगाणि भणियाणि, इयाणि जेसु ठाणेसु अवडिओ भिक्खू भवद्द जेसु य न भवइ एमि य अत्थे जहा पंचावयवा भवति तहा भाणियव्वं, तं०- 'अज्झयणगुणी० ॥ ३५२ ॥ गाथापुव्वद्धं, जे एतंमि अज्झयणे भिक्खुगुणा भण्णिहिन्ति तेहिं गुणेहिं जो जुत्तो सो भिक्खू, न सेंसगाइ, न एतव्यतिरित्तगुणजुत्तो भिक्खु भवइत्ति एस पइन,
४ उद्देशकः
॥३३५॥
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________
य
-
चूनों.
श्रीदश- आह-को एत्थ हेऊत्ति?, अओ हेऊ दिहतो य इमेण गाहापच्छ द्वेण भण्णइ-'अतुणत्ता इइ हेऊ॥३५२॥ गाहापच्छद्धं, तीए ४. भिक्षुगुणे पुचभणिताए पइन्माए गुणजुत्तत्तणं हेऊ, दिईतो सुपणं, सुबन्नस्स ताव गुणा भण्णंति, जंतं दिद्रुतो सुबन्नं भणियं तस्स इमे गुणा
पंचावयवाः अट्ठ, तं०.-विसघाइ' गाहा ॥३५३॥ विसघाइतं रसायणसामत्थजुत्तं मंगलसाहगं, विणिए णाम जं जं अभिप्पाइज्जइ तं तं
कडगकुंडलादी णिव्यतिज्जतित्ति अतो विणीयया तस्स गुणो, पंचमो 'पयाहिणावत्तया' णाम जाहे आवट्टियं भवइ तया भिक्षु अ०
द पयाहिणं आवत्तइ, सहा गुरुयत्तं छट्ठो गुणो, अडज्झत्तणं सत्तमो गुणो, अकुहमावो अट्ठमो गुणो भवइ. भगिता य सुवण्णगुणा । ॥३३६॥ इदाणि उपसंहारो भण्णइ-'चउकारणं' ।। ३५४॥ गाहा, जहा 'चउहिं कारणेहिं' ति कसच्छेदतायतालणादीहिं ( निहसताव
छहतालणादीहिं ) परिसुद्धं सुवष्णं भवइ, तं विसघाति. रसायणं गरुयं अडझणं अकुहणाइगुणजुत्तं भवति, 'तं निहसगुणोवेयं'
टीकायां तु 'तं कसिणगुणोवेअं०)॥ ३५५ ।। गाथा, जहा तं णिहसादिगुणजुत्तं सुबन्नं भवति न सेसं जु सुवन्न, न य Pणामरूवमेत्तेणेव सुबन्नं भवइ, तहा अगुणजुत्तो सो भिक्खू ण भवइत्ति, 'जुत्तीमुवणयं पुण' ।। ३५६ ।। गाथा, जइ पुण।
केणइ तारिसेण उवाएण जुत्तीसुवर्ण कीरेज्जा, न हुतं सुवण्णं वणं चिरणवि कालेण सेसेहि गुणेहिं निहसाईहिं असन्तेहि सुवर्ण भवइ, तहा-'जे अज्झयणे भणिआ० ।। ३५७ ॥ गाथा, जे एयंमि अज्झयण भिक्खुगुणा भणिया, ते सम्मं फासेमाणो सोते भिक्खू भवति, जस्स भिक्खुत्ति नाम कयं तं भावं पडुच्च, न नामं ठवणं दव्यंति, कह?, सुवनस्सवत्थेण जहा सोभणवन्न विसघातादिगुणजुत्तं च काऊण सुवनस्स सुवनंति नामं कर्य, तहा जे सुभिनखस्स अज्झयणे गुणा भणिया तस बट्टमाणा जा३३६॥ भिववित्ती सो भिक्ख भण्णइ. न जो भिक्षणसीलो सो मिक्खु रागवसोभवह, कह?,'जो भिक्खू गुणरहिआ०' गाथा।।३५८
ARRESTERNATIREMENDHEELargare
nee
सामानmarTENMANTRATHI
HinBATERMEIRRIGrisianHET
लनमा
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________
दिक्षा
श्रीदशचकालिक चूर्णी.
भिक्षु अ०
॥३३७॥
जो भिक्खू गुणरहिओ ठाऊण भिक्खं हिंडइ सो भिक्खू न भवत्ति, कह., जहा एगेण वनेण जुत्तीमुवनं असइ सेसेसु विसघातादिगुणवित्थरेसु(न)सुवन्नं भवइ । किंच, कहं सो भिक्खू भविस्सति? जो इमेहिं कारणेहिं वह?, तंजहा-'उद्दिकडं ॥३५९।। गाहा, जो उद्दिढकडं झुंजइ, पुढविमादीणि य भृताणि पमद्दमाणो य घरं कुव्वइ, पच्चक्खं जलगए-पूयरगादीए जीवे जो पिबति, कहं सो भिक्खू भविस्सइत्ति ?, उवसंहारो भणिओ । इदाणिं निगमणं भण्णइ-'तम्हा जे अज्झयणे' ॥ ३६० ॥ गाथा, तम्हा अगुणजुत्तो भिक्खू न भवइ, जे एयंमि दसमज्झयणे मूलगुणा भिक्खुस्स भणिया तेहिं समण्णिओ भिक्खू भवति, सहा उत्तरगुणेहि-पिंडविसोधीपडिमाभिग्गहमाईहिं सो भिक्खू भावियतरो भवइत्ति, नामनिप्फण्णो गतो। इदाणिं सुत्ताणुगमे सुर्त उच्चारेयव्वं, अक्खलियं जहा अणुओगदारे, तं च सुत्तं इम-णिक्खममादाय० ॥४६१॥ वृत्तं, 'क्रम पादविक्षेपे' धातुः, अस्य धातोः निस्पूर्वस्य 'समानकर्तृकयोः पूर्वकाले' इति (पा. ३-४-२१ ) क्त्वाप्रत्ययः, क्त्वाकारादाकारमपकृष्य ककारः किति लोपः 'आर्धधातुकस्येवलादेरिति (पा. ७-२-३५) इडागमः, निसः सकारस्य 'इदुपधस्य चाप्रत्ययस्येति' (पा. ८-४-४१) सकारस्य षकारः, परगमनं निष्क्रम, त्वा 'कुगतिप्रादय' इति (पा. २-२-१८) समासः, सुप्लुक् 'समासे नपूर्वो क्वा ल्यपिति ल्यप्प्रत्ययः, सुप्लुक् आदेशः, निमित्ताभावे नैमित्तिकस्याप्यभावः इडादीनामभावः, पकारलकारयोर्लोपः, परगमनं, निष्क्रम्य, तीर्थकरगणधराज्ञया निष्क्रम्य सर्वसंगपरित्यागं कृत्वेत्यर्थः, अथवा निष्क्रम्य-आदाय, 'बुद्धवयणं' बुद्धाः-तीर्थकराः तेषां वचनमादाय गृहीत्वेत्यर्थः, निक्खम्म नाम गिहाओ गिहत्थभावाओ वा दुपदादीणि य चइऊण, णिक्खमिज्जा, 'ज्ञा अवबोधन धातुः, अस्य धातोः आपूर्वस्य 'इगुपधज्ञाप्रीकिरक इति' (पा. ३-१-१३५) का प्रत्ययः, ककारादकारमपकृष्य ककारः किति
IA5%A4%A5%
रिति (पा. ७.२-३५.२
(पा. २-२-१८) समास
कारयोर्लोपः, परगमन
Milal
*
॥३३७॥
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ.
१०
भिक्षु अ०
॥३३८॥
लोपः 'आतो लोप इटि च क्ङिति चेति' (पा. ६-४-६४ ) आकारलोपः परगमनं आज्ञा इति स्थिते स्त्रीविवक्षायां 'अजाद्यतष्टापू' इति ( पा. ४-१-४ ) टाप् प्रत्ययः अनुबन्धलोपः 'अकः सवर्णे दीर्घः ( पा० ६-१-१०१ ) परगमने आज्ञा इति स्थिते ' कर्तृकरणयोस्तृतीयेति' (पा० २-३-१८) तृतीया, तस्या एकवचनमुपादीयते टा, टाकारादाकारमपकृष्य टकारस्य लोपः, 'आडि चाप' इति ( पा० ७-३-१०५ ) आकारस्य इकारो भवति आङि परतः, 'एचोऽयवायाव' इति पा०६-१-१८) अय आदेशः, परगमनं आज्ञया, आणा वा आणत्ति नाम उववायोति वा उवदेसोत्तिवा आगमोत्ति वा एगड्डा, तित्थगराणाए णिक्खमिऊण 'बुध अवगमने' धाताः 'तक्तवतू निष्ठेति' ( पा० १-१-२६ ) क्तप्रत्ययः, ककारः क्ङिति लोपः इट् च प्राप्तः 'एकाच उपदेशेऽनुदात्तादिति' ( पा० ७-२-१० ) प्रतिषेधः, गुणः प्राप्तः किश्वात् प्रतिषेधः 'झपस्तथोद्धोऽध' इति ( पा० ८-२-४ ) तकारस्य धकारः, 'शलो शशोऽन्तस्येति' इति ( पा० ८-२-३७ ) जस्त्वेन धकारस्य दकारः, परगमनं, बुद्ध, बुद्धानां वचनं बुद्धवचनं तस्मिन् बुद्धवचने नित्यं चित्तसमाहितात्मा भवेत्, सर्वकालं द्वादशाङ्गे गणिपिटके चित्तं पसिद्धं तं सम्म आहितं जस्स सो चित्तसमाहिओ, समाधितं नाम आरुहितं, जहा समाहितं भारं देवदत्तो आरुहेति, समाहितं घर्ड गेण्हइ, सोभणेण पगारेणेति वृत्तं भवति, आहकहमसमाहियचित्तो भवति १, आयरिओ आह-विसयाभिलासातो, ते च वित्तया सहाती, तेसुवि डंडणागयभूतो इत्थि अहिलासोत्तिकाऊण तन्निवारणत्थमिदमुच्यते-' इत्थीण वसं न आवि गच्छे' त्ति, 'ष्ट्ये स्त्यै शब्दसंघातयोः' धातुः, 'धात्वादेः पः सः' इति ( पा० ४-१-६४ ) पकारस्य सभावे ' स्त्रायते ' इति ( ३-६-१६६) ड्रटू डकाराद्रेफमपकृष्य डकार ः 'डिति देरिति ( पा० ४-६-१४१ ) आलोप:, डिति स्यात् भस्यापि अनुबन्धलोप:, [ण सामर्थ्यानि लोपः ] 'लोपो व्योर्बली'
विषयवान्तिः
॥३३८ ॥
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णी.
CATEG
A-%
भिक्षु अ०
॥३३९॥
ति (पा ६-१-१६ ) यकारलोपः, परगमनं स्त्र सु इति स्थिते स्त्रीविवक्षायां 'टिड्ढाणनि' ति (पा० ४-१-१५) डीप् प्रत्ययः, पटकाय अनुबन्धलोपा, परगमनं स्त्री, स्त्रीणां वशं न गच्छेदिति, ताभिस्सह यःसंगस्तस्य परित्याग इत्यर्थः, इत्थीओ पसिद्धाओ, तासिं | वसं न यावि गच्छेज्जा, अविसद्दो संभावणे, किं संभावयति ?, जहा जो एयंमि इत्थीवसकारणे दढव्वतो सो सेसेसुवि पायसो ठाणेसु दढो भवति एयं संभावयति, तासिं च इत्थीणं वसं गच्छमाणो वंतं सावज्जं असमाहिकारियं पुणो पडिआयइ, जो एवं निक्खम्म आणाए बुद्धवयणे निचं चित्तसमाहिओ इत्थीण वसं न गच्छति वंतं नो पडिआयति स भिक्खू भवति, सोभणे य से भिक्खू भवइ, आह-णणु बुद्धग्गहणेण य सक्काइणो गहणं पावइ, आयरिओ आह-न एत्थ दन्वबुद्धाणं दवभिक्खूण य गहणं कयं, कहं ते दव्यबुद्धा दव्वभिक्खुया', जम्हा ते सम्मइंसणाभावण जीवाजीवविसेसं अजाणमाणा पुढविमाई जीवे हिंसमाणा दव्वबुद्धा दव्वभिक्खू य भवंति, कहं तेहिं चित्तसमाधियत्तं भविस्सइ जे जीवाजीवविसेसं ण उवलभंति ?, जे पुढविमादि जीवे णाऊणं परिहरति ते भावबुद्धा भावभिक्खू य भन्नंति, छज्जीवनिकायजाणगो य रक्खणपरो य भावभिक्खू भवति, तदुपदरिसणस्थमिदमुच्यते-'पुढविं न खणे न खणावए० ॥ ४६२ ॥ सिलोगो, तसथावरभूओवधाओत्तिकाऊण पुढविं णो सर्य खणेज्जा, न वा परेण खणावेज्जा, 'एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाण' मितिकाउं खणंतमवि अन्नं न समणुजाणज्जा, 'सीओदगं' नाम उदगं असत्थहयं सजीवं सीतोदगं भण्णइ, तं नो पिबेज्जा, ण वा हत्थपायभायणधावणादीहिं तिविहेण मणवयणकाय
1६॥३३९॥ | जोगण करणकारावणअणुमोयणादीहि समारभेज्जत्ति, किंच-'अगणिसत्थं जहा सुनिसिअं' ति, जहा' असिखेडगपरसुआदि सत्थं सुणिसितं दोसावह णाऊण तं णो सयं उज्जालेज्जा नो अन्नेहिं उज्जालावेज्जा, 'एगग्गहणेण गहणं तज्जातीयाण'मिति
C4-4-AAMA N-or
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________
पटकाय रक्षा
श्रीदश
काउं उज्जालणं ण समणुजाणेज्जा, जो एते पुढविमादिकाए सारक्खइ स भिक्खू भवइ । आह-णणु छज्जीवणियाए एसो अत्थो वैकालिक
भणिओ, जहा से पुढविं वा भित्ति वा सिलं वा लेलं चा' एवमादि, पिंडेसणाए 'पुढविजीवे ण हिंसेज्जा, उदउल्लेण' एवमादि, धम्मत्थचूर्णी.
कामाएवि वयछकं कायछकं जहा रक्खियव्वं तहा अणियं, आयारप्पणिहीए 'पुढचं भित्ति सिलं लेलु' एवमादि, सेसेसुवि अज्झयणेसुभिक्षु अ०
वि पायसो एतेसिं परिहारो भणिओ, तो किमत्थं पुणो दसमज्झयणे ते चेव काया भणति ?, आयरिओ आह-अविस्सरन्ताणे
होवदरिसणत्थं कायाण वयाण पुणो पुणो गहणं कज्जइ, तेण ण पुणरुत्तं भवइ, पितापुत्रावौषधमन्त्रादिवत्, जहा पुत्तं विदेस ॥३४॥ गच्छमाणं मायापियरी अप्पाटॉन हे प्रत्त! अकालचरियादद्रसंसग्गिमाइ सव्वपयत्तण परिहरेज्जत्ति, अहोरत्तं अविसरणाणामत्ता
वा तेहिं पुणो पुणो भण्णइ. णय तं पुणरुत्तं भनइ, जहा वा कोई हेण भण्णइ-पुत्त ! अबसर अवसर एस सप्पोत्ति, वाहिओं पुण समत्थं ओसह पुणो पुणो दीज्जद, मंतो वा ताव पढिज्जति जाब विसं वेयणा वा उपसंता, आगामिफलनिमित्तं करिसणादिकम्म पुणो पुणो कज्जमाणं न पुणरुत्तं भवइ, एवं ताव लोगे, वेदेऽपि यथा सुत्राह्मण्ये इंद्र आगच्छ हरि आगच्छ मेघातिमेघ घृषणश्वस्यमन गौरवास्कन्दिनाहल्याचे जार कोशिक ब्राह्मणगीतम. वाणसुस्व ना'मा गच्छ मघवं स्वाहा,जहेतागि पुणरुत्ताणि न भवात|४ तहा ससस्स थिरीकरणानिमित्त पुणो पुणो कायावयाणि य भन्नमाणाणि पुणरुत्ताणि न भवति, इदाणिं पुव्वपस्थियं भण्णइ'अनिलेण न वीएन वीयावए०' ।। ४३३ ।। वृनं, अनिलो वाऊ भण्णा. तेण अनिलेण अप्पणो कार्य अनं वा किंचि तारिस | राणा वियावज्जा, 'एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाण'मितिकाउ वीयंतपि अण्णं ण समणुजाणेज्जा. बीयग्गहणेण एका चव मूलका। भन्दादी बीयपज्जवसाणो दसभेदो रुक्खो भवतित्ति तम्स गहणं कयं, ताणि मलकन्दाईणि बीयपज्जवसाणाणि हरियग्गहणण दुवा-TH
45
243
॥३४॥
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________
वधविरति: कषायवमनं
॥३४१॥
श्रीदश- लसविहस्सवि वणप्फइकाइयस्स गहणं कयं. तं हरियं न सय छिदज्जा न परेण छिदावेज्जा. 'एगग्गहणे गहणं तज्जातीयाणं'ति- वैकारिक काउंछिन्दंतपि अण्णं न समनुजाणेज्जा विवज्जयंतोत्ति, सचित्तग्गहणेण सबस्स पत्तेयसाहारणस्स सभेदस्स वणप्फइकायस्स चूर्णी. गहणं कयं, तं सचित्तं नो आहारज्जा, एताणि हरितछेदणादीणि जो न कुव्वद सो भिक्ख भवइत्ति । इदणि बायग्गतसाण
परिहारो भण्णइ-'वहणं तसथावराण होइ० ॥ ४६४ ।। वृत्तं, 'वहणं' णाम मारणं तं तसथावराणं पुढवितणकट्ठणिस्सिभिक्षु अ याण भवतित्तिकाऊण तम्हा उद्देसियं न भुजज्जा, तहा सयमवि प्रोदणादी नो. पएज्जा णो वा पयावेज्जा, 'एगग्गहणे गहणं
तज्जातीयाणमितिकाउं पयंतमवि अण्णं न समणुजाणेज्जा । 'रोइअ नायपुत्तवयणे ॥४६५।। वृत्तं, णायपुत्तस्स भगवओ वद्धमाणसामिस्स बयणं गविऊण अत्तसमं पुढविषादी माणेज्जा छप्पि काए, अत्तसमे णाम जहा मम अप्पियं दुक्खं तहा छण्हवि कायाणंति णाऊण ते कह हिंसामित्ति, एवं अत्तसमे छप्पि काए मण्णेज्जा, पंच चेह पाणवहवेरमणाणि महव्वयाणि फासेज्जा-आसेविज्जा 'पंचासवसंवरे' णाम पंचिंदियसंवुडे, जहा 'सद्देसु य भद्दयपावएसु, सोयविसयं उवगएसु । तुद्वेण व रुद्वेण व समणेण सया न होयव्वं ॥ १॥ एवं सव्वेसु भाणियव्वं, सो य एवं गुणजुचो भवति, एते ताव मूलगुणा भणिया । इदाणि उत्तरगुणा भणति, तंजहा-'चत्तारि वमे सया कसाए.'॥४६६।। वृत्तं, चत्तारि कोहादिकसाया सया वमेज्जा, तत्थ । वमणं छड्डणं भण्णइ, तहा 'धुवजोगी हविज्ज' धुवजोगी णाम जो खणलवमुहुत्तं पडिबुज्झमाणादिगुणजुत्तो सो धुवजोगी भवइ, | अहवा जे पडिलहणादि संजमजोगा तेसु धुवजोगी भवेज्जा, ण ते अण्णदा कुज्जा अण्णदान कुज्जा, अहवा मणवयणकायए जोगे हजुजेमाणो आउत्तो जुजेज्जा, अहवा बुद्धाण वयणं दुवालसंग तमि धुवजोगी भवेज्जा,सुओवउत्तो सबकालं भवेज्जत्ति, धुवगहणेण
-
-
--
॥३४॥
-
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________
अमूढता असामाधेः
R
श्रीदशवेकालिक चूणों.
१० भिक्षु अ० ॥३४२॥
9-0%AACASSEtor
-
च उप्पादादिधुवस्स गहणं कयं, तं जस्स नत्थि से अहणे 'निज्जायरूवरयए' णाम जं णो केणइ उवाएण उप्पाइयं तं जातरूवं भण्णइ, तं च सुवण्णं, स्ययग्गहणेण रुप्पगस्स गहणं कयं, तं जातरूवं रजतं च सव्वप्पगारेहिं णिग्गतं जस्स स णिज्जातरूवरयते भण्णति, तिलतुसमागमेत्तपि से नस्थित्ति वुत्तं भवइ, तहा 'गिहिजोगमवि परिवज्जए' गिहिजोगो नाम पयणविक्कयमादि भण्णइ, एयाणि कसायवमणादीणि जो कुव्बइ सो भिक्खू भवइत्ति । 'सम्मबिट्ठी सया अमूढे ॥४६७ ॥ वृत्तं, अण्णतित्थियाण सोऊण अण्णेसि रिद्धीओ दट्टण अमूढो भवेज्जा, अहवा सम्मदिट्ठिणा जो इदाणी अत्थो भण्णइ तंमि अस्थि सया अमूढा दिट्ठी कायव्वा, जहा अस्थि हु जोगे नाणे य, तस्स णाणस्स फलं संजमे य, संजमस्स फलं, ताणि य इमंमि चेव जिणवयणे संपुण्णाणि, णो अण्णेसु कुप्पावयणेसुत्ति, सो एवं गुणजुत्तो तवसा पारसप्पगारेण पुराणं पावं धुणति णवं च णादीयति, मणवयणकायजोगे सुट्ठ संवुडेत्ति , कहं पुण संवुडे ?, तत्थ मणेणं ताव अकुसलमणणिरोध करेइ, कुसलमणोदीरणं च, वायाएवि पसत्थाणि वायणपरियट्टयाईणि कुबइ, मोण था आसेबई. कारण सयणासणआदाणणिक्खेवणहाणचकमणाइसु कायचेढाणियमं कुब्वति, सेसाणि य अकरणिज्जाणि य ण कुब्वइ, सो एवं. गुणजुत्तो भिक्खू भवइ । किंच 'तहेव असणं' ।। ४६८ ॥ वृत्त, 'तहेव'ति जहा पुव्वं भणियं, एवसदो पायपूरणे, असणपाणखाइमसाइमा पुषभणिया, तज्जतो भिक्ख भवइ, तेसिं अण्णतरं लभिऊण तत्थ जं भुत्तसेस उव्वरियं तस्स विही भाइत्ति, तं०-'होहीइ अट्ठो सुए परे वा, तं न निहे न निहावए जे स भिक्खूत्ति, तत्थ सुए नाम कल्लत्ति वुत्तं भवतित्ति, परम्गहणेण तइयचउत्थमादीण दिवसाण गहणं कयं, तंमि वा परे अट्ठो होहितित्ति- काऊण सयं 'न निहे न निहावए' णाम न परिवासिज्जतिवृत्तं भवति, न वा परेण निधावएज्जा, एगग्गहणे गहणं तज्जाती
7-
॥३४२॥
%
ty
%
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________
विग्रहर्जन क्षान्ति:
श्रीदश- वैकालिक चूर्णी
१० भिक्षु अ० ॥३४३॥
याणमितिकाउं णिहन्तपि अन्नं न समणुजाणज्जा, सो एवं गुणजुत्तो भिक्बू भवतित्ति । किंच-'तहेव० ॥ ४६९ ।। वृत्तं, तहेवत्ति तेणेव पगारेण, एवसहो पायपूरणे, असणपाणखादिमसादिमा पुव्वं भणिया, तेसिमण्णयरं विविध-अणेगप्पगारं लभेजा अणुग्गहमिति मन्नमाणो धम्मयाते साहम्मियाते छंदिया मुंजेजा, छंदिया णाम निमंतिऊण, जइ पडिगाहता तओ तेसिं दाऊण पच्छा सयं मुंजेजा, एतेण प्पगारेण मुंजेजा, सज्झायरए य जेस भिक्खू भवइत्ति । भुत्तो य समाणो–'न य वुग्गहिअंकहं कहिज्जा.'॥४७० ।। वृत्तं, नकारो पडिसेधे वट्टइ, चकारो समुच्चये, किं समुच्चिणोति ?, जो हेट्ठा अत्थो | भणिओ तं समुच्चिणोति, वुग्गहिया नाम कुसुम(कलह)जुत्ता, तं बुग्गहियं कहं णो कहिज्जा, जयावि केणई कारणेण वादकहा जल्पकहादी कहा भवेज्जा, ताहे तं कुव्वमाणो नो कुप्पेज्जा, निहुयाणि पसंताणि अणुद्धताणि इंदियाणि काऊण संजमकहा कायब्वा, तहा 'पसंते ' पसंते नाम रागदोसवज्जिए, एवं पसंतो संजमधुवजोगजुत्तो भवेज्जा, संजमो पुव्वभणिओ, 'धुवं' नाम सबकालं, जोगो मणमादि, तमि संजमे सबकालं तिविहेण जोगेण जुत्तो भवेज्जा, 'उवसंते' नाम अणाकुलो अब्बक्खित्तो भवेज्जत्ति, 'अविहेडए' णाम जे परं अक्कोसतेप्पणादीहिं न विधेडयति से अविहेडए, सो एवं गुणजुत्तो भिक्खू भवतीति । किं च-'जो सहइ हु गामकंटए.' ॥४७१ ॥ वृत्तं, जोत्ति अणिद्दिवस्स गहणं कयं, सहति नाम अहियासेइ, गामगहणेण इंदियगहणं कयं, कंटगा पसिद्धा, जहा कंटगा सरीरानुगता सरीरं पीडयंति तथा अणिट्ठा विषयकंटका सोताइंदियगामे अणुप्पविट्ठा तमेव इंदियं पीडयंति, दे य कंटगा इमे 'अक्कोसपहारतजणाओ भिक्खू य' अकोसपहारा पसिद्धा | तज्जणाए जहा एते समणा किवणा कम्मभीता पब्वतिया एवमादि, मयं पसिद्ध, भयं च भेरवं, न सबमेव भयं भेरवं, किन्तु ?,
RAKAR
॥३४३॥
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणौ.
१०
श्रीदश- तत्थवि जं अतीव दारुणं भयं तं भेरवं भण्णइ, वेतालगगादयो भयमेरवकायेण महता सद्देण जत्थ ठाणे पहसंति सप्पहासे, तं5 व्युत्सृष्टवैकालिक ठाणं भयभरवसप्पहासं भण्णइ, तमि भयभरवसद्दसप्पहासे, उवसग्गेसु अणुलोमपडिलोमेसु कीरमाणेसु 'समसुहदुक्खसहे
त्यक्तदेह | अ जे स भिक्खू० ' सो एवं समसुहदुक्खो होऊण । ' पडिम पडिवज्जिआ सुसाणे.'॥ ४७२ ॥ वृत्तं, सुसाणं पसिद्धं, भिक्षु अ०
तमि सुसाणे पडिमं पडिवजिया चिट्ठति, तत्थ से दिव्वाणि माणुसाणि तिरियाणि वा वेयालअद्धवेयालमादियाणि भयाणि(अणेग)
भयाणि उप्पज्जति, ताई ठूण ण भाएज्जा, पास सम्मचित्तयो भवेज्जा, जहा रत्तपडादीवि सुसाणेसु अच्छंति, ण य बीहिंति, ॥३४४॥ | तप्पडिसेधणत्थमिदं भण्णइ, तं- 'विविहगुणतवोरए अ निचं' तेसिं रत्तपडादीणं भणियं, सुसाणे अच्छीयव्वं, ण पुण
| तसिं विविहप्पगारं मूलगुणा उत्तरगुणा वा तवो बारसप्पगारो अत्थित्ति जमिरया तंमि मसाणे चिट्ठति, ( एसो) पुण जहोवइटेण ||
विहिणा वासी, विविहं--अणेगप्पगारं समूलगुणउत्तरगुणेसु तवे य बारसविहे रतो णिच्च-सव्वकालं भवतित्ति, ण य सरीरं तेहिं PI उवसग्गेहिं बाहिञ्जमाणोऽवि अभिकंखइ, जहा जइ मम एतं सरीरं न दुक्खाविज्जेज्जा, न वा विणस्सिज्जेज्जा, सो एवं गुणजुत्तो भिक्खू भवतित्ति । किंच-' असई वोसचत्तदेहे ॥ ४७३ ॥ वृत्त, 'असई' नाम सव्वकालं, 'वोसलु' नाम वोस
ति वा बोसिरियति वा एगठा, चत्तं नाम जेण सरीरविभूषादीणिमित्तं हत्थपादपक्खालणादीहिं परिकम्मं ण वट्टति तं चत्तं भण्णइ, देहगहणेण सरीरगहणं कयं, 'अक्कुठे ' णाम मातिपितिवयणादीहिं हीलणादीहिं, 'हए। णाम डंडादीहिं तालिए
॥३४४॥ 'लूसिए' नाम सुणगादीहिं भक्खिए, सो एवं अक्कुस्समाणो हम्ममाणो भक्खिजमाणो वा 'पुढवीसमो मुणी भवजा'। जहा पुढवी अक्कुस्समाणी हम्ममाणी भक्खिञ्जमाणी च न य किंचि पओसं वह, तहा भिक्खुणावि सधफासविसधेण होयवं,
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________
--
-
बैकालिक
श्रीदशचू
१० भिक्षु अ ॥३४॥
SHARECHA
मणी णाम मुणिनि वा णाणिति वा एगट्ठा, जो सो माणुसरिद्धिनिमित्तं तवसंजमं न कुव्बइ, से अनियाणे, णट्टगादिसु अकोउ-1 परीषहजयः हल्ले भवेज्जा, सो एवंविहगुणजुत्तो भिक्खू भवातित्ति । किंच-सक्काणं चेत्तवेतसिगा धम्मा इति तंणिसेहणत्थमिदमुच्यते- हस्तादि
अभिभूअ कारण.' ॥४७४॥ वृत्तं, कायो सरीरं भण्णइ, ण केवलं मणसा, परीसहे 'अभिभूय' ति अभिमुहं जातिऊण | संयतता
समुद्धरे' णाम सम्मं उद्धरे, सम्मं पासे करेजत्ति वुत्तं भवति, जातिग्गहणेण जम्मणस्स गहणं कयं, वधगहणेण मरणस्स | गहणं कयं, ताओ जम्मणमरणाओ समुद्धरे अप्पाणंति, कहं पुण समुद्धरोत्ति ?, 'अतो भण्णइ ' विदित्तु जाती मरणं महब्भयं' ४ पुव्वं भणियं, जातिमरणं महन्मयं विदित्ता नाय जाणिऊण सामण्णिए रते भवेजा, समणभावो सामण्णिय भन्नड, सो एवंगुण
जुत्तो भिक्खू भवतित्ति । 'समणभावो सामणियमिति' तदुपरिसणत्थमिदमुच्यते- 'हत्थसंजए.' ॥ ४७५ ॥ वृत्तं, हत्थपाएहिट कुम्मो इव णिकारणे जो गुत्तो अच्छइ, कारणे पडिलेहिय पमञ्जिय वावारं कुब्वइ, एवं कुबमाणो हत्थसंजओ पायसंजओ भवइ, घा वायाएदि संजओ, कहं ?, अकुसलवइनिरोधं कुब्बइ, कुसलवइउदीरणं च कजे कुब्बइ, 'संजइंदिए' नाम ईदियविसयपयारणिरोधं कुव्बइ, विसयपचेसु इंदियत्थेसु रागद्दोसविणिग्गरं च कुव्वतित्ति, 'अज्झप्परए' नाम सोभणज्झाणरए, 'सुसमाहि-16 अप्पा' नाम णाणदसणचरिते सुट्ठ आहिओ अप्पा जस्स सो सुसमाहिअप्पा भण्णइ, सुत्तत्थगहणेण सुत्तस्स अत्थस्स तदु-1
॥३४५॥ भयस्स गहणं कयं, तत्थ सुत्तत्थं विजाणति पुब्बिल्लाणि य जो कारणाणि कुव्यति सो भिक्ख भवइति । फिंच-' उवहिंमि अमुच्छिए । ४७६ ॥ वृत्तं, उवही वत्थपचादी, ताए उवहिए अशुच्छिए अगिद्धिए य भवेज्जा, मुच्छासदो य गिद्धिसद्दो य
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूर्छा
द्धिसंनिधि त्यागः
राण, भावुछ भावुछ अन्नायउंछ, भावपुलाए
श्रीदश- दोऽवि एगठा, अच्चत्थणिमित्त आयरणिमित्तं च पउंजमाणा ण पुणरुत्तं भवति, अहवा मुच्छियगहियाणं इमो विसेसो भण्णइ, वैकालिक
तत्थ मुच्छासदो मोहे दव्यो, गेहियसद्दो पडिबंधे दहब्बो, जहा कोइ मुच्छिओ तेण मोहकारणेण कज्जाकजं न याणइ, तहा चूर्णी.
सोऽवि भिक्खू उवहिंमि अज्झाववण्णो मुच्छिओ किर कज्जाकजं न याणइ, तम्हा न मुच्छिओ अमुच्छिओ, अगिीद्धओ अबद्धो १० भिभ ण्णइ, कहं ?, सो तमि उवहिमि निच्चमेव आसन्नभन्चत्तणेण अबद्धो इव दट्ठन्यो, णो गिद्धिए अगिद्धिए, 'अन्नायउंछं' णाम
उंछं चउन्विहंणामठवणदव्यभावउंछति, नामठवणाओ गयाओ, दबुंछ तावसादीणं, भावुछ जमण्णायमण्णाएण उप्पातिज्जति ॥३४६॥ तं भावुछ भण्णति, एत्थ भावुछेण अधिगारो, सेसाओ उच्चारितसरिसत्तिकाऊण परूविया, तं भावुछ अन्नायउंछ भण्णइ, पुला
एवि चउन्विहं, तं0- नामालाए ठवण. दव्व० भावपुलाएत्ति, णामठवणाओ गयाओ, दव्वपुलाओ पलंजि भण्णइ, भावपुलाए जेण मूलगुणउत्तरगुणपदेण पडिसेविएण णिस्सारो संजमो भवति सो भावपुलाओ, एत्थ भावपुलाएण अहिगारो, सेसा उच्चारियसरिसत्तिकाऊण परूविया, तेण भावपुलाएण निपुलाए भवेज्जा, णो तं कुब्वेज्जा जेण पुलागो भवेज्जत्ति, कयविक्कया पसिद्धा, संनिही' असंणादीणं परिवासणं भण्णइ, तातो कयविक्कयातो सन्निधीतो य विरए भवेज्जा, 'सव्वसंगा
वगए'त्ति तत्थ संगावगते नाम संगोत्ति वा इंदियथोत्ति वा एगठा, सो य संगो दुवालसविहस्स तवस्स सत्तरसविहस्स 3य संजमस्स विघायाय होज्जा, सो सब्बो संगो अवगओ जस्स सो संगावगओ भण्णइ, सो एवंगुणजुत्तो भिक्ख भवतित्ति ।
किंच 'अलोलभिक्खू०' ॥ ४७७॥ वृत्तं, जइ तितकडुअकसायाई रसे अप्पत्ते णो पत्थेइ से अलोले, भिक्खुत्ति वा|
-
-
॥३४६॥
--
-
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूणी.
लोलतादित्यागः वाक्यशुद्धिः
ठामवर्जन
धर्माख्यान
श्रीदश
साधुत्ति वा एगट्ठा, तहा तेसु रसेसु नो गेधिं गच्छेज्जा, तं च अण्णायउँछं चरेज्जा, आह-णणु अण्णायउँछ पुलागणिप्पुलाएत्ति चकालिक भणियमेव ?, आयरिओ आह- उवहिं पडुच्च तं भणियं, इमं पुण आहारं पडुच्च भणियंति पुणरुत्तं न भवइ, तहा 'जीवियं
राणाभिकखेजा,' जहाऽहं जइ (जीव), तहा इडि-विउयणमादि सकारपूयणं च, एताण तिण्णिवि जहेज्ज णाम छड्डेज्जत्ति, इड्डी| भिक्षु अ Jल आगासगमणादि, सक्कारो उत्थपत्तादि, पूया य थुइबहुमाणादि, णाणदंसणचरित्तेसु ठिओ अप्पा जस्स सो ठियप्पा, 'अणिहे'
णाम अकुडिलेत्ति वा अणिहोत्ति वा एगट्ठा, सो एवं गुणजुत्तो भवति । 'न परं वहज्जासि०'॥ ४७८ ॥ वृत्तं, परो णाम ॥३४७॥ गिहत्था लिंगी वा, जइवि सो अप्पणो कम्मेसु अव्ववत्थिओ तहावि न वत्तव्यो जहाऽयं कुत्थियसीलोत्त, किं कारणं,
तत्थ अपत्तियमादि बहवे दोसा भवंति, कदायि पुण सपक्खं सदितं वदेज्जा, जहा कुसीलोऽसि ?, छड्डेहि एवं कुसीलत्तं, अतो निमित्तं परग्रहणं कयं, साधुगुणे सेवा हि एवमादि, तहा 'जेणं नो कुप्पेज्जा तं वएज्ज'त्ति, जेण' त्ति जेण कम्मजातिसिप्पाइणा भणिओ परो कुप्पइ, तं नो वदेजा, आह-किं कारणं परो न वत्तव्यो ?, जहा जो चेव अगणिं गिण्हइ सो चेव डज्झइ, एवं नाऊण पत्ते पत्तेयं पुष्णपावं अत्ताणं ण समुकसइ, जहाऽहं सोभणो एस असोभणात्ति एवमादि । अत्तुकरिसपतिसेहणत्थमिदमुच्यते-' न जाइमत्ते. '॥ ४७९ ॥ वृत्तं, जाई पडुच्च मओ न काययो, लाभेणवि मदो न कायब्बो, जहाऽहं आहारोवहिमाईणि लभामि, न एवं अप्णो कोइ लभइत्ति, एवमादि लाभमओ न कायब्बो, जहाऽहं सिद्धतनीतिकुसलो को एवं अण्णोत्ति, एवमादि सुयमओ न कायव्वो, जाणि य न भणियाणि इस्सरत्तचिन्तणादाण मदाणाणि ताणि मदाणि
-00-1
॥३४७॥
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
श्रीदशवैकालिक चुणी
C-15%
भिक्षुभाव
भिक्षु अ०
॥३४८॥
सव्वाणि विगिंच धीरत्ति, विगिंच णाम छडेज्जत्ति, धी बुद्धी तीए अणुगओ धीरो, तहा धम्मज्झाणरए भवेज्जा, जो एवं गुणजुत्तो स भिक्खू भवेज्जत्ति । किंच-'पवेअए.' ॥ ४८०॥ वृत्तं, 'पवेदए' नाम आइक्खेत्ति वा पवेदइत्ति वा एगट्ठा, अज्जवग्गहणेण अहिंसाइलक्खणस्स एयारिसस्स धम्मस्स गहणं कयं, तं आयरियं धम्मपदं गिहीणं साधूण य पवेदेज्जा, महामुणीति वा मदानाणीत्ति वा एगहा, महंतो जसो सीलादिगुणेहिं मुणी य महामुणी, सुयधम्मे चरित्तधम्मे य स एवंठिओ साधू धम्मं कहेमाणो परमवि धम्मे ठावइ, तं च परमं, पावेहिं कम्मेहिं पवत्तं णियत्तेमाणो सोयारं अत्ताणं च धम्मफलण संजोएइ, भणियं च- " निक्लित्तसत्थस्स कुसलो सोता जइ किंची कालं सोउं वज्जति नियत्तति वातं कहगस्स हियं भवति" तम्हा एवं आलंधणं काऊण धम्मो कहेयम्बो, तहा 'निक्खम्म वज्जिज्ज कुसीललिंगं' ति, जहा पापाओ गिहत्थभावाओ वा निक्खम्म निकारणे कुसीलाणं पंडुरंगाईण लिंगं वज्जेज्जा, अथवा जेण आयरिएण कुसालो संभाविज्जति तं सदा वज्जेज्जा, तहा 'न आवि हासं अहए भवेज्जा' हास कुहए णाम ण ताणि कुहगाणि कुज्जा जेण अन्ने हसंतीति, सो एवं गुणजुत्तो भिक्खू भवइति । इदाणिं एयस्स एवंविधस्स भिक्खुस्स फलं भण्णइ, तंजहा- 'तं देहवासं॥४८॥ वृत्तं, देहवासगहणेण ४ ससरीरया भण्णइ, तं जो इमंभि पञ्चक्खे देवासे दीसइ एयं असुती असासयं सदा जहे, जहे णाम चएज्जत्ति वुत्तं भवति, व(सो)य
तं छड्डयति ज)स्स निचहिअद्विअप्पा भवति, ण पुण सेसोत्ति, सो एवंपगारो भिक्खू 'छिदित्तु जाइमरणस्स बंधणं' जातीमरणं संसारो तस्स बंधणं अट्ठविधं कम्मं तं संसारवंधणं कम्म हिंदिऊण 'उवेद भिक्ख अपुणागमं गईति, उवेति नाम उवेइत्ति
॥३४८।
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________
Tee
चूला
श्रीदश
वा गच्छइत्ति वा एगट्ठा, भिक्खुगहणेण पुखभणियभिक्खुस्स गहणं कयं, अपुगागमा गती सिद्धी भण्णति, तं सो भिक्खू वैकारिक उवेइति, सावसेसकम्मो य देवलोगेसु, पुण सुकुलपच्चायाति लण पच्छा सत्तभवग्गहणम्भंतरतो सिज्मतित्ति, बेमि नाम
चूणौँ । तीर्थकरीपदंशात्, न स्वाभिप्रायेण ब्रवीमीति । इदाणी णया-णायंमि गिहियवे अगिहियवमि०॥ गाहा, 'सव्वेसिपि १रतिवाक्य णयाणं बहुविह वत्तव्वयं णिसामेत्ता। तं सबनयविसुद्धं जं चरणगुणविओ साहू ॥१॥ अर्थः पूर्ववदिति |
सभिक्खूअज्झयणचुण्णी सम्मत्ता । ||३४९॥
एवं ताव भिक्खुस्स संजमावत्थियस्स जइ कहंचि संजमे अरती भवेज्जा, तीए अरतीए निवारणनिमित्तं विविकचरिया| निमित्तं च इमाओ दो चूलाओ भण्णति, तत्थ चूलापदस्स ताव वक्खाणं भण्णइ, तंजहा-'दब्वे वेत्ते काले० ॥ ३६१ ।। गाहा, चूला छबिहा, तंजहा-नामचूला ठवण० दब्ब० भाव० खित्त० कालचूलात्ति, तं पुण चूलियदुगं उत्तरं तंतं नायव्यं, जहा | आयारस्स उत्तरं तंतं पंच चूलाओ, एवं दसवेयालियस्स दोण्णि चूलाओ उत्तरं तंतं भवइ, तत्थ चूलासदस्स वक्खाणं भण्णति, तंजहा-दव्वे खेत्ते काले दसवेयालियं जाहे पढियं होति ताहे उत्तरकालं पढिज्जति, जाहे दसवेयालियं सुतं ताहे चूलाओ सुणिज्जति, अतो उत्तरं तंतं भष्णइ, तंतं नाम तंतंति वा सुचोति वा गंथोत्ति वा एगट्ठा, चूलादुगं उत्तरं तंतं, सुतगहियत्थं संग
हणी नायव्वा, तेसिं दसवेयालिओवइट्ठाणं सुतपदत्याण समासओ संगहितत्वमेतं चूलादुर्ग, ते चेत्र संखेवओ सुत्तत्था अन्ने य ला संगहिया, अतो एयं चूलादुगं तस्स दसवेयालियस्स संगहणी नायबा । इयाणि पत्तेयं पत्तेयं छबिहा चूला भष्णइ, तत्थ नाम
-
३४९
-
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक
रति
चूला
ठवणाओ गयाओ, दव्वचूला इमेण गाथापुनद्धण भण्णइ, तंजहा-'दब्वे सच्चित्तादी॥३६२॥ अद्धगाथा, (सा तिविहा) तं. | सचित्ता अचित्ता मीसिया, तत्थ सचित्ता कुक्कुडस्स चूला सा मत्थए भवइ, अचित्ता चूलामणी, सा य सिरे कीरई, मीसिया मयू
निक्षेपाः चूर्णी.
| रस्स भवति, एवमादि दव्यचूला भणिया । इदाणि खत्तचूला भण्णइ-'खेत्तमि लोगनिक्कुड०'॥ ३६२ ॥ गाहापच्छ , श्रतिवाक्य
| खेत्तचूला लोगणिक्कुडाणि, मंदरस्स पव्वयस्स चूला कूडा य एवमादि खेत्तचूला भण्णइ, अहवा अहे लोगस्स सीमंतओ अचि
तो, तिरियलोगस्स मंदरो । इयाणि भावचूला भण्णइ, सा य इमा, तंजहा-'भावे खओवसमिए'। ३६३ ।। गाथापुव्वद्धं, ॥३५॥ 1भावचूलाओ इमाओ चेव दोणि चूलाओ, कहं , जम्हा सुतं खओवसमिए भावे, एयाओ दोऽवि चूलाओ खओवसमियाओ
काऊण भावचूलाओ भवंति, तत्थ पढमं रतिवक्कत्ति अज्झयणं, तस्स चत्तारि अणुयोगदारा जहा आचस्प्तए णवरं णामणि
फण्ण रइवक्क, दोऽवि पया रती य वकं च, तत्थ रतीइ चउक्कनिक्खेवो, तंजहा णामरती ठवण. दव० भावरती य, नाम| ठवणाओ गयाओ, दवरती भावरती य तप्पसंगेण अरती इमाए गाहाए भण्णइ, तंजहा-(चूगी तु) 'दव्वरसगंध (दब्वे दुहा उ कम्मे०) ॥३६४॥ गाहा, दव्वरती दुविहा, तंजहा-कम्मदब्बरती णोकम्मदब्बरती य, तत्थ कम्मदव्वरती नाम रतीवयणिज्जं कम्मं बद्धं न ताव उदिज्जइ एस कम्मदब्बरती, नोकम्मदधरती-सहरसरूवगंधफासदवाणि रतीकराणि णोकम्मदव्वरती भण्णइ, दब्बरती गता। इदाणि भावरती भण्णइ, सा य उदएण भवइ, कहं ?, तमेव रतिवेयणिज्जं कम्मं जाहे उदिवं ताहे भावरती भण्णइ, एवं अरईवि चउबिहा, तंजहा-नामअरई ठवण० दध० भावअरईत्ति, नामठवणाओ तहेव, दवअरई C३५०॥ दुविधा, तंजहा-कम्मदव्यअरती णोकम्मदव्वअरती, अरईवेयणिज्ज कम्मं बद्धं न ताव उदिज्जइ एसा कम्मदव्वअरती,
R-52-%ARENER
AR
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ १रतिवाक्य चूला
॥३५१॥
णोकम्मदव्य अरती - अणिट्टा सद्दादयो दव्वा णोकम्मदव्यअरई भण्ड, जाहे अरती वेदणिज्जं कम्मं उदिष्णं ताहे भावअरई भवइ । इदाणिं व भण्ण, तं च जहा वक्कसुद्धीए भणियं तहा इहंपि भावियन्वं वतिदारं गतं । सा य अस्ती जाहे परीसद्वाण उदएण उदिज्जति ताहे सा निच्छयओ सुहविवागत्तिकाऊण सरीरपीडाकरावि सम्मं अहियासेयव्वा । एत्थं दितो, 'जहा नाम | आउरस्सिह०' || ३६६ || गाथा, आउरो - गिलाणो, सो य वणेण केणइ आगंतुगेण सरीरसमुत्थेण वा आउरीकओ होज्जा, जहा णाम आउरस्स तस्स इह लोगो 'सीवणछेज्जेसु क (की) रमाणेसु जंतणा अपत्थच्छा आमदोसपरिहारो विरई हियकारी भवइ' तत्थ जंतणा पसिद्धा, 'अपत्थकुच्छा' णाम अपत्थपरिहारो भण्णइ, 'आमं' अजिष्णं भण्णइ, आमदोसमवि परिहरति, 'विरती' णाम विलोभीमादियाणि अलभणाणि आहारेंतस्स भवति, एयाणि पच्छा सुहाणित्तिकाऊण विरती भन्नति, हियकारीणि य से पच्छा भवति, एवं - ' अद्वहिकम्मरोगा० ' ॥ ३६७ ॥ ग था, अट्ठविषेण कम्मरोगेण आउरस्स जीवस्स तस्स कम्मरस तिमिच्छाए आरद्धाए अणेगअदव्यवमणेण भूमीसेज्जाकट्ठेसेज्जादी उक्तं अव्वावाहमुहकारणं ईहमाणस्स जा धम्मे रती अधम्मे य अरती साहियकारिया भवइ । किंच - 'सज्झाय० ॥ ३६८ ॥ गाथा, सज्झाओ वायणापुच्छणादी पंचविधो, तंमि सज्झाए सत्तरसार्वधे य संजमे तवे य बारसविधे वैयावच्चे दसप्पगारे, झाणजोगे दुविधे, तं०-धम्मे सुक्के य, जो एतेसु सज्झायादिसु रमति हिंसाईमि य असंजमे न रमती सो पावति सिद्धिं । आह-णणु तवरगहणेण सज्झायवेयावच्चज्झाणा गहिया चैत्र १, आयरियो 'आह-- जमतेसिंपि गहणं तं पाहण्णताउवपदरिणत्थं कयं सत्यंमि बारसविहंमिाव तवे एते पहाणतरा, तत्थवि सज्झाओ पहाण तरो, भणियं च ' बारसविमिवि तवे सम्भितरबाहिरे जिणक्खाए । णत्रि अस्थि गवि य होही सज्झायसमं तवो कम्मं ॥ १ ॥
आतुर इष्टान्तः
हिताहितकारिचेष्टाः
॥३५१॥
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
उपक्रमः
-
--
-
श्रीदश
तहा वेयावच्चमवि अपडिवाइत्तणादिगुणेण पहाणं, भणिय च-'वेयावच्चं निच्चं करेह तवसंजमे जयंताणं । सव्वं किल पडिवाई18 कालिकात यावच्चं अप्पडिवाति ॥१॥' झाणं पुण पहाणमेव, कम्हा ?, जेण तदायत्ता वयावच्चसज्झायावि भवंति, अतो एतेसि पि
चूणा. धाग्गहणं कयं । 'तम्हा धम्ममि (धम्मे०), ॥३६९ ॥ गाथा, जम्हा एतेहिं गुणेहिं जुत्तो सिद्धिं पावइ, तम्हा धम्मे रइकार१रतिवाक्य
क्या गाणि अहम्मे अरइकारगाणि अट्ठारसट्ठाणाणि इमंमि अज्झयणे भणियाणि य साधू जाणेज्जत्ति, णामणिप्फण्णो गतो । इदाणी चूला
सुत्ताणुगमे सुत्तमुच्चारेयब्ब, त च अखलियं जहा अणुओदारे, तं च सुत्तं इम, तंजहा- 'इह खलु भो! पव्वइएण.' ॥३५२॥1 ॥(सूत्रं २१) इहगहणेण जिणपवरणस्स गहणं कयं, खलुसहो विसेसणे, किं विसेसयति , जहा जो अपधावणट्ठी णवधम्मो
भवइ तस्स थिरीकरणणिमित्तं पायसो एतं अज्झयणं भासितंति विसेसयति, भो! इति आमंतणे, बज गतौ धातुः, अस्य धातोः। अपूर्वस्य 'तक्तवतू निष्ठ' (पा. १-१-२६ ) ति क्तप्रत्ययः, ककारात जिकति लोप:' आर्द्धधातुकस्येडू बलादे' रिति (पा. ७-२-३५) इडागमः परगमनं प्रव्रजितः, प्राणवधानृतवचनपरद्रव्यापहारेभ्यो व्रजितः-अपगतः निष्क्रान्तः निगत इत्यर्थः, प्रत्रः जितः अतस्तेन, 'उत्पन्नदुखन''पद गतौ' धातुः, अस्य धातोः उत्पूर्वस्य 'क्तक्तवतू निष्ठे' ति (पा. १-१-२६ ) क्त.
प्रत्ययः, अनुवन्धलोपः, 'रदाभ्यां निष्ठातो नः' इति (पा.८-२-४२) तकारस्य दकारस्य च नकारः, परगमनं उत्पन्ना, उप हानक्वणति, दक्खं दाविधं-सारीरं माणसं वा, तत्थ सारीरं सीउण्डदंसमसगाइ, माणसं इत्थीनिसीहियसकारपरासहादाण,
एयं दुविहं दुक्खं उत्पन्न जस्स तेण उप्पण्णदुक्खेण सत्तरसविधे संजमे, 'अरहसमावन्नचित्तण' समावनं नाम तमि गतं चित्त मणो अभिप्पाओवा, संजमे अरतिसमावनचित्तो तेण संजमे अरइसमावन्नचित्तेण, अवहावणं अवसप्पणं अतिकमणं, संजमाता
--
||३५२॥
२-
45
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
स्थानत्रितयं
अवक्कमणमवहावणं, तं अवहावणं अणुप्पेहिउंसलिं जस्स सो अवहावणाणुप्पेही, अब इति एतस्स पागए ओगारो भवइ, एवं ओहाणुन वैकालिक
प्पेही तेण ओहाणुप्पेहिणा, एवं कयसंकप्पेण पुव्वं ओहावणाओ 'अणोहाइएण' एवसद्दो अवधारणे, किमवधारयति , णियमा चूर्णी अणोहाइएण अट्ठारसट्ठाणाणि चिंतणीयाणि, पच्छा चिंतणं अणत्थगं, तेसिपि भावोपदरिसणस्थमिदमुच्यते-' हयरस्सिगयंरतिवाक्ये कुसपोयपडागाभूआई' हयो-अस्सो तस्स रस्सी-खलिणं, सो य सुदप्पिओऽवि खलिणेण णियमिज्जइ, गयो हत्थी तस्स
|वि लोहमयं न(म)त्थयखणणमंकुसो, तेण सुमत्तोऽवि (वि. णतं गाहिज्जइ, जाणवत्त-पोतो तस्स पड़ागा सीतपडो, पोतोऽवि सीय
|पडेण तेण वीयोहिं न खोहिज्जइ, इच्छियं च देसं पाविज्जइ, हयादीणं रस्सिमादओ नियामगा अतो पत्तेयं ते सह पढिज्जति॥३५३॥
'हयरस्तिगयंकुसपोतपडागाभूआई' भूतसद्दो इह सारिस्सवाची, जहा कोऊहलभूयंमिवि लोए आसि पव्वयंत, अओ तब्भूताणि ते हयरस्सि०सरिसाणि एवं हयरस्सिगयंकुसपोयपडागाभृताई, इमाई अट्ठारस द्वाणाणित्ति,'इमाणि'त्ति जाणिय णियमिताणि तानि हिदए काऊण पच्चक्खाणि व भणति, अट्ठारस इति संखा, णामंति वा ठाणंति वा भेदत्ति वा एगट्ठा, भणियं च-"इच्चेएहिं
चउएहिं ठाणेहिं जीवा णरतियत्ताए कम्मं पकरेंति," अतो इमाणि अट्ठारस ठाणाणि जहा हयादीणं रस्सिमादीणि नियामगाई तहा | जीवस्स ओहावण कुब्बयो अहिनिबत्तेऊण भिक्खुभावे नियामगाई,तत्थ पढम ताव दुकरजीवियत्तं दंसेइ-'हंभो' इत्यादि,हति भोत्ति संबोधनद्वयमादराय, दूसमाए दुप्पजीवी नाम दुक्खेण प्रजीवणं,आजीविआ, एत्थ संजमे रयाणं तुन सेति, जतो य एवं तम्हा धम्मे *
रई करणीया, तत्थ कामत्थी विसया भोगा सद्दादिविसया, अविय कुसग्गा इव इयरकाला, कदलीगम्भा वऽसारगा। जम्हा गिहत्थ-15 दधम्मे, भोगे चइऊण कुणह रई [धम्मे]॥२॥ वितियं ठाणं गतं। किंच'भुज्जो य सातिबहुला मणुस्सा' भुज्जो-पुणो२, साति
HERE
॥३५३॥
.
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूण
रतिवाक्ये
॥३५४॥
कुडिला, बहुला इति पायसो, कुडिलहियओ पाएण भुज्जो य साइबहुला मणुस्सा कामभोगनिमित्तं गिद्धे सुबि पितिपुत्तप्पभिनिसु सातिसंपयोगपरा अवीसत्थहियया, तेसु किं सुहमिति धम्मे रती करणीया, अविय-लहूसगभोगनिमित्तं पराइयधणंपरा जओ मणुया । विसयसुदचिप्यमुक्का य इअ भो धम्मे रतिं कुणह ॥ १॥ ततियं ठाणं गयं । तहा 'इमे अ मे दुक्खे न चिरकालोबट्टाई भविस्सई' तेण ओहाणुष्पेहिणा एवं चिंतयन्त्र, जहा इमेत्ति जं सारीरमाणसं परीसहोदएण दुक्खमुप्पनं तं पच्चक्खं काऊण, चसदो न इमं दुक्खं निद्दिसह सुहेण विसेसयति, 'में' इति अप्पाणं निद्दिसह, दुक्खं अरइकराणिज्जं, चिरं - पभूतो काले, ण चिरं अचिरं, अचिरवट्ठाणं जस्स तं अचिरकालोवट्ठाती तं च, अन्भासा जोगोपचिएण धिइबलेण परीसहाणीतं जिणिऊण सान हियसामंत मंडलो इव राया सुहं संजमरज्जे पभुत्तणं करेइ, इह पुण परीसहपराजियस्स नरगादिसु दुक्ख परंपरगतो अतो धम्मे रमियां, अविय- परीसहा उदिज्जति, नवधम्माणं विससओ। जम्हा दुक्खमणा तमनिच्छमाणा रमद्द धम्मे ॥ १ ॥ उत्थं पदं गयं । किंच - 'ओमजणपुर सक्कारे' ओमो नाम पागयजणो, ओमजणा सकार इव सकारो, ओमजणस्स ओमजणाओ पुर सकारो ओमजणपुण रसकारो, धम्मे हिओ पभ्रूणवि पुज्जो भवइ, तओ वयडिओ पुणमन्ताणमवि अब्भुडाणासणंजलिपग्गहादीहिं सेवाविसेसेर्हि पुकारेह, एवं ओमजणपुरकारों, अहवा अग्गओ करणं पुरकारो, धम्मचुओ रुहेहिं रायपुरिसेहिं पुर कलओ
हिमाणि काराविज्जह, एवं ओमजणाओ परिभवकयं अपुरकारं पावइ, एस ओमजणाओsपुरकारो ओमजण पुरक्कारो धम्माओ चुयस्स जेणं संभवइ परं परिभवधरणाय तेण धम्मे रती करणिज्जा, पंचमं पदं गये । तहाँ - 'वंतस्स पडिआयणं' अन्भवहरिऊण मुद्देण उग्गिासयं वंतं तस्स पडिपीयणं ण तहा विहियं भवति, तं अतीव रसे न बलं, न उच्छाहकारी, विलीगतया य
चतुर्थादीनित्रीणि
॥ ३५४ ॥
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश
वैकालिक रतिवाक्ये
चूर्णी
॥३५५॥
4%
पडिएति, वग्गुलिं वा जणयति, ततो कोढं वा जणयति, लोगे य गरहित, तस्स पाणं तस्स य पडिआयणमिति तस्स, चकारस्स, सप्तमादीनि अत्थो पवयणकाले सव्वहापरिचत्ताणं पुणरासेवणं वंतभोयणआदिएणसरिसं ओमजणपुर कारगका(र)हादिदोसदसियं, अविच-सु
चत्वारि | जसा कुलप्पसूता अगंधणा रायदोसमुग्गिण्णा । उच्चिद्वं नउ भुयगा पिवंति पाणच्चएवि विसं ॥१॥ अतो वंतस्स पडियातमणसरिस भोगाभिलासं मोत्तूण धम्मे रती करणीया, छ8 पदं गतं । तहा-'अहरगइवासोवसंपया' अधोगति अहरगई, अहरगई-जत्थ पडतो कम्मादिभारगोरवेणं ण सका साहारेउं अधरगती, सा पुण णरगं चेत्र, तत्थ वासो अहरगतिवासो, तंमि उवसंपज्जणा-उवणमणं अहरगतीवासोवसंपया, सा कहं ?, पुत्तदारस्स कए हिंसादीहिं कम्माणि-अहरगइपाओग्गाणि कम्माणि उवसं| पज्जइ, इह च सीउण्हभयपरिस्समे विप्पयोगपराहीणतणादि नारगदुक्खसहस्साणि वेदेति, अविय-निरयाल(उ.यं निबंधइ नरगसमाणि उ इहेव दुक्खाणि । पार्वति गिही वराओ तेण रई वरं धम्मे ॥१॥, सत्तमं पदं गतं । 'दुल्लहे खलु भो! गिहीण धम्मे गिहवासमज्झे वसंताणं दुक्खं लभइ दुल्लभो, पमादबहुलजणेणेति, 'भो' इति तहेव आमंतणं, गिहाणि संति जेसि ते गिही तेसिं, दुग्गइपडणधारओ धम्मो, दुल्लभो पुण बोधिरूवो धम्मो परलोगेय सोक्खपरंपरा इति सुहनिमित्तं धम्मे रई करणीया,
विय 'दुलहा गिहीण धम्मे गिही(ण)वासे पमादबहुलंमि। मोत्तूण गिहेसु रई रतिपरमा होह धम्ममि॥शाअहमं पदं गतं । अयमवि गिहिवासमझे वसंताणं दोसो, तं. 'आयंके से वहाय होई' सूलाइ आसुकारी सरीरे बाधाविसेसो आयको, समाणजातीय- ॥३५५॥ वयणेक रोगग्गहणमवि, सो कुट्ठादीयो रूयाविससो, गिहीवासमझे वसंताणं आहारविसमकरादि भारवहणासवणा, आयके से बहाय होड, रोगायंका य जहिं तं सुहाणुभवणविग्घभूता इति धम्मे रतेण भवियव्वं, अविय-'दुलभं गिहीण धम्मे सुहमातं
RECROCARRC-RA
*
SHASc%
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदश-४ केहि विप्पियसमग्गो। तम्हा धम्ममि रति करेह विरता अधम्माओ॥१॥णवमं पदं गतं । 'संकप्पे से वहाय होई'
एकादश वैकालिक आयको सारीरं दुक्खं, संकप्पो माणसं, तं च पियविप्पयोगमय संवाससोगभयविसादादिकमणेगहा संभवति, 'इट्ठाणवित
दीनि षड़ चूर्णी.
सज्जा(व्वाणं सहफरिसरसरूवगंधाणं । कम्माणुसहमि रती धम्मे भयवियोगविरसंमि ॥१॥ दसमं पदं गतं । एवं विससेण धम्मे रतिवाक्ये
रती करणीया, जतो 'सोवकसे गिहवासे' सह उवकेसेहिं सोवक्केसो, सो पुण सीउण्हभयपरिस्सहकिसिपसुपालवाणिज्ज
| सेवादयो णेहलवणतंदुलछायणसमुप्पयणं बहु परिकेसीह इति सोवकेसे गिहवासे, तमेवंभृतं जाणिऊण धम्मे रती करणीया, अविय 3 ॥३६॥ 'वित्तिविहाणममत्तं सोवक्केसेण जओ य सोकसो। मोत्तूण घरावासं, तम्हा धम्मे रतिं कुज्जा ॥१॥ एकारसमं पदं गयं। किंच
'निरुवकेसे परियाए' निग्गओ उवकोसा जओ निरुक्कसे सो पुव्वभाणिओ, उवक्केसे विहरिओऽलं सव्वओअओ सारयाओ वा गमणं
पव्वज्जापरियाओ, तत्थ उकसा ण संभवंतीति धम्मे रती करणीया। णिरुवक्केसो वासो परियाओ इहेव पञ्चक्खं । परियाए तेण भारति करेह विरया अहम्माओ॥१॥ वासरमं पदं गतं ॥ किंच-'बंधे गिहवासे' बंधणं बंधो, गिहेसु वासो गिहवासो, सो पुण
तदारंभणपवत्तस्स कोसिगारकीडगस्सेव कोसगण, अट्ठविहकम्ममहाकोसेणं संभवइ बन्धो, तओ तेण बंधहेउभूतातो गिहवासाओ विरएण धम्मे रती सया करणीया, अविय-'थे(घ) रचारगबद्धाओ कम्मडगबंधहेतुभूताओ । विरमह रती य धम्मे करेह जिणवीरभणियंमि ॥१॥ तेरसमं पदं गतं । किंच 'मोक्खे परियाए' परिआओ पुन्वभणिओ. तंमि परियाए सति अविहकम्मनिगल
॥३५६॥ संकलासु झाणपयोगपरिसुद्धिच्छिन्नासु जीवस्स सतो भवति मोक्खो, जेण परियाओ(अट्ठविहकम्मनिगला साहू छएइ सुद्धझाणाओ | सो) मोक्खो तेण रई धम्मे जिणदेसिए कुणह ॥१॥ चोहसमं पदं गतं । किंच-'सावज्जे गिहवासे' सह वज्जेण सावज्जो,
EACUASO90-%%%%%%%
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________
--
-
वैकालिक
-
-
श्रीदश- वज्ज गरहितं, अविय-'पाणबंध मुसावादे अदत्तमेहुण परिग्गहे चेव । एवं वज्जं सह तेण होति तम्हा उ सावज्ज॥१॥पण्णरसमं
सप्तदशापदं गतं । किंच-'अणवज्जे परियाए' पाणाइवायादिरहिओ अणवज्जो परियाओ, अविय-'सावज्जो गिहवासो अणवज्जो
दिनी द्वे चूर्णी. Mण होइ परियायो । तेण ण रज्जे मोक्खं ताती धम्मेऽह रई कुणह॥१॥ सोलसमं पदं गतं । 'बहु साधारणा गिहीणं काम-|
वृत्तिगाथाः रतिवाक्ये भोगा' साहारणं सामणं, बहुहिं चोरदुहरायकुलादीहिं सामण बहुसाहारणा, एवंविधा गिहीण कामभोगा, अविय 'ण य तित्ति
स्थानानां BI कामभोगा, बहुजणसाधारणा य(इमे कामा। तम्हा णीसामन्ने होउ रती ते थिरा धम्मे॥१॥सत्तरसमं पदं गतं । 'पत्तेय पुन्नपावं ॥३५७॥ पत्तेय नाम जे परनिमित्तं पुत्तदाराई, संविभागेणण य, एवं पुत्तंमि "दाराहणं अत्थे कमस्स पत्त्यमेव संबंधं । मोत्तूग दारमाईणि
तेण धम्मे रई कुणह ॥१॥ कामभोगाण आहारभूया आउधम्माणो, ते य जीवियं, अओ 'अणिच्चे मणुयाण जीविए' अप्पणोऽवि रोगा नियतं निच्चं, अणिच्चं मणुयायाए, ण(णु) च तेसिं जीवितमणिच्चं, खणिकया विससओ दिद्रुतेण निदरिसिज्जइ 'कुसग्गजलबिन्दुचंचले' दन्भजाइया तणविसेसा कुसा, तेसिं अग्गाणि कुसम्माणि सुसहासुसहुमाणि भवंतीति, तेसिं ओसाजल-11 | बिन्दयो अतिचंचला, मंदेणावि वाउणा पेरिता पडंति, तहा मणुयाण जीविए, अप्पणोऽवि रोगाइणा उवक्कम विसेसेणं संखोभिए विलयमुपयाति, अतो कुसग्गजलबिन्दुचंचले, एवं गते जीविए को कामभोगामिलासं करेज्जत्ति धम्मे ठिती करणीया, अविय "जीवियमवि जीवाणं कुसग्गजलविंदुचंचलं जम्हा । का मणुयभवमि रई ? धम्ने य तहा रई कुणह ॥१॥ कुसग्गजलबिन्दु
॥३५७॥ चंचलस्सावि अत्थे 'बहुंच पावं कम्मं पगडं, पावाणं च खलु भो ! कडाणं कम्माणं पुटिव दुच्चिन्नाणं दुप्पडिया ताण वेइत्ता मोरखो, नाति अवेदइत्ता, तवसा वा झोसइत्ता' बहु-पभूतं, चसद्दो समुच्चये, खलुसद्दो विसेसणे, किं विसेस
--
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________
8+
चूर्णी.
.-"407+%
श्रीदश- यति ', सव्वं पावं कम्म, पुण्णं पावं च, एवं बिसेसयति, पावं कम्म, पगडं पकरिसेण कडं पगडं, पावाणं च खलुसहो पादपूरणे शच
स्थानानां वकालिका भो' इति सीसामंतणं, कडाणं कम्माणमुवचिन्नाणं पुब्धि-पढमकालं रोगद्दोसवसगएण दुटु चिण्णाणं पुवमेव मिच्छादरिसण-।
विरइपमादकसायजोगेहिं दुठु परिकंताणं, तेसि वेयर्णण मोक्खो, अतो वेद इत्ता मोक्खो, ण अस्थि अवेयइत्ता, फुडाभिधाणत्थं रतिवाक्ये
अपुणरुत्तं, जहा कोडिल्लए-"क्रिया हि द्रव्यं विनयति, नाद्रव्यं” तहा वेदयिचा मोक्खो, नस्थि अवेदयित्ता इति न पुणरुत्तया, तबारसविधेण जिणोवइटेण 'तवसा झोसइहा' झोसणं गिद्दहणं तवसा, मोक्खो, तत्थ जं वेदयिता मोक्खो, [ण] तमुदयपत्तस्स ॥३५८॥ 12कम्पुणेण महापरिकिले सेण, तवसा अज्झोसवणा, अणुदीण्णोदीरणदो रासीनीहरणमिव ल हुतरं अणुभवणेण विमोक्खणं, असन्त
तणेण दरिसणं, समुलुद्धरणमिव अणमोक्ख एव, अओ कम्मनिज्जरणत्थं तवसि समासतो समणधम्मे करणीया रती । अविय
"गुणभवणे रिणमोक्खो जइवा तवसा कडाण कम्माणं । तम्हा तवोवहाणे अज्जयव्ये रई कुणह ॥१॥ एयं तरति जेण वयीणं, ॐाजद्वारसमनि ठाणं. एत्थ इमाओ वृत्तिगाहाओ.उक्तंच-दसमाए जीओ जे इयराय लहस्सगा पुणो कामासातिबहला मणुस्सा३||
अरइट्टाणं इमं उत्तं ॥२॥ 'ओमज्जणमि खिसा५वंतं च पुणो णिसेवितं होइ६। अहरोवसंपदापि य ७धम्मोऽबिय दुल्लहो गिहिणाशा निव्वतंति किलसे९बाधा सावज्जजोग गिहिवासोशएते तिण्णिवि दोसा रण होति अणगारवासंमि१४॥२॥साहारणा य भोगा१५ पित्तयं पुण्णपावफलमेव १६। जीवितमवि मणुयाणं कुसग्गजलचंचलमणिच्चं१७॥३॥ नन्थि य अवेयइत्ता मोक्खो कम्मरस निच्छयो
॥३५८॥ |एसो१८। पदमहारसमेयं वीरवयणसासणे भणियं ॥ ४ ॥ सविसेससु च इवेसु रइवक पदेसु पडिमाणत्थमुत्तरपडिसवायणत्थं च भण्णाइ अट्ठारसमं पदं. 'भवह य एत्य सिलोगों "भवंति' ति विज्जति, चशब्दो समुच्चये, 'एत्थ' त्ति जं एतंभि चेव रतीव
%E-"
4
fo-0
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________
यणे अट्ठारसपओवइट्ठो अत्थो, सेस तस्सोबदरिसणत्थं, सिलोगो इमो, तंजहा-'जदा य जहती धम्मं०' ॥४८२॥ सिलोगो, है|
स्थानवैकालिक ताजदाय' इति मि चेव काले, चसद्दो पुब्वभणियकारणसमुच्चये, धम्मो य तं जहाति-परिच्चयति, ण अज्जे अणज्जे, अणज्जा श्लोकाः
चूर्णी तामेच्छादयो, जो तहाठिओ अणज्ज इव अणज्जो, से किमत्थं परिचयह ?, माणुसगादिभोगणिमित्तं 'भोगकारणे से तत्था रतिवाक्ये से इति जो धम्मपरिच्चागकारी 'तत्थे' ति तीए लहुसगकामभोगलिच्छाए मुच्छिते-मढिते अज्झोपवण्णो तं जया जहइ 'बाले'
इति जे मंदविण्णाणे 'आवती' आगामिको कालो तं णावबुज्झइ, अथवा आयीहितं आत्मनो हितमित्यर्थः, 'णावबुज्झईत्तिणाव॥३५९॥
तबुज्झइ, भणंति आयतीगोरवं तं नावबुज्झती, जहा मम सामण्णस्स परिसुद्धस्स मंदा आयती भविस्सइ, अबुद्धायती कामभोग
मुच्छिओ धम्म परिचइऊण-'जया ओहाविआ०॥ ४८३ ॥ सिलोगो, जया तंमि काले, चसद्दो पुवकारणसमुच्चये, ओहावर्ण-अवसप्पणं तं पुण पवज्जाओ अवसरओ भवइ, तस्स ओधायितस्स सओ अवत्थंतरनिदरिसणत्थं भण्णइ-'इंदो वा पडिओ
छम' इंदो सको, वा इति उवमा, पडिओ पडिब्भट्ठो, छमा भूमी, तत्थ पडितो जहा इंदस्स महंतातो दिवातो पचुतस्स भूमी |पडणं, तहा तस्स परमसुहहेऊभूताओ जिणोवइट्ठाओ धम्माओ अवधावणं, एवं च सव्वधम्मपरिभट्ठो जं चिरकालं तवधारणं कयं जावज्जीवाए पइण्णारोहणा तं निष्फलं कयं, पुव्वं सव्वं परिब्भ, भवइ, अथवा जे लोइया परिकप्पणाविसेसा तेहिंपि भद्रो सब्बधम्मपरिभट्ठो, पमादित्तणेण वा सावगधम्माओऽवि भट्ठो, कामभोगविरहिओ रोगोदयावसाणे 'स पच्छा परितप्पई ॥३५९॥ स इति परिच्चागी, पच्छा उत्तरकालं, सारीरमाणसेहिं दुक्खेहिं सबओतप्पड़ परितप्पइ । किंच 'जया य वंदिमो होइ०॥४८४॥18॥ सिलोगो, 'जया' इति एस णिवातो यस्मादर्थे वर्त्तते, चसद्दो इंदस्स छमापडणसमुच्चये, वंदिमो वंदणिज्जो, सीलत्थ इति
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
-
स्थानश्लोकाः
श्रीदश
काऊण रायामच्चादीनामवि वंदणारिहो होऊण सीलपरिक्खलणाणंतरं पच्छा सीलगुणरहित इतिकाऊग अवंदिओ (मो) सकारसवकालिक
प्रमाणरहिओ 'देवया व चुआ ठाणा' देवता इति पुरंदरं मोत्तूण अण्णो देवविससो, सट्ठाणाओ परिवडतो माणुसं महादुक्खमचूों.
णुभवइ, वासद्दो उवमाणस्थस्स इवसद्दस्स अत्थे, जहा सा देवता ठाणाओ चुया एवमेव सो संजमावसप्पणातो अणतर-पच्छा रतिवाक्ये
मणसा सव्वओ तप्पा परितप्पड़ ॥ किंच-'जया अ पूइमो होइ० ॥४८५॥ सिलोगो, जयासहो चसद्दो य पुयभणिया, 'पूइमो' ॥३६०॥
पूयणारिहो सीलमंतोत्तिकाऊण रायादीणं पुज्जो होऊण ओहावणाओ अणंतरं सीलसुभो(चुओ)त्तिकाऊण अपूइमो भवइ अ, तहा व अपूइमो पूयणसहलासिओ तस्सऽभावे 'राया व रज्जपन्भट्ठो' राया इव राया, जहा कोई मंडलियो महामंडलियो वा सधभूमि पस्थिवत्तणं पाविऊण पुणो अपुण्णोदयमणुभवमाणो केणावि कारणेण रज्जाओ अच्चत्थं पन्भट्ठो परितप्पइ तहा य सो पूयणिओ अपुज्जत्तमुवगओ समणधम्मपरिब्भट्ठो पच्छा तप्पइ ।। 'जया अ माणिमो होइ.' ॥४८६॥ सिलोगो, जदा इति सदो चसदो य पुव्वं व वणियब्वा, 'माणिमो' माणजोगो माणणीओ, माणिमो जहा सीलप्पसाएण महयामवि माणणीओ होऊण ओधाइओ अतहाभूओ पच्छा असन्माननीयभावाधिगमात्, 'सिव्वि कब्बडे छुढो रायकुललद्धसंमाणो समाविद्धचिट्ठणो वणिगममहत्तरा सेट्टी, वाडवोपमकूडसक्खिसमुन्भावियदुक्खछलब्यवहारतं कव्वडं, जहा सिट्ठी तमि छुढो विभवहरणाइसंदूसिओ परितप्पइ, अहवा कब्बडं कुनगरं, जत्थ जलत्थलसमुन्भवविचित्तभंडविणियोगो णत्थि, तंमि वसियब्वं, रायकलनियोगेण छूढो कयविक्कयाभावे विभवोपयोगपरिहीणो, जहा सो तहा साधू धम्मीहिं बंदणदाणेहिं पुब्धि माणितो धम्मपरिभट्ठो माणणाभावे स पच्छा परितप्पइ, अंजलिपग्गहसिरिकंपासणप्पदाणादिजोगं वंदणं, वत्थपत्तादीणा य पयाणमुवजोगं पूयणं, वंदणपूयणाणं अह |
॥३६॥
+--
SH
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________
*
श्रीद- विसेसो । 'जया य थेरओ होइ०॥ ४८७ ॥ सिलोगो, जदा जीम काले, चसद्दो पुव्वभाणिओ, पच्छातावकारणसमुच्चये, अवधावित वैकालिकाका पढमवयपरिणामेण थेरओ होइ, दूरं 'समइकंतजुब्वणो निदरिसणं स 'मच्छोव्व गलं गिलित्ता' जहा जलयरसत्तविसेसो
पश्चातापः चूर्णौ । मच्छो से थोवोवजीवी बडिसामिसलुद्धो आमिसलोभेण गलमब्भवहरिऊण गलए तिक्खलोहखीलगविद्धो थलेसु य णीओ
रत्यरति रतिवाक्ये | पच्छा परितप्पइ, एवं सो विडिसामिसत्थाणीयमंदकामभोगाभिलासेण धम्मपरिच्चागी परितप्पडू । इहावि तस्स थेरभावे जाणि* फलंच
दुक्खाणि संभवंति तदुवपदरिसणत्थं भण्णइ-'पुत्तदारपरीकिन्नो० ॥ ४८९ ॥ सिलोगो, पुत्ता-अवच्चाणि, दारं-भज्जा
दुविधादीहिं संबंधेहिं परीकिण्णो-परिवेडिओ, तेहिं परिकिण्णो, दंसणचरित्तमोहमणेगविहं कम्मायाणं अआण-मोहो तस्स ॥३६॥
संताणो अविच्छित्ती तेण मोहसंताणेण समाहडिओ मोहसंताणसंतओ, निदरिसणं 'पंकोसन्नो जहा णागो' पंको चिक्खिल्लो
तमि खुत्तो पंकोसण्णो. जहा इति जेणप्पगारेण, 'नाग' इति हत्थी, अप्पोदक पंकबहुलं पाणि हत्थी अवगाढो, अणुवलन्महै पाणितं खुत्तो चिंतेइ-किमहमत्थऽवतिन इति परितप्पइ, तहा सो ओधाइय थेरभावे पुत्तदारभरेण पोसणासमत्थो धाउपरिक्खय-16 | परिहिणकामभोगपिवासो पच्छाऽऽगतसंवेगो संजमाहिकारणढचेट्ठो बहुविहं तप्पमाणो विसेसेण इमं ओहावणपच्छाणुतावगयं चिंतइ–'अज्ज आहं गणी हुतो॥४९० ॥ सिलोगो, अज्ज इति इमंमि दिवसे, तावसद्दो अवधारणे, इमं दिवसमइकमिऊण, अहमिति अप्पणो णिसे, अने पति-'अज्जत्तेह' अज्जते अहं विच्छढपइनजोगी गणी, 'अज्जत्ते अहं ।ज्ज हुतो'
॥३६॥ अहवा गणो जस्स अस्थि सो गणी-मूरीपदमणुप्पत्ते णाणदंसणचरित्तति त्तावि)विधगुणतवोविहाए जोगीहं अणिच्चयादिभावणाहि य 'भाविअप्पा बहुस्सुओ' त्ति जइ ण ओहावंतो तो दुवालसंगगणिपिडगाहिज्जणेण अज्ज बहुस्सुओ, किं पुण 'जइ अहं रमंतो
HEROADCAUSTRATIOCT-10
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________
रतारतसुखदुःखे
श्रीदशवैकालिक
चूर्णी रतिवाक्ये
॥३६२॥
CCESSASS HARSA
परिआए' जदीति अतिक्रान्ता क्रियामाकांक्षति, अहमिति अप्पाणमेव णिदिसति, रमतो इति रई विदंतो, परियायो णाम पब्बज्जा, बहुत्तमितिकाउं सा विससिज्जति 'सामण्णे', सोय समणभावो तत्थ विसेसो जिणदेसिए, न बोडियनिहगाइसच्छदगहणं । ओहाणुप्पेहिस्सेव मतीथिरीकरणत्थमिदमुच्यते-'देवलोगसमाणो० (अ वृ.॥४९॥ सिलोगो, देवाणं लोगो देवलोगो, देवलोगेण समाणो देवलोगसमाणो, समाणो तुल्लो, जहा तंमि देवलोगे देवा रतिसागरोगाढा गतंपि कालं न याणंति, विविहाणि | य माणसाणि दुक्खाणि ण संभवति, तहा पब्बज्जाए विधिइ अप्पमओ तेण देवलोगसमाणो, तुसद्दो विसेसयति, किं विससेति ?
अरतीतो रति, परियागरइयाण, तविवरीयरताण य, तुसद्दो तहेव रतीओ अरई विसेसयति, निदरिसणं मणुस्सो, दुक्खाणुगमेण द्र'महानरयसारिसों' महानिरओ जो सब्भावनिरओ तउ मणुस्सदुक्खो उवयारमत्तं, अहवा सत्तमादिमहानिरओ, सेण सरिसो-स| माणो दुक्खो जस्स सो महानिरयसारिसो, एवं अरयस्स सामण्णपरियाए, सामण्णे रयाणं च सुहदुक्खसहाणोपमाणं भणियं अरयाणं, एयस्स चव अत्थस्स उवसंहरणोवदेसो समुण्णीयते-'अमरोवमं जाणिअ॥४९॥सिलोगो, मरणं मारो न जेसि मारो अस्थि ते अमरा, अमराणं सोक्खं अमरसोक्खं, अमरसोक्खेण उवमा जस्स तं अमरसोक्खोवम, उत्तरपदलोपे को अमरोवम, 'जाणिय' जाणिऊण, सोक्खस्स भावो सोक्खं 'उत्तमं उकि, देवलोगसरिसं सोक्खं भवइ रताणं परियाए, एवं जाणिऊण अरविच विवज्जेऊण परियाए रमियव्यंति, तहा 'अरयाणं' ति उत्तरपदेण संबज्झइ, तं पुण इमं 'णिरयोवम जाणिअ दुक्खमुत्तम' तहेति तेणप्पगारेण जहा रयाण सुरसुक्खसरिसं, तहेव अरयाणं नरगदोसोवमं दुक्ख मृतमं जाणिऊण रमेज्ज-सामण्ण घिति उप्पाएज्जा, 'तम्हा' इति हउवयणं, रयारयाणं सुहदुक्खपरिणाणहेऊ, एतेण कारणेण परियार रमिज्ज. एवं पंडिओ भवइ, एवं परियाय
प३६२।
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________
अवधा
वनफलं
चूणौं
श्रीदश
रताणं मुहं अस्याण दुक्खं जाणिऊण इह भवे चैव परभवपरिहारिया धम्मे रई करणीयति । तदस्थमवमुपदिसति-'धम्माउ भटुं| वैकालिक |सिरिओ०॥४९॥ वृत्तं, दसविहो साहुधम्मो पुववण्णिओ, तं उभयधम्माओ भट्ट, सिरी लग्छी सोमा वा, सा पुण जा समण
मावाणुरूवा सामण्णसिरी ताए परिभट्ठ, सिरिओऽववेयं तं धम्मसिरीपरिच्चत्तं, सिरिविरहे एस दिढतो-'जन्मग्गिविज्झाअमिरतिवाक्ये वऽप्पतेभं' जहा मथसहे सुसमीहासमुदये वसारुहिरमहुघयाइहिं हुयमाणो अग्गी संभवदित्तिओ आहितं दिप्पड़, हवणावसाणे
परिविज्झाणेसु अंगारावत्थो अप्पतेयो भवति,एवं ओहाविओ समणधम्मपरिच्चत्तो अप्पतेओ भवइ,अओ तमेवंविधं संत'हीलयंति
णं दुब्विाहअं कुसीला' ही इति लज्जा, लज्जं वयंति हीलंति-हेपयंति, विहिओ णाम उप्पाइओ, सो सिरिऽववेयो हीलपाय ॥३६३॥
उप्पाइओ, दुठु विहिरो, किं तेण उप्पातितेण? जो एवं निन्दाभायणं, तमेवंविधं संतं हीलयंति णं, तमेवं गयं हलिति, कुच्छियसील कुसीलं, जहा कोइ पयावहीणो हीलिज्जइत्ति, निदारिसणं 'दादुड घोरविसं व नागं' अग्गदंते परियस्स गतो दसणविसेसो दाढा, ता य अवणीया जस्स सो दाढुड्ढिओ तं, घोरं विसं जस्स सौ घोरविसो, जहा घोरविसं अहितुंडिगादि समडिआ VIL.विसादाढं, वासद्दो उवमारूवस्स इवसहस्स अत्थे, जहा घोरविसं उत्तरकालमुड्डियदाढं निव्विसोऽयमिति जणो परिभवइ नाग, णागो दणाम सप्पो, तं दुविहि कुसीले समणधम्मपच्चोगालितं दुब्वयणेहिं हीति, ओहाइयस्स इह भवे लज्जणादोसो भणिओ । &ाइदाणिं इह भवे परस्थ याणगदोससंभावणत्थं उण्णीयते, जहा-'इहेवऽधम्मो अयसो अकित्ती० ॥ ४९४ ॥ वृत्तं, इह इमंमि मामणुस्समवे, एवसद्दो अवधारणे, एवं अवधारयति-अच्छउ ताव परलोगो, इव दोसो अहम्मो अयसो अकित्ती, जं समणधम्मप
रिच्चत्तो छकायारंभेण अपुनमायइ-स्यए, अधम्मो-सामण्णपरिच्चागो अयसो य, से जहा समणभूतपुत्वोः इति दोसकिञ्चणं,
SSSSSSC-%a4
॥३६३॥
4567-24
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ. रतिवाक्ये
॥३६४॥
अकित्ती, अकित्ती जहाणुरूवभूमिभागऽगुणवयणं, जसो अणुमुहं, परेण अ गुणसंकित्तणं कित्ती तं, जसकित्तिविसेसो, किंच'दुण्णामगोत्तं च पिहुच्जणमि' कुच्छितं नाम दुष्णाम पुराणादिकं जोणियमारूढो तं गूयइ-अवस्स णीयजातीओ विति, दुसहो कुच्छित्थे पत्तो, उभयगामी विसिट्ठनाणविरहिओ सामन्नजणवओ पिहुजणो, एते अधम्मादयो उद्भावियस्स पिहुजणेण दोसा संभाविज्जति, किं पुण उत्तमजणे, तस्स दोसदुसियस्स धम्माओ परिन्भट्ठम्स सरीरसुहदारासरण मूढस्स विसेसेण पाणातिवायअधम्मसेविणो 'संभिन्न वित्तस्स' सरीरसीलं सामयभिष्णं, चसदो पुव्वनिद्दिकारणसमुच्चये, तस्स धम्मपरिच्चत्तस्स, अहम्मू| सेविणो, समवलंबितसंभिन्नचारित्तस्स य रयणापभिइसु कम्मसंभारगरुययाए अहो गमणमिति द्विओगती, अयं च समणधम्मो परिच्चागे अहम्माय, अजसाकित्तीदुन्नामगोयदुग्गइगमणेहिंतो पावयरो पच्चवाओत्ति, तन्भासणत्थमुन्नीयते 'भुंजित्तु भोगाई ०" ||४९५॥ वृत्तं भुंजितु - अन्भवहरणादिणा उवजीविऊण, दाराभरणभायणाच्छादणादीणि मांत्तव्वाणि मोगाणि, तो दाणदायादग्गिरायाइणं एकदव्वाभिनिविद्वाणं बलात्कारेण 'पसज्झचेअसा' णाम जाणतोऽवि विवागं छिन्नालमरालो इव घायसहणं काउं वेगेण गासभवणमिव चेअसा तस्स अणुरूवं तहाविहं करेऊण कडुअपुण्ण मसंजमं तेसु च जाणिऊण बहुं, मरणसमए गई च गच्छेज्जा, अणभिज्झियं गतिं च नरगादि एतेण सीलेण गच्छेज्जा, अभिलासो-अभिज्झि सो जत्थ समुप्पण्णो तं अभिज्झितं, अणाभिलसितमणभिप्पेयं गई च गच्छे, तस्स माइणो 'बोधी य से नो सुलहा पुणो पुणो' अरहंतस्स धम्मस्स उवलद्धी बोधी, सासे णो सुलभा, चसदेणं अणभिज्झिअगतिगमणादि संसूयणं, पुणो पुणो इति न केवलमणंतरभवे, किन्तु, भवसएसुवि, जाणि ओहाणुप्पेहिमतिथिरीकरणत्थमहारस एयाणि दुस्समाए दुप्पजीविमाणि समास ओऽभिहिताणि तेसिं वित्थरणभया 'जयाय चयइ धम्मं 'ए
अवधावनफलं
॥३६४।।
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________
कन.
श्रीदश-11वादी य सिलोगा भणिता, जं पुण इमं न मे दुक्खं चिरकालोवठ्ठायी भविस्सहात्ति आलंवणं. तदपदेशार्थ इदमारभ्यते-'इमस्स ताटा अवधावैकालिक| नेरइअस्स०॥४९६॥वृत्तं, इमस्स'त्ति अप्पणो अप्पनिद्देसो, तासद्दो अवधारणे, इमस्स ताव किमुत बहूणं संसारीण?, 'नेरइअस्स|PI
का वनफलं चूर्णी. दाजंतणो' ति, जहा अहमेव नेरइएसूववन्नो तस्स दुक्खाणि नरओवमाणि दुक्खेहिं वा तप्पायोग्गेहिं मरणमुवीतस्स दुहावी२ चूला तस्स निमेसमेत्तमवि नस्थि सुहमतिकिलसवत्तिणो, तहचव तस्स पलिओवमद्वितीएमूववनस्स तप्पभूओ कालो तहावि सहिज्जइ,
किं बहुणा, तओवि पभूततरं सागरोवमं, किपुण-किंमंगंतु, अहवा अरइमन्तआमंतणं, संजमे अरइसमावन अप्पाणमामन्त्रयति, ॥३६५॥
थिरीकरेइ य, 'मज्झ' इति ममं 'इमं' इति जं अरतीमयं अप्पणो पच्चक्खेण 'मणोदुह' मिति मणोमयमेव, न सारीरदुक्खाणुगयं, ओहाणुप्पेहिस्स चित्तथिरीकरणालंबणत्थमिदमुपदिस्सते-'न मे चिरं दुक्खमिणं भविस्सइ० ॥ ४९७ ॥ वृत्तं, 'न' इति पडिसेधे, 'मे' इति अप्पणो निद्देसे, न ममं चिरं-दहिकालं, दुक्खमिति संजमे अरइसमुप्पत्तिमयं, भविस्सतीति आगामिकाल| निसो, ते एयं ममं संजमे अरइमयं दुक्खं न चिरकाली मिणं' ति निमित्तं चं अहं संजमाओऽवसप्पितुं ववसामि, 'असासया भोगपिवास जंतुणों' इमस्स मम जीवस्स, 'ण चे (मे) सरीरेण इमेणऽविस्सई' त्ति, एत्थ काकू गम्मो, जइसदस्स अत्थो जइ दुक्खमिण इमेण उप्पाइयेण सरीरेण न अवगच्छिज्जइ, परगमनं पज्जाओ अन्तगमणं, तं पुण जीवस्स पज्जाओ मरणमेव, जइ इमेण सरीरेण तस्स अरइदुक्खस्स अन्तो न कन्जिहिति तहात कित्तियमेव पुरिसाउमिति तदन्ते अरतीदुक्खस्स
॥३६५॥ का अन्त एवेति अरतिमहियासेज्जा सरीरत्ति, एवमिदं सव्वं जाणिऊण रमेज्जा तम्हा परियाए पंडिते, संजमे रहनिमित्तं आठवां|तरमुवाहियस्स सुद्धस्सालंबणस्स फलोपदरिसणस्थमिदमुच्यते-'जस्सेवमप्पा उ हविज्ज निच्छिओ'।।४९८॥ वृत्तं, जस्तेति |
-
-
-
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशचकालिक चूर्णौ. रतिवाक्ये
॥३६६॥
| आणहिट्ठस्स, एवमिति पगारोपदरिसणत्थं, भगवं अज्जो सज्जंभवो आह-एतण पगारेण अभिरएणवि संजमे अरइअहियासणं प्रति अवधाअप्पा इति चित्तमेव, तुसद्दो संजमं विसेसयति, भवेज्ज, जति एवं होज्ज णिच्छयो-एकग्गकयो ववसायो, सो एवं कवनिच्छयो
ननफलं 'चइज्ज देहं न हु धम्मसासणं' चएज्जत्ति वा जहेज्जत्ति वा एगट्ठा, देहो-शरीरं, 'ने' ति प्रतिषेधः,चशब्दो अवधारणे, सासिज्जति जीवादि पदत्था जेण तं सासणं, धम्मस्स वा सासणं धम्मसासणं, एवं कयववसाओ जो देहसंदहे धम्मसासणं न छड्डेज्ज धम्मठिइधाणियनिच्छओ 'तं तारिसं नो पइलेंति इंदिआ' तमिति निद्देसवयणं विम्हए वा, तारिसमिति देहविणासेऽबि धम्म अपरिच्चागिणं, इंदियत्था णो पयलेंति-णवि कंपयंति, धम्मचरणाओ न चलेंतीति, सोयाइया इंदिया, सद्दादयो इंदियत्था, आह-कहं किं चालयतीति', भण्णइ 'उविंतवाया उ(व) सुदंसणं गिरिं०' उवागच्छंता वाया प्राणादयो, वा इति उवमाअत्थे, सदसणसेलराया मेरू, जहा वाया उवेंता मेण य चालयति तहा तं सणिच्छितमाणसं इन्दियत्था ण पचालेति । इदाणि सुविदि-I& यहारसट्ठाणेणं संजमे अरई उज्झिऊण धिइसंपन्नेण जं करणीयं तदुपदसत्थं भण्णइ-'इच्चव संपस्सिअ बुद्धिम नरो० ॥४९९।।
वृत्तं, इतिसद्दो उपदरिणत्थे, जं अज्झयणे आदावारब्भ उवदिदं तमवलोकयति, एवसहो पायपूरणे, पच्चवलोकणनियममाह*संपस्सिअ-एकीभावण अवलोगऊणं, बुद्धि जस्स अस्थि सो बद्धिमान नरो, मणस्सोत्तरीया धम्मा इति तस्स गहण, | का एवमालोके ऊण 'आयं उवायं विविहं वियाणिया' आओ विनाणादीण आगमो, उवायो तस्स साहर्ण अणुव्वात, आय | उवायं विविध-अणेगप्पगारं च जाणिऊण, एवं संपस्सिऊण आयोवायकुसलेन सबह करणीय 'कायेण वाया अदु माण
४॥३६६॥ PIसेणं' कायो सरीरं, वाया अभिवायणं, माणसं माणसमेव, एतेहि कारणोह जहोवदेसेण पवत्तण सुनियामतेहिं 'तिगुत्तिगुत्तो।
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________
य
चूणौ.
जिणवयणमहिहिज्जासि' तिगुत्तिगुत्तो जिणस्स भगवतो तित्थकरस्स वयण-उवदेसणं जिणवयणमधिट्ठए, अहिट्ठयतिला उपक्रमः
तं तत्थ अवस्थाणं करेइ, अहिट्ठए इति सूत्रकारस्य उवएसवयणं, तिबेमिसहो पुव्यववियत्थो. नया तहेव ।। संजमाघातपाडवाय
दाणथं अट्ठारसत्थ पडिलहे । जिणवयणोवत्थाणं च होइ रइववपिंडत्थो ।।१॥ रतिवक्कचुण्णी सम्मत्ता॥ २ चूला
धम्मे१ धितिमओ२ खुड्डियायारावस्थितस्स३ विदितछकायाव त्थियस्स४ एसपियपिंडधारियसरीरस्स५ समत्तायारवत्थियस्स६
वयणविभागकुसलस्स७पणिहितजोगजुत्तस्सदविणीयस्स९दसमज्झयणस्स समणसयलभिक्खभावस्स१०विसेसथिरीकरणत्थं च उत्तर ॥३६७॥
तंत व दिटुं चूलितादुतं, रतिवकचूलिया य तत्थ धम्मे थिरीकरणत्थं रतिवकणामायणे पढमचूलिया भणिया । विवित्तचारयाउपदेसत्था वितियचूला भण्णह, तीसे पढमपओ सकिण्णतणे चूला इति णाम, एएण अणुकमणागतं वितियाप चूलियज्झयण, तस्स इमा उँ उवघातनिज्जुत्ती, पढमगाथा, तं-'अहिगारो पुचुत्तो०॥ ९३ ॥ गाथा, जं तस्स वत्थुस्स अगीकरण, सा।
पुण चउब्बिहो नामादि, इहावि तहेव माणियब्बो, तंमि परूविये तओ 'वितिए चलियज्झयणे' सेसाणं नामाइणं निदेसाईण च। 1'दाराण अहक्कम फासणा होंति' अहकममिति जो जो अणुक्कमो तेण, फासणमिति जतसिं दाराणं अर्थेन स्पर्शन, गती नाम:
निफण्णो, दो सुत्तफासियगाहाओ सुत्ते चेव भणिहिंति, एतेण पुणा ओघाइएण इममि चूलियज्झयणे पढमसुत्तमागते, तजहाMI'लिशं तु पवक्खामि ॥ ५००॥ सिलोगो, तत्थ अप्पचूला चलिया. सा पुण सिहा चउब्विहा अनतरेऽज्झपण चन
॥३६७॥ Pाभिया, तुसहो भावचूलं विसेसेइ, तं पगरिसेण वक्खामि पवक्खामि. 'श्र श्रवणे' धातः, अस्य धातोः नपुंसके भावे क्तप्रत्ययः ।
अनुबन्धलोपः, आद् गुणः (पा० ६-१-८७) प्रतिषेध०, श्रूयते इति श्रुतं, तं पुण सुतनाणं केवलिभासित, प्रतिविशिष्टतमं ज्ञानं
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________
चूर्णी.
श्रीदशसकललोकालोकावभासकं केवलशब्देनाभिधीयते, केवलं, नपुंसकविवक्षायां सु, अतोऽम् (पा० ७-१-२४) इत्यम्भावः, केवल
अनुश्रोतः वैकालिका
प्रतिश्रोतसी |मस्यास्तीति 'अत इनिठना' विति (पा०५-२-११५) इनि प्रत्ययः सुपलुक् 'यस्येति (पा० ६-४-१४८) अकारलोपः, परग-15dard
मनं, केवलिना 'कर्तृकरणयो' रिति (पा०२-३-१८) तृतीया, तस्या एकवचनं टा, अनुबन्धलोपः, परगमनं केवलिना, अतस्तेन २चूला
भगवता, शास्त्रगौरवसमुत्पादनार्थ, भाषितं-अभिहितं व्याख्यातमिति, न केणइ तव्वत्तेणं पुण्णसमुप्पायणत्थमिति, 'जं सुणित्तु'की,
चूलियत्थवित्थर, सोऊण 'सपुण्णाणं' सह पुनेण सपुनो तं सपुग्नं, पुनाति सोधयतीति पुण्णं, सो सइ तम्मि सम्मदंसणाइ 'धम्मे ॥३६८॥ उप्पज्जए मई तम्मि चरित्तधम्मे य उप्पज्जइ-संभवति मती-चित्तमेव, तं सद्धाजणणं चूलियासुयनाणं (सुणित्तु ) सपुत्राणमेव
विसेसेण चरित्तधम्मे मती भवति, परिण्णा पढमासिलोगेण भाणिया, चूलियासुयं केवलिभासियं पवक्खामि, अहिणवधम्मस्स सद्धा| जणणत्थं, तत्थ चरियागुणा य नियमा णेगे भाणियबा, एवं तु सुहुमत्थपाडपायणमिति निदरिसणत्थं ताव इमं भण्णइ| 'अणुसोअपट्टि' ॥ ५०१ ॥ गाथा सूत्रं, तत्थ अणुसद्दो पच्छाभावे, सोतमिति पाणियस्स निण्णपदेसाभिसप्पणं, सोतो
पाणियस्स निण्णपदे गमणपवत्ते जं तत्थ पडियं कहाइ तंनिसितं से सोयमणुगच्छतीति अणुसोतपट्टिए, एवं अणुसोयपट्टियत्ति | सव्वलोए एत्थ ददुव्वो, अणुसोयपडित इव जहा कट्ठादीणं नदिपट्टियाणं निन्नपएसपट्टिए तब्बेगाहयाणं, अणुस्सोए लोए अणुकूले पच्चणुसुहगमणं, एवं बहु सोऊण, सोवि बहुजणो, जेण संजएहितो असंजता अणंतगुणा, जहा तेसिं पाणियवगाहिया
॥३६८॥ | णं महावहणं तहा बहुजणस्सवि सद्दफरिसरसरूवगंधअनुगयाणं अणादिविसयाणुकूलपवणणेणाणुसोतवेगण संसारमहापायालपडणमेव अणुसोयपद्विओ बहुजणो, तंमि अणुसोयपद्विअवहजणमि किं करणीयमिति ? 'पडिसोअलद्धलक्खेर्ण पडिसोय-1
SAA-%-04-
2447
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________
4%
श्रीदशवैकालिक
चूणों
२चूला
%
॥३६९॥
मेव अप्पा दायब्वे' प्रतीपं श्रोतं प्रतिश्रोतं, जे पाणियस्स थलं प्रति गमनं, तं पुण न साभावित, देवतादिनियोगेण होज्जा, आचारजहा तं असकं एवं सद्दादीण विसयाण पडिलोमा प्रवृत्तिः दुक्करा, पडिसोये लई लक्खो जहा ईसत्थं उसु सिक्षतो, सुशिक्षिता पराक्रमादि | सुसहमवि वालादीयं लक्षं लभते, तहा कामसुहभावणाभाविए लोगे तप्पारच्चागेण संजमलक्खं लब्भइ, सो पडिसोयलद्धलक्खे.
ण पुणो पुणो णियामिज्जा, पडिसोयमेव अप्पा दायब्वो, इह पडिसोतो रागविणयं, एवसद्दो अवधारण, तमवधारेइ, जहाण अण्णहा, | अप्पा इति सो एस अहिकयो, 'दायव्यो' इति पबत्तेतब्बो दायब्बो, णिव्वाणगमणारुहो 'भविउकामो' होउकामो तेण होउकामेण, 15
पडिसोयं अप्पा दायब्वो, एतस्सेव उदाहरणस्स विससेण णिरंभणत्थं भण्णइ-'अणुसोअसुहो लोओ०॥५०२।। सिलोगो. | अणुसोयं पुन्ववणियं, तं जस्स सुभं जहा पाणियस्सान्नेणाभिपस्सवं सुहं एवं सद्दादीवि संगो सुहोलोगस्स, सोयसुहो लोगो, एताओवि वरो, तहा अणुसोतसुहमुच्छिओ लोगो पवत्तमाणो संसारे निवडइ, संसारकारणविवरीतो 'पडिसोओ आसवो सुविहियाणं' पडिसोयगमणमिव दुक्कर, संसारे विसयभावियस्स विसयविनियत्तणं, आसवो नाम इंदियजओ, सोभणं विधाणं जेसिं ते सुविहिया तेसि, विसयविरत्ताणं सुविहियाणं आसवो पडिसोओत्ति, उभयफलनिदरिसणत्थं अणुसोमो संसारो तहा अणुसोतसुहमुच्छिओ लोगो पवत्तमाणो संसारे निवडइ, संसारकारणं सद्दादयो अणुसोता इति कारण कारणोवयारो, तविवरीयकारणे य पुण पडिसोश्रो, | तस्स निग्घाडो, जहा पडिलोमं गच्छतो ण पाडिज्जइ पायाले णदीसोएण तहेव सद्दादिसु अमुच्छिओ संसारपायाले ण पडइ.16॥३६९॥ संसारस्थितिमोक्खस्स य कारणमुद्दसेण भणियं । इदाणिं विमुत्तिकारणोवदरिसणथमिदमुच्यते ‘एवं (तम्हा) आयारपरकमेण॥५०३ ॥ गाथा, एवसदो पकारोवदरिसणे, संसारपडिकूलायरणेण विमुत्तिभावं दरिसेइ, तं पुण आयारपरक्कमेणं,
%
गणं मुविहिसारकारण सा पाडिज्जइ पाविमुत्तिकारणावरणेण विद्या
%
%2-%
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशकालिक चूर्णी. २चूला
॥३७०॥
POSSACROSSAGAMANG
आयारो-मूलगुणो परकमो-चलं, आयारधारणे सेमत्थं, आयारे परक्कमो जस्स अत्थि सो आयारपरकमवान्, ननु लोए कए आयार
अनिकेतपरिक्कमो साधुरेव, तेण आयारपरकमण संवरसमाधिबहुलेण, संवरो इंदियसंवरो णोइंदियसंवरो य, 'संवरसमाहिबहुलेण'
वासादि | संवरे समाहाणं तओ अवकप्पणं बहु लाति-बहुँ गिण्हइ, संवरे समाहि बहुं पडिवज्जइ, संवरसमाधिबहुले, तेण संवरसमाधिबहु
लेण किं करायमिति भण्णाति-'चरिआ गुणाअ नियमा अ हुंति साहूण दहव्वा' चरिया चरित्तमेव, मूलुत्तरगुणसमुदायो | गुणा तेसिं सारक्खणीनीमत्तं भावणाओ नियमा-पडिमादयो अभिग्गहविससा ददुब्वा इति भणिहामि, उसद्दी चरियानियमा-|| अंगभेदविकप्पणत्थं होति दट्ठश्वोत्ति, संभवतीति, साधुणा एस तृतीया, तेण आयारपरक्कमवया संवरसमाधिबहुलेण चरिया णियमा गुणा साहुणा अभिक्खणं आलोएऊण विन्नाणेण जाणियब्वा, जहोवएसं च कायव्वा, तेण आयारपरक्कमवया संवरसमा-| धिबहुलेण साहुणा चरिया गुणा णिययं दट्ठन्वा इति, सिं चरियानियमागुणाणं विसेसेणोपदारसणस्थमिदमुपदिसति'अनिएअगसो समुआण॥५०४ ।। वृत्तं, 'अणिएयवासोति 'समुदाणचरित' तिपदं एवमादि, पदत्थो अयं| अणिएयवासात्ति निकेत-वरं तमिण वसियचं, उज्जाणाइवासिणा होय, अणियवासो वा अनिययवासो. निच्चं एगते न वसियव्वं, समुदाणचरिया इति मज्जादाए उग्गमितं तमेगीभावेणमुवणीयामति समुदाणं, तस्स विसुद्धस्स चरणं समुदाणचरिया, | उंछं दुविहं-दव्वओ भावओ य, दब्बओतावसाईण जं तो, पुव्वपच्छासंथवादीहिं ण उप्पाइयामिति भावओ, अन्नायं उछं पइरिकं
॥३७॥ विवित्तं भण्णइ,दव्वे जं विजणं भावे रागाइ विरहितं, सपक्खपरपक्खे माणवज्जियंवा, तब्भावो परिकयाओ, पहाणमुवही जे एगवत्थपरिच्चाए एवमादि, भावओ अप्पं कोहादिवारणं सपक्खपरपक्खे गतं, कोहाविद्धस्स भंडणं कलहो, तस्स विविधा वज्जणा कलह
में आलोएउप विना साधुणा एस तृतीय सण दडव्या इति भणिहा
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनिकेतवासादि
श्रीदशवैकालिक चूर्णी २चूला
॥३७॥
| विवज्जणा, तुसद्दो अणिएयवासादि चरिया विसेसेइ, अणुकरिसणत्थो, सव्वावि एसा 'विहारचरियाईसिणं पसत्था' विहरणं विहारो, सो य मासकप्पाइ, तस्स विहारस्स चरणं विहारचरिया, 'इसिणं पसत्था' इति रिसिओ-गणहरादयो तेसिं भगवंताणं चरिया पसत्था कहिया पसंसिया वा, एवमायरंतोऽवि सयं भवातत्ति, इसिणं पसथात्ति' विग्गहें समासए भवइ, तदिह नत्थि, विहारचरियाविसेसोपदरिसणमुवदिस्सते-'आइण्णो (पणओ०) ॥ ५०५॥ इन्द्रवज्जा, 'आइण्ण' मिति अञ्चत्थं आइन्न, तं पुण रायकुलसंखडिमाइ, तत्थ महाजणविमद्दो पविसमाणस्स हत्थपादादिलूसणभाणभेदाई दोसा, उक्कट्ठगमणा इंदिये दायगस्स सोहेइत्ति, ओमाणविववज्जणं नाम अवमं-ऊणं अवमाणं ओमो वा मोणा जत्थ संभवइ तं ओमाणं, एत्थ य पुण सपक्षेण असंजतादिणा परपक्षण वा चरगादीणं बहूणं पविसमाणाणं दायब्वामिति तमेव भिक्खादाणं ऊणीकरेइ दायारो ओमाणं, कओ दाहं ?, अन्ने भण्णंतिअहमाणं वा भवइ, अओ तस्स विवज्जणं, चसद्देण विहारचरिया इति अणुकरिसिज्जइ, उस्सण्णसद्दो पायोवित्तीए वइ, जहा'देवा ओसण्णं सातं वेदणं वेदेति' दिट्ठाहडं जं जत्थ उवयोगो कीरइ, तिआइघरंतराओ परतो, णाणिसि(दि)हाभिहडकरणं, एवं ओसणं दिट्ठाइडभत्तपाणं गेण्हिज्जचि, 'संसठ्ठकप्पेण चारज्ज भिक्खू संघटुं संगुर्दु ईसिहत्थमचादि कप्पोऽवि संसहविधी तेण संसट्ठकप्पेण संगढविधिणा चज्ज, एस उवएसो, संसद्वमेव रिसेसिज्जइ-तज्जायट्ठ जई जएज्जा' 'राज्जाय' मिति तस्स जायंति तज्जाती जातसद्दो सजानीयभेदपकारवाचको, तज्जातं नः जहा आमगोरसस्स एव(कूरी,तज्जाओ ऊसणस्स कुसणमेव, एवं सिणगुलकट्टराइसुवि, तत्थ असंसढे पच्छाकम्मपुरेकम्माइ दोसा हवेज्जा, अथ संसट्टे संसज्जिमदोसा, असंसट्ठमवि तज्जातसंसट्ठ चरेज्जा, जतीति साधू, जएज्जत्ति, एवं भंगा अणुकरिसिज्जति, तं०-संसट्ठो हत्थो संसट्ठो मत्तो सेसं दव्वं,
||३७१॥
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________
%%
C4
स्वादि
श्रीदश- एवं अट्ठ भंगा, तत्थ पढमो भंगो पसत्थो, सेसे निवारेऊण गहणं, गमणं वा, एवं जई जएज्जा, आइन्नोमाणविवज्जणा, वियडस्स
अमद्यमांवैकालिका संग पाङ्गणे य णियमेण कुच्छिया वमणे सदोसा इति तदुपदरिसणथमिदमुण्णीयते-'अमज्जमंसासि अमच्छरीआं ॥५०६॥
साशिचूर्णी
| सिलोगो, चंडवं जो जातिमयणीयं मयकारि वा मज्ज-महुसीधुपसण्णादो, प्राणिनां सरीरावयवो मांस, तं पुण जलथलखहचराणं २ चूला
सत्ताणं, तमुभयं जो भुंजइ सो मज्जमसासि, अकारेण पडिसेहो कीरइ, अमज्जमंसासिणा भवितव्वं, मच्छरो-कोहो सोऽवि से म
ज्जपाणे संभवइ, विणावि महुमज्जेण अमच्छरी भवेज्जा वक्कसेस, विकृति विगति वा ण विगति णिविगति, मज्जमंसा पुण ॥३७२॥ | विगती, तदनुसारेण सेसविगइओ नियमिज्जंति, 'अभिक्खणं निविगइंगया ये ति अप्पो कालविसेसो अभिक्खणमिति, आभि
| क्खणं णिब्बिययं करणीयं, जहा मज्जमसाणं अच्चंतपडिसेधो(न)तहा बीयाणं, केई पढंति-'अभिक्खणं णिव्वितीया जोगो पडिवज्जियनो' इति, अभिक्खणं काउस्सग्गकारी, काउसग्गे ठियस्स कम्मनिज्जरा भवइ, गमणागमणविहाराईसु अभिक्खणं काउसग्गे 'सऊसियं नीससियं' पढियव्वा वाया, तहा 'सज्झायजोगे पयतो भवेज्ज' वायणादि बज्झो सज्झाओ तस्स जे विहाणं आयंबिलाइजोगो तंमि वा जो उज्जमे एस जोगो, तत्थ पयत्तेण भावियब्वं, भवेज्जा इति अंतदीवगं सव्वेहिं अभिसंबज्झते, अमज्जमंसासी भवेज्जा एवमादि, आह-णणु पिंडेसणाए भणियं 'बहुअद्वियं पांग्गलं आणिमिसं वा बहुकंटकं", आयरिओ
आह-तत्थ बहुआट्ठयं णिसिद्धमितिऽत्थ सव्वं णिसिद्धं, इमं उस्सगं सुत्तं, तं तु कारणीय, जदा कारणे गहणं तदा पडिसाडिहा परिहरणत्थं सुत्तं घेत्तव्वं-न बहुपडि अट्ठि)यामिति, मज्जं पातुकामस्स पीए य सज्झायादि परिहाणि, इमसिं च अकारणे सेवानिसहण
४॥३२॥ राणिमित्तं भण्णइ- 'ण पडिन्न विज्जा सयणःसणाई.' ॥ ५०७॥ सिलोगो, णकारो पडिसेधे वट्टइ, पडिन्नवणं पडिसेहणमिति,
%
BE%a5
5549
%
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________
CRE
-
-
श्रीदशवैकालिक चूर्णी. २ चूला
जो आगामीकालपाणिं संपतिकालविसओ, आगामीकालियपडियरणपडिसेहने एव, न पडिण्णवेज्जा, जहा मम इह पर गृहिवैया. वरिसारत्तो भबिस्सइ, ममेव दायव्वाणि, अण्णस्स(मा)देह, किं पुणण पडिनविज्जत्ति?, सयणासणाई सज्जं निसेज्जं तह भत्त-कृत्यनिषेधः पाणं' सयणं संथारयादि, आसणं पीढगादि, सेज्जा सज्झायादी भूमि, 'तहे' ति तेण पगारेण, न पडिन्नविज्जति जहा सुए परे ।
भत्तं-ओदणादी पाणं-चउत्थरसियादी, तं एतियं कालं परिमाणं वएज्जा तहत्ति वदेज्जा, एयं पडिवनयं ममत्तेण, अतो सव्वहा १। 'गामे कुले वा नगरे च देसे ममत्तभावं न कहिंचि कज्जा, तत्थ कुलसमुदायोगामो, कुलमेगं कुटुं, महामणुस्ससंपरिग्गहो
पंडियसमवाओ नगर, विसयस्स किंचि मंडलं देसो, एतेसु जहुद्दिद्वेसु मम इति भावं न कुज्जा, 'कहिंची ति विसयहरिसरागादिसु सव्वेसु, किंबहुणा?, धम्मोवकरणेसुवि जा सा मुच्छा(सोपरिग्गहो वुत्तो महेसिणा, ममत्तनिवारणं अणंतरसुत्ते भणियं,इमंपि ममत्तनिवारणत्थमेव भण्णइ-'गिहिणो वेआवडियं न कुज्जा५०८॥ गिह-पुत्तदारं तं जस्स अत्थि सो गिही, एगवयणं जातीअत्थमवदिस्सति, तस्स गिहिणो 'वेयावडियं न कुज्जा' वेयावडियं नाम तथाऽऽदरकरणं, तेसिं वा पतिजणणं, उपकारकं असंजमाणुमोदणं ण कुज्जा, 'अभिवायणा वंदण पूयणं चेव' वयणेण नमोकाराइकरणं अभिवायणं, सिरप्पणामादि वंदणं, | वत्थादिदाणं पूयणं, एताणि असंजमाणुमोदणाणिण कुज्जा, जहा गिहीणं एताणि अकरणीयाणि, तहा सपक्खेऽवि 'असंकिलिदुहिं समं वसेज्जा' गिहिवेयावडियादिरागदोसविवाहितपरिणामा संकिलिट्ठा, तहा भूते परिहरिऊण असंकिलेद्वेहिं वसेज्जा, संपरिहारी संवसेज्जा, तेहिं संवासो चरित्ताणुपरोधकरेत्ति मण्णइ-'मुणी चरित्तस्त जओ न हाणी' मुणी-साहू चरितं. मूलगुणा तस्स, जओ हेऊतो तं न उवहम्मइ तविधेहिं असकिलिदेहिं सह बसियव्वं, अणागतकालीयमिदं सुत्तं, जओ तित्थ-1
॥३७॥
-04-141%
-कबर
डेहिं समं वसा ताण असंजमाणुमोदणाणण प्रयणं चेव' वयणेण नमोकारादरकरणं, तेसिं वा पतिपणे जाती
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________
"
..
विहारविधि:
श्रीदशचैकालिक चूर्णी. २चूला
La
-%-%
॥३७४॥
AE%a4 %
गरकाले पासत्थादयो संकिलिट्ठा णासीति, अतो अणागतमिदं परामस्सइ, संवासपराधीणं चरित्तधारणमिदं तमुद्दिट्ट, अप्पणो | णिच्छयबलाहाणत्थमुण्णायते-'ण या लभेज्जा निउणं सहायं ॥२०९|| सिलोगो, 'णे' ति पडिसेहे वट्टइ, णकाराणंतरो | चकार इति जइसद्दस्स अत्थे, 'लाभज्जत्ति' पावेज्ज, जइ न लभेज्जा, किं जइ न लभेज्जत्ति ?, निउणं-सहाय, आह-केणाहिक', | भण्णइ--संजमगुणाहिक, संजमगुणसमं वा, जो अप्पाओ संजमगुणेहिं अहिको समोवा, तविहगुणाहिकं जइ ण लभेज्जा गुणाओ संजमओवा जोय गुणेहिं हेऊभूएहिं समभावगतो तविहं वा जइ(न)लभेज्जा गुणेहिं तं समंवा तओ'एकोऽवि पावाइं विवज्जयंतो' 'एग' इति असहाओ, अविरुद्दी संभावणे, अवि जोऽचालणीयसंभावियगुणो सो एकोऽवि, पातयतीति पावं, तं पुण अणंताणि, | विवज्जयंतो-परिहरंतोत्ति 'दिहरेज्जत्ति' अपडिबद्धो .जहोवएसं गामनगरादिसु, किन्तु 'कामेसु असज्जमाणों' कामा-इत्थीविसया, तग्गहणेण भोगावि फरिसरसरूवगंधावि सूइया, तेसु असज्जमाणो संग: अगच्छमाणो, विहरेज्जत्तिउवएसवयणं, कामेसु असज्जमाणोत्ति विहरणमुवएसाणंतरकालनियमणत्थमिदमुच्यते-'संवच्छरं वाघि परं पमाण ॥५१०॥ सिलोगो, | संवच्छरं इति कालपरिमाणं भण्णइ, स नेह संबन्झइ, किन्तु वरिसारत्तं चाउम्मासियं, स एव जेटुग्गहो, तं संवच्छर, वासद्दो
पुव्वभाणियविवित्तचरियसमुच्चये, अविसद्दो संभावणे, कारणे आच्छितब्बति एवं संभावयति, परमिति परसद्दो उकरिसे बट्टइ, | एतं भडिकं पमाणं, एत्तितं कालं वसिऊण बितियं च तो अणंतरं, चसद्देण बितियामिति, जो भणियं-"तं दुगुणं दुगुणे परिहरंता
वट्टई" वितियं तइयं च परिहरिऊण चउत्थो होज्जा, एवं जे अभिक्खणदरिसणसिणेहादि दोसा ते परिहरिया भवंति, अओ न | वसेज्जति उवएसवयणं, एयस्स नियमणत्थं दसज्झयणभणितस्स सबस्स अकलुसणस्थं भण्णइ-'सुत्तस्स मग्गेण चरिज्ज
॥३७४॥
a
e
%
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
श्रीदशवैकालिक चूर्णी.
धर्मजागरिका
२ चूला
-
॥३७५॥
----
भिक्ख' तं पुण अस्थायणेण अत्थप्पमईतो वा सुतं तस्स मग्गेणेति तस्स उबएसण, जे तत्थ भणियं तहा चरेज्जा, एवं मिक्ख भवह, सुयनाममेसेण स न बुज्झतित्ति विसेसो कीरइ, सुत्तस्स अत्थो जह आणवेति' तस्स सुत्तस्स मासकप्पादि सउस्सग्गापवादो गुरूहिं, ण सुविचिंतिओ (पण्णविओ) अत्थी जह आणवेति जहा करणीयमग्गं निरूवेइ, जम्हा 'वक्खाणओ विसेस पडिवज्जई' त्ति अत्थस्स मग्गेणेति सुयसूइएणेति, जओ सुत्तमग्गेणऽज्झइएण अत्थो पच्छा पवत्तइ तेण सुत्तविवित्तचरिया असीयणफलं चेति बितियचूलियाहिगारो, तत्थ विवित्तचरिया भणिया, असीयणं पुण जहा भणियं कालमणुवसमाणे नत्थि | मणुस्से इति । 'जो पुव्वरत्तावररत्तकाले० ॥ ५११ । इन्द्रवज्रोपजातिः, 'जो' इति अणिद्दिवस्स उद्देसो, रत्तीए पढमो जामो पुष्वरत्तो तमि जो अवररत्तो पच्छिमजामो तमि अवरत्ते, एवं अवरत्तो एगस्स रगारस्स अलक्खणिगो लोवो, एत्थ कालिकपहोत्ति कालो इति वयणं, धम्मजागरियाकालो इति, एतेसु भण्णइ खणलवपडियोधं पडुच्च सव्वकालसु पुव्वरत्तावररत्तकाले किं करणीयमिति, 'सारक्खइ अप्पगमप्पएणं' पाल यति, संसदस्स साभावो, अप्पगमेव कम्मभूमि] यं अप्पगिज्झेण कारगण, जहा अप्पाणं पातीकरोति, सारक्खणोवाओ पुण स इमो-जहुद्दिढकालपमाणं पडिसहतो एवं चिंतज्जा-'किं मे कडं' अवस्सकरणीयं जोएसु वारसविहस्स वा तवस्स जं कर्य लढमिति, किं मम कडं?, किंसदो अन्तगते विचारणे, मे इति अप्पणो णिसे, कडमिति निव्वत्तियं, 'किं च मे किच्चसेस' किमिति वा सद्दहितं सविकप्पं करणीयं विचारयति, किं करणीयं सेस जायंति उज्जमामि करणीयसेसे, एसा अत्याविचारणा, 'किं सक्कणिज्जं न समायरामि', बलाबलकालानुरूपं सकं वत्थु किमहं न समायरामि?, बलावलकालानुरूपं सकं वत्थु पमाददोसेण, जाव छड्डेऊण पमादं तमहं करोमि, पुष्वरत्वावररत्तकालेसु सारक्खणमप्पणो भणियं,
-
॥३७५॥
-
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________
CHECCA
चूणौ. 8
----
श्रीदश- सीदंतस्सऽवसेसीमदमुण्णीयते-'किं मे परो पासइ किंच अप्पा॥५१॥ इन्द्रवज्रा, कयकिच्चसेसेसु किं मे परो पस्सतीति, वैकालिकात
अप्पगयमेव विचारणं, मे इति मम, पर इति अप्पगवइरित्तो, सो परो किं मम पामइ पमादजातं ? सपक्खो वा सिद्धंतविरुद्ध
परपक्खो वा लोगविरुद्धं, 'किं च अप्पा' इति पमादबहुलत्तणेण जीवस्स किं मए निदाइपमाए नालोइयं जं इदाणिं कओवओगो २ चूला
| पस्सामि, एवं किं परो अप्पा वा मम पासइ, १ 'किं वाऽहं खलियं न विवज्जयामि' किंसद्दो तहेव, वासदो विकप्पे, धम्मा
द वस्सए जोगविकप्पेण, अहमिति अप्पणो निद्दसे, किंवा मम पमादगलितं बुद्धिखालतं, पुण विचालणं सम्भावत्थानाओ, सोऽहं किं ॥३७६॥ 2 अकरणीयं बुद्धिखलियं विवज्जयामि न-समायरामि, केई पढंति-किं वाऽहं तं खलियं न विवज्जयामि, तं किमहं संजमखलियं न परि
हरामि', 'इच्चव सम्म अणुपासमाणों' इतिसद्दो उवप्पदरिसणे, किं कडं किच्चसेसं एवमादाणं अत्थाण उवप्पदरिसणे एवसद्दो अप्पगतकिरियाउपपदरिसणे, अवहारणत्थो वा, किमवधारयति ?, एवमेवं, ण अण्णहा, सम्ममिति तत्थ अणुपस्समाणो नाम पढम भगवया दिवच पच्छा बुद्धिपुच्वं पस्समाणो अणुपस्समाणो 'अणागतं णो पडिबंध कुज्जा' अणागतमिति आगामिए काले, 'णों' इति पार्डसेधे, सो इच्छियफललाभविग्यो तं असंजमपडिबंधं णो कुज्जा, इदाणि च एवं पुव्वावररत्ताइसु अप्पा परोवएसेण सम्मं समभिलोअमाणो-'जत्थेव पासे कइ दुप्पउत्तं०॥५१३ ॥ इन्द्रवज्रोपजातिः 'जत्थेव' जीम संजमखलणावगासे, एवसद्दो तदवगासावधारणेण कालांतरेण संचरणं कहमिति पदेण अंतरियं, पासे इति जत्थ पेक्खेज्जा, 'कई' इति कमि संजमठाणे, कि मे परो पस्सइ किं च अप्पा इति, सपरोभयदिढे दुपणीयसंजमजोगे विरोधेण पवत्तियं, आह-केण दुपणीयं, भण्णइ-'कारण वाया अदु माणसंणं' कारण इरियाऽसमितित्तणं. वायाए मासाए असमिति, मणसा अणुचिंतियाइ. अदु ।
*-04-%E0%A6
-
॥३७६॥
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीदशवैकालिक चूर्णौ
२ चूला
||३७७ ||
इति अहवसदस्य अत्थे, मण एव माणसो राएहिं कायवायमाणसेहिं जत्थ दुप्पणीयं प्रासेज्जा 'लत्थेव धीरो पडिसाहरिज्जा' 'तत्थे' ति तंमि चैव, कायवायमाणसावकासे, तंमि वा काले, न कालंतरेण, एवसद्दो उभयकारणे, धीरो पंडिओ, तवकरणसूरो वा, उज्झियपडिसंग्रहणं पडिसाहरणं, तं कायवाय दुप्पणीयादि तंमि चैव विराहितावकासे तंमि च काले पडिसाहरेज्जा, सनिदरिसणं सुहुमत्थो घेप्पत्ति निदरिसणं भण्णह-'आइन्नओ विप्प (त्त) मिवक्खलीणं' गुणेहिं जयविजयाईहिं आपूरिओ आइण्णो, सो पुण अस्सो जातिरेव आइण्णो, जत्थ कोइ जहाऽस्सो पडिसाहरइ पडिवज्जियओक्खित्तं खलिणं, ओखित्तमिति उच्छूढं, खघदेसमा गयं नातिकमइ, अहवा खिप्पं जं सारहिणा आकट्टियं. सारांहेणा ईसदवि खित्तं णातिकमद्द, अहवा खिप्पमिव खलियं, विप्पमिति सिग्यंति, वसद्दो उम्मे, बंभलोहमंडंसादयो हयवेगणिरुभगा खलिणं, जहा सो परमविणीओ आइण्णो सयमेव मुखिष्पं पडिवज्जर, आसावरिछंदेण, न खलिणवसेण पवत्त, तदभिप्पाईयं पडिवज्जर, एवं तव्वसेण वेगपडिसाहरणादि खलिणमेव पडिसाहरियं भवइ, जहा आइण्णो खिप्पं खलिणं पडिसाहरइ तहा काइयादि दुप्पणीयं कारण वाया अदु माणसेणति । काइयवाइयमाणसाण जोगाणं णिभ्रमण उवएसणसमुक्करिसतो भगवं अज्जसज्जंभवो सिस्सा आमंतऊण आणवेह - 'जस्सेरिसा जोगजिइंदियस्स ०' || ५१४ ॥ सिलोगो, सव्वं वा धम्मो मंगलाइयं उवएसजायं पज्जवलोगा उवदरिसित्ता भगवं सेज्जंभवसामी आणवइ, सकलदसवेयालिय सत्थोव एसत्थनियमिया 'जस्सेरिसा जोगजिइंदियस्त', जस्सेति अणिद्दिवस्स निद्देसेण जोगसंबंधं दरिसयति, 'एरिसा' इति पकारोवदरिसणं, एवं नियमियजोगा इति काइय वाइयमाणसियवावारो सद्दाइ विसयणिय
संयम
॥३७७॥
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________
मोक्ष
चूणों.
श्रीदश-15 दिओ जिइंदिओ, धिई जस्स अत्थि सो धिइमंतो, सोभणो पुरिसो पडिबुद्धो, पडिबुद्धस्स जीवित-सीलं जस्स भवति स पडिबुद्धजीवी, 'वैकालिक
| सो एवंगुणो जीवइ संजमजीविएणं, तमेव जीवितमसारे माणुसत्तणे, धिईमंतो सप्पुरिसस्स जिइंदियस्स संजम जस्सेरिसा जोगा २ चूला
दास जीबई संजमजीविएणं भणियं च, अणंतरजीवियफलोपदरिसणत्थं भण्णइ 'अप्पा खलु' अथवा सव्वदसवेयालियसत्थस्स धम्मप
संसाइकस्स उवदेसस्स सव्वदुक्खावमोक्खणेण फलमिदामिति भण्णइ-'अप्पा खलु सययं रक्खियम्वो० ॥५१५।। इन्द्रवज्जो
पजातिः, जो धम्मपसंसा १ धितिगुण २ संजम ३ जीवाभिगम ४ भिक्ख विसोहणा ५ धम्मत्थकाम ६ वयणविहि ७ यार ॥३७८॥
ही पणिधाण ८ विणये ९ हवति य भिक्खुभाव १० चूलियअज्झयणविनिव्वत्तिभंगो उवएससंजमो, जओ भणियं 'सो जीवई
संजमजीविएणं', एवंगुण अप्पा, खलु विसे सणे तित्थकरणियकज्जकरणबद्धा परमभणिया कज्जकप्पणेहितो अ संजमप्पाणं विसेसयति, सययमिति आमहव्वयारोवणा मरणपज्जंतं सम्बकालं, रविवयम्वमिति परिपालनीयो, तस्स रक्खणोवाओ भण्णइ| 'सव्वेंदिएहिं सुसमाहिएहिं सोतचक्खुगंधफासरसाण सव्वाणि इंदियाणि सब्बे इंदिया, तेहिं सुटु समाहिएहिं विसयचयणेणं आयभावमकमन्तेण आरोवियाणि समाहियाणि य, एवंविहेहिं अरक्खणे पच्चवायोपदरिसणत्थं भण्णइ-'अरक्खिओ जाइपहं उवेई' ण रक्खिओ सो अरक्खिओ, 'जाइवहं उवेई' जाती-जणणं उत्पत्ति वधो-मरणं जाइ य वधो य जाइवहो, अक्खिओ जाइपहं जमणमरणमुवेइ, पढ़ति-'जाइपहं तं पुण संसारमग्गं चउरासीतिजाणीलक्खं परमगंभीरभयाणगमुवेइ, रक्खणगुणोववष्णणनिमित्तं समत्थफलोपदरिसणत्थं भण्णइ-'सुरक्खिओ सव्वदुहाण मुच्चई' सुटु सव्वपयत्तेण पावनियत्ताए
SECOROSCA.C
॥३७॥
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________
G4
उपसंहारः
चूणौँ
4-04-04-04-
श्रीदश
ती जोइओ सुरक्खिओ, तहा नियमिओ सबदुहाणं सारीरमाणसाणं मुच्चतीति, स सम्बदुक्खरहिओ णिव्वाणमणुत्तरं संतिमुवेति,
1 इतिसद्दो अज्झयणपरिसमत्तीए, बेमि तित्थगरवयणाणुगरिसणे । बितियचूलियज्झयणमेवं सम्मत्तम् ॥२॥ २चूला
॥विवित्तचरिआ चुला समत्ता॥ चरिया य परिविवित्ता असीयणं जो य तस्स फललाभो । एते विसेसभणिया पिंडत्था चूलियज्झयणे ॥१॥ ॥३७९॥
सयलदसवेयालियस्स अत्योवदरिसणथं तु । जं आदिओं उद्दिढं 'जेण व जं वा पडुच्चेइ' ॥२॥ सुत्तकारगस्स पडिणिरस्सणणिमित्तं इमा णिज्जुत्ती गाहा भणिया-'छहिं मासेहिं अधीतं' गाथा, 'छहिं' ति परिमाणसद्दे 'मासेहिं ति कालपरिसंखाणं, तेहिं छहि मासेहिं धीत-एत्तिएण कालेण पढिय, अज्झयणसद्दो सम्बंमि दस (बे) यालिए वट्टइ, अहवा अज्झयणमिदं तुजं इमं अपच्छिमं चूलियज्झयणं, एयंमि आणुपुब्बीए अधीते सकलं सत्थं अधीतं भवति, 'अज्जमणगेणं' अज्जसहो सामीपज्जायवयणो, मणओ पुब्वभाणिओ, तेण एत्तिउवेओ छम्मासपरियाओ अह कालगओ, अहसदो अज्झयणाणंतरं, 'कालगओ समाधीए' जीवनकालो जस्स गतो समाहीएत्ति, जहा तेण एत्तिएण चेव आराहणा भण्णतित्ति । ग्रन्थाग्रं ७९७० (७५७६)॥
RRORS-ॐ
॥३७९॥
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ E- SERऊन%B3% ocial दसवेयालियचुण्णी संमत्ता / HE *% ASSA G E बैकालिक २चूला // 38 //